DU MÊME AUTEUR De Revelatione (Compendium) i vol., in-8°, pp. 666, 1925, Roma, Fr. Ferrari. De Deo uno (Desclée de Brouwer) g'1 in-8°, pp. 582, traduit en anglais (Herder). De Deo Trino et Creatore (Torino, Marietti, et Desclée de Brouwer) g" in-8 °, pp. 464. De Eucharistia (Torino, Berruti, et Desclée de Brouwer) g" *, in-8 pp. 436. Le Sens commun, la Philosophie de Γ être et les formules dogmatiques. I vol., in-16’, 390 p., 3’ éd., 1922, Desclée, de Brouwer, Paris, 76-bis, rue des Saints Pères. Dieu, son existence [et sa nature (Solution thomiste des antinomies agnostiques). I vol., g." in-8’, 894 p., Paris, Beauchesne (8° édition). Les Perfections divines, extrait du précédent ouvrage, I vol., *, in-8 340 p., 1920, Paris, Beauchesne. Perfection chrétienne et contemplation, 2 vol., in 12°, 7° édit., Editions de la Vie Spirituelle (Desclée, Paris, rue Saint Sulpice). L’Amour de Dieu et la Croix de Jésus (2 vol., in-i2°). Edi­ tions do la Vie Spirituelle. Le Réalisme du Principe de Finalité (Desclée de Brouwer). La Providence et la Confiance en Dieu (Desclée de Brouwer). La Prédestination des saints et la grâce (Desclée de Brouwer). Les Trois âges de la vie intérieure, 2 vol., Editions de La Vie Spirituelle. La Mère du Sauveur et la vie intérieure, Editions de La Vie Spirituelle. Le sens du mystère et le clair-obscur intellectuel (Desclée de Brouwer). La synthèse thomiste (même éditeur). Le Sauveur et son amour pous nous, i vol. in-8. Editions de La Vie Spirituelle. Les Trois conversions et les trois voies (même éditeur) trad. espagnol, italien, allemand. THEOLOGIA FUNDAMENTALIS SECUNDUM S. THOMAE DOCTRINAM PARS APOLOGETICA DE REVELATIONE PER ECCLESIAM CATHOLICAM PROPOSITA VOLUMEN II AUCTORE P. Fr. REG. GARR1GOU-LAGRANGE 0. P. MAGISTRO IN S. THEOLOGIA PROFESSORE IN COLLEGIO ANGELICO DE URBE ET SOCIO ACADEMIAE ROMANAE S. THOMAE AQ. 5» EDITIO EMENDATA OPERIS INTEGRI OPUS JUXTA S. P. BENEDICTI XV OPTATA SACRAE PRAESERTIM JUVENTUTI COMMENDATUM DESCLÉE ET SOCII S. SEDIS APOSTOLICAE ET S. RITUM CONGREGATIONIS TYPOGRAPHI ROMAE - TORNACI -· PARISIIS 1950 APPROBATIONES Opus R. P. Mag. Reginald! Garrigou-Lagrange De Revelatione attente per­ legimus dignumque existimamus quod typis committatur et in pubblicam utili­ tatem rursus edatur. Romae, e Collegio Angelico, die i Decembris 1944. Fi. M. Michael Browne, O. P. S. Th. Mag. Fr. Ludovicus Gillon O. P. S. Th. Mag. IMPRIMATUR Fr. M. St. Gillet, O. P. Magister Gener. O. P. IMPRIMATUR: Luigi Traglia, Arch. Caesarlen., Vicesger. Stalilliinml" Ti|>>igriillco - Pliniana ■ - Solei Umbro, 1950 SECTIO V - LI B RI I De valore inotivoruiu credibilitatis C. XVII. De'valore motivorum nobis internorum. Art. unicus. C. XVIII. De valore motivorum externorum, religioni intrinsecorum. Art. unicus. C. XIX. De valore miraculi. Art. i. de notione miraculi. Art. 2. de possibilitate miraculi. Art. 3. de discernibilitate miraculii. Art. ,4. de vi pobativa miraculi. C XX. De valore prophetiae. Art. i. de notione prophetiae. Art. 2. de possibilitate prophetiae. Art. 3. de discernibilitate prophetiae. Art. 4. de vi probativa prophetiae. Nondum agitur de Revelationis existentia, sed solum de eius dis­ cernibilitate ; ideoque credibilitatis motiva seu Revelationis signa nunc considerantur theoretice, quoad eorum notionem, possibilitatem, cognoscibilitatem et vim probativam. In libro II, ad existentiam divinae Revelationis probandam, historice ostendemus de facto extitisse et nunc permanere haec revelationis signa. Haec pars theologiae fundamentalis, prout est de valore criteriorum revelationis, vocari potest Criteriologia apologetica. Prius tractamus de valore motivorum nobis internorum, licet principaliora certe non sint, quia his motivis disponitur homo non­ dum credens ad considerationem aliorum signorum. Postea erit quaestio de motivis externis, religioni intrinsecis, de eorum relatione ad alia motiva, proindeque de unitate totius Apologeticae, antequam fusius agatur de valore miraculi et prophetiae. I. - C«AMMlOuU-l.AOBANl»n, Dfi RmIuHohi (vol. 11). CAPUT XVII. DE VALORE MOTIVORUM NOBIS INTERNORUM. Articulus unicus. T. Motivis internis non recte utuntur fautores methodi immanentiae. II. Motiva interna individualia per se et ordinarie afterunt probabilitatem, non vero certitudinem de credibilitate mysteriorum fidei. III. Motiva interna universalia simul sumpta praebere possunt quamdam certi­ tudinem moralem de facto revelationis; et coniuncte cum correlaHvis motivis externis, religioni intrinsecis, constituunt argumentum irrefragabile. § I. Motivis internis non recte utuntur fautores methodi im­ manentiae. — Hi novi apologetae, ut dicitur in Encyclica Pascendi (Denz. 2103), nimiam affinitatem habent cum seminaturalismo protestantium liberalium et modernistarum, qui ad ipsum naturalismum tendunt. A. Rational ista δ quidam utuntur et ipsi motivis internis, ad ostendendum ethicam Christianam correspondere aspirationibus nostris ; non tamen admittunt originem snpernaturalem Christianismi; imo ut Kantiuset I-Iegel, omnia dogmata supernatural ia reiiciunt vel ea interpretantur ut symbola veritatum naturalium. B. Protestantes liberales et modernistae fere similiter utuntur motivisinternis ex aspirationibus nostris ad religionem desumptis; ostendunt nempe perfectam exple­ tionem harum aspirationum non inveneri nisi in Christianismo. Sed ex hoc non probat Christianismum esse revelatum a Dec. ac proinde infallibilitcr verum et immutabilem in omnibus suis dogmatibus et praeceptis ; imo modernistae putant Christianismum esse solum superiorem formam evolutionis religiosae, ac proinde essentialiter mutabilem. Ita­ que, ut dicunt, catholicismus, tanquam religio in auctoritate fundata, debet locum ce­ dere Christianismo liberali seu religioni spiritus, in qua dogmata sunt solum symbola expressiva evolutionis sensus religiosi 1 (ci. Encvcl. Pascendi, Pii X, Denz. 2103). Modernistae quidem utuntur etiam methodo historica sed solum ad ostendendum in historia mirabilis vitae Ecclesiae » aliquid, incogniti celari », tanqunm mysterium na­ turale evolutionis (iam enim hoc mysterium invenitur in apparitione vitae vegetativae, sensitivae, intellectualis, a fortiori in evolutione sensus religiosi); non vero ad pro­ bandam -aipcrnaturalcm Catholicism! originem (cf. 1'ncvcl. Pascendi, Denz. 2tot). * < I. A. Saiiviii ii, 1rs Infligions d'Autorité fl la /teli ion de l'Jîsfirit. De valore motivorum nobis internorum 3 C. Fautores metodi immanentiae inter catholicos, ut Blondel et Laberthonnière, fide quidem tenent, cafholicismum esse religionem a Deo supernaturaliter re­ velatam, sed in apologetica praesertim utuntur methodo immanentiae ac eius prima­ tum tuentur .* Aiguunt enim praecipue ex desiderio seu indigentia religionis, ac intendut osten­ dere hoc desiderium nonnisi in Christianismo, imo nonnisi in Chatholicismo satiari; ex quo sequitur necessitas practica catholicismum amplectendi, ad recte vivendum. Sic arguit Blondel : Homo vult plene vivere. Atqui homo invenit in religione catholica, et quidem sola, plenam vitae suae evolutionem. Ergo homo indiget religione catholica ; quae proinde vera est et quidem sola. — Hi novi apologetae intendunt homines ad veram religionem adducere per analysim postulatorum naturalium actio­ nis humanae et conantur ostendere in ipsa natura huiusce actionis aliquid esse quo exigitur supernaturale 12. Non reiiciunt omnino valorem miraculi, sed, propter sua praeiudicia agnostica, non tribuuntur miraculo valorem ontologicum sed solum symbolicum. Miraculum nempe, ut aiunt, non est derogatio legibus naturae, ut sunt in seipsis, sed ut concipiuntur a nobis (lege!; enim naturae non sunt in se fixae, ut in nostra conceptione statica). Ideoque, miraculum non potest certo cognosci ut factum speciali interventione Dei productum, velut certissimum signum originis divinae nostrae religionis, sed est symbolum sensibile extraordinarium cogens attentionem increduli, ut consideret ip­ sam religionem catholicam et praesertim coniormitatem eius cum aspirationibus et exigentiis nostrae naturae. Sic servatur primatus methodi immanentiae. Nam, iuxta eos, haec methodus gau­ det non solum prioritate temporis, prout disponit subiectum nondum credens ad exa­ men religionis, sed etiam prioritate valoris, prout, sine illa, alia motiva, ut miracula, vim probativam non habent. Critica : Contra hanc methodum, exposuimus supra (Prolegomena: de methodo) quid communiter docent hodierni theologi ; nunc tria praesertim sunt dicenda : i° Haec nova methodus immanentiae vim probativam miraculi gra­ viter minuit aut destruit, propter praeiudicia agnostica 3. Procedit enim ex agnosticismo saltem partiali quoad rationem speculativam : nec philosophice apparet quomodo pervenire possit ad veram certitudinem de realitate extramentali4. 1 Cf. supra Prolegomena (Conspectus historicus Apelogeticae quoad methodum, in fine), ibi iam exposuimus hanc novam Apolcgeticae methodum, prout opponitur methodo traditiorali. 2 Ab his apologetis, qui, ut Blondel, sequuntur vias Nanti et incipiunt ab agno­ sticismo speculativo, oportet distinguere quosdam alios, ut Ollé-Laprume, qui utun­ tur etiam metodo interna, sed considerant Kantismum ut « morbum intellectualem », ac valorem ontologicum primorum principiorum rationis speculativae, etiam independenter a praxi, admittunt. 3 Definiunt enim veritatem, non coniormitatem rei et intellectus, sed con/ormitatem mentis et vitae ; ita ut illud iudicium sit verum quod est conforme exigentiis nostrae vitae. Haec autem conformitas cognoscitur solum per rationem practicam. Sic indi ­ recte tantum iuxta eos attingitur ens extramentale secundum exigentias actionis hu­ manae. Iuxta S. Thomam, sola veritas intellectus practico-practici seu veritas pruden­ tiae est per coniormitatem ad appetitum rectum (I.a, II.ae, q. 57, a. 5, ad 3). Rectitudo vero appetitus pendet a primis principiis rationis, quae sunt vera secundum con/ar­ mi talem ad ipsam rem. 4 Cl. Revue Thomiste, 1013, p. 351-377 et 478-489, recensionem criticam duorum 4 De valore motiverum credibilitatis 2° Exaggerat nostrum desiderium naturale vitae supernaturalis, et in hoc invenitur periculum baianismi et immanentismi. Unde Encyclica Pascendi dicit (Denz. 2103) : « non desiderari e catholicis hominibus, qui, quamvis immanentiae doctrinam ut doctrinam reiiciunt, ea tamen pro apologesi utuntur ; idque adeo incauti faciunt, ut in natura humana non capacitatem solum et convenientiam videantur admittere ad ordi­ nem supematuralem, quod quidem apologetae catholici opportunis adhibitis temperationibus demonstrarunt semper, sed germanam veri­ que nominis exigentiam ». 30 Haec methodus non probat credibilitatem seu originem divinam Christianismi·, et proinde ad fideismum accedit. Quodammodo quidem manifestat cristianismum esse pulchram, allicientem religionem, di­ gnam experientia religiosa, imo moraliter necessariam hodie ad recte vivendum ; sed ex hoc non probatur religionem catholicam esse firmis­ sime et irrevocabiliter amplectendam fide divina quoad omnia sua dog­ mata et praecepta, et nunquam fore religionem christianismo perfectio­ rem. Haec probatio remanet inefficax propter duo : propter praeiudicia agnostica, et quia fere exclusive utitur motivis internis. Nec satis servatur catholica notio credibilitatis, quia fides divina, in hac apologetica, plus minusve identificatur cum experientia religiosa, quae in omnibus religionibus invenitur. Blondel proponit tamen pas­ sim bona argumenta ad hominem, quae scilicet possunt disponere agnosticum ad examen verae religionis ac eius notarum Proinde haec methodus relative ad agnosticos, proponi potest ut prior tempore, sed ex hoc non sequitur quod sit prior simpliciter prioritate valoris ad credibilitatem probandam. § II. Motiva interna individualia afferunt probabilitatem non vero certitudinem de credibilitate- — Motiva interna individualia sumuntur ex mirabili supremarum aspirationum expletione, quam ali­ quis in seipso experitur legendo evangelium, aut audiendo praedica­ tionem fidei. Ita discipuli euntes ad Emmaus dixerunt ; « nonne cor nostrum ardens erat in nobis, dum loqueretur in via ?» Luc. XXIV, 32. Haec motiva afferunt probabilitatem, sed per se et ordinarie non dant certitudinem. Etenim credibilitas mysteriorum fidei manifestatur, prout haec mysteria nostrae rationi apparent a Deo revelata. Atqui motiva interna individualia possunt manifestare probabiliter, sed non certo, saltem ordinarie, aliquam religionem esse a Deo revelatam. Ergo. Maior habetur ex praecedenti thesi de notione et necessitate cre­ dibilitatis. Minor vero probatur per partes : a) Haec motiva afferunt probabilitatem. — Etenim homo nondum credens, legendo evangelium, vel audiendo praedicationem operum ad invicem oppositorum : Immanence a P. de Tonqüèdec S. I. et art. Méthode d'immanence (Diet. Apl.) ab Λ. Valensis. 1 Insuper etiam agnostici, non obstantibus suis erroribus, sunt feliciter secum illogici. Conservant enim sensum communem seu rationem naturalem, nec realiter dubitant de ontologico primorum rationis principiorum valore, quem reiiciunt solum secundum imagi­ nationem et rationem sophistice ratiocinantem ; sic sub nis praciudiciis etiam in illis re­ manat ipsa natura intrlligentiae et certitudo naturalis omnibus communis. Propterea nonnulli, dum sincere signa verae religioni» examinant, secundum sensum communem rea­ liter admittunt traditional!» argumenta, quamvis videantur de illis plus minusve dubitare. De valore motivorum nobis internorum 5 fidei experitur quandoque in seipso tantam pacem, ut pax ista illi appareat sub influxu gratiae actualis ab ipso Deo provenire. Legit v. g. in Evangelio : « Pacem relinquo vobis, pacem meam do vobis ; non quomodo mundus dat, ego do vobis» Ioan. XIV, 27, et in seipso gaudet hac pace interiori, quam mundus dare non potest, quaeque superat vires nostrae naturae. Sic quodammodo manifestatur doctrinam Evangelii esse a Deo revelatam, non proprie quia est conformis nostris naturalibus aspirationibus (tunc esset solum excellenter naturalis), sed quia est tam profunde conformis aspirationibus altioribus, et simul tam giatuite oblata ut a solo Deo videatur provenire, prout solus Deus potest tam profunde cor humanum cognoscere et commovere, prout solus potest coniungere intime haec extrema, summam nempe conformitatem naturae et summam gratuitatem. Hoc potuerunt experiri niulti ex his qui audierunt sermonem lesu in monte, an­ tequam patrarentur miracula; propterea dicitur Matth., VII, 28 «Cum consummasset lesns verba haec, admirabantur turbae super doctrina eius ». —· Unde. S. Thomas dicit, Quodl. 11, a. 6 : a Si Christus visibilia miracula non fecisset, adhuc remanebant alii modi attrahendi ad fidem, quibus homines acquiescere tenerentur. Tenebantur enim homines credere auctori legis et Prophetarum. Tenebantur etiam interiori vocationi non resistere ». Haec cognitio experimentalis in fidelibus iustis confirmat lidem et procedit a donis Spiritu Sancti, quae fidem"et charitatem praesupponunt ; sic verificatur verbum l’s. 33,9 ; «Gustate et videte quoniam suavis est Dominus», et illud S. Pauli, Rom. 16, VIII, «Ipse enim Spiritus testimonium reddit spiritui nostro quod sumus filii Dei»1. In his qui, sub influxu gratiae actualis, ad fidem accedunt aliquid simile, etsi minus certum, habetur ex «interiori instinctu Dei invitantis»12. 1 Sic per donum intellectus fidelis experimentaliter «cognoscit quod ea quae exte­ rius apparent veritati fidei non contrariantur... et propterea non est recedendum ab his quae sunt fidei », II.a Hae, q. 8, a. 2. Sed haec donorum certitudo non debet seiungi a criteriis extrinsecis. (Ί. Ioannem a S. 1'hcma, in I.am, II.ae, q. 68, disp. XVIII a. V, n. 2.1. 2 II.a, II.ae, q. 2. a. 9, ad 3. — Vg. quidam rationalista, nunc ad religionem catho­ licam conversus, saepe et acriter impugnabat fidem et magnam pietatem uxoris suae, tantum denique victus est considerando eius extraordinariam serenitatem et pacem inter aegritudinis aerumnas et dolores. Haec pax, quam ipse iam quodammodo participabat, fuit pro illo primum credibilitatis motivum, saltem probal ile, inducens ad considera­ tionem aliorum et ultimatim ad credendam. Confer E. Lessor, Journal et Pensées de chaque jour, Faris, de Gigord, 1917, 180 mille, p. 36, ipse scripsit in memoriam: «J’ai dit avec quel misérable acharnement je m’entêtai lâchement â contredire toutes ses pensées religiuses. Mon attitude s’est modifiée à partir de 1908. Quand je la vis si ma­ lade et malade d’une de ces affectiones hépatiques qui provoquent généralement tant d’hy­ pocondrie, d’impatience et de dégoût, qu’elle supportait avec une telle égalité d’humeur, je fus tout de même frappé de voir cette âme si maîtresse d'elle-même et de son corps, et, reconnaissant qu’elle puisait cette force supériure dans scs convictions, je cessai de les attaquer. En rgit, lors de son opération, mon étonnement devint du respect, et, en 1912. â l’occasion d’un voyage â Lourdes, de l’admiration. . . A la Grotte. . . je me dissimulais jronr n’êtrc pas aperçu par elle, pour ne j>as la troubler dans sa ferveur, et je la contemplais. J'avais sous les yeux le spectacle d’un fait qui m'échappait, que je ne comprenais pas, mais qui m'apparaissait cependant nettement, «le surnaturel », et |C ne pouvais détacher mon regard de cette vision qui me ravissait. Je revins de 6 De valore motivorum credibilitatis Haec motiva interna sic quodammodo manifestant credibilitatem mysteriorum fidei ; et frequenter multum adiuvant ad consideratio­ nem motivorum externorum, cum quibus concurrunt. b) Per se tamen et ordinarie non sufficiunt ad credibi­ litatem probandam, quia coniecturaliter tantum cognoscitur per experien­ tiam internam hunc effectum internum pacis et gaudii esse supernaturalem et non naturalem ; nam quaedam pax interior et naturalium aspira­ tionum expletio iam inveniretur in Christianismo, si esset solum excel­ lens forma evolutionis religiosae, seu religionis mere naturalis, et quae­ dam pax invenitur in religione non divina, ut in Protestantisme et Buddhismo. Propterea, in adnotationibus in Schema prosynodale Cone. Vatie, legitur, contra protestantes liberales, qui fere exclusive moti vis internis utuntur: «ille sensus secun­ dum providentiam ordinariam non subesi experientiae sub formait ratione, quatenus sit supernaturalis, et si seiungatur a criteriis extrinsecis, patet illusionibus gravissimis. Unde etiam videmus homines pro religione falsa et erroribus manifestis appellare «ad experientiam et ad sensum internum », quem ipsi tribuunt Spiritui Sancto. Cum hac pariter confidentia in «sensu interno» et cum reiectione motivorum credibilitatis cohaeret error alius nostra aetate diffusus inter multos, quo audent affirmare, fas esse quandoque a religione catholica deficere ad aliam, si illa reperiatur non satisfa­ cere internae experientiae et sensui religioso » *. Item S. Thomas La II.ae 112, 5, ostendit quod homo absque revelatione speciali nequit per certitudinem diiudicarc, utrum ipse habeat gratiam, secundum illud 1 ad Cor., IV . «sed neque me ispmn indico : qui autem iudicat me, Dominus est ». — . Sed, addit S. Doctor, coniecturaliter per aliqua signa, aliquis cognoscere potest se habere gratiam in quantum scilicet percipit se delectari in Deo et contemnere res mundanas, et in quantum homo non est conscius sibi alicuius peccati mortalis » 2. Lourdes très troublé. . . Oh ! j'étais toujours rationaliste, A la surface tout au moins ; car, au fond, Elisabeth agissait sur moi sans que je le perçusse. Et cette action de­ vint plus forte au cours de sa dernière maladie. J’admirais, sans me lasser, cette force morale au milieu d’un vrai mart· re. C’était elle qui me réconfcrfortait dans l’intervalle des crises... l’éprouvais en approchant de son lit, dans son accueil et sourire, un apai­ sement incompréhensible en soi. Opérant un retour sur moi-même, jejreconnaissais quel malade insupportable à moi et aux autres j’aurais été, au lieu de cette source de séré­ nité qu’elle apparaissait à tout son entourage, et je m’inclinais profondément devant la sublimité du sentiment qui la soutenait et la grandissait... Apres sa mort je trouvai le «Testament spirituel» qu’elle avait rédigé à mon intention... |e compris la céleste beauté de cette âme, et qu’elle avit accepté toutes ses soufrances... qu’elle s’était offerte en majeure patie pour ma coversion... Sa bibliothèque s’ouvrit à mes recher­ ches, et l’exégèse, dont je m’étais si avidement nourri autrefois, m'apparut dans route son indigence. Que peuvent, en effet, peser ses négations stériles à coté de la lorce éminente de vérité et de vie qui sw abonde dans la loi catholique accepte, comprise et pra­ tiquée ? ». 1 Cf. Acta Concilii Vat., Collectio Lac.ensis, t. Λ II, p. 529. — Vacant, Etudes sur le Concile du Vatican, I, p. 594. 2 Thomistae communiter admittunt hominem sine gratia posse amare super omnia Deum auctorem naturae, amore imperfecto merae complacentiae et inefficaci. (Billuart, de Gratia, diss Ill, a IV). Unde illi ut poetae, qui faciliter perveniunt ad hunc amorem inefficacem, jrossunt aestimare hoc esse affectum gratia' et tamen hoc potest esse sine gratia supeiiialuiali Ita snv· gratia possibilis est elevatio Platonis ad contemplationem piih hril udlnin summi Boni, in Convivio, e. 29. De valore motivorum nobis internorum 7 Unde per se haec individualis expletio aspirationum cordis nostri non est motivum credibilitatis sufficiens, nam tria requiruntur ut factum aliquod sit sufficiens credibilitatis motivum : i’ quod sit in se certum, 2’ quod certo a speciali Dei interventione sit, et 3’ quod certa sit eius significatio ad revelationem confirmandam Per accidens et extraordinarie sufficiunt motiva interna individualia sine aliis. Tunc gratia extraordinaria supplet motiva externa, ut in propheta dum revelationem immediate a Deo accipit sub lumine prophetico, item in revelationibus privatis, aut in quibu­ sdam conversionibus miraculosis, ut fuit conversio S. Pauli2. Unde S. Thomas dicit, Quodl. II, a. 6, ad r : « inter illa opera quae Christus in hominibus tecit, annumerari etiam debet vocatio interior, qua quosdam attraxit ; sicut Gregorius dicit in quadam homilia, quod ' ristus per misericordiam Magdalenam traxit interius, qui etiam per clementiam suscepit loris». Item legitur apud Matth. IX, 9 « Cum transiret inde lesus, vidit hominem se­ dentem in telonio, Matthaeum nomine. Et ait illi : sequere me. Et surgens, secutus est eum»; et in Act. XVI, 14 « Dominus aperuit cor Lydiae intendere his quae dice­ bantur a Paulo ». Haec motiva interna individualia valent solum pro singulis homi­ nibus, qui ea interne experiuntur. § III. Motiva interna universalia simul sumpta possunt prae­ bere quandam certitudinem moralem de credibilitate. — Imo, COniuncte cum correlativis motivis externis, religioni intrinsecis, consti­ tuunt argumentum irrefragabile. Haec motiva interna universalia sumuntur ex mirabili expletione omnium aspirationum moralium et religiosarum humanitatis. Dicuntur universalia prout hae aspirationes sunt, saltem confuse, in omnibus hominibus, et prout haec mirabilis expletio constat non solum expe­ rientia individual!, sed experientia communi societatis per Christiani­ smum renovatae. Insuper agitur non de quacunque expletione, sed de eximia et mirabili. His motivis internis universalibus correspondent obiective motiva externa ex sublimitate doctrinae et ex mirabili vita religionis desumpta. A. Haec motiva interna universalia simul sumpta praebant per se certitudinem moralem de facto revelationis. • 1 Cf. Berthihr O. P., de Locis theologicis, p. 522 (de experientia interna). — Item P. Tonquedec, Immanence, p. 288. 2 Ideoqne Apologeta potest arguere ex conversionibus miraculosis, cf. McNSAbrè O. P., Introduction au dogme catholique 30e conference, t. Ill, ■■ Le Miracle spiri­ tuel », p. 333-365· Sed in aliis conversionibus non miraculosis interventio supernaturalis Dei non ita clare appare *·, quamvis frequenter cum magna probabilitate manifestari possit. Cf. Th. Mainace, O. P., Introduction à la psychologie des convertis, Paris, 1913, p. 123. La psychologie de la conversion, Paris, 1915. Auctor intendit ostendere, saltem magna cum probabilitate, has conversiones explicari non posse per causas naturales, scilicet per actionem naturalem subconscientiae, sensibilitatis, intellectus aut voluntatis. Vide in hoc secundo libro : le dualisme dans l’âme des convertis — conversion et snbsconscience ; l’éducateur invisible Dieu dans l'âme des convertis. — Cf. ea quae supra dixi­ mus t. I, p. 535, sq. 544. 8 De valore motivorum credibilitatis Etenim si omnes legitimae aspirationes etiam altiores nostrae naturae mirabiliter satiantur imo superantur in aliqua, religione, hoc est signum originis divinae huiusce religionis ; nam homines solis viribus natura­ libus non potuissent tantam conformitatem et pacem interiorem invenire, ut praesertim apparet ex his, quae supra dicta sunt de necessitate mo­ rali revelationis summae veritatum naturalium religionis. Homines enim moraliter non possunt, ut ibi dictum est, expedite pervenire ad cognitionem firmam, sine errore, omnium veritatum naturalium reli­ gionis. — Si igitur in aliqua religioue omnes quaestiones essentiales circa Deum et animam harmonice solvuntur, omnesque aspirationes nostrae naturae mirabiliter satiantur et superantur, moraliter certum est hanc religionem esse a Deo ; praesertim si in aliis religionibus et systematibus philosophicis semper aliqua legitima aspiratio laeditur, aut saltem si non omnes satiantur. Sic habetur de credibilitate quaedam certitudo moralis, excludens nempe pro sapientibus omne prudens dubium. Dico : pro sapientibus ; nam non omnes de valore huiusce motivi distincte iudicare possunt. (Quoad notionem certitudinis moralis, cf. infra, c. XIX, a. 3, de discemibilitate miraculi). Insuper, ut istud argumentum praebeat hanc moralem certitu­ dinem de facto revelationis, tria sunt requisita : 1’ oportet contra agnosticos praesupponere valorem ontologicum primorum principiorum rationis, praesertim principiorum causalitatis et finalitatis, imo certitudinem naturalem de existentia Dei, quae certitudo ad sensum communem pertinet et a ratione philosophica defenditur. 2* oportet arguere non solum ex conformitate religionis propo­ sitae cum aspirationibus et indigentiis nostris, sed ex tanta, tam mi­ rabili conformitate, ut a solo Deo videatur provenire, prout nempe haec mirabilis conformitas et expletio excedit vires et exigentias naturales, et constituit quasi miraculum morale ut supra dictum est). Unde « mirabile » hic non dicitur oratio modo, sed modo theologico, continet enim medium probativum. 3· Denique arguendum est ex omnibus aspirationibus simul sump­ tis, negative et positive consideratis. Sic apparebit solum Depm posse tam profunda cor humanum cognoscere et satiare. Hae autem aspirationes sunt in nobis « semina virtutum» natura­ lium circa finem ultimum et circa media. Scilicet, circa finem, sunt aspirationes ad Deum cognoscendum, ad sperandum in eo, ad eum amandum super omnia, ad cultum internum et externum ei praeben­ dum. Item circa media, inclinationes ad prudentiam, iustitiam, forti­ tudinem, temperantiam. Sed speciatim insistendum et in desiderio beatitudinis aeternae, et in desiderio conditional! et inefficaci videndi Deum per essentiam, de quo locuti sumus supra, tractantes de poten­ tia obedientiali t. I, cap. XII, § IV. Si igitur omnes istae aspirationes, sine ulla laesione, mirabiliter satiantur, imo superantur in aliqua religione, ut infra dicetur in exa­ mine virtutum Christianarum et evangelicarum beatitudinum, hoc est signum originis divinae huiusce religionis. De valore motivorum nobis internorum 9 Praedicatores fidei multum evolvunt hoc argumentum, prout in Christianismo cognitio Dei per fidem pervenit usque ad intima secreta Patris caeiestis, repromittitur beatitudo aeterna in visione immediata Dei consistens. Spes maxime roboratur per Incarnationis et Redemptionis mysteria. Charitas erga Deum pervenit usque ad ami­ citiam sanctam et familiarem, praesertim in communione eucharistica (quid conformius nostris aspirationibus quam sancta communio et tamen quid magis gratuitum, indebi­ tum ? solus Deus ita conjungere potest hanc intimam conformitatem et summam gratuitatem). Item charitas erga proximum in Christianismo extenditur usque ad vitae sacrificium pro animabus, in apostolatu missionariorum, et aliis misericordiae operibus. Cultus internus et externus mirabiliter in sacrificio missae uniuntur. Prudentia Christiana non carnalis est et mundana, sed caelestis. lustitia erga proximum elevatur propter connexionem cum charitate ; fortitudo ad heroicitatem martyrii, temperantia ad virgi­ nitatem pervenit, et commendatur humilitas tanquam fundamentalis virtus, quam pa­ gani ignorabant. Proinde P. Lacordaire arguebant ex tribus privilegiis Christianismi : scii, ex Charitate, Humilitate, Virginitate. E contra, pereunte fide et vita Christiana in aliqua regione, fere subito vitia, discordiae, superbia rursus apparent *. Hi effectus supematurales non subsunt quidem experientiae commui sub formali ratione quatenus sunt supcrnaturalitcr a Deo producti, sed eorum supernaturalitas indi­ recte apparet ex incapacitate saltem morali hominum perveniendi ad talem doctrinam et vitam. Item homines non possunt solis viribus naturae pervenire ad pacem sanctorum, quae scilicet in eorum vita apparet. Haec pax enim differt essentialiter a pace mundi saltem quoad duo, ut ait S. Thomas : « Primum quantum ad finem, nam pax mundi ordinatur ad quietam fruitionem temporalium, sed pax sanctorum ordinatur ad bona aeterna (nec essentialiter minuitur in temporalium privatione). Secundo vero quantum * Circa valorem methodi internae in Apologetica, cf. nr. Poulpiçukt Ο. I·. L’Objet, intégral de ΓApologétique, 2° Partie : Apologétique interne, sa nécessité, sa méthode, sa valeur. — p. 342 : « Voici, selon nous, l’ordre logique é suivre dans l'étude subjec­ tive et objective, qui constitue l’apologétique interne. « i° Il faut partir évidemment du sujet, montrer comment, en droit et en fait, la réponse à telle aspiration intérieure, la solution de tel problème, intéressent néces­ sairement tout l’homme et tout homme et posent implicitement la question religieuse. «2° On dit anal yser, aussi exactement que possible, les caractères spécifiques de ce besoins subjectif, les différents postulats qu’implique tel désir pour être pleine­ ment satisfait. « 3° Les termes de la question à résoudre se trouvant nettement délimités et précis on cherchera alors la réponse. Cette nouvelle enquête aura pour objet d’étu­ dier : a) la réponse que peut donner la raison humaine considérée en elle-même : 6) la réponse qu’elle a donné en fait dans les systèmes philosophiques ; c) la réponse des religions non chrétiennes ; d) les erreurs ou les insuffisances contenues dans ces diffé­ rentes réponses. « 40 L’exposé de la solution chrétienne montrera qu’elle comble les lacunes précédentes et qu’elle est donc seule pleinement satisfaisante pour le sujet. « 50 On montrera comment, en fait, la solution chrétienne a apporté aux âmes la paix, la lumière, la consolation, transfiguré et ennobli leur vie ». P. 463 : « L’apologétique externe, qui répond à notre besoin de vérité (et prouve la crédibilité du dogme), doit se compléter par l’apologétique interne, qui montre la religion comme « aimable », et nous découvre en elle le point de rencontre de toutes nos autres aspirations intimes vers le bien et le beau. . . L’apologétique est la demons­ tration de la crédibilité et de. l’appétibilité du dogme ». Certo secundum methodum internam sic manifestatur « amabilitas » religionis Christianae, sed etiam eius credibililas, iam quodammodo apparet, si arguitur non solum ex cius conformitate ad nostras aspirationes, sed ex mirabili conformitate jta profunda simul et gratuita ut a solo Deo videatur provenire. 10 De valore motivorum credibilitatis ad simulationem et veritatem : quia pax mundi est simulata, quia tantum exterius ; pax vero Christi est vera, quia interius et exterius»1. — Haec autem vera pax interna procedit ex hoc quod efficaciter diligimus Deum super omnia ex toto corde, et proximum sicut nos ipsos 12 ; sed amor efficax nequit in nobis esse sine Dei auxilio, prout ordo agentium debet corrcspondere ordini finium34. «Cor nostrum, ait S. Thomas, ab omni perturbatione non potest esse alienum nisi per Deum ... ». Lmdc dicitur : » Zmr Dei, quae exsuperat omnem sensum custodiat corda vestra et intelligentias vestras in Christo lesu »■ *. Gaudete in Domino semper, ait S. Paulus ibid., iterum gaudete... Dominus enim prope est. Nihil solliciti sitis, sed in ornni oratione et obsecratione, cum gratia­ rum actione petitiones vestrae innotescant apud Deum ». Vide Concordantias Biblicas ad verba desiderium, beati, gawdium, laetitia, alleluia ; sub his verbis enim in S. Scrip­ tura et apud antiquos doctores inveniuntur ea quae in apologetica moderna verbe aspirationis vel expletionis exprimuntur. — Quoad haec omnia cl. infra, librorum II, c. VII. B. Haec omnia motiva interna simul sumpta praebent certitudi­ nem moralem, sed non possunt seiungi a correlativis motivi externis, religioni intrinsecis 5 et simul cum illis constituunt argumentum irre­ fragabile, ut statim dicendum est in capitulo sequenti. 1 Cl. S. Thomam in Ioann, c. XIV, lec. 7. 2 S. Thomas, II.a, II.ae, q. 29, de paie. Concordia est unio diversorum cordium in unum consensum ; pax est tranquillitas ordinis, quae quidem tranquillitas consistit in hoc, quod omnes motus appetitivi in homine conquiescunt. Omnes autem appetunt pacem, sed quidam pacem apparentem, quae est solun· externa non interna. — « Sine gratia gratum laciente non potest esse vera pax, sed solum apparens» ibid. a. 3. ad 1. — Vera enim pax interna procedit ex charitate erga Deum et proximum, definitur a S. Augustino in l.ib. de Verbis Domini : « Pax est serenitas mentis, tranquillitas animae, simplicitas cordis, amoris vinculum, con­ sortium charitatis ». Pax igitur non est virtus sed effectus virtutis, scilicet charitatis, et finis omnium donorum. Huic paci opponitur pax carnalium affectuum, de qua dicit Christus : « non veni mittert pacem, sed gladium* Matth. X, 34. « Iste gladius, ait S. Thomas in Aîatth., est verburn Dei ; quidam enim crediderunt, quidam non. Et ideo lit bellum ». — Pax inter bonos et malos esse non potest, quia pax ordinatam importat concordiam, qnae cum malis haberi non potest. Cf. S. Th. in Ερ. II Tim. c. 2, lect. 4, me. Cf. etiam II.a, II.ae. q. 28, di Gaudio·. «Spirituale gaudium quod de Deo habetur ex charitate causatur ». — et I.a, Hae, q. 70. De fructibus Spiritus Sancti, et de eorum oppositione ad opera carnis. 3 I.a, II.ae, q. 109, a. 4 S. Thom., in Phil., IV, 7: «Secundum quod est in sanctis in via, pax exsupe­ rat omnem sensum humanum non habentium gratiam ». 5 Cardinal Dechamps (Demonstrations de la Foi, t°r Entretien, p. 1, éd. Dessain) : «Ecoute et regarde; il n’y a que deux laits à vérifier, l'un en vous, l’autre hors de vous ; ils se recherchent pour s’embrasser, et, de tous les deux, le témoin c’est vousmême ». CAPUT XVI U. DE VALORE MOTIVORUM EXTERNORUM, RELIGIONI INTRINSECORUM. Articulus unicus. I. Doctrina Ecclesiae de valore horum motivorum. II. Rationaliter defenditur, haec motiva simul sumpta constituere argumentum irrefragabile. III. De relationi horum motivorum cum aliis, ac de unitate totius Apologeticae. § I. Doctrina Ecclesiae. Haec motiva, ut supra dictum est, dicuntur externa, prout existunt extra conscientiam hominis, sic opponuntur internis aspirationi­ bus nostrae naturae ad aliquid divinum. Dicuntur autem intrinseca religioni, prout sumuntur ex eius excellentia, puritate, sanctitate ac in omnibus bonis fecunditate ; sic opponuntur motivis externis extrinsecis, quae ut miracula et prophetiae sunt signa extrinseca confirmantia divinam religionis originem. Concilium autem Vaticanum (Dcnz. 1794) definit: «Ad solam catholicam Eccle­ siam ea pertinent omnia, quae ad evidentem fidei Christianae credibilitatem tam multa et tam mira divinitus sunt disposita ». Et statim addit quoad motiva externa, religioni intrinseca: Quin etiam Ecclesia per se ipsam, ob suam nempe admirabilem propagatio­ nem, eximiam sanctitatem et inexhaustam in omnibus bonis tecunditatem, ob catholicam unitatem invictamque stabilitatem, magnum quoddam et perpetuum est motivum credibihtalis et divinae suae legationis testimonium irrefragabile. «Quo fit, ut ipsa veluti signum levatum in nationes (Is. IX, 12) et ad se invitet, qui nondum crediderunt, et filios suos certiores faciat,, firmissimo niti fundamento fidem, quam profitentur ». In hac declaratione, mirabilis vita Ecclesia assumitur ut signum irrefragabile missionis eius divinae, id est ut miraculum morale, quod evidenter a solo Deo produci potest ; nec proponitur solum ut Dei sigillum extrinsecum, sed ut ipsius vitae divinae manifestatio per quas­ dam visibiles notas. Quidam dicent : hoc. est immoderatus optimismus in apologetica. — IJesp. : est optimismus Sanctae Ecclesiae in innumerabilibus signis bonitatis divinae fundatus, ac 12 De valorc motivorum credibilitatis perseverans inter miserias, defectiones, dubia et errores huiusce vitae. Apologeta autem est minister Ecclesiae Dei docentis, et docentur non solum mysteria sed via rationalis ad fidem. Ut autem excellentia huiusce mirabilis vitae appareat, Concilium illam considerat secundum quatuor eius causas et secundum eius effectus i° secundum causam efficientem : « ob suam nempe admirabilem propagationem (nota apostolicitatis) ; 2° see. causam finalem: «eximiam sanctitatem», et secundum eflectus qui finem manifestant: «et inexhaustam in omnibus bonis fecunditatem » ; 30 see. causam materialem et formalem simul « ob catholicam unitatem » ; 40 additur « invictam stabilitatem » in signum per­ fectionis totius operis quod sic apparet mirabile, eximium, excedens vires naturales, proinde est « magnum quoddam et perpetuum motivum credibilitatis et divinae suae legationis testimonium irrefragabile ». Valor huiusce motivi magis explicatur in Adnotationibvs in schema prosynodale Con. Vatic. : « Quamvis fideles rudiores motiva omnia credibilitatis distincte non nove­ rint, nec ipsi ea explicare valeant ; noverunt tamen modo ipsis accomodato unam, sanctam, catholicam et apostolicam Ecclesiam, et in hac semper eis ob oculos versatur incommutabile, plene sufficiens et certum credibilitatis motivum, seu potius motivorum complexus, ut non iam, quasi « cito credant, leves sint corde », sed fundamentis inni­ tantur firmissimis ad plenam crcdibibilitatis certitudinem, parati semper, quantum ad singulos pro eorum conditione spectat, ad satislactionem, per Ecclesiam nempe et in Ecclesia, omni poscenti rationem de ea, quae in ipsis est, spe. Sicut namque in veri­ tatibus quibusdam naturalibus, disponente providentia Dei naturali, totum genus huma­ num citra demonstrationem scientiticam habet plenam certitudinem, quae inquisitione philosophica potest quidem in suis fundamentis amplius et distinctius explicari, sed nullis apparentibus rationibus labefactari : ita divina bonitas et sapientia in ordine pro­ videntiae supcrnaturalis disposuit Ecclesiam catholicam iis insignem characteribus, ut in ea citra scienti/icas inquisitiones, quibus longe maxima pars hominum idonea non est, etiam rudes habeant /acile cognoscibile compendium motivorum credibilitatis ad plenam cer­ titudinem, quae poterunt per disciplinas apologeticas distinctiori et ampliori explica­ tione confirmari, sed non potest rationibus oppositis induci prudens dubium ad illam certitudinem labefactandam»1. Cf. quae dicenda sunt infra de certitudine ïnorali quoad discernibilitatem miraculi. C. XIX, a. 3. § II. Rationaliter defenditur, haec motiva simul sumpta con­ stituere argumentum irrefragabile. Haec motiva possunt dupliciter considerari. A. negative, B. po­ sitive. A. Negative considerata sunt immunitas a manifesto errore, a contradictione, a fraude et immoralitate. Sic simul sumpta demonstrant nihil obstare quin religio proposita sit revelata, non illico quidem pro­ bant eius originem divinam, sed de hac origine praesumptionem afferunt. Immunitas a manifesto errore est carentia evidentis oppositionis cum veritatibus naturalibus, iam certo cognitis. Veritates enim reve­ latae possunt esse supra rationem, sed non contra rationem, quamvis sint frequenter contra systemata philosophica, quae nunquam demon­ strata sunt, ut evolutionismus pantheisticus. — Immunitas ab omni contradictione habetur ex cohaerentia veritatum, quae ut revelatae * Icfil f mu !·’.4. Item dicitur de heroicitate fidei, spei, charitatis. Verbi gratia S. Ludovicus Bertrandus inter gravissima pericula tranquillus stat, et dum cognoscit se assumpsisse venenum sibi latenter oblatum quietus remanet, ac solum in Deo confidit. Inter acerbissimos dolores non lamentatur sed dicit : « Domine, hic ure, hic seca, ut in aeternum parcas ». — Alius sanctus sacerdos post falsam accu­ sationem atrocis sceleris, suspensus est a suo episcopo, et statim ante Crucifixum gra­ tias egit, tanquam talis gratiae indignus. — Sanctus levita Vincentius assumptus ex equuleo, atque ad patibulum raptus moras carnificum arguendo ad poenam alacriter proberabat. Intrepidus itaque candentis ferri machinam ultro conscendit : ac means immotus, erectis in caelum luminibus. Dominum precabatur 2 (cf. alia exempla virtutis heroicae apud Benedict. XIV. Icc. cit.). « Martyrium autem inter omnes actus virtuosos maxime demon­ strat perfectionem charitatis ; quia tanto magis ostenditur aliquis ali­ quam rem amare, quanto pro ea rem magis amatam contemnit, et rem magis odiosam eligit pati. Manifestum est autem quod inter omnia alia bona praesentis vitae maxime amat homo ipsam vitam, et e con­ trario maxime odit ipsam mortem, et praecipue cum doloribus corpo­ ralium tormentorum ; quorum metu etiam bruta animalia a maximis voluptatibus abstrahuntur, ut Aug. dicit in lib. 83 QQ. (q. 36). Et secundum hoc patet, quod martyrium inter caeteros actus humanos est perfectius secundum suum genus, quasi maximae charitatis signum, secundum illud Ioann. XV « Maiorem charitatem nemo habet, quam ut animam suam ponat quis pro amicis suis »3. Propterea « martyr dicitur quasi testis fidei Christianae per quam nobis visibilia pro invisibilibus contemnenda proponuntur, ut dicitur ad Hebr. XI, 39» 4. «Nullus enim potest praesentia contemnere nisi propter spem futurorum bonorum. Per contemptum enim principaliter vincitur mundus. Et ideo, quia fides ostendit nobis invisibilia, propter quae contemnitur mundus, ideo vincit mundum fides nostra»5. Ut autem melius discernatur vera virtus heroica a Deo proveniens a falsa eius apparentia, praeter quatuor conditiones supradictas, con1 S. Thomas, I.a, II.ae, q. 61, a. 5 (Virtutes purgatoriae possunt esse heroicae, sed heroicitas apparet praesertim in virtutibus purgati animi). Cf. Bened, XIV, loc. cit. 2 Cf. Ruinart, Acta martyrum sincera, ed. Veron, 1731, p. 325. Vide ibidem Acta S Perpetuae, S. Felicitatis, S. Polvcarpi, S Ignatii etc. Haec sunt infra exponenda. II. c. IX. a. 2. 3 II.a. II.ae. q. 124. a. 3. 4 II.a, II.ae, q. 12.|, a. 4. 5 S. Thom., in Ep. ad Hebr. XI. 20 De valore motivorum credibilitatis sideranda est connexio virtutum in prudentia et in charitate. Videmus enim aliquem ex naturali complexione, vel ex aliqua consuetudine esse promptum ad opera fortitudinis, qui tamen non est promptus ad opera mansuetudinis, natura enim determinatur ad unum ; sed quod aliquis habeat simul et excellenter omnes virtutes etiam eas quae inter se ma­ xime distant, ut summam fortitudinem et summam mansuetudinem, perfectum amorem veritatis et iustitiae ac simul maximam erga errantes misericordiam, hoc esse nequit absque extraordinario auxilio Dei, qui solus in sua simplicitate perfectiones maxime diversas eminenter con­ tinet, et eas in anima humana intime unire potest. In hac connexione, mirabilis est harmonia, secundum quam «charitas patiens est, benigna est, charitas non aemulatur, non agit perperam, non inflatur, non est ambitiosa, non quaerit quae sua sunt, non irritatur, non cogitat malum, non gaudet super iniquitate, congaudet autem veritati ; omnia suffert, omnia credit, omnia sperat, omnia sustinet» I Cor., XIII, 4. Propterea Benedictus XIV, op. cit. 1. III, c. 21 dicit : « Si in gentilibus verae vir­ tutes morales reperiri possunt, nil prohibere videtur, quin etiam ad gradum heroicum, spectata rei natura, pertingere possint. Verum cum ad constituendum verum heroem collectio omnium virtutum moralium requiratur, quotquot autem inter gentiles propter alicuius virtutis moralis excellentiam herois nomen consecuti sunt, aliis ut plurimum virtutibus caruerint et vitiis inservierint, neminem ex illis stricte heroem fuisse statuen­ dum est, ut lato calamo probant Cardinales de Lauraea, et de Aguirre, et latissime Theo­ philus Raynaudus »1. Mirabilis igitur harmonia invenitur in praedicatore fidei dum hic in nemine Dei loquitur sumina auctoritate, « tanquam potestatem habens » 12, « non persuasibilibus hu­ manae sapientiae verbis »3 et simul cum maxima humilitate, sine iactantia, cum sin­ ceritatis expressione, zelo Dei, maxima charitate erga proximum, s;ne timore, sed cum fortitudine invincibili in persecutionibus et simul cum mansuetudine, ita ut oret pro persecutoribus. Ex hoc habetur signum praesentiae Dei in illo, nam haec mirabilis har­ monia heroicarum virtutum valde inter se diversarum absque speciali Dei auxilio existere nequit 4. Non potest negari valor talis signi sine evidenti malitia et perversitate, qualis 1 Cf. S. Thomam, I.a, II.ae, q. 65, a. I et 3. De connexione virtutum in prudentia et in charitate — cf. Bened. XIV, loc. cit. 2 Matth., VII, 29. 3 I Cor., II, 4. 4 S. François de Sales (IIe Semron sur la Visitation, explication du Magnificat) : . L’ union d’ une très haute charité et d’une très profonde humilité est tres admirable ; parce que ces deux vertus sont si éloignées l'une de l’autre, qu'il semble qu’elles ne se pourraient jamais recontrer dans une même âme, d’autant que la charité élève l’âme. Et plus elle croist, plus elle va la rehaussant par dessus tout ce qui n’est point Dieu. L’ hu­ milité fait tout le contraire ; car elle rabaisse l’âme au dessous d’elle-mcme et de toutes es ciéatuies ; cette vertu ayant cela de propre, que plus elle est grande, plus elle ra­ baisse l'âme dans laquelle elle est. « Voyez donc, je vous prie, les extiemités de ces deux vertus, et je m'assure que vous direz : Comment est-il possible d’unir et conjoindre par ensemble 1’ humilité avec la charité ? C'est une chose qui naturellement < st impossible : aussi nul autre que No­ tre Soigneur ne pouvait faire l'union de ces deux vertus, et il a montré la grandeur incoinpuralile de son pouvnii. en unissant des choses si éloignées·. Connect uni ur sient in iirlinr· |iiolundioi i.i-lix et ramus altissimus et fecundissimus. De valore motivorum religioni intrinsecorum 21 fuit in pharisaeis ; sed tunc negantes ipsi fiunt novum signum, nam per suam eviden­ tem malitiam probant sufficientiam praedictorum signorum (cfr. Act. Apost. IV, 16). E contra in fundatoribus et praedicatoribus falsarum religionum et sectarum substitùitur firmitati fidei fanatismus sine charitate, vel charitati libéralisants sine vera fide. In falsis prophetis est ostentatio sine humilitate, vel indebitum obsequium sine dignitate, in difficultatibus ira vel temeritas sine mansuetudine, pusillanimitas sine fortitudine. Obicclio : Sanctitas indiget confirmari per miracula, ergo secundum se non est mo­ ti vum credibilitatis. Resp. : Sanctitas eminens ut apparet praesertim in martyrum constantia iam se­ cundum se est signum, prout manifeste ab ipso Deo provenit. Attamen magis certificatur sanctitas dum confirmatur per miracula ; imo sese confirmant ad invicem, sine circulo vitioso, prout causae sunt ad invicem causae in diverse, genere. Quod remanet obscurum in sanctitate confirmatur per miraculum, et quod iam evidens est in sancti­ tate confirmat veritatem miraculi et excludit possibilitatem praestigii. 2» obi. : Sed videtur quod aliquis absque perfecta charitate, imo sine charitate pos­ sit se martyrio offerre. Dicit enim S. Paulus I Cor., XIII, 3. Si tradidero corpus meum ita ut ardeam, charitatem autem non habuero, nihil mihi prodest ». Et plures per fanatismum mortui sunt inter tormenta in diversis religionibus et sectis, imo milites sine speciali Dei auxilio immanitates belli sustinent. Rcsp.'. S. Thomas: «in operibus virtutum duo sunt attendenda, scilicet id quod fit, et modus laciendi. Sic ergo dicendum est, quod hoc opus quod est offerre se mar­ tyrio, vel etiam martyrium sufferre, potest facere non solum charitas perlecta, sed etiam ille qui caret charitate. Sed charitas perfecta hoc facit prompte et delectabiliter, sicut patet de Laurentio et Vincentio, qui in tormentis hilaritatem ostenderunt. Hoc autem non potest facere charitas imperfecta, vel etiam ille qui charitate caret >■ *. Item supernaturalis fortitudo distinguitur a naturali et a fanatismo, per connexionem vir­ tutum, prout comitatur charitate, humilitate, oratione pro persecutoribus (cf. Benedict. XIV, op. cit., 1. Ill, c. XX. De falsis martyribus). Quoad expositionem argumenti ex martyrum constantia, vide infra, 1. Il, c. IX. 3° Adniirabills propagatio religionis. .Vis huiusce argu­ menti sic exponitur a S. Thoma : C. Gentes, 1. I, c. 6 : «Non armorum violentia, non voluptatum promissione, et, quod est mirabilissi­ mum, inter persecutorum tyrannidem, innumerabilis turba non solum simplicium sed etiam sapientissimorum hominum ad fidem Christianam convolavit ; in qua omnem humanum intellectum excedentia praedicantur, voluptates carnis cohibentur, et omnia quae in mundo sunt haberi contemptui docentur. Quibus animos mortalium assentire et marimun mit acutum est, ct manifestum divinae inspirationis opus, ut contemptis visibilibus, sola invisibilia cupiantur . . . Haec autem tam mirabilis mundi conversio ad fidem Christianam indicium certissimum est praeteritorum signorum (id est miracu­ lorum), ut ca ulterius iterari necesse non sit, quum in suo eflectu appareant evidenter. Esset autem onibus signis mirabilius, si, ad credendum tam ardua, et operandum 1 S. Tomas, Quold; IV, a. 19. Cf. etiam Benedictum XIV, op. cit., 1. III, c. XI ad XX, de martyrio. 22 De valore motivorum credibilitatis tam dilficilia. et ad sperandum tam alta, mundus absque mirabilibus signis inductus fuisset a simplicibus et ignobilibus hominibus . . . « Hi vero, qui sectas errorum introduxerunt, processerunt via contraria, ut patet in Mahumete, qui, carnalium voluptatum promissis, ad quorum desiderium carnalis concupiscentia instigat, populos illexit. Praecepta etiam tradidit promissis conformia, voluptati carnali habenas relaxans, quibus in promptu est a carnalibus hominibus obediri . . . Dixit se in armorum potentia missum ; quae signa etiam latronibus et tyran­ nis non desunt. Ei etiam non aliqui sapientes in rebus divinis, et de divinis et huma­ nis exercitati, a principio crediderunt, sed homines bestiales in desertis morantes, omnis doctrinae divinae prorsus ignari, per quorum multitudinem alios, armorum violentia, in suam legem coegit ». Ut valor huiusce argumenti appareat, manifestanda est absoluta disproportio inter hanc mirabilem mundi conversionem et causas natu­ rales, insistendo in altitudine finis obtenti, in impedimentis et in infirmi­ tate natuiali apostolorum, secundum illud S. Pauli I Cor., I, 25 : « Quod infirmum est Dei, fortius est hominibus. Quae stulta sunt mundi eligit Deus, ut confundat sapientes ; et infirma mundi elegit Deus, ut con­ fundat fortia. Et ignobilia mundi et contemptibilia elegit Deus, et ea quae non sunt, ut ea quae sunt destrueret ; ut non glorietur omnis caro in conspectu eius ... Ut quemadmodum scriptum est : qui gloria­ tur. in Domino glorietur». II Cor., IV, 7 : « Habemus autem thesaurum istum in vasis fictilibus ; ut sublimitas sit virtutis Dei, et non ex nobis». Hoc est attente notandum : remanet infirmitas in instrumento Dei, ut melius manifestetur supernaturalitas interventionis divinae. Insuper arguendum est ex hoc quod vitalitas Ecclesiae non minui­ tur sed augetur inter persecutiones', secundum illud Domini : « Beati qui persecutionem patiuntur propter iustitiam ... beati estis cum maledi­ xerint vobis homines et persecuti vos fuerint... propter me. Gaudete et exultate, quoniam merces vetra copiosa est in caelis», Matth., V, 11. Quoad historicam expositionem huiusce argumenti, vide infra, 1. II, cap. IX. 4° Fecunditas religionis in omnibus bonis. — Haec fe­ cunditas consideranda est quoad individuum, familiam, societatem. a) quoad individuum, prout intellectus eius liberatur ab erro­ ribus circa Deum, mundum et animam, voluntas autem a pessima corruptione paganismi. b) quoad familiam, prout instaurata est dignitas uxorum, pro­ tectio et educatio puerorum, prout servitutis rigor temperatus est ac paulatim extinctus. c) quoad societatem, prout promota est legitima auctoritas in Deo fundata, et «imul debita libertas, chantas, ius gentium. Sic vitatur tyrannis et licentia, confusio communismi et separatio individualism!, ac statuitur harmonia individuorum et societatis. d) ex omnibus operibus misericordiae et bénéficient i ae, arguen­ dum est, prout verificatur verbum Christi (Luc., VI, 36) : «Estote misericordes, sicut et Pater vester misericors est» et illud Pauli «Quis infirmatur et ego non infirmor?» (II Cor., XI, 2q). « Induite vos, sieul dilecti Dei, viscera misericordiae» (Col. Ill, 12). De valore motivorum religioni intrinsecorum 23 Ad manifestationem huiusce signi distinguenda est virtus misericordiae a com­ miseratione sensibili inefficaci ; haec passio sensibilis invenitur saepe in formidolosis, misericordia e contra supponit bonitatem et fortitudinem, est manifestatio l>oni per suiipsius diffusionem ; unde S. Thomas dicit : est maxima viitus, prout « ad eam perti­ net quod aliis effundat, et quod plus est, quod defectus aliorum sublevet. Et hoc maxime superioris est. Unde et misereri ponitvr proprium Deo, et in hoc maxime dicitur ei om­ nipotentia manifestari » *. In misericordia enim manifestatur inclinatio supremi ad in­ firmum, et summa bonitas ac omnipotentia Dei prout « Deus adeo omnipotens est et bonus ut benefaciat etiam de malo » Unde maxima misericordia in aliqua religione est signum divinae eius originis. Vis huiusce argumenti magis apparet si in una sola religione haec fecunditas in omnibus bonis invenitur, ut historice constat : Vide infra, 1. II, cap. IX. Unde in adnotationibus in primum schema prosynodale Cone. Vaticani legitur : ■< Ad solam Ecclesiam catholicam pertinet motivorum credibilitatis contii'uatio pe­ rennis in mirabili propagatione et conservatione religionis Christianae, in eiusdem ef­ fectibus quam certis tam mirandis omnesque naturales causas er cedent ibus in martyrio­ rum modo ac multitudine et (morali continuatione) perpetua charismatum manifesta­ tione » 3. Christus ipse hoc signum indicavit, dicens : Omnis arbor bona fructus bonos fa­ cit : mala autem arbor malos fructus jacit» Matth., VII, 17. Et S. Paulus scripsit ad Co­ rinthios : « Ex sinceritate, sicut ex Deo, coram Deo, in Christo loquimur . . . Numquid egemus commendatitiis epistolis ad vos aut ex vobis ’ Epistola nostra vos estis, scripta in cordibus nostris, quae scitur et legitur ab omnibus hominibus : manifestati quod epistola estis Christi', ministrata a nobis, et scripta non atramento, sed spiritu Dei vivi : non in tabulis lapideis, sed in tabulis cordis carnalibus» II Cor., II, 17; III, 1-3. — Conversio enim Corinthiorum ad Christum nota erat omnibus, et exemplo erat con­ versioni aliorum. In his sanctis effectibus apparet finis religionis (prout finis, qui prior est in intentione, est ultimus in exeeutione) ; manifestatur etiam causa divina religionis, secundum axioma : ordo agentium debet correspondere ordini finium. 5’ Catholica unitas. — Novum argumentum habetur ex catholicitate seu universalitate religionis (ex parte causae materialis, seu membrorum), et ex eius unitate (ex parte causae formalis) ; con­ venit has duas notas per modum unius accipere apologetice, prout unitas eo mirabilior est quo universalior est Ecclesia. Si enim homines omnium temporum et omnium gentium a barba­ ris ad urbanos, non obstante- profunda diversitate et oppositione lingua­ rum, inclinationum, conceptionum, regiminum etc., in unitate fidei, spei, charitatis, regiminis ecclesiastici et cultus coadunantur, ita ut nun­ quam dogmata adulterentur propter utilitates particulares alicuius na­ tionis, nec essentialia principia regiminis ecclesiastici revocentur prop­ ter saecularis potestatis exigentias, hoc est signum interventionis Dei, * S. Thomas, Il.a, II.ae, q. 30, a. 1. De Misericordia. 2 I.a. q. 2, a. 3, ad 1 : et S. Augustinus hic citatus. 3 /Icta Cone. Vatic., Collect. I.acensis, t. VII, p. 352. Eodem loco citatur Ag. (De Utilitate credendi, c. 17; ad Volusian, cp. 137, n. 15 sqq.). 24 De valore motivorum credibilitatis qui solus in tanta diversitate hanc intimam unitatem producere et conservare potest1. Quod melius apparet ex variatione sectarum, quae extendi ne­ queunt sine adulteratione suorum dogmatum et indigna subordinatione saeculari potestati. Veritas divina e contra manifestatur in hoc quod nulli etiam potentissimo indebite subordinatur (Cf. infra, i, II. c. IX. Unde Pius IX enumerans signa verae fidei, dicit: .haec fides... salutares profe­ rens Christi leges, ac maiores in dies ex crudelissimis ipsis persecutionibus vires acqui­ rens, universum orbem terra marique, a solis ortu usque ad occasum, uno Crucis ve­ xillo pervasit, atque idolorum profligata fallacia, errorum depulsa caligine triumphatisque cuiusque generis hostibus, omnes populos, gentes, nationes, utcumque imma­ nitate barbaras ac indole, moribus, legibus, institutis diversas, divinae cognitionis lu­ mine illustravit, atque suavissimo ipsius Christi iugo subiecit, annuntians omnibus pacem, annuntians bona » 2. 6’ Invicta stabilitas relit/ionis. — Confirmantur denique praedicta argumenta ex invicta stabilitate religionis, quae proponitur ut revalata. Nam in mundo omnia moventur, generatio unius est cor­ ruptio alterius, non solum in ordine physico, sed etiam in ordine sociali, et politico, apparent et evanescunt nationes, formae politicae, imo reli­ giones et systemata philosophica, omnia paulatim crescunt, floient et obsolescunt·, « praeterit enim figura huius mundi»3. Proinde plures hodie definiunt historiam religionum, historiam earum formationis, evolutionis et occasus. Si e contra una sola religio eadem semper manet, indefectibilis, in­ victa in sua stabilitate, non obstantibus innumeris impedimentis et causis ruinae ; si servatur sine transformatione in suis dogmatibus, praeceptis, in suo regimine; si insuper i n hac immutabilitate remanet vivens, ita ut semper renovetur inventus eius ; si v. g, « crescit vehementerque profi­ cit totius Ecclesiae intelligentia sed in eodem dogmate, in eodem sensu, eademque sententia»4; tunc in ea est signum divinae suae originis, in ea enim invenitur participatio extraordinaria immutabilitatis divinae, quae est immutabilitas non mortis sed vitae. Tunc verificatur illud Chri­ sti : « Caelum et terra transibunt ; verba autem mea non praeteribunt»5. «Et ego dico tibi, quia tu es Petrus, et super hanc petram aedificabo Ecclesiam meam, et portae inferi non praevalebunt adversus eam» 5 « (Deus est) qui replet in bonis desiderium tuum : renovabitur ut aqui­ lae inventus tua»7. 1 S. Thomas in de Trinitate Boetii, q. 3, a. 3. Utrum fides Christiana convenienter nominetur catholica vel universalis: Merito catholica nominatur, utpote a cuiuslibet conditionis hominibus recepta ». Si vero obiicitur : fides Christiana a multis non recipi­ tur, ergo non est universalis, S. Th. respondet ibid, ad 5 : · Christiana fides non dicitur catholica, vel universalis propter singula generum, sed propter genera singulorum, quia ex omni conditione hominum ei aliqui adhaeserunt». 2 Denzinger, Enabit idion, 11. 1638. 3 I Cor .... VII, 31. 4 Cono. Vatic,, Denz. 1800. 5 Mattii., XXIV, 35. " Mattii., XVI, 18, ’ l’n. ibi, 5, De valore motivorum religioni intrinsecorum 25 Religiones autem falsae et sectae aut remanent in immobilitate mor­ tis, sine vita, ut Islamismus, aut perpetuo variantur secundum continuam accommodationem indebitis saeculi exigentiis, et ad naturalismum seu ad religionis negationem tendunt, ut apparet in protestantismo1. (Cf. in­ fra 1. Il, c. IX). Conclusio. Ex his omnibus motivis religioni intrinsecis simul sumptis habetur argumentum irrefragabile. Si enim religio in qua in­ veniantur haec omnia signa (sublimitatis doctrinae, sanctitatis, admira­ bilis propagationis, fecunditatis in omnibus bonis, catholicae unitatis, et invictae stabilitatis) non esset a Deo, esset effectus sine causa, sine ra­ tione essendi, nam haec omnia bona non possunt provenire nisi a fonte omnium bonorum. Nec dici potest hanc religionem esse a Deo mediate secundum evo­ lutionem naturalem sensus religiosi, sicut scientiae humanae sunt mediate a Deo ut est auctor intelligentiae nostrae. Etenim praedictae notae sunt extraordinariae et manifestant interventionem Dei extraordinariam. Insu­ per haec religio sese proponit ut supernatural iter revelatam, et semper affirmat hanc supernaturalem revelationem esse fontem totius suae ve­ ritatis, fortitudinis, fecunditatis. Si igitur haec revelatio supernaturalis esset ficta, omnia bona superius enumerata fundarentur in mendacio, aut in illusione, quod est impossibile, nam effectus reales supponunt causam realem et non fictam, effectus boni causam bonam, effectus supernaturales causam supernaturalem. Nec denique dicatur haec omnia bona provenire a naturali sensu religioso, concomitante errore vel illusione ; nam sola ratione manife­ stum est quod Deus omnipotens infinite bonus, verax, iustus, providens permittere nequit haec omnia signa et bona inveniri in aliqua religione proposita ut a Deo revelata, et quae de facto non esset a Deo revelata. Deus non potest permittere humanum genus invincibiliter decipi in his quae sunt de necessitate salutis, et hoc permisisset si haec omnia prae­ dicta signa conjungerentur cum ficta revelatione. Unde etiamsi non es­ sent miracula sensibilia 12, sed solum miraculum morale mirabilis vitae Ecclesiae iam verum esset verbum Richardi a S. Azictore ; «Nonne cum omni confidentia Deo dicere poterimus ; Domine si error est, a te ipso decepti sumus ; nam ista in nobis tantis signis et prodigiis confirmata sunt et talibus, quae nonnisi a te fieri possunt ? » 3. Obiectio modernistarum. Vitalitas religionis quae superat omnia impedimenta, adversarios, insectationes et pugnas, et trahit ad se quidquid doctrinalium, culturalium, ecclesiasticarum formarum sibi est utile, non potest quidem plene explicari secundum leges evolutionis, quamvis hae leges in historia huiusce religionis incolumes appareant. In hac igitur historia aliquid incogniti celatur, quod est obiectum dignum experientia religiosa ; sed non probatur istud incognitum esse supernaturalem Dei interventionem, forsitan est solum naturalis productio altissimae formae evolutionis religiosae. Ita modernistae *, 1 2 :1 1 Bossuet, Histoire des variations des Eglises protestantes. S. Thomas, ssodl. Π, a. 6. Richardus a S. Victore, de Trin.. I. I. c. 2 (Migre, P. I... CXCVI, 891). Cf. Encyclicam Pascendi l’ii X, Denzirger, n. 2101. 26 De valore motivorum credibilitatis Resp. ; Modcrnistae nihil aliud dicere possunt, propter sua piaeiudicata agnostica. Dubitant enim de valore ontologico et trascendenti primorum rationis principiorum ac proinde de valore demonstrationum existentiae Dei essentialiter a mundo distincti, de possibilitate supernaturalis revelationis et miraculi, imo miraculum pro illis non potest esse derogatio legibus naturae sed solum derogatio consuetudinibus subiectivis nostrae cognitionis phaenomenorum naturae. Ideo etiam de miraculo physico apertissimo di­ cunt ; hoc factum non potest plene explicari secundum leges notas, continet aliquid incogniti. Idem dicere debent de mirabili vita Ecclesiae. Contra illos autem defendimus valorem ontologicum et transcendentem primorum rationis principiorum, valorem demostrationum existentiae Dei essentialiter a mundo distincti, possibilitatem supernaturalis revelationis, et in capite sequenti defendemus metaphysice miraculi possibilitatem et discernibilitatem. His autem suppositis, argu­ mentum ex mirabili vita Ecclesiae est irrefragabile, ut dicit ipsa Ecclesia, dummodo haec mirabilis vita appareat ut miraculum morale omnes vires creatas excedens. Sic igitur contra immanentistas, dicendum est : aliqua religio iit credibilis fide divina, non prout apparet conformis exigentiis nostris na­ turalibus, sed potius prout superat has exigentias, et a solo Deo gratis constitui potest. Unde si arguitur ex conformitate huiusce religionis cum aspirationibus nostrae naturae, manifestari debet tanta con/ormitas, si­ mul cum gratuitate, ut a solo Deo produci possit. § III. De relatione horum motivorum cum aliis, et de Apologeticae unitate. — A. secundum fautores methodi immanentiae ; B. se­ cundum apologeticam traditionalem. Secundum fautores methodi immanentiae, motiva interna habent primatum, scilicet non solum prioritatem temporis prout disponunt su­ blectum ad considerationem aliuorum signorum, sede etiam prioritatem valoris, quia sine eis alia motiva remanent nimis partialia et proinde inefficacia ; unitas et vis demonstrationis Apologeticae est ordinis prae­ fici seu vitae, secundum aspirationes et exigentias actionis humane ‘. Haec conceptio procedit ex semiagnosticismo, qui relicit valorem ontologicum miraculi, ad admittendum solum eius valorem symbolicum, et ex semiimmanetismo, secundum quem adest in nostra natura ali­ quod desiderium efficax religionis supernaturalis, imo speciatim religionis catholicae, id est desiderium cum exigentia 12. B. Secundum apologeticam traditionalem subordinatio motivorum credibilitatis sic exprimi potest : i° motiva interna per se subordinantur externis, sed ad eorum considerationem disponunt, et postea ea confir­ mant. 2’ Inter externa motiva, signa religioni extrinseca, ut miracula et propthetiae, sunt quoad nos facilius cognoscibilia, sed motiva religioni intrinseca sunt quoad se altiora. 3’ Denique omnium fortiora sunt maxima miracula intrinsece ad religionem pertinentia, in quibus adim­ plentur prophetiae et annuntiatur futura beatitudo. Haec explicatione indigent. 1 Cf. BtoNniii., /.’ l;, De volore motivorum religioni intrinsecorum 27 i° Motiva interna per se s abord! nantur exsternis. Aspi­ rationes enim subordinantur religioni in qua satiantur, sicut intelligentia subordinatur veritati obiectivae seu enti, sicut amor subordinatur bono, nam potentia dicitur ad actum, et actus ad obiectum. Unde in philosopia supremum critérium veritatis debet esse obiectivum et non su­ bjectivum 1 : ita etiam in apologetica : indicandum est de rationali credibilitate religionis ut supernaturalis propositae, secundum resolutionem ad motiva externa objectiva, et non secundum resolutionem ad exigen­ tias subiectivas nostrae naturae. Haec religio insuper, si sit vere super­ naturalis, has exigentias superat, et in nobis altiores aspirationes suscitat. Propterea, ut supra dictum est, motiva interna seiuncta ab exter­ nis patent gravissimis illusionibus, nec possunt originem divinam alicuius religionis rite probare. Contra tendentiam subiectivismi et humanismi in religione, revocandum est verbum quod audivit S. Augustinus: s Cibus sum grandium, cresce et manducabis me, nec tu me in te mutabis, sicut cibum carnis tuae, sed tu mutaberis in me ·. Non debemus iudicare de rebus divinis secundum resolutionem ad nos, sed nosmetipsos secundum resolutionem ad Deum. Haec est proprie sapientia seu scientia per altissimas causas. Item sapientia experimentalis, quae est donum Spiritus Sancti, indicat omnia relative ad Deum supernaturaliter dilectum. Attamen motiva interna, ex aspirationibus nostris desumpta, dispo­ nunt subiectum nondum credens ad considerationem aliorum motivo­ rum ; sic habent prioritatem non valoris sed temporis, et ex parte subiecti. Dicit enim S. Thomas: «sicut finis est prior in intentione, et posterio in esse: ita quanto aliquid est propinquius fini, est prius in prcjiosito ... Secundum hoc dicitur spes introducere ad fidem, non quae iam sit, sed quae proponitur /uiura : sicut cum alicui proponitur aeterna bona, primo vult ea, secundo vult eis inhaerere per amorem, et tertio vult sperare ea, et quarto vult credere ea, ut credens possit iam sperare, et amare, et habere . . Sic spes praecedit fidem in proposito sed non in esse»1 2. Unde ex hoc quod religio allicit homines nondum credentes, isti incitantur ad inquirendum an haec religio sit vere divina. Postea autem motiva interna ex expletione nostrarum aspiratio­ num desumpta confirmant alia motiva. Nam post infusionem fidei et charitatis, sub influxu donorum Spiritus Sancti, fidelis melius experitur profundam pacem, quae ex Jivangelio debite cognitio et amato 1 Card. ZiGl.iARA, Summa J’liil., I, p. 22S ... de evidentia obiectiva. — Hugon O. P., Logica, p. 375-379. Supremum veritatis critérium non potest esse experientia externa, nec conscientia, nec fides caeca, nec interior animi affectus, nec evidentia subiectiva, nec aliqua auctoritas, sed est evidentia obiective spectata. 2 S. Tomas, III sent., dist. 23, q. 2, a. 5, ad 4. — II.a Hae, q. 17, a. g. Haec analvsis S Thomae continet id quod verum est in moderna methodo immanentiae, sed optime servat obiectivitatem cognitionis nostrae et supernaturalitatcm religionis Christianae. 28 De valore motivorum credibilitatis procedit, secundum illud Domini : .. Spiritus Sanctus quem mittet Pater in nomine meo, ille vos docebit omnia, et suggeret vobis omnia, ouaecumque dixero vobis, facem relinquo vobis, pacem meam do vobis, non quomodo mundus dat, ego do vo­ bis ». Ioan. XIV, 26. Itaque ex experimental) cognitione, a donis Spiritus Sancti pro­ cedente, confirmatur evidens credibilitas mysteriorum fidei ; haec dona perficiunt secundum quid fidem, sed simpliciter regulantur ab ea, et proinde fides eis altior est *. Nec mirum est quod motiva interna se habeant prius ut dispositio, et posterius ut confirmatio, nam generaliter « sicut dispositio in via generationis praecedit perfec­ tionem ad quam disponit, in his quae successive perficiuntur, ita naturaliter perfectio­ nem sequitur, quam aliquis iam consecutus est ; sicut calor, qui fuit dispositio ad for­ mam ignis, est effectus fluens ignis iam praexistentis »1 2. Item phantasma disponit ad ideam, et postea eam sensibiliter exprimit, non est enim irtelligere sine conversione ad phantasmata ; similiter emotio seu passio antecedens praecedit volitionem, et po­ stea, eadem volitio utitur passione consequente. 2° mirabilis vita Ecclesiae altior est, miraculo physico, sed non tam facile cognoscitur. Etenim, ut dixerat Aristoteles (Metaph., 1. I, c. 2): « Maxime intelligibilia sunt supremae causae ... et difficillima sunt hominibus ad cognoscendum, nam a sensibus sunt remotissima ». Aliis verbis : quae se­ cundum se sunt maxime intelligibilia, sunt quoad nos difficilius cognosdbilia, quia cognitio nostra intellectualis a sensibilibus provenit. S. Thomas applicat istud principiüm ad ostendendum convenien­ tiam miraculi ut signum revelationis invisibilis. Dicit enim : « natural^ est homini ut veritatem intelligibilem per sensibiles effectus deprehendat. Unde sicut ductu naturalis rationis homo pervenire potest ad aliquam Dei notitiam per effectus naturales, ita per alios supernaturales effectus, quae miracula dicuntur, in aliquam supematuralem cognitionem creden­ dorum homo inducitur» 3. — « Quia ea quae sunt fidei humanam ratio­ nem excedunt, non possunt per rationes humanas probari, sed oportet quod probentur per argumentum divinae virtutis, ut dum aliquis fecit opera, quae solus Deus facere potest, credantur ea quae dicuntur esse a Deo, sicut cum aliquis defert litteras annulo regis signatas, creditur ex voluntate regis processise quod in illis continetur»·1. Quoad nos proinde in Apologetica, methodus externa-extrinseca est facilior, brevior, tutior. I-acilius enim simplicibus exponuntur miracula obvia, splendida, ut rjs-.irrectio Christi, multorum testimonio firmata, quam chancteres quibus excellentia et sublimitas religionis dignoscitur. — Hoc etiam brevius est : nam demonstrata veri· tite religionis revelatae ex miraculo satis evidenti, ut resurrectione Christi, iam patet obligatio eam amplectendi, quin necesse sit exponere mirabilem vitam Ecclesiae per totam historiam, et sublimitatem doctrinae diligenti examine singulorum dogmatum e. praeceptorum. — Denique tutius est, nam in investigatione factorum sensibilium, ut sunt miracula, minus est periculum errandi quam in scrutanda alicuius doctrinae eximia excellentia, puritate, immunitate ab errore, aut in consideratione effectuum 1 2 3 *l I.a, II.ae, q. 68, a. S. IIl.a, q. 7, a. 13, ad 2. li a, II.ae. q. 178, a 1 II l.a, q. .|3, a. 1. C. Gentes, I. I, c. 6. De valore motivorum religioni intrinsecorum 29 moralium huiusce doctrinae ; praesertim quia plura dogmata remanent valde obscura ut S. Trinitas, peccatum originale, praedestinatio, aeternitas poenarum. Propterea Concilium Vaticanum ponit inter < externa revelationis argumenta, facta scilicet di­ vina... imprimis miracula et prophetias, quae cum Dei omnipotentiam et infinitam scientiam luculenter commonstrent, divinae revelationis signa sunt certissima, et om­ nium intelligentiac accommodata ». Quoad nos enim sunt signa convenientissima. Quoad se tamen mirabilis vita Ecclesiae est altius motivum, sicut miraculum intellectuale et morale altius est quam miraculum physicum. Unde S. Thomas (C. Gentes, 1. I, c. 6) post enumerationem miraculorum sensibilium, videlicet: «in mira­ bili curatione languorum, mortuorum suscitatione, coelestium corporum mirabili im­ mutatione » addit: «et’quod est mirabilius, humanarum mentium inspiratione ut idio­ tae et simplices, dono Spiritus Sancti repleti summam sapientiam et facundiam in instanti consequerentur ». Et statim postea de mirabili conversione mundi ad fidem Christianam dicit : « quibus animos mortalium assentire et maximum miraculum est, et manifestum divinae inspirationis opus, ut contemptis visibilibus, sola invisibilia cupiantur». Concilium Vaticanum dicit etiam mirabilem Ecclesiae vitam esse non solum motivum credibilitatis sed « magnum et perpetuum motivum credibilitatis et divinae suae legationis testimonium irrefragabile ». In hac perpetuitate superat omnia miracula proprie sensibilia. Ideoque animae in vitam spiritualem progredientes, magis ac magis vident hanc mirabilem Ecclesia vitam, et non amplius indigent consideratione miraculorum. Si­ militer tota ipsa Ecclesiae iam fundata non eodem modo miraculis indiget sicut in sua fundatione, nam ut dicit S. I hornas, C. Gentes, I, 6, « haec tam mirabilis mundi conversio ad fidem Christianam indicium certissimum est praeteritorum signorum, ita ut ea ulterius iterari necesse non sit, quum in suo effectu appareant evidenter ... quamvis non cesset Deus, etiam nostris temporibus, ad confirmationem fidei, per san­ ctos suos miracula operari ». S. Ludovicus rex vocatus ut miraculum videret, pracelegit remanere ante sanctissimum sacramentum et in obscuritate fidei iam habitae adorare. Splendor igitur Ecclesiae secundum se superat splendorem miraculi ordinis sensibilis, etsi quoad nos sit minus manifestus. 3° sint fortiora credibilitatis motiva. — Sunt maxima miracula intrinsece ad religionem pertinentia, in quibus adim­ plentur prophetiae et annuntiantur futura. Ita Christi resurrectio, quae est simul mysterium fidei (resurectio Verbi), mira­ culum sensibile primi ordinis (gloriosa resurrectio hominis), adimpletio plurium pro­ phetiarum, signum victoriae Christi supra peccatum, cuius mors est consequentia, exemplar Ecclesiae ex persecutionibus vires acquirentis, et pignus futurae beatitudinis omnes nostrae aspirationes explentis et superantis. Propterea de hoc excellenti motivo dicit S. Paulus «si Christus non resurrexit, vana est fides vestra, adhuc enim estis in peccatis vetris » I Cor., XV, Si Christus non fuit victor mortis, ergo nec etiam peccati, cuius stipendium est mors. - — Ratione vero perpetuitatis, et quoad nos nunc vi­ ventes, mirabilis vita Ecclesiae superat resurrectionem Christi, et in illa manifestantur resurrectionis effectus : « Christus vincit, Christus regnat, Christus imperat ». Corollarium de unitate Apolotjeticae. Non agitur de imitate alicuius scientiae specifice distinctae a Sa­ cra Theologia, quia, ut dictum est in prolegomenis, Apologetica est 3° De valore motivorum credibilitatis defensivum munus Sacrae Theologiae, quae revelationem defendit, ex­ plicat, et ex revelatis conclusiones deducit, i", q. i, a 8. Unitas autem defensionis fidei seu Apologeticae est unitas ordinis argumentorum id est motivorum credibilitatis ; non enim debet esse tantum mechanica iuxtapositio probationum, sed organicus ordo. Hic ordo per se accipiendus est, non relative ad nostras subiectivas aspira­ tiones vel exigentias, ut volunt fautores methodi immanentiae, sed relative ad finem ad quem tendit Apologetica, scilicet ad evidentem credibilitatem mysteriorum fidei, prout manifeste ab ipso Deo sunt revelata. Diversae methodi Apologeticae sunt viae ad eumdem finem, ideoque relative ad illum ordinantur. Ohiiciunl fautores methodi immanentiae, vias subiectivismi nimis sequentes : uni­ tas apologeticae accipienda est secundum resolutionem ad internas aspirationes et exi­ gentias, quae apologeticam inquisitionem dirigunt ; imo sine consideratione harum exigentiarum alia argumenta remanerent solum inefficaces partes totius demonstra­ tionis instituendae. Resp. : ordo agentium correspondet ordini finium l, ideoque ad perveniendum ad verum finem Apologeticae, scii, ad evidentem credibilitatem mysteriorum fidei *, agens dirigens demonstrationem apologeticam non debet esse aspiratio vel exigentia naturalis nostrae voluntatis seu actionis, sed est ratio humana sub directione fidei. Exigentia enim naturalis non transcendit ordinem naturale, ratio e contra potest examinare valorem signorum quae ab ipso Deo supernatural i ter praebentur ih confir­ mationem revelationis, sicut etiam manifestat possibilitatem et convenientiam huiusce •■cvclationis supernaturalis, cuius vera notio ab ipso Deo revelante traditur. Unde primatus seu prioritas valoris convenit methodo, quae maxime accedit ad finem, scilicet methodo externae. Attamen, secundum prioritatem temporis, prius uti possumus me­ thodo interna ad praeiudicia agnostica et naturalistica removenda, quae historicam inquisitionem de miraculis et prophetiis inutilem red­ derent. Qui enim putant dogmata Christianismi absurda esse, saepe nolunt miracula considerare, et eorum vim negant ne cogantur ad­ mittere id quod sibi absurdum aut nimis durum videtur. E contra si lucida expositione prius intellexerint conformitatem principalium sal­ tem dogmatum et praeceptorum Christianismi cum aspirationibus nostris legitimis et supremis, iam desiderare incipient ut agnoscere valeant hujusce religionis veritatem. Propterea i° exponenda sunt motiva interna ex aspirationibus no­ stris desumpta, sicut Christus suam praedicationem incepit a beatitudinibus, quae aspirationes nostras explent et superant, 2° exponenda est excellentia et sublimitas doctrinae Christianae quoad veritates fidei et praecepta, ut fecit Christus praesertim in sermone in monte ; ar­ guendum est simul ex sanctitate Christi et Apostolorum, ex mirabili vita ac fecunditate Ecclesiae, 3° referenda sunt prophetiae et miracula, quae in confirmationem revelationis facta sunt ; non enim fit mira­ 1 I.a II,ae q. my, a. 9, v Cf. Hupra. Prolegomena, t. 1, p. 3 et 43. De notione miraculi 31 culum antequam proponatur doctrina divina, sed postea in signum confirmationis, ut sigillum ponitur in fine litterae. Ita Evangelistae, praesertim S. Matthaeus, referunt sermones Christi et postea miracula, item Apostoli praedicaverunt « Domino coopérante sequentibus signis». Ita defensio sequitur propositionem fidei, ut oportet. 40 Denique p?r experientiam donorum Spiritus Sancti confirmantur omnia motiva, sic perficitur circulus et servatur unitas Apologeticae seu defensionis fidei, sicut finis est prior in intentione et ultimus in executione. CAPUT XIX. DE MIRACULO UT EST CREDIBILITATIS MOTIVUM. Art. Art. Art. Art. I. — II. — III.— IV. — De De De De notione miraculi, possibilitate miraculi. discernibilitate miraculi. vi probativa miraculi. Art. I. De Notione Miraculi. I. Definitio nominalis. — II. Notio catholica miraculi. — III. Notiones heterodoxae miraculi. — IV. Explicatio theologica catholicae notionis miraculi. — V. Di­ visio miraculi. § I. Definitio nominalis. — Haec definitio nominalis manifestatur ex etymologia, ut facit S. Thomas i.a q. 105, a 7 : Nomen miraculi ad admiratione sumitur. Admiratio autem consurgit, cum effec­ tus sunt manifesti, et causa occulta ; sicut aliquis admiratur, cum videt eclipsim solis et ignorat causam, ut dicitur in Metaph., 1. I, c. 2. Potest autem causa effertus ali­ cuius apparentis alicui esse nota, quae tamen est aliis incogrita. Unde aliquid est mi­ rum uni, quod non est mirum aliis; sicut eclipsim solis miratur rusticus, non autem astrologus. Miraculum autem dicitur, quasi admiratione plenum, quod scilicet habet causam simpliciter et omnibus occultam. Haec autem est Deus. Unde illa quae a Deo fiunt causas nobis notas, miracula dicuntur ». Ut hic notat Caietanus, est igitur « dif­ ferentia inter mirum et miraculum : quia illud dicitur ex parte, scilicet lespectu huius ; hoc non nisi ex toto, scilicet respectu omnium. — Consequentia probatur : quia Deus est causa simpliciter occulta. Unde per causas nobis notas S. Thomas idem intendit in conclusione, quod per causas secundas, seu naturales, in titulo articuli ». Hoc fusius explicatur in de Potentia, q. VI, a. 2, et in C. Gen­ tes, i. III, c. ιοί similiter concluditur: «Illa igitur proprie miracula dicenda sunt quae divinitus fiunt praeter ordinem communiter observatum in rebus ». Haec notio haberi potest instar definitionis nominis, indiget enim explicatione, addita I.a q. no, a. 4, ut philosophice determinetur quid De notione miraculi 33 sit dicere praeter ordinem communiter servatum, ac ut melius appa­ reat in quo differt miraculum et a factis naturalibus extraordinariis, et a praestigiis, et a factis divinis providentialibus sed non miraculosis. Haec omnia iam distinguuntur a sensu communi, sed ratio phi­ losophica distinctionis radicem ostendere debet. § II. Notio catholica miraculi, ut est credibilitatis motivum- — Concilium Vaticanum (Denz. 1790) determinat quid sit miraculum, dum dicit « Ut nihilominus fidei nostrae obsequium rationi consenta­ neum esset, voluit Deus cum internis Spiritus Sancti auxiliis externa iungi revelationis suae argumenta, facta scilicet divina, atque impri­ mis miracula et prophetias, quae cum Dei omnipotentiam et infini­ tam scientiam luculenter commonstrent, divinae revelationis signa sunt certissima et omnium intelligentiae accommodata ». Secundum Concilium igitur, miraculum est jactum divinum lucu­ lenter Dei omnipotentiam commonstrans. Ergo miraculum proprie dic­ tum, iuxta Ecclesiam, debet esse supra vires totius naturae creatae et creabilis, etiam supra vires angelorum ‘, sic essentialiter differt a factis naturalibus extraordinariis et a praestigiis diabolicis, quae sunt simulacra miraculi. Distinguitur etiam a factis divinis ordinariis sicut a creatione quotidiana animarum, quae fit secundum consuetum ordi­ nem et non potest esse signum revelationis. In hac declaratione Concilii, miraculum distinguitur a prophetia, quia agitur de miraculo prout pertinet proprie ad ordinem physicum et non intellectualem. Attamen prophetia exterius manifestata redu­ citur ad miraculum, seu ad miraculosam interventionem Dei in mundo, quae est sive in ordine physico, sive in ordine intellectuali aut morali. § III. Notiones heterodoxae miraculi. — Sunt duae notiones heterodoxae principales ut supra dictum est . * A. Iuxta priorem, quae ex determinismo procedit, miraculum est factum naturale extraordi­ narium nondum scientifice explicatum, quod sensus religiosus Deo tri­ buit tanquam orationis exauditionem. Ita plures protestantes liberales. B. Iuxta alteram, quae procedit e contra ex agnosticisme et contingentismo miraculum non est derogatio legibus naturae, sed derogatio nostro modo concipiendi leges naturae. Ita plures modernistae3. In 1 Vacant, Etudes sur le Concile du Vatican, II, p. 41, merito dicit: «Le Concile suppose que tous les miracles ont Dieu pour cause. Il range en effet les miracles par mi les faits divins, facta divin.i. 11 n’admet pas une notion plus large du miracle, intro­ duite par des apologistes modernes, et qui étend la qualification de miraculeux aux faits qui dépassent les forces de Γ homme et des créatuies sensibles, par conséquent aux interventios des anges et des démons dans notre univers, aussi bien qu’aux inter­ ventions de Dieu. Cette notion, imaginée dans le but d’échapper à la difficulté qu’on éprouve pour distinguer certains faits angéliques ou diaboliques des faits divins, ne résout point en effet cette difficulté. Elle a en outre l’inconvénient de donner au mot miracle une acception nouvelle ; car elle confond le miraculeux avec le merveilleux angélique et avec le merveilleux diabolique. Vacant ibidem citat inter apologetas mo­ dernos qui hanc notionem admiserunt : Lu Grand, Dissertatio de miraculis (in Migne, Cnrs. compl, S. Scripturae, t. XXIII, col. 11 r 7) ; Bp.uger, de Vera religione, z.e éd., p. 10 ; La Hogue, Tr. de Ve a relisione). 1 (,’aput VI, art. 1, n. Ill, t. I. Heterodoxae notiones supernaturalitatis. 3 Cf. quoad expositionem harum conceptionum ). de Tonquedec, Introduction à l’étude du Merveilleux et du Miracle, 1916, p. 86-122, .129... J Ολκκιοοι'-Ι,λοκληπ», De Knelalione (vol. II). 34 De valorre motivorum credibilitatis utraque conceptione, miraculum non habet valorem ontologicum, ut Dei sigillum, sed solum valorem symbolicum ad provocandum ani­ mum ad examen religionis et conformitatis eius cum aspirationibus nostris. Hae duae notiones, quae videntur ad invicem oppositae, ad naturalismum, reducuntur, ut statim explicandum est. A. Heterodoxa notio miraculi in deterniinismo fundata. — Determinismus sustinet omnia ex necessitate provenire secundum determinatas leges naturae, ita ut Deus ipse non possit agere praeter leges physicas, sicut agere nequit praeter leges mathematicas aut metaphysicas. Prionde Spinoza, qui post Cartesium voluit leges phy­ sicas ad mathematicas reducere1, negavit absolute possibilitatem miraculi: sicut Deus non potest facere circulum quadratum, ita nec mortuum resuscitare 12. Unde Spinoza non directe negat omnipotentiam sed libertatem Dei. luxta ipsum, Dens operatur ad extra ex necessitate naturae, ideo semper eodem modo operatur, ut principium vitale in planta. Hic error exponitur iam et confutatur a S. Thorna, de Potentia, q. 6, a. i. Deistae admiserunt quidem distinctionem essentialem Dei a mundo, sed dixe­ runt : Deus non habet nisi voluntates generales quibus constituuntur leges mundi non vero voluntates particulares circa singularia, hoc esset indignum Providentiae di­ vinae. Proinde miraculum non est possibile. Ita etiam Averroistae medio aevo. Cf. S. Thomam, de Pot., loc. cit. Malkbkanchius autem, ad solvendas obiectiones determinismi, dicit in quibu­ sdam operibus suis: « miraculum est effectus dependens a legibus generalibus quae non sunt nobis naturaliter notae, praesertim a legibus generalibus mundi spiritualis, secun­ dum quas angeli in mundum sensibilem operantur ». Et Malebranchius videtur admit­ tere pleraque miracula sic explicari posse 3. Attamen, iuxta ipsum, alia sunt miracula, ut incarnatio, quae superant vires angelorum, et de his loqui videtur, dum dicit alibi : miracula non dependent a legibus generalibus sed a voluntate particulari Dei et sic distinguuntur a factis naturalibus 4. 1 Ci. P. I.. Michel, O. P., Le Système de Spinoza au point de vue de la logique formelle. Revue Thomiste, Janv. 1898. s Spinoza, Ethica, I. P. prop. 32 : « Voluntas non potest vocari causa libera, sed tantum necessaria... (Nam) causam requirit, a qua determinetur». — Corollarium I. Hinc sequitur 1. Deum non operari ex libertate voluntatis. — Propos. 33 : « Res nullo alio modo neque alio ordine a Deo produci potuerunt, quam productae sunt ». Trac­ tatus Theologico- Politicus, c. VI, de Miraculis. «Leges Naturae universales mera sunt decreta Dei, quae ex necessitate et perfectione naturae divinae sequuntur. Si quid igitur in Natura contigeret, quod eius universalibus legibus repugnaret, id decreto et intellectui et naturae divinae necessario etiam repugnaret... Natura denique fixum atque immutabilem ordinem servat ; ex his clarissime sequitur nomen miraculi non nisi respective ad hominum opiniones posse intelligi, et nihil aliud significare, quam opus, cuius causam naturalem exemplo alterius rei solitae explicare non possumus, vel saltem ipse non potest, qui miraculum scribit aut narrat ». Ibidem Spinoza intendit probare hanc definitionem miraculi esse Sacrae Scripturae conformem. 3 Malisbranchr, Entretiens sur la Métaphysique, c. XII, η. XIII, in nota : « Par miracles; 'entends les effets qui dépendent des lois générales qui ne nous sont point naturelle­ ment connues». luxta Malebranchium, sicut secundum legem unioris animae et corpo­ ris possumus retinere lapidem cadentem, similiter secundum leges generales ordinis su­ perioris (quem vocat ordinem gratiae), angeli et Christus possunt subito morbum de­ pellere, quin Deus interveniat voluntate singulari ; et haec facta dici possunt miraculosa. 4 Ait enim in libro De la Nature et de la grâce, serm. I, a 19 : « Rien ne se fait dans le monde, qui ne prouve Co sentiment, quo Dieu agit par des volontés générales, si l'on en excepte seulement les miracles : lesquels néanmoins ne seraient point des De notione miraculi 35 Supernaturalitas vero etiam horum praecipuorum miraculorum minuitur in doc­ trina Malebranchii, propter optimismum absolutum, iuxta quem Deus debebat creare optimum mundum ; sic omnia quae facta sunt, etiam Incarnatio ac omnia facta su­ pernaturalia essent moraliter necessaria. I.eibnitzius etiam, propter optimismum absolutum et determinismum necessi­ tatis moralis, minuit supernaturalitatem miraculi. Dicit: «conversio aquae in vinum in Cana non videtur superare leges ordinarias actionis angelorum ; alioquin, si Deus immediate intervenisset praeter leges actionis omnium creaturarum, hoc ipso mutasset totum cursum universi propter connexionem omnium corporum inter se, vel debuisset miraculose hanc connexionem impedire » *. Omnia enim, iuxta Leibnitzium, connectuntur, vi principii rationis sufficientis. Attamen ibidem ait : aliqua magna miracula su­ perant omnes vires creatas ; ita sunt Incarnatio et quaedam aliae actiones Dei quae constituunt miracula proprie dicta, imo mysteria. Haec tamen miracula, iuxta Leihnitzium, sunt moraliter necessaria, itaque eorum supernaturalitas et gratuitas minuitur. Eodem tempore Houtteville in tractatu gallico de Veritate religionis Christianae, proposuit novam definitionem miraculi quam putavit necessariam ad solutionem obiectionum determinismi ; haec definitio non paucos tumultus inter philosophos et miracles différent des effects qu’on appelle naturels, s’ il était vrai que Dieu agit or­ dinairement par des volontés particulières ; quisque les miracles ne sont tels que parce qu’il n'arrivent point selon les lois générales; ainsi le miracles supposent ces lois». Contra Malebranchium cf. Benedictum XIV, De servorum Dei beatifications, 1. IV, c. 2, n. 8. S. Thomas demonstiaverat I.a q. 22, a. 2 et 3 providentiam divinam sese extendere etiam immediate ad singularia, quamvis Deus habeat excutores suae pro­ videntiae. Item confutaverat optimismum absolutum I.a q. 19, a. 3, q. 25, a. 5 et 6. * Leibnitz, Essais de Théodicée, III, § 249: «Si le changement de l’eau en vin à Cana était un miracle du premier rang (dépassant toute la force des créatures) Dieu aurait changé par la tout le cours de l’univers, à cause de la connexion des corps ; ou bien il aurait été obligé d'empêcher encore miraculeusement cette connexion ... Ainsi ce miracle demandait plus qu’ il ne parait ». Item in suo opere Discours de Métaphy­ sique (éd. I.estienne, Paris. Alcan 1007), c. XVI, p. 63, ait: «Il ne reste à présent que d’expliquer comment il est possible que Dieu aye quelquefois de l’influence sur les homnes ou sur les autres substances par un concours extraordinaire, puisqu' il semble que rien ne leur peut arriver d’extraordinaire, ni de surnaturel, vu que tous leurs événements ne sont que des suites de leur nature. Mais il faut se souvenir de ce que nous avons dit ci-dessus à l’égard des miracles dans l’univers, qui sont tou­ jours confermes à la loi universelle de l’ordre général, quoi qu’ils soient au dessus des maximes subalternes. Et d’autant que toute personne ou substance est comme un petit monde qui exprime le grand, on peut dire de même que cette action extraor­ dinaire de Dieu sur cette substance ne laisse pas d’etre miraculeuse, quoiqu'elle soit com­ prise dans l’ordre général de l’univers en tant qu' il est exprimé par l’essence ou no­ tion individuelle de cette substance. C’est pourquoi, si nous comprenons dans notre na­ ture tout ce qu’elle exprime, rien ne lui est surnaturel, car elle s’étend a tout ». — Item p. 81, titulus cap. XXXI: «Des motifs de l’élection, de la foi prévue, de la science moyenne, du décret absolu, et que tout se réduit à la raison pourquoi Dieu a choisi pour l’existence une telle personne possible, dont la notion enferme une telle suite de grâces et d’action libres, ce qui fait cesser tout d’un coup les difficultés» luxtaLeibnitzium enim, omnia miracula, eveniunt, non quidem secundum necessitatem mathe­ maticam, ut volebat Spinoza, sed secundum necessitatem moralem (Discours de Mitaph c. XIII). Omnia iuxta ipsum determinantur a priori per principium rationis sufficientis. De libertate sive divina, sive humana Leibnitzius non retinet nisi nomen. -Aliquid simile invenitur inter propositiones damnatas A. Eosmini, i8a est: Amor, quo Deus se diligit etiam in creaturis et qui est ratio, qua se determinat ad crean­ dum, moralem necessitatem constituit, quae in ente perfectissimo semper inducit effe­ ctum ; huiusmodi enim necessitas tantummodo in pluribus entibus imperfectis inte­ gram relinquit libertatem bilateralem». Denzingcr 1908. 36 De valore motivorum credibilitatis theologos excitavit. Dixit miracula esse eitectus sensibiles, raros, stupendos, vim hu­ manam superantes, qui ex legibus communicationis motuum ita occulte sequuntur, ut ■nullo modo cognosci possit naturaliter, sive per experientiam, sive per rationem, illos esse eiusmodi legum consecutiones. Itaque is auctor decernit, miraculum iure dici effec­ tum naturalem quatenus ex ordine naturae seu legum motuum consequitur, supernaturalem vero quatenus per solas naturae vires non potest ab homine praevideri. Hanc opinionem Houtteville probare conatus est, tum quia Deus agit viis simplicis­ simis et generalissimis, tum quia a nemine cognoscuntur omnes effectus possibiles le­ gum generalium communicationis motuum. Plerique theologi in hanc sententiam insurrexerunt, rati câ destrui vim proba­ tivam miraculorum *. Nonnulli vero, praesertim increduli, eam amplexi sunt. Haec definitio miraculi, ut supra diximus cum A. Vacant (op. cit., t. II ; p. 41) conciliari nequit cum definitione quae invenitur in Concilio Vaticano ; si enim miraculum oc­ culte producitur naturaliter secundum leges motus et virtute propria angelorum, non luculenter commonstrat omnipotentiam divinam. Denique multi protestantes liberales reiiciunt traditionalem notionem miraculi propter determinismum legum naturae ; 2 pro illis miraculum est eventus naturalis extraor­ dinarius, nondum a scientia explicatus, quem sensus religiosus Deo tribuere potest, tanquam orationis exauditionem. Unde idem factum pro scientia est naturale, id est se­ cundum ignotas leges naturae, et pro sensu religioso est miraculum, tanquam effectus benevolentiae divinae. Ita Schleiermacher, Ritschl, Sabatier 3. lesus et apostoli, addit * Valet contra Houtteville quod dicitur contra Malebranchium a Benedicto XIV in de Beatifications servorum Dei, 1. IV, c. c, n. 8 : « Docuit Malebranchius, in quo­ cumque miraculo veteris legis non angelos divinae, sed Deum potius angelicae volun­ tatis fuisse exeeutorem, ita ut non particulari voluntate, ullum ex dictis miraculis vo­ luisse dici potuerit, sed generali, faciendi scilicet quidquid angeli voluissent. Sed haec doctrina nova prorsus et periculosa funditus eversa fuit in quadam dissertatione, Co­ loniae edita anno 1685 ». 2 A. Sabatier, Esquisse d' une Philosophie de la Religion, 1, 1, c. 3, du Miracle p. 83 : La vérité, c’est qu’à 1’ heuie présente, la régularité grandiose et souveraine des lois de la nature et 1’ harmonie de 1’ univers a pénétré tous les esprits, que notre piété, danc ses heures de lumière, ne se révolte pas contre ces lois, mais nous fait con­ sidérer, comme essentiellement religieux, l’acte de les contempler, de les célébrer et de nous y soumettre ... La théorie scolastique (du miracle) est morte dans l’esprit des théologiens qui la voudraient encore retenir». Statim antea p. 81 Sabatier dixe­ rat : « Une autre remarque profonde de Spinoza, c’est qu’aucum témoigange histori­ que, recueilli dans le passé, ne pourrait jamais avoir assez d’autorité, s’il n’est qu’ un témoignage d’homne, pour qu’ il ne fut pas permis à un savant scrupuleux de douter plutôt du dire des témoins et des historiens que de la constances des lois du monde. Ba­ yle, Hume, Voltaire, Rousseau, Fontenelle et mille autres popularisèrent une argu­ mentation qui devenait sous leur plume d’une extrême simplicité. Ainsi se créa une nouvelle forme de pensée qui s’imposa avec une force invincibile, aux apologistes euxmêmes. Obligés de se placer au point de vue philosophique, ils rationalisèrent telle­ ment le miracle, qu’en l’expliquant pour le faire admettre, ils n’aboutissaient qu'à le nier ». Item Jules Simon, Religion naturelle, 2e éd., p. 284. Imo Sabatier, p. 90, admittit evolutionismum ascendentem secundum quem « plus producitur a minori » contra principium causalitatis et contradictionis, et rejicit possibili tatam miraculi, propter constantiam legum naturae, ac si leges naturae essent magis necessariae quam principium contradictionis. Admittitur absurdum, sed reiicitur miraculum. Dicit enim p. 90 : «le plus ne peut sortir du moins, dit l'école, et l'école a sans doute raison en logique abstraite. Mais la réalité se moque de la logique. Elle nous montre partout le triomphe de l’axione contraire». 3 Scheirmaciibr definit miraculum quodlibet phaenomenon quod Infinito sen­ etis religiosus adseribit. Est definitio mere subjectiva, scilicet relativa ad nostram co- De notione miraculi 37 Sabatier, maxime habuerunt hanc pietatem et fiduciam in Deum, quae in factis extraordinariis et ordinariis manifestationem Providentiae agnoscit ; poterant quidem simul habere notiones scientificas imperfectas vel erroneas de modo secundum quem Deus in naturam operatur, sed conceptio religiosa Christi non est necessario connexa cum istis ideis imperfectis et rostrae scientiae hodiernae accommodari potest. Haec definitio miraculi est aperta negatio supcrnaturalitatis eius, de illo non re­ tinet significationem nominis sed solum nomen, flatum vocis. Nullum aliud fundamen­ tum habet quam negationem possibilitatis miraculi. — Sic definitum, miraculum non gaudet valore ontologico, ut Dei sigillum, ad revelationem certissime confirmandam, sed solum valore symbolico, ad provocandum animum ad examen religionis et confir­ mitatis eius cum aspirationibus et exigentiis nostrae naturae; imo hic valor symbolicus miraculi non potest percipi nisi a fide religiosa iam existente *. Ii. Jleterodoxa notio miraculi in agnoeticismo et contingentismo fundata. - In fine saeculi XIX plures philesophi2 et physici3, sequentes vias agnosticismi Kantiani, ostenderunt exaggerationes _deterrninismi, et in oppositum excessum, gnitionem religiosam ; imo iuxta eum cognitio miraculi praesupponit fidem, non ad eam ducit. Juxta Ritschl miracula sunt extraordinarii eventus, quatenus tarquam divinae benevolentiae testes haberi possunt : ita ut unum idemque sit naturale quoad scien­ tiam, et miraculum quoad fidem religiosam. Sabatifr, Esquisse d'une l'hil. de la Religion, p. 87 ; « Réduit à sa signification purement religieuse et morale, le miracle, pour Jésus, c’était « l'exaucement de la prière », abstraction faite du mode phénoménal suivant lequel cet exaucement s’est produit. Dieu ne se manifeste dans les événements extraordinaires que pour nous appiendre à le reconnaître dans les plus ordinaires. L’enfant demande ; Je père accorde, sans que l’enfant aità se préoccuper des moyens par lesquels le père a réalisé son désir. L’hom me pieux adore les voies qu’il ne saurait comprendre. Cette confiance en l’amour et en la justice de Dieu pouvait être accompagnée, dans l’esprit des apôtres et de Jesus lui-mcnie, d'idées scientifiques imparfaites ou enonées sur le mode d’après lequel l’action divine s’exerce dans la nature. Mais elle n’en est pas solidaire, et peut s’en dégager aisément pour se mettre en harmonie avec les vues de notre science actuelle, comme elle était, dans l’esprit de Jésus et des apôtres, en harmonie avec la science de leurs contemporains. Les lois de la nature, qui nous sort apparues, depuis lors, dans leur constance souveraine, deviennent immédiatement, pour la pieté, l’expression de la volonté de Dieu ». 1 Iam Calvinus, Inst, chr., 1, 8, 5 et 12, dicebat miracula et prophetias non probare sufficienter et efficaciter nisi pro illis qui iam interius acceperunt inspirationem privatam Spiritus Sancti. 2 Boutroux, La contingence des lois de la nature, p. 74 : « Les lois physiques et chimiques les plus élémentaires et les plus générales énoncent des rapports entre des choses tellement hétérogènes, qu’il est impossible de dire que le conséquent soit pro­ portionnel à l’antécédent, et en résulte, à ce titre, comme l’effet résulte de la cause. Il n’y a là, pour rous, que des liaisons données dans l’expérience et contingentes comme elle. . . S'il en est ainsi, le monde physique n’est pas immuable. La quantité d’action physique peut augmenter ou diminuer dans l’univers ou dans des portions de l’univers ». P. 156: «En lui (en Dieu) la puissance ou liberté est infinie ; elle est la source de son existence, qui de la sorte n’est pas sujette à la contrainte de la fatalité. L'essence divine, coéternello à la puissance, est la perfection actuelle. Elle est nécessaire d’une nécessite pratique, c’est à dire mérite absolument d’être réalisée, et ne peut être ellemême que si elle est réalisée librement. . . Par cette doctrine de la liberté divine, la contingence que présente la hiéraichie des formes et des lois générales du monde se trouve expliquée». Hic est libertismus et contingentismus immoderatus radicaliter op­ positus déterminisme Spinozae. 3 H Poincaré, La Science et l'Hypothise. Les premiers principes de la mécanique, comme le principe d’inertie, sont des hypothèses plausibles, suggérées par les faits, mais qui ne sont p.u< expérimentalement démontrées, ni prouvées à priori (p. 113-119). 33 De valore motivorum credibilitatis qui vocatus est contingentismns, inciderunt. Leges naturae, iuxta eos, non sunt eviden­ ter necessariae, sed contingentes, imo nequidem probari potest eas de facto fixas, stabiles esse : haec stabilitas pertinet solum ad nostrum modum subiectivum concipiendi, ut osten­ dit Kantius, et est relativa, nam semper perficitur scientia et modificantur leges. Ideoque miraculum non est evidenter impossibile, (scientia physica dicit id quod est, et non id quod est possibile vel impossibile) ; sed exceptio legibus naturae fre­ quenter fit naturaliter et non constituit miraculum. Imo miraculum, ut interventio libertatis divinae super omnes leges naturae, est pro nobis incognoscibile, non enim cognoscimus omnes leges naturae, nec obiectivitatem extramentalem legum iam deter­ minatarum, a fortiori cognitio nostra non potest discernere interventionem immediatam in mundum alicuius Causae quae transcendit omnino ordinem phaenomenalem, ratio nostra phaenomenis includitur. Unde quoad nos miraculum non potest esse ucrogatio le­ gibus naturae ut sunt in re, sed solum derogatio legibus apparentibus prout subiective concipiuntiO a nobis1 (derogationis « aux apparences anthropomorphiques » ait Blondel, «à un ordre illusoire » dicit P. Laberthornière; *. Proinde valor ontologicus miraculi non potest scientifice et philosophice defendi, ut in miraculo appareat specialis interventio Dei ad revelationis factum confirmandum et probandum. Miraculum habet solum valorem symbolicum, nobis scilicet manifestat Dei praesentiam in mundo, in vita nostra, ac proinde provocat animum ad examen re­ ligionis, et praesertim ad considerationem conformitatis religionis cum exigentiis actio­ nis nostrae, fmo hic valor symbolicus miraculi non potest percipi, nisi a mentibus iam moralitcr consciis harum exigentiarum et dispositis ad agnoscendam Dei actionem in factis ordinariis. Quidam modernistae adhuc magis minuerunt vim miraculi. Dixerunt enim : secun­ dum nostrum modum concipiendi omne phaenomenon supponit phaenomenon antece­ dens ; miraculum autem, ut concipitur a theologis scholasticis, esset phaenomenon sine antecedente phaenomenali, scilicet esset contra legem vel principium causalitatis, et proinde quid incogitabile ; nam salt-m cognitio nostra subiectiva regitur a principio determinismi, et phaenomena concipiuntur ut successiva momenta evolutionis univer­ salis ; phaenomenon igitur separatum sine connexione cum praecendentibus est inintelligibilc. - Ideoque miraculum admitti nequit nisi existât aliqua lex miraculi, scilicet nisi inveniatur phaenomenon antecedens ad quod sequitur generaliter miraculum. Istud autem phaenomenon existit et est fides religiosa vehemens quae producit miraculum v. g. sanationem extraordinariam, sicut ordinarie libertas nostra spiritualis movet1 2 1 M. Blondel, Γ Aetion (18931 P- 39^ : · Les miracles mêmes, dont aucune science ne peut dire qu’ils sont impossibles, la science ne se prononçant que sur le réel et non sur le possible, les miracles peuvent-ils être autre chose qu’un défi à la raison com­ mune, toujours prête à se cantonner dans ses contâmes routinières ? provocation qui, elle aussi, satisfait ou irrite les cours, selon qu’il y sont disposés. Ces coups brusques n’agissent qu'autant qu’on en saisit, non pas le merveilleux sensibile, qu’est-ce que cela, mais le sens symbolique. Et quel est ce sens ? Nul fait, quelque étrange déconcertant qu’il soit n’est impossible : l’idée de lois fixes dans la nature n’est qu'une idole ; chaque phénomène est un cas singulier et une solution unique. A aller au fond des choses, il n'y a rien de plus sans doute dans le miracle que dans le moindre des faits ordinaires ; mais aussi il n’y a rien de moins dans le plus ordinaire des faits que le miracle : et voilà le sens de ces brusqueries exceptionnelles qui provoquent la réflexione à des con­ clusions plus générales. . . Les miracles ne sont donc miraculeux qu’au regard de ceux L|ui sont déjà prêtes à reconnaître l’action divine dans les événements et les actes les plus habituels ». 2 Cl. Bulletin de la Société français» de Philosophie, Juin 1911, p. i.|.|. . . Mars 1912, p. 1 13. Vide P, DK TnNQtHtDKC, p. 300-227, Dc notione miraculi 39 membra nostri corporis. Miraculum igitur esi effectus extraordinarius fidei vehementis, ac exemplum singulare superiori tatis spiritus supra materiam ; attamen simul est ef­ fectus Dei, prout fides est Dei1. Propterea dicitur in Evangelio : «si habueritis fidem sicut granum sinapis, dicetis monti huic : Transi hinc illuc, et transibit et nihil impossibile erit vobis» Matth. XVII, 19 — et apud Marc. VI, 5 de Christo » Non po­ terat ibi, (hoc est in patria sua) virtutem ullam facere, nisi paucos infirmos impositis manibus curavit. Et mirabatur propter incredulitatem eorum ». Addunt modernistae : physice loquendo, miraculum non est supra naturam, sed tan­ tum supra nostram scientiam de natura. Scientia non potest illud affirmare, nec negare, est factum extraordinarium nondum explicatum. Falsa miracula in ordine physico non sunt inferiora veris miraculis, sed non habent valorem religiosum. Vera miracula non possunt a falsis discerni nisi per criteria moralia ac religiosa, quae sola fide seu expe­ rientia religiosa cognoscuntur. Proinde miraculum procedit a fide, cognoscitur a fide, et fidem confirmat, prout eius vitalitatem manifestat, see. illud « ex fructibus judica­ tur arbor»1. Haec conceptio miraculi manifeste opponitur litterae Evangelii1 23 , nec multum dif­ fert a notione proposita a protestantibus liberalibus v. g. a Sabatier. Unde hic contingentismus sicut determinismus reducit miraculum ad effectum naturalem extraordi­ narium, quem sensus religiosus tribuit Deo tanquam manifestationem benevolentiae divinae. Hae duae igitur conceptiones oppositae ad naturalismum reducuntur. Sed iam quodammodo sese mutuo confutant. § IV. Explicatio theologica catholicae notionis miraculi. luxta Concilium Vaticanum, ut dictum est, miraculum est factum divinum luculenter Dei omnipotentiam commonstrans. Haec traditionalis notio miraculi sic explicatur a S. Thoma i“ q. no, a 4 : 1 Ita E. Le Roy, Annales de Philosophie chrétienne ; Essai sur la notion du miracle. Oct. 1907. Si le miracle est une oeuvre purement physique et une sorte de phénomène absolu survenant en plein milieu de la série phénoménale sans relation avec les phéno­ mènes qui le précèdent, « il peut être imaginé, non pas vraiment pensé ». « Le miracle n’est concevable en tant que phénomène — qu’en fonction du morcelage, c’est à dire en fonction de certaines formes discursives élaborées par l’esprit humain. . . Le miracle devient intelligible, s’il y a une loi du miracle. . . Affirmer qu’il est possible, c'est tout simplement aflirmer que la foi n’est pas seulement source de représentations illusoiics an vraies, qu’elle est force agissante, capable d’entrer en balance avec les forces physiques ». 2 E. Le Roy, Ibid, Nov. et Dec. 1007. 3 S. Thomas, de Potentia, q. 6. a. o. Utrum operatio miraculi sit attribuenda fidei, manifestat quaenam sint, secundum Evangelium et sanam theologiam, relationes inter miraculum et fidem « Homines sancti miracula faciunt dupliciter, secundum Gregorium in Π Dialog, c. XXX, scilicet oratione impetrando ut miracula divinitus fiant, et per potestatem. Utroque autem modo fides idoneum reddit hominem ad miracula facienda. Ipsa anim meretur proprie ut oratio exaudiatur de miraculis faciendis (quod probatur multipliciter) . . . Similiter autem per fidem homo maxime disponitur ut ex potestate miracula faciat. Primo quidem, quia sancti ex potestate miracula dicuntur facere, non quasi miraculorum principales auctores, sed sicut divina instrumenta, imperium divi­ num, cui natura obedit in miraculis, quodammodo ipsis rcbud naturalibus praesentantes Quod autem divinum verbum in nobis habitet, est per fidem quae est quaedam par­ ticipatio in nobis divinae veritatis; unde per ipsam fidem homo disponitur ad miracula facienda S. '1 hamas addit duas alias rationes, scilicet prout fides dat animae firmi­ tatem et elevationem supra sensibilia. Sed haec solum dispositive praeparant ad mi­ raculum pittrnndnm. 40 De valore motivorum credibilitatis «Miraculum proprie dicitur, cum aliquid fit praeter ordinem naturae. Sed non sufficit ad rationem miraculi, si aliquid fiat praeter ordinem naturae alicuius particularis, quia sic cum aliquis proiicit lapidem sursum, miraculum faceret, cum hoc fit praeter ordinem naturae lapidis. Ex hoc ergo aliquid dicitur esse miraculum quod sit praeter or­ dinem totius naturae creatae. Hoc autem non potest tacere nisi Deus ; quia quidquid facit angelus, vel quaecumque alia creatura propria virtute, hoc fit secundum ordinem na­ turae creatae, et sic non est miraculum. Unde relinquitur, quod solus Deus miracula facere possit » — « Ad primum ergo dicendum, quod angeli aliqui dicuntur miracula facere, vel quia ad eorum desiderium Deus miracula facit ; sicut et sancti homines di­ cuntur miracula facere ; vel quia aliquod ministerium exhibent ir, miraculis quae fiunt ; sicut colligendo pulveres in resurrectione communi, vel huiusniodi aliquid agendo ». Ideoque definitio non solum nominalis sed realis miraculi stricte dicti est, iuxta theologos catholicos, factum a Deo productum in mundo, praeter ordinem agendi totius naturae creatae. i° Dicitur jactum non autem doctrina ; imo ut sit signum, de­ bet esse factum sensibile1. 2° Dicitur a Deo productum, saltem ut a causa principali, non enim excluditur thaumaturgus, qui virtute Dei operatur, ut instru­ mentum. 3° Dicitur in mundo, non extra mundum. 4° Praeter ordinem naturae, non vero praeter ordinationem Pro­ videntiae divinae, nam miraculum pendet a potentia Dei per sapien­ tiam ordinata, sed extraordinaria12. 5° Praeter ordinem agendi totius naturae creatae ; non solum praeter ordinem agendi alicuius naturae creatae, secus proiicere lapi­ dem sursum contra eius inclinationem esset miraculum. Et dicitur praeter ordinem agendi, non essendi, nam effectus iniraculosus excedit effective omnes vires creatas, sed non entitative omnes naturas creatas. Sola gratia intrinsece supernaturalis, quae est participatio quaedam formalis dvinae naturae, excedit ordinem essendi totius naturae creatae, Resurrectio autem corporalis reddit supernaturaliter cadaveri vitam naturalem, non vero vitam supernaturalem. Miraculum sic definitum distinguitur i° jactis naturalibus etiam extraordinariis, ut sunt fortuiti eventus, cui dicuntur fortuiti relative ad causas secundas, et non ad providentiam cui omnia subiacent 2° a praestigiis diabolicis, quae sunt miraculi simulacra, 30 a factis seu ef1 Hinc miracula mere spiritualia, ut visionem charismaticae ceteraque extraor­ dinaria, de quibus in theologia mvstica, aliis directe testimonium vel signum reve­ lationis mediatae esse nequeunt. Ipsi subiccto recipienti autem criteria revelationis immediatas esse possunt, in quantum ei talia a Deo provenire cum certitudine constat. 2 I.a q. 25, a. 5, ad im : « Quia potentia intelligitur ut exequens, voluntas autem ut imperans, et intellectus et sapientia ut dirigens, quod attribuitur potentiae secundum se consideratae, dicitur Deus posse secundum potentiam absolutam. Et huiusmodi est omne illud in quo potest salvari ratio entis. Quod autem attribuitur potentiae divinae secundum quod exequitur imperium voluntatis iustae, hoc dicitur Deus posse facere de potentia ordinata >·. Haec autem potentia ordiata dicitur vel ordinaria, prout ope­ ratur secundum ordinem consuetum, vel e.rhaordinaria. prout praeter ordinem statutum exercetur. — Cf. I.ac q. 104, a. 3 et 4 : « Deus de potentia absoluta potest creaturas in nihilum redigere, sed hoc non facit neque ordinarie nec miraculose », quia deest motivuin huiusce annihihitionis. De notione miraculi 41 jectibus divinis ordinariis, ut sunt conservatio rerum in esse, praemotio, creatio quotidiana animarum, justificatio impii, quae non est miracu­ lum, sed finis miraculorum 1 ; item miraculum distinguitur a jactis or­ dinariis quae dicuntur providenti alia, prout in illis clarius manifestatur Providentia, v. g. secundum orationis exauditionem. Corollaria. — I'"“ « Nihil potest dici miraculum ex comparatione potentiae divinae, quia quodcumque factum divinae potentiae compa­ ratam est minimum ... Sed dicitur aliquid miraculum per comparatio­ nem ad facultatem naturae quam excedit » i.a q. 105, a. 8. 2"m Etsi miraculum debeat esse sensibile tanquam signum, non solum fit praeter leges ordinis physici, sed potest esse praeter leges or­ dinis intellectualis aut moralis (prophetia, donum linguarum, miraculosa conversio S. Pauli) ; ut vero dicatur miraculum et signum, debet sal­ tem quodammodo manifestari exterius, alioquin non causaret admi­ rationem (i.a q. 105, a. 7, ad 3). 3""‘ Quamvis miraculum proprie dictum excedat omnes vires na­ turae creatae, improprie seu latu sensu dicuntur miracula quaedam facta quae non superant vires angelorum, et quae, consideratis circum­ stantiis, tribuuntur bonis angelis aut Deo (v. g. quod aliquis sanctus ambulet super aquas, non superat omnes vires creatas ; propterea ali­ quis ut Simon magus potest virtute daemonis elevari in aerem) 2. Proprietates miraculi. — (Cf. I.a q. 105, a. 7, ad 2 ; I.a II.a q. 113, a. 10, de Potentia, q. 6, a. 2). i° miraculum dicitur arduum prout excedit facultatem naturae. 2° dicitur praeter spem vel exigentiam naturae, nam natura non habet ad illud naturalem ordinem, sed obedientialem, prout scilicet ipsa obedit Deo ad recipiendum quidquid Deus voluerit. Non vero est supra spem gratiae, quae est ex fide, per quam credimus resurrectio­ nem futuram. 3° dicitur insolitum, « non quia frequenter non eveniat, sed quia est praeter naturalem consuetudinem» I.a 105, 7, ad 2. 4° miraculum non est contra naturam, seu violentum, quidquid dicant naturalistae ; sed est secundum potentiam obedientialem na­ turae scilicet secundum primariam aptitudinem qua quaelibet crea­ tura nata est obedire Deo ad accipiendum quidquid Deus voluerit, si­ cut brachium nostrum obedit nostrae voluntati (I.a q. 105, a. 6, ad 1 1 laq. 105, a.7, ad im : . Creatio et iustificatio impii, etsi a solo Deo fiant, non tamen, proprie loquendo, miracula dicuntur ; quia non sunt nata fieri per alias causas, et ita contingunt praeter ordinem naturae : cum haec ad ordinem naturae, nen pertineant». — Item I.a II.ae q. 113, a. 10 : c Iustificatio impii quandoque est mira­ culosa, quandoque non. Et communis et consuetus cursus iustificaticnis, ut Deo mo­ vente inteiius animam, homo convertatur ad Deum, primo quidem conversicnem im­ perfecta, ut tostmodum ad perfectam deveniat. . . Quandoque vero tam vehementer Deus animam movet, ut statim quamdam perfecticnem iustitiae assequatur, sicut fuit in conversione Pauli, adhibita etiam exterius miraculosa prestratione, et ideo conversio Pauli, tanquam miraculosa in Ecclesia commemoratur celebriter » — Ad im : « Quaedam miraculosa opera, etsi sint minora quam iustificatio impii quantum ad bonum quod fit, sunt tamen praetei consuetum ordinem talium effectuum, et ideo plus habent de ra­ tione miraculi «. ■ Cf. Bkni.pii· ru μ XIV, De Servorum Dei beatijicatione, t. IV, 1. IV P. I. c I, n. 7, 8, cf. c. II, n. 8, 10. 4-2 De valore motivorum credibilitatls et C. Gentes, 1, III, c. 100). Unde miraculum non est contra leges naturae, non est violatio legum naturae, eas quidem non destruit, sed eas praesupponit et confirmat, ut exceptio confirmat regulam ; v. g. mortui naturaliter non resurgunt, haec lex ita vera est, ut solus Deus possit supernaturaliter resuscitare mortuos. Leges enim naturae, ut di­ cemus, sunt, hypotetice necessariae, scilicet supposito quod omnes et solae agunt causae naturales, in debitis conditionibus. 5° miracula dicuntur signa quia manifestant aliquid superna­ tural, scilicet vel originem divinam alicuius doctrinae, vel sanctita­ tem alicuius servi Dei. Il.a Il.ae 178, 2. 6° dicuntur portenta vel prodigia, propter excellentiam. Ha. Il.ae 178. i, ad 3. § V. Divisio miraculi. — A. Haec divisio exponitur a S. Thoma La q. 105 a. 8, et sumitur secundum rationem formalem miraculi, scilicet per comparationem ad facultatem totius naturae creatae, quam superat : « Secundum quod magis excedit facultatem naturae, secun­ dum hoc maius miraculum dicitur. Excedit autem aliquid facultatem naturae tripliciter. Uno modo quantum ad substantiam jacti ; sicut quod duo corpora sint simul ; vel quod sol retrocedat ; aut quod corpus humanum glorificetur ; quod nullo modo natura facere potest. Et ista tenent summum gradum in miraculis. — Secundo aliquid excedit fa­ cultatem naturae, non quantum ad id, quod fit sed quantum ad id, in quo fit {quantum ad subtectum in quo fit) : sicut resuscitatio mor­ tuorum et illuminatio caecorum et similia. Potest enim natura causare vitam, sed non in mortuo ; et potest praestare visum, sed non caeco. Et haec tenent secundum locum in miraculis. — Tertio modo excedit facultatem naturae quantum ad modum et ordinem faciendi. Sicut, cum aliquis subito per virtutem divinam a febre curatur absque curatione et consueto processu naturae in talibus ; et cum statim aer divina virtute in pluvias densatur absque naturalibus causis, sicut factum est ad preces Sainuelis, et Eliae (Reg. 1. I, c. 12, 1. III, c. 18). Et huiusinodi tenent infimum locum in miraculis. Quaelibet tamen horum habent diversos gradus, secundum quod diversimode excedunt facul­ tatem naturae » 1 Hanc divisionem explicat Ferrariensis, in comra. C. Gentes, 1. III, c. loi, ubi dicit : « Circa magnitudinem miraculorum considerandum est, quod non est idem di­ cere aliquid esse maius opus Dei altero eius opere, et illud esse maius miraculum ; po­ test enim esse maius opus Dei et tamen erit minus miraculum. Nam dicitur maius opus Dei, quod est nobilius et excellentius, et magis diviram virtutem manifestat ; dicitur autem maius miraculum quod magis rationem miraculi participat, quae consistit in hoc quod aliquid a Deo fiat et quod in re sit aliquid ex quo videatur quod aliter fieri debeat. . . Sic dicimus creationem universi et iustificationem impii, esse maiora opera divina, quam sit sanatio subita alicuius a febre, licet ista sanatio sit maius miraculum, utpote magis de ratione miraculi habens, ut dicitur I.a Il.ae q. 113, a. ad 1 ». 1'nde non mirum est, si maius est miraculum quod duo corpora sint simul in eodem loco quam resuscitatio mortuorum, nam primum excedit facultatem naturae quoad substan­ tiam facti, et secundum quoad sublectum in quo fit. Attamen resurrectio gloriosa, ut gloriosa, est miraculum primi ordinis secundum S. Thomam - Cl. etiam circa hanc divisiorem, BENEDICT! XIV opus celeberrimum du Servorum Dei beaU/icatione, t. IV, I IV, I’ i, < I, n 7. De possibilitate miraculi 43 Notanda est differentia inter miraculum quoad substantiam, et supernaturale quad substantiam. Miraculum quoad substantiam, v. g. quod corpus humanum glorificetur est solum supernaturale quoad modum productionis suae, non vero supernaturale quoad substantiam seu entitative ut gratia sanctificans. Claritas corporis gloriosi supcrnaturaliter producitur sed est naturalis « quoad speciem, et naturaliter ab oculo non glo­ rioso videri potest»1. E contra gratia sanctificans est supernaturalis quoad substan­ tiam seu essentialiter, tanquam participatio formalis divinae naturae. Unde « quoad substantiam » in divisione miraculi accipitur ut subdivisio ipsius supernaturalis quoad modum seu effective. E contra in divisione supematuralitatis accipitur formaliter et intrinsece secundum oppositionem ad supernaturale quoad modum seu effective 8. B. Aliter exprimitur miraculi divisio in de Potentia q. 6, a. 2, ad 3. S. Thomas in hoc loco dicit miracula communiter dividi, prout sunt vel supra, vel contra, vel praeter naturam. Sed haec divisio quasi coincidit cum praecedenti ; supra naturam est praesertim quod illam su­ perat quoad substantiam facti, contra naturam est quod est contra dispositionem naturalem subiecti in quo est, et praeter naturam est quod fit praeter modum consuetum. In hac secunda divisione « contra naturam » accipitur improprie nam, ut probat S. Thomas in C. Gentes 1. Ilf, c. 100 nullum miraculum est proprie contra naturam sed secundum potentiam obedientialem naturae relate ad Deum : attamen improprie « contra naturam esse dicitur, quando in natura remanet contraria dispositio ad effe­ ctum quem Dens facit, sicut quando conservavit pueros illaesos in camino, remanente virtute comburendi in igne » de Potentia, loc. cit. ■■ Praeter naturam » dicitur proprie de miraculis tertii ordinis, sed communiter ac­ cipitur pro quolibet miraculo dum dicitur : miraculum est quod fit praeter ordinem com­ muniter servatum in rebus. Istud « praeter » sic communiter acceptum continet « supra, contra, et praeter naturam»; sicut supernaturale quoad modum continet tres miracu­ lorum ordines. Art. II. De Possibilitate miraculi. § I. Status et difficultas quaestionis. — § II. Demonstratio huiusce possibilitatis. — § III. Solutio obiectionum. § I. Status et difficultas quaestionis. — Post explicationem or­ thodoxae notionis miraculi, agendum est de eius possibilitate. Haec possibilitas est de fide, ut dictum est, sed potest philosophice probari contra negantes. i° Negantes autem sunt praesertim deterministae, qui reficiunt quaedam saltem fundamenta huiusce thesis. Haec fundamenta sunt Dei existentia, omnipotentia, providentia, libertas, et necessitas non absoluta legum naturae. * S. Thom., Summ. Throl., Supplementum q. 85. a. 2. c. et ad 1. * Cf. Supra I. I. cap. VI, a. 2 dc divisione supematuralitatis. 44 De valore motivorum credibilitatis Non enim sufficeret contra determinisas arguere ex sola omnipo­ tentia divina, quia, ut dictum est, miraculum pendet a potentia Dei non mere absoluta, sed per Providentiam ordinata et extraordinaria. Arguendum est igitur praecise ex omnipotentia prout subest libertati divinae a qua pendet miraculosa exceptio ; miraculum enim est effectus interventionis exceptionalis Dei in mundum. Spinoza non negabat di­ recte omnipotentiam Dei sed eius libertatem, proinde reiiciebat mira­ culi possibilitatem. Item Deistae, iuxta quos Deus non habet volunta­ tes particulares sed solum generales. Leibnitz autem posuit electio nem divinam semper esse moraliter necessariam, itaque minuit gratuitatem et supernaturalitatem miraculi, ut dictum est. Si Deus esset, ut vult Spinoza, causa prima non libera, ut prin­ cipium vitale in planta, posset quidem producere effectus excedentes facultatem naturae finitae, sicut principium vitale producit effectus excedentes ordinem phaenomenorum physico-chimicorum, sed hi effectus divini nunquam essent miracula , nam, si Deus non ageret libere sed ex necessitate naturae, ageret semper eodem modo, secundum consue­ tum ordinem v. g. conservaret omnia, omnia moveret, intelligentias illuminaret, sed semper secundum leges naturae, sine ulla exceptione. Hi diversi errores iam exponuntur et confutantur a S. Thoma v. g. in de Potentia, q. 6, a. I ‘. 2° Alii autem adversarii, scilicet agnostici et conti'ngentistae negant potius discemibilitatem miraculi quam eius possibilitatem. Attamen plnres inter eos tenent, miraculum esse quod non intelligibile tanquam phaenomenon sine antecedente phaenomenali, id est contra principium causalitatis. Insuper contingentistae dicunt : miraculum, ut definitur a 1 Dicebat S. Thomas contra pantheistas antiquos et contra averroistas sui tem­ poris, in op. De Potantia, q. 6, a. i : « Quidam posuerunt res corporeas non habere aliam causam superiorem quae sit eis causa essendi. . . Et sic nihil potest fieri contra aut praeter cursum naturae, quia ex necessitate harum causarum corporalium ordinatur. — Sed haec positio est falsa, quia oportet illud quod est principium in entibus esse causam essendi omnibus aliis, sicut summe calidum est causa caliditatis omnibus aliis. « Alii dixerunt Deum esse causam omnium entium per eius intellectum. Sed dixe­ runt quod Deus de enlibvs habet universalem quamdam cognitionem in quantum cogno­ scit scipsum, et quod ipse principium essendi omnibus entibus, non autem propriam dc unoquoque. Et secundum hoc dicunt quidam quod a Deo non progrediuntur effectus particulares nisi mediantibus causis aliis per ordinem ; quarum superiores sunt magis universales, inferiores vero magis particulares ; et secundum hoc Deus nihil poterit facere contra cursum naturae. Sed ista positio est falsa ; nam cum Deus seipsum per­ fecte cognoscat, oportet quod cognoscat quidquid in ipso quocumque modo est. In ipso autem est similitudo cuiuslibet causati, in quantum nihil esse potest quod eum non imitetur ; unde oportet quod de omnibus propriam cognitionem habeat, sicut alibi ple­ nius ostensum est l.a q. 12 ... « Alii etiam dixerunt Deum ex necesitate naturae res agere ; et sic oportet quod cius operatio determinetur ad istum cursum rerum qui est secundum naturam ordi­ natus ; unde contra eum facere non poterit. — Sed hoc etiam patet esse falsum ; nam supra omne quod ex necessitate naturae agit, opertet aliquid esse quod naturam ad unum determinet, sicut alibi l.a 19, 4, ostensum est; unde impossible est quod Deus, qui est primum agens, ex necessitate naturae agat. 8. 46 De valore motivorum credibilitatis J. A posteriori. Homo sua libertate potest proiicere lapidem sur­ sum, quod est agere praeter hanc legem hypothetice necessariam : lapis, si sit sibi relictus, naturaliter fertur deorsum. — Item artifex agit praeter et supra leges particulares rei qua instrumentaliter utitur ; sic musicus movendo chordam citharae, per eam producit effectum artifi­ ciosum, qui superat facultatem naturalem chordae sibi relictae, ita ut qui non est musicus, nesciat hunc effectum per hanc chordam produ­ cere. Propterea S. Thomas dicit quod artifex educit effectum artificio­ sum ex potentia obedientiali rei qua utitur, et quae ei obedit, v. g. «quod ex ligno fiat scamnum, non est in potentia naturali» ligni, sed obedientiali ‘. Imo artifex, v. g. musicus superioris ingenii, potest agere praeter et supra leges ordinarias suae artis, tunc producit opus non solum pul­ chrum, sed sublime, seu extraordinarium. Et tamen hac felici exceptione non destruitur nec negatur lex ordinaria, suspenditur solum eius appli­ catio, propter extraordinarium motivum, itaque haec exceptio confirmat legem, quia non est contra eam sed supra. B A priori, Ex analysi notionum haec maior est evidens. Etenim, si ab aliqua causa libera dependet applicatio legum hypothetice neces­ sariarum, haec causa gaudet libertate exercitii circa hanc applicationem vel non applicationem. — Insuper, sic haec causa libera et superior non coarctatur ad has leges, gaudet etiam circa eas libertate specificationis, prout potest praeter aut supra eas positive agere, ut apparet in exem­ plis citatis. — Alioquin haec causa determinaretur, necessitaretur, ad applicationem harum legum, eis subiiceretur, et circa eas non remaneret nec superior nec libera. Nunc autem probanda est minor nostrae demonstrationis, quae duas propositiones continet. 2° Ordo agendi totius naturae creatae costitnitur legi­ bus hypothetice et non absolu te necessariis. — Quod sic probatui : Hypotetica necessitas ea est quae sumitur secundum causas non intrinsecas sed extrinsecas scii, secundum causam efficientem et finalem. — Atqui ordo agendi totius naturae creatae constituitur legibus secundum causam efficientem sumptis. — Ergo ordo agendi totius naturae creatae constituitur legibus hypothetice et non absolute necessariis. DeHnitio necessitatis hypotheticae invenitur apud Aristotelem12 et explicatur a 1 S. Thomas, Compendium Theologiae, c. 104. 2 Physica, 1, IJ, c. IV, το έ; ΰποβεσεως άνακγαΐον eorum. S. Th., lect 15. Cuius· modi sit rerum naturalium necessitas. Metaph., 1, V, c. V, S. Thomas in hunc tectum, lectione 6», ait: «Differt autem necessarium absolute ab aliis necessariis: quia necessitas absoluta competit rei secundum id quod est intimum et proximum ei : sive sit forma, sive materia, sive ipsa rei essentia ; sicut dicimus animal necesse esse corruptibile, quia hoc consequitur eius materiam in quantum ex contrariis componitur. Dicimus etiam animal esse sensibile, quia consequitur cius formam, et animal necessario esse substantiam animatam sensibilem, quia est eius essentia. « Necessarium autem secundum quid et non absolute est, cuius necessitas dependet ex causa extrinseca. Causa autem extrinseca est duplex, scii, finis et efficiens». Necessitas absoluta est metaphystca aut mathematica. Necessitas hypothetica est duplex, scii, stricta seu physica, v. g. cibus necessarius est ad vitam, vel moralis v. g. necessarius est equus ad longum iter. De Possibilitate miraculi 47 S. '1 horna in I.a q. 82, a.i. «Necessitas dicitur multipliciter. Necesse est enim quod non potest non esse. Quod quidem convenit alicui, uno modo ex principio intrinseco, sive materiali, sicut enim dicimus quod omne compositum ex contrariis necesse est corrumpi (aut saltem esse corruptibile), sive formali, sicut cum dicimus quod necesse est triangu­ lum habere tres angulos aequales duobus rectis. Et haec est necessitas naturalis et abso­ luta. — Alio modo convenit alicui quod non possit non esse ex aliquo extrinseca, vel line, vel agente : Fine quidem, sicut cum aliquis non potest sine hoc consequi aut bene consequi finem aliquem, ut cibus dicitur necessarius ad vitam et equus ad iter, et haec vocatur necessitas finis, quae interdum etiam utilitas dicitur. Ex agente autem hoc alicui convenit, sicut cum aliquis cogitur ab aliquo agente, ita quod non possit con­ trarium agere. Et haec vocatur necessitas coactionis ». Item dividitur possibile vel im­ possibile, prout accipitur absolute, aut solum relative ad potentiam finitam (I.a 25, 3). Haec divisio necessitatis sic scribi potest : absoluta necessitas I ex fine hypothetica absoluta eius quod intrin­ sece repugnat impossibilitas i relativa ad potentiam fini­ tam. I ex agente Unde necessarium absolute est quod independenter a quavis condi­ tione non potest non esse, nec aliter se habere. Fundatur immediate in essentia rei, seu in eius causis intrinsecis. V. g. necesse est abso­ lute triangulum habere tres angulos aequales duobus rectis, hoc enim pendet immediate ab essentia seu a causa formali trianguli. Leges mathematicae quibus enuntiantur proprietates figurarum aut numero­ rum sunt absolute necessariae ; mathematica enim abstrahit a causa efficienti et a causa finali, ut pluries dixit Aristoteles Item principia metaphysica, quae sunt universalissima, sunt absolute necesssaria, v. g. principium contradictionis aut principium causalitatis ; omne contin­ gens habet causam. Necessarium hipotheticum est quod non potest non esse supposita aliqua conditione seu causa extrinseca efficienti aut finali. V. g. sup­ posito quod tale agens naturale in naturalibus conditionibus agat, talis effectus necessarius est : v. g. si ignis sua virtute naturali agit, tunc necessario comburit et non refrigescit, sed ex hac lege non excluditur quod actio ignis possit impediri aut modificari per causam praeternaturalem. Item ex parte finis : homo debet habere duos oculos ad bene videndum, sed unicus oculus sufficit stricte ad videndum, et homo suam essentiam servat, etiamsi visu careat, sicut demens, privatus exercitio rationis, remanet homo. Ordo autem agendi totius naturae creatae constituitur legibus, quae exprimunt modum agendi agentium creatorum ; ergo leges naturae sumuntur secundum causam efficientem, et proinde sunt hypothetice non absolute necessariae. Scilicet posito quod omnes et solae agunt causae creatae, in conditionibus naturalibus, talis effectus v. g. resurrectio ca1 Metaph., 1. Ill, c. II, lect. .| — 1. V, c. XIV, lect. 16. 48 De valore motivorum credibilitatis daveris est impossibilis, in miraculo autem additur causa supernaturalis, scii. Deus. Hae leges causales naturae sunt positivae aut negativae, sed nunquam absolute necessariae. Leges positivae exprimunt id quod natura creata potest facere : supposito quod agentia naturalia secundum conditiones naturales agant, tunc necessario hunc effectum naturalem producunt ; sed ex his legibus non excluditur possibilitas interventionis supernaturalis Dei, ad impediendum aut modificandum effectum naturalem. Leges negativae exprimunt id quoa natura creata non potest : v. g. natura non potest producere vitam in cadavere, supposito quod sola agat ; sed ex his legibus non excluditur possibilitas interventionis supernaturalis Dei, si Deus existât supra naturam. Item nulla causa creata potest facere quod accidens remaneat sine subiecto, nec transubstantiate aliquam substantiam in alteram, sed non sequitur haec esse impossibilia pro Deo *. Denique manifestum est has leges hypothetice necessarias remanere etiamsi in casu applicatio earum suspendatur a causa superiori, v. g. ignis conservat suam virtu­ tem comburendi, etiamsi non exerceat suam actionem combustivam : sicut lapis con­ servat inclinationem gravitatis etiamsi projiciatur sursum. Propterea miraculum non est violatio legunt naturae, non est contra naturam. Unde necessitas hypothetica legum causalium naturae essentialiter distinguitur a necessitate absoluta legum mathematicarum aut princi­ piorum methaphysicorum : haec sola necessitas absoluta excludit pos­ sibilitatem miraculi ; unde non mirum est quod Spinoza negaverit hanc miraculi possibilitatem, quia, secundum tendentiam Cartesii, volebat reducere leges physicas ad leges mathematicas, quae abstra­ hunt a causa finali et a causa efficienti et sunt absolute necessariae. Imo quaedam leges naturae sunt proprie contingentes, v. g. quod terra moveatur secundum talem directionem potiusquam secundum inversam, hoc non determinatur ex natura terrae, sicut virtus combustiva procedit ex natura ignis. 1 Sic ad leges hypothetice necessarias reducuntur leges phvsicae quae spectant ipsas rerum proprietates, vel ipsas essentias, non metaphvsice et quoad intrinseca constitu­ tiva, sed in esse phvsico consideratas. Sic accidens, quod est quasi effectus subtantiae, potest miraculose remanere sine subiecto ; et aliqua substantia creata potest transii bstantiari in alteram. (Cf. Hucon, Cosmologia, p. 2^0). — Cf. S. Τηομλμ, de Potentia, q. VI, a. i, ad n). — Item in III.a q. 77, a. 1, ad 2, sibi ponit hanc objectionem : « Fieri non potest etiam miraculose, quod definitio rei ab ea separetur. Sed ad defini­ tionem accidentis pertinet quod sit in subiecto. Non ergo potest miraculose fieri, quod in Eucharistia sint accidentia sine subiecto». Respondet: «Cum ens non sit genus, hoc ipsum quod est esse non potest esse essentia vel substantiae vel accidentis. Non ergo definitio substantiae est ens ber se sine subiecto, nec definitio accidentis ens in su­ biecto ; sed quidditati seu essentiae substantiae competit habere esse non in subiecto ; quidditati autem sive essentiae accidentis competit habere esse in subiecto. In hoc autem sacramento non datur accidentibus quod ex vi suae essentiae non sint in subiecto, sed ex divina virtute sustentante, et ideo non desinunt esse accidentia ; quia nec separatur ab eis definitio accidentis (quae est aptitudo ad subiectum, non actualis inhaerentia), nec eis competit definitio substantiae». Item substantia saltem de potentia mere absoluta potest esse sine suis accidenti­ bus, quia substantia non est accidens sed habet aptitudinem ad illud, et haec aptitudo remanet etiamsi non detur de facto actus ad quem ordinatur, sicut in demente rema­ net facultas rationalis, non vero exercitium rationis. — Similiter substantia creata po­ test in aliam transsubstantiari per virtutem non creatam sed increatam. Cf. III.a 75, 4. De possibilitate miraculi 49 3° Oeus est causa libera omnipotens a qua dependet applicatio omnium let/um hypothetice necessariarum, nec ad illas coarctatur. — Sunt duae partes in hac propositione. A. Deus est causa libera ovini potens. — a) Etenim Causa prima necessario debet esse immaterialis et intelligens, secus non potuisset intelligentias nostras producere, nec mundum ordinare, nam plus non producitur a minore. Voluntas autem sequitur intellectum (i.a q. 19, a. 1), et divina voluntas libera est circa bona particularia sine quibus infinita bonitas haberi potest. « Unde cum bonitas Dei sit perfecta et esse possit sine aliis, cum nihil ei perfectionis ex aliis accrescat », se­ quitur, quod Deus est liber agendi ad extra, scilicet creandi aut non creandi (i.a, q. 19, a. 3). Nec solum Deus agit libere ad extra, sed agit per voluntatem, sic differt v. g. ab homine generante, qui generat libere, non tamen per voluntatem sed quia est talis naturae. Et hoc probatur contra pantheistas et averroistas tripliciter a S. Thoma I.a q. 19, a.4 (Comm. Caiet.) : « Primo quidem, ex ipso ordine causarum agentium. Cum enim propter finem agat et intellectus et natura, ut probatur in II Physic, c. V, necesse est ut agenti fer naturam praedeterminetur tinis et media necessaria ad finem ab aliquo su­ periori intellectu, sicut sagittae praedeterminatur finis et certus modus a sagittante. Unde necesse est quod agens per intellectum et voluntatem sit prius agente per naturam. Unde, cum primum in ordine agentium sit Deus, necesse est quod per intellectum et voluntatem agat. — Secundo, ex ratione naturalis agentis, ad quod pertinet ut unum efiectum producat : quia natura uno et eodem modo operatur, nisi impediatur. Et hoc ideo, quia secundum quod est tale, agit : unde quandin est tale, non lacit nisi tale. Omne enim agens per naturam habet esse determinatum. Cum igitur esse divinum non sit determinatum, sed contineat in se totam perfectionem essendi, non potest esse quod agat per necessitatem naturae, nisi forte causaret aliquid indeterminatum et infinitum in essendo ; quod est impossibile ut ex superioribus (I.a, q. 7, a. 2) patet. Non igitur agit per necessitatem naturae ; sed effectus determinati ab infinita ipsius perfectione proce­ dunt, secundum determinationem voluntatis et intellectus ipsius. — Tertio, ex habitu­ dine effectuum ad causam. Secundum hoc enim effectus procedunt a causa agente, se­ cundum quod praeexistunt in ea. . . Unde, cum esse divinum sit ipsum eius intclligere, praeexistunt in eo effectus eius secundum modum intelligibilem. Unde per modum intclligibilcm procedunt ab eo. Et sic, per consequens, per modum voluntatis. . . Voluntas igitur Dei est causa rerum >. ύ) Deus insuper est omnipotens, seu potentia eius est infinita, nam potentia operativa sequitur esse, et « esse divinum est infinitum, in quantum non est limitatum per aliquid recipiens»1. Si enim esse di­ vinum esset receptum in essentia finita, tunc esset causatum et non ipsum esse subsistens incausatum2. Unde Deus potest facere quidquid est absolute possibile, scii, quidquid non repugnat ad esse3. « Et quod attribuitur potentiae divinae secundum se consideratae, dicitur Deus posse secundum potentiam absolutam ; et huiusmodi est omne illud, in quo potest salvari ratio entis. Quod autem attribuitur potentiae divinae secundum quod exequitur imperium voluntatis iustae, hoc dicitur Deus 1 I.n, <|. 25, n. 2. 4> Ganmhhhi I.Aiimanoh. 1 I.a, q. 7, a. r. — 3 I.a, q. 25, a. 3. RfwMiatw (vol. IT). 5° De valore motivorum credibilitatis posse facere de potentia ordinata1», quae est, ut statim probatur, sive ordinaria, sive extraordinaria. B. Applicatio omnium legum hypothetice necessariarum pendet a libertate divina, quae ad illas non coarctatur. a) Applicatio enim legum hypothetice necessariarum naturae pendet ex exercitio actionis agentis naturalis et ex fine eius. Atqui actio cuiuslibet agentis creati pendet a primo agente, scii, a Deo, qui libere agit ad extra ; nam omne agens creatum indiget preamoveri a Deo ut agat1. Et omnis finis naturalis subordinatur supremo fini spirituali a Deo intento, ordo enim agentium correspondet ordini finium. Unde Deus potest recusare quandoque concursum suum naturalem necessa­ rium ad operationem agentis creati, sicut non tenetur res creare aut eas conservare. Ergo non repugnat ut operatio naturalis deficiat, v. g. ut ignis non comburat, si Deus suum concursum retrahat. In hoc ap­ paret libertas Dei quoad exercitium. b) Etiam quoad specificationem Deus est liber circa ordinem na­ turae, prout ad illum non coarctatur. Hoc est contra Averroistas medii aevi, item contra optimismum absolutum ac determinismum neces­ sitatis moralis Leibnitzii et Malebranchii. « Ne cui forte videatur, ait T. Thomas 3, quod Dei intellectus vel scientia ad determinatos effectus solummodo possit extendi, et sic agat ex necessitate scientiae, quamvis non ex necessitate naturae, restat ostendere quod eius scientia vel intellectus nullis effectuum limitibus coarctatur ». Deus potest facere alia quam quae facit. Nam «ordo a divina sa­ pientia rebus inditus non adaequat divinam sapientiam ... Manifestum est quod tota ratio ordinis, quam sapiens rebus a se factis imponit, a fine sumitur. Quando igitur finis est proportionatus rebus propter finem factis, sapientia facientis limitatur ad aliquem determinatum oidinem. Sed divina bonitas est finis improportionabiliter excedens res creatas. Unde divina sapientia non determinatur ad aliquem ordinem rerum, ut non possit alius cursus rerum ab ipsa effluere» *. Deus quidem non potuisset facere melius. « si ly melius sit adver­ bium, et importet modum ex parte facientis, quia Deus non potest fa­ cere ex maiori sapientia et bonitate. Si autem « melius» sit nomen vel importet modum ex parte facti, sic potest facere melius» 5 seu creare res meliores, quia « Deus qualibet re a se jacta potest jacere aliam meliorem » est enim semper abyssus infinita inter bonitatem fini­ tam et infinitam. Et potest etiam facere meliores accidentialiter res ipsas quas jecit, v. g. augendo earum virtutem, puta hominis sapien­ tiam. Sic igitur Deus non coarctatur ad talem ordinem naturae. Conclusio. Deus ergo potest agere praeter et supra ordinem agendi totius naturae creatae, seu miraculum facere ; et cum hoc facit, non agit contra naturam, sed secundum potentiam obedientialem, qua quaelibet creatura apta nata est obedire Deo ad accipiendam quid­ quid ipse voluerit, sicut instrumentum obedit artifici, aut brachium 1 I.a q. 25, a. 5 ad 1 ; q. 104, a. 4. — 1 I.a q. 2, a. 3 ; q. 105, a. 5. Zus, I. II. c. 2i>. 1 I.a q. 25, a. 5. 6 I.a q. 25, a. <>. 3 C. Gcn- De possibilitate miraculi 51 humanae voluntati Est una sola causa efficiens et unus finis, praeter quos Deus agere nequit, scii, ipsa causa prima et finis ultimus omnium rerum. Nec dicatur cum Deistis ad dignitatem Dei pertinere solum volun­ tates generales non vero particulares, cumque gubernare mediantibus legibus et non immediate singularibus providere. Respondet S. Thomas 1· 22, a. 3, ad i : « Habere ministros executores suae providentiae, pertinet ad dignitatem Regis. Sed quod non habeat rationem eorum, quae per eos agenda sunt, est ex defectu ipsius. Omnis enim scientia operativa tanto perfectior est, quanto magis particularia considerat, in quibus est actus seu operatio». — « Deus immediate omnibus pro­ videt, qui in suo intellectu habet rationem omnium etiam minimorum et quascumque causas aliquibus effectibus piaefecit, dedit eis virtutem ad illos effectus producendos»2. Sic igitur Deus potest agere praeter ordinem naturae, et hoc ne­ gative aut positive. Negative, impediendo actionem rerum naturalium, v. g. actionem ignis. Positive agendo tripliciter, ut dictum est in di­ visione miraculorum, prout superant facultatem naturae vel quoad substantiam facti (v. g. glorificatio corporis), vel quoad subiectum in quo est (v. g. resurrectio), vel quoad modum (v. g. conversio subita aquae in vinum). Hi effectus possibiles sunt de potentia Dei absoluta, prout non im­ plicant contradictionem, et de potentia Dei ordinata sed extraordinaria. De Fiiie miraculi. — Ad hanc autem extraordinariam inter­ ventionem Dei requiritur finis proportionatus. Manifestatio autem ve­ ritatis salutaris est finis sufficiens ut Deus agat praeter ordinem naturae. Dicit enim S. Thomas, HI, C. Gentes, c. 99 in fine : « Nec debet haec ratio frivola reputari, quod Deus aliquid faciat in natura ad hoc quod se mentibus humanis manifestet, cum supra (c. 17) ostensum sit, quod omnes creaturae corporales ad naturam intellectualem ordinentur quo­ dammodo sicut in finem. Ipsius autem intellectualis naturae finis est divina cognitio, ut in superioribus est ostensum. Non est ergo mirum si ad cognitionem de Deo, intellectuali natura praebendam, fit aliqua immutatio in substantia corporali». Totus, enim mundus corporeus quasi nihil est in comparatione alicuius animae immortalis, et praesertim in comparatione gratiae supernaturalis huic animae conferendae, « bo­ num enim gratiae unius maius est quam bonum naturae totius uni­ versi» 3. — Item miraculum fieri potest « ad demonstrationem sancti­ tatis alicuius, quam Deus hominibus vult proponere in exemplum vir­ tutis» *. Et quandoque miraculose «confertur homini aliquod parti­ culare beneficium, scilicet corporalis sanitatis, praeter beneficium commune, quod exhibetur in omnibus miraculis, ut scilicet homines adducantur in Dei notitiam» 5. Corollarium : Nulla creatura, potest facere miracula per virtutem propriam, Deus vero ad miraculum faciendum uti potest hominibus et bonis angelis tanquam instrumentis. * Cf. I.a J05, a 6 ad 1. — de Potentia, q. 6, a. t, ad 18. — C. Gentes, 1. III, c. loo. 2 I.a q. 22, a. i, q. 14, a. 11. — 8 I.a Il.ae q. 113, a. 9, ad 2. — 4 Il.a Il.ae, q. 178, n. 2. — 8 II.11 Il.ae, q. 178, a. 1, ad 4. 52 De valore motivorum credibilitatis i» pars sequitur ex definitione miraculi, superat enim omnes vires creatas (cf. I.a, q. no, a. 4) et dicemus infra quomodo discernun­ tur effectus qui omnes vires creatas excedunt, et verum miraculum a falso, v. g. a praestigiis daemonum. 2" pars corollarii sic probatur : Ut creaturae rationales sint in­ strumenta physica Dei, requiritur et sufficit ipsas recipere a Deo aliquam virtutem supernaturalem transeuntem, et sua virtute propria agere di­ spositive ad effectum miraculosum. Atqui arduum Deo non est hanc virtutem conferre creaturae rationali, sicut anima nostra instrumentaliter movet membra aut res externas. Itaque sancti homines non solum orando et impetrando; sed etiam cooperando miracula faciunt. « Deus utitur instrumentaliter vel interiori motu hominis, vel eius lo­ cutione, vel etiam aliquo exteriori actu » Ad creationem e contra non potest dari instrumentum, nam « causa instrumentalis non partecipat actionem causae superioris nisi in quan­ tum per aliquid sibi proprium dispositive operatur ad effectum prin­ cipalis agentis ... Et non potest aliquid operari dispositive et instru­ mentaliter ad effectum creationis, cum creatio non sit ex aliquo praesupposito, quod possit disponi per actionem instrumentalis agentis» *. Obieclio : Miraculum non potest produci nisi virtute divina et infinita. Atqui crea­ tura non potest participare virtutem infinitam. Ergo creatura non potest instrumentalirer causare miraculum. Rcsp. : Concedo maiorem. Distinguo minorem : creatura non potest participare virtutem inli iitam tanquam virtutem propriam, concedo ; non potest participare mo­ tionem instrumentalem et transeuntem Dei omnipotentis, nego. Haec enim motio instru­ mentalis non indiget proportionari subiecto in quo recipitur solum per modum tran­ seuntis ; insuper in eo recipitur ratione potentiae obedientialis passivae, quae competit omnibus creatis sub ratione generali entis creati. Itaque virtus instrumentalis spiritualis potest esse transeunter in instrumento corporeo, quia non indiget ei proportionari, et recipitur in eo non prout illud est corporeum sed prout est ens3. Ita anima nostra intellectiva utitur instrumentaliter suo corpore ad manifesta­ tionem suarum cogitationum ; vultus etsi sit corporeus, quodammodo, scilicet instru­ mentaliter, est intelligens, prout est sub motione intelligentiae et voluntatis, item ex­ primit virtutes aut vitia. Utrum mali possint instrumentaliter jacere miracula. — «Cum ope­ ratio miraculosa, ait S. Thomas, sit quoddam divinum testimonium indi­ cativum divinae virtutis et veritatis, si daemonibus, quorum est tota voluntas ad malum, aliqua potestas daretur faciendi miracula, Deusfalsitatis eorum testis existeret ; quod divinam bonitatem non decet» 4. Unde daemones possunt solum simulare miracula per transmutationem corporum aut per quadam illusionem sensuum ex aliqua immutatione imaginationis. « Ad veritatem autem praedicationis confirmandam miracula pos­ sunt fieri per quemcumque, qui veram fidem praedicat, et nomen * II.a II.Ac, q. 17S, a. 1 et <4> POUrttin, q. 6, a. 4. — * I.a 45, 5. — 3 Cf. Bu.i.uart, i/o Sacramonti* >>1 /i«nen>, diss. Ill, a. 2. Solvuntur obirationes, in fine.— 4 l)r Pol., q. 6, a De possibilitate miraculi 53 Christi invocat : quod etiam interdum per malos fit»4. — « Miracula vero semper sunt vera testimonia eius ad quod inducuntur Unde a malis qui falsam doctrinam enuntiant, nunquam fiunt vera miracula ad confirmationem suae doctrinae : quamvis quandoque fieri possint ad commendationem nominis Christi, quod invocant et in virtute Sacra­ mentorum, quae exhibent » *. Sic sufficienter probatur possibilitas miraculi, quod solus Deus patrare potest ut causa principalis. § III. Solvuntur obiectiones. Sunt duae series obiectionum ad invicem oppositarum. I.a series procedit ex determinismo. II.a ex contingentismo. I. Obtectiones procedentes ex determinismo prout applica­ tur Deo vel legibus naturae, proponi possunt : A. sub forma ordinaria, B. sub forma recentiori. A. i“ obi. : Miraculum est praeter ordinem. Atqui Sapientia divina non potest praeter ordinem operari. Ergo. Resp. : Miraculum est prae.ter ordinem quantum ad res ordini subditas, non quan­ tum ad rationem ordinis, est enim ordinatum a Deo. 2a obi. : Miraculum exigeret mutationem in ipsa voluntate et providentia divina. Atqui voluntas divina et providentia sunt immutabilis. Ergo miraculum est im­ possibile. Resp. : dist. mai. : si Deus non decrevisset ab aeterno exceptiones cum ipsis le­ gibus, concedo ; secus, nego. 3a Inst. : Atqui non potest esse exceptio. Agere exceptionaliter praeter ordinem naturae esset agere violenter seu contra naturam. Atqui non convenit Deo agere violenter. Ergo. Resp. : dist. mai : si haec actio non fieret secundum potentiam obedientialem, qua creatura nata est obedite Deo, concedo ; secus, nego. 4“ Inst. : Sed haec potentia obedientialis repugnat. Etenim Deus non potest facere aliquid praeter principia metaphysics, praesertim praeter principium contradictionis. Atqui hoc principium fundamentale includitur in omni propositione necessaria, etiam in legibus naturae. Ergo Deus non potest agere praeter leges naturae. Resp. : concedo mai. —dist. min. : principium contradictionis includitur in omni propositione necessaria, secundum modum quo est necessaria, concedo ; prout omnis propositio necessaria est absolute necessaria, nego. Distinguo conclusionem eodem modo : Deus non posset agere praeter leges naturae, si essent absolute necessariae, concedo ; si sunt solum hypothetice necessariae, nego. V. g. necessarium est quod mortuus non resurgat, si sola natura operatur ; sed ex hoc non excluditur quod mortui possint resurgere per supernaturalem interven­ tionem Dei. 5a Inst. : Atqui leges naturae sunt absolute necessariae. Etiam principium causalitatis, etsi sumatur ex parte causae efficientis, est tamen absolute necessarium et Deus non potest praeter illud agere. Atqui leges naturae sunt leges causalitatis Ergo Deus non potest praeter eas agere. Resp. : non <-st paritas inter universalissimum principium causalitatis et leges na1 Jl.a II no q 178, a. 2. — ! Ibid ad 3. 54 De valore motivorum credibilitatis turae ; nam hoc principium se extendit etiam ad causalitatem divinam praeter quam evidenter Deus non potest agere, nequit enim efficere creaturam incausatam. E contra leges naturae exprimunt modum agendi naturae creatae, qui modus a Deo modificari potest — Principium causalitatis efficientis est hypotheticum in hoc sensu tantum quod e.ntia contingentia possunt non esse, sed absolute necesse est contingentia depen­ dere a causa prima universalissima. 0“ Inst. : Etsi leges naturae sint particulares, sunt tamen absolute necessariae. Etenim leges mathematicae etsi particulares, sunt absolute necessariae, et Deus non potest praeter illas agere. Atqui leges naturae mathematice exprimuntur et proinde legibus mathematicis assimilantur. Ergo leges naturae sunt absolute necessariae et Deus non potest praeter illas agere. lies/}. : concedo maiorem ; Deus non potest facere etiam extraordinarie triangulum cuius tres anguli non essent aequales duobus rectis. Distinguo minorem : leges naturae assimilantur mathematicis quoad earum expressionem quantitativam seu numericam, concedo ; quoad earum naturam, nego. Nam leges mathematicae sumuntur ex ■princi­ piis formalibus figurarum aut numerorum, proinde sunt absolute necessariae ; e contra leges causales naturae sumuntur ex causis exlrinsecis scii, ex causa efficienti vel finali et proinde sunt hypothetice necessariae. Aliis verbis, quod est mathematice impossibile, est absolute impossibile ; quod est physice impossibile, est impossibile pro natura sensibili, non absolute pro omni causa. Spinoza reducendo physicam ad mathemati­ cam, erravit, nam sola mathematica, abstrahit a causa efficienti et finali (cf. S. Thomam, de Potentia, q. VI, a. τ ad n). 7a Inst. : Etsi distinguantur a legibus mathematicis, deges naturae sunt absolute necessariae. Res enim naturales habent determinatam essentiam ex qua fluunt determinatae proprietates ac determinatus modus agendi. Atqui Deus non potest mutare in aliqua re quod est ei essentiale, ea manente. Ergo Deus non potest mutare in rebus natura­ libus modum naturalem agendi. Resp. : dist. mai : res naturales habent determinatum modum agendi quoad po­ tentiam agendi, concedo ; quoad exercitium actionis, nego. Concedo minorem. Distinguo conclusionem sicut et maiorem. « In igne fornacis remanebat ordo ad comburendum, licet non combureret tres pueros in camino » dicit S. Thomas, de Pot., q. VI a. i ad 20. 8* Inst. : Neque secundum exercitium actionis Deus potest agere praeter leges naturae Etenim Deus non potest facere aliquid praeter ordinem iustitiae. Atqui ordo ju­ stitiae est regula ipsius exercitii actionis moralis, nam omissio actionis debitae est peccatum. Ergo similiter Deus non potest agere praeter ordinem naturae, quo regu­ latur exercitium actionis agentium naturalium. Resp. : Non est paritas, ut explicat S. Th. (de Pot., q. VI, a. r ad 3) ; nam or­ do iustitiae dicit directe ordinem ad ultimum finem, praeter quem Deus agere non po­ test ; e contra leges naturae non dicunt directe ordinem ad ultimum finem, sed unius creaturae ad aliam. Sic Deus nequidem extraordinarie nobis praecipere potest despe­ rationem aut odium Dei, esset suam iufinitam bonitatem negare. 9» Inst. : Neque Deus potest agere praeter praecepta moralia particularia quibus regulantur relationes inter homines ; v. g. nequidem extraordinarie Deus potest prae­ cipere homicidium. Ergo similiter Deus non potest agere praeter leges naturales. Resp. : nego maiorem. Cf. in Supplemento Summae Theol., q. 67, a. 2; «potest dispensatio esse divinitus etiam contra prima praecepta legis naturae, ratione alicuius mysterii divini significandi vel ostendendi ; sicut patet de dispensatione in praecepto De possibilitate miraculi 55 Abrahae facto de occisione filii innocentis, laies autem dispensationes non fiunt com­ muniter ad omnes, sed ad aliquas singulares personas, sicut etiam in miraculis accidit ». Item I.a H.a q. 94, a. 5 ad 2 et q. 100 a. 8 ad 3 : « Abraham cum consensit occidere filium, non consensit in homicidium : quia debitum erat eum occidi per mandatum Dei, qui est Dominus vitae et mortis. Ipse enim est qui poenam mortis infligit omnibus hominibus, iustis et iniustis, pro peccato primi parentis : cuius sententiae si homo sit executor auctoritate divina, non erit homicida, sicut nec Deus » cf. Caietanum in hunc art. : « Sicut haec enuntiatio mortui non possunt resurgere est necessaria (secundum po­ tentiam naturalem). . . et quando Deus resuscitat aliquem, non falsificat illam pro­ positionem, aut excipit ab illa, sed operatur non contra sed supra naturam : ita in proposito haec conclusio : non est occidendum in sensu in quo fit, scilicet privata auc­ toritate cum ceteris conditionibus est conclusio necessaria ... ; sed cum Deus iubet fieri actum qui sine iussu suo esset homicidium ... operari iubet non praeter aut contra praeceptum, sed quasi supra illud, dum a superiori potestate actum imperatum exer­ ceri iubet ». B. Obiectiones determinismi sub forma recentiori. 1“ obi. : Scientia supponit immutabilitatem legum naturae, in qua fundatur infal­ libilis praevisio effectuum naturalium. Atqui miraculum perturbaret hunc ordinem im­ mutabilem, ac praevisionem impediret. Ergo miraculum est impossibile. Resp. : dist. maiorem : scientia supponit immutabilitatem metaphysicam in qua fundatur praevisio metaphysice infallibilis, nego : immutabilitatem physicam in qua fundatur praevisio physice certa, concedo. Contradistinguo minorem eodem modo. Etenim remanet lex mortui non possunt resurgere naturaliter, etsi aliquando supernaturaliter resurgant ; imo confirmatur lex, quia solus Deus, et non agentia natu­ ralia, potest resuscitare aliquem. Non est perturbatio quia hoc fit in paucioribus, sicut in paucioribus dantur exceptiones naturales. V. g. quandoque homo nascitur cum sex digitis in manu. Amplius communiter agentia superiora permutant actionem inferiorum, sine violatione legum, dum v. g. proiicio lapidem sursum, non destruitur lex gravi­ tatis, sed gravitas superatur ab alia vi fortiori ; item in planta, in animali, vires vi­ tales utuntur viribus physicis et eas superant. 1“ Inst. : Saltem non potest esse exceptio fundamentali principio conservationis energiae. Atqui miraculum esset exceptio huic principio, nam secundum extraordina­ riam interventionem Dei mutaretur quantitas energiae in mundo. Ergo. Resp. : distinguo maiorem : si principium istud esset universalissimum ut prin­ cipium causalitatis, concedo ; si sit solum particulare et verum pro agentibus physicis de quibus tractat physicus, nego. Distinguo minorem eodem modo. Hoc principium est hypothesis hodie satis communiter admissa pro energia proveniente ex actionibus physicis, quae sunt obiectum experientiae externae, v. g. est aequivalentia inter mo­ tum et calorem, dum calor generatur a motu ... ; sed haec lex non potest extendi sine potitione principii ad energiam quae provenit ex invisibili influxu Dei. Ad affirman­ dam hanc extensionem oporteret probare quod mundus est systema clausum, nihil accipiens ab influxu invisibili Dei ; et hoc non potest probari a scientia ; est solum gratuitum postulatum materialism!, qui a priori existentiam Dei negat. 2“ Inst. : Saltem non potest esse exceptio principio causalitatis : « omne phaeno­ menon supponit phaenomenon antecedens ». Atqui miraculum esset phaenomenon sine antecedente phaenomenali. Ergo miraculum est impossibile. Resp. : distinguo maiorem : non potest esse exceptio principio causalitatis debite intellecto : omne quod Iit habet causam, concedo ; sed principio causalitatis illcgittimc 56 De vs lore motivorum credibilitatis intellecto secundum placita phaenomenismi potest esse exceptio. Sufficit quod existât causa prima libera supra ordinem phaenomenalem. 3· Inst. : Attamen miraculum non est nobis intelligibile nisi ut effectus alicuius antecedentis phaenomenalis, scii, ut effectus fidei vivae, quae superat vires physicas, sicut libertas nostra corpus nostrum movet *. Resp. : distinguo minorem : secundum placita phaenomenismi vel cvolutionismi, concedo, et tunc miraculum non esset proprie effectus divinus, et non haberet nisi va­ lorem symbolicum. Secundum autem principia sanae philosophiae, miraculum est in­ telligibile ut factum luculenter commonstrans omnipotentiam divinam, ut dic Cone. Vatie. 4“ Inst. : Inconveniens est ut maius bonum dimittatur pro minori bono. Atqui in miraculo dimittitur maius bonum pro minori, scilicet bonum universi pro bono parti­ culari. Ergo inconveniens est ut fiat miraculum. Resp. : Nego minorem, in miraculo non tollitur ordo universi, in quo consistit bonum ipsius ; sed removetur solummodo ordo alicuius causae particularis ad suum effectum, v. g. ignis ad combustionem. Unde in miraculo dimittitur particulare bonum pro maiori bono et altiori fine. 5a Inst. : Sed. ut ait Leibnitzius (Thcod., III, .c. 249), non potest removeri ordo alicuius causae particularis ad suum effectum, quin mutetur totus cursus universi propter connexionem omnium corporum inter se. Omnia enim a Deo disposita connectuntur vi principii rationis sufficientis, sic mundus est optimus inter omnia possi­ bilia. Resp. : Haec conceptio Leibnitzii quae vocatur determinismus psychologicus aut determinismus necessitatis moralis, falsa est ; retinet nomen libertatis divinae et humanae, rem vero dissolvit. Ad libertatem enim non requiruntur solum intelligentia deliberans, spontaneitas, et contingentia quae iam in mundo physico habetur, insuper debet esse indifferentia dominatrix iudicii practici et voluntatis, quae a Leibnitzio negatur2 (Theod, III, § 302). Sic non omnia a Deo volita connectuntur necessario vi principii rationis sufficientis, nec mundus est optimus inter possibilia. Deus semper potest facere res meliores. Nec homo, proliciendo lapidem sursum, propter hoc mutat totum cursum uni­ versi. Nec principium rationis essendi sumendum est univoce, sed analogice id est proportionaliter seu diversimode in his quae sunt necessaria diversimode : (scii, metaphysicc aut physice, et physice sive semper aut solum ut in pluribus. Materia enim de se indeterminata est principium indeterminationis in rebus physicis3. — S. Thomas hanc obiectionem solvit in qu. de Potentia, q. 6, a. 1, ad 21 : «dicendum quod quando Deus agit aliquid contra cursum naturae, non tollitur totus ordo universi, sed cursus qui est ex ordine unius particularis rei ad aliam s. I. Obiectiones ex contingentismo procedentes. ia obi : Miraculum supponit necessitatem hypotheticam legum naturae. Atqui leges * Ita E. Le Ii' ToNQUitoicc, immanence, p. 223-229. 6o De valore motivorum credibilitatis Resp. Ecclesia quandoque sollemniter et ex ofhcio iudicat de veritate quorumdam miraculorum, et de sufficientia signorum ad manifestationem sanctitatis servorum Dei. Hoc iudicium ex officio non pertinet quidem ad rationem individualeni. Item Ecclesia solemniter definivit, v. g. in Cone. Vaticano, tanquam dogma de fide : « narrationes de miraculis in Sacra Scriptura contentas inter fabulas et mythos non esse ablegandas ». Sed ex hoc non sequitur incapacitas pro ratione individuali, certo cognoscendi miraculum ; imo ipsa Ecclesia praebet miracula tanquam missionis suae divinae « signa certissima, omnium intelligentiae accommodata» (Denz. 1790). Ergo miracula sunt naturaliter cognoscibilia cum certitudine, priusquam admittatur divina missio et infallibilitas Ecclesiae. § III. De certitudinis gradibus relative ad discernibilitatem miraculi. Certitudo in genere. — Est firmitas adhaesionis mentis alicui cognoscibili, sine ulla formidine errandi. Non sufficit quod intellectus formidine careat, sed formidinis exclusio debet provenire a debito mo­ tive seu fundamento. Potest quis propter praeiudicia, ignorantiam vel passionem de falso firmiter persuaderi, sed haec firmitas accidentalis non sufficit ad rationem certitudinis ; nec confundenda est persuasio etiam firma, quae quandoque est de falso, cum certitudine. Motivum formale certitudinis est per se et semper verum, ac iudicium verum causât. Persuasio etiam firma, si postea diligenter consideratur, de­ prehendi potest ut falsa ; hoc autem non accidit pro certitudine. Certitudo admittit gradus, non quoad exclusionem formidinis errandi, sed· quoad firmitatem adhaesionis, prout haec firmitas fundatur per se in necessitate sive metaphysica, sive physica, sive morali. (Item spiritualitas admittit gradus, non quoad exclusionem materiae, sed quoad perfectionem spiritus). Hi diversi gradus explicandi sunt relative ad praesentem quae­ stionem. Certitude 1 \ ! Physica · - moralis . . intrinsece extnnsece i de praesenti J de (uturo J speculativa ( prudentialis. Certitudo metaphysica quae fundatur in necessitate metaphysica, habetur dum nexus inter praedicatum et subiectum est absolute necessarius, id est pendet ex ipsa natura subiecti et praedicati, et apparet ex analysi notionum. Negatio igitur assertio­ nis metaphysice certae implicat absolute contradictionem. In hac certitudine datur re­ solutio absolute necessaria ad ens intelligibile, obiectum formale intellectus et ad prima rationis principia. Propterea haec certitudo omnino superat experientiam, etsi notiones principiorum per abstractionem ab experientia proveniant materialiter. Sic metaphysice certum est, omne contingens esse causatum, et proinde dari causam primam incausatam. Negatio enim existentiae Dei est absurditas radicalis, nam sublato Deo, omnia fiunt absurda, ut apparet v. g. in evolutionismo absoluto Hegelii. Item, ut dicemus, metaphysice certum est quod solus Deus potest transubstantiare aut mortuos resusci­ tare. De discernibi litate miraculi 6ι Certitudo metaphysica potest esse sicut subséquentes, spontanea (qualis est pro sensu communi) vel critica seu retlexa (qualis est in metaphysico). Insuper datur certitudo intrinsece metaphysica quae directe fundatur in necessitate metaphysica, et certitudo extrinsece seu résolutive metaphysica prout aliquid physice aut moraliter certum non potest negari, quin sequatur indirecte aliqua impossibilitas metaphysica : v. g. aliquid fieri sine causa. Certitudo mathematica ad metaphysicam reducitur prout est de propositione absolute necessaria : imo evidentia mathematica quoad nos clarior est quam metaphy­ sica prout est minus remota a sensibus. Certitudo phisica fundatur in necessitate physica legum naturae quae sunt hypothetice necessariae, et quibus potest esse exceptio. Haec certitudo habetur me­ diante formaliter experientia, seu mediantibus formaliter sensibus : et resolutio ad ens et ad prima entis principia est solum hypothetice necessaria. Hoc apparet praesertim in praevisione physice et non metaphysice certa, nam certitudo physica de facto fu­ turo minor est quam certitudo physica de facto praesenti in quo empirice constat non dari exceptionem. Etsi sit inferior quam metaphysica certitudo physica sive sit spontanea sive sit scientifica, est vera certitudo, excludens omnem formidinem errandi. Sic physice certus sum de existentia tabulae in qua scribo. Et per reflexionem possumus firmiter cogno­ scere quod non est hallucinatio, sunt enim leges seu conditiones ipsius hallucinationis, et facile est verificare an sint de facto hae conditiones. Praeterea quandoque certitudo intrinsece physica potest, per reflexionem, fieri extrin­ sece metaphysica, si ex eius falsitate sequeretur quaedam impossibilitas metaphysica. Hoc fit si agitur de omnibus sensationibus simul, seu de existentia mundi externi ; secus, sensatio esset sine sensato, quod repugnat ; esset sine fine, sine causa efficienti, sine ulla ratione essendi. Atqui nihil est sine ratione essendi. — Item si agatur de factis generalibus, v. g. generaliter calor dilatat ferrum ; falsitas innumerabilium expe­ rientiarum de hoc facto esset sine ratione essendi. Item si agitur de aliquo facto par­ ticulari, a quo vita religiosa humanitatis dependet, v. g. de resurrectione Christi quasi physice certa ex cicatricibus pro apostolis et pluribus discipulis ; si in istis circum­ stantiis haec cognitio de resurrectione Christi fuisset falsa, Deus permisisset totam reli­ gionem Christianam in omnibus bonis fecundam in invincibili errore fundari, quod est contra rationalem notionem Providentiae. Certitudo moralis fundatur in necessitate morali et in impossibilitate morali op­ posita *. V. g. moraliter impossibile est homines naturaliter pervenire ad perfectam co* Ut supra dictum est (de certitudine requisita ad iudicium credibilitatisl, a com­ muni scholasticorum terminologia recedunt illi qui cum Ollè Laprune (La certitude morale, p. 413-414) definiunt certitudinem moralem: . firma mentis adhesio veritati­ bus historicis aut metaphysicis in vitam moralem influentibus, quae datur sub influxu dispositionum moralium et cum voluntatis concurso, etsi probatio obiectiva per se sufficiat ». Haec definitio certitudinis moralis est causa aequivocationis, quia non sumitur ex motivo per se huiusce certitudinis, sed ex dispositionibus quae non per se ad hanc certitudinem concurrunt. Sequeretur quod existentia Dei, argumentis metaphysicis validis probata, esset solum moraliter certa, et quod philosophus etiam valde perspi­ cax sed perversus non posset absque debitis dispositionibus moralibus ad certitudinem de existentia Dei pervenire. Hoc autem est falsum, et uniuntur quandoque magna intelligentia speculativa de Dei existentia et magna perversitas, ut in quibusdam Deistis. Attamen, fatendum est, praedicta definitio admitti potest ad heminem contra quosdam agnostiem. ad designandam praesertim certitudinem sensus communis quae in his philosophis elhnn 1 emanet sub eorum praeiudiciis agnosticis, quaeque firmior apparet dum rea religionis considerant cum vera cordis simplicitate. 62 De valore motivorum credibilitatis gnitionem omnium veritatum religionis naturalis, unde si existit hacc cognitio, moraliter certum est eam a Deo revelante provenire. Item moraliter impossibile est talem testem intelligentem et probum in his circumstantiis mentiri. Haec certitudo habetur mediante testimonio humano idoneo ; testis quidem metaphysice et physice potest falli ac fallere; sed tamen omnibus consideratis testimonium eius apparet evidenter credi­ bile, ac praebet veram certitudinem moralem et non solum magnam probabilitatem ; v. g. certus sum quod pater meus, cuius veracitatem cognosco, non mentitur dum mihi annuntiat mortem fratris mei, e contra testimonium alicuius extranei frequenter praebet solum probabilitatem. Insuper, contra Hermes, distinguenda est certitudo moralis speculativa a certitudine prudentials. 1 rima est de aliquo facto existenti aut praeterito, et potest esse vel spon­ tanea vel critica (tunc vocatur certitudo historica). Altera, scii, certitudo prudentialis, vocata etiam certitudo moralis practico-practica, est quoad honestatem actionis prae­ sertim de mensura debita in tali actu particularissimo, v. g. ad servandam hic et nunc virtutem humilitatis. Nam, ut diet S. Thomas, post Aristotelem : « verum intellectus speculativi accipitur per conformitatem intellectus ai rem ... Verum autem intellectus practici (in prudetia) accipitur per conformitatem ai appetitum rectum » 4 seu ad inten­ tionem rectam, et hoc accidit quando indicandum est prudentialiter de contingenti­ bus agibilibus. Sic aliquis ignorans invincibiliter aliquod vinum venenum continere, potest iudicare cum certitudine practica quoad honestatem actionis hoc vinum esse bi­ bendum, et tamen errat speculative ; iudicium est conforme intentioni rectae, non rei. Praeterea quandoque certitudo intrinsece moralis potest, per reflexionem fieri extrinsece metaphysica, si ex eius falsitate sequeretur quaedam impossibilitas metaphy­ sics. Hoc fit si agitur de universali testimonio hominum, cuius falsitas esset sine ulla ratione essendi. Item si agitur de testimonio plurium qui sine ulla utilitate convenis­ sent in mendacio, imo contra suam utilitatem falsum dixissent. Similiter si agitur de aliquo miraculo moraliter certo, attentis omnibus circumstantiis physicis et moralibus ; Deus enim non permittit nos invincibiliter decipi in re tanti momenti, ut clarius ap­ parebit in thesi sequenti de vi probativa miraculi. Haec consideratio quidem est extrinseca, sed per eam roboratur certitudo intrinsece moralis. § IV. De discernibilitate miraculi quoad naturam quoad eius supernaturalitatem. facti, seu Hic respondendum est obiectioni : non potest certo cognosci an aliquod factum extraordinarium superet omnes vires naturae quia non omnes vires naturales cognoscimus, et forsitan quod videtur esse mi­ raculum, produci potest a viribus ignotis. Insuper, multa tanquam miracula habentur, quae imaginationi aut hypnotismo tribui possunt2. Videamus i° responsionem quorumdam recentiorum, 2° profun­ diorem solutionem. I. Responsio plurium recentiorum. — Plures auctores, qui non satis metaphysice hanc quaestionem considerant, dicunt : ut certi simus de supernaturalitate facti concreti, non requiritur ut cognosca­ mus omnes vires naturae, et dicere valeamus quousque earum efficacia * S. Thomas, I.a Il.ae q. 57, a. 5 ad 3 et comment. Caietani in I.a H.ae q. 58, a. 5, η. VII et VIII. 2 In hac theoretica quaestione de discernibilitate miraculi, prius consideratur mi­ raculum quoad eius naturam, quam quoad cius existentiam. In parte historica autem, erit 0 converso, cf. infra de miraculis Christi, lib. Il, c. X, art. I. De discernibilitate miraculi 63 se extendere valeat, sed sufficit ut practice diiudicare possimus quid in determinatis circumstantiis operari nequeant. lamvero leges naturae in iisdem circumstantiis determinantur ad unum effectum producendum, dum, in casu miraculi, effectus producitur ab agente quod in iisdem circumstantiis diversos omnino operatur effectus, quasi esset libertate praeditum. Haec responsio, si recte exponitur, potest quidem manifestare tales effectus superare vires naturae sensibilis1, sed ex hoc non se­ quitur quod superant vim imaginationis vel hypnotismi a fortiori vires daemonis. Ad hanc difficultatem respondent quoad vim imaginationis vel hypnotismi : iuxta scientiam, morbi qui ex cuiusdam organi laesione procedunt his modis sanari nequeunt, insuper non omnia facta miraculosa sunt morbi sanationes, alia multa narrantur, ut resurrectio mortuorum. Addunt : ut opera Dei a prodigiis diabolicis discernantur, plura signa debent considerari : a) quoad naturam operis, quae quandoque manifeste superat omnes vires creatas, v. g. resurrectio mortui. b) quoad morales characteres operis, scilicet : 1) ex persona thau­ maturgi ; 2) ex modo quo fit miraculum ; 3) praesertim ex effectibus ; 4) ex doctrina cum quâ connectitur. Ita plerumque secernuntur miracula divina a prodigiis diabolicis. Critica : Haec responsio est vera, sed non satis profunde arguit ex natura operis miraculosi, quae primo et principaliter considerari debet, nam miraculum est Dei sigillum prout est opus « quod solus Deus facere potest» ut ait S. Thomas ΙΙΙα 48, a. 1. Insuper quidam ex praedictis auctoribus, non satis considerantes naturam operis Dei, nimis affirmant dum volunt discernere miraculum ex oratione antecedente qua obtinetur. Dicunt : miracula sunt facta extraordinaria, quae videntur superare vires naturales sensibiles cogni­ tas, imo vires imaginabiles, nam his causis positis non producuntur haec facta extraordinaria, sed e contra semper oratio thaumaturgi ea antecedit, et oratione sublata miraculum non producitur. Sic inductive appareat orationem esse causam moralem miraculi, et causam physi­ cam esse Deum, qui, prout vult, libere orationem exaudit. Sed in hoc est exaggeratio et non plene solvitur difficultas, nam etiam falsi thaumaturgi quandoque simulant orationem, antequam sua praestigia patrentur. Et qui sincero corde orantes postulant miracu­ lum et non semper illud impetrant, quandoque obtinent aliquod adiutorium providentiale sed non certo miraculosum. Unde haec oratio intecedens consideratur generaliter a theologis ut una ex circumstantiis luibus discernitur miraculum, sed non constituit primum critérium ad discernendum factum superans vires naturales etiam ignotas 2. 1 Cf. I-'. Hugueny O. P., Critique et Catholique, 1910, p. 287. — Abbè Bros, Comconstater le miracle (Annales de Philosophie chrétienne, juin 1906). * Quandoque vero non solum oratio antecedit miraculum, sed thaumaturgus an­ nuntiat miraculum in nomine Dei creatoris faciendum ad confirmationem revelationis, ■Ί revera in nomine Dei hoc miraculum facit. Hoc est signum verae interventionis di- 64 De valore motivorum credibilitatis ΙΓ. Profundior solutio. — Ad praedictam obiectionem theo­ logi traditionales profundius respondent dicendo : non cognoscismus quidem positive omnes vires naturae, sed tamen scimus negative quid natura facere nequit ‘. Cognoscimus enim quosdam effectus proprios Dei qui a solo Deo produci possunt et proinde superant omnes vires creatas etiam ignotas. Haec autem cognitio iam habetur a sensu communi seu a ra­ tione naturali et postea perficitur a ratione philosophica. i° Secundum sensum communem : Generaliter theologi, proponendo primam regulam discernibilitatis miraculi, dicunt: « Sunt quidam effectus, qui communi et constanti sensu omnium hominum cuiu­ svis temporis et nationis, reputantur superare omnes totius naturae vires et vere miraculosi, qualis «.st, v. g. resurrectio mortui : quovis loco, quovis tempore resurgat homo vere mortuus, ut erat Lazarus, nemo est qui non reputet verum et proprie dic­ tum miraculum ; unde illud caeci nati apud Joan. IX : « a seculo non est auditum quia aperuit quis oculos caeci nati : nisi esset hic a Deo, non poterat facere quidquam ». Unde quando est talis effectus, qui, communi et constanti sensu omnium hominum cuiusvis temporis et nationis, censetur miraculosus, certo tenedum est esse verum miraculum : quia hic sensus tam constans, tam universalis omnium hominum cuiu­ svis temporis et nationis, attenta infinita Dei bonitate, sapientia et vcracitate, non po­ test esse falsus ; alioquin Deus, qui est auctor sensus communis et rationis, aut nos deciperet, aut permitteret nos decipi, absque eo quod ullo medio possemus dignoscet e errorem et ab eo liberari : quod repugnat infinitae eius bonitati, sapientiae et veracitati, maxime si sit error circa aliquid assertum ut dogma»8. Sensus igitur cummunis seu ratio naturalis cognoscit quosdam effec­ tus esse effectus proprios Dei, ac proinde superare omnes vires naturae etiam ignotas. V. g. Solus auctor vitae potest reddere vitam cadaveri, il­ luminare caecum natum, sanare morbos incurabiles. Solus auctor maviti.ie. Proinde Billuart et plures alii theologi post considerationem naturae operis miraculosi, ponunt ut secundam regulam discernibilitatis miraculi: « Miraculum tactum in nomine Dei creatoris, in assertionem alicuius dogmatis nunquam potest esse falsum, nec inducere in errorem ; quia infinitae Dei bonitati, sapientiae et veracitati repugnat : i° quod permittat suum nomen interponi ad substituendum falsum miraculum pro vero ; 2° quod patiatur suum nomen adduci in testem mendacii ex quo homines ne­ cessario et invincibiliter inducerentur in errorem contra id quod debent Deo et est neces­ sarium suae saluti » Billuart, de Fide, diss. II, a. II. * ]. de 10NOUÉDEC, recte dicit: «Des cas se présenteront où la nue possibilité de l'inconnu naturel n’existera même pas. On aura beau- insister sur les virtualités secrètes de la nature physique ou psychologique, et sur notre ignorance à leur égard : il y a de ce côté des bornes qu’ une intelligence saine refusera obstinément de franchir. Nous ne connaissons pas les limites positives des forces naturelles, mais nous en con­ naissons certaines limites negatives. Nous ne savons pas bien jusqu’où elles vont, nous croyons pouvoir affirmer qu'elles ne vont point ici et là. En combinant de l’oxygène et de 1’ hydrogène, on n’obtiendra jamais du chlore ; en semant du blé, on n’obtiendra jamais des roses ; de même une parole humaine ne suffira jamais par elle même à cal­ mer les tempêtes ou à ressusciter les morts. Contre cela, il n' y a pas de possibilité, même négative, qui tienne, pas de « peut-être », si en l'air qu'on le suppose, qui puisse subsiter. Si quelqu'un en semant du blé, croit que peutêtre des rosiers vont sortir de ses graines... c'est un anormal ». Introduction à l'élude du Merveilleux et du Miracle, Paris, I<)i6, p. 230. * Ita Bu.LUART, de Fide, diss. Il, a. IL De discerni bilitate miraculi 65 teriae potest subito multiplicare substantiam materialem vel eam con­ vertere in instanti in alteram. Solus auctor animae potest in eam illabi, cognoscere secreta cordis, certo revelare futura libera, conver­ tere subito voluntatem ad actus heroicos. In his casibus, sensus com­ munis dicit : digitus Dei est hic. Haec spontanea cognitio rationis naturalis est quidem valde con­ fusa, sed certa. In quonam medio obiectivo sensus communis percipit has veritates ? In primis principiis entis, prout ens est obiectum for­ male et adaequatum nostri intellectus. Intelligentia enim naturalis per­ cipit ens in sensibilibus, sicut visus percipit colorem ; itaque sensus communis cognoscit ens contingens dependere ab Ente necessario, ac confuse discernit effectus proprios Primi entis Ad discernenda mira­ cula igitur non necessaria est fides supernaturalis, sufficit intelligentia naturalis, quae essentialiter sensus superat. Sed haec cognitio confusa indiget explicari et defendi a ratione philosophica. 20 Secundum rationem philosophicam, praedicta cognitio sensus communis explicatur et defenditur per resolutionem ad ens et ad prima entis principia ; sic statuuntur duae sequentes conclusiones: A. Supernaturalitas plurium miraculorum 1', 2' et 3' ordinis metaphysice certa est. B. Supernaturalitas aliorum generaliter est moraliter certa ex circumstantiis physicis et moralibus. A. Supernatural itas plurium miraculorum 1', 2', 3' or­ dinis metaph usice certa est. — Etenim metaphysice certum est quod solus Deus potest producere et proinde immediate immutare ens in quantum ens, materiam primam, substantias materiales non me­ diantibus accidentibus, animam intellectivam, intellectum et volunta­ tem. Atqui plura miracula i‘, 21 et 3’ ordinis necessario et evidenter important huiusmodi immediatas immutationes. Ergo metaphysice cer­ tum est haec miracula a solo Deo produci posse. Ad Maiorem. — Probandum est istos effectus esse effectus pro­ prios Dei, sic erit manifestum nullam causam inferiorem Deo illos pro­ ducere posse ; secus enim potestas istius causae inferioris haberet eamdem specificationem ac potestas divina. Notandum est amplius quod sola causa universalis quae potest immediate producere aliquem effectum universalem, sive in rebus materialibus intimum, sive a materia sepa­ ratum, potest illum immediate immutare ; quia haec immediata immu­ tatio supponit eamdem universalitatem in causa illa immediata pro­ ductio ; v. g. imaginatio quae non potest producere indicium intellec­ tuale, non potest illud immediate immutare, sed tantum mediate, sci­ licet mediante suo effectu proprio, nempe phantasmate. Hoc princi­ pium clarius apparebit in sequentibus exemplis 2. «) Solus autem Deus potest producere ens in quantum est ens, seu esse absolute et non solum in quantum est hoc (v. g. Petrus) vel tale (v. g. album). Nam producere esse absolute est illud efficere ex nullo praesupposito subiecto, seu ex nihilo. Aliis verbis : solus Deus potest * Cf. quae circa hoc diximus in opere : Le Sens Commun et la Philosophie de l’ttre S" ed. 1936, p. 12 (-127. 2 Hic agitur do causa principali miraculi, nam agens creatum, ut supra dictum est, potest esso olus causa instrumentalis. GaksiuouIson, IU liev/lalhm (vel. Π). 66 Dc valore motivorum credibilitatis creare. Quod dupliciter metaphysice demonstratur a S. Thoma, a) ex parte universalitatis effectus, β) ex parte modi productionis (l.a 45, 5). a) « Oportet universaliores eftectus in universaliores et priores causas reducere. Inter autem effectus, universalissimum est ipsum esse. Unde oportet quod (esse in quan­ tum huiusmodi) sit proprius eftectus primae et universalissimae causae quae est Deus ». Sicut ignis potest ignire, lux illuminare. Ipsum esse subsistens potest producere esse absolute. β) Similiter hoc manifestum est ex modo faciendi : « Si enim tanto maior virtus requiritur in agente, quanto potentia (passiva) est magis remota ab actu, oportet quod virtus agentis ex nulla praesupposita potentia, quale agens creans, sit infinita ; quia nulla proportio est nullius potentiae ad aliquam potentiam, quam praesupponit virtus agentis naturalis, sicut non entis ad ens. Et quia nulla creatura habet simpliciter po­ tentiam infinitam, sicut neque esse infinitum, ut supra probatum est l.a q. 7, a. 2, relinquitur, quod nulla creatura possit creare » l.a q. 45, a. 5, ad 3. Consequenter solus Deus potest immutare prof un .'issime ens in quantum est ens. E contra omne agens creatum agit ad determinatum effectum, et non se extendit ad totam naturam entis *. δ) Solus Deus potest producere materiam. Cf. l.a, q. 44, a. 2, quia materia non potest produci nisi per creationem, scilicet ex nullo praesupposito subiecto, ipsa enim est primum subiectum omnium tran­ smutationum naturalium. Consequenter solus Deus potest immediate seu ab intus immutare materiam primam, cf. I.am, q. 105, a. r : » Dous immediate potest movere materiam ad formam (v. g. educere subito for­ mam vini ex materia aquae), quia ens in potentia passiva reduci potest in actum a potentia activa, quae eam sub sua potestate continet. Cum igitur materia contineatur sub potestate divina, utpote a Deo producta, potest reduci in actum per divinam po­ tentiam. Et hoc est movere materiam ad formam ; quia forma nihil aliud est, quam actus materiae». Et ut dicitur i.a q. no, a. 2, hoc est proprium Dei ; solus enim po­ test materiam producere, et proinde illam immediate immutare, haec immediata im­ mutatio eodem modo specificatur ac immediata productio ; causa Deo inferior non po­ test immutare materiam ab intus, sed solum ab exteriori, mediantibus alterationibus accidentalibus, et motibus localibus, ut apparet in generatione substantiali. Hoc cla­ rius apparebit ex sequentibus. c) Solus Deus potest immediate immutare substantias materiales, scilicet eas ab intus immutare non mediantibus accidentibus. Etenim,, ut dictum est, solus Deus habet potestatem immediatam in materiam ad educendum ex ea novam formam substantialem, sine mediantibus dispositionibus accidentalibus. Ergo solus Deus habet potestatem im­ mediatam ad substantias materiales producendas, non mediantibus, accidentibus, et consequenter ad eas immediate immutandas, v. g. ad immediate immutandam substantiam aquae in substantiam vini. 1 Quod sic probatur TH.a, q. 75 Omne agens agit in quantum est sendi. Atqui omne agens cteatum est speciei. Ideo omne agens creatum ad totam naturam entis. a. 4 : actu, seu modus operandi sequitur modum es­ finitum in suo actu, scii, determinati generis et determinatum effectum, et non se extendit ad De discernibilitate miraculi 67 il) Solus Deus habet potestatem immediatam in substantiam ani­ mae intellectivae, in intellectum, in voluntatem. a) in substantiam animae ut est substantia, solus Deus potest agere immediate, soil, non mediantibus accidentibus, sicut in substantias inferiores ; et amplius sub­ stantia animae ut spiritualis est et non educitur a materia, non potest produci nisi a Deo per creationem, proinde a solo Deo immediate immutari potest, v. g. dc novo substantialiter coniungi corpori per resurrectionem, ut statim dicemus. — β) Simili­ ter solus Deus potest movere subjective immediate .ntellectum et voluntatem, ut osten­ ditur l.a q. 105, a. 3 et 4 quia ordo agentium debet correspondere ordini finium, in­ tellectus autem et voluntas essentialiter ordinatur ad aliquid absolute universale, scii, ad verum universale et ad bonum universale. Ergo non possunt subjective moveri nisi ab agente universali, quod est simul primum intelligens et primum volens, scii, a Deo. Et istae motiones, si sunt extraordinarie, ut dicemus pertinent ad prophetiam, vel ad gratias huiusmodi, aut ad conversiones miraculosas. Sic maior demonstrationis explicatur a ratione philosophica, sed iam confuse cognoscitur a sensu communi seu a ratione naturali, cuius obiectum formale est ens, et ex hoc procedit certitudo sensus com­ munis de supernaturalitate absoluta praecipuorum miraculorum. Minor probatur. Atqui plura miracula i1, 2', 3' ordinis neces­ sario et evidenter important huiusmodi immediatas immutationes sive entis, sive materiae, sive substantiarum, sive animae, etc. Hoc probatur i° inter miracula 1' ordinis pro transsubstantiatione, etsi sit miraculum invisibile, et pro coexistentia duorum corporum in eodem loco ; 20 inter miracula 21 ordinis pro resurrectione, sana­ tione caeci nati ; 3’ inter miracula 3’ ordinis pro conversione subita aquae in vinum et pro multiplicatione panum. i° Miracula primi ordinis. — a Transsubstantiatio est quidem mi­ raculum invisibile in eucharistia et sola fide tenetur proinde non habet valorem signi ad confirmationem revelationis ; sed metaphysice manifestum est, transsubstantiationem a solo Deo produci posse, sic in ea principium nostrae demonstrationis illustratur ac melius intelligitur postea eius applicatio ad alia miracula. Transsubstantiatio enim importat essentialiter immutationem en­ tis in quantum ens, proinde a solo Deo produci potest. Hoc proba­ tur III. a. q. 75, a. 4 ; nam transsubstantiatio non est solum conversio formalis eadem materia permanente, ut accidit in generatione natu­ rali, sed est conversio totius substantiae panis in totam substantiam corporis Christi « Utrique autem formae (panis et corporis Christi) et utrique materiae est com­ munis natura entis ; et id quod est entitatis in una, potest auctor entis convertere in id quod est entitatis in altera, sublato eo, per quod ab illa distinguebatur» Ill.a q. 75, a. 4, ad 3. Nullum agens creatum potest transsubstantiare quia «omne agens agit in quantum est actu (operari sequitur esse, et modus operandi modum essendi). Quod­ libet autem agens creatum est determinatum in suo actu, cum sit determinati ge­ neris et speciei. Ι-Ί ideo cuiuslibet agentis creati actio tertur super aliquem determi­ natum actum. Determinatio autem cuiuslibet rei in esse actuali est per eius formam. Undo nullum agens uni tirah' seu creatum potest agere, nisi ad immutationem formae. 68 De valore motivorum credibilitatis et propter hoc omnis conversio, quae fit secundum leges naturae, est formalis. Sed Deus est actus infinitus ; unde cius actio se extendit ad totam naturam entis. Non igitur solum potest perficere convcrsionen formalem, ut scilicet diversae formae sibi in eodem subiecto succedant, sed conversionem totius entis, ut scilicet tota substantia huius convertatur in totam substantiam illius » ibid. b) Ad miracula visibilia primi ordinis pertinet iuxta S. Thomam coexistentia duorum corporum in eodem loco, v. g. dum post suam resurectionem Christus in coenaculum intranvit « ianuis clausis » (Ioann. XX, 26). Demonstratio originis divinae huiusce miraculi innuitur ab Angelico i.a q. 67, a. 2, et magis explicite traditur in Supplemento Summae, q. 83, a. 3. Ad hoc argumentum reducitur : Duo corpora non possunt esse in eodem loco, nisi in isto loco remaneant distincta secundum suum esse et suam materiam. Atqui in eodem loco duo corpora non pos­ sunt remanere distincta secundum suum esse et suam materiam, nisi virtute eius qui habet potestatem immediatam supra esse et materiam, ad servandum in esse et in ma­ teria distinctionem substantialem, quae naturaliter requirit distinctionem situs et loci. Sicut sola virtute divina accidens potest remanere sine substantia, ita sola virtute divina sub­ stantia materialis potest remanere distincta ab altera sine loco proprio *. c) Inter miracula primi ordinis ponitur etiam glorificatio cor­ poris seu transfiguratio gloriosa, prout derivatur a gloria animae, quae a solo Deo produci potest, cum sit supernaturalis quoad substantiam. (Cf. III.am q. 45. a. 2, de Transfiguratione). Sed sola ratione difficile probatur, hanc claritatem corporis non posse provenire nisi a gloria animae. — Similiter inter miracula primi ordinis S. Thomas ponit «quod sol retrocedat» saltem secundum apparentiam (i.a q. 105, a. 8). seu « transmutationem cursus caelestium corporum, quae a solo Deo sunt immobiliter ordinata». Cfr. III.a, q. 44, a. 2. 2° Miracula secundi ordinis. — Inter ea invenitur resurre­ ctio Probandum est, in illa esse immutationem quae a solo Deo produci potest. Hoc quidem admittitur a sensu communi, prout com­ muniter dicitur: solus Auctor vitae potest mortuo restituere vitam. — Imo etiam increduli non dicunt, resurrectionem fieri posse secundum leges naturales nondum notas, sed negant potius vel factum mortis vel fac­ tum resurrectionis. Transeundum est a cognitione confusa sensus communis seu ra­ tionis naturalis spontaneae ad cognitionem magis explicitam secun­ dum reductionem ad principia per se nota. Haec demonstratio sic proponi potest. 1 Ita in Supplemento q. 83, a. 3. — Ibid, ad dicitur r. quod unum corpus esse simul localiter in duobus locis non potest fieri per miraculum (corpus enim Christi non est in altari localiter) ; quamvis miraculose possit fieri, quod duo corpora sint in eodem loco. Quia esse in pluribus locis simul repugnat individuo, ratione eius quod est esse indivisum in se ; sequeretur enim quod esset distinctum in situ . . . Unde quod idem corpus sit localiter simul in diversis locis, includit contradictionem. Propterea bilocatio, iuxta S. Thomam, non potest esse nisi apparens, piout in uno loco corpus est rcaliter praesens, et in altero est solum apparentia huiusce corporis a Deo vel ab an­ gelis producta. De disccrnib i litate miraculi 69 Anima unitur corpori per suum esse substantiale ut forma. Atqui resurrectio est coniunctio substantialis animae separatae cum materia cadaveris, nullis mediantibus dispositionibus praeviis acciden­ talibus. Ergo resurrectio non potest produci nisi ab eo, qui habet potesta­ tem immediatam in materiam et in esse substantiale animae, scilicet nisi a Deo ‘. Hoc explicatur quodammodo in Supplemento Summae Theologicae, q. 75, a. 3, sed profundius in de Potentia, q. 6, a. 7, ad 4, ubi dicitur : « Nulla res habet -potesta­ tem supra suum esse ; omnis enim rei virtus ab essentia eius fluit vel essentiam praesupponit. Et quia animo per suum esse unitur corpori ut forma, non est in potestate eius, ut ab unione corporis se absolvat, et similiter non est in potestate Angeli, quod se uniat corpori secundum esse ut formam ; sed potest corpus assumere modo praedicto, cui unitur ut motor, et ut figuratum figurae », Et ad 14 : ο Esse in aliquo corpore po­ test intelligi dupliciter : uno modo ut sit infra terminos quantitatis, et sic nihil prohi­ bet diabolum, in aliquo corpore esse ; alio modo ut sit intra rei essentiam ut dans esse rei, et operans in re, quod est solius Dei proprium, quamvis Deus non sit pars essen­ tiae alicuius rei » sed est causa ipsius esse ». Cf. I.am, q. 51, a. 2 et 3. Ex his habetur nostra demonstratio : Maior est : anima unitur corpori per suum esse substantiale ut for­ ma. Quod probatur in psychologia rationali. Apud Aristotelem et S. Thomam est triplex probatio : A. prout anima est radicale princi­ pium actionum vegetativarum, sensitivarum, rationalium hominis ; B. prout ex ea sumitur differentia specifica hominis ; C. quia secus destrue­ retur unitas naturalis hominis, qui non esset aliquid umum per se, sed unumjfper accidens, ut v. g. motor et mobile accidentaliter uniuntur'. 1 Cf. S. Thomam, Supplementum Summae theologicae, q. 75, a. 3. Utrum resur­ rectio sit naturalis vel miraculosa, et de Potentia, q. 6, a. 7, ad 4 : Utrum angeli vel daemones possint corpus assumere. Tn Supplemento habetur: «Resurrectionis princi­ pium natura esse non potest, quamvis ad vitam naturae resurrectio terminetur. Na­ tura enim est principium motus in eo, in quo est : vel activum, ut patet in motu le­ vium et gravium, et alterationibus naturalibus animalium, vel passivum, ut patet in generatione simplicum corporum. Passivum autem principium naturalis generationis est potentia passiva naturalis, quae semper habet aliquam potentiam activam sibi respon­ dentem in natura, ut dicitur in IX Metaphysicorum text. ι·-> . . . Nullum autem princi­ pium activum resurrectionis est in natura, neque respectu conjunctionis animae ad cor­ pus, nec respectu dispositionis, quae est necessitas ad talem conjunctionem quia ta­ lis dispositio non potest a natura induci, nisi determinato modo per viam generationis ex semine. Unde etsi ponatur esse aliqua potentia passiva ex parte corporis, seu etiam inclinatio quaecumque ad animae conjunctionem, non est talis, quod sufficiat ad ra­ tionem motus naturalis. Unde resurrectio, simpliciter loquendo, est miraculosa, non na­ turalis, nisi secundum quid, scilicet ex parte termini qui est vita naturalis. Sic quidem probatur quod resurrectio non est naturalis ex parte suae causae, na­ tura enim determinatur ad unum, et non causât vitam nisi secundum determinatas, circumstantias et dispositiones quae sunt circumstantiae et dispositiones generationis. Sed ex hoc non explicite probatur quod resurrectio superat vires cuiuslibet agentis ■ reati etiam spiritualis. Hoc autem manifestatur in de Potential q. 6 a. 7, ad 4. * Cf. S. Thomam, I.a, q. 76, a. 1. — A. Principium radicate actionum vegetativatum, sensitivarum, rationalium hominis est forma eius constitutiva seu substantialis. Vtqui anima ι··.1 principium radicale harum actionum. Ergo anima humana est forma substantialia corpori» hominis. Illud enim quo primo aliquid operatur est forma eius, . . . 7° De valore motivorum credibilitatis Haec autem doctrina nihil aliud est quam explicatio apprehensio­ nis confusae sensus communis seu rationis naturalis, et definita est ab Ecclesia (Denzinger, 480, 738, 1655). Minor autem nostrae demonstrationis est ipsa definitio resurrectio­ nis, scii, coniunctio substantialis animae separatae cum materia cadave­ ris, nullis mediantibus dispositionibus praeviis accidentalibus, ita ut subito corpus mortuum de novo fiat vivum et manifestentur in illo permanenter diversae operationes vitae A'egetativae, sensitivae, intel­ lectivae. Haec est enim significatio resurrectionis, excluduntur dispo­ sitiones accidentales praeviae, quae necessariae sunt, ad generationem viventis. Proinde resurrectio non potest produci nisi ab eo qui habet potestatem immediatam in materiam et in esse substantiale animae. Hoc agens autem, ut supra dictum est, est solus Deus, qui profundissime et ab intus immutare potest materiam et animam. Cf. post expositionem thesis, obiectiones contra valorem huiusce demonstrationis. Inter miracula secundi ordinis ponitur etiam illuminatio caecorum, praesertim caeci nati (i.a q. 105, a. 8). Et ut refertur in Evangelio see. loannem IX, 32, ipse caecus natus dicebat : « A saeculo non est au­ ditum quod quis aperuit oculos caeci nati ; nisi esset hic a Deo, non poterat facere quidquam ». Caecitas praesertim congenitalis incurabilis quia nihil agit nisi secundum quod est actu (et est in actu per suam formam quae est principium determinativum suae essentiae seu naturae). Manifestum est autem, quod primum quo corpus vivit, est anima ; . . . anima enim est primum quo nutrimur, et sen­ timus, et movemur secundum locum, et similiter quo primo intelligimus. Ergo hoc principium quo primo intelligimus, sive dicatur intellectus, sive anima intellectiva, est forma corporis. Et haec est demonstratio Aristotelis in II de .Inima, c. 2 ». B. Principium speci fi cativum hominis est eius forma constitutiva seu substantialis. Atqui anima rationalis est principium specificativum hominis. Ergo anima rationalis est forma constitutiva seu substantialis hominis. — « Natura enim uniuscuisque rei ex eius operatione ostenditur. Propria autem operatio hominis, in quantum est homo, est intclligerc . . . Oportet ergo quod homo secundum illud speciem sortiatur, quod est huius operationis principium. Sortitur autem unumquodque speciem per propriam for­ mam. Relinquitur ergo, quod intellectivum principium sit propria hominis forma ». C. Homo habet unitatem naturalem substantialem, et non accidentalem, est aliquid unum per se et non per accidens. Atqui haec unio non potest esse, nisi anima humana uniatur corpori per suum esse substantiale ut forma. Ergo. — Secus enim si anima uniretur corpori non per suum esse substantiale, sed accidental iter per suum agere, ·· sicut motor », homo non esset quid unum simpliciter, et per consequens nec ens simpliciter ; sic enim aliquid est ens quomodo est unum ». Haec demonstratio supponit doctrinam de compositione substantiali corporum ex materia et forma, quae probatur ab Aristotele per generationem et corruptionem substantialem corporum. Manifestum est quod existunt in natura non solum corrup­ tiones accidentiales sed substantiales, v. g. corruptio leonis ; ex qua remanent solum cineres, nam in his cineribus nequidem latenter existunt proprietates vitae ve°etativae et sensitivae leonis, non est igitur amplius eadem substantia. Ex existentia autem cor­ ruptionis substantialis manifestatur existentia generationis substantialis, prout eadem est ratio oppositorum. Transformatio substantialis apparet etiam manifeste in assimilatione nutritiva, prout alimentum etiam non vivens fit caro nostra vel sanguis. Nec dici potest, animam nostram esse solum principium organizationis atomorum, quia principium istud non daret primum esse substantiale et proinde esset solum ac­ cidentale. — Amplius in qualibet atomo distingui potest materia et forma constitu­ tiva quia atomi specifice aut saltem numerice distinguuntur et tamen conveniunt in materia. De discernibilitatc miraculi 71 est, quasi mors partialis, mors alicuius organi ; unde argumentum quod affertur pro resurrectione, pro port ionaliter valet pro illuminatione caeci nati. 30 Miraculi tertii ordinis. — Inter ea ponitur conversio subita aquae in vinum. In II Sent., dist. 18, q. r, a. 3, ad |n>, D. Thomas dicit: «quamvis conversio aquae in vinum non fuerit supra facultatem naturae quantum ad substantiam facti, tamen fuit supra eius facultatem quantum ad modum faciendi : non enim potest na­ tura aquam in vase existentem subito in vinum convertere, sed per digestionem et maturationem uvae». Item in IV Sent., dist. 17, q. 1, a. 5, q. 1 c . conversio aquae in vinum ponitur inter miracula tertii ordinis. Haec autem immutatio, quia fit in istanti, non mediantibus alterationibus accidentalibus, est immediata eductio formae vini e po­ tentia materiae, proinde non potest produci nisi ab eo qui habet po­ testatem immediatam in materiam, scilicet a Deo qui solus potest movere materiam profundissime ab intus, et non solum ab exteriori. Aliis verbis : forma vini non est in potentia proxima sed solum in potentia remota in materia aquae, delicientibus dispositionibus prae­ viis ; unde conversio formalis subita aquae in vinum non est in po­ tentia naturali subiecti, ratione modi quo fit, sed est tantum in po­ tentia obedientiali subiecti quae subest potestati divinae. Similiter dicendum est de multiplicatione panum. S. Thomas ait III.a q. 44, a. 4, ad 4 : « multiplicatio panum non est facta per modum creationis, sed per additionem extranea materiae in panes conversae. Unde Augustinus super loannem (tract. XXIV) dicit : Unde multiplicat de paucis granis se­ getes, inde in manibus suis multiplicavit quinque panes ». — « Manifestatum est autem, addit D. Thomas, quod per conversionem grana multiplicantur in segetes ». Similiter in Comment, supra Matthaeum, c. 14, D. Thomas explicat istam multiplicationem : « Dicunt quidam hoc posse fieri naturaliter : sicut enim materia se habet ad quamlibet formam, ita se habet ad quamlibet quantitatem. Sed hoc est stultum, quod materia se habeat ad quamlibet quantitatem materialem : hoc enim non potest fieri nisi per rarefactionem ; haec autem rarefactio determinata est in naturalibus ». Amplius panis sic rarefactus non potuisset nutrire quinque millia virorum, ut legitur apud iMatth., c. 14. Proinde concludit D. Thomas in I.a q. 92, a. 3, ad 1 ' Unde cum non appareat rarefactio in talibus multiplicationibus, necesse est ponere additionem materiae, vel per creationem, vel (quod probabilius est) per conversionem » et citat idem verbum S. Augustini in Ioan., tr. XXIV, Dicitur : probabilius per conversionem, quia non est necessarium ad creationem recurrere, cum fieri possit per conversionem. Si multiplicatio panum fieret per creationem, a solo Deo eviden­ ter effici posset. Probabilius fit, non quidem per conversionem transubstantiativam, sed per subitam conversionem formalem sicut in nuptiis Canae conversa est aqua in vinum, eadem remanente materia. Proinde non potest produci nisi ab eo, qui hahet potestatem imme­ diatam in materiam, scilicet a Deo. Sic supernaturalitas plurium miraculorum i1, 21, 31 ordinis metaphysice certa est ; et confirmatur per considerationem circumstantia- 72 De valore motivorum credibilitatis rum, ut statim dicendum est. Existentia autem horum miraculorum potest esse physice certa pro testibus, v. g. pro testibus resurrec­ tionis Lazari, ut infra dicetur. Item dicendum est de pluribus sana­ tionibus, cf. infra 1. Il, c. X, a. 3. B. Superna tural itas aliorum miraculorum tertii ordinis generaliter cum certitudine morali cognoscitur eoe circum­ stantiis physicis et moralibus (ita subita sanatio a morbo cu­ ratu difficili). Frequenter constat physice haec facta superare vires agentium corporalium propter manifestam disproportionem, et quia leges natu­ rae ad unum determinantur, dum, in his casibus extraordinariis, effec­ tus producitur ab agente quod in iisdem circumstantiis diversos om­ nino operatur effectus, quasi esset libertate praeditum. Sed ex hoc non sequitur hos effectus superare vires omnium agen­ tium creatorum etiam spiritualium. Unde oportet considerare, praeter naturam operis, eius circumstantias non solum physicas sed morales et religiosas. Sic discerni potest, an factum proveniat ab agente spi­ rituali bono vel malo : si enim ex his circumstantiis nullum malum apparet, tunc istud factum extraordinarium legitime censetur provenire a Deo, saltem mediate, scilicet mediantibus angelis seu spiritibus bonis. Sed difficile est quandoque determinare an superet virtutem propriam angelorum, ita ut a solo Deo produci possit, tanquam a causa principali. Videamus i° quid dicit S. Thomas, 20 quaenam sint circumstantiae physicae considerandae, 30 quaenam sint circumstantiae morales. i° Qui dicit S. Thomas ? Respondet : « Signa facta per bono possunt distingui ab illis quae per malos, fiunt tripliciter ad minus. Primo, ex efficacia virtutis operantis, quia signa per bonos virtute divina fiunt in illis etiam ad quae virtus activa naturae se nullo modo extendit, sicut suscitare mortuos et huiusmodi, quae daemones secundum veritatem facere non possunt, sed in praestigis tantum quae diu durare non possunt. — Secundo ex utili­ tate signorum, quia signa per bonos facta, sunt de rebus utilibus, ut in curatione in­ firmitatum, et huiusmodi. Signa autem per malos facta, sunt in rebus nocivis vel va­ nis, sicut quod volant in aere, vel reddunt membra hominum stupida et huiusmodi ... — Tertia differentia est quantum ad finem, quia signa bonorum ordinantur ad aedifica­ tionem fidei et bonorum morum ; sed signa malorum sunt in manifestum nocumen­ tum fidei et honestatis. Et quantum ad modum different, quia boni operantur miracula per invocationem divini nominis pie et reverenter ; sed mali quibusdam deliramentis, sicut quod incidunt se cultris et huiusmodi turpia faciunt. Et ita signa per bonos facta, manifeste possunt discerni ab his quae virtute daemonum fiunt » *. Item Benedictus XIV dicit : « Miracula falsa discerni a veris, effi­ cacia, utilitate, modo, fine, persona et occasione»2. Ut autem cognitio sit magis methodica ac certa, oportet distin‘ II Sent., d. 7, q. 3, a. 1, ad 2. — Cf. I.a q. 114, a. 4, ad 2. 2 De beatifications servorum Dei. 1. IV, c. 7, n. 14-22 ; in hoc capite ad exemplum citantur falsa miracula quibus lanscnistae intendebant probare sanctitatem alicuius diaconi nomine Parisii, qui sepultus est Parisiis in coemeterio S. Mcdardi. De discernibllitate miraculi 73 guere circumstantias physicas et morales, ac inter has ultimas deter­ minare quaenam sint principales, quaenam vero secundariae. 2° Circumstantiae physicae, ex quibus dignosci potest utrum sa­ nationes extraordinariae aut effectus similes sint naturales an non, enu­ merantur a Benedicto XIV in De Servorum Dei beatificatione, 1. IV, p. I, c. 8 : « Ut sanatio inter miracula recenseatur, opus est, i° ut morbus sit gravis et curatu vel impossibilis vel difficilis, 2° non sit in ultima parte status, ita ut paulo post declinare debeat, 3° non fuerint adhibita medicamenta, vel adhibita non profuerint, 40 ut sa­ natio sit subita, 5* ut sit perfecta, 6’ quin ulla notabilis evacuatio aut crisis praecedat, 70 nec morbus sublatus redeat». Haec septem signa singillatim explicantur in hoc opere Bened. XVI qui affert multa exempla. Item tractat separatim de caecorum illuminatione, quae miraculo fit, de admi­ rabili sanatione surdorum, claudorum, paralyticorum, epilepticorum, de mirabili sana­ tione a lepra, cancro, gengrena, a febri ; de miraculis negativis, de sudore sanguineo, de longa abstinentia a cibo, de quibusdam spiritalibus miraculis (conversionibus miraculosis), de eiectione daemonum, de cadaverum incorruptione, de apparitionibus san­ ctorum, de imaginatione et cius viribus. De sanationibus miraculosis patratis in sanctuario I.ouides plura sunt opera scientifica, recenter edita a theologis et medicis *. — Cf. paulo infra de effectibus magnetismi et hypnotism!, et 1. II, c. X, a. 3. 3’ facta T. actus quid, Circumstantiae morales, ex quibus discerni possunt praedicta extraordinaria a praestigiis diabolicis. Thomas La, Il.a, q. VII, a. 3 explicat septem circumstantias humani, quae communiter enumerantur in hoc versu : Quis, ubi, quibus auxiliis, cur, quomodo, quando. « Considerandum est, inquit, in actibus quis fecit, quibus auxiliis vel instrumen­ tis fecerit, quid fecerit, ubi fecerit, cur fecerit, quomodo fecerit et quando fecerit. « Et ratio huius enumerationis sic accipi potest. Nam circumstantia dicitur, qua­ si extra substantiam actus existens ita tamen quod aliquo modo attingit ipsum. Con­ tingit autem hoc fieri tripliciter. Uno modo in quantum attingit ipsum actum. Alio modo in quantum attingit causam actus. Tertio medo, in quantum attingit ef­ fectum. « Ipsum autem actum attingit, vel per modum mensurae, sicut tempus et locus (quando, ubi), vel per modum qualitatis actus sicut modus agendi (quomodo). « Ex parte autem effectus, ut cum consideratur quid aliquis fecerit. « Ex parte vero causae actus, quantum ad causam finalem accipitur propter quid, cur. Ex parte autem causae materialis, sive obiecti, accipitur circa quid. Ex parte ve­ ro causae agentis principalis accipitur quis egerit. Ex parte vero causae agentis instrumentalis accipitur quibus auxiliis ». N. B. ad 3m ; Quid, cur, quis dicuntur circumstantiae, non prout sunt obiectum 1 Cf. Quelques eas de guérison de Lourdes et « la Foi qui guérit ». Etude médi­ ale par A. Vourch, Docteur en médecine. Introd. par Γ Abbé Dubaquié, 2" editio, Paris, 1933. Cf. etiam opera similia Boissarie, Grandmaison, Dr. Van der Elst, P. Ge­ melli, Baustert, praesertim G. Bertrin, Hitoire critique des événements de Lourdes, Apparitions et ,'uéri\.>»t. 100 mille 1908. Cf. ea quae dicuntur infra, I. II, c. X, a. 3. 74 De valore motivorum credibilitatis vel finis specificans aut ipsum agens, sed prout sunt conditiones ex parte obiecti, finis; aut agentis. Quaenam autem sint principales circumstantiae actus humani. Respondet S. Tho­ mas ibid., a. 4 : « Actus proprie dicuntur humani prout sunt voluntarii. Voluntatis autem motivum et obiectum est finis. — Et ideo principalissima est omnium circum­ stantiarum illa, quae attingit actum ex parte finis, scilicet cuius gratia ; secundaria vero, quae attingit ipsam substantiam actus, id est quid fecit. — Aliae vero circum­ stantiae sunt magis, vel minus principales, secundum quod magis, vel minus ad has appropinquant ». Unde ad cognoscendum an aliquod factum extraordinarium sit verum miraculum, considerare oportet, post eius naturam et physicas circumstantias, cur fit, quid fit, a quo fit, quomodo, quibus auxiliis, ubi et quando. A. Cur seu propter quid. Finis miraculi debet esse semper gloria Dei, quia miraculum est opus Dei, et ordo finium debet correspondere ordini agentium. Ad gloriam Dei concurrit miraculum, prout confir­ mat vel doctrinam a Deo revelatam vel sanctitatem alicuius servi Dei. Finis iste potest dupliciter considerari : a) ut est primus in in­ tentione, sit declaratur a thaumaturge ante productionem miraculi, et b) ut est ultimus in exeeutione, sic manifestatur in effectibus mora­ libus miraculi. a) Sub primo aspectu habetur haec regula : Miraculum factum in nomine Dei creatoris in confirmationem alicuius revelationis ab omnibus accipiendae non potest esse falsum, praesertim si thaumaturgus prius illud annuntiat ; quia infinitae Dei bonitati, sapientiae et veracitati re­ pugnat quod permittat suum nomen interponi ad substituendum fal­ sum miraculum pro vero, et quod patiatur suum nomen adduci in te­ stem mendacii, ex quo homines necessario et invincibiliter inducerentur in errorem contra id quod debent Deo et est necessarium suae saluti ‘. b) Finis manifestatur etiam in exeeutione, et vera miracula di­ gnoscuntur ex e/fectibus vel fructibus : si enim ex his sequantur per­ manentor cultus supremi Numinis, eversio cultus daemonum, refor­ matio morum conformiter ad rectam rationem, concordia civium et vita socialis, impossibile est quod huiusmodi miracula fiant auctore daemone in sui perniciem. Haec regula desumpta est ex Origene, lib. 2 contra Celsum. E contra si mira quaedam nonnisi ad curiositatem pascendam tendunt, si ad turpia vel scurrilia prevocant, si superbiae et inobedientiae favent, societatique pacem et concordiam perturbant, a Deo oriri nequeunt. Sic excluduntur multa praestigia paganismi, mahumetismi, buddhismi. B. Quid fit. Si factum extraordinarium quocumque modo sit con­ trarium vel veritati, vel honestati, si sit ridiculum, non est opus Dei sed diaboli. Sic excluduntur multa paganismi praestigia, diis inhonestis attributa; item praestigia in libris Buddhismi narrata, sic v. g. Buddha cum rege serpentum pugnaturus, totum suum corpus convertit in ignem ; 1 Ita Bulvart, de t'ide, dis». II, a. 11. De discernibili l.ate miraculi 75 alio tempore cucurrit per totum firmamentum caeli a parte orientali usque ad partem occidentalem, interim ex uno oculo mittens aquam, ex altero ignem. Item discipuli Mahumeti narrant, eum divisisse lunam in duas partes eamque coegisse per manicam suam ire et postea duas partes in unam coniunxisse. Item praestigia fakirorum hodie sunt ple­ rumque ridicula et inutilia, ut v. g. sedere super aciculas. C. A quo fit. Dignoscuntur vera miracula ex moribus et doctrina eorum qui illa operantur. Si nempe tradant doctrinam Deo honorificam, rectae rationi conformem, bonos mores inducentem et vitae sociali fa­ ventem, si iidem vitam et mores ad huius doctrinae normam accu­ rate componant, si vitae sanctitate, zelo gloriae Dei, modestia, humi­ litate et caritate polleant, huiusmodi miracula sunt vera. Itaque sine circulo vitioso miraculum confirmat doctrinam et per eum confirmatur; confirmat enim quod obscurum est in doctrina et in eius origine, et confirmatur per doctrinam, prout haec iam apparet excellens ad Deum manifestandum et honorandum et ad mores reformandos. Si e contra persona agens sit vitiosa, superba, improba, levis, in­ constans, inquieta, impatiens, de propriis defectibus glorians, si pro­ ponat doctrinam manifeste irrationabilem, irreligiosam, immoralem, prodigia quae facit, evidenter divina non sunt. Miracula quidem, ut explicat S. Thomas ‘, interdum fieri possunt per malos, qui veram fidem praedicant et nomen Christi invocant, sed tunc ex circumstantiis apparet, miraculum fieri solum in confirmatio­ nem veritatis divinae et non ad commendandam vitam istius hominis quo Deus utitur. « Unde, inquit S. Thomas’, a malis qui falsam doctri­ nam enuntiant, nunquant fiunt vera miracula ad confirmationem suae doctrinae, quamvis quandoque fieri possint ad commendationem no­ minis Christi, quod invocant et in virtute sacramentorum, quae exhibent ». D. Quomodo. Si in modo agendi aliquid inhonesti, violenti, crude­ lis vel incongrui deprehendatur, non est miraculum. Sic excluduntur plurima praestigia magorum. Oui vera miracula patrant, pie, reverenter, humillime operantur. E. Quibus auxiliis. Miracula vera fiunt per invocationem divini no­ minis, imo in nomine Dei creatoris. Si e contra media adhibita vi­ deantur blaspema, turpia, absolute ridicula, non est miraculum. In consideratione huiusce circumstantiae, habenda est ratio tem­ porum, locorum et personarum, quibus actio divina sese accommo­ dare potest. F. Ubi. Si sit inter vanos, indignos homines, quod ut in pluribus accidit pso praestigiis spiritism! et hypnotism!, non est miraculum. G. Quando. Quando nulla est necessitas aut convenientia miraculi, non est miraculum ut, accidit in praestigiis fakirorum aut spiritistarum. Itaque Christus noluit facere miracula ante Herodem ad curio­ sitatem pascendam. Si hae omnes circumstantiae simul sumptae sunt in favorem mi* n.a Il.ae <1- 178. a. 1. « Ibid, ad 7* De valore motivorum credibilitatis raculi, moraliter certum est factum extraordinarium provenire a Deo, saltem mediate, scilicet mediantibus angelis bonis Haec certittido intrinsece moralis corroboratur ex consideratione in­ finitae Dei bonitatis, sapientiae, veracitatis, nam Deus non potest per­ mittere in hoc casu fallaciam, ex qua sequeretur necessario error in­ vincibilis in re tanti momenti. § V. De discernibilitate miraculorum quoad existentiam facti· Supposito quod praedicta miracula sint discernibilia quoad naturam facti, v. g. quod resurrectio, multiplicatio panum, aut subita conversio aquae in vinum excedant omnes vires creatas ac creabiles, et a solo Deo produci possint, quomodo discernitur, utrum sit de facto resur­ rectio vera an tantum apparens, vera multiplicatio panum an solum simulacrum, etc...? Quoad hoc quatuor sunt dicenda: i° In genere. — Miracula, quatenus sunt facta sensibus obvia, tam facile observari possunt quam quaelibet alia facta sensibilia. Verbi gratia, tam tuto audiri potest vox hominis antea muti et thaumaturgi imperio sanati, quam vox illius qui nunquam mutus fuit. — Nec di­ catur, miraculum esse factum supernaturale, ideoque cognitionem no­ stram excedere, quia est supernaturale solum quoad modum productio­ nis suae, non vero entitative ut gratia ; intrinsece enim est quid naturale et sub sensibus cadit : in resurrectione supernaturaliter resti­ tuitur vita naturalis. Imo miracula, quia mira sunt, et extra consuetum ordinem pe­ racta, maiorem attentionem excitant, diligentius explorari debent et explorantur ac propterea certius cognoscuntur. Quidam sunt nimis proni ad supernaturale admittendum, sed generaliter adsunt increduli obji­ cientes, quibus respondere oportet. 2° liocistentia multorum miraculorum est physice certa pro testibus. — Ita resurrectio, illuminatio caeci nati, multiplicatio panum, conversio subita aquae in vinum. Existentia alicuius resurrectionis potest esse pro testibus physice certa, nam possunt habere i° certitudinem physicam secundum usum sensum et secundum leges physiologicas de realitate mortis alicuius hominis, quando corpus eius iam foetet, aut quando cor ejus aperitur. In quibusdam casibus quidem mors est incerta, quia potest esse lethar­ gia, sed ex hoc non sequitur quod in omnibus casibus sit dubia ; exi­ stentia enim mortis physice certa est, quando organa omnino neces­ saria ad vitam, ut cor, non solum non habent sed nequidem habere pos­ sunt suam essentialem functionem, — 2° Testes alicuius resurrectionis possunt habere certitudinem physicam de vita cadaveri restituta, quan­ do mortuus surgit, de se loquitur, sentit, manducat, quaestionibus re­ spondet ; tunc enim in illo apparent functiones vitae vegetative, sensiti­ vae, intellectivae, in illo manifestatur vita tanquam sensibile per accidens 1 Ut notat Benedictus XIV, op. cit., 1. IV, c. II, de causa efficiente miraculo­ rum, n. 8 : « Philosophi quidem, ac theologi cum Christiani, tum hebraei hucusque tra­ diderunt, angelos in corpora sublunaria agere posse solum ad nutum Dei. Deus an­ gelis utitur tanquam ministris suis». De discernibilitatc miraculi 77 (cfr. II.a q. 55, a. 6 — et Benedict. XIV, de Beat. serv. Dei, 1, IV, p. 1, c. 21, de resurrectione, de certissimis signis mortis). Obiectio : Secundum theologos daemon potest simulare resurrectionem ad tempus, impediendo corruptionem ac movendo localiter membra et linguam cadaveris, ut loqui videatur. Respondetur: post examen cadaveris et omnium circumstantiarum physicarum, manifestatum est, in his casibus non esse veram vitam, praesertim si consideratur ca­ daveris oculi, in illis non apparet vivens conspectus, sed simulacrum vitae et paulatim signa corruptionis (Cf. S. Thomam, ia q. 51, a. 2, utrum angeli assumant corpoia et in corporibus assumptis exerceant opera vitae, ia q. 114, a. 4, ad 2, item de Potentia, q. b, a. 7). Ex hac lalsa apparentia resurrectionis, quae quandoque accidere potest, non tol­ litur certitudo physica de vera resurrectione v. g. Lazari, quia in hoc ultimo casu signa vitae et circumstantiae physica non sunt eadem ac in primo. Item possibilitas hallucinationis non tollit certitudinem physicam sensationis, quia possumus videre, non esse in tali casu causas et circumstantias hallucinationis. Cf. infra I. If, c. X, a. 2, de resurrectione Christi. Haec certitudo physica est quidem inferior certitudine metaphysica, sed excludit omnem formidinem errandi, et potest esse sive spontanea, sive reflexa, id est reflexione confirmatur. Similis certitudo haberi potest de vera sanatione caeci nati, de multiplicatione panum, de subita conversione aquae in vinum ; haec enim et simila sunt sensibus obvia. Insuper haec certitudo roboratur ex consideratione circumstan­ tiarum moralium et religiosarum operis miraculosi. (Cf. narrationem evangelicam de resurrectione Lazari (Ioan. XI) et de illuminatione caeci nati (Ioan. IX), in qua apparet quomodo pharisaei increduli habuerunt certitudinem physicam de existentia horum miraculorum ; volebant enim Lazarum interficere « quia multi propter illum credebant in lesum» (Ioan. XII, 11). Item prae rabie eiecerunt extra synagogam caecum a nativitate, qui miraculose sanatus erat et Christum defendebat (Ioan. IX, 34). Quaedam miracula tertii ordinis videntur esse solum mora l iter certa , tam quoad existentiam facti quam quoad supernaturalitatem eius, ita v. g. subita sanatio a febre. — Etenim, ut dictum est, difficile est probare cum certitudine metaphysica aut etiam physica, haec facta sua natura superare omnes vires sensibiles et omnes vires creatas ; item quoad existentiam facti, simulatio non semper certitu­ dine physica discernitur, sed ex consideratione circumstantiarum mo­ ralium haberi potest certitudo moralis. Haec certitudo intrinsece moralis corroborari potest metaphysice ex consideratione attributorum Dei, attenta scilicet infinita Dei boni­ tate, sapientia, veracitate, providentia, cui omnes circumstantiae su­ bjacent. Cum enim omnes circumstantiae tam physicae quam morales sunt in favorem miraculi, si in hoc casu esset tantum apparens mira< ulum ex fallacia daemonis, Deus permitteret, nos invincibiliter induci in errorem contra id quod Ipsi debemus et est necessarium nostrae saluti. 78 De valore motivorum credibilitatis 4° Tîac testiinouin humano historico habetur certitudo moralis de existent ia miraculum. — Miracula semel agnita a testibus ut facta sensibilia, non minus certa nota fieri possunt aliis hominibus quam alia facta historica. Et ad discernendum factum miraculosum quod narratur a facto supposito vel fabuloso sufficit r° quod sit factum sensibile oculis vel auribus pervium, v. g. resurrectio mor­ tui, multiplicatio panum, 20 quod sit factum coram multis videntibus seu audientibus attentis, et omnes facti circumstantias mature perpen­ dentibus et probitate insignibus ; sic S. Paulus, I Cor., c. 15, 6, dicit de Christo post resurrectionem eius : « visus est Cephae, et post hoc undecim ; deinde visus est plus quam quingentis fratribus simul, ex quibus multi manent usque adhuc, quidam autem dormierunt », 30 in­ super, si in memoriam huiusce facti tunc erecta sunt monumenta pu­ blica, scriptae sunt narrationes, vel imposita sunt onera quae perdu­ rant : ex his conditionibus simul positis eruitur historica veritas facti. — Proinde si tale testimonium respuatur, tota ruit certitudo historica, nec de praeteritis nec de praesentibus factis certi esse poterimus, nisi eadem ipsi viderimus, quod certe nemo sanae mentis admittet. Ex hoc autem quod factum est extraordinarium, non minuitur certitudo historica, nam historicus ut sic non debet eligere speciale systema philosophicum sensui communi seu rationi naturali oppositum, v. g. determinismus ; quia historicus non debet facta explicare philo­ sophice sed ea referre ut fuerunt1. Attamem haec historica certitudo eo maiora testimonia requirit quo factum est magis extraordinarium 12. Amplius haec certitudo historica, quae est proprie certitudo mo­ ralis corraboratus consideratione philosophica : i° quando sunt innu­ meri testes idonei, quorum falsum testimonium esset sine ratione essendi : quomodo enim hi testes multi et diversi convenirent absque utilitate in eodem mendacio, aut in eodem errore ? 2° insuper Deus 1 I angi.ois et Seignobos, Introduction aux études historiques, p. 117, 118 : * Histo­ riquement le diable est beaucoup plus solidement prouve que Pisistrate : nous n'avons pas un seul mot d’un contemporain qui dise avoir vu Pisistrate ; des milliers de <· té­ moins oculaires» déclarent avoir vu le diable, il y a peu faits historiques établis sur un pareil nombre de témoignages indépendants. Pourtant nous n' hésitons plus à reieter le diable et à admettre Pisistrate. C'est que l’existence du diable serait inconciliable avec les lois de toutes les sciences constitutées ». 2 Cf. DE Smkdt, Principes de la critique historique, Paris 1883, c. II, p. 35 sqq. — J. de Tonquèdec, Introduction à I' étude du Meneilleuv et du Miracle, Pans, 1916, 1. II, c. 2, 3, 4 : Régies générales et Règles particulières : cf. conditions relatives aux personnes : § I. Les Anciens, p. 325 ; § II Le Moyen Age, p. 333 ; § III. L’ Orient, p. 325 ; § IV. Les croyants, p. 359-392 ; § V. Les non-professionnels, p. 393 ; § VI. Les foui : contagiones mentale et hallucination collective, p. 399. « Des exemples prouvent qu’ une foule où domine l’enthousiasme religieux le plus intense, oil l’attention exspectante atteint son paroxysme, échoue complètement à voir ce qu'elle attend. Il n' y a que Renan pour risquer, d'une plume alerte, ce gros apho­ risme que «l’attente crée d'ordinaire son objet». Combien de fois n’avons-nous pas vu à lourdes, à la procession du St. Sacrement, le désir le plus impérieux du miracle et les supplications les plus enflammées n’aboutir à rien. On désirait voir avec passion et on ne voyait pas ... Que l’attente aboutisse à 1’ hallucination, ce n’est qu’ un cas par­ ticulier et accidentel dont il no faut pas universaliser la formule. Une foule est bien plus souvent non hallucinée qu hallucinée» ibid., p. jo6. De plus une foule peut être divisée, et alors les affirmat ions des croyants exaltés se heurtent ft des oppositions fortes. De discemibilitate miraculi 79 non potest permittere in re maximi momenti ad salutem errorem in­ vincibilem generalem, qui ex hoc falso testimonio sequeretur neces­ sario, 3° denique miracula possunt , ut ait S. Thomas, I C. Gentes, c. 6, « in suo effectu apparere evidenter >■ scilicet in mirabili mundi conver­ sione, quae « omnibus signis mirabilior » fuisset, si absque miraculis evenisset. Debemus igitur concludere : miracula certo cognosci possunt ; plura ut resurrectio, multiplicatio panum etc., cognosci possunt a testibus cum certitudine physica quoad existentiam facti, cum certitudine me­ taphysics quoad naturam facti. Alii autem homines de eis habere pos­ sunt propter testimonium historicum certitudinem moralem, quae om­ nem formidinem errandi excludit. § IV. De falsis miraculis, de magia, spiritismo, hypnotisrno. Quoad quaestionem de miraculo, sufficienter determinavimus, quid facere non possunt vires occultae naturae et spiritus creati, nequeunt enim producere effectus proprios Dei ; nunc autem, quantum possibile est, dicendum est quid facere possunt. Quoad hoc tria sunt conside­ randa. I. Quid significatur nomine magiae, spiritismi, hypnotismi et quaenam sint phaenomena correlativa. II. Theoriae explicativae horum phaenomenorum. III. Potestas spirituum ad praestigia facienda. I. Notiones et phyenomena magiae, spiritism!, hypno­ tismi. i° Magia in genere est potestas, mira et insolita patrandi. Duplex distinguitur : naturalis, quâ mira efficiuntur per occultas naturae vires, vel dexteritatis ope ; diabolica seu nigra, quâ prodigia producuntur dae­ monis ope. Huiusmodi prodigia, licet quaedam fabulosa sint, non pauca tamen fidem sibi commendant, propter probitatem, pietatem, doctrinam te­ stium. Commemorantur etiam in S. Scriptura : Exod. VIT, 7 : « Voca­ vit autem Pharao sapientes et maleficos, et fecerunt etiam ipsi per in­ cantationes aegyptiacas et arcana quaedam similiter » : item in N. T. agitur de operibus magicis a Simone, Elyma et puella pythonissa pa­ tratis1, et a Christo Pauloque praenuntiatur, signa magna et prodigia futura esse tempore Antichristi, « ita ut in errorem inducantur, si fieri potest, etiam electi» Matth. XXIV, 24; II Thess., TI, 9. 2° Nostra aetate sub nomine magnetismi, spiritismi et hypnotismi, inulta publici iuris facta sunt phaenomena ; plurimae quidem fraudes in his omnibus interveniunt, ita ut difficile sit saepe verum a falso discernere, attamen phaenomena statim citanda, a fraudibus immunia esse existimantur. Nomine magnetismi significatur ars obtinendi mira phaenomena in homine praesertim, mediis sive physicis sive psychologicis, et quia Mesmer (1783-1815) ad haec phaenomena producenda utebatur magnetismo, nomen magnetismi invaluit. Magnetismus autem dividitur, secundum varietatem mediorum adhibitorum, in vulgarem, hypnoticum, et transcendentalem (qui et •piritismus dicitur et antea magia). — Magnelismns vulgaris media 1 Act.. VIII. 9, I 1 ; XIII, 8 ; XVI, 16. 8o De valore motivorum credibilitatis sensibilia adhibet, ut sunt gestus, fixus oculorum, attrectatio mem­ brorum et similia. — Hypnotismus est ipse magnetismus vulgaris, cum hoc discrimine, quod ad hypnotizandum seu ad somnum magneticum obtinendum, utitur multis mediis plus minusve scientiiicis et generatim illis omnibus quibus defatigantur sensus et debilitatur attentio subiecti hypnotizandi : inspectiones oculorum, obtutus fixus in spe­ culum lucidum, influxus lucis oxhydricae, excitationes variae in sensum auditus vel tactus. Vigent autem quaedam partes in corpore, quarum pressio hypnosim inducit, unde dicuntur zonae hypnogenae. Medium vero principale est suggestio verbalis (quae alia media supplet) ; hypnotizans exprimit verbaliter et cum imperio praeceptum dormiendi et statim dormit subiectum et impellitur et dirigitur extrinsece ab hypnotizante. — Spiritismus denique provocat mortalium commercium cum spiritibus vel defunctorum animabus, quae signis determinatis evo­ cantur. Phaenomena magnetismi, hypnotismi et spiritismi ad tria genera reduci possunt. a) Phaenomena mechanica, sub quibus continentur rotatio mensarum et aliorum corporum, motus corporis humani vel alicuius membri, attractio, elevatio, translatio et suspensio corporum quorumdam. b) Phaenomena physiologica et sensitiva, ut convulsiones, tremor membrorum, dilatatio et contractio pupillae et nervorum, somnus magneticus, insensibilitas maior aut minor, somnambulismus lucidus, transpositio seu translatio sensuum, ut videre per occipitium. Schola la Salpétrière tres admittit status in his phaenomenis hypnoticis : lethar­ giam, c.atalepsim seu rigiditatem, denique somnambulismum. Tn somno hypnotico, hypnotizatus cum hypnotiz.ante exclusive communicat ; in somnambulismo lucido, hypno­ tizatus miris facultatibus instructus apparet, v. g. facultate videndi clausis oculis. Fiunt hallucinationes auditivae, visivae, etiam in gustu et odoratu ; producitur sudor san­ guineus. Suggerit hvpnotizator symphoniam, et illico patiens musicam audit et lae­ tatur. Item datur suggestio post longum tempus complenda; suggerit hypnotizator . post unum annum, tali die, hoc facies, hoc videbis, hoc audies et singula verificantur. Ex suggestione habetur etiam apparens multiplicatio personalitatis, ut cum mulier credit se esse militem. Haec phaenomena suggestionis videntur pertinere proprie ari, I. X, c. XXX. Cf. S. Thoma m, l.a q. 89, a. 8; q. 117, a. 4. C11KV8OHI . >itest esse commotio humorum, quod huiusmodi apparitiones etiam vigilantibus fiant, sicut patet in phreneticis et in aliis huiusmodi. Sicut igitur hoc fit per naturalem com­ motionem humorum, et quandoque etiam per voluntatem hominis, qui voluntarie ima­ ginatur quod prius senserat ; ita etiam hoc potest fieri virtute Angeli boni vel mali ; quandoque quidem cum alienatione a corporeis sensibus, quandoque autem absque * I.a q. il.|, a. |, ad 2, et q. 110, a. 4, ad 2. * De Potentia, q 6, a. 3. 86 De valore motivorum credibilitatis tali alienatione ». — Angelus transmutat imaginationem, non quidem imprimendo ali­ quam formam imaginariam nullo modo per sensum prius acceptam (non enim potest facere, quod caecus imaginaretur colores) ; sed hoc facit per motum localem spirituum et humorum, ut dictum est» (ibid, ad 2). Angelus potest etiam immutare sensum humanum dupliciter : ab exteriori, oppo­ nendo exterius sensui sensibile aliquod vel a natura formatum, vel aliquod de novo formando, sicut facit dum corpus assumit ; — similiter etiam potest interius commo­ vere spiritus et humores, ut supra dictum est, ex quibus sensus diversimode immu­ tentur (sicut lingua infirmi, quia plena est cholerico humore, omnia sentit ut amara) ia III, 4. Similiter rngeli possunt operari ad immutandum actum potentiae nutritivae, et potentiae appetitivae, et cuiuscumque potentiae corporali organo utentis. Sic possunt concitare passiones, iram, concupiscentiam, et sic allicere voluntatem per modum tentationis, sed voluntas remanet libera ad consentiendum, quandiu remanet usus raticnis deliberantis (ia 111, 2). Angelus suo ingenio et experientia saeculorum perfecte cognoscit secreta physica, necnon indcles, inclinationes, passiones hominis et sic de futuris liberis scientiam coniecturalem habere potest perfectiorem nobis. (Cf. S. Thom. de Malo q. 16, a. 7). Insuper per aliqua signa corporalia cogitationes hominis aliqualiter cognoscere potest. (Cf. S. Thom. de Malo q. 16; a. 8. Vide cap. seq. de prophetia). Solum antcm Deus ut supra dictum est, botest immutare voluntatem hominis ab interiori quia solus Deus dat naturae intellectuali inclinationem ad Ionum universale, ordo enim agentium respondet ordini finium. Item solus Deus potest in/luire physice in intellectum nostrum, angelus non illuminat hominem tradendo ei lumen naturae vel gratiae, sed confortando obicctive lumen na­ turale et manifestando ei veritatem. Ut explicat Joannes a S. Thoma in iara q. 106, a. i, haec confortatio fit non per influentiam physicam et subiectivam in intellectum no­ strum, sed per medium obiectivum quo manifestantur altius et universalius veritates propositae, ut facit magister erga discipulum. Sic sufficienter determinatur quid possunt facere spiritus. Spiritus mali possunt cum permissione Dei simulare miracula, sed Deus bonus non permittit quod homines invincibiliter decipiantur in rebus neces­ sariis ad salutem — Spiritus autem boni possunt tanquam Dei in­ strumenta facere vera miracula, aut virtute propria custodiunt homi­ nes. ut credit Ecclesia, scii, avertunt a nobis damna exteriora, nos iuvant in nostris negotiis, arcent daemones, sanctas cogitationes sug* Si inquiritur autem cur Deus seductiones daemonis et possessionem diabolicam permittat, S. Thomas respondet I.a q. 114, a. 1. » Ipsa impugnatio daemonum ex dae­ monum militia procedit. Sed ordo impugnationis ipsius est a Deo, qui ordi ate novit malis uti, ad bona ea ordinando. . . in gloriam electorum ». — Per huiusraodi enim im­ pugnationes manifestatur iustitia Dei punientis, necessitas auxilii Dei adiuvantis, exer­ cetur et roboratur virtus nostra. Et iam sola ratione percipitur veritas huiusce decla­ rationis S. Scripturae : « Fidelis est Deus, qui non patietur vos tentari supra id quod potestis, sed faciet etiam cum tentatione proventum » I Cor., X, 13. Unde S. Bonaventura in 11 Sent., dist, 8, p. 2, a. 1, q. t dicit de possessione diabolica : » Permittit autem hoc Dominus sive ad gloriae suae ostensionem (manifestatur enim in eiectione daemonum), sive ad peccati punitionem (poenae enim vindicativae per malos angelos infliguntur), sive ad peccantis correptionem, sive ad nostram eruditionem » (sic reve­ lantur mysteria malitiae ut clarius appareant mysteria gratiae). De discern ibi litato miraculi 87 gerunt, medicinales poenas quandoque infligunt, ut explicatur in trac­ tatu de angelis, I.a q. 113. § VII. Solvuntur obiectiones contra discernibilitatem miraculi. Sunt duae series obiectionum. i° Quoad naturam miraculosam operis, quoad eius supernaturalitatem, 20 quoad existentiam operis. A. Quoad naturam operis. — De nullo facto, etsi maxime extraordinario, videtur absolute certum illud superare omnes vires creatas. 1“ obi. : Ad affirmandum aliquod opus sua natura excedere omnes vires naturae, oporteret has omnes vires cognoscere. Atqui non cognoscimus omnes vires naturae, ergo. Resp. : dist. mai. : oporteret cognoscere omnes vires naturae quoad id quod pos­ sunt positive, nego ; quoad id quod non possunt, concedo. — Contradist. minorem eo­ dem modo. 2“ lusi. : Nec absolute cognoscimus id quod non possunt vires naturae. Ad absolute seu metaphysice cognoscendum in quod natura efficere nequit, opor­ teret illud determinare a priori. Atqui non potest determinari a priori id quod per­ tinet ad naturam. Ergo hoc non potest esse metaphysice certum. Resp. : concedo mai. — dist. min. : non potest determinari a priori id quod pertinet in speciali ad talem vel talem naturam sensibilem, concedo ; id quod pertinet in genere ad naturam creatam prout distinguitur a Deo, nego. — Distinguo conclusionem eodem modo. Explico : a priori euim apparet causam finitam non posse producere effectus pro­ prios causae primae increatae, quae sola potest producere et proinde immediate im­ mutare ens in quantum ens, materiam, spiritum. 3s Inst. : Sed non possunt determinari effectus proprii Dei ; v. g. non est evidens quod productio vitae ex nen vivo sit effectus proprius Dei. Etenim in Exodo λ7ΙΤ quod magi Pharaonis virtute daemonum mutaverunt virgam in serpentes. Atqui haec mutatio supponit productionem viventis ex non vivo, sicut in resurrectione. Ergo daemones possunt etiam mortuos resuscitare. Resp. : Plures volunt haec prodigia fuisse tantum ludificationes sensuum ; sed, secundum significationem litteralem narrationis, probabilius magi exhibuerunt veras ranas ac veros serpentes, aliunde asportatos occulte virtute daemonis. — Nec oppo­ nenda sunt haec miranda a magis in Aegypto peracta veris Moysis miraculis, cum ex eadem narratione biblica constet Moysen vicisse magos, ita ut illius serpens horum serpentes devoraverit, et cum perventum est ad quartum prodigium steterit iners ars magorum, et coacti fuerint dicere de Miraculis : Digitus Dei hic est (Exod. VIII, 19.) Unde haec praestigia magorum distingui poterant a veris miraculis saltem ex circumstantiis physicis et moralibus (Ita Billuart, de Fide, diss. II, a. 2, § II). : 4a Inst. : Sed S. Thomas (de Pot., q. 6, a 5, ad 8, et 1» q 114, a. 4, ad 2) proposuit aliam interpretationem huiusce facti, dicendo : >< hoc fecerunt daemones per aliqua semina collecta, quae habebant vim putrefaciendi virgas, et in serpentes con­ vertendi ». Et hoc dixit S. Thomas quia tenuit auimalia inferiora generari ex putre­ factione plantarum, sine semine animali (cf. ia q. 01, a. 2, ad 2). Sic igitur proponi potest difficultas : Non repugnat, secundum S. Thomam, causam creatam producere vitam sensitivam animalium inferiorum ex non vivente. Atqui non requiritur per se maior virtus ad producendam vitam ex cadavere, quia effectus specificans actionem est semper ■•ita sensitiva prodii· viida. Ergo non repugnat causam creatam producere resurrectio­ nem mortui. 88 De valore motivorum credibilitatis Resp. : in S. Thomas hoc admisit pro animalibus inferioribus tantum, quia suo tempore, physici nondum cognoscebant semina iperceptibilia ex quibus inferiora ani­ malia generantur. Nunc autem experimentaliter ostensum est, omne vivens fieri ex vivo, Resp. : 2« Hypotesis admissa a S. Thoma non intrinsece repugnat ; non enim agitur de generatione spontanea in sensu materialistarun:, quia plus produceretur a minore, perfectius ab imperfectiore ; sed dum S. Thomas dicit causam creatam posse producere animalia inferiora ex non vivente, hoc intelligit cum concursu ordinario primi viventis *. Et sic solvitur obiectio, nam ad resurrectionem mortui requiritur etiam concursus primi viventis, sed in hoc casu, concursus iste est extraordinarius, seu miraculosus. Solus auctor vitae potest restituere vitam cadaveri. S’ hist.: Attamen quidquid potes *· virtus inferior potest superior. Atqui homo potest, etiam ordinarie, causare vitam, scii per generationem. Ergo spiritus creatus potest producere vitam, saltem extraordinarie in cadavere. Resp. : dist. maiorem : si sunt eiusdem oidinis, concedo ; si sunt diversi ordinis, subdistinguo : si virtus superior sit causa totius entis inferioris causae, concedo : secus nego. Concedo minorem : distinguo conclusionem sicut maiorem. Cf. de Potentia q. 6, a. 3 et de Malo, q. i6, a. 9 et 10. Explico : Etsi nostrum lumen intellectuale sit perfectius quam lumen physicum non potest illuminare physice sed solum intellectualiter scii, superiori modo. Deus vero qui est causa creatrix luminis physici potest, sine hac luce, producere effectum eius. — Similiter angelus non potest facere id quod facit homo prout est materialis, sicut intellectus noster, quamvis sit superior sensu, non potest sentire. E contra virtus divina, quae est causa totius entis causarum inferiorum, potest sine illis producere ef­ fectus earum modo perfectiori. Cf. ia, q. ito, a. 2 ubi probatur, quod commis infor­ matio materiae vel est a Deo immediate, vel ab aliquo agente corporali, non autem immediate ab Angelo » — item eoden: loco ad Im. 61 Inst. : Sed forte multa quae dicuntur miracula non excedunt vires imagina­ tionis supra modum intensae, nam per appiehensionem animae humanae immutatur corpus humanum, ut patet in irascentibus et timentibus, et quandoque etiam haec immutatio pervenit usque ad aegritudinem vel sanationem. Respondet S. Thomas, III.a, q. 13, a. 3, ad 3: «imaginationi, si fuerit fortis, na­ turaliter obedit corpus quantum ad aliqua, puta quantum ad casum de trabe in alto posita, quia imaginatio nata est esse principium motus localis ; similiter etiam quan­ tum ad alterationem, quae est secundum calorem et frigus, et alia consequentia : eo 1 Cf. I q. 70, a. 3, ad 3 : corpus caeleste, cum sit movens motum, habet ratio­ nem instrumenti, quod agit in virtute principalis agentis. Et ideo ex virtute sui mo­ toris, qui est substantia vivens, potest causare vitam » — de Potentia, q. 3, a. 11, ad 13 : «corpus caeleste etsi 11011 sit vivum, agit tamen in virtute substantiae viventis a qua movetur, sive sit Angelus, sive sit Deus. Secundum Philosophum tamen ponitur corpus 'caeleste animatum et vivum ï : item eodem loco ad 14. Quod autem requiratur concursus ordinarius primi viventis, in hypothesi a S. Thoma admissa, apparet ex hoc quod vita est perfectio simpliciter simplex, et Deus est primum vivens. « Quod autem est primum et maxime tale in aliguo genere est causa omnium quae sunt illius generis » ut dicitur l.a q. Tl.a, a. 3, 4“ via, Unde sicut non potest pro­ duci ens absque concursu primi entis, actio absque concursu primi agentis, intellectio absque motione primi intellegentis (l.a, 79, 4), actus liber absque concursu primi liberi ; ita nec vita produci potest absque concursu primi viventis. Iste autem corcursus est sive ordinarius (ut in generatione naturali), sive extraordinarius (ut in resurrectione). Et in hc secundo casu vita producta seu reddita non erat in potentia proxima ma­ teriae sed in potentia remota materiae, supra quam solus Deus habet potestatem im­ mediatam. De discernibilitate miraculi 89 quod ex imaginatione consequenter natae sunt consequi animae passiones, secundum quas movetur cor ; et sic per commotionem spirituum (vel humorum) totum corpus al­ teratur. Aliae vero dispositiones corporales, quae non habent naturalem ordinem ad maginationem, non transmutantur ab imaginatione, quantumcumque sit lortis, puta iigura manus, vel pedis, vel aliquid simile Item iuxta medicos, morbi qui ex cuiulam organi laesione procedunt, sanari nequeunt mediante imaginatione etiam supra modum excitata per hypnotismum. (Cf. circa vim imaginationis ad phaenomena extraorliaaria producenda, Benedictum XIV, op. cit., 1. IV, cap. ult.) *. 7a Inst.'. Facta quae dicuntur miraculosa non videntur tamen superare virtutem psius fidei religiosae, nam sicut libertas humana excedit vires materiales et eis domi­ natur, ita a fortiori vehemens sensus religiosus qui libertatem elevat usque ad heroismum. Sic modernistae intendunt explicare plura miracula1 2. Et citant Evangelium ipud Marc., VI, 5 dicitur dc Christo : « Non poterat ibi (in patria sua) virtutem ullam facere, nisi paucos infirmos impositis manibus curavit ; et mirabatur propter incredu­ litatem eorum. ». Item apud Math. XVII, 20 : Dominus respondit discipulis quaerenti­ bus : quare non potuimus eiicere daemonium ? — <; Propter incredulitatem vestram », ait Dominus — Unde, ut aiunt modernistae, miraculum est effectus fidei ; sic datur phaenomenon antecedens miraculum ut oportet iuxta principium causalitatis : omne phaenomenon supponit phaenomenon antecedens ; imo datur lex miraculi : scii, excellens fides superat extraordinarie vires materiae. Responsio habetur ex S. Thoma, de Potentia, q. 6, a. 9. Utrum operatio mirauli sit attribuenda fidei : ■ Homines sancti miracula faciunt dupliciter, scilicet oratione impetrando ut miracula divinitus fiat, et potestate (tanquam Dei instrumenta). Utroque tutem modo fides idoneum reddit hominem ad miracula facienda ». Sed ut dicitur bid. ad : 19 » fides non est sufficiens causa ad miracula facienda, sed dispositio quae­ dam », unde non omnes qui fidem habent, miracula faciunt. B. Obiectiones contra certitudinem de existentia mira­ culi (pro testibus — pro aliis). 1» obi. : Non potest esse certitudo physica nec moralis de facto contrario necesiriis legibus naturae. Atqui factum miraculosum huiusmodi esset. Ergo nequidem tetes hanc certitudinem habent. Resp. : Dist. mai. : non potest esse certitudo physiça nec moralis de facto pa­ trato praeter leges absolute necessarias, concedo ; praeter leges hypothetice necessarias, nego. Sic non potest esse certitudo de existentia circuli quadrati, aut de existentia udaveris viventis, sed non repugnat certitudo de resurrectione alicuius mortui, imo l>ro testibus potest esse certitudo physica. 1 Hoc notandum est respectu societatis «Scientia Christiana» (Christian Science), quae societas circa a. 1878 a Mary Baker Eddy fundata fuit. Secundum hanc Scientiam ni homine, qui est vere spiritus, exsurgere potest capacitas medendi omnibus malis, Ium physicis, tum moralibus, sicut olim in Christo vigebat. Obiective non existunt ■que Satan, neque materia, neque malum, sed solummodo illusiones mali, quae per ■ tationem et spiritum sanandae sunt. Quoad supernaturalitatem stigmatisationis vide : Études Carmélitaines, Oct. 1536: I Sempé S. I., A propos d'un congrès sur la stigmatisation, Messager du Sacré-Coeur, mai, 1937, PP· 286-296. Item in opère nostro Les trois âges de la vie intérieure, 1938, t. II, p. 775-792 : 1 1 stigmatisation et la suggestion. 2 Cf. E. I.i Rov. lunules de Philosophie chrétienne. Oct. 1907. La Notion du miracle. 90 De valore motivorum credibilitatis 2® obi. : Contendunt quidam cum Renan miracula non posse certo cognosci nisi ' coram scientificà academia patrentur, et pluries. Resp. : i 0 Si ita esset Deus debuisset expectare institutionem academiarum. 2® Sufficit sensus communis seu ratio naturalis ad cognoscendum factum sensibile, pu­ blicum, omnibusque intelligentiis accommodatum. 30 Existit nunc commissio scientificà medicorum apud Lourdes ad examen sanationum miraculosarum, item ad examen mi­ raculorum ad beatificationem sanctorum convocantur medici (cf. Benedict. XIV, op. cit., 1. Ill, c. 7). 4° .Denique, non raro scientific!, propter praeiudicia, superbiam, pas­ siones, impares sunt factis divinis diiudicandis *. 3“ obi. : Etiam pro testibus potest esse hallucinatio sive naturalis, sive per prae­ stigia daemonis causata. Proinde non possunt habere certitudinem physicam de existentia miraculi. liesp. : Hallucinatio vel illusio dignosci potest primo ex circumstantiis physicis, alioquin nunquam haberetur ex sensatione certitudo physica ; facile est verificare an sint in casu conditiones hallucinatiotionis aut verae perceptionis. Insuper considerandae sunt circumstantiae morales, sic discernitur factum verum ab illusione daemonis. Am­ plius miracula Christi non possunt tribui daemonibus, quia ipse eiiciebat daemonia, et dicebat : « Si Satanas Satanan eiicit, adversus se divisus est : quomodo ergo stabit regnum eius ? Si autem ego in spiritu Dei eiicio daemones, igitur pervenit in vos re­ gnum Dei » Matth, XII, 28. 4“ Inst. : Haec fallacia daemonis non potest discerni firma certitudine absque auxilio supernaturali, dicitur enim apud Matth., XXIV, 24 : « Surgent pseudochristi. . . et dabunt signa magna et prodigia, ita ut in errorem inducantur, si fieri potest, etiam electi ». Ergo ratio humana ex se sola non potest certo cognoscere miraculum. Resp. : In aliquo casu, per accidens, requiritur auxilium supernaturale ad discer­ nendam fallaciam, propter multitudinem prodigiorum ; per se vero hoc auxilium non requitur ; nam miraculum est de se factum obvium. 5“ Inst. : Ecclesia tamen sibi reservat iudicium de miraculis. liesp. : Ut supra dictum est, Ecclesia sibi reservat iudicium solemne et ex officio de veritate quorumdam miraculorum ad manifestationem sanctitatis servorum Dei. Sed ex hoc non sequitur, rationem individualem non posse certo cognoscere miracula. E contra ipsi Ecclesia praebet miracula tanquam missionis suae divinae «signa certis­ sima, omnium intelligentiac accommodata» ut dicitur in Cone. Vat. <>® obi. : Frequenter vero ad habendam certitudinem de miraculo, consideranda est doctrina ipso confirmanda ; sed tunc est circulus vitiosus, prout miraculum confirma­ tur per doctrinam quam debet confirmare. Resp. : Sine circulo vitioso, causae ad invicem sunt causae in diverso genere scii, si doctrina est evidenter immoralis, impia, miraculum ad eius confirmationem 1 Unde P. Monsabré, Introduction au dogme catholique, 2® conférence, confutat vanissimum Renan, ostendendo « qu’il n’entend rien à la dignité de Dieu, rien à la na­ ture du miracle, rien à son but, rien aux passions et aux moeurs des savants, rien aux faiblesses de notre pauvre esprit, rien enfin à ce qu’ il dit ». — Item Card. Pie, Troi­ sième Instruction, etc. Œuvres, t. V, p. 105 : « Poser en principe qu’un thaumaturge ne mé­ rite crédit qu’autant qu’il comparaît devant le tribunal des principaux représentants de la science du XIXe siècle, et qu’il se soumet aux conditions de leur programme : c’est se moquer des siècles passés et de tout le genre humain, auxquels ou refuse la dose de bon sens nécessaire pour constater les faits les plus palpables ; et c’est aussi se mo­ quer de Dieu, que l’on suppose pouvoir se plier aux caprices et accepter la réglemen­ tation de sa créature au moment même où il va manifester sa plus haute puissance; c’est le condamner à ne pas agir en Dieu, à l’heure où il veut prover qu’il est Dieu ». De discernibilitate miraculi 91 patratum, est falsum ; si e contra doctrina est evidenter Deo honorifica, fovens pacem, ■ st novum signum in favorem miraculi ; ct quod remanet obscurum in doctrina, conlirmatur miraculo. Sic claritas miraculi et claritas doctrinae sese corroborant. 7“ Obi. : Saltem dari nequit certitudo historia de existentia miraculorum, me­ diantibus testibus, ut ait Hume. — Etenim facilius evenit id quod est moraliter im­ possibile quam id quod est physice impossibile. Atqui errare mille testes est morali­ ter tantum impossibile, existere vero factum praeter leges naturae est physice imposibile. Ergo facilius est errare mille testes quam existere factum praeter leges naturae. Resp. : Facilius quidem est errare mille testes quam mutari leges metaphysicas, quae sunt absolute necessariae sine exceptione possibili ; facilius etiam est errare mille testes quam aliquid produci a causa mere naturali praeter leges physicas, hoc enim est physice impossible, seu pro natura ipsa. At aliquid produci a Causa prima praeter le­ ges physicas, quasi infinite facilius est quam errare mille testes. Etenim praeter ordinem naturae pro Deo neque physice neque moraliter est impossibile, quin imo valde conveniens ad confirmationem veritatis salutaris aut sanctitatis suorum servorum. E contra errare mille testes est impossibile et moraliter et physice, imo et aliquate­ nus metaphysice, quia inde sequeretur dari effectum sine causa. Si mille testes de aliquo conveniunt, metaphysice certum est existere huius consensionis causam, quae ilia assignari nequit nisi ipsa facti evidentia. Unde obiectio Humii inanis est. 8“ Inst. : Attamen paucorum testimonium contra universale generis humani te­ stimonium praevalere nequit. Atqui dum duo vel decem testes profitentur mortuum resurrexisse, innumeri omnium regionum asserunt non resurgere mortuos. Resp. : Testimonium non est de eodem obiecto. Nam universim homines asserunt mortuos non resurgere naturaliter, nec generalim. E contra duo vel decem testes pro­ fitentur aliquem mortuum fuisse in casu particulari supernaluraliter resuscitatum. Haec duo testimonia non sunt contradictoria, imo secundum supponit primum, sicut exceptio praesupponit legem praeter quam fit, alioquin non esset mirabilis et extraordinaria exceptio. 9“ Inst. : Haec tamen certitudo de existentia miraculorum non potest esse hi­ storica. Ex testimonio quidem humano accipiuntur ut historice certa facta naturalia, non vero facta ita extraordinaria ut nullam verisimilitudinem habeat (ita Langlois et Seignobos, Introduction aux études historiques, 2 ed., Paris 1899, p. 176. . .). Resp. : Miraculum est factum sensibile, obvium et proinde naturaliter cognosci­ bile a testibus, ideoque historicum est, si evenit coram multis videntibus attentis et omnes facti circumstantias perpendentibus, si in memoriam eius erecta sunt monu­ menta publica, scriptae sunt narrationes, etc. — Ex hoc quod factum est extraordi­ narium non minuitur certitudo historica, nam historicus ut sic non debet eligere spe­ ciale systema philosophicum rationi naturali plus minusve oppositum, et negare facta huic systemati contraria, sed debet referre facta ut fuerunt secundum documenta certa. Attamen certitudo historica eo maiora testimonia requirit quo tactum est magis 1 vtraordinarium1. Hoc habetur praesertin si testes pro asserenda veritate narratorum mortem subierunt. Sic, absque sufficienti critica, adversarii christianismi saepius recensuerunt quae­ dam miracula a gentibus patrata ; iuxta eos Vespasianus sanasset caecum et claudum, 1 Cf. J. ob Tonquedbc, op. cit Règles générales, p. 264-293. Quel rôle doivent nier, dans la critiqua du merveilleux, les notions de possible et d'impossible, de pro­ bable et d’improbable ? Ces notions doivent se combiner avec l'estimation de la va­ leur des témoignage» Ç)2 De valore motivorum credibilitatis et Apollonius Thyanaeus resuscitasset puellam mortuam ac multa alia miracula fe­ cisset. — Revera autem quae de Vespasiano referuntur, nullo teste, sed fama incerta nituntur. Insuper claudus et caecus quos dicitur sanasse, non erant, medicorum iudicio, naturaliter insanabiles, ut refert Tacitus, 1. IV, n. 8t. — Quantum ad Apollonium, unus Philostrates centum et amplius annis post Apollonii mortem, eius historiam fa­ bulis refertam scripsit, istamque cuiusdam puellae suscitationem ex rumoribus incer­ tis, absque ullo testimonio refert, nec constat ex eius narratione vere mortuam fuisse puellam1. Deinde Apollonium habitum fuisse impostorem inde evincitur, quod nul­ lum sectatorem habuerit. E contra, ut ostendemus in libro secundo, miracula Christi sunt historice certa, imo evangelistae pro asserenda veritate eorum quae narraverunt, mortem oppetierunt. Art. IV. De VI PROBATIVA MIRACULI. I. Doctrina Ecclesiae. — II. De natura huius vis probativae secundum S. Thomam. — III. Demonstratur valor miraculi prout est certissimum credibilitatis mo­ tivum. — IV. Solvuntur obiectiones. § I. Doctrina Ecclesiae· — Concilium Vaticanum definivit (Denz. 1790) : « miracula, cum Dei omnipotentiam luculenter commonstrent, divinae revelationis signa sunt certissima et omnium i n leIli genti ae ac­ commodata ». Item (Denz. 1813) : «si quis dixerit miracula nulla fieri posse ... aut certo cognosci nunquam, posse, nec iis divinam religionis Christianae originem rite probari ; anathema sit ». Item in formula lurisiurandi a Pio X praescripti contra modernismuni, dicitur : « secundo externa revelationis argumenta, imprimisque miracula et prophetias admitto et agnosco tanquam signa certissima divinitus ortae Christianae religionis, eademque teneo aetatum omnium atque hominum, etiam huius temporis, intelligentiae esse maxime accommodata». — Cf. etiam contra fideismum Denz. 1624. Unde, iuxta Ecclesiam, si coaevi quidam nostri non intelligant vim probativam miraculi, aut illi tribuant solum valorem symbolicum ad attentionem cogendam, hoc provenit a suis praeiudiciis agnosticis. Ipse Christus dixit : «Opera, quae ego facio in nomine Patris mei, haec testimonium perhibent de me... Si mihi non vultis credere, ope­ ribus credite, ut cognoscatis et credatis quia Pater in me est et ego in Patre» Ioan., X, 25-38. «Si opera non fecissem in eis, quae nemo alius fecit, peccatum non haberent : nunc autem et viderunt, et ode­ runt et me Patrem meum» Ioan., XV, 24. — «Nemo est enim qui faciat virtutem in nomine meo, et possit cito male loqui de me » Marc. IX, 38. § II. De natura huius vis probativae secundum S. Thomam. — Iuxta S. Doctorem, argumentum ex miraculo ad probandam divinam originem alicuius doctrinae, non est demonstratio directa a priori (scii. * Cf. Ci.. Fillion, l.es miracles de Hsits-Christ, t. 1, p. 124. De vi probativa miraculi 93 ; causa propria, ut demonstratur immortalitas animae ex eius spirilualitate) nec directa a posteriori (scii, ab effectu proprio, ut probatur existentia Dei via causalitatis, sed est demonstratio indirecta exsigno certissimo, quae concludit rem ita esse, quia secus sequerentur absurda vel impossibilia. Haec demonstratio indirecta non praebet, sicut de­ monstratio directa seu ostensiva, visionem veritatis rei in se ipsa, sed excludit errandi formidinem vi absurdi illati1. Quod directe manife­ statur per miraculum est. interventio omnipotentiae divinae, quam « lu­ culenter commonstrat » ut dicit Cone., Vat., et indirecte sed rite pro­ batur ex hoc divina origo doctrinae revelatae, supposita declaratione prophetae de connexione miraculi cum doctrina confirmanda. Quod autem haec sit mens S. Thomae manifestatur in pluribus suis textibus. i° In III.a q. 55, a. 5, determinat ex professo argumentum ex miraculo esse probationem ex signo. Dicit enim : « argumentum dicitur dupliciter. Quandoque dici­ tur argumentum quaecumque ratio rei dubiae faciens fidem (seu certitudinem) ; quan­ doque autem dicitur argumentum aliquod sensibile signum, quod inducitur ad alicuius veritatis manifestationem, sicut etiam Aristoteles in libris suis aliquando utitur no­ mine argumenti (Prior. Anal. 1. II, c. 29, Rhet. 1. II, c. 2). Primo igitur modo ac­ cipiendo argumentum, Christus non probavit discipulis suam resurrectionem (nec ori­ ginem divinam suae doctrinae) per argumenta (quia quae excedunt rationem huma, nam non possunt per rationes humanas probari). . . Si autem accipiatur secundo modo argumentum, sic dicitur Christus suam resurrectionem (vel originem divinam suae doctrinae) argumentis declarasse, in quantum per quaedam evidentia signa se vere re­ surrexisse (aut se esse legatum Deo) ostendit ». 20 Attamen, iuxta S. Thomam, hoc argumentum ex miraculis est certissimum. Dicit enim III.a, q. 43, a. 1 : « Quia ea quae sunt fidei, humanam rationem excedunt, non possunt per rationes humanas probari, sed oportet quod probentur per argumen­ tum divinae virtutis, ut dum aliquis fecit opera, quae solus Deus facere potest, cre­ dantur ea quae dicuntur esse a Deo, sicut cum aliquis defert litteras annulo regis si­ gnatas, creditur ex voluntate regis processisse, quod in illis continetur ». — Item Il.a, Il.ae, q. 178, a. i. — Il.a, Il.ae, q. 5, a. 2 : « Si aliquis propheta praenuntiaret in ser­ mone Domini aliquid futurum, et adhiberet signum, mortuum suscitando, ex hoc signo convinceretur intellectus videntis, ut cognosceret manifeste hoc dici a Deo, qui non men­ titur ; licet illud futurum, quod praedicitur, in se evidens non esset. Unde per hoc ratio fidei non tolleretur ». — C. Gentes, 1. III, c. 135 : « Quum ea quae sunt fidei ra­ tionem excedant, oportuit aliquibus indiciis confirmari praedicantium sermonem, qui­ bus manifeste ostenderetur huiusmodi sermonem processisse a Deo, dum praedicantes talia • 'perentur, sanando infirmos, et alias virtutes operando, quae non possit facere alius nisi Deus». — Quodl. II, a. 6, ad 4: “Contingere non potest quod aliquis falsam doctrinam annuntians, vera miracula faciat, quae nisi virtute divina fieri non pos­ ant ; sic enim Deus esset falsitatis testis, quod est impossibile ». In hoc ultimo textu pparet quare argumentum ex miraculo sit probatio ex signo certissimo, reducens ad impossibile seu ad absurdum. Cf. etiam in Ioan. IX, lect. 3, n. 8 — et in III Sent, d. 23, q. 3, a. 2, ad 2 ; <1. 24. q. 1, a. 2, sol. 2, ad 4 ; d. 25, q. 2. a. 1, q. 4, ad 4. * Cf. Cah Zk.i directa. ιλΗΛ. Summa Phil., t. 1, p. 156 : Demonstratio directa et in­ 94 De valore motivorum credibilitatis § III. — Demonstratur valor miraculi, prout est certissimum credibilitatis motivum. A. Fundamentum huius vis probativae 1. — Si propheta proponens doctrinam ut a Dec revelatam et faciens miraculum in con­ firmationem huiusce revelationis, non vere accepisset hanc doctrinam a Deo revelante, sequeretur quod Deus esset testis falsi tatis. Atqui con­ sequens est absurdum. Ergo et antecedens ; unde miracula, quando in confirmationem alicuius doctrinae revelatae peraguntur, signa sunt re­ velationis certissima. Probatur consequentia : Miraculum enim non potest produci nisi ab omnipotentia divina, sub directione Providentiae divinae. Atqui Pro­ videntia sese extendit non solum ad substantiam miraculi patrandi, sed etiam ad omnes circumstantias in quibus producitur, inter quas prae­ cipua est declaratio quam facit propheta de connexione huiusce mira­ culi cum hac revelatione confirmanda. Sic providentia divina differt a prudentia nostra, quae non potest praevidere omnes circumstantias exteriores actuum nostrorum. Si igitur verum miraculum patraretur cum omnibus circunstantiis ex quibus constat illud fieri ob confirma­ tionem revelationis, et tamen non facta fuisset revelatio, tunc Deus, qui solus verum miraculum efficere potest, esset testis falsi tatis vel ex intentione, vel saltem permissive, prout permitteret falsum prophetam abuti vero miraculo. Probatur impossibilitas consequentis. i° Deus non potest esse testis falsitatis ex intentione, quia est per essentiam Veritas prima, et Veritas prima indefectibilis deficeret a seipsa, quod est absurdum. 2’ Neque permissive, scii. Deus non potest permittere, falsum prophetam abuti vero miraculo in circumstantiis in quibus invincibiliter deciperentur homines. Sic enim Deus simul vellet et non vellet homines pervenire posse ad suum finem ultimum ; nam patraret miraculum, virtute cuius de facto, invincibiliter acciperetur error pro veritate in re necessaria ad salutem *. Unde miraculum manifestat directe liberam interventionem omni­ potentiae divinae, et indirecte originem divinam doctrinae in cuius confirmationem patratur. Ut legitur in Cone. Vatie. : « miraculum, cum Dei omnipotentiam luculenter commonstret, divinae revelationis si­ gnum est certissimum ». Fit transitus de attributo omnipotentiae ad Veritatem primam revelantem, propter impossibilitatem contrarietatis12 1 Cf. Benedict. XIV, De beat. serv. Dei, 1. IV, Pars prima, c. 4 de fine miracu­ lorum ; 1. I, c. 30, n. 10. 2 Theologi communiter de hoc consentiunt, ut ostenditur apud Salmanticenses, de Fide, disp. II, dub. III, n. 64. Sed hi auctores cum quibusdam aliis concedunt non repugnare Deo miraculum facere et falsum prophetam eo abuti conari, dummodo si­ mul adsint aliae circunmstantiae et signa, ex quibus deprehendi valet praedictum mi­ raculum non fieri ad confirmandam doctrinam ab hoc falso propheta propositam. Puta, si Deus simul alia via declararet se facere miraculum ob alios fines ; vel si falsus pro­ pheta proponeret doctrinam adversam anteriori revelationi certae, vel si doceret ali­ quid castis moribus contrarium, etc. Tunc quippe licet intueremur fieri miraculum ab eo promissum, possemus et deberemus censere miraculum vel falsum, vel apparens esse, vel fieri ob alios fines longe diversos, ac proinde nullo modo esse rei propositae confirmationem. De vi probativa miraculi 95 inter divina attributa; omnipotent';! ei providentia non possunt agere contra Veritatem primam. Confirmatur argumentum comparatione sigilli regii quo nonnisi vere authentica scripta signantur. — Unde fundamentum valoris mi­ raculi est natura huiusce signi, quod a solo Deo summe veraci pro­ duci potest ‘, B. (Jonditio vis probativae miraculi. — Ut miraculum sit certissimum revelationis signum, requiritur aliqua conditio sine qua non, scii, declaratio explicita aut implicita connexionis huiusce miraculi cum hac revelatione confirmanda, alioquin miraculum esset quidem in­ terventus extraordinarius Dei, non autem sigillum Dei doctrinae ap­ positum. Haec declaratio potest esse implicita sed tamen manifesta ex cir­ cumstantiis, quibus apparet, miraculum factum esse in confirmationem doctrinae prius propositae tanquam a Deo revelatae. Declaratio autem explicita potest esse, vel directa, si quis asserit aliquid miraculum se­ cuturum esse, ita ut manifestetur origo divina alicuius doctrinae, vel indirecta, si quis, legatum divinum sese declarans, ad miracula a se antea patrata provocat. Haec prophetae declaratio, praesertim si sit explicita et directa, miraculo confirmatur per modum unius cum doctrina revelata. Revera ipsa connexio huisce miraculi cum hac doctrina confirmanda revelata est prophetae a Deo, secus ipse propheta non posset annuntiare mira­ culum secuturum, quod est effectus extraordinarius a liberrima Dei voluntate dependens. — Unde legitur in 1. Exod. IV, 1-19, Deum ma­ nifestasse Moysi miracula patranda in confirmationem missionis eius divinae, ut credant Israelitae. — Item Christus, discipulos ad praedi­ candum mittens, dixit : « Infirmos curate, mortuos suscitate, leprosos mundate, daemones eiicite » Matth., X, 8, Sic prophetae et apostoli, scii, primi apologetae cognoscebant ex alto, nempe ex Deo revelante, vim probativam miraculi antequam patrarentur miracula. Item Eccle­ sia docens, definiens tanquam dogma hanc vim probativam miraculi (Done. Vat., Denz. 1813) eam infallibiliter iudicat sub lumine revela­ tionis, sive circulo vitioso, quamvis valor huiusce motivi credibilitatis sit sola ratione cognoscibilis pro his qui ad fidem accedunt. — Proinde non mirum est quod apologeta, sicut Apostoli, loquatur ex alto sub directione fidei, ad homines nondum credentes, ut eis praebeat motiva credibilitatis rationaliter efficacia et ab ipso Deo electa et data (cf. quae supra diximus, in Introductione huiusce operis, de natura Apologeticae). Insuper miraculum est motivum credibilitatis omnium intelligenliae accommodatum, quia est signum sensibile cuius valor cognoscitur ■ x principiis rationis naturalis seu sensus communis circa Dei veracilatem et omnipotentiam; contra obiectiones autem ordinis scientific! Hficaciter defenditur metaphysice et historice. § IV. Solvuntur obiectiones. Obiicitur primo n priori, secundo a posteriori. 1 Cf. circa vnlot * in miraculi P. t>e Poulmquet, O. P., L'objet intégral de l’ rl polo■ étique, p. 61, ie vel non esse. Ergo ». Billuart, loc. cit. * Cassioimuii ·· ni Γ-.iill. Praef., cap. 1 cf. Gloss. Loin, in titul Psalterii ; haec definitio citafnt a S I huma, Il.a Il.ae q. 171, a. 3, ad Im. 102 De valore motivorum credibilitatis esse et ad non esse, ut sunt quae pendent ex libero arbitrio. Obiectum autem prophetiae proprie dictae est futurum contingens proprie dictum. Notandum est quod futurum proprie contingens aliud est absolutum, aliud condi­ tional tim. Absolutum est, quod non dependet ab aliqua conditione, nisi forte a condi­ tione ponenda, ut conversio Petri, si Christus ipsum respiciat. Conditionatum est, quod pendet a conditione non ponenda ut conversio Tyriorum et Sidoniorum si annuntietur ipsis evangelium. Et dicemus, in divisione prophetiae, quod prophetia potest esse sive de futuro contingenti absoluto, tunc vocatur prophetia praescientiae aut praedestina­ tionis ; sive de futuro contingenti conditionato, tunc vocatur prophetia comminationis. Sic sufficienter determinatur obiectum proprium prophetiae, ex quo habetur eius definitio. c) dicitur quod solo lumine supernaturali praevideri potest. Sic. apparet quid subiective requiritur ad propheticam cognitionem. Ete­ nim futurum contingens proprie dictum, propter suam determinatio­ nem, a solo Deo cum certitudine cognosci potest, ut infra ostendetur. « Cum ergo prophetia pertineat ad cognotionem, quae supra natura­ lem rationem existit, consequens est, ait S. Thomas, quod ad Prophe­ tiam requiritur quoddam lumen intellectuale excedens lumen naturalis rationis» Il.a, II.ae, q. 171, a. 2. «Oportet enim, ut ibidem ait S. Doctor, quod manifestatio proportionetur lumini, per quod fit, sicut effectus proportionatur suae causae ... Sicut manifestatio corporalis visionis fit per lumen corporale ; ita manifestatio visionis intellectua­ lis naturalis fit per lumen intellectuale naturale», ita etiam manife­ statio visionis intellectualis supernaturalis ; per lumen supernaturale. I"” corollarium. — Istud lumen propheticum est per modum im­ pressionis transeuntis. (Cf. ibid., q. 171, a. 2). « Lumen autem pro­ pheticum, addit S. Thomas, non inest intellectui Prophetae per mo­ dum formae permanentis ; alias oporteret, quod semper Prophetae adesset facultas prophetandi ; quod patet esse falsum. Dicit enim Gregorius super Ezechielem (horn. I) : « aliquando prophetiae spiritus deest Pro­ phetis, nec semper eorum mentibus praesto est, quatenus cum hunc non habent, se hunc cognoscant ex dono habere, cum habent ». Unde Eliseus dixit de muliere Sunamite IX, Reg., IV, 27. « Anima eius in amaritudine est, et Dominus celavit a me et non indicavit mihi». — Et huius ratio est, quia lumen intellectuale in aliquo existens per modum formae permanentis et perfectae, perficit intellectum princi­ paliter ad cognoscendum principium eorum quae per illud lumen ma­ nifestantur ; sicut per lumen intellectus agentis praecipue intellectus cognoscit prima principia omnium aliorum, quae naturaliter cogno­ scuntur. Principium autem eorum quae ad supernaturalem cognitionem pertinent, quae per prophetiam manifestantur, est ipse Deus, qui per essentiam a prophetis non videtur. Videtur autem a beatis in patria, in quibus huiusmodi lumen inest per modum cuiusdam formae per­ manentis et perfectae ; secundum illud Psalmi 35, 10 : « in lumine tuo videbimus lumen ». In art. sequenti ad 3, additur : « Formale in cognitione prophetica est istud lumen divinum, a cuius unitate Prophetia habet unitatem De Notione prophetiae 103 speciei, licet sint diversa, quae per divinum lumen prophetice mani­ festantur ». 2'"" corollarium. — Cognitio prophetica duo importat, scilicet ac­ ceptionem sive repraesentationem rei futurae contingentis, et iudicium in­ fallibile de ista re. « Per donum Prophetiae, ait S. Thomas, confertur aliquid humanae menti, supra id quod pertinet ad naturalem faculta­ tem, quantum ad utrumque ; scilicet et quantum ad iudicium, per influxum intellectualis luminis : et quantum ad acceptionem seu re­ praesentationem rerum, quae fit per aliquas species. Et quantum ad hoc secundum, potest assimilari doctrina humana revelationi prophe­ ticae, non autem quantum ad primum : homo enim suo discipulo re­ praesentat aliquas res per signa locutionum, non autem potest inte­ rius illuminare » II.a, Il.ae. q. 173, a. 2. Cf. quae superius dicta sunt de notione revelationis, c. IV, a. 2. 3™ corollarium. — Quod est principalius in revelatione pro­ phetica est lumen supernaturale, non repraesentatio rei juturae. Dicit S. Thomas, ibid. : « Horum duorum primum principalius est in prophe­ tia : quia iudicium est completivum cognitionis. Et ideo, si cui fiat divinitus repraesentatio aliquarum rerum per similitudines imagina­ rias, ut Pharaoni (Gen. XLI) et Nabuchodonosor (Dan. II, IV) ; aut etiam per similitudines corporales, sicut Baltassar (Dan. V) : non est talis censendus propheta, nisi illuminetur eius mens ad indicandum, sed talis apparitio est quiddam imperfectum in genere prophetiae, unde a quibusdam vocatur casus prophetiae, sicut et divinatio somnio­ rum. Erit autem propheta si solummodo intellectus eius illuminetur ad diiudicandum etiam ea quae ab aliis imaginarie visa sunt : ut patet et loseph qui exposuit somnium Pharaonis (Gen. XLI). Sed sicut Augu­ stinus dicit, XII super Gen. ad liti. c. IX : maxime propheta est qui utroque praecellit ; ut videat in. spiritu corporalium rerum significati­ vas similitudines, et eas vivacitate mentis intelligat». Haec sufficiunt quoad notionem prophetiae, nunc transeundum est ad eius divisionem. § V. De divisione prophetiae (cf. II.am Il.ae q. 174), — Ut divi­ sio sit per se et adaequata, sumi debet ex ratione formali totius di­ videndi. Prophetia autem, ut dictum est, est infallibilis praedictio fu­ turi contingentis ; unde considerari potest dupliciter ; ex parte obiecti, vel ex parte subiecti. Sic dividitur : A. Ratione obiecti cogniti, secundum extensionem huiusce obiecti, aut secundum naturam futuri sive absoluti, sive conditionati. — B. Ratione modi cognitionis, dividitur prophetia prout fit visione sive intellectuali, sive imaginaria, sive sensibili, aut etiam prout fit vel in vigilia, vel in extasi, vel in somno. 104 De valore motivorum credibilitatis O quoad cognitionis extensionem ad rem futuram et simul aut non simul quoad naturam futuri contin­ gentis futurum absolutum. prophetia praescientiae. futurum conditionatum : prophetia comminationis. formaliter per visionem intellectualem. per visionem imaginariam. per visionem sensibilem. materialiter in vigilia. in extasi, vel raptu. in somno. ( ad determinatum tempus. ' ad originem divinam prophetiae. | ad significationem rei futurae A. Ratione obtecti cogniti. — a) Quoad extensionem cognitio­ prophetia dividi potest secundum quatuor gradus, incipiendo a perfectiori. 1” est perfectissimus gradus , cognoscuntur res juturae, tempus futu­ rum determinate, significatio rei, et origo divina ipsius prophetiae. nis, Ita v. g. Christus ter annuntiat passionem suam et resurrectionem. « Exinde coe­ pit lesus ostendere discipulis suis quia oporteret eum ire lerosolymam, et multa pati a senioribus et scribis, et principibus sacerdotum et occidi, et tertia die resurgere » Matth., XVI, 21 ; XVII, 22 ; XX, 19. Item Christus praedixit lapsum Petri : « haec nocte, antequam gallus cantet, ter me negabis ». Rarissima est haec exacta praedictio temporis *. Non Deus solet in prophetiis tem­ pora modo mathematico determinare 1 2. 2"" gradus : cognoscitur res futura, eiusque significatio, et origo divina ipsius prophetiae, sed non determinate annuntiatur tempus fu­ turum. Sic Christus, praenuntiando destructionem lerusalem, simul praedixit signa finis mundi, et primus eventus datur est ut figura secundi ; sed tempus finis murdi non determinatum est, et eius signa non clare et explicite distincta sunt a signis ruinae lerosolymae. Cf. Matth., XXIV, 1-36. Haec indeterminatio temporis non rara est in cognitione prophetica, proptei duas rationes apparenter oppositas, scilicet propter eius altitudinem et eius obscuritatem. Propheta enim quodammodo elevatur ad divinam cognitionem futurorum et « apud 1 Cf. Revue biblique, 1904, p. 495, P. Lagrange, Les Prophéties messianiques de Daniel. 2 Rev. biblique, 1906, p. 540, P. Lagrange, Pascal et les prophéties messianiques : « En fait la détermination exacte du temps est extrêmement rare ... L’espérance mes­ sianique devait être pour les Israélites le ressort de la vie religieuse, l’évenement at­ tendu, imploré, le salut inauguré par le désir, puisque la prière pouvait en avancer Γ heure ... Le Messie, libérateur et Sauveur, était attendu avec plus d'impatience dans les temps d’angoisse. Les juifs le savaient très bien, et l’un des articles de leur foi messianique, c’est que les douleurs .lu Messie le terme est technique - doivent pré­ céder son avènement. Or, au temps d'Hérode et au temps de Pilate, la nation ne pou­ vait plus concevoir aucune espérance humaine de salut ». De divisione prophetiae 105 Hewn mille anni sicut dies unus» II Peti III, 8. Unde propheta, quasi ex alto conmplans, non semper considerat intervallum temporis 1. -Ex altera parte autem, dicit Thom., ' sicut nomen fidei importat imperfectionem cognitionis, similiter prophetia nportat quandam obscuritatem et remotionem ab i ntel ligibili veritate»2. Haec obscu­ ritas frequens est in prophetia, ut patet in .Apocalypsi et in prophetiis Veteris Testa­ menti. Insuper indeterminatio temporis potest esse occasio adhortationis ad vigilan;im, sicut cum Christus annuntiat signa finis mundi. Matth., XXIV, 36. 3'" gradus : cognoscitur res futura, eiusque significatio, sed non • erto origo divina ipsius prophetiae. S. Thomas dicit II.a II.ae q. 171, a. 5 : « Mens prophetae dupliciter a Deo instrui­ tur: uno modo per expressam revelationem, alio modo per quemdam instinctum ocullissimum, quem nescientes humanae mentes patiuntur, ut Augustinus dicit in II super en. ad liti., c. 17. De his ergo, quae expresse per spiritum prophetiae Propheta co: noscit, maximam certitudinem habet, et pro certo habet, quod haec sunt divinitus ibi revelata. Unde dicitur lerem. XXVI, 15 : « In veritate misit me Dominus ad vos, ut loquerer in aures vestras omnia verba haec ». Alioquin, si de hoc ipse certitudinem non haberet, fides quae dictis prophetarum innititur, certa non esset. Et signum pro­ pheticae certitudinis accipere possumus ex hoc quod Abraham, admonitus in prophe­ tica visione, se praeparavit ad filium unigenitum immolandum; quod nullatenus fe■ isset, nisi de divina revelatione fuisset certissimus. « Sed ad ea quae cognoscit per instinctum, aliquando sic se habet ut non plene iscernere possit utrum haec cogitaverit aliqua divino instinctu, vel per spiritum pro­ prium. Non autem omnia quae cognoscimus divino instinctu, sub certitudine prophe­ tica nobis manifestatur ; talis enim instinctus est quiddam imperfectum in genere prouhetiae ». Item S. Gregorius super Ezech., hom. I. Et dicitur apud lerem. XXIII, 28: Propheta qui habet somnium, narret somnium ; et qui habet sermonem meum, loqua­ tur sermonem meum vere» — cf. etiam II.ae II.am q. 173, a. 4. 4"" gradus : praenuntiatur res futura et ignoratur non solum origo divina prophetiae sed etiam significatio rei praenuntiatae. Quandoque enim, ait S. Thomas, ille cuius mens movetur ad aliqua verba expri■ lenda, non intelligit quid Spiritus Sanctus per haec verba intendat, sicut patet de Caipha, ut legitur apud Ioan. XI, 49 : ·■ Unus autem ex ipsis, Caiphas nomine, cum esset pontifex anni illius, dixit eis: Vos nescitis quidquam, nec cogitatis quia expeiit vobis, ut unus moriatur homo pro populo, et non tota gens pereat. Hoc autem a semetipso non dixit, sed cum esset pontifex anni illius, prophetavit quod lesus moriturus erat pro ■ente, etc. ». II.a H.ae q. 173, a. 4. Hi sunt principales gradus prophetiae quoad extensionem obiecti cogniti. Insuper quoad significationem rei praenuntiatae, et ratione supernaturalitatis huiusce rei posset subdividi prophetia prout est de re esi ntialiter supernatural! (v. g. de Incarnatione Verbi, aut de Missione * Ita in ordine naturali, dum supra aliquem montem sumus, alius mons magis ele­ niis, ad quem procedimus, nobis apparet proximus, ex eo quod intervallum quoad mi:, particularia non < onsideranius. 2 S. THOMAN, Ila I I an q. 147, a. 2, ad 3. 106 De valore motivorum crcdibilitatis Spiritus Sancti), vel de futuro contingenti ordinis naturalis (v. g. de destructione lerosolymae). Ad futurum contingens infallibiliter cognoscendum sufficit lumen supernaturale quoad modum 1 ; si vero futurum sit supernaturale quoad substantiam, non cognoscitur formaliter qua tale nisi sub lumine supernatwali quoal substantiam, ut supra dictum est de revelatione. De facto autem magnae prophetiae Veteris et Novi Testamenti or­ dinatae sunt ad significationem rei essensialiter supernaturalis ; non solum enim erat; aliquod revelationis signum ad modum miraculi, sed ipsa mysteria revelata progressive manifestabant, annuntiabant futura beneficia supematuralia Dei, praesertim adventum Redemptoris. Haec significatio religiosa erat quid essentiale ac formale in illis, eique subordinabatur praedictio eventuum, sicus revelationis signum subordinatur mysteriis revelatis. Unde non mirum est si prophetiae non praebeant mathematicam determina­ tionem futuri contingentis, et semper quamdam obscuritatem contineant, versantur enim circa mysteria Dei, et non solum intellectum illuminant, sed cor alliciunt. 6) Quoad naturam futuri annuntiati, prout futurum est sive absolutum, sive conditionatum, prophetia subdividitur in prophetiam absolutam seu praescientiae, et prophetiam conditionalem seu commi­ nationis aut promissionis '. Prophetia praescientiae dicitur praecognitio futurorum eventuum, prout sunt in seipsis, et semper impletur. Prophetia vero commina­ tionis, non semper impletur, sed per eam praenuntiatur ordo causae ad effectum, qui quandoque ab aliis supervenientibus impeditur1*3. Sic lonas, missus a Deo, praedicavit Ninivitis : < Adhuc quadraginta dies et Ni·, nive subvertetur .·>4. Sed Ninivitae fecerunt poenitentiam dicentes : « Quis scit si con vertatur ct ignoscat Deus et revertatur a furore irae suae et non peribimus ? Et vidit Deus opera eorum, quia conversi sunt de via sua mala ; et misertus est Deus super malitiam, quam locutus fuerat ut faceret eis, et non fecit»5. Item Isaias praenuntiavi regi Ez.uchiae aegrotanti : » Dispone domui tuae, quia morieris tu et non vives. Et con vertit Ezechias faciem suam ad parietem, et oravit ad Dominum et dixit : Obsecri Domine, memento quaeso quomodo ambulaverim coram te in veritate, et in corde per lecto, et quod bonum est in oculis tuis fecerim. Et flevit Ezechias fletu magno. Et fa ctum est verbum Domini ad Isaiam, dicens : Vade et dic Ezechiae : Haec dicit Domi mis Deus David patris tui : Audivi orationem tuam, et vidi lacrymas tuas : ecce egi adiiciam super dies tuos quindecim annos, et de manu regis Assyriorum eruam te » Haec distinctio inter prophetiam praescientiae et prophetiam com­ minationis non inventa est ad explicationem prophetiarum, quae non adimplentur, sed Dominus ipse per prophetas explicat rationem huiu see prophetiae comminationis. Dicit enim leremiae (c. XVIII, 7) 1 Id est, sufficit lumen supernaturale quoad modum productionis suae, seu super naturale effective, ut miraculum ; sed reductive pertinet ad miracula quoad substantiam non enim idem est supernaturale quoad substantiam (ut gratia sanctificans) et mira culum quoad substantiam (ut glorificatio corporis). * Cf. S. Thomam, Il.a Il.ae q. 171, a. 6, ad 2 ; q. 174, a. t. — de Veritate, q. 12 I. ro in corp, et ad 7, 8, 9, ro, 13 art. 11, ad 2 — in leremiam, c. 18 — ii saiam, c. 34 medio; in Matth., c. 1. 3 Il.a Il.ae 174, r. —* Tonas, c. ΠΙ, 4. ’’Ibid.—Λ Isaias, c. XXXVIII, 2. De divisione prophetiae 107 Repente loquar adversus gentem et adversus regnum, ut eradicem destruam et disperdam illud ; si poenitentiam egerit gens illa a malo suo, quod locutus sum adversus eam, agam et ego poenitentiam uper malo, quod cogitavi ut facerem ei ». A priori etiam apparet convenientia huiusce prophetiae commi­ nationis, nam in illa manifestatur Misericordia Dei. Deus enim, ut . vertat peccatorem a peccato et a damnatione, ei annuntiat poenas. Item potest conditionaliter praenuntiare promissionem. Sed prophetia ■ onditionalis « denominatur magis a comminatione, quia Deus pronior ■ st ad relaxandam poenam, quam ad subtrahenda promissa benelicia» ‘. Propterea prophetiae promissionis adimplentur generaliter, et sub hoc aspectu pertinet ad prophetiam praescientiae. Obiectio : Prophetia comminationis, cum non adimpletur, est falsa : ergo prophetia non est infallibilis cognitio. Resp. S. Thomas : > nec prophetiae subest falsum, nani sensus prophetiae comminatvniis et. quod interiomm causarum dispositio sive naturalium, sive humanorum actuum, habet, ut talis eveniat » * sed mutari potest per poenitentiam haec dispositio. Quando prophetia iit cum iuramento, tunc est prophetia praescientiae1 *3, sicut di■ >iur in Ps. 109, 4 : « Juravit Dominus et non poenitebit eum » 4. E contra, ut notat S. Thomas (c. Gentes, ITI, 155) : - Quando fit prophetae rever.o secundum ordinent causarum ad effectum (prophetia comminationis), simul vel ■stea fit eidem revelatio de eventu futuri effectus, qualiter sit immutandus (prophe1 praescientiae), sicut Isaiae revelata fuit sanatio Ezechiae et fonae liberatio Nini tarum ». Unde prophetia comminationis mutatur tantum, quando merita mutantur ; ipletur in aliquo sensu (cf. c. Gentes, 1. III, Ibid.l. B. liatione modi cognitionis, prophetia subdividitur duplici­ ter, prout modus accipitur a) vel formaliter in ipsa cognitione, b) vel materialiter quoad statum prophetae. à) Formaliter, triplici modo fit prophetia : 1* per visionem 1 itellectnalem, 2° per visionem imaginariam, 30 per visionem sensibilem. Hoc explicavimus supra, c. IV, a. 3, in divisione Revelationis. Cl. II.am H.aeq. 174, 2 : Illa prophetia, in qua revelatur nude intelligibilis veritas est omnibus potior . . < ‘stenditur mens Prophetae sublimior, sicut in doctrina humana auditor ostenditur melioris intellectus, qui veritatem intelligibilem a magistro nude prolatam capere I itest, quam ille qui indiget sensibilibus exemplis ad hoc manuduci ». I nde in comu · ndationem prophetiae David, dicitur in II Reg., XXIII; » Mihi locutus est fortis I iael », et postea subdit : « sicut lux aurorae oriente sole mane absque nubibus rutilat ». Attamen quia nomen prophetiae sicut nomen fidei ·· importat quamdam obscuII item et remotionem ab intelligibili veritate; ideo magis, proprie dicuntur Prophe1 qui vident per imaginariam visionem : quamvis illa prophetia sit nobilior, quae ■ 1 per intellectualem visionem ; dummodo tamen sit eadem veritas utrobique reveI 1.1 . (Ibid., ad 3). 1 Il.a Il.ae q. 174 a. 1, ad 2. f Il.a Il.ae q. 171, a. 6, ad 2 et de Verit., q. 1 S. Thomas, in /·./>. ad Hebr., VII, 21. 4 Dicitur Deu·, poenitere metaphorice, in quantum ad modum poenitentis se haI 1, prout scii, inutnl uut'iiliam ; etsi non mutet consilium » 11.a Il.ae q. 171, a. 6, ad 2. io8 De valore motivorum credibilitatis Γ,Ϊ5Ϊό autem imaginaria est plus minusve perfecta, ut explicatur Il.a Il.ae q. 174,1 a. 3 : i° vel videtur et auditur aliquis loquens sub specie Dei 2° vel aliquis loquensl sub specie angeli, 30 vel aliquis loquens sub specie hominis, 4« vel audiuntur aut vi-1 dentur solum verba, 5° vel apparet solum signa symbolica, sicut septem spicae ple- j nae, significantes septem annos ubertatis (Gen., XI.I). Et tanto prophetia est altior, I quanto signa sunt magis expressa. (Cf. IT.am Il.ae 173, a. 2 ; 174, a. 1, ad 3). b) Materialiter, quoad statum prophetae, triplici modo iit prophetia: i° in vigilia, 2° in extasi vel raptu, 30 in somno. (Il.a Il.ae 174, i, 2, 3). luxta S. Thoniam Il.a Il.ae 174, 3 : » visio quae fit in vigilando pertinet ad altioreml gradum prophetiae (quam ea quae fit in somno) ; quia maior vis prophetici luminis esseI videtur, quae aliquem occupatum circa sensibilia in vigilando abstrahit ad superna-1 turalia, quam illa quae animam hominis abstractam a sensibilibus invenit in dormien-| do ». Unde perlecta prophetia non fit in somno. Extasis (dicit simpliciter excessum mentis, raptus super hoc addit quamdam vio-l lentiam ex parte modi operandi, non ex parte termini. (Il.a Il.ae 173, 2, ad 1). — Rap-1 tus mentis ad divina triplex est, scilicet per similitudines imaginarias, per effectus in-1 telligibiles, et per essentiam divinam. Primus tribuitur Petro et loanni Evangelistae secundum Adae et David ; tertius vero Paulo et Moisi (Il.a Il.ae 175, 3, ad 1). — Chri-1 stus autem plusquam propheta erat supra extasim et raptum, et absque extasi, vigilandd I et conversando, videbat semper essentiam divinam, secundum communem sententiam] theologorum (Ill.a q. 10). Sic sufficienter exponuntur divisiones prophetiae ex parte obiecti et ex parte modi cognitionis. Art. II. De Possibilitate Prophetiae. I. Deus potest homini communicare cognitionem propheticam. II. Solus Deus hoc facere potest. III. Solus Deus potest homini communicare certam cognitionem cogitationum cor· dis, quae pertinet reductive ad prophetiam. IV. Solvuntur obiectiones. § I. Deus potest homini communicare cognitionem propheti­ cam. Etenim Deus ea quae scit, potest revelare homini. Atqui in- fallibiliter cognoscit futura omnia contingentia et libera. Ergo potest communicare homini cognitionem futurorum contingentium. Maior supra probata est in quaestione de possibilitate revelatio-1 nis. Sola ratione demonstravimus possibilitatem revelationis veritatum) quae non sunt supernaturales quoad substantiam, nam sola rationed patet has veritates exprimi posse per conceptus nostros. Futurum au­ tem contingens excedit intellectum nostrum, non propter supernatu·^ ralitatem intrinsecam, ut mysterium Trinitatis, sed propter suam conJ tingentiam seu indcterminationem ; et post adimpletionem erit natu· De possibilitate prophetiae 109 i iliter et clare cognoscibile. Proinde sola ratione evidens est, quod I )eus potest illud futurum nobis annuntiare, ordinando conceptus notros ad talem eventum exprimendum, et infundendo lumen propheli um ut propheta infallibiliter indicet. Sufficit, ut supra diectum est, lumen supernaturale quoad modum, correspondens miraculo primi • idinis. Minor directe sequitur ex hoc quod Deus est causa universalisima omnium, agens per intellectum, proinde cum praecognitione om­ nium. Haec minor faciliter probatur etiam indirecte, per reductionem ad bsurdum. Si enim Deus non cognosceret ab aeterno infallibiliter om­ nia futura contingentia et libera, scientia eius non esset perfectissima, infinita, non mensuraretur aeternitate, sed esset progressiva, transiret , diss. VI, a. 4, § 1 confutatio Molinae et Suarezii. 4 Il.a Il.ae, q 1 1. .1 1, item in Tcrihermenias, 1. I, lect. 14. 112 De valore motivorum credibilitatis tia. Ergo solus Deus potest virtute propria dare homini cognitionem propheticam. Maior est definitio prophetiae superius explicata. Minor probatur ex hoc quod solus Deus est causa universalissima et aeterna, solus est perfecte immutabilis, supra successionem cogita­ tionum, unde « solus videt naturaliter omnia in sua aeterni.tate, quae cum sit simplex, toti tempori adest et ipsum concludit. Quilibet intel-, lectus creatus deficit ab aeternitate divina ... Est tempus in intellectu angeli secundum successionem in telligibilium conceptionum » *. Si vero profundius quaeritur : quare in sola Dei aeternitate futura contingentia sunt praesentia et determinata ? Respondetur cum S. Thoma : quia Deus « sua provi­ dentia omnibus modum imponit »1 23 . Futurum enim contingens liberum pendet aut a sola Dei libertate, ut miraculum, aut simul a libertate divina et a libertate humana.l Atqui solus Deus potest infallibiliter cognoscere futura quae pendent a sola sua liber-1 tate, nam solus illam naturaliter cognoscit. Item solus potest infallibiliter cognoscere! futura quae pendent a libertate humana, quia solus potest illam movere infallibiliter et libero fortiter et suaviter. Ordo enim agentium correspondet ordini finium, et Deus; est finis voluntatis nostrae (I.a q. 105, 4). Imo theologi docent : beati, qui vident immediate essentiam divinam, hoc ipso non cognoscunt decreta Dei libera quantum ad terminationem ad creaturas. Sed gau-l dent hac cognitione prout Deus vult illis futura libera manifestare s. Coniecturaliter tamen angeli cognoscunt plura futura contingentia in suis causis, sicut medicus praecognoscit sanitatem infirmi, sicut etiam quaedam futura libera coniecturaliter praevidemus ex consuetudinibus et complexionibus hominum, quibus inclinantur ad unum. Et Angeli boni aut mali tanto acutius praevident quam nos, quanto magis rerum causas et hominum inclinationes perfectius cognoscunt. Sed haec coniectura semper essentialiter differt ab infallibili cognitione prophetica, quae igitur a solo Deo communicari potest45 . 6 Deus vero potest dare homini hanc propheticam cognitionem per angelos ; tunc angelus est causa instrumentalis Dei, sicut ad miracu­ lum patrandum s. § HI. Solus Deus potest homini communicare cognitionem cer­ tam cogitationum cordium. — Haec cognitio sub nomine « discretio spirituum » ’ ponitur inter gratias gratis datas et reducitur ad prophe­ tiam late dictam 78 . « Cogitatio cordis, ait S. Thomas9 dupliciter potest cognosci. Uno modo in suo effectu, et sic non solum ab angelo sed etiam ab homine cognosci potest, et tanto subtilius, quanto effectus huiusmodi fuerit 1 I4 q. 57, a. 3, c. et ad 2. 8 S. Thomas, de Veritate., q. ; 8, a. 12. Utrum angeli cognoscant futura. 3 Billuart, de Deo, diss. IV, a. 10. 4 Quoad solutionem obiectionum contra hanc conclusionem. Cf. S. Thom., de Malo, q. 16, a. 7. Utrum daemones futura cognoscant. 5 IT.a II.ae q. 172, a. 2, ad 3. 6 I ad Cor., c. XII, 10. 7 I.a II.ae q. m, a 4. — Il.a II.ae q. 171, a. 3, ad 2. 8 I a q· 57. a. 4. De possi I >i I i t a t <·' pro i ihetiae 113 magis occultus. Cognoscitur enim cogitatio interdum non solum per actum exteriorem, sed etiam per immutationem vultus. Et etiam me­ dici aliquas affectiones animi per pulsum cognoscere possunt, et multo magis Angeli vel etiam daemones, quanto subtilius huiusmodi immuta­ tiones occultas corporales perpendunt ... « Alio modo possunt cognosci cogitationes, prout sunt in intellectu, et affectiones prout sunt in voluntate. Et sic solus Deus cogitationes « ordium et affectiones voluntatum cognoscere potest. Cuius ratio est, quia voluntas rationalis creaturae soli Deo subiacet ; et ipse solus iu eam perari potest, qui est principale eius obiectum, ut ultimus finis, et hoc magis infra patebit (1" 105, 4). Et ideo ea, quae ex voluntate sola de­ pendent, vel quae in voluntate sola sunt, soli Deo sunt nota. Manife­ stum est autem, quod ex sola voluntate dependet, quod aliquis actu aliqua consideret, quia, cum aliquis habet habitum scientiae, vel speies intelligibiles in eo existentes, utitur eis cum vult. Et ideo dicit Apostolus, I Cor., II, quod « quae sunt hominis nemo novit, nisi spiitus hominis, qui in ipso est», et apud lerem., XVII, « cor hominis est inscrutabile, quis cognoscet illud? Ego Dominus scrutans». Obiicitur : angelus naturaliter cognoscit intuitive per ideas sibi inditas non solum >rpora, sed animas, omnes partes corporales et spirituales universi ; ergo potest na­ turaliter non praevidere sed cognoscere secreta cordis nostri, quando iam existunt. Kespondet S. Thomas : * « motus liber voluntatis non habet dependentiam nec connexionem ad aliquam causam naturalem, sed solum ad causam divinam, quae in voluntate sola imprimere potest. Unde motus voluntatis et cordis cogitatio non potest cognosci in «liquibus similitudinibus rerum naturalium, sed solum in essentia divina, quae in vo­ luntatem imprimit). Id est, ut explicat loannes a S. Thoma in Iam 57, actus mere interni, qui a sola voluntate libera et a solo Deo dependent, nullamque connexionem habent cum causis naturalibus, soli volenti et soli Deo sunt nota, remanent abscon­ diti pro spiritibus creatis ; isti enim non habent vim naturalem intelligendi quodcumque intelligibile, sed tantum illud quod pertinet ad ordinem huius universi, ve tanquam pars illius, vel cum eo connexionem habens. Atqui actus liber mere internus non '■•rtinet ut pars ad ordinem universi, nec cum eo ullam connexionem habet. Ordo enim ni versi consistit in subordinatione et connexione causarum naturalium, qua inferiora |.er superiora reguntur. In hoc apparet excellentia vitae interioris nostrae, quae est dominium proprium Dei, supra ordinem universi, et obiectum specialis Providentiae, quasi universus spei.ilis (unum versus alia omnia, anima veisus Deum infinitum). Scribi potest perfecte historia alicuius civitatis sine mentione sanctissimae vitae interioris alicuius animae, fn hac civitate viventis, a solo Deo cognitae ; quid refert historia de vita interiori I incti loseph aut Sanctae Mariae Virginis ? Hoc est Dei dominium supra historiam, imo supra cognitionem naturalem angelorum: «Abscondit me Deus in tabernaculo .110; in die malorum protexit me in abscondito tabernaculi sui» Ps. 26, 5. § IV. Solvuntur obiectiones. Contra possibilitatem prophetiae cf. supra obiectiones contra posibilitatem revelationis. — Sed etiam argui potest contra supernaturalitatem prophetiae. 1 Do Vfifitdlc, q K, .i. 13. iÎAMMHKHfî.Auw ΑΚΜΗ, I it Hti'flaliont (vol. II). xi4 De valore motivorum credibilitatis i« obi. : Videtur quod prophetia sit naturalis, nani ut dicunt rationalistae Ewald et Reuss, qui iam aliquem gradum perfectionis attigerit, vivide concipit obiectum aspi-| rationum religiosarum suarum ac fratrum eius, et sic praevidet saltem confuse evolu­ tionem sensus religiosi. — Haec obiectio non est nova, fere iisdem terminis proponitur a S. Thoma H.a If.ae 172, 1 : «Videtur quod prophetia possit esse naturalis. Dicit enim Greg, in IV Dial., c. 26. quod «ipsa aliquando animarum vis sua subtilitate aliquid praevidet ». Et Augustinus dicit in XII Super Gcn. ad liti., c. 13 , quod «animae huma­ nae, secundum quod a sensibus corporis abstrahitur, competit futura praevidere ». Hoc autem pertinet ad prophetiam, ergo anima naturaliter potest assequi prophetiam ». Respondet S. Doctor : < anima, quando abstrahitur a corporalibus, aptior redditur ad percipiendum influxum spiritualium substantiarum, et etiam ad percipiendum sub­ tiles motus, qui ex impressionibus naturalium causarum in imaginatione humana re­ linquuntur», sic magis disponitur ad coniecturam de futuris contingentibus, sed ea non potest certo cognoscere nisi ex revelatione, non quandocumque ipsa vult, sed prout Deus vult. 2“ obi. : Attamen quidam naturaliter in dormiendo praevident quaedam futura ut notat Aristoteles in libr. De Divinitat. per Somn. c. 2. Respondet S. Thomas H.a II.ae 05, 6 : « Quandoque somnia sunt causa futurorum eventuum ; puta cum mens alicuius sollicita ex his. quae videt in somniis, inducitur ad aliquid faciendum vel vitandum ... — Quandoque ea occurrunt hominis phantasiae in dormiendo, circa quae eius cogitatio et effectio fuit immorata in vigilando ; et talis causa somniorum non est causa futurorum eventuum ; unde huiusmodi somnia per ac­ cidens se habent ad futuros eventus ; et si quandoque simul concurrant, erit causale. — Quandoque vero causa somniorum est interior dispositio corporis nostri et humorum . . . vel impressio corporum exteriorum v. g. aeris ... — Denique causa somniorum potest esse spiritualis causa exterior. Quandoque quidem proveniunt a Deo, qui ministerio an­ gelorum aliqua hominibus revelat in somniis, ut pluries dicitur in S. Scriptura ; quan­ doque vero operatione daemonum aliquae phantasiae dormientibus apparent, ex quibus quandoque aliqua futura revelant his, qui cum eis habent pacta illicita ». 3“ obi. '. Saltem ex praerequisitis ad prophetiam videtur quod sit naturalis. Nam id ad quod requiritur dispositio naturalis est naturale. Atqui ad prophetiam requiritur dispositio naturalis ; impeditur enim prophetia per vehementem passionem, et etiam per inordinatam occupationem rerum exteriorum. Unde et de liliis Prophetarum legitur in IV Re?., IV, quod «simul habitabant cum Eliseo », quasi solitariam vitam ducen­ tes, ne mundanis occupationibus impedirentur a dono prophetiae. Resp. : nulla qualitas naturalis sufficienter disponit ad prophetiam, attamen ali­ qua indispositio naturalis ut vehemens passio potest prophetiam impedire, «sed talem indispositionem naturalem removet virtus divina, quae est prophetiae causa » II.a II.ae 172, a. 3, ad 3. — Ibidem, art. 4, S. Thomas addit : « Prophetia potest esse sine charitate. quia datur ad utilitatem Ecclesiae et non directe ad hoc quod affectus ipsius Prophetae conjungatur Deo . . . Sed ad prophetiam requiritur remotio vehementis pas­ sionis aut inordinatae occupationis rerum exteriorum ». 4a obi. : Si donum prophetiae esset a solo Deo, non daretur nisi optimis viris. Atqui prophetia datur etiam malis, sicut manifeste legitur in Scriptura (Num. XXII, 8) de Balaam, cui dicitur Dominus esse locutus, licet esset propheta daemonum. Item le­ gitur apud Ioann., XI, 49 : « Caiphas, cum esset Pontifex anni illius, dixit eis : Vos ne­ scitis quidquam, nec cogitatis quia expedit vobis ut unus moriatur homo pro populo, et non tota gens pereat. Hoc autem a semetipso non dixit : sed cum esset Pontifex anni illius prophetavit, quod lesus moriturus erat pro gente ». De Disccrnibilitate prophetiae 115 ResponM S. Thomas: Donum prophetiae aliquando datur homini et propter tilitatem aliorum et propter propriae mentis illustrationem. Et hi sunt, in quorum iiimas sapientia divina per gratiam gratum facientem se transferens, amicos Dei et rophetas eos constituit ; quidam vero consequuntur donum Prophetiae solum ad utitatem aliorum, qui sunt quasi instrumenta divinae operationis. . . Dona divina ncn ■mper dantur optimis simpliciter, sed quandoque illis qui sunt optimi quantum ad ilis doni perceptionem. Et sic Deus donum prophetiae illis dat, quibus optimum iudicr.t lare....... *. Imo Deus utitur etiam malis ad utilitatem bonorum. Unde et per prophe­ tas daemonum aliqua vera praenuntiat : tum ut credibilior fiat veritas, quae etiam x adversariis testimonium habet : tum etiam quia, dum homines talibus credunt, per ■ orum dicta magis ad veritatem inducuntur. Unde etiam Sibyllae multa vera praedi­ xerunt de Christo »l. 5“ obi. : Sed, etiam iuxta Scripturam, aliqua prophetia fit a daemonibus. Legitur nim in III Re«.. XVIII, tg : » Congrega ad me universum Israel in monte Carmeli et Prophetas Uaal trecentos quinquaginta, prephetasque locorum quadringentos, qui conedunt de mensa lesabel ». Sed tales erant daemonum cultores. Ergo prophetia ncn ■st a solo Deo. Respondetur in II.a II.ae q. 172, a. 5 : « Quaedam cognoscunt daemones etiam sua naturali cognitione, quae sunt remota ab hominum cognitione, quae possunt hominibus revelare. Simpliciter autem et maxime remota sunt, quae solus Deus cognoscit. — Et leo prophetia proprie et simpliciter dicta, fit per solam divinam revelationem ; sed ipsa revelatio facta per daemones potest secundum quid dici prophetia. Unde illi, qui­ nis aliquid per daemones revelatur, non dicuntur in Scripturis prophetae simpliciter, ' d cum aliqua additione : puta prophetae /alsi, vel prophetae idolorum. Unde Ange­ linas XII i. super Genes, ad litt. cap. 10. dicit : ■ cum malus spiritus arripit hominem :n haec (scilicet visa), aut daemoniacos facit, aut arreptitios, aut falsos prophetas ». Art. III. De discernibilitate Prophetiae. I. Prophetia secundum se est naturaliter cognoscibilis cum certitudine. II. Multae prophetiae certissime discernibiles sunt a coniecturis hominum et a di■ i natione spirituum. III. Aliae prophetiae discernibiles sunt cum quadam certitudine morali ex cir­ cumstantiis moralibus. IV Solvuntur obiectiones. Status quaestionis. — Dissentiunt maxime in hac re catholici i t rationalistae. Iuxta Ecclesiam catholicam, secundum Cone. Vatie. (I)enz. 1790) « prophetiae sunt facta divina, quae, cum Dei infinitam .■ . Ill, 3-5 — Isa., XI, i — lerem., XXIII, 5; XXXIII, 14-18(— ■ cch., XXXIV, - | 2.|. «Ps., II, 7. — 1 Isa.. IX, 5. — 5 Isa.. IX, 6-7. — ° Isa., XI, 3-5. 1 Ι··“ . XI II, 1-4, LUI. —8 Isa.. LUI, ίο-n. » Cf. S I'miMAM, m /‘/iv.v Ansi., I. II, lect. 8. Ii8 De valore motivorum credibilitatis sio, produceretur ab ente per accidens, perfectum ab imperfecto, unitas effectus esset sine ratione essendi. — b) Ex principio per se uno non possunt a casu provenire multa per se et optime connexa, ut ex glande procedunt diversae partes quercus ; excluditur casus, seu accidentalis coniunctio plurium ex simplicitate termini a quo. — c) A fortiori, ex Principio per se uno non potest a casu procedere aliquid per se unum, ut ex facultate intellectiva intellectio, ex facultate visiva visio. Exclu­ ditur casus, seu accidentalis coniunctio plurium ex simplicitate ter­ mini a quo et termini ad quem ; et manifestissimum est, in hoc ultimo exemplo, quod facultas ordinatur ad actionem correlativam, potentia dicitur ad actum, omne agens agit propter finem. Hoc est principium finalitatis. — d) Similia quae fiunt semper aut frequenter non hunt a casu, alioquin eorum constantia esset sine ratione essendi. — e) Ca­ sus non potest esse causa prima ordinationis rerum, nam causa per accidens supponit causam per se, cui accidit ; alioquin ens per acci­ dens (v. g. medicus-musicus) esset prius quam ens per se, et ordo re­ rum proveniret a privatione ordinis, plus produceretur a minori. (Imo nihil est a casu respectu Dei, sed solum respectu ceterarum causarum. Cf. I.am q. 22, a. 2, ad 1). Haec diversa principia, quibus manifestatur, ordinem mundi non posse esse a casu, proportionaliter manifestant etiam discrimen inter adimpletionem verae prophetiae et adimpletionem fortuitam coniecturae naturalis. Etenim a) Multa non possunt concurrere a casu ad aliquid unum determinatum, secus unitas effectus esset sine ratione essendi. Atqui, in adimpletione plurium prophetiarum, multa concurrunt ad aliquid unum contingens determinate praedictum. Ergo haec adimpletio non est for­ tuita. — Exempli gratia : Christus annuntiavit passionem suam et re­ surrectionem, cum principalibus circumstantiis, cf. Marc., X, 33 : « Fi­ lius hominis tradetur principibus sacerdotum et scribis et senioribus, et damnabunt eum morte, et tradent eum Gentibus, et illudent ei, et conspuent eum et interficient eum, et tertia die resurget », Item prae­ dixit trinam negationem Petri, indefectibilitatem Ecclesiae, circum­ stantias excidii lerosolymae. Item prophetae V. T. annuntiaverunt di­ versas virtutes Messiae et principalia facta eius vitae. b) Ex uno principio non possunt a casu provenire multa per se et optime connexa. Atqui ex primitiva et simplici promissione Redem­ ptoris procedunt multa per se et optime connexa, id est series prophe­ tiarum messianicarum et tota religio iudaico-christiana, ut infra osten­ detur ; ergo iste processus non potest esse casualis, sed ordinatus est a Deo. c) Ex uno principio non potest a casu procedere unitas consum­ mationis et perfectionis innumerabilium animarum. Atqui, ut infra di­ cetur, ex primitiva promissione Redemptoris quae est initium omnium prophetiarum, procedit consummatio totius religionis iudaico-christianae, quae innumerabiles animas bonae voluntatis ad unum reducit in Chri­ sto. Ergo hic processus non est casualis sed a Deo ordinatus. df Similia quae sunt frequenter aut semper non possunt esse a casu. Atqui in diversis prophetiis V. T. annuntiatur semper similia, De disceruibilitatc prophetiae 119 praesertim Messias sen Christus ct opera eius. Ergo hae prophetiae non a casu. e) Tota religio iudaico-christiana non potest esse a casu, et prae­ ter intentionem Dei. Atqui tota religio iudaica se habet ut prophetiam < uius adimpletio invenitur in Christianismo Ergo adimpletio huiusce generalis prophetiae non est a casu. Imo nihil est a casu respectu Dei, sed solum respectu ceterarum causarum. Unde verae prophetiae plerumque certissime discernuntur a coniec1 uris quae fortuito adimplentur. B)— Quomodo discernitur prophetia a contectura, quae quadam necessitate naturali cerificatur. — Plures rationalistae dicunt : spes messianica naturaliter apparuit apud ludaeos, et quo­ dammodo creavit Messiam, nam universalis expectatio Messiae ita men­ tes calefecit, ut quando Christus apparuit, eius coaevi nomen et quali­ tates Messiae ei imposuerint. Ipse autem quasi inscius paulatim sibi persuasit esse Messiam, eiusque discipuli eisdem praeiudiciis imbuti, ■ mni arte ostendere conati sunt in vita lesu adimpletas fuisse pro­ phetias, quas messianicas vocabant. Ita Renan. Contra hoc quatuor sunt dicenda, ut perficiatur explicatio nostri argumenti. a) Sicut ordo mundi non potest provenire a caeca necessitate, quia perfectius produceretur ab imperfectiori, plus a minori, intelligibile ab mintelligibili ; ita etiam ordo prophetiarum ac earum adimpletio non potest esse a necessitate naturali, absque superiori ordinatione Provi dentiae divinae. b) Amplius, sub directione divina, ordo prophetiarum ac earum adimpletionum non est naturalis ; nam quod annuntiatur non est futu­ rum necessarium aut naturale in causis naturalibus determinatum, sed iuturum proprie continges et liberum imo frequenter dependens a liber­ tate plurium, qui non intendunt prophetiam adimplere, ut patet in crucifixione Christi. c) Imo futurum contingens annuntiatum quandoque est miraculum a sola libertate divina dependens, ut incarnatio Filii Dei, eius resurrectio, missio Spiritus Sancti, propagatio mirabilis Ecclesiae et eius indefectibilis duratio. Miraculum, autem, cum immediate dependeat a libertate divina, non potest provenire ex necessitate naturali, nec a casu ; et Pro­ videntia, quae se extendit non solum ad substantiam miraculi sed ad Dus circumstantias, non potest facere miraculum, quo per accidens verificaretur falsa prophetia ; nam invincibiliter haec prophetia admit­ teretur ut vera, et homines ab ipso Deo deciperentur. rf) Denique, ut infra dicetur, 1. II, sect. Ill, c. XII, spes messia­ nica non naturaliter apparuit apud ludaeos ; imo ludaei frequenter no­ lebant credere prophetis et prophetas occiderunt12. — Nec Apostoli et l ivangelistae conati sunt reducere facta historica ad sua praeiudicia, ad 1 Cf. J. Touzard, Comment utiliser l'argument prophétique (Paris Blond), p. 37-43. P. I.agrangi, Iteeue biblique, 1906, p. 551-555. 2 hu , VII (» .IV. , i· Is., XXVIII, 7-13 Mich., II I, 5-7 — 1er., XIX, 1 1 ; XX, h: XXVI XXIX 120 De valore motivorum credibilitatis ostendendum nempe in vita Christi adimpletas fuisse prophetias nam haec adimpletio est omnino historica, et non solum ab Evangelistis sed ab aliis historicis testificata est. Imo Apostoli durante passione et cru­ cifixione Christi, non intellexerunt haec omnia fieri « ut adimpleretur Scriptura » et tertia die nolebant credere Christum resurrexisse. Unde multae prophetiae certissime discernibiles sunt a conjecturis hominum et a divinationibus spirituum quae fortuito aut ’naturaliter verificantur. Haec certitudo roboratur ex consideratione Providen­ tiae divinae, quae non potest permittere, falsam prophetiam adimpleri in omnibus circumstantiis ex quibus invincibiliter iudicaretur vera pro­ phetia, in confirmationem revelationis facta. Hoc evenire nequit prae­ sertim, si haec revelatio proponitur ut credenda de necessitate ad salu­ tem, Deus enim non potest permittere homines invincibiliter decipi in his, quae sic manifestantur ut necessaria omnino ad salutem. § III. Quaedam prophetiae separating sumptae non discernuntur a coniecturis hominum vel a divinatione spirituum, nisi cum certi­ tudine morali. Haec moralis certitudo habetur ex consideratione diversarum cir­ cumstantiarum (quis, quid, ubi, quibus auxiliis, cur, quomodo, quando), sicut supra dictum est de discernibilitate quorumdam miraculorum tertii ordinis. Dicit S. Thomas Il.a II.ae 172, a. 5, ad 3 : «Aliquibus signis etiam exterioribus discerni potest prophetia daemonum a prophetia divina. Unde dicit Chrysostomus, super Matth. (hom. 19) quod « quidam pro­ phetant in spiritu diaboli, quales sunt divinatores; sed sic discernun­ tur, quoniam diabolus interdum verum dicit. Spiritus Sanctus nunquam interdum mentitur». Unde dicitur in Douter., c. XVIII : «Si tacita co­ gitatione responderit, quomodo possum intelligere verbum, quod Domi­ nus non est locutus ? hoc habebis signum : quod in nomine Domini pro­ pheta ille praedixerit, et non evenerit, hoc Dominus non est locutus ». Inspiciendum est igitur, utrum circumstantiae gravitatem, honesta­ tem, religionem prae se ferant, an e contra impietatem, curiositatem, nocumentum spirituale animae ‘. — Consideranda est etiam persona, quae futurum eventum annuntiat ; scimus Deum quamvis absolute lo­ quendo homine pravo uti possit in aliorum utilitatem, generatim ta­ men nonnisi bonos assumere ad prophetias proferendas. Ex pravitate quidem operantis non probatur directe falsitas prophetiae, at vehemens excitatur suspicio. Si e contra adsit vitae sanctitas, illico apparet abesse fraudem, et tuto opinari licet, prophetiam adimpletam ab ipso Deo pro­ cessisse ; nam malus, scilicet daemon, utitur malis. Hinc qui diabolicas divinationes proferunt, superbi sunt semetipsosque in spectaculum exhi­ bent. Cf. II Petri, c. II, de pseudoprophetarum poena pravisque moribus. Ex omnibus circumstantiis simul sumptis haberi potest certitudo saltem moralis de origine divina prophetiae adimpletae. 1 Quoad privatas revelationes et prophetias, saepe incertas, vide S. Ioannhm a Cruce, Subida dei Monte Çarntelo, I. II. c. 11, ι.|-,ο, I. Ili, c. 912. De discernibilitate prophetiae 121 § IV. Solvuntur obiectiones. i obi. : Prophetia non potest certo discerni a divinatione, nisi divinatio semper nnuntiet falsum. Atqui divinatio daemonum aliquando annuntiat verum, ut conce­ dunt theologi. Ergo prophetia non potest certo discerni a divinatione. Resp. : Prophetia potest certo discerni a divinatione etsi divinatio aliquando an­ nuntiet verum : nam saltem ex quibusdam circumstantiis apparet, hanc praedictio­ ni m non provenire a Deo ; et generaliter divinatio non est vera nisi secundum quid. I >icit enim S. Thomas Il.a II.ae q. 172, 6 : « Sicut se habet bonum in rebus, ita verum in ignitione : impossibile est autem, inveniri aliquid in rebus quod totaliter bono pri■' tur. Unde etiam impossibile est, esse aliquam cognitionem, quae totaliter sit falsa, bsque admixtione alicuius veritatis. Unde et Beda dicit, in Luc. XVII, quod «nulla Isa est doctrina, quae non aliquando aliqua vera falsis intermisceat». Unde et ipsa doctrina daemonum, qua suos prophetas instruunt, aliqua vera continet, per quae re­ pti bilis redditur. Sic enim intellectus ad falsum deducitur per apparentiam veritatis n ut voluntas ad malum per apparentiam bonitatis. Unde et Chysostcmus dicit, super Matth (hom. 19) : n concessum est diabolo interdum vera dicere, ut mendacium suum iara veritate commendet». — Itaque verbis extollit philanthropian contra charitati-rn Christianam, spiritum scientiftcum contra spiritum fidei, liberalium m centra obe■ lientiam Deo revelanti debitam, moderationem mere rationalem centra mortificationem ehristianam, etc. Item in divinationibus. 2» obi. : Sed prophetia divina non certo discernitur a coniectura vel divinatiene nisi semper adimpletur. Atqui quaedam prophetiae etiam divinae nen adimplentur, ' fatetur S. Scriptura, v. g. lonas missus a Deo praedicavit Ninivitis: « Adhuc qua­ draginta dies et Ninive subvertetur» (lonas, III, 4) et tamen non subversa est haec i i vitas. Item Isaias praenuntiavit mortem proximam Ezechiae aegrotantis et tamen natus est Ezechias (Isai., XXXVIII). Resp. : Prophetia, quae impletur, certo discerni potest a coniectura vel a divina1 ione, saltem ex circumstantiis in quibus profertur et impletur ut dictum est ; et tunc icatur prophetia praescientiae, quae est praedictio absoluta « futurorum eventuum prout sunt in seipsis » Il.a II.ae 174, 1. Sed, ut supra dictum est, in divisione prophetiae, datui etiam alia prophetia di­ vina, scilicet prophetia comminationis, qua conditional!ter «praenuntiatur ordo causae ■ 1 effectum, qui quandoque aliis supervenientibus impeditur» (ibid). Sic praenuntiatur, per modum comminationis, castigatio, ad avertendum peccatorem a peccato. Hoc modo, ait S. Th. (C. Gentes. III, 155), «praenuntiavit Isaias mortem futuram I zechiae, secundum ordinem dispositionis corporis et aliarum causarum inferiorum ad 1 tum effectum, et lonas subversionem Ninivae secundum exigentiam meritorum : uiiobique tamen aliter evenit secundum operationem Dei liberantis et sanantis. Sic uitur prophetica denuntiatio de futuris sufficiens est fidei argumentum, quia licet hciiiines de futuris praecognoscant, non tamen de futuris contingentibus est praecognitio 1 rnn certitudine, sicut est praecognitio prophetiae. Etsi enim aliquando fiat prophetae ii velatio secundum ordinem causarum ad aliquem effectum, simul tamen vel postea n idem revelatio de eventu futuri effectus qualiter sit immutandus: sicut Isaiae lev. lata fuit sanatio Ezechiae et lonae liberatio Ninivitarum ». Hcc autem fecit Dei s, m ipse dicit per prophetam : propter Ezechiae orationem et Ninivitarum poenitentiam. Unde saltem ι-x circumstantiis prophetia comminationis discernibilis est a piop' tia praescient nu· et etiam a coniectura aut a divinatione (cf. infra 1. II, sect. Ill, I XII, de propli' tll» un manicis ac de prophetiis ipsius Christi). 122 De valore motivorum credibilitatis Art. IV. De VI PROBATIVA PROPHETIAE. I. Doctrina Ecclesiae. II. Ratione demonstratur vis probativa prophetiae. III. Solvuntur obiectiones. § I. Doctrina Ecclesiae. — Iuxta Cone. Vatie. (Denz. 1790), ut su­ pra dictum est, prophetiae sunt facta divina, « quae ciim Dei infinitam scientiam luculenter commonstrent, divinae revalationis signa sunt certissima et omnium intelligentiae accommodata ». In hoc cap. Concilii non minus affirmatur vis probativa prophetiae, quam valor miraculi, quod « Dei omnipotentiam luculenter com­ monstrat ». Revera prophetia est quoddam miraculum ordinis intellec­ tualis, quamvis distinguatur a miraculo stricte dicto, quod pertinet ad ordinem sensibilem. Insuper declaratur, hanc vim probativam esse omnium intelli­ gentiae accommodatam,. De facto, frequenter Apostoli praesertim S. Matthaeus, arguerunt ex prophetiis V. T., ostendendo vitam et mor­ tem Christi praenuntiatas fuisse in V. T. V. g. Mattii., I, 22 : « Hoc autem totum factum est, ut adimpleretur quod dictum est a Domino per Prophetam dicentem : Ecce virgo in utero habebit, et pariet filium : et vocabunt eum Emmanuel». — VIII, 17: «Ut adimpleretur quod dictum est per Isaiam prophetam, dicentem : Ipse infirmitates nostras accepit, et aegrotationes no­ stras portavit ». — XII, 1H : «Ut adimpleretur : Ecce puer meus, quem elegi, dilectus meus . . . Ponam spiritum meum super eum et indicium gentibus nuntiabit . . . Arundinem quassatam non confringet, et linum fumigans non extinguet... Et in nomine eius Gentesj sperabunt». — XIII, 13: «In parabolis loquor eis... et adimpletur in eis prophetia^ Isaiae dicentis : Auditu audietis, et non intelligetis, et videntes videbitis, et non vi­ debitis». — XXI, 4 : « Hoc autem totum factum est, ut adimpleretur quod dictum est per Prophetam dicentem : Dicite filiae Sion : Ecce rex tuus venit tibi mansuetus, sedens super asinam, et pullum filium subiugalis». — XXVI, 5·' : « Hoc autem totum factum est, ut adimplerentur Scripturae prophetarum. Tunc discipuli omnes relicto eo fuge­ runt ». Ioan., XV, 25 : « Ut adimpleatur sermo. qu,i in lege eorum scriptus est ; quia odio habuerunt me gratis». — Matth., XXVII, 10 : Tunc impletum est quod dictum est per leremiam prophetam dicentem : Et acceperunt triginta argenteos ... et dederunt eos in agrum figuli, sicut constituit mihi Dominus». — Matth., XXVII, 35 : « Ut im-: pleretur quod dictum est per Prophetam dicentem : diviserunt sibi vestimenta mea, et super vestem meam miserunt sortem ». § II. Ratione demonstratur vis probativa prophetiae. Signum proprie divinum, quasi Dei sigillum proprium, certissime confirmat revelationem divinam propter quam fit. Atqui prophetia est signum proprie divinum prout a solo Deo procedere potest. Ergo pro­ phetia, facta in confirmationem revelationis, hanc certissime confirmat. Directe quidem prophetia luculenter commonstrat infinitam Dei De vi probativa prophetiae 123 scientiam, quae sola ad futura contingentia se extendit; sicut mira< ulum directe manifestat omnipotentiam divinam. Indirecte autem prophetia adimpleta, sicut miraculum sensibile, i ianifestat originem divinam revelationis, in cuius confirmationem pro­ ponitur. Secus enim Deus esset testis falsitatis, apponendo sum sigil­ lum ad confirmationem fictae revelationis ; v. g. : ex destructione lerosolymae a Christo praedicta, Christi praedicatio et missio divinitus confirmatur. Connexio autem inter prophetiam et revelationem confirmandam declaratur a propheta, vel explicite1, vel implicite; et frequenter haec ■ onnexio apparet ex natura rei praenuntiatae quando res ista intrinsece pertinet ad religionem revelatam, sicut dum praenuntiantur incarnatio I ilii Dei, eius passio et resurrectio, missio Spiritus Sancti, admirabilis propagatio et indefectibilitas Ecclesiae. Quandoque vero prophetia, sicut miraculum, est ad confirmationem sanctitatis alicuius servi Dei. Et illud praecise certissimum est, sed so­ lum illud, ad quod probandum prophetia aut miraculum ordinatur. § III. Solvuntur obiectiones. i° obi. : Prophetia nihil probat, si mali etiam possunt prophetizare. Atqui in Sciipluris legimus Balaam (Num. XXII) et Caipham (Ioan., XI, 49) prophetasse, licet terque malus esset. Item, apud Matth., VII. his, qui dixerant «Domine, nonne in no­ mine tuo prophetavimus?» respondetur: «nunquam novi vos»; novit autem DomiI is eos, qui sunt eius», ut dicitur II Tim., II. Ergo Prophetia non hahet vim probaII vam. Resp. : Mali nunquam possunt prophetizare aut miracula facere ad confirmationem ae malitiae aut falsae doctrinae, secus Deus esset testis falsitatis. Sed quandoque I ophetizant ad commendationem nominis Christi quod invocant, aut ad testificat >ncm sanctitatis alicuis servi Dei (Il.a II.ae 178, 2). Aliquando enim donum propheli.ie datur homini ad utilitatem Ecclesiae tantum, tunc potest existere sine caritate, quia in hoc casu non ordinatur ad hoc, quod effectus ipsius Prophetae conjungatur Deo, d solum ad utilitatem aliorum (Il.a II.ae 172, 4). Generaliter tamen Deus utitur bonis, sicut daemon utitur malis. Imo « ad propheii im requiritur maxima mentis elevatio ad spiritualium contemplationem ; quae quidem impeditur per vehementiam passionum, et per inordinatam occupationem rerum exte­ riorum » (ibid.). 2a obi. : Signum obscurum non est certissimum. Atqui prophetia, sicut fides, im­ portat quamdam obscuritatem, ut ait S. Thomas, Il.a II.ae 174, 2, ad 3. Ergo. Resp. : Prophetia importat quandam obscuritatem, propter remotionem a veritate 1111 eliigibili in intellectu divino existente, etiam quia prophetae futura tam clare et III lincte percepire non solent ac praesentia; imo quandoque in prophetia aliquod I h tum proximum proponitur ut figura alterius futuri remoti, v. g. destructio lerosoh mae ut figura finis mundi, nec clare distinguitur semper quid pertinet ad figuram, quid ad realitatem. Denique priores prophetiae sunt obscuriores, quia Deus paulatim * V. g. Matth., XII, 39: «Generatio mala et adultera signum quaerit; et signum liou dabitur ei, nisi signum lonae Prophetae. Sicut énim fuit lonas in ventre ceti tri­ bu diebus et tribus noctibus, sic erit Filius hominis in corde terrae, tribus diebus et Ii ibus noctibus ». 124 De valore motivorum credibilitatis solum revelavit mysterium messianicum (II.a Il.ae 174, fi) : insuper alius Ions obscuri­ tatis oritur ex lingua qua usi sunt prophetae, et ex circumstantiis in quibus scripse­ runt, quia haec nobis imperfecte nota sunt. Attamen -prophetia remanet certissimum signum revelationis, prout annuntiat futu­ rum contingens complexum, cum suis circumstantiis ; a fortiori si praedicit miraculunl futurum, a sola libertate divina dependens, ut prophetiae messianicae, quae annuntiant miracula vitae Messiae, item prophetiae Christi de cius resurrectione, aut de propa­ gatione et indefectibilitate Ecclesiae. — Praeterea fortius argumentum conficitur ex omnibus prophetiis simul sumptis sicut ad agnoscendam similitudinem inter horni·· nem et eius effigiem, melium est considerare totam effigiem, quam solum pauca li­ neamenta, vel sicut ad habendum plenum sensum alicuius libri, oportet omnes eius partes perlegere et meditari. Sic terminatur examen valoris motivorum credibilitatis, religioni extrinsecorum. Notandum est quod, etsi miraculum et prophetia sint quid extrinsecum religioni revelatae, ad modum signi concomitantis et confirmantis, attamen multae prophetiae pertinent intrinsece ad reli­ gionem Christianam, prout annuntiant ipsum Christum, eius incarna­ tionem, passionem, resurrectionem, indefectibilitatem Ecclesiae. Item quaedam miracula ut Christi resurrectio, ascensio, intrinsece ad reli­ gionem pertinent, et non solum extrinsece ut sanatio caeci nati. Sic melius apparet harmonia omnium credibilitatis motivorum, sive sint nobis interna (mirabilis satisfactio omnium aspirationum cordis humani, sive nobis externa et religioni intrinseca (mirabilis vita Christi et Ecclesiae), vel religioni extrinseca (miracula et prophetiae). Maiora sunt quae simul sunt, ut Christi resurrectio, mysterium fidei, mira­ culum, adimpletio prophetiarum et pignus gloriae futurae Nunc autem, in libro II, agendum est de existentia divinae Reve­ lationis, prout constat ex Christi testimonio, historice confirmato di­ versis credibilitatis motivis. * Cfr. supra, caput XVI11, de subordinatione motivorum credibilitatis et de uni· tate Apologeticae. LIBER SECUNDUS De existentia revelationis INTRODUCTIO I. De Methodo ac divisione huiusce partis Apologeticae. Art. unicus. • . II. De Auctoritate historica quatuor Evangeliorum. Art. i. Status quaestionis: Sententiae adversariorum. Art. 2. De genuinitate ac integritate Evangeliorum. Art. 3. De evangeliorum historicitate. i CAPUT I. DE METHODO AC DIVISIONE HUIUSCE PARTIS APOLOGETICAE. Art. unicus I. Duae methodi propositate : progressiva et regressiva. II. De valore methodi regressivae. III. Unio utriusque methodi. § I. Duae methodi propositae : progressiva et regressiva. Inter hodiernas religiones, scii. Christianismum, Islamismum, Buddhismum, maxime eminet, ut omnes fatentur, Christianismus. Unde, quaedan revelatio sit, in ipso prius quaerenda est. — Sed Christia­ nismus tria veluti stadia historice complectitur: religionem primaevam, 1 ligionem mosaicam, et religionem Christianam proprie dictam. Unde .id agnoscendam divinam originem Christianismi, uti possumus duplici methodo, vel progressiva vel regressiva, incipiendo nempe vel a consi­ ti ratione religionis primaevae, vel e contra ab examine Christianismi, in nunc proponitur ab Ecclesia catholica. .-1. Usque ad XIX saeculum, plerique auctores utebantur methodo progressiva, probando successive et separatim originem divinam 1’ reli Ionis primaevae, 2 religionis mosaicae, miraculis Moysis et prophe1 num confirmatae. j’ denique religionis Christi et Ecclesiae catholicae. 126 De Existentia Revelationis Ita etiam recenter procedit Ottiger. — Sed iuxta hanc methodum trac· tatus in immensum crescit, vel innumerae difficultates, ab adversariis propositae contra V. Testamentum, insufficienter solvuntur. Melius ha» quaestiones criticae a commentatoribus S. Scripturae examinantur. B. Unde saeculo XIX multi apologetae, non immerito, methodo regressiva utuntur : incipiunt ab examine religionis Christi, quia nobis magis nota est; itaque testimonia primitiva et documenta Veteris Testa menti illustrantur lumine Novi Testamenti, per adimpletionem prophe tiarum. Sed hi recentiores inter se dividuntur : a) Plures, ut Brugère, intendunt probare originem divinam re ligionis Christi independenter a consideratione vitae Ecclesiae catholicae ut nunc est ; unde prius instituunt demonstrationem Christianam de di vinitate Christianismi, et postea demonstrationem catholicam de lega tione divina Ecclesiae Romanae. b) Alii autem, ut P. Lacordaire1, Card. Dechamps12, recentius Didiot34 , 'prius considerant ipsam Ecclesiam vivam et in eius notis in veniunt, ut dicit Cone. Vatie. « Magnum et perpetuum motivum cre dibilitatis et divinae suae legationis testimonium irrefragabile. Quo fit ■ ut ipsa veluti signum levatum in nationes (Is. XI, 12) et ad se invitet ■ qui nondum crediderunt et filios suos certiores faciat, firmissimo niti fundamento fidem, quam profitentur» (Denz., 1794). Postea hi apolo getae ex testimonio Ecclesiae firmiori luce illustrant omnes reliqua s partes historicas Apologeticae, scii, circa lesu Christi vitam, doctrinam ■ miracula et circa messianicas prophetias. Denique accipiunt a testimonio Christi principalem probationem originis divinae religionis mosaicae et religionis primaevae. Haec est proprie methodus regressiva, quae vocanj potest analytica et ascendens, quia incipit a facto complexo vitae Ec i lesiae, et ascendit ad principia huiusce vitae ; dum e contra opposita methodus est synthetica et descendens. § II. De Valore methodi regressivae. 11;ι<·<· methodus .1. quoad plura convenit, B. dummodo non exclu sive proponatur. A. Quoad plura convenit. — i’ Facilior est prout a notioribus nunc existentibus procedit. Itaque magis movet animas ad fidem, et maxime utilis est in praedicatione apologetica, ut patet in Conferentiis P. La cordaire. 2’ Brevior est et quodammodo firmior, prout solutio quaestionum historicarum et criticarum de originibus Christianismi valde corrobo ratur per traditionem Ecclesiae ‘. 1 P. Lacordaire O. P., Conférences, t. I, p. 201 et seqq., edit, in 8°. 2 Card. Dechamps, Lu démonstration de la toi ou Entretiens sur la demonstration ca tholique de la révélation chrétienne. (Euvies complètes, t. I). 8 Didiot, Logique surnaturelle objective, n. 317. 4 Cf. P. Gardeil, O. P., La Réforme de la théologie catholique lldée d‘ une métodt régressive}. Revue Thomiste, Mars 1003, p. il‘: La lumière fournie parle documen isolé de la Tradition n'est rien moins qu’adéquate pour éclairer tout ce qui se remua 1 de pensées dans la conscience des origines chrétiennes. Que de choses ont influencé 1 développement postérieur, qui n'ont jamais été enregistrées ? et parmi ces dernière: combien nous sont parvenues dims un état qui les rende acceptable pour Γ historié De methodo hujusce partis Apologeticae 127 3’ Hic modus procedendi quodammodo conformis est methodo gene­ ndi theologiae fundamentalis, etiam quoad eius partem apologeticam, quae, ut supra dictum est1, procedit sub directione fidei et doctrinae licclesiae. 40 Corrigii immoderatam distinctionem inter demonstrationem chritianam et demonstrationem catholicam. Haec enim distinctio est ad ho­ minem contra protestantes: sed perse loquendo demonstratio Christiana non potest esse perfecta, quin arguat ex mirabili vita religionis chri1 ianae, quae nihil aliud est quam vita ipsius Ecclesiae catholicae suis notis manifestata. Perfectio enim Christianismi non debet manifestari, ut faciunt protestantes, indipendenter a perfectione verae Ecclesiae 1 hristi. Et plures apologetae catholici praedictam distinctionem exag­ érantes, fere exclusive consideraverunt, in demonstratione Christiana, motiva credibihtatis religioni extrinseca (miracula et prophetias) ; proinde protestantes praesertim liberales dixerunt : haec Apologetica catholica est nimis extrinseca, peccat per « extrinsecismum». Sic ni­ mis per accidens procedentes, hi apologetae, dum volunt quibusdam exigentiis protestantium melius satisfacere, aliis eorumdem desideriis minus respondent. 5° Conformis est insuper Concilio Vaticano, prout Concilium tracfando de Revelatione et de Fide ait in textu iam citato : «Ut autem offi< io veram fidem amplectendi in eaque constanter perseverandi satisfacere possemus, Deus per Filium suum unigenitum Ecclesiam instituit, suaeque institutionis manifestis notis instruxit, ut ea tanquam custos et maistra verbi revelati ab omnibus posset agnosci. Ad solam enim ca­ tholicam Ecclesiam ea pertinent omnia, quae ad evidentem fidei chriI ianae credibilitatem tam multa et mira divinitus sunt disposita. Quin < tiana Ecclesia, per se ipsa, ob suam nempe admirabilem propa.itionem, eximiam sanctitatem, et inexhaustam in omnibus bonis fe■ unditatem, ob catholicam unitatem, invictamque stabilitatem magnum quoddam et perpetuum est motivum credibilitatis et divinae suae ,leationis testimonium irrefragabile ». Postea Concilium, sess. IV, instituit aliam Constitutionem dogma­ ti-am : de Ecclesia Christi, in qua agit de constitutione intima Eccle• iae ac de primatu Romani Pontificis. — Unde secundum ordinem Cone. \raticani, melius videtur conficere unam demonstrationem chriI iano-catholicam, in qua tota Apologetica absolvitur. Postea remanet tractus proprie theologicus de constitutione intima Ecclesiae, in quo arguendum est ex fide, et non solum ex ratione sub directione fidei ut in Apologetica. 6° Denique non novus sed traditionalis est hic modus procedendi in Apologetica, cum distinctio inter demonstationem Christianam et 1 1 nique ?... La documentation historique et critique peut bien nous donner des essais • I· roquis, des hypothèses sur la manière dont les choses ont pu se passer, du vrai <··, positions: Melior est conditio possidentis ». 1 Prolegomena. < II, a i, tj IIJ ; — a. II ; — c. III. 128 De Existentia Revelationis demonstrationem catholicam apparuerit solum, post protestantismum. Antiqui apologetae semper indicarunt in defensione divinitatis Chri­ stianismi motivum credibilitatis ex vita Ecclesiae desumptum ‘. B. Non exclusive proponenda est haec methodus regressi va. — i° Nam Cone. Vatie, affirmat valorem miraculorum et prophetiarum Moysis et Christi, antequam de notis Ecclesiae loquatur ; nec dicit mirabilem vitam Ecclesiae esse principale credibilitatis motiviim -. — Insuper Bautain debuit subscribere huic propositioni : Probatio ex miraculis lesu Christi desumpta, sensibilis et percellens pro testibus ocularibus, vim suam et fulgorem nequaquam amisit quoad generationes subséquentes. Invenimus hanc probationem omni cum certitudine in authenticitate Novi Testamenti, in traditione orali et scripta omnium Christianorum ». Denz., 1624. 2° Leo XIII in Encycl. « Providentissimus » n. 19, ostendit aucto· ritatem integram S. Scripturae non validissime cognosci absque vivo magistero Ecclesiae ; quae « per se ipsa... : magnum quoddam et per­ petuum est motivum credibilitatis » (Con. Vatie.). Sed addit : Quo niam vero divinum et infallibile magisterium Ecclesiae, in auctoriate etiam sacrae Scripturae consistit, huius propterea fides saltem humana asserenda in primis vindicandaque est » Unde prius arguendum est apo logetice ex auctoritate historica Evangeliorum. 30 Denique magis naturale est exponere historicum testimonium Christi de sua divina legatione, de mysteriis credendis, de praeceptis ser vandis, de institutione Ecclesiae, antequam considerentur motiva credi bilitatis, quae hoc testimonium confirmant, et speciatim Ecclesiae vita cum suis notis. Confirmatio enim convenienter proponitur pos testi monium confirmandum. § III. Unio utriusque methodi. — Melius videtur unire regressivan methodum cum progressiva, sicut unitur in pluribus scientiis methodus analytica seu ascendes cum synthetica seu descendente ; ita in cogni tione vulgari simul proceditur, ex factis experientiae et ex principiis ab omnibus notis, ad ea quae sunt difficilius cognoscibilia. — Unde prius exponendum est historice testimonium Christi de sua divina mis sione, quod notius est quam testimonium Moysis et prophetarum, e fundamentalius ac vividius quam Conciliorum declarationes, — postea tradenda sunt motiva credibilitatis nobis notiora, scii, ea quae perma nent in mirabili vita et doctrina Ecclesiae, sic disponitor homo non dum credens ad considerationem praeteritorum miraculorum et prophe tiarum. Propterea haec secunda pars Apologeticae sic recte dividitur: Introductio, de Auctoritate historica Evangeliorum. 1“ sectio : Testimonium Christi de sua divina legatione, de credendi mysteriis et praeceptis, de institutione Ecclesiae. 1 P. de Groot, O. P. de Ecclesia, q. 1, a. IV citat de hac re S. Irenaeum (sldwi sus Haercses}, Oiiginem (Contra Celsum, Praef. n. 3), S. Augustinum (De utilitate cn ciendi}, S. Thomam (C. (jentes, I. 1, c. 6, 1. IV, c. .35), Savonarola (Triumphus Crucis et inter modernos, Lacordaire et Dechamps. 2 Cl. Vacant, Eludes sur le Cone. Vat., t. H, p. 161 . . . (L' Apologétique et le Coni du Vat.). De methodo bnjuscc partis Apologeticae 129 ' A. Confirmatur testimonium Christi motivis nobis internis, I ex mirabili expletione aspirationum humanarum. sectio. p confirmatur testimonium Christi sublimitate eius doctrinae, [ ac mirabili vita Ecclesiae. ' sectio : confirmatur testimonium Christi miraculis ac prophetiis eius, necnon prophetiis V. Testamenti. A. comparatur Christianismus cum religione mosaica, cuius divina origo defenditur. B. comparatur verus Christianismus cum aliis religionibus. Î onclusio : de necessitate amplectendi religionem catholicam. Gahmiüoii ................. . l>f Ιίηί,ι·ιΙίιιη/ (vol. If). CAPUT II. DE AUCTORITATE HISTORICA QUATUOR EVANGELIORUM. Art. i. Status quaestionis. Methodus, Sententiae adversariorum. Art. 2. De genuinitate ac integritate Evangeliorum. Art. 3. De eorum historicitate. Art. i. Status quaestionis. Fontes in quibus continentur existentia, vita atque doctrina Chri­ sti nec non plura ad tempora Christi et auroram Christianismi perti­ nentia, sunt ethnici, iudaici et christiani1. Ultimi sunt principales, qua propter de prioribus nonnisi pauca et quidem cum limitatione ad dua priora saecula. Testimonia Ethnica : Ista testimonia pauciora sunt. Immerito autem adversarii ex si­ lentio relativo horum fontium contra historicam Christi existentiam obiciunt. Palestina enim pro arcta relatione a Romanis et Graecis nimis remota fuit : nec etiam apud Romanos historia completa pro­ vinciae Syriae existebat. Insuper vita, dicta et facta Christi a mente pagana valde aliena fuerunt, dum pro Romanis Christus nonnisi unus ex multis tamquam concitatoribus condemnatis fuit ; denique ludaei, cum quibus ab initio Christiani saepius confundebantur, apud illos, parvae tantum attentionis digni erant. Tacente primo saeculo, in saeculo secundo Plinius secundus minor (circa a. 112) imperatorem Traianum interrogat, quomodo contra Chri­ stianos in sua provincia agendum esset. Adfirmabant autem (Christiani) hanc fuisse summam vel culpae suae vel erro­ ris, quod essent soliti stato die ante lucem convenire carmenque Christo quasi deo dicere secum invicem, seque sacramento non in scelus aliquod obstringere, sed ne furta, ne latrocinia, ne adulteria committerent, ne fidem fallerent, ne depositum appellati ab­ negarent ». (Epist. X, 96). Tacitus ante a. 117 scripsit de Nerone 1 umore indicato tamquam auctore incendii urbis Romae. 1 Cf. L. De Grandmaison S. Jisus Christ, I, Paris 1931, p. 6 ss. : G. Rtcioni, Vita di Gesù Ch 1 isto, Milano 1911, p 101 ss. De Auctoritate historien Evangeliorum 131 Abolendo rumori Nero subdidit reos et quaesitissimis poenis affecit, quod per H. i' itia invisos vulgus Chrestianos (alii : Christianos) appellabat. Auctor nominis eius, < Io"'tus, Tiberio imperitante per procuratorem Pontium Pilatum supplicio affectus ii ; repressaque in praesens exitiabilis superstitio rursum erumpebat, non modo per ■udaeaaa, originem eius mali, sed per urbem etiam, quo cuncta undique atrocia aut pudenda confluunt celebranturque. Igitur primum correpti, qui fatebantur, deinde Indicio •eorum multitudo ingens haud proinde in crimine incendii, quam odio humani peneris convicti sunt. Et pereuntibus addita ludibria, ut ferarum tergis contecti la­ in u canum interirent, aut crucibus affixi, aut flammandi, atque ubi defecisset dies; Mu usual nocturni luminis urerentur. . . Hortos suos ei spectaculo Nero obtulerat, et < ii< ense ludicrum edebat, habitu aurigae permixtus plebi vel curriculo insistens. Unde i|n inquam adversus sontes et novissima exempla meritos, miseratio oriebatur tanquam li ai utilitate publica, sed in saevitiam unius absumerentur ». (An:iales XV, 44). Suetonius circa a. 120 eandem persecutionem ac Tacitus referens ait : I ■ «... Afficti suppliciis Christiani, genus hominum superstitionis novae et malefi(Nero, 16). Alio loco dicit : ludaeos impulsore Chresto *, assidue tumultuantes (Claudius) Roma expulit ». [(( Inuiius, 25). Eusebius {Hist, eccl., IV, 9) epistolam Hadriani ad Municium Fun­ danum, proconsolem Asiae refert, in qua imperator circa a. 125 de inudo procedendi in indicio contra Christianos regulas statuit. Item Christus et Christiani fortuito nominantur in quadam epistola eiusdem Imperatoris circa a, 133 ad consolem Servianum. (Flavius Vopiscus, I, ' tedrigae tyrannorum, 8 in Script. Hist. Aug.). Plura sarcastica a quodam Semita hellénisante circa Christum et < In istianos prolata sunt, praesertim in Peregrino 11 ; 13, circa a. 170, libi primus legislator Christianorum sophista et magus dicitur, crucilixns in Palestina. Epistula Mara bara Sarapion, Syri ad filium Sera­ pion (ed. Cureton, London 1855) memorat « Regem sapientem » lu­ ll .in num, qui propter eius occisionem distructione capitalis, morte, exilio atque dispersione puniti sunt, dum Ille per leges quas condi­ dit vivit. Ignoratur autem, cuiusnam religionis fuerit auctor epistulin quo ex fonte talem notitiam hauserit, atque quo tempore prae­ ii·. i· post. a. 70 et ante ultima decennia saeculi II scripserit. t estimonia ludaica : I lavius losephus, historicus ludaicus, versus a. 94 Antiq. lud. jiiil.nn fecit, in quibus habetur famosum testimonium de Christo. Io etiam tempore fuit lesus, vir sapiens, si tamen virum eum appellare fas M| l uit enim mirabilium operum effector, magister hominum qui verum cum volup- 1 Chrestus » sine serio dubio hic pro Christo stat ; eodem modo et Christiani Mue Ium Tertullianum l.l/u/ , j) a paganis Chrestiani vocantur, sicut a Tacito in Mkt ! itato fuisse vulrlui lumultus secundum Suetonium exortus esse videtur ex Miuiovcrsiis intei linia.......... Christianos praecipue e ludaismo conversos de qualiM|< 1 hristi, quem mu I...... . eo tempore Romae vixisse putat. i32 De Existentia Revelationis tate accipiunt ; multosque ludaeos, multos item gentiles ad se pellexit. Hic erat Chris stus. Quem cum Pilatus ab hominum nostrorum primis delatum, crucis supplicie addixisset, eum tamen amare non desierunt qui primum amaverant. Apparuit enimt eis tertio die redivivus, divinis vatibus et haec et mille alia de eo miranda effatisl Atque ab eo denominata Christianorum natio durat usque ad hunc diem. (AvtiM XVIII, 3, 3). Disputatur autem de authenticitate « testimoni Flaviani », et ge-4 nuinitatis aut interpolationis defensores tum inter catholicos tum in­ ter acatholicos aeque inveniuntur *. Scripta Talmudica : E collectionibus et additionibus « Traditionum » (Mishna et com4 mentarium eius) exortum est Talmud, post traditionem securam ora­ lem demum saeculo V et VII scriptis fixum. Multa in ipso contenta ad tempora Christi redeunt, et ad ipsum quae pertinent, postea in Toledoth Jeschu separatim collecta sunt. Quae cum contradictoria, cal lumniosa, phantastica, sarcastica sint, ita ut a ludaeis ipsis probis efl eruditis spernantur, valorem historicum non praebent, sed saltem Christi existentiam historicam ostendunt ’. Testimonia Christiana : Praeter canonem librorum sacrorum Novi Testamenti iam a sae­ culo II multa relate ad Christum scripta sunt : Quaedam in forma analoga Novi Testamenti ut Evangelia, Acta, Litterae, Apocalypses ex devotione aut tendentia pluries haeretica exorta, quae apocrypha nuncupantur. Alia in forma documenti ecclesiastici ut constitutiones! Canones, Didascalia, quae pseudo-epigrapha vocantur. Demum plura sic appellata « Dicta Christi »; quae inveniuntur apud Patres vel in condicibus particularibus Novi Testamenti: agrapha, vel in papirisl Logia, quae in generali a libris canonicis, apocryphis etc. dependent^ Cum autem communiter aut valore historico pro Christi vita destituta sint, aut de eorum indipendentia a libris Novi Testamenti vel a tra­ ditione a qua scripta Novi Testamenti exorta sunt, saltem dubitari possit, unum alterumvé speciale effatum probabilis valoris vix ut aa gumentum separatum pro historia Christi adhiberi potest. Principales fontes, ex quibus cognoscuntur doctrina et historia Christi, sunt libri Novi testamenti, inter quos praecipui sunt quatuol Evangelia. Et ad existentiam revelationis Christianae probandam, suf­ ficit Evangeliorum historicam auctoritatem vindicare. Insuper adversarii non amplius negant hodie historicitatem principalium S. Pauli Epi­ stolarum : I ad Thess., ad Galat., Corinth. Rom., Pilipp. ; et plures 1 Cf. G. Ricciotti, Flavio Giuseppe, tradotto e commentato, Vol. I. App. II te­ stimonium Flavianum », pp. 173-185. Sicut sententiam interpolationis ita et sententia!· genuitatis tamquam possibilem auctor admittit ; immo hanc magis probabilem iu· li eat. De authenticitate passuum de loanne Baptista eiusque morte (Antiq., XVIIu 5, 2) atque de lacobo, «fratre lesu qui dicitur Christus», dubium serium non exist it 2 - Probants contre Γ hypothèse extravagante d'un mythe Au Christ (caron nd hait pas, on ne défigure pas, on ne poursuit pas de parti pris un être légendaire), ■ par ailleurs indispensables à l’intelligence du message de lésus, les autres document! d’origine juive n’ont aucun droit à figurer parmi les sources de sa vie ». !.. De Grani· maison, op. cil., p. 8. De Auctoritate historica Evangeliorum 133 inter rationalistas. ut Harnack et Jülicher, agnoscunt has epistolas scriptas fuisse ab anno 49-59 vel 53-64. Quoad Evangelia, hic non quaerimus an sint libri a Deo inspirati, an in authenticum sacrorum librorum canonem recepti fuerint, an veram doctrinam contineant; sed an sint libri historice veridici, quoad exte­ riora facta in illis narrata. — Ad hoc autem determinandum, sciendum < st : i° an sint genuini seu authentici, id est scripti ab iis auctoribus quibus tribuuntur ; 20 an sint integri, scii, non adulterati a posterio­ ribus ; 30 an sint historice veridici quoad narrationem factorum, scii, an evangelistae nec decepti nec deceptores fuerint. Nolumus longe hanc quaestionem tractare, quia melius exponitur .1 commentatoribus Sacrae Scripturae, in Introductione speciali Novi Ί estamenti4 Recolligenda sunt solum principalia argumenta. § I. Methodus. — Genuinitas, integritas et historicitas alicuius libri probari potest, vel argumentis extrinsecis, id est, testimoniis scrip­ torum eiusdem aut posterioris temporis, vel argumentis intrinsecis, scii, ex ipso libro desumptis, ex modo scribendi aut ex rebus narratis. d) A rgumenta extrinseca certitudinem historicam praebere possunt de authenticitate alicuius libri, dummodo constet, testes citatos fuisse idoneos,et eorum testimonium adulteratum non esse. b) Argumenta intrinseca manifestant quandoque talem auctorem non potuisse talem librum scribere v, g. quia hic modus scribendi pertinet ad posteriorem aetatem. Sed notae internae non sufficiunt ad determinandum positive auctorem et exactum tempus compositionis alicuius libri, non praebent generaliter nisi probabilitatem, ideoque sunt solum confirmationes probationum externarum. c) Frequenter rationalistae exaggerant valorem methodi internae et externam despiciunt. In applicatione autem methodi internae, saepe praeiudicia et passiones influunt ; praesertim ad determinandum obiectum essentiale alicuius libri. V. g. iuxta Hamack, essentia Christia­ nismi est conceptio Dei ut Patris omnium hominum ; iuxta Loisy, es­ sentia Evangelii est praedicatio de regno Dei caelesti una cum fine mundi iamiam adventuro. Postea arbitrio explicatur, ex hac idea ge­ nerali praeconcepta, compositio Evangeliorum ; ita Loisy excludit a primitivo Evangelio quae dicuntur in Evangeliis synopticis et in Ev. see. loannem de institutione Ecclesiae, quia, iuxta ipsum, Cristus an­ nuntiabat proximum finem mundi, et non intendebat Ecclesiam insti­ tuere. Insuper methodo interna non satis cognoscitur «mentalitas» .1 uctoris, ad determinandum quid, pertinet aut non ad integritatem libri. I nde non mirum est quod hypercritici, qui quasi exclusive hac methodo 1 tuntur, ad contradictorias conclusiones perveniant ; saepius assumunt ut certum quod est solum leviter probabile ; imo volunt pervenire ad cognitionem maxime scientificam per viam quae ducit solum ad pro* Cf. M. Lepin, Dictionnaire Apologétique, art. Evangiles, t. J, c. 1598-1750. — 1 ornely, Introd. spec. in l.N. T. — A. Durand, S. J., Diet. Apol., art. Critique bi/ /ne, t 1, c 761 819. M. Jacquier, Histoire des livres du N. T., 1905. — Inter protestantes, I·'. Godet, Introd. au N. Testament, t. II, 1904. — H. HOpfl — 13. Gut, Introd. spec, in N T. Romae, 1938. 134 De Existent! a Revelationis habilitatem. In hoc modo procedendi, hypercriticisnius apparet ut de- I jectus criticae : extrema sese tangunt. Leo XIII, in Encycl. Providentissimus, ait ; « Sacrae Scriptura· magistros atque theologos. . . doctiores esse oportet atque exercite tiores in vera artis criticae disciplina: perperam enim et cum religionis; damno inductum est artificium, nomine honestatum criticae snW» mioris, quo ex solis internis, uti loquuntur, rationibus cuiuspiam libra origo, integritas, auctoritas diiudicata emergant. Contra perspicuun» est, in quaestionibus rei historicae, cuiusmodi origo et conservatio! librorum, historiae testimonia valere prae ceteris eaque esse quam stu­ diosissime et conquirenda et excutienda : illas vero rationes internas! plerumque non esse tanti, ut in causam, nisi ad quandam confirma-! tionem, possint vocari . . . Illud ipsum quod extollunt genus criticae sublimioris, eo demum recidet, ut suum quisque studium praeiudica-i tamque opinionem interpretando sectentur » Denz. 1946. Cf. etiaiq Pium X, Encycl. « Pascendi », de exegesi modernistarum. Denz. 2076. 2086, 2100 § II. Sententiae adversariorum. Rationalistae et protestantes liberales plerumque, ex philosophicis et subicctivis praeiudiciis, historica facta aestimant. A priori tenent, supcrnaturale non esse aut cognosci non posse, proinde facta superna­ turalia in Evangeliis narrata non posse esse vera. Sed, iuxta eos, omnia facta sunt explicanda secundum leges naturales et progressum natu­ ralem conscientiae humanae. Hoc rationalism! biblici principium con­ futavimus supra in examine rationalism! philosophici. Post exclusionem cuiuslibet elementi supernaturalis, ad determi­ nandum veritatem, quae in Evangelic continetur, adversarii recurrunt fere exclusive ad methodum internam secundum placita subiectivismiJ Sic variis systematibus historicitatem Evangeliorum enervare conati sunt12 : a) Theoria fraudis, quam suscitavit H. S. Reimarus (1694·^ 176K) Christus fuit mere homo, concitator politicus, qui populum iudaicum a iugo Romanorum liberare voluit. Seditione ad irritunj la et mortuo Christo ut rebelle, discipuli nativam eius inten­ tionem mutaverunt et Cristum ut instauratorem spiritualem propo­ suerunt, qui sua morte totam humanitatem liberavit. Quapropter· 1 Modernistae passim non dubitant asserere... Pentateuchum praesertim ac pri­ ma tria Evangelia, ex brevi quadam primigenia narratione, crevisse gradatim accessio­ nibus... Nimirum... admittenda est vitalis evolutio librorum sacrorum, nata ex evolu­ tione fidei eidemque respondens. - Addunt vero, huius evolutionis vestigia adeo esso manifesta, ut illius fere historia describi possit. Qui immo et reapse describunt tam non dubitanter, ut suis ipsis oculis vidisse crederes scriptores singulos, qui singulis aetatibus ad libios sacros amplificandos admorint manum ... Diceres protecto eos narrationum aut sermonum quosdam quasi typos praestituisse sibi, unde certissime indicent quid suo, quid alieno stet loco ». 2 Cf. P. Μ. I. Lagrange O. P., Lè sens du Christianisme d'après l’exégèse alle­ mande, Paris, 1918 ; L. de Grand.maison S. I., Jésus Christ, II, Le problème de Jé-J sus, pp. 130-218, Paris, 1931 ; F. Braum O. P., Où en est le problème de Jésus?,. Paris, 1932 ; G. RtccroTTi Vita di Gesù Cristo, §§ 194-224 : Le interpretation! razio-1 naliste della vita di Gesù, Milano-Roma, 1942. De Auctoritate historica ίύ vangel i orum 135 facta historica secundum novum systema praeconceptum adulterave­ runt, plura falsa ut resurrectionem Christi inveniendo, alia vera omit­ tendo, quam historiam adulteratam evangelistae scriptis fixerunt. b) Naturalismus: Hypothesi fraudis communiter reiecta, quia effectus Christianismi tali fraude enormi explicare nequit, sequitur naturalismus, quem propugnavit H. E. G. Paulus (1761-1851) sub nomine « rationalismi» : omnia supernaturalia, quae capacitatem ra­ tionis excedunt, eliminantur explicatione tendentiae naturalis in homi­ ne, qua facta historica, praesertim extraordinaria, et viri egregii tra­ ditione exaggerantur atque legendis transformantur, maxime apud Orientales. Ipse H. E. G. Paulus igitur ut nucleum historicum facta naturalia in Evangeliis admittit, sed omnia supernaturalia ut mira­ cula Christi tendentia legendaria in Evangeliis explicat. Sic v. g. lesus non multiplicat panes, sed paucos quos habebat, distribuit et suo exemplo alios ad idem faciendum incitavit ; ambulatio Christi non super mare sed potius ad mare fuit ; mortui secundum Evangelia resuscitati lethargico somnio tantum sopiti fuerunt etc. b) Mythismûs propugnatus est a D. F. Strauss (1808-1874), qui diridens naturalem explicationem a Paulus propositam, probare intendit evangelicae narrationes miraculorum, impletionis prophe­ tiarum et exspectationis messicanae etc. esse mythos (personificationes ideae religiosae sub forma historica redactae vel alicuius personae historicae coniunctae), paulatim per 150 circiter annos post Christi mortem efformatos. Hae narrationes sub ementitis Apostolorum no­ minibus scriptae fuissent, ut magis venerarentur. Ad Christum histo­ ricum pertinerent pauca data particularia in Evangeliis relata ; cetera ad Christum idealem, imaginatione Christianismi primitivi efformatum, reducuntur. Mythismus sub hac forma, sicut praecedentia systemata, hodie communiter a rationalistis rejicitur. d) Evolutionismus scholae Tubingensis, cuius auctor fuit F. Ch. Baur (1792-1860), secundum principia philosophiae hegelianae proposuit systema tendentiarum : Baur quasi a priori putavit, Chri­ stianismum esse necessario synthesini duarum tendentiarum contra­ riarum, secundum legem hegelianam : thesis et antithesis in synthesi altiori conciliantur. Signum primitivae contradictionis inveniretur in Petri et Pauli discussione relata in Ep. ad Galat., II, 14. Licet haec discussio esset de re mere disciplinari, Baur concludit doctrinam Pauli, qui universalem Chistianismum praedicabat, omnino oppositam fuisse doctrinae Petri, quae solum propagationem et reformationem ludaismi intendebat. Proinde prius scriptum est Evangelium secundum Matteam, nam Petrinismo favet (thesis), deinde Evangelium secun­ dum Lucam in quo apparet tendentia Paulinismi (antithesis) : denique Evangelium secundum Marcum et secundum loannem, quae sunt ten­ tamina conciliationis seu altioris synthesis. Ut inveniatur tempus ne­ cessarium ad praedictam evolutionem (et haec est unica ratio), scripta Novi Testamenti tempore posteriori ponuntur, et quae tali evolutioni non concordant, ut non authentica reiiciuntur. Sic Evangelium se­ cundum Matthaeum non ante a. 130; Evangelium secundum Lucam 136 De Existentia Revelationis non ante a. 150 ; Evangelium secundum Marcum et Actus Apostolo­ rum, quae quemdam spiritum neutralem et conciliativum prae se ferunt, adhuc posteriori aetate redacta sunt ; denique Evangelium secundum loannem a. 170 circiter compositum est, dum ex Epistolis paulinis ad Gai., ad Rom., et I, II ad Cor. tantum ut authenticae admittuntur. Ad hanc scholam Tubingensem partinent Ed. Zeller, Alb. Schwegler, I. Kôstlin etc. B. Bauer (1809-1882) adhuc radicabor historicitatem omnium li­ brorum N. T. atque postremo Christi existentiam historicam negavit. e) Scola liberalis conciliationem inter sententiam traditionalem et radicalismum temptavit. Sic Th. Zahn, B. Weiss magis ad primam tendunt ; D. Schenkel, W. Beyschlag, K. H. Weizsàcker, Th. Keim, J. Wellhausen magis ad secundum accedunt, dum H. J. Holtz­ mann (1910) totam scholam repraesentat, cuius conclusiones A. von Harnack (1851-1930) iteravit. Valore historico IV Evangelii denegato, inter synoptica Evange­ lium secundum Marcum ut primum ponitur, (ut Bauer iam inaugu­ raverat), scriptum ante a. 70, dum quidam existentiam cuiusdam Proto-Marci supponunt. Evangelium secundum Matthaeum et Lucam quantum ad communia ab illo dependent ; quantum ad sermones Domini, qui in Marco non inveniuntur sic dicta Logia ut fontes exi­ stant, secundum von Harnack, ab Apostolo Matthaeo versus a. 50 composita. Synoptici valore historico pollent, exceptis primis capitibus Evangelii Matthaei et Lucae de infantia Christi et narrationibus de miraculis, quia miracula aut sunt facta naturalia exaggerata, aut ser­ mones vel facta psychologica sensibiliter repraesentata, aut imaginata ad impletionem prophetiarum V. T., sub influxu spirituali Christi, aut res nobis inexplicabiles. Secundum scholam liberalem Christus, qui fuit mere homo, praedicavit novam doctrinam moralem, aedifi­ catam super ideam Dei-Patris in coelo et charitatem fraternam ; re­ gnum Dei annuntiatum non fuit nisi pure spirituale internum ; Chri­ stus fuit Filius Dei in sensu pure morali sicut alii homines, sed Pa­ ternitatem Dei prius et melius quam ceteri intellexit. Messianitas eius a quibusdam negatur, ab aliis admittitur, qui tamen de eius qualitate non concordant. Huic Scholae in Gallia annumerantur A. Reville, E. Reus, A. Sabatier etc. E. Renan (1823-1892) seipsum huius Scholae advesarium declarat ; quantum ad personam Christi eiusque miracula autem ad easdem quasi conclusiones pertingit. Juxa Harnack, Ευ. Marci scriptum est an. 65-70 a Petri discipulo; Ev. Lucae an. 78-83, immo forsan 60-70 et est genuinum : Ev. see. Mattii, an. 70-75 ab auctore ignoto ; Ev. Joannis an. 8o-Tio, a quodam presbytero loanne. /) Messianismus eschatologicus, quem propugnavit J. Weiss (1892, 1900), A. Schweitzer (1906, 1913), A. Loisy (1900, 1607) : Christus idearum apocalypticarum de Messia sui temporis particeps, Regnum Dei proxime venturum annuntiavit, quod Deus gloriosus post destructionem fulmineam mali principatus in terra constitueret, regnum iustitiae et felicitatis sub dominio divino. Ideoque doctrina De Auctoritate historica Evangeliorum 137 ( Inisti moralis «ad interim» tantum fuit. Praedictione eius a contem|>< ■ meis reiecta, Christus sibi persuasit, mortem suam adventum U’ ni eccelerare posse, atque ea mediante se intrare in gloriam mes­ si. 1 licam, et inde se tanquam Messiam reversurum esse in nubibus iinli ad judicandos bonos et malos et ad inaugurandum inter probos lv num aeternum (J. Weiss). Secundum Schweitzer idea eschatologica t»hi solum doctrinam Christi, sed totam eius vitam invadit. Initio Mi 4) et hellenisticas religiones mysticas (1910) ; W. Brandt (1889 seq.), Λ/ ideismum ; W. Bousset (1907), Gnosticismum. Tali modo etiam plicatur doctrina S. Pauli de Spiritu, de Gratia, de Sacramentis, in •«pi iali de Baptismate et Eucharistia. Etiam A. Loisj' (1919), magnum Jiiilnxiim hellenisticis religionibus mistericis in Christianismum S. l'aiili admittit. l'.xistentia historica Christi iam antea negata et reducta ad mylliiun quemdam solarem (Ch. F. Dupuis, 1742-1809) vel astralem (C. 1. |ln Bin 'ni Ll |||i' Itu Iu 1 R. Eisler (1929 seq.) doctrinam ab H. S. Reimarus propositam renovans, Mes,ium politicum propugnavit, secundum quem Christus ut caput seditiosorum resistentiam passivam tantum contra dominationem romanam, in fine autem vi ium voluit. Sectatoribus eius profligatis, ipse in montem Oliveti refugit et postea ut seditiosus morte punitus est. Etiam quidam socialistae Christum prototypum il-m tenent, ut talem a potestate publica morte afflictum. Religio ab eo fundata proletaria sub ·|"·ιιι· quadam commimismi (K. Kautsky 1908). Secundum alios h Christes nequi soi i.ilista neque seditiosus luit, sed quaedam germina in doctrina ad evolutionem 1 ontinimismi duxerunt. 138 De Existentia Revelationis F. Volney, 1757-1820), nunc interum reducitur ad mythum lesu (losue)' continuo in antiquo populo Israel conservatum (I. M. Robertson, icjoq 1902, 1910) : ad cultum mysticum alicuius lesu praechristiani in e extra populum iudaicum existentem, e quo propagatio rapida reli gionis christianae explicetur (W. B. Smith, 1906, 1911) ; ad my thum numinis babylonici Gilgamesch (P. Jensen, 1906, 1910) ad di versos simul (M. Drews 1909, 1928) ad ideam generalem paulatin evolutam «entis divini», quod habet realitatem tantum in mente cre dentium (P. L. Couchpud, 1924). Haec Schola nostris diebus multis fautoribus gaudet. 1 Levissinr ex opinione praciudicata dependentiae substantialis Evangeliorum e totius N. T. ab aliis religionibus discernit, ubi quaedam similitudi invenitur. Similitudines autem, quae adsunt, facile explicantur e: ideis communibus omnibus hominibus, fundatis in unitate natura humanae, ex facto naturali, quod ideae et themata eadem iisden verbis exprimuntur, ex analogia status rerum, inconcusse remanent differentia substantiali inter Christianismum et alias religiones. Imm nonnunquam hi adversarii Christianismum anteriorem dependere fa ciunt a religione posteriori, ut in casu Mandeismi nunc, luculente conceditur. Documenta aûtiquissima Buddhism! in forma nobis accès sibili etiam Christianismo posteriora sunt, ita ut influxus Christianism in eis possibilis est, dum contrarium probari nequit . * A) Schola morphologica seu historiae formarum (Foringf schichtliche Schule) : Evangelia Christum eiusque vitam non imme diate attingunt, sed sunt scripta a quodam redactore, qui qnadar ratione et ordine artificioso traditionem oralem ab auctore collective scii, a Christianismo primitivo exortas, magis vel minus perfecte coi legit. Haec katachesis ecclesiastica communitatis christianae e vit immanenti atque ex exigentiis illae communitatis propriis creata e evoluta est. Sic v. g. narrationes de baptismae Christi ad iustif cationem ritus baptismalis Christianorum inventae sunt ; judiciui discipulorum circa Legem Veterem ad Christianorum modum vivent in relatione ad synagogam inculcandum ; narratio vocationis Apostc lorum ad auctoritatem apostolicam attestandam. Fautores igitur huin 1 Nuperrime A. Rosenberg (1930 seq.) propugnator religionis nationalis stirpici Vetus Testamentum tamquam opus mere iudaicum (Judenbibel) reiiciens, Nom Testamentum a permultis falsis elementis Palestinae, Asiae Minoris, Syriae, Africi emendandum esse putat, quae elementa impediunt, ne magna Chiisti persona rec gnoscatur. Magna Christi figura, qui typus stirpis nordicae et aricae praesumitur, tam< neque Filius Dei, neque Salvator luit, statim post cius mortem legendis Christiani narrationibus superstitiosis, mysteriis sensualibus involuta est, ut sunt nativitas virf nalis, resurrectio Christi corporalis, descensus ad inferos, ascensio in coelum, obsc siones daemonum, miracula, Chresto-mythus (legenda quaedam Asiae Minoris de a qc.o Chresto, servorum liberatore, quae in Palestina cum idea messianica se conjunxit quibus Romae elementa perversa etrusca coaluerunt. Alii eiusdem propensionis C hi stum ut ludaeum plane reiecerunt, ut Mathilda Ludendorff (1933). quae ei affect ignaviae, odii, ulcisendi cupiditatis ceteruinque obiicit. Cf. Ambtsblatt des Eishdfâ h< Ordinariats Berlin, Amtliche Beilage : Studien zum Mythusdes XX Jarhhunderts 1935! Epiioge 1935. * Cf. M. RiBAun, l.c Bouddhisme et Γ Evangile, in /i‘ri'. Aboi., XL1I, 1936, pp. 0 87, PP- «5°"‘57- De Auctoritate historica Evangeliorum 139 methodi ut K. L. Smidt (1919, 1923), M. Dibelius (1919, 1926, 1933, 1935), R· Bultmann (1921, 1925, 1926, 1930), M. Albertz (1921), G. Bertram (1922, 1928) de hae ■ paleonthologia evangelica » inquirere intendunt ad determinandas leges secundum quas communiter, in traditione orali, variae formae litteraturae popularis procedunt, quibus formis« infra-litterariis » deinde partes Evangeliorum comparantur, cum quibus etiam characterem et valorem commune possidere aestimantur. Sic pervenitur ad classificationem in apophthegmata, paradigmata, novellas, paraeneses, narrationes miraculosas, legendas, sententias, parabolas etc. Denique relationes harum multiformium partium Evan­ geliorum cum vita primitiva Ecclesiae, ut praedicatione, cultu apo­ logetica certerisque, quae traditionem evangelicain inspiraverint, osten­ dantur. Existentia Christi historica communiter a praedictis fautoribus admittitur ; quae tamen sint elementa pauca vere historica in narra­ tionibus evangelicis secundum istos in praxi vix discerni possunt. Sec­ tatores huius methodi hodie tum in Schola eschatologica, tum historico-comparativa plures inveniuntur. Hae sunt principales scholae rationalistarum modernorum qui de Evangeliis tractaverunt. Modo valde arbitrario omnes procedunt, nt patet, proinde perpetuo variantur. Concordant solum in principio generali, supra confutato, a quo dependet tota eorum critica et exe­ gesis, scii, a negatione ordinis supernaturalis et interventionis miraculosae Dei in mundum. Supposita autem confutatione hujusce falsi principii, agendum et de genuinitate et integritate Evangeliorum, recolligendo principales conclusiones criticorum catholicorum *. § III. Declarationes Ecclesiae. — S. Officium, in decret. « Lamen­ tabili» 3 Iulii 1907, damnavit plures modemistarum propositiones circa hanc quaestionem, cf. Denz. 2012- 2018 : « Evangelia usque ad definitum constitutumque canonem continuis additionibus et correctionibus tucta fuerunt ; in ipsis proinde doctrinae Christi non remansit nisi tenue et incertum vestigium ». — « Narrationes loannis non sunt pro­ prie historica, sed mystica Evangelii contemplatio ... ». — « Quartum livangelium miracula exaggeravit...». — « lonnes sibi vindicat qui­ dem rationem testis de Christo; re tamem vera non est nisi eximius testis vitae christianae seu vitae Christi in Ecclesia, exeunte primo saeculo » Denz. 2018. Commissio Pontificia de re biblica, 19 lunii 1911 et 26 lunii 1912, declaravit genuinitatem, tempus compositionis' et historicitatem Evan1 Cf. P. Battifol, Orpheus et Γ Evangile, 1910 expositio et critica plurium harum, theoriarum, cf. cap. Les Evangiles. L'authenticité des Discours de Jésus. P. Μ. I. La• uaNGE O. P., Le Sens du Christianisme d'apres l'exegese allemande. 191S. In hoc libro .amittantur hae diversae theoriae recentiorum rationalistarum et comparantur cum piincipiis exegeticae catholicae. 2 Commissio biblica, 26 Jun. 1912 respondit negative ad utramque questionem suI' —quentem ; Vtnnn quoad ordinem chronologicum Evangeliorum, ab ea sententia ic( edere fas sit, quite. tnfiquissimo aequo ac constanti traditionis testimonio roborata. 1 I Maltha··tun. <|ui omnium primus Evangelium suum patrio sermone conscripsit, ■ ircum ordine · titulum et Lucam tertium scripsisse testatur; aut huic sententiae I 140 De Existentia Revelationis geliorwn synopticorum, id est Εν. sec. Matthaeum, sec. Marcum et sec. Lucam. — Quoad quaestionem synopticam seu de mutuis relationibus inter tria priora Evangelia, Commissio ibidem affirmat : licet exegetis libere disputare et ad hypotheses traditionis sive scriptae sive oralis vel etiam dependentiae unius Evangelii a praecedenti seu a praece­ dentibus appellare. Sed negative respondet ad hanc quaestionem : «Utrum ea quae superius statuta sunt, ii servare censeri debeant qui, nullo fulti traditionis testimonio nec historico argumento, facile am­ plectuntur hypothesim vulgo duorum fontium nuncupatam, quae com­ positionem Évangelii graeci Matthaei et Evangelii Lucae ex eorum potissimum dependentia ab Evangelio Marci et a collectione sic dicta « sermonum Domini » contendit explicare ; ac proinde eam libere pro pugnare valeant ? ». Antea, 29 maii 1907, eadem Commissio declaravit cum approba­ tione S. Pontificis genuinitatem et historicitatem quarti Evangelii histo­ rico argumento traditionis solide probari et argumentis intrinsecis con­ firmari non obstante differentia huiusce Evangelii ab Evangeliis synopticis. (Denz. 2110). Art. 2. De Genuinitate ac Integritate Evangeliorum. Argumentis sive extrinsecis sive intrinsecis probatur quatuor Evan­ gelia scripta fuisse ab his auctoribus quorum nomina prae se ferunt, scii, a duobus apostolis, Matthaeo et loanne, et a duobus apostolo­ rum discipulis, Marco, S. Petri discipulo, et Luca, S. Pauli socio. § I. Argumenta extrinseca. — Adversarii concedunt, iam a sae­ culo tertio, consensum de genuinitate Evangeliorum esse unanimem ; colligenda sunt igitur testimonia historica primi et secundi saeculi. Re­ manent testimonia Patrum apostolicorum, aliorumque ecclesiastico­ rum auctorum imo haereticorum et paganorum *. Testimonia priorum Patrum sunt pauciora : sunt enim documenta specialia occasione data, quae raro ad citationes Evangeliorum ansam praebuerunt. Neque tales relationes ad Evangelium scriptum valde desiderabantur primo tempore, quo adhuc ipsi vivebant, qui Aposto­ los eorumque discipulos cognoverant, et traditio oralis adhuc plene vigebat. Specialiter ad Evangelium breve S. Marci quod attinet, in prioribus testimoniis difficilius discernitur, cum allusiones ipsi cum adversari vicissim censenda sit eorum opinio quae asserit Evangelium secundum et ter­ tium ante graecam primi Evangelii versionem esse compositum ? ». Pariter respondit negative, ad utramque partem quaestionis sequentis : Utrum tempus compositionis Evangeliorum Marci et j.ucae usque ad urbem lerusalem eversam differre liceat ; vel, eo quod apud Lucam prophetia Domini circa huius urbis eversio­ nem magis determinata videatur, ipsius saltem Evangelium obsdione iam inchoatu fuisse conscriptum, sustineri possit ! » cf. Acta A-fwst. Sed., 1912, p. .|6.|. Denz. 2159 ss. * Quoad haec omnia cf. Funk, Patres Iposlolici, i<)ot, t. I, p. 640 *651. et Lepin, Diet. Αφοί. Evangiles canonii/ues, coi ■ «>··', II Hopfi H. Gut, hitrod. spec, in N. T. Romae 1938. De Auctoritate historica Bvangeliorum 141 Matthaeo aut Luca sint communes, et allusiones ad ei propria vix ippareant, qua propter in prioribus testimoniis a nobis non allegatur, Doctrina duodecim Apostolorum (Didache), circa a. 80-100 proba­ biliter in Syria scripta, saepe magis vel minus diserte ad Matthaeum et probabiliter etiam ad Lucam alludit. /a Epistola S. Clementis Papae ad Corinthios (circa a. 95) satis clare Matthaeum citat, et quaedam valde similia S. Lucae habet. Epistola Pseudo-Barnabae, circa a. 100 probabiliter Alexandriae scripta, certe S. Matthaeum citat ; plura (ideae et verba) forsitan co­ gnitionem S. loannis supponunt. Inter Asiaticos S. Ignatius Martyr (f 107) in suis epistolis pariter sententias mutuatur a S. Matthaeo et S. loanne ; probabiliter etiam S. Luca novit, et Christianos, forsitan difficultatem moventes circa quasdam doctrinas, expresse ad Evangelium scriptum remittit in Epist. ad Philad., VIII, 2. Epistola S. Polycarpi ad Philippenses (paulo post a. 107), qui adhuc puer vidit et audivit S. loannem Apostolum, a quo Smymensium episcopus est constitutus (Eus. Hist. eccl. 5, 24) plura mutuatur a S.S. Matthaeo et Luca. Ex usu epistolarum S. loannis suadetur etiam cognitio eiusdem Evangelii eodem tempore scripti. Pastor Hermae (circa a. 150), ex variis allusionibus, cum quatuor Evangeliis familiaris videtur *. Epistola II ad Corinthios circa a. 150 scripta et olim falso S. Cle­ menti Romano attributa, vestigia SS. Matthaei et Lucae exhibet. Martyrium S. Polycarpi, circa a. 156 compositum a Marcione quo­ dam in Ecclesia Smyrnensi, ad S.S. Matthaeum et loannem alludit. Epistola Ecclesiae Lugdunensis et Viennensis a. 177 ad Ecclesias Asiae Phrygiaeque missa, arguit Evangelium sec. Lucam et loannem in Ecclesia gallica notum esse. Epistola S. Polycratis, episc. Ephesi, circa a. 190 ad papam Vic­ torem missa, cognitionem Evangelii S. loannis indicat. Praedicta testimonia allusiones ad Evangelia eorumque citationes exibent, sed ipsa Evangelia non nominantur. Sequentia autem Evan­ gelia eorumque auctores commemorant. Papias, episc. Ecclesiae Hierapolitanae in phrygia (Eus. Hist, eccl. 3, 36), loannis, auditor, Polycarpi autem contubernalis, vetus vetus homo (S. Irenaeus, Adv. haer. 5, 33) circa a. 120 De explanatione sermonum Domini libros 5 scripsit. Testimonium eius praesertim maximi momenti est, quia ad traditionem apostolicam provocat, quam asserit se habere aut immediate a presbyteris (secundum plures : ipsis Apo­ stolis et discipulis Christi) aut mediantibus eorumdem discipulis. In fragmentis eius operis superstitibus explicite testimonium pro S. Mat­ thaeo et S. Marco exibet, non quasi demonstrando eos esse auctores, de quo non videbatur controversia, sed potius de eorum modo scri­ bendi referens, et S. Marcum defendens, si quaedam in eius Evangelio quoad ordinem et integritatem desiderentur. De S. Marco dicit: 1 Apud ipuin . iiHitui subséquentes textus: Nlalth., X, 30; XIII, 38; XVI, 27; XIX, T 7; XXI XXVIII, 18 ; Marc., IX, 47: X, 11, 23, 24 ; I.uc. VI, 9 ; IX, I ; XVII. n , /■>,«>> *1 . III, 5 ; X, r 3 : XII, 25, etc. 142 De Existentia Revelationis Et hic presbyter (scii. loannes, secundum plures ipse Apostolus) dicebat : Mar­ cus, Petri interpres, quaecumqtie memoria mandaverat, diligenter conscripsit, non tamen ordine, quae a Christo aut dicta aut gesta fuerant ; neque enim audiverat Do­ minum neque eum sectatus fuerat, sed, ut dixi, postea Petrum, qui pro audientium utilitate evangelium praedicabat, non autem velut sermonum domini historiam con­ texens, ita ut Marcus nihil peccaret, nonnulla ita scribens, prout memoria repetebat ; id quippe unum studebat, ut ne quid eorum, quae audierat, praetermitteret neve quid falsi iis adfingeret ». De Matthaeo vero haec dicta sunt : «Matthaeus quidem hebraico sermone divina scripsit oracula (scii. Evangelium); interpretatus est autem ea unusquisque, prout potuit ». S. lustinus, testis Orientis et Occidentis, in Apologia, I, 66 seq. (circa a. 155) testatur, in christianis conventibus diebus dominicis legi scripta Prophetarum et commentaria Apostolorum, quae Evangelia vo­ cantur. In Dialogo cum Tryphone n. 103 affirmat, haec Evangelia scripta fuisse ab Apostolis et discipulis. Illa Evangelia eadam esse ac quatuor canonica, manifeste patet ex innumeris allusionibus et cita­ tionibus, ut sunt plusquam viginti versus recitati ex sermone montaneo ; vaticinia messianica allegata ut in primo Evangelio inveniun­ tur ; Annuntiationem et plura de Christi nativitate refert, quae apud solum Lucam inveniuntur ; nonnulla ex solo Marco sumpta videntur, ut impositio cognominis « Boanerges » filiis Zebedaei ; Christologia et plures formulae Evangelium secundum loannem supponunt. Unde plu­ res rationalistae fatentur, eum tria synoptica coram oculis habuisse. Tatianus, Syrus, S. lustini discipulus, postea haereticus, in lingua syriaca circa a. 170 harmoniam quatuor Evangeliorum contexuit, cui nomen Diatessaron. .S’. Theophilus, episc. Antiochenus, in 1. ad Autolycum circa a. 180, praeter citationem Matthaei et allusionem ad Lucam, primus loannem quarti Evangelii auctorem nominat : « Haec nos docent Scripturae Sanctae et quotquot Spiritu Sancto afflati fuere, inter quos loannes dicit : In principio erat Verbum etc » *. S. Irenaeus in libro Adversus haereses, scripto ultimis decenniis saec. II, praeclarum affert testimonium de quatuor Evangeliis, quorum auctores nominat, et compositionis tempus assignat : • Matthaeus in Hebraeis ipsorum lingua scriptum edidit Evangelium, cum Pe­ trus et Paulus Romae evangel i zarent et fundarent Ecclesiam. Post vero horum exces­ sum Marcus, discipulus et interpres Petri, et ipse quae a Petro annuntiata erant, per scripta nobis tradidit. Et Lucos, sectator Pauli, quod ab illo praedicabatur Evange­ lium, in libro condidit. Postea et loannes, discipulus Domini, qui et supra pectus eius recumbebat, et ipse edidit Evangelium, Ephesi Asiae commorans » 12. 1 Ad Aut. 2, 22. M. J. Rouet de |ournei. S. I . Enchiridion Patristicum, Friburgi (Er.), 1037 ll. *’· >82. 2 Adv. Haeres., 1. Ill, c. I, η. i Migne, P. G. VII, 844. De Genuinitate ac Integritate Evangeliorum i|3 Insignis autem testis est S. Iraenciis propter eius eruditionem ac minas relationes cum Polycarpo aliisque immediatis Apostolorum diipulis. Natus in Asia, commoravit Romae, et fuit episcopus lugduensis, unde tamquam praeclarus testis totius Ecclesiae habetur. Fragmentum a Muratori inventum et anno circiter 200 redactum, inter libros inspiratos ab Ecclesia Romana sec. II agnitos, recenset : 1 Tertio (tertium) Evangelii librum secundo (secundum) Lucem. Lucas, iste mei< us, post ascensum Christi, cum eum Paulus quasi ut iuris studiosum secum assum■ -et, nomine suo ex opinione (ordine) conscripsit... Quarti Evangeliorum Loannes i decipolls (discipulis) ■> *. Nemo autem dubitat in omissis lineis huiusce mutilati fragmenti, tiaestionem esse de Matthaeo et Marco. Denique initio tertii saeculi, Tertullianus, Africanus, Adv. Marcioem, 1. IV, c. 2 et 5 (scriptum circa a. 208), tenet extra controver.1 un esse, quatuor Evangelia ab Ecclesia iam a tempore Apostolorum luisse habita, et auctores eorum nominat. Clemens Alexandrinus, Stromata, 1. III, 13 ; 1. I, 21 (circa a. 210) itat nomina quatuor Evangelistarum et eorum libros ab apocryphis vangeliis distinguit. Origenes, in Luc. horn. I, loquitur sicut Irenaeus, et affirmat haec [iiatuor tantum Evangelia esse ab Ecclesia approbata, eorumque aucoies nominat. In hoc autem apparet, quidquid dicant rationalistae, .1 nsus criticus Ecclesiae, quae omnia evangelia apocrypha reiecit. inivero ab hoc tempore consensus de genuinitate quatuor Evangeonim est unanimis, ut universarii fatentur. Inter haereticos, praesertim Gnosticos, plures admittebant geiiinitatem quarti Evangelii, ex quo Aeonum doctrinam eruere vole.uit : ita Basilides, Valentinus. Marcion etiam elegit S. Lucae Evanelium tanquam expressionem pristinae doctrinae a Paulo recte exositae. Denique inter paganos, ut refert Origenes4, Celsus dicit se multos .h reticos novisse, qui ad defensionem suorum errorum, Evangelia mu11 v· rant. Diversa evangelia apocrypha, saec. II orta, indirecte demonstrant \r tentiam Evangeliorum, quorum enim narrationes imitantur, atque iiorum desiderata ex pietate vel intentione haeretica explent. i.enuinitas Evangeliorum etiam ab historia textus confirmatur. / 'apvri quidam Evangelia exhibentes, usque ad saec. II et III ascend iimt ; ex 1500 codicibus Synaiticus et Vaticanus B ad saec. VI; Aleui: Irinus A et Ephraem C ad saec. V ; e versionibus Veteres Latinae il « eundam partem saec. II ; Syriace scii. Diatessaron et Evange...... separatorum ad finem saec. II et III resp. ; coptica ad finem h· II ; Gothica ad medium saec. IV ; Vulgata ad finem saec. IV ■ ndunt. Istae versiones, quae iam tempus sat longum requirunt, Ilii l.itur in codicibus apographis, quorum transcriptio iterum aliquod Apud Miriir, I' I III, 1*3, Ongcncn, (ont··· ( ihint», II, 13-16, V. I 144 De Existentia Revelationis tempus exegit. Immo maiorem partem lectionum variantium iam saec. II exstitisse, studium familiarum textuum ostendit. Ex quo pa­ tet, textum iam longiorem historiam habuisse, ita ut quantum ad ipsa autographa necessario ad saec. I perducamur Conclusio. — Ex his omnibus documentis certum est, quatuor Evangelia nostra in usu fuisse circa finem secundi saeculi apud eccle­ sias valde diversas, et eorum genuinitatem sine dubio agnitam fuisse. Si autem haec quatuor Evangelia non essent ab Apostolis eorumve discipulis, sequerentur plura moraliter impossibilia. i° Quomodo Pa­ tres, Episcopi, fideles potuissent tam leviter acceptare tamquam fidei regulam libros apocryphos ? — 2° Cur haeretici et pagani eorum genuinitatem non negassent ? — 30 Quomodo diversis ecclesiis suaderi potuisset, ea quatuor Evangelia, eaque sola, esse apostolica ? Mora­ liter impossibile est fideles per orbem dispersos in hanc inauditam fraudem conspirasse, et contra eam non reclamasse. — 40 Praeterea instant critici catholici : si Evangelia genuina non sunt, quidam fue­ runt eorum auctores, quo tempore et loco ? quomodo nomen horum auctorum potuit remanere ignotum ? § II. Argumenta intrinseca. — Haec genuinitas criteriis internis confirmatur. A. Quoad Evangelia synoptica, examen enim eorum denotat aucto­ res, iudaeos indoctos, illiterates, qui linguam graecam classicam igno­ rant, sed multis hebraismis utuntur. Insuper hi auctores ad saecu­ lum I pertinent, nam in descriptione locorum, morum, rerum, perso­ narum minutissimas circumstantias sine errore referunt, quod fuisse impossibile pro auctoribus modicae culturae intellectualis, qui saecuk II scripsissent post devastationem lerusalem et destructionem tem­ pli 12. Denique in Synopticis prophetia de excidio lerosolymae annun­ tiat hunc eventum simul cum ultimo fine mundi, omissa fere utriusque distinctione ; ex hoc apparet hanc prophetiam scriptam fuisse ante eventum. Iuxta catholicos criticos, et hoc conceditur tanquam probabile i rationalista Harnack, tria priora Evangelia scripta sunt inter ann 50-70, probabilius an. 60 aut paulo antea ; et quartum Evangeliuir ab ann. 80-100 3. 1 (V Evangelii maxime impugnata genuinitas diserte ostenditur papyro Rylands nuperrime detecto, qui accurate secundum nostrum textu criticum Ioan. XVIII, V b-33a, 376-38 continet. A paleographis famosissimis documentum primis decennii saec. II adseribitur, atque factum quod istud provenit ex Egypto, Evangelium S. Ioan nis iam aliquod tempus prius scriptum fuisse ostendit. Cf. F. Florit, Pariano anchel papiri, Roma 1943. 8 Cf. Meignan, Les Evangiles et la Critique au XIXe s., lect. ΙΧ-ΧΙΠ. 3 Cf. M. Lepin, Jesus Messie et Fils de Dieu, 3e édition. Introd. — et Diet. Api>i art. Evangiles canoniques, col. 1611 : » De l’aveu de tous les critiques, le troisième Evan gile est du même auteur que le livre des Actes et est antérieur à cet écrit. Or le livre du Actes se termine brisquement sur le récit de l’arrivée de S. Paul à Home en 62, avfi la simple mentiom que la captivité de l’apôtre dura deux ans, sans qu’ un mot sol dit de sa seconde captivité ni de sa mort. La meilleure explication de ce fait settl ble bien être que Je livre des Actes a été écrit peu après les derniers épisodes rarofl tés. c’est-â-dire vers 62-64. Le troisième Evangile, étant encore plus ancien, aurai donc été écrit ver l’an 60, et les Evangiles de St. Matthieu et de St. Marc auraien De Genuitate ac Integritate Evangeliorum 145 Kationalistae et protestantes liberales sine difficultate agnoscunt, sec. Marcum scriptum fuisse circiter ann. 70, sed alia Evangelia In fine I saeculi *. B. Quoad quartum Evangelium ’, cuius genuinitas particulariter imninnatur, criteria interna confirmant eius actorem esse iudaeum (sunt fcnim multi hebraismi, et optime exponuntur iudaeorum consuetudines (Ί messianicus conceptus), actorem esse testem oculatum3 (propter Vividam descriptionem characteris personarum, v. g. loannis Bapti■tae, Petri, Mariae Magdalenae, Marthae, Samaritanae, caeci nati, etc.), < apostolum (cognoscit enim minutissimas circumstantias vitae h u, eius intimas cogitationes et orationes, secretum eius colloquium puni Nicodemo et muliere Samaritana, etc., imo esse loannem (nun­ quam enim Apostolus loannes nominatur in hoc quarto Evangelio, ■d J vocatur solum «discipulus quem diligebat lesus». Hoc autem siI· mium faciliter explicatur per modestiam loannis ; sed esset ininteligibile. si quartum Evangelium esset opus falsarii. Insuper in ultimo i.ipite, cuius authenticitas non efficaciter improbatur, dicitur de « di­ te i pulo quem diligebat lesus» : « Hic est discipulus ille, qui testimo­ nium perhibet de his et scripsit haec...». Diversitas autem inter quartum Evangelium et Synoptica nihil pro/u/ contra eius genuinitatem. sed manifestat i° loannem voluisse sup­ plere ea quae in Synopticis deerant ; describit praesertim quae in Judaea et non solum in Galilea occurrerunt, simulque divinitatem ( lu isti magis explicite asserere intendit, ad hunc finem ordinate colli­ cii miracula et verba Domini. Nec Synopticis contradicit, sed com­ plementum affert. 20 Insuper diversitas provenit ex differentiis individuahbus scriptorum et ex varietate charismatum, de qua loquitur S. Paulus I l('or., XIII 4: « Divisiones vero gratiarum sunt, idem autem Spiritus... Alii quidem per Spiritum datur sermo sapientiae, alii autem sermo ·.· it ntiae secundum eumdem Spiritum, alteri fides in eodem Spiritu... ulii prophetia... alii interpretatio sermonum». — loanni autem datur interpretatio sermonum Christi et sermo sapientiae, de qua loquitur S Paulus I, Cor. II, 6-10. «Sapientiam autem loquimur inter perfec\ piru vers la même époque, peut être quelques années plus tôt. M. Harnack lui même U'·' I.irait récemment que la critique devait être disposée à regarder une telle hypolh <: comme plausible. Die Apostelgeschichte, 1908, p. 221 ». Cf. P. Batiffol, Orpheus lit Γ Evangile, 1910, p. 132. * Sic resumi possunt conclusiones principalium rationalistarum et protestantis /ilm quoad tempus compositionis evangeliorum. Renan H. Holtzmann B. Weiss Harnack 65-70 76 68 69 . 84 67 70 70-75 J.1...................... 94 70-100 80 60-83 Jo - nil .... 12.5 100-133 95 8o-iro Mure .... klntlh. . . Zahn 64 aram. 62 graec 85 75 80-90 11 C . I BPIN, / ./>< i/iiatr. Evangile. 1 Cf. Di'.nz., joiH 7.5V, et Μ I I.AOKANGB, O. P. L'Evangile de S. Jean 3“ ed. Γ927, vide etiam ,» ed. ΐ5θ De Existentia Revelationis Considerari potest separatim historicitas factorum et sermonum. A. Historicitas factorum. — Nonnulli adversarii obiiciunt : plera­ que facta in hoc Evangelio narrata non sunt in Synopticis, unde non videntur historica. Ad hoc respondendum est : a) nunquam haec jacta proponuntur ab auctore tanquam allegoriae vel parabolae, sed e contra tanquam reales eventus. b) Pauca jacta, quae communia habet cum Synopticis, auctor quarti Evangelii refert fere eodem modo ac S. Matthaeus, S. Marcus ef S. Lucas. Non magis apparet allegoria quoad hoc in quarto Evan­ gelio quam in ceteris. Cf. loannis Baptistae testimonium (Ioann. I, 19-34 et Synopt.), eiectionem venditorum e templo (Ioann. II, 13-16) I panum multiplicationem (Ioann. VI, 1-13), ambulationem super aquas (Ioann. VI, 16 ..,) lesu in Bethania unctionem (Ioann. XII, 1-8 Chri­ sti triumphalem ingressum in lerusalem (Ioann. XII, 12...), totamque passionis historiam (Ioann. XVIII ...). c) Nec mirum est quod narraverit multa facta a Synopticis omissa, quia generaliter non rursus exposuit quae iam ab aliis evangelistis dicta, omnibus fidelibus innotuerat, sed antecessorum suorum narra­ tionem complevit ‘. Etenim fere nihil scribit de ministerio lesu in Galilea sed quae facta sunt in ludaea commemorat. Nec iterum refert institutionem Eucharistiae, sed promissionem huiusce sacramenti post multiplicatione panum (c. VI). Nihil dicit de resurrectione filiae lairiJ filii viduae Naim, de confessione S. Petri Caesarea ; sed ille solus narrat miraculum Canae, Nicodemi accessum ad lesum, mulieris Sama­ ritanae conversionem, sanationem caeci nati et paralytici ad proba­ ticam piscinam, Lazari resurrectionem. Haec autem facta minute de­ scribit quoad circumstantias loci, temporis, quoad ludaeorum usus et < traditiones, nec magis apparet allegoria quam in narratione factorum quae cum Synopticis habet communia. Cf. v. g. relationes conversio­ nis mulieris Samaritanae, curationis caeci nati, et descriptionem proprobaticae piscinae. B. Historicitas sermonum. — Obiiciunt rationalistae, maximam esse differentiam inter hos sermones quarti Evangelii et eos qui a Synopticis referuntur, tum quoad doctrinam tum quoad formam prae­ dicationis : synoptici praecipue referunt moralia praecepta stylo sim­ plici, loannes docet altissima dogmata Verbi incarnati sublimiori stylo ; Christus autem non potuit praedicare modis tam diversis in iisdem circumstantiis. Respondent catholici critici : non exaggeranda est haec differentia, revera nihil probat contra historicitatem quarti Evangelii. a) Etenim in Synopticis saepe habemus tantum substantiam ser­ monum Christi ut apparet v. g. apud Lucam ex relatione sermonis su­ pra montem, quem S. Matthaeus multo fusius refert ; sunt quatuor beatitudines apud Lucam, octo apud Matthaeum. Unde non mirum 1 Cf. Cornbly, Introi, in Ulr. Test. I. s., t. III. p 2r>2 ... - « Sicut synoptici prae-1 cipue exhibent ea, quae in Galilca acciderunt, ita S. loannes unice iere ea, quae in ludaea tacta sunt. De Historicitate Eviingeliorum 151 1 i quod loannes verba Domini latins et abundantius referat, praesera lim quoad altiora mysteria. Non enim dubitandum est, quin nonnulla ,1 Synopticis omissa supplere voluerit. V. g. Ipse inducit Christum di­ sputantem cum pharisaeis, dum in aliis Evangeliis Christus plerumque ud populum loquitur. Sic facile explicatur quare modus loquendi sit saepe valde diversus. b) Insuper considerandus esi finis dogmaticus quarti Evangelii. b mnes proprie intendebat magis in lucem proferre Christi divinita­ tem quae hoc tempore a Cerintho gnostico et ab Ebionitis reiiciebatur. Proinde colligit speciatim omnia facta et dicta Salvatoris ex quibus cius gloria et divinitas manifestatur. In hoc autem non contradicit S\ nopticis, ipsi enim divinitatem Christi innuebant sed minus expli­ cite. — Amplius, dum Synoptici quamdam catechesim simplicibus pro­ ponebant. loannes, ut S. Paulus, «sapientiam loquitur inter perfec­ tos» et sublimia mysteria tradit potiusquam moralia praecepta, haec l imen non omittit, sed omnia fere reducit ad charitatem erga Deum et proximum. c) Denique modus scribendi loannis respondet sublimitati doctri­ nae, saepe stylus eius est augustus, magnificus, vividior ; in hoc ap­ paret eius indoles et vocatio specialis; erat enim discipulus quem di­ luebat lesus, qui in ultima coena supra pectus Domini recubuit, cui lesus moriens matrem suam commendavit. Unde profundius intellip-ndo verba Christi, ea facilius in sua memoria servavit. Nec in ser­ monibus Christo assignatis suas ideas potiusquam Domini exposuit, nam ex pluribus locis constat loannem suas proprias commentationes al> ipsis Christi verbis distinguere v. g. c. c. II, 21 : » Ille autem dice­ bat de templo corporis sui»; c. XII, 33 «Hoc autem dicebat qua morte esset moriturus» cf. VII, 39. Ex his omnibus abunde explicatur diversitas quarti Evangelii a \ nopticis quin eius historicitas minuatur. d) Quoad apparentes contradictiones inter quartum Evangelium et tria priora cf. * . Comely Ex omnium consensu sunt omnino accidentalis, nec ipsam substantiam historiae Christi vel eius doctrinae attingunt, ■cil versantur circa chronologiam, numerum vel ordinem miraculorum. I n hoc novum signum sinceritatis evangelistarum habetur, nam si do­ lose sub ementito nomine Apostolorum scripsissent, has apparentes (liscordantias non reliquissent. Insuper, ut ostendunt commentatores ■ atholici, saepe profunda exhibetur scientia ubi apparebat contradictio : v g. Synoptici loquuntur de Phariseis et Sadducaeis ubi loannes com­ memorat Pontifices et Pharisaeos ; hoc autem tempore Pontifices 1 i mt Sadducaei, et ita nulla est contradictio sed potius accurata reiiim relatio. Conclusio : Sic sufficienter probatur auctoritas historica EvangeI iorum ; et pauci sunt libri profani, si sunt, quorum historicitas tam evid iter appareat. — Herodoti mentio prima fit ab Aristotele, centum .1: uis post illius obitum, secunda a Cicerone, id est post quadringen1 annos. I'lim vdides primum allegatur a Cicerone, scii, post annos ‘ hitrod., III. |> n. 73 ... »52 De Existentia Revelationis trecentos. Idem valet de multis aliis scriptis profanis quorum genuinitas et historicitas generaliter admittitur. Unde inter rationalistes Strauss fatebatur, se non ob historicas rationes impugnare genuini tatem evangeliorum, sed ob morales consequentias Item Renan, ut su­ pra dictum est. Zeller declarat etiam se non crediturum esse histo­ riam resurrectionis Christi, licet certissimis testimoniis stabilitam r. Ideo non rationes historicae, sed aliae movent rationalistes ad testi­ monia evangelica de factis supematuralibus reiicienda. * Strauss, I.eben lesu fiir das deutsche Volk. Bonn. 1895, XXII. 2 Zeller, Vortrâge :md Abhandltmgen. Frste Sammlung, Leipzig, 1875, 543. I . S ECTI 0 Testimonium iesu Christi. C. III. Testimonium Iesu Christi de eius missione divina. Art. unicus. . IV. Testimonium Christi de mysteriis credendis et de praeceptis servandis. Art. i. Doctrina eius de Deo. Art. 2. Testimonium de Filiatione eius divinae et de Redemptione. Art. 3. Testimonium de Vita cristiana. Art. 4. Testimonium de fine mundi, de ultimo iudicio, de vita aeterna. V. Testimonium Christi de institutione Ecclesiae ad Revelationem in/allibiliter propo­ nendam. Art. unicus. . VI. Testimonium Christi de seipso fide dignum est, sbectatis eius sapientia et sanctitate. Art. unicus. Historica auctoritate quatuor Evangeliorum probata, ex eis et praesertim ex Synopticis, quorum historicitas facilius admittitur ab ad­ versariis, determinandum est quodnam fuit testimonium Iesu Christi i ° de sua divina legatione, 2° de credendis mysteriis et praeceptis servandis, ;° de institutione Ecclesiae ad Revelationem infallibiliter servandam usque ad finem mundi. Hoc triplex testimonium pertinet ad tractatum de Revelatione, nam in primo assignatur huiusce Revelationis origo, in secundo eius obiectum, in tertio conditio eius perpetuae conservationis et propoitionis. Quarto denique considerandum est, an hoc testimonium sit de se fide dignum propter Christi indolem, sapientiam et sanctitatem, Sunt igitur in hac sectione quatuor capita distinguenda. Fuse lateque exponendum est hoc testimonium, secundum ipsa Christi verba, ut melius appareat postea vis argumentorum apologe­ ticorum, quae sumuntur ex sublimitate doctrinae Christi, ex eius mo­ lilibus effectibus, ex mirabili omnium legitimarum aspirationum expleI ione in christianismo. — Insuper, ut plures hodie animadvertunt : un simplex expositio doctrinae christianae est eius apologetica defensio, i im multi incnduli reiiciunt fidem non tam propter ignorantiam si­ norum v. g. miraculorum, quam propter praeiudicia contra christia­ nismi mystciia et praecepta. CAPUT III. TESTIMONIUM IESU CHRISTI DE EIUS MISSIONE DIVINA ‘. Art. unicus. § I. Status quaestionis- — Non omnino consentiunt rationalistae i circa existentiam huiusce testimoni. «) Pauci ut Wellhausen, Schmidt, Wrede, etc., dicunt : Christus non affirmavit se esse Messiam, sed huiusmodi declarationes ei adscriptae sunt a discipulis suis, qui messianitatem eius crediderunt prae­ sertim post mortem eius, quia putaverunt eum resurrexisse, b) Plerique vero rationalistae, ut Harnack, 0. Holtzmann, fafatentur lesum suam messianitatem affirmasse. Sed quidam, ut I. Weiss et Loisy, dicunt : Christus non semper habuit conscientiam suae di­ gnitatis messianicae ; et, cum ministerium suum exercebat, non in eum finem loquebatur, ut doceret se esse Messiam, neque eius miracula, eoj spectabant ; attamen circa finem vitae suae docuit se esse Messiam,' seu potius fore regem regni caelestis proxime futuri una cum mundi Une. ’ — Contra hos statuitur nostra thesis. § II. lesus apertissime affirmavit, se esse Messiam a prophetis annuntiatum. Ab initio ministerii sui testificatus est se esse Dei legatum, et postea magis ac magis explicite asseruit se esse Messiam et Salvatorem. Messias (hebr. masiah, Sept. Χριστός Μεσαίας apud Ioan. I, 42 : IV, 25 ; Vulgat. Christas') idem sonat ac unctus (ex verbo hebr. inasahj ungere) ; scii, unctus a Deo ad officium summi sacerdotis. Iuxta Vet. Test., messias erit summus sacerdos propheta *, rex ac fundator re­ gni Dei 5, Salvator 6. ludaei vero Messiae notionem adulteraverant, et tempore lesu expectabant politicum Messiam, qui regnum Israel restitueret et ei do­ minationem temporalem super omnes nationes conferret lesus igitur 1 C. M. Lepin, Jésus Messie et Fils ie Dieu, 3» éd., 1906, p. 78-218. — P. Batif­ L’Enseignement de Jésus, 1905. 2 Haec omnes propositiones damnatae sunt in Decreto Lamentabili, Denz. 2028,; 2033, 2035. — 3 Lev., IV, 3, 16. — 4 III Reg., XIX, 16. — 5 Ps. XVIII (XVII), 51 ; XX (XIX), 7 ; LXXII (LXXI) ; LXXXIX (LXXXVIII), 30, 52 ; Tsai. I-XI-LXII. -1 6 Ps., II, 2; XLV (XLIV), 8; Dan. IX, 24. 7 Propterea Herodes invidiosus hunc Messiam occidere intendit. Matth., II, 13J fol., Testimonium lesu Chxisti 111., XIII, 54 ... ; Marc., VI, 1-4. 156 De Existentia Revelationis Imo ex pluribus verbis huiusce responsionis manifestatur non solum messianitas sed divinitas Christi. Legendum est integraliter in Ευ. sec. Ioann., c. V. 'Pater meus usque modo opc-l ratur, et ego operor... Sicut enim Pater suscitat mortuos, et vivificat: sic et Fi­ lius quos vult vivificat. Neque enim Pater indicat quemquam ; sed omne indicium dedit Filio... Qui non honorificat Filium, non honorificat Patrem qui misti illum. Ameu amer, dico vobis, quia qui verbum meum audit, et credit ei qui misit me, habet vitam ae­ ternam ... Sicut enim Pater habet vitam in semetipso, sic dedit et Filio habere vitam in semetipso... Ego autem habeo testimonium maius loanne. Opera enim quae dedit mihi Pater ut perficiam ea, ipsa opera quae ego facio testimonium perhibent de me, quia, Pater misit me. Et qui misit me Pater, ipse testimonium perhibuit de mn. Et Samaritani, postquam audierunt eum, dixerunt: « ipsi audi\ unus et scimus quia hic est vete Salvator mundi» *. Haec omnia testimonia pertinent ad initium ministerii lesu ; in Im autem vitae suae adhuc magis explicite loquitur non solum dir ipulis, sed populo. B. Ultimo anno suae vitae. i° Discipulis manifestat totam perfectionem dignitatis suae mesM licae, imo verba quibus utitur, divinitatem suam innuunt. « Venit in partes Caesareae Philippi, et interrogabat discipulos suos, ili uns : «Quem dicunt homines esse Filium hominis ? », et postea inbi iens: «Vos autem quem me esse dicitis»? Respondens Simon I’ rus, dixit: Tu es Christus, Filius Dei vivi3 δ Χρίστος δ υιός τού < >iaù τοϋ ξώντος. Haec autem verba ad minus significant lesum esse v· e Messiam, et approbantur a Christo tanquam a Patre caelesti inspirata. 2° Die festo Iudaeorum, ascendit lesus in templum et docebat. Iit mirabantur ludaei, dicentes : Quomodo hic litteras scit, cum η<·ιι didicerit? Respondit eis lesus, et dixit: Mea doctrina non est i' i, sed eius qui misit me ... Clamabat ergo lesus in templo docens, i dicens: Et me scitis, et unde sim scitis et a meipso non veni: sed < >7 verus, qui misit me, quem vos nescitis. Ego scio eum : quia ab i'>so sum, et ipse me misit »4. Tunc miserunt Principes et Pharisaei ministros ut apprehenderet eum, sed nemo misit super eum manus, n ministris redeuntes dixerunt : « Nunquam sic locutus est homo, i' ut hic homo» 5. ■ Die sequenti in templo lesus docebat dicens : » Ego sum lux mundi. Qui sequitur in· non ambulat in tenebris, sed habebit lumen vitae. Dixerunt ergo ei Pharisaei : Tu i|, te ipso testimonium perhibes, testimonium tuum non est verum. Respondit lesus ... I i sum, qui testimonium perhibeo de meipso ; et testimonium perhibet de me, qui mi­ ti! me, Patera6. Et qui me misit, mecum est, et non reliquit me solum, quia ego quae I I ‘ ita sunt ei facio semper... Si vos manseritis in sermone meo... veritas liberabit ... Ego quod vidi apud Patrem meum loquor ... Si Deus Pater vester esset, dilige" i s utique me. Ego enim ex Deo processi et veni·, neque enim a me ipso veni, sed ille n ■ misit... Quis ex vobis arguet me de peccato ? Si veritatem dico vobis, quare non 1 i litis mihi ? Qui ex Deo est verba Dei audit ... Amen, amen, dico vobis : si quis m 1 monem meum servaverit, mortem non videbit in aeternum. Dixerunt ergo ludaei : Nunc cognovimus quia daemonium habes... Numquid tu maior es patre nostro AbraInin, qui mortuus est...? Dicit eis lesus... Amen amen dico vobis antequam AbraI'·' u fieret, ego sum »1. — Haec ultima verba plus quam messianitatem declarant ; sed I pharisaei, aeternitatis verba sustinere non valentes, nec intelligere ea, reputaverunt I lil isphemiam et «tulerunt lapides ut iacerent in eum»8. 1 Ioan., IV, 25 16. - 2 Ioan., IV, 42. — 3 Matth., XVI, 13-19: apud Marc., '1 1. 20 ; legitur Γ11 ι-s Christus » ; apud Lucam. IX, 20 : « Christus Dei ». — 4 Ioan. I\ II 15-29. · Ioan . VII, 46. - 6 Ioan., VIII, 12-18. — 1 Ioan., VIII, 28-59. — 1 ’ Ibid., 59. 158 De Existentia Revelationis Paulo, post, circumdederunt eum ludaei et dicebant ei : « Quou­ sque animam nostram tollis ? si tu es Christus, dic nobis palam » Re­ spondit eis lesus : « Loquor vobis, et non creditis. Opera quae ego facio in nomine Patris mei, haec testimonium perhibent de me. Sed vos non creditis, quia non estis ex ovibus meis»‘. Imo lesus digni-! tatem supramessianicam affirmat, dum addit : « Ego et Pater unum sumus». Sustulerunt ergo lapides ludaei, ut lapidarent eum. Respond dit eis lesus : ... « Quem Pater sanctificavit et misit in mundum, vos dicitis : Quia blasphemas ; quia dixi : Filins Dei sum » *. 3* Triumphali Iésu ingressu Ierosolymam, «turbae clamabant: Hosanna filio David : Benedictus qui venit in nomine Domini, hosanna in altissimis » 3 « Et quidam Pharisaeorum de turbis dixerunt ad il­ lum : Magister, increpa discipulos tuos. Quibus ipse ait : Dico vobisS quia si hi tecuerint, lapides clamabunt n 4. — Eadem die, intrans in templum, et eiiciens venditores, dixit: «Scriptum est: Domus mea domus orationis vocabitur, vos autem fecistis illam speluncam latro­ num » ’. In hoc Christus agit ut magister e. 4° Durante passione. — Coram Synedrio, princeps sacerdotum ait illi : « Adiuro te per Deum vivum, ut dicas nobis si tu esse Chri­ stus Filius Dei ». Dicit illi lesus : Tu dixisti ; veruntarnen dico vobis : Amodo videbitis filium hominis sedentem a dextris virtutis Dei, et ve­ nientem in nubibus caeli » 7. Tunc princeps sacerdotum scidit vestimenta sua dicens: « Blasphemavit ». — In hac responsione lesus declaravit saltem se esse Messiam, ad se pertinere ius sedendi ad dexteram Pa­ tris et homines indicandi. 5° Post resurrectionem suam confirmat discipulos suos in fide et speciatim discipulis ad castellum nomine Emmaus euntibus dixit :: « 0 stulti et tardi corde ad credendum in omnibus quae locuti sunt Prophetae !. Nonne haec oportuit pati Christum et ita intrare in gloriam suam ? Et incipiens a Moyse, et omnibus Prophetis interpretabatur illis in omnibus Scripturis quae de ipso erant » 8, His verbis clare affir­ mat, se esse Messiam a prophetis annuntiatum. Pariter dum dixit undecim apostolis : Sicut misit me Pater, ego mitto vos ’. Conclusio. — Haec omnia testimonia, ut fatetur Harnack” con­ tra Wellhausen, ita connectuntur cum tota narratione evangelica, ut illis sublatis, fere nihil remaneret de historia lesu, praesertim mors eius explicari non posset. Nec fuit tempus sufficiens ad progressivam idealisationem vitae lesu, nam Apostoli iam a die Pentecostes docue­ runt, lesum esse Messiam et Auctorem vitae1*. 1 Ioan., X, 24-26. — 2 Ioan., X, 30-36. — 3 Mattii., XXI, 9 ; Marc., XI, 10. —I 4 Luc., XIX, 40. — 8 Mattii., XXI, 13 ; Marc., XI, 7 ; Luc., XIX, 46. — 6 Plurcs rationalistae ut Harnack, O. Holtzmann fatentur Christi ingressum in lerusalem eviden­ ter ostendere lesum ipsum voluisse nomen Messiae sibi vindicare. — 7 Μλττη., XXVI,' 62-66 ; cf. Marc., XIV ; 60-64. — 8 Luc., XXIV, 26-27, 44-45.— 9 Ioan., XX, 21 ; cf. Mattii., XXVIII, 18-20; Marc., XVI, 18. — Harnack, L'Essence du Christiani­ sme, tr. fr., p. 140. — 11 Act., II, 36, III, 13-15. Iuxta catholicos et protestantes coni servatores Aclus Apost. scripti sunt a S. Luca ante 70 a., Harnack dicit a. 78-83 aut forte 60-70. De authenticitate et historicitate Actuum cf. subseqnens caput, art. 2, do] divinitate Christi. Testimonium lesu Christi .< Doctrina Christiana in suis exordii» luit iudaica, sed lacta est per successivas evolutiones primum paulina, tum ioannica, demum hellenica et universalis » Denz., 2059-2000. Doctrina Christi <·<» <|«· Trinitate i6t «Audi, Israel, Dominus Deus tuus, I'm·. tinus est»1. Condidit creaturas2; est Dominus caeli et terrae 3, in caelis est 4 tanquam super thronum, terra autem scabellum •st pedum eius5. Perfectus est °. Unus est /<<„■·.·■;, Deus'1. Est omnipotens : «Quae imposibilia sunt apud homines, possibilia sunt apud I 'cum » 8, Omnia cornescit, videt in abscon­ dito cordis nostri0. Scit quid opus sit nobis, antequam petamus eum Licet ei quod vult iacere 41. Relative ad homines Deus se habet praesertim ut Pater, providentissimus, misericors et iustus. Estote- perfecti sicut et Pater vester caelestis pertectus est *2. « Sic ergo vos orabitis : Pa­ ar noster, qui es in caelis, sanctificetur nomen tuum » *3. Providentia divina universalis est et usque ad singularia ct infimi sese extendit : « Respicite volatilia caeli ... pater vester caelestis pascit illa. Nonne vos magis pluris estis illis ? » *4. « Petite et dabitur vo­ ids » 45. « Pater vester misericors est » *4, <·. solem suum oriri facit super bonos et malos »17 patiens est ,8. sed vindicat servos suos de eorum adversariis *9. Vocat omnes homines 1 laborandum in vineam suam20. Postulat laborem proportionatum donis unicuique ιοί latis 21, dat locum in caelo plus minusve excelsum quibus ipse paravit22. Tanquam Index supremus, reddet unicuique secundum opera eius23. Filius eius «dicet his qui a dextris eius erunt : Venite benedicti Patris mei, possidete paratum vobis regnum a ■ onstitutione mundi ... Et dicet his, qui a sinistris erunt : discedite a me. maledicti, in ignem aeternum, qui paratus est diabolo et angelis eius»24. Attamen ante ultimum indicium Deus potest debitum dimittere25; quaerit diligenter peccatorem, sicut pastor ovem perditam28, et prodigum poenitentem misericorditer accipit27. Deus Pater habet Filium sibi aequalem : « Et nemo novit Filium nisi Pater : neque Patrem quis novit, nisi Filius, et cui voluerit Fi­ lius revelare»28. Cf. art. sequent., de Filiatione divina lesu Christi. De Spiritu Sancto denique dicit lesus : « Et ego mitto promissum Patris mei in vos»29. «Cum autem (inimici regni Dei) tradent vos, nolite cogitare quomodo aut quid loquamini ... Non enim vos estis qui loquimini, sed Spiritus Patris vestri, qui loquitur in vobis» 3°. Spiritus enim sanctus docebit vos in ipsa hora quid oporteat vos di­ cere» 3l. «Qui autem dixerit contra Spiritus sanctum, non remitte­ tur ei, neque in hoc saeculo, neque in futuro»32. Hoc dicit, ut ex contextu apparet, contra perversos, qui coacti ab evidentia agnorum Spiritus Sancti, nolunt tamen credere, aut etiam miracula tribuunt daemoni. Distinctio et aequalitas trium personarum divinarum affirmatur a * Marc.. XII, 29, 32. — 2 Marc., XIII, ig. — 3 Matth., XI, 25, 26. — 4 Matth., V. 34’35. 45-48. — 5 Matth., V. 35. — 8 Matth., V, 48. — 7 Matth., XIX, 17. — Luc., XVIII, 27. — 9 Matth., VI, 4, 6, 18. — 10 Matth., VI, 8. — 11 Matth. XX, 15. —- 12 Matth., V. 48 16-45. — 13 Matth., V, 9, 15-18. — 14 Matth., VI, 26, 30, 32. 15 Matth., VII, 7. — 48 Luc., VI, 36. — 47 Matt., V, 45. — 48 Marc.., XII, 2-5. 10 Luc., XVII, i 8. Jo Matth., XX, 1-15. — 24 Matth., XXV, 14. —22 Matth., XX, ; —23 Ma i i n , XVI, 27, ac parabola talentorum : Matth., XXV, 35-36. — 24 Matth. • XV, 34 ·ι4>; XVIII. q l i; XXII, 11-13. 25 Matth., XVIII, 25-35. — 25 Luc., XV, 1 7· - 27 1 ", · H 2K Matth., XI, 27 ; Luc., X. 22. — 29 Luc. XXIV, 49. — ° Matth., X, u> ■··< Luc., XII, 12. — 32 Matth., XII, 32; Marc., III, 29. GaiiuI'Kiii I.»··'·'..... , /i. HtveMimt (vol. II). IÔ2 De Existentia Revelationis Christo cum dicit apostolis suis ; « Euntes ergo, docete omnes gentes, baptizantes eos in nomine Patris et Filii et Spiritus sancti» ‘. § II. Secundum loannem. — « Spiritus est Deus, et eos qui ado­ rant eum, in spiritu et veritate oportet adorare»2. lesus vocat eum Patrem, dicens: «Pater meus usque modo operatur... Sicut enim Pater suscitat mortuos et vivificat, sic et Filius quos vult, vivificat... Sicut enim Pater habet vitam in semetipso ; sic dedit et Filio habere vitam in semetipso»3. '.'.Pater sancte serva eos in nomine tuo, quos dedisti mihi... sanctifica eos in veritate... Pater iuste, mundus te non cognovit»4. «Sic Deus dilexit mundum, ut Filium suum unige­ nitum daret » 5. « Ego et Pater unum sumus » “ (Cf. art. seq. de Filia­ tione divina Christi). Spiritus Sanctus vocatur Paracletus : « Cum autem venerit Para­ cletus, quem ego mittam vobis a Patre Spiritum veritatis qui a Patre procedit, ille testimonium perhibebit de me» ’. « Apud vos manebit et in vobis erit... Ille vos docebit omnia et suggeret vobis omnia, quae­ cumque dixero vobis» 8. « Non enim loquitur a semetipso ; sed quae­ cumque audiet loquetur, et quae ventura sunt annuntiabit vobis. Ille me clarificabit : quia de meo accipiet, et annuntiabit vobis. Omnia quaecumque habet Pater, mea sunt. Propterea dixi : Quia de meo accipiet, et annuntiabit vobis » ’. Ex his apparet, Spiritum Sanctum esse Deum, et personam distinctam a Patre et a Filio, a quibus mit­ titur. Misterium Trinitatis explicite revelatum est ab ipso lesu. Eadem doctrina de Deo invenitur in epistolis S. Pauli. Art. 2. Testimonium Christi de eius Filiatione divina. ET DE VI SATISFACTORIA MORTIS EIUS. § I. Status quaestionis. Sententia modernistarum et plurium protestandum liberalium de hac re habetur in propositionibus dammatis a decreto «Lamentabili»: 27 «Divinitas lesu Christi ex Evangeliis non probatur ; sed est dogma, quod conscientia Christiana e notione Mes­ siae deduxit » ; 30 « In omnibus textibus evangelicis nomen Filius Dei aequivalet tantum nomini Messias, minime vero significat Christum esse verum et naturalem Dei Fi­ lium » ; item 31 ; — 38 « Doctrina de morte piaculari Christi non est evangelica sed tantum paulina » 10. Plures rationalistae, ut Renan, B. Weiss, H. Wendt. A. Harnack agnoscunt ali­ quam filationem divinam Christi, messianitate superiorem H, sed negant lesum esse, vi huius filiationis, verum Deum. I Matth., XXVIII, 19 ; de authenticitate huiusce formulae baptismi cf. articulum sequentem. — ! Ioan., IV, 24. — 3 V, 17-21, 26. —4 XVII, 11, 17, 25. —5 III, 61. — 6 Ioan., X, 30 ; XVII, 11, 21. — 7 XV, 26. — 3 XIV, 16, 17, 26. — 9 XVI, 13-15. 10 Denz., 2027-2038. II Renan, Vie de Ji'sus, p. 440 : « Repose maintenant dans ta gloire, noble ini­ tiateur. Ton oeuvre est achevée ; ta divinité est fondée... Désormais hors des atteintes Testimonium Christi de cius Filiatione divina «63 Inter protestantes conservatores, plures 11I I·'. Godet, et in Anglia Stevens, Gore, 1 tley, Sanday defendunt divinitatem Christi non solum ex quarto Evangelio et ex. • l istolis S. Pauli, sed ex ipsis Synopticis . * Videamus ergo, quoad haec duo mysteria Incarnationis et Redem­ ptionis, quid habetur in Ev. Synopticis, in Ev. see. loannem, in Ep., S Pauli. Ad statum quaestionis notandum est quod plus quam quinquagies in Evangelio lesus dicitur Filius Dei. Quaestio est : in quonam sensu < st accipienda haec expressio ? In Scripturae filius dicitur relative ad hominem dupliciter : stricte < proprie significat vivens e vivo procedens in conformitatem naturae ; lato sensu et metaphorice designat discipulum, vel heredem ado­ ptatum. — Relative ad Deum dicitur etiam dupliciter : lato sensu de hominibus qui Dei spiritum et vitam participant, ita christiani dicuntur «filii Dei» τέκνα Θεού; — sensu autem proprio et stricto dicitur de secunda persona Trinitatis: ό υιός του Θεοΰ, Unigenitus qui est in sinu Patris2. — Hoc nomen «Filius Dei» quandoque forte in Evan•lio aequivalet tantum nomini Messias, dum scilicet lesu tribuitur ab his qui nondum divinitatem eius cognoscere videntur3. Sed ex ipsis dis Synopticis certum est lesum dixisse se Filium Dei esse sensu pro­ prio, stricto, altissimo, prout nempe declaravit se habere naturam di­ xi nan et non solum huius naturae participationem seu consortium per gratiam 4. § II· — Testimonium Christi de eius divinitate, in Synopticis 5. In Synopticis lesus divinitatem suam declarat dupliciter: A sibi vindicando iura seu privilegia quae soli Deo conveniunt, B. affir­ mando se esse Filium Dei. A. lura divina Christas sibi attribuit. — Sunt septem prae­ cipua. r° lesus est maior omni creatura, secundum suum proprium testi­ monium ; maior lona, Salomone, David e, qui vocavit eum Dominum maior Moise et Elia, qui iuxta ipsum die transfigurationis apparueiimt8, maior loanne Baptista9, maior angelis, quia « angeli ministra.1 1 fragilité, tu assisteras, du haut de la paix divine aux conséquences infinies de tes le es. Entre toi et Dieu, on ne distinguera plus», p. 464-474 : «Pour s’ être fait adoiri à ce point, il faut qu’il ait été adorable... La foi, l’enthousiasme, la constance il·· la première génération chrétienne ne s’explique qu’en supposant à l’origine de tout li mouvement un homme de proportions colossales... Cette sublime personne, qui ■ I, que jour préside encore au destin du monde, il est permis de l’appeler divine, non ni ce sens que Jésus ait absorbé tout le divin, ou lui ait été identique, mais en ce μ h que Jésus est l’individu qui a fait faire Λ son espèce les plus grand pas vers le llliv in ». De opinione horum rationalistarum hodiernorum, cf. Lepin, Jésus Messie et Fils L·' Dieu, p. 228... * De sententia horum protestantium, cf. Lepin, op. cit., p. 237. ’ Ioan., T, 18. '·' Marc., III, 11 : « spiritus immundi ... clamabant dicentes: Tu ■ii I ilius Dei». 4 Dr diristianis ipsis dicitur eos esse «divinae consortes naturae» ΊΙ 1‘ictr., I. 4. < I Ii pin., Jésus Messie et Fils Dieu, p. 267-371. — 6 Matth., Bill. 11-52.- 7Mai<< , XII. pi; Matth., XXII, 45.— 8 Matth., XVII, 3.— “Matth., Dvl 3. il· 164 De Existentia Revelationis bant illi» post tentationem in deserto, angeli sunt sui. « Mittet Filius | hominis angelos suos et colligent de regno eius omnia scandala »2. 2’ Exigit erga seipsum fidem, obedientiam, amorem, usque ad abne-i gationem omnium affectionum contrariarum, usque ad sacrificium vitae. 1 « Qui amat patrem aut matrem plus quam me, non est me dignus ; et qui amati filium aut filiam super me, non est me dignus » 3. Haec verba essent signum odiosae] et intolerabilis superbiae si lesus non esset Deus. Item ait : « Amen dico vobis : Nemo est, qui reliquerit domum aut fratres, aut patrem, aut matrem ... propter me et prop-J ter evangelium, qui non accipiat centies tantum nunc in tempore hoc ... cum perse-l curionibus, et in saeculo futuro vitam aeternam»· *. — Item «qui non est mecum,] contra me est, et qui non congregat mecum spargit » 5. Pariter : « Beati qui persecu-1 tionem patiuntur propter iustitiam ... propter me ». 30 Loquitur sicut supremus Legislator omnino aequalis divino au­ ctori antiquae legis. Complens ac perficiens hanc legem divinam, et expurgans eam a falsis rabbinorum interpretationibus multoties ait : «Dictum est antiquis... Ego autem dico vobis...».6 Item prohibet divortium, quod Moyses ad duritiam cordis permiserat’. Dicit se essei dominum sabbati8. 4· Facit miracula in suo proprio nomine, dicit paralytico, et plu­ ribus mortuis « surge »’. In tempestate dixit mari : « Tace, obmutesce! Et cessavit ventus... 10 » Apostoli faciunt miracula in nomine lesu 5’ Sibi vindicat ius remittendi peccata, quod est privilegium divi­ num iuxta iudaeos: « Dixit paralytico : Confide, fili, remittuntur tibi peccata tua. Et ccce quidam de Scribis dixerunt intra se : Hic blasphemat et cum vidisset lesus cogitationes eorum, dixit : Ut quid cogitatis mala in cordibus vestris ? Quid est facilius, dicere : Dimittun-i tur tibi peccata tua ; an dicere : Surge et ambula ? Ut autem sciatis, quia filius horni·] nis habet potestatem in terra dimittendi peccata, tunc ait paralytico : Surge, tolle lec-1 tum tuum, et vade in domum tuam. Et surrexit et abiit in domum suam » *2. Item sibi attribuit potestatem reficiendi animas : « Venite ad me, omnes qui laboratis et one­ rati estis, et ego reficiam vos » *3. Imo sibi vindicat ius aliis communicandi potestatem remittendi peccata *4. 6‘ Sibi tribuit potestatem indicandi vivos et mortuos. « Videbitis Filium hominis sedentem a dextris virtutis Dei et venientem cum nu­ bibus caelis ‘5. « Et mittet angelos suos cum tuba et voce magna ; et congregabunt electos eius a quatuor ventis, a summis caelorum usque ad terminos eorum» 7· Promittit mittere Spiritum Sanctum : « Et ego mitto promissum Patris mei in vos » ‘7. Ergo non est Spiritu Sancto inferior. — Tandem * Marc., I, 13 ; Matth, IV, 11. — 2 Matth, XVI, 27 ; XXIV, 31. — 3 Mattii. X, 37; Luc., XIV, 26. —4 Marc., X, 29-30. — 5 Mattii., XII, 30. — ° Matth., V, 21-48. — 7 Matth., V, 32 ; XIX, 9. — 3 Marc., II, 27, 28. 3 Matth., IX, 6 ; Marc,] II, 5; V. 41; Luc., VII, 14. — *· Marc., IV, 39. 11 Matth., VII, 22: Act.. Ill, 6; IV, 10. — 12 Mattii., IX, 2-7. — *’ Matth , XI, 28 14 Matth., XVII1, 18. J 15 Marc., XIV, 62; VIII, 38; XIII. 20 ·« Matth, XXIV, 31 — Luc.! XXIV, 49. Testimonium Christi do eius Filiatione Divina 165 ccipit adorationem 1, dume contra cani reiiciunt tamquam indigni Pe­ trus, Paulus, Bamabas et angeli . * In Synopticts lesus pluries affirmat se esse Filium Dei sensu proprio et stricto. 1’ « Omnia mihi tradita sunt a Patre meo. Et nemo novit Filium, nisi Pater ; neque Patrem quis novit, nisi Filius, et cui voluerit Filius revelare »3. Haec verba dixit lesus postquam exprobraverat civitatibus Corozain et Bethsaida, gratias egerat pro fide discipulorum : Confiteor tibi, Pater... quia abscondisti haec sapientibus et prudentibus et revelasti ea parvulis ». Authenticitas huiusce textus admittitur a maioritate criticorum protestantium. In hoc autem loco, declaratur ■qualitas Patris et Filii quoad cognitionem et cognoscibilitatem, haec autem aegtailiinnuit consubstantialitatem, ut notat S. Thomas : <■ substantia enim Patris superat innem intelligentiam, cum ipsa essentia Patris dicatur incognoscibilis, sicut substantia I ilii»4. Filius non cognoscitur nisi a Patre, ergo, sicut Pater, excendit omnem cogni­ tionem creatam, proinde est Deus. — Inter modernistas I.oisy admittit hanc tradif ionalem explicationem huiusce textus, imo addit : sensus cius est substantialiter idem illius loannis I, 18: «Deum nemo vidit unquam, unigenitus Filins, qui est in sinu Patris, ipse enarravit » 5* . — Est, inquit, eadem altitudo, non est distantia inter hos duos ■xtus. Sed contra fere omnes criticos non solum catholicos sed protestantes etiam libe■ ilesc, I.oisy tenet absque fundamento hanc declarationem, etsi in Matth. et Luca conntam, non fuisse genuinam expressionem ipsius Christi, sed ei adscriptam fuisse a traditione Christiana 7. 2’ Responsio Christi ad confessionem Petri : Petrus dixit : « Tu es ' hristus, Filius Dei vivi ; respondens autem lesus, dixit ei : Beatus es, inion Bar-lona ·, quia caro et sanguis non revelavit tibi, sed Pater meus, qui in caelis est» 8. Quidam dicunt : historice probari nequit Petrum in sua confessione plus quam uicssianitatem affirmasse, nam in Marco VIII, 20 refertur solum : «Tu es Christus», et in Luca IX, 20 : « Tu es Christus Dei » ; in solo Mattheo legitur : Tu es Christus, Fi­ nis Dei vivi». — Attamen, ex responsione lesu satis clare apparet etiam historice lonendo Petrum affirmasse plus quam messianitatem, nam signa messianitatis jam erant manifesta ab initio ministerii lesu pro apostolis, et plures ex illis eam agnoverant 910 . I sus etiam haec signa exposuerat discipulis loannis Baptistae Unde simplex niessia« itas non exigebat tantam revelationem. — Imo ex praecitato textu Matthaei, XI, 27 : nemo novit Filium, nisi Pater ■ sic argui potest : Si Petrus non potuit cognoscere nisi Patre id quod affirmavit de lesu, hoc est signum quod affirmavit Filiationem eius 1 Mattii., VIII, 2 ; XXVIII, o, 17 ; Marc., V, 6. — 12 Act., X, 25-26 ; XIV, tq ; Ai’oc., XIX, 10; ΧΧΠ, 8. — 3 Matth., XI, 27; Luc., X, 21. — 4 S. Thomas, in Matth. XI. 5 Cf. Loisy, l’Evangile et 1'Eglise, p. .17. e Authenticitas huiusce loci admittitur inter rationalistas et prot. liberales a B. Weiss, Keim, Wendt, O. et Η. Holtzmann, Stapfer, etc. 7 Contra I.aim opinionem A. I oisy cf. P. Lagrange, Revue bibl. avr. 1903, pagina «■I et Lkpin, Ji'sus Messie et Fils de Dieu, p. 323. 8 Mattic. XVI, i . Marc., VI, 29; Luc., IX, 20. ’ Ita AiuIkm·. Philippus, Nathanael sec. Ioann., 1, qi, 49. 10 Matth , XI. 1 166 De Existentia Revelationis divinam. Non tamen sequitur, Petrum hoc tempore cognovisse per fidem naturam huiu see filiationis divinae tam explicite quam definita est postea ab Ecclesia *. 3’ Formula baptismi. — Apud Matthaeum XXVII, 18-19, legitur post narrationem resurrectionis Christi : « Et accedens lesus (ad discipulos suos) locutus est eis, dicens : Data est mihi omnis potestas in caelo et in terra. Euntes ergo, docete omnes gentes, baptizantes eos in nomine Patris, et Filii, et Spiritus Sancti. Docentes eos servare omnia quaecumque mandavi vobis. Et ecce ego vobiscum sum omnibus diebus, usque de consummationem saeculi ». Ille cui data est omnis potestas in caelo et in terra, habet potestantem supra om­ nem creaturam, quod soli Deo convenit. Item in formula baptismi Filius apparet aequa­ lis Petri et Spiritui Sancto ; si autem non esset Deus, esset infinite infra Patrem et Spiritum Sanctum 2. Ultimis verbis promittit auxilium divinum usque ad consummatio­ nem saeculi; imo dicit: «ego vobiscum sum...», sic verificabitur quod scriptum erat de Illo : < vocabunt nomen eius Emmanuel, quod est interpretatum : Nobiscum Deus » 3. 4’ Responsio lesu ad Caipham. — Apud Matth. XXVI, 69, quando Christus coram Synedrio comparait, surgens princeps sacerdotum, ait illi ; « Adiuro te per Deum vivum, ut dicas nobis si tu es Christus Fi­ lius Dei 4. Dicit illi lesus ; Tu dixisti. Verumtamen dico vobis Amodo videbitis Filium hominis sedentem a dextris virtutis Dei, et venientem in nubibus caeli. Tunc princeps sacerdotum scidit vestimenta sua, di­ cens : Blasphemavit : quid adhuc egemus testibus ? ecce nunc audistis blasphemiam ». In hac responsione lesus apparet plus quam Messias, non pertinent enim ad sim­ plicem dignitatem Messiae Filiatio divina, sessio ad dexteram Dei, exercitium summae potestatis. Propterea Caiphas scidit vestimenta sua dicens : blasphemavit, ut legitur in tribus Synopticis0. Et quoad hoc synoptica illustrantur a quarto Evangelio in quo legitur c. V, 18, post curationem paralytici ad probaticam piscinam, - quaerebant eum ludaei interficere : quia non solum solvebat sabbatum, sed et Patrem suum dicebat Deum, luqiuilcm jaciens Deu ». Item Ioan., X, 31, dum Christus dicit : « Ego et Pater unum .iimus sustulerunt lapides ludaei, ut lapidarent eum. Sic explicatur quare Caiphas non ignorans praecedentes Christi declarationes, ei ponit quaestionem ad habendam mortiferam responsionem; unde legitur apud Ioan., XIX, 7, in narratione passionis: « Responderunt ei ludaei : Nos legem habemus, et secundum legem debet mori, quia Filium Dei se jacit ». 5’ Quaestio lesu ad ludaeos de Christo filio David, Mattq., XXII, 42 : « Congregatis autem Pharisaeis, interrogavit eos lesus, dicens : Quid 1 Cf. Lepim, op. cit., p. 332. 2 Quoad autenticitatem huiusce formulae baptismi cf. Lepin, Dic. Apol. Evangiles canoniques, col. 1621. Loisy abque legitimo motivo hanc authcnticitatem negat, sed fateri debet : « L’emploi de cette formule est attesté par la Didaché, VII, 1, et l’on peut croire qu’elle était universellement reçue dans les Eglises au commencement du second siècle». Les Evang., svn., t. II, p. 751. 3 Isa, VII, 14 ; Matth., I, 23. 4 Apud Marcum., XIV, 61 : «Tu es Christus Filins Dei benedicti ?» Apud Lu· cam, XXII, 66 : « Si tu es Christus, dic nobis », 70 Tu ergo es Filins Dei ? ». 5 Circa hunc locum svnopticorum cf Lupin, up. < 1/ , p. 289 note. Testimonium Christi <|· cius Filiatione divina 167 vobis videtur de Christo? cuius filius est? Dicunt ei: David. Ait illis: Quomodo ergo David in spiritu vocat eum Dominum, dicens: Dixit Dominus Domino meo : sede ad dextris meis, donec ponam ini­ micos tuos scabellum pedum tuorum ? Si ergo David vocat eum Do­ minum, quomodo filius eius est ? Et nemo poterat ei respondere ver­ bum». Item apud Luc., 44; Marc., XII, 37. Authenticitas huiusce textus admittitur a praecipuis criticis liberalibus . * Domi­ nus autem de quo agitur in psalmo est superior Davide, et aequalis primo Domino, scii. Deo Patri. 6° Parabola de vinitoribus homicidis. — Authenticitas huiusce pa­ rabolae a maioritate criticorum admittitur 2, Dominus vineae « misit ad agricolas in tempore servum, ut ab agricolis acciperet de fructu vineae. Qui apprehensum eum ceciderunt, et dimiserunt vacuum. Et iterum misit ad illos alium servum, et illum in capite vulneraverunt, et contumeliis affecerunt. Et rursum alium misit, et illum occiderunt : et plures alios : quosdam caedentes, alios vero occidentes. Adhuc ergo unum habens filium carissimum e.t illum misit ad eos novissimum, dicens : Quia reverebuntur filium meum. Coloni autem dixerunt ad invincem : Hic est haeres : venite occidamus eum : et nostra erit haereditas. Et apprehendentes eum, occiderunt ; et eiecerunt extra vi­ neam. Quid ergo faciet Dominus vineae ? Veniet et perdet colonos, et dabit vineam aliis. Nec scripturam hanc legistis : <; Lapidem, quem reprobaverunt aedificantes, hic factus est in caput anguli ; a Domino factum est istud, et est mirabile in oculis nostris ? Et quaerebant eum tenere : et timuerunt turbam : cognoverunt enim quoniam ad eos parabolam hanc dixerit. Et relicto eo, abierunt ». Manifesta erat applicatio parabolae : servi a Domino vineae missi erant prophelae, et clarius lesus dicet paulo post Pharisaeis, Matth. XXIII, 31, < filii estis eorum, qui prophetas occiderunt. Et vos implete mensuram patrum vestrorum. Serpentes ge­ nimina viperarum, quomodo fugietis a iudicio gehennae ? Ideo ecce ego mitto ad vos prophetas, et sapienties, et scribas, et ex illis occidetis, et crucifigetis... ut veniat super vos omnis sanguis iustus qui eifusus est super terram ... lerusalem, lerusalem, quae ccidis prophetas, et lapidas eos qui ad te missi sunt, quoties volui congregare filios tuos... et noluisti !» — Si igitur servi Domini vineae sunt prophetae, filius eius caris imus est plus quam propheta et Messias, sed vere Filius eius. Haec parabola idem 0111 nimo exprimit ac initium Epist. ad Hcbr. «Multifariam multisque modis olim Deus oquens patribus in prophetis; novissime diebus istis locutus est nobis in Filio, quem * H. Wendt, G. Dalman, B. Weiss, E. Stapfer, P. Wernle, O. Holtzmann, cf. Le1 ix, op. cit., p. 306. I.oisy videtur nrgare genuinitatem huiusce textus, et hoc propter unicam rationem, quia, iuxta ipsum, divinitas Christi in hoc textu affirmata paulatim dum deducta est e notione Messiae a conscientia Christiana. 2 Loisy dubitat de authenticitate huiusce parabolae, quia in ea includitur pro­ phetia nimis distincta de morte Christi ; iusta ipsum, magis naturale est dicere, hanc nabolam quodam idealisationis processu conceptam fuisse post Christi mortem. Hoc nihil aliud . t quam gratuita negatio a priori ordinis supernaturalis. Cf.de hac quaestione l.i iix .7,· cit., p 309...: omnes praedictiones Christi reiici deberent, fere nihil de Christi historia remaneret. « Marc, XII 1 1. Maith., XXI, 33-46 ; Luc., XX, 1-19· ι68 De Existentia Revelationis constituit heredem universorum, per quem fecit et saecula, qui cum sit splendor glo­ riae et figura substantiae eius, portansque omnia verbo viturtis suae, purgationem pec-i catorum faciens, sedet ad dexteram maiestatis in excelsis ». Conclusio. — Dicendum est ergo contra modernistas : in Ev. sy­ napticis declarationes Iesu de sua eminenti dignitate transcendunt sim­ plicem messianitatem et exprimunt piationem divinam. Christo omnino propriam. Insuper haec filiatio divina non solum superior est messianitate (quod conceditur, ut dictum est, a pluribus hodiernis rationalistis, ut ab A. Harnak), sed constituit Christum super omnes creatu­ ras aequalem Deo, et ipsum Deum, secundam Trinitatis personam. § III. Confirmatio ex Actibus Apostolorum. — Nec dici posset, praedictas declarationes quodam processu idealisationis fuisse paulatim formatas post Christi mortem, et ei adseriptas ; dejecit enim tem­ pus ad hanc idealisationem necessariam, nam certum est Apostolos a die Pentecostes docuisse lesum esse non solum Messiam sed Deum : Hoc habetur ex Actibus Apostolorum, quorum authenticitas est historice certa *. In hoc libro referuntur sermones S. Petri in quibus legitur : « Deus Abraham, et Deus Isaac, et Deus lacob, Deus patrum nostrorum glorificavit Filium suum lesum, quem vos quidem tradidistis... Vos autem sanctum et iustum negastis et petistis virum homi­ cidam donari vobis : Auctorem vero vitae interfecistis, quem Deus suscitavit a mor­ tuis : cuius nos testes sumus... Et fides, quae per eum est, dedit integram sanitatem istam (claudo qui sedebat ad portam templi) in conspectu omnium vestrum » 12. Auctor vitae non est nisi ipse Deus. — Interrogatus autem a principe sacerdotum et senioribus in quo nomine hoc miraculum fecerat, Petrus respondit : In nomine Domini nostri Iesu Christi Nazareni quem vos crucifixistis, quem Deus suscitavit a mortuis, in hoc iste astat coram vobis sanus. Hic est lapis, qui reprobatus est a vobis aedificantibus, qui factus est in caput anguli. Et non est in alio aliquo salus. Nec enim aliud nomen est sub caelo datum hominibus, in quo oporteat nos salvos fieri ... (Sacerdotes autem et magistratus templi) nihil poterant contradicere ... sed denuntiaverunt (Petro et loanni) ne omnino loquerentur, neque docerent in nomine Iesu»3. Paulo post Apostoli a < arcere per angelum liberati iterum interrogantur a principe sacerdotum ; «respondens autem Petrus et Apostoli dixerunt : Obedire oportet Deo magis quam hominibus. Deus patrum nostrorum suscitavit lesum, quem vos interemistis, suspendentes in ligno. Hunc principem et salvatorem Deus exaltavit dextera sua, ad dandam poenitentiam Israeli, et remissionem peccatorum»4. Solus autem Deus est salvator animarum, eis peccata re­ mittens. In concilio lerosolymitano, ad statuendum Gentes non ligari lege Mosaica, Petrus dixit : «Nunc ergo quid tentatis Deum, imponere iugum super cervices discipu­ lorum, quod neque patres nostri, neque nos portare potuimus ? Sed per gratiam Do­ mini Iesu Christi credimus nos salvari quemadmodum et illi » s. — Pariter lesus pluries 1 Cf. E. Jaquier, Histoire des Livres du N. T., t. III, 1908. — Revue biblique, ’895, p. 328; 1898, p. 325... — Non solum omnes catholici, et protestantes conser­ vatores (ut Barde, Blass, Plummer, Headlam, Zahn) sed multi rationalistae (ut Renan, Reuss, Harnack, etc.) integrum librum Actum Apostolorum S. Lucae, S. Pauli socio, tribuunt. — Probabilius Actus Ap. scripti sunt circa 63-64 an., saltern ante 70 a. iuxta catholicos et protestantes conservatores ; inter rationalistae schola Tubingensis dicebat : ann. 150 ; nunc autem ab evidentia historica coactus rationalista Harnack dicit : 78-83 aut forte 60-70 (Die Aposlelgcsch., 1908, p. 211). 2 Act., Ill, 13-16. 3 Act., IV, 10-18. — 4 Act., V, 29-31. 5 Act., XV, ιο-τι. Testimonium Christi de eius Filiatione divina 169 . tur a Petro «Dominus»1, Dominus omnium· constitutus a Deo iudex vivorum et « ^tuorum3. — Tandem apostoli in nomine Iesu faciunt miracula, conferunt baptisma, Ί diaconus S. Stephanus ait moriendo: Domine Iesu, suscipe spiritum neum»1. In istis sermonibus S. Petri immediate post Pentecostem, apparet (nies Ecclesiae primitivae, iam Christus creditur esse Filius Dei, Auc­ tor vitae, Dominus omnium, Salvator omnium, ludex virorum et mortuorum. Ergo dicendum est contra rationalistas I. Weiss, Holtz­ mann, Loisy: non potuit esse processus idealisationis inter primitiva documenta et compositionem Evangeliorum : nec prima documenta de.1 libebant lesum mere humanum et tantum filium David. Insuper explicent adversarii quomodo mutatio tam substantialis, ulla reclamatione peri potuerit ; quomodo tempore, quo vividior ri ;it memoria apostolicae praedicationis, hoc dogma divinitatis Christi introduci potuisset, invitis ludaeis conversis, monotheismo firmissime mi haerentibus, invitis omnibus primis christianis, et per totum orbem »q >.irgi. E contra historice constat, fuisse haereticos, scii, ebionitas, qui divinitatem Christi negaverunt et statim ac unanimiter ab Ec­ clesia damnati sunt ut constat ex scriptis Patrum Apostolicorum, § IV. Secunda confirmatio ex Epistolis S. Pauli. — S. Paulus In suis epistolis, expresse affirmando divinitate Christi, non eam an­ nuntiat Ecclesiis ut quid novum et inauditum, sed de ea loquitur tanquam de dogmate iam recepto. Praecipue autem epistolae (I et II Thess. ; Gal. ; 1 et II Cor.; Rom. ; Epy. ; Col.; Philipp.) scriptae Mint a S. Paulo ab anno 48-59 vel 50-64, ut fatentur plures rationa­ li lae, inter quos Harnack et Ifilicher5. Sufficit referre principalia testimonia S. Pauli de divitate Christi e. Rom., I, 3-4 : «de Filio suo, qui factus est ei ex semine David secundum carnem, l|m praedestinatus est Filius Dei in virtute secundum spiritum sanctificationis ex resurrell·-ne mortuorum Iesu Christi Domini nostri». — Rom,, VIII, 3 : « Deus Filium suum Indiens in similitudinem carnis peccati ». — Rom., VIII, 32 : « Qui etiam proprio Filio ut. non pepercit, sed pro nobis omnibus tradidit illum». — Gal., IV, 4-6: «At ubi V· nil plenitudo temporis, misit Deus Filium suum, factum ex muliere, factum sub lege, in .-os, qui sub lege erant, redimeret, ut adoptionem filiorum reciperemus. Quoniam hio m estis filii, misit Deus Spiritum Filii sui in corda vestra clamantem : Abba Pa­ lm — Ergo secundum S. Paulum, lesus est Filius Dei secundum spiritum sanci illni 'iiis, et ex semine David secundum carnem. Insuper S. Paulus affirmat praeexistentiam aeternam Filii Dei, ante Incarna­ it.... m, II Cor., IV, 4 : «Deus.... excaecavit mentes infidelium, ut non fulgeat illis illliinii.itio Evangelii gloriae Christi qui est imago Dei ». — Col., I, 1, 15 : qui est imago l·. 1 1 visibilis, primogenitus omnis creaturae : quoniam in ipso condita sunt universa in L·; . et in terra, visibilia et invisibilia, sive throni, sive dominationes, sive principatus no testates : omnia per ipsum et in ipso creata sunt ; et ipse est ante omnes et omnia in I/· nstant. Et ipse est caput corporis Ecclesiae, qui est principium, primogenitus ex li"i : ut sit 111 omnibus ipse primatum tenens·, quia in ip;o complacuit omnem pleni- 1 Act., II. v : XI, ■··' 2 Act., X, 36. — 3 Act., X, 42. — * Act., VII, 59. i f supra,di'hl I........an· Evangeliorum. - «Cf. Rose, Rev. biblique, 1903, p. 349. ■ a i . l.a Thêohnifi ilr *· I'mil per tot. *7° De Existentia Revelationis tudinem inhabitare, et per eum reconciliare omnia in ipsum ». In hoc textu Filius Del aperte dicitur Creator, sicut in Ep. ad Rom., XI, 36 dicitur de Deo « ex ipso, et pui ipsum, et in ipso sunt omnia»1. Item I Cor., I, 23-30: «Nos autem praedicamus Christum crucifixum, ludaeil quidem scandalum. Gentibus autem stultitiam, ipsis autem vocatis, ludaeis atqui Graecis Christum Dei virtutem et Dei sapientiam... Ex ipso autem vos estis in Chrisfl lesu, qui factus est nobis sapientia a Deo, et iustitia, et sanctificatio et redemptio ». 1 Col., II, 9: « In ipso (Christo) inhabitat omnis plenitudo divinitatis corporaliter. Et est in illo repleti, qui est caput omnis principatus ei potestatis ». — II Cor., V. 19 : Qq niam quidem Deus erat in Christo mundum reconcilians sibi ». — Philipp., II, 5-7 : H< enim sentite in vobis, quod et in Christo lesu ; qui cum in forma Dei esset, non raj nam arbitratus est esse se aequalem Deo : sed semetipsum exinanivit formam servi cipiens, in similitudinem hominum factus, et habitu inventus ut homo ». In hac loel tione : cum in forma Dei esset, δς έν μορφή Θεού, vox μορφή id est forma significa essentiam seu naturam divinam, ut confirmatur ex his quae sequuntur «esse se ae qualem Deo » *. Dari nequit clarior affirmatio praeexistentiae gloriosae Filii Dei anti Incarnationem. Pariter Rom., IX, 5 : « Optabam ... anathema esse a Christo pro fratribus meis® ex quibus est Christus secundum carnem, qui,est super omnia Deus benedictus in saecula. A me n » 1 *3*. Tandem in Ep. ad Hebraeos *, I, 2...: « Diebus istis (Deus) locutus est nobis 111 Filio, quem constituit heredem universorum, per quem fecit et saecula. Qui cum sit splens dor gloriae et figura substantiae eius, portansque omnia verbo virtutis suae, purgationem peccatorum faciens, sedet ad dexteram maicstatis in excelsis ». — I, 10, ei applicatur ver­ bum Psalmi : « Tu in principio, Domine, terram fundasti, et opera manuum tuarum sunt caeli ». Declaratur superior prophetis, Moyse, angelis, mediator et pontifex in aiS ternum, VII, 25 : « unde et salvare in perpetuum potest accedentes per semetipsum ad Deum, semper vivens ad interpellandum pro nobis ». Et sic loquens S. Paulus intendebat affirmare, non quid noti, sed quod iam credebatur in Ecclesia. § V. Testimonium Christi de eius divinitate apud loannem. In quarto Evangelio sicut in Synopticis, lesus pluries semeti] sum vocat Filium hominis, hoc est in signum humilitatis et subiec» tionis humanitatis suae erga Patrem suum 5 ; sed praesertim affirma iterum ed iterum., se esse Filium Dei et Dominum. 1 Cf. S. Thomam, in Coloss., c. I, lect. 4. 5 Cf. Prat, Théol de S. Paul, t. I, p. 445. — Rev. Bibi. 1898, p. 402. 3 Circa hunc textum est quaedam difficultas quoad punctuationem. Tischendot Gebhardt in sua editione legit : « ex quibus est Christus secundum carnem. Qui est s per omnia Deus benedictus in saecula. Amen»; si ponitur punctum post «secundut carnem », ultima linea est solum invocatio Deo facta. — Sed iuxta editiones Nesti Westcott-Hort, Weymouth, Weiss, et plures alios criticos liberales, est tantum virgu post « secundum carnem ». Omnes Patres Ecclesiae in hoc textu viderunt affirmati nem divinitatis Christi, ita omnes exegetae catholici. Cfr. A. Durand, La Divinité de X. dans S. Paul, Rev. bibli., 1903, p. 550. 1 Iuxta Jacquier, Hist, de livres du N. T.·. haec epistola scripta est ab ipso Paulo ante 70 a — Iuxta rationalistam Harnack composita est probabiliter a S. Ht naba inter 65-96, forte ante 70. 5 Cf. Batiffol, L’enseignement de Jésus, p. 196, 197. Testimonium Christi de cun I Hiatione divina 171 rt Vos vocatis me Magister et Domine, et bene dicitis: sum otenim» . * — « Pavenit hora, clarifica Filium tuum. ut Filius tuus clarificet te: sicut dedisti ei po­ ' latent omnis carnis, ut omne, quod dedisti ei det eis vitam aetermam ... Et mea omnia lu.i sunt, et tua mea sunt»2. — « Judaei quaerebant cum interficere quia non solum Ivebat sabbatum, sed et patrem suum dicebat Deum, aequalem se faciens Deo. Re»| indit itaque lesus et dixit eis : Amen, amen dico vobis : non potest Filius a se facere qiiidquam, nisi, quod viderit Patrem facientem : quaecumque enim ille fecerit, haec et I Iius similiter facit... Sicut enim Pater suscitat mortuos et vivificat : sic et Filis quos !t vivificat. Neque enim Pater indicat quemquam : sed omne indicium dedit Filio, ni omnes honorificent Filium, sicut honorificant Patrem ... Sicut enim Pater habet v tam in semetipso : sic dedit et Filio habere vitam in semetipso » 3. — « Vos de deor­ um estis, ego de supernis sum. Vos de mundo hoc estis, ego non sum de hoc mundo » ■*. • Ego enim ex Deo processi, et veni »s. — a Exivi a Patre, et veni in mundum ; item relinquo mundum et vado ad Patrem ... et non sum solus, quia Pater mecum ■ t » ®. — Agitur autem de filiatione proprie dicta, nam lesus ait : » Amen, amen dico ibis, antequam Abraham fieret, ego sum»1II . «Nunc clarifica me tu Pater apud temeisum, claritate quam habui prius quam mundus esset, apud te ... quia dilexisti me ante nstitutionem mundi»8. Insuper lesus videt Deum : « non quia Patrem vidit quisquam, nisi is qui est i Deo, hic vidit Patrem » 9. « Sicut novit me Pater, et ego agnosco Patrem » *°, « Omnia aecumque habet Pater, mea sunt. Propterea dixi : quia (Spiritus veritatis) de meo m cipiet, et annunciabit vobis » ** . Philippe, qui videt me, videt et Patrem ... Non cre­ ditis quia ego in Patre, et Pater in me est » *2. Imo « Ego et Pater unum sumus » *3, ludaei li.iec verba intellexerunt in hoc sensu : eadem est dignitas Patris ac mea, nam cito estulerunt lapides, ut lapidarent eum ». Pariter dixit : « Ego sum via, et veritas, et ' ; nemo venit ad Patrem, nisi per me » *4. Haec Christi declarationes idem exprimunt ac verba apud Mat­ thaeum 15 et Lucam *’ relata : « Omnia mihi tradita sunt a Patre meo. I· i nemo novit Filium nisi Pater ; neque Patrem quis novit nisi Fi­ lius, et cui voluerit Filius revelare ». Et haec ultima declaratio non inferior est verbis loannis in Prologo sui Evangelii ; « In principio erat Orbum, et Verbum erat apud Deum, et Deus erat Verbum... Et Verbum caro factum est, et habitavit in nobis: et vidimus gloriam iius, gloriam quasi unigeniti a Patre, plenum gratiae et veritatis... Ihum nemo vidit unquam: unigenitus Filius, qui est in sinu Patris, ipse enarravit § VI. Testimonium lesu Christi de mysterio Redemptionis, serundum Evangelia. — Modemistae tenent, doctrinam de morte piapulari Christi non esse evangelicam sed tantum paulinam (Denz., 2038). \ i. De Existentia Revelationis 174 bunt angeli, et separabunt malos de medio iustorum ; et mittent eos in caminum ignis » *. j «Mittet Filius hominis angelos suos, et colligent de regno eius omnia scandala, et eosl qui faciunt iniquitatem; et mittent eos in caminum ignis; ibi erit fletus et stridor i dentium»2. — «Omnis quicumque confessus fuerit me coram hominibus, et Filius.l hominis confitebitur illum coram Angelis Dei »3. Sunt etiam daemones seu mali angeli. Christus multoties eiicit eos4. Sunt spiri-. Ius ; » eiiciebat spiritus verbo » 5. « Cum immundus spiritus exierit ab homine, ambulat J per loca arida, quaerens requiem et non invenit. Tunc dicit : revertar in domum meam.l unde exivi. Et veniens invenit eam vacantem, scopis mundatam et ornatam. Tunc va-1 dit, et assumit septem alios spiritus secum nequiores se, et intrantes habitant ibi ; et fiunt novissima hominis illius peiora prioribus » 6. lesus dedit Apostolis « potestatem eiiciendi daemonia » 7 ; sed dicit de quibusdam daemonibus : « hoc genus non eiicitur nisi per orationem et ieiunium » 8. Principes dae-1 moniorum est Satanas ; « Si Satanas Satanam eiicit, adversus se divisus est : quomodo ergo stabit regnum eius ? Et si ego in Beelzebub eiicio daemones, filii vestri in quoi eiiciunt ? Si autem ego in spiritu Dei eiicio daemones, igitur pervenit in vos regnum Dei » 9. | Satanas «rapit quod seminatum est in corde... et superseminat zizania in medio tri-l tici » ‘°. — lesus dicit Apostolis : < Simon, Simon, ecce Satanas expetitvit vos ut cribra·! ret sicut triticum. Ego autem rogavi pro te ut non deficiat fides tua»1 11III . In quarto Evangelio, Satanas vocatur « principes huius mundi »*2. lesus dicit Pha-1 risaeis : « Vos ex patre diabolo estis ; et desideria patris vestri vultis facere. Ille /lowiiJ eida erat ab initio, et in veritate non stetit ; quia non est veritas in eo. Cum loquitur mendacium, ex propriis loquitur, quia mendax est, et pater eius »13. Apostolis autem dicit lesus ante Passionem: «Venit princeps mundi huius et in me non habet quid­ quam. ... 14 Princeps huius mundi iam indicatus est » 1δ. Art. 3. De VITA CHRISTIANA SECUNDUM CHRISTI TESTIMONIUM. Videamus breviter quaenam sit relatio legis evangelicae cum mosaica, et quaenam sint praecipua Christi praecepta consilia ac virtutes! christiane. § I. Lex nova Christi antiquam legem mosaicam perficit. —·] « Nolite putare quoniam veni solvere legem aut prophetas : non veni solvere, sed adimplere» ie. Ab initio praedicationis suae lesus in sermone supra montem 17 expurgat legem an­ tiquam ab interpretationibus scribarum et pharisaeorum, eam que complet ac perficit quoad praecepta moralia : a) quoad homicidium « dictum est antiquis : non occides. . . Ego autem dico vobis : quia omnis, qui irascitur fratri suo, reus erit iudicio » ; — b) quoad 1 Matth., XIII, 49. — 2 Matth., XII, 41. — 3 Luc., XII, 8. — 4 Matth., XIII, 39 ; XXV, 41 ; Marc., V, 8 ; I, 25 ; Luc., IV, 35 ; IX, r ; XI, 18. — 6 Matth., VIII 16. — 3 Matth., XII, 43-45 ; Marc., V, 9 ; Luc., VIII, 30 ; XI, 24-26. — 7 Marc.J III 15 ; XVI, 17. — 3 Matth., XVII, 20 ; Marc., IX, 28. — » Matth., XII, 26 ; Marc.J IV, 15. — 10 Matth., XIII, 19, 25. 11 Luc., XXII, 31. — »î Ioan., XVI, 11. -J 13 Ioan., VIII, 44. 14 Ioan., XIV, 30. 1 ilioquin mercedem non habebitis apud Patrem vestrum, qui in caelis est. . . Sit liM‘inosyna tua in abscondito. . . Et cum oratis, non eritis sicut hypocritae, qui amant... Iiik·, ut videantur ab hominibus». Sed ab initio ministerii sui lesus annuntiat implicite abrogationem praeceptorum I»· » nonialium : «Nemo immittit commissuram panni rudis in vestimentum vetus... kqiii mittunt vinum novum in utres veteres ; alioquin rumpuntur utres, et vinum llunditur »*. Imo lesus annuntiat destructionem templi lerosolymae : «non relinquent. R I· lapidem, eo quod non cognoveris tempus visitationis tuae »2. Et dicit mulieri san.uiIanae : «Mulier, crede mihi, quia venit hora, quando neque in monte hoc neque II l< losolymis adorabitis Patrem. Vos adoratis quod nescitis : nos adoramus quod sci■III quia salus ex ludaeis est. Sed venit hora, et nunc est, quando veri adorarores «Im .ibunt Patrem in spiritu et veritate»3. Sic, ut ait S. Thomas *, « lex vetus dicitur esse in aeternum, selinulum moralia quidem simpliciter et absolute, secundum caeremopialia vero quantum ad veritatem per ea figuratam». II. Virtutes christianae- — Ad considerandum autem in spe­ nd i praecepta legis evangelicae et virtutes Christianas, videamus quid iociierit lesus de vera sanctitate seu iustitia (in sensu generali). — Ii lide, spe, charitate, — de oratione, — de humilitate, de mortificajioiii·, de patientia, — de prudenti diligentia, vigilantia, de zelo; sunt ■lini praecipuae virtutes christianae praeter virtutes naturales a phi|)* k iphis graecis definitas, scii. : prudentiam, iustitiam erga alterum, brlitudinem et temperantiam. Hae autem ultimae virtutes elevantur Ii vita christiana6, et sic connectuntur cum charitate, see. illud Pauli: Ii limitas patiens est, benigna est, charitas non aemulatur, non agit jnrporam, non inflatur, non est ambitiosa, non quaerit quae sua sunt, Inu irritatur, non cogitat malum... omnia suffert, omnia sustinet»8. Haec simplex expositio recte ordinata iam praebet argumentum Bnlogeticum ex sublimitate doctrinae Christi desumptum. I i" Vera Sanctitas.1 — «.Quaerite 'primum regnum Dei et iustilliiiu eius»8. — Estote vos perfecti, sicut et pater vester caelistis per■'/;< est'. «Non omnis qui dicit mihi, Domine, Domine, intrabit in wiinm caelorum; sed qui facit voluntatem Patris mei»1*. I 1 Matth., IX, 16, 17 ; Marc., II, 21-22 ; Luc., V, 36-39. — 2 Luc., XIX, 44; XXI ■ M a ith., XXIV, 2. — 3 Ioan., IV, 21-23. — 4 S. Thom. I.a Il.ae q. X03, a. 3 ad 1. ■’ Thomas., I.a Il.ae q. 61, a. 5, q. 63, a. 3 et 4. — 0 I Cor. XIII, 4. . . — 7 Ut ■ Thomas, I.a Il.ae q. 81, a. 8, Sanctitas est specialis virtus, scii, religio: sed est Kl· Iis imperio; refert omnia virtutum opera in Deum, vel per haec disponit ad culKi Ici. Importat duo tlerin-iaiIa ad applicationem montis ad Deum, scii, munditiam ■ Iu iiulatem. " Mai in . VI. 11. — u Matth., V, 48. — 10 Matth., VII, 21. 176 Dc Existentia Revelationis « Tollite iugum meum super vos, et discite a me, quia mitis sum et humilis cordii et invenientis requiem animabus vestris. Iugum enim meum suave est et onus meulfl leve » 1 — « Qui fecerit voluntatem Dei, hic est frater meus, et soror mea, et inatq est » *. « Beati qui audiunt verbum Dei et custodiunt illud » 3. «Non quod intrat in os, coinquinat hominem, sed quod procedit ex ore, hoc coin quinat hominem. . . Quae autem procedunt de ore, de corde exeunt, et ea coinquinan| hominem. . . cogitationis malae. . . adulteria,.. . falsa testimonia, blasphemiae » *. n Si oculus tuus fuerit simplex, totum corpus tuum lucidum erit . * Vide ergo ne lumen, quod in te est, tenebrae sint e. Qui dant elemosynam, orant aut ieiunant ut videantitf ab hominibus « receperunt mercedem suam » 7. In hoc commendatur puritas inlentioi^g ex qua sequitur pax quam mundus dare non potest 8. Sic determinantur vitae chistianae finis exemplar, regula, modi· tendendii in finem, et fructus. 2° Fides. — A. In Synopticis lesus multoties declarat, fidem esso absolute necessariam ad salutem : « Praedicate evangelium omni crea turae : qui crediderit et baptizatur fuerit, salvus erit ; qui vero nOn crediderit, condemnabitur » 9. Requiritur etiam confessio exterior fidei : » Omnis qui confitebitur me coram homfl nibus, confitebor et ego eum coram Patre meo, qui in caelis est. Qui autem negaveril me coram hominibus, negabo et ego eum coram Patre meo, qui in caelis est » 10. lesul dicit infirmis qui postulant ab eo sanationem suam : « Creditis quia possum faceti vobis ? ** , et post curationem addit : « Fides tua te salvum fecit » l2. Obiurgat iudacql de eorum incredulitate : « O generatio incredula et perversa, quousque ero vobiscuml usquequo patiar vos » 13. Dicit Petro timide supra mare ambulanti : « modicae fidei quare dubitasti ? » *4, et discipulis tempestate sedata : « Ubi est fides vestra ?15 Quid timidi estis ? Necdum habetis fidem ?» 18 Commendat potentiam fidei : « Arnen quipp| dico vobis, si habueritis fidem, sicut granum sinapis, dicetis monti huic : transi hi» illuc, et transibit ; et nihil impossibile erit vobis» 17. Imo per fidem vivam anima iustifi catur, dicit enim lesus Magdalcnae, quae erat in civitate peccatrix : Remittuntur ol peccata multa, quoniam dilexit multum. . . Fides tua te salvam fecit : vade in pace S. Paulus dicit ad Rom., IV : justificatio non est ex legis operibus, sed ex fide in Deufl quae Abrahae reputata est ad iustitiam. A. Apud loannem, lesus non solum praedicat necessitatem absfl lutam fidei, sed profundius manifestat eius obiectum, eius causam supernaturalem, eius effectus. . Pater sancte serva eos in nomine tuo, quos dedisti mihi : ut sint unum sicut et nos » . I In praxi, non solum non occides, sed non irascéris fratri tuo, non dices ei verba probrosa7, « vae homini illi, per quem scandalum venit» praesertim si pusillos scanda-1 lizaverit 7. Nolite indicare ut non iudicemini ; in quo enim iudicio judicaveritis, indi­ cabimini... Quid autem vides festucam in oculo fratris tui, et trabem in oculo tuo non vides?»9. Attamen quandoque iudicandum est sine superbia, nam dicitur; « Nolite dare sanctum canibus, neque mittatis margaritas vestras ante porcos » 10. « Qui petit a te, da ei » ** . « Relinque ibi munus tuum ad altare et vade prius re-! conciliari fratri tuo... Esto consentiens adversario tuo cito dum es in via cum eo », 12 — Si autem peccaverit in te frater tuus, vade, et corripe eum inter te et ipsum solumj Si te audierit, lucratus eris fratrem tuum » *3. Et debemus iniurias condonare non so­ lum «usque septies, sed usque septuagies septies»14. — « Diligite inimicos vestros, be­ nefacite his qui oderunt vos, et orate pro persequentibus et calumniantibus vos... Si enim diligitis eos qui vos diligunt, quam mercedem habebitis ? nonne et publicani hoc faciunt ? » 15. « Quod super est date eleemosynam ; et ecce omnia munda sunt vobis »le. < Facite vobis amicos de mammona iniquitatis (scii, dando eleemosynam), ut cum defeceritis recipiant vos in aeterna tabernacula »17 ; Et dicitur malo diviti : « Fili, recordare, quia recepisti bona in vita tua. et Lazarus similiter mala, nunc autem hic consolatur, tu vero cruciaris » *e. Dives consideratur vclut minister Providentiae divinae, ad utilitates ceterorum. Imo lesus dat cuidam adolescenti hoc consilium; t Si vis perfectus esse, .< Quodcumque petieritis Patrem in nomine meo, hoc fa■ iam, ut glorificetur Pater in Filio... Si manseritis in me... quodcumque volueritis pe­ tetis et vobis » 9. Quoad conditiones orationis « nolite multum loqui, siçut ethnici ; putant enim quod in multiloquio suo exaudiantur » *°. « Nec eritis sicut hypocritae, qui amant in synagogis... orare ut videantur ab hominibus... Intra in cubiculum et clauso ostio, ora patrem luum in abscondito»1*. In parabola de Pharisaeo et Publicano lesus docet: oportet 1 're cum humilitate : omnis qui se exaltat humiliabitur, et qui se humiliat exaltabitur » *2. Hiandum est insuper cum fide et fiducia: «omnia quaecumque petieritis in oratione < n dentes, accipietis » 13 ; cum perseverantia *■, ac dimittendo si aliquid adversus aliquem habemus *5. Oratio duorum vel trius congregatorum est maxime efficax *®. B. Oratio dominica 11. — lesus nos docuit orationem brevem, per­ lectam, efficacem, quae infinite superat omnes ethnicorum orationes, II ab omnibus tam doctis quam indoctis intelligitur. In hac oratione dominica non solum petuntur omnia, quae recte desiderare possumus, sed etiam eo ordine quo desideranda sunt. Ut explicat S. Thomas *8, finis noster est Deus, unde, gloria Dei primo petitur : > Γ iter noster, qui es in caelis, sanctificetur nomen tuum ». Secundo ponitur λ adveniat 1. um tuum», per quam petimus ad gloriam regni Dei pervenire. — Ad finem autem pi -dictum nos ordinant merita, unde dicitur : « jiat voluntas tua, sicut in caelo et in Α·Ι 1 : Multa consilia Christi sunt de praecepto quoad praeparationem animi tantum. \ ut homo sit paratus benefacere inimicis, et alia huiusmodi facere, cum nécessi­ ta hoc requirat, et ideo inter praecepta ponuntur. — Praecepta sunt finis consilioih , cf. If» II“» 189. 1. ad 5. — 1 Matth., XIX, 23. — 2 Matth., XV, 4. — 3 Matth., λ 11, 2i ; Marc., XIT, 17 ; Luc., XX, 25. — 4 Matth., VII, 7 ; Luc., XI, 9 ; Marc., XI .'.j. ® I.ri . XVIII, i ® Luc., XI, 1. — 7 Luc., XXII, 40, 46.— 8 Luc., X I 36. - 9 Ioann., XIV. 1 ), 14 ; XV, 7, 16 : XVI, 23, 24. — 10 Matth., VI, 7. — I' Matth., VI, ·’ I " . X III, 14. *3 Matth., XXI, 22. — 14 Luc., XI, 8.— B1' Marc., XI. _·■, ·" M « 1 111., XVIII, 19, 20. — 17 Matth., VI, 9-13 ; Luc. XI, 2-4. — ·" Thomas, im Mtilh VI . ut in II.a II.ae q. 83, a. 9. i8o Testimonium Christi terra », item ad finem nos adiuvant subsidia sive temporalia sive spiritualia, et hoc 1 tangitur: ««Panem nostrum quotidianum da nobis hodie ■ (Luc.), sive hoc intelligantur de pane temporali, sive de pane sacramentali, scii, de Eucharistia, nam apud Matth.J legitur « panem nostrum supersubstantialem da nobis hodie ». A ftne autem ultimo nos avertunt tria : primo peccatum commissum : « dimitte nobis debita nostra, sicut et nos dimittimus debitoribus nostris » ; secundo tentatio : et ne nos inducas in tentationem n, scii, ut a tentatione non vincamur, tertio malum prae-j sens vel futurum, poenae vel culpae : « libera nos a malo ». 6° Humilitas, mortificatio, abnegatio, patientia. — lesus maxime commendat has virtutes, per quas maxime removentur impe­ dimenta salutis1, et sine quibus haberi non possunt aliae virtutes1 Christianae magis activae, ut diligentia, fidelitas, zelus. A Humilitas : «Discite a me quia mitis sum et humilis corde » 2. «Vae vobis PhaJ risaeis, quia diligitis primas cathedras in synagogis, et salutationes in foro »3. DiscipulisΊ suis ait lesus : « Arnen dico vobis, nisi conversi fueritis et efficiamini sicut parvuli, non intrabitis in regnum caelorum. Quicumque ergo humiliaverit se sicut parvulus iste,! hic est maior in regno caelorum »4. « Omnis qui se exaltat humiliabitur et qui se humi- I liat exaltabitur »5. Item « Sinite parvulos, et nolite eos prohibere ad me venire : ta­ lium est enim regnum caelorum »6. Nil simile dixerunt philosophi. B. Mortificatio, quam saepe commendat S. Paulus7 secernit temperantiam Chri­ stianam a naturali temperantia a philosophis graecis definita 8. « Omnis qui viderit mu-l lierem ad concupiscendam eam, iam moechatus est eam in corde suo. Quod si oculus tuus dexter scandalizat te : erue eum et proiice abs te : expedit enim tibi ut pereat unum membrorum tuorum, quam totum corpus tuum eat in * . gehennam» Item lesus com·, mendat mortificationem irae, iudicii temerarii, etc. 10 — Pro peccatis autem praeteritis lesus praedicat, sicut loannes Baptista : « Si poenitentiam non egeritis, omnes similiter peribitis·, sicut illi supra quos cecidit turris in Siloe “. Et praecepto additur consthuwn «Sunt eunuchi... sic nati... et sunt eunuchi qui seipsos castraverunt propter regnum i caelorum. Qui potest capere capiat » *2. C. Ilmegatio necessaria est etiam omni Christiano: «Si quis vult post me venire, abneget semetipsum... Qui enim voluerit animam suam salvam facere, perdet eam: qui autem perdiderit animam suam propter me, inveniet eam»13. «Qui amat patrem aut| matrem plus quam me, non est me dignus ; et qui amat filium aut filiam super me, non est me dignus » *4. — « Quid prodest homini, si mundum universum lucretur, ani­ mae vero suae detrimentum patiatur ? » *5. — « Intrate per angustam portam : quia lata I porta et spatiosa via est quae ducit ad perditionem, et multi sunt qui intrant per eam » lesus addit etiam consilium : « Omnis qui reliquerit donum, vel fratres, aut sorores, autl patrem, aut matrem, aut filios, aut uxorem, aut agros, propter nomen meum, centuplum! accipiet, et vitam aeternam possidebit » 11. 1 S. Thomas, Il.a, II.ae, q. i6i, a. 5, ad 2, et 4. — 2 Matth., XI, 29. — 3 Luc.l XI, 43; Matth., XXIII, 5. — 4 Matth., XVIII 3-4 ; Marc., IX, 34-36; Luc., IX, 48; XXII, 24-27. — 5 Luc., XIV, n ; XVIII, 14. — 6 Matth., XIX, 14. — 7 A’oui.l VIII, 13 «si facta carnis mortificaveritis, vivetis». II Cor. IV, 40 «Semper mortifie.»· tionem Jesu in corpore nostro circumferentes». — Col. Ill 5. — 8 S. Thomas, I.ltJ II.ae, 63, a. 4 « temperantia infusa et temperantia acquisita differunt specie ». il 9Matth'., V,29 ; XVIII, 9.— *·Matth., V, 22 ; VII, 1. - “ Luc., XIII, 5. -«Μα· XIX, 12. — 13 Matth.. XVI, 24. - 14 Matth., X, 37. — 15 Matth., XVI, 26. B *’ Matth. VII, 13. — 17 Matth., XIX, 29. De vita Christiana secundum Christi testimonirm i8t D. Patientia requiritur in affictione. Si <μιι vult post me venire... tollat crucem Ioan. XII, 49. Unde ante ascensionem suam dixit apostolis : « non est vestrum noss» tempora vel momenta quae Paler posuit in sua potestate ». Act. I, 7, sic «ostendit quod ipse sciat, sed non expediat nosse apostolis» S. Hieron, in Matth., XXIV, 36. 5 Ita - — Renam, Stapfer. Loisy, L.Evangile et 1'Eglise, p. 5-7, 24, III. 7 Ita de Psessensé, Reuss., A. Réville, Bovon. 8 Item apud Marc., VIII, 39 ; Luc., IX, 27. - ° P. Lagrange, Revue biblique. 1906, p. 382-411 ; Lepin, Jésus Messie et Fils nfidere de suo statu, quia de quolibet statu unus assumetur et alter i· linquetur5. Et, ut dicit S. Hieronymus, ideo voluit Dominus incer­ tum ponere terminum, ut homo semper expectaret. Ita expectavit prima generatio semper vigilans. 4’ Verba relata apud Matth. XXIV, 34, post duplicem praedictio­ nem eversionis lerosolymae et finis mundi : non praeteribit generatio haec donec omnia haec jiant, diservimode intelliguntur a commentato­ ribus, scii, vel de generatione omnium fidelium et de fine mundi, vel ' generatione praesenti et de ruina lerosolymae. Dici potest etiam : in>n praeteribit praesens generatio, donec omnia haec jian' realiter aut ..iltem in figura, nam excidium lerosolymae erit figura finis mundi, et I hristus non semper distinxit tempus prioris eventus a tempore poste1 loris. Alii denique intelligunt : non praeteribit gens iudaeorum donec veniat finis mundi, quia pluries in S. Scriptura « generatio» dicitur pro l'j nte e. Insuper, ut ait S. Petrus loquens de secundo adventu Domini : . unus dies apud Deum sicut mille anni et mille anni sicut dies unus» 1, n. im Deus omnia videt simul in aeternitate ; propheta autem quodam­ modo elevatur ad cognitionen futurorum ut sunt in mente divina (1 fr. infra c. XI de prophetiis Christi. 5’ Dum autem lesus dixit ante transfigurationem suam : « sunt ipiidam de hic stantibus, qui non gustabunt mortem, donec videant Fi­ lium hominis venientem in regno suo »8, haec verba referuntur iuxta quosdam ad transfigurationem, iuxta alios et melius ad destructionem trinpli lerusalem seu Synagogae et expansionem Ecclesiae °. Non agi­ tur de fine mundi, nam lesus dixit :’«de die illa et hora nemo scit ... * Matth., VIII, 11 ; Luc., XIII, 29. — s Apud Matth., XXIV, 29 legitur ii,udem «statim autem post tribulationem dierum illorum, sol obscurabitur...»; sed Illud statim post » refertur ad priora signa finis mundi et non ad eversionem lerohilvmae, nam immediate antea dicitur: «Surgent pseudo Christi... et dabunt signa In na et prodigia, ita ut in errorem inducantur (si fieri potest etiam electi . . . m ul fulgur exit ab Oriente et paret usque in Occidentem, ita erit et adventus Filii I».minis; ubicumque fuerit corpus, illic congregabuntur et aquilae». — 3 Act., I, 4 Maki . XIII, 32 5 Matth., XXIV, 38-45. — « Num., X, 30; XIII, 28: /. XX, 18, /X . XI.IV, 19, etc. Cf. circa hunc textum Matth., Card. Billot., La ρ." usie. — ’ll l'rt , III, 8 » Matth., XIV, 28. — 9 Sicut dicitur de morte loanhi Apostoli, hum XXI, 40 ,q. ι86 Testimonium Christi nisi Pater... Vigilate, nescitis enim quando tempus sit» (cf. Maldo *| natus in Matth.). 1 6’ Imo dicit S. Paulus II Thess, II, 2... «.Neque terreamini M quasi instet dies Domini. Ne quis vos seducat ullo modo ; quoniam nisu venerit discessio primum, et revelatus fuerit homo peccati, filius perdi·; tionis... ita ut in templo Dei sedeat, ostendens se tanquam sit Deus Λ Tempus igitur ultimi adventus Christi remanet incertum. § II. De ultimo iudicio. — lesus ait : « Procedent qui bona fece-, runt, in resurrectionem vitae; quivero mala egerunt, in resurrectio·! nem iudicii»1. (Contra Sadducaeos resurrectionem iterum affirmat) · * « Mittet Filius hominis angelos suos, et colligent de regno eius omnia? scandala, et eos qui faciunt iniquitatem ; et mittent eos in caminum ignis. Ibi erit fletus et stridor dentium. Tunc iusti fulgebunt sicut sol in regno Patris eorum. Qui habet aures audiendi, audiat» · * <«Vae tibi, Corozain, vae tibi Bethsaida,.. Tyro et. Sidoni remis-l sius erit in die iudicii, quam vobis» 4. «Omne verbum otiosum quodl locuti fuerint homines, reddent rationem in die iudicii ; ex verbis enim tuis iustificaberis, ex verbis tuis condemnaberis»·’. « Filius hominis .1 reddet unicuique secundum opera eius » ". Sed ex gratia Dominus poj terit novissimis operariis dare sicut et primis 7. Iam in hac vita quodammodo incipit iudicium : «Qui non credit in Filium Dei, iam indicatus est ... Hoc est autem iudicium : quia lu.x venit in mundum, et dilexerunt homines magis tenebras quam lucem J erant enim eorum mala opera »8 — « Qui credit in Filium, habet vitam aeternam, qui autem incredulus est Filio, non videbit vitam ; sed ira Dei manet super eum»9. De damnatis autem lesus dicit: « ibunt in supplicium aeternum»'· « angeli mittent eos in caminum ignis ; ibi erit fletus et stridor den­ tium » “ « Crucior in hac flamma », ait malus dives in inferno, eique res· pondet Abraham : « inter nos et vos chaos magnum firmatum est » '*i Hoc autem supplicium dicitur proprie et non solum hyperbolice aeter­ num, nam octies continenter Christus hoc affirmat, dum loquitur « de gehenna ignis inextinguibilis, ubi vermis non moritur et ignis non extinguitur ... » ‘3, Insuper quoad durationem, haec poena aequiparatur prae­ mio iustorum : « et ibunt hi in suplicium aeternum : iusti autem in vitam aeternam»14. § III. De vita aeterna. — lesus dicit : « Illi vero, qui digni habe­ bunt saeculo illo et resurrectione ex mortuis, neque nubent, neqpo ducent uxores ; neque enim ultra mori poterunt ; aequales enim ange­ lis sunt, et filii sunt Dei, cum sint filii resurrectionis »15 ; « ibunt in vi< tam aeternam » ; *· ; « fulgebunt sicut sol in regno Patris eorum » ‘7. E« 1 Ioan., V, 29; VI, 39, 40, 44. — 8 Matth., XXII, 30: «in resurrectione erini, neque nubent, neque nubentur: sed erunt sicut angeli Dei in caelo» Marc., XII, 27I Luc., XX, 38. — 3 Matth., XIII, 40-43, 49-50. — < Matth., XI, 21 ; Luc., X, 3. 4 5 Matth., XII, 36, 37. — « Matth., XVI, 27; Marc., VIII, 38; Luc., XIV, 15. <1 7 Matth., XX, 14. — « Ioan., Ill, 18-19 : IX. 39 ; XII. 47, 48. — 9 Ioan., Ill, 3· — Matth., XXV, 46. — «< Matth., XIII, 42, 50 ; XVIII, 8 ; XXV 41 ; MattM] IX. 44-45· — Luc., XIII, 28. — <9 Luc., XVI, 24, 26.-4» Marc.. IX, 42-47. 1 “ Matth., XXV, 46. — «» Luc., XX, 36. Matth.. XXV, 46 ■ March.. X, 30.I 47 Matth., XIII, 43. De fine mundi, de ultimo imlicio, de vita aeterna 187 dicet Filius hominis : «Venite, benedicti Patris mei ; possidete paratum robis regnum a constitutione mundi » ‘. «Merces eorum copiosa est in caelis« *. « Ipse Deum videbunt »3, « Haec est vita aeterna: ut cogno·,< ant te, solum Deum verum, et quem misisti lesum Christum»4 Pater, quos dedisti mihi, volo ut ubi sum ego, et illi sint mecum ; ut videant claritatem meam, quam dedisti mihi ; quia dilexisti me ante i (institutionem mundi»5. «In domo Patris mei mansiones multae sunt» . * Non manifesta­ tur electorum numerus ; sed dicit Christus : « intrate per augustam portam ; quia lata porta et spatiosa via est, quae ducit ad perditionem, et multi sunt qui intrant per eam. Quam angusta porta, et arcta via est, quae ducit ad vitam! et pauci sunt qui inveniunt eam»1. Omnes tamen sperare debent, nam Deus omnes homines ad labo1 nidum in vinea sua vocat usque ad horam ultimam 8 ; et pro minori v i u charitatis, qui per peccatum non tollitur, dat praemium aeternum : ■ sitivi et dedistis mihi bibere. . . quandiu fecistis uni ex his fratri­ bus meis minimis, mihi fecistis»9. lamvero vita, quam alit in nobis eucharistia, est initium et semen vitae aeternae : « Qui manducat meam ( arnem at bibit meum sanguinem, habet vitam aeternam ; et ego resu­ scitabo eum in novissimo die» ,9. 1 ΛΙλττη., XXV, 34. — 8 Matth., V, 12. — 3 Matth., V, 8. — 4 Ioan., XVII, 1 — 5 Ioan., XVII. — ° Ioan., XIV, 2. — 7 Matth., VII, 14 ; Luc., XIII, 24 a Via .nais est delectatio, et haec est in promptu ; via vero spiritus est occulta » S. Thomas > Matth. — 8 Matth., XX, 1-16. — 9 Matth., XXV, 35-40. — ‘° Ioan., VI, 55-59. CAPUT V. TESTIMONIUM CHRISTI DE INSTITUTIONE ECCLESIAL· AD REVELATIONEM INFALLIBILITER SERVANDAM ET PROPONENDAM USQUE AD FINEM MUNDI Art. unicus. Agitur de institutione Ecclesiae, praesertim an Christus instituer) magisterium vivum et infallibile ad suam doctrinam tuendam et propa­ gandam. Quid dixerit dc Ecclesiae constitutione, de eius proprietatibus et nobis. An denique testimonium Christi de Ecclesia sit intime con­ nexum cum tota sua doctrina. Hic quidem non incipiendus est tractatus proprie theologicus de Ecclesia, se< satis immorandum est historice 9 in hoc speciali testimonio Christi, ut postea melius appareat «irrefragabilis valor magni et perpetui motivi credibilitatis quod sumitur iuxta Concilium Vaticanum (Denz. 1749), ex mirabili Ecclesiae vita suis notis mani festa. Haec enim mirabilis vita est simul miraculum morale et adimpletio huiusce te· stimonii prophetici. Itaque perficietur per modum unius tota demonstratio apologetica Christiana nempe et catholica, et merito quidem, cum christianismus verus nihil aliut sit quam catholicismus. Multi profecto auctores remittuunt huius specialis testimonii expositionem post tractatum de Revelatione ad initium tractatus theologici de Ecclesia. Sed ita non sati servatur unitas demonstrationis apologeticae, et minus apparet valor motivorum ero dibilitatis religioni intrinsecorum. Praeterea hodie, in ipso tractatu de Revelatione con futanda est theoria rationalistarum, protestantium liberalium et modernistarum, iuxt quam Christus non annuntiavit Ecclesiam sed regnum Dei eschatologicum proxime /u turum ; si ita esset, testimonium Christi esset /alsum, et proinde non divinum. § I. Status quaestionis. — Omnes concedunt, lesum instituis» Ecclesiam implicite et mediate, quatenus doctrinam praedicavit, quan 1 Cf. Batiffol., L'Eglise naissante et le catholicisme, Paris, 1909, ch. I et II. η Dictionnaire Apologétique art. Eglise par Yves de la Briére. 2 In tractatu proprie theologico de Ecclesia theses probatur non solum historic sed positive ex revelatione iam per fidem supernaturalem suscepta. — Plures quidol auctores non immerito dividunt tractatum de Ecclesia in partem apologeticam 0 partem proprie theologicam, sed melius videtur hanc partem apologeticam in tracte' de Revelatione ponere, propter rationes expositas : sic enim melius servatur unitas· di monstrationis apologeticae, et etiam unitas tractatus theologici de Ecclesia. Testimonium Christi de institutione Ecclesiae 189 multi homines amplexi sunt. Sed quaeritur utrum Ipse societatem reli­ giosam hierarchicam immediate ac explicite instituerit, ad Revelatio­ ni m infallibiliter servandam et proponendam usque ad finem mundi. i° Multi rationalistae et protestantes liberales, ut Harnack, Hoeffding. A. Saba­ tii Stapfer, Ménégoz, tenent, alienum fuisse a mente Christi Ecclesiam ut societatem instituere, cum ei persuasum fuerit regnum coeli una cum fine mundi iamiam adven­ turum esse. Unde, iuxta eos, lesus solummodo docuisset homines quomodo Deum ut 1’itrem colere, amare, eique sese perfecte subiicere debent. Ita Harnack et Sabatier tment, regnum Dei esse mere internum, ac si Christus solum enuntiasset dispositiones imimae ad ingrediendum in hoc regnum, poenitentiam, fidem, et amorem filialem erga Parem coelestem, et in hoc inveniretur iuxta Harnack 1 tota Christianismi essentia. Postea, solum processu naturali, apparuisset hierarchia Ecclesiae, cum necessitate instituendi aliquam fidei regulam contra haereses. Sed hi protestantes liberales reiiciunt Infallibilitatem huiusce regulae sicut etiam infallibilitatem Scripturae, ac pro regula fidei im accipiunt conscientiam; sic admittunt «religionem Spiritus» quam opponunt religioni auctoritatis »12. 2° Modernistae, ut Loisy3, G. Tyrell4, non solum docent Christum credidisse finem mundi mox venturum, sed propterea annuntiasse regnum Dei mere eschatologicum seu futurum post consummationem saeculi, adveniente Messia in nubibus coeli (παρουσία) I itentur tamen, lesum initium aliquod societatis instituisse, ex quo orta est Ecclesia. Haec Ecclesia, iuxta modernistas, non est infallibilis, sed ei tanquam sociali auctorit it i obendiendum est, dummodo primaria et ultima fidei regula sit cuiuslibet conscien­ tia a Spirtu Dei illuminata. Cf. Propositiones modernistarum damnatas in decreto Offici « Lamentabili » (Denz. 2006, 2052-2056) ; CP « In definiendis veritatibus ita • illaborant descens et docens Ecclesia ; ut docenti Ecclesiae nihil supersit nisi com­ munes discentis opinationes sancire » (Hic est democratismus, hierarchiae oppositus) 5. < Alienum fuit a mente Christi Ecclesiam constituere veluti societatem super terI im per longam saeculurum seriem duraturam... » 54 «Dogmata, sacramenta, hierarchia, lum quod ad notionem tum quod ad realitatem attinet, non sunt nisi intelligentiae christianae interpretationes evolutionesque, quae exiguum germen in Evangelio latens fl 4 Matth., X, 5 ; Marc., VI. 713 ; Luc., IX, 1-6. Testimonium Christi dr institutione Ecclesiae 193 B. Deinde, post confessionem Petri, Cesareae, lesus dixit illi per inodum promissionis : «Et ego dico tibi, quia/w es Petrus (Kepha) et toiper hanc petram (Kepha) aedificabo Ecclesiam meam, et portae inferi non praevalebunt adversus eam. /J tibi dabo claves regni coelorum Et quodcumque ligaveris super terram, erit ligatum et in coelis, et quodnt ique solveris super terram, erit solutum et in coelis1. In hac declara­ tione, Petro promittitur primatus non solum honoris sed iurisdictioliis 2 : nam Cristus soli Petro loquitur exclusis ceteris, et ei pollicetur lupremam potestatem regendi ecclesiam ; erit enim fundamentum Ecplesiae, quae super eum aedificabitur, accipiet « claves regni coelorum». « quodcumque ligaverit super terram, erit ligatum et in coelis ». Haec verba non solum exprimunt potestatem interpretandi legem iam btatutam, sed ius imponendi aut auferendi varias obligationes in ordine spirituali, et ita efficaciter ut quodcumque ligaverit Petrus super teri.un, sit ligatum et in coelis. Agitur ergo de primatu iurisdictionis. Primatus autem magisterii magis explicite exprimitur apud Lucam \XII, 32, dum Christus ante passionem suam dicit Petro: «Simon, Simon, ecce satanas expetivit vos ut cribraret sicut triticum : Ego uutem rogavi pro te ut non deficiat fides tua ; et tu aliquando conversus confirma fratres tuos». C. Apostolis duodecim dixit lesus circa medium vitae suae pubblicae : «Amen dico vobis, quaecumque alligaveritis super terram, erunt ligata et in coelo ; et quaecumque solveritis super terram, erunt soluta rt m coelo»3. His verbis lesus eis promittit potestatem ligandi atque Hol vendi, idest regendi Ecclesiam non tamen sicut antea dixerat Petro, u.im soli Petro promissa est eadem auctoritas ac aliis Apostolis cum l’. iro unicum corpus efformantibus, ut clarius apparebit ex sequen­ tibus testimoniis. Eis etiam promittuntur specialis assistentia Spiritus sancti in praedi1 nido Evangelio : Paracletus autem Spiritus sanctus, quem mittet Pa­ ti in nomine meo, ille vos docebit omnia et suggeret vobis omnia, qnaecumque dixero vobis»4, «docebit vos omnem veritatem»5. D. Denique post resurrectionem suam lesus dedit potestatem quam pi omiserat tum Apostolis, tum Petro. Apostolis datur potestas docendi, regendi, santificandi fideles in universo mundo : « lesus locutus est eis, dicens : Data est mihi omnis I» ·!-stas in celo et in terra. Euntes ergo, docete omnes gentes, bapti■10.’ tes eos in nomine Patris et Filii et Spiritus Sancti ; docentes eos tnroare omnia quaecumque mandavi vobis»6. «Pax vobis; sicut misit tin- Pater, et ego mitto vos. Haec cum dixisset, insufflavit et dixit <1 . Accipite Spiritum sanctum : quorum remiseritis peccata, remiltunIm eis, et quorum retinueritis, retenta sunt»’’. * Μλττη., XVI, 17-19. Cf. P. Batiffol, Γ Eglise naissante et le catholicisme, 4s ed. <>■■■>, c. Π, p. 9 | iic Γ Eglise, dans Γ Evangile, valeur de Matth., XVI, 18-19. C.f. explication· m huiusce textus Evangelii a Concilio Vaticano, Denz., 1822 et n Did. Theol. calli . Eglise, col. 2116. 1 Mattii., XVIII, iH 4 Ioan., XIV, 26; XV. 26-27. —6 Ioan., XVI, 13. — Maith., XXVII, 1920, Marc., XVI, 15: «Euntes in universum mundum, praediIhi Evangelium omul <0 ituruo >. — Luc., XXIV, 44-49. —7 Ioan., XX, 21-22. CiAiuuuue I lit ΑνινΙ,ιΙοι», (vol. II). 194 Testimonium Christi Petro autem confertur potestas suprema ipsi antea promissa. Dicit Simoni Petro lesus : « Simon loannis, diligis me plus his »... Pasce meos. Diet ei iterum : «Simon loannis, diligis me ? ... Pasce agnos meM Dicit ei tertio : « Simon loannis, amas me ?... Pasce oves meas » HaeJI verba soli Petro dicuntur, conferunt ei primatum, nam verbo « pasce’® (βόοκε ποίμαινε) designatur tum apud profanos tum apud auctore® sacros potestas in societate. Haec autem potestas soli Pelro datur ergo constituit primatum. Eique confertur in· universam Ecclesiam, nam verba «pasce agnos, pasce oves» designant omnes Christi disci­ pulos quacumque dignitate sint praediti. Sic corroborantur verba ante.i ei dicta : « rogavi pro te ut non deficiat fides tua et tu aliquand® conversus confirma fratres tuos ». Sic manifestum est, Christum instituisse Ecclesiam ut societatem hierarchicam, conferendo Apostolis potestatem docendi, regendi et sanctificandi fideles, ac contulisse Petro primatum magisterii et iurisdictionis. Ita intellexit Petrus, nam post Ascensionem auctoritatem supremam exercet in Ecclesia, ut patet ex Actibus Apostolorum® Item intellexit S. Paulus3, qui docet, Ecclesiam esse aedificatam «stipet fundamentum Apostolorum » 4 et esse corpus Christi mysticum in quo perfecta hierarchia invenitur 5. * Ioan., XXI, 15-17. 2 Act., I, 65 in electione Mathiae in Apostolatum ; Aci., II, 14,'III, 6 in prsM dicatione Evangelii ; Act., IX, 32, in visitatione Ecclesiarum per totam ludaeam, Ga lilaeam et Samariam ; Act., X, 20, in conversione Gentium dum mittitur ad Corneliuii a Spiritu Sancto; Act., XV, 7, 12, in Concilio Hierosolymitano, «cum magna conqui sitio fieret, surgens Petrus dixit ad eos : Viri fratres, vos scitis quoniam ab antiqui» diebus Deus in nobis elegit per os meum audire gentes verbum Evangelii, et crederej Tacuit autem omnis multitudo » et Apostoli communi decreto statuerunt Gentes noti ligari lege inosaica. 8 Paulus primatum Petri agnovit, dum dicit Galat., I, 18: «Post annos tresffl conversione mea) veni lerosolyman videre Petrum, et mansi apud eum diebus quin­ decim ; alium Apostolorum vidi neminem, nisi lacobum fratrem Domini». Ad Mi., 11, 11, scripsit quidem «Cum autem venisset Cephas Antiochiam, in faciem· restiti, quia reprehensibilis erat», sed in hoc Paulus non negavit auctoritatem Petii, timebat solum ne nimia eius indulgentia in iudaeos eorumque observantias legales avei teret Gentiles a fide Christiana. '· Ephes, II, 20-22 : « Ergo iam non estis hospites et advenae, sed estis cives satu torum et domestici Dei, superaedificati super fundamentum Apostolorum et Propheta rum, ipso summo augulari lapide Christo lesu : in quo omnis aedificatio construct crescit in templum sanctum in Domino : in quo et vos coaedificamini in habitaculum I ><·( in Spiritu ». 6 Ecclesia tanquam corpus mysticum Christi saepius describitur a S. Paulo : Eph\ I, 22-23 : “Et omnia (Deus) subiecit sub pedibus eius (id est Christi), et ipsum dedi caput super omnem Ecclesiam, quae est corpus ipsius, et plenitudo eius qui omnia η omnibus adimpletur». — Ephes., IV, 16-26; » sumus invicem membra» — Ephes.. V 23, 30 : « vir caput est mulieris, sicut Christus caput est Ecclesiae, ipse salvator coi poris eius... quia membra sumus corporis eius, de carne eius et de ossibus eius».· Col., I, 16, 18, 24 ; II, to, 19. — I Cor., XII, in quo ostenditur quomodo Christus pri vidit Ecclesiae de variis hominum statibus, et enumerantur varia Spiritus Sancti clui rismata : v. 12 «omnia membra corporis cum sint multa, unum tamen corpus sunt ; iti et Christus » — ibid. 26-27 : « Et si quid patitur unum membrum, compatiuntur ommi membra : sive gloriatur unum membrum, congaudent omnia membra, Izos autem esti corpus Christi et membra de membro» — Jiom., XII, |-8 Sicut in uno Corpn multa membra habemus ... ita multi unum corpus iimus in Christo, singuli autem illi Testimonium Christi sse dubium5. § VI. Testimonium Christi de infallibilitate Ecclesiae. — Christus affirmavit, se conferre Ecclesiae infallibilitatem in perpetuum ad Revela­ tionem conservandam et proponendam. Infallibilitas doctrinalis est non solum inerrantia facti, sed inerrantia turis, virtute assistentiae divinae. Haec assistentia et speciale auxilium quo error, in rebus fidei et morum, semper tuto cavetur ; differt ab inspiratione quae importat positivam motionem ad infallibiliter scri­ bendum, et a revelatione, quae importat manifestationem veritatis antea ignotae. Protestantes etiam conservatores, eo ipso quod negant, Christum instituisse hierarchiam perpetuam cum potestate docendi, reficiunt huius liierarchiae infallibilitatem, quae iuxta eos in Evangelio non fundatur. Modernistae tenent, Ecclesiam docentem non esse infallibilem nisi prout sancit seu confirmat communes conscientiae Christianae opinatio­ nes, quae mutari possunt secundum evolutionem sensus religiosi, phi­ losophiae et scientiarum8. i° Christus hanc infallibilitatem contulit collegio Apo­ stolorum eorumque successorum. A. Dum misit eos ad praedicandum Evangelium in universum inundum, addidit : Et ecce ego vobiscum sum omnibus diebus, usque ■dierius membri, habentes autem donationes, secundum gratiam quae data est nobis, ilillerentes... ». ‘ Mattii . XXVIII, 20. — 2 Act., I, 8. — 3 I Tim., IV. 15 ; II Tim., I, 6 ; I Tim., \ 17-22 ; lit . I. . 4 let Aposl., XX, 28 et XIV, 22. — 4 CI. De Groot, De Inlesia, <|. XIV ·■! XV, ri Did. Theol. cath., art. Eglise (E. Dublanchy), col. 21191 jO. n <1 I >1 10 (in.ιοί, η, 2006; 2091-2095. 196 Testimonium Christi ad consummationem saeculi» ‘. Hic non locutus est lesus omnibus fi­ delibus, sed collegio Apostolorum, eique promisit, se mansurum esse,] omnibus diebus usque ad finem mundi, cum eis docentibus suam doc- j trinam, ut eam fideliter proponerent2. Haec autem Christi assistentia specialis ad docendam fidei veritatem importat manifeste infallibilita- | tem cum ipse dixit ibidem : « Data est mihi omnis potestas in coelo et ' in terra». Unde apud Marc. XVI, 16 post «Euntes in universum mundum praedicate Evangelium ...» additur : « qui vero non credide­ rit, condemnabitur ». Iuxta hos textus, magisterium Ecclesiae est in­ fallibile de se, non autem ex consensu fidelium, prout eorum opina­ tiones communes confirmaret, ut volunt Modernistae ; e contra fide- 1 les tenentur credere quod ab Ecclesia docetur tanquam de fide. B. Item Christus hanc infallibilitatem collegio Apostolorum pro­ misit, dum dixit ; « Et ego rogabo Patrem, et alium Paracletum da­ bit vobis, ut maneat vobiscum in aeternum, Spiritum veritatis... Ille vos docebit omnia et suggeret vobis omnia, quaecumque dixero vo­ bis»3. Cum autem venerit ille Spiritus veritatis, docebit vos omnem veritatem»4. Haec promissio importat assistentiam specialem Spiritus Sancti, quatenus est doctor veritatis, et hoc ad Christi doctrinam pro­ ponendam. C) Ita Apostoli promissa Christi intellexerunt ; dicunt enim con­ dendo decreta: «Visum est Spiritui sancto et nobis...»5; praedi­ cando : « Et nos sumus testes horum verborum et Spiritus sanctus » 6 ; anathematizando errores : « in captivitatem redigentes omnem intellec­ tum in obsequium Christi»1, «licet Angelus de. coelo evangelizet vo­ bis praeterquam quod evangelizavimus vobis, anathema sit» 8. Scri­ bunt : Ecclesia Dei vivi, columna et firmamentum veritatis *. «Ut iam non simus parvuli fluctuantes, et circumferamur omni vento doctri­ nae » « O Timothee, depositum custodi, devitans profanas vocum no­ vitates, et oppositiones falsi nominis scientiae» * 1. «Nos ex Deo su­ mus. Qui novit Deum, audit nos; qui non est ex Deo, non audit nos; in hoc cognoscimus Spiritum veritatis et spiritum erroris»12 « Itaque fra­ tres, state et tenete traditiones quas didicistis, sive per sermonem, sive per epistolam nostram»13, Item postea Patres ad haereses confu­ tandas arguunt ex magisterio infallibili Ecclesiae docentis, scii. Aposto­ lorum et Episcoporum, quorum concilia generalia tanquam veritatis organa authentica habentur. 20 Christus hanc infallib il itateim contulit directe et im­ mediate Petro eiusque successoribus. Hoc habetur, iuxta Collegium Ep'scoporum Ecclesiae cui promissa est infallibilitas *4, in ipsis declarationibus Christi quibus confertur Pe­ tro perpetuus primatus magisterii et iurisdictionis. A. Tu es Petrus, et super hanc petram aedificabo Ecclesiam meam, * Matth., XXVIII, 29-30. — s Hic est enim sensus biblicus horum verborum ; « Ego vobiscum sum » cf. Genes., XXXI, 3 ; Deut., XXXI, 8 ; lerem, XXX, 10 ; Lue, I, 28; Act., XVIII, 9, 10. — 3 Ioan., XIV, 16-17, 26; XV, 26-27. — 4 Ioan., XVI, 13· — 5 Act.. XV, 28. — « Ad., V, 32. ’ Il Cor.. X, 5. — » Gala., I, 8. » I Tini., Ill, 15. — *· Ephes., IV, 13. " I Tim . VI, 20 21. ‘«I Ioan., IV, 5-6. — ‘3 II Thessal., II, 14. — 14 Cf. Condi. Vatic., Dknz., 1822, 1832-18.(0. Testimonium Christi ..q . 160, 171, sq.. 351, 730, 768, 1000, 1319, 1325. 1832, 1839. Λ L'essemr itu t htnliniiunu, trad. 1907, p. 327-329. 7 Cf. I>i< ........ ■!' I uhsia, q. V, a. 1. Dictionn. Apolog., art. Eglise, col. 1271. 198 Testimonium Christi Ecclesia autem romana, in Symbolo Nicaeno-Costantinopolitano (anni 381), quatuor notas suae divinae institutionis proponit : Et unam, sanctam, catholicam et apostolicam Ecclesiam » Denz. 86. Et hoc semper ' docuit contra haereticos, cf. Den. 423, 468, 1686. Etiam graeci schi­ smatici et anglicani superioris ecclesiae (High Church) tenent, Eccle­ siam Christi de iure has quatuor notas habere, sed a nobis differunt quoad applicationem de facto. Considerandum est igitur quid habetur circa hoc ex Christi declarationibus. B. Ex testimonio Christi apparet, quatuor praedictas notas ab ipso profectas esse. Christus enim instituit Ecclesiam ut societatem visibi­ lem, in qua scilicet auctoritas exercetur modo visibili (docendo, re-1 gendo, sanctificando administratione sacramentorum), et membra uniun­ tur nexibus sacialibus visibilibus, scii, professione externa eiusdem fi­ dei, obedientia externa iisdem pastoribus, participatione iisdem sa­ cramentis. Quoad notas visibiles : i· Christus voluit, Ecclesiam suam esse unitate conspi­ cuam. Agitur de proprietate visibili, qua Ecclesia in fidei professione, in regimine et cultu est indivisa in se et divisa a quolibet alio. Subordinatio enim omnium fidelium eidem supremae iurisdictioni et magisterio est quid visibile. Iam autem ex hoc quod Christus instituit Ecclesiam ut societa­ tem hierarchicam, et monarchicam, idest sub uno capit supremo con­ stitutam, sequitur, eum voluisse, ut Ecclesia esset per se unitate con­ spicua ; haec proprietas convenit Ecclesiae ratione eius formae consti­ tutivae. Imo lesus hoc dixit expresse : Ecclesiam comparat regno, civi­ tati, domui, ovili ; hae autem figurae unitatem visibilem prae se fe­ runt : et speciatim ait lesus de regno : « omne regnum- divisum contra se desolabitur» *, — Insuper aperte dixit:2 «Et alias oves habeo,] quae non sunt ex hoc ovili ; et illas opoitet me adducere, et vocem nu am audient et fiet unum ovile, et unus pastor». Immediata ante passionem hoc solemne reliquit testimonium 3 : « Pater sancte, serva eos in nomine tuo, quos dedisti mihi : ut sint unum, sicut et nos . . J Non pro eis autem rogo tantum, sed et pro cis, qui credituri sunt per verbum eorum in me : ut omnes unum sint sicut Pater in me et ego in te, ut et ipsi in nobis unum sint». Et hanc unitatem vult tanquam signum visibile, nam statim addit : « ut credat mundus, quia tu me misisti. Et ego claritatem, quam dedisti mihi, dedi eis : ut sint unum, sicut et nos unum sumus. Ego in eis, et tu in me : ut sint consummati in unum ; et cognoscat mundus quia tu me misisti». Haec unitas longe lateque splendere debet, ut cognoscat mundus divinam Christi missionem. Christus voluit unitatem : a) in fidei professione : « docet omnes gentes . . . servare omnia quaecumque mandavi vobis »4 b) in regimine : «Tu est Petrus — tibi dabo claves 5 — Pasce oves meas» ° — c) in ‘ Matth., XII, 25. 8 Ioan., X, i<>. XXVTIT, 19-20. 5 Matt., XVI, t8 19. 3 Ioan.. XV111, r 1.20-23. — ·* Matth., » Ioan.. XXI, 17 Testimonium Christi de insl it ut iolie Ecclesiae 199 cultu·, unitate baptismi: «baptizantes eos in nomine Patris et Filii et Spiritus Sacti» 1 : unitate eucharistia, · /ioc facite in meam com­ tis morationem» 2. Et revera, ut legitur in Act., IV, 32. in Ecclesia nascente «mul­ titudo credentium erat cor unum et anima una». S. Paulus hanc eamdem doctrinam mirabiliter exponit praesertim ad Ephes. IV, ■ - Solliciti servare unitatem Spiritus in vinculo pacis. Unum corpus, et unus SpiI uns sicut vocati estis in una spe vocationis vestrae. Unus Dominus, una fides, unum l· 'nlisma... Et ipse (Christus) dedit quosdam quidem Apostolos, quosdam autem Propiietas, alios vero Evangelistas, alios autem pastores et doctores ad consummationem . netorum in opus misterii, in aedificationem corporis Christi : donec occurramus omnes in unitatem fidei et agnitionis Filii Dei ... Crescamus in illo per omnia, qui est • init Christus: ex quo totum corpus compactum et connexum per omnem iuncturam subI. mistrationis, secundum operationem in mensuram uniuscuiusque membri, augmenimn corporis facit in aedificationem sui in charitate». Quapropter ad Corinthios scripPaulus : « Unusquisque vestrum dicit : Ego quidem sum Pauli ; ego autem Apollo ; vero Cephae : ego autem Christi. Divisus est Christus ? »3. « Panis, quem frangimus, II une participatio corporis Domini est ? Quoniam unus panis, unum corpus mulli su■<. omnes, qui de uno pane participamus » 4. Quoad haereticos autem S. Paulus dicit, ad unitatem Ecclesiae servandam : « haei' ticum hominem, post unam et secundam correptionem, devita»5, ac aperte veheiii uterque impugnat pseudo apostolos verbum Dei adulterantes·5 : non enim unitas fieri I lest nisi in veritate. Item S. loannes nunquam separat charitatem a veritate : ■ nnnis qui recedit, et non permanet in doctrina Christi, Deum non habet. Si quis ve n ad vos, et hanc doctrinam non affert, nolite recipere eum in domum, nec Ave ei ■ 11 seritis »1. Tales sunt exigentiae unitatis etiam pro illo qui semper aiebat: ■ Charisnni diligamus nos invicem, quia charitas ex Deo est»55. 2’ Christus voluit, Ecclesiam suam esse manifesta et eximia sanctitate praeditam. Sanctitas importat munditiam (άγιος, sine terra) et firmam unioiH m cum Deo. Societas dicitur visibiliter et eminenter sancta, quate­ rnis habet in se principia et media efficacia ad producendam insignem : anctitatèm, ac de facto exhibet sine intermissione effectus praeclarae unctitatis, scii, in pluribus suis membris virtutes superiores, et in qui­ busdam virtutes heroicas, quae manifeste superant naturales vires mo­ mies humanitatis. Hae virtutes sunt visibiles in suis effectibus, v. g. i regia pietas erga Deum, absoluta abnegatio, maxima charitas erga proximum. Haec autem alta sanctitas debet convenire tamquam ‘proprietas < sentiatis Ecclesiae a Christo institutae, ratione finis ad quem ordi­ ni.dur haec societas, sicut unitas convenit ei praesertim ratione eius l· urnae constitutivae. Christus enim ordinavit Ecclesiam ad promoven­ dum sanctitatem eminentem et supematuralem. I 1 1 Mattii., XXXIII, κ, » Luc., XXII, 19. — 3 1 Cor., I, 12-13. —4 I Cor. X. 17. Tit.. Ill n· i I II. rioH’ habentem maculam, aut rugam, aut aliquid huiusmodi, sed ut sit sancta et immaculata Haec sanctitas erit consummata in coelo ; in terra autem, etsi Ecclesia debeat esse vi­ sibiliter sancta in sua doctrina, suis mediis et fructibus, in ea tamen sunt peccatores^ ut habetur ex parabola zizaniorum : tum zizania tum bonum semen erit in agro ccchw siae, ■ 'i (,«/., III, 28-29 I Rom., I, 13-16 ; III, 22-23 ! Eph., Π, lii 10, etc. 202 Testimonium Christi vit sonus eorum... ‘ In universo mundo (Evangelium) est et fructificat et crescit» 2. Non vero annuntiavit Christus pro sua Ecclesia universalitatem phy-| sicam et absolutam, sed moralem et relativam, dixit enim : « lux appa-l ruit in mundum, et dilexerunt homines magis tenebras quam lucem a erant enim eorum mala opera »3 ; praedixit persecutiones, nam multi nolent credere- : « si mundus vos odit, scitote quia me priorem volis odio habuit»4. In fine «multi pseudoprophetae surgent et seducent multos... refrigescet caritas multorum»3. Attamen « praedicabitur hoc Evangelium regni in universo orbe, in testimonium omnibus tibus et tunc veniet consummatio » 6. 4° Christus voluit ut sua Ecclesia esset apostolica, scii, ut esset, semper eadem societas ac ea quam fundaverunt Apostoli. Agitur de legitima, publica et nunquam interrupta pastorum abi Apostolis successione, in identitate professionis fidei, sacramentorum efl regiminis1. Unde ut Apostolicitas sit non solum materialis pastorum successio sed formalis, uniri debet cum notis unitatis et catholicitatisl alioquin non esset identitas eiusdem societatis. Haec continua et legitima successio est visibilis, praesertim quoad regimen, sicut visibilis est in societate civili continua et legitima suc­ cessio secundum tale vel tale regimen policium. Huiusmodi successio in Ecclesia excludit interruptionem, quae fieri potest per haeresim aut schisma, scii, per separationem a suprema auctoritate Ecclesiae! — Haec igitur nota Ecclesiae sumitur praesertim ex parte eius cau­ sae efficientis instrumentalis (Apostoli), sicut praedictae notae ex parte trium aliarum causarum : formalis, finalis, materialis. Apostolicitas sic concepta est proprietas essentialis Ecclesiae Chri­ sti, quia, ut supra dictum est, Christus instituit Ecclesiam ut societatem hierachicam et perpetuam, in qua auctoritas seu iurisdictio transmitti debet sine interruptione. Expresse dixit Apostolis: Sicut misit me Paler, et ego mitto vos « Euntes ergo, docete omnes gentes ... ego vobiscum sum omnibus die­ bus usque ad consummationem saeculi » *. Ait Petro « Tu es Petrus, <| super hanc petram aedificabo Ecclesiam meam, et portae inferi wol p)aevalebunt adversus eam» “. Unde ecclesia quae non aedificatur supen hoc fundamentum, sed separatur a suprema auctoritate Petri et su< ■ cessorum eius, non est vera Christi ecclesia. 1 I Rom., X, i8. 8 Coloss., I, 6. — 3 Ioan., III 19. — 4 Ioan.. XV, 18. — 5 T/ifl th., XXIV, ii. — e Matth., XXIV, 14 : Marc., XIII, 26. 7 Non sufficeret ut volunt protestantes, Apostolicitas doctrinae, per praedicationeirt conformem doctrinae Apostolorum, nam haec conformitas non semper satis visibilis e»U cum pseudoprophetae et haeretici proponant suam praedicationem tanquam Evangel· contormem. — Nec sufficeret successio secundum potestatem ordinis, ut volunt Ant glicani, nam haec successio non est de se et semper visibilis, absque debita declaratura auctoritatis legitimae. — Insuper requiritur continua au < cusio in legitimo regimine ■ eadem societas servetur. * Ioan,, XX, 21. ° Matth, XXVIII, ki»> 11 Mattii , XVI, 18. Testimonium Christi de in .1 i(utione Ecclesiae 203 Item Paulus scripsit ad Ephesios «Iam non estis hospites et dvenae, sed estis cives sanctorum ei domestici Dei, superaedificati «fer fundamentum Apostolorum et Prophetarum, ipso summo angu­ ei lapide Christo lesu» . * De praedicatoribus fidei ait : Quomodo vero > dicabunt nisi mittantur a legitima auctoritate?8 Unde in Act., i IV, 22, Paulus et Barbanas « per singulas ecclesias presbyteros » tonstituisse leguntur. Et Paulus scribit ad Titum: «reliqui te Cretae, I . . constituas per civitates presbyteros, sicut et ego disposui tibi »’. Pariter denique loannes in Apocalypsi loquens de Ecclesia gloriosa 1 aelo ait : « Et murus civitatis habens fundamenta duodecim, et in ) is duodecim nomina duodecim Apostolorum Agni»4. 5’ Conci usio quoad notas Ecclesiae. — Hae quatuor notae isibiles manifestant quatuor causas Ecclesiae. Unitas professionis fidei, ■; iminis et cultus ostendit praesertim eius formam constitutivam ; auctitas eminens revelat inchoativam consecutionem finis altissimi ; ntholicitas denotat extensionem eius ad omnes gentes, ad omnes omines quicumque salvari volunt ; apostolicitas denique indicat eius ausam efficientem instrumentalcm, scii. Apostolos a Christo missos. Si autem hae omnes notae visibiles et praesertim sanctitas emiens indesinenter in aliqua Ecclesia, et in ea sola, inveniuntur, haec .1 clesia, eaque sola est Ecclesia Christi. — Insuper si hae omnes viae visibiles in aliqua Ecclesia revera perpetuo existunt, eo ipso instituunt magnum miraculum morale, ut supra ostensum est5, et mill mirabilem adimpletionem praeclarae prophetiae Christi * — Unde alebimus infra7 arguendo ex mirabili vita Ecclesiae in decursu Μ­ Ι oriae, quomodo hae quatuor notae sunt, ut dicit Cone. Vatie. (Denz. 704), «. magnum quoddam et perpetuum motivum credibilitatis et dimae suae legationis testimonium irrefragabile». § VI. Praedictum Christi testimonium circa Ecclesiam optime Cohaeret cum tota eius praedicatione. — Haec connexio clara est i lesertim cum doctrina Christi de regno Dei, de salute omnibus holinibus promissa, de Eucharistia, de remissione peccatorum, etc. Haec innia non solum optime cohaerent cum his quae de Ecclesia annunlatitur, sed sine his vix intelligi possent: Quomodo servari ac propa.111 posset doctrina Christi, si non fuisset instituta auctoritas cui 1/ fidere possemus ? Societas religiosa, sicut omnis societas, stare ne­ bit absque auctoritate viva et superna. Insuper dogmata a Christo 1.h lita, sunt intellectu difficilia, mysteriis plena, ideoque facile adultenu ur ; item praecepta austera, omnibus vitiis opposita, obliteraniii ritusque possunt faciliter in superstitiones abire, ut experientia onstat. Xec sufficeret, quidquid dicant Protestantes, Scriptura inspirata 1 Ephes.. II, 20. — 2 Rom., X, 15. — 3 Tit., I, 5. — 4 Apoc., XXI, i.|. — 5 Cf. 1. XVIII de Valore motivorum nobis externorum sed religioni intrinsecorum. Ad cognoscendum adimpletionem huiusce prophetiae praesupponitur cognitio Inimica praedicti lealiuionii Christi de Ecclesia sua perpetua ac indefectibili. Sed haec gliiiiio historica non ριavrequiritur ad discernendum miraculum morale mirabilis vi­ li 1 1 < lesiae. Il·" nui κι nhiin de se visibile manifestat divinam originem catholicismi. 1 Cf. 2“ sei t Ii iIU'in ι I X 204 Testimonium Christi absque magisterio vivo et infallibili Ecclesiae. Oriuntur enim diffii tates de inspiratione et de sensu Sacrae Scripturae, et ad eas solveii das requiritur regula fidei proxima, tuta ac completa, omnibus obviii aptaque ad dirimendas controversias. Secus pro multis impossibili foret cognoscere ea quae sunt credenda et facienda ad salutem con sequendam. Unde perfecte cohaeret hoc testimonium lesu cum tota eius prae dicatione. Et haec sufficiunt quoad expositionem doctrinae Chris' CAPUT VI. /7 STIMONIUM CHRISTI DE SEI P SO FIDE DIGNUM EST, SPECTATIS EIUS SAPIENTIA AC SANCTITATE. Art. unicus. Status questionis. Agitur praesertim de testimonio quod Christus de sua divina mislone messianica et doctrinali reddidit. Ut sit fide dignum, duo requihmtur et sufficiunt, scilicet ut constet, lesum neque deceptorem, neque leceptum fuisse. Hodie autem omnes adversarii fatentur, Christum non deceptorem [n isse, sed e contra omnium virtutum perfectissimum exemplar ; proinde ipsi persuasum fuisse, se divinum esse legatum. Attamen quidam raBonalistae cum Renan et A. Harnack tenent, lesum fuisse aliquateliis deceptum, et hanc persuasionem de sua divina legatione nihil aliud [uisse nisi vividam suae cum Deo unionis conscientiam. Hoc vero admitti nequit si simul considerantur i’ obiectum et nodus testimonii Christi, 2’ eius sapientia, 3° eius sanctitas. I. Testimonium Christi de sua divina missione propositum Mt expresse et tanquam ab omnibus credendum. Vb initio suae vitae publicae usque ad finem, ut supra dictum kt, Christus clare et expresse affirmavit, se a Deo missum esse ad frvelandum hominibus doctrinam saluti necessariam. Multi liberales, il G. Dalman et P. Wernle, asserunt nullibi in Evangeliis lesum inkitum apparere de sua divina legatione. — Insuper hanc divinam Iu donem proclamavit tanquam ab omnibus credendam sub poena »1 r rnae damnationis: « Amen, amen dico vobis, quia qui verbum meum audit, et credit ei qui misit me, habet vitam aeternam»1 ; « qui «edit in me, habet vitam aeternam»2; «qui credit in eum (in Filium L)ei), non indicatur ; qui autem non credit iam indicatus est', quia non Ledit in nomine unigeniti Filii Dei»3; — «qui crediderit et baptiUle fuerit salvus erit, qui vero non crediderit, condemnabitur »4. In lin ultimo textu agitur etiam expresse de necessitate credendi diviiiiin missionem Christi, in nomine cuius homines baptizantur. Imo discipuli lesii intellexerunt quod « sustinere martyrium propter 1 Ioan., V, ti.| ' 1'ian , VI, 17. — 3 Ioan., IIT, t8. — 4 Marc., XVI, 16. 206 Testimonium Christi Christum, cadit sub praecepto ; quia scilicet homo debet habere anjfc mum ita paratum ut prius permitteret se occidi quam Christum nw garet, vel mortaliter peccaret » ‘. Dixerat enim lesus 2 : « Nolite time· eos, qui occidunt corpus, animam autem non possunt occidere.· Omnis ergo, qui confitebitur me coram hominibus, confitebor et eg® eum coram Patre meo, qui in caelis est : qui autem negaverit me co· ram hominibus, negabo et ego eum coram Patre meo, qui in caelis estS Si vero Christus deceptus fuisset in hac expressa et continua affiimatione, haec deceptio seu hallucinatio fuisset non transitoria sed peM\ petua, ac de re maximi momenti, scilicet de ipso fundamento doctrina» credendae. Haec autem hypothesis supponeret in Christo statum patho­ logicum intelligentiae aut voluntatis, nempe insanum enthusiasminn qui dementiae limites attingeret. Nemo enim sanae mentis sibi persua­ dere potest, se legatum divinum esse, omnibus prophetis maiorem, in quem omnes sub poena damnationis credere debeant, nisi a Deo accfl perit signa certissima interna aut externa missionis suae divinae. 1 Imo proprie demens esset faber nazarenus, qui fingeret et diceret, se venturum esse in nubibus coeli ad indicandum vivos et mortuos, qm non erubesceret sic loqui; «qui amat patrem aut matrem plus quam me, non est me dignus», « antequam Abraham fieret ego sum», « coni fidite, ego vici mundum ». Hic vero status pathologicus manifeste excluditur ex consideratione Christi sapientiae et sanctitatis, antequam spectentur eius miracula, § II. Sapientia Christi excludit hanc insanam deceptionem. i d) Fatentibus adversariis, Christus connumerari debet inter sapientis· simos homines, ut patet ex sua doctrina et suo opere. Omnes enim phi­ losophos longe superans, nobis dedit mirabilem solutionem omnium problematum essentialium circa Deum, hominem, vitam futuram (cf. infra de sublimitate eius doctrinae). Altissima mysteria, praecepta et consilia, summa simplicitate docuit, ut proponantur parvulis. Denique suo opere genus humanum, quoad omnes virtutes, unice instauravit; In hoc apparet eminentissima sapientia et iudicii rectitudo, quae exelm dunt insanam ac perpetuam deceptionem circa ipsum fundamentum doctrinae propositae. b) De facto, sapientiam lesu mirati sunt omnes, ut in Evaiigt· liis narratur. In templo, in medio doctorum, dum nondum adolesce»· erat, «stupebant omnes, qui eum audierunt, super prudentia et rM sponsis eius»3. Post sermonem in monte, «admirabantur turbae stq»i doctrina eius »1 ; imo ministri pharisaeorum missi ut eum caperent, ffl sponderunt : « nunquam sic locutus est homo, sicut hic homo »5. I c) Prudentia et perspicacitas Christi speciatim apparet in sfl responsionibus ad pharisaeos. Hi tentabant eum, suis *interrogationil>u v. g. de muliere adultera’, de censu Caesari debito7; item sadduen· captiose interrogabant eum de resurrectione8; semper lesus redarg® eos sua summa auctoritate et acumine ingenii, ita ut S. Matthaeus no>12 1 Cf. S. Thomam, Quodlibet., IV, q. X, a. 20. Utrum pati martyrium propter *'ln stum sit in praecepto. — Il.a, Il.ae q. 134, a. 1, ad 3 ; a. 3, ad 1. 2 Matth., X, 28, 32. — 3 Luc., II, 47. 4 Matth., VII, 28. 5 Ioan., VII 46. — 8 Ioan., Ill, 7. — 7 Matth., XXII, 15-21. · Mattii., XXII, 23-32. Testimonium Christi ile se ipso fide dignüm est 207 tet : « et nemo poterat ei respondere verbum, neque ausus fuit qui­ quam ex illa die eum amplius interrogare» ‘. d) Cum maxima animi tranquillitate de omnibus indicat, etiam dum gravissimis iniuriis afficitur, v. g. pharisaei dixerunt : « Hic non elicit daemones nisi in Beelzebub, principe daemoniorum » lesus autem dixit eis : ? « Omne regnum divisum contra se desolabitur ... et si sa­ linas satanam eiicit, adversus se divisus est, quomodo ergo stabit re­ turn eius?»2. — ludaei dixerunt ei: daemonium habes. Respondit lesus : « Ego daemonium non habeo : sed honorifico Patrem meum, et vos inhonorastis me. Ego autem non quaero gloriam meam : est qui 'inaerat et iudicet... Est Pater meus, qui glorificat me... et non co­ gnovistis eum : ego autem novi eum. Et si dixero quia non scio eum, irraborantur per auctoritatem vitae lesu ut statim dicendum est. § HI. Sanctitas Christi perfecte confirmat eius testimonium. Magni philosophi saepe non faciunt quod in sua ethica docent ; lesus autem quaecumque dixerat, servavit et fecit. — Pseudomystici, 1 i -1 sint quandoque magna intelligentia speculativa praediti, errant pi icsertim propter vanum spiritualis superbiae enthusiasmum et ar­ dorem ac ceteros decipiunt. Nihil autem simile in Christo. E contra, fatentibus adversariis, lesus nobis apparet, absque ullo defectu, ut perfectum exemplar sanctitatis seu omnium virtutum ; nec in V * Mattii., XXII. .|<> » Ioan., VII, II' » Ioan.. XIV. I Aii. 29. n 2 Matth., XII, 26. — 3 Ioan., VIII, 49-55. — 4 Ioan., V, Ioan., Ill, 31-36. — 1 Ioan., VIII, 51. —8 Ioan., VIII, 10 Ioan., VIII, 12. — 11 Ioan., XIV, 6. ·— 11 Matth., 2O8 Testimonium Christi illo minor est humilitas quam magnanimitas, mansuetudo quam fortitudo, misericordia quam iustitia; sed in eo virtutes etiam maxime diversae, heroico et supremo gradu, sublimi harmonia uniuntur ; et hoc est, ut mox ostendemus, morale miraculum in confirmationem eius testimonii. Sanctitas duo importat : A. munditiam a peccato et ab imper­ fectionibus, B. omnes virtutes et praesertim firmam et continuam: unionem cum Deo. Haec omnia sunt apologetice consideranda, non arguendo ex fide sed ex testimoniis historicis, ac distinguendo altiores virtutes a falsa sanctitate seu a pseudomysticismo ‘. A. lesus fuit absque ullo peccato et defectu ita ut iudaeis eum interficere quaerentibus dicere potuerit, nullo contradicente : Quis ex vobis arguet me de peccato ? 2 Et revera, ut narratur in Evangeliis, « principes sacerdotum quaerebant falsum testimonium contra lesum, ut eum morti traderent, et non invenerunt »3. Sed unice quia lesus confessus est, se esse Christum Filium Dei, « princeps sacerdotum sci-; dit vestimenta sua dicens ; Blasphemavit 4 ». Ipse ludas fassus est : « peccavi, tradens sanguinem iustum » 5. Et Pilatus ait : « innocens ego sum a sanguine iusti huius, vos videritis » °. Sanctissimi homines de propriis peccatis et imperfectionibus tri­ stantur ; solus Christus quamvis humillimus, nullius peccati conscius fuit. Discipuli, eius, qui vitam eius intimam et exteriorem in omnibus circumstantiis, in hora tristitiae et supremi doloris aut in momento glorificationis, perfecte cognoverunt, scribere potuerant : « qui pecca­ tum non fecit, nec inventus est dolus in ore eius...7. Et peccatum in eo non est...8. Qui non noverat peccatum...’. Tentatum autem per omnia pro similitudine absque peccato » ‘°. B. Omnes virtutes etiam maxime diversas habuit Chri­ stus in statu heroico. “ — Praesertim enumerantur charitas et pie­ * Cf. Hossi ί·:ι. Discours sur Γ Histoire universelle, II.e P., c. XIX: «Le plus sage des philosophe. a trouvé., que le plus vertueux des hommes devait être celui à qui si vertu il lin· par sa perfection la jalousie de tous; en sorte qu’il n’ait pour lui que si conscience, et qu'il se voie exposé à toute sorte d’injures, jusqu'à être mis sur la croix, sms que sa vertu lui puisse donner ce faible secours de l’exempter d'un tel sup­ plice (Socrate, apud Plat., de Hep., 1. II). Ne semble-t-il pas que Dieu n’ait mis cette merveilleuse idée de vertu dans l’esprit d’un philosophe, que pour la rendre effective en la personne de son Fils, et faire voir que le juste a une autre gloire, un autre repos, enfin un autre bonheur que celui qu'on peut avoir sur la terre ? ». Pascal, Pensée : « Jésus-Christ, sans bien, et sans aucune production au dehors de science, est dans son ordre de sainteté, Il n’a point donné d'invention, il n’a point régné mais il a été humble, patient, saint à Dieu, terrible aux démons, sans péché. Oh ! qu’ il est venu en une grande pompe et en une prodigieuse magnificence, aux yens du coeur et qui voient la Sagesse I». — » Jamais homme n’a eu tant d’éclat jamais homme n’a eu plus d’ignominie», ed. Havet., p. 208. P. Lacordaire, 36e Conférence (La vie intime de Jésus). 2 Ioan., VIII, 46. — 3 Matth., XXVI, 59. — ·* Matth., XXVI, 65. — 5 Matt., XXVII, 4. — « Matth., XXVII, 24. — 7 I Petr., II, 22. — 8 I Ioan., III, 5. — ’ 11 Cor., V, 21. — *· Hebr., IV, 15. — 11 Cf. M. J. Lagrange, O. P. L' Evangile de Jésus·. Christ, 1928, p. 612-616, comparaison de Jésus et de Socrate: «Socrate est bien lr héros de la justice ... civique. C’est pour remplir cette tâche jusqu'au bout et poui sa propre dignité qu’il a voulu mourir: exemple splendide..., mais impuissant à en traîner les hommes vers la morale, n’ indiquant même pas la voie qui conduit à Dieu Ainsi l’idéal conçu par le plus idéaliste» des Grecs se mont fort inférieur à celui qu'ott| tracé les Evangélistes do Jésus, venu pour prêcher la vérité, mort pour cette vérité* Testimonium Christi d·· ipso lidc dignum est 209 tas erga Deum, charitas et misericordia erga homines, perfecta abneatio, humilitas, mansuetudo, sicut summa fortitudo et patientia in martyrio. d) Charitas et pietas Christi erga Deum est perfectissima. Su­ premum eius desiderium est ut gloriam Patris, qui in coelis est, pro­ moveat : « In his quae Patris mei sunt oportet me esse ... Meus cibus est ut faciam voluntatem eius qui misit me, ut perficiam opus eius ... I go quae placita sunt ei facio semper ... Honorifico Patrem meum ... ■ go autem non quaero gloriam meam» Ante passionem sic orat : Pater, venit hora, clarifica filium tuum, ut filius tuus clarificet te .. . go te clarificavi super terram ; opus consummavi, quod dedisti mihi ut faciam »2. Antea dixerat : « Propterea me diligit Pater, quia ego pono animam meam, ut iterum sumam eam. Hoc mandatum ac■pi a Patre meo» 3. In momento summi sacrificii : « Pater mi, si non potest hic calix transire nisi bibam illum, fiat voluntas tua» 4. Re­ vera obediens usque ad mortem, mortem autem crucis 5, Deum glo­ rificando, clamavit voce magna « Pater in manus tuas commendo spi­ ritum meum» e, « Consummatum est» 7. In pseudomysticis falsus amor Dei saepe destruit dilectionem I roximi et ad superbiam spiritualem ducit ; in Christo e contra cha­ ntas maxima erga Deum confirmat eius amorem erga parentes, ingraun patriam et concives ; imo in illo est fons amoris omnium homium, prout sunt filii Dei. b) Charitas et misericordia Christi erga homines fuit summe per­ freta, quia simul profundissima, universalissima et efficacissima. Gene1 diter amor noster nonnisi erga paucos parentes et amicos est pro1 indus, et dum extenditur, fit minus intensus ac minus efficax. Charitas Christi fertur directe in id quod profundius et nobilius At in omnibus hominibus, scilicet in animam, prout est ad imaginem I >ei et ad vitam aeternam ordinata. lesus, ut ipse ait, est pastor anitrum, eas cognoscit, vocat nominatim et ducit8. Propterea diligit nnes, cuiuslibet sint conditionis, non solum iudaeos sed gentiles, non >lum iustos sed peccatores, speciatim pauperes, infirmos, afflictos, ■ nos sanat et roborat. Transiit benefaciendo, corpora et animas sa­ nando, filium prodigum, et. Magdalenam poenitentem misericorditer accipiendo; neminem reiecit, ipsum ludam proditorem amicum vocavit. Haec charitas simul fuit efficacissima. Dixit ; « maiorem hac dili i tionem nemo habet ut animam suam ponat quis pro amicis suis ... ». I go sum pastor bonus : bonus pastor animam suam dat pro ovibus iis ... 10 Sic enim Deus dilexit mundum, ut Filium suum unigenitum daret : ut omnis qui credit in eum, non pereat, sed habeat vitam .1 ternam ...11 Filius hominis non venit ministrari sed ministrare, et dare animam suam redemptionem pro multis...12 Hoc est corpus h um quod pro vobis datur ... Hic est calix, novum testamentum in inguine meo, qui pro vobis fundetur ...13. Usque ad finem, summam 1 Luc., II. pi Ioan. IV, 34; VIH, 29,49, 17-18. — * Μ λ i 111 XXVI, ; i. — 5 Philipp., IX, 30. " Ioan , X, |- « |. ~ 9 Ioan., 13. i — ·* Maith XX th *' j Luc., XVII, <1 (Iahkiuoi1 I.AiHOUfiiK, /'· b-nlallMi (vol, II) 50. —2 Ioan., XVII, 1-4. —3 Ioan., II. 8. — · Luc., XXIII, 46. — 7 Ioan., — 10 Ioan., X, 11. — 11 Ioan., Ill, 19-20. 210 De Existentia Revelationis man’festavit erga errantes et peccatores misericordiam; in cruce ait latroni poenitenti : « hodie mecum eris in paradiso » 1 ; et pro tortori­ bus oravit : « Pater dimitte illis : non enim sciunt quid faciunt » *. · Haec tamen summa misericordia nunquam excidit in nimiam in-l dulgentiam seu ineptam lenitatem ; pro Christo correctio fraterna est 1 actus charitatis. « Si peccaverit in te frater tuus, vade et corripe eum inter te et ipsum solum ;l si te audierit, lucratus eris fratrem tuum...»34. Nunquam misericordia Christi vertitur! in oblivionem aeternorum iurium Dei. non excludit iustam et inflexibilem srtrri/afritrl erga pharisaeos obstinatos, imo, sanctam indignationem movet contra hos adversaries! regni Dei. et salutis animarum : « Vae autem vobis, Scribae et Pharisaei hypocritae,! quia clauditis regnum caelorum ante homines : vos enim non intratis, nec introeuntes! sinitis intrare... Vae vobis, duces caeci..., Similes estis sepulcris dealbatis, quae al foris parent hominibus speciosa, intus vero plena sunt ossibus mortuorum et omni j spurcitia ... Filii estis eorum, qui prophetas occiderunt ... Serpentes genimina vipe-j rarum, quomodo fugietis a iudicio gehennae » ? ■*. Haec indignatio nullo modo contra-. riatur charitati sed ex ea procedit, scilicet ex zelo gloriae Dei et salutis animarum. Item eiecit de templo vendentes qui faciebant domum Dei domum negotiationis5! Itaque perfecte servavit charitatis ordinem, quem tollit aut invertit falsa chantas6.! Sic in Christo mirabiliter conciliantur sanctus rigor iustitiae et im­ mensa misericordia ; haec conciliatio, sicut in ipso Deo, quoad suum intimum remanet abscondita ; sed eius existentia denotat supematura-l lem perfectionem, nam qui naturaliter inclinatur ad iustitiam, saepe 1 Luc., XXIII, 43. - - 12 Luc., XXIII, 34. 3 Matth., XVIII, 15. — Cf. S. Thom. II.a, II.ae q. 33, a. 1. l'tr. fraterna corre-1 ctio sit actus charitatis : « Correctio fraterna non opponitur supportationi infirmorum ...| peccantem satagit emendare » — art. 0 « si peccator incorrigibilis sit, providetur bono communi dum servatur ordo iustitiae ». 4 Matt., XXIII, 13-36. — 5 Ioan., 11, 15. 6 Cf. S, Thom., 11.a II.ae q. 26 de ordine charitatis: Deum diligere debet homo plus quam proximum, plus quam seipsum, plus proximum meliorem quam alium. | Obiiciunt nonnulli protestantes liberales, veram charitatem cum falsa seu cum libéralisme confundentes : hi motus irae et vindictae in Christo denotant mansuetu­ dinis defectum. Resp. cum S. Thoma III.a q. 15, a. 9: «Quandoque appetitus vindictae est sine peccato, immo est laudabilis : puta cum aliquis appetit vindictam secundum ordinem iustitiae, et hoc vocatur ira per zelum » — ad 2 « Ira quae transgreditur ordinem ra­ tionis opponitur mansuetudini, non autem ira quae est moderata et ad medium reducta per rationem, nam mansuetudo medium tenet in ira» — ad iun’ haec ira iuste volita non praecedit rationem sed eam sequitur — ad 3um In nobis... cum unius poten­ tiae operatio fuerit intensa, alterius operatio debilitatur. Et ex hoc procedit quod motus irae, etiamsi sit secundum rationem moderatus, utcumque impedit oculum animait contemplantis. Sed in Christo per moderationem divinae virtutis unicuique potentiae permittebatur agere quod erat ei proprium, ita quod una potentia ex alia non im­ pediebatur. Et ideo sicut delectatio mentis contemplantis non impediebat tristitiam vel dolorem inferioris partis : ita etiam e converso passiones inferioris partis in nullo impediebant actum rationis ». Item Il.a II.ae, q. 157, a. 2, ad 1 : Clementia et mansuetudo non opponuntur sui veritati (sed crudelitati, saevitiae et feritati). ■ Nam severitas inflexibilis est circa 111 flictionem poenarum, quando hoc recta ratio requirit. clementia autem diminutive est poenarum etiam secundum rationem rectam, quando o iliri-t oportet, et in qniliu· oportet. Et ideo non sunt, opposita, quia non mini circa idem ■ Testimonium Chris! ι d< NripMo fide dignum est 2IT deficit in misericordia et e converso , m Christo « misericordia et ve­ ritas obviaverunt sibi, iustitia <·! pax osculatae sunt» 1 ; rigor vero iustitiae semper subordinatur charitati ex qua procedit»8. c) Abnegatio, humilitas, m insuetudo. lesus dixerat: «qui vult post me venire, abneget semetipsum, tollat crucem suam et sequatur me». Ipse semper contemnit voluptates, divitias, honores, adeo ut nec haberet « ubi caput reclinaret ». Non venerat « ministrari sed mini­ strare»; non magis gratiam prineipum quam favorem populi quaeivit ; cum ipsum regem constituere vellent, fugit in montem. Merito dicere potuit discipulis suis : « discite a me quia mitis sum ■ t humilis corde» 3, revera per triginta annos in obscuritate mansit, prohibuit ne miracula sua et transfiguratio divulgarentur *, non quae­ sivit gloriam suam, sed Patris sui5, non desideravit magni doctoris lamam, speciatim pauperes evangelizavit, ignaros homines ut suos Apostolos elegit, et eius multoties humilitatem commendavit, imo in ultima coena pedes eorum lavavite. In passione omnes humiliationes pro nostra salute sustulit summa mansuetudine, « sicut agnus coram tondente ». Haec tamen humilitas et mansuetudo nunquam in timiditatem aut pusillanimitatem abiit. Cristus optime eam conciliavit cum digni­ tate, magnanimitate et -perfecta sinceritate ; « Sit autem sermo vester : < st, est ; non, non » 7 ; propter eius sinceritatem multi ab eo discedunt8 ; vitia discipulorum, incredulitatem turbae reprehendit. Durante passione, percussus a ministro Pontificis, digne respondet : « Si male locutus sum, testimonium perhibe de malo ; si autem bene, quid me credis» ? 8 et Pilato quaerenti : ergo rex es tu ? lesus cum maiestate respondet : Tu dicis quia rex sum ego. Ego in hoc natus sum, et ad hoc veni in mundum, ut testimonium perhibeam veritati : omnis, qui est ex veri­ tate, audit vocem meam »* ’. Item ad Caipham : « Amodo videbitis filium hominis sedentem a dextris virtutis Dei, et venientem in nubibus ( teli» “. Sic homo maxime humilis simul et magnanimus damnatus est propter imputationem criminis intolerabilis superbia et blasphemiae. d) Summa fortitudo, perserverantia et patienta in martyrio. Fir­ mitas eius semper inconcussa manet, nec per incredulitatem ludaeorum, nec per tarditatem ac timiditatem discipulorum, nec per amaris­ simum calicem Passionis minuitur. In tormentis dirissimis incredibi­ li m patientiam et animi fortitudinem ostendit, non· vero affectando ut stoici indolentiam, aut acerbum despectum erga tortores, sed pro s rogando, ac plenus fiducia clamando : « Pater in manus tuas comiii-ndo spiritum meum ». Et haec dicens expiravit. Videns autem Cen­ turio quod factum fuerat, glorificavit Deum dicens : «Vere hic homo justus erat » *2. Haec mansuetudo pro tortoribus ostendit supernaturalitatem huiu* Ps., LXXXIV, ii. 2 Cf. S. ΊΊιομαμ l.a q. 21, a. 4. 3 Mattii.. XI. > 4 Matth., IX, 30; XVII, 9. —s Ioan., VIII, 49-50. — ' Ioan., XI11, 1 i Ματπι.. 17. ” Ioan., VI, 67. 9 Ioan., XVIII, 23. — 10 Ioan.. XVIII, 37. " Μλιιιι XXVI, 64. — 42 Luc., XXIII, 46. 212 De Existentia Revelationis see heroicae fortitudinis sibi unitae, prout ambae proveniunt non ex amore proprio sed ex maximo amore Dei et animarum ‘. e) Haec harmonia et perseverantia heroicarum virtutum est mira­ culum morale. Christus non potuit omnes virtutes etiam maxime di­ versas in gradu heroico et supremo habere absque speciali interven­ tione Dei. Nam ut supra dictum est12, sanctitas seu virtus importans perfectam munditiam a terrenis ac firmissimam unionem cum Deo, non potest esse nisi a Deo, prout ordo agentium debet correspondere ordini finium ; et sanctitas extraordinaria est a Deo extraordinarie in mundum interveniente. Sanctitas autem Christi est manifeste suprahumana : videmus enim aliquem ex naturali complexione, vel ex ali­ qua consuetudine esse promptum ad opera fortitudinis, qui tamen non est promptus ad opera mansuetudinis, natura enim determinatur ad unum. Sed quod aliquis habeat simul et excellenter omnes virtutes, etiam eas quae inter se maxime distant, ut summam fortitudinem et summam mansuetudinem, perfectum amorem veritatis et iustitiae et simul maximam misericordiam erga errantes et peccatores, hoc esse non potest nisi per extraordinarium auxilium Dei, qui solus in sua simplicitate perfectiones maxime diversas eminenter continet, et eas in anima humana intime unire potest. Mentis versatilitas hanc virtutum harmoniam simulare nequit, transit enim non a virtute ad aliam dissimilem, sed a peccato per excessum ad peccatum per defectum, v. g: a timore immoderato ad temeritatem, ab irrationali amore ad insensibilitatem, ab inconsideratione ad astutiam, ab indifferentismo seu liberalismo ad fanatismum seu sectarismum ; ita v. g. J. J. Rousseau in sua vita et suis operibus. Perficitur argumentum ex consideratione perseverantiae omnium virtutum in Christo. Attenta enim humana natura cum suis infirmi­ tatibus et versalititate liberi arbitrii, impossibile est diu persistere im­ mobiliter in omnibus virtutibus heroicis absque speciali Dei inter­ ventu3. Unde sanctitas Christi vere super-humana est et miraculosa4. Conclusio. Perfecte ergo confirmatur testimoniun Christi sua sa­ pientia et sanctitate, nam Deus patrare nequit miracula in favorem 1 Ipse Rousseau, Emile, 1. IV. Profession de foi du Vicaire savoyard ait : Potestne fieri ut ille cuius historia narratur, sit simplex homo ? Estne illic vox hominis fanatico instinctu correpti, ut ambitiosi sectatoris ? Quae humanitas, quae puritas in suis moribus ! Quae gratia penetrans in sua doctrina ! Quae sublimitas in suis effatis I Quae profunda sapientia in suis sermonibus I ... Quae dominatio in suis passionibus ! Ubi vir, ubi sapiens est qui sine imbecillitate et ostentatione agere, pati et mori possit ! Quippe scilicet, si Socratis vita et mors sunt sapientis, vita et mors Iesu profectoi sunt Dei ». 2 L. i, c. XVIII de Valore motivorum nobis externorum, religioni intrinsecorum; § ii, 2° Sanctitas, virtus heroica. 3 Cf. S. Thomam, II.a II.ae q. 137, de perseverantia, a. 1 et 3. 4 Pascal, Pensées : « Qui a appris aux évangélistes les qualités d’une âme pariai tement héroïque, pour la peindre si parfaitement en Jésus-Christi ? Pourquoi le font· ils faible dans son agonie ? Ne savent-ils pas peindre une mort constante ? Oui, sans doute : car le même St. Luc peint celle de saint Etienne plus forte que celle de JésusChrist. Us le font donc capable de crainte avant que la nécessité de mourir soit arri­ vée, et ensuite tout fort. Mais quand ils le font si troublé, c'est quand il se trouble lui-même; et quand les hommes le troublent, il est tout fort » ml. Ifavet, p. 271. 1 Testimonium Christi de seipso fide dignum est 2T3 rroris. Impossibile est igitur admittere, Cristum deceptum, aut de­ ceptorem fuisse dum iterum et iterum declarabat, se esse a Deo le­ gatum ‘. Proinde hoc testimonium divina auctoritate firmatum, est pro­ fecto fide dignum. Hoc credibilitatis motivum iam de se sufficiens est ad finem supernaturalem. 1 Ottiger S. i., Theol. fund., thesis XXXI tenet hanc conclusionem esse mo­ biliter certam; item Hurter, Theol. dogm., t. I, thesis XV; Christ. Pesch., Praelectiones dogmaticae, t. I, n. 146-149; Tanquerey, Theol. fund., ed 148, p. 205 et gene­ raliter apologetae catholici. II SECTIO Confirmatur Christi testimonium motivis nobis internis et motivis religioni intrinsecis. Motiva nobis interna sumuntur ex mirabili humanarum aspiratio num expletione. Motiva autem nobis externa, sed religioni intrinseci sumuntur ex sublimitate doctrinae et ex mirabili vita Ecclesiae. Proinde haec sectio subdividitur in tria capita. C. VII. C. VIII. < IX. Confirmatur Christi testimonium mirabili humanarum aspirationum expU tione. Art. unicus. Confirmatur Christi testimonium sublimitate eius doctrinae. Ait. i. Sublimis harmonia doctrinae Christianae secundum se considi ratae. Art. 2. De modo praedicationis Christi. Art. 3. Quomodo constituta est doctrina Christi ? — Non est syncretismus. Confirmatur Christi testimonium mirabili vita Ecclesiae. Art. 1. Admirabilis propagatio Ecclesiae. Art. 2. Eximia Ecclesiae sanctitas, elucens, in eius inexhausta fecunditate spirituali et praesertim in martyrum constantia. Art. 3. Catholica unitas et invicta stabilitas Ecclesiae. CAPUT VU. CONFIRMATUR CHRISTI TESTIMONIUM MIRABILI HUMANARUM ASPIRATIONUM EXPLETIONE. Art. unicus. I. Status quaestionis. — II. Imperfectae solutiones rationis naturalis, systemalum philosophicorum, aliarum religionum. III. Solutio christiano-catholica. — IV Obiectiones. § I. Status quaestionis. — lam L. I, cap. XVIII, tractavimus peculative de valore motivorum nobis internorum et statuimus hanc hypotheticam propositionem : si omnes legitimae aspirationes etiam alti ores nostrae naturae mirabiliter satiantur, imo superantur in aliqua religione, et in ea sola, moraliter certum est hanc religionem esse ab ipso Deo institutam; nam moraliter saltem impossibile est, homines suis viribus naturalibus ad hanc mirabilem expletionem pervenire. Non vero sufficeret arguere, ut faciunt protestantes liberales et modernistae, ex sola conformitate doctrinae Christianae cum aspirationibus nostris naturalibus ; ex hoc probaretur solum, Christum docuisse perfectissiman religionem naturalem. Nunc autem ostendenda est verificatio huiusce signi in Christia­ nismo. Enumerandae sunt igitur principales aspirationes nostrae naturae et inquirendum est quomodo in Christianismo et non extra Christiani­ smum satiantur. A. Aspirationes religiosae et morales nostrae naturae, ut npra dictum est, nihil aliud sunt in nobis, nisi semina virtutum nat uralium circa finem ultimum et media ad eum necessaria. — Circa ipsum finem sunt aspirationes ad cognoscendum firma certitudine Deum, principium et finem omnium entium, ad sperandum a Deo auxilium necessarium et luturam beatitudinem post huiusce vitae miserias, ad < manduin Deum super omnia non solum affective sed effective, ita ut lota nostra vita moralis revera ordinetur ad finem ultimum *. « Impos1 S. Thomas, II .a, Il.ae. q. 26, a. 3. «Super communicatione bonorum naturalium 1 >l>is a Deo far 1.1 Inndatur amor naturalis : quo non solum homo in integritate suae na­ ne super oiiuiiu Ί<Ιι·ίΙ Deum et plus quam seipsum, sed etiam quaelibet creatura suo 1 «Io, idest ν<·| i ni .III·, i n.<1 i, vel rationali, vel animali, vel saltem naturali amore; ■ ut lapirh «Ί alia qiiui' cognitione carent: quia unaquaeque pars naturaliter plus 216 Confirmatio testimonii Jusu Christi sibile est, ait S. Thomas, beatiludinem hominis esse in aliquo bono creato.l Beatitudo enim est bonum perfectum, quod totaliter quietat appeti­ tum ; alioquin non esset ultimus finis, si adhuc restaret aliquid appe-l tendum. Obiectum autem voluntatis, quae est appetitus humanus, est universale bonum, sicut obiectum intellectus est universale verum. Exj quo patet quod nihil potest quietare voluntatem hominis, nisi bonum universale : quod non invenitur in aliquo creato, sed solum in Deo : quia omnis creatura habet bonitatem participatam»1. Item in nobis est inclinatio ad praebendum Deo cultum intern uni et externum ei debitum. Hae diversae aspirationes sequuntur ex prima, quae nihil aliud est quam desiderium cognoscendi firmiter primam et maximam veritatem, Circa media, sunt inclinationes ad virtutes morales scilicet ad pru­ dentiam, justitiam, fortitudinem, temperantiam et virtutes adiunctas, quae ab omnibus moralistis admittuntur. B. Desiderium naturale vitae futurae speciatim manifestandum est. Existentia huiusce desiderii : «) patet ex coscientia nostra ; b) pro­ batur ratione ; c) confirmatur consensu generis humani. a) Anima nostra experitur quodammodo desiderium vivendi semper, etsi corpus nostrum sit mortale. Sunt quidem qui mortem sibi inferunt, sed hi, non vitam, sed miseram vitam detestantur ; neque vitam sibi auferrent, si beatiorem habere possent. b) Ratione autem apparet, hoc desiderium non esse sicut est inclinatio sensitiva animalium ad conservationem vitae corporalis, quae de se corruptibilis est. Etenim ut ait S. Thomas : « desiderium in co­ gnoscentibus sequitur cognitionem. Sensus autem non cognoscit essel nisi sub hic et nunc. Sed intellectus apprehendit esse absolute et se-: eundum omne tempus. Unde omne habens intellectum naturaliter desi-i derat esse semper. Naturale autem desiderium non potest esse inane», i" q 75. a. 6. Insuper, ut aiunt fere omnes philosophi spirituali. t.i<·. in hac vita virtus non semper prosperatur, nec vitium debitas poenas luit : quia igitur iusta retributio non plena habetur in hoc mundo, naturaliter et rationaliter speramus vitam futuram, in qua plena sit manifestatio iustitiae seu ordinis moralis2. c) Unde vita futura universaliter a genere humano desideratur ; in omnibus religionibus hoc desiderium invenitur 3 et perseverat non obstantibus pravis passionibus et materialistarum sophismatibus. C) Insuper est in nobis desiderium, naturale videndi Deum at in se est. — Id fuse ostendimus supra (1. I, c. XII) amat commune bonum totius, quam particulare bonum proprium » — i“ q. 60, a. 5 ! « Videmus enim, quod naturaliter pars se exponit ad conservationem totius corporis.,! Alioquin si naturaliter liomo plus seipsum diligeret quam Deum, sequeretur quod na­ turalis dilectio esset perversa et quod non perficeretur per charitatem, sed destrueretur »J * S. Thomas, I.a, II.ae, q. 2, a. 8, q. 3, a. 1 — cf. Gardeil, Revue Thomiste, 1898. 1899, Les exigences objectives de t l'action » nécessité d'une fin ultime, qui ne peut être que Dieu ; comment cette exigence est exprimée chez S. Augustin, S. Thomas, Pascal). -J L’Action, ses ressources subiectives (pouvons nous posséder Dieu ?) /.es Ressources du vouloir. 8 Hoc conceditur a Kantio. 3 Cf. Mgr Le Roy, La Religion des primitiis, conclusion, p. .ρ·.|. Mirabilis expletio aspirationum humanarum 217 <1 explicavimus cum S. Thoma, i" q. 12, a. 1. — Multae enim obscuritates remanent in perfectissima cognitione naturali de Deo e rebus creatis, praesertim quoad intiman conciliationem quorundam attributorum divinorum, v. g. Itistitiae et Misericordiae, et quoad di­ vinam permissionem mali. Unde naturaliter desideramus cognoscere |) nm, non solum abstractive in speculo creaturarum, sed intuitive et immediate. Ut supra diximus, hoc desiderium est naturale quidem, sed μ drtionale et inefficax, scii, est velleitas; subauditur haec conditio; si Deus velit nos ad visionem supernaturalem suae essentiae elevare. Hae sunt principales aspirationes intellectuales, morales, religiosae liostrae naturae. Nunc considerandum est, utrum satientur extra Chri­ st inismum, an solum in Christianismo. § II. Imperfectae solutione. Praedictis aspirationibus imperfecte responderunt : a) ratio natura­ li b) systemata philosophica ; c) aliae religiones. «) Ratio naturalis, ut supra ostensum est, moraliter non put est pervenire ad cognitionem firmam, expeditam, non errore ad­ mixtam collectionis veritatum naturalium ad religionem pertinentium. I’ i venit quidem ad certitudinem de existentia Dei, sed circa Dei atliibuta essentialia, et circa conditiones nostrae vitae futurae multa et 1:1 via remanent dubia pro ratione naturali. b) Systemata philosophica. — Quaedam absolute erronea, iil materialismus, pantheismus, agnosticismus, multo minus quam ratio n. uralis aspirationes nostras satiant, sed praecipuas et altiores gravi Ime laedunt. — Alia vero systemata, v. g. Platonis et Aristotelis, nti.ie magis ad veritatem accedunt, non sunt sine manifesto errore n a quaedam Dei atributa, v. g. libertatem divinam, nec de vita fuIma loquuntur firma certitudine aut eam confundunt cum transmii.iatione animarum seu metempsychosi, quae aspirationibus nostris nun convenienter respondet. Item ethica horum systematum est multo bil rior quam ethica Christiana et plures manifestos errores continet. Philosophi autem moderni, qui ab Ecclesia se separant, non melius ιμι m antiqui, praecipua problemata solvunt, sed in agnosticismum litu pantheismum seu determinismum incidunt. c) Aliae reliyiones. — Inter eas quae nunc perdurant, consi­ di 1. mus principales. Buddhismus nil docet de Deo, et tenet hominem metempsychosi pibiici donec perfectionem in «nirvana» acquirat. Haec vero summa pi 1 t'ctio non apparet ut quid positivum, tanquam maxima beatitudo, mil ut exstinctio quorumlibet desideriorum in anima, quasi amnihilatio. |n iper apud populum est polytheismus seu idolatria. l/ahumetismus multa vera continet, quae mutuata sunt a ludaismo H < hristianismo, scii, monotheismum, immortalitatem animae, resurh'i tionem corporum ; sed paradisus quem promittit, est locus ubi fideles h>l iptatibus sensibilibus et carnalibus vacabunt magis quam visioni 11. Fatalismum etiam docet. Protestantes denique, ab Ecclesia catholica separati, firmam reguuin certitudinis n lu i" u· non habent, et propterea inter se dividuntur pl i mper flu< tii.nib . omni vento doctrinae circumferuntur. Conserva- Confirmatio testimonii Jesu Christi 218 tores quidem tenent, unam esse auctoritatem, non quidem vivam, sedj scriptam, scilicet sacram Scripturam. Quia vero haec regula non est) semper evidenter inspirata, nec completa, nec omnibus obvia, nec apta ad dirimendas controversias, multae ortae sunt sectae. Propterea pro­ testantes liberales quamlibet auctoritatem respuunt etiam Scripturae, et praecipuas veritates Christianismi, v. g. Christi divinitatem adulte­ rant et negant ; imo frequenter ad agnosticismum perveniunt, de tran­ scendentia divina aut de immortalitate personali animarum non firmam certitudinem retinent. In his religionibus et sectis nullo modo invenitur mirabilis expletio aspirationum humanarum ad certam cognitionem Dei, eius auxiliorum et retributionum, ad unitatem religiosam animarum in Deo super omnia I dilecto. § III. Solutio christiano-catholica e contra non solum omnes aspi­ rationes naturales nostrae animae satiat, sed eas superat, id est altiora et vividiora desideria suscitat1. r° Aspirationi ad Deam firmiter cognosce ndnm respondet· doctrina fidei proposita tanquam divinitus revelata, signis divinis confir­ mata, magisterio vivo infallibili explicata2. Haec autem revelatio nobis 1 Vis huiusce argumenti non apparet, nisi partes eius collective considerentur, u' in sequenti synopsi. cognoscendum Deum i sperando in Deo rt I (Λ I JH I amandum Deum rt I 'w g ' cultum internum et cx, ternum virtutes cardinales 'H. » < satiantur et superantur ....................................... ....................................... ....................................... ....................................... beatitudinem in hac vita inchoatam .................................. fide Christiana, dono sapied tiae, visione beatilica. ' Incarnatione, Redemptione, gloria açterna. Charitatis intimitate, comma nione eucharistica. Sacrificio Missae, sacramentis oratione Ecclesiae. quatuor virtutibus cardinali bus Christianis, earumqui partibus. beatitudinibus cristianis, do nis et fructibus Sp. Sancti gaudio et pace. Haec est synopsis totius theologiae moralis, sic apparet hoc argumentum esse ont nino traditionale, sed doctores Ecclesiae illud evolvunt non in Apologetica sed in Theolo gia proprie dicta aut in libris asceticis et mysticis ; cf. S. August., Confession., De Srfi mone Dni, Tractatus in loannem. — S. Bernardum, Opera. — S. Thom., I.a, II.ae, ffl beatitudine, de virtut., de donis. — B. Albert. Magn., de adhaerendo Deo. — S. Ca THER1NAM Sen., Dialugus. — Thom, a Kemp., Jnitiaiio I. Ch. — S. Theresiam, Opere — S. Franciscum Sales, Traité de l’amour de Dieu. — Boussuet, Elévations, i 2 Cf. P. Lacordaire, Conferences de PJ. D. i Conf. De la nécéssité d’ une Eglil enseignante et de son caractère distinctif. L’homme est un être enseigné... Qll voulez vous de moi ? La vérité ? Vous ne l'avez donc pas en vous ; vous la chert lull donc, vous voulez la recevoir, vous êtes venus ici pour être enseignés... La premia indigence est l’indigence de la vérité, comme la première richesse est la richesse <1 l’âme par la vérité... — Ce n'est pas chaque homme seulement qui se trouve en seigné, ce sont encore les nations et les siècles... ils subissent le joug de l’autorité Mirabilis expletio aspirationum humanarum 219 |>i omittit quoad praesentem vitam cognitionem intimorum secretorum Patris caelestis, sapientiam a Sancto Spiritu inspiratam, et quoad fu­ turum beatificam et immediatam visionem essentiae divinae, quae omne desiderium naturale excedit, secundum illud S. Pauli: «nec in cor homi­ nis ascendit, quae praeparavit Deus iis, qui diligunt illum» I Cor. II, 9. 2° Spes naturalis futurae beatitudinis non solum expletur sed elevatur. Etenim secundum naturale rationis indicium possumus fidenter expectare a Deo auxilium ad bonum morale faciendum, et b atitudinem naturalem pro altera vita, non vero incarnationem ipsius Verbi Dei, nec mortem eius in cruce ad redemptionem nostram, nec .■ oriam aeternam fidelibus promissam. Ex his autem maxime manife­ statur, Deum velle salutem omnium hominum, et erigitur spes nostra : ■ Sic Deus dilexit mundum, ut Filium suum unigenitum daret : ut omnis qui credit in eum, non pereat, sed habeat vitam aeternam >· loan., Ill, 16. 3° Inclinatio na turalis ad amandum Deum super omn ia nunquam potuisset sese extendere ad desiderium sanctae et familiaris amicitiae cum Deo, vel charitatis quae nobis omnibus proponitur prae­ sertim in communione eucharistica ; et haec est pignus communionis a ternae. Quid conformius nostris aspirationibus, et simul quid magis gratuitum ? In hoc apparet maxima harmonia, quam solus Deus effi< ■ re potest . * Harmonia enim est unitas in diversitate, et eo maior est quo intimior est unio in maiori diversitate. Atqui diversitas maxima videtur esse inter absolutam gratuitatem et profundam conformitatem; haec tamen maxime uniuntur in Eucharistia. Sic communiter dt Hia Dei supematuralia differunt a naturalibus propter suam gratuil.dem, et a deliramentis falsi mysticismi propter suam conformitatem cum nostra natura rationali. In hoc proprie invenitur aspirationum no­ erarum expletio non communis sed mirabilis. Cf. de hac re verba Christi ad mulierem Samaritanam : « Si scires donum Dei, et quis est, qui dicit tibi : da mihi libere ; tu forsitan pe­ tiisses ab eo, et dedisset tibi aquam vivam . . . Qui biberit ex aqua quam ego dabo ei, non sitiet in aeternum. Sed aqua quam ego dabo fi. fiet in eo fons aquae salientis in vitam aeternam·» Ioan, IV, 10. I’ n nous, chrétiens délivrés par Γ Eglise, nous, ne sommes ni du siècle présent, ni du siècle passé, ni du siècle à venir, nous sommes de Γ éternité. Nous ne voulons n ns soumettre à l’enseignement ni d’un siècle, ni d’une nation, ni d’un homme, car . nseignements sont faux, puisqu ils sont variables et contradictoires». — îa Conj. > Pourquoi ne riez-vous quand je vous dis que je suis infallible, non pas moi, mais I I .[lise dont je suis membre, et qui m’a donné mission ? encore une fois, pourquoi in liez vous pas ? C’est que 1' histoire de Γ Eglise lui donne quelque droit, même a vos V"iix. de se poser comme infaillible ». — Cf. Card. Deschamp. Oeuvres, t. I. 1 Cf. S. Thoma, II.a, II.ae, q. 23, a. 1. Utrum charitas sil amicitia; et in Officio Sacramenti scripsit de communione eucharistica : «O quam suavis est Domine spiriIn 'uus : qui ut dulcedinem tuam filios demonstrares, pane suavissimo de caelo prae­ ni 'i'i. esurientis reples bonis, fastidiososque divites dimittis inanes -> Augustini s similiter aiebat : «oculis aegris odiosa lux, quae puris est amabilis », il Officium ans vera cordis gaudia Quam pius es petentibus, Quam bonus te quaerentibus, Sed super mei et omnia Eius dulcis praesentia. Sed quid invenientibus ! Nec lingua valet dicere Nec littera exprimere . 1 Expertus potest credere Quid sit lesum diligere.1 Haec est perfectissima expressio nostri argumenti apologetici, in quo propr ostenditur de Christo quam bonus sit quaerentibus, sed quid invenientibus ! Item ad expressionem supernaturalis gaudii : Quando cor nostrum visitas, Tunc lucet ei veritas. Mundi vilescit vanitas, Et intus fervet caritas. lesu, dulcedo cordium, lesum omnes agnoscite j Fons vivus, lumen mentium. Amorem eius poscite : 1 Excedens omne gaudium, Jesum ardenter quaerite. Et omne desiderium Quaerendo inardescite. i 2 S. Thom., I.a, Il.ae, q. 63, a. 4 de distinctione specifica inter virtutes morale! christianae et virtutes morales naturaliter acquisitas. — I.a, H.ae, q. 61, a. 5. Utr. vm tutes cardinales convenienter dividantur in virtutes politicas, purgatorias, purgati nul mi, exemplares. — Massoulié, O. P., Méditâtions de S. Thomas. P. II, sur la vie ilhil minati ve, c. XI : Tl (aut commencer par le premier degré, et s’ y conduire d’apres a· principes : Ne faire jamais rien dont on ne puisse rendre raison ... se convaincre qui)' la règle la plus inconstante est l’opinion du vulgaire, ou ce qu’on nomme l’esprit d! monde; ne rien accorder au seul plaisir, parce qui· le plaisir n’est point pci mis ροΛ lui-même, étant le mobile le plus opposé à la vertu Mais ce n’est pas ft ce degré qu’tM doit s’arrêter : on n’ y recontre que les philosophes, la raison seule y règne ... Il n’ y 1 Mirabilis expletio aspii.11ioniini humanarum 221 \ imus sed secundum spiritum. Cum mortificatione Christus commen­ dat humilitatem, ut virtutem fundamentalem, quia sine gratia Dei limno nullum opus salutare facere potest. 6° Insuper desideramus beat it udi nem, inchoatam pro vita praesenti. — Atqui iuxta Christi doctrinam, virtutes christianae perficiuntur per dona Spiritus Sancti quoad contemplationem et actio­ nem, et ex his donis procedunt beati!udines ; beati pauperes spiritu, inites, misericordes, beati qui lugent, qui esuriunt et sitiunt iusti­ tiam, beati mundo corde, pacifici, beati qui persecutionem patiuntur propter iustitiam ; haec béatitude, quam martyres quandoque in ipsa persecutione invenerunt, omnem facilitatem naturalem superat ... lia fructus Spiritus Sancti a S. Paulo enumerati : « charitas, gaudium, pax, patientia, benignitas, bonitas, longanimitas, mansuetudo, fides, in idestia, continentia, castitas» Gal., V., 22‘. Mirabilis expletio 110st rarum aspirationum iam in hac vita habetur, dum verificantur verba S Pauli: «Gaudete in Domino semper, iterum dico gaudete... Nihil Solliciti sitis, sed in omni oratione... Et pax Dei quae exsuperat omnem sensum, custodiat corda vestra et intelligentias vestras in Chisto lesu ». Pbil., IV, 4 ... Haec est pax, quam mundus dare non potest, ni aiebat Christus. Dixerat etiam λ Si quis sitit veniat ad me et bibat. Qui credit in me, sicut dicit Scriptura, flumina de ventre eius fluent in quae vivae». Ioan., VII, 37. Hac pace profunda gaudent praesertim animae sanctae, sed ho­ mines nondum credentes, qui cum sinceritate et bona voluntate le1,’imt Evangelium aut vitam sanctorum, in doctrina Christi, sub influxu gratiae sollicitantis, principium pacis inveniunt, et sic ad credendum invitantur!. — Hoc constat ex experientia non solum individual! sed tmnmuni Christianorum et eorum qui sincere Deum quaerunt. «Si quis voluerit voluntatem eius (Patris mei) facere, cognoscet de doctrina til: uni ex Deo sit, an ego a meipso loquar»3. Conclusio. — Ex hac mirabili expletione omnium humanitatis |nint de vraie sagesse, dit S. Aug., (de Civit., I. 19, c. 20), dans les choix de la pru1I1 1 e, dans les actes de la tempérance, dans les respects du droit par la justice, si tout cela n’est pas ordonné à I' éternelle béatitude qui nous est promise ... Il est donc li< ' ssaire de passer au second degré ( virt. purgatoriae}, où la raison obéit et la grâce 1'■minaude, et où les vertus commencent d’étre chrétiennes ». Cf. etiam A. Janvier, O. P., Esposition de la morale catholique. - Morale spé11 ile, t. VII, La Prudence chrétienne, en quoi elle est distincte de la prudence humaine, |ir son but, sa lumière, ses moyens. — Item Mgr. C. L. Gay, De la Vie et des Vertus th, unes considérées dans l'état religieux; cf. praesertim in hoc opere ea quae di­ me ur de humilitate, de paupertate, de mortificatione, de castitate, de obedientia, de b i> itione, et videbis differentiam specificam, imo differentiam ordinis inter has virtutes 1 h lianas infusas et virtutes morales naturaliter acquisitas, de quibus loquitur Ari|i" iEI.es in sua Ethica. Cf. S. Thomam, I.a, Il.ae, q. 70, de Fructibus Spiritus Sancti. I l.a, Il.ae, q. 2, a. 9 ad 3 « Ille qui credit habet sufficiens inductivum ad crell‘i· um inducitur enim auctoritate divinae doctrinae miraculis confirmatae, et quod Ilin est, interiori instinctu Dei invitantis ». Ioan . VI I i S Paulus in medio Areopagi aiebat: «Deus fecit ex uno ....... genus hominum habitare super universam faciem terrae ... quaerere Deum, si forte Hlh < tent eum nul iiuvniunt, quamvis non longe sit ab unoquoque nostrum». Ad. ItVII, 27, 222 Confirmatio testimonii Jesu Christi aspirationum collective sumptarum, habetur certitudo moralis de ori­ gine divina Christianismi et catholicismiRoboratur argumentum si consideratur, quod, pereunte fide et vita Christiana in aliqua anima aut in aliqua regione, fere subito, rursus apparent vitia, discordiae, superbia, praesumptio, corruptio et in fine pessimismus, sterilis tristi tia et desperatio2. Haec conclusio a pluribus apologetis catholicis admittitur, absque ulla affinitate cum protestantismo aut modemismo, eam enim pro­ ponunt ut viam ad considerationem motivorum externorum. Cf. opera Hettinger; P. Weiss, O. P., L. Ollé-Laprune3. 1 Cf. ea quae supra diximus theoretice de valore motivorum credibilitatis *nobis internorum, non solum individualium sed universalium (vide !.. I, sect. V, c. XVII). A. Janvier, O. P., Exposé de la morale catholique. Morale spéciale, t. V. La chaJ rité, ses effets : Ie confér. la joie (comment la joie de la charité l’emporte sur toutes les joies de la terre par son caractère essentiellement spirituel et par sa solidité) . 1 2« confér. la paix intérieure (elle comporte une tranquillité permanente, cette tranquil­ lité exige que le désir central de l’âme soit fixé, elle progresse lorsque tous les désirs se tendent vers un seul et même objet, elle se couronne lorsque les désirs sont comblés par la possession du bien où ils aspirent. La charité produit ce triple effet. 3e confér.J la paix sociale. — t. VI. Sentiments et actes contraires Λ. la Charité. 4e confér. le dégoût des choses divines, acedia. Ce dégoût volontaire des choses divines est contraire! à la charité et aboutit au désespoir. Le principe de ce dégoût est le sensualisme, l'attaclement désordonné aux biens temporels. L’homme de plaisir, l’homme d’argent, l’ambifl tieux trouveront insipides les chàses célestes. E. Hello, L'Homme. 1e P., p. 28, L' Indifference : De toutes les folies que Ile diable inspire, voici la plus digne de lui : la vérité est ennuyeuse. La vérité ! mais c’est elle qui est la béatitude. La vérité mais c'est-elle qui est le principe des extases ! C’estl elle que toutes les splendeurs connues s’efforcent de symboliser. — Satan est le princj de l’ennui du désespoir... Dieu est le maître de la joie. Que l’indifférence se regarde donc et qu’elle se juge ! ·> p. 213 : « Un homme qui ignore tout à fait le Christianismo! et qui ne rougit pas de l’ignorer, rougirait s’il ignorait au même point l’histoire de Scipion L'homme vain aime à savoir le premier une nouvelle indifférente, mais s’il s'agil de choses sublimes, il devient fier de son ignorance ». • Cf. Taine, lais Origines de la France contemporaine, Le Régime moderne, t. il. p 118 ii<>. lin Italie pendant la Renaissance, en Angleterre sous la Restauration,I en France sous la Convention et le Directoire, on a vu l’homme devenir païen, comme au premier siècle ; du même coup, il retrouvait au temps d’Auguste et de Tibère,! c’est-à-dire voluptueux et dur : il abusait des autres et de lui-même ; l'egoisme brutal. et calculateur avait repris l’ascendant, la cruauté et la sensualité s’étalaient, la som ciété devenait un coupe-gorge et un mauvais lieu ». Item Le Dantec, L’Athéisme, j 3 Hettinger, Apologie du Cristianisme, tr. fr. III, p. 22-69. — P. Weiss, O Pj Apologie des Christentums vom standpunkt der Sitte und Cultur. Freib. Br. 1889, gallicnl redditur: passim. — P. J. G. Arintero, O. P., Desenvolvimiento y Vitalidad de ,ln Iglesia. Salam. 1908, t. II, p. 64-122 ; t. IV, p. 344-365; t. III, p. 13-114 — Bou-j gaud, Les Christianisme et les temps présents, 8e ed., Paris, 1901, per tôt. — Olle-La·! prune, Le Prix de la vie, 4e ed., Paris, 1897 : La Vitalité chrétienne, 1901. Cf. Ch. Pesch., S. I., Praelectiones dogmaticae, t. I, ed 4s, n. 258. « Ad interne criteria potest illa quoque interna experientia revocari, qua is, qui doctrinam Chrir ii theoretice et practice sequitur, in se sentiat optimos et mirabiles eius effectus, animi quietem, studium virtutis, taedium rerum mundanarum, desiderium rerum coelestium,! imminutionem malarum passionum, augmentum humilitatis, castitatis, patientiae, <» ritatis, pacem, quae exsuperet omnem sensum. Si e contrario sine hac religiomw omnia tenebrescunt et ad ima feruntur, passiones convalescunt, virtus desperatur ■ utique hoc indicium est non leve, doctrinam illam habere Deum auctorem. Hac autel· interna experientia doctrina Christi probari permulti homines testati sunt et unim· quisque idem periculum facere potest, dummodo serio conetur vitam suam iium tuere ad normam huius doctrinae (cf. Suarez, De fide, disp. 4, sect. 6, 11. 1 ;! Mirabilis expletio aspirationum humanarum 223 § VI. Obiectiones : Naturalismiis negat praedictam aspirationum humanarum satisfactionem : 1« quoad Ί ’gmata catholicismi, 20 quoad eius ethicam, 3“ quoad modum imperativum proposi­ tionis doctrinae. i“ Obiecto : Quaedam dogmata, v. g. Trinitatis, non videntur inclinationibus nostris respondere et nimis obscura remanent ; imo quaedam videntur inclinationibus nostris et rationi contraria, ut aeternitas poenarum. : praedictum argumentum non est praecipuum, sed disponit ad consideratio­ nem aliorum, quae sumuntur ex sublimitate doctrinae, ex vita Ecclesiae, ex prophetiis et miraculis. Ideo tractando de sublimitate doctrinae breviter dicemus convenientiam Ii initatis et aeternitatis poenarum cum attributis divinis naturaliter cognoscibilibus et proinde cum ratione. Iam vero apparet, poenas aeternas, etsi, maxime contrarias incli­ nationi peccatoris, non esse contra rationale desiderium sanctionis futurae, ut mali non praevaleant, sed puniantur, et in perpetuum, si eorum culpa sit irreparabilis et semper absque poenitentia permaneat. 2» Obiectio: Ethica Christiana non videtur accommodata circumstantiis ordinariis nostrae vitae, sed in ea invenitur immoderata et mystica elevatio, quae quibusdam t.ntum hominibus a mundo separatis convenit. Ilesp. : Haec obiectio non satis distinguit in ethica Christiana praecepta ab omnibus rvanda et consilia proposita his qui veram perfectionem spiritualem sincere deside i.mt. Praecepta autem communia videntur quidem exaggerata tepidis, qui de sua salute .1 terna nm curant et solum de rebus temporalibus cogitant. Sed in hac mediocritate •pirituali iam multum minuuntur naturales aspirationes cordis humani, et nequidem 1 ' cogitatio de earum mirabili seu extraordinaria satisfatione *. Ivkutgen, Theol. der Vorzeil IV, n. 190 sqq. ; A. Schmid, Apolog. ais. spek. Grundl., ■ sqq.). — ... Sed (contra protestantes) homines, qui nondum sunt Christiani, carent 1 experientia, et nihilominus doctrinam Chiisti ut divinitus revelatam amplecti de­ In t. Praeterea Christiani ipsi non omnes neque semper easdem habent experientias Internais. Ergo requiritur aliud critérium ». — Proprie arguendum est ex experientia non i llum individual! sed communi Christianorum et eorum qui sincere Deum quaerunt. 1 Cf. Mello, L'Homme, 1. I, chap.: «L’Homme médiocre». «L'Homme médiocre |pi use que le christianisme est une précaution utile, dont il serait imprudent de se p ser. Néanmoins il le déteste intérieurement : quelquefois aussi, il a pour lui un i· η.un respect de convention, le même respect qu'il a pour les livres en vogue. Mais il horreur du catholicisme : il le trouve exagéré : il aime bien mieux le protestantisme, <|u d croit modéré. Il est ami de tous les principes et de tous leurs contraires. L'homme médiocre peut avoir de l’estime pour les gens vertueux et pour les li> urnes de talent. Il a peur et horreur des saints et des hommes de génie; il les ' ........ exagérés. 11 admet les soeurs de St. Vincent de Paul, par ce que leur action ··■ ait, au moins partiellement, dans le monde visible. Mais les carmélites, dit-il, à lipini bon ? Il veut bien qu’on nie le christianisme, mais qu’on le nie poliment, avec une n une modération dans les mots. Il a un certain amour pour le rationalisme, et, chose lin. nre, pour le jansénisme aussi. 11 adore la profession de foi du vicaire savoyard. ► Il regrette que la religion chrétienne ait des dogmes; il voudrait qu’elle enseignât 11" raie toute seule, et si vous lui dites que sa morale sortdeses dogmescomme la Bim quence sort du principe, il vous dira que vous exagérez. Pour échapper au reproche d’intolérance adressé par lui à tout ce qui pense ■mi'mente il faudrait se réfugier dans le doute absolu... Mais en lui donnant la forme Ll n n· opinion modeste, qui reserve le droits de l’opinion contraire. Il est modeste et Uni.... dieux: soumis devant Voltaire et révolté contre l'Eglise. L’homme médiocre ne muiI ni la grandem, tu la misère II n’est ni ravi, ni précipité; il reste sur l’avant 224 Confirmatio testimonii Jesu Christi 3“ Obiectio : In Ecclesia catholica modus proponendi doctrinam est nimis imp® rati vus. Resp. : Si ageretur de opinionibus philosophicis imponendis, esset quidem abusum auctoritatis : non autem si agitur de propositione infallibili doctrinae salutis, propb r* auctoritatem Dei revelantis credendae. Non desunt motiva credibilitatis ad ipsan· infallibilitatem Ecclesiae credendam. Imo haec infallibilitas optime respondet nostro naturali desiderio veritatis, Uberat nos a dubiis, erroribus falsae philosophiae et secta·' rum. Eaque reiecta, ut apparet in protestantisme, controversiae dirimi non possunt,! perit unitas tidei inter fideles qui paulatim a religione secedunt et ad naturalismunil declinant. 4» Obiectio : Non est tanta conformitas Christianismi cum aspirationibus nostri» naturabilus, nam multi repelluntur mysteriis et praeceptis Christianis. Resp. : In christianismo eo mirabilior est satisfactio aspirationum legitimarum nostrae naturae, quo magis offenduntur et corriguntur pravae inclinationes concupi­ scentiae et superbiae ; sic enim conciliantur mansuetudo et fortitudo, misericordia iustitia, et hoc est praeclarum veritatis signum. Sed proinde non mirum est quoti Christus et Ecclesia sint centrum pro/undissimae attractionis et simul vehementis reptlM sionis, nam, ut dicit S. Augustinus, «oculis aegris odiosa lux, quae puris est amabilis J — Imo, ut melius apparebit in duobus sequentibus capitibus, multi Ecclesiae adver4 sarii, ut pharisaei et sectatores ita vehementer ac perpetuo eam impugnaverunt, ut in hac extraordinaria contentione inveniatur novum signum, eorum nempe evidens ma­ litia manifestat sanctitatem religionis quam vellent destruere. Sic verificatur prophetia Simeonis de Christo : « Ecce positus est hic in ruinam et in resurrectionem multcnim in Israël, et in signum, cui contradicetur»1. Affert enim Christus pacem, sed nom quomodo mundus dat, pacem nempe quae omnem sensum exsuperat. dernier degré de l’echelle, incapable de monter, trop paressaux pour descendre. Tout ce qui est au dessus de lui parait ridicule, l'infini lui parait néant ». 1 Luc., II, 34. — Cf. circa hoc Bossuet, Elévations sur les mystères, 18e sein., 12« -20» élévation. CAPUT VII. CONFIRMATUR CHRISTI TESTIMONIUM SUBLIMITATE EIUS DOCTRINAE. Iam determinavimus supra (i, I, cap. XVII), tractando theore- ■e de valore motivorum nobis externorum, sed religioni intrinsecorum, idenam sumenda sit sublimitas doctrinae. Consideranda est, art. i° •u doctrina ipsa, art. 2’ in modo secundum quem proposita est et pe•nniter servatur, art. 30 in modo secundiim quem constituta est, id est bsque praeparatione humana. — Sic habetur divisio huiusce capitis. Art. i. SUBLIMIS HARMONIA DOCTRINAE CHRISTIANAE SECUNDUM SE CONSIDERATAE. Sublimitas, ut supra dictum est c. XVIII: est quid altissimum I extraordinarium in ordine pulchri, speciatim pulchri intellectualis I moralis, et praecipue apparet in altissima et intima unione diverlorum maxime distantium, v. g. supremi et infimi. Propter hanc sumlam distantiam haec unio, quae primo aspectu videtur impossibilis, ■st maxime mirabilis, admirationis lacrymas excutit, et tamquam in1 lA . ntio Dei apparet, sicut inclinatio supremae misericordiae ad no­ tiam miseriam. Sic invenitur signum originis divinae in doctrina, no­ mine Dei proposita, quae mirabiliter unit suprema et infima, supernaluiiilia, et naturalia, divitias divinae misericordiae et humani generis riam, servatis iustitiae iuribus, quaeque simul coniungit antiquiso· i et novissima, ac conciliat obscuritatem mysteriorum cum sapien­ tia amnium hominum intelligentiae accommodata. 1 ta autem apparet doctrina Christiana : § I quoad veritates natu1I1 de Deo, et de homine, § II quoad mysteria supernaturalia, § III Uoad praecepta et consilia, § IV quoad horum omnium harmoniam. Plures ration ili.sl.u· tenent quidem, Christum fuisse profundum virtutis magistrum, in nodo figurato oiiiiiiliu . .u commodato antiquas iudaicae sapientiae sententias egregie h . ivit et vivide |·ι .o du .1 vil Sed addunt: Christus nunquam proposuit doctrinam fripne dogmati'am nil· puma imtcrnae damnationis credendam. — Iam in exposi> lUmhUhm» II). 226 De Existentia Revelationis tione testimonii lesu vidimus falsitatem huiusce rationalistarum iudicii ; nunc contra ■ eos ostendenda est sublimitas doctrinae dogmaticae et moralis Christi *. § I. Veritates naturales de Deo et de homine- — Doctrina chri- ■ stiana longe superat omnia philosophorum systemata et alias religiones,· nihil proponit quod ratio falsum esse ostendat et omnia ad religionem I naturalem pertinentia perfecte docet. A. Quoad Deùni : Secundum rationem naturalem rectam, est unus Deus, princi- ■ pium et finis omnium entium, a se existens, purus spiritus, aeternus, I infinite perfectus, realiter et essentialiter a mundo distinctus — sa-B pientissimus et providentissimus — bonus, misericors, i ustus legislator I et remunerator. Atqui Christianismus has omnes veritates docet explicite et I multo perfectius quam aliae religiones aut diversa systemata philoso- · phica. Ergo Christianismus perfectissime docet de Deo ea omnia quae ad I religionem naturalem pertinent. Maior admittitur a spiritualises, et haec veritates saltem implicite· seu confuse continentur in obiecto sensus communis, id est rationis · naturalis omnium hominum, sed plus minusve adulterantur in diversis β religionibus praeter Christianismum. (Cf. caput praecedens et in line I tractatus comparationem Christianismi cum aliis religionibus). Minor : Atqui iuxta fidem Christianam : r’ Est unus Deus infinite perfectus (sine ullo vestigio po-■ lytheismi), purissimus spiritus (Deus spiritus est’ — reiicitur omnis· anthropomorphismus), a seipso existens (Ego sum qui sum) 3, immu- ■ tabilis (apud quem non est transmutatio, nec vicissitudinis obumbra-· tio *, aeternus (qui est, et qui erat, et qui veuturus est)s, omnipraesens I ac immensus (cuius thronus coelum est, et terra scabellum pedum eius * I in quo ipsi vivimus, movemur et sumus)1; quoad intellectum omnia I cognoscens (qui videt in abscondito 8 — atque maior est corde nostro I et novit omnia)1', et saplentissimus (qui solus est sapiens10 — et cuius indicia sunt incomprehensibilia et investigabiles viae eius) 11 ; quoad voluntatem ; omnipotens (apud quem omnia possibilia sunt12 — qui fecit 1 coelum et terram) ‘3, liberrimus (qui omnia operatur secundum consilium voluntatis suae) “, sanctissimus (qui unus est bonus15 — qui est lux, et 1 in quo tenebrae non sunt ullae)18; atque beatissimus sibique suffici en- 11 2 1 Cf. Gonet O. P., Clypeus Théol. thomislicae, de Fide, disp. I. Digressio utilis· et iucunda § II Veritas, Sanctitas ac efficacia fidei nostrae, secundum credibilitatis eius I argumentum. — Bossuet, Discours sur l'histoire universelle. P. II, c. XIX, celeberrimum I caput : lésus-Christ et sa doctrine. — Valsecchi, Dei fundamenti della religione, 1765 1. Ill, c. VIII-XII. — Lacordaire, Confer., 14«, à 37e- — Monsabré, Carême, 1880 ■ (Vie de lésas. Le Docteur, p. 109) et Carême, 1890. — Abbé de Broglie, Histoire desI Religions, ch. X, p. 326 sq. — André Bovet, De la science de Jésus-Christi comme I argument apologétique, thèse de Fribourg, Suisse, 1895. 2 Ioann., IV, 24. — 3 Exod., III, 14. — 4 lac., I, 17. — 5 Rom_, XVI. 26 ; Apoc.M i, 8. — « Math., V, 34 ; Act., VII, 49. — 1 Ad., XVII, 28. » Matth. VI, 4. - -i ° I Ioan., III, 20. — *’ Rom., XVI, 27. — 11 Rom., XI, 33. — .» ., I, 11 ; VT. 15. — 8 Act., IV, 24 ; XIV, 14. — 3 Ephes., <> — 4 Apoo., I, B, — » Htbr.. I, 3. — 4 Matth., VI, 26, — 1 I Petr., V, 7. — uh., II, 6. “ Mai m . VI, u6 jo, — *° Luc., XV, 20. — 11 Ephes., II, 4· 228 De Existentia Revelationis Minor, secundum fidem Christianam, homo est creatus a Deo, ad eius imaginem ‘, non constat ex corpore solum (quod homines possunt occidere) *, sed et ex anima spirituali (quam nonnisi Deus possit per­ dere in gehennam 3, — quaeque ad futuram gloriam vocatur) 4 Creatus est ut verum Deum cognoscat, super omnia diligat, voluntatem eius adimpleat, ec sic ad vitam aeternam perveniat \ Hae omnes veritates in Christianismo proponuntur non solum cum magna probabilitate sed summa certitudine credendae. Iam ex hoc habeatur certitudo moralis de origine divina Christianismi, nam, ut supra probatum est, homines moraliter non possunt absque speciali Dei auxilio cognoscere firmiter, expedite, absque admixto errore col­ lectionem veritatum naturalium ad religionem pertinentium. Cf. vol. I, Cap. XIII, a. 3. § Π. Quoad mysteria supernaturalia manifestatur sublimitas doc-l trinae Christianae, prout haec mysteria, non obstante eorum obscuri-, tute, nobis apparent tanquam « lumen vitae», propter eorum conformitatem cum Dei attributis naturaliter cognitis et cum aspirationibus nostris sublimitas est praesertim in intima unione altissimae vitae Dei­ tatis cum mente et corde pauperum hominum bonae voluntatis, me­ diante redemptione per Christum. Hoc breviter exponendum est; pro principalibus mysteriis. 1° 88. Trinitatis mysteriamest supremum omnium et obscuris­ simum, sed eius obscuritas non provenit ab absurditate aut incohae-i rentia, in eo apparet harmonia, quae claritatem pro intellectu nostro nimis fulgentem denotat. — Non est quidem absurditas quia non di-> citur. Deum esse unum et trinum sub eodem aspectu, sed unum et simplicissimum quoad naturam, trinum quoad personas. Convenientiam et harmoniam huiusce mysterii manifestant satis communiter theologi duplici principio 6 : Bonum est essentialiter diffu­ sion»! sui. vita est fecunda, et quanto aliqua natui a est altior, tanto idquod i \ ea emanat est ei magis intimum''. Unde convenit, Summum Boa num esse maxime suiipsius diffusivum seu fecundum ad intra, in infi­ mitate suae naturae. — Applicatio praedicti duplicis principii magia 1 Ephes., IV, 24 ; cf. Gen., I, 26; Sap., II, 23. — 2 Matth, X, 28. — 3 Mattii.. X, 28. — 4 Itoni., VIII, 18; II Tim., IV, 7, 8. — 5 Ioan., XVII, 3; 1 Tim., II, 4 . Math., VI, 33 ; VI, 21 ; XXV, 46. 6 Cf. S. Thomam, i», q. 27 et sq. et C. Gentes, 1, IV, c. XI hic articulus videtur altissima verba S. Doctoris de hoc mysterio continere ; S. Bonavent. ; Itiner, passim. 7 Hoc principium enuntiatur a Dionysio, de Div Nom., c. IV, lect. 1 S. Thomac, et citatur, ab Angelico III0·, q. 1, a. 1 ; I», q. 5, a. 4, ad 2 (quoad finalitatem), q. <>, a. i et 2 (quoad finalitatem et efficientiam). Item passim invenitur apud S. Augustinum S. Thom. alibi dicit aequivalenter : sola perfecta generant, vel omne agens agit 111 quantum est in actu ; Bossuet, Elévation sur les Mystères 2 sem., 1 élév. « Pourquoi Dieu n’aurait-il pas de Fils ? Pourquoi nature bienheureuse manquerait-elle ■!« cette parfaite fécondité qu’elle donne à ses créatures ?... Je sais bien qu’une na­ ture immortelle n’a pas besoin, comme la nôtre mortelle et fragile, de se renouveler de se perpétuer, en substituant à sa place des enfants qu'on laisse au monde quami on le quitte. Mais en soi-même, indépendamment de cette nécessaire réparation, n’est i pas beau de produire un autre soi-même par abondance, par plénitude, par l’effet d’uni inépuisable communication, en un mot, par la fécondité et par la richesse d’une nature heureuse et parfaite ? ». Confirmatur Christi testimonium sublimitate eius doctrinae 229 ac magis apparet secundum ascendentem entium gradationem. Ignis generat ignem ad extra, planta plantam, sed actio vitalis plantae iam immanens est. In animali cognitio sensitiva est quid altius et intimius quam actiones vegetativae. Vita intellectiva hominis est adhuc magis intima, intellectus noster concipit verbum internum seu ideam expresam ; sed hoc verbum internum est valde imperfectum, est enim acidens mutabile, non plene exprimit ipsum intellectum ex quo proce­ dit ; iam habetur quaedam generatio spiritualis sed imperfectissima. In summo Bono debet esse vita maxime perfecta et immanens, ei igitur convenit maxima fecunditas, prout sese diffundit plene, profun­ dissime, communicans non solum imperfectam expressionem acciden­ talem suae naturae, sed totam suam naturam simplicissimam, absque ulla divisione aut multiplicatione : ita ut nempe Verbum ab eo proce­ dens ei remaneat intime unitum secundum identitatem numericam na­ turae. Haec est summa suiipsius diffusio et simul summa unionis infi­ mitas, scilicet perfectissima generatio spiritualis ; « Filius meus es tu, ego hodie genui te» Ps. II, 7 Sic «credimus in unum Deum Patrem ■mnipotentem ... et in unum Dominum... Filium Dei unigenitum, Deum de Deo, lumen de lumine. Deum verum de Deo vero, genitum, non factum, consubstantialem Patri » (Symb. Nicaen). Cum autem haec processio fiat per modum intellectionis, alia etiam . «invenit per modum amoris, qua scilicet Pater et Filius, non solum imperfectam sui amoris expressionem, sed totum suum esse communi­ ent Spiritui Sancto. «Et in hac Trinitate nihil prius aut posterius, nihil maius aut minus, sed totae tres personae coaeternae sibi sunt et coaequales». (Symb, Athanasianum). Ita hoc mysterium, non obstante sua obscuritate, quodammodo nobis apparet ut harmonia fecunditatis vitae divinae et unitatis Dei ; quare negaretur haec infinita fecunditas ? Est ne imperfectio? Per hoc dogma manifestatur etiam perfectissima vita intellectualis et amoris : 1res personae viventes de eadem veritate, per eamdem intellectionem, de eodem bono infinito per eamdem amicitiam sine ullo egoismi ve­ stigio. Insuper hoc mysterio confirmatur confutatio pantheismi : creatio ap­ paret magis libera, nullo modo necessaria, nam etiamsi Deus non creasset, in eo inveniretur summa fecunditas et iam plene verificaretur principium : Bonum est essentialiter diffusivum sui·, et eo magis intime, t/uo perfectius est. Ex hoc igitur principio non sequitur emanatismus pantheisticus, ut vult Plotinus. — Proinde hoc mysterium supernatulale non opponitur veritatibus naturalibus de Deo, sed eis conforme est, easque corroborat. 20 Mysteriamel evationis nostrae ad ordinemsupema! oralem convenit ut ostensum est supra1 i’ ex parte nostra, prout in nostra natura est. potentia obedientialis seu elevabilis ad ordinem ■upernaturalem, quod apparet ex nostro desiderio naturali conditional! c i inefficaci videndi Deum per essentiam ; nam cognitio Dei in spe■ 11I0 creatuianun valde imperfecta et obscura remanet, praesertim 1 Theses ilr /'·· uhtlihilr <Ί convenientia revelationis. Vo) I, cap. XII, § 4. 23° De Existentia Revelationis quoad intimam conciliationem quorumdam attributorum divinorum (Γ q. 12, a. i). 2° ex patie Dei convenit Summo Bono ut sese nobis communi­ cet secundum id quod est sibi magis intimum, scilicet secundum suam vitam divinam, ut proprie divina est. Bonum enim est diffusivum sui, et tanto magis intime quanto perfectius est. 3° convenit hominem ab initio creationis elevatum fuisse ad ordi­ nem supernaturalem ; nam naturali ordine perfectum praecedit imper­ fectum ut actus potentiam ; et res primitus a Deo institutae sunt ut essent aliorum principia. Ideo primus homo institutus est in statu per­ fecto quoad naturam et gratiam prout ratio subdebatur Deo, rationi vero inferiores vires, et animae corpus. Sic poterat alios instruere,] gubernare ‘, eisque vitam supernaturalem simul cum ipsa natura hu­ mana communicare per viam generationis ; iustitia enim originalis erat donum divinitus datum toti naturae humanae 12*. Insuper admisso hoc mysterio de originali iustitia et perfectione hominis, facilius explicatur elevatio nostrarum aspirationum, quae vi­ vidae remanent, non obstantibus nostris inordinatis passionibus, errol ribus, dubiis et defectibus, Haec dolorosa oppositio est, secundum S. Thomam, signum probabile originalis elevationis primi hominis *. I 3° Mysterium peccati originalis, iuxta quod «per inobedientiam unius hominis peccatores constituti sunt multi »45 , est quidem no­ bis obscurum, nam primo aspectu defectus, ex origine derivatus, vi­ detur excludere rationem culpae, de cuius ratione est quod sit volun­ taria. Sed peccatum originale non debet concipi ut voluntarium voluntate nostra sed voluntate primi parentis ; non est enim peccatum personale a nobis commissum, sed peccatum naturae, contractum prout recipimus a primo parente naturam humanam iustitia originali spo­ liatum, secundum illud ad Ephes, II, 3 : « Eramus natura filii irae». 1 udi , mxta S. Thomam, peccatum originale consistit essentialiter iu piiv.itione iustitiae originalis, ut volontaria nobis voluntate primi pa-J tenti , ' Doctrina catholica in hac re tenet iustum medium et cui men supra pelagianismum, qui peccatum originale negabat, et protestantismum, qui peccatum istud exaggeravit ac si liberum homini, arbitrium esset nunc extinctum (Denz. 815). 1 Cf. I.a, q. 94, a. 3 ; q. 95, a. I. — 2 I.a q. 100, a. I. 3 Cf. C. Gentes, I, IV, c. 52. — Pascal eloquenter hoc argumentum exponi) « Quelle chimère est-ce donc que l’homme ? quelle nouveauté, quel chaos, quel sujel de contradiction, quel prodige ! Jeuge de toutes choses, imbécile ver de terre, dépoall taire du vrai, cloaque d’incertitude et d’erreur, glorie et rebut de l’univers... Non· avons une idée du bonheur et ne pouvons y arriver ; nous sentons une image de il 1 vérité et ne possédons que le mensogne : incapables d’ignorer absolument et de savoir certainement, tant il est manifeste que nous avons été dans un degré de perfecting dont nous sommes malheureusement déchus!» Pensées, ed. Havet, p. 141-143.—SB Pascal secundum iansenistarum tendentiam, non satis distinguit in statu primi homini· naturam et gratiam, non satis agnoscit gratuitatem primitivae elevationis ; ideoquf exaggerat consequentias peccati originalis, nimis rationis vires minuit, et proinde iuxl· ipsum oppositio dolorosa nostrarum aspirationum et nostrae miseriae est signum niiH solum probabile sed manifestum originalis elevationis primi hominis. 4 Hom., V, 19. 5 S. Thomam, l.u, II, q. Hi, n, 1 ; de Mulo. q. 4, a. 1. Confirmatur Christi testimonium sublimitate eius doctrinae 231 Hoc mysterium in sensu Ecclesiae acceptum non repugnat rationi : A. Non ex parte divinae iustiliac, cum peccatum originale sit so­ lum privatio gratiae et donorum praetetnaturalium seu rei indebitae. Deus quidem poterat gratiam generi humano dare sub conditione quod Adam, caput humanitatis, non peccaret, et sic hereditatem et solidaritatem, quae naturaliter vigent inter patrem et discendentes quoad dona naturalia, protendere ad gratuita et supernaturalia. Iam enim saepe iudicio humano in crimine laesae maiestatis, filii exeredantur pro peccato parentum, dum e contra filius egregii viri honoratur1. B. Neque divinae sapientiae et bonitati repugnat permittere seu tolerare lapsum Adami et filiorum eius. Ut dicit S. Thomas2 : « Deus enim permittit mala fieri ut inde aliquid melius eliciat. Unde dicitur ad Rom. V, 20 : Ubi abundavit delictum, superabundavit gratia ». Ideo et in benedictione cerei paschalis legitur « 0 felix culpa, quae talem, ac tantum meruit habere Redemptorem» ! Revera, iuxta reve­ lationem : « Si enim unius delicto mors regnavit per unum ; multo magis abundantiam gratiae et donationis et iustitiae accipientes, in vita regnabunt per unum lesum Christum» 3 (cf. circa hoc, apud Salmanticcnses, thesim de motivo Incarnationis) C. Imo melius explicatur praesens humani generis conditio, semel * Iuxta S. Thomam I.a II q. 81, a. 3 : « poena spirituali nunquam puniuntur filii pro parentibus, nisi communicent in culpa, vel per originem, vel per imitationem, quia • innes animae immediate sunt Dei. Sed poena corporali interdum iudicio divino vel humano puniuntur filii pro parentibus, in quantum filius est aliquid patris secundum ■ >rpus ». 2 III.a q. i, a. 3, ad 3. 3 Rom., V, 17. 4 Salmanticenses, de Incarnatione, tr. XXI, disp. II, n. 29 cum Capreolo, Goi'OY et Gonet, profundius exponunt thesim thomisticam quam plures alii thomistae, docent : « Deus primaria intentione decrevit Christum non solum secundum substantiam, •d etiam secundum circumstantiam carnis passibilis, et in ratione Redemptoris a pecito Adami ; et simul eodem actu voluit permissionem praedicti peccati ... Ita quod inter praedicta obiecta ex se non connexa hanc mutuam dependentiam in diverso ge>ii-re causae decrevit et constituerit, quod Christus esset finis cuius gratia permissionis passivae praedicti peccati, et redemptionis generis humani et omnium operum divinorum p rtinentium ad ordinem tam naturae quam gratiae, et ut peccatum permissum esset materia circa quam redemptionis, et genus humanum esset finis cui. Unde in genere • ausae finalis cuius gratia Deus prius voluit et vidit Christum quam alia ; sed in geii' re causae materialis et in genere causae finalis cui prius voluit et vidit permissionem peccati, huius remedium et alia huc pertinentia quam Christum ». — Haec interpretatio profundior est ac simplicior quam ea quae proponitur a Billuart (in sua thesi de motivo Incarnationis) et non tantum melius solvit obiectiones Scoti, sed optime corresponde! 1 ■ uerali axiomati «causae ad invicem sunt causae in diverso genere», etiam conformis • st doctrinae S. Thomae de ordine praedestinationis. Docet enim S. Doctor in I.a q. 23, • I et 5, priorem esse praedestinationem ad gloriam in se quam ad gratiam seu merita, undum rationem causae finalis, sed e converso secundum rationem causae meritoriae, quae reducitur ad dispositionem materiae. Insuper Deus non permittit mala fieri nisi in inde aliquid melius eliciat. Sic Deus praedestinat S. Augustinum ad talem gradum r luriae, et permittit Augustinum cadere in peccatum, ut peccatum suum agnoscens, humilietur, convertatur et sic ad gloriam perveniat. Item Deus praedestinavit S. Ste1 mum ad talem gradum gloriae eum martyrii aureola et permisit peccatum perse• irum ut S sihi plrniu martyrii gloriam consequeretur, Ita Deus praedestinavit ■ ustum .id ghm.im i. .l.-mploiis et permisit peccatum Adami ut Christus fieret huma• 1 ilis Redempti·ι < i I ιι I .1 Il.ae q. 79, a. 4, I.a q. 20, a. 4, i“" ; III.a q. 24, a. ' I et 4. 232 De Existentia Revelationis admissa existentia originalis peccati. Dicit etiam S. Thomas 1 : « pec-l cati originalis in humano genere probabiliter quaedam signa apparent. Quum enim Deus humanorum actuum sic curam gerat ut bonis ope­ ribus praemium et malis poenam retribuat ex ipsa poena possumus certificari de culpa. Patitur autem communiter humanum genus diversas poenas et corporales et spirituales. Inter corporales potissima est mors· ad quam omnes aliae tendunt et ordinantur, scilicet fames, sitis, cl alia huiusmodi. Inter spiritualis autem est potissima debilitas rationis,· ex qua contingit quod homo difficulter pervenit ad veri cognitionem, et de facili labitur in errorem, et appetitus bestiales omnino superare non potest, sed multoties obnubilatur ab eis. — Posset tamen aliquis dicere, hujusmodi defectus non esse paenales, sed naturales defectus ex necessitate materiae consequentes ... — Sed tamen, si quis recte consideret, satis probabiliter poterit aestimare, divina providentia sup­ posita, quae singulis perfectionibus congrua perfectibilia coaptavit, quod Deus superiorem naturam (scii, animam) inferiori (id est corpori) ad hoc coniunxit ut ei dominaretur, et, si quod huius dominii impedi-l mentum ex defectu naturae contingeret, eius speciali et supernatural! beneficio tolleretur ». D. Denique mysterium peccati originalis confirmatur variis />o/wlorum traditionibus apud paganos poetas et philosophos consignatis, in quibus plus minusve explicite existentia lapsus agnoscitur. Sic Hesio-1 dus narrat Promethei fatum, qui, postquam ignem e caelo eripuit, non solum crudeles poenas subiit, sed etiam causa fuit malorum ge-| neris humani. Proinde, ut ait Pascal, sine hoc mysteriou homo est magis incom­ prehensibilis quam hoc mysterium est incomprehensibile homini. Hac enim doctrina solvitur aenigmaticum problema de coexistentia in homine tantae fragilitatis ac miseriae et tantae aspirationis ad sublimiai2. j 4’ Mysteria Incarnationis et Redemptionis nobis afferunt i C. Gentes, i. IV, c. 52. » Cf. Pascal, Pensées, ed. Havet, p. 142-143 : «Connaissez donc, superbe, quel paradoxe vous êtes â vous-même. Humiliez-vous, raison impuissante, taisez-vous, D.i -, ture imbécile : apprenez que I' homme passe infiniment l’homme, et entendez de votre maître votre condition véritable que vous ignorez. Ecoutez Dieu. «Car enfin si Γ homme n’avait jamais été corrompu, il jouirait dans son innocence et de la vérité et de la félicité avec assurance. Et si Γ homme n’avâit jamais été qun corrumpu, il n'aurait aucune idée ni de la vérité ni de la béatitude ... «Certainement, rien ne nous heurte plus rudement que cette doctrine (du péché originel) ; et cependant, sans ce mystère, le plus incompréhensible de tous, nous soin mes incompréhensible à nous-mêmes. Le noeud de notre condition prend ses replis (fl ses tours dans cet abîme, de sorte que l’homme est plus inconcevable sans ce mystère yiM ce mystère n’est inconcevable à l’homme ». Item Boussuet (Sermon pour la profession de madame de la Vallière. — fin dfl premier point) : « O Dieu !-qu’est-ce donc que l’homme ? Est-ce un prodige ? Ou lucid est-ce une énigme inexplicable ? — Non messieurs, nous avons expliqué l’énigiiifl Ce qu’il y a de si grand dans l’homme est un reste de sa première institution ; ce qu'il1 a de si bas, et qui parait si mal assorti avec ses première principes c’est le malhetirrii effet de sa chute. Il ressemble à un édifice ruiné... Fondé dans son origine sur la co· naissance de Dieu et sur son amour, par sa volonté dépravée il est tombé en ruiiui.l L’impression de Dieu reste encore en l'homme, si forte qu’il ne peut la perdre, et /u· ensemble si faible qu'il ne peut la suivre... ». Confirmatur Christi testimonium sublimitate cius doctrinae 233 lemedium peccati originalis et personalis, ac optime connexa apparent um omnibus praedictis mysteriis, A. Incarnatio Verbi non involvit contradictionem ac si esset mixtio seu confusio naturae divinae et naturae humanae ; definitur unio intima utriusque naturae inconfusae et impermixtae in eadem persona, ita ut Christus, una persona existens, sit verus Deus et verus homo. Iam in ordine naturali, anima humana et corpus absque con­ fusione uniuntur in eadem persona, quae simul est secundum diversa spiritus et materia. Imo possibilitas et convenientia Incarnationis suadentur a) tam ex parte Dei, b) quam ex parte naturae humanae, praesertim ad re­ demptionem nostram. d) ex parte Dei. Etenim, ait S. Thomas ‘, « pertinet ad rationem boni, ut se aliis communicet (bonum est diffusivum sui). Unde ad ra­ tionem Summi Boni, scilicet Dei, pertinet quod summo modo se crea­ turae communicet ; quod quidem maxime fit per hoc, quod naturam • reatam sic sibi coniungit, ut una persona fiat ex tribus, Verbo, anima came». Sic innuitur, ex parte Dei, possibilitas huiusce mysterii. Eius convenientia suadetur praesertim ex hoc quod ad Miseri­ cordiam divinam pertinet sublevare homines a peccato, perfectissimum auxilium praebendo, et non solum veniam tribuendo: «sic Deus dilexit mundum, ut Filium suum unigenitum daret: ut omnis qui credit iu eum non pereat, sed habeat vitam aeternam »2. — Denique lustitiae divinae convenit ut obtineat condignam satisfactionem pro pec■ ito ; peccatum autem contra Deum commissum quamdam infinitatem li.ibet ex infinitate divinae maiestatis : tanto enim offensa est gravior, quanto maior est ille, in quem delinquitur. Unde oportuit ad condi­ gnam satisfactionem ut actus satisfacientis haberet efficaciam infinitam, 11I pote Dei et hominis existens »3. Actus enim charitatis Christi habet, 1 itione personae divinae, valorem infinitum ad merendum et satisfa< K iidum. ά) ex parte hominis non repugnat unio in persona cum Deo. — I tenim personalitas (qua homo est sui iuris, per se existens et per ' operans) eo maior est quo magis intime a Deo dependet et rebus inferioribus dominatur. Sic personalitas moralis altior est in viro iusto <|nam in homine passionibus dedito. Item in ordine intellectuali emi­ net personalitas hominis magni ingenii, quasi a Deo inspirati. A fortiori mirabilis est personalitas sanctorum, quia non operantur secundum Hiium proprium iudicium, nec secundum suam propriam voluntatem, ■ I secundum iudicium et voluntatem Dei : per abnegationem suiipMtis sancti perveniunt ad intimam cum Deo unionem, et proinde ad J« i fectam dominationem in passiones omniaque inferiora. Ita S. Paulus ili'ere potest: «Christo confixus sum cruci. Vivo ego, iam non ego, voit vero in me Christus»4. Sancti quodammodo habent cum Deo vinum et idem iudicium ac velle, secundum plenam conformitatem. J’i'1 fectissim 1 unio esset, si natura humana et natura divina absque 1 Hl.a <| 1. .1 1 • <.<1/., II, 2o. ’ hiAN., Ill, 16. — 3 S. Thomas, III.a q. i, a. 2, ad 2. — 234 De Existentia Revelationis confusione unirentur in eadem -persona divina et in eodem esse divino. Haec autem mirabilis unio verificatur in Incarnatione Verbi, in qua suprema personalitas manifestatur, secundum maximam infimitatem cum Deo et dominationem in inferiora1. Unde sicut omnes homines sibi attribuunt actus animae et actu, corporis, ita Christus potuit sibi attribuere perfectiones divinas et pro-| prietates humanas : « Ego, quod vidi apud Patrem meum, loquor *. — Ego sum via, veritas et vita3. — Ego et Pater unum sumus1. — Ego sum resurrectio et vita»5 etc. «Ego» designat personalitatem increatam Verbi, cui unitur natura humana Christi. « Et Verbum caro factum est, et habitavit in nobis ; et vidimus gloriam eius, gloriam quasi unigeniti..., plenum gratiae et veritatis». Ioan. I, 14. Ergo possibilitatis Incarnationis innuitur prout ad Deum pertinet sese communicare summo modo, et homini convenit summa infimitate cum Deo uniri. Haec duplex veritas in pantheismo adulteratur, in Incarnatione Verbi refulget. Pantheismus absurde confundit naturam creatam et naturam increatam, dogma Incarnationis utramque natu­ ram distinguit, sed unit maxime in personae. Insuper ex parte humanitatis, non solum possibilis videtur Incai natio Verbi, sed maxime conveniens ad genus humanum redimendum. Nihil namque potest nos magis efficaciter ad bonum promovere et ■ malo removere, ut explicat S. Thomas III, q. 1, a. 2. Fides enim magis certificatur ex hoc, quod ipsi Deo loquenti credit (non median­ tibus prophetis). Spes per hoc valde erigitur, charitas maxime excii tatur : « in hoc apparuit charitas Dei in nobis, quoniam Filium suunw unigenitum misit Deus in mundum, ut vivamus per eum» 7. « Maiorem, hac dilectionem nemo habet, ut animam suam ponat quis pro amici *. suis» Omniumque virtutum nobis proponitur perfectissimum exeniJ pium, a.· remendium praesumptionis et superbiae. Unde verbum SI \ugusfini : « Factus est Deus homo, ut homo fieret Deus », id est pai ticeps divinae naturae et felicitatis aeternae. B. Redemptionis mysterium iam ex praedictis conveniens appa<| ret. Consummatum est, iuxta fidem Christianam, in sacrificio Crwciii cuius commemoratio, continuatio et aplicatio habetur in celebrationi Missae. Convenientiae huiusce sacrificii exponuntur ex professo in theoJ logia speciali; ad Apologeticae scopum sufficit eas in generali propml nere, ut fecerunt ipsi Apostoli praesertim S. Paulus. De Crucis sorriJ ficio dixerunt: «.Commendat suam charitatem Deus in nobis·, quoniam cum inimici essemus, Christus pro nobis mortuus est»9. « Christ 111 passus est pro nobis, vobis relinquens exemplum, ut sequamini vestij.fl· * S. Thomas, III,a, q. 4, a. 3, ad 2 : « naturae assumptae non deest propria pnfl sonalitas propter delectum alicuius, quod ad perfectionem humanae naturae pertiuoM sed propter additionem alicuius, quod est supra humanam naturam, quod est unio m divinam personam ». Cf. ibid, ad 3. 2 Ioan., Vili, 38. — s Ioan. , XIV, 6. — 4 Ioan., X. 30. — r' Ioan., XI, 25.· 6 Symb. Athanasian. : « Sicut anima rationalis et caro unus est homo, ita Deu·. J homo unus est Christus ; unus omnino non confusione substantiae sed unitate persoh.lt· 7 I Ioan., IV, 9. — 8 Ioan., XV, 13. — ’ V, 8. Confirmatur Christi testimonium -.ublimitate eius doctrinae 235 'ius»1. — « Empti enim estis pretio magno; glorificate et portate Deum in corpore vestro»2 «Tradidit seipsum pro nobis oblatione et hostiam Deo in odorem suavitatis ' ; reconciliati sumus Deo per mor­ tem Filii eius *. Insuper in cruce conciliantur infinita lustitia et infinita Miseri­ cordia, secundum illud Psalmi ; Misericordia et veritas obviaverunt ibi ; lustitia et Pax osculatae sunt (Ps. 84). Haec est proprie sublimi­ tas et splendor Crucis s. Sacramenta denique quoad applicationem meritorum Christi, ma­ inte conveniunt, prout perficiunt hominem quoad principales actus vitae spiritualis individualis et socialis, ut optime exponit S. Thomas 6. I ’er baptismum homo spiritualité!· regeneratur, per confirmationem ro­ boratur ; per eucharistiam nutritur seu conservatur vita spiritualis : per poenitentiam restituitur sanitas, per estremam unctionem remo­ ventur reliquiae peccati et homo praeparatur ad finalem gloriam. — I nsuper in ordine ad societatem, matrimonium est ad naturalem pro­ pagationem et in remedium contra concupiscentiam ; ordo denique ad multitudinem spiritualiter regendam et sanctificandam. « Eucharistia est quasi consummatio spiritualis vitae et omnium sacramentorum finis ; per sanctificationes enim omnium sacramento­ rum fit praeparatio ad suscipiendam, vel consecrandam Eucharistiam »7. In hoc apparet mirabilis harmonia catholici cultus, in quo perenniter rvatur sacrificium Christi: « una enim eademque est hostia, idem nunc offerens sacerdotum ministerio, qui seipsum tunc in cruce obtulit, ' >la offerendi ratione diversa»8. Missa est sacrificium Christi «semper viventis ad interpellandum pro nobis»9. Sublimitas autem communionis eucharisticae sic a S. Thoma exprimitur : Panis angelicus fit panis hominum : Dat panis caelicus figuris terminum. O res mirabilis : manducat Dominum Pauper servus et humilis ! 1 I Petr., II, 21. — 2 I Cor., VI, 20. — 3 Ephes., V, 2. 4 Rom., V, 10, cf. S. Thom., IIT.a q. 46, a. 3. 5 Unde canit Ecclesia : Vexilla Regis prodeunt, Fulget Crucis mysterium Quo carne carnis Conditor Suspensus est patibulo... Arbor decora et fulgida Ornata Regis purpura... O Crux ave, spes unica... Auge piis iustitiam. Reisque dona veniam. Ut ait Bossuet : ·■ que pouvait-on réserver de plus grand I. li rre ? et qu'y pouvait-il faire de plus digne de lui, que d’y Unie sa pureté, et le bonheur étemel où la conduisent les maux I' ours sur {’Histoire universelle, IIe P c. XIX. 4 S. Thon , III.a, q. 65, a. 1. 7 S. Thom , III 1 ij 7), a. 3, et a. 5. — Ipsc naturalista linluiem sacranuiilinuni quae in Ecclesia catholica servantur. 3 Cone. Trill. Dun/., 11 940. “ Hcbr., VII, <1 à un Dieu venant sur montrer la vertu dans les plus extrêmes?». Goethe admirabatur 236 De Existentia Revelationis 5’ Mysteria vitae futurae. A. Beatitudo vitae aeternae variis modis describitur a Christo 1 tanquam regnum coelorum quod iusti possidebunt, in quo mundi corde Deum videbunt, similes Angelis qui vident faciem Pa­ tris. Unusquisque accipiet secundum opera sua. S. Paulus2 et S. loannes3 dicunt: « videbimus Deum facie, ad /aciem, sicuti est». Haec bea titudo essentialis et inamissibilis, in visione immediata Dei et amore' beatifico consistens, non solum satiabit aspirationes nostras naturales sed eas superabit : « non in cor hominis ascendit quae praeparavit Deus iis qui diligunt illum»4. B. Poenae aeternae infligentur malis qui impoenitentes moriun­ tur; beatitudine aeterna semper privabuntur « et ibunt in supplicium aeternum . .., in ignem aeternum »5. Rationalistae et Protestanteül liberales uno ore clamant, aeternitatem poenarum Dei sapientiae, iustitiae et misericordiae repugnare : peccatum in momento commissum non inducere ratum poenae aeternae. Respondetur, cum S. Thoma ’ secundum considerationem peccal 1 impoenitentis et diversorum Dei Attributorum : i° postquam impôt· nitens mortuus est, in suo peccato gravi manet irreparabiliter ; conve­ nienter enim probationis tempus ipso mortis istanti finitur. Qui SM metipsum in instanti caecum efficit, semper erit caecus; qui seipsum occidit, naturaliter resurgere nequit ; item qui durante probationi»] tempore, non poenitentia convertitur, remanet aversus a Deo in morl· spirituali, in perpetuum beatitudine privabitur, et quia sese irrepa­ rabiliter insurrexit contra Dei iniustitiam, ab ea semper detrimentum patietur. Poena namque non commensuratur secundum duration enA commissionis peccati « non enim quia homicidium in momento commit titur, propter hoc momentanea poena punitur ; sed quandoque qui­ dem peipetuo can ere, vel exilio, quandoque etiam morte»’. —2° Se· • limium iuslitiam, poena proportionatur gravitati culpae : atqui per· ■ at.... mortale est Dei offensa quasi infinita, nam infinitam Dei maieslatem despicit eique praefert bonum infimum. — 3’ Nec dogme de poenis aeternis repugnat misericordiae divinae, nam « Deus, quan tum in ipso est, miseretur omnibus ; sed quia eius misericordia sapim tiae ordine regulatur, inde est quod ad quosdam non se extendit, qii| se misericordiae fecerunt indignos, sicut daemones et damnati, qui sum in malitia obstinati»8. 40 Neque sapientia requirit, poenas inferfl tantum ad correctionem nocentis, infliguntur etiam ad reparationem ordinis violati seu ad bonum commune; (v. g. poena mortis non rsl ad correctionem nocentis, sed ad defensionem principiorum vitae SQC« lis et ad correctionem vel tranquillitatem aliorum, qui in civitatM remanent). Et ita damnatio aeterna impiorum est ad correctionem eiJ rum, qui nunc sunt in Ecclesia ’. Revera multi salvantur propter I >1 1 timorem, qui est initium sapientiae. i — 3 8 7 8 “ Matth., V, 3-8 ; XVI, >.7; XVIII, 10, 43; XXV, 24.—«! Cor.. XIII, l· I Ioan., III, 2. — 4 I Cor., II, 9. — 5 Matth., XXV, 41, 46. Cf. S. Th., T. Il.ae q. 87, a. 3, et Suppi, q. 99. a. t. S. Thom., I.a Il.ae, q. 87. n. 3. S. Thom., Suppi., q. 00, n. 2, ad r. Cf. ibid., a. i, ad 3. Confirmatur Christi testimonium aililimitale cius doctrinae 237 Hae rationes non sunt quidem demonstrativae, nec propter eas, led propter auctoritatem Dei revelantis credendum est dogma: sua­ ient tamen eius convenientiam. lustitia Dei est infinita, non relinquit peccatum impunitum ; nec inirum est quod. Deus puniat, ut Deus, sicut miseretur, ut Deus. Nihil iulcius quam Summi Boni diffusio, nihil terribilius quam inflexibilis |n ot lamatio iuris eius ad esse super omnia diligendum. Nihil sublimius fluam harmonia horum maxime distantium l. Sic iam apparet, Mise­ ricordiam et Justitiam fundari in amore divino Summi Bdhi, sed in­ tima conciliatio horum attributorum remanet abscondita; propterea ib aderamus videre ut in se est Bonitatem divinam, radicem Miserii ordiae et Justitiae2. Haec exprimuntur in versibus, quos legit Dante in porta inferi : Giustizia mosse il inio alto fattore : Fècemi la divina potestate, La somma sapicnza e il primo amore. C. Dogma de purgatorio denique et universalis praxis orandi pro defunctis manifestat simul Dei Iuslitiam et misericordiam. Nemini i iiiin conceditur aeterna beatitudo, nisi prius a peccatis suis venialibus |il ■ retur et poenam temporalem pro peccatis remissis debitam solverit. misericorditer Deus praebet etiam post mortem tempus purifica­ tionis, et animae in purgatorio detentae iuvantur ab orationibus et piationibus viventium sicut hi iuvantur a beatis, secundum Dogma 'uinmunionis sane torum. Hoc ultimum dogma est veluti synthesis omnium aliorum. SigniIn.it enim communionem inter varia membra Ecclesiae militantis, pa­ ir 'iitis, et triumpantis, quorum caput morale est Chrirtus redemptor, fons totius nostrae vitae supernaturalis. Sic mirabilis est harmonia Dogmatum Christianismi, secundum kounexionem eorum inter se. Nec minus intime cum illis connecluiitur praecepta et consilia, ut statim dicendum est. § III. Excellentia legis et vitae christianae. Praecepta ratione naturali cognoscibilia circa Deum, nos ipsos, et hlios homines iam in lege mosaica continentur, praesertim in Decalogo, ■< <1 perfectius proponuntur in lege Christiana. S. Thomas novae legis ■1'aestantiam supra antiquam longe ostendit in I.a Il.ae q. 101-108. Kins conclusiones sic resumi possunt : non potest concepi eminentior * Haec altissima harmonia exprimitur in sequentia Dies irae : 1 tremendae maiestatis. Recordare lesu pie, luste ludex ultionis Ï11 . ilvandos salvas gratis. Quod sum causa tuae viae: Domum fac remissionis ■ il me fons pietatis. Ne me perdas illa die. Ante diem rationis. I S. Thom., I a q 2 (, a. 5. ad 3 : Voluit Deus in hominibus quantum ad ali­ bi" quos prai'ili'-.liu ii. ai.nu repraesentare bonitatem, per modum misericordiae parnn 1 et quantum ml aliquos, quos reprobat, per modum iustitiae puniendo». — a. |l u probatio imhulil volubilem permittendi aliquem cadere in culpam, et inferendi ■ lunationis poenam pm I ulpa . De Existentia Revelationis 238 lex : A. ex parte principii actionis (gratia divina), B. ex parte motivi I et finis (amor Dei), C. quoad praecepta, D. quoad consilia. A. Quoad principium seu fontem actionis dicitur « lex.I gratiae ». — « Id enim quod potissimum est in ea, et in quo tota 1 virtus eius consistit, est gratia Spiritus Sancti, quae datur per fidem | Christi. Et ideo principaliter lex nova est ipsa gratia Spiritus Sancti, 1 quae datur Christi fidelibus ... Habet tamen lex nova quaedam sicut j dispositiva ad gratiam Spiritus sancti, et ad usum huius gratiae per- I tinentia ... Ideo principaliter lex nova est lex indita, secundario 1 autem est lex scripta»1. Item S. Augustinus dixit: «In Veteri Testa- , mento lex exstrinsecus est posita, qui iniusti terrerentur. Hic (in N. T.) 1 intrinsecus data est, qua iustificarentur »2. Est igitur «lex gratiae»· quoad actionis principium 3. B. Quoad motivum seu finem actionis dicitur « lex amo- I ris » prout omnia sunt facienda propter amorem Dei : altior moti- I vum concipi nequit : « Lex vetus quae dabatur imperfectis, dicebatur 1 lex timoris, in quantum inducebat ad observationem praeceptorum per 1 comminationem quarundam poenarum , et dicitur habere temporalia quaedam promissa. Illi autem, qui habent virtutem inclinantur ad virtutis opera agenda propter amorem virtutis, non propter aliquam I poenam, aut remunerationem extrinsecam ; et ideo lex nova, cuius ! principalitas consistit in ipsa spirituali gratia indita cordibus, dicitur lex amoris, et dicitur habere promissa spiritualia et aeterna, quae 1 sunt obiecta virtutis, praecipue charitatis »4. Sic habetur responsio] his qui dicunt, Christianos laborare propter praemia futura et non pro-1 pter ipsam virtutem ; dicedum est : principale praemium est supre-1 mum bonum, altissimae virtutis obiectum, et absque periculo peccati inamissibiliter possidendum. C. Quoad praecepta lex Evangelii est praesertim de actibus int< i ionlms Omnia enim eius praecepta includuntur in praeceptis cha- | m.iti dr dilectione Dei et proximi, et ad haec ordinantur: «Diliges 1 Dominum Deum tuum ex toto corde tuo, et ex tota anima tua, et es tota menti' tua, et ex tota virtute tua. — Diliges proximum tan-1 quam teipsum». Christus non praecipit actus exteriores nisi Sacra-1 mentorum vel habentes necessitatem ad gratiam, nec prohibet nisi contraria gratiae5 Sic quoad exteriora et cerimoniale lex nova est le­ vior quam vetus, proinde dicitur « lex libertatis » ; sed prohibet interio­ res motus animi inordinati, qui expresse in veteri lege non prohibe­ bantur in omnibus : 6. «Audistis quia dictum est antiquis: non occides... Ego autem dico vobis, quia omnis qui irascitur fratri suo, reus erit iudicio ... Au­ distis quia dictum est antiquis : non moechaberis ... Ego autem dico.] vobis, quia omnis qui viderit mulierem ad concupiscendum eam iam < 2 3 4 5 6 S. Thom., I.a Il.ae q. 106. a. i. De spiritu et Littera, c. 17. I.a Il.ae q. 106, a. 3. S. Thomas, I.a Il.ae q. 107, a. 1, ad 2. I.a Il.ae q. 108, a. 2, et 4. Ibid, q. 107, a. 4. Coniirmatur Christi testimonium ’.ill»11mit;it«· rius doctrinae 239 moechatus est eam in corde suo ... Si quis te percusserit in dexteram maxillam tuam, praebe illi et alteram . Nolite indicare ... Diligite iniI- "cos, vestros ... orate -pro persequentibus et calumniantibus vos. AttenI ne iustitiam vestram faciatis coram hominibus, ut videamini ab ... Estote ergo vos perfecti sicut I'ater vester coelestis est perfectus » *. Nihil sublimius proponi potest, < t non solum hoc est difficile sed mpossibile pro solis viribus naturae. Propterea Christus dicit « sine m nihil potestis facere» *, necessarium est auxilium gratiae, « oportet nuper orare»3; sed dato auxilio divino, verificantur verba Christi : iugum enim meum suave est et onus meum leve»4, nam ut dicit. S. uigustinus « mandata eius non sunt gravia amanti, sed non amanti unt gravia »5. D. Consilia denique convenienter in lege Evangelii adduntur super 1 accepta. Praecepta sunt circa necessaria ad finem aeternae beatitudiis, consilia vero sunt de illis, per quae homo melius et expeditius potest onsequi finen praedictum. Potest quidem homo utens rebus huius lundi, dummodo in eis finem non constituat, ad beatitudinem aeternam ervenire, sed expeditius perveniet totaliter bona huius mundi abdiando, et de hoc dantur consilia Evangelii quoad paupertatem voluniii iam, castitatem et obedientiam Ad praecepta charitatis consilia nli nantur, non ita ut haec praecepta sine consiliis servari non possint, ■d ut per consilia perfectius observentur» ’. Conclusio : Non potest igitur concipi lex perfectior quoad princiinm, quoad finem seu motivum, quoad actus praeceptos et consilia ; laesertim mirabilis est prout conciliantur in ea per gratiam superhuιαηα altitudo et perfecta conformitas cum nostra natura: « iugum neum nave est et onus meum leve », — Nullus in ea invenitur defectus sed irtutes apparenter oppositae in ea egregie concordant’, dilectio Dei sua mgna intensione dilectioni proximi non nocet sed favet, est eius funlunentum ; — universalis charitas erga omnes Dei filios amorem pa1 ..■· non tollit sed perficit ; — agnoscenda est nostra propria dignitas Ii i Dei, sed cum humilitate, « habemus enim thesaurum istum in vas fictilibus » ; Christianus debet esse humilis sed sine pusillanimitate, In diens, sine servilitate ; — ei permittuntur omnes legitimae affeI tones naturales, quidquid honesti, boni, veri (ut scientiae, artes, com)< i< ium, etc.) quiquid ineundi et utilis, dummodo haec omnia suborImntur dilectioni Dei et proximi ; sed ad hanc dilectionem augendam, i vult perfectus esse » ei commendantur abnegatio divitiarum, castitas l> Juta et obedientia religiosa. Sic facilius perveniet ad continuam uniemplationem divinorum et charitatis perfectionem. I Confirmatio : Nulla fieri potest comparatio ethicae optimorum m inismi philosophorum cum doctrina morali Christi ; Sapientes graeci |t ibant: nosce te ipsum, esto vir, perfectio est secundum rationem vi­ ri· lesus ait : Estote perfecti, sicut et Pater vester caelestis perfectus I ‘ S. Math., V, et VI. — « Ioan., XV, 5. — » Luc., XVIII, 1. — * Matth., I '· De Natura et (iratia, c. (>9. i c S. Thom., I.n II ix' <| 108, n. 4. l.n II.ao <1 1H9, u 1 ml 5, 240 De Existentia Revelationis est. — Philosophi magnanimitatem commendabant, sed non vitabant superbiam ; Christus ad altiorem dignitatem vocat, sed magnam hu-i militatem praecipit. — Epictetus docet : sustine et abstine : lesus di­ cit : Beati qui persecutionem patiuntur propter iustitiam, quoniam ip­ sorum est regnum caelorum. — Sapientes scripserunt : « maxima de­ betur pueris reverentia » ; Jesus praedicat : « Videte ne contemnatis unum ex his pusillis ... quia angeli eorum in coelis semper vident fa­ ciem Patris mei, qui in coelis est »*. Non solum dicit : adiuvandi sunt pauperes, sed « beati pauperes quoniam ipsorum est regnum caelorum ».J Nihil simile apud paganos. Pariter ethica Christiana longe superior est doctrina morali mo­ dernorum philosophorum, sive sint empirici et utilitaristae, sive sint idealistae ut Kantius. Quidquid enim verum et altum est in ethica Kantiana, iam est in doctrina Christi et quidem multo perfectiori modo. § IV. Harmonia totius doctrinae christianae. Haec harmonia apparet a) ex conformitate mysteriorum supernaturalium cum veritatibus naturalibus de Deo et de homine, b) ex nexu ipsorum mysteriorum inter se, c) et cum fine hominis ultimo ad quem ducunt praecepta et consilia. Mysterii supernaturalia, ut dictum est, manifestant praesertim summam Dei bonitatem. Eorum convenientiam ostendimus ex boc prin­ cipio : Summum Bonum est maxime et intime diffusivum sui. Est dif­ fusio seu communicatio vitae intimae Dei ad intra (Trinitas), et ad extra (elevatio nostra ad vitam gratiae, Incarnatio, Redemptio, glori­ ficatio). b) Nexus autem mysterium inter se apparet prout unum ex altero fluit, nec supremum negari potest quin alia labefactentur. Ad-1 misso enim altissimo S. Trinitatis mysterio, non quidem necessario se­ quuntur .ilia quae a libertate Dei dependent, sed facile concipiuntur. Ix adverso autem Trinitate negata, perit Incarnatio Verbi Dei ■ Patre distincti, perit missio Spiritus Sancti, nec intelligitur nostra fi­ liatio adoptiva, partecipata similitudo filiationis naturalis aeternae *. Elevatio autem generis humani ad vitam gratiae praesupponitur a peccato originali et proinde ab Incarnatione et Redemptione, ex quibus praecedunt Eucharistia et omnia sacramenta. Altissimum igitur mysterium est S. Trinitas, vita Dei ad intra ; omnia ab ea procedunt et ad eam ordinantur. — Infra Trinitatem autem omnia mysteria ad Verbum Dei incarnatum et redemptorem referentur : V. Testamentum narrat casum generis humani, et annun­ tiat Salvatorem ex quo procedit tota vita Ecclesiae militantis, patien­ tis et triumphantis. Eucharistia est Incarnationis extensio, radiatio, id est corporis Christi sacramentum semper praesens et vivificans. I Io­ nique Communio sanctorum nihil aliud est quam mutua relatio omnium membrorum mystici corporis Christi. — Synthesis universalis exprimi12 1 Matth., XVHI, 19. 2 Ci. S. Thom., IIT.a q. 3, a. 8. Confirmatur Christi testimonium sublimitate eius doctrinae 241 potest verbo S. Pauli: «Omnia enim vestra sunt, vos autem Christi, Christus autem Dei » *. Haec mysteriorum connexio confirmatur ex hoc quod nunquam haeretici veritatem catholicam alicuius momenti impugnaverunt, quin totum aedificium doctrinale logice corrueret, ut ex historia Arianismi, Pelagianismi, Nestorianismi, et Protestantismi colligi potest. c) Denique praecepta et consilia Christianismi ex dogmatibus la­ tice fluunt. Omnia enim ad amorem Dei et proximi reducuntur. Hic amor autem nascitur ex contemplatione infinitae perfectionis seu bo­ nitatis, quae manifestatur in Trinitate, incarnatione, Redemptione, in vocatione nostra ad vitam aeternam. Frustra laborant rationalistae qui volunt ethicam Christianam separare a dogmatibus fidei. Nihil ' nim de ethica Christiana remanet, sublatis spe beatitudinis aeternae et charitate supernatural! ; spes autem et charitas necessario praesupponunt fidem et fidei mysteria ; totaque vita Christiana fundatur in gratia Christi redemptoris. Sunt etiam mutuae relationes inter contemplationem mysteriorum fidei et vitam activam Christianorum, ut exponit S. Thomas Il.a Il.ae q. 182, a. 4 : « Secundum suam naturam, vita contemplativa est prior quam activa, in quantum proribus et melioribus insistit ; unde et ac­ tivam vitam movet et dirigit... Sed quoad nos et via generationis vita activa est prior quam contemplativa, quia disponit ad contem­ plativam », moderando passiones quae contemplationis quietem turbai>nt. — Propterea, quamvis ethica Christiana essentialiter a dogmati­ bus dependeat, possumus, tractando apologetice cum incredulis, prius < xponere doctrinam moralem Christi, ut ipse fecit in sermone supra montem. Tunc increduli, si sunt sinceri, agnoscent puritatem et transcendentiam huiusce moralis doctrinae supra ethicam philosophorum non solum sensualistarum sed spiritualistarum ; et sic attracti inqui­ rent fundamentum vitae Christianae et illud invenient in mysteriis Incarnationis et Redemptionis, quae Trinitatem supponunt. Ita ethica cliristiana propter suam sublimitatem erit eis motivum credibilitatis ad ipsa mysteria credenda. Ergo doctrina Christi maxima gaudet unitate et harmonia, mira­ biliter coniungens naturales veritates de Deo cum supematuralibus mysteriis et praeceptis. Synthesis totius doctrinae, ut iam supra dictum est, sic scribi po­ test, ad manifestandum quomodo omnia mysteria et vita nostra a Trinitate procedunt et ad eam convertuntur: Trinitas Creatio Vita ae­ elevatio terna Communio Peccatum sanctorum originale Incarnatio Charitas Redemptio Fides, Spes Gratia Ecclesia EucariMissio Sp. stia Sti 1 I Cor., ill, j ,i ΠΛΗΜΙΟΟΙΙ I. AHOAHuh, l>, Hrrrlulioxi (vol. II). 242 De Existent!a Revelationis Progressive manifestantur Pater, creator caeli et terrae, Filius in­ carnatus, salvator, Spiritus Sanctus sanctificans et perducens animas· ad vitam aeternam. 'Conclusio. — Haec doctrina in se considerata est proprie mis, scilicet quid altissimum et extraordinarium in ordine pulchritu-1 dinis intellectualis et moralis. Praecipue in ea apparet sublimitas! prout coniungit mirabiliter suprema et infima, divitias divinae mise-l ricordiae et humani generis miseriam, servatis lustitiae iuribus, «pa-Ç cem reddidit Deus in se reconcilians ima summis ». Pariter in hac doc-1 trina uniuntur intime super naturalia et naturalia, mystica contemplatio I et practica operatio. Item originalitas Christi maxima est, et tamen non venit, ut novatores, solvere sed adimplere, sic optime coniunxitl antiquissima et novissima, principium omnium et finem, « et ω. 1 Unde non obstante mysteriorum obscuritate, in eis apparet verificatio verborum S. Pauli pro fidelibus orantis : «Ut (Deus) det vobis, 1 secundum divitias gloriae suae, virtute corroborari per Spiritum eius in interiorem hominem ... ut possitis comprehendere cum omnibus san­ ctis, quae sit latitudo, et longitudo, et sublimitas, et profundum : scire etiam supereminentem scientiae charitatem Christi, ut impleamini in omnem plenitudinem Dei»1. Doctrina his mirabilibus dotibus praedita continet signum divi nae suae originis. Manifeste superat vires rationis, quae moraliter ne­ quit summam veritatum naturalium religionis firmiter, expedite ac sine errore cognoscere ; quaeque a fortiori non posset tam convenienter ordinare mysteria altissima et praecepta nostrae vitae accommodata, sed in deliramenta falsi mysticismi incideret, confundes imaginationis exaltationem cum mentis elevatione. Insuper ex bonitate doctrinae christianae manifestum est, eam ex pii ilu malo non esse, radicaliter enim opponitur superstitionibus, quae vilissimam de Deo aestimationem commendant. Hae, conclusio faciliter cognoscitur ab hominibus bonae volunt» lis, unde legitur apud Matthaeum1, in fine sermonis supra montem: «cum consummasset lesus verba haec, admirabantur turbae super doctrina eius ». Confirmatur argumentum ex consideratione modi, secundum quen proposita est et constituta est haec eminentissima doctrina. Art. 2. De modo praedicationis Christi. Praedicator fidei ita loqui debet, ait S. Thomas1, ut i° verbini Dei illuminet intellectum, 2° pie delectet affectum, 30 efficaciter mu veat voluntatem ad impletionem mandatorum divinorum. Atqui hac tria modo perfectissimo et extraordinario inveniuntur in praedication Christi. 1 Ephes., Ill, 18. — « Matt., VII, 28 ; Marc., I, aa ; Luc., IV, 32. — 3 II, IT.ae q. 177, a. r. Confirmatur Christi testimonium sublimitate eius doctrinae 243 § I. Quoad illuminationem Ir us docebat altissima mysteria summa auctoritate simul ac simplicitate et humilitate, haec duo extrema in modo docendi mirabiliter coniungins. Auctoritas enim Christi est unica, incomparabilis : « erat ■ nim docens eos sicut potestatem habens, et non sicut Scribae eo­ rum et Pharisaei»1. Non argumentabatur ex textibus Sacrae Scrip­ turae et glossis ; non proponebat abstractas demonstrationes ut faciunt philosophi, non utebatur oratorio apparatu ad admirationem moven­ dam ; sed proferebat sententias breves, claras, profundas, quae pravas inclinationes offendunt, rationem commovent, usque ad animam statim penetrant, et tanquam sagittae etiam in pervicacioribus ingeniis figuntur. Hae sententiae ita sunt novae et pulchrae ut oblivione extingui nequeant ; in mente tanquam lumen vitae aut velut exprobratio 1 e manent. Semper ut magister supremus loquitur : «Nec vocemini magistri : quia Magister vester unus est Christus»2. «Vos vocatis me Magi­ ster et Domine, et bene dicitis: sum etenim»3. lesus sentit, se su­ perare omne iudicium hominum, omne examen, omnem censuram, om­ nem denegationem : «Ego veni in mundum, ut testimonium perhibeam veritati: omnis, qui est ex veritate, audit vocem meam»J. Ille so­ lus utitur his formulis : «Arnen, Arnen, dico vobis ... — Ego, quod vidi apud Patrem meum, loquors. — Creditis in Deum, et in me 1 redite — Ego sum lux mundi, qui sequitur me, non ambulat in fenebris, sed habebit lumen vitae ... Et si ego testimoniam perhibeo il·· me ipso, verum est testimonium meum : quia scio unde veni et quo vado7. — Ego sum via, veritas et vita»8. Maior auctoritas docIrinalis concipi nequit. Insuper auctoritas vitae Christi suam doctrinam confirmabat. Saepe mores philosophorum cum eorum ethica non concordant ; etiam inter prophetas excellentior nempe Moyses aliquando contra Deum peccavit, rt prophterea in terram promissam non intravit9. lesus e contra per­ ii < te adimplevit praecepta et consilia quae docebat ; nulla in eo invi nitur impeifectio ; inimicis suis dicere potuit : «Quis ex vobis arguet iiir de peccato » ? *’ et discipulis : «exemplum enim dedi vobis, ut que­ madmodum ego feci vobis, ita et vos faciatis »“. Summa simplicitas et humilitas huic supremae auctoritati jungebantur ; hoc autem sublime est. lesus nimis magnus et potens 1 1 ut sit superbus ; in sua maiestate est exemplum humilitatis : « mea lb' trina non est mea, sede ius qui misit me »12 «discite a me, quia Hui is sum et humilis corde » ‘3. Non desiderat Doctoris titulum aut honoi' dum pharisaei in Moysis cathedra sedent, lesus praeeligit evangelizationem pauperum, qui a philosophis paganis despiciebantur. Praeat omnibus in monte, in littore maris Tiberiadis, in porticu templi. b\l i|ue apparatu aut animi contentione, sponte loquitur in parabolis 1 Mattii . VII .·υ 1 Matth., ΧΧΙΠ, 8. — 3 Ioan., ΧΠ1, 13. — 4 Ioan., Bit 111, 37. - Moan V111, 48 Moan., XIV, 1. — 7 Ioan., VIII, X2-14. — · Ioan., illV, (>.’ «Pout XXXII ,1 <’ Ioan., VIII, 46. — 11 Ioan., XIII, 15. —‘Moan., Ill, 16. — *« Mai in , XI jy, 244 Ds Existentia Revelationis de altissimis mysteriis, modo omnibus accommodato, nunquam tamen vulgari. Imo quanto obiectum considerationis est altius, tanto simpli­ cius sedato animo praedicat. Sublimia ei sunt connaturalia, ea sine intermissione contemplatur et summo amore diligit. Sed quae « sine mensura »1 possidet nobis cum mensura tradit, ut non opprimatur nostra debilitas: «adhuc multa habeo vobis dicere: sed non potestis portare modo. Cum autem venerit ille Spiritus veritatis, docebit vos omnem veritatem »!. Denique suavi simplicitate Apostolis humilitatem commendat dicens : «Amen dico vobis, nisi conversi fueritis et efficia­ mini sicut parvuli, non intrabitis in regnum caelorum»3. Ita mirabi­ liter conciliantur in modo docendi summa auctoritas, simplicitas et humilitas 4. § II. lesus non solum illuminat, sed pie delectat affectum mi­ rabili unctione nam « ex abundantia cordis loquitur »5, praedicat sem­ per summam dilectionem Dei pro hominibus; ipse venit «ut vitam habeant et abundantius habeant»8, venite ad me omnes qui labo‘ Ioan., III, 34. — ! Ioan., XVI, 12. — 3 Matth., XVIII, 3. 4 Quod egregie exprimitur a Bossuet loco iam citato Discours sur l'hist. P. II, c. XIX : « Qui n’admirerait la condescendance avec laquelle il tempère la hau­ teur de sa doctrine ? C’est du lait pour les enfants et tout ensemble du pain pour les forts. On le voit plein des secrets de Dieu, mais on voit qu’il n’en est pas étonné, comme les autres mortels à qui Dieu se communique : il en parle naturallement, comme étant dans ce secret et dans cette gloire : et ce qu’il a sans mesure (Ioan., Ill, 31) il le répand avec mesure, afin que notre faiblesse le puisse porter ». Pariter optime scribit P. Grou, S. J. (L’intérieur de lésus, c. 24 ; maniéré d'en­ seigner de lésus-Christ) : » La bouche parle de l’abondance du coeur, non seulement dans les choses qu’elle dit, mais encore dans la manière dont elle les dit. Un maître humble peut enseigner de grandes choses, mais il les enseignera avec humilité ; in ne lais» sera rien apercevoir dans son air et dans ses termes, qui ressente la suffisance de l’orgueil ; il saura se rabaisser au niveau de ceux à qui il parle, et se proportionner à leur intcll ligence. S’il met du poids et de l’autorité dans ce qu’il dit, ce ne sera point pour se faire» valoir lui-même, mais pour relever celui au nom de qui il parle et pour faire plus d’im­ pression sur les esprits. Tel a été lésus-Christ, dans son enseignement ; il parlait en Horn me-Dieu, en docteur et en législateur du genre humain, avec une sagesse souveraine, avec une autorité infaillible, et néanmoins il n’est jamais sorti du caractère de l’humih té... Il est impossible de dire des choses si hautes et divines d’une manière plus simple Les prophètes paraissaient étonnés et frappés des grandes vérités qu'il annoncent Jésus se possède en parlant parce qu’il tire tout de son fonds...., le trésor de ses cofl naissances est en lui-même et il ne l’épuise point en le communiquant... — Ainsi, ■ proportion, enseignent ceux qui ont l'eprit intérieur. Leur air, leur ton, leur style, leur manière a quelque chose qui leur est propre, et que ceux qui ne sont point intérieur] ne sauraient contrefaire. Ils parlent avec assurance, et en même avec humilité] parce qu'ils ne parlent pas deux-mêmes. L’art, le raisonnement, la méthode n’ottl point de part dans leurs discours ; et néanmoins ils sont convaicants, et portent loti· preuves dans leur énoncé. Ils éclairent l’esprit, mais il vont encore plus au coeur : ils sa· simples, aisés, familiers ; mais dans simplicité, ils ont une majesté douce, qui sainl et qui charme. Vous n’y voyez point de figures, ni de grands traits d’éloquence ; mall ils ont, pour les coerurs bien préparés, une persuasion, une efficacité qui ne peut V· nir que de la grâce qui les a dictées. Ce caractère est le caractère distinctif de 1 la doctrine catholique, p. 289-291, dicit « Tout le monde sait qu’aujourd’ hui la plus ri.mde partie des hommes d’Etat de T Europe sont hostiles à la religion catholique et l.i combattent par tous les moyens en leur pouvoir... Il en est de même des homm de génie ... Vous savez les attaques des philosophes d'Alexandrie, puis la succession d hérésiarques, Arius, Photius, Luther. Encore n’était-ce là qu’ un prélude. Je passe 1 pidement sur ces faits pour arriver au fait capital, à cette conjuration des hommes il· génie se réuni .saut pour déclarer la guerre au christianisme, appelant en propre 1 une le Eils de Dieu, devant qui tout genoux doit fléchir sur la terre, dans le ciel et 254 De Exsistentia Revelationis 3° inter adversarios fidei Christianae, ii qui videntur nobiles et generosi ut Mar eus- Aurelius, considerabant christianismi propagationem et paganismi destructione» tanquam imperii occasum. Insuper scandalizantur in Christo crucifixo *, qui nolunt admit tere nisi id quod mensuratur a ratione, et opprimuntur a veritate altiori quae sili videtur stultitia. Propterea dixerat lesus : « Beatus est, qui non fuerit scandalizatu in me»2. '(Scandalizabuntur multi, et invicem tradent et odio habebunt invicem » Impugnant Christianismum propter nimiam eius altitudinem, austeritatem, quia nolunt humiliter subiici ad accipiendam sublimen veritatem quae simul corrigit et allicit. Sic veritas et sanctitas Catholicism! confirmatur prout est simul principium maximae at· tractionis et maximae repulsionis. Suppositis dispositionibus hominum, si Christianisrauj non produceret hos effectus contradictorios, non esset religio sancta, vera, divina ; conj firmatur ergo ex hoc ipso quod est «signum cui contradicetur » Mysterium odii coîh tra religionem Christianam mysteria gratiae confirmat. « Si de mundo fuissetis, mundus quod suum erat diligeret; quia vero de mundo non estis..., propterea odit vos mun· dus»4. Cf. de hac re Bossuet 5 et Lacordaire e. dans les enfers, l'appelant du nom d' infâme, convoquant Γ humanité sont entière à brise® ses autels, et l’Europe répondant à cette conspiration de l’incrédulité constituée en véritable puissance. Ce fait ne s’est vu nulle part ailleurs, ni chez les païens, ni chez les mahométans, ni en aucune autre religion, quelque misérable qu’elle fut ; il est pad ticulier au christianisme et, assurément, j’ai le droit de m’en étonner et de vous de· mander à vous-mêmes d’en être étonnés ». * Galat., V, ii ; I Cor., I, 23. — 2 Matth., XI, 6; Luc., VII, 23. — 3 Matth., XXIV, ro. 4 Ioan., XV, 19. 5 Bossuet, Elévations sur les Mystères, 18» élév. «Tout ce qui est haut et simple tout ensemble est contredit. On ne peut atteindre à sa hauteur, on dédaigne sa sim­ plicité, on se trouble.et on se perd dans son orgueil. Mais les humbles de coeur entrent dans les profondeurs de Dieu sans s’émouvoir». — 13» élév. D’où naissent ces contrai dictions ? « Vous êtes d’en bas, et je suis d'en haut (Ioan., VIII, 23). Je viens apprendre aux hommes des choses hautes qui les passent ; et les hommes superbes ne veulent pa» s' humilier pour les recevoir. Vous etes du monde, et je ne suis pas du monde (ibid.). Vous êtes charnels et sensuels; et ce que je vous annonce, qui est spirituel, ne peut entrer dans votre esprit. Il faut que je vous régénère, que je vous renouvelle, que je vou» refonde : car ce qui et né de la chair est chair. (Ioan., Ill, (>) et on n’est spirituel qu’en renaissant et en renonçant à sa première vie. « La lumière est venue au monde ; et les hommes ont mieux aimé les ténèbres que la lumière, parce que leurs oeuvres étaient mauvaises. Car celui qui fait mal, hait la lumière : et il ne vient point à la lumière, de peur que ses oeuvres ne soient manifestées » (Ioan., III, 19) ... « Vous ne pouvez paii seulement écouter ma parole (Ioan., VIII, 43) parce qu’elle est vive, convaincante, ir­ répréhensible. C’est la grande contradiction que souffre Jésus ». 2oa élév. Les contradictions de Jésus-Crist découvrent les secrets des coeurs Le» pensées secrètes qui doivent découvertes par Jésus-Chist sont principalement ccllrii où nous trompons nous mêmes, en croyant faire pour Dieu ce que nous faisons poud nos intérêts, pour la jalousie de l’autorité, pour nos opinions particulières. Car cl sont les pensées qu’on cache le plus, puisqu’on tâche de se les cacher à soi-même 3 P. Lacordaire, 15“ conf., p. 295 ... 300. « Il s'agit de savoir pourquoi la rioc/ri»» catholique est tout à la fois haïe et aimée, pourquoi elle est le centre d’attraction et dl répulsion... Voila la question. —La résoudrons-nous en disant qu’il y a dans la doo» trine catholique du bien et du mal, du bien qui attire, du mal qui repousse ? Mail quand il y a du bien et du mal dans une chose, cette chose est médiocre, elle n’est 11 souverainement aimée ni souverainement haie ; on la tolère, on la laisse passer, comity) on laisse passer, sans le voir, un homme vulgaire. Or Γ humanité ne passe pas à col de la doctrine catholique, elle la saisit pour l’attaquer ou pour l'adorer, elle s’en fui l’adoratrice ou l’ennemie, et cela constamment, depuis dix-huit siècles. Voila, encor une fois, quelle est la question... «Si l’homme a une âme intelligente, il a aussi un coeur corrumpu, il aime ■ Confirmatur Christi testimonium sublimitate eius doctrinae 2 55 4“ obi. : Sublimitas doctrinae catholicae non cognoscitur nisi sub lumine infuso fi­ di. et proinde non est motivum credibilitatis inducens ad credendum. Resp· : Haec sublimitas firmius quidem et profundius cognoscitur a fidelibus, sed i ni apparet hominibus bonae voluntatis, qui diligenter veritatem salutarem inquirunt, sii ut sanctitas Christi manifestatur illis in suis effectibus1. liberté, ses vices; il souffre impatiemment qu’on le condamne, et comme il n’y a rien ore Paulus scribebat ad Romanos : « fides vestra annuntiatur universo mundo »8. — loannes, sub Domitiano, circa finem primi saeculi, scribit Apocalysim « septem Ecclesiis, quae sunt in Asia, Ephesi, Smyrnae, ’ergarni, Thyatirae, Sardis, Philadelphiae et Laodiciae »9. Iam igitur nte mortem Apostolorum, multi erant Christiani. Post mortem Apostolorm, numerus fidelium ita crevit ut S. ludinus, medio secundo saeculo, declararet nullum esse genus hominum ive barbarorum, sive graecorum, inter quos non fiant preces per no­ men lesu Christi crucifixi ‘°. — Et eodem pro tempore S. Irenaeus te­ statur ecclesias erectas esse in Germania, in Hispaniis, in Galliis, in triente, in Aegypto·, in Lybia, in lerusalem et in ludaea — Initio tertii aeculi, Tertullianus scribit : «Hesterni sumus, et vestra omnia imple­ vimus, urbes, insulas, castella, municipia, conciliabula, castra ipsa, iribus, decurias, palatium, senatum, forum; sola vobis reliquimus imnpla »18. Alii declarant paene maiorem partem Carthaginis esse Chri­ stianam 13. Pariter loquuntur « de ingenti multitudine Christianorum » testes ■ 1 hinici, ut Tacitus1* Plinius iunior, qui propraetor in Bitynia, ibi in­ numeros christianos invenit 15. Unde, ut fateur ipse rationalista Harnack ‘e, circa initium quarti aeculi praevalebat Christianismus in Asia minori, Thracia, Cypro, Edes1 Act., II, 41. — 2 Act., IV, 4. — 3 Act., V, 14. — 4 Act., VIII, 1-4. — 3 Act., XI, • ' 21. — 6 Act., XI, 26. — 7 I Petr., I, 1. — 8 Rom., I, 8, cf. Coloss., I, 6. — 9 Apoc. ■ I ii. — 10 Dialog, cum Tryphone, n. 117. P. G., t. VI, 749-750. llAdv. Haereses, 1, I, c. 10, n. 2, P. G. 553, sq. 1. Ill, c. 3, n. 2, P. G. 848, sq. 19 Apologet., c. 37. P. L., t. I, 462, sq. — I3 Lib. ad Scapulam, c. 5, P. L., 704. — <4 An­ il., i, XV, < 41 5i Epistola 97, de authenticitate huiusce epistolae Plinii, cf. Ga­ in Boissikh. / <1 /111 du paganisme, 383. — 18 A. Harnack, Die Mission und Ausbreinng des Christrnlum ■ in den ersten drei Jahrunderten, 2» éd., 1906, t. II, 1, IV. , »7. — Gaxhio hi Ι.ΑκκΛΜίΜΐ, Of Kmeletion· (vol. II). 258 De Existentia Revelationis sae territorio ; — diffundebatur in Coele-Syria, in Aegypto, in Italia meridionali et media, in Africa proconsulari et Numidia, in Hispania, Graecia et Gallia meridionali. B. Diffusio socialis. — Religio Christi in omnes societatis classes mox diffusa est. Plurimi quidem christiani erant de communi plebe, sic verificatur prophetia : pauperes evangelizantur. Unde S. Paulus scribit : « Videte enim vocationem vestram, fratres, quia non multi sapientes secundum carnem, non multi potentes, non multi nobiles. Sed quae stulta sunt mundi eleeit Deus ut confundat sapientes, et infirma mundi elegit Deus ut con­ fundat fortia »*, In hoc Christianismus a philosophia graeca differt, nec superbos allicit. 1 Proinde mirabilius est quod etiam divites et sapientes ad eum conversi sint. Inter christianos primitivos inveniuntur divites. Exemplo sint Sergius Paulus proconsul, Dionysius Areopagita2, Titus Flavius Clemens eiusque familia et plures de Caesaris domo3. Ut refert S. Cyprianus (ep 80, I I) tempore Valeriani, inter «Caesarianos» haud pauci erant Christiani; item inter cen- I turiones et tribunos. — In Epist. S. Pauli et Act. Apostol. recensentur mulieres no­ biles, inter quas Priscilla, Aquilae uxor 4, Pomponia Graecina ·, Item Eusebius e citat uxores illustrium virorum, quales fuerunt Domitilla, Marcia, lulia, Mammaea, Severa· Philippi uxor ; necnon uxor et filia Diocletiani, uxor praefecti Romae, regnante Ma- I xentio. Multae pro fide martyrium subierunt. Denique docti non pauci ad fidem venerunt eamque ex totius suis viribus defenderunt. Ita Dionysius Areopagita, Apollo Alexandrinus, qui, tempore Pauli, Corinthiis prae­ dicabat ; lustinus, Athenagoras, Aristides, aliique apologetae ; Irenaeus, Tertullianus,· Cyprianus, Clemens Alexandrinus, Origines totaque schola alexandrina. De qua re corn- I muniter citatur Arnobius : « Tam magni ingeniis praediti oratores, grammatici, rethores, consulti iuris ac medici, philosophiae secreta rimantes, magisteria haec expetunt, spretis quibus paulo ante fidebant»". Ex his infertur, Christianismum per tria priora saecula celerrimi' in toto Imperio Romano et extra limites Imperii, necnon in omnibus societatis ordinibus diffusum fuisse. In quo differt a mithriacismo, qui fere exclusive inter milites et in paucis regionibus Imperii propagatus est. § II. Christianismus sic diffusus mirabiliter moris instauravit. — Permulti homines e vitiorum caeno, e criminibus contra naturam, e superbia saecularis sapientiae ad castam, humilem, pauperem vitam conversi sunt ; contemplatisque visibilibus toto animo adhaeserunt myi steriis omnem humanum intellectum excedentibus. Mirum est omnino, I quomodo tot cuiuslibet conditionis ad firmissime credendum tam arduai i I, Cor., I, 26. — 2 Act., XIII, 12 ; XVU, 34. — 3 Phil., IV, 3, 22. 4 .hi XVIII, 2-26; XVII, 4-12; I, Cor., VII, 12; XI, 5; Rom., XVI, 1, 3, 7, 13, 15. | 5 Tacitus, Annales, XIII, 32. — 6 Hist. Eccles., VI, 21, 36; VIII, 1. — 1 Adv. o«lfl tes, i Π, 5. P. L. V, 8r6. Confirmatur Christi testimonium mirabili vita Ecclesiae 259 et operandum tam difficilia et ad sperandum tam alta 1 pervenerint. Re­ novata est vita familiae, uxorum dignitas, et servorum conditio, imo tota societas secundum spiritum caritatis et iustitiae. (Cf. infra : de mirabili vita Ecclesiae, inexhausta eius fecunditate in omnibus bonis). Unde S. Justinus scribit 8 : « Qui olim stupris gaudebamus, nunc castimoniam unice amplectimur ; qui magicis etiam artibus utebamur, bono et ingenito nos consecravi­ mus Deo ... : qui mutuis odiis et caedibus pugnabamus..., nunc postquam Christus ap­ pariât, convinctores sumus et pro inimicis oramus ». — Item Lactantius ait : 3 « Quod ipsi (ethnici philosophi) facere non potuerunt, sola haec efficit doctrina caelestis, quia sola sapientia est. Illi scii, persuadere cui unquam poterunt qui nihil persuadent etiam sibi ?... Dei autem praecepta, quia et simplicia et vera sunt, quantum valeant in ani­ mis hominum, quotidiana experimenta demonstrant. Da mihi virum, qui sit iracun­ dus, maledicus, effrenatus : paucissimis Dei verbis tam placidum quam ovem reddam. Da cupidum, avarum, tenacem ; iam tibi eum liberalem dabo, et pecuniam suam ple­ nis manibus largientem. Da timidum doloris et mortis : iam cruces et ignes et (Phala­ ridis) taurum contemnet. Da libidinosum, adulterum, ganeonem : iam sobrium, castum, continentem videbis... Da iniustum, insipientem, peccatorem : continuo agnus et pru­ dens et innocens erit. Uno enim lavacro malitia omnis abolebitur »? Eusebius etiam scribit * : « Nec Persae, qui semel eius (lesu Christi) disciplinae nomen dederunt, nuptias amplius cum matribus ineunt ; nec Scythae, quod in eorum quoque regionem Christi sermo penetravit, humana iam carne pascuntur ; nec alia barbarorum genera incesto filiarum ac sororum concubitu polluuntur... ; nec ceteras, quae naturae leges violant, corporis voluptates persequuntur, nec canibus atque volucribus necessa­ riorum ac propinquorum suorum cadavera obiiciunt... Bactrii denique seniores adhuc uperstites canibus itidem laniandos proiicere consueverant. Haec, inquam, omnia su­ perioribus illis temporibus grassabantur, nunc autem fieri omnino desiere, immani ac lielluina tot malorum peste salutaris unius evangelicae legis viribus profligata ». Quoad ■uperstitiones absurdas et depravationem paganorum ante praedicationem Evangelii < f. S. Paulum, Rom., I, 21-32. Insuper habetur luculentissimum testimonium virtutis Christianorum in ingenti martyrum multitudinem illius temporis, ut infra dicetur de sanctitate Ecclesiae. Ipsi scriptores gentiles de praeclara Christianorum virtute loquuntur. Ita Plinius ninior in celebri ad Traianum de Chiistianis epistola5, Lucianus pariter in suo scripto ■ l< morte Peregrini6: ipse imperator lulianus Christianorum benignitatem erga pere prinos, curam ab iis adhibitam in sepeliendis mortuis et sanctimoniam vitae laudavit 6. Haec morum emendatio non in uno alterove tantum homine sed in ingenti multi­ tudine et in omnibus populis mirabilis est omnino, praesertim si comparetur cum gen­ tilium virtutibus. Scribit P. Gatti : O. P. : 8 «inter philosophos paganos moderatio, con­ flantia, mansuetudo, iustitia, fortitudo, prudentia, temperantia summis extollebantur laudibus. At eae sitae erant in fugiendis magnis excessibus magnisque defectibus, qui tunc temporis tum vulgo pagano tum etiam civibus erant communes. Nulla virtus ad 1 S. Thom. C. Gentes, 1, I, c. 6. — 1 Apologia, n. 14, P. G. t. VI, 348. — 3 Instit. ih 1. III, c. 26, P. L., t. VI, 431 sq. — 4 Praeparatio evangelica, 1. I, c. 4, P. G., t. i XXI. 39. 5 Libr. 10, ep. 97. 6 Luciani Op., cd. 2 Dindorf, p. 691, n. 12. 7 Apud Sozom., Hint, eccl., 1. 5, c. 16 (P. G., LXVII, 1262. e Gatti, Institutiones Apolog.-polem, 1867, t. III, p. 217. 2Û0 De Existentia Revelationis Dsi gloriam et honorem ordinabatur ; nulla ad ipsi placendum ; nulla ad finem ultimum " extra tempus et hunc mundum. Qaae ethnica fortitudo comparari potest cum fortitu- j dine martyrum ? Quae benevolentia cum amore Christiano ? Quae temperantia cumJ Christiana parsimonia et sobrietate ac cum incredibili voluptatum contemptu ? Quid frugalitas Fabricii cum contemptu divitiarum innumerabilium Christianorum, qui di- I vitias distribuerunt pauperibus, ut liberius properarent ad Christum ? Humilitas, quaol sita est in plena hominis subiectione Deo creatori, ac est virtutum omnium fundamen® tum, erat prorsus ignota. Idem dicendum de charitate, sine qua nulla salutaris virtu· consistere potest, et unde omnes suam formam accipiunt. Christianismus mundum! hisce virtutibus replevit ». § III. Impedimenta erant maxima A. quoad acceptationem do-l ctrinae et cultus, B. quoad reformationem, C. praesertim inter perse-l cutorum tvrannidem. A. Quoad acceptationem doctrinae et cultus referenda sunt verba S. Pauli : praedicamus Christum crucifixum, ludaeis quidem scan-\ datum, Gentibus autem stultitiam, I Cor., I, 23. a) ludaei enim alium Messiam temporalem exspectabant, et nole-i bant tanquam verum Deum adorare hunc lesum quem crucifixerant !j de infirmitate Christi scandalizabantur. — Insuper ritus et caeremonias! legis mosaicae quibus erant addictissimi, reiicere nolebant. b) Gentilibus autem Christianismus erat stultitia, quia contra ratio·] nem humanae sapientiae videtur quod Deus moriatur, et quod homo iustus et sapiens se voluntaire turpissimae morti exponat. Unde in medio areopagi, philosophi graeci, audientes S. Paulum de Christi re­ surrectione loquentem « quidam quidem irridebant ; quidam vero dixe­ runt : audiemus te de hoc iterum »‘. — Amplius gentilibus inania si­ mulacra, quae hactenus uti Deos coluerant, confrigenda erant, eorum templa evertenda, sacrificia ac superstitiones, quibus plurimis abhiin saeculis erant assueti, odio intensissimo prosequenda. B. Quoad morum reformationem. — Ethica Christiana quam vis in se admirabilis, odiosa erat corruptae societati paganae, nam om nibus cupiditatibus et superbiae bellum indicebat. Pravos enim motui» reprimit, corporis mortificationem praecipit, divitias non praediligit sed paupertatem, contemptum sui praedicat, inimicorum imperat dilectio nem, iniuriarum iubet condonationem. Omnes docet : nolite diligerA mundum neque ea quae in mundo sunt... quoniam omne quod est in mundo, concupiscentia carnis est, et concupiscentia oculorum et superbia vitae1! Haec omnia absolute contraria erant Philosophorum placitis, et popul^ moribus ; apud Epicureos foedissima vigebant vitia, et Stoici, qui cai nis voluptates despiciebant, superbiam pro virtute, humilitatem pm vitio habeant. C. Persecutiones. — Pagani deorum culti addicti tolera/>αΛ quidem extraneas superstitiones, quae simul cum patrio cultu sociari po­ terant 3, sed religio Christiana, aliarum exclusiva, eis valde displice&U i Act. XVII, 32. — i2 I Ioan., II, 15-16. 3 Cf. Act., XVII, 22: «Stans Paulus in medio Areopagi, ait : Viri Athénien per omnia quasi superstitiosiores vos video. Praeteriens enim et videns simulacra stra, inveni et aram, in qua scriptum erat : Ignoto Deo ·. Confirmatur Christi testimonium mirabili vita Ecclesiae 261 Imperatores, qui tanquam dii colebantur, tolerare non poterant reli­ gionem, quae talem cultum aperte damnabat ; unde per tria saecula sae'issimis persecutionibus per totum orbem Christianismum extinguere cotati sunt. — Iuxta legem, inter Christianos qui nolunt Imperatori inensum offere, « humiliores bestiis obiiciuntur vel vivi exuruntur ; hone'tiores capite plectuntur »‘. Christianismus prohibetur tanquam religio nova illicita, seu ait Plinius, « pertinacia, inflexibilis obstinatio, supertitio prava immodica »i2. Sacra Scriptura habetur tanquam liber magiae, ■ t iuxta legem3* «magicae artis conscios summo supplicio adfici placuit, id est bestiis objici aut cruci suffigi. Ipsi autem magi vivi exuruntur » * -Has autem persecutiones praedixerat lesus : « eritis odio omnibus propter nomen meum... nolite timere eos, qui occidunt corpus, animam tutem non possunt occidere »5*. «Si de mundo fuissetis, mundus quod uum erat diligeret : quia vero de mundo non estis, sed ego elegi vos < le mundo, propterea odit vos mundus »e. — Christiani in memoria habe­ bant verba S. Pauli : « persecutionem patimur sed non derelinquimur, leiicimur sed non perimus ...7 Quis ergo nos separabit a charitate Christi ? tribulatio ? an angustia ? an fames ? an nuditas ? an periculum ? an persecutio ? an gladius ? ... Sed in his omnibus superamus, propter eum |ui dilexit nos»8. Persecutiones Christianismum non extinxerunt, sed mirabilem eius vitam maxime manifestaverunt ; imo ut infra dicetur, .■o magis crescebat numerus Christianorum, quo magis persecutiones patiebantur. Impedimenta igitur quoad acceptationem doctrinae Christianae, quoad morum reformationem, erant maxima et extraordinaria, duran1 ibus persecutionibus per tria priora saecula. § IV. Media naturalia adhibita fuerunt infirma. A. Non armorum violentia, non voluptatum promissione, diffusus Non sufficit promissio vitae futurae absque Dei speciali auxilio, nam homine; 1 Contra Gentes, 1, I, c. 6. — S. Augustinus, Civit Dei, loc. cit., idem dixerat «si miracula facta esse non creditis... hoc nobis unum grande miraculum sufficit, quod terrarum orbis sine ullis miraculis credidit ». 2 I Cor., I, 27-29. 3 The decline and fall of the Rom. Empire, ch. XV. — Cf. Harnack, op. cit., p. 73 4 Quoad solutionem harum obiectionum cf. Gatti, O. P., Instil, apolog-polem., t III, p. 192 et sq. Confirmatur Christi testimonium mirabili vita Ecclesiae 263 plerique magis moventur ad visibilia praesentia quam ad invisibilia futura. Ideoque iterae religiones philosophica systemata, quae eodem tempore immortalitatem ani­ mae docebant, non multum diffusa sunt. — Insuper christiana religio praedicabat non solum aeternitatem beatae vitae pro bonis, verum etiam pro malis aeternitatem poenarum, quod est magnum mysterium pro pluribus incredibile. ad 3“m Quomodo iudaei et ethnici inducti fuissent ad credendum solam Christianam religionem esse veram, nisi evidentia veritatis signa conspexissent ? Quomodo Iudaei suam deseruissent religionem ut amplecterentur Christianismum, cui erant infensis­ simi: quomodo Gentiles «stultiam praedicationis» christianae admisissent ? B. Instant rationalistae : sed aderant simul plures causae naturales extrinsecae. 1“ coadunatio populorum sub una auctoritate imperii romani, quo factum est, ut, viis undique apertis, christiana religio faciliter propagaretur ; 2° insufficientia philosophiae huiusce temporis ; 30 bella quoque et vastationes diutinae innumeros barbaros addu­ xi runt in imperium, qui postea christianismo nomen dederunt. Resp. ad l"m Romani imperii amplitudo ad faciliorem Christianismi propagatio­ nem conferebat quidem, imo iuxta nos ad hunc finem a divina providentia ordinata <· t ; sed conferebat pariter ad faciliorem Christianismi destructionem, aut ad propag itionem stoicismi cui adhaeserunt plures imperatores. ad 2"m nec exaggerandus est occasus philosophiae huiusce temporis, nam doctrin ic pythagoricae, platonicae et Stoicae manserunt apud nonnullos doctos. Imo stoiosmus, praesertim saeculo Antonini, Marci-Aurelii, aliorumque principum qui nomine l':i decorabantur, maximo erat in honore, et ab ipsis imperatoribus excultus ac proI, ctus. Et tamen nunquam stoicismus nec ulla alia schola philosophica in universam ietatem penetravit, sed Christianismus has scholas obscuravit et universum paga­ ni -mum in contemptum adduxit. ad 3“m cum barbari, qui in imperium romanum irruebant. Christianismum amplectabantur, iste iam erat valde diffusus cum intra romani imperii fines, tum extra. I : ad Ecclesiam Christi venerunt sicut romani et graeci propter motiva credibilitatis 1 il. propter miracula, sublimitatem doctrinae, sanctitatem et fortitudinem heroicam martyrum. Instant rationalistae : scriptorum ecclesiasticorum verba, praesertim S. Irenaei < t Tertulliani, habenda sunt tanquam amplificatione rhetoricae, iis temporibus valde familiares. Ergo parum aut nihil probant pro celeritate et divinitate propagationis Christianismi. Resp. : Etsi admittatur, scriptores Christianos quandoque oratorio modo scripsisse, t.iiuen eorum testimonia vim maximam habere ex duobus evincitur. Primo ex unanimi I’ irum testimonio, cui illud consonat ethnicorum, ut supra dictum est; secundo, ex Scopo, quem Patres sibi proposuerant, nam in hac re non agitur de Patribus, cum praedicant populo, sed de Patribus, qui narrant factum imperatoribus, ut Tertullianus, lustinus, aliique ; aut qui illud adversus haereticos tanquam probationem assumunt, ni S. Irenaeus contra Valentinianos i. Obiectio ultima : Celeris propagationis factum commune est mahumetismo et ce­ ti ; falsis religionibus ; ergo argumentum ex celeri propagatione depromptum nullius IVhI pronderis. Resp. Mahumetismus (ut ostendit S. Thomas, I, C. Gentes, c. 6) et aliae pseu«l > ivligioness propagatae fuerunt auctoritate principum, omnibus humanis praesidiis 1 Adversus Haereses, I. I, c. III. - Cf. infra, comparationem Christianismi cum Buddhismo et Islamismo. Cf. P. db i I'm. ltiquet, L'Objet intégral de 1'Apol., 263-266. 2 6-1 De Existentia Revelationis utendo, ut violentia, calliditate, honoribus, divitiis, cupiditatibus blandiendo ; dum e contra religio Christiana voluptates carnis cohibuit, spiritum mundi impugnavit, et. ■ non obstante violentia persecutorum, in universam societatem penetravit. Sic adim-Jfl pleta est antiqua prophetia posterius exponenda : « Surge illuminare Jerusalem : quia 1 venit lumen tuum et gloria Domini super te orta est ... Et ambulabunt Gentes in lu- I mine tuo ... Filii tui de longe venient et dilatabitur cor tuum, quando conversa fuerit I ad te multitudo maris, fortitudo gentium venerit tibi»1. Item verificata sunt verba· Christi : « Dico autem vobis, quod multi ab Oriente et Occidente venient et recum- j bent cum Abraham et Isaac et lacob in regno coelorum ... 2 Et praedicabitur hoc Evan- J gelium regni in universo orbe in testimonium omnibus gentibus »3. Generaliter adim-1 pletio prophetiae alia motiva confirmat 4. Art. 2. Eximia Ecclesiae sanctitas ELUCENS IN EIUS INEXHAUSTA FECUNDIDATE SPIRITUALI ET PRAESERTIM IN MARTYRUM CONSTANTIA. Status Quaestionis. — Iam supra (1. I, c. XVIII, vol. II).. tractando theoretice de valore motivorum credibilitatis, ostendimus sanctitatem extraordinariam et manifestam esse signum divinum, quia non potest esse nisi a Deo. Sanctitas enim est virtus importans pen-; lectam a terrenis munditiam ac firmissimam cum Deo unionem, et ordinans ad Deum omnes actus virtutum. Atqui ordo agentium debet correspondere ordini finium. Ergo sanctitas non potest esse nisi a Deo, et sanctitas extraordinaria est a Deo extraordinarie in mundum in| terveniente. Ibidem enumeravimus signa sanctitatis heroicae : quod adimplean­ tur prompte, faciliter, non raro opera ardua, communes hominum vires excedentia ; quod simul appareat connexio seu harmonia in caritatei et prudentia omnium virtutum etiam valde dissimilium, ut magnae fortitudinis et praeclarae mansuetudinis. Postea autem (c. XXV, vol. II) tractando de Christi testi-, monio, vidimus, Christum voluisse suam Ecclesiam esse manifesta et eximia sanctitate praeditam. Ecclesia nempe debet iugiter habere in se principa et media efficacia ad producendam insignem sanctitatem, et de facto exhibere sine intermissione effectus praeclarae sanctitatis scii, in pluribus suis membris virtutes superiores, et in quibusdam virtutes heroicas, quae manifeste superant naturales vires morales hominum. i Isa., LX, t. — 2 Matth., VIII, n. — 3 Matth., XXIV, 14. 4 Cf. Pascal, Pensée fr. 783 : « Tout ce qu’ il y a de grand sur la terre s’ unit, les savants, les sages, le rois. Les uns écrivent, les autres condamnent, les autres tuent. Et nonobstant toutes ces oppositions, ces gens simples et sans force resistent à toute· ces puissances et se soumettent même ces rois, ces savants, ces sages, et ôtent Γ idoJ latrie de toute la terre. Et tout cela se fait par la force qui l’avait prédit » — fr. 599 j « Si Mahomet a pris la voie de réussir humainement, Jésus-Christ a pris celle de péril humainement ; et qu’au lieu de conclure que puisque Mahomet a réussi, Jésus CÏiriHt a bien pu réussir, il faut dire que, puisque Mahomet a réussi, Jésus-Christ devait périr» . ,1. Havet., p. 301 ; Gavino Spanedda, II mislero délia Chiesa nel pensiero di Sant’AgOstina Sassari, 1944, p. 59-100 : La Chiesa madré dei Santi, unica, cattolica, arca di salvezzii Confirmatur Christi testimonium mirabili vita Ecclesiae 265 Nunc autem ostendenda est haec sanctitas eminens in Ecclesia catholica prout. I. omnibus principia et media sanctitatis semper prae­ bet, II. in heroica martyrum constantia elucet, III. magnos sanctos in­ desinenter fovet, IV. in omnibus bonis fecunda est. § I. Sanctitatis principia et media omnibus praebet Eeclesia- — Hoc manifestum est quoad doctrinam, cultum et leges Ecclesiae — A. Quoad doctrinam, — Ecclesia catholica romana, hodie sicut i t primis saeculis, docet totam doctrinam Christi, qualiter in Scriptura traditione invenitur ; id non difficile est videre, percurrendo Patres postolicos, qui apertissime catholica dogmata a protestantibus negata tradunt. Integritatem huiusce sublimis doctrinae Ecclesia semper de­ tendit et ostendit, eam esse tanquam veritatis culmen inter et supra ontrarios errores (v. g. inter monophysismum et nestorianismum quoad Christum — inter ariahismum et sabellianismum, quoad Trini­ tatem — inter pelagianismum et iansenismum, quoad gratiam — inter ligorismum et laxismum quoad conscientiam). Imo Ecclesia, contra potentissimos principes pugnare debuit ad servandam integritatem Ie­ ris evangelicae, v. g. matrimonii unitatem. E contra pseudoreforma: >res negationem liberi arbitrii, horribile decretum reprobationis potivae non ex praevisis demeritis, iustificationem per solam fidem ac inutilitatem operum docebant, et divortium principum sanciebant. InHiper consilia evangelica, abnegationem, viam crucis nobilioribus animabus semper proposuit Ecclesia, dum e contra Lutherus eiusque diipuli virginitatem condemnantes, a mortificatione et abnegatione n cedentes, consilia reiecerunt. B. Quoad cultum. — Ecclesia servat sacrificium Missae, in quo, 1 ixta Scripturam et Traditionem, «idem ille Christus continetur et in­ ii uente immolatur, qui in ara crucis semel seipsum cruente obtulit » *, m merita Passionis nobis applicentur, ac redemptionis fructum iugiter s· ntiamus. Item servantur septem Sacramenta, quae iuxta eadem teimonia, continent et conferunt gratiam quam significant : poenitentia peccatores cum Deo reconciliat, remittit peccata, communio euchariΊ ica est animae cibus spiritalis et pignus futurae gloriae. Frequenter 1 -mmendantur oratio, aliique actus cultus, absque superstitionis excessu aut cultus externi despectu. E contra protestantes sacrificium Missae et fere omnia sacramenta ο iiciunt. Baptismum et coenam servant, sed solum tanquam mera si­ gna, non ut fontes gratiae. Cultus proprie dictus, omni sacrificio or­ batus, remanet frigidus, ita ut fideles paulatim templa relinquant, alias 1 S. Thom., de Symbolo Apostolorum ostendit causas sanctitatis Ecclesiae, quae proi iiit ex sanctitate Christi et ex inhabitatione Trinitatis. Sic ex alto tractari debet de i titate Ecclesiae in tractatum proprie theologico, qui deberet esse post tractatus de In amatione et Redemptione secundum ordinem Symboli. Ita Card. Turrecremata, O. P., in sua Summa de Ecclesia, 1. I, c. 9, tractat It ilogiae de causis sanctitatis Ecclesiae et c. 10, n, solvit obiectiones ; c. 12 impro1 modum quorumdam loquendi de sanctitate Ecclesiae, et ostendit, integritatem fi­ ll non sufficen- ad denominandam Ecclesiam sanctam, sed effectus sanctitatis requiri Iu pluribus fidelibus etsi non omnes sint boni. 2 Cone. Trid. seiw. 22, c. 2. 266 De Existentia Revelationis constituant sectas aut ad naturalismum abeant. Quaedam vero sectae defectum protestantici cultus agnoscentes catholicum cultum imitantur. C. Praecepta ecclesiae legis divinae adimpletionem manifeste promovent. Ita praecepta audiendi Missam, communionis annuae, prae-i cepta circa ieiunium et abstinentiam. Ecclesia igitur praebet omnibus sanctitatis principia ac media. § II. Eximia sanctitas Ecclesiae in heroica martyrum constan­ tia elucet. Ut notant communiter apologetae, quoad hoc considerandum est historiae testimonium i° de numero martyrum non solum in prioribus saeculis sed etiam in sequentibus, 2° de eorum conditione, 30 de motivo propter quod passi sunt, 40 de qualitate tormentorum physicorum et moralium, 50 de eorum patientia heroica. Sic colliguntur quae sunt historice certa quoad quatuor causas martyrii ad ostendendam dispro-' portionem inter naturales vires humanas et heroicam martyrum con­ stantiam, quae extraordinariam Dei auxiliantis interventionem ma­ nifestat ia Numerus martyrum. — Ab anno 64 sub Nerone, usque ad 313 quo promulgatum est sub Constantino Mediolanense edictum, magnae saevierunt persecutiones ; decem ordinarie computantur, quas Lactantius ad sex reducit. Plures etiam fuerunt persecutiones locales! luxta traditionem et historiam, innumeri fuerunt martyres. Prima vice anno 1684 apparuit contradictor : H. Dodwell contendit paucos fuisse martyres ; in sua dissertatione « de paucitate martyrum » intendit osten-, dere persecutiones non generales fuisse et Christianos plerumque fu­ gisse. Ruinart in opere «Acta martyrum sincera », has assertiones con­ futavit, et documenta recentus inventa praesertim in Catacumbis, antiqua testimonia Patrum et paganorum confirmant. Unde ipsi rationalistae hodie admittunt numerum martyrum fuisse maximum.!. Certo fuerunt plura millia pro sola Roma3. luxta Tacitum 4, sub Nerone a. 64, multitudo ingens Christianorum martyrio af­ fecta est. Sub Traiano (98-117) etiam post edictum, quo illi soli Christiani puniri ju­ bebantur, qui accusarentur multi fuerunt martyres, ut refert Eusebius5; iuxta eumdem e, sub Marco Aurelio (164-180) innumerabiles prope martyres per universum orbem enituerunt ; item de persecutione tempore Severi (193-211) facta, ait 7 in omnibus qui­ dem ecclesiis martyres effectos esse, praecipue Alexandriae. Item de persecutione Decii (250-251) iuxta S. Dionysium Alex8. Praesertim sub Diocletiano et Maximiano (284· 305) persecutio per plures annos fuit ferocior, gregalim Christiani comburebantur, ut r<· ferunt Lactantius 9, Eusebius t9, Sulpicius Severus 11. — In catacumbis inventae sunt hac 1 Cf. de Poulpiquet O. P., L'Obïet intégral de l’Apol. Le Témoignage des martyrs p. 148-187. 8 G. Boissier, La Fin du paganisme t. I p. 393. « En supposant même qu1 a chu que fois et dans chaque lieu particulier il ait péri peu de victimes réunies elles doivent former un nombre considérable ». 3 Iuxta Martyrologium romanum pro sola Roma fuerunt 13-825 martyres. 4 Annal. XV, 43-45. —5 Hist. Eccl., Ill, c. 33. — ° H. e., V. 1. —1 H. e., VI, c. t 8 Apud Euseb., H. e., VII, c. II. 9 De morte persecut., c. 16. « Vexabatur universa terra, et praeter Gallias ab orienti usque ad occasum tres acerbissimae bestiae saeviebant ». i° Hist. Eccl.., VIII, c. 3-13. — 11 Historia sacra, II, c. 32. Confirmatur Chnsti testimonium mirabili vita Ecclesiae 267 'scriptiones: «Marcella et Christi martyres CCCCCL (550)» — « CL (150) martyres hristi »1 et similes. :Cyprianus affirmabat, numerari non posse martyres Christianos1 2. Insuper ut agnoscunt rationalistae, Christiani qui non perierunt, maxima fortitudine indigebant ad fidem amplectendam et servandam, lurantibus his persecutionibus. Denique multi fuerunt martyres in Perside, (sub Sapore rege 90.000 Christiani passi sunt)3, pariter apud Mahumetanus, recentius pud laponenses, Sinenses, Annamitas, et ultimis annis in Asia et in A frica 4 ; sanguinis testimonium sine intermissione redditur in Ecclesia. 20 Conditio tnartirum,. — Non fuerunt solum rudes plebei nari, ut Theodotus, Serenus, sed nobiles, ut FI. Clemens, Apollonius, '•icti ut lustinus, Irenaeus, Cyprianus. Non fuerunt tantum viri roisti, ut milites Victor, Sebastianus, Mauritius, sed mulieres ut Per­ ii tua, Caecilia, Agatha, servae Blandina et Potamiana, etiam senes, it Polycarpus et uterque Simeon, imo pueri et puellae, ut Tharcisius, Quiricus, Eulalia, Agnes. 3° Motion τη, propter quod passi sunt, erat religio seu pietas in Ih-um servanda ac fides de Christo Dei Filio5*; non enim fuit amor mundi, non commodum, non divitiae, non honor, non ullae terrenae llecebrae ; sed proprie propter fidem christianam necati sunt, tan[uam athei ’, quia nolebant deos paganismi colere. Itaque accusabanur ac si eorum religio fuisset magia et causa diversarum calamitaurn 7 : «Si Tiberis ascendit in moenia, ait Tertullianus8, si Nilus non scendit in arva, si coelum stetit, si terra movit, si fames, si lues, tatim : Christianos ad leonen », ita saepe clamabat populus romanus, |iii crudelibus spectaculis gaudebat. Imperatores quidem sub specie politicae, nempe conservationis imH rii, aliquando Christianos persecuti sunt ; imo quandoque ut suum egerent scelus, ut fecit. Nero post Romae incendium. At christiani nunquam persecutionis causam praebuerunt, contra imperium coniu1 P. Allard, Home souterraine, p. 216. 2 De exhortât martyrii, c. XI. 3 Sozomenus, Hist. Eccles., 1. II, c. 14 (Migne P. G. t. 67, 970). 4 E. Le Blant, Les Persécuteurs et les martyrs, 1893, p. 343. 5 S. Thomas, I.a II.ae q. 124, a. 5 : «Martyres dicuntur quasi testes : quia scilicet prporalibus suis passionibus usque ad mortem testimonium perhibent veritati, non ili· umque, sed veritati, quae secundum pietatem est, quae per Christum nobis innotuit : Ude et martyres Christi dicuntur quasi testes ipsius. Huiusmodi autem est veritas fi'•Ί Sed ad fidei veritatem non solum pertinet ipsa credulitas cordis, sed etiam extelui protestatio : quae quidem fit non solum per verba, quibus aliquis confitetur fidem, i> * lore victi fidem negarent. Tormenta moralia non minora erant. Non solum officiis, digni­ tatibus, bonis externis privabantur, ita ut tota familia in miseria!· redigeretur ; sed saepe contra profundiores affectus naturae, lacrymas />ui rentum, uxorum aut filiorum pugnare debuerunt8. In illis adimple® est prophetia Christi : «Nolite arbitrari quia pacem venerim mitteij in terram : non veni pacem mittere, sed gladium. Veni enim separari 1 Martyrium est actus fortitudinis ut elicientis, charitatis ut imperantis, et ut finis. Cf. S. Thom., Il.a Il.ae q. 124, a. t et cf. comm. Caietani in ait. 2, n. et 1· 2 D. Leclerq, Les Martyrs, t. I, p. 52 et sq. t. II, p. 280 et sq. 3 Annal., XV, 44. 4 Tertule., Apologet., XII; Lactant, Div., Ini., 1. V, c. 11. 5 Eusebius, Hist, eccl., 1. VII, c. 10-12. Λ Cf. D. Leclero, Les Martyrs, t, p. 126 ... Passion do Sainte Perpétue. Confirmatur Christi testimonium mirabili vita Ecclesiae 269 hominem adversus patrem suum et filiam adversus matrem suam, et nurum adversus socrum suam : et inimici hominis, domestici eius. Qui mat patrem, aut matrem plus quam me, non est me dignus, qui amat lilium aut filiam super me, non est me dignus Multi enim parentes detinebantur a filiis ne paterentur. Aut e contra plures tradebantur a parentibus suis ut Henneriegildus a patre suo, sicut praedixerat Chritus : «tradet autem frater fratrem in mortem, et pater filium, et insur­ gent filii in parentes et morte eos afficient : et eritis odio omnibus propter nomen meum : qui autem perseveraverit usque in finem, hic alvus erit»123 . — Christianae virgines aliud tormentum morale cogno­ verunt, non raro ad lupanar mittebantur, quod magis quam mortem abhorrebant. 5° Fortitudo heroica. — Martyrium est formaliter actus for: itudinis °, quae confirmat hominem in bono virtutis praecipue con­ tra pericula mortis. Fortitudo autem principaliter reprimit timorem i patienter sustinet), quod difficilius est quam audaciam moderari4. Sic est medium ac culmen supra vitia ad invicem opposita, id est su­ pra inordinatum timorem et irrationalem audaciam aut impaviditatem5*. Insuper fortitudo non est virtus, nisi sit connexa cum aliis virt ttibus. v. g. debet esse sub directione prudentiae, ut vere confirmet hominem in bono virtutis, non autem in obstinatione superbiae e. De­ nique fortitudo, ut sit heroica, debet opera, communes hominum vires excedentia, adimplere prompte, alacriter, occasione data, frequenter i necesse sit, et' constanter7. Ita martyres atrocissimos cruciatus tulerunt. i° Timorem quidem non ignorabant ante momentum supplicii (ipse lesus coepit pavere et laedere)8, sed orabant, et hanc passionem reprimebant. — 2° Non movebantur audaciae impetu, sed tranquillo animo ad tormenta ibant ; et e contra quidam praesumptuosi christiani, qui seipsos temere denun­ tiaverant, hora supplici tremebant, et fidem negabant9. — 30 Insuper fortitudo martyrum apparet connexa cum charitate, fide, spe, pruden1 ia, iustitia, castitate, humilitate, etiam cum mansuetudine, ut patet praesertim ex eorum responsionibus, imo ut lesus et S. Stephanus ! let., VII, 60) pro tortoribus orabant. — 40 Denique ad suplicia ala1 Matth., X, 34. — 9 Matth., X. 20. 3 S. Thom., Il.a Il.ae q. 124. a. 2. — 4 Il.a Il.ae q. 123, a. 6. — Il.a Il.ae q. 125127. — 5 I.a Il.ae q. 65. — 8 Bened. XIV, de Canon. Sanet., 1. III, c. 21. — 7 Marc., KIV, 33. 3 CI. Dom. Leclercq, Les Martyrs, t. I, le martyre de S. Polycarpe, p. 68, 69: Un seul faiblit, c'était un Phrygien nommé Quintus, récemment sorti de sa province. A la vue des bêtes, ils se mit à trembler. Et c’était justement celui qui avait poussé I autres à venir se dénoncer avec lui. Le proconsul vint à bout de lui faire prêter ciment et de sacrifier ». 9 P. Allard, Dix leçons sur le martyre, p. 330 : « Rien (dans la nature du témoiru.ige rendu par les vrais martyrs) n’ y sent l’enthousiasme factice et surchauffé. Ce st pas l'ardeur maladive de la mort, telle qu’on la rencontre chez les sectaires ... ( est la détermination ferme de gens réfléchis, qui ne s'exposent pas volontairement 1 danger, qui se défient sagement d’eux-mêmes, qui obéissent aux règles portées par 1 sollecitude de l’autorité religieuse, mais qui, devant le péril, ne faiblissent pas, d'au1 ut plus intrépides que leur témoignage n’est pas rendu à la légère, mais qu’il est la 1 ultante de toute leur foi, de toute leur vertu et de toute laur raison ». 2/0 De Existentia Revelationis criter, veluti ad victoriam, properabant, et in iis perferendis perinde ac si in deliciis forent, non vero in cruciatibus, laeto animo, nec un.i hora solum, sed constanter, saepe per plures dies1. Apostoli in cai cerem conjecti, virgis caesi ne amplius Christum annunciarent. « ibant gaudentes a conspectu concilii, quoniam digni habiti sunt pro nomine lesu contumeliam pati » Act., V. 41 — « Quippe certatim, ait Sulpicius Severus 12, gloriosa in certamina ruebatur, multoque avidius tun< martyria gloriosis mortibus quaerebantur, quam nunc episcopatu1· pravis ambitionibus appetuntur». Idem testatur S. Hilarius3, Ter­ tullianus 4. Communiter citantur praeclara exsempla. S. Ignatius timens ne romani Christian, martyrium suum impedirent, eos obsecrabat, scribens : 5* « Sinite me ferarum cibum esse, per quas Deum consequi licet. Frumentum sum Dei et per ferarum dentes molar] ut purus panis Christi inveniar. Feris potius blandimini, ut mihi sepulcrum fiant ni hilque mei corporis relinquant, ne, postquam obdormiero, gravis alicui fiam ... Num incipio Christi esse discipulus... Ignis et crux, ferarum caterva, lacerationes, distractio·· nes, disiunctiones ossium, concisio membrorum, totius corporis contusiones, dira diaboli! tormenta in me veniant; solummodo ut lesum Christum consequar». Item S. Polv carpus, momento supplicii, Deo gratias egit, eo quod ipsum martyrio dignum indica'·! verit8. Pariter « Deo gratias» dixerunt S. Cyprianus, S. Felix ad martyrii locum dii cti 7. S. Irenaeus ait : « Gaudeo, si feceris, ut Domini mei passionibus particeps fiam » Victor 9, Vincentius, Theodorus aliique multi inter dirissima tormenta alacri vultu Deum laudant: Vincentius ait10: «Hoc est, quod semper optavi, hoc est quod votis omni­ bus exquisivi », Theodorus cecinit 11 : « Benedicam Dominum in omni tempore, semper, laus eius in ore meo ». Lucianus et Marcianus sub Decio passi, flammis undique septi,I gratiarum hymnos Deo decantare coeperunt *s. Pariter quadraginta martyres Sebaste»! laetanter ad supplicium orando properaverunti3. Haec heroica fortitudo non minor fuit apud mulieres martyres : SS. Perpetua, Fe­ licitas sociaeque « processerunt de carcere in amphitheatrum quasi in caelum, hilares, 1 vultu decoro ... Sequebatur Perpetua placido vultu et pedum incessu, ut matrona Chri­ sti Dei dilecta, vigorem oculorum suorum deliciens ab omnium conspectu. Item Feli citas salvam se peperisse gaudens, ut ad bestiam pugnaret » *4. Imo durante supplicio,! S. Perpetua per furiosam vaccam in altum proiecta, rapitur in extasi, nihilque seu tit15. S.Claudina, cum per integrum diem omni tormentorum genere cruciata esset, ipsum doloris sensum amittens, ait attonitis ac fatigatis tortoribus : « Christiana sum,, et nihil apud nos mali geritur »18. 1 Lactantius, Instil., 1. V, c. n. «Contendunt ut vincant et exquisitos dolores corJ poribus immittunt, et nihil aliud devitant, quam ut ne torti moriantur... pertinaci stilla titia iubent curam tortis diligenter adhiberi, ut ad alios cruciatus membra lenovenluf et reparetur novus sanguis ad poenam ». 2 Hist, sacra, 1. II, c. 32. — 3 Tract, in Ps., 65, n. 21. — 4 Ad Scapul., c. 5. -J 5 F.p. ad liom., n. 4-5. Cf. Dom. Leclercs, Les Martyrs, I, p. 50. — 8 Epist. red Smyrn., n. 12 et 14. Cf. Dom. Leclercq, Les Martyrs, I, p. 67 sq. 7 Cf. Ruinart, Acta Martyrum (Id. Veron. 1731), p. 310. — 8 Ibid., p. 357·« 9 Ibid., p. 260. — 10 Ibid., p. 325. — 11 Ibid., p. 327. — 12 D. Leclercq, Les Martyn, II, p. 101. — *3 Ibid., II, p. 379. — 14 Apud Ruinart, op. cit., p. 87 ; D. Lbci.ekc· I, p. 136· 15 D. Leclercq, op. cit., I, p. 137-8. 18 Eusebius, Hist, eccl., V, c. 1. — D. Leclercq, op. cil., I, p. 95. Cofirmatur Christi testimonium mirabili vita Ecclesiae 271 Fuerunt quidem christiani, qui dolore victi, fidem negaverunt, ■d ex hoc clarius manifestatur constantia eorum qui pro Christo <>mnia tormentorum genera invicte passi sunt. — Denique notandum 1st facillimum martyribus erat haec tormenta vitare : unum quippe abiu1.itionis verbum sat fuisset. Imo non solum facillime cruciatus vitare poterant ; sed promissis, blanditiis, honoribus, ac omnigenis seductio­ nibus ad id invitabantur. Verum ipsi omnia spernebant, praeferendo honoribus ignominias, voluptatibus supplicia, divitiis paupertatem, nuditatem, omnium bonorum ipsiusque vitae amissionem. 6° Haec heroica fortitudo, omn/inibus spectatis, est mira­ culum ordinis moralis. — Haec enim fortitudo, cum aliis virtutibus >nnexa, importat actus heroicos principalium virtutum saepe repetitos, ab innumeris cuiuslibet conditionis hominibus, mulieribus, puellis, ala­ criter et constanter peractos inter tormenta physica et moralia, sine ulla spe temporalis retributionis, imo non obstantibus omnibus mundanis promissis ac illecebris. Atqui actus heroici principalium virtutum non possunt tam saepe nec tam alacriter et constanter, inter atrocissimos cruciatus, a mul­ titudine hominum omnis conditionis, aetatis et sexus perfici, absque ullo motivo humano, nisi adsit extraordinaria Dei auxiliantis inter­ ventio. Ergo martyrum fortitudo, omnibus spectatis, est miraculum or­ dinis moralis. Maior huiusce argumenti constat ex praedictis historice certis. Minor vero manifestatur dupliciter : indirecte, excludendo causas naturales quae quibusdam videntur sufficere ; directe, ostendendo in praedicta martyrum constantia effectum proprium Dei, scii, extraordi­ nariam sanctitatem. a) Indirecte. Pro pluribus rationalistis, martyrum patientia ex­ plicari potest causis naturalibus, scii, fanatismo et spe laudis. Fanatismo autem haec constantia tribui nequit. Nam fanatismus est caeca quaeil.im obstinatio, quae discussionem fugit et sapientiam, prudentiam, modestiam, man•.11 tudinem excludit. — Atqui martyres non fugiebant discussionem, sed fidei suae 1 itionem libenter reddebant, imo plures erant docti, ut S. lustinus, S. Irenaeus, S. Cyprianus, qui apologias scripserunt ; — sapientia et prudentia omnium in eorum re»p msionibus apparet, et adimpletur quod praedixerat Christus : «Cum autem tradent '■ nolite cogitare quomodo, aut quid loquamini; dabitur enim vobis in illa hora quid loquamini, non enim vos estis qui loquimini, sed Spiritus Patris vestri, qui loqui­ tur in vobis»1 v. g. virgo alexandrina Potamiana, cum iudex iussisset ipsam vestibus «•sui et in lebetem ardenti pice repletum iniici, illa regans ne nudaretur: « lube, intpiit, me paulalim in picem ferventem dimitti, ut videas, quantam mihi largitus est p.itir ntiam Christus, quem tu ignoras »2 ; — nec in martyribus apparet vesanus enthum · mus sed modestia cf. v. g. acta S. Perpetuae. — Denique fanatismus importat in­ dicii. itionem, iram ; e contra martyres mansueti erant. In illis mirabilis et unio sumhi i fortitudinis et summae mansuetudinis : solus Deus haec extrema coniugere potest. 1 Matth.. X, 19. ■ Apud KuiNARr, <>p. et cd. cit., p. 103. Cf. etiam quoad responsiones martyrum Ih>m. LitCLKKCy, /<■» Martyrs, passim. 272 De Existentia Revelationis Mansuetudo, ait S. Thomas1, proprie diminuit iram... Ira autem provenit ex aliqua commotione animi propter laesionem illatam, seu propter iniustitiam ». Quanto igitm gravior est iniustitia, tanto inclinamur ad iram et vindictam, ac difficilius est haaio passionem reprimere. Sed nulla maior est iniustitia, quam dirissima tormenta infliger»· innocenti religionis causa. Martyres autem inter acerbissimos cruciatus veritatem fidei· affirmant absque indignatione, ira, odio in persecutores et carnifices, imo iis benefa-i ciendo ac Deum pro iis orando. Sanctus Stephanus lapidatus moriens ait : « Domine nr i statuas illis hoc peccatum »s, sicut Christus dixerat: Pater, dimitte illis; non enim sriioi/ quid faciunt1 23*. Similem mansuetudinem et caritatem erga persecutores ostenderunt· plerique martyres, v. g. martyres lugdunenses, Cyprianus, Maximilianus, centurM Marcellus etc. In illis verificatur verbum S. Pauli : « maledicimur et benedicimus, />rr·'· secutionem patimur et sustinemus ; blasphemamur et obsecramus ; tanquam purgameuhi huius mundi facti sumus, omnium peripsema usqus adhuc » 5* . — Dixerat Christus : v eniM pro persequentibus et calumniantibus vos » G. — Denique fanatismi impetus non per Irin saecula perdurasset. « Datur quidem, ut notat Gatti, qui errore imbutus mortem rl supplicia spernit, at raro id contingit, nec perdurat in cruciatibus nisi ad breve tenu pus, ira et livore exardescit : odium in adversarios concipit, vultum immutat, est ob· stinatus, non constans, non fortis». Manifeste deest connexio virtutum in fanatisme Nec etiam spe laudis explicari potest martyrum constantia. Non enim erant humiles quam magnanimi. Ita humiles ut, etsi pluries pro fide tormenta subii»· sent, tamen a fidelibus martyres se appellari non paterentur 7. Insuper multi occulta occisi sunt. Denique, sicut Christus inter latrones moriens, habebantur tanquam infql mes malefactores. Haec magna humilitas mirabiliter conjungebatur magnanimitate· quae in eorum responsionibus apparebat, summa enim auctoritate ac certitudine.] I··· quebantur. Haec unio virtutum tam dissimilium in tanto gradu denotat speciale .Dili auxilium, sine quo fuisset potius alternatio pusillanimitatis et superbiae. In martyib bus maxime verificatur id quod dicit S. Thomas de duabus praedictis virtutibus c Magnanimitas facit, quod homo se magnis dignificet secundum considerationemqdiH norum, quae possidet ex Deo ... Humilitas autem facit, quod homo seipsum parvipeit * dat secundum considerationem proprii defectus »8. Non enim martyres in suis propuli viribus fidebant sed Dei auxilio, et sine intermissione orabant. b) Directe. In martyrum constantia apparet effectus proprius Del, — Etenim haec fortitudo supponit, ut dictum est, connexionem prit· cipalium virtutum in maximo gradu, et in hac harmonia manifestai ui sanctitas extraordinaria. Atqui sanctitas non potest esse sine Dei adjutorio. Est enim vi· tus importans perfectam munditiam a terrenis ac firmissimam unionriH cum Deo, et ordinans omnes actus virtutum .ad Deum 9 ». Ordo auti'lw agentium debet correspondere ordini finium. Ergo sanctitas non pol test esse sine auxilio divino, et sanctitas extraordinaria sine auxilio Dei extraordinario. 1 Il.a Il.ae q. 157, a. 2, et I.a II.ae q. 46, a. 6. — Cf. P. de Poulpiquet, ■ cit., p. 183. 2 Act.. VII, 60. —« Luc., XXIII, 34. 4 Cf. Dom. Lecercq, Les Martyrs, I, p. 105, Π, p. 106, 155, 158. s I Cor., IV, 13. — « Matth., V, 44. 7 Ecseb., Hist, eccl., 1. V, c. 2. 8 II.a Il.ae, q. 129, 3, ad 4. 9 II.a Il.ae, q. 81, a. 8. Confirmatur Christi testimonium mirabili vita Ecclesiae 273 S. Thomas ait *. » Tolerare mortem non est laudabile secundum se, sed solum se­ cundum quod ordinatur ad aliquod bonum, quod consistit in actu virtutis, puta ad fidem et ad dilectionem Dei ; ... et ex hac parte praecipue aliquis actus habet quod ad perfectionem vitae pertineat: quia, ut Apostolus dicit Col. III, charitas est vinculum perfectionis. Martyrium autem inter omnes actus virtuosos maxime demonstrat per­ fectionem charitatis : quia tanto magis ostenditur aliquis aliquam rem amare, quanto pro ea rem magis amatam contemnit, et rem magis odiosam eligit pati. Manifestum est autem, quod inter omnia alia bona praesentis vitae maxime amat homo ipsam vi­ tam, et e contrario maxime odit ipsam mortem, et praecipue cum doloribus corpora­ lium tormentorum ; quorum metu etiam bruta animalia a maximis voluptatibus ab­ strahuntur, ut Aug. dicit in lib. 83 q. q. (q. 36). Et secundum hoc patet, quod mar­ tyrium inter coeteros actus humanos est perfectius secundum suum genus, quasi maxi­ mae charitatis signum, secundum illud loan. XV «maiorem hac dilectionem nemo habet, ut animam suam ponat quis pro amicis suis ». Sanctitas extraordinaria martyrum praesertim manifestatur prout gaudent in sup­ pliciis, ut refertur in supracitatis actis S. îgnatii, S. Polycarpi, S. Irenaei, S. Vincentii, S. Laurentii, S. Perpetuae, S. Felicitatis, S. Blandinae etc. Mirabiliter in illis adim­ pletur quod praedixerat Christus:2 «Beati estis cum maledixerint vobis, et persecuti vos fuerint, et dixerint omne malum adversum vos mentientes, popter me : gaudete et exultate, quoniam merces vestra copiosa est in caelis, sic enim persecuti sunt pro­ phetas, qui fuerunt ante vos». Hoc est summus sanctitatis culmen. Sic igitur martyrum constantia, omnibus spectatis, est miracu­ lum ordinis moralis. Confirmationes adduntur a pluribus apologetis, v. g. a. Tanquerey 3. r» Martyres declaraverunt, se divino iuvari auxilio, alioquin tormenta superare non posse. Polycarpus ait 4 : ■ Sinite me sic ; qui enim mihi dat ignem pati, dabit et sine vestra ex clavis cautione, immotum, in pyra permanere ». S. Felicitas, cum in carcere pariens, multos dolores pateretur et quidam ex custodibus ei diceret : « Quae sic modo doles ; quid faciens obiecta bestiis»? fidenter respondit 5 : «Modo ego patior, quod pa1 tor, illic autem alius erit in me, qui patietur pro me, quia et ego pro illo passura sum ». — Item Andronicus iudici dixi : « Armatus a Deo meo ante te assisto in fide et virtute Domini Dei omnipotentis »®. Levita Vincentius inter durissima equulei tormenta ait : Insurge et toto malignitatis tuae spiritu debacchare. Videbis me Dei virtute plus posse, dum torqueror. quam possis ipse qui torques». Multa alia sunt exempla". 2° Non raro miracula hoc divinum auxilium manifestaverunt. Aliquando in ipsis tormentis nullus aut certe exiguus martyribus erat doloris sensus, ut narratur de 1 Il.a Il.ae, q. 124, a. 3. 3 Matth., V, 10. 3 Synopsis theol. dogm., ed. 14, t. I, p. 289. 4 Ep. Eccl. Smyrn., c. 13. 5 Cf. Rutnart, op. et ed. cit., p. 86. 8 Cf. Dom. Leclercq, Les Ma tyrs, t. II, 281 : « Fort de mon Dieu que je sers, 1 -pond le martyr, je méprise toutes les tortures que tu voudrais m'infliger. Invente donc de nouveaux tourments et tu apprendras quel e force rési e en moi, par la vertu «lu Christ mon Seigneur ». ’ RutNAfi.op et ed. cit.,p. 325. — Ibid.,p. 103,135, 136, 163, 260, 303, 339. — D. Leclbhcq, op. cit., II, 105, 123, 221. Ganmiiiuii I i'"’Min /M Htvtlaliunt (vol. Il) 274 De Existentia Revelationis S. Laurentio, de S. Perpetua, quae in extasi erat durante supplicio, sicut S. Polycarpüs ; 1 nonnunquam eorum vulnera subito sanabantur, pluries bestiae mansuefactae marty­ ribus parcebant, et nonnulli pagani his prodigiis perterriti, fidem Christianam amplec­ tebantur. 3° Imo semen fuit sanguis Christianorum, ut ait Tertullianus1 2: «Cruciate, tor­ quete, damnate, atterrite nos... nec quidquam tamen proficit exquisitior quaeque cru­ delitas vestra: illecebra est magis sectae. Plures efficimur quoties metimur a vobis; semen est sanguis Christianorum ». Etenim statim post persecutionem prodigiosa fuit extensio Chrstianisini, ut referunt Patres3 et Ecclesiae historici. «Nisi granum fru­ menti cadens in terram, mortuum fuerit, ipsum solum manet : si autem mortuum fuementi cadens in terram, mortuum fuerit, ipsum solum manet : si autem mortum fue­ rit, multum fructum affert », dixerat Christus, et de sua propria morte : « Et ego si exaltatus fuero a terra, omnia traham ad meipsum ». 4 Item S. Paulus : «Propter quod placeo mihi... in persecutionibus, in augustiis pro Christo : cum enim infirmor, tunc potens sum »s. Sic « steterunt torti torquentibus fortiores », ait Cyprianus. 4° Hanc martyrum victoriam praedixerat Christus « Beati estis cum persecuti vosfuerint... propter me. Gaudete et exultate, quoniam merces vestra copiosa est in cae­ lis » ®. « Ad praesides et reges ducemini propter me in testimonium illis et gentibus. Dabitur vobis illa hora quid loquamini... Tradet autem frater fratrem in mortem et pater filium... Et nolite timere eos. qui occidunt corpus, animam autem non posssunt occidere... Omnis qui confitebitur me coram hominibus, confitebor et ego coram pa­ tri meo qui in caelis est » 7. Pariter dixerat S. Paulus : 8 ■ Si Deus pro nobis, quis con­ tra nos ?... Quis ergo nos separabit a charitate Christi ? an angustia ? an nuditas ? an periculum ? an persecutio ? an gladius ?... Sed in his omnibus superamus, propter eum qui dilexit nos. Certus sum enim, quia neque mors, neque vita, neque Angeli, neque principatus, neque virtutes, neque instantia, neque futura, neque fortitudo, neque al­ titudo, neque profundum, neque creatura alia poterit nos separare a charitate Dei, quae est in Christo lesu Domino nostro ». Item de antiquis martyribus dicitur ad He­ braeos XI, 33... « Sancti per fidem vicerunt regna, operati sunt justitiam, adepti sunt repromissiones, obturaverunt ora leonum, exstinxerunt impetum ignis... lapidati sunt, secti sunt... angustiati, afflicti, quibus dignus non erat mundus...» Pariter loannes 9 : « Omne quod natum est ex Deo, vincit mundum : et haec est victoria quae vincit mun­ dum, fides notra. Quis est, qui vincit mundum, nisi qui credit quoniam lesus est Filius Dei ? ». Heroica fortitudo martyrum est igitur signun divinum veritatis fidei Christianae, signus sublime in se coniungens miraculum sensi­ bile et morale, ac quodammodo ipsam Dei gloriam manifestans, nam quandoque martyres in extasi orabant, ut S. Stephanus qui «vidit 1 Cf. Dom. Leclercq, I, 73 Martyre de S. Polycarrpe : « Dès que la fiamme com­ mença à briller, nous fumes témoins d’un miracle... La flamme sembla s’arrondir en voûte au-dessus du corps du martyr et présenter l’aspect d’une voile de navire gonflée par le vent. Le vieillard, placé au centre de cete chapelle ardente, nous apparaissait non comme une chair qui brûle, mains ontme con un pain doré dans le four ou comme un lingot d’or ou d’argent dans la fournaise. Nous sentions pendant ce temps une, odeur délicieuse comme celle de l’encens ou des plus précieux parfums. — Item t. I, p. 138, 2 Apologet., c. 50. 3 Iustinus, Dialog, cum Tryphone, c. IX. — Eusebius, Hist, eccl. 1, 4, de Chri­ stianis ait « Gens, omnium nationum populisissima », 4 Ioann., XIII, 24-32. — 5 II, Cor., XII, 10. — 8 Matth., V, 11. — 1 Matth.. X, 17-33· — 8 Rom., VIII, 31-39. — « I Ioann., V, 4. Confirmatur Christi testimonium mirabili vita Ecclesiae floriam Dei... et ait : ecce video coelos apertos, et stantem a dextris Dei»1. 275 Filium hominis Solvuntur oblectiones. Rationalistae obiiciunt : martyrum constantia causis naturalibus explicari potest, nam cum ea comparai! possunt plura fortitudinis, naturalis exempla, quae saepe prae­ buerunt milites in bello, paganismi heroes sicut Regulus, Scaevola, imo quidam male­ fici durante supplicio. — Insuper multae religiones suos martyres habent : ita in India i· rme usque ad nostra tempora in mariti mo.tui obsquium plurimae viduae se igne necabant, adhuc multi ad deos placandos super ardentes carbones nudis pedibus in­ cidunt, et ante idorum plaustra se sternunt ut ab iis conterantur Pariter Ftabystae in Perside tormenta subire maluerunt quam suam religionem deserere. — Praesertim il< nique apud haereticos antiquos ut Montanistas, et apud protestantes modernos ut Andbaptistas, non defuerunt qui pro fide sua mortem strenue subierint8, etiam recen­ ti r 185-6 in Ouganda protestantes vitam tradiderunt pro sua religione. Resp. : Haec naturalis fortitudinis aut fanatici exempla non possunt cum tn rtyrum constatia comparari : i° nec quoad numerum martyrum, per tria saecula et etiam num aetate nostra, 2° nec quoad eorum conditionem, ita ut etiam senes, mu­ lieres infirmae et puellae atrocissimos cruciatus patiantur, 30 nec quoad tormentorum Ium physicorum, tum moralium genera et durationem, 40 ne quoad alacritatem et " i nitatem in patientia cum aliis virtutibus connexa, ita ut fortitudo heroica uniatur 1 um maxima charitate, humilitate, mansuetudine, oratione pro peisecutoribus, 50 nec quoad miracula sanctitatem confirmantia. Circa quod S. Thomas dicit i* 3*: « In operibus virtutum duo sunt attendenda ; scili|)i< ' i id quod jit et modus faciendi. Contingit autem idem factum quod fit secundum [rdiquam perfectam virtutem, fieri etiam non solum ab habente porvam virtutem, sed ■ti.nn a non habente virtutem; sicut aliquis non habens iustitiam, potest facere ali|l|ui-.1 opus iustum. Sed si attendamus ad modum faciendi, ille qui non habet virtutem liion potest operari sicut ille qui habet : nec ille qui habet parvam, sicut ille qui habet llummani, qui operatur faciliter et prompte et delectabiliter, quod non ita facit ille ■|m caret virtute, vel qui parvam habet. — Sic eigo dicendum est quod hoc opus, him I est offerre se martyrio, vel etiam martyrium sufferre, potest facere non solum ■mnas perfecta, sed etiam ille qui caret caritate, secundum illud Apostoli 1 Cor. XIII, i Act. VII, 55. Ita G. Bojssier, La fin du paganisme, t. I, p. 344 (5° édit.), negat valorem' Bin logeticum constantiae martyrium. Scribit : «Nous pouvons concinere avece d’autant ■ilu d’assurance que la question n’est pas, à proprement parler, une question reliBli'ii -·. Elle le serait si on pouvait affirmer que la vérité d’une doctrine se mesure B la fermeté de ses défenseurs. In y a des apologistes du christianisme qui l’ont pré■mdu : ils ont voulu tirer de la mort des martyrs la prevue irrécusable que les opi■tim pour lesquelles ils se sacrifiaient devaient être vraies. On ne se fait pas tuer, Mum-nt-ils, pour une religion fausse. Mais ce raisonnement n’est pas juste, et d’ailleurs ■l r lisc en a riuné la force en traitant ses ennemis comme on avait traité ses enfants. Ml· .1 fait elle même des martyrs, et il ne lui est pas possible de réclamer puor les Mi|i ce qu’elle ne voudrait pas accorder aux autres. En présence de la mort couraMli < des Vaudois, des Hussites, des protestants qu’elle a brûlés ou pendus, sans ^BllVoir leur arracher aucun désaveu de leurs croyances, il faut bien qu’elle renonce Mh..... nir qu’on ne meurt que pour une doctrine vraie ». — Revera e contra arguiΒι· ex martyrum cmslantia prout miraculosa apparet et ab obstinatione fanaticorum ^Biuii ste distinguitur I I Quadi. IV, .1 hi Utrum aliquis absque perfecta caritate se possit martyrio offerre. 276 De Exitentia Revelationis 3 : Si tradidero corpus meum ita ut ardeam, caritatem autem non habeam, nihil mihi prodest. Sed caritas perfecta hoc facit prompte et delectabiliter, sicut patet de Laurentio! et Vincentio, qui in tormentis hilaritatem ostenderunt. Hoc autem non potest facere caritas imperfecta, vel etiam ille qui caritate caret ». — « Exteriorem virtutis actiim quandoque aliqui efficiunt non habentes virtutem ex aliqua alia causa quam ex vir­ tute... v. g. propter electionem finis indebiti»1. Benedictus XIV tractans de falsis martyribus eodem modo loquiturs. Speciatim heroica fortitudo militum causis naturalibus explicatur, prout moven- . tur amore patriae, studio gloriae, ulciscendi cupiditate, in pericula ruunt ira ardente^· caeco animi impetu, confirmantur belli apparatu, plerumque coguntur necessitate aut metu ignominiae, nec se exponunt morti certae sed tantum probabili, denique saesi eorum mors est subita ac proinde sine vehementi dolore 1*3. His autem causis naturalis constantia martyrum explicari nequit. Heroes ut Regulus et Scaevola fuerunt valde rari, erant etiam belli laboribus du rati, gloriae cupidi, et summum patriae periculum eorum animos vehementer exci­ tavit. Ut ait Benedict. XIV 4 «si in gentilibus verae virtutes morales repeiiri possunt, nil prohibere videtur, quin etiam ad gradum heroicum, spectata rei natura, pertingere possint. Verum cum ad constituendum verum heroem collectio omnium virtutum Hum requiratur, quotquot autem inter gentiles propter alicuius virtutis moralis excel lentiam herois nomen consecuti sunt, aliis ut plurimum virtutibus caruerint, et vitiis inservierint, neminem ex illis stricte heroem fuisse statuendum est, ut lato calainoj probant Cardinales de Lauraea, et de Aguirre, et latissime Theophilus Raynaudusa item S. Basilius » 5* 7. Malefici ad mortem damnati illam effugere non possunt, et quandoque proptorl famae cupidinem fortitudinem aut potius ipvictam obstinationem ostendunt. Quoad Indos, qui se sternunt coram curribus idolorum, ut conterantur, eoriuii mors non est martyrium in testimonium veritatis suae religionis, sed est suicidiW" ut citius nirvana attingere valeant ; hoc manifeste oritur ex superstitione. Item nui lieres, quae defuncto viro rogum, ubi eius cadaver imponebatur, ascendebant mov» bantur ardore fanatico, ad vitandam viduarum sortem, quae in Indiis est tristissima nec sine gemitu et eiulatu tormentum patiebantur, et si fugere volebant, ab astm tibus impediebantur e. Rabystae etiam fuerunt fanatico furore capti, ut fatentur adversarii v. g. Renatt] Insuper illi contra civilem auctoritatem vi et armis pugnaverunt, dum e contra nuifl tyres mansuetudine et patientia persecutores vicerunt. Inter haereticos antiquos, pauci inter tormenta mortui sunt religionis causa. GiH stici, Basilidiani, Valentiniani martyrium nolebant; Montanistae e contra ardui fanatico ad supplicia movebantur; in Africa tempore S. Augustini, Circumcelliones i rupibus sese praecipitabant. Sed nulla fieri potest comparatio inter eorum vesnmil enthusiasmum et martyrum virtutes, prudentiam, modestiam et humilitatem8. —hI 1 II.a II.ae q. 123, a. 1, ad 2. 8 De servorum Dei beatificatione, 1. III, c. 20. 3 Cf. Ottiger, Theol. fund. De Revelatione, p. 888. 4 Op. cit., 1. III, c. 21. 5 Cf. ibid, referentias ad auctores citatos a Benedicto XIV. 8 Ottinger, op. cil., p. 891 — Gatti, op. cit., Ill, p. 211, 7 Renan, Les Apotres Paris 1882, p. 378 sq. 8 Cf. P. Allard, Dix leçons sur le martyre, pp. 322-330. « Les hérétique» premiers siècles ont beaucoup varié sur le martyre. Les uns s’y refusaient. C'est toill» une partie des gnostiques. les sectes des Basilidicns et des Valentiniens... L'enihut Confirmatur Christi testimonium mirabili vita Ecclesiae 277 upcr, ut ait Ottigeri, cum malorum spirituum existentia non repugnet, impossibile demonstrari nequit, hos fanaticos ad perferendos voluntarios cruciatus virtute praeicrnaturali malorum spirituum impelli et adiuvari, ut superstitio verae religionis effectus perverse imitetur. Haec diabolica vis una cum effrenato turpissimorum sce•rum amore videtur fuisse causa obstinationis plurium gnosticorum saeculis XT, XII, XIII. Quoad recentiores hareticos. notat Benedictus XIV2, « ultro admittitur nonnulos I orum mortem impavide aspexisse, quemadmodum dc Hieronymo de Praga narrat 1’oggius Florentinus, de Anna de Bourg Thuanus, et de Anabaptistis (saec. XII). S. Hernardus, qui horum, cum ad mortem ducerentur, patientiam et alacritatem refert ad potestatem quam diabolus in eorum corda exercebat. Laetitiam quoque ad morlem properantes praestulcrunt novi Adamitae, foetus Wiclefi et Hussi ; nec non alii iccentiores haeretici apud Alanum Copum. Attamen utcumque haec sint, nullatenus nostrorum ab initio Ecclesiae ad haec tempora martyrum multitudini comparari potest numeius pseudo-martyrum haereticorum ; multo magis cum horum numerus ex sectis inter se diversis confletur : nosti i vero pro iisdem omnino veritatibus sanguinem fu­ derint ». Anabaptistae signa non dubia praebuerunt fanatici furoris, superbiae, sto­ liditatis, imo et crudelitatis3. Denique, ut scribit Benedictus XIV4, "Theologi communiter, duce S. Thoma, docent haereticum morientem pro vero articulo martyrem esse non posse, utpote fide , t informi et formata carentem. Addunt eumdem esse posse martyrem coram Deo, non coram Ecclesia, si invincibiliter haereticus sit et dispesitus ad credenda omnia, qnae a proponente legitimo proponerentur". — Ita iuxta Tanquerey5: » qui 1885186, in Ouganda interfecti sunt, bona fide credebant, ut e veridicis relationibus cons’.it, religionem quam amplexi fuerant, esse religionem divinitus a Christo revelatam ; 1·leoque graliâ divind iuvari poterant ut vitam traderent pro religione, quae, quamvis incompleta, veritates ad salutem necessarias complectebatur ; in hoc casu, divinus in­ terventus veritatem christianismi, non autem protestantismi quatenus hic Ecclesiae < 11 holicae opponitur, demonstrabant ». § III. Ecclesia indesinenter heroicos sanctos fovet. Hoc apparet x° in vita sanctorum, 20 in historia institutionum et .1 ane du martyre anime jusqu'à l’excès une autre hérésie... pour les fanatiques du in ntanisme la recherche du martyre devient... une fièvre qui trouvera sa dernière forme dans les circoncellions du quatrième siccle... Au contraire, sur la question du martyre, tout dans 1' Eglise est saint et pondéré. En Orient, en Occident, partout où fait entendre sa voix, c’est pour tenir le langage de la foi immuable et de 1’ éternel I11 sens. Aucun sophisme, comme aucune présomption ou aucune faiblesse, n’ y trouve 1 -s... Si elle impose le courage 1’ Eglise ne demande pas la témérité. Pour plusieurs n, tifs, elle conseille la prudence en temps de persécution ... L’une des règles les plus Im inciles est précisément la défense faite aux chrétiens de se dénoncer à leurs enneII, ... Une seconde règle est celle-ci : ne pas irriter les païens par des outrages à leur mite... Beaucoup d'homnes des plus considérables dans Γ Eglise au troisième siècle, II ment d’Alexandrie, Cyprien ... conseillent aux fidèles de se soustraire par la fuite nu péril matériel et sourtout au péril moral de la persécution, et donnent l’exemple de ni acte de modestie chrétienne; ce qui ne les empêche pas, s’ils sont ensuite arrêI. de mourir pour leur foi parmi les plus cruelles tortures ». 1 Ottiger, de Hevelatione, p. 893. ' Bened. XIV, op. cit., III, c. 20, n. 12. 3 Die. Theol. cath.. t. I, p. 1128-1134 (A. Baudrillart). * Beneo. XIV, op. cil., HT. c. 20, n. 3. 6 Synopsis lheol dogm., cd. 14", t. T, p. 291. 278 De Existentia Revelationis ordinum religiosorum, 30 in tota societate incessanter renovata per cristianas virtutes. i° JScclesia catholica est fecunda mater sanctorum quorum, virtutes superant quidquid natura humana unquam producere potuit. Quippe ad eam pertinent omnes sancti Confessores, Patres, DoctoresJ apostoli, anachoretae, virgines cum primae aetatis tum continuata subsequentiuin saeculorum serie, qui heroico zelo claruerunt, et sua san­ ctitate magis quam praedicatione innumeras animas ad Christum du­ xerunt. Cum Protestantes fateantur, romanam Ecclesiam veram fuisse usque ad Con­ stantium, seu usque ad quartum saeculum, dicant, ait Gatti, ad quam ecclesiam nisi ad romanam, pertineant omnes sancti, qui usque in praesens floruerunt, ut S. Am­ brosius, S. Augustinus, S. Hieronymus, S. Cyrillus, S. Chrysologus, etc. Dicant ad quam ecclesiam pertineant Sancti Pontifices romani, ut S. Joannes T, S. Felix IV, S, Agapitus, S. Sylvester, S. Gregorius Magnus, S. Martinus I, S. Eugenius T, S. Vitalianus, S. Agatho, S. Leo II, S. Benedictus II, S. Sergius I, Quibus addi possent tot alii sancti, quorum nomina recensere longum esset, nec necessarium, ut S. Apollina­ ris, S. Eulogius, S. Fulgentius, S. Gregorius Turoncnsis, etc. — item praeter innuJ meros martyres, inclyti apostoli qui fidem Christi in varias mundi partes disseminans tes, ecclesias fundarunt, ut S. Patritius in Hybernia, S. Augustinus in Anglia, S. Me­ thodius in Russia, S. Bonifacius in Frisia, S. Willibaldus in Germania aliique, qui Chri­ stianam fidem latissime propagarunt ; — Sancti fundatores religiosorum ordir.uin, ut S. Benedictus Monachorum Occidentis Patriarcha, S. Bernardus, S. Norbertus. S. Dominicus, S. Franciscus etc. — magni doctores ut S. Anselmus, S. Thomas, S, Bonaventura — magni praedicatores fidei ut S. Vincentius Ferrerius — praeclarae virgines S. Gertruda, S. Hildegarda, S. Clara. S. Catherina Sen. etc. — etiam reges · 639· 5 Cf. Denz., 980, 981. — De hac re vide J. de Maistre, Le Pape, 1. Ill, c. 3, II : « Il ya dan·, le christianisme des choses si hautes, si sublimes, il y a entre le prêtre et sa» oualllc. des relations si saintes, si délicates, qu’elles ne peuvent appar- 28ο De Existentia Revelationis propter ignorantiam, ebrietatema ut alia vitia, saepe zelo caret, et re-· ligio languescit ’. Insuper in Ecclesia catholica Ordines religiosi sunt scholae per-1 lectionis ad sanctitatem assequendam per paxim evangelicorum con­ siliorum et lesu Christi imitationem. Per tria vota paupertatis, casti-, tatis, obedientiae excluduntur concupiscentia oculorum (seu cupiditas exteriorum bonorum), concupiscentia camis, superbia vitae. Sic sta­ tus religiosus est exercitium tendendi in perfectionem charitatis, quie-^ tat animum ab exterioribus sollicitudinibus, et est quoddam holocau­ stum, per quod aliquis totaliter se et sua offert Deo *. Quidam ordines occupantur circa opera vitae activae, ut Fratres S. ïoannis a Deo, qui in nosocomiis, aegrotis inserviunt ; Sorores Cari­ tatis quae omnibus renuntiant ut infirmorum et pauperum necessitatibus inserviant ; multae aliae sorores senibus alendis totas se tradunt. Innu­ meri religiosi et religiosae educationi juventutis sese consecrant, ut Fra­ tres Doctrinae christianae, Fratres S. Vincentii a Paulo. Alii ordines vacant operibus vitae contemplativae, cultui Dei,, orando, satisfaciendo pro peccatoribus, ita Carthusiani, Trappistae, Carmelitae, etc. Denique sunt ordines instituti ad doctrinam et praedicationem, quae ex plenitudine contemplationis derivantur ut Fratres Praedicatores,, Minores, Clerici regulares diversi, qui se totos devovent servitio Dei et saluti animarum, Christianismi propagationi, barbarorum evangelizationi civilitatemque simul cum religione fovent et praeservant. Adsunt etiam confratemitates ad fovendam fidelium pietatem et puritatem conscentiae, sic servatur cultus consiliorum evangelicorum et vitae asceticae, cuius principia et media in libris sanctorum expo­ nuntur 3. Haec instituta etiam adversariorum admirationem excitaverunt. I. nt her us e contra eiusque discipuli vota religiosa reiecerunt, et do quelques hommes qui la gou­ vernent et la représentent : que restera-t-il de patrie, si ce n’est la servitude universelle ... ? I.e citoyen ne sera plus que le valet de la république ». 1 Rom., XIII 1. — i Act., V, 29. 2 Leonis XIII. Act, Encycl. Immortale Dei ». De hac re cf. P. Lacordaire, 35° Confir, ■< Nulle société ne saurait être conçue sans unité sans ordre, sans puissance ... Mais qui lui donnera cette unité ? Qui lui créera cet ordre et cette puissance ? 11 faut arriver toujours à quelques hommes, et mime généralemet à un seul homme, en qui sé résument et résident la puissance, l’ordre, 1’ unité. (Que la société s’appelle monarchie, aristocratie, ou démocratie elle est toujours représentée ou conduite par deux ou trois hommes A vingt ans, on ne le croit pas; quarante, on n’en doute plus. 33e conf.). Mais comment un homme, comment quelques hommes pourront-ils s’approprier ferment une telle grandeur et la porter d’un siècle .1 l’autre, toujour subsistante, toujours égale aux besoins de la société ... chargée de com­ poser, avec la fragilité d’une vie, l’immortalité d’une nation?... — Qu'est-ce que autorité? L'autorité est une supériorité qui produit l’obédissance et la vénération... (et par suit l’ordre et Γ unité). Mais comment un homme ou quelques hommes inspire­ ront — ils à trente millions d’hommes obéisance et vénération ? Voilà le mystère. Sur • point, le monde antérieur à lésus-Christ s’est partagé en deux systèmes : le systè­ me oriental et le système occidental. Le système oriental consiste en ceci : il faut que l’autorité soit enveloppée du prestige de la toute-puissance, qu' il y ait entre le sujet et le souverain un tel abîme, • pie le regard même n’ose pas le franchir. Mais il vient un moment où la société ploie .ous le faix de la démence couronnée, et alors s’accomplit ce qu’a ehureusement exprimé le conte de Maistre dans cette phrase fidèle: «Faites tout ce que vous voudrez, et quand nous serons lus, nous vous égorgerons». Rarement les peuples y ont manque. 286 De Existentia Revelationis B. Pauperum, aegrotorumque necessitatibus providet Ecclesia ; ad hunc fihem, charitatis instituta ubique fundavit, pro orphanis, pro in­ firmis et senibus, ut libenter fatentur adversarii nostri. Imo lulianus Apostata et multi post ipsum increduli, conati sunt charitatem Chri­ stianam imitari, sed frustra : philanthropia ad charitatis perfectionem pervenire nequit. Sic verificatur doctrina Christi, iuxta quam charitas erga proximum nihil aliud est quam extensio nostrae charitatis erga Deum, prout proximus diligendus est tanquam filius Dei et propter Deum1. Dixerat lesus: «Beati misericordes, quoniam ipsi misericor­ diam consequentur« *. — «Cum venerit Filius hominis in maiestate sua... dicet his qui a dextris eius erunt : Venite, benedicti Patris mei 1 possidete paratum vobis regnum a constitutione mundi. Esurivi enim et dedistis mihi manducare, sitivi et dedistis mihi hibere, hospes eram et collegistis me, nudus et cooperuistis me, infirmus et visitastis me, in carcere eram et venistis ad me... Quamdiu fecistis uni ex his fra­ tribus meis minimis, mihi fecistis»3. Hoc charitatis motivo summi Pontifices conditionem opificum meLe système occidental calcule, pondère, limite le pouvoir... Nous avons de ce ré­ gime un mémorable modèle et le plus achevé de tous ; le sénat romain est la plus mérveillcuse assemblée qui gouverna jamais un peuple ... Eh bien, ce chef d'oeuvre profane du monde occidental, cambien a-t-il dure ?... Cinq cents ans de duree ! un peu plus que le tiers de la monarchie française ? Il y avait donc dans ce système insuffisance d’obéis-! sance et de vénération, par conséquence insuffisance d’unité, d’ordre et de puissance,! «Mais quelle était la.cause de ces deux écueils si différents 1’ un de l’autre, où ont échoué Γ Orient et 1’ Occident ? C’est qu’en Occident comme en Orient, il n' y avait que Γ homme, rien que 1’ homme... L’ homme est trop peu pour un si grand ouvrage. Quand le pouvoir est incertain et mal assis, la société elle-même chancelle comme un homme ivre. La société catholique a ouvert dans le monde deux sources inépuisables d’obéissance et de vénération. L’ une est publique : l'autorité de sa hiérarchie, qui dure depuis dix huit cent ans... et sans autre ressource-que la persuasion se obéir et vénérer comme nulle part et en aucun temps n’a été obéie et vénérée aucune humaine majesté... . La source secrète de l’obéissance et de la vénération ouverte dans le monde par la société catholique, c’est la confession (qui s’impose au prince comme à ses sujets) ... « I.’esprit catholique a (ainsi) produit dans le monde, quant à l’autorité même humaine, quelque chose de tout à fait inconnu à l’antiquité, le terme moyn entre le sy­ stème occidental et le système oriental: il a produit la monarchie chrétienne... où l'obéissance et la vénération se changèrent en une fidélité tempérée par 1’ honneur. On était loin des moeurs de Γ Asie, on ne 1’ était pas moins des moeurs de la Grèce et de Rome ... «Comment s’était opérée cette transformation? Comment le pouvoir était-il de­ venu à la fois divin et humain ?... V Evangile avait dit qu' il /aut obéir 4 Dieu dans l’homme, «servientes sicut Domino et non hominibus» F.pl·. VI, 7. Le prince n’etait plus seulement le mandataire du peuple, il était le mandataire de Jesus-Christ. L’Evan­ gile n’avait pas déterminé si le gouvernement devait être une monarchie une aristo­ cratie ou une démocratie ... Il avait dit aux nations : ... souvenez-vous qu’au momenf où vous aurez assis votre magistrature suprême. Dieu viendra dedans ... «Aucun prince catholique, même le pire, même à l’époque de la décadence, n'a laissé un nom tel que les noms de Γ Orient ou de Rome dégénérée. — Cette triste gloire é ait reservée à 1' hérésie ; il fallait rompre avec la société catholique pour qu’ une terre chrétienne portât des rois comme Henri VIII d’Angleterre, et, comme tous ces monstres qui ont inauguré en Europe le régne de la puisance moscovite ». 1 Cf. S. Thom., II.a Il.ae q. 25, a. 1. «Ratio diligendi proximum Deus est : hoc enim debemus in proximo diligere, ut in Deo sit ». 2 Matth., V, 7. — 8 Matth., XXV, 31-46. Confirmatur Christi testimonium mirabili vita Ecclesiae liorem efficere conati sunt, eorum iura defendentes et inculcando di­ vi i ibus quid charitas facere debet ultra iustitiam quoad beneficentiam n eleemosynam. Simulque Ecclesa defendit contra socialismum ius |>i iprietatis et partitionem bonorum C. Inter diversos populos iustas relationes introduxit Ecclesia, pro­ hibendo bellum, solo spoliationis motivo intentum, et determinando quid sit licitum et quid illicitum in bello iusto, semper affirmando ne­ cessitatem et excellentiam legis charitatis ac fraternitatis Christianae btipra speciales leges diversarum nationum. Sic constituta est Chri­ stianitas, cui comparari nequit internationalismus, quem frustra instikui-re colunt hodierni increduli pacifistae. Magnus quidem fuit iustitiae et pacis progressus sub influxu Chri­ stianismi. Ut ait S. Augustinus, «apud veros Dei cultores etiam illa bella pacata sunt, quae non cupiditate, aut crudelitate, sed pacis stu­ lti io geruntur, ut mali coerceantur et boni subleventur ». Sunt enim, nil S. Ambrosius : «quaedam iura bellorum et foedera etiam inter ip­ so hostes servanda»i2. Proinde horror paulatim imminutus est, praesertim quoad inermes, captivos, feritos. Saepe etiam Episcopi et Summi Pontifices lites inter varias nationes composuerunt, et pluries kerificatum est id quod docet S. Thomas : « pax est proprius effectus rharitatis, prout Deum diligimus ex toto corde et proximum sicut nom]>sos... ; pax est opus iustitiae indirecte, in quantum scilicet removet [prohibens seu impedimentum »3. Pseudoreformatores e contra laboraverunt ad destructionem Chrii Λ. Quoad conditionem opificum meliorandum cf. Leonis VIII Acta, praesertim I ii ycl. Rerum novarum 16 maii 1891, Graves de Communi 16 janv. 1901, in quibus [ouimendatur varia media : aequi salarii solutio quod sufficiat ad propriam et filio­ lum honestam sustentationem, collegia opificum (syndicats) ad eorum iura efficacius fiihlicanda sine laesione iurium dominorum, moderatio laboris, attentis aetate opificum fi xu, concessio sufficientis temporis ad religionis officiis vacandum. Cf. etiam S. Thom., Il.a II.ae in tractatu de charitate, q. 31 de beneficientia, de il· ■ losyna ; q. 36-38 de invidia, discordia, contentione, etc. — in tractatu autem |ι· lustitia, q. 77, 78 de fraude de usura ; vide etiam I.a II.ae q. 60, a. 3 et Il.a II.ae q. jk 1. 6 et 7, de iustitia legali seu sociali, quae ordinatur ab bonum commune, dum [li .i tia particularis est ad bonum privatum. 13. Ex altera parte, contra Socialismum cf. Encycl. Leonis XIII Quod Aposlolici Iu»· iris 28 Dec. 1878, es apud Denzinger, n. 1849... «Cum enim socialistae ius pro­ bi letatis tanquam humanum inventum naturali hominum aequalitati repugnans traduUni. et communionem bonorum affectantes, pauperiem haud aequo animo esse perfetml un, et ditiorum possessiones ac iura impune violari posse arbitrentur ; Ecclesia Imi' > satius et utilius inaequalitatem inter homines, corporis ingeniique viribus natubliter diversos, etiam in bonis possidendis agnoscit, et ius proprietatis ac dominii, ab |ι·..ι natura profectum, intactum cuilibet et inviolatum esse iubet : novit enim furtum H i.ipinam a Deo, omnis iuris auctore ac vindice, ita fuisse prohibita, ut aliena vel bli .picere non liceat, « furesque et raptores, non secus ac adulteri ac idololatrae, a bii’li ai regno axcludantur » I Cor., VI, 10. — Nec tamen idcirco pauperum curam nel|ii ... quin immo materno illos complectens affectu, et probe noscens eos genere ip|h < hristi personam ... magno illos habet in honore, omni qua potest ope sublevat ». Ili textus S. Augustini et S. Ambrosii citantur a S. Thoma Il.a II.ae q. 40, a. i t i In hac questione de bello, S. Thomas determinat i» conditiones requisitas ad t» quod aliquid bellum sis iustum, 2° clericis non licet omnino bella gerere, quae Sim.dur ad sanguinis effusionem, 30 quaenam insidiae sint licitae, 40 necessitate ces411 non est licitum bellare in diebus festis. 1 Il.a II.ae q 30, 11. 3, ad 3. 288 De Existentia Revelationis stianitatis, seu Christianarum nationum unionis, medio aevo constitu­ tae. Nunc, a tempore Revolutionis gallicae, increduli volunt novam nationum societatem instituere, secundum humanitarismi principia. \Ί demus vero huiusce contentionis immanitatem : nunquam fuit tam uni­ versalis nationum perturbatio in Europa et in toto mundo ; his ulli mis annis consurrexit gens in gentem et regnum adversus regnum, insuper in singulis nationibus diversae classes inter se luctantur, est permanens belli intestini periculum 1. Inter eos, qui a fide Christiana recedunt, plures, ut Kant, paceitl universalem sine Dei auxilio promovere intendunt, sed de eius vérifie· tur quod dictum est in Scriptura : «Dicentes : Pax, pax ; et non erat pax » *. Cum enim dixerint : Pax et securitas, tunc repentinus eius su pervenient interitus... et non effugient » . — Revera non est pax firma * inter nationes absque auxilio eius qui dicitur «Deus pacis »4 ; Christu· eius annuntiatus est ut «Princips pacis»5 «Rex regum, Dominus du minantium»8. Ideo nationes quae Evangelium receperunt, in eo inw-| nerunt principium pacis non solum individualis aut familiaris, sed sci cialis et internationalis 1 Cf. Vladimir Soloviev, La Russie et I' Eglise universelle, 2« éd., p. ΙΛ7ΙI : I.■ · nations et les Etats modernes, émancipés de la tutelle ecclésiastique depuis la Réforme ont essayé de faire mieux que 1’ Eglise. I.es résultas de l'expérience sont sous nos yeir L’idée de la chrétienté... a disparu ; la philosophie révolutionnaire a fait des efforts .1 pour remplacer cette unité par celle du genre humain : on sait avec quel succès. Mi litarisme universel, transformant les peuples entiers en armées ennemies et inspire lui-même par une haine nationale telle que le moyen âge n'en a jamais connu ; antago­ nisme social profond et irréconciliable ; lutte des classes, qui menace de mettre toi à feu et à sang ; abaissement progressif delà force morale, dans les individus, manifest» par le nombre taujours croissant des folies, des suicides et des crimes. — voilà h somme des progrès que l'Europe sécularisée a fait depuis trois ou quatre siècle ... |· parle ici du résultat général ; quant aux progrès partiels, il y en a d’incontestables,! Mais si la guerre sociale éclatait un jour avec toute la furie d'une haine longtemps coin primée, on verrait des choses singulières ». 2 Ierem., VI, t.|. — 3 I Thess,, V, 3. — 4 Rom., XV, 33 ; XVI, 20, I Cor. XIV 33 etc. — 5 Isa, IX, 6. — 15 Deut., X, 17 ; I Tint., Vf, 15 ; Apec., XIX, t6. 2 Cf. P. Lacordaire, Confér. 320.«·: «La société catholique, en se répandant et *f constituant d’ un bout du monde à l’autre, n'a-t-elle pas parté avec elle le droit rvdm gélique ? Ne Γa-t-elle pas imposé à tous ses membres dispersée et unis ? N’en a-t el|| pas fait le fond des moeurs générales, en sorte qu’une action païenne, lors mèn· qu’elle ne serait pas réprimée par les lois de chaque pays, est devenue quelque chu *· d’impossible et qui inspire 1’ horreur ? Il en est ainsi ... Tel qui n’adore pas le Dieu <11 Jésus-Christ, y révère le sage, et il n’est pas un de ses ennemis qui lui conteste le lit!» du plus grand des législateurs... Le droit évangélique n’a pas détruit le droit propre de chaque cité, pas plus la société catholique n’a détruit la société humaine... I ■' nations font des lois comme jadis, avec cette seule différence que nourries de la sum stance de 1' Evangile affranchies de Γ égoisme antique par un sentiment de bienveill.iuv * générale, qui leur est maintenant comme inné, elles ne souillent plus leur code de di pu sitions indignes d’un coeur chrétien. L’evangile n’a point passé sur le monde connu· un vent violent qui déracine les institutions, il y a été versé avec douceur, coint· une eau bienfaisante qui pénètre jusqu’aux sources de la vie pour les purifier et M rajeunir. Tout ce qui vient de Dieu est toujours marqué d’un double signe: Γ uitfl s’y allie la vérité, l’universalité à l’individualité, la domination à la liberté. < "fl pourquoi 1' Evangile, en tirant le genre humain des entraves d’un droit sans largttfl n’a pas attenté à l’existence des nations. Un droit universel par un empire sût été le rêve d'un homme : Dieu a fait mieux, il a créé une loi commune pour une « ■ * titude de peuples séparés par leur origine, leur territoire et leurs institutions. Il htm Ecclesiae sanctitas et fecunditas in omnibus bonis 289 Sic diversimode apparet Ecclesiae sanctitas et fecunditas in omni­ bus bonis, ita ut alias religiones longe transcendat. Obiectio : Multi saepe protestantes probitate ac moribus insignes fuerunt : instituta pia, orphanotrophia etc. ab iis fundata sunt. Protestantismus igitur sanctus est. Resp. : Protestantium et hominum et institutorum sanctitas aut naturalis est, aut ordinaria, non vero heroica, ut quid supernaturale extraordinarium. lacent consilia •vangelica ; nullus sacerdos ut S. Vincentius a Paulo, nullus monachus ut S. Bernar­ dus, nullus rex ut S. Ludovicus : nullus doctor ut S. Thomas Aquinas. Inst. : Nationes catholicae protestanticis nationibus honestate inferiores sunt ; v. g. Borussia et Anglia moribus Galliae, Hispaniae, Italiae antecellunt. Resp. : « Nationes catholicae protestanticis honestate inferiores sunt in quantum fidem catholicam deserunt, transeat; in quantum fidem catholicam retinent, nego... r» Adversarii nullo modo probant, in regnis quae ab iis dicuntur acatholica, plus pro Deo et ex dilectione lesu Christi patrari ab acatholicis, quam in catholicis legnis ab iis, qui fidem catholicam servarunt. — 2° Revera inter acatholicos religio torpet ; longe minora spectantur pro Deo heroica sacrificia, non sunt vocationes religiosae, missionarii ; nec ullo modo apparet, in illis regnis non late fundi scelera. — 30 Insuper statisticae tacent de actibus internis..., pro statistica pharisaeus justificatus in domum uam descendit, publicanus autem in Evangelio, et statisticarum numeri iuxta aliam normam colliguntur ac illa, iuxta quam dictum est : » meretrices praecedent vos in re­ gnum Dei » Luc. XXI, 31. — 40 Denique inter acatholicos principia pessima spargun­ tur ; Ecclesia Romana habet principia sanctifica... quo fit ut in ea. mores semper 1 enascantur »1. laissé la libre disposition d’eux-mêmes, leur disant : ... allez, ... croissez et multipliezvous, décidez de la guerre et de la paix ; mais souvenez-vous que vous n’ êtes qu'un dans la vérité et la charité... « Tout peuple qui ne se soumet pas au droit évangélique est condamné, par la seule force des choses à la barbarie. Chose incroyable autant que visible ! Athènes et Rome, avant Jésus-Christ, sont parvenues à la civilisation; mais depuis que le droit < vangelique a été promulgué, tout peuple qui ne la point reconnu est demeuré à l’égaid des peuples chrétiens dans un état d’infériorité qui inspire encore plus de mépris que de compassion. Regarder le mulsuman : il est postérieur à nous de dix siècles. Où est ulement la culture des champs ?... Dieu leur a donné les plus beaux pays du monde, après leur avoir donné la postériorité même sur son Evangile (que Mahomet a copié), afin de nous révéler pas cet exemple aussi proche qu'illustre, où tombent les nations qui repoussent Γ Evangile promulgué et connu. ■tL’Evangile promulgué... il fallait le défendre... lui assurer l’immutabilité... Dieu s'y est pris avec une grande profondeur. Il nous a donné le droit évangélique, non >us la forme directe du droit, mais sous la forme du devoir. Il ne nous a pas dit : Voici vos libertés: il nous a dit: Voici vos obligations. Cette différence est capitale... Le droit est la face égoiste des relations, tandisque le devoir en est la face généreuse et dévoilée ; et c’est pourquoi il y a toute la différence du ciel à la terre, du dévouement 1 l’égoisme, entre constituer une société sur le devoir ou la constituer sur le droit. Aussi l'Evangile n'a pas été une déclaration des droits de l’homme, mais une déclaration ,i ses devoirs. Et de là s’ensuit tout le système de la défense évangélique contre la 1 isécution païenne. Qu’on attaque donc le droit évangélique dans la personne d’un oiifan d’une vierge d’un vieillard, ils sont tout armés. Le roseau répondra comme Pie \ II, de si douce et si bienveillante mémoire : Sire, je puis bien vous céder mon droit ; mais je ne puis pas vous céler mon devoir >·. 1 De Grooi O. P., De Ecclesia, q. 7, a. 3. — Balmès, Le Protestantisme comparé μ catholic;ism, Lacordaire, Conf., 1844-1845. — Veiss, Apologie des Christenturns, passim. GammhjüV’I ahm4mum, th lifv/hiliont (vol. IT). 290 Confirmatio testimonii lesu Christi Inst. : Attamen maior est temporalis prosperitas protestantium quam catholica­ rum nationum *. Resp. : i° Veritas religionis non praesertim apparet ex eo quod temporalem pro­ speritatem fovet, nam religio directe bonum animarum promovet, et indirecte tantum bonum temporale. Imo saepe homines propter nimiam prosperitatem materialem seseii facilius convertunt ad bona sensibilia et a Dec avertuntur; propterea Christus dixit: beati pauperes, inites, lugentes, esurientes iustitiam, misericordes, persecutionem patientes;, etiam ante Christum, populus iudaicus certo altiorem religionem habuit et, per lon­ gum saltem tempus, non attigit civilisationis materialis gradum apud nonnullas fini-! timas gentes vigentem. 2° Ut animadvertunt multi apologetae moderni : 3 < ad bonum sociale tria concur­ runt : opum terrenarum productio et aequa repart it io ; ingeniorum cultura intellec­ tualis ; voluntatum recta ordinatio et animorum satisfactio interior, a) latnvero haec voluntatum harmonia et pax, ad quam alia ordinantur, maxime fovetur a Catholicismo, tum praeceptis, tum sacramentis quibus praeceptorum adimpletio facilior evadit : quod multi Protestantes fatentur. — b} Quoad culturae intellectualis studium, theoria iudicii privati vividius stimulat forsitan quorumdam activitatem sed simul maxime fovet er­ rorum pullulationem ac proinde laboris deperditionem. — c) Quoad opes terrenas, earum productioni efficacius forsam favet Protestantismus, quia, animos ad coelestia minus erigens, eo ipso in terrena ardentius incitat; sed Catholicismus eorum aequam repartitionem multo melius procurat, e spiritu propriae abnegationis et fraternae cari­ tatis, sic sanatur pauperism! plaga et plenius consequitur verum bonum commune «a Solutione igitur harum obiectionum confirmatur fecunditas Ecclesiae in omnibus bonis ; nunc autem consideranda est eius catholica unitas. Art. 3. Catholica unitas et invicta stabilitas Ecclesiae. Status quaestionis. — Iam supra (1. I, c. XVIII), tractando theoretice de valore motivorum credibilitatis, ostendimus, signum divinae originis religionis inveniri posse in eius catholicitate seu universalitate (ex parte causae materialis seu membrorum) et in eius unitate (ex parte causae formalis). Convenit has duas notas per modum unius accipere apologetice, nam unitas eo mirabilior est quo universalior est Ecclesia : imo catholicitas non est formalis, nisi coJ niuncta cum unitate, quam praesupponit. — Si enim homines omnium temporum et omnium gentium a barbaris ad urbanos, non obstante profunda diversitate et oppositione linguarum, inclinationum, conceptio­ num, regiminum etc., in unitate fidei, cultus, regiminis ecclesiasti< i coadunantur ; insuper si, non obstantibus innumeris impedimentis et causis ruinae, haec catholica unitas invicte permanet vivens, dum e contra aliae religiones aut sectae variantur et obsolescunt aut in ini mobilitate mortis desinunt, hoc est signum specialis interventionis Dei, 1 Ita v. g. E. de Laveleyb, L'avenir des peuples catholiques, 1875. 2 Cf. Tanquerev, Theol. fund, ed 14, t. I. p. 431 ; BalmÉs, of. cil., c. IX; I', Flammerion, De la prospérité comparée des nations catholiques et protestantes, 1908. I Catholica unitas Ecclesiae 291 ]ui solus in tanta diversitate hanc intimam unitatem producere et < onservare potest. Postea autem (1. II, c. V), tractando de Christi testimonio, vidi­ mus, Christum voluisse suam Ecclesiam esse unam, catholicam et in­ de jectibilem : unam, unitate fidei, regiminis et cultus, catholicam non solum de iure sed etiam de facto, ita ut, in praecipuis gentibus notis,, notabilis hominum numerus paulatim fierent Ecclesiae membra, indefectibilem ita ut portae inferi nunquam adversus eam praevale­ rent. Annuntiavit Christus Apostolis : «Et ecce vobiscum sum omnibus diebus usque ad consummationem saeculi Nunc autem ostendenda est haec catholica unitas ac invicta sta­ bilitas Ecclesiae Christi : § 1° Ecclesia Romana et quidem sola est una.. § 11° Ecclesia Romana eaque sola est catholica. § III0 Ecclesia Romana caque sola invicta stabilitate gaudet. § IV0 Praedictae notae explicari nequeunt per causas naturales et in illis adimplentur prophetiae. Haec est consideratio apologetica notarum, prout nempe nobis· notificant veram Christi Ecclesiam ; in tractatu proprie theologico de Ecclesia profundius et altius considerantur tanquam proprietates, quae fluunt ex eius constitutione intima *. § I. Ecclesia Romana eaque sola est una. 1° Ecclesia Romana gaudet perfecta unitate fidei, rey iminis et cultus. Unitas est indivisio entis, et unitas societatis religiosae habetur ex vinculo sociali, quod est secundum Christi voluntatem unitas fidei, regiminis et cultus. A. Unitas fidei manifestatur in quantum omnes fideles adhaesio­ nem suam uni eidemque fidei obiecto profitentur. Omnes autem fideles Ecclesiae romanae credunt, saltem implicite 3, omnes veritates revela­ tas, quales traditae sunt ab Apostolis ; eadem fidei symbola accipiunt eodem modo interpretata. Si omnes cathechismi, qui apud universas, ecclesias Romanam habentes pro centro volvantur et comparentur, nullus invenietur, qui communem fidei doctrinam non tradit. Quoad res nondum ab Ecclesia definitas, est quandoque dissensio· inter catholicos, sed haec dissensio non obstat unitati, nam catholici, dum in rebus adhuc non definitis disputant inter se, parati sunt animo· i t voluntate obedire Ecclesiae ; imo controversiae huiusmodi dogmatum meliorem intelligentiam praebent. — Neque obiici debet inter catho­ licos fuisse iansenistas, et nunc esse multos indifferentistas. Etenim iinsenistae, indifferentistae etc., aut sunt occulti, et nonnisi apparenter bunt catholici, reapse vero sunt extra Ecclesiam tanquam haeretici ; aut imnl manifesti, et hoc in casu nec etiam apparenter pertinent ad Ecili· iam. 1 Matth., XXVIII, 20. Cf. v. g. S. Thom., Opusc. de symbolo Apostolorum. — Card. Turrecremata O. I' mima de Ecclesia, cf. tabulam huiusce operis ad verb, unitas ; sanctitas, etc. — lin. Billot, Di· Ecclesia Christi. Hic tractatus proprie theologicus de Ecclesia logice Ι»Ι“·ίι deberet post tractatus de Incarnatione et de Redempt. ut in Symbolo. Etsi alius alio, pro sua quisque conditione plures veritates explicite credit, unusllii que tamni venis fidelis omnia credit implicite, paratusque est explicite credere Minoa. si omnia logiiiiiaeiet. 292 Confirmatio testimonii (esu Christi B. Unitas regiminis in Ecclesia Romana manifestatur prout omnes fideles Episcopis, et omnes Episcopi Romano Pontifici, tanquam capite supremo, subjiciuntur. Omnes iisdem legibus generalibus obediunt ; et in dirimendis litibus omnes cum veneratione accipiunt sententias SS. Congregationum aut ipsius Summi Pontificis. C. Unitas cultus habetur secundum receptionem eorundem sacra­ mentorum, septem ob omnibus admittentur. Est etiam idem sacrifi­ cium Missae, licet sint diversi ritus, eadem est victima eodem modo incruento Deo oblata, eosdemque effectus in fideles producit. Perfecte | apparet unitas in communione eucharistica omnium fidelium. Adest etiam unitas charitatis seu communionis ; nam omnes ec­ clesiae catholicae communicant ihter se sive immediate, sive mediate ; ac omnes cum ecclesia Romana, quam ipsae ut matrem et magistram agnoscunt et venerantur. Oriuntur quidem dissidia, quibus dividuntur individui nonnulli, sed non dividitur Ecclesia . * Haec unitas iam mirabilis apparet prout fortiter et suaviter, sine tyrannide, innumeras intelligentias et libertates regit ac elevat. Mira­ bilior etiam invenitur si aliae ecclesiae a Romano Pontifice separatae unitatem suam conservare non potuerunt. 2° Deest unitas formalis in aliis ecclesiis. A. Apud protestantes unitas omnino deficit. In protestantisme enim nullum est firmum unitatis principium, e contra principium eius fundamentale est spiritus privatus, qui auctoritatem excludens, subiectiJ vismum et individualismum gignit. Revera protestantismum in fidei professione, in regimine et cultu plane divisus est. — a) In fidei pro­ fessione, ab ipsis primordiis pseudo-reformationis usque ad hanc diem variationes variationibus successerunt ; Lutherani, Calvinistae, Angli­ can! inter se divisi protulerunt permultas sectas divisas non solum in accidentalibus sed in essentialibus, v. g. quoad trinitatem personarum in Deo, divinitatem Christi, eiusque satisfactionem pro peccatis no­ . * stris — b) Regiminis unitas pariter reiicitur a protestantibus ; sectae sunt independentes, imo membra eiusdem sectae, si ad diversa regna pertinent, diverso capiti obediunt ; saepe admittitur principium : «cuius regio eius et religio ». Episcopalian! putant auctoritatem residere in episcopis rite consecratis, alii autem in presbyteris. — c) In cultu, protestantismus neque in sacramentis est concors : alii baptismo < t coena, alii baptismo dumtaxat, alii nullo sacramento utuntur. Hao divisiones semper augentur, sine ulla spe unionis3. Et cum sint tot diversa Evangelia, protestantes gradatim omnem religionem relinquunt, ut apparet apud protestantes liberales, quorum numerus quotidie cr<« S. Thom., De Symbolo Apostolorum ostendit, unitatem Ecclesiae causari ex nl bus i° ex unitate fidei, 2° ex unitate spei, 3° ex unitate charitatis. — Turrecrema ia, Summa de Ecclesia, ). I, c. 6. Unitas Ecclesiae colligitur ex unitate capitis quo regit ιΛ fidei sacramenti baptismi, spei, charitatis, Spiritus vivificantis, ultimi finis. — C. 8 solvuntur obiectiones contra unitatem Ecclesiae. — C. 6o ad 65. Unio membrnn· Ecclesiae ad invicem et ad caput eorum. 2 Cf. Boussuet, Histoire des Variations des Eglises protestantes. —I. A. Μδιιικ· Symbolic. — G. Goyau, L’Allemagne et la Réforme. — E. N A ville *, L' Unité du umiiB chrétien. 3 Diet, ile Théol. cathol., art. Alliance évangélique. Alliance presbytérienne. Catholica unitas Ecclesiae 293 scit ; hi non solum divinitatem Christi sed eius magisterium reiiciunt, ideoque chistiani non possunt legitime vocari. B. Apud Graecos deest etiam unitas formalis. Nullus enim ex patriarchis iure divino est caput totius ecclesiae. Ipsa synodus, quan­ tumvis universalis, reiecto visibili capite supremo, caret divino unitatis principio. Imo ob crescentem humerum autonomarum ecclesiarum schi­ smaticarum — sunt quatuordecim — difficultas convocandi concilium quotidie crescit. Quis convocabit ? Quis praesidebit ? — De facto pro­ fessio naturalis ecclesiae in Photianis ecclesiis manifeste praevalet. Sic sunt quatuor saltem Photiani coetus : Cpolitanus, Russicus, Athe­ niensis, Bulgaricus, et quatuordecim patriarchatus ab invicem seiuncti‘. Considerata divisione harum omnium sectarum protestantium, et coetuum graecorum, mirabilior apparet Ecclesiae Romanae unitas, quae semper servatur, non obstantibus innumeris causis divisionis, praesertim pertinacia humani ingenii quod suis opinionibus firmiter adhaeret, et passionibus quae legi christianae adversantur 12. Sed adhuc mirabilior apparet unitas Ecclesiae Romanae si consideratur simul eius atholicitas. § II. Ecclesia Romana, eaque sola, est catholica, i° Ecclesia llomana est catholica. A. Catholicitas virtualis aut de iure est aptitudo Ecclesiae ad universalem inter omnes gentes extensionem. Universale (unum versus alia) est unum aptum inesse multis, prout transcendit condit iones individuales. Agitur in thesi de universali non distributive sed ollectivo, quod commune est pluribus non singillatim sed collectim sumptis, ita civitas designat collectionem civium. — Haec aptitudo Ecclesiae romanae ad universalem extensionem multipliciter apparet : uperat enim omnem individualismum et nationalismum quoad doctri­ nam, regimen et cultum 34 . a) Eius doctrina est omnibus hominibus praedicanda, iuxta Christi 'oluntatem ; transcendit particularitates individuorum, conditionum humanarum, populorum, locorum, temporum ; nullum dogma, nullum praeceptum limitatur secundum convenientiam huiusce vel alterius po­ puli, secundum conditiones speciales huiusce temporis seu saeculi .* 1 Pif.rling, Papes et Tsars. — C. Tondini de ÇIuarenghi, La Russie et T Union des Eglises. — Vladimir Soloviev, I.a Russie et TEglise universelle, 2“ éd., p. 53-72. 2 Cf. Boüssuet, Sermon sur T unité de TEglise, première partie Lettre sur la mystère , sa science et ses philosophes complices, porte au christianisme des coups mortels pont tout ce qui êut été mortel. Bientôt le Nord verse ses peuples barbares sur l’empitJ romain! ils viennent verger les martyrs, et l’on pourrait croire qu’ils viennent étoufli’f la religion pour laquelle ces victimes moururent; mais e’est le contraire qui arrivai Eux-mêmes sont apprivoisés par ce culte divin qui préside à leur civilisation, et ntl mêlant à toutes leurs institutions, enfante la grande famile européenne et sa mon.ii] chie, dont l’univers n’avait nulle idée. Les ténèbres de l’ignorance suivent cependaM l’invasion des Barbares ; mais le flambeau de la foi étincelle d’une manière plus visiltfl sur ce fond obscur, et la science même, concentrée dans l’Eglise, ne cesse de produit· des hommes éminents pour leur siecle. La noble simplicité de ces temps illustrés de hauts caractères valait bien mieux que la demi-science de leurs successeurs inuuM diats. Ce fut de leur temps que naquit ce funeste schisme qui réduisit l’Eglise à < lu‘|fl Invicta stabilitas Ecclesiae 299 2° JDeest stabilitas vitae in aliis ecclesiis. A, Protestantismes est ecclesia nova, a novatoribus constituta, adversus Ecclesiam Romanam, quae per successionem non interruptam Romanorum Pontificum ad beatum Petrum ascendit . * Novatorum autem ecclesia nullo gaudet stabilitatis principio, quia, auctoritate reiecta, fundatur in ipso liberi examinis principio, ex quo sequitur indi\ idualismus ac proinde perpetuae mutationes in fide, regimine et cultu. — Revera Protestantismus iugiter suam doctrinam mutat. Iam sae­ culo XVII, Bossuet in suo opere Histoire des Variations des Eglises protestantes ostendit innumeras variationes in professionibus fidei pseudoreformatorum, praesertim circa sacramenta ; postea autem multi i ner son chef visible pendant quarante ans. Ce fléau des contemporains est un trésor I pour nous dans l’histoire. Il sert à prouver que le trône de St. Pierre est inébranlable. < 'uel établissement humain résisterait à cette épreuve, qui cependant n’était rien, com­ parée à celle qu’allait subir l’Eglise ! « Luther parait, Calvin le suit. Dans un accès de frénésie dont le genre humain n'avait pas vu un exemple, et dont la suite immédiate fut un carnage de trente ans, li s deux hommes de néant, avec l’orgueil des sectaires, l'acrimonie plébéienne et le I natisme des cabarets, publièrent la reforme de l’Eglise, et en effet ils la réformèrent, niais sans savoir ce qu’ils disaient, ni ce qu’il faisaient, Lorsque des hommes sans mission osent entreprendre de reformer l’Eglise, ils déforment leur parti, et ne réforment i llément que la véritable Eglise, qui est obligée de se défendre et de veiller sur ellemême. C’est précisément ce qui est arrivé car il n’y a de veritable réforme, que l’im­ mense chapitre de la réforme qu’on lit dans le concile de Trente ; tandis que la prét iiduc réforme est demeurée hors de l’Eglise, sans règle, sans autorité, et bientôt sans i . telle que nous la voyons aujourd’hui. Mais par quelles effroyables convulsions n st- elle pas arrivée a cette nullité dont nous sommes les témoins ? Qui peut se rappeler ns frémir le fanatisme du seizième siècle, et les scènes épouvantables qu'il donna monde ? Quelle fureur surtout contre le Saint-Siège ! Nous rougissons encore pour l i nature humaine en lisant dans les écrits du temps les sacrilèges injures vomies par i grossiers novateurs contre la hiérarchie romaine. Aucun ennemi de la foi ne s’est jamais trompé ; tous frappent vainement, quisq’ils se battent contre Dieu : mais tous i savent où il faut frapper. Ce qu’il y a d’extrêmement remarquable, c’est qu’a mesure I que les siècles s’écoulent, les attaques sur l’édifice catholique deviennent toujours plus I Ί tes, en sorte qu’en disant toujours : «il n’y a rien au delà», on se trompe toujours. Après les tragédies épouvantables du seizième siècle, on eût dit sans doute que la tiare .iv.lit subi sa plus grande épreuve; cependant celle-ci n’avait fait qu'en préparer une mire... Le philosophisme ne pouvait s’élever que sur la vaste base da la réforme... « Qu’on se rappelle tous les livres impies écrits pendant le dix-huitième siècle, tl'ous sont dirigés contre Rome comme s’il n'y avait-pas de véritables chrétiens hors il. l’enceinte romaine; ce qui est très vrai si l’on veut s’exprimer rigoureusement. On in l'aura jamais assez répété, il n’y a rien de si infallible, que l’instinct de l'impiété. Vuvez ce qu’elle hait, ce qui la met en colère, et ce qu’elle attaque toujours, partout .t avec fureur; c’est la vérité... L’Eglise sortit victorieuse des trois épreuves au.x.pi Iles nulle instintion ne résistera jamais; le syllogisme, l’échafaud et l’épigramme... Une maladie du protestantisme, au si ancienne que lui, fut la manie de prédire li · hute de la puissance pontificale. Les erreurs, les bévues les plus énormes, le ridikul le plus solennel, rien n'a pu le corriger: toujours il est revenu à la charge... A I i pcct du Souverain Pontife chassé, exilé, emprisonné, outragé, privé de ses Etats i> π une puissance prépondérante et presque surnaturelle devant qui la terre se taisait, II n était pas malaisé, à ces prophètes de prédire que c’en était fait de la suprématie ■puituelle et de la souveraineté temporelle du Pape... Pendant que les faux prophètes |)ul.lient avec le plus d’assurance... un prodige visible de la Toute-puissance, ma­ il té par l'inexplicable accord des pouvoirs les plus discordants, reportait le Pontife L Vatican... i Guizot, protestant, ait : « Je porte à l’Eglise catholique un profond respect, III, a été, hrndant drs siècles l’Eglise chrétienne de toute l'Europe. Eludes morales, 185t. 300 Confirmatio testimonii Iesu Christi reiecerunt mysteria Incarnationis, Redemptionis, Trinitatis. Quotidie novae sectae apparent, et protestantismus liberalis in vagum deismuml abiit, non amplius nominari potest christianismus. Absque persecutio· nibus evanescit Protestantismus virtute sui proprii principii subver­ sive : non potest resistere incredulitati, laicismo, spiritui insubordina tionis et licentiae, sed via liberalismi magis ac magis sese accommodati naturalismo seu irreligioni. B. Graecae ecclesiae a tempore Photii ab Ecclesiae Romam separatae, subsistunt quidem, non vero tanquam corpus organicum, sed velut dispersa membra. Insuper earum permanentia non est vitae stabilitas a persecutionibus invicta, sed est quasi immobilitas mortis. Cm rent enim vitalitate, nullus est progressus in intelligentia dogmatis, m apologia contra rationalismum ; quoad regimen, ecclesiae sunt national les, non resistunt indebitis exigentiis potestatis saecularis, sed ei plifl minusve subduntur ; deest apostolatus missionum, et instituta charitatu» potius a civili prudentia quam a religione proficiscuntur. Deest igitur in aliis ecclesiis praeter Romanam vera vitae stabi­ litas, quae coincidit cum nota apostolicitatis seu identitatis cum Apo­ stolorum Ecclesia. § IV. Praedictae notae nequeunt per causas naturales explicati, et in illis verificantur prophetiae. i° Hae quatuor notae, cum in sola Romana Ecclesia inveniant ut , superant omnia media naturalia, quae in aliis ecclesiis adhibentur ad’ conservationem et propagationem christianismi. 2° Sanctitas Ecclesiae Romanae in suis sanctis et martyribus ma nifestata, ut ostensum est in art. praeced., eiusque in omnibus boni» fecunditas, si comparatur cum fructibus aliarum religionum et secta­ rum, apparet extraordinaria, superhumana. Denotat igitur specialem Dei interventionem, nam ordo agentium debet correspondere ordini finium, et nonnisi ut Dei ministra, Ecclesia potest animas perdutei'il ad sanctissimum finem, id est ad ipsum Deum super omnia amandum 3° Catholica unitas superat etiam causas naturales, quae non j><·· sunt tam profundam unitatem fidei, regiminis et cultus in tanta gen­ tium diversitate statuere. Etenim, ut ait P. Gatti «populi locorum intervallo tam dissitffl linguis tam dissimiles, moribus tam discrepantes coniungi nequeunt in unius fidei professione et sub unius capitis regimine, nisi sit quao dam intelligens et efficax vis, quae eos ordinet ac dirigat : alioqimi horum adeo diversorum ad unum eumdemque finem atque ad eius eclii secutionem conspiratio est impossibilis. Vis autem ista humana elB nequit : humanae quippe res, quae vi humana ac materiali in umini finem uniuntur, non modo cessante vi materiali illico in dissolution hi abeunt, verum etiam diu in eadem existentia non perseverant qu:il||| quam eadem vis adhibeatur; sed temporis plus minus longi deem II pereunt omnino, ut de regnis et imperiis manifestum est » *. Aliis verbis : in aliqua societate unitas eo difficilior est quo salior est societas, nam homo ad proprium indicium et propriam yohlfll i Gatti, O. P., Inst. Apol-Polem. t. III. p. 6>·> messes de lèsus-Christ à son Eglise. Invicta stabilitas Ecclesiae Iam solvimus supra obiectiones huiusce argumenti1. 303 modernistarum contra valorem 1 Cf. supra lib. I, c. XVIII, vol. II, Modernistae dicunt : in mirabili vita !■ clesiae aliquid incogniti celatur, sed non probatur, istud incognitum esse supernaturalem Dei interventionem. Revera modernistae nihil aliud dicere possunt, propter sua praeiudicia agnostica. Dubitant enim de valore ontologico et transcendenti primorum r.itionis principiorum, ac proinde de valore demonstrationis existentiae Dei, essentia­ liter a mundo distincti. Imo miraculum pro illis non potest esse derogatio legibus na­ turae, sed solum derogatio consuetudinibus subicctivis nostrae cognitionis phaenomeI itorum naturae, ideo etiam de miraculo physico apertissimo dicunt : hoc factum nonIdum potest plene explicari secundum leges notas, continet aliquid incogniti ; idem igi­ tur dicere debent de mirabli vita Ecclesiae. — E contra supposito valore ontologico let transcendenti primorum rationis principiorum, miraculum vitae Ecclesiae discerni I potest cum certitudine sicut praeclara miracula physica. Ill SECTIO Confirmatur Christi testimonium miraculis et prophetiis. C. X. De. Miraculis Christi. Art. i. De Miraculis a lesu Christo ante suam mortem patratris. Art. 2. De Resurrectione Christi. Art. 3. De Miraculorum continuatione in Ecclesia catholica, et in ea sola. C. XT. De Prophetiis Christi. Art. unicus. C. XII. De Prophetiis Messianicis. Art. unicus. Spectatis motivis credibilitatis internis (ex mirabili expletioni· aspirationum humanitatis) necnon motivis conscientiae externis sed religioni intrinsecis (ex sublimitate doctrinae Christianae et ex vita eximia Ecclesiae), consideranda sunt motiva conscientiae externa et simul religioni extrinseca, scii, miracula et prophetiae : i° miracul i Christi et Apostolorum, 20 prophetiae lesus, 30 prophetiae messianicaa Veteris Testamenti. Sic procedemus via regressiva a notioribus quoad nos ad minus nota, id est a recentioribus ad antiquiora. Erunt igitui in hac sectione tria capita. CAPUT X. MIRACULIS CHRISTI CONFIRMATUR EIUS TESTIMONIUM. Art. i. De Miraculis a lesu Christo ante suam mortem patratis. Art. 2. De Resurrectione Christi. Art. 3. De Miraculorum continuatione in Ecclesia catholica, et in ea sola. Art. I. De miraculis a Iesu Christo ante suam mortem patratis. I. Status quaestionis. — II. Classificatio miraculorum in Evangeliis narratorum. III. Haec miracula sunt historice certa. — IV. Sunt vere supernaturalia. — V. Dinam Christi missionem certissime confirmant. § 1. Status quaestionis. Multi rationalistae, quamvis pleraque facta • angelica admittant, miracula tamen reiiciunt, quoniam, iuxta eos, miracula sunt a priori impossibilia. Ideoque vel historicitatem vel supematuralitatem horum factorum negant. Rationalista Paulus (f 1851), ut supra dictum est, aiebat : lesus curavit caecum a nativitate, sed collyrii ope, quod luto miscuerat ; item quinque panibus quinque millia hominum saturavit, prout exem­ plo suo induxit homines, qui panes habebant, ut eos non habentibus <1.irent ; super mare ambulavit id est supra ripam, quae mari supe­ rior est. — Has ridiculas inventiones, Evangelistarum sinceritati con­ trarias, reiecit Strauss (f 1874), sed contendit, omnes de miraculis narrationes etiam evangelicas inter mythos ablegandas esse, velut facta per imaginationem aucta et adornata. Cum vero mythi formari ne­ queant, nisi aliquod tempus, Strauss dicebat, Evangelia non a con­ temporaneis fuisse scripta, sed nonnisi centum et quinquaginta cir< iter annis post Christi mortem. Deinde autem critica debuit agnoscere, Evangelia synoptica scripta luisse, post priores Epistolas S. Pauli, ante finem primi saeculi. — Harnack, ut supra dictum est, tenet hodie,Evangelium sec. Marc, •inpositum fuisse ann. 65-70, Ev. see. Matth. 70-75, Ev. sec. Lue. , 93 aut forte 6:1-70. Ideoque plures rationalistae hodierni et proteht nites liberales admittunt historicitatem quorumdam miraculorum ·· l Gahmukhi-LahmANf'ii. RiwMtoM (voL T T)· 3° 6 Confit matic testimonii lesu Christi evangelicorum, quae contendunt mentali suggestione, hypnotismo expli- 1 care, et tenent narrationes de aliis miraculis processu quodam ideal isationis paulatim constitutas fuisse, prout factum naturale, plus mi· | nusve extraordinarium, a fide per trasfigurationem ultra conditiones historicas elatum est . * Ita etiam modernistae 12. Protestantes vero con­ servatores defendunt traditionalem thesim de miraculis Christi3. j Cone. Vatie, definivit : «si quis dixerit, miracula nulla fieri posse, proindeque omnes de iis narrationes, etiam in sacra Scriptura conten-\ tas, inter fabulas vel mythos ablegandas esse ; A. S. » (Denz. 1813). · Iam, initio huiusce libri secundi, defendimus historicam auctorita­ tem Evangeliorum in genere, nunc oportet considerare miraculorum evangelicorum historicitatem, supernaturalitatem et vim probativam. § II. Classificatio miraculorum Christi. Praeter signa extraordinaria, quae Christi nativitatem, baptismum et mortem comitata sunt, Evangelia referunt multa miracula ab ipso Christo ad confirmationem missionis suae divinae patrata. Plus quam quadraginta in Evangeliis speciatim narrantur, et multo plura mod® generali recensentur, v. g. Luc. VI, 19 : «virtus de illo exibat, et sana-l bat omnes ». S. Thomas, IIIa, q. 44, dividit miracula Christi, prout ostenderunt potentiam eius circa omnia creaturarum genera. i° Circa spirituales substantias. Plures obsessos a daemonibus libeJ ravit. S. Petrus ait, in Act., X, 38: « pertransivit benefaciendo et sanando omîtes oppressos a diabolo ». Octo referuntur miracula huiusmodi in Evangeliis : in synagoga Capharnaum daemoniacus sanatur 4 ; in regione Gerasenorum duo liberantur et daemones eiecti in porcos: introeunt5*; lunaticus curatur0; itemque liberantur homo surdus fl mutus1, caecus-mutus ”, filia mulieris Chananaeae 9, mulier quae habel bat spiritum infirmitatis1’. De Maria Magdalena dicitur : «de qua eiecerat septem daemonia »“. Denique legitur in Evangelio : «Obtulerunt ei multos daemonia habentes et eiiciebat spiritus verbo »12. — E contra 1 Ita Renan, Vie de Jésus, chap. XVI. — A. Reville, Jésus de Is'az., t. II. p. 61-85. — Staffer, J. -Ch pendant son ministère, p. 125-1.(9 — O. Holtzmann, Lcfcril lesu, p. 5.8-59. — Jülicher, Einleilung in das N. Test, 3“ ed.. p. 291, 292. — SchmiiM del, in Encyclopedia biblica (C.hcyne). A. Harnack, L'essnce du Chrisianisme, fl fr. 1907, p. 42 : « On peut, me semble-t-il, établir les divisions suivantes ; i° Récits miracles provenant de l’exagération d’évènements naturels particulièrement impressi fui 2° Récits provenant de discours ou de paraboles, ou de la projection dans le momie extérieur de faits intérieurs; 30 Récits provenant de l’intérêt que l'on attacchait à In réalisation de données de Γ Ancien Testament ; 40 Guérisons surpernantes, opérées pari la puissance spirituelle de Jésus ; 5" Récits de provenance indéterminable ». Quolilfl criticam theoriae A. Harnack, cf. Hermann Van Laak S. J., Harnack et le AHrwclB tr. fr., Paris, Bloud, 1911. 2 Cf. Denz., 2096 et Lepin. Les théories de M. Loisy, p. 183-196. 3 Ita de Pressensé, Jésus Christ, 4“ éd., 373. — Godet, Comnt. sur S. Luc '■ 5. Jean. — Bovon, Théologie du N. T., t. I, p. 296-309. — Sanday, Diet. HaslingJt J. C., t. II, p. 624-628. 4 Marc., 1. 23-28; Luc., IV, 33-37. 5 Matth., VIII, 28-34 ; Marc., V, 1-20; Luc., VIII, 26-39. ° Matth.., X\ Ili 14-20; Marc., 13-28; Luc., IX, 37-44. — 7 Matth., IX. 32-34; Luc., XI, 14-1M — 8 Matth.. XII, 22-23. — ° Matth, XV, 21-28 ; Marc., Vllk 24-30. *· Luc., XIII, 1-16. — 11 Marc., XVI, 9 ; Luc., VIII, 2. 42 Matth., VIII, 10 ; Luc., VI, 1 7 1 H, Miracula Christi 307 angeli in deserto Christo ministrant et unus ex eis in horto Gethesemani illi apparet, confortans eum . * 2° Circa corpora caelestia duo referentur miracula : stella in Christi nativitate apparuit2, et tenebrae factae sunt in eius morte per uni­ versam terram, ab hora sexta usque ad nonam *. 3° Circa homines. Narrantur 1res resurrectiones : filii viduae Nairn, filiae lairi, et Lazari, qui iam quatuor diebus sepultus erat4. — Mul­ tae recensentur curationes, videlicet decem leprosorum 5. trium para­ lyticorum *, saltem septem caecorum quorum unus erat caecus a nati­ vitate ’, mulieris quae fluxum sanguinis patiebatur 8, S. Petri socrus 9, filii cuiusdam reguli *’, manus aridae 111, hydropici Et modo generali dicitur non semel : « Et multitudo copiosa plebis ab omni ludaea et lerusalem et maritima et Tyri et Sidonis, qui venerant, ut audirent eum et sanarentur a languoribus suis»13. 40 Circa creaturas irrationales, referunt conversio subita aquae in vinum in Cana Galilaeae *4, piscationes miraculosae *5, stateris inven­ tio in ore piscis *e, duae multiplicationes panum *’, tempestatis sedatio *8, ambulatio super aquas * 9, subita fici exsiccatio20. 50 Christus dedit Apostolis suis potestatem faciendi miracula tl, et post primam missionem reversi sunt septuaginta duo discipuli, cum gaudio dicentes : « Domine, etiam daemonia subiiciuntur nobis in nomine tuo »22. Pariter post Pentecostem Apostoli plura fecerunt miracula quae in Actibus narrantur 23. § III. Miracula Christi sunt historice certa. In curso S. Scripturae defenditur historicitas praedictorum miraculorum singillatim 24 ; ad hanc autem thesim apologeticam brevius ■t efficacius est ea collective considerare, manifestando praesertim connexionem horum miraculorum cum aliis factis, quorum historicitas upra probata est et a plerisque rationalistis admittitur. Ad rem sic argumentandum est, cum pluribus auctoribus25: i° Testes, qui haec miracula referunt, sunt Udem ac illi qui alia jacta narrant, ac proinde aequaliter fide digni sunt. Imo hi testes pro 1 Matth., IV, 11 ; Luc., XXII, 43. — 2 Matth., II, 2. — 2 Luc., XXIII, 44. — Matth., IX, 18-26; Luc., VII, 11-17; Ioan., XI, 1-45. — 5 Matth, VIII, 1-4 ; Marc., I, 40-45; Luc., V, 12-14; XVII, 12-19. — ° Matth., IX, 1-7; Marc., II; 1-12 ; Luc., V, 18-26 ; Matth., VIII, 5-13 ; Luc., VII, 2-19 ; Ioan., V, 1-9. — 7 Matth., IX, 27-31 ; XX, 29-34 : Marc., VIII, 22-26; X, 46-52; Luc. XVIII, 35-43. ’ Matth., IX 20-22 ; Marc., V, 25-34 ; Luc., VIII, 43-48. — 9 Matth., VIII, 14-15, Marc., I, 29-31 ; Luc., IV, 38-39. 10 Ioan., IV., 46. — ** Matth., XII, 9, 13, — 1 ’ Luc., XIV, 1-6. — i3 Luc., VI, 17-18. ·-- 14 Ioan., II, i-u. — i5 Luc., V, 1-11 ; Ioan., XXI, 1-13. — i6 Matth., XVII, 23-26. — 17 Matth., XIV, 15-21 ; Marc., VI, 1 .-44 ; Luc., IX, 12-17; Ioan., VI, 5-15; Matth., XV, 32-38; Marc., VIII, 1-9. — ' Matth., VIII, 18-27 : Marc., IV 35-40. — 19 Matth., XVI, 23-33 ; Marc., VI, 47-52 ; b.an., VI 16-21. — 20 Matth., XXI, 18-21 ; Marc., XI, 12-14, 20-22. —21 Luc., X, 9 ; Matth., X, 8; Marc., XVI, r?; Ioan., XIV, 12.—22 Luc., X, 17. —23 .'let., Il, 43, V, 12; IX, 54-40; XIX, Ti-12 ; XX, 9-12. 24 Cf. Knabenbauer, Com. in S. Matth. et S. Luc. — Lagrange, S. Marc. — Lepin, I origine du quatrième évangile. ■—- L. Fonck S. I., Die Wunder des Herin im Evangeh un exegetisch und prahtisek erklârt, Inspruck, 1907. — Fillion, Les Miracles de N. Jésus-Christ, t I : Etude d’ensemble, t. II: Les Miracles de Jésus étudiés iso­ lement. 25 Vg. Tanqi'Iikiiy, Synopsis Theol. dogmaticus, ed. 14, t. I, p. 228, 3o8 Confirmatio testimonii lesu Christi asserenda veritate factorum extraordinariorum quae de Christo recen- j suerant, mortem subierunt. 2° Haec miracula, ut facta, tam facile ac cetera eventa dignosci po- j terant, quia sensibilia. Nec sunt incredibilia, tanquam extraordina­ ria, nisi gratuito negetur miraculi possibilitas ; sed maiorem atten­ tionem postulant. 3° Debita autem attentio non defecit, nam praecipua Christi mira­ cula fuerunt publica in civitatibus et plateis, saepe in ipsa lerusalem patrata, coram populo. Inter testes, plures scientia et auctoritate pol-.] lebant, ut Nicodemus, lairus, Centurio, Zachaeus, Lazarus, Scribae et Pharisaei, Sacerdotes et Sanhedritae. Nec omnes erant proni ad haec miracula admittenda, nam Scribae et Pharisaei omnibus mediis pos-il sibilibus usi sunt ad eorum existentiam denegandam. 4° Imo de quibusdam miraculis instituta est inquisitio iuridica ab ipsis Christi inimicis1. Praeclarum exemplum habetur in narratione curationis caeci nati apud Ioan. IX : «) Miraculo patrato, statim vicini, qui caecum prius cognoscebant, diligenter quaerunt : quomodo aperti sunt tibi oculi ? b) Adducunt eum ad Pharisaeos, qui primo interrogant eum quomodo vidisset, sed nolunt credere quod caecus fuisset, c) Ipsi Pharisaei vocant eius parentes, qui asserunt : scimus quia hic est filius nostèr, et quia caecus natus est. d) Iterum Phari­ saei vocant eum, qui fuerat caecus et rursus eum interrogant tanquam iudices : Ei dicunt: «Da gloriam Deo. Nos scimus quia hic homo (qui dicitur lesus) pec-1 cator est. Dixit ergo eis ille : si peccator est, nescio ; unum scio, quia caecus cum essem, , modo video. Dixerunt ergo illi: Quid fecit tibi? quomodo aperuit tibi, oculos? Re-' spondit eis : Dixi vobis iam et audistis. Quid iterum vultis audire ? numquid et vos vultis discipuli eius fieri ? Maledixerunt ergo ei, et dixerunt : Tu discipulus illius sis, nos autem Moysi discipuli sumus. Nos scimus quia Moysi locutus est Deus : hunc autem nescimus unde sit. Respondit ille homo, et dixit eis: in hoc enim mirabile est quia vos nescitis unde sit, et aperuit meos oculos. 6cimus autem quia peccatores Deus non audit ; sed si quis Dei cultor est et voluntatem eius facit, hunc exaudit. A, sae­ culo non est auditum quia quis aperuit oculos caeci nati. Nisi esset hic a Deo, non po­ terat facere quidquam. Responderunt et dixerunt ei : In peccatis natus es totus, ei tu doces nos ? Et eiecerunt eum foras ». In hac inquisitione iuridica, factum miraculosuin ita clare constat, un pharisaei absque evidentissima malitia illud negare nequeant, ideoque lesus per modum conclusionis dixit : « In indicium ego in hum mundum veni, ut qui non vident videant, et qui vident caeci fiant. 1· i audierunt quidam ex Pharisaeis, qui cum ipso erant et dixerunt ei : Numquid et nos caeci sumus ? Dixit eis lesus : Si caeci essetis, non haberetis peccatum. Nunc vero dicitis : quia videmus. Peccatum vr-l strum manet ». Pariter legitur, apud Ioann., XII, 9-10, post resurrectionem Lazar!1 multi ludaei «venerunt non propter lesum tantum, sed ut Lazarum viderent, quem suscitavit a mortuis. Cogitaverunt autem principe» 1 Ioan., V. 10-16 ; IX, 1-34. Miracula Christi 3°9 sacerdotum ut et Lazarum interficerent : quia multi propter illum abi­ bant ex ludaeis, et credebant in lesum ». — Similiter habetur in Act., IV, 16, post miraculum a S. Petro patratum, principes et sacerdotes « nihil poterant contradicere... et conferebant ad invicem dicentes: Quid faciemus hominibus istis ? quoniam quidem notum signum factum est per eos, omnibus habitantibus Jerusalem : manifestum est, et non possumus negare. Sed ne amplius divulgetur in populum, comminemur eis ne ultra loquantur in nomine hoc ulli hominum ». 50 Notanda est simplicitas harum narrationum evangelicarum, quae totaliter in hoc differunt ab evangeliis apocryphis1. Unde, his omni­ bus consideratis, reiici nequeunt hae narrationes, quin ipsa sinceritas Evangelistarum negetur. 6° Insuper jacta miraculosa intime connexa sunt cum aliis jactis in Evangeliis narratis, ita ut negari non possint, quin tota Christi histo­ ria reficiatur. Etenim a) saepe legitur : « multi crediderunt in nomine eius videntes signa eius, quae faciebat»’. Sic explicantur mullorum conversio, vg. Nicodemi 12 3*, strenua fides apostolorum ; post miraculum Canae « crediderunt in eum discipuli eius » *, et post sedatam tempes­ tatem, intra se dixerunt : « Quis, putas, est iste quia et ventus et mare obediunt ei »?5*b) Pariter plures sermones Christi habiti sunt occasione alicuius miraculi, vg. paralyticum sanando lesus suam missionem et filiationem divinam exponit ludaeis0; item cum, multiplicatione pa­ num connectitur totus sermo de pane vitae 7 c) Denique occasione horum miraculorum et praesertim resurrectionis Lazari, Pontifices et Pharisaei consilium inierunt dicentes : « Quid facimus, quia hic homo multa signa facit ?... Unus autem ex ipsi Caiphas nomine cum esset Pontifex anni illius, dixit eis : Vos nescitis quidquam. Nec cogitatis quia expedit vobis ut unus moriatur homo pro populo, et non tota gens pereat ... Ab illo ergo die cogitaverunt ut interficerent eum»8. — Ita, igitur, cum miraculis Christi intime connexae sunt eius vita, praedicatio, pas­ sio et mors, ut, sublatis miraculis, narratio evangelica non ex parte sed omnino destrueretur ’. Hoc fatentur quidam rationalistae, et, quia 1 Cf. I.epin, Évangiles canoniques et évangiles apocryphes (« Revue Pratique d'Apologétique », 15 déc. 1905, p. 241-256. — Ut notant plures apologetae « Tout différent ■ st le merveilleux des évangiles apocryphes. Jésus y prodigue les miracles jKiur éton­ ner, effrayer, se venger. (J est un spectre surnaturel, sans entrailles. Sa thaumaturgie ■ st matérielle, mécanique, immorale; ce sont les tours d’un magicien. Partout où il passe, il est comme une force magnétique ; la nature s’affole, déraisonne, par l'effet de son voisinage. Chacune de ses paroles est suivie d’effets miraculeux pour le bien com­ me plur le mal». Cf. Évangile de Thomas, 4-5, 1’ Évangile du pseudo-Matthieu, c. .’6, Tischendorf, Évangelia apocrypha, 2 ed., p. 93..., 164..., 181. 2 Vg. Ioan., II, 23 ; XI, 45, XII, 42, XX, 29. Act., V, 12. — 3 Ioan., Ill, 2. 1 Ioan., II, ti. —5 Marc., IV, 40. — 8 Ioan., V. —7 Ioan., VI. — 8 Ioan., XI, 47-53; i (. Matth., XII, 1 ; Marc., Ill, 6. 9 Quoad resurrectionem Lazari notat Calmes, Εν. sel. S. Jean., p. 341. « Jusqu' ici 1 conflit entre Jésus et les Juifs a suivi une marche ascendante ; le miracle de Bé1 hanie est le dernier terme de cette graduation, la mort du Sauveur en est la consé­ quence immédiate ... Or les critiques accordent que, dans le récit de la Passion, le qua1 riéme Evangile a une valeur historique égale à celle des Synoptiques. 1 faut donc re■ onnaltre la réalité du fait qui en est la cause prochaine ... La précision et 1’ abondance des détails historiques (déjà mentionnés' écarte l'idée d'une allégorie. Il est vrai que. 310 Confirmatio testimonii lesu Christi in Christianismo semper miracula inveniunt, nihil aliud facere possunt quam reiicere a priori miraculi possibilitatem. 7° Ex Epistolis S. Pauli etiam arguendum est : earum authenti­ fias fere ab omnibus criticis rationalistis admittitur ; praesertim ex Epist. ad Galat., ad Rom., ex duabus ad Corinth., quae iuxta Har­ nack et Jülicher anno 53 aut 54 scriptae sunt. Atqui hae Epistolae formaliter affirmant existentiam miraculorum ab Apostolis in nomine Christi patratorum ; si autem Apostoli in nomine Christi miracula pa­ traverunt, a fortiori Christus ipse miracula fecit. Sufficit citare textum Ep. ad Rom., XV, 18 : «Non enim audeo aliquid loqui eorum, quae per me non efficit Christus in obedientiam Gentium, verbo et factis : in virtute signorum et prodigiorum, in virtute Spiritus Sancti », item II Cor., XII, 12. — In I Cor., XII, 28 inter omnia charismata loqui­ tur de gratia curationum et de virtutibus seu de gratia miraculorum. In Ep. ad Gal., III, 5 sumit argumentum ex miraculis : «qui ergo tri­ buit vobis Spiritum, et operatur virtutes in vobis ». 8° Apostoli et Patres non potuissent ad miracula Christi tam con-'. fidenter appellare, nisi omnino certa fuissent. Quomodo S. Petrus dixis­ set ludaeis : « lesum Nazarenum virum approbatum a Deo in vobis, virtutibus et prodigiis, et signis, quae fecit Deus per illum in medio vestri, sicut et vos scitis ... »? ‘. 90 Si Christi miracula essent solummodo pia discipulorum inventa, eorum coaevi et praesertim adversarii illud aperte declaravissent. ludaei autem coaevi, qui in Talmude scripserunt, aut pagani scriptore» ut Celsus2, mira Christi opera non negaverunt, sed magicis artibus explicare tentarunt. Ex his omnibus concludendum est : historice negari non possunt huiusmodi miracula, certa sunt sicut alia facta in Evangeliis relata quorum historicitas a rationalistis admittitur. § IV. Miracula Christi sunt vere supernaturalia- Rationalistae non negant, quaedam miracula in Evangeliis narrata excedere proprie vires naturales, ita vg. resurrectiones, et propterea a priori reiiciunt, ut dictum est, horum miraculorum historicitatem. Quoad alia signa, concedunt, facta huiusmodi vere coaevorum mira­ tionem movisse, sed contendunt, ea ut supernaturalia agnita fuisse non­ nisi propter ignorantiam legum naturalium et propensionem hominum huiusce temporis ad miracula faciliter admittenda. Ad hoc respon­ dendum est : i° Pharisaei non proni erant ad miracula Christi agnoscenda, ct tamen ea negare non potuerunt ·, vg. post triplicem investigationem <1. dans l’esprit de l'auteur, la résurrection de Lazare symbolise la résurrection mystique de Γ âme qui s’attache à Jésus, Joan., XI, 25. Mais on est frappé de la sobriété aveu la quelle le miracle st raconté, 41-44 ; la richesse de l’exposition ne se trouve quu dans les antécédents historiques. C’est le contraire qui alieu dans l’enseignement allé­ gorique. D’ailleurs plusieurs traits, dans le récit, sont d’une réalité saissantc. Peut r») concevoii que l’auteur, empruntant la forme de l’allégorie pour exprimer la dor liant) de la résurre tion mystique par la foi, insiste sur des détails humains et rnentioiiM comme il le fait, 33-35, 1’ émotion, le trouble et les pleurs de Jésus · ? * Act., II, 22. — 2 Cf. Origen., Adv. Celsum ; 1, 38. Miracula Christi 311 sanatione caeci nati ; — item post Lazari resurrectionem, quae coram multis Judaeis evenit ; ex eis multi crediderunt, alii abierunt ad Pharisaeos, istique evidentia coacti collegerunt concilium et dixerunt : « Quid facimus, quia hic homo multa signa facit ? Si dimittimus eum sic, omnes credent in eum, et venient Romani, et tollent nostrum lo­ cum et gentem »°. Item in Aci., IV, 16 post miraculum a S. Petro patratum. 20 Antea, post prima Christi miracula, quae manifeste vires natu­ rae sensibilis excedebant, scribae dixerant : « Quoniam Beelzebub habet, et quia in principe daemoniorum eiicit daemonia ». Et lesus eis respon­ derat : « Quomodo potest satanas satanam eiicere ? Et si regnum in se dividatur, non potest regnum illud stare ... Et si satanas consurre­ xerit in semetipsum dispertitus est, et non poterit stare, sed finem habet ... Amen dico vobis, quoniam omnia dimittentur filiis hominum peccata et blasphemiae quibus blasphemaverint : qui autem blasphemaverit in Spiritum sanctum non habebit remissionem in aeternum »s. S. Marcus explicat quid sit hoc peccatum contra Spiritum Sanctum dum addit : « quoniam dicebant : Spiritum immundum habet », et hoc dixerant visis miraculis, quibus clare manifestabatur iterventio Spi­ ritus Sancti. 30 Ipsa facta extraordinaria, in Evangeliis relata tanquam mira­ cula, attentis eorum natura et physicis circumstantiis, manifeste susupernaturalia sunt. Ita istantanea caeci nati sanatio, luto et sputo so­ lum adhibitis, leprosi solo tactu perfecta curatio, sanationes in distans solo verbo effectae, conversio subita aquae in vinum, multiplicatio panum, a fortiori resurrectio mortui iam foetidi. Haec facta, sine absurditate, naturalia dici nequent, ut supra 1. I, c. XIX, in thesi de discemibilitate miraculi longe ostendimus, praesertim pro resurrectione, multiplicatione panum, sanatione caeci nati, quae omnes vires non solum naturae sensibilis, sed spiritum creatorum certo superant. In­ super inter circumstantias physicas miraculi, considerandum est, Chri­ stum solo verbo haec miracula in instanti patrasse ; eius certissimo imperio statim respondit ventus ; et, ut refert Quadratus, hae sanatio­ nes ita fuerunt stabiles, ut aegroti sic curati aut mortui ad vitam re­ vocati longam postea vitam duxerint3. 40 Circumstantiis moralibus et fructibus horum signorum confir­ matur eorum divina origo. — Septem generaliter enumerantur circum­ stantiae morales actus humani : quis, quid, ubi, quibus auxiliis, cur, quomodo, quando. Principalis, ut supra dictum est ‘, est finis, qui prior ipparet in intentione et declaratione thaumaturgi, posterior vero in < xecutione scii, in fructibus moralibus miraculi. — a) Cur ? Christus 1 Ioan., XI, 47 sq. 2 Marc., Ill, 22...; Matth., XII, 27...; Luc., XI, 15. 3 Cf. ap. Eusbbium, Hist. Eccl... 1. IV, c. 3 « Servatoris nostri opera semper conpicùa erant, quippe quae veia essent ; ii scii, qui morbis liberati aut qui ex morte ad itam revocati fuerant... Nec solum quamdiu in terris moratus est Servator noster, runi etiam post eius discessum diu superstites fuerunt, adeo ut nonnulli eorum etiam id nostra usque tempora, pervenerint». 4 CI. supra I I. c. XIX, a. I I, vol. Π. 312 Confirmatio testimonii lesu Christi semper dixit, se agere propter gloriam Dei et salutem animarum, d hoc manifeste apparet ex fructibus miraculorum, scii, discipulorum emendatione, multorum ludaeorum ac Gentilium conversione, vitiorum correctione, humanitatis regeneratione. Ipse Christus aiebat de falsis prophetis: «a fructibus eorum cognoscetis eos... Omnis arbor bona fructus bonos facit ; mala autem arbor malos fructus facit ». Fructus Christianismi manifeste conformes sunt rectae rationi et nobilioribus aspirationibus nostrae naturae. — b) Quid 't In ipsa natura horum mi­ raculorum nihil apparet ridiculum, indecens, violentum, sine ratione, e contra omne est bonum, honestum, beneficum, Deo dignum. — c) Quis ? lesus, qui facit haec miracula, docet doctrinam Dee honorificam, rectae rationi conformem, bonos mores inducentem ; ipse sanctissimus apparet, omnibus virtutibus heroicis praeditus. — d) Quomodo ? In suo modo agendi nihil inconveniens deprehenditur, nulla ostentatio, sed humilitates et modestia, imo saepe dixit iis quos sanavit : nemini dixe­ ris 1 ; non vult enim vanam animi inflammationem concitare, sic non vult « signum de caelo ostendere » Pharisaeis et Sadducaeis *. — e) Quibus auxiliis ? Christus faciebat miracula imperando, post orationem, cum maiestate simul et humilitate. /) Ubi ? Non inter vanos et indi­ gnos homines ; sic nolui facere miraculum ante Herodem ad curiosi­ tatem explendam. — g) Quando ? Quando erat convenientia et non aliter, sic ostendebat miracula non esse multiplicanda propter necessistates temporales huiusce vitae. V.g. loan., VI, 26, cum post multi­ plicationem panum, convenisset turba Capharnaum, quaerens lestim, respondit eis lesus : «Amen, amen dico vobis : quaeritis me, non quia vidistis signa ; sed quia manducastis ex panibus et saturati estis ». —I Ex his omnibus circumstantiis evidentissime confirmatur Christum fuisse ministrum non diaboli sed Dei. 5° Nova confirmatio habetur ex inanitate aut impossibilitate hvpothesium, ad quas recurrunt rationalistae ad haec miracula neganda. —I t diximus in statu questionis, explicatio naturalistica a D. Paulus pro­ posita, ipsis rationalistis ridicula visa est ; mythismus a D. Strauss inventus pariter reiectus est ab omnibus criticis, qui evidentia histo­ rica coacti admittunt. Evangelia scripta fuisse multo prius quam vo­ lebat Strauss. Nunc autem rationalistae contendunt, miracula Christi suggestione et hypnotismo explicari posse. Supra ostendimus, tractando de hypnotismo12 3, ad quid sese os­ tendere nequeat vis suggestionis. Nunc autem sufficit dicere : r° Sug­ gestione sanatur solum in qui nervorum commotione turbantur ' ; Christus autem sanavit etiam leprosus, surdos-mutos, caecos natos, imo mortuos suscitavit, tempestatem sedavit, panes multiplicavit, etc. ad quae phaenomena hypnotismus non sese extendit. — 20 Quando efficax est, suggestio non subito sed paulatim operatur, ut aegri cei 1 Matth., VIII, 4; XVII, 9; Marc., V, 43; VII, 36: VIII, 26 etc. 2 Matth., XVI, 1-3. 3 Cf. supra 1. I, c. XIX, a. 3, § IV. vol. II. * Grasset, L' hypnotisme, p. 398-400 Rien ne prouve que Γ hypnotliérapie sofl capable de modifier les lésions organiques». Miracula Christi 3«3 tam persuasionem de sanitate obtinenda habeant 1 ; e contra Christus subito, solo verbo aut tactu sanavit, et in multis casibus fiduciam non exegit ab ipsis infirmis2. — 30 Insuper suggestio non operatur in di­ stans 3. lesus autem quandoque miracula in distans fecit, absque ulla praeparatione, vg. dum sanavit filium centurionis et filiam chananaeae 4. Hypotheses igitur rationalistarum nequeunt explicare historica Christi miracula, quorum supernaturalitas remanet certa5. § V. Miracula Christi in confirmationem divinae eius missionis facta sunt. A. In genere hoc pluries declaratum est a lesus : v.g. quando loannes Baptista duos de suis discipulis misit ad eum, ut eis diceret an ipse esset Messias, respondit lesus: «Euntes renuntiate loanni quae audistis et vidistis : caeci vident, claudi ambulant, leprosi mundantur, surdi audiunt, mortui resurgunt, pauperes evangelizantur. Et beatus est, qui non fuerit scandalizatus in me »’. Haec signa annuntiata erant ab Isaia tanquam mcssianica7. — Pariter, dum lesus ambulabat in templo, in porticu Salomonis, circumdederunt eum ludaei et dixerunt ei : Quousque animam nostram tollis ? si tu es Christus, dic nobis pa­ lam. Respondit eis lesus8 : « Loquor vobis, et non creditis. Opera, /nae ego jacio in nomine Patris mei, haec testimonium perhibent de me ... Si non facio opera Patris mei, nolite credere mihi ; si autem facio, et si mihi non vultis credere, operibus credite, ut cognoscatis et creda­ tis quia Pater in me est et ego in Patre ». Et quoniam argumentum ■rat irrefragabile, iudaei, ut addit Evangelista, «quaerebant ergo eum ipprehendere ; et exivit de manibus eorum ». B. In particulari lesus pluries connexionem miraculi cum misione confirmanda explicite declaravit, priusquam miraculum patraret, . g. ante resurrectionem Lazari, « lesus elevatis sursum oculis dixit : Patrer, gratias ago tibi, quoniam audisti me. Ego autem sciebam, quia emper me audis, sed propter populum, qui circumstat, dixi, ut credant, /uia tu me misisti »s. — Et revera, ut saepe dicitur in Evangelio, vi­ ds miraculis, multi crediderunt *°. C. Imo lesus declaravit, hanc probationem legationis suae divi­ nae esse firmissimam et manifestissimam dum dixi de suis inimicis1* : Si non venissem et eis locutus non fuissem : peccatum non haberent. Nunc autem excusationem non habent de peccato suo. Qui me odit et Patrem meum odit. Si opera non fecissem in eis quae nemo alius fe­ rit, peccatum non haberent. Nunc autem et viderunt, et oderunt et me et Patrem meum. Sed ut adimpleatur sermo qui in lege eorum scriptus est 12 : quia odio habuerunt me gratis ». Sic, ut ait Cone. Vat., divina * Ibid, p. 124, 127, 128, 377. " Matth., XII, 22; Luc., XVII, 12-14 ; VII, 2-10; Ioan., XI. 6. 3 Grasset, ibid, p. 130. .< Un sujet qui ne voit, ni entend son magétiseur, qui n’est ru communication avec lui par aucune voie sensorielle naturelle, ni par aucune voie 1 ificielle..., ne peut être endormi, ni suggestionné». — 4 Matth., VIII, 5-13; XV, 22-28. ■'· Cf. Fonck, op. cit., et Fulion, op. cit., V, II. * Matth.. XI. 4-6; Luc., VIT, 18-23. — 7 /·’«·. XXXV, 5; LXI. 1. 8 Ioan., 24, 37-38. 9 Ioan., XI. 41-42. 10 Ioan., H. 11 ; III, 2; IX, 35-38. “ Ioan., XV, 22 8q. — 18 Ps., XXIV, 19. 3’4 Confirmatio testimonii lesu Christi religionis christianae origo rite probatur certissimis signis omnium intelligentiae accommodatis. Nihil clarius dari potest, nisi ipsa Christi ressurectio, de qua nunc agendum est1. Obiectio : Ipse Christus vim probativam miraculorum suorum pan i pependisse videtur. Scribas et Pharisaeos quaerentes signum de coelo increpat, (Matth. XII, 38) dum ad Apostolum Thomam eos beatos dicit, « qui non viderunt et crediderunt ». (Ioan. XX, 24) Aliquando Ipse prohibuit, ne miracula divulgarentur (Matth. IX, 30 ; XII, 16 ; Marc. I, 44 etc.). Resp. Christus increpat Pharisaeos, qui post signa praecedentiu semper nova signa quaerunt, malitiam suam simulatione ignorantiae occultantes ; dum de cetero maximum signum suae resurectionis pro mittit : vel increpat Thomam, qui post tot et tanta signa testimonio Apostolorum credere noluit, sed adhuc amplius oculis videre et ma­ nibus palpare exegit. Aliquando Christus divulgationem miraculorum prudenter impedivit ad iram Pharisaeorum aufugendam, ad commo­ tionem messianismi politici apud sequaces evitandam, vel ad exemplum virtutis humilitatis praestandum. Art. 2. De Resurrectione Christi. I. Status quaestionis. — § II. Momentum huiusce credibilitatis motivi. — § III, Christus vere mortuus est. — § IV. Historice certum est, Chi istum resurrexisse let suam resurrectionem perfecte manifestasse. § i. Status quaestionis. — Non solum narratur in Evangelii·· Christi resurrectio, sed in Actibus Apost. et in Epist. S. Pauli dicitur, eam ab Apostolis praedicatam fuisse tanquam maximum credibilitatis motivum. Rationalistae ad vim huius facti enervandam, plura excogitave-J runt systemata, (piae ipsi successive reiicere debuerunt. Ad minus di stinguuntur quatuor theoriae, scii, fraudis, amplificationis, hallucinatio! nis et visionis spiritualis. i° Cum dcistis saecli XVIII Reimarus renovavit explicationem a iudaeis sacer! dotibus inventam, deinde a Celso propugnatam, iuxta quam Apostoli deceptores fneruul dicendo Christum resurrexisse. Sed alii rationalistae hanc theoriam fraudis reieceumlj quia non explicat quomodo religio, mendacio fundata, mundum renovaverit, nec quo modo Apostoli, prius timidi et inconstantes, usque ad martyrium hanc fraudem prrH pugnaverint. t Bossuet, Hist, iiniv., II, P., c. 29 : Des guérisons sans nombre, des résurrection! de morts, et celle de lésus-Christ même attestée par ceux qui l'avaient vue et soute nue jusqu'à la mort, c’est-a dire, tout ce qu’on pouvait souhaiter pour assurer || vérité d’un fait ; puisque Dieu même, je ne craindrai pas de le dire, ne pouvait riiti faire de plus clair pour établir la certitude du fait, que de le réduire au témoignait, des sens, ni une épreuve plus forte pour établir la sincérité des témoins, que roll d'une cruelle mort ». Miracula Christi 3’5 2° Quidam rationalistae tamen ut Weizsâcker et Martineau1 ex hac prima theoria tliquid servaverunt dicentes : Apostoli declaraverunt solum modo generalis se Dominum •idisse, prout firmiter in eius immortalitatem credebant ; postea vero eorum discipuli haec verba amplificaverunt et paulatim Christum vere surrexisse crediderunt. Haec •mtem theoria amplificationis seu evolutionis sicut prior a multis reiecta est, fere propter easdem rationes : si enim Apostoli declaraverunt, se lesum vidisse dum revera um non viderant, sed solum in eius immortalitatem credebant, deceptores fuerunt ; nec igitur explicantur eorum zelus, mundi renovatio ; et perit argumentatio : S Pauli 1 2 de futura corporum resurrectione, cuius pignus est resurrectio Christi corporea. 3° Admissa sinceritate perfecta Apostolorum, plures dixerunt, eos fuisse deceptos aliqua hallucinatione, ita Strauss, Renan, -i. Harnack, .i. Réville, Meyer3* . Iuxta illos Apostoli non poterant credere, lesum a suis inimicis devictum esse ; scrutati sunt igitur Scripturas, ibique invenerunt praedictiones resurrectionis Messiae ; ideoque re­ surrectionem ardenter desiderantes, hallucinationibus decepti sunt. Iu Non pauci rationalistae, ut Keim, F.wald, Schenkel, Stapler * praedictam expil­ ationem ut insufficientem reiiciunt, constat enim. Apostolos non exspectasse resurrec­ tionem, et, consideratis numero et qualitate testium ac circumstantiis diversarum apparitionum, hypothesis hallucinationis fundam, nto caret. Ideoque hi rationalistae quartam theoriam excogitaverunt; admittunt lesum vere Apostolis apparuisse, non quidem corporaliter sed spiritualiter ·, licet enim a mortuis non surrexerit, eius anima um Deo unita discipulos confortare potuit, eos de sua immortalitate certiores faiendo5* . — Inter modernistas, E. l.c Rov similem theoriam proposuit, negavit enim reanimationem cadaveris» tanquam impossibilem, et docuit, Christum aliquo sensu ■surrexisse, quantenus post mortem agere non cessavit, et prout anima in altera vita [uamdam materiam virtualem retinet. Hoc intendit conciliare cum dogmate catholico, quia secundum pragmatismum modernistarum dogmata retinenda sunt tantummodo iuxta sensum practicum, id est. tanquam norma praeceptiva agendi : agendum est erga lesum ac si corporaliter resurrexissent8. 5° Fautores historiae religionis comparativae ideam resurrectionis simul ac de­ mptionem temporis ■ tertia die ■ apud Evangelistae et Paulum deberi dicunt infiltrationibus aliarum religionum, in quibus invenitur idea dei morientis et resurgentis, numinis scii, vegetativi. Sic II. Zimmern, P. Jensen, Ch. Viiolleaud ad Marduk in mythologiis assyriis : O. Pfleiderer, T. K. Cheyne, II. Gnnkel, R. Reitzcnstein, w. liousset, J. G. Frazer ad mythos orientales, aegyptiacos, iranicos et hellenisticos Osiris, Dionysius Zagreus, Adonis, Attis, cet.) recurrunt. Hodierni saltem quod attinet doctrinam resurrectionis Apostolos ipsos ab ideis paganis mutuari communiter negant, 1 Weizsâcker, Das Aèostolische '/.eitalter, p. 5 ; Martineau, The Seat of autho­ rity, p. 363 sq. 2 I Cor., XV. 3 A. Réville, lés. de Naz., t. II, p. 453-478. — Meyer, Dic Auferstehung Christi, lubingue, 1905. ■' Schenckel, Charahterbild ]esu, p. 231 sq. ; Staifer, La mort et la Résurrection J-C., 2«· ed., p. 231-322. 5 Ita Staffer, op. cit., p. 255 et 2Ο1 : , Paul ne voit aucune différence (bien au < mtraire, il les assimile complètement) entre les apparitions aux douze et celle dont il a'été favorisé... Or dans conviction, Jésus-Christ lui était réellement apparu. ' .iis ce n’était pas le corps matériel de Jésus de Nazareth qui s’etait montré à lui ; Dieu avait révélé Jésus-Christ «en lui ». Il le dit de la manière la plus explicite et ms qu’il soit possible de donner un autre sens au terme dont il se sert, Gal., I, 15 ». 8 Lit Rov, Dogme et critique, p. 155-257. 3i6 Confirmatio testimonii lesu Christi Communitates primitivae tamen, praesertim ethnico-christianae influxui religionum pn ganarum maxime subjacerent. Ecclesia damnavit hanc ultimam propositionen (Denz., 2026) sicut cluas sequentes moclemistarum theses : « Resurrectio Salvatoris non est proprie factum ordinis historici, sed factum ordinis mere supernaturalis nec demonstratum nec demonstrabile, quod conscientia Christiana sensim ex aliis -derivavit. — Fides in resurrectionem Christi ab initio fuit non tam de facto ipso resurrectionis quam de vita Christi immor·] tali apud Deum » Denz., 2036 sq. Hae theses inveniuntur in operibus A. Loisy . * Inter exegetas catholicos qui contra praedictas theorias scripserunt, citandi sunt Ladeuze, Chauvin, Mangenot*. Thesis tradi tionalis defenditur etiam a protestantibus conservatoribus 12 3*5 . Sic apparet status quaestionis ; rationalistae semper novas theo-l rias excogitant contra traditionalem doctrinam, et hoc praesertim, ut ipsi fatentur, propter negationem a priori possibilitatis miraculiJ. Obiiciunt etiam, multas contradictiones inveniri in evangelicis narrationibus resurrectionis, prout dissentiunt sacri auctores de apparitione angelo­ rum, de tempore quo mulieres ad sepulcrum venerunt, etc s. Ad quaestionem solvendam, videamus, quodnam fuerit iuxta de-| clarationes Christi et Apostolorum, momentum resurrectionis tanquam credibilitatis motivum. Hoc est initium disputationis a multis ratio· nalistis admissum ; deinde inquiremus fundamentum huiusce certitu­ dinis Apostolorum, id est probabimus historice, Christum vere mor­ tuum esse ac tertia die vere surrexisse. § II. Momentum Resurrectionis Christi, iuxta declarationes eius et Apostolorum. — Ut habetur ex Evangeliis, Chritus ipse elegerim hoc signum, tanquam sigillum miraculorum suorum et irrefragabile ar­ gumentum divinae suae missionis. «) Post multa miracula, loquens Pharisdeis, qui adhuc quaerebant : Magister volumus a te signum videre ; respondit lesus : Generatio mala et adultera signum quaerit : et signum non dabitur ei nisi signum lonae Prophetae. Sicut enim fuit lonas in ventre ceti tribus diebus et tribus noctibus; sic erit Filius hominis in corde teri, n· tribus diebus et tribus noctibus »f’. Hoc iterum affirmavit lesus, quando Pharisai’1 rogaverunt signum de coelo’. Item dixit eis: ’Solvite templum hoc et in tribus diel.11· excitabo illud », quod dicebat de templo corporis sui, ait S. Iohannes8. b) Pariter coram discipulis suis, lesus suam resurrectionem saltem quater praei 1 A. Loisy, Les Evangiles svnopt. — Le quatr. Evang. 2 Ladeuze, Lu Résurrection du Christ, Paris et Bruxelles 190g ; Chauvin, //.uni Christ est il resuscité, Paris 1905 ; Mangenot, La Reérrection de Jésus-Christi in A'riJ prat. d'Apol., 1908; Rose, Etudes sur les Evangiles, 1002, c. VIII. 3 Cf. Godet, Comnt. sur l’Ev. de S. Luc.', Comm. sur l'Ev. de. S. Jean. I Ht Pressensè, J.-C. — Bovon, Thiol. du N. T., t. I. — Sanday, in Hastings, Diet , fl Π, p. 638 sq. 1 Cf. v. g. A. Réville, Jès. de Naz., t. II, p. 453: «L'idée de la résurrecliqfl réelle d’un corps réellement mort n’a pu être adoptée que dans un temps et par dtfl hommes à qui manquaient les notions physiologiques acquises depuis ». 5 CI. Fillion, op. cil., t. II. 8 Mattii., XII, 39-40; Luc., XI, 29. — ’ Matth., XVI, 4. 3 Ioan., Il, Marc., XIV, 58. Resurrectio Christi 317 dixit ; statin post Petri confessionem : « coepit lesus ostendere discipulis suis, quia oporteret eum ire lerosolymam, et multa pati a senioribus et scribis et principibus sacerdotorum et occidi et tertia die resurgere » < — item statin post transfiguratio­ nem2, rursus ante triumphalem ingressum lerosolymam3. Pro qualibet harum trium praedictionum legitur in synopticis: «tertia dic resurget». Denique post ultimam coenam lesus idem annuntiat4. c) Imo dum erat in cruce, praetereuntes blasphemabant dicentes : « Vah qui de­ struis templum Dei et in tribus diebus reaedificas, salvum fac temetipsum descendens de cruce»5 Et post eius mortem principes sacerdotum et pharisaei convenerunt ad Pilatum dicentes : « Domine recordati sumus quia seductor ille dixit adhuc vivens : Post tres dies resurgam. lube ergo custodi sepulcrum usque in diem tertium, ne forte veniant discipuli eius, et furentur eum, et dicant plebi : Surrexit a mortuis et erit novissimus error peior priore»®. Apostoli hoc miraculum resurrectionis Christi praecique invoca­ bant ad veritatem suae praedicationis confirmandam. Mathias eligitur ut sit resurrectionis testis". Petrus in primo sermone ad popu­ lum ex resurrectione Christi a Davide praedicta arguit ad probandam veritatem fidei : Hunc Tesum resuscitavit Deus, cuius omnes nos testes sumus. Dextera igitur Dei exaltatus, et promissione Spiritus sancti accepta a Patre, effudit hunc, quem vos videtis, et auditis... Certissime sciat ergo omnis domus Israel, quia et Dominum eum er Christum fecit Deus, hanc lesurn, quem vos crucifixistis»8. Similiter S. Paulus • >ram Atheniensibus in medio Areopagi, postquam locutus est de Deo creatore, ait: Deus nunc annuntiat hominibus ut omnes ubique poenitentiam agant, eo quod sta­ tuit diem in quo indicaturus est orbem in aequitate, in viro in quo statuit, fidem praebens omnibus, suscitans eum a mortuis »’. Item S. Paulus 1 Cor., XV refert re.rrectionem Christi qui « visus est, inquit, Cephae, et post hoc undecim, deinde plu[uam quingentis fratribus simul, ex quibus multi manent..., deiftde visus est I .cobo. deinde Apostolis, novissime autem omnium... visus est et * mihi» ’, et bis il· clarat : « Si autem Christus non resurrexit, vana est fides vestra » 11. Non vult dicere S. Paulus, alia miracula esse motiva crcdibilitatis insufficientia, sed intendit dicere et expresse affirmat : « Si Christus non resurrexit, inanis est eigo praedicatio nostra... Invenimur autem et falsi testes Deirlî,i<\ est falsa est praedi< itio nostra quae hoc facto ab omnibus Apstolis allegato innititur. Insuper, «si ( liristus non resurrexit, vana est fides vestra : adhuc enim estis in peccatis vestris »13. II est, si Chrjstus non resurrexit, ergo fides in Christum resuscitatum, quae iustificationis est radix (Rom., IV, 25) falsa est, et non purgat peccata ; — imo iuxta Chry>st *4. Theophil, Ecumenium *5, mors Christi inefficax fuit ad remissionem peccatorum, 1 Matth., XVI, 21 ; Marc., VIII, 31 ; Luc., IX, 22. — 2 Matth., XVII, 22 ; Marc., IX, 30. — 3 Matth., XX, 19; Marc., X, 34 ; Luc., XVIII, 33. — 4 Matt., XXVI, 32 ; Marc., XIV, 28. — 5 Marc., XV, 29, cf. Matth., XXVI, 61. — 6 Matth., XXVII, 63. — 7 Act., I, 22. — 8 Act., II, 32-36. — 9 Act., XVII, 31. — 10 1 Cor.. ' XV. 5-8. — 11 1 Cor., XV, 13-17. — 13 ibid. 15. — 13 ibid., 17-10. 14 Chrysost. : « Si mortuus non potest resurgere neque abolitum est peccatum, μι· que mors est perempta, nec ablatum est maledictum ». P. C. 6r, p. 335. Item I IIEOPHILACT. P. C. 124, coi. 759 SS. 15 EcUMKNiuS - Xam si ipse quique detentus a morte, quomodo caeteros om­ it liberabit n morte, quae propter peccatum facta est ? Consequenter ergo nec pec­ titum Christi morti deletum est : nam si deletum esset, utique, mors etiam, quae per 31» Confirmatio testimonii lesu Christi si Christus in morte mansit, ab eaque victus est. Si enim resurrectione sua nequivit vincere mortem, ergo nec peccatum; hoc enim vincere gravius est et difficilius quam vincere mortem ; idcoque peccatum plene non aboletur nisi eius effectus, id est morn aboleatur1. In hac ultima declaratione S. Pauli egregie apparent momentum resurrectionis Christi et intima eius connexio cum principalibus my­ steriis christianismi. Haec connexio sic exprimi potest : si Christus non vicit mortem resurgendo, non certi sumus quod vicit peccatum in cruce, et quod redemptio nostra est a Deo accepta. Quare ? Quia, ut longe explicatum est in V. T. et in Epist. ad Rom., «sicut per unum ho­ minem peccatum in hunc mundum intravit et per peccatum mors. et. ita in omnes homines mors pertransiit, in quo omnes peccaverunt »*,, stipendia enim peccati, mors3 corpus quidem mortuum et popter pec *. *. catum Ergo illle qui invisibiliter tollit peccata mundi, debet visibiliter tollere mortem, seu effectum peccati, ut certissimum signum habeamus de sua victoria contra peccatum et de redemptione nostra. Christus in cruce non apparet sensibiliter ut victor, sed potius ut victus ; per re­ surrectionem e contra manifestatur ut mortis dominator, itaque co­ gnoscimus quare dicere potuerit discipulis suis : « in mundo pressuram habebitis, sed confidite, ego vici mundum» *. — Unde resurrectio Chri­ sti est maximum credibilitatis motivum prout est, secundum Provi­ dentiam divinam, splendidissimum signum victoriae Christi contra pec­ catum et daemonem e. Imo, ut ostendit S. Paulus ibid, relate ad futura est signum et pignus nostrae futurae resurrectionis : « Nunc autem Christus resurrexit a mortuis primitiae dormien­ tium. Quoniam quidem per hominem mors, et per hominem resurrectio mortuorum. Et sicut in Adam omnes moriuntur, ita et iu Christo omnes vivificabuntur.. No·· vissima autem inimica destruetur mors. Omnia enim subiecit sub pedibus eius...1. Cum autem mortale hoc induerit immortatem, tunc fiet sermo, qui scriptus est : Absorpta est mors in victoria. Ubi est, mors, victoria tua ? ubi est, mors, stimulus tuus ? Stimulus autem mortis peccatum est... Deo autem gratias, qui dedit nobis victoriam per Dominum nostrum lesum Christum »R. Sic Christus apparet ut salvam totius humanitatis, non solum quoad animam, sed etiam quoad corpus, in quo m.n nifestabitur animae gloria. k Sub hoc altissimo aspectu resurrectio Christi, cum redemption· humanitatis connexa, est mysterium intrinsece a christianismum p< 1 tinens, est objectum fidei, quamvis sit simul sub aspectu exteriori, ut ipsum erat, extincta esset : quod si hoc factum esset, oportuissert omnino eim qui ali·m a morte liberavit, primum resurrexisse et aliis ducem fieri ad resurrectionem ». * Ita Cornelius a Lapide hanc interpretationem exponit, et praedictos auctoii· citat, cf. P. G. 118, cll. 867, ss. 2 Rom., V, 12 — 3 Rom., VI, 23. — 4 Rom., VIII, 10. —5 Ioan., XVI, 33. 8 Cf. P. I.adeuze, La Résurrection du Christ devant, la critique contemporain^ 4“ ed., i et J. M. VostÉ, O. P., Studia poulina, Roma, 1928, p. 56... 2Λ ed. p. i>2 1 I Cor., XV, 20-26. 8 I Cor., XV, 54-57. Resurrectio Christi 319 dicemus, factum historicum. Ex hoc plura sequuntur apologetice quoad resurrectionis momentum : i° Rationalistae tenent, resurrectionem esse impossibilem, quia esset sine ratione sufficienti ac contra naturae leges. S. Paulus e con­ tra assignat supremas rationes huiusce mirculi, eius locum in consi­ lio Providentiae, et ostendit, hoc signum esse non contra, sed supra leges naturae ac maxime conforme legibus supernaturalibus salutis animarum. 20 Protestantes liberales et modernistae docent, mirculum esse signum nimis extrinsecum religioni, nec posse servire ad perducendum hominem ad interiorem fidem S. Paulus manifestat, resurrectionem Christi esse signum, non religioni extrinsecum, sed cum aliis mysteriis profundissime ac mirabiliter connexum. 30 Omnes adversarii objiciunt : non potest esse vera certitudo alicuius facti in apparitionibus fundata. Faveant igitur explicare quo­ modo Apostoli tantam certitudinem habuerunt de facto resurrectionis Christi. Nec solum illud usque ad martyrium praedicaverunt, tanquam maximum credibilitatis motivum, sed ad illud confirmandum nova miracula fecerunt . * Postea per novemdecim saecula, resurrectio Chri­ sti praedicata est tanquam principale signum divinae eius missionis. Inquirenda est igitur origo historica huiusce certitudinis Aposto­ lorum. § III. Christus vere mortuus est. Ipsis iudaeis et aliis christianismi inimicis, mors Christi tanquam factum extra omnem controversiam positium perpetuo fuit. Imo ludaeis et ethnicis tanta eiat de hbc facto certitudo, ut quamvis realem Christi resurrectionem impugnaverint; numquam produxerint, eum mor­ tium non fuisse. — Attamen initio saeculi XIX, rationalistae Paulus, Schleiermacher, Hase, Herder affirmare non timuerunt, Christum in nice non fuisse mortuum, sed solum in deliquium incidisse, postea ad se reversum discipulis sese ostendisse, et tandem in ignoto loco mortuum fuisse. Hodie haec explicatio ab ipsis rationalistis reiicitur tanquam materialiter et moraliter impossibilis12. i° Omnes quatuor Evangelistae, quos fide dignos esse probavimus, perhibent unanimiter, lesum Christum passum et mortuum esse, aro matibus conditum et sepultum : hoc factum tanquam certissimum te stantur ceteri sacri Novi Testamenti auctores ; omnes christiani ab ipsis ( hristianismi initiis illud habuerunt ut indubium imo ut humani ge­ neris redemptionis causam, atque plurimi hac firmissima fide innixi, inguinem fuderunt. 2° Plures luerunt testes oculati ipsius mortis, quorum testimo­ 1 Ad., III, 15. Petrus claudum sanat in nomine lesu Christi Nazareni et addit auctorem vero vitae interfecistis, quem Deus suscitavit a mortuis, cuius nos testes '■ unus. E in fide nominis eius, hunc, quem vos vidistis et nostis, confirmavit nomen • us : et fides, quae per eum est, dedit integram sanitatem istam in conspectu omnium x strum ». Item Act., IV, 10-33. 2 Ita rational ista A. RÉ ville, Jésus de Nazareth, II, p. 455: «Cette théorie de l’aulus, qui < ut son temps de vogue au dernier siècle... n’est qu’un tissu d'invraiiinblaiices matérii'lies et morales». 320 Confirmatio testimonii Iesu Christi nium servatur : centurio, cum pluribus militibus, loannes, Mater Iesu ac piae mulieres. Pilatus non permisit corpus Iesu sepeliri, nisi post- | quam a centurione cognovit, Christuum iam mortuum esse1. Imo mi­ lites missi sunt, ut crura crucifixorum frangerent, « ad lesum autem cum venissent, ut viderunt eum iam mortuum non fregerunt eius crura, sed unus militum lancea latus eius aperuit, et continuo exivit san­ guis et aqua »!. Deinde loseph ab Arimathaea et Nicodemus « accepe- J runt corpus Iesu, et ligaverunt illud linteis cum aromatibus, sicut mos est ludaeis sepelire »12 3. Insuper, ut fatetur ipse Renan 4, solitudissimum argumentum mortis Christi est odium ludaeorum ; cum enim eius mortem tam ardenter dcsiderassent, suam victimam non reliquerunt vivam. Obiectio : Mors Christi dubia redditur admiratione Pilati : « Pilatus mirabatur, si iam obiisset ». (Marc. XV, 44). Resp. : Illa admiratio est sigillum authenticitatis, quia cruciarii aliquando per integrum diem et amplius vivebant. Pilatus probabiliter omnia antea a Christo passa non satis attendit, aut eum semideum hahens aliquid extraordinarium in eius favorem facturum esse exspectabat. 30 Materialiter impossibile est, lesum post crucifixionem vitam servasse. Crudelissimis enim flagellis caesus fuerat, corona spinea pungentissima laceratus, ad crucem ferendam ad Calvarium coactus ; ipsi denique cruci affixus, trium horarum spatio in agonia positus, horri-j bilissimis cruciatibus confectus. Si vero mortuus non fuisset, lancea militis, qui latus eius aperuit, eum occidisset. Imo corpus eius depo-1 situm est sepulchro linteis involutum ac centum aromatum libris conditum, quae solae lesum suffocassent, nisi fuisset mortuus. Deinde sepulchrum a ludaeis visitatum fuit, magno lapide ad ostium posito, ne quis in illud ingredi possit ; custodibus ad ostium monumenti de-1 putatis, ne Apastoli corpus furarentur. Haec omnia profecto manife­ stissime evincunt, lesum Christum, cum e cruce fuit depositus, revera mortuum esse. 40 Denique moraliter impossibile est, lesum, cuius sinceritas, maxima perfectio et zelus indubii manent, in quodam loco ignoto post crucifixionem vixisse, Apostolos suos decepisse circa resurrectionem suam, aut permisisse eos decipi et hunc errorem praedicari tanquam certissimum veritatis fidei argumentum5. Plerique rationalistae hoc esse impossibile fatentur. Non igitur potest esse dubium de vera morte Christi in cruce. § Ιλ Historice certum est, Christum resurrexisse, et sufficienter suam resurrectionem manifestasse. Videamus testimonium S. Pauli, quod legebatur in suis Epistolis, antequam scripta fuissent Evangelia, deinde testimonium Evangelistarum ; et examinabimus postea obiectiones rationalistarum. i° Testimonium S. Pauli. S, Paulus, in I Cor. XV, circa an· 57-58, refert diversas apparitiones Christi resurgentis, quas antea 1 Marc., XV, 30. 4-1-45. 2 Ioan., XIX, 32, — 3 Ioan., XIX, 40. * Vie de J esus. c. 26. Cf. vg. Rêville. jesus de Nae., t. II, p. 455 sqq.. Resurrectio Christi 321 irca 52 aut 53 ipse Corinthiis tradiderat : «Tradidi enim vobis in pri­ mis (quod et accepi), quoniam Christus mortuus est pro peccatis no­ stris, secundum Scripturas : et quia sepultus est et quia resurrexit tertia die, secundum Scripturas ; et quia visus est Cepltae, et post hoc tndecim. Deinde visus est plus quam quingentis fratribusisimul, ex [uibus multi manent usque adhuc, quidam autem dormierunt : Deinde visus est lacobo, deinde Apostolis omnibus : Novissime autem omirium, tanquam abortivo, visus est et mihi * 1. S. Paulus non intendit, omnes apparitiones referre, sed eas prae­ sertim, quae Apostolis factae sunt, alias vero non excludit. Ultima apparitio ea est qua prope Damascum ipse conversus est, quatuor aut quinque annis post Christi mortem ; refertur in Act. IX, 3 sq. 17, 27, XXII, 14, XXVI, 14. Haec visio non fuit mere spiritualis, S. Paulus dicit enim se vidisse lesum novissime, quod esset falsum si ageretur de visione mere spirituali, nam postea Christus aliis ap­ paruit spiritualiter vg. Anamiae cf. Act., IX, 10. — Nec dici potest, S. Paulum loqui solum de immortalitate animae Christi, quae post mortem agere non cessaret ; affirmat enim expresse in hoc capite terum et iterum resurrectionem corporis Christi, quam proponit ut ■xemplar nostrae futurae resurrectionis corporeae. Item S. Paulus fre­ quenter in aliis Epistolis resurrectionem commemorat . * Ut statim ap­ parebit, nulla est discordantia inter textus S. Pauli et testimonium Evangelistarum 3. 20 Testimonium Evangelistarum Pleraeque apparitiones recensentur a pluribus auctoribus ab invicem independentibus : S. Matth., S. Marc., S. Luc., S. Ioan. Nam S. Matthaeus et S. loannes ipsi te­ stes fuerunt plurium apparitionum ; S. Mare, tradit praedicationem S. Petri, S. Lucas probabiliter plura accepit circa passionem Christi < t resurrectionem a Ioanna, uxore Chusae procuratoris Herodis, nam am nominat inter mulieres euntes ad sepulcrum, et particulariter cognoscit ea quae pertinent ad aulam Herodis4. Conveniunt autem quatuor Evangelistae circa factum ipsum Re­ surrectionis, omnes enim asserunt, sepulcrum inventum esse vacuum et Christum apparuisse undecim Apostolis. A. Omnes affirmant : sepulcrum inventum est vacuum Iuxta omnes, ‘ I Cor., XV., 3-8. — 2 Vg. I Thessal , I, χο ; VI, 13. 3 E contra, quando S. Paulus loquitur de visionibus mysticis modo inexplicabili lactis (II Cor. XII, 2-4), visionem alterius generis prope Damascum non enumerat. I'.tec visio eum Apostolum constituit, testem resurrectionis Christi, sicut et ceteros Apostolos. (Cf. I Cor. IX, 1-5 cet.). Obiiciunt adversarii Paulum pro resurrectione Christi non provocare ad sepulchrum vacuum, quod Evangelistae postea commemorant ; proinde hoc factum ignoi isse ; proptereaque nuntium sepulchri vacui tendentiae apologeticae evolutionis po>>! rioris attribuendum esse. Resp. Hoc argumentum «ex silentio « nihil probat, nisi probetur S. Paulum de Illo facto loqui debuisse. Provocat autem pro resurrectione Christi non directe ad arvamentum de sepulchro vacuo sed ad fortiora argumenta n. p. apparitionum, e quibus u rum solum enumerat ea facta auctoritati ecclesiasticae. De cetero successione expresiiium : « mortuus est... sepultus et.., resurrexit tertia die « S. Paulus implicite docet pulchrum tertia die vacuum fuisse. 4 Luc., VIII. 3; XXIII, 7-12; XXIV, to. «t, —■ ίίΛ«Ηΐο<’ΐ' Ι.Λ<ιιΐΛΜ<ιη, IU Keoeletl» */ (vol. II). 321 Confirmatio testimonii Xesu Christi loseph ab Arimathaea petiit a Pilato corpus lesus, involvit illud in sindone munda, posuit illud in monumento suo novo, quod exciderat, in petra ; et advolvit saxum magnum ad ostium monumenti ‘. Imo, cum permissione Pilati, Pharisaei munierunt sepulcrum, signantes la­ pidem cum custodibus12. Atqui iuxta quatuor Evangelistas, prima die post sabbatum, quando mulieres et discipuli venerunt ad sepulcrum, lapis revolutus fuerat a monumento, et non invenerunt corpus Domini, et Angelus eis apparens nuntiavit, Christum surrexisse3. S. loannes refert : in sepulcro remanebant linteamina et sudarium separatim in­ volutum. Si vero Christus vere in monumento sepultus est, prout in Evangeliis narratur, neque postea in eo inventus est, exinde valde confirmatur Evangelistarum relatio de eius corporali resurrectione 4 J Ipsi principes sacerdotum, nescientes explicare quomodo sepulcrum inventum erat vacuum, excogitaverunt calumniam, quae refertur a S. Matth.,: «pecuniam coJ piosam dederunt militibus, dicentes : dicite quia discipuli eius nocte venerum et furati sunt, eum, nobis dormientibus... Et divulgatum est verbum istud apud ludaeos, : usque in odiernum diem ». Haec autem inventio, ut fatentur etiam nonnulli rationa­ listae5, est calumnia manifesta: «si dormierunt milites, ait S. Augustinus, quid vident potuerunt? Si nihil viderunt, quomodo testes sunt»? Insuper discipuli, qui corpim abstulissent, coram iudice accusati fuissent ; e contra Apostoli qui publice restfire ctionem Domini praedicaverunt, nunquam damnati sunt tanquam violatores sepulcri. Non explicaretur, quomodo Apostoli credidissent resurrectionem, et usque ad marty­ rium eam praedicassent. 1 Cf. Mattii., XXVII, 56-66 ; Marc., XV, 42 ; Luc., XXIII, >3 ; Ioan., XIX, 381 2 Matth., XXVII, 66. 3 Matth., XXVIll, 1 sq. ; Marc., XVI, r sq. ; Luc., XXIV, i sq. ; Ioann., XX, 1 sq. 'L 4 Cf. Rose, Etudes sur les Evangiles, c. VIII, Le tombeau trouvé vide. 5 A. Réville, Jés. de Nae., t. II, p. 4.59. — Réville putat ipsos principes sacer·, dotum abstulisse corpus lesu, ut non veneretur a discipulis eius. Ad hoc respondet alius ralionalista ; E. Staffer, La Mort et la Résurrection de Jésus-Christ, p. 283 : . Rien, ne peut être cité a l’appui de cette hypothèse : pas un fait, pas un texte, pas wm allusion, si fugitive soit-elle, ne vient lui donner quelque valeur. Elle est souverain* ment invraisemblable, car il eût été singulièrement maladroit au grand-prêtre d: venir lui-même fournir aux apôtres un prétexte de croire en la résurrection ». O. Holtzmann, Leben Jesu. Tubingen, 1901, p. 392 seq. putat Joseph ab -\ill mathea primo quidem depositionem corporis Christi in suo monumento permisisse, po­ stea autem illud insciis omnibus abstulisse et alicubi sepelisse quasi indignum s<-pn|l tura inter membra propriae familiae. Praeter difficultates autem custodiae sepulcra!® et impunitatis loseph a parte iudaeorum vel Pilati, haec assertio gratuita difficile Ifl eo talem mutationem affectus post piam sepulturam explicat. Insuper Apostolis usurrectionem Christi praedicantibus, hac ablatione deceptis, ipse loseph sive amici® sive inimicus certo loqui debuisset. Adversarii provocant ad 1 Rescriptum Caesaris» a. 1878 a Nazareth in Occident*® transmissum et a. 1930 palam factum, in quo pro violatione sepulchri poena cnpil|· discernitur. Tale rescriptum pro casu particulari violationis Christi sepulchri a TihpnH editum et in Nazareth, patria Christi proscriptum fuisset. Pro expertis in hac quii® stione autem non constat neque de loco inventionis huius rescripti, neqrle de auclu® Tiberio, neque de obiecto particulari tractato. Si iam ante Christi mortem editum Iu® ablatio corporis Christi adhuc inverosimilior redditur. Cf. G. Ricciotti, Izi/« rti Cristo, Milano-Roma, 1942, §628; F. M. Braun O. P., Où en est le problème de Jes^K Paris 1932, p. 403, ή. 2. Resurrectio Christi 32 3 Nec dici potest, corpus Christi a petra per terrae motum scissa absorptum esse ; nam simul absorpta fuissent linteamina et sudarium. Non magis valet hypothesis ab A. Loisv 1 inventa, iuxta quam corpus Christi in fossam communem proiectum fuisset. Haec enim hypothesis nullo gaudet fundamento, et est aperte contraria testimonio omnium Evangelistarum ; S. Paulus et S. Petrus loquuntur etiam de sepultura Christi tanquam de sepultura honorifica1 2. B. Omnes Evangelistae cum S. Paulo consentiunt, lesum appa­ ruisse undecim Apostolis. Duodecim numerantur aparitiones, Christus videlicet apparuit Mariae Magdalenae prope sepulcrum flenti (Mare, et Ioan.) 3 ; mulieribus a sepulcro redeuntibus (Matth.)4 ; Simoni Pe­ tro (Luc. et Paul.) 5 : duobus discipulis euntibus ad Emmaus (Luc.) 6 ; Apostolis omnibus, excepto Thoma, in caenaculo coadunatis (Mare., Luc., Ioan) 7 ; eisdem, praesente Thoma, quem iussit digitum in fixu­ ram clavorum et manum in latus mittere (Ioan., Paul.) 8*; quinque Apostolis et duobus discipulis ad mare Tiberiadis (Ioan.)8 ; undecim Apostolis qui abierant in Galileam (Matth.) ‘° ; plusquam quingentis fratribus simul (Paul.) “, lacobo (Paul.) 12 ; undecim Apostolis in lerusalem et in Bethaniam, die Ascensionis (Marc., Luc., Act.) 13 ; denique S. Paulo prope Damascum (Act. Paul.) ‘4. Imo in Act. legitur : «Qui­ bus (Apostolis) et praebuit se ipsum vivum post passionem suam in multis argumentis, per dies quadraginta apparens eis et loquens de re­ gno Dei »15. Sic omnes Evangelistae et S. Paulus asserunt, lesum post reurrectionem suam apparuisse undecim Apostolis. Obiiciunt plurcs rationalistae: Matthaeus et Marcus supponere videntur Christum discipulis non apparuisse nisi in Galilea18. Lucas et Joannes vero asserunt, eum disci­ pulis visum fuisse in et sub ferusalem. Ex hoc infertur hierosolymitanas apparitiones non esse historicas17. Resp. : Matthaeus et Marcus intendunt praesertim referre apparitiones galilaeas, . uae frequentiores fuerunt et in quibus completa fuit Apostolorum institutio. Sed non negant apparitiones hierosolymitanas, imo S. Matthaeus narrat quomodo Chri­ stus apparuit piis mulieribus18, et Marcus refert apparitiones Mariae Magdalenae’.1 luobus discipulis euntibus in castellum Emmaus1’. Apostolis in coenacolo coadunatis *, Apostolis die Ascensionis De hac re cf. commentatores Evangel.23. 1 Loisy, I.es Evangiles synoptiques, t. 1, p. 223 ; t. II, 701 sq. Cf. I Cor., XV, 4 ; Rom., VI, 4 ; Coloss., II, 12 ; Act.. II, 24-32. 3 Marc., XVI, g; Ioann., XX, ri-ι; —4 Matth., XXVIII, 910. —5 Luc., XXIV, 34 ; I Cor., XV, 5. — 3 Luc., XXIV, 15-35. — 7 Marc., XVI, 14 ; Luc., XXIV, c-43 ; Ioan., XX, 19-23. — 8 Ioann., XX, 24 sq. ; I Cor., XV, 5. —’ Ioan., XXI, , 24. —10 *Matth., XXVIII, t6sq.—11 I Cor., XV, 6. — 18 I Cor., XV, ό. - ‘3 Marc., XVI, 19; Luc., XXIV, 50-52; Act., 1, 1-12. —14 Act., IX, 3 sq. ; I Cor., XI, 8.— 13 Act., I, 3. 18 Sec. Matth., XXVIII, 7 et Marc., XVI,a 7, ngelus dixit mulieribus sepulcro .1 (antibus : « Euntes dicite discipulis cius quia surrexit ; et ecce praecedit vos m Ga­ lileam ; ibi eum videbitis s. 17 Cf. I.K Rov, Dogme et critique, 1907, p. 192-217. 18 Matth., XXVIII, 9 to. —18 Marc., XVI, 9. — 2· Marc., XVI, 12. —21 Marc., XVI, 14. 22 Marc., XVI, 19. Plurcs quidem negant authenticitatem finis huiusce capitis. 324 Confirmatio testimonii lesu Christi Instant Rïtionilistae : multae sunt contradictiones inter Evangelistas; v. g. quoad apparitiones angelorum. Luc. et loan, loquuntur de duobus angelis, Matth. et Mare, de uno ; — sec. Luc. angeli steterunt secus pias mulieres, iuxta Matth. angelus sebebat super lapidem. Item non conveniunt semper auctores quoad ordinem apparitionum Resp. : Evangelistae consentiunt de substantia narrationis, de facto Resurrec­ tionis et de praecipuis circumstantiis, sed circa quasdam accidentales circumstantias non faciliter conciliantur, nam non omnia factorum adiuncta narrant. Non concedi­ mus esse inter eos veras contradictiones, sed etiam si adessent quoad haec minima, non destrueretur historicités facti. Frequenter enim, dum plures testes narrant idem factum complexum, conveniunt de substantia facti et dissentiunt de minimis circum­ stantiis ; eorum tamen testimonium communiter admittitur. Imo hae apparentes dis· smintiae manifestant sinceritatem Evangelistarum, si enim decipere voluissent has dissonantias vi tassent. Alia obi.: Christus annuntiavit : «Erit Filius hominis in corde terrae tribus die· bus et tribus noctibus» . * Atqui de facto duas tantum noctes et unum diem mansit in sepulcro. Resp. : Haec praedictio, facta Pharisaeis, semel tantum sub hac formula inve­ nitur in Evangeliis, scii, apud Matth., XII, 40 ; dum e contra, ut legitur in Syno pticis, lesus ter annuntiat discipulis suis: tertia die resurget2. Expressio tribus die bus et tribus noctibus faciliter explicatur psr similitudinem cum signo lonae prophetae a lesu allegato. Legitur enim apud Ion., II, t : - et erat lonas in ventre piscis tri bus diebus et tribus noctibus ». Unde lesus dixit : « sicut enim fuit lonas in vento ceti tribus diebus et tribus noctibus, sic erit Filius hominis in corde terrae tribus diebus et tribus noctibus». Ut explicat S. Thomas post S. Aug., «in Scriptura ali quaudo sumitur pars pro toto. Sic ergo dicendtim est, quod Christu per synecdoch, ti fuit tribus diebus et tribus noctibus in sepulcro, quia sexta feria pro toaa die et etiam pro praecedenti nocte sumitur ; de die vero secunda non est dubium ; tertia vero nox pro nocte et die sequenti · 3. Est modus loquendi propter similitudinem inter figuram et realitatem. Marc, a versiculo 9. Sed eam non efficaciter improbant. Majoritas criticorum ham authenticitatem admittit. 23 Vide Ladeuze, La Résurrection du Christ, p. 43-47. — Brassac de hac re ait .· Beaucoup de critiques rationalistes (Stapfer, A. Réville) estiment qu’il y eut à Γ011 gine deux traditions sur les apparitions, l'une galiléenne, l’autre hierosolymitaine, in dépendantes l’une de l’autre, difficiles à mettre d’accord, qu’en S. Jean elle se rejoi­ gnent, et que S. Paul est antérieur à toute tradition... — L’existence de plusiiun traditions, distinctes opposées et formées progressivement n’est pas établie : S. jean, qu reproduit une véritable tradition apostolique, place, comme S. Luc, les premières ap paritions en Judée, et rapporte égalent les apparitions de Galilée. S. Paul énumère loi apparitions dans leur ordre chronologique et les donne comme la preuve de la résur rection de Jésus, 1 Cor., XV, 3-8. Or dit-il, le Christ est ressuscité le troisième joui <· il a été vu par Pierre et ensuite par les douze il semble bien que la première nd parition date du jour même de la résurrection et qu’elle a eu lieu par suite à Jénl salem : deux jours ne suffisaient pas aux apôtres pour gagner la Galilée ». —- « ■ Matth. s’attache de préférence aux apparitions galiléennes, comme il s’est attach spécielement au ministère de N. S. en Galilée. Il rapporte lui même les apparition dont furent favorisées à Jérusalem les saintes femmes. D’ailleurs ce qu ’il ajoute : /4 onze allèrent sur la montagne que Jésus leur avait fixée, XXI11, 16, doit faire allunlfl à un ordre donné par Jésus à Jérusalem après ses apparitions : en ne voit pas qu'il vant sa passion il leur eut fixé un tel rendez-vous », p. 540. 1 Matth., Xll, 40. — 2 Matth., XVI, 21 ; XVII, 22 ; XX. 19; XXVII, 63. 1 Marc., VIH. 31 ; IX, 30; X. 34. — Luc., IX, 22. XVIII, 33. — I Cor., XV, 4. 3 S. Thom., in Matth., XII. Resurrectio Christi 325 3° Apostoli non fuerunt hallucinati. — Nunc consideranda est natura harum apparitionum. Strauss et Renan, ut dictum est, reiicientes theoriam iuxta quam Apostoli fuissent deceptores, docuerunt, eos deceptos fuisse hallucina­ tione. Apostoli, inquit Renan ‘, non poterant credere, lesum a suis inimicis devictum esse ; scrutati sunt igitur Scripturas, ibique inve­ nerunt praedictiones resurrectionis Messiae, ideoque resurrectionem vehementer desiderantes, hallucinatione decepti sunt. Fere eodem modo hodie loquitur rationalista Meyer2. Haec theoria, quae procedit ex negatione a priori miraculi, est omnino contraria testimoniis historicis et his quae docentur a psychologia de hallucinatione. A. Historice certum est, Apostolos et discipulos non exspectasse re­ surrectionem. Etenim Nicodemus et losephus ab Arimathaea in per­ petuo posuerunt corpus lesu in sepulcro, et advolverunt lapidem ad ostium monumenti. Et cum transisset sabbatum, Maria Magdalena et piae mulieres emerunt aromata, ut ungerent corpus lesu ; non expectabant igitur resurrectionem. Imo Maria Magdalena, videns se­ pulcrum vacuum, dixit : «Tulerunt Dom'ni de monumento, et ne­ scimus ubi posuerunt eum » ; postea non subito agnoscit lesum sibi loquentem ; « existimat quia hortulanus esset ». — Quando piae mu­ lieres annuntiaverunt resurrectionem Apostolis, « visa sunt ante illos, sicut deliramentum verba ista: et non crediderunt illis»3. Discipuli euntes ad castellum nomine Emmaus omnes spem amiserant. S. Tho­ mas ait aliis Apostolis : « nisi videro in manibus eius fixuram clavo­ rum, et mittam digitum meum in locum clavorum, et mittam manum meam in latus eius, non credam ». Manifestum est ex omnibus his testimoniis fide dignis, Apostolos resurrectionem non exspectasse. Imo Christus dixit eis: «O stulti et tardi corde ad credendum»4. — «Exprobravit illis incredulitatem eorum et duritiam cordis»5. B. Spectatis circumtantiis psychologice constat, Apostolos non fuisse hallucinates. a) Nemo enim decipitur hallucinationibus nisi sit dispositus exaltatione imaginationis, vehementi desiderio aut timore ; nihil autem simile in Apostolis, «nondum enim, ait S. * , loannes scie­ bant Scripturam, quia oportebat eum (lesum) a mortuis resurgere », erant tristes, desperantes. — b) Multi vigilantes eodem modo hallucinari non potuerunt simul secundum omnes sensus, ita ut existimarent se videre, audire, tangere, quae nunquam acciderunt. — c) Halluci­ natio diuturna est vera dementia, cuius nulla vestigia in Apostolis ap­ parent ; quomodo igitur potuissent imaginari, se per quadraginta dies (et postea non amplius) videre resuscitatum a mortuis, audire eius instructiones, accipere ab eo praecepta, comedere cum eo, tangere eum, tandem eum oculis suis videre ascendentem in coelos ? — d) Hallu­ cinatio, cessante excitatione nervorum et imaginationis, corrigitur per reflexionem, e contra Apostoli usque ad martyrium convicti permanse­ * Renîs, Γί« de Jésus, c. 26, — · Les Apôtres, c. I. 2 Meyer, Die Aujerstehnng Christi, 1905. 8 Luc.. XXIV, h. ' Luc., XXIV, 25. - 5 Marc., XVI, t.|. —6 Ioan., XX, 9. 326 Confirmatio testimonii lesu Christi runt, se Dominum corporaliter vidisse. — e) Insuper, quomodo prae­ dicatio, quae mundum renovavit, in hallucinatione morbida fundari posset ? — /) Denique non explicatur quomodo sepulcrum inventum est vacuum. 4° Apostoli Christus non mere spiritualiter sed corpo­ raliter apparuit. — Quidam rationalistae, Kein, Schenkel, ut supra dictum est, theoriam hallucinationis tanquam insufficientem reiiciunt, et tenent, lesum mere spiritualiter Apostolis apparuisse ; negant « reanimationem » cadaveris, sed iuxta eos anima Christi, post mortem cum Deo unita, confortavit Apostolos eisque sese manifestavit. Haec nova theoria procedit ex gratuita negatione possibilitatis resurrectionis corporeae, et non potest admitti, quin negetur sinceri­ tas Evangelistarum et Apostolorum. Ut refert S. Lucas, Apostoli primo intuitu «conturbati et conterriti, existimabant se spiritum videre. Et lesus dixit eis... Videte manum meas et pedes, quia ego ipse sum : palpate et videte : quia spiritus, carnem et ossa non habet, sicut me vi­ detis habere. Et cum hoc dixisset, ostendit eis manus et pedes. Adhuc autem illis non credentibus, et mirantibus prae gaudio, dixit : Habe­ tis hic aliquid quod manducetur ? At illi obtulerunt ei partem piscis assi et favum mellis. Et cum manducasset coram eis, sumens reliquias, dedit eis»1. Revera Apostoli, praesertim S. Thomas, non solum vide­ runt, sed tetigerunt corpus Domini. — Insuper, si non fuisset reanimatio cadaveris, sepulcrum non fuisset vacuum. — Denique rueret tota argumentatio S. Pauli de futura resurrectione corporum, cuius pignus est, iuxta ipsum, corporea Christi resurrectio. — Ipse S. Pau­ lus prope Damascum vidit lesum corporaliter, nam dicit : « novisimc autem omnium visus est mihi » *, haec propositio, ut supra innuimus, esset falsa, si ageretur de apparitione mere spirituali , nam postea Chri­ stus aliis apparuit spiritualiter v. g. Ananiae 3. S. Paulus denique alio modo loquitur de suis visionibus spiritualibus, et indicat, eas fuisse spirituales 4. S. Thomas dicit5 : « Christus per quaedam evidentia signa se vere resurrexisse ostendit» — » Christus resurrectionem suam dupliciter manifestavit, scii, testimonii, (angelorum et S. Scripturae), et argumento sive signo. Et utraque manifestatio in suo genere fuit sufficiens... Argumenta (seu signa) fuerunt sufficientia ad ostendendam ve­ ram resurrectionem et gloriosam. « Quod autem fuerit vera resurrectio ostendit uno modo ex parte corporis. Circa quod tria ostendit : r° quidem quod esset corpus verum e.t solidum, non corpus phantas­ ticum, vel rarum sicut esset aer. Et hoc ostendit per hoc, quod corpus suum palpa­ bile praebuit. Unde ipse dicit Luc. ult. « Palpate et videte, quia spiritus carnem et ossa non habet, sicut me videtis habere .>. -- 2° Ostendit, quod esset corpus humanum, ostendendo eis veram effigiem, quam oculis intuerentur. — 30 Ostendit, eis quod esset idem numero corpus, quod prius habuerat, ostendendo eis vulnerum cicatrices. Unde, Luc., XXIV, 37 sq. —8 Cor., XV, 8. 3 Ita inter protestantes conservatores, Godet, Comm. S. Luc., 3· ed., t. II, p. 5·>·> 4 Act., XVIII, 9; XXII, 17; XXIII, 11. — II Cor., XII. 1. 5 IIP q. 55, a. 5 et 6. Resurrectio Christi 327 ut legimus in Luc ... ult. dixit eis : « Videte manus meas, et pedes meos, quia ego ipse sum i'. « Alio modo ostendit eis veritatem suae resurrectionis, ex parte animae iterato corpori unitate. Et hoc ostendit per opera triplicis vitae : i° quidem per opus vitae nutritivae, in hoc quod cum discipulis manducavit, et bibit. — -2» Per opera vitae sen­ sitivae in hoc. quod discipulis ad interrogata respondebat et praesentes salutabat ; in quo ostendebat se et videre et audire. — 30 Per opera vitae intellectivae in hoc, quod eis loquebatur et de Scripturis disserebat. Et ne quid deesset ad perfectionem manifestationis, ostendit etiam se habere divinam naturam per miraculum quod fecit in piscibus capiendis; et ulterius per hoc quod eis videntibus ascendit in caelum... Gloriam etiam suae resurrectionis ostendit discipulis per hoc quod ad eos ianuis clausis intravit... Similiter etiam ad proprietatem gloriae pertinebat quod « subito ab oculis eorum evanuit» ut dicitur Luc., ult., quia per hoc ostendebatur quod in po­ testate eius erat videri et non videri, quod pertinet ad conditionem corporis gloriosi. (Cf. I Cor., XV, 42, 44) » — Concludit S. Thoma, ibid, ad 1 : «Licet singula argumen­ torum (seu signorum) non sufficerent ad manifestandam perfecte Christi resurrectio­ nem ; tamen omnia simul accepta perfecte Christi resurrectionem manifestant, maxime propter Scripturae testimonium, et Angelorum dicta, et etiam ipsius Christi assertio­ nem miraculis confirmatam. Angeli autem apparentes non asserbant, se homines esse, sicut asseruit Christus vere se hominem esse ». Obiectio: Plura sunt in evangelica narratione quae ostendere videntur appariiones mere spirituales, nam corpus Christi non est eiusdem naturae ac prius, intrat oenaculum ianuis clausis, subito ad oculis Apostolorum evanuit, imo discipulis Fmmaus 1 in alia effigie ostensus est » Mare. ult. Resp. : Non fuerunt apparitiones mere spirituales, nam Apostoli pedes et manus lesu resuscitati tetigerunt . * Facta in obiectione allegata ostendunt, corpus eius, post resurrectionem, tanquam glorificatum, dotibus specialibus gaudere, non autem eius lealitatem aut identitatem infirmant. — Quoad apparitionem in alia effigie S. Thomas notât : «Christus quibusdam ad credendum dispositis post resurrectionem apparuit in ua effigie, illis autem in alia effigie apparuit, qui iam videbantur circa fidem tepescere, unde dicebant, Luc. ult. : nos autem sperabamus quia ipse esset redempturus Israel; nde Greg. dicit quod talem se exhibuit eis in corpore, qualis apud illos erat in mente : quia enim adhuc in eorum cordibus peregrinus erat a fide, ire se longius finxit scii. ■ si esset peregrinus»2. Item «ad gloriam resurgentis manifestandam Christus noluit continue conversari nm discipulis, sicut prius fecerat, ne videretur ad talem vitam resurrexisse, qualem prius habuerat»3. Propter eamdem rationem non omnibus immediate sese manifeavit, nam quae pertinent ad vitam gloriosam non cognoscuntur communi lege natu1 ie, seu communi notitia, sed ex speciali munere gratiae4. 5° Confirmatur realitas apparitionum mirabili immu­ tatione Apostolorum et conversione S. Pauli. Prius enim Apoi oli erant in multis incerti, timidi, quasi desperantes; post resuricctionem et Spiritus Sancti effusionem apparent in rebus divinis sa­ pientes, firmi, impavidi, in omnibus persecutionibus constantes. Pe­ * Mattii, XXVIII, 9; Luc., XXIV, 39-40; Ioan., XX, 27. 2 H.a q. .55. a. 4. 3 III.a q 55, 11. 3. — 4 III.a q. 55, a. 1. Confirmatio testimonii lesu Christi 328 trus qui durante passione, propter metum, Dominum denegaverat, dicit coram Synedritis : «Non possumus quae vidimus et audivimus non loqui...1 Ôbedire oportet Deo magis quam hominibus»i2. Apo­ stoli «ibant gaudentes a conspectu concilii, quoniam digni habiti sunt pro nomine lesu contumeliam pati »3. Pariter explicatur subita et per­ severans conversio S. Pauli, si Dominus vere ei apparuit, ut ipse narrat. Secus haec conversio et strenua fides Apostolorum explicari nequit. Ex fructibus cognoscitur arbor. Obiectio; Iuxta S. Thomam, Apostoli crediderunt resurrectionem Christi, et alibi docet, item non posse esse simul pro eodem visum et creditum, nec scitum et credi­ tum. Ergo Apostoli non potuerunt testificari Christi resurrectionem de visu. Resp. : cum S. Doctore : Apostoli non viderunt Christum resurgere, sicut viderant resurrectionem Lazari, nam ■> Christus resurgens rediit ad vitam communiter homi­ nibus notam, sed ad vitam quandam immortalem, et Deo conformem... Et ideo ipsa. Christi resurrectio non debuit immediate ad hominibus videri, sed eis ab Angelis nun­ tiari »■ *. — Attamen «Apostoli potuerunt testificari Christi resurrectionem etiam dw visu, quia Christum post resurrectionem viventem oculata fide viderunt, quem mor­ tuum sciverart. Sed sicut ad visionem beatam pervenitur per auditum fidei ; ita ad visionem Christi resurgentis pervenerunt homines per ea, quae prius ab Angelis au­ dierunt »6: Quid significat haec fides oculata ? Hoc explicatur distinctione data a S. Thoma : » Christus resurrectionem suam duplicitur manifestavit, scilicet testimonio (Angelorum, et S. Scripturae) et argumento sive signo. Et utraque manifestatio in suo genere fuit sufficiens »e. Id est signa sensi bilia sufficiebant ad producendam certitudinem eiusdem ordinis, quae vocatur certi tudo physica: «Palpate et videte...». Testimonia Angelorum, ipsius Christi et Scri­ pturarum sufficiebant cum gratia interna ad certitudinem altioris ordinis, scii, ad certitudinem supernaturalem fidei. — n Sic Apostoli ad visionem Christi resurgentis pervenerunt per ea, quae prius ab Angelis audierant »; et remansit fides de resurre­ ctione, n im resurrectio Christo non est solum miraculum, ex signis, v. g. ex cicatricibus, naturaliter cognoscibile, sed est simul mysterium /tdei ; in resurrectione enim non omnia fuerunt pro Apostolis sensibilia, plura remanserunt abscondita, v. g. eam fuisse non solum simplicem reanimationem cadaveris sed autorcsurrectionem ipsius Filii Dei, cum mysteriis Redemptionis et futurae gloriae connexam. Haec transcendunt sensus et r.i tionem, creduntur propter auctoritatem Dei revelantis. Unde S. Thomas dicit de Ajio« stolo Thoma1: < aliud vidit et aliud credidit; vidit vulnera et creditit Deum». .Siii fides dicitur oculata, dum aliquod mysterium quoad aliquid externum fit visibile. Il.i dici potest, Apostolos habuisse fidem oculatam de ipso facto revelationis divinae, |» r Christum, propter miracula Christi' et tamen ipsa revelatio, ut est actio Dei increaln essentialiter supernaturalis, est mysterium absconditum, concreditum cum aliis mysterii», est simul id quo et quod creditur, sicut lux est id quo et quid videtur. (Cf. supi.i, vol. I, c. XIa. 3)4. Idea resurrectionis non ex syncrétisme religionum paganarum exorta est *. Advii / i i 3 1 3 Ad., Ίν, 20. — 2 Ad., V, 29. Act., V. qt. — 4 III.a q. 55, a. 2. — 5 Ibid, ad t. — ° 111.a q. 55, a. 6. III.a q. 55, a. 5, ad 3. Cf. L. DE 1'RANDMAISON S. I., op. di.. II, p. q28-.|3|, 506552. Resurrectio Christi 329 sarii provocant ad ideam mortis et reditus ad vitam numinis solaris vel vegetativi in aliis religionibus, derivatam ab ortu matutino solis et a vegetatione monente in hieme et renascente in vere. Quod confirmaretur temporis descriptione : mane, orto sole ' Marc. XVI, 2) atque die tertia » (I Cor. XV, 4), qui est numerus sacer in diver­ sis religionibus orientalibus, determinans victoriam boni principii lucis et potentiae fructificantis super principium malum, quod etiam introisset in V. T. sub influxu mythologico. (Cunkel). Contra hanc theoriam firmiter stant facta historica resurrectionis Christi a testibus fide dignis relata ;n N. T., in quo nihil invenitur vagum, nulla abstractio, nulla allusio ad annum rerascentem aut victoriam super Chaos et Draconem, sed omnia sunt concreta de homine historico cum descriptione accurata temporis et loci aliarumque circumstantiarum. Sed ulterius ante influxum Christianismi ne sensus verae resurrec­ tionis quidem in aliis religionibus invenitur ; tantum continuatio vitae heroum in al­ tero mundo vel in alia persona. Tam longe abest, quod idea verae resurrectionis fa­ miliaris fuisset ethinicis, ut Atheniense;·, mysteriorum gnari, S. Paulum proponentem resurrectionem Christi ut pignus resurrectionis carnalis omnium hominum diriserint, aut de eis vetbis dubitaverint. (Act. XVII, 32; Insuper varia elementa in istis «re­ surrectionibus" ut interventio mulieris (Mater Terra), quae primum locum in istis na. rationibus occupat, potentiae generativae, amoris sexualis et cultus impuri ipsis con­ nexi, comparationem cum narratione evangelica ridiculam reddit . * Quantum ad confirmationem e temporis descriptione in mythologiis : «tertia die ■ (cui etiam « quarta die » et « tria tempora et dimidia » ab adversariis annumerantur), certum est, istam descriptionem numquam veram resurrectionem corporalem spectare. De cetero ex Evangeliis patet, Apostolos nullo modo pro tertia die resurrectionem Chri sti exspectasse 2. 1 «La carrière de ces demi-dieux «ces morts et ressuscités « ne comporte, en effet, ni passion, ni resurrection, au sens reçu de ces mots. Brisée par un accident tragique et involontaire, elle est suivi d’un redressement durable : là s’arrête l’analogie ; dès qu’on veut en presser T un ou l’autre terme, tout se dérobe. Osiris retrouve vie 1 t royauté, mais dans l’autre monde. Λ Dionysos Zagreus, assassiné et dévoré, une rélique est fournie ; < Pallas sauve le coeur et l’apporte à Zeus : celui-ci l’ayale, épouse Sémélé, fille de Cadmos, qui lui donne un second Dionysos». Adonis rétrouve cha­ que anués, après sa réclusion hivernale dans 1' Hadès, une periode régulière de vie et d'amour terrestre. Le triste Attis, fidèle par force, aura désormais sa place sur le har, et dans le culte, de. la Grande Déesse Mère ». L. de Grandmaison, !.. c.., p. 531 seq. El. Bickermann (1924) secundum methodum morphologicam in narratione evan­ gelica motiva aphanismi et theophaniae heroum e litteratura populari discernens, aesti­ mat primos ministros non proprie de Christi resurrectione, sed de Eius aphania, de as­ sumptione animae et corporis a Deo in gloriam, sibi persuasos habuisse, afferens exempla Henoch, Romulum, Ganymedem. Fides resurrectionis a morte a Paulo expressa esset ulterior infiltratio ex mysteriis hellenisticis, in quibus dii mortui et resurgentes ■ oluntur. Contra hanc inventionem stat vera mors redemptoria Christi, in Evangeliis pa­ tenter testata, quae ut dogma fundamentale Christianismi in primissimis temporibus non tantum a S. 1 aulo, sed ab omnibus fidelibus sine ulla difficultate accepta fuit. s En résumé, la mention du « troisième jour » n’a rien à faire avec ces lointaines mythologies. Elle figurait dans les prédictions du Christ, conformes elle mêmes à la voyance, sûrement répandue alors en Israël, selon laquelle Dieu écoute et secourt très ite, « le troisième jour », les justes qui se confient en lui, mais ni les prophéties du Soigner n'avaient été comprises par ses disciples ; ni la croyances à l’aide divine au troisième jour n’impliquait un laps de temps fixe, déterminé. C’est le fait, qui a tout éclairé et qui a dicté la catéchèse primitive que Paul, entrant dans 1’ Eglise, reçut lui-même et transmit à ses fidèles». !.. dk Grandmaison S. L, l. c., p. 509. 33° Confirmatio testimonii lesu Christi Sic igitur manifestatio resurrectionis Christi fuit perfectissima in omni ordine : fuit obiectum certitudinis naturalis propter eius signa evidentia, et obiectum certitudinis supernatural is propter testimonia Angelorum, Christi, et Scripturarum in quibus praenuntiata erat. Con­ firmata est postea novis miraculis 4 — Pro nobis est historice certa, certitudine morali, et supernaturalitet certa propter infallibile testimo­ nium Ecclesiae. Cf. decretum Lamentabili, contra modernistas, Denzinger 2036 123 . Art. 3. De Continuatione miraculorum in Ecclesia catholica, et in ea sola. § i. Promissio lesu Christi. — § II. Jn Ecclesia catholico-romana continuarunt semper et etiam nunc continuant miracula. — § III. In aliis ecclesiis deest hoc Dei sigillum. — § IV. Itaque confirmatur origo divina Ecclesiae catholico-romanae. § I. lesus Christus promisit, miracula futura esse in sua Ec­ clesia — Id ex pluribus Christi declarationibus ostenditur : a) dum dixit discipulis suis: «Pater in me manens, ipse facit opera. Non creditis quia ego in Patre et Pater in me est ? Alioquin propter opera ipsa credite. Amen amen dico vobis, qui credit in me, opera quae ego facio, et ipse faciet, et maiora horum faciet : quia ego ad patrem vado » ’. Quasi diceret, ait S. Thomas : * dum ero magis glorificatus, decet me maiora facere, et etiam dare vobis virtutes maiora faciendi. Unde, antequam lesus esset glorificatus, Spiritus non fuit datus discipulis in ea plenitudine in qua datus est postmodum. — b) lesus, postquam Apostolis dixisset: « Euntes in mundum universum praedicate Evan­ gelium... » continuo subdidit : « In nomine meo daemonia eiicienl, linguis loquentur novi, serpentes tollent, et. si mortiferum quid biberint, non eis nocebit ; super aegros manus imponent, et bene habebunt... 1 Act., Ill, 15 ; IV, 10-33. ί 2 Ladeuze, op. cit, p. 58 : ■< Menée simplement d'après la méthode historique, l.i critique aboutit toujours à défendre notre foi, et ce avec des armes appropriés à not π temps et que l’adversaire ne peut réfuter. L’examen des textes évangéliques ne nous fait pas apercevoir, au-delà de ces textes, à une époque plus rapprochée des faits, un· croyance differente de la nôtre dont celle-ci ne serait que l’évolution. Au contraire, par St. Paul, nous atteignons le témoignage le plus ancien qu’ il soit possible d’atteindi· et ce témoignage est conforme à notre foi. Comme il porte sur un objet perceptible par les témoins, 1' historien ne peut que s’incliner devant lui. Pour ne pas le faire, il doit, recouir à des considérations, qui ne sont plus d’ordre historique. — Ce n’est pas bu critique historique qui est destructive de la foi, mais la critique qui s’inspiie d’mu fausse philosophie et qui par là renie elle-même ses principes... C’est cette critique philosophique dont le Saint Office a nettement condamné les propositions dans son d< cret. Lamentabili sane exitu : prop. 36 : « La Résurrection du Sauveur n’est pas prement un fait d’ordre historique mais un fait de l'ordre purement surnaturel, qui n’<’»H ni démontré, ni démontrablé, mais que la conscience chrétienne a peu à peu dédtill d’autres faits ». 3 Ioan., XIV, 12. — 4 In loan., XIV, 12. Continuatio Miraculorum in Ecclesia 331 illi autem profecti praedicaverunt ubique, Domino coopérante, et ser­ monem confirmante sequentibus signis»1. § II. In Ecclesia catholico-romana continuarunt semper et etiam nunc continuant miracula. — Id manifeste liquet ex monumentis historicis, quibus fides denegari nequit, quin omnis certitudo historica pereat. Sic primo saeculo id constat praesertim ex Actibus Apostolo­ rum, idemque ex Epistolis S. Pauli : v. g. legitur in Act. : «Per ma­ nus autem Apostolorum fiebant signa et prodigia multa in plebe,.. Ita ut in plateas eiicerent infirmos et ponerent in lectulis ac grabatis, ut veniente Petro, saltem umbra illius obumbraret quemquam il­ lorum, et liberarentur ab infirmitatibus suis... Afferebant aegros et vexatos a spiritibus immundis: qui curabantur omnes»i2. Item « Stephanus... faciebat prodigia et signa magna in populo»3. S. Paulus loquitur de miraculis a seipso patratis4, et inter omnia charismata connumerat gratiam miraculorum 5*. — Saeculo secundo prodigia non pauca traduntur a patribus apostolicis, qui doctrinam Apostolorum oretenus perceperunt. — Tertio saeculo miracula a scriptoribus fide iignis recensentur, qui ut testes oculati, se ea narrare affirmant, ut S. Irenaeus, S. lustinus, S. Cyprianus, Origenes, Tertullianus, etc. — ' luarto et quinto saeculo historici probatae fidei ea testantur, doctores sanctitate et doctrina celeberrimi, quos inter Eusebius et S. Hie­ ronymus, ac dein S. Ambrosius et S. Augustinus etc. Ac nullum sae< ulum est, quo Ecclesia catholica non fulgeat viris sanctitatis et mi­ raculorum gloria illustribus. Sufficit volumina evolvere Ruinart ac Bol/ t udiorum, aliorumque historicorum, qui ex actis authenticis ea colI· gerunt. Hodiernis temporibus Sacra Rituum congregatio, ad canoni/ationem sanctorum, miraculorum veritatem adeo subtiliter et severe inquirit, ut, cum ea approbat, tanquam facta certissima habenda -int (Cf. Benedict. XIV, de Canoniz. Sanctorum, praesertim, 1. IV) e Hodie multa patrantur miracula in sanctuario Notre Dame de l ourdes, in quo instituta est commissio medicorum, ad eorum examen, quolibet anno, ibi fiunt plura miracula certissima7. i Marc., XVI, 15-20. — 2 Act.. V, 12-26, cf. Act., IV, 10. — 3 Act., VI, 8. — 1 Rom., XV, r8, cf. II Cor. XII, 12. — 5 Cor., XII, 28, cf. Gal., III, 5. ° Notum est v. g. quod refert P. Daubenton (La vie du .B J. Fr. Regis, Paris, 1,16): c Romam venerat conspicuus Anglus protestans. Praelatus quidam romanns, qui cum eodem amicitiam inierat, illi tabulas quae plurium miraculorum probationes • «itinebant, legendas praebuit. Has ipse quum summa animi voluptate legisset, PraeI to reddidit dicens : « Voilà certainement ia plus sûre manière de prouver les miracles. 'ί tous ceux que l'on reçoit dans Γ Eglise Romaine étaient établis sur des preuves .1 issi évidentes et aussi authentiques que ceux-ci le sont, nous n’aurions aucune peine .1 y souscrire, et par là vous vous sauveriez de toutes les railleries que nous faison de vis prétendus miracles. Eh bien, répondit le Prélat, sachez que de tous ces miracles, qui us paraissent si avérés et si bien appuyés, aucun n'a été admis par la Congrégation rites, parce qu'ils n’ont pas paru suffisamment, prouvés». Protestans, eiusmodi In xspectato responso percitus, fassus est, nonnisi caecam praeventionem posse otsi. re canizationi Sanctorum, neque unquam arbitratum se esse, cautelam Ecclesiae I ‘>manao eo usque progredi in examine, quod ipsa instituit circa miracula». Apud Pyinme, p. 31. 1 Cf. <1. Bkhirin, Histoire critique des événements de Lourdes. Apparitiones et 1;Prisons, l’.nis, 10 >5, p. 120: «Toutes les affections nerveuses réunies, en y compre- Confirmatio testimonii lesu Christi 33« § III. In aliis ecclesiis deest hoc Dei sigillum. Nulla in protestantismo miracula conspiciuntur, neque spes mira­ culorum aliqua. Luther ait : <mum hodiernum, ad manifestationem veritatis fidei et virtutis supernaturalis Dei, lesu Christi, Beatae Mariae Virginis. Et visis his miraculis, multi increduli, multique protestantes, ad Ecclesiam catho­ licam conversi sunt. 4 C. Gentes 1. I, c. VI. CAPUT XI. PROPHETIIS CHRISTI CONFIRMATUR EIUS TESTIMONIUM Art. unicus. I. Status quaestionis. — II. Christus distincte et particulatim praedixit multa fu tura contingentia, quae ad litteram adimpleta sunt. — III. Prophetiae Christi sunl certissima credibilitatis motiva. — IV. Solvuntur obiectiones. § I. Status quaestionis. — Tractavimus supra, 1. I, c. XX, vol. II, de prophetia seu vaticinio theoretice et in genere, et dixi­ mus : est certa praedictio juturi contingentis, quod naturaliter praevi­ deri nequit. Probata possibilitate prophetia, ostendimus eam discenti posse cum certitudine a coniectura humana et a divinatione spirituum, praesertim si juturum contingens sit remotum, determinate praedictum cum suis minutis circumstantiis, si sit complexum, liberum, imo depcdens a libertate plurium, qui vaticinium adimplere non intendunt, a fortiori si sit miraculum a sola libertate divina dependens et omnem praevisionem naturalem superans. Prophetiae huiusmodi, si adimplentur, manifese a solo Deo provenire possunt, infinitam praescientiam luculenter commonstrant ; ideoque, si propositae sunt tanquam revelationi ■ signa, sunt certissima credibilitatis motiva. Nunc considerandae sunt prophetiae Christi et postea vaticinia messianica Veteris Testamenti. Quoad prophetias Christi, rationalistae et modernistae, tenent, le sum in sermone ubi ruinam lerusalem annuntiat, errasse ; nam, iuxta eos, simul annuntiavit finem mundi tanquam imminentem. Unde haec prophetia de fine mundi esset falsa, itaque valde minueretur momen­ tum ceterarum. — Sic adversarii procedunt ab aliqua difficultate seu obscuritate ad neganda ea etiam quae sunt manifesta. Iuxta rectam metodum e contra, procedendum est a notioribus ad minus nota, sell a manifestis ad obscura alioquin rueret tota cognitio. Iam exponendo Christi testimonium, retulimus obiter prophetia.·» eius circa Ecclesiam, circa finem mundi, et tractando de eius resur­ rectione, vidimus quomodo eam annuntiaverat ; nunc colligenda sunt praecipua Christi vaticinia. Prophetiae Jesii Christi 335 § II. Christus distincte et particulatim praedixit multa futura contingentia, quae ad litteram adimpleta sunt. Ut refurtur in Evangeliis, Christus cognoscebat secreta cordium, et plures futuros eventus praedixit, circa seipsum, suos discipulos, Eccle­ siam, item circa ludaeos incredulos, et civitatem lerusalem. ia Christus cognoscebat cum certitudine secreta cordium «Cum vidisset lesu cogitationes scribarum, dixit: Ut quid cogitatis mala in cordibus vestris ? ‘. — «Cognita autem lesus nequitia eorum ait : Quid me lentatis, hypocritae ? » 2. — « Ipse enim sciebat quid es­ set in homine »3. « Sciebat enim ab initio lesus qui essent non credentes, et quis traditurus esset eum »4. — Pariter cognoscebat facta remota, sicut et propinqua, vg. dixit Nathanael: «priusquam te Phi­ lippus vocaret cum esses sub ficu, vidi te »5 ; dixit mulieri Samari­ tanae omnia quaecumque ipsa fecerat *. Item dixit Petro « vade ad mare, et mitte hamum ; et eum piscem, qui primus ascenderit, tolle : et aperto ore eius, invenies staterem, illum sumens da eis pro me et te ». Mt. 17, 26. 2° Pluries praedixit suam passionem et resurrectionem. loannes notat : « Sciebat quid esset facturus » 7 — « sciebat omnia quae ventura erant super eum»’. Revera lesus ter saltem Passionem et Resurrectionem suam annuntiavit, nec ambigue, dubitanter, sed clare, minute et cum certitudine, tempore quo haec omnia praevideri non poterant, scii, post confessionem Petri °, post curationem lunatici post parabolam de operariis in vineam missis Prima vice haec prae­ dictio ita extraordinaria Petro visa est ut ipse dixerit «Absit a te, Domine, non erit tibi hoc ». Apud Marcum sic refertur haec praedictio : « Filius hominis tra­ detur principibus sacerdotum, et scribis et senioribus, et damnabunt eum morte, et tradent eum Gentibus, et illudent ei, et conspuent eum, et flagellabunt eum, et interficient eum, et tertia die resurget »** Apud Matthaeum idem legitur, et praedicitur insuper crucifixio13. Ipsi pharisaei dixerunt Pilato : recordati sumus quia seductor ille dixit adhunc vivens : Post tres dies resurgam »14. — Haec autem omnia cum minutis circumstantiis adimpleta sunt ‘5. 3° Plura de discipulis suis annuntiavit. d) In genere discipulis suis praedixit gratias Spiritus Sancti « quam accepturi erant credentes in eum »16, et simul persecutiones : « si mundus vos odit, scitote quia me priorem vobis odio habuit... Si me persecuti sunt et vos persequentur *» ’, «Tradent vos in conciliis et in synagogis suis flagellabunt vos, et ad praesides et ad reges ducemini 1 Matth., IX, 3-4; XIT, 24-25; XVI, 7, 8; Marc., II, 8; Luc., VI, 8; VII, 19, 40 ; XI, 17. — 2 Matth., XXII, 18; XXVI, 10 ; Luc., V, 21, 22 ; IX, 46-47. — ’ Ioan., Il, 25. — 4 Ioan., VI, 65 ; VII, 20 ; XIII, 11 ; XVI, ig. — 5 Ioan., I, 48. — · Ioan., IV, 29. — 7 Ioan., VI, 6. — 8 Ioan., XVIII, 4. — 9 Matth., XVI, 2023 ; Marc., VIII, 30-33 ; Luc., IX, 21-22. —*· Matth., XVII, 21-22 ; Marc., IX, 2931 ; Luc.. IX. 44-45. — ** Matth., XX, 17-19; Marc., X, 32-34 ; Luc.; XVIII, 31-34. 12 Marc., X, 33. — *3 Matth., XX, 17-19. •4 Mati 11 . XXVII, 63. 15 Matth., XXVI, 57 ; Marc., XIV, 64 ; Matth., XXVII, 1 ; 26, 30. ,n Ioan., VII, 39. — 17 Ioan., XV. 18-20. 33<> Confirmatio testimonii lesu Christi propter me in testimonium illis et gentibus. Cum autem tradent vos, nolite cogitare quomodo aut quid loquamini : dabitur enim vobis in illa hora quid loquamini, non enim vos estis qui loquimini, sed Spiri­ tus Patris vestri, qui loquitur in vobis. Tradet autem frater fratrem in mortem, et pater filium... »* Haec omnia adimpleta sunt ad litteram, ut refertur in Act.i2 et in historia priorum saeculorum. 6) Apostolis lesus praedixit eorum fugam et dispersionem durante passione, et eorum coniunctionem in Galilaea post resurrectionem suam : «Omnes vos scandalum patiemini., in ista nocte : scriptum est : Percutiam pastorem et dispergentur oves gregis. Postquam autem resurrexero praecedam vos in Galilaeam»3. De facto, postquam lesus a militibus apprehensus est, «tunc discipuli omnes, relicto eo, fugerunt... (Et post eius resurrectionem) undecim autem discipuli abierunt in Ga­ lilaeam in montem, ubi constituerat illis lesus... »4.— Eis etiam promittit donum convertendi peccatores, gratiam miraculorum, donum linguarum, dona Spiritus Sancti6, pressuram et certamina adversus spiritum mundi, denique magnam victoriam : « nolite timere pusillus grex, quia complacuit patri vestro dare vobis regnum »’. c) S. Petro Christus annuntiavit eius apostolatum : «Noli timere : ex hoc iam homines eris capiens»7*, — eius primatum·, «Tu es Petrus et super hanc petram aedificabo ecclesiam meam... et tibi dabo cla­ ves regni coelorum *» , — trinam eius negationem «Arnen dico tibi, quia in hac nocte, antequam gallus cantet, ter me negabis»9 — eius mar­ tyrium· : «Quo ego vado, non potes me modo sequi, sequeris autem postea...1* Cum esses iunior, cingebas te, et ambulabas ubi volebas ; cum autem senueris, extendes manus tuas, et alius te cinget et du­ cet quo tu non vis»11. Hoc autem dixit, addit S. loannes, significans qua morte clarificaturus esset Deum. d) Pariter lesus praedixit Bethphage discipulis, quos mittit ad quoddam castellum : « invenietis asinam alligatam et pullum cum ea »12. Eodem modo annuntiavit his qui coenam praeparar edebebant ea omnia quae de facto invenerunt 13. De Maria Magdalena dixit : «Arnen dico vobis : ubicumque praedicatum fuerit hoc evangelium in toto mundo, dicetur et quod haec fecit in memoriam eius»14. 4°Z)e Ecclesia lesus praediocit multa mirabilia, quae tem­ pore praedictionis haud verisimilia erant, ea tamen annuntiavit cum absoluta certitudine, eaque firmiter crediderunt christiani. Inter alia praesertim notanda sunt: a) Spiritus Sancti effusio'. «Accipieti. virtutem Spiritus Sancti in vos, et eritis mihi testes in lerusalem, <ί in omni ludaea et Samaria, et usque ad ultimum terrae »1S. De facto «repleti sunt omnes Spiritu Sancto et coeperunt loqui variis linguis, J | I I j I i i Matth.. X, 17-22, XXIV, 9-13, Marc., IV, 17 ; X. 39 ; Luc., XI, 49 ; ΧΠ, i-ι t , XXI, 13. — 2 Act., IV, 1-8; V, 17-41 etc. 3 Matth., XXVI, 31; Ioan., XVI, p,I — 4 Matth., XXVI, 56 ; XXVIII, 16. — 5 Cf. Matth., IV, 18-20 ; X, i-ις ; Marc., I, 17; XVI, 17; Luc., X, 19, XXI, 14, 15. — 6 Luc., XII, j? ; Matth., XIX, iH; Ioan., VIT, 31; XV, 16. —7 l.uc., V 10. — 3 Matth., XVI, 17; Ioan., T. r·’ ||1 — 9 Matth., XXVI, 34 ; Marc., XIV, 30, 71. - *· Ioan., XIII, 36. - 11 Ioan.. X XI,1 18. — 12 Matth., XXI, 2. — 13 Matth., XIV. 13 sq. — i4 Matth., XXVI, 1 | flI Marc., XIV, 9. — «r> Act., I, 8. Prophetiae Christi 337 prout Spiritus Sanctus dabat eloqui illis»1, b) Ecclesiae mirabilis pro­ pagatio in universam terram eiusque indefectibilitas : «Tu es Petrus et super hanc petram aedificabo Ecclesiam meam, et portae inferi non praevalebunt adversus eam ... Euntes ergo docete omnes gentes ... et ecce ego vobiscum sum omnibus diebus, usque ad consummationem saeculi»2. Quis autem, tempore Christi, hanc mirabilem propagatio­ nem et invictam stabilitatem Ecclesiae praevidere potuisset ? — c) Conversionem populorum infidelium diversimode annuntiavit, vg. in parabola de vinitoribus homicidis, «dominus dabit vineam aliis»3, in parabola grani sinapis ‘, in parabola de invitatis ad coenam 5, et alibi clare et expresse, vg. « non inveni tantam fidem in Israel. Dico autem vobis, quod multi ab Oriente et Occidente venient, et recumbent cum Abraham et Isaac, et lacob in regno coelorum »e. 5° ludaeis etiam plura lesus annuntiavit. Praescivit, ut dictum est, crimen pharisaeroum et principum sa­ cerdotum : de luda dixit : « amen dico vobis quia unus vestrum me traditurus est ... Vae autem homini illi, per quem Filius hominis tra­ detur : bonum erat ei, si natus non fuisset homo ille»7. ludaeis an­ nuntiat diversimode terribiles castigationes : « Quid faciet Dominus vi­ neae ? Veniet et perdet colonos et dabit vineam aliis ... Et quaerebant eum tenere ... cognoverunt enim quoniam ad eos parabolam hanc dixe­ rit >8. « Auferetur a vobis regnum Dei, et dabitur genti facienti fruc­ tus eius ... Lapidem quem reprobaverunt aedificantes, hic factus est in caput anguli... et qui ceciderit super lapidem istum confringetur »8. — « Ecce ego mitto ad vos prophetas et sapientes et scribas et ex illis oc­ cidetis et crucifigetis, et ex eis flagellabitis in synagogis vestris, et per­ sequimini de civitate in civitatem : ut veniat super vos omnis san­ guis iustus, qui effusus est super terram... Amen dico vobis, venient haec omnia super generationem istam » ‘°. — « Ecce relinquetur vobis do­ mus vestra deserta»11. — « Et tu Capharnaum ... usque in infernum de­ scendes : quia si in Sodomis factae fuissent virtutes, quae factae sunt in te, forte mansissent usque in hanc diem»12. Quod plene adimple­ tum est : de hac civitate non remanent nisi ruinae. 6° Denique destructionem Jerusalem lesus anuntiavit ex­ presse cum variis signis antecedentibus. — Prius subobscure dixerat : venit hora, quando neque in monte hoc neque in lerosolymis ado­ rabitis Patrem»13 ; «Vae vobis Scribae et Pharisaei hypocritae... filii estis eorum, qui prophetas occiderunt, et vos implete mensuram pa­ trum vestrorum » 14. Paucis autem diebus ante mortem suam lesus clare praedixit excidium lerusalem. Cf. Matth. XXIV ; Marc., XIII ; Luc. XXL Ad intelligentiam huiusce prophetiae, ut notant plerique com­ mentatores, in ea distinguendae sunt plures partes : i° ipsa praedic­ to, 2° duplex interrogatio Apostolorum de tempore excidii lerusalem 1 Act., II, |. —2 Matth.. XVI, i8 ; XXVIII, 19-20. —3 Luc., XX, 16. — ' Matth.. XIII, 31-32. —6 Luc., XIV, 24. —8 Matth., VIII, to sq. ; XXIV, 14; Luc., XIII, 29. -7 Matth., XXVI, 21, id. apud Marc., Luc., Ioan. —8 Marc., XII. 9-12. · Mattii., XXI, 42-14. *· Matth., XXIII, 34-39. —11 Matth., XXIII, (8. *’ Mattii., XI. 23. Ioan., IV. 20. 14 Matth., XXIII, 32. 4». (Iauuiiiuu I.AuitAHOH, O» AVwI.iH<»w (vol. Il) 338 Confirmatio testimonii Iesu Christi et de signis ipsius finis mundi, 30 responsio Iesu ad primam quaestio­ nem, 40 eius responsio ad secundam quaestionem. Haec ultima pars non facile determinatur apud Matth. ; probabiliter incipit v. 23; breJ vior est apud Luc., XXI, 25-28, quia alibi XVII, 20, S. Lucas refert secundam quaestionem Apostolorum et tesponsionem Domini. i° lesus de aedificationibus templi ait : « Videtis haec omnia ? Arnen dico vobis, non relinquetur hic lapis super lapidem, qui non destruatur1. 20 «Accesserunt ad eum discipuli secreto, dicentes: Dic nobis, quando haec erunt ? et quod signum adventus tui et consummationis sae­ culi ?2 S. Thomas notat : «in Luca solum tangitur de una quaestione scii, de destructione lerusalem, qua non credebant quod deberet de­ strui nisi post adventum secundum ; unde dicebant, Act., I, 6 : Si in tempore hoc restitues regnum Israel ? »8. 30 Respondens Jesus annuntiat tria signa destructionis lerusalem : scii, a) « multi venient in nomine meo, dicentes : Ego sum Christus, et multos seducent...4 multi psudoprophetae surgent ». De facto ante ruinam lerusalem apparuerunt multi pseudoprophetae 5, ut Elymas, Si­ mon magus 8 ac eius discipuli, pseudoliberatores ut Theodas — b) « au­ dituri enim estis praelia et opiniones praeliorum ... consurget gens in gentem et regnum in regnum, et erunt pestilentiae et fames et terrae motus per loca. Haec autem omnia initia sunt dolorum »8. Revera ante excidium lerusalem in Palaestina fere in qualibet civitate, ut refert loseph, fuerunt bella civilia9. Et consurrexerunt gentes in gentes, in imperio romano, in Gallia, in Germania, in regionibus Danubii, in Bri­ tannia, in confinio regionis Parthium Inter an. 60 et 70 plures fue­ runt terrae motus, destruxerunt Laodiceam an. 61 et Pompeios an. 63“. Fuerunt etiam pestilentiae et fames non solum in ludaea sed in toto imperio12. An. 65 signa terribilia apparuerunt supra lerusalem18. c) « Tunc tradent vos in tribulationem et occident vos : et eritis odio omnibus gentibus propter nomen meum. Et tunc scandalizabuntur multi, et invicem tradent... »u, De facto, ut refertur in Act. et in Ep. S. Pauli, inter an. 30 et 67 S. Petrus, S. loannes, omnes Apostoli trahuntur in carcerem, aut interrogantur a concilio ludaeorum, Chri­ stiani disperguntur, S. Stephaniis et S. lacobus frater loannis occidun­ tur. S. Paulus in carcerem mittitur, virgis caeditur, eum in indicio si­ stunt Gallio, Felix, Festus, Agrippa, Nero. Eodem tempore pullulant haereses, sed ut paedixerat Dominus ‘5, « apostoli praedicaverunt ubi­ que »18 id est in mundo hoc tempore cognito. 1 Matth., XXIV, 2, item ap. Marc., et Luc. —2 Matth., XXTV, 3. — 8 Si Tkom., in Matth., XXIV. — 4 Matth., XXIV, 35 ; Marc., XIII, 3-6 ; Luc,, XXI, 7-8. — 5 Cf. II Petr. II, 1-20: «Fuerunt vero et pseudo prophetae in populo...», — I Ioan ... II, 18 «Nunc Antichrist! multi facti sunt... ex nobis prodierunt, sed non erant ex nobis ». « Act., XIII, b-n ; VIII, 0-10. — 7 Ad., V, 36. —« Matth., XXIV, 6- : Marc,, XIII, 7-8; Luc., XXI, 9-11. —9 loSKPH., Bel. lud., II, XVII, 10; II, XVIII, 1 s ‘° Tac., Hist., I, 2. — “ Tac., Ann., XIV, 27; XV, XII, 3; VI, I, 1. 18 Ad., XI, 28; Tac., Ann., XVI, 13; los., Bel., V, 13. 13 Iosbph., Bel. lud., VI, v. 3 ; Tac., Hist., V, 13. 14 Matth., XXIV, 9-14 ; Marc., XIII, 9-13: Luc., XXI, 1210. 15 Matth., XXIV, 14 ; Marc., XIII, 10. — 86 Marc., XVI, 20. Prophetiae Christi 339 4° Praenuntiatur ruina lerusalem : « Cum ergo videritis abomina­ tionem desolationis, quae dicta est a Daniele propheta ‘, stantem in loco sancto : qui legit, intelligat : tunc qui in ludaea sunt, fugiant ad montes...»12. «Quia dies ultionis hi sunt, ut impleantur omnia quae scripta sunt. Vae autem praegnantibus et nutrientibus in illis diebus : erit enim pressura magna super terram, et ira populo huic. Et cadent in ore gladii : et captivi ducentur in omnes gentes : et lerusalen calca­ bitur a Gentibus, donec impleantur tempora nationum n3*. Antea lesus assignaverat causam huiusce terribilis castigationis dum fleverat super lerusalem et dixerat : «Si cognovisses et tu... quae ad pacem tibi... ; quia venient dies in te ; et circumdabunt te inimici tui vallo, et cir­ cumdabunt te, et coangustabunt te undique ; et ad terram prosternent te et jilios tuos qui in te sunt, et non reliquent in te lapidem super lapidem eo quod non cognoveris tempus visitationis tuae» *. Haec omnia adimpleta sunt : ludaei an. 66 et 67 contra Roma­ nos insurrexerunt ; Vespasianus, cum ingenti exercitu in Galileam et ludaeam irrupit multosque ludaeos occidit. Deinde imperator factus an. 69, Tito filio curam conficiendi bellum demandavit. Chiitiani fu­ gerunt et ad oppidum Pellam pervenerunt. Titus lerusalem circumdedit vallo ; tempore obsidionis, ut refert Flavius losephus 5 testis oculatus ac omni fide dignus, ferro vel fame perierunt undecies centena ludaeorum millia, et ad duram servitutem capta sunt nonaginta septem millia ; qui vero tam ingenti cladi superfuerant, hi Hadriani imperatoris tem­ poribus vilium instar pecorum sub hasta venditi fuerunt. Ut narrat FI. losephs ’, post expugnatam a Tito urbem lerusalem, templum conflagratum et postea dirutum et, totaque civitas ita destructa fuit ut solo aequaretur. Vere « abominatio desolationis » fuit in templo nam empore obsidionis, templum conversum est in arcem 7 et post obsi­ dionem Romani loco sanctuarii sacrificia suis diis obtulerunt3. Haec ' venerunt an. 70 ; sic adimpletum est quod dixerat lesus : «Arnen dico vobis, quia non praeteribit generatio haec, donec omnia haec fiant »’. Haec facta sunt historice certissima, in memoriam eorum rema­ net Romae arcus triumphalis in honorem Titi elevatus ; et testimo­ nium Flav. losephi conforme est his quae referuntur a Tacito 10 et Suetonio “. § III. Prophetiae Christi sunt certissima credibilitatis motiva. Sunt enim verae prophetiae, quae praevisionem naturalem supei int : annuntiant clare et certe futura contingentia, complexa, cum mi­ nutis circumstantiis, imo futura dependentia a libertate plurium, qui vaticinium adimplere non intendunt, v. g. «Filius hominis tradetur principibus sacerdotum et scribis et senioribus, et damnabunt eum morte, et tradent eum gentibus ad illudendum et flagellandum et cru1 Daniel, IX, 26-27 praedixerat: «occidetur Christus... Et erit in templo abo­ li.matio desolationis et usque ad consummationem et finem perseverabit desolatio ». Item, Daniel, XII, 11. 2 Mattii., XXIV, 15-22; Marc., XIII, 14-20. —3 Luc., XXI, 22-24. * Luc.. XIX, 42-44. los.. Dell. lud., IV. ix, 3. —« ibid., VII. — 7 Ibid., VI, HI. ύ. 3 Ibid., VI. νι, 1. u Mattii., XXIV, 34. i’ Tacit., Hist., V, 1-13.— " Suet., Vesp., 4 ; 'Jitu, 4. Corftrmatio testimonii lesu Christi cifigendum, et tertia die resurget»1. Praesertim ipsa resurrectio lesu et invicta stabilitas Ecclesiae naturaliter praevideri non poterant, cum sint miracula, quae immediate a Dei libertate dependent. Nec-fortuita fuit adimpletio nam multa minutaque praêdictioni perfecte responde­ runt et praecipue miracula annuntiata non potuerunt esse quid for­ tuitum ; e contra in his omnibus manifestatur Dei Providentia. Hae igitur prophetiae » «infinitam scientiam luculenter commonstrant » (Cone. Vatie.). Insuper Christi vaticinia cum religione Christiana manifeste connectuntur, sunt enim de ipso Christo, de Ecclesia, de castigationibus divinis ad incredulitatem puniendam ; imo quandoque Christus dixit. expHcite discipulis suis: «Amodo dico vobis, priusquam fiat : ut cum factum fuerit, credatis quia ego sum »2. Si igitur missio Christi non esset divina, Deus auctor principalis prophetiae esset testis falsitatis, quod est impossibile. Ideoque hae prophetiae sunt sicut miracula « di­ vinae revelationis signa certissima et omnium intelligentiae accommo­ data ». (Cone. Vatie.). Nec desinit in Ecclesia donum prophetiae. S. Paulus scripsit : « uni­ cuique datur manifestatio Spiritus ad utilitatem : alii quidem per Spiri­ tum datur sermo sapientiae... alii operatio virtutum, alii prophetia... »3. — Apocalypsis est magna prophetia quae principales eventus vitae Ecclesiae annuntiat modo symbolico, sicut prophetaverunt Ezechiel, Daniel, Zacharias. Quaedam horum symbolorum explicantur in ipsa Apocalypsi, alia explicari possunt ex analogia cum Prophetis V. T., multa remanent pro nobis obscura. Omnes tamen commentatores ad­ mittunt, Apocalypsim esse prophetiam victoriae definitivae Ecclesiae, primo contra paganismum, et secundo contra mundum in fine tem­ porum. Deinde multi sancti, ut videri potest in voluminibus Bollandiorum, aliorumque historicorum, dono prophetiae claruerunt, v. g. funda­ tores ordinum saepe annuntiaverunt futura a filiis suis adimplenda. Nunquam cessavit in Ecclesia romano-catholica hoc prophetiae donum, sicut non cessaverunt miracula. § IV. Solvuntur obiectiones contra supernaturalitatem vatici­ niorum Christi. Obiiciunl praesertim rationalistae contra valorem prophetiae de excidio lerusalem. 1° plures contendunt, eam nonnisi post eventum scriptam fuisse. Cur ? (mia ‘-Htl nimis completa, nimis perfecte impleta. Admittunt tamen multi adversarii, lesum praevidisse ruinam lerusalem4, sed non distincte cum minutis circumstantiis. Et ple rique tenent, evangelia synoptica scripta fuisse solum post an. /o, quia excidium !<■ rusalem in illis exacte describitur. Resp. : i° Haec rationalistarum sententia provenit ex gratuita negatione possilu litatis alicuius prophetiae vere supernaturalis. 2» Iam valde extraordinarium esset] Christum praevidisse ruinam lerusalem, tunc enim ludaei pacifice sub imperio ronianu 1 Matth., XX, 18-19; Marc., X, 33. —2 Ioan., XIII, 19; XIV, 20. 3 1 Corl XII, 10. — 1 Ita Stapfer, O. Holtzmann, Renan, A. Réville. cf. I.kpin, fésus A/rssM 3· cd.. p. 381. Prophetiae Christi 341 vivebant: ut refert Plinius 1, lerusalem longe clarissima urbium Orientis erat, tem­ ples mosaicae religionis videbatur quasi in perpetuum permansurum. 30 Haec pro­ phetia ante excidium civitatis nota erat, nam christiani Hierosolymitani tribus annis ante dirutam civitatem, fugerunt secundum Christi monita, et ad Pellam pervenerunt *. 4° Si hoc vaticinium Christi solum post eventum scriptum fuisset, scriptores cum eo non miscuissent ea quae ad finem mundi pertinent ; non scripsissent : « Statim post tribulationem dierum illorum, sol obscurabitur»1 23; sed eventus adimpletionem nota­ vissent, ut facere consueverant4. Speciatim dixissent, templum combustum fuisse ante suam destructionem. Propterea quidam rationalistae, ut B. Weiss5, admittunt S. Marcum hoc vaticinium scripsisse arte eventum. 20 Rationalistae ad objectionem oppositam procedentes, arguunt non ex nimia perfectione huiusce vaticinii, sed ex hoc quod lesus in eo errasset, annuntiando simul finem mundi tanquam imminentem. In synopticis enim post praedictionem signorum finis mundi legitur : ■ Amen dico vobis, quia non praeteribit generatio haec, donec omnia haec fiant»6. Resp. : Iam plura diximus dc hac re, exponendo c. IV, vol. II, testimonium Christi de fine mundi. Haec sunt revocanda et evolvenda. .4. Hi textus sunt quidem· difficiles, nam Christus in hoc discursu locutus est et de ruina lerusalem et de line mundi : cum autem primus eventus sit figura secundi, non facile est discernere quid pertinet ad primum, quid ad secundum. Sed verba alicuius auctoris praesertim sapientis, ita intclligenda sunt, si possibile est, ut contradictoria non sint. Si vero, ut contendunt lat.ionalistae, lesus hic. annuntiasset finem mundi tanquam imminentem, sibimetispi contradixisset nam pluribus aliis locis modo oppo­ sito locutus est : a) Dixit de die indicii : « de die autem illo vel hora nemo scit, neque angeli i« caelo neque Filius, nisi Paler. Videte, vigilate et orate, nescitis enim quando tempus sit»7. — Usque ad Ascensionem dixit discipulis suis: non est vestrum nosse tempora vel mo­ menta, quae Pater posuit in sua potestate8*. b) annuntiaverat futuram diffusionem F.vangelii inter omnes gentes : « et prae­ dicabitur hoc euangelium regni in universo orbe, in testimonium omnibus gentibus, et tunc veniet consummatio»0. Paulaiim autem crescere debet regnum coelorum, nam comparatur grano sinapis aut semini, quae gradatim crescunt10. c) nec dicatur, perfectam evangelizationem omnium gentium adimplendam esse, iuxta prophetiam, ante excidium lerusalem, nam legitur in eodem sermone apud Luc. : «Captivi ducentur in omnes gentes et lerusalem calcabitur a gentibus donec impleantur 1 Plin., H. N., v. 15. 2 Eusebius, Hist. Feel., 1. Ill, v. — S. Epiph., Haeres, XXIX, 7. 3 Matth., XXIV, 29. — 4 Ioan., XXI, 19; Act., XI, 28. 5 B. Weiss, Das Leben lesu, 1902, t. II, p. 439: «fout doute sur l’authenticité de cette déclaration prophétique doit être écarté... Si Marc a écrit après la ruine de Jérusalem comment la prophétie qu’il relate ne contient-elle absolument rien qui reflète l'événement arrivé, car en réalité le temple a été détruit par le feu, et non dc main d ' homme ». E. Staffer, La Mort et la Résurrection de Jésus-Ch., 1398, p. 53-60 : «L’authen­ ticité de l’ensemble du grand discours eschatologique nous parait incontestable. Qui donc aurait inventé la relation de Marc ? ». 6 Matth., XXIV 34 ; Marc., XIII, 30; Luc., XXI, 32. —Cf. etiam Matth., X, 5-6, 23; XVI, 28; XXVI, 64. 7 Marc., XIII, 32 ; cf. Matth., XXIV, 36. — 8 Act., I, 7. ° Matth . XXIV, 14; cf. Marc., XIII, 10; XVI, 15. 10 Ι.ΚΙΊΝ. /isus Messie et Fils de Dieu, p. 385-388. 342 Confirmatio testimonii lesu Christi tempora nationum »*. Unde lesus sibi contradixisset, si annuntiasset finem mundi tanquam imminentem ; dixit solum exhortans ad vigilantiam : « vigilate ergo, quia nescitis qua hora Dominus vester venturus sit. Illud autem scitote, quoniam si sciret pater familias qua hora fur venturus esset, vigilaret utique, et non sineret perfodi domum suam. Ideo et vos estote parati : quia nescitis qua hora Filius hominis venturus est»1. Ut dicit S. Hieronymus, ideo voluit Dominus incertum ponere terminum, ut homo semper exspectaret ; aliis verbis, Christus voluit, Christianos ita vivere ac si finis mundi esset proximus ; revera ita vixit prima generatio semper vigilans. Etiam omni tempore pro qualibet anima finis huiusce vitae proximus est, et debemus consi­ derare hunc mundum tanquam omnino instabilem, fugientem, praeterit enim figura huius mundi s. D. His positis facilius explicantur verba non praeteribit generatio haec, donec haec omnia -fiant. Multi interpretes cum Chrys. Theophyl. Euthym. intelligunt generationem omnium fidelium. Hieron. dicit : « àut omne genus hominum significat, aut specialiter ludaeorum »4. Plures5 hodie existimant, haec verba non manifeste referri ad finem mundi sed forte solum ad destructionem civitatis, lesus rediret ad quaestionem supra positam ab Apostolis: «dic nobis quando haec (scii, destructio templi) erunt, et quod signum adventus tui, et consummationis saeculi ?»·. Maldonat 7 notat, see. mentem S. Aug. 8 ; « Christum confuse de utraque respondisse, sicut confuse Apostoli interro­ gaverant. Quod certo eum consilio atque divino fecisse arbitror, ne quis posset finem mundi cognoscere... Diligentis tamen atque prudentis lectoris est, quae de lerosolymitano excidio et que de mundi fine dicuntur, subtili conjectura distinguere ». In multis autem conveniunt hi duo eventus sicut figura et realitas figurata. Denique si agitur solum de generatione praesenti, dici potest : « non praeteribit donec haec omnia fiant» scii, donec priora eveniant realiter et posteriora in figura. Alii tenent verba ge­ neratio haec » duplicem sensum habere : relate ad ruinam lerosolymae designat prae­ sentem generationem, relate ad finem mundi designat gentem iudaeorum ’. In hoc ser­ mone ait S. Aug.10, «sunt quaedam manifesta, quaedam vero sic obscura, ut vel la­ boriosum sit ea ciiiudicare, vel temerarium, quamdiu non intelliguntur, de his aliquid definire ». S. Petrus explicans hanc praedictionem Domini dicit : « Unum vero hoc non la­ teat vos, carissimi, quia unus dies apud Dominum sicut mille anni, et mille anni sicut dies unus. Non tardat Dominus promissionem suam sicut quidem existimant »11. Hoc est dicere : Deus praesentia et futura videt simul in aeternitate ; item quodammodo I Luc., XXI, 24. — 2 Matth., XXIV, 42 ; Marc., XIII, 33 ; Luc.. XII, 39. 3 Cf. P. Lagrange, L’avènement du Fils de Γ homme, llev. bibl., 1906, p. 400-401J 4 Hieron, in Matth., XXIV, 34. —5 P. Lagrange, S. Marc., p. 325. —6 Matth,J XXIV, 3. —7 Mald., in Matth., XXIV, 5. —8 S. Aug., lip., 80. 9 Fillion, Εν. sel. S. Matth. XXIV, 34. Nous croyons, avec d’autres exégètcsJ (en particulier avec Reischl et Bisping), qu’ il est mieux d’établir une distinction . 11 nous semble que les mots generatio haec ont un double sens suivant qu' ils retombent sur 1’ un l’autre de ces évènements. En tant que Jésus fait allusion aux maux do Jérusalem, ils représentement les Juifs alors existants; en tant qu’il voulait décrlm la fin du monde ils désignent tout le peuple juif qui persévérera jusqu’aux dernier· jours pour rendre hommage à la véracité de Jésus. Il y aurait ainsi dans les v. w une dec es prophéties a double perspective qu'on rencontre si souvent dans les Saint· Livres». Revera saepe in S. Scriptura generatio dicitur pro gente, cf. Num., X, 30I XI, I, 28 ; Liv. XX, 18 ; Ps., XLIV, 19 etc. — Vide etiam circa haec verba gcnrrt· tio haec quae dicuntur a Card. Billot, La Parousie. 10 Episi.. 80. II II, Petr., Ill, 8. Prophetiae Christi 343 cognitio prophetica ex alto futura praevidet, et, quamdam obscuritatem importans saltem in sua expressione, non semper determinate considerat omnia quae sunt in intervallo temporis *. C. alia verba « sunt quidam de hic stantibus, qui non gustabunt mortem, donec videant Filium hominis venientem in regno suo»2, intelligenda sunt iuxta antiquos interpretes, de transfiguratione Christi, nam ante eam dicta sunt 3 ; sed melius refe­ runtur ad destructionem templi lerusalem et expansionem Ecclesiae, sicut verba dicta de morte Joanqis Apostoli, Ioann. XXI, 21 sq. Non agitur de fine mundi nam lesus dixit : «de die illa nemo scit... nisi Pater ». D. Quidam legentes T Ep. ad Thess. IV, 15 4, existimaverant S. Paulum annun­ tiasse finem mundi tanquam imminentem. Ipse scripsit in II Thess. II, 2, « Neque terreamini... quasi instet dies Domini. Ne quis vos seducat ullo modo : quoniam nisi venerit discessio primum et revelatus fuerit homo peccati, filius perditionis... ita ut in templo Dei sedeat, ostendens se tanquam sit Deus ». Tempus igitur ultimi adven­ tus remanet omnino incertum, secundum testimonium Christi et Apostolorum. Quoad alias difficultates de hac re 111 Epist. S. Pauli ; cf. P. Vcsté O P. Comment, in Ep. ad Thessal, 1917. Quid igitur concludendum est 1 — Sunt quidem in prophetiis Christi quaedam verba obscura, sed propter hanc obscuritatem non mganda sunt quae manifestissime praedicta et adimpleta sunt. Imo haec obscuritas, cum tanta claritate coniuncta, est signum altitudinis Sacrae Scripturae, ut saepe notant S. Aug. et S. Thomas5. Apologctice concludendum est, ut ait Tanquerey® : «possunt itaque praefata verba (ex quibus sumitur obiectio) recte intelligi, quin error et aperta contradictio Domino imputentur. Si res ita se habet, leges exegeticae postulant ut haec interpretatio an­ teponatur. Nil igitur probat lesum erravisse ; aliunde constat, omnia essentialia vati­ cinii de templi excidio impleta fuisse. Ergo Christus est vere propheta, divinusque legatus ». * Cf. Lepin, Jésus· Messie et Fils de Dieu, p. 401-403: « Il est vraisemblable que le défaut de perspective tient au genre même du morceau littéraire qui nous occupe. Il est en effet habituel à la prophétie sacrée, de procéder par tableau descriptifs de l’avenir, se succédant les uns aux autres sans transition, quelle que soit la diversité des temps auxquels ils se rapportent, surtout lorsque les événements ont entre eux un rapport de cause à effet ou une relation de symbole à chose préfigurée... Or une anticipation et comme un premier acte du jugement suprême se réalisera avant la fin de la génération présente : la nation infidèle recevra le châtiment du ses crimes ; le Fils de l'homme viendra inaugurer ses pouvoirs de grand justicier... La destiuction de Jérusalem et du temple, en mettant fin pour toujours à l’ancien ordre de choses, marque... en quelque sorte le véritable point de départ de l’Eglise... l’inauguration du royaume de Dieu sur la terre, sous la forme d’une société universelle, publique­ ment et définitivement organisée ». 2 Matth., XVI, 28. — 3 Cf. Maldonat in Matth., ibid. 4 « Hoc enim vobis dicimus in verbo Domini, quia nos, qui vivimus, qui residui sumus in adventum Domini, non praeveniemus eos qui dormierunt ». Commisio Pon­ tificia de Republica, 18 iunii 1915, respondit negative ad quaestionem : « Utrum... liceat tanquam longius petitam et solido fundamento destitutam reiicere interpretatio­ nem in scholis catholicis traditionalem (ab ipsis quoque novatoribus saeculi xvi re­ tentam), quae verba sancti Pauli, in c. IV épis. I ad Thess. vv. 15-1, explicat quin ulio modo involvat affirmationem Parousiae tam proximae ut Apostolus seipsum stiosque lectores adnumeret fidelibus illis qui superstites ituri sunt obviam Christo ?» Vide duas alias responsiones eadem die datas ab eadem Commissione biblica ad quae­ stiones de Parousia. Acta Apost. Sed. 1915, p. 357. Cf. Denz. 21 9 ss. S. Thom. de Pol., q. IV, a. 1. ’’ De Vera Religione, ed. 14, p. 245. CAPUT XII. PROPHETIIS MESSIANICIS CONFIRMATUR MISSIO DIVINA CHRISTI. Art. unicus. I. Status quaestionis et methodus. — II. Expositio messianicarum prophetiarum in genere et in speciali. — III. Earum impletio. — IV. Earum vis probativa. —I V. Solvuntur obiectiones. § I. Status quaestionis ac methodus. — Videamus A. quid va­ leat haec confirmatio secundum Christum et Ecclesiam ; B. quid obiiciant rationalistae ; C. quomodo arguendum sit in Apologetica. A. Secundum Christum et Ecclesiam. —lesus, contra iudaeos incredulos, invocat m confirmationem missionis suae divinae testimonia prophetica Veteris Testamenti sicut et testimonium loannis Baptistae : « Scrutamini Scripturas..., illae sunt, quae testimonium per­ hibent de me... Si enim crederetis Moysi, crederetis forsitan et mihi : de me enim ille scripsit»1. «Abraham pater vester exultavit ut vi­ deret diem meum»2. — Imo lesus explicavit prophetias discipulis euntibus ad castellum nomine Emmaus: «Et incipiens a Moyse et omnibus Prophetis, interpretabatur illis in omnibus Scripturis, quae de ipso erant »3. Item dixit Apostolis post resurrectionem suam : > N< cesse est impleri omnia, quae scripta sunt in lege Moysi, et Prophetis, et Psalmis de me. Tunc aperuit illis sensum, ut intelligerent Scriptu­ ras. Et dixit eis : quoniam sic scriptum est, et sic oportebat Chri­ stum pati, et resurgere a mortuis tertia die»4. Apostoli omnes arguerunt ex prophetiis messianicis 5 ; Evangel istae narrando vitam lesu, saepius dicunt : «ut impleretur Scriptura »’j Est traditionale argumentum perpetuo expositum a Patribus et theo­ logis. Ecclesia in Cone. Vatie. inter signa certissima revelationis citat prophetias V. T. prout infinitam scientiam luculenter commonstrant 1 Ran., V, 39-47· — 2 Ioan., VIII, 56; Gen., XII, 3. — 3 Luc. XXIV, 27. 4 4 Luc., XXIV, 44-47. — 5 II Petr., I, 19; Act.. VII), 30. — « V. g. Ioan., XIX. 24-27. — 7 Denzingcr, n. 1790 et 1797. Prophetiae messianicae 345 Et tempore Adventus liturgia commemorat, praesertim in lectione Missae, principales Veteris Testamenti prophetias ; item tempore Pas­ sionis. B. liationalistae negant a priori possibilitatem prophetiae supernaturalis, et praedictiones V. T. per causas naturales et ingenium hebraeorum explicare intendunt. Iuxta eos, V. Testamentum simul sumptum supernaturalismo favet ; sed quaelibet pars separatim spec­ tata, sub lumine criticas modernae, evidenter naturalis apparet. Proinde Prophetismus nihil aliud esset nisi naturale phaenomenon extasis quod ex specialibus circumstantiis explicari potest ‘. — V. g. iuxta J. Darmsteter12, populus iudaicus paulatin ad monotheismum pervenit, ac evidentem superioritatem huiusce fidei religiosae agnoscit, quia vero, non obstante hac superioritate religiosa, oppressionem subire cogeba­ tur, persuasio nata est sibi in futurum reservari aeram gloriae ac do­ minationis universalis. Sic mere naturaliter apparuisset spes messianica Et, ut vult Renan34 spes messianica quodammodo creavit Messiam ; scilicet ardens imaginatio ludaeorum et universalis Messiae exspectatio ita mentes incitarunt, ut, Christi adventu, eius coaevi nomen et qua­ litates Messiae ei imposuerint ; ipse lesus quasi inscius paulatim sibi persuasit, se esse Messiam ; et eius discipuli ostendere conati sunt, in vita lesu adimpletas fuisse prophetias. Has theorias confutavit A. Loisy ante suam apostasiam *. Critica. — Iam supra longe examinavimus principia rationalistica relate ad prophetiam in genere5*7 . Nunc autem quoad hanc spe­ cialem quaestionem dicendum est cum multis apologetis * : firma expectatio Messiae, quae tempore Christ vigebat speciatim apud ludaeos1, non fuit a Christianis creata, cum ante ipsos certo existeret ; nec na­ turaliter ex iudaers aspirationibus evoluta est. Haec enim exspectatio refertur ad propagationem monotheismi in toto orbe per Messiam. Quomodo autem talis idea naturaliter, sine revelatione concipi potuis­ set a populo, qui saepius ad idolatriam redibat, qui Gentes abhorre­ bat, et cum eis privilegia sua dividere nolebat ? — Revera expectatio messianica ortum habuit ex prophetiis messianicis, ut habetur ex Novo Testamento 8 et ex libris ac traditionibus ludaeorum8. — Hy­ pothesis rationalistarum defectu criticae laborat, ut ex sequentibus patebit. 1 Ita Ewald, Reuss, Kuenen. 2 Darmsteter, Les Prophètes d'Israël. 3 Renan, Vie de Jésus, c. T. 4 Loisy, Revue d’Hist. et de Litter, religieuse, sept 1898. 5 CI. supra vol. Il, cap. XX, de Prophetiae notione, possibilitate, discernibiliiate ac vi probativa. 8 V. g. Tanquerey, de Vera Religione, editione 12“, 232-235. 7 Existentia huius expectationis probatur ex pluribus Evangelii testimoniis, ex ■ insultatione Doctorum ab Herode (Matth., Il, 2-6) ; ex Cantico Simeonis (Luc., II,s ■0-32) ; ex legatione ludaeorum ad loannem Baptistam (Ioan., I, 19-20) ; ex multis diis factis vitae Christi (v. g. Ioan., VI, 14; VII, 31). 8 Mattii , II, 5; Luc., I. 70; Ioan., 1, 45. ° Hoc coiudat < x Lai», ude, et ex libris liturgicis ludaeorum. 3·|6 Confirmatio testimonii lesu Christi C. Quomodo arguendum est ex prophetiis in Apologeti ? — Dicemus i° quid non est necessarium, 2° quid non expedii, 3° quid convenit ad hanc probationem. i° Non necesse est defendere genuinitatem librorum prophetarum ; has quaestiones remittimus ad Cursum Introductionis in sacram Scrip­ turam Sufficit scire omnes prophetias messianicas scriptas fuisse sal­ tem 300 annis ante Christum. Erant enim in collectione librorum Ve­ teris Testamenti, quae, iuxta omnes, etiam adversarios, saltem com­ pleta erat tribus saeculis ante Christum. Habetur etiam in Prologo libri Ecclesiastici (circa an. 130 A. C.) iam graece translatos fuisse legem, prophetas ali osque libros. Ergo antea existebant, nam nonnisi successive translati sunt. 20 Non expedit arguere ex prophetiis, quae solum sensu spiri­ tuali seu typico, non vero sensu litterali, Messiae applicantur. Sensu litteralis ille est quem verba immediate exprimunt secundum intentio­ nem auctoris ; sensus typicus ille est qui non immediate a littera ex­ primitur, sed solum mediantibus personis aut rebus, quae alias res signi ficant2 . Evangelistae et Apostoli, qui scripseru t sub lumine inspira­ tionis, plura Christo applicant, quae de eo typice tantum praedicta fuerunt3 Sed dum arguimus contra rationalistas, non expedit uti sensu typico, nisi historice constet hunc sensum ante eventum fuisse cogni­ tum. — A fortiori non convenit arguere ex sensu accommodat icio, qui non est sensus Scripturae, sed eis adscribitur propter quamdam analogiam 4. Utemur ergo solummodo prophetiis, quae sensu litterali applicantur Christo ; imo inter eas quasdam obscuras praetermittemus. 30 Ad convenienter arguendum contra rationalistas, decet prius exponere prophetias in genere, scilicet id in quo omnes saltem prae * cipuae conveniunt, id est in praedictione regni messianici. Sic confi ca * Cf. Pelt, Histoire- de ['Ancien Testament. s S. Thomas, 1“ q. i, a. 10, dicit: «Auctor sacrae Scripturae est Deus, in cuiim potestate ·;;<' ricus , — secundum vero quod ea, quae in Christo sunt facta, vel in iis, quae Christ unii significant, sunt signa eorum, quae nos agere debemus, est sensus moralis', — prout vero significant ea, quae sunt in aeterna gloria est sensus analogicus ·> — Ibid ad t : « Et ita nulla confusio sequitur in S. Scriptura, cum omnes sensus fundentur superi unum, scilicet litteralem ex quo solo potest trahi argumentum... Non tamen ex hoc ali· quid deperit S. Scripturae, quia nihil sub spirituali sensu continetur fidei nec.essariutilj quod Scriptura per litteralem sensum alicubi manifeste non tradat ». 3 Ita Matth., II, 15 citat Osee : «Ex Aegyto vocavi filium meum » ; v 18 I1-11. miam : « Vox in Rama audita est, ploratus et ululatus multus : Rachel plorans lillu· suos ; et noluit consolari quia non sunt ». Item ex revelatione cognoscimus David M Salomonem fuisse figuras Christi. 4 Cf. Diet. Bibi., art. lésus-Christ (Les Prophéties) col. 1435 (I.csêtre). Prophetiarum messianicarum impletio 34 7 citur argumentum quod a rationalistis bonae fidei reiici nequit. Ita plures hodie procedunt, quorum expositionem sequemur Non tamen praetermittenda est classica expositio prophetiarum in specialii2 , secundum processum temporum, quamvis earum defensio critica integraliter fieri non possit, nisi in Cursu exegesis Veteris Te­ stamenti. Deinde consideranda est impletio prophetiarum in genere et in speciali, ac vis probativa argumenti sic propositi. § II Expositio messianicarum Prophetiarum. A. In genere. Cum priores prophetiae sint obscuriores, prout Deus gradatim ea quae ad Messiam pertinent revelavit, melius est arguere non ex una tantum vel altera, sed ex omnibus simul sumptis ; sicut ad agnoscen­ dam similitudinem inter hominem et eius imaginem, melius est con­ siderare totam imaginem, quam solum pauca lineamenta ; item ad intelligendum sensum alicuius libri oportet omnes eius partes legere. Si vero inquiritur id in quo omnes prophetiae V. T. conveniunt, tria inveniuntur. i° Prophetae omnes per undecim saecula docuerunt monotheismum ac legem moralem nomine Dei promulgatam. Praedicaverunt fidem in unum Deum infinite perfectum, sanctum, iustum, misericor­ dem, providentem et remuneratorem ; populo hebraeo inculcaverunt cultum religiosum, externum et internum, puritatem morum, iustitiam et caritatem. 1 Cf. Touzard, in Rev. pral. d'Apol-, t. VI, p. 906-933; t. VII, p. 81-116, 731750. — Les Prophètes d'Israël et l’argument prophétique. — Did. d’Apol., Juif (Peuple) dans l'Ancien Testament. — Tanquerey, De Vera Religione, ed. 14“, p. 295-318. — P. Lagrange, O. P. Pascal et les prophéties, messianiques. Rev. bibl., 1909, p. .533. 2 L. Lagrange, Revue biblique, 1917, dern. n. in recensione articuli J. Touzard [Le peuple juif dans A. T. — Diet. Apol.) ait: « A la méthode des précisions détail­ lées, M. Touzard a donc préféré celle des grandes lignes... Si l’on comprend bien ces grandes lignes, c’est d’abord l’espérance que la religion de lahvé deviendrait un jour la religion de l'humanité. Or les peuples civilisés professent tous le monothéisme, et ce monothéisme leur ur les Prophéties. 13 Gen., III, 15. — *■* Gen., IX, 26, 27. 15 Gen., XII, i sq. Cf. Corluy, S. I. Spicilegium Dogmatici biblii um, t. I. p. 173! Hetzenauer, O. P. Theologia biblica, 1, p. 575. — 10 *Gen., XXVI, 4. Prophetiarum messianicarum impletio 349 dit haec verba : « Et benedicentur in semine tuo cunctae tribus terrae »1, — 4° Ipse lacob, prope moriturus, annuntiat filiis suis quae ven­ tura sunt in diebus novissimis, et promittit ludae quemdam princi­ patum inter fratres ; « Non auferetur sceptrum de luda, et dux de fe­ more eius (seu baculus imperii inter genua eius), donec veniat qui mittendus est (schiloh) et ipse erit expeclatio Gentium »5 — 50 Balaam vaticinatur : « Orietur stella ex lacob, et consurget virga de Israel »3 — 6° Tandem Moyses, legislator et liberator Israel, magnum prophetam, similem sibi, annuntiat: « Prophetam degente tua (Israel), et de fra­ tribus tuis, sicut me, suscitabit tibi Dominus Deus tuus, ipsum audies»4. 20 Periodus Regum. Messias nunc describitur ut Rex, Filii s Dei, sacerdos, imo eius passio et sacrificium praenuntiantur. i° Anna, mater Samuelis, in suo cantico ait : «Dominus indica­ bit fines Terrae, et dabit imperium regi suo, et sublimabit cornu Christi sui »5. — 20 Deus, per os Nathan, magna promittit David in praemium aedificationis templi : « Ipse aedificabit domum nomini meo, et stabiliam thronum regni eius usque in sempiternum. Ego ero ei in patrem et ipse erit mihi in filium... Misericordiam autem meam non auferam ab eo. Et fidelis erit domus tua et regnum tuum usque in aeternum »e. 30 David in Psalmis annuntiat regnum Dei universale et descri­ bit particulatim Messiae glorias ac dolores1. Messias erit Rex super omnes populos : in Ps. 71 : « Orietur in diebus eius iustitia et abun­ dantia pacis, donec auferatur luna. Et dominabitur a mari usque ad mare, et a flumine usque ad terminos orbis terrarum. Coram illo pro­ cident Aethiopes... Reges Arabum et Saba dona adducent. Et adora­ bunt eum omnes reges terrae, omnes gentes servient ei. Quia liberabit pauperem a potente, et pauperem, cui non erat adiutor... Animas pauperum salvas faciet..., et adorabunt de ipso semper... Et benedi­ centur in ipso omnes tribus terrae ; omnes gentes magnificabunt eum ». In Ps. 2, Rex ille vocatur Messias seu Christus, id est unctus a Deo, imo vocatur Filius Dei: «Astiterunt reges terrae et princi­ pes convenerunt in unum, adversus Dominum, et adversus Christum eius... Qui habitat in coelis irridebit eos... et in furore suo contur­ babit eos. Ego autem constitutus sum rex ab eo super Sion montem fiji.GEN., XXVH1. 14. — 2 Gen., XLIX, 8-10. Orientales versiones habent lectio­ nem schclok, id est is cuius est sceptrum. — 3 Num. XXIV, 17. 4 Deut., XVIII, 15. — 5 I Règ·:, II, ro. II Reg., VII, 13-16; III Reg., XI, 36. 7 Cf. Calmet, Commentarius litteralis ; Fillion, Le Psaumes commentés d'après la Vulgate et l’hébreu, 1893. — P. Lagrange, O. P., Le Messianisme dans les Psaumes. Revue biblique 1905. p. 39-57 : 188-202 ; P. Lagrange inter psalmos directe messiauicos connumerat ps. II («ce psaume est le psaume messianique par excellence et le premier document hébreu qui contienne le terme technique de Messie... » p. 41), ps. I.XXII LXX1). ps t'.X, 1-4 (CIX). Inter psalmos minus directe messianicos ponit ps. XXII (XXI), p» XI. (XXXIX. 1 12, ps. XLV (XI.IV), ps. I.XXXIX (I.XXXVIII). Deni­ que notat viginti psuhnos qui regnum universali· Dei annuntiant. 35° Confirmatio testimonii lesu Christi sanctum eius, praedicans praeceptum eius. Dominus dixit ad me : Filius meus es tu, ego hodie genui te. Postula a me, et dabo tibi gen­ tes hereditatem tuam ». In Ps. 109. Messias vocatur Sacerdos et Dominus omnium·. Di­ xit Dominus Domino meo : sede a dextris meis... Tecum principium in die virtutis tuae in splendoribus sanctorum : ex utero ante luciferum genui te. luravit Dominus, et non poenitebit eum : Tu es sacerdos in aeternum secundum ordinem Melchisedech. Dominus a dextris tuis, confregit in die irae suae reges ». Sed etiam Messias erit victima voluntaria -pro peccato. Legitur in Ps. 39, 7-9 : « Sacrificium et oblationem noluisti : aures autem perfecisti mihi. Holocaustum et pro peccato non postulasti : tunc dixi ; Ecce ve­ nio. In capite libri scriptum est de me, ut facerem voluntatem tuam ». — Ps. 21 describit tormenta eius : «Deus, Deus meus, respice in me : quare me dereliquisti... ? Ego autem sum vermis et non homo : obbrobrium hominum et abiectio plebis... Omnes videntes me, deriserunt me : locuti sunt labiis et moverunt caput ... Quoniam circumdederunt me canes multi. Concilium malignantium obsedit me. Foderunt manus meas et pedes meos, dinumeraverunt omnia ossa mea ... Diviserunt sibi ve­ stimenta mea et super vestem meam miserunt sortem»1. — Ps. 68, 22 : « Et dederunt in escam meam fel : et in siti mea potaverunt me aceto »12. Annuntiantur etiam fructus sacrificii et gloria Messiae : in Ps. 15, 10 : « Quoniam non derelinques animam meam in inferno : nec dabis sanctum tuum videre corrumptionem »3, et in Ps. 21, 23-29 : «Narrabo nomen tuum fratribus meis : in medio ecclesiae laudabo te ... Apud te laus mea in ecclesia magna ... Edent pauperes et saturabuntur, et lau­ dabunt Dominum qui requirunt eum ... Reminiscentur et convertentur ad Dominum universi fines terrae et adorabunt in conspectu eius uni­ versae familiae Gentium ». 30 Periodus Prophetarum. Magis explicite describuntur origo, DOTES, MUNERA, SACRIFICIUM SALVATORIS4, 1 Cf. J. Knabenbauer, C. in Psalmos, 1912, p. 97. s De origine davidica huiusce psalmi 68 sicut et ps. 2, 15, 17, 31, 109 ; cf. respon­ sionem Commissionis Pontificiae de. ve biblica die 1 Maii 1901. Haec Commissio respon­ det etiam affirmative ad hanc duplicem quaestionem. « Utrum ex multiplici sacrorum Librorum N. T. testimonio et unanimi Patrum consensu, fatentibus etiam iudaicao gentis scriptoribus, plures agnoscendi sint psalmi prophetici et messianici, qui futui 1 Liberatoris adventum, regnum, sacerdotium, passionem, mortem, resurrectionem vati cinati sunt ; ac proinde reiicienda prorsus eorum sententia sit, qui indolem psalmo­ rum propheticam ac messianicam pervertentes eadem de Christo oracula ad futuram tantum sortem populi electi praenuntiandam coarctant ? ». Cf. Denz., 2136. 3 P. Lagrange, Le Messianisme dans les Psaumes, « Rev. bibl. », 1905, p. 192 : l..i seule explication littérale du psaume XVI (XV) 10, surtout d’après le grec est oil·· des Actes (II, 25-32, XIII 35-37) : celui qui parL dans le psaume espère ressusciter,] avant même d’être descendu dans Schéol — Les Apôtres, témoins de la résurrection de Jésus-Christ, lui en ont fait très naturellement l’application ». 4 Citantur sequentes textus secundum chronologiam probabilem prophetiarum I Prophetiarum messianicarum impletio 351 i° Abdias, 2i, annuntiat : «Et ascendent salvatores in montem Sion». — Ioel., II, 28-32, in nomine Domini ait: «Effundam spiri­ tum meum super omnem carnem, et prophetabunt filii vestri et filiae vestrae. Et dabo prodigia in caelo .. sol convertetur in tenebras et luna in sanguinem, antequam veniat dies Domini magnus et horribilis. Et erit : omnis qui invocaverit nomen Domini salvus erit ; quia in monte Sion et in lerusalem, erit salvatio, sicut dixit Dominus, et in residuis, quos Dominus vocaverit ». — Amos, IX, 11, praedicit : «Suscitabo ta­ bernaculum David, quod cecidit ..., reaedificabo illud sicut in diebus antiquis ». — Osee, III, 5 ; XI, 10, annuntiat conversionem Israelis et vocationem Gentium. — Michaeas, IV, ostendit plurimas nationes ad lerusalem et cultum Dei accedentes (cf. Is., II, 2 sq. ; Zach., VIII 20 sq.) ; et designat ipsum locum nativitatis Messiae, V, 2 : « Et tu Bethlehem Ephrata, parvulus es in millibus luda : ex te mihi egredie­ tur qui sit dominator in Israel, et egressus eius ab initio, a diebus aeternitatis ... »l. 2° Isaias in sua magna prophetia describit Messiae nativitatem, divina attributa, dominum universale, sacrificium salutare pro omni­ bus gentibus, ac triumphum. (Citamus textus secundum ordinem ca­ pitum). a) Nativitas: VII, 14: « Ecce virgo {alma) concipiet2 et pariet lilium et vocabitur nomen eius Emmanuel »3. Secundum S. Matthaeum, I, 23 et totam traditionem catholicam hic textus applicatur nativitati Christi. b) Munera divina : IX, 6 : « Parvulus enim natus est nobis, et illius datus est nobis, et factus est principatus super humerum eius ; nixta plures, v. g. Vigouroux, Manuel Biblique, ed. 8a, t. II, n. 907. — luxta alios vero loël connumerandus est inter ultimos prophetas cf. P. Lagrange, Les Prophéties messianiques des derniers Oroplètes, «Rev. bibl.», 1906, p. 67. 1 Cf. A. Van Hoonacker, /.es Douse Petits Prophètes 1908, p. 346 et 388-392, t Jlenue Biblique, Avril, 1940 (p. 213 ss.). La Prophétie relative à la naissance d’Emmauel ; P. Lagrange, La Vierge et Emmanuel. Rev. bibl., 1892, p. 48t . 2 Cf. A. Condamin, S. 1. Le livre d’Isaïe, 1905, p. 59 72. «Le sens messianique 1 st admis par tous les exégètes catholiques, et, sauf quelques exceptions, il est admis par eux comme sens littéral. 11 est reçu aussi, interprété de diverses manières, par bon nombre de protestants ». Cf. Knabenbauer, Comm. in Isaiam., I, p. 17?, quoad significationem hebraicae vocis « alma » : « Quidquid sit de vocis etymologia (quae est incerta), significatio petenda • st ex usu... qui alma de puella innupta usurpat... Iam usus iterum est determinan­ dus piimo et per se ex ipsa illa dialecto de qua quaeritur ; proinde pro lingua hebraica ex usu qui in Hebraeorum priscorum scriptis, i. e. in sacris litteris cernitur; ad hunc sum autem nihil refert, quid post multa saecula, vel apud rabbinos vel apud Ara­ bes de voce antiqua factum sit, vel ad quam notionem vox demum sit delapsa. Vsus ntem e sacris litteris est indubius». Item in versione graeca legitur ίδου ή παρθένος, ecce virgo. 3 Significatio huiusce vocis « Emmanuel » magis explicite determinatur ex subsequentibus capitibus. Iam c. VIII, 8 terra luda (quae alias vocatur terra Domini, hereditas Dei) i n itur « terra tua, o Emmanuel », unde Emmanuel designat ipsum Dominum vel Mes­ on ; item VIII, 10 annuntiatur omnem gentium potestatem et superbiam deiicien. un esse •quia Emmanuel - (liebr.) «quia robiscum Deus» (vulg.). Hac igitur appelI itione non puer quidam regius, non rex hu» anus salutatur, verum solus ille cuius 1 .1 thcocratia, ipso Dominus vel Messias. 352 Confirmatio testimonii lesii Christi et vocabitur nomen eius Admirabilis, Consiliarius, Deus fortis, 1 Pat< r futuri saeculi, Princeps pacis. Multiplicabitur eius imperium, et pacis non erit finis». — XI, i : «Et egredietur virga de radice lesse, et flos de radice eius ascendet. Et requiescet super eum Spiritus Domini : spi­ ritus sapientiae et intellectus, spiritus consilii et fortitudinis, spi­ ritus scientiae et pietatis, et replebit eum spiritus timoris Domini ...I ludicabat in iustitia pauperes et arguet in aequitate pro mansuetis terrae ».---- XXIV-XXVI, annuntiatur dominium eius universale. -n XXVIII, i6, «Dicit Dominus Deus: ecce ego mittam in fundamentis Sion lapidem, lapidem probatum, angularem, pretiosum, in fundamento fundamentum, qui crediderit non festinet ». — XXXV. Describitur laetitia temporis adventus Messiae : « Deus ipse veniet et salvabit vos. Tunc aperientur oculi caecorum, et aures surdorum patebunt ... Et re­ dempti a Domino convertentur, et venient in Sion cum laude, et laeti­ tia sempiterna in caput eorum ». — XL, ι-ii. Praedicatio loannis Bap­ tistae, annuntiatur (saltem typice), iuxta S. Matth., S. Marc, et S. Luc., in his verbis «Vox clamantis in deserto : Parate viam Domini, rectas facite in solitudine semitas Dei nostri ... Et revelabitur gloria Domini, et videbit omnis caro pariter quod os Domini locutum est ».J c) Virtutes et opera servi lahve. XLII, i-q : «Ecce servus meus, suspiciam eum, electus meus, complacuit sibi in illo anima mea ; dedi spiritum meum super eum, indicium gentibus proferet. Non clamabit, neque accipiet personam, nec audietur vox eius foris. Calamum quas­ satum non conteret, et linum fumigans non extinguet ; in veritate educet indicium ... Ego Dominus, vocavi te in iustitia ... et dedi te in foedus populi, in lucem Gentium, ut aperias oculos caecorum, et educeres ..<] de domo carceris sedentes in tenebris ». — XLIX, 3-6 : Dominus dixit mihi : Servus meus es tu Israel2, quia in te gloriabor .... Ecce dedi te in lucem Gentium, ut sis salus mea usque ad extremum terrae ». • Cf. CoNDAMlN, op. cit., p. 58, et G. Ceuppf.ns, O. P., Isaiae prophetiarum, col­ lectio prima, Romae 1931, p. 133-136. * Knabenbauer, S. I. C. in Isaiam, t. II, p. 231-232. «Nomen Israel deest in imo codice hebr. (cf. de Rossi) et aliqui critici hanc vocem delendam esse censuerunt.., Xeque adeo difficile est explicare, cur eo nomine servus Domini appelletur. Ratio eni.n in subsequentibus orationibus declaratur, quibus servus ille populi personam gerenti pro popule peccata luit satisfactione vicaria ... Sei populum non posse intelligi, statini elucet ex vers. c. in quo idem servus a Deo assumptus dicitur ad suscitandas tribus lacob et servatos Israel reducendos, ubi ergo servus tanquam populi Israel redemptor ab Israel distinguitur et quidem ita, ut plane absonum sit et ab omni prophetia quaiw maxime alienum dicere populum sui ipsius esse redemptorem... Dein in vers. 8 diei· tur dari «in foedus populi...» populus autem nequit concipi tanquam mediator foedA ris cum seipso », — Cf. in eod. op. p. 325-338. Appendix de Servo Domini. Cf. Conpamin, op. cit., p. 297: «Israel, glose voir la discussion sur le Serviteur de lahvé, p. 325-344. — « Le serviteur de lahvé suivant les uns est une personne m<> raie, la personification du peuple d’Israël. Suivant la plupart des critiques d'aujoutl d'hui, c’est une personne réele. «les exégétes catholiques sont unanimes à voli dans ces passages une prédiction de la passion de Jésus-Christ. Parmi les prote­ stants, non seulement ceux qui voient dans le ch. 53 une prophétie littérale 5. >9. i° ; 61, 3). Les théologiens ont raison de voir la réalisation de ces promesses dans Γ Eglise fondée par Jésu-Christ, puisque le Serviteur de lahvé est Jé.us-Christ, et que la postérité nombreuse du Serviteur, les multitudes d’hommes qului sont données pour prix de ses souffrances et de sa mort, doivent peuprer la noui voile Jérusalem (52, 10-12 ; 54, 1-3) ». wj, - («AuuKiuti I.aomanuu, /># Htvf laitont (vol, II), 354 Confirmatio testimonii lesu Christi servus meus David, rex super eos, et pastor unus omnium eorum ». — Daniel1 videt lapidem de monte abscissum sine manibus, qui percutit magnam et terribilem statuam in pedibus fictilibus et commi­ nuit eos, ac postae factus est mons magnus et implevit universam terram. Interpretatur : statua repraesentat regna idolatriae, et « su­ scitabit Deus coeli regnum, quod in aeternum non dissipabitur, et re­ gnum eius alteri populo non tradetur ; comminuet autem et consumet universa regna haec, et ipsum stabit in aeternum » (II, 34-44). — Po­ stea ait : « Aspiciebam in visione noctis, et ecce cum nubibus coeli quasi filius hominis veniebat, et usque ad antiquum dierum pervenit, et in conspectu eius obtulerunt eum. Et dedit ei potestatem, et honorem, et regnum : et omnes populi, tribus et linguae ipsi servient ; potestas eius, potestas aeterna, quae non auferetur, et regnum eius quod non corrumpetur ... Suscipient autem regnum Sancti Dei altissimi ; et ob­ tinebunt regnum usque in saeculum, et saeculum saeculorum», (VII, 13-18). Item VII, 27 : Regnum autem et potestas et magnitudo re­ gni, quae est subter omne coelum, detur populo sanctorum Altissimi ; cuius regnum, regnum sempiternum est, et omnes reges servient ei et obedient ». — Daniel praedicit etiam tempora Messiae, consummatio­ nem praevaricationis, finem peccati, deletionem iniquitatis, unctio­ nem excellentissimae sanctitatis. IX, 24: «Septuaginta hebdomades abbreviatae (id est determinatae) sunt super populum tuum et super urbem sanctam tuam, ut consummetur praevaricatio, et finem accipiat peccatum et deleatur iniquitas, et adducatur iustitia sempiterna, et im­ pleatur visio et prophetia et ungatur Sanctus sanctorum»2. 40 Ultimi prophetae quaedam addunt circa regnum messianicum et ipsum Messiam3. ludaeis, a captivitate reversis, qui templum reae­ dificabant, Aggaeus, II, 1-10, praedicit futuram gloriam huius templi : « Haec dicit Dominus exercituum : adhuc unum modicum, est, et ego commovebo coelum et terram, et mare et aridam. Et movebo omnes gentes, et veniet desideratus cunctis gentibus ; et implebo domum istam gloria ... Magna erit gloria domus istius novissimae plus quam prima<·, dicit Dominus exercituum ; et in loco isto dabo pacem ». Zacharias prophetizat : «Lauda et laetare filia Sion : quia ecce ego venio et habi tabo in medio tui, ait Dominus. Et applicabuntur Gentes multae ad Dominum in die illa et erunt mihi in populum ». (II, 10-13). — «-44. (Iauuiooii-Imouahihi, l>r Knel»Hmu (vol. II). Confirmatio testimonii lesu Christi 37° maior... i» quantum ad visionem intellectualem, eo quod... palam, non per aenigmata Deum vidit ut dicitur in Num. XII, 8 — 2°-quantum ad imaginariam visionem, quam quasi ad nutum habebat, non solum audiens verba, sed etiam videns loquentem, etiam in specie Dei, non solum in dormiendo, sed etiam in vigilando. Unde dicitur Exod. XXXIII, n, quod loquebatur ei Dominus facie ad faciem, sicut homo solet lo­ qui cum amico suo — 30 quantum ad denuntiationem : quia loquebatur toti populo fidelium ex persona Dei quasi de novo legem projKjnens ; alii vero Prophetae loque­ bantur ad populum in persona Dei quasi inducentes ad observantiam legis Moysi, se­ cundum illud Malach., IV, 4 : ■■ Memento legis Moysi, servi mei » — 40 quantum ad operationem miraculorum : quae fecit toti uni populo infidelium. Unde dicitur in Deut., XXXIV, 10 : Non surrexit ultra propheta in Israel sicut Moyses, quem nossct Do­ minus facie ad faciem, in omnibus signis atque portentis, quae per eum misit, ut faceret in terra Aegypti, Pharaoni et omnibus servis eius, universacque terrae illius». Comparando Moysen cum Davide S. Thomas addit : t Visio Moysi fuit excellen­ tior quantum ad cognitionem divinitatis, sed David plenius cognovit et expressit mys­ teria incarnationis Christi ». lamvero Moyses annuntiabat Christum. Unde lesus ait : « Si enim crederetis Moysi, crederetis forsitan et mihi: de me enim ille scripsit»1. — «Nolite putare quoniam veni solvere Legem aut prophetas, non veni solvere sed adimplere » *. Propterea S. Thomas dicit summatim : « Lex divina dividitur in legem veterem et legem novam, non sicut species omnino diversas, sed sicut imperfectum et perfectum in eadem specie »3. Unde S. Paulus ad Galat. III, 14 dicit : «Lex paedagogus noster fuit in Christo ». 20 Origo divina moeaicae et etiam primitivae religionis manifestator ex eius excellentia et ex eius praedictione Christi anismi. A. Excellentia monotheismi Judaeorum. a) Negative. — Ex supra dictis manifestum est, religionem Mosaicam, quoad dogmata, praecepta et cultum, nullo respectu Deo indignam asseri posse. b) Positive. — Licet absolute loquendo, monotheismus sola ra­ tione cognosci ac demonstrari possit, attamen, ut supra ostensum est revelatio moraliter necessaria est, ut homines summam veritatum na­ turalium de Deo, expedite, firma certitudine, et nullo admixto errore cognoscant. — Atqui per Moysis doctrinam, soli Israelitae, etsi saepe ad polytheismum sollicitati, expedite, firma certitudine et nullo ad mixto errore monotheismum et summam veritatum naturalium ad religionem pertinentium cognoverunt. — Ergo revelatio divina imi moraliter necessaria ut pervenirent ad hanc cognitionem, quae perfeci.1 erat non simpliciter sed secundum tempus8. Hoc argumentum ab omnibus apologetis expositum 6, attentis om­ nibus circumstantiis, validissimum est. Etenim i° nulla alia gens unius Dei cultui per longum tempus adhaesit, sed totus orbis in erroribus 1 3 4 5 ° Ioan., VIII, 56. — * Matth., V, 17. Cf. I.a Il.ae, q. 107. Comparatio legis novae ad veterem, a. 1, 2. 3. L. I Caput XIII, de Necessitate revelationis, vol. I, c. XIII, a. 2. S. Thom., I.a Il.ae, q. 98, a. 2. Cf. praesertim db Broglie, Quaestions bibliques. 1897, p. 243-320. Comparatio Christianismi cum religione mosaica 37' polytheismi, idololatriae ac superstitionis versatus est. 2° Imo claris­ simi Graecorum et Romanorum philosophi, post multa elapsa saecula, nunquam ad cognitionem tam perfectam de Deo pervenerunt. Priores erant materialistae, quasi pedetentim intraverunt in cognitionem ve­ ritatis. Plato quidem et Aristoteles affirmaverunt existentiam unius Dei perfectissimi, sed non erexerunt se ad doctrinam creationis1, prae­ sertim creationis liberae, nec ad notionem perfectam Providentiae, omnia etiam particularissima ordinantis aut permittentis. 30 E contra Moyses, homo iudaeus, inter Aegyptios fetichismo deditos educatus, et scientia Graecorum carens, scripsit initio Geneseos : « In principio creavit Deus caelum et terram ... Dixitque Deus : fiat lux, etc. », diversaque attributa divina exposuit : Sapientiam, Sanctitatem, lustitiam, Misericordiam etc., ac suprema sicut secundaria hominum officia. 40 Clarius apparet necessitas revelationis divinae, si consideremus, Israelitas ad polytheismum sollicitatos esse, tum exemplo vicinarum Gentium, tum propriis propensionibus, et tamen, propter Moysis doctrinam et zelum, monotheismum invicte servasse. In hoc tempore, quo pessumdata erat omnis vera religio, omnis morum disciplina, Israelitae nun­ quam potuissent, absque divina revelatione et supernatural! auxilio hanc perfectam Dei cognitionem concipere et non obstantibus innu­ meris difficultatibus eam integraliter servare *. Evolutionistae quidem, ut infra dicetur, tenent a priori,3 Israel, sicut omnes populos, primum animismo, polydaemonismo, totemismo, fetichismo, deinde polytheismo addictum fuisse, antequam ad formas superiores religionis et ad monotheismum perveniret. Sed haec con­ ceptio evolutionistica nihil aliud est quam gratuita negatio ordinis su­ pernaturalis, et negligit testimonium Prophetarum, qui aperte decla­ rant, se nihil aliud velle quam instaurationem antiqui cultus. Insu­ per, etiamsi Israel prius idololatriae addictus fuisset, quomodo postea tempore Prophetarum, octavo saecolo ante Christum, dum omnes gentes polytheismum aut dualismum colebant, soli Israelitae, absque speciali Dei interventu, monotheismum admisissent et invicte servassent ? 4 (Cf. infra, solution, obiectionum, ultima obiectio). * S. Thomas, Is, q. 44, a. 2. Cf. J. Touzard., Diet. Apol. (1915) art. J uit (Peuple) dans Γ A. T., coi. 16061614. Origine du monothéisme juif. — i° Le monothéisme juif, fait unique dans Γ hi­ stoire des religions. — 2° Le monothéisme juif ne trouve pas son explication dans les conditions naturelles du peuple Israélite. 3 Cf. Schimtdt-Lemonnyer, La Révélation primitive et les données actuelles de la science, 1914. 4 Cf. F. Lagrange O. P., Etudes sur les Religions Sémitiques, 1905, p. 25: "Le monothéisme ne sort pas du polythéisme ; comment est-il donc entré dans le mon­ de ?... (Du seul point de vue historique) on regardera comme très probable que le germe de cette idée a été dépojé par Dieu lui même dans le coeur de 1’ homme ». — CoNDAMiN S. I, Babylone et la Bible in Diet Apolog. 1909, t. I, col. 337 sq. — Schmidt-Lemonnyer, La Révélation primitive et les donnés actuelles de la science, 1914, p. 26.5 ' " H est difficile de rien imaginer de plus invraisemblable que Γ hypothèse d’après laquelle le vivant récit de la Sainte Ecriture, si chargé de sens jusqu’en ses moindres détails et néanmoins si facile à comprendre et si clair, serait issu de ces fra­ gments (babyloniens) disparates et en eux mêmes de signification si obscure ». — Chri­ stus, 5 ed., p. 661. Cf. circa hoc Bkrtiiau, Revue Pratique d'A pologétique r Déc. 1908. — Extrin- 372 Confirmatio testimonii lesu Christi B. Origo divina religionis Israel manifestatur ex eius praedictione Christianismi. Non solum enim doctrina Moysis summam veritatum naturalium ad religionem pertinentium continet, sed etiam Veritates quae absolute intelligentiam creatam superant. Moyses namque loqui­ tur non solum de Providentia Dei auctoris naturae, sed de Provi­ dentia proprie supernaturali, quae auxilia supernaturalia ad salutem disponit ac confert, quaeque promittit, se Prophetas populo Israelitico missuram.1 — Atqui Prophetas revera venerunt ut Moyses an­ nuntiaverat, et ipsi, ut supra expositum est, magis ac magis clare praedixerunt universalem propagationem monotheismi et regni Dei per Christum, cuius dotes, munera, opera et passionem descripserunt. Haec autem praedictio, in Christianismo adimpleta, omnes vires ra­ tionis superabat ; nec diabolica, sed divina dicenda est, ex eius obiecto, necnon ex fine, ex circumstantiis et ex fructibus. « Manifestum est ait S. Thomas, quod eiusdem est disponere ad finem et ad finem per­ ducere : et dico eiusdem per se vel per suos subditos ... Et ideo eodem Deo, a quo facta est salus hominum per gratiam Christi, lex vetus data est » *. § III. Obiectiones. A. Ob lectione» α priori : ex evolutionismo, ac contra conve­ nientiam divinae electionis populi ludaici. i’ Ob. : Evolutionistae tenent, homines paulatim processise ab aninialitate ad vi­ tam rationalem, ac omnes populos p,imum animismo, polydaemonismo, toteinismo, fétichisme addictos fuisse, postea mediante polytheismo ad superiores religionis formas pervenisse. Atqui, ut addunt, Israel est populus sicut omnes alii populi. Ergo primum fetichismo et idololatriae adhaesit, postea deum nationalem coluit, denique tempore Prophetarum unicum Deum admisit. secisme p. 3.(2-350 : Les difficultés que recontre ici Γ histoire naturaliste sont donc inextricables. Ou Israël fut toujours monothéiste — et cela ne s’explique point en de­ hors de 1' hypothèse de la révélation, puisque tous les autres peuples, y compris ceux qui sont issus de sa propre race, sont de fait polythéistes à l’époque où commence pour eux 1’ histoire. Ou Israël, parti du polythéisme commun à tous les autres peuples, et aux sémites ses frères, est parvenu de lui même au monothéisme — et cela ne s’ex­ plique pas davantage, puisque non seulement aucun peuple ne donne l’exemple d’une semblable évolution — c’est Renan qui le remarque — mais encore tous subissent 1’ évolution contraire — ce sont les faits qui le démontrent. « Chez les autres peuples — chez les Egyptiens et les Indous, en particulier -J] c'est au début, dans les époques les plus reculées de leur histoire que l’on trouve le sens religieux le plus pur le plus élevé, et an contraire à mesure que ces peuples gr, n dissent, le polythéisme s'accuse indiscutablement (avec les exigences particulières de chaque ci’é, de chaque temple, de chaque dynastie royale). — Et les faits montrent par ailleurs que jamais la reflexion philosophique n’a réussi à produire 1' évolution con­ traire, à remplacer le polythéisme par le monothéisme ... - Sur cette vaste et très importante question du monothéisme juif, Gunkel semble donc avoir dit le vrai mot de l’histoire et de la critique, lors de sa fameuse disciiHfl sion avec Delitzch : le monothéisme populaire d’Israël en fait un véritable prodigt au milieu des religions de l’ancien Orient ». — Item Chantepie de la Saussye, Mil· nuel d'Hist, des relig., p. 11 : Comme religion vraiment monothéiste, on ne trouve que le religion juive avec ses deux filles, la religion chrétienne et la religion maboinM tane ». 1 Peut., XVIII, 0-22. 8 La II.ae q. 98, a. II. Utrum lex vetus fuerit a Deo. Comparatio Christianismi cum religione mosaica 373 Resp. : Quoad maiorem : a) Supra confutavimus evolutionism! principia, plus enim non potest produci a minori, perfectius ab imperfectiori, vita rationalis a vita ani­ mali ; intelligentia et moralitas humana praesupponunt causam intelligentem ac mo­ ralem, Deum iustum et sanctum, — b) Historia religionum nullo modo probat, reli­ gionem primitivam fuisse inferiora ad modum animismi, totemismi aut fetichismi : hae enim formae idololatriae possunt provenire ex corruptione primitivae religionis, ut asseritur in Genesi, VT, tt *. — c) Imo historia religionum plurium populorum prae­ sertim Aegyptiorum et Babyloniorum ostendit non progressionem ascendentem con­ ceptionis Dei sed e contra regressionem ab imperfecto monotheismo ad pclytheismum Minor autem obiectionis negatur : Israel quoad religioni m nen fuit sicut alii po­ pup ; in illo solo in antiquitate monotheismus fuit vere religio nationalis et popula.is. Hoc autem explicaii nequit, ut dictum est, absque speciali interventione Dei, quae re­ vera affirmatur a Moyse et a Prophetis. Instantia : a) Sed si D.ais ab initio revelasset monotheismum, hanc veram religio­ nem conservasset saltem inter plerosque populos ; nullam verisimilitudinem habet quod narratur in Genesi, IV-IX de corruptione progressiva humanitatis, hoc videtur esse contra rectam ordinationem Providentiae divinae. — 6) Insuper Deus fuisset per­ sonarum acceptor, si inter omnes gentes solum populum Israelitarum elegisset et be­ neficiis cumulasset, aliis nationibus reiectis. Resp. : a) Non pertinet ad hominem determinare vias Providentiae Dei : · quam incomprehensibilia sunt iudicia eius, et investigabiles viae eius. Quis enim cognovit sensum Domini ? aut quis consiliarius eius fuit ? » ait S. Paulus 123. Sufficit nobis scire generalem rationem, propter quam Deus permittit seu non impedit mala fieri ; Deus, dicit S. Augustinus, cum sit summe bonus, nullo modo sineret aliquid mali esse in operibus suis, nisi esset adeo omnipotens et bonus ut Irene faceret etiam de malo »4. Deus enim, addit S. Thomas5, permittit mala fieri, ut inde aliquid melius eliciat. Unde dicitur ad Rom., V, 20 « ubi abundavit delictum, superabundavit et gratia »e. Unde et ir benedictione cerei paschalis dicitur : · O felix culpa, quae talem ac tantum 1 Cf. Schmidt-Lemonnyer, La Révélation primitive et les données actuelles de la science, p. XIV : « Ch. I : analyse détaillée de la nature intime, du contenu et de Γ éten­ due de la révélation primitive, d’après les sources inspirées. — Ch. II consacré à établir, d’apres les résultats des recherches scientifiques, l’indiscutable aptitude corpoielle et spirituelle des êtres que la préhistoire, l’anthropologie et l’éthnologie nous présentent comme les types les plus anciens d’humanité que nous connaissions, à rece­ voir le révélation primitive, si élévée qu’on la veuille supposer. — Ch. III. 11 y a plus; nous trouvons dans les données que nous fournissent diverses sciences de nombreu­ ses confirmations de la réalité historique de cette révélation (réfutations des théo­ ries de Wellhausen, de Delitzch, de Gunkrl, etc.). — Ch. IV et dernier étudie les destinées de la révélation primitive postérieurement à la chute, lorsque les hommes se séparèrent et se répandirent sur la surface de la terre ». 2 Cf. Christus, Manuel d'list. des relig., 1912, 50 Id., Ch. XIV, § II, p. 600. 3 Rom., XI, 33. '· S. Aug., Enchiridon, c. XI, et S. Thomas, I.a q. II, a. 3 ad 1 : q. XXIII, 3. ad. 3. 5 S. Thomas, ΙΠ0 q. 1, a. 3, ad 3. 3 Cf. hac de re Ron:., c. I ad VI. S. Paulus ostendit, ethnicos a Deo merito fuisse desertos ; tum ludaeos tum Gentes obnoxios esse peccato, a quo liberat sola fides in Christum Sicut enim per inobedientiam unius hominis, peccatores constituti sunt multi ; ita et per unius cbedition.m, iusti constituentur multi », V, 19. — Deus 1 su­ stinuit in inulta patientia vasa irae, apta in interitum, ut ostenderet divitias gloriae suae in vasa misericordiae, quae praeparavit in gloriam » IX, 22. Confirmatio testimonii lesu Christi 374 meruit habere Redemptorem ! ». &) Quoad electionem populi Israelitarum Deus non fuit personarum acceptor «in his enim, ait S. Thomas1, quae ex gratia dantur, potest ali­ quis pro libito suo dare cui vult plus vel minus, dummodo nulli subtrahat debitum, absque praeiudicio iustitiae. Et hoc est quod dicit pater familias, apud Mathaeum XX, 15 : » Tolle quod tuum est, et vade : an non licet mihi, quod volo, faceie ? Deus autem omnibus hominibus se manifestavit per sua opera, «invisibilia enim ipsius, a creatura mundi, per ea quae facta sunt, intellecta, conspiciuntur : sempiterna quoque eius vir­ tus et divinitas; ita ut sint inexcusabiles. Quia cum cognovissent Deum, non sicut Deum glorificavcrunt, aut gratias egerunt ; sed evanuerunt in cogitationibus suis et obscuratum est insipiens cor eorum » Rom., I, 20-21. — Insuper Deus se modo superna.urali manifestaverat protoparentibus, et vestigia huiusce primitivae religionis plus minusve remanserunt in diversis populis. Et gentiles poterant, cum auxilio gratiae, habere « fidem implicitam Mediatoris in divina providentia, credentes, Deum esse li­ beratorem hominum secundum modos sibi placitos, et secundum quod aliquibus ve­ ritatem cognoscentibus Spiritus revelasset » 1 2. Quare vero potius populo ludaeorum data est lex aliis populis ? S. Thomas 3 re­ spondet : « decebat ut ille populos ex quo Christus nesciturus erat, quadam speciali sanc­ tificatione polleret, secundum illud quod dicitur Levit., XIX: sancti critis, quia ergo sanctus sum ». Nec etiam fuit propter meritum ipsius Abrahae, ut talis promissio ei fieret, ut scilicet Christus ex eius semine nasceretur, sed ex gratuita Dei electione ex vocatione... Sic ergo patet, quod ex sola gratuita electione Patres promissionem acce­ perunt, et populus ex eis progenitus legem accepit (cf. Deut., IV) ... Si autem rursus quaeratur, quare hunc populum elegit, ut ex eo Christus nasceretur, et non alium, con­ veniet responsio Augustini, quam dicit super Ioan.(tr. 26) : «Quare hunc trahat, et illum non trahat, noli velle diiudicare si non vis errare >. Inst. : Sed lex divina neminem excludere debet a cultu Dei, atqui lex mosaica dicit : ■ Ammonites et Moabites etiam post decimam generationem non intrabunt in Ecclesiam Domini in aeternum » Deut., XXIII, 3. Resp. : S. Thomas summatim4 : Lex velus neminem excludit a cultu Dei, sed tantum a temporalibus quae erant ludaeis propria. Unde dicitur in F.xod., XII, 48 : « Si quis peregrinorum in vestram voluerit transire coloniam, et facere Phase Domini circumcidetur prius omne masculinum cius, et tunc rite celebrabit, et erit sicut in­ digena terrae ». B. Obieetiones a posteriori, ex imperfectione mosaicae conceptionis de Deo, de anima, de lege morali. i° Obi : Moyses Deum exhibet : a) aemulatorem, sacrificiorum avidum ; b) iniustum, qui spoliationem Aegyptiorum per Israelitas approbaverit, mendacium obstetricum Aegyptiacarum remuneraverit, et peccatum puniat in tertiam et quartam generatio­ nem ; c) peccati auctorem, qui obcaecet et induret secundum suum beneplacitum ; a) imo crudelem qui gentem Chananaeorum cruenta nece e.xtingui iusserit. Resp. : a) A Moyse Deus dicitur aemulator et zelotes, non propter invidiam, sed quatenus solus super omnia ex toto corde vult amari, coli et adorari ; quod Deu» nolle nunquam potest, cum ipse sit summum bonum super omnia amandum. Quoad sicrificia, praescribebantur, prout cultus externus est debita manifestatio religionis in­ 1 2 3 4 S. Thomas, I.a q. 23, a. 5, ad 3 fine, S. Thomas, II.a II.a, q. 2, a, 7 ad 3. I.a II.a, q. 98, a. 4 Utr. lex vetus dari debuerit soli populo ludaeorum. I.a II.a q. rog, a. 3 ad t ; de iudicialibus praeceptis quantum ad extraneos. Comparatio Christianismi cum religione mosaica 375 ternae, sed ludaei ab infantia edocebantur, Deum numeribus non egere. — b) Quoad vasa Aegyptiorum, de quibus agitur in Exod. XII, 36, non constat ex testu utrum ■data, an solum accomodata fuissent Israelitis. Sed etiamsi accomodata tantum fuis­ sent, Deus, tanquam verus ac independens rerum et hominum Dominus, potuit haec vasa Aegyptiis in poenam peccatorum auferre et Israelitis in praemium laborum dare *. — Obstetrices Deus remuneravit, non propter mendacium, sed, ut legitur in Exod., I, 21, «quia Deum timuerunt, nec voluerunt iniustum Regis mandatum exequi » Verba autem quibus dicitur Deus « visitare iniquitates patrum in tertiam et quartam genera­ tionem his, qui oderunt me 1 2 non significant, Deum infligere poenas spirituales filiis innocentibus, sed peccata patrum dicuntur puniri in filiis, ait S. Ihomas, «quia filii in peccatis parentum nutriti, proniores sunt ad peccandum ... sunt etiam maiori poena digni, si poenas patrum videntes correcti non sunt »3. — c) Si Deus excaecare et in­ durare dicitur, non intelligendum est, Deum movere ad peccatum, sed, in poenam pec­ cati et perversitatis, illuminationem animae et bonas inspirationes subtrahere 45. Item « Deum tentare homines » significat eos probare. — d) Quoad obiectionem petitam ab extinctions Chananaeorum, habetur responsio in libro Sapientiae, XII, 3-11 : ■ Illos an­ tiquos habitatores terrae sanctae tuae, quos exhorruisti, quoniam odibilia opera tibi faciebant... filiorum suorum necatores perdere voluisti per manus parentum nostrorum ... Semen enim erat maledictum ab inito : nec timens aliquem ». Instantia : Sed lahve, quem Moyses ludaeis adorandum proposuit, non orat su­ premus coeli et terrae Dominus, sed Deus gentis ludaicae peculiaris, seu nationalis ·’, potens quidem et terribilis, sed crudelis ; postulavit enim immolationem filii Abrabae, et accepit tanquam victimam filiam lephte. Resp. : a) Licet Moyses speciali modo lahve ad populum ludaicum referat, ta­ men simul ubique repraesentat eum tamquam Ens perfectissimum, Creatorem, Do­ minatorem, Gubernatorem omnium rerum et hominum : « Dixit Deus ad Moysen : Ego sum qui sio»...6* ». —Quanta «fecit pro vobis Dominus Deus vester in Aegypto... ut scires quoniam Dominus ipse est Deus, et non est alius praeter eum » Ί. « En Domini Dei tui coelum est, et coelum coeli, terra et omnia quae in ea sunt : et tamen patribus tuis conglutinatus est Dominus, et amavit eos, elegitque semen eorum post eos, id est vos, de cunctis Gentibus, sicut hodie comprobatur. Circumcidite igitur prae­ putium cordis vestri, et cervicem vestram ne induretis amplius; quia Dominus Deus vester, ipse est Deus deorum, Dominus dominantium, Deus magnus et potens, et ter­ ribilis, qui personam non accipit, nec munera »8. Inter attributa moralia Dei statim additur iustitia et misercordia : « facit iudicium pupillo et viduae, amat pere­ grinum, dat ei victum atque vestitum ... ». « Videte quod ego sim solus, et non sit alius Deus praeter me »9. b', Quoad sacrificia humana, in Lege mosaica nullibi praescribuntur, nec permituntur, imo sub gravissimarum poenarum comminatione prohibentur : « Non facies similiter Domino Deo tuo. Omnes enim abominationes, quas adversatur Dominus fecerunt (gentes) diis suis, offerentes filios et filias, et comburentes igni » — c) Abra­ ham vero « cum consensit occidere filium, non consensit in homicidium ; quia debitum 1 5 3 4 5 6 — '· Cf. I.a, I.a, q. 100, a. 8 ad 3. Exod. XX, 5. I.a Il.ae, q. 87, a. 8. I.a II.a, q. 79, a. 3. Cf. de hac obiectione, Christus, p. 618-623. Exod.. III. I.| sq. · Deut., IV, 35. — » Deut., X, 14. — » Deut., XXXII, 39. Deut., XII, 31. 37<5 Confirmatio testimonii lesu Christi erat, eum occidi per mandatum Dei, qui est Dominus vitae et mortis»1. — Insuper cum, probata Abrahac obedicntia, Deus aliam victimam suppeditarit, satis ostendit, nullo modo gratas sibi victimas humanas8. — d) Denique quoad lephte, qui propter votum temerarium filiam in holocaustum obtuli 1 *3, hoc factum est contra praeceptum Legis, et nullibi declaratur Deo acceptam fuisse eiusmodi victimam. 2° Obi. : Leges mosaicae res etiam minutas et indifferentes praesertim multas cae­ remonias tam accurate definiunt, ac si de rebus summi mcmenti ageretur. Atqui indi­ gnum est Deo circa res minimas tam scrupolose occupari. Resp.·. cum S. Thoma: «expediebat praecepta caeremonialia in veteri lege mul­ tiplicari. Erant enim in illo populo aliqui ad idololatriam proni ; et ideo necesse erat, ut ab idololatriae cultu per praecepta caeremonialia revocarentur ad cultum Dei. Et quia multipliciter homines idololatriae deserviebant, oportebat e contrario multa institui ad singula reprimenda ... Ex parte vero eorum ; qui erant proni ad bonum, etiam ne­ cessaria fuit multiplicatio caeremonialium praeceptorum : tum quia per hoc diversi­ mode mens eorum referebatur in Deum et magis assidue ; tum quia mysterium Christi, quod per huiusmodi caeremonialia figurabatur, multiplices utilitates attulit mundo, et multa circa ipsum consideranda erant, quae oportuit per diversa caeremonialia figurari»45 . — E contra » Lex nova dicitur lex fidei, in quantum eius principalitas consistit in ipsa gratia, quae interius datur credentibus : unde dicitur gratia fidei. Habet autem secundario aliqua facta et moralia et sacramcntalia ; sed in his non consistit principalitas legis novae, sicut principalitas veteris legis in eis consistebat » M Unde Christus dixit mulieri Samaritanae : « venit hora, et nunc est, quando veri adoratores adorabunt Patrem in spiritu et veritate»6. Veri adoratores adorabunt, non in caeremoniis et in figuris sensibilibus, sed in spiritu et veritate. Sic paulatim verus cultus ascendit a sensibilibus ad spiritualia, a multiplicitate figurarum ad realitatis divinae unitatem. 3° Obi. : Sed religio mbsaica nihil videtur docere de immortalitate animae, vitaque futura, quae tamen inter fundamentales veritates religionis computari debet. Sed in Veteri Testamento principaliter promittuntur bona temporalia. Resp.·. a) «Lex vetus, ait S. Thomas7, disponebat ad Christum sicut imperfec­ tum ad perfectum... et ideo populus iudaicus comparatur puero sub paedagogo existenti (Galat. III, 24), Imperfectorum autem est, quod temporalia bona desiderent, in ordine tamen ad Deum». — Unde statim in principio veteris legis (Exod. III) invitatur populos ad regnum terrenum Chananaeorum : dum e contra statim Christus ad regnum coelorum in suae praedicationis principio invitavit, dicens : Poenitentiam agite appropinquavit enim regnum coelorum (Matth., IV)»6. Sed promissiones tem­ porales V. T. figurabant bona spiritualia N. Legis, ut dicit S. Paulus I, Cor., X, b-ii. 6) Insuper libri Moysis, etsi de immortalitate animae vitaque futura non multa di­ cant, eam tamen supponunt, ut supra dictum est § II. Docet enim hominem esse ad imaginem Dei, Deum inspirasese «In faciem eius spiraculum vitae» Gen., II, 7. Pa­ 1 S. Thomas, La, Il.a, q. too, a. 8, ad 3. 8 Occisio vero Christi, quam sacrificia V. T. figurabant, fuit sacrificium respectu voluntatis eius ; non autem quoad voluntatem occidentium, sed gravissimum peccatum ; cf. III.a q. 48, a. 3 ad 3. 3 lud., XI, 30-39. 4 I.a Il.a, q. 101, a. 3. 5 I.a Il.ae, q. 107, a. 1 ad 3 ; q. 108, a. 1. 6 Ioan., IV, 23. 7 I.a Il.ae, q. 99, a. 6. 8 I.a Il.ae, q. 91, a. 5. Comparatio Christianismi cum religione mosaica 377 triarchae loquuntur de tempore « peregrinationis suae» , * quasi peregrini et hospites super terram », ait S. Paulus2. — lacob filium suum losephum lugens, dixit: Descen­ dam ad filium meum in internum (scheol), quod nihil nisi locum defunctis praepa­ ratum designat ; nec agitur de sepulchro, quum lacob putabat, pessimam feram lose phum devorasse3. Item morti proximus, exclamat : Salutare tuum expectabo Domi­ ne »4. Mortui passim dicuntur pergere, ire ad patres, ad populum suum5*. Moyses de­ nique prohibet • tie mortui interrogentur » e. Promulgatio doctrinae de immortalitate animae non facta est per Moysen, quia haec veritas iam habebatur ex revelatione pri­ mitiva, et conservata eiat, non solum in Patriarcharum familiis, sed in pluribus gen­ tibus, ut apud aegyptios, babylonicos, graecos7. — Sed, tempore Moysis, paucissima revelata erant de statu animai post mortem, de vita futura iustorum, loh dicit po­ stea : i Scio enim quod Redemptor meus vivit, et in novissimo die de terra resurrec­ turus sum et rursum circumdabor pelle mea et in carne mea videbo Deum meum »8. Daniel clarius deinde annuntiat : ■ Multi de his qui dormiunt in terrae pulvere evi­ gilabunt, alii in vitam aeternam, alii in opprobrium, ut videant semper. Qui autem docti fuerint fulgebunt quasi splendor firmamenti : et qui ad iustitiam erundiunt multos, quasi stellae in perpetuas aeternitates » °. Item Isaias, XXVI, 19, XXV, 8 : Dan., XII, 1. 4° Obi. : Quoad mores denique lex mosaica non videtur Deo digna, servituti enim favet, ac polygamiam et divortium permittit. Insuper dicitur lex timoris », Deus autem potius est amandus quam timendus. Hesp. : a) Moyses servitutem quidem toleravit, sed maxime eam mitigavit, unde multo mitioi fuit status servorum apud ludaeos, quam apud reliquas omnes nationes : Si emeris servum hebraeum, sex annis serviet tibi : in septimo egredietur liber gratis... »*·. — b} Item lex mosaica polygamiam restrinxit, quantum id eo tempore «t in illo po­ pulo fieri potuit, minime autem fovit. Quoad divortium, non licebat Dei mandato sub lege Moysis uxorem repudiare, sed propter < duritiam cordis » ludaeorum illis permit­ tebatur, ut maius malum evitaretur 41 ; insuper divortium multis restrictionibus limi­ tatum fuit, et uxor contra inconstantiam viri protecta 42 ; — c) Ceterum non conten­ dimus, Legem Mosaicam fuisse perfectam simpliciter, sed perfectam p,o tempore et pro populo iudaico, itaque tanqum lex timoris fuit via ad legem evangelicam quae dici­ tur lex amoris·, «initium sapientiae, timor Domini»43. «Fuerunt tamen, ait S. Tho­ mas 44, aliqui in statu Veteris Testamenti habentes charitatem et gratiam Spiritus Sancti, qui principaliter expectabant promissiones spirituales et aeternas ; et secundum hoc peitinebant ad legem novam. Similiter etiam in Novo Testamento sunt aliqui carnales, nondum pertingentes ad perfectionem novae legis, quos oportuit etiam in Novo Testamento induci ad virtutis opera per timorem poenarum, et per aliqua tem­ poralia promissa. Lex autem vetus etsi praecepta charitatis daret, non tamen per eam dabatur Spiritus Sanctus, per quem ■■ diffunditur charitas in cordibus nostris », ut di­ citur Rom., V, 5 ». 4 Gen., XLVH, 9. 2 Hcbr., XI, 13-16. —3 Gen., XXXVII, 35. — 4 Gen., Xl.IX, 1. — 3 hum., XX, 26; XXXI, 2 ; XXX, 24 etc. —° Dent., XVIII, 11. 7 Cf. Christus, 5“ ed. Vie future en Israel et chez les peuples voisins, p. 666, chez les Egyptiens, p. 487, chez les Babyloniens, p. 533, chez les Grecs, p. 307, 316, 331. s lob., XIX, 25. —9 *Dan., * * * XII, 14 2-3; item II Macch., VII, 9; XII, 44. 49 Uxod., XXI, i, il. 44 Hoc habetur ex declaratione Christi apud Marc., X, 4-12 ; ci. S. Thom., Sum mae Theol. Supplementum, q. 67, a. 3. 42 Cf. l'eut., XXIV, 1-4. — 43 Ps., CX, 10. 14 I.a Il.ae, q. 107, a. 1, ad 2. 378 Confirmatio testimonii lesu Christi Unde, non obstantibus his imperfectionibus, religio mosaica fuit, pro hoc tempore idololatriae, ita excellens quoad dogmata, praecepta et cultum, ut sine divina revela­ tione explicari non possit. 5° obi. : Multi rationalistae, ut Delitzsch (Babel und Bibel, 1902) affirmant, narra­ tionem biblicam de creatione, de vita primi hominis in Paradiso, de eius peccato, etc. ex mythis Babyloniorum et Assyriorum depromptam esse. Probabile dicunt, hos my­ thos ab Israelites acceptatos et pedetentim de polythcismo purgatos esse. Resp. : De hac re multa scripserunt critici catholici. Cf. vg. opera P. I.agrange O. P., Condamin S. I., Schmidt-Lemonnyer, Hetzenauer O. C., Nikcl1. Ut tx his operibus apparet, licet Israelitae mythos gentium cognoverint, nar­ ratio biblica ex eis desumpta esse nequit. Nam a) in omnibus cosmogoniis gentium etiam in legibus Hammurabi polytheismus, in cosmogonia biblica autem purus monotheisinus docetur. —b) In omnibus mythis materia elementaria aeterna et non creata suppo­ nitur, in Genesi autem dicitur a Deo coreata ex nihilo, initio temporis. Nec ullus phi­ losophus gentilis ad hanc conceptionem creationis pervenire potuit. — c) Quoad sta­ tum originalem et peccatum primi hominis, sunt quaedam similitudines, veium etiam evidentes differentiae, et nullibi invenitur elevatio et simplicitas morales et religiosa, quae in prioribus capitibus Genesis apparet. Similitudines autem explicantur, non solum ex communibus aspirationibus om­ nium hominum, sed etiam ex traditione primitiva, quae, iusta Genesim, ab Adamo provenir. Ut ait Hetzenauer, « post confusionem linguarum et dispersionem gentium, homines narrationem primitivam suis locis et temporibus, suis cogitationibus et con­ ditionibus conformarunt ita nunc apud populos varios variae traditiones inveniantur (cf. Dillman, Genesis 49). Ex variis his traditionibus scriptor inspiratus Deo illu­ strante puram narrationem originalem selegit eamque depravatis narrationibus op­ posuit 1 1 2. Sed dissimilitudines et maxima elevatio narrationis biblicae ita sunt evidentes, ut rationabiliter explicari nequat, quomodo ludaei, minus exculti quam alii populi, potuissent naturali evolutione ad tam perfectam conceptionem de Deo, de productione mundi, de homine pervenire3. Aliis verbis : ex uno principio perfecto provenerunt multa fragmenta imperfecta, sed non e converso, scii, ex istis imperfectis fragmentis non constituta est naturaliter alta, simplex et comprehensiva narratio biblica. Haec obiectio igitur non minuit valorem argumentorum quibus probata est origo divina religionis mosaicae et religionis primitivae. E contra haec nova studia semper magis ostendunt excellentiam et transcendendam narrationis biblicae, relate ad omnes alias antiquas religiones Orientis. — Nunc autem comparandus est Christianismus cum aliis religionibus hodie existentibus. 1 Haec opera citavimus supra, in thesi, ante obiectiones. 2 Hetzenauer, Theologia biblica, 1908, t. I, p. 559. 3 Cf. Hetzenauer, op. cit., p. 506. CAPUT XIV. DIVINITAS CHRISTIANISMI CONFIRMATUR EX COMPARATIONE CUM ALIIS RELIGIONIBUS. Comparato Christianismo cum religione mosaica et primitiva, eum conferre possumus cum aliis religionibus hodie existentibus, et inqui­ rere an eas ita transcendat ut in hac excellentia, nova confirmatio di­ vinae suae originis inveniatur. Duae sunt praecipuae religiones, quae a paucis rational istis aequiparantur Christianismo, scilicet Buddhismus et Islamismus : de quibus breviter agendum est, recolligendo ea quae certa aut saltem probabilia sunt ex Historia religionum. Art. I. De Buddhismo1. I. Historia. — II. Doctrina. — III. Critica. § I. Historia. — Buddhismus e Vedismo et Brahmanismo ortus est. Indi antiqui Brahmanismum profitebantur, qui continetur in vetustis­ simis libris dictis Vedas : obscure concipiebant divinitatem, ut Ens supremum, cui sacrificia offerebantur ad beneficia impetranda. — Hanc popularem religionem Philosophi in systema redegerunt, quod est vere pantheisticum. Iuxta eos, Brahma (in genere neutro) est totum uni­ versale, germen indeterminatum unde evolvuntur Deus, mundus et omnia. Ex eo procedit Deus (in genere masculino), a quo emanant di­ versae classes hominum : ex ore eius orti sunt brahamani seu sacerdotes, a thorace milites, e ventre mercatores, etc. Dii indigent sacrificiis, * Batthelhmy, S. Hilaire, Le Bouddha et sa religion. — Abbé De Broglie, Pro­ blèmes et concl. de I' Hist, des Religions, c. VI. — Oldenberg*, Le Bouddha, opus germanice scriptum, gallice et anglice versum. — L. de la Vallée-Poussin, Boud­ dhisme (opinions sur Γ Histoire de la Dogmatique), Paris, Beauchesne, 1909. — Inde (religions del’ ) in Diet. Apol. col. 653 ss. — Hubv, Christus, 5" ed., p. 138: 258. — Bricout, Ou en est I’ Histoire des Religions, I, p. 267. — M. Ribaud, Le Bouddhi­ sme et Γ Evangile, Rev. \pol., 1926; p. 68-87; r5°-i57· — G. Messina S. J., Il Buddhisme, in La Civiltà catMica 193.;. p. 253-271, et 195-508. — Pierre Johanns, S. J.. Vers le Christ f>iratur, cuius memoria tamen invenitur in quibusdam legendis ; simul ignorantur gratia et Redemptio. B. Praecepta parum versantur circa interiores actus animae, sunt praesertim praescriptiones externae : Prohibentur, vinum, caro suilla, imagines, ludi aleatorii, etc. Imperantur recitatio alicuius symboli (in J I 1 ' ’ , ! 1 | , j , 1 , i I Comparatio Christianismi cum aliis religionibus 385 quo dicitur : «Non est Deus nisi Deus et Mahumes est eius propheta » (preces quinque per diem, ablutiones, ieiunium rhamadam per unum mensem durat), piae peregrinationes, eleemosynae, circuncisio. Nullus «st ritus sacrificii propitiatorii. Super omnia commendatur bellum san­ ctum contra infideles, quos Deus, per ministerium suorum militum, vult convertere aut unire ; mahumetani, qui in hoc bello moriuntur statim ad paradisum perveniunt. Sic invaluit fanatismus. Denique poligamia •et divortium ad beneplacitum mariti permittuntur, et infideles in ser­ vitutem redigi possunt. Tres sunt praecipuae sectae apud Mahumetanos, dividuntur prae­ sertim quoad traditionem et hierarchiam, quas quidam admittunt et alii reiiciunt. § III. Critica Islamismi. — Plura sunt vera in Islamismo, prae­ sertim, monotheismus, quem propagavit inter populos plus minusve barbaros1. Haec autem facile explicantur quia mutuata sunt a ludaismo et Christianismo. Sed Mahumes a doctrina Christi recedit, negando mysteria Trinitatis et Incarnationis. Ignorat peccatum originale et gra­ tiam. Nulla est comparatio retributionis finalis in doctrina Mahumetis et Christianismi. Praemiun in caelo et poema in inferno sunt valde physica et carnalia. Non est sermo de remorsu conscientiae et de poena separationis a Deo in inferno, dum visio beata in coelo, a quibusdam orthodoxis postea admissa, difficile cum doctrina Mahumetis de Deo velato sociari potest. «Revelationes» in AI Coram speciem opportuni­ tatis secundum indigentias ipsius prophetae atque communitatis prae se ferunt. Insuper pluries characterem politicum induunt. Nihil pro­ bat, Mahuinetcm fuisse a Deo legatum : fassus est, se non posse mi­ racula operari, addens ea non esse necessaria ; Al Coran ipsum esset suum maximum miraculum. Traditio posterior ei nonnulla miracula attribuit. Postea mysticis, etiam miracula attribuuntur, quorum plura communicationis telepathicae, cognitionis cogitationis alterius induunt. Cultus valde pauper in precibus tantum cimsistit ; nullum sacerdotium, nulla sacramenta. Ceremoniae Mcccae, termini peregrinationis, prae­ scriptae saltem semel in vita personaliter aut per vicarium faciendae, barbariam satis sapiunt!. Tendentia fatalistica adiuvat Orientalium dispositionem physicam ad fatalismum. Perpessio (résignation) ignorat ideam humilitatis, expiationis, relationis dolorum hominum cum passione Dei incarnati. Idea belli sancti, praesertim offensivi, contrariatur spiritu pacifico Christianismi. Immerito milites in pugna cadentes honorantur titulo 1 Etiam Islainismus quedam progressum promovit in philosophia, praesertim ara­ bica versione ac interpretatione operum Aristotelis. 2 « Quelle impression ont gardée les pèlerins de cette visite aux lieux saints ? Estce celle d’un Dieu plus immatériel, d'une religion plus pure, d’une morale sainte ? On peut en douter. Tl est même étonnant que cette impression ne soit pas plus souvent mauvaise. Elle le fut quelquefois. Tant de rites bizarres, d’invraisemblables traditions, de sang versé, de chairs déchirées, de morts dans le règne animal et dans le régné humain, tant de spectacles étranges, incohérents, barbares, ne sont pas faits pour éle­ ver le sentiment religieux ni affiner le sens moral. On connaît des esprits qui en fu­ rent choqués, tels que le fondateur do la religion du babisme ». Carra de Vaux. La Doctrine de Γ Islam, p. 130 s. *!tM ftANMIilfin ΑΜΟβ, I (vn|, II) 386 Confirmatio testimonii Iesu Christi martyris, qui secundum altiorem conceptum Christianismi proprium sanguinem fundit sine alterius offensione. Pariter in religione Islamismi desunt fructus eximii sanctitatis, immo adsunt signa contraria, scii, violentia et affrenata libido, violatio unitatis et sanctitatis matrimonii, conditio inferior mulieris, negligentia in educatione infantium, qui na­ tivitate boni censentur ignorantiae peccati orginalis causa. Propagatio Islamismi naturaliter explicatur, ut notat S. Thoma, C. Gentes 1. I, c. 6 : « Mahumes, inquit, carnalium voluptatum pro­ missis... populos illexit. Praecepta etiam tradidit promissis confor­ mia, voluptati carnali habenas relaxans... Documenta etiam veritatis non attulit, nisi quae de facili a quolibet mediocriter sapiente, natu­ rali ingenio cognosci possint ; quin potius vera quae docuit multis fa­ bulis et falsissimis doctrinis immiscuit. Signa non adhibuit supernaturaliter facta... ; sed dixit se in armorum potentia missum... ». Quoad mysticam musulmanam, quam quidam mysticae Christia­ nae aequiparare volunt, sequentia sunt notanda : Immerito aliqui hunc mysticismum iudicant AI Coram proprium et ex eo solo exor­ tum1. Mahumes eiusque socii contemplativi non erat, sed viri belli­ cosi cum fide viva in paucis ideis religiosis. Dum idea absorptionis animae in Deo, praesertim apud poetas persicos, «Nirwana» Buddhismi commonefacere videtur, praeter influxum gnosticum et neo-platonicum ; preesertim apud philosophos, evolutio mysticismi in Islami­ sme praecipue influxui Christianismi debetur : Primi religiosi musulmani vocabantur râhib, postea su/i, nominibus quibus indicabantur monachi Christiani. Mysticismum primo se manifestavit in Syria et Ægypto, cen­ tris ubi vita contemplativa Christiana floruerat. In doctrina mystica musulmana multa inveniuntur similia ac in Christianismo, existentibus penes aliquos auctores vel claris allusionibus ad Evangelia, ut ad pa­ rabolam seminantis, ad vocationem Apostolorum. Ab incipientibus re­ quiruntur diversi gradus contritionis, exercitia spiritualia ; maxime insistitur in valore directorii spiritualis, cui ut « patri » et medico ani* La doctrine du mysticisme musulman n'est pas coranique. Le myticisme a été surajouté à l’islam; il ne s’y trouve pas incoiporé dés sa naissance; il ne fait pas partie de son institution première ; on ne le voit pas dans son livre saint ». Carra de Vaux, op. cil., p. 227 ; — «Ma la innegabile povertà della vita mistica di Maometto è çertamente in contrasto tioppo stridente con la fioritura cosi rigogliosa della mistica musulmana, la quale, occorre ben notario, diviene più complessa quanto più complesso diviene l’insieme delle forzfe che sollecitano la vita della comunità. Tiù si studiano queste forze, più insutfiçiente appare l’ipotesi di uno spontaneo sviluppo dagli stimoli coranici. Si deve anche considerare la ragione intima di formazione propria ai fenomeni religiosi e cultural! sorti entro Γ unité constituta dall' Islam ; vi si osstrva ccnstantemente che gli atteggiam„nti originali — o almeno da considerarsi tali dopo che son divenuti propri dell’ambiente anche se frutto di sintesi con valori stranieri ricevono poi l’influssi fecondatore di altre culture ed altre religioni. Ne nasce una sin· golare figura di originalité relativa, che si osserva, per esempio. nella storia della gram­ matica ; e queste analogie non sono affatto da trascurare. Si deve concludere pen ίό affermando una ricca vena che dal di fuori si immette nella correute puramente coranica ; ricordando anche che la connessione delle esperienze mistiche con ii Corano sono in parte frutto di un’attivité armonistica, la quale ha tentato, come in tutti i campi di vita religiosa, di coordinarc con la definizione dei Corano ogni attivité ». M. Gumi, Storia della Religione dell' Islam, in Storia dellc Religioni diretta da P. Tacchi Vi i.turi. II, Torino, 1936, p. 300. Comparatio christianismi cum aliis religionibus 387 mae debetur animi apertus et plena subiectio ; commendantur pauper­ tas spiritus ; abnegatio mundi et propriae voluntatis ; exercitia ascetica, pugna spiritualis, quorum finis est plena deditio Deo : in analysi vitae spiritualis varia momenta enumerantur valde similia descriptio­ nibus mysticorum Christianorum Abyssus magna tamen existit in­ ter mysticismum musulmanum et Christianum, inquantum ille ignorans Incarnationem, Passionem redemptricem et infinitum amorem divinum non cognoscit nisi Deum longinquum, Dominum gubernantem servos suos, cum quo unio est impossibilis, cui facto plures remedium attu­ lerunt unione quadam in sensu pantheistico. Effectus hujus mysticismi sunt pluries pessimismus et fuga laboris, dum abest auctoritas legitima ad vitanda deliberamenta, exercitia violenta et anormalia. Quaestioni, an de facto veri nominis mystici in Islamismo in­ veniantur, difficillime respondetur, tum propter difficultatem discer­ nendi verum mysticismum supernaturalem a quodam analogo naturali, tum propter difficultatem discernendi verum sensum descriptionum illorum « mysticorum », qui longe differre potest ab eo a veris mysticis christianis eisdem terminis expresso. Per se mysticismus supernaturalis in iis, qui bona fide extra Ecclesiam visibilem in gratia existunt possibilis est. Quod autem de facto extra Ecclesiam existit, valde du­ bitandum est, quia etiam in Ecclesia, ubi mysterium Redemptionis coli­ tur, sacramenta sumuntur atque ductus infallibilis auctoritatis recipi­ tur, nonnisi pauci aspirantes ad plenum mysticismum perveniunt propter indispositionem subiectivam 12. Denique, ut dicit S. Thomas, loc. cil., de Mahumete : «Ei etiam non aliqui sapientes in rebus divinis et de divinis et humanis exercitati, a principio crediderunt, sed homines bestiales in desertis morantes, omnis doctrinae divinae prorsus ignari per quorum multitudinem alios, armo­ rum violentia, in suam legem coëgit. — Nulla etiam divina oracula praecedentium prophetarum ei testimonium perhibent : quin potius quasi omnia Veteris et Novi Testamenti documenta fabulosa narra­ tione depravat, ut patet eius legem inspicienti. Unde astuto consilio libros Veteris et Novi Testamenti suis sequacibus non reliquit legendos, ne per eos falsitatis argueretur. Et sic patet, quod eius dictis fidem adhibentes leviter credunt »3 Adde : fatalismus etiam cito pigritiam fovet, et unio utriusque potestatis spiritualis et temporalis in eodem principe absolutam tyrannidem generat. Denique Mahumetismus senec­ tutis ac corruptionis signa magis ac magis ostendit, in omnibus valde inferior est Christianismo. 1 «La théorie mystique paraît s'être développée simultanément dans les deux re­ ligions, et il est possible que durant ce travail, celles-ci aient gardé quelque connais­ sance 1’ une dc l’autre. On peut croire aussi que la doctrine musulmane qui certainemet, dans le haut moyen âge, aux VIIIe ou IXe siècles, a imité la doctrinechré tienne en Orient, a plus tard, à son tour, exercé quelque influence, aux XIVe ou XVe siè­ cles, sur la mystique chrétienne d’Espagne. Cette dernière flin uence, portant d’ailleurs sur la forme, la figuration et l’expression, plutôt que sur le fonds, ne saurait être inad­ missible : « Carra de Vaur, op. cil., p. 247 s. 2 De hac re tractavimus in alio opere : Le Sauveur et son amour pour nous, c. 18 : La grâce du Christ et les mystiques du dehors, p. 427-464. a C. Gentes, 1, 1, c. 6. 388 Confirmatio testimonii lesu Christi Conclusio. Ex certis conclusionibus historiae religionum, mani­ festum est, Christianismum omnes alias religiones trascendere. Imo ex hac comparatione cum aliis religionibus confirmatur eius trascendentia absoluta seu divinitas, cum nihil aequiparari possit eius doctrinae, insti­ tutionibus, miraculis, prophetiis, mirabili propagationi, invictae stabi­ litati, unitati et in omnibus bonis fecunditati. Sic, per historiam reli­ gionum earumque comparationem, omnia motiva credibilitatis myste­ riorum Christianismi magis ac magis corroborantur1. 1 Cf. Abbè^de Broglie, Problèmes et conclusions de Γ Histoire des Religions, c. 8 à h. CONCLUSIO CAPUT XV. DE OFFICIO SUSCIPIENDI DIVINAM REVELATIONEM, AB ECCLESIA CATHOLICA PROPOSITAM. Post considerationem valoris motivorum credibilitatis, agendum est de obligatione credendi divinam Revelationem sufficienter proposi­ tam, et in genere de religiosorum officiorum fundamento, prout sola ratione cognosci potest. Quoad hoc quatuor sunt consideranda. Art. i. De indifferentismo et Liberalismo, ac de opposita Eccle­ siae dctrina. Art. 2. Ratione probatur officium, pro singulis hominibus, pro­ fitendi religionem naturalem, seu religionem in genere. Art. 3. Ratione probatur officium, pro qualibet persona, susci­ piendi divinam Revelationem sufficienter propositam, vel eam inqui­ rendi. Art. 4. De officio sucipiendi divinam Revelationem pro civili auctoritate et societate. Art. L De Indifferentismo et Liberalismo AC DE OPPOSITA ECCLESIAE DOCTRINA. I. De Indifferentissimo absoluto, et Laicismo, qui negat necessitatem cuiuslibet religionis etiam naturalis. II. De Indifferentismo mitigato vel latitudinarisme, iuxta quem omnes religiones aut saltem omnes formae Christianismi sunt bonae ac praebent viam salutis. III. De Liberalismo, qui defendit civilem eiusque cultus libertatem tanquam ra­ tioni et spiritui Christiano co-'venientem. § I. — De indifferentismo absoluto. Haec doctrina negat necessitatem cuiuscumque religionis etiam naturalis. Exprimitur in 3“ positione damnata Syllabi Pii IX : « Humana ratio, nullo prorsus Dei respectu habito, unicus est veri et falsi, boni et mali arbiter, sibi ipsi est lex et naturalibus suis viribus ad hominum ac populorum bonum curandum sufficit » Denz, 1703. 39° De officio suscipiendi divinam Revelationem Hic indifferentismus absolutus procedit sive ex atheismo, sive ex pantheismo, sive ex agnosticismo. Si enim Deus non existât, vel a mundo non distinguatur, aut nihil certi de Eo cognosci possit, nulla possunt esse officia erga Eum. Qui vero, ut plures Deistae, admittunt Dei existentiain, sed negant, Providentiam divinam ad singularia sese extendere, contendunt, Deum de nostris obsequiis minime curare, proinde religionem ut rem indifferentem et inutilem negligunt. Quid est igitur religio pro istis ? Est, sicut, ars, quid procedens po­ tius ab imaginatione hominum quam a ratione ; propterea, etsi fuerit olim necessaria et sit semper pro quibusdam utilis tanquam stimulus ad agendum, opponitur scientiarum progressui, nisi ipsi Scientiae subordinetur, tanquam symbolica conceptio de Absoluto, quae suam veritatem probare nequit. Pro pluribus religio, quam cum mysticismo identificant, est quarumdam, animarum ornamentum seu luxus (un luxes), sicut ars poetica. Ita sentiunt communiter evolutionistae absoluti, quamvis diversi­ mode hanc generalem notionem exponant, prout sunt materialistae ut Haeckel, vel idealistae ut Hegel *. Agnostici fere similem explicationem religionis afferunt, sive sub forma empirica, ut positivistae *, sive sub forma idealistica, ut Kantius. Kantius quidem dicebat : fide morali credendae sunt Dei existentia ac vita futura ; sed negabat officia specialia erga Deum ac ne­ cessitatem cultus. Homo iuxta ipsum, debet solum omnia officia moralia erga seipsum et alios homines religiose adimplere 3. Deus enim, ut ait, creavit nos propter gloriam suam, hic esset egoismus divinus. Haec ultima propositio admissa ab Hermes et Gunther damnata est in Cone. Vatie. Denz. 1805, 1783 4. Laicismus hodiernus instituit applicationem practicam horum 1 Cf. supra, 1. 1, c. VIII, de Evolutionismo pantheistico, quoad philosophiam re­ ligiosam Spinoza tenebat, religionem esse imaginationis fictionem, secundum quam Deus concipitur ut persona a mundo distincta ut Providens et remunerator. — Ficiite, c iiciens pariter existentiam Dei personalis, dicebat : religio nihil aliud esse debet quam fides rationalis in existentiam mundi moralis, quem pie et libere ordini sensibili prae­ ferre debemus. Pro Hegel religio est symbolica seu imginativa conceeptio Absoluti, quae viam parat conceptioni philosophicae. Schopenhauer et Hartman tractant de re­ ligione in capite de illusionibus. 2 Cf. supra 1. I, c. IX, de Agnosticismo empirico et idealistico quoad philoso­ phiam religiosam. Positivistae vero inter se dividuntur secundario : Inter eos Seciologistae tenent, religionem oriri ex quodam seisu dependentiae a collectivatate, quae conci­ pitur a rudibus tanquam Ens quoddam superius religione colendum. Ita neo-comtistae. — Sed quia societas est insufficiens fundamentum obligationis moralis, alii agnostici pempe psychologistae putant, religiosum sensum e subconscientia oriri in quibusdam circumstantiis, et primum esse quamdam emotionem religiosam, ex qua paulatim pro­ cede ent repraesentationes symbolicae et conceptus religiosi (Ita W. Iameô). I aque qui considerant religionem tanquam utilem, possunt eam amplecti, sed non est obli­ gatio. — Cf. supra c. IX. 3 Cf. Kant, Fondements de la Métaphysique de moeurs. Introduction de V. Delbos, p. 62 : 'La Religion consiste à regarder les lois morales comme si elles étaient des corn mandements divins ; pars ses affirmations essentielles, elle doit prétendre à accoître, pas notre connaissance soit de Dieu, soit des choses, mais uniquement l’efficacité du devoir comme mobile : elle est enfermée dans les postulats de la raison pratique ». — Cf. etiam Kant, La Religion dans des limites de la raison. 4 Cf. Vacant, Etudes sur le Conc. du Vatic., t. I, p. 270, 580, 608. De indifferentismo et liberalismo 391 principiorum, imo constituit religionem irreligionis tanquam obligato­ riam pro societate et statu. Principium fundamentale laicismi est autonomia absoluta rationis et voluntatis humanae ; « ratio humana independens est, ut fides ei a Deo imperari non possit »‘, ut aiebat Kantius’ et profitentur hodie laicistae, v, g. Ferd. Buisson in suo libro : La foi laïque3. Cf. quae supra diximus vol. I, cap. VII, de naturalismi funda­ mento, spiritu et consequentiis ; cap. VIII, de evolutionismo ; cap. IX sqq. de agnosticismo. § II. Indifferentismus mitigatus seu latitudinarismus. — Haec forma indifferentismi admittit quaedam officia erga Deum et neces­ sitatem alicuius cultus saltem interni ; sed tenet, cuivis licere religio­ nem positivam quam libuerit, profiteri. — Est magna varietas in hac categoria. i° Quiadam, etsi necessitatem religionis naturalis admittant, eius officia essentialia minuunt : negant utilitatem et efficaciam orationis, 1 Secundum hanc formulam istud principium damnatum est, in Cone. Vat. Denz. 1810. 2 Kant, La Religion dans les limites de la raison, IV partie, ch. V et VI Et Ron­ dement de la Métaphysique aes moeurs II.c Section, éd. Delbos, p. 170-178. L’autonomie de la volonté comme principe suprême de la moralité 3 F. Buisson. La toi laïque, p. 193 : « 11 faut que la personne humaine soit libre : ce commandement s’adresse d’abord à la personne humaine. Elle-même ne peut pas plus annihiler sa liberté, que la laisser annihiler par autrui. Toute servitude est un crime de lèse-humanité, sans excepter la srvitude qui se croit volontaire ». — L'esprit laique ou la libre pensée <. exige que ses adhérents aient expressément rejeté, non seulement toute croyance imposée, mas toute autorité prétendant imposer ses croyances » ibid., p. 198. — « La loi en Dieu n'est pas une des obligations que la société puisse inscrire dens ses lois. A'os lois, nos intitulions ne sont plus fondées sur les Droits de Dieu, mais bien sur les Droits de Γ homme ... elles n’agissent et ne parlent plus au nom de Dieu, ou par la grâce de Dieu, mais au nom de la nation et avec une autorité purement humaine » ibid., p. 206. — La laicité est le corollaire de la souveraineté populaire » — « Est-il pos­ sible être libre-penser, sans être républicain, d’être républicain, sans être socialiste ? » ibid., p. 196. Et F. Buisson addit: Nous n’entendons nullement faire la guerre à l’idée reli­ gieuse, encore moins supprimer la liberté religieuse » ibid, p. 159. Alibi laudat prote­ stantes liberales » de l'effort tenté pour dégager du christianisme traditionnel et ecclé­ siastique ce qu’on pourrait appeler le christianisme éternel, une sorte d’évangile fait de le moelle du vieil évangile, une religion laique de l’idéal, sans moral, sans dogmes, san mira­ cles, sans prêtres ». Hoc iam dixerat expresse Kantius, loc. cil. Item Jaurès, Discours à la Chambre des députés 11 fevr. 1895 : < Ce qu’il y a de plus grand dans le monde, c’est la liberté souveraine de l'esprit ... c’est que toute vé­ rité qui ne vient pas de nous est un mensogne..., c’est que, si l’idéal même de Dieu se faisait visible, si Dieu lui-même se dressait devant les multitudes nous une forme pal­ pable, le premier devoir de T homme serait de refuser l’obéissance et de le considérer comme 1’ égal avec qui l’on discute, non comme le maître que l’on subit ». Cf. de hac re Dictionnaire Apologétique, -|n éd. art. Laïcisme, col. 1772 : » L’ Apôtre dit : Argue obsecra, increpa, insta opportune, importune. I! en est qui voudraient 1’ Eglise moins remuante, moins passionnée, sereine et même quelque peu indifférente, à la manière d’une école de philosophie. En adoptant cette attitude 1’ Eglise se mentirait à elle-même, à sa mission, aux intérêts dont elle a garde. Ses prêtres ne sont pas des professeurs de sagesse ; ce sont des ministres, qui ont à gérer les choses de Dieu. Us ont à faire respecter son nom ... à promulguer ses commandements. Ils ont à faire va­ loir le sang de I’ Homme Dieu, répandu pour le salut du monde. Ils ont à conduire les âmes de leurs frères Λ. la vie éternelle ». 392 De officio suscipiendi divinam Revelationem quippe quae nec Deum nec hominem decet 1 ; aut cultus externi et publici necessitatem reiiciunt, eo quod Deus vult « in spiritu et veritate », adorari. Item reiiciunt religiones positivas. 2° Iuxta alios admitti possunt positivae religiones, sed inter eas v. g. inter Chritianismum, Islamismum, Buddhismum, licet cuivis eli­ gere cultum quem libuerit (Ita Rousseau, Emile : Profession de foi du vicaire savoyard). Haec doctrina sic formulatur in Syllabo Pii IX {Denz. 1715-1716). «Liberum cuique homini est eam amplecti ac profiteri religionem, quam rationis lumine quis ductus veram putaverit. — Homines in cuiusvis religionis cultu viam aeternae salutis reperire aeternamque salutem assequi possunt ». Lamennais ad hunc indifferentismum pervenit2 : « qualibet fidei professione aeternam posse animae salutem comparari, si mores ad recti honestique normam exigantur » cf. Denz. 1613, 1617. (Vide exa­ men systematis F. Lamennais a P. Lacordaire)3. Recentius modernistae, qui religionem in sensu religioso reponunt, eo ipso plus minusve asserunt, omnes religiones esse veras, nam naturalis sensus religiosus ubique idem est saltem substantialiter (Denz. 2082). 30 Alii denique dicunt : sufficit amplecti christianismum, sine pro­ fessione catholicismi. Cf. Syllabum Pii IX (Denz. 1717-1718), « Saltem bene sperandum est de aeterna illorum omnium salute, qui in vera Christi Ecclesia nequaquam versantur. — Protestantismus non aliud est suam diveisa verae eiusdem christianae religionis forma, in qua aeque ac in Ecclesia catholica Deo placere datum est ». — Cf. etiam Denz. 1642-1677. § III. Liberalistnus. — Prout distinguitur ab indifferentismo su­ pra exposito, liberalismus, quem admiserunt catholici liberales, disci­ puli F. de Lamennais defendit civilem cuiusque cultus libertatem, tan­ quam societatis conditionem non in se deordinatam, sed rationi ac spi* Ita Jules Simon, Eeliçion naturelle, IV, part., c. I. 2 Lamennais, Essais sur I' indifference, t. II, c. 20. — Les paroles d'un croyant. 3 P. Lacordaire, Oeuvres complètes, t. VII, ed. in 12, Considérations sur le système philosophique de M. de La Mennais. Ch. X. Ce système est inutile à la défense du chri­ stianisme. Ch. XL II renferme le plus vaste protestantisme qui ait encore paru Ch. XII. Conclusion: «L’erreur de M. de La Mennais consiste à n’avoir pas voulu que l’évi­ dence discernat l’autorité, à avoir réduit tous les éléments de la certitude à l’autorité, et toutes les autorités à une seule, le genre humain, dont L’ Eglise catholique ne serait elle-même que le développement » p. 154. — · On aperçoit l’abîme creusé invo­ lontairement par M. de La Mennais sous Γ édifice du Christianisme. Comme il a déclaré le genre humain infallible en matière philosophique et religieuse, on aura le droit de lui dire : N’allons pas plus loin, nous avons la certitude, la vérité, la foi, c'est assez... Chaque homme reste libre, par une interprétation protestante, de tourner le genre hu­ main contre 1’Eglise, d’invoquer contre l’autorité de 1’Eglise l’autorité infallible du genre humain... Sait-on où les Saint-Simoniens croient lire la prophétie de leurs rê­ ves? Dans l’humanité, qu’ils proclament infallible, dans le passé de l’homme, dans l’espérance, présente du genre humain... Que ce soient là de folles appréciations des choses... je le crois assurément, comme je crois que les protestants expliquent mal 1’ Ecriture sainte ; mais il n’est pas moins vrai que Γ infallibilité du genre humain est aujord’ hui le fondement logique d’une des plus formidables erreurs qui aient encore apparu dans le monde», p. 145-148. De indifterentismo et liberalismo 393 ritui evangelico conjormen, ac maxime utilem. Licet enim catholici liberales, fateantur, Eccelsiam catholicam divinitus institutam fuisse, docent quidem plenam libertatem ei concedendam esse, sed nihil am­ plius ei deberi. « Vera enim religio, ut aiunt, sola persuasione propa­ gabitur ac florebit ; eam multi amplectentur, et quidem eo maiori li­ bertate, ideoque maiori fiducia et amore, quo minor erit coactio, cum veritas semper errori praevaleat ». Ecclesia dicit : «At quae peior mors animae, quam libertas er­ roris ?... proruente iam in praeceps hominum natura ad malum incli­ nata... » Denz. 1614. Non enim omnes nec etiam plerique homines sunt cultores veritatis et virtutis. Et concessa libertate docendi erro­ res, quae blandiantur cupiditatibus aut superbia, magna pars homi­ num non poterit sine magna difficultate invenire veritatem salutarem ‘. Hic liberalismus definiri potest : doctrina, iuxta quam auctoritas civilis et socialis non tenetur suscipere divinam revelationem sufficienter propositam, sed neutra remanere potest inter veram et falsam religiones, absque submissione legibus divinis positivis supernaturaliter revelatis. — Est forma quaedam naturalismi socialis : societas temporalis non tenetur finem suum proximum fini supernatural! subordinare 12. Historia liberalism! ac damnationum eius dividitur in tres periodos3. ia Periodus. — Félicité de Lamennais cum suis discipulis con­ didit ann. 170 ephemerides L'Avenir, pro vindicandis Ecclesiae iuribus. Proposuit separationem Ecclesiae a statu, tanquam maxime uti­ lem pro Ecclesia liberanda, et defendit libertatem civilem cuiuslibet 1 Leonis XIII, Acta, vol. VIII, ann. 1888, p. 233: «Civium pars longe maxima praestigias cavere captionesque dialecticas, praesertim quae blandiantur cupiditatibus, aut non possunt omnino, aut sine summa difficultate non possunt. Permissa cuilibet loquendi scribendique infinita licentia nihil est sanctum inviolatumque permansurum ... Eo vel magis quod magistrorum apud auditores multum valet auctoritas, et vera ne sint quae a doctore traduntur, raro admodum diiudicare per se ipse discipulus potest ». Encycl. / ibertas. Apologetac liberales non satis considerant inclinationem hominis ad malum, ac si homo nasceretur bonus, ut aiebat Rousseau, absque originali peccato, Pascal in sua apologetica exaggerabat e contra consequentias originalis peccati. — S. Thomas, se­ cundum rectam viam Traditionis, haec extrema opposita vitav» rat, ut apparet ex C. Gentes, IV, c. 52 ct I.a Il.ae q. 81-85. Iuxta ipsum, peccatum originale non totaliter tollit bonum naturae sed minuit (I.a Il.ae, 85). J£t S. Doctor pluries notat : - In solis hominibus malum videtur esse ut in pluribus, quia bonum hominis secundum sensum cor­ poris, non est bonum hominis in quantum est homo, sed secundum rationem. Plures autem sequuntur sensum quam rationem » I.a q. 48, a. 3, ad 5. Item de Malo, q. 1, a. 3 ad 17; a. 5, ad 16. Item generaliter Patres Ecclesiae in explicatione primorum capitum Ep. ad Rom. Omnes declinaverunt : simul inutiles facti sunt, non est qui faciat bonum, non est usque ad unum » c. III, 12 — in verba S. loannis : « Omne quod est in mundo, con­ cupiscentia camis est et concupiscentia oculorum, et superbia vitae » I Ioan., II, 16 — Mundus toto in maligno positus est» I Ioan., V, iq— Initium sapientiae timor Do­ mini», Ps. no, io. 2 Cf. Leonis, III Encycl. Libertas, ibid., p. 228..., p. 231. Leo XIII notat hanc doctrinam ducere ad atheismum socialem. Cf. etiam Dictionnaire d’ Apologétique, art. Libéralisme, par G. de Pascal : Il semble que nous pourrions définir ce libéralisme, un système de vie politique et sociale, d’après lequel 1’ élément civil et social ne relève que de l’ordre humain et peut - certains plus osés iraient jusqu’ à dire, doit — sé po­ ser et agir sans aucune relation obligatoire de dépendance envers l’ordre surnaturel ». 3 Cf. ibid. 394 De officio suscipiendi divinam Revelationem cultus velut medium opportunum reconciliationis scientiae cum fide. Gregorius XVI in Encycl. Mirari vos, 15 Aug. 1832 IDenz. 1613-6) damnavit hanc doctrinam prout viam parat indifferentismo : « Cui quidem pestilentissimo errori viam sternit plena illa atque immode­ rata libertas opinionum, quae in sacrae et civilis rei labem late gras­ satur, dictitantibus per summam impudentiam nonnullis, aliquid ex ea commodi in religionem promanare. At quae peior mors animae, quam libertas erroris ? inquiebat Augustinus (Ep. 166). Freno quippe omni adempto, quo homines contineantur in semitis veritatis..., vere apertum dicimus puteum abyssi... Superbi seu potius insipientis ho­ minis est, fidei mysteria, quae exsuperant omnem sensum, humani, examinare ponderibus nostraeque mentis rationi confidere, quae na­ turae humanae conditione debilis est et infirma ». Discipuli F. Lamennais perfecta fide sese subiecerunt. Ipse Lamen­ nais damnationi primo se subiecit, sed postea Ecclesiam acriter im­ pugnavit, omnimodamque libertatem conscientiae docuit in libro Pa­ roles d’un croyant2. Iterum damnatus est a. 1874 (Denz. 1617). Deces­ sit Parisiis, sine ullo retractationis signo, die 27 Fevr. 1854. 1 Hac occasione Lacordaire scripsit ad com. de Montalembert, oct. 1833 : · I.a conscience qui est tout dans le cours ordinaire de la vie, n’est rien quand elle est en opposition avec l’autorité. Les plus grands crimes se sont commis avec une conscience faussé". Quand la tienne serait sans tache, dans cette affaire, tu ne devrais pas l’écou­ te'·, mais oien la voix de Γ Eglise, qui s’est déjà élevée, et qui s’ élèvera plus tard avec un empire qui abattra tout orgueil ». 8 Lacordaire an. 1834 post editionem libri Lamennais Les Paroles d’un croyant, scripsit in suo opere Considerations sur le système philosphique de M. de La Mennais, Conclusion : «C’est assez pour moi ... si j'aide quelques uns de mes frères à sortir d’un état de perplexité, dont j’ai bien connu la douleur; si jai averti l'église qu’ une guerre se prepare et se /ait déjà contre elle au nom de I' humanité, c’en est assez ... 11 ne m’ap­ partient pas de donner des conseils ; mais en peut toujours dire san orgueil que l’on s’-Îst trompé et rendre gloire à Dieu, qui «appelle des ténèbres à son admirable lu­ mière ». « Après dix ans d’efforts pour concevoir le véritable rôle de la philosophie dans 1’ Eglise ... où suis-je arrivé ? Aux mêmes pensée que possédaient sans inquiétude ceux qui avaient plus compté sur l’esprit de 1’Eglise que sur leur propre... Combien j’ai senti avec admiration la supériorité de 1’ Eglise, cet instinct ineffable qui la pousse, ce discernement divin qui écarte d’elle l’ombre d’une illusion ... A la différence des cho­ ses humaines, qui ont d'abord une apparence de grandeur, et qui bientôt deviennent petites, 1’ Eglise grandit avec les siècles, et elle n’à jamais besoin, pour être justifici qui d’attendre. ■ J’ai fait une autre réflexion. Je me suis demandé comment une philosophie, dont j'aperçois si clairement le vice aujourd’ hui, avait pu si longtemps tenir en sus­ pens ma raison : et j’ai compris que, luttant contre une intelligence suérieure à la mienne, et voulant lutter s< ul contre elle, il était impossible que je ne fusse pas vaincu. Car la vérité n’est pas un auxiliare toujours suffisant pour rétablir I’ équilibre des forces ; autrement, jamais l’erreur ne triompherait de la vérité. Il faut donc qu’il y ait dans le monde une puissance, qui soutienne les intelligence faibles contre les intel licences fortes et qui les délivre de l’oppression la plus terrible, celle de l’esprit. Cette puissance, en effet, est venue à mon secours ; ce n’est pas moi qui me suis délivré, c’est elle. Arrivé à Rome, au tombeau des apôtres Pierre et Paul, je me suis agenou­ illé, jai dit à Dieu : « Seigneur, je commence à sentir ma faiblesse : ma vue se couvre ; l’eneur et la vérité m'échappent également...; écoutez la prière du pauvre». Je ne sais ni le jour ni 1’ heure ; mais j’ai vu ce que je ne voyais, pas, je suis sorti de Rome libre et victorieux. J'ai appris de ma propre expérience, que I' Eglise es le libiratice de l'esprit humain ; et comme de la liberté de l’intelligence découlent nécessirement tou De indiSerentismo et libéralisme 395 2a Periodus. — Haec incipit post revolutionem ann. 1848, Plures catholici liberales ad tuendam Ecclesiae libertatem deviaverunt a di­ rectione Encyclicae « Mirari vos ». Professor theologiae Godard, in libro « Les principes de 89 et la doctrine catholique» (1861), intendit con­ ciliare haec principia cum catholicismo, sed damnatus a Cong. In­ dicis. Et post discursus comitis de Montalembert in congressu Mechliniae 1863, Pius IX iterum damnavit liberalismum, 8 dec. 1864, in Encycl. Quanta cura (Dena. 1689). Reprobat, ut naturalismi applica­ tionem, doctrinam eorum qui tenent : « optimam societatis publicae ra­ tionem civilemque progressum omnino requirere, ut humana societas constituatur et gubernetur nullo habito ad religionem respectu, ac si ea non existeret, vel saltem nullo jacto veram inter falsasque religiones discrimine ». Atque, addit Pius IX, contra sacrarum Litterarum, Ec­ clesiae sanctorumque Patrum doctrinam asserere non dubitant, «opti­ mam esse conditionem societatis, in qua imperio non agnoscitur offi­ cium coercendi sancitis poenis violatores catholicae religionis, nisi quatenus pax publica postulet ». Ex qua omnino falsa socialis regimi­ nis idea haud timent, erroneam illam fovere opinionem... nimirum « libertatem conscientiae et cultuum esse proprium cuiuscumque hominis ius, quod lege proclamari et asseri debet. . . » Dum vero, concludit Pius IX, id temere affirmant, haud cogitant et considerant, quod li­ bertatem perditionis praedicant » (Denz. 1690). Simul cum hac Encyclica, editus est Syllabus Pii IX seu collectio errorum modernorum, in quo continentur plures propositiones libera­ lium, ct. Denz. 1724, 1755, 1777-1780 : «Aetate hac nostra non am­ plius expedit, religionem catholicam haberi tanquam unicam status religionem, ceteris quibuscumque cultibus exclusis. — Enimvero fal­ sum est, civilem cuiusque cultus libertatem... conducere ad popu­ lorum mores animosque facilius corrumpendos ac indifferentismi pe­ stem propagandam »1. 3a Periodus. Post Encycl. «Quanta cura», per plures annos Liberalismus non videtur amplius existere ut doctrina, sed remanet ut tendentia. — Ideoque Leo XIII, in Encycl. v Immortale Dei » i° Nov. 1885, confirmat et citat Encycl. «Mirari vos» et «Quanta cura» ac Syllabum (Denz. 1867...) et simul explicat quaenam sit legitima li­ bertas, et quomodo falsae religiones tolerari possit ad maius malum vitandum : « Revera si divini cultus varia genera eodem iure esse, quo veram religionem, Ecclesia iudicat non licere, non ideo tamen eos damnat rerum publicarum moderatores, qui, magni alicuius adipiscendi tes les autres, j'ai aperçus sous leur véritable jour les questions qui divisent le monde. au­ jourd'hui. « Oui, le monde cherche la paix et la liberté ; mais il les cherche sur la route du trouble et de la servitude. L’ Eglise seule en fut la source pour le genre humain ... C’est pourquoi le prêtre ne se mêlera pas aux querelles sanglantes et stériles de son siecle ; il priera pour le présent et pour l’avenir : il embaumera dans la charité les douleurs du monde, le plus qu’il pourra ; il prédira sans se lasser aux générations ccntemporaiens qu' il n’v a de paix ni de liberté possible hors de la vérité)-. 1 Syllabus Pii IX secundum logicum ordinem damnat i° auloltomiam absolutam rationis (prop. i“ ex qtia sequuntur 2“, 3“, -|”,) 2° autonomiam absolutam societatis civilis (prop. 39); 3» autonomiam absolutam ethicae (propos, 56-61). 396 De officio suscipiendi divinam Revelationem boni, aut prohibendi causa mali, moribus atque usu patienter Ierunt, ut ea habeant singula in civitate locum. — Atque illud quoque ma­ gnopere cavere Ecclesia solet, ut ad amplexandam fidem catholicam nemo invitus cogatur, quia quod sapienter Augustinus monet : credere non potest homo nisi volens... — De iis quas libertates vocant no­ vissimo tempore quaesitas oportet Apostolicae Sedis stare iudicio, et quod ipsa senserit, idem sentire singulos. Cavendum, ne quem fallat honesta illarum species... Satis iam est experiendo cognitum, quarum illae rerum effectrices sint in civitate » (Denz. 1874-1880). Est enim in liberalismo fallax species charitatis erga incredulos. Adulteratio autem maximae virtutis est semper quid grave in se et in suis innumeris consequentiis, nam falsum spiritum constituit. Item Leo XIII, in Encycl. « Libertas » 20 lun. 1888 ( Denz. 1932), de novo insistit : « Ex dictis consequitur, nequaquam licere petere, de­ fendere, largiri cogitandi, scribendi, docendi, itemque promiscuam reli­ gionum libertatem, veluti iura totidem, quae homini natura dederit. Nam si vere natura dedisset, imperium Dei detrectari ius esset, nec ulla temperari lege libertas humana posset ». — Attente legenda est, quoad hanc quaestionem, haec Encyclica in qua dicitur : «Revera quo spectant in philosophia Naturalistae seu Rationalistae, eodem in re morali ac civili spectant Liberalismi fautores, qui posita a Naturalisas principia in mores actionemque vitae deducunt ... 1 : in rebus publicis fas esse a iussis Dei discedere, nec ad ea ullo modo in condendis legibus intueri»8. Contra quod Leo XIII ait: «.Deum civilis societas, quia societas est, parentem et auctorem suum agnoscat necesse est, atque eius potestatem dominatumque vereatur et colat. Vetat igitur iustitia, vetat ratio atheam esse, vel, quod in atheismum recideret, erga varias, ut lo­ quuntur, religiones pari modo affectam civitatem, eademque singulis iura promiscue largiri...12 3. Et in tanta ostensione tolerantiae, re persaepe contingit, ut (Liberalismi fautores) restricti ac tenaces in rem catho­ licam sint »4. Huic doctrinae Leo XIII opponit sententiam lesu Chri­ sti : « Cognoscetis et veritas liberabit vos »5*. Denique rursus apparuit inter catholicos liberalismus ut doctrina apud modernistas, et iterum damnatus est a Pio X in Encycl. Pascendi (Denz. 2093), in litteris circa errores sociales associationis dictae «Le Sillon » 25 Aug. 1910, antea etiam in Encycl. «Vehementer nos » Denz. *995. . .... Haec doctrina liberalismi ad hoc ergo reducitur : Auctoritas civihs et socialis in legibus aut decretis ferendis non tenetur servare conformitatem ad leges divinas supernaturaliter revelatas ; nec est inordinata civilis libertas cuiuslibet cultus veri aut falsi. Hoc liberalismi princi­ pium invenitur in celebri Declaratione gallica iurium hominum ". 1 Acta Leonis ΧΙΠ, ann. 1888, p. 224. 2 Ibid., d. 228. 3 Ibid., p. 231. — 4 Ibid., 241. — 5 Ibid.., p. 236. 6 Déclaration des droits de l’homme « Les Représentants du Peuple Francois con­ stitués en Assemblée nationale, considérant que l’ignorance, l'oubli ou le mépris do» droits de 1’ homme, sont les seules causes des malheurs publics et de la corruption des Gouvernements, ont résolu d’exposer, dans une Déclaration solennelle, les droit» De indifferentismo et libéralisme 397 Damnatio liberalismi nihil aliud est, iuxta Ecclesiam, quam appli­ catio primorum principiorum sive rationis, sive fidei, prout libertas erroris non potest esse quid rectum, ordinatum, sed est libertas perdi­ tionis, ut aiebat S. Augustinus Hoc semper docuerunt Summi Pontifi­ ces, vg. Bonifacius VIII, in bulla «Unam sanctam » {Denz. 469), Martinus, V, in damnatione errorum loannis Hus et Wicleff {Denz, 640682). Item Leo X damnans «ex cathedra » errores Martini Lutheri, inter quas 33a est : « Haereticos comburi est contra voluntatem Spiritus »2 Denz. ’]’]’>>■ Ex his diversis damnationibus manifestatur indicium Ecclesiae : Indifferentismus (qui vocatur etiam saepe liberalismus) est haeresis contra dogma « extra Ecclesiam catholicam salvum fieri neminem pos­ se » (Denz. 468, 714, 1646). — Liberalismus vero prout admissus est a catholicis liberalibus, tanquam distinctus ab indifferentismo, si non est haeresis, est error theologicus3, et adnumeratur a Pio IX inter naturels, inaliénables et sacrés de Γ homme, ect ... » — Secundum doctrinam catholicam dicendum fuisset: .ignorance, l’oubli ou le mépris des droits de Dieu et des devoirs de l'homme sont les causes des malheurs publics...» Sed omissis juribus Dei, non mirum est quod jura hominis fiant sacra : des droits sacrés de Γ homme ». Societati in Evangelio fundatae substituitur societas in homine condita. Art. 3. «Le principe de toute souveraineté réside essentiellement dans la Nation : nul corps, nul individu ne peut exercer d’autorité, qui n’en émane expréssément » Quid igitur erit auctoritas Ecclesiae ? Art. 4. «La liberté consiste â pouvoir (aire ce qui ne nuit pas à autrui...» Sic non excluditur libertas docendi atheismum. Art. 6. « La loi est l’expression de la volonté générale >■ non vero expressio ratio­ nis humanae conformis legi divinae. Art. 10. " Nul ne doit être inquiété pour ses opinions, même religieuses, pourvu que leur manifestation ne trouble pas l'ordre public établi parla loi». Aliis verbis: libertas civilis cuiuslibet cultus veri aut falsi est ordinata et jus sacrum hominis. Contra haec principia novi juris cf. Lf.onem XIII, Encycl, Immortale Dei. Benedictus XV scripsit de hac Declaratione, die 7 Mart. 1917 (cf. Acta Apost. Sed., p. 172) : «Post illa, proxima origini, tria saecula, in quibus Christianorum san­ guine orbis terrarum redundavit, nunquam tanto in discrimine djci potest fuisse Ec­ clesiam, in quanto sub fine saeculi decimi octavi esse coeperit. Etenim, insanientis Philosophiae opera, ab haeresi Novatorum et perduellione profectae, vulgo infatuatis mentibus, erupit summa illa rerum conversio, eo pertinens scilicet ut non solum in Gallia, sed paulatin per gentes omnes Christiana societatis fundamenta convelleret. Nam Ecclesiae auctoritate publice reier.ta, cum desitum esset iuris, offici atque ordinis in civitate custodem ac vindicem haberi Religionem, iam placuit a populo, non a. Deo, potestatem oriri : homines inter se, ut natura, ita iure pares omnes esse : quod quique libuisset, id licere, nisi quae lex prohiberet ; nihil habere vim legis, quod non multi­ tudo iussisset ; libertates maxime sentiendi de religione, vel vulgandi quidquid qui­ sque voluisset, nullis contineri finibus, dum noceret nemini. Haec fere sunt quibus, tanquam principiis, ex eo tempore civitatum disciplina nititur ; eadem vero quam perniciosa humanae societati possint esse, ubi iis caecae cupiditates ac partium studia multitudinem armaverit, nunquam apparuit clarius, quam quum primitus de­ clarata sunt ». 1 S. Augustinus, ep. 105 (166). c. 2, n. 9 (M. L. 33, 399). — Item, ep. 155, (M. L. 33, 669) — Contra Cresconium, III, LI, 57 (M. 43, 527). — Ep. 135 (M. L. 33, 801), De Civitate Dei, V, XXIV (M. L. |t, 171). i Ex damnatione huiusce propositionis, sequitur saltem quod Status catholicus, attentis moribus et circumstantiis alicuius aetatis, potest legitime hanc poenam mortis irrogare propter crimen haeresis, post indicium Ecclesiae de culpabilitate et pertinacia. 3 Cf. Dictionnaire A polOg In his quae homini­ bus exhibentur, tanto videtur aliquid esse laudabilius, quanto magis indigenti exhi­ betur. Sed Deus non indiget aliquo, quod ei a nobis exhibeatur. Ergo religio videtur minus laudabilis aliis virtutibus, per quas hominibus subvenitur ». Resp : S. Thomas : « In his quae exhibentur aliis propter eorum utilitatem, est exhibitio laudabilior, quae fit magis indigenti, quia est utilior. Deo autem non exhi­ betur aliquid propter eius utilitatem, sed propter eius floriam, nostram autem uti­ litatem »3. Obiectio igitur supponit falsum principium utilitarismi, iuxta quod aliquid est bonum faciendum, non prout est honestum, sed prout est utile. Reductio autem boni honesti ad bonum utile, est destructio totius obligationis moralis, quae fundatur non in aliqua indigentia, sed in iure. Et inanitas huiusce obiectionis apparet secundum sensum communem : si enim vera esset, verum esset dicere : dives non indiget mea restitutione, ergo nihil ei restituere debeo, restitutio est vana. Benefactor non indi­ get mea gratitudine, ergo vana est gratitudo. Pater meus non indiget mea reverentia, ergo non est ei debita. Instantia : Sed Deus non potuit, propter gloriam suam, omnia facere. Hic esset e^oismus divinus", sed nos creavit solum propter nostram felicitatem. Ita Kantius, Hermes, Giinther. Resp. : Esset egoisraus si Deus non identificaretur cum Summo Bono, sed revera est ipsa bonitas, et si non fecisset omnia propter suam bonitatem manifestandam seu propter gloriam suarn, tunc ordinasset omnia non ad summum bonum, sed ad aliquod bonum particulare, quod esset peccatum in Deo, scii, summa absurditas, et destructio felicitatis nostrae. Inst. : Proprium egoismi est subordinare sibi omnes personas, ac si omnes essent servi vel res utiles. Sed ita ageret Deus si omnia fecisset propter gloriam suam. Resp. : Ita esset, si homines non perficerentur et gloriticarentur per hanc subordinationem Deo1. Sed multo magis est gloriosum pro nobis e.xistere propter gloriam 1 I.ae q. 60, 5 et Il.a Il.a, q. 26, a. 3. — 2 Il.a Il.ae q. 80. 3 Il.a Il.ae q. 81, a. 6, ad 2. 4 Cf. Iam q. 96, a. 4. Quid sit dominari alicui non ut servo, sed ut libero. Est dirigere eum non ad suam propriam utilitatem sed ad proprium bonum eius et ad bonum commune. Dc fundamento religiosorum officiorum 401 Dei, quam propter nostram felicitatem tantum. Per hoc autem quod Deum reve remur et honoramus, mens nostra ei subiicitur : et in hoc eius perfectio consistit ; quaelibet eniti: res perficitur per hoc quod subditur suo superiori : sicut corpus per hoc quod vivificatur ab anima, et aer per hoc quod illuminatur a sole ». * Propterea dici­ tur in Ps. 113 : ·< Non nobis. Domine, non nobis, sed nomini tuo da gloriam ». § III. Corollaria. i° Officia erga Deum sunt praecipua et prima. Hoc probatur tripliciter : a) ratione iuris Dei, b) ratione depen­ dentiae hominis, c) ratione finis ultimi hominis. a) Prima et praecipua officia ea sunt quae immediate fundantur in supremo iure. Atqui ius supremum est ius Dei, causae primae, supremi Domini et legislatoris, in quo fundantur immediate officia religiosa. Ergo. b) Quod est primum in homine est esse creaturam dependentem a Deo supremo Dcmino. Atqui primum et supremum officium nostrum sumitur ex eo quod est primum in homine. Ergo. c) Prima et praecipua officia ea sunt quae respiciunt finem ulti­ mum aut media fini propinquiora, nam finis est prior in intentione. Atqui officia religiosa respiciunt vel ipsum finem ultimum, ut Deum cognoscere et amare, vel media fini propinquiora, ut servire Deo cultu ei debito. Propterea superiores virtutes sunt virtutes theologicae quae ab ipso Deo specificantur, et, immediate infra, virtus religionis, a cultu divino specificata ; altior est enim aliis virtutibus moralibus, ut iustitia, fortitudo, temperantia, quae non immediate ordinantur in hono­ rem divinum 2. 2’ Officia erga Deum sunt fundamenta aliorum.3 Quod probatur dupliciter : «) ex parte iuris divini, b) ex parte finis nostri. a) In subordination officiorum, remoto primo quod fundatur in supremo iure, omnia alia officia removentur. Atqui officia religiosa sunt prima. Ergo. b) In subordinatione officiorum, remoto primo quod respicit ulti­ mum finem consequendum, omnia alia removentur. Atqui officia reli­ giosa respiciunt ultimum finem vel media fini propinquiora. Ergo. — Imo vera iura hominis nascuntur ex suis officiis erga Deum4. Obi. : Sed aliquis dubitans de existentia Dei, conservat notionem obligationis erga alios homines. Resp. : Remoto per impossibile ipso iure Dei, omnia iura et officia 1 Il.a Il.ae q. 8l, a. 7. 2 Il.a Il.ae q. 8r, a. 5, et 6. 3 Cf. Zigliara, Summa Phil., t. III p. 130 et 138. * Leo XIII in suis Litteris Encyclicis ad omnes antistites et catholicos Galliae, 16 Febr. 1892. scribit : Dès que 1’Etat refuse de donner à Dieu ce qui est a Dieu, il refuse, par une conséquence nécessaire, de onner aux citoyens ce à quoi ils ont droit comme hommes ; car, qu'on le veuille, ou non, les vrais droits de l'homme naissent précisément de ses devoirs envers Dieu. D’ou il suit que L'Etat, en manquant sous ce rapport le but principal de son institution aboutit en réalité il se renier lui-même. Ces vérités supérieures sont si clairement proclamées par la voix même de la raison naturelle, qu'elles s'imposent Λ tout homme, que n'aveugle pas la violence dc la passion ». 16. OAUuriiuu. I.Auii.lNu», III HevtleH<>ne (vol. Il) 402 De officio suscipiendi divinam Revelationem correlativa tollerentur. Remota autem cognitione iuris Dei removetur cognitio supremi fundamenti omnium officiorum, sed aliquis potest con­ siderare solum fundamentum proximum obligationis erga alterum, scii, ius proximi, tunc non habet plenam notionem obligationis moralis, quae in lege aeterna fundatur *. Obligamur enim proprie ad bonum facien­ dum et malum vitandum, non vi ordinationis passivae nostrae natu­ rae et voluntatis ad bonum honestum, sed vi ordinationis activae qua Deus fecit nostram naturam et voluntatem ad bonum morale adim­ plendum, et strictissimum ius habet ut obediatur. Obligatio enim mo­ ralis fundatur in iure altiori, propterea Deus ipse non obligatur, sed sibimetipsi debet agere sapienter et non potest peccare quia est ipsa sapientia et sanctitas. Pantheistae idealistic! dicunt de ipso homine id quod verificatur solum in Deo : homo non obligatur sed sibimetipsi debet agere secundum rectam rationem. Non animadvertunt, rectam rationem nostram esse solum causam secundam et non obligare « nisi in virtute primae causae. Quod autem ratio humana sit regula volun­ tatis humanae, ex qua eius bonitas mensuretur, habet ex lege aeterna, quae est ratio divina » I.a Il.ae q. 19, a. 4. — Unde damnatur in Syl­ labo ( Denz. 1756) haec propositio : « Morum leges divina haud egent sanctione, minimeque opus est, ut humanae leges ad naturae ius con­ formentur, aut obligandi vim a Deo accipiant ». § IV. Actus speciales religionis naturalis. — Sunt praesertim oratio et sacrificium. S. Thomas, Il.a Il.ae q. 85, a. I, docet oblationem sacrificii pertinere ad ius naturale. Dicit: « Naturalis ratio dictat ho­ mini, quod alicui superiori subdatur, propter defectus, quos in seipso sentit, in quibus ab aliquo superiori eget adiuvari et dirigi ; et quid­ quid illud sit, hoc est, quod apud omnes dicitur Deus. — Sicut autem in rebus naturalibus naturaliter inferiora superiobus subduntur ; ita etiam naturalis ratio dictat homini secundum naturalem inclinationem, ut ei, quod est supra hominem, subiectionem et honorem exhibeat secundum suum modum. Est autem modus conveniens homini, ut sen­ sibilibus signis utatur ad aliqua exprimenda ; quia ex sensibilibus si­ gnis cognitionem accipit. Et ideo ex naturali ratione procedit, quod homo quibusdam sensibilibus rebus utatur, offerens eas Deo in signum debitae sublectionis et honoris, secundum similitudinem eorum qui do­ minis suis aliqua offerunt in recognitionem dominii. Hoc autem, per­ tinet ad rationem sacrificii. Et ideo oblatio sacrificii pertinet ad ius naturale ». Idem dici debet de sacrificio expiationis post peccatum. Omnis enim iniustitia stricto iure reparari debet et eo strictius quo ius vio­ latum sanctius est. Atqui offensa Deo irrogata ab hominibus est ma­ xima iniuria. Ergo post peccatum, quod est aversio a Deo, debetur Deo reparatio per modum sacrificii expiationis. Confirmatur. Quod est commune apud omnes videtur naturali' ; 1 Cf. P. L.ehu O. P., Philosophia moralis, p. 250 : « Fundamentum proximurA obligationis est ordo essentialis rerum ; licet non agat nisi tanquam causa secunda <1 dependenter a causa prima... Ultimum obligationis fundamentum non est aliud ab ipso Deo, sed est lex aeterna ». De fundamento religiosorum officiorum 403 atqui in qualibet mundi aetate et apud quaslibet hominum nationes semper fuit aliqua sacrificii oblatio. Ergo. Non tamen oblatio sacrificii est de primariis principiis iuris naturae, sed ex se­ cundariis, quia procedit ex multis praemissis, unde nihil vetat, hoc ius potuisse ab aliquibus ignorari. — Insuper quantumvis ratio naturalis dictet, in communi esse sacri­ ficandum, non tamen hoc vel illo modo in particulari, sed hoc pendet vel ex electione ho­ minum, vel ex positiva determinatione Dei. — Denique omnes homines tenentur ad sacrificium interius : quia omnes tenentur devotam Deo mentem offerre, et illi per amo­ rem coniungi. Ad sacrificium autem exterius, quod est proprie dictum sacrificium, tenen­ tur etiam omnes, non per se quidem, quia non omnes sunt sacerdotes, sed per se vel per alios, sic ut in omni communitate offeratur sacrificium pro omnibus. (Cf. II.am Il.ae 85, 4). An oratio sit de iure naturae ? Eadem est responsio ac pro sacri­ ficio, quod orationem importat. Valet enim idem principium : « natu­ ralis ratio dictat homini, quod alicui superiori subdatur, propter de­ fectus, quos in seipso sentit, in quibus ab aliquo superiori eget adiuvari et dirigi : et quidquid illud sit, hoc est, quod apud omnes dici­ tur Deus ». — Insuper oratio invenitur apud omnes gentes. Obiiciunt aliqui : Deus nobis dat auxilia necessaria, etiam non petita. Atqui au­ xilium divinum ordinis naturalis non est gratuitum sed debitum. Ergo in ordine naturali oratio non est necessaria. Resp. : i° auxilia Dei, quamvis nobis necessaria, sunt dona Dei et ut talia a nobis cognoscuntur, unde conveniens est etiam necessaria a Deo petere ; 2° in ordine naturali auxilium divinum ad faciendum bonum morale et vincendas inordinatas pas­ siones debitum est naturae humanae in communi, non vero huic homini potiusquam alteri, quia secundum leges communes Providentiae Deus permittit quandoque vo­ luntatem humanam, quae de se defectibilis est, de facto deficere. Unde respectu huiu­ sce hominis in particulari, auxilium divinum ad bonum morale naturale faciendum dici potest et debet in aliquo sensu gratuitum *. Solutio aliarum obiectionum contra utilitatem et efficaciam orationis non supe­ rat per se vires rationis, sed haec solutio multo clarior et certior est post Revelationem. Cf. II.am Il.ae q. 83, a. 2 : Divina Providentia ab aeterno omnia praevidet, et ab ea « non solum disponitur qui effectus fiant, sed etiam ex quibus causis, et quo ordine proveniant ». Inter alias autem causas assignatur oratio a Deo praevisa et volita ab aeterno. Ergo utile et conveniens est, homines orare, non quidem ut per orationes nostras « divinam dispositionem immutemus (est enim invariabilis) sed ut id im­ petremus, quod Deus disposuit per orationes esse implendum ; ut scilicet homines postulando mereantur accipere, quod eis Deus omnipotens ante saecula disposuit do­ nare, ut Gregorius dicit in Dial, 1. 1, c. 8 ». Ita S. Thomas, ibid. Haec sufficiunt quoad religionem quae sunt ex iure naturae. in genere, et actus religionis * Cf. Bili.haut, De Gratia, dins. Ill, a. 1, η. VIII. 4°4 De officio suscipiendi divinam Revelationem Art. 3. Ratione probatur officium, pro singulis hominibus, SUSCIPIENDI DIVINAM REVELATIONEM SUFFICIENTER PROPOSITAM, VEL EAM INQUIRENDI. I. Probatur ex ture Dei. II. Probatur ex fine hominis. III. Ium Corollarium : de officio inquirendi divinam Revelationem nondum suffi­ cienter propositam. IV. 2um Corollarium : Extra Ecclesiam nulla salus. V. Solvuntur obiectiones. § I. Probatur ex iure Dei. — Haec probatio affertur ab ipso Con­ cilio Vaticano contra principium absolutae autonomiae rationis ac vo­ luntatis humanae, iuxta quod « ratio humana ita independens est ut fides ei a Deo imperari non possit ». Dicit Concilium : « Cum homo a Deo tanquam creatore et Domino suo totus dependeat et ratio creata increatae Veritati penitus subiecta sit, plenum revelanti Deo intel­ lectus et voluntatis obsequium fide praestare tenetur ». Denz., 1789. Ex hoc habetur argumentum : Deo tanquam Creatori, Domino et increatae Veritati ratio creata iure naturae subiecta est et ei obsequium praestare tenetur. Atqui revelatio sufficienter proposita apparet pro­ cedere a Deo creatore, Domino et mcreata Veritate. Ergo ratio creata iure naturae Deo revelanti obsequium praestare tenetur, suscipiendo revelationem sufficienter propositam. Nec enim solum debetur Deo tanquam Domino obsequium voluntatis seu obedientia, sed tanquam Veritati increatae ei debetur obsequium intellectus per adhaesionem intellectualem fidei. Proinde qui renuit suscipere divinam revelationem sufficienter propositam, agit contra ius naturae et iniuriam Deo facit, ac si di­ ceret : Deus revelando falli aut fallere potest, vel non teneor Deo subiici. Haec est infidelitas positiva, directa, volita, quae est actus eli­ citus ab intellectu et imperatus a voluntate ex superbia. Iniuria au­ tem tanto gravior est, quanto magis ius dominii est sacrum et abso­ lutum. Nec dicatur, infidelitatem, non esse contra ius naturae, quia obli­ gatio suscipiendi divinam revelationem est supernaturalis et non na­ turalis. Respondet enim S. Thomas : « Habere fidem non est in natura humana. Sed in natura humana est, ut mens hominis non repugnet interiori instinctui et exteriori veritatis praedicationi. Unde infideli­ tas secundum hoc est contra naturam»1. Unde qui transgreditur di­ recte legem supernaturalem, indirecte transgreditur legem naturalem s. Unde Christus Dominus ait : «Euntes in mundum universum, prae­ dicate Evangelium omni creaturae. Qui crediderit et baptizatus fuerit, * Il.a Il.ae q. io, a. i ad t. 2 Cf. Acia Leonis XIII an. 1888, p. 227. Encycl, «Libertas». Fundamentum hujusce officii pro singulis hominibus 405 salvus erit : qui vero non crediderit, condemnabitur»1. — Quidam di­ cunt : « durus est hic sermo », et putant, aeternitatem poenarum esse quid iniustum, Deo prorsus indignum. Isti autem frequenter iidem sunt, qui, videntes manifestissima miracula, vg. in sanctuario «N. D. de Lourdes» , * nolunt originem divinam horum signorum admittere, et ea produci dicunt a viribus naturalibus ignotis, sicut Pharisaei di­ cebant de Christo: «in principe daemoniorum eiicit daemonia»12 3. — Qui vero ita iudicant, manifeste iniuriam Deo faciunt, et semetipsos indicant, secundum illud Domini : « Qui credit in eum (in Filium Dei), non iudicatur ; qui autem non credit, iam indicatus est»4. Imo, in me­ moriam revocandum est verbum Christi ad Pharisaeos, qui principi daemoniorum tribuebant manifesta Spiritus Sancti opera : « Qui autem blasphemaveri t in Spiritum Sanctum, non habebit remissionem in aeternum, sed reus erit aeterni delicti»5*. Id est : qui dixerit confia Spiritum Sanctum, manifesta miracula patrantem, non habet excusa­ tionem, nec rationem veniae, non habet unde sanari possit de se, et si postea sanabitur, hoc non erit, nisi ex divino adiutorio, ex omni parte gratuito ’. § II. Probatur ex fine hominis. Homo tenetur iure naturae intendere efficaciter finem suum ulti­ mum, in quo beatitudinem inveniet. Atqui sine acceptatione divina e revelationis sufficienter propositae, homo non potest intendere effica­ citer finem suum ultimum, sed e contra maxime ab illo elongatur per infidelitatem. Ergo homo iure naturae tenetur suscipere divinam reve­ lationem sufficienter propositam, quae est via ad beatitudinem. Maior. Lex naturalis praecipit directe tendere ad finem naturalem, quae consistit praesertim in perfecta cognitione Dei ex creaturis et in naturali amore Dei super omnia. Sed lex naturalis praecipit etiam indirecte tendere ad finem supernaturalem, prout ordinat, obediendum esse cuilibet supericri legitime praecipienti et praecipue Deo, qui potest dare praecepta positiva ad finem supernaturalem consequendum. Minor supra probata est in thesi de necessitate revelationis. Re­ velatio enim est moraliter necessaria ad cognitionem firmam, expedi­ tam, sine, errore, omnium veritatum naturalium religionis, et est sim­ pliciter necessaria ad cognitionem finis supernaturalis, in cuius ade­ ptione est salus nostra. Unde qui renuit suscipere divinam revelatio­ nem sufficienter propositam, maxime elongatur a suo fine ultimo, quia nequidem salutarem Dei cognitionem habet, nec a fortiori amorem Per se loquendo, ut supra dictum est8, iudicium speculativum credibilitatis et iudicium speculativo-practicuin credentitatis (seu de obligatione credendi) haberi possunt sine gratia, quamvis ordinarie gra­ 1 Marc., XVI 16. 2 Cf. supra, vol. II, cap. X, a. 3. — Ex istis incredulis, quidam dicunt : « haec si­ gna non sunt satis extraordinaria » ; alii e contra, qui ea cognoscunt ex narratione te­ stium asserunt : « sunt nimis extraordinaria, ut eorum existentia admittatur ». 3 Marc., Ill, 22; Matth., II, 24-32; Luc., I, 15, sqq. 4 Ioan., III. 18. 5 Marc., Π, 29; Matth., XII, 31 ; Luc., XII, 10. 15 Cf. S. Thom, in Matth., XII. 31. 7 < f· '<■" Ί '<>, a. 3. " I I, Cap. XV, art. 3, § 11. 4o6 De officio suscipiendi divinam Revelationem tia concurrat ; imo quandoque habentur cum absoluta resistentia gra­ tiae fidei, in peccato formali infidelitatis positivae cum plena advertentia commisso. Unde Christus dixit de pharisaeis : « Si opera non feccissem in eis ; quae nemo alius fecit, peccatum non haberent ; nunc autem et viderunt, et oderunt et me et Patrem meum » Ioan., XV, 25 Item Act., IV, 16. Sed ultimum iudicium practico-practicum credentitatis (scii, hic et nunc pro me credendum est, bonum est credere), est per se super­ natural, nam convenientiam actus fidei et boni credentibus repro­ missi repraesentat non solum in abstracto, sed in concreto pro me hic et nunc : quod supponit voluntatem meam iam ad res supernaturales credendas inchoative affici sub influxu gratiae actualis1. § III. Corollarium. — Z>e gravi obligatione inquirendi di­ vinam revelationem, quando iam adeat seria probabilitas de eius existentia. i° Ex parte iuris Dei. — Ratio creata iure naturae tenetur maxime revereri id quod docetur a Deo, si aliquid ab Eo doceatur. Sed qui renuit inquirere divinam revelationem, dum iam habet seriam probabi­ litatem de eius existentia, non reveretur locutionem divinam. Ergo hoc est agere saltem indirecte contra ius naturae, et inuriam Deo fa­ cere, ac si diceretur : locutio divina parum refert. — Haec est infide­ litas positiva saltem indirecte volita, propter voluntariam negligentiam inquisitionis verae fidei, tunc enim ignorantia non est invincibilis sed culpabilis. 20 Ex parte finis hominis. — In dubio circa medium necessarium ad salutem, pars tutior sequenda est ; nulla nimia securitas, ubi peri­ clitatur aeternitas. Atqui fides Christiana proponitur tanquam medium necessarium ad salutem, dicitur enim: «qui non crediderit, condem­ nabitur". Marc. XVI, 16, et «Sine fide impossibile est placere Deo» Hebr., XI, 6. Ergo stante dubio aut probabilitate de origine divina huiusce fidei, pars tutior sequenda est ; scii, oportet sub gravi ulterius inquirere et etiam orare, prout cognoscitur convenientia orationis. Tale medium deliberate et obstinate negligere est omnino temerarium, cum ita incurratur periculum damnationis aeternae. « In hoc dubio, ait Billuart, infidelis tenetur sub peccato mortali diligenter inquirere de ve­ ritate, alias ignorantia verae fidei fiet ipsi voluntaria et culpabilis. Nec dubito, plures esse huius conditionis haereticos, praesertim qui versantur circa catholicos»’. Unde damnata est haec propositio: «ab infidelitate excusabitur infidelis non credens, ductus opinione minus probabili». ( Denz. 1145). § IV. 2”” Corollarium: Extra, Ecclesiam nulla salus 12 3. Ex hoc quod quivis tenetur suscipere divinam revelationem sufficienter pro­ positam, sequitur gravis obligatio pro unoquoque ingrediendi Ecclesiam catholicam ; nam historice constat, Christum lesum a Deo missum in­ 1 Cf. supra ibid., vol. I, cap. XV, a. 3. 2 Billuart, de Fide. diss. Ill, a. Ill, § II. 3 S. Thomas in I Decretalem, c. 3. — Zigliara, Propaedeutica, L. IV. c. 12. - I E. Dublanchy, de Axiomate : Extra Ecclesiam nulla salus, 1895. — E. Hugon, Hors de Γ Eglise point de salut, 1907. Fundamentum hujusce officii pro singulis hominibus 407 stituisse Ecclesiam catholicam propriis notis discernibilem, tanquam fidei regulam. Sub poena enim damnationis Christus omnibus praecepit homini­ bus ut doctrinam necnon leges et sacramenta a Corpore Apostolorum acciperent : « Praedicate Evangelium omni creaturae ; qui crediderit et baptizatus fuerit, salvus erit ; qui vero non crediderit, condemnabitur. Euntes ergo docete omnes gentes... docentes eos servare omnia quae­ cumque mandavi vobis »‘. — Item tota Traditio affirmat salutem non esse extra Ecclesiam 12. Ad corpus Ecclesiae pertinent baptizati, qui exterius doctrinam catholicam profitentur sub Rom. Pontificis magisterio, in communione fidelium. Ad animam vero Ecclesiae pertinent omnes homines qui inter­ nam fidem et caritatem habent. Unde qui culpabiliter extra corpus Ecclesiae usque ad finem vitae manet, salvus fieri nequit ; culpabilis est autem, qui, cum serio dubi­ tat, non quaerit .veritatem, et a fortiori qui, sciens et volens Eccle­ siam non ingreditur, quam ut veram agnoscit. Qui vero inculpabiliter extra corpus Ecclesiae manet, salvus esse potest, dummodo per fidem et caritatem, vel contritionem perfectam, ad animam Ecclesiae pertineat34 . Ideo necessarium est necessitate medii ad salutem i° pertinere realiter ad animam Ecclesiae ; 20 pertinere ad corpus Ecclesiae, pro adultis in re vel in voto (seu desiderio implicito), pro infantibus in re *. — Pertinere ad corpus Ecclesiae est adultis necessarium etiam necessitate praecepti5. — Haec autem obligatio veram libertatem non minuit ; e contra secundum hanc viam, ut ait S. Paulus, «et ipsa creatura libe­ rabitur a servitute corruptionis, in libertatem gloriae filiorum Dei »’. 1 Marc., XVI, 15; Matth., XXVIII, 19-20. — Matth., X, 14-15, 40; XVIII, 17 ; Luc., X, 16. 1 Citantur praesertim S. Ignatius : « Quotquot enim Dei et lesu Christi sunt, hi sunt cum episcopo ; et quotquot poenitentia ducti redierint ad unitatem Ecclesiae, et hi Dei erunt, ut secundum lesum Christum vivant » Philad, III. — S. Irenaeus idem affirmat et addit : discipulus vere spiritualis, recipiens spiritum Dei, indicat omnes... iudicabit et omnes eos qui sunt extra veritatem, id est qui sunt extra Ecclesiam», Adv. Haeres., 1. IV, c. 33 (P. G. VII, coi. 1077). — Origenes propriis ter­ minis exprimit axioma : - Nemo ergo sibi persuadeat, nemo semetipsum decipiat : extra hanc domum, id est, extra Ecclesiam nemo salvatur». Homil. Ill in losue., n. 5 (P. G., XII, 841-842).·— S. Cyprianus. « Habere non potest Deum Patrem, qui Ecclesiam non habet matrem » de Unit. Ecclesiae, n. 6. (P. L. IV, 503). — S. Augustinus : ■ Salus extra Ecclesiam non est. Quis negat ? Et ideo quaecumque ipsius Ecclesiae habentur extra Ecclesiam non valent ad salutem » de Baptismo, L. IV, c. 17 (P. L. XLIIT, 170). 3 Unde illis qui nihil audierunt de vera fide et eam invincibiliter ignorant, infi­ delitas est mere negativa, et, ut ait S. Thomas, « non habet rationem peccati, sed magis poenae : quia talis ignorantia divinorum ex peccato primi parentis consecuta est. Qui autem sic sunt infideles (et in hac infidelitate moriuntur) damnantur qui­ dem propter alia peccata quae sine fide remitti non possunt ; non autem damnantur propter infidelitatis peccatum ». Il.a II.ae q. 10 a. 1. — Damnata est haec piopositio Baii : Infidelitas pure negativa in his in quibus Christus non est praedicatus, pecca­ tum est » (Denz. 1069). 4 Scilicet per baptismum validum qui per se confertur a vera Ecclesia, per accidens a secta prout baptizans vulf facere quod facit Ecclesia. 3 Cf. III.a q 68, a. 1 et 2 ” VIH 21. 4»8 De officio suscipiendi divinam Revelationem Pius IX docet : Tenendum quippe ex fide est, extra Apostolicam Romanam Ecclesiam salvum fieri neminem posse, hanc esse unicam salutis arcam hanc qui non fuerit ingressus diluvio periturum ; sed tamen pro certo pariter habendum est, qui ve­ rae religionis ignorantia laborent, si ea sit invincibilis, nulla ipsos obstringi huiusce rei culpa ante oculos Domini ». 'Denz. >647). Idem Pontifex in alia Encyclica scribit: «Notum Nobis Vpbisque est, eos. qui invincibili circa sanctissimam nostram religio­ nem ignorantia laborant, quique naturalem legem eiusque praecepta in omnium cor­ dibus a Deo insculta sedulo servantes ac Deo obedire parati, honestam rectamque vi­ tam agunt, posse, divinae lucis et gratiae operant, virtute, aeternam consequi vitam, cum Deus... minime patiatur, quempiam aeternis puniri suppliciis, qui voluntariae cul­ pae reatum non habeat. Sed notissimum quoque est catholicum dogma, neminem sci­ licet extra catholicam Ecclesiam posse salvari, et contumaces adversus eiusdem Ec­ clesiae auctoritatem... pertinaciter divisos aeternam non posse obtinere salutem... — Absit vero, ut catholicae Ecclesiae lilii ullo unquam modo inimici sint iis, qui eisdem fidei caritatisque vinculis nobiscum minime sunt coniuncti, quin immo illos... adiuvare semper studeant, et imprimis... ad catholicam veritatem et ad amantissimam matrem Ecclesiam reducere contendant ». (Denz. 1677, sq.;. § V. Solvuntur obiectiones. Distingui possunt tres series objectionum: A. ex principiis indifferentismi ; B. ex autonomia rationis ; C. ex supernatum litate actus credendi. A. esc principi ta indifferentismi. 1' obi. : Onodlibfrt verum et honestum admittendum est. Atqui in omnibus reli­ gionibus est aliquid veri et honesti. Ergo ad aequitatem servandam, omnes religiones sunt admittendae plusminusve, quamvis, Christianismus sit melior ac vividior. liesp. : dist. mai. : quidquid est simpliciter aerum et bonum admittendum est, concedo : quod autem est verum et bonum secundum quid tantum (id est sub aliquo aspectu accidentali' sed simpliciter lalsum et malum admitti nequit. Contradistinguo minorem eodem modo. — Etenim, ut ait S. Thomas . * «sicut se habet bonum in re­ bus ita verum in cognitione , impossibile est autem inveniri aliquid in rebus, quod totaliter bono privetur12. Unde etiam impossibile est. esse aliquam cognitionem, quae totaliter sit falsa absque admixtione alicuius veritatis... Unde ipsa doctrina daemo­ num, qua suos prophetas instruunt aliqua vera continet, per quae receptibilis reddi­ tur. Sic enim intellectus ad falsum deducitur per apparentiam veritatis, sicut voluntas ad malum per apparentiam bonitatis ». Etiam in negatione hegeliana principii contra­ dictionis est quaedam veritatis apparentia prout id quod fit quodammodo est, et quo dammodo non est. Unde quae sunt simpliciter falsa possunt esse secundum quid vera saltem apparenter. Et in doctrina simpliciter /alsa, veritas non est ut anima doctrinae sed ut serva erroris. Unde ad aequitatem servandam, non debemus considerare aequo animo catholicismum et protestantismum ; imo ad profunde cognoscendum quod bonum est, convenit illud amare, sicut ad perfecte cognoscendum aliquod malum san­ ctitati oppositum, oportet illud odisse, ut faciunt Deus et sancti. Quod nullo modo opponitur serenitati scientificae, e contra detestatio mali liberat ab inordinatis pas­ sionibus et praeiudiicis. 2° inst.: Sed quae non sunt essentialiter contradictoria vel contraria, possunt 1 H.a Il.ae q. 1 72 a. 6. 2 I.a q. 48 a. 4 ; q. 5. a. 1 ad 1. remanet saltem subjectum in quo est malum, sicut caecitas in animali. Fundamentum hujusce officii pro singulis hominibus 409 esse simul vera. Atqui diversae religiones non sunt essentialiter contradictoriae seu contrariae. Ergo possunt esse simul verae, sicut diversae vitae religiosae in sinu Ec clesiae catholicae. Resp. : 4 dest inter diversas religiones contrarietas et contradictio multipliciter : a) quoad veritates credendas, in' * r polytheismum, pantheismum, monotheismum ; item prout admittitur in christianismo divinitas lesu Christi quae rciicitur a iudaismo et islamismo ; item prouta gnoscitur infallibilitas Ecclesiae catholicae aut e contra reji­ citur a protestantibus ; b) quoad praecepta, polygamia et divortium, quae in multis religionibus permittuntur, et in aliis prohibentur, non possunt esse simul licita et il­ licita in iisdem circumstantiis ; < ’ quoad cultum, alii cultus sunt puri et honesti, alii vero secundum se inhumani et libidinosi. — Iniuriosum est Deo dicere, Deum aequo animo respicere omnes religiones, quarum una verum, altera falsum edocet, quarum una bonum, altera malum promovet. Hoc est dicere, Deum indifferenter se habeie ad verum et falsum, ad honestum et inhonestum. 3° Inst. : Sed vera religio nequit discerni, quin admittatur prius aliqua religio ut norma. Atqui sic habetur petitio principii. Resp. : nego mai. : discernitur ex principiis naturaliter notis, prout vera religio non potest esse contra rationem, contra moralitatem, sed secundum aspirationes altiores nostrae naturae, imo debet esse principium efficax vitae moralis et signis divinis confirmari. B. Obiectiones esc autonoinia rationis. i° obi. : Servitudo opponitur autonomiae rationis. Atqui intellectus credendo re­ digeretur in servitutem, see. illud Pauli : «in captivitatem redigentes omnem intellec­ tum in obsequium Christi » U Cor. X. 5. Ergo obsequium fidei est contra autonomiam rationis. Resp. : dist. mai. : servitudo caeca sub praciudiciis erroneis, concedo, servitudo seu obsequium evidenter debitum increatae Veritati repugnat autonomiae rationis, subdistinguo : autonomiae insubordinationis, concedo, autonomiae legitimae et subordinatae, nego. Unde, ait S. Thomas, - infidelitas secundum quod est peccatum oritur ex su­ perbia ; ex qua contingit quod homo intellectum suum non vult subicere regulis fidei » *. — Imo haec beata captivitas, de qua loquitur S. Paulus, in textu cit., est initium altioris libertatis spiritus, quae supra inordinatas passiones et praeiudicia erronea in­ venitur in contemplatione supernatural! infinitae veritatis, unde dicebat Christus: veritas liberabit vos. 2° Inst. : Servire Deo nihil aliud est quam Deo obedire. Atqui obedire pertinet ad voluntatem et non ad intellectum. Ergo homo tenetur praestare obsequium vo­ luntatis, non vero intellectus. Resp. : « obedientia dupliciter dicitur. Quandoque enim importat inclinationem voluntatis ad implenda divina mandata. Et sic non est specialis virtus, sed genera­ liter includitur in omni virtute : quia omnes actus virtutum cadunt sub praeceptis legis divinae. Et hoc modo ad fidem requiritur obedientia. — Alio modo potest accipi obe­ dientia... ut specialis virtus, pars iustitiae, quae reddit superiori debitum... Et hoc modo obedientia sequitur fidem...»8. 3° Inst. : Attamen intellectus non potest Deo servire, nisi iudicando secundum evidentiam veritatis. Atqui in fide deberet esse firmum iudicium sine evidentia veritatis. Ergo intellectus non tenetur ad obsequium fidei. * ll.a Il.ae q. 10. :i t, ad 3. · 5 ll.a Il.ae q. 4, 11. 7, ad 3. 410 De officio suscipiendi divinam Revelationem Resp. : Adest evidentia credibilitatis, quae est extrinseca, et non requiritur evi­ dentia intrinseca rei creditae, in hoc fides differt a scientia. 4° Inst. : Sed intellectus speculativus non potest affirmare, nisi propter intrinsecam rei evidentiam. Atqui evidentia credibilitatis est extrinseca. Ergo stante evidentia credibilitatis. non habetur obligatio admittendi speculative, sed solum practice my­ steria revelata. Ita modernistae dixerunt «dogmata fidei retinenda sunt tantummodo iuxta sensum practicum, id est tanquam norma praeceptiva agendi, non vero tanquam norma credendi ». (Deni., 2026). Resp. : dist. mai. : assensu scientifico, transeat ; assensu fidei, nego ; sic intellectus speculativus discipuli affirmat propter auctoritatem magistri idonei veritatem doctri­ narum quae non ordinantur directe ad praxim, et non pertinent ad intellectum pra­ cticum. Veritas autem increata quae est obiectum primarium fidei non est quid ope­ rabile, sed est obiectum contemplationis (cf. S. Th. de Verit, q. 14, a. 5I. 5“ Inst. : Attamen intellectus speculativus non potest firmissime aliquid affirmare propter solam auctoritatem magistri. Resp. : magistri humani, concedo : magistri divini cum auxilio gratiae internae, nego. 6» obi. : Immanentistae denique obiiciunt : Revelatio est donum Dei gratuitum, non necessarium ad evolutionem naturalem nostrarum facultatum, ergo respui potest sicut titulus nobilitatis inutilis. Resp. : Revelatio est gratia quidem eo sensu quod Deus non tenetur aliquid no­ bis revelare, sed oblisatoria est fides, si Deus velit, quippe qui ius habet praecepta positiva homini imponendi. — Insuper revelatio est moraliter necessaria ad cogni­ tionem summae veritatum naturalium religionis et ad rectam vitae nostrae institu­ tionem ; imo supposita elevatione hominis ad finem supernaturalem, est stricte neces­ saria. Haec elevatio est nobilitas maxima, summa gratitudine accipienda. C. Ob tectiones ex supernatural itate actus credendi. 1“ obi. : Officium adimplendi actum supernaturalem non est de iure naturae. Atqui actus credendi seu suscipiendi divinam revelationem ut oportet ad salutem est actus supernaturalis. Ergo officium suscipiendi divinam revelationem non est de iure naturae, non praecipitur a lege naturali. Resp. : non praecipitur a lege naturali directe et immediate sed indirecte et mediate, seu hypothetice ; nam lex naturalis obligat ad obediendum superiori legitime praeci­ pienti, praesertim Deo. 2“ Inst. : Neque indirecte haec obligatio fundatur in lege naturali. — Nam hoc officium non cognoscitur post revelationem nisi per indicium credenditatis. Atqui hoc indicium est supernaturale quoad substantiam, sicut pius credulitatis affectus. Ergo haec obligatio, etiam revelatione sufficienter proposita, non cognoscitur natu­ raliter. Resp. : indicium speculativo-practicum credentitatis est per se naturale et haberi potest sine gratia, imo cum resistentia gratiae, in peccato infidelitatis cum plena advertentia commisso ; sed iudicium practico-practicum credentitatis immediate re­ gulans pium credulitatis affectum est essentialiter supernaturale, quia supponit, vo­ luntatem meam hic et nunc in concreto iam inchoative affici ad res supernaturales credendas l. 3' Inst. : Iudicium speculativo-practicum credentitatis habet idem obiectum ac iudicium practico-practicum credentitatis. Atqui iudicium specificatur a suo obiccto. 1 Cf. Ioann, a S. Τηοπιλ, de Fide, disp. Ill, a. II. Fundamentum hujusce officii pro singulis hominibus 411 Ergo iudicium speculativo-practicum credentitatis debet esse etiam supernaturale quoad substantiam. Rssp. : dist. mai. : idem obiectum eodem modo formaliter consideratum, nego ; diversimode acceptum, concedo. — contradist. min. : iudicium specificatur a suo obiecto et a firodo formali secundum quem consideratur obiectum, concedo ; secus, nego. Explico : in iudicio speculativo-practico credentitatis consideratur officium cre­ dendi in genere, et in suis principiis naturaliter cognoscibilibus. In iudicio practicopractico credentitatis consideratur hoc officium in singulari, hic et nunc, prout pro me simpliciter bonum est credere, non obstantibus difficultatibus, passionibus ; unde obiecctum formale huiusce indicii est bonitas actus credendi et bonum credentibus repro­ missum et alliciens et superans hic ct nunc omnia obstacula quibus retrahitur infidelis ; haec autem bonitas actus credendi ad salutem necessarii est supernaturalis, unde iu­ dicium practico-practicum credenditatis est essentialiter supernaturale, et in hoc differt a iudicio speculativo-practico. 4® Inst. : Sed nullum iudicium essentialiter supernaturale potest esse ante fidem ipsam. Atqui ita esset iudicium practico-practicum credentitatis. Ergo dari nequit. Rest). : Ante actum fidei non potest esse iudicium speculativum essentialiter su­ pernaturale. concedo ; iudicium practico-practicum essentialiter supernaturale, nego. Nam hoc ultimum iudicium non est de mysteriis propter auctoritatem Dei revelantis credendis, sed de ipso actu fidei ponendo, et de ejus bonitate non obstantibus diffi­ cultatibus, quae bonitas supernaturalis est. — Et hoc initium fidei est simul initium verae libertatis spiritus, de qua loquitur Christus, dum dicit : « Veritas liberabit vos ... quia omnis qui facit peccatum servus est peccati · Ioann. VIII, 32-34. Autonomia vero absoluta rationis et voluntatis nihil aliud est quam falsa libertas prodigi, et vera captivitas ; dilatatur spiritus in securitate fidei divinae et in contemplatione obscura infinitae Veritatis. Art. 4. De officio divinam piendi, I. II. III. IV. Probatur Probatur Quomodo Solvuntur Revelationem sufficienter propositam susci­ PRO CIVILI AUCTORITATE ET SOCIETATE. ex iure Dei. ex fine societatis civilis. auctoritas civilis hoc officium adimplere debeat. obiectiones. Cf. supra art. 1 huiusce capitis, de Liberalismo et de opposita Ecclesiae doctrina (Denz., 1777-1780). § I. Probatur ex iure Dei, auctoris societatis civilis. Deo tanquam creatori, domino, benefactori et increatae veritati, iure naturae, debetur cultus religionis naturalis et obsequium fidei si manifeste aliquid supei naturaliter revelet. — Atqui Deus non minus est creator, dominus et benefactor societatis et auctoritatis civilis quam cuiuslibet hominis. — Ergo societas et auctoritas civilis, iure naturae, debent Deo cultum socialem et obsequium fidei si manifeste aliquid supernaturaliter revelet. Maior supra probata est, art. 2 et 3. Minor probatur. Deus est creator hominis qui natura sua socialis 412 De officio suscipiendi divinam Revelationem est seu in societate vivit, proinde Deus est conditor ipsius societatis civilis et auctoritatis sine qua societas non habet unitatem in esse, nec in agendo seu promovendo bonum commune. Auctoritas civilis pendet igitur essentialiter a Deo auctore nostrae naturae, alioquin non pos­ set obligare homines, nullus enim a seipso proprie obligatur nec a suis aequalibus. «Non est enim potestas nisi a Deo : quae autem sunt a Deo ordinata sunt »‘, omnis auctoritas est a prima Auctoritate, sicut omnis causalitas a prima causalitate. Haec est subordinatio agentium tam in ordine morali quam in ordine physico. Conclusio : Ergo auctoritas civilis non potest auctoritatem Dei reiicere, quin semetipsam neget. Et, si non esset revelatio, deberet religio­ nem naturalem agnoscere, defendere ac fovore. Hac de re unanimis fere, est consensus veterum philosophorum ut videre est apud Platonem (de Legibus, 1. IV, VII,X),Tullium (Orat, pro Flacco), Valerium Max. (lib. I). Ideoque auctoritas civilis non potest reiicere auctoritatem Dei re­ velantis, sed tenetur suscipere divinam revelationem sufficienter propo­ sitam generi humano. Si enim Deus determinat specialem religionis formam et praecepta positiva manifestat, societates et principes ei obse­ quium praestare tenentur sicut singuli homines. Absurdum esset con­ tendere, principes, in leges ferendo, agere posse ac si nulla revelatio existeret, cum revera existât, et iubere posse quae ab illa forsan prohi­ bentur. Hoc esset dicere : humanus legislator maior est quam divinus12. Unde Leo XIII dicit in Encycl. Immortale Dei: «Homines enim communi so­ cietate coniuncti nihilo sunt minus in Dei potestate quam singuli : nec minorem, quam singuli, gratiam Deo societas debet, quo auctore coaluit, cuius nutu conservator, cuius beneficio innumerabilem bonorum, quibus affluit, copiam accepit»3. Hinc paulo ante dixerat : Hac ratione constitutam civitatem, perspicuum est, omnino debere plurimis maximisque officiis, quae ipsam iungunt Deo religione publica sati­ sfacere »4. Item l.eo XIII dicit alibi: «Deum civilis societas, quia sccietas est, parentem et auctorem suum agnoscat necesse est. atque eis eius jxitestatem dominatumque verea­ tur et colat. Vetat igitur iustitia, vetat ratio atheam esse, vel, quod in atheismum recide1 Ifom., XIII, i. 2 Circa hanc thesim cf. Card. Pie, Les Instructions synodales. — Mgr. Henry Sauvé, Théologien du Pape au Conc. du Vatican, Questions religieuses et sociales de notre temps ; Vérités, erreurs, opinions libres, 2“ ed., Paris 1888, c. Ill du libéralisme catholique. — Donoso Cortés, Œuvres ti. fr. t. Il, p. 212 ss. : Du principe généra­ teur des plus graves erreurs de nos jours 11^5°· rapport présenté à Pie IX), ubi osten­ ditur quod post liberalismum, venit radicalismus, deinde socialismus et denique communismus materialisticus et atheus. Hae paginae profundae attente legendae sunt. Dom. P. Benoit, La Cité anticrétienne au XIX siècle, les Erreurs modernes, 1887, tome II : Le Semilibéralisme (ses caractères: faux esprit de conciliation et de modéra­ tion, diminution des vérités et affaiblissement du sens catholique, indépendance et présomption d’esprit), p. 6-31. — Le latitudinarisme mitigé, p. 148-161. — Erreurs semi-liberales sur le magistère de l’F.glise et sur la puissance coercitive, p. 574-228. — Er­ reurs semi-libérales sur les relations de l'Eglise de l'Etat, p. 230-296. — Erreurs semilibérales sur l'Etat, (le dogme révolutionnaire de la souveraineté du peuple ; esprit égalitaire des semi-libéraux ; engoulement pour le suffrage universel), p. 502-557. J. Louis Demeurai», L'Eglise, Paris, Beauchesne, 1914, 3 partie : le l ibéralisme. 3 Acta Leonis XIII, ann. 1885, p. 122. 4 Ibid. Fundamentum hujnsce officii, pro civili auctoritate et societate 413 rct, erga varias, ut loquuntur, religiones pari modo affectam civitatem, cademque singulis iura promiscue largiri » *. Unde Status debet Deo divinam rivelationem suscipere. § I . Probatur ex fine societatis et auctoritatis civilis. Qui debet obtinere finem proximum per se subordinatum altiori fini, attendere debet ut in suo opere haec essentialis subordinatio servetur. — Atqui auctoritas civilis debet tendere immediate ad bo­ num temporale civium, quod per se subordinatur bono spirituali et ae­ terno, scilicet vitae secundum virtutem et veram religionem. Ergo auctoritas civilis, prosequendo bonum temporale civium, tenetur ser­ vare eius essentialem subordinationem vitae secundum virtutem et veram religionem, proinde debet non abstrahere a religione revelata sufficienter proposita sed eam profiteri. Maior est evidens. Nam si subordinatio est essentialis, eam non servare, est ipsam essentiam finis immediati destruere. Unde S. Tho­ mas dicit in op. de Regimine principum'2, 1. I, c. 15: «Cuicumque incumbit aliquid perficere, quod ordinatur in aliud sicut in finem, hoc debet attendere ut suum opus sit congruum fini. Sicut faber sic facit gladium ut pugnae conveniat, et aedificator sic debet domum dispo­ nere ut ad habitandum sit apta ». Similiter medicus intendit imme­ diate sanitatem hominis, quae per se subordinatur vitae morali ; proinde medicus in consiliis et praescriptis suis prae oculis sedulo ha­ bere debet leges morales, v. g. quoad abortum, quoad usum hypno­ tismi. Minor manifestatur directe et indirecte : a) directe, ex consideratione naturae hominis, sicut enim corpus per se subordinatur animae, ita bonum temporale bono spirituali et aeterno, scii, vitae secundum virtutem et veram religionem3. b) indirecte : reiecta autem hac subordinatione destruitur ordo et pax ipsa societate civili, sicut ex vitio frequenter sequitur aegritudo. Non enim potest esse societas sine moralitate, et non datur vera moralitas sine religione, scii, sine debita subordinatione Deo auctori no­ strae naturae. Qui ergo religionem impugnat, ipsius societatis fun­ damenta evertit. Item sine auxilio Dei, societas non potest attingere finem suum, nam causa secunda nihil facere potest absque concursu primae causae, et ordo agentium correspondet ordini finium. Conclusio : Unde Status debet, non solum Deo, sed suis propriis subiectis et sibi veram religionem agnoscere. Haec ratio desumpta ex fine societatis civilis sic evolvitur a S. Thoma, in de Reg. princip., loc. cit. «Quia igitur vitae, qua in praesenti bene vivimus, finis est beatitudo coelestis, ad regis officium pertinet ea ratione vitam multitudinis bonam * Acta Leonis XIII, an. 188; Encycl. Libertas, p. 231. 2 Hoc opus scriptum est a S. Thoma, usque ad c. IV libri II ; Prolomaeus a Lucca scripsit a cap. V libri ad finem libri IV. 3 Il.a Ilae q. 83, a. 6 « Temporalia licet desiderare non quidem principaliter, ut in eis finem constituamus, sed sicut quaedam adminicula, quibus adiuvamur ad ten­ dendum in beatitudinem ; in quantum scii, per ea vita corporalis sustentatur, et in quantum nobis organice deserviunt ad actus virtutum, ut etiam Philosophus dicit in Ethic. I. 1. C, 8 ». ■1'4 De officio suscipiendi divinam Revelationem procurare, secundum quod congruit ad coelestem bcatitudinem consequendam, ut scilicet ea praecipiat, quae ad coelestem bcatitudinem ducunt, et eorum contraria secundum quod fuerit possibile, interdicat. Quae autem sit ad veram beatitutiderri via, et quae sint impedimenta eius, ex lege divina cognoscitur, cuius doctrina pertinet ad sacerdotum officium ». Similiter dixerat S. Augustinus de regibus, Efrist. 185, ad Bonifac. n. 19: .< Aliter servit Deo quia homo est. aliter quia rex est... fn hoc serviunt Domino reges ' in quantum sunt reges, cum ea faciunt quae non possunt facere nisi reges ». Eadem ratio aflertur a Leone ΧΠΙ, in Encyclica Libertas : Publica enim pote­ stas propter eo,um qui reguntur utilitatem constituta est : et quamquam hoc proxime spectat, deducere cives ad huius, quae in terris degitur, vitae prosperitatem, tamen non minuere, sed augere homini debet facultatem adipiscei di summum illud atque extremum bonorum, in quo felicitas hominum sempiterna consistit ; quo perveniri non potest religione neglecta »*. Nec dicatur, finem societatis non subordinari fini supernatural! sed solum fini religionis naturalis. Lex enim naturalis praecipit ipsi societati obediendum esse Deo, legem positivam manifeste imponenti. Unde obligatio pro societate divinam revelationem suscipiendi funda­ tur in « necessariam illam cohaerentiam quae Dei voluntate intercedit inter utrumque ordinem qui tum natura, tum supra naturam est » (Alloc. Pii IX 9 lun. 1862) ’. Confirmatio ex vera notione libertatis. — Libertas est qui­ dem facultas indifferens ad opposita, sed si velimus eius perfectionem exprimere et eius defectum excludere, dicendum est cum S. Thoma : libertas est facultas electiva mediorum servato ordine finis. Etenim «li­ berum arbitrium sic se habet ad eligendum ea, quae sunt ad finem, sicut se habet intellectus ad conclusiones. Manifestum est autem, quod ad virtutem intellectus pertinet, ut in diversas conclusiones pro­ cedere possit secundum principia data ; sed quod in aliquam con­ clusionem procedat, praetermittendo ordinem principiorum, hoc est ex defectu ipsius. Unde, quod liberum arbitrium diversa eligere possit, servato ordine finis, hoc pertinet ad perfectionem libertatis eius ; sed quod eligat aliquid divertendo ab ordine finis, quod est peccare, hoc pertinet ad defectum Libertatis »s. Unde maior et perfectior est libertas arbitrii in Deo, qui peccare non potest, quam in nobis, qui peccare possumus. Ideoque vera libertas hominum mirabiliter conciliatur cum aucto­ ritate Dei revelantis, imo subsistere nequit nisi in hac subordinatione. Insubordinatio enim seu licentia ducit ad servitutem corruptio­ nis et ad tyrannidem passionum, ut ostendit Christus in parabola filii prodigi, quae verificatur non solum in individuis sed etiam in societatibus, quae nolunt Deo obedire. Hac obedientia reiecta, omnia 1 Acta. Leonis XIII, ann. 1888, p. 231. 2 Non tamen dicendum est cum paucis theologis et canonistis (vg. Augustino Triumpho et Panormitano) : Statum directe subordinari Ecclesiae et magistratus ci­ viles esse tantum vicarios R. Pontificis. Utraque enim societas est in suo genere maxima. 3 I.a q. 62, a. 8. ad 3. — q. 83, a. 4. Fundamentum hujusce officii, pro civili actoritate et societate 4'5 perturbantur, boni opprimuntur a malis, perit vera libertas et digni­ tas ; dum e contra, qui Deo obediunt, veram libertatem inveniunt, secandum sanctam dilatationem cordis, ut dicitur in Psalm. « Viam mandatorum tuorum cucurri, cum dilatasti cor meum»1. § Ill. Quomodo auctoritas civilis debet revelationem divinam suscipere? — Ad hoc respondet Leo ΧΠΙ dicens in Encycl. Immor­ tale Dei'. «Civilem igitur societatem, communi utilitati natam, in tuenda prosperitate reipublicae necesse est sic consulere civibus, ut obtinendo adipiscendoque summo illi atque incommutabili bono quod sponte appetunt, non modo nihil importet unquam incommodi, sed omnes, quascumque possit, opportunitates afferat. Quarum praecipua est, ut detur opera religioni sancte inviolateque servandae, cuius officia hominem Deo coniungunt. Vera autem religio quae sit, non difficulter videt qui iudicium prudens sincerumque adhibuerit...»2. Statim antea dixerat Leo XIII: «.Sanctum igitur oportet apud principes esse Deinom en ; ponendumque in praecipuis illorum officiis religionem gra­ tia complecti, benevolentia tueri auctoritate nutuque legum tegere, nec quippiam instituere aut decernere, quod sit eius incolumitati con­ trarium ». Unde auctoritas civilis seu Status non potest a divina revelatione abstrahere, sed debet eam suscipere tripliciter. i° negative : nihil faciendo contra religionem revelatam ; 2° positive indirecte : eam defen­ dendo ; 3° positive directe, eam fovendo. i° Negative. — Status nihil statuere aut facere debet contra religionem revelatam. — Non potest promovere irreligio­ nem, ferre leges quibus impedirentur praedicatio verae fidei, admini­ stratio sacramentorum, cultus divini celebratio, iudicium de moralitate actuum humanorum, educatio et instructio ministrorum cultus, con­ servatio religiosarum familiarum ; item non potest indissolubilitatem matrimonii negare, seu in variis casibus divortium proprie dictum sancire, etc ... (Cf. Denz. 1739-1753, 1767). 20 Positive indirecte. — Status debet defendere in or­ dine temporali non solum religionem naturalem sed reli­ gionem revelatam. — Tenetur prohibere quod esset contra legem naturalem et Deo iniuriosum. Iam Plato dicebat : athei puniendi sunt morte, quia evertunt supremum fundamentum omnis ordinis, et ipsius societatis. S. Ludovicus rex Galliae puniebat blasphematores per ustio­ nem linguae, Clemens IV rogavit eum ut has poenas mitigaret. S. Thomas dicit : « Infideles qui nunquam susceperunt fidem, sicut Gentiles et ludaei, nullo modo sunt ad fidem compellendi, ut ipsi credant, quia credere volunta­ tis est. Sunt tarm.n compellendi a fidelibus, si adsit facultas, ut fidem non impediant vel blasphemiis, vel malis persuasionibus, vel etiam apertis persecutionibus » 3. — Quoad autem coercitionem haeresis, cf. doctrinam Ecclesiae, in bulla « Unam sanctam » Bonifacii VIII (Dene. 469), in damnatione errorum loannis Hus et Lutheri (Dens. 640 et 7.’3) et ea quae docentur a S. Thoma 4. ' 2 3 4 Ps. CXVIII, 32. Acta 1.bonis XIII, ann. 1885, p. 123. ( f. Il.a Il.ae q. 10, n. 8. Il.a Il.ae q. 10, 11. 8, S. TltOMAH loqucns do statu catholico, ut modio aevo 4i6 De officio suscipiendi divinam Revelationem 3° Positive et directe. — Status debet fovere religionem revelatam, non solum favendo praedicationi et propagationi verae fi­ dei, aedificationi templorum, agnoscendo immunitatem clericorum a ser­ vitiis saecularibus vg. a servitio militari, sed etiam publice profitendo veram fidem, vg. per participationem vero cultui, per venerationem publicani sancti nominis Dei et lesu Christi. Imo Status potest etiam compellere cives ad aliquos actus religiosos, praesertim in his circum­ stantiis, in quibus omissio in contemptum religionis fieret, qualis es­ set, v. g. denegatio iuramenti coram tribunali. . Attamen cum Status non sit infallibilis, non potest sese consti­ tuere indicem in rebus religiosis, sed in his debet agnoscere directionem auctoritatis religiosae, cuius divina institutio probata supponitur. Ita Constantinus Magnus voluit nominari « episcopus ad extra » ; et Ca­ rolus Magnus « devotus sanctae Ecclesiae defensor, humilisque adiutor ». Dubiam : Quid vero Ecclesia exigere possit a statu haeretico, indif­ ferenti aut infideli. Exigere potest ut catholici, in statu haeretico degentes, liberi sint in professione suae religionis, ut personalitas iuridica societatis eccle­ siasticae agnoscatur. Talis enim Status, cum infallibilitatem non sibi vindicet, non potest rationabiliter contendere religionem quam profi­ tetur esse solam veram, et catholicos in bona fide versari non posse. Status autem indifferens non magis unam quam alteram religionem curat, proinde, iuxta sua propria principia, debet habere Ecclesiam ut legitimam societatem, nihil contra eam facere, sed eam protegere. Status infidelis non potest rationabiliter negare, religionem Christia­ nam probabiliter saltem docere veritatem. Unde, contra rationem et ius existebat, ait, non de infidelibus qui nunquam fidem susceperunt, sed de apostatis; - tales sunt etiam corporaliter conpellendi ut impleant quod promiserunt, ct teneant quod sentel susceperunt ». Nani impediendum est ne exterius despiciatur religio in detrimentum societatis: Multo enim gravius est corrumpere /idem, per quam est animae vita, quam falsare pecuniam, per quam temporali vitae subvenitur. Unde si falsarii pecuniae, vel alii malefactores statin per saeculares principes iuste morti traduntur, multo magis heretici statin ex quo liaeresi convincuntur, possunt non solum excom­ municari sed et iuste occidi. — Ex parte auten Ecclesiae est misericordia ad erran­ tium conversionem. Et ideo non statim condemnat, sed post primam et secundam cor­ reptionem, ut Apostolus docet ; postmodum vero, si adhuc pertinax inveniatur, Ec­ clesia de cius conversione non sperans, aliorum saluti providet, eum ab Ecclesia se­ parando per excommunicationis sententiam ; et. ulterius relinquit eum iudicio saecu­ lari a mundo exterminandum per mortem » Il.a Il.ae q. n, a. 3. Insuper ipsius delinquentis voluntas potest corrigi metu mali sensibilis. Sed in hoc consulenda est prudentia et auctoritas religiosa, ut videatur quid magis expediat bono temporali et spirituali, nam pluries per accidens tolerandum est malum ad maius malum vitandum. Ipse J. J Rousseau in suo Contractu sociali, 1. IV, c. VIII, etsi libertatem et licentiam conscientiae contra catholicam Ecclesiam propugnet, ait : « Admittenda est fidei professio pure civilis, cuius ius est penes Principem determinare articulos, non quatenus religionis dogmata, sed quatenus sociabilitatis sensus (sentiments), sine qui­ bus impossibile est ut homo sit bonus civis et subditus fidelis... Quod si aliquis post­ quam publice admiserit praefata dogmata, vitam ducat quas :ca non crederet : morte puniatur (non quasi impius, sed ut insociabilis) : scelus enim maximum perpetravit quia mentitus est coram lege: qu'il soit puni de mort: il a commis le plus grand des crimes, il a menti devant la loi ». Ita Rousseau, reiieiendo auctoritatem Ecclesiae admittit omnipotentia Status et Statolatriam. Fundamentum hujusce officii, pro civili auctoritate ct societate 4*7 naturae ageret, si impediret illius praedicationem et propagationem. Et sa 'pe Christianae nationes intervenerunt apud infideles ad obtinendam libertatem pro missionariis catholicis eorumque fidelibus. Contusio : In hac quaestione (et est aliquid simile in omnibus magnis problematibus), veritas et perfectio Christiana est simul iustum medium et culmen inter ac supra oppositos excessus liberalismi indifferentistarum et fanatismi sectatoium. Transcendit etiam fluctua­ tiones moderantismi opportunistarum, qui mediocritatem quamdam inter verum et falsum, inter bonum et malum statuere conantur. Ita ut sic scribi possit veritatis culmen, supra errores ad invicem opposi­ tos et supra vanam conciliationis speciem : Amor Dei et animarum. Moderantism us opportunistarum Sectarismus I.ibcralismus Passiones humanae frequenter inter duo extrema erronea fluctuant ; quandoque volunt altius ascendere, ad stabilitatem et pacem invenien­ dam. Sed vera tranquillitas ordinis non est, nisi in culmine veritatis. Hoc culmen attingitur, non solum speculative sed practive, praesertim a sanctis, qui simul liberalismum et fanatismum omnino vitant, ac quorum zelus a moderantismi tepore totaliter differt1. In hoc complexa quaestione practica, interveniunt non solum vir­ tutes morales, ut prudentia, iustitia, fortitudo, temperantia, sed etiam et praesertim virtutes theologicae : fides, spes, caritas. Unde ad rectam directionem inveniendam, semper prae oculis habendum est id quod S. Thomas docet de medio virtutum, I.a Il.ae q. 64: Virtutes morales, quae regulant passiones et operationes, consistunt in medio inter excessum et defectum, et hoc medium, tanquam rationale, superat extrema irrationalia, ut fortitudo superat non solum timorem inordina­ tum sed etiam temeritatem. Virtutes vero theologicae, quae sunt circa 1 S. Thomas hanc firmitatem et charitatcm conciliabat dicens Il.a Il.ae q. XI, a. 3: « Circa haereticos duo sunt consideranda: r. Ex parte ipsorum est peccatum, per qiod meruerunt non solum ab Ecclesia per excommunicationem separari, sed etiam per mortem a mundo excludi... ; 2. Ex parte Ecclesiae est misericordia ad errantium ■conversionem. Et ideo non statim condemnat... » — a. 4 « Haeretici revertentes, quotiescumque relapsi fuerint, ab Ecclesia recipiuntur ad poenitentiam, per quam impenditur eis via salutis 9 — q. X. a. 5 ad a. 12 « Infideles autem, qui nunquam susceperunt fidem, nullo modo sunt ad fidem compellendi', eorum ritus possunt tolerari ad aliquod malum vitandum ; — iudaeorum filii non sunt invitis parentibus bap­ tizandi ». Nobilis anima Christiana, quae nostro tempore plures incredulos ad fidem ad­ duxit, scribebat ; » Je suis frappée de ce fait que les incroyants éprouvent plus de sympathie pour les êtres de foi profonde que pour ceux dont les convictions se font souples et utilitaires. Ils vont plus, ces chers incroyants, aux « intransigeants » de la foi qu’à ceux qui à force de compromis et de subtilités, cherchent à leur faire r. ac­ cepte » le foi. Il faut, cependant, que l’indomptable affirmation soit enveloppée dans la plus intelligente sympathie, la plus vivante et délicate charité». E. Lbseuh, Jour­ nal et Pensées de chaque jour. tf, — l IaM» IUUU. l.AOU AHUH, lU ItfVditUlHU (vol II). 4i8 De officio suscipiendi divinam Revelationem ultimum finem nostrae vitae, per se non consistunt in medio, « nun­ quam potest homo tantum diligere Deum, quantum diligi debet ; nec tantum credere, aut sperare in ipsum, quantum debet. Unde multo minus potest ibi esse excessus ; et sic bonum talis virtutis non con­ sistit in medio ; sed tanto est melius, quanto magis acceditur ad sum­ mum. — Alia vero regula, vel mensura virtutis theologicae est ex parte nostra ; quia, etsi non possumus ferri in Deum, quantum debemus, debemus tamen ferri in ipsum, credendo, sperando, et amando, secundum mensutam conditionis nostrae. Unde per accidens potest in virtute theologica considerari medium et extrema, ex parte nostra, (sic spes invenitur inter ac supra desperationem et praesumptionem) » I.a Il.ae q. 64, a. 4. — Insuper, in omnibus rebus, intellectus noster af­ firmare debet id quod est, nec plus, nec minus. « Sit autem sermo ve­ ster, ait Christus : est, est : non, non ». Haec sunt attente consideranda in praxi, ad vitandam mediocri­ tatem, quae zelo Dei et animarum opponitur, quaeque vult ad me­ dium inferius tam virtutes theologicas quam morales reducere. Propterea diximus : in hac quaestione, sicut in similibus, veritas et perfectio Christiana est simul iustum medium et culmen, inter ac supra extrema erronea. Pax igitur vera non quaerenda est in quadam mediocritate, quae veritatem ac sanctitatem Christianam minueret, sed e contra quaerenda est, cum plena sinceritate, in veritatis et virtutis culmine, ad quod tendunt omnes legitimae cordis nostri aspirationes. Ita. semper, sub directione Ecclesiae, locuti sunt veri theologi et philoèo'phi Christiani1. 1 Quid est autem practice culmen veritatis supra oppositos excessus liberalismi et sectarismi et etiam supra moderantismi seu opportunism! teporem, qui media alti­ tudine oscillât ? Hoc cum magna indulgentia pro errantibus exponitur a L. Ollé I.a· prune, Le Prix de la vie, p. 456 : > Portant en soi et la nature humaine, et ce qui s’y ajoute, mais qui, en s’y ajoutant, s’y adapte, le chrétien ne rejette rien, ne mé­ prise rien, ne hait rien de ce qui est humain comme tel, et par suite, il est à la fois le plus accomodant et le plus intraitable des hommes. Jamais, ayant affaire à un prin­ cipe. il ne transige ; et alors ce n’est pas seulement sa loi chrétienne, c’est, sa raison, c’est sa conscience, c’est son honneur même qui le trouvent inébranlablement résolu à les maintenir envers et contre tous; il a dans ce respect et dans cette fidelité pour tout ce qui est vrai, bon, honnête, juste, sacre, toutes les délicatesses, toutes les ja­ lousies, si je puis dire, et toutes les audaces. Son énergie est indomptable. Mais là où les principes ne sont point en cause, il est facile, et d’ailleurs pour les hommes, il a tous les égards possibles, même toutes les indulgences : n’à-t-il pas de sa faiblesse pro­ pre le sentiment le plus profond ? Cette humilité intime le rend clairvoyant, just, bon ; et, par respet pour la vérité par esprit de justice, par charité, il tâche de com­ prendre les autres, de comprendre jusqu’à leurs erreurs et à leurs fautes, et sachant condamner le faux et le mal, il n’est jamais pour les personnes ni méprisant ni amer. « Voila ce que nous avons plus que jamais, mieux que jamais à voir et à faire. La jeunesse contemporaine semble s’essayer à en acquérir l’intelligence et la pratique. Elle aspire aux idées nettes, précises, fortes et elle les veut larges : elle parle de sym­ pathie, de concorde, d’union, et elle veut que les âmes ouvertes en quelque sorte à tout et à tous soient néanmoins vigoureuses. Elle entend qu’on soit ferme sans être fermé. Renoncer aux vues flottantes comme aux étroites : se garder des aigreurs, des colères, comme des molles et des banales complaisances: c'est un beau programme... ■ La paix se fera par la lumière et par la franchise... /,« paix par effacement des idées ou par annihilation des personnes, si c'était possible, ou du moins par oubli de ce qui separe n’est point une vraie paix. C'est plutôt en allant jusqu'Λ la cime de Fundamentum hujusce officii, pro civili auctoritate et societate 419 Iuxta doctrinam catholicam igitur, non solum singuli homines sed ipsa societas tenetur revelationem sufficienter propositam suscipere. Nec sufficit dicere : haec est thesis, servanda quidem in scholis sacrae theologiae tanquam veritas speculativa, sed in praxi agendum est secundum hypothesim libertatis omnium cultuum, ad omnia huiusce hypothesis commoda consequenda. — Revera, thesis considerari nequit ut ideale mere speculativum et in praxi relinquendum, nam haec the­ sis enuntiat ipsum Finem consequendum ; scilicet vera religio ab omnibus amplectenda est non solum individualiter sed socialiter. Ad consecutionem vero huiusce finis, considerandae sunt circumstantiae ; proinde in casu, seu per accidens, prudentia dictat, aliquod malum tolerandum esse ad maius malum vitandum. Sed relinquere thesim, ut quid mere ideale, solum in scholis servandam, esset sese avertere ab ipso fine consequendo. Hoc esset in opportunismum inc’dere et magis ac magis ab amore Dei et animarum recedere ; denique thesis, enun­ tians gravissimam obligationem, consideraretur ut nomen inane, praetereaque nihil. Sic propter abusum huiusce distinctionis inter thesim et hypothe­ sim, ac si thesis esset mere speculativa et hypothesis unica regula practica paulatim destrueretur actio catholica socialis ; iam multi ca­ tholici videntur obligationes societatis erga Deum ignorare et consi­ derare ut quid legitimum, neutralitatem Status, neutralitatem Scholae, libertatem omnimodam conscientiae. Hac autem via, societas fit ra­ dicaliter irreligiosa et athea. Unde, propter hunc abusum distinctionis inter thesim et hypothesim, plures theologi merito substituunt distinctionem inter finem et media opportuna hic et nunc ad finem, iuxta prudentiae iudicium. Sic solum servatur id quod maxime servandum est, scilicet efficax intentio finis, a qua procedit rectitudo et efficacitas electionis necnon exeeutionis mediorum ad finem. Imo sic simul servantur, in debita harmonia, Dei auctoritas et hominum libertas, prout haec differt a licentia, quae ad servitutem corruptionis perducit. Ita, secundum hanc subordinationem finium, semper processit Ecclesiae fo>titer et suaviter : ita, non obstantibus maximis difficulta­ tibus, processerunt Sancti, ad omnia in Christo instauranda, ut scilicet, non solum in corde quorumdam optimorum fidelium, sed in ipsa so­ cietate humana regnum Dei adveniat. Charitas benigna et firmitas Fidei absoluta non adversantur, sed e contra sese mutuo corroborant, et ita in nobis uniri indigent, ut separari nequeant, quin prior desinat et in liberalismum excidat, al­ tera vero minuatur aut ad sectarismum declinet. Alte et intime coniungi debent in ardore eiusdem amoris, qui est zelus gloriae Dei et salutis animarum. Sic unitae, revera sunt, in Ecclesia, sicut in Chri­ sto, imago conciliationis divinarum perfectionum : « Misericordia et Veritas obviaverunt sibi ; lustitia et Pax osculatae sunt » Ps. 84 toutes vos pensées et dans vos rapports avec les personnes, jusqu'au bout et au haut d’autrui et do vous mêmes A force de sincérité et de franchise, que, voulant la paix, vous la 1ère:, et quo, vraiment pat i tique», vous posséderez la terre ». 1 Plura de hi·» ·»< tipsitinis in alio opt ic. Dieu, son existence et sa nature, p. 712 757, 420 De officio suscipiendi divinam Revelationem IV. Solvuntur obiectiones. t" Obi. : Qui de revelatione iudicare nequit, non tenetur eam agnosceic. Atqui auctoritas civilis nequit iudicare de facto revelationis nec de rebus ad religionem pertinentibus, sed solummodo de his quae bonum temporale ordinantur Ergo. Resb. : Ut auctoritas civilis teneatur suscipere divinam revelationem, non necesse est quod possit iudicare auctoritative de facto revelationis et de his quae ad re­ ligionem pertinent, sufficit quod de motivis credibilitatis iudicare possit secundum sensum communem, et de veritatibus fidei, ut iudicant fideles. Iam enim, secundum sensum communem. Status admittit veritates ethicae naturalis, ut obligationem mo­ ralem, liberum arbitrium, responsabilitatem, ius proprietatis, etsi plures philosophi has veritates theoretice negent. 2a Obi. : Status non potest aliquid praecipere contra conscientiam subditorum. Atqui ponere quemlibet actum religiosum est contra conscientiam civium, qui exi­ stentiam Dei rejiciunt. Ergo nunquam Status potest compellere cives ad aliquos actus religiosos, v. g. ad iuramentum coram tribunali. Resp. : Status non potest aliquid praecipere contra conscientiam veram et cer­ tam, concedo ; contra conscientiam erroneam et cauteriatam, nego ; sunt enim qui licitum reputant quod est facinus gravissimum. Unde sicut homines, qui ius proprie­ tatis non admittunt, cogi possunt ad agendum ac si illud agnoscerent, ita Status po­ test et debet prohibere quod est contra legem naturalem, Deo injuriosum, imo cives compellere ad aliquos actus religionis, quorum omissio in contemptum religionis fieret, v. g. ad iuramentum coram tribunali. 3' Obi. : Attamen auctoritas cuius finis proximus est bonum temporale et exter­ num, debet abstrahere ab actibus internis. Aqui actus religionis sunt interni. Ergo. Resb. : Dist. mai. : si bonum temporale non essentialiter subordinaretur spiri­ tuali bono, concedo ; secus, nego. Ita medicus in praescriptis suis non potest abstrahere a moralitate v. g quoad abortum, craniotomiam, etc. — Insuper actus religionis non sunt mere interni, debet esse cultus externus. Denique Deo, tanquam auctori societa­ tis debetur cultus socialis, et religio multum tavet societati temporali, dirigendo Amines non solum in spiritualibus, sed in usu rerum sensibilium. Solus quidem Deus iudicare potest de actibus mere internis ; sed quando opi­ niones et religio actibus externis manifestantur, auctoritas ecclesiastica et auctoritas civilis ius et officium habent prohibendi ea quae bono sociali nociva sunt. 4a Obi. : Sed societas, quae intendit bonum nullo modo proportionatum fini su­ pernatural!, non tenetur ad finem supernaturalem attendere. Atqui Status intendit bonum temporale, quod nullo modo proportionatur fini supernatural). Ergo. Resp. : Bonum temporale non est quidem medium proportionatum ad consecu­ tionem finis supernaturalis, sed est ei subordinatum, nam « temporalibus adiuvamur ad tendendum in beatitndinem ; in quantum scii, per ea vita corporalis sustentatur, et in quantum nobis organice deserviunt ad actus virtutum ». II.a Il.ae, q. 83, a. 0. Imo, hac subordinatione sublata, temporalia desiderarentur principaliter, ut in eis finem constitueremus, quod accidit in societate irreligiosa seu athea. 5“ Obi. : Sufficere tamen videtur quod Status negative se habeat ad Ecclesiam, nihil faciendo contra eam, sed neutre remanendo. — Etenim auctoritas civilis tene­ tur attendere ad finem operis ipsius societatis, non vero ad finem ultimum operantium scii, individuorum. Atqui vita secundum veram religionem non est finis operis ipsius Fundamentum hujusce officii, pro civili auctoritate et societate 421 societatis, sed finis operantium. Ergo aucto.itas civilis non tenetur attendere positive ad catholicam religionem nec ad finem supernaturalem *. Resp. : Si auctoritas civilis non esset a Deo et si finis operis ipsius societatis non subordinaretur vitae spirituali, concedo ; secus, nego. « Sanctum igitur oportet apud principes esse Dei nomen » Leo XIII. — Similiter erraverunt liberales et semirationalistae, dicendo: «Cum aliud sit philosophus, aliud philcscphia, ille ius et cfficivm habet se submittendi auctoritati, quam veram, ipse probaverit ; at philosophia neque potest neque debet ulli sese submittere auctoritati », haec propos, damnatur in Syl­ labo. Denz. 1710. Insuper in praxi non sunt separanda naturalia ec supematuralia, sicut distinguuntur in speculatione ; nam intellectus speculativus abstrahit a singu­ laribus ad consideranda universalia, dum e contra intellectus practicus tendit ad opus agendum in particulari ; et concreto non possumus intendere efficaciter finem ulti­ mum’ naturalem, abstrahendo a fine supernatural] ; homo enim iure naturae tenetur obedire Deo legitime praecipienti ; ideoque non potest esse aversio a fine ultimo super­ natural!, quin sit simul aversio a fine ultimo naturali. 6» Obi. : Tunc vero Status non deberet tolerare cultus infidelium et haeretico­ rum. Sed ex hac intolerantia sequerentur multa dissidia publica. Resp. : Status non debet tolerare per se (id est absque luxta causa) id quod est secundum se malum et Deo iniuriosum ; sed per accidens tolerandi sunt cultus in­ fidelium et haereticorum, scii, ad maius malum vitandum. Tolerare enim est non prohibere malum, malum autem per se prohibendum est (cf. II.am, Il.ae, q. X, a. 11, de tolerantia infidelium ; q. XI, a. 3 ad 2, de tolerantia haereticorum). Unde quamvis auctoritas civilis possit quandoque tolerare cultuum libertatem, eam tamen lege aliqua sancire nullatenus potest. Sancire enim libertatem cultum est sancire impietatem, cum falsus cultus sit superstitio et impietas. 7“ Obi. : Attamen bonum est illudf ex quo sequitur bonus effectus. Atqui ex libertate cultuum sequitur bonus effectus, scii, libertas iuridica verae religionis. Ergo libertas cultuum est bona. Hoc est argumentum liberalismi, qui catholicus vult dici. Resp. : Dist. mai. : hoc est bonum sive per se, sive per accidens, concedo ; est semper bonum per se, nego. — Item dist, conci. ; libertas cultuum est bona per se, nego, nam secundum se est impia; est bona per accidens, concedo, scii, ratione liber­ tatis verae religionis. Sed haec verae religionis libertas nen necessario fundatur in li­ bertate omnium cultuum, imo illam per se excludit. 8“ Obi. : Sed principium quo defenditur libertas verae religionis admittendum est. Atqui ex principio libertatis cultuum defenditur libertas verae religionis. Ergo. Resp. : Dist. mai : admittendum est sive absolute, ut thesis, sive ad hominem, ut hypothesis. Transeat min. Dist. conci. : ut thesis, nego ; ut hypothesis, concedo. Possumus enim ex libertate cultuum arguere ad hominem contra illos nempe qui libertatem cultuum proclamant et tamen veram Ecclesiam vexant, eiusque cultum prohibent directe vel indirecte. Haec argumentatio ad hominem recta est, et Ecclesia catholica eam non dedignatur, sed eam urget ut iura suae libertatis defendat. Sed ex hoc non sequitur quod libertas cultuum in se spectata possit delendi absolute a catho­ licis, quia in se absurda est et impia. Veritas enim et error non possunt eadem iura 1 Quidam proposuerunt similem obiectionem quoad syndicatus professionales, ac si syndicatus deberet esse neuter, et non teneretur positive attendere ad leges supernaturales vitae Christianae. Revera autem huiusmodi opificum collegia, ad errores socia­ lism! vitandos, debent legitimis mediis bonum operariorum professionale physictim intellectuale, morale et religiosum promovere. Cf. Tanquerey, Brevior Synopsis Theol. moralis, n. 616. 422 De officio suscipiendi divinam Revelationem habere. Nec sunt dicenda falsa ad defensionem veritatis, sicut non sunt facienda mala ut eveniant bona. Unde S. Paulus dicit ad Rom., III, 7 : «Si enim veritas Dei in meo mendacio abundavit in gloriam ipsius, quid adhuc et ego tanquam peccator iudicor ? Et non (sicut blasphemamur, et sicut aiunt quidam nos dicere) faciam mala ut veniant bona : quorum damnatio iusta est ». 9“ Obi. : In ordine agendi illud solum quod est practicum est simpliciter verum. Atqui thesis supra dicta non est practica, sed ideale speculativum, quod docetur in scholis, dum e contra hypothesis libertatis cultuum est factum practicum. Ergo haec hypothesis simpliciter vera est. Resp. : Dist. mai. : illud solum quod est practicum ut finis debitus vel ut me­ dium de se aptum, concedo ; ut medium in casu opportunum, nego. Contrad. min. similiter. Etenim, ut supra dictum est, thesis enuntiat finem consequendum, scii, vera religio ab omnibus amplectenda est non solum individualiter, sed socialiter. Ad .con­ secutionem vero huiusce finis considerandae sunt circumstantiae, proinde in casu, seu per accidens prudentia dictat, aliquod malum tolerandum esse ad maius malum vitandum. Sed non possumus considerare praedictam thesim ut ideale mere speculati­ vum, et in pravi reliquendum, hoc esset sese avertere a /ine consequendo. Unde prae­ dicta obiectio provenit a nominalismo vel empirismo, qui reducit principia universalia ad factum particulare, et moralitatem ad successum : tunc, verum esset dicere : ·■ omnia hominibus officia sunt nomen inane, et omnia humana facta iuris vim habent ». Denz., 1 759. quod est consequentia practica nominalismi. — In his rebus quandoque difficil­ limis, alte conciliandae sunt firmitas immutabilis fidei, suavitas charitatis christianae et diligens prudentia, media opportuna considerans 1. * L. Qllé Laprune, La Vitalité chrétienne, 1901, p. ji scribit de catholicis libe­ ralibus : « Il y avait des hommes convaincus que recourir aux moyens humains, pourvu qu’il n’aient rien de coupable est non seulement permis mais bon, et d’autres hom­ mes pour qui tout ce qui ressemble tant soit peu à une conduite habile et politique est indigne de Dieu. Pour les uns rechercher des alliances, engager dans les intérêts catholiques les honnetès gens de tous les partis, se servir des libertés publiques pour le bien de 1' Eglise, c’est un devoir ; les autres nomment cela lâches accommodements, transactions honteuses, même trahison. Enfin les uns savent demeurer au dessous de leur idéal, et se borner au possible dans l’état de choses donné ; les autres ont pour de­ vise tout ou rien. Sed idem auctor postea ait, p. 45 : » Cependant, ce qu’on nomme Libéralisme a en soi un venin qui le corrompe... De l’attitude libérale, du système libéral faire une doctrine, c’est très difficile. Pourquoi ? parce que l’on risque de transformer en éter­ nelles vérités des maximes contingentes, en règles absolues des nécessités du moment. Quand on demeure dans les hauteurs, il n’y a rien à craindre. Tout ce qu’on dit du droit à la liberté pour 1' honneur même et au profit de la vérité est incontestable. Quand on commence à descendre aux applications et à entrer dans le détail, le péril commence, d’autant plus redoutable qu’il est plus caché. C’est d'abord une sorte de noble dédain pour toute façon étroite de servir la vérité : c'est une confiance telle enla divine vertu de la vérité que pour la faire recevoir on ne veut plus compter que sur elle. C’est bien : mais que la tentation ici est délicate pour les belles âmes. 11 n'y a pas à craindre qu’elles deviennent jamais indifférentes elles-mêmes au vrai et au faux ; mais elles risquent de ne plus savoir assez, de ne plus oser assez s'armer de précautions contre l’erreur. Si elles n’y prennent garde, elles vont pratiquer la funeste maxime du libéralisme : ■> Laisser faire, laisser passer ». Alors va par leur imprudence s’établir, dans les esprits cette idée que dans une sociétaé l’erreur comme telle a des droits, que la liberté comme telle est toujours inviolable, et que c’est toujours un attentat cri­ minel entre tous que de limiter la liberté pour la protéger contre ses propres excès. De là à faire d’un état social trouble et transitoire l’idéal même de toute société, et estimer un progrès heureux la division intellectuelle, à traiter toute union de la puis­ sance spirituelle et de la puissance temporelle, dans quelque condition que ce soit Fundamentum hujusce officii, pro civili auctoritate et societate 423 10» Obi. : Tunc nulla datur legitima libertas cogitandi, loquendi, conscientiae et cultuum. Sed hoc est falsum, nam homo liber est amplectendi quod sibi verum vide­ tur et eligendi inter opiniones liberas. Resp. : Datur legitima libertas cogitandi, scii, ius amplectendi omne verum, prae­ sertim veram religionem nihil admittendi nisi quod est evidenter verum aut credibile, eligendi inter opiniones liberas. Item datur legitima libertas loquendi, dummodo vera et nemini nociva dicantur. Sed dari nequit absoluta libertas moralis cogitandi aut loquendi, quia non existit ius ad errorem admittendum aut docendum. Errare quidem possumus, et propter bonam fidem excusari, sed objective loquendo ius ad errorem pro libitu accipiendum actioni repugnat. Item non existit ius ad respuendam veritatem intrinsece aut extrinsece manifestam, v. g. ad reiiciendam veram religionem sufficienter propositam et aliam quae magis placet amplectendam. Propterea melius fit sermo de officio quam de libertate profitendi veram leligionem. i ia Obi. : Ecclesia catholica sibi contradicit, nam libertatem imo quamdam pro­ tectionem exigit a Status heterodoxo, et ipsa docet, Statum catholicum talem liber­ tatem vel protectionem heterodoxis concedere non posse. Si Ecclesia excludere potest heterodoxos, ita et Status heterodoxus Ecclesiam. Quomodo admittenda sunt haec verba L. Vcuillot ad adversarios Ecclesiae : « J'exige de vous, au nom vos principes, la liberté, que je vous refuse, au nom des miens ». Resp. : Nulla est contradictio. Ecclesia enim ius exclusivum protectionem pro veritate vindicant, ac proinde pro seipsa, quia certa est, se veritatem completam ex­ clusive possidere. — De facto si versatur in regione ubi libertas omnibus sectis conce­ ditur, ipsa certe eadem privilegia, quae errori conceduntur, exigere potest. In statu autem heterodoxo. Ecclesia divinae suae missionis testimonia exhibet, ut ostendat sibi deberi saltem tolerantiam. Et ipsa in statu catholico, saepe tolerantia utitur quoad heterodoxos ad maius malum vitandum, — Unde Ecclesia libeitatem exigit per se, vi iuris ipsius veritatis, et per accidens ad hominem, vi libertatis conscientiae quam adversarii sui proclamant. Et denegat per se libertatem erroris, qui non datur ius ad errorem 1. 12“ Obi. : Melius esset concedere libertatem completam cuilibet religioni, et er­ rorem sola Veritatis expositione confutare ; tunc vera religio sola persuasione intima propagaretur et floreret, cum veritas semper errori praevaleat. Ita Lamennais. Resp. : Non melius est dare libertatem errori, haec enim libertas ad perditionem ducit, nam «civium pars longe maxima praestigias cavere captionesque dialecticas praesertim quae blandiantur cupiditatibus, aut non possunt omnino, aut sine summa difficultate non possunt». Leo XIII, Encycl. Libertas. — Nec plerique homines sunt comme une chimère, comme un danger, et même comme une faute, il n’y a pas loin. Et bientôt, chez les esprits moins hauts, c’est, sous prétexte de largeur intellectuelle, litre mictrrmaissance croisante du prix de la vérité ; chez les esprits pfcu sûrs, une tendace, soi-disant charitable à ne contrarier personne et à laisser tout le monde jouer avec le teu et finalement, chez les esprits et mous, une disposition à huger que tout peut se soutenir et que d’ailleurs celui qui dit : Je ne crois pas, je ne puis croire, est plus que moitié excusé ». 1 Quidam propterea non immerito dixerunt : « L’ Eglise est intolérante en principe, parce qu’elle croit: elle est tolérante en pratique, parce qu’elle aime. Les ennemis de 1’ Eglise sont tolérants en principe, parce qu’ils ne croient pas, et intolérants en prati­ que, parce qu’ils n’aiment pas». — Sed apud hos Ecclesiae inimicos, theoria et praxis contrai iantur ; in Ecclesia vero, ipsa principia actionem dirigunt fortiter et suaviter. 424 De officio suscipiendi divinam Revelationem cultores veritatis et virtutis ; sed dicitur in I Ioann., II, 16 : « Omne quod est in mundo, concupiscentia carnis est et concupiscentia oculorum et superbia vitae ». Uhde ini­ tium sapientiae timor Domini ». Ps. CX, 10. Homo liberari iudiget a suis pravis passionibus, a suo egoismo, a sua superbia, a suis erroribus et dubiis. Et persecutio, quae debitam libertatem tollit, non venit a veritate, sed ab errore et malitia; prop­ terea dixit S. Paulus, II Tim. III, 12 : «Omnes qui pie volunt vivere in Christo lesu, persecutionem patientur » l. — Nec est proinde vera li­ bertas, imago Dei libertatis, nisi in veritate. Ideoque possumus totum hunc tractatum de Revelatione concludere per verba lesu Christi apud Ioann. VIII, 31 : Si vos manseritis in sermone meo, vere dicipuli me1 Cf. P. Lacordaire, ann. 1835, 7* Confér. De la puissance coercitive de Γ Eglise : « On accuse la vérité d’étre intolérante et l’on parle volontiers de la tolérance ccmme d’un apanage de l’erreur. Aucun préjugé n’est plus répandu, aucum n’est plus centredit par 1’ histoire et par le spectacle même des faits présents. S’il est un dogme histori­ que c’est que l’erreur est persécutrice implacable, atroce, et cela toujours, dés qu’elle le peut et au degré où elle le peut ... Tous ceux disait S. Paul, qui voudront vivre pieusemen dans le Christi Jésus sou/frioront persécution, II Tim. III, 12 Et Jésus Christ le grand holocauste de la vérité, la victime par excellence de l’erreur disait lui-même aux Juifs : « Voici que je vous envoie des prophètes, des sages, des docteurs, vous tuerez les uns et les crucifierez, vous flagelerez les autres dans vos synagogues ... ». Cette prophétie ne tarda pas à s’accomplir non seulement en Judé mais dans toute l’étendue de l’univers. Qui a per­ sécute pendant les trois premiers sicles de l'ere chrétienne ?... Qui persécuta sous les em­ pereurs d'Orient ? N’étaient-ce pas les ariens les donatistes les iconoclastes ? L’Eglise, jusqu’ Charlemagne eut sans cesse à se défendre contre les assassinats les tortures les incendies... Le seiziém siècle avec la résurrection de l'erreur a vu se renouver tous ce drames sanglants il a vu les protestants briser nos images, abattre nos eglise ren­ verser nos tombeaux... égorger nos pretres et nos religieux... Et aujourd’ hui que les idées de tolérance paraissent si généralement répandues qui persécute en Europe, qui emprisonne, qui bannit ... ? Est-cèT Eglise ... ? Le combat de l’erreur et de la vérité, c’est toujours Caïn et Abel ; Gain ne cesse de dire à son frère : Viens, descendons ensem­ ble dans le champ de la liberté ... mais c’est pour 1’ y meurtir en trahison ... ■ La vérité tend à prévaloir par l’intelligence et l’errour par la force corporelle. Si la société civile veut défendre la vérité, c’est à dire empêcher la violence de la trou­ bler dans ses efforts de persuasion, c’est son devoir ; si elle veut aller plus loin, refai­ re de la vérité la loi fondamentale de 1’ Etat c’est son droit ... Et certes, s’il est une idée grande, forte, digne de 1’ homme, c’est de prendre la vérité pour loi fondamentale (imo hoc est etiam obligatorium) ... Mais les passions humaines qui avaient respecté cet état de choses dans l’antiquité parce qu’alors la religion était errorée, l’on attaqué avec énergie dans les temps modernes parce que la réligion était toute pure, toute sainte toute vraie. Les passions ont été victorieuse ; la société civile, profondément divisée, repose aujourd’ hui sur un principe absolument contraire, la plene et entière liberté des cultes. Puisse du moins cette liberté n’être pas un vain mot et l’Eglise ob­ tenir une fois dç.l’erreur l’exercice paisible et entier de ses drois spirituels c’est à dire du droit de persuader la genre humain. C’est notre plus douce espérance et notre plus cher désir ». Addendum est quod dicit Card. Pie, alicubi in Instruct. Synod, sur les erreurs de notre temps : « Qu’est-ce que des principes dont on peut indéfiniment ne pas tirer les conséquences ? N'est ce pas pratiquement éliminer la thèse, que de la reléguer indéfi­ niment dans les souvenirs du passé ou les nuages de Γ avenir ? Qu’est-ce que des lois fondamentales de la société, sans lesquelles la société peut néanmoins subsister et pro­ spérer... Non, jamais je n’accepterai pour la France la nécessité absolue et définitive de ce qu’on appelle 1’ hypothèse ... J’estime trop mon pays, jai trop haute idée de sa prédestination divine, je connais trop sa facilité à revenir au bien, après qu’il a servi le mal, pour déclarer qu’il est irrémédiablement assis dans le mensonge. Non, la France n’est point apostate à tout jamais ! ». Fundamentum hujusce officii pro civili auctoritate et societate 425 eritis; et cognoscetis veritatem, et veritas liberabit vos. Sic, ut ait S. Paulus, Rom. VIII, 21 : Et ipsa creatura liberabitur a servitute corruptionis, in libertatem gloriae filiorum Dei. 1 * * * Quae de Revelatione Christiana, duce S. Thoma, scripsimus, Beata Virgo Maria sua benedictione et protectione munire dignetur. Nobis au­ tem et singulis lectoribus impetret, ut, ad Revelationem gloriae pervenien­ tes, lesum Christum laudemus et superexaltemus in saecula. A P P E N I) I X DEFINITIONES ET DECLARATIONES ECCLESIAE DE REVELATIONIS FONTIBUS SCILICET DE S. SCRIPTURA ET TRADITIONE Ex Concilio Tridentino Sessione IV (8 Aprilis an. 1546) Sacrosancta oecumenica et generalis Tridentina Synodus, in Spiritu Sancto legitime congregata, praesidentibus in ea eisdem tribus Apostolicae Sedis legatis, hoc sibi perpetuo ante oculos proponens, ut, sublatis erroribus, puritas ipsa Evangelii in Ecclesia conservetur ; quod promissum ante per prophetas in Scripturis sanctis1, Dominus noster lesus Christus Dei Filius proprio ore primum promulgavit, deinde per suos Apostolis tamquam fontem omnis et salutaris veri­ tatis, et morum disciplinae, omni creaturae praedicari iussit2 ; perspiciensque hanc veritatem et disciplinam contineri in libris scriptis, et sine scripto traditionibus, que ipsius Christi ore ab Apostolis acceptae, aut ab ipsis Apostolis’, Spiritu Sancto dictante, quasi per manus tra­ ditae, ad nos usque pervenerunt ; orthodoxorum Patrum exempla secuta, omnes libros tam Veteris quam Novi Testamenti, cum utriusque unus Deus sit auctor, nec non traditiones ipsas, tum ad fidem tum ad mores pertinentes, tamquam vel oretenus a Christo vel a Spiritu sancto dictatas, et continua successione in Ecclesia catholica conservatas, pari pietatis affectu ac reverentia suscipit et. veneratur. Sacrorum ve­ ro Librorum indicem huic decreto adscribendum censuit, ne cui du­ bitatio suboriri possit, quinam sint ab ipsa Synodo suscipiuntur. Sunt vero infra scripti : Testamenti Veteris : quinque Moysis : id est, Genesis, Exodus, Le­ viticus, Numeri, Deuteronomium ; losue, ludicum, Ruth, quatuor Re­ gum, duo Paraiipomenon, Esdrae primus, et secundus qui dicitur Nehemias ; Tobias, ludih, Esther, lob, Psalterium Davidicum centum quinquaginta psalmorum, Parabolae, Ecclesiastes, Canticum cantico­ rum, Sapientia, Ecclesiasticus, Isaias, leremias cum Baruch, Eze1 Ierem., XXXI, 22 sqq. —* Matth., XXVIII, 19 sqq., Marc., XVl, 15. 3 II Thess. II, 15 : <1 Itaque fratres state : et tenete traditiones, quas didicistis, sive per sermonem, sive per epistolam nostram » — II Tim. II, 1-2. Appendix 427 chiel, Daniel ; duodecim Prophetae minores, id est, Osea, loel, Amos, Abdias, lonas, Michaeas, Nahum, Habacuc, Sophonias, Aggaeus, Za­ charias, Malachias ; duo Machabaeorum, primus et secundus. — Te­ stamenti Novi : quatuor Evangelia, secundum Matthaeum, Marcum, Lucam et loannem. Actus Apostolorum a Luca evangelista conscripti ; quatuordecim Epistolae Pauli Apostoli, ad Romanos, duae ad Corin­ thios, ad Galatas, ad Ephesios, ad Philippenses, ad Colossenses, duae ad Thessalonicenses, duae ad Timotheum, ad Titum, ad Philemonem, ad Hebraeos ; Petri Apostoli duae, loannis Apostoli tres, lacobi Apo­ stoli una, ludae Apostoli una ; et Apocalypsis loannis Apostoli. — Si quis autem libros ipsos integros cum omnibus suis partibus, prout in Ecclesia catholica legi consueverunt, et in veteri Vulgata latina editione habentur, pro sacris et canonicis non susceperit, et traditiones praedictas sciens et prudens contempserit ; anathema sit. Omnes ita­ que intelligant quo ordine et via ipsa Synodus, post iactum fidei con­ fessionis fundamentum, sit progressura, et quibus potissimum testi­ moniis ac praesidiis in confirmandis dogmatibus, et instaurandis in Ecclesia moribus, sit usura. (Denz. n. 783-784). Insuper eadem sacrosancta Synodus, considerans non parum utili­ tatis accedere posse Ecclesiae Dei, si ex omnibus latinis editionibus, quae circumferuntur, sacrorum Librorum, quaenam pro authentica habenda sit, innotescat ; statuit et declarat ut haec ipsa vetus et Vul­ gata editio, quae longo tot saeculorum usu in ipsa Ecclesia probata est, in publicis lectionibus, disputationibus, praedicationibus et expo­ sitionibus pro authentica habeatur ; et ut nemo illam reficere quovis praetextu audeat vel praesumat. Praeterea, ad coercenda petulantia ingenia, decernit ut nemo, suae prudentiae innixus, in rebus fidei et morum, ad aedificationem doctri­ nae Christianae pertinentium, sacram Scripturam ad suos sensus con­ torquens, contra eum sensum, quem tenuit et tenet sancta mater Eccle­ sia, cuius est iudicare de vero sensu et interpretatione Scripturarum sanctarum, aut etiam contra unanimem consensum Patrum, ipsam Scripturam sacram interpretari audeat ; etiamsi huiusmodi interpreta­ tiones nullo unquam tempore in lucem edendae forent. Qui cor.travenerint, per Ordinarios declarentur, et poenis a iure statutis punian­ tur ... (Denz., n. 785 sq.). Ex Concilio Vaticano Sessione III. Constitutio de Fide catholica, c. 2. Haec porro supernaturalis revelatio, secundum universalis Ecclesiae fidem a sancta Tridentina Synodo declaratam, continetur « in libris scriptis et sine scripto traditionibus, quae ipsius Christi ore ab Apostolis acceptae, aut (ab) ipsis Apostolis Spiritu Sancto dictante quasi per manus traditae, ad nos usque pervenerunt ». Qui quidem Veteris et ■|28 Appendix Novi Testamenti libri integri cum omnibus suis partibus, prout in eiusdem Concilii decreto recensentur, et in veteri vulgata latina edi­ tione habentur, pro sacris et canonicis suscipiendi sunt. Eos vero Ecclesia pro sacris et canonicis habet, non ideo, quod sola humana industria concinnati, sua deinde auctoritate sint approbati ; nec ideo dumtaxat, quod revelationem sine errore contineant ; sed propterea, quod Spiritu Sancto inspirante conscripti Deum habent auctorem, at­ que ut tales ipso Ecclesiae traditi sunt. (can. 4). Quoniam vero, quae sancta Tridentina Synodus de interpretatione divinae Scripturae ad coercenda petulantia ingenia salubriter decrevit, a quibusdam hominibus prave exponuntur, Nos idem decretum reno­ vantes hanc illius mentem esse declaramus, ut in rebus fidei et mo­ rum ad aedificationem doctrinae christianae pertinentium is pro vero sensu sacrae Scripturae habendus sit, quem tenuit ac tenet sancta mater Ecclesia, cuius est iudicare de vero sensu et interpretatione Scriptu­ rarum sanctarum ; atque ideo nemini licere contra hunc sensum aut etiam contra unanimem consensum Patrum ipsam Scripturam sacram interpretari ». (Denz. 1787-1788). « Si quis sacrae Scripturae libros integros cum omnibus suis par­ tibus, prout illos sancta Tridentina Synodus recensuit, pro sacris et canonicis non susceperit aut eos divinitus inspiratos esse negaverit : A. S. ». (Denz. 1809). Ex his habetur quod Patrum auctoritas in rebus fidei et morum summa et ; — de hac re cf. etiam Dcnzinger 270 sqq., 302, 303, 320, 336, 1320, 1657, 1788, 1948, 2083; — Theologorum etiam doctrinae communes tenendae 609, 1576, 1579, 1Ô52, 1680, sqq. ; moderni auctores non temere praeferendi sunt 1127; Ecclesiae usus sunt norma cre­ dendi 140, 995 ; ■< ut legem credendi lex statuat supplicandi » 139. Collectio Declarationum et Definitionum Ecclesiae de Inspiratione et Inerrantia Sacrae Scripturae. In sequentibus textibus chronologice ordinatis, semper eadem firma doctrina apparet, quae magis ac magis explicite exprimitur. — Canonem librorum S. Scripturae iam habemus saec. IV, a S. Damaso I (366-384) conceptum et editum, a S. Gelasio I (492-496) vero repetitum in documento celeberrimo « De libris recipiendis vel non recipiendis », quod «Decretum Gelasii » nuncupatur. Cfr. Denz., n. 84, 162). — S. Leo IX (1049-1054) in Symbolo fidei profitetur : «Credo etiam Novi et Veteris Testamenti, legis et Prophetarum et Apostolorum unum esse auctorem, Deum et Dominum omnipotentem » Denz 348. — Item sub Innocentio III in professione fidei Durando de Osca et sociis eius Waldensibus praescripta (18 Dec. 1208): «Novi et Veteris Testamenti unum eumdemque auctorem credimus esse Deum ». (Denz., 421). — Item Cono. Lugdunexse II, 1274, in professione fidei Michaelis Palaeologi. (Denz. 464). Appendix 429 — Item Conc. Florentinum, 1438-1445, in decreto pro lacobitis : «Sacrosancta Romana Ecclesia... unum atque eundem Deum Ve­ teris et Novi Testamenti, hoc est. Legis et Prophetarum atque Evan­ gelii profitetur auctorem : quoniam eodem Spiritu Sancto inspirante utriusque Testamenti Sancti locuti sunt : quorum libros suscipit et veneratur, qui titulis sequentibus continentur ». (Sequuntur libri ca­ nonici). (Denz. 706). ' — Conc. Tridentinum 1545-1563 : « Sacrosancta oecumenica et generalis Tridentina Synodus ... omnes libros tam Veteris quam Novi Testamenti, cum utriusque unus Deus sit auctor ... suscipit et vene­ ratur etc. » . (Denz. 783). — Conc. Vaticanum 1869-1870, sess. Ill, cap. 2 de Revelatione : « Eos vero Ecclesia pro sacris et canonicis habet, non ideo, quod sola humana industria concinnati, sua deinde auctoritate sint approbati ; nec ideo dumtaxat, quod revelationem sine errore contineant ; sed propterea, quod Spiritu Sancto inspirante conscripti Deum habent auctorem, atque ut tales ipsi Ecclesiae traditi sunt ». (Denz. 1787, et canon 4. Denz. 1809). Haec definitio est maximi momenti. Excludit duas opiniones de natura Sacrae Scripturae : i° non sufficit approbatio subsequens Ecclesiae ut liber sacer et canonicus fiat, si humana industria fuit concinnatus ; 2° nec sufficit quod revelationem sine er­ rore contineat. 30 requiritur, ut sit liber Sacer, quod Spiritu Sancto inspirante con­ scriptus Deum habeat auctorem, et ut sit liber canonicus, quod ut talis (id est ut in­ spiratus) ipsi Ecclesiae traditus sit. Hanc dogmaticam formulam adhuc magis evolvit Leo XIII in Encyclica Providentissimus. Summus Pontifex ostendit quomodo salvanda ac defendenda sit inerrantia S. Scripturae contra obiectiones historicas et notat : « at nefas omnino fuerit, aut inspirationem ad aliquas tantum sacrae Scrip­ turae partes coangustare, aut concedere sacrum ipsum errasse auctorem. « Nec enim toleranda est eorum ratio, qui ex istis difficultatibus sese expediunt, id nimirum dare non dubitantes, inspirationem divinum ad res fidei morumque, nihil praeterea, pertinere ; eo quod falso arbi­ trentur, de veritate sententiarum quum agitur, non adeo exquiren­ dum quaenam dixerit Deus, ut non magis perpendatur quam ob cau­ sam ea dixerit. Etenim libri omnes atque integri quod Ecclesia tan­ quam sacros et canonicos recipit, cum omnibus suis partibus, Spiritu Sancto dictante, conscripti sunt ; tantum vero abest ut divinae inspi­ rationi error ullus subesse possit, ut ea per se ipsa, non modo erro­ rem excludat omnem, sed tam necessario excludat et respuat, quam necessarium est, Deum, summam Veritatem, nullius omnino erroris auctorem esse. — Haec est antiqua et constans fides Ecclesiae, so­ lemn! etiam sententia in Conciliis definita Florentino et Tridentino ; confirmata denique atque expressius declarata in Concilio Vaticano... « Quare nihil admodum refert, Spiritum Sanctum assumpsisse ho­ mines tanquam instrumenta ad scribendum, quasi, non quidem prima­ rio auctori, sed scriptoribus inspiratis quidpiam falsi elabi potuerit. 43° Appendix Nam supernaturali ipse virtute ita eos ad scribendum excitavit et movit, ita scribentibus adstitit, ut ea omnia eaque sola, qtiae ipse tuberet, et recte mente conciperent et fideliter conscribere vellent et apte infallibili veritate exprimerent : secus non ipse esset auctor sacrae Scripturae uni­ versae ». (Leonis XIII Acta, vol. XIII, 1893, p. 357-358. —Denz. 1950-1952). De sanis principiis exegeticis, iuxta quae interpretanda est S. Scrip­ tura cf. eadem Encyclica, Denzinger n. 1946 sqq., et in aliis docu­ mentis (Denz. 1979 sq., 1997 sqq., 2012 sqq., 2061, 2100 sqq.). Praedictis definitionibus et declarationibus Ecclesia adversantur se­ quentes theses modernistarum, damnatae in Decreto S. Off. « Lamen­ tabili » 3 Iulii 1907, sub numeris 9, 10, n, 12. 9. Nimiam simplicitatem aut ignorantiam prae se ferunt, qui Deum credunt vere esse Scripturae sacrae auctorem. 10. Inspiratio librorum Veteris Testamenti in eo constitit, quod scriptores israelitae religiosas doctrinas sub peculiari quodam aspectu, gentibus parum noto aut ignoto, tradiderunt. 11. Inspiratio divina non ita ad totam Scripturam sacram exten­ ditur, ut omnes et singulas eius partes ab omni errore praemuniat. 12. Exegeta, si velit utiliter studiis biblicis incumbere, inprimis quamlibet praeconceptam opinionem de supernaturali origine Scriptu­ rae sacrae seponere debet, eamque non aliter interpretari quam ce­ tera documenta mere humana. (Denz. 2009-2012). Theses 9a et ioa igitur negant divinam originem S. Scripturae, na negat eius inerrantiam, i2a pervertit modum interpretationis. Cum thesi 10 comparanda est doctrina naturalistica de inspira­ tione, damnata in Encyclica «Pascendi» Pii IX 7 Sept. 1907: «Sic igitur in hisce libris Deus quidem loquitur per credentem ; sed, uti fert theologia modernistarum, per immanentiam solummodo et per­ manentium vitalem. — Quaeremus, quid tum de inspiratione ? Haec, respondet, ab impulsione illa, nisi forte vehementia, nequaquam se­ cernitur, qua credens ad fidem suam verbo scriptove aperiendam adigi­ tur. Simile quid habemus in poetica inspiratione ; quare quidam aie­ bat : « Est Deus in nobis, agitante calescimus illo ». ( Ovidius, Fasti 6, 5). Hoc modo Deus initium dici debet inspirationis sacrorum libro­ rum ». (Denz. 2090). Cum thesi na negante universalem inerrantiam S. Scripturae com­ parandae sunt responsiones Commissionis Biblicae de « citationibus implicitis » et de indole historica S. Scripturae. (Denz. 1979-1980). INDEX ANALYTICUS SECUNDI VOLUMINIS Sectio V Libri I. De Valore motivorum credibilitatis CAPUT XVII. De Valore motivorum nobis Internorum. Art. unicus .......... 2 Pag. § I. Motivis internis non recte utuntur fautores methodi immanentiae. (2-4). — § II. Motiva interna individualia per se et ordinarie aflerunt probabi­ litatem, non vero certitudinem de credibilitate mysteriorum fidei (4-7). — § III. Motiva interna universalia simul sumpta praebere possunt quamdam certitudinem moralem de facto revelationis ; et coniuncte cum correlativis mo­ tivis externis, religioni intrinsecis, constituunt argumentum irrefragabile (7-10). CAPUT XVIII. De Valore motivorum externorum, religioni intrinsecorum. Art. unicus ........... ii § I. Doctrina Ecclesiae de valore horum motivorum (11-12). — § II. Rationaliter detenditur, haec motiva simul sumpta constituere argumentum irrefragabile (12-26). — § IIT. De relatione horum motivorum cum aliis, ac de unitate totius Apologeticae (26-31). CAPUT XIX. De Miraculo, ut est credibilitatis motlvum. Art. i. — De Notione Miraculi . . . . . . .32 § I. Dennitio nominalis (32). — § II. Notio catholica miraculi (33). — § III. Notiones heterodoxae (33-39). — § IV. Explicatio theologica ca­ tholicae notionis miraculi (39-42). § V Divisio miraculi (42-43). Index analyticus 432 Art. 2 — De possibilitate miraculi ..... Pag. 43 § I. Status et difficultas quaestionis (43-45). — § II. Demonstratio huiu­ sce possibilitatis (45-53). — § III. Solutio obiectionum (53-58). Art. 3. — De Discernibilitate miraculi . . . . . .58 § I. Status quaestionis: principalis objectio adversariorum (58). — § II. Doctrina Ecclesiae (58-60). — § III. De certitudinis gradibus relative ad discernibilitatem miraculi (60-62). — § IV. De discernibilitate miraculi quoad naturam facti, seu quoad eius supernaturalitatem (62-76). — § V. De discer­ nibilitate miraculorum quoad existentiam facti (76-79). — § VI. De falsis miraculis, de magia, spiritismo et hypnotismo (79-87). — § VI. Solvuntur obiectiones (87-92). Art. 4. — De Vi Probativa miraculi . . . , . .92 § I. Doctrina Ecclesiae (92). 8§ II. De natura huius vis probativae secundum S. Thomam (92-93). — § III. Demonstratur valor miraculi, prout est certissimum credibilitatis motivum (94-95). .— § IV. Solvuntur obiectio­ nes (95-97)· CAPUT XX. De Prophetia, ut est credibilitatis motivum. Art. i. — De Notione Prophetiae, in sensu Vaticinii . .98 § I. Definitio nominalis et generatio (98). — § II. Notio catholica prophetiae (99). — § III. Notio heterodoxa prophetiae (99-100). — § IV. Explicatio theologica catholicae notionis prophetiae (100-103). — § V. Divi­ sio prophetiae (103-108). Art. 2. — De Possibilitate Prophetiae ...... 108 §1. Deus potest homini communicare cognitionem propheticam (108-ni). — § II. Solus Deus hoc facere potest (111-112). — § III. Solus Deus potest ho­ mini communicare certam cognitionem cogitationum cordis quae reductive ad prophetiam pertinet (112-113). — § IV. Solvuntur obiectiones (113-115). Art. 3. — De Discernibilitate Prophetiae ..... 115 § I. Prophetia secundum se est naturaliter cognoscibilis cum certitudine (115-116). — § II. Multae prophetiae certissime discernibiles sunt a coniecturis hominum et a divinatione spirituum (116-120). — § III. Aliae pro­ phetiae sunt discernibiles cum quadam certitudine morali ex circumstantiis moralibus (120). —- § IV. Solvuntur obiectiones (121). Art. 4. — De Vi probativa Prophetiae ...... 122 § I. Doctrina Ecclesiae (122). — § II. Ratione demonstratur vis proba­ tiva prophetiae (123). — § III. Solvuntur obiectiones (123-124). 433 Index analyticus Liber II. De Existentia Revelationis Introductio. caput i. D· Methodo ac divisione huiusce partis Apologeticae Art. unicus.......................................................................................Pag. 125 § 1. Duae methodi propositae: progressiva et regressi va (125-126). § Π. De valore methodi regressivae (126-128). — § III. Unio utriusque methodi (128). CAPUT II. De Auctoritate historica quatuor Evangeliorum. Art. i. — Status quaestionis ........ 130 § I. Methodus (133-134). — § II. Sententia adversariorum (134-139). — § III. Declarationes Ecclesiae (139-140). Art. 2. — De Genuinitate ac Integritate Evangeliorum. . . 140 § I. Argumenta extrinseca (140-144). — § II. Argumenta intrinseca (144146). — § III. De Integritate Evangeliorum (146). Art. 3. — De Historicitate Evangeliorum ..... 147 § I. Historicitas Synopticorum (147-149). —■ § II. Historicitas quarti Evangelii (149-152). Sectio I. Testimonium lesu Christi CAPUT III. Testimonium lesu Christi de sua missione divina. Art. unicus ........... 153 § I. Status quaestionis (154). — § II. lesus apertissime affirmavit, se esse Messiam a prophetis annuntiatum (154-159). »H. — (iAUHluuu l.AuuAHiiu, l)r Hntlalloi» (vol. 11), 43Ί Index analyticus CAPUT IV. Testimonium Christi de mysteriis credendis et de praeceptis servandis. Art. i. — Doctrina Christi de Deo uno et trino . . . Pag. 160 § I. Secundum Evangelia Synoptica (160). — § 11· Secundum loanncm (162). Art. 2. — Testimonium Christi de mysteriis Incarnationis et Re­ demptionis .......... 162 § I. Status quaestionis (162). — § II. Testimonium Christi de sua divi­ nitate, in Synopticis (163-168). — § III. Confirmatio ex Actibus Apostolo­ rum (168). § IV. Secunda confirmatio ex Epistolis S. Pauli (169-170). — § V. Testimonium Christi de sua divinitate, apud loannem (170-1 71. — § VI. Testimonium lesu Christi de mysterio Redemptionis, secundum Evangelia et S. Paulum (171-174). Art. 3. — De Vita christiana secundum Christi testimonium. . 174 § I. I.ex nova Christi antiquam legem mosaicam perficit (174-175). — § II. Virtutes christianae: Vera Sanctitas, Fides, Spes, Charitas (175-178). — Oratio, humilitas, mortificatio, abnegatio, patientia (179-180). — Prudens diligentia, fidelitas, zelus (181). — Beatitudincs (182-183). Art. 4. — De Novissimis................................................................. 183 § I. De Fine mundi (183-186). — § II. De ultimo iudicio (186). — § III. De Vita aeterna (187). CAPUT V. Testimonium Christi de Institutione Ecclesiae ad Revelationem Infallibiliter proponendam. Art. unicus............................................................................................. 188 § I. Status quaestionis (188). — § II. Quodnam est Regnum Dei a Christo praedicatum ? (190-191). — § III. Christus instituit Ecclesiam, ut so­ cietatem hierarchicam, monarchical!! et perpetuam (191-195). —§ IV. Te­ stimonium Christi de infallibilitate Ecclesiae : Hanc infallibilitatem con­ tulit, non solum collegio Apostolorum eorumque successorum, sed etiam im­ mediate Petro ei usque successoribus (195-197). — § V. Christus suam Eccle­ siam notis visibilibus instruxit (197-203). —§ VI. Praedictum Christi testimo­ nium circa Ecclesiam optime cohaeret cum tota eius praedicationi.· (203-204). 435 Index analyticus CAPUT VI. Testimonium Christi de seipso fide dignum est, spectatis eius sapientia et sanctitate. Art. unicus .......... Pag. 205 § I. Testimonium Christi de sua divina missione expresse propositum est, tanquam ab omnibus credendum (205). — 5 H· Sapientia Christi excludit insanam deceptionem circa ejus missionem (206-207). — § III. Sanctitas Chri­ sti perfecte confirmat eius testimonium : Christus fuit absque ullo peccato, et omnes virtutes etiam maxime diversas habuit in statu heroico (207-213). Sectio II. Confirmatio Christi testimonium motivis nobis internis et motivis religioni intrinsecis CAPUT VII. Mirabilis humanarum aspirationum expletio. Art. unicus ........... 215 § I. Status quaestionis (215-217). — § II. Imperfectae solutiones ratio­ nis naturalis, systematum philosophicorum, aliarum religionum (217-21). — § III. Solutio christiano-catholica (218-222). — § IV. Solv. Obiectiones : Quare Christus et Ecclesia sint simul centrum profundissimae attractionis et vehementis repulsionis (223-224). CAPUT VIII. Sublimitas Doctrinae christianae. Art. i. — Sublimis harmonia Doctrinae christianae secundum se consideratae . . . . . . . . . .225 § I. Quoad veritates naturales de Deo et de homine (226-228). — § II. Quoad mysteria supernaturalia Trinitatis, lustitiae originalis, peccati origi­ nalis, Incarnationis, Redemptionis, Vitae aeternae (228-237). — § HI· Excel­ lentia christianae legis et vitae (237-240). — § IV. Harmonia totius Doctri­ nae christianae. — Valor huiusce motivi credibilitatis (240-242), Art. 2. — De Modo praedicationis Christi ..... 242 § I. Quoad illuminationem mentium : auctoritas Christi est incompara­ bilis, et summa simplicitate ac humilitate coniungitur (243-244). — § II. lesus non solum illuminat, sed mirabili unctione pie delectat affectum (244-245). — § III. lesus sua praedicatione movet efficaciter voluntatem ad recte et sancte agendum (245). 436 Index analyticus Art. 3. — Constituta est Doctrina Christi absque praeparatione humana............................................................................... Pag. 246 § I. Ex testimonio lesu eiusque coaevorum (246). — § II. Doctrina Christi non est syncretismus iudaismi. Orientis religionum et antiquae philo­ sophiae (246-251).— Conclusio generalis huiusce capitis: Talis doctrinae origo nequit per causas naturales explicari (251-252).— § III. Solvuntur obiectiones : Mysterium odii contra religionem Christianam mysteria gratiae confir­ mat : Christus, csignum cui contradicetur» (252-255). CAPUT IX. Mirabilis vita Ecclesiae. Art. i. — Admirabilis propagatio Ecclesiae ..... 256 § I. Celerrima Christianismi diffusio numerica, geographica et socialis (257-58). — § II. Christianismus, sic diffusus, mirabiliter mores instauravit (258-260). — § III. Impedimenta tamen erant maxima, quoad fidem et mores (260). — § IV. Media naturalia adhibita fuerunt infirma. Conclusio (261). — § V. Solvuntur obiectiones : propagatio Christianismi nequit explicari per causas naturales, tum intrinsecas, tum extrinsecas (262-264). Art. 2. — Eximia Ecclesiae sanctitas, elucens praesertim in mar­ tyrum constantia. ......... 264 § I. Sanctitatis principia et media omnibus praebet Ecclesia, quoad doc­ trinam, cultum, praecepta et consilia (265-266). — § Π. Eximia sanctitas Ecclesia in heroica martyrum constantia elucet : Martyrum numerus, con­ dictio, tormenta ; — eorum patientia, omnibus spectatis, est miraculum ordi­ nationis moralis. Fanatismus excluditur per connexionem virtutum etiam valde dissimilium, ut summae fortitudinis et maximae mansuetudinis (266275). — Solvuntur obiectiones — de falsis martyribus (275-277). — § III. Ecclesia indesinenter heroicos sanctos fovet (277-279). — Institutiones et or­ dines religiosi (279-281). — In tota societate catholica, indesinenter renovan­ tur virtutes Christianae (281). — § IV. Inexhausta fecunditas Ecclesiae in omnibus bonis : quoad] hominem privatum, familiam, societatem civilem, unionem diversarum nationum (282-290). Art. 3. — Catholica unitas et invicta stabilitas Ecclesiae . . 290 § I. Ecclesia Romana eaque sola est una, unitate fidei, regiminis et cul­ tus (291-293). — § II. Ecclesia Romana eaque sola est catholica, catholicitate virtuali et actuali (293-296). — § III. Ecclesia Romana, et quidem sola, gau­ det invicta stabilitate, non obstantibus innumeris persecutionibus et causis ruinae (297-300). — § IV. Praedictae notae nequeunt per causas naturales explicari, et in illis verificantur prophetiae (300-303). Index analyticus 437 Sectio III. Confirmatur Christi testimonium miraculis et prophetiis CAPUT X. De Miraculis Christi. Art. i. — De Miraculis a lesu Christo ante suam mortem patratis................................................................................ Pag. 355 § I. Status quaestionis (305). — § II. Classificatio miraculorum Chri­ sti (306). — § III. Miracula Christi sunt historice certa (307-310). — § IV. Sunt vere supematuralia (310-313). — § V. In confirmationem divinae eius missionis facta sunt (313-314). Art. 2. — De Resurrectione Christi ...... 3 *4 § 1. Status quaestionis (314-316). — § II. Momentum huiusce credibilitatis motivi (316-319). — § III. Christus vere mortuus est (319-320). — § IV. Historice certum est, Christum resurrexisse et suam resurrectionem sufficienter manifestasse (320-330). Art. 3. — De Continuatione Miraculorum in Ecclesia catholica, et in ca sola .......... 330 § I. Promissa lesu Christi (330). — § II. In Ecclesia catholico-romanae continuarunt semper et etiam nunc continuant miracula (331). — § III. In aliis ecclesiis deest hoc Dei sigillum (332). — § IV. Sic iterum confirmatur origo divina Ecclesiae catholico-romanae (333). CAPUT XI. Prophetiis Christi confirmatur eius testimonium. Art. unicus ........... 334 § I. Status quaestionis (334). — § II. Christus distincte et particula tim praedixit multa futura contingentia, quae ad litteram adimpleta sunt (335)· — § IU· Prophetiae Christi sunt certissima credibilitatis motiva (339). — §§ IV. Solvuntur obiectiones (340). CAPUT XII. Prophetiis messianlcls confirmatur missio divina Christi. Art. unicus................................................................................................ 344 § I. Status quaestionis et methodus (344). — § II. Expositio messianicaruin prophetiarum in genere et in speciali (347). — § III. Earum impletio (356). — § 'V. Earum vis probativa (359). —§ V. Solvuntur obiectiones (361). Index analyticus 438 Sectio IV. Comparatio christianismi cum mosaica religione et cum aliis religionibus CAPUT XIII. ° Art. c 0 Religionis Mosaicae divina origo. . unicus.................................................................................... Pag. 364 § I. Argumenta extrinseca : Testimonium Christi et apostolorum (364). — Miracula et Vaticinia Moysis et Prophetarum (365). — § II. Argu­ menta intrinseca : Mosaica et etiam primitiva religio substantialiter concor­ dat cum Christianismo et eum annuntiat (367). — Origo divina mosaicae et etiaril primitivae religionis manifestatur ex eius excellentia et ex eius praedictione Christianismi (370). — § III. Solvuntur obiectiones (372). CAPUT XIV. Divinitas Christianismi confirmatur ex comparatione cum aliis religionibus Art. i. — Dfi Buddhismo ........ 379 § I.Historia (379). — § II. Doctrina Buddhismi (380). — § III. Critica Buddhismi (381). Art. 2. — De Islamismo ........ 383 § I. Historia (383). — § II. Doctrina Islamismi (384). tica Islamismi (385). § III. Cri­ Conclusio. CAPUT XV. De officio suscipiendi divinam Revelationem, ab Bcclesla catholica propositam. Art. i. — De Indifferentismo et Liberalismo, ac de opposita Ec­ clesiae doctrina .......... 389 § I. De indifferentismo absoluto et Laicismo, qui negat necessitatem cuiuslibet religionis etiam naturalis (389). — § II. De indifierentismo mi­ tigato vel latitudinarismo iuxta quem, omues religiones aut saltem omnes formae Christianismi sunt bonae ac praebent viam salutis (391}. — § III. De Liberalismo, qui defendit civilem cuiusque cultus libertatem, tanquam ra­ tioni et spiritui Christiano convenientem (392I. Index analyticus 439 Art. 2. — Ratione probatur officium pro singulis hominibus pro­ fitendi religionem naturalem seu religionem in genere. . Pag. 398 § I. Probatur thesis (398). — § II. Corollaria (401). — § III. Speciales actus religionis naturalis (402). Art. 3. — Ratione probatur officium, pro singulis hominibus, su­ scipiendi divinam Revelationem sufficienter propositam, vel eam inquirendi ........... 404 § I. Probatur ex iure Dei (404 ). — § II. Probatur ex fine hominis (405). — § III. De officio inquirendi divinam Revelationem (406). — § IV. Extra Ecclesiam nulla salus : qui culpabiliter extra corpus Ecclesiae usque ad finem vitae manet, salvus fieri nequit (406). — § V. Solvuntur obiectiones (408). Art. 4. — De Officio divinam Revelationem sufficienten propo­ sitam suscipiendi, pro auctoritate civili ..... 411 § I. Probatur ex iure Dei (411). — § II. Probatur ex fine societatis civilis (413). — § III- Quomodo auctoritas civilis hoc officium adimplere debeat (415). — § IV. Solvuntur obiectiones (420). APPENblX. Definitiones et Declarationes Ecclesiae de Revelationis fontibus, de S. Scriptura et Traditione........ 426 Collectio Declarationum et Definitionum Inerrantia S. Scripturae (426-430). Ecclesiae de Inspiratione et ■ INDEX ALPHABETICUS RERUM ET PERSONARUM MAGIS NOTABILIUM (indicantur volumina A Agnosticismus. Quid sit I 259. — Agnosticismus empiricus I 261-264. — Agnosticismns idealisticus I 265 ss. Critica Agnosticism!, I 274-298. Analogia. Quid sit, Quotuplex sit, I 283 sq. Defensio yaloris analogici et tran­ scendentis primarum notionum ac principiorum rationis, I 282-298. Quomodo defenditur valor analo­ gicus notionum quibus exprimuntur mysteria supernaturalia ?, I, 174, 289, 349· Anima Ecclesia, II 407. Apologetica. Quid sit : Status quaestionis I 1-6. — Definitio ex obiecto et fine I 40 sq. — Apologetica argumentatur ex ratione, sed sub directione fidei, quomodo ? I 41-43. — Divisio Apologeticae I 44, II 125 sq. — Relatio­ nes eius ad S. Theologiam et ad scien­ tias ordinis naturalis I 49 sq. — Apo­ logetica est particularis functio Sacrae Theologiae : sic habet speciale obiectum, et tamen non est scientia spe­ cifice distincta a S. Theologia, I, IX, 41 sq., 50, 58 sqq., — quid sit pars sive integralis, sive potentialis alicuius scientiae vel virtutis, secundum S. Thomam, 1 33, n. 1. Quaenam sit eius methodus : analytico-synthetica, praesertin externa, sed etiam interna, I 66-76. —- De me­ thodo immanentiae I 117-124, 359 sqq·. 376, 407. 435, 481 ; II, 3 sq., 26, 77-124. — Conspectus historicus Apologeticae quoad methodum I 8-132. Quoad historicam expositionem mo­ ti vorum credibilitatis, praeeligitur me­ thodus regressive, quae considerat do­ et paginae) ctrinam et opera Christi ante revela­ tionem primitivam, II 125-129. Quare per modum unius proponun­ tur demonstratio Christiana et demon­ stratio catholica ? 1 45 sq., II 127 sq. Unitas totius Apologeticae, II 29 sq-, I 45· De spiritu Apologeticae, I 1-4, 41 sq., 50 sqq., 57, 95, 430. 480. Apostolicitas, ut nota verae Ecclesiae, II 202 ; soli Romanae Ecclesiae com­ petit, II 297-300. Apostolorum collegio Christus contulit triplicem potestatem docendi, regendi et sanctificandi fideles, II 191-195, Quomodo cognoverunt Apostoli omnia quae sunt in deposito Revelationis ?, I 177, n. i. Aristoteles. Concepit metaphysicam tan­ quam scientiam supremam, quae sua principia defendit ; ita in ordine su­ pernatural) concipi debet S. Theologia. I 15. Iuxta Aristotelis doctrinam de­ fenditur valor ontologicus et transcen­ dens primarum notionum rationis, contra agnosticos, I 274-298. Aspirationes humanae, quomodo arguen­ dum est ex illis in Apologetica ?, II 2-10. Assensus fidei. I 443-457. Speciatim de gratia necessaria ad actum fidei, I 414 sq. — Quomodo conciliantur libertas et maxima certitudo actus fidei ?, 422 sq. — Quomodo fidelis inhaeret veri­ tati primae, seu motivo formali fidei ?, I 427-4 78. Relatio inter assensum fidei et iudicium credibilitatis, I 503 sq. Attributa Dei, quomodo identificentur in eminentia Deitatis, et tamen in ea sint formaliter, I 296-298, 322. Auctoritas Dei revelantis, ut est moti­ vum formale fidei, I 408-414. — Quo­ Index alphabeticus 4-|2 modo cognoscitur supernaturaliter et infallibiliter ?. I 427-478. A uctoritas Ecclesiae revelationem pro­ ponentis non est motivum formale fidei, sed solum condictio, I 413. — Christus contulit Ecclesiae infallibilitatem ad revelationem in perpetuum servandam et proponendam, II 195. Auctoritas civilis debet icvelationem sufficienter propositam suscipere, II 411 sqq. — Quomodo ?, II 413-425. 5. I uguslinus, eximius apologeta, 1 go. Passim citatur, praesertim quoad mo­ dum cognoscendi motivum formale fi­ dei, I 434 sq. A ulhenticitas librorum Novi Testamenti, II, 133-152· Autonomia absoluta rationis nostrae: principium rationalism!, I 206 sq., 215 sq., 303, 307, 402 sqq. B Baius, eius pscudosupernaturalismus, I 184, 361 sqq. Bannes O. P., de motivo formali fidei, I 457. 369. Baur, criticismi parens, I 107, II 134. Bautain, cf. Fideismus, I 378. Beatiludo, 1 360 sqq., II 182, 236. Bergson, evolutionista, I 235, 248. 254, n. i. Billot Card, de methodo theologiae I 22. — De nota catholicitatis, II 293. Blondel methodum immanentiae propu­ gnat, I 117 sq. — Iudicium de hac methodo, I 121-124, 43.· 1 II 2-4, 26. — Quid dixerit Blondel de spiritu Rationalism], 1 212 sq. Bonald (V. de) vide Traditionalismus, I 3/8. Bonaventura S., quomodo iuxta eum co­ gnoscitur revelatio, ut est motivum fidei ?, 437. Bonetty vide Fideismus, I 379. Bossuet, apologeta, I ιοί, 432, II 232, 314· Boiitroux E., de contingentia legum na­ turae, II 37, I 253. Broglie (Abbé de) ostendit transcendentiam christianismi ex comparatione cum aliis religionibus, I 115 et II 388. Buddhismus exponitur et confutatur, II 3/9 sqq. C Caietanus, quomodo, iuxta ipsum, fide­ les cognoscant revelationem, ut est motivum formale fidei, I 452. Ci­ tatur quoad analogiam entis, I 284. — Quoad Deitatis rationem, prout est supra ens et supra unum, I 296, 322. — Quoad desiderium naturale videndi Deum per essentiam, I 366. Cakyamuni, vita eius et doctrina, II 380. Cano Melchior, I 36, 455. Capreolus, quomodo cognoscitur revela­ tio, ut est motivum formale fidei ?, I 451· Catholici liberales, II 392 sqq., 416 sq. Catholicitas, ut nota Ecclesiae, II 200, soli Ecclesiae romanae competit, 11 293 sqq. Causa. Sunt quidam effectus, qui evi­ denter superant absolute virtutem pro­ priam causarum naturalium, II 64-68. Causalitatis principium, eius valor de­ fenditur contra agnosticcs, I 277, 288, 294· Certitudo, quid sit et quinam sint gra­ dus eius. — quid sit certitudo mo­ ralis. — error Hermesii circa certitu­ dinem moralem qua discernuntur mi­ racula, II 60-62, I 494 sq., 507 sq. Christianismus. Doctrina Christiana non est syncretism us, II 246. Sublimitas huiusce doctrinae est mo­ tivum credibilitatis, II 225 sqq. Item eius propagatio, et mirabilis vita Ec­ clesiae, in qua sola Christianismus ve­ rus invenitur, II 257. Christianismus omnes alifts religio­ nes absolute transcendit, 11 379 sq. Christus, eius testimonium de sua messianitate et divinitate, II 154 sqq. 163 sqq. ; eius doctrina perfectissima, II 160 sqq. — eius vita, sanctitas, mors, 11 205-213. — eius miracula, eius re­ surrectio, II 305-330, Ecclesiam insti­ tuit, II 188 sqq., annuntiatus est a prophetis, II 345'3&3 s'lcl Clemens Alexandrinus, apologeta, I 89. Cognitio naturalis et cognitio supernaturalis, vide Ratio, Revelatio, Mysteria, supernaturale, fides, prophetia. — Defenditur valor ontologicus et valor transcendens primorum principiorum rationis, 1 274-298. Limites cognitionis naturalis quoad extensionem et quoad intensionem. I 320 sq. Quid sit medium obiectivum nostrae cognitionis naturalis, I 327. Comte A., quid dixerit de regligione, I 263. — Neocomtistae hodierni, I 264. Concilium Vaticanum quoad methodum Apologeticae, I 70 sq. ; passim citan­ tur eius definitiones. Conclusio theologica, proprie dicta et im­ proprie dicta, I r 8-2o, 175-179. Index alphabeticus Congregatio de Auxiliis, quomodo cogno­ scatur Revelatio, ut est motivum formale fi lei, I 458, 469. Corpus Ecclesiae, II 407. Credere vide Fides. Quid sit credere Deo, I 401 sq. ; 408-426. An ipsum moti­ vum formale fidei sit id quo et quod creditur, I 427-478. Credibilitas. Notio catholica, I 482 sq. Notiones heterodoxae, I 485 sq. — Explicatio theologica catholicae no­ tionis credibilitatis, I 487 sq. — Ne­ cessitas crdibilitatis rationalis certae, saltem certitudine morali, I 489-502. Haec credibilitas ab omnibus haberi potest, saltem cum auxilio gratiae, li­ cet gratia non sit absolute necessaria, I 497 sq. — In quo differat iudicium credibilitatis a indicio pratico crcdcntitatis, I 504 sq. Conciliatur credibilitas evidens cum fidei obscuritate, libertate et supernaturalitate, I 506-513. Credibilitatis motiva. Notio motivi credi­ bilitatis, I 517 sq. Divisio eorum, I 518. sq. De Valore motivorum nobis inter­ norum, II 2-10. De Valore motivorum religioni in­ trinsecorum. II 1-31. De valore miraculi, II 32-95. De valore prophetiae, II 98-124. Existentia horum diversorum credi­ bilitatis motivorum. II 205 ad finem voluminis. Criteria Revelationis vide credibilitatis motiva. Crit icism us, II 135. Cultus II, 216, 220, 234, 398 sqq., 411425· D Daemones, quid de illis in Evangelio, II 173; quid facere possint ad miracula simulanda, II 86 sqq. ; de divinatione daemonum, II 120 sq. Quid sit fides naturalis daemonum, an habeat idem motivum formale ac fides infusa, I 447. — De peccato daemonis et de principio naturalistico absolutae autonomiae ra­ tionis, I 215. Dechamps Card., apologeta, I 116; II 126. Deismus Dei existentiam admittit, eius providentiam tamen vel aufert vel mi­ nuit, negat possibilitatem miraculi, I 97, ii8. Deitas. Ratio formalis Deitatis est emincntissiina, supra ens, supra unum etc., identifient in se omnes perfectiones simpliciter simplices, quae in ea sunt •113 formaliter eminenter, I 295 sq. 324. Deus sub ratione Deitatis est subiectum Theologiae supernaturalis, Deus sub ratione entis est subiectum theologiae naturalis, I 9. Demonstratio : factum revelationis ex signis demonstratur apodictice, de­ monstratione per absurdum, I 5145'5, Π 92-07. ‘22 sq., 313, 333. 339. 359. 300· Desiderium naturale videndi Deum per essentiam est elicitum non innatum, conditionale et inefficax, I 359-376. Deus, quomodo distinguitur Deus, ut est auctor naturae, et ut est auctor or­ dinis supernaturalis seu gratiae et gloriae ?, I 135, 198 sq., 324-331. 345. 448, 463 sqq. 467, 515. Quomodo defenditur existentia or­ dinis mysteriorum stricte supernaturalium in Deo ?, I 318-330. Utrum Deus, tanquam auctor et dominator naturae, possit miracula facere, I 200, de possibilitate miraculi, II 45 sqq. Quomodo cognoscitur auctoritas Dei revelantis, prout est motivum formale fidei essentialiter supernaturalis ? I 427-478. Discernibilitas miraculi, II 58-92, pro­ phetiae. II 115-122. Dogmatis notio, de cius immutabilitate et progressiva intelligcntia, 1 160-179. Donoso Cortis, I 218. E Ecclesia Christi, eius notio, II 188 sqq., eius institutio a Christo ad revelatio­ nem infallibiliter custodiendam et pro­ ponendam, II 191 sqq., notae Eccle­ siae Christi. II 197 sq. Ecclesia per se ipsa. Ob suam nempe admirabilem propogationem (II 257 sqq.) eximiam sanctitatem et inexhaustam in omnibus bonis fecunditatem (M 264 sqq.) ob catholicam unitatem (II 290 sqq.) invictamque stabilitatem (II 297 sqq.) magnum quoddam et perpetuum est motivum credibilitatis et divinae suae legationis testimonium irrefragabile, (II 3°°)· Ecclesia Romana eaque sola est vera Ecclesia Christi, II 264, 290, 300. Extra Ecclesiam nulla salus, II 406. Anima Ecclesiae II 407 ; I 501 sq. Corpus Ecclesiae, II 407. Ecclesiae relationes cum Statu, II 389 sqq., 411-425, vide Liberalismus. Eclectici rationalisme favent, I 104. Emdnutismus, subvertens ordinem su- 444 Index alphabeticus pernaturalem, confutatur, I 225, 257. mpirismus, vide Evolutionismus em­ F. piricus, et Agnosticismus empiricus. Ens : valor ontologicus et valor tran­ scendens notionis entis defenduntur contra agnosticos, I 274-298. — Ens dicitur de Deo et de creatura analo­ gice, tum analogia proportionalitatis propriae, tum analogia attributionis, I 283 sq. Ratio entis in quantum ens non est simpliciter eadem in Deo et in creatura, sed proportionaliter ea­ dem. In hoc Scotus et Suarez dissen­ tiunt a S. Thoma (ibid). Vera notio analogiae entis continet confutationem pantheismi (qui univocitatem entis te­ net) et agnosticismi (qui aequivocitatem entis admittit), I 333 sq. Quomodo principium contradictionis fundatur in notione entis analogi, ita ut, ea sublata, rueret hoc principium ?, I 237 sq. Circa ens, errores Hegelii, I 229. Kantii, 1 265, ontologistarum, I 342 sq., Rosmini, I 345. Quomodo ratio entis in Deo sit in­ ferior ratione eminentissima Deitatis, I 296, 322 sqq. Ens secundum totam latitudinem entis est obiectum adaequatum intel­ lectus nostri ; excedit obiectum metaphysicae, quod est ens in quantum ens in speculo sensibilium cognoscibile ; nam ens secundum totam latitudinem entis continet Deum trinum clare vi­ sum, qui speculum sensibilium supe­ rat, I 355 sqq. Esse, id est existentia, realiter distingui­ tur ab essentia in rebus creatis In solo Deo esse et essentia sunt idem, I 246, 257. Esse intcntionale, quid sit, I 280, 291. Essentia quid sit, I 185, 278, vide Na­ tura. Essentia divina cognosci nequit quidditative ex creaturis, I 325, vide Deitas. Essentia rerum sensibilium est obiec­ tum proprium nostri intellectus I 353. Evangelio : omnimoda historica certitu­ dine constat de eorum genuinitate et histqricitate, II 133 sqq. — Doctrina evangelica non est syncretism us, II 246 sq. — Evangelicae narrationes miraculorum sunt historice certae, II 305 sqq. Evidentia intrinseca et extrinseca, vide Credibilitas. Evidentia credibilitatis mysteriorum dif­ fert ab eorum evidentia in attestante, I 487 sq. — Quid sit, I 5°3'5i3· Evolutionismus pantheisticus sub duplici forma empirica et idealistica exponi­ tur et confutatur, I 219-258. Exegesis rationalistarum (vide Rationalismus biblicus), I 98, 107 sq., II 134 sqq., 155 sq., 162, 215, 314 sq., 361 etc. Experientia religiosa iuxta protestantes liberales · et modernistas, I 74, 406, 486. F Fichte, eius doctrina pantheistica expo­ nitur et confutatur, I 227 sqq. Fideismus, de impotentia humanae ra­ tionis, I 378 sqq. Fides. Notio catholica fidei et actus fi­ dei, I 401 sqq. Heterodox?.e notiones fidei, I 404 sq. Analysis actus fidei, ex parte obiecti et ex parte subiecti, I 408-421. — De gratia necessaria ad actum fidei, i 417 sqConciliantur libertas et maxima cer­ titudo fidei, 1 422-427. Quomodo cognosci debet Revelatio, ut est motivum formale fidei ? Histo­ ria problematis et solutio, I 427-478. Quid sit'/i4 sqq. Motiva credibilitalis, eorum notio, I 517, eorum divisio, 1 518 sq. Valor motivorum nobis internorum, II 2, 215, motivorum religioni intrin­ secorum (mirabilis vita Ecclesiae, su­ blimitas doctrinae), II 11, 226, 257. Valor Miraculi, II 92 sqq., 305 sqq. Valor Prophetiae, II 122, 334, 397. Mysteria, vera notio mysterii supernaturalis, I 160, in quo differat a my­ sterio naturali, I 165, de intelligibi- ■147 litate mysteiiorum, I 169. Quomodo defenditur existentia in Deo ordinis mysteriorum non solum naturalium sed supematuralium, I 315 sqq. Mythismus exponitur et confutatur. II 134. 3°5· Mythi Babyloniorum cum Genesi com­ parati, II, 378. N Naturalismes seu Rationalismus, Eius definitio, fundamentum, spiritus, con­ sequentiae, I 206 sqq. Divisio syste­ matum naturalistarum, 1 216, Natura, naturale, in quo differat a su­ pernatural! 1 185. - Necessitas hyphothetica legum naturae, II 4 7. - Or­ do naturalis, 1 197. Vide Deus. Necessitas revelationis, I 377-396. Nominales negaverunt gratiam sanctifi­ cantem et fidem infusam esse supernaturales quoad substantiam, 1 202 420, 451. Notae Ecclesiae, II 197, 264, 290 sqq. Notae revelationis vide motiva crcdibi! itat is. O Obiectum proprium et obiectum adae­ quatum intellectus nostri I 353, 355. Ollc-Laprunc, de methodo apologetica, I 43, 116. — de rationalismo, I 207. — de certitudine morali. I 495, II 6r sq. De liberalismo, II 418 sq., 422. Ontologismus, I 342 sq. Oratio, II 179, 403. Ordo supernatvralis, quid sit., I 199-204, 315 sq., 346 sq. Inter veritates natu­ rales et veritates supernaturales non potest esse dissensio, nec contusio sed est harmonia, I 332-345, II 226-242. — Comparantur ordo naturalis et ordo supernaturalis, I 198-204. P Pantetismus, exponuntur et confutantur eius diversae formae, prout ordinem supernaturalem negant, I 219-258. Papias de Evangeliis, II, 141. Parousia quo sensu praenuntiata sit a Christo, II 184, 341 sqq. Pascal eius methodus apologetica, I 102. II 232. — de prophetiis, I 361. — argumentum t le pari », I 508. Patres Ecclesiae eorum methodus apo­ logeticae, I 87, 433 sq. Peccatum originale, quid sit, eius signa probabilia, II 231. Index alphabeticus 448 Pelagianismus et semipelagianismus, I 182, 407, 417. Petrus Ecclesiae fundamentum eligitur, II 197· Phaenomenismus, vide Agnosticismus. Philosophia, eius relatio ad Theologiam, I 23, ad Apologeticam, I 63. Philosophorum insufficientia ad homi­ nes docendos de veritatibus reli­ giosis, I 385. Photianismus caret notis verae Eccle­ siae, II, 278, 293, 297, 300. Pius IX, Errores, ab ipso damnati, I 209, II 395 sq. Pius X, de modernismo, I 72-77. Plato, quid dicat in Convivio de desi­ derio vivendi Deum, I 367. Pontifex Romanus, tanquam S. Petri successor, est caput Ecclesiae, II 197. Positivismus, vide Agnosticismus em­ piricus. Potentia Dei ordinata sed extraordina­ ria quid sit, I 301, II 40. Potentia obedientiac, quid sit, 352. Ratione defenditur exsistentia po­ tentiae obedientialis seu elevabitis no­ strae naturae ad ordinem supernaturalem ibid. Potestas Ecclesiae, II 192. Praescientia futurorum contingentium, II 109 sq. Praeternaturale, quid sit, I 195. Principes debent suscipere revelatio­ nem sufficienter propositam, II 396 sqq.. 414-442. Principia rationis, eorum valor ontologicus et transcendens defenditur, 1 274-298. Principium conservationis energiae, non excludit influxum divinum, I 252 sq. Prophetiae notio, II 98, possibilitas, II 108, discernibilitas, Π 115, vis pro­ bativa, II 122. Prophetiae messianicae exponuntur, II 344 sqq. de earum va­ lore, II 359. Prophetiae Christi II 334. Protestantismus, eius notio de fide, I 99, 405 — de credibilitate, 1 485 sq. — Protestantium liberalium errores, I 109 sq., 268, 406. — Protestantismus caret notis verae Ecclesiae, II, 278, 292, 295, 299. R Ratio humana, limites eius cognitionis naturalis, 1 320 sqq. quid possit moraliter ad religionem naturalem co­ gnoscendam, I 380-386. — De valore rationis, I 274-298. — Mutua inter revelationem et rationem relatio : in­ ter veritates naturales et veritates supernaturales non potest esse dissen­ sio, nec confusio, sed est harmonia, I 332-345> II 225-242. De rationabili obsequio fidei, 1 482-510. — Revelatio rationem ab erroribus liberat, illu­ strat, confirmat, 1 377-386, 224-247. Rationalism»!, eius origo, I 96 sqq., de­ finitio, T 206, principium fundamen­ tale : per autonomiae rationis, 207-209, eius spiritus, I 212-217. Rationalismes philosophicus, 1 97, 104, 206, Rationalismus biblicus, I 98, 107, II 130 sqq. Regimen Ecclesiae, II 191 sq. Regnum Dei a Christo annuntiatum, II 190 sqq. Religionis notio, I 126, II 398 sq. Prin­ cipales religiones hodie existentes cum Christianismo comparantur, II 364-388. Resurrectio Christi historice probatur et defenditur, II 314-330. Revelationis notio, I 130-152, species, I I53-I59. possibilitas, I 301-376, neces­ sitas, 1 377-390, Revelationis signa I 517-519, II 1-128, Revelationis existentia, II 129-388, obligatio suscipiendi divinam revelationem sufficienter pro­ positam, II 389. Revelationis factum sub aliquo aspectu scitur ex signis, sub alio creditur, I 441, 463-476, 493. — Revelationis fontes : S. Scriptura et Traditio, II 426 sqq. Revelatio gallica : quid de ea et de » declaritione iurium hominis » dixerit Benedictus XV, 11 397, quid Leo XIII, II 401. Ritschl, quid docuerit de Revelatione, de miraculo, I 268. Ripalda non recte determinavit diffe­ rentiam inter ordinem naturalem et ordinem supernaturalem, putans substantiam supernaturalem crea­ tam non esse evidenter impossibi­ lem, I 317, 340, 456. S Sabatier, protestans liberalis, quid sit iuxta ipsum revelatio, I 296 prophe­ tia, II 100, miraculum, II 37. Salmanticenses passim citantur, prae­ sertim quoad modum cognoscendi Revelationem, ut est motivum fidei, I 461 sq. — quoad conclusiones theologicas, I 19, 179. — quoad moti­ vum Incarnationis, II 231. — Item I 359. 396· Sanctitas Christi, II 207, Sanctitas Ecclesiae soli Ecclesiae romanae competit, II 264 qq. Schaeeler et Schceben, quomodo iuxta Index alphabeticus eos, cognoscatur Revelatio, ut est motivum formale fidei, I 448, 464, 341. Schelling, quid docueritde religione, I 228. Schleiermaeher, quid sint, iuxta ipsum, revelatio, miraculum, I 109. Scientia, quomodo S. Theologia sit scien­ tia, I 13, inio sapientia, I 14. De valorc scientifico Apologeticae, 1 48 sq. Scientiarum naturalium relatio ad Theologiam proprie dictam et ad Apologeticam, I 22, 63. Scotus admisit univocitatcm entis, 1 283, 339 : desiderium naturale innatum videndi Deum, I 364. Quomodo di­ stinxerit ordinem naturalem et ordi­ nem supernaturalem, 1 318, 341, 45° — Quid dixerit de supernaturalitate fidei, I 450. Scriptura Sacra quomodo consideretur in apologetica, II 133. — Fons Re­ velationis, II 426. — Eius inspiratio et inerrantia, II 427 sqq., I 149, 196. Semirationalismtis, eius errores, I tu, 211, 316. Socialismus, I 210, II 285, 287. Societas civilis debet revelationem su­ scipere, II 394, 411-424. Soloviev V. : de Ecclesia universali, II 288, 293. Spencer, agnosticus, I 261 sq. Spinoza, eius radicalis negatio ordinis supernaturalis, I 97, 225, quid dixe­ rit de miraculo, II 34, de prophe­ tia, II 100. Spritisihi phaenomena a miraculis di­ versa, II 79. Suarez admisit potentiam obedientialem activam, I 365 ; quid docuerit de modo cognoscendi motivum formale fidei infusae, I 438, 458 — quid de analogia entis, I 283. Subiectivismus vide Kant et Fichte. Supernaturalitas, cius notio, I 181-190, eius divisio, I 190-204. In quo praecise differunt supernatu­ rale quoad substantiam et supernatu­ rale quoad modum. Quoad hoc nomi­ nales, scotistae, inolinistae plus minusve dissentiunt a S. Thoma eiusque schola, 1 191, 202 sq., 420, 450, 451 456, 472 sq., 476. T Tanquerev citatur II, 273, 290, 343. Tertullianus, apologeta, I 88. Theologia eius definitio, I 5-17, eius su­ bjectum seu obiectum formale quod, I 9, obi. formale quo, I 11, extensio, • q. Gahhkiou I.aohahu·, Di KhvIMuu (vol. II). 449 I 14, unitas, I 31, divisio, I 28, metho­ dus, I 33-38. Eius relatio ad alias scientias, I 22, ad fidem, I 18. Theologia fundamentalis est ipsa sacra theologia prout versatur circa fidei fundamenta et fontes theologicos, I 49-62 : Continet Apologeticam et trac­ tatum de Locis theologicis, I ix, 38-50. Sic Apologetica est pars seu functio Sacrae Theologiae, vide Apologetica. Thomas S. fere in omnibus articulis ci­ tatur, speciatim eius textus referun­ tur quoad quaestionem de modo co­ gnoscendi revelationem, ut est moti­ vum formale fidei infusae, I 438-449 — eius Apologetica, I 91 sqq. Thomismus cum aliis systematibus com­ paratus, I 283, 317, 341, 404, 449, etc Tolerantia religiosa quo sensu admitti possit, II 395, 419, 421. Traditio, fons Revelationis, II 426 sq. Traditionalismus exponitur et confu­ tatur, I 378 sqq. Trinitas : harmonia huiusce mysterii breviter exponitur, II 228. Turrecremata (J.) O.P.’eximius theologus et apologeta, qui scripsit primam et egregiam 1 Summam de Ecclesia ·, II 265, 292 sq. — Cf. in eius opere (1. II c. 90-92, 113, it6) ea quae docet de potestate Ecclesiae in temporaralibus ex consequenti. U Unitas Ecclesiae Christi, II 198. Soli Ecclesiae romanae competit, II 290. Unitas Sacrae Theologiae, I 31. Unitas Apologeticae, II 29 sq. V Vacant frequenter citatur, qumodo paret thomismum et scotisomum quoad distinctionem inter ordinem naturalem et ordinem supernatura­ lem, I 341, 428, 450. Vaticani Concilii decreta fere in omni­ bus thesibus citantur. — eius Apolo­ getica, I 70 sq. Wilmers S. I. quomodo iuxta ipsum, co­ gnoscatur revelatio ut est motivum formale fidei, I 465· Virtutes christianae, in quo differant a virtutibus naturalibus, II 175, 183, 220, 287, de medio in virtutibus, I) 417. — de virtutibus heroicis, II 1922 — in martyribus, II 266-277 *n Christo, II 207-213. Index alphabeticus 45° Z Zahn, protestans : chronologia quam admittit quoad Evangelia, compa­ rata cum chronologia a pluribus rationalises admissa, II 145. Zigliara Card, docet, cum omnibus tho- mistis, revelationem, tanquam motivum formale fidei infusae, esse simul id quo et quod creditur, etsi factum revelationis sub inferiori aspectu, scii, ut est supernaturale quoad modum, sit rationaliter et certo cognoscibile ex eius signis sensibilibus, I 467. — alibi citatur, I 46, 319, 391. OUVRAGES DU P. GARR1GOU=LAGRANGE Les sens commun. La Philosophie de 1’ être et les formules dogma­ tiques. — i volume in-16, 436 p., Desclée de Brouwer, Paris, 5° ed. I. Ce qu’est le sens commun ou la raison naturelle. Ch. I. Théorie nominaliste et agnostique du sens commun. — Exposé et critique : ce pragmatisme conduit à la négation de la valeur réelle du principe de contradiction,. PP- 1-50· Ch. II. Théorie conceplualiste-réaliste du sens commun. — Il est une philosophie rudimentaire de Γ être. Comment il perçoit dans 1’ être intelligible, qui est son objet formel, les premiers principes rationnels. Comment il s’ élève à la connaissance de Dieu et de l'âme, pp. 51-158. II. Valeur de la critique moderniste des preuves thomistes de l’existence de Dieu, pp. 159-272. ΠΙ. Les Formules dogmatiques et le sens commun. Ch. I. Comment ces formules se sont précies en termes philosophiques (Formules de la Trinité, de Γ Incarnation, de l'âme forme du corps), pp. 273-312. Ch. II. Ces formules ainsi précisées restent accessibles dans une mesure au sens com­ mun, qui est une philosophie rudimentaire de Vitre. Elles sont inconciliables avec une philosophie du phénomène ou du devenir, pp. 313-360. Ch. III. Ces formules n' inféodent le dogme à aucun système proprement dit. (Valeur et comparaison de systèmes théologiques). Il y a pourtant en un sens une philosophie: de. l'Eglise, pp. 361-436. RECENSIONS Revue des Sciences philosophiques et théologiques, 1909, p. 830 (M. Gillet). « En opposant la philosophie traditionnelle à la philosophie moderne, la philoso­ phie de Γ être h celle du phénomène et du devenir, le P. Garrigou-Lagrange a fait oeu­ vre excellente et durable. Tl est impossible croyons-nous de résister à la pénétration d’esprit, à l'élévation de pensée, à la puissance de logique, à la lumière reposante qui jaillit comme à jets continus des formules brèves, lapidaires, où l'auteur a le don de concentrer sa doctrine ». 452 Ouvrages du P. Garrigou-Lagrange Dieu. Son existence et sa nature- — (Solution thomiste des antino­ mies agnostiques), 8’ édition. 1940. — 1 vol. g. in-8, 872 p. Paris, Beauchesne. X Partie: L’Existence de Dieu. Ch. I. Enseignement de l'Eglise sur la connaissance naturelle que nous pouvons avoir de l’existence de Dieu. pp. n-6r. Ch. II. La Démonshabilité de l'existence de Dieu. — Objections agnostiques. — Va­ leur ontologique des notions premières et des principes premiers. — Valeur transcen­ dante de ces notions et de ces principes, pp. 61-223. Ch. ΠΤ. Les preuves de l'existence de Dieu. — La preuve générale qui englobe tou­ tes les autres. — Les cinq preuves types de S. Thomas, rattachées nécessairement au principe de contradiction, pp. 223-342. II Partie: La Nature de Dieu et ses attributa. Ch. I. Quel est le constitutif formel de la nature divine, selon notre mode impar­ fait de connaître ? — Γ Etre même subsistant, absolument immatériel, pp. 343-370. Ch. II. Déduction des attributs de l'Etre même subsistant. Attributs relatifs à 1’ être même de Dieu ; simplicité, vérité, perfection, infinité, immutabilté, éternité, invisibilité, incompréhensibilité, etc. pp. 370-395. Attributs relatifs aux opérations divines : Sagesse, Prescience, Providence, Vo­ lonté libre, Amour, Justice et Miséricorde, Puissance créatrice (motion divine, miracle). Vie intime de Dieu, pp. 395-512. Ch. III. Conciliation des attributs divins. — Les apparentes antinomies. — Ex­ plication relative du mystère philosophique de Γ identification des perfections absolues en Dieu. Loin de se détruire en s'identifiant dans la Déité, en elle seule ces perfections sont à Γ état pur. — Etude approfondie de la valeur analogique des noms divins, pp· 513-588. Ch. IV. Les antinomies spéciales relatives à la liberté. Conciliation de la liberté avec le principe de raison d’être, avec la sagesse et l’immutabilité divines, avec la cau­ salité divine universelle. Le mal moral et la motion divine, pp. 588-712. Ch. V. L' ineffabilité de Dieu et l'absurdité de ï Inconnaisable. L’ineffabilité de Dieu provient de sa simplicité absolue, qui est une harmonie éminente ; image de cette harmonie dans la sainteté créé. — La fausse harmonie : Γ Inconnaissable-absurde, confusion de 1’ être et du néant dans un devenir sans caus. Nécessité de choisir entre le Vrai Dieu ou l’absurdité radicale, pp. 712-770. Lee perfections divines. — Extrait du précédent ouvrage, contenant la doctrine de S. Thomas sur les attributs divins, simplement expo­ sée sans controverses, 1 vol. in-8 écu, Paris, Beauchesne, pp. 340. RECENSIONS Revue pratique d’Apologétique, Juin 1912, p. 372. (G. Michelet). «Le mérite primordial du travail considérable du P. Garrigou-Lagrange réside avant tout dans la rigueur de la démonstration, poussée jusqu'à son dernier cran. On Ouvrages du P. Garrigou-Lagrange 453 sent là toute la rigueur d’une pensée, et d’une culture que la scolastique a fortement imprégnée de cette rectitude et de cette puissance qui est sa marque authentique sur les esprit formés à sa discipline. Louons encore cette préoccupation constante de con­ fronter la théodicée traditionnelle avec la philosophie dominante de l’époque. Par là l’oeuvre prend une réelle valeur apologétique ». Revue du Clergé français, 1915, Déc. 535. (E. Lenoble). «C’est un livre qui veut être lu, relu et médité; et si tous ceux qui l'auront étu­ dié d’aussi près qu'il le mérite ne partagent pas toujours les opinions qui y sont sou­ tenues, du moins conviendront-ils à coup sûr qu' un tel travail honore non seulement son auteur mais la science catholique tout entière ». La Croix, Nov. 1915 (J. Maritain, prof, à 1’ Institut Catholique de Paris). « Bien que cet ouvrage s’adresse de préférence aux philosophes, nous pensons qu'il devrait être lu par tout homme instruit, soucieux dc connaître la pensée chrétienne, et en particulier, par tout catholique instruit, conscient du devoir qui l’oblige, à titre «d’enfant de lumière», a se mettre en état de tenir tête, sur la plus vitale des que­ stions, aux erreurs qui menacent aujourd’ hui la foi, et la vie même des sociétés ... L’auteur a mis dans tout leur relief les moments essentiels du développement dc la pensée thomiste ... 11 a des pages lumineuses sur la certitude intellectuelle avec laquelle l’intelligence saisit 1’ être des choses ... 11 montre, dans la lumière primordiale dc l’idée d’être, quelles sont les données immédiates de l’intelligence, les premiers principes ra­ tionnels; l'ordre éternel de ces certitudes de diamant procure à l'intelligence qui le contemple, malgré les difficultés d’une discussion très abstraite, la joie très pure de la vérité vue, et d’une sécurité inébranlable. La certitude rationnelle de l’existence de Dieu, fondée sur de telles évidences, est bien une certitude supérieure à toute autre certitude naturelle. Il faut choisir, comme dit l’auteur : le vrai Dieu ou l’absurdité ra­ dicale. «Les chapitres consacrés aux antionomies, notamment à celles relatives à la li­ berté (où la doctrine thomiste de la grâce est exposée avec une parfaite maîtrise), nous seimblent avoir, à tous les points de vue, une importance capitale. — La profondeur méthaphysique et la précision « technique » de ce livre ne 1’ empêchent pas d’être acces­ sible et attachant... l.a flamme de la charité vient mêler ses reflets à la lumière in­ tellectuelle de la démonstration ; et mieux que maint ouvrage de piété, cet ouvrage de métaphysique pure porte l’âme à la contemplation et à la prière». Beitrflge zur Philosophia und Paedagogia perennis, p. ni, Freiburg in Breisgau, 1919. (Dr. Martin Grabmann). « Garrigou-Lagrange, einer der tiefsten Kenner der thomistischen Metaphysik in unsern Tagen, charakterisiert die Philosophie des hl. Thomas als eine Philosophie des Seins zum Unterschied von der modernen Philosophie, die er als cine Philosophie des Werdens, des Phaenomenalismus bezeichnet... Besonders bat Garrigou-Lagrange diesen Gesichtspunkt unterstrichen in seinem groszen und wertvollen Werke : Dieu, son exi­ stence et sa nature ». 1919, p. 56. « Chi non avesse molto approfondito queste fondamental! questioni mctalisichc, troverà nel P. Garrigou-Lagrange una ccccllente guida per (arlo (cgli l la-mptc < hinio La Clvlltà Cattollca, 5 Luglio Ouvrages du P. Garrigou-Lagrange 454 e profonde) : chi poi le conosce e le possiede proverà senza dubbio un senso di soddisfazione a vederle cosi bene qui esppste e difese contro i moderni errori, all'alto scopo della dimostrabilità della esistenzà di Dio. Con ciô se ne mette anche in particolare rilievo Γ importanza ». Revue Thomiste, Janvier 1918, p. 104 (Fr. M. R. Cathalâ). ■ Ce serait une erreur de croire que l’on trouvera seulement, dans ce volume, un aliment pour son intelligence. Si haut qu’aient été poussées les rigoureuses déductions et les délicates analyses, c’est avec un respect infini, un respect final que l’auteur tou­ che à cette réalité suréminente, qui fait l’objet de son travail. Aussi à la lire, la pié­ té gange-t-elle autant que l’intelligence. I.a vraie luminère ne brille pas seulement : elle échauffe ». Revue de * sciences Philosophiques et Theologiques, Oct. 1920, p. 674 (R. M. Martin). • Dès les premiers chapitres on s’aperçoit qu'on se trouve en contact avec l’oeu­ vre d'un maître. Le P. Garrigou-Lagrange possède la connaissance des grands princi­ pes qui commandent les savoirs philosophique et théologique et sait parfaitement utili­ ser toutes les ressources qu’ils renferment pour la solution des problèmes les plus ar­ dus. Méthaphysiciên subtil, armé d’une pénétrante logique, il a saisi et reproduit dans son ouvrage la forte structure du traité De Deo uno de Saint Thomas, où domine la notion de Dieu, Acte pur, dont l’essence est identique à l’existence. A cette vérité suprême se rattache la connaissance de tous les attributs qui sont propres à la Divi­ nité. Le P. G.-L. s’est montré ici en parfaite communauté de pensée avec le P. N. Del Prado et nous a donné de la Théologie vraiment scientifique. Son livre — un com­ mentaire de S. Thomas — se caractérise par la profondeur de la doctrine, la finesse de l’analyse, la clarté et la sobriété de l’exposé. L’auteur a renouvelé tous les sujets de l’ancienne et impérissable scolastique ». De Revelatione per Ecclesiam catholicam proposita. — 2 vol. gr. in-8, p. 464-482, 1921, Roma, F. Ferrari, 2“ éditio. «Cet ouvrage embrasse toute l’apologétique: défense de l’origine divine du chri­ stianisme et de 1’ Eglise catholique. Le 1er volume, grand in-8° de 564 pages, traite d’abord de la nature et de la méthode de l’apologétique, expose et critique les diffé­ rentes méthodes proposées, sur tout celle d’immanence. Il fait une assez large place, en dehors des miracles et des prophéties, aux motifs internes et aux motifs intrinsè­ ques à la vie de 1’ Eglise. 11 explique fort longuement les notions catholiques des révé­ lation, de surnaturel, de mystère, de crédibilité, en les comparant aux notions hété­ rodoxes, et s’attache à la réfutation des principales formes du naturalisme contempo­ rain, agnosticisme et évolutionnisme, dont les moindres objections sont pesées. Dans ce but, il met en vive lumière la doctrine traditionnelle de l’analogie des notions, qui servent à. notre connaissance naturelle et surnaturelle de Dieu, et il insiste nbn moins sur la transcendance du surnaturel que sur le point d’insertion qu’il trouve en nous. La question de la crédibilité en général est traitée fl fond en ijo pages très denses. «Le 2e volume examine en détail la valeu des différents motifs de crédibilité, spé­ cialement du miracle et traite de l’existence de la Révélation. Ouvrages du P. Garrigou-Lagrange 455 «Ce travail, par sa méthode, rappelle l’ouvrage du même auteur: Dieu, son exi­ stence et sa nature. Sa caiatéristique est le point de vue métaphysique et théologique sous lequel il considère les grands problèmes apologétiques. Sur tous ces points il con­ fronte la pensée moderne avec la théologie traditionnelle, spécialement avec la doctrine de Saint Thomas, citée à toutes les pages, Cet ouvrage, écrit en un latin facile, est ainsi comme une théologie générale ou critique et une introduction moderne à l’étude de la Somme théologique de saint Thomas d’Aquin». (Revue Thomiste, oct.i 918; p. 403). RECENSIONS La Croix, 13 février 1919. « Le De Revelatione est plus qu’ un simple manuel pour les écoles de théologie. C’est un ouvrage neuf, profondément pensé à la lumière des doctrines de S. Thomas. L’auteur, regardant l’apologétique comme une fonction de la théologie, jouant à l’égard de celle-ci le rôle défense générale, que la critériologie exerce à l’endroit de la méta­ physique, a fixé définitivement la nature et l’objet de l’apologétique. C'est son pre­ mier mérite. Le second est çl'ordonner en une doctrine fortement systématisée une somme énorme de documents. Le cours est en un latin correct et facile et disposé en partie duoble. Le cours en gros caractères est destiné aux débutants : le second, destiné aux futurs docteurs, comporte des développements plus approfondis. Tel est ce manuel à la fois traditionnel et actuel qui est une bonne fortune pour l’enseignement classique de l’apologétique ». Revue du Clergé français, 1 février 1919, p. 198-203 (J. Rivière), « L’ouvrage tranche tout d'abord sur les autres du même genre par la place ac­ cordée à ces problèmes spéculatifs que l’apologétique abandonne d’ordinaire à la théo­ logie. L’auteur leur consacre une analyse minutieuse et la solution qu' il adopte en fonction de son système préféré est par lui défendue contre les formes les plus mo­ dernes de l’objection. Ces fortes études et ces longues discussions, qui manqueraient peut-être de charme pour des étudiants, seront très profitables aux professeurs, alors même qu'elle les conduiraient ça et là à des conclusions différentes... « D'après les principes de l’école thomiste, et contrairement à ceux qui expli­ quent la foi par une sorte de syllogisme, l’auteur tient que la démonstration apolo­ gétique joue seulement le rôle de préambule pour préparer l’intelligence, sur laquelle s’exerce ensuite directement, au moment voulu, l'action de Dieu. Cette théorie est sans doute la plus satisfaisante : l'auteur lui donne, en tout cas, le maximum de pré­ cision et de consistance... «Par la vigoureuse personnalité qu’il révèle dans ses qualités, comme dans ses lacunes, l’ouvrage du P. Garrigou-Lagrange mérite l’attention réfléchie des profes­ sionnels. Il est possible que d’autres apprennent plus de choses : nul n’est plus propre a faire penser. Dans la production de ces derniers temps, on trouverait peu de con­ tributions aussi intéressantes et aussi importantes à la science apologétique ». Études, 20 Août 1918, p. 498 (Ad. d’Alès S. J.). «Mûri par plusieurs années d’enseignement, ce vaste ouvrage se présente comme une introduction à l’étude de la Somme de S. Thomas. Il doit renfermer toute la sub­ stance d’un traité d’Apologétique ... Aux yeux de l’auteur I’Apologétique chrétienne Ouvrages du P. Garrigou-Lagrange 456 ne constitue pas précisément une discipline distincte, mais plutôt une partie de la Théo­ logie fondamentale... Autre en effect est le point de vue du chercheur en marche vers la vérité, autre celui de l'apologiste, qui a conscience de la posséder et entreprend de tracer, au bénéfice d’autrui, des avenues de lumière... Œuvre fortement construite, où la maîtrise de l’auteur s’affirme principalement dans la poursuite d’une pensée per­ sonnelle ... ». L’ Univers, 25 Juin 1919, p. 377 (A. Michel). « Le manuels ordinaires du De Vera Religione ou du De Ecclesia doivent être dé­ passés ; à côté de la Somme théologique spéciale de S. Thomas d'Aquin, il faut con­ stituer une somme théologique fondamentale. — Depuis quelques années on s’est mis à l’oeuvre. Le meilleur travail que nous possédions avant la guerre était peut-être la Théologia fundamentalis d’Ottiger ; mais nous n’en connaissions encore que la première partie. L’ouvrage du professeur allemand est aujourd’ hui certainement dépassé par celui que la R. P. Garrigou-Lagrange vient de publier sous le titre de Theologia fun­ damentalis : de Revelatione per Ecclesiam catholicam proposita. L’auteur était qualifié pour mener a bien cette oeuvre considérable. A cause de leur ampleur et de leur ri­ chesse même, ses deux volumes, d’environ cinq cents pages chacun, paraissent parfoir mettre à l’épreuve la patience d’un lecteur trop pressé ; mais leur valeur scienti­ fique s'impose à tous et, par l’abondance des documents et des références qu’ils con­ tiennent, ils s’offrent en toute vérité, comme une somme de théologie fondamentale, très complète et méthodiquement disposée ». Revue des Jeunes, 25 Sep. 1918, p. 374 (F. A. Blanche). Sûreté de doctrine, ampleur de l’exposé, précision rigoureuse, ces qualités qui éclatent partout dans cet ouvrage récompensent largement l’esprit de quelques efforts qui lui ont été demandés... Au lieu de s’en prendre à des obiections partielles, l’au­ teur est allé jusqu’à la racine des difficultés, et il a fait du rationalisme, du panthéi­ sme et de l’agnosticisme un exposé et une réfutation qui déblaient vigoureusement le terrain et fraient un accès sûr à la Revelation ». La Ciencla Thomieta, Sep. 1918, p. 211-215 (P. G Ain). «La literatura apologética acaba de enriquecerse con un nuevo libra de texte verdaderamente magistral. Es su autor el profesor del Colegio Angelico de Rcma, rev. pa­ dre fray Reg. Garrigou-Lagrange... « Es un trabajo modelo en su género, asi por cl méthodo y trabazon de los elementos que encierra como por la profundidad de raciocinios y riqueza de doctrinas... Para estudiado al terminar la carrera eclesiastica o para ahondar estas cuestiones, admirabile ». Analecta S. Ord. Fr. Praedicatorum, April 191, page 141 (P. A. Rhoner). .1 Directio theologica, cui auctor subjicit Apologeticam suam, est propria ratio, ex qua tota huius operis perfectio fluere videtur. Cum enim theologia non sit contenta rationibus superficialibus, ipsa auctoris mentis aciem direxit in profunditatem sapien­ tiae antiquae et simul in longitudinem et latitudinem rationum modernorum. Et cum sapientis sit providere et ordinare, ipsa sapientia theologica oculo suo claro omnia ar­ gumenta hujus manualis ponderasse, videtur an sint apta, an sint efficacia ad fidem sublimem defendendam. Ouvrages du P. Garrigou-Lagrange 457 « Si quis aurem necessitatem et modum huius directionis intelligere vult, tria semper prae mente habeat principia : t) Ad supremam scientiam pertinet defendere sua principia;... nam id quod est inferius non potest aliquid agere circa id, quod est su­ perius, nisi ex influxu positivo ipsius superioris. 2) Philosophia et theologia non pos­ sunt efficaciter concurrere ad defensionem fidei, nisi per subordinationem in iudicando. 3) In apologetica, demonstratio philosophica non subordinatur iudicio theologiae argnmentativae, sed theologiae sapientiae, quae sua propria principia defendit. « Studentes nostri multum proficient per studium apologeticae R. P. G. !.. et cum ipsis auctori huius sapieMtissimi operis gratus erit totus Ordo noster ». Revista Ecclesiastica, 25 Janv. 1919, p. 37 (S. A.). « Solo dire qui la obra dei sabio dominico sobresale indudablementc entre las demas similares por la unidad de plan y maravilloso orden de sus partes, por la abundancia o copia de doctrina, por la calidad de sus pruebas ». Rlvista dl Fllosofla Neo-Scolastica, 30 Apr. 1918, p. 229. ■t Quest’opera è consacrata alla trattazione della parte apologetica della teologia fondamentale e la trattazione è condotta seconde i principi della lilosolia tomistica. Ai lettori è noto che il mertio precipuo dei P. Garrigou è il rigore della dimostrazione. che risulta da un confronto costantc della teodicea tradizionalc con la filosofia dei nosti i tempi. Questa caratteristica rende assai utili le opere del P. Garrigou ». La Nouvelle France, Mai 1918, p. 231. » Tout en conservant le caractère de manuel, cet ouvrage est peut-être la pro­ duction la plus riche et la plus complète contre l’ensemble des erreurs contemporaines s'efforçant de saper les bases du christianisme... Cette réfutation manifeste chez l'au­ teur autant d’aisance dialetique que de pénétration métaphysique. Elle témoigne aussi d'une rare connaissance des oeuvres de 1’ Ange de 1’ Ecole et de ses plus grands corn mentateurs ». The Ecclesiastical Review, August 1918, p. 210. «...The author understands the modern mentality and gives to the old argu­ ments just that twist which makes them effective in our days... « His refutation of the agnostic prejudice is thorough and convincing and vill be helpful to those who have todeal with young men that have been infected by positivism. The refutation of pantheism shows the author’s abundant resources of learning and trenchant dialectic, skill. For this task he has prepared himself by an excel­ lent monograph on the existence and nature of God (Dieu, son existence et sa nature). Here the author is at his best, attacking the adversary with his own weapons and leaving him no ground to stand upon. In the present volume we are led to the act of faith, the rule of faith will be dealt with in a subsequent volume ... ». C. B. Oct. 1918, p. 442: «...Again here, as in the preceding volume, generous atten­ tion is devoted to the refutation of modern errors. A searching analysis in made of Modernis and Harnack’s theories of the beginnings of the Church. These questions are ably handled, not in the accustomed texbook fashion, but with a wealth of detail and a scientific thoroughness that begets confidence. Even long since exploded theo­ ries, such as Guenther’s, Frohschamtner’s, and others, come in for a fair share of the discussion. 458 Ouvrages du P. Garrigou-Lagrange « There are no points in this department of theology over which it would be profitable to enter into any controversy. It is sufficient to have signalized the excel­ lent didactic qualities of the work and to have called attention to the superiority of its method and its scholary througness ». C. B. The Homiletic Monthly, August 1918, u. «... Only the first volume has been published as yet. ■ The work, which is the fruit of eight years of proferrorship on these matters, exhibits a through, exhaustive and masterly handling of the subject. The author has been aiming specially at being plain and accurate, and he did not shun the techni­ cal terms of the scholl : « As for the Latin language » he seys, « we often use scholastic locutions, which are most suitable to the understanding of theological notions, though they do not favor elegance of speech ». Yet, it would be unfair to state that the wri­ ter did not heed this Orationis Elegantiam as far as it could be reconcilied with the full accuracy and clearness of the scientific language. The Downside Review, Jnlv 1919, p. 64. « Cet ouvrage considérable ne semble pas à première vue le manuel idéal à of­ frir aux jeunes gens, qui abordent l’étude de la théologie. On s’imaginerait volontiers qu’il leur faut quelque chose de plus élémentaire et de plus court, peut-être aussi d’un peu moins substantiel. Cependant, il faut dire tout de suite que ce livre est le fruit d’un enseignement donné à Rome à des débutants qui 1’ ont fort goûté et s’en sont bien trouvés, qu’ il brille par une clarté de logique, de précision, d’enchaînement, qui le rend très facile à suivre, qu’ il est écrit dans un latin robuste et lucide, abor­ dable à tous les esprits un peu cultivés, qu’enfin une disposition typographique ingéneuse permet de laisser de côté provisoirement les questions et les développements un peu trop complexes. 11 y a donc tout avantage à se mettre au début de ses étu­ des théologiques à la suite d’un guide aussi sûr et aussi renseigné, à s’enrichir de bonne heure d’un ouvrage qu’on pourrait appeler une Somme Apologétique. Le livre se termine par un chapitre où l’auteur aborde avec une grande sagesse et une fermeté parfaite la question de la liberté de conscience... Pour les remarques contenues dans ces pages et pour tant d’autres jetées à profusion dans son livre, comme autant de perles, le P. G.-L. aura bien mérité des intelligences contemporaines. Elles lui devront de la reconnaissance pour un autre bienfait et qui n’est pas le moindre qu’on pourra recueillir de cette lecture. Plus encore qu’il ne fournit des données et des notions apologétiques, encore qu’elles soient extraordinairement abondantes, riches et bien ordonnés, le savant professeur de 1'Angelico éduque et forme l’intelligence. On s’accoutume à son école à envisager en toute question l’enseignement officiel et la direction traditionnelle de l’Eglise. On reprend confiance en la vigueur et la puis­ sance, limitées sans doute, mais réelles et sûres de la raison humaine. Et ce n’est pas un petit bénéfice d'etre ainsi ramené par un maître à cet intellectualisme modéré, mais précis et inébranlable de S. Thomas... Rome a daigné consacrer en quelque sorte les éloges faits de cet ouvrage, par une lettre qui figure aux Acta Apostolicae Sedis du mois d’Avril 1919, et qui consti­ tue pour le livre la meilleure des recommandations, pour l’auteur la recompense la plus haute ». Ouvrages du P. Garrigou-Lagrange 459 Revue des Sciences Philosophiques et Théologiques, Juillet 1920, p. 470 (M. J. Bliguet). «Au début de l’ouvrage, l’auteur expose toute sa théorie de l’ordre surnaturel. Il le fait avec tant de clarté, tant de vigueur, avec une si solide logique qu’on ne peut s’empêcher de dire en achevant la lecture d’un chapitre : voilà qui est désor mais classique, et définitivement acquis à la science. L’Apologétique traditionelle, croyons-nous retiendra cette thèse et surtout la distinction capitale que l'auteur éta­ blit entre le surnaturel essentiel et fe surnaturel modal. « L’une des plus importantes parties de l’ouvrage, soit quant à la portée des que­ stions traités, soit quant à la solidité des solutions, est celle relative à la crédibilité des mystères, ou « cognoscibilité » du fait de la Révélation. Dans le chap. XIV, l’auteur analyse l'Actc de foi. L’article 3 retiendra, plus encore que les autres, l'attention. Après une exposé historique abondamment documenté (p. 458-498) après une argumentation ■qui nous paraît décisive (p. 499 à 502), le Père G.L. conclut : « Stat nostra conclusio : ergo revelatio ut est motivum formale fidei est simul id quo et quod creditur d. La con­ clusion tient, en effet, et solidement, et elle paraît définitive... ». L’ami du Clergé, 4 Mars 1920, p. 130. « Le traité de Revelatione du P. G.-L. est un travail extrêmement remarquable et qui fera époque. Considerable par le nombre de pages (plus de 1000 grand in-8° d’un texte très serré), il l’est incomparablement plus par le travail acharné qu’il suppose, par la puissance de réflexion philosophique dont il s’inspire, par la manière person­ nelle et pénétrante dont il utilise la doctrine de S. Thomas et de scs disciples. C’est en philosophe et en théologien que l’auter aborde le problème apologétique, et nous ne croyons pas qu’on ait jàmais déterminé avec autant de netteté, de sûreté et de profondeur le milieu philosophico-théologique où doit évoluer une apologétique qui veut reste correcte. «Le mérite de l’ouvrage est d’avoir su trouver dans le thomisme résponse so­ lide, souvent même péremptoire, à toutes les difficultés de théorie ou de méthode que recontre l’apologétique moderne. Aussi l’étude de ce traité s’impose absolument à qui veut désormais faire oeuvre de science apologétique un peu sérieuse... ».