PONTIFICIUM INSTITUTUM INTERNATIONALE “ANGELICUM,, DE EUCHARISTIA Accedunt DE PÆN1TENTIA quaestiones dogmaticae Commentarius in Summam theologicam S. Thomæ Disseruit REGINALDUS GARRIGOU - LAGRANGE, Ο. P. S. Theologiae Magister Professor Instituti “ Angelicum ,, de Urbe et Socius Academice Romana S. Thoma Aq. L. 1. C. E. - R. BERRUT1 & C. - TORINO DESCLÉE DE BROUWER & C. - PARIS - 5?3 SANCTAE DEI GENITRICI MATRI OMNIUM HOMINUM MEDIATRICI UNIVERSALI BT REGINÆ PACIS IN SIGNUM GRATI ANIMI ET FILIALIS OBEDIENTIÆ AUCTOR LIBENTISSIME DEDICAT Attente examinavimus tractatum P. Garrigou-Lagrange, De Eucharistia·, et judicamus editionem ejus peropportunam esse et maxime utilem professoribus et studentibus operum S. Thomœ. Fr. Michael Browne, O. P. S. Theol. magister. Fr. Rosarius Gagnebet, O. P. S. Theol. doctor. Bonne, Angelico, 24 octobr. 1942. Imprimi potest. Romte, S. Sabina, 26 octobr. 1942. Fr. M. St. Gillet, O. P. Magister generalis. Imprimatur. Taurini, die 6 augusti 1943. Sac. Aloisius Quaglia, Cens. Eccl. Imprimatur. Can. Franciscus Golzio, Prov. Gen. Stabilimento Grnfleo Moderno · G. Volante via Brlndlal, 9 Torino, 1948 PRÆFATIO Hic tractatus De Eucharistia pertinet ad Cursum theologice dog­ maticae, cujus duo priores tractatus jam typis mandati sunt: De Reve­ latione per Ecclesiam proposita1 et De Deo uno2. Speramus mox nlere tractatus de Deo Trino et creatore, de Christo Salvatore, et deinceps de Gratia. In his omnibus tractatibus attente sequimur S. Thomae doctrinam, secundum ipsum ordinem quaestionum, quemlibet articulum conside­ rando cum principalibus controversiis, quae circa eos ortae sunt usque ud hodiernum diem. In presenti volumine, initio invenitur conspectus de Sacramentis ni communi, ac compendium quaestionum S. Thomae de baptismo et de confirmatione. Quoad sacramentum Eucharistiae specialiter insistimus in doctrina S. Thomœ de transsubstantiatione, secundum quam substantia panis totaliter convertitur in Corpus Christi, ita ut nullo modo mutetur in se Christi Corpus, et omnia ad praesentiam ejus realem pertinentia se­ quantur ex transsubstantiatione sic concepta, secundum principium u conomice, abseque ulla alia interventione Dei extraordinaria. In hoc pro­ funde differt, ut videbimus, transsubstantiatio conversiva seu proprie dicta a transsubstantiatione adductiva, quae proprietatem vocis « conver­ si amis » non conservat. Agendo de Sancta Communione ejusque effectibus, notamus quod quaelibet communio debet augere in nobis caritatem et proinde norma­ liter nos disponere ad meliorem communionem pro die sequenti, secun­ dum quamdaim accelerationem, quae est lex superior vitae gratiae. Quoad sacrificium Missae animadvertimus quod positio quaestionis notabiliter differt ante et post protestantismi apparitionem: antea com­ muniter ponebatur quaestio ut apud S. Thomam IIP, q. 83, a. 1: « Utrum in celebratione hujus mysterii Christus immoletur »; et theologi commu­ niter respondebant per verba S. Augustini (Ep. ad Bonifacium): « Semel Immolatus est in semetipso Christus, et tamen quotidie immolatur in sacramento » seu sacramentaliter. Post apparitionem protestantismi quaestio sic ponitur: An Missa sit verum sacrificium proprie dictum. Ad hoc autem probandum plures theologi voluerunt in ea invenire realem immutationem victimae oblatae, id est Corporis Christi, quod impossibile est, nam Corpus Christi nunc, I F. Ferrari, Romæ, 3s editio, 1925. ί Desclée de Brouver, Paris, 1938. IMM'.FATIO «./ gloriosum, est impassibile. Redimus ergo ad doctrinam tradîtionalem, scii., esi immolatio sacramentalis Corporis Christi, quœ, ut sacramentatis, est in genere signi, non vero realis seu physica, quœ tamen realiter fun­ datur in duplici transsubstantiatione, prout « aliquid fit circa victimam oblatam », in quantum conversio substantiae panis proprie terminatur ad solum Corpus Christi, et conversio substantiae vini ad solum ejus San­ guinem, quamvis per concomitantiam ambo sint sub qualibet specie. Insistimus deinde in hoc puncto quod « Christus semper vivens ad interpellandum pro nobis » actualiter offert Missas quae quotidie cele­ brantur, ita ut quaelibet habeat valorem infinitum non solum ex parte victimes oblatas, sed etiam ex parte principalis offerentis. Post tractatum de Eucharistia accedunt de poenitentia quœstiones dogmaticas, et specialiter quaerimus quid ad attritionem sufficientem cum sacramento ad justificationem, requiritur, « ut excludat omnem peccandi' voluntatem » ; recpiiritur ne ad eam initialis amor benevolus Dei ut est fons omnis justitiae, distinctus a caritate ? In fine brevissime agitur de sacramento Ordinis et de duabus contro­ versiis: an ordines minores sint sacramenta, ut partes potentiates sacra­ menti Ordinis, et an Episcopatus sit sacramentum a presbyteratu di­ stinctum. Theologia positiva in hoc opere exceptis quaestionibus de institutione Eucharistiae, de prœsentia redii, et quibusdam aliis, parum evolvitur; quoad hanc partem elementa in praecipuis manualibus hodiernis inve­ niuntur, et ad integrdliter ac exacte tractandas has quœstiones posi­ tivas exigitur specialis labor valde distinctus a labore theologiae spe­ culativae, et peritiam distinctam requirens; de facto hoc hodie evolvitur partim in cursu theologice biblicœ, partim in Patrologia, aut in historia dogmatum, et optime exponitur in diversis monographiis infra citandis. In expositione doctrinae S. Thomae attente sequimur reiterata consilia et ordinationes Summorum Pontificum, praesertim Leonis XIII et suc­ cessorum ejus, ad exacte servandam et explicandam hanc doctrinam ut necessarium est ad deviationes praesentis temporis vitandas. Utinam sem­ per illum attingamus scopum, ad rectam formationem intellectualem studentium, ad eorum pietatem fovendam, ut deinde cum fide viva donis Spiritus Sancti illustrata et cum vero zelo apostolico laborent ad ani­ marum salutem. AUCTORES CONSULENDI Thomas, Summa Theologica, HI», q. 73-90, ed. leonina, Romæ, 1906. Contra Gentes, 1. IV, c. 70, 71, 72, ed. leonina. Commentatores ejus: < !ajetanus in Hlam, P. ed. leonine, Romæ, 1906. Joannes a S. Thoma, Cursus Theologicus, Tom. IX, Paris, 1886. J. B. GONET, Clypeus theologice thomisticoe, t. VI, Paris, 1876. : .ALMANTICENSES, Cursus theol., t. XVII et XVIII, Paris, 1881. V. L. Gotti, Theol. scholastico dogmatica, t. XIII, Bononiæ, 1733. Billuart, Summa S. Thomas, t. VIII, IX, Lyon, 1857. Cf. etiam Suarez in Hlam, P. S. Thomæ, Paris, 1876. BELLARMINUS, Disputationes etc., t. IV, De Eucharistia et de sacrificio Missce, libri sex, Venetiis, 1622. Circa Concilium Tridentinum. THEINER, Acta genuina S. S. Œcum. Conc. Trid., Agram, 1874, t. I, p. 406-530; t. II. p. 7., 57. — Le Plat, Monumentorum ad historiam Conc. Trid... am­ plissima collectio, Lovanio, 1783-1785. Merkle, Concilii Trid. diariorum Pars Ia, Freiburg-Brisg., 1901, l’ars Π» ibid. 1911. — S. Ehses, Actorum pars altera, ibid., 1911, et pars V» 1919. Tractatus recentiores de Eucharistia: .1 B. FRANZELIN, De Sacramentis in genere, ed. 5», Romæ, 1910, Tractatus de SS. Eucharistiae sacramento et sacrificio, Romæ, 1868. N. GlilR, Die ht. SaJcramente der Katolischen Kirche, 2 vol. ed. 3, Freiburg, 1918, 1921. Dus h. Messopfer, dogmatise)!., liturgisch, und aszetich erklürt, Ed. 14-16. Freiburg, 1919. L. Billot, De Ecclesiae sacramentis, t. 1, ed. 6, Romæ, 1924, t. Π, ed. 6, Romæ, 1922. — G. Mattiussi, De sacramentis in genere et de Eucharistia, ed. Il, Romæ, 1925. I·: HUGON, Tractatus dogmatici, t. 1, IV, et V, Paris, 1920, 1925. La Sainte Eucharistie, ed. 2, Paris, 1917. Λ Tanquerey, Synopsis theologiai dogmaticae, t. ΓΠ, Paris, 1919. M. I.Ei’lN, L'idée du Sacrifice de la Messe d'après les théologiens, depuis l’Origine jusqu’à nos pours, Paris, 1926. ΛtlOTORWH CONHULWNDt Ι.λ Taille (Μ. d<>) Mysterium Fidet, Do Augustissimo Oorpori» tit Sanguinis Christi sacrificio atque sacramento, od. 3, Parin 1031. Esquisse du Mystère de la Foi, suivi de quelques éclaircissements, Paris, 1924. J. Grimal, Le Sacerdoce et le sacrifice de N. S. Jésus Christ, 4» ed. Paris, 1926. V. Heris, Le Mystère du Christ, Paris, 1928, p. 354-369. E. MASURE, Le sacrifice du Chef, Paris, 1932. A. Vonier, Une clef de la doctrine de l’Eucharistie, 1925, trad. fr. A. o'ALES, De SS. Eucharistia, Paris, 1929. G. PETAZZl, S. J., I Sacramenti. - L’essenza dei sacrificio della Messa, Trieste, 1939. J. Brinktrine, Der Messopferbegriff in den ersten zwei Jahrh. Freiburg, 1918. — Die h. Messe in ihrem Werden und Wesen, Paderborn, 1931. Dictionnaire Apologétique de la Foi catholique, art. Eucharistie (J. Lebreton). — Dictionnaire de Théologie catholique, art. Eucharistie (C. Ruch, G. Barellle, A. Michel), art. Messe (C. Ruch, A. Gaudel, J. Rivière, A. Michel). Quoad particularia opera theologiæ positive: P. Batiffol, Etudes d’histoire et de théologie positive, 2« série: L’Eucharistie, la presence réelle et la transsubstantiation, 7° ed. Paris, 1925. J. Corblet, Histoire dogmatique, liturgique et archéologique du sacrement de l’Eucharistie, Paris. 1885, sq. G. Rauschen, Eucharistie und Bussakrament in den sechs ersten Jahrhunderten dei Kirche, 2< ed. Freiburg, 1910. V. Ermoni, L’Eucharistie dans l’Eglise primitive, 2« ed. Paris, 1904. W. GOOSSENS, Les origines de l’Eucharistie, Louvain, 1931. INTRODUCTIO BREVIS CONSPECTUS TRACTATUS S. THOMÆ DE SACRAMENTIS IN COMMUNI S. Thomas III* q. 60 in prologo ait: « Post considerationem eo­ rum quæ pertinent ad mysteria Verbi incarnati considerandum est de Kcclesiæ sacramentis quæ ab ipso Verbo incarnato efficaciam habent ». Propter eandem rationem, juxta plures theologos modernos ut A. Gardeil, L. Billot, hic potest institui pariter tractatus theologicus de Ecclesia a Christo instituta, de ejus intima constitutione, de ejus hierarchia, de duplici potestate ordinis et jurisdictionis. Attamen convenit ut, in theologia fundamentali, post quæstiones de Christo a Deo legato ad plenitudinem revelationis tradendam, exponatur pars apologetica tractatus de Ecclesia, scii, quod historice instituta est a Christo ad Revelationem conservandam, infallibiliter proponendam et explicandam, et quod visibilis est Ecclesia ac discernibilis a falsis sectis per quatuor notas. Hæc omnia pertinent ad tractatum de Revelatione divina per Ecclesiam proposita, deinde considerandum est quid continetur in ipsa Revelatione, etiam circa ipsam Ecclesiam, circa ejus hierarchiam etc. • * « Nunc autem proponitur brevissimus conspectus tractatus de Sacra­ mentis in communi, notando principales quæstiones quæ in eo inve­ niuntur et principia quibus illustrantur subséquentes quæstiones. Hic tractatus de sacramentis in communi, continet quinque quæ­ stiones : 1° quid sit sacramentum. - 2° de necessitate sacramentorum ex âne. - 3° de effectibus sacramentorum, scii, de gratia sacramentali et de charactere. - 4° de causa sacramentorum. - 5° de eorum numero. Sic considerantur eorum quatuor causæ: quid (causa formalis et materialis), finis et effectus qui est finis in executione, causa efficiens sci). Deus et Christus, et denique de numero sacramentorum, ubi agitur d<· divisione et subordinatione sacramentorum. 1. - Garrigou-Lagranus, De Eucharistia. 2 Τ)ι: Sackamentis in communi Quid sit sacramentum (q. 60). Sanctus Thomas ostendit quod sacramentum est signum rei sacræ, et rei sacræ sanctificantis homines, scil. gratiæ quæ ab eo producitur. Sed simul est commemoratio Passionis a quo derivatur et pignus seu signum prognosticum futuræ beatitudinis. Ita baptismus est signum gratiæ baptismalis, confirmatio est si­ gnum gratiæ ab ea collatæ, item absolutio sacramentalis, pariter extre­ ma unctio. Item eucharistia prout continet corpus Christi per modum cibi, est signum gratiæ cibantis. Unde sacramentum est proprie quid sensibile significans gratiam quam producit. In eadem quæstione 60, ostenditur quod in quolibet sacramento sunt res sensibilis et verba, quæ constituunt unum sacramentum, prout conveniunt in uno scii, in significando, et in significando active, imo in causando. Unde res vg. aqua in baptismo, dicitur materia sacramenti et verba sacramentalia dicuntur forma sacramenti; quia magis deter­ minant significationem rei sensibilis; unde manifestum est quod ana­ logice et non univoce agitur de materia et forma in hoc tractatu. Sensus est quod sicut in rerum natura forma specifica vg. auri deter­ minat materiam ad talem speoiem, quæ est radix harum proprietatum, ita proportionaliter seu analogice verba sacramentalia vg. baptismi determinant significationem practicam rerum sensibilium vg. aquæ baptismalis, chrismatis, panis consecrandi. Sunt tamen quædam difficultates infra examinandæ ad determi­ nandum in quibusdam sacramentis, vg. in matrimonio et in poenitentia, ubinam est materia: in poenitentia sunt actus pœnitentis, sensui sub­ jecti, in matrimonio sunt pariter actus eorum qui conjugendi sunt. Suppi. 42, a. 2. Quoad institutionem materiæ et formæ a Christo videbimus quod sufficit Christum dixisse se velle aliquod sacramentum ad producen­ dum talem determinatum effectum, vg. quod deleantur reliquiæ peccati ante mortem. Hoc sufficit quia signum sacramentale SPECIFICATUR ab effectu sacramentali significando et producendo, ad quem est essen­ tialiter relativum ut signum practicum. Ibi est relatio transcendentalis quæ est de essentia sacramenti. Necessitas sacramentorum (q. 61). Sumitur ex hoc quod homines manuducuntur ad spiritualia per sensibilia. Sacramenta legis naturæ fuerunt indeterminata; Sacramenta legis mosaicæ fuerunt magis determinata a Moyse; De eorum causalitate 3 Sacramenta legis evangelicæ sunt alia quæ supponunt jam adventum < In isti et operantur virtute Passionis Christi jam præteritæ, non solum : unt signum gratiæ produeendæ, sed causa. De causalitate sacramentorum (q. 62). Utrum sint solum causa moralis, ut charta monetaria quæ dat jus d accipiendum aurum vel argentum, an sint causa physica instrumentalis. Primo est de fide quod sacramenta novæ legis producunt gratiam < .1: opere operato, scii, ex se, non ex opere operantis, nam actus humani non sunt de essentia sacramentorum habentium materiam corporalem, ;ied dispositive se habent 84, a. 1 ad 1. Attamen quidquid recipitur ad modum recipientis recipitur et ille qui magis accedit ad fontem lucis 1t caloris magis illuminatur et calefit. Etiam in sacramentis quorum materia sunt actus humani (vg. actus pœnitentis in pœnitentia et actus conjungendorum in matrimonio), gratia sacramentalis non producitur ea opere operantis (sicut quando justus per actum caritatis meretur augmentum hujusce virtutis), sed / x opere operato, scill. eo ipso quod constituitur sacramentum per unio­ nem ejus formæ cum materia; vg. per absolutionem sacramentalem, qua attritus fieri potest contritus, dum non potuisset mereri gratiam contritionis, nec statum gratiæ, qui est principium meriti. Sed supposito quod sacramenta novæ legis producunt gratiam sacramentalem ex opere operato, quæritur utrum eam producant solum moraliter, ut charta monetaria est id quo obtinetur argentum, an etiam physice, id est instrumentaliter physice. Hoc adhuc hodie disputatur i. S. Thomas aperte docet causalitatem instrumentalem physicam sacramentorum in q. 62, a. 1 quia, inquit, alioquin « sacramenta novæ legis nihil plus essent quam signa gratiæ (produeendæ); cum tamen ex inultis sanctorum auctoritatibus habeatur, quod sacramenta novæ legis non solum significant, sed causant gratiam... Et ideo dicendum est quod sunt causa instrumentalis gratiæ». Ad lum: sic communiter dicitur efficiunt id quod figurant ». Ad 2um: «Instrumentum habet duas 'ictiones : unam instrumentalem, secundum quam operatur, non in virI Negant Scotus, scotistæ, quibus adhaerent Vasquez, Eugo, Tournely et plures moderni. Afflrmant S. Thomas et thomistæ, uno aut altero excepto, et plures extranei, ut S. Bellarminus, Suarez, Valentia, Fonseca. Notandum est quod Patres loquuti sunt de causalitate sacramentorum aim magno realismo v. g. S. Leo Serm. 4 de Nativ.: «Omni homini renascent! aqua Baptismatis instar est uteri virginalis, eodem Spiritu Sancto replente fontem. "n et a. 5 et 6). De causa sacramentorum (q. 64). Art. 1. — Solus Deus interius operatur (ut causa principalis) in sacramentis, quia ille solus est causa principalis gratiæ, et etiam cha­ racteris spiritualis impressi in anima. Christus vero ut homo est coniuncta causa instrumentalis gratiæ, ut dictum est. De eorum ministro 7 Art. 2. — Solus Deus potest instituere sacramentum, quia virtus aeramenti ad producendam gratiam est a solo Deo tanquam a causa principali. Virtus sacramenti non potest esse ab eo qui utitur sacra­ mento jam instituto, quia ille est solum minister. Art. 3. — Christus, ut Deus, operatur in sacramentis per aucto­ ritatem; secundum autem quod est homo, operatur ad interiores effectus : aci amentorum meritorie (olim), et efficienter sed instrumentaliter < nunc). Cf. inanl q. 13, a. 2, 3. Ipse est instrumentum divinitati conjun­ ctum et principale. Item « ad potestatem excellentiae, quam Christus habet in sacra­ mentis, pertinet quod in ejus nomine (et propter ejus merita infinita) sacramenta sanctificantur... Sic Christus potuit instituere sacramenta ( non solum ut Deus, sed ut homo quia meruit de condigno effectus omnium sacramentorum); insuper potuit effectum sacramentorum sine exteriori sacramento conferre » vg. remittendo paralytico peccata ejus, et Magdalena, et bono latroni. Imo secundum Concilium Tridentinum sess. 7, cap. I: «Si quis dixerit sacramenta novæ legis non fuisse omnia a Jesu Christo insti­ tuta, an. sit». Sufficit tamen, vg. pro extrema unctione, quod manifestaverit se velle aliquod signum sensibile ad hunc effectum determinatum produ­ cendum, scii, ad reliquias peccati tollendas ante mortem; sacramentum enim extremae unctionis specificatur et ab aliis distinguitur ab isto effectu producendo, ad quem est essentialiter relativum. * » * Quid importat potestas excellentiae quam habuit Christus circa sa­ cramenta instituenda? Potestas excellentia Christi circa sacramenta importat quatuor: 1° quod ejus meritum operetur in sacramentis ad eorum effectum; 2 quod sacramenta in ejus nomine administrentur; 3° quod potuerit instituere sacramenta; 4" quod potuerit effectum sacramenti, scii, gratiam, sine sacramento sed solo imperio conferre. Hæc potestas excellentia (sublato tamen valore infinito meritorum et satisfactionis) potuisset communicari puro homini, qui accepisset a Deo plenitudinem gratia capitalis, ut potuisset mereri de condigno, sed non rigorose satisfaciendo, pro aliis hominibus. Ita Billuart diss. V, a. 1 ei plures alii (cf. sanctum Thomam q. 64, a. 4). Imo Christus ipse po­ tuisset talem potentiam excellentia alteri homini communicare sed non fecit, ne fideles spem ponerent in homine. De ministro sacramentorum (q. 64, a. 5 sq.). Mali ministri etiam haretici et pagani valide conficiunt sacramenta, ni >do aliunde omnia ad illorum validitatem necessaria adhibeant, ma­ teriam scii., formam, et intentionem faciendi quod facit Ecclesia. H Dk Rackambntim in COMMUNI Ita pagani possunt valide conficere baptismum, non vero alta sa­ cramenta. Sed sacerdos peccator, imo hæreticus, si sit valide ordinatus, valide consecrat. Ratio est quia malus minister non potest impedire potestatem Do­ mini; ita Augustinus tract. 5 in Joann.; Concilia decreverunt quod baptizati ab hæreticis non debent rursus baptizari (nisi sub conditione quando dubitatur de validitate baptismi collati). Item Concilium Tridentinum sess. 7, can. 12. Ratio theologica est: minister est solum instrumentum, et sufficit quod velit facere id quod facit Ecclesia, servando ea quæ ad validita­ tem sacramenti pertinent. Quoad hoc per accidens est quod minister si hæreticus, sicut quod medicus sit ægrotus. Malus minister non operatur in sacramentis de suo, sed ex virtute Christi (cf. Billuart solutionem objectionum ex locis difficilibus Patrum). Obiectio α ratione: Qui amisit fidem non potest velle facere id quod facit Ecclesia. Respondetur: Non potest hoc velle, ipse credendo efficacitatem supernaturalem sacramenti, concedo; non potest velle facere signum quod Ecclesia credit esse supernaturaliter efficax, subdistinguo: si tollit quid necessarium ad validitatem, aut si irrisorie agit, concedo; secus, nego. Ita medicus materialists potest valide baptizare parvulum dum serio vult facere id quod mater Christiana ab eo postulat. Non sufficeret tamen intentio ministri si vellet facere ritum mere externum, quia non vellet facere id quod facit Ecclesia (cf. art. 8 e 9). Requiritur interna et seria intentio faciendi id quod facit Ecclesia, quia minister est instrumentum animatum et sui conscium; attamen hæc intentio potest existere in eo qui non habet fidem de efficacitate sacramentorum. Ita minister regis potest valide deferre litteram regis, etsi non credat id quod in ea continetur, sed vult facere id quod vult rex scii, hanc litteram portare (cf. q. 64, a. 9, luni in fine. Item a. 10: legere). Requiritur intentio interna virtualis (non tamen actualis) id est intentio quæ fuit actualis et non retractata est. Mali ministrantes sacramenta peccant sic agendo, quia gravem irre­ verentiam committunt contra Christum, auctorem sacramentorum, nam sancta sancte sunt tractanda, (cf. S. Thom., cit., a. 6). Attamen in statu necessitatis non peccant saltem graviter. De intentione subiecti recipientis sacramentum. In adultis requiritur ad validitatem sacramenti intentio interna reci­ piendi illud ut rem in Ecclesia sacram (excipitur Eucharistia, quæ existit ante susceptionem ejus). De numero et ordine eorum 9 Ratio eat quia adultus non justificatur per gratiam nisi ad eam m disponat per modum liberi arbitrii. Sed sufficit intentio virtualis. Quoad conditiones requisitas in sublecto. Peccatori occulto occulte pelonti, et publico sive occulte sive publice petenti, extra periculum mortis, deneganda sunt sacramenta, excepta poenitentia, et in aliquo ■ >111 (propter tranquillitatem reipublicæ) matrimonio. De numero et ordine sacramentorum (q. 65). Quatuor sunt articuli: Art. I. — Sunt septem sacramenta. Est de fide contra Lutheranos et Calvinistas qui duo vel tria tantum agnoscunt, scii, baptismum et Cinnam. Cf. Concilium Florentinum et Tridentinum. Et sanctus Thomas optime ostendit quod convenienter sunt septem, prout perficiunt hominem spiritualiter, et removent defectus peccati. Etenim vita spiritualis, sicut et corporalis, 1" debet accipi, et hoc fit per baptismum, 2“ debet augeri ad robur, et hoc fit per confirmationem, 3° debet nutriri, et hoc fit per Eucharistiam, 4° post peccatum debet restitui, et hoc fit per poenitentiam, 5° ad reliquias peccati removendas datur insuper extrema unctio nnte mortem et ut firmetur moribundus in agonia. 6° in ordine ad communitatem et exercitium cultus publici et nd regendos fideles datur ordo. 7° ad familiam Christianam constituendam matrimonium, scii, ut in hac familia regnet non concupiscentia sed spiritus Dei, et ad educationem Christianam prolis. Art. II. — De comparatione sacramentorum ad invicem. Sacra­ menta quæ ordinantur ad perfectionem unius persona naturaliter præcedunt ea quæ ordinantur ad perfectionem multitudinis, quia unum est prius quam multitudo. Sic ultimo ponuntur ordo et matri­ monium. Inter priora sic est ordo: baptismus, confirmatio, eucharistia, pœnitentia, extrema unctio; quia prius est id quod ordinatur ad per­ fectionem vitæ spiritualis, quam id quod removet nocivum superveniens. Art. ΙΠ. — Potissimum sacramentum est Eucharistia. Quia continet non solum gratiam, sed auctorem gratiae, et datur ad consummationem vitæ spiritualis, nos intimius conjungendo cum Christo in commu­ nione, et simul cum aliis fidelibus per Christum et in ipso. Alia sacramenta sic ordinantur ad Eucharistiam ut ad finem (cf. irt. 3, corp. fin.). Coroll. Eucharistia sic præsupponit alia sacramenta < t etiam omnia alia Christianismi mysteria, scii. Incarnationis redenip- 10 Dm Saohamkntih tN communi Uvie It'llli Del, Trinitatis, peccati originalis, elevationis ad ordinem gra­ tia' et gloriae: proinde unum solum miraculum eucharisticum, scii, confirmans veritatem præsenliæ realis, confirmat consequenter veri­ tatem aliorum mysteriorum fidei et sacramentorum, imo validitatem ordinationum in praeterito usque ad Christum. Hoc praedicandum est. Art. IV. — Tria sacramenta sunt absolute de necessitate salutis. Baptismus; poenitentia supposito peccato mortali; ordo pro vita Ecclesiae. Ad melius esse necessaria sunt confirmatio, eucharistia, extrema unctio, matrimonium pro multitudine Ecclesiae per propa­ gationem conservatae. Compendium quœstlonls DE BAPTISMO (q. 66 - 71 inclusive) Agendo de Baptismo qui est janua aliorum sacramentorum, sanctus Thomas dicit adhuc plura de sacramentis in communi; sicut in I* Parte mundo de angelis, seu de prima creatura, plura dicit de ente creato ut sic. Agitur: 1° de baptismo in se et quoad necessitatem ejus; » 2° de suscipientibus baptismum; » 3° de effectibus. Circumcisio ut sacramentum veteris legis praeparabat Baptismum, Γ«■ιιιittebat peccatum originale et conferebat gratiam, prout erat signum de futura passione Christi, sic ex opere operato non active, sed passive. Non imprimebat characterem, nec aperiebat cælum, quia nondum crnt solutum pretium. Baptismus Joannis magis proxime præparabat baptismum Christi. 1" - Baptismus est sacramentum maximœ necessitatis prout dat \iiain supernaturalem initialem, semen gloriae. Sed potest suppleri quoad gratiam (non quoad characterem) per baptismum sanguinis, ut in sanctis innocentibus, et per baptismum desiderii, seu per actum curitatis, in quo est votum saltem implicitum sacramenti baptismi. <,>. 66, a. 11; q. 69, a. 5, ad luln; q. 68, a. 2; q. 72, a. 6, ad lum (cf. tract, de peccato, ultim. artic. I-Π, q. 89, a. 6). Non debet iterari, nam imprimit characterem indelebilem et pecc itum originale remissum non reviviscit. Materia est aqua, et forma: « Ego te baptizo in nomine Patris et Filii et Spiritus Sancti. Arnen ». Cum haec forma determinata sit a ( risto, non sufficeret dicere: « in nomine Trinitatis ». 2“ - De suscipientibus baptismum, q. 68. — Fides est necessaria m baptizandis adultis quoad gratiam, non autem quoad characterem (<|. 68, a. 8). — Fides non est necessaria in baptizantibus (q. 64, a. 9; q t>8, ?.. 8). In habentibus usum rationis baptizandis requiritur contritio (sal­ tem imperfecta), sive devotio, ad recipiendam gratiam baptismalem; μ vero est obex recipitur solum character, et postea recedente (per I u litentiam) obice, producitur gratia baptismalis (q. 69, a. 10 et 9) ;. Verbi gratia, quando momento receptionis baptismi aliquis credit i ■ ■·.,. dispositionem sufficientem ad sacramentum et ejus effectum, et taII h non habet, postea recedente (per poenitentiam) obice, producitur gratia l> iptUimaHs. Compendium qu t.htionum de Baptismo Tunc per accidens sacramentum non est causa instrumentalis physica grati;», nisi mediante charactere; et in casu simili, sacramenta quæ characterem non producunt, non sunt causa gratiæ nisi moraliter. Quidam ex hoc facto particulari negant in universali causalitatem physicam sacramentorum. Ad hoc respondendum est: hoc fit per ac­ cidens ratione obicis, in casu præsenti, et ea quæ sunt per se et ordi­ naria non sunt judicanda ex eis quæ sunt per accidens. Aliquis fictus accedit ad baptismum quadruplicate!· : non credens, contemnens baptismum, non servans ritum Ecclesiæ, indevotus, seu non volens effectum sacramenti. Et hæc quatuor sunt per accidens. Pueri infidelium, antequam habeant usum rationis, non sunt bapti­ zandi invitis parentibus, quia secundum jus naturale sunt adhuc sub cura parentum, et deinde est periculum apostasiæ si educantur inter infideles (q. 68, a. 10) - (cf. Codicem juris canonici). Baptismus est janua omnium sacramentorum. Aliquis moriens statim post baptismum, extemplo volat ad cælum, quia est in statu gratiæ absque ullo peccato et ulla poena subeunda (cf. q. 69, a. 2 et 7): est donum præclarum Regis primo advenientis in anima. Pueris baptizatis subvenit meritum Christi ad beatitudinem conse­ quendam, licet desint eis merita propria, nam per baptismum efficiun­ tur membra Christi. Sic obtinent beatitudinem titulo hereditatis, non meriti. 3° - De effectibus baptismi, q. 69. — Producit gratiam qua homo justificatur et fit filius Dei adoptivus, et characterem baptismalem, ad valide suscipienda deinde alia sacramenta (cf. q. 72, a. 6). In baptismo amplior gratia datur quam in circumcisione; habet vim illuminativam et fecundativam ad bona opera. Gratia baptismalis sufficit (scii, est gratia sufficiens) ad concupiscentiam totaliter reprimendam et ad merendum, non autem gratia quæ per circumcisionem conferebatur (q. 70, a. 4). Omnibus, rite baptizatis etiam pueris conferuntur gratia habitualis, virtutes infusæ, septem dona (q. 69, a. 4 et 5). Et in catechumenis jam justificatis hæc augentur. Omnes pueri æqualem gratiam consequuntur per baptismum, quia non inæqualiter disponuntur; adulti autem gratiam inæqualem acci­ piunt, see. gradum devotionis (q. 69, a. 8). In baptismo homo participat totaliter virtutem passionis Christi, proinde si statim moritur postea, transit in cælum sine mora in purga­ torio. Hoc non facit sacramentum pœnitentiæ, quo deletur peccatum, non vero semper tota pcena temporalis peccato debita (q. 86. a. 4 ad 3"m). Homo per baptismum in mortem Christi quasi moritur peccato et novam vitam obtinet (q. 68, a. 5). Baptismus delet quoad personam omnem culpam originalem et actualem seu personalem, non vero pœ- De Baptismo 13 h., ilalcs vitee prœsentis, quæ sequuntur ex peccato originali, quia tmlurn humana nondum est perfecte regenerata, sic adhuc subjicitur • H iipiscentiæ, dolori, morti, ad exercitium virtutis (q. 68, a. 1 ad 2'|[n; Illi i. 3). Legendus est hic art. ultimus et ad 3um. Attamen per baptismum fomes concupiscenti® mitigatur ne do(q. 66, a. 3; 69, a. 4; 86, a. 5). Quatuor vulnera quæ sunt se..... >in' Ia peccati originalis, sunt in via cicatrizationis L Baptismus sanguinis est melior et efficacior ceteris baptismis, in< ludit baptismum flaminis seu desiderii, supplet baptismum fluminis. In necessitate solum (q. 66, a. 11, 12), sed non imprimit characterem I(H Legendi sunt hic ultimi articuli. i Hæc quatuor vulnera, ut exponitur I-Π, q. 85, a. 3, sunt infirmitas (ad In.num morale etiam ordinis naturalis faciendum et in eo perseverandum). iipiorantia (ex qua oritur sæpe error practicus contra prudentiam), malitia (ex qu.i procedit injustitia), concupiscentia (ex qua oritur luxuria, gula etc.). Sec. Il Thomam concupiscentia est in appetitu sensitivo concupiscibili, infirmitas In Imscibili loco fortitudinis, ignorantia in ratione prsesertlm practice, malitia In voluntate. Legendus est hic articulus. Hæc quatuor vulnera post baptismum Hunt in via cicatrizationis, sed rursus aperiuntur per peccata actualia. i Compendium quoestlonls DE SACRAMENTO CONFIRMATIONIS (q. 72) Confirmatio consideratur 1° in se, 2° quoad effectus, 3° quoad subjectum et ministrum. 1" Est sacramentum quo confertur plenitudo gratiæ et Spiritus Sancti, ad robur, ut Christianus fiat miles Christi, aliquomodo sicut Apostoli die Pentecostes confirmati sunt per missionem visibilem Spi­ ritus Sancti, qua illuminati et roborati sunt ad fidem strenue prædicandam usque ad martyrium. 2" Confirmatio simul confert characterem ad defensionem fidei, et gratiam ut hæc defensio sit non solum firma, sed etiam cum aliis vir­ tutibus, scii, cum caritate, prudentia, etc. Confirmatio est nobilius sacramentum baptismo, quoad ministrum (episcopum) et gratiam, et simpliciter, sed quoad remissionem pecca­ torum est e converso (a. 11). Chrisma, id est oleum olivarum cum balsamo, est propria materia ejus (a. 2). Habet determinatam formam, scii.: «Consigno te signo crucis et confirmo te chrismate salutis, in nomine Patris et Filii et Spiritus Sancti. Amen ». Sic datur homini spirituale augmentum gratiæ, virtutum ac do­ norum, quo promovetur justus in spiritualem ætatem quasi adultam (a. 1, 5 et 7). Non est de necessitate salutis, sed ad bene esse spiritualis vitæ (a. 4). Fuit immediate instituta a Christo quando imposuit manus super pueros, non exhibendo, sed promittendo (a. 1 ad lum). 3° Confertur tantum ab Episcopo, sed potest tamen conferri a simplici sacerdote ex commissione Summi Pontificis. Confirmans et confirmandus debent esse in gratia. Et debent esse confessi et jejuni de consilio, non autem de præcepto (a. 7 ad lum). Datur in fronte ad liberam confessionem nominis Christi et ad fortiter defendendam dignitatem acceptam. Sic confirmati magis conformantur Christo et configurantur ei per signum Crucis. De Confirmatione 15 Impositio manus fit ad significandum copiosum effectum gratiæ qui datur ad roborandum, ad pugnam spiritualem. Eucharistia roborat etiam sed non eodem modo, roborat enim I..... in se quoad caritatem, confirmatio vero contra alios in pugna, ltd defensionem fidei (a. 9, ad 2um). Sic confirmatio perficit effectum baptismi et pœnitentiæ (a. 7 ltd 2u,n). Confirmati habent majorem gloriam in cælo quam non confirmati. Hæc omnia speciatim prædicanda sunt juvenibus qui pertinent hd Actionem catholicam ut vere sint Christi milites; acceperunt chati>' terem non sacerdotalem sed Confirmationis et gratiam annexam. DE EUCHARISTIA Ad digne tractandum de Eucharistia, oporteret habere non solum exactam cognitionem fontium Revelationis et profundam cognitionem metaphysicam eorum quæ ad substantiam et accidentia pertinent, sed insuper imo et præsertim magnum fidei spiritum et simul pietatis, ut apparet in 1. IV Imitationis Christi. S. Theologia enim est scientia studio humano quidem acquisita, sed radix ejus est fides infusa, unde eo vividior est quo procedit a majori spiritu fidei, seu ab alta fide donis Spiritus Sancti illustrata. Sic pervenit ad notitiam vivam mysteriorum et fructuosissimam ut dicittir in Cone. Vaticano, sess. ΙΠ, cap. IV. CONSPECTUS GENERALIS HUJUSCE TRACTATUS De Eucharistia tractaverunt inter Patres latinos, præsertim sanctus Ambrosius, Officiis I, 42, 238; sanctus Augustinus, in Joan. tr. 26. Inter Patres græcos sanctus Cyrillus Hierosolymitanus, Catechesis 22® ; sanctus Joannes Chrysost., in Matth. Homil. in c. XXVI, 26; in Joann, h. 46, et in I Corinth. XI, 24. - Dionysius, de Ecclesiastica hierarchia, c. 3; sanctus Damasc. 1. IV, c. 4. - Item de ea ex professo sermo est in operibus Lanfranci, Algeri, Paschasii. Inter Scholasticos præsertim consulendus est P. Lombardus, Magi­ ster Sententiarum, in IV S., dist. 8 ad 13 incl.; S. Bonaventura in IV S.; S. Albertus Magnus in IV, et in suis duobus operibus de Eucharistia et de Sacrificio Missœ. - S. Thomas tn IV Sent., in Summa theol. et etiam IV C. Gentes c. 61, 63, 68 etc., in Ep. I Cor. XI, lect. 4, 5, 6, 7, in Joan. VI, lect. 6, Quodl. 6 a. 9, quodl. 7, a. 8, quodl. 9 a. 5 et aliis locis infra citandis. Commentatores sancti Thomæ legendi sunt, Inter quos Cajetanus, Joannes a S. Th., Gonet, Salmanticenses. Sub aspectu spirituali egregie scripsit de Eucharistia auctor Imitationis Christi 1. IV. Contra Protestantes speciatim consulendi sunt sanctus Bellarminus, de. Eucharistia, card. Gotti, Theol., Benedict. XIV, de SS. Misses Sa­ crificio. - S. Alphonsus, Opera, ed. ult., 1. VI, ac denique recentmres theologi de quibus infra. Post Concilium Trid. multum evolvitur contra objectiones Protestandum theologia de sacrificio Missæ. I : I i Divisio Tractatus de Eucharistia 17 DIVISIO TRACTATUS Hic tractatus sancti Thomæ, ut dicitur in prologo dividitur in h< piem partes. Si vero consideratur ejus structura intima in eo inve­ niuntur duæ partes fundamentales omnibus notæ: I" de Eucharistia ut est sacramentum; 11" de Eucharistia ut est sacrificium sacramentale, quæ continet • Iu ·ίη ultimas quæstiones. /‘ pars subdividitur in duas sectiones: I* est de ipso Eucharistiae sacramento et de praesentia reali 'ii i|. 73 ad 78 incl.). In ea agitur 1° de ipso sacramento a Christo inhliiuto; - 2° de ejus materia ac de conversione hujusce materiæ; - 3° ιΙ<· ejus forma, ex cujus analysi profundius manifestatur transsubstan♦ latio et realis præsentia. Π" sectio Iae partis est de effectibus sacramenti Eucharistiae et de ommunione (q. 79-81). ΙΓ pars est de Eucharistia ut est sacrificium in qua prius agitur h· sacerdote consecratore (q. 82), deinde de consecratione sacramentali de ipso sacrificio Missae (q. 83). Sic sunt tres partes principales: de præsentia reali, de commu­ ni·.ne et de sacrificio Missae. Structura hujusce tractatus melius sic apparebit: ut de ipso sacramento et de præsentia redii (q. 73-78): de ipso sacramento in communi de ejus materia ac de conversione ipsius de ejus forma. sacramento De tiurharisiia de effectibus sacramenti et de commu­ nione (q. 79, 80, 81). ut sacrificio sacramentali de ministro consecratore (q. 82). de consecratione sacramentali (q. 83). Hæc divisio bona est, prout opponuntur sacramentum et sacriin iuin, in hoc quod sacramentum datur a Deo hominibus, dum sacriir uni offertur Deo ab hominibus. Sed in expositione tractatus appa• ■ dit Missam esse sacrificium sacramentale, in quo immolatio sacraiiii ntalis est. Unde conveniens est tractare de Eucharistia ut est sa< ramentum antequam de Eucharistia ut est sacrificium. S. Thomas initio tractatuum et quæstionum non dat semper raI Ionem primæ divisionis et subdivisionum, enumerat solum partes exaininandæ, ut vg. in I" q. 14, de scientia Dei, ubi distinguuntur quatuor2. Gahmcou-Lacranob, De Eucharistia. 18 Introductio ai» hunc tractatum decim articuli, sed facile est distinguere quinam pertinent 1" ad ipsum intelligere Dei - 2° ad ejus objectum primarium - 3° ad ejus objectum secundarium - 4° ad modum intelligendi. Ita pariter nunc in divisione praesentis tractatus. * * * Prædicta divisio longe superat eam secundum quam dividitur tractatus de Eucharistia in Sententiis Petri Lombardi, quaeque expo­ nitur in IV Sent. dist. 8 in prologo et commentario sancti Thomae: (Quaestiones sunt fere eadem ac apud plerosque antecessores); « Tractatus dividitur in partes duas: I· pars de ipso sacramento, Π“ de dispensantibus sacramentum, dist. 13. 1“ pars sic subdividitur: 1“ - De Sacramento Eucharistias in generali·, scii, de ejus institu­ tione, materia, forma (dist. 8) - de usu sacramenti (d. 9). 2“ - De Sacramento Eucharistiœ in speciali: quod sic subdividitur: a) de ipso vero corpore Christi quod est res et sacramentum, ubi de praesentia reali et de transsubstantiatione. i») de speciebus panis, quae sunt sacramentum tantum, et quasi obiter de sacrificio Missae dist. ΧΠ (hæc quaestio de sacrificio Missæ quasi per accidens connectitur cum alia de accidentibus Eucharistiete et parum explicatur in Comm. S. Thomæ, multo longius in Comm. S. Alberti). c) de effectu sacramenti qui est res tantum. Denique in fine de dispensantibus sacramentum, id est quis potest consecrare et dispensare hoc sacramentum. Si comparatur hæc divisio tractatus P. Lombardi cum divisione data a S. Thoma in Summa theologica, apparet notabilis evolutio et major perfectio in secunda. Melius enim est tractare de sacramento secundum materiam et formam, nec non de præsentia reali et de trans­ substantiatione, seu de materiæ conversione, antequam de usu sacra­ menti. Imo mirum est omnino quod P. Lombardus tractet de usu hujusce sacramenti, d. 9 antequam de præsentia reali et de transsubstantia­ tione, qua constituitur ipsum sacramentum. Insuper S. Thomas multo profundius tractavit de transsubstan­ tiatione et de accidentibus eucharisticis; Magister Sententiarum enim parum versabatur in rebus metaphysicis, non satis ad profunde tra­ ctandum de hoc mysterio. * * * An. S. Albertus perfecerit doctrinam Petri Lombardi? Certo certius, et hoc jam apparet in suo Commentario in IV Sent, dist. XII, ubi longius tractat de sacrificio Missae quam ipse S. Thomas Divisio Tractatus de Eucharistia 19 In hanc distinctionem; imo objectiones quæ postea a protestant!bus piopositæ sunt contra Missam fere ad litteram sunt apud S. Albertum ni Sententias et eis jam profunde respondet, ut infra videbimus. Insuper S. Albertus praeter Commentarium suum in Sententias et ■ i rios sermones de hoc mysterio, scripsit duo opera circa Eucharistiam : l)t' sacrificio Missæ, ubi explicat diversas Missæ orationes (cf. Opera < jus completa, ed Borgnet, t. 38) - et ibidem De Eucharistia, ubi theo­ logice exponit id quod pertinet tum ad sacramentum, tum ad sacrificium, secundum hunc ordinem in sex partes: 1° Quomodo hoc sacramentum ii it. in genere gratiæ (quasi cumulum gratiæ continet) - 2“ quomodo sit In genere doni - 3° in genere cibi et potus (ubi est quasi integer tractatus de pretiosissimo sanguine) - 4° quomodo sit in genere communionis 'ubi < xponit quomodo hoc sacramentum faciat communicare passionibus mystici corporis) - 5" quomodo sit in genere sacrificii (scii, de hujus imcrificii auctoritate et antiquitate, sanctitate, acceptabilitate et veritate) 6“ quomodo sit in genere sacramenti (de ejus institutione, de ejus maii-ria et forma ac de ritu hujusce sacramenti). Hæc divisio in sex partes juvat quidem ad expositionem mysticam eorum quæ ad Eucharistiam pertinent, et plura in hoc opere sunt pul­ cherrima. Sed sub aspectu methodico, divisio tractatus S. Thomæ excellentior est, prout incipit tractare de ipso sacramento et de partibus < jus, materia et forma, antequam de ejus effectibus et usu. » * * Denique si comparatur divisio tractatus S. Thomæ cum distribu­ tione tractatuum modernorum, dicendum est quod moderni, post tridentinam damnationem protestantismi, longius quidem tractant de sacrificio Missæ, sed sæpe non perfectius. Generaliter a tempore protestantismi commentatores S. Thomæ evolvunt partem ultimam tractatus de sacrificio Missæ. Ita inter thoiii istas Joannes a S. Thoma, Salmanticenses, Gonet, Billuart, recentius Billot, Hugon, Zubibaretta. P. Billot et P. Hugon dividunt suum tracta­ tum secundum ordinem quæstionum Summæ S. Thomæ evolvendo in fine < u quæ ad sacrificium pertinent. Et hæc divisio videtur magis methodica quam plures aliæ a diversis auctoribus hodiernis propositæ. Tanquerey sic dividit tractatum: 1° De mysterio prœsentiæ realis; - 2° de sacramento, quoad ejus i xistentiam et naturam, id est de ejus materia et forma, nec non de i fluctibus; - 3" de sacrificio Missæ, ejus existentia, essentia, et effectus. Hæc divisio videtur minus perfecta quam divisio S. Thomæ, nam 2’ pius non vere distinguitur a 1% quoniam quæstio de existentia et natura iincramenti importat expositionem mysterii præsentiæ realis et transsubidnntiationis. Insuper convenit incipere, ut facit S. Thomas, per defin; '.!U iNTKOnUCTIO Al) 1IUNC TIIU'TATUM tionem nominalem iiusjusce sacramenti, ejusque institutionem, ideoque agendum est initio de sacramento Eucharistiæ in se, ut eat quid sensi­ bile, antequam disputetur de profunda quæstione de transsubstantiatione et de præsentia reali. Ita de facto evenit progressus dogmaticus. Eadem animadversio valet quoad divisionem propositam a D. Hervé in sua Theologia, scii. 1° de præsentia reali per transsubstantiationem, 2° de sacrificio, 3° de sacramento. Insuper in tractatu de sacramentis prius convenit considerare Eucharistiam ut sacramentum, et solum postea ut sacrificium, ut communiter fit, quia est sacrificium sacramentale, per immolationem sacramentalem. Principales errores circa Eucharistiam sunt sequentes: Sæculo XI: Berengarius Turonensis primus in Ecclesia palam negavit transsub­ stantiationem et præsentiam realem Corporis Christi in Eucharistia contenditque omnia in figuris et signis consistere (cf. Denz. n. 355, Concil. Romanum XI an. 1079, sub S. Gregorio VIT). Sæculo XII: Petrus de Bruys tenuit Christum quidem panem in corpus suum convertisse, sed sacerdotes non habuisse talem potestatem. Versus fiuem sæculi XII, Waldenses, Pauperes de Lugduno, Albigenses veritatem transsubstantiationis negaverunt. Sæculo ΧΙΠ: Wideffus in Anglia negavit præsentiam realem et postea Joannes Huss. Damnati sunt in Concilio Constantiensi sub Martino V (cf. Denz. n. 583 et sq.). Inter Protestantes denique, Lutherus præsentiam realem non nega­ vit, sed consubstantiationem sustinuit, scii, esse in Eucharistia corpus Christi cum substantia panis remanente. Quidam protestantes admise­ runt præsentiam realem, sed solum momento Ceenœ, seu communionis, non vero in hostiis consecratis quæ postea conservantur. Plerique autem discipuli Lutheri aperte negaverunt præsentiam realem, inter quos Oecolampadius, Carlostadius, Zwinglius, Bucerus, et alii sacramentarii dicti, quos secuti sunt Sociniani et protestantes liberales ’. Calvinus, mediam viam inter Lutheranos et sacramentarios tenens, docuit corpus et sanguinem Christi virtualiter esse in Eucharistia, sicut sol præsens est terræ per virtutem seu per calorem. Si ita esset Eucha­ ristia non superaret alia sacramenta, in quibus est virtus ad produ1 Cfr. Diet, théol. oath. art. Sacramentaire (controverse). Luther appelle acramentaires les adversaires de la presence reelle, cfr, In hoc articulo col. 451. Principales errores 21 < luiain gratiam; secundum Traditionem e contra Eucharistia continet non solum gratiam sed etiam gratiæ auctorem Plerique Anglicani præsentiam realem rejiciunt, paucis exceptis, præsertim Ritualistis. Modernistes sequuti sunt protestantes liberales, et docuerunt Eucha­ ristiam esse solum signum passionis Christi et fraternæ caritatis, non a < 'liristo, sed a prima Christianorum generatione institutum, cf. Decretum Lamentabili circa errores modernistarum (Denz. 2045, 2049), ubi dam­ nantur hæ propositiones: « Non omnia, quæ narrat Paulus de institu­ tione Eucharistiæ (I Cor., XI, 23-25), historice sunt sumenda »; « Cœna Christiana paulatim indolem actionis liturgicæ assumente, hi, qui Cœnæ præesse consueverant, characterem sacerdotalem acquisiverunt » (cf. Denz. 2026). Contra hos errores, Summa doctrinœ catholicae de Eucharistia inve­ nitur in Concilio Florentino (Decretum pro Armenis) et in Concilio Tridentino. In Concilio Florentino (Denz. 692, 698) definitur præsentia realis et transsubstantiatio. In Concilio Tridentino longe agitur de Eucharistia in sess. 13 (Denz. 874 et sqq.): c. 1 de reali præsentia Christi; c. 2 de institutione SS. Eucharistiæ; c. 3 de excellentia SS. Eucharistiæ, c. 4 de transsubstantiatione, c. 5 de cultu et veneratione SS. Eucharistiæ, c. 6 de asservatione et delatione ad infirmos, c. 7 de præparatione ad sumptionem, c. 8 de sumptione sacramentali et spirituali. Tota hæc doctrina pertinet ad Eucharistiam ut sacramentum et reducitur ad undecim canones (Denz. 883-893). In eodem Concilio Tridentino sess. 21 (Denz. 930 sq.) negatur quod omnes fideles utramque speciem sanctissimi Eucharistiæ sacramenti sumere debeant. Denique in sess. 22 agitur de sanctissimo Missæ sacrificio: in c. 1 de ejus institutione, cap. 2 de ejus charactere propitiatorio, c. 3 de missis in honore sanctorum, c. 4 de canone Missæ, c. 5 de Missa solemni, c. 6 de Missa in qua solum sacerdos communicat, c. 7 de aqua in calice offerendo vino miscenda, c. 8 de Missa non in lingua vulgari celebranda. Hæc autem doctrina catholica de Missa reducitur ad novem ca­ nones: (Denz. 948-956). In indice systematico Enchiridionis Henrici Denzinger p. (33) tota doctrina Ecclesiæ de Eucharistia reducitur ad tria capita: 1° Realis præsentia quæ transsubstantiatione efficitur, 2° communio, 3" sacri­ ficium Missæ. Hæc ultima divisio bona est, prævalet nunc inter theologos et oincidit cum divisione tractatus S. Thomæ supra explicata, scii, dum cptem partes hujusce tractatus reducuntur ad tres principales. i Cfr. Du t. thcol. cath. art. Réforme, col. 2073 as.: Opinions de Calvin sur (Eucharistie. QUAESTIO LXXm DE SACRAMENTO EUCHARISTIÆ SECUNDUM SE Hæc quæstio dividitur in sex articulos: 1° - Utrum Eucharistia sit sacramentum, est prima quæstio examinanda, alioquin non appareret quare agendum sit de ea in tractatu de sacramentis. 2° - Utrum sit unum sacramentum an plura. 3° - Utrum sit de necessitate salutis, seu de fine ejus. 4o- De nominibus ejus, ubi magis explicatur ejus definitio. 5° - De ejus institutione seu de ejus causa efficienti. 6° - De figuris ejus in V. T. Par positiva tractatus pertinet præsertim ad ejus institutionem. Sic jam est sermo de quatuor causis ejus, quamvis magis explicite in duabus quæstionibus sequentibus agendum sit de materia et forma hujus sacramenti. Art. 1. — UTRUM EUCHARISTIA SIT SACRAMENTUM Status quœstionis exponitur in tribus difficultatibus initio articuli positis, scii. 1° ad idem non debent ordinari duo sacramenta; atqui ad perfectionem jam ordinatur sacramentum confirmationis. Ergo non apparet ad quid novi ordinaretur sacramentum Eucharistiæ. 2" Sacramenta debent efficere id quod figurant, sic ablutio aquæ baptismalis efficit ablutionem spiritualem. Atqui species panis et vini figurant, sed non efficiunt, præexistens corpus et sanguinem Christi. 3° Sacramenta novæ legis perficiuntur in ipso usu materiæ; ideo Eucharistia deberet perfici in communione, non vero in consecratione. Et sic Eucharistia non existeret nisi in momento communionis, ut dicent postea protestantes. Sic S. Thomas in enunciatione hujusce difficultatis quasi prævidit hunc errorem protestantium. Hæ tres difficultates methodice ordinantur ut ex earum solutione appareat altitudo sacramenti Eucharistiæ supra alia sacramenta. Responsio est affirmativa : Eucharistia est sacramentum. 1° De fide est Eucharistiam esse verum et proprie dictum sacra­ mentum, distinctum ab aliis (cf. Denz. 367, 402, 430 contra Albigenses; 542 contra errores Armenorum; 626, 666, 698: c. Flor.; - 874: c. Trid.). Utrum sit Sacramentum 23 Hæc fidei veritas facile explicatur ex ipsa definitione sacramenti in communi; sacramentum enim est signum sensibile practicum gratiæ • i" un producit. Eucharistia autem est signum sensibile per species I· nis et vini, et signum practicum gratiæ secundum illud Joan. VI, 59; Qui manducat hunc panem vivet in æternum ». Insuper est sacramen­ tum a Christo institutum, ut infra dicetur (cf. Luc., XXH, 19; I Cor., XI. 24). Notandum est quod Lutherani et Calvinistæ non directe negaverunt Eucharistiam esse sacramentum, sed dicunt eam habere solum vim excitandi objective fidem qua justificamur. Et generaliter tenent quod hostiis reservatis nullus cultus est exhibendus, quia juxta eos, sacraIII· ntum Eucharistiæ consistit non in re permanente, sed in actione I ranseunte communionis, sicut sacramentum baptismi in ablutione. Ecclesia vero definivit præsertim in Concilio Trid. (Denz. 886) quod nacramentum Eucharistiæ consistit in re permanente, et non in usu vel Hiimptione, ut infra explicandum est. 2° In corpore articuli, S. Thomas ostendit convenientiam hujusce veritatis fidei. Ejus argumentatio ad hoc reducitur: Sacramenta Ecclesiæ ordinantur ad subveniendum homini in vita spirituali. Atqui ad vitam spiritualem, sicut ad corporalem, requiritur non solum generatio per baptismum, nec solum augmentum per confirma­ tionem, sed et alimentum, quo homo conservatur in vita. Ergo oportuit esse sacramentum Eucharistiæ, quod est spirituale alimentum. Hæc ratio convenientiæ evolvitur in responsione ad lum ubi distin­ guitur perfectio quæ datur a confirmatione, quando puer fit velut miles Christi, et perfectio quæ habetur ex alimento spirituali. Analogia cum vita corporali apparet, prout etiam post augmentum corporale requi­ ritur quotidiana alimentatio, ut homo jam adultus conservetur in vita. : i<· non ad eundem finem ordinantur confirmatio et Eucharistia; est solutio lae difficultatis. Notandum est tamen quod alimentum euchai .sticum non solum conservat vitam spiritualem, sed etiam auget gra­ tiam et caritatem, usque ad plenitudinem ætatis spiritualis quæ non habetur nisi in patria. Ad 2um. Item solvitur 2* difficultas, scii, species panis et vini, vir­ tuti· veri corporis Christi realiter præsentis, efficiunt in nobis spirituaIrm refectionem, quam figurant, sicut aqua baptismi virtute Spiritus 'uncti efficit spiritualem ablutionem quam figurat. Jam autem in hoc apparet differentia inter Eucharistiam et alia sacramenta, prout alia i'<> itinent tantum virtutem causativam gratiæ, dum Eucharistia conut infra dicetur, ipsum gratiæ auctorem. Textus hujusce responnl· nis afferri potest ad ostendendum quod S. Thomas admittit causalilutem physicam instrumentalem sacramentorum. Ad 3"m. Pariter jam notatur eminentia hujusce sacramenti per i· i i ctum ad alia: « Sacramentum dicitur ex eo quod continet aliquid DK SACRAMENTO EUCIIAIIIHTI1 SECUNDUM SK sacrum. Sed Eucharistia continet aliquid sacrum absolute, scii, ipsum corpus Christi, dum alia sacramenta continent aliquid sacrum in ordine ad aliud, scii, virtutem ad sanctificandum. Et ideo solum sacramentum Eucharistiae perficitur in ipsa consecratione materiae, non in applica­ tione materiae ad hominem sanctificandum ». Corollarium enuntiatur in fine responsionis ad 3uln: « In Eucharistia res et sacramentum est in ipsa materia non in suscipiente ». Nam in Eucharistia id quod est res et sacramentum, est corpus Christi, quod est res sacra et signum alimentationis spiritualis; id quod est res tantum est gratia cibans producta; id quod est sacramentum tantum sunt spe­ cies panis et vini. Hæc est antiqua terminologia quam veteres theologi volebant applicare omnibus sacramentis. E contrario in baptismo res et sacramentum non est in ipsa materia sed est in suscipiente (scii, character), sicut gratia baptismalis quæ est res tantum. Pariter in confirmatione, res et sacramentum est character impressus in suscipiente. Sed in sacramentis quæ non imprimunt cha­ racterem difficilius est invenire id quod vocaretur « res et sacramen­ tum », dum faciliter assignatur sacramentum tantum seu signum et ex alia parte res significata, seu gratia producta. Circa hunc articulum Ium aliquid addendum est de Eucharistia prout consistit in re permanente et non in usu vel in sumptione. De hac re habetur definitio in Concilio Tridentino, (Denz. 886) contra Lutheranos et Calvinistas, scii. : « si quis dixerit, peracta consecratione, in admirabili Eucharistiæ sacramento non esse corpus et sanguinem Domini nostri Jesu Christi, sed tantum in usu dum sumitur, non autem ante et post, et in hostiis seu particulis consecratis, quæ post commu-, nionem servantur vel supersunt, non remanere verum corpus Domini, an. sit ». Tunc enim corpus Christi præsens fuit sub speciebus panis, quando Christus dixit: Hoc est corpus meum, alioquin dixisset falsum; atqui hoc dixit Christus antequam Apostoli manducarent. Item verba consecratoria in Missa efficiunt id quod significant, significant autem corpus Christi, et pronuntiantur ante usum. Constat etiam ex aliqua praxi Ecclesiæ quod Eucharistia servabatur post Missam in templis, adorabatur et perferebatur ad infirmos. Hujus praxis testes sunt columbæ et turres aureæ vel argenteæ in templis suspensæ, in quibus servabatur corpus Christi. Corollarium: Hostiœ consecratœ servatœ adorandœ sunt cultu latriœ. Cf. Concilium Tridentinum (Denz. 878): « Neque ideo minus est adoran­ dum quod fuerit a Christo Domino, ut sumatur, institutum; nam illum eundem Deum præsentem in eo adesse credimus, quem Pater æternus Utrum sit unum Sacramentum 25 introducens in orbem terrarum dicit: Et adorent eum omnes angeli Dei, quem Magi procidentes adoraverunt, quemque denique in Galilæa iib Apostolis adoratum fuisse S. Scriptura testatur ». Dubium: Quid habeat proprie rationem sacramenti in Eucharistia ? Ouidam reponunt rationem sacramenti in consecratione, alii in surnI t ione, alii in speciebus consecratis, alii in corpore Christi et speciebus Himul. Communior autem sententia inter Thomistas quibus adhaerent plures extranei est: Species consecratas, ut continentes corpus et san­ guinem Christi, constituunt totam essentiam sacramenti Eucharistiae. Alia, scii, consecratio et sumptio, sunt quid extrinsecum, sed tamen essentialiter connotatum, consecratio ut causa efficiens, sumptio ut finis. Probatur: Sacramentum est signum sensibile practicum gratiæ. A tqui species consecratæ sunt sensibiles, gratiam cibantem significant et instrumentaliter causant. Ergo. Ita S. Thomas q. 73, a. 6 c. et Catechismus Romanus, de Eucharistia, n. 8, Sic non est verum dicere: Eucharistia est Christus, sed dicendum est: Eucharistia est sacra­ mentum continens corpus Christi. Verbum est exprimit identitatem realem subjecti et prædicati. Corollarium: Proinde Eucharistia sic definiri potest physice, scii, prout constat, ex materia et forma: « species panis et vini consecratæ sub præscripta verborum forma, continentes corpus et sanguinem Christi, ad causandam gratiam cibantem ». Si vero Eucharistia potius logice quam physice consideratur, prout constat ex genere et differentia spe­ cifica, tunc sic definienda est: « sacramentum corporis et sanguinis Do­ mini, ad spiritualem animæ refectionem ». q. 73, a. 2. Art. 11. — UTRUM EUCHARISTIA SIT UNUM SACRAMENTUM AN PLURA Status quœstionis: Agitur de unitate specifica sacramenti quod est in genere signi practici, non vero de speciebus physice consideratis, nam manifestum est quod species panis physice loquendo specifice differunt u speciebus vini. Id est quæritur: Eucharistia est ne unum specie sacramentum? Difficultas est quia videtur quod sit duplex sacramentum: 1" post communionem enim sacerdos dicit in collecta : « purificent nos. Domine, sacramenta quæ sumpsimus » ; 2° quia in Eucharistia sunt plura signa: panis et vinum; 3° quia sunt duæ consecrationes. Conclusio tamen est : Eucharistia est unum specie sacramentum. Est sententia communior et certa, explicite tradita a Catechismo ro- 20 De Sacramento Eucharistie secundum se mano: de Eucharistia n. 10. Insuper concilium Florentinum et conci­ lium Tridentinum loquuntur de Eucharistia tanquam de uno sacramento. Probatur ratione theologica, in corpore articuli, sic: — Sacramentum, ut signum practicum gratiæ, est unum specie propter unitatem effectus significati, licet ex diversis partibus materia­ liter componatur, nam signum est in genere relationis, quæ specificatur a suo termino. — Atqui Eucharistia ordinatur ad unam specie refectionem spiri­ tualem tanquam ad finem et effectum significatum, sicut cibus et potus ordinantur ad unam refectionem corporalem. — Ergo Eucharistia est formaliter unum specie sacramentum. Sic habetur una cœna ex cibo et potu, quæ specificatur, sicut omnis actio, a suo objecto seu fine. Ad lu"‘: Hoc sacramentum est duplex, materialiter tantum. Ad 2un’ et ad 3“™ : In ea sunt plura signa materialiter et inadæquate, non vero formaliter et adæquate. Pariter in extrema unctione sunt plures unctiones et tamen unum sacramentum, quia ista, plures unctiones ordinantur ad unum finem et effectum, qui est tollere reliquias peccatorum. Deducuntur plura corollaria: lum corollarium: Unitas specifica Eucharistiœ non est repetenda, ut quidam volunt, ex unitate corporis Christi, tum quia non proprie consistit in eo, sed in speciebus consecratis, ut dictum est: tum quia foret unum numero sacramentum Eucharistiæ in tota Ecclesia, cum sit unum numero corpus Christi sub diversis speciebus consecratis. 2U"> corollarium: Qui solam speciem panis sumit, non recipit totum sacramentum formaliter in ratione signi, sed recipit totum sacra­ mentum ex parte rei contents, quia sanguis Christi, ut infra dicetur, est per concomitantiam sub specie panis, et sic concomitanter totus effectus refectionis spiritualis producitur. (Hoc facile intelligitur, consi­ derando quod Eucharistia est sacramentum quod consistit in re perma­ nente et non in usu vel sumptione; e contra, si diceretur solum media pars consecrationis vel absolutionis, non conficeretur sacramentum). 3um corollarium: Sacramentum Eucharistiœ, quod est specie unum, est multiplex numero, nam species consecratæ in diversis locis sunt numero plures et ad refectiones numero plures ordinantur. Item ut vi­ debimus infra, dicendum est de sacrificio Missæ: est specie unum et multiplex numero. Et tamen corpus Christi est unum numero. 4'"·· corollarium: Unitas numerica hujusce sacramenti sumitur for­ maliter ab ordine ad mam refectionem; unde si unus sumat simul vel continuatim plures hostias, est unum numero sacramentum, quia est una numero refectio. E contra si plures ex eadem hostia in partes divisa sumant, erunt plura numero sacramenta, quia plures erunt numero refectiones. Tot sunt enim refectiones quot sunt refecti. Utrum sit de necessitate salutis 27 5'"" corollarium: Plures hostlœ consecratae in eodem altari seu ciborio i/'nsitœ sunt unum convivium et unum sacramentum in actu primo: ■Ium autem a pluribus sumitur, fit multiplex in actu secundo, sicut dum i inis ordinarius frangitur pro diversis, fit multiplex alimentum in actu secundo. Confirmatur ex hoc id quod docetur in tractatu de sacramentis tu communi, scilicet: Quoad institutionem alicujus sacramenti a Christo videtur sufficere quod Christus dixerit: volo quod sit speciale sacra­ mentum ad talem finem ordinatum, nondum determinando explicite ma­ lm iam et formam, quia ut dicitur in corpore articuli: « sacramenta Ec• lesiæ ordinantur ad subveniendum homini in vita spirituali » et jam determinatur species sacramenti, vg. baptismi, pœnitentiæ, extremæ unctionis, ex speciali effectu ad quem essentialiter ordinatur, definitur nempe per relationem essentialem seu transcendentalem ad talem eflectum. Unde sufficit ad institutionem ejus a Christo, quod Christus lixerit: volo quod sit speciale sacramentum ad talem specialem effeI tum producendum, vg. ad absolutionem peccatorum, etiamsi non deter­ minaverit explicite formam et materiam talis sacramenti, vg. formam nbsolutionis cujus materia remota sunt ipsa peccata post baptismum i immissa, et materia proxima tres actus poenitentia: contritio, confessio rt satisfactio. \kt. III. — UTRUM EUCHARISTIA SIT DE NECESSITATE SALUTIS Status quaestionis: Est pulcher articulus, sed quandoque modo nimis complicato exponitur. Considerata definitione Eucharistiae, hic agitur de ejus fine et de necessitate ejus ad finem. Est sermo de necessitate medii; nam de ne< sitate præcepti agitur infra q. 80. Hic articulus est ad explicanda verba Ev. sec. Joan. VI, 54, citata in prima difficultate: « Nisi manducaveritis carnem Filii hominis et biberitis ejus sanguinem, non habebitis vitam in vobis». Quibusdam visum est tempore S. Augustini ex hoc textu quod communio sacra/ ' nlalis sit de necessitate medii ad salutem. Ita etiam inter damna­ ti propositiones Rosmini, 32* (Denz. 1922), affirmat quod « his qui baptismate salvantur et qui in hac vita non comederunt corpus et inguinem Christi subministratur hic cælestis cibus in futura vita, in l|i o mortis instanti. Hinc etiam sanctis Veteris Testamenti potuit i hristus, descendens ad inferos, seipsum communicare sub speciebus panis et vini, ut aptos eos redderet ad visionem Dei ». Hæc interpretatio citati loci Ev. sec. Joan, confirmaretur ex hoc in”x natura gratiæ habitualis et caritatis, et aliqualiter ex natura animæ. Pariter ipsa fides infusa et spes infusa sunt necessariæ necessitate medii ad salutem, independenter a præcepto superaddito; non sunt quid bonum quia præceptum, sed quid præceptum quia in se bonum et necesnnrium. Hæc omnia præsentem quæstionem ex alto illustrant. Hoc evolvendum est agendo de profunda convenientia communionis. Nunc apparet verus sensus articuli, scii. Eucharistia non est ne­ cessaria necessitate medii quoad sumptionem redlem, quia non dat pri­ ma m gratiam quæ per baptismum confertur. Sed est necessaria necessitate medii quoad rem significatam saltem voto implicito desiderandam, ad quam tendit inchoatio vitæ spiritualis qtire per baptismum confertur. Brevius: Eucharistia necessaria est non in re quia non dat primam Kintiam, sed in voto quia prima gratia de se trahit ad effectum Eucharlstiæ. * * * Solvuntur obiectiones dicentium sumptionem realem Eucharistiæ necessariam esse necessitate medii: Ad 1UD|: ostenditur S. Augustinum confutasse hanc opinionem. Ad 2““': Alimentum materiale est omnino necessarium quidem ad •nlutem corporis, non vero receptio sacramentalis alimenti spiritualis nd salutem animæ. Disparitas est, quia alimentum corporale conver­ titur in substantiam hominis et non valet nisi realiter sumatur; e con­ ii ario alimentum spirituale non convertitur in substantiam hominis, nnl convertit hominem in seipsum, eum incorporando Christo, quæ inI nrporatio fieri potest voto mentis, sub illuminatione fidei. Ad 3n,u: Jam baptismus est sacramentum mortis et passionis < 'hcisti, sic ex eo habetur principium vitæ spiritualis, et, hoc principio non dent ructo, salvatur homo. Alia objectio: Salus fieri nequit nisi applicetur passio Christi in re. K< d Eucharistia est applicatio passionis. Ergo ad salutem requiritur Eucharistia in re. Hu SACRAMENTO EtrCII AHIHT! V RECUNI1UM SK 32 Respondetur : Distinguo majorem: salus fieri nequit nisi in re appli­ cetur passio Christi, saltem per modum regenerationis, concedo; etiam per modum consummationis, nego, q. 73, a. 4. Art. IV. — UTRUM HOC SACRAMENTUM CONVENIENTER PLURIBUS NOMINIBUS NOMINETUR S. Thomas hic explicat quinque nomina Eucharistiae, quæ reducit ad triplicem significationem, per respectum ad praeteritum, ad praesens et ad futurum. 1" significatio est respectu praeteriti, scii, respectu sacrificii Crucis, et sic Eucharistia dicitur sacrificium, prout nobis commemorat Passio­ nem. Est, ut videbimus, sacrificium sacramentale. 2» significatio est respectu rei praesentis, scii, unionis fidelium cum Christo, sic vocatur communio, νβίσ'νοξις, sed hoc est potius usus sacra­ menti. 3’ significatio est respectu futuri, seu patriæ caelestis, sic vocatur viaticum aut etiam Eucharistia, id est bona gratia, inchoatio vitæ æternæ aut etiam assumptio μετάληψις, quia per hoc Filii Deitatem assumimus, vel potius incorporamur in Ipso. Ad 2UI" : Dicitur Eucharistia- antonomastice seu per excellentiam, quia non solum continet virtutem causativam gratiæ sicut alia sacra­ menta, sed et ipsum Auctorem gratiæ, sic est fons omnium gratiarum. Dicitur etiam hostia prout continet Christum, qui est hostia salu­ taris. Aliis etiam modis convenienter nominatur, scii, panis vitae, caena Domini (I Cor. XI, 20), convivium, Corpus Domini, Sanctissimum Sa­ cramentum, finis aliorum, Fractio panis in Actibus Apost., Π, 42. Prævaluit vox Eucharistia, quasi bona gratia, vel gratiarum actio. Est enim bona gratia tum quia gratiæ Auctorem continet, tum quia est pignus vitæ æternæ. Est etiam gratiarum actio multipliciter: 1° quia Christus hoc sacramentum instituendo, gratias egit; 2° quia est sacri­ ficium pacificum, quod vi sui Deo gratias pro nobis rependit ; 3° quia nos movet ad gratiarum actionem; 4° quia in illo Christus ipse est, sive ut victima, sive ut sacerdos, nostra immensa gratiarum actio. q. 73, a. 5. Art. V. — UTRUM INSTITUTIO HUJUS SACRAMENTI FUERIT CONVENIENS (cf. Concilium Trid. Denz. 874, sq. 938, 949). Stuius quœstionis: S. Thomas hic agit de convenientia hujusce in­ stitutionis; non quærit proprie utrum Eucharistia fuerit a Christo insti­ tuta. Hoc certum est, ut a Deo revelatum et infallibiliter ab Ecclesia 1 Alii et melius dicunt: vocatur Eucharistia, quia Christus in ejus insti­ tutione gratias egit, in græco εΰχαριοτήσίχς, ut refertur apud Luc.XXII, 18 et I Cor., XI, 24. De ejus institutione 33 i ipositum. Theologia enim fundatur formaliter non in historia sed in iule supernatural!, quæ certior est quam historia. Attamen institutio i mliaristiæ ab ipso Christo est simul historice certa, ut longe exponitur in Exegesi S. Scripturæ et in historia dogmatum 1. Sed etiamsi periissent omnia documenta historica, fides Ecclesiæ remaneret. Videamus prius quid sit de fide circa hoc secundum Ecclesiam, postea quomodo hæc fides exprimitur in S. Scriptura; deinde erit sermo »t plus quam historice certa, est fide infallibiliter certa propter au> Im iiatem divinæ Revelationis ab Ecclesia conservatæ, explicate et pro­ posite. Insuper est declaratio authentica et infallibilis sensus litteralis i''xtuum S. Scripturæ qui hanc institutionem commemorant. Citanda est alia declaratio concilii Trid. de præsentia reali, cf. tens. ΧΙΠ can. 1 (Denz. 883): «Si quis negaverit in SS. Eucharistiæ ... ramento contineri vere, realiter et substantialiter corpus et sanguim-m. una cum anima et divinitate D. N. Jesu Christi, ac proinde totum ' hristum, sed dixerit tantummodo esse in eo, ut signo vel figura aut virtute, a. s. ». Hinc, ut communiter dicitur, de fide est totum Christum esse in Eucharistia vere, non in signo tantum, ut contendebat Zwinglius; i 'nliter, non in figura tantum, contra Œcolampadium ; substantialiter Inn in virtute solum contra Calvinum, dicentem: Christus est in EuchaI nilia sicut sol præsens est terræ per virtutem et calorem; sic Christus n magis esset præsens in Eucharistia quam in aliis sacramentis. t Cfr. infra q. 75, a. 1: Utrum in hoc sacramento sit corpus Christi secunveritatem; id est: utrum verba consecrationis sint proprio an metaphorl«o nensu accipienda. i.ui> I· luwiioou Hoiu.nge, De eucharistia. 34 Dk Sacramknto EüCHARIBTIM HKCUNfiUM SR Sic est duplex dogma, scii, institutionis Eucharistiae a Christo, et ipsius Eucharistiæ in qua vere et realiter præsens est Christus. » * * In S. Scriptura explicite revelatum est hoc dogma divinae institu­ tionis Eucharistiæ. Ita melius thesis exprimitur quam cum dicitur: hoc dogma probatur ex S. Scriptura L Ratio est quia quae sunt fidei non proprie probantur, et quibusdam videretur quod probatio sit praesertim historica, scii, ex S. Scriptura, ut est liber historicus; melius est dicere: ostenditur fundamentum doctrinae Ecclesiae in S. Scriptura, quae adhibetur proprie ut liber inspiratus, canonicus et ab Ecclesia cum auxilio Traditionis explicandus, sed etiam cum auxilio historiae, nam theologia positiva utitur historia, sicut theologia speculativa utitur metaphysica, tanquam scientia inferiore 2. Cf. M. J. Lagrange, L’évangile selon saint Marc 4«, 1929; L’évan­ gile selon saint Luc 3e, 1927 ; L’évangile selon saint Mathieu 3e, 1927, cf. Diet, theol. cath. t. V, c. 989-1121 art. « Eucharistie », a C. Ruch; et Diet. Apol. t. I, c. 1548-1585, art. Euch. a P. J. Lebreton. Ostendendum est contra Liberales et Modernistas Eucharistiam ab ipso Christo insti­ tutam esse. 1 Hœc tamen verba « probatur ex Sacra Scriptura » sumi debent in bono sensu, scii, probatur hoc dogma esse de flde, prout constat illud esse in depo­ sito revelationis in S. Scriptura et Traditione. Non tamen semper necesse est quod hoc historice constet, vg. pro Immaculata Conceptione B. Mari® Virginis. Sed quandoque Ecclesia ipsa declarat quod aliquid, vg. Resurrectio Domini, est historice certum, tunc historice probari potest et debet. In aliis locis hæc expressio « probatur ex Scriptura », significat, non quod aliqua veritas sit revelata secundum sensum litteralem S. Scripturæ, sed quod ex isto sensu deducitur illative ut conclusio theologica proprie dicta. 2 Attente in hoc consideranda est subordinatio trium certitudinum, seii. fidei infusce, theologiœ positivée, et historiée, quæ est Instrumentum theologiæ positivas. Ita in ordine naturali est subordinatio trium certitudinum 1° intel­ lectus de veritate primorum principiorum; 2° conscienti® (cogito); 3° experien­ ti® extern®; ita ut superior certitudo scii, intellectus de veritate principiorum non dependeat formaliter ab aliis, sed materialiter tantum. E contra negato valore reali principii contradictionis ruit valor realis testimonii conscienti® et experienti® extern®. Est aliquid quasi simile in ordine supernatural!, est certitudo essentieiiiter supernaturalis fidei (vg. de institutione Eucharistiæ a Christo ipso et de pr®sentia reali), hoec certitudo non formaliter dependet a certitudine theologiœ positivée, nec a certitudine naturali historiée. Et quando dicitur sine explica­ tione: «Dogma probatur ex S. Scriptura* plures auditores expectant demon­ strationem historicam omnino certam, ac si certitudo fidei formaliter resolve­ retur in inferiori certitudine historiæ. Si Ecclesia declarat quod aliquid de fide, ut Resurrectio Domini, est simul sub alio aspectu historice certum, ostenden­ dum est fundamentum hujusce certitudinis historic®; sed hoc non verum est pro quolibet dogmate, vg. Immaculata Conceptio B. Mari® Virginis non fuit historice certa, sed sola fide tenetur, cum aliquo fundamento plus minusve explicite in S. Scriptura et Traditione. Unde in his quæstionibus oporteret magis attente distinguere V quid habe­ tur ex historia, 2» quid ex theologia positiva qu® suo modo jam argumentatur supponendo inspirationem S. Scrfptur® et valorem Traditionis, 3° ex flde definita. De ejus institutione 35 Prœnotamen historicum, considerando valorem historicum Episto­ lii rum S. Pauli et Evangeliorum i. Ex testimonio S. Pauli I Cor., XI, 23-24 quid habetur historice. Hoc testimonium ita est: « Ego enim accepi a Domino (Gal. I, 12) quod < i tradidi vobis, quoniam Dominus Jesus in qua nocte tradebatur, u cepit panem et gratias agens fregit et dixit: Accipite et manducate: Hoc est corpus meum quod pro vobis tradetur, hoc facite in meam com­ mi morationem. Similiter et calicem, postquam cœnavit, dicens: Hic calix novum Testamentum est in meo sanguine: hoc facite quotiescumque bi­ bilis in meam commemorationem » -. Decretum Lamentabili damnavit liiinc propositionem modernistarum (Denz. 2045): « Non omnia quæ narrat Paulus de institutione Eucharistiæ sunt historice sumenda ». Historice e contrario notandum est quod ex isto testimonio S. Pauli, inin saltem an. 57, imo probabiliter ab anno 53 in quo probabiliter scripta est hæc epist. I. Cor., ut fatetur Harnack, celebrabatur EuchaI iHtia 1° non ut cœna vulgaris, nec ut ritus humanus, sed ut ritus sacer nb ipso Christo institutus, secundum verba S. Pauli, in memoriam ejus mortis. 2° Hic ritus non erat omnino novus, quia jam abusus in eum li repserant, quos Paulus corrigere satagebat. Impossibile autem est ut temporis spatio tam exiguo facta fuerit, in communitate quæ a novita­ tibus abhorrebat, evolutio, et idealizatio ad quam protestantes liberales ri inodemistæ appellant, nempe mutatio cœnæ vulgaris in ritum sacrum <·ι sacramentalem. 3° Constat quod hic ritus erat permanens: « hoc Incite in meam commemorationem ». Insuper hoc etiam historice constat, quoad institutionem, ex Evan­ ouis synopticis, etiam ut sunt libri historice fide digni (cf. Matth. XXVI, 26-28; Marc. XIV, 22-24; Luc. XXH, 19-20). Apud Matth. legitur: « Vespere autem facto discumbebat Jesus cum duodecim... Cœnantibus autem eis, accepit Jesus panem et benedixit ιΊ fregit, deditque discipulis suis et ait: Accipite et comedite: Hoc est corpus meum. Et accipiens calicem gratias egit et dedit illis dicens: Hlbite ex hoc omnes. Hic est enim sanguis meus novi Testamenti, qui pro multis effundetur in remissionem peccatorum ». Item apud Marcum XIV, 17, 22, et apud Lucam XXII, 14 ubi v. 19 insuper legitur sicut in I Cor., XI. 24, 25: « Hoc facite in meam commemorationem ». Hæc ultima verba desunt quidem apud S. Matthæum et S. Marcum, sod silentium non est negatio; et relatio quam uterque ponit inter ulti­ mum cœnam et agni paschalis manducationem ostendit Jesum voluisse novum pascha permanens instituere. Ex his textibus Evangeliorum Synopticorum, etiam historice con­ sul sicut ex verbis S. Pauli in I Cor. XI, quod Christus instituit ritum religiosum et permanentem, seu duraturum in Ecclesia. i Cfr. Diet, de la Bible, suppi, art. Eucharistie (J. Coppens). - Werner GoosLes Origines de VEucharistie Sacrement et Sacrifice, 1931, Louvain. Cfr. Galat. I, 11: « Notum enim vobis facio, fratres, evangelium quod'evann< lizntum est a me. quia non est secundum hominem: neque enim ego ab Immine accepi illud, nec didici, sed per revelationem Jesu Christi». 3i> De Sacha μι·:ντ<> Εποιιληιητ.ι: secundvm se Obloctlo: Quidam objiciunt tamen ex hoc quod Evangelium secun­ dum Joannem de hac institutione non loquitur: Quomodo explicandum est silentium S. Joannis Evangelistæ circa institutionem SS. Eucharistiæ? A priori exspectatur, Joannem discipulum dilectum scripsisse de testimonio supremæ dilectionis Christi, præsertim quia cap. ΧΠΙ et XIV narravit Ccenam paschalem et sermones Domini in cœnaculo. Hæc quæstio examinatur a P. Vosté in suo libro Studia Joannea, 2' ed. 1930, p. 199: Respondet quod S. Joannes Evangelista loquutus est de Eucharistia in c. VI, 48-72, ubi est sermo de pane eucharistico: « Ego sum panis vitæ... Hic est panis de coelo descendens, ut si quis ex ipso manducaverit, non moriatur... Amen, amen dico vobis, nisi mandu­ caveritis carnem Filii hominis... non habebitis vitam in vobis ». Quidam interpretes dubitaverunt quidem quod, in hoc cap. VI Joannis sit proprie sermo de pane eucharistico; sed, agitur, ut aiunt, de manducatione mere metaphorica seu de spirituali participatione sacrificio Crucis per fidem. Si vero ita esset, S. Joannes solus inter Evangelistas non loquutus esset de Eucharistia, quia de ejus institutione non loquitur. Sed hæc interpretatio capitis VI Joannis fundamento caret, et est contra una­ nimem traditionem Patrum, et contra declarationes Conciliorum. « Ex alia parte, ait ibidem .P. Vosté, silentium quarti evangelii circa ipsam institutionem, relatio vero sermonis promissorii Eucharistiæ facile explicantur, considerato charactere narrationis joanneæ. Solet enim Joannes omittere quœ a Synopticis jam narrata sunt, supplere quœ ab illis omissa sunt. Atqui promissionem omiserant, fuse autem institu­ tionem descripserant ». Hæc est responsio communiter recepta. Insuper, ut ibidem ostenditur, est adæquatio perfecta inter verba institutionis prout a Synopticis referuntur et verba Domini in hoc capite VI Joannis (cf. hoc caput VI, 52 : « si quis manducaverit ex hoc pane, vivet in æternum » ; 54-57 : « Amen amen dico vobis, nisi mandu­ caveritis... »). Cf. Bossuet, Méditations sur l’Evangile, lfcre Partie, 33e jour. Notat quod si Christus dicendo ea quæ referuntur in C. VI Joannis noluisset promittere Eucharistiam quam deinde instituere debe­ bat, locutus fuisset fortuito seu a casu, non prævidendo ea quæ deinde facturus erat x. Sic sufficienter constat historice de expressione fidei in S. Scriptura. * * * Probatur thesis, argumentatione theologiœ positives, quæ considerat Evangelia et Epistolas non solum ut libros historicos, sed ut libros infallibiliter veros tanquam a Deo inspiratos. Hic agimus potius de 1 « C’est vouloir dire que Jésus Christ, qui est la sagesse éternelle, parle et agit au hasard ». De ejus institutione 37 hintilutione quam de præsentia reali, de qua agendum est infra ΠΙ* q. 75, a. 1: utrum in hoc sacramento sit corpus Christi secundum veri­ tatem. lu Probatur institutio Eucharistiæ ex verbis promissionis Eucharistiœ, in cap. VI Joannis t. In hoc capite quatuor partes distinguuntur: I " qua narratur panum multiplicatio quæ fuit occasio promissionis ( I 26) ; 2* qua Christus disserit de pane vitæ qui de cœlo descendit i 27-51); 3a ubi de necessitate manducandi carnem et bibendi sanguinem Christi (52-59; 4a ubi de discipulorum incredulitate et confessione Petri. In tertia parte capitis quæ expressius ad rem pertinet, dicitur v. 52-57 : « Panis quem ego dabo, caro mea est pro mundi vita. Liti­ gabant ergo Judæi ad invicem, dicentes: Quomodo potest hic nobis carnem suam dare ad manducandum? Dixit ergo eis Jesus: Amen amen dico vobis: nisi manducaveritis carnem Filii hominis et biberitis ejus tianguinem, non habebitis vitam in vobis. Qui manducat meam carnem et bibit meum sanguinem, habet vitam ætemam; et ego resuscitabo cum in novissimo die. Caro enim mea vere est cibus et sanguis meus vere est potus: qui manducat meam carnem et bibit meum sanguinem, In me manet et ego in illo ». Sensu obvio hic manifeste agitur de reali, non de symbolica manducatione. Hoc confirmatur ex scandalo quod certe Jesus declaratione sustulisset; sed e contrario iteravit affirmationes suas. Confirmatur etiam ex v. 58 sq. : « sicut misit me vivens Pater, et ego vivo propter Patrem, et qui manducat me et ipse vivet propter me. Hic < st panis qui de coelo descendit... Qui manducat hunc panem, vivet in internum ». Id est, ut notat P. Lebreton, sicut Christus realiter ad nos venit per Incarnationem, ita realiter ad nos propius accedit per Eucharistiam . 2° Institutio probatur ex ipsis verbis institutionis. Id enim quod Christus promiserat, fideliter dedit: cf. Matth. XXVI, 26-28; Mare., IV, 22-24; Luc., XXH, 19-20; I Cor., XI, 23-25. Pridie quam pa­ teretur, post celebrationem cœnæ paschalis « accepit Jesus panem et benedixit ac fregit deditque discipulis et ait: Accipite et comedite: Hoc est corpus meum quod pro vobis datur (vel tradetur). Et accipiens '.ilicem gratias egit et dedit eis dicens: Bibite ex hoc omnes: Hic est ' >iim sanguis meus ». Si autem hæc verba intelligenda sunt sensu litterali et proprio, clare II invicte demonstrant institutionem Eucharistiæ a Christo et simul < linm præsentiam realem. I Protestantes liberales et A. Loisy fatentur doctrinam eucharisticam quam |i;< < lesia profitetur contineri in hoc capite, sed historicitatem hujusce narraIlunis negant. Immerito tamen, ut ostendit M. Lepin: La valeur historique du Il Evangile 1910: sermo iste connectitur enim omnino cum factis quæ eum ι·i i cedunt et sequuntur, et verba promissionis omnino consonant oum verbis In ΊItutionis apud Synopticos. » Diet. Apologétique, art. Eucharistie, T. I, c. 1559-1562. 38 Da Sacramento Eucharists secundum he Si e contrario hæc verba sumuntur in sensu metaphorico, ita sunt obscura et ænigmatica, ut, fatentibus adversariis, nonnisi post plura sæcula hæc interpretatio proposita fuerit, et jam ab anno 1557 ducentæ numerarentur hæreticorum expositiones, quarum nulla plene eis placuit. Hoc clarius infra patebit q. 75, a. 1, agendo de præsentia reali, ubi ostenditur quod quando sensus proprius de se clarus est, non re­ currendum est ad sensum metaphoricum obscurum et ambiguum. In locutione : « Hoc est corpus meum » verbum est non significat : Hoc figurat corpus meum; hoc nullo modo postulatur a contextu, nec ex natura panis, aut ex prævia monitione loquentis. E contra si, ostendendo statuam Christi, diceretur: « hoc est Christus », tunc ex ipsa natura rei seu statuæ appareret quod verbum est vult dicere figurat; quia statua de sua natura figurat seu repræsentat hominem; non vero panis. Insuper Apostoli qui erant homines simplices, simpliciter fidem adhibentes verbis Christi, et non raro miraculorum testes, intellexerunt prædicta verba in sensu litterali et proprio, non metaphorico. Etiam ad hanc intelligentiam dispositi fuerant ex verbis promissionis, quæ referuntur in capite VI Ev. see. Joannem. Denique Christus instituendo Eucharistiam, dixit se instituere novum Testamentum, seu foedus. Dixit enim: «Hic est sanguis meus Novi Testamenti » et addidit: « Hoc facite in meam commemorationem ». Atqui hæc omnia excludunt sensum metaphoricum qui difficile intelligitur. Testamentum enim clarum esse debet; et pariter obligatio expressa his verbis: « Hoc facite in meam commemorationem ». Imo si Christus metaphorice tantum loquutus fuisset, discipulos suos expo­ suisset per plura sæcula periculo idololatriæ, scii, periculo adorandi ut verum corpus Domini quod nihil aliud esset quam fragmentum panis. Confirmatur præcedens argumentatio ex verbis S. Pauli I Cor., XI, 27-29 : de indigna communione : « Itaque quicumque manducaverit panem hunc, vel biberit calicem Domini indigne, reus erit corporis et sanguinis Domini... non dijudicans corpus Domini ». Si autem panis eucharisticus sit solum figura corporis Christi, indigne communicans dici nequit « reus corporis et sanguinis Domini ». Item I Cor., X, 16, S. Paulus ait: « calix benedictionis... nonne communicatio sanguinis Christi est? et panis, quem frangimus, nonne participatio corporis Domini est? ». Non possumus autem corpori et sanguini Christi in Eucharistia communicare, nisi sint ibi realiter. Unde jam est de fide secundum sacram Scripturam quod Christus ipse instituerit Eucharistiam, hoc est fide certum ex ipsa Sacra Scrip­ tura, antequam sit de fide solemniter definita ab Ecclesia præsertim in Concilio Tridentino, contra negationes protestantium. Conclusio laboris theologiæ positivæ est minus certa quam ipsa fides, sed manifestat sensum Sacræ Scripturæ fide tenendum. Testimonia autem Traditionis et multa afferri possunt, sed melius erit ea afferre postea q. 75, a. 1, agendo proprie de præsentia reali: Utrum in hoc sacramento sit corpus Christi secundum veritatem. De. ejus institutione 39 Sufficit nunc dicere quod, teste Zwinglio, tempore S. Augustini sententia de præsentia reali corporis Christi in Eucharistia a Christo instituta jam erat communiter recepta. Quoad testimonia Patrum sæculi Π at III et IV cf. Rouet de Journal, Enchiridion patristicum, cf. in hoc opere, in fine p. 865 index theologicus n. 483, 485, 486. Referuntur quoad institutionem et præ: entiam realem textus obvii S. Ignatii Antiochensis, S. Justini, S. Irenæi, necnon Clementis Alexandria, Originis, Tertulliani et poste­ riorum Patrum (cf. infra de præsentia reali, q. 75, a. 1). Unde institutio Eucharistiæ a Christo est 1° historice certa, 2° est do fide secundum Sacram Scripturam et Traditionem, 3° est de fide iifraternitatem Cordis Eucharistici: certo institutio Eucharistiæ me­ abatur specialem gratiarum actionem. Dicitur enim in Ev. secundum loannem XIII, 1, ubi agitur de Cœna paschali: « In finem Jesus dilexit < ' >s , magnam igitur gratitudinem habere debemus pro isto summo beneficio. Hæ omnes rationes convenientiæ colliguntur in oratione: « O sa■ mm convivium, in quo Christus sumitur: recolitur memoria Passionis 12 Db Sacramento Eucharistie secundum se ejus; mens impletur gratia, et futuræ gloriæ nobis pignus datur». In hac oratione apparet quod Eucharistia recolit præteritum, mirabiliter præsens fecundat et æternam vitam annuntiat. q. 73, a. 6. Art. VI. — UTRUM AGNUS PASCHALIS FUERIT PRAECIPUA FIGURA HUJUSCE SACRAMENTI Status quœstionis: Maximum sacramentum novæ legis, finis aliorum, præfiguratum est diversis modis in Veteri Testamento: Patres cum pia diligentia multas figuras ejus invenerunt, quæ non omnes tantam similitudinem videntur habere ut sint proprie figuræ, sed obumbra­ tiones allegoricæ, vg. arbor vitæ in paradiso terrestri, aut fœderis archa non tantam similitudinem habent cum Eucharistia, ut vere in eis præfiguretur. Sed aliunde in V. T. inveniuntur veræ figuræ de quibus locutus est ipse Christus, et postea S. Paulus in Epistola ad Hebræos; de his Concilia loquuntur, ut Concilium Tridentinum (Denz. 938), scii.: sacrificium Melchisedech qui vinum et panem obtulit, ita ut Christus dicatur in Epistola ad Hebr., V, 10 et VU, 11, pontifex secundum Ordinem Melchisedech. Item manna, divinitus datum israelitis in deserto, est figura Eucharistiæ; item agnus paschalis et sacri­ ficium expiationis quando summus pontifex Veteris Testamenti semel in anno introibat cum sanguine in sancta sanctorum, ut refertur in Epistola ad Hebr., IX, 7. Etiam Isaac significavit Christum, in quan­ tum oblatus est in sacrificium a patre suo Abraham, secundum ordi­ nem Dei. S. Thomas quærit quænam, inter has figuras Eucharistiæ, præcipua fuerit. Lutherus irridet piam diligentiam quam sanctus Doctor adhibuit in explicandis hujus mysterii figuris. Sed in hoc Lutherus con­ temnit Paulum dicentem de fidelibus Veteris Testamenti: « Omnia in figura contingebant illis ». Responsio S. Thomæ: distinguuntur in Eucharistia: 1° sacra­ mentum tantum, scii, species panis et vini, 2° res et sacramentum, scii, corpus Christi verum, quod est res sacra, significans unitatem cor­ poris mystici per gratiam, et 3° res tantum, scii, gratia cibans qua nu­ tritur corpus mysticum. Hac distinctione posita respondetur: 1° Quoad sacramentum tantum potissima figura fuit oblatio Mel­ chisedec, qui obtulit panem et vinum. Ita concilium Tridentinum, Denz. 938, sic Christus dicitur sacerdos secundum Ordinem Melchi­ sedech: Hebr., V, 10. 2“ Quoad rem et sacramentum, id est quoad ipsum Christum con­ tentum in Eucharistia, præcipua figura erat solemnissimum sacrificium expiationis quando summus pontifex Veteris Testamenti semel in anno intrabat cum sanguine in sanctum sanctorum, ut refertur in Epistola De figuris ejus 43 nd Hebr., IX, 7. Item, ait S. Thomas, omnia sacrificia Veteris Testa­ menti, speciatim, ut notatur in Π-Π, q. 85, a. 1. ad 2: « Isaac signi­ ficavit Christum, in quantum ipse oblatus est in sacrificium » et sese tradens in manus patris sui prophetice figuravit Christum qui in cruce moriendo dicere debebat: in manus tuas, Domine, commendo spi­ ritum meum. Hæc figura sub aliquo aspectu est omnium altissima, id est sub aspectu sacrificii voluntarii, seu voluntariæ immolationis inno­ centis. Inter facta in Veteri Testamento narrata, pauca ad hanc alti­ tudinem mysticam attingunt. 3° Quantum ad rem seu effectum sacramenti figurandum, princi­ palis figura fuit manna divinitus datum in deserto israelitis. « Habebat in se omnis saporis suavitatem » (Sap. XVI, 20) sicut et gratia hujus sacramenti quantum ad omnia reficit mentem. Item panis subcinericius quem propheta Elias a sommo surgendo invenit ad caput suum, cum vase aquæ, ut legitur in ΠΙ Regum, XIX, 8 : « comedit et bibit et ambu­ lavit, in fortitudine cibi illius, quadraginta diebus et quadraginta noctibus usque ad montem Dei Horeb ». S. Thomas exponit has varias figuras in Officio SS. Sacramenti. Est pulcherrima poesis divina, quæ differt ab humana poesi, ut notat S. Doctor I-Π, q. 101, a. 2, ad 2 et aliis locis, prout poetica humana utitur metaphoris, propter defectum rerum humanarum, quas lyrice majores facit, scii, magnificat et nimis amorem profanum, dum poesis divina Sacræ Scripturæ utitur metaphoris propter excessum rerum divinarum quæ non possunt exprimi ut sunt in se, nec semper propriis terminis, sic propter earum altitudinem recurrimus ad metaphoras poeticas. Inter autem has pulchras Eucharistiæ figuras quænam est magis expressiva? S. Thomas respondet: est figura agni paschalis, quoad tria prius distincta simul sumpta, scii. 1° quoad sacramentum tantum, quia man­ ducabatur agnus paschalis cum panibus azymis, Exod., ΧΠ, 8; 2“ quoad Christum contentum in Eucharistia, quia agnus paschalis immolabatur ab omni multitudine filiorum Israel quarta decima luna, quod fuit figura passionis Christi, qui propter innocentiam dicitur agnus: « Ecce agnus Dei qui tollit peccata mundi », et Eucharistia manducari debet ab omni multitudine Christianorum; 3° quoad effectum pariter agnus paschalis est perfecta figura, quia per sanguinem ejus protecti sunt lilii Israel a devastante angelo, et educti de servitute Ægypti. Attamen quoad immolationem voluntariam et quoad meritoriam oliedientiam usque ad mortem, altissima figura sacrificii crucis com­ memorati in Missa est oblatio voluntaria pueri Isaac perfectissime obedientis patri suo. Lutherus irridet hanc explicationem a S. Thoma sic expositam, ■ I ipse tollit veram et altam poesim Sacræ Scripturæ et liturgiæ, qii.i multoties his figuris utuntur (cf. Diet. Théol. cath. art. « Euchari­ 14 De Sackamento Euciiahist.e secundum se stie à col. 1183-1207, et Diet. Biblique, art. « Agneau Sufficit in memo­ riam breviter revocare principales textus circa hanc figuram agni. Isaias, LUI, 7 dicit de Christo: « quasi agnus coram tondente se obmutescet ». Joan, I, 29: « Ecce agnus Dei, eccezqui tollit peccatum mundi ». I Petr., I, 19: Redempti sumus « pretioso sanguine quasi agni immaculati Christi». Apoc., V, 12: «Dignus est agnus, qui occisus est, accipere virtutem et divinitatem et sapientiam etc. ». Apoc., VII, 17 : « Agnus reget illos et deducet eos ad vitæ fontes aquarum». Apoc., XV, 2: « Qui vicerunt bestiam, cantantes canticum Agni ». Apoc., XII, 11: « Vicerunt eum propter sanguinem Agni ». Apoc., XXII, 14 : « Beati qui lavant stolas suas in sanguine Agni». Apoc., XXI, 23: «Claritas Dei illuminavit eam (novam Jerusalem) et lucerna ejus est Agnus ». RECAPITULATIO QUOAD METHODUM S. Thomas secundum consuetudinem suam incepit a definitione nominali Eucharistiæ, quaerit ejus definitionem realem, per genus et differentiam specificam. Hoc facit sub luce revelationis per analysim conceptualem ac philosophicam, dividendo genus sacramentum, et inductive ex revelatis inquirendo differentiam specificam Eucharistiæ, antequam conclusiones theologicas deducat. Si igitur in hac l1 quaestione sunt syllogismi seu discursus, sunt solum discursus explicat ivi, aut ad plus discursus subjective illativi, non vero discursus objective illativi, qui pervenirent ad novam verita­ tem solum virtualiter contentam in veritatibus revelatis. Discursus subjective illativus ostendit solum quod talis formula explicita æquivalet alteri minus explicit® sed ejusdem veritatis, vg. quod assertio infallibilitatis Summi Pontificis ex cathedra loquentis æquivalet asser­ tioni ipsius Christi : « Tu es Petrus et super hanc petram aedificabo Ecclesiam meam et portae inferi non praevalebunt ». Ita processit S. Thomas in nostra quaestione 73: est inquisitio theo­ logica definitionis Eucharistiæ, et explicatio necessitatis ejus jam for­ maliter revelatae. Etenim in articulo 1° ostenditur, non proprie deducitur, quod Eucha­ ristia est sacramentum, hoc est genus in ejus definitione, et est spiri­ tuale alimentum, sic innuitur ejus differentia specifica. In articulo 2° ostenditur quod est unum specie sacramentum, quam­ vis sit materialiter duplex; ratio est quia ordinatur ad aliquid unum, scii, ad spiritualem refectionem. Sic non deducitur ex revelatis nova veritas, nova propositio. Explicatur solum quare semper Concilia loquantur de Eucharistia tanquam de uno sacramento et non de duobus et quare vocatur in singulari SS. Sacramentum. In articulo 3° nihil proprie deducitur, explicatur solum necessitas Eucharistiæ revelata a Christo Domino sub his verbis: « Nisi mandu­ caveritis carnem Filii hominis, non habebitis vitam in vobis ». De figuris ejus 4; Hoc sic explicatur per analysim conceptualem : Eucharistia est ad 11 intern necessaria, non in re, quia non dat primam gratiam, sed in i nio saltem implicito, quia prima gratia essentialiter tendit ad consum­ mationem ejus, quæ datur per hoc sacramentum. In articulo 4° agitur de ratione propter quam Eucharistia diversis nominibus nominetur per respectum ad præteritum, ad præsens, ad luturum. Non est deductio novæ veritatis, sed est explicatio nominum quæ sunt in Sacra Scriptura. Item in articulo 5° explicantur convenientiæ institutionis. Denique in articulo 6" enumerantur figuræ Eucharistiæ, et osten­ ditur quænam est præcipua. Ergo hucusque nullus est discursus objective illativus, nulla est conclusio theologica proprie dicta, sed solum explicatio veritatis revelatæ. Et notandum est quod hæc pars velut analytics sacræ Theolo­ giæ est magni momenti; imo superior est quam deductio novæ conclu­ sionis theologiæ, nam per hanc analysim aut discursum explicativum habetur proprie hæc quædam intelligentia ipsorum mysteriorum, seu ipsorum principiorum fidei, quæ valde superant conclusiones theologicas, sicut habitus infusus fidei supernaturalis quoad substantiam valde superat habitum theologiæ studio humano acquisitum. Fides infusa ■ st multo altior quam sacra Theologia quae ex ea procedit, quamvis fides simul cum theologia sit quid extensive perfectius quam fides sine theologia. Dico extensive, non intensive, quia magnus contemplativus qui ignoraret conclusiones theologicas, sed magno spiritu fidei et doni intel­ lectus valde penetraret mysteria fidei, altior esset quam theologus qui optime cognosceret de aliquo mysterio multas conclusiones, et myste­ rium istud minus intensive penetraret. QUAESTIO LXXIV DE MATERIA EUCHARISTIÆ Post considerationem ipsius sacramenti Eucharistiæ, agitur de partibus ejus, et primo de ejus materia. Circa eam S. Thomas methodice instituit quatuor quæstiones, scii.: 1° De specie materice: panis frumenti et vinum de vite (q. 74). 2“ De conversione hujusce materiae in corpus Christi (q. 75) ad præsentiam realem explicandam. 3" De modo existendi corporis Christi in hoc sacramento, id est sub speciebus consecratis. 4° De accidentibus panis et vini, quæ in hoc sacramento remanent. Manifestum est enim quod hæc omnia pertinent ad sacramenti materiam sive in se, sive ut convertendam in corpus Christi, sive quoad relationem accidentium panis et vini cum corpore Christi sub ipsis præsente. Est processus methodicus a cognito ad ignotum, et a sensi­ bilibus ad altiora invisibilia. In ipsa quaestione 74, circa materiam Eucharistiæ quantum ad speciem consideratam, quæruntur octo quæ progressive magis ac magis determinant hanc materiam ut est panis triticeus et vinum de vite eum gutta aquæ miscenda, et explicantur simul convenient!® hujusce materiæ 1. Ut videbimus, sicut in præcedenti quæstione, generaliter discursus seu syllogismi sunt solum explicativi, aut subjective illativi; explicant enim id quod jam est de fide, non perveniunt ad conclusionem theolo­ gicam proprie dictam, scii, ad novam veritatem ex veritatibus fidei de­ ductam. Sic magna pars et pretiosior pars theologiæ speculativæ perti­ net ad explicationem veritatum fidei, antequam agatur de deductione conclusionum theologicarum. Notandus est imprimis, quoad expressionem « materia et forma sacramentorum », sensus horum verborum. Quidam dicunt: theologi sumunt hæc verba terminologiæ Aristotelis « materia et forma » in sensu totaliter novo, absque claro fundamento. 1 Materia remota, ut dicendum est, est panis et vinum; materia proxima sunt species consecratae. In hac quæstione 74 ergo agitur de materia remota, primo in communi 8; c. 815, § 2) (quod, ubi opus est, ebullire licet ad 65°, n. 1937, et roborare alcoholo ad 12 % vel 18 %, n. 1938) cui modicum aquæ admiγηί ii debet (416, 441, 698, 3043; c. 814), ob mysticam significationem (098, 945, 956), «quia videmus in aqua populum intelligi »... signifi­ ed nr sic quod Christo populus adunatur. Hrec autem fides Ecclesiae sic solemniter definita in Conciliis expriluliui in Sacra Scriptura; pro pane habemus testimonia Matth. XXVI, HH ΓΗ: ΜΑΤΕΚΙΛ Eucüiaki.stlv. 26, Mure. XIV, 22, Luc., ΧΧΠ, 19, I Cor. XI, 23; pro vino habemus testimonia Matth. et Mare, ibidem. In corpore articuli S. Thomas duo facit, scii, refert errores de hac re et ostendit convenientiam hujusce materiæ. Quoad errores: Artotyritæ in hoc sacramento offerebant panem et caseum, ad melius offerendos fructus terræ. Cataphrygæ offerebant simul cum pane sanguinem infantis. Aquarii, prætextu sobrietatis, offe­ rebant aquam et non vinum. Quidam alii adjungebant oleum benedic­ tum, etc. etc. Non necesse est, ut patet, in his immorari. Convenientia autem hujusce materiæ ostenditur tripliciter : 1° quoad usum sacramenti, 2° quoad passionem commemorandam, 3° quoad ef­ fectum exprimendum. 1° Quoad usum sacramenti, conveniunt panis et vinum, quia ex eis homines communius reficiuntur. Id est: convenienter assumuntur in hoc sacramento ad usum spiritualis manducationis, sicut aqua baptismalis ad ablutionem spiritualem. Nec necesse est quod vinum sit tam in usu quam materia baptismi, quia sumptio sacramentalis Eucharistiæ non est tam necessaria quam baptismus aquæ. Panis est alimentum quasi per excellentiam, et inter potus, vinum melius etiam convenit. S. Al­ bertus ostendit quod melius convenit quam birra, ratione syrabolismi, vinum lætificat cor hominis. 2l' Quoad passionem commemorandam, convenienter seorsum su­ muntur panis, ut sacramentum corporis, et vinum, ut sacramentum sanguinis, quia in passione Christi, sanguis a corpore separatus est. Hoc argumentum convenientiæ non spectat panem et vinum in se, sed eorum separationem, ut scii. Christus sit realiter præsens quasi in statu mortis, seu separationis sanguinis a corpore. Ut videbimus, agendo de sacrificio Missae, hæc est immolatio non physica et cruenta, ut in cruce, sed sacramentalis seu mystica et « incruenta » ut dicit Concilium Tridentinum (Denz. 940). Sic possumus dicere quod durante Missa, momento consecrationis, sanguis Christi, non quidem physice, sed sacramentaliter effunditur. Jam apparet ex hoc quod immolatio seu destructio dicitur non univoce, sed analogice de immolatione cruenta seu physica, et de immolatione sacramentali seu mystica. Unde convenit duplex materia, et quædam separatio utriusque. 3° Quoad effectum Eucharistiœ convenit pariter hæc duplex mate­ ria, primo pro unoquoque sumentium, quia significat gratiam cibantem, datam ad nutritionem seu refectionem spiritualem animæ. S. Ambrosius, hic citatus, dicit modo quasi metaphorico, non ad litteram sumendo : « corpus Christi sub specie panis pro salute corporis ; sanguis vero sub specie vini pro salute animæ offertur ». Hæc non sunt accipienda in sensu proprio, sed verum est dicere quod Eucharistia producit effectum etiam in corpore nostro, prout dat salutem animæ, Quæ est panis et vinum 49 moderat passiones et ex salute æterna sequetur corporis resurrectio et ejus glorificatio. Denique quoad effectum respectu totius Ecclesiœ, quæ constituitur ex diversis fidelibus, convenit panis confectus ex multis granis et vinum fluens ex diversis uvis, ut habetur ex Augustino tr. 26 in Joan., super illud: « I Cor. X, 14: Fugite ab idolorum cultura... Calix benedictionis, cui benedicimus, nonne communicatio sanguinis Christi est? et panis, quem frangimus, nonne participatio corporis Domini est? Quoniam (est) unus panis, (ita) unum corpus multi sumus, omnes qui de uno pane parti­ cipamus... Non potestis calicem Domini bibere et calicem dæmoniorum ». S. Thomas, ut patet, non deducit in hoc articulo conclusiones theo­ logicas, sed defendit fidem contra negantes, et ostendit convenientiam veritatis fidei, methodice ordinando ea quæ jam inveniuntur in Sacra Scriptura, ubi non est ordo logicus alicujus tractatus, sed veritas re­ velata cum ordine caritatis, seu sancta subordinatione omnium affectuum sub amore Dei et proximi. Non inutile est adjungere huic ordini cari­ tatis ordinem logicum, ut lapides pretiosi, qui sunt veritates fidei in Sacra Scriptura express», in aliquod corpus doctrinale ordinentur. Sic melius apparet earum valor; et quo magis progreditur theologia eo magis se abscondit ut veritas Verbi divini melius appareat. Theologia per respectum ad Verbum divinum in Sacra Scriptura expressum est aliquomodo sicut præcursor Joannes Baptista ad Verbum incarnatum; præcursor dicebat: « Illum oportet crescere, me autem minui ». Ita S. Albertus et sæpe S. Thomas in Commentario in Joannem vel in Epistolas S. Pauli, utuntur theologia, modo quasi abscondito, ut melius lapides pretiosi Sacræ Scripturæ appareant in corpore doctrinali. Sic theologia sese abscondendo disponit ad contemplationem Verbi divini. Convenit propterea quod prædicator fidei bene cognoscat theologiam, sed non nimis eam ostendat, et loquatur potius secundum verba Sacræ Scripturæ quam secundum terminologiam scholasticam, quæ non est in usu apud fideles. Sic magis ac magis apparet quod fides, virtus theologica, valde supe­ rat theologiam studio humano acquisitam, et quod nobilior pars theologiæ est defensio et explicatio fidei, ante deductionem conclusionum theologicarum, quæ quodammodo sunt minoris momenti, per respectum nd ipsas fidei veritates. Solvuntur difficultates: Ad lum : Absolute loquendo Christus potuisset assumere non panem, nid carnem agni paschalis occisi; hoc expressius repræsentasset Christi passionem, sed hoc minus competebat ad communem usum hujus sa­ it umenti, et ad ecclesiasticam unitatem significandam. Ad 2um: De facili ad omnes terras deferri potest panis et vinum. Ad 3um: Vinum in modica quantitate sumptum, non potest multum ii'grotanti nocere. (ΐΛίωιαουηΑΟΚΛκακ, De Kucharlslta. β(> De materia Eucharistie Dubium: An una ex his duabus materiis possit consecrari sine altera? S. Thomas in responsione ad 2'™’ tangit hanc quæstionem, dicens: « Propter defectum panis aut vini, unum non est sine altero conse­ crandum, quia non esset perfectum sacramentum » seu non perficeretur sacramentum. Remanet quædam difficultas, quia non dicit « non confi­ ceretur sacramentum », sed dicit « non esset perfectum » et alibi « non perficeretur » ; atqui « perficeretur » potest intelligi aut quoad essentiam et validitatem, aut quoad integritatem et liceitatem. Responsio communior sic exponitur: Una species valide consecratur sine altera, sed jure divino illicitum est sic consecrare, et sacrifiaium incruentum Missœ ut a Christo insti­ tutum, esset invalidum. In hac responsione sunt tres partes. 1° Consecratio sic facta esset valida, quia consecratio panis, ante consecrationem vini jam efficit id quod significat. Ita S. Thomas' in IV Sent., d. XI, q. 2, a 1, qu. 1, ad 4. Si sacerdos moreretur subito post primam consecrationem ante secundam, prima esset valida. 2° Attamen hæc consecratio sic « voluntarie » facta est jure divino illicita, quia hoc esset contra præceptum Christi, qui, juxta Cone. Trid., per hæc verba: < Hoc facite in meam commemorationem » præcepit ut hoc sacramentum non conficiatur, nisi simul offeratur Deo sacrificium incruentum quod duplicem consecrationem requirit. Insuper ad convi­ vium requiritur cibus et potus. 3° Sacrificium incruentum Missœ esset invalidum. Hoc est saltem probabilius. Agitur de sacrificio incruento Missæ ut institutum est a Christo, juxta Cone. Trid. sess. 22, cap. 1. De essentia enim hujusce sa­ crificii incruenti est ut sanguis sacramentaliter separetur a corpore, sicut de ratione sacrificii cruenti crucis, cuius Missa est repræsentatio, fuit, ut sanguis realiter separaretur a corpore. Atqui hæc separatio sacramentalis vel mystica fieri non potest nisi per duas separatas consecra­ tiones. Ergo si esset una sola consecratio, sacrificium non perficeretur in hoc sensu, non solum quod deesset ejus integritas (quæ jam deficit quando deest communio sacerdotis), sed deesset pars essentialis sacri­ ficii. Ad essentiam sacrificii Missœ ut institutum est a Christo pertinet utraque consecratio. Coroll. Summus Pontifex non potest dispensare ut in aliquo casu sacerdos licite consecret unam tantum speciem. Etenim non potest dispensare in præcepto Christi superioris, maxime quando præceptum istud est absolute et simpliciter a Deo, nec dependet a facto humano, ut v. g. adimpletio votorum religionis. Solvuntur objectionea: 1* objectio: Christus in castello Emmaus consecravit panem sohim. Responsio: Hoc est incertum, forte consecravit etiam vinum, quamvis hoc non narretur, et insuper Christus potuit, ut sacramen­ torum auctor, hoc facere ex plenitudine potestatis excellentia. Quæ est panis et vinum 51 2“ objectio: In sola consecratione panis reperitur quædam oblatio rei sensibilis cum immutatione; ergo jam in ea sola salvatur ratio sacrificii. Responsio: In ea salvatur ratio sacrificii, ut sic, transeat; ratio sacrificii ut instituti a Christo et passionis commemorativi, nego. Quia corpus et sanguis Christi debent sacramentaliter separari in Missa, sicut realiter seu physice separata sunt in cruce. Sacrificium crucis enim importabat effusionem sanguinis. Instantia: In sola consecratione panis, vi verborum, sacramenta­ liter ponitur corpus sine sanguine, ergo jam in ea sola significatur separatio sanguinis a corpore. _ Responsio: In sola consecratione panis ponitur vi verborum cor­ pus sine sanguine, distinguo; præcise et formaliter vi verborum solius consecrationis panis, nego ; adjuncta consecratione calicis, concedo. Non salvaretur ratio sacrificii, quale Christus instituit, in consecratione unius materiæ. Si Christus instituisset unam solam consecrationem, scii, jianis, sanguis ejus non sacramentaliter separaretur a corpore. Quando enim dicitur: « hoc est corpus hujus hominis » intelligitur cor­ pus cum sanguine si postea non fit mentio de eorum separatione. Instantia: Una species licite sumitur sine alia a laicis. Responsio: Hoc sacramentum non consistit in usu, sed in conse­ cratione materiæ; unde de hac quæstione non judicandum est ex usu sacramenti. Restat ergo quod saltem probabilius est quod duplex consecratio sit de essentia sacrificii Missæ; secunda consecratio non solum ad ejus integritatem pertinet, sed ad ejus essentiam. Per eam perficitur ejus essentia. Objectiones sunt potius cavillationes contra sensum obvium ver­ borum institutionis Eucharistiæ. » * * Solutio confirmatur ex Rubricis Missalis. Rubricæ principales de defectibus in celebratione Missarum occur­ rentibus sunt sequentes: Π. De defectibus materiæ: De defectu panis: « Si sacerdos post consecrationem advertit ho­ st iam esse corruptam aut non esse triticeam, posita alia faciat oblatio­ nem (saltem mente conceptam) et a consecratione incipiat, « Qui pridie... ». « Si hoc contingat (scii, si hoc advertat) post sumptionem san­ guinis, apponi debet rursus novus panis et vinum cum aqua, et facta prius oblatione, ut supra, sacerdos consecret... ». 52 Ok materia Eucharistia'. « Si hostia consecrata dispareat, vel casu aliquo, ut vento, aut mi­ raculo, vel ab aliquo animali accepta, et nequeat reperiri: tunc altera consecretur... ». IV. De defectu vini: « Si vinum sit factum penitus acetum... non conficitur sacramentum. Si post verba consecrationis advertat vinum non fuisse positum, sed aquam: deposita aqua in aliquod vas, iterum vinum cum aequa ponat in calice, et consecret resumendo a verbis: Simili modo... « Si hoc advertat post sumptionem Corporis vel hujusmodi aquæ, apponat aliam hostiam iterum consecrandam et vinum cum aqua in calice: offerat utrumque et consecret et sumat, quamvis non sit jeju­ nus. Vel si Missa celebretur in loco publico, ubi plures adsint, ad evi­ tandum scandalum, poterit apponere vinum 1 cum aqua, et facta obla­ tione, ut supra, consecrare, ac statim sumere, et prosequi cetera ». Sed etiam in isto ultimo modo faciendi requiritur quod sit duplex consecratio, quod Christus fuerit si non simultanée, saltem successive praesens sub specie panis et sub specie vini, velut in statu mortis, seu separationis sacramentalis sanguinis a Corpore. q. 74, a. 2. Art. 11. — UTRUM REQUIRATUR DETERMINATA QUANTITAS PANIS ET VINI AD MATERIAM HUJUS SACRAMENTI Status quœstlonis: apparet præsertim ex 2’difficultate, scii.: hoc esset ad irrisionem sacramenti, si sacerdos vellet consecrare totum pa­ nem qui venditur in foro, et totum vinum quod est in cellario. Ergo videtur quod quantitas debeat esse determinata. Ita senserunt quidam theologi. S. Thomas dicit: « hoc non videtur esse verum ». Responsio est: Quantitas materiae hujus sacramenti non est deter­ minata ex institutione Christi; unde sacerdos potest valide consecrare materiam cujuslibet magnitudinis vel parvitatis, modo sit moraliter præsens. Hic agitur solum de validitate, non de liceitate. 1° Probatur indirecte in argumento sed contra: parvitas quanti­ tatis non impedit validitatem consecrationis, ergo nec ejus magnitudo. 2° Probatur directe in corpore articuli. — In omnibus habentibus materiam, ratio determinationis ma· teriæ sumitur ex fine. — Finis autem hujus sacramenti est usus fidelium non solum qui occurrunt, sed fidelium absolute, alioquin sacerdos paucos habens parochianos non posset consecrare multas hostias. — Ergo quantitas materiæ hujus sacramenti est indeterminata, sicut numerus fidelium absolute. i Id est < non aliam hostiam Iterum », sumendo. Quæ est panis et vinum 53 Confirmatur: Christus, conferendo sacerdotibus potestatem conse­ crandi panem et vinum, non eam restrinxit ad certum gradum magni­ tudinis aut parvitatis. Ad 2um: Illicita est consecratio rnagnce quantitatis panis et vini non proportionata usui fidelium; præsertim si ordinetur ad irrisionem vel ad aliquid hujusmodi. Ium Corollarium: Cum quantitas materiæ hujus sacramenti non sit a Christo determinata, debet determinari in individuo per inten­ tionem consecrantis; non tamen requiritur intentio actualis, sufficit virtualis seu quæ præcesserit. 2um Corollarium: Invalida est consecratio si sacerdos ex cumulo hostiarum velit consecrare decem, eas non designando; quia non est ratio cur hæ hostiæ potiusquam aliæ consecrentur. 3um Corollarium: Non consecrantur hostiæ repositæ in altari, etiam super corporale, absque cognitione, omnino inscio sacerdote. Regula­ riter omnis bonus sacerdos habet vel habuit intentionem consecrandi omnes hostias repositas supra corporale, non vero extra corporale, nam hoc est peccatum. 4um Corollarium: Guttulæ vini, calici exterius adhærentes, non sunt consecratæ; nec etiam probabilius guttæ interius adhærentes, sed quoad has ultimas remanet dubium, unde initio Missæ abstergi debent. Si una hostia non consecrata cadit inter consecratas et non possit discerni, duæ forent porrigendæ, potiusquam eam consecrare. q. 74, a. 3. Art. 111. — UTRUM REQUIRATUR PANIS TRITICEUS Responsio est affirmativa et declarata a Concilio Florentino, Denz. 698: « Tertium est Eucharistiæ sacramentum, cujus materia est panis triticeus et vinum de vite ». Insuper hæc est perpetua traditio utriusque Ecclesiæ græcæ et latinæ. Cajetanus putavit Concilium assignare materiam principalem et magis certam, et ideo materiam necessariam necessitate præcepti, non tamen sacramenti. Hæc opinio Cajetani non admissa est, quia Concilium Elorentinum loquitur de pane et vino pro materia Eucharistiæ, sicut de aqua pro materia baptismi et de chrismate pro materia confirma­ tionis. Item aqua mixta cum vino in calice est necessaria necessitate præcepti, et tamen non dixit Concilium eam esse materiam sacramenti. Probatur ratione: materia legitima Eucharistiæ est ille panis quo homines communius utuntur in suis refectionibus. Atqui communius utuntur pane triticeo, et in eo Christus consecravit. Ad 2um: Juxta quosdam vero spelta (épautre) et secale (seigle) Mint varietates frumenti. Si ita est, utique sufficiunt. Sed non est cer- DB MATERIA EttCHARIHTI.lt 54 tum quod sint varietates frumenti. Concludit S. Thomas in fine respon­ sionis ad 2utn: « Ex talibus frumentis (vg. hordeaceo), quæ nullo modo possunt ex semine tritici generari, non potest confici panis, qui sit de­ bita materia hujus sacramenti ». Ad 3um : « Modica permixtio alterius substantiæ non solvit spe­ ciem », tunc valida est consecratio. Ad 4um: Aliquando est tanta corruptio panis quod solvitur species, tunc non valida est consecratio. q. 74, a. 4. Art. IV. — UTRUM HOC SACRAMENTUM DEBEAT CONFICI EX PANE AZYMO Status quœstionts: Hæc quæstio celebris est quoad divisionem lati­ norum et græcorum. Græci solutionem hujusce quæstionis posuerunt ut conditionem reditus. Græcæ Ecclesiæ offerunt panem fermentatum, Ec­ clesia latina panem azymum. Sed Ecclesia latina admittit validitatem utriusque modi conse­ crandi, imo liceitatem et obligationem consecrationis panis fermentati pro Graecis. Cf. Denz. 692, Concilium Florentinum: « In azymo sive fer­ mentato pane triticeo corpus Christi veraciter confici; sacerdotesque in altero ipsorum Domini corpus conficere debere, unumquemque scii, juxta suæ Ecclesiæ sive occidentalis, sive orientalis consuetudinem ». Responsio S. Thomæ autem ostendit convenientiam hujusce rei. Valida est utraque consecratio, nam : 1° Sub utraque forma remanet essentid panis triticei et usualis. Judæi utebantur azymo durantibus festis paschalibus, et Christus eo usus est dum instituit sacramentum. 2° Consuetudo de pane azymo celebrandi rationabilior est, ait S. Thomas, triplici ratione: 1) Quia Christus usus est pane azymo in institutione Eucha­ ristiæ. 2) Quia panis est sacramentum corporis Christi, quod sine cor­ ruptione conceptum est. 3) Quia hoc magis convenit ad expressionem sinceritatis re­ quisite in fidelibus ad usum hujus sacramenti, secundum illud I Cor. V, 8: « Pascha nostrum immolatus est Christus, itaque epulemur non in fermento veteri, neque in fermento malitiæ et nequitiæ, sed in azymis sinceritatis et veritatis ». Hæc tamen verba sunt metaphorice dicta, ut patet, de fermento non physico sed malitiæ. 3° Consuetudo Ecclesiæ orientalis non est sine aliquibus ratio­ nibus: Celebrat in fermentato, 1° quia Verbum indutum est carne, sicut fermentum miscetur farinæ, 2" in detestationem hæresis Nazareorum Quaestiones annexae 55 et Ebionitarum qui legalia Evangelio miscebant; 3° quia, ut dicitur ad 3"m, fermentum efficit panem sapidiorem et sic congruenter designat caritatis fervorem ac suavitatem in hoc sacramento, secundum illud Homini apud Matth. ΧΠΙ, 33: « Simile est regnum coelorum fermento, quod acceptum mulier abscondit in farinae satis tribus, donec fermen­ tatum est totum ». Attamen, ait S. Thomas ad 3 : « Fermentum significat caritatem propter aliquem effectum, quia facit panem sapidiorem et majorem; sed corruptionem significat ex ipsa ratione suæ speciei ». Unde melior est ratio data in favorem consuetudinis Ecclesiæ latinœ. Valor autem harum rationum non ita est, ut patet, ut una vel al­ tera forma panis sit ad validitatem necessaria. Sic servantur diversi gradus obligationis. q. 74, a. 5. Art. V. — UTRUM VINUM DE VITE SIT PROPRIA MATERIA HUJUS SACRAMENTI Responsio affirmativa habetur ex Concilio Florentino (Denz. 698) et ex perpetua traditione Ecclesiæ. In corpore articuli S. Thomas eam probat tripliciter: 1° Quia Christus in vino de vite hoc sacramentum instituit, ut patet ex eo quod ipse dicit, Matth. XXVI, 29: « Non bibam amodo de hoc genimine vitis ». 2° Quia ad materiam sacramentorum assumitur id quod proprie et communiter habet talem speciem. Proprie autem vinum dicitur quod de vite sumitur, non vero quod sumitur vg. de malis aut piris. 3° Vinum vitis magis competit ad effectum hujus sacramenti, qui est spiritualis lætitia, quia scriptum est Ps. CHI, 15, quod « vinum lætificat cor hominis ». Ad lum: Vitis non ubique crescit, sed facile vinum deferri potest ad terras in quibus vites non crescunt. Ad 2um: Si vinum fit proprie acetum, invalida est consecratio, non vero si solum incipiat ejus corruptio et adhuc sit vinum; sed tunc illi­ cita est consecratio. Ad 3um: Non potest confici sacramentum ex agresta (gallice ve­ rjus) quæ ex uvis immaturis exprimitur, quia est tantum in via gene­ rationis, et ideo agresta nondum habet speciem vini. Secus de musto icu de vino recenter expresso, sed hoc, extra casum necessitatis, est prohibitum, ut indecens. Dubium: An vinum congelatum sit materia apta consecrationi? Responsio: Hoc est illicitum, quia vinum congelatum non habet rationem potus, sed quoad validitatem multi probabiliter respondent: ββ De materia Eucharistiæ est materia consecrabitis, quia remanet substantia vini. Et rubricæ missalis jubent vinum post consecrationem congelatum liquefieri et deinde sumi ut verum sacramentum. q. 74, a. 6. Art. VI. - UTRUM AQUA SIT VINO PERMISCENDA Status quaestionis: Hic non amplius agitur de materia necessaria ne­ cessitate sacramenti ad validitatem, sed solum de necessitate praecepti, quoad liceitatem, jure ecclesiastico. Armeni septimo saeculo vinum absque aqua consecrabant, et hanc consuetudinem Lutherani et Calvinistae amplexi sunt. Responsio pluries data est ab ipsa Ecclesia (cf. Denz. 416, 441; Concilium Florentinum: 698 (3043), 945, 956). Legitur enim in Concilio Florentino (698): « Tertium Eucharistiæ sacramentum, cujus materia est panis triticeus et vinum de vite, cui ante consecrationem aqua modicissima admisceri debet. Aqua ideo admiscetur, quoniam juxta testi­ monia sanctorum Patrum ac Doctorum Ecclesiæ... creditur, ipsum Do­ minum in vino aqua permixto hoc instituisse sacramentum. Deinde hoc convenit... quia utrumque, scii, sanguis et aqua, ex latere Christi profluxisse legitur. Tum etiam, quod convenit ad significandum hujus sacramenti effectum qui est unio populi Christiani ad Christum. Aqua enim populum significat », et ibidem citantur antiqua testimonia. Con­ cilium Tridentinum, 945 et 956, eodem modo loquitur. In corpore articuli, S. Thomas dat quatuor rationes easdem quæ postea dantur ab ipsis Conciliis Florentino et Tridentino. 1° Quia probabiliter Christus ita fecit, secundum morem judæorum. 2° Quia hoc convenit representation! Passionis, nam ex latere Christi profluit aqua et sanguis. 3° Quia hoc convenit ad significandum effectum Eucharistiæ, scii, unionem populi Christiani ad Christum, ut ait Julius I, papa. 4° Quia significatur sic ultimus effectus Eucharistiæ, scii, vita æterna, secundum illud Ambrosii « redundat aqua in calice, et salit in vitam æternam ». q. 74, a. 7. Art. VII. — UTRUM PERMIXTIO AQUÆ SIT DE NECESSITATE HUJUS SACRAMENTI Respondetur: Hæc permixtio aquæ non est necessaria necessitate sacramenti, sed solum necessitate precepti ecclesiastici. 1° Probatur ex auctoritate S. Cypriani, in argumento sed contra. Confirmatur ex rubricis missalis, quæ prohibent infundi aquam post consecrationem, quando antea omissa est. Si autem aqua esset de ne­ cessitate sacramenti, foret apponenda et consecranda. Item Catechismus Quaestiones annexae 57 Romanus dicit quod « sine peccato mortali hoc praetermittere non licet, sed tamen si desit (aqua), sacramentum constare potest ». 2° Probatur ratione theologica, in corpore articuli. Haec ratio ad hoc reducitur: — Permixtio aquæ significat participationem hujus sacramenti a fidelibus, in usu sacramenti. — Atqui usus fidelium non est de necessitate hujus sacramenti, sed aliquid consequens ad hoc sacramentum, quod perficitur in conse­ cratione materiæ. — Ergo hæc permixtio aquæ non est de necessitate sacramenti. Revera in hoc argumento, major enuntiatur post minorem, ut sæpe accidit in articulis S. Thomæ. Ad 2um: Effusio aquæ a latere Christi non fuit de necessitate pas­ sionis, sed ad demonstrandum effectum passionis, qui est ablutio a peccatis. Ad 3um: Unde etiamsi aqua artificialis et non naturalis misceretur vino, sacramentum esset validum. q. 74, a. 8. Art. VIII. — UTRUM AQUA DEBEAT IN MAGNA QUANTITATE APPONI Respondetur in Concilio Florentino, 698: « aqua modicissima admi­ sceri debet ». In corpore articuli datur ratio: quia alioquin periculum esset ne vinum corrumperetur, maxime si sit debile. Insuper decet quod Christus caput expressius repræsentetur quam populus; sanguis autem Christi significatur per speciem vini et populus per guttam aquæ. Unde si quis putat posuisse aquam nimiam, debet adjungere vinum. . In corpore hujusce articuli S. Thomas cum Innocentio IU ostendit etiam quod probabilius aqua non vertitur in sanguinem Christi nisi prius conversa sit in vinum, et ideo modicissima apponi debet ut ser­ vetur species vini. Hæc opinio probabilior probatur, excludendo duas alias. Quidam dixerunt: aqua adjuncta vino per se manet, vino converso in sanguinem. Respondetur: in sacramento altaris post consecrationem totum adoratur veneratione latriæ et igitur nihil est in eo nisi corpus et sanguis Christi, non vero aqua remanens. Alii dixerunt: aqua adjuncta convertitur in aquam, quæ de latere Christi fluxit. Respondetur: si ita esset, aqua seorsum consecraretur a vino. At­ qui non est specialis .formula consecratoria pro aqua. Unde probabilius aqua convertitur in vinum et vinum in sanguinem, et sic servatur symliolismus de quo loquitur traditio, scii, aqua significat populum Christia­ num Christo unitum, ita ut populus cum Christo constituat unum solum corpus mysticum. QUÆSTIO LXXV DE CONVERSIONE PANIS ET VINI, IN CORPUS ET SANGUINEM CHRISTI Agendo de materia Eucharistiæ, S. Thomas tractare debet de con­ versione hujusce materiæ in corpus Christi, et in quæstione sequenti de modo præsentiæ realis corporis Christi in hoc sacramento. Quoad ipsam conversionem, seu transsubstantiationem, methodice octo quæruntur, quæ reduci possunt ad duas sectiones. 1* Sectio hujusce q. 75 est de existentia corporis Christi in hoc sacramento, scii, ostenditur in hoc sacramento realiter esse corpus Chri­ sti (a. 1). 21 Sectio est de ipsa conversione seu transsubstantiatione panis et vini, sine qua non explicaretur præsentia realis revelata et definita ab Ecclesia. Quoad hoc S. Thomas septem ostendit: 1° quod substantia panis non remanet (a. 2); — 2° quod substantia panis non annihilatur (a. 3); — 3° quod panis potest converti in corpus Christi (a. 4), deinde quod accidentia panis possunt remanere et manent post conversionem (a. 5); — quod non manet forma substantialis panis quamvis remaneant ejus accidentia, omnes ejus qualitates propriæ, quia tota substantia panis convertitur (a. 6); — quod hæc conversio fit in instanti (a. 7). Denique (a. 8) S. Thomas examinat modum legitimum loquendi, et præsertim ostendit quod vera est hæc propositio: ex pane fit corpus Christi; ad hoc manifestandum profunde comparat transsubstantiationem cum mu­ tatione naturali substantiali, et cum creatione, et in hoc articulo 8 in­ venitur synthesis totius quæstionis. Secundum hanc distributionem materiæ, ut videbimus, recte tractat S. Thomas de his omnibus quæ per se pertinent ad præsentiam realem et ad transsubstantiationem. Recte, inquam, quia semper procedit a co­ gnito ad ignotum, et secundum exigentiam formulæ consecrationis qua usus est Christus in institutione hujusce sacramenti, scii, ut vera sit hæc formula, seu ut vere efficiat id quod significat. Est. ars maxima in hac distributione materiæ; hoc magis appareret, si compararetur cum divisione prius proposita a theologis, aut etiam postea. Quidam commentatores ante explicationem horum articulorum in memoriam revocant plura philosophica prænotamina ad substantiam et ad accidentia pertinentia. Sed hoc facit ipse S. Thomas in suis articulis, et igitur sufficit eos explicare et bene intelligere. Secundum Scripturam 59 Art. I. — UTRUM IN HOC SACRAMENTO SIT CORPUS CHRISTI SECUNDUM VERITATEM Status quaestionis: apparet ex variis erroribus circa præsentiam rea­ lem. S. Thomas plures in memoriam revocat. Principales sunt sequen­ tes: Videamus simul oppositas definitiones Ecclesiae. De erroribus damnatis. — Quasi omnes errores circa Euchari­ stiam ad præsentiam realem pertinent; attamen distinguendi sunt er­ rores qui sunt directe contra ipsam realem præsentiam ab eis qui sunt potius contra verum modum præsentiæ realis. Hic agitur præcipue de prioribus. Primi hunc fidei articulum impugnaverunt Capharnaitæ et quidam discipuli Christi, ut patet per Evangelium secundum Joannem VI, 61, ubi legitur eos non potuisse capere promissionem Christi de danda carne sua in cibum et sanguine suo in potum. « Multi ergo audientes ex disci­ pulis ejus dixerunt: Durus est hic sermo et quis potest eum audire? » et, scandalo inde accepto, retro abierunt ». Hos secuti sunt omnes hæretici qui, negantes Verbum assumpsisse verum corpus, consequenter negaverunt corpus Christi esse in Eucharistia, ita Docetœ et Mani­ chaei; de his loquitur S. Ignatius Antiochensis, in Epistola ad Smyrnenses, VII, 1. Gnostici autem ipsa Eucharistia uti noluerunt (cf. Origen, de Orat. V, 1). Sæculo V, Nestoriani juxta sua principia de duabus personis in Christo, tenent in Eucharistia esse tantummodo carnem personae hu­ manae, non personæ divinæ (cf. Diet. Théol., art. « Eucharistie », col. 1158-1170). Sæculo IX, Joannes Scotus Erigena, qui scripsit opus de Corpore Christi, suspectus est de hæresi circa præsentiam realem. Unde hic liber proscriptus est postea anno 1053 a Concilio Vercellensi; hoc libro ma­ xime utebatur Berengarius. Sæculo XI, Berengarius turonensis, Andegavensis archidiaconus, anno 1047, primus in Ecclesia quasi aperte negavit præsentiam realem corporis Christi in Eucharistia; dixit remanere in Eucharistia « ipsa panis et vini elementa », quæ essent figura corporis et sanguinis Christi. Contendit igitur omnia in signis et figuris consistere (cf. Diet. Théol. cath. art. « Béranger »). Hæresis Berengarii damnata est sub S. Gregorio VH, in Concilio Romano VI, 1079 (cf. Denz. 355), ubi invenitur jusjurandum præstitum a Berengario, qui errores suos sic retractare debuit: « Ego Berengarius corde credo et ore confiteor, panem et vinum, quæ ponuntur in altari, per mysterium sacræ orationis et verba nostri Redemptoris substantialiter converti in veram et propriam ac vivificatricem carnem et sanguinem Jesu Christi Domini nostri et post conse­ crationem esse verum Christi corpus, quod natum est de Virgine, et 00 De præsentia reali quod pro salute mundi oblatum in cruce pependit, et quod sedet ad dexteram Patris, et verum sanguinem Christi, qui de latere ejus effusus est (et ibi esse), non tantum per signum et virtutem Sacramenti, sed in proprietate naturœ et veritate substantive, sicut in hoc brevi conti­ netur et ego legi et vos intelligitis. Sic credo, nec contra hanc fidem ulterius docebo. Sic me Deus adjuvet et hæc Sancta Dei Evangelia ». Berengarii hæresim scriptis impugnarunt Aldemannus, Hugo Lingonensis episcopus, Lantfrancus, Durandus Troarnensis, abbas, Guitmundus et Algerus. Videtur certum Berengarium obiise catholicum et pœnitentem anno 1088, quidquid in contrarium dicant scriptores Cal­ viniste. Sæculo ΧΠ, Petrus de Bruis et Petrobrussiani et Henriciani impu­ gnaverunt directe transsubstantiationem, dicendo: Christus quidem in ultima cœna panem in corpus suum convertit, sed hanc potestatem non dedit Apostolis et successoribus eorum. Contra hanc hæresim scripse­ runt Petrus Cluniacensis et S. Bernardus. Sæculo ΧΠ, Waldenses et Albigenses transsubstantiationem et præsentiam realem negaverunt. S. Dominicus plures ex illis prædicatione sua et miraculis convertit. Sæculo XIV, WicZef/, anglus, contendit substantiam panis et vini remanere in Eucharistia et Christum in ea esse non realiter, sed virtualiter tantum et sacramentaliter (cf. Diet. Théol. art. « Eucharistie », col. 1320 sq.). Wicleff damnatus est sub Martino V, in Concilio Constantiensi, sess. 8 (Denz. 581 sq.); ejus propositiones damnate sunt se­ quentes: « substantia panis materialis et similiter substantia vini ma­ terialis remanent in sacramento altaris ». « Accidentia panis non re­ manent sine subjecto in eodem sacramento ». « Christus non est in eo­ dem sacramento identice et realiter (in) propria præsentia corporali ». Joannes Hus secutus est errores Wicleffi, ut constat ex ejus damna­ tione (cf. Denz. 651, 667) : « Utrum credat et asserat, quod facta con­ secratione per sacerdotem, sub sola specie panis tantum et præter spe­ ciem vini, sit vera caro Christi et sanguis et anima et deitas et totus Christus, ac idem corpus absolute et sub una qualibet illarum specierum singulariter ». Ac proinde non reprobanda est communio pro laicis sub specie panis tantum. Sæculo XVI. — Lutherus dixit quidem usque ad finem vite suæ se non posse negare præsentiam realem, quia nimis clara sunt verba Sacræ Scripturæ (cf. Epistolam ejus ad Argentoratenses), attamen do­ cuit non transsubstantiationem, sed consubstantiationem, scii, corpus Christi esse cum pane, in pane, sub pane; et hanc præsentiam realem sic explicatam non admisit nisi durante cœna, non vero post commu­ nionem, ita ut, si remaneant hostiæ consecrate, Christus non sit rea­ liter præsens in illis, nec proinde adorandæ sunt. Hoc est directe contra adorationem SS. Sacramenti (cf. Diet. Théol. art. « Luther »). Secundum Scripturam 61 Sed discipuli Lutheri, via erroris aperta, in eam processerunt, et renovaverunt hæresim Berengarii, directe contra præsentiam realem. Ita Carlostadius, Zwinglius helveticus, CEcolampadius, Petrus Martyr, et Sacramentarii qui dixerunt Eucharistiam non esse nisi symbolum ad fidem excitandam ac proinde vacuam Christi imaginem aut me­ moriam (cf. Diet. Théol. Gath. art. « Carlostadt » et art. « Sacramentaires », et Zwinglii opera, 1832, ΙΠ, 240). Calvinus de præsentia reali loquitur modo ambiguo et subobscuro; dicit quandoque Christum esse in Eucharistia realiter, sed tantum præ­ sentia objectiva per fidem; substantialiter quoque, sed tantum ratione effectuum quos producit in nobis, communicando nobis suam virtutem et vitam, si fidem retineamus (cf. Institutiones 1. IV, c. 17, n. 5-21, 32). Dicit: « sufficit Christum... propriam vitam in nos diffundere, quamvis in nos non ingrediatur caro Christi ». Satis evidenter inculcat Eucha­ ristiam esse dumtaxat signum et figuram corporis et sanguinis Christi, nec Christum esse præsentem nisi per fidem et secundum suam vir­ tutem. Sic renovatur ab his discipulis Lutheri hæresis Berengarii. Error in his rebus non potest multum innovare, semper eandem negationem recitat. Sociniani qui fuerunt primi Protestantes liberales, dixerunt cum Calvinistis Christum non esse corporaliter præsentem in Eucharistia; unde verbum est (in formula: Hoc est corpus meum) sumpserunt pro significat, sicut dum, ostendendo effigiem Ciceronis, dicitur: Hic est Cicero. Imo Sociniani exaggeraverunt errorem primorum protestan­ dum, negando contra eos hoc sacramentum esse sigillum, seu figuram efficacem gratiæ. Spinoza, ut constat ex quadam ejus epistola, negavit et cum magno contemptu præsentiam realem. Denique sæculo XX Modernistes, sequentes vestigia protestantium liberalium, negaverunt factum institutionis Eucharistiæ a Christo et contenderunt Cœnam initio fuisse nudam commemorationem Christi absentis, quæ paulatim, cum evolutione conscientiæ christianæ, facta est cœna ritualis seu liturgica. Ita Loisy, Autour d’un petit livre, p. 161-169, 237; L’Evangile et VEglise, ed. 4*, p. 180 sq.; Les Evangiles synoptiques, t. Π, p. 538 sq. (cf. Denz. 2045, 2049, 2079). Inter modernistas, pragmatistœ præsertim Ed. Le Roy (Dogme et ' ritique, 1907, p. 258-282), dixerunt (cf. Denz. n. 2026): « Dogmata fidei retinenda sunt tantummodo juxta sensum practicum, id est tanquam norma præceptiva agendi, non vero tanquam norma credendi ». N. 2041: Sacramenta eo tantum spectant, ut in mentem hominis revocent præiiontiam Creatoris semper beneficam ». Secundum hunc pragmatismum i licere: « Hoc est corpus meum » est dicere: vos debetis ita vos gerere ■ ;.a Eucharistiam, sicut erga Christi personam, non tamen affirmatur icnlis ejus præsentia. 62 De PRÆ.SENTIA REALI * * * Doctrina catholica. — Quænam est doctrina catholica de præsentia reali, secundum Concilia, præsertim secundum Concilium Tridentinum contra protestantes ? — Concilium Lateranense IV, œcum. anno 1215, contra Albigenses (cf. Denz. 430) definivit: « Una est fidelium universalis Ecclesia..., in qua idem ipse sacerdos est sacrificium, Jesus Christus, eujus corpus et sanguis in sacramento altaris sub speeiebus panis et vini veraciter con­ tinentur, transsubstantiatis pane in corpus et vino in sanguinem pote­ state divina ». — Concilium Lugdunense Π, oecum, anno 1264 (Denz. 465). Pro­ fessio fidei Michælis Palæologi: « In ipso sacramento Eucharistiæ, panis vere transsubstantiatur in corpus et vinum in sanguinem Domini nostri Jesu Christi ». — Concilium Florentinum, oecum, anno 1438 sq. (Denz. 698): « Ipsorum verborum (consecrationis) virtute substantia panis in corpus, et substantia vini in sanguinem convertuntur: ita tamen quod totas Christus continetur sub specie panis et totus sub specie vini ». — Concilium Tridentinum speciatim n. 883: « Si quis negaverit, in sanctissimæ Eucharistiæ sacramento contineri vere, readier et substan­ tialiter corpus et sanguinem una cum anima et divinitate Domini nostri Jesu Christi, ac proinde totum Christum, sed dixerit tantummodo esse in eo ut in signo vel figura, aut virtute, anathema sit ». Hoc sic explicatur in capite correlativo n. 874: « Neque enim hæc inter se pugnant ut ipse Salvator noster semper ad dexteram Patris in cælis assideat juxta modum existendi naturalem, et ut multis nihilo­ minus aliis in locis sacramentaliter præsens sua substantia nobis adsit ea existendi ratione, quam etsi verbis exprimere vix possumus, possi­ bilem tamen esse Deo... credere debemus ». Et declaratur ibidem n. 876 et 886 quod hæc præsentia realis non est solum in usu sacramenti, dum sumitur, verum etiam ante ab instanti consecrationis, et post in hostiis consecratis remanentibus et adorandis. In canone 2 (Denz. 884) agitur de transsubstantiatione. Verba principalia canonis 1, sess. 13 Concilii Tridentini (Denz. 883) sunt ponderanda : « Si quis negaverit, in Sanctissimæ Eucharistiæ sacramento contineri vere, realiter et substantialiter corpus et sangui­ nem una cum anima et divinitate Domini nostri Jesu Christi, ac proinde totum Christum..., anathema sit ». Vere significat non in signo tantum, ut dicitur in fine ejusdem ca­ nonis, contra omnes Sacramentarios. Realiter, id est non solum representative, nempe, non solum secun dum præsentiam objectivam per fidem, ut aiebat Calvinus, sed in re. Secundum Scripturam 63 Substantialiter, id est, ut dicitur in fine ejusdem canonis, non tan­ tum in virtute, contra Calvinistas dicentes, substantiam corporis Christi « use in cælo tantum, in cœna vero secundum quamdam ejus virtutem aliquomodo ut sol sua virtute præsens est in terra. Ex ea definitione constat etiam contra Socinianos, protestantes liberales et modernistas, quod in formula « Hoc est enim corpus meym », verbum est non sonat solum ut verbum significat, sicut de effigie Ci­ ceronis dicitur: « hic est Cicero ». Verbum est significat identitatem realem prædicati et subjecti, scii. : « Hoc quod in manibus teneo est idem ens reale ac corpus meum », sicut dum dicitur: Petrus est homo, hoc est dicere: Petrus est idem ens reale quod est homo. De significatione ge­ nerali verbi est cf. S. Thomam P, q. 13, a. 12. * * * AN IN SACRA SCRIPTURA EXPLICITE EXPRIMATUR HÆC FIDES ECCLESIÆ Jamquidem textus Sacræ Scripturæ breviter examinavimus ad ostendendum quod Christus ipse instituit sacramentum Eucharistiæ, nunc profundius examinandi sunt ad ostendendum quod in eis expri­ mitur præsentia realis. Hæ duæ quæstiones quidem quodammodo uniun­ tur, sed secunda plus dicit quam prima. Sic multi protestantes admi­ serunt institutionem Eucharistiæ ab ipso Christo, sed in ea negaverunt præsentiam realem. Secundum Traditionem veritas præsentiæ realis explicite exprimitur tribus principalibus locis: 1° In verbis promissionis apud Joannem (VI, 26-72). — H0 In verbis institutionis apud Synopticos et S. Paulum (I Cor. XI, 23). — ΠΓ Denique in I Cor. X, 14-21 et XI, 27-29 circa usum Eucharistiæ et de his qui « non dijudicant corpus Domini ». I. — DE REALI PRÆSENTIA UT EXPRIMITUR IN VERBIS PROMISSIONIS (Joann. VI, 26-59) cf. J. Vosté O. P. Studia Joannea, Romæ, 2* ed. 1930, p. 139-207. Status quaestionis: Sermo de pane vitee refertur a 26-59, post narraI Ionem miraculorum multiplicationis panum et ambulationis super aquas. De hoc autem sermone Domini triplex datur interpretatio: 1" Quidam totum sermonem intelligunt de Eucharistia, ita tamen nl Christus prius loquatur (26-47) de fide, sed prout requiritur ad Eu< haristiam fructuose accipiendam, de qua (48-59). Ita existimant inter catholicos Cornelius a Lapida. Toloua. Corluy, I'errone, Pesch, Billot, etc. Ita etiam aliqui protestantes ut Hol<«nann, 64 DK ΡΠΛ8ΗΝΤΙΛ HEAL! Reville, Goguel, sed hi ultimi dicunt: Christus agendo de Eucharistia non loquitur nisi de dono mere spirituali; unde admittunt quod sit sermo de Eucharistia, sed negant præsentiam realem in Eucharistia. 2° Alii totum sermonem dicunt esse de fide in Christum ad salu­ tem necessaria, non de Eucharistia. Ita multi protestantes, et pauci theologi catholici, Gabriel, Cajetanus, Tapper, qui etiam ultimam par­ tem sermonis intellexerunt de manducatione spirituali per fidem. 3“ Denique communis catholicorum sententia distinguit tres par­ tes in hoc sermone: in 1“ (1-25) agitur de cibo materiali seu de multiplicatione quin­ que panum: in 2* (26-48) agitur de cibo mere spirituali, scii, de fide in Christum qui est panis vitæ credentibus in Ipsum; in 3“ (48-59) agitur de promissione Eucharistiæ, seu de reali man­ ducatione carnis Christi. Sic est gradatio normalis. Christus sumit ex miraculo multiplica­ tionis panum occasionem loquendi de altiori pane vitæ, dicens v. 35: « Ego sum panis vitæ; qui venit ad me non esuriet, et qui credit in me non sitiet unquam ». Denique, in tertia parte sermonis, a v. 48, loquitur de pane eucharistico per modum promissionis. Ita senserunt S. R. Bellarminus, Maldonatus, Billuart, Patrizi, Franzelin, Knabenbauer, Cal­ mes, Fillon, J. Vosté, van Noort, Hugon; quamvis quidam dicant ter­ tiam partem incipere non in v. 48, sed 52 (cf. Vosté « Studia Joannea » p. 174). Quidquid igitur sentiendum est de secunda parte sermonis, exami­ nanda est tertia pars a v. 48-59. In ea autem octies invenitur verbum manducare, ter verbum bibere, item verba cibus et potus. Quæritur de quanam manducatione est sermo : agiturne de manducatione mere spirituali per fidem? Attente examinandus est textus hujusce c. VI a v. 48 ad 59 : « Ego sum panis vitæ. Patres vestri manducaverunt manna in deserto et mortui sunt. Hic est panis de cælo descendens : ut si quis ex ipso manducaverit, non moriatur... Qui manducat hunc panem, vivet in æternum ». Solutio: Interpretatio communis catholicorum ad explicationem hujusce textus affert plura argumenta: Primum est ad statuendum quod prædicta verba sunt litteraliter et proprie intelligenda; et quod sic litteraliter intellecta exprimunt pro­ missionem cibi et potus, quæ ore sumenda sunt, et quæ vere sunt caro et sanguis Christi. Quod autem verba Christi sint litteraliter ac proprie intelligenda et non metaphorice, hoc multipliciter constat: a) Christus (v. 52) ait: « Panis quem ego dabo caro mea est pro mundi vita », ergo agitur de ejus carne danda ut cibus in futuro (dabo) ; Secundum Scripturam 65 iiqui manducatio metaphorica Christi per fidem, seu ipsa fides, non c-i’iit tunc donum futurum, sed est omnium temporum. b) Christus sæpius distinguit inter carnem et sanguinem, inter ci­ bum et potum; atqui spiritualis manducatio non eget ista distinctione; lu perceptione enim Christi per fidem idem est manducare et bibere. c ) Imo v. 56 dicit : « Caro enim mea vere est cibus, et sanguis meus vere est potus ». Istud adverbium vere proprietatem locutionis exprimit, idem sonat ac litteraliter, imo proprie, et non metaphorice, ut notat Knabenbauer. d) Christus promittit donum præstantius manna v. 49-59. Ergo est, lient manna, panis realiter manducandus, et insuper agitur de pane qui < ealiter est corpus Christi, alioquin non esset præstantius manna. e) Christus dicit v. 57: «Qui manducat meam carnem et bibit meum sanguinem, in me manet et ego in illo ». Si autem per hanc carnis Christi manducationem Christus est vere in communicante, ergo man­ ducatio illa realis est et non metaphorica. J) Denique Christus non incidenter, nec semel tantum, sed verbis multoties repetitis loquitur de hac manducatione. Hæc autem repetitio sine dubio proprietatem locutionis omnino subaudit. Non ita insisteret, si ageretur de metaphora tantum. Si autem hæc verba Christi sunt litteraliter et proprie intelligenda, manifeste exprimunt promissionem alicujus cibi et potus, quæ ore su­ menda sunt et vere sunt caro et sanguis Christi. l·1 Confirmatio habetur ex impossibilitate sensus metaphorici, nam metaphorice loquendo hæc locutio « carnem alicujus manducare » apud judæos significat calumniare, odio prosequi (cf. Ps. XIII, 4; Ps. XXVI, 2; .lob. XIX, 22; Gal. V, 15). Item metaphorice sumpta alia locutio « ali­ cujus sanguinem bibere » significat infligere ei gravissimam vindictam icf. Is. XLIX, 26; Apoc. XVI, 6). Ergo si Christus metaphorice locutus luisset, hoc secundum consuetudinem judæorum significasset : « nisi me odio prosecuti fueritis, non habebitis vitam in vobis » vel metaphora fuisset omnino inintelligibilis pro auditoribus. 2· Confirmatio ex modo agendi Christi. — Christus hoc momento proprie praecipit carnem suam manducare sub poena mortis spiritualis, dum ait v. 54: « Amen, amen dico vobis: Nisi manducaveritis carnem Pilii hominis et biberitis ejus sanguinem, non habebitis vitam in vobis... Qui manducat meam carnem... habet vitam æternam et ego resusci­ tabo eum in novissimo die». Nemo autem enuntiat praeceptum verbis ambiguis et obscuris metaphoris. Insuper Christus certe nolebat auditores decipere. Atqui Judæi, discipuli et Apostoli verba Christi sensu proprio intellexerunt et Christus non correxit eorum interpretationem, imo intensiori affirmatione eam corroboravit. Ολίιιιιαου-ΜαΜΝΟΚ, /le KucharisUa. 6(1 De PRÆ.SENTIA REALI Hæc confirmatio evidens est, nam legitur v. 53: « Litigabant Judæi invicem dicentes: quomodo potest hic nobis carnem suam dare ad manducandum·? ». Et Christus, qui uno verbo potuisset metaphoram explicare, sensum intellectum non corrigit sed explicitius proponit, sexies repetit et jurejurando confirmat (54-59): « Amen, amen dico vobis : Nisi manducaveritis carnem Filii hominis, non habebitis vitam in vobis... Caro mea vere est cibus... ». Imo, ut legitur v. 61 : « multi dixerunt : Durus est hic sermo et quis potest eum audire ? » ; Christus autem nihil de sua doctrina retractat et hos discipulos sic scandalizatos ob talem promissionem abire sinit. Cf. v. 67 : « Ex hoc multi discipulorum ejus abierunt retro, et jam non cum illo ambulabant ». Hoc autem Christus, mitis et humilis corde, potuisset impedire, explicando metaphoram, si fuisset metaphora, ai ageretur solum de fide in Redemptionis mysterio. Denique Christus dicit Apostolis, v. 68 : « Numquid et vos vultis abire? ». Respondit ergo ei Simon Petrus, qui tamen intellexerat sicut alii promissionem in sensu litterali et proprio: « Domine, ad quem ibimus? Verba vitæ æternæ habes ». Pluies exegetæ et theologi corroborant hanc communem interpre­ tationem ex consueta ratione agendi Christi, secundum quod objectio quæ ei proponebatur fiebat au ex errore involuntario, aut ex resistentia et mala voluntate. Quoties enim objectio procedit ex involuntario errore, tunc Christus benigne mentem suam clare explicat. Sic ostendit Nicodemo quo sensu sit renascendum (Joan. ΙΠ, 3-6), quali modo neeesse sit nos esse Abrahæ filios (VTH, 32-44), in quo consistat somnus Lazari, qui vere mortuus erat (XI, 11-14), quid sit fermentum Pharisæorum (Matth. XVI, 6-11). — E contrario, quando auditores credere nolentes se opponunt doctrinæ rite intellect», Christus assertionem suam solemniter repetit et confirmat; ita faciet postea Ecclesia contra hæreticos solemni judicio, quando suum ordinarium magisterium universale nolunt admittere: tunc solemniter definit veritatem revelatam, sub poena anathematis. Ita Christus fecit contra Pharisæos, vg. Quando sibi vindicavit potestatem remittendi peccata (Matth. IX, 2-7), quando expresse et iterate declarat se majorem esse Abraham (Joan, VIII, 56-58) etc. Pariter in casu nostro interpretationem non corrigit, nihil explicat, sed eundem sermonem multoties repetit et confirmat, et ait v. 65: « Sunt quidam ex vobis qui non credunt. Sciebat enim ab initio Jesus qui essent non credentes . Remanet ergo quod sensus verborum Christi erat sensus litteralis et proprius. 3» Confirmaiio denique habetur ex consensu Patrum, qui potest dici moraliter unanimis, ut ostendit S. Bellarminus, et ex usu conciliorum in quibus non raro citantur verba Domini in hoc capite VI Evangelii secundum Joannem contenta, quando agitur de Eucharistia. Secundum Scripturam 67 Concedendum est quidem 8. Augustinum et quosdam alios Patres quandoque hunc locum exposuisse sensu mystico de manducatione spi­ rituali; at nunquam negarunt debere etiam intelligi sensu litterali de propria seu corporali manducatione; imo hoc alibi dixerunt. Sed optime tenebant quod sæpe verba sacræ Scripturæ præter sensum litteralem continent mysterium et sensum spiritualem ·. Etiam Concilium Tridentinum, agendo de Eucharistia (Denz. 876) citat caput VI Joannis, 58: « Qui manducat me, et ipse vivet propter me . Item agendo de communione, n. 930. Difficultas est quoad v. 64: « Spiritus est qui vivificat, caro non prodest quidquam. Verba, quæ ego locutus sum vobis, spiritus et vita sunt ». Dicunt plures protestantes: Christus sic promissionem explicat de spirituali manducatione, corrigendo erroneam capharnaitarum intelligentiam: id est non agitur de corporali, sed de spirituali manducatione per fidem. Respondent exegetæ catholici et theologi: Christus nihil retractat de interpretatione litterali ac propria, sed explicat solum qua ratione < jus caro sit manducanda, scii, credendo eam esse carnem Salvatoris, seu panem vitæ, qui de cælo descendit, ut supra dictum est v. 41 et 48. Thomas, in Joan. VI, 64 ait: « Dominus dicebat daturum se eis sicut spiritualem cibum, non quin sit in sacramento altaris vera caro Christi, sed quia quodam spirituali et divino modo manducatur. Sic ergo dicto­ rum verborum congruus sensus est non carnalis sed spiritualis ». Hæc est interpretatio obvia. Agitur de manducatione non mere materiali, sed simul spirituali, scii, in spiritu fidei in Christum Salvatorem. Sic diximus supra quod pro Ius qui non possunt sacramentaliter sumere corpus Christi, sufficit votum etiam implicitum Eucharistiæ. Insuper, ut ait S. Augustinus, tr. 27 in Joan.: « Caro non prodest quidquam » modo quo Illi (capharnaitæ) intellexerunt, « quomodo in cadavere dilaniatur, aut in macello venditur », quia revera caro Christi non erat manducanda sub specie propria sed sub specie panis, ut con­ fiat postea ex institutione Eucharistiæ. Ultima Confirmatio: Si in c. VI Evangelii secundum Joannem non ageretur de pane eucharistico, tunc in hoc Evangelio non esset sermo di Eucharistia; quod est quasi incredibile, nam de ea agitur in tribus aliis Evangeliis et ita expresse in I Cor. XI, ut jam appareat velut i cntrum cultus in Ecclesia primitiva. Hæc totalis omissio esset fere inexplicabilis. E contrario, ut supra notatum est, explicari potest quod Evangelium secundum Joannem non loquatur de ipsa institutione Eucharistiæ expresse narrata in aliis Evangeliis prius compositis, quia l ini locutum est de promissione Eucharistiæ in cap. VI, de qua promisidone nihil dixerant Synoptici. Sic supra diximus quod pro his qui non possunt sacramentaliter sumere ι οιριίΗ Christi, sufficit votum etiam implicitum Eucharistiæ. De 68 II. PR.ESKNTIA REALI — DE PRÆSENTIA REALI SECUNDUM VERBA INSTITUTIONIS EUCHARISTIÆ Ut narrant Synoptici et S. Paulus, id quod Christus promiserat, præstitit in ultima cœna. Quatuor narrationes manifeste conveniunt quoad rei substantiam. Consecratio panis sic refertur: 1° apud Matth. XXVI, 26: Accipite et comedite: hoc est corpus meum. 2° » Marc. XIV, 22: Sumite, hoc est corpus meum. 3° » Luc. ΧΧΠ, 19: Hoc est corpus meum, quod pro vobis datur, hoc facite in meam commemorationem. 4° » I Cor. XI, 24:Hoc est corpus meum, quod pro vobis tradetur, hoc facite in meam commemorationem. « Hoc est corpus meum » invenitur, in quatuor testimoniis. Consecratio vini autem sic refertur: 1’ apud Matth.: Hic est sanguis meus novi testamenti, qui pro multis effundetur in remissionem peccatorum. 2' » Marc.: Hic est sanguis meus novi testamenti, qui pro multis effundetur. 3" » Luc.: Hic est calix novum testamentum in sanguine meo, qui pro vobis fundetur. 4 » I Cor. XI: Hic calix novum testamentum est in sanguine meo, hoc facite quotiescumque bibetis in meam commemora­ tionem. « Sanguis » exprimitur in quatuor testimoniis. Statua qucBstionia: Hæc institutionis verba in se clara ad figuras et metaphoras detorquentur a protestantibus. Ipse quidem Lutherus dixit usque ad finem vitæ suæ (Epist. ad Argentoratos) quod verba ista exprimunt realem corporis Christi præsentiam ; sed postea multi protestantes dixerunt: si litteraliter et proprie accipiuntur, utique præ­ sentiam realem corporis Christi exprimunt, sed in eis verbum est idem sonat ac significat, sicut in parabola seminatis apud Lucam VHI, 11 dicitur : « Semen est verbum Dei » et I Cor. X, 4 : « Petra autem erat Christus ». Unde exegetæ et theologi catholici ostendunt quod prædicta verba intelligenda sunt in sensu litterali et proprio. Exegetæ quæstionem considerant magis sub aspectu philologico, theologi præsertim specu­ lativi sub aspectu philosophico et secundum analogiam fidei, compa­ rando scii, hos textus, cum aliis fidei documentis. Responsio: Notandum est quod Concilium Tridentinum solemnitei declaravit sensum litteralem et proprium horum verborum Institutionis Cf. Denz. 874: « Ita enim majores nostri omnes quotquot in vera Christi Ecclesia fuerunt, qui de sanctissimo hoc sacramento disseruerunt, apertissime professi sunt, hoc tam admirabile sacramentum in ultima Secundum Scripturam 69 re na Redemptorem nostrum instituisse cum post panis vinique bene­ dictionem se suum ipsius corpus illis praebere ac suum sanguinem disertis ac perspicuis verbis testatus est; quæ verba a sanctis Evangelistis com­ memorata (Matth. XXVI, 26 sq.; Marc. XIV, 22 sq.; Luc. ΧΧΠ, 19 sq.) et a Divo Paulo postea repetita CI Cor. XI, 23 sq.) cum propriam illam et apertissimam significationem præ se ferant, secundum quam a Patri­ bus intellecta sunt, indignissimum sane flagitium est, ea a quibusdam contentiosis et pravis hominibus ad fictitios et imaginarios tropos, quibus veritas carnis et sanguinis Christi negatur, contra universum Ecclesiæ sensum detorqueri ». Principale argumentum a theologis propositum circa ipsa institu­ tionis verba est satis complexum, quia multa simul tangere debet. In eo revera est polysyllogismus, qui reductus, ut in multis manualibus, ad unum syllogismum videtur obscurus, ita ut vis ejus non satis appareat. Sic clarius formulari potest incipiendo a communibus: Prima regula hermeneuticæ est ut verba Scripturœ sensu litterali et proprio accipiantur, nisi hic sensus excludatur. In præsenti casu aufem non excluditur, sed e contrario requiritur per exclusionem sensus metaphorici. Etenim cum signum metaphoricum debeat esse auditoribus intelligibile et'notum, hæc verba « Hoc est corpus meum » non possunt me­ taphorice accipi, nisi panis, aut ex natura sua aut ex usu hominum aut ex prævia monitione Christi, sit signum corporis Christi. Atqui panis non est ex sua natura, nec ex usu, nec ex aliqua Christi monitione, si­ gnum corporis Christi, nec vinum est his modis signum sanguinis ejus. Ergo prædicta verba sunt litteraliter et proprie accipienda. E contrario, ostendendo effigiem Cæsaris, dici potest sine ambigui­ tate: Hic est Cœsar, in hoc sensu: hoc reprœsentat Cœsarem, nam ef­ figies ostensa, ex natura sua, est repræsentatio alicujus hominis. Ridi­ culum esset ostendere vg. lignum informe non sculptum, et dicere: « Hic est Cæsar », nam lignum informe non est figura Cæsaris. Panis autem nullo modo est de se figura corporis Christi. Unde si Christus voluisset hoc dicere, debuisset, ad non decipiendos auditores, dicere: hoc est figura corporis mei; sed dicit proprie: « Hoc est corpus meum ». Si autem verbum est in sensu litterali et proprio accipiendum est, significat et efficit identitatem realem subjecti hoc et prædicati corpus meum. Ergo secundum hanc propositionem corpus Christi realiter est in Eucharistia. Ut videbimus enim in explicatione articulorum S. Thomæ (q. 78, a. 1-5) per analysim magis philosophicam hujusce formulæ, verbum est in omni judicio affirmativo exprimit identitatem realem subjecti et præ­ dicati; in judicio speculativo hanc identitatem realem solum manifestat (cf. I'vn' q. 13, a. 12); in judicio autem practico verbum est hanc iden­ titatem realem efficit. Formulæ autem sacramentorum novæ legis effi­ ciunt id quod significant: vg. «Ego te baptizo»; «ego te absolvo»; 70 DH ΡΗΛίβΒΝΤΙΑ KHALI « signo te signo crucis » etc. Unde in prædicta formula, subjectum hoc, ut pronomen demonstrativum, demonstrare debet præsentiam ipsius rei, quæ per prædicatum enuntiatur. Prædicatum autem enuntiat non si­ gnum corporis et sanguinis, sed ipsum reale et substantiale corpus Chri­ sti, ipsumque sanguinem. Ergo in Eucharistia vere et substantialiter, non solum in signo, figura et virtute, continentur corpus et sanguis Christi. S. Thomas dicet q. 78, a. 5 c. fine: « Hoc nullo nomine apposito a parte subjecti, sed solo pronomine... significat substantiam in com­ muni, sine qualitate id est forma determinante » ; sicut dicitur osten­ dendo dolium: « hoc est vinum, seu contentum in dolio est vinum », in casu nostro hoc significat: id quod in manibus teneo. Notant exegetæ catholici quod philologice hoc clarius adhuc appa­ ret in textu græco, ubi repetitio articuli expressius determinat proprie­ tatem verborum. Legitur enim apud τ .ucam XXII, 19 : « τοΰτδ έστιν τό σώμα μου, τδ υπέρ υμών διδόμενον · et apud Matthaeum XXVI, 28 : τούτο γάρ έστιν τό αίμά μου τής διαθήκης. Unde in explicatione prædictorum verborum protestantes errant, dum ea assimilant his parabolæ seminantis apud Lucam VIII, 11: « Se­ men est verbum Dei » vel his verbis S. Pauli I Cor. X, 4: « Petra autem erat Christus ». Etenim, ut bene notat Billuart, in explicatione para­ bolæ seminantis jam propositæ, Jesus ait: « Semen est verbum Dei » et tunc ex contextu clarum est quod sensus est: semen de quo agitur in parabola significat verbum Dei. Item dum S. Paulus, I Cor. X, 4, di­ cit agendo de antiquis Isrælitis qui mediantibus figuris credebant in Christo venturo: « Patres nostri omnes sub nube fuerunt..., omnes ean­ dem escam spiritalem (scii, manna miraculosum) manducaverunt, et omnes eundem potum spiritalem biberunt (bibebant autem de spiritali consequente eos petra; petra autem erat Christus) ». Id est: Christus, futurus Salvator, cujus meritis salvati sunt, erat pro illis quasi petra spiritalis, seu firmum spirituale fundamentum salutis. Manifestum est ex contextu, ex ipsa subjecta materia, quod in hoc loco S. Pauli, sicut in parabola seminantis, sensus est metaphoricus et non proprius. Unde merito dicunt theologi, ut Billuart, in solutione 2æ object.: « Ex eo quod in Sacra Scriptura verbum est quandoque usurpetur pro significat, stolide seu stulte infertur quod ita semper et in præsenti materia usurpetur; alioquin dicendum erit cum Socinianis, sic etiam usurpari in his propositionibus: Verbum caro factum est; Hic est Filius meus dilectus etc. quod negant Calvinistæ ». Negant quidem, sed, via jam modo indebito aperta ad negationem sensus litteralis ac proprii, negari potest ubique. Rursus igitur deveniendum est ad primam regu­ lam cujuslibet exegeseos, non solum christianæ et catholicæ, sed etiam rationalis, scii.: In explicatione alieujus textus attendendum est ad subjectam materiam, ad communem usum, communem intelligentiam, et ad varias circumstantias. Alioquin summa critica est summa criticæ carentia. Secundum Scripturam 71 Instant Protestantes: Christus dixit apud Joannem XV, 1: « Ego sum vitis vera ». Hoc autem debet intelligi sensu metaphorico. Ergo pa­ riter dum dicit: Hoc est corpus meum ». Responsio: Nego consequentiam, nam manifesta est disparitas, quia dum Christus dicit: « Ego sum vitis vera », ex toto contextu con­ stat eum metaphorice loqui et de se, et de Patre suo et de fidelibus; dicitur enim apud Joan. XV, 1-5: « Ego sum vitis vera et Pater meus agricola est..., ego sum vitis vera, vos palmites ». Imo explicat meta­ phoram dicens: « Sicut palmes non potest ferre fructum a semetipso nisi manserit in vite, sic nec vos nisi in me manseritis ». Nihil autem Christus protulit quo verba institutionis Eucharistiæ ad sensum figurativum explicari possint aut debeant. Instant denique protestantes: Hæc propositio: Hoc est corpus meum intellecta in sensu proprio est falsa; quia tunc hoc ante conver­ sionem quando pronuntiatur designat vel panem vel species panis et falsum est quod panis aut species ejus sint corpus Christi. Responsio datur infra a S. Thoma q. 78, a. 5, ubi longe explicat philosophice quodlibet verbum hujusce formula; et ostendit quod pro­ nomen hoc consideratum pro eo instanti quo pronuntiatur, non demon­ strat determinate neque panem, neque species panis, et nondum corpus Christi, sed confuse et indeterminate rem aliquam, id quod in manibus teneo, seu quid commune utrique, scii, pani et corpori Christi, id est: contentum sub his speciebus, vel hoc quod præ manibus habeo. Ita dum dicitur: hoc est aurum et non aurichalcum, scii, hac res quam teneo. Instant adhuc: In formula relata in I Cor. XI, 24, in aliqua lectione quæ est in usu apud græcos, dicitur: « Hoc est corpus meum, quod pro vobis frangitur ». Atqui corpus Christi non frangitur, sed solum figura ejus, scii, panis. Responsio: Sensus est: corpus meum quod mox proxime frangetur in passione, non quidem quoad ossa, sed quoad carnem quæ fuit lace­ rata; hoc præsertim apparet ex eo quod apud Matthæum dicitur pro sanguine: « qui pro vobis effundetur in remissionem peccatorum ». Non autem vinum, sed verus sanguis Christi effusus est in remissionem pec­ catorum, nec tunc effusus est, sed mox postea, scii, in passione. Insuper dici potest in bono sensu quod corpus Christi præsens sub speciebus jam Irangitur non ratione sui, sed ratione specierum, sicut tangitur et di­ stribuitur. Ultima instantia: Sacramentum est in genere signi; atqui species panis sunt sacramentum; ergo sunt signa corporis Christi, etiam pro catholicis; remanet ergo sensus metaphoricus. Responsio: Species panis sunt signa corporis Christi invisibiliter y r spirituahter » id est invisibiliter, dicent theo­ logi postea non extensive sicut in loco. Insuper explicat quod quamvis caro secundum se non sit proficua animæ, « accedat spiritus ad carnem et prodest plurimum, sicut in mysterio Incarnationis ». 2; difficultas est ex alio loco S. Augustini in tr. 30 in Joannem ubi dicitur: «Donec sæculum finiatur, sursum est Dominus, sed tamen et hic nobiscum est veritas Domini; corpus enim in quo resurrexit, in uno loco oportet esse; veritas autem ejus ubique diffusa est ». Secundum Scripturam 79 Ad 2um respondetur: hoc intelligendum est de corpore Christi se­ cundum quod videtur in propria specie; sic est solum in cælo; ita ipse dixerat: « Me autem non semper habebitis » (Matth. XXVI, 11). Patres in explicatione præsentiæ realisnon poterant statim per­ venire ad subtiles distinctiones philosophicas quæ formulatæ sunt a theologis scholasticis. Sic S. Augustinus dicebat corpus Christi esse spiritualiter præsens in Eucharistia, seu ad modum spiritus, ad dicen­ dum non sicut in loco, et ad modum substantiae invisibilis, quæ non at­ tingitur a sensibus, sed ab intellectu tantum. Concludendum est igitur, quod Patres, loquentes ut testes Eccle­ siæ, realem et non symbolicam Christi præsentiam in Eucharistia voce unanimi docuerunt, non solum a tempore Augustini, ut fatetur Zwinglius, sed ab initio. Si quandoque, loquendo ut doctores privati ad explica­ tionem mysterii potiusquam ad ejus affirmationem, utuntur verbis du­ biis, hæc, inspecto contextu, non excludunt, sed potius supponunt corpus Domini vere et realiter esse præsens sub visibilibus symbolis quæ ejus præsentiam denotant. Confirmatio habetur ex liturgiis sive orientalibus, sive occidenta­ libus, quæ omnes, etiam antiquissimæ, realem Christi præsentiam expli­ cite asserunt. Cf. Diet. Théol. cath., art. « Eucharistie », c. 1140-1142, ubi agitur de Constitutionibus Apostolicis et de antiquo sacramentario Serapionis: « Lex orandi, lex credendi ». Alia Confirmatio habetur ex praxi Ecclesiæ, qualis apparet in ritu quo fideles, teste Augustino in Ps. 98, Eucharistiam adorabant ante­ quam acciperent, et in martyrio S. Tarcisii, qui, teste S. Damaso, po­ tius voluit mortem subire quam « canibus rabidis prodere caelestia membra » (cf. Kirch. Enchiridion fontium historice, n. 523; Marucchi, Eléments d’archéologie, 2 vol. Paris, 1900; Le dogme de l’Eucharistie dans les monuments des premiers siècles, 1910; Wilpert, Die « Fractio panis», 1895; Diet. Théo?.., art. «Eucharistie», c. 1183-1209). Denique ultima Confirmatio habetur ex argumento praescriptionis quod est argumentum per absurdum. Sic proponitur: Sæculo XVI, imo sæeulo XI quando prodiit Berengarius, dogma præsentiæ realis profitebantur tum Ecclesia Latina, quæ statim Berengarium damnavit, tum Ecclesia Græca, quæ semper præsentiam realem admisit, ut constat ex testimoniis jam datis. Atqui dogma istud non potuit esse humanum inventum introductum in anterioribus sæculis. Ergo eçt divinitus revelatum. Probatur minor: Nam hoc dogma, quod ex una parte aciem ra­ tionis transcendit et ex alia parte est quid practicum et quotidiani usus, non potuisset introduci, quin statim, sua novitate, Ecclesiam commovisset. Nullum autem est vestigium hujus innovationis, nulla memoria contentionum, ea occasione, productarum. Talis consensus omnium Ecclesiarum in re dogmatica, ad praxim quotidianam pertinente, quinto sæculo ubique vigens, non potuit per s 80 Dl8 PRACSENTIA ΚΕΛΙ,! innovationem induci, sed ab ipsis Apostolis originem ducit; nam, per quatuor priora sæcula notum est et Episcopos et fideles fuisse apostolicarum traditionum tenacissimos sequaces. t Sic habetur in hac quæstione pulchrum exemplum hujusce regulæ tractatus de Locis theologicis: Consensus Patrum aut theologorum moraiiter unanimis asserentium doctrinam aliquam esse de fide, est certum divinæ Traditionis argumentum. Rationes convenientia» (c. S. Th. IIT', 75, a. 1). Duæ difficultates proponuntur quoad possibilitatem et convenien­ tiam a S. Thoma 3* et 4*, scii.: Nullum corpus potest esse simul in pluribus locis, et ipse Dominus dixit Apostolis, Joan. XVI : « Si non abiero, Paraclitus non veniet ad vos », quia nimis affecti erant ad ejus præsentiam realem; ergo non videtur convenire ejus præsentia realis in Eucharistia. S. Thomas in corpore articuli dat tres rationes convenientiœ : Duæ priores ostendunt convenientiam ipsius præsentiæ realis: 1“ ex perfe­ ctione novæ legis, 2" ex perfectione caritatis Christi, 3“ ratio autem ostendit convenientiam invisibilitatis hujusce præsentiæ ex perfectione fidei christianæ. 1“ Ex perfectione novæ legis. Nova Lex est multo perfectior quam antiqua; atqui sacrificia veteris legis continebant Christum in figura, ut agnus paschalis. Ergo convenientissime sacrificium novæ legis con­ tinet realiter ipsum Christum passum. Pro quo citatur Dionysius, qui quamvis non fuerit Areopagita ut olim putabatur, est semper testis Traditionis. 2’ Ex parte caritatis Christi, scii.: Maxime proprium amicitiæ est convivere amicis. Atqui Christus maximam pro nobis habuit amicitiam seu caritatem, ex qua pro salute nostra voluit incarnari. Ergo maxime conveniebat ut nos, in hac peregrinatione, sua præsentia corporali non destitueret. Hoc commemoratur in cultu Cordis Eucharistici. 3' ratio ostendit convenientiam invisibilitatis hujusce præsentiæ, ex perfectione fidei christianæ, scii.: Fides est de non visis a Deo re­ velatis, est quasi spiritualis sensus invisibilium. Atqui non solum de divinitate, sed et de vera humanitate Christi est fides nostra. Ergo con­ venientissime humanitas Christi exhibetur invisibiliter in hoc sacra­ mento ut fidei objectum. Cf. hymnum Adoro te: « In cruce latebat sola Deitas. At hic latet simul et humanitas. Ambo tamen credens atque confitens; peto quod petivit latro poenitens. Plagas, sicut Thomas, non intueor; Deum ta­ men meum te confiteor. Fac me tibi semper magis credere, in te spem habere, te diligere ». Fides autem nostra supernaturalis, quamvis obscura, est certior quam sensatio, quia immediate innititur auctoritate Dei revelantis. Ejus convenientia 81 Ad 4um: Insuper quia hæc præsentia corporis Christi est invisi­ bilis, non est periculum quod simus nimis affecti ad præsentiam ejus sen­ sibilem. * * * Hæ rationes convenientiæ possunt insuper illustrari altiori prin­ cipio quo illustrantur mysteria SS. Trinitatis et Incarnationis redemptivæ, quorum Eucharistia est irradiatio. Hoc autem principium enuntiatur a S. Thoma initio tractatus de Incarnatione HT, q. 1, a. 1 sub ista forma: «Pertinet ad rationem boni ut se aliis communicet; unde ad rationem summi boni pertinet quod summo modo se communicet ». Ex hoc principio diffusionis boni illustratur mysterium SS. Trinitatis in IV Contra Gentes, c. XI. Sic ostenditur quod convenit Deo, Summo Bono, ut summo modo prius se communicet ad intra, communicando totam naturam suam per ge­ nerationem æternam Filii et per spirationem Spiritus Sancti. Eodem principio ostenditur convenientia Incarnationis, scii, ut Deus se creaturæ summo modo communicet in persona Filii sui ad redemptionem no­ stram incarnati. Denique eodem principio manifestatur convenientia Eucharistiæ, scii, cum bonum sit essentialiter diffusivum sui, Christus voluit seipsum nobis dare ut alimentum et simul ut hostiam sacramentaliter offerendam usque ad finem mundi. Sic remanet nobis præsens Auctor gratiæ et salutis. Eodem principio manifestatur, in communicatione Summi Boni ad intra, intima communio trium Personarum divinarum, quæ est supre­ mum exemplar communionis eucharisticæ et communionis fidelium in­ ter se, secundum hanc orationem Christi ad Patrem suum: «Ut sint unum sicut et nos unum sumus », scii, ut sint unum per fidem, spem, caritatem, per communionem eucharisticam ad eandem mensam, sicut et nos unum sumus per naturam. Item corroborantur rationes convenientiæ præsentiæ realis, eam considerando, ex parte nostra, per respectum ad tres virtutes theolo­ gicas, ut S. Thomas ostendit UT, q. 1, a. 2 convenientiam Incarnationis. Etenim per præsentiam realem confirmatur fides nostra, cujus motivum est auctoritas Dei revelantis; nam in Eucharistia Verbum incar­ natum realiter præsens et creditum, suo salutari influxu, quotidie con­ firmat ea quæ olim dixit in prædicatione sua. Sic in Eucharistia re­ manet ut Magister secretorum unionis divinæ. Præsens est ad illumi­ nandum et attrahendum. Pariter præsentia realis corroborat spem nostram, cujus motivum est Deus auxilians, quia est præsentia non solum gratiæ sed etiam ipsius Auctoris gratiæ. Si autem Deus nobis sic dedit Filium suum ut jugiter permaneat nobiscum usque ad finem mundi, non denegabit minora ad salutem necessaria. Si nobis dedit Eucharistiam, a fortiori nobis dabit gratias actuales quas postulamus ad perseverandum. o OAHKiuou-LAOBANoe, De Eucharistia. 8'2 DE PRACSENTIA REAM Denique præsentia realis inflammat caritatem erga Deum et pro­ ximum propter tantam manifestationem amoris Christi, virtute cujus se inclinavit ad convivendum nobiscum ut socius nostri exilii, et sese dedit simul ut hostiam et cibum, ad nos sibi magis ac magis incorpo­ randos. Pariter inflammatur ex hoc caritas erga proximum, prout omnes, divites et pauperes, docti et indocti, debemus in hac cælesti mensa uniri et eodem Christo Salvatore nutriri. Sic uniuntur membra cujuslibet familiæ, item diversæ classes ejusdem populi, item diversi populi Chri­ stiani ut constat in magnis Congressibus internationalibus eucharisticis Vatiis miraculis confirmata est præsentia realis. Citantur multa, inter quæ speciatim notanda sunt ea quæ contige­ runt Bolsenæ et Favemey in Gallia r, ita etiam ea quæ patrantur nunc in sanctuario Notre Dame de Lourdes durante processione SS. Sa­ cramenti. Notandum est quod miraculum eucharisticum, confirmando veri­ tatem præsentiæ realis, eo ipso confirmat omnia Salutis mysteria presupposita ab Eucharistia, scii, mysterium redemptionis, mysterium Incarnationis Filii Dei ex Maria Virgine (quod supponit mysterium SS. Trinitatis), mysterium peccati originalis (quod supponit myste­ rium elevationis generis humani ad vitam gratiæ). Pariter miraculum eucharisticum confirmat cum Eucharistia alia sacramenta ab ipsa præsupposita, scii, baptismum, poenitentiam, ordinem et validitatem ordinationum etiam in præterito usque ad Apostolos et ad Christum. Sic Eucharistia apparet ut centrum totius cultus Christiani. * * * Solvuntur obiectiones 1· Objectio ponitur a S. Thoma (est culi), scii.: Nullum corpus potest esse corpus Christi verum est in cælo. Ergo Eucharistia. ex ratione. ejus 3“ difficultas initio arti­ simul in pluribus locis. Sed non potest esse realiter in Respondetur ad 3um: Corpus Christi est in Eucharistia non sicut in loco, seu non circumscriptive, sed speciali modo, id est sacramen1 In hac parva civitate, sæculo xvi, die adorationis perpetuæ, Sanctissimum Sacramentum erat expositum supra altare majus; hac die autem circa meri­ diem, quando non erant fideles in ecclesia, ex illuminatione altaris communi­ catus est ignis ipsi altari ligneo, quod totum combustum est. Quando autem fideles venerunt, viderunt ostensorium in aere suspensum, et multae personæ hujusce civitatis eadem die in scriptis testimonium de hoc miraculo dederunt. Ejus convenientia 83 i alit er, ut infra explicandum est q. 76, a. 3, 4, 5, scii, per modum nubstantiæ. Antequam veniamus ad explicationem horum articulorum q. 76, ad pleniorem objectionis solutionem convenit dicere quod aliquid potest esse in loco tripliciter, scii, circumscriptive, definitive et sacramentaliter. Ita Concilium Tridentiaum sess. 13, cap. 1, Denz. 874. Aliquid est in loco circumscriptive, scii, ratione quantitatis. i definitive, ita ut non alibi; non circumscriptive I sacramentaliter, ut etiam sit alibi. Aliquid est in loco circumscriptive, quando in eo est ratione quan­ titatis, ita ut totum sit in toto et singulae partes in singulis partibus loci. Ita corpus nostrum hic et nunc in suo loco. Ita etiam gloriosum corpus Christi nunc in caelo. Aliquid est in loco noti circumscriptive, seu non ut in loco, quando in eo est, non ratione quantitatis, sed ratione substantiae aut etiam ratione virtutis; tunc est totum in toto et totum in qualibet parte loci. Hoc autem fit dupliciter: aut definitive, aut sacramentaliter. Definitive, ita ut non sit alibi; ita anima nostra est in corpore nostro, anima bruti in corpore ejus, anima vegetativa plantae in ipsa planta, essentia panis sub quantitate ejus est tota in toto et tota in qualibet parte, et non alibi. Hæc sunt in loco, non sicut in loco, sed per modum substantiæ. Angelus autem est in loco per suam virtutem prout operatur in hoc corpus, et non alibi. Sacramentaliter aliquid est in loco, ita ut etiam sit alibi. Ita est corpus Christi in hac hostia consecrata, totum est in ea, et totum in qualibet parte ejus, ut erat substantia panis, et simul est alibi, scii, in cælo et in aliis hostiis consecratis. Unde solutio difficultatis est: Implicat idem corpus esse simul in pluribus locis circumscriptive, transeat; — in uno loco circumscriptive, et in aliis sacramentaliter per modum substantiæ, nego. Hæ sunt di­ stinctiones ad quas non pervenit S. Augustinus dum dicebat Christum esse quasi spiritualiter in Eucharistia, scii, quasi ad modum spiritus. Ut bene notant thomistæ quoad præsentiam circumscriptivam, seu per modum quantitatis: si aliquod corpus esset simul circumscriptive in duobus locis distantibus, quantitas ejus esset divisa a seipsa: non esset igitur eadem quantitas, nec idem corpus, quia hoc corpus esset divisum a semetipso, distans a seipso; sic non esset amplius individuum, nam individuum est indivisum in se et divisum a quolibet alio Hoc adhuc clarius apparet si admittitur cum S. Thoma quod principium individuationis est materia quantitate signata, seu, ut dieit I Propterea S. Thomas non admittit possibilitatem bilocationis realis, sed noium bilocationis apparentis, ita ut in uno loco sit verum corpus et in alio <>jus apparentia. 84 De praîsentia ream Cajetanus, materia capax hujusce quantitatis ita quod non illius, vg. materia capax quantitatis hujusce guttæ aquæ, ita quod non alterius guttae, vel materia capax quantitatis hujusce embryonis, ita quod non alterius embryonis. Sic corpus circumscriptive præsens in duobus locis distantibus esset distans a seipso, et non esset idem corpus. E contrario corpus Christi est præsens in Eucharistia non circum­ scriptive, sed ad modum substantiæ. Sic solæ species sacramentales vere sunt a cælo distantes, et divisæ sunt inter se prout quædam sunt Romæ, et aliæ Jerusalem aut alibi. Sed in his omnibus est numerice idem Christi corpus per modum substantiæ, supra ordinem spatialem seu quantitativum, ut infra ostendetur q. 76. Aliis verbis: Corpus Christi in cælo non distat secundum entitatem vel substantiam a corpore Christi quod est in hac hostia consecrata. Id quod est impossibile, est quod corpus Christi sit simul circumscrip­ tive in duobus locis distantibus, quia tunc in his duobus locis esset per modum quantitatis, et quantitas ejus esse divisa a seipsa. Instantia: Atqui corpus Christi nequidem per modum substantiæ potest esse realiter præsens in Eucharistia et simul alibi. Probatur: Præsentia corporis non potest esse altioris ordinis quam præsentia animæ vel angeli. Atqui anima et angelus non possunt esse simul hic et alibi. Ergo corpus Christi non potest esse simul hic et alibi. Respondetur: Distinguo majorem: naturaliter, concedo; mira­ culose, nego ; — concedo minorem ; distinguo conclusionem : naturaliter, concedo; miraculose, nego. Instantia: Nec miraculose: Corpus nequidem miraculose potest esse sine sua quantitate, nam definitur per tres dimensiones. Atqui corpus Christi foret in Eucharistia sine quantitate. Ergo corpus Christi nequidem miraculose potest esse realiter in Eucharistia. Respondetur: Distinguo majorem: nequidem miraculose corpus potest esse sine quantitate praesenti per modum substantiæ et secundum relationem ad substantiam, concedo; sine quantitate localiter extensa, seu secundum relationem ad locum, nego, vel faveant adversarii pro­ bare contrarium. In hoc differt præsentia circumscriptiva a præsentia reali sacramentali, ut melius dicendum est infra q. 76, a. 4: utrum dimensiones corporis Christi sint sub hoc sacramento. Instantia : Figura nequit esse sine quantitate localiter extensa. Atqui corpus Christi non potest esse sine figura, sic enim non esset corpus hominis potius quam agni aut columbæ. Ergo corpus Christi non potest esse in Eucharistia sine quantitate localiter extensa. Respondetur: Distinguo majorem: figura extensa seu sumpta pro ordine partium per respectum ad locum, concedo;... figura sumpta pro ordine partium inter se per respectum ad substantiam, nego vel faveant adversarii demonstrare contrarium. Contradistinguo minorem Ejus convenientia 85 eodem modo; et nego consequens et consequentiam. Sic in Eucharistia caput Christi non est cor ejus, imo est extra cor, per respectum ad mibstantiam, non per respectum ad locum. Nam quantitas Christi (cf. infra, q. 76, a. 4) est præsens solum ratione transsubstantiationis et igitur per modum substantiæ, non per modum quantitatis localiter ixtensæ. Hæc quidem superant imaginationem quia imaginatio et etiam geometria non transcendit continuum; sed corrigenda est imagi­ natio per fidem et rationem. Hæ objectiones videntur quidem clariores quam responsio: hoc est quia sumuntur secundum modum valde superficialem et imperfectum cognitionis nostræ, modum satis materialem et quantitativum, dum responsio sumitur ex altitudine mysterii explicandi et supponit subti­ lem distinctionem, quæ non statim intelligitur perfecte, sed solum cum maturitate intelligentiæ et profundo examine. Infra, loc. cit. videbimus quod quantitas habet velut duas functiones: 1° distinguit partes in substantia, 2° eas localiter extendit. Nec posset eas localiter extendere, si prius hæ partes non distingue­ rentur inter se. Punctum enim omnino indivisibile non potest localiter extendi. Sed e contrario prima cellula embryonis, in qua distinguuntur quædam partes, localiter deinde augetur, et, si cum microscopio con­ sideratur, magis ac magis extensa apparet. Si vero datur puntum absolute indivisibile, sine ulla distinctione partium, etiam cum micro­ scopio consideratum, non extenderetur. Quantitas autem corporis Christi non est in Eucharistia, ut infra dicetur, nisi per transsubstantiationem, non per motum localem, et ideo non est in Eucharistia secundum ejus relationem ad locum, sed solum secundum relationem ejus ad substantiam, cum distinctione par­ tium, sine earum locali extensione. Hoc quidem est satis subtile, sed faveant adversarii probare hoc esse impossibile. Instantia: Spiritus non potest esse extensive localiter. Ergo nec corpus potest esse inextensive et indivisibiliter. Respondetur: Concedo antecedens et nego consequentiam, nam disparitas est quod spiritus non habet nec potest habere partes, secun­ dum quas localiter extendatur. Corpus autem potest privari partibus integrantibus localiter extensis, ut infra dicetur q. 76, a. 4. 2a Objectio: Inconveniens est omnino quod corpus Christi mandu­ cetur, dentibus teratur, in ventrem et secessum abeat. Atqui hæc se­ quuntur ex reali præsentia. Ergo realis præsentia admitti nequit. Hæc objectio legitur in aliqua epistola Spinozæ. Respondetur : Increduli pariter dixerunt: Deo indignum est in utero mulieris portari, esuriri, crucifigi, mori. Sicut autem in Incarnatione non ipsa divinitas portatur in utero, esuritur, crucifigitur, moritur, sed humanitas; ita corpus Christi gloriosum et impassibile, modo indivisi­ bili existens in Eucharistia, non teritur dentibus, in stomacho non alte- DK PR.ESENTIA REALI 8fi ratur et corrumpitur, sed solœ species panis et vini, sub quibus conti­ netur quamdiu permanent. 3" Objectio: Præsentia realis est inutilis, quia Deus per solum si­ gnum corporis Christi potest æque nos nutrire spiritualiter. Respondetur: Pari ratiocinio diceretur: Incarnatio fuit inutilis, et sacramenta, quia Deus sine illis potuit nobis gratiam salutarem prae­ stare. Potuit quidem, sed ex immensa caritate sua Verbum voluit in­ carnari et remanere realiter nobiscum in Eucharistia. Instantia: Sola communio spiritualis potest eundem effectum pro­ ducere ac communio sacramentalis. Ergo hæc inutilis est. Respondetur: Si communio spiritualis fiat cum majori fervore quam communio sacramentalis, concedo; si fiat cum æquali fervore, nego. Cf. infra de communione. Quidam denique objecerunt ex permanentia accidentium panis et vini, quæ non possent existere sine subjecto; item ex hoc quod hæc accidentia nutriunt, corrumpuntur, quæ simplicibus accidentibus non competunt. Sed de his agendum est ex professo q. 77 de accidentibus remanentibus in hoc sacramento. Sufficit nunc solvere objectiones quæ directe factæ sunt contra ipsam præsentiam realem de qua nunc loqui­ mur, quæque statuenda est quoad nos antequam sit sermo de transsubstantiatione. Transsubstantiatio, ut videbimus, est quidem neces­ saria ad explicandam quoad se præsentiam realem revelatam, et sic mo­ dus hujusce præsentiæ melius intelligitur postea, ut corollarium ipsius transsubstantiationis. Unde agendum est 1° de præsentia reali revelata, 2° de transsubstantiatione, 3° de modo præsentiæ realis ut sequitur ex transsubstantiatione ; sic idem conceptus præsentiæ realis, qui prius erat quasi confusus, fiet pauiatim magis ac magis distinctus, non ob­ stante obscuritate mysterii. q. 75, a. 2. Art. II. — UTRUM IN HOC SACRAMENTO REMANEAT SUBSTANTIA PANIS ET VINI POST CONSECRATIONEM Status quœstionis et difficultas: Per hunc articulum jam incipit transitus a quæstione de præsentia reali ad transsubstantiationem. Principalis difficultas oritur ex hoc quod remanent accidentia panis et vini, non autem videtur quod possint esse sine subjecto, et sine proprio subjecto. Ideo Impanatores docuerunt substantiam panis et vini remanere et assumi hypostatice a Verbo, sicut assumpta est humanitas in Incarna­ tione, unde nomen « impanatio ». Hunc errorem Guitmundus tribuit quibusdam discipulis Berengarii. Osiander inter discipulos Lutheri impanationem tenuit. De Transsubstantiatione 87 Consubstantiatores dixerunt: Substantia panis et vini remanet, sed absque unione hypostatica conjungitur corpori Christi. Ita Lutherus et lutherani, et antea quidam discipuli Berengarii. Durandus inter scholasticos in IV, d. 11, q. 3 docuit formam panis converti quidem in corpus Christi, non vero materiam panis quæ post conversionem fieret materia corporis Christi, fere sicut in assimilatione nutritiva naturali. Quidam alii sæculo XIII, ut refert S. Thomas, hic a. 6 dixerunt: Forma substantialis panis et non ejus materia remanet. Concilia. Hæ opiniones non possunt amplius admitti præsertim post definitionem Concilii Tridentini sess. 13 can. 2: «Si quis dixerit, in sacrosancto Eucharistiæ sacramento remanere substantiam panis et vini una cum corpore et sanguine Domini nostri Jesu Christi, negaveritque mirabilem illam et singularem conversionem totius substantiae panis in corpus et totius substantiæ vini in sanguinem, manentibus dumtaxat speciebus panis et vini, quam quidem conversionem catholica Ecclesia aptissime transsustantiationem appellat, a. s. ». Antea fuerunt declarationes Concilii Romani sub Gregorio VII, IV Concilii Lateranensis, Concilii Constantiensis, Concilii Florentini (cf. Denz. 335, 416, 424, 430, 465, 544, 581, 666, 698, 706 sq., 796, 877, 1469, 1529, 1919). Speciatim contra impanationem et quamlibet permanentiam substantiæ panis et vini (cf. Denz. 1845 [deer. S. Officii anno 1875], 581 sq., 877, 884). Patres, ut supra diximus, agendo de præsentia reali, communiter docuerunt: Christum de pane effecisse corpus suum, et post verba con­ secrationis non superesse substantiam panis. S. Thomas citat in argu­ mento «sed contra» auctorem libri de Sacramentis 1. VI, c. 1 (operis quod attributum est S. Ambrosio) : « Licet figura panis et vini videatur, tamen nihil aliud quam caro Christi et sanguis post consecrationem credenda sunt ». Ita locuti sunt præsertim S. Cyrillus Hierosol., S. Am­ brosius, S. Chrysostomus, S. Gregorius Niss., S. Joannes Damascenus quorum textus de hac re communiter citantur. Cf. Rouet de Journel, Enchiridion Patrist. in fine, index theologicus, n. 489. Inter theologos scholasticos qui transsubstantiationem admittunt, fuit disputatio circa hoc punctum: utrum ex ipsis verbis consecra­ tionis, in Sacra Scriptura relatis, probari possit non permanentia sub­ stantiæ panis et ejus transsubstantiatio, an solum ex definitionibus Ecclesiae. Scotus tenet quod transsubstantiatio non potest probari nisi ex definitionibus Ecclesiæ, thomistæ vero et multi alii docent: hoc con­ stat etiam ex verbis consecrationis. Responsio. Rationes quas S. Thomas exposuit in corpore articuli sunt quatuor, et optime sic ordinantur: Ponere permanentiam substan­ tia- panis 1° tollit veritatem hujus sacramenti, scii, præsentiam realem; 88 De PRÆSENTIA REALI 2° tollit veritatem formulæ consecrationis; 3“ contrariatur venerationi hujus sacramenti; 4° contrariatur ritui Ecclesiæ. Rationes fortiores sunt duæ priores. la Ratio est: Si remaneret substantia panis tolleretur veritas hujus sacramenti, seu præsentia realis. Legenda est littera. Argumentum ad hoc reducitur: Aliquid non potest esse alicubi, ubi prius non erat, nisi per loci mutationem aut per alterius conversionem in ipsum. Lux argumenti in hoc principio continetur. Atqui corpus Christi non incipit esse in hoc sacramento per mo­ tum localem. Ergo corpus Christi incipit esse in hoc sacramento per conver­ sionem substanti® panis in ipsum, quæ igitur, facta conversione, non remanet. Minor prius probatur ad majorem claritatem. Etenim corpus Christi, per motum localem descendendo ad Eucharistiam, desineret esse in ccelo, quod ab omnibus rejicitur; imo, sic localiter descendendo, pertransiret omnia media, seu loca intermedia, et denique deberet localiter moveri simul ad diversa loca distantia, ubi simul fit consecratio. Ad explicationem majoris dicendum est: Aliquid prœxistens, in se omnino immutatum ac non desinens proprium locum, non potest fieri realiter præsens alibi, nisi per alterius conversionem in ipsum, v. g. ignis non fit præsens in aliqua domo nisi, aut quia ad eam defertur, aut quia aliquid in ea existens, v. g. lignum, convertitur in ignem. Ad majorem intelligentiam hujusce argumenti, notandum est cum thomistis quod hæc nova præsentia realis alibi importat relationem realem continentice quæ fundamento indiget. Non enim datur relatio sine fundamento, v. g. filiatio sine generatione, nec similitudo sine qua­ litate simili, nec æqualitas sine quantitate æquali. Atqui fundamentum hujusce relationis realis continentiae, manen­ tibus accidentibus panis, non potet esse nisi conversio substantiæ panis in corpus Christi. Vi conversionis, id quod erat panis nunc est corpus Christi, et sic hæc relatio specierum panis terminatur nunc ad corpus Christi. Sic sa­ tis clare explicatur præsentia realis per transsubstantiationem. Dices.· Forte Deus in thesauris sapientiæ suæ habet alium modum producendi fundamentum hujusce relationis realis specierum ad cor­ pus Christi etiam omnino immutatum in se aç non deserens proprium locum. Respondetur: Servata veritate verborum consecrationis, alius modus non videtur possibilis, nam hæc realis relatio specierum panis ad corpus Christi fundari debet in his speciebus, sublata earum relatione ad substantiam panis. Et hoc non concipitur nisi per conversionem, de qua loquuntur Concilia, et qua species amittunt relationem ad sub­ stantiam panis et accipiunt ad corpus Christi. De Transsubstantiations 89 Sic apparet valor majoris argumenti: Aliquid non potest esse ali­ cubi, ubi prius non erat, nisi per loci mutationem, aut per alterius con­ versionem in ipsum. Ita ego, qui prius eram ad dexteram tuam, non possum esse nunc ad sinistram tuam, nisi quia locum mutavi aut tu mutasti. · Pariter: aut corpus Christi mutatum est, aut panis mutatus est in corpus Christi, non datur medium, vi principii contradictionis et prin­ cipii causalitatis. * * * Hæc ratio impugnata est a Durando, a Scoto et a Scotistis qui admiserunt transsubstantiationem adductivam (sine motu locali appa­ renti) potiusquam conversivam. Esset miraculum adductionis, potiusquam conversionis. Ad hoc respondetur præsertim dupliciter: 1° Non satis servantur verba Conciliorum, quæ semper utuntur verbo conversionis vel transsubstantiationis; transsubstantiatio autem, ut nomen indicat, est formaliter actio conversiva. Adductio e contra non est actio conversiva unius in aliud. In expressione « transsubstan­ tiatio adductiva » adjectivum destruit substantivum. 2° Insuper non potest esse adductio corporis Christi sine mutatione ipsius corporis Christi, quæ admitti nequit. Etenim mutatio est vel substantialis vel accidentalis et tunc aut quantitativa, aut qualitativa, aut localis. Atqui corpus Christi gloriosum, impassibile, ac non deserens cælum, non mutatur, nec substantialiter (sic destrueretur, sive per annihilationem, sive per corruptionem, sive per conversionem in pa­ nem), nec accidentaliter per respectum ad panem, id est nec quantita­ tive, nec qualitative, nec localiter, ut dixit S. Thomas, quia sic desereret cælum, et simul moveretur motibus contrariis ad diversa loca terræ. Ergo non potest concipi hæc transsubstantiatio adductiva, quæ esset actio divina non in panem, sed in corpus Christi mutandum; ex ea se­ queretur quod Christus sic motus ad Eucharistiam desereret cælum. Remanet igitur argumentum S. Thomæ. Instant Durandus et Scotus. Deus potest facere quod corpus Christi sit præsens in Eucharistia etiam conservando substantiam panis, sicut conservat panis accidentia, et tunc corpus Christi inciperet esse sub sacramento absque motu locali et absque conversione panis in ipsum. Hoc affirmant, sed non probant. Respondetur: Distinguo antecedens: Deus potest facere quod corpus Christi sit præsens in Eucharistia, manente substantia panis, absque mutatione corporis Christi, nego; cum quadam mutatione corporis Christi, transeat. Sic Deus potest facere quod sint duo corpora in eodem loco, v. g. dum Christus in cœnaculum intravit, januis clausis, tunc corpus Christi movebatur localiter. (Ml De I’h.esentia ueaij Quoad primam partem, scii, negativam, hujusce responsionis, con­ sentiunt thomistæ, in hoc scii, consentiunt: si corpus Christi impassibile et gloriosum ac cælum non deserens non mutatur, tunc repugnat corpus Christi esse in Eucharistia, absque conversione panis in ipsum, quia, ut dicit S. Thomas, repugnat aliquid præexistens esse nunc ubi prius non erat, nisi vel in se mutetur, vel aliquid in ipsum; sic Deus, immotus in se permanens, non potest esse de novo in creatura sine mutatione creaturæ, sic dum justificatur homo, tunc Deus incipit habitare in eo. Cum ergo supponatur corpus Christi non mutari et præsertim non mutari qualibet consecratione, ut fiat præsens in diversis locis terræ, insuper cum aliter sit nunc quam prius, necessario panis debet mutari per conversionem in ipsum. Hoc videtur esse omnino apodicticum. Ut magis appareat vis principii hujusce rationis sie formulari potest in duabus partibus: 1° Aliquid præexistens, in se omnino immutatum, non potest aliter et aliter se habere nisi per mutationem alterius; v. g. Deus immutabilis prius non habitabat in hoc homine, nunc autem in eo habitat, quia hic homo justificatur; item eadem columna immobilis non potest esse aliter et aliter per respectum ad me, scii, prius ad dexteram et postea ad sinistram, nisi post mutationem meam. Alioquin esset effectus sine causa. 2U Aliquid numerice idem præexistens et in se omnino immutatum, non potest fieri realiter præsens alibi, ubi prius non erat, nisi per alterius conversionem in ipsum. Si quidem hoc non praeexisteret, posset fieri præsens per creatio­ nem ; sed si præexistit, non potest fieri præsens nisi per conversionem al­ terius in ipsum. Insuper si fiat præsens, non quantitative, sed per modum substantiae, hoc non potest fieri nisi per conversionem alterius substan­ ti» in ipsum, manentibus accidentibus hujusce substantiæ conversæ. Hoc videtur omnino apodicticum, quamvis satis difficile propter complexitatem terminorum, et in hoc conveniunt omnes thomistæ, non solum ad servandam litteram S. Thomæ, sed etiam quia hoc principium apparet in se evidens, dum progressive explicantur termini ejus. Brevius: Aliquid præexistens non potest aliter et aliter se habere nisi aut per mutationem suam, aut per mutationem alterius in ipsum. Alioquin innovatio prius asserta esset sine ratione essendi, sine causa. I * * * Dubium. — Utrum abstrahendo a verbis consecrationis possit de potentia Dei absoluta corpus Christi esse præsens in Eucharistia absque conversione panis in ipsum? Non dicitur in enuntiatione dubii: « corpus Christi omnino immutatum ». Ad dubium sic enuntiatum solsolvendum, non consentiunt omnino thomistæ. De Transsubstantiation 91 1” Capreolus, Paludanus, Ferrariensis, Gonet negant propter quædam testimonia S. Thomæ præsertim in IV, d. 11, q. 1, a. 1, qc. 1, ubi videtur docere id implicare contradictionem x. 2“ E contrario Cajetanus, Soto, Billuart affirmant quod abstra­ hendo a verbis consecrationis, non videtur implicantia quod Deus faciat cum quadam mutatione in corpore Christi, quod corpus Christi sit præsens in Eucharistia et simul conservet substantiam panis aut eam annihilet (cf. Cajetanum η. VII, XI, XII). Ad textus S. Thomæ ab aliis thomistis invocatos, respondent: S. Thomas loquitur ibi, in hypothesi quæ de facto est, quod corpus Christi incipiat esse præsens absque sui mutatione. Dicit enim in loco citato: «Impossibile est aliquid esse nunc, cum prius non fuerit, nisi, ipso mutato vel aliquo in ipsum ». Unde conveniunt thomistæ in hoc: corpus Christi in se immutatum non potest fieri realiter præsens in Eucharistia nisi per conversionem panis in ipsum. Et hoc videtur apodicticum. Objiciunt denique Durandus et Scotus: Etiam admissa transsubstantiatione conversiva, non sequitur præsentia realis. Nam ex hoc quod corpus Christi præxistit in cælo, sequitur quod id quod erat panis sit nunc in cælo, ubi Christi corpus præexistebat, et non quod corpus Christi sit in Eucharistia. Respondetur: 1’ Non sequitur præsentia realis, si consideratur transsubstantiatio independenter a verbis consecrationis, transeat; dependenter ab illis, nego, ita Cajetanus. 2° Ut notat etiam Cajetanus (a. 2, n. VHI): Ratione quidem præexitentiœ corporis Christi, sequitur quod id quod erat panis sit nunc corpus Christi præexistens in cælo, et sit igitur in cælo, sed ratione con­ versionis, express® in formula consecrationis, remanentibus accidentibus panis, corpus Christi, in quod panis conversus est, est sub accidentibus panis; hæc accidentia remanentia habent relationem ad ipsum. Ambæ propositiones sunt veræ quia est unica corporis Christi substantia, quæ secundum suum esse naturale est in cælo, et sacramentaliter in Eucha­ ristia. Sic remanet vera major primi argumenti S. Thomæ: « Aliquid non potest esse alicubi, ubi prius non erat, nisi vel per loci mutationem vel per alterius conversionem in ipsum ». 1 Dicit S. Thomas in IV Sent. dist. XI, q. 1, a. 1, qc. 1: « Quia impossibile est aliquid esse nunc, cum prius non fuerit, nihil (nisi) ipso mutato, vel aliquo in ipsum; nec posset, etiam per miraculum fleri sicut quod esset animal ratio­ mil· mortale et non esset homo: aliter enim se habere nunc et prius, est idem quod moveri vel transmutari». Saltem est innovatio explicanda per mutationem ulterius. Item ad 3um et IV Contra Gentes c. 63. 92 De præsentia keali * » * Recapitulatio et confirmatio eorum quæ pertinent ad primam ra­ tionem. Post prædictas discussiones sic per modum recapitulationis enun­ tiari et probari potest thesis thomistica: Corpus Christi in se immutatum non potest fieri realiter prœsens in Eucharistia nisi per conversionem substantia; panis in ipsum. S. Thomas hoc affirmat in art. 2. Scotus vero hoc negat et dicit: non necessaria est conversio; injo est annihilatio substantiæ panis, et adductio corporis Christi. Contra hoc communiter notant thomistæ: 1° Concilia præsentiam realem explicant per « conversionem » et S. Thomas servat sensum obvium et plenum hujusce nominis « con­ versio », dum Scotus eum non retinet, non admittit enim nisi substitu­ tionem substantiarum, scii, annihilationem panis et adductionem cor­ poris Christi. Præsertim definitioni Concilii Tridentini de ipsa « transsubstantiatione » multo conformior est doctrina S. Thomæ, ut patet, quam opinio Scoti. 2° Ratione theologica ostenditur necessitas conversionis per exclusionem alterius causæ. Prænotandum est quod agitur de conversione ut significata et pro­ ducta a verbis consecrationis, et non independenter ab eis, nec independenter a permanentia accidentium panis et vini, quæ, ut constat, remanent. Prænotandum est insuper quod impassibile corpus Christi gloriosi non mutatur nec substantialiter, nec quantitative, nec qualitative (alte­ raretur) nec localiter, in hoc sensu quod non desinit esse in cælo, nec potest moveri simul ad diversa loca. Hæc duo prænotanda generaliter admittuntur a theologis ex prædictis in tractatu de Incarnatione et de Sacramentis. Nunc autem his positis sic thomistæ probant necessitatem conver­ sionis ad præsentiam realem: — Aliquid præexistens in se immutatum, ac non deserens suum pro­ prium locum, non potest fieri realiter præsens alibi nisi per alterius conversionem in ipsum. Hoc est philosophice certum. — Atqui corpus Christi in se immutatum, ac cælum non deserens, consecratione fit realiter præsens alibi, scii, in Eucharistia sub speciebus panis. Hoc est de fide. — Ergo necesse est quod substantia panis convertatur in ipsum. Probatur major: Hæc nova præsentia realis importat enim realem relationem continentiœ, quæ fundamento indiget. Non enim potest esse De Transsubstantiations 93 relatio realis sine fundamento reali, v. g. filiatio sine generatione, simi­ litudo sine qualitate simili, æqualitas sine quantitate æquali. Atqui hoc fundamentum realis relationis continentiæ est conversio de qua loquuntur Concilia (quod facile ostenditur) et non potest esse niai conversio (quod difficilius probatur propter complexitatem rei et prænotaminum). 1° Est conversio, vi cujus id quod erat panis nunc est corpus Ghristi. scii, realis relatio continentiæ specierum panis terminatur nunc ad substantiam corporis Christi. Hoc est satis clarum. 2° Difficilius probatur quod hoc fundamentum relationis prædictæ non potest esse nisi conversio. Hoc tamen tripliciter constat: A) indirecte prout aliæ sententiæ non possunt assignare funda­ mentum reale prædictæ relationis continentiæ. Præsertim hoc apparet in sententia Scoti, qui, rejiciendo conversionem panis debet ponere miztalionem in Christo adducto. Corpus autem Christi gloriosi de facto non mutatur, nec substantialiter, nec quantitative, nec qualitative, nec loca­ liter, nec proinde accipit relationem realem ad species panis, sed ter­ minat relationem realem specierum panis ad ipsum. Ergo mutatio debet esse in ipso pane converso; alioquin esset effectus (præsentiæ realis) sine causa. B) Insuper, ut dicetur in 2" ratione corporis art. 2 S. Thomæ, sine conversione non verificarentur verba consecrationis, quibus excluditur et permanentia panis et ejus annihilatio, ac exigitur conversio, nam quando dicitur « hoc » designatur id quod est sub speciebus panis in manibus Christi et hoc fit ac postea posterioritate naturæ est corpus Christi. Hoc argumentum magis explicite proponendum est postea in explicatione secundæ rationis S. Thomæ. C) Denique nec videtur possibile, quod Deus etiam in thesauris uæ sapientiæ et omnipotentiæ habeat alium modum quam conversio­ nem ad hanc præsentiam realem producendam, saltem servata immu­ tatione corporis Christi et servata veritate verborum consecrationis. In hoc conveniunt omnes thomistæ. Alius enim modus, videtur impossibilis, nam hæc realis relatio specierum ad corpus Christi fundari debet non in corpore Christi (quod lupponitur de facto immutatum), sed in ipsis speciebus panis, sublata earum relatione ad substantiam panis. Hoc autem non concipitur per annihilationem panis ex qua non sequeretur præsentia realis corporis Christi; nec per adductionem ejus, quia de facto non mutatur, sed per ■lolam conversionem, qua species panis amittunt suam relationem ad mbstantiam panis et accipiunt relationem ad corpus Christi. Unde videtur quod etiam in thesauris suæ sapientiæ Deus non ha­ beat alium modum, saltem alium quo corpus Christi remaneat immu­ tatum et quo simul verificentur verba consecrationis. 9-1 De pr.usentia reali Unde sicut ad consecutionem gloriæ ut objectura raeriti non est alius modus quam status gratiæ et justificatio seu conversio impii x, ita non est alius modus ad præsentiam realem nisi transsubstantiatio. Item ut Deus infallibiliter cognoscat futura libera non est alius modus nisi decretum voluntatis suæ positivum (si agitur de actibus bonis) vel permissivum (si agitur de peccatis). 2“ Ratio S. Thomœ est ex verbis consecrationis, scii.: Hæc verba: Hoc est corpus memum non essent vera, si substantia panis rema­ neret; nunquam enim substantia panis est Corpus Christi; sed potius esset dicendum « hic (adverbialiter) est corpus meum » seu in hoc loco est corpus meum. Thomistæ optime explicant hanc rationem contra Scotum et Du­ randum, qui tenent quidem ex definitione Ecclesiæ substantiam panis non remanere, id tamen ex præcisa significatione verborum consecra­ tionis non deduci. Cf. de hac re Joannem a S. Thoma disp. 28, a. 1; Gonet, Billuart. Ratio S. Thomæ sumitur ex sensu litterali et proprio verborum consecrationis, id est: si, his verbis prolatis, remaneret substantia pa­ nis cum corpore Christi, hæc substantia panis demonstraretur per pro­ nomen « hoc » ; atqui falsum est substantiam panis esse corpus Christi. Antecedens patet, nam quando duæ substantiæ sunt in eodem loco, una sensibilis per propria accidentia, alia latens et insensibilis, ille qui de­ monstrat contentum sub istis accidentibus, non designat substantiam latentem, sed visibilem per propria accidentia; v. g. si aliquis haberet panem in quo lateret nummus aureus, non recte diceret demonstrando panem: hoc est aurum. Deberet dicere: vel adverbialiter hic est aurum, vel in hoc pane est aurum. Ergo si remaneret in Eucharistia substantia panis verba consecrationis essent falsa, ut dicit S. Thomas. Confirmatur per ipsum Concilium Tridentinum sess. 13, c. 4 (Denz. 877): « Quoniam Christus redemptor noster corpus suum id quod sub specie panis offerebat vere esse dixit, ideo persuasum semper in Ecclesia Dei fuit, idque nunc denuo sancta hæc Synodus deolarat, per consecrationem panis et vini conversionem fieri totius substantiæ panis in substantiam corporis Christi ». Unde, ut notat Joannes a S. Thoma, loc. cit., Concilium non solum definit substantiam panis et vini converti in corpus et sanguinem Chri­ sti, sed etiam ideo fieri hanc conversionem, qu/ia Christus vere dixit illud esse corpus suum. Scotus autem et Durandus scripserunt ante Concilium Tridentinum, sed post hoc Concilium non videtur posse tuto sustineri eorum sententia. Ita etiam Billuart et multi alii. Corollarium: Ex his autem excluditur non solum consubstantiatio, sed etiam impanatio; si enim substantia panis non remanet, sed tota l De potentia absoluta Deus potest dare gloriam sine gratia præcedenti. sed tunc gloria non erit objectum meriti. De Transsubstantiatione 95 convertitur, manifestum est quod Verbum non assumit sibi hypostatice panem. Insuper hæc impanatio est merum figmentum, absque ullo fun­ damento in Sacra Scriptura et in Traditione. Sequitur etiam ex prædicta ratione, ut notant Thomistæ, v. g. Gonet et Billuart, non remanere materiam panis informatam anima ra­ tionali Christi, neque formam, sola materia conversa in corpus Christi, neque subsistentiam et existentiam panis, quia Concilium Tridentinum definit fieri « conversionem totius substantiæ panis in corpus, et totius mibstantiæ vini in sanguinem, manentibus dumtaxat speciebus panis et vini ». Hæc est non solum declaratio, sed et definitio, in canone 2" (Denz. 884), sub pœna anathematis. Manifestum est autem quod subsi­ stentia et existentia substantialis panis pertinent ad ordinem substan­ tiæ, et igitur non remanent, si, ut ait Concilium, « manent dumtaxat species panis et vini ». Objicitur contra hanc secundam rationem S. Thomæ: Etiamsi remaneret substantia panis, adhuc vera essent hæc verba : Hoc est corpus meum, sicut vere dicitur, demonstrato dolio: Hoc est vinum, quamvis sit simul vinum et lignum dolii. Respondetur; Disparitas est, quia dolium ex usu destinatum est ad illiquid liquidum continendum, unde dicere, demonstrato dolio, « hoc est vinum », est dicere: liquidum in hoc dolio contentum est vinum. Per metonymiam sumitur continens pro contento. E contra panis non est ex natura sua nec ex usu hominum destinatus ad continendam aliam substantiam. Proinde, si remaneret substantia panis, dicere: « hoc est corpus meum » esset dicere: « hic panis est corpus meum ». Et hæc propositio falsa est. Instantia: Sed remanent accidentia panis, et tamen verificantur verba: hoc est corpus meum. Respondetur: Disparitas est, quia pronomen hoc, tam ex natura sua, quam ex usu hominum, non demonstrat accidentia, sed substantiam sub his latentem. Substantia prima est id quod est, accidens est id quo aliquid est tale, v. g. album. Instantia: Hæc propositio, demonstrato Christo, vera est: hic homo ' ,i D«us. Atqui humanitas Christi non convertitur in divinitatem. Ergo puriter verum esset dicere: hoc est corpus meum, quamvis panis non esset conversus in corpus Christi. Respondetur: Disparitas est quod in prima propositione, hic homo supponit pro supposito seu persona non pro natura humana, scii, hæc persona habens humanitatem est Deus. E contrario in secunda propo­ sitione « hoc est corpus meum », hoc supponit non pro supposito ha­ bente duas naturas, sed pro substantia demonstrata. Ed ideo si rema­ neret substantia panis, sensus esset : « substantia panis est corpus ■itum », quod falsum est. Sic remanent duæ primæ rationes S. Thomæ. De 96 præsentia reali Aliœ rationes. — Duæ aliæ sunt relative minoris momenti. Tertia est quod permanentia panis contrariatur venerationi Eucha­ ristiæ, nam quidquid in ea continetur, adoratur. Substantia autem pa­ nis adorari nequit. Quarta ratio est quod permanentia panis contrariatur ritui Ecclesiæ secundum quem post corporalem cibum non licet sumere corpus Christi, cum tamen post unam hostiam consecratam licet sumere aliam. Ergo ex omnibus his quatuor rationibus concludit S. Thomas: « Hæc positio (permanentiæ panis) vitanda est tanquam hæretica ». Si hoc autem dicebat ante Concilium Tridentinum, a fortiori postea di­ cendum est. Inter has quatuor rationes, principalis videtur esse secunda sub aspectu positivo, nam sumitur ex ipsis verbis consecrationis; hæc con­ firmata est a Concilio Tridentino et enuntiatur ut principalis a Thomistis; sed prima ratio sub aspectu speculativo est fundamentalis. Ad 2um: In aliis sacramentis remanet substantia materiæ, v. g. aquæ, olei, quia in aliis sacramentis non est ipse Christus realiter. Non datur transsubstantiatio nisi in Eucharistia. Aliæ factæ sunt objectiones, ex permanentia accidentium, præsertim a Cartesianis. Dixerunt enim Cartesiani: accidentia non possunt esse sine subjecto. Atqui accidentia panis et vini remanent in Eucha­ ristia. Ergo remanet substantia panis et vini. Solutio autem hujusce objectionis pertinet ad qu. 77 de acciden­ tibus remanentibus in hoc sacramento. Responsio est ibidem a. 1, ad lum et 2um: « accidentia non possunt esse naturaliter sine subjecto, con­ cedo; miraculose, nego ». Hoc non repugnat quia est distinctio realis inter substantiam et accidens, v. g. inter substantiam panis et ejus quantitatem seu extensionem, nam ante considerationem mentis nostræ, vera est hæc propositio: extensio panis non est ejus substantia, sed præsupponit ejus substantiam, quæ est tota in toto et tota in qualibet parte. Quæ autem realiter sic distinguuntur, possunt miraculose a Deo separari, proinde accidentia eucharistica non actualiter inhærent in aliquo subjecto, sed conservant aptitudinem ad inhærendum, prout hæc aptitudo est de eorum essentia cf. q. 77, a. 1, ad 2um. q. 75, a. 3. Art. III. — UTRUM SUBSTANTIA PANIS ET VINI POST CONSECRATIONEM ANNIHILETUR Status quœstionis: Primo aspectu videtur quod hic articulus sit inu­ tilis post præcedentem, ex quo jam apparet quod substantia panis con­ vertitur in corpus Christi et proinde non annihilatur. Attamen hic articulus tertius utilis est ad clarius excludendam substitutionem substantiarum, sicut præcedens ad excludendam earum coexistentiam. Aliqui enim dicere possent et aliqui dixerant: non re­ De Transsubstantiations 97 manet quidem substantia panis, quia annihilata est, et loco ejus ad­ ductum est corpus Christi per transsubstantiationem non conversivam sed adductivam. Ita Scotistæ (cf. ipsum Scotum in IV Sent. dist. XI, q. 3, a. 1): Pro Scoto panis annihilatur per accidens, ratione adductionis corporis Christi. Cf. Cajetanum in nostrum articulum. 1“ difficultas, posita initio articuli, est quod, cum substantia panis non existât amplius post consecrationem, videtur quod sit annihilata, aut in præjacentem materiam resoluta. — 2’ difficultas: Terminus a quo in qualibet mutatione non remanet, nisi forte in potentia materiæ; atqui substantia panis fuit terminus a quo hujusce mutationis. — 3' difficultas : Post consecrationem substantia panis est aliquid aut nihil, non datur medium; atqui non est aliquid; ergo est nihil, scii, annihi­ lata est. Conclusio tamen est: Substantia panis non annihilatur. Cf. de hac re Cajetanum, Gonet a. 3. 1° Probatur ex auctoritate Conciliorum, in quibus, ut dictum est, clare affirmatur quod tota substantia panis convertitur in corpus Chri­ sti. Quod autem convertitur in aliquid positivum non annihilatur, seu non cadit in nihilum, sed in istud aliud transit. « Insuper, ut ait S. Tho­ mas, in argumento « sed contra » juxta Augustinum : Deus, cujus vir­ tute perficitur hoc sacramentum, non est causa tendendi in nihilum ». 2" In corpore articuli, S. Thomas duo probat: a) quod substan­ tia panis non resolvitur in præjacentem materiam; b) quod non annihi­ latur, ut quidam posuerunt. Principale argumentum est secundum: a) Prœjacens materia, in qua resolveretur substantia panis, non esset materia prima quæ non potest esse sine forma, sed essent ele­ menta panis. Atqui, cum post consecrationem nihil sit in Eucharistia nisi cor­ pus Christi, hæc elementa inde discedere deberent per motum localem, quod sensu perciperetur. Imo non possent recedere nisi in ultimo instanti prolationis formulæ, quæ antea non significat aliquid determinatum et nihil proinde efficit; in hoc autem ultimo instanti jam est præsens cor­ pus Christi, nam primum esse corporis Christi est primum non esse panis; ergo non erit aliquod instans in quo sit ibi præjacens materia. Cf. litteram articuli. b) Nec annihilata est substantia panis, quod sic probatur: — Non datur aliquis modus quo corpus Christi sit præsens, nisi per conversionem substantive panis in ipsum, ut dictum est articulo præcedenti et declaratur a Conciliis. — Atqui id quod convertitur non annihilatur, nam annihilatio ter­ minatur ad purum nihilum, dum conversio terminatur ad aliquid posi­ tivum, in casu ad corpus Christi in quod panis convertitur. Videbimus infra, cum Cajetano, quod formaliter terminus hujus conversionis est gahkiuuü Lagrange, lh Eucharistia. 08 DU PRÆSENTIA REALI quod id quod erat panis nunc est corpus Christi præxistens. Non dicitur quod terminus hujus conversionis sit simpliciter corpus Christi, quia corpus Christi praeexistit et non producitur, sed est corpus Christi ut ex pane. Si vero transsubstantiatio esset productiva, tunc terminus ejus simpliciter esset corpus Christi ab ea productum. Sed ad excludendam annihilationem panis sufficit quod positivus sit terminus conversionis quæ fit in hoc sacramento. Ad 1U1»: Substantia panis non annihilatur, sed convertitur, aliquomodo sicut aer ex quo generatur ignis non annihilatur, sed convertitur in ignem, remanente tamen materia aeris sub forma ignis, dum in transsubstantiatione etiam materia panis convertitur. Ad 2um: In mutatione substantiali'naturali, forma compositi cor­ rupti, quæ erat terminus a quo mutationis, remanet in potentia ma­ teriæ. Sed hic tota substantia panis convertitur, etiam ejus forma; ut infra dicetur a. 6. Ad 3um: Post consecrationem substantia panis non est aliquid, et tamen non fuit annihilate, sed conversa, ita ut id quod erat panis jam sit corpus Christi. Objecerunt quidam: Si nunc reproducçretur de novo substantia pa­ nis eadem numero quæ per consecrationem desiit, esset vera creatio. Atqui id quod opponitur creationi est annihilatio. Ergo desitio huius substanti» panis fuit annihilatio. Respondet Gonet a. 3: « Nego antecedens, nam divina omnipotentia posset eundem numero panem restituere dupliciter, scii, per modum creationis et per modum reconversionis, convertendo scii, corpus Christi in ipsum, sicut ipse primo fuit conversus in corpus Christi, et tunc esset mutatio opposita illi quæ modo fit in pane; secus vero si primo modo panis restitueretur ». Addit Gonet: « Non substantia panis desinit esse per solam su­ spensionem actionis conservativæ, sed per conversionem in corpus Christi ». Corollarium: Quia substantia panis non remanet, ejus accidentia se­ parantur a subjecto, et non e converso, scii, falsum esset dicere: hæc substantia panis non remanet, quia accidentia ejus separantur a sub­ jecto. Hoc notatur a Gonet circa præsentem articulum: « Ex his, inquit, intelliges falsam esse sententiam Suarezii existimantis (inclinando ad opinionem Scoti) substantiam panis desinere per actionem qua acci­ dentia separantur a subjecto ’, quia hæc, spoliata accidentibus, postulat connatural!ter non manere. Patet, ex dictis, hujus sententiæ falsitas: Nam prius intelligitur substantia panis desinere esse, quam accidentia ab illa separentur: separantur enim ab ea quia ea non amplius remanet. i Ci. Suarez, tie Sacramentis, disp L., sect. VU. De Trans sub stantiatione 99 Ergo talis substantia panis non desinit ex vi actionis separantis acci­ dentia a subjecto ». Sed ut dixit S. Thomas in plena conformitate cum tota Traditione et Conciliis, substantia panis desinit prout convertitur in corpus Christi, quod præexistebat in cælo, et nunc est in Eucharistia; sic id quod erat panis nunc est in Eucharistia et etiam in cælo, prout corpus Christi est tum in cælo, tum in sacramento. Animadversio: Conceptiones Scoti et Suarezii remanent valde com­ plex», in eis invertitur ordo a Traditione admissus, multiplicantur mi­ racula per adductionem corporis Christi, per separationem accidentium panis a subjecto, ac deinde per annihilationem vel saltem cessationem substantiæ panis. Hæc nimia complicatio non est signum veritatis. E contrario secundum traditionalem sententiam explicatam a S. Tho­ ma, posita conversione substantiæ panis in corpus Christi, omnia alia sequuntur, seu resultant, scii, præsentia realis corporis Christi et quod accidentia panis remaneant sine subjecto. Sic modo simul simplici et profundo hæc diversa per modum unius explicantur, et absque actione in corpus Christi remanens in cælo, sed per solam conversionem sub­ stantiæ panis in ipsum. Art. IV. — UTRUM PANIS POSSIT CONVERTI IN CORPUS CHRISTI Status quœstionis: Magis directe nunc consideranda est ipsa transsubstantiatio. Ex prædictis apparet quod hæc conversio necessaria est ad præsentiam realem, ut a Traditione admissum est, sed remanent dif­ ficultates circa intrinsecam possibilitatem hujusce conversionis in se considerat». 1" difficultas enuntiata initio articuli sumitur ex principio muta­ tionis, scii, in omni mutatione oportet esse aliquod subjectum, quod aliter et aliter se habeat. Atqui conversio panis in corpus Christi esset mutatio sine subjecto transmutato, nam tota substantia panis converte­ retur, etiam ejus materia. Ergo hoc videtur repugnare. Ratio hujusce difficultatis est quod principium mutationis : « omnis mutatio supponit subjectum transmutatum » videtur habere eandem necessitatem et universalitatem, ac principium causalitatis efficientis: < nihil fit sine causa » et ac principium finalitatis: « omne agens agit propter finem ». Miraculum autem potest esse præter leges physicas naturæ, non vero præter principia metaphysica; nequidem miraculose potest aliquid fieri sine causa, nec agens potest agere sine ulla finalilate, ergo pariter nequidem miraculose potest esse mutatio sine subjecto transmutato, quod aliter se habeat prius et nunc. Ad solutionem hujusce difficultatis, ut videbimus, considerandum ■ •st, quod causa in communi dicitur non univoce sed analogice de agente, ■ le fine, de forma et de materia, et quod Deus supremus agens et finis nequit esse causa materialis nec formalis rerum. Ex his apparebit quod 100 DE 1ΉΛ8ΕΝΤΙΛ REALI necessitas non invenitur univoce, sed analogice, in prædictis principiis causalitatis efficientis, finalitatis et mutationis. Sed S. Thomas optime formulavit difficultatem, et eam, ut videbimus, clare solvit. Aliæ duæ difficultates sunt quasi instantiæ: 2" difficultas: Nec potest dici quod forma corporis Christi de novo incipiat esse in materia panis. Hæc enim non remanet. Ergo hæc con­ versio nullam similitudinem videtur habere cum conversione naturali; et igitur non est intelligibilis. 3" difficultas: Nec materia panis potest converti in materiam cor­ poris Christi. Quæ enim secundum se diversa sunt, nunquam unum eo­ rum fit alterum, v. g. nunquam albedo fit nigredo, sed subjectum albedinis fit subjectum nigredinis. Atqui duæ materiæ signatæ sunt secun­ dum se divers», ut individuationis principia. Ergo hæc materia panis non potest fieri hæc materia corporis Christi, absque subjecto rema­ nente. Responsio tamen est: Tota substantia panis convertitur in totam substantiam corporis Christi, et proinde hæc conversio dicitur proprie transsubstantiatio. 1“ Probatur auctoritate Conciliorum quæ supra citavimus (cf. Denz. 355, 416, 424, 430, 666, 698, 706, 877, 884. Præsertim citandum est Concilium Tridentinum 884: « Si quis dixerit, in sacrosancto Eucha­ ristiæ sacramento remanere substantiam panis... negaveritque mira­ bilem illam et singularem conversionem totius substantiae panis in Cor­ pus et totius substantiae vini in sanguinem, manentibus dumtaxat spe­ ciebus panis et vini, quam quidem conversionem catholica Ecclesia aptis­ sime transsubstantiationem appellat, a. s. ». Sunt quasi ipsa verba S. Thomæ, in fine nostri articuli, dum e contra Concilium Tridentinum nihil dicit in favorem transsubstantiationis adductivæ cum annihilatione panis per accidens ei adjuncta, de qua locutus est Scotus. Non dicendum est quod Concilium Tridentinum doctrinam S. Thomæ suam fecit, sed quod S. Thomas optime servavit traditionalem sensum conversionis et transsubstantiationis, qui sensus adhuc magis explicite definitur in Concilio Tridentino, ita ut positio Scoti satis clare appareat esse non secundum prædictum Traditionis sensum. 2“ In corpore articuli S. Thomas manifestat quodammodo pos­ sibilitatem hujusce conversionis, saltem ostendit quod ejus possibilitas improbari nequit. Argumentum ad hoc reducitur: — Omne agens agit in quantum est in actu, prout operari sequitur esse et modus operandi modum essendi. — Atqui Deus est actus infinitus. — Ergo Deus potest agere non solum ad limitatum effectum, scii, ad immutationem formæ in aliquo subjecto permanente, sed ad conver­ De Transsubstantiations 101 sionem totius entis, ut scii, tota substantia hujus convertatur in totam substantiam illius. Brevius: Deus et Deus solus habet potestatem immediatam in ens in quantum est ens ad illud producendum per creationem (Γ, q. 45, a. 5) et ad illud immediate immutandum per transsubstantiationem. Cf. ad 3um: « Virtute agentis infiniti (quod habet aetionem in Ιο­ ί um ens) potest talis conversio fieri, quia utrique formæ et utrique ma­ teriæ est communis natura entis, et id quod est entitatis in una (scii, essentia, subsistentia et existential potest Auctor entis convertere in id quod est entitatis in altera, sublato eo per quod ab illa distinguebatur ». Sic Auctor entis potest transsubstantiare lapidem in panem, lupum in agnum, agnum in angelum, non vero, ut infra dicetur, angelum in Deum. Plura remanent dubia circa hanc demonstrationem, et melius est ca examinare ante solutionem objectionum : 1“ An sit certum et evidens quod Deus solus possit immediate immutare ens in quantum ens. 2" Utrum S. Thomas proprie demonstret, an solum suadeat Deum posse transsubstantiare. 3° An possibilitas transsubstantiationis nequeat ex sola ratione positive demonstrari, sicut v. g. possibilitas Trinitatis. Dubium Quare solus Deus possit immediate immutare ens in quantum ens. Videtur quod difficilius sit creare aliquid ex nihilo, quam convertere aliquod ens jam præexistens in aliud. Respondetur : Immediata immutatio entis in quantum est ens sup­ ponit eandem universalitatem in causa ac immediata productio hujusce effectus universalissimi. Nam, ut ait S. Thomas Ia, q. 45, a. 5: « Opor­ tet universaliores effectus in universaliores et priores causas reducere. Inter autem effectus, universalissimus est esse (vel ens in quantum ens, quod dicitur ab esse). Unde oportet quod esse in quantum hujusmodi, et non in quantum est tale esse, vel hoc esse, sit proprius effectus primæ et universalissimæ causæ quæ est Deus ». Sicut ignis potest ignire, lux illuminare. Ipsum esse subsistens potest producere esse absolute, vel ens in quantum ens quod dicitur ab esse. Sic solus Deus habet potestatem immediatam circa ens in quantum ens, id est: solus ille potest illud immediate producere, et immediate immutare, scii, non mediante alio effectu limitato. Ad hoc requiritur causa universalissima. Agens naturale non potest immutare ens, nisi mediante mutatione formæ in eadem materia. Ita imaginatio, quæ non potest producere judicium intellectuale, non potest illud immediate immutare, sed tan­ tum mediate, scii, mediante suo effectu proprio, nempe phantasmate. Ex hoc pariter sequitur aliquid magni momenti ad discernibilitalem miraculi, contra diffusam objectionem: non congnoscimus omnes vires naturæ, et proinde effectus qui dicitur miraculosus forte produ­ citur a causis naturalibus ignotis (cf. opus nostrum de Revelatione, de discernibilitate miraculi: 1. Π, c. XIX, a. 3, § TV). 102 De PR.K3ENTIA REAL! Quomodo respondendum est huic objectioni ex principiis hujusce articuli ? Ex principiis enuntiatis in nostro articulo, respondendum est : Non cognoscimus positive quidquid potest natura creata, sed cognoscimus quid non potest; scii, non potest producere effectus proprios Dei, scii, effectus qui postulant causam universalissimam. Sic solus Deus potest producere materiam, et animam spiritualem cum facultatibus suis superioribus, quia hæ non possunt produci nisi per modum creationis ex nihilo, et proinde solus Deus potest virtute propria immediate immutare materiam primam, substantiam animæ V. g. in miraculo resurrectionis, rursus uniendo animam cum corpore, unione substantiali, non mediantibus dispositionibus accidentalibus praeviis. Item solus Deus sua universalissima causalitate potest v. g. per lumen propheticum et gratiam immediate immutare ab intus intel­ lectum nostrum et voluntatem, qui ordinantur ad universale verum et ad universale bonum. Ordo agentium debet correspondere ordini finium. In his omnibus, sicut in transsubstantiatione, requiritur causa uni­ versalissima, quia universalissimi effectus reducendi sunt in universa­ lissimam et primam causam. Sic in omnibus rebus ens universale in praedicando postulat ens universale in essendo et in causando, scii, postulat Deum, ut causam. In hac igitur quaestione est aliquid omnino certum, scii, quod nulla creatura potest transsubstantiationem producere; et quod, si transsubstantiatio sit possibils, a solo Deo produci potest. Hoc est evidentissimum. Aliis verbis: transsubstantiatio certo superat omnes leges naturæ tum cognitas, tum ignotas. Dubium tiationis. An proprie demonstretur possibilitas transsubst ini­ Respondetur: Hæc possibilitas saltem suadetur ab argumento S. Thomæ, et simul ostenditur quod hæc possibilitas improbari nequit. Cf. Cajetanum in a. 4, η. IX fine. Quare enim auctor entis non posset convertere totam entitatem alicujus substantiæ creatæ in quamlibet aliam substantiam creatam, etiam lapidem in angelum? Id quod re­ pugnat, est solum quod Deus convertat substantiam creatam in seipsum, in Deitatem, quia non potest dici quod ipse Deus sit ex pane, vel ex alia substantia in ipsum conversa, quia sic Deus quodammodo depen­ deret ab ista substantia. Imo satis evidens est quod transsubstantiatio potest esse vel pro­ ductiva novæ substantiæ, vel non productiva si fiat in substantiam præexistentem ut panis convertitur in corpus Christi præesistens. Et propter difficultates infra considerandas, quæ remanent ratione hujusce prœexistentiœ corporis Christi, argumentum S. Thomæ forte potius suadet quam positive demonstrat possibilitatem transsubstantiationis. De Transsubstantiatione J 03 Saltem ex hoc argumento habetur quod transsubstantiatio non po­ tes I dici impossibilis. Id est ejus possibilitas probatur saltem negative, scii, supposita omnipotentia divina non potest probari impossibilitas t ranssubstantiationis. Dubium 3un>: An repugnet quod positive probetur transsubstantia­ tionis possibilitas. Respondetur: Non videtur repugnare, quia transsubstantiatio est solum miraculum primi ordinis, non est proprie mysterium essentia­ liter supernaturale, quia non pertinet immediate ad vitam Dei intimam, nec ad participationem ejus, sic differt a mysteriis Trinitatis, Incarna­ tionis, vitæ gratiæ et gloriæ. Deus, ut auctor naturæ, sicut potest creare seu producere ens in quantum ens, potest pariter transsubstantiare substantiam ligni in substantiam auri. Ad hoc producendum non re­ quiritur quod Deus interveniat ut auctor gratiæ et gloriæ, sufficit quod interveniat ut auctor et dominator naturæ. Unde non videtur repu­ gnare, quod positive probetur possibilitas transsubstantiationis ; sed cum sit quæstio difficillima, sufficit dicere quod ejus possibilitas impro­ bari nequit, ut statim videndum est ex solutione difficultatum in fine articuli et postea ex solutione objectionum Scoti (cf. Cajetanum; dei Prado, De Veritate fundamentali, p. 575-585; Billot, et P. V. Cachia, thesis pro doctoratu « De transsubstantiationis natura juxta sanctum Thomam et Scotum », Roma, Angelicum 1929). Notandum est quod S. Thomas dicit in IV Sent. dist. Π, q. 1, a. 3 quod Incarnatio est dignior transsubstantiatione, et etiam creatio U * * * Solvuntur objectiones: la difficultas posita a S. Thoma initio articuli: Nequidem miraculose potest esse mutatio sine subjecto transmutato, sicut sine causa efficienti, sine specificatione, et sine finalitate. Atqui transsubstantiatio esset mutatio sine subjecto transmutato. Ergo trans­ substantiatio est impossibilis. Respondetur secundum verba S. Thomæ ad lum: «Transsubstan­ tiatio, ut conversio totius substantiæ panis, est sicut in subjecto in utraque substantia, sicut ordo et numerus ». Unde in forma: Distinguo 1 « Assumptio enim, inquit, humanæ naturæ terminatur ad personam Filii Dei, quæ est dignius quid quam corpus Christi, ad quod terminatur trans­ substantiatio ». Insuper creatio est maioris virtutis indicative quam transsubstantiatio, qui « magis distat non ens simpliciter ab ente, quam hoc ens ab hoc ente ». Attamen dicit ΙΠ·, q. 75. a. 8. ad 3: «In hac conversione (transsubstantia­ tione) sunt plura difficiliora (pro cognitione nostra) quam in creatione...» scii, non solum totalis conversio substantiæ panis, sed permanentia ejus acciden­ tium. et V. g. quod possint nutrire de quo q. 77, 3, 5, 6. Transsubstantiationis quæstio est multo magis complexa quam quæstio de creatione. 104 De præsentia ream majorem: nequidem miraculose potest esse mutatio sine subjecto aut partialiter, aut totaliter transmutato, concedo; sine subjecto partialiter solum transmutato, nego. Contradistinguo minorem: Transsubstantiatio esset mutatio sine subjecto partialiter tantum transmutato, concedo; sine subjecto tota­ liter transmutato seu converso, exceptis solis accidentibus, nego. Explico: Mutatio supponit subjectum quod aliter se habet nunc et prius, sic creatio ex nihilo non est mutatio, quia non præexistit subje­ ctum, et propterea non potest esse instrumentum ad aliquid creandum. Sed subjectum mutationis in mutatione naturali, sive accidentali sive etiam substantiali, nonnisi partialiter transmutatur, ad minus remanet materia quæ communis est sub formis successivis. Miraculose autem fleri potest mutatio in subjecto totaliter trans­ mutato, seu converso in aliam substantiam. Tunc nequidem in uno instanti datur mutatio sine subjecto, nam transsubstantiatio fit in instanti indivisibili, quod est primum instans præsentiæ corporis Christi, seu primum esse corporis Christi, et primum non esse substantiæ panis; statim antea erat tempus divisibile in infi­ nitum. Unde in hoc non apparet repugnantia. Hæc mutatio omnino instantanea est in subjecto totaliter transmutato in aliud subjectum. Et in transsubstantiatione servantur principia causalitatis efficien­ tis et finalitatis et mutationis, quamvis totaliter convertatur et forma et materia panis. Instantia: Sed principium mutationis: «non datur mutatio sine subjecto permanente » non est minus necessarium quam principium causalitatis efficientis et principium finalitatis; ergo deberet remanere quoddam subjectum quod aliter et aliter se haberet. Respondetur : Notio causæ et necessitatis causalis non dicitur uni­ voce de quatuor causis, sed analogice, scii, proportionaliter ; insuper Deus, qui est supremum agens et ultimus finis, et habet suam formam propriam, scii. Deitatem, nullo modo potest esse causa materialis. Sic causa per posterius dicitur de materia, seu de subjecto mutationis, et pariter necessitas causalis. Proinde aliquid potest produci ex nihilo, seu ex nullo præsupposito subjecto, sed tunc creatio non est mutatio, quia non fuit subjectum præexistens. Transsubstantiatio e contra est quædam mutatio, sed totalis; et metaphysice loquendo non potest esse mutatio sine subjecto mutato, attamen subjectum istud potest miraculose totaliter transmutari seu converti. Saltem possibilitas hujusce totalis conversionis improbari ne­ quit. Unde in fine responsionis ad lum dictum est: « Conversio est, sicut in subjecto, in utraque substantia, sicut ordo et numerus ». Ad 2um dicitur: « In conversione totius substantiæ non est accipere aliquod subjectum », scii, non est aliquod subjectum quod remaneat saltem partialiter idem, sicut dum materia remanet sub formis succes­ sivis; sed est subjectum quod totaliter convertitur, nec annihilatur. De Transsubstantiation 105 Ad 3um: Quid significant proprie hæc verba: « Id quod est entitatis in una substantia potest auctor entis convertere in id quod est entitatis in altera, sublato eo per quod ab illa distinguebatur »? Hoc significat, ut bene explicat Cajetanus, quod id quod erat panis EST nunc corpus Christi, id est non annihilatur, et nequidem partialiter remanet, quia non remanet nec panis materia, nec ejus forma, nec ejus subsistentia, nec ejus existentia, sed quidquid entitatis erat in substantia panis nunc est corpus Christi præexistens. Ut bene explicat Cajetanus a. 4, η. IX: Hoc est dicere: « Dum tota res quæ est panis convertitur in corpus Christi, formalis ratio naturas entis salvatur, formalis vero ratio proprii constitutivi et distinctivi pa­ nis non salvatur. Post conversionem enim panis in corpus Christi, panis entitas conversa entitas quaedam est, panis vero conversus panis non est. Sic enim verificatur quod sit conversio entitatis in entitatem, sublato eo per quod distinguebantur... (Sic) tota res convertitur in to­ tam rem, ita quod nihil ejus secundum se remaneat, aut in nihilum de­ cidat ». Dicit ibidem Cajetanus: « Res conversa sic secundum communia quasi salvatur, quod iterum suscipit eorundem praedicationem, secun­ dum vero propria non subit eorundem prædicationem ». Unde, ut notat Cajetanus, a. 4, η. IX, natura entis, in qua res quæ convertitur communicat cum altera, remanet in illa altera, non in seipsa (quia sic non converteretur in alteram rem), sed in sibi simili. E contra constitutivum proprium panis non remanet nec in se, nec in suo simili, et propterea dicitur auferri. Objectio: Separatio entitatis panis ab ejus differentia specifica fieri nequit, quia hæc differentia adhuc est ens. Respondetur: Non fit hæc separatio, quia non remanet ipsa entitas panis, tota ejus substantia convertitur, sed natura entis remanet in altera substantia, scii, corporis Christi, dum differentia specifica panis nullo modo remanet, nec in se, nec in altera simili. * * * Alia dubia per modum complementi solvenda sunt: Dubium 4um: An veritas transsubstantiationis sit solum conclusio theologica, communiter recepta, et auctoritate Ecclesiæ sancita. Respondetur : Est plus quam conclusio theologica, est enim dogma fidei, cujus negatio esset hæresis et non solum propositio erronea. Hoc constat ex Concilio Tridentino (Denz. 877, et can. 2, 884): « Si quis negaverit hanc mirabilem conversionem... an. sit », et ex declaratione Pii VI, contra errores synodi Pistoriensis, cf. Denz. 1529 in qua dicitur : Doctrina hujusce synodi prorsus omittit ullam mentionem facere transnibstantiationis... quam velut articulum fidei Tridentinum Concilium de­ finivit (877, 884) et quæ in solemni fidei professione continetur (997) ». 106 De præsentia reali Ibidem damnatur hæc omissio « ut perniciosa, derogans expositioni ve­ ritatis catholicæ circa dogma transsubstantiationis ». Unde tria sunt credenda: 1° præsentia realis corporis Christi; 2" nihil remanere de substantia panis; 3° transsubstantiatio. Dubium Sum: An in theoria transsubstantiationis adductivæ et non conversivæ proposita a Scoto, postea a S. R. Bellarmino, salvetur proprietas verborum quibus Concilia dogma transsubstantiationis enuntiant. Respondetur negative (ci. Hugon, De Eucharistia, p. 361). Hæc enim theoria admittit substitutionem substantiarum; multum autem interest discrimen inter substitutionem et transsubstantiationem: nec dici potest aliquam substantiam converti eo quod altera ipsi succedit. Atqui adductio vel introductio corporis Christi secundum se nihil aliud important nisi substitutionem vel successionem unius substantiæ loco alterius. Ergo non servatur proprietas verborum Conciliorum. Notandum tamen est quod in hoc est quædam differentia inter Scotum et S. R. Bellarminum. Scotus enim (IV Sent. disp. XI, q. 4) et pa­ riter Occam (TV Sent., q. 6, dub.VH), Gabriel Biel. (q. 1) dicunt: anni­ hilatur substantia panis et corpus Christi adducitur. S. R. Bellarminus (De Eucharistia, 1. ΙΠ, c. ΧΙΠ), licet annihilationem panis excludat, do­ cet actionem adductivam, quia corpus Christi præexistens non potest nisi adduci, sed tamen non localiter adducitur. Lugo fere eodem modo loquitur de actione introductiva corporis Christi. Hæ omnes explica­ tiones conversionem reducunt ad actionem mere accidentalem; nam adducere, introducere, motum quidem exprimunt, sed nullatenus actio­ nem conversivam substantiæ. Sic non servatur proprietas verborum Conciliorum. Denique, ut bene notat P. Billot (De Sacramentis, 4“ ed., p. 337, 360;, multo melius loquendum est de transsubstantiatione conversiva, quam de transsubstantiatione reproductiva, nam corpus Christi præexistens non potest iterum produci, quin in seipso mutetur. Servanda sunt om­ nino verba S. Thomæ, in nostro articulo, ut optime ostendit Cajetanus, et inter recentiores P. dei Prado, Cachia, Tanquerey, Van Noort. Hervé. Sic vere servatur etiam proprietas verborum Concilii Tridentini. Dubium 6"1": Utrum veritas definita transsubstantiationis fuerit solum ex revelatis deducta discursu proprie et objective illativo an for­ maliter implicite revelata ’. Respondetur communius: Hæc veritas, proposita ad Ecclesia ut dogma credendum formaliter propter auctoritatem Dei revelantis, fuit revelata formaliter implicite, simul cum præsentia reali, et manifestata est per discursum explicativum, aut subjective illativum, non objective illativum. Est sententia communior. 1 Scotus, Durandus. Occam contendunt transsubstantiationem ex Sacra Scriptura probari non posse. De Transsubstantiatione 107 Id enim quod credendum est formaliter propter auctoritatem Dei revelantis debet esse simpliciter revelatum, ad minus implicite, et non solum simpliciter ex revelatis deductum ut nova veritas in se non re­ velata i. Propterea S. Thomas dixit in q. nostra 75, a. 2: « Positio secun­ dum quam remanet substantia panis contrariatur formæ sacramenti (expressæ in Sacra Scriptura), in qua dicitur: « Hoc est corpus meum », quod non esset verum, si substantia panis ibi remaneret: nunquam enim substantia panis est corpus Christi ». Imo ad verificanda consecrationis verba, oportet quod id quod erat panis sit corpus Christi, nam quando dicitur « hoc », sic designatur id quod est sub speciebus et « annihilatio panis non significatur per verba consecrationis », ut dictum est art. 3. Bene dicit Gonet (disp. IV, n. 13): «Dum Christus dixit: ” Hoc est corpus meum ”, id quod manibus tenebat in principio dictionis erat pa­ nis, in fine corpus suum. Ergo, ut sint vera consecrationis verba, opor­ tet ut panis sit conversus in corpus Christi » '(cf. infra q. 78, a. 2). Insuper et præsertim Concilium Tridentinum (Denz. 877) decla­ rat : « Quoniam autem Christus redemptor noster corpus suum id quod sub specie panis offerebat vere esse dixit, ideo persuasum semper in Ecclesia Dei fuit idque nunc denuo sancta hæc Synodus declarat, per consecrationem panis et vini conversionem fieri totius substantiæ panis in totam substantiam corporis Christi... Quæ conversio convenienter et proprie a sancta Catholica Ecclesia transsubstantiatio est appellata ». Quod autem hæc sententia semper fuit Ecclesiæ sententia constat ex documentis anterioribus a Denzinger citatis n. 355, 416, 424, 430, 465, 544. Hoc constat etiam ex textibus Patrum, quorum quidam citantur a S. Thoma in nostro articulo 4. Cf. alios textus Patrum in Enchir. Patrist. Rouet de Journel, ubi de transsubstantiatione: index theol. n. 489, et Diet, theol. « Eucharistie » c. 1140 ss„ 1287-1302. Unde Cajet anus respondet Scoto in art. 3, n. VHI et 4, invocando Traditionem (speciatim Ambrosium) secundum quam conversio neces­ saria est ut servetur veritas verborum consecrationis. Cajetanus dicit quod secundum Traditionem transsubstantiatio est causa per se præsentiæ realis 2. 1 Sed notandum est quod Christus hæc revelavit modo non abstracto sed concreto, enuntiando verba consecrationis. In hoc speciatim considerandum est quod, cum conversio fiat in instanti. Christus non poterat prius dicere: « hoc fit corpus meum», et postea: «hoc est corpus meum». Sed enuntiavit expli­ cite conversionem in facto esse. ac præsentiam realem. et implicite conver sionem in fieri. Post autem errores negantium conversionem, Ecclesia debuit duas propo­ sitiones formulare scii. Imo circa conversionem in fleri. 2»m circa conversionem In facto esse ac præsentiam realem. Î IV Concilium Lateranense anno 1215 (Denz. 430) ait: «Corpus Christi sub upeclebus panis veraciter continetur transsubstantiato pane in corpus ». Nec. ut notat Cajetanus, Ecclesia imponeret fidem de transsubstantiatione si non esset necessaria ad servandam veritatem verborum consecrationis. 108 De præsentia reali Unde discursus quo manifestatur transsubstantiatio non est objective illativus, sed explicativus, aut ad plus subjective illativus; sic ostenditur quod negare conversionem est tollere veritatem verborum consecrationis. Æquivalenter exprimitur hæc conversio in his verbis, sicut infallibilitas summi Pontificis ex cathedra loquentis æquivalenter exprimitur in verbis Domini : « Tu es Petrus et super hanc petram ædificabo Ecclesiam meam et portæ inferi non prævalebunt ». Verbum transsubstantiatio non apparet nisi sæculo XH 1, sed antea sæpe dicitur conversio, ad veritatem verborum consecrationis servandam. Dubium ultimum: Quænam est relatio doetrinæ S. Thomæ circa transsubstantiationem cum principiis metaphysicæ ab eo formulatis cf. dei Prado Ο. P. De veritate fundamentali, p. 575-585. Ut apparebit ex solutione objectionum Scoti, connectitur doctrina thomistica de transsubstantiatione, 1° cum doctrina de ente analogice communi omnibus entibus; 2° cum doctrina de substantia prima creata, quæ habet jus ad esse per se, quamvis non sit suum esse, sed realiter ab eo distinguatur, 3° cum doctrina de accidentibus realiter a sub­ stantia distinctis, quæ per se habent aptitudinem ad esse in alio, ita tamen ut earum essentia realiter distinguatur ab eorum esse, seu inesse vel inhærere actualiter. 4" cum doctrina de relatione, quæ non potest produci sine fundamento, quæque non est mutua, « si extrema non sunt ejusdem ordinis » sic creatura refertur realiter ad Creatorem, non Creator realiter refertur ad creaturas (I*, qu. 13, a. 7). ·» * ♦ Examen difficultatum Scoti et aliorum. Hoc examen utile est ad pofundius intelligendum quid sit transsub­ stantiatio juxta S. Thomam (cf. Scotum in IV, dist. XI, q. 3, ed Vives, t. XVII, 350 sq.). 1° Pro Scoto IV Sent. loc. cit. non necesse est affirmare conversio­ nem, sufficit quod corpus Christi, sine deperditione proprii loci in cælo, acquirat quamdam præsentiam ad species panis, quæ est quidam re­ spectus quasi de genere ubi. Respondetur: Non datur nova relatio sine fundamento; atqui fun­ damentum relationis præsentiæ realis est proprie conversio substantiæ panis in corpus Christi, secundum Traditionem expressam in Patribus et in Conciliis. Id est: conversio et præsentia realis se habent ut fieri et factum esse. Sic ex ipsa conversione sequitur relatio quidem realis specierum panis ad corpus Christi, et relatio rationis corporis Christi ad has species panis. Non enim est relatio realis mutua, quia « duo exI Primum apparet in operibus Stephani de Bauge Augustodunensis (f 1140) et authentice a C. Lateranensi IV (1215) recognoscitur (Denz. 355). De Transsubstantiations 109 t rema non sunt unius ordinis » ; imo dum species panis dependebant a pane converso in corpus Christi, corpus Christi nullo modo dependet a speciebus panis. Ita facultas visiva realiter refertur ad visibile a quo specificatur, dum res visibilis non realiter refertur ad facultatem visivam; nam res ista secundum se est extra ordinem cognitionis, et nihil acquirit ex hoc quod videtur, nec dependet a visu, sed visus ab ipsa. Item est relatio realis creaturæ ad Deum creatorem, non vero Crea­ toris ad creaturam; cf. I*, q. 13, a. 7: «quia extrema non sunt unius ordinis » : sicut res, in se consideratae, sunt extra ordinem cognitionis et non referuntur ad scientiam, sed scientia ad eas; ita Deus non refertur ad creaturas, sed creaturæ ad ipsum. Est aliquid simile pro corpore Christi; sic juxta S. Thomam et Thomistas, ex transsubstantiatione, corpus Christi præexistens in cælo non acquirit relationem realem ad species panis, non perficitur, nec minuitur. Sed dicitur præsens in Eucharistia, propter relationem realem accidentium panis ad ipsum; hæc relatio non potest esse sine suo fundamento, quod est conversio. Non enim produci potest realis relatio sine reali fundamento, v. g. fi­ liatio sine generatione passiva ejus qui dicitur filius alterius, nec pro­ duci potest relatio similitudinis sine productione similis qualitatis. Ut corpus Christi haberet relationem realem ad species panis, sicut pater ad filium, oporteret quod mutaretur, seu perficeretur, sicut v. g. pater perficitur active generando. Transsubstantiatio autem secundum Traditionem est actio divina, non in corpus Christi perficiendum aut adducendum, sed in panem convertendum. Cf. S. Thomam (IV Sent., d. XI, q. 1, a. 3, q. 1* ad 3““) i. * * ■» 2° Instat Scotus: Impossibilis est conversio substantiæ panis in preeexistentem substantiam corporis Christi; quia non posset assignari terminus productus ab ista conversione, si corpus Christi præexistens nihil omnino ex ea acquirit. Nec verificatur in Eucharistia transsubstan­ tiatio productiva, quia corpus Christi præexistit. Ergo admittenda est transsubstantiatio adductiva. Nam transsubstantiatio non potest esse nisi productiva, vel adductiva. Ita plures theologi post Scotum. Respondetur secundum Cajetanum in art. 4, η. V : Transsubstan­ tiatio adductiva non retinet nisi nomen transsubstantiationis, quæ prius in Traditione dicitur conversio. Insuper terminus ad quem transsubstan1 Ibid. S. Thomas dicit « relationem istam ordinis hujus successionis esse secundum rem quidem in ipso pane, qui mutatur, non autem ia corpore Christi voro, nisi secundum rationem, quia ipsum immutatum manet ». Cf. P. Cachia. thesis citata, p. 70. Idem auctor ait p. 69: « tota diversitas conceptionis de modo quo Christus præsens est inter utrumque Doctorem, in hoc reponenda est: dum :·: Thomas præsentiam Christi explicat per mutationem substantiæ panis in coipus Christi, remanentibus dumtaxat speciebus panis, Scotus e contrario Dium explicare vult per mutationem inductam in ipso corpore Christi ». 1 H) DE PIMiSENTIA KHALI tiationis conversivæ certo non est corpus Christi de novo productum, quia praeexistebat et nihil novi acquirit, unde terminus ejus non est corpus Christi absolute, sed terminus iste sic exprimendum est : Id quod erat panis nunc est corpus Christi. Hoc pulchre ostenditur a Cajetano (loc. cit. η. V). Dicit enim Ambrosiaster (De Sacramentis, 1. IV, c. 4): « Si tanta vis est in sermone Domini Jesu ut inciperet esse quod non erat, quanto magis operatorius est ut sint quæ erant et in aliud commutentur. Et sic quod erat panis jam corpus Christi est, quia sermo Christi creaturam mutat ». Insuper instans conversionis est primum non esse panis, et primum esse corporis Christi sub speciebus panis, ratione conversionis. Unde, in hoc instanti, terminus ad quem actionis transsubstantiativæ quæ versatur, non circa corpus Christi, sed circa panem conver­ tendum, hic terminus ad quem non est corpus Christi absolute ( quia præexistebat), sed hoc quod erat panis esse corpus Christi, ut patet expo­ nendo pro illo instanti quod ista transsubstantiatio simul fit et facta est. Pariter dici potest: terminus est corpus Christi, non absolute in se, sed prout ex pane. Brevius hoc sic probatur, ut ibidem η. V ait Cajetanus: « Ante con­ secrationem, corpus Christi quidem erat, sed non verum erat dicere: id quod erat panis nunc est corpus Christi. In instanti vero consecra­ tionis verum est dicere : id quod erat panis fit et est corpus Christi, prout transsubstantiatio instantanea simul fit et est. Unde terminus ejus ad quem non est corpus Christi absolute, sed nunc id quod erat panis est corpus Christi et immediate antea non erat ». Cf. etiam Joannem a S. Thoma disp. XXVIH, a. 2. Et hoc est quod dicitur a S. Thoma in nostro articulo 4 ad 3 : « Id quod entitatis est in una substantia panis, potest auctor entis convertere in id quod est entitatis in altera, sublato eo per quod ab illa distingue­ batur »; item a. 7: « Transsubstantiatio est instantanea », ita ut primum non esse panis sit primum esse corporis Christi in Eucharistia. Aliæ sunt instantiæ (cf. Joannem a S. Thoma disp. XXVni, a. 2: solvuntur argumenta). Instantia: Idem numero effectus dependere nequit a duabus causis totalibus et adæquatis. Atqui idem corpus Christi dependeret a duabus causis totalibus et adæquatis, id est a Beata Maria Virgine a qua natum est, et a transsubstantiatione. Ergo hoc est impossibile, transsubstan­ tiatio nihil efficeret. Respondetur : Distinguo majorem : idem numero effectus dependere nequit a duabus causis totalibus adæquatis, si ambæ sunt creatæ, aut si utraque producat de novo effectum suum, concedo; bene tamen, si una est creata, altera vera increata et non producat hunc effectum de novo, sed convertat aliquid in ipsum. Revera ita est, quia transsubstantiatio non producit corpus Christi absolute in se, sed prout est ex pane, melius De Tkanssubstantiatione 111 convertit panem in ipsum (cf. thesim P. Cachia O. P. supra citata, p. 56). Corollaria articuli 4 apud Joannem a S. Thoma disp. XXVIII, a 3. Ium Corollarium: Per transsubstantiationem corpus Christi non mu­ tatur physice. Cf. S. Thomam IV, d. XI, q. 1, a. 3, qla 1 : « Id in quod terminatur conversio nullo modo transmutatur » ; et in nostro art. 3, ad 1 et ad 2. Per mutationem physicam enim intelligitur illa quæ sit in aliquo subjecto communi utrique extremo. Atqui in transsubstantiatione constat tale subjectum non dari, sed tota entitas substantiæ panis (tam materia quam forma) convertitur in corpus Christi. Ergo. Similiter constat quod corpus Christi physice non mutatur, quia non est subjectum alicujus mutationis, nec substantialis, nec accidentalis; est substantia panis quæ convertitur in ipsum, et igitur corpus Christi, immotum in se permanens, terminat innumeras transsubstantiationes quæ fiunt quotidie, sicut culmen pyramidis præexistens terminat novas lineas ad ipsum protractas. Corpus Christi, ut est ex pane recipit solum metaphysice novam dependentiam a Deo, prout incipit de novo esse, non absolute, sed ex pane. In hoc, corpus Christi non est subjectum muta­ tionis physicæ, sed metaphysice dependet a Deo transsubstantiatore et a pane converso ut terminus conversionis; et propter hoc impossibile est quod res creata transsubstantietur in ipsam substantiam Dei, qui non potest dependere ab alio. Unde id quod in transsubstantiatione physice mutatur est solum substantia panis et vini. In hoc profunde differunt sententia S. Thomæ ct sententia Scoti, quia pro Scoto præsentia realis corporis Christi ex­ plicatur per mutationem inductam, non in pane, sed in ipso corpore Christi. Propterea loquitur de transsubstantiatione adductiva, quæ non videtur nisi transsubstantiationis nomen retinere. Juxta S. Thomam, sunt accidentia panis quæ, remanendo, acquirunt relationem realem ad corpus Christi, quod nunc habet relationem rationis ad ea, et dicitur præsens sub illis 1. 2ura Corollarium: Transsubstantiatio prœsupponit subjectum con­ vertendum in aliud, sic differt a creatione, sed in ea non est subjectum sub utroque extremo permanens. Id quod est commune duobus extremis est soluti « natura entis » quæ illis duobus analogice convenit. Id est: non necesse est quod maneat aliquid commune physice, sed illiquid commune analogice, id est aliquid· simile. Quia vero transsubstantiatio supponit subjectum transmutandum potest fieri per instrumentum, per verba consecratoria, quod est imposv 1 Ita quodammodo Deus, in omnibus rebus quas in esse conservat, dicitui i I est realiter præsens, secundum relationem realem rerum ad Deum, et rela­ tionem rationis Dei ad res creatas. 112 DE PRÆlSENTIA REAM sibile pro creatione, quia non præsupponit subjectum disponendum ad effectum principalis agentis (I·, q. 45, a. 5). 3um Corollarium: Quodlibet ens creatum converti potest in quod­ libet creatum, non vero in Deum, nec a fortiori Deus in creaturam. Ratio primi est quod natura analogica entis invenitur in qualibet creatura. Ratio vero secundi est quod Deus non potest esse terminus ad quem dependens ex creatura, v. g. ex pane. 4um Corollarium: contra Vasquez et Suarez: Transsubstantiatio posset esse sine accidentibus panis remanentibus; quia natura entis est communis illis et accidentibus corporis Christi, unde ipsa accidentia panis possent converti in accidentia corporis Christi. Sed tunc non esset præsentia realis corporis Christi sub aliquibus accidentibus visibilibus et præexistentibus ; verificaretur tamen quod id quod erat panis sit nunc corpus Christi præexistens in cælo. Sed tunc esset etiam transaccidentatio. * -X- * Dubium: An relatio corporis Christi ad substantiam panis, ex qua fit, sit realis. Respondetur: Est relatio realis sed transcendentalis, sicut conver­ sio passive sumpta in fieri et in facto esse est essentialiter relativa ad substantiam panis conversi et ad omnipotentiam Dei convertentis. Sic hæc relatio pertinet ad corpus Christi non absolute sumptum, sed ut est ex pane, et fundatur in conversione panis absque mutatione physica corporis Christi. Joannes a S. Thoma loc. cit. hoc æquivalenter affirmat, notando quod non est solum denominatio extrinseca (ut murus visus, Deus præsens in mundo), nec relatio rationis quæ sequitur considera­ tionem mentis nostræ. Alioquin enim esset periculum idealismi, seu considerandi ut quid rationis id quod revera est reale. Ante considerationem mentis, realiter ex pane fit corpus Christi. Insuper: non potest esse transsubstantiatio in Deum, quia Deus realiter dependeret ab actione transsubstantiativa, et quodammodo ex pane. Corpus Christi potest sic dependere, attamen non ex hoc physice mu­ tatur, quia non est mutationis subjectum, sed terminus. 1“ Objectio: Sed relatio realis non potest existere, quin terminus ejus existât. Atqui substantia panis non amplius existit. Respondetur: Distinguo antecedens: relatio realis prædicamentalis, concedo; transcendentalis, nego. Unde requiritur relatio realis tran­ scendentalis in termino transsubstantiationis, sicut generatio passiva dicit relationem transcendentalem ad activam et fundat relationem prædicamentalem filiationis. Ita hæc anima separata habet realem relationem transcendentalem ad corpus suum non amplius existens. De Transsubstantiations 113 2“ Objectio: Sed in generatione alicujus compositi non fit mentio compositi praecedentis, nec relationis ad illud. Respondetur: Non est paritas, nam in generatione forma compoiilti praecedentis totaliter relinquitur, et per accidens se habet ad gene­ ratum, dum substantia panis non relinquitur sed convertitur, ita ut corpus Christi fiat præsens sub accidentibus panis. Notandum est quod realis relatio corporis Christi ad substantias panis in ipsum conversas, est non actualiter sed virtudliter multiplex, aliquo modo sicut in homine paternitas ejus est virtualiter multiplex prout respicit diversos filios suos. * * * Recapitulatio circa traassubstantlationem. Optime igitur S. Thomas ordinavit primos articulos hujusce quæBtionis: In a. 1° explicavit verba Revelationis circa præsentiam realem, et dedit argumenta convenientiæ. In a. 2° ostendit quod non remanet substantia panis post consecra­ tionem, tum quia non potest incipere præsentia realis corporis Christi nisi per conversionem substanti» panis in ipsum, ut dicit Traditio; tum quia falsa essent verba consecrationis. In a. 3° probat ex prædictis quod substantia panis non annihilatur, quia id quod convertitur in aliud non annihilatur, et rursus affirmat quod, nonnisi per conversionem panis in ipsum, corpus Christi potest fieri realiter præsens. In a. 4° refert conclusionem præcedentium articulorum, et ostendit quod possibilitas transsubstantiationis improbari nequit, imo suadetur saltem, quia auctor entis habet potestatem immediatam in ens in quan­ tum ens cujuslibet creaturœ, et proinde potest illud convertere in sub­ stantiam alterius. Sic corpus Christi præexistens in cælo est velut culmen ad quod terminantur incessanter transsubstantiationes in celebratione Missa­ rum, est velut culmen pyramidis, immotum in se permanens, ad quod terminarentur novæ line» e basi pyramidis protract», vel est sicut sol permanens ad quem terminantur novi actus visionis hominum. Non enim ■ <>rpus Christi præexistens physice mutatur ex innumeris transsubstanI lationibus quæ multiplicantur in tempore et terminantur ad ipsum. q. 75, a. 5. Art. V. — UTRUM IN HOC SACRAMENTO REMANEANT PANIS ET VINI ACCIDENTIA POST CONVERSIONEM Status quœstionis: Non quæritur utrum remaneant sine subjecto; de hoc agendum est infra q. 77 quæ tota est de accidentibus euchari­ sticis sine subjecto remanentibus (cf. ibidem a. 1). Nunc quæritur solum mi remaneant. gauhiuuu l.Aumsuii, l>c K uchartslla. 114 De pracsentia reali Difficultas est, 1° quod, remoto priori, removetur posterius; ergo remota substantia panis, removentur ejus accidentia. 2° Per accidentia judicamus de substantia realiter præsente; esset ergo deceptio in sa­ cramento veritatis si remanerent accidentia panis sine ejus substantia. 3° Tunc fides esset contra sensum et quodammodo contra rationem quæ habet ortum a sensu. Sensus enim judicaret esse panem, dum fides cre­ dit esse substantiam corporis Christi. 4° Id quod manet, conversione facta, est subjectum mutationis. Accidentia autem panis non possunt esse subjectum hujusce mutationis. His difficultatibus adjungendæ sunt objectiones Cartesianorum l. Besponsio est: Facta consecratione, omnia accidentia panis et vini remanent, ut sensu apparet. Nec est solum, ut voluerunt Cartesiani, subjectiva apparentia accidentium, sed realitas extramentalis eorum. 1“ Probatur auctoritate Sacræ Scripturæ et Traditionis, prout narratur apud Matth. XXVI, 26; Mc. XIV, 22; Lc. ΧΧΠ, 9, quod, post consecrationem, Jesus « dedit discipulis suis » corpus suum non sub specie propria, sed sub speciebus panis. Ita pluries Summi Pontifices et Concilia declaraverunt quod realiter manent panis accidentia (cf. Denz. 416; 582): sub Martino V damnatur hæc propositio Joannis Wicleff : « Accidentia panis non manent sine subjecto in eodem sacramen­ to » ; in hac propositione dicitur non solum species panis, sed etiam ac­ cidentia panis. Item Denz. 884; Concilium Tridentinum : « manentibus dumtaxat speciebus panis et vini ». Sic id quod jam est certum secun­ dum sensum, certius fit secundum infallibilem Ecclesiae declarationem. In suo opusculo : « De mente Ecclesiae circa accidentia Eucharistiæ » Billuart docet: est dogma in Ecclesia receptum, remanere in Eucha­ ristia accidentia solida sine proprio subjecto ». Insuper, ut infra dicetur, erroneum esset negare quod remaneant absque ullo subjecto sub­ stantiali. * * * £x his Ecclesiœ declarationibus quid sit dicendum de cartesiana explicatione? 1 Quoad positionem Cartesianorum, cf. Billuart, de Eucharistia, disp. I, a. VI, § Π. Carteslani qui essentiam corporis reponunt in trina extensione locali, in longum, latum et profundum, nullum agnoscunt accidens solidum et abso­ lutum a substantia corporis distinctum. Unde ut explicent Eucharistiæ myste­ rium, in quo fide certum est non manere substantiam panis et vini, manere tamen eorum species, non parum desudant et in varios dicendi modos abeunt. Quidam dicunt Deum in sensibus nostris et in anima easdem impressiones per seipsum operari ad præsentiam Eucharistiæ quas operabatur panis et quas operaretur si adesset Ita P. Magnan. Alii dicunt remanere quidem accidentia panis non tamen sine subjecto sed in corpore Christi subjectato. Ita Antonius Lengrand. Contra quem Billuart scripsit opusculum speciale De mente Ecclesias circa accidentia Eucharistice, 1714. Cf. de hac re in Revue thomiste 1901, mars, mai, juillet, tres articulos P. Lehu, Ο. Ρ„ contra P. Leray. De Transsubstantiations: 115 — Pro Cartesio substantia corporum non distiguitur ab exten­ sione, et igitur si non remanet substantia panis, nec remanet ejus extensio, ejus resistentia, ejus color etc. Quomodo igitur explicantur apparentiae? Primus modus dicendi Cartesianorum, scii, species panis sunt solum impressiones subjectives, non potest ullo modo sustineri. Nam Concilium Tridentinum (sess. 13, can. 2) dicit: species panis et vini remanent. Atqui per species panis non possunt intelligi nisi accidentia absoluta panis, quia species illæ, quæ secundum fidem remanent, sunt aliquid reale extramentale, non purum nihil; ipsum nihil enim non remanet, nec dividitur, nec alicujus rei potest esse species, nec sacramentum seu signum externum constituere. Si nihil remanet ex parte objecti, sequitur quod Eucharistia non sit signum sensibile, nec igitur sacramentum, præsertim dum hostia consecrata clauditur in pyxide, tunc enim nihil est sensibile ex parte sensuum. Sequeretur etiam quod cum sacerdos tangit, frangit, mandu­ cat, porrigit hostiam, nihil reale tangat, frangat, manducet, porrigat, sed imaginarie tantum aut mere subjective, sicut somnians escis ima­ ginariis reficitur. Denique sequeretur quod sensus nostri rite dispositi deciperentur circa proprium objectum debite propositum, quod negat Ecclesia et repugnat rationi. Ita optime Billuart. Contra vero secundum modum dicendi Cartesianorum, scii, ac­ cidentia panis remanere, sed in corpore Christi sujectata, cf. infra q. 77, a. 1, ubi dicet S. Thomas: « Manifestum est quod hujus­ modi accidentia non sunt in substantia corporis Christi sicut in subjecto, quia substantia humani corporis nullo modo potest his accidentibus affici, nec etiam est possibile quod corpus Christi glo­ riosum et impassibile existens alteretur ad suscipiendas hujusmodi qualitates ». Sic enim corpus Christi fieret album, rotundum, sapidum etc., et denique corpus Christi immediate tangeretur, frangeretur, manducare­ tur, nec posset esse totum in qualibet parte hostiæ. Sed de hoc conf. infra q. 77. * » * 2° In corpore nostri articuli S. Thomas ostendit convenientiam permanentiee accidentium panis tripliciter: a) Rationabiliter per divinam providentiam hoc fit, quia non est consuetum hominibus, sed horribile, carnem hominis (sub specie carnis) comedere, et sanguinem bibere. Et ideo proponuntur nobis caro et san­ guis Christi sumenda sub speciebus panis et vini. b) Ne hoc sacramentum ab infidelibus irrideretur. c) Ut dum invisibiliter corpus et sanguinem Domini nostri su­ mimus, hoc proficiat ad meritum fidei, prout fides est de non visis. 116 De pracsentia reali Hæ tres rationes convenienti® non excludunt quod quidam eancti ut S. Catharina Senensis, in extasi, accipiant sanguinem Christi sub specie sanguinis fluentis ex latere ejus. Hoc est enim pro illis præmium eorum magnæ fidei; sic sacramentum non irridetur ab infidelibus, quia tunc est speciale privilegium; denique hoc non est horribile, sed dulcis­ simum in tali statu unionis cum Christo. Verum corpus Christi non est circumscriptive præsens, est ejus vivida apparentia; nam realis bilocatio est impossibilis: corpus Christi esset divisum a seipso si esset circumscriptive præsens in duobus locis distantibus, in cælo et in terra. Ad lum: Miraculose, virtute Dei, fieri potest ut remaneant poste­ riora, id est accidentia, prioribus sublatis, scii, sublata substantia, quia effectus plus dependet a causa prima quam a causa secunda. Ad 2um : « In hoc sacramento nulla est deceptio ; sunt enim ibi se­ cundum rei veritatem accidentia, quæ sensibus dijudicantur. Intellectus autem, cujus est proprium objectum substantia, ut dicitur in ΙΠ de Anima, c. 6 (lect. 11), per fidem a deceptione præservatur ». ·χ· ·χ· * APPENDIX: Responsio ad phœnomenismum. Responsio ad 2um attente explicanda est, quia hic ponitur quæstio: Quœnam est notio substantiæ omnino necessaria ad servandum dogma transsubstantiationis et præsentiam realem. Quadruplex dubium hodie proponi potest: 1" An sufficiat notio substantiæ, quæ habetur a sensu communi, seu a ratione naturali et quæ respondet definitioni nominali, scii, quid significat hoc nomen pro hominibus omnium populorum, prout æquivalenter invenitur in omnibus linguis. 2° An requiratur notio magis philosophica substantiæ? 3° An insufficiens sit notio substantiæ proposita a nominalistis et empiristis, scii, collectio phænomenorum cum adjuncto nomine com­ muni « substantia » ? Imo utrum hæc notio repugnet dogmati. 4° An insufficiens sit notio substantiæ proposita a conceptualistis subjectivistis, ut Kantius, juxta quos, substantia est categoria subjectiva mentis nostræ sine valore reali. Cf. Denz. 2026: damnatur hæc propositio modernistarum: « Dog­ mata fidei retinenda sunt tantum juxta sensum practicum, id est tanquam norma præceptiva agendi, non tanquam norma credendi ». Respondetur: Ad servandum dogma transsubstantiationis et præ­ sentiam realem, sufficit notio sensus communis seu rationis naturalis prout quid nominis confuse continet quid rei, seu prout definitio nomi- De Transsubstantiatione 117 nal is supposita in omnibus linguis et correlativa conceptui confuso, confuse continet definitionem realem correlativam conceptui distincto. Sed sæpe ad objectiones solvendas non sufficit hæc notio sensus communis, oportet illam explicare, transeundo ad statum distinctum ejusdem conceptus. Hæc est certo mens S. Thomæ, qui sicut Aristoteles, semper transit a definitione nominali (etiamsi de ea non expresse loquatur), seu a conceptu confuso, ad conceptum distinctum. Et propterea Aristoteles (in Met. 1. 1, c. 6) valde laudat Socratem ex hoc quod in omnibus inquirebat definitiones (cf. Aristotelem, Post Analyt. 1. Π, de venatione definitionum, et Met. Index ad verbum « definitio »). Quænam est igitur communis notio substantiæ et quomodo fit tran­ situs ab ista notione confusa ad eandem ut distinctam ? In hoc est exem­ plum evolutionis dogmatis. Communiter nomine substantiæ designatur quodlibet ens per se seu in se subsistens, quod cognoscitur per suas varias proprietates. Sic omnes homines dicunt quod lapis, ferrum, aurum, panis sunt substantiæ et saltem in confuso sic distinguunt substantiam a qualitatibus suis sensibilibus. Hæc notio ad modum definitionis nominalis invenitur in quolibet vocabulario ordinario, nam in eo explicatio nominis est ejus definitio nominalis, scii, quid communiter significant homines dum hoc verbo vel nomine utuntur. Sensus communis seu ratio naturalis nondum affirmaret, v. g. quod substantia panis est tota in toto pane et tota in qualibet parte ejus: sed si hoc affirmatur ab aliquo philosopho, sensus communis non negat, imo hoc quodammodo intelligit. Transitus autem a definitione nominali seu a conceptu confuso ad conceptum distinctum in definitione reali expressum fieri potest aut recte et methodice, aut absque methodo et etiam quandoque ad falsam definitionem perveniendo. Fit quidem methodice per rectam divisionem entis in categorias seu genera, et per progressivam divisionem generis supremi, necnon per comparationem rei definiendæ cum similibus et dissimilibus. Aut iste transitus a definitione nominali ad aliam magis explicitam fit absque methodo et pervenit quandoque ad falsam defini­ tionem, quæ non cohæret cum definitione nominali prius consideranda. Quomodo S. Thomas transit a conceptu confuso substantiæ ad di­ stinctum? Dicit ad 2um nostri articuli, secundum Aristotelem ΓΠ de Anima c. VI (lect. 11): Proprium objectum intellectus est substantia, scii, ens substantiale rerum sensibilium. Etenim ens ut ens non est quid per se sensibile, non est extensum, nec album, nec nigrum, nec calidum; non igitur per se cognoscitur a sensibus, nec ut sensibile commune, sicut magnitudo, nec ut sensibile, proprium, sicut color, sonus. Ens non est per He sensibile, sed per se ir.telligibile, imo est id ratione cujus omnia fiunt intelligibilia in rebus sensibilibus. Unde hoc ab omnibus intelligi potest, il. omne ens, de quo dicitur proprie, non solum quo aliquid est, sed piod est, est unum et idem sub suis variis et successivis phaenomenis, v. g. sub suis qualitatibus permanentibus aut variabilibus, sub suis ictionibus, passionibus, relationibus, etc. Et hoc ens unum et idem sub I 1« De præsentia reali suis variis phœnomenis communiter vocatur substantia, seu ens in se existons, sic servatur et explicatur definitio nominalis substantias. Imo ex hoc sequitur principium substantiae, scii. « omne quod proprie est, est substantia », accidens est quo aliquid est, v. g. album aut calidum etc. Proinde notio substantiae nihil aliud est quam quaedam nova deter­ minatio notionis entis, et principium substantiae pariter est nova deter­ minatio principii identitatis: « ens est ens, non ens est non ens ». Ex eo enim sequitur quod omne ens est unum et idem sub suis phaenomenis, si phoenomena habeat. Dicitur si phœnomena sensibilia habeat, quia po­ test esse substantia, quæ sit omnino supra ordinem sensibilem, id est substantia mere spiritualis, ut Deus et angelus. * * * In quonam sensu substantia dicitur sensibilis per accidens? Ex prædictis apparet quod substantia ut sic etiam rerum sensi­ bilium non est per se sensibilis, sic differt a qualitatibus sensibilibus, ut sunt color, calor, sonus, et a sensibilibus communibus, ut sunt exten­ sio, figura. Attamen, ut optime explicat Aristoteles (De Anima, 1. Π, c. VI, lect. 13), substantia est quid sensibile per accidens, sicut v. g. vita animalis, sicut causalitas efiiciens rei resistentis, sicut finalitas v. g. oculi vel pedis, vel pennarum avis. Sensibile per accidens definitur ab Aristotele, loc. cit. : « Id quod per se non cognoscitur a sensibus, sed quod statim ad occursum rei sen­ satae apprehenditur intellectu (sine discursu). Sicut statim cum video aliquem loquentem vel movere seipsum, apprehendo per intellectum vitam ejus, unde possum dicere quod video eum vivere ». Canis e contra non percipit substantiam, nec vitam, nec ens, sed solum percipit exten­ sum, coloratum, sonorum etc. Substantia est quid intelligibile tantum, ut idea rectrix quæ realiter dirigit evolutionem embryonis, est quasi lex intelligibilis hujusce realis evolutionis. Et sicut vita viventis, ita substantia rei sensibilis est quid sensi­ bile per accidens, et intelligibile per se, quod statim ad occursum rei sensatæ apprehenditur ab intellectu, sine discursu. Attamen postea ad defendendam realitatem substantiæ contra empiristas, aut contra subjectivistas fiunt discursus, qui sunt potius explicativi, seu subjective illativi quam objective illativi. Id est hi discursus ostendunt quod nominalismus et conceptualismus subjectivus non recte transeunt a defi­ nitione nominali ad realem, a conceptu confuso ad distinctum. Unde tenet S. Thomas quod puer, dum incipit cognoscere per intellectum, cognoscit in confuso substantiam v. g. lactis; scii, per gu­ stum sentit lac ut dulce, et per intellectum apprehendit lac ut ens, et ut ens unum et idem sub suis phænomenis. Intellectus autem prius co­ gnoscit ens dulce ut ens, et postea ens duce ut dulce. Cognoscit 1’ ens De Transsubstantiations 11'.» substantiale in confuso; 2° accidentia in confuso; 3’ substantiam di­ stincte; 4° accidens distincte. Hæc est doctrina realismi moderati contra nominalismum empiristarum et contra conceptualismum subjectivum. * * * Secundum nominalismum empiristarum, substantia nihil aliud est quam collectio phaenomenorum, secundum aliquam legem expérimen­ taient. Hoc est dicere quod objectum proprium intellectus non superat objectum proprium sensuum tum externorum tum internorum, in quibus coadunantur objecta diversorum sensuum externorum. Insuper tunc falsum esset dicere: panis est sapidus, quia hoc significaret: collectio horum phænomenorum est sapida, quod non est proprie verum; sicut collectio plurium hominum non est sapiens, ex eo quod unus eorum sapiens est. 'Sublato enim primo attributionis subjecto, id est substan­ tia, falsa fiunt omnia judicia affirmativa in quibus per verbum est affir­ matur realis identitas prædicati et subjecti. » « «■ Secundum conceptualismum subjectivistarum, substantia nihil aliud est quam quædam subjectiva forma a priori mentis nostræ sine valore ontologico. Tunc negatur omnino valor realis rationis. Et ideo oporteret etiam negare valorem realem ipsius principii contradictionis vel iden­ titatis, et dicere: circulus quadratus est quidem incogitabilis quoad nos, sed forte non est realiter impossibilis quoad se extra mentem nostram. Dubitare vero de valore reali principii contradictionis est contra rationem naturalem (cf. IV Met. Aristotelis), quæ cum certitudine af­ firmat quod circulus quadratus non solum est quid incogitabile quoad nos sed quid realiter impossibile quoad se extra mentem, ita ut nec Deus omnipotens si existit, nec malum ingenium, de quo loquebatur Cartesius, possit facere circulum quadratum, vel montes sine vallibus, quid­ quid de hoc dubitaverit Cartesius. Unde plures quæsierunt a Kantio: an Kant possit simul esse Kant et non Kant; id est: an vere dubites de va­ lore reali principii contradictionis k I Idealist® responderent: est quidem pro nobis incogitabile quod circulus quadratus sit realiter possibilis extra mentem. Sed ex hoc quod hoc est nobis Incogitabile, non sequitur quod hoc vere sit realiter impossibile extra mentem. Hoc nescimus. E contrario realismus traditionalis dicit: certissimum est quod realisatio circuli quadrati extra animam est non solum incogitabilis quoad nos, sed rea­ ltor impossibilis quoad se. Cf. Denz. 570. damnatur conceptio mere subjectiva principii contradictionis proposita a Nicolao de Ultricuria: < Si aliquid est, aliquid est», sed forte nihil i it et omne fit. De prasbntia 120 reali * * * Unde ad intelligentiam transsubstantiationis et prœsentiæ realis sufficit notio substantiæ quæ habetur a sensu communi, dummodo hæc notio non adulteretur in sensu nominalismi vel subjectivism!. Ad sol­ vendas autem objectiones requiritur quandoque notio magis explicita secundum sensum realismi traditionalis. Corollarium: Sic dogma non dependet ab aliquo systemate philo­ sophico, sed exprimitur prius in notionibus sensus communis seu ra­ tionis naturalis, quæ non raro adulterantur a pluribus systematibus phi­ losophicis et servantur imo explicantur et defenduntur a philosophia traditional!, quæ non est philosophia phænomenorum tantum seu phænomenismus, nec philosophia ipsius fleri, id est evolutionismus absolu­ tus, sed est primario philosophia entis, seu ontologia, ita ut prima phi­ losophia sit metaphysica quæ est de ente in quantum est ens. Hoc ostendimus longe in libro: « Le sens commun, la philosophie de l’être et les formules dogmatiques ». His suppositis bene intelligitur articulus noster. Ex hoc enim quod substantia non sit per se sensibilis, sequitur quod sensus non possunt cognoscere cessationem substantiæ panis per con­ versionem ejus in substantiam corporis Christi. Ad intelligentiam responsionis ad 2um dicendum est : nec intellectus noster potest hoc naturaliter cognoscere, quia ejus cognitio naturalis oritur a sensibilibus, et transsubstantiatio est miraculum invisibile (proinde non apologeticum) sed « intellectus noster per fidem a de­ ceptione præservatur » x. Ad 3um: sic « fides non est contra sensum, sed est de eo quod sensus non attingit ». Quoad responsionem ad 4um cf. infra q. 77. q. 75, a. 6. Ari. VI. — UTRUM, FACTA CONSECRATIONE, REMANEAT IN HOC SACRAMENTO FORMA SUBSTANTIALIS PANIS Status quaestionis: Primo aspectu, hæc quæstio videtur inutilis; jam enim dictum est quod tota substantia panis convertitur, ergo etiam ejus forma substantialis. Attamen S. Thomas hanc quæstionem ponit propter quemdam errorem temporis sui; quidam enim dicebant: rema­ net forma panis, vel quia est forma accidentalis, prout panis est quid l Utrum angelus possit naturaliter cognoscere quod sub speciebus panis est corpus Christi, vel quod in Christo non erat personalitas humana? Non quia ejus cognitio naturalis se extendit solum ad partes universi connexas ad invicem. Sic non cognoscit naturaliter secreta cordium cf. I““>, q. 57, a. 1, 3, 4, 5. De Transsubstantiatione 121 artificiale, vel quia non potest converti in animam Christi quæ est quid spirituale, vel quia accidentia panis quæ remanent nutriunt et corrum­ puntur, quod non potest explicari si non remanet forma panis. Beiponsio tamen est: forma substantialis panis non remanet. 1° Probatur ex communibus in argumento « sed contra » quia for­ ma substantialis panis est pars ejus substantiæ, quæ tota convertitur secundum Concilia. 2° In corpore articuli probatur indirecte ex triplici inconvenienti: rationes principales sunt duæ sequentes: a) Tunc enim sola materia panis converteretur non in corpus Christi sed in ejus materiam, et sic non verificarentur verba: Hoc est corpus meum. b) Si forma substantialis panis remaneret, esset aut in materia, aut a materia separata. Si in materia, aut in materia panis, qui nullo modo converteretur, aut in alia materia, sed hoc est impossibile, quia « propria forma non est nisi in propria materia » quia indiget disposi­ tione ultima quæ postea se habet ad modum proprietatis, sic anima ho­ minis nequit esse in corpore leonis aut equi. Nec forma panis potest esse forma separata a materia, tunc esset de se actu intelligibilis et intelligens. Idem argumentum valet ad ostendendum quod non remanet existentia panis, quia non potest esse nisi in essentia panis, non in alia; nec separata ad omni essentia creata, esset esse irreceptum, et identificaretur cum Deo. Actus enim non limitatur nisi per potentiam in qua recipitur. Ad lura: Difficile est dicere quid sit forma substantialis panis ex farina et aqua per artem confecti. Videtur esse forma substantialis frumenti decocti. Ad 2unl: Quomodo forma panis possit converti in formam corporis Christi quæ est ipsa anima spiritualis Christi? Anima dat etiam ho­ mini esse corporeum, unde forma panis convertitur in formam corporis Christi, prout dat esse corporeum, non prout est quid spirituale. Ad 3um: Quomodo accidentia Eucharistica possint nutrire et cor­ rumpi ita ut novum compositum generatum sit constitutum ex materia et forma? Respondet S. Thomas : « Tales operationes inveniuntur in hoc sa­ cramento non propter formam vel materiam, quæ remaneat, sed quia miraculose conferuntur ipsis accidentibus, ut infra dicetur q. 77, a. 3, 5, 6 ». Est miraculum sequens conversionem, seu ex ea resultans. Nullo modo remanet forma substantialis panis, sed applicantur leges experimentaliter cognoscibiles quibus reguntur operationes acci­ dentium panis; et pro operationibus quæ consequuntur panem ratione materiæ aut formæ substantialis, Deus miraculose supplet, rursus pro­ ducendo materiam novi compositi modo sibi placito; non est novum mi­ raculum proprie, sed quid sequens ex miraculo transsubstantiationis 122 . De præsentia reali Hoc remanebit obscurum, sed ex hoc non sequitur quod prædicta do­ ctrina sit falsa, sequitur solum quod non est adæquata seu perfecta. Mille difficultates, ut aiebat Card. Newmann, non provocant dubium de aliqua doctrina, si ejus principia remaneant firma. q. 75, a. 7. Art. VII. — UTRUM ISTA CONVERSIO FIAT IN INSTANTI Status quœstionis: Videtur quod non 1° quia ad minus requiruntur duo instantia, scii, ultimum esse panis, et primum esse corporis Christi. Atqui inter duo instantia indivisibilia est tempus medium, divisibile in infinitum ; 2° in omni conversione est fieri et factum esse, quæ non sunt simul, quia quod fit nondum est; 3" quia conversio ista producitur a verbis consecrationis quæ successive proferuntur. Responsio tamen est: Hæc conversio est instantanea, et hoc qui­ dem triplici ratione probatur: ratione formæ, ratione subjecti, ratione causæ efficientis: 1° ratione formæ ad quam terminatur, quia substantia corporis Christi non suscipit magis neque minus; aliquid est aut non est substan­ tialiter corpus humanum. 2° ratione subjecti, quia in hac conversione non est aliquod sub­ jectum successive præparandum; 3° ratione agentis, quia agens infinitæ virtutis statim potest ma­ teriam ad formam disponere; quia Deus habet potestatem immediatam in ens et in materiam et in substantiam, non mediantibus alterationibus accidentalibus præviis, sic Christus in Cana immediate et in instanti convertit aquam in vinum, quod natura non potest facere nisi succes­ sive, per maturationem uvæ. Solvuntur objectiones : Ad lum: Quid respondendum est huic difficultati: ad minus requi­ runtur duo instantia, scii, ultimum esse panis et primum esse corporis Christi. Atqui inter duo instantia indivisibilia est tempus divisibile in infinitum. Respondetur: Non dantur duo instantia, sed unicum, quod est si­ mul primum esse corporis Christi sub speciebus et primum non esse panis. Ante autem hoc unicum instans datur tempus divisibile in infi­ nitum in quo adhuc erat panis. Hoc unicum instans est ultimum in­ stans prolationis verborum, tunc enim solum aliquid determinate signi­ ficant et efficiunt. De Transsubstantiatione 123 Ratio est quia ut probatur in 1. VI Phys., c. I, lect. 1, continuum < magnitudo, motus, tempus) non componitur solum ex indivisibilibus, sed ex partibus divisibilibus in infinitum et ex indivisibilibus. Nam duo indivisibilia aut se tangunt, et tunc sunt unum, non datur continuum, aut non se tangunt, et tunc esset solutio continuitatis. Ad 3um: In mutatione instantanea simul est fieri et factum esse. Tunc fieri non dicitur eodem modo de mutatione instantanea, et de mu­ tatione non instantanea. Fieri stricte dictum non invenitur nisi in se­ cunda, ut via ad esse, scii, ut actus entis in potentia in quantum est adhuc in potentia. Ad 4um: Verba consecrationis non significant quid determinatum nisi in ultimo prolationis instanti. Sic desinit prolatio verborum, per primum sui non esse seu per instans extrinsecum. Oportet quod jam sit finita ut sensum habeat, alioquin si adderetur novum verbum, muta­ retur ejus sensus, v. g. si diceretur: « Hoc est corpus meum figura­ tum ». Hæc est utilitas puncti in fine prolationis. Unde communiter docetur quod entia successiva desinunt per ul­ timum instans extrinsecum, seu per primum sui non esse in quo verum est dicere jam non sunt et immediate antea erant. Sic desinit motus et tempus 1. Ergo remanet quod transsubstantiatio fiat in instanti 2. 1 Instantia: sed tunc videtur quod formula sacramentalis operatur quando r.on amplius existit, quod est impossibile. Respondetur: Dici potest quod statim post prolationem ultimi verbi formulas remanet vibratio aeris deferens sonum id audientes, et hæc vibratio, quæ est formula communicata, potest esse causa instrumentalis physica sive gratiæ sive transsubstantiationis. Insuper, ut dicunt plures thomistæ. v. g. Billuart, Cursus theol. de Sacramentis, diss. III, a. 2: « Quamvis forma sacramentalis desierit in ratione motus et entis fluentis (quando producit id quod tunc solum significat), remanet tamen ejus terminus qui est ipsi complementum intrinsecum et in quo, vi motus immediate prcece■ Ientis, producitur gratia (vel transsubstantiatio) sicut... vi alterations imme­ diate praecedentis in instanti ejus extrinseco, producitur forma substantialis ». Ibidem dicitur: « Entia successiva desinunt per instans extrinsecum, seu per primum sui non esse... Attamen istud instans, quod dicitur ipsis extrinsecum, hoc sensu quod non sit pars fluens, ad ipsa pertinet ut terminus et com­ plementum intrinsecum sicut punctum in linea et superficies in corpore ». 2 Propter prædictam doctrinam de.termino continui Cajetanus putavit, ut dicit in lam, q. 64, a. 2, η. XVIII: «quod anima obstinata redditur per primum actum quem elicit in statu separationis a corpore, et quod anima tunc deme­ retur non ut in via, sed ut in termino ». Sic putat Cajetanus explicare obstina­ tionem in anima fere sicut in angelo lapso, propter luciditatem quasi angelicam, In qua anima ponit ultimum suum actum meritorium vel demeritorium. Sed alii thomistæ, ut ostendunt Ferrariensis in Contra Gentes IV, c. 95 et ialmanticenses de Gratia, de merito, disp. I, dub. IV, n. 36, recesserunt in hoc n Cajetano: «Hic dicendi modus communiter, ut aiunt Salmanticenses, non admittitur, propter testimonia Scripturae, in quibus expresse dicitur homines olurn posse mereri vel demereri ante mortem non vero in morte. Et præcipue Id sonant illa verba Joannis c. 9: «oportet operari, donec dies est, veniet nox, In qua nemo potest operari ». Revera S. Thomas alio modo explicat immobili- 124 De præisentia reali Art. VIII. — UTRUM HÆC SIT FALSA: „ EX PANE FIT CORPUS CHRISTI „ Status quaestionis: In hoc articulo S. Thomas recolligit ea quæ dixit de transsubstantiatione,.et eam comparando cum creatione et cum generatione magis præcise eam definit; sic terminatur venatio ejus de­ finitionis per inductionem comparativam. Simul S. Thomas determinat quomodo loquendum est de trans­ substantiatione, scii, quommodo conficiendæ sunt de ea verce proposi­ tiones præsertim quoad particulas de, vel ex, vel post. Scientia enim terminantur in exacta terminologia scientifica quæ exprimit definitionem realem rei et proprietates ejus, sicut incœpit a definitione nominali seu vulgari. Ratio hujus est quia, ut dicit Aristo­ teles in L 1. Perihermeneias, c. 1, « voces sunt signa intellectuum vel conceptuum, conceptus autem sunt similitudines rerum ». Hoc princi­ pium sæpe citatur a S. Thoma quando agitur de terminologia, v. g. Γ, q. 13, a. 1 de nominibus divinis. Hoc autem principium continet expres­ sionem realismi traditionalis per oppositionem ad nominalismum et ad conceptualismum subjectivistarum. Dicitur contra nominalismum: < Vo­ ces sunt signa conce-ptuum » et nullam rationem essendi haberent sine relatione ad conceptus exprimendos. Et contra conceptualismum subjectivistarum dicitur: « conceptus autem sunt similitudines rerum » et per eos intellectus noster intentionaliter fit aliud a se, non solum fit per similitudinem alius, sed per hanc similitudinem intentionaliter « fit aliud a se », fit natura rei extramentalis. Unde ad cognoscendum conceptum confusum alicujus rei, consi­ deranda est definitio nominalis, sine qua nomen hujusce rei nullam si­ gnificationem haberet. Et quando postea intellectus pervenit ad con­ ceptum distinctum, tunc determinanda est exacta terminologia ad hunc conceptum distinctum recte exprimendum. Quandoque vero requiritur tatem animæ separatæ in bono vel in malo (cf. Contra Gentes, 1. IV, c. 92, 93), hoc explicat per separationem animae a corpore, quia corpus datum est natu­ raliter animæ, ut in eo existens anima perficiatur (ut infima intelligentia indi­ get enim sensibus), unde ad perfectionem movetur anima dum est in corpore non post. In primo instanti separationis a corpore, « Homo non remanet ut mereri possit » ait Ferrariensis, loc. cit. Sic via seu vita hominis desinit per primum non esse sui, quod est primum esse separationis a corpore, in quo non est amplius meritum. Item in transsubstantiatione, de qua nunc loquimur, cum prolatione ver­ borum consecrationis desinit substantia panis per primum non esse sui, quod est primum esse corporis Christi sub speciebus panis. Sic optime servatur quod transsubstantiatio fiat in instanti. Cajetanus non satis consideravit quod subjectum meriti debet esse homo et non anima separata. Est quæstio complexa non modo nimis abstracto con­ sideranda. De Transsubstantiatione 125 labor plurium saeculorum ad transeundum a conceptu confuso ad di­ stinctum conceptum, qui in fine exprimitur in terminologia praecisa. Plures hodie dicunt quod S. Thomas videtur ignorare evolutionem dogmatis, quia dogma consideravit non historice, sed speculative. Re­ vera tamen S. Thomas admittit magnum progressum in intelligentia dogmatum, scii, transitum a conceptu confuso in definitione nominali expresso ad conceptum distinctum in definitione reali enuntiato. Ipse optime exposuit in Post Analyt. 1. Π, c. XII, ΧΠΤ, XIV a lect. 13 ad 19 inclusive, quomodo fit legitime hic transitus dupliciter, per progressi­ vam divisionem generis supremi rei definiendae, et per philosophicam inductionem in qua comparatur res definienda cum rebus similibus et dissimilibus. Sic a sæculo I usque ad sæculum XIII fuit magna evolutio per dis­ cursum explicativum quoad notionem naturæ, personæ, substantiæ, In­ carnationis, Eucharistiæ, conversionis, præsentiæ realis, item quoad notionem sacramenti in genere, necnon quoad notionem gratiæ tum habitualis, tum actualis, quoad notionem meriti, peccati, pœnæ etc. Si S. Thomas hoc non vidisset, non cognovisset principalem partem theologiæ quæ est in explicatione progressiva veritatum fidei, ante dedu­ ctionem conclusionum theologicarum. Quandoque requiritur labor plurium saeculorum ad perveniendum ad præcisam terminologiam. Et si hæc explicita terminologia statim, sine praevia praeparatione, exponitur junioribus studentibus, qui nonnisi conceptum confusum habent, tunc est periculum psittacismi; recitant scii, formulas exactas quarum signicationem non penetrant. Sic definitio nominalis substantiæ continet elementarem ontologiam quasi crystallisatam, dum definitio realis substantiæ exprimit onto­ logiam in statu scientiae. Pariter pro transsubstantiatione. Quaeritur ergo an hæc propositio sit falsa: ex pane fit corpus Christi. In difficultatibus initio articuli positis dicitur: videtur quod sit falsa, nam 1° ex ea sequeretur ista: « panis fit corpus Christi ■» quod videtur falsum, quia panis non est subjectum hujusce conversionis to­ talis, in qua non datur subjectum permanens sub duobus extremis. Di­ citur quidem puer fit paulatim homo adultus, sed panis non videtur proprie fieri corpus Christi, quia ipsum fieri videtur supponere sub­ jectum permanens, ut materia. 2° Item sequeretur ista: panis factus est corpus Christi, quæ lalsa est, quia non remanet panis, dum vera est hæc: Verbum caro liictum est, quia remanet Verbum. 3° Item sequeretur ista : panis convertitur in corpus Christi, quæ videtur falsa, sicut falsa est ista: in creatione, non ens convertitur In ens. 4" Denique, sequeretur ista: panis potest esse corpus Christi, m i· videtur falsa; panis enim remanendo panis, non potest esse corpus Christi. Γ2β Di·: pkæcskntja reali « » « Responsio tamen est: Vera est hæc propositio: « ex pane fit cor­ pus Christi ». lu Probatur auctoritate Ambrosii vel potius Ambrosiastri aucto­ ris libri De Sacramentis, 1. IV, c. 4, qui dixit: « Ubi accedit consecratio, de pane fit corpus Christi*. Attamen in corpore articuli S. Thomas ostendit quod melius dicitur ex pane quam de pane. Insuper hæc propositio est communiter in usu inter theologos: « ex parte fit corpus Christi ». 2° In corpore articuli, ad ostendendam veritatem hujusce pro­ positionis, et quarumdam aliarum, sicut ad falsas propositiones exclu­ dendas, S. Thomas enuntiat principia, comparando transsubstantiationem cum creatione et cum generatione. Sic per inductionem compara­ tivam terminatur venatio definitionis transsubstantiationis. In corpore articuli sic exprimitur comparatio inter transsubstantiationem, creationem et mutationem naturalem. a) In tribus verum est quod post hoc sit hoc et hæc duo non sunt simul, sed est successio terminorum. Corpus Christi est post pa­ nem, in transsubstantiatione; ignis post aerem, in mutatione; esse post non esse, in creatione; b) In transsubstantiatione et in creatione non est aliquod com­ mune subjectum utrique extremorum; e contrario in transmutatione naturali. c) In transsubstantiatione et in mutatione naturali: i) unum extremorum transit in aliud, dum e contrario in crea­ tione non ens non convertitur in ens; ij) in transsubstantiatione et in mutatione naturali remanet aliquid idem, sed in mutatione, hoc idem est materia; in transsubstan­ tiatione sunt accidentia. ·»■»■» Corollaria: Ex his accipi potest qualiter differenter in talibus lo­ qui debeamus. 1° In nullo trium potest unum extremum de alio prædicari; sic falsum est dicere: Panis est corpus Christi. 2° Propter ordinem extremorum, ratione cujus post hoc fit hoc, possumus in tribus uti praepositione « ex », ut ordinem designat. Sic verum est dicere: ex non ente fit ens in creatione; ex pane fit corpus Christi in transsubstan­ tiatione; ex alimento fit caro humana in assimilatione nutritiva. De Transsubstantiatione 127 3° Quia in transsubstantiatione non est subjectum commune utrique extremorum, ea quæ verificantur in mutatione naturali ratione subjecti non sunt concedenda in transsubstantiatione. Potentia autem ad oppositum sequitur subjectum. Unde non potest proprie dici: panis potest esse corpus Christi. Nec proprie vera est ista: de pane fit corpus Christi, quia de desi­ gnat proprie causam materialem consubstantialem, quæ remanet v. g. statua de ligno. Nec conceditur quod panis erit corpus Christi, vel quod fiat corpus Christi, nam hæ propositiones in mutatione naturali verificantur ratione subjecti, v. g. album fit nigrum, prout subjectum prius album fit ni­ grum; vel album erit nigrum. Attamen concedi potest in sensu minus proprio hæc propositio: de pane fit corpus Christi, ita ut nomine panis non intelligatur ipsa sub­ stantia panis, sed id quod sub speciebus panis continetur. Plures thomistæ reducunt hanc secundum complexam partem arti­ culi ad has duas propositiones, quæ nunc facile intelliguntur. 1° Veros sunt et proprios propositiones, significantes TERMINO­ RUM SUCCESSIONEM vel TRANSITUM unius in alium, quia talis successio et talis transitus in transsubstantiatione inveniuntur. Sic vere et proprie dicitur « ex pane fit corpus Christi ». Hoc est verum ratione ordinis et transitus, non ratione subjecti x. 2° Improprios sunt aut etiam falsos propositiones denotantes SUB­ JECTUM COMMUNE (ut causam materialem) utrique termino, quia in transsubstantiatione non est hoc subjectum commune. Sic impropriæ sunt hæ propositiones: panis potest esse corpus Christi, de pane fit corpus Christi, panis erit corpus Christi, panis fit corpus Christi. Attamen in sensu improprio concedi possunt, scii, id quod est sub speciebus panis potest esse corpus Christi, fit corpus Christi, erit corpus Christi, nam id quod erat panis nunc est corpus Christi, prout entitas unius totaliter conversa est in entitatem alterius, sublatis differentiis panis. * * * Solvuntur objectiones: Ad lum et ad 2um quandoque præpositio ex designat subjectum permanens sub extremis, v. g. : ex ligno fit statua. Et in hoc sensu non verum est dicere: ex pane fit corpus Christi. Sed verum est ratione suc­ cessionis et transitus unius in alium. i Quandoque ex dicitur ratione subjecti permanentis, v. g. ex ligno fit statua (, i ad l“>. « ·» * Ad majorem explicationem oportet considerare modum secundum quem quantitatis dimensiva unitur cum substantia. Excludendæ sunt imprimis opiniones, quæ cum dogmate conciliari nequeunt: Quatuor sunt sententiæ saltem principales circa quanti­ tatem; De modo præsentiæ Christi 141 Hæ sententiæ sic exprimi possunt: Quantitas corporum non est eorum substantia sed 1° distinguit partes inter se et 2° eas loca­ liter extendit THOMISTÆ sed est extensio spatialis j NOMINALES ET SUAREZ est eorum substantia: CARTESIUS. 1° Sententia Cartesii est quod extensio seu quantitas corporum est eorum substantia; sic non remaneret quantitatis panis; et corpus Christi in Eucharistia deberet esse localiter extensum. 2° Sententia nominalium est quod quantitas consistit essentialiter in extensione actualiter repletiva spatii; ex hoc sequitur quantitatem dimensivam corporis Christi non esse in Eucharistia. 3° Sententia Suarezii et quorumdam affinis est sententiæ nominalistarum, nempe quod substantia corporea habet ex se partes integrantes actualiter distinctas, et quantitas eas extendit in ordine ad locum, sic in Eucharistia corpus Christi haberet extensionem substantialem, sed non extensionem dimensivam. 4° Sententia thomistarum et plurium aliorum est quod quantitas habet duas functiones : prima distinguit partes inter se et in ordine ad totum, secunda eas extendit in ordine ad locum. Hic autem effectus secundarius quantitatis potest ab illa separari. Examinandæ sunt hae quatuor theoriæ: 1° Opinio Cartesii est quod substantia corporum est eorum extensio. Ex hoc sequitur juxta theologos cartesianos, quoad Eucharistiam, quod quantitas panis non remanet post consecrationem, sicut non remanet panis substantia. Est solum apparentia panis, ut aiunt, et ad expli­ candum quomodo substantia corporis Christi reducitur ad limites hujusce apparentiæ recurrunt ad quamdam condensationem corporis Christi, secundum compenetrationem atomorum, ut quidam dixerunt. Hæc autem opinio Cartesii admiti non potest philosophice, nec theo­ logice : Philosophice, hæc opinio non transcendit imaginationem, Cartesius agendo de substantia corporea, loquitur ut geometra, qui non transcen­ dit continuum, et quærit sub qualitatibus sensibilibus substratum ad­ huc accessibile sensibus, v. g., ut ait, dum fragmentum ceræ liquefit, qualitates ejus sensibiles, ut ejus resistentia, figura variantur, sed aliquid remanet idem, scii, extensio. Hæc est, inquit Cartesius, substantia cor­ porum. Ex hoc apparet quod habitus mathematicæ specificatur a quan­ titate et eam non superat. Non animadvertit Cartesius quod extensio non potest esse nisi extensio alicujus rei extensæ, alicujus subjecti, vel entis, v. g. panis aut vini, aut ceræ. Extensio ipsa importat multitudinem partium, et multi­ tudo præsupponit unitatem, sicut compositio identitatem, sicut phæno- 142 De pim'.sentia realï mena transitoria supponunt subjectum permanens. Cartesius non videt quod, vi principii identitatis, omne ens (quod proprie est) est unum et idem sub suis variis phœnomenis, et quod inter hæc phænomena est ejus extensio, quæ ei tribuitur ut subjecto. Sic notio substantiæ est solum determinatio notionis entis unius seu indivisi et proinde principium substantiæ (omne quod est est substantia) est determinatio principii identitatis: (id quod est, est). Sic philoso­ phice loquendo opinio Cartesii non transcendit imaginationem. Theologice autem opinio Cartesii pariter rejicienda est. Ex ea enim sequitur quod post consecrationem quantitas panis sicut ejus substantia non remanet. Hoc est contra definitiones Concilii Tridentini (Denz. 884) dicentis: « manent species panis et vini » et Denz. 582 damnata est hæc propositio Joannis Wicleff : « Accidentia panis non manent sine sub­ jecto in sacramento Eucharistiæ ». Sequitur etiam quod deberet esse condensatio quantitatis corporis Christi, imo qualibet fractione hosti» esset nova condensatio corporis Christi per novum miraculum nullo modo significatum a formula con­ secrationis. Proinde corpus Christi, cujus substantia est juxta Cartesium extensio, non amplius esset corpus humanum. Inutile est recurrere ad compenetrationem atomorum. Hoc gratuito asseritur, et corpus Christi gloriosum omnino mutaretur, fieretque muti­ latum ac reductum velut ad punctum invisibile, quamvis localiter extensum. Hæ omnes explicationes in fine asserunt corpus Christi esse in sa­ cramento localiter et circumscriptive, quod est impossibile, ut supra dictum est. Idem corpus, indivisum in se, non potest esse circumscriptive in duobus locis distantibus, in cælo et in terra. Cartesiani non intellexerunt id quod profunde explicaverat S. Tho­ mas, quantitatem corporis Christi esse in Eucharistia non ratione sui et vi verborum, sed concomitanter tantum secundum suam relationem ad substantiam et per modum substantiæ. Proinde hæc cartesiana opinio relicta est quasi ab unanimitate theologorum. 2” Secundum opinionem nominalistarum, Durandi et Gabrielis, quantitas consistit essentialiter in extensione actualiter repletiva spatii. Proinde tenent quantitatem corporis Christi nequidem concomitanter esse in Eucharistia. Hæc sententia ducit, ut diximus, ad negandum id quod affirmatur a Concilio Tridentino, scii. « totum Christum contineri in Eucharistia ». Et philosophice falsa est quia, ut melius infra patebit, extensio partium in ordine ad locum præsupponit quamdam distinctionem earum inter se, nam id quod est indivisibile non potest spatialiter extendi. 3" Secundum Suarezium (Disp. Met. disp. 40, sect. 2 et 4; de Eucharistia disp. 48, sect. 2) substantia corporea debet habere ex se non solum duas partes essentiales, scii, materiam et formam, sed etiam partes integrantes distinctas et actuales. Essentia autem quantitatis De modo præsentiæ Christi 143 juxta ipsum est extensio partium ad replendum locum et resistendum penetrationi. Sic quoad definitionem quantitatis, Suarez retinet quasi opinionem Durandi. Applicando autem hanc theoriam Eucharistiae, tenet Suarez quod corpus Christi in ea habet suas partes integrantes, distinctas et actuales, sed non habet extensionem localem. Sic caput et pedes Christi distinguuntur, sed non localiter i. In hac theoria sunt plures difficultates theologice et philosophice. Theologice quidem, non satis explicatur quod quantitas corporis Christi sit in Eucharistia concomitanter, quia in ea est solum prout par­ tibus integrantibus jam actu distinctis in ipsa substantia dat solum aptitudinem ad extensionem localem. Hæc autem functio quantitatis in hac theoria videtur inutilis, quia partes integrantes jam actu distin­ guuntur antequam adveniat quantitas. Unde hæc functio quantitatis non videtur vere realis, et theoria ista non satis recedit a nominalismo, qui aperte dicit quantitatem corporis Christi nequidem concomitanter esse in Eucharistia. Insuper philosophice falsum est, ut aiunt thomistæ, quod substantia corporea habeat ex se partes intégrales distinctas et actuales. Eas habet solum in potentia, seu radicaliter et exigitive. Partes enim inté­ grales actuales non sunt de ratione formæ substantialis, quæ est prin­ cipium unitatis et indivisibilitatis, nec sunt de ratione materiæ, quæ est de se indeterminata et solum capax hujusce quantitatis, ita quod non illius. Substantia in se indivisibilis est 2, non quidem ad modum puncti, qui est terminus continui, sed quia transcendit totum genus quantitatis et continui. Propterea S. Thomas dixit quod natura substantiæ est tota in toto et tota in qualibet parte s. 1 Circa hanc opinionem Suarezii de quantitate, cf. Boyer, S. J., Cursus philosophice, t. I, 1935, p. 391. Item Hervé, Manuale theologice dogmaticas, 1926, t. IV, p. 69. Cf. Ciencia tomista, Mai 1917, theses ad mentem Eximii D. F. Sua­ rezii, comparate cum viginti quatuor thesibus S. Thomæ a sacra Congrega­ tione Studiorum propositis, vide thesim decimam. Quidam, ut P. Hoenen, S. J., Cosmologia, p. 52, n. 8, censent hanc opinionem coincidere quoad rem cum sententia S. Thomæ. E contrario P. Mattiussi, S. J., ostendit quod notabiliter ab ea differt (cf. Les points fondamentaux de la phi­ losophie thomiste, Turin-Rome, 1926, p. 112-113). Item C. Boyer, loc. cit. Item Billot. De Eucharistia, 1915, p. 457-462. Attamen Suarez recedit a Durando in hoc quod pro eo, quantitas 1° ordinat partes inter seipsas et relate ad totum, ac simul dat eis aptitudinem ad exten­ sionem localem, 2“ dat ipsam extensionem localem. Inter has duas functiones quantitatis, juxta thomistes, prima videtur inu­ tilis in hac theoria, quia, secundum Suarezium, substantia corporea habet jam in actu suas partes intégrales entitative distinctas, Ita Billot, De Eucharistia, 1915, p. 456. Sic Suarez logice deberet dicere quod effectus formalis primarius quantitatis est extensio localis. 2 S. Thomas dicit: «Remote quantitate, substantia omnis indivisibilis est» (Contra Gentes, 1. IV, c. 65. Item 1“ q. 50, a. 2 et Quodlibet, IX, a. 4). 3 Contra Suarezium cf. L. Billot, De Eucharistia, 1915, p. 456 et seq. G. Mattiussi, S. J., Les points fondamentaux de la philosophie thomiste, Turin-Rome, 1926, p. 112-113, ubi explicatur 10» thesis ex viginti quatuor the- 144 De præsentia reali 4° Secundum thomïstas et plures alios, substantia corporea non habet partes integrates distinctas et actuales, sed componitur solum ex materia et forma, et exigit radicaliter, ratione formæ, qualitates et facul­ tates operativas, et ratione materiæ quantitatem et passivitates mate­ riales. Id est hæc accidentia sunt quidem accidentia compositi, sed se­ quuntur compositum vel ex parte formæ, vel ex parte materiæ, prout habent similitudinem aut cum forma, ut qualitates, aut cum materia, ut quantitas. Proinde distinctio actualis partium integralium, v. g. capitis et cor­ dis, habetur non ex ipsa substantia, sed ex quantitate. Hæc est prima ejus functio, scii, distinguere partes inter se, ita ut una non sit alia, et in ordine ad totum. Ante quantitatem quidem jam adest tota entitas substantialis partium; sed quantitas constituit partes intégrales in for­ mali ratione partium, faciendo eas esse inter se distinctas, ita ut una non sit alia, et non sit ipsum totum. Hæc est prima functio quantitatis, vi cujus partes corporis humani sunt distinctæ. Et effectus secundarius quantitatis est quod hæ partes sint extensæ in ordine ad locum. Addunt thomistæ: extensio partium in ordine ad locum prœsupponit quamdam distinctionem partium, nam localiter extendi nequit aliquid indivisibile, in eo non est capacitas extensionis localis, et hæc realis capacitas præcedere debet extensionem localem actualem. Non potest localiter extendi angelus, nec forma substantialis alicujus corporis, nec materia prima. Insuper hoc saltem indirecte experientia constat, v. g. in evolutione embryonis, in qua prius distinguuntur partes corporis, v. g. origo cordis et origo cerebri, et postea extenduntur localiter. Item microscopium pro oculis nostris extendit quasi localiter ea quæ sunt in quadam minima parte corporis vix visibilis sine hoc instrumento; attamen microscopium non posset sic extendere quasi localiter id quod esset proprie indivisibile et non haberet partes distinctas. Hæ animadversiones sunt solum analo­ gi» remot», ad ostendendum quod extensio partium in ordine ad locum præsupponit quamdam distinctionem partium; non potest localiter ex­ tendi aliquid indivisibile, ut forma substantialis alicujus corporis, quæ superat ordinem continui et invisibilis est etiam cum microscopio, quia nonnisi per intellectum apprehenditur ad occursum rei sensatæ, ut lex genetica embryonis, quæ est velut idea rectrix in ipso embryone. Unde hæc distinctio duarum functionum quantitatis non est arbi­ traria, non est sine fundamento. sibus thomisticis a sacra Congregatione Studiorum propositis, scii.: «Etsi cor­ poream naturam extensio in partes intégrales consequitur, non tamen idem est corpori esse substantiam et esse quantum. Substantia quippe ratione sui indivisibilis est, non quidem ad modum puncti, sed ad modum ejus quod est extra ordinem dimensionis. Quantitas vero quæ extensionem substanti» tribuit, a substantia realiter differt et est veri nominis accidens ». De modo præsentiæ Christi 14ύ Hoc constat etiam ex variis quæstionibus quæ ponuntur circa quan­ titatem, v. g. si quæritur quare quantitas continua est divisibilis in infinitum? Respondetur, quia habet partes extensas et non solum com­ ponitur ex indivisibilibus eam terminantibus. Si quæritur pariter: quare quantitas continua sit impenetrabilis? Respondetur: quia habet partes distinctas, quarum una est extra aliam. Si quæritur denique: quare quantitas continua sit localiter extensa? Respondetur: quia habet partes quarum una non est alia. Sed si quæritur: quare quantitas habet partes? Tunc non est responsio, nisi quia hæc est essentia quantitatis. Extensio localis non est nisi proprietas ejus, non ejus essentia. Confirmatur: In ipsa anima distinguuntur facultates ejus inter se et ab anima, et sunt velut partes animæ, absque extensione locali. Unde non mirum est quod in ordine corporeo ex forma substantiali indivisi­ bili procedant partes intégrales quæ prius natura distinguuntur quam localiter extendantur. Uno verbo hæc doctrina reducitur ad hanc intuitionem, ipsum indi­ visibile non potest localiter extendi. Ergo extensio localis præsupponit distinctionem quamdam partium inter se. Hæc explicatio non est quidem sine obscuritate, sed non est magis obscura quam theoria Suarezii, quæ immerito tribuit substantiæ id quod est, juxta nos, prima functio quantitatis. Substantia de se indivi­ sibilis est, de se non habet nisi partes essentiales, scii, materiam capa­ cem hujusce quantitatis ita quod non illius, et formam substantialem indivisibilem. * * * De applicatione hujusce doctrinas ad Eucharistiam. Sic proponitur a thomistis hæc applicatio: Quantitas corporis Christi est in hoc sacramento ut extensiva par­ tium inter se et in ordine ad totum, ita scii, quod cor distinguatur a ca­ pite, non vero præsens est hæc quantitas ut extensiva partium in ordine ad locum. Quare? Quia est ibi, non vi verborum, sed solum concomitanter, id est non ratione sui, nec secundum suum proprium modum, sed ratione substantiæ cui est conjuncta, et ad modum substantiæ, scii, ita ut sit tota in toto et tota in qualibet parte, non pars in parte. Ratio ultima est quia quantitas corporis Christi præsens est per transsubstan­ tiationem. Neque hoc implicat contradictionem: quia extensio partium in or­ dine ad locum est effectus secundarius quantitatis, et, ut dixit S. Thomas art. 3 ad 2um: «talis distantia partium est quidem in ipso corpore Christi vero, sed non secundum hanc distantiam comparatur ad hoc sacramentum, sed secundum modum suæ substantiæ ». '0 ΟΛκηιαυυ lauhanok, Oe KueharlsUa. 14« De PR.ESKNTIA REAM Sic explicatur quod corpus Christi sit in Eucharistia, non circum­ scriptive, nec definitive ut anima quæ est in suo. corpore et non alibi, sed sacramentaliter, ita ut possit esse simul numerice idem in cælo. Hæc explicatio, ut videtur, sola potest servare veritatem verborum S. Thomæ a. 4 ad lum: «Quantitas dimensiva corporis Christi est in hoc sacramento non secundum proprium modum..., sed per modum sub­ stantiæ » ; id est secundum ejus relationem., non ad locum, sed ad substantiam, ratione cujus ibi est. «· * T Ultima conclusio circa prœdictas sententias. Præter prædictas explicationes non apparet alia possibilis. Opinio vero cartesiana est inconciliabilis cum dogmate, et opinio Durandi ac nominalistarum est ad minus temeraria. Opinio Suarezii philosophice deficiens est prout ponit partes intégrales actualiter distinctas in ipsa indivisibili substantia, et theologice pariter non satis affirmat quanti­ tatem Christi esse in hoc sacramento. Unde non restat nisi sententia thomistarum, quæ philosophice servat indivisibilitatem substantiæ, et theologice principium concomitantia quo illustratur tota hæc quæstio. Dubium: Hæc distinctio duarum functionum quantitatis estne omnino necessaria? Respondetur: 1° ad servandam fidem sufficit dicere cum Concilio Tridentino (Denz. 874): « Corpus Christi præsens est in hoc sacramento ea existendi ratione, quam etsi verbis exprimere vix possumus, possibilem tamen esse Deo, cogitatione per fidem illustrata assequi possumus, et constantissime credere debemus ». 2° Ad scientiam theologicam sufficit etiam terminologia S. Thomæ in nostro articulo adhibita; scii, quantitas dimensiva corporis Christi est in hoc sacramento, non secundum proprium modum (id est non circumscriptive, secundum ejus relationem ad locum, ut melius dicetur articulo sequenti), sed per modum substantiæ (id est secundum ejus relationem ad substantiam, cui realiter conjungitur). Hæc terminologia sufficit, et in his rebus difficillimis oportet sapere ad sobrietatem, nam velle nimis explicare perducit ad falsam subti­ litatem, ad acribologiam, ut dixit Aristoteles, quæ elungat a contem­ platione mysteriorum. In his quæstionibus servandum est id quod dicit Concilium Vatica­ num de theologia (Denz. 1796): « Ratio quidem fide illustrata, cum se­ dulo, pie et sobrie quœrit, aliquam Deo dante mysteriorum intelligentiam eamque fructuosissimam assequitur tum ex eorum, quæ naturaliter cognoscit, analogia, tum e mysteriorum ipsorum nexu inter se, et cum fine ultimo hominis, nunquam tamen idonea redditur ad ea perspicienda instar veritatum, quæ proprium ipsius objectum constituunt ». De modo pr.rsentiæ Christi 147 S. Thomas qui generaliter sua manuscripta abbreviand-o non evol­ vendo corrigebat, hanc sobrietatem egregie servavit, magis quam plures ejus commentatores, qui quandoque volunt ejus doctrinam nimis expli­ care per inferiora, non satis tendendo ad contemplationem altiorum. Commentaria circa doctrinam S. Thomæ, etiamsi sint egregia, se habent ut polygonum scriptum in circumferentia, quæ multo sim­ plicior et pulchrior est. Ipsa doctrina S. Thomæ est velut polygonum scriptum in ipso circulo adhuc altiori et puchriori ipsius Evangelii seu doctrinæ fidei. Unde non oportet confundere vulgarisationem scientiae theologica quæ est infra hanc scientiam, cujus substantiam sæpe non satis servat, et contemplationem Christianam quæ ascendit supra theologiam ad medullam Evangelii seu revelationis divinæ. * * * Quoad terminologiam quaœdam remanent dubia: lum dubium: Quid intelligatur nomine corporis, quod vi verborum ponitur in hoc sacramento. Respondetur: Intelligitur compositum ex materia et forma, abstra­ hendo ab anima et a forma cadaverica, quia communiter tenetur quod, si in triduo mortis Apostoli panem consecrassent, fuisset corpus Christi in Eucharistia, sed sine anima dante esse corporeum, et idem corpus ratione identitatis suppositi (ΙΠ· q. 50, a. 5). Unde in formula consecrationis: « Hoc est enim corpus meum », corpus non significat materiam nudam ab omni forma substantiali, quia materia nuda non est compositum quale est corpus. Sed corpus, cum possit esse et cum anima humana et sine ea cum forma cadaverica, neutram in suo conceptu formali includit. A parte rei quidem non potest esse sine aliqua forma determinata, sed non quærimus quid sit aut non sit corpus a parte rei, sed quid sit vi significa­ tionis verborum. 2um Dubium: Utrum vi verborum ponatur tantum sub specie vini sanguis Christi qui effusus est in passione, et de quo dicitur « qui pro vobis effundetur ». Respondetur: Ponitur vi verborum totus sanguis qui nunc est in corpore Christi glorioso, licet supponatur quod totus non fuerit effusus in passione; quia vi verborum ponitur sanguis ut de facto est. Verba « qui pro vobis effundetur » non limitant præcedentia, sed significant finem hujusce sacramenti, qui est repræsentare Christi passionem tunc futuram, nunc præteritam. 3um Dubium: Utrum Pater et Spiritus Sanctus sint in hoc sac/ mento, per concomitantiam. 148 De ΡΚΛ4ΗΕΝΤΙΛ REALI Respondetur: Ibi sunt per concomitantiam mediatam aut late dictam; id est: non solum per immensitatem per quam sunt in omnibus creatis, sed specialiter propter circumincessionem, seu mutuam inexistentiam personarum divinarum ad invicem, ratione unitatis naturæ divinæ et mutuæ relationis earum. Insuper Pater et Spiritus Sanctus operantur cum Filio in Eucharistia mirabiles effectus gratiæ. Hæc tamen concomitantia late dicta et mediata, de qua non loqui­ tur Concilium Tridentinum, notabiliter differt a concomitantia proprie dicta et immediata, secundum quam sola persona Filii præsens est in Eucharistia, quia sola unitur hypostatice corpori et sanguini quæ di­ recte ponuntur vi verborum. 4um dubium: Utrum anima Christi sit præsens vi verborum, an solum concomitanter. Respondetur: In præsenti statu, ut rursus unita cum corpore, et dans ei esse corporeum, præsens est vi verborum. Sed ut est anima ra­ tionalis emergens supra corpus, est præsens per concomitantiam. In hoc ultimo sensu Concilium Tridentinum (Denz. 876) dicit « animam esse sub utraque specie vi naturalis illius connexionis et concomitantiæ. 5um dubium: An corpus Christi in Eucharistia sit coloratum, figu­ ratum etc. Respondetur: Non attribuenda sunt ei adjectiva quæ supponunt quantitatem localiter extensam, ut esse magnum, localiter figuratum, extensive coloratum. Ratio semper eadem est ac in articulo 3, ad 2',m : « talis distantia partium est in ipso corpore Christi vero, sed non se­ cundum hanc distantiam comparatur ad hoc sacramentum ». Hoc autem imaginatione repræsentari nequit, sed solo intellectu concipi potest. Et cum non sit pro nobis intelligere sine conversione ad phantasmata, etiam valde difficile est hoc pro nobis intelligere, et hæc est proprie obscuritas mysterii superantis captum non solum ima­ ginationis, sed etiam intelligent!® nostræ. q. 76, a. 5. Art. V. — UTRUM CORPUS CHRISTI SIT IN HOC SACRAMENTO SICUT IN LOCO Status quasstionis: In hoc articulo et in sequentibus hujusce quæstionis enuntiantur corollaria præcedentis conclusionis. In hoc titulo S. Thomas sumit esse in loco rigorose, scii, circum­ scriptive. Et videtur, ut dicitur in difficultatibus initio formulatis, quod ita sit: 1° quia corpus Christi ita continetur superficie hostiæ conse­ cratae, quod non excedit, nec exceditur; 2° quia locus specierum ubi non est amplius substantia panis non potest esse vacuus; 3° quia ipsa quantitas corporis Christi præsens est. De modo præsentia: Christi 149 Responsio tamen est: Corpus Christi non sicut in loco est vn ho» sacramento. 1° Probatur ex communibus in argumento « sed contra », sic : oportet locum et locatum esse æqualia. Atqui hostia consecrata est multo minor quam corpus Christi in ea præsens. Ergo non sicut in loco in ea est. 2° Probatur ex propriis, assignando scii, rationem propriam, sic. — Illud solum quod est alicubi secundum modum quantitatis est ibi sicut in loco. - Atqui corpus Christi est in Eucharistia non secundum modum quantitatis, sed secundum modum substantiæ. — Ergo corpus Christi est in Eucharistia, non sicut in loco. Major clara est. Minor sequitur ex prædictis, quia corpus Christi est præsens ratione transsubstantiationis ; ante consecrationem autem sub­ stantia panis non sicut in loco erat sub speciebus panis, scii, non cir­ cumscriptive, sed tamen erat ibi definitive, scii, et non alibi. Corpus autem Christi est ibi realiter, sed nequidem definitive, quia simul est alibi, scii, in cælo, ubi est localiter. Et non potest esse simul localiter in duobus locis distantibus, sic enim, ut supra dictum est, esset divisum et distans a seipso. Cf. ad lum. In fine corporis articuli S. Thomas notat quod substantia cor­ poris Christi non est subjectum dimensionum panis, sicut erat substan­ tia panis, quæ ratione suarum dimensionum (non ratione sui) erat ibi localiter. Notat etiam quod « dimensiones propriæ corporis Christi comparan­ tur ad locum hostiæ mediante substantia, quod est contra rationem corporis locati ». Ad 2um: Locus Eucharistiæ est ne igitur vacuus? Respondetur: < Non est vacuus, sed non repletus est substantia corporis Christi, quæ non est ibi localiter: repletus est speciebus, scii, quantitate panis et vini, quæ miraculose subsistit sine subjecto. Hoc eo verius est quod ante con­ secrationem substantia panis non erat ibi localiter ratione sui, sic non replebat locum, nec reliquit illum vacuum. Ad 3um: Respondetur huic difficultati: esse in loco est accidens reale corporis Christi, ergo deberet esse concomitanter præsens. Respondetur: Esse in loco est accidens reale, non intrinsecum, sed per comparationem ad extrinsecum continens, et non per comparationem ad ipsam substantiam corporis Christi, quæ sola ratione sui est in Eucharistia. * * * Corollarium: Non attribuenda sunt corpori Christi in Eucharistia praesenti adjectiva quæ supponunt quantitatem localiter extensam, v. g. esse magnum, parvum, stans, sedens etc. Hæc dicuntur relative ad alia corpora. Unde S. Thomas dicit in Officio SS. Sacramenti: « Fracto De præsentia reali 150 demum sacramento... signi tantum fit fractura, qua nec status nec sta­ tura signati minuitur ». Cartesiani dixerunt contrarium in eorum theoria imaginativa condensationis corporis Christi et compenetrationis atomorum. Profunde S. Thomas dicit: signi tantum fit fractura, non signati, quia contactus quantitativus est conditio naturalis necessaria talis actionis transitivæ alicujus corporis in alterum. Manus autem sacerdotis, dum frangunt hostiam, non habent contactum quantitativum cum cor­ pore Christi. Item corpus Christi ut præsens in Eucharistia, non videt sensitive adoratores ad eum venientes, sed in cælo anima Christi eos intellectualiter videt in Verbo, et hic actus visionis intellectualis horum adoratorum est in Christo præsente in Eucharistia. * * 4 Oculus Christi in Eucharistia non est localiter extensus, nec ideo accipit influxum corporum externorum. Ad hoc requireretur novum miraculum non supponendum quia non significatur a verbis consecra­ tionis i. Denique non debemus loqui saltem in sensu proprio de bilocatione aut de multilocatione corporis Christi. Bilocatio proprie dicta ut supra dictum est, secundum S. Thomam, est impossibilis, 1° quia corpus esset distans a seipso, non esset amplius individuum indivisum in se, et 2" tota ejus quantitas quæ circumscriptive esset in duobus locis distan­ tibus simul circumscriberetur et non circumscriberetur ab aliquo loco. Hoc implicat contradictionem. Miraculum nequit esse absurdum, potest esse præter leges physicas, hypothetice necessarias, sed non præter metaphysicum principium contradictionis, jam esset contra illud. Unde casus bilocationis de quibus est sermo in vita quorumdam sanctorum recte explicantur per apparitionem quamdam eorum in uno loco, dum erant realiter præsentes in alio. q. 76, a. 6. Art. VI. — UTRUM CORPUS CHRISTI SIT MOBILITER IN HOC SACRAMENTO Post explicationem præcedentium articulorum, non immorandum est in isto. Respondetur: Per se loquendo corpus Christi non mobiliter est in hoc sacramento, bene tamen per accidens, ut dicitur ad lum. Ratio primi est quia per se moveri localiter jncludit esse in loco, seu locum unum deserere et alium acquirere. Christus autem non sicut in loco est in Eucharistia. Ergo. 1 Cf. Hervé, De Eucharistia, p. 73 sq. De modo præsentiæ Christi 151 Ratio secundi est quia per accidens moveri localiter, est moveri non ratione sui, sed ad motum alterius, ut anima rationalis ad motum corporis nostri. Sic per accidens movetur corpus Christi dum per se movetur localiter hostia consecrata, v. g. dum elevatur, dum defertur in processionibus et ad infirmos. Et adhuc magis per accidens movetur quam homo sedens in navi durante navigatione, quia corpus Christi caret extensione locali, quam habet navigator qui est in navi ut in loco. In corpore articuli nec non in responsione ad 2um et 3um, S. Thomas ostendit etiam quod non per se movetur corpus Christi, dum cessat ejus præsentia per corruptionem specierum. Ratio est quia corpus Christi sic præsens est corpus gloriosum incorruptibile, et cessatio ejus præsentia supponit solum mutationem in ipsis speciebus panis et vini, quæ cor­ rumpuntur. Eo ipso quod non sunt amplius species panis et vini, desinit eorum relatio ad substantiam corporis Christi, sicut cessasset earum relatio ad substantiam panis, si remansisset hæc substantia. Ita aliquo modo quando entia corrumpuntur, Deus non est amplius præsens in eis præsentia immensitatis, absque ulla mutatione in ipso Deo. Unde corpus Christi NON PER SE sed solum per accidens desinit esse sub speciebus, scii, ad desitionem specierum. Ad 3um S. Thomas dicit « cessantibus speciebus... tollitur habitudo corporis Christi ad eas, per quem modum Deus desinit esse Dominus creaturæ desinentis ». Hæc habitudo est relatio non realis, sed rationis corporis Christi ad species, sicut Deus habet relationem non realem, sed rationis ad creaturas quarum est Dominus. E contrario relatio specierum ad corpus Christi realis est, sicut relatio creaturarum ad Deum. Objectio: Videtur quod neque per accidens moveatur corpus Christi in Eucharistia, quia nec per accidens frigescit nec calefit ad frigefactionem vel calefactionem specierum. Respondetur: Disparitas est, quod sit ibi incapax cujuslibet motus alterationis, sive in se, sive ratione alterius; ut autem localiter mo­ veatur per accidens ad motum localem speeierum non debet in se mutari vel alterari, quia tunc motus localis per accidens sumitur ab extrinseco. Item anima rationalis quamvis per accidens dicatur moveri loca­ liter, moto corpore suo, non tamen per accidens frigescit, nec calefit. q. 76, a. 7. Art. VII. — UTRUM CORPUS CHRISTI PROUT EST IN HOC SACRA­ MENTO POSSIT VIDERI A3 ALIQUO OCULO SALTEM GLORIFICATO Respondetur: A nullo oculo corporali potest videri: 1° quia accidentia corporis Christi, cum sint ibi per respectum ad ejus substantiam et non in ordine ad locum, non possunt immutare medium, ut ab aliquo oculo corporali videri possint (item ad lum); Dk PKACSBNTIA KHALI 152 2" quia corpus Christi est ibi per modum substantiæ, quæ ut sic non est visibilis sensibus sed soZo intellectui. Sic melius apparet quod substantia est sensibilis solum per accidens, per se est quid intelligibile, ut jam dixerat Aristoteles, scii, est ens intelligibile unum et idem sub suis phænomenis sensibilibus. Ium Dubium: An Christus pressens in Eucharistia ibi se videat oculo corporali? Respondetur ad 2um: Oculus corporalis Christi prout est præsens in Eucharistia seipsum videt in ea, quia non privatur sua activitate quam habet nunc in cælo. Joannes a S. Thoma videtur hoc melius expli­ care quam Billuart et quidam alii. Ibidem, S. Thomas addit: « Oculus corporalis Christi non tamen potest videre ipsum modum essendi quo est sub sacramento, quod per­ tinet ad solum intellectum. Non tamen est simile de alio oculo glorioso, quia etiam ipse oculus Christi est sub hoc sacramento, in quo non con­ formatur ei alius oculus gloriosus ». 2um dubium: An corpus Christi pressens in Eucharistia percipi , ossit ab intellectu glorificato? Respondetur: Corpus Christi percipitur diversimode a diversis in­ tellectibus. Percipitur clare ab intellectu Dei et ab intellectu beatorum. Ab intellectu hominis viatoris non potest cognosci nisi per fidem, sicut supernaturalia non sensibilia. Dæmones non possunt illud videre, sed fide acquisita non infusa, quæ innititur evidentia miraculorum « cre­ dunt et contremiscunt ». Id quod debetur cognitioni naturali Spirituum est universus mundus cum partibus suis inter se connexis, corpus autem Christi in Eucharistia non sic est pars universi, cum aliis naturaliter connexa, de eo verificatur quod dicitur de secretis cordis Is, q. 57, a. 4. q. 76, a. 8. Art. VIII - UTRUM QUANDO IN HOC SACRAMENTO APPARET MIRACULOSE CARO VEL PUER, SIT IBI VERE CORPUS CHRISTI Status quaestionis: Sensus principalis est: an facta hujusmodi appa­ ritione. sub speciebus sic immutatis maneat adhuc corpus Christi sa­ cramentaliter præsens. Respondetu: distinguendo: affirmative, si apparitio sit solum ex parte videntium, subjective; vel etiam si sit externa ex parte specie­ rum consecratarum, dummodo remaneant adhuc dimensiones panis, cum earum densitate, sapore, odore, quamvis fiat quædam earum immutatio, præsertim quoad colorem. Ratio est quia tamdiu manet corpus Christi sub speciebus, quandiu manent ipsæ species, ita ut adhuc sint species panis. De modo præsentiæ Christi 153 Si vero taliter immutarentur species, ut sub eis non maneret sub­ stantia panis si adesset, non maneret etiam corpus Christi sacramenta­ liter. Sed hoc non debet evenire, quia non apparet ratio propter quam hoc fieret. Talis apparitio est enim ad confirmandam præsentiam rea­ lem quæ sic tolleretur. In explicatione hujusce rationis S. Thomas bene distinguit appa­ ritiones externas, seu visiones corporeas, ab his quæ dicuntur visiones imaginariæ, seu subjectivæ, quamvis divinitus aut per angelos productæ. Dicit « quandoque apparitio est ex parte videntium quorum oculi immutantur ac si expresse viderent exterius carnem ; et hoc quidem videtur contingere, quando uni tantum videtur sub specie carnis et pueri, et aliis sicut prius sub specie panis. Contingit e contrario hujusmodi apparitio non per solam immuta­ tionem videntium, sed etiam per ipsam immutationem externarum specierum, et hoc quidem videtur esse quando sub tali specie, v. g. pueri vel carnis, ab omnibus videtur, et non ad horam, sed per longum tempus ita permanet. Legenda est littera. Secundum hoc critérium videtur quod apparitiones Beatæ Mariæ Virginis in spelunca Lourdes nunc in sanctuario transformata, non fuerunt externæ, quia a sola puella Bernadette Soubirous videbantur et non ab aliis puellis. Absolute loquendo tamen Beata Maria Virgo potuit esse realiter præsens, quamvis invisibilis pro aliis testibus. De hoc difficile est judicare 1. 1 Quidam putaverunt ex hoc articulo, quod secundum S. Thomam possit esse genuina seu proprie dicta sensatio a Deo subjective in nobis producta, sine reali sensato externo. Et sic volunt respondere quibusdam objectionibus Idealistarum modernorum. Joannes a S. Thoma, Cursus Philosophicus: Logica, q. 23, a. 2 contrarium docet: Revera S. Thomas dicit solum: «Quandoque hoc contingit ex parte videntium, quorum oculi immutantur tali immutatione, AC SI expresse vide­ rent exterius carnem, vel sanguinem, vel puerum, nulla tamen immutatione facta ex parte sacramenti ». Non dixit quod in hoc casu est genuina sensatio, seu visio corporalis. Cf. S. Thomam 1“ q. 51, a. 2 et ubi de hallucinatione ac de visionibus imaginariis, cf. Aristotelem (index, de hallucinatione). Pro S. Thoma nunquam est genuina sensatio sine reali sensato externo ' cistente, quia genuina sensatio est essentialiter relativa ad illud, sicut verbum mentis ad naturam rei Intellect®, quæ in eo repræsentatur; sed verbum mentis abstrahit ab existentia hujusce naturæ intellect®, non vero genuina sensatio abstrahit ab existentia realis sensati. Et tenendum est contra idealismum quod non potest esse proprie dicta expe­ rientia sine existentia rei expert®, id est non est experientia externa sine reali •nsato externo, et non est experientia Interna sine reali sensato interno. Sed potest esse hallucinatio quæ est falsa sensatio orta ex præteritis sensa­ tionibus occasione perturbationis seu læsionis organismi; v. g. post amputa­ tionem pedis aliquis putat adhuc sentire resistentiam terr®. Hallucinatio, ut dicit Aristoteles, se habet ad sensationem, sicut echo ad sonum. Et hallucinatio differt a genuina sensatione prout est sine reali sensato. Pariter potest esse i i.vio imaginaria (et non corporalis), cum quadam redundantia in sensibus, unde est ac si homo videret, sed non proprie videt visione corporali (cf. 1° q. 51, ii. 2; ΙΠ» q. 57, a. 6, 3«n>). 154 Dr. praesentia reali Alia quæstio secundaria ponitur in hoc articulo, scil. an in appari­ tionibus externis, caro vel puer quæ exterius videntur sint verum cor­ pus Christi in propria specie? S. Thomas et cum eo communius theologi respondent negative, propter rationes datas in tertia parte corporis articuli: ubi legitur « sed hoc videtur inconveniens, quia corpus Christi non potest in propria specie videri nisi in uno loco, in quo definitive (seu melius circum­ scriptive) continentur, scii, in coelo ». Atqui ut supra dictum est, idem corpus non potest esse circumscriptive in duobus locis distantibus, esset divisum a seipso. Bilocatio nec miraculose possibilis est secundum ■S. Thomam. Nec ulla est necessitas dicendi quod Christus ad tempus deserat cælum post suam ascensionem 1. Nec tamen est deceptio in his apparitionibus externis, ut ait S. Tho­ mas, in fine corporis articuli, quia « hoc fit in figuram cujusdam veri­ tatis, scii, ad ostendendum per hanc miraculosam apparitionem, quod in sacramento est vere corpus et sanguis Christi ». Sic contingit Bolsenæ, in dioecesi Urbevetana, sacerdotem quemdam, post consecrationem de veritate corporis et sanguinis dubitasse; statimque supra hostiam ap­ paruit sanguis; quo miraculo attonitus, hic sacerdos omnia sua dubia deposuit. Dubium: Quomodo se gerere debeat sacerdos celebrans cui talis ap­ paritio contingeret? Ex his quæ dicuntur infra q. 83, a. 4 ad 2um et a. 6 respondendum est quod sacerdos non debet sumere corpus Christi sub specie carnis, nec sanguinem sub specie sanguinis, aut sub aliqua extranea specie a specie panis et vini ; sed reservata specie quæ est immutata, debet alte­ ram sumere; nec obstat præceptum de integrando sacrificio, quia quæ miraculose fiunt, legibus non subduntur. Consultum tamen foret huic sacerdoti iterum corpus et sanguinem Christi consecrare et sumere. * * * Sic terminatur quæstio de modo quo Christus existit in hoc sacra­ mento; scii, in eo est per modum substantiæ, et non sicut in loco; ita ut Christi corpus et sanguis sint in Eucharistia vi verborum, anima vero ejus et divinitas concomitanter. Imo Pater et Filius concomitantia late dicta, per circumincessionem. * * * Observatio. In his omnibus quæstionibus apparet quomodo S. Tho­ mas egregie servat principium æconomiœ, scii, in scientia non sunt muli Exceptio tamen facta est pro S. Paulo (cf. III» q. 75, a. 6, ad 3um). De modo præsentiæ Christi 153 tiplicanda principia sine necessitate, sed quantum possibile est debemus omnia facta explicare per pauciora principia, imo hæc pauciora principia in perfecta scientia subordinantur uni supremo. Ita in præsenti S. Thomas omnia explicavit per conversionem seu transsubstantiationem proprie dictam, scii, conversivam, substantiæ panis in corpus Christi et per principium concomitantia, cujus veritas sequitur rectam notionem conversionis. Sublata autem conversione, et admissis annihilatione substantiæ panis et adductione corporis Christi, seu substitutione ejus substantiæ ubi prius erat substantia panis, hoc ædificium doctrinale simplicissimum ruit et loco ejus recurrunt plures theologi ad theorias valte complexas, quæ fundamento carere videntur. QUÆSTIO LXXVTT. DE ACCIDENTIBUS REMANENTIBUS IN HOC SACRAMENTO Haec quaestio et ultima earum quae pertinent ad materiam hujus sacramenti. Jamquidem q. 75 a. 5 S. Thomas ostendit quod, facta consecra­ tione, omnia accidentia panis et vini remanent, ut sensu apparet, et ut pluries declaratum est ab Ecclesia. Sic Concilium Tridentinum (Denz. 884) dicit « manentibus dumtaxat speciebus panis et vini » et inter pro­ positiones damnatas Joannis Wicleff ea est : « accidentia panis non manent sine subjecto in hoc sacramento» (Denz. 582). Supra, explicando doctrinam prædicti articuli 5, q. 75, confuta­ bimus duos modos dicendi Cartesianorum, quorum lus erat: cum sub­ stantia panis sit ejus extensio, hæc extensio panis post transsubstantiationem non manet, sed species panis sunt solum subjectivos appa­ rentias; sic externe nihil essent, nec Eucharistia esset signum externum ac proinde sacramentum, præsertim dum clauditur in pyxide et nullo modo videtur. Nec species istæ possent dividi, frangi, distribui, non enim fran­ guntur repræsentationes subjectivæ. Denique nostri sensus deciperentur circa proprium objectum debite propositum, quod negat Ecclesia. 2U8 modus Cartesianorum erat quod species panis apparentes sunt accidentia externa corporis Christi pressentis. Hoc est, ut diximus, inadmissibile, quia sic corpus Christi gloriosum alteraretur, fieret album, rotundum, mutilatum, ipsum frangeretur, et denique esset circumscrip­ tive præsens in locis distantibus, scii, in cælo et in terra, sic esset divisum a seipso, quod repugnat. Supposito igitur quod remanent accidentia panis et vini, quæruntur plura de eis, quoad eorum esse, et quoad eorum operari et pati. Sic sunt duæ sectiones in hac quæstione: 1* sectio, quoad eorum esse, continet duos priores articulos, utrum remaneant sine subjecto, et utrum quantitas dimensiva sit subjectum aliorum accidentium. 2’ sectio, quoad operari et pati, continet alios articulos: utrum possint nutrire, utrum possint corrumpi et ex eis aliquid possit genera­ ri. In hoc plura sunt mirabilia, quæ difficile explicantur, et quæ sunt velut consequentia invisibilis miraculi transsubstantiationis. Notandum est quod, si in hoc remanet obscuritas, pro intellectu nostro infimo, non mirum est, et quod hæc obscuritas non destruit certitudinem de Quoad eorum esse et operari 157 præsentia reali et de transsubstantiatione aliunde fundatam in ipsamet revelatione secundum sensum litteralem Scripturæ et explicatione infal­ libilis Ecclesiæ. In hoc Sacramento, sicut in diversis mysteriis, satis claritatis est pro his qui credere volunt, et satis obscuritatis pro his qui credere nolunt. Est clarum-obscurum in quo, si negatur id quod clarum est propter id quod obscuram est, loco mysterii ponitur contradictio in ipsis verbis Christi Eucharistiam instituentis. In hoc sensu dicitur: Mille difficultates vel obscuritates non cau­ sant unum dubium saltem deliberatum, si difficultates istae non de­ struunt motivum formale certitudinis, quod est in præsenti auctoritas Dei revelantis. Sic etiam in ordine naturali obscuritates circa modum intimum quo producitur sensatio, vel abstractio idearum a sensibilibus, non destruunt certitudinem de existentia corporum externorum et de cognoscibilitate eorum. Et sicut naturaliter certi sumus de existentia corporum externorum, ita de existentia accidentium panis post conse­ crationem remanentium. Imo de eis est certitudo naturalis per infalli­ bilem Ecclesiæ declarationem confirmata. Hoc firmiter tenendum est contra Cartesianos. q. 77, a. 1. Art. 1. — UTRUM ACCIDENTIA PANIS ET VINI REMANEANT SINE SUBJECTO IN HOC SACRAMENTO Status quasstionis: Videtur quod non : 1° quia hoc est contra ordinem rerum; 2° quia ad definitionem accidentis pertinet quod sit in subjecto, et nec miraculose accidens potest suam definitionem amittere; 3° acci­ dens individuatur a subjecto, et sic sine subjecto esset quid universale et non sensibile; 4° nec esset compositum ex materia et forma, esset proinde quid simplicius quam angelus. Besponsio tamen est: Accidentia in hoc sacramento manent sine subjecto. Probatur 1° auctoritate Traditionis, express» in textu S. Gregorii citato in argumento « sed contra ». Concilium Tridentinum (Denz. 884) dicit: « Si quis dixerit, in sacramento Eucharistiæ remanere substan­ tiam panis... negaveritque mirabilem illam et singularem conversionem totius substantiæ panis in corpus et totius substantiæ vini in Sanguinem manentibus dumtaxat speciebus panis et vini, a. s. ». Ex hoc habetur saltem quod species panis non sunt in proprio subjecto. Sed ex dam­ natione 2' propositionis Joannis Wicleff (Denz. 582) habetur contra­ dictoria hujus propositionis infallibiliter damnatae ad minus ut erroneæ: Accidentia panis non manent sine subjecto in hoc sacramento ». In hae propositione legitur non solum species panis sed etiam « accidentia panis ». 158 De accidentibus eucharisticis Unde est de fide quod accidentia eucharistica remanent sine proprio subjecto, et est saltem theologice certum quod remanent sine ullo sub­ jecto, ut clarius statim patebit. 2° In corpore articuli sunt duæ partes: In prima S. Thomas intentum probat inductive, per exclusionem cujuslibet subjecti, sive substantiæ panis, sive substantiæ corporis Christi, sive substantiæ aeris aut similis corporis. Etenim substantia panis non remanet; insuper substantia corporis Christi, sive ut humanum est, sive ut gloriosum et impassibile, non po­ test affici his accidentibus alienis, quidquid dixerint postea Cartesiani; fieret album, rotundum, frangeretur, et esset circumscriptive in duobus locis distantibus, ut dictum est. Denique hæc accidentia panis non possunt esse in substantia aeris aut similis corporis 1° quia aer non est susceptivus horum accidentium; 2° quia hæc accidentia non sunt ubi est aer qui depellitur ad motum eorum; 3° quia accidentia non transeunt de subjecto in subjectum, individuantur enim a subjecto; 4" quia aer haberet simul accidentia propria et aliena. Ergo hæc accidentia panis sunt in nullo subjecto. In secunda parte articuli, S. Thomas probat hoc non esse impossi­ bile sic: — Effectus magis dependet a causa prima quam a causa secunda. — Atqui Deus est causa prima accidentium, dum substantia creata est eorum causa secunda. — Ergo Deus potest conservare in esse hæc accidentia, subtracta substantia, sicut potuit formare humanum corpus Christi, sine virili semine. Ad lura: Hoc est quidem præter ordinem naturalem, sed est mira­ culum immediate consequens transsubstantiationem, et sic expressum est per verba consecrationis, quæ efficiunt id quod significant. Ad 2um respondetur huic objectioni: Quod est de essentia alicujus nequidem miraculose potest ab eo separari. Atqui esse in subjecto est de essentia accidentis. Ergo nequidem miraculose hoc potest ab eo se­ parari. Respondetur: concedo majorem; distinguo minorem: esse in sub­ jecto aptitudinaliter, concedo; actualiter, nego; et pariter distinguitur, conclusio. Ratio est, ut dicit S. Thomas ad 2unl: quod, cum ens (quod dicitur ab esse) non sit genus, hoc ipsum quod est esse non potest esse essentia substantiæ vel accidentis. Non est ergo definitio substantiæ, ens per se sine subjecto, nec definitio accidentis, ens in subjecto; sed essentiæ sub­ stantiæ competit habere esse non in subjecto; essentiæ autem accidentis competit habere esse in subjecto. In hoc autem sacramento non datur accidentibus quod ex vi suæ essentiæ non sint in subjecto, sed ex divina Quoad eorum esse et operari 159 virtute sustentante, et ideo non desinunt esse accidentia, quia nec sepa­ ratur ab eis definitio accidentis, quæ est aptitudo ad subjectum, quæ semper manet in iis, non actualis inhaerentia, nec competit eis definitio substantiæ ». Deus non potest gerere vices causæ materialis, hoc esset imperfectio in eo, sed est causa efficiens conservans, accidentia eu­ charistica. Ut ostendit P. dei Prado, De Veritate fundamentali philos. Chri­ stianas p. 585, hoc non potest admitti, nisi admittatur distinctio realis inter essentiam creatam et esse, quæ negatur a Scoto et a Suarezio. S. Thomas autem multis locis ostendit quod, ante considerationem mentis nostrae, vera est hæc propositio: Petrus non est suum esse, item panis non est suum esse, item accidentia panis non sunt suum esse; solus Deus est suum esse, quia est ipsum Esse subsistens. In Deo solo esse est prædicatum essentiale, in creaturis est prædicatum non essentiale sed contingens. In hoc judicio autem negativo « creatura non est suum esse », non est negat identitatem realem subjecti et prædicati. Si autem prædictum judicium negativum est verum et ab omnibus theo­ logis admittitur, sequitur quod ante considerationem mentis nostræ non est identitas realis inter creaturam et suum esse. Sed ubi non est identitas realis, est distinctio realis; etiamsi sit minima, adhuc realis est seu ontologica, dummodo existât ante considerationem mentis. Distinctio enim logica seu rationis ea est quæ sequitur considerationem mentis. Nec potest dari, ut vult Scotus, distinctio formalis-actualis a parte rei, quæ esset media inter distinctionem realem et distinctionem ra­ tionis. Nam distinctio antecedit aut non antecedit considerationem men­ tis, nec datur medium inter ea quæ contradictorie opponuntur. Instantia : Sed Petrus non est sua humanitas, et tamen non realiter distinguitur ab ea. Ergo pariter non realiter distinguitur a suo esse. Respondetur: Distinguo antecedens: Petrus non realiter distin­ guitur a sua humanitate ut res a re, concedo; ut totum a parte essen­ tiali, nego; et propterea non potest dici: Petrus est sua humanitas, quia totum non est pars ejus. Ad consequens, nego paritatem, quia esse vel cxistentia non est pars essentialis Petri, sed prædicatum contingens, unde in Petro essentia et existentia distinguuntur non ut totum a parte essentiali, sed ut res a re, vel ut realitas ab actualitate, ut participans a participato. Est distinctio realis adæquata, dum inter totum reale et partem ejus est distinctio realis inadæquata. Insuper persona Petri, imo personalitas ejus, non est suum esse, quod contingenter prædicatur de illo; esse enim non prædicatur essen­ tialiter nisi de Deo. Ergo remanet distinctio realis inter essentiam creatam et esse. S. Thomas jam clare applicavit hanc doctrinam distinctionis realis ad accidentia eucharistica in IV Sent., d. 12, q. 1, a. 1, qa. 1, ad 2ura ubi dicitur: «Esse seu existere in nulla quidditate creata est intrin­ secum (seu essentiale) prædicatum ». Hoc enim solius Dei est proprium. Si ergo existentia ut sic non sit de essentia entis creati ut sic, sequitur ]βθ De accidenttrus eu^u * pisticis quod talis existentia, scii, in alio, non sit de essentia talis entis, scii, accidentis, sed solum aptitudo ad talem existentiam. Insuper præsens responsio fundatur in doctrina fundamentali expo­ sita la q. 104, a. 1: creaturæ indigent ut a Deo conserventur in esse, quoniam Deus est causa non solum flendi, verum etiam essendi omnium rerum. Sic Deus conservando accidentia eucharistica, supplet causalitatem substantiæ. Sed, ut recte animadvertit Card. Billot (De Sacra Eucha­ ristia in m° q. 77, a. 1), Deas supplet non materialem causalitatem subs­ tantiæ, sed ejus causalitatem quasi efficientem, in quantum scii, acci­ dentia ab ea dimanant per quamdam resultantiam. Id est Deus non gerit vices subjecti, sed sublato substantiæ influxu, quicumque ille sit, con­ servat accidentis essentiam sub proprio esse. Instantia: Sed existentia accidentis est inesse. Atqui hæc acciden­ tia non amplius habent in esse. Nec proinde amplius habent esse. Respondetur: Distinguo majorem: existentia accidentis est in esse, prout non habet esse proprium, nego; prout ejus esse proprium natura­ liter dependet ab esse substantiæ, concedo. Concedo minorem. Distinguo conclusionem : non amplius habent esse : si non haberent antea e*se pro­ prium, concedo; secus, nego. Adhuc habent esse proprium, quod tamen non amplius dependet ab esse substantiæ, sed sustentatur miraculose ab omnipotentia divina. Instantia: Suarezianorum. Inhaerentia actualis est de essentia acci­ dentis actu existentis. Etenim omne quod actu existit, essentialiter existit aut in se, aut in alio. Atqui accidens actu existens non existit essentialiter in se. Ergo existit essentialiter in alio. Respondetur: Distinguo majorem: hæc divisio (aut in se, aut in alio) potest quidem dici essentialis respectu actualis existentiœ, con­ cedo; non vero respectu entis creati, quod non est suum esse. Exi­ stentia actualis ut sic non est enim de essentia entis creati, quod sic distinguitur a Deo. Distantia : Ergo saltem in hoc casu, speciali Dei miraculo, accidens fit substantia, quod est impossibile. Respondetur: Si non retineret aptitudinem ad esse in subjecto, con­ cedo; secus nego. Ultima instantia: Minus dependet substantia ab accidentibus, quam accidentia a substantia. Atqui non potest esse substantia corporea sine omni accidente, v. g. sine ubi et quando. Ergo nec accidens sine omni substantia. Respondetur: Concedo majorem. Nego minorem: substantia quidem corporea non potest esse sine ubi et quando fundamentali et radicali, sed potest esse sine ubi et quando formali et actuali; nam hæc accidentia sunt modi resultantes m corpore localiter extenso ex mensuratione loci Quoad eorum esse et operari 161 et temporis. Et Deus potest impedire ne resultent isti modi, sicut im­ pedivit subsistentiam propriam humanitatis Christi, ut dicitur HI’ q. 4, a. 2. Ad 3“™: S. Thomas solvit aliam difficultatem, scii, accidens individuatur a subjecto, ac proinde sine subjecto esset quid universale et non sensibile. Respondetur: Hæc accidentia virtute divina remanent in illo esse individuato, quod prius habebant, quia retinent aptitudinem ad substan­ tiam, ita aliquomodo anima separata remanet individuata per relationem ad corpus suum, quod clarius apparebit in articulo sequenti. Ad 4um : Nec haec accidentia sunt quid simplicius angelo. Nam « ha­ bent esse » (non sunt suum esse), unde sunt composita ex esse et quod est sicut angeli; et insuper habent compositionem partium quantitativarum. Notandum est quod S. Thomas dicit, sicut S. Albertus, angelos componi ex esse et quod est, unde in eis non solum est distinctio realis inter essentiam et esse; sed inter suppositum et esse. Persona Michaelis, imo personalitas ejus, non est suum esse, ac proinde personalitas ejus realiter distinguitur ab existentia, quæ in eo est prædicatum contingens. Notandum est insuper quod secundum S. Thomam in hac respon­ sione ad 4ura, quantitas panis prius erat solum id quo panis erat quantus et habebat esse quantum, nunc est id quod est i; retinet tamen aptitu­ dinem ad esse in subjecto. Cajetanus in hunc articulum notat quod proinde quantitas panis fit vice-substantia, scii, accipit modum, vim, proprietatemque sub­ stantiæ. Id est, ut dictum est ad 4um, quantitas transit de quo est in quod est et est compositum ex quod est et esse; cf. articulum sequentem. q. 77 a. 2. Art. 11.— UTRUM IN HOC SACRAMENTO QUANTITAS DIMENSIVA PANIS SIT SUBJECTUM ALIORUM ACCIDENTIUM Status quœstionis: Videtur quod non: 1“ quia accidens non est subjectum accidentis; 2° quia accidentia indlviduantur non a quantitate sed a substantia; 3° nec explicaretur rarum et densum in his acciden­ tibus quia rarum est quod habet parum de materia sub magnis dimen­ sionibus, densum e contrario; 4° quantitas separata a substantia est quantitas mathematica et non sensibilis. Responsio tamen est: Necesse est dicere alia accidentia esse in quantitate dimensiva panis vel vini sicut in subjecto. 1Q Probatur ex experientia, in argumento « sed contra », nam per sensum patet quod dividuntur qualitates remanentes in hoc sacrat Cf. de hac re Cajetanum et in « Revue Thomiste », nov. 1934, p. 319-343. P. Gii.i.on, O. P., La condition des accidents eucharistiques selon Cajetan. U * UAUHieuu Lauhanus, De Euchurttttu. 102 De accidentibus eucharisticis mento per divisionem quantitatis dimensivæ. Item, initio corporis arti­ culi, dicitur: « ad sensum apparet aliquid quantum esse ibi coloratum et aliis accidentibus affectum ». 2° Probatur ratione, quia quantitas est prima dispositio mate­ rice scii, pertinet ad substantiam corpoream ratione materiæ, quæ est primum subjectum. Ergo omnia alia accidentia referuntur ad subjectum, mediante quantitate dimensiva; sic subjectum immediatum coloris est superficies substantiæ corporeæ, et substantia ipsa non recipit colorem, nisi mediante superficie. 3° Probatur ex hoc quod accidentia individuantur a subjecto; atqui quantitas est aliquo modo individuationis principium. Ergo quan­ titas est subjectum immediatum aliorum accidentium. (Legenda est integraliter hæc ratio). Forsitam nullibi S. Thomas tam clare loquutus est de principio individuationis. Probatur minor: Nam principium individuationis est materia quan­ titate signata, seu materia capax hujusce quantitatis ita quod non illius. Ratio est duplex: a) Quia individuum, ut sit indivisum in se, oportet quod non sit in pluribus ; materia autem, tanquam primum subjectum, non potest esse in alio, et proinde forma jam recepta in materia non potest esse in alio subjecto materiali. Sic constituitur individuum, ut sit indivisum in se. b) Sed ut individuum, sit divisum a quolibet alio ejusdem speciei, oportet quod forma sit recepta in materia, ut est capax hujusce quan­ titatis ita quod non illius, v. g. ut est capax quantitatis hujusce em­ bryonis, ita quod non quantitatis alterius embryonis. Sic diversæ formæ numero sunt in diversis partibus materiæ, v. g. duae guttœ aquæ perfecte similes quoad naturam aquæ, quoad qualitates, quoad volumen materiæ, sunt tamen duæ, una non est alia; quare? quia forma specifica aquæ recipitur in materia apta ad hanc quantitatem ita quod non ad illam, seu recipitur in hac materia. Proinde quælibet gutta, vel etiam quælibet molecula aquæ est individuum, indivisum in se et divisum a quolibet alio. Item duo gemelli perfectissime similes sunt tamen duo, ratione materiæ quantitate signatæ. Et sic quantitas dimen­ siva est quoddam individuationis principium, et « ipsa secundum se habet quamdam individuationem » prout habet partes extra partes, quarum una non est alia. Sic possumus imaginari duas lineas perfecte similes quæ tamen sunt duæ, prout differunt positione, et non constant eisdem partibus. « Et ideo potius quantitas dimensiva potest esse sub­ jectum aliorum accidentium quam e converso ». Hic articulus est magni momenti sub aspectu philosophico. Brevius: Individuum est indivisum in se, ratione materiæ, quia forma jam recepta in materia non potest amplius recipi in alio materiali Quoad eorum esse et operari 163 subjecto. Et individuum est divisum a quolibet alio, ratione ordinationis tnateriæ ad talem quantitatem potiusquam ad aliam i. Corollarium: Sic in Eucharistia salvatur modus connaturalis existendi aliorum accidentium, nec multiplicantur miracula; sed sufficit quod quantitas existât separata a substantia. Unde nulla fit mutatio in aliis accidentibus. Ad lum: « Aliquod accidens recipitur in substantia, alio mediante, sicut superficies dicitur esse subjectum coloris. Unde quando accidenti datur divinitus ut per se sit (retinendo tamen aptitudinem ad esse in subjecto), potest etiam per se alterius accidentis subjectum esse ». Ad 3um: « Subtracta materia (per transsubstantiationem), divina virtute conservantur qualitates materiam consequentes, v. g. rarum et densum, sicut alia accidentia ». Hoc sequitur ex principio œconomiæ scii, in scientiis non sunt multiplicanda principia sine necessitate. Ad 4um: Quantitas dimensiva panis remanet sensibilis, et proinde non est quantitas mathematica, quæ abstrahit a materia sensibili, seu a qualitatibus sensibilibus. q. 77 a. 3. Art. III.— UTRUM SPECIES QUÆ REMANENT IN HOC SACRA­ MENTO POSSINT IMMUTARE ALIQUID EXTRINSECUM Status quaestionis: Videtur quod non: 1° quia sunt formæ sine ma­ teria, ergo non possunt immutare materiam ; 2° quia formæ accidentales non operantur nisi virtute formæ substantialis, quæ non amplius existit in hoc sacramento; 3° quia effectus non potest esse potior causa. Ergo accidentia eucharistica non possunt immutare materiam saltem ad formam substantialem. Responsio tamen est: Non est dubium quod accidentia eucharistica possunt immutare exteriora corpora. 1° Probatur ex experientia, in argumento « sed contra », quia possunt sentiri; sentitur autem aliquid per hoc quod immutatur sensus a sensibili. 1 Cf. Joannem a S. Thoma, Cursus Phil., Phil. Natur, q. IX, a. 4, de prin­ cipio individuationis: Quid sit materia signata quantitate, quæ est principium individuationis. « Signatio materiæ explicanda est per ordinem (ejus) ad quan­ titatem, ut dividentem et separantem ipsas partes materiæ ». Item Cajetanum In Iiun q. 29, a. 1, et Comment, de Ente et essentia q. V. Principium individua­ tionis ipsius substantiæ debet enim ad ordinem substantiœ pertinere priusquam (prloritate naturæ) adveniat accidens quantitatis; ergo hoc principium debet esse materia ut ordinatur ad hanc quantitatem, potiusquam ad illam, v. g. ad quantitatem hujusce embryonis potiusquam ad quantitatem alterius. Et deni­ que ipsa quantitas individuatur a subjecto. Nec in hoc est circulus vitiosus; iied causæ ad invicem sunt causæ, in diverso genere (cf. Joannem a S. Thoma, loc. cit.). 1W4 Dk accidentibus eucharisticis 2° Probatur ratione theologica, in corpore articuli sic: — Unumquodque agit in quantum est ens actu, et determinat aliquid aliud secundum suam propriam determinationem, sic operari sequitur esse. — Atqui speciebus sacramentalibus datum est divinitus, ut re­ maneant in suo esse. — Ergo consequens est quod etiam remaneant in suo agere. Id est : omnem actionem quam poterant exercere, substantia panis et vini existente, possunt etiam nunc exercere. Hoc est quidem satis mysteriosum, sed valent major et minor hujusce argumenti, nec destruuntur per objectiones. Ad lum: « Species sacramentales retinent idem esse quod habebant prius in materia, et ideo secundum suum esse assimilantur formis quæ sunt in materia ». Totus hic articulus reducitur ad hoc principium : Operari sequitur esse. Ad 2um: Operari sequitur esse, « datur autem speciebus sacramen­ talibus ut possint esse sine substantia, ita datur eis ut possint agere sine forma substantiali, virtute Dei ». Ad 3um : « Qualitates activæ agunt (naturaliter) in virtute formæ substantialis. Hæc autem virtus instrumentalis conservatur in speciebus sacramentalibus divina virtute ». Id quod remanet absconditum est ipsa virtus divina et modus ejus operandi. Non sequitur quod Deus possit facere quod lapis videat, quia visio, ut actus vitalis, requirit principium vitale. q. 77 a. 4. Art. IV. — UTRUM SPECIES SACRAMENTALES POSSINT CORRUMPI Status quœstionis: Hæc quæstio difficilior est quam quæstio præcedentis articuli, quia Deus potest gerere vices causæ efficientis absentis, sed non potest gerere vices materiæ, seu subjecti; hoc esset imperfectio pro Deo, quia materia est potentia passiva, determinabilis, seu perfectibilis. Deus autem est Actus purus. Proinde, ut dicunt objectiones enuntiatæ initio articuli, valde dif­ ficile est explicare quod species sacramentales corrumpi possint, 1° quia sunt formæ sine materia, et corruptio fit per separationem formæ a ma­ teria; 2° videtur proinde quod sint incorruptibiles; 3° nequidem mira­ culose corrumpuntur, quia miracula, quæ fiunt in hoc sacramento, fiunt virtute consecrationis, quæ species istas conservat et non destruit. Responsio tamen est, quod species sacramentales possunt corrumpi et corrumpuntur de facto. Non est proprie conclusio theologica, sed potius explicatio ejus quod sensu constat. Quoad eorum esse et operari ]β5 1° Probatur ex experientia, nam sensu deprehenditur hos 'as conse­ cratas putrefieri et corrumpi. 2° Probatur ratione theologica possibilitas hujusce corruptionis, sic. — Species sacramentales retinent idem esse quod prius habebant cum aptitudine ad esse in subjecto (a. 2). — Atqui hoc esse accidentium poterat corrumpi dupliciter: per se, scii, per alterationem qualitatum, quæ adhuc possibilis est, et per accidens, scii, per corruptionem subjecti a contrario agente, ita v. g. sa­ nitas perfecta oculi moribundi perit cum subjecto, cum morte ejus. — Ergo etiam nunc hoc esse accidentium potest corrumpi, et per se, scii, per alterationem qualitatum panis et vini, et etiam per accidens « quia, quamvis subjectum non remaneat, remanet tamen esse quod habebant hujusmodi accidentia in subjecto... et ideo hujusmodi esse potest corrumpi a contrario agente, sicut corrumpebatur substantia panis et vini ». Id est quidquid potuisset corrumpere substantiam panis et sic con­ sequenter destruere ejus accidentia, potest nunc eodem modo hæc ac­ cidentia destruere. Corollarium duplex enuntiatur in secunda parte corporis articuli: cessat aut non cessat præsentia realis corporis Christi, prout fit aut non fit tanta immutatio, quod fuisset corrupta substantia panis et vini ; v. g. si qualitates vini non sint amplius vini, sed aceti, tunc cessat realis præsentia. De miraculosa conservatione specierum longo etiam tempore post communionem et usque ad communionem sequentis diei cf. Schram, Theologia mystica (ubi de communione). Hoc est rarum, proprie exeeptionale, et non faciliter admittendum. Ad lum et ad 2ura: « Species sacramentales, licet sint formæ non in materia habent tamen esse (corporale) quod prius in materia habebant ». Sic possunt corrumpi, et differunt a formis separatis a materia, ut sunt angeli. Ad 3um: Corruptio illarum specierum non est miraculosa, sed na­ turalis. Præsupponit tamen quod hæ species miraculose retineant esse sine subjecto. Remanet vero difficultas, prout corruptio unius est generatio alte­ rius, quæ fieri nequit sine materia. Hæc difficultas examinatur in arti­ culo sequenti. q. 77, a. 5. ■\rt. V. — UTRUM EX SPECIEBUS SACRAMENTALIBUS ALIQUID POSSIT GENERARI Status quaestionis: Videtur quod non: 1° quia nihil generatur nisi ex materia, atqui species sacramentales sunt sine materia, nec Deus potest gerere vices materiæ; 2° quia substantia non potest generari ex accidente, quod est alterius generis. Objectiones istæ facilius intelliguntur quam responsio, quia sunt superficiales, dum responsio sumitur ex alto, scii, ex his quæ Deus omnipotens facere potest modo extraordinario. ιββ De accidentibus eucharisticis Responsio est: Ex speciebits sacramentalibus aliquid potest geiierari, et generatur de fâcto, imo necesse est quod aliquid generetur, dum corrumpuntur. 1° Probatur factum ex experientia, in argumento « sed contra » : « Ad sensum videri potest ex speciebus sacramentalibus aliquid generari, vel cineres, si comburantur, vel vermes, si putrefiant, vel pulveres, si conterantur ». Attamen vermes non generantur proprie ex iis (requiritur quod fuerint prius germina viventia vermium) sed vermes nutriuntur ex eis. 2° Probatur quod hoc necesse sit et quomodo fiat in corpore ar­ ticuli. — In primis hoc necesse est. Etenim corruptio unius est gene­ ratio alterius; nam corruptio non est annihilatio. — Atqui species sacramentales corrumpuntur (articulo praece­ denti). — Ergo necesse est quod ex eis aliquid generetur. « Quomodo autem ex eis aliquid generari possit, difficile est vi­ dere », ait S. Thomas. Facilius dicitur quomodo hoc fieri nequit. Certo quidem novum compositum v. g. cineres, vel pulveres non generantur ex incorruptibili corpore Christi, nec ex substantia panis quæ non remanet (vermes non generantur ex non vivo, sed nutriuntur). A) Quidam dixerunt quod novum compositum generatur ex aere. Sed, inquit S. Thomas, hoc est impossibile: 1° quia in aere circumstante nulla apparet alteratio, ut via ad hanc generationem, 2° quia natura aeris non est apta ad similem generationem, 3" nec alteratio apparet in aliis corporibus circumstantibus. B) Alii dixerunt, quod redit substantia panis in ipsa corruptione specierum. Sed, ait S. Thomas, hoc etiam est impossibile: 1“ quia non posset redire nisi per inversam transsubstantiationem corporis Christi in ipsam, et sic cessaret corpus Christi; nisi dicatur quod Deus creat novam substantiam panis, et hoc gratis affirmatur. 2° Substantia panis non potest redire cessantibus ejus accidentibus, quia sic esset sine propriis accidentibus. C) S. Thomas, in fine corporis articuli dat duas solutiones pro­ babiles, quarum prima, juxta eum, est minus probabilis. 1* solutio est: Quod in ultimo instanti corruptionis specierum, redit, non quidem substantia panis, sed materia panis, quæ magis de novo creata diceretur quam rediens. Et secundum hoc, inquit, posset sustineri prædicta positio. Sed hoc esset novum miraculum, non expressum in verbis consecrationis. 2’ solutio: « Melius videtur dicendum quod in ipsa consecratione miraculose datur quantitati dimensivæ panis et vini, quod sit primum subjectum subsequentium formarum...., seu datur ei omne illud quod pertinet ad materiam. Hoc esset ex vi miraculi prius facti, non vero novum miraculum ». Quoad eorum esse et operari 107 Item S. Thomas dicit ad I111»: « Quantitas dimensiva supplet vicem materiæ ». Ad 2"™: « Sic quamvis sit accidens habet vim sub­ stantiæ » virtute divina. Difficultas tamen remanet, scii.: Utrum novum compositum con­ stet solum quantitate et forma substantiali, an e contra Deus producat materiam ex cujus potentia et in qua recipiatur forma substantialis novi compositi? Hoc disputatur inter thomistas. Ferrariensis cum quibusdam aliis tenet quod novum compositum est sine materia, et quod in eo quan­ titas gerit vices materiæ; idem ita esset in compositis generatis ex illo, et sic semper. Sed communius thomistæ tenent, v. g. Joannes a S. Thoma, Gonet, Billuart, quod probabilius producitur de novo materia, alioquin sequeretur quod foret perpetuum miraculum etiam extra eucharistiam, nam ex novo composito, v. g. ex cineribus, generatur aliud et sic semper usque ad finem mundi. Et compositum generatum ex speciebus eucharisticis non esset compositum naturale. Hæc ultima sententia fundatur in responsione ad 3um præsentis articuli, ubi dicitur in fine: « quantitas dimensiva panis potest tran­ sire in substantiam et dimensionem » novi compositi. Item S. Thomas in IV Sent. d. 12, q. 1, a 2, qa 4“ ad 4un' dicit: « Secundum quamlibet positionem, oportet ponere aliquid in hac generatione esse miraculum et aliquid naturale: reditus substantiæ, vel creatio materiæ, vel con­ versio dimensionum in materiam est miraculum, sed quod materia jam existens recipiat talem formam, cujus dispositiones præcesserant in dimensionibus, hoc est naturale ». Unde S. Thomas admittit saltem in hoc loco, et in nostra respon­ sione ad 3um quod dum generatur aliquid ex speciebus sacramentalibus, Deus modo sibi placito materiam producit aut per creationem, aut per conversionem quantitatis in ipsam, aut etiam forte per conversionem aeris ambientis, sicut in Cana conversa est aqua in vinum. Indecisum est pro S. Thoma utrum materia producatur per crea­ tionem an per conversionem quantitatis in ipsam. Videtur tamen convenientius dicere per conversionem, quæ sic esset sequela miraculi transsubstantiationis. Scotus et Vasquez putant quod novum compositum, ut vermes, cineres, de novo creatur. Hoc non admittunt thomistæ, quia tunc novum compositum produceretur ex nihilo, corruptio autem specierum non terminatur ad nihilum. Corruptio unius est generatio alterius, ut dixit S. Thomas, initio corporis nostri articuli. Fatemur in hoc esse difficultatem; sed hæc difficultas non minuit certitudinem nostram de præsentia reali et de transsubstantiatione, quæ fundatur in auctoritate divinæ revelationis ab Ecclesia propositæ. Difficultates circa modum intimum rerum non tollunt certitudinem de existentia harum rerum; v. g. factum sensationis est certum, I OR De accidentibus eucharisticis quamvis absconditus maneat modus intimus secundum quern corpora mere materialia possint influere in organum vivum et sic in ipsam fa­ cultatem sensitivam et producere in sensibus nostris similitudinem vitalem ordinis vitæ sensitivæ (cf. S. Thomam, de Potentia, q. 5, a. 8 et Joannem a S. Thoma, Cursus phil. de Anima, q. 8, a. 4). Videtur quod effectus nobilior sit quam causa. Item factum abstractionis idearum nostrarum a sensibilibus est certum quamvis modus intimus secundum quem hoc evenit sub influxu intellectus agentis sit satis obscu­ rus, sicut ipsa natura intellectus agentis. Imo productio minimi motus localis continet mysterium, prout non potest plene explicari nisi per in­ terventionem Primi motoris, et ita ut sit novitas effectus sine novitate actionis in Primo motore; hoc est mysterium coexistentiae aeternitatis cum tempore. Non tamen ex hoc minuitur certitudo nostra de existentia ipsius motus. Si autem sunt obscuritates in ordine naturæ, non mirum est quod sint in ordine supernatural! v. g. in Eucharistia. Mille obscuritates non causant dubium, si non destruunt nec minuunt ipsum motivum formale certitudinis nostræ, sed ex alia parte proveniunt. Item quando agitur de conciliatione intima attributorum Dei. Imo quo certiores sumus de existentia in Deo inflnitæ misericor­ di» et inflnitæ Justitiæ, eo magis apparet obscuritas earum intimæ con­ ciliationis, quæ vocatur a mysticis magna tenebra. Non enim possunt hæ duæ perfectiones inflnitæ conciliari nisi in eminentia Deitatis, quæ nonnisi per visionem beatificam cognosci potest ut in se est. In his omnibus, sicut in Eucharistia, oportet bene distinguere obscuritatem superiorem quæ provenit ex nimia luce pro debilitate nostri intellectus et obscuritatem inferiorem, quæ provenit ex incoherentia et etiam ex absurditate. Kantius rejicit mysteria supernatural ia propter eorum obscuritatem, et in ejus doctrina alia est obscuritas, totaliter diversa, quæ non ex nimia luce provenit. Non oportet nimium momentum theoreticum tribuere Kantismo, posset esse magna deperditio temporis, ad salutem animarum magis fructuose consumendi. Item dicendum est de Cartesianismo, cujus debilitas speciatim apparet in elucubrationibus theologorum cartesianorum circa Eucharistiam, propter confusionem substantiæ cum extensione. q. 77 a. 6. Art. VI,—UTRUM SPECIES SACRAMENTALES POSSINT NUTRIRE Statue quœstionis: videtur quod non, quia sunt accidentia tan­ tum, et alimentum nutrit prout est substantia quædam, et prout assimilatur a viventi; assimilatio enim nutritiva est manifeste mutatio substantialis in qua materia alicujus alimenti etiam non vivi fit ma­ teria viventis, materia hominis, per mutationem formæ substantialis. Quoad horum esse et operari 169 Rispcnsio tamen est: species sacramentales manifeste nutriunt. 1“ Probatur ex experientia in argumento « sed contra ». 2“ Probatur ratione theologica: est corollarium articuli praece­ dentis in quo dictum est quod species sacramentales possunt converti in substantiam aliquam, ergo in substantiam corporis nostri. Ad lum: E contrario corpus Christi, qui est panis mysticus, non convertitur in corpus hominis, sed reficit mentem ejus. Observatio. Notandum est, quoad istas quæstiones, aliquid pertinens ad ascen­ sum materiæ; dicit pluries, post Aristotelem, sanctus Thomas quod materia quæ naturaliter ordinatur ad formam, appetit formam, imo progressive appetit formam superiorem, sic materia elementi appetit formam plantæ, deinde formam animalis bruti, v. g. bovis, deinde for­ mam hominis, quæ est excellentissima omnium formarum quæ reci­ piuntur in materia. Sic est mirabilis ascensio materiæ ad superiora, ad subserviendum intelligentiæ nostræ et amori Dei. In ordine autem supernatural! quædam pars materiæ est unita animæ Christi, quæ personaliter unitur Verbo, et materia ac forma panis convertuntur in corpus Christi gloriosum; non potest esse altior ma­ teriæ ascensio. Hæc sunt certa, priora sunt certa secundum rationem, posteriora sunt certa secundum fidem. Hæ autem certitudines nullo modo minuuntur ex prædicta obscu­ ritate scii, quomodo ex corruptione specierum Eucharistiæ generatur novum compositum? Deus modo sibi placito materiam novi compositi producit aut per invisibilem creationem, aut potius per invisibilem con­ versionem quantitatis panis in substantiam novi compositi; hæc con­ versio esset sequela transsubstantiationis, et sequela quæ oritur secun­ dum hanc legem « corruptio unius est generatio alterius ». Deus enim creator et conservator materiæ, habet potestatem immediatam in ipsam. q. 77 a. 7. Art. VII. - UTRUM SPECIES SACRAMENTALES FRANGANTUR IN HOC SACRAMENTO Status quaestionis: Hic articulus instituitur, ut apparet ex difficul­ tate tertia, quia posset male intelligi professio fidei, cui debuit subscri­ bere Berengarius, et in qua legitur « Post consecrationem verum corpus et sanguinem Christi esse (sub hoc sacramento) et in veritate manibus sacerdotum tractari, frangi, et fidelium dentibus atteri ». Denzinger in suo Enchiridion n. 355, refert hanc professionem fidei, non vero hæc ultima verba. Quidouid sit de authenticitate eorum, quidam possent Intelligeie: id quod frangitur est corpus Christi. 170 De accidentibus eucharisticis Responsio est: Ipsæ species panis franguntur, non vero corpus Christi. 1° Probatur ex communibus, in argumento « sed contra » quia fractio fit per divisionem quanti. Sed nullum quantum ibi dividitur, nisi species sacramentales; nam corpus Christi est incorruptibile et est ibi per modum substantiæ et non per modum quantitatis. Unde S. Thomas dicit in officio SS. Sacramenti: « A sumente non concisus (Christus), non confractus, non divisus, integer accipitur. Nulla rei (contentæ) fit scissura, signi tantum fit fractura, qua nec status nec statura signati minuitur ». 2° Probatur magis ex propriis, ac simul excluduntur opiniones erroneæ. Quidam dixerunt: non est ibi vera accidentium fractio; sed hoc contradicit sensui, qui non decipitur circa ea quæ sunt per se sensibilia, ut est quantitas localiter extensa, quæ est sensibile commune pluribus sensibus. « Apparet enim in hoc sacramento aliquid quantum, prius unum existens, et postea in multa partitum, quod quidem oportet esse subjec­ tum fractionis ». Atqui hoc quantum non est corpus Christi impassibile, quod ibi est per modum substantiæ, scii, totum sub qualibet parte. Ergo id quod frangitur est ipsa quantitas dimensiva panis. Ad lum: In hac quantitate panis remanent porositas et frangibilitas sicut aliæ qualitates, vg. raritas et densitas, ut dictum est a. 2 ad 3. Ad 2“™: Remanet etiam duritia, quæ sequitur densitatem. Ad 3“™: Corpus Christi non manducatur in sua specie, sed in spe­ cie sacramentali ; ideo ipsum corpus Christi non frangitur, et hoc modo intelligenda est confessio Berengarii. « Nulla rei fit scissura, signi tantum fit fractura ». , 77 a. 8. Art. VIII. — UTRUM ALIQUIS LIQUOR POSSIT VINO CONSECRATO COMMISCERI Status quœstionis: Non agitur de gutta aquæ miscenda cum vino ante consecrationem; agitur de admixtione post consecrationem. Estne possibilis. Et ex hoc cessatne præsentia realis sanguinis Christi, ut quaeritur in 4* difficultate. Respondetur et hoc patet ad sensum, physice fieri potest additio alicujus liquoris post consecrationem vini sicut antea, quamvis hoc sit illicitum. Ratio est quia species sacramentales retinent suum esse et suum agere ac pati, ut scii, agere et pati possint quidquid ageret vel pate­ retur substantia vini, si ibi existeret. Quoad eorum esse et ofsrari 171 Corollarium: Cessat aut non cessat præsentia realis sanguinis Christi prout fit aut non fit tanta permixtio liquoris adjuncti quod species seu qualitates vini non remaneant, tanta scii, quod cessasset substantia vini si præsens fuisset cf. ad 4um. Quandonam vero cessat substantia vini ex admixtione alterius liquidi, difficile est determinare in concreto, sed scientia non est in istis rebus singularibus, quæ sunt contingentes; ita si quæreretur quandonam incipit esse cumulus granorum arenæ; cumulus est quid accidentale, non habet essentiam determinatam. Sophistæ mul­ tiplicabant similes quaestione, quæ sunt estra scientiam. Recapitulatio quæstionis de accidentibus eucharisticis. 1° Hæc accidentia post transsubstantiatione™, remanent sine proprio subjecto, hoc est de fide; imo sine ullo subjecto ut communiter admit­ titur. 2° Quantitas dimensiva panis est subjectum aliorum accidentium vg. coloris, resistentia, saporis. 3° Quia haec accidentia virtute divina remanent in suo esse, rema­ nent etiam in suo agere, sic immutant exteriora corpora. 4° Haec accidentia possunt corrumpi per se, scii, ratione alterationis accidentalis, et per accidens scii, per actionem quæ destruxisset ipsam substantiam panis. 5° Ex his accidentibus potest aliquid generari, prout quantitas vices gerit substantiæ, et rursus producitur a Deo materia in composito gene­ rato, per miraculum subsequens ex transsubstantiatione. 6° Sic species sacramentales possunt nutrire. Hæc sunt principalia capita hujusce quæstionis. Si comparantur hi articuli S. Thomæ de transsubstantiatione et de accidentibus eucharisticis cum scriptis theologorum antecedentium vel ejusdem temporis, apparet magnus progressus. Historici narrant quod S. Thomas in oratione postulavit a Domino an vera esset hæc doctrina de accidentibus eucharisticis; speciatim pro ea obtinuit hanc respon­ sionem: « Bene scripsisti de me, Thoma ». * * * Sic terminantur quæstiones ad materiam Eucharistiæ pertinentes; quatuor scii, quæstiones: q. 74 de specie materiæ; q. 75 de conversione panis et vini in corpus Christi; q. 76 de modo quo Christus existit in hoc sacramento; q. 77; de accidentibus panis et vini quæ in hoc sacra­ mento remanent. Transeundum est nunc ad quæstionem 78 de forma hujus sacra­ menti. QUÆSTIO LXXVIII DE FORMA SACRAMENTI EUCHARISTIA In hac quæstione sunt sex articuli quorum ordinatio de se clara est : 1° de forma hujus sacramenti; 2J de convenientia formæ conse­ crationis panis; 3" de convenientia formæ consecrationis vini; 4° de vir­ tute utriusque formæ; 5° de veritate harum formularum ut efficiunt id quod significant; 6° de comparatione unius formæ ad aliam. Aliquis dicere posset: sanctus Thomas debuisset de forma hujus sacramenti prius tractare, antequam de transsubstantiatione; quia for­ mula consecrationis, quæ est forma sacramenti, efficit id quod significat; unde prius considerandum est quid proprie significat. Ad hoc respon­ dendum est, quod sanctus Thomas prius jam consideravit verba conse­ crationis ut necessarium erat ad explicationem præsentiæ realis et transsubstantiationis q. 75; nunc autem magis illustratur ex ipsa præsentia reali significatio profunda et exacta horum verborum nec non particularitates hujusce consecrationis, prolatæ in persona Christi. Sic, in ordine naturali, natura rerum prius cognoscitur ex suis notis et postea ex ipsa natura rei cognitæ illustrantur notæ, quæ tunc apparent ut rei proprietates intelligibiles. Ita pro notis et proprietati­ bus Ecclesiæ, ita etiam nunc pro sacramento Eucharistiæ. Manifestum est quod quæstiones quæ ortæ sunt inter catholicos et schismaticos circa formam consecrationis et circa epiclesim tractari debent nunc, supposita quæstione de præsentia reali et de transsubstan­ tiatione. Declarationes Ecclesiae. Initio præ oculis habendæ sunt definitiones Ecclesiæ. Ecclesia declaravit quod forma hujus sacramenti sunt verba Christi, non vero epiclesis seu subsequens oratio sic a græcis vocata. Cf. Denz. 414, 698, 715, 876, 938, 3043, 3035. Concilium Florentinum (n. 698) dicit: « Forma hujus sacramenti sunt verba Salvatoris, quibus hoc confecit sacramentum: sacerdos enim in persona Christi loquens hoc conficit sacramentum. Nam ipsorum ver­ borum virtute substantia panis in corpus Christi et substantia vini in sanguinem convertuntur ». Item in eodem Concilio (n. 715) enunciatur integraliter utraque formula. In Conciliis dicitur: « in persona Christi » et non solum in persona Ecclesiæ. Concilium Tridentinum (n. 876) dicit: « Vi verborum (consecra­ tionis) corpus Christi est sub specie panis et sanguis sub specie vini ». De ejus veritate et efficacia 173 Ibidem n. 938: « Christus corpus et sanguinem suum sub speciebus panis et vini Deo Patri obtulit, ac sub earumdem rerum symbolis, Apo­ stolis (quos tunc Novi Testamenti sacerdotes constituebat), ut sume­ rent, tradidit et eisdem eorumque in sacerdotio successoribus, ut offer­ rent, præcepit per hæc verba: Hoc facite in meam commemorationem etc. (Luc. ΧΧΠ, 19; I Cor. XI, 24) uti semper catholica Ecclesia intel­ lexit et docuit ». Item n. 949. Innocentius IV anno 1254, circa ritus Græcorum (Denz. 3043) de­ clarat: « Græci in celebratione missarum, de hora celebrandi suam sequi consuetudinem permittantur, dummodo in confectione vel consecratione, formam verborum a Domino expressam et traditam observent ». Denique Pius X anno 1910 (Denz. 3035), damnans doctrinam re­ center propugnatam, declarat contra quosdam Orientalium errores: « Non intacta relinquitur catholica doctrina de Sanctissimo Eucharistiæ sacramento, cum præfracte docetur, sententiam suscipi posse, quæ tenet, apud Græcos verba consecratoria effectum non sortiri, nisi jam prolata oratione illa quam epiclesim vocant, cum tamen compertum sit Ecclesiæ minime competere jus circa ipsam sacramentorum substantiam quidpiam innovandi ». Ibidem Denzinger notat quod antea pluies pontifices declaraverunt epiclesim ad consecrationem non requiri, scii. Benedictus XII (Denz. 532) Clemens VI, Benedictus ΧΓΠ, Benedictus XIV ac Pius VII. Græci schismatici a sæculo XIV dicunt Eucharistiam confici precibus quas post prolata hæc verba: Hoc est corpus meum, Hic est calix sanguinis mei, fundunt, secundum suas liturgicas orationes in hunc modum : « Rogamus Pater, ut mittas Spiritum tuum super nos et super hæc apposita munera: et fac panem istum pretiosum corpus Filii tui et quod est in calice pre­ tiosum sanguinem Filii tui ». Dicere hanc orationem esse necessariam ad consecrationem est affirmare quod missæ celebratæ in Ecclesia Romana sunt invalidæ et hoc est insuper contra Concilium Florentinum (Denz. 698 et 715). Hujus erroris præcipui patroni fuerunt Cabasilas, Marcus Ephesinus et Simeon Thessalonicensis, quos confutarunt Cardinalis Bessarion, opusc. de Eucharistia, Allatius et Arcudius. Cf. Diet. Théol. Gath. art. «Epiclèse» (P. Salaville). Juxta Dom Cabrol, in antiquissimis liturgiis, epiclesis prœcedebat verba consecratoria, inde nulla difficultas L De sensu vero epiclesis post verba consecrationis est duplex explicatio: 1 Falsitas opinionis Græcorum schismaticorum ostenditur ex S. Scriptura et Traditione. Non enim possibile est quod Evangelistæ et S. Paulus, referendo verba Christi instituentis Eucharistiam et dicentis Hoc facite in meam comme­ morationem, omiserint verba omnino necessaria ad validitatem consecrationis. Insuper multi Patres etiam Græci assignant ut causam conversionis panis in corpus Christi, verba relata a Synopticis et a S. Paulo sine aliis. Et nullus inter Patres insinuat hæc verba non sufficere. Insuper etiam inter græcos schismaticos hic error non cognoscitur nisi a sæculo XIV. 174 De forma sacramenti Eucharistia? 1* explicatio: Dum legitur ut nunc est post consecrationem, epiclesis invocat Spiritum Sanctum, non ad efficiendam transsubstantiationem, jam peractam, seu non ut panis fiat corpus Christi, sed ut nobis fiat, scii, ut proficiat sacerdoti et fidelibus, præsertim communicantibus. Ita loquuntur Vasquez, S. R. Bellarminus, Suarez, de Lugo, Billuart, inter recentiores: Billot. Sed hæc explicatio non videtur satis litteralis. 2* explicatio, quæ communior est, proposita est a Card. Bessarion, scii. Epiclesis invocat Spiritum Sanctum, prout consecratio, ut opus ad extra, est communis tribus personis divinis, et ideo invocatur Spi­ ritus Sanctus, ut, cum Patre et Filio jam invocatis, ipsam transsubstantiationem operetur. Hæc quidem transsubstantiatio facta est eo instanti, quo verba consecrationis prolata sunt, sed quia, humano sermone, hæc omnia non possunt eodem instanti exprimi, « successive declarantur ea quæ in instanti peraguntur ». Ita Card. Bessarion, Bossuet, Ferraris, D. Cagin, Franzelin, Salaville. Notandum est insuper quoad protestantes quod diversimode erra­ verunt circa formam sacramenti Eucharistiæ. Lutherus contendit hæc etiam verba qui pridie, etc. esse consecratoria ; Kemnitius totam Christi institutionem pertinere ad integritatem formæ. E contrario Bucer vult nulla verba esse proferenda. Calvinus autem vult esse proferenda reci­ tative tantum ad fidem excitandam. Est exemplum variationum eorum. Nonnulli cum Scoto (IV d. 8, q. 2, a. 2) existimaverunt verba con­ secrationis non esse valida sine iis quæ praecedunt : « Qui pridie quam pateretur... », « Simili modo... », quia alioquin sacerdos non loqueretur in persona Christi, sicque verba corpus meum importarent corpus cele­ brantis, non Christi. Id revera videtur docere Scotus loc. cit., ab hac tamen sententia illum vindicare conantur quidam ejus discipuli. q.,78 a. 1. Art. I.— UTRUM HÆC SIT FORMA HUJUS SACRAMENTI: «HOC EST CORPUS MEUM » ET « HIC EST CALIX SANGUINIS MEI » Status quœstionls: S. Thomas speciatim considerat formam hujus sacramenti magis quam formam aliorum, quia Eucharistia perficitur in consecratione vi verborum, alia vero sacramenta in usu, et insuper Eucharistia perficitur a ministro ut immediate repræsentat Christi per­ sonam, alia vero perficiuntur ab eo ut a persona distincta quæ pote­ statem habet a Christo, et dicit v. g. Ego te baptizo...; Ego te absolvo... la difficultas enuntiata initio articuli est quod Christus, ut videtur, consecravit quando benedixit panem acceptum, nihil dicendo, et postea dixit: « Accipite et comedite, hoc est corpus meum ». Propter hanc difficultatem, inter catholicos, Innocentius ΙΠ 1. 4 Myst. Missae c. 6 opinative censuit ipsum Christum sine verbis, sed sola benedictione consecrasse, postea tamen præscripsisse formam seu verba quibus sacerdotes consecrant. Catharinus etiam sustinuit hanc sententiam, De E.TTJS VEPttaTE ET EFFICACIA 175 quæ rejicitur a sancto Thoma, et post Tridentinum est saltem erronea (cf. Billuart). 2* difficultas: quare ad formam non pertinerent hæc verba: « Acci­ pite et comedite ». 3° Insuper in forma debet exprimi actus ministri, ut: Ego te baptizo, Ego te absolvo. Hoc autem non exprimitur praedictis verbis. 4° Si hæc verba separatim ab aliis dicerentur, intelligeretur : hoc esse corpus ministri, non Christi. Ergo est inconveniens, quia verba formæ debent habere sensum determinatum ex seipsis, sine aliis, ut: Ego te baptizo. Responsio tamen est affirmativa. Imo de fide est: consecrationem his verbis perfici. Cf. Concilium Florentinum in decreto pro græcis (Denz. 698 et 715). S. Thomas citat, in argumento « sed contra » Pseudo-Ambrosium, seu auctorem libri de Sacramentis, in quo clare enuntiatur hæc doctrina. In corpore articuli ostenditur convenientia hujusce formæ, prout Eucharistia differt ab aliis sacramentis. Hæc sunt attente consideranda, ad cognoscendam doctrinam S. Thomæ de sacrificio Missæ, de quo bre­ viter tantum loquutus est postea q. 83. In argumento S. Thomæ, major non subito apparet, quia quasi subintelligitur; ad hoc reducitur argumentum: — Forma sacramentorum debet exprimere id quod efficit. — Atqui Eucharistia perficitur non in materiæ usu, sed in materiæ consecratione, quæ transsubstantiationem efficit, in nomine, non mi­ nistri, sed immediate ipsius Christi. — Ergo forma sacramenti Eucharistiæ sic debet exprimere, in nomine Christi, transsubstantiationem efficiendam. « Hoc est corpus meum ». « Hic est calix sanguinis mei ». Hoc argumentum pulchrum est et profundum, nec semper satis conservatum est a posterioribus theologis. Major habetur ex tractatu de sacramentis in communi. Minor sequitur ex prædictis in hoc præsenti tractatu : « Formæ enim aliorum sacramentorum important usum materiæ, puta baptizationem vel consignationem, et exprimunt actum ministri, vel indicative: Ego te baptizo... ego te confirmo; vel imperative: Accipe potestatem (ordinis); vel deprecative: Per istam unctionem et nostram interces­ sionem (pro extrema unctione). E contrario forma Eucharistiæ importat solam consecrationem materiæ quæ transsubstantiationem efficit in nomine non ministri, sed Christi; minister enim non facit actum personalem, non abluit, non con­ signat, sed solum profert verba consecrationis. « Ut detur intelligi quod minister in perfectione hujus sacramenti nihil agit, nisi quod profert verba Christi ». Cf. litteram articuli. Ex hoc apparet quare S. Thomas tractat de convenientia hujusce formæ, post quæstionem de transsubstantiatione et ante quæstionem de 176 De forma sacramenti Eucharistie sacrificio Missæ, q. 83. Sed jam satis clare apparet quod in essentia-sa­ crificii Missæ, quod est sacrificium sacramentale, « minister nihil agit nisi quod profert verba Christi », quæ exprimunt internam oblationem Christi semper viventis ad interpellandum pro nobis. Unde dicemus postea quod hæc oblatio est quasi anima sacrificii Missæ, id est: oblatio interna principalis offerentis, quæ est infiniti valoris, etiamsi Missa celebretur ab indigno ministro. Sic jam patet quod Missa offertur magis a Christo, quam ab Ecclesia, quia Christus ipse est principalis offerens (Denz. 940). Sic etiam explicatur quare in forma sacramenti Eucharistiæ, non di­ citur: « Ego consecro », nec: Ego transsubstantio, nec imperative: con­ secretur, nec deprecative: per nostram intercessionem fiat conversio... Verba debent esse ipsa verba Christi, principalis offerentis, sicut victima realiter præsens est corpus ejus. Sic est idem sacerdos princi­ palis et eadem hostia ac in sacrificio crucis. Ad lum: S. Thomas non admittit id quod opinative dixit Innocen­ tius ΙΠ, scii, quod Christus benedixit panem sine verbis et sic conse­ cravit, ac postea verba protulit, sub quibus alii postmodum consecrarent. Dicit S. Thomas: « Contra hoc expresse sunt verba Evangelii, in quibus dicitur quod Christus benedixit, quæ quidem benedictio aliquibus verbis facta est », et non fuit mere interna. Remanet tamen difficultas, scii, verba: hoc est enim corpus meum in Evangelio videntur potius declarativa consecrationis jam factæ quam consecratoria, nam legitur: « Jesus aceepit panem et benedixit ac fregit, deditque discipulis suis dicens: accipite et manducate: hoc est enim corpus meum». Respon­ det S. Thomas in fine responsionis ad lum : « Participium dicens concomitantiam quamdam importat respectu totius præcedentis (dictionis)»... ut sit sensus quod Christus verba « Hoc est corpus meum », dixit, non in fine, dum dedit panem consecratum discipulis, sed dum benediceret, frangeret ed daret discipulis. Ita Traditio viva quæ melius declarat sensum S. Scripturæ. Ratio est quia narratio est successiva et enuntiat verba post facta, dum realiter verba^ dicta sunt simul cum factis. Aliquid simile dicet postea Cardinalis Bessarion ad explicandum sensum Epiclesis. Ad 2um: «Accipite et comedite», exprimunt usum materiæ con­ secratæ, qui non est de necessitate hujus sacramenti, ut supra dictum est. Ergo potest celebrari missa sine communione fidelium; unde hæc verba non sunt de substantia formæ, sed exprimunt finem sacramenti. Ad 3um: Non dicitur: «Ego consecro» sicut dicitur: Ego te baptizo, quia in Eucharistia minister non exercet aliquem actum circa usum materiæ, nisi postea dando communionem. Sed solum profert Christi verba. Ad 4"m: solvitur dubium: An prædicta verba « Hoc est corpus meum » et « Hic est calix sanguinis mei », sufficiant ad validitatem sa­ cramenti et sacrificii. Quidam responderunt negative, et Scotus, ut dictum est, videtur admittere quod dubia esset consecratio, si non De ejus veritate et efficacia 177 dicerentur hæc verba: « Qui pridie etc. quia tunc sacerdos videretur di­ cere: « Hoc est corpus meum et non corpus Christi ». Sanctus Thomas respondet: Hoc esset quidem illicitum proferre hæc sola verba, sed esset validum. Cajetanus pulchre respondet ad Scotum in explicatione hujusce ad 4um: Juxta Cajetanum, si hæc verba Hoc est corpus meum dicerentur recitative tantum, rationabilis esset opinio Scoti, sed dicuntur significative et practice, quia loquendo tantum recitative sacerdos non conficit in persona Christi, sed recitat Chri­ stum conficientem. In Concilio autem Florentino legimus hæc verba: <■ Sacerdos in persona Christi loque ns hoc conficit sacramentum». Unde sequitur quod intentio sacerdotis, ad gerendam personam Christi, in hoc ipso quod intendit conficere sacramentum, sufficiat ad exprimendum vi verborum : hoc esse corpus Christi, dicendo in persona Christi : « Hoc est corpus meum ». Et hac ratione motus est sanctus Thomas, ut patet in littera ». Ita Cajetanus. Brevius: celebrans differt a prædicatore qui recitative tantum nar­ rat institutionem Eucharistiæ; non recitaretur quidem hoc esse corpus Christi, nisi prærecitaretur Christum dixisse: « Hoc est corpus meum ». Sed celebrans in persona Christi loquitur non recitative sed significa­ tive, scii, ad practice significandum id quod efficitur hic et nunc per consecrationis verba. Id est celebrans adimplet id quod Christus dixerat, scii. < Hoc facite in meam commemorationem ». Luc. ΧΧΠ, 19, I Cor. XI, 24. Hoc clarius erit infra ex articulo sequenti. Ex hoc apparet quod sacerdos principalis Novæ Legis est solus Christus semper vivens ad interpellandum pro nobis (Hebr. VII 25) et quod alii sunt solum ejus ministri, qui tamen dicuntur sacerdotes prout ejus sacerdotium participant et sunt supra diaconos. q. 78 a. 2. Art. II. — UTRUM HÆC SIT CONVENIENS FORMA CONSECRA­ TIONIS PANIS: «HOC EST CORPUS MEUM» Status quæstionis: Agitur nunc magis explicite de convenientia hujusce formulæ. Videtur quod non, 1° quia oporteret dicere: « Hoc fit » ad exprimendam conversionem quæ fit in hoc instanti ; 2’ aut di­ cendum esset potius imperative « hoc sit corpus meum », ad signifi­ candam conversionem producendam; 3“ vel dicendum esset: Hic panis est corpus meum », nam si prædicatum est determinatum ita subjectum debet esse determinatum; 4° imo oporteret determinare personam, di­ cendo: « Hoc est corpus Christi; 5° denique mutile est dicere enim. Responsio tamen est: Hæc forma est convenientissima. 1° Probatur, quia ea usus est Dominus. In memoriam revocandum est quod secundum protestantes, ut supra dictum est, in his verbis, vox I cmrurwT.wrangiî. De. Eucharistia. 178 De forma sacramenti Eucharistiæ est, idem valet ac significat, et tune corpus figurate accipitur, sicut diceretur ostendendo statuam Cæsaris: hic est Cæsar. Ostendimus autem supra in q. 73 a. 5 de institutione Eucharistiæ et q. 75, a. 2, 8, hanc interpretationem esse contra sensum litteralem et proprium narrationis Evangelic®, in qua nil indicat quod hæc verba sumi debent metaphorice, imo constat quod sumenda sunt in sensu lit­ terali et proprio, nam signum metaphoricum debet esse auditoribus notum, vel ex natura rei, vel ex consuetudine hominum, vel ex prævia aut subsequent! explicatione. Alioquin falsa et stulta esset locutio. Fa­ cile e contrario intelligitur sensus non proprius hujusce propositionis: « Hic est Cæsar », si simul ostenditur statua Cæsaris, quia ex natura sua eum repræsentat. 2° In præsenti articulo hoc præsupponitur et ostenditur conve­ nientia hujusce formæ, hoc syllogismo explicativo, non objective illa­ tivo: — Forma sacramentalis debet significare id quod efficitur ab ipsa. — Atqui in Eucharistia id quod efficitur est transsubstantiatio, quæ exprimenda est in facto esse et non in fieri (quia est instantanea) et quæ ordinatur ad hoc quod id quod erat panis sit determinate corpus Christi. — Ergo hæc forma est convenientissima : « Hoc est corpus meum ». Hæc est optima metaphysica ; hic non sufficeret theologia positiva. Major habetur ex tractatu de sacramentis in communi. Minor explicatur per partes scii.: Hæc conversio exprimi debet non in fieri, sed in facto esse, quia est instantanea, non successiva (q. 75 a. 7), sic in ea non distinguitur ipsum fieri a facto esse, sicut in creatione sic expressa : « Dixit et facta sunt ». Insuper formula sacramentalis debet exprimere ultimum effectum producendum, sicut ædificator exprimit domum ædificàndam in facto esse, et non in fieri, dum dicit id quod vult facere. Denique terminus ad quem conversionis debe esse determinatus, scii, corpus Christi, non vero terminus a quo, quia hic non manet se­ cundum suam substantiam, sed solum secundum sua accidentia; proinde designandum est per pronomen demonstrativum hoc relativum ad id quod est sub accidentibus sensibilibus quæ manent. Est syllogismus explicativus ex prædictis veritatibus fidei. Sic hæc formula et ipsa transsubstantiatio se mutuo illustrant et hoc explicat quare S. Thomas tractat ex professo de hac forma post quam de transsubstantiatione. Equidem formula recte intellecta in sensu litterali et proprio per­ ducit ad cognitionem transsubstantiationis, et postea transsubstantiatio jam cognita, sine circulo vitioso, perducit ad profundiorem intelligentiam formulæ. Ita communiter definitio nominalis qua utitur sensus communis perducit ad definitionem realem philosophicam, et hæc jam inventa mani­ De ejus veritate et efficacia 179 festat divitias sensus communis seu ejus elementaria ontologiæ; « quid nominis » confuse continet « quid rei ». Item proprietates alicujus rei prius congoscuntur ab exteriori ut « notae », sic perducunt ad cognitionem essentiae hujusce rei, et postea deducuntur ab essentia. Ita notae Ecclesiae sunt etiam ejus proprietates. Ad lum : Unde non dicendum est : « Hoc fit corpus meum » ; quia fieri non est ultimus effectus hujus consecrationis. Ad 2um: Quare non dicitur: «Hoc sit corpus meum», sicut pro creatione dictum est : « Fiat lux et facta est lux » ? Respondet S. Thomas: Quia in creatione sermo Dei operatus est effective sed non sacramentaliter, in transsubstantiatione autem « sermo Dei operatur et effective et sacramentaliter, id est secundum vim signi­ ficationis, et ideo oportet in hoc sermone significari ultimum effectum consecrationis per verbum substantivum indicativi modi et praesentis temporis » potiusquam imperative. Hæc explicatio bona quidem est, sed non videtur omnino necessaria. Ut videtur, Dominus potuisset etiam dicere: « Hoc sit corpus meum », sed melius dicitur: « Hoc est corpus meum » ad significandum quod effectus instantaneus jam productus est, quando terminatur verborum prolatio. Hoc melius explicabitur art. 5' ubi dicetur quod hæ formula sunt veræ veritate practica, quæ nor præsupponit rem significatam, sed eam facit. Ad 4um: Non debet dici « corpus Christi », sed « corpus meum », quia hæc verba proferuntur in persona Christi. Ad 5ura: « enim » non est de essentia formæ, nec ad validitatem requiritur. q. 78 a. 3. Art. 111.— UTRUM HÆC SIT CONVENIENS FORMA CONSECRA­ TIONIS VINI: «HIC EST CALIX SANGUINIS MEI ETC.» Status qucestionis: Quæritur an hæc sola verba: « Hic est calix sanguinis mei », sine aliis verbis adjunctis sint de substantia hujusce formæ. Sic existimaverunt Alexander Halensis, S. Bonaventura, Petrus a Tarentasia. S. Thomas autem cum pluribus aliis respondet: etiam sequentia verba sunt de substantia formæ, tanquam ad ejus integritatem perti­ nentia, usque exclusive ad « Hæc quotiescumque feceritis... ». Ratio est quia ultima verba sunt determinationes prædicati, scii, sanguinis Christi, scii. « pertinent ad integritatem ejusdem locutionis » et eodem ritu et modo proferuntur, dum sacerdos calicem in manibus tenet. Sic omnia hæc verba in Missali scribuntur cum majusculis. Sic enim designatur virtus sanguinis effusi, dicendo : « Hic est enim calix sanguinis mei, novi et ceterni testamenti: mysterium fidei, qui pro vobis et pro multis effundetur in remissionem peccatorum ». Id est: effusus est sanguis Christi: 1° ad vitam æternam conse­ quendam; sic dicitur « novi et ceterni testamenti»; 2° ad justitiam 180 De forma sacramenti Eucharistia': gratiæ quæ est per fidem, sic dicitur mysterium fidei; 3" ad remissionem peccatorum. Quoad variationes accidentales in diversis liturgiis orthodoxis, cf. Corbelet, Histoire du Sacrement de VEucharistie, t. I, p. 263 sq. Dubium: Quoad corpus hujusce articuli, ut notat Cajetanus (in arti­ culum lum hujusce quæstionis) est difficultas, scil. An S. Thomas velit dicere quod hæc sola verba « Hic est calix sanguinis mei » non sufficiant ad validitatem? Disputatur etiam inter thomistas, nam in corpore articuli, sanctus Thomas dicit quidem,(rejiciendo priorem opinionem)quod subsequentia verba sunt de substantia formœ; sed paulo postea dicit: pertinent ad integritatem (integritas autem distinguitur ab essentia) 1. Et in arti­ culo 1° in corpore et ad 4™, dicit simpliciter: « Hæc verba « Hic est calix sanguinis mei », esse formam hujus sacramenti ». Juxta Billuart et plures alios, probabilius ad validitatem sufficiunt hæc sola verba Hic est calix sanguinis mei, vel Hic est sanguis meus. Probatur 1° ex Patribus præsertim ex S. Justino, Apolog. 2 et Damasceno 1. IV de fide orth., c. 14, qui dicunt consecrationem fieri his verbis: Hoc est corpus meum et Hic est sanguis meus. Item auctor de Cœna Domini apud S. Cyprianum, et Innocentius ΙΠ in 1. 4 de Missa c. 6. Probatur 2° ex liturgiis Grœcorum, Græci essentialem formam ser­ vant, valide enim consecrant, ut omnes fatentur. Non autem proferunt verba: novi et aeterni testamenti, etc. Probatur 3° ratione theologica: Illa sola verba sunt essentialia quæ significant præsentiam realem sanguinis Christi. Atqui prædicta verba independenter a sequentibus hanc præsentiam realem significant, non minus quam « Hoc est corpus meum », independenter a sequentibus, quod pro vobis tradetur. Ergo ultima verba consecrationis vini perti­ nent non ad ejus essentiam, sed ad ejus integritatem. Gonet respondet: hoc sufficeret quidem ad Eucharistiam ut sacra­ mentum non vero ut sacrificium, in quo effusio sanguinis significari debet. Sed hoc non videtur certum, nam eo ipso quod secunda consecratio pro­ ducit vi verborum præsentiam sanguinis tantum, ita ut corpus Christi non sit ibi nisi concomitanter, sufficienter jam exprimitur sacramentalis ' effusio sanguinis, quia missa est sacrificium sacramentale et incruentum. Denique ipse S. Thomas in nostra qu. a. 1 c. et ad 4 dicit: « Si Sacerdos sola verba prædicta (scii. Hoc est corpus meum et Hic est calix sanguinis mei) proferret, cum intentione conficiendi sacramentum, per­ ficeretur hoc sacramentum ». i Verum est quidem quod aliqua integralis pars (ut caput et truncus in homine) est necessaria. De ejus veritate et efficacia 181 Imo in nostro articulo 3° S. Thomas dicit « per prima verba ” Hic est calix sanguinis mei ”, significatur ipsa conversio in sanguinem, per verba autem sequentia designatur virtus sanguinis effusi in pas­ sione ». Ergo per hæc ultima verba non significatur ipsa conversio, quæ jam effecta est a proribus verbis quæ eam significant. Insuper, ut notavimus, paulo antea, dixit sanctus Thomas: hæc subsequentia verba pertinent ad integritatem formœ, et ipse generaliter distinguit integritatem rei ab ejus essentia; v. g. pes et manus pertinent ad integritatem hominis, non ad ejus essentiam. Ergo probabiliter sanctus Thomas non negaret, præsertim si consi­ dérasse! liturgias græcorum, sententiam quæ nunc ut probabilior censetur. Tenet tamen quod sequentia verba non sunt mere accidentalia, sed ad integritatem formulæ pertinent. Objectio: S. Pius V jussit expungi ex Commentariis in Summam S. Thomæ dissertationem in qua Cajetanus dicebat: « Etsi S. Thomæ intentio contraria sit, non est curandum ». Respondetur : Summus Pontifex jussit hanc dissertationem expungi non tanquam falsam in hac parte, sed quia Cajetanus non satis reve­ renter de S. Thoma loquebatur. Cf. alia de hac re apud Billuart ibidem. ■» » * Explicantur denique verba secundæ consecrationis in responsionibus ad difficultates articuli 3. Ad lum : « Hic est calix » ; Hic non est adverbium loci, alioquin non significaretur transsubstantiatio, sed sicut in prima consecratione est pronomen demonstrans immediate liquorem seu potum contentum sub speciebus vini, seu id quod est in calice. Calix ponitur per metonymiam, ut continens pro contento. Ad 211™ : « Sanguis seorsum consecratus expresse passionem Christi repræsentat », sic in missa sacramentaliter effunditur, non physice. Item ad 7um: sic jam apparet quid sit immolatio sacramentalis de qua agitur infra q. 83 a. 1 sed contra: « Christus quotidie immolatur in sacramento » ut dicit sanctus Augustinus. Ad 3um: explicantur verba «novi et æterni testamenti». Testa­ mentum est dispositio hereditatis. Hereditatem autem coelestem dispo­ suit Deus hominibus dandam per virtutem sanguinis Jesu Christi... Sanguis autem Christi dupliciter est hominibus exhibitus: 1“ in figura quod pertinet ad Vetus Testamentum... 2° in veritate quod pertinet ad Novum Testamentum. Dicitur tamen in veritate dupliciter: 1° cruente in cruce; 2a in veritate sacramentaliter seu incruente in Missa cf. litteram. Ad 4um: Hoc Testamentum dicitur novum, quia novissimis tempo­ ribus est exhibitum et a veteri distinctum, et dicitur œtemum dupliciter T’ ratione æternæ Dei præordinationis et 2° ratione æternæ hereditatis De 182 forma sacramenti Eucharistiæ Ad 5um et 6um: Quare dicitur mysterium fidei? Sunt verba addita ab Ecclesia cum fundamento in Traditione ad ostendendum quod sanguis Christi est occulto modo in hoc sacramento et quia est ipsum magnum mysterium Passionis commemoratum ac velut continuatum, quod ab omnibus sacrificiis Veteris Testamenti praefiguratum est. Ipsa Passio dicitur mysterium fidei, prout justificat per fidem se­ cundum quam conjungimur cum illa. Ad 8lltn: Quare dicitur pro vobis et pro multis? Pro vobis scii. Judæis, et pro multis aliis, scii, pro gentibus. Item significat: « pro vobis manducantibus, et pro multis pro quibus offertur ». Pro multis significat etiam pro omnibus sufficienter, ut explicatur in tractatu de Deo uno, ubi agitur de voluntate salvifica universali cf. Γ q. 19, a. 6 ad lum x, cf. I Tim. Π, 5: « Christus dedit redemptionem seipsum pro omnibus ». Id est: pro omnibus sufficienter, pro multis ef­ ficaciter ut explicat S. Thomas in Comment, in Ep. ad Tim. ibidem. Item S. Paulum Π Cor. V, 15. « pro omnibus mortuus est Christus » ; Rom. V, 18: « Sicut per unius delictum in omnes homines in condemnationem, sic et per unius justitiam in omnes homines in justificationem vitæ », cf. Tabulam auream operum S. Thomæ ad verbum Satisfactio, n° 36. Ad 9um: Dicitur quod verba « mysterium fidei », habentur ex tra­ ditione orali Domini. Sed non necessarium est quod Christus ipse hæc verba pronuntiaverit. q. 78 a. 4. Art. IV. — UTRUM PRÆDICTIS VERBIS FORMARUM INSIT ALIQUA VIS CREATA EFFECTIVA CONSECRATIONIS Status quœstionis: Videtur quod non, quia Damascenus dicit « Sola virtute Spiritus Sancti fit conversio panis in corpus Christi ». 2° Quia transsubstantiatio non est quid minus miraculosum quam creatio quæ fieri nequit per instrumentum; 3" quia verba consecrationis sunt suc­ cessiva dum transsubstantiatio est instantanea. Responsio tamen est affirmativa: 1° Probatur auctoritate Pseudo Ambrosii in argumento « sed contra ». 2° Probatur ratione theologica sic: — In sacramentis novæ legis est virtus creata instrumentalis ad producendum effectum significatum a formula sacramentali. — Atqui Eucharistia est dignius omnium sacramentorum novæ legis, prout continet ipsum Auctorem gratiæ. i Hoc longe tractavimus in libro De Deu uno, Paris, Desclée, 1938, p. 415-434. De ejus veritate et efficacia 183 — Ergo in verbis consecrationis eucharisticæ est vis creata instru­ mentalis ad producendam transsubstantiationem quæ ab ei signifi­ catur. Manifestum est quod hæc virtus non est solum intentionalis tanquam signum praticum, sed pluries dicitur intentionale id quod tendit ad effectum efficienter producendum. Ad lu,n: Virtus increata agentis principalis non excludit virtutem creatam instrumentalem. Ita tactus manus Christi sanavit leprosum. Ad 2um: In creatione non potest esse instrumentum (I* q. 45, a. 5) quia instrumentum debet dispositive operari ad effectum principalis agentis; et ad hoc requiritur subjectum præxistens, quod non datur in creatione ex nullo præsupposito subjecto, seu ex nihilo. Ut Deus ad ali­ quid producendum utatur instrumento, debet præxistere subjectum ex quo aliquid fiat. Actio enim instrumentalis est accidens procedens a causa instrumental! et debet esse saltem terminative in passo. Hic est sensus hujusce responsionis ad 2um : « In creatione non fuit aliquod extremum, in quod instrumentalis actio creaturæ posset terminari ». Actio creatrix autem in Deo non est accidens, et est formaliter immanens ac solum virtualiter transiens. In transsubstantiatione e contrario præexistit subjectum, scii, substantia panis convertenda. Instantia: Instrumentum debet dispositionem operari ad effectum principalis agentis. Atqui non potest dari dispositio prævia ad transsub­ stantiationem. Ergo transsubstantiatio nequit fieri per instrumentum. Respondetur: Distinguo majorem: instrumentum debet semper dispositionem operari, nego; sufficit quod dispositive operetur. Quædam instrumenta, ut penna quæ de se relinquit atramentum supra chartam, habent effeotum proprium productum in ipso subjecto, simul cum effectu instrumentali (in casu cum scriptura intelligibili) ; alia instrumenta solum dispositive operantur ad effectum principalis agentis, ut tuba ad emissionem vocis impedit ejus dispersionem, sed non producit effectum proprium in aures audientium. Ita generaliter Dei instrumenta. Servatur etiam in hoc actio propria instrumenti, prout prolatio verborum consecrationis dirigitur ad substantiam panis potiusquam ad aliam, et ad hanc hostiam numerice consecrandam potiusquam ad aliam non consecrandam, quæ est v. g. extra corporale. Denique notandum est: etiamsi instrumentum non dispositionem, sed solum dispositive operatur, prærequiritur subjectum, quia actio instrumentalis, quæ sic dispositive operatur, est in instrumento ut ac­ cidens procedens ab illo, et debet esse terminative in passo. In hoc dif­ fert ab actione creatrice quæ non est in Deo accidens et quæ est solum virtualiter transiens. 184 De forma sacramenti Eucharistiæ. Instantia: Sed quomodo actio instrumentalis, quæ est accidens ipsius instrumenti, posit convertere totum ens substantiæ panis, ad hoc requiritur influxus causæ universalissimæ. Respondetur: Hoc non potest facere ex se, sed dependenter a causa principali infinite potentiæ. Hæc actio instrumentalis educitur a Deo ex potentia obedientiali instrumenti; Deus sic utitur instrumento ut ens est, potiusquam ut corpus est. Deus auctor entis habet potestatem immediatam circa ipsum ens rerum, et utitur ut vult omnibus entibus ut sunt entia. Sic per alia sacramenta potest producere gratiam sanctificantem quæ est participatio divinæ naturæ; quare non posset eodem modo con­ vertere totum ens alicujus substantiæ in aliam? Modus hujusce produc­ tionis remanet absconditus, sed quis potest dicere: hoc superat Dei vir­ tutem? Ita Deus, et ille solus, potest actualizare nostrum liberum arbitrium suo contactu virginali sine ulla læsione libertatis quæ remanet incorrupta. Ad 3um: In ultimo instanti prolationis verborum praedicta verba significant et consequuntur hanc virtutem instrumentalem. Instantia: Sed tunc sacramentalis formula producit suum effectum quando non amplius existit. Quod est impossibile. Respondetur: Quando non amplius existit in ratione motus, con­ cedo; in ratione termini, nego. Terminus autem continui sive perma­ nentis sive successivi est complementum ejus intrinsecum; unde sicut terminatur linea per punctum, quod intrinsece ad eam pertinet, ita motus et tempus terminantur per ultimum instans quod ad ea pertinet x. Instantia: Sed ultimum instans dicitur extrinsecum, est enim pri­ mum non esse formulæ. Ergo remanet difficultas. Respondetur: Ultimum instans dicitur extrinsecum prout non est pars fulens, concedo; sed est terminus intrinsecus continui. Sic punctum terminans lineam non est pars divisibilis in infinitum, sed intrinsece pertinet ad lineam ut indivisibile. Cajetanus, in Iam q. 64 a. 2, putavit propterea quod homo potest mereri et demereri in primo non esse viæ, seu in primo instanti sepa­ rationis a corpore. Hæc opinio rejicitur ab aliis thomistis, quia in hoc instanti non est amplius homo, sed est anima separata, et ipse homo debet mereri ante mortem. Unde Cajetanus, ut videtur, nimis abstracte tempus conspexit, et non satis consideravit ipsum subjectum meriti et conditiones ejus; subjectum meriti debet esse homo viator, et non anima separata. i Cf. Billuart, Cursus theol. de Sacramentis in communi, diss. Ill, a. II: « Quamvis sacramentum (quando producit gratiam) desierit in ratione motus et entis fluentis, remanet tamen ejus mutatum esse seu terminus, qui est ipsi complementum intrinsecum, et in quo vi motus immediate prœcedentis produ­ citur gratia; ... ita vi alterationis immediate prœcedentis, in instanti ejus extrin seco, producitur forma substantialis in generatione ». De ejus veritate et efficacia 185 q. 78 a. 5. Art. V. — UTRUM PRÆDICTÆ FORMULÆ SINT VERÆ Status quœstionis: Hic articulus est velut recapitulatio præcedentium et determinat in quo sensu exacto prædictæ formulæ sunt veræ, solvendo plures difficultates. 1* difficultas: In formula hoc est corpus meum, pronomen hoc, quando profertur, designat substantiam panis, atqui panis non est corpus Christi. 2’ difficultas: Si respondetur hoc designat species sensibiles, re­ manet difficultas, quia hæc species sensibiles panis non sunt corpus Christi. 3’ difficultas: Hæc verba, ad efficiendum id quod significant, debent suam significationem habere ante conversionem. Atqui nonnisi post conversionem verum est dicere: Hoc est corpus meum. Hæc ultima dif­ ficultas est principalis. Responsio tamen est quod duæ prædictæ formulæ, quibus usus est Christus ipse, sunt veræ et veritas earum non præsupponit rem signi­ ficatam, sed facit eam. In prima parte corporis articuli santus Thomas prius excludit tres opiniones : 1“ opinio est: Hæc verba dicuntur solum recitative, non signi­ ficative. Respondetur: Sic non perficeretur sacramentum nunc, sed recita­ retur solum conversio facta a Christo, sicut in prædicatione de institu­ tione Eucharistiæ. Insuper hæc opinio non solvit difficultates propositas. Ergo hæc verba nunc dicta a sacerdote dicuntur non solum recita­ tive, agendo solum de præterito, sed significative, significant enim aliquid hic et mine efficiendum. 2“ opinio, quæ est Alevandri Halensis, est: Hoc vult dicere: « id quod significatur per hoc est corpus meum » ; aliis verbis, pronomen hoc faceret demonstrationem, non ad sensum, sed ad intellectum. Respondetur: Sed tunc hæc formula esset æquivoca et posset signi­ ficare: « corpus meum est id quod significatur per hoc ». Et proinde corpus Christi esset solum ibi ut in signo, non realiter, ut dixit Berengarius. 3° opinio est: Hoc non significat aliquid nisi pro instanti immediate sequenti locutionem, sicut dum dicitur: « nunc taceo ». Respondetur: Sed si ita esset, sensus verborum esset: corpus meum est corpus meum, quod prædicta locutio non facit; quia hoc fuit etiam ante prolationem verborum. 18(1 De forma Eucharistie Has implicatas opiniones solvit S. Thomas uno verbo simplicissimo: efficit formula id quod significat ». In secunda parte corporis articuli, S. Thomas probat suam conclu­ sionem, scii.: Veritas harum locutionum non prœsupponit rem signifi­ catam, sed fdcit eam; quod sic probatur: — Conceptio intellectus practici non præsupponit rem conceptam, sed eam facit. — Atqui prædictæ formulæ, quæ habent virtutem factivam con­ versionis (art. præced.), exprimunt conceptionem intellectus pratici. — Ergo veritas earum non prœsupponit rem significatam, sed eam facit. Hoc non consideraverunt prædictæ opiniones quæ nonnisi superficietenus has formulas inspexerunt. Quid autem hœ formulæ faciunt? Transsubstantiationem. Unde, cum transsubstantiatio significata et effecta sit instantanea prædictæ formulæ intelligendæ sunt secundum ultimum instans prola­ tionis, et sic recte significant et efficiunt quod CONTENTUM SUB HIS SPECIEBUS, quod prius erat panis, SIT CORPUS CHRISTI. Propterea Christus non dixit: « Hic panis est corpus meum », nec «Hoc corpus meum est corpus meum», sed in generali: «Hoc est corpus meum », scii.: id quod in manibus teneo et continetur sub his speciebus est corpus meum. Hæc formula non speculativa, sed practica, in ultimo instanti prolationis, efficit id quod significat, et ideo non prœsupponit rem significatam, sed facit eam. E contrario in aliis opinionibus rejectis, pronomen hoc præsupponebat rem significatam, præsertim in 1* quæ intelligebat : Hic panis est corpus meum. Ad lum: Hoc demonstrat substantiam absque determinatione propriæ naturæ. Ad 2um: Hoc non demonstrat accidentia panis, sed indeterminate substantiam sub his accidentibus contentam. Ad 3um: Significatio hujus locutionis præintelligitur rei signifi­ cata prioritate non temporis, sed causalitatis tantum. q. 78, a. 6. Art. VI. - UTRUM FORMA CONSECRATIONIS PANIS CONSEQUATUR SUUM EFFECTUM ANTEQUAM PERFICIATUR FORMA CONSECRA­ TIONIS VINI Respondetur affirmative. Hoc requiritur quia in hac formula est verbum praesentis temporis et non futuri. Non dicitur: Hoc erit corpus meum, sed « hoc est corpus meum », unde, ut hæc propositio sit vera, oportet rem significatam statim adesse. Insuper secundum ritum Ecclesiæ, statim post prolationem ver­ borum corpus Christi adoratur. De ejus veritate et efficacia 187 Ad lun’: Per secundam consecrationem, rursus corpus Christi fit præsens, non vi verborum, sed concomitanter. Ad 2un>: Eucharistia remanet sacramentum perfectione unum, ra­ tione finis, sicut cibus et potus faciunt unam refectionem corporalem, ut supra dictum q. 73, a. 2. Sic terminantur quæstiones de ipso Eucharistiæ sacramento, necnon de ejus materia et forma. In his quæstionibus a prima scii. a. q. 73 ince­ pimus a consideratione velut confusa formæ et materiæ hujus sacra­ menti, sicut a definitione ejus nominali, et paulatim transivimus ad con­ ceptionem distinctam et explicitam tum materiæ consecratæ et conversæ in corpus Christi, turn formæ quæ significat et efficit transsubstantiationem, ita ut forma ista et transsubstantiatio sine circulo vitioso sese mutuo illustrent, sicut notæ Ecclesiæ perducunt ad cognitionem ejus constitutionis intimæ et proprietatum. Unde in his quæstionibus a q. 73 ad 78 paucae sunt conclusiones theologicæ proprie dictæ, scii, per discursum objective illativum obtentæ; generaliter responsiones articuli sunt solum explicatio veritatum fidei quæ revelatæ sunt in concreto per Institutionem Eucharistiæ, scii, in aliquo facto concreto valde complexo, quod postea exprimitur in multis propositionibus quoad hoc sacra­ mentum, quoad materiam, quoad formam, quoad ministrum, et etiam quoad effectus de quibus nunc agendum est. Aliquando etiam in his quæstionibus est discursus proprie illativus, sed cujus duæ præmissæ sunt revelatæ, ut q. 78, a. 2. Quandoque est discursus proprie illativus, cum una præmissa non revelata, sed cujus conclusio est aliunde revelata in aliquo textu S. Scripturæ. Raro hucusque in hoc tractatu vidimus discursus proprie illativos perducentes ad conclusionem theologicam proprie dictam, seu non aliunde revelatam. Ex his apparet quod principalis pars thbologiæ est in profunda intelligentia ipsarum veritatum fidei. QUÆSTIO LXXIX DE EFFECTIBUS HUJUS SACRAMENTI Post considerationem hujusce sacramenti in se et ejus partium, agitur de ejus effectibus, et postea q. 80 de ejus usu, seu de communione et de conditionibus ad eam prærequisitis. Sunt quæstiones maxime vitales, ad vitam interiorem pertinentes et summi momenti pro omnibus. In hac quæstione sunt octo articuli, qui reduci possunt ad quatuor sectiones : 1* sectio (a. 1 et 2) tractat de ejus effectibus positivis, scii, de aug­ mento gratiæ et de adeptione gloriæ ad quam Eucharistia, præsertim ut viaticum, magis disponit quam alia sacramenta. 2* sectio (a. 3 ad 6 inch) est de effectibus quasi negativis, qui sunt remissio peccati et pœnæ ac præservatio a peccatis futuris. 3* sectio a. 7 : utrum hoc sacramentum prosit aliis quam sumen­ tibus. 4“ sectio Ά. 8 de impedimento effectus hujus sacramenti. Hæc est transitio ad quæstionem sequentem, quæ est de sancta communione. Hæc quæstio 79’ attente consideranda est non solum pro Eucha­ ristia ut est sacramentum, sed etiam prout est sacrificium, nam in arti­ culo 7 ostenditur Eucharistiam prodesse sumentibus per modum sacra­ menti et sacrificii, non sumentibus autem, per modum sacrificii. Hic in commentariis quandoque citatur opusculum de Sacramento altaris S. Thomæ attributum, sed non est authenticum. Diversos effectus Eucharistiæ cum magna pietate exposuit S. Tho­ mas in Officio S. Sacramenti. (Cf. etiam 1. IV de Imitatione Christi). q. 79, a. 1. Art. 1. - UTRUM PER HOC SACRAMENTUM CONFERATUR GRATIA Status quœstionis: Agitur de gratia sanctificante quæ a caritate non separatur. Videtur quod non: 1° quia non confert primam gratiam datam a baptismo, vel restitutam a poenitentia, nec secundam gratiam seu augmentum ejus, datam a confirmatione. 2“ Videtur quod Eucharistia datur ad bonum usum gratiæ, scii, ad refectionem spiritualem, potius quam ad gratiæ collationem. Positivis et negativis 189 Responsio tamen est: Eucharistia principaliter nos unit Christo auctori gratiæ, et confert augmentum gratiæ sanctificantis ac virtutum infusarum et donorum Spiritus Sancti. Hoc est de fide. Exprimitur ab ipso Domino apud Joannem, VI, 52 : « Panis quem ego dabo, caro mea est pro mundi vita », ubi manifeste agitur, non de vita naturali, sed de vita gratiæ. Insuper hoc definitum est ab Ecclesia, præsertim in Concilio Flo­ rentino (Denz. 698): «Hujus sacramenti effectus, quem in anima ope­ ratur digne sumentis, est adunatio hominis ad Christum. Et quia per gratiam homo Christo incorporatur et membris ejus unitur, consequens est, quod per hoc sacramentum in sumentibus digne gratia augeatur: omnemque effectum, quem materialis cibus et potus quoad vitam agunt corporalem, sustentando, augendo, reparando, et delectando, sacramen­ tum hoc, quoad vitam operatur spiritualem, in quo, inquit Urbanus Papa, gratam Salvatoris nostri recensemus memoriam, a malo retra­ himur, confortamur in bono, et ad virtutum et gratiarum proficimus incrementum ». Item Concilium Tridentinum (887): «Si quis dixerit, vel præcipuum fructum sanctissimæ Eucharistiæ esse remissionem peccatorum vel ex ea non alios effectus provenire, a. s. » cf. ibidem n. 875: « Sumi voluit (Christus) sacramentum hoc tanquam spiritualem animarum cibum, quo alantur et confortentur viventes vita illius, qui dixit : « Qui manducat me et ipse vivet propter me » Joan. VI, 58 et tanquam anti­ dotum, quo liberemur a culpis quotidianis et a peccatis mortalibus præservemur... ». Item Concilium Tridentinum 882. Notandum est quod inter effectus Eucharistiæ Concilium Floren­ tinum prius ponit tanquam effectum principalem adunationem hominis ad Christum ad quam, tanquam ad finem, ordinatur augmentum gratiæ. ·Λ· X- X In corpore articuli, S. Thomas ostendit veritatem responsionis fidei, quadruplici argumento explicativo, scii. Eucharistia in nobis auget gratiam sanctificantem, quadruplici ratione: 1° quia continet ipsum auctorem gratiæ, et cum eo nos unit; 2’ quia est memorabile Passionis quæ est fons gratiæ; 3° quia datur per modum cibi, sic producit gra­ tiam cibantem; 4° quia datur sub specie panis ex multis granis con­ stituti et sub specie vini ex multis acinis confluentis; sic nos unit aliis membris corporis mystici. Ante explicationem harum rationum, aliquid generalius notan­ dum est. Propter istas rationes Eucharistia apparet velut extensio Incarna­ tionis, nam ut dicitur initio corporis articuli « sicut Christus, in mun­ dum visibiliter veniens contulit mundo vitam gratiæ, ita in hominem 190 De effectibus Eucharistiæ (individualem) sacramentaliter veniens, vitam gratiæ operatur». Item dicemus postea: sacrificium Missæ est extensio sacrificii crucis seu mysterii Redemptionis ad fructus ejus applicandos diversis generatio­ nibus usque ad finem mundi. Quoad primam rationem enuntiatam in corpore articuli, notandum est sicut postea in textu citato Concilii Florentini (Denz. 698), quod adunatio hominis ad Christum per communionem, ad quam ordinatur gratia cibans, est quid altius quam hæc gratia, quæ est velut medium hujusce unionis cum ipso auctore gratiæ. Sic manifestissime Eucharistia superat alia sacramenta. Sicut enim Deus, auctor gratiæ, voluit suam vitam intimam esse non solum in seipso per essentiam, sed in nobis per participationem (cf. supra q. 63 a. 6; q. 65 a. 3); ita Christus, Salvator noster, voluit suam vitam intimam esse non solum in seipso secundum plenitudinem gratiæ, sed in nobis secundum unionem et incor­ porationem ad seipsum. Communio eucharistica sub isto aspectu eodem principio illu­ stratur ac mysteria SS. Trinitatis, Incarnationis et Redemptionis, scii. Bonum est suipsius diffusivum et eo intimius· et abundantius, quo altius est. Sic in mysterio SS. Trinitatis, Pater communicat naturam suam Filio et per Filium Spiritui Sancto, ex hac diffusione ad intra oritur intima communio trium Personarum quæ vivunt ex eadem intellectione essentiali ejusdem veritatis divinæ et ex eodem amore essentiali ejusdem bonitatis infinitæ. Eodem principio diffusionis boni illustratur myste­ rium Incarnationis (IHa, q. 1, a. 1) prout Verbum communicat suam propriam personalitatem et suum esse humanitati Christi, quæ peren­ niter communionem etiam substantialem habet cum Verbo, per ipsam gratiam unionis hypostaticæ. Deinde Christus Redemptor communicat nobis fructus meritorum suorum et satisfactionis suæ. Denique unus­ quisque Christianorum per communionem eucharisticam unitur cum Christo et eo magis intime quo majorem habet caritatem, quæ hac com­ munione valde augetur. In his omnibus mysteriis, verificatur idem prin­ cipium: bonum est essentialiter diffusivum sui, primo ut finis alliciens et consequenter ut agens, quia agens agit propter finem, et Deus ope­ ratur ad sua bonitatem manifestandam. Sic sunt tres communiones, prima in ipsa Trinitate, secunda est ipsa unio hypostatica, tertia est communio eucharistica. Hæc unio intima cum Christo, de qua agitur in la ratione corporis articuli, pluries exprimitur in orationibus Missæ, et in IV libro Imi­ tationis c. 13: « Quis mihi det, Domine, ut inveniam te solum (Cant. Vili, 1) et aperiam tibi totum cor meum et fruar te sicut desiderat anima mea... Vere tu es dilectus meus, electus ex millibus (Cant. V, 10) Vere tu es Deus absconditus (Is. XLV, 15) « 0 quam suavis est, P0SITIVI9 ET NEGATIVIS 191 Domine, spiritus tuus, qui ut dulcedinem tuam in filios demonstrares, pane suavissimo de coelo descendente illos reficere dignaris », * * * Quoad secundam rationem corporis articuli, scii, prout Eucharistia repraesentat Passionem notandum est quod fidelis in communione debet speciatim uniri cum actu permanenti caritatis Christi, quo olim seipsum obtulit pro nobis in cruce. Sic quædam animæ perfect® in communione Christo crucifixo uniuntur, sec. illud I Petri, IV, 13: « communicantes Christi passionibus gaudete ». Aliquid simile dicitur in 1. IV Imitationis v. g. c. 4, in quo anima elevatur ad infusam contemplationem hujusce mysterii: « O quam magna multitudo dulcedinis tuce, Domine, quam abscondisti timentibus te? (Ps. XXX, 20) Esto mihi propitius, Jesu bone, dulcis et benigne, et concede pauperi mendico tuo vel interdum modicum de cordiali affectu amoris tui in sacra communione sentire, ut fides mea magis convalescat, spes in bonitate tua proficiat, et caritas semel perfecte accensa et coeleste manna experta nunquam deficiat ». Hoc est quod dicitur ad Ephes. H, 4 : « Deus qui dives est in miseri­ cordia, propter nimiam caritatem suam, qua dilexit nos,... convivificavit nos in Christo et conressuscitavit et consedere fecit in coelestibus in Christo Jesu, ut ostenderet in saeculis supervenientibus abundantes divitias gratiæ suæ in bonitate super nos in Christo Jesu ». In hoc apparet quasi vehementia fluminis revelationis et contem­ plationis. Hoc præsertim verificatur in Communione eucharistica sanctorum, vel in eorum gratiarum actione, sicut legitur v. g. in vita sanctæ Catharinæ Senensis scripta a suo directore spirituali B° Raymundo a Capua II* Pars c. VI: vere in hac sancta et in pluribus aliis, verificatum est id quod dicitur in textu sancti Chrysostomi citato in hoc articulo: accedendo nempe ad communionem, hæc sancta abundanter ac summo gaudio bibit ab ipso vulnere sacratissimi Cordis Jesu. Hæc gratia pluries renovata est in vita sanctorum, ad ostendendum quinam sunt fructus cujuslibet communionis vere ferventis, quando anima sitit et esurit justitiam, et tunc quasi plene satiatur in hac vita, quamvis magis desi­ deret vitam æternam. Cf. S. Thomam IV, dist. 8, q. 1, a. 2, sol. 2tt ad lum : « Hoc sacra­ mentum habet omnem suavitatem, in quantum continet fontem omnis gratiæ, quamvis non ordinetur ejus usus ad omnes effectus sacramentalis gratiæ ». Id est: est perfectissimum omnium sacramentorum, sed non reddit alia superflua; quodlibet enim ordinatur ad effectum spe­ cialem. 102 De effectibus Eucharistie Quoad tertiam rationem: In praedicatione ad salutem animarum evolvendum est tertium argumentum nostri articuli, ubi enuntiatur analogia inter cibum ordinarium et cibum eucharisticum. (Cf. Catechismum Concilii Tridentini). Ad explicationem hujusce analogiae notandæ sunt non solum similitudines, sed etiam dissimilitudines. Princi­ palis differentia, pluries notata a Patribus et a Thoma, q. 73, a. 3, ad 2, est quod nobis assimilamus panem ordinarium qui nobis est infe­ rior, et qui fit caro nostra, dum e contrario assimilamur a Pane Eucha­ ristico, seu a Christo qui nobis est superior, et non potest nobis assimilari, sed nos sibi magis ac magis incorporat. Hoc egregie exprimitur præsertim a S. Augustino, seu potius a Domino ad Augustinum loquente: Confession. 1. VII, c. 10: « Cibus sum grandium, cresce et man­ ducabis me, nec tu me in te mutabis, sicut cibum camis tuae, sed tu mutaberis in me ». Sed hac differentia notata, sunt pulchræ similitudines express® in nostro argumento tertio et postea in Concilio Florentino (Denz. 698) scii. Eucharistia sicut cibus ordinarius 1° sustentat, 2° auget, 3° reparat, 4° delectat. Quoad hos varios effectus principales textus sacræ Scriptu­ ræ et S. Thomæ notandi sunt breviter. 1° Sustentat, id est conservat vitam gratiæ, impediendo deperditionem virium animæ, quæ oritur ex peccato veniali, quo minuitur fervor caritatis, spiritus fidei, confidentiæ et zeli gloriæ Dei ac salutis ani­ marum. Cf. Matth. IV, 4: « Non in solo pane vivit homo, sed in omni verbo quod procedit ex ore Dei », et a fortiori ex Eucharistia quæ ipsum Verbum incarnatum continet. 2° Auget: Sicut augmentum corporale in puero usque ad ætatem adultam provenit a nutritione seu ab assimilatione alimenti, ita aug­ mentum gratiæ provenit a communione ; sed est notabilis differentia scii, adolescens circa vigesimum annum pervenit ad ætatem adultam et non amplius crescit, dum Christianus viator semper debet spiritualiter cre­ scere, see. illud ad Ephes. IV, 13 : « donec occurramus omnes in unitatem fidei, et agnitionis Filii Dei, in virum perfectum, in mensuram ætatis plenitudinis Christi; ut jam non simus parvuli fluctuantes et circumfe­ ramur omni vento doctrinæ... Veritatem autem facientes in caritate, crescamus in illo per omnia qui est caput Christus ». Item Col. I, 10: « In omni opere bono fructificantes et crescentes in scientia » et in caritate. Sic Eucharistia, non solum debet sustentare, sed augere vitam gratiæ in nobis usque ad mortem, usque ad ultimam communionem. (Cf. S. Thomam in Ep. ad Ephes, et ad Coi. loc. cit.). Corollarium lum /mo /l0C augmentum gratiæ et caritatis non solum deberet esse uniforme, sed acceleratum, quia quo magis anima appro- Positivis et negativis 193 pinquat ad Deum, eo magis trahitur ab eo. Hoc clare dicit S. Thomas in Epist. ad Hœbr. X, 25, circa hæc verba: « Consideremus invicem in pro­ vocatione caritatis et bonorum operum... tanto magis quanto videritis appropinquantem diem ». Circa hoc dicit ibidem S. Thomas: « Posset aliquis dicere, quare debemus nos in fide (et in caritate) proficere? Quia motus naturalis (et non violentus) quanto plus accedit ad terminum, magis intenditur (motus naturalis in fine est intensior et velocior) 1. Contrarium est de motu violento. Gratia autem inclinat in modum na­ turæ, ergo qui sunt in gratia, quanto plus accedunt ad finem PLUS DEBENT CRESCERE (non solum aequaliter crescere debent quasi motu uniformi, sed plus crescere debent, quasi motu accelerato). Unde dicitur ibidem « tanto magis quanto videritis appropinquantem diem ». Et in 1. Prov. legitur IV, 18: «Justorum semita, quasi lux splendens procedit, et crescit usque ad perfectum diem ». Hoc evolvimus alibi 2: sicut est acceleratio in motu naturali cor­ porum, seu gravium, secundum legem attractionis universalis, ita debet esse acceleratio in motu connatural! caritatis ad Deum. Id est, lapis trahitur a terra, secundum motum non uniformem, sed uniformiter acce­ leratum, ita anima justa trahitur normaliter a Deo secundum motum non uniformem, sed quasi uniformiter acceleratum, ut apparet in ultimis annis vitæ sanctorum, vg. vitæ S. Thomæ quando in contemplatione absorptus non poterat amplius tractatum de Poenitentia dictare. Tunc multo citius ad Deum procedebat quam in primis annis vitæ suæ. Sic senectus Christiana accedit ad vitam perfectam. Deberet esse aliquid simile in vita cujuslibet boni Christiani, prae­ sertim per communionem quotidianam. Corollarium Quaelibet communio, si non esset negligentia, esset substantialiter ferventior et fructuosior quam praecedens. Cum quaelibet communio debeat non solum conservare, sed augere caritatem in nobis, ut dicitur in nostro articulo et ut est de fide, ita quaelibet communio deberet disponere ad accipiendum corpus Domini in crastina die, non solum cum aequali fervore substantiali seu voluntatis, sed cum majori fervore substantiali, seu majori devotione, id est: promptitudine voluntatis ad Dei servitium, etiamsi sit minor fervor sensibilis, qui accidentalis est; (cf. II-H, q. 82, definitionem devotionis). Sed, ut infra dicetur a. 8, adveniente peccato veniali, potest fieri quod crastina die communio fiet cum minori devotione substantiali ; imo si esset affectus progressivus ad peccatum veniale, communio fieret semper cum minori fervore, et tunc ascensio animæ non similis esset motui uniformiter accelerato lapidis cadentis, sed motui uniformiter retardato lapidis sursum projecti. I Cf. I-II, q. 36, a. 6, quia finis propinquior magis allicit. 9 L’amour de Dieu et la Croix de Jésus, t. I, p. 150-163, 433-446. 11. gaubioou Laoranok, Ur KucliaiMia· 194 De Effectibus Eucharistiæ: Hæc sunt magni momenti. Quidam videntur in praxi existimare ut quid sufficiens quod communio sustentet, conservet vitam spiritualem, absque augmento ejus. Hoc autem non est verum. Si non datur augmen­ tum, nec datur conveniens sustentatio, quia in via Dei non progredi est regredi, nam lex spiritualis viatoris, sicut vitæ corporalis adolescentis, est quod crescat, seu augeatur, alioquin adolescens non remanet adole­ scens nec fit vir adultus, sed fit difformis homunculus. Ita pariter in­ cipiens in ordine spirituali, si non proficit, non remanet incipiens, sed est anima retardata et tepida. Quoad augmentum gratiæ per Eucharistiam cf. S. Thomam in Of­ ficio SS. Sacramenti, lect. sexta in fine: « Nullum sacramentum est isto salubrius, quo purgantur peccata, virtutes augentur et mens omnium spiritualium charismatum abundantius impinguatur ». Simul enim cum caritate augentur virtutes infusæ et septem dona. 3° Reparat. Quomodo intelligendum est hoc verbum. An in hoc sensu quod reparanda esset caritas quæ intrinsece minueretur per peccatum ve­ niale? Non, nam, ut ostendit sanctus Thomas, Π-Π, q. 24, a. 10, caritas, cum sit virtus non acquisita per repetitionem actuum, sed infusa, non minuitur intrinsece per cessationem ab actu, sed solum tollitur totaliter per peccatum mortale. Attamen per peccatum veniale caritas minuitur extrinsece scii, minuitur ejus fervor, ejus irradiatio, et applicatio, ejus libertas actionis, nam per peccatum veniale præsertim reiteratum oriuntur inordinate inclinationes, quæ partialiter impediunt influxum caritatis et ad peccatum mortale disponunt. Sic, ait alicubi S. Thomas, in aliqua lucerna lux interior quandoque non intrinsece minuitur et tamen minus illuminat, quia vitrum lucernæ obscuratur, sordescit propter pulverem et pluviam. Item fons aquæ salientis prius dabat aquam fortiter et abundanter, et postea multo minus quia egressus aquæ impeditur a malis herbis, et in parte perditur aqua, quamvis fons in se non intrinsece minuatur. Item vas auri solidum, quamvis semper sit pretiosum, inquinatur quandoque et pulvere operitur. Unde agitur de reparatione hujusce diminutions extrinsecce cari­ tatis seu fervoris ejus; ex hac diminutione extrinseca provenit quod sæpe justus nonnisi actus remissos caritatis facit per aliquod tempus, scii, habens caritatem forte ut duo talenta, operatur ac si haberet solum unum talentum. Eucharistia autem restituit caritatis fervorem, et sic reparat. Cf. S. Bonaventuram IV, dist. 8, q. 1, dub. 2: « Hic est carbo ignitus, scii, caro Christi, quæ inflammat et beatificat, non tantum gra­ tificat, sed multipliciter adjuvat ». Sic p.er communionem quotidianam homo disponitur ad perseverantiam finalem. Attamen Ecclesia damnavit hanc laxistarum (Denz. 1206): «frequens communio etiam in his qui gentiliter vivunt est nota prædestinationis » cf. a. 6. Consideranda Positivis et negativis 19’ est relatio hujusce quæstionis cum perseverantia finali, seu cum conti­ nuatione status gratiae in ipso articulo mortis; hæc gratia non potest esse objectum meriti, quia principium meriti (status gratiæ) non cadit sub merito, sed ad eam disponimur per frequentem et ferventem com­ munionem. * * * 4° Delectat: Cf. litteram ad 2um: « Per hoc sacramentum... caritas excitatur in actum...; (sic) anima reficitur..., spiritualité)· delectatur, et quodammodo inebriatur dulcedine bonitatis divinæ sec. illud Canticum V, 1: Comedite, amici et bibite et inebriamini carissimi ». Hic effectus suavis delectationis cum fortitudine conjunct® figurative exprimitur jam in Vet. Testamento cf. articulum 2, ad 1 ubi S. Thomas in memoriam revocat, quod Elias, fugiens Jesabel in deserto, a somno excitatus, panem divinitus missum comedit, « et ambulavit in fortitudine cibi illius quadraginta diebus et quadraginta noctibus, usque ad montem Dei Horeb » ΠΙ, Reg. XIX, 8. Item in Officio SS. Sacramenti dicitur : « Bella præmunt hostilia, da robur, fer auxilium » ex quo sequitur delectatio. Quoad delectationem spiritualem notandum est quod procedit ex exercitio amoris Dei; cf. II-Π, q. 23, a. 2 et 3: « gaudium amorem conse­ quitur... nulla virtus habet tantam inclinationem ad suum actum sicut caritas nec aliqua ita delectabiliter operatur ». Hoc provenit ex defini­ tione delectationis, quæ, ut aiebat Aristoteles, sequitur actum perfectum sicut flos juventutem; caritas autem est altissima omnium virtutum. Unde non mirum est sacramento amoris ita cor nostrum urgeri, see. illud Pauli: caritas Christi urget nos, ut ad Deum majori generositate accedamus. Hunc effectum Eucharistia longius explicat S. Albertus Magnus de Eucharistia dist. I, cap. I 1 ubi dicitur quod justus in ferventi commu­ nione quandoque experimentaliter cognoscit « dulcedinis divinæ in nos fluentis in hoc sacramento, abundans et inundans delectamentum ». Advertendum tamen est, ut notant omnes theologi, hanc delecta­ tionem non semper contingere, sive propter indispositionem hominis temporalibus curis etiam legitime occupati et quodammodo distracti, aut rerum temporalium nimio affectu præpediti, aut adversa corporis vale­ tudine gravati; sive propter providentialem et salutarem exercitationem ad hominem castigandum et in ariditate purificandum. Sed normaliter summa delectatio spiritualis sequitur altissimum actum amoris Christi. » * » Quoad quartam rationem: Eucharistia, ut sacramentum unitatis et vinculum caritatis unit inter se diversa membra corporis mystici Christi. i Opera amnia, ed. Borgnet, t. XXXVIII. 19(5 De Effectibus Eucharistiæ A) Unit intelligent ia s omnium Christianorum in eadem professione fidei, quia illi qui communionem accipiunt, eo ipso fide viva profitentur se credere præsentiæ reali; et hæc fides præsupponit fidem de omnibus aliis mysteriis, scii. Redemptionis, Incarnationis Filii Dei, SS. Trini­ tatis, peccati originalis, primæ elevationis hominis ad ordinem gratiæ quæ est semen vitæ æternæ. Item fides de præsentia reali præsupponit fidem de aliis sacramentis, speciatim de baptismo, de pœnitentia seu absolutione sacramentali, de ordine quo constituitur sacerdos conse­ crator, et proinde de validitate ordinationum in praeterito usque ad institutionem sacerdotii a Christo. Propterea dicitur quod unum mira­ culum eucharisticum^seu confirmans veritatem Eucharistiæ eo ipso con­ firmat totam fidem Christianam. In hoc apparet unitas doctrinæ et vitæ Ecclesiæ, et per oppositum disgregatio protestantismi, qui incepit negare veritatem sacrificii Missæ, deinde præsentiam realem, et progressive alia mysteria supernaturalia, ita ut protestantismus liberalis fere identificetur cum rationalismo. Eucharistia igitur profundissime unit omnes intelligentias catholicorum in eadem fide his omnibus mysteriis firmis­ sime creditis. B) Eucharistia unit corda omnium fidelium in Christo, cum cari­ tatis augmento. Hoc illustratur pulchro principio pluries a S. Augustino et a S. Thoma formulate, scii, dum eadem bona materialia v. g. eadem domus, idem ager, non possunt simul et integraliter a pluribus possideri, e contrario eadem bona spiritualia possunt simul et plene a pluribus possideri (I-H, q. 28, a. 4, ad 2; ΠΙ, q. 23, a. 1, ad 3um). Sic eadem veri­ tas, eadem virtus, idem Deus, idem Christus a pluribus simul possidetur, etiam idem corpus Christi quia ad modum spiritus per fidem et carita­ tem accipitur. Insuper per communionem eucharisticam non solum fit unio cordium secundum caritatem affectivam, sed effectivam, quia augmentum caritatis datur ad melius adimplenda Dei præcepta. C) Per communionem eucharisticam uniuntur omnia membra ejusdem families christianæ, præsertim quibusdam diebus, die dominica, aut in festis; et si fuerint divisiones, cessare debent hoc momento, in quo unusquique quasi moraliter certus est quod alii, sic accedentes ad sacram mensam, sunt in statu gratiæ, et proficiunt in caritate. D) Per communionem eucharisticam uniuntur diversos classes so­ cietatis prout ad eamdem sacram mensam accedunt illi qui nunquam ad eamdem mensam terrestrem coadunarentur, scii, pauperes et divites, inculti et sapientes. Sic valde commendatur institutio die dominica Missae pauperum post quam accipiunt eleemosynam pro necessitatibus vitæ. E) Sacrificio eucharistico denique sic participare debent omnes animæ christianæ diversarum gentium; et si gentes ad invicem oppo­ nuntur terrestri conflictu aut etiam bello, animæ credentes et ferventes horum populorum uniri debent in eadem oratione, sub intercessione Positivis et negativis 197 Christi semper viventis ad interpellandum pro nobis », id est sub in­ tercessione principalis sacerdotis sacrificii Missæ, ad veram concordiam obtinendam. Sic vere per communionem Eucharistia adimplet orationem Christi: «Pater... ut sint unum sicut et nos unum sumus» Joan., XVII, 22. Sic Eucharistia confert proprie augmentum fratemœ caritatis, prout est sacramentum unitatis et vinculum caritatis inter Christianos, qui ex eodem pane coelesti nutriuntur, et ad unum corpus mysticum rediguntur sicut panis ex multis granis in unum constat (cf. Augustinum tr. 26 in Joannem). S. Albertus Magnus eamdem considerationem pulchre evolvit in suo tractatu de Eucharistia 1 in quo ostendit (1* dist.) Eucharistiam cu­ mulum gratiarum continere (4“ dist.) quomodo hoc sacramentum facit communicare passionibus mystici corporis, prout tristitiæ et gaudia unius membri per communionem redundant in alia membra, sicut in corpore nostro naturali, quodlibet organum beneficium accipit ex bona functione aliorum, et quodammodo dolet ex dolore aliorum. Ita est com­ munio eucharistica sancti Pastoris animarum, qui intime cognoscit earum difficultates et dolores, earumque gaudia. In hoc sensu dicit sanctus Paulus: « Quis infirmatur et ego non in­ firmor? ». Π Cor., XI, 29. Item dicebat ad Romanos ΧΠ, 15: « Gaudere cum gaudentibus, et flere cum flentibus ». Hoc quodammodo verificiatur in ferventi communione prout Eucharistia est sacramentum unitatis, seu vinculum fraternæ caritatis. Sic melius intelligitur dogma de com­ munione sanctorum. Ad lum: Hoc sacramentum confert augmentum gratiæ, sed ex seipso habet virtutem conferendi etiam primam gratiam quam susce­ pimus ex aliquo voto (implicito) ipsius, sive agatur de voto adulti, sive de voto Ecclesiæ pro parvulis, ut supra explicatum est, q. 75, a. 3. Ef­ fectus enim Eucharistiæ desideratur implicite dum homo accipit initium vitæ spiritualis, cujus consummatio habetur per communionem euchari­ sticam. Sic Eucharistia est de necessitate salutis in voto implicito, prout est finis omnium sacramentorum. q. 79, a. 2. Art. 11. - UTRUM EFFECTUS EUCHARISTIÆ SIT ADEPTIO GLORÏÆ Status quaestionis: Videtur quod non, 1° quia competit viatoribus, 2' quia multi accipiunt Eucharistiam qui nunquam perveniunt ad glo­ riam ; 3° quia majus non efficitur a minori, adeptio autem gloriæ est quid majus quam communio eucharistica. i Cf. Omnia ejus opera, editio Borgnet, t. XXXVUI. Ibidem, p. 280-305 inve nltur quasi Integer tractatus de pretiosissimo sanguine. 198 De Effectibus Eucharistiæ Rosponslo tamen est: Hoc sacramentum causal adeptionem gloriæ: 1° Probatur auctoritate Domini apud Joannem, VI, 52: « Si quis manducaverit ex hoc pane, vivet in æternum ». Concilium Tridentinum dicit (Denz. 875) : « Pignus praeterea id esse voluit futuræ nostræ gloriæ et perpetuæ felicitatis ». Unde Ecclesia cantat in officio SS. Sacramenti : « O sacrum convi­ vium... mens impletur gratia et futuræ gloriæ nobis pignus datur». 2° Probatur ratione theologica: Hoc sacramentum causât adeptionem gloriæ, in quo continetur Christus, gloriæ largitor, ut cibus nutriens et confortans animam ad perseverandum usque ad adeptionem gloriæ. Atqui talis est Eucharistia. Ergo. Sic sacerdos dicit his qui communionem accipiunt : « Corpus Do­ mini nostri Jesu Christi custodiat te in vitam ætemam », vel « custodiat animam tuam in vitam æternam ». Ad lllm: Eucharistia sicut Passio Domini est causa sufficiens gloriæ, non statim quidem nos introducit in gloriam (oportet ut prius cum Christo compatiamur), sed dat nobis virtutem perveniendi ad gloriam; sic dicitur viaticum, ut panis subcinericius a Deo missus quem Elias comedit ad ambulandum usque ad montem Dei Horeb. Vide litteram. Ad 2um respondetur difficultati: sed non omnes qui Eucharistiam accipiunt, ad gloriam perveniunt. Respondet S. Thomas : « Per hoc sacra­ mentum, non adipiscuntur gloriam, qui indecenter ipsum suscipiunt », vel qui ejus effectum amittunt. Item Concilium Tridentinum (Denz. 809 et 842) dicit quod «justus potest mereri vitam æternam èt ipsius vitee œternæ (si tamen in gratia decesserit) consecutionem »; id est: justus potest mereri ipsam consecutionem gloriæ, si sua merita non amiserit per peccatum mortale. Non autem justus potest mereri perseverantiam finalem, seu quod sit in statu gratiæ in ipso mortis articulo, quia princi­ pium meriti (scii, status gratiæ) non cadit sub merito (I-Π, q. 114 a. 9). Sed Eucharistia disponit ad gratiam preservantiæ finalis susci­ piendam, dupliciter: 1" prout nutrit et confortat animam, producendo augmentum gratiæ, et 2° prout præservat a peccatis futuris; non tamen infallibiliter ab eis præservat una communio, nec duæ, nec tres, etc. In hoc invenitur prædestinationis mysterium, nam gratia perseverantiæ finalis non datur nisi electis. Ad 3um: Respondetur huic objectioni: adeptio gloriæ est quid majus quam communio eucharistica. «Nihil prohibet causam instrumentalem producere effectum potiorem » quia agit in virtute agentis principalis, et Eucharistia operatur virtute Christi auctoris gratiæ et gloriæ. Quidam thornistæ tenent quod Eucharistia producit in electis, non solum moraliter, sed physice, adep­ tionem gloriæ, mediante gratia. Positivis et negativis 199 q. 79 a. 3. Anr. 111. - UTRUM EFFECTUS HUJUS SACRAMENTI SIT REMISSIO PECCATI MORTALIS Status quæstionis: Videtur quod ita est: 1° quia dicitur: «sit hoc sacramentum ablutio scelerum » ; 2° Item dicitur, de pretiosissimo san­ guine : « qui pro multis effundetur in remissionem peccatorum » ; 3° Eucharistia dat gratiam, per gratiam autem fit remissio peccati mortalis. Notandum est quod Lutherus posuit remissionem peccatorum mor­ talium pro effectu principali et primario Eucharistiæ, per imputationem externam meritorum Christi. Responsio est : Eucharistia non causât per se primario primam gra­ tiam remissivam peccati mortalis (nisi prout accipitur in voto) ; attamen per accidens producit eam, dum accipitur ab eo qui est inconsciente!' in peccato mortali. 1° Probatur 1* pars auctoritate S. Pauli, I Cor., XI, 29: «Qui manducat et bibit indigne, judicium sibi manducat et bibit » : manducare autem indigne est accipere Eucharistiam in peccato mortali. Ergo... Imo mala communio « accumulat peccatum », ut dicet ibidem S. Tho­ mas, scii, producit cæcitatem mentis, obdurationem cordis, augmentum concupiscentiæ, odium Dei et impoenitentiam finalem. Concilium Tridentinum (Denz. 887) definit contra Lutherum: « Si quis dixerit, vel præcipuum fructum sanctissimæ Eucharistiæ esse remis­ sionem peccatorum, vel ex ea non alios effectus provenire, a. s. ». Item n. 893 : « Si quis dixerit, solam fidem esse sufficientem præparationem ad sumendum sanctissimæ Eucharistiæ sacramentum a. s. ». Ibidem Concilium Tridentinum declarat « illis, quos conscientia peccati mortalis gravat, quantumcumque etiam se contritos existiment, habita copia confessoris, necessario præmittendam esse confessionem sacramentalem » ne tantum sacramentum indigne sumatur. Notandum est cum Prümmer, Theol. Moral. 1915, t. ΙΠ p. 141: a) Non adest gravis obbligatio confessionis præmittendæ nisi peccatum est certo commissum et certo mortale. Ratio est, quia secus homo non est stricto sensu conscius sibi de peccato mortali, quoniam conscientia est certa notitia. Nihilominus nisi agatur de homine valde scrupuloso, etiam in casu peccati dubie mortalis et dubie commissi con­ fessio valde suadenda est, ne Eucharistia suo effectu privetur. b) Quando peccatum fuit certo mortale et certo commissum, confessio communioni præmitti necesse est, quoties quis confiteri potest absque gravi incommodo, quod est ipsi confessioni extrinsecum. Sic explicantur verba « habita copia confessoris ». Hæc copia confessarii non censetur deficere, si solus desit confessarius consuetus aliusve cui facilius confessio fieri possit. Sed prædictum incommodum 200 De Effectibus Eucharistie adest v. g. si quis deberet facere iter duarum horarum ad confessionem instituendam; si ex confessione oriretur scandalum pro populo, ut si parochus jam paratus ad Missam deberet coram aliis confiteri, qui inde sinistras suspiciones caperent; si confessarius ex confessione cogno­ sceret nomen complicis; si parochus deberet confiteri peccatum valde probrosum juveni suo vicario, et exinde merito timeret ne vicarius acciperet graves tentationes. c) Attamen per exceptionem, in tali casu, si non est copia confessarii, aliquis potest celebrare si adest necessitas communicandi. Est hæc necessitas: 1° quando consecranda est hostia pro mori­ bundo; 2° quando communio non potest omitti sine scandalo v. g. si laicus jam sacræ mensæ accesserit, et sacerdos jam altare ascenderit, aut a fortiori jam inchoaverit sacrificium; 3U quando parochus, aut ejus vicarius debet celebrare ex officio in die festo, aut cantare Missam pro defunctis, præsente cadavere. Sed sacerdos, qui, urgente necessitate, absque prævia confessione celebravit, debet confiteri quamprimum, id est, intra triduum, juxta communem interpretationem. (Cf. Denz. 1138 sq. propositiones damnatas laxistarum). 2° In corpore articuli S. Thomas dat rationem theologicam, pro utraque parte conclusionis, scii, quia Eucharistia est sacramentum viventium: 1° quicumçjie habet conscientiam peccati mortalis habet in se impedimentum percipiendi effectum hujus sacramenti, dupliciter: tum quia non vivit spiritualiter, sic non debet suscipere spirituale nutri­ mentum, quod non est nisi viventis; tum quia non potest uniri Christo, dum est in affectu peccandi mortaliter. Alimentum non competit mortuo, cf. I Cor., XI, 29. Hæc elementaris veritas vitæ christianæ negata est a Luthero in suo prædicto errore. Sic adulteravit radicaliter doctrinam Christianam de Eucharistia sive ut sacramentum, sive ut sacrificium, sicut adulte­ raverat doctrinam de justificatione, recurrendo ad solam imputationem externam meritorum Christi, et dicendo quod sola fides fiducialis etiam sine caritate justificat. 2°-2a pars conclusionis, scii, per accidens Eucharistia remittit pec­ catum mortale, facile probatur, quia non impeditur effectus sacramenti, si aliquis est inconscienter in peccato mortali, et cum bona fide ad sacram mensam accedit. Quomodo vero aliquis possit esse inconscienter in statu peccati mortalis, S. Thomas in fine corporis articuli explicat dicens : « forte enim primo non fuit sufficienter contritus, sed devote et reverenter accedens consequetur per hoc sacramentum gratiam caritatis, quæ con­ tritionem perficiet, et remissionem peccati », Positivis et negativis 201 Præsertim propter voluntarium indirectum, negligentiæ seu omis­ sionis, aliquis potest esse « in peccato mortali, cujus conscientiam et affectum non habet ». Sic S. Paulus dicit I Cor. IV, 4 : « Nihil enim mihi conscius sum, sed non in hoc justificatus sum ». In commentario in hanc Epistolam S. Thomas dicit: « Id est: non habeo alicujus peccati mor­ talis conscientiam... Sed non in hoc justificatus sum; id est, non suf­ ficit ad hoc quod me justum pronunciem, quia possunt aliqua peccata in me latere, quæ ignoro, see. illud: Ps. Delicta quis intelligit? et in libro Job, IX, dicitur: « Et si simplex fuero, hoc ipsum ignorabit anima mea ». Unde S. Paulus concludit ibidem: « Qui autem judicat me, Do­ minus est » \ Ad lum: Petimus ut hoc sacramentum sit « ablutio scelerum », scii, aut remissio peccatorum occultorum, aut augmentum contritionis et robur ad vitanda peccata. Insuper hoc est effectus sacrificii Missæ (Denz. 940). Ad 2um: rursus dicitur quod alimentum spirituale non competit mortuo. q. 79 a. 4. Art. IV. - UTRUM PER HOC SACRAMENTUM REMITTANTUR PECCATA VENIALIA Responsio est affirmativa, est de fide cf. Denz. 546, Concilium Tri­ dentinum Denz. 875 : « Hoc sacramentum datur ut antidotum quo libe­ remur a culpis quotidianis et a peccatis mortalibus præservemur » et n. 940 de effectibus sacrificii missae, et n. 950. Probatur ratione theologica duplici: 1° Eucharistia, ut cibus spiritualis, remittit peccata venialia, quæ diminuunt, non intrinsece ipsam caritatem, sed fervorem caritatis, ejus irradiationem et libertatem actionis (Π-Π, q. 24, a. 10). Remittun­ tur directe hæc peccata per gratiam cibantem, quæ auget caritatem. Cf. litteram et ad lum : sensus ipsius textus S. Thomæ videtur esse : Eucha1 Hæc doctrina speclatim de voluntario indirecto notanda est hodie contra eoe qui dicunt cum multis medicis et psychiatrie: in vita hominum actus per­ fecte liber est valde rarus quia sæpe homines operantur secundum dalormintsmum consuetudinum et passionum. Ad hoc respondendum est: si homo operatur ex sola sensibilitate, non ex voluntate, et absque indifferentia judicii, concedo propter aliquid Impediens deliberationem; secus nego. Cf. I-Π, q. 10, a. 3: utrum voluntas de necessitate moveatur ab inferiori appetitu: «Si tota­ liter ratio ligatur, ita quod homo usum rationis non habet,... tunc non est rationis motus et per consequens nec voluntatis. Si autem ratio non totaliter absorbetur a passione, sed remanet quantum ad aliquid judicium rationis libe­ rum, secundum hoc remanet aliquid de motu voluntatis. In quantum ergo ratio manet libera, et passioni non subjecta, in tantum voluntatis motus, qui manet, non ex necessitate tendit ad hoc ad quod passio Inclinat ». 202 De Effectibus Eucharistiæ ristiam remittere etiam directe et immediate peccata venialia, prout est cibus spiritualis. 2’ Eucharistia (mediate) peccata venialia remittit, prout non so­ lum auget caritatem, sed excitat ejus actum, quo immediate remittuntur peccata venialia; ut dicitur etiam ad 3um: Peccatum veniale habituale est privatio habitualis fervoris caritatis seu promptitudinis, generosi­ tatis ejus, et hæc privatio tollitur per actum contrarium k Ibidem dicitur ad 3,lrn major est virtus caritatis, quam venialium peccatorum, « quia caritatis actus tollit venialia peccata et non tota­ liter ab eis impeditur ». q. 79 a. 5. Λ ht. V. - UTRUM PER HOC SACRAMENTUM TOTA POENA PECCATI REMITTATUR Status quœstionis: Videtur quod ita est: quia hoc facit baptismus et Eucharistia nos magis conjungit Christo quam baptismus. Besponsio est: Eucharistia remittit poenam peccati secundum quan­ titatem devotionis, et ordinarie non totam poenam. 1" Probatur ex aliqua declaratione Ecclesiæ, contra Armenos (Denz. 546). Et Concilium Tridentinum quoad effectus sacrificii Missæ n. 940 et 950, dicit: « Sacrificium Missæ esse propitiarum, nec soli prodesse sumenti, sed pro vivis et defunctis, pro peccati?, poenis, sati­ sfactionibus et aliis necessitatibus offerri debere ». Sed Concilium intelligit secundum dispositionem recipientium. Hoc patet ex contextu. 2° Probatur ratione theologica duplici: A) Eucharistia ut sacramentum, scii, prout sumitur, non directe remittit poenam, quia non est instituta ad satisfaciendum, sed ad nu­ triendum per unionem ad Christum, attamen indirecte remittit poenam peccati prout excitat caritatis fervorem, et sic proportionaliter ad hunc fervorem. Unde ordinarie non tota paena remittitur. B) Eucharistia ut sacrificium, scii, prout offertur, habet vim satisfaciendi. Sed communiter « in satisfactione magis attenditur affectus offerentis, quam quantitas oblationis, ut constat ex verbo Domini circa oblationem viduæ... Ergo quamvis hæc oblatio sacrificii Missæ ex sui quantitate sufficiat (ut Passio Domini) ad satisfaciendum pro omni poena, tamen fit satisfactoria illis pro quibus offertur vel etiam offerenI Quidam theologi dicunt Eucharistiam nonnisi indirecte remittere peccata venialia, scii, ex opere operantis, mediantibus actibus caritatis, quos elicimus ope gratiæ actualis vi sacramenti concessæ. Sed thomistæ, v. g. Billuart. dicunt Eucharistiam peccata venialia remit­ tere etiam directe seu er opere operato, et hic videtur esse sensus primæ rationis S. Thomæ In corpore articuli. Positivis et negativis 203 tibus secundum quantitatem suæ devotionis ». Sic ordinarie non tota pœna remittitur. Notandum est: quando agitur de sacrificio Christi, prout distinguitur ab oblatione viduæ, dicendum est potius « attenditur non solum quantitas oblationis, sed etiam affectus offerentis » ; pro oblatione viduæ autem dicitur: « magis in ea attenditur affectus offe­ rentis ». Hoc aliquomodo exprimitur in littera S. Thomæ. Ad lum respondetur huic objectioni: Eucharistia est perfectior baptismo quo remittitur tota poena; ergo pariter Eucharistia deberet totam poenam remittere. Respondet S. Thomas: « sacramentum baptismi directe ordinatur ad remissionem pœnæ et culpæ, non autem Eucharistia, quia baptismus datur homini quasi commorienti Christo, Eucharistia quasi nutriendo per Christum ». Hoc melius explicatur supra in tractatu de Baptismo q. 69, a. 2 et 3. Baptismus aperit baptizato januam regni coelestis in quantum incorporat eum passioni Christi; et baptizatus a Christo accipit hanc totalem remissionem pœnæ, ut donum felicis adventus Christi in ejus anima. Aliquis objicere posset dicendo: Eucharistia ut sacrificium potest totam poenam remittere, non solum propter quantitatem oblationis scii, propter dignitatem victimæ, sed etiam propter affectum principalis of­ ferentis, scii. Christi sacerdotis; ergo ad Missam non possunt applicari citata verba Domini dicta de oblatione viduæ. Plus valet Missa a Christo oblata, quam dispositio nostra. Ad hoc respondendum est: Equidem sacrificium Missæ habet ad satisfaciendum valorem infinitum, tum propter victimam oblatam, tum propter dignitatem principalis offerentis, sed nos non accipimus fructum hujusce sacrificii, nisi prout unimur vera devotione cum oblatione Christi principalis offerentis. Et igitur conveniens est quod aliquis sanctus sacerdos qui valde intime unitur oblationi Christi plus accipiat quoad remissionem pœnæ, quam ille qui celebrat sine magna devotione cf. ad 3um: « Hoc contingit non ex defectu virtutis Christi; sed ex de­ fectu devotionis humanæ ». Sic pro S. Thoma, effectus sacrificii Missæ in nobis limitatur solum ex imperfectione devotionis nostræ. q. 79, a. 6. Art. VI. - UTRUM PER HOC SACRAMENTUM HOMO PRÆSERVETUR A PECCATIS FUTURIS Status quœstionis: Videtur quod non 1υ quia multi digne sumentes hoc sacramentum, postea in peccatum cadunt; 2° quia caritas potest amitti per peccatum; 3° quia remanet in nobis fomes peccati. tamen est affirmativa. 1" Probatur ex verbo Domini Joann. VI, 50: « Hic panis de cælo de­ scendit, ut si quis ex hoc pane manducaverit, non moriatur », id est morte spirituali. Responsio 204 De Effectibus Eucharistiæ Concilium Tridentinum Denz. 875 declarat quod per Eucharistiam « a peccatis mortalibus præservamur ». 2° Probatur ratione theologica duplici: Quia Eucharistia, ut cibus, roborat spiritualem vitam, quæ resistit tentationibus, et quia Eucharistia, ut signum Passionis, repellit impu­ gnationem dæmonum, qui victi sunt a Passione Christi. S. Thomas citat pulchrum textum Chrysostomi, circa sumentes corpus Christi, qui fiunt terribiles dæmoni, prout Christum victorem in se portant. Usus frequentis communionis fundatur in hac doctrina: scii, oportet frequenter Eucharistiam accipere, ut nutriatur mens et ut habeat vim resistendi tentationibus; sed ex alia parte requiruntur suf­ ficientes dispositiones, ut infra dicetur. Ad lum solvitur hæc objectio : multi tamen digne sumunt hoc sacra­ mentum et postea in peccatum cadunt. Respondet S. Thomas: quidquid recipitur ad modum recipientis recipitur. Atqui in viatore, liberum arbitrium potest flecti in bonum et in malum. Unde licet hoc sacramentum de se habeat virtutem præservativam a peccato, non tamen aufert homini possibilitatem peccandi. Hæc possibilitas peccandi plene tollitur per visionem beatificam, quando scii, voluntas humana non potest averti a Summo Bono clare viso, sed jam in purgatorio animæ sunt confirmatæ in gratia. Confirmatio autem in bono in terra, ut fuit præsertim in Beata Maria Virgine, explicatur per altum gradum caritatis, cum gratia actuali semper efficaci; sic Providentia specialis erga Beatam Mariam Virginem in ea nullum peccatum permisit. Ad 2uin. Pariter « caritas quantum est in se præservat hominem a peccato », sed amitti potest ratione subjecti, scii. « ex mutabilitate liberi arbitrii ». Hoc est dicere quod caritas, quantum est in se, est, ut gratia sanctificans, semen gloriæ, inchoatio vitæ æternœ, sic ex se semper du­ rare debet, imo ex se magis incorruptibilis est quam ipsa anima spiri­ tualis, quia est participatio divinæ naturæ, et modus ejus immaterialitatis est altior quam modus immaterialitatis animæ. Attamen ratione subjecti defectibilis, amitti potest. Sic caritas est sicut aqua purissima, quæ semper pura conservaretur, si vas in quo est non frangeretur. « Habemus thesaurum istum in vasis fictilibus ». Item bona demon­ stratio existentiæ Dei de se præbet certitudinem, sed intelligentia quædam male disposita, veneno kantiano infecta, et ad scepticismum inclinata, hanc certitudinem non accipit, aut non retinet. Ad 3um: Eucharistia diminuit fomiten peccati prout auget cari­ tatem. Directe confirmat cor hominis in bono, per quod præservatur homo a peccato. Id est: dum vita hominis viatoris ascendit ad Deum, non descendit ad infima bona commutabilia. Positivis et negativis 205 Dubium: Quomodo explicandum est quod multi sacerdotes qui, a multis annis, hoc sacramentum quotidie et, ut videtur, non indigne sumunt, non videntur tamen multum proficere in virtutibus. Respondetur: Ad minus non peccant graviter, remanent in statu gratiæ, præservantur per Eucharistiam a peccatis mortalibus, et saltem aliquantulum quotidie augetur in eis caritas. Sed normaliter plus augeri deberet; quia, ut notavimus, quælibet communio, eo ipso quod producit non solum conservationem, sed augmentum caritatis, disponit ad ferventiorem communionem pro die sequenti, et de facto fieret hæc com­ munio substantialiter ferventior, si non esset notabilis negligentia ve­ nialis cf. infra art. 8. q. 79 a. 7. Art. VII. - UTRUM HOC SACRAMENTUM PROSIT ALIIS QUAM SUMENTIBUS Status questionis: Videtur quod non, 1° quia alia sacramenta, ut baptismus, confirmatio, non prosunt nisi sumentibus; 2° nec apparet effectus quem produceret in aliis. Responsio tamen est: 1° Eucharistia pro sumentibus prodest ut sa­ cramentum et ut sacrificium, 2° pro aliis prodest ut sacrificium, in quan­ tum pro salute eorum offertur. Hoc est de fide ; Trid. 950 : « Si quis dixerit, Missæ sacrificium tantum esse laudis et gratiarum actionis, aut nudam commemorationem sacrificii in cruce peracti, non autem propitiatorium; vel soli prodesse sumenti, neque pro vivis et defunctis, pro peccatis, pœnis, satisfactio­ nibus et aliis necessitatibus, offerri debere, an. sit. ». Declaratur etiam in eodem Concilio, 940: « Hujus sacrificii oblatione placatus, Dominus gratiam et donum pœnitentiæ concedens, crimina et peccata etiam ingentia dimittit ». Sic Missa est sacrificium non solum làtreuticum et eucharisticum, sed impetratorium et propitiatorium. Hoc sacrificio peccata (etiam gravia) remittuntur indirecte (scii, non dispen­ sando, a confessione sacramentali) ; pœnæ temporales pœnitentibus contritis etiam directe remittuntur (940, 950); offerri potest pro fide­ libus defunctis et sic prodest non soli sumenti, sed specialiter illi, cui fructus applicatur, cf. Denz. 1530 : errorem synodi Pistoriensis de appli­ catione fructus sacrificii; hic error erat negatio specialis fructus pro­ venientis ex speciali applicatione. In corpore articuli datur ratio theologica pro utraque parte con­ clusionis : 1" pars est: Eucharistia pro sumentibus prodest ut sacramentum et ut sacrificium, quia pro omnibus sumentibus offertur. Unde non approbanda est consuetudo quorumdam fidelium qui, quamvis possent ad missam venire, ad Ecclesiam accedunt solum ad 20β De Effectibus Eucharistiæ communionem recipiendam, et missam non audiunt. Per communionem participamus sacrificio, cui convenit assistere, nisi sit aliquod impedi­ mentum. Certo certius nullum exercitium spirituale, nulla meditatio vel oratio, superat assistentiam sacrificio Missæ, cujus valor est infinitus, et in quo unimur Christo « semper viventi ad interpellandum pro nobis >. 2’ pars conclusionis est: Eucharistia prodest pro non sumentibus in quantum est sacrificium pro eis oblatum. Ratio est præcise quia pro salute eorum offertur hoc sacrificium, ut constat ex Canone Missæ, hic citato. Et utrumque modum proficiendi Dominus expressit, dicens (Matth. XXVI, Luc. XXII): « Qui pro vobis (scii, sumentibus) et pro multis, scii, pro aliis, effundetur in remissionem peccatorum »; cf. litteram. Ad lum: Hoc non verificatur in aliis sacramentis, quia nc‘a sunt sacrificium. Ad 2um datur æquivalenter distinctio inter gratiam sufficientem et gratiam efficacem, dum dicitur: « Passio Christi prodest quidem omni­ bus quoad sufficientiam, ad remissionem culpce et adeptionem gratiæ et gloriæ, sed effectum non habet nisi in illis qui passioni Christi conjunguntur per fidem et caritatem, ita et hoc sacrificium... Unde in canone Missæ non oratur pro his qui sunt extra Ecclesiam: illis tamen prodest plus vel minus, secundum modum devotionis eorum ». Id est: prodest illis qui sunt extra corpus Ecclesiæ, et etiam illis qui sunt extra animam Ecclesiæ, scii, qui non conjunguntur Christo per fidem et cari­ tatem, sed qui accipiunt tamen gratias actuales quibus excitantur ad faciendum quod in se est. Facienti autem quod in se est cum auxilio gratiæ actualis, Deus non denegat gratiam habitualem. Hæc distintio inter gratiam sufficientem et gratiam efficacem, in hac responsione ad 2um æquivalenter^expressa, fundatur in distinctione inter divinam voluntatem antecedentem, et divinam voluntatem conse­ quentem seu efficacem, quæ sola fertur circa bonum hic et nunc infallibiliter producendum, ut exponitur P, q. 19, a. 6, ad lnm. Bonum enim non efficitur nisi hic et nunc. Sed per gratiam suffi­ cientem adimpletio mandatorum est realiter possibilis, quamvis non sit actualis. Ad 3u,n (cf. litteram) : Notanda sunt hæec verba quoad sacrificium Missæ: « Ex hoc quod sacerdos plures hostia consecrat in una Missa, non multiplicatur effectus hujus sacramenti, quia non est nisi unum sacrifi­ cium; nihil enim plus est virtutis in multis hostiis consecratis quam in una, cum sub omnibus et sub una non sit nisi totus Christus. Unde nec si aliquis simul in una Missa multas hostias consecratas sumat, participabit majorem effectum sacramenti. In pluribus vero missis multiplicatur sa­ crificii oblatio, et ideo multiplicatur effectus sacrificii et sacramenti ». Multiplicatur sacrificii oblatio, quamvis semper sit eadem hostia oblata et Positivis et negativis 207 idem principalis offerens, sed multiplicatur immolatio incruenta, seu sacramentatis, sine qua non esset sacrificium proprie dictum. Initio hujusce responsionis ad 3um, S. Th. dicit quoad sacramentum prout differt a sacrificio: « Sumptio pertinet ad rationem sacramenti... Et ideo ex hoc quod aliquis sumit corpus Christi, vel etiam plures, non accrescit aliis aliquod juvamentum ». S. Thomas vult dicere quod effectus proprius communionis produ­ citur ex opere operato solum in eo qui sacramentum sumit. Sed non excludit quod in corpore mystico progressus unius membri in caritate redundat quodammodo in alia membra, sicut analogice in corpore phy­ sico sanitas unius organi redundat quodammodo in alia organa k Imo S. Thomas non negaret quod aliquis possit offerre communionem suam pro aliis; hoc potest fieri et fit, sicut unusquisque nostrum potest pro aliis offerre Deo aliquam orationem, satisfactionem, aliquem actum meritorium pro aliis et sic potest pro aliis mereri de congruo (Ι-Π, q. 114, a. 6). Sic communio oblata pro aliis, potest prodesse eis, non ex opere operato, sed ex opere operantis, id est propter caritatem offe­ rentis, cujus actus est ferventior in communione quam extra commu­ nionem. Hoc bene notant Billuart et Faucher in sua editione, et dicunt: « merito itaque ex auctoritate apostolica, damnatus fuit liber Theophili Raynaud, qui communionem pro mortuis tanquam errorem popularem, piam fraudem et sordem non ferendam impugnabat ». S. Thomas non impugnat hanc consuetudinem piarum animarum nunc ab Ecclesia approbatam. Imo dicit obiter in art. V, in corp, aliquid pulchrum ad hanc rem pertinens, scii. : « sacramentum Eucharistiæ institutam est ad spiritualiter nutriendum per unionem ad Christum et ad membra ejus ». Eucharistia enim est sacramentum unitatis et vincu­ lum caritatis, et nos unit non solum Christo, sed corpori ejus mystico, ut dictum est art. 1° hujusce quæstionis. Hoc evolvitur a S. Alberto, de Eucharistia, dist. IV, 4: imo,- inquit «passionibus mystici corporis communicamus per Eucharistiam ». Hoc præsertim considerandum est in praxi, si quamdam antipathiam velut naturalem habemus pro aliquo, convenit, præsertim momento communionis, actum contrarium caritatis pro ista persona elicere ut tollatur hæc naturalis aversio, quæ inclinat ad injustitiam et discordiam. Imo plures sancti dixerunt : « non volumus quandoque affectum nostrum quibusdam dare, dum e contrario Christus eis seipsum dat et forte abundantius quam nobis ». Imo quando Christus nobis semetipsum dat in communione, quodammodo unimur diversis membris ejus corporis mystici, etiam animabus pro quibus nullam natu­ ralem sympathiam experimur. Hoc consideraverunt sancti, contemplando mysterium communionis sanctorum. Secundum hoc mysterium, sunt quædam animæ quæ plures alias portant, ita fundatores Ordinum simul 1 CI. I Cor., XII, 4-6; Ephes, IV, 4-6. De Effectibus Eucharistiæ 2(18 cum Christo spiritualité!’ portant filios suos ad majorem generositatem et ad vitam aeternam. Scribendo vel praedicando de communione Eucharistica semper prae oculis habendum est mysterium communionis sanctorum ut S. Albertus, loc. cit. Hoc apparet praesertim legendo vitam Sanctorum qui magnam devotionem habuerunt erga Eucharistiam. Oportet igitur servare con­ suetudinem legendi quasi quotidie vitam sanctorum, in ea inveniuntur facta concreta, in quibus realiter verificatur et egregie doctrina fidei et theologiae. q. 79 a. 8. Art. VIII. - UTRUM PER VENIALE PECCATUM IMPEDIATUR EFFECTUS HUJUS SACRAMENTI Status quæstionis: Hæc quæstio est difficilis, longe tractatur a plu­ ribus commentatoribus, etiam a Billuart, sed in Tr. de Sacramentis in genere, dist. 3, a. 4, § 2, quia est casus particularis hujusce quæstionis generalioris: utrum sacramenta in suspicientibus adultis æqualem cau­ sent gratiam, et quænam dispositio requiritur ex parte suscipientis ad ejus consecutionem? Parvuli æqualem gratiam baptismalem recipiunt, quia non inæqualiter disponuntur. In statu quæstionis S. Thomas ponit tres difficultates: 1°) videtur quod peccata venialia non impediunt effectum Eucharistiæ, quia ut ait Augustinus, hæc peccata sunt quotidiana et non mortifera; 2°) quia peccatum veniale distinguitur a fictione quæ impedit principalem effectum baptismi, fictio enim impediens principalem effectum sacramenti, scii, gratiam, est quando quis simulat aut credit se habere dispositionem sufficientem ad sacramentum et ejus effectum et tamen eam non habet; 3°) Eucharistia removet peccata venialia, ergo non impeditur ab illis. Sed ex alia parte Damascenus dicit quod debemus ad Eucharistiam accedere cum vivo desiderio, id est cum fervore caritatis; hic fervor autem impeditur a peccato veniali, v.g. negligentiæ in ipso momento communionis. Solutio S. Thomæ, quæ communior est, sic exprimitur, cum di­ stinctione : 1° Peccata venialia prœterita, seu habitu tantum remanentia, nullo modo impediunt effectum hujus sacramenti, imo per ipsum tol­ luntur. 2° Peccata venialia actu exercita, seu actu placentia, impediunt effectum secundarium, scii, refectionem dulcedinis spiritualis, prout minuunt fervorem caritatis, non vero impediunt effectum primarium, qui est augmentum habitualis gratiæ et caritatis. Cf. litteram. Item ad lum. — Ad 2um notatur quod baptismus non ordinatur ad fervorem caritatis producendum, sicut Eucharistia. Unde ut notatur ad 3um, tres objectiones initii articuli loquebantur de peccatis venialibus præteritis, quæ non impediunt effectum Eucha­ ristiæ. Positivis et negativis 209 * * * lum Dubium: Utrum ad recipiendum augmentum habitualis gratiæ per communionem requiratur necessario pia dispositio actualis vel sal­ tem virtualis, an sufficiat habitualis scii, status gratiæ absque ullo inte­ riori actu caritatis aut devotionis? In hoc dissentiunt thomistæ. Cajetanus (Comm. primi articuli η. ΠΙ) et Contenson ac quidam alii dicunt: non sufficit status gratiæ. E contrario Soto, Joannes a sancto Thoma, Serra, Gonet, Billuart et com­ munius Thomistæ, dicunt sufficit status gratiæ. Unde pro his ultimis, etiam si aliquis in actuali susceptione Eucharistiæ peccet venaliter, puta culpabili distractione vel aliter, nihilominus hunc effectum saltem in gradu infimo recipit, quia est in statu gratiæ. Videamus breviter rationes pro utraque sententia: Cajetanus, loc. cit., dicit circa responsionem ad l'lm præsentis ar­ ticuli, « Hæc verba Auctoris... ut sonant secundum superficiem, possunt intelligi ut augeatur intensive habitualis gratia tunc cum sumitur, etiam si nullus interior caritatis actus, ob mentis distractionem, interveniat... Et hic sensus favorabilis est et demulcens aures multitudinis innumera­ bilium sacerdotum, quasi quotidie aut frequentissime celebrantium, qui tamen seipsis meliores non quotidie fiunt. « Mihi autem, hinc ordiendo, sensus iste verus non apparet. Si enim qualibet sumptione Eucharistiæ augeretur gratia infinitorum pene sa­ cerdotum, quos credimus vere in gratia celebrare, caritas jam esset major intensive quam credi rationabile est: cum tanta magnitudo cari­ tatis in tanta multitudine otiosa appareat et tamen certum est quod amor Dei non est otiosus, sed operatur magna, si est, ut ait S. Grego­ rius ». Et Cajetanus concludit: potest esse tam parva devotio, momento communionis, « ut non sufficiat disponere ad augmentum gratiæ ». (Cf. ibidem η. V. Id est juxta ipsum, tunc non augetur gratia habitualis nec virtus infusa caritatis). Contenson similiter loquitur. Et etiam Schram O. S. B. Institu­ tiones theol. mysticœ, t. H, § CDXXX, p. 125 scripsit: « Celebrans non proficiens, de malo statu suo timere potest... Hoc timendum vel maxime est in recidivis in gravia, quibus dolor et propositum suum merito su­ specta esse possunt. Deinde idem timendum est non modice de tepidis, qui ob venialium contemptum, facile in mortalia labuntur, dum minus putant ». Et hoc propter voluntarium indirectum, et negligentiam. Unde Schram videtur ad sententiam Cajetani inclinare, scii, si ali­ quis in communione peccet venialiter per distractionem, quamvis sit ir statu gratiæ, non recipit augmentum gratiæ. Alii vero thomistæ, ut Soto, Joannes a S. Thoma, Serra, Gonet, Bilhiart et plures theologi extranei, tenent quod etiam in hoc casu, H - Oarriooü-T.aoranor, De BucharMta. 210 De Effectibus Eucharistiæ recipitur augmentum habitualis gratiæ, saltem tenuissimum, ad' hoc suffit status gratiæ etiam cum veniali distractione. Hoc probant 1" auctoritate S. Thomæ, ex ejus responsione in præsenti articulo 8, c. In corpore dicit: « peccata venialia actu exercita... impediunt refectionem spiritualis dulcedinis... non autem augmentum habitualis gratiæ vel caritatis ». Item ad lum. Sanctus Thomas dicit etiam in fine corporis articuli quod « refectio spiritualis dulcedinis im­ peditur si aliquis accedat ad hoc sacramentum per peccata venialia mente distractus; non autem tollitur augmentum habitualis gratiæ et caritatis ». Difficile est dicere cum certitudine an sanctus Thomas intelligendus sit non solum de veniali distractione indirecte voluntaria ex negligentia aut tepiditate, sed etiam de ea quæ est directe voluntaria, scii, quæsita aut admissa. Ipse non facit hic hanc distinctionem; unde loqui videtur de qua­ libet distractione veniali, dummodo non sit ita plene deliberata, ut forte fieret mortalis, non ex objecto, sed ob reverentiam Eucharistiæ debitam. Concedendum est Cajetano et Contenson, quod est debitum morale imo legale, sub peccato veniali, adhibendi actualem devotionem. Sed hoc peccatum veniale non videtur secundum S. Thomam, -impedire aug­ mentum saltem minimum habitualis gratiæ. 2° Sententia communior Thomistarum probatur duplici ratione theologica, directa et indirecta. a) Sacramenta novæ legis conferunt gratiam non ponentibus obicem. Atqui solum peccatum mortale est obex, non vero veniale, com­ patitur enim cum gratia. Ergo illi qui est in gratia quamvis sit venialiter mente distractus, momento communionis, confertur gratia sacra­ mentalis, scii, augmentum habitualis gratiæ et caritatis saltem tenuis­ simum. b) Indirecte: si venialiter distractus momento communionis, nullum augmentum habitualis caritatis acciperet, redderet commu­ nionem omnino infructuosam, seu nullam. Atqui hoc esset ponere obi­ cem gratiæ, quod est peccare mortaliter secundum communem senten­ tiam. Communio sic fieret sacrilega. Consequens autem istud rejicitur etiam a Cajetano et a Contenson. Unde antecedens ab eis admissum non valet. Confirmatur: Eucharistia quandoque confertur mente ægrotis, in articulo mortis, in quibus non est devotio actualis. Et tamen in eis causatur augmentum gratiæ; alioquin frustra hoc sacramentum con­ fertur, imo nec liceret conferre, utique certo et scienter informe, scii, sine effectu. Item extrema-unctio sæpe confertur moribundis usu ratio­ nis privatis et confirmatio infantibus, in quibus non est dispositio actua­ lis nec virtualis. Positivis et negativis 211 * * * Objicitur: S. Th., in IV, d. 12, q. 2, a. 1, qu. 3 dicit: « Cum hoc sacramentum perficiat conjungendo fini, ad hoc quod effectum suum plene habeat in sumente, oportet quod adsit actualis devotio. Absque peccato mortali potest effectus hujus sacromenti impediri; ita quod aliquis augmentum gratiæ non consequatur, nec tamen reatum peccati mortalis incurrat ». Respondet Soto, S. Thomam seniorem et doctorem in Summa mu­ tasse sententiam. — Serra dicit: non mutavit, sed magis explicite tra­ didit, id quod brevius dixerat sub adverbio plene, per respectum ad quod intelligenda sunt subsequentia verba citata. Instantia: S. Thomas, infra q. 80, a. 8, ad 6, dicit: « Maxima de­ votio requiritur in sumptione hujus sacramenti (Eucharistiæ) quia tunc percipitur sacramenti effectus ». Si autem maxima, ergo actualis. Responsio: Maxima devotio requiritur quidem secundum debitum decentiæ, aut etiam secundum debitum legale sub levi; vel ad effectum adaequatum hujus sacramenti. Instantia: S. Thomas dicit infra, q. 87, a. 2: « Habentibus usum liberi arbitrii non contingit esse infusionem gratiæ sine actuali motu liberi arbitrii in Deum, et contra peccatum ». Responsio: S. Thomas loquitur ibi de infusione gratiæ extra sacra­ mentum, scii, ex opere operantis, non vero de infusione augmenti gra­ tiæ βχ opere operato, de quo nunc loquimur. Et Cajetanus, ut videtur, non satis animadvertit hanc distinctionem. Insuper ille qui est venialiter distractus momento communionis, voluit tamen, ut supponitur, ex bona intentione ad sacram mensam accedere. Instantia: Actus remissus caritatis sic est dispositio sufficiens ad augmentum caritatis in communicante; hoc autem videtur contrarium sententiæ S. Thomæ de dispositione requisita ad caritatis augmentum, cf. II» Hæ, q. 24, a. 6 ad lum, et I» Hæ, q. 114, a. 8, ad 3. Responsio: Non est oppositio, nam in casu præsenti, in commu­ nione, gratia producitur, non ex opere operantis, sed ex opere operato. Unde Deus supplet partem dispositionis in adultis, sicut supplet totam in infantibus qui baptizantur. - Imo remanet doctrina de dispositione requisita, in hoc sensu quod sacramenta causant gratiam in adultis, juxta cujusque dispositionem proportionaliter non vero œqualiter. Hoc constat ex C. Trident, sess. 6, c. 7. Eodem modo verificatur doctrina de dispositione requisita quoad reviviscentiam ipsius gradus caritatis per poenitentiam. (Cf. III, q. 89, a. 2). 212 D:·. Effectibus Eucharistiæ. * * * Quid igitur respondendum est ad argumentum Cajetani, sci!.: non verisimile est quod gratia habitualis quotidie augeatur in multis sacer­ dotibus sic celebrantibus, quia non apparent meliores; et amor Dei tamen non est otiosus; manifestaretur si augeretur. Respondent alii Thomistæ dupliciter: 1° Ipse Cajetanus admittit quod cum exigua devotione actuali habetur parvum.augmentum caritatis habitualis; atqui multi sacerdotes quotidie celebrant cum hac exigua devotione actuali, et tamen non ap­ parent multo meliores etiam post plures annos. Hoc est signum quod augmentum quotidianum gratiæ non magnum est in eis sed tenuissi­ mum, ut ait Billuart. Et sic una sola fervens communio fructuosior est quam multæ communiones stricte sufficientes, ut non sint malæ. Dicit S. Magdalena de Pazzi (Vita, c. 94): « una communio, facta cum vero spiritu et sensu, apta est ut faciat animam in magnam vitæ perfectio­ nem devenire, unde ergo miseri nos in tanta frequentia tam parum aut nihil proficimus! ». 2° In prædictis sacerdotibus celebrantibus absque devotione ac­ tuali, augmentum quotidianum gratiæ non est absolute sine fructu, et hic fructus in hoc apparet quod hi sacerdotes, ut supponitur, sese conservant in statu gratiæ contra continuo insurgentes tentationes. Quod autem actus ferventiores non faciant, hoc provenit ex quotidianis peccatis venialibus, quæ fervorem caritatis impediunt. Cf. I. Lallemant, S. J. La Doctrine spirituelle, IVe Principe, ch. HI, a. 3, (hic liber est aureus). 3“ Alii vero per peccata mortalia amittunt gratiam, quæ postea difficile ad eumdem gradum recuperatur, secundum doctrinam antiquo­ rum theologorum et præsertim S. Thomæ (cf. infra q. 89, a. 2, C) se­ cundum quem, gradus caritatis per absolutionem conceditur secundum gradum dispositionis actualis. Sic junior sacerdos fervens potest habere gratiam ut tria talenta, postea cadit in peccato mortali reiterato, et forte per absolutionem cum attritione valde remissa receptam resurgit cum gradu caritatis æquivalenti uno talento. Unde non mirum est quod non appareant magni caritatis fructus. 4° Denique notandum est cum Billuart, loc. cit., quod multi sunt sacerdotes quorum magna caritas, licet non se prodat exterius per in­ signia opera, quæ non semper occurrunt, se prodit tamen in officiis solito occurentibus ; ita ut non solum sese conservent in gratia, sed vere in ea proficiant. Unde ille qui per unum annum vitavit semper peccatum mortale, progressus est hoc anno. Ideoque commune effatum: in via Dei non progredi est regredi, potest recte considerari sub duplici aspectu : scii. 1" si anima non regre­ Positivis et negativis 213 ditur, tunc progreditur; 2" si non progreditur, regreditur. Cajetanus et Contenson considerant potius secundum aspectum, ut convenit quando agitur de tendentia ad perfectionem; alii considerant primum aspectum, ut convenit quando agitur de minima requisita dispositione ad tenuis­ simum augmentum. Item dicit Dominus: « Qui non est mecum, contra me est», sed dicit Apostolis: «Qui non est adversus vos, pro vobis est » Marc., IX, 39. Ibi igitur est aliquod mysterium in vita cujuslibet sacerdotis quo­ tidie celebrantis. Videtur certum quod augmentum caritatis in eo de­ beret esse non solum uniforme, sed acceleratum, prout quaelibet com­ munio, augens caritatem, deberet disponere pro die sequenti ad com­ munionem non solum aeque sed magis ferventem, devotione substan­ tiali, si non accidentali seu sensibili. Aliis verbis: animae deberent eo citius ad Deum accedere, quo magis ad Deum appropinquant, quia magis ab eo trahuntur. Sic motus naturalis in fine est intensior, et gratia nos perficit ad modum naturae, ut notat S. Thomas in Ep. ad Hebr., X, 25. Est lex gravitationis spiritualis, cujus gravitatio corporum est sym­ bolum. Specialis opinio. P. L. Billot admittit communem opinionem thomistarum pro sacerdote etiam tepido, qui tamen non peccat morta­ liter, sed particularem opinionem sustinuit, scii., pro sacerdote quotidie celebrante qui quandoque peccaret mortaliter; dicit: in eo non revivi­ scit augmentum caritatis ab Eucharistia productum, quia reviviscentia gratiæ saeramentalis explicatur pro quibusdam sacramentis per cha­ racterem, pro aliis per ornatum, qui se haberet ad modum characteris et esset res et sacramentum; sed Eucharistia non producit nec characte­ rem nec ornatum, quia in ea res et sacramentum est corpus Christi significatum a speciebus sacramentalibus. Hæc opinio singularis est: non fundatur in textu S. Thomae, nam S. Thomas quamvis junior in Commentario in Sententias adhuc loqua­ tur de antiqua theoria « ornatus », de ea non amplius loquitur in Summa Theologica. Et insuper mirum esset quod Eucharistia, quæ est per­ fectissimum omnium sacramentorum, produceret gratiam minus per­ fectam in quantum scii, non posset reviviscere. Insuper supponitur sa­ cerdotem hunc jam recipisse per Eucharistiam tenuissimum gratiæ augmentum, sufficit ergo dicere: si hic sacerdos celebrans est in statu gratiæ recipit saltem tenuissimum augmentum caritatis secundum gra­ dum devotionis suæ proportionaliter; postea si peccat mortaliter et recipit absolutionem cum attritione remissa sed adhuc sufficienti, revi­ viscit in eo gratia habitualis amissa, sed proportionaliter ad gradum contritionis suæ seu attritionis. Unde remanet opinio communior thomistarum. 214 De Eefectibus Eucharistie Momentum piacticum hujusce quœstionis Plura sunt notanda: Unusquisque sacerdos a multis annis celebrans potest igitur et debet seipsum examinare circa hunc punctum, sibi dicendo: « Certo bonum et malum facio, quæstio est: an plus bonum quam malum fa­ ciam? Vita mea estne magis bona quam mala? Quando ex officio loquor, docendo, prædicando, exhortando, veritatem salutarem dico et aliquod bonum facio. Sed quando libere loquor extra officium meum, utrum loquar et agam ad ædificationem, an potius ad destructionem. Vita mea estne adhuc vera vita sacerdotalis, an sterilis propter pigritiam spiri­ tualem, superbiam et alia vitia?». Hæc quæstio practica ea est quæ ponitur in Evangelio dum agitur de ficu sterili, cf. Math. XXI, 19: «Jésus videns fici arborem unam secus viam, venit ad eam, et nihil invenit in ea nisi folia tantum, et ait illi: « Nunquam ex te fructus nascatur in sempiternum. Et are­ facta est continuo ficulnea ». Circa hoc S. Thomas dicit in Matth. « Ita Christus visitavit Judæam (Jerusalem) quæ habebat folia, scii, obser­ vantias legales, sed non fructum. Sic aliqui quamdem speciem honesta­ tis habent, licet interius mali et perversi sint... Tunc Christus exercuit ibi potestatem, ut ostenderet quod Judæa sterilis futura esset. Sic ali­ quando contingit quod aliqui mali interius, exterius autem virentes, siccantur a Domino ne alios corrumpant ». E contrario sacerdos quotidie celebrans, per communionem, deberet non solum æqualiter quotidie, sed magis ac magis crescere in caritate, et igitur in eo verificari deberet id quod legitur apud Marcum IV, 8, in parabola seminantis: « Aliud cecidit in terram bonam et dabat fructum ascendentem, et crescentem, et afferebat unum triginta, unum sexaginta, et unum centum. Et dicebat Dominus: qui habet aures au­ diendi, audiat ». Item apud Matth. XIII, 8. Hæc quæstio practice ac per modum interrogationis tangenda est quando prœdicantur clero exercitia spiritualia. Cf. de hac re apud san­ ctam Catharinam Senensem in suo Dialogo c. 121, c. 162, de anima tepidi sacerdotis, qui ignorat tepiditatem suam et est quasi consopitus, obdormiens, absque ullo vivo desiderio perfectionis. Quandoque peccat mortaliter et tunc videre potest statum suum, et ex eo egredi per veram contritionem. Si vero non peccat mortaliter, quotidie accipitur per communionem tenuissimum caritatis augmentum, stricte sufficiens pro ipso, sed non satis ad pascendas animas quæ ei confiduntur, et sic sua tepiditate culpabilis est, quia non dat animabus id quod eis secundum suam voca­ tionem dare deberet, et animæ propter suam culpam seu spiritualem pigritiam non salvantur. E contrario sacerdos qui quotidie accipit per communionem majus ac majus caritatis augmentum, non solum nutri- Positivis et negativis 215 lur ipse, sed potest suo apostolatu alias nutrire animas, et sic in eo vocatio sacerdotalis fructificat, et affert non solum triginta, sed quan­ doque sexaginta, imo quandoque centum, ut in parabola seminantis dicitur. In hoc multum insistendum est prædicando exercitia spiritualia sacerdotibus et religiosis. Denique notandum est, quando agitur de peccato veniali, quod plures theologi moderni hoc peccatum etiam quando est deliberatum vocant peccatum leve, ita ut peccatum non sit grave nisi sit mortale; unde satis frequens est apud theologos modernos hæc expressio: hoc obligat sub levi, non sub gravi. Ut notat autem P. Hurtaud (Dialogue de Sainte Catherine de Sienne, trad. fr. t. Π, p. 312) Hic modus loquendi non adhibetur a sanctis, quia peccatum veniale deliberatum habet suam relativam gra­ vitatem ut est Dei offensa (quamvis non univoce sicut peccatum mor­ tale). Revera in hoc capite 164 hujusce Dialogi est sermo de aliqua culpa relative gravi contra obedientiam, quæ tamen non est mortalis. Ut notat P. Hurtaud, in medio ævo theologi sicut sancti non vocabant peccatum veniale deliberatum peccatum leve, ut faciunt multi theologi moderni, et hæc terminologia videtur denotare debilitatem sensus Chri­ stiani et ad tepiditatem forte inclinat. Specialiter quædam peccata ve­ nialia deliberata contra virtutes theologicas, quamvis remaneant venia­ lia, possunt satis proxime disponere ad quid gravius, v. g. quædam temeritas in interpretatione S. Scripturæ, quamvis nondum sit in se mortalis. Quandonam Eucharistia causet gratiam? Respondent thomistæ: Eucharistia causât gratiam per modum manducationis et ideo quando verum est primo dicere: jam comestum est et applicatum, id est: in instanti extrinseco manducationis scii, in primo non esse comestionis. Et quandonam manducatio censeatur completa? Non quando cibus masticatur in ore, sed quando trajicitur per guttur. Quidam addunt non improbabiliter: « et stomachum attingit », sic completur mandu­ catio corporalis, nam cibus non nutrit, nisi in stomacho. 2mu Dubium: Corollarium: Hostia in ore consumpta, aut sumpta in ore et ejecta, non causât gratiam. Secus si jam deglutita et in stomachum recepta evomeretur. Objectio·. Cibus materialis non nutrit nisi sit corruptus; ergo pa­ riter Eucharistia nisi species sacramentales sint corruptæ. Respondetur: Disparitas est. quod cibus materialis nutrit prout a sumente assimilatur, dum cibus spiritualis convertit sumentem in se, et eum sibi assimilât.'Unde sufficit quod manducetur. 216 De Effectibus Eucharistie. 3um Dubium: Utrum Eucharistia causet gratiam ex opere operato etiam post manducationem completam, scii, toto tempore quo species manent in stomacho? Disputatur: Cajetanus et plures alii, ut Suares et Uugo, respon­ dent affirmative; Soto et alii negative. Utraque sententia probabilis est. Sed secunda videtur probabilior, quia effectus Eucharistiæ promittitur manducanti: « Qui manducat me, vivet propter me », ergo cessante manducatione non amplius producitur. Insuper ex prima sententia sequeretur quod ampliorem gratiam consequeretur, ille qui lente digerit aut qui grandiorem hostiam vel plures sumeret. Inde daretur locus superstitioni sumendi grandiores et plures hostias, quod prohibuit Innocentius XI. Denique ex prima sententia sequeretur, quod qui peccatum mor­ tale committeret antequam species sint corruptæ, sacrilegium commit­ teret; quod videtur falsum. Quidquid sit de oppositione harum senten­ tiarum, maximi interest intra tempus gratiarum actionis ferventer orare. Imo ex ferventi gratiarum actione producitur saltem ex opere ope­ rantis, et sic indirecte per communionem quæ suscitavit hunc fervorem, novum et notabile augmentum caritatis. Propterea sancti semper valde commendaverunt gratiarum actionem post communionem eucharisticam. Imo, ut narratur, S. Philippus videns mulierem subito post com­ munionem ex ecclesia egredientem, misit post illam duos acolythos cum cereis accensis, ut ipsa intelligeret quod sanctissimum sacramentum adhuc in ea præsens erat. Recapitulatio: Sic terminatur quæstio 79 de effectibus Eucha­ ristiæ. Hæc quæstio sic resumi potest, considerando solum effectus ejus ut est sacramentum ut indicantur in Concilio Tridentino: 1° De fide est Eucharistiam non conferre per se primam gratiam seu remissionem peccatorum mortalium (Trid. Denz. 887); unde ut dicit S. Paulus ante Eucharistiæ susceptionem « probet seipsum homo », 1 Cor. XI, 29. 2" Eucharistia confert gratiam secundam, id est augmentum ejus, per modum cibi spiritualis (Trid. Denz. 875) et unionem cum Christo ejusque corpore mystico. 3“ Hoc gratiœ augmentum consistit principaliter in majori gradu caritatis erga Christum et proximum. Et hoc diversimode secundum devotionem sumentis; sequitur augmentum proportionatum omnium virtutum infusarum et septem donorum. 41' Eucharistia confert etiam ex opere operato gratiam actualem devotionis seu fervoris; st hic effectus impeditur si accedamus ad com­ munionem cum veniali distractione. 5" Eucharistia peccata venialia remittit, probabiliter directe et saltem indirecte mediante actu caritatis, quem elicimus ope gratiæ actualis vi sacramenti concessæ. Positivis et negativis 217 6° Eucharistia ut sacramentum remittit pœnam peccato debitam indirecte, mediantibus actibus caritatis quos sacramentum excitat, et ut sacrificium remittit etiam directe pœnas temporales pœnitentibus contritis. 7 Eucharistia confert ex opere operato gratias actuales quibus a futuris peccatis praeservamur. 8° Eucharistia aliquam efficaciam habet etiam in corpore et appetitu sensitivo, moderando scii, concupiscentiam, augetur enim cum caritate temperantia infusa. 9' Eucharistia est pignus futurae gloriae, et jus confert ad glo­ riosam corporis resurrectionem, secundum hæc verba Christi: « Qui manducat meam carnem et bibit meum sanguinem, habet vitam æternam; et ego resuscitabo eum in novissimo die ». Joann. VI, 55. * K » Nunc tractandum est de ipsa communione, ex parte nostra, nam post considerationem effectum Eucharistiæ agendum est de conditio­ nibus requisitis ad ejus sumptionem ex parte sumentis. QUÆSTIO LXXX DE USU, SEU SUMPTIONE HUJUS SACRAMENTI IN COMMUNI In hoc titulo dicitur « in communi », nam in quæstione sequenti quæritur quomodo Christus ipse usus est hoc sacramento: an ipse sumpserit corpus suum; an dederit illud Judæ; an fuisset in hoc sacra­ mento, si fuisset in triduo mortis reservatum aut consecratum. Nunc agitur de communione fidelium, seu de conditionibus requi­ sitis ex parte sumentis ad sumptionem Eucharistiæ. In hac quæstione, sunt duodecim articuli, qui reduci possunt ad duas sectiones: 1“ sectio considerat usum Eucharistiæ secundum se, quoad dispo­ sitiones de necessitate requisitas ex ipsa natura sacramenti, usque ad art. 5 incl. 2' sectio considerat usum Eucharistiæ in ordine ad præceptum divinum et ad præcepta Ecclesiæ ubi est sermo de jejunio eucharistico, de communione sub utraque specie vel sub una tantum. # * « Revocandum est in memoria id quod S. Thomas dixit supra q. 73, a. 3: Eucharistiam esse de necessitate salutis in voto implicito, prout de necessitate salutis est inchoatio vitæ spiritualis data per baptismum, et hæc inchoatio vitæ spiritualis de se tendit ad ejus consummationem, quæ confertur per Eucharistiam. Hoc semper præ oculis habendum est initio, quando est sermo de communione. Unde plures commentatores, ut Billuart, tractant de hac necessitate salutis immediate ante quæstiones de communione. q. 80, a. 1. Art. 1. — UTRUM DISTINGUI DEBEANT DUO MODI MANDUCANDI CORPUS CHRISTI Status quaestionis: In hoc articulo agitur de ipsa definitione communionis. Quæstio ponitur sub ista forma, quia, in traditione con­ servata in Glossa ordinaria, citata in argumento « sed contra », distin­ Ejusque conditionibus 219 guuntur duo modi manducandi: unus sacramentalis et alter spiritualis. Hæc distinctio fit occasione communionis indignæ. An debeant distingui hi duo modi, et quare? Videtur quod non debeant distingui: 1° quia non fit similis distin­ ctio pro baptismo; 2° quia sacramentalis manducatio non debet sepa­ rari a spirituali manducatione ad quam ordinatur; 3“ nec etiam videtur quod communio spiritualis possit esse sine communione sacramentali, quia hæc secunda esset frustra, si sine ea communio spiritualis esse posset. Responsio tamen est: Sacramentalis manducatio sine effectu recte dividitur contra spiritualem manducationem per quam quis per­ cipit effectum hujus sacramenti. Ad intelligentiam hujusce responsionis notandum est id quod dicitur ad 2um : « sacramentalis manducatio, quæ pertingit ad spiritua­ lem, non dividitur contra spiritualem, sed includitur ab ea ». In corpore articuli, S. Thomas dicit: distinguuntur manifeste duo modi manducandi corpus Christi, prout in uno recipitur sacramentum cum effectu ejus, et in alio recipitur sacramentum absque ejus effectu. (Cf. litteram r). His omnibus igitur consideratis communiter distinguitur triplex communio, cf. Concilium Tridentinum Denz. 881 et Catechismum Con­ cilii Tridentini, ubi de communione. 1° Communio sacramentalis tantum, id est sine statu gratiæ seu absque communione spirituali, etiam habituali et hoc est sacrilegium. 2° Communio spiritualis tantum, quæ est, ut dicitur ad 3um, desi­ derium ipsius effectus Eucharistiæ. 3’ Communio sacramentalis simul et spiritualis, qua sumitur Eu­ charistia cum debitis dispositionibus. Quoad lam manifeste distinguitur a duabus aliis, quia est sine effectu. Quoad communionem spiritualem tantum, S. Thomas notat, ad 3um, quod fit per desiderium Eucharistiæ jam institut», sed etiam potuit fieri in figura in Veteri Testamento. 1 In corpore articuli S. Thomas dicit: «Contingit quandoque, sicut supra dictum est, qu. præced. a. 3 et 8, quod aliquis impeditur a percipiendo effectu hujus sacramenti; et talis sumptio hujus sacramenti est imperfecta ». Cajetanus posset dicere ad defensionem suse interpretationis articuli 8 quæst. præced.: S. Thomas dicit nunc «imperfecta» non sacrilega; ergo com­ munio sacramentalis potest privari totaliter suo effectu (si recipitur cum pec­ cato veniali actuali) et tamen non esse sacrilega. Ad hoc dici potest, quod communio potest privari suo effectu aut partia­ liter, aut totaliter; si totaliter, hoc videtur esse ex articulo 8 quæst. præced. propter obicem, seu impedimentum totale, quod est peccatum mortale. Si par­ tialiter, est communio imperfecta absque sacrilegio quando v. g. recipitur tenuissimum caritatis augmentum. 22Π De sancta communione De communione mere spirituali dicitur in fine responsionis ad 3u,n et in Catechismo Concilii Tridentini quod quamvis non tantum fructum producit ac si realiter sumeretur sacramentum, potest tamen uberrimos fructus producere, sit fiat cum magna devotione. Sic potest uberiores fructus producere quam tepida communio sacramentalis, quæ fit cum devotione stricte sufficienti. Quoad communionem sacramentalem simul et spiritualem, Catechismus Concilii Tridentini notat quod illi qui faciunt communionem spiritualem tantum, quando etiam sacramentalem facere possent, pri­ vantur pluribus bonis cœlestibus. Sic apparet quod communio sacra­ mentalis non est superflua. Unde sancti vivide desiderant communio­ nem etiam sacramentalem, cf. Vitam sanctæ Catherin» Senensis. Ad 1UI" notatur quod prædicta distinctio inter sumptionem sacra­ mentalem et sumptionem spiritualem magis fit pro Eucharistia quam pro aliis sacramentis, quia alia sacramenta consistunt in usu materiæ, Eucharistia vero in consecratione materiæ et jam constitutum est sacra­ mentum ante usum ejus. Insuper plura alia sacramenta producunt non solum gratiam, sed characterem, dum Eucharistia non producit cha­ racterem. sic communio mere sacramentalis sine spirituali est nulla. q. 80, a. 2. Art. 11. — UTRUM SOLIUS HOMINIS SIT HOC SACRAMENTUM SPIRITUALITER SUMERE Id est: an angeli possint communionem spiritualem facere? Videtur quod sic, 1° quia in Glossa ordinaria corpus Christi vocatur cibus ange­ lorum, panis angelicus; 2" quia ad corpus mysticum Christi pertinent etiam angeli ; Christus est caput angelorum ; 3° manducare spiritualiter convenit sanctis angelis. Respondet S. Thomas: Angeli uniuntur Christo per visionem et fruitionem caritatis perfect», sic spiritualiter manducant Christum in sua specie, et non sub speciebus hujus sacramenti. Unde licet angeli spiritualiter manducent Christum, non tamen convenit eis spiritualiter manducare hoc sacramentum, et non amplius in illis augetur caritas. Ad lun’ Eucharistia dicitur panis angelorum, prout in via man­ ducatio sacramentalis simul et spiritualis derivatur a manducatione spi­ rituali patri», sicut media ad finem derivantur a fine. Ad 2um: Angeli pertinent ad societatem corporis mystici, non per fidem, sed per visionem. Sacramentum Eucharistiæ non remanebit in patria, in qua videbimus Christum immediate et non sub speciebus panis. Ejusquk conditionibus 221 q. 80, a. 3. Art. III. — UTRUM SOLUS HOMO JUSTUS POSSIT CHRISTUM SACRAMENTALITER MANDUCARE Hic articulus scribitur ad excludendos plures errores. Quidam dixe­ runt: Corpus Christi non est præsens in hostia quæ sumitur a pecca­ tore, aut ab infideli, aut ab animali bruto, aut quæ projicitur in locum immundum. Ad hæc omnia S. Thomas respondet uno et eodem principio: « Christum manere sub speciebus panis, quamdiu species consecratæ durant ». Ergo peccator sacramentaliter corpus Christi manducare po­ test. Gregorius IX, an. 1371 damnavit similem errorem Joannis de Latone (Denz. 578-580): « Quod si hostia consecrata cadat vel projiciatur in cloacam..., sub speciebus remanentibus esse desinit corpus Christi et redit substantia panis... Item si hostia consecrata a bruto sumatur... aut dentibus teritur a peccatore »... Responsio negativa fundatur in textu sancti Pauli I Cor. XI, 29: « Qui enim manducat et bibit indigne, reus erit corporis et sanguinis Domini... non dijudicans corpus Domini ». Ad 3um: « Nec hoc vergit in detrimentum dignitatis corporis Chri­ sti, qui voluit a peccatoribus crucifigi, absque diminutione suæ digni­ tatis, præsertim cum mus aut canis (sumens sacramentum) non tangat ipsum corpus Christi secundum propriam speciem, sed solum secundum species sacramentales. Nec tamen dicendum est quod animal brutum sacramentaliter corpus Christi manducet, quia non est natum uti eo ut sacramento ». q. 80, a. 4. Art. IV. — UTRUM PECCATOR, SUMENS CORPUS CHRISTI SACRAMENTALITER, PECCET Status quæstionis: Videtur quod non 1° quia peccatores tangentes corpus Christi sub specie propria non peccabant, imo salvabantur; 2‘ quia hoc sacramentum est medicina, quæ datur infirmis ad salutem; 3" quia hoc sacramentum est de maximis bonis, quibus nemo male utitur; 4° peccator videndo et adorando Eucharistiam non peccat, quare peccaret eam manducando? 5° Insuper possumus esse in peccato mor­ tali et hoc non scire, secundum illud Pauli: « Nihil mihi conscius sum, sed non in hoc justificatus sum ». Unde nemo vellet sese exponere peri­ culo peccandi, sumendo Eucharistiam, si omnino ad communionem re­ quireretur status gratiæ. 222 De sancta communione Responsio tamen est affirmativa et est de fide: Qui, cum conscientia peccati mortalis, Eucharistiam recipit, grave peccatum sacrilegii com­ mittit. 1° Probatur hoc esse de fide ex testimonio S. Pauli, I Cor., XI, 29: « Qui manducat et bibit indigne, judicium sibi manducat et bibit » ; id est condemnationem; scii, fit reus corporis Domini, ut ibidem dicitur, quasi ipsum rursus crucifigeret; unde addit S. Paulus: « Probet autem seipsum homo ». Cf. Concilium Tridentinum Denz. 893: « Si quis dixerit solam fidem esse sufficientem præparationem ad sumendum sanctissimas Eucharistiæ sacramentum, a. s. Et, ne tantum sacramentum indigne atque ideo in mortem et condemnationem sumatur, statuit atque declarat ipsa sancta Synodus, illis, quos conscientia peccati mortalis gravat, quantumcumque etiam se contritos existiment, habita copia confessoris necessario præmittendam esse confessionem sacramentalem ». « Si vero, urgente necessitate, sacerdos absque prævia confessione celebraverit, quamprimum confiteatur ». Denz. 880. In capitulo correlative, concilium Tridentinum Denz. 880, citat verba S. Pauli: «Probet autem seipsum homo», et addit: «Ecclesia­ stica autem consuetudo declarat, eam probationem necessariam esse, ut nullus sibi conscius mortalis peccati, quantumvis sibi contritus videatur, absque præmissa sacramentali confessione, ad sanctam Eucharistiam accedere debeat ». 2° Probatur ratione theologica: Hæc ratio evolvit id quod dictum est supra q. 79, a. 3: « spiritualem cibum non debet sumere nisi vivens ». — Quicumque hoc sacramentum sumit, ex hoc ipso significat se esse unitum et incorporatum Christo. — Atqui hæc incorporatio fit per fidem vivam, quam nullus habet cum peccato mortali. — Ergo qui cum conscientia peccati mortalis hoc sacramentum sumit, falsitatem committit in re maxima et sacrilegium. Id est: non habens caritatem non potest recipere caritatis augmen­ tum, et falsitatem committit, quia sese præbet ac si esset in statu gratiæ augendæ et est in statu mortis. (Cf. supra q. 79, a. 1 et 3). Hoc argumentum ostendit quod contritio exigitur per præceptum non solum ecclesiasticum, sed per præceptum divinum. Insuper jus saltem ecclesiasticum expressum in Concilio Tridentino prescribit confessionem sacramentalem, ut servetur id quod exigitur a jure divino, scii, quia per absolutionem sacramentalem attritus fit con­ tritus. Aliquis tamen posset objicere contra prædictum argumentum: Ad alia sacramenta vivorum suscipienda sufficit contritio sine confessione sacramentali, quare requiratur pro sumptione Eucharistiæ? E.TUSQUE CONDITIONIBUS 223 Respondetur: quia Eucharistia est perfectissimum omnium sacramen­ torum continens non solum gratiam, sed gratiæ auctorem; ideo requirit digniorem dispositionem et majorem reverentiam. Dubium: Quare prædictum peccatum mortale, sic commissum, sit proprie sacrilegium. Respondetur: Quia sacrilegium est profanatio seu violatio rei sacræ (ΙΙ-Π, q. 99, a. 1). Atqui finis communionis eucharistie» est major unio cum Christo per caritatis augmentum, quod non obtinetur nisi jam ha­ beatur status gratiæ. Ergo ille qui conscius est peccati mortalis nequit obtinere effectum et finem communionis, eamque avertendo a suo fine, sacrilegium facit. Hic est sensus majoris argumenti S. Thomæ: « Quicumque hoc sa­ cramentum sumit, ex hoc ipso significat se esse Christo (jam) unitum » per caritatem nempe, et sacramentum sumit ad caritatis augmentum accipiendum. Ad lum: E contrario peccatores tangentes Christum in propria specie, durante ejus vita terrestri, non ex hoc ipso significabant se esse Christo jam unitos. Sed eum tangebant ad sanationem accipiendam. Ad 2um; Eucharistia est medicina confortativa danda convalescen­ tibus, sic differt a baptismo et poenitentia quæ dantur ægrotis, imo mortuis. Ad 3um: Explicatur quomodo possumus male uti maximis bonis, scii, non quasi principiis mali usus, sed quasi objectis mali usus, sic nemo male utitur virtute tanquam principio mali usus, sed potest super­ bire de virtute, tanquam de objecto. Ad 4um: A visione corporis Christi non prohibentur peccatores, quia per visum non accipitur ipsum corpus Christi, sed solum per man­ ducationem. Ad 5um: Solvitur difficultas quæ oritur ex hoc quod non possumus habere certitudinem absolutam quod sumus in statu gratiæ, sec. illud S. Pauli : « Nihil enim conscius sum, sed non in hoc justif icatus sum ». S. Thomas respondet quod fidelis non sit sibi conscius peccati mor­ talis potest dupliciter contingere: scii, aut culpabiliter saltem indirecte, sic est sacrilegium saltem indirectum, sicut est voluntarium saltem in­ directum, aut inculpabiliter, et tunc non est sacrilegium. Cf. litteram. Sacrilegium indirectum potest provenire vel ex culpabili et gravi ignorantia legis quam homo deberet et posset cognoscere, vel ex gravi negligentia in examine conscientiae suce. Si vero negligentia ista est venialis, non est sacrilegium, nec impeditur saltem tenuissimum carita­ tis augmentum, q. 79, a. 8. - Imo aliquis attritus potest inculpabiliter sese æstimare contritum. Unde, ut tutius accedat ad sacram mensam, Ecclesia exigit absolutionem sacramentalem. Sic per absolutionem sa­ cramentalem attritus fit contritus. 224 De sancta communione Dubium: Utrum obligatio confessionis sacramentalis in casu sit juris ecclesiastici, an juris divini. Respondetur: see. plures auctores, ut S. Alphonsum item Billuart et multos alios, hæc obligatio est probabilius juris divini, prout quodam­ modo exprimitur in verbis S. Pauli: « Probet autem seipsum homo», et magis explicite proponitur ab Ecclesia in C. Trid. * * * Notandum est quod commentarium Cajetani in nostrum articulum non integraliter servatum est in editione S. Pii V, quia Cajetanus, qui scripsit ante C. Trid., non inclinabat ad opinionem eorum qui dicebant conscium peccati mortalis teneri sub gravi ad confessionem sacramentalem ante communionem, quando adest copia confessoris. Cajetanus dicebat tunc confessio est de consilio, non de præcepto sub gravi. q. 80, a. 5. Art. V. — UTRUM ACCEDERE AD HOC SACRAMENTUM CUM CONSCIENTIA PECCATI (MORTALIS) SIT GRAVISSIMUM OMNIUM PECCATORUM Status quœstionis: Videtur quod sic, 1° quia homo sic fit « reus cor­ poris et sanguinis Domini »; 2° quia communio sacrilega est quasi oscu­ lum Judæ traditoris, sec. S. Hieronymum; 3° quia non est quid minus grave quam projicere Eucharistiam in lutum. Responsio tamen est: hoc peccatum secundum suam speciem est gravius multis aliis, sed non est gravissimum omnium. Probatur: — Peccatum aliquod est alio gravius per se seu see. suam speciem, ratione objecti. — Atqui ratione objecti, graviora sunt peccata quæ sunt directe con­ tra divinitatem, ut infidelitas, blasphemia; postea ea quæ sunt directe contra humanitatem Christi in propria specie, ut pecca­ tum occisorum Christi, et deinde peccata contra sacramentum con­ tinens humanitatem Christi. - Ergo. Sed per accidens, vg. ratione contemptus, communio sacrilega est gravior quam blasphemia commissa ex infirmitate, absque certa malitia. Ad lum: Unde peccatum occidentium Christum fuit multo gravius, sed communio sacrilega quamdam similitudinem habet cum eo. Ad 2um: Item quamdam similitudinem habet cum peccato Judæ traditoris sed quantum ad criminis quantitatem est quid minus grave, et quam infidelitas, « quæ funditus separat hominem ab Ecclesia ». Ad 3um: Projicere eucharistiam in lutum est peccatum multo gra­ Ejusque conditionibus 2'25 vius quam communio sacrilega, quia hoc fit ex intentione injuriam fa­ ciendi huic sacramento, quod non intendit peccator indigne corpus Chri­ sti accipiens. q. 80, a. 6. Art. VI. — UTRUM SACERDOS DEBEAT DENEGARE CHRISTI PECCATORI PETENTI CORPUS Status quœstionis: Videtur quod sic: 1° quia Dominus praecepit: « No­ lite sanctum dare canibus », et non est transgrediendum Christi prae­ ceptum ad vitandum scandalum vel diffamationem alicujus. - 2“ Minus malum quam sacrilega communio videtur esse haec infamatio peccatoris, aut etiam minus malum est dare huic peccatori petenti hostiam non consecratam. - 3° Quid putandum est de antiqua quadam consuetudine dandi corpus Christi suspectis de crimine ad criminis manifestationem? Responsio communis distinguit inter peccatores publicos et pecca­ tores occultos. Sunt igitur tres conclusiones: 1“ Peccatoribus publicis evidentia facti vel juris (sive publice, sive occulte petant) deneganda est communio sacramentalis extra mor­ tis articulum. Supponitur quod tunc in articulo mortis pæniteant ut dicitur in fine corp. art. Hoc explicatione indiget: peccatores dicuntur publici aut evi­ dentia facti, v. g. publici usurarii, vel. publici raptores; aut evidentia juris, per aliquod judicium ecclesiasticum, vel saeculare. Ratio est data a S. Cypriano citato in corp, art.: esset profanatio sanctissimi sacra­ menti see. illud Domini citatum in 1“ diff. : « Nolite sanctum dare cani­ bus » (cf. ad lu,n). In Codice Juris Canonici, n° 855 legitur: « Arcendi sunt ab Eu­ charistia publice indigni, quales sunt excommunicati, interdicti, manifestoque infames, nisi de eorum poenitentia et emendatione constet et publico scandalo prius satisfacerint ». Sed attente considerandum est quid sit proprie peccator publicus cui deneganda est communio; sic dicitur, non is praecise cujus pec­ catum est aut fuit publicum, sed alio duplici sensu, ut constat ex Co­ dice Juris canonici et etiam ex textu S. Thomæ: 1° est is cujus status peccaminosus est publicus, ut publici usurarii, publici raptores, ut dicit S. Thomas, excommunicati, interdicti, manifesto infames, ut dicit Codex Juris; id est, ut ait Billuart, est peccator de quo moraliter no­ torium est quod sit in statu peccati, puta, quia pergit in crimine, vel nulla apparet aut præsumitur poenitentia. - 2° modo dicitur peccator publicus, in ordine ad privationem communionis, is qui. licet legitime confessus et justificatus, nondum tamen sic vitam emendavit, ut scan15 G*RBiooD-L*oitAsa«. De Eucharistia. 226 De sancta communione dalum publicum, ex enormitate et infamia criminum secutum, repa­ raverit. Hi sunt qui referuntur in rituali romano: « Exeommunicati, interdicti, manifeste infames, ut meretrices, concubinarii, fœneratores, magi, sortelegi, blasphemi et alii ejus generis peccatores ». Propter alia igitur peccata communia, etsi publica, non deneganda est communio, saltem inconsulto episcopo; quia per confessionem et per ipsam communionem reparatur scandalum ex his peccatis com­ munibus sequi natum. 2* conci.: Peccatoribus occultis publice petentibus danda est Eucharistia. Ratio est quia quilibet baptizatus jus habet ad accedendum ad dominicam mensam, et non potest ei jus suum tolli, nisi pro aliqua causa manifesta. Sic Christus non denegavit communionem Judæ. (Sec. traditionalem opinionem Judas corpus Christi accepit sacramentaliter) cf. infra, q. 81, a. 2. Aliis verbis, ut dicit S. Thomas ad lum: « occulta non possunt publice puniri, sed sunt judicio divino reservanda ». Insuper hoc convenit propter tranquillitatem Ecclesiæ et socie­ tatis civilis, ex impotentia probandi crimen occultum. - Codex Juris, can. 855, dicit: « Occultos peccatores minister non repellat, si publice petant et sine scandalo ipsos prœterire nequeat ». 3“ Potest tamen sacerdos qui crimen cognoscit, occulte monere peccatorem occultum, vel etiam in publico generaliter omnes, ne ad mensam Domini accedant, antequam de peccatis pœniteant et Ecclesiæ reconcilientur. Ad 2um: respondetur huic difficultati: minus malum quam sacri­ lega communio est diffamatio peccatoris occulti; ergo melius est eum diffamare denegando ei communionem; vel dari potest ei hostia non consecrata. Respondet S. Th.: « nullus debet peccatum mortale committere, ut alium liberet a peccato ». Et in casu sacerdos denegans commu­ nionem peccatori occulto, publice petenti, peccaret mortaliter. Insuper « hostia non consecrata nullo modo debet dari loco con­ secratae, quia sacerdos hoc faciens, quantum in se est, facit idololatrare illos qui credunt esse hostiam consecratam, sive alios præsentes, sive etiam ipsum sumentem ». Ita Augustinus et decreta Ecclesiæ, speciatim decretum Innocentii ΙΠ, lib. HI, tit. 47, cap. 7 citatum a Faucher. Ad 3llm in fine, S. Thomas notat contra quamdam antiquam con­ suetudinem: « Nullo modo corpus Christi debet dari alicui suspecto de crimine. quasi ad examinationem » scii, ut manifestet crimen suum occultum, potiusquam faciat communionem sacrilegam. Ratio ibidem datur im­ mediate antea, scii.: «Gravius videretur (quam occultatio criminis), si in hoc sacramento, quod est institutum ad remedium salutis, aliquis Ejusque conditionibus 227 incurreret judicium mortis ». Unde ut dicit Stephanus papa, ibid, ci­ tatus: « Occulta et incognita illi sunt relinquenda qui solus novit corda tiliorum hominum ». * * * Dubium: An communio sit deneganda peccatoribus occultis, non publice sed occulte petentibus. Respondetur affirmative in Codicem Juris can., n" 855, § 2: « Oc­ cultos peccatores, si occulte petant et eos non emendatos agnoverit, minister repellat ». q. 80, a. 7. Art. VII. — UTR. NOCTURNA POLLUTIO ALIQUEM IMPEDIAT A SUMPTIONE HUJUS SACRAMENTI Status quœstionis: Nocturna pollutio nihil aliud est quam pollutio in se involuntaria in somno. Et ponitur quæstio quia hæc pollutio in se involuntaria, potest esse voluntaria in causa, aut saltem indirecte culpabilis venialiter, imo etiam quandoque mortaliter \ His positis, duplex est conclusio: ' 1“ Pollutio nocturna quæ est sine peccato, aut cum peccato ve­ niali, non ex necessitate impedit sumptionem Eucharistiæ. Quia ex prædictis constat, quod solum peccatum mortale eam sic impedit. Est cum peccato veniali, vg. si provenit ex lectione curiosa libri leviter turpis, aut ex immoderatione veniali in cibo. Tunc eliciendus est actus doloris ante communionem. 2“ Pollutio nocturna quae est cum peccato mortali impedit ex necessitate communionem, propter rationem datam. Et potest esse pec­ catum mortale vg. si provenit ex lectione vel auditione voluntaria rerum valde turpium, quæ fuit illicita causa proxima et directa pollutionis. E contrario si provenisset ex lectione necessaria vel utili alicujus ca­ pitis theologiæ de sexto præcepto. Ad 2am : usus legitimus matrimonii non impedit communionem. Nec etiam si sit cum peccato veniali ; impedit autem si sit cum peccato mor­ tali, scii, contra generationem prolis. i Supponitur quod pollutio directe aut indirecte voluntaria est peccatum, quia nunquam licitum est provocare ejectionem seminis præter usum matri­ monii, quia see. ordinem naturæ semen est propter generationem prolis, non propter conservationem nec delectationem individui. Sic pollutio voluntaria habet repugnantiam cum natura. Et insuper si pollutio directe voluntaria non esset graviter prohibita, propter proclivitatem in venerea ordo naturæ mox subverteretur. Hæc sunt jura speciei conservanda!, cui per se subserviunt functiones generationis et amor ac delectatio concomitantes. Hoc firmissime tenendum est contra onanismum, et culpam pollutionis directe voluntariæ. 228 De sancta communione q. 80, a. 8. Art. VIII. — DE JEJUNIO EUCHARISTICO Cf. Codex n° 858. « Qui a media nocte jejunium naturale non servaverit nequit ad sanctissimam Eucharistiam admitti, nisi mortis urgeat periculum, aut necessitas impediendi irreverentiam in sacra­ mentum ». « Infirmi tamen qui jam a mense decumbunt sine certa spe ut cito convalescant, de prudenti confessarii consilio sanctissimam Eu­ charistiam sumere possunt semel aut bis in hebdomada, etsi aliquam medicinam vel aliquid per modum potus antea sumpserint ». Jejunium eucharisticum est igitur jejunium naturale quod con­ sistit in abstinentia a quacumque re quæ sumitur per modum cibi aut potus, aut medicinœ, in quantumvis minima parte, post mediam noctem. Et hoc jejunium naturale requiritur ex praecepto ecclesiastico ad com­ munionem. Sic statuunt antiqua Concilia: C. Cartaginense 3°, can. 3; C. Trullanum, can. 27; C. Toletanum 7, can. 2; C. Trid. sess. 13, cf. Denz. 626. S. Thomas in corpore articuli dat tres rationes convenientiæ hu­ jusce præcepti ecclesiastici: 1° propter reverentiam, tanti sacramenti, ut scii, in os hominis intret nondum aliquo cibo vel potu infectum. 2° propter significationem; ut supremum caritatis convivium antecedat omne aliud convivium materiale. 3° propter periculum vomitus et ebrietatis, quæ quandoque con­ tingerent, ut notat S. Paulus, I Cor., XI, 21: « Alius quidem esurit, alius ebrius est ». Quidam objiciunt: Christus instituit et distribuit Eucharistiam post cænam. Ergo non convenit hoc jejunium. Resp. : Christus habuit speciales rationes instituendi et distri­ buendi Eucharistiam post cænam: 1) hoc ultimum faciendo, voluit ar­ ctius, infigere cordibus et memoriæ discipulorum altitudinem hujusce mysterii; 2) voluit ut desineret vetus pascha, incipiente nova; 3) hoc fecit, ut memoriale passionis cum ipsa passione conjungeretur. Ad 4um: Reliquia cibi remanentes in ore, seu in dentibus, si ca­ sualiter deglutiantur, non impediunt communionem. Ad 6um: Debet etiam esse aliqua mora inter sumptionem hujus sacramenti ed alios cibos. Ejusque conditionibus 229 q. 80, a. 9. Art. IX. — UTRUM NON HABENTES USUM RATIONIS DEBEANT SUSCIPERE HOC SACRAMENTUM Status quæstionis: Ut dicitur in tribus difficultatibus initio articuli positis, dubium est: utrum conveniat non dare Eucharistiam parvulis ante usum rationis, et etiam amentibus et energumenis in intervallo lucido. Imo quaeritur non solum an sit conveniens, sed an sit neces­ sarium illis dare Eucharistiam, propter praeceptum Domini: « Nisi man­ ducaveritis carnem Filii hominis non habebitis vitam in vobis ». Joann. VI, 54. Fuit olim quarumdam Ecclesianim consuetudo quæ viget adhuc tn pluribus ecclesiis orientalibus, præsertim schismaticis, pueris san­ ctam communionem præbendi, ut confortarentur contra persecutionem, et ut abstraherentur ab idolorum sacrificiis. Parvuli sic accipiebant augmentum gratiæ habitualis, non devotionis actualis. Sed Ecclesia romana propter reverentiam sacramenti et ob defectum probationis, pro­ hibet communicare infantes; sic in Ecclesia occidentali cessavit hæc consuetudo. Unde IV Cone. Lateranense (Denz. 437) præcepit pueros communicare cum ad annos discretionis pervenerint. Item S. Trid.: Denz. 891. - Ibidem Denz. 933, dicitur: « Parvulos non obligari ad communionem sacramentalem ». Denz. 937 : « Si quis dixerit, parvulis, antequam ad annos discretionis pervenerint, necessariam esse Eucha­ ristiæ communionem, an. sit ». Nunc in Codice, n° 854, legitur: « 1" Pueri, qui propter ætatis imbecillitatem nondum hujus sacramenti cognitionem et gustum ha­ bent, Eucharistia ne ministretur. - 2° In periculo mortis, ut sanctis­ sima Eucharistia pueris ministrari possit ac debeat, satis est ut sciant corpus Christi a communi cibo discernere illudque reverenter adorare. - 3° Extra mortis periculum plenior cognitio doctrinæ christianæ et accuratior præparatio merito exigitur, ea scii, qua ipsi fidei saltem mysteria necessaria necessitate medii ad salutem pro captu suo per­ cipiant, et devote pro suæ ætatis modulo ad sanctissimam Eucharistiam accedant ». In corpore articuli S. Thomas respondet : 1’ Communio non deneganda est iis qui debilem usum rationis habent quia possunt aliquam devotionem hujus sacramenti concipere. 2° Communio deneganda est iis qui nunquam habuerunt usum rationis, quia in eis nullo modo præcessit hujus sacramenti devotio. (Cf. ad 3’"n. Codex nü 88, 3. Vix enim infantes possunt Eucharistiam su­ scipere sine periculo irreverentia, et perpetuo amentes assimilantur parvulis). » 230 De sancta communione 3° In articulo mortis non deneganda est his qui carent nunc usu rationis, sed. non semper caruerunt et habuerunt devotionem hujus sa­ cramenti, nisi timeatur periculum evomitus vel expulsionis. Saltem hoc est probabilius. (Cf. IV Cone. Carthaginense, can. 7 et catechismum romanum). Item ad lum: præsertim illis danda est communio si habent in arti­ culo mortis intervallum lucidum. Ita semifatuis, ita surdis et mutis a nativitate si per signa ostendant discretionem inter hunc cibum et pro­ fanum. Ad 3uni in fine : « Quando jam pueri incipiunt aliqualem usum ratio­ nis habere, ut possint devotionem concipere hujus sacramenti, tunc potest eis hoc sacramentum conferri ». Ad 2um: Energumenis, vexatis a dæmone, dum sunt sui compotes, exhibenda est communio, non solum in articulo mortis et in Paschate, sed etiam in aliis temporibus, juxta judicium prudentis confessarii. (Cf. ea quæ de hac re dicuntur in Rituali romano). Ut refert Soto, olim viguit in Hispania et in Gallia praxis dene­ gandi Eucharistiam damnatis ad extremum supplicium; sed talis usus reprobatus fuit a Summis Pontificibus, et hodie nihil prohibet quin capite damnati communicent per modum viatici etiam ipso die exeeutionis, dummodo tamen communio per horam exeeutionem præcedat, ita ut periculum irreverentiæ absit. Cf. de his rebus: Hervé, Manuale theologiœ dogmalicæ, vol. IV, p. 255. q. 80, a. 10. Art. X. - UTRUM LICEAT QUOTIDIE HOC SACRAMENTUM SUMERE Status quœstionis· Quæstio de communione quotidiana aut saltem frequenti id est pluries in hebdomada, sæpe agitata est, præsertim tem­ pore Jansenismi. (Cf. de hac re: Diet. Theol. Cath. art. E. Dublanchy, Communion eucharistique [fréquente']. — P. Dudon S. J., Pour la com­ munion fréquente, Paris, 1921. — Ferrerès, La communion fréquente et quotidienne, Paris, 1907). Cf. præsertim decreta S. Sedis, Denzinger, 881, sq. 944, 955, 1147, 1978, 1981, sq. 2137 sq., 2141, 2142. Codex Juris can. 595. S 2, et 863. Ad modum status quæstionis videamus prius difficultates positas initio articuli; quasdam renovaverunt Jansenistæ in sua propria sen­ tentia. Videtur quod non liceat quotidie sumere Eucharistiam, 1" quia repræsentat Passionem sicut baptismus, qui semel tantum recipitur; 2" quia Eucharistia figurabatur per agnum paschalem, qui non mandu­ cabatur nisi semel in anno, et semel in anno Ecclesia celebrat Passionem hebdomada sancta; 3° quia maxima reverentia debetur Eucharistiæ, et Ejusque conditionibus 231 assueta vilescunt; hæc objectio speciatim renovata est a Jansenistis; 4" si quotidie sumenda esset, quare non pluries in eadem die; 5° denique ex statutis Ecclesiæ fideles tenentur solum semel in anno communicare. Schola Janseniana ad communionem frequentem ita eximias dispo­ sitiones exigebat, ut hæc vix possibilis evaderet fidelibus (cf. Antoine Arnauld in libro : De la fréquente communion, 1643). Verum est quod fuit etiam excessus contrarius; sic quidam, ut P. Pichon, S. J., L’esprit de Jésus Christ et de l’Eglise sur la commu­ nion fréquente, 1745, quotidianam communionem indiscriminatim com­ mendabant omnibus, qui in statu gratiæ versabantur, etsi nulla adhi­ beretur præparatio aut gratiarum actio. Imo Pinto et Vega dixerunt communionem quotidianam jure divino esse praescriptam. (Cf. Ferrerès, op. cit., n. 99 et 250). Doctrina Ecclesiæ est: (Denz., Index, p. 34): Communio frequens etiam quotidiana omnibus qui cum recta mente accedunt, commendatur. In Concilio Tridentino: Denz. 882 dicitur pro « omnibus et singulis qui Christiano nomine censentur » : « Hæc sacra mysteria corporis et sanguinis Christi ea fidei constantia et firmitate, ea animi devotione, ea pietate et cultu credant et venerentur, ut panem illum supersubstan­ tialem (Mt., VI, 11) frequenter suscipere possint, et is vere eis sit animæ vita et perpetua sanitas mentis». Ibidem: Denz. 944: «Optaret quidem sancta Synodus, ut in singulis Missis fideles adst antes non solum spirituali affectu, sed sacramentali etiam Eucharistiæ perceptione com­ municarent, quo ad eos sanctissimi hujus sacrificii fructus uberior pro­ veniret ». Item Catechismus Concilii Tridentini. Innocentius XI, Denz. 1147, declarat quod ad judicium confessariorum pertinet decernere quid singulis permittendum est, et hoc docu­ mentum insistit in bona dispositione ac pietate requisita ad quotidianam communionem et redarguit asserentes quotidianam comunionem esse de jure divino. Alexander VIII damnat de hac re duas propositiones Jansenistarum. Denz. 1312-1313. Leo XIII, Denz. 1978, commendat communionem frequentem. Pius X, Denz. 1981-1990, adhuc magis exhortât ad communionem frequentem, imo quotidianam, populum Christianum, id est omnes fideles cujuslibet conditionis, « ita ut nemo, qui in statu gratiæ sit et cum recta piaque mente ad sacram mensam accedat, impediri ab ea possit» (1985). Item 1986: « Recta autem mens in eo est, ut qui ad sacram men­ sam accedit, non usui aut vanitati aut humanis rationibus indulgeat, sed Dei placito satisfacere velit, ei arctius caritate conjungi ac divino illo pharmaco suis infirmitatibus ac defectibus occurrere ». 232 De sancta communione Item 1987: «Maxime expedit ut frequenti communione utentes venialibus peccatis, saltem plene deliberatis, eorumque affectu sint expertes; sufficit nihilominus, ut culpis mortalibus vacent, cum propo­ sito, se nunquam in posterum peccaturos ». Commendatur præparatio ad sacram communionem et gratiarum actio. Item Pius X (Denz. 2137-2144) declarat quod « ætas discretionis tum ad confessionem tum ad sacram communionem ea est, in qua puer incipit ratiocinari, hoc est circa septimum annum»; et n. 2142 dicit: « Post primam communionem iidem pueri ad sacram mensam sæpius accedant, et si fieri possit, etiam quotidie, prout Christus Jesus et mater Ecclesia desiderant ». Item Codex juris, n. 863. * * « S. Thomas in corpore nostri articuli dat rationes theologicas con­ suetudinis Ecclesiæ, et inclinat ad communionem quotidianam commen­ dandam omnibus qui sunt in statu gratiæ et accedunt ad sacram men­ sam cum « recta et pia intentione » ut dicet Pius X. In hoc articulo sunt duæ conclusiones, ut vitetur omnis deviatio per excessum aut per defectum: I» conclusio: Ex parte ipsius sacramenti, utile est quotidie ipsum sumere, ut homo quotidie ejus fructum percipiat. Hoc corroboratur auctoritate Augustini (sed contra) qui dixit in libro de Verbis Domini serm. 28: «Iste panis quotidianus est, accipe quotidie, ut quotidie tibi prosit ». Item Pseudo-Ambrosius seu auctor libri de sacramentis citatus in corpore articuli : « qui semper pecco, debeo semper habere medici­ nam ». In hoc insistit Pius X. 2» conclusio: Ex parte sumentium, si aliquis se quotidie ad hoc paratum inveniat (judicio confessarii), laudabile est quod quotidie su­ mat. Ita Augustinus: « Sic vive, ut quotidie merearis accipere ». Sed pr® multis, propter indispositionem corporis vel animæ, hoc non est utile. Hæc ultima verba explicantur in responsionibus ad difficultates: Ad llun: Dum baptismus semel tantum recipitur, prout ab eo acci­ pitur character et nativitas spiritualis, quæ est janua omnium sacra­ mentorum, Eucharistia, quæ characterem non imprimit, laudabibiliter sumitur quotidie, quia « quotidie homo indiget salutifera Christi vir­ tute »; et quia « est cibus spiritualis, unde, sicut cibus corporalis quo­ tidie sumitur, ita et hoc sacramentum quotidie sumere laudabile est ». Ita dicet Pius X. Ad 2um: Agnus paschalis offerebatur semel in anno, quia præfigurabat cruentam passionem Christi, quæ semel evenit; «sed in hoc sacramento traditur nobis memoriale passionis Christi per modum cibi, qui quotidie sumitur ». Ejusque conditionibus 233 Ad 3uin respondetur objectioni renovatæ postea a Jansenistis, scii. ■ propter reverentiam Eucharistiæ, non est quotidie sumenda » quia as­ sueta vilescunt. Respondet sanctus Thomas: « Ex amore provocatur desiderium sumendi, ex timore filiali autem consurgit humilitas reverendi. Et ideo utrumque pertinet ad reverentiam hujus sacramenti, et quod quotidie sumatur et quod aliquando abstineatur... Amor tamen et spes praefe­ runtur timori ·». Ad 5““ : S. Thomas notat quod « in primitiva Ecclesia, quando magna vigebat devotio fidei christianæ, statutum fuit ut quotidie fideles communicarent, ut dicit papa Anacletus. Postmodum vero, diminuto fidei fervore, Fabianus papa præscripsit saltem ter in anno; et post­ modum Innocentius ΠΙ, saltem semel in anno... Consulitur tamen omnibus diebus dominicis esse communicandum ». Unde doctrina exposita a S. Thoma inclinat ad id quod statutum est a Pio X. S. Bonaventura videtur magis exigere quoad dispositiones requisitas ad communionem frequentem. Aliquis posset dicere, sed nunc non est major devotio, quam in præcedentibus sæculis: ergo non convenit tam commendare quotidianam communionem. Ad hoc respondetur: non est major devotio in massa hominum et etiam Christianorum, qui sæpe nequidem missam die dominica audiunt.. Sed, in cœtu fidelium qui quotidie ad missam veniunt, est suf­ ficiens devotio ut quotidie communionem accipiant. Et hic pusillus grex debet compensare iniquitatem multorum. Forsitan ita erit in fine temporum, quando, ut legitur apud Matth. XXIV, 12: «abundavit iniquitas, refrigescet caritas multorum». Tunc forte multi non amplius venient ad sacram mensam, sed illi qui ad eam venient, quotidie venient et cum magno fervore. ■ * * ·» Notandum est quod sancti generaliter commendaverunt commu­ nionem quotidianam, exhortando fideles ut sese digne præparent ad eam see. verbum Augustini citatum : « Sic vive ut quotidie merearis accipere ». Ita auctor Imit. Christi 1. IV, c. 3: Quod utile est sæpe com­ municare, c. 10 quod sacra communio de facili non est reliquenda, et c. 11 Legere c. 3, n. 2. Ita S. Vincentius a Paulo multum impugnavit doctrinam Jansenistarum de hac re; dum plures theologi venenum superbiæ hujusce doctrinæ non videbant, ipse S. Vincentius hoc vidit præsertim ex hoc signo quod Jansenistæ avertebant fideles a pane eucharistico susci­ piendo. Citari possunt ut testimonium traditionis contra Jansenismum, sæculo XVIII regulæ formulatæ a S. Alphonso: Communio semel i» 231 De sancta communione hebdomada consulitur his qui habitualiter vitant peccatum mortale. — Communio frequens consulitur iis qui vitant habitualiter peccata ve­ nialia plene deliberata. — Communio quotidiana consulitur iis qui solum ex fragilitate peccant venialiter sine deliberatione. Quoad commentarium Cajetani in nostro articulo aliquid notandum est. Cajetanus sic explicat verba Augustini: « Sic vive, ut quotidie me­ rearis accipere », id est, inquit, ut quotidiana communione vita spiri­ tualis nostra semper augeatur... per augmentum gratiæ : « quoniam, inquit Cajetanus, per totum tempus pressentis vitœ, sumus in statu augmenti » ; sumus enim viatores, velut pueri vel adolescentes qui non­ dum pervenerunt ad staturam vel ætatem perfectam, et qui proinde ali­ mento specialiter indigent, non solum ad conservationem vitæ, sicut adulti, sed ad augmentum vitæ. Unde addit Cajetanus: « Propter quod crebro aut quotidie cele­ brantes discutiant in seipsis fructum præteritæ celebrationis ». Ex se­ quentibus verbis apparet quod Cajetanus retinet suam specialem opi­ nionem enuntiatam q. 79 a. 1. Sed abstrahendo ab hac speciali opinione, verum est quod quælibet communio deberet augere in nobis caritatem. Imo quælibet communio deberet esse substantialiter ferventior quam præcedens. De conditionibus ferventis communionis. ( Cf. Imitatio J. Christi, 1. IV. c. 13, 14, 17). Conditiones istæ reduci possunt ad unam, nempe ad famem Eucha­ ristias scii, ad vivum ejus desiderium, procedens simul a firma fide de præsentia reali, a spe viva et ab ardente caritate, necnon a vera et so­ lida pietate. Sic anima convenienter accedit ad sacrum convivium, « mens impletur gratia, et futures gloriae nobis pignus datur ». Etiam in hoc sensu dicitur: « Beati qui esuriunt et sitiunt justitiam, quoniam ipsi saturabuntur ». Sicut enim alimentum ordinarium eo magis suum effectum produci; quo magis esurimus, ita alimentum spirituale. Item, sicut fornax ignis eo magis nos calefacit, quo magis ad eam appropinquamus, ita Christus præsens in Eucharistia est velut fornax ardens caritatis, et eo magis auget amorem Dei in animabus, quo magis generose ad eum accedunt. q. 80, a. 11. Art. XI.— UTRUM LICEAT CESSARE OMNINO A COMMUNIONE Respondetur negative: quia ut vidimus hoc sacramentum est de necessitate salutis, in quantum sine voto saltem implicito percipiendi hoc sacramentum, non potest homini esse salus. — Atqui frustra esset votum nisi impleretur quando opportunitas adest. Ergo etiam ex mandato Domini non licet cessare omnino a com­ munione. Ejusque conditionibus 235 Ex præcepto autem Ecclesiæ debemus recipere Eucharistiam saltem semel in anno, scii, in Pascha. Responsio ad lu“ potest afferri contra Jansenistas: « non potest esse laudabilis humilitas si contra praeceptum Domini et Ecclesiæ ali­ quis abstineat ». q. 80, a. 12. Art. XII.— UTRUM LICEAT SUMERE CORPUS DOMINI SINE SANGUINE Status quæstionis: Circa communionem sub utraque specie de qua agitur in hoc articulo, cf. opusculum Cajetani quod invenitur in edit, leonina post suum Commentarium; cf. etiam Billuart et Diet. Théol.: Communion eucharistiq. sous le deux espèces, c. 552-572. Initio S. Thomas ponit difficultates quæ renovatæ sunt a Wicleff, a Joanne Hus, a Luthero et Carlostadio. Mirum est quod multi protestantes negent præsentiam realem, sed volunt quod omnes etiam laïci communicent sub utraque specie. Doctrina Ecclesias Concilium Constantiense damnavit errorem J. Wicleff, Denz. 626 et errorem Joannis Hus, Denz. 668. Leo X dam­ navit errorem Martini Luther, Denz. 756. C. Trid. (Denz. 934) definivit: «Si quis dixerit ex Dei præcepto vel necessitate salutis omnes et singulos Christi fideles utramque spe­ ciem Sanctissimi Eucharistiæ sacramenti sumere debere, an. sit », quod explicatur in correspondent! capitulo n. 930. Labente sæculo decimo quarto, Joannes Hus et discipuli ejus, sicut paulo antea Wicleff, usum communionis sub utraque specie jam anti­ quatum, ut necessarium resuscitaverunt. Carlostadius eundem errorem propugnavit. Lutherus vero incon­ stans fuit circa hanc materiam; primo usum calicis indifferentem dixit, postea sustinuit quemlibet sacerdotem teneri utramque speciem fidelibus offerre, fidelibus autem liberum esse utramque vel unam sumere. Tan­ dem damnavit communionem sub una specie, tanquam Christi institu­ tioni contrariam. Calvinus et Calvinistæ, quamvis præsentiam realem negent, con­ tendunt Eucharistiam non posse suscipi nisi sub utraque specie. Ergo contra hæreticos dicendum est cum Concilio Trid.: fideles laïci aut sacerdotes non consecrantes nullo præcepto divino tenentur communicando, sumere utramque speciem. Hoc probatur quia tale praeceptum erui non potest ex Scriptura, neque ex antiqua praxi Ecclesiæ, neque ex sanctis Patribus, neque ex natura sacramenti. 236 De sancta communions 1° quidem tale prœceptum erui non potest ex Scriptura; et hoc asseritur in Cap. I, sess. XXI, Cone. Trid., Denz. 930: « Etsi Christus Deus in ultima cœna venerabile hoc sacramentum in panis et vini spe­ ciebus instituit et Apostolis tradidit, non tamen illa institutio et. traditio eo tendunt, ut omnes Christi fideles statuto Domini ad utramque spe­ ciem accipiendam astringantur ». Objiciunt hæretici: Christus suis discipulis dedit communionem sub utraque specie, « comedite... et bibite ex eo omnes *; et non solum sunt verba invitantis sed praecipientis, nam postea dixit: «.Hoc facite in meam commemorationem ». Hæc ultima verba non tantum Apostolos sed omnes respiciunt. Respondendum est quod hæc ultima verba « Hoc facite... » leguntur quidem apud Lucam, ΧΧΠ, 19 et in I Cor., XI, 25, et apud eos tantum: ac in his duobus textibus inveniuntur immediate post consecrationem, panis, ante consecrationem vini. Post consecrationem vini reiterantur conditionate tantum; scii, «hoc facite, quotiescumque bibetis, in meam commemorationem ». I Cor., XI, 25. Non ergo Dominus præcepit ut absolute bibatur, sed si bibatur, in ejus commemorationem hoc fit. Et hæc responsio confirmatur ex hoc quod addit S. Paulus versiculo sequenti: « quicumque manducaverit panem hunc, vel biberit calicem Domini indigne, reus erit corporis et sanguinis Domini ». Dum dicit vel manifestat corpus et sanguinem posse seorsim sumi. Tandem dicendum est quod Christus non præcepit OMNIBUS omnia quee ipse fecit in institutione hujus sacramenti, alioquin laid et mulieres possent et deberent consecrare. 2° Objiciunt hæretici ex celebri loco Joannis, VI, 54 : « Nisi man­ ducaveritis carnem Filii hominis et biberitis ejus sanguinem non habe­ bitis vitam in vobis ». Respondetur ex Trid. : hæc verba præcipiunt sumptionem corporis et sanguinis, sed non modum sumendi. Atqui etiam sub ima specie, re­ cipitur caro et sanguis Christi. Unde ut ostendit concilium Tridentinum Denz. 930: ipse Christus soli sumptioni unius tantum speciei totum effectum adseribit; (cf. Joannem, VI, 52, 59: « si quis manducaverit ex hoc pane, vivet in œtemum ». Et qui dixit « Qui manducat meam carnem et bibit meum sanguinem habet vitam æternam » dixit etiam « Panis quem ego dabo, caro mea est pro mundi vita » Et denique qui dixit: « Qui manducat meam carnem et bibit meum sanguinem, in me manet et ego in illo » dicit nihilominus : « Qui manducat hunc panem vivet in œtemum ». Ita Concilium Tridentinum loc. cit. Imo Christus in hoc ca­ pitulo undecies mentionem fedt de hoc sacramento sub specie panis, quater autem tantum sub nomine camis et sanguinis. Ex quibus liquido patet ipsum intendisse non tam modum sumendi, quam rem sumendam et sub sola spede panis sufficere ad salutem. Ibi Christus præscribit me­ dium vitæ conservandæ, atqui medium conservanda vitœ spiritualis non Ejusque conditionibus 237 consistit in modo sumendi sub una vel sub utraque specie, sed in re con­ tenta sub istis; continetur autem sub una specie sicut sub utraque. De­ nique non constat num particula ET in his verbis debeat sumi copula­ tive an disjunctive, forsitan sumitur disjunctive sicut in S. Paulo disjunctive dicitur: « qui manducaverit panem hunc vel biberit ». 2“ Nec ex antiqua praxi Ecclesiæ erui potest hoc præceptum divi­ num de communione sub utraque specie. Fateri quidem oportet, primis saeculis usque ad duodecimum, non infrequentem fuisse communionem sub utraque specie; at negandum est hanc consuetudinem fuisse usur­ patam tanquam necessariam ad salutem aut ex præcepto divino. Nam in multibus casibus omittebatur et fiebat sub alterutra specie. 1° quidem tempore Apostolorum, primi fideles dicuntur in Actibus Apostolorum c. 2 « perseverantes in communicatione fractionis panis », ubi nulla mentio calicis. 2° in communione infirmorum historice constat speciem panis tantum porrectam fuisse; 3° ita etiam in communione infantium. 4° in communione domestica, fideles tempore persecutionis et omnes qui eremiticam vitam agebant, asportabant secum eucharistiam, sub specie panis, ut tempore opportuno communionem sumerent. 5° tandem in communione publica aliquando porrectam fuisse solam speciem panis. Et si fuisset de hoc præceptum divinum nunquam ab hoc usu Ecclesia recessisset. Ad finem sæculi ΧΓΠ usus calicis fere ubique abrogatus fuit nullo reclamante. (Cf. argumentum « sed contra » in articulo Divi Thomæ). 3° Neque ex sanctis Patribus hoc præceptum erui potest. Dum de communione sub utraque specie sermonem habent, sancti Patres at­ tendunt ad usum communem suis temporibus ex disciplina Ecclesiæ receptum. Nunquam dixerunt id esse juris divini. Fuit tantum lex eccle­ siastica de ejus modi communione, tempore S. Leonis et Gelasii occasione manichæorum, quia manichæi non communicabant sub specie vini, eo quod vinum esse fel draconis et a patre diabolo dicebant. Conse­ quenter contra hunc errorem S. Leo præcepit omnibus utramque speciem sumere. Contra eumdem errorem loquitur Gelasius papa apud Gratianum (cf. lam objectionem Divi Thomæ et 2“-m objectionem) dum jubet ut omnes « integra sacramenta percipiant, aut ab integris arceantur, quia divisio unius ejusdem mysterii, sine grandi sacrilegio, non potest pro­ venire ». Equidem manichæi cum sacrilegio hoc mysterium dividebant, qua­ tenus non admittebant utramque speciem esse sacramentum; non sic autem dividunt fideles, qui sub una specie communicant, ut dicit S. Tho­ mas ad 2um. Amplius juxta plures, inter quos divum Thomam, in responsione ad lum et 2um, istud decretum Gelasii damnat dumtaxat quosdam sa­ cerdotes qui, ex quadam superstitione, post consecrationem sumebant tantum corpus non sanguinem. Idque videtur aperte colligi ex tituln 23R De sancta communione hujusce canonis « corpus Christi sine ejus sanguine sacerdos non debet accipere ». 4" Demum non ex natura sacramenti erui potest hoc praeceptum, quia totus Christus corpus ejus et sanguis est sub qualibet specie, si non vi verborum, saltem per concoinitantiam. Et hoc probatur a Concilio Tridentino dum dicit in 3° canone circa hanc materiam (Denz. 936): « si quis negaverit totum et integrum Christum, omnium gratiarum fontem et auctorem, sub una panis specie sumi: A. S. » et in capite 3 (Denz. 932): « Quamvis Dominus noster... hoc sacramentum in duabus speciebus instituerit, tamen fatendum esse, etiam sub altera tantum specie totum atque integrum Christum verumque sacramentum sumi, ac propterea, quod ad fructum attinet, nulla gratia necessaria ad salutem eos defraudari, qui unam speciem solam accipiunt ». Theologi autem plures evolvunt hoc argumentum, dicendo quod tota ratio non sacrificii sed sacramenti, saltem ex parte rei contentes salvatur in una specie. Species enim panis totum Christum continet, quodammodo significat passionem ejus, quia corpus solum « vi verbo­ rum » ponitur sub specie panis; significat refectionem spiritualem, quia proponitur ut cibus et in refectione spirituali non distinguitur inter cibum et potum, loquimur de gratia cibante tantum. Tandem species panis significat unionem fidelium inter se et in Christo, quatenus ex multis granis unus panis efficitur. Item quoad efficientiam tota ratio sacramenti salvatur in specie panis, quia signa sensibilia in sacramentis non causant gratiam ex seipsis, sed ex virtute sibi impressa; in hoc autem sacramento, loco virtutis impressæ, est ipse Christus totius gratiæ fons et origo, qui totus sub una specie continetur. S. Thomas in corpore articuli ostendit duo : 1" quidem quod sacerdos consecrans debet communicare sub utraque specie; et 2U quod Ecclesia justis de causis prohibuit laicis usum calicis. 1° Ostendit quod sacerdos consecrans debet communicare sub utraque specie, quia ex parte ipsius sacramenti convenit quod utrumque sumatur, scii, corpus et sanguis, quia in utroque consistit perfectio sa­ cramenti. Et hoc clarum est, sanguis Christi enim nobis datur in hoc sacramento per modum potus, sicut corpus Christi per modum cibi; unde ex parte ipsius sacramenti convenit quod utrumque sumatur; aliis verbis, sanguis sub specie vini non tantum est adorandus, sed sumendus. 2° Justis de causis Ecclesia prohibuit laicis usum calicis, ut pe­ riculum effusionis vitaretur. Catechismus romanus addit alias rationes 1° ne species vini acesceret, si diutius conservaretur; 2° quia multi a vino abhorrent aut repugnant ex eodem calice bibere post sordidos et foetidos. 3° quia in pluribus provinciis est penuria vini; 4° quia denique convellenda erat hæresis protestant! um quæ damnabat sacrilegii eos qui unam tantum speciem sumebant, et alia quæ negabat totum Christum contineri sub qualibet specie. Ejusque conditionibus 239 Objectio: Passio Christi magis exprimitur in sanguine quam in corpore. Ergo potius esset abstinendum a sumptione corporis quam a sumptione calicis. Cf. ad 3um : respondetur « représentât™ passionis agitur in conse­ cratione » quæ est immolatio mystica seu sacramentalis dum vi verbo­ rum corpus Christi præsens redditur sub una specie et sanguis sub altera. Ideo « corpus non debet sine sanguine consecrari » quia non esset sacri­ ficium (seu immolatio incruenta) ut institutum est a Christo. Amplius « sacerdos in persona omnium sanguinem offert et sumit ». Sed fideles communicare possunt sub una specie tantum, quia totus Christus continetur sub utraque; et, ut dicit Billuart, in utraque salvatur ratio sacramenti quoad significationem et efficaciam; quamvis signicatio passionis non sit perfecta in una tantum specie, adest tamen, quia vi verborum sub specie panis corpus Christi tantum redditur præ­ sens sine sanguine. Remanet tria dubia. Dubium 1“'" Usus calicis est ne aliquando licitus laicis? Utique, quandoque hoc Ecclesia permittit: 1° si sit periculum profanationis; 2° si sacerdote post sumptionem corporis defuncto, non adsit alter sacerdos; 3" si sanguinem effusum sacerdos lambere recuset; 4° ex pri­ vilegio imperatores et reges Galliæ dum inaugurabantur; similiter dia­ conus et subdiaconus summo Pontifici solemniter celebranti assistentes. Dubium 2u'»: An major gratia conferatur communicanti sub utraque species, quam communicanti sub una? De hac quæstione notanda est quædam opinio Melchioris Cano, Antonii Uglio et quorumdam aliorum, quam intactam reliquit Concilium Tridentinum. Hi theologi concedunt id quod definivit Concilium Tridentinum, scii, omnem gratiam ad salu­ tem necessariam conferri per unam speciem sicut per duas, conten­ dunt tamen aliquam majorem gratiam conferri per utramque speciem quam per unam. Contra hos theologos communiter asseritur per se loquendo major gratia non confertur communicanti sub utraque specie quam sub una. Dicitur per se, quia per accidens, scii, ratione majoris dispositionis id est majoris fervoris, confertur major gratia. — Probatur: Per se non confertur major gratia, si non est major causa gratiæ sub utraque specie quam sub una. — Atqui species ex se non habet vim causativam gratiæ, sed causa gratiæ est Christus qui totus et integer est sub una specie. — Ergo per se non major confertur gratia communicanti sub bina specie quam sub una. 240 De sancta communione Potest objici quod effectus sacramentalis attenditur secundum signi­ ficationem, et expressior est significatio passionis quando utraque spe­ cies sumitur. Respondetur: quælibet species significat concomitanter totum Christum quamvis non secundum eumdem modum significandi. Sed effectus sacramentalis attenditur secundum rem significatam et non secundum modum significanti. Alioquin majorem gratiam conferret trina immersio baptismalis quam simplex ablutio. Remanet tamen quædam difficultas: si non major gratia in sump­ tione utriusque speciei conferatur, communio sacerdotis sub specie vini superfluit, scii, nihil producit; si e contra gratia conferatur per hanc secundam communionem, prima erat similiter superflua et nihil produxit. Ad hoc respondent theologi: probabilius in communione sacerdotis celebrantis, gratia confertur ad sumptionem primæ speciei; non videtur ratio cur differatur effectus in subjecto bene disposito. Neque tamen inutiliter sumitur secunda species, quia id exigit perfectio seu integritas sacrificii, et duæ sumptiones constituunt unum sacramentum, quod ad instar causæ naturalis operatur per aliquid sui cum primum potest. — Aliunde per accidens communio sub utraque specie potest majorem gratiam causare, si subjectum sit melius dispositum. Ita illi qui magis appropinquant ad ignem, majorem calorem accipiunt. Remanet tamen difficultas, scii, videtur quod secunda communio celebrantis debeat aliquam gratiam producere, quam significat. Hoc con­ ceditur a Salmanticensibus (disp. X, 52) et a Lugone, sed tenent quod privatio hujusce gratiæ compensatur per gratias similes quæ frequenter conferuntur per communionem sub altera specie; sic simplices fideles non notabili gratia privantur per communionem sub una specie quam Ecclesia propter graves rationes ordinavit (cf. Diet. Theol. art. cit., c. 572). Sic terminatur quæstio de usu Eucharistiæ in communi, quoad copditiones requisitas corporis et animæ. QUÆSTIO LXXXI DE MODO QUO CHRISTUS USUS EST HOC SACRAMENTO 1° An Christus sumpserit corpus suum et sanguinem; 2“ An Judæ dederit; 3“ Quale corpus sumpserit aut dederit, scii, passibile an impas­ sibile; 4° quomodo Christus se habuisset sub hoc sacramento in triduo mortis. q. 81, a. 1. Aitr. I. — UTRUM CHRISTUS SUMPSERIT CORPUS SUUM Status qucestionis: Videtur quod non: quia nihil potest esse in seipso et Christus non potest accipere gratiam. S. Thomas post S. Hieronymum, S. Chrysostomum et glossam ord. putat Christum sumpsisse corpus et sanguinem suum, « quia Christus ea quæ ab aliis observanda instituit, ipse primitus observavit, unde et ipse prius baptizari voluit quam aliis baptismum imponeret. Sic dicitur in Actibus Apos., 1,1. « Cœpit Jesus facere et docere ». Est argumentum probabile. Afferri etiam potest textus Ev. see. Lucam, XXII, 15, qui citatur ad 3um : « Desiderio desideravi manducare hoc pascha vobiscum » ; se­ cundum Tertullianum, Chrysostomum, Eusebium, « hoc pascha » in his verbis designat pascha novum quod in sacramento corporis Christi con­ sistit. — Est argumentum adhuc probabile. In responsione ad 3ura dicit S. Thomas quod sacramentum Eucha­ ristiae non poterat producere augmentum habitualis gratiæ in Christo sed produit actualem delectationem spiritualis dulcedinis, scii, effectum secundarium. Unde ipse dicebat: « Desiderio desideravi manducare hoc pascha vobiscum ». Hæc delectatio spiritualis erat gaudium de insti­ tutione communionis Christi cum membris sui corporis mystici, et emi­ nenter continebat gaudium producendum a communione eucharistica in fidelibus, nam melius est amare quam amari et dare quam accipere ’. 1 Hæ quæstiones pulchre tractantur modo spirituali in libro piissimo R.mi Mons. Pn Alberti Del Corona, O. P., Arcivescovo di Sardica: Elevazioni sui Mistero deli’Eucaristia. 5® ed., Milano 1927. ~Cf. Terza Settimana. elevazione I, la comunione di Gesù: la comunione di Pietro, di Giovanni, di Giuda, ia comunione di Maria. Cf. etiam Visite al SS. Sacramento, S Alrons! de Ligoort. Cf. etiam Bossuet, Méditations sur l’Evangile- la Cène, 1ère Partie: la com­ munion Indigne 44® jour; les effets de la communion: le sacrifice 57·· jour. U Gaiiiikiod I.aoiiaSoA'. lit Kuctiarlilla. 242 De modo quo Christus q. 81, a. 2. Art. 11. - UTRUM CHRISTUS JUDAE DÉDERIT CORPUS SUUM Status quæstionis.· Videtur quod non, quia Jesus cognoscebat Judam esse peccatorem. Attamen respondetur affirmative, et hæc responsio communis est apud scholasticos et apud Patres, excepto sancto Hilario. Affirmant quidem S. Chrysostomus (sed contra), sanctus Hieronymus, sanctus Augustinus (ad 3um), sanctus Cyrillus, sanctus Leo, Dionysius et alii. Cf. Vostè qui defendit exegetice hanc sententiam traditionalem 1 Colli­ gitur ex sacra Scriptura (quamvis aliqui exegetæ dicant Judam egres­ sum esse ante institutionem Eucharistiæ). Etenim juxta Matthaeum XXVI, 27, Jesus dixit discipulis: « accipite et bibite ex eo omnes », et sanctus Marcus addit (XIV, 23) « et biberunt ex eo omnes ». Apud Lucam, ΧΧΠ, 21, post consecrationem calicis dicitur: « Verumtamen ecce manus tradentis me mecum est in mensa ». Ergo tunc aderat Judas. Aliqui dixerunt quod agitur de Eucharistia quando dicitur apud Joannem XTTI, 26: « Et cum Jesus intinxisset panem, dedit Judæ Si­ monis Iscariotæ. Et post buccelam, introivit in eum Satanas... et Judas continuo exivit ». Sed S. Thomas ad 3um post Augustinum dicit: « sine dubio Judas sub pane intincto corpus Christi non sumpsit sed sim­ plicem panem ». Jam antea Dominus distribuerat omnibus discipulis suis sacramentum corporis et sanguinis sui, sicut Lucas narrat; ita S. Au­ gustinus in Joannem, ΧΙΠ, 26 (tract. 62). In corpore articuli S. Thomas ostendit quod conveniens fuit Chri­ stum Judæ dedisse suum corpus. S. Hilarius credidit hoc esse inconveniens propter malitiam Judæ quam Jesus non ignorabat. Ipse enim Jesus antea præcepit: Nolite sanctum dare canibus. S. Thomas hanc conclusionem sancti Hilarii negat, quia Judas erat adhuc peccator occultus. Conveniebat ergo quod Christus dederit Judæ corpus suum; Christus ut Deus potuisset quidem ei denegare sacra­ mentum, sed tunc Christus agebat ut homo. Unde dicit S. Thomas: « sed quia Christus debuit nobis esse exem­ plum justitiæ, non conveniebat ejus magisterio ut Judam occultum pec­ catorem, sine accusatore et evidenti probatione, ab aliorum communione separaret; ne per hoc daretur exemplum prælatis Ecclesiæ similia fa­ ciendi ». Ad lunl, ad 2UTn. > J. M. Voste , Studia Joannea, p. 329-250, ed. 2·, Romæ 1930 et De Passions et morte Jesu, 1937; App. p. 65-68. Usus EST SACRAMENTO EUCHARISTIA·: 243 q. 81 art. 3. Art. 111. — UTRUM CHRISTUS SUMPSERIT ET DEDERIT DISCIPULIS CORPUS SUUM IMPASSIBILE Ut dicitur initio corporis articuli affirmative respondet Hugo a sancto Victore, dicens quod Christus ante passionem diversis tempo­ ribus quatuor dotes corporis gloriosi assumpsit: subtilitatem quando exivit de clauso utero Virginis, agilitatem quando super aquas ambu­ lavit, claritatem in transfiguratione, et impassibilitatem in Cœna quando corpus suum dedit discipulis suis ad manducandum; ideo per come­ stionem corpus Christi non fuit alteratum. S. Thomas rejicit hanc interpretationem et ostendit 1° quod Corpus Christi quod in specie sacramenti dabatur passibile erat. Quia idem erat corpus sub speciebus sacramentalibus, quod existebat in propria specie; erat autem passibile in propria specie. Si in transfiguratione habuit claritatem gloriosam, hoc fuit ut explicatum est III, q. 45, a. 2, per modum transeuntis et non permanentis, sicut in corpore glorioso. 2°) ostendit quod erat sub specie impassibili modo, sicut invisibili modo. Ut vidimus enim, corpus Christi est in hoc sacramento per modum sub­ stantiæ, dimensiones ejus non ibi sunt secundum proprium modum extensionis ad locum, unde non possunt pati a corporibus exterioribus. Id quod patitur in manducatione et comestione non est, nec erat corpus Christi, sed tantum species pani seu vini. Art. IV. — UTRUM SI HOC SACRAMENTUM TEMPORE MORTIS CHRISTI FUISSET SERVATUM AUT CONSECRATUM, CHRISTUS IBI MORERETUR Respondetur affirmative quia mori sicut et vivere pertinet ad sub­ stantiam corporis Christi. Corpus Christi quod est in sacramento per modum substantiæ poterat ergo mori, seu fieri inanimatum, et postea tempore resurrectionis animatum fieri. Sed non poterat flagellari, cru­ cifigi, occid,i, quia hæc non pertinent ad substantiam secundum se, sed ad substantiam prout est sub quantitate extensa in ordine ad locum, ut dictum est articulo praecedenti. Responsio ad 2um legenda est ad distinguendam immolationem sacra­ mentalem a cruenta. Si triduo mortis « fuisset hoc sacramentum conse­ cratum, sub specie panis fuisset solum corpus et sub specie vini fuisset solus sanguis ». Nunc concomitanter sanguis est sub specie panis et corpus sub specie vini. QUÆSTIO LXXXH DE MINISTRO HUJUS SACRAMENTI In hac quæstione S. Thomas indirecte incipit tractare de sacrificio Missæ, sed de hoc sacrificio directe tractat in q. 83 de ritu seu de cele­ bratione hujus sacramenti: a. 1 utrum in hac celebratione Christus immoletur. Hic incipit tractare de sacrificio Missæ, non secundum se, sed per respectum ad ministrum in decem articulis, sive quoad validitatem sive quoad liceitatem, tum in consecratione Eucharistiæ, tum in ejus dispen­ satione. ! Agitur: 1° de ministro consecrationis, art. 1 et 2; 2° de ministro dispensationis, art. 3. 3° de relatione communionis ipsius sacerdotis cum conse­ cratione. a. 4. 4° de obligatione celebrandi pro quolibet sacerdote, a. 5. 5" de conditionibus requisitis in sacerdote ad liceitatem consecrationis: status gratiæ, fides, carentia excom­ municationis, art. 6-9. 6° quæritur utrum peccent a ministris indignis commu­ nionem recipientes. 7° Denique utrum liceat sacerdoti omnino a celebratione abstinere. q. 82, a. 1. Art. i. — UTRUM CONSECRATIO HUJUS SACRAMENTI PROPRIE SIT SACERDOTIS Status quœstionis: Quare laïcus præsertim sanctus non posset valide proferre verba consecrationis in persona Christi, sicut potest baptizare ? In sæculo Π et etiam IU fuerunt hæretici qui, ut referunt Ter­ tullianus et S. Ireneus, laïcis et etiam mulieribus potestatem conficiendi Eucharistiam tribuebant. Sæculo ΧΠ1, Waldenses eamdem potestatem agnoscebant in quo­ libet laîco, modo esset vir probus. Sæculo XV, Lutherus cuivis laico eamdem facultatem concedebat, non tamen usum nisi ex delegatione Ecclesiæ, ita etiam Hugo Grotius. Quod consecrationem et dispensationem 245 Item a fortiori Calvinistæ, quia non admittunt præsentiam realem, sed tantum figuratam; et dignitatem consecrationis totaliter auferunt, ideo consecratio ab omnibus fieri potest. Contra hos errores Concilia definierunt quod soli sacerdotes rite ordinati et habentes debitam intentionem conficiendi valide consecrant. Concilium Arelatense (can. 15, Denz. 53) sancivit contra diaconos qui præsumebant Eucharistiam dare sacerdotibus: « neque regula, neque consuetudo tradidit ut hi qui offerendi sacrificium non habent pote­ statem, his qui offerunt corpus Christi porrigant ». Item Concilium Lao­ dicense. Contra Waldenses IVum Concilium Lateranense sub Innocentio ΠΙ sic definivit (Denz. 430): «.Hoc Eucharistiæ sacramentum nemo potest conficere, nisi sacerdos, qui rite fuerit ordinatus, secundum claves Ecclesiæ, quas ipse concessit Apostolis eorumque successoribus Jesus Christus ». Item dixerat paulo antea Innocentius ΙΠ in professione fidei Waldensibus præscripta (Denz. 424): « Quantumcumque quilibet honestus, religiosus, sanctus et prudens sit, non potest nec debet Eucharistiam consecrare nec altaris sacrificium conficere, nisi sit presbyter, a visibili et tangibili episcopo regulariter ordinatus... Ideoque firmiter credimus et fatemur, quod quicumque sine præcedenti ordinatione episcopali, credit et contendit se posse sacrificium Eucharistiæ facere, hæreticus est et perditionis Chore et suorum complicum est particeps atque con­ sors et ab omni sancta Romana Ecclesia segregandus ». Concilium Florentinum in Decreto unionis (Denz. 715) dicit quod verba consecrationis proferri debent « a sacerdote cum intentione con­ ficiendi». Item declaratio Clementis VI contra Armenos (Denz. 3024). Tandem Concilium Tridentinum (Denz. 949) definivit: «Si quis dixerit illis verbis : « Hoc facite in meam commemorationem » ( Luc. XXII, 19; I Cor., XI, 24) Christum non instituisse Apostolos sacerdotes, aut non ordinasse ut ipsi aliique sacerdotes offerrent corpus et sangui­ nem suum, a. s. ». In capitulo correspondente (938) Concilium explicat hunc textum per ea quæ dicta sunt in Epist. ad Hebræos de sacerdotio Christi. Dixit: « Christus, qui est sacerdos in ceternum see. ordinem Melchisedech, ut dicitur ad Hebræos, etsi semel se ipsum in ara crucis, morte interce­ dente, Deo Patri oblaturus erat, ... quia tamen per mortem sacerdotium ejus extinguendum non erat (Hebr., VII, 24) in cæna novissima qua nocte tradebatur, ut dilectæ sponsæ suæ Ecclesiæ visibile {sicut homi­ num natura exigit) relinqueret sacrificium, ... corpus et sanguinem suum sub speciebus panis et vini Deo Patri obtulit, ac tradidit Apostolis quos tunc Novi Testamenti sacerdotes constituebat ut sumerent, et eisdem eorumque in sacerdotio successoribus, ut offerrent, præcepit per hæc verba : « Hoc facite in meam commemorationem » uti semper Ec­ clesia catholica intellexit et docuit ». 246 De ministro Eucharistiæ: Insuper declaratur quod ad liceitatem consecrationis requiritur status gratiæ, cf. Denz. 418 et 880. (Cf. etiam Codicem Juris can. n. 802, 807). Hæc doctrina probari potest ex Scriptura et Traditione expressa in praxi Ecclesiæ et in Patrum operibus. Ex Scriptura: Dicitur apud Lucam, ΧΧΠ, 19, et I ad Cor. XI, 24 : « Hoc facite in meam commemorationem ». Hæc verba prout referuntur ad sumptionem corporis et sanguinis Domini possunt intelligi de omnibus fidelibus, sed prout referuntur ad consecrationem, non nisi de Apostolis et eorum in sacerdotio successo­ ribus possunt intelligi; alioquin sequeretur quod laïci et mulieres non solum possent, sed etiam præcepto tenerentur consecrare, quod nor, admittunt hæretici. Unde non mirandum est si Cone. Trid. dicit quod « semper Ecclesia catholica intellexit et docuit » in his verbis institutionem sacerdotii. Objiciunt hæretici: Hæc verba: « Hoc facite in meam comme­ morationem » dicta sunt omnibus, ideoque ex his probatur præceptum communionis. Ad hoc rursus dicendum est quod dicta sunt omnibus quoad sum­ ptionem, non vero secundum totam suam amplitudinem, scii, quoad sumptionem et consecrationem. Alioquin omnes fideles tenerentur con­ secrare; et tunc non esset sacrificium publicum pro populo, sed tantum privata sacrificia quod est certo certius contra Scripturam et Traditio­ nem. Hæc igitur verba Scripturæ interpretari debent secundum fidei ana­ logiam ut fecit C. Tridentinum. Probatur enim in tractatibus Hermeneuticæ catholicæ 1 et affirmatur a Leone ΧΙΠ in Encyc. Providentissimus, quod duplex est influxus analogice fidei in interpretationem Scripturæ : 1“ influxus negativus, scii.: sensus Scripturæ non potest esse contrarius Traditioni divinæ seu doctrinæ fidei quam docet Ecclesia; 2° influxus positivus, scii.: obscurum e clariori interpretandum est, et pars illustratur toto; sic quod obscurum est in imo loco Scrip­ turæ illustratur per id quod clarum est in alio. Ita intelligimus hunc textum juxta analogiam fidei: 1° sensus esset contrarius doctrinæ fidei si intelligeretur pro omnibus, secundum totam suam amplitudinem, quia omnes tenerentur consecrare; 2° hic sensus explicatur positive per doctrinam de sacrificio publico et de Christo sacerdote, quæ invenitur in Ep. ad Hebr. et sic obscurum e clariori interpretamur, et pars illustratur toto. Amplius hæc interpretatio roboratur auctoritate Patrum et docto­ rum. 1 Cf. Zaflktal, O. P., Uermencutica bibHca, 1908, p. 121. Quod consecrationem et dispensationem 247 Objiciunt hæretici: In Scriptura, omnes fideles dicuntur sacer­ dotes: I Petri, Π, 5: « Accedendum est ad Christum lapidem vivum, et ipsi tanquam lapides vivi superædificamini, domus spiritualis, sacerdo­ tium sanctum, offerre spirituales hostias, acceptabiles Deo per Jesum Christum ». Ita etiam in Apoc., V, 10: « Christus fecit nos Deo nostro regnum, et sacerdotes, et regnabimus super terram ». Item Apoc. I, 6. Resp. cum S. Thoma ad 2um, quod fideles in S. Scriptura vocantur sacerdotes eo modo quo ibidem vocantur reges. Sunt autem reges non proprie, non enim habent dominium publicum super gentes, sed im­ proprie prout habent dominium privatum et spirituale super passiones carnis, super mundum et diabolum per gratiam Christi; ideo dicitur: « Servire Deo regnare est ». - Ita etiam dicuntur sacerdotes improprie et late, quatenus offerunt Deo sacrificium laudis, orationum et bonorum operum per Christum. Unde dicit Petrus: « Sacerdotium sanctum, of­ ferre spirituales hostias, acceptabiles Deo per Jesum Christum ». Sic omnes fideles per characterem baptismi et confirmationis habent quam­ dam participationem sacerdotii Domini nostri Jesu Christi: et sic pos­ sunt ordinare ad cultum Christianum suas orationes et bona opera, quæ ideo sunt sacrificium laudis Deo acceptabile per Jesum Christum. Non tamen possunt offerre sacrificium publicum pro populo, scii, sacrificium altaris incruentum. Unde Ecclesia non approbavit pro B. Maria Vir­ gine titulum « Virgo sacerdos », ad vitandam confusionem inter sacer­ dotium proprie dictum et sacerdotium late dictum. B. Maria Virgo non accepit characterem sacerdotalem, sic non poterat consecrare, sed habuit sub Christo plenitudinem spiritus sacerdotii, spiritus Christi sacerdotis, et est regina cleri (cf. Dominum Olier). Insuper eminens dignitas Matemitatis divinæ superat sacerdotium nostrum, quia per­ fectius est dare Verbo naturam humanam, quam præsentiam realem in altare, et perfectius est offerre cum eo ejus immolationem cruentam in Calvario, quam ejus incruentam immolationem in Missa. 2° Hæc doctrina probatur ex Traditione expressa in Patribus et i) praxi Ecclesiæ. Tertullianus de Præscriptione c. 41 et in libro de Corona militis exprobrat hæreticis quod munia sacerdotalia laicis injungerent. S. Ju­ stinus, sanctus Epiphanius, sanctus Hieronymus eodem modo loquun­ tur. lidem patres asserunt Eucharistiam olim missam fuisse ad absen­ tes, peregrinos, anachoretas; ergo anachoretæ laici non poterant con­ secrare. In persecutionibus presbyteri, etiam cum magno vitæ periculo, in carceribus martyrum celebrabant, ergo hi martyres non poterant consecrare. Cf. R. de Journel, Enchir. patrist. Index theol. n. 499. Tandem hoc confirmatur ex Veteri Testamento: In veteri Testa­ mento, Deus elegit solos filios Levi ad officium sacerdotii, ita ut Ozam, qui ministeria Levitarum usurpaverat, percusserit. (Cf. Π Reg. VI, 6: « Extendit Oza manum ad arcam Dei... Iratusque est indignatione Do­ minus contra Ozam et percussit eum super temeritate »). Unde similiter 248 De ministro Eucharistiæ: et a fortiori Deus debuit sacrificium præstantissimum Novi Testamenti solis præsbyteris ad hoc specialiter electis committere. Hæc omnia magis evolvuntur in tractatu de Ordine. * * » S. Thomas dat rationem theologicam ex natura hujusce sacra­ menti. Ut sæpe S. Thomas prius enuntiat minorem, sic: — Hoc sacramentum tantæ est dignitatis quod non conficitur nisi in persona Christi. — Atqui quicumque agit in persona alterius oportet, hoc fieri per potestatem ab illo concessam. — Ergo consecrare hoc sacramentum non potest pertinere nisi ad sacerdotem qui specialiter ad hoc recipit potestatem. Minor, quæ prius enuntiatur, probatur ex prædictis, q. 78 in quætione de forma hujusce sacramenti quæ proferri debet in persona Chriti, quia corpus de quo agitur in hac forma non est nisi corpus Christi, et dicitur: « Hoc est corpus meum ». Major probata est in quæst. de charactere q. 63 ubi ostensum est 1° quod quicumque ad aliquid certum deputatur, consuevit ad illud con­ signari, sicut milites. 2° quod signum deputans ad spiritualia debet esse spirituale, et ad supernaturalia debet esse potestas, quia homo non habet in se potestatem ad supernaturalia. Ex quo deductum est quod character est spiritualis potestas. Denique dictum est quod character, sicut et cultus ad quem ordinatur, derivatur a sacerdotio Christi et est quædam participatio hujusce ceterni sacerdotii. Et hoc maxime ap­ paret in charactere sacerdotali, ratione cujus sacerdos potest conse­ crare in persona Christi dicens: « hoc est enim corpus meum ». Ergo soli sacerdotes possunt conficere hoc sacramentum. Addi etiam deben 2’ et 3“ ratio articuli tertii quæ dantur pro dispensa­ tione seu distributione hujusce sacramenti et a fortiori valent pro ejus consecratione. Ad lum notat S. Thomas in ordinatione dicitur ab episcopo: « Acci­ pite potestatem offerendi in Ecclesia sacrificium tam pro vivis quam pro mortuis ». Et secundum S. Thomam est ipsa forma ordinationis cujus materia secundum ipsum est porrectio calicis; probabile est etiam ma­ teriam esse impositionem manuum; sed quoad præsentem quæstionem parum refert. Ad 3um: perceptio hujus sacramenti Eucharistiæ non est tanta necessitatis, sicut perceptio baptismi et ideo licet, in necessitatis arti­ culo, laicus possit baptizare, non tamen potest hoc sacramentum conficere. Ad 4um: S. Thomas ostendit qua ratione Episcopus solus potest consecrare chrisma, et oleum sanctum quæ sunt minoris dignitatis quam Quod consecrationem et dispensationem 249 Eucharistia. Ratio est quia episcopus accipit potestatem supra corpus mysticum; sacerdotes supra corpus physicum relate ad sacramentum Eucharistiæ, et non habent potestatem in corpus mysticum in sacra­ mento pœnitentiæ nisi accepta jurisdictione ab episcopo; sine hac juris­ dictione absolutio est invalida. Ideo cum episcopus habeat potestatem supra corpus mysticum, pertinet ad eum non solum tradere populo, sed etiam sacerdotibus, ea quibus sacerdotes in propriis officiis utuntur. Unde sicut episcopus solus potest ordinare sacerdotes, ita etiam solus potest consecrare altaria, ecclesias, chrisma, oleum sanctum, quibus utuntur sacerdotes in suis officiis. Hæ consecrationes ei reservantur sicut principi totius ecclesiastici ordinis. q. 82, a. 2. Art. II. — UTRUM PLURES SACERDOTES POSSINT UNAM EANDEMQUE HOSTIAM CONSECRARE Ut notatur in argumento « sed contra », hæc est praxis recepta in Ecclesia die ordinationis. In corpore articuli S. Thomas dat rationem hujusce praxis: 1° novi ordinati habent potestatem consecrandi, et ideo possunt concelebrare episcopo, sicut apostoli Christo concenaverunt. 2° non iteratur conse­ cratio supra eandem hostiam, quia omnium intentio fertur ad idem instans consecrationis, ut dicit Innocent. IU, et dicitur in pontificali romano : « monetur episcopus ut bene advertat quod secretas morose dicat, et aliquantulum alte, ita ut ordinati sacerdotes possint secum omnia dicere, et præsertim verba consecrationis, quæ dici debent eodem momento per ordinatos quo dicuntur per pontificem ». Ad 2um ostenditur quod non superfluunt alii celebrantes, quia omnes non consecrant nisi in persona Christi, multi autem sunt unum in Christo. Et in hoc casu est unum sacrificium, una numerice immo­ latio incruenta. Pro praxi notandum est quod novi ordinati debent habere inten­ tionem consecrandi meliori modo quo facere debent. Unde si formam finiant ante vel post episcopum nihil efficiunt defectu intentionis; nam ut dictum est omnium intentio fertur ad idem instans. q. 82, a. 3. Art. 111. — UTRUM PERTINEAT SOLUM AD SACERDOTEM DISPENSATIO HUJUS SACRAMENTI Agitur tantum de liceitate, quia, cum Eucharistia consistat in re permanenti a quocumque etiam laico valide potest dispensari, et ita quandoque fit ex necessitate, vg. tempore persecutionis. S. Thomas respondet in corpore articuli quod dispensatio Eucha­ ristiæ pertinet ad solum sacerdotem sicut ad ministrum ordinarium et ox officio, quod declaratum est ab Ecclesia. 250 De ministro Eucharistiæ Cf. Concilium Tridentinum, sess. 13, c. 8 (Denz. 881) «In sacra­ mental) autem sumptione semper in Ecclesia Dei mos fuit, ut laid a sacerdotibus communionem acciperent, sacerdotes autem seipsos com­ municarent, qui mos tanquam ex traditione apostolica descendens jure ac merito retineri debet ». Et hoc debet fieri proptei· tria ut dicit S. Thomas: 1° quia sacerdos consecrat in persona Christi, qui ipse dedit corpus suum discipulis. 2° quia sacerdos constituitur medius inter Deum et populum, duplici mediatione, mediatione ascendenti prout offert Deo sacrificium et orationes populi, et mediatione descendenti, sic est sacra dans. 3° hoc convenit in reverentia hujus sacramenti. Ad lum: S. Thomas loquitur de potestate diaconi, et dicit: « Dia­ coni possunt dispensare sanguinem Christi, non vero corpus nisi ex necessitate jubente episcopo vel presbytero ». Hoc correspondet ad praxim quamdam antiquam quæ remanebat tempore S. Thomæ. Nunc in Codice n. 845 dicitur quod Diaconus est sacrae commu­ nionis minister extraordinarius de Ordinarii loci vel parochi licentia, gravi de causa concedenda, quæ in casu necessitatis legitime praesu­ mitur ». Et hoc constat 1" ex praxi priorum sæculorum, in quibus diaconi universe Eucharistiam (præsertim divinum sanguinem) ministrabant, 2° ex variis conciliis v. g. Concilio Nicæno Γ generali: et Concilio Carthaginensi TV“. Quando dicitur ex gravi causa non significatur extrema necessitas tantum, et licentia concedi potest pro casibus qui aliquod commodum præ se ferunt, ut si parochus esset occupatus in die magnæ festivitatis, aut numerus communicantium esset magnus. In extrema necessitate, absente sacerdote, non solum diaconus potest sed tenetur viaticum mi­ nistrare, etiam sine commissione expressa, unde sanctus Thomas videtur nimis restringere hanc potestatem, non sufficienter distinguendo inter varios necessitatis gradus. In aliis autem casibus præter extremam necessitatem, non potest absque commissione Episcopi vel parochi legi­ time concessa, Eucharistiam dispensare. (Cf. Mare. Theol. moralis. ed. 18», 1928, n. 1535. q. 82, a. 4. Aut. IV. — UTRUM SACERDOS CONSECRANS TENEATUR SUMERE HOC SACRAMENTUM Status quæstionis' Videtur quod non, ex tribus difficultatibus, præser­ tim ex ista quod in aliis sacramentis minister non præbeat sacramentum sibi ipsi. Hic articulus pertinet ad quæstionem de sacrificio de qua agitur pro­ prie in quæstione sequenti. Quod consecrationem et dispensationem 251 Notantum est quod sæcundum S. Thomam sacrificium Missæ, ut videbimus, perficitur per consecrationem separatam panis et vini; alii dicunt quod sacrificium perficitur per consecrationem et communionem sacerdotis et secundum hanc opinionem, sine communione sacerdotis, ncii esset sacrificium. Secundum S. Thomam adhuc esset sacrificium sine communione celebrantis, sed tamen communio omitti non potest sicut dicit Conci­ lium Toletanum cit. in argum. « sed contra ». Item in Officio SS. Sacra­ menti dicitur: « Cujus officium (consecrandi) committi voluit solis pre­ sbyteris, quibus sic congruit ut sumant et dent cæteris ». Lutherus dixit e contra consecrantem non debere communicare, sed aliis solum communionem dare. Legendum est corpus articuli: sunt duæ rationes breviter evolvendæ: 1“ pertinet ad mediationem ascendentem; 2“ pertinet ad medianionem descendentem. Is ratio enim sumitur ex nexu sacrificii exterioris et sacrificii interioris. Sacrificium exterius est signum sensibile sacrificii interioris quo nosmetipsos Deo subjicimus et offerimus. Ut videbimus, sacrificium ex­ terius Missæ commemorando sacrificium crucis directe significat sacri­ ficium interius Christi quo Christus interius se obtulit, et nunc, semper vivens ad interpellandum pro nobis, semetipsum adhuc pro nobis offert Deo, oblatione adorationis. Et ideo missa mali sacerdotis est adhuc sacrificium validum, quia agit in persona Christi, principalis offerentis. Sed tamen minister ani­ matus et liber debet quoad liceitatem actus libere semetipsum unire principali offerenti et proinde cum eo interius offerre sacrificium. Et hæc oblatio interior ministri debet exterius manifestari et manifestatur quidem per hoc quod minister sacrificio participat per communionem. Sic, ut ait S. Thomas « ostendit ad se sacrificium interius pertinere ». Et hæc ratio pertinet ad sacerdotem per respectum ad Deum ad quem offert sacrificium, secundum mediationem ascendentem. Cf. Imit. Chri­ sti, 1. IV, c. 9: sacerdos debet seipsum offerre, ut victimam, portando crucem suam quotidie; hoc jam debent facere fideles, a fortiori sacerdos. 2» ratio sumitur ex officio sacerdotis per respectum ad populum, cui debet divina dispensare, see. mediationem descendentem: — Ipse sacerdos dispensator divinorum primo debet esse particeps sacrificii, - - Atqui per hoc fit particeps quod de sacrificio sumit. — Ergo necesse est quod sacerdos quotiescumque consecrat, sumat hoc sacramentum integre. Pro ipso sacerdote S. Thomas dicit: « Panis angelicus fit panis hominum... O res mirabilis! manducat Dominum, pauper servus et hu­ milis ». 252 De ministro Eucharistia: Imo qualibet die communio sacerdotis celebrantis deberet esse sub­ stantialiter ferventior. Dispositio autem ad ferventem communionem est fames Eucharistiæ, scii, vivum ejus desiderium procedens a majori spi­ ritu fidei, confidentia et amoris Dei, necnon religionis seu pietatis. Cf. Imit. J. Christi, L. IV, c. 13, 14, 17. Sic melius ac melius intelligitur oratio: « O sacrum convivium... mens impletur gratia et futuræ gloria' nobis pignus datur ». Ex hoc articulo jam apparet quod communio sacerdotis secundum S. Thomam non ert de essentia sacrificii, ut aliqui volunt, sed est tantum ejus complementum; hoc magis explicite videbimus quæst. seq. Per communionem enim, secundum S. Thomam, sacerdos participat sacri­ ficio, prius essentialiter constituto. Sed quia altera opinio non caret probabilitate, in praxi oportet eligere tutiorem partem in sacramentis et sacrificium sine communione celebrantis debet considerari ut dubium. Quare sacerdos non tendatur sibi administrare alia sacramenta ? Ad lum notat S. Thomas, consecrans chrisma aut quamcunque alteram materiam non tenetur postea ea materia consecrata uti; quia confirmatio et alia sacramenta prceter Eucharistiam non habent ratio­ nem sacrificii ex qua sumitur pro sacerdote obligatio communicandi. Ad 2um: Pro aliis sacramentis non solum ministrans non tenetur sibimetipsi ministrare sacramentum, sed etiam non potest, quia alia sacramenta non existunt nisi quando adminisirantur, vg. baptismus dum baptizatus abluitur, et in sacramentis idem non potest esse agens et patiens. Eucharistia e contrario existit independenter ab usu seu independenter a communione: unde idem scii, ipse sacerdos potest 1° consecrare et 2° sibimetipsi Eucharistiam ministrare, non est simul patiens et agens quia sunt duo actus. Id quod patitur in la actione est nanis, in 2“ est ipse sacerdos, sed jam non operatur ut causa instru­ mentalis. Ad 3u,n : Exceptionaliter tamen sacerdos non tenetur sumere sacra­ mentum et etiam non debet, scii, quando miraculose corpus Christi sub specie carnis aut sanguinis apparet. Quia ea quæ miraculose fiunt, legi­ bus non subduntur. Consulendum tamen esset sacerdoti quod iterato corpus et sanguinem Domini consecraret et sumeret, sed non tenetur tamen ad hoc, ut notat Caj. quoniam Auctor miraculi sacerdotem a lege sumendi absolvit. q. 82, a. 5. Art. V. - UTRUM MALUS SACERDOS EUCHARISTIAM CONSECRARE POSSIT Status quœstionis: Malus sacerdos hic est sacerdos in statu peccati mortalis. Ad liceitatem consecrationis requiritur status gratiæ, Denz. 418, 880, et etiam, ut vidimus, post peccatum mortale, absolutio, nam con­ tritio non sufficit ut sancivit Concilium Tridentinum 880. Quod consecrationem et dispensationem Sed nunc agitur de validitate consecrationis, et circa hoc, ut dictum est in tractatu de sacramentis in communi, q. 64, a. 5 erraverunt Wicleff, Joannes Hus, Hieronymus de Praga, dicentes quod malus sacerdos etiam cum debita materia et forma et cum intentione faciendi quod facit Ecclesia, non vere conficit, non vere absolvit, non vere baptizat, non vere confert alia sacramenta. Concilium Constantiense hunc errorem damnavit, Denz. 672 (cf. etiam n. 169, 297, 424, 488, 545, 584). Et Concilium Tridentinum (Denz. 855) definivit: « Si quis dixerit, ministrum in peccato mortali existentem, modo omnia essentialia, quæ ad sacramentum conficiendum aut conferendum pertinent servaverit, non conficere aut conferre sacramentum, an. s. » Ergo responsio affir­ mativa est de fide. Exponitur in tractatu de Sacramentis in communi argumentum Traditionis, sufficit pro nunc textus Paschasii, olim S. Augustino attri­ butus. in arg. « sed contra », in hoc textu non tantum asseritur factum, sed datur ratio facti, scii, quia adhuc malus sacerdos est minister Chri­ sti. Et hanc rationem exponit S. Thomas in corpore art. ad hoc redu­ citur: — Sacerdos consecrat hoc sacramentum non -in virtute propria, sed sicut minister Christi, in virtute et in persona Christi. — Atqui minister Christi non desinit esse minister ejus ex hoc quod fit malus. — Ergo malus sacerdos potest valide consecrare Eucharistiam. Major probatur quia effectus penitus supernaturalis omnino superexcedit virtutem propriam sacerdotis. Minor probata est supra, HI", q. 64, a. 5: « accidit instrumento, in quantum est instrumentum, qualemcumque formam, vel virtutem ha­ beat, prœter id quod exigitur ad rationem instrumenti, sicut quod corpus medici, quod est instrumentum animae habentis artem, sit sanum vel infirmum ». Et dictum est Π1, q. 64, a. 8, c. et ad lum: « in ministro, ut in instrumento libero requiritur et sufficit quod habeat intentionem faciendi quod facit Ecclesia ». Secus fideles multoties dubitarent de va­ liditate sacramentorum, et etiam ministrantes quia, ut hic dicit S. Tho­ mas, minister Christi certus est se esse ministrum Christi, non tamen certus est se esse justum. - Unde S. Paulus affirmat se esse ministrum Christi (I Cor. IV, 4) et postea subdit: « Nihil mihi conscius sum, sed non in hoc justificatus sum ». Ergo see. auctoritatem S. Pauli minister Christi non desinit esse minister ex hoc quod est malus. Hæc doctrina connectitur cum distinctione inter characterem et gratiam sacramentalem (cf. supra IU, q. 63, a. 2, 3 et 5). Character non est habitus, sed potentia spiritualis, quia nemo male utitur bono habitu. Potentia autem bene vel male utimur. Malus sacerdos male utitur suo charactere, non sancte consecrat, sed consecrat valide et ea quæ conse­ crantur sunt sancta. Imo quivis sacerdos, quantumvis peccator, hære- De ministro Eucharistiæ ticus, excommunicatus, suspensus, depositus aut degradatus, non amit­ tit characterem et potestatem ordinis. In fine corporis articuli, animadvertit S. Thomas quod « hoc per­ tinet ad excellentiam Christi, cui, sicut vero Deo, serviunt non solum bona, sed etiam mala, quœ per ipsius providentiam in ejus gloriam ordi­ nantur ». Speciatim notandum est quod in hoc art., c. initio, S. Thomas dicit: « minister Christi in persona Christi consecrat ». Thomas non dicit « in persona Ecclesiæ », e contra dicet in art. seq. quod in Missa sunt ora­ tiones quas dicit sacerdos in persona totius Ecclesiæ. Ex hoc clare ap­ paret quod pro S. Thoma principalis offerens in sacrificio Christi non est Ecclesia, sed est Christus ipse. Inter eos qui recenter scripserunt de S. Missa quidam hoc non satis servaverunt. Propterea melius vocatur Missa sacrificium Eucharisticum Christi, quam sacrificium eccle­ siasticum. Altissimæ quæstiones de essentia sacrificii Missæ quandoque po­ nuntur pro nobis hominibus occasione peccati mali sacerdotis. Prædicatio verbi divini plus producit quando procedit ex majori fide et caritate. q. 82, a. 6. Art. VI. — UTRUM MISSA SACERDOTIS MALI MINUS VALEAT QUAM MISSA SACERDOTIS BONI Status quœstionis: Videtur quod non, sicut non melior Baptismus datur a meliori ministro. Attamen in Decreto Gratiani cit. in arg. « sed contra » dicitur contrarium. Sunt tres conclusiones: Conclusio lv Missa mali sacerdotis idem valet quantum ad sacra­ mentum quod est simul sacrificium. Hoc est corollarium articuli prae­ cedentis. - Idem est enim sacrificium quia eadem victima, et idem prin­ cipalis offerens, scii. Christus; atqui effectus instrumenti assimilatur causae principali. Id est etiam malus sacerdos, volens consecrare, con­ secrat in persona Christi. Conclusio 2·': Missa mali sacerdotis idem valet quantum ad oratio­ nes prout proferuntur in persona totius Ecclesiæ, cujus Sacerdos est minister. Et eadem est ratio sicut de ministerio Christi: quia sicut peccatum mali sacerdotis non impedit actionem instrumentalem quæ derivatur a Christo, ita etiam nec impedit quod hic sacerdos remaneat minister Ecclesiæ. Addit S. Thomas quod omnes aliæ orationes quas facit malus sa­ cerdos in ecclesiasticis officiis, vg. dicendo breviarium, similiter sunt fructuosæ, quia fiunt in persona Ecclesiæ, et omnium sanctorum cœli et terræ. Quod consecrationem et dispensationem 255 Conclusio 3»: Missa mali sacerdotis minus valet quantum ad oratio­ nes quas profert ut persona privata. Dicit S. Thomas in fine c. « orationes ejus privatœ non sunt fru­ ctuosae ». Hoc explicatione indiget: Oratio non requirit gratiam habitualem; in hoc differt a merito; sic oratio peccatoris potest habere vim impetratoriam, sed de facto nullam efficaciam habet oratio si fiat in ipso actu peccandi; atqui ita est in praesenti casu; quia malus sacerdos sacrilege peccat celebrando, et igitur ejus oratio privata non solum non est meritoria, sed non habet vim impetratoriam, imo dicitur: « execrabilis » (Prov. XXVIII, 9), prout execratio contrarie opponitur consecrationi (cf. Π-Π, q. 83, a. 16, ad lu·» et 2»“'). Concludit in fine S. Thomas quod missa mali sacerdotis minus valet, quia res considerari solent secundum omnes suas circumstantias. Id est omnibus consideratis minus valet. Notandum est quod inter hæc tria 1“ sacrificium, 2° orationem ut est in persona Ecclesiæ et 3° orationem ut ex devotione personali, id quod est minimum est tertium. Sacerdos enim quantumvis sit sanctus, parum est si comparetur cum Christo principali offerenti et etiam dum com­ paratur cum tota Ecclesia quæ omnes sanctos comprehendit. Ad 3um notatur quomodo bonum privatum boni sacerdotis cum devotione celebrantis fructuosum est aliis; hoc est propter « virtutem Spiritus Sancti qui per unitatem caritatis communicat invicem bona membrorum Christi ». « Malum autem privatum unius hominis non po­ test alteri nocere, nisi per aliqualem consensum ». q. 82, a. 7. Art. VII.— UTRUM HÆRETICI ET SCHISMATICI ET EXCOMMUNICATI CONSECRARE POSSINT Status quaestionis: Videtur quod non, quia sunt ab Ecclesia separati non solum ab anima Ecclesiæ ut malus sacerdos, sed etiam a corpore Ecclesiæ. Ergo videtur quod non possunt agere in persona Ecclesiæ ut dicitur in difficultatibus initio articuli positis. In 1* citatur verbum sancti Prosperi: « Extra Ecclesiam catholicam non est locus veri sacri­ ficii ». Sed Augustinus citatus in argumento « sed contra » dicit quod in hæreticis « ordinatio manet integra ». Hugo a sancto Victore et quidam alii dixerunt quod hæretici non possunt conficere hoc sacramentum. Sed, ut dicitur in corpore articuli hoc est contra praxim Ecclesiae, quia haeretici ordinati non reordinantur quando redeunt ad unitatem Ecclesiae, habent enim characterem. Ut dicit Augustinus citatus in corpore articuli aliud est aliquid omnino non habere, aliud autem non recte habere; seu aliud non dare et aliud non recte dare. 256 De ministro Eucharistiæ. Unde tota responsio fundatur in doctrina de charactere. Hic articulus reduci potest gratia claritatis ad duas conclusiones: Conclusio 1*: Quia character non amittitur cum gratia, sed inde­ lebilis est, sacerdos ordinatus in Ecclesia qui postmodum separatur ab Ecclesia per hæresim, schisma, vel excommunicationem, conservat pote­ statem consecrandi, sed non recte consecrat et peccat consecrando. Conclusio 2. Quia character recipi potest sine gratia, potest esse ordinatio valida extra Ecclesiam, et tunc sacerdos sic ordinatus extra Ecclesiam habet sed non recte potestatem consecrandi et consecrando peccat, nisi sit in bona fide. Vide Denz. Index p. (38) n. 169, 249, 358, 1087 ordinationes ab episcopis haereticis vel schismaticis rite collatæ servata debita forma validæ sunt. Anglicanæ autem invalida ob de­ fectum forma n. 1963 sqq. Ad lum notat S. Thomas quod tunc est verum sacrificium veritate sacramenti, non autem est spirituale sacrificium, sicut quando peccator recipit communionem manducat sacramentaliter, quia sacramentum existit independenter ab usu seu a communione, sed non manducat spiritualitei. 'ίρ·· remanet difficultas quia videtur quod in hoc casu est tantum sacrificium exterius; atqui sacrificium exterius non est nisi interioris sacrificii signum, et valorem non habet nisi dependenter ab hoc inte­ riori sacrificio. Ad hanc objectionem oportet respondere quod sacrifi­ cium exterius semper est signum interioris sacrificii ipsius Christi qui est semper principalis offerens. Id ergo quod deficit, est tantum spiri­ tuale sacrificium privatum quod refertur ad virtutem propriam mini­ stri. Insuper adhuc hic minister vult sacrificare et in ministro schisma­ tico potest esse bona fides seu invincibilis ignorantia. Ad 2um: nunquam licite possunt haeretici Eucharistiam conficere; possunt tantum licite baptizare in articulo necessitatis. Ad 3um responsio legenda est cum attentione: S. Thomas ponit differentiam inter valorem sacrificii et valorem orationum quæ fiunt in persona Ecclesiæ. Valor sacrificii idem est ratione characteris indelebilis; excotamunicatus, sicut sacerdos non excommunicatus, loquitur in persona Christi consecrando. Orationes vero quæ fiunt in persona Ecclesiæ, in Missa sacerdotis excommunicati, nullam efficaciam habent, quia hic sacerdos separatus est ab Ecclesia, Ecclesia non potest orare per eum; remanet tamen, ratione characteris, minister Christi, et remanebit in æternum, etiam in inferno. Hæc responsio ad 3"rn est magni momenti ad distinguendum in Missa id quod fit in persona Christi et id quod fit in persona Ecclesiæ. Quod consecrationem et dispensationem 257 q. 82, a. 8. Art. VIII. - UTRUM SACERDOS DEGRADATUS POSSIT HOC SA­ CRAMENTUM CONFICERE Cf. Codicem juris canonici n. 2305: Degradatio est poena vindica­ tive continet in se depositionem et perpetuam privationem omnium titu­ lorum, habitus ecclesiastici, privilegiorum et honorum ecclesiasti­ corum: ita ut degradatus, solo remanente indelebili charactere, ad conditionem laicalem reducatur et curiæ sæculari subdatur. Unde, si quis in talem manus violentas injiceret non incurreret excommuni­ cationem. Degradatio fieri potest a solo Episcopo pro criminibus gra­ vissimis, qualia sunt hæresis manifesta, falsificatio litterarum apostolicarum, sodomia frequentata etc. Tenetur degradatus ad votum casti­ tatis et ad horas canonicas eo quod Ordinem retinet. Ad quæstionem hujus articuli respondetur: Degradatus potest valide consecrare, quia character seu potestas spiritualis consecrandi indelebilis est. Ita S. Augustinus hoc æquivalenter jam dixerat in 1. Π contra Parmenianum c. 13. Objoctio 2»; Episcopus ordinando dat potestatem consecrandi, ergo potest eam auferre degradando. Responsio: Non, quia ordinando dedit eam non propria virtute, sed ut minister Dei, cujus effectus per hominem tolli non potest; remanet character sacerdotalis sicut baptismalis indelebiliter. Ad 3um: excommunicatio est poena medicinalis et ideo ad tempus usque ad emendationem; degradatio est etiam pœna vindicativa et ideo in perpetuum ita codex 2298, n. 12. Solus Papa in hac gravissima poena dispensat et hæc dispensatio non est absolutio, absolutio datur excom­ municato post emendationem; degradatus vero non absolvitur sed in gratia recipitur quandoque, sicut damnatis ad mortem aut in perpetuum quandoque remittitur poena. Et tunc ut dicitur in argumento sed con­ tra: « degradatus, si reconcilietur, non est iterum ordinandus » ut no­ taverat Augustinus contra Parmenianum Π, c. 13. q. 82, a. 9. Art. IX. - UTRUM ALIQUIS LICITE POSSIT COMMUNIONEM RECIPERE A SACERDOTIBUS HÆRETICIS, VEL EXCOMMUNICATIS. VEL ETIAM PECCATORIBUS, ET AB EIS MISSAM AUDIRE Esi quœstlo disciplinaria et leges particulares magis explicite formulantur in Codice (cf. Codicem: communicatio in divinis cum acatholicis: 1258, cum excommunicatis, 2259, § 2). “■ 17 - GAmiinou-lAGRANOK. De Eucharistia. 258 De ministro Eucharistiæ S. Thomas in argumento « sed contra » ostendit per auctoritatem Decreti Gratiani (Gratianus est monachus ΧΠ sæculi qui decretales pontificales collegit; postea opus Gratiani perfecit S. Raymundus de Pennafort) quod « nullus debet audire Missam sacerdotis quem indubi­ tanter concubinam novit habere ». Et ex auctoritate S. Gregorii habetur quod non debemus audire Missam haereticorum; filius patris perfidi de quo loquitur Gregorius papa in hoc Dialogo est S. Hermenegildus, martyr, ad quem pater per­ fidus misit episcopum hæreticum. In secundo nocturno hujus festi, XV Aprilis, legitur: Hermenegildus episcopo ariano venienti exprobravit ut debuit et propterea pater iratus statim misit suos apparitores ut eum occiderent, quod et factum est. Sed statim post mortem martyris, « cœpit in nocturno silentio psalmodiæ cantus ad corpus ejusdem regis et martyris audiri, atque ideo veraciter regis quia et martyris ». In corpore articuli 1" ponitur principium generale: non licet a praedictis sacerdotibus communionem accipere aut Missam audire; quia hoc esset communicare eis in peccato et particeps peccati effici. Unde in Π" Joannis, v. 11, dicitur: « qui dixerit Ave ei (scii, hæretico) com­ municat operibus illius malignis ». 2° ponitur distinctio inter haereticos, schismaticos et excommuni­ cates ex una parte, et sacerdotes qui sunt solum peccatores occulti ex altera parte. Quantum ad priores, quicumque eorum Missam audit vel ab eis sacramenta recipit peccat, quia prædicti sacerdotes sunt per sen­ tentiam Ecclesiæ executione consecrationis privati. Quantum ad alios, scii, sacerdotes qui sunt solum peccatores occulti, usque ad sententiam Ecclesiæ, licet ab eis communionem accipere et eorum Missam audire quia minister præsumitur dignus, nisi constet de opposito cf. ad 3um. Hæc conclusio S. Thomæ adhuc nunc vera est quoad notarié haere­ ticos, et quoad malos sacerdotes occultos. Sed nunc quoad excommunicatos oportet distinguere inter vitandos et toleratos. Nunc sunt tres animadversiones faciendæ 1" quoad excommuni­ cates; 2° quoad haereticos; 3° quoad, malos sacerdotes: sufficit legere codicem 1258, 2259, S 2, 2251, S 2 et 3. 1° Notantum est cum Cajetano et Billuart quod tempore sancti Thomæ, omnes excommunicati, suspensi, degradati, erant vitandi, sed nunc a tempore Concilii Constantiensis in bulla Martini V « Ad evitanda scandala » permissum fuit fidelibus communicare (etiam in divinis, ut communius docetur) cum reis quacumque censura innodatis, nisi fuis­ sent vel nominatim excommunicati suspensi, interdicti, vel notorii percussores clericorum cf. Mare. Theol. mor. 1290, 1295, 1296, 1297, et quantum ad notorios percussores clericorum oportet quod « crimen non possit aliqua tergiversatione celari, nec aliquo suffragio excusari » ; secundum Const. Martini V. Quod consecrationem et dispensationem 259 Concilium Basileense (Bâle; 1435, sess. 20, declarat esse etiam vi­ tandos omnes notorie excommunicates, quacumque de causa sint excom­ municati, et hoc decretum refertur in V Concilium Lateranensi sess. 11. His tamen non obstantibus, « more et usu Ecclesiæ receptissimum est; inquit Soto, ut non vitemus nisi illas duas excommunicationum species, quas prædictum concilium (Constan tien se) jussit. Et ita absque ullo metu tenendum est ». Et revera omnes notorie hæretici, quales sunt Lutheran! Calvinistæ etc. sunt notorie excommunicati, nemo tamen censet illos esse vitandos. Ita Billuart. Ergo non omnes excommunicati sunt vitandi. 2° omnes et singuli hæretici et schismatici excommunicati sunt, excommunicatione latæ sententiæ (Marc. 1314); sed non omnes sunt vitandi saltem civiliter; id est non omnibus tenemur negare colloquium, salutationem, societatem negotii aut habitationis, aut in mensa. Commu­ nicatio civilis cum hæreticis non est illicita per se, vetatur tamen lege naturali et divina, si sit periculosa (Mare. 447, 449). Sed nunquam debemus cum hæreticis in sacris communicare (Mare. 432, 433) et hæc communicatio in sacris prohibetur jure divino et eccle­ siastico quatenus est cooperatio ad peccatum infidelitatis et hæc com­ municatio in sacris (vg. recipiendo communionem, contrahendo matri­ monium coram sacerdote hæretico) est peccatum mortale contra fidem. Etiam disputatio publica cum hæreticis fieri nequit absque licentia S. Pontificis, aut si periculum, sit in mora absque licentia Ordinarii loci. 3° quoad indignos sacerdotes (Mare. 1438, 1439) distinguendum est: a) si sit indignus ob aliquam censuram vel inhabilitatem, licet ab eo petere sacramenta, etiam sine gravi causa, si sit toleratus, non licet vero si sit vitandus, vel hæreticus aut schismaticus. b) si sit certe indignus ob peccatum mortale, non licet sine gravi causa, petere ab eo sacramenta; quia ex lege caritatis tenemur impe­ dire peccatum proximi, cum illud sine gravi incommodo impedire pos­ sumus. Sed minister præsumitur dignus, nisi constet de opposito. * * * Hæc omnia quoad excommunicatos vitandos, hæreticos et indignos sunt vera præter articulum mortis si toleratus absit. In hac extrema necessitate licitum est petere et recipere saltem quædam sacramenta. Certe licet ab eis (scii, non toleratis) recipere Poenitentiam et baptismum (cf. Tridentinum sess. 14, c. 7): probabiliter etiam eucharistiam et extremam unctionem, casu nempe quo infirmus alia sacramenta recipere non possit, modo vitetur scandalum aut suspicio communicationis cum hæreticis. (Cf. Codicem Juris Can. 2259, 2261, 2267, 1258). De ministro Eucharistiæ 260 q. 82, a. 10. , Art. X. — UTRUM LICEAT SACERDOTI OMNINO A CONSECRATIONE CESSARE Status qucBstionis: Ut dicitur in la difficultate enuntiata initio articuli. Videtur quod non tenetur Missam celebrare, si curam non habeat animarum ; sicut non tenetur baptismum et alia sacra ministrare. Ut notat S. Thomas in principio articuli quidam dixerunt quod sacerdos potest omnino licite a consecratione abstinere, nisi teneatur ex cura animarum; addunt tamen secluso scandalo, quod facile haberi dicunt si sacerdos per diuturnum tempus, puta per sex vel octo menses a celebrando abstineat. Ideo, saltem ratione hujus periculi, ea sententia vix practice probabilis dicenda est ut ait Mare. n. 1603. Sententia longe communior et probabilior affirmat singulos sacer­ dotes, ratione sacerdotii teneri sub gravi aliquando celebrare; tum jure divino, tum jure ecclesiastico. Præceptum divinum colligitur ex verbis Christi: « hoc facite in meam commemorationem ■»; hæc verba non tantum respiciunt commu­ nionem et communicantes, sed et maxime consecrationem et consecran­ tes; Christus enim, ut ait Concilium Tridentinum sess. 22, cap. 1 « eis ut consecrarent præcepit per hæc verba: « hoc facite.... », uti semper Ec­ clesia catholica intellexit et docuit ». Item in Epistola ad Hebraeos, c. 5, dicitur: « omnis pontifex constituitur ut offerat dona et sacrificia pro peccatis ». Praeceptum autem ecclesiasticum probatur ex decreto Innocentii III de celebratione Missae (Mare. 1603) ubi vehementer reprehendit sacer­ dotes « qui missarum solemnia vix celebrant quater in anno ». Cf. Mare. op. cit. obligatio celebrandi, ratione sacerdotii, n. 1602; an simpli sacerdotes obligentur 1603, q. 1, quoties in anno, q. 2; ratione officii 1604 quinam pastores obligentur 1605, 1606, q. 2. 3; ratione sti­ pendii 1607. Hæc sunt argumenta auctoritatis in favorem communioris sen­ tentiae. Addi etiam possunt testes traditionis ut vg. S. Ambrosius cujus testimonium affertur in argumento sed contra. In corpore articuli S. Thomas dat rationem hujusce sententiae: et hæc ratio ad hoc reducitur: — Unusquisque tenetur uti gratia sibi data cum fuerit opportunum. — Atqui opportunitas sacrificium offerendi non solum attenditur per comparationem ad fideles Christi, quibus oportet sacramenta mini­ strari. sed principaliter per comparationem ad Deum cui offertur sacri­ ficium. — Ergo sacerdoti, etiamsi non habeat curam animarum, non licet omnino a celebratione cessare. Quod consecrationem et dispensationem 261 Major probatur ex auctoritate S. Pauli II Cor., VI, 1. « Hortamur vos ne in vacuum gratiam Dei recipiatis » ; probari etiam posset ex pa­ rabola talentorum, Matth. XXV, 14 : « Inutilem servum ejicite in tene­ bras exteriores, illic erit fletus et stridor dentium ». Minor probatur ex ipsa definitione sacrificii; dum sacramenta sunt propter homines, scii, dona Dei hominibus, sacrificium e contra Deo offertur ab hominibus; unde opportunitas offerendi sacrificium atten­ ditur principaliter per comparationem ad Deum, non vero per compara­ tionem ad fideles. Et ut dicit Billuart unusquisque etiam laurus tenetur jure naturæ offerre Deo sacrificium; laici offerunt quidem per sacerdotes, ergo sacerdotes debent offerre et pro seipsis et pro populo, quia vi ordina­ tionis ex officio sunt deputati, ut pro populo intercedant ac sacrificia offerent (Hebr. c. V). Per hanc rationem respondetur ad argumentum læ sententiæ ut facit. S. Thomas ad lum: sacerdos non habens curam animarum non tenetur quidem baptizare et alia sacramenta ministrare, quia alia sacra­ menta præter Eucharistiam sunt sacramenta tantum et non sunt sacri­ ficium. Sacramenta enim sunt propter homines et ea ministrare non tenetur nisi ille qui super fideles suscipit curam. Quoties in anno quisque sacerdos celebrare tenetur? Respondet S. Thomas in fine articuli « si non habeat curam ani­ marum, saltem videtur quod celebrare tenetur in praecipuis festis et maxime in illis quibus fideles communicare consueverunt ». Sententia longe communior (Mare. 1603) affirmat, unumquemque sacerdotem sub gravi celebrare teneri ter vel quater in anno; in Festis nempe solemnioribus. Decretum e S. Congregatione Concilii editum nov. 1696 dicit, « qui, sine justa causa, ter vel quater in anno non celebravit peccat mortaliter et potest ab Episcopo puniri ». Alii, minus probabiliter, dicunt omnes sacerdotes celebrare teneri singulis Dominicis et Festis. Sub levi tenentur sacerdotes celebrare saltem diebus Dominicis et festis solemnioribus, prout in Cod. 805 dicitur: « curent episcopi ut sacerdotes saltem diebus Dominicis et festis de præcepto divinis operentur ». Cf. Mare. n. 1604-1606: de obligatione celebrandi ratione officii: 1° omnes pastores animarum tenentur et sub gravi celebrare Mis­ sam singulis diebus Dominicis et festis de præcepto (Concilium Triden­ tinum. 2" omnes pastores animarum tenentur et sub gravi applicare Mis­ sam pro populo singulis diebus Dominicis et festis de præcepto. Legi­ time impediti tenentur per alios celebrare. 262 De ministro Eucharistiæ: Pastores sunt: episcopi, abbates, parochi, vice-parochi curati —non vero capellani. Cf. Prummer, Manuale theol. moralis, t. TTT, n. 258 ss. Mare. n. 1607 : De obligatione celebrandi ratione stipendii. Ex stipendii acceptatione oritur obligatio stricta justitia tot cele­ brandi Missas, quot, pro ratione acceptæ eleemosynae, promissæ fuerint; et hoc est sub gravi *. Hæc obligatio potest per alium sacerdotem impleri, ea tamen lege ut huic integrum stipendium tradatur, nisi majus stipendium detur, non tam intuitu Missæ quam amicitiæ, paupertatis, gratitudinis etc. N. 1613: Quæstum facere ex missarum stipendiis, quæ ad alios transmittuntur, prohibetur sub gravibus poenis cf. Can. 2324. Quoad celebrationem Missæ est gradatio ascendens, quam pluries notaverunt auctores spirituales, absque mentione Missæ sacrilegæ, sci­ licet: 1° Missa celerrime expedita cum scandalo fidelium, circa quam S. Alphonsus optimum scripsit opusculum, 2” Missa correcta quoad rubricas, sed quasi sine devotione actuali; 3° Missa digne celebrata, cum spiritu fidei, 4" Missa Sanctorum, ut celebrabatur v.g. a S, Dominico, a S. Philippo, a Sancto parocho d’Ars; cf. Imitationem Jesu Christi, 1. TV, c. 8. 9, 13. 14, 17. 1 Videbimus in quæstione sequenti quando agemus de valore sacrificii Missæ quod non licet per unam Missam satisfacere pluribus stipendiis, etiamsi Missa valorem Infinitum habeat, stipendium enim non datur ut pretium fructus Missæ, sed pro sustentatione ministri; unde cum sacerdos ex uno stipendio sustentationem jam habeat, deficit titulus, cur aliud recipiat (cf. Mare. 1595). Cf. Corbblet, Histoire dogmatique, liturgique, achéologique du Sacrement de Γ Eucharistie (1886), L. 417, de la Fréquente communion des prêtres: hæc notat: « Il y a toujours eu des messes privées en dehors de la messe solemnelle que célébrait l’évêque dès les premiers siècles et à laquelle communiaient les prêtres présents, mais dans la plupart des monastères d'Orient et d'Occident la messe ne se disait jadis que les dimanches et fêtes. Les Chartreux ont long­ temps conservé cet usage, de même au XIHe s. dans l'ordre de Saint François une seule messe était dite dans chaque monastère, les autres prêtres se conten­ taient d’y assister. Les historiens du XVIe s. signalent comme une marque de piété, l’habitude qu’avait tel ou tel prêtre de dire la messe tous les jours; mais s’il y eut des prêtres, qui par humilité ou tiédeur, ne célébraient que le dimanche. 11 y en eut d'autres qui par dévotion, à certains jours du moins disaient plusieurs messes. Π PARS DE SACRIFICIO MISSÆ Auctores consulendi Abertus Magnus I: De sacrificio Missæ. Batiffol: Leçons sur la Messe, ed. 3, Paris, 1909. Benedictus XIV: De sacrosancto Missæ sacrificio. Bernardi: Il santo sacrificio della Messa, Treviso 1924. Billot (Card.): De Ecclesiœ sacramentis, ed. 6’, Roma, 1924-1926. Brinktrine J.: Die heilige Messe, Paderborn, 2, 1934. — Das Opfer der Eucharistie, Paderborn, 1938. Caietan: Opuscula de sacrificiô Missæ. Condren (P. de): L’idée du sacerdoce et du sacrifice de N. S. J. C., ed 2’, Paris, ed. 2·, Téqui, 1901. Gihr N.: Das heilige Messopfer, Freiburg in Br. 11-19, 1922. Giraud, S. M.: Prêtre et Hostie, 2 vol., Paris, Beauchesne, ed. 5’, 1924. Grimal: Le sacerdoce et le sacrifice de N. S. J. C., ed. 3*, Paris, Beau­ chesne, 1923. Hugon : La Sainte Eucharistie, ed 2“, Paris, Téqui, 1917. Joannes a S. Thoma: in ma™ Partem S. Thomæ. Kramp J. (S. J.): Die Opferanschauungem der rômischen messliturgie. Regensburg, 1924. La Taille (M. De): Mysterium fidei, ed. 3’, Paris, Beauchesne, 1931. ■ Esquisse du mystère de la foi, Paris, 1924. Lepin M. : L’idée du sacrifice de la Messe d’après les théologiens depuis l’origine jusqu’à nos jours. 1926, Paris, Beauchesne. E. Masure: Le sacrifice du chef, 1938, Paris. Salmanticenses in ΠΙ*™ S. Thomæ. S. Thomas ΠΡ, Q. 82 et 83. Scheller J. M. : Vom Opfer Christi mysterien der hl. Messe, Pader­ born, 1936. Vonier, A. O. S. B., La clef de la doctrine eucharistique, tr. fr. Lyon, ed. de l’Abeille, 1942. Diet. Theol. Cath., art. « Messe » (A. Michel). Ad tractandum de sacrificio Missæ, erit sermo: Cap. I. De sacrificio in genere et de finibus ejus. Cap. Π. De Missa ut est verum sacrificium. Cap. m. De effectibus et de valore sacrificii Missæ. CAPUT I DE SACRIFICIO IN GENERE ET DE FINIBUS EJUS Art. I. De notione sacrificii in genere. - Art. 2. De diversis formis ejus ac de quatuor ejus finibus. - Art. 3. Quare oblatio sit principalis pars sacrificii, quamvis non specifica, ex: sacrificium Abel, sacrificium Caini sine valore, sacrificium Abrahæ, in quo oblatio interior tam per­ fecta est et heroica, ut dispensetur patriarcha, ab immolatione filii sui Isaac. Art. 1. — DE NOTIONE SACRIFICII IN GENERE Cfr. S. Thomam Π»-Π“ q. 85; Ι«-Π“«, q. 101, 102; C. G., 1. ΙΠ, c. 119, Lepin, op. cit., Grimai, op. cit., 3-25. Dicet. Theol. Cathol. art. Sa­ crifice (Gaudel). Communiter theologi distinguunt sacrificium in sensu lato et sacri­ ficium in sensu proprio. In sensu lato sacrificium est omne opus bonum propter reverentiam divinam factum, et potest esse actus mere interior, sic dicitur in Ps. 50: «sacrificium Deo spiritus contribulatus», vel etiam exterior, sic dicitur. in Ps. 140, 2 : « elevatio manuum mearum sacrificium vespertinum», et Eccli, 35, 4: «qui facit misericordiam, offert sacrificium ». Item quilibet fidelis est in sensu lato sacerdos, see. illud I Petri II, 5 : « Domus spiritualis, sacerdotium sanctum offerre spi­ rituales hostias, acceptabiies Deo per Jesum Christum ». Lutherani confuderunt sacerdotium proprie dictum cum sacerdotio late dicto, dicendo: omnes fideles sunt sacerdotes; et ex alia parte di­ xerunt missam non esse sacrificium proprie dictum. Sacrificium proprie dictum definitur a S. Thoma H-II, q. 85, a. 1-2-3-4: oblatio rei sensibilis (art. 1) soli Deo facta ad testandum ejus supremum dominium nostramque subjectionem (art. 2) per quamdam immutationem circa rem- oblatam (art. 3 ad 3um) et facta a legitimo ministro qui est proprie sacerdos (art. 4). Explicantur termini per ipsa verba S. Thomæ loc. cit. Facile sic discernuntur quatuor causæ sacrificii in genere. 1) Dicitur oblatio. Hoc est genus commune sacrificio et aliis acti­ bus quibus offertur Deo vel aliquid interius ut bona voluntas, vel aliquid De sacrificio in genere 265 exterius. Sic non omnis oblatio est sacrificium, ut dicit S. Thomas, a. 3, ad 3, sed videbimus tamen infra quod oblatio interior est quid princi­ palius in sacrificio quam id quod fit exterius, nam hoc signum exterius esset sine valore religioso si fieret sine oblatione interna. 2) Dicitur rei sensibilis, nam ut ait S. Thomas, a. 1, « est modus conveniens homini, ut sensibilibus signis utatur ad aliqua exprimenda, quia ex sensibilibus cognitionem accipit. Et ideo ex naturali ratione procedit, quod homo quibusdam sensibilibus rebus utatur offerens eas Deo in signum debitæ subjectionis et honoris, see. similitudinem eorum qui dominis suis aliqua offerunt in recognitionem dominii ». Hæc est fundamentalis significatio in qua invenitur adoratio et gratiarum actio. Imo in hoc art. I, S. Thomas dicit : « oblatio sacrificii pertinet ad jus naturale », nam « ratio naturalis dictat homini quod alicui superiori subdatur propter defectus quos in seipso sentit, in quibus ab aliquo superiore indiget adjuvari et dirigi, et quidquid illud sit, hoc est quod apud omnes vocatur Deus ». Hic indicatur ut finis, postulatio auxilii. Sic sacrificium invenitur in omnibus religionibus. (Cfr. 11-11, q. 81, a. 7 de cultu externo in genere). Ex hoc apparet, et est magni momenti, quod sacrif icium externum, ut externum, est in genere signi, dum sacrificium internum est in ge­ nere actionis moralis, procedentis a virtute religionis, ut bene ostendit Joannes a S. Thoma, De Euch., disp. 32, a. 1. Notanda sunt verba S. Augustini, De Civit. Dei. c. 5, pluries citata a S. Thoma, v. g. 111", q. 22, a. 2: « Omne sacrificium visibile invisibilis sacrificii sacramentum, id est sacrum signum est ». Unde signum externum non valet, nisi ad actum internum signi­ ficandum; et si defectu spiritus fidei et orationis sistimus in his signis externis est formalismus pharisaicus, id est sola apparentia externa religionis sine realitate, unde dicitur in Evangelio « cavete a fermento pharisæorum » Matth. XVI, 6. et in I Cor., V, 8: < Itaque epulemur non in fermento veteri, neque in fermento malitiæ et nequitiæ, sed in azimis sinceritatis et veritatis ». 3) Dicitur: soli Deo facta (art. 2) quia sacrificium est actus, non duliæ aut hyperduliæ, sed latriœ seu adorationis soli Deo debitæ. Dicit enim S. Thomas 1. c. : « Significat autem sacrificium quod offertur exte­ rius interius spirituale sacrificium, quo anima seipsam offert Deo, see. illud Ps. 50, « sacrificium Deo spiritus contribulatus » quia sicut supra dictum est, q. 81, a. 7 et q. 84, a. 2, exteriores actus religionis ordinantur ad interiores (qui sunt igitur principaliores). Anima autem se offert Deo in sacrificium, sicut principio suæ creationis et sicut fini suæ beatificationis. Secundum autem veram fidem solus Deus est creator ani­ marum nostrarum. In solo etiam Deo animæ nostræ beatitudo consistit. Et ideo sicut soli Deo summo debemus sacrificium spirituale offerre, ita etiam ei soli debemus offerre exteriora sacrificia ». Ibid, ad 2um: « in oblatione sacrificii non pensatur pretium occisi pecoris, sed signifi- 260 De sacrificio Missæ catio, quia hoc fit in honore summi rectoris totius universi ». Honor enim proportionari debet excellentiæ agnoscendæ, et igitur supremæ excellentiæ Dei debetur specialis honor adorationis, qui manifestatur per sacrificium. Propterea Apostoli et Angeli noluerunt adorari, Act. Ap. X, 25; XIV, 14; Apoc., XIX, 10; XXII, 8, dum e contrario daemon dixit Christo (Mt. IV, 9): « Hæc omnia tibi dabo, si cadens adoraveris me ». Ad quod Christus respondit : « Dominum Deum tuum adorabis et illi soli servies ». Sacrificium est ergo actus religionis seu latriæ, ut dicitur art. 3 corp. 4) Dicitur: per quamdam immutationem circa rem oblatam. Quidam auctores dixerunt: per destructionem realem rei oblatae, et hoc non possunt invenire in sacrificio Missæ, quia corpus Christi est incor­ ruptibile. Alii auctores, ut Suarez, Lugo, Lessius, dixerunt per realem immutationem rei oblatae, sed pariter eam invenire nequeunt in sacrificio Missæ, nam in eo corpus Christi non realiter immutatur, sed solum substantia panis et vini, quæ non est proprie res oblata. Cum magna attentione definiendum est genus, ut in hac definitione, non ponatur jam species hujusce generis, v. g. ut non ponatur in defi­ nitione vitæ id quod pertinet ad sensitivum et non est in plantis. S. Tho­ mas attente usus est verbis voluntarie indeterminatis et generalioribus, ut applicari possint omni sacrificio etiam incruento. Etenim a. 3, ad 3um, ad ostendendum quod sacrificium est specialis actus religionis, distinctus a devotione, ab oratione, a simplici oblatione, dicit: « sacrificia proprie dicuntur, quando circa res Deo oblatas aliquid fit, sicut quod animalia occidebantur et comburebantur, quod panis frangitur et comeditur, et benedicitur. Et hoc ipsum nomen sonat, nam sacrificium dicitur ex hoc quod homo facit aliquid sacrum. Oblatio autem directe dicitur, cum Deo aliquid offertur, etiamsi nihil circa ipsum fiat, sicut dicuntur offerri denarii et panes in altari, circa quos nihil fit. Unde omne sacrificium est oblatio, sed non convertitur » scii, non omnis oblatio est sacrificium, v. g. primitiæ erant oblationes tantum. Item Π-Π, q. 86. a. 1. Notandum est quod S. Thomas agendo de sacrificio in genere et nondum de speciebus ejus, ut sunt sacrificium cruentum et incruentum ex intentione utitur terminis omnino communibus scii. « circa res Deo oblatas aliquid fit » et aliquid quod sit expressio adorationis, repara­ tionis et aliorum finium sacrificii. Non dicit quod ad sacrificium requi­ ritur destructio rei oblatæ, nequidem realis ejus immutatio. Revera ad sacrificium in genere suflicit quœ.dam immutatio circa rem oblatam, etiamsi non sit realis et physica immolatio victimæ, re­ quisita ad sacrificium cruentum ut cruentum est. Et de facto in Missa erit solum sacramentalis immolatio corporis Christi, id est immolatio in genere signi, non vero realis et physica, sed sacramentalis quæ fiet per realem et duplicem transsbstantiationem quæ terminatur ad corpus De sacrificio in genere 267 et ad sanguinem Christi. Sic aliquid fit circa rem oblatam, scii, per con­ secrationem fit duplex transsubstantiatio panis et vini quæ realiter ter­ minatur ad corpus et ad sanguinem Christi, prout solum corpus ejus est realiter ex pane, et solus sanguis ejus est realiter ex vino. Vere aliquid fit circa rem oblatam. Et sufficit immolatio non physica, sed sa­ cramentalis, scii, in genere signi, nam pro sacrificio in genere, id quod fit exterius circa rem oblatam est proprie in genere signi, ut dixit S. Thomas 1. c. a. 2: « Oblatio sacrificii fit ad aliquid significandum. Si­ gnificat autem sacrificium quod offertur exterius, interius spirituale sacrificium, quo anima seipsam offert Deo ». Propterea sacrificium Caini non fuit acceptatum a Deo, quia erat solum externum. Sic explicatur definitio traditionalis sacrificii in genere scii.: sacri­ ficium proprie dictum est oblatio rei sensibilis soli Deo facta ad testan­ dum supremum ejus dominium nostramque subjectionem, per quandam immutationem circa rem oblatam, et facta a legitimo ministro qui pro­ prie est sacerdos. Non requiritur realis destructio rei oblatæ, quamvis pluries inveniatur, nec requiritur realis immutatio hujus rei, sufficit quod aliquid fiat circa rem oblatam et aliquid expressivum adorationis, reparationis, postulationis aut gratiarum actionis. Sic in Missa dicemus aliquid fit circa rem oblatam, scii, duplex consecratio et transsubstan­ tiatio, quæ terminatur ad corpus et sanguinem Christi, ut sit in altari in statu mortis, sed sub speciebus panis et vini. Dubium: Quando est destructio rei oblatæ, ut occisio victimæ, aut totalis ejus combustio, quid significatur per eam? Hoc explicatur a S. Thoma I-II, q. 102, a. 3, ad 5u,n. Assignat triplicem symbolismum, scii. : « animalia in sacrificio oblata occide­ bantur, quia veniunt in usum hominis occisa, secundum quod dantur homini ad esum (in hoc est gratiarum actio pro beneficiis a Deo acceptis, et speciatim offerebantur animalia munda, ut columba, agnus)... Simi­ liter etiam per occisionem animalium significatur destructio peccato­ rum, et quod homines erant digni occisione pro peccatis suis, ac si illa animalia loco eorum occiderentur, ad significandam expiationem pec­ catorum. Per occisionem etiam hujusmodi animalium significabatur occisio Christi ». Circa hoc dicendum est quod Deus vult quidem destructionem pec­ cati sed non peccatoris, imo vult vitam ejus. Ut dicitur in Sap., I, 13: « Deus mortem non fecit, nec lætatur in perditione viventium ». Unde id quod principaliter postulat Deus, etiam in sacrificio expiationis, non tam est mors victimæ oblatæ, quam contritio cordis humiliati et pœnitentis. Sic etiam communiter dicitur quod passio Domini habet suum valorem ex ipso heroico amore Salvatoris pro Deo et animabus; summus dolor et mors nullum valorem haberent sine amore Dei l. i Cfr. de hac re: Lepin, op. cit., p. 720; M. 1831, p. 1-17, Esquisse, p. 7-65. de Là Taille, Myst. fidei, 3" ed. 268 De sacrificio Missæ Pariter S. Thomas I-Il, 102, a. 3, ad 8ura ostendit symbolismum holocausti dicendo: « In holocausto totum comburebatur, ut sicut totum animal resolutum in vaporem sursum ascendebat, ita etiam signi­ ficaretur totum hominem et omnia quæ ipsius sunt. Dei dominio esse subjecta et ei esse offerenda ». Unde immutatio externa facta circa rem oblatam significat obla­ tionem internam animæ Deo creatori, oblationem nempe adorationis, nec non gratiarum actionis, sæpe etiam supplicationis et reparationis pro peccato commisso. Sed semper prævalet idea conversionis animæ ad Deum supra ideam destructionis, non enim destruitur peccator, sed peccatum: ut homo ad Deum conversus, propter Deum vivat. 5) Denique in definitione sacrificii dicitur a legitimo Dei ministro (Π-Il, q. 85, a. 4), quia sacrificium est specialis actus religionis non solum simul externus et internus, sed publicus, id est offertur, non pro solo offerente sed pro populo, ergo debet offerri per publicum et depu­ tatum ministrum, qui nomine omnium agat. Unde dicitur ad Hebr. V, 1: « Omnis pontifex ex hominibus assumptus pro hominibus consti­ tuitur in his quæ sunt ad Deum, ut offerat dona et sacrificia pro pec­ catis ». Sed omnes fideles tenentur ad offerendum sacrificium internum, et fideles tenentur etiam ad offerendum sacrificium externum cum sa­ cerdote. Sic sufficienter explicatur traditionalis definitio sacrificii proprie dicti, ut formulata est ad S. Thoma. Corollarium. Sacrificium est altissimus actus virtutis religionis, quia simul est internus, externus et publicus, sic est actus totius populi et fines ejus sunt altissimi, scii, adorationis, petitionis, reparationis, gratiarum actionis. Proinde culmen vitæ interioris manifestatur in illo. Et quasi omnes alii actus virtutis religionis ad illud concurrunt, ut devotio, simplex oratio, oblatio interna sacrificii improprie dicti etc... Animadversio. Sacrificium proprie dictum sæpe est rituale, ut Cœna, Missa, sed potest esse eminenter rituale ut sacrificium Crucis, quamvis in eo nullus ritus liturgicus appareat. Hoc est contra P. de la Taille (Esquisse p. 8) et Myst. fidei, 2* ed., p. 29 et etiam contra M. Lepin. Prior tenet quod sacrificium crucis non fuisset verum et perfectum sacrificium si antea non fuisset oblatio ejus ritualis in Cœna; tunc videtur quod sacrificium crucis sit solum pars sacrificii et non sacrificium perfectissimum omnium, ut dicit tota tra­ ditio. M. Lepin op. cit„ p. 740 dicit sacrificium Crucis fuisse sacrificium personale non rituale, quod dici posset de quolibet martyrio. Dicendum est: sacrificium crucis est eminenter rituale; 1) quia est maximum sacrificium figuratum ab omnibus sacrificiis ritualibus V. T. nec non a Cœna, et commemoratum a Missa; 2) quia victima oblata in sacrificio Crucis fuit ab œtemo electa a Deo; 3) quia fuit oblata a su- De divisione sacrificii 269 premo sacerdote, et igitur est plus quam simplex martyrium, quod de se non est sacrificium proprie dictum, sicut non ommis martyr est sa­ cerdos proprie dictus >. Art. 11. — DE DIVISIONE SACRIFICII Hæc divisio proponi potest secundum quatuor causae, sic magis apparebit valor definitionis sacrificii in communi et quare debeat fieri terminis voluntarie indeterminatis, sicut non debet poni in definitione vitæ id quod est proprium vitæ sensitivæ et non invenitur in vegetativa. 1) Ratione agentis instituentis habetur: a) sacrificium legis naturae sine positiva determinatione Dei, ut sacrificium Abel, Melchisedech ; b) sacrificia Veteris Legis seu legis mosaicæ quæ erant figura sacrificii Crucis; c) sacrificium Novæ Legis, quod offertur modo cruento in Cruce, modo incruento ante mortem Christi, in Cœna, et in Missa post mortem Christi. 2) Quoad finem, sacrificium dividitur see. quatuoi· fines ejus, scii. : a) sacrificium adorationis, in V. T. præsertim holocaustum quo expri­ mebatur elevatio totius mentis ad Deum et unio cum Deo, sic convenit perfectis; b) sacrificium impetrationis postulat gratias necessarias ad salutem; c) sacrificium propitiationis, seu expiationis vel reparationis, offertur ad remissionem culpæ et pœnæ; d) sacrificium gratiarum actio­ nis, ut hostia pacifica in V. T. est signum gratitudinis pro Dei beneficiis. S. Thomas notat IIP, q. 22, a. 2, quod sacrificium Crucis, ut per­ fectissimum omnium et ab aliis figuratum, ordinatur ad hos quatuor fines, et pariter Missa, prout est idem sacrificium quoad substantiam ac sacrificium Crucis. Hæc divisio quatuor finium sacrificii est maximi momenti in ordine spirituali et ideo B. P. Eymard sæpe, durante hora sancta, considerabat per modum meditationis hos quatuor fines. 5) Ex parte formœ sacrificii seu actionis sacrificii in V. T. di­ stinguebantur ut explicat S. Thomas I-Π, q. 102, a. 3: oblatio pro peccato cujus una pars comburebatur, alia dabatur in usum sacer­ dotum: hostia pacifica ad conservationem animæ, dividebatur in tres partes, una incendebatur in honorem Dei, secunda dabatur sacerdotibus, tertia fidelibus; holocaustum, ad elevationem mentis ad Deum, tota victima comburebatur. Item ex parte formæ sacrificium dividitur in cruentum scii., cum immolatione reali seu physica victimæ, et incruentum scii., sine reali effusione sanguinis, ut sacrificium Melchisedech, Cœna et Missa. i Cf. Diet, théol. cath.: art. « Messe », col. 1244 ss. 270 De sacrificio Missac Notandum est etiam quod sacrificium cruentum potest esse active cruentum, ut occisio et oblatio agni paschalis, aut solum est passive cruentum ut sacrificium Crucis, in quo Christus sese obtulit morte in­ tercedente, sed occisio ejus fuit magnum sacrilegium, non quidem re­ novandum in Missa. Cfr. S. Thomas III, q. 48, a. 3, ad 3u,n: « Passio Christi ex parte occidentium ipsum fuit maleficium, sed ex parte ipsius ex caritate patientis fuit sacrificium. Unde hoc sacrificium ipse Christus obtulisse dicitur, non autem illi qui eum occiderunt ». Cf. ma, q. 22, a. 2, ad 1 : « Christus non se occidit, sed seipsum voluntarie morti exposuit ». 4) Quoad materiam oblatam sacrificia proprie dicta in V. T. divide­ bantur prout offerebantur animalia, aut fructus terræ, frumentum, panis, sal, thus ardens, aut libamina, scii, vinum aut oleum. Cf. S. Th. I-Π, q. 102, a. 3, ad 13m, 14>". Animadversio. Definitio logica sacrificii est quid logice univocum; sed si consideratur causalitas seu valor realis sacrificiorum, tunc causalitas omnium sacrificiorum V. T. et etiam valor Cœnæ ac Missæ de­ pendet ex valore sacrificii Crucis, quod in hoc ordine causalitatis est, ut aiunt Scholastici, primum analogatum, a quo omnia sacrificia alia dependent. Ita pariter quamvis definitio virtutis moralis sit quid logice univo­ cum, tamen quoad causalitatem omnes virtutes morales dependent a suprema earum, quæ est prudentia, auriga virtutum. Ita generaliter Thomistæ et specialiter Joannes a S. Thema ubi de virtutibus moralibus. Sic sufficienter constat de diversis finibus sacrificii etiam in omnibus religionibus '. Coroll.· Altissimum omnium sacrificiorum est igitur sacrificium crucis, cuius omnia sacrificia antecedentia erant figura et cujus Missa est commemoratio, velut continuatio modo sacramentali et applicatio usque ad finem mundi. 1 Cf. J. Grimai., Le Sacerdoce et le sacrifice de N. S. Jésus Christ, 4» ed. 1926, I. P. ch. I, « Universalité du sacrifice »: « Dans toute l'antiquité païenne ou juive, au centre de la vie religieuse apparait le sacrifice, l’acte suprême du culte, consistant dans l’offrande et la destruction d’une victime en l’honneur de la divinité». — Ch. Π: «L’idée de la substitution »: «Le trait le plus saillant du sacrifice antique parait être la substitution d’une victime, offerte et immolée au nom de l’homme, soit parfois pour racheter savie. soit du moins pour exprimer ses sentiments d’adoration et d'expiation ». — Ch. III, L’idée d’alliance: « L’effet principal du sacrifice antique paraît avoir été de créer ou d’entretenir une sorte d’alliance, par la quelle la divinité s'unissait, par une espèce de lien de famille aux membres de la société religieuse et les admettait en participation à ses biens ». — Ch. IV, La communion: « Elle terminait ordinairement le sacrifice antique; en man­ geant l’hostie, qui lui est substituée, l'homme s’identifie, s'offre et s’immole davantage avec elle; en mangeant l’hostie devenue chose divine et sacrée, l'homme, assis comme un ami à la table de Dieu, se sanctifice et se divinise en quelque sorte ». De momento oblationis internai 271 Communiter tenetur sacrificium Crucis etiam independenter a Cœna esse perfectissimum sacrificium, in quo, quamvis dissentiat P. de la Taille, est non solum cruenta immolatio, sed etiam oblatio clare expressa sensibiliter in actibus externis Christi patientis et in ultimis verbis ejus, speciatim in his: « Pater, in manus tuas commendo spi­ ritum meum (Luc. ΧΧΙΠ, 46) et « Consummatum est » (Jo. XIX, 30), cf. m, q. 48, a. 3. Finis ejus est reconciliatio nostra cum Deo ut quadam spirituali societate inhaereamus illi in aeternum x. Art. 111. — QUARE OBLATIO SIT ID QUOD PRINCIPALE EST IN SACRIFICIO, VELUT ANIMA SACRIFICII Responsio satis facilis est, quia id quod fit exterius scii, immolatio externa, aut immutatio circa rem oblatam, est solum signum internae oblationis qua anima se offert Deo; et manifestum est quod sacrificium spirituale et internum altius est quam sacrificium externum. Dicit enim Aug. (Civ. Dei, 1. 10, c. 5) pluries citatus a S. Thoma: « Sacrificium exterius est signum interioris sacrificii, quo quis seipsum offert Deo » cf. ma, q. 48. a. 3, et q. 82, a. 4 c. Sine oblatione interna sacrificium externum nullum valorem reli­ giosum haberet; nequidem dolorissima passio Christi valorem moralem et religiosum haberet si Christus eam non obtulisset ex amore Dei et animarum. Unde in sacrificio Crucis et Missæ valor magis sumitur ex oblatione interna Christi quam ex dignitate victimæ 2. Attamen oblatio est solum genus sacrificii et immolatio vel immu­ tatio facta circa rem oblatam est ejus differentia specifica, plusquam conditio ritualis, quidquid dicant quidam auctores, qui non quærunt differentiam specificam. Dicit enim S. Thomas ΙΙ-Π, q. 85, a. 3, ad 3um « Omne sacrificium est oblatio, sed non omnis oblatio est sacrificium; nam sacrificium significat quod homo aliquid sacrum facit circa rem oblatam ». Dubium. Quomodo vero genus alicuius rei possit esse quid princi­ palius quam ejus differentia specifica, dum in homine differentia speci­ fica est perfectior quam genus animalitatis? Respondetur: genus est quid minus perfectum quando sumitur ex materia, ut animalitas, dum rationalitas sumitur in homine ex spiritu. Sed quandoque genus sumitur ex.alto; ita in sacrificio, oblatio spi­ ritualis et interna est quid altius quam immolatio externa victimæ. Genus intellectus humani, scii, ipsa intellectualitas creata est quid altius t Cf. Dici, théol. cath., art. « Messe », .coi. 1245; et Lbpin, op. cit., p. 689-697. 2 Quando B. Maria Virgo obtulit Filium suum in Calvario. oblatio ejus erat valoris liniti ex parte personæ offerentis, et valoris infiniti ex parte victimæ oblatæ. Sed ipsa oblatio personalis Christi erat actus theandricus. 272 De sacrificio Missa: quam rationalitas, nam intellectualitas est perfectio simpliciter simplex, non vero rationalitas; intellectualitas restringitur in rationalitate. Pari­ ter vita est perfectio simpliciter simplex et est perfectior in se quam vegetativum et sensitivum, quia coarctatur, limitatur in illis. Item vita Christiana consistens præsertim in adimpletione duorum præceptorum amoris et in exercitio virtutum theologicarum, est quid altius quam vita religiosa consistens in adimpletione trium consiliorum, quæ subordinantur supremis præceptis; item tres virtutes paupertatis, castitatis et obedientiæ subordinantur virtutibus theologicis. Vita religiosa denique propter eamdem rationem est de se quid magis principale quam species ejus, v. g. vita benedictina, dominicana, carmelitana, see. talem vel talem regulam determinata. Unde quandoque genus, si sumitur ex alto, ex spiritu, ex relatione ad finem ultimum, est quid magis elevatum quam differentia specifica. Sic in sacrificio oblatio spiritualis interna est quid altius quam im­ molatio externa victimæ. Ex hoc apparet quod realimus sacrificii magis sumendus est ex parte oblationis internes, quæ est res significata, quam ex parte signi externi. Ita generaliter realismus alicuius significationis magis sumitur ex parte rei significatce quam ex parte signi significantis. Unde realismus Missa: magis inquirendus est ex parte oblationis intemœ perdurantis in mente Christi principalis sacerdotis quam in im­ molatione sacramentali quæ est in genere signi. Hoc clarius constat in exemplis sacrificiorum Caini, Abel et Abrahæ (cf. Gen. TV, 3, 5; XXII, 13, 16, 17; Ps. L, 18, 19). In Gen. IV legitur: «Factum est ut Cain offerret de fructibus terræ munera Domino. Abel quoque obtulit de primogenitis gregis sui et de adipibus eorum; et respexit Dominus ad Abel et ad munera ejus. Ad Cain vero et ad munera illius non respexit, iratusque est Cain vehe­ menter, et concidit vultus eius... Dixit Dominus ad eum: Quare iratus es? Nonne si bene egeris, recipies... ». Et statim postea narratur quod impius Cain Abel fratrem suum occidit, et a Deo punitur. Est prima manifestatio mysterii prædestinationis (cf. Grimai, op. cit., p. 68). In Ep. ad Hebr. XI, 4, dicitur: « Fide plurimam (pretiosiorem) ho­ stiam Abel quam Cain Deo obtulit, per quam testimonium consecutus est esse iustum... et per illam (fidem) defunctus Abel adhuc loquitur ». Ibid. XH, 24 dicitur de Jesu: « est testamenti novi mediator » et sanguis ejus melius loquitur quam sanguis Abel. Unde Patres dixerunt quod iustus Abel, occisus ab impio Cain fratre suo, erat iam figura Christi innocentis occisi a Judæis. Inde dicitur in Apoc. ΧΙΠ, 8: « Dignus est Agnus qui occisus est (in figura) ab origine mundi ». Abel occisus est a Cain quia sacrificium suum fuit acceptatum, scii, quia obtulerat cum fide et pietate sacrificium quod acceptatum est a Deo, qui non respexit ad munera Caini sine vera pietate oblata. Sed mors Abelis est ejus gloria, quia per eam figurat Salvatorem, qui erit sacerdos et victima. De momento oblationis interna? 273 In hoc clarissime apparet quod pia oblatio interna est velut anima sacrificii et quod sine ea non habetur nisi cadaver sacrificii, ut sacri­ ficium Cain a Deo non acceptatum. Eadem veritas apparet in sacrificio Abrahæ de quo agitur in Ge­ nesi, XXII, ubi narratur quod fides et obedientia Abrahæ probatur a Deo per præceptum immolandi filium suum Isaac, sed ab ipsius immolatione externa prohibetur Abraham ab Angelo, promissionesque ei denuo ob hanc insignem obedientiam confirmantur. Id est oblatio interna Abrahæ, et etiam filii sui mortem heroice acceptantis, fuit ita generosa, ut suffi­ ceret sine immolatione externa, unde v. 12 Angelus dicit Abrahæ in nomine Dei : « Aon extendas manum tuam super puerum, neque facias UU quidquam; nunc cognovi quod times Deum et non pepercisti uni­ genito tuo propter me. Levavit Abraham oculos suos et vidit post tergum arietem inter vepres hærentem cornibus, quem assumens obtulit holo­ caustum pro filio ». Id est : in substitutione pro filio. Isaac autem ligatus in altare erat figura Christi crucifigendi. Unde in Canone Missæ revocantur in memoriam hæc duo sacrificia Abel et Abrahæ ad significandum quod sacrificium valet secundum spi­ ritum fidei et pietatis quocum offertur Deo. S. Thomas dicit I-Π, q. 20, a. 1 et sq., agendo de bonitate actuum exteriorum : « Cum finis sit proprium objectum voluntatis, manifestum est quod ratio boni vel mali quam habet actus exterior ex ordine ad finem, per prius invenitur in actu voluntatis, et ex eo derivatur ad actum exteriorem ». Ibid. a. 2 : Attamen actus exterior aliquid addit, nam « non est perfecta voluntas nisi sit talis, quæ opportunitate data ope­ retur ». Ergo, ut notat Billuart, actus exterior addit actui interiori boni­ tatem, vel malitiam non simpliciter, seu distinctam a bonitate vel ma­ litia interiori, sed sec. quid, id est eamdem extensam et consummatam. Confirmatur: De communi sensu Theologorum post S. Thomam, illi qui voluntate tantum sunt martyres, licet æquale præmium essentiale me­ reantur, non tamen merentur præmium accidentale, quod dicitur aureola quam obtinent illi qui reipsa pro Christo sanguinem fuderunt. ιβ GAtmiaoc-LAORANor. De gucharistii. CAPUT Π DE MISSA UT EST VERUM SACRIFICIUM Art. I. — In quonam sensu Missa est verum Sacrificium sed in­ cruentum, secundum Cone. Trid. Art. Π. — Classificatio approximativa sententiarum de essentia .sacrificii Missæ. Art. ΠΙ. — Quomodo theologice probatur Missam esse verum sa­ crificium. Art. IV. — An Christus ut principalis Sacerdos non solum virtua­ liter sed actualiter offerat Missas quæ quotidie celebrantur. Art 1. — IN QUONAM SENSU MISSA EST VERUM SACRIFICIUM SED INCRUENTUM SECUNDUM CONCILIUM TRIDENTINUM Status quœstîonis: — Non eodem modo ponebatur hæc quæstio ante apparitionem protestantissimi. Tempore enim S. Thomæ et antea usque ad sæc. XV, sic ponebatur problema ut in ΠΓ, q. 83, a. 1: Utrum in hoc Sacramento Christus immoletur. Et respondebatur cum S. August, citato in arg. « Sed contra » : « Semel immolatus est in seipso Christus, et tamen quotidie immolatur in sacramento» 1. Quod sic explicabatur: Immolatur sacramentaliter et incruente, prout per duplicem consecra­ tionem et duplicem transsubstantiationem Christus ponitur in altari quasi in statu mortis, et hæc sacramentalis immolatio est repræsentatio cruentæ immolationis Calvarii et applicatio meritorum Passionis. Legendus est corpus art. S. Thomæ 2. Protestantes autem dixerunt: Tunc Missa est solum memoriale præteriti Sacrificii Crucis et non est verum Sacrificium. Unde ab isto tempore sic ponitur quæstio: An Missa sit vere et proprie dictum Sa­ crificium. 1 Bpist. 98 ad Bonifacium. 2 Quoad necessitatem utriusque speciei, cf. S. Thomam IU, q. 74, a. 1, q. 76, a. 2, q. 80, a. 12, ad 3. Et sæpe affirmat S. Doctor quod celebrans offert Missam in persona Christi ΙΠ, q. 22, a. 3, ad 2; q. 78, a. 3, 4; q. 82, a. 4, 5, c. 2“, 3®. a. 6, a. 7. ad 3, a. 8. Item quod Eucharistia continet Christum passum ΙΠ, q. 73, a. 4, ad 3: a. 5, ad 2; q. 75, a. 1; q. 78, a. 6, ad 1“. Secundum Concilium Tiudentinum 275 Principalis obiectio Protestantium quæ præsertim a Zwinglio 1 et Calvino proponitur, est ista: Omne verum sacrificium exigit realem destructionem seu immola­ tionem victimæ oblatæ. Atqui in Missa non invenitur hæc realis destruc­ tio seu immolatio victimæ oblatæ, sc. corporis Christi gloriosi. Ergo Missa non est verum et proprie dictum Sacrificium 2. Hæc difficultas non nova erat, sæpe formulata est a scholasticis, v. g. a S. Alberto Magno in IV Sent. dist. 13, a. 23, et a S. Thoma HI, 83, a. 1: 2α obiectio, scii. « Immolatio Christi facta est in cruce, in qua tradidit semetipsum oblationem et hostiam Deo in odorem suavitatis (Eph., V, 2). Sed in celebratione hujus mysterii Christus non crucifi­ gitur: Ergo nec immolatur ». — Respondebat S. Thomas ad 2um: « Sicut celebratio hujus sacramenti est imago representative passionis Christi, ita altare est representativum crucis ipsius, in qua Christus in propria specie immolatus est », i. e. : Quotidie Christus immolatur non realiter seu physice, sed sacramentaliter, in genere signi, sub speciebus panis et vini et non in seipso 3. Hæc sufficiunt quoad statum quæstionis. 1. _ Quid definivit Concilium Tridentinum contra protestante·? Principalis responsio C. Trid. ad protestantes est quod Missa est verum sacrificium, sed incruentum, ad quod non requiritur immolatio realis seu physica victimæ. Definivit sess. ΧΧΠ, can. 1 (Denz. 948) : « Si quis dixerit in Missa non offerri Deo verum et proprium Sacrificium, aut quod offerri non sit aliud quam nobis Christum ad manducandum dari : A. S. » Hoc quidem sic explicatur in capitulo correlativo (Denz. 938): 1) Explicatur Sacrificium Christi per ejus Sacerdotium: declaratur sec. S. Paulum quod Christus constitutus est ut Sacerdos see. ordinem Melchisedech, qui obtulit vero Deo panem et vinum: «Quoniam sub 1 Opera Zwinglii, t. H, fol. 200. 2 Dicit Zwingllua. 1. c., « Christus illic tantum offertur ubi patitur, sangui­ nem fundit, moritur... Christus autem non potest ultra mori, pati, sanguinem fundere. Ergo Christus ultra offerri non potest». Item Calvin, Institutions. 1. IV. c. 18, n. 5: « Si Jésus Christ à chaque Messe est sacrifié, il faut qu’en chacun moment, en mille lieux, il soit cruellement tué et occis. Il y a effusion de sang requise en tout sacrifice ». Differentia inter Lutherum ex una parte et Zwinglium et Calvinum ex altera, est quod hi duo ultimi contra Lutherum negabant etiam præsentiam realem. Cf. Diet, théol. cath., art. « Sacramentalre » (Controverse), col. 451 et Enders. Luthersbriefwechsel, V, p. 262, 267, 294. 3 Objectiones protestantium contra sacrificium Missæ, sunt iam quasi ad litteram apud S. Albertum Magnum ad modum diffic. solvendæ in IV Sent, dist. ΧΙΠ, a. 23 : « Si Christus dicitur immolari, quia fit reprœsentatio immo­ lationis factæ, dicetur crucifigi et tradi, quia fit reprœsentatio crucifixionis et occisionis factæ (scii, in pictura), quod falsum est»: i. e.: Missa non est sacri­ ficium, sed solum reprœsentatio sacrificii præterlti. Ibidem S. Albertus sibi objicit: «In Sacramento nulli facienda est iniuria: sed Christus, semel oblatus, hominum peccata tulit sufficienter ». Resp. S. Albertus. In Missa non renovanda est occisio Christi, quæ fuit actus iniquus Judæorum; sed in Missa fit oblatio victimæ ollm occlsæ. Nec fit iniuria sacrificio crucis, quia est eadem victima quæ semper offertur et non quæritur alia ad redemptionem nostram 1 Cf. Diet, thàol. oath., art. « Messe : La Messe dans l’Eglise latine à la veille de la Réforme, col 1081-1085. — La Messe durant la période de la Réforme et du Concile de Trente, col. 1085-1142. 27« De sacrificio Missa·: priori Testamento (teste Apost. Paulo) propter Levitici sacerdotii imbe­ cillitatem consummatio non erat, oportuit (Deo Patre misericordiarum ita ordinante), sacerdotem alium secundum ordinem Melchisedech (Gen. 14,18; Ps. 109, 4; Hebr. 7, 11) surgere, Dominum nostrum, lesum Christum, qui posset omnes, quotquot sanctificandi essent consummare (Hebr. 10, 14) et ad perfectum adducere ». Non potest magis ex alto considerari sacrificium Christi, scii, ex altitudine sui Summi Sacerdotii, quod revelatum est simul ut Sacer­ dotium aeternum et ut sacerdotium secundum ordinem Melchisedech, qui olim vero Deo obtulit panem et vinum. Concilium prius considerat finem ultimum redemptionis generis humani primo intentum a Providentia divina, et ex consideratione summi sacerdotii Redemptoris pervenit ad duas formas ejus sacrificii, scii, ad formam cruentam et ad incruentam. Hoc illustrat declarationes sequentes Concilii Tridentini: prius qui­ dem quoad Cœnam, quia Sacrificium incruentum illustratur per Sacer­ dotium correlativum et deinde illustratur Missa per Cœnam, ad colli­ genda omnia testimonia S. Scripturae. 2) Declaratur ergo quod Christus, sacerdos see. ordinem Melchi­ sedech in Caena, instituit incruentum Sacrificium Missae offerendum sub speciebus panis et vini, ad commemorandum cruentum Sacrificium crucis et ad ejus fructus usque ad finem mundi applicandos. Dicitur enim: « Is igitur (Christus), Deus et Dominus noster, etsi semel seipsum in ara Crucis, morte intercedente, Deo Patri oblaturus erat, ut æternam illis redemptionem operaretur 1: quia tamen per mortem, sacerdotium ejus exstinguendum non erat (Hebr. 7. 24), in cœna novissima, qua nocte tradebatur, ut dilectæ sponsæ suæ Ecclesiae visibile (sicut hominum natura exigit) relinqueret sacrificium (can. 1), quo cruentum illud semel in cruce peragendum repraesentaretur ejusque memoria in finem usque saeculi permaneret (I Cor. 11, 24 sq., hoc facite in meam commemora­ tionem), atque illius salutaris virtus in remissionem eorum, quæ a nobis quotidie committuntur, peccatorum applicaretur : Sacerdotem see. or­ dinem Melchisedech se in æternum (Ps. 109, 4) constitutum declarans, corpus et sanguinem suum sub speciebus panis et vini Deo Patri obtulit, ac sub earundem rerum symbolis Apostolis (quos tunc Novi Testamenti sacerdotes constituebat), ut sumerent, tradidit, et eisdem eorumque in sacerdotio successoribus ut offerrent, prœcepit per hæc verba: Hoc facite in meam commemorationem (Luc. 22, 19; I ad Cor. 11, 24) uti semper catholica Ecclesia intellexit et docuit (Can. 2) ». 3) Præcedens declaratio confirmatur ibidem per comparationem Missæ cum sacrificio Agni Paschalis: « Nam celebrato veteri Pascha, quod in memoriam exitus de Ægypto multitudo filiorum Israel immola­ bat (Ex. 12, 1) novum instituit Pascha, se ipsum ab Ecclesia per saI Sic de Sacrificio Crucis interpretantur verba Hebr. 9, 28: «Christus semel oblatus est ad multorum exhaurienda peccata ». Secundum Concilium Tridentinum 277 cerdotes sub signis visibilibus immolandum (immolatione sacramental!) in memoriam transitus sui ex hoc mundo ad Patrem, quando per sui sanguinis effusionem nos redemit eripuitque de potestate tenebrarum et in regnum suum transtulit (Col. 1, 13) ». Rursus in hoc affirmatur sacramentalis et incruenta immolatio sub speciebus panis et vini, ad commemorandam cruentam crucis immola­ tionem. 4) Secunda confirmatio sumitur ex prophetia Malachiæ qui « in omni loco mundam oblationem offerendam » prædixit (Mal. 1, 11), et dicit Concilium: « hæc quidem illa munda oblatio est, quæ nulla indi­ gnate aut malitia offerentium inquinari potest ». 5) Tertia confirmatio datur ex I Cor. 10, 21, ubi S. Paulus dicit non posse eos qui participatione mensœ dœmoniorum polluti sunt, mensœ Domini participes fieri, per mensam altare utrobique intelligens. 6) (In Cap. 2 et can. 3). Declaratur Missam non solum esse Sa­ crificium laudis et gratiarum actionis, sed propitiatorium pro vivis ac defunctis, pro peccatis, poenis, satisfactionibus et aliis necessitatibus offerendum. Ad hoc manifestandum in Cap. 2, declaratur quod in Missa est eadem victima incruente immolata, et idem sacerdos principalis ac in sacrificio Crucis. Dicitur enim: « Et quoniam in divino hoc sacrificio, quod in Missa peragitur, idem ille Christus continetur et incruente immolatur, qui in ara crucis semel sevpsum cruente obtulit (Hebr. 9, 28), docet Sancta Synodus, sacrificium istud vere propitiatorium esse (can. 3), per ipsumque fieri, ut, si cum vero corde et recta fide, cum metu ac reverentia, contriti ac pœnitentes ad Deum accedamus miseri­ cordiam consequamur, et gratiam inveniamus in auxilio opportuno (Hebr. 4, 16) Hujus quippe oblatione placatus Dominus, gratiam et donum pænitentiæ concedens, crimina et peccata etiam ingentia dimit­ tit. Una enim eademque est hostia, idem nunc offerens sacerdotum mini­ sterio qui seipsum tunc in cruce obtulit, sola offerendi ratione diversa ». Id est nunc offertur non cruente et dolorose, nec ad nova merita acqui­ renda, sed ad applicanda præterita Passionis merita. Hæc applicatio sic explicatur ibid.: « Cujus quidem oblationis (cruentæ inquam) fructus per hanc incruentam uberrime percipiuntur: Tantum abest, ut illi per hanc quovis modo derogetur. (Can. 4) ». I). — De testimoniis Sacrae Scriptures. Conc. Tridentinum attulit omnia principalia S. Scripturæ testi­ monia ad ostendendum quod Missa est verum Sacrificium i. 1) Verba institutionis Eucharistiæ ostendunt Christum in cœna fecisse aliquid sacrum, et post duplicem consecrationem nobis dixisse: 1 Cf. Diet, thiol. cath., art. «Messe»: La Messe d’après la S.te Ecriture, c. 79C-863 (Mgr. C. Ruch). 278 De sacrificio Missæ « Hoc facite in meam commemorationem » Luc. XX, 19; I Cor. XI, 25. Insuper Christus iam se tradidit in statu victimae, dicendo: « Hoc est corpus meum, quod pro vobis datur ». « Hic est calix sanguinis mei, qui pro vobis effundetur... ». Denique circumstanti» indicant Eucharistiam institutam esse ut substitueretur sacrificio agni paschalis. 2> Ex Verbis S.' Pauli constat quod mensa Domini de qua loqui­ tur est altare in quo offertur sacrificium, sicut mensa daemoniorum est altare idololatriae. Dicit enim I Cor. X, 16, 22: « Calix benedictionis cui benedicimus, nonne communicatio sanguinis Christi est? et panis quem frangimus, nonne participatio corporis Domini est?... Non potestis ca­ licem Domini bibere et calicem dcemoniorum. Non potestis mensae Do­ mini participes esse et mensae daemoniorum, (nam ut ibid. v.20 dicitur, « quae immolant gentes, daemoniis immolant et nam Deo ». Unde mensa Domini est altare. Huic textui similis est id quod legitur ad Hebr. ΧΙΠ, 10: « Habemus altare de quo edere non habent potestatem qui taber­ naculo (levitico seu legali) deserviunt ». Si autem habemus altare, ita et sacrificium, scii, commemorationem cruenti sacrificii Crucis, sic est « communicatio sanguinis Christi ». 3) Cone. Tridentinum citavit textus S. Scripturae ex quibus con­ stat Christum esse sacerdotem see. ordinem Melchisedech qui obtulit vero Deo panem et vinum. (Cf. Gen. XIV, 18; Ps. CIX, 4; Hebr. VII, 14). Insuper ut dicitur ad Hebr. VII, Christus habet sacerdotium perpetuum, quod non remanet otiosum, sed manifestatur in terris in sacrificio eucharistico, in quo sub speciebus panis et vini offertur a suis ministris. Cf. Hebr. XIII, 10 i. 4) Concilium citavit prophetiam Malachite (I, 11): « Non est mihi voluntas in vobis, dicit Dominus exercituum: et munus non susci­ piam de manu vestra. Ab ortu enim solis usque ad occasum magnum est nomen meum in gentibus, et in omni loco sacrificatur et offertur ttomini meo oblatio munda ». Hic annuntiatur sacrificium proprie dictum, ut constat ex verbo « sacrificatur ». Insuper hoc sacrificium erit : 1) Novum, cum sit iudaicis sacrificiis subrogandum, et inter Gentes offerendum; 2) Universale, ab ortu sohs usque ad occasum... in omni loco ». 3) Mundum seu Deo gratum. 4) et ut videtur incruentum, nam vox hebraica minchah, quæ latine sic vertitur « oblatio munda », designat sacrificium constans I Cf. J. M. VostÉ, Studia paulina, 1928, Romæ. p. 104-134; 176-179. — p. 134: Variæ prærogativæ Christi sacerdotii « secundum ordinem Melchisedech ». — ZEterna virtus Christi sacrifleii. p. 176-178. Secundum Concilium Tridentinum 279 farina et polenta. Hi autem characteres simul sumpti non conveniunt sacrificiis iudaicis, neque sacrificio crucis (quod oblatum est in uno loco, non in omni loco), sed solum sacrificio Missæ, quod vere est novum, universale, mundum et incruentum. Sic sufficienter sacrificium Missæ exprimitur in S. Scriptura, expli­ cite in N. T. et annuntiatur in V. T. III. — Testimonium traditionis. Hoc testimonium de Missa, ut est verum sacrificium, ita clarum est ut ipsi Protestantes concedant Patres admisisse sacrificium euchari­ sticum; sed pseudoreformatores reiiciunt Traditionem et ad solam Scripturam instinctu privato et libero recurrunt. Quoad progressum intelligentiæ dogmatis notandum est quod per tria priora sæcula Missa habetur ut sacrificium verum, a sacrificiis antiquæ legis distinctum, eaque complens ac perficiens k Ita auctor doctrinæ duodecim Apostolorum (Didache), S. lustinus, S. Irenæus, qui Missæ applicant vaticinium Malachiæ, et S. Cyprianus in Epist. ad Cæcilium. Cf. Journel. Enchirid. Patrist. (index Theologicus, p. 866, n. 512, 517, 520. S. Cyprianus, Ep. 63, 14 (Journel, 584) dicit: « Si Christus Jesus Dominus et Deus noster ipse est summus sacerdos Dei Patris, et sacri­ ficium Patri seipsum obtulit, et hoc fieri in sui commemorationem præoepit, utique ille sacerdos vice Christi vere fungitur, qui id quod Christus fecit imitatur et sacrificium verum et plenum tunc offert in Ecclesia Deo Patri, si sic incipiat offerre secundum quod ipsum Christum videat obtulisse ». S. Gregorius Nyss. In Christi resurr., or. 1. Journel, 1063, ait: « Christus seipsum pro nobis hostiam offert et victimam immolat, sacer­ dos simul existens et agnus Dei, ille qui mundi peccatum tollit ». S. J. Chysost.: « mutato sacrificio, pro brutorum mactatione, seip­ sum (Christus) jussit offerri ». In 1 ad Cor., hom. 24, 2; Journel, 1193. — « Hoc quod in calice est, illud ipsum est quod ex latere fluxit, et illius sumus participes » ibid., Journel, 1192. — « Oblatio eadem est, quisquis offerat, sive Paulus, sive Petrus; eadem est quam Christus dedit disci­ pulis, et quam nunc sacerdotes faciunt ». In II ad Timoth., hom. 2, 4, Journel, 1207. S. Augustinus: Quamvis « semel immolatus fuerit Christus in seipso, tamen in sacramento non solum per omnes Paschæ solemnitates, 1 Cf. Diet, théol. cath., art. «Mesae»: La Messe dans les Pères anténicéens, La Didaché, St. Clément, St. Ignace, S. Polycarpe, St. Justin, St. Irénée, Clé­ ment d'Alex.. Orlgène, St. Hyppolyte, Tertullien, St. Cyprien, col. 864-947 (Mgr. C. Ruch). — La Messe dans l'Eglise latine jusqu'à la veille de la Réforme, ool. 965-1085 (A. Gauuec). 280 De sacrificio Missæ sed omni die populis immolatur ». Ep. 98, c. 9. Journel 1424. Item S. Fulgentius (Journel, 2270). S. Gregor. M.: « Hinc ergo pensemus quale sit pro nobis hoc sacri­ ficium, quod pro absolutione nostra, passionem Unigeniti Filii imitatur ». Dialog., 1. IV, c. 38; Journel, 2323. A sæc. TV ad VI, Patres ostendunt intimam esse connexionem inter Sacrificium Eucharisticum et Sacrificium Crucis, cuius Missa est conti­ nuatio prout in utroque idem est principalis offerens et eadem victima. Ita S. Cyr. Hierosolimitanus, cateches., 23, S. Joannes Chysost., qui scribit in homil. in Epist. ad Hebr. XVII, 3: « Offerimus quidem (Christum), sed ejus mortem revocamus in memoriam » Hic textus cita­ tus est a S. Thoma ΠΙ, 83, a. 1, sub nomine Ambrosii. Apud S. August, invenitur apparens paradoxum, prout tenet: 1) Missam esse verum sacrificium; 2) In ea immolationem esse solum re­ presentative. Hæc difficultas solvitur ex ejus definitione sacrificii in ge­ nere, scii, de Civitate Dei 1. 10, c. 5 : « Sacrificium visibile est invisibilis sacrificii sacramentum, id est sacrum signum » Si autem ita est, scii, si sacrificium externum sit in genere signi, potest dari verum sacrificium sacramentale, in quo scii, immolatio sacramentalis et incruenta sit si­ gnum tum oblationis internæ Christi, tum præteritæ immolationis cruentæ crucis. Unde dicit Aug. contra Faustum 1. XX, c. 21 (Journel 1604) « Hujus sacrificii caro et sanguis ante adventum Christi per victimas similitudinum promittebatur, in passione Christi per ipsam veritatem reddebatur, post ascensum Christi per sacramentum memoriæ cele­ bratur ». Semper est eadem doctrina ac in Epistola S. Augustini ad Bonifacium, citata a S. Thoma in arg. « sed contra: « Semel immolatus est in semetipso Christus, et tamen quotidie immolatur in sacramento » seu sacramentaliter immolatur. Hic textus communiter citatur a theo­ logis, a Petro Lombardo et ab ejus commentatoribus. Item a sæculo IV ad VI liturgi» omnes, licet in multis ritibus discre­ pantes, disertis vocibus testantur Missam esse plenum et verum sacri­ ficium, oblationem, et immolationem (scii, sacramentalem). A sæculo VI ad XIII non solum natura, sed et effectus sacrificii Missæ describuntur, qui iidem esse dicuntur ac sacrificium crucis. Ita S. Gregorius Magnus (Dial. 1. TV, 55) narrat quomodo Justus monachus a purgatorio liberatus fuerit post triginta Missas pro eo celebratas. Paschasius Radbertus in suo libro « De Corpore et Sanguine Christi » te­ statur Redemptorem quotidie in altari peragere quod tempore pas­ sionis gesserat, ideoque fideles a peccatis quotidianis vi Eucharistiæ liberari, cf. P. L. 1.120, c. 1294, 1328. Item S. Thomas in nostro articulo. Denique Patres et theologi sæpe notaverunt quod religio non potest esse sine sacerdotio et sacrificio, nam ipsa ratio dictat supremum Dei dominium agnoscendum esse aliquo exteriori actu soli Deo exhibendo. Sublato autem sacrificio missæ nullum esset nunc sacrificium in religione Christiana, nam sacrificium crucis, consistens, ut cruentum, in actu Classificati© sententiarum 281 transitorio, non amplius existit ut cruentum, imo Christus nunc est impassibilis et gloriosus. Si igitur non existeret sacrificium incruentum Missæ, nullum esset nunc sacrificium in Ecclesia. Deesset perfectissimus actus religionis. Recenter Dom A. Vonier O. S. B. optime evolvit traditionalem doctrinam Patrum et theologorum de sacrificio sacramentdli Missæ, ostendendo plenam significationem hujusce adjectivi « sacramentalis » prout distinguitur a sacrificio physico ac cruento crucis, et prout simul refertur ad illud. Ad hoc plene intelligendum oportet perlegere opus hujusce auctoris A Key to the Doctrine of the Eucharist., La clef de la doctrine eucharistique, trad. Roguet. Lyon, 1942, cf. p. 113, 118, 124-130. 142-143; speciatim: cap. X, Le sacrifice de la Messe n’est pas un sacrifice naturel (par immolation physique ou sanglante) — cap. XI: Le sacrifice de la Messe est un sacrifice sacramentel. — Cap. XU: L’essence du sacrifice de la Messe; — cap. XIII: Le Christ mort est rendu présent, appliqué et immolé (sacramentellement) dans le sacri­ fice eucharistique; — Cap. XIV: L’unité du sacrifice chrétien». Sic optime intelliguntur traditionis documenta. Art. 11. — CLASSIFICATIO APPROXIMATIVA SENTENTIARUM DE ESSENTIA SACRIFICII MISSÆ Hæ variæ sententiæ longe exponuntur modo historico in opere M. Lepin, L’idée du Sacrifice de la Messe 1926, in quo facile inveniuntur referentiæ ad opera auctorum quos statim citabimus. Sunt præsertim duæ categoriæ sententiarum; prima categoria admittit immutationem realem rei oblatæ in essentia sacrificii Missæ, altera autem eam negat, et admittit immolationem non proprie realem seu physicam, sed sacramentalem seu mysticam. 1» Categoric sententiarum. Secundum hos auctores in sacrificio Missæ est realis aut saltem virtualis immutatio corporis Christi. Sic sub­ dividuntur hæ sententiæ: A - Est immutatio realis corporis Christi in ipsa consecratione prout corpus Christi ponitur in statu decliviori, privatur naturali exer­ citio sensuum, non videt, non audit; est quasi exinanitio, æquivalens de­ structioni (Ita Card, de Lugo, Hessel etc.). Respondetur: Christus vere vivens est in Eucharistia, et elicit actus vitales naturales et supernaturales ; imo ibi est ut immortalis et gloriosus; non in se physice immutatur, nequidem realem relationem ad species sacramentales accipit, sed sunt species quæ realiter referuntur ad ipsum. Christus non patitur a corporibus circumstantibus, quia in Eucharistia est per modum substantiae, sed conservat visionem intel­ lectualem personarum circumstantium quam habet in cælo, prout om­ nia videt in Verbo. B - Est immutatio realis corporis Christi in communione sacerdotis, qua destruitur victima (Bellarminus et plures alii). 282 De sacrificio Missæ Respondetur: Communio sacerdotis non destruit realiter corpus Christi, sed solum species sacramentales, et hæc destructio non fit in altari, ut fieri debet sacrificium, sed in stomacho. Insuper communio sacerdotis est participatio sacrificio et præsupponit sacrificium jam constitutum. Nec invenitur destructio realis Corporis Christi simul in conse­ cratione et in communione; destruuntur solum species sacramentales. C - Est immolatio saltem virtualis corporis Christi in consecratione prout vi verborum deberet esse realis seu physica separatio corporis Christi a sanguine, si non esset lex concomitantia. Ita Lessius, Gonet, Billuart, Hugon, Lamiroy. Respondetur: Hæc separatio nequidem virtualiter renovanda est, quia fuit actus occisorum Christi, et ut dicit S. Thomas IIP, q. 48, a. 3, ad 3um: « Passio Christi ex parte occidentium fuit maleficium, sed ex parte ipsius ex caritate patientis fuit sacrificium. Unde hoc sacrificium ipse Christus obtulisse dicitur, non autem illi qui eum occi­ derunt ». Hoc maleficium nequidem virtualiter renovandum est. Ita pariter S. Albertus magnus in IV Sent. d. 13, a. 23. Insuper immolatio virtualis non est realis, est velut vanum tentamen immolationis realis, ut ait Card. Billot. Denique verba consecrationis immutant substantiam panis, non corpus Christi, et de se non tendunt ad realem separationem; in triduo mortis fuisset quidem hæc separatio, non tamen vi ver­ borum, sed ratione status in quo tunc erat corpus Christi, ut bene notat Hervé. D - Est immutatio realis saltem substantiæ panis, quæ destruitur ut producatur corpus Christi; hæc realis transformatio in melius est verum sacrificium. Ita Suarez. Respondetur: 1° - Panis non est ipsa materia oblata in sacrificio Missæ; 2° Transsubstantiatio non producit corpus Christi, sed con­ vertit panem in ipsum ; 3° - Res non sacrificatur ex hoc quod producitur. Prædicti auctores non potuerunt igitur probare quod in Missa est immutatio realis victimæ oblatæ. * * * II» Categoria sententiarum: Secundam hos auctores in sacrificio Missæ non est realis immutatio corporis Christi, sed solum immolatio ejus sacramentalis cum oblatione. Hoc tamen diversimode concipitur. A - Secundum Vasquez (in niam. p. d. 222, c. 7 et sqq.) Missa est sacrificium mere relativum et crucis reprœsentativum seu commemorativum, in quo non verificatur, inquit Vasquez, definitio generalis sacrificii absoluti, quæ importat, juxta ipsum, realem immutationem victimæ. Classiitcatio sententiarum 283 Respondetur : repræsentatio alterius sacrificii, quatenus prœcise est repraesentatio, ut fieri potest in pictura, non sufficit ad peragendum actuale sacrificium. In Missa autem « aliquid reale fit circa rem obla­ tam » scii, transsubstantiatio quæ terminatur ad ipsam. Insuper in hac sententia definitio sacrificii in communi importat, juxta Vasquez, realem immutationem victimæ, ergo deberet dicere: hæc definitio non verificatur in Missa. Notandum e contra quod in sacrificio in communi immolatio victimæ est « in genere signi », requiritur ut signum exter­ num internæ adorationis et reparationis. Cf. Diet. Theol. art. « Messe », c. 1149, ss. et Lepin, op. cit. p. 405-410. cf. infra art. seq. B - Secundum M. de la Taille \ in Missa Christus neque denuo physice immolatur, neque seipsum actualiter offert; sed ministerio sacerdotum, ab Ecclesia per immolationem mysticam (sacramentalem) offertur Christus proprietate vietimali in aeternum indutus. Hæc sen­ tentia supponit quod sacrificium est oblatio hostiæ aut nunc, aut olim immolatæ, aut posterius immolandæ. In cœna Christus se obtulit ad crucis immolationem, in cruce physice immolatus est, et in æternum servat suum statum victimalem; unde Missa est oblatio ritualis facta ab Ecclesia victimæ olim physice immolatæ. Responsum est a pluribus: 1° - Secundum hanc sententiam mors voluntaria Christi in cruce non fuisset verum sacrificium, sed solum pars sacrificii, nam oblatio ad sacrificium necessaria facta fuisset antea, scii, in Cœna; et hoc dissonare videtur a tota traditione, secundum quam mors voluntaria Christi in Cruce est perfectum sacrificium etiam independenter a Cœna, prout perduravit ejus oblatio in Cruce et diversi­ mode expressa est verbis et factis . - 2° - Christus, ut infra dicemus, actualiter semetipsum offert in qualibet Missa, ut principalis offerens, non caret enim actu sacerdotali, « semper est vivens ad interpellandum pro nobis » Hebr. VU, 25. - 3° - Videtur quod in hac ultima theoria M. de la Taille, « immolatio incruenta » de qua loquitur Cone. Trid. sit inu­ tilis, nam secundum præsupposita hujusce sententiæ sufficit « immolatio cruenta » olim facta in cruce; sufficit, si sacrificium est simplex oblatio victimæ olim immolatæ s. C - Ultima sententia scii, antiqua ad quam multi hodierni redeunt: Missae sacrificium non importat realem immutationem corporis Christi, sed solum immolationem ejus sacramentalem in genere signi, prout Christus immolatur « sub signis visibilibus » (c. Trid., Denz. 938) sub aliena specie; et simul est oblatio actualiter facta a Christo, sacerdote principali, ministerio sacerdotum. I Mysterium Fidei, ed 2*. 1924, p. 35. 101. 103. 132. 151. 295. 303 sqq. S Cf. S. Thomam III" q. 48. a 3. 8 Cf. Hugun, Revue Thomiste juil. sept. 1922. - Barroîs, Revue des sciences philosophiques et théologiques, avril 1925. du Clergé. 1923. p. 65 sq — Diet. thiol., ait. « Messe», c. 1237-1246, 1282, 1283. - Ci. Lepin, op. cil., p. 675-721. De 284 sacrificio Missæ Hæc sententia plus minusve explicite admittitur, ut ostendit M. Lepin, <, ab Alex. Halensi, a S. Alberto Magno, a S. Bonaventura, a S. Thoma (III’, q. 83, a. 1), Capreolo, Cajetano, S. Antonino, Joanne a S. Thoma, Contenson, Cano, Soto, Natalis Alexandro, Card. Gotti, etiam a Salmeron, Maldonat, a pluribus Patribus et theologis Cone. Tridentini, a Bossuet, ab Oratorianis sæculi XVII ut P. de Condren, a Sulpicianis, recenter ab A. Tanquerey, nec non a Card. Billot, Card. Lepicier, a Scheeben, Grimai, Don Vonier, Van Noort, Héris etc. Hæc sententia nobis videtur traditionalis et servat optime ut statim videbimus, ea omnia quæ dicuntur a Concilio Tridenfino; imo sufficiunt verba ipsius Concilii, ut sunt vera expressio totius traditionis, ac doctrinæ priorum Conciliorum, Patrum et theologorum qui ante apparitionem Protestantismi scripserunt. Aut ili.— QUOMODO THEOLOGICE PROBATUR MISSAM ESSE VERUM SACRIFICIUM 1° Respondetur: Quia in ea verificatur notio sacrificii in genere. Missa enim est sa­ crificium novæ legis, in quo Christus offertur et sacramentaliter seu in­ cruente et mystice immolatur, non sub specie propria, sed sub speciebus panis et vini, per Sacerdotem principalem Christum ipsum, et per mini­ strum eius, ad agnoscendum Dei dominium supremum, nobisque appli­ canda satisfactiones et merita suæ passionis. Brevius: Missa est verum sacrificium incruentum, in quo Christus sacramentaliter immolatur ad commemorationem sacrificii crucis et ad applicationem fructuum ejus. Objectio protestantium non vera est nisi de sacrificio cruento, ad illud solum requiritur immolatio physica victimæ. Missa autem est sa­ crificium incruentum et sacramentale. Ita tota traditio. Unde objectio protestantium ruit omnino, quia in falsa suppositione fundatur. 2° In quonam actione consistat saciiGcium missæ. Sententia longe communior docet : essentiam sacrificii eucharistici consistere in sola consecratione duplici, ita ut communio sacerdotis pertineat solum ad integritatem sacrificii, prout victima quæ est sub speciebus panis et vini dicit ordinem ad sumptionem. Hoc est contra Bellarminum et Lugonem, qui essentiam Missæ reponunt tum in consecratione tum in communione celebrantis. Ratio est quia essentia sacrificii Missæ invenitur in eo quo repreesentat cruentum Crucis sacrificium, see. doctrinam Cone. Trid. cap. I. In duplici autem consecratione eucharistica invenitur memoriale et i Up. cit. ubi refert textus horum auctorum. Missa est verum sacrificium incruentum 285 imago passionis Christi, prout repræsentatur in altari in statu mortis, non vero in communione sacerdotis; hæc enim sumptio non est apta ad repræsentandum sacrificium crucis, sed est participatio celebrantis sacrificio Missæ iam essentialiter constituto. Unde communior sententia est: essentia sacrificii Missæ consistit in consecratione corporis et sanguinis Christi, cum ordine ad sumptio­ nem tamquam ad partem integrantem. Non consistit igitur in offertorio ante consecrationem, nec in eleva­ tione hostiæ, nec in fractione et mixtione specierum, neque in distribu­ tione. lum Coroll. : Et iam apparet ex hoc ex parte victimæ oblatæ quod sacrificium Missæ est idem quoad substantiam ac sacrificium Crucis, quia eadem est numerice victima, quamvis nunc offeratur modo in­ cruento. Ita humanitas Christi est eadem quoad substantiam, sed nunc existit modo impassibili, et non passibili sicut olim. Attamen, quamvis hoc sacrificium eucharisticum sit idem quoad substantiam ac sacrificium Crucis, non est idem quoad modum, quia Christus immolatur nunc modo .sacramentali et non modo cruento, im­ molatur etiam absque novo merito et nova satisfactione dolorosa, sed cum applicatione præteritorum Passionis meritorum. 2um Coroll.: Multiplicantur insuper sacrificia Missæ sicut mul­ tiplicatur duplex consecratio utriusque speciei, scilicet sicut multipli­ cantur ipsæ species sacramentales in diversis Missis. 3° Sub quonam formali respectu In consecratione adsit ratio sacrificii. Secundum communem sententiam theologorum usque ad appari­ tionem Protestantismi, ut merito dicit Card. Billot, duplex consecratio est formaliter sacrificium, quatenus sacramentaliter separat (in genere signi) corpus a sanguine Christi, ponendo seorsum sacramentum cor­ poris et sacramentum sanguinis. Sic per sacramentalem separationem vivide repræsentatur realis seu physica separatio olim in cruce per ef­ fusionem sanguinis peracta. (Cf. S. Thomam, HIS, q. 74, a. 1; q. 83, a. 1, 5, 6). Hoc constat directe ex positivis rationibus, et indirecte ex insuffi­ cientia aliarum sententiarum. Directe ex verbis Cone. Trident., cap. I, et H. Concilium ter loqui­ tur de incruenta immolatione sub speciebus panis et vini (i. e. sub spe­ ciebus sacramentalibus), qua commemoratur cruenta crucis immolatio et applicantur fructus eius. Hæc autem commemorativa immolatio sacra­ mentalis fit per duplicem consecrationem et transsubstantiationem, se­ cundum quam soluih corpus Christi est terminus realis conversionis panis, et solus sanguis est terminus realis conversionis vini, quamvis concomitanter utrumque sit sub utraque specie. Sic Christus est in 280 De sacrificio Missæ externo habitu mortis, prout offertur non in propria specie, sed in aliena specie, scii, sub speciebus panis et vini. Cf. S. Thomam, III, q. 74, a. 1; q. 76, a. 2; q. 80, a. 12. ad 3. Est ipsa sententia P. Lombardi, Halensis, S. Bonaventuræ, S. Thomæ, S. Alberti Magni, Capreoli, Cajetani, S. Antonini, Soto, Joannis a S. Thoma, Gotti, Bossuet. Est communis sententia theologorum antiquorum qui referunt verba S. Augustini Epist. 98 (alias 23) ad Bonifacium coepiscopum, citata in argumento « sed contra » ΙΠ, q. 83, a. 1 : « Quotidie Christus immolatur in sacramento ■» seu sacramentaliter; (cf. Lepin, op. cit., p. 315 ss., cf. inter recentiores Card. Billot). Legendus est articulus primus S. Thomæ. Ex alia parte sufficienter sic verificatur in Missa definitio sacrificii in genere, et solvitur obiectio protestantium, dummodo duo notentur: 1) quod sacrificium externum est in genere signi; sufficit ergo immolatio sacramentalis quæ est in genere signi. Et est quidem signum rei altissimæ, scii, oblationis interioris Christi principalis sacerdotis, et simul memoriale cruenti sacrificii crucis, valoris infiniti. Sic hæc immolatio sacramentalis plus valet quam physica immolatio omnium victimarum Veteris Testamenti. Contra protestantes, quamvis sacrificium cruentum requirat immo­ lationem realem victimæ, hoc non requiritur a sacrificio incruento, quo commemoratur sacrificii” Crucis et quo applicantur fructus eius. Hæc est responsio ipsius concilii Tridentini ad protestantes l. 2) Nec potest dici quod Missa sic concepta est simplex oblatio, nam aliquid fit circa rem oblatam ut postulat S. Thomas Π-II, q. 85, a. 3, a. 3, scii, fit consecratio et duplex transsubstantiatio quæ non est quidem immutatio realis corporis Christi, sed est relativa ad illud et realiter terminatur ad illud; aliquid fit circa corpus Christi et sanguinem eius, ita ut solum corpus Christi sit realis terminus conversionis panis et solus sanguis sit realis terminus conversionis vini. Non tamen dici debet, cum Vasquez 2 quod Missa est sacrificium solum relativum, sacrificii absoluti crucis commemorativum, in quo non verificaretur definitio sacrificii absoluti, quæ exigit, iuxta Vasquez, immutationem realem victimæ. Sic Vasquez minuit valorem responsio­ nis traditionalis, postulando cum multis modernis pro sacrificio absoluto realem immutationem imo destructionem victimæ. Hoc requiritur solum a sacrificio cruento. Revera in sacrificio etiam absoluto sufficit quod aliquid fiat circa rem oblatam, aliquid terminatum ad eam, et in Missa, absque reali immutatione corporis Christi, aliquid reale fit circa rem oblatam·, scii, transsubstantiatio quæ est fundamentum reale immolationis sacramen­ talis, prout solum corpus Christi est realiter terminus conversionis panis 1 Cf. Lepin op. cit., p. 315. ss. 9 In Ill«ui a 222. c. 7 sq Cf. Lepin. op. cit.. p. 403 410. Missa est verum sacrificium incruentum 287 ct solus sanguis est realis terminus conversionis vini. Card. Billot videtur nimis inclinare ad sententiam Vasquez de sacrificio relativo. Sic Missa non est solum oblatio, sed verum sacrificium, non tamen cruentum, sed incruentum et sacramentale sub speciebus pani et vini see. ordinem et ritum Melchisedech ut dicit Cone. Tridentinum. Indirecte probatur hæc sententia communis antiquorum per insuffi­ cientiam sententiarum theologorum modernorum, qui ad respondendum protestantibus voluerunt invenire in Missa quamdam destructionem realem corporis Christi. A. Ratio sacrificii non consistit ut vult Suarez 1 in destructione substantiæ panis et vini ut producatur Christi corpus. Etenim panis non est res proprie oblata in Missa; victima quæ offertur est ipsum corpus Christi, quod non destruitur, sed solum sacramentaliter immolatur. Insuper transsubstantiatio panis non est ejus destructio, sed conversio. B. Nec ratio sacrificii est in eo quod corpus et sanguis Christi sub speciebus panis et vini ponuntur in statu decliviori prout reducuntur ad statum cibi et potus, ut volunt Lugo 2, et Franzelin 3 et prout per com­ munionem et digestionem celebrantis destruuntur. Etenim corpus Christi in sacramento non mutatur, id quod per communionem et digestionem destruitur non est corpus Christi, sed solum species sacramentales, et non quidem in altare, sed in stomacho. Insuper in hac explicatione nulla apparet similitudo cum sacrificio crucis; commemoratio crucis non est per hoc quod Christus nobis præsentatur ut cibus et potus, sed in hoc quod corpus et sanguis ejus sacramentaliter separantur in genere signi. C. Nec ratio sacrificii est in immolatione virtuali Christi, quæ ten­ deret ad veram et realem ejus occisionem impeditam per legem conco­ mitantis, ut excogitaverunt Lessius, Gonet, Billuart, Hugon. Quia hæc occisio fuit actus non Christi sed occisorum ejus. Fuit non sacrificium sed maleficium, dicit S. Thomas 4 et igitur non renovandum est nequidem virtualiter. Unde dicit Card. Billot: « Lessius et sequaces posuerunt essentiam sacrificii Missæ in irrito conatu ad occidendum Dominum ». D. Nec dicere sufficeret quod immolatio sacramentalis est solum­ modo conditio sacrificii Missæ, ut dicunt diversimode M. Lepin et M. de la Taille, conditio scii, ut Missa sit sacrificium rituale. Revera immolatio sacramentalis est differentia specifica hujusce sacrificii incruenti et sa­ cramentalis. Pro M. de la Taille, Missa est oblatio ritualis facta per Ecclesiam victimæ olim immolatæ in Calvario, et sic videtur quod sacrificium præteritum crucis et sacrificium actuale Missæ sint duæ partes alicuius 1 2 3 4 Ue Euch., disp. De Eueh. disp. De Euch. Thes. ΙΠ», q. 47, a. I; 75. sect. 5. 19, sect. 5. n. 65 ss. 16 48, a. 3 ad 3. 288 De sacrificio Missæ sacrificii, potiusquam duo sacrificia quorum unum est commemoratio alterius. Pro M. Lepin, Missa est sacrificium oblatum a Christo, semper vivente tanquam a Sacerdote principali, sed non videtur satis agnoscere necessitatem immolationis sacramentalis, quæ tam expresse notatur ut incruenta a C. Tridentino. Ut notavimus supra, immolatio victimæ (sive cruenta sive incruenta) potest esse differentia specifica sacrificii, quin sit elementum ejus principale. Revera est externum signum rei principalioris, scii, internæ oblationis sacerdotis et fidelium, et præsertim sacerdotis principalis. Corollarium lum·. Consecratio utriusque speciei requiritur ad essen­ tiam sacrificii Missæ, ut institutum est a Christo. Quia hoc sacrificium est essentialiter repræsentativum passionis Christi et est secundum ordinem Melchisedech ; atqui neutrum potest esse sine consecratione utriusque speciei. In consecratione enim unius speciei tantum, non repræsentaretur cruenta corporis a sanguine sepa­ ratio, quæ facta est in cruce. Corollarium 2'. 3. Nec etiam dicendum est quod hæc actualis oblatio sic perdurans non subordinaretur, sed coordinaretur oblationi sacrificii Crucis. Ei subordinatur prout in hac actuali oblatione non est novum meritum, nec nova satisfactio, sed per eam nobis applicantur praeterita crucis satis­ factio, et praeterita passionis merita i2*S . 4. Denique non potest dici quod Christus, ut homo, nunc ex hoc quod sedet ad dexteram Patris, non amplius adoret. Certo exercetur in eo virtus infusa religionis et donum pietatis, per adorationem et gra­ tiarum actionem, sicut per intercessionem; item adorat in Eucharistia, ut communiter dicitur. S. Thomas in Epistolam ad Hebr. VII, 25 ait, de Christo sedente ad dexteram Patris: « licet sit ita potens, ita altus; tamen cum hoc est pius, quia interpellat pro nobis ». Hæc igitur communior doctrina videtur non solum probabilissima, scii, quamlibet Missam habere valorem infinitum non solum ex parte victimæ oblatæ, sed etiam ex parte principalis offerentis; et proinde Missam oblatam pro mille personis æqualiter proficere singulis secun­ dum earum devotionem, ac si pro una tantum celebraretur. Hoc autem negatur ab aliis qui tenent Missam offerri solum virtualiter a Christo, prout eam olim instituit s. Consectaria spiritualia. Consequentiæ prædictæ doctrinæ in ordine spirituali sunt plurimæ et magni momenti. Indicandæ sunt solum principales pro celebrante et pro fidelibus. i Id quod mensuratur æternitate participata inccepit, ut visio beatifica, et posset absolute loquendo cessare, ut visio beata per modum transeuntis; sed quamdiu durat est absque intrinseca successione. Sic in mente Christi gloriosi permanet ejus intercessio usque ad diem iudicii; tunc cessabit quidem, quia nihil erit amplius postulandum sed semper manebit in eo et in omnibus beatis adoratio et gratiarum actio. · ’ imo probabilius oblatio interior quæ nunc perseverat est eadem ac oblatio interior sacrificii crucis, absque modalitate meriti. Sed hoc non est omnino certum nam oblatio interior sacrificii crucis pertinebat ad Christum ut viatorum et quamvis fuerit sub luce visionis beatiticæ.regulabatur forte imme­ diate a scientia infusa Nunc abstrahimus ab hac difficili quæst.ione. quæ est minoris momenti et dicimus solum quod oblatio nunc perseverans « nubor (it natur » oblationi sacrificii crucis saltem quoad effectum prout, absque novo merito, nobis applicat præterita Passionis merita. S Cf. Sai.manticbnsks, Oc Eucharistia disp. XIII, dub VI. An Christus actualiter offerat Missas quotidianas 299 Pro celebrante. Sequitur quod celebrans aspirare debet ad unionem magis ac magis actualem et intimam cum Christo, prout Christus non solum olim Missam instituit, sed nunc quamlibet actualiter offert et modo perfectissimo, summa sua contemplatione, ardentissima caritate, perfectissima religione et pietate. Celebrans sic magis intime participat supremo sacerdotio Christi. Debet animadvertere quod, si Christus non amplius dolet, nec meretur, semper actualiter adorat Patrem, actu theandrico valoris infiniti, semper intercedit pro nobis ut advocatus noster, semper gratias agit, ac offert actualiter nostras adorationes, supplicationes, reparationes, gratiarum actiones, easque omnium fidelium. Celebrans inclinatur etiam ex hoc ad cogitandum quod Christus est non solum sacerdos, sed victima, quod olim maxime doluit, et nunc offert Patri dolores nostros, ut magis va­ leant ad salutem animarum. Si, momento consecrationis, celebrans est aliquantulum distractus propter quædam cultus particularia quæ deesse possunt, certo certius sacerdos principalis, Christus ipse, non est distractus, sed in Verbo videt et vult hanc consecrationem, ejus valorem et efficaciam. Immo hoc totum iam in terris videbat in Verbo. Dicit enim S. Thomas in tractatu de Incarnatione IIP, q. 10, a 2: « Nulli intellectui beato deest, quin cognoscat in Verbo omnia quæ ad ipsum spectant. Ad Christum autem et ad ejus dignitatem spectant quodammodo omnia, in quantum èi subjecta sunt omnia. Ipse etiam est omnium iudex. Et ideo anima Christi in Verbo cognoscit omnia existentia », etiam secreta cordium, prout est « iudex vivorum et mortuorum ». Hoc iam quidem verum erat de Christo durante ejus vita terrestri. A fortiori nunc in cælo, in ipso « nunc stanti » immobilis æternitatis. Christus, ut homo clarissime videt in Verbo totum mysterium missæ, cujuslibet missæ, et omnes ejus ef­ fectus actualiter vult et producit. Hoc considerare debet celebrans. Pro fidelibus consectaria prædictæ doctrinæ sunt pariter evidentia. Ex ea sequitur quod fideles considerare debent celebrantem esse solum Christi ministrum, et maiorem attentionem habere debent ad Sacer­ dotem principalem actualiter offerentem. Sic melius ac melius cogno­ scent valorem infinitum Missæ, non solum ex parte victimæ oblatæ, sed præsertim ex parte offerentis principalis. Quando B. Maria Virgo, offe­ rebat Filium suum in cruce, hæc oblatio erat infiniti valoris objective ex parte victimæ oblatæ, non autem subjective ex parte Beatæ Mariæ offe­ rentis; e contrario si agitur de ipsa oblatione Christi quæ est actus theandricus. Sic melius fideles intelligunt quod sacrificium Missæ et sacrificium crucis sunt idem quoad substantiam, quamvis differant quoad modum oblationis, quæ olim fuit cruenta, dolorosa ac meritoria, quæque nunc est incruenta, sacramentalis, non amplius dolorosa nec meritoria, sed nobis applicat ex opere operato satisfactionem et merita Passionis, et uberrimos fructus producit in animabus nostris secundum mensuram dispositionis nostræ. 300 De sacrificio Missæ Unde non mirum est quod plures sancti, assistendo sacrificio Missæ, momento consecrationis et elevationis non amplius viderunt celebran­ tem, sed ipsum Christum principalem sacerdotem, actualiter semetipsum offerentem. Speciatim hodie, tempore belli, consideranda est hæc doctrina per respectum ad Missas quæ quotidie celebrantur pro pacificatione mundi, præsertim quando celebratur ad hanc intentionem a Summo Pontifice. Tunc, si, in diversis populis ad invicem oppositis in bello, multi fideles firmiter credentes ferventer uniuntur his Missis, non possunt magis intime et magis efficaciter uniri cum oblatione perpetua quæ perdurat in Corde Christi semper viventis; non possunt igitur melius orare se­ cundum ipsas intentiones Providentiæ divinæ; nam Christus supremus sacerdos eas optime ac plene cognoscit, et evidentissime videt maius bonum propter quod Deus permittit omnia mala hujusce belli mundialis. Magnam igitur fiduciam habere debemus, dum celebramus Missam ad altiores et universaliores intentiones Ecclesiæ, quæ certo sunt con­ formes cum intentionibus divinis, scii, ut ex gravi malo præsenti Deus majus bonum eliciat, ut etiam mereamur hoc superius bonum aliqua­ tenus prospicere et ad illud cooperari. Confidentia maxima habenda est in Christo supremo sacerdote, qui dixit Apostolis: « Confidite ego vici mundum » (Ioan. XVI, 33). Retulit victoriam ex demone, ex peccato et ex morte. Missa autem hujusce victoriæ uberrimos fructus nobis quotidie applicat. Dicendum est ergo semper cum majori fiducia, id quod legitur ad Hebr. IV, 14: « Habemus pontificem magnum qui penetravit coelos, lesum, Filium Dei... Adeamus ergo cum fiducia ad thronum gratiae ut misericordiam consequamur, et gratiam inveniamus in auxilio opportuno ». « Sempiternum Christus habet sacerdotium, unde et salvare in perpetuum potest accedentes per semetipsum ad Deum, semper vivens ad interpellandum pro nobis » (Hebr., VII, 25). caput τη DE EFFECTIBUS ET DE VALORE SACRIFICII MISSÆ In hoc capite sunt tres sectiones: 1) Quinam sint effectus sacrificii. 2) Quomodo producantur; 3) An valor sacrificii Missæ sit infinitus. Art. 1,— QUINAM SINT EFFECTUS SACRIFICII MISSÆ Status quæstionis: Protestantes non directe negaverunt Euchari­ stiam esse sacrificium adorationis et gratiarum actionis, sed negaverunt eam esse sacrificium propitiatorium ad Deum placandum et ad expianda peccata, et sacrificium impetratorium ad obtinenda bona ad salutem spectantia. De pluribus effectibus Missæ relate ad nos locutus est S. Thomas in q. 79 de effectibus Eucharistiæ, v. g. a. 7 : utrum prosit aliis quam su­ mentibus, et q. 82. Responsio de fide habetur in C. Trid. (Denz. 950): « Si quis dixe­ rit Missæ sacrificium tantum esse laudis et gratiarum actionis aut nudam commemorationem sacrificii in cruce peracti, non autem propi­ tiatorium; vel soli prodesse sumenti, nec pro vivis et defunctis, pro pec­ catis, poenis, satisfactionibus et aliis necessitatibus offerri debere, an sit ». Unde responsio est : sacrificium Missæ non solum esse sacrificium adorationis et gratiarum actionis, sed sacrificium impetratorium et pro­ pitiatorium pro vivis et defunctis. Dicitur impetratorium, prout offertur ad nova beneficia obtinenda, quæ tamen iam olim meruit Christus, et dicitur propitiatorium, prout offertur pro peccatis remittendis, aut pro solvenda poena peccato debita, non quidem per novam Christi satisfactio­ nem, sed per applicationem præteritorum meritorum et satisfactionum Christi in cruce immolati. Ratio hujus assertionis indicatur in ipso Cone. Trid. (Denz. 940): « quoniam in divino hoc sacrificio, quod in Missa peragitur, idem ille Christus continetur et incruente immolatur, qui in ara crucis semel seipsum cruente obtulit, docet Sancta Synodus sacrificium istud vere 302 De sacrificio missæ propitiatorium esse (can. 3), per ipsumque fieri, ut, si cum vero corde et recta fide, cum metu ac reverentia, contriti ac pænitentes ad Deum « accedamus, misericordiam consequamur et gratiam inveniamus in auxilio opportuno» (Hebr. IV, 16). Hujus quippe oblatione placatus Dominus, gratiam et donum pænitentiæ concedens, crimina et peccata etiam ingentia dimittit ». Ita fecit Christus in cruce pro bono latrone. Brevius, ratio est quia sacrificium Missæ est quoad substantiam numerice idem (ex parte victimæ et principalis offerentis) ac sacrificium Crucis. Atqui sacrificium Crucis habuit quadruplicem effectum: latreuticum seu adorationis, eucharisticum seu gratiarum actionis, propitia­ torium et impetratorium. Ergo pariter sacrificium Missæ non quidem quoad acquisitionem novi meriti et novæ satisfactionis, sed quoad appli­ cationem meritorum et satisfactionum Passionis. Non requiritur nova satisfactio, quia satisfactio Calvarii fuit superabundans, et nunc sufficit quod Missa sit quoad substantiam idem numerice sacrificium ac sacrificium Crucis, sed modo incruento. Brevius: Christus non potest sic offerri in Eucharistia quin Deus inclinetur ad donum pænitentiæ aliaque beneficia ad salutem spectantia concedenda. 1’ Confirmatio: Sacrificium Missæ est longe præstantius sacrificiis Veteris Testamenti. Hæc autem hunc quadruplicem effectum obtinue­ runt, prout quædam erant sacrificia adorationis et gratiarum actionis, alia impetratoria, alia satisfactoria seu propitiatoria. 2* Confirmatio: Ex diversis liturgiis apparet Missam offerri pro omnibus beneficiis spiritualibus et temporalibus. Cf. S. Cyrillum Hieros., Catechesi 5, n. 8 (R. de Journel, n. 851). Item S. August. Enchiridon, c. 110. Inter effectus sacrificii Missæ, numeratur gratia habitualis remis­ siva peccatorum mortalium, augmentum hujusce gratiæ, remissio pecca­ torum venialium, relaxatio poenarum peccatis quoad culpam remissis debitarum, ac tandem alia bona tam spiritualia quam temporalia ad salutem spectantia. Art. II - QUOMODO PRODUCANTUR EFFECTUS MISSÆ Status quæstionis: quæstio est 1 ) utrum sacrificium Missæ producat effectus suos ex opere operato, seu ex dignitate rei oblatæ et principalis offerentis, an ex opere operantis Ecclesiæ, scii, ex precibus universalis Ecclesiæ, an ex opere operantis simpliciter, scii, ex merito et oratione sacerdotis et fidelium. — 2) quæritur utrum sacrificium Missæ producat effectus suos infallibiliter, scii, semper et in omni casu, an sub quibus­ dam conditionibus quæ deficere possunt. — 3) quæritur utrum sacri­ De effectibus ejus 303 ficium Missæ producat effectus suos immediate, scii, per ipsam oblatio­ nem, an mediate, seu mediante alio effectu. Responsio: Plures sunt conclusiones quasi communiter receptæ a tempore Cone. Tridentini quæ sic exprimi possunt synoptice, distin­ guendo effectus per respectum ad Deum qui sunt infallibiles, et effectus per respectum ad nos, qui supponunt conditiones quæ deficere possunt. infallibiliter remissionem p o en œ pro peccatis iam remissis, sed non semper ex integro. immediate fallibiliter ex opere operato Sacrifi­ cium Missæ producit adorationem et gratiarum actionem valoris infiniti per respectum ad Deum. mediate et fallibiliter bona spiritualia et tempo­ ralia sub quibusdam con­ ditionibus. remissionem peccatorum mortalium et venialium, prout impetrat gratiam contritionis. ex opere operantis: omnes effectus prædictos, scii, ex precibus tam universalis Ecclesiæ, quam ipsius celebrantis et adstantium. Explicatur per partes: 1) Certum est sacrificium Missæ offerre Deo, ex opere operato immediate et infallibiliter adorationem reparatricem et gratiarum actionem valoris infiniti. Hoc enim immediate et infallibiliter sequitur ex dignitate rei oblatæ et principalis offerentis, independenter a preci­ bus Ecclesiæ universalis et celebrantis. Impossibile est enim melius agnoscere supremum Dei dominium super omnia et jus Dei imprescriptibile ut super omnia diligatur. Unde quoad adorationem dicitur in Gloria in excelsis : « Tu solus Sanctus, tu solus Dominus, tu solus Altissimus ». Hæc adoratio valoris infiniti de se reparatrix est, nec potest applicari maior virtus « in remissionem peccatorum quæ a nobis quo­ tidie committuntur » ut dicit Cone. Trid. (Denz. 938). Notandum est quod gloria Dei seu manifestatio bonitatis suæ est finis universi; unde ex hoc maxime apparet altitudo hujusce sacrificii. Valor infinitus hujus adorationis reparatricis et gratiarum actionis provenit ex actibus theandricis Christi; sic perdurat reparatio valoris 30Ί De sacrificio Missæ infiniti oblata in sacrificio Crucis, quamvis non sit nunc novum meritum in Christo glorioso. Huic oblationi, quæ semper vivens est in Corde Christi, sacerdos minister et fideles sese unire debent secundum quatuor fines sacrificii. Sic dicitur: «Quid retribuam Domino pro omnibus quæ retribuit mihi" Calicem salutaris accipiam, et nomen Domini invocabo ». Auctor Imitationis Christi hoc pulchre exponit i. IV. c. 8, ubi Do­ minus. ait: <■ Sicut ego me ipsum... in cruce pro peccatis tuis Deo Patri sponte obtuli,... ita debes et tu temetipsum mihi voluntarie in obla­ tionem puram et sanctam, quotidie in Missa,... quanto intimius vales, offerre... Quidquid præter te ipsum das, nihil curo, quia non quæro datum tuum, sed te. Offer te mihi et da te totum pro Deo et erit accepta oblatio ». Hoc pulchre evolvitur in capitulo sequenti, scii, in respon­ sione discipuli: « Offero tibi omnia peccata mea, ut ea deleas, et omnia bona mea et desideria mea, ut ea perficias ». Notandum est quod reparatio iniuriæ facta Deo non omnino idem est ac peccatorum remissio ex parte nostra : hæc enim remissio est appli­ catio ad nos sacrificii Christi, sed ipsum sacrificium substantialiter per­ durans in Missa, offerendo Deo infallibiliter adorationem, simul ex se reparat, sicui sacrificium crucis, antequam fiat applicatio per remis­ sionem peccatorum in tali ve) tali individuo 2) Peccata sive mortalia, sive venialia, remittuntur quidem ex opere operato (scii, ex meritis Christi non intuitu meriti operantis), sed solum mediate (scii, impetrando auxilium ad actum pænitentiæ). et non infallibiliter, quia non constat de promissione Dei et potest esse obex; ait Cone. Trid. (Denz. 940): « Hujus oblatione placatus Dominus gratiam et donum pænitentiæ concedens, peccata etiam ingentia di­ mittit ». S. Thomas IV Sent. dist. 12, q. 2, a 2 ait : Sacrificium Missæ « gra­ tiam contritionis impetrat, et mediante hac gratia reatus culpæ dele­ tur », ut in Calvario evenit pro bono latrone. Hæc gratia contritionis quandoque est efficax, tunc sequitur contri­ tio; quandoque est solum sufficiens et peccator ei resistit, sed ad minus confertur gratia sufficiens. Ut notat Billuart, disp. VIII, a. 2: « Infallibiliter conferuntur pei sacrificium Missæ gratias sufficientes ad remissionem peccatorum tam mortalium quam venialium, ad augmentum gratiæ habitualis, ad donum perseverantiæ et ad virtutes; quia cum Deus nemini deneget gratias sufficientes, non est dubium quin maxime intuitu hujus sacrificii, in quo dilectissimi Filii passio repræsentatur, eas conferat. At vero ipsa remissio peccatorum, gratiæ augmentum, donum perseverantiæ et vir­ tutes non causantur infallibiliter proptei obicem ex parte subiecti ». (Cf. Catechismum Cone. Trid.). De effectibus ejus 305 Ex hac conclusione sequitur corollarium pro non ponentibus obicem, scii, infallibiliter confertur a sacrificio Missæ gratia pænitentiæ peccatoribus qui ei assistunt cum sincero desiderio conversionis, et tunc simul accipiunt, si prius illam non habuerunt, inspirationem ac­ cedendi ad sacramentum pænitentiæ. Sic verificantur verba dicta in Missa : « Agnus Dei qui tollis peccata mundi, miserere nobis . Confirmatur: Ita sacrificium crucis sanctificavit peccatores mediate, efficaciter pro quibusdam, sufficienter pro aliis ; scii, impetravit donum pænitentiæ efficax pro multis, sufficiens pro omnibus. Ex hoc sequitur quod hos effectus sacrificium Missæ producit ex opere operato non physice ut sacramenta, sed moraliter per modum impetrationis. Attamen adhuc ex opere operato, scii., ut aiunt Salmanticenses, non intuitu meriti operantis, sed ex meritis Christi qui insti­ tuit hoc sacrificium. Ex hoc sequitur etiam quod quamvis Eucharistia ut sacramentum non possit dari nisi iis qui iam sunt in statu gratiæ, sacrificium Missæ potest offerri pro peccatoribus etiam obduratis et impænitentibus et eis obtinere saltem gratias sufficientes. Imo potest offerri, ut sacrificium crucis, pro omnibus hominibus viventibus, etiam infidelibus, hæreticis, schismaticis et excommunicatis, modo pro his non offeratur tanquam pro membris Ecclesiæ, ut recte ait Billuart loc. cit. Sicut enim licet pro omnibus orare, ita et sacrificium offerre. Ita plures missionarii in Africa celebrant Missam pro conversione mahometanorum, quos nondum possunt evangelizare, ut paulatim mens eorum aperiatur verbo divino et ut removeantur falsa Islamismi præjudicia. Item sæpe celebrantur Missæ ad obtinendam conversionem, saltem in articulo mortis, pecca­ torum etiam obduratorum, speciatim eorum qui, regnum Dei impe­ diendo, ad perditionem animarum laborant. 3) Pæna temporalis pro peccatis jam remissis, per sacrificium missæ ex opere operato immediate et infallibiliter remittitur. Hoc constat ex Trid. a quo definitur Missam offerri « pro vivis atque defunctis, pro poenis et satisfactionibus ». Atqui pœnæ nequeunt nisi ex opere operato remitti defunctis qui jam sunt incapaces meriti et satisfactionis activæ i. Item applicatur missa vivis, quos nulla ratio prohibet his defunctis saltem æquiparare. Insuper vivis ac defunctis poena temporalis remittitur immediate, scii, per meram condonationem extrinsecaon propter Christi merita et satisfactiones, quia agitur de poena pro peccatis jam remissis. Denique eis remittitur infallibiliter, cum nulla alia conditio prærequiratur præter remissionem culpæ. At­ tamen non remittitur semper ex integro, sed juxta divmæ Providentiæ I In purgatorio animæ non sunt capaces satisfactionis activæ. Alioquin pos sent seipsas a purgati rlo Uberare; in purgatorio sunt solum capaces satispassionls seu satisfactionis passlvæ. tK) gaiihiuuU Laoimmh . l>c suchiirutia. 306 De sacrificio Missa? dispositionem: Sic verificantur verba: «Agnus Dei, qui tollis peccata mundi, dona nobis pacem ». Billuart recte notat ibidem per respectum ad defunctos: « Non tamen sequitur quod ditiores pro quibus offeruntur plura sacrificia ci­ tius liberentur a purgatorio quam pauperes; quia pauperes vel forte habent minores poenas luendas, vel forte fuerunt sanctiores in vita sicque plus participant de sacrificiis oblatis generaliter pro omnibus defunctis, vel de portione Ecclesiæ in quolibet sacrificio. Participant enim de hoc sacrificio defuncti « qui, ut ait Aug. Enchir. c. 110, cum viverent meruerunt ut hæc sibi postea prodesse possent ». Probabiliter igitur defuncti accipiunt hos fructos secundum dispositionem plus minusve perfectam quam habuerunt in morte et quæ perseverat in illis. 4" Bona spiritualia et temporalia obtinentur quidem ex opere ope­ rato, sed per modum impetrationis et non infallibiliter. Agitur de bonis temporalibus ad salutem spectantibus. Quod obtineantur ex opere operato satis clare constat ex C. Trid. dum declarat Missam offerri non solum pro peccatis, poenis et sati­ sfactionibus, sed etiam pro « aliis necessitatibus ». Ratio est quia Christus, seipsum offerendo, rogat Patrem, ut propter merita sua, gratiæ nobis tribuantur, et preces ejus non possunt non exaudiri. Attamen hæ gratiæ de facto non recipiuntur nisi adsint requisitæ conditiones. Saltem requiritur ex parte objecti quod bonum postulatum expediat ad salutem vel sit secundum dispositiones Providentiæ. Et insuper propter obicem deest effectus, si peccator assistens vult rema­ nere in peccato, ut pharisæi quibus non profuit sacrificium Crucis. Cf. Card. Bona: De Sacrificio Missæ tractatus asceticus, c. I, 3. Art. III. — DE VALORE MISSÆ Status quœstionis: Valor sacrificii distinguendus est ab effectibus seu fructibus ejus. Valor enim est dignitas quam habet sacrificium tam ex parte rei oblatæ, quam ex parte offerentis principalis. Fructus autem seu effectus est id quod de facto confertur intuitu hujus dignitatis. Unde sunt duæ conclusiones communiter receptæ et theologice certæ. 1“ Conclusio: Sacrificium missæ quantum est ex se et quoad sufficentiam habet valorem infinitum intensive et extensive, id est producere potest effectus semper magis extensos et magis intensos. 2“ Conclusio: Attamen effectus impetratorius et propitiatorius ex parte nostra est semper finitus. De 307 VALORE EJUS Modo magis explicite enuntiantur sic hæ conclusiones: Intensive: propter infinitam dignita­ tem victimæ oblatæ et principalis offerentis. Valor cuiuslibet Missæ In se in actu primo est in­ finitus quoad sufficientiam Extensive: scii, sufficiens ad expianda omnia peccata et impe­ tranda omnia bona ad sa­ lutem spectantia. Adorationem reparatricem. Infinitus quoad Gratiarum actio­ nem. Quoad efficaciam in actu secundo et effectum est Impetrationem: non nisi bona finita im­ petrantur. Finitus quoad Satisfactionem: Re­ mittitur poena non infinita, iuxta men­ suram devotionis et dispositionis Provi­ dentia. Ratio primas conclusionis clara est: Nam sacrificium Missæ est numerice idem quoad substantiam ac sacrificium Crucis, quod in se fuit valoris infiniti intensive et extensive ratione inflnitæ dignitatis victimæ et offerentis. Et ideo sicut sacrifi­ cium Crucis fuit valoris infiniti quoad acquisitionem meriti et satisfac­ tionis, ita sacrificium Missæ est valoris infiniti quoad eorum a/pplicationem diversis generationibus hominum et in diversis locis. Sic sacri­ ficium Crucis superat sacrificium Missæ in quo applicatur. Ratio secundce conclusionis est quia Missa semper habet effectum finitum ex parte nostra, pro limitatione creaturæ rationalis et pro limi­ tibus dispositionum nostrarum. Insuper hoc congruit ordini Providen­ ti», juxta quam gratiæ successive et non simul tribuuntur, sic convenit quod Missæ multiplicentur et ideo sacerdotes tot celebrant Missas, quot personis se obligaverunt. de hac re est ista: sunt duæ quæstiones: Dubium I. — Utrum hæc limitatio effectus sacrificii in nobis pro­ veniat unice ex dispositionibus nostris, an etiam aliunde scii, a volun­ tate Christi. Controversia 308 De sacrificio Missæ Dubium II. — Utrum fructus generalis cujus omnes fideles partecipes sunt et fructus specialis quem sacerdos determinatis personis applicat, minuantur ex hoc quod Missa offertur pro numerosioribus personis; an æquales remaneant ac si Missa offerretur pro una persona tantum. Non ponitur quæstio de fructu specialissimo, qui proprius es>' sacerdoti digne celebranti. Controversia est præsertim de fructu speciali, sed indirecte est etiam de fructu generali, nam si fructus Missæ esset limitatus a volun­ tate Christi, etiam per generalem oblationem aliquid tolleretur ei pro quo specialiter offertur. Pro prima quæstione, quidam dicunt quod hæc limitatio provenit ex voluntate Christi, ac proinde solvunt secundam quæstionem dicendo: Sacrificium oblatum pro decem personis minus singulis prodest quam si pro una sola offerretur. Ita Scotus, Paludanus, Soto, ac multi recentiores. Alii vero theologi inter quos S. Thomas (satis clare IH“, q. 79, a. 5), multi thomistæ ut Cajetanus, Ioann, a S. Thoma, Gonet, Salmanti· censes, ad quos inclinat Billuart, et firmius Hugon, docent: Hæc limi­ tatio non est ex voluntate Christi, sed pendet solum ex devotione eorum pro quibus offertur. Unde ad secundam quæstionem respondent: Sacrificium oblatum pro pluribus etiam numerosissimis æque prodest singulis, cœteris pa­ ribus, ac si pro uno solo offerretur. Infinitum enim est inexhauribile. Cfr. Hugon, Tract. Dogmatici III, 495 et etiam Hervé, Manuale theol. dog­ maticae, de valore Missæ, n. 136-143). Rationes prioris sententiae, scii. Scoti, sunt sequentes: Si limitatio fructus Missæ non proveniret ex voluntate Christi, superflua esset ite­ ratio sacrificii pro eadem persona et pro eodem obiecto. Resp.: Non, quia persona ista potest carere dispositionibus requi­ sitis ut subito totum fructum ab ea desideratum accipiat. Insuper hæc persona debet præsertim desiderare vitam æternam quam non potest nimis postulare. Addunt secundam rationem, scii, alioquin sacerdos posset uno sacri­ ficio pro pluribus stipendiis satisfacere, quod non licet. Resp.: Hoc non probat, quia stipendium non est Missæ pretium, sed ad sustentationem ministrorum ab Ecclesia permittitur. Unde quamvis una Missa æqualiter omnibus prosit, potest Ecclesia prohibere ne sa­ cerdos plura stipendia recipiat. Unde rationes pro ista opinione non sunt fortes. * * ·*Validiores et multo altiores sunt rationes pro opposita sententia quæ est communior inter thomistas. Prima ratio: scii, influxus causæ universalis, v. g. solis illuminantis, non limitatur nisi a capacitate recipientium. Atqui sacrificium Missæ, De valore ejus 309 prout est numerice idem quoad substantiam ac sacrificium Crucis, est causa universalis quoad propitiationem et impetrationem. Ergo ejus influxus non limitatur nisi a capacitate recipientium, et ideo, sicut sa­ crificium Crucis, tam prodest unicuique ac si fuisset pro eo solo oblatum, sicut sol tam illuminat et calefacit mille personas in aliquo loco ac unam tantum. Cfr. Billuart, loc. cit. Generaliter dicunt thomistæ, v. g. Billuart ibid.: « Sacrificium spectat ad genus moris; est enim actio qua Christus ut principalis offe­ rens se offert Patri, se illi ut superiori subiicendo; et ideo hæc actio est theandrica et valoris intrinsece infiniti... Sicut ergo sacrificium Crucis fuit intrinsece valoris infiniti ad merendum et satisfaciendum, nunc, cum Christus non possit amplius mereri nec satisfacere, sacrificium altaris, quod est idem quoad substantiam, est infiniti valoris ad applicanda ista merita et istas satisfactiones ». Confirmatur: ut ostendit Caietanus, ex praxi Ecclesiæ quæ offert Missas pro salute totius mundi, pro omnibus fidelibus vivis et defunctis, pro summo Pontifice, rege, episcopo etc. Ergo intelligit nihil per hoc tolli ab eo cui Missa specialiter applicatur. Item Missa parochialis die dominica non minus proficit fidelibus numerosissimis immensæ parœciæ quam paucis fidelibus parvissimæ parœciæ. Hæc secunda sententia est probabilior; est corollarium definitionis Missæ ut est idem quoad substantiam sacrificium ac sacrificium Crucis. Satis communiter admittitur fructum specialem, quatenus impe­ tratorium, non minui in singulis, sive ad unum tantum, sive ad plures referatur. Vis enim impetrationis fundatur, non in speciali promissione, sed in intrinseca sacrificii dignitate. Ita Hervé 1. cit. n. 142. Sic redu­ citur controversia ad fructum specialem propitiatorium. In praxi celebrans offerat specialiter pro quibus tenetur ex iustitia, et deinde offerat quantum potest pro omnibus quibus vult ex caritate, amicitia, pietate, aut alio titulo gratuito. Ita communiter theologi. Comparatio motivorum harum duarum sententiarum. Hæc motiva referuntur a Billuart, Disp. VHI, art. 5. Et ut notat Gonet, valde prævalent motiva quibus defenditur valor infinitus Missæ. Imo hæc propositio est iam certa et communiter docetur, scilicet: « Sacrificium Missæ quantum est ex se et quoad sufficientiam est valoris infiniti intensive et extensive », quia quoad substantiam est idem cum sacrificio Crucis, est enim eadem victima et idem principalis offerens, unde, sicut sacrificium Crucis, habet valorem infinitum extensive pro quibus offertur sine limitatione, et intensive scii, ad fructus in illis semper maiores iuxta eorum dispositiones sine limitatione. Missa hoc producere potest quoad applicationem, sicut sacrificium Crucis quoad acquisitionem meriti et satisfactionis. 31P De sacrificio Missæ Item certa est hæc propositio: Attamen effectus Missæ in his pro quibus offertur est semper finitus, proportionatus nempe dispositioni subiecti quæ semper est limitata. Hoc ab omnibus admittitur. Sic plura sacrificia merito celebrantur pro uno et eodem. Hæc sun' principia communiter admissa ab omnibus retinenda. Sed quæstio agitata est, ut notavimus, præcise ista: Utrum limitatio effectus Missæ proveniat unice ex dispositione subtectorum, an etiam aliunde, scii, ex quadam voluntate Christi. Manifestum est quod hæc limitatio non potest provenire ab inten­ tione sacerdotis offerentis, quia licet ab eo pendeat ut illi vel isti sacri­ ficium applicetur, applicatione tamen semel facta, non pendet ab ipso determinatio quantitatis fructus, quia causa semel applicata agit secun­ dum virtutem sibi inditam. Alioquin celebrans foret sicut Summus pontifex determinans certam quantitatem indulgentiarum, modo plena­ riam, modo quadraginta annorum aut dierum; et hoc a nullo theologo admittitur pro sacrificio Missæ. Sed quoad primam sententiam cf. Caietan. in ΠΓ*. q. 79, a. 5 et Opusc. III, tr. 3, q. 2, Ioan, a S. Thoma: ΠΙ·, Disp. 32, a. 3, Gonet: Clypeus, Disp. XI, a. 5, n. 99, Manuale tr. IV, De Euch., c. 12, 2. — Salmanticenses, Disp. XIII, Dub. 6, longe hanc quæstionem tractant, integraliter legendi sunt; Hugon: La Sainte Eucharistie, p. 340 et ss. bene hanc doctrinam defendit, firmius quam Billuart, qui dicit: utraque sententia est probabilis. In Diet. Theol. Cath. art. « Messe » coi. 1927, A. Michel non satis vidit valorem fundamentorum thesis thomisticæ et loquitur ac si utraque sententia esset æque probabilis. E contra Gonet dicit: obiectiones adversariorum sunt levissimæ. Ostendit quod limitatio effectus Missæ pendet unice ex devotione eorum pro quibus offertur aut offerentium; quia causa universalis quale est sacrificium Missæ, agit secundum dispositionem subiecti; unde sacrificium Missæ quod est ex se valoris infiniti, si pro pluribus offertur, æque prodest singulis, cœteris paribus, ac si pro uno tantum offerretur. Cfr. S. Thom. III1, q. 79, a. 5. ita sol æque illuminat mille personas, sicut quamlibet in aliquo loco. Unde fundamentum hujusce sententiœ est dogmaticum et sumitur ex infinita dignitate, non solum rei oblatæ, sed maxime principalis offe­ rentis Christi, quæ limitari non potest ex oblatione finita celebrantis. Hoc fundamentum dogmaticum est ex se certum. Manifestum est enim quod valor sacrificii non attenditur secundum conditiones ministri, sed secundum dignitatem principalis agentis, sicut donum regis non secundum conditionem legati. Et sicut sacrificium Missæ oblatum a malo sacerdote non inquinatur ex ejus malitia, ergo nec limitatur ab ejus finitate. Actio autem Christi sacerdotis est theandrica et valoris infiniti olim in Cruce ad merendum et satisfaciendum, nunc ad appli­ canda Passionis merita. Ecclesia favet huic sententiæ prout offert Missas pro salute totius De valore ejus 311 mundi, pro omnibus fidelibus vivis et defunctis, et intelligit nihil per hoc tolli ab eo pro quo specialiter offertur. Si autem fructus Missæ esset limitatus a voluntate Christi, etiam per generalem oblationem aliquid tolleretur ei pro quo specialiter of­ fertur. Hæc fundamenta sunt igitur ordinis dogmatici et sunt ex se certa. E contrario fundamenta oppositae sententiœ non sunt dogmatica, nec su­ muntur ex natura sacrificii Missæ, nec ex parte victimæ, nec ex parte sacerdotis principalis, sed ex parte celebrantis et arguunt ex inconve­ nientibus practicis quæ orirentur ex priori sententia male intellecta. Dicunt enim hi theologi: limitatio effectuum Missæ provenit non solum ex dispositionibus nostris, sed ex voluntate Christi. Hoc autem nullo modo probant, sed hoc volunt inferre ex sequentibus: I. — Quia Christus instituit hoc sacrificium ut reiteraretur, ergo effectum ejus limitavit. Resp.: Christus voluit quod reiteraretur ad applicandos fructus Passionis diversis generationibus et diversis locis, et ut in quolibet loco Christiani haberent jugiter sacrificium offerendum et etiam quia hoc sacrificium habet semper effectum limitatum secundum devotionem recipientis. Π. — Dicunt: Licet res oblata et principalis offerens sint valoris infiniti, oblatio tamen ipsius sacerdotis celebrantis est finita. Resp.: Hoc nullo modo limitat effectum productum ex opere ope­ rato ; nam sicut Missa a malo sacerdote celebrata non inquinatur ab ejus malitia, nec limitatur ab ejus finitate. HI. — Dicunt: Alias per unum sacrificium posset satisfieri plu­ ribus stipendiis, quod est damnatum ab Alexandro VH. Resp.: Per unum sacrificium non potest satisfieri pluribus stipendiis, quia stipendium non est pretium Missæ, sed eleemosyna ad sustenta­ tionem vitæ celebrantis, et secundum hunc titulum celebrans non jus habet pro una Missa nisi ad unum stipendium. Hæc ratio igitur nullo modo est dogmatica, sed mere disciplinaris, practica, et prohibitio disci­ plinaris male intelligitur ac si stipendium esset Missæ pretium. Insuper in Ecclesia græca quilibet ex concelebrantibus, v.g. ex 16 aut 20, accipit stipendium et tamen est unica Missa, nam est una sola hostia conse­ crata et unus calix. Remanet etiam quod Missa parœcialis celebrata pro immensa pa­ roecia non minus prodest singulis fidelibus, quam si paroecia parva esset et contineret paucos fideles. Dicunt adversarii : Non minus prodest pro multis audientibus quam pro paucis, quia isti audientes offerunt cum sacerdote et time unusqui­ sque illorum offert ac si esset solus. Ita Suarez. Resp.: Transeat, ita est quoad fructus ex opere operantis, non ex opere operato. Insuper hæc Missa parœcialis dicitur non solum pro audientibus, sed etiam pro fidelibus parœciæ qui non sunt præsentes, 312 De sacrificio Missæ: nee offerunt; et tamen non minus prodest illis si sunt valde numerosi ac si essent pauci. Quoad solutionem aliarum objectionum, cf. Cajetanum, opusc. cit. In ejus sententia remanet quod conveniens est applicare fructum specialem uni vel quibusdam determinate, sic in eis suscitatur specialis devotio et proportionaliter ad eam accipiunt diversos effectus Missæ. Unde fundamenta sententiæ affirmantis valorem infinitum Missæ et quod Missa oblata pro multis, æque prodest unoquoque eorum ac si pro illo solo offerretur, hæc fundamenta valde prœvdlent supra rationes sententiæ negativæ. Sunt enim ordinis dogmatici, derivantur ex ipsa natura Missæ, ex dignitate principalis offerentis, ex dignitate victimæ oblatæ. E contra sententia negativa arguit solum ex inconvenientibus practicis, quæ revera non existunt. Mirum est quod Billuart non firmius defendat sententiam Caietani, loannis a S. Thoma, Salmanticensium, Gonet et plurium aliorum thomistarum. Hugon bene eam defendit. Aliud dubium: Utrum sit magis proficuum pro vivo ut postulet Missam pro seipso celebrandam, ante mortem suam, an post mortem. Respondetur: Magis proficuum est ut Missa celebretur pro vivo ante mortem ejus : 1“ quia si vivus sit in bona dispositione, participat omnibus fructibus Missæ et sic se disponit ad accipiendam pretiosissimam omnium gratiarum scilicet perseverantia finalis, quæ non potest esse obiectum meriti, sed obiectum impetrationis et supremæ impetrationis quæ ad sacrificium Missæ pertinet. Melius est autem obtinere gratiam bonæ mortis, quam, remanendo in incertitudine salutis, sperare citius liberari a purgatorio. Illi qui intrant in purgatorium, certo ex eo exeunt; sed ad ingrediendum in purgatorium prærequitur gratia bonæ mortis. Unde dictum est: « En un sens, le principal n'est pas d’en sortir, mais d’y entrer ». Π0 Celebratio Missæ pro vivis est certior quam pro mortuis, sive propter iniustas dispositiones legis civilis, sive propter incuriam heredum. (Cf. Diet, théol., art. Messe, col. 1297). Consectaria spiritualia. Hæc consectaria bene exprimuntur in libro IV De Imitat. Christi, c. 9: « Quod nos et omnia nostra Deo debemus offerre et pro omnibus orare » (speciatim celebrando Missam aut ei assistendo): ibi dicitur: « Domine omnia tua sunt quæ in coelo sunt et quæ in terra. Desidero me ipsum tibi offerre, et tuus perpetuo permanere. Domine, in simplici­ tate cordis mei offero me ipsum tibi hodie in servum sempiternum, in obsequium et in sacrificium laudis perpetuæ. Suscipe me cum hac sancta oblatione tui pretiosi corporis, quam tibi hodie in praesentia Angelorum invisibiliter assistentium offero, ut sit pro me et pro cuncto populo tuo in salutem ». « Domine offero tibi omnia peccata mea... ut tu omnia incendas et comburas igne caritatis tuæ, et deleas universas maculas peccatorum meorum, et conscientiam meam ab omni delicto emundes... ». De valore ejus 313 « Offerro etiam tibi omnia bona mea, quamvis valde pauca et imper­ fecta, ut tu ea emendes et sanctifices; ut ea grata habeas et accepta tibi facias et semper ad meliora trahas... ». « Offerro quoque tibi omnia pia desideria devotorum, necessitates parentum, amicorum, fratrum, sororum, omnium carorum meorum... Offero etiam tibi preces et hostias placationis pro illis specialiter qui me in aliquo læserunt, contristaverunt aut vituperaverunt; ... pro his quoque omnibus quos aliquando contristavi, conturbavi, gravavi, et scandalizavi verbis, factis, scienter vel ignoranter: ut nobis omnibus pariter indulgeas peccata nostra et mutuas offensiones... Aufer, Do­ mine, a cordibus nostris... quidquid potest caritatem lædere et frater­ nam dilectionem minuere... et fac nos tales existere ut simus digni gratia perfrui et ad vitam proficiamus æternam. Amen ». Ille qui sic quotidie magis ac magis se uniret Christo principali Sacerdoti et Victimæ sacrificii Missæ, semper intimius participaret vitæ Christi ut est simul sacerdos et hostia, et multum laboraret ad anima­ rum salutem. FINIS TRACTATUS DE EUCHARISTIA DE PÆNITENTIA ( Quaestiones dogmaticae ) AUCTORES CONSULENDI S. Thomas, HT» P., q. 84 ad 90, et Supplementum, q. 1 ad 28, ed. leonina, 1906. Commentatores; Cajetanus, Joannes a S. Thoma, Gonet, Salmanticenses, Gotti, Billuart ut supra: bibliographia pro Eucharistia. Tractatu recentiores. o'Alés, galtiek, TAUNQEREY, HERVÉ, G. VAN NOORT, BOYER. Billot, Cappello, collet, Hugon, pesch, Diekamp, Dictionnaire Apologétique, art. Pénitence (Galtler). Dictionnaire de Théol. cath, art. Pénitence (E. Amann, A. Michel), art. Con­ fession (E. Vacandard, P. Bernard), art. Attrition (A. Beugnet). Opera theologiæ positivae. G. Rauschen, Eucharistie und Bussokrament in den sechs ersten lahrh. Ed. 2«, Freiburg. 1910. TlXERONT, Le Sacrement de Pénitence duns l'antiquité chrétienne (Science et Religion), Paris, Bloud, 1914. Histoire des dogmes, 3 vol., Paris, 10e éd„ 1924. E. Vacandard, Essais de critique et d’histoire religieuse, 2« série, Paris, 1908; La Pénitence publique dans l'Eglise primitive, Paris, 1902; La confession sacramentelle dans la primitive Eglise, 2e éd.. Paris. 1903. A» L'édit de CriUiste. Etude sur les origines de la pénitence chrétienne, Paris, 1914. d’ALÊS, F. Cavallera, Le décret du Concile de Trente sur la pénitence, Bull, de littéra­ ture eccl., 1923, 277 sqq.; 1924, 56 sqq.; 1932, 73 sqq.; 144 sqq., 224 sqq.; 1933. 62 sqq. ’ J. Perinelle, O.P. L'attrition d’après le Concile de Trente et d’après 8. Thomas d’Aquin (Bibliothèque Thomiste), 1934. INTRODUCTIO DIVISIO MATERIÆ PRÆNOTAMINA DE VIRTUTE PÆNITENTIÆ Caput I: DE EXISTENTIA SACRAMENTI PÆNITENTIÆ. Art. 1: De ipsa potestate clavium Ecclesiæ a Christo concessa ut constat ex Sacra Scriptura et Traditione - q. 84 et Suppl, q. 17-20. Art. 2: De existentia et denominatione sacramenti pænitentiæ, de ejus necessitate et iterabilitate. Art. 3: De ministro potestatis clavium, de potestate ordinis et de potestate jurisdictionis. Suppl. 19, 20. Caput II: DE ESSENTIA SACRAMENTI PÆNITENTIÆ. Art. 1: An essentia sacramenti vere salvetur in poenitentia, q. 84. Art. 2: De ejus materia. Art. 3: De forma hujusce sacramenti. Caput III: DE CONTRITIONE. Suppl, q. 1-5. qu. 1: quid sit. qu. 2: de ejus objecto. qu. 3: de ejus quantitate. Caput IV: DE CONFESSIONE. Suppi, q. 6, 11. Caput V: DE SATISFACTIONE. Suppi, q. 12, 15. Caput VI: DE EFFECTIBUS HUJUS SACRAMENTI: ΠΊ*, q. 86-89. Art. 1: De remissione peccatorum mortalium: q. 86; venialium: q. 87. Art. 2: De remissione pænœ peccato debitæ: q. 86, a. 4 et 5. Art. 3: De meritorum reviviscentia, q. 89. Notandum est quod S. Thomas, procedendo secundum id quod jam declaraverat Ecclesia suo tempore, incepit agere de pænitentia ut est sacramentum antequam de polestate clavium de qua volebat tractare agendo de ministro (Suppi. 19). E contrario plerique theologi moderni contra protestantes merito incipiunt tractare de potestate clavium, quia ex ipso Evangelio constat quod Christus contulit Ecclesiæ potestatem clavium ad remissionem peccatorum, dum pænitentia non generaliter nominatur sacramentum nisi sæculo XI, quamvis pluries S. Augustinus 31 ii De Pænitentia et S. Gregorius Magnus vocent eam sacramentum *. Ipsa definitio sacra­ menti per genus et differentiam nondum erat praecise determinata in duobus prioribus saeculis; erant res sine titulo praecise determinato. Sic apparet evolutio theologiae, sicut pro quaestione de sacrificio Missae. Duo attente notanda sunt in his quaestionibus : 1° Aliquod sacramentum potest etiam longo tempore existere ut ritus externus productivus gratiæ a Christo institutus, antequam com­ muniter vocetur sacramentum in universali Ecclesia, sed potest aliis nominibus vocari, ut vg. nomine confessionis. Sic est res sine dubio existens. sed sine titulo praeciso universaliter recepto. 2° Ut aliquod sacramentum instituatur ab ipso Christo, sufficit quod Christus dixerit se velle effectum proprium hujusce sacramenti, etiamsi non determinaverit explicite nec formulam sacramentalem, nec materiam propriam. Ratio est quia actus specificantur ab objecto formali et actio practica ab effectu producendo, ut ars constructionis ab aedificio construendo. In sacramento autem id quod est principale est ipsa actio sacramentalis, quæ exprimitur his verbis; «ego te baptizo; te absolvo; signo te, et confirmo te » ; hæc actio sacramentalis fuit volita et instituta a Christo, si dixit se velle effectum proprium hujusce actionis. DIVISIO TRACTATUS S. THOMÆ DE PÆNITENTIA Tractatus S. Thomæ de pænitentia dividitur in sex partes: 1" Pars est: De ipsa pænitentia ut est sacramentum et ut est virtus. Sic q. 84 agitur de institutione hujusce sacramenti, de ejus materia et forma. q. 85 agitur de virtute pœnitentiæ quæ est pars potentialis justitiæ, ut religio, sed infra religionem prout pænitentia supponit peccatum. 2" Pars est: De effectu pœnitentiæ, ubi sunt quatuor quæstiones. q. 86: de remissione peccatorum mortalium; q. 87: venialium. q. 88: de peccatorum dimissorum reditu per sequens peccatum, ubi S. Thomas ostendit quod non redeunt formaliter et in se, sed virtualiter quia tunc est aggravatio per ingratitudinem contra beneficium remissionis. q. 89: de recuperatione gratiæ virtutum et meritorum, ubi ostendit quod quandoque homo tepidius resurgit per pænitentiam, quam fuerat antea dispositus. Ibid, ostenditur quod hona opera per peccatum mortificata reviviscunt, non vero opera mortua, scii, opera ethice bona facta extra statum gratiæ, et ad vitam æternam non ordinata. 1 Patres etiam antiquiores agnoverunt ritum pœnitentiæ esse productivum gratiæ a baptismo distinctum. Definitiones Ecclesiæ 317 3" Pars est: De partibus pœnitentiæ, quæ sunt contritio, confessio et satisfactio; scii, actus pænitentis qui sunt materia vel quasi materia hujus sacramenti. S. Thomas non potuit dictare nisi primam quæstionem hujusce sectionis, morte felicissima præventus opus suum non termi­ navit. Sed Supplementum Summæ compositum est secundum ordinem ab eo praepositum, et ex suo libro IV Sententiarum ad litteram ex­ cerptum est. q. 90 est de partibus pœnitentiæ in genere, est ultima quæstio dictata a S. Thoma. Supplementum agit: 1° de contritione per quinque quaestiones. 2° de confessione per sex quaestiones. 3° de satisfactione per quatuor quaestiones. 4* Pars est: de suscipientibus sacramentum pœnitentiæ, q. 16 Suppi. 5* Pars est: de potestate clavium, seu de ministro, per quatuor quaestiones et de annexis potestati clavium, scii, de excommunicatione et de indulgentiis, q. 17-27. 6a Pars est: de pænitentia publica, q. 28 propter peccatum publicum gravissimum, per modum exempli. Hæc scripta sunt juxta disciplinam quæ adhuc tempore S. Thomæ vigebat, sed hodie non amplius sunt in usu. Sic in isto tractatu de pænitentia sunt 36 quaestiones. Sola princi­ palia explicari possunt et non considerando articulum per articulum. DE PRINCIPALIBUS DEFINITIONIBUS ET DECLARATIONIBUS ECCLESIÆ CIRCA SACRAMENTUM PÆNITENTIÆ Principales definitiones sunt in Concilio Tridentino, contra Prote­ stantes, Denz. 911-925. Sunt sequentes: 1° Pænitentia est verum Novæ Legis sacramentum, a baptismo diversum et iterabile, a Christo institutum secundum illud Joan. XX, 23 dictum Apostolis a Domino post resurrectionem : « Accipite Spiritum Sanctum, quorum remiseritis peccata, remittuntur eis; et quorum retinueritis, retenta sunt ». Cf. Concilium Tridentinum, 913 et 894. Secundum Concilium Tridentinum tunc concessa est potestas non tantum declarandi peccata esse remissa, ut volunt Protestantes, sed vere re­ mittendi peccata, et hoc per modum judicii, ut infra explicabitur. Trid. 902. 2“ Definitum est in C. Tridentino, 896 : « formam sacramenti pœnitentiæ, in qua præcipue ipsius vis sita est, in illis ministri verbis positam esse : Dgo te absolvo etc. ». 3° C. Flor, et Trid., 896, 914, declarant: quasi materiam esse actus pænitentis, scii, contritionem, confessionem, satisfactionem, quæ etiam partes pœnitentiæ appellantur. 318 De Pænitentia Et plura definita vel declarata sunt de his actibus pænitentis in particulari. 4° In C. Trid. 897-898 definiuntur contritio et attritio: « Contritio est animi dolor ac detestatio de peccato commisso, cum proposito non peccandi de coetero ». Debet esse supernaturalis. Alia est perfecta (seu contritio proprie dicta) quæ procedit ex caritate, quæque cum voto (saltem implicito) sacramenti semper justificat, sed non reddit confes­ sionem superfluam (587). Alia est imperfecta (scii, attritio) procedens « ex consideratione turpitudinis peccati vel ex gehennæ et pænarum metu » 898, 1305; hæc etiam debet esse supernaturalis Denz. 699, 751, sq. 897, 1536. In Deer. S. Off. 1667, n. 1146, dicitur quod Ecclesia noluit judicare utrum attritio includat necessario aliqualem dilectionem Dei; sententia negans est communior inter theologos ut refert hoc documentum. Id quod est definitum est quod attritio sine sacramento non justi­ ficat, sed cum sacramento disponit ad justificationem Denz. Trid. 838. 5° Circa confessionem definitum est quod complecti debet peccata gravia post baptismum commissa, quæ manifestari debent integre, se­ cundum speciem infimam et circumstantias speciem mutantes. Cf. Trid. 900, 917. Requiritur integritas saltem formalis, sed non semper mate­ rialis, scii, necessarium est confiteri omnia et singula peccata mortalia post baptismum commissa, quorum memoria, post diligens examen, habetur; «alia inclusa esse in confessione intelliguntur » Trid. 900 et 1111. 6“ Circa satisfactionem definitum est quod satisfactio salutaris et conveniens imponenda est (Denz. Trid. 904, 925). Consistit in bonis operibus, quibus Deus vere colitur, quæque vim sacramentalem habent ex meritis Christi (904, 1535). 7° Quoad effectus sacramenti, sunt plures definitiones et decla­ rationes. Hi effectus sunt: 1° remissio peccatorum post baptismum commissorum (896); 2" remissio pœnæ imprimis æternæ (806, 840); non vero semper totius pænæ temporalis (535); 3° reviviscentia gratiæ amissæ et meritorum mortificatorum (2193); 4“ liberatio a censuris 1144. Codex 2247. 8° De ministro pœnitentïœ definitum est quod est, non homo laïcus, sed solus sacerdos, qui debet habere jurisdictionem (902, 903, 921). Sigillum sacramentale stricte servandum esse, et nomen complicis minime exquirendum. (Cf. Codicem 888 sq.). 9° Denique quoad subjectum definitum est quod est homo baptizatus lapsus (807), qui præsens esse debet, non deneganda est pænitentibus etiam relapsis et recidivis; sed consuetudinariis et occasionariis indispositis est neganda vel differenda quia nullo modo apparet quod sint vere attriti (cf. Denz. 1210 sq.; 1538). Definitiones Ecclesiæ 319 Tandem confessio facienda est saltem semel in anno (cf. IV Con­ cilium Lateranense 437 et Tridentinum 900, 918). Item de Indulgentis plura declarata sunt, præsertim in Concilio Tridentino 989; scii, indulgentiæ non sunt piæ fraudes fidelium, sed applicatio thesauri meritorum Christi et Sanctorum, vivis per modum absolutionis, defunctis per modum suffragii, facta per Romanum Pon­ tificem, præsertim tempore jubilæi, vel per episcopos pro suis subditis, ex causis rationalibus. Per ipsas delentur pœnæ temporales etiam pro peccatis occultis debitæ. Effectus pendet a recta dispositione, a statu gratiæ et ab impletione operis præscripti (cf. Codicem 925). Quænam sunt sub aspectu dogmatico, principales quæstiones considerandæ ? Distinguenda est pars dogmatica et pars practica tractatus. Doctrina practica de pænitentia respicit præsentim dispositiones subjecti seu officia pænitentis quoad attritionem, confessionem et sati­ sfactionem et officia confessarii erga vanas classes pænitentium ut sunt occasionarii, consuetudinarii, recidivi, necnon rationem agendi erga moribundos. In parte dogmatica tractatus de Pænitentia, post quædam prænotanda de pænitentia ut virtute (q. 85 s. Th.), principales quæstiones sunt sequentes: 1° de existentia sacramenti Pænitentiæ, 2° de ejus essentia, quoad formam et materiam, 3° de actibus pænitentis: contritio, confessio, sa­ tisfactio, 4° de effectibus hujusce sacramenti. PRÆNOTAMINA DE VIRTUTE PÆNITENTIÆ Cf. ΠΓ, q. 85. Recolligenda sunt principalia ex articulis S. Thomæ, simul osten­ dendo eorum fundamentum in sacra Scriptura. Virtus infusa pænitentiæ existebat in justis Veteris Testamenti antequam institueretur sacramentum pænitentiæ. Sæpe in Sacra Scriptura commendatur pænitentia; præsertim prædicatio S. Joannis Baptistæ est prædicatio pænitentiæ \ et post ipsum Jesus ait, Marc., I., 15: «Impletum est tempus et appropinquavit regnum Dei, pænitemini et credite evangelio » - Sæpius Christus locutus est de pænitentia, v. g. « Non veni vocare justos sed peccatores ad pænitentiam » Luc., V, 32. - « Si pænitentiam non egeritis, omnes similiter peribitis » Luc., ΧΙΠ, 5. - « Væ tibi Corozaïn, væ tibi Betsaida, quia si in Tyro et Sidone factæ fuissent virtutes quæ factæ sunt in vobis, olim in cilicio et cinere sedentes pæniterent » Luc. X, 13. Art. 1. — PÆNITENTIA EST VIRTUS Ex prædictis textibus constat, ut dicit S. Thomas, q. 85, a. 1, quod pænitentia est virtus vel actus ejus, non est passio, importat enim in suo actu dolorem voluntatis de peccato commisso et rectam electionem emen­ dationis. Est igitur habitus electivus secundum rectam rationem. Ut omnis virtus, cognoscitur ex suis actibus. De actibus hujusce virtutis. Inductive constat quod sunt plures actus pænitentiæ, nam secundum Evangelium, homo vere pænitens propria peccata commissa detestatur, retractat, ad ea per satisfactionem expianda paratus est, et insuper quælibet peccata in futurum devitare proponit. Jam ex hoc apparet quod sunt tres præcipui actus pænitentiæ, scii. 1° contntio cordis; prius cor erat plus minusve obduratum in mala intentione, nunc frangitur hæc mala intentio quæ avertebat a Deo, cor attritum et contritum venit ad detestationem peccati et sese convertit ad Deum (metanoia est conversio ejus qui prius erat aversus); 2° se1 Matth. ΠΙ 2 « Pænitentiam agite: appropinquavit enim regnum cœlorum ». Pænitentia, metanoia. est conversio cordis, quod prius erat aversus a Deo. De virtute P/enitentl® 321 eundus actus est firmum propositum pro futuro, et 3° tertius actus est satisfactio pro præterito. Ut autem hi actus sint salutares, pænitentia debet respicere pec­ catum in ordine ad Deum et ex supernatural! gratia ac motivo illud retractare. Alioquin pænitentia esset solum quid ethice bonum sicut in ordine humano aliquis pænitet de malo quod dixit de suo amico. Ut pænitentia sit salutaris debet esse apta ad reconciliandam animam cum Deo auctore gratiæ et salutis, sic debet esse ex motivo supernatural!. Art. II. — PÆNITENTIA EST VIRTUS SPECIALIS Ut ostendit S. Thomas pænitentia est virtus specialis, nam species habituum distinguuntur secundum species actuum; et ideo ubi occurrit specialis actus laudabilis, ibi necesse est ponere specialem habitum vir­ tutis. Sic « pænitentia est virtus specialis quæ operatur ad destructio­ nem peccati prœteriti, in quantum est Dei offensa, quod non pertinet ad rationem alterius virtutis ». Ad 3unl « quælibet virtus specialis for­ maliter expellit habitum vitii oppositi (ut temperantia intemperantiam) sed pænitentia expellit omne peccatum effective, in quantum operatur ad destructionem peccati prout est remissibile ex divina gratia, homine coopérante ». Sic pænitentia est virtus speu alis, nam habet materiam generalem, sub ratione speciali, scii, omnia peccata, ut emundabilia per actus ho­ minis. Agitur de virtute infusa quia respicit Deum auctorem gratiæ et salutis. Hæc virtus non est theologica (art. 3 ad lum) quia objectum ejus non est Deus, sed est peccatum destruendum ad Deum placandum; sic Deus est finis hujusce virtutis, non vero ejus objectum nec materiale nec formale. Unde pænitentia est virtus moralis, cujus objectum materiale est peccatum, objectum formale quod est peccatum ut reparandum, offensa Dei expiabilis, seu ipsa reparatio, et objectum formale quo seu motivum est honestas hujus reparationis. Ad intelligentiam hujusce reparationis, dicendum est quod importat detestationem propriorum peccatorum commissorum, ut clarius infra dicetur, et non solum ut contendit Lutherus et plerique Protestantes propositum novæ vitæ (cf. Billuart). Ad lum. — Quomodo pænitentia distinguitur a caritate. Difficultas est quia eadem virtute gaudemus de bonis et dolemus de malis perpetratis; atqui caritas gaudet de bono propter Deum facto ergo dolet de peccatis. Respondetur ad lum in fine: « Si in actu pænitentis consideratur sola displicentia peccati præteriti, hoc immediate ad caritatem pertinet, sicut et gaudere de bonis præteritis; sed intentio operandi ad deletionem XI ■ GAKKiauu Laoiumik, l>c liucharialta. De Pænitentia 322 peccati praeteriti requirit specialem virtutem sub caritate ». Et in justo actus pænitentiæ imperatur a caritate. Objectio. Actus contritionis est præcipuus pænitentiæ actus. Atqui contritio est a caritate. Ergo pænitentia non est virtus distincta a caritate. Responsio. Distinguo minorem. Actus contritionis est a caritate imperative, concedo; elicitive, nego. Nam contritio formaliter est, non solum displicentia peccati quæ remanet in Christo etiam glorioso, sed est de peccato proprio propter jus divinum læsum, ac reparabili per sa­ tisfactionem. Unde contritio importat propositum reparationis faciendæ. Instantia: Sed contritio differt ab attritione, prout procedit a cari­ tate, ergo remanet difficultas. Responsio: Contritio differt ab attritione prout procedit impera­ tive a caritate, seu ab amore efficaci Dei super omnia, concedo; prout procedit elicitive ab ea, nego. Revera objectum pænitentiæ non est Deus, sed satisfactio deter­ minanda secundum regulas prudentiæ christianæ. Sic pænitentia non est virtus theologica, sed est infra eas, ut religio. An virtus pænitentiæ specie distinguatur a religione. Respondetur communiter affirmative, quia habent distincta objecta formalia, Religio enim respicit cultum debitum Deo tanquam excellenti Domino et benefactori. Pænitentia respicit id quod est reddendum Deo ut offenso. Sic, ut docet'S. Thomas, religio fuit in Christo, non vero pænitentia, quia nunquam peccavit. Cajetanus autem vult reducere pænitentiam ad religionem. Dubium. Art. 111. AD QUAMNAM VIRTUTEM CARDINALEM ANNECTITUR PÆNITENTIA Ut ostendit S. Thomas, q. 85, art. 3, annectitur ad justitiam commutativam, quia pænitentia est ad alterum per reparationem pro peccato, quæ in justitia debetur Deo offenso. Sed quia pænitentia, ut religio, non potest reddere Deo ad æqualitatem, est imperfecta justitia, quamvis sit perfectior quam justitia perfecta quæ reddit hominibus ad æqualitatem id quod eis debetur. Ita filius prodigus fecit actum justitiæ erga Patrem suum dicens ei, revertendo ad ipsum « Pater, pec­ cavi in cælum et coram te. Jam non sum dignus vocari filius tuus ». Luc. XV, 19-21. Pænitentia venit infra religionem, quæ non præsupponit proprium peccatum, sic religio fuit in Christo non pænitentia. Sic pæni­ tentia definitur: virtus moralis inclinans ad reparandam injuriam Deo illatam per peccatum. De virtute Pænitentia: 323 Ad 4um: Actus pænitentiæ ad cæteras virtutes refertur prout sup­ ponit fidem de valore Passionis Domini, spem beatitudinis credentibus repromissæ, saltem tendit ad caritatem recuperandam aut in justo ab ea imperatur. Est etiam sub directione prudentiæ Christians, sub in­ fluxu religionis et potest ipsa imperare actus fortitudinis, patientiæ vel temperantiae in mortificationibus ordinatis ad reparationem peccati et ad tollendas peccati reliquias. Ad 2um: Pænitentia ponit medium, in quantum infert debitam pænam proportionatam pro qualibet culpa, secundum acceptationem Dei. - Videbimus quod quamvis virtus pænitentiæ esset necessaria etiamsi non esset sacramentum, tamen pro hoc statu novæ legis non est virtus nisi includat votum sacramenti. Art. IV. — QUODNAM EST PROPRIUM SUBJECTUM PÆNITENTIÆ? Ut ostendit S. Thomas, art. 4, est voluntas, nam proprius ejus actus est voluntatis propositum emendandi; sed est redundantia in sensibilitate, quæ quandoque manifestatur lacrimis, minus tamen in iis qui sunt duri sensus, aut temperamenti hilaris. Quodnam est subjectum remotum pænitentiæ? Est quilibet homo peccati reus aut saltem peccati capax; nam etiam ille qui non commisit peccatum sed potest committere, potest esse promptus ad dolendum de peccato, casu quo committat illud. Proinde pænitentia quoad habitum fuit in Adamo innocenti, est in parvulis baptizatis, infunditur simul cum gratia, remanet in beatis, non solum quoad ornatum, sed etiam quoad actum, non quidem doloris, sed displicenti® de peccato et gaudii de satisfactione olim peracta. Ita Billuart. Non fuit vero pænitentia in Christo impeccabili, nec proba­ bilius in Beata Maria Virgine. Art. V. — QUÆNAM EST RELATIO ACTUS PÆNITENTIÆ CUM TIMORE DEI Quæstio est tum de timore servili seu pænæ, tum de timore filiali seu peccati, et timor filialis est donum Spiritus Sancti. Insuper agitur non de virtute infusa pænitentiæ quæ infunditur cum gratia habituali et caritate, sed de actu pænitentiæ. S. Thomas respondet: actus pænitentiæ procedit a timore servili sicut a principio remoto, saltem communius, et a timore filiali sicut a principio proximo. Hoc potest male intelligi, Contenson putavit ex hoc quod pro S. Thoma virtus infusa pænitentiæ non distinguitur a dono timoris. Hoc autem non verum est, quia in tota hac quæstione loquitur de pænitentia ut est virtus specialis, ut religio, et S. Thomas distinguit virtutes a donis, v. g. religionem a dono pietatis. 324 De P .ι-.νιτεντιλ Insuper pænitentia et donum timoris distinguuntur secundum objectum formale, nam objectum timoris etiam filialis est Deus, ut potens infligere privationem sui, seu saltem est peccatum imminens propter Dei reverentiam evitandum, dum objectum pænitentiæ est reparatio pro peccato commisso. Sic actus doni timoris potest esse ante quodlibet peccatum, ut in Christo, non vero actus pænitentiæ. Unde Thomistæ generaliter tenent quod S. Thomas in præsenti articulo, non vult dicere quod donum timoris sit principium elicitivum actus pænitentiæ. Sed vult dicere quod ut in pluribus peccatores mo­ ventur ad pænitentiam ex metu pænarum, tanquam a principio remoto; et justus, ex hoc quod revereatur Deum ut Patrem et timeat ipsum offendere, movetur ut pro peccatis commissis ipsi offerat aliquam sa­ tisfactionem. Sic inspiratio doni timoris adjuvat inter tentationes, vir­ tutem pænitentiæ, secundum illud : « Confige timore tuo, Domine, carnes meas », sicut inspiratio doni pietatis adjuvat, inter ariditates, virtutem religionis. Imo in ipso instanti justificationis sunt, saltem virtualiter, plures actus enumerati in hoc art. 5, scii, sub influxu Dei convertentis cor peccatoris sunt actus fidei in Salvatorem, actus timoris pœnæ a Deo infligendæ, actus spei veniæ consequendæ, actus caritatis (initialis), seu displicentiæ peccati, prout displicet Deo summe dilecto, denique actus timoris filialis, quo propter reverentiam Dei aliquis satisfactionem Deo vult offerre. Et hic actus timoris filialis movet ad actum pænitentiæ, qui elicitur a virtute infusa pænitentiæ. Sic magnæ mortificationes sancto­ rum, quæ medium, prudentiæ superant,'inspirantur a dono timoris. Hoc explicaverat S. Thomas supra in Tractatu de gratia, Ι-Π, q. 113, a. 8, ubi dicitur, in ipso instanti justificationis, secundum ordinem naturæ, primum est gratiæ infusio, secundum est motus liberi arbitrii in Deum (actus caritatis initialis); tertium vero est motus liberi arbitrii in peccatum; propter hoc enim ille, qui justificatur, detestatur peccatum, quia est contra Deum; quartum est; remissio culpæ. Hoc est secundum ordinem causæ efficientis et etiam causæ formalis. Sed ut ibidem dicitur ad lum ex parte hominis justificati, in hoc eodem instanti est e converso secundum ordinem causæ materialis, scii, prius est liberatio a culpa quam consecutio gratiæ justificantis quamvis ex parte agentis prior sit gratiæ infusio, quam culpæ remissio. Causæ enim ad invicem sunt causæ sed in diverso genere, sic est mutua prioritas absque circulo vitioso. Ita S. Thomas nunc loquitur, art. 6 ad 2u“>. Notandum est quod Concilium Tridentinum sess. 6, cap. 6 (Denz. 798) pariter enumeravit actus qui concurrunt ad justificationem adulti; scii, actus fidei, spei, caritatis (initialis), timoris filialis et pænitentiæ. Licet hi actus non semper producantur explicite, saltem implicite habentur, ita ut nulla sit vera pænitentia quæ non procedat saltem vir­ tualiter a fide, timore, spe, et Dei dilectione. Difficultates quæ fieri De virtute Ρ.γ.νιτεντι.ε 325 possunt de timore servili discutientur infra agendo de attritione, ut est actus pænitentiæ antecedens infusionem virtutis pænitentiæ quæ datur simul cum caritate. Manifestum est quod in his omnibus articulis agitur de virtute infusa pænitentiæ ut clare dicitur initio corporis art. 5. Ratio est quia hæc virtus, de qua est sermo, respicit ut finem Deum non solum ut auctorem naturæ, sed ut auctorem gratiæ et salutis. Attamen aliqua pænitentia de peccato potest ex naturæ viribus elici, et ex pluribus hujusmodi actibus potest generari habitus, sed hæc pænitentia acquisita non est ea de qua nos Christiani loquimur. Art VI. - UTRUM PÆNITENTIA SIT PRIMA VIRTUTUM Respondet S. Thomas per plures conclusiones; principales sunt duæ priores. 1“ — Secundum ordinem naturæ simpliciter praecedunt ipsam virtutes theologicae, quia immediate respiciunt Deum. 2° — Sed quantum ad aliquid pænitentia ordine temporis est prima inter cœteras virtutes, quantum ad ejus actum, qui primo occurrit in justificatione impii. Hic actus est contritio perfecta nam attritio, ut infra dicetur, Suppi., q. 1, art. 2 ad 2um et a. 3, non est actus virtutis pænitentiæ quæ nondum infunditur. Sic continentia non est actus virtutis castitatis. 3" — Etiam aliæ virtutes, ut prudentia, religio, humilitas, quæ fuerunt in Christo, sunt altiores quam pænitentia quæ non fuit in eo. 4° — Virtus infusa pænitentiæ simul infunditur cum caritate in instanti justificationis, et in justificatione adulti actus et habitus caritatis simul sunt tempore cum actu et habitu pænitentiæ. Ratio est quia virtutes sunt connexæ (1-11, q. 65, art. 1 et 3) et sic omnes simul incipiunt esse in anima. 5° — Secundum prioritatem temporis quidam actus laudabiles possunt præcedere actum pænitentiæ, scii, actus fidei et spei informium et actus timoris servilis. Legendus est hic pulcher articulus, difficile erat eum tam clare et exacte scribere (cf. ad 3u,n). Billuart instituit digressionem historicam de pænitentia Salo­ monis: Utrum Salomon egerit pænitentiam. Respondet: Incertum est, inter Patres quidam negant ut Augustinus, alii affirmant, ut Hiero­ nymus. DE NECESSITATE PÆNITENTIÆ aliquid addendum est, ex q. 86, a. 2, per modum introductionis ad quæstionem de insti­ tutione sacramenti pænitentiæ. ut fecit Concilium Tridentinum sess. 14, c. 1: de necessitate et institutione sacramenti pænitentiæ. (Denz. 894). Dicit ibi Concilium: « Fuit quidem pænitentia universis hominibus, qui se mortali aliquo peccato inquinassent, quovis tempore ad gratiam 326 De Pænitentia et justitiam assequendam necessaria » illis etiam qui post baptismum peccatum mortale commiserunt. Comuniter tenetur hunc actum pænitentiæ, supposito peccato mor­ tali, necessarium esse tum necessitate medii, tum necessitate præcepti. (Cf. S. Th., q. 86, art. 2: Utrum sine pænitentia peccatum remitti possit?). Necessitas medii constat ex locis Sacræ Scripturæ, ibidem a Con­ cilio Tridentino citatis scii.: Ezech. XVIII, 30: «Convertimini et agite pænitentiam ab omnibus iniquitatibus vestris, et non erit vobis in ruinam iniquitas». Item Luc. XIII, 3: «Nisi pænitentiam egeretis, omnes similiter peribitis ». (cf. infra, p. 341 sq.). Ratione theologica etiam constat hæc necessitas medii; nam sine pænitentia Deus peccata remittere nequit; Hoc esset contra diversa Dei attributa: 1° justitia enim prohibet ne offensa remittatur sine aliqua reparatione, saltem imperfecta; unde etiam si non fuisset Incarnatio ad peccatum adæquate reparandum, Deus postulasset saltem imperfectam reparationem, cujus homo capax est cum gratiæ auxilio, id est pæni­ tentiam. 2° Hoc esset contra efficaciam amoris Dei erga nos, nam ut ostendit S. Thomas IIP, q. 86, art. 2, Deus remittit offensam peccatori prout efficaciter diligit eum, et hæc dilectio Dei non præsupponit sed ponit amabilitatem in homine, et eum gratum facit per gratiam qua homo convertitur ad Deum, cum aversione a peccato et detestatione peccati. 3° Contra Dei sapientiam esset remittere offensam impænitenti. 4° Contra'Dei sanctitatem esset sibi unire peccatorem pertinacem. OBJICITUR: Major est misericordia Dei quam miseria hominis. Sed homo interdum remittit offensam homini etiam non pænitenti, se­ cundum illud: « Diligite inimicos vestros, benefacite his qui oderunt vos. » Matth. V, 44. Ergo multo magis Deus dimittit offensam homini­ bus non pænitentibus. Respondet profunde S. Thomas (q. 86, art. 2, ad 3llm) : « Miseri­ cordia Dei est majoris virtutis quam misericordia hominis in hoc quod immutat voluntatem hominis ad poenitendum, quod misericordia ho­ minis facere non potest ». Et ibidem in corp. art. S. Thomas dicit: « Potest contingere quod homo remittat offensam, qua offensus est, alicui, absque aliqua immutatione voluntatis ejus; non autem contin­ gere potest quod Deus remittat offensam alicui absque immutatione voluntatis ejus. (Nam) requiritur ad remissionem divinæ offensæ quod voluntas hominis ( a Deo aversa) immutetur xit convertatur ad Deum cum detestationem peccati et proposito emendandi; quod pertinet ad rationem pænitentiæ, secundum quod est virtus ». Hoc jam verum erat in Veteri Testamento ante institutionem sacramenti pænitentiæ. EI communiter admittitur a catholis contra protestantes Cf. infra, p. 341. CONTROVERSIA tamen est inter theologos catholicos de aliquo .puncto secundario, scii, utrum ad peccati remissionem requiratur for­ De virtute Pænitentiæ 327 malis actus pænitentiæ an sufficiat virtualis, qualis continetur in actu caritatis seu dilectionis efficacis Dei super omnia. Scotistœ tenent virtualem actum pænitentiæ sufficere. Multi thomistœ dicunt requiri actum formalem pænitentiæ, saltem per se loquen­ do. Billuart videtur recte concludere dicendo: Per se requiritur formalis actus pænitentiæ; sed per accidens sufficit actus virtualis contentus in actu caritatis, quando scii, aliquis, ex oblivione, de peccatis suis non cogitat. Denique necessitas præcepti pænitentiæ apparet ex ipsis primis verbis Domini, secundum Matth. IV, 17 : « Coepit Jesus prædicare et dicere: Pænitentiam agite». Insuper pænitentia est specialis virtus, ergo sub præcepto cadit; item quisque tenetur, vi justitiæ, reparare injuriam alteri illatam; et tandem cuique præcipitur, vi caritatis erga seipsum, suam salutem per pænitentiam curare. Unde incuria salutis est via quæ perducit ad damnationem. Unde communiter dicunt prædicatores præsertim tempore Quadragesimæ : Pænitentia quæ ad mortem differtur est rarissima et difficilissima, propter longam resistentiam gratiæ sufficienti. Complementum: De errore protestantium circa virtutem et actum pænitentiæ. Secundum priores Protestantes, natura hominis nunc est essentia­ liter corrupta et mala, et justificatio impii fit per imputationem extrinsecam meritorum Christi, sine infusione gratiæ. Proinde, juxta eos, pæni­ tentia nequit esse detestatio de peccato, quod semper et necessario com­ mittitur. Quid sit igitur pro illis? Pro Luthero pænitentia est « mutatio mentis et consilii » qua aliquis, agnito peccato, fidit in Deo. (Sermo de pœnit. 1518). Pro Calvino pænitentia est vita nova ex fiducia in Deum orta. (Institutiones L. III, c. 3, n. 4). Quidam moderni protestantes ut Bovon (Morale chrétienne, Lausanne, 1917, t. I, p. 224) concedunt pænitentiam amplecti confessionem delicti coram Deo cum vitæ emen­ datione, sed nulla satisfactio Deo debetur, quia jam abundantius sa­ tisfecit Christus. E contrario Concilium Tridentinum (Denz. 897) definit: « Contrifio, quæ primum locum inter dictos pænitentiæ actus habet, animi dolor ac detestatio est de peccato commisso, cum proposito non peccandi de cœtero » scii, cum gratiæ Dei auxilio, quod non denegatur nisi propter obicem. Item Concilium Tridentinum (807) definit necessitatem sa­ tisfactionis ab ipso pænitente implendæ pro pœna temporali peccato debitæ, ut nobis fiat applicatio satisfactionis Christi et cooperemur ad nostram salutem, et non mere passive eam recipiamus, secundum illud Domini: « Pænitentiam agite », « Facite fructus dignos pænitentiæ ». Mt. m, 2. 8, IV. 17. Ex his omnibus pertinentibus ad virtutem pænitentiæ et ad actus ejus, qui necessarii fuerunt ante institutionem sacramenti, paratur 328 De PjENITentia via ad intelligentiam hujusce institutionis. Jamquidem S. Thomas osten­ dit convenientiam hujus sacramenti HT, q. 65, a. 1. Utrum debeant esse septem sacramenta Ecclesiæ: « Sacramenta Ecclesiæ ordinantur ad duo, scii, ad perficiendum hominem in his quæ pertinent ad cultum Dei secundum religionem Christian» vitæ, et etiam in remedium contra de­ fectum peccati ». Sic habetur spiritualis regeneratio per baptismum, augmentum et robur per confirmationem, nutritio per Eucharistiam. « Sed quia homo incurrit interdum et corporalem infirmitatem et spiritualem scii, pec­ catum, ideo necessaria est homini curatio ab infirmitate, quæ quidem est duplex. Una quidem sanatio, quæ sanitatem restituit, et loco ejus in spirituali vita et poenitentia. Alia est ad removendas peccati reli­ quas, scii. Extrema unctio ». Ln ordine vero ad totam communitatem habetur Ordo et Matri­ monium. Et sicut fuit matrimonium ante sacramentum matrimonii, ita fuit pænitentia ante sacramentum pænitentiæ. Sed sicut valde convenit sacramentum matrimonii ad conferendam gratiam pro actibus matri­ monii christiane implendis, ita sacramentum pænitentiæ ad conferendam gratiam pænitentiæ ut homo ex attrito fiat contritus. Brevius ad dele­ tionem peccati mortalis requiritur infusio gratiae, et maxime conve­ niens est quod existât signum practicum hujus infusionis, valide suseipiendæ, cum debita conditione attritionis. Cf. EU11, q. 65, a. 1, 2, 3, 4. IIT, q. 84, a. 5 utrum hoc sacramentum sit de necessitate salutis; art. 6, utrum sit secunda tabula nost naufragium; art. 7 alioquin homo dubi­ taret an esset non solum attritus, sed contritus, et cum Deo reconcilia­ tus. E contra, dicendum est protestantibus, magna fiducia habetur si peccator audiat sacerdotem in nomini Christi dicentem « Ego te absolvo ab omnibus peccatis tuis », et si credat hæc absolutionis verba producere id quod significant, scii, gratiam contritionis qua homo attritus fiat contritus. CAPUT I DE EXISTENTIA SACRAMENTI PÆNITENTIÆ Art. I. De ipsa potestate clavium. Art. II. De existentia hujusce sacramenti. Art. HI. De ejus ministro. Art. 1. — DE IPSA POTESTATE CLAVIUM ECCLESIÆ A CHRISTO CONCESSA Cf. S. Thomam, ΠΓ q. 84, a. 7, et Suppi., q. 17-20. 1° Status quaestionis: Quid intelligitur per potestatem clavium? Intelligitur potestas aperiendi et claudendi regnum cœlorum. Ut explicatur in Suppi., q. 17, a. 1, clausio enim cælorum duplex est, quoad totam naturam per peccatum originale et quoad personam per peccatum actuale (cf. 111“, q. 49, a. 5, c. ; q. 52, a. 5). Ipse autem Christus habuit certo claves regni cælorum, scii, potestatem aperiendi et claudendi regnum cælorum; et ut dicit S. Thomas ΠΙ“, q. 49, a. 5, Christus sua passione aperuit nobis januam coeli, sufficienter pro omnibus, efficaciter pro his quibus applicatur Passio, v. g. per baptismum et alia sacra­ menta. Pro adultis autem cælum aperitur aut clauditur, juxta eorum dignitatem vel indignitatem, et sic clavis dicitur potestas ligandi (seu claudendi) et solvendi (seu aperiendi) cf. Suppi., q. 17, a. 2. Sic Christus aperuit regnum cælorum bono latroni, non alteri. Quæstio est igitur an Christus, qui certo claves regni cœlorum habuerit, dederit eas Ecclesiæ, et quomodo. Hæc potestas clavium, si sumitur in sua plenitudine, significat igitur potestatem a Christo concessam ad regendos fideles in ordine ad vitam æternam. Et est triplex: 1° potestas ferendi leges, 2° potestas judicandi ad normam legum, 3’ potestas exsequendi judicia per coactionem seu coercitionem. Ita in rebus humanis distinguitur triplex potestas: legislativa, judiciaria, et exsecutiva. Denique potestas judicandi exerceri potest tum in foro externo seu directe ad utilitatem societatis fidelium, tum in foro interno, seu di­ recte ad utilitatem singulorum fidelium, et hæc ultima est proprie po­ testas remittendi et retinendi peccata. De Pænitentia 330 Potestas clavium leges ferendi judicandi secundum leges in foro et interno et externo exequendi per coercitionem. 2° Quinam negaverunt hanc potestatem clavium Ecclesiae a Christo concessam fuisse? Omnes qui negant hierarchiam Ecclesiæ a Christo institutam esse. Ita olim aliqualiter saltem Montanistœ, qui saltem restringebant hanc potestatem ad certa peccata, dicendo alia graviora non ab Ecclesia sed solum a Deo remitti posse in altera vita, ita quodammodo Tertul­ lianus. Item Novatiani volebant « lapsos » tempore persecutionis, excludi pro semper ab omni communione ecclesiastica, nec veniam spe­ rare posse nisi a Deo post mortem. Ita adhuc loquuntur plures hodierni acatholici, dicentes potestatem, si qua fuerit Ecclesiæ concessa, ad pec­ cata pauca, et leviora omnino restringi. Waldenses et præsertim Protestantes, secundum eorum placita de justificatione per solam fidem seu fiduciam, contenderunt Ecclesiam non habere potestatim judicandi nec ligandi ac solvendi, sed solum pote­ statem declarandi peccata fuisse remissa per fidem fiducialem, ita Lutherus. - Juxta Calvinum; pænitentia non vere a baptismo vel baptismi memoria distinguitur, qua renovatur peccati displicentia, novæque vitæ propositum. Anglicani admittunt utilitatem potestatis clavium, non vero ejus necessitatem. Ritualistœ agnoscunt Pænitentiam esse unum e mi­ noribus sacramentis. Plures acatholici hodierni dicunt: initio spirituales seu charis­ matic! omnia regebant in Ecclesia, et si opus erat, nomine Dei sub impulsu Spiritus Sancti, non remittebant sed declarabant peccata esse a Deo remissa. Postea vero, crescente numero peccatorum, et crescente auctoritate episcoporum, paulatim episcopi disciplinam ecclesiasticam instituerunt, qua peccata a solis sacerdotibus absolverentur. 3·' Quid definitum est ab Ecclesia circa potestatem remittendi et re­ tinendi peccata. In concilium Tridentinum quatuor principalia de hac re definiuntur, scii.: 1“ Poenitentiam esse vere et proprie sacramentum a Christo insti­ tutum, a baptismo distinctum. Denz. 911. — « Si quis dixerit, in catholica Ecclesia pænitentiam non esse vere et proprie sacramentum pro fidelibus, quoties post bap­ tismum in peccata labuntur, ipsi Deo reconciliandis, a Christo Domino nostro institutum: anathema sit». Denz. 912. — « Si quis sacramenta confundens, ipsum baptismum pænitentiæ sacramentum esse dixerit, quasi hæc duo sacramenta distincta non sint, atque ideo pænitentiam non recte secundam post naufragium tabulam appellari: A. S. ». De existentia sacramenti Pænitentle 331 2“ Verba Domini apud. Jo. XX, 22, esse intelligenda de potestate remittendi et retinendi peccata: Denz. 913. — « Si quis dixerit, verba illa Domini Salvatoris: « Ac­ cipite Spiritum Sanctum; quorum remiseritis peccata, remittuntur eis; et quorum retinueritis, retenta sunt » (Jo. XX, 22) non esse intelligenda de potestate remittendi et retinendi peccata in sacramento pænitentiæ, sicut Ecclesia catholica ab initio semper intellexit; detorserit autem, contra institutionem hujus sacramenti, ad auctoritatem praedicandi Evangelium: A. S. » (cf. caput correlativum n. 894). 3° Hæc potestas clavium se extendit ad omnia peccata. Denz. 911. — « Si quis dixerit in catholica Ecclesia pænitentiam non esse vere et proprie sacramentum pro fidelibus, quoties post Bap­ tismum in peccatum labuntur, ipsi Deo reconciliandis, a Christo Domino nostro institutum, A. S. ». 4° Haec potestas exercetur per actum judicialem. Denz. 919. — « Si quis dixerit, absolutionem sacramentalem sacer­ dotis non esse actum judicialem, sed nudum ministerium pronuntiandi et declarandi, remissa esse peccata confitenti, modo tantum credat se esse absolutum, aut (etiamsi) sacerdos non serio sed joco absolvat; aut dixerit non requiri confessiohem pænitentis, ut sacerdos ipsum absolvere possit. A. S. ». Hoc autem sic explicatur in capite correlativo. Denz. 899: « Do­ minus noster Jesus Christus, e terris ascensurus ad cælos, sacerdotes sui ipsius vicarios reliquit (Mt. XVI, 19, XVIII, 18; Jo. XX, 23) tanquam præsides et judices, ad quos omnia mortalia crimina deferantur, in quæ Christi fideles ceciderint, qui pro potestate clavium remissionis aut re­ tentionis peccatorum sentenntiam pronuntient. Constat enim, sacerdotes judicium hoc incognita causa exercere non posse... Ex his colligitur, oportere a pænitentibus omnia peccata mortalia quorum post diligentem sui discussionem conscientiam habent, in confessione recenseri » (cf. 902). Concilium igitur docet potestatem remittendi et retinendi peccata actu judiciali fuisse collatam Apostolis eorumque successoribus et nullum peccatum esse irremissibile. Inquirendum est an hoc dogma inveniatur saltem implicite in deposito Revelationis scii, in Sacra Scriptura et Traditione. Jam certum est secundum fidem ex ipso Concilio Tridentino quod in eo continetur. Videamus an hoc etiam constet secundum regulas theologiæ positivæ, quæ utitur historia, sed altior est quam historia nam i· edit non solum secundum methodum hermeneuticæ rationalis, sed hermeneuticæ christianæ et catholicæ quæ considerat Scripturam non 332 De Pænitentia solum ut librum historicum, sed ut librum inspiratum et Ecclesiæ tra­ ditum secundum Traditionem interpretandum. Quid de potestate clavium doceat Sacra Scriptura. Progressive procedendum est exponendo testimonium Christi se­ cundum ordinem chronologicum. 1* — In primis notandum est quod Christus, dum in terris viveret exercuit potestatem remittendi peccata, v. g. paralytico, mulieri adul­ tera et Magdalenæ. Insuper certum est quod contulit Apostolis omnem potestatem necessariam et convenientem ad salutem animarum promo­ vendam. Improbabile est autem ab hac generali delegatione exceptam fuisse potestatem remittendi peccata, quæ maxime obstant saluti. 2° — De facto secundum Sacram Scripturam, Christus prius pro­ misit Petro claves regni coelorum cf. Matth. XVI, 18-19: « Et ego dico tibi quia tu es Petrus et super hanc petram aedificabo ecclesiam meam, et tibi dabo claves regni cælorum, et quodcumque ligaveris super terram erit ligatum et in cælis, et quodcumque solveris super terram erit solu­ tum et in cælis ». Sic Christus nondum dat Sed promittit soli Petro et successoribus ejus claves regni cælorum, seu supremam auctoritatem in Ecclesia, scii, primatum jurisdictionis ita ut omnia facere possit quæ requiruntur ad salutem animarum promovendam in Ecclesia, sive uni­ verse, sive in singulis fidelibus spectata. Et simul Christus explicat sensum metaphoræ clavium per verba « quodcumque ligaveris etc, et quodcumque solveris etc. ». Principale autem obstaculum ad salutem est peccatum, quod satis jam clare desi­ gnatur per verbum solvere, scii, vinculum peccati k 3° — Aliis Apostolis Christus promisit aliquid simile, cum sub­ ordination tamen supremæ auctoritati vicarii sui, cf. Matth. XVIII, 18 : « Arnen dico vobis, quæcumque alligaveritis super terram erunt ligata et in cælo, et quæcumque solveritis super terram erunt soluta et in cælo ». In hoc textu non amplius agitur de suprema auctoritate in Ec­ clesia, sed sub ea proprie adhuc est sermo de potestate clavium; sunt enim eadem verba « alligaveritis » « solveritis ». Hæc potestas manifeste ordinatur ad finem vitæ Ecclesiæ obti­ nendum, scii, ad salutem animarum, cujus præcipuum obstaculum est peccatum, quo animæ a Deo avertuntur. Ergo Apostolis, sub Petro, inter alia munia, promissa est potestas solvendi vincula quæ salutem seu in­ gressum in regnum cælorum impediunt, præsertim peccata. Imo in hoc utroque textu agitur de potestate in ipsam Ecclesiam exercenda, non autem in eos qui foris sunt: « Ædificabo Ecclesiam et l Cf. Eccli. III, 17 : « Sicut glacies solventur peccata tua ». Ibid. XXVIII, 2 : « Relinque proximo tuo nocenti te: et tunc, deprecanti tibi, peccata solventur ». — II Mac. XII, 46: «Sancta... salubris est cogitatio pro defunctis exorare, ut a peccatis solvantur » seu a reatu pænæ, qui ex peccato sequitur. De existentia sacramenti Pacnitentl® 333 tibi dabo claves ». Unde hæc potestas non improbabiliter distinguitur a potestate baptizandi, quæ exercetur in eos qui foris sunt, ut in Ecclesiam introducantur. De fidelibus peccatoribus qui nolunt Ecclesiam audire dicitur Matth. XVIII, 17, statim ante promissionem factam Apo­ stolis: « Si autem ecclesiam non audierit, sit tibi sicut ethnicus et pu­ blicanus ». 4° — Deinde, scii, post resurrectionem, Christus contulit Apo­ stolis hanc potestatem quam prius promiserat. Cf. Jo, XX, 21-23, est textus citatus a Concilio Tridentino, sess. XTV, can. 3, Denz. 913 et 894. « Dixit ergo eis iterum (Christus redivivus): Pax vobis. Sicut misit me Pater et ego mitto vos. Hæc cum dixisset, insufflavit: et dixit eis: Accipite Spiritum Sanctum: Quorum remiseritis peccata, remittuntur eis: et quorum retinueritis, retenta sunt ». Hæc verba non sunt solum promissio sed communicant actualiter Apostolis potestatem clavium, quæ nunc adhuc clarius exprimitur ut potestas remittendi peccata, quæ impediunt ingressum in regnum cælorum. Potestas hic concessa non est solum potestas declarandi peccata esse remissa, ut volunt Protestantes, sed vere remittendi peccata. Hoc tripliciter constat: 1° Verbum remiseritis (άφήτε) est activum et talem remissionem significat, quæ fiat per actionem positivam, et efficacem, sine qua peccatum non remitteretur, nam dicitur statim postea « quorum, retinueritis (κρατήτε) retenta sunt»; non agitur ergo de simplici decla­ ratione remissionis jam factæ L 2° — Protestantes concedunt quod in hoc textu, verba « remit­ tuntur eis » significant vere remittuntur, item verba « retenta sunt » scii, vere retenta sunt. Ergo pariter, vi parallelism!, priora verba « re­ miseritis et retinueritis » significant vere remiseritis, vere retinueritis, scii, plus quam simplicem declarationem remissionis jam adimplete. 3° — Christus statim antea dixit: « Sicut misit me Pater, et ego mitto vos », scii, sicut me misit Pater ad remissionem peccatorum et non solum ad declarationem hujusce remissionis jam facte, et ego mitto vos ad veram remissionem peccatorum, quæ salutem impediunt et clau­ dunt januam regni cælorum. Venerat enim Christus in mundum ut pec­ catum destrueret (Matth. ΓΧ, 2-8, Luc. V, 20, VII, 47, Apoc. 1, 5) 12. 1 Sic Christus dixit paralytico: « Remittuntur tibi peccata tua » Mt. IX, 23; et mulieri peccatrici : « Remittuntur ei peccata multa » Luc. VII, 47. — « Di­ mitte άφες nobis debita nostra sicut et nos dimittimus(αφήκαμεν) debitoribus nostris ». 2 Christus aperte affirmavit curando paralyticum (Luc. V, 20) se vere ha­ bere potestatem remittendi peccata, Deo propriam. Nam ut ibidem dicitur dum pharissei dixerunt: Quis est hic, qui loquitur blasphemias? Quis potest dimittere peccata, nisi solus Deus? Respondit Jesus: «Ut autem sciatis quia filius hominis habet potestatem in terra dimittendi peccata, ait paralytico: Tibi dico surge, tolle lectum tuum et vade in domum tuam. Et confestim con­ surgens coram illis, tulit lectum in quo jacebat et abiit in domum suam, magnificans Deum ». 331 De Pænitentia Nec solum agitur de remissione pœnæ, nam Christus dicit « quorum remiseritis peccata » άφήτε τάς αμαρτίας ; his verbis antea usus erat ad significandam remissionem peccatorum quoad culpam. (Mc. II, 17, Mt. XVIII, 11, Luc. XIX, 10. cf. Rom. V, 10, 18, 19) i. Deinde in hoc textu hæc potestas se extendit ad omnia peccata, nam nulla limitatio apponitur « quorum remiseritis peccata, remittuntur eis »; sicut in promissione dictum fuerat: « qucecumque solveritis super terram, erunt soluta et in cælis ». Denique hæc potestas exerceri debet actu judiciali, quia est duplex potestas, scii, tam peccata remittendi quam retinendi; judicandum est igitur secundum dispositiones pænitentis, an ejus peccata sint remit­ tenda aut retinenda. Sic solum exerceri potest aut potestas ligandi, aut potestas solvendi. Nec potest dici hæc verba intelligenda esse de pec­ catis per baptismum remittendis quia alibi Christus contulit Apostolis potestatem baptizandi Mt. XXVIII, 19. Insuper tunc sola peccata præcedentia baptismum essent remissibilia. Confirmatur. ex ratione agendi Apostolorum. Videmus enim Apo­ stolos exercuisse potestatem ligandi seu pænas imponendi ad correp­ tionem et emendationem peccatorum, v. g. in casu incestuosi Corinthii, cf. I Cor. V. 3-5, et in casibus similibus de quibus agitur in Π Thess. ΠΙ, 14-15, Tit. III, 10. Si autem Apostoli exercuerunt potestatem ligandi seu pænas medi­ cinales imponendi, ita etiam potestatem solvendi, nam ut dicitur pro incestuoso Corinthii « Spiritus (ejus) salvus sit in die Domini nostri Jesu Christi », I Cor. V, 5. Unde Concilium Tridentinum (Denz. 894) potuit definire: « Domi­ nus sacramentum pænitentiæ tunc præcipue instituit, cum a mortuis excitatus insufflavit in discipulos suos dicens: «Accipite Spiritum Sanctum : quorum remiseritis peccata, remittuntur eis, et quorum reti­ nueritis retenta sunt ». Jo. XX, 22. seq. Quo tam insigni facto et verbis tam perspicuis potestatem remittendi et retinendi peccata, ad reconciliandos fideles post baptismum lapsos, Apostolis et eorum legi­ timis successoribus fuisse communicatam, universorum Patrum con­ sensus semper intellexit ». Item in decreto « Lamentabili » damnatæ sunt hæ modernistarum propositiones, 46“ (Denz. 2046). « Non adfuit in primitiva Ecclesia conceptus .de Christiano peccatore auctoritate Ecclesiæ reconciliato sed Ecclesia nonnisi admodum lente hujusmodi conceptui assuevit. Immo , 1 Hæc expressio remissio peccati significat non solum quod Deus condonat offensam, sed ipsam peccati maculam tollit per infusionem gratiæ. Nam aliunde revelatum est quod non datur, in prœsenti ordine medium inter statum peccati et statum gratiæ. « De plenitudine ejus omnes nos accepimus et gratiam pro gratia » Jo. I. 16. — «Unicuique nostrum data est gratia secundum mensuram donationis Christi» Eph. IV. 7. — «Caritas Dei diffusa est in cordibus nostris per Spiritum Sanctum, qui datus est nobis» Rom. V, 5. !>E existentia sacramenti Pænitenti.i 335 etiam postquam pænitentia tanquam Ecclesiæ institutio agnita fuit, non appellabatur sacramenti nomine, eo quod haberetur uti sacra­ mentum probrosum ». Item damnata est propositio 47 (Denz. 2047): « Verba Domini : Accipite Spiritum Sanctum, quorum remiseritis pec­ cata, remittuntur eis, et quorum retinueritis, retenta sunt ». Jo. XX, 23, minime referuntur ad sacramentum pænitentiæ, quidquid Patribus Tridentinis asserere placuit ». In hoc igitur modernist® fuerunt hæretici, scii, loquendo contra canonem 3 Trid. de sacramento Pænitentiæ. Olim damnata est hæc propositio Abælardi : « Potestas ligandi et solvendi Apostolis tantum data est, non successoribus ». Denz. 379. Principalis objectio facta a Montanistis et a Novatianis est ea quæ sumitur ex hoc loco. Mt. XII, 31: « Omne peccatum et blasphemia re­ mittetur hominibus; Spiritus autem blasphemia non remittetur». Ergo, ut aiunt, non omnia peccata sunt remissibilia. S. Thomas examinavit hanc objectionem agendo de peccato contra Spiritum Sanctum Π-ΙΙ, q. 14, a. 3 fine. Respondet: « Peccatum in Spi­ ritum Sanctum dicitur irremissibile see. suam naturam, in quantum excludit ea per quæ fit remissio peccatorum. Per hoc tamen non præcluditur via remittendi et sanandi omnipotentiæ et misericordiæ Dei, per quam aliquando tales quasi miraculose spiritualiter sanantur ». Est sicut morbus qui dicitur de se incurabilis prout v. g. inducit fastidium cibi et medicinæ, licet talem morbum Deus possit curare. Unde peccatum contra Spiritum Sanctum, ut impugnatio veritatis agnitæ, ut fuit in pharisæis, dicitur irremissibile non quia nunquam di­ mittitur nec dimitti potest, sed quia ex se nullam excusationem habet, et quia manente voluntate sic obstinata contra veritatem et gratiam, nulla datur via ad remissionem obtinendam. Eodem modo solvuntur similes objectiones dessumptæ ex Ep. ad Hebr. VI, 4-6, X, 26-27, I Jo. V, 16, ubi agitur de peccatis quæ diffi­ cillime remittuntur, quia sunt velut directe contra gratiam remissionis. (Cf. Billuart). De Sacramento pænitentiæ secundum Traditionem. De hac re recenter scripserunt P. Galtier s. j. de Pænitentia (Tractatus dogmatico-historicus, Paris, Beauchesne, 1923) et ejusdem auctoris art. Pénitence, Dictionnaire Apologétique. Item A. D’Alès, « De sacramento Pænitentiæ, 1926, nec non « La Théologie de Tertullien », « L’édit de Calliste », « Novatien ». - Cf. etiam Rouet de Journel, « En­ chiridion patristicum », Index theol. p. 867. Tixeront, « Le sacrement de la pénitence dans l’antiquité chrétienne », Paris, Bloud, 1914 et Histoire des dogmes. - Vacandard. « La confession sacramentelle dans la primi­ tive Eglise », Paris, Bloud, 1903 et Diet, de Théol. cath. art. Confession 336 De Pænitentia et Absolution, Pénitence. - Rauschen, « L’Eucharistie et la Pénitence durant les six premiers siècles », 1910. Status et difiicultas quœstionis. Hæc quæstio, cum pertineat proprie ad historiam dogmatum seu ad Theologiam positivam, non potest hic exponi nisi quoad capitalia nunc considerata ut certa. Difficultas est triplex: 1° An Ecclesia semper sibi attribuerit hanc potestatem remittendi peccata? — 2° An semper hac potestate usa fuerit et circa omnia peccata etiam graviora. — 3° An haec potestas etiam in primis sæculis actu judiciali (et non solum declarativo) exer­ cita fuerit, cum confessione peccatorum sine qua non potest esse. Ex recentioribus laboribus, quibus corroborate sunt positiones theologiæ positivæ S. R. Bellarmini et aliorum, habentur sequentes con­ clusiones. * * * 1° Ex testimoniis finis sœculi piimi et Patrum secundi sœculi satis clare apparet Ecclesiam habere potestatem imponendi pænitentiam et peccatores coram Deo reconciliandi remittendo omnia peccata. Hoc in quibusdam textibus dixerunt Patres Apostolici, contra quosdam rigoristas, docendo peccata posi baptismum commissa per pænitentiam deleri posse. — In Didaché seu Doctrina Duodecim Apo­ stolorum 90-100 (R. de Journel, n. 3) legitur: «In eccelsia confiteberis peccata tua, neque accedes ad orationem tuam in conscientia mala ». — Ibid. (Journel, n. 8): «Die dominica autem convenientes frangite panem et gratias agite, postquam peccata vestra confessi estis, ut sit mundum sacrificium vestrum ». In his textibus confessio peccatorum seu exomologesis exhibetur ut medium quo peccata tolluntur. Item Epistola Barnabæ, 96-8 (Journel, n. 37) : « Non facies dissi­ dium, sed pacem conciliabis contendentes associans. Confiteberis pec­ cata tua. Non accedes ad orationem in conscientia mala ». Ita S. Ignatius martyr ad Philadelphios n. 3, ante an. 107, Journel n. 59 scribit: « Omnibus pænitentibus remittit Deus, si se convertant ad unionem cum Deo et ad communionem cum episcopo ». Ita S. Polycarpus Ep. ad Philippenses, an. 107 (Journel, n. 73): « Presbyteri sint ad commiserationem proni, misericordes erga cunctos,... non severi nimium in judicio, scientes nos omnes debitores esse pec­ cati ». Ex hoc apparet jam quod minister sacramenti pænitentiæ est sacerdos. Item Hermas in suo libro Pastoris, 140-155 (Journel, n. 90): « Quotquot ex toto corde suo, pænitentiam egerint et se purificaverint ab iniquitatibus suis prædictis neque amplius quidquam adjecerint pec­ catis suis, remedium peccatorum priorum a Domino accipient, si non De existent™ sacramenti Pænitentia: 337 dubitaverint de mandatis istis, et vivent Deo ». Sic Hermas agnoscit post baptismus pænitentiam esse qua omnia peccata, etiam apostasia et adulterium, remittuntur, hanc autem pænitentiam fieri duce et auspice Ecclesia, et per eam vitam haberi. In quibusdam tamen textibus Hermas videtur dicere quod hæc pænitentia semel tantum in vita concedebatur (cf. Journel, n. 87), sed etiam in his textibus videtur loqui solum de difficultate conversionis post primam pænitentiam, nam dicit ibid. : « sin autem subinde peccat et pænitentiam agit, non prodest homini ejus­ modi ; difficile enim vivet ». Unde ex his testimoniis finis sæculi primi et sæculi secundi satis apparet quod Ecclesia jam sibi attribuebat potestatem remittendi pec­ cata omnia, et sic reconciliandi peccatores cum Deo; imo jam apparet quod hæc potestas exercebatur actu judiciali, præsertim ex hoc quod S. Polycarpus paulo post annum 107 dicit: «Presbyteri sint ad com­ miserationem proni... etc. ». 2° Ex testimoniis Patrum sœculi tertii, hoc clarius apparet. Præ­ sertim citatur Tertullianus, tractatus De pænitentia, quem adhuc catholicus composuit (an. 202-206), commendat secundam pænitentiam, et eam expresse dicit constare tum confessione qua determinatur satis­ factio (unde per modum judicii) tum satisfactione quæ tunc valde rigorosa erat. Confessio autem peccatorum supponit dolorem, detestationem de illis et propositum emendationis. Pariter in hoc libro Tertullianus longanimem indulgentiam ostendit erga quoslibet pænitentes (cf. A. d’Alès, La théologie de Tertullien, p. 345 et Journel, n. 312, 313, 314 initio). Postea vero Tertullianus jam factus Montanista scripsit tractatus de Pudicitia (an. 217-222) in quo quædam peccata dicit esse irremis­ sibilia; sed simul agnoscit, cum Montanistis, Ecclesiam habere potesta­ tem remittendi omnia peccata, hujus tamen potestatis exercitium non expedire. Nunquam vero in Ecclesia universali invaluit usus denegandi absolutionem pro peccatis capitalibus, unde in hoc Tertullianus tradi­ tionem ecclesiasticam pervertebat. S. Callistus I (217-222) cf. Denz. 43, contra Tertullianum declarat « Ego et mæçhiæ et fornicationis delicta pænitentia functis dimitto ». (Cf. d’Alès, VEdit de Calliste, 1914, p. 137-171). Confirmatur: Origenes, De Oratione n. 28 P. G. t. IX, 527, clare agnoscit episcopis et sacerdotibus inesse potestatem dimittendi peccata etiam graviora, et quidem coram Deo; sed exercitium hujus potestatis videtur limitare quoad graviora iterum commissa post primam poeni­ tentiam, scribit enim in Levitic. XV, 2 (Journel, n. 497): «In gravio­ ribus criminibus semel tantum pœnitentiæ conceditur locus; ista vero communia, quæ frequenter incurrimus, semper pænitentiam recipiunt, et sine intermissione redimuntur ». 24 — GmiGov-LAotUNot, ne KuchaHittii. 338 De Pænitentia Alia confirmatio habetur ex liturgicis libris hujus temporis, ex qui­ bus constat potestatem dimittendi peccata episcopis in ipsa ordinatione fuisse concessam (cf. Dom Cabrol, Monumenta Ecclesiæ liturgica I, p. XXXI). Item confirmatur ex damnatione Novatianorum cf. Denz. 55, 88, 94, 97, scii, declaratur quod etiam lapsi in apostasiam tempore perse­ cutionis Decianæ absolvi possunt. Cf. Concilium Carthaginense an. 251. Hoc clarius apparet postea apud S. Ambrosium, in lib. de Poeni­ tentia ubi probat Christum contulisse Ecclesiæ potestatem dimittendi omnia peccata et quidem coram Deo; nulla autem peccata esse irremis­ sibilia (Journel 1292-1300). Item S. Pacianus, Epist. I et ΙΠ, Journel, 1244). Denique multi alii Patres saeculi quarti hanc absolvendi potestatem tanquam veritatem inconcussam tradunt, ut S. Ghrysostomus, S. Gre­ gorius Naz., S. Ephrem, S. Hilarius. Et protestantes agnoscunt quod jam a sæculo quinto potestas clavium ab Ecclesia exercita fuerit. Cf. S. Ghrysostomus de Sacerdotio, L. III, c. 5 (Journel, 1119): « Sacerdotes... ad ea quæ in cælis sunt dispensanda commissi sunt, pote­ statem acceperunt quam neque angelis neque archangelis dedit Deus. Neque enim illis dictum est: Quaecumque ligaveritis in terra erunt ligata et in cælo, et quaecumque solveritis in terra erunt soluta.... Servorum sententiam ipse Dominus ratam facit ». S. Hieronymus, Ep. 14, c. 8 (Journel, 1345): Sacerdotes « claves regni caelorum habentes quodammodo ante diem judicii judicant ». S. Augustinus, Sermo 351, 4, 9 (Journel, 1530): « Nec eos audiamus qui negant Ecclesiam Dei omnia peccata posse dimittere. Itaque miseri, dum in Petro petram non intelligunt, et nolunt credere datas Ecclesiæ claves regni caelorum, ipsi eas de manibus amiserunt ». Conclusio: Ex factis et testimoniis allatis historice constat contra Protestantes, Ecclesiam per priora saecula non solum in foro ecclesia­ stico reconciliasse peccatores, sed coram Deo (cum infusione gratiæ). Hoc explicite affirmatur in textibus Patrum quarti et tertii saeculi. Insuper hoc implicite constat ex modo quo progressive nata est hæresis contraria: primum enim Tertullianus cum Montanistis negat solum opportunitatem exercendi praedictam potestatem; postea Novatiani eam coarctant ad peccata quæ non sunt ad mortem, denique Pro­ testantes sæculi XVI primi sunt qui potestatem clavium penitus reji­ ciunt. Ideoque doctrina catholica non est nova, sed id quod novum est est negatio Protestantium, antiquis Patribus penitus ignota. Sic sufficienter apparet quod potestas clavium ad remissionem omnium peccatorum post baptismum commissorum concessa est Eccle­ siæ a Christo. Restat quæstio de existentia ipsius sacramenti, ut sacramentum est. De existentia sacramenti Pænitentiæ 339 Art. 11. — DE EXISTENTIA ET DENOMINATIONE SACRAMENTI PÆNITENTIÆ. UT SACRAMENTUM EST 1° An ritus quo in Ecclesia remittuntur peccata post baptismum com­ missa sit verum Novœ Legis sacramentum, a baptismo realiter distinctum. Cf. S. Thomam HP, q. 84, art. 1 Gonet, Gotti, Billuart. Responsio affirmativa est de fide, secundum Concilium Tridentinum 911, 912, contra priores protestantes, qui dicebant hunc ritum non esse sacramentum sed baptismi memoriam. Explicatur autem hæc doctrina fidei, prout in hoc ritu invenitur quidquid requiritur ad sacramentum proprie dictum. Revera nihil deest huic ritui ut sit sacramentum, ut ostendit S. Tho­ mas ΠΓ, q. 84, art. 1. Etenim sacramentum novæ legis est signum sensi­ bile a Christo institutum ad productionem gratiæ. Atqui potestas clavium Ecclesiæ tradita debet sensibiliter exerceri, ut exigit natura hominum, per externam judicis sententiam remissivam peccati, quæ supponit confessionem peccatorum. Quod autem hoc fuit a Christo institutum constat, ut dicit Concilium Tridentinum, ex verbis Domini ad Apostolos supra explicatis (Jo. XX, 21). Insuper peccata mortalia remitti nequeunt sine infusione gratiæ ut exponitur in tractatu de Gratia, c. de Justificatione. Pænitens deni­ que non posset scire se esse solutum, si sacerdos id exterius non signi­ ficaret; sicut judex non posset ferre sententiam nisi pænitens accusaret sua peccata. Ergo nihil deest absolutioni peccatorum ut sit sacramentum. * * * Constat etiam quod est sacramentum a baptismo distinctum. Nam ritus, minister, subjectum et significatio manifeste sunt di­ versa. Etenim in baptismo, ritus non habet fonnam judicii; minister baptismi non est judex, imo potest esse quilibet de populo, etiam infi­ delis; subjectum baptismi nondum ad Ecclesiam pertinet; baptismus significat et producit gratiam regenerativam, non autem remissivam peccati post baptismum commissi. 1· Confirmatio: Baptismus fit per ablutionem aquæ, non per verba absolutionis, et insuper semel tantum confertur, dum pænitentia pluries repeti potest et debet. 2“ Confirmatio: Ecclesia certo habet potestatem remittendi peccata fidelibus, ut supra ostensum est ; si autem pænitentia non est vere sacra­ mentum et sacramentum gratiæ productivum, hæc potestas vere deest in Ecclesia, cum fideles rursus baptizari non possint. Hæc inadmissibilis consequentia admittitur a protestantibus, qui simul duas theses negant, prout connectuntur. De Pænitentia 340 Dubium: An Patres etiam antiquiores admiserint Pænitentiam esse sacramentum? Respondetur: Vox « sacramentum » de Pænitentia apud Augustinum sæpe legitur, cf. Galtier de Pænitentia, n. 321, quamvis Pourrat « La Théologie sacramentaire », p. 239, 3, dicat quod S. Gregorius Magnus (t 604) primus applicavit Pænitentiæ nomen sacramenti, sed hæc appel­ latio non fit generalis nisi tempore Sancti Petri Damiani, sæc. XI; in primis enim sæculis nondum erat præcise determinata definitio sacra­ menti. Erat res sine titulo præcise determinato. Attamen certum est quod Patres etiam antiquiores agnoverunt ritum pænitentiæ esse productivum gratiæ et a baptismo distinctum. Hoc apparet ex textibus Tertulliani supra citatis, de Pænitentia, c. 8 et 9 (Journel, 325) ubi loquitur de peccatorum confessione (exomologesi) facienda præsbyteris, et de absolutione pænitentis. Item in suo Tractatu de Pudicitia, c. 2 et c. 18. Item Origenes in Levit, hom. 2, n. 4 (Journel, 493) et clara sunt testimonia S. Cypriani, S. Athanasii, S. Hilarii, S. Am­ brosii, S. Chrysostomi et S. Augustini (Journel, 1295, 1864). Item lo­ quitur S. Aphraates (Journel, 685). Hi Patres sæpe æquiparant Pænitentiam Baptismo, quoad remissionem peccatorum et infusionem gratiæ. Ex his satis clare constat Ecclesiam considerasse sæculo ΙΠ pænitentiam ut verum sacramentum novæ legis. Atqui consensus totius Ec­ clesiæ in re dogmatica tanti momenti est argumentum seu signum certum divinæ veritatis (trac, de locis theol,); ergo hoc erat in deposito fidei. Denique si talis innovatio facta fuisset initio sæculi ΠΙ, non deessent signa novitatis in vivis controversiis hujusce temporis. Antequam nomen sacramentum pænitentiæ esset generaliter in usu, pænitentia variis nominibus vocabatur ut refert S. Hieronymus in Isaiam c. 13, et Trid. sess. 6, can. 29, sess. 14, c. 2; item S. Thomas ΙΠ', 84, a. 6. Vocabatur enim secunda post naufragium tabula, respectu baptismi, qui habetur ut integra navis, prout remittit integre omnia peccata quoad culpam et pœnam. Vocabatur manus impositio a quadam exteriori cæremonia quæ olim observabatur et quæ nunc etiam aliquatenus observa­ tur, dum sacerdos dando absolutionem manum extendit versus pœnitentem. Vocabatur baptimus laboriosus, propter dolorem et rigorem satis­ factionis, mysterium reconciliationis propter remissionem peccatorum quam confert. Apud Græcos vocatur exomologesis id est latine confessio et metanoia, id est latine Resipiscentia. Ex omnibus ritualibus novis et antiquis omnium ecclesiarum tam orientalium quam occidentalium, constat pænitentiam quæ in Ecclesia agitur esse verum sacramentum, etiamsi sub alio nomine designetur. Nec potest assignari primus qui hoc sacramentum in Ecclesia invexerit. Ipse Lutherus in 1. de Civit. Babylonica et in Parvo Catechismo recenset pænitentiam inter sacramenta. De existentia sacramenti Pænitentiæ: 341 Confirmatur ex rationibus convenientiæ. Cf. S. Thomam III, 84, a. 1, 6, 7. Principalis ratio convenientiæ sumitur ex misericordia divina, scii.: Decebat divinam misericordiam instituere sacramentum in reme­ dium non tantum peccati originalis, sed etiam peccati actualis post bapti­ smum commissi; nam homo etiam regeneratus remanet multis tentationibus obnoxius et facile labitur. Addenda est ratio ex utilitate tribunalis pro foro interno. Christus enim concessit Ecclesiæ potestatem judicandi in foro ex­ terno; atqui ad salutem immediatius et efficacius utilis est potestas judicandi in foro interno, ut pænitens attritus audiat etiam sensibiliter hanc absolutionem, gratiæ productivam. Hanc magnam consolationem animæ pœnitentis abstulerunt Protestantes, negando Pænitentiam esse sacramentum, ac si verba absolutionis essent solum declarativa conver­ sionis jam factæ per fidem fiducialem, et non essent gratiæ sanctifican*is productiva. Codex Juris, can. 870, continet pulchram et brevem definitionem hujusce sacramenti: scii.: «In pænitentiæ sacramento, per judicialem absolutionem a legitimo ministro impertitam, fideli rite disposito remit­ tuntur peccata post baptismum commissa ». Hæ rationes convenientiæ adhuc valde confirmantur agendo de ne­ cessitate hujus sacramenti. 2" De necessitate sacramenti pænitentiæ. Jam supra locuti sumus de necessitate pænitentiæ ut est actus vir­ tutis, nunc agendo de necessitate hujus sacramenti, quæritur: estne ne­ cessarium necessitate medii (cf. S. Th. ΤΙΡ. 84, a. 5). Videtur quod non, quia sufficit ad salutem habere contritionem ex caritate. - Insuper hoc sacramentum non existebat in V. T. in quo tamen salus possibilis erat. Responsio de fide enuntiatur in Trid. (Denz. 895) «Est autem hoc sacramentum Pænitentiæ lapsis post baptismum, ad salutem necessarium, ut nondum regeneratis ipse baptimus ». Secundum hæc verba, agitur non solum de necessitate præcepti, sed etiam de necessitate medii, præsertim propter comparationem cum Baptismo. Sed paulo postea Cone. Trid. (Dens. 897) explicat quod agitur de necessitate medii in voto saltem implicito si non in re: « Reconciliatio (peccatoris cum Deo) ipsi contritioni, sine sacramenti voto, quod in illa includitur, non est adseribenda ». Unde ipsum sacramentum Pænitentiæ est medium in re vel in voto necessarium pro fidelibus lapsis, sicut baptismus pro nondum regene­ ratis. Sufficit votum implicitum, dum aliquis elicit actum perfectæ con­ tritionis, absque eo quod cogitet de confessione, sive ex inadvertentia, aut oblivione aut ex invincibili ignorantia. 342 De Pænitentia Hoc confirmatur ex praxi Ecclesiæ, sec. quam post contritionem perfectam obligatur fidelis graviter lapsus ad se subjiciendum clavibus Ecclesiæ, sicut post baptismum flaminis (contritionem) manet obligatio suscipiendi baptismum aquæ. Ratio theologica: — Salus haberi nequit sine remissione peccatorum. — Atqui peccata remitti non possunt nisi medio a Christo instituto, quod est sacramentum pænitentiæ. — Ergo. S. Thomas dicit IIIa, 84, a. 5 c. (Pro fidelibus post baptismum lapsis) « necessarium est ad salutem quod peccatum removeatur ab eis, quod quidem non potest fieri sine pænitentiæ sacramento, in quo operatur virtus passionis Christi per absolutionem sacerdotis, cum opere pæni­ tentis, qui cooperatur gratiæ ad destructionem peccati ». Confirmatur: Alia sacramenta, ut Eucharistia, quamvis per acci­ dens remittant peccata post baptismum commissa, ad id tamen non sunt per se instituta. Objectio: Sed in V. T. non existebat hoc sacramentum, et tamen salus possibilis erat, ergo non videtur necessarium ad salutem necessi­ tate medii, sed solum præcepti. Resp. Sacramentum pænitentiæ non est necessarium necessitate medii ex ipsa natura rei, ut gratia sanctificans, ut contritio post pecca­ tum, sed ex libera institutione Dei auctoris novce legis, sicut baptimus accipiendus vel in re vel in voto. Et ut explicat S. Thomas, IIT, q. 84, art. 7 ad 2um, in Veteri Testa­ mento erat signum imperfectum pænitentiæ. Pluries prophetæ dixerunt quod pænitentia magis debet esse in corde quam in exterioribus signis: « Scindite corda vestra et non vestimenta vestra » (Joel, Π, 13). Sed ali­ quando fideles peccata sua saltem in generali confitebantur ministris Dei, offerendo oblationem pro peccato (cf. Levit. V, 17, Prov. XXVIII, 13). Nondum vero erat instituta potestas clavium, quæ a passione Chri­ sti derivatur. Ad 4uin Ipse Christus in vita sua præbebat effectum hujus sacramenti sine sacramento (vg. paralytico). Corollarium. Pro statu novæ legis, pænitentia non est virtus nisi includat votum sacramenti. Et ideo S. Thomas de ea tractavit in tractatu de sacramento pænitentiæ. 3° Utrum sacramentum pænitentiæ sit pluries iterabile? S. Thomas q. 84, a. 10. Fuerunt hæretici qui dixerunt post baptismum esse utilem pænitentiam; sed semel tantum, ac si peccatum post veniam reiteratum esset irremissibile ! E contrario Concilium Tridentinum (Denz. 911) definit quod « quo­ ties post baptismum in peccata labuntur fideles, ipsi Deo reconciliari pos­ sunt ». De existentia sacramenti Pænitentiæ 343 1° (argum. sed contra) Hoc fundatur in verbis Domini: Luc. VI, 31 « Estote misericordes, sicut et Pater vester misericors est » - et Matth. XVm, 22: « Non dico tibi usque septies (dimittere fratri tuo) sed usque septuagies septies ». Ergo etiam Deus sæpius per pænitentiam veniam peccantibus præbet, præsertim cum doceat nos petere : « Dimitte nobis debita nostra, sicut et nos dimittimus debitoribus nostris ». 2“ (in corpore articuli). Hoc probatur, evertendo fundamentum hae­ reticorum; falsum est quod peccatum post veniam reiteratum sit irre­ missibile. Peccatum quidem est gravius in relapso ratione ingratitudinis, sed potest ante impetratam veniam alia ratione esse gravius, sic primum peccatum homicidii est gravius quam secundum peccatum furti. Insuper et præsertim infinita Dei misericordia superat omnem numerum et ma­ gnitudinem peccatorum, secundum illud Ps. 50 « Miserere mei, Deus, se­ cundum magnam misericordiam tuam et secundum multitudinem mise­ rationum tuarum, dele iniquitatem meam ». Rex David, qui sic veniam postulabat, post magnas gratias commiserat duplex grave peccatum adulterii et homicidii, quia ordinaverat occisionem Uriae cujus uxor erat Betsabe. Item reprobatur verbum Caïn dicentis. (Gen. IV, 13) « Major est iniquitas mea, quam ut veniam merear ». Passio Domini ratione amoris Christi patientis plus placet Deo quam ei displicent omnia peccata simul sumpta. Sunt quidam textus obscuri S. Ambrosii qui videntur dicere pæni­ tentiam non posse iterari, sed ex contextu apparet, ut dicitur ad 2um quod hic agitur de pænitentia publica et solemni quæ non iterabatur. Ad 4ura : Quod homo postquam pœnituit relabatur, non excludit quin pænitentia præterita fuit vera. Potest vere pœnituisse qui postea peccat, veritas prioris actus non excluditur per sequentem contrarium. Attamen frequens. relapsus est quoddam indicium propositum non fuisse verum et firmum. Ad terminandam quæstionem de potestate clavium convenit tractare de ministro hujus potestatis. Art. Ill — DE MINISTRO POTESTATIS CLAVIUM Cf. Suppl, q. XIX-XX. In q. 19 Supplementi, quæritur progressive de sacerdote legali ve­ teris Testamenti, de Christo, de sacerdote novæ legis sive sit bonus, sive sit malus. Q. 20 agitur de potestate jurisdictionis. Art. 1. - Sacerdotes Veteris Testamenti non habebant claves, sed In eis figura clavium praecessit. Ratio est qui sacramenta veteris legis gratiam non conferebant ex opere operato active, et potestas hujus sacerdotii non se extendebat ad cæleslia, sed ad figuras cælestium. Christus post Passionem descendendo 344 De Pænitentia in inferos aperuit januam regni cælestis. Attamen figura clavium erat in sacerdotio levitico prout imponebat poenam pro delictis et praebebat purificationes legales. Art. 2. - Christus habuit claves eminentissime, per auctoritatem ut Deus, et per meritum ut homo. Art. 3. - Utrum soli sacerdotes claves habeant? Montanistæ potestatem clavium tribuebant solis pneumaticis seu spiritualibus, id est iis qui Spiritui Sancto inspirabantur (hunc errorem quasi renoverunt Protestantes liberales). Waldenses et Wicleffitce bonis sive laicis sive sacerdotibus potestatem clavium concedebant. Contra hos de fide est definita in Concilio Tridentino (Denz. 920; quod soZi sacerdotes (id est episcopi et presbyteri), sunt ministri cla­ vium, seu valide possunt a peccatis absolvere. Dicit Concilium Tridentinum, loc. cit. : « Si quis dixerit, sacerdotes, qui in peccato mortali sunt, potestatem ligandi et solvendi non habere ; aut non solos sacerdotes esse ministros absolutionis, sed omnibus et singulis Christifidelibus esse dictum: « quæcumque... solveritis super terram erunt soluta et in cælis... ». An. sit. Hæc veritas fidei enuntiatur saltem implicite in verbis Domini (Jo. XX, 21-23) citatis a Concilio ibid. n. 920. Ratio est quia hæc potestas clavium, seu ligandi ac solvendi, est modo judiciali exercenda. Atqui auctoritate judiciali non gaudent omnes fideles, sed solum ii qui Ecclesiæ præsunt; ut Christi instrumenta (cf. Suppi, q. 19, art. 3 et 4). Confirmatur. Alioquin confunderetur sacerdotium proprie dictum cum sacerdotio late dicto, et proinde sacrificium proprie dictum cum sacrificio late dicto. Hæc fidei doctrina satis clare exprimitur in Traditione. Cf. S. Ignatium martyrem (Journel 56); scripsit ad Philadelphios 3, 2, quod pec­ catores non recipiunt remissionem peccatorum nisi redeant ad episco­ pum. Item Tertullianus (Journel, 315) adhuc catholicus exomologesim describens, dicit peccatores « presbyteris absolvi » de Pænitentia, n. 9. Item 8. Cyprianus (Journel, 553) « de lapsis » c. 28, peccatores ad pænitentiam hortatur « dum satisfactio et remissio facta per sacerdotes apud Dominum grata est ». Item S. Ambrosius (Journel, 1297) dicit apostolis et sacerdotibus in esse potestatem remittendi peccata. Notandum est quod per quatuor priora sæcula potestas clavium fere exclusive ab episcopis exercebatur; quarto autem sæculo, potestas cla­ vium a presbyteris quibusdam, nempe pænitentiariis exercebatur, a V sæculo ad VIII exercitium hujusce facultatis extensum est ad plures alios, et a sæculo VIH communiter ad omnes. De existentia sacramenti Ρλνιτεντιλϊ 345 De potestate jurisdictionis. In Suppl., q. 19, in corpore art. 3 distinguitur duplex clavis seu potestas scii. ; ordinis et jurisdictionis. Potestas ordinis immediate se extendit ad remissionem peccati, et hanc soli sacerdotes et omnes sacerdotes habent. Potestas jurisdictionis immediate se extendit non ad remissionem peccati sed ad admittendum vel excludendum ad consortium Ecclesiœ militantis. Et hanc potestatem habent episcopi et eam habere possunt archidiaconi qui non sunt sacerdotes. Imo, ut dicitur in art. 4, et q. 20, art. 1, sacerdos non potest exercere potestatem ordinis per absolutionem nisi in subditum ex commissione superioris hujusce subditi, scii. Episcopi, aut Ordinarii 1 (cf. art. 4, a. 5, a. 6 conclusiones et q. 20, art. 1, 2, 3). Ergo omnis sacerdos habet potestatem ordinis, sed non habet pote­ statem jurisdictionis vi solius ordinationis, sed superiorum ecclesiasti­ corum concessione, (cf. Concilium Tridentinum 903 et Decretum ad Armenos Den. 699 et 1537). Quid sit potestas jurisdictionis. Prius delinenda est jurisdictio ecclesiastica in genere. Est potestas regendi subditos ad finem supernaturalem. Est triplex legislativa ad leges ferendas jurisdictio seu potestas regendi judiciaria ad sententias auctoritative ferendas pœnitentialis: solum in in foro interno confessione sacramentali ad utilitatem extrapœnitentialis, quæ cujuslibet extra confessionem sacrafidelis mentalem exerceri potest, v. g. dispensando in voto, tollendo censuram in foro externo: ad utilitatem societatis ecclesiastica coactiva: ad pænas infligendas Unde juridictio confessarii definiri potest, secundum Concilium Tri­ dentinum 903, explicando ejus verba: potestas supernaturalis, externo i Cod. 873, 2: Superiores religiosi exempti jurisdictione ordinaria gaudent pro suis subditis. 346 De Pænitentia superioris actu collata, qua sacerdos judicium exercere potest erga sub­ ditos in foro interno ac pœnitentiali. Cf. Cone. Flor. Decr. ad Armenos, Denz. 699 : « Minister hujus sa­ cramenti est sacerdos habens auctoritatem absolvendi, vel ordinariam, vel ex commissione superioris » id est jurisdictionem ordinariam aut delegatam. Item C. Trid. Denz. 903; et errores Synodi Pistoriensis, Denz. 1537. Ratio theologica hujus assertionis datur in Supplemento, q. 19, a. 6 : « Usus potestatis clavium impeditur ex defectu materiæ, et propria materia in quam exercetur est homo subditus ». Sic potestas clavium quoad essentiam remanet in sacerdote malo, etiam in sacerdote hæretico vel schismatico, et Ecclesia secundum suam hierarchiam potest sub­ trahere subditos his sacerdotibus, ita ut eorum absolutio sit invalida. Unde absolutio non est valida sine jurisdictione aut ordinaria aut dele­ gata. Ita Trid. Denz. 903. Brevius: Potestas remittendi vel retinendi peccata est potestas judicialis. Atqui potestas judicialis valida exerceri nequit nisi in subditum, qui scii, subjicitur jurisdictioni legitimi supe­ rioris. lum Corollarium: Jurisdictio ad confessiones audiendas confertur non vi solius ordinationis, sed superiorium concessione. Alioquim C. Trid. 903 non declararet absolutionem sacerdotis jurisdictione carentis esse invalidam, seu nullis valoris. Si jurisdictio vi solium ordinationis habe­ retur, amitti non posset. 2um Corollarium : Jurisdictio variis modis limitari potest a superio­ ribus præsertim a R. Pontifice. Qui enim concedere possunt jurisdictio­ nem, possunt pariter eam limitare quoad homines, quoad locum, tempus, et quoad peccata. Sic sunt peccata reservata, cf. Trid. 903: « Magnopere ad Christiani populi disciplinam pertinere sanctissimis Patribus nostris visum est, ut atrociora quædam et graviora crimina non a quibusvis, sed a summis dumtaxat sacerdotibus absolverentur » (cf. Codicem juris n. 872, 873). lum Dubium: An jurisdictio requiratur etiam ad absolutionem pecca­ torum venialum. Respondetur nunc affirmative. Hoc negaverunt multi antiqui theologi, etiam S. Thomas in IV, dist. 18, q. 2, a. 3, sol. I ad 3 et Scotus, quia venialia remittuntur etiam ab aliis sacramentis, in quibus non requiritur jurisdictio. Sed Innocentus XI (Denz. 1150) injunxit episcopis non permittere « ut venialium confessio fiat simplici sacerdoti non approbato ab episcopo aut ordinario ». Hæc sufficiunt quoad pote­ statem jurisdictionis; nam sub aspectu practico hoc traditur sive in theol. morali practica sive in jure canonico. Quoad jurisdictionem delegatam dicitur in Codice juris can. n. 874 n. 1: «Jurisdictionem delegatam ad recipiendas confessiones quorumli­ bet sive sæcularium sive religiosorum confert sacerdotibus tum sæcula- De existentia sacramenti Pænitentiæ 347 ribus tum religiosis etiam exemptis Ordinarius loci in quo confessiones excipiuntur: sacerdotes autem religiosi eadem ne utantur sine licentia saltem præsumpta sui Superioris, firmo tamen præscripto can. 519 ». Ibidem can. 875: « In religione clericali exempta ad recipiendas con­ fessiones professorum, novitiorum aliorumve de quibus in can. 514 n. 1, jurisdictionem delegatam confert quoque proprius eorumdem Superior, ad normam constitutionum; cui fas est eam concedere etiam sacerdo­ tibus e clero sæculari aut alius religionis ». CAPUT Π DE ESSENTIA SACRAMENTI PÆNITENTIÆ Post considerationem existentiæ hujusce sacramenti seu potestatis clavium, cum jurisdictione necessaria ad ejus validum exercitium, agen­ dum est de essentia hujus sacramenti, scii, de ejus materia et forma (cf. S. Thomam, ΙΠ", q. 84, art. 1, 2, 3). Art. 1. — ESSENTIA SACRAMENTI VERE SALVATUR IN PÆNITENTIA S. Thomas in hac q. 84 art. 1 ostendit prius quod pænitentia vere est sacramentum, quia in ea aliquid sanctum significatur tam ex parte peccatoris pænitentis, quam ex parte sacerdotis absolventis : « nam pec. cator pænitens per ea quæ facit et dicit, ostendit cor suum a peccato recessisse; similiter etiam sacerdos per ea quæ agit et dicit circa pænitentem, significat opus Dei remittentis peccata. Unde manifestum est quod pænitentia quæ in Ecclesia agitur, est sacramentum ». Objectio: Sed in pænitentia non est materia, ut est aqua in bapti­ smo, chrisma in confirmatione, species sacramentales in eucharistia. Respondet S. Thomas ad lum quod in pænitentia et in matrimonio actus humani qui tunc eliciuntur et manifestantur, non solum disposi­ tive se habent ad hæc duo sacramenta, sicut in aliis sacramentis, sed sunt de essentia horum duorum sacramentorum. Ratio est quia hæc sacra­ menta habent effectum correspondentem humanis actibus hoc momento exercendis. Legere ad lum. Ita in ordine naturali ad sanitatem corpora­ lem medici præscribunt quandoque remedia^ ut potiones, et quandoque exercitium quodam, ut ambulationem. Instantia: Sed interna pænitentia inspiratur a Deo et non adhi­ betur a ministris Christi, ut alia sacramenta. Responsio ad 2uin Hi actus humani, qui sunt materia pænitentiæ, proveniunt ex inspiratione divina, sed complementum sacramenti exhibet minister, dum pænitentem absolvit. • 3“ difficultas: In pænitentia non invenitur sicut in aliis sacra­ mentis: 1° id quod est sacramentum tantum, 2° id quod est res tantum, et 3° id quod est res et sacramentum. De essentia sacramenti Pænitentia·: 349 Ad 3um respondetur: In pænitentia id quod est signum tantum, sunt actus exteriores tum pænitentis, tum absolventis; res et sacramentum est interior pænitentia peccatoris; res tantum est remissio peccati. Insuper prædicta distinctio inter hæc tria non videtur esse ita neces­ saria, ut salvari debeat in omnibus sacramentis, scii, etiam in iis qui characterem non imprimunt. Est præsertim character qui vocatur res et sacramentum. Art. II. — DE MATERIA SACRAMENTI PÆNITENTIÆ S. Thomas q. 84, a. 2 respondet : peccata sunt remota materia hujus sacramenti, ut materia non acceptanda, sed detestanda et destruenda. Materia autem proxima sunt actus pænitentis quorum materia sunt peccata de quibus dolet, quæ confitetur, et pro quibus satisfacit. Hæc terminologia sumitur analogice ex rebus physicis in quibus v. g. dicitur materia proxima statuæ est metallum, et materia remota est elementum ex quo componitur metallum. Ad lum materia remota principalis et necessaria sunt peccata mor­ talia post baptismum commissa et nondum accusata et absoluta; secun­ dario peccatum veniale ad materiam remotam pænitentiæ pertinet. - Sic venialia et mortalia jam accusata sunt materia sufficiens et libera, id est quæ potest, sed non necessario debet potestati clavium subjici. Conclusio principalis hujusce articuli S. Thomæ est igitur: Tres pænitentis actus, contritio, confessio et satisfactio sunt materia proxima sacramenti pænitentiæ. Est sententia communius admissa, quæ corro­ borata est declaratione Concilii Tridentini (Denz. 896) dicentis: «Sunt autem quasi materia hujus sacramenti ipsius pænitentis actus, nempe contritio, confessio et satisfactio. Qui (actus) quatenus in pænitente ad integritatem sacramenti, ad plenamque et perfectam peccatorum remis­ sionem ex Dei institutione requiruntur, hac ratione Pænitentiæ partes dicuntur ». Item antea Concilium Florentinum in Decreto ad Armenos, Denz. 699. Ratio theologica est quod Christus hoc sacramentum instituit per modum judicii (necessarii ad solvendum vel ligandum). Judicium autem judicis, ut recte feratur sententia, necessario supponit materiam de qua judicetur. Insuper judicium quod fertur in hoc sacramento est judicium tum misericordi® erga peccatorem, tum justitiæ quoad reparationem Deo debitam pro peccatis commissis. Ergo hoc judicium supponit peccatorum confessionem, quam sincera contritio comitatur et satisfactio sequatur. Proinde hujusmodi actus sunt vera proxima materia sacramenti. Confir­ matur ex q. 90, art. 1. Ad pænitentiam ut est pars justitiæ requiritur quod offendens recompense! secundum voluntatem ejus quem offendit. Et hoc fit per tres actus prædictos (cf. de hac re Billuart). 350 De Pænitentia Olim nonnulli antiquiores aliam opinionem proposuerunt, cf. art. 4. Alexander Halensis putavit cum Gullielmo Antissiodor. materiam proxi­ mam sitam esse in impositione manus a sacerdote facta, dum pænitentem absolvit. Sed hæc opinio communiter a theologis rejicitur. Scotistæ quibus assentiunt Ballerini et Berardi, dicunt totam essen­ tiam sacramenti consistere in sola absolutione, quæ, quatenus est cæremonia externa, est materia, quoad autem significationem, est forma. Juxta Scotum et veteres ejus discipulos tres actus pænitentis sunt dispo­ sitiones prærequisitæ ad validam receptionem sacramenti, et conditio sine qua non judicii a confessario ferendi. Juxta recentiores Scotistas, hi tres actus pænitentis sunt tantum dispositiones, quas non necesse est ad validitatem manifestare. Ad hanc sententiam probandam, Scotistæ tres afferunt rationes: 1“ Ratio Scotistarum: In textu Concilii Tridentini, actus pæni­ tentis vocantur quasi materia et dicuntur requiri ad integritatem sacra­ menti. Ergo, ut aiunt, non ad essentiam. Responsio: Concilium Tridentinum sicut Concilium Florentinum, quæ distincte commemoraverunt materiam et formam aliorum sacra­ mentorum, nullam aliam materiam pænitentiæ designarunt nisi tres actus pænitentis. Ergo illi actus sunt materia proxima hujus sacramenti. Insuper Catechismus Concilii Tridentini, de pænitentia, n. 12, explicat quare hæc Concilia dixerint « quasi materia » ; dicit : « Neque vero hi actus quasi materia a Sancta Synodo appellantur, quia veræ materiæ rationem non habeant, sed quia ejus generis materiæ non sunt, quæ extrinsecus adhibeatur, ut aqua in baptismo, et chrisma in confirma­ tione ». 2“ Ratio Scotistarum est quod sola absolutio sacerdotis significat gratiam, et ideo sola eam producit. Respondetur: In hoc sacramento, sicut in aliis, forma est quidem principalis causa gratiæ, sed non unica. Materia enim vi formæ est etiam efficax. Sic pænitens aliquo modo cooperatur ad suam justificationem. 3* Ratio Scotistarum est quod in Ecclesia absolutio datur iis etiam qui in articulo mortis nullum exterius signum contritionis præbent. Respondetur: Tunc quidem, in casu extremæ necessitatis, etiamsi externa attritionis signa desint, absolutio danda est, sed sub conditione. Et tunc supponitur ad validitatem absolutionis confessio virtualis et im­ plicita. Ita Billuart. Instantia: Saltem satisfactio non potest esse materia hujus sacra­ menti, nam materia præsupponitur formæ et satisfactio non præsupponitur formæ, scii, absolutioni, sed eam sequitur. Respondetur: Satisfactio actualis est materia pænitentiæ, non ut pars essentialis quæ præsupponitur formæ, sed ut pars integrantis, vir- De essentia sack am enti Pænitentiæ 351 tualiter tamen contenta in confessione et contritione. Suoque modo enim informatur ab absolutione, prout ex ea recipit, ut infra dicetur, vim remittendi pænas ex opere operato. Ita analogia in ordine physico v. g. in nutritione, partes integrantes corporis humani, ut dentes, capilli, cre­ scunt et informantur eadem anima quæ illis præsupponitur. Ultima objectio: Omnes partes totius constitutivæ debent esse simul. Atqui contritio aliquando præcedit confessionem, confessio abso­ lutionem et satisfactio aliquando diu postea adimpletur. Ergo non sunt partes constitutivæ alicujus totius. Resp.: Non sunt partes constitutivæ alicujus totius permanentis et physici, concedo ; sed alicujus totius successivi et moralis, ut est pro­ cessus judicialis ad quem requiruntur successive accusatio rei, ejus de­ fensio, sententia judicis et sententiæ executio, ex quibus integratur actus moraliter unus. De his tribus partibus pænitentiæ tractabimus seorsim infra quæstionem de forma. Art. Ill. — DE FORMA SACRAMENTI PÆNITENTIÆ Cf. S. Thomas, q. 84, a. 3. Status quœstionis. Hæc forma est « Ego te absolvo, etc... ». Diffi­ cultas est quod non legitur Christum hanc formam instituisse. Imo in Ecclesia orientali et etiam in Ecclesia latina, per decem priora sæcula, forma absolutionis fuit deprecativa, nempe : « Deus ei condona, eum ab­ solve », non autem indicativa: «Ego te absolvo». Nunc etiam apud quasdam ecclesias orientales remanet forma deprecativa. Vestigium ejus remanet etiam in officio secundum ritum romanum, dum in Prima et in Completorio, sacerdos dicit: «Absolutionem et remissionem tribuat vo­ bis omnipotens Deus », ut notat S. Thomas ibid, in prima difficultate. Dicit etiam in 3’ difficultate: videretur magis conveniens forma depre­ cativa, quia solus Deus peccatum remittit, non minister ejus. Imo Apo­ stoli sanando infirmos in nomine Domini, non dicebant: « Ego te sano », sed « sanet te Dominus Jesus Christus » sicut Petrus dixit paralytico. (Act. Apost. IX, 34). Attamen, ut dicitur ad 4um Petrus dicit claudo: « In nomine Jesu Christi Nazareni surge et ambula» (Act. Apost. ΙΠ, 6). Denique sacerdos deberet habere revelationem specialem ad cognoscen-. dum quod peccatum est vere pænitenti remissum, ut cum veritate et cer­ titudine dicat « Ego te absolvo ». Hæc est quinta difficultas posita a S. Thomas initio art. 3. Besponsio data est a Concilio Tridentino (Denz. 896): «Sacra­ menti pænitentiæ formam, in qua præcipue ipsius vis sita est, in illis ministri verbis positam esse: Ego te absolvo etc. quibus quidem de Ec­ clesiæ sanctæ more preces quædam laudabiliter adjunguntur, ad ipsius 352 De Pænitentia tamen formæ essentiam nequaquam spectant, neque ad ipsius sacramenti administrationem sunt necessariæ ». Item in Cone. Flor. (Denz. 699), cf. Denz. 807, 914, 1088 sq. Revera hæc forma indicativa adhibetur in Ecclesia latina a sæculo ΧΠ". Et Sanctus Thomas in argumento « sed contra » ostendit quod fun­ datur in verbis Domini ad Petrum: « Quodcumque solveris super terram, etc. ». Sacerdos enim, auctoritate illorum verborum Christi fretus, dicit: Ego te absolvo; sicut dicit: Ego te baptizo, secundum alia verba Do­ mini: « Euntes, docete omnes gentes, baptizantes eos, etc. ». Historice tamen certum est quod in Ecclesia latina et græca per decem priora sæcula, forma absolutionis fuit deprecativa: « Deus, eum absolve, etc ». Hoc constat ex sacramentariis et Pænitentialibus, v. g. ex Sacramentario Gelasiano (Migüe, P. L. t. 74, p. 1097) et ex Pænitentiali Halitgari (P. L. t. 105, p. 697, 704) ubi nonnisi formulæ deprecativæ inveniuntur. Attamen sæculis octavo et nono, inveniuntur etiam formulæ imperatives deprecativis conjunct» : v. g. « Sis absolutus a Deo, etc. ». A sæculo XI in Ecclesia latina incipit transitus a formulis depre­ cativis ad indicativas. Et sæculo ΧΠ forma indicativa communiter in Ecclesia latina recepta est. Attamen, antequam pronuntietur, recitantur preces « Misereatur, Indulgentiam, Dominus noster Jesus Christus te absolvat » quæ sunt quasi vestigium antiquæ disciplinæ. In Ecclesia orientali forma deprecativa apud quosdam manet. Dubium. An forma deprecativa fuerit olim valida, et esset nunc valida in Ecclesia latina. Cf. Billuart. Respondetur affirmative ad primam partem 1 ; hæc forma depre­ cativa fuit valida saltem ubicumque modo generali prævaluit ; non enim putandum est absolutiones datas per plura sæcula fuisse invalidas. In­ super hæc forma deprecativa, cum intentione absolvçndi et attentis circumstanstiis, ostendit sacerdotem esse Dei ministrum et absolvere, quam­ vis minus clare ostendatur sacerdotem esse judicem ministerialiter absol­ ventem. Ad secundam partem dubii, respondendum est quod hodie si quis in Ecclesia latina uteretur hac formula deprecativa, merito dubitaretur de validitate absolutionis, nam a pluribus sæculis Ecclesia latina usum formulæ indicativæ præscripsit 2. Cf. ad lum. Billuart dicit: « Proba­ bilius est formam simpliciter deprecatoriam in sacramento pænitentiæ 1 Ita Hurter, Tanquerey, alii. 2 Attamen, ut videtur, fieri potest distinctio. Etenim sl quis uteretur hac formula deprecativa cum bona fide, aliam obliviscens, et præsertim per respec­ tum ad moribundum, tunc ut videtur absolutio esset valida, ut olim, tanquam œquivalens formulæ indicativæ. Si vero aliquis scienter contra præceptum Ecclesiæ hodie uteretur formula deprecativa. nolens indicativa uti, tunc, ut diximus, valor absolutionis esset dubius, nam non clare constat an forma deprocativa satis œquivaleat formæ indicativæ, imo ille qui sic scienter et voluit- De essentia sacramenti Pæ.nitentiæ 353 non posse esse validam ». Sed Billuart non satis agnoscit hanc formam olim fuisse sufficientem ad absolutionem, quamvis minus clare ostendat sacerdotem esse judicem ministerialiter absolventem. Non necesse est quod forma sacramenti, quæ non fuerit data explicite a Christo, semper omnino invariabilis maneat. Sufficit quod eadem maneat quoad sensum; Ecclesia potest ad majorem claritatem adjungere aliquod verbum, sic in ipsa consecratione calicis adjunxit : « Mysterium fidei ». Cf. S. Thomam opusc. 22 de forma absolutionis, et Dictionnaire de Théol. cath. art. Abso­ lution, col. 224 sq. ; Galtier « de Poenitentia », th. 35. Hervé, p. 377. In corpore nostri articuli 3, S. Thomas ostendit convenientiam for­ mulæ indicativæ, sic: Forma sacramenti debet significare id quod per illud efficitur proportionaliter ad materiam. Atqui hæc forma: Absolvo te etc. significat id quod efficitur per hoc sacramentum, proportionaliter ad materiam: nam tunc removentur peccata quæ sunt materia remota et destruenda hujus sacramenti, seu vincula solvenda. Ergo convenit hæc forma « ad instar actus judicialis, quo pronun­ tiatur sententia » ut dicitur in Concilio Tridentino 902. 919. Major constat ex hoc quod sacramenta novæ legis efficiunt id quod significant; et manifestum est quod forma debet habere significationem determinatam proportionaliter ad materiam. Sic forma baptismi est Ego te baptizo et forma confirmationis est: Consigno te signo crucis et con­ firmo te chrismate salutis, eo quod hujusmodi sacramenta perficiuntur in usu materiæ. In sacramento Eucharistiæ, quod consistit in consecra­ tione materiæ, exprimitur veritas consecrationis, cum dicitur: Hoc est corpus meum. Sacramentum autem pænitentiæ non consistit in consecratione ali­ cujus materiæ, nec in usu alicujus materiæ sanctificatæ, sed magis in remotione cujusdam materiæ, scii, peccati, seu vinculi (cf. S. Thomam ibidem). v Ad 3um. Solus Deus auctoritative absolvit a peccato, sed hoc facit etiam sacerdos ministerialiter, « in quantum verba sacerdotis in hoc sacramento instrumentaliter operantur in virtute divina, sicut etiam in aliis sacramentis». tarie ea utitur potius quam alia, videtur aliter judicare quam Ecclesia de vero sensu formulæ adhibendæ et videtur non admittere quod absolutio fleri debeat per modum judicii. Hervé dicit, n. -118 ss.: «Est theologice certum quod abso­ lutio debet esse quoad sensum indicativa, ut sit in forma judicii, sed potest esse materialiter deprecativa ut in vetustissimis Ritualibus. Hinc, niai obstet Ecclesiæ præceptum, forma deprecativa potest aliquando æquipollere sententiæ indicativæ. At in praxi omnino sequenda est forma ab Ecclesia prae­ scripta, quæ apud Latinos est sola forma indicativa ». Cf. Hkrvb , p. 374-379, de forma Indicativa et de forma materialiter de­ precativa. VU - C.AIIIHUUV-LAORAJtOE, Dr bucharUtla 354 De P/ENITENTIA S. Thomas dicit in fine hujusce responsionis ad 3"m et in hoc com­ muniter conveniunt theologi, quod verba in nomine Patris et Filii et Spi­ ritus Sancti, amen, non sunt necessaria, quia hoc non eruitur nec ex Sacra Scriptura, nec ex Traditione, nec ex sensu communi Ecclesiæ. A fortiori pronomen ego non est essentiale, sufficienter enim exprimitur in voce absolvo. Dubium l«ra. An hæc sola verba Absolvo te, omissis a peccatis, sint essentialia. Respondetur affirmative (cf. Billuart) quia significant effectum principalem sacramenti, scii, absolutionem a peccatis; et hoc ipso quod proferuntur super pænitentem qui peccata sua confessus est, satis con­ stat quod agitur de absolutione a peccatis et non a censuris. Attamen esset graviter illicitum omittere a peccatis tuis. Valida sed illicita esset forma æquivalens: « Remitto, condono tibi peccata tua, vel absolvatur talis a peccatis ». - Debet forma exprimi verbis, non solum nutu aut alio signo, secundum unanimem sensum Ec­ clesiæ. Nec absolutio dari potest scripto et a sacerdote absente. Cle­ mens VIII declaravit non licere absolutionem absenti dare (cf. Denz. 1088) '. Ad 5un>: Quisnam est sensu exactus verborum: Ego te absolvo. Respondetur: Sacerdos per hæc verba non solum declarat seu ostendit peccata esse remissa, sed ea vere remittit. Ad quod non requi­ ritur revelatio specialis, sed revelatio communis efficaciæ hujus sacra­ menti pro sufficienter dispositis. Dubium 2“">. An impositio manus sit materia sacramenti pænitentiæ. S. Thomas respondet negative ΠΓ, q. 84, a. 4. Nunquam reputata est ut materia hujus sacramenti, sed ut mera cæremonia. Et Concilium Tridentinum post acuratum examen partium pænitentiæ, de manus im­ positione silet. i Ut dicit Hervé, p. 379: «Nisi aliud judicaverit Ecclesia, absolutio per telephonium data videtur illicita simul et invalida ». caput m DE CONTRITIONE ET ATTRITIONE Nunc agitur de actibus pænitentis, scilicet. 1. — De contritione imperfecta et de perfecta, Suppl., q. 1 ad 5am. 2. — De confessione, Suppi., q. 6 ad 11. 3. — De satisfactione, Suppi., q. 12 ad 15. S. Thomas in ultima q. 90 quam dictavit, art. 3 ostendit quod sunt partes integrates pænitentiæ, quia totum est in omnibus simul et non singulis. Quinque priores quæstiones Supplementi, quæ sunt de contritione sic dividuntur: 1. q. — Quid sit contritio tum imperfecta seu attritio, tum perfecta. 2“ q. — De ejus objecto: an debeat esse de omni peccato et de singulis mortalibus. 3’ q. — De quantitate contritionis, utrum sit major dolor qui possit esse in natura; utrum possit .esse nimis magnus, et debeat esse major de uno peccato quam de alio. 4° q. — De tempore seu duratione contritionis, utrum tota ista vita sit tempus contritionis, et expediat continue conteri de peccato, ac utrum animæ separatæ contristentur de peccatis. 5’ q. — De effectu contritionis, utrum remissio peccatorum sit effectus contritionis, utrum possit totaliter auferre reatum pænæ; utrum parva contritio sufficiat ad deletionem magnorum pecca­ torum, et respondetur affirmative, dummodo ad rationem contri­ tionis perfectæ pertingat id est ex caritate procedat; sed attritio sine sacramento non sufficeret. Quæstio I. — QUID SIT CONTRITIO Præsertim explicanda est prima quæstio, scii. Quid sit contritio. Hæc prima quæstio continet tres articulos: 1° Utrum convenienter de­ finiatur: dolor de peccatis cum proposito confitendi et satisfaciendi; 2“ Utrum contritio sit actus virtutis; 3° Utrum attritio possit fieri con­ tritio, et responsio erit negativa, sed attritus potest fieri contritus. 356 De Pænitentia Ordo procedendi: In hac quæstione melius est procedere secundum ordinem chronologicum ipsius progressus dogmatici: considerando: 1° doctrinam S. Thomæ; 2° distinctionem Concilii Tridentini inter contri­ tionem perfectam et attritionem; 3° controversiam de hac re ortam post Concilium Tridentinum. Art. I - UTRUM CONTRITIO SIT DOLOR PRO PECCATIS CUM PROPOSITO CONFITENDI ET SATISFACIENDI Status quœstionis: Hæc definitio proposita erat a pluribus theo­ logis ante S. Thomam et ab eo admissa est et explicata. In hac expli­ catione secundum suam consuetam methodum S. Thomas transit a defi­ nitione nominali ex etymologia manifestata ad definitionem realem, et, ut statim videbimus, omnino eadem requirit ad definitionem contritionis quæ requisita sunt postea a Concilio Tridentino (Denz. 897), a quo con­ tritio definitur: « Animi dolor ac detestatio de peccato commisso cum proposito non peccandi de cetero ». Agitur de contritione ut ubstrahit a perfecta et ab imperfecta contritione, quæ est attritio. Cf. Suppl., q. 1, a. 1. In corpore articuli, 1’ explicatur origo nominis contritio. « Initium omnis peccati est superbia » Eccli. X, 15 per quam homo sensui suo inhærens a mandatis divinis recedit... Ille autem qui in suo sensu perseverat, rigidus et durus per similitudinem vocatur...; undg et frangi dicitur aliquis quando a suo sensu divellitur;.... et aliquid non solum frangitur sed conteritur quando non solum dividitur in magnas partes, sed reducitur ad minimas ». Sic in Sacra Scriptura dicitur quod cor peccatoris, quod prius erat durum, postea contritum est: v. g. Ps. L, 19. « Cor contritum et humiliatum, Deus non despicies ». Isai., LXI, 1: « Misit me, ut mederer contritis corde ». Ps. CXLVI, 3: « Qui sanat contritos corde et alligat contritiones eorum ». (Seu vulnera eorum). Luc. IV, 18: « Spiritus Domini... misit me, sanare contritos corde ». 2° Post originem nominis S. Thomas considerat substantiam actus, modum agendi, principium et effectum, nam secundum hæc quatuor in­ veniuntur diversæ definitiones traditæ. Quoad substantiam actus dicitur: « Dolor pro peccatis assumptus, cum proposito confitendi et satisfaciendi ». Sic enim contritio apparet ut actus virtutis pænitentiæ, et simul ut pars sacramenti, prout ordi­ natur ad alias partes. Aliæ datæ sunt definitiones, prout contritio procedit ex humilitate, ex timore et ex spe, et prout destruit peccatum. Sic Augustinus, super psalmos 46 dicit: « Contritio est dolor remittens peccatum » et Gre­ gorius Magnus, Hom. 22 in Ezech. « Contritio est humilitas spiritus, annihilans peccatum, inter spem et timorem ». Ad 2um notatur quod contritio est a Deo inspirante, sed etiam a libero arbitrio coopérante. De existentia sacuamenti Pænitentiæ: 357 Melius apparet quod S. Thomas eadem omnino requirit ad contri­ tionem quæ requiruntur a Concilio Tridentino, breviter recoligendo ea quæ dixit de dolore et detestatione peccati in IU11, q. 85 et 90; - q. 85, a. 3 dicit: « Pænitentia est virtus specialis ex eo quod pænitens dolet de peccato commisso, in quantum est offensa Dei, cum emendationis proposito ». Ibid. art. 4: « proprius pænitentiæ virtutis actus est pro­ positum emendandi illud quod contra Deum commissum est ». q. 90, a. 4: « Pertinet ad pænitentiam ut detestentur peccata præterita, cum proposito mutandi vitam in melius ». Item in opusc. 5. Ex his manifestum est S. Thomam omnino eadem requirere ac Con­ cilium Tridentinum a quo definita est contritio « Animi dolor ac dete­ statio de peccato commisso cum proposito non peccandi de cetero ». Sic definitur contritio ut abstrahit a statu veteris et novæ legis, nec non a perfecta et imperfecta contritione. 1° Dicitur animi dolor, prout peccator, sincere ad Deum revertens, non potest non tristari de delictis quibus aversus fuit a Deo. Agitur de dolore voluntatis non partis sensitivæ. · 2° Dicitur detestatio, seu odium peccati, procedens ex cognitione ejus malitiæ, malorumque effectuum, et hoc odium conjungitur cum re­ tractatione pravæ voluntatis, ita ut peccator sincere dicat: Si res non esset peracta, non facerem, vellem non peccasse. Detestatio peccati non est omnimo idem ac dolor, prius enuntiatus, sic in Deo est detestatio peccati quod ei displicet, sed in Deo non est dolor. Dolor nascitur ex odio in subjecto doloris capaci. 3° Dicitur de peccato non de pæna peccati et de peccato ut offensa Dei. 4° Dicitur: Cum proposito non peccandi de cetero, subintelligitur cum Dei auxilio; nemo enim vere peccata commissa detestatur quin eo ipso velit hæc peccata saltem mortalia vitare in futurum. Hæc omnia requiruntur ad contritionem prout importat conversionem voluntatis. Notandum est quod Concilium Tridentinum sic voluit definire con­ tritionem prout fuit omni tempore necessaria etiam ante institutionem hujusce sacramenti, dum S. Thomas in nostro art. 1 explicat defini­ tionem contritionis in ordine ad confessionem sacramentalem, propterea dicit: « cum proposito confitendi ». Et hoc æquivalenter dicitur in Concilio Tridentino (Denz. 897) subito post prædictam definitionem dum dicit : « Fuit autem quovis tempore ad impetrandam veniam peccatorum hic contritionis motus necessarius, et in homine (nunc) post baptismum lapso ita demum præparat ad remissionem peccatorum, si cum fiducia divinæ misericordiæ et voto praestandi reliqua conjunctus sit, quæ ad rite suscipien­ dum hoc sacramentum requiruntur ». 358 De Pænitentia Dubium: Utrum contritio consistat essentialiter in tribus prædictis, scii, dolore, detestatione et proposito, an in aliquo tantum. Respondet Billuart cum pluribus aliis: Essentia contritionis est formaliter in solo dolore (voluntatis) de peccato, sed præsuppositive in odio seu detestatione peccati, et consecutive in proposito. Hoc videtur verum, prout actus primarius virtutis specialis debet esse unus et non aggregatum ex pluribus actibus. Contritio sic est formaliter dolor de peccatis commissis, ut dicit S. Thomas art. 1. Si e contra formaliter esset in odio peccati, inveniretur etiam in beatis. Et ad dolorem de pec­ cato sequitur, ut proprietas, propositum non peccandi in futurum saltem mortaliter. Addendum est quod contritio debet esse supernaturalis. Cf. Conci­ lium Tridentinum N. 813 et antea Concilium Arausicanum (Denz. 177) Concilium Tridentinum definit: « Si quis dixerit, sine praeveniente Spi­ ritus Sancti inspiratione atque adjutorio, hominem credere, sperare, et diligere aut pænitere posse, sicut oportet, ut ei justificationis gratia con­ feratur, an. sit. ». Item n. 797. Unde Innocentius XI (Denz. 1207) damnavit hanc: « Probabile est sufficere attritionem naturalem modo honestam » scii, ethice bonam. Item Denz. 699, 751, seq. 897, 1536. Ratio est quia nulla est relatio seu connexio ordinis naturalis cum supernaturali, ad quem spectat justi­ ficatio. Corollarium. Insufficienter attritus est qui dolet de peccato quia repugnat rationi, vel convictui humano, vel quia ex eo sequitur dispen­ dium famæ aut bonorum temporalium. E contra jam vere attritus est qui dolet de peccato ut est contra legem divinam, vel ut est inductivum pænarum purgatorii, inferni, amis­ sionis gratiæ, gloriæ, etc. hæc enim pertinent ad ordinem supernaturalem nec nisi fide supernaturali cognosci possunt. Attamen plures ut Billuart tenent quod talis attritio quæ disponit ad justificationem, non sufficit ad justificationem etiam cum sacramento nisi interveniat aliquis amor Dei benevolus (cf. de hoc infra). Necessitas contritionis sic enuntiatæ a Concilio Tridentino pluries expressa est in Sacra Scriptura v. g. Act. Apost. Π1, 19: « Pænitemini igitur et convertimini, ut deleantui peccata vestra » ait S. Petrus ad Judæos. Cf. III", q. 84, a. 7 ad lum. Ratio est: quia homo etiam jure na­ turali tenetur compensare injuriam Deo illatam, et hoc nequit esse sine contritione. Subito post prædictam definitionem contritionis explicari posset divisio contritionis in perfectam et imperfectam, ut datur in Concilio Tridentino cf. Denz. n. 897. Sed melius est hoc dicere in explicatione art. 2 et 3 ubi S. Thomas ex professe distinguit attritionem a contri­ tione. Melius est, ut diximus, sequi ordinem chronologicum scii, pro­ De contritione et attritione 35» gressus dogmatici. Unde primo videamus textum S. Thomæ, postea distinctionem Concilii Tridentini inter contritionem et attritionem, et denique controversias de hac re ortas post Concilium Tridentinum. Art 11. - UTRUM CONTRITIO SIT ACTUS VIRTUTIS Status quœstionis. Hæc quæstio ponitur ad majorem explicationem prædictæ definitionis et etiam ad recte distinguendum inter contritionem et attritionem. Hoc constat ex duabus difficultatibus initio articuli po­ sitis. 1’ est: videtur quod contritio non sit actus virtutis, quia definita est dolor; dolor autem est passio, non actus virtutis. 2“: attritio quæ antecedit justificationem non est actus virtutis, virtus enim infusa pænitentiæ non infunditur nisi cum caritate; imo sine caritate virtutes morales acquisitæ non sunt in statu virtutis, scii, difficile mobilis. Attamen S. Thomas (Suppl, q. 1, a. 2) respondet: contritio est actus virtutis pænitentiæ. Agitur hic de contritione perfecta, quæ procedit ex caritate et ex pænitentia; est actus non solum salutaris, sed meritorius, ut dicitur in arg. « sed contra ». Ratio propter quam contritio est actus virtutis pænitentiæ, est quia importat aliquam rectitudinem voluntatis, cum detestatione et de­ structione peccati. Ad lum: Dum contritio definitur dolor de peccato, agitur de dolore voluntatis; non raro tamen ex vera contritione oritur in appetitu sensi­ tivo ea passio, quæ dicitur dolor, et est laudabilis, quatenus imperatur a voluntate. Non est tamen quid necessarium ad veram contritionem, nec est proprie in potestate hominis. Restat 2" difficultas posita initio articuli, scii. « attritio non est actus virtutis, ut ab omnibus dicitur. Ergo neque contritio ». Ad 2um: S. Thomas respondet in fine: « Significat attritio in spi­ ritualibus quandam displicentiam de peccatis commissis, sed non perfectam; contritio autem perfectam». Hæc omnia sunt ad litteram in Comm. S. Thomæ in TV Sent., dist. 17, q. 2, a. 1. Unde S. Thomas concedit quod attritio non est actus virtutis, non enim procedit a vir­ tute infusa pænitentiæ quæ infunditur simul cum caritate; attritio pro­ ducitur ante justificationem etiam secundum prioritatem temporis, id est dum homo adhuc est in statu peccati mortalis. Et non omnis attri­ tus fit contritus. Attritus quandoque habet virtutem acquisitam pæni­ tentiæ in statu dispositionis et quandoque non habet eam. Unde attritio non est secundum se actus virtutis, sed disponit ad justificationem et est actus salutaris quamvis non meritorius, pariter actus fidei informis et spei informis sunt salutares quamvis non meritorii. Hæc sunt certa pro S. Thoma, et generaliter admissa etiam ante Con­ cilium Tridentinum. 300 De Pænitentia Dubium: Utrum contritio differat essentialiter ab attritione, an accidentaliter tantum et ex principio extrinseco. Responsio: Cf. Gonet, De Pænit., disp. VII, a. 2, Billuart. De Pænit., diss. Π, a. 1. Quidem negant differentiam essentialem, ita Contenson. Alii et communius thomistæ eam affirmant ut Joannes a S. Thomas, et merito ut magis apparet ex his quæ dicuntur in art. seq. Sed alia quæstio poni potest scii.: utrum contritio in communi dicatur de attritione et de contritione univoce ut genus, an analogice. Certo per prius dicitur de contritione perfecta, quæ retinet nomen contritionis, prout est contritio proprie dicta. Ex hac parte satis clare constat quod potius analogice dicitur. In memoriam revocandum est quod peccatum dicitur analogice de mortali et de veniali. Art. 111. - UTRUM ATTRITIO POSSIT FIERI CONTRITIO Cf. Suppl., q. 1, a. 3. status quæstionis: Communiter dicitur quod pænitens, virtute sa­ cramenti pænitentiæ, fit ex attrito contritus. Sed quomodo hoc est intelligendum? Quæritur an ipsa attritio possit fieri contritio, ita scii, ut idem actus perficiatur, ac si dolor qui prius erat informis fiat formata, Hoc quidam dixerunt, in edit, leonina citantur in margine S. Albertus, Halens, S. Bonaventura, B. Innocentius V. Sanctus Thomas respondet: Nullo modo attritio potest fieri contritio. Dupliciter probatur, Hæc duo argumenta ad litteram sumuntur ex IV Sent., dist. 17, q. 2, a. 1, sed ibi argumentum « sed contra » scribitur ante solutionem primæ quæstionis et non clare constat quod sit proprie argumentum, potiusquam objectio opposita. 1" in arg. « sed contra » ex diverso principio; quia principium attri­ tionis est timor servilis, seu pænæ, dum principium contritionis est timor filialis seu peccati. S. Thomas non dicit quod principium attri­ tionis sit timor serviliter servilis, qui est malus, prout retinet affectum peccandi ut explicatur II-II, q. 19, art. 4; timor serviliter servilis est malus prout poena timetur tanquam principale malum, majus quam culpa. E contra timor servilis, prout de eo nunc loquimur, est timor pænæ a Deo infligendæ, ob quam evitandam homo ad Deum convertitur et non retinet affectum peccandi. Attamen hic timor servilis seu pænæ realiter distinguitur a timore filiali seu culpæ (cf. Π-Π, q. 19, a. 5). Si ergo aliquis convertatur ad Deum propter timorem pænæ, erit timor servilis ; si autem propter timorem culpæ, erit timor filialis, nam filiorum est timere offensam Patris. Sunt duo principia distincta, et timor filialis est donum Spiritus Sancti cum caritate connexum, non vero timor ser­ vilis (Π-Π, q. 19, a. 9). Propterea sanctus Thomas ostendit supra H-Π. q. 19, a. 10, quod crescente caritate, crescit timor filialis, et minuitur timor servilis. Ibi­ De modo quo Christus 36j dem a. 8: Timor autem initialis non differt secundum substantiam a timore filiali, sed habet timorem servilem adjunctum. 2° Probatur conclusio in corpore articuli, magis directe; sic: Quamvis idem habitus prius informis fiat formatus, nunquam actus informis fit formatus, nam ille actus informis transit et non manet, veniente caritate. Atqui attritio et contritio non dicunt habitum, sed actum tantum. Ergo. Imo virtutes morales infusæ inter quas est pænitentia, non possunt esse informes, ut fides et spes, quia non antecedunt caritatem, sed eam consequuntur (III Sent., d. 27, q. 2, art. ult. qca 3“), prout rectificatio circa media præsupponit rectificationem circa finem. « Unde antequam gratia infundatur, non est habitus ( pænitentiæ infusæ) a quo actus contritionis postea elicitur». Sic actus attritionis non elicitur a virtute infusa pænitentiæ et proinde nullo modo attritio potest fieri contritio; dum e contra habitus fidei informis fieri potest formatus, quia idem manet. Contenson bene defendit hanc conclusionem contra Soto et Sylvium qui putant eam non esse universaliter veram (cf. Billuart). Ad 2"m: «Dolor ille qui erat informis, non manet, caritate adve­ niente, et ideo formari non potest ». Cajetanus 1 hanc quæstionem longe examinavit et tenet quod 1° attritio impoenitentium non potest fieri contritio, quia hæc attritio est displicentia peccati sub ratione non summe odibilis, contritio autem sub ratione summe odibilis. 2° Attritio imperfectorum non fit contritio, quia est displicentia confusa quæ distinguitur a displicentia distincta, quæ est contritio. Præeligo rationem S. Thomæ. 3° Contritio informis et acquisita potest fieri contritio formata, prout est ultima dispositio ad caritatem cf. IIP, q. 89, a. 1 ad 2. Et in hoc Cajetanus non videtur omnino servare doctrinam S Thomæ 2. Quoad hoc ultimum dictum Cajetani notandum est: si contritio de qua est sermo est ultima et non penultima dispositio ad caritatem, tunc elicitur in ipso instanti infusionis caritatis, et igitur est contritio non amplius informis, sed formata, et non acquisita, saltem in hoc sensu 1 Notandum est quod Cajetanus scripsit opusculum de Contritione, quod est in editione Leonina operum S. Thomæ in tine IXIæ Partis ante supple­ mentum, p. 341... In hoc opusculo evolvit quæstionem præsentem: an attritio possit fleri contritio (cf. ibidem p. 341, 342 η. IV). ■1 Unde Gonkt, de Pænit., disp. Vil. a. 2, η. 29. dicit: « Ex dictis inferes contra Cajetanum, attritionem nunquam posse fleri contritionem formaliter, quia cum differat essentialiter ... non potest una fleri altera per accessionem novi gradus, aut quid simile, sed opus esset mutatione essentiæ, quæ impos­ sibilis est ». .362 De Pænitentia quod procedit a caritate et a pænitentia infusa in ipso instanti earum infusionis. Hæc ultima quæstio eadem est ac ea quæ ponitur a thomistis, in tractatu de gratia, ubi est sermo de justificatione impii, scii. : A quonam principio effective procedant actus contritionis et caritatis, qui ultimo disponunt ad gratiam habitualem. (Cf. Joannem a S. Thoma, Gonet, Billuart in tractatu de gratia, q. de justificatione: de ultima dispositione ad eam). Non consentiunt omnino thomistæ: Quidam dicunt hi actus sic ultimo disponentes procedunt effective ab auxilio actuali transeunter communicato, ita Cajetanus loc. cit. η. V fine, Joannes a S. Thoma, Contenson, Sylvius. Alii ut Gonet, Serra, Goudin, dicunt hi actus ultimo disponentes ad justificationem sunt effective a virtute infusa caritatis et pæniten­ tiæ, in ipso instanti infusionis. Hæc secunda opinio videtur probabilior, quia generaliter: ultima dispositio est in eodem instanti ac forma, eamque praecedit solum in genere causæ materialis, sed eam sequitur in genere causæ formalis et efficientis, virtute principii: causæ ad invicem sunt causæ (cf. S. Tho­ mam ΠΙ“. q. 7 a. 7, a. 13, ad 2; q. 9, a. 3, ad 2; Ia, q. 76, a. 4, ad 1). Et insuper S. Thomas dicit quod contritio est meritoria 1“ H«, q. 112, a. 2, ad 1; 113, a. 6, 7, 8 et Suppl., q. 1, a. 2, sed contra: si autem est meritoria et non solum salutaris ut attritio, tunc supponit statum gratiæ, et in eodem instanti indivisibili producitur ac gratia habitualis. Hoc non videtur satis considerare Cajetanus in præsenti. Sic melius apparet quare S. Thomas dixerit simpliciter: « nullo modo attritio potest fieri contritio » scii, nunquam attritio potest fieri contritio, sed attritus fit contritus, dum infunditur gratia habitualis et caritas. Nunc videamus quomodo Concilium Tridentinum distinxit inter attritionem et contritionem, et quænam fuerit de hac re controversia post hoc Concilium. * * * De distinctione inter contritionem perfectam et attritionem secun­ dum Concilium Tridentinum (Denz. 898). Cf. J. Périnelle, O. P. L’attrition d’après le Concile de Trente et d’après S. Thomas d’Aquin. Bibliothèque thomiste, 1927. - Fr. Diekamp, Theol. dogm. de Pænitentia, 1934, p. 283, 296. 303 sqq., 311 sqq. Concilium post definitionem contritionis: « animi dolor ac detestatio de peccato commisso, cum proposito non peccandi de cetero », dat divi­ De contritione et attritione 363 sionem ejus sic: « Docet præterea sancta Synodus, etsi contritionem hanc (prius definitam) aliquando caritate perfectam esse contingat ho­ minemque Deo reconciliare, priusquam hoc sacramentum actu suscipia­ tur, ipsam nihilominus reconciliationem ipsi contritioni sine sacramenti voto, quod in illa includitur, non esse adscribendam. Illam vero contri­ tionem imperfectam (can. 5) quæ attritio dicitur, quoniam vel ex turpi­ tudinis peccati consideratione vel ex gehennæ et pœnarum metu com­ muniter concipitur, si voluntatem peccandi excludat cum spe venias, de­ clarat non solum non facere hominem hypocritam et magis peccatorem, verum etiam donum Dei esse et Spiritus Sancti impulsum, non adhuc quidem inhabitantis, sed tantum moventis, quo pænitens adjutus viam sibi ad justitiam parat. Et quamvis sine sacramento pænitentiæ per se ad justificationem perducere peccatorem nequeat, tamen eum ad Dei gratiam in sacramento pænitentiæ impetrandam disponit. (Sic Ninivitæ utiliter timore concussi post prædicationem Jonæ pænitentiam ege­ runt et misericordiam a Deo impetrarunt). Quamobrem, addit Conci­ lium, falso quidam calumniantur catholicos scriptores, quasi tradiderint, sacramentum pænitentiæ absque bono motu suscipientium gratiam con­ ferre, quod nunquam Ecclesia Dei docuit nec sensit ». Ex isto capite ad minimum habentur hæc sequentia, scii, contritio perfecta procedit ex caritate, et cum voto sacramenti justificat ante receptionem ipsius. Contritio imperfecta seu attritio non procedit ex caritate, nec justificat, sed disponit ad gratiam per sacramentum susci­ piendam, disponit in quantum est motus bonus, actus liber voluntatis ac salutaris, ab impulsu Spiritus Sancti moventis et nondum habitantis procedens. Insuper quoad motivum objectivum attritionis Concilium Tridenti;um clare notat tria: 1° Attritio « communiter concipitur vel ex turpitudinis peccati con­ sideratione, vel ex gehennæ et pœnarum metu »; in quo textu distingui­ tur peccatum a pæna. Sic sunt gradus in attritione, et altior est ea quæ concipitur ex consideratione turpitudinis peccati, ut peccatum est scii, ut est Dei offensa seu injuria, quam ea quæ conciperetur solum ex metu pœnarum, ex timore servili. Tunc non verificaretur definitio prius data ab ipso Concilio de contritione in communi, quæ debet esse « dolor et detestatio de peccato ». Imo timor pœnæ esset serviliter servilis et malus, si retineretur affectus peccandi, ut ad omnibus conceditur. 2° Juxta Concilium, attritio debet excludere voluntatem peccandi, et satis clare constat quod non excluditur voluntas mali sine desiderio boni. Hoc apparet præsertim ex definitione prius data a Concilio de con­ tritione in communi scii. : « animi dolor ac detestatio de peccato com­ misso (non solum de pæna peccati) cum proposito non peccandi de cetero ». 364 De Ρλ·:νιτεντιλ 3° Juxta Concilium attritio debet esse cum spe venite, id est inclu­ dit actum supernaturalem spei informis, et a fortiori (idei informis. Ad actum autem fidei etiam informis requiritur juxta Concilium Arausicanum (Denz. 178) pius credulitatis affectus, seu appetitus boni creden­ tibus repromissi. Et per actum spei, qui ad amorem concupiscentis per­ tinet, desidero Deum mihi, sed jam finaliter propter Deum, ut bene osten­ dit Cajetanus in Π-Π, q. 17, a. 5, η. VI, id est finis ultimus actus spei etiam informis non potest esse creatura, sic hic actus esset pec­ catum mortale, sed est Deus auctor gratiæ inefficaciter dilectus super omnia. Deus enim non efficaciter diligitur super omnia nisi adveniente caritate, qua diligimus Deum non solum finaliter, sed formaliter propter Deum. Satis clare constat igitur ex Concilio Tridentino quod attritio ex una parte non procedit ex caritate, scii, ex amore efficaci Dei super omnia, nec ex altera parte sufficit timor serviliter servilis, qui est malus prout retinet affectum peccandi. Sed attritio supponit actum fidei informis et spei informis, procedit ex consideratione turpitudinis peccati vel ex metu gehennæ, ac excludit voluntatem peccandi. Difficultas: Id quod difficile explicatur est quomodo attritio possit excludere voluntatem peccandi, dum homo nondum diligit efficaciter Deum super omnia, imo dum adhuc est in statu peccati mortalis, et igi­ tur cum voluntate directe aversa a Deo fine ultimo supernatural! et indi­ recte a fine ultimo naturali. In hoc est mirabilis effectus gratiæ actualis prævenientis. Semper difficile est explicare modum intimum secundum quem fit'transitus ab uno statu ad alium vel ab uno ordine ad alium, v. g. ab ordine materiæ brutæ ad vitam vegetativam, ab ista ad vitam sensitivam (quomodo producitur vitalis species impressa sensuum a cor­ poribus externis quæ ad inferiorem ordinem pertinent ) vel etiam quo­ modo fit transitus ab ordine vitæ sensitivæ ad intellectivam. Ibi semper in modo intimo est mysterium jam in ipso ordine naturali, a fortiori in ordine supernatural! gratiæ de quo loquimur nunc. Dubium: Unde post Concilium Tridentinum orta est quæstio: Utrum attritio concepta ex solo metu gehennæ (sine ullo Dei amore benevolo) sit non solum bona et utilis (et sic distincta a timore serviliter servili), sed excludat omnem peccandi voluntatem, ut ipsum Concilium postulat. Cf. Billuart, Curs. theol. de Pænitentia, diss. IV, a. 5, 7 et 8. Insuper posita est quæstio infra solvenda: utrum ad justificationem cum sacramento sufficiat attritio pure formidolosa, an e contra requi­ ratur aliquis Dei amor benevolus inferior caritate. In hoc dissentiunt theologi, et Ecclesia noluit solvere quæstionem. Denz. 1146. De contritione et attritione 3(15 Ad has difficultates solvendas, videamus alia loca Concilii Tridentini quibus magis illustratur natura intima attritionis. Dicitur in canone de attritione (Denz. 915) «Si quis dixerit, cam contritionem, quæ paratur per discussionem, collectionem et detestatio­ nem peccatorum, qua quis recogitat annos suos in amaritudine animæ suæ (Is. XXXVHI, 15) ponderando peccatorum suorum gravitatem, mul­ titudinem, fæditatem, amissionem œternœ beatitudinis et œternœ damna­ tionis incursum cum proposito melioris vitæ, non esse verum et utilem dolorem, nec præparare ad gratiam, sed facere hominem hypocritam et magis peccatorem; demum illam esse dolorem coactum et non liberum ac volontarium, an. sit ». Hic fuit error Lutheri, jam damnatus a Leone X (Denz. 746). Cf. etiam Concilium Tridentinum, sess. 6, cap. 6 (Denz. 798), ubi est sermo de præparatione ad justificationem adulti ante baptismum: « Disponuntur ad ipsam justitiam (can. 7 et 9) dum excitati divina gratia et adjuti, fidem ex auditu concipientes, libere moventur in Deum, credentes vera esse, quæ divinitus revelata et promissa sunt (can. 12, 14)... a divinœ justitiae timore, quo utiliter concutiuntur (can. 8) ad considerandam Dei misericordiam se convertendo, in spem eriguntur fidentes, Deum sibi propter Christum propitium fore, illumque tanquam omnis justit'œ fontem diligere incipiunt (1 ) ac propterea moventur ad­ versus peccata per odium aliquod et detestationem (can. 9), hoc est, per eam pænitentiam, quam ante baptismum agi oportet (Act. Π, 38); denique dum proponunt suscipere baptismum ». In hoc textu notantur plures actus: 1 actus fidei, 2° actus timoris pœnœ (est metus gehennæ, ut dicitur, in can. 8 correlative); 3° actus spei, 4“ amor Dei ut est fons omnis justitiae (quamvis non omnino constet quod distinguatur a desiderio summi boni incluso in actu spei), 5° at­ tritio, et denique susceptio baptismi, quo justificatur hic adultus. Bil­ luart, loc. cit., a. 7, notat: «His verbis Concilium requirit tres condi­ tiones ad pænitentiam quæ agi debet ante baptismum (pro adulto) scii. fidem, cui conjungitur timor, spem et inchoatam dilectionem; atqui non minor, imo major requiritur pænitentia ad sacramentum pænitentiæ quam ad baptismum ». Sed adversarii dicunt: Concilium esse intelligendum de amore spei seu concupiscenti® (cf. Billuart, ibid.; de hoc infra). Ad intelligentiam harum definitionum et declarationum Concilii tri­ dentini de hac re, notandum est quod sunt præsertim contra doctrinam Lutheri, jam damnatam a Leone X (Denz 746), secundum quam « con­ tritio quæ fit... ponderando peccatorum gravitatem... amissionem æternæ beatitudinis ac æternæ damnationis acquisitionem, hæc contritio (seu i In hoc insistunt illi qui tenent ad attritionem necessarium esse amorem Dei benevolum. 3(10 De Pænitentia attritio) facit hypocritam, immo magis peccatorem ». Ratio est pro Luthero quia justificatio fit per solam fidem fiducialem etiam sine bonis operibus. Unde legitur in sua 11“ propositione. (Denz. 751): « Crede fortiter te absolutum (a Christo) et absolutus vere eris, quidquid sit de contritione », et in 14° propositione: « Nullus debet sacerdoti respon­ dere, se esse contritum, nec sacerdos requirere ». Hæ propositiones non sunt sine affinitate cum ista : « pecca fortiter et crede fortius » re­ demptionem per Christum et applicationem ejus ad te, per imputationem externam meritorum Christi. Notandum est etiam quod Petrus Lombardus aliquo modo, sed indirecte, præludit errori Protestantium, prout docuit « absolutione authentice ostendi peccata dimissa esse » 1 ac si absolutio esset solum declarativa et non per modum judicii instrumentaliter remittentis pec­ catum. Sed hoc dixit Lombardus, non propter eamdem rationem ac postea protestantes, imo propter rationem oppositam, quia tenebat hominem teneri accedere ad pænitentiam cum caritate habituali proba­ biliter existimata, fere sicut tenemur ad sacram accedere mensam. Pa­ riter S. Bonaventura, IV Sent., dist. XVII, q. 2, a. 3 et dist. XVIII P. I, q. 2, a. 1. Hæc sufficiunt quoad damnationem erroris protestantium de hac re. De errore Jansenistarum circa attritionem, et de controversia occa­ sione hujus erroris orta. Post Protestantismi apparitionem, quæstio de attritione agitata est a Jansenistis. Vi principii de duplici amore formulât! a Baio, sub influxu protestantismi, omnia quæ facit homo procedunt aut ex caritate, et sic bona sunt, aut ex cupiditate dominante, et sic mala sunt. - Proinde Baiani 2, Jansenistæ, Pistorienses tenuerunt timorem gehennae esse malum et requiri pro admittendis pænitentibus ad reconciliationem non modo contritionem caritate formatam sed et fervorem caritatis dominantis. Cf. Errores Jansenistarum. Denz. 1305: Damnatur hæc propo­ sitio: « Attritio, quæ ex gehennæ et poenarum metu concipitur sine dilectione benevolentia; Dei propter se, non est bonus motus ac supernaturalis ». Hæc propositio damnatur prout est contra quædam verba Sacræ Scripturæ et contra doctrinam communiter receptam quod timor servilis non est malus, nisi sit serviliter servilis, scii, nisi retineat affectum peccandi, et timeat pænam ut summum malum, ut dixerat S. Thomas II-Π, q. 19, a. 4. Sed Ecclesia damnans hanc propositionem Jansenistarum non affirmat quod attritio procedens ex solo timore servili, sine 1 IV Sent., dist. XVIII. n. 6. 2 Denz. 1023, 1025, 1036. De contritione et attritione 367 dilectione benevolentiæ Dei propter se, sufficiat cum sacramento ad justificationem. Ecclesia noluit solvere hanc quæstionem. (Denz. 1146). Cf. propositiones damnatas Paschasii Quesnel (Denz. 1410): « Si solus supplicii timor animat pænitentiam, quo hæc est magis violenta, eo magis ducit ad desperationem ». - Item inter errores pseudo synodi Pistoriensis (Denz. 1536) est iste: « pastorem animarum debere insi­ stere signis non æquivocis caritatis dominantis, antequam admittat suos pænitentes ad sacramenta... Fervor caritatis dominantis debet præcedere absolutionem ». Item Denz. 1523, 1524, 1525. Contra Jansenistas afferuntur verba Evangelii ex quibus apparet timorem etiam servilem esse utilem ad salutem : Matth. ΙΠ, 7 : prædicatio S. Joannis Baptistæ: « Progenies viperarum, quis demonstravit vobis fugere a ventura ira? Facite ergo fructum dignum pænitentiæ ». Et ipse Christus dixit: « Sed potius timete eum qui potest et animam et corpus perdere in gehennam ». Mt. X, 28. In sensu Jansenistis contrario erraverunt laxistœ, dicentes: Denz. 1207, « Probabile est sufficere attritionem naturalem, modo honestam ». Hæc propositio damnata est, ut minimum tanquam scandalosa et in praxi perniciosa. Inter hos errores ad invicem oppositos non mirum est quod sæculo XVII et XVIII quæstio de attritione novo modo instaurata sit. Sic quidam augustiniani ut Berti, item Juenin, Morinus, dixerunt: ad attri­ tionem cum sacramento necessariam, requiritur actus caritatis remissus, qui vi sui non justificaret. Hoc non videtur satis recedere a Jansenismo et non intelligitur actus caritatis ita remissus qui non justifi­ caret. Communior autem sententia etiam illo tempore tenet non requiri actus caritatis remissas; sed aliunde persistit controversia utrum suf­ ficiat amor Dei initialis qui in actu spei continetur an requiratur aliquis amor benevolus qui tamen nondum est caritas. Billuart et plures alii responderunt affirmative, ita adhuc nostro tempore E. Hugon, Z. Sabo, J. Périnelle *. Alii negative. Ecclesia, ut dicimus, noluit hanc controversiam dirimere (Denz. 1146). Brevis classlflcotio errorum et opinionum prcedictarum. Possumus ad inveniendum culmen veritatis, quod debet esse inter ac supra errores ad invicem oppositos, hos errores damnatos classificare, et simul notare opiniones theologorum catholicorum secundum eorum tendentias. Hæ diversæ sententiæ scribi possunt secundum figuram trianguli, cujus extremitates baseos repræsentarent Jansenismum et Laxismum, et cujus culmen figuraret Doctrinam Ecclesiæ. i L’attrition d’après le Concile de Trente et d’après St. Thomas d'Aquin. Bibliothèque Thomiste, 1927, p. 96-105. De 368 P λ· ,nitenti a Ad attritionem quæ ad justificationem cum sacramento sufficit requiritur pro sequentibus: amor Dei benevolus a caritate distinctus (Billuart, Hugon, etc.) actus caritatis remissus (Juenin, Morinus, Berti) sufficit pro sequentibus: Detestatio peccati, quæ excludit voluntatem peccandi etiam contra præceptum supremum (Communius scholastici ante sæc. XVII) caritas habitualis probabilis (P. Lombardus et alii) amor supernaturalis spei et timoris servilis seu attritio formidolosa fervor caritatis dominantis (Jansenistæ) Attritio naturalis. (Laxistæ) Videamus prius sententias quæ nimis requirunt ad attritionem et non satis agnoscunt vim sacramenti. 1“ Secundum Jansenistas, ad attritionem requiritur fervor caritatis dominantis; 2° Juxta P. Lombardum et S. Bonaventuram requiritur caritas habitualis probabiliter existimata et jam justificans; 3° se­ cundum Juenin, Morinum et Berti requiritur actus caritatis remissus qui vi sui non justificaret. Sic homo jam justificaretur sine sacramento. Hæc omnes sententiæ rejiciuntur a Thomistis qui cum Billuart ac recenter Hugon, Perinelle, tenent tamen ad attritionem quæ cum sacra­ mento justificat, requiri amor Dei benevolus a caritate distinctus. Cf. Hugon de Pænitentia (de attritione). Per oppositum sunt sententiæ quæ non satis requirunt aut videntur requirere ad attritionem quæ est sufficiens dispositio ad sacramentum. Sic 1° Juxta laxistes probabilius sufficiebat attritio naturalis, dummodo honesta; 2° alii dixerunt sufficit ad attritionem actus supernaturalis spei et timoris servilis, sed non videntur satis admittere in ea exclu­ sionem voluntatis peccandi; 3° Communius scholastici ante saec. XVII dixerunt: sufficit attritio dummodo voluntatem peccandi excludat i. Principalis difficultas quæ remanet secundum hanc tendentiam, ista est: quinam amor Dei requiritur ad excludendam voluntatem peccandi. Sufficit ne cum timore pænarum actus spei informis qui remanet in peccatore etiam antequam serio cogitet de necessitate conversionis suæ I Ita, ut ait P. Hugon loc. clt.. ante sæc. XVII communius scholastici, etiam Scotus et Durandus, contra Lombardum et S. Bonaventuram postulantes cari­ tatem habitualem probabiliter existimatam. Cf. Salmanticenseb, Ue pamit. disp. VII, n. 50. De contritione et attritione 309 hic et nunc. Ut notat Chr. Pesch (Theol. t. VII, p. 88) « homo vere at­ tritus detestatur offensam Dei, vult sibi reddere Deum propitium, et vult servare totam legem divinam, ergo etiam prœceptum diligendi Deum super omnia; et ita habet caritatem in voto ». Hæc autem sententia ut ait P. Hugon, 1. c., p. 600, videtur esse quasi eadem ac sententia a Billuart admissa ; id est si attritus nondum habet amorem Dei benevolum, saltem firmiter vult illum habere. Ad ultimam solutionem hujusce quæstionis, sequentes conclusiones statuendæ sunt, la de vi sacramenti; 2Λ et 3* de timore gehennæ; 4*, 5* et 6* de aliquo amore initiali Dei (cf. Billuart et Hugon). 1’ Conclusio: Remissio culpæ principaliter producitur a sacramento pænitentiæ, et secundario a virtute pænitentiæ. 2’ Conclusio: Attritio ex metu gehennæ concepta, dummodo non sit serviliter servilis, est actus bonus, imo salutaris. 3a Conclusio: Nihil obstat quod metus gehennæ, si sit efficax, ex se solo excludat privative voluntatem peccandi. Billuart, a. 6. 4‘ Conclusio: Ad attritionem quæ cum sacramento justificat non requiritur amor caritatis quantumvis remissus. Billuart, a. 7. 5“ Conclusio: Ad eam requiritur supernaturalis actus spei, qui ad amorem concupiscenti» pertinet. 6" Conclusio: Probabilius ad eam requiritur aliquis amor Dei bene­ volus ab actu spei et ab actu caritatis distinctus, et sic non sufficit at­ tritio pure formidolosa. la Conclusio est S. Thomæ, HI“, a. 6, q. 86: « Remissio culpæ est ef­ fectus pænitentiæ secundum quod est virtus, principalius tamen secun­ dum quod est sacramentum ». Ratio est quia omne sacramentum pro­ ducit effectum suum principalius virtute formæ (quæ hic est absolutio), sed etiam virtute materiæ (quæ hic constituitur per actus pænitentis ad virtutem pænitentiæ pertinentes), qui sunt contritio jam perfecta, et satisfactio; confessio, quæ in peccatore antecedit absolutionem, nondum est actus virtutis. Hoc est notandum ad non minuendum valorem sacramenti et non nimis postulandum pro ipsa attritione, quæ ut dixit S. Thomas, Suppi., q. 1, a. 2, ad 2um non est actus virtutis pænitentiæ quæ nondum infunditur. In memoriam etiam revocandum est quod pro S. Thoma, Suppi., q. 1, a. 3 « nullo modo attritio potest fieri contritio » contra S. Albertum, Al. Halensem, S. Bonaventuram, B. Innocentium V (ut dicitur in edi­ tione leonina Supplementi). Ex hoc apparet quod S. Thomas minus re­ quirebat pro attritione quam isti doctores. 2a Conclusio (Hugon, 1. c., 595): Attritio ex metu gehennæ con­ cepta, dummodo non sit timor serviliter servilis, est actus bonus et utilis ad salutem. Non tamen ex hoc affirmatur quod sufficiat cum sacramento ad justificationem. ■ GAWQOU-LAOIUNOM. De EucliaritUu 370 De Pænitentia Hoc est de fide, nam Sacra Scriptura sæpe hortatur homines ad ti­ morem, ut fugiant a ventura ira (cf. verba præcursoris, Mt. ΠΙ, 7) et ut « timeant eum qui potest et animam et corpus perdere in gehennam » ut ait ipse Dominus, Mt. X, 28. Proinde Patres dicunt: timor pænæ a Deo infligendæ est utilis ad salutem, ducit ad caritatem. Ita Clemens Alex. Ambrosius, Chrysostomus, Augustinus (cf. Journel, Index theol. · 534). Insuper hoc declaratum est ab Ecclesia in Concilio Tridentino 898, 915 et contra Jansenistas (Denz. 1305, 1410, ss. 1525). Ratio theologica datur a S. Thoma Π-Π, q. 19, a. 4; est quæstio speculative difficilis ad vitandam confusionem inter bonum delectabile et bonum honestum, et præsentim subordinationem illicitam boni honesti bono delectabili. Profunde dicit S. Thomas ibid.: « Objectum timoris servilis est pæna, cui accidit quod bonum (delectabile) cui contrariatur pæna ametur tanquam finis ultimis,... vel quod ordinetur ad Deum ». Unde « servilitas non pertinet ad speciem timoris pænæ, sicut nec infor­ mitas ad speciem fidei informis », ut ibidem dicit Sanctus Doctor. Ad hujus intelligentiam, primo notanda sunt duo quæ clara seu evidentia sunt, antequam ad punctum obscurum veniamus: 1° Evidens est quod fugere gehennam, prout ipsa est homini nociva, est quid naturaliter bonum, saltem ut utile ad beatitudinem saltem naturalem aut etiam in communi habendam. Et insuper fugere gehennam non est quid inhonestum. Imo dicit Dominus: «Timete eum qui potest corpus et animam perdere in gehennam ». Mt. X, 28. Sed hæc fuga gehennæ jam existit in timore serviliter servili illius qui retinet affectum peccati, et peccaret effective si non esset infernus. 2" Evidens etiam est quod dolor et detestatio peccati est quid moralitei bonum, seu honestum et non solum utile. Hæc detestatio pec­ cati non est in timore serviliter servili, in quo retinetur affectus peccati quamvis non actus. 3° Punctus difficilis est : Estne moraliter bonum ordinare dolorem ac detestationem peccati ad vitandam gehennam? Respondetur: Hic laudabile est, imo et salutare, dummodo non excludatur, ut in timore serviliter servili, conversio interior peccatoris ad Deum, et hoc juvet ad hanc conversionem. Sic non est indebita ordi­ natio boni honesti ad bonum utile et delectabile. Ita pariter, non immorale est quod artifex ordinet artem suam ad pecuniam, dummodo non excludatur nobilior finis et hoc juvet ad ho­ nestam vitam familiæ. Hæc quæstio non est absque similitudine cum quæstione de motivo Incarnationis. Secundum S. Thomam et thomistas, non perversum est ordinare nobilius (scii. Incarnationem) ad minus perfectum (nempe ad redemptionem nostram), dum modo non sit tanquam ad finem ultimum, ita ut excludatur altior finis gloriæ Dei, et dummodo Incarnatio ordi­ De contritione et attritione 371 netur ad nos tanquam ad aliquid perfectibile et non tanquam ad aliquid perfectivum. Ita in nostra quæstione detestatio peccati ordinatur ad vitandam gehennam, et ad beatitudinem, ita ut sic adjuvetur deside­ rium beatitudinis non solum naturalis sed etiam supernaturalis (cf. Billuart, 1. c., art. 5). Objectio: Malum est ordinare detestationem peccati ad fugam pænae, quia peccatum est majus malum quam infernus. Ergo. Responsio: distinguo antecedens: Si excludetur ordinatio ad ulti­ mum finem, seu ad salutem consequendam, quod est desiderium spei, concedo; secus nego. Proinde malum non est pænitenti ordinare detesta­ tionem peccati ad fugam pænæ, quia id non impedit ordinationem ad ultimum finem consequendum, sed potius juvat. Brevius: timor servilis, qui non est serviliter servilis, non tendit ad fugam pænæ tanquam ad ultimum finem. E contra timor serviliter servilis sic exprimitur, reti­ nendo affectum peccandi: Peccarem si non esset infernus. Ita artifex non potest ordinare artem suam ad pecuniam summo modo dilectam et hoc est malum; sed non est malum quod ordinet artem ad pecuniam non excludendo finem nobiliorem. Instantia: Juxta S. Augustinus Enchir., c. 117, non datur medium inter cupiditatem et caritatem; et cupiditas est caritati contraria. Atqui timor gehennæ non procedit ex caritate. Ergo procedit ex cupiditate, sic est malus. Est objectio Baii et Jansenistarum, fundata in principio de duplici amore. Respondetur : Distinguo majorem: Inter cupiditatem et caritatem non datur medium, ex parte prœvalentiœ in subjecto, concedo: ex parte ipsius actus, nego. Etenim verum est effatum Augustini ex parte subjecti, prout omnis homo est vel injustus vel justus; si justus, in eo regnat caritas; si injustus, in eo regnat cupiditas. Sed ex parte actus non est idem, nam justus quandoque venialiter peccat, sic non omne quod facit procedit ex caritate. Et pariter non omne quod facit injustus procedit ex cupiditate inordinata, sed vel ex bono naturæ (ex naturali desiderio beatitudinis in communi) vel ex bono habitu remanente, v. g. ex spe informi (cf. Billuart, 1. c., a. 5). Sed fatemur timorem pænæ, quamvis sit actus bonus, non esse actum virtutis, quia, ut continentia, non facit hominem simpliciter bo­ num, nec est quid perfectum in suo genere scii, timoris et doloris. Sed inducit peccatorem ut se convertat ad Deum. Dubium: Utrum metus gehennæ inducens peccatorem. ut se con­ vertat ad Deum, sit non solum ethice bonus, sed etiam supernaturalis ac salutaris, quamvis non meritorius. Respondetur affirmative, contra Lutherum et Jansenistas (cf. Bil­ luart, 1. c., art. 3 et Hugon, 1. c., 598). Ratio est quia inducit peccatorem .372 De Pænitentia ut se convertat ad Deum finem ultimum supernaturalem, ac proinde provenire debet a gratia actuali, quia ordo agentium debet correspondere ordini finium. Insuper timor gehennæ non est in nobis nisi per fidem. Unde Concilium Tridentinum, sess. 6, cap. 6, dicit: « Divinæ justi­ tiæ timor, quo utiliter concutiuntur peccatores »; scii, utiliter ad sa­ lutem. Et pluries in Sacra Scriptura dicitur quod timor Domini est ini­ tium sapientiæ Prov. 1; Ps. 110; quod verum est et de timore servili et aliter de timore filiali, ut explicat S. Thomas II-Π, q. 19, a. 7 : « Timor servilis est sicut principium extra disponens ad sapientiam, in quantum aliquis timore pænæ discedit a peccato, et habilitatur per hoc ad sapientiæ effectum secundum illum Eccli. I: « Timor Domini expellit pec­ catum ». Timor autem castus, vel filialis, est initium sapientiae, sicut primus sapientæ effectus... scii, ut homo Deo revereatur et se ei subjiciat ». Profunde dixerat S. Thomas Π-Π, q. 19, a. 4: «Objectum timoris servilis est paena, cui accidit, quod bonum (delectabile) cui contrariatur paena ametur tanquam finis ultimus... vel quod ordinetur in Deum ». 3a Conclusio: Nihil obstat quominus metus inferni, si sit efficax, excludat privative ex se solo voluntatem actualem peccandi. - Billuart, 1. c. art. 6. Agitur de exclusione voluntatis actualis non vero habitualis pec­ candi, quia voluntas habitualis peccandi est status peccati, qui non excluditur ante justificationem. - Agitur insuper de exclusione privativa non contraria. Exclusio contraria jam esset detestatio peccati ut offensa Dei est, et hoc probabilius supponit amorem Dei benevolum, ut infra dicetur. Exclusio privativa voluntatis actualis peccandi sic exprimi po­ test: depono omnem voluntatem actualem iterum peccandi. 1) In hoc sensu hæc conclusio probatur 1° ex Concilio Tridentino, aess. 6, can. 8 (Denz. 818) : « Si quis dixerit gehennæ metum, per quem ad misericordiam Dei de peccatis dolendo confugimus, vel a peccando abstinemus, peccatum esse aut peccatores pejores facere, an. sit. ». Ergo juxta Concilium potest dari metus gehennæ efficax, vi cujus a peccato abstinemus, sic excludit privative voluntatem actualem pec­ candi antequam sit detestatio de peccato. Respondent Jansenistæ: Hic metus gehennæ cohibet solum actum exteriorem peccati, non voluntatem actualem internam. Respondetur: Ecclesia non admisit hanc responsionem, et damnavit hanc 61 prop. Quesnelli: « Timor non nisi manum cohibet, cor autem tamdiu peccato addicitur, quamdiu ab amore justitiæ non ducitur ». Denz. 1411 (cf. Augustinum, Enarrationes in Ps. 127: «cum homines continent se a peccato, fit consuetudo justitiæ »). 2) Ratione probatur: Timor efficax supplicii temporalis excludit positive omne id quod conducit ad supplicium; ergo a pari timor efficax De contritione et attritione 373 supplicii aeterni. Atqui non solum peccatum exterius, sed omnis actualia affectus aut voluntas peccandi conducit ad supplicium æternum. Ergo. 4a Conclusio: Ad attritionem quæ cum sacramento justificat non requiritur amor caritatis quantumvis remissus seu debilis. Contra magistrum Sententiarum et quorumdam antiquorum: quæ opinio es* obsoleta. Probatur. Non potest requiri ad justificationem cum sacramento actus qui jam ante sacramentum infallibiliter annexam habet justifi­ cationem, secus sacramentum pænitentiæ non esset sacramentum mor­ tuorum, quod hominem transfert de morte ad vitam et Deo reconciliat, secundum Concilium Tridentinum; sic valde minueretur momentum, hujusce sacramenti quoad remissionem peccatorum. Actus autem caritatis quantumvis remissus est vera cum Deo ami­ citia, secundum quam homo est Deo gratus, seu in statu gratiæ. Plus et minus enim non diversificant speciem, in casu speciem caritatis. Hæc opinio igitur admitti nequit, et si quidam eam tenuerunt, proba­ bile est quia nescierunt facere distinctionem inter hunc remissum cari­ tatis actum et amorem Dei benevolum, distinctum a caritate et a spe. ut infra dicemus. Attamen in instanti quo fit justificatio per sacramentum, pænitens elicit verum caritatis actum, et actum perfectæ contritionis, prout in hoc indivisibili instanti infunduntur caritas et pænitentia ut actualiter et libere operantes, non modo quasi mortuo (cf. S. Thomas I-Π, q. 113, art. 8) de naturali ordine eorum quæ ad justificationem concurrunt. Nunc autem loquimur de his quæ antecedunt justificationem prioritate etiam temporis, et si non requiritur actus caritatis quantumvis remissus, nec caritas habitualis probabiliter existimata ut putavit Lombardus. 5a Conclusio: Ad attritionem quæ cum sacramento justificat, requi­ ritur actus supernaturalis spei, qui ad amorem concupiscentiae pertinet. Hoc probatur ex Concilio Tridentino (Denz. 798): « Disponuntur ad ipsam justitiam (adulti peccatores baptizandi) dum excitati divina gratia et adjuti, fidem ex auditu concipientes,... a divinæ justitiæ timore, quo utiliter concutiuntur, ad considerandam Dei misericordiam se con­ vertendo, in spem eriguntur, fidentes, Deum sibi propter Christum pro­ pitium fore ». In hoc textu agitur, ut patet, post actum supernaturalem fidei, de actu supernatural! spei. Hoc eo magis intelligitur quod multi peccatores conservant, amissa caritate, fidem infusam informem et spem infusam informem. Sed speciatim hic notandum est quod « spes pertinet ad amorem concupiscentiæ » ut ait S. Thomas Π-Π, q. 17, a. 8, « quia ille qui sperat, aliquid sibi obtinere intendit ». 374 De Pænitentia Sed amor concupiscentiæ erga Deum obtinendum differt ab amore concupiscenti» erga res nobis inferiores, nam desidero panem mihi et propter me, prout subordino panem mihi ; dum desidero Deum mihi, non tamen propter me, scii, subordinando Deum mihi, sed jam ordinando actum meum spei ad Deum tanquam ad finem ultimum saltem inefficaciter dilectum super omnia; scii, quem vellem super omnia amare. Insuper, ut ait S. Thomas « spes introducit ad caritatem in quantum aliquis sperans remunerari a Deo accenditur ad amandum Deum et ser­ vanda ejus præcepta », nam homo tunc considerat quod Deus benefactor non solum bonus est propter beneficia promissa, sed in se ipso. Attente dixit S. Thomas « spes pertinet ad amorem concupiscen­ tiæ » non dixit : est amor concupiscentiæ ; nam amor concupiscentiæ est quid generalius et præsuppositum, sicut, inter passiones spes ut passio præsupponit amorem et desiderium boni, sic non speramus scii, exspec­ tamus nisi id quod amamus et desideramus; spes habendi doctoratum dicit quandam firmam exspectationem, quæ non est in simplici desi­ derio doctoratus. In ordine supernatural! amor concupiscentiæ erga Deum, jam inclu­ ditur initialiter in actu fidei sub forma pii credulitatis affectus, seu appetitus boni credentibus repromissi, secundum hæc verba Petri : « Do­ mine, ad quem ibimus, verba vitæ æternæ habes ». 6a Conclusio: Probabilius ad attritionem quæ cum sacramento justi­ ficat requiritur amor Dei benevolus ab actu spei et ab actu caritatis distinctus, sic non sufficit attritio pure formidolosa. Billuart, 1. c., art. 7, Hugon, 1. c., p. 600 (cf. etiam Joan, a S. Thoma De pænit. d. 33, a. 4). Probatur ex Concilio Tridentino, sess. 6, Denz. 798: « Disponuntur (adulti ad baptismum) dum excitati divina gratia ... libere moventur in Deum, credentes vera esse quæ divinitus revelata et promissa sunt ... in spem eriguntur, fidentes Deum sibi propter Christum propitium fore, iliumque tanquam omnis justitiæ fontem diligere incipiunt, ac propterea moventur adversus peccata per detestationem, hoc est, per eam pænitentiam quam ante baptismum çigi oportet ». His verbis Concilium Tridentinum requirit tres conditiones ad pænitentiam quæ esse debet ante baptismum, scii, fidem cui conjungitur timor, spem et inchoatam dilectionem. Atqui non minor, imo major requiritur pænitentia ad sacramentum pænitentiæ, quam ad baptismum. Obijciunt adversarii: Concilium intelligendum est de amore spei seu concupiscentiæ. Respondetur: Concilium requirit inchoatam Dei dilectionem, di­ stinctam a spe prius enuntiata et a fortiori ab amore concupiscentiæ præsupposito ab actu spei. Ut dicit enim S. Thomas I-II, q. 62, art. 4, ad 3um: «Semper amor concupiscentiæ præcedit spem, nunquam enim De contritione et attritione 375 speratur aliquod bonum nisi desideratum et amatum ». Item I-Π, q. 40, art. 7. — Insuper diligere Deum tanquam omnis justitiæ fontem., ut ait Concilium, non est ipsum diligere amore concupiscentiæ, sed amore benevolentiae ; nam hoc est non solum desiderare Deum sibi, sed velle Deo regnum justitiæ quod ei convenit. Et hoc fatentur Suarez et Tanner, citati a Billuart, 1. c., art. 7, quamvis attritionem formidolo­ sam defendant. Instant adversarii: Concilium debet intelligi non de actuali amore benevolentiae, sed de principio extrinseco hujus dilectionis, quod est pro­ positum servandi mandata. Ita hodie Chr. Pesch, t. VH, p. 88. Respondet bene Billuart, 1. c., art. 7: Concilium exigit dilectionem actualem distinctam a proposito, quod eam non praecedit, sed sequitur et enuntiatur a Concilio, dum dicit deinde: « Denique dum proponunt susci­ pere baptismum, inchoare novam vitam et servare divina mandata ». Si­ cut enim, juxta Concilium, ex initiali amore Dei benevolo oritur dete­ statio peccati, ut est Dei offensa, ita ex detestatione peccati nascitur propositum non amplius peccandi, et servandi mandata. Si autem ageretur de simplici proposito antequam quemlibet amorem Dei benevolum, Concilium improprie dixisset : « Deum tamquam omnis justitiæ fontem diligere incipiunt », nam habere propositum aliquid fa­ ciendi nondum est illud incipere, vg. habere propositum scribendi librum nondum est illum incipere, nisi omnino improprie. Item simplex propositum servandi mandata Dei in futuro, nondum est ipsum diligere de facto. Instant adhuc adversarii: Concilium, agendo de amore Dei bene­ volo, loquitur de dispositione congrua tantum, non necessaria; nam inter praedictas dispositiones loquitur etiam de timore divinae justitiæ, sine quo obtineri potest justificatio per sacramentum. Respondetur : negatur antecedens, propter connexionem positam a Concilio inter hunc amorem Dei benevolum et detestationem peccati. Dicit enim : « Deum tanquam omnis justitiæ fontem diligere incipiunt, ac propterea moventur adversus peccata per odium seu detestationem, hoc est, per eam pænitentiam quam ante baptismum agi oportet ». Unde amor Dei benevolus est necessarius sicut actus fidei, et spes veniæ. Imo juxta Pallavicinum L. 8, Hist., cap. 23, actus amoris huic capiti 6, sess. VI, insertus est a Patribus Concilii tanquam necessarius; « Visum est, inquit eminentissimus historicus Concilii, cum fide et spe jungere aliquem dilectionis actum, quia si pænitentia tota esset ex timore sine amore justitiæ, et dolor esset propter pœnam tantum, et non propter Dei offensam, infructuosa esset ». Timor non est absolute necessarius, sed solent peccatores concuti timore divinæ justitiæ antequam veniant ad amorem Dei initialem. Si autem amor Dei benevolus requiritur in adulto ad susceptionem fructuosam baptismi, non minor, imo major requiritur dispositio ad sa- 370 De Pænitentia cramentum pænitentiæ. Non enim major est efficacia sacramenti pænitentia quam baptismi, imo minor; et est post baptismum major obli­ gatio amandi Deum et ingratitudinem reparandi. Imo Concilium Tridentinum in proœmio sess. XIV de Pænitentia, revocat in memoriam ea quæ prius dixerat sess. VI de dispositione adulti ad justificationem per bapti­ smum, unde nullum discrimen admittit quoad dispositiones utrique ne­ cessarias. Præter prædictum testimonium Concilii Tridentini datur ne ratio theologica in favorem amoris Dei benevoli ad attritionem requisiti? Ratio theologica principalis sic exponitur ( Billuart, 1. c., a. 7 ) : Sine dolore et detestatione peccati, ut est Dei offensa nulla attritio suf­ ficit ad justificationem cum sacramento. Atqui non potest esse dolor et detestatio peccati, ut est Dei offensa, sine amore Dei benevolo. Ergo. Major: probatur ex Concilio Tridentino sess. 14, cap. 4 (Denz. 897), ubi contritio in communi (ante distinctionem in perfectam et imper­ fectam ) definitur : « Animi dolor et detestatio de peccato » ; non dicit Concilium de poena peccati, sed proprie de peccato ipso. Peccatum autem theologice loquendo definitur offensa Dei. Cf. S. Thomam I-Π, q. 71, art. 6, ad 5um : « A theologis consideratur peccatum præcipue secundum quod est offensa contra Deum; a philosopho autem morali, secundum quod contrahatur rationi; et ideo S. Augustinus convenientius definit peccatum ex hoc quod est contra legem æternam, quam ex hoc quod est contra rationem ». Item dicit S. Thomas ΠΓ, q. 85, art. 2 et 3 ; q. 86, art. 3, ad rationem pænitentiæ requiri quod sit de peccato ut est Dei offensa. Revera hac ratione offensæ sublata, non habetur amplius peccatum theologice, sed habentur tantum ejus proprietates et effectus, ut quod sit contrarium rationi et nocivum peccatori. Cf. Denz. 1290 prop, damnata de peccato philosophico. Propterea damnata est hæc propositio laxistarum (Denz. 1207): « Probabile est sufficere attritionem naturalem, dummodo honestam » ut esset dolor de peccato ut rationi contrario et peccatori nocivo. Sed hic actus ethice bonus nullam relationem seu proportionem haberet ad supernaturalem justificationem. Attritio, ut diximus, debet esse supernaturalis et salutaris, et igitur est de peccato non solum philosophice con­ cepto, sed de peccato ut est Dei offensa, secundum ejus definitionem. Minor autem est: non potest esse dolor et detestatio peccati, ut est Dei offensa, sine amore Dei benevolo. Hoc est certum, nam ut dicit S. Thomas II-Π, q. 25, art. 6, ad Ium : « Ejusdem rationis est odire malum alicujus et diligere bonum ejus ». Item I-II, q. 34, art. 4, odium enim alicujus mali nascitur ex amore boni oppositi; sic odio mortem, quia diligo vitam; doleo de malo Petri, quia amo bonum illius. Proinde doleo de peccato ut est offensa contra Deum, prout, ut dicit Concilium Tridentinum « incipio diligere Deum tanquam fontem omnis De contritione et attritione 377 justitiæ». Ideo ibid, dixit Concilium: « propterea movetur (peccator) adversus peccata, per detestationem ». Hoc argumentum videtur etiam non solum probabile, sed certum. Non possum habere detestationem inju­ stitiae quin prius habeam amorem justitiae, nec habere detestationem injuriae Deo factae, quin prius habeam amorem Dei ut est fons omnis justitiæ; quia inter diversos motus appetitus, primus omnium est amor. Nec amor Dei, ut est fons omnis justitiæ, est amor concupiscentia, sed benevolentiae. Nam per amorem concupiscentiæ desidero Deum mihi, dum per hunc amorem diligo fontem justitiæ, in se objective, et volo quod justitia Dei ac jura ejus serventur. Nondum tamen est caritas, quia nondum est convivere cum Deo, in communitate vitæ supernaturalis habitualis. Confirmatur: Ut quis doleat de peccato sufficienter ad justificatio­ nem cum sacramento, debet magis dolere de majori malo scii, de offensa Dei et minus de minori malo, scii, de nocumento proprio, alioquin nequidem esset secundum rectam rationem. Atqui formidolose attritus sine amore Dei benevolo, doleret de peccato solum ut est malum hominis, non ut est offensa Dei. Objiciunt: Ad attritionem non requiritur actus caritatis nequidem remissus. Atqui amor Dei benevolus jam esset actus caritatis saltem remissus. Ergo non requiritur. Respondetur: Concedo majorem, distinguo minorem: Si jam Deus diligeretur ut amicus, concedo; secus, nego. Sic possum habere bene­ volentiam erga multos homines qui non sunt amici mei, nam ut dicit S. Thomas Π-Π, q. 23, art. 1, « Nec benevolentia sufficit ad rationem amicitiæ, sed requiritur mutua amatio, quia amicus est amico amicus. Talis enim mutua benevolentia fundatur super aliqua communicatione », super aliquam vitam communem, quæ exprimitur verbo convivere. Sic habeo benevolentiam erga plures philosophos et theologos qui non sunt amici mei, volo eis bonum, sed non habeo cum illis ipsum convivere ad amicitiam requisitum. Pariter peccator dum nondum est justificatus, sed solum dispositus ad justificationem dispositione non ultima, sed tempore prævia (cf. Billuart, 1. c., a. 7). Instantia: Sed non possum habere amorem Dei benevolum, quin ipsum accipiam a gratia actuali Dei, et ideo jam habetur mutuus amor inter Deum et hominem, imo Deus ipse prior dilexit me. Respondetur: Nondum tamen est convivere seu communicatio for­ malis, in eadem vita supernatural! a Deo effective communicata, ut prin­ cipium vitæ æternæ, seu beatitudinis, et ut ostendit S. Thomas Π-Π, q. 23, art. 1, ad amicitiam requiruntur tria: 1° quod sit amor benevolentiæ, 2° quod sit mutuus, 3° quod amor ille mutuus fundetur in com­ municatione ejusdem vitæ, ac beatitudinis, scii, in gratia habituali, ut est participatio divinæ naturæ, semen gloriæ, qua scii, constituimur filii Dei atque hæredes beatitudinis cælestis. Peccator autem attritus etiam 378 De Ρενιτεντιλ cum amore Dei benevolo nondum est filius Dei, sed est solum objectum ejus benevolentiæ, quæ disponit ad amicitiam. Item habeo benevolen­ tiam pro aliquo theologo alterius regionis longinquæ qui scripsit bonum articulum in aliquo periodico, et ille pro me, sed non est alia relatio inter nos, non est amicus meus. Transitoria autem benevolentia disponit ad convictum habitualem praesidentis. Convivere seu communicatio in bonis est quid requisitum ad ami­ citiam ita quod non sit actus caritatis nisi Deus diligatur ut amicus. Sic objectum formale caritatis est Deus non solum in se bonus et propter se diligendus, sed ut amicus, alioquin caritas non esse amicitia. Si non ut amicus diligitur Deus, non amore caritatis diligitur, est quid requisitum, sicut si objectum divinum non est obscurum, non est objectum fidei; si aliquod bonum non est praecognitum nec dilectum est. Ultima objectio: Talis conversio ad Deum per amorem benevolum super omnia tolleret in peccatore aversionem a Deo et proinde peccatum. Respondetur: Tolleret aversionem actualem concedo: habitualem, nego. Attritus est sicut ille qui ex navicula periclitante insilit versus terram firmam sed adhuc est in navicula. Ut animadvertit oretenus optimus revisor hujusce libri, facilius admittitur præsens thesis si consideratur id quod dicit S. Thomas II-I1, q. 27, a. 2: « Benevolentia proprie dicitur actus voluntatis quo alteri bonum volumus. Hic autem voluntatis actus differt ab actuali amore, tam secundum quod est in appetitu sensitivo, quam etiam secundum quod est in appetitu intellectivo. Amor enim qui est in appetitu sensitivo, quædam passio est... Sed amor, qui est in appetitu intellectivo etiam differt a benevolentia: importat enim quamdam unionem secundum af­ fectum amantis ad amatum; in quantum scii, amans æstimat amatum quodammodo ut unum sibi, vel ad se pertinens ; et sic movetur in ipsum ; sed benevolentia est simplex actus voluntatis, quo volumus alicui bonum, etiam non præsupposita prædicta unione affectus ad ipsum. Sic ergo in dilectione, secundum quod est actus caritatis, includitur quidem benevo­ lentia; sed dilectio sive amor addit unionem affectus. Et propterea Phi­ losophus in 1. IX Eth., c. 5, dicit quod benevolentia est principium ami­ citiae ». Notandum est denique quod attritio vel contritio prout est ma­ teria sacramenti debet esse explicita et formalis, nec sufficit virtualis, quia materia seu pars intrinseca sacramenti non suppletur in alio; ita communiter theologi (cf. Galtier, op. cit., thesis XXVI). Cf. Joannem a S. Thoma de pænitentia, disp. 33, a. 4, si attritio supernaturalis cum spe veniæ et efficaci proposito emendationis abest, etiam in ignoranti bona fide, fit sacramentum informe. Juxta thomistas gratia efficax ad attritionem supernaturalem, est sufficiens ad contritionem, et si homo post attritionem non poneret obicem, acciperet gratiam effi­ cacem ad contritionem. Ponere autem obicem est malum unice prove­ niens a causa defectibili; non ponere obicem jam est aliquod bonum, proveniens a fonte omnium bonorum. Haec quoad attritionem sufficiunt, nunc agendum est de contritione. De contritione et attritione 370 Quæstio Π. - Supplementi. — DE OBJECTO CONTRITIONIS Art. 1: De malis pœnæ potest esse dolor, non contritio; quia durities malæ voluntatis quæ tollitur per contritionem est in malo culpæ, non pœnæ. Imo pœna est justa. Art. 2: De peccato originali potest esse displicentia, non contritio, quia non provenit ex duritia nostræ voluntatis, sed ex vitiatæ naturæ origine contractum est. Art. 3: De omni peccato actuali seu personali conteri debemus, nam in omni actuali peccato, etiam omissionis, est quædam duritia volunta­ tis. Unde contritio debet esse de omni peccato actuali. Art. If: An debeat esse de peccatis futuris? Non, quia peccatum nondum commissum non est expiabile. Sed qui dolet de peccato præterito, cavet futurum; et de eo non est contritio, sed cautio. Art. 5: De alienis peccatis non est contritio, sed solum displicentia et dolor, quia peccata aliena non proveniunt ex duritia nostræ volun­ tatis, nisi sit influxus v. g. per modum exempli, aut ex voluntario indi­ recto. Art. 6: An de singulis peccatis mortalibus requiratur contritio? Affirmative dummodo de eis memoriam habeamus, de aliis de quibus non est memoria implicite sic habemus contritionem. Quæstio ΙΠ. — DE QUANTITATE CONTRITIONIS Quantitas contritionis potest esse appretiativa, intensiva et exten­ siva. Appretiativa spectat objectum plus cestimatum quam quodvis aliud, etsi non toto animi conatu id fiat. Intensiva spectat subjectum in quo magis radicatur et per gradus augetur. Exstensiva spectat multitudinem peccatorum, de quibus habetur memoria. Art. 1: Utrum contritio sit major dolor qui esse possit in natura. Hoc articulo illustrari potest dolor Passionis qui fuit de peccato. Conclusio D: Dolor de peccato mortali, quod a fine ultimo avertit, debet esse omnium dolorum maximus appretiative. Ratio est quia sicut debemus diligere appretiative super omnia Deum, finem ultimum, ita summe dolere de peccato. Et hic fuit præcipuus dolor Christi in passione, qui tamen in eo non erat contritio, quia erat dolor de peccatis alienis. Sic communiter dicitur quod peccator debet sic detestari peccata ut pro nulla re mundi velit illa committere. Sic etiam dicitur in Lib. Joelis Π: « Convertimini ad me in toto corde vestro » quod debet intelligi saltem de contritione appretiativa super omnia. Confirmatur : De majori malo debet esse secundum rectam rationem major dolor, saltem appretiative. Atqui peccatum, ut Dei offensa et ut nos avertens a fine ultimo, est omnium malorum maximum. Ergo de pec­ cato mortali debet esse maximus dolor saltem appretiative. Attamen, ut notant theologi cum S. Thoma hic ad 4tin', collationes malorum in 380 De Pænitentia particulari cum peccato non sunt faciendæ a pænitentibus præsertim ignorantibus, quia nesciunt satis distinguere inter appretiativum dolo­ rem voluntatis et intensivum dolorem sensibilitatis. Unde confessarii non debent ab eis postulare an mallent hic et nunc mortem atrocissimam, jacturam honoris, vel omnium bonorum, etc. pati potius quam Deum offendere. Ut dicit S. Thomas hic ad 4“™ « affectus suos homo non de facili mensurare potest, et quandoque illud quod minus displicet, vi­ detur magis displicere, quia est propinquius nocumento sensibili, quod magis est nobis notum ». Item dicit in Quodl., I, art. 9: « Sicut delectabilia plus movent in particulari considerata, quam in communi, ita terribilia plus terrent si in particulari considerentur... Et ideo descendere in talibus ad singula est inducere hominem in tentationem et præbere occasionem peccandi ». Ita pariter mater Christiana quamvis plus intensive diligat parvulum suum quem videt et tenet in manibus suis, quam Deum quem non videt ; tamen, si vere est Christiana, plus appfetiative diligit Deum quam par­ vulum suum. Conclusio: Dolor de peccatis, qui est in parte sensitiva, non debet necessario esse maximus qui in ea esse potest, neque ex redundantia, nec ex electione, ut ait S.· Thomas. Ratio est quia: « Vires inferiores mo­ ventur vehementius ab objectis propriis, quam ex redundantia superio­ rum virium ». Similter nec requiritur summus dolor sensitivus qui est ex electione voluntarie assumptus, quia « affectus inferior non ad nutum obedit superiori affectui » ; et « quia passiones a ratione sumuntur in actibus virtutum, secundum mensuram quamdam, quam quandoque dolor qui est sine virtute, non servat, sed excedit ». Sic sine peccato plures magis sensitive dolent de jactura bonorum temporalium quam de pec­ catis suis. Sic excusandi sunt illi qui amarius et intensius sensibiliter deflent mortem parentum vel amicorum, quam Dei offensam et amissionem, dum­ modo magis appretiative Deum diligant quam parentes. Dubia: Sunt plura dubia solvenda, ad ostendendam connexionem hujusce quæstionis de dolore confessionis eum aliis de tractatu carita­ tis et etiam cum dolore passionis Domini N. J. C., in quo non fuit quidem contritio quæ non potest esse de peccatis alienis, sed in quo fuit maxime dolor et displicentia seu detestatio de peccatis nostris. Nunc autem cum Christus non sit amplius Viator non est amplius in eo dolor de peccatis nostris, sed displicentia et detestatio de peccatis, quæ remanet in beatis et etiam est in Deo. Notandum est quod dolor seu tristitia addit supra displicentiam et detestationem privationem et molestiam quamdam quæ non potest esse simul cum perfecta beatitudine cælesti. Dubium !“«>: An dolor ac detestatio ipsius voluntatis de peccato debeat necessario esse maximus omnium dolorum intensive, ut fuit in Christo dolor moralis in voluntate de peccatis nostris? De contritione et attritione 381 Respondetur negative: Hoc non est materia præcepti, sed finis ad quem tendere debemus. Nam intentio actus voluntatis provenit ex vehe­ mentia objecti ipsam moventis. Atqui peccatum in statu præsenti non est objectum vehementius movens voluntatem ad dolorem, quam quodvis aliud malum; nam objectum sensibile, ut est propinquius pro hoc statu, vehementius movet non solum partem sensitivam sed voluntatem no­ stram quam objectum spirituale. Sensibilia enim sunt immediate pro­ posita sensibus, et volunta nostra in presenti statu operatur, prout ab ipsis aliqualiter dependet sicut cognitio nostra intellectualis. Pariter, ut dicitur Π-Π, q. 24, art. 8, non requiritur in statu præsenti quod amor caritatis sit in voluntate omnium maximus intensive, sed ad hoc tendit sanctitas, et ita est in cælo. Confirmatur : Si ad contritionem requireretur dolor voluntatis in­ tensive maximus omnium, ille qui hunc gradum doloris non haberet non justificaretur, dum alter quandoque cum dolore æque intenso justifica­ retur, v. g. : non justificaretur ille qui intensius doleret de morte patris quam de peccato, et alter justificaretur qui æque intense doleret de pec­ cato, sed minus intense de morte patris sui. Unde non necesse est quod dolor ipsius voluntatis de peccato sit intensive omnium maximus. Con­ venit tamen ut pænitentes saltem conentur intensius dolere de peccatis quam de alia re mundi; sic magna gratia conceditur nobis quando ma­ gnum dolorem habemus de peccatis nostris. Imo inordinatum esset et illicitum si eligeremus intensius dolere de alio malo quam de peccato, quia hoc esset judicare esse aliquod majus malum quam peccatum, ideoque de ipso magis appretiative dolere. Non est idem quando major inten­ tio doloris sequitur ex Conditione naturæ. Objectio: Deus est summum bonum, et peccatum mortale est sum­ mum malum. Ergo Deus est summe etiam intensive diligendus, et pec­ catum summe intensive detestandum. Respondetur: Concedo antecedens; distinguo consequentiam: et hoc est materia præcepti, attenta conditione status præsentis, nego; et hoc est finis præcepti, ad quem tendere debemus et ad quem pertingimus in patria, concedo. Sic S. Thomas ostendit Π-Π, q. 184, art. 3, c. et ad 2um, quod perfectio caritatis etiam patriæ cadit sub præcepto supremo non ut materia (scii, non ut res statim facienda), sed ut finis ad quem omnes tendere debent, unusquisque secundum conditionem et vocationem suam. 2um Dubium: An gaudium quod pœnitens habet de dolore, nec non de spe veniæ et de liberatione a peccato minuat displicentiam de peccato. Respondetur negative « quia ei non contrariatur, sed eam auget, secun­ dum quod omnis operatio augetur per propriam delectationem, ut dicitur in X Ethicorum, c. 5; sicut qui delectatur in addiscendo aliquam scien­ tiam, melius addiscit, et similiter qui gaudet de displicentia, vehementiorem displicentiam habet. Sed bene potest esse quod illud gaudium 382 De Pænitentia (spirituale et sanctum) temperet dolorem ex ratione in partem sensi­ tivam resultantem ». Ita S. Th„ Suppi., q. 3, a. 1, ad 3um. Hoc tamen ultimum non permittebat Christus durante passione, ut plenius sese dolori traderet. Hoc melius explicatur ΠΙ*, q. 84, art. 9 ad 2um « utrum pænitentia possit esse continua ». Augustinus dicit: « semper doleat pænitens et de dolore gaudeat ». 3um Dubium: An detestatio et dolor de peccato in Christo durante passione fuerit in voluntate ejus omnium intensive maximus? Respondet S. Thomas ΠΓ, q. 46, art. 6 ad 4um: « Christus non solum doluit pro amissione vitæ corporalis propriæ, sed etiam pro peccatis omnium aliorum, qui dolor in Christo excessit omnem dolorem cujuscumque contriti, tum quia ex majori sapientia (seu cognitione gravitatis peccati et multitudinis peccatorum) et ex majori caritate processii, ex quibus dolor contritionis augetur (qui enim magis Deum diligit magis dolet de offensa Deo facta), tum etiam quia pro omnibus peccatis simul doluit Christus, secundum illud Isaiæ LAII, 4: « Vere dolores nostros ipse portavit ». Insuper ut dicitur ibid. q. 46, art. 8 « dum Christus erat viator non fiebat redundantia gloriæ a superiori parte animæ ad inferiorem » et libere noluit hanc redundantiam fieri ut plenius se dolori traderet ad perfectissimum holocaustum. 4'i>» Dubium: Ad justificationem cum sacramento requiritur ne ali­ quis gradus intentionis in attritione. Resoondetur negative: nullus requiritur intentionis gradus attri­ tionis, dummodo habeat aliunde conditiones requisitas. Hoc constat ex usu et praxi Ecclesiæ, et alioquin esset perpetua occasio scrupuli, nam hic gradus discerni non posset. In q. 3 Suppi, articuli sequentes sunt sine difficultate. Art. 2: Dolor spiritualis de peccato non potest esse nimius, bene tamen dolor sensibilis. Ratio primæ partis est, quia amor caritatis non potest esse nimius, et cum eo augetur dolor spiritualis de peccato. Art. S: Dolor spiritualis debet esse major appretiative de peccato graviori quam de alio ; v. g. major de blasphemia quam de furto quamvis furtum magis adversatur humanæ æstimationi. Denique contritio debet esse de omnibus et singulis peccatis, saltem de his mortalibus de quibus habetur, post examen, memoria. Contritio est necessaria non solum necessitatem medii sed præcepti et præceptum contritionis per se obligat in morali periculo mortis. Di­ citur in 1. Eccli, V. « Ne tardes converti ad Dominum et ne differas de die in diem ». Hoc præceptum obligat per accidens toties quoties requi­ ritur status gratiæ ad aliquod aliud præceptum adimplendum. De effectibus contritionis de quibus est sermo q. 5‘ Supplementi agemus infra tractando de effectibus sacramenti postquam de confes­ sione et de satisfactione. caput rv DE CONFESSIONE Breviter de ea solum agendum est notando ea quæ necessaria sunt quoad partem dogmaticam hujusce tractatus (cf. Suppi., q. 6, art. 11, Concilium Tridentinum, Denz. 899, 901, 916 sq.). Confessio sacramentalis definitur (ex Concilio Tridentino 916, 917; accusatio propriorum peccatorum, post baptismum commissorum, legi­ timo sacerdoti facta, ad veniam per potestatem clavium consequendam. Necessitatem confessionis negaverunt Wicleff (Denz. 587) et Pro­ testantes. Lutherus tamen quandoque scripsit confessionem esse « af­ flictis conscientiis optimum remedium», sed alibi dixit: «Est cruentis­ sima carnificina ». Calvinus contendit auriculam confessionem fuisse institutam ab Innocentio III in Concilio Lateranensi. Plures protestantes moderni, ut Ritualistæ, ejus utilitatem agnoscunt, sed ejus necessitatem rejiciunt. Gratia claritatis, melius prius est agere de ipsa confessione in se et post ea de modo confitendi secreto, seu de confessione auriculari. Hæc distinctio fit ab ipso Concilio Tridentino N. 916 ut statim di­ cendum est. Art. 1. - Utrum confessio sacramentalis omnium et singulorum pecca­ torum mortalium post baptismum commissorum sit jure divino necessaria. Cf. Suppi., q. 6, art. 1 et 2. Responsio affirmativa est de fide. Concilium Tridentinum 916-917. « Si quis negaverit confessionem sacramentalem vel institutam vel ad salutem necessariam esse jure divino, aut dixerit, modum secrete con­ fitendi soli sacerdoti quem Ecclesia Catholica ad initio semper obser­ vavit et observat, alienum esse ab institutione et mandato Christi et inventum esse humanum; an. sit ». In hoc canone agitur de ipsa con­ fessione; in sequenti de ejus objecto. «Si quis dixerit in sacramento pænitentiæ ad remissionem peccatorum necessarium non esse jure divino confiteri omnia et singula peccata mortalia quorum memoria cum debita et diligenti præmeditatione habeatur, etiam occulta..., an. sit ». Explicatur: In his definitionibus 1° agitur de jure divino positivo secundum quod confessio sacramentalis est necessaria et quidem stricte sub pæna damnationis. Hæc necessitas oritur non jure naturali, sed ex institutione positiva Dei per Christum; ideoque quasdam patitur exce­ 384 De Pænitentia ptiones, pro his scil. qui invincibiliter ignorant hanc institutionem divi­ nam; vel non habent copiam confessarii, hi justificari possunt, ut dictum est, per contritionem perfectam prout continet votum implicitum con­ fessionis sacramentalis, seu votum faciendi quidquid est obligatorium ad salutem. 2“ Agitur de peccatis mortalibus nam venialia possunt absque con­ fessione remitti. 3“ Agitur de omnibus peccatis mortalibus et de singulis distincte; scii, accusari debent, in quantum fieri potest. Hæc veritas fidei sic definita a Concilio Tridentino antea declarata est pluries,glocis indicatis in Denz. 145, 146 a Leone I, an. 459, 430, 437 (IV Cone. Later.), 699 (Cone. Florent.). In deposito revelationis invenitur ne hæc veritas fidei saltem formaliter implicite. Affirmative. Sic invenitur et in Sacra Scriptura et in Traditione. 7° in Sacra Scriptura: Ex qua constat quod Christus contulit Apo­ stolis et eorum successoribus potestatem remittendi et retinendi peccata, secundum illud Jo. XX, 21-23: « Pax vobis... sicut misit me Pater, et ego mitto vos. Hæc cum dixisset insufflavit et dixit eis: accipite Spiritum Sanctum: quorum remiseritis peccata, remittuntur eis et quorum reti­ nueritis retenta sunt agitur de omnibus peccatis quæ salutem impe­ diunt, sine restrictione. Ut autem peccata possint aut remitti aut retineri debent cognosci sigillatim seu distincte, et quidem per confessionem pænitentis, qui solus peccata sua secreta revelare potest, aut externorum peccatorum veram malitiam, quæ ex interno voluntatis actu dependet (1). Alioquin, causa ignota, judicium œquum et sapiens ferri non potest. Notandum est quod hic discursus circa hunc textum Sacræ Scripturæ est solum explicativus, vel ad plus subjective illativus, quia solum expli­ cat quid omnino requiritur ut peccata possint juste et sapienter aut re­ mitti, aut retineri. Non agitur de nova veritate a revelatione deducenda per discursum objective illativum. Confirmatur: Illusoria esset potestas Apostolis et eorum successo­ ribus concessa si Christus, sacrum tribunal instituendo, non præcepisset peccatoribus ad hoc recurrere, per confessionem qua peccata jurisdictioni pænitentiali subjiciuntur. Unde merito dicit Concilium Tridentinum 916: « Si quis negaverit confessionem sacramentalem vel institutam vel ad salutem necessariam esse jure divino, an. sit ». Sic sufficientef hæc definita veritas fidei invenitur in Sacra Scriptura, scii, plusquam virtualiter-connexive, ut esset conclusio theologica tanquam nova veritas deducta ex revelatis, id est formaliter-implicite. Hic t Hæc propositio, ad modum minoris formulata, est potius major præsupposita a Christo, tanquam veritas sensus communis omnibus nota, scii, non potest ferri judicium de re Ignota. De Confessione 385 discursus explicativus pulchre enuntiatur a Concilio Tridentino in cap. 5 de Confessione (Denz. 899). 2" In Traditione pariter exprimitur hæc fidei veritas, sed initio modo potius practico ac concreto, quam speculativo et abstracto. Praxis enim et obligatio confitendi peccata mortalia omni tempore in Ecclesia viguit, cum aliqua tamen modificatione accidentali, in modo confitendi sive publice sive privatim. Etenim quatuor prioribus sæculis prœvaluit pænitentia publica, cujus pars erat confessio peccatorum sive publica sive occulta. A quinto sæculo ad XII,im pænitentia minus rigorosa evadit et confessio privata fit frequentior; a sæc. ΧΠ denique sola remanet privata confessio et sastisfactio. Cf. de hac re R. de Journel, Enchir. Patrist. in fine: index theologi­ cus, p. 867, n. 536 sq. « Confessio aliqua non soli Deo facta sed externa (sacerdoti) requiritur ad remissionem peccatorum nonobstantibus ali­ quibus Chrysostomi locis et Nectarii historia... Requiritur etiam distincta accusatio peccatorum. Haec confessio potuit esse aut publica aut privata, et in hoc casu sacerdos non debet accusata peccata publicare...» (cf. Galtier, De Pænitentia, ubi de Confessione, et Diet. théol.: Confession, c. 838-894). In prima periodo: Per quatuor priora sæcula, existentia confessionis sacramentalis constat 1° ex ipsa pænitentiali disciplina, secundum quam episcopus imponit satisfactionem peccatis proportionatam et deinde prudenter absolutionem confert; hoc supponit necessario aliquam peccatoris con­ fessionem factam episcopo. Principalia testimonia a R. de Journel citata sunt: Π sæc. S. Irenæi, qui loquitur de confessione ut necessaria ad gratiam recuperandam, ΠΙ sæculo S. Cypriani qui agit de Confessione sacramentali facta sacer­ dotibus, Origenis, S. Petri Alexandrini; IV sæc. S. Ambrosii qui hor­ tatur ad confessionem et repræsentat sacerdotes ut judices, S. Paciani. Item citatur ibid. N. 685, Aphraates, sapiens Persa dictus. In secunda periodo (scii, a sæc. V ad XII). Mitigatur disciplina pænitentialis et frequentior fit confessio. Hoc constat ex pluribus locis citatis a R. de Journel præsertim S. Augustini, qui prædicat duplicem pænitentiam, unam strictiorem, alteram mitio­ rem pro peccatis occultis (cf. Journel 1434, 1435. Cf. etiam Denz., n. 95, 145). Ex hac immutatione disciplinæ pænitentialis, inter IXum XHum sæc. orta sunt quædam dubia in mente fidelium saltem in quibusdam regio­ nibus, circa necessitatem confessionis sacerdotibus factam; cum enim haec esset veluti præparatio ad opera satisfactoria, quibusdam vide­ batur ejus obligationem cessare, jam abolita publica pænitentia. Prop­ oli ■ Oahkiguu LAUMNUt, Ve KueVurlittu. 386 De Pænitentia terea Ecclesia non desiit prædicare necessitatem confessionis certis tem­ poribus faciendæ, v, g. ante communionem paschalem; hoc constat ex libris pænitentialibus. Jam quidem a sæc. V, S. Leo I (Denz. 145,146) declaraverat: « Suf­ ficit solis sacerdotibus indicari (singula peccata) confessione secreta ». Concludendum est igitur: Ecclesia tota sua agendi ratione profi tetur a primis sæculis, confessionem sacramentalem esse medium divi­ nitus institutum, et quidem necessarium, iis omnibus qui post baptismum graviter peccaverunt. Hoc apparet prius indirecte ex eo quod confessio habetur ut conditio prævia ad publicam satisfactionem et absolutionem peccatorum necessaria; et postea magis directe, quando, mitigata pænitentiali disciplina, Ecclesia confessionem habet tanquam conditionem necessariam ad privatam pænitentiam et absolutionem. Imo habetur aliquod argumentum a fortiori ex hoc quod quatuor prioribus sæculis prævaluit pænitentia publica; quis enim humili confessione, cum hac pænitentia publica annexa, se submisisset, si aliud fuit medium minus laboriosum præter confessionem? Unde possumus dicere non solum Ec­ clesia prioribus sæculis admisit confessionem sacramentalem episcopo factam, sed etiam prævaluit hoc tempore pænitentia publica. Sic necessitas juris divini confessionis sacramentalis est veritas fidei quæ sufficienter continetur in deposito revelationis, simul in Scriptura et in Traditione, dum absolute loquendo sufficeret Traditio ex praxi Ecclesiæ expressa. Remanet specialis quaestio de modo secreto confitendi. An con­ fessio secreta seu auricularis quæ hodie sola prævalet, etiam ab initio in usu fuerit. Responsio est affirmativa et certa secundum Concilium Tridentinum (Denz. 916): «Si quis dixerit modum secrete confitendi soli sacerdoti quem Ecclesia catholica ab initio semper observavit et observat, alienum esse ab institutione et mandato Christi et inventum esse humanum, an. sit ». Hoc etiam historice constat, methodo regressiva, nam a sæculo V res est historice certa, et ab hoc sæculo ad tempora apostolica regre­ dimur secundum diversa testimonia, quæ referuntur a R. de Journel præsertim n. 685, 553. Sæculo V: S. Leo magnus (Denz. 145) declarat: «Reatus con­ scientiarum sufficit solis sacerdotibus indicari confessione secreta ». Sæculo IV: S. Aphraates (Journel 685) inter alios testatur secretam viguisse confessionem, nam loquendo ad sacerdotes, eis præcipit ne aliis manifestent peccata in confessione revelata. Item S. Ambrosius (Vita, P. L„ XIV, 40). III sæc., idem constat ex variis testimoniis. Ita Origenes testatur suo tempore publicam et privatam confessionem fuisse in usu (Kirch, 216) Pariter S. Cyprianus (Journel 553). De Confessione 387 Il sæc. non invenitur quidem explicitum testimonium, sed cum jam ΤΤΓ sæculo privata confessio in usu esset apud Græcos et Latinos legitime infertur eam usque ad apostolica tempora ascendere, prout revera docet S. Leo (Denz. 145) et Concilium Tridentinum (Denz. 916). Concludendum est igitur quod privata confessio ab initio fuit in usu, sed propter impositionem publicæ pænitentiæ, plures peccatores a frequentatione sacramenti deterrebantur. Unde Ecclesia eam abolevit. Cf. Fr. Diekamp, Theol. dogm., de Pænit. 1934, p. 321 ss., 327 sqq.; J. M. Hervé, Manuale theol. dogm., de Pænit. 1926, p. 342-354. Art. Π. - De convenientia et utilitate confessionis. Supplem., q. 7, art. 3, q. 9, art. 3 et 4. Convenientia confessionis manifestatur tum ex parte Dei tum ex parte hominis. 1° Ex parte Dei: Confessio valde convenit prout est actus pæni­ tentiæ, quae est quædam justitia erga Deum offensum. Etenim pro offensa debetur Deo reparatio; atqui in omni peccato est inobedientiaet superbia, initium omnis peccati. Ergo convenientissime reparatio fit per humilem confessionem. Objiciunt Protestantes: sufficit quod hæc humilis confessio fiat soli Deo, non sacerdoti. Respondetur: conveniens reparatio multo magis fit per humilem confessionem et obedientiam erga confessarium cui revelantui· peccata, ab eo prius ignota. Multi faciliter sese humiliarent coram solo Deo, cui jam omnia cognita sunt, et nolunt se humiliare coram Dei ministro; hæc humilis contritio esset vera reparatio peccati superbiæ et inobedientiæ. 2° Ex parte hominis convenit pariter confessio et hoc tripliciter. 1° Ad securitatem habendam de remissione peccatorum, nam abso­ lutio sacramentalis est authenticum pignus divinæ condonationis invisi­ bilis, post rectum judicium æqui judicis, qui est Dei minister. 2° Confessio utilis est ad nos avertendos a peccato, nam obligatio omnia peccata etiam secretissima aperiendi facit hominem vigilantiorem ut occasiones peccandi fugiat. 3° Confessio valde utilis est ut incitamentum seu stimulus ad vir­ tutem sub directione confessarii, qui simul est dux spiritualis modo non solum generali sed particulari, amicus et adjutor nos impellens ad vitia expellenda et ad virtutes colendas. Ex his omnibus sequitur utilitas confessionis pro ipsa societate domestica et civili, scii, ad dissidia componenda, ad inimicos reconci­ liandos, ad justam restitutionem faciendam, ad scandala vitanda aut reparanda. Et cum lex confitendi omnes afficiat, scii, divites et pau­ peres, superiores et inferiores, in memoriam omnibus revocat quod, 388 De Pænitentia omnes sumus ut dicitur in Evangelic «servi inutiles» qui non debent in seipsis gloriari, sed solum in Domino. In Supplemento, q. 9, art. 4, explicantur conditiones bonæ confes­ sionis ut hos diversos effectus producat, et eo magis quo accuratius lit et cum majori contritione. S. Thomas in hoc loco explicat sexdecim conditiones ferventis confessionis quæ sic enuntiantur in quatuor versibus : Sit simplex, humilis confessio, pura, fidelis. Atque frequens, nuda, discreta, libens, verecunda, Integra, secreta, lacrymabilis, accelerata, Fortis, et accusans et sit parere parata. S. Thomas explicat quod dictarum conditionum pleræque sunt de necessitate confessionis, duæ sunt de bene esse ipsius scii, quod sit frequens et accelerata. Hoc prædicandum est in exercitiis spiritualibus. Notandum est denique quod convenientia confessionis quodam­ modo apparet rationi naturali si rectitudinem suam servat. Hoc con­ stat præsertim ex aliquo dialogo Platonis, cui titulus est Gorgias, est inter pulchriores dialogos Platonis. Non licet ignorare hunc dialogum, sicut nec licet ignorare finem Convivii, de amore Summi Boni. Cf. Platonis Opera, ed. Didot, volumen ΙΠ, p. 24, Argumentum seu compendium hujusce dialogi. In eo ostenditur quod turpius est inju­ riam facere quam pati, et felicius est poenam debitam portare quam eam effugere. Unde, post crimen a se commissum, homo nefarius, suam culpabilitatem agnoscens, deberet ipse ad judices ire, suam culpabilitatem aperte declarare, et postulare etiam quod sibi debita infligatur pæna, ut rursus justitiæ statuetur ordo, ut ipse sceleratus, crimen suum sic reparando, in ordinem justitiæ rursus ingrediatur. Hic dialogus sic pro­ ponit in ordine naturali quamdam ideam justificationis per reparatio­ nem criminis, in justa acceptatione pænæ infligendæ. Conclusio dialogi deducitur ex hac propositione prius a sophistis concessa et quam postea Callicles voluit retractare : « pejus est injuriam facere, quam pati ». Si enim ita est: felicius est pænam pro crimine debitam subire, quam eam effugere. Ergo auctor criminis deberet potius ire ad judices ad pænam debitam subeundam, quam crimen suum abscondere ad pænam effu­ giendam. Insuper in hoc dialogo, Socrates loquitur secundum traditiones religiosas de remuneratione bonorum et de poenis malorum post mortem: Has autem pænas post mortem nullus malus poterit effugere. Ergo oporteret in præsenti vita potius subire pænam, quam eam vitare. Hæc autem veritas servatur in revelatione Christiana, scii, in sacra­ mento pænitentiæ, ubi etiam atrocia crimina sincere et secreto decla­ rantur, et remittuntur cum pæna debita, sed propter infinita Salvatoris merita. CAPUT V DE SATISFACTIONE Cf. Suppi., q. 12a ad Ιδ3™. Concilium Tridentinum, Denz. 904-906, et 922-924. Art. 1. - Quomodo definienda est satisfactio ut est pars sacramenti? Ex ipso Concilio Tridentino eruitur hæc definitio: Satisfactio est voluntaria acceptatio seu toleratio pænæ a confessario impositæ, ad com­ pensandam injuriam Deo illatam, et solvendam pænam temporalem etiam post remissum peccatum ordinarie debitam. In quo erraverunt Protestantes circa satisfactionem? Dixerunt pec­ catum non posse a Deo condonari quin simul sit plena remissio pænæ peccato debitæ: sic tollunt necessitatem purgatorii. Quare? Quia juxta eos ad justificationem plene sufficit sola fides fiduciatis de remissione peccatorum nostrorum per infinitam Christi satisfactionem, qui omnia debita nostra solvit. Hæc protestantium doctrina damnata est in Concilio Tridentino, Denz. 922 : « Si quis dixerit totam pænam simul cum culpa remitti semper a Deo, satisfactionemque pænitentium non esse aliam quam fidem, qua apprehendunt Christum pro eis satisfecisse, an. sit ». Hæc doctrina jam formulata est antea a S. Leone I (Denz. 146) et a Concilio Florentino, n. 699. In capite correlativo, Concilium Trid. (Denz. 904) ait: « Sane et divinæ justitiæ ratio exigere videtur, ut aliter ab eo in gratiam reci­ piantur qui ante baptismum per ignorantiam deliquerint; aliter vero, qui semel a peccati et dæmonis servitute liberati, et accepto Spiritus Sancti doiio scientes templum Dei violare (I Cor. ΙΠ, 17) et Spiritum Sanctum contristare (Eph., IV, 30) non formidaverint. Et divinam clementiam decet, ne ita nobis absque ulla satisfactione peccata dimittantur, ut, oc­ casione accepta... in graviora peccata labamur... Hæ satisfactoriæ pænæ, cautiores et vigilantiores in futurum pænitentes efficiunt... Sic conformes efficimur Christo qui pro peccatis nostris satisfecit, certissimam quoque inde arrham habentes quod, si compatimur et conglorificabimur (Rom. Vin, 17). Neque vero ita nostra est satisfactio hæc, quam pro peccatis nostris exsolvimus, ut non sit per Christum Jesum; nam qui ex nobis tanquam ex nobis nihil possumus, eo coopérante qui nos confortat, omnia possumus (Phil. IV. 13) ». Unde satisfactio consistit in bonis operibus, 390 De Pænitentia quibus Deus vere colitur et quæ vim habeant ex meritis Christi. Denz 904 sq. 923. Notandum est quod Jansenistæ erraverunt in sensu opposito, con­ tendentes pænitentes non debere absolvi nisi prius peracta laboriosa diuturnaque pænitentia ipsis injuncta (cf. Denz. 1306, 1308, 1437, 1535). Art. Π. - An veritas fidei definita a Concilio Tridentino circa satis­ factionem sufficienter inveniatur in deposito Revelationis formaliter - implicite? Respondetur. Ex Sacra Scriptura constat, tum factis, tum dictis non totam pænam semper condonari cum culpa. In Veteri Testamento videmus Adamum in statum gratiæ restitu­ tum, pænas temporales subire (Sap. X, 1-2): « Deus eduxit illum a de­ licto suo, et dedit illi virtutem continendi omnia », remanserunt tamen pænalitates vitæ, dolor et mors, ut pænæ peccati. Item Moyses postquam veniam peccati incredulitatis obtinuerit, in terram promissam in pænam peccati intrare non potuit (Num. XX, 12). David, in pænam peccati re­ missi, morte filii sui afflictus est (Π Reg. XII, 13-14). - Protestantes objiciunt: hæ pænæ fuerunt solum in emendationem. - Respondetur·. Fuerunt inflictæ et in emendationem et in castigationem peccati, ut ex contextu patet; et ex eo quod non solum adulti sed etiam infantes in pænam peccati moriuntur. Insuper sæpe in prophetis sunt exhortationes non solum ad conver­ sionem cordis sed ad opera satisfactoria. Cf. Joelis II, 12 : « Nunc ergo, dicit Dominus, convertimini ad me in toto corde vestro, in jejunio, et in fletu et in planctu ». Daniel IV, 24: « Peccata tua eleemosynis redime, et iniquitates tuas misericordiis pauperum ». Apud Luc. ΠΙ, 8: « Præcursor dicit: « Facite ergo fructus dignos pænitentiæ ». Denique ipse Christus dixit Mt. X, 38: « Qui non accipit crucem suam et sequitur me non est me dignus ». Item Mt. XVI, 24; Mc. VIII, 34; Luc. EX, 33 et XIV, 27. Item pluries S. Paulus ait nos salvari non posse, nisi cum Christo patiamur et « adimpleamus ea quæ desunt pas­ sionum Christi in carne nostra, pro corpore ejus, quod est ecclesia ». Col. I, 24. Ex his textibus colligitur Dominum non ita pro nobis satisfecisse, ut ab omni obligatione satisfaciendi liberemur, sed ut cum eo magis efficaciter peccata expiare valeamus. Sicut enim causa prima non reddit causam secundum inutilem, sed facit eam agere, communicando ei digni­ tatem causalitatis, ita Christus per respectum ad membra ejus corporis mystici. Pariter in Traditione, Patres unanimiter opera pænitentiæ seu satis­ factoria commendaverunt, ita Tertullianus, Cyprianus, Ambrosius, Au­ gustinus. Protestantes debuerunt hoc factum clare agnoscere. Unde Concilium Tridentinum merito hanc veritatem ut veritatem fidei deposito revelationis contentam definivit. Et addidit (Denz. 906): quod satisfacere possumus pro pæna peccatis nostris debita non solum De Satisfactione 391 per satisfactionem sacerdotis arbitrio impositam aut a nobis sponte obla­ tam, sed per temporalia flagella a Deo inflicta et patienter a nobis to­ lerata. Cf. circa flagella et castigationes hujus vitæ, Suppi., q. 15, art. 2. Art. III. - Ratio convenientiœ hujusce satisfactionis apparet tam ex parte Dei, quam ex parte nostra, ut exponitur in Suppi., q. 13, art. 1, 2; q. 14, art. 1, 2; q. 15, art. 1, 2, 3 et in indice Summæ Theol. ad Verbum Satisfactio, n. 18-29. Ex parte Dei convenientissima est satisfactio, ut jura justitiæ divinæ ut fieri potest salventur; non possumus quidem offerre Deo satis­ factionem æqualem, quam solus Christus offerre potuit, sed cum Christo imperfectam. Sic etiam leges melius servantur in futurum a pænitente, alii etiam a malo avertuntur, et bonum societatis promovetur. Ex parte pænitentis pariter convenientissima est satisfactio, quia ut dicit Concilium Tridentinum (Denz. 904) sic « magis a peccato revo­ catur, cautior et vigilantior efficitur ». Etiam ut ibid, dicit Concilium, sic affertur remedium pro reliquiis peccati, et vitiosi habitus paulatim tolluntur per exercitium virtutis oppositæ. Contra Jansenistas, certum est quod pænitentes, qui votum satis­ faciendi habent possunt absolvi antequam impleverint sacramentalem sa­ tisfactionem. Hoc constat ex praxi etiam antiqua Ecclesiæ. Denz. 1306. Ratio convenienti» est quod Ecclesia erga pænitentes imitatur Deum, qui perfecte contritis statim peccata remittit, etiam ante adim­ pletionem satisfactionis, ut constat in exemplo Davidis et testimonio Ezechielis ΧΧΧΠΙ, 12: « Impietas impii non nocebit ei in quacumque die conversus fuerit ab impietate sua ». Deus perfecte contritis statim peccata remittit per infusionem gratiæ, sic remittitur simul cum culpa pæna æterna, non tamen semper tota temporalis pæna, ut dictum est. Sic sufficienter exposita sunt ea quæ pertinent ad actus pænitentis quæ sunt materia hujusce sacramenti scii, ad contritionem imperfectam et perfectam, ad confessionem et ad satisfactionem sacramentalem. CAPUT VI DE EFFECTIBUS HUJUS SACRAMENTI In 1“ 2° 31 4a hoc capite sunt quatuor sectiones: De remissione peccatorum mortalium, ΠΓ q. 86. De remissione peccatorum venialium, q. 87. De remissione pænæ peccato debitae, q. 86, art. 4 et 5. De reviviscentia meritorum, q. 89. Quoad hos effectus oportet distinguere prout pænitens aut in pec­ cato mortali versatur, aut jam est in statu gratiæ. Si est in peccato mortali, 1" accipit gratiam peccati remissivam, quæ dicitur gratia resurrectionis, aut sanationis, aut reconciliationis, 2° accipit eo ipso jus ad gratias actuales tempore opportuno recipiendas, quibus pro peccatis præteritis pænitens satisfacere valeat et futura in posterum vitare; 3° accipit remissionem pænæ ætemœ et minuitur pæna temporalis peccato debita; 4° denique reviviscunt merita per peccatum mortificata. Si autem pænitens jam est in statu gratiæ accipit 1° augmentum gratiæ habitualis cum jure ad gratias actuales contra peccatum; 2° re­ missionem peccatorum venialium quæ cum contritione confessus est; 3° partialem saltem condonationem pænæ temporalis. Quæstio I. — DE REMISSIONE PECCATORUM MORTALIUM Cf. m·, q. 86. Art. 1. - Nullum peccatum est irremissibile in via. S. Thomas osten­ dit quod omnia peccata post baptismum commissa possunt per sacra­ mentum pænitentiæ remitti dummodo cum sufficienti attritione recipitur Hoc est de fide ut diximus Cf. Concilium Tridentinum n. 896 et antea Edictum S. Callisti et S. Gelasii, Denz. 43, 167. Ratio est quia peccatum hominis viatoris cujus liberum arbitrium flexibile est ad bonum et malum, est semper remissibile, quantumvis sit grave. Sic differt peccatum viatoris a peccato dæmonum et damnatorum quorum affectus est confirmatus in malo, ita quod non potest eis displi­ cere peccatum, in quantum est culpa, sed eis solum displicet pæna, ra­ tione cujus aliquam pænitentiam sed omnino infructuosam habent. Unde negare prædictam veritatem fidei esset negare liberum arbi­ trium viatoris, vel virtutem gratiæ. De effectibus hujus sacramenti 393 Hæc virtus gratiæ pulcherrime exprimitur in hoc art. 1°, q. 86, inter ultimos quos dictavit S. Thomas. Dicit enim : « Per hoc deroga­ retur virtuti gratiæ, per quam moveri potest cor cujuscumque pecca­ toris ad pænitentiam, secundum illud Prov. XXI, 1: « Cor regis in manu Dei, et quocumque voluerit, vertet illud ». Unde omnis viator, quantumvis culpabilis, pænitere potest. Et vera pænitentia potest omne peccatum remittere. Hoc negare esset limitare infinitam Dei misericordiam, et valorem Passionis Salvatoris, ut pulchre dicitur in ultima parte corporis articuli. Ad 3,lm peccatum contra Spiritum Sanctum est irremissibile, si est finalis impænitentia ; antea vero difficile remittitur, quia non habet excusationem, et directe opponitur gratiæ qua remitteretur; sed tamen per specialem misericordiam aliquibus remittitur de facto. Art. 2. - Impossibile est quod peccatum alicui remittatur sine poeni­ tentia ut est virtus, scii, sine immutatione et conversione voluntatis quæ prius erat aversa a Deo. Sed cum contritione perfecta, sufficit votum im­ plicitum sacramenti pænitentiæ in his qui non possunt hoc sacramentum recipere. Ad lum notanda est magna differentia inter justificationem pueri et adulti. In parvulo dum baptisatur sufficit habitualis immutatio vo­ luntatis per infusionem gratiæ, in adulto debet esse actualis. Art. 3. remitti. - impossibile est per pænitentiam unum peccatum sine alio Principalis ratio est quia omne peccatum mortale contrariatur gra­ tiæ, et excluditur per infusionem gratiæ habitualis. Agitur solum de peccatis mortalibus. Dicitur enim infra q. 87, art. 3, ad 2um, quod unum veniale potest dimitti sine alio. Ad 3um omnia peccata mortalia non sunt connexa quantum ad conversionem ad bonum commutabile, sed sunt connexa quantum ad aversionem a Deo. Secunda ratio est quod peccatum non potest remitti sine vera pæ­ nitentia ad quam pertinet peccatum detestari quatenus est offensa Dei. Atqui omnia peccata quibus homo avertitur a Deo, Deum offendunt; ergo non potest aliquis vere de uno peccato mortali pænitens esse quin de omnibus aliis doleat, saltem virtualiter imo formaliter si de eis actu cogitat. Quæstio Π. _ de REMISSIONE PECCATORUM VENIALIUM q. 87. Art. 1. - Utrum peccatum veniale remitti possit sine poenitentia. Non requiritur sacramentum pænitentiæ, sed requiritur quœdam virtualis displicentia. Ratio est quia manente causa manet effectus, unde quamdiu volun­ tas adheret peccato veniali hoc peccatum manet. Ut autem voluntas non amplius adhæreat peccato veniali, requi­ ritur quædam virtualis displicentia, quæ est quid medium inter habi- 394 De Pænitentia tualem displicentiam, quæ habetur per habitum caritatis et quæ non excludit peccatum veniale, et actualem displicentiam, quæ requiritur ut adultus transeat a statu peccati mortalis ad justificationem. Quare pro remissione peccati venialis non requiritur actualis dis­ plicentia? Quia jam homo justus est, et sufficit quod feratur secundum affectum in Deum, sic virtualiter ei displicet quidquid retardat hunc motum ad Deum (cf. ad S'2™). Ad lum justus potest vitare singula peccata venialia, sed non omnia. Debet habere propositum se præparandi ad peccata venialia minuenda. Ad 2um: Baptismus sanguinis purgat ab omni culpa et veniali et mortali. Art. 2. - Ad hoc quod peccatum veniale tollatui in justo, non requi­ ritur quod infundatur gratia habitualis, quia jam in eo est gratia habi­ tualis, sufficit motus caritatis in Deum. Sed quandocumque homo justificatur, remittuntur ei etiam peccata venialia, quia non justificatur sine actuali motu libero in Deum. Ad 2um: Quando peccatum veniale remittitur per sacramentum pænitentiæ, habetur augmentum gratiæ habitualis, et tunc remittitur ex opere operato saltem mediate. Ad 3tnn: Ad tollendam maculam peccati mortalis requiritur infusio gratiæ: sed ad tollendam maculam peccati venialis sufficit aliquis actus caritatis erga Deum, per quem removetur inordinata adhæsio ad rem temporalem. Art. 3. - Utrum peccata venialia remittantur per sacramentalia. Utique prout sunt cum aliquo motu reverentiæ in Deum. Ad 2"m potest tamen impediri remissio quantum ad aliqua peccata venialta, quibus mens actualiter inhæret. Sic unum veniale potest dimitti sine alio (cf. q. præced., art. 3 et art. 4, ad 3um). Art. 4. - Veniale peccatum non potest remitti sine mortali peccato. Quia non potest remitti nisi per virtutem gratiæ seu motum cari­ tatis, qui non possunt esse cum peccato mortali (cf. ad 2um). Quæstio ΙΠ. — DE REMISSIONE PÆNÆ PECCATO DEBITÆ q. 86, art. 4. Sacramentum pænitentiæ semper remittit pænam æternam cum culpa. Hoc est fide sec. Concilium Trid. (Denz. 807). Ratio est quia remissio peccati mortalis fit per infusionem gratiae habitualis quæ tollit aversionem a Deo et nos facit filios Dei adoptivos cum jure ad æternam beatitudinem; ergo excludit pænam æternam quæ debetur peccato mor­ tali, ut est aversio a Deo fine ultimo. Hoc est exemplum conclusionis theologicæ quæ procedit ex duabus præmissis revelatis et quæ potest definiri ut dogma, ut generaliter tenent theologi (cf. Salmantic. de Fide, disp. 1, dub. IV, n. 127). De effectibus hujus sacramenti 305 Attamen sacramentum pænitentiæ non semper tollit totam pænam temporalem, sed eam minuit. Hoc etiam est de fide see. Tridentinum 896 contra Protestantes juxta quos remissa culpa non remanet reatus pænæ temporalis, ex quo inferunt non esse purgatorium. Ratio est, ut dicit S. Thomas ibid, quia pæna temporalis debetur peccato ut est conversio inordinata ad bonum commutabile. Atqui hæc conversio quæ est sive in peccato mortali, sive in ve­ niali, tollitur per oppositum motum liberum conversionis ad Deum, et secundum intensitatem ejus. Sic per contritionem intensissimam tolli­ tur etiam tota pæna temporalis, ita fuit in conversione S. Pauli et mu­ lieris peccatricis. Ad 2um: Remissio reatus pænæ temporalis pertinet ad gratiam cooperantem, in quantum homo cum ejus auxilio patienter pænas hu­ jusce vitæ tolerat. Ad 3um: Notanda est differentia inter baptismum et pænitentiam. « In baptismo homo participat totaliter virtutem passionis Christi et sic consequitur remissionem reatus totius pænæ, est donum primi adventus Domini in anima. In pænitentia vero consequitur virtutem passionis Christi secundum modum propriorum actuum, qui sunt materia pæni­ tentiæ... ». Protestantes negando quod post remissionem culpæ sæpe remaneat reatus pænæ temporalis, negaverant pariter purgatorium, opera satisfactoria et indulgentias. Art. 5. - Utrum remissa culpa mortali, tollantur omnes reliquiæ peccati. Cf. Suppi., q. 30, art. 1 ad 2um. Hac expressione « reliquiæ peccati » intelliguntur satis generali­ ter et debilitas spiritualis a peccato proveniens et quidam pravi habitus acquisiti, in via corruptionis, qui quamvis non sint amplius quid moraliter culpabile remanent ut dispositiones in esse physico, causatæ ex præcedentibus actibus peccaminosis. Sic ex præteritis peccatis quamvis remissis voluntas remanet proclivior ad peccandum, et intellectus quod­ ammodo adhuc cæcus saltem obnubilatus. S. Thomas dicit : « Nihil prohibet quin, remissa culpa remaneant dispositiones ex præcedentibus actibus causatis, sed debilitatae ». Ratio est quia hæ dispositiones sequuntur peccatum ut est con­ versio ad bonum commutabile quæ non totaliter tollitur dum tollitur aversio a Deo, nam aliqualis conversio ad bonum commutabile potest esse simul cum gratia habituali, ut patet in peccato veniali. Quandoque tamen, ut in ferventissima conversione Pauli vel Magdalenæ tolli possunt omnes reliquiæ peccati. Corollarium: Requiritur mortificatio ad tollendas progressive reliauias peccati, quæ disponerent ad rursus eodem modo peccandum. 396 De Pænitentia Art. 6. - Remissio culpœ est eifectus pœnitentiœ secundum quod est virtus, sed principalius secundum quod est sacramentum. Nam sacramentum operatur principalius per formam scii, per abso­ lutionem, quam per materiam, scii, quam per actus pænitentis qui pro­ cedunt a virtute pænitentiæ. Quæstio IV. — DE REVIVISCENTIA VIRTUTUM ET MERITORUM PER PÆNITENTIAM Cf. S. Th., q. 89. Cf. Cajetanum, Joannem a S. Thoma, Gonet, Billuart. 1« Certum est quod peccata semel per pænitentiam remissa non reddeunt simpliciter per subsequens peccatum. Cf. S. Thomas, q. 88: a. 1 : dicit Micheas, VII, 19 : « Projiciet Dominus in profundum maris omnia peccata nostra ». Sed peccatum sequens est gravius propter ingratitudinem. Id est peccata per pænitentiam prorsus in se abolentur et de­ struuntur: ita nihil eorum dicitur remanere in Dei memoria. E contra, ut statim dicendum est, et in hoc est magna consolatio, bona opera per peccatum mortificata non prorsus abolentur; sed ita manent semper in memoria et acceptatione Dei, ut, sublato peccato, reviviscant. 2" - Certum est quod virtutes infusce per peccatum amissæ resti­ tuuntur per pænitentiam, q. 89, art. 1; quia remissio peccatorum mor­ talium fit per infusionem gratiæ sanctificantis, ex qua sequuntur vir­ tutes infusæ velut ejus proprietates (cf. Cone. Trid., Denz. n. 799). Objectio: multi pænitentes post conversionem suam adhuc patiun­ tur difficultatem in operando actus virtutum. Hoc est signum quod non restituuntur virtutes infusæ quæ faciliter operantur. Respondetur, secundum S. Thomam, q. 89, art. 1 ad 3um, remanet difficultas extrinseca, concedo propter reliquias peccati, ex parte sub­ jecti; remanet difficultas intrinseca, nego; quia ipsa virtus infusa dat facilitatem intrinsecam ad actum suum. S. Thomas quærit q. 89, art. 2: Utrum post pænitentiam resurgat homo in œquaii virtute; v. g. si cadit a caritate proficientis, resurgitne semper in caritate proficientis, an quandoque in caritate incipientis. Respondet S. Thomas. — « Pænitens resurgit quandoque in majori gratia, quandoque in œquaii, quandoque in minori ». Hoc innuit Concilium Trid. Denz. 799; agendo de justificatione adulti: «Unusquisque recipit justitiam secundum mensuram quam Spiritus Sanctus partitur singulis prout vult et secundum propriam eujusque dispositionem ». Hic textus Concil. Trid. non favet opinioni Suarezii et plurium modernorum secundum quam post pænitentiam resurgit homo in æquali virtute, quantumvis sit remissa ejus contritio. Generaliter antiqui theo­ logi loquuntur sicut S. Thomas. De reviviscentia meritorum 397 Ratio est quia pænitens consequitur majorem vel minorem gratiam prout contritio ejus est intensior vel remissior; nam motus liberi ar­ bitrii, qui est in justificatione impii, est ultima dispositio ad gratiam, et secundum majorem dispositionem datur major gratia. Cf. ad lum etiam electi non semper resurgunt in maiori gratia, sed in permanentiori gratia, quæ dicitur permanentior non in se (si non est major) sed ratione subjecti, seu hominis, qui fit cautior et humilior. Item S. Th. in Ep. ad Rom., VIII, 28. Virtutes autem infusæ resurgunt in eodem gradu ac gratia habi­ tualis cujus sunt proprietates. (Cf. Cajetanum). Sic homo recuperat dignitatem filii Dei, non vero innocentiam (a. 3). 4° - Utrum opera bona seu merita mortificato per poenitentiam revivi­ scant. art. 5. In hac quæstione est aliquid communiter admissum a theologis, scii, quod hæc opera reviviscunt, sed disputatur de modo et gradu quo reviviscunt merita. Ad intelligentiam quæstionis, notandum est prius quod theologi communiter distinguunt opera quadruplicis generis quæ homo ordi­ natus ad ordinem supernaturalem elicere potest; scii, opera viva, mortua, mortifera et mortificata. Hæc divisio sic proponi potest ut fiat per membra ad invicem opposita : quæ facta sunt in statu gratiæ bona et non impediuntur a suo effectu meritorio opera viva et impediuntur a suo effectu: opera mortificata Opera quæ fiunt in i opera I etiam si sint salutares, ut actus statu peccati ] mortua | fidei et spei, sed non meritorii. non bona, imo mala, quando sunt peccata mortalia dicun tui opera mortifera quibus destruitur vitæ gratiæ. S. Thomas in art. 6 ostendit quod bona opera mortua per pæniten­ tiam non vivificantur, quia transierunt et non remanent in acceptatione Dei, quia processerunt ut mortua, sed forte, ut ibid, dicitur ad 3um, ra­ tione eorum tolerabilior erit pæna in die judicii. Nunc quæstio est: an opera seu merita mortificata reviviscant, id est, an recuperent vim et efficaciam perducendi hominem, qui ea fecit, in vitam æternam. I» Conclusio est: merita per peccatum mortificata reviviscunt per pænitentiam, q. 89, a. 5. Hæc conclusio quamvis non sit de fide est tamen 398 De Pænitentia certa et unanimiter asserta ab omnibus theologis ut dicit Billuart. De pœnit., diss. Ill, a. 5. Patres utuntur duobus Sacræ Scripturæ textibus ad hoc proban­ dum: In Heb. VI, 10, legitur « Non injustus est Deus ut obliviscatur operis vestri et dilectionis, quam ostendistis ». Atqui, ut arguunt Patres et theologi post S. Epiphanium 1 hic agitur de operibus in gratia factis et mortificatis, nam S. Paulus scribit ad Hebræos quorum nonnulli in peccatum lapsi fuerant. Ergo reviviscunt merita mortificata, quasi re­ manserunt in Dei memoria. Et ea Deus remunerat. Hic textus ad Heb. VI, 10, citatur a Concilio Tridentino (Denz. 809) agendo de merito bonorum operum. Insuper ad Gal. ΙΠ, 4, S. Pau­ lus, loquens de iis qui, post plura pro Christo tolerata, lapsi erant in Judaismum, dicit: « Tanta passi estis sine causa! si tamen sine causa ». Et circa hoc dicit S. Hieronymus: « Quicumque ob Christi fidem labo­ raverit et postea lapsus fuerit in peccatum sicut priora sine causa passus fuisse dicitur dum peccat, sic rursum non perdit ea, si ad pristinam fidem revertatur ». Ita etiam S. Ambrosius et S. Chrysostomus citati a Billuart. 1. c. Suadetur etiam hæc conclusio ex Concilio Tridentino (Denz. 842) nam declarat bona opera justi « vere mereri augmentum gratiæ et vitæ æternæ consecutionem, si tamen in gratia decesserit ». Atqui ibi non exigitur ut a prima justificatione quis usque ad mortem sine interrup­ tione perseveret, sed solum dicitur si in gratia decesserit. Ergo si quis mortaliter peccaverit et postea pæniteat, ejus merita reviviscunt. Ratio theologica datur a S. Thoma, q. 89, a. 5, c. : hæc ratio suadet : Causa aliquomodo remanens, sed carens suo effectu propter impedi­ mentum, eo ablato, debet, secundum quod remanet, effectum suum producere. Atqui merita mortificata, licet actu transierint, remanent in acceptatione divina, et per pænitentiam tollitur impedimentum peccati. Ergo merita mortificata reviviscunt, seu rursus effectum suum produ­ cere possunt. Minor constat ex locis citatis Sacræ Scripturæ et Patrum scii, quod Deus de facto ex bonitate sua libere voluit acceptare merita ad præmium pro semper et non solum sub conditione perseverantiæ sine interruptione. Sic Deus, ut communiter dicitur, est proclivior ad præmiandum quam ad puniendum; et propterea non reviviscunt peccata, sed reviviscunt merita. Insuper hoc ipso quod bona opera Deo semel placuerunt, nunquam illi displicent. Ita etiam sese gerunt sancti erga amicos qui eos offende­ runt, restituta amicitia, sancti servant in memoriam non peccata præterita horum amicorum, sed eorum præterita merita. Denique non plus valet culpa quam gratia; atqui culpa mortificat bona opera, ergo gratia ea rursus vivificat. 1 Hæres. 59. n. 2 P. G. Xbl, 1019. De reviviscentia meritorum 399- In quo gradu reviviscant merita? Quæstio est: si aliquis habuerit v. g. quinque talenta et peccat mortaliter, resurgit ne semper cum quinque talentis, etiamsi habeat contritionem valde remissam? Sunt plures opiniones, præsertim tres. 1° - Suarez et multi recentiores tenent merita mortificata revivi­ scere quoad omnes gradus, quantumvis sit remissa poenitentia. Ita ut qui habuit merita ut quinque talenta, si resurgat cum contritione ut duo, habebit merita iit septem. - Hæc opinio non considerat quod quælibet perfectio recipitur in subjecto secundum ejus dispositionem et ideo in altiori gradu secundum meliorem dispositionem ut jam dictum est art. 2. 2" - S. Thomas, communiter Thomistæ et plures extranei, tenent merita reviviscere secundum quantitatem pressentis dispositionis seu pænitentiæ (cf. q. 89, a. 2 et 5, c. et ad 3um). Sed inter se dividuntur thomistæ ad hoc explicandum. A. — Bannez, Sylvius, Contenson tenet quod, si contritio sit remissa (quamvis sufficiens), resurgens nihil recuperat de jure ad præmium es­ sentiale præcedentibus meritis debito, sed tantum ad præmium acci­ dentale, v. g. : qui habuit olim quinque talenta et habet contritionem ut duo, habet merita ut duo quoad præmium essentiale. Idem autem præmium essentiale confertur duplici titulo scii, meritorum præcedentium et dispositionis actualis. - Hæc opinio, quæ radicaliter oppo­ nitur opinioni Suarezii, videtur negare ipsam reviviscentiam meritorum, nam meritum definitur primo ut jus ad præmium essentiale. B. — Sententia probabilior est: Reviviscunt merita etiam ad præ­ mium essentiale, non semper aequaliter ut erant, sed proportionaliter ad fervorem contritionis 1. Est sententia proposita a Soto, Alvarez, Gonet, Billuart; dum sen­ tentia Suarezii videtur peccare per excessum et sententia Bannez per defectum restringendo assertionem S. Thomæ (cf. Salmant. De gratia: de merito, disp. 5; Joannem ad. Thoma, De Pœnit., disp. 36, a. 2; Bil­ luart, de Pœnit., diss. ΠΙ, a. 5). I. — Probatur quod merita non semper reviviscunt in eodem gradu, quantumvis remissa sit contritio. Hoc est contra Suarez et plures mo­ dernos. Ratio jam data est art. 2: scil. causa non producit effectum in aliquo subjecto nisi secundum dispositionem subjecti. Atqui contritio non solum est remotio impedimenti, sed dispositio ad reviviscentiam meritorum. Ergo hæc fit proportionaliter ad eam. 1 V. g. juxta D. Soto: Si contritio est summa seu perfectissima, recuperat integraliter antiquam gratiam (ut evenit pro Petro durante passione Domini); si contritio est media, restituitur medietas gratiæ; si est quarta pars summæ, seu valde remisa, restituitur quarta pars gratiæ pristlnæ. 400 De Pænitentia Confirmatur. 1° - Quia ubi non est specialis revelatio de aliquo puncto, debemus loqui de supernaturalibus proportione servata sicut do naturalibus, nam suavis Providentia disponit de supernaturalibus ad modum rerum naturalium. In ordine naturali, si aliquis habens optimum amicum, graviter ab eo offenditur, non restituitur in tota intimitate hæc amicitia si offendens non nisi remisse condonationem postulat. 2° - Sic salvantur jura tum misericordiæ tum justitiæ. 3° - Si merita semper reviviscerent in summo gradu, daretur occasio teporis; e contra præsens sententia inducit ad eliciendos actus ferventiores contritionis. Π. — Suadetur contra Bannez quod merita reviviscunt etiam ad praemium essentiale proportionaliter ad praesentem dispositionem, hoc sensu quod ultra jus ad gloriam essentialem correspondentem præsenti dispositioni, conferatur proportionaliter ad eam aliquid de jure ad praemium essentiale correspondens meritis reviviscentibus. Sed difficile est dicere præcise quid sit proprie hæc proportio gradus meritorum revi­ viscentium ad praesentem dispositionem. Ratio hujus opinionis est quia alioquin reviviscentia meritorum non salvatur cum proprietate; debet esse reviviscentia propria, si non æqualis, ad minus proportionalis. Merita autem proprie reviviscere nihil Liliud est quam ea iterum acceptari ad gloriam essentialem quam mere­ bantur. Unde, si daretur solum æqualis gloria ac si merita non præcessissent, hæc merita non iterum acceptarentur ad gloriam essentialem, et igitur non proprie reviviscerent neque æqualiter ut erant, neque pro­ portionaliter ad dispositionem præsentem. V. g. aliquis octoginta annis sancte vixit et in fine vitæ suæ peccat mortaliter, dum alter per idem tempus in luxuria vixit, uterque autem resurgit in eodem contritionis gradu ad quatuor; secundum Bannez sequeretur quod uterque acciperet eumdem gradum gloriæ essentialis. Hoc videtur inadmissibile. Confirmatur: ex declaratione Pii XI in bulla Jubilæi 1924 (Denz. 2193): «quicumque enim pænitendo Apostolicæ Sedis salutaria jussa, Jubilæo magno vertente, perficiunt; iidem tum eam, quam peccando amiserant, meritorum donorumque copiam ex integro reparant ac reci­ piunt, tum de asperrimo Satanæ dominatu sic eximuntur, ut libertatem repetant, qua Christus nos liberavit (Gal., IV, 31) tum denique pænis omnibus, quas pro culpis vitiisque suis luere debuerant, ob cumulatis­ sima Christi Jesu, Beatæ Mariæ Virginis Sanctorumque merita plene exsolvuntur » x. I Hæc verba Pii XI non sunt in favorem opinionis Suarezil, quia si ut vult Suaiez semper merita ex integro reviviscerent, quantumvis remissa sit con­ tritio. Pius XI non hoc citai et ut beneficium Jubilæi Et hæc verba non favent opinioni Bannezii. quia ille qui facit bene quod faciendum est tempore Jubilæi etiam sine intensa devotione voluntatis, videtur, juxta hæc verba, recuperar· secundum suam devotionem, omnia merita mortiflcata etiam quoad præmlum essentiale, alioquin non diceretur « ex integro ». De reviviscentia meritorum 401 Ex hac declaratione per pænitentiam, saltem cum indulgentia jubi­ læi, reviviscunt merita ex integro, seu perfecte. Sic proportionaliter ad devotionem actualem, reviviscunt merita etiam ad præmium essentiale. Alioquin non proprie reviviscerent. Alioquin, ut dictum est, in homine qui per octoginta annos sancte vixit, et postea mortaliter peccavit, nulla haberetur ratio præcedentium meritorum, et proinde non proprie reviviscerent. Sic misericordia Dei non proprie restitueret annos sanctitatis præteritos. Nec sufficit dicere quod hic homo habebit majus præmium acci­ dentale, quia merita per se primo respiciunt vitam æternam seu præ­ mium essentiale, et ideo si illis non respondet speciale præmium essen­ tiale, non proprie reviviscunt. Hoc videtur certum et si in hac quæstione de se valde obscura, negligitur id quod certum videtur, non possumus ad seriam probabilitatem pervenire. Sic sententia proposita vitat nimium rigorem Bannezii et nimiam indulgentiam Suarezii. Per prædictum rigorem minuitur spes, et per nimiam indulgentiam peccatores fiunt præsumptuosi et bona opera negligunt. - Sic probabilius homo pænitens resurgit secundum fervorem dispositionis præsentis ad aliquem gradum præmii essentialis distinctum ab illo qui respondet præsenti dispositioni. Objicit Bannez: S. Thomas dicit III3, q. 89, a. 5, ad 3um: «Ille qui per pænitentiam resurgit in minori caritate consequitur quidem præmium essentiale, secundum quantitatem caritatis in qua invenitur; habebit tamen gaudium majus de operibus in prima caritate factis quam de operibus quæ in secunda caritate fecit, quod pertinet ad præmium accidentale ». Respondetur: Hic textus potest interpretari in favorem utriusque opinionis, quamvis videatur favere opinioni Bannez. Sed potest sic in­ telligi: « ille qui per pænitentiam resurgit in minori caritate consequitur quidem præmium essentiale (correspondens scii, meritis antiquis de quo procedebat argumentum) secundum quantitatem caritatis in qua nunc invenietur ». Alioquin S. Thomas concederet quod merita non proprie reviviscunt. Dicit e contra in corpore art. « reviviscunt quia remanent in acceptatione divina » et remanent ut erant per respectum etiam ad præmium essentiale. Sed verum est quod hic pænitens resurgens in minori caritate de gradu majori non recuperato non habebit nisi gau­ dium accidentale. Sic terminatur tractatus de Pænitentia. Cf. infra p. 422 de reviviscentia sacramentorum. * * * Quoad Indulgentias cf. Suppi., q. 25-27, ut videatur quamnam doc­ trinam tenebant theologi ante errorem Lutheri de hac re. Potestatem conferendi indulgentias negaverunt Waldeneses, Wicleffistæ, et ProteGakiikiou I.aokanol. I>' KuciiarixlIU. 402 De Pænitentia stantes. Concilium Tridentinum (Denz. 989) definivit hanc potestatem fuisse Ecclesiæ a Christo concessam. - Et indulgentia definitur: rem.ssio pænæ temporalis peccato debitæ, coram Deo valida, per applica­ tionem thesauri Ecclesiæ, a Superiore legitimo extra sacramentum facta. Hæc potestas fluit per modum corollarii ex tribus dogmatibus scii, ex superabundant! satisfactione Christi, ex potestate clavium et ex communione Sanctorum. A sæculo secundo ad IVum concessio indulgentiarum apparet sub forma mitigationis pænitentiæ publicœ intuitu intercessionis martyrum vel quoad moribundos, quo citius hi cælum ingredi possent. Sic jam condonabatur pars pænæ, ideoque satisfactionis peccato debitæ, in fa­ vorem eorum qui ferventem vitam agebant. A sæculo VIT ad IXum conceduntur indulgentiæ prout pænitentia canonica commutatur in alia opera mitiora, v. g. in visitationes basili­ carum. A sæculo XI* jam conceduntur indulgentiæ proprie dictæ seu re­ missio totalis aut partialis pænæ peccato debitæ, præcipue ad promo­ vendas expeditiones in terram Sanctam, aut ad debellandum contra Albigenses. Initio sæculi XIV jubilæum institutum est cum plenaria indulgen­ tia; mox statutum est ut Jubilæum celebraretur quolibet quinquagesimo anno; postea quolibet vigesimo quinto anno; tandem jubilaea extraor­ dinaria concessa sunt. Est praxis salutaris et Concilium Tridentinum prohibuit quidquid superstitioni favere potest. S. Thomas Suppl, q. XXV, art. 1, ostendit quod indulgentiæ valent ad absolutionem non solum a poenis canonicis, sed a poenis purgatorii, et prosunt solum contritis et confessis (cf. Denz. 2193 de Indulgentia jubilæi, et Diet, théol. art. In­ dulgences) 1. Plura de hac re S. Thomas ostendit ibidem q. XXV, XXVI, XXVII, scii. Est in Ecclesia potestates dispensandi indulgentias ex thesauro Ec­ clesiæ, scii, ex thesauro satisfactionum Christi et sanctorum. Hæc pote­ stas conferendi indulgentias primario competit Summo Pontifici, et per ipsum in episcopos derivatur; non requiritur tamen potestas ordinis. In­ dulgentia dividitur in totalem seu plenariam, quæ sufficit ad tollendam tota poenam restantem post culpam dimissam , et in partialem. Ut indul­ gentia sit valida et rata requiruntur quatuor: auctoritas in concedente, caritas in suscipiente, causa legitima, quæ sit scii, ad honorem Dei et EcI S. Thomas, loc. cit. dicit contra eos qui docuerunt indulgentias valere solum ad absolutionem a pænis canonicis: «Hæc opinio non videtur vera. Primo, quia est expresse contra privilegium Petro datum, cui dictum est (Mt XVI. 19) ut quod in terra remitteret, in coelo remitteretur... Et præterea Ecclesia hujusmodi indulgentias faciens magis damnificaret, quam adjuvaret: quia remitteret ad graviores pænas, scii, purgatorii, absolvendo a pænltentiis publicis. Et ideo dicendum est quod indulgentiæ valent quantum etiam ad judicium Dei ». De effectibus u.tus sacramenti 403 clesiæ utilitatem, et adimpletio operis injuncti. Unde indulgentia sine causa pia et rationalis est illicita et non est rata quantum ad remissionem coram Deo pænæ, in hac vel altera vita luendæ (cf. Suppl, q. XXV, a 1 et 2). S. Thomas ostendit, Suppl, q. XXV, a. 3, quod licet pro tempo­ rali subsidio ad spiritualia ordinato indulgentias conferre, non autem pro temporali simpliciter. — Indulgentiæ possunt applicari et prodesse defunctis, per modum suffragii. Gratuito ergo et misericorditer Deus acceptat indulgentias appli­ catas defunctis; ea tamen acceptatione posita, intervenit justitia, quia satisfactiones de thesauro Ecclesiæ sunt justa compensatio et de con­ digno pœnarum quas defuncti pati debent in purgatorio. Cum autem Deus ex misericordia has indulgentias acceptat, non constat eum illas semper acceptare sive in toto sive in parte. Dubium: In quonam sensu conceduntur pro defunctis indulgentiæ partiales v. g. septem annorum. Respondetur communiter: Non in hoc sensu quod tot relaxentur anni de purgatorio quot remittuntur anni poenitentiarum antiquorum ca­ nonum; acerbitas enim pænæ unius diei in purgatorio, potest superare poenas plurium dierum in hac vita, et incertum est quanto tempore qui lucratur indulgentias deberet pati in purgatorio. Sed sensus est, quod remittatur tanta pæna peccatis debita coram Deo et in purgatorio luenda, quanta remitteretur per poenitentiam unius vel plurium dierum, vel annorum, secundum antiquos' canones imponi solitam. Quanta autem remitteretur, solus Deus novit. DE EXTREMA UNCTIONE SPECIATIM DE EJUS EFFECTIBUS (Suppi, q. 30). In C. Trid. (Denz. 926) definitum est contra protestantes quod ex­ trema unctio infirmorum « est vere et proprie sacramentum a Christo D.no institutum et a B. Jacobo Apostolo promulgatum ». Legitur enim in Epist. Jacobi, V, 14-15: «Infirmatur quis in vobis? Inducat (seu vocet) presbyteros ecclesiæ et orent super eum, ungentes eum oleo in nomine Domini, et oratio fidei salvabit infirmum, et alternabit eum Dominus: et si in pec­ catis sit, remittentur ei ». Si infirmatur, scii, graviter, voce presbyteros scii, sacerdotes rite ordinatos, ut constat ex locis parallelis (Act. XIV, 22; XV, 2; I. Tim. IV, 14; V, 17, 19). Orent super eum, ungentes eum oleo (hoc est si­ gnum sacramentale) et oratio fidei, scii, sacerdotis, salvabit infirmum, hoc intelligi potest a sanitate corporis; sed sequentia intelligi debent de gratia producta a prædicta unctione cum oleo scii. : « alleviabit eum Dominus, et, si in peccatis sit, remittuntur ei ». Non agitur de gratia gratis data curationum, quia si de ea esset sermo, non presbyteri vocandi essent, sed qui donum curationum ha­ bebant; nec deberet præscribi determinata materia, quia hoc relinque­ batur divinæ inspirationi. Insuper qui donum miraculorum exercebant | nullo modo peccata remittebant per exercitium hujus potestatis. Denique agitur de ritu in futurum servando, nam hæc verba S. Ja­ cobi quibus promulgatur hoc sacramentum sunt generalia et naturaliter ad omnia tempora sese extendunt et insuper hoc traditione probatur. Quoad traditionem cf. R. de Journel, Index Theol. n. 552. Per quatuor priora sæcula, nonnisi obiter Patres de hoc sacramento loquuntur, non enim est sacramentum necessarium ad salutem, sed solum utile. Sunt tamen testimonia S. Chrysost. et Euchologion S. Se­ rapionis IV sæc. Sæculo V, celebre est testimonium Innocentii I, de sancto oleo pro infirmis, quod est « genus sacramenti » (Denz. n. 99). Item in liturgia mozarabica, liber Ordinum de eo loquitur (cf. Diet. Theol. art. Extreme Onction). Insuper est consensus utriusque Ecclesiæ, latinæ et grecæ, etiam schismatic» et sectarum orientalium; ex hoc manifestatur antiquissi­ mam esse administrationem hujus sacramenti. De effectibus Extremæ Unctionis 4 or> Convenientia denique Extremæ Unctionis ostenditur a S. Th. Suppi., q. 29, a. 1, 2, 3, scii. Christus instituit sacramenta ut fidelibus subve­ niret in præcipuis vitæ circumstantiis et præcipuis difficultatibus. Atqui in mortis articulo speciales sunt difficultates, in primis anxie­ tates propter peccata præterita, pugnæ acriores contra tentationes dia­ boli, timor judicii divini, torpor mentis aut vivus dolor. Ergo si con­ veniens est baptismus, confirmatio, matrimonium, pænitentia, ita extrema unctio. De materia et forma hujus sacramenti cf. S. Th. Suppi., q. 29. Materia remota est oleum olivæ (c. Flor., Denz. 700) ab Episcopo benedictum (c. Flor. ibid.). Hæc benedictio requiritur ad validitatem (Denz. 1628). Materia proxima est unctio olei ab Episcopo benedicti; ex rituali sunt septem unctiones. Forma est deprecatoria juxta rituale Romanum, verba essentialia sunt: « per istam unctionem indulgeat tibi Dominus quidquid deliquisti, Arnen », Denz. 1996. DE EFFECTIBUS EXTREMÆ UNCTIONIS Cf. Suppi., q. 30, a. 1 et 2. Sec. S. Thomam et communiorem sen­ tentiam « principalis effectus hujus sacramenti est remissio peccatorum quoad reliquias peccati et ex consequenti quoad culpam si eam inveniat ». Imo tertio « sequitur corporalis sanatio quando hæc expedit ad spiri­ tualem sanationem, dummodo non sit impedimentum ex parte reci­ pientis ». Sic enumerantur tres effectus: 1) tollere reliquias peccati et eo ipso confortare animam contra difficultates urgentes in articulo mortis; hic est effectus primarius; 2) remittere culpam etiam mortalem «si infirmus sit in peccatis » ut dicitur in Ep. Jacobi, V, 15, et hic effectus, cum sit conditionatus, non est primarius sed secundarius; nam effectus primarius modo absoluto producitur, dummodo non sit obex. Insuper extrema unctio est sacramentum vivorum, per se supponens statum gratiæ. Nec ordinatum est per se ad remittenda peccata venialia, quibus remittendis sacramentum pænitentiæ institutum fuit et plane sufficit; 3) tertius effectus est sanitas corporis, si animæ expediat, ex testimonio S. Jacobi et ex C. Flor. (Denz. 700) ac Trid. (Denz. 909). Hic effectus, ut conditionalis, est etiam secundarius et producitur see. quod expedit ad principalem. Hæc sententia quæ communior est, magis fundatur, ut patet quam opininio Scoti juxta quam effectus primarius est remissio peccatorum venialium, et quam opininio S. Bellarmini et Tournely, see. quam effectus primarius esset remissio non solum venialium sed etiam mortalium, quæ per accidena non fuerunt antea remissa. Spc?ia‘im explicandus est effectus qui est primarius sec. S. Th. et communiorem sententiam cf. Suppi., q. 30, a. 1, legere corpus art. cf. Billuart, De Extrema Unctione, diss, unica, art. IV. 406 De Extrema Unctione Quid intelligendum est hic, sec. S. Th., per reliquias peccati. S. Th. hoc dicit in corp. art. in fine primæ sectionis: est debilitas spiritualis ex peccato proveniens, dicit: «est quædam debilitas et ineptitude, quæ in nobis relinquitur ex peccato actuali vel originali et contra hanc debilitatem homo roboratur per hoc sacramentum ». Item ad 2unl in finem: « Reliquiae peccati non dicuntur hic disposi­ tiones ex actibus relictae, quæ sunt quidam habitus inchoati, sed quæ­ dam debilitas spiritualis in ipsa mente existens, qua sublata, etiam eisdem habitibus vel dispositionibus manentibus (quæ in purgatorio postea tolluntur si remanent) non ita potest inclinari mens ad peccatum (inter tentationes in articulo mortis) ». lum Coroll. indicatum ad 2um: « Extrema unctio peccatum tollit..., similiter diminuit reatum pænæ temporalis, sed ex consequenti, in quantum debilitatem tollit, quia eamdem poenam levius portat fortis quam debilis ». 2um Coroll. (ibid.): « Unde non oportet quod propter hoc minuatur satisfactionis mensura». Billuart 1. c. dicit: «Si remissio reatus pænæ temporalis foret effectus principalis ac primarius extremæ unctionis, se­ queretur quod infirmus recipiens hoc sacramentum cum debita dispo­ sitione, nihil amplius haberet luendum, sacramentum enim infaillibiliter operatur suum effectum primarium in subjecto bene disposito ». lum Dubium; An extrema unctio tollat pravos habitus ex peccato relictos, qui vocantur etiam quandoque reliquiæ peccati. Resp.: see. communiorem sententiam Extrema unctio minuit tan­ tum hos pravos habitus sic in esse physico remanentes in mente, et minuit eos per gratias actùales in hoc sacramento collatas. Quidam tamen affirmant hos pravos habitus tolli ab Extrema unctione. — S. Th. ad 2um in fine videtur admittere quod non tolluntur sicut tota pæna temporalis nisi per intensum amoris actum qui quandoque hoc momento elicitur. Dubium secundum: an fidelis propter intensum fervorem cum quo recipit extremam unctionem possit totaliter liberari a purgatorio? Affirmative, et hoc notandum est: in articulo mortis, ratione intensi fervoris, actus caritatis potest liberare a tota pæna purgatorii, præsertim si moribundus cum magno spiritu fidei et amore, seipsum intime unit cum missis quæ tunc celebrantur, scii, cum oblatione et sa­ crificio Christi, quod continuatur numerice idem quoad substantiam, modo incruento, in missis. Ut autem hoc recte et profunde fiat convenit exhortari moribun­ dum, ut faciat, in unione cum perpetua Christi oblatione, sacrificium vitæ suæ secundum quatuor fines sacrificii, scii, ut det cum Christo vitam suam in sacrificium adorationis, reparationis, supplicationis, ad obti­ nendam gratiam perseveranti® finalis, et gratiarum actionis pro omnibus De exus effectibus <107 beneficiis acceptis. Sic ratione intensi amoris Dei posset liberari a toto purgatorio, see. illud Trid. (Denz. 940 e 950), « Sacrificium missæ non soli prodere sumenti, et pro vivis et defunctis, pro peccatis, poenis, satis­ factionibus et aliis necessitatibus offertur». Ait etiam C. Trid. 799 (de justif. adulti) « unusquisque recipit justitiam see. mensuram, quam Spiritus Sanctus partitur singulis prout vult et see. propriam cujusque dispositionem et cooperationem ». Hoc verum est etiam pro remissione pænæ temporalis. S. Th. a. 1 ad 3 dicit quod gratia sacramentalis producitur per ul­ timam unctionem. — Minister est sacerdos et solus ille. Subjectum est homo graviter ægrotans Hoc sacramentum, non imprimens characterem, potest reiterari quoties etiam, post reconvalescentiam, fidelis reincidit in periculum vitæ (Denz. 910). DE ORDINE Cf. S. Th., Suppl., q. 34, a. 1, 2; q. 35, a. 1, 2; q. 38, a. 1; q. 40, a. 4 et 5. Ordo est sacramentum a Christo institutum, characterem impri­ mens, cujus complementum ultimum est gradus episcopalis, ita ut ad episcopum tamquam ad ministrum proprium pertineat hoc sacramen­ tum conferre. Ordo in genere est dispositio see. prius et posterius per respectum ad aliquod principium; sic loquimur de ordine numerorum, dierum, saeculorum, de ordine causarum, de ordine civitatis aut regni, et etiam totius universi. Et ordo dicitur per prius de subordinatione quam de coordinatione, nam ut dicit S. Th. 1α-Π“<’, q. 100, a. 6 « primum est quod miles subdatur duci... secundum vero, ut aliis coordinetur ». Sic in ali­ qua diocesi, sacerdotes subordinantur Episcopo, et coordinantur inter se. Subordinatio ista sacra vocatur hierarchia quæ ex variis gradibus constat ad unum finem tendentibus, scii, ad sanctificationem animarum (Suppi., q. 34, a. 2, ad 4). Ordo est notio analogica, quæ applicatur in diversis generibus re­ rum. Imo in rebus sacris ordo dicitur analogice proprie de tribus : 1 ) de ipsa sacra hierarchia; 2) de potestate sanctificandi et cultum ex officio exercendi; 3) de ordinatione seu ritu quo confertur potestas ordinis. Sic nomen effectus transfertur ad causam scii, ad ordinationem qua conferuntur diversi gradus ordinis clericalis. Agitur nunc de ordine ut idem sonat ac ordinatio. C. Trid. contra protestantes (Denz. 959, 963, 966) definivit quod Ordo est verum sacramentum a Christo institutum quo producitur character seu spiritualis potestas et gratia ad confi­ ciendam Eucharistiam et ad alia sacramenta ministranda vel munia sacra rite obeunda. Existentiam Ordinis negant generatim Protestantes, exceptis ritualistis. Contendunt enim omnes fideles vi baptismi sacerdotio instructos esse, nec egere nisi publica deputatione ut sacerdotale officium exer­ ceant. Ita etiam modernistæ dixerunt sacerdotium esse institutionem mere ecclesiasticam (Denz. 2050,2054, seq.). Hæc est hæresis proprie dicta, contra definitionem C. Trid. (Denz. 963) et Conciliorum praece­ dentium v. g. Florentini. De INSTITU’ZIONE Okdinis 409 QUANDONAM ORDO INSTITUTUS EST A CHRISTO? 1) Apostoli fuerunt speciatim a Christo electi his verbis: Marc. I, 16-20: «Venite post me, faciam vos fieri piscatorem hominum». 2) Postea Apostoli speciali ritu consecrati sunt et ad specialia deputati, dum Christus in ultima cœna dedit eis et eorum successoribus potestatem consecrandi Eucharistiam : « Hoc facite in meam commemo­ rationem» (Luc. XXII, 19; I Cor. XI, 24). Hic textus citatur a C. Trid. (Denz. 949) ut continens ipsa institutionis verba et hoc est de fide (cf. Denz. 957 seq. et 963). His verbis Christus Apostolos instituit sacer­ dotes. — Postea eis dedit potestatem remittendi peccata, ut refertur in Evang. Jo. XX, 22: «Accipite Spiritum Sanctum quorum remiseritis peccata, remittuntur eis, et quorum retinueritis retenta sunt ». Insuper sacerdotium sic institutum debet esse, see. voluntatem Christi, perpetuum, ut perpetuo offeratur sacrificium Eucharisticum, et ut remitti possint peccata pænitentibus. — Denique ipsi Apostoli alios ministros instituerunt ritu quodam externo et visibili, scii, impositione manuum (Act. VI, 6; ΧΙΠ, 3; XIV, 22; I Tim. TV, 14; II Tim. I, 6) ; sic sacerdotes a ceteris fidelibus discernebantur et his solis competebat officium regendi Ecclesiam Dei (Act. XX, 28) dispensandi mysteria Dei (I Cor. IV, 1) et offerendi dona et sacrificia (Hebr. V, 1). An constet ritum, quo conferebatur hæc spiritualis potestas, esse vere et proprie sacramentum? Utique, quia erat: 1° signum sensibile (impositio manuum) ; 2° pro­ ductivum gratiæ; 3° a Christo institutum. Quod hoc signum sensibile fuerit productivum gratiæ hoc constat præsertim ex duobus textibus S. Pauli (I Tim. IV, 14) : « Noli negligere gratiam quæ in te est, quæ data est tibi per prophetiam, cum imposi­ tione manuum presbyterii ». Dicit etiam S. Paulus (Π Tim. I, 6) : « Ad­ moneo te ut ressuscites gratiam Dei, quæ est in te per impositionem manuum mearum ». Addit S. Paulus (I Tim. V, 22) quod hæc impositio paucis tantum et caute danda est. Sic jam ex S. Scriptura constat quod duplex potestas confertur sacerdoti in ordinatione: una in verum Corpus Christi ad illud consecrandum; altera in Corpus Christi mysti­ cum ad illud pascendum et judicandum in foro interno. — Unde, ut ait Billuart, quamvis sacerdos ut sic, sit tantum ad sacrificandum, sa­ cerdos tamen novæ legis et prout est a Christo institutus est ad sacri­ ficandum et judicandum, sic est simul sacrificator et judex. Unde Ecclesia distinguit sacerdotium proprie dictum a sacerdotio late dicto. Quoad Traditionem R. de Journel Ench. patr., Index theol. n. 553 seq. ostendit ex variis documentis Patrum quo ordo est verum sacra­ mentum quo distinguuntur clerici a laicis; - quod Episcopatus, presby- 410 De Ordine teratus et diaconatus constituunt ordines majores; — subdiaconi sunt adjutores diaconorum, tardius tantum ab Ecclesia instituti. Jam sæculo Πο et ΙΠ° Patres clare dicunt aut supponunt ordinem sacerdotalem, seu sacram hierachiam, a laicis jure divino distingui, et ad sacram hierarchiam pertinere episcopatum, presbyteratum et diaco­ natum. Sunt præsertim testimonia S. Clementis Romani, S. Ignatii, Tertul­ liani (cf. Journel). S. Ignatius ad Trallianos, Π, 3 (Journel 48) vocat diaconos ministros mysteriorum Jesu Christi. Ex his text, constat sa­ cerdotes habere potestatem consecrandi Eucharistiam. Sæculo IV et V, diserte affirmatur impositione manuum conferri non solum potestatem consecrandi, sed et gratiam, cf. præsertim S. Chrysost. de Sacerdotio, ΙΠ, 4, S. Aug. Contra epistolam Parmeniani, 1. Π, c. 13. Innocentius I aperte docet in ordinatione conferri « plenitudinem Spi­ ritus sancti » Ep. 24 ad Alex. n. 4, P. L., t. 20, c. 550. Hoc constat etiam ex universali Ecclesiæ praxi, quæ consignatur in libris liturgicis etiam antiquissimis utriusque Ecclesiæ græcæ et latinæ. Convenientia hujus sacramenti explicatur a S. Th. Suppi., q. 34, a. 1. Ad divinam providentiam pertinet ut in societate ecclesiastica sint duces spirituales qui populum Christianum regant, et qui ritu sacro et speciali ad hoc deputentur, accipiendo specialem potestatem et gratiam. Estne de fide episcopatum et presbyteratum ad sacram hierarchiam pertinere? Est de fide definita in C. Trid. (Denz. 966): « Si quis dixerit in Ecclesia catholica non esse hierarchiam divina ordinatione institutam quæ constat ex episcopis, presbyteris et ministris, an. s. ». Ex hac definitione sequitur etiam ut quid theologice certum quod diaconatus sit sacramentum, quia inter ministros ad minus numerandi sunt diaconi. Constat etiam ex pluribus aliis declarationibus antiquioribus quod Episcopatus, presbyteratus et diaconatus sunt divinæ institutionis (cf. Denz. 42, 305, 356, 958, 966) et quod subdiaconatus est etiam ordo major 45, 153, 305, 958. — Hierarchia continet etiam ordines minores 45,153, 305, 958. Certum est etiam (licet a quibusdam olim.negatum, ut a Dutando),· diaconatum esse sacramentum. Hoc constat S. Scriptura (Act. VI, 17; I Tim. HI, 8-13), nam per impositionem manuum ordinabantur; hoc ap­ paret etiam ex praxi Ecclesiæ semper usitata ordinandi diaconos per manuum impositionem, et denique in Trid. ut dictum est. Controvertitur num subdiaconatus et minores ordines habeant ratio­ nem sacramenti, et producant ex opere operato gratiam et characterem. Multi, præsertim inter modernos, negant quia, ut aiunt, hi ordines instituti sunt ab Ecclesia in medio sæculi III tanquam partiones dia­ conatus. Hoc constat ex Epistola S. Cornelii papæ ad Fabium (Denz. 45 et longius P. G. XX, 622). De instituzione Ordinis 411 Alii tamen cum S. Th. (Suppl., q. 37, a. 2 ad 2um) putant hos ordi­ nes in fonte suo, seu in diaconatu, esse institutionis divinae, et Christum reliquisse Ecclesiæ potestatem dividendi diaconatum in varios ordines inferiores quibus gratia conferri potest. Hæc opinio adhuc a pluribus consideratur ut probabilior. Illustratur a S. Thoma, Suppi, q. 37, a. 2, ad 2, et S. Doctor hos ordines considerat ut partes potentiales sacra­ menti Ordinis (cf. Billuart, de Ordine, diss. I, a. 3) sicut dantur partes potentiales animæ, scii, nutritivum, sensitivum sunt partes animæ in­ tellectiva. Ita etiam sunt pariter partes potentiales alicujus virtutis, scii, virtutes adjunctæ, quæ ordinantur ad aliquos actus secundarios, vel materias, quasi non habentes totam potentiam principalis virtutis, sic veracitas ets pars potentialis justitiæ, cf. IIa-IIae, q. 48, a. 1. Sic explicata hæc opinio vere probabilior videtur et longius defenditur a Billuart, loc. cit. Alia controversia fuit circa episcopatum, scii. An episcopatus et pre­ sbyteratus sint duo ordines et duo sacramenta vere distincta; cf. Suppi, q. 40, a. 5 et Billuart, de Ordine d. IV, a. 2. — Quidam affirmant dicentes ab utroque producitur distinctus character. Ita S. Bellarminus, Tournely et recentius Perrone, Hurter. Alii vero scii. S. Th., cum quo citantur S. Alb., S. Bonav. Scotus, Soto, etc. negant cum aliqua distinctione. S. Th. Suppi, q. 40, a. 5 dat duas conclusiones: 1" Episcopatus non est ordo, see. quod ordo est sacramentum. Quia sacramentum ordinis ad Eucharistiam ordinatur (q. 37, a. 2 et 4). Atqui quoad consecrationem Eucharistiæ, Episcopus non habet potesta­ tem superiorem sacerdote, ergo: 2’ Episcopatus est ordo see. quod ordo est officium respectu quarumdam actionum sacrarum. Sic enim Episcopus habet potestatem in actionibus hierarchicis respectu corporis mystici, supra sacerdotem, ita ut simplex sacerdos non possit in aliqua dioecesi audire confessiones nisi accipiat facultates ab Episcopo. Sequitur ex prima conclusione quod consecratio episcopalis non im­ primit characterem. Thomiste, ut Billuart, hanc opinionem sic explicant: ordo dupli­ citer accipitur: 1° stricte ut sacramentum ordinatum ad Eucharistiam; 2° late, communius, see. quod est officium respectu quarumdam actio­ num sacrarum. Item Episcopatus potest sumi dupliciter: 1“ adæquate sec. omnem potestatem quam importat, scii, consecrandi, absolvendi, ordinandi, confirmandi et gubernandi; 2° inadæquate pro eo quod addit simplici sacerdotio, scii, pro potestate tantum ordinandi, confirmandi et gubernandi. Et concludunt: 1' Episcopatus adæquate sumptus vere est ordo stricte sumptus seu sacramentum ordinis, quia essentialiter importat sac rdotium 412 De Ordine quod est certe sacramentum. Hoc ab omnibus admittitur et sic C. Trid. dicit quod Episcopatus et presbyteratus ad sacram liierarchiam per­ tinent. 2° Episcopatus inadequate sumptus pro eo quod addit simplici sacerdotio probabilius non est ordo stricte sumptus seu sacramentum ordinis, nec proinde ordo distinctus a sacerdotio, sed est ejus extensio et perfectissimum complementum. Ratio hujus secundæ conclusionis est: 1° quod C. Trid. (Denz. 958) recensendo ordines, septem tantum numerat, omisso episcopatu. Atqui si episcopatus esset ordo distinctus a sacerdotio non essent solum septem ordines, sed octo. 2° ratio theologica ea est quæ jam data a S. Th. Suppi., q. 37, a. 2: Episcopatus non dicit specialem habitudinem ad Eucharistiam conse­ crandam, non enim potest Episcopus magis consecrare quam simplex sacerdos. Distinctio autem ordinum accipitur see. habitudinem ad Eucharistiam consecrandam aut ad aliquod ministerium ordinatum ad sacramentum Eucharistiæ, quæ est finis cœterorum et sacramentum sacramentorum. Unde Episcopatus non potest esse nisi complementum sacerdotii, quo scii, fit potens alios ad Eucharistiæ ministerium ordinare. Confirm. Alioquin si Episcopatus esset ordo proprie dictus, distinc­ tus a sacerdotio, esset illi inferior, nam potestas consecrandi Corpus Christi est longe excellentior quam potestas consecrandi sacerdotes et calices. Potestas in Corpus Christi naturale, quam confert sacerdotium longe præstat potestati in Corpus Christi mysticum quam confert Episcopatus. Objicitur. Episcopatus continet sacerdotium, sicut sacerdotium dia­ conatum. Atqui hi duo ultimi ordines sunt distincti. Ergo pariter. Resp. nego paritatem, episcopatus enim continet sacerdotium non solum eminenter virtualiter, sed eminenter formaliter ita ut non possit esse episcopus sine sacerdotio; sic ille qui non est sacerdos non potest valide fieri Episcopus, dum ille qui non est diaconus (sed solum subdiaconus) potest valide fieri sacerdos. Alia obj. Consecratio episcopalis confert characterem specialem, quia dat specialem spiritualem potestatem ad ordinandum et confir­ mandum. Respondetur: Ad hoc sufficit quod episcopatus sit complementum intrinsecum sacramenti ordinis; sic per consecrationem episcopalem non confertur specialis character, sed extenditur character sacerdotalis, per realem et physicum modum ad ministeria ulteriora, sicut in ordinatione presbyteri character sacerdotalis ad consecrandum extenditur ad absol­ vendum, quando dicitur: « Accipe Spiritum sanctum, quorum remiseris De materia et forma Ordinis d 13 peccata, etc... ». — Et sufficit quod episcopatus sit complementum intrin­ secum sacerdotii, ut conferat gratiam, sicut satisfactio sacramentalis post absolutionem. Unde probabilius episcopatus non est ordo stricte dictus nec sacra­ mentum distinctum a sacerdotio, sed ejus extensio et perfectissimum complementum. DE MATERIA ET FORMA SACRAMENTI ORDINIS Cf. S. Thomam Suppi., q. 34, a. 4 et 5, et q. 37, a. 5. Status quœstionis. Non sine difficultate est hæc quæstio, quæ fuit disputata sæculo ΧΙΠ, et etiam nunc remanet controversia. In S. Scrip­ tura Π Tim. I, 6, non alia materia Ordinis datur nisi manuum impositio et per novem priora sæcula sola manuum impositio fuit adhibita ut materia in utraque Ecclesia. A sæculo decimo, porrectio intrument.orum, scii, calicis et patenæ pro sacerdotibus, traditio Evangelii pro diaconis, in Ecclesia Latina, non autem in Græca, usurpata fuit. Quæritur ergo: quænam est materia essentialis? Varice sententice. Sunt tres præcipuæ: duæ extremæ aa invicem oppositæ et inter eas tertia quæ illustratur a superiori principio: l.° Sententia: Sola impositio manuum est materia essentialis. quia ipsa sola fuit adhibita per novem sæcula tum in Oriente tum in Occi­ dente; proinde porrectio instrumentorum est solum ritus ecclesiasticus, sæculo X° introductus ad clarius designandam potestatem ordinatione collatam. Ita docuerunt S. Bonaventura, Durandus, S. Alphonsus, Franzelin, Palmieri, Pesch, Gasparri, fere omnes recentes theologi, canonistæ et liturgistæ. Sed pro ista sententia magna difficultas est, quæ oritur ex ejus oppositione ad Decretum Concilii Florentini pro Armenis, ut statim dicendum est. 2? Sententia: Sola traditio vel porrectio instrumentorum est materia essentialis Ordinis. Ita Capreolus, Dominicus Soto, Vasquez, Gonet etc. Hi invocant Concilium Florentinum (Denz. 701) in quo dicitur, in De­ creto pro Armenis: « Sextum Sacramentum est ordinis, cujus materia est illud, per cujus traditionem confertur ordo: sicut presbyteratus tra­ ditur per calicis cum vino et patenæ cum pane porrectionem ». Defensores hujusce secundæ sententiæ dicunt contra præcedentes: in hoc textu non agitur de materia accessoria vel accidentali, quia ibidem C. Florentinum assignat essentialem materiam et formam aliorum sacra­ mentorum. 414 De Ordine Recenter defensores prima sententiæ responderunt: hoc Decretum ad Armenos in Cone. Flor, est solum instructio practica accessoria, alioquin esset error historicus in ipso Concilio k E contrario plures ostenderunt hoc Decretum Cone. Flor, esse pro­ prie actum Concilii œcumenici et habere auctoritatem non solum disci­ plinarem, sed vere dogmaticam 2. Hoc patet ex ipsis verbis initii hujusce decreti: «Ecclesiasticorum sacramentorum veritatem pro ipso­ rum Armenorum tam prœsentium quam futurorum faciliore doctrina sub hac brevissima redigimus formula ». Unde proponitur doctrina vera pro omni tempore, quamvis non sit solemnis definitio. Hoc non satis consideraverunt defensores primæ sententiæ; pro­ blema enim considerandum est non solum sub aspectu historico, sed etiam sub aspectu dogmatico, de valore decreti dogmatici alicujus Concilii œcumenici. Sed remanet magna difficultas pro secunda sententia, scii, sola im­ positio manuum fuit in usu per novem priora sæcula et sola adhibetur nunc in Ecclesia græca et de ea loquuntur S. Scriptura et C. Trid. (Denz. 910). 3.12Sententia: In sacramento Ordinis est, in Ecclesia latina, duplex materia partialis, scii, porrectio instrumentorum et tertia impositio manuum, et duplex- forma partialis correlativa, sicut per ordinationem sacerdotalem confertur duplex potestas, scii, consecrandi et absolvendi; apud Græcos tamen materia et forma presbyteratus est sola impositio manuum cum his verbis: « divina gratia etc. ». Ita Petrus Soto, Estius, Bellarminus, Lugo, Billuart. Citatur S. Thomas in favorem hujusce sententiæ, comparando diversos ejus textus. In Suppi., q. 37, a. 5, dicit: « quia principalis actus sacerdotis est consecrare corpus et sanguinem Christi, ideo in ipsa datione calicis sub forma verborum determinata character sacerdotalis imprimitur ». Et in ΙΙΓ, q. 84, a. 4, S. Thomas ait: « Impositio manuum in sacramentis Ecclesiæ fit ad significandum aliquem copiosum gratiæ effectum.... et ideo fit in sacramento ordinis in quo confertur quædam excellentia potestatis in divinis mysteriis, unde et Π Tim., I, 6, dicitur: « Resuscites gratiam Dei, quæ est in te per impositionem manuum mearum ». - Secundum plures defensores hujusce tertiæ sententiæ per porrectionem instrumento­ rum confertur potestas consecrandi corpus Christi verum, et per impo­ sitionem manuum potestas absolvendi. 1 Card. Van n. 459 ss., 481. 2 Ita J. de 150-162, 195-215. 1408-1424. — E. nitentia, n. 506. Rossum, De essentia sacramenti Ordinis. Friburgi Bresg.. 1914. Guibert. Bulletin de littérature ecclésiastique, 1919, p. 81-95, — Galtiek, Diet, théol. cath., art. Imposition des mains, col. Hucon, Tr. dogm. de Pænitentia, 1927, p. 701. — Herve de Poe­ De effectibus sacramenti Ordinis 415 Hæc tertia sententia videtur probabillior, quia Scriptura requirit impositionem manuum, ita etiam C. Trid. (Denz. 910, 959), et C. Flor, videtur assignare porrectionem instrumentorum ut etiam necessariam apud Latinos. Remanet tamen difficultas ex hoc quod in Ecclesia græca non adhibetur traditio instrumentorum, nec olim fuit adhibita in Ec­ clesia latina. Principium solutionis, ut explicant Billuart, et recentius Card. Billot, Hugon, Hervé, est quod Christus non instituit materiam hujus sacramenti determinando quasi In specie hanc vel illam rem esse mate­ riam, sed determinando tantum quasi in genere conferendum esse per aliquod signum sensibile quod foret significativum potestatis traditæ. Hoc sufficit ad institutionem sacramenti a Christo, nam quodlibet sacra­ mentum proprie « specificatur » per effectum ad quem essentialiter or­ dinatur. Unde Christus reliquit Ecclesiæ, sicut pro confirmatione, ulti­ mam determinationem materiæ sacramenti Ordinis. Sic Ecclesia determinavit pro Latinis quod porrectio instrumento­ rum cum forma correlativa esset signum legitimum potestatis conse­ crandi, et impositio manuum cum forma correspondente signum legi­ timum potestatis absolvendi. Determinavit etiam quod pro Græcis impo­ sitio manuum cum forma correlativa esset signum legitimum utriusque potestatis. Consequenter Græcus ordinatus ritu Latinorum, aut Latinus ritu Græcorum sine dispensatione Summi Pontificis, invalide ordinaretur. Ad difficultatem autem quod materia essentialis sacramenti debet esse semper et ubique eadem respondetur: Debet esse eadem formaliter in ratione signi sensibilis, ut a Christo instituta ad talem effectum pro­ ducendum, conc.; eadem materialiteer, in ratione rei, nego. Unde sufficit quod Christus voluerit instituere aliquod signum ad talem effectum spe­ cificum producendum, et reliquit Ecclesiæ potestatem determinandi ma­ terialiter hoc signum ad prædictum effectum significandum et efficiendum. DE EFFECTIBUS SACRAMENTI ORDINIS Sunt duo effectus (Suppi, q. 35). 1" Augmentum gratiæ habitualis, cum quo connectitur jus ad gratias actuales suo tempore concedendas ad sanctam celebrationem missæ, et ad digne ac sancte exercendum ministerium animarum, imo ad sanctius semper exercenda omnia opera vitæ sacerdotalis; quia hic etiam debet esse progressus, prout, præsertim pro sacerdote, perfectio caritatis cadit sub supremo præcepto ut finis ad quem omnes tendere debent, unusquisque see. suam conditionem, et ideo magis sacerdos quam alii. Unde S. Th. dicit Suppi., q. 35, a. 1, ad 3: « ad idoneam exeeutionem ordinum non sufficit bonitas qualiscumque, sed requiritur bonitas excellens... » cf. S. Paulum, Π Tim., I, 6 et C. Trid. (Denz. 960). 416 De Ordine Item S. Th. dicit IIa-IIae, q. 184, a. 8 c. in fine: sacerdos etiam non religiosus debet habere majorem sanctitatem quam religiosus conversus, « quia per sacrum ordinem deputatur ad dignissima ministeria, quibus ipsi Christo servitur in sacramento altaris, ad quod requiritur major sanctitas interior quam requirat etiam status religiosus ». Item Suppi., q. 36, a. 1. Unde anima sacerdotalis debet crescere de die in diem in sanctitate ut sanctius exerceat omnia opera vitæ sacerdotalis. In exordio Eccle­ siæ gratiæ gratis datæ sæpe sacram ordinationem comitabantur, v. g. donum linguarum, donum miraculorum, spiritus prophetiæ ut constat ex Act. Ap. et I Tim. IV, 14: « noli negligere gratiam quæ in te est, quæ data est tibi per prophetiam, cum impositione manuum presby­ terii ». Hodie autem raro hæc privilegia conceduntur, dantur tamen, ut constat ex precibus quæ in Pontificali reperiuntur, auxilia quibus ordi­ nati magis idonei efficiantur acquisitioni sacræ doctrinæ et administra­ tion! rerum spiritualium, dummodo faciant quod in se est. Alius effectus est character (Suppi., q. 35, a. 2) Est de fide sec. C. Trid. (Denz. 964) « per sacram ordinationem imprimi characterem ». Hujusmodi character saltem in duobus ordinibus imprimitur scii, in presbyteratu et diaconatu; de aliis autem controvertitur, cum dubitetur num ordines infra diaconatum sint sacramenta, et de episcopatu an sit ordo distinctus a sacerdotio. .Juxta probabiliorem sententiam character sacerdotalis non est aliud quam ipsa potestas ordinis animæ intime et indelibiliter inhærens, circa Corpus Christi in Eucharistia, et circa Corpus mysticum, per sacramen­ torum administrationem et verbi divini prædicationem. Propter cha­ racterem ordinatio nequit reiterari. Quisnam est minister ordinarius sacramenti Ordinis? — De fide est see. Trid. (Denz. 967) quod est Episcopus. — Sic nullibi legitur quod in Ecclesia olim, etiam tempore persecutionis, cum urgeret necessitas, simplices presbyteri ordinaverint alios sacerdotes. Hinc colligitur Episcopum, vi suæ ordinationis episcopalis, etiamsi fuerit hæreticus aut schismaticus, potestatem habere omnes ordines valide conferendi, dum modo servet essentialia sacramenti et habeat intentionem faciendi id quod facit Ecclesia. Ut S. Thomas ostendit (Suppi., q. 38, a. 2), etiam ordinatio facta ab Episcopo hæretico vel simoniaco est valida, dum serventur essentialia formæ et materiæ et adhuc velit facere id quod facit Ecclesia. Ita S. Bonav. contra antiquum errorem. Ideo ordinationes anglicanæ, non ex defectu potestatis in ministris declaratæ sunt nullæ, sed ex defectu formæ et intentionis (Denz. 1963 sq.). Notandum est quod presbyteri, cum delegatione S. Pontificis, pos­ sunt esse ministri extraordinarii ordinum minorum et subdiaconatus. Ita abbates regulares sui subditis ordines minores conferunt. De effectibus sacramenti Ordinis 41? Subjectum sacramenti Ordinis non potest esse, jure divino, nisi homo viator, baptizatus, sexus masculini. Mulieres sunt prorsus inca­ paces, see. illud S. Pauli: I Tim. Π, 11-12: «Mulier in silentio discat cum omni subjectione. Docere autem mulieri non permitto ». S. Magda­ lena annuntiavit quidem Apostolis factum resurrectionis, sed non doctri­ nam. Sacerdotium femineum semper habitum est in Ecclesia ut pagana impietas. De altitudine sacerdotii, cf. præsertim S. Chrysostomum de Sacer­ dotio. Secreta cordis, abscondita pro ipsis angelis, sacerdoti revelantur in confessione, ad absolutionem accipiendam; sic sacerdos vere est alter Christus sive celebrando missam sive exercendo ministerium animarum. S5 GARUicoo Ι.λοβλνοκ, Ot Euchartitld. DE MATRIMONIO BREVISSIMUM COMPENDIUM DOCTRINÆ DOGMATICÆ 1° De essentia matrimonii, ut est contractus et ut est sacramentum; 2° De origine seu institutione matrimonii; 3° De ejus indissolubilitate. 1." De essentia matrimonii: Matrimonium est essentialiter conso­ ciatio viri et mulieris, quæ a Christo elevata est ad dignitatem veri sa­ cramenti. Ipse contractus matrimonialis elevatus est a Christo ad digni­ tatem sacramenti inter baptizatos, ita ut ipse contractus sit sacra­ mentum. Hæc est doctrina Ecclesiæ cf. Denz. 144, 702, 969, 971, 1854. Matrimonium igitur potest considerari 1° ut contractus, sicut fuit ab initio, 2° ut sacramentum, sicut in nova lege. A. Matrimonium ut contractus. Secundum Codicem Juris can. (can. 1081, η. 2): « consensus matrimonialis est actus voluntatis quo utraque pars tradit et acceptat jus in corpus, perpetuum et exclusivum, in ordine ad actus per se aptos ad prolis generationem » et consequenter ad ejus educationem et ad vitæ communis consortium. Hæc est definitio matri­ monii ut est contractus. Ideo matrimonium est impossibile inter per­ sonas quæ non sunt aptæ ad generandum. Unde, ut dicitur in Codice, can. 1013: « Matrimonii finis primarius est procreatio atque educatio prolis; secundarius mutuum adjutorium et remedium concupiscentiæ. - Essentiales autem matrimonii proprietates sunt unitas et indissolubilitas, quæ in matrimonio Christiano obtinent peculiarem firmitatem ratione sacramenti » cf. S. Thomam Ia-Ha« q. 102, 5, ad 3 et Ha Hæ q. 154, 2: Matrimonium jam de lege naturæ est indis­ solubile !. B. Matrimonium ut sacramentum definitur: Sacramentum novæ legis, in ipso consensu reciproco contrahentium legitime præstito con1 Dicit S. Thomas Ia-IIæ. q. 102, a. 5, ad 3um: «Matrimonium fuit quidem in veteri lege, prout erat in officium naturæ, non autem prout est sacramentum conjunctionis Christi et Ecclesiæ, quæ nondum erat facta. Unde et in veteri lege dabatur libellus repudii, quod est contra rationem sacramenti », Et II'-I1», q. 154, a. 2: «Manifestum est quod ad educationem hominis non solum requi­ ritur cura ' matris, a qua nutritur, sed multo magis cura patris, a quo est instruendus et defendendus et in bonis tam interioribus quam exterioribus pro­ movendus. Et ideo contra naturam hominis est quod utatur vago concubitu... Ideo matrimonium dicitur esse de jure naturali ». Sed ut apparet ex his quæ dicta sunt Ι*-ΙΙ®, q. 102, a. 5, ad 3, indissolubilitas est de prima intentione ma­ trimonii ut est sacramentum, et de secunda intentione matrimonii ut est in officium naturæ; hæc enim indissolubilitae non est de primariis conclusionibus juris naturæ, sed de secundariis. De essentia Μλτιιιμονπ 419 sistens, quo gratia conjugibus confertur ad matrimonii officia rite adimplenda. Unde invalidatur matrimonium conditione contra ejus substantiam adjecta, v. g. « contraho tecum si generationem prolis evites, vel donec inveniam aliam honore vel facultatibus digniorem, aut si pro quæstu adulterandam te tradas » (Denz. 146; Codex, can. 1092). Forma hujus sacramenti non est benedictio nuptialis (Denz. 1766) sed est ipse et solus consensus expressus, qui regulariter fit verbis de præsenti, sed potest fieri signis (Denz. 334, 397, 404, 702, 1766, Codex., can. 1081, 1086 n. 1, 1088, n. 2 verso. Materia sacramenti matrimonii est etiam ipse consensus, quatenus reciprocam corporum traditionem exprimit. Ministri hujus sacramenti sunt ipsi contrahentes, cf. S. Thomam Suppi, q. 45, a. 5: « Consensus expressus per· verba de præsenti, inter personas legitimas ad contrahendum, matrimonium facit...; alia autem omnia sunt de solemnitate sacramenti... Et ideo sacerdotis benedictio non requiritur in matrimonio, quasi de essentia sacramenti ». Idem do­ cuerunt S. Bonaventura IV Sent., d. 28, q. 5, aliique theologi usque ad sæculum XVI. Et Cone. Trid. (Denz. 990) declaravit rata et vera fuisse matrimonia clandestina, id est absque præsentia sacerdotis contracta, quamdiu Ecclesia ea irrita non fecit. Ratio est quia ipse contractus ma­ trimonialis inter Christianos elevatus est ad dignitatem sacramenti. Matrimonium Christianum est vel ratum, vel consummatum (Denz. 976). Effectus hujusce sacramenti est gratia unionem maritalem sancti­ ficans (Denz. 969 sqq.) — Sic enim ad procreationem et educationem prolis uniuntur conjuges vinculo indissolubili; obligationes eorum sunt adeo graves ut non raro requirant non communem, sed heroicam vir­ tutem ad quam requiritur gratia. 2.” De origine matrimonii. Matrimonium ut contractus institutum est tum a jure naturali ad’propagationem generis humani, tum a voluntate positiva Dei expressa in Genesi, I, 27 : « Masculum et feminam creavit eos Dominus. Benediaitque illis et ait: Crescite et multiplicamini et replete terram ». Item legitur in Genesi, Π, 18 : « Dixit Dominus Deus: Non est bonum esse hominem solum: Faciamus ei adjutorium simile sibi... Diadique A.dam: Hoc nunc, os ex ossibus meis et caro ex came mea... Quamobrem relinquet homo patrem suum et matrem, et adhaerebit uxori suœ, et erunt duo in came una ». Matrimonium autem ut sacramentum est a Jesu Christo institutum et confert gratiam, ut declaratur et explicatur a Cone. Trid. (Denz. 969-971). Concilium citat verba Domini Math., XIX, 4-9, dum respondit ad pharisæos dicentes: Si licet homini dimittere uxorem suam, qua­ cumque ex causa ? Respondens Jesus ait eis : « Non legistis quia qui fecit hominem ab initio, masculum et feminam fecit eos, et dixit: Propter hoc dimittet homo patrem et matrem et adhærebit uxori suæ, et erunt De Matrimonio 420 duo in carne una? Itaque jam non sunt duo, sed una caro. Quod ergo Deus conjunxit home non separet. Dicunt illi: Quid ergo Moyses man­ davit dare libellum repudii et dimittere? Ait illis: Quoniam Moyses ad duritiam cordis vestri permisit vobis dimittere uxores vestras; db initio autem non fuit sic ». Cone. Trid. ibid citat etiam verba S. Pauli : « Viri diligite uxores vestras, sicut Christus dilexit Ecclesiam et se ipsum tradidit pro ea. ...Sacramentum hoc magnum est; ego autem dico in Christo et in Ec­ clesia ». Ephes., V, 25-33. Ex hoc sequuntu. essentiales proprietates matrimonii: unitas ex lege divina excludens tum polyandriam, tum polygyniam (Denz. 408, 465, 969, 972), et indissolubilitas. Denz. 250, 395, 424, 702, 969 sq. 975. 3." De indissolubilitate vinculi matrimonialis. Hoc vinculum inter co­ njuges enascitur ex valido matrimonio et est ex natura sua perpetuum et exclusivum, ita ut in matrimonio rato et consumato inter baptizatos nullo modo solvi possit (Denz. 406, 702, 969, 975, 977, 1470, Codex 1118); nulla humana potestate, nullaque causa præter quam morte dissolvitur (Codex, ibid.). Attamen matrimonium ratum, sed non consummatum, inter baptizatos, vel inter partem baptizatam et partem non baptizatam, dissolvitur per sollemnem professionem religiosam et dissolvi potest per dispensa­ tionem Sedis Apostolicæ. Codex, 1119. Legitimum denique inter non baptizatos matrimonium, licet con­ summatum, solvitur in favorem fidei ex privilegio Paulino (I Cor., VH 12-15) cum conjux conversus, renuente altero pacifice cohabitare, novum init matrimonium (cf. Cod. 1120). Doctrina de indissolubilitate matrimonii sic definitur a Cone. Trid. (Denz. 853) « Si quis dixerit Ecclesiam errare, cum docuit et docet, juxta evangelicam et apostolicam doctrinam, propter adulterium alterius conjugum matrimonii vinculum non posse dissolvi; et utrumque, vel etiam innocentem, qui causam adulterio non dedit, non posse, altero conjuge vivente, aliud matrimonium contrahere; mcecharique eum qui, dimissa adultera, aliam duxerit, et eam quæ, dimisso adultero, alii nupserit; A. S. ». Hæc doctrina fundatur in his verbis Domini: « Omnis qui dimittit uxorem suam, et alteram ducit, moechatur; et qui dimissam a viro ducit, moechatur » Luc. XVI, 18; Item Marc., X, 11-12, cf. Matth., V 32. - Item S. Paulus I Cor., VH, 10, dicit: « Iis autem qui matrimonio juncti sunt, præcipio non ego, sed Dominus, uxorem a viro non discedere; quod si discesserit, manere innuptam, aut viro suo reconciliari. Et vir uxorem non dimittat ». Certum est insuper Patres, tribus proribus sæculis, ore unanimi do­ cere matrimonium Christianum esse indissolubile, etiam in casu adulterii. Ita Hermas, S. Justinus, Athenagoras, Clemens Alexandrinus et alii multi i. i Cf. Roubt «. 572, 573, 574. db Journel, Enchiridion Patristicum, in fine, index theologicus, De essentia Matrimonii 421 Objiuciuntur verba Domini apud Matth., XIX, 8: « Quicumque dimi­ serit uxorem suam nisi ob fornicationem et aliam duxerit, mcechatur: et qui dimissam duxerit, mcechatur », Ex his verbis protestantes inferre volunt in casu adulterii matrimoniale vinculum solvi posse. Respondet sanctus Thomas ad hanc difficultatem in Suppi., q. 62, a. 5, ad 4um : « exceptio illa, quæ est in verbis Domini, refertur ad dimis­ sionem uxoris. Et ideo objectio ex falso intellectu procedit », scii, male infertur: « si causa fornicationis dimissa uxore, (vir) aliam duxerit, non mcechatur, et ita erit verum matrimonium ». Id est: verba « nisi ob for­ nicationem » referuntur ad præcedentia verba « dimiserit uxorem » non autem ad sequentia; nam statim postea dicitur «et qui dimissam duxerit, mcechatur »; id est, etiam pro uxore ob fornicationem dimissa seu sepa­ rata vel repudiata remanet vinculum matrimonii, est separata, sed non Ubera. Pariter dicit S. Thomas in Matth., V, 32:« Quod si (vir) ipsam dimittat ob causam fornicationis, ut dicit Augustinus, ipse non facit eam moechani, sed ipsa cujus est reatus. Nec dimittens sic potest illa vivente aliam ducere, ut tangitur I Cor. VII, 10 » (cf. S. Thomam in Matth., XIX, 9). Ita communiter exegetæ catholici dicunt: Pharisæi Christum in­ terrogaverunt de sola dimissione, nam inter se disputabant utrum liceret dimittere uxorem propter quamlibet causam, an propter adulterium tantum. Christus autem respondet ob solam fornicationem seu adulte­ rium uxorem dimitti posse, et insuper quia volebat divortium a vinculo abolere (quod Moyses ad duritiam cordis permiserat, sed ab initio non fuit sic, ut dicitur Matth. XIX, 8), addit non licere etiam in hoc casu for­ nicationis, dimissam uxorem ducere, sub poena adulterii. Dicitur enim « et qui dimissam duxerit, mcechatur » In hoc apparet altitudo matrimonii Christiani, de quo dicit S. Paulus, Ephes., V, 32: « Sacramentum hoc magnum est, ego autem dico in Christo et in Ecclesia ». Imo dicit ibidem: « Viri diligite uxores vestras, sicut et Christus dilexit Ecclesiam et seipsum tradidit pro ea ». Circa quod dicit S. Thomas (in Ep. ad Eph., V, 25): « certe ex amore quem habet vir ad uxorem magis caste vivit et pacifice uterque se habet », sic sese diligunt propter Deum, et sese mutuo adjuvant in tempore ut ad æternam beatitudinem perveniant. 1 Cf. Fillion, Evangile selon St. Mattieu, XIX, 9. M. J. Lagrange, Ev. selon St. Matthieu, 1923, p. 103-106, 366-370; Diet, théol. oath. art. Mariage, col. 2058, ubi dicitur: «1“ Les passages parallèles affirment l’indissolubilité sans restriction et il sont formels... 2° Mais même dans le texte de Saint Matthieu, l’indissolubilité absolue s’impose... si l’on voit l’ensemble et le contexte... Jésus veut supprimer la tolérance accordée par Moïse à cause de la dureté de cœur des Juifs, il abolit le libellum repudii... 3° C’est d’ailleurs dans ce sens qu’on a compris la pensée de Jésus. Saint Paul, qui attribue «au Seigneur» la loi du mariage indissoluble, ne connaît pas de restriction (I Cor., VU. 10) et de même l'Egliso primitive ». COMPLEMENTUM : DE REVIVISCENTIA SACRAMENTORUM An sacramentum valide susceptum, sed propter indispositionem subjecti infructuosum quoad gratiam, (vg. deficiente attritioni super­ natural!) reviviscat quoad gratiam, recedente obice. Respondetur affir­ mative pro sacramentis quæ non possunt reiterari et quæ producunt characterem: remanent enim aliquo modo ea charactere, quem Deus elevat ut, recedente fictione, producant gratiam. Cf. S. Thoman pro Baptismo. ΠΙ" q. 69, a 10 - et Commentatores ejus. Certum est quod baptismus valide susceptus ab adulto cum fictione (v. g. quia deest attritio supernaturalis, quam hic adultus existimat habere) reviviscit recedente fictione. Dicit S. Augustinus, De baptismo, 1. ΙΠ, c. 13 : « Tunc incipit valere baptismus ad dimittenda peccata, cum ad Ecclesiæ pacem venerint, ut vere dimissa non retineantur » Item S. Thomas ΠΙΛ q. 69, a 10. Ratio Theologica est, quia peccatum originale non potest remitti nisi per bantismum aut ejus votum. Atqui non per novum baptismum, aut novi baptismi votum, quia baptismus, semel valide susceptus, re­ novari nequit. Ergo baptismus reviviscit quoad gratiam, charactere valide suscepto. Alioquin non satis esset provisum humanæ fragilitati. Conditio requisita ad reviviscentiam est attritio, vel si fuerit pec­ catum mortale, attritio simul cum sacramento pœnitentiæ. Tunc pec­ catum originale et peccata commissa ante baptismum remittuntur per hanc reviviscentiam baptismi, et peccata commissa post baptismum, aut in ipsa susceptione baptismi, remittuntur per veram pœnitentiam. Modus quo reviviscit baptimus quoad gratiam est per characterem jam valide susceptum, quem Deus elevat ut, recedente fictione, gra­ tiam producat. De Ordine et Confirmatione communiter admittitur reviviscentia, ne privetur homo gratiis sacramentalibus quae tantum valent ad obbligationes proprii status adimplendas. - Conditio requisita ad revivi­ scentiam est attritio, si fuerit obex mere negativus seu involuntarius, vel contritio aul attritio cum sacramento poenitentiae, si fuerit obex positivus. Modus autem reviviscentia est per characterem, sicut pro baptismo. Matrimonium et Extrema Unctio probabilius reviviscunt, juxta multos theologos, quia gratia horum sacramentorum est magni mo­ menti in salutis negotio, nec potest aliter recuperari, scilicet pro ma­ trimonio cum eadem persona, et pro extrema unctione in eadem aegri­ tudine. De reviviscentia Sacramentorum 423 Conditio autem est attritio vel contritio prout jam explicatum est. Modus, juxta plures theologos, ut Joannem a S. Thoma, Hugon, etc. sic explicatur: « probabile est quod hæc sacramenta, que non impri­ munt characterem, relinquunt in voluntate determinationem qua vo­ luntas se subjecit sacramento, et recedente fictione, Deus elevat hanc determinationem ad producendam gratiam (quam sacramentum produ­ ceret), et hoc physice aut saltem moraliter. De Pænitentia, non videtur ponenda questio, et minus probabile est quod reviviscat, quia gratia potest recuperari per novam absolutio­ nem. Insuper rarissime evenit ut valide et non fructuose recipiatur. Quoad Eucharistiam, juxta communem sententiam, non reviviscit; quia nulla est specialis necessitas reviviscentiæ, cum hoc sacramen­ tum iterum recipi possit. Insuper inconveniens videtur quod ille qui sacrilege communionem suscipit, postea fructus hujus communionis recipiat, nisi forte removeatur obex antequam sacræ species consu­ mantur. Attamen Cajetanus admittit reviviscentiam Eucharistiæ. De gradu quo confertur gratia, quando sacramenta reviviscunt, di­ sputatur, sed juxta principia thomistica, proportionatur gratia gradui dispositionis qua removetur obex. Cf. Salmanticences, Disp. IV, dub. vm. EPII.OGUS DE GRATIIS SACRAMENTALIBUS ET DE PERFECTIONE CHRISTIANA. Perfectio Christiana specialiter consistit in caritate et principa­ liter est in adimpletione praeceptorum dilectionis Dei et proximi 1. Ita perfectio caritatis cadit sub praecepto supremo, non quidem ut materia, seu ut res statim adimplenda, sed ut finis ad quem omnes tendere debent, unusquisque secundum suam conditionem, hic in statu matri­ monii, alter in statu religioso, tertius in vita sacerdotali in saeculo. Unusquisque quidem aspirare debet ad perfecte diligendum Deum « ex toto corde, ex tota anima, ex omnibus viribus, ex tota mente, et proxi­ mum sicut seipsum ». Hoc est praeceptum, et omnes debent etiam ten­ dere ad vitam æternam, seu ad perfectionem patriae 2. Viator enim debet progredi usque ad itineris terminum. Gratiæ autem sacramentales septem sacramentorum valde juvant ad hanc perfectionem consequendam. Gratia sacramentalis, ut supra dictum est, addit gratiæ habituali seu « gratiæ virtutum et donorum » modalitatem quamdam, quæ est velut lineamentum nostræ physionomiæ spiritualis et quæ augetur simul cum gratia habituali cujus est modus s. Dum enim character sacramentalis, ordinatus ad validitatem actuum correlativorum, non augetur, gratia sacramentalis ordinata ad hoc quod actus correlativi sancte, imo semper sanctius adimpleantur, ut convenit viatori qui ad Deum appropinquat, hæc gratia sacramentalis, inquam, augetur cum gratia habituali, cum caritate, aliisque virtutibus et donis. Item hæc gratia simul dat quoddam jus ad gratias actuales semper novas, imo semper altiores accipiendas ad perveniendum ad perfectionem, quæ cadit ut finis sub supremo præcepto. « Deus enim impossibilia non jubet, sed jubendo monet facere quod possis et postulare quod non possis » ut dicit S. Augustinus et affirmatur in Concilio Tridentino (Denz. 804). Si autem Christianus non resistit gratiæ actuali sufficienti, accipit gratiam actualem efficacem, quâ effective ad prædictam perfectionem tendit. Hoc melius apparet considerando gradationem gratiarum sacramentalium septem sacramentorum. 1 IP-II», q. 184, a. 1, 2, 3. 2 Ibid., a. 3, ad 2. 3 IU*, q. 62, a. 2. J Epilogus 425 Baptismus enim est spiritualis regeneratio contra carentiam vitæ spiritualis. Tunc baptizatus incorporatur Christo ut membrum ejus et accipit cum gratia sanctificante omnes virtutes infusas et dona, cum modalitate gratiæ baptismalis quæ est proprie Christiana, scii, depen­ dens proprie a meritis Christi redemptoris, quod non verificabatur in gratia habituali Adæ innocentis aut Angelorum qui non fuerunt re­ dempti. — Sic « de plenitudine Christi non omnes accepimus ». Baptizati illuminantur a Christo ad cognitionem veritatis et fecundantur ab eo ad bona opera exercenda. Confirmatio deinde datur ad robur contra infirmitatem animæ, sic promovetur Christianus spiritualiter ad ætatem perfectam, ut vere sit miles Christi. Pænitentia, post peccatum, restituit sanitatem spiritualem amis­ sam; ex prima sui institutione respicit præteritum, sed ex consequenti, ut medicina præservans, respicit futurum; quandoque pænitens resurgit cum minori gradu caritatis, quandoque in æquali et quandoque in majori, secundum fervorem suæ contritionis x. Matrimonium juvat ad familiam constituendam et sanctificandam, confert gratiam adjuvantem ad actus vitæ conjugalis Christiane adim­ plendos, scii, ad debitam procreationem et educationem puerorum se­ cundum legem Christianam et ad consortium conjugale inviolabiliter servandum usque ad mortem, ut vere disponat ad consecutionem vitæ æternæ. Ordo autem constituit sacerdotem ad sacrificium publicum offe­ rendum et ad absolvendos peccatores. Hoc sacramentum dat gratiam sacerdotalem ad sancte et semper sanctius celebrandam missam, ad absolvendas animas easque melius ac melius dirigendas in via Dei. Extrema Unctio confertur ad tollendas reliquias peccati, quæ non sufficienter a pænitentia sublatæ sunt; sic corroborat animam ad agonem, seu ad ultimum certamen. Eucharistia denique est altissimum omnium sacramentorum, con­ tinens non solum virtutem causativam gratiæ, sed Auctorem gratiæ; confert gratiam cibantem quæ nutrit animam, seu conservat et auget in ea vitam gratiæ; proinde, secundum hoc augmentum, quælibet com­ munio deberet esse ferventior quam communio antecedens, usque ad ultimam in articulo mortis, ut homo optime præparetur ad gloriam. Ut dicit S. Thomas IIT, q. 65, a. 3 : « omnia alia sacramenta ordi­ nari videntur ad sacramentum Eucharistiæ, sicut ad finem. Manifestum est enim, quod sacramentum Ordinis ordinatur ad Eucharistiæ conse­ crationem; sacramentum vero Baptismi ordinatur ad Eucharistiæ re­ ceptionem, in quo etiam perficitur aliquis per Confirmationem, ut non 1 ΠΙ», q. 89. a. 2. 426 De gratus sacramentalibus vereatur se subtrahere a tali sacramento; per Pænitentiam etiam et Extremam Unctionem præparatur homo ad digne sumendum corpus Christi ; Matrimonium etiam saltem sua significatione attingit hoc sacra­ mentum, in quantum significat conjunctionem Christi et Ecclesiæ, cujus unitas per sacramentum Eucharistiæ figuratur... Ita fere omnia sacra­ menta in Eucharistia consummuntur ». Sic melius apparet quod effectus sacramentorum, scii, gratia, est semen gloriæ et sub influxu sacramentorum in vita boni Christiani est velut continua germinatio vitæ æternæ, secundum illud Domini, Joan. VI, 55: «Qui manducat meam carnem et bibit meum sanguinem, habet vitam æternam, et ego ressuscitabo eum in novissimo die ». INDEX ALPHABETICUS (Referuntur paginæ) Absolutio sacramentalis, ut actus ju­ dicialis, 331, 338, 352; forma abso­ lutionis, 351; debet esse indicative, 352; ejus objectum sunt etiam pec­ cata venialia et peccata jam re­ missa. 392, ss. Accidentia eucharistica realiter per­ manent, cum aptitudine ad inhae­ rendum substantiæ, sed sine inhae­ rentia actuali, 157; explicationes cartesianorum, 156; remanent se­ cundum agere et pati, 163-169; quomodo ex eis aliquid generari possit, 165; an possint nutrire, 168. Actio proprie sacriflcativa in Missa, 281-287. Actus pænitentis sunt materia sacra­ menti Pænitentiæ, 340, ss. Adductio non explicat transsubstan­ tiationem, nec servat proprietatem verborum Conciliorum, 89-93. Adorat Christus in Eucharistia, 291. Adulterium non solvit Matrimonium, 420, ss. Ægroti quandoque possunt non jejuni communicare, 228. Ætas quoad primani communionem. 232. Agere et pati specierum sacramentalium, 163-169; corporis Christi in Eucharistia, 150. Amentes quoad communionem, 229, ss. Amor initialis in attritione, 374-378. Apparitiones Christi in Eucharistia, 152-154. Aqua vino miscenda, 56. Attritio pertinet ad materiam sacra­ menti Pænitentiæ, 349. Attritio communiter concipitur vel ex tur­ pitudinis peccati consideratione, vel ex gehennæ et poenarum metu, 363. Debet excludere voluntatem pec­ candi, 363. Debet esse cum spe veniœ, id est includit actum supernaturalem spei informis, 364, 373. De errore jansenistarum circa at­ tritionem, 366. Brevis classificatio opinionum circa attritionem, 367. Attritio seu dolor de peccatis ex solo gehennæ metu, sine ullo Dei amore benevolo, quæ tamen non est serviliter servilis, est actus bo­ nus, honestus, salutaris, 369. In attritione salutari et sufficiente ad justificationem cum sacramento, non requiritur aliquis actus cari­ tatis quantumvis remissus, 373; sed ad eam non sufficit dolor ex metu conceptus etiam cum amore spei seu concupiscentiae, requiritur pro­ babilius amor Dei benevolus initia­ lis, 374. Nulla enim est attritio sufficiens ad justificationem cum sacramento nisi sit de peccato ut est offensa Dei, ideo non potest esse sine aliquo amore Dei, 376. Attritio ex amore benevolo non potest fieri contritio, sed pænitens per sacramentum ex attrito fit con­ tritus, 360, ss. Azymus panis est materia valida Eucharistiæ, non tamen essentialis, sed necessaria pro Latinis, 54-55. Baptismus notio, et necessitas, 11; subjectum, 11-12; effectus, 12. Berengarii error de Eucharistia, 59. Billot de transsubstantiatione, 106; de essentia sacrificii Missæ, 284. Cajetanus de transsubstantiatione, 91, 105; de Communione, 209-212; de sacrificio Missæ, 284, 292, 308. Calvinistæ de præsentia reali, 61; de sacrificio Missæ, 275. Caritatis augmentum effectus Eucha­ ristiæ, 192-197. Causalitas sacramentorum, 3; doctri­ na catholica, ex opere operato, non ponentibus obicem, 3; causalitas instrumentalis physica clare doce­ tur a S. Thoma, 3-4. Character netura et indelebilitas, 6. Christus realiter præsens in Eucha­ ristia, 62-82; per transsubstantia­ tionem ita ut ipse non moveatur, nec desinat esse in coelo, 88-94. Totus est sub qualibet specie, 133; sub singulis partibus specierum, 428 Index Alfabeticus 135; quomodo vi verborum et vi concomitanti», 131-134; præsens ad modum substantiæ, 136-150; quid agere et pati potest in Eucharistia, 150; permanet donec species cor­ rumpuntur, 153. Quomodo est prin­ cipalis sacerdos Missæ et actualiter offert Missas quæ quotidie cele­ brantur, 290-297. Instituit sacra­ menta Eucharistiæ, 34-42; Pæni­ tentiæ, 330, ss.; Ordinis, quandonam, 409. Circumscriptiva præsentia, Christus non est circumscriptive præsens in Eucharistia, 83-86, 130-135, 138-150. Claves, potestas clavium, 329-335. Communio eucharistica in voto est necessaria necessitate medii ad sa­ lutem, 27-31; necessaria præcepto divino, 234, ss.; et ecclesiastico, 'ibid. De effectibus ejus, 188-216. De communione sacrilega, 221-225; de tepida, 208-215. De conditioni­ bus bonæ communionis, 231-233; ferventis communis, 234; quare quælibet communio deberet nor­ maliter esse, si non esset venialis negligentia, substantialiter ferventior et fructuosior quam præcedens, 192-193, De communione spirituali, 219, ss. De communione frequenti, 230-234. De communione sub una specie, 235-239. Confessio sacramentalis. An confes­ sio omnium et singulorum pecca­ torum mortalium post baptismum commissorum sit jure divino ne­ cessaria, 383. De convenientia et utilitate confessionis, 387. Confirmatio in se, ejus effectus, sub­ jectum et minister, 14, ss. Conjunctio fidelium cum Christo et inter se, primus Eucharistiæ ef­ fectus, 189-191, 196-197. Consecratio sola constituit essentiam sacrificii Missæ, 284; duarum specierum requiritur ad rationem sa­ crificii, 288; est actio vere sacri­ ficalis dum producit immolationem sacramentalem, quia sacrificium externum est in genere signi, 285-287. Consensus mutuus est essentia Ma­ trimonii, 418. Contractus matrimonialis inter Chri­ stianos est ipsum sacramentum, 419; perficitur per verba de præsenti, Ibid.; est materia et forma sacramenti, 419. Indissolubilités contractus, 420, ss. Contritio, quid sit, 356, ss.; est actus virtutis infusæ pænitentiæ sic dif­ fert ab attritione, 359. Attritio non potest fieri contritio, sed attritus fit contritus, 360, ss. De distinctione inter contritionem perfectam et at­ tritionem sec. Cone. Trid., 362-366, cf. 368, ss., 377; De objecto con­ tritionis, 379. De ejus quantitate appretiativa, intensiva, extensiva, 379, ss. Copia confessorii, quandonam adest, 199, ss. Corpus Christi realiter præsens in Eucharistia, 59, ss. Quomodo? non circumscriptive, nec definitive, sed sacramentaliter, ad modum sub­ stantiæ, 83-86, 130-149; non potest videri ab oculo corporeo etiam glo­ rioso, 151; nec naturaliter ab in­ tellectu creato, 152. Forma sacramenti Eucharistiæ. Quænam est, 172-177. De ejus conve­ nientia, 177, ss. In quo sensu sit vera, 185, ss. An in verbis utrlusque formae sit aliqua vis creata effec­ tiva consecrationis, 188, ss. Fructus sacrificii Missæ, secundum quatuor fines ejus. Quomodo pro­ ducantur effectus Missæ, quidam infallibiliter, alii non, 301-306. Gratia sacramentalis, 4, ss. Gratia sa­ cramentalis Eucharistiæ, 188-203. Num utraque species confert majo­ rem gratiam quam singulae seorsim, 239. Institutio sacramentorum a Christo non semper requirit quod Christus ipse fecerit ultimam determinatio­ nem materiæ et formœ sacramenti, sufficit quod determinaverit effec­ tum specificum, scii, a quo specificatur quodlibet sacramentum, 2, 7, 415. Institutio sacramenti Eu­ charistiæ, 31-38; sacrificii Missæ, 277-279; sacramenti Pænitentiæ, 330-340. Extremæ Unctionis, 404. Instrumentorum traditio, num ma­ teria Ordinis, 413, ss. Intentio in ministro sacramentorum et in subjecto, 7, 8, 9. Judex, sacerdos est judex in sacra­ mento Pænitentiæ, 331, 338, 351, ss. Jurisdictio quoad confessionem, 345, ss. Lepin M., De sacrificio Missæ, 281, 283, 284. L/utherus, De præsentia reali, 60; de transsubstantiatione, ibid.; de sacri­ ficio Missæ, 275; de sacramento Pænitentiæ, 330. Index Aliaheticus Materia Eucharistiæ, 45-54. Materia sacramenti Pænitentiæ, 349, ss. Merita mortiflcata reviviscunt per pænitentiam et quomodo, 399, ss. Missa est verum sacrificium, sed in­ cruentum, 274. Quid definivit Cone. Trid., 275; testimonium S Scriptu­ ræ, 277; traditionis, 279. Classificatio approximativa sententiarum de essentia sacrificii Missæ, 281, ss. In quanam actione consistat sacri­ ficium Missæ, 284. Sub quonam for­ mali respectu in consecratione adsit ratio sacrificii, 285. Quid sit immo­ latio sacramentalis secundum sen­ tentiam magis tradltlonalem, 285. Examen aliarum sententiarum, 287. Consecratio utriusque speciei requi­ ritur ad essentiam sacrificii Missæ, 288. Christus est principalis offe­ rens, etiam actualiter offert Missas quæ quotidie celebrantur, 290-297. Fructus sacrificii Missæ secundum quatuor ejus fines, 301-306. Valor sacrificii Missæ, 306. Controversia de hac re, 307-312. Ordo definitio, 408; est sacramentum, 408; quo tempore Institutum, 409. Num subdiaconatus et ordines mi­ nores sint sacramentum, 410. Epis­ copatus est ne sacramentum dis­ tinctum a presbyteratu, 411. Pænitentia, ut virtus, 320-325. De existentia sacramenti pænitentiæ, 329, ss., 339, ss.; de ipsa potestate clavium Ecclesiæ concessa, 330, ss.; de denominatione sacramenti Pæ­ nitentiæ, 339. ss. An Patres etiam antiquiores admiserint Pænitentiam esse sacramentum, 340. De neces­ sitate hujus sacramenti, 341. De ministro potestatis clavium. 343. De essentia sacramenti Pæniten­ tiæ, 348; de ejus materia proxima (actus pænitentis), 349; de ejus forma, 351, ss. Potestas clavium, an sit, 329; quid sit, 330; ejus minister, 343, ss. Præsentia realis. Errores, 59. Doc­ trina catholica, 62. Testimonium S. Scripturæ, 63-73. Testimonium traditionis, 74-79. Rationes convenientiæ, 80. ss. Solvuntur objectio­ nes, 82. De modo præsentiæ realis, 130. An totus Christus sit sub utra­ que specie et sub qualibet parte specierum, 133, ss. Quomodo? per modum substantiæ, non localiter, 133-151. Qlumlitas dimension corporis Christi est ne in sacramento Euchari­ <12» stiæ, 138-148. De diversis sententiis quoad quantitatem, 141. De appli­ catione sententiœ thomisticæ ad Eucharistiam, 145. Dubia, 147. Reliquiae peccati, quænam tolluntur ab Extrema Unctione, et quænam sæpe remanent tollendæ in purga­ torio, 405, ss. Reviviscentia mentorum per pænltentiam; an reviviscant merita et quo­ modo?, 396-400. Sacerdos minister Missæ, 244-249; sa­ cramenti Pænitentiæ, 344; Extremæ Unctionis, 404. Sacramentum. Quid sit sacramen­ tum, 1. Necessitas sacramento­ rum, 2. De causalitate sacramen­ torum, 3; S. Thomas admittit causalitatem physicam instrumentalem, 3-4. De gratia sacramentali, 4-5. De charactere sacramentali. 6. De causa et institutione sacramen­ torum, 6. De ministro eorum, 7. De eorum numero, 9. Sacramentum Eucharistiæ. Errores, 20. A Christo institutum, 32-40. Consistit in speciebus consecratis, 25. Est unum specie sacramen­ tum, 25. In quo sensu effectus ejus est de necessitate salutis, 27; voto saltem implicito hic effectus desi­ derandus est, 27-31. Materia hujus sacramenti, 47-56. Ejus forma, 174187. De epiclesi, 173, ss. De effecti­ bus hujus sacramenti, 188-216. De sancta communione et conditiones ejus, 218-234. Sacrificium in genere. Ejus notio, 264. Quando est destructio rei oblatæ, quid significat. 267. Sacrificium pro­ prie rituale et sacrificium eminen­ ter rituale, 268. De divisione sa­ crificii ex parte agentis instituen­ tis, 269; finis, formæ, ibid.; materiæ oblatæ, 2<0. Sacrificium crucis est altissimum omnium, et est sacrificium comple­ tum etiam independenter a Cæna, 270. Sacrificium Missæ, cf. Missa. Sacrilega communio, ejus gravitas, 215-219. Satisfactio. An veritas fidei definita α Cone. Trid. circa satisfactionem formaliter-implicite sit in depo­ sito revelationis, 390. Convenientia hujus satisfactionis, 391. Species sacramentales, cf. Accidentia. Taille tde la). De essentia Missæ, 283, 287-289. Quare pro illo Christus 430 Index Alfabeticus non actuallter offerat Missas quæ quotidie celebrantur, 291. Transsubstantiatio. De necessitate transsubstantiationis conversivæ ad præsentiam realem, 88. Juxta S. Thomam, corpus Christi in se im­ mutatum non potest fieri realiter præsens in E. nisi per conversio­ nem panis in ipsum, 88-94. Non sufficit transsubstantiatio adductiva, ibid.; nec admittenda trans­ substantiatio productiva corporis Christi, quia præexistit corpus Christi. Terminus transsubstantia­ tionis est: id quod erat panis nunc est corpus Christi, ibid. Dubia, 101103. Examen difficultatum Scoti et aliorum, 108-111. Corollaria, 111. An transsubstantiatio sit instantanea, 122. De modo loquendi de ea. 124-128. Valor Misses. Ex se et quoad sufficien­ tiam habet valorem Infinitum in­ tensive et extensive, 306. Contro­ versia de hac re: 1“ Utrum limi­ tatio effectus sacrificii in nobis proveniat unice ex dispositionibus nostris, an etiam aliunde, scii, a voluntate Christi, 2» Utrum Missa oblata pro pluribus etiam numero­ sissimis oeque prosit singulis, cœteris paribus, ac si pro uno solo offer­ retur, 308. Comparantur sententiæ oppositæ, 309-312. INDEX GENERALIS QUÆSTIONUM ET ARTICULORUM (Referuntur paginæ) INTRODUCTIO Brevis conspectus tractatus de sacramentis in communi. Quid sit sacramentum, 1. — Necessitas sacramentorum, 2· — De causalitate sacramentorum, 3. — De gratia sacramentali, 4. — De charactere, 5. — De causa sacramentorum, 6. — De ministro eorum, 7. — De intentione subjecti recipientis, 8. — De numero et ordine sacramentorum, 9. — De baptismo, 11. — De Sacramento confirmationis, 14. Divisio tractatus S. Thomæ de Eucharistia . . . Pag. 17 Principales errores circa Eucharistiam ..... 20 I* PARS DE EUCHARISTIA UT EST SACRAMENTUM Q. LXXIII. — De sacramento Eucharistiæ secundum se. Art. Art. Art. Art. Art. I. — Utrum Eucharistia sit sacramentum . . Pag. 22 Π. — Utrum sit unum sacramentum an piaro. . . 25 ΙΠ. — Utrum sit de necessitate salutis .... 27 IV. — De nominibus ejus ........................................................ 32 V. — De institutione ipsius ...... 32 De hac institutione sec. S. Scripturam, 34. — De convenientia hujusce institutionis, 39. Art. VI. — De figuris ejus ....... 42 Q. LXXIV. — De materia Eucharistiæ. Art. I. — Utrum materia hujus sacramenti sit panis et vinum Pag. 47 An una ex his duabus materiis possit consecrari sine altera, 50. Art. Π. — Utrum requiratur determinata quantitas panis . Art. III. — Utrum requiratur panis triticeus .... Art. IV. — Utrum hoc sacramentum debeat confici ex pane azimo Art. V. — Utrum vinum de vite sit propria materia Eucharistiæ Art. VI. — De aqua vino permiscenda ..... Art. VII. — Utrum permixtio aquæ sit de necessitate hujus sacramenti ......... ... Art. VIII. — De quantitate aquæ quæ debet apponi 52 53 54 55 56 56 57 Index Generalis 432 Q. LXXV. — De præsentia reali et transsubstantiatione. Art. I. — De yrcesentia reali.............................................. Pag. 59 Errores, 59. — Doctrina catholica, 62. — Testimonium S. Scriptu­ ræ, 63. — Secundum verba promissionis Joan. VI, 63. — Sec. verba institutionis, 68. — See. verba S. Pauli de usu Eucha­ ristiæ, 73. — Traditionis argumentum circa præsentiam realem, 74. — Rationes convenientiæ, 80. — Solvuntur objectiones, 82. Art. II. — Utrum in hoc sacramento remaneat substantia panis et vini post consecrationem ...... 86 Prima ratio S. Thomæ: de necessitate transsubstantiationis conversivæ ad præsentiam realem, 88. —Juxta thomistas, corpus Christi in se immutatum non potest fieri realiter præsens in E. nisi per conversionem substantiæ panis in ipsum, 90. — Recapitulatio et confirmatio. 92. — Secunda ratio S. Thomæ, 94. — Confirmatio. 94. — AJiæ rationes, 96. Art. ΙΠ. — Utrum substantia panis et vini post consecrationem ......... . annihiletur Art. IV. — Utrum panis possit converti in corpus Christi . 96 99 Tria dubia, 101-103. — Solvuntur objectiones, 103. — Tria alia dubia, 105-108. — Examen dlflicultatum Scoti et aliorum, 108-111. — Corollaria, 111. — Dubium, 112. Art. V. — Utrum in hoc sacramento remaneant panis et vini accidentia . . ................................................................. 113 Appendix: Responsio ad phæenomenismum, 116. — In quonam sensu substantia dicitur sensibilis per accidens, 118. Art. VI. — Utrum remaneat forma substantialis panis . Art. VII. — Utrum ista conversio fiat in instanti . . Art. Vm. — Utrum hæc sit falsa: ex pane fit corpus Christi . 120 .122 124 Corollaria, 126-128. Q. LXXVI. — De modo quo Christus est in hoc sacramento. Art. I. — Utrum totus Christus sit sub hoc sacramento . Pag. 130 Art. Π. — Utrum totus Christus sit sub utraque specie . 133 Art. ΙΠ. — Utrum totus Christus sit sub qualibet parte specierum 135 Art. IV. — Utrum tota quantitas dimensiva corporis Christi sit in hoc sacramento ........ 138 De diversis sententiis circa quantitatem, 141. — De applicatione sententiæ thomisticæ ad Eucharistiam, 145. — Dubia, 147. Art. Art. Art. Art. V. — Utrum corpus Christi sit in hoc sacramento localiter VI. — Utrum coipus Christi sit mobiliter in hoc sacramento VH. — Utrum possit videri ab oculo saltem glorificato VH!. — Utrum quando in hoc sacramento apparet miracu­ lose caro vel puer, sit ibi vere corpus Christi . . . Quomodo S. Thomas in hoc tractatu egregie servat principium œconomiæ, 154. Q. LXXVn. — De accidentibus eucharisticis. Art. I. — Utrum accidentia panis et vini remaneant sine subjecto . . . .. . . . Pag. 157 148 150 151 152 Index Generalis 433 Π. — Utrum quantitas dimensiva panis sit subjectum aliorum accidentium ....... Pag. 161 Art. III. — Utrum species sacramentales possint immutare ali­ quid extrinsecum ........ 163 Art. IV. — Utrum possint corrumpi ..... 164 Art. V. — Utrum ex eis aliquid possit generari . . . 165 Art. VI. — Utrum possint nutrire ...... 168 Art. VII. — Utrum frangantur in hoc sacramento . . . 169 Art. vm. — Utrum aliquis liquor possit vino consecrato com­ misceri . . . . . . . · · .170 Art. Q. LXXV 111. — De forma sacramenti Eucharistiae. Art. I. — Utrum hæc sit ejus forma: « hoc est corpus meum etc. ......... Pag. 174 Art. Π. — Utrum sit conveniens forma consecrationis panis . 177 Art. ΙΠ. — Utrum sit conveniens forma consecrationis sanguinis 179 Art. IV. — Utrum in verbis dictarum formarum sit aliqua vis creata effectiva consecrationis ..... 182 Art. V. — In quonam sensu prœdictœ formulae sit veræ . 185 Art. VI. — De comparatione unius formæ ad aliam . . . 186 Q. LXXIX. — De effectibus hujus sacramenti. Art. I. — Utrum hoc sacramentum conferat gratiam . Pag. 188 Coroll. lm: augmentum gratiæ non solum deberet esse uniforme, sed acceleratum, 192. — Coroll. 2m; quælibet communio, si non esset negligentia, esset substantialiter ferventior et fructuosior quam præcedens, 193. Eucharistia, ut sacramentum unitatis et vinculum caritatis, unit inter se diversa membra corporis mystici Christi, 196. Art. Π. — Utrum effectus Eucharistiae sit adeptio gloriæ . Art. m. — Utrum effectus hujus sacramenti sit remissio peccati mortalis ........ 197 199 Art. IV. — Utrum per hoc sacramentum remittatur peccatum veniale .......... 201 Art. V. — Utrum per hoc sacramentum remittatur tota pæna peccati .......... Art. VI. — Utrum hoc sacramentum praeservet a peccatis futuris Art. VII. — Utrum hoc sacramentum prosit aliis quam sumen­ tibus 202 203 .......... 205 Art. Vm. — Utrum per peccatum veniale impediatur effectus hujus sacramenti ........ 208 lum Dubium, 209. — 2um Dubium, 215. — Recapitulatio, 213. Q. LXXX. — De sancia communione. Art. I. — De duobus modis manducandi corpus Christi . Pag. 218 Art. Π. — Utrum solius hominis sit hoc sacramentum spiritualiler manducare ........ 220 9H GMininni' î.aünanur, Dr KurharUiUn Index Generalis 434 Art. ΠΙ. — Utrum solius hominis justi sit manducare sacra­ mentaliter ........ Pag. 221 Art. IV. — Utrum peccator manducans sacramentaliter , peccet 221 Art. V. — Utrum hoc sit gravissimum omnium peccatorum . 224 Art. VI. — Utrum peccator accedens ad hoc sacramentum sit repellendus ......... 225 Art. VII. — Utrum nocturna pollutio impediat hominem a sumptione hujus sacramenti ......227 Art. Vili. — De jejunio eucharistico ..... Art. IX. — Utrum hoc sacramentum sit recipiendum a non ha­ bentibus usum rationis .......229 Art. X. — Utrum sit quotidie sumendum ..... De conditionibus nionis, 234. 228 bonæ communionis. 231; 230 et ferventis commu­ Art. XI. — Utrum liceat cessare omnino a communione . . Art. XII. — Utrum liceat sumere corpus Christi sine sanguine 234 235 Objectiones et dubia, 239. Q. LXXXI. — De modo quo Christus usus est hoc sacramento. Art. Art. Art. Art. I. — Utrum Christus sumpserit corpus suum . . Pag. Π. — Utrum Christus Judæ dederit corpus suum . . ΙΠ. — Utrum dederit et sumpserit corpus passibile . IV. — Quomodo se habuisset Christus sub hoc sacramento si fuisset in triduo mortis reservatum aut consecratum 241 242 243 243 Q. LXXXII. — De ministro hujus sacramenti. Art. I. — Utrum consecrare hoc sacramentum sit proprium sacerdotis......................................................... Pag. 244 De sacerdotio Christiano a Christo instituto, 245-248. Art. Π. — Utrum plures sacerdotes possint eandem hostiam consecrare........................................................................ 249 Art. ΙΠ. — Utrum dispensatio hujus sacramenti pertineat ad so­ lum sacerdotem ........ 249 Art. IV. — Utrum liceat sacerdoti consecranti a communione abstinere ......................................................................... 250 Art. V. — Utrum malus sacerdos Eucharistiam consecrare possit Art. VI. — Utrum missa mali sacerdotis minus valeat quam missa boni ......... Art. VH. — Utrum haeretici, schismatici, excommunicati possiut 252 254 consecrare........................................................................ 255 Art. Vin. — Utrum degradati..................................................... 257 Art. IX. — Utrum peccent a talibus communionem recipientes 257 Art. X. — Utrum liceat sacerdoti omnino a celebratione cessare 260 Quonam spiritu fidei et amoris Dei celebranda est Missa, 2fi2. 435 Index Genekadib IF PARS DE SACRIFICIO MISSÆ Cap. I. — De sacrificio in genere et de finibus ejus. Art. I. — De notione sacrif icii in genere .... Pag. 264 Dubium: Quando est destructio rei oblatæ, quid significat? 267. — Sacrificium proprie rituale, et sacrificium eminenter rituale, 268. Art. Π. — De divisione sacrificii ...... 269 1» Ex parte agentis instituentis; 2° ex parte finis; 3° ex parte formæ sacrificii; 4° quoad materiam oblatam. Altissimum omnium sacri­ ficiorum est sacrificium crucis, etiam independenter a Ccena, 270. Art. ΠΙ. — Quare oblatio sit id quod principale est in sacrificio, velut anima sacrificii. Attamen est solum genus sacrificii 271 Cap. II. — De Missa ut est verum sacrificium. Art. I. — In quonam sensu Missa est verum sacrificium·, sed incruentum, secundum Cone. Tridentinum . . . Pag. 274 Aliter et aliter ponitur quaestio ante et post apparitionem protestantismi. Quomodo ponebatur antea, 274. — Quid definivit Concilium Trid. contra protestantes, 275. — De testimoniis S. Scripturae, 277. — Testimonium Traditionis, 279. Art. Π. — Classificatio approximativa sententiarum de essentia sacrificii Missæ ........ 281 Sententiae see. quas est realis aut saltem virtualis immutatio corporis Christi, 281. — Sententiae see. quas est solum immolatio sacra­ mentalis (in genere signi) cum oblatione, 282. Art. IU. — Quomodo theologice probetur Missam esse verum sa­ crificium ......... 284 In quanam actione consistat sacrificium Missæ, 284. — Sub quonam formali respectu in consecratione adsit ratio sacrificii, 285. — Quid sit immolatio sacramentalis secundum sententiam magis traditionalem, 285. — Examen aliarum sententiarum, 287. lum Coroll.: Consecratio utriusque speciei requiritur ad essentiam sacrificii Missæ, ut institutum est a Christo, 288. 2um Coroll.: Immolatio corporis Christi non posset esse nunc « realis » quin esset « physica »; est proprie « sacramentalis » in genere signi, 288. Recapitulatio. Tres veritates magis ac magis elucent: 1° Sacrificium Crucis est per se sacrificium completum et perfectissimum etiam independenter a Ccena, 288. — 2° Verba Cone. Tridentini manifeste ostendunt ad Missam requiri immolationem incruentam et sacra­ mentalem, 289. — Christus in Missa est principalis offerens, 289. Art. IV. — An Christus non solum virtualiter sed actualiter offerat Missas quæ quotidie celebrantur .... 290 Status quæstionis, 290. — Responsio: 1» Christus sacerdotium suum principale actualiter exercet in Missa, 292; testimonia Patrum, 293; testimonia theologorum, 295. — 2u Christus ut hoçio est transsubstantiationis instrumentum sui conscium per inteu'ectum et volutatem, 296. — Solvuntur rationes adversariorum, 297. — Consectaria spiritualia, 298. Cap. ΠΙ. — De effectibus et de valore sacrificii Missæ. Art. I. — Quinam sint effectus sacrificii Missæ . . . Pag. Est sacrificium non solum adorationis et gratiarum actionis, sed impetratorium et propitlatorlum pro vivis et defunctis, 301. 301 Index Generalis 436 Art. Π. — Quomodo producantur effectus Missæ . . Pag. Sacrificium Missæ offert Deo ex opere operato, immediate et infal­ libiliter adorationem reparatricem et gratiarum actionem valoris infiniti, 303. — Peccata remittuntur quidem ex opere operato, sed solum mediate et non infallibiliter, 304. — Pcena temporalis pro peccatis jam remissis ex opere operato immediate et infal­ libiliter remittitur, sed non semper ex integro, 305. — Bona spi­ ritualia et temporalia ad salutem spectantia obtinentur ex opere operato, sed per modum impetrationis, et non infallibiliter, 306. 302 Art. ΙΠ. — De valore Missæ 306 ....... Sacrificium Missæ quantum est ex se et quoad sufficientiam habet valorem infinitum intensive et extensive, scii, potest producere effectus semper magis extensos et magis intensos. Attamen ef­ fectus impetratorius et propitiatorius ex parte nostra est semper finitus, 306. Controversia: 1° Utrum hoec limitatio effectus sacrificii in nobis pro­ veniat unice ex dispositionibus nostris, an etiam aliunde, scii, a voluntate Christi, 307. — 2° Utrum sacrificium Missæ oblatum pro pluribus etiam numerosissimis æque prosit singulis, coeteris paribus, ac si pro uno solo offeretur, 308. — Exponuntur duæ sententiæ oppositæ, 308. — Comparatio motivorum harum duarum sententiarum, 309-312. — Aliud dubium, 312. — Consectaria spiritualia, 312. DE PÆNITENTIA Introductio. Divisio tractatus S. Thomæ de Pænitentia, 316. — De principalibus definitionibus Ecclesiæ de hac re, 317. Prænotamina de virtute pænitentiæ (q. 85) . . . Pag. De ipsa virtute pænitentia, ut distincta ab aliis, 321. — Quare an­ nectitur justitiæ, 322. — De proprio ejus subjecto, 323. — De ejus relatione cum timore Dei, 323. — De loco ejus in subordinatione virtutum, 325. 320 Cap. I. — De existentia sacramenti Pænitentiæ. Art. I. — De ipsa potestate clavium Ecclesiæ a Christo concessa Status quæstionis, 329. — Negantes, 330. — Definitiones Ecclesiæ, 330. — Testimonium S. Scripturæ, 332. — Testimonium Tradi­ tionis, 335. Art. Π. — De existentia et denominatione sacramenti pænitentiæ An ritus quo in Ecclesia remittuntur peccata post baptismum com­ missa sit verum sacramentum, 339. — An Patres etiam anti­ quiores admiserint Pænitentniam esse sacramentum, 340. — De necessitate sacramenti pænitentiæ, 341. — An sit sacramentum pluries iterabile, 342. Art. IU — De ministro potestatis clavium .... Soli sacerdotes novæ legis hanc potestatem a Christo acceperunt, 344. — De potestate jurisdictionis, 345. 329 339 343 Cap. II. — De essentia sacramenti Pænitentiæ. Art. I. — Essentia sacramenti vere salvatur in Pænitentia Pag. In ea aliquid sanctum significatur tam ex parte peccatoris pænitentis, quam ex parte sacerdotis absolventis, 348. Art. Π. — De materia sacramenti pænitentiæ .... Peccata sunt materia remota; actus pænitentis sunt materia proxima, 349. — De opinione Scoti ejusque scholæ, 350. 348 349 Index Generalis Art. ΙΠ. — De forma sacramenti Pænitentiæ 437 . . . Pag. 351 De forma indicative, adhibita in Ecclesia latina a sæculo XH, 352. — Forma deprecativa olim fuit valida, erat eadem quoad sensum, quamvis minus clare ostendat sacerdotem esse judicem ministerialiter absolventem, 352. Cap. ΙΠ. — De contritione et attritione. Q. I. — Quid sit contritio ...... Pag. 355 Art. I. — Utrum contritio sit dolor pro peccatis assumptus, cum proposito confitendi et satisfaciendi ..... 356 Debet esse supernaturalis, bona, 358. sufficit non attritio Art. Π. — Utrum contritio sit actus virtutis ethice naturalis .... 359 Est actus virtutis pænitentiæ, sic differt ab attritione, 359. Art. ΙΠ. — Utrum attritio possit fieri contritio . . . 360 Respondetur: attritus fit contritus, sed attritio non fit contritio, 361. — De distinctione inter contritionem perfectam et attritionem secundum Cone. Trid., 362. Dubium: Utrum attritio ex solo metu gehennæ concepta, excludat omnem peccandi voluntatem, 364. — De errore jansenistarum circa attritionem, 366. — Brevis classificatio errorum et opinionum de hac re, 367. — Sex conclusiones, 369. — Ad justificationem in sacramento pænitentiæ probabiliter non sufficit attritio pure formi­ dolosa, sine ullo amore benevolentiæ erga Deum, quo homo ipsum, ut fontem omnis justitiæ, diligere incipit, 374-378. Q. Π. — De objecto contritionis . . . . . .379 Deibet esse de omni peccato actuali, et de singulis mortalibus. Q. m. — De quantitate ejus appretiativa, intensiva, extensiva 379 Art. I. — Utrum contritio sit major dôlor qui es«e possit in natura ....... . . 379 Art. Π. — Utrum dolor de peccato possit esse nimius . . Art. ΠΙ. — Utrum debeat esse appretiative major de graviori 382 De mortali debet esse dolor appretiative maximus. Quatuor dubia. peccato quam de alio ....... 382 Cap. IV. — De confessione. Art. I. — Utrum confessio sacramentalis omnium et singulorum peccatorum mortalium post baptismum commissorum sit jure divino necessaria ...... Pag. 383 Art. Π. — De convenientia et utilitate confessionis . . . 387 Cap. V. — De satisfactione. Art. I. — Quomodo definienda est . . . . . pag. 389 Art. Π. — An ventas fidei defnita a Cone. Trid. circa satisfac­ tionem inveniatur in deposito Revelationis formaliter im­ plicite Art. III. .......... . . . Convenientia hujus satisfactionis 390 391 Index Generalis 438 Cap. VI. — De effectibus sacramenti Pænitentiæ. Q. Q. Q. Q. I. — De remissione peccatorum mortalium . . . Pag. 392 Π. — De remissione peccatorum venialium: quatuor articuli 393 ΙΠ. — De remissione pæna peccato debitæ . . . 394 IV. — De reviviscentia virtutum et meritorum per pænitentiam 396 In quo gradu reviviscant merita, 399. — Comparatio sententiæ S. Tho­ mæ cum opinione Suarezii et plurium modernorum, 399, ss. — Quænam est melior interpretatio doctrinæ S. Thomæ? Ibid. De opinione Bannezii, 400. — Appendix: De Indulgentiis, 401-403. DE EXTREMA UNCTIONE Art. I. — Est vere et proprie sacramentum Art. II. — De effectibus ejus ... · · Pag. 404 ... 405 DE ORDINE Art. I. — Quandonam institutus est a Christo? . . Pag. An subdiaconatus et minores ordines habeant rationem sacramenti, 410. — An episcopatus et presbyteratus sint duo ordines et duo sacra­ menta vere distincta. 411. 409 Art. II. — De materia et forma Sacramenti Ordinis . 413 .... 415 . . Examen opnionum, 413, ss. Art. ΙΠ. — De effectibus Sacramenti Ordinis De gratia sacramentali Ordinis, et de charactere sacerdotali, 416. DE MATRIMONIO Compendium doctrinæ àogmaticæ . . . . .418 . 1° De essentia Matrimonii, 418. — 2“ De origine matrimonii, 419. — 3° De indissolubilitate vinculi matrimonialis, 420-421. Complementum : De reviviscentia sacramentorum . . . 422 EPI LOGUS De gratiis sacramentalibus et de perfectione Christiana . Pag. 424