PONTIFICIUM INSTITUTUM INTERNATIONALE “ANGELICUM,, ’ DEz^lRISTO SALVATORE COMMENTARIUS IN 111“ PARTEM SUMMÆ THEOLOG1CÆ SANCTI THOMÆ Disseruit REGINALDUS GARRIGOU - LAGRANGE, Ο. P. S. Theologi» Magister Professor Instituti “ Angelicum ,, de Urbe et Socius Academia Romana S. Thoma Aq. L. I. C. E. - R. BERRUTI & C. - TORINO SUPERIORUM FACULTATE Visum el approbatum. Fr. Michaël Browne. Ο. I’.. S'. Theol. Magister. Fr. Rosarios Gagnebf.i', Ο. P.. S'. Theol. Doctor. Romæ, Angelicum, 5 Nov. 1943. Imprimi potest. Fr. M. St. Gillet. O. P., Magister Generalis. Romæ, S. Sabina, 15 Nov. 1943. V. nihil obstat quominus imprimatur. Can. Attilius Vaudagnotti, Cens. Eccl. Taurini, die 10 Octobris 1945. Imprimatur. Can. Aloisius Coccolo, Vic. Gen. Taurini, die 11 Octobris 1945. Torino luiu stall Ortillco Moderno ill <1 Volentr, via Brindisi, u SANCTÆ DEI GENITRICES MATRI OMNIUM HOMINUM MBDIATRICI UNIVERSALI ET REGINÆ PACIS IN SIGNUM GRATI ANIMI ET FILIALIS OBEDIENTIÆ AUCTOR LIBENTISSIME DEDICAT PRÆFATIO Ad modum commentarii in Summam théologicam S. Thomœ edi­ dimus tractatus De Deo uno, De Deo Trino et creatore, De Eucha­ ristia. Prœsens tractatus De Christo Salvatore prœsertim explicat secundum communiorem interpretationem thomistarum doctrinam 8. Thoma: de motivo Incarnationis, de unione hypostatica et de con­ sequentiis ejus. Insistimus in difficilioribus problematibus v.g. de conciliatione libertatis Christi cum ejus absoluta impeccabilitate, de valore intrinsece infinito meritorum et satisfactionis ejus, de ejus praedestinatione per respectum ad nostram, prout est primus praede­ stinatorum, et de conciliatione in ejus Passione summae tristitiae cum summa beatitudine in culmine mentis. In his omnibus voluimus ostendere unitatem Christi, prout est in eo una persona et unum esse, quamvis sint dure natura: realiter distincta· et infinite distantes, proinde prout est in eo unicum prin­ cipium quod omnium ejus operationum theandricarum. In omnibus his quœstionibus S. Thomas secundum suam consue­ tudinem mirabiliter servat principium oeconomia·, omnia reducendo ad eadem principia et in ultima analyst ad unicam radicem. Pariter quœ ad Passionem pertinent reducuntur ad. plenitudinem gratiœ, ex qua procedit ex una parte visio beatifica in culmine mentis, et ex alia parte ardentissima caritas Christi sacerdotis et victimœ, qui vo­ luit in cruce perfectissimum holocaustum offerre cum summo dolore. In fine hujus tractatus dedimus solum Compendium Mariologife, quia longius de hoc scripsimus in altero opere in lingua gallica· re­ center editum. Utinam Ivœ pagina· utiles sint studentibus ad eorum formationem tum intellectualem, tum spiritualem. AUCTORES CONSULENDI I. - CIRCA TESTIMONIUM S. SCRIPTURÆ: P. F. Ceuppens, O. P. : Theologia biblica, vol. Ill: De Incarnatione, Bonne, 1939. L. ue Grandmaison, S. J. : Jésus-Christ, sa i>ersoime, son message, ses preuves 2 vol., 1928; et Dictionn. Apolog., art. «Jésus-Christ ». Μ. Lepin : Jésüs-Christ et Fils de Dieu, 1905. M. J. Lagrange, O. P. : L'Evangile de Jésus-Christ, Paris, 8* éd., 1930. .1. Lebreton, S. J. : La vie et l'enseignement de Jésus-Christ, Paris, 10e éd., 1939. F. Prat, S. La théologie de S. Paul, 3' éd., 1920. F. M. Braun, O. P. : Où en est le problème de Jésus? Bruxelles, 1932. Le Christ, Encyclopédie des connaissances christologiques publiée sous la di­ rection de G. Bardy et A. Tricot, 1932. H. - CIRCA TESTIMONIUM TRADITIONIS: Principalia opera Patrum circa Mysterium Incarnationis indicantur in Diction­ naire Théol. Cath., art. « Incarnation », col. 1530-1533, a Patribus sa>culi n ad Patres sæc. vm et deinde ibid, ojiera theologorum usque ad nostra tempora, col. 1533-153’9. Pétau : De theologicis dogmatibus; De Incarnatione, 1. II. Thomassin, Dogmata theologica. De Incarnatione. Diekamp : Doctrina Patrum de Incarnatione Verbi, Munster, 1907. J. 'Fixeront : Histoire des Dogmes, 1922-1924. F. Cayré, A. A. : Précis de Patrologie, 2 vol., 1930. Rouet de Journel : Enchiridion patristicum, 1911. Héfele: Histoire des Conciles, tra. Leclerq, Paris, 1907-1910. III. - CIRCA OPERA S. THOMÆ: III Pars Summa: Theolog., et Contra- Gentes, 1. IV, c. 20-55. Commentatores: Capreolus, Cajetanus, Ferrariensis, Joannes a S. Thoma, Sat> MANTICENSES, GONET, CONTENSON, GOTTI, BILLUART. PÈGUES, JANSSENS. — Cf. etiam Suarez in Illam partem S. Thoma1. IV. - OPERA RECENTIORA THEOLOGL1C. Tractatus de Verbo Incarnato: Franzelin, Billot, Galtier, Jungmann, LÉi'lcier. Pesch, Tanquerey, Van Noort, Hervé, E. Hugon, Diekamp. Dictionnaire de théol. cath., art. Hypostatique (Union): Incarnation; JésusChrist (A. Michel); Fils de Dieu (P. Richard); Rédemption (J. Rivière;. P. Villard, O. P. : L'Incarnation d’après S. Thomas d’Aquin, 1908. Schwalm, O. P.: Le Christ d’après S. Thomas d'Aquin, 1910. E. Hugon, O. P.: Le Mystère de l’incarnation, 1908. - Le Mystère de la Re­ demption, 1913. R. Garrigou-Lagrange, O. P. : Le Sauveur et son amour pour nous, 1933. Ch. V. Héris, O. P. : Le Mystère du Christ, 1928. - Le Verbe incarné, 2 vol. tr. fr. de la Somme et notes explicatives, 1927. Synave, O. P.: Vie de Jésus, 2 vol. même édition, 1927. M. Cordovani, O. P. : Il Salvatore, Roma, 1928. Carlo Adam : Gesù il Cristo, versione italiaua dalla 3“ ed. tedesea, 1935. V. - MAR1OLOG1A : Bittremieux: De mediatione universali H. Mariœ V. quoad gratias, Bruges, 1920. Bover : De V. M. universali gratiarum mediatrice, Barcinonæ, 1921. Merkelbach, O. P.: Mariologia. Paris, 1939. Friethoff, O P : De alma soda Christi mediatoris, Romæ, 1930. Diet. Théol. Cath, art. «Marie» (E Dublanchy). R. Garrigod-Lagrange, O. P : La Mère du Sauveur et notre vie intérieure, Lyon. 1911 OPERA EJUSDEM AUCTORIS l>r, Revelatione ab Ecclesia proposita, 4a ed., 2 vol. in-8°, .528-460 pp., · Roma. Ferrari. - Editio brevior, 1 vol. gr. in-8°. Romæ, Ferrari, et Desciée de Brouwer, Paris. De Deo uno, 1 vol. gr. in-8°, 582 p., Desciée de Brouwer (traduit en englais). Do Deo trino et creatore, 1 vol. gr. in-8°, Torino, Marietti et Deselée de Brouwer. De Eucharistia, 1 vol. gr. in-80, 436 p., Torino, R. Berruti et Desciée de Brouwer. JjC Sens commun, la Philosophie de l’être et les formules dogmatiques, 5e édit., 1 vol. in-8°, 400 pp. Paris, Desciée de Brouwer et Cie, 76 bis, rue des Saints-Pères. Le Réalisme du Principe de finalité, 1 vol. in-8°, 368 pp. Chez le même éditeur. Dieu, son existence et sa nature, solution des antinomies agnostiques, 6° édit., 1 vol. gr. in-8°, 820 pp. G. Beauebesne, 117, rue de Rennes, Paris (tra­ duit en anglais). Les Perfections divines, extrait du précédent, sans discussions philosophiques, 340 pp. G. Beauebesne (traduit en Italien: Fr. Ferrari, Rome). Perfection chrétienne et contemplation, 2 vol. in-8° de 424-514 pp. Paris, Desciée et de, 30, rue Saint-Sulpice, 7e édit, (traduit en allemand, anglais, italien). L'Amour de Dieu et la Oroix de Jésus, 2 vol. in-80 de 451 et 470 pp., 2° édit., Paris, Editions du Cerf (traduit en italien et anglais). La Providence et la confiance en Dieu, 2° éd., 1 vol. in-8° de 410 pp. Paris, De­ sciée de Brouwer et Cie, 76 bis, rue des Saints-Pères (traduit en allemand, anglais, italien, polonais). Les trois conversions et les trois voies, 1 vol. in-16, 194 pp. Editions du Cerf, Paris (traduit en italien, allemand, (jolonais, espagnol, flamand et hon­ grois), 2” édit. Le Sauveur et son amour pour nous, in-8° de 472 pp Edition du Cerf, Paris, 10° mille (traduit en italien et en anglais). Le sens du mystère et le clair-obscur intellectuel (Nature et surnaturel), 1 vol. in-8°, 343 pp. Paris, Desciée de Brouwer (traduit en allemand). La Prédestination des saints et la grdee, 1 vol. in-8°, 434 pp. Paris, Desciée de Brouwer (traduit en englais). Mère Françoise de Jésus, fondatrice de la Compagnie de la Vierge, 1 vol. in-8», 187 pp., Paris. Desciée de Brouwer (traduit en portugais). Des trois dges de la vie intérieure. Traité de théologie ascétique et mystique, 2 vol. ln-8°, de 641 et 886 pp. Editions du Cerf. Paris. La Mère du Sauveur et notre vie intérieure iMariologie), 1 vol. ln-8°, 389 i>p. Edit, de l'AbeiUe, Lyon. La synthèse thomiste, Desciée de Brouwer. 1945. I PROLOGUS *· III PARTIS SUMMÆ THEOLOGICÆ S. THOMÆ De loco hujusce tractatus: Sanctus Thomas in hoc prologo osten dit locum præsentis tractatus in hac Summa Theologica, secundum divisionem initio positam in 1·, q. 2 ante art. I. Dixerat: «Quia principalis intentio hujus sacræ doctrinæ est, Dei cognitionem tra dere, non solum sec. quod in se est, sed etiam sec. quod est prin­ cipium et finis rerum specialiter rationalis creaturæ... tractabimus 1° de Deo (uno et Trino in se. et prout est principium creaturarum); 2° de motu rationalis creaturæ in Deum (seu de Deo ut est finis rationalis creaturæ). 3° de Christo, qui secundum quod homo, via est nobis tendendi ad Deum ». Nunc dicit: «Quia Salvator noster Dominus Jesus Christus, teste Angelo, populum suum salvum faciens a peccatis eorum, viam veritatis nobis in seipso demonstravit, per quam ad beatitudinem immortalis vitœ resurgendo pervenire possimus, necesse est... post considerationem ultimi finis human® vitæ et virtutum ac vitiorum, de ipso omnium Salvatore ac beneficiis ejus humano genere præstitis nostra consideratio subsequatur ». Quidam huic divisioni aliam præeligunt in qua magis distin­ guuntur theol. dogmatica et theol. moralis ita scii, ut theologia mo­ ralis non inveniatur inter tr. de Deo et tr. de Verbo incarnato. Addunt insuper: tractatus de Verbo incarnato ratione dignitatis merito venit statim post tractatum de Deo uno et trino. Ad hoc respondent thomistæ. 1° secundum S. Thomam, theol. dogmatica et theol. moralis non sunt duæ scientiæ distinctae, sed duæ partes ejusdem scientiæ, quae est eminenter speculativa et pratica, aliquomodo ut Dei scientia cujus est participatio (cf. I·, q. 1, a. 3: utr. sacra doctrina- sit una scientia an plures, et a. 4: utr. sit speculativa an practica). Unitas hujusce scientiæ supremæ provenit ex unitate utriusque ejus objecti formalis quod et quo. Objectum ejus formale quod enim seu subjectum est ipse Deus in se sive ut principium et finis creaturarum ; et objectum formale quo est reve­ latio virtualis sub cujus lumine deducuntur, sive in dogmatica sive in morali, conclusiones virtualiter contentas in principiis revelatis. I OAimioou-I.tauANoi ■ ttr Christo Salvatore. 2 DE MYSTERIO INCARNATIONIS Ergo dogmatica et moralis non sunt duæ scientiæ, sed duae partes ejusdem. 2° Quamvis ratione dignitatis, tractatus de ipso Salvatore præcedat partem moralem Theologiæ, attamen, disciplinée ordine, eaeteris partibus Theologiæ, merito postponitur, præsertim propter tria: 1° quia simpliciora sunt priora compositis; in prioribus par­ tibus autem seorsim tractantur ea quæ ad Deum et quæ ad hominem pertinent, dum in nostro tractatu agitur de his quæ pertinent ad eum qui simul est Deus et Homo1. 2° Opus redemptionis supponit hominis creationem, elevationem et lapsum, supponit etiam lon­ gum decursum vitæ hominum sub lege Veteris Testamenti, et actus fidei cæterarumque virtutum in diversis stabibus vitæ neces­ sarios. Unde merito S. Thomas tractat de ipso Salvatore in fine suæ Summæ. 3° Insuper notandum est quod id quod est necessarium an­ tecedit id quod est contingens. Duæ autem priores partes Summæ Theol. considerant præsertim naturam Dei et naturam sive angeli sive hominis per respectum ad Deum, dum III * pars considerat ma­ gnum factum contingens quod potuisset non esse, scii. Verbum caro factum est. Hoc factum, quamvis sit maximum omnium in histo­ ria totius universi, remanet contingens, non est quid absolute ne cessarium, ut natura Dei, et etiam natura hominis. Propterea qui­ dam philosophi, imo quidam mystici voluerunt ad unionem cum Deo pervenire, non per viam Christi mediatoris universalis, quamvis dixerit: «Ego sum via, veritas et vita». Hi non practice intellexe runt quod Christus seu Verbum Dei incarnatum, est exemplar et fons omnium virtutum, sine quo salus et sanctitas haberi non pos sunt. Hæc deviatio suo modo manifestat per oppositum magnam ve ritatem, scilicet: hi aliquo modo neglexerunt factum Incarnationis prout est factum non absolute necessarium, et non viderunt quod prœcise quia contingens est, est sub aliquo aspectu summi momenti, prout scii, est manifestatio excellentissima amoris liberrimi et om­ nino gratuiti Dei erga humanum genus, see. illud Joannis, m, 16: « Sic Deus dilexit mundum ut Filium unigenitum suum daret » et I Joannis, iv, 10 : « Ipse prior dilexit nos et misit Filium suum pro pitiationem pro peccatis nostris ». Imo haec verba continent veri­ tatem fundamentalem Christianismi, seu religionis Christi, Filii Dei, ex gratuitissimo Dei amore ad nos missi. Unde tota IIP Pars Sum­ mae theologicæ sancti Thomæ est enarratio hujusce gratuiti amoris Dei erga nos: «Sic Deus dilexit mundum, ut Filium suum unige nitum daret»; enarrat nempe hujusce gratuiti amoris motivum mi­ sericordiae et ejus efficaciam. Est canticum gratuiti amoris Dei erga humanum genus. Sic contingentia hujusce summi facti historiæ hu' Sic prierequirltur cognitio theologica de natura humana, de gratia habi­ tuali, de virtutibus infusi», ad tractandas quæstlones: utrum in Christo fuerit gratia habitualis pneter gratiam unionis; utrum in eo fuerint fides, spes, pœnltentlu DE EXISTENTIA INCARNATIONIS 3 inanitatis non minuit ejus momentum, sed manifestat e contrario summam gratuitatem liberrimi amoris Dei erga nos. Imo hæc manifestatio ita· excellens est, ut hodie etiam pejores Ecclesiæ adversarii, scii, plures idealistæ, discipuli Hegelii et Er nesti Renan, qui negant existentiam veri Dei realiter et essentialiter a mundo distincti, dicant: Christus fuit omnium hominum altissimus, nemo melius annuntiavit evolutionem humanitatis. Ita Renan, Vie de Jésu, in fine. Imo hoc aiunt hodie plures cominunistae, qui addunt : « hæc humanitatis evolutio a Christo prædicta nonnisi per communismum fieri potest ». Sic, radicaliter adulterando Christi physionomiam, velint, nolint, confitentur maximum factum totius hi storiæ humanitatis fuisse Christi adventum. Sed ad ejus intelligentiam prærequiritur recta notio et Dei et hominis, unde normaliter agitur de Incarnatione in hac III parte Summæ theologicæ. In fine nostri prologi S. Thomas sic dividit tertiam partem : 1° de ipso Salvatore; II0 de Sacramentis ejus, quibus salutem con­ sequimur; 111° de fine immortalis vitæ, ad quam per ipsum resur­ gendo pervenimus. Sic patet quod tota Ill’ pars tractat de Salvatore et de bene­ ficiis ejus quæ sunt sacramenta et tinis ultimi consecutio. Divisio tractatus: Tractatus autem de ipso Salvatore, dividitur in duas partes : 1“ De ipso incarnationis mysterio (q. 1 ad 25). IP De his quæ per ipsum Salvatorem sunt acta et passa seu de mysteriis vitae Christi (q. 26-59). Prior pars sæpe vocatur hodie Christologia et secunda pars Soteriologia, in prima præsertim agitur ab mysterio Incarnationis, in secunda de mysterio Redemptionis, de quo speciatim tractat S. Tho­ mas agendo de Passione Christi q. 46 ad 52. continet tres sectiones : P De convenientia Incarnationis, hoc respondet quæstioni an sit (q. 1). 11“ De modo unionis Verbi incarnati (q. 2 ad 15), hoc respondet quæstioni quid sit, scii, de ipsa unione (q. 2), de unione quantum ad personam assumentem (q. 3), et deinde ex parte naturæ assumptæ et perfectionum ejus, scii, gratiæ, scientiae, potentiae (q. 4-15). 111“ De consequentibus unionem quantum ad ea quæ conveniunt Christo: 1° in se (q. 16-19) ; 2" in ordine ad Patrem, ubi de prædestinatione Christi (q. 20-24) ; 3° per comparationem ad nos, ubi de adoratione Christi et de ejus mediatione (q. 25 et 26). Il» Pars de mysteriis vitae Christi, dividitur in quatuor sectiones: P de ingressu ejus in mundum, ubi de Mariologia; IP de pro­ gressu Christi iu hoc mundum; IIP de ejus exitu, seu de passione et morte ; IV * de ejus exaltatione seu resurrectione et ascensione. Ad brevis procedendum in hac 11“ parte, sub titulo De Mysterio Redemptionis, tractabimus de Passione, de modo secundum quem I» Pars de ipso Incarnationis mysterio 4 DE MYSTERIO INCARNATIONIS causât nostram salutem, de satisfactione vicaria Christi, de ejus va lore infinito, nec non de victoria Christi, de Christo rege, judice et capite beatorum. Denique erit compendium Mariologiæ. Notandum est quod inter Commentatores Joannes a S. Thomas tractat de Satisfactione Christi initio, agendo de Convenientia Incar­ nationis, in quantum Filius Dei descendit de cœlis propter nostram salutem; scii, ad redimendum genus humanum. Hoc quidem conve­ nit ad plenam intelligentiam theseos de motivo Incarnationis. At­ tamen see. ordinem doctrinæ prout operari sequitur esse; merito S. Thomas tractat de Incarnatione, antequam de Redemptione, seu antequam de actu theandrico amoris Christi patientis propter nos. Probabiliter Joannes a S. Thomas initio longe tractavit de sati­ sfactione Christi, quia commentarius ejus terminatur cum q. 24 S. Thomae. Billuart autem evolvit suam thesim de satisfactione Christi agendo de merito Christi (q. 19 S. Thomæ) et tractando de valore infinito meritorum Christi. Servando ordinem quæstionum S. Thomæ, agendum est 1° de Mysterio Incarnationis et 11° de Mysterio Redemptionis, ut com muniter faciunt theologi. DE MYSTERIO INCARNATIONIS. DE EXISTENTIA INCARNATIONIS Prænotamina : Antequam veniamus ad explicationem articulorum S. Thomæ, exponenda est theologia positiva de fundamentis bujusce tractatus. Theologia enim speculativa incipit ab articulis fidei defi­ nitis ab Ecclesia, et circa ea duo facit : Γ instituit analysim philo sophicam notionum horum articulorum fidei; sic ostendit convenien­ tiam mysteriorum, quorum possibilitas est indemonstrabilis sicut eorum impossibilitas; sic ut ait Cone. Vaticanum, sess. Ill, cap. 4 (Denz. 1796) : « Ratio fide illustrata, cum sedulo, pie et sobrie quærit ; aliquam Deo dante mysteriorum intelligentiam eamque fructuo­ sissimam assequitur tum ex eorum, quæ naturaliter cognoscit, analo­ gia, tum e mysteriorum ipsorum nexu inter se et cum fine hominis ultimo ». 2° Theologia speculativa deducit ex principiis fidei conclusiones in eis virtualiter contentas, et sic constituitur corpus doctrinale theologicum cum debita subordinatione notionum et veritatum, qua­ rum quædam sunt simpliciter revelatæ, aliae vero simpliciter deductæ ex revelatis; hae ultimæ non proprie pertinent ad fidem, sed ad scientiam theologicam. Ita procedit S. Thomas, supponens in primo articulo dogma di vinitatis Christi solemniter ab Ecclesia definitum. Pars positiva theologiæ S. Thomae invenitur præsertim in suis Commentariis in Evangelia et in Epistolas S. Pauli. Necessarium est autem initio instituere caput tbeologiæ positivæ ad ostendendum quod definitiones Ecclesiæ exprimunt id quod jam continetur plus minusve explicite in deposito Revelationis, id est in S. Scriptura et Traditione. Circa hoc attente notandum est. quoad methodum, quod Theo­ logia positiva, tanquam pars sacræ tbeologiæ, differt a simplici historia, prout per se seu essentialiter prœsupponit fidem infusam de revelatione divina, in S. Scriptura et Traditione contenta, et ab Ecclesia fideliter, infallibiliter conservata et explicata. Sic theologia positiva differt ab historia dogmatum concepta se­ cundum solas exigentias rationales methodi historica:; Theologia po­ sitiva- sub positiva et intrinseca directione fidei utitur historia, sicut theologia speculativa utitur philosophia, tanquam scientia inferiori. Id est theologia positiva, in studio documentorum Scripturae et Traditione, supponit non solum rationalem criticam et exegesim, ut 6 DE MYSTERIO INCARNATIONIS bene ostendit P. Zapletal2 sed Christianam criticam et exegesim, quæ agnoscit dogma inspirationis, imo catholicam interpretationem, quæ admittit non solum inspirationis dogma, sed auctoritatem Ecclesiæ ad determinandum verum sensum S. Scripturæ et Traditionis, nec non auctoritatem Patrum, et analogiam fidei, ut explicat Leo XIII in Encyclica Providcntissimus Deus, dum dicit Denz. 1943 : « In ceteris analogia fidei sequenda est et doctrina catholica, qualis ex auctoritate Ecclesiæ accepta, tanquam summa norma est adhibenda... Ex quo apparet eam interpretationem ut ineptam et falsam rejicien­ dam ; quæ vel inspiratos auctores inter se quodammodo pugnantes faciat vel doctrinæ Ecclesiæ adversetur ». Secundum analogiam fidei locus obscurus Sacræ Scripturæ explicandus est per locos clariores seu magis explicitos. Et valde rationabile apparet quod ita sit, nam etiam in rebus humanis, si velimus recte interpretari documenta historica alicujus populi vel alicujus familiæ, considerandæ sunt traditiones hujusce populi vel familiæ, quæ sunt quasi commentarius semper vivus horum documentorum, ita ut interpretatio horum documentorum quæ po­ nit contradictionem inter ea et traditionem vivam tanquam falsa rejicienda sit. Sic exegesis non solum rationalis, sed Christiana et catholica, debet admittere canonem librorum β. Scrip, ab Ecclesia approbatum, textum ab ea pariter approbatum, et traditionis decumenta in ea servata. Sic exegesis catholica considerat Scripturam, non solum v. g. ut librum historice scriptum a S. Mattheo, vel a S. Marco, sed pro­ prie ut librum divinum cujus Deus est auctor, cujus conservatio ad Ecclesiam pertinet, et hunc librum divinum legit non solum sub lumine naturali rationis, sed sub lumine supernatural! fidei infusæ. Hæc quidem exegesis catholica utitur scientiis ordinis naturalis, v.g. linguistica, sed sub influxu luminis superioris et principiorum fidei ; sicut theologia speculativa utitur philosophia. Unde Cone. Vatie. (Denz. 1788), in memoriam revocans decre­ tum Trid. dicit: « In rebus fidei et morum... is pro vero sensu sacræ Scripturæ habendus est, quem tenuit ac tenet sancta Mater Ecclesia ». Denique ut notat P. Zapletal, in sua Eermeneutica biblica, p. 21, auctores sacri quandoque non intellexerunt totum sensum, quem Spiritus Sanctus intendebat verbis exprimere, scii, non semper to­ tum sensum litteralem objectivum intellexerunt, ut concludi potest de prophetis ex I Petri i, 10-12. Imo dicit S. Thomas IP-IP° q. 173, a. 4 : « Quandoque ille cujus mens movetur ad aliqua verba expri­ menda·, non intelligit, quid Spiritus Sanctus per hæc Verba intendat, sicut patet de Caipha dicente: «Expedit unum hominem mori pro populo ». Tunc est potius instinctus propheticus quam prophetia ». Hæc animadversio potest esse utilis quoad quæstionem de divi­ nitate Christi litteraliter expressam in Synopticis. Ilis positis tran­ seamus ad ipsum Christi testimonium in Euangeliis contentum. 2 llcrmeneutica biblica, seetio I·: de heurlstien rationull ; eectlo II·: <1e Ill'll Vint leu I'lirlHtliiim ; sectio III"; ili· ΙιιίιγΙηΙΙιίι eiifliollcn DE EXISTENTIA INCARNATIONIS Αι:τ. I. — TESTIMONIUM CHRISTI DE SEIPSO ET PRIUS DE SUA MESSIANITATE Status quæstionis. — Uodie initio notanda est sententia moder­ nistarum et plu Hum protestantium liberalium de hac re, quæ ha­ betur in propositionibus damnatis a decreto Lamentabili (Denz. 2027 2038) : pr. 27 « Divinitas Jesu Christi ex Evangeliis non probatur, sed est dogma, quod conscientia Christiana e notione Messiœ de­ duxit n ; pr. 30: «In omnibus textibus evangelicis nomen Filius Dei œquivalet tantum nomini Messice, minime vero significat Christum esse verum et naturalem Dei Filium ». Item pr. 31. - pr. 38 : « Doctri­ na de morte piaculari Christi non est evangelica, sed tantum paulina ». Plures rationalistæ, ut Renan, B. Weiss, H. Wendt, Harnack, agnoscunt aliquam filiationem divinam Christi messianitate supe­ riorem, sed negant Jesum esse, vi hujus filiationis, verum Deum, cf. de his opinionibus Lepin, Jésus Messie et Fils de Dieu, 1905, p. 228; Lebreton, La vie et l’enseignement de Jésus-Christ, Paris, 10· ed., 1935. Inter protestantes vero conservatores, plures ut F. Godet in Hel­ vetia et in Anglia Stevens, Sanday defenderunt his ultimis tempo­ ribus divinitatem Christi, non solum ex quarto Evangelic et ex Epi­ stolis S. Pauli, sed ipsis Evangeliis synopticis (cf. Lepin, op. cit., p. 237). Videamus prius sed breviter testimonia evangelica de Messia­ nitate Christi, postea longius testimonia de ejus Divinitate. Jamquidem in Apologetica ostenditur modo historico, id est con­ siderando historicitatem Evangeliorum et nondum eorum inspira­ tionem, quod Christus apertissime affirmavit se esse Messiam a pro­ phetis annuntiatum. Pauci rationalistæ ut Wellhausen negant Chri­ stum se messiam dixisse: sed plerique rationalistæ ut Harnack et O. Holzmann fatentur Jesum suam messianitatem affirmasse et Loisy admittit quod, non irfitio ministerii sui sed circa finem vitæ suæ, docuit se esse Messiam. Messias hebraice inasiah, idem sonat ac unctus, ex verbo hebraico masah, ungere, in greco χριστός, Μεσαίας, apud Joan, i, 42, iv, 25, in vulgata Christus. Textus Evangeliorum in quibus affirmatur messianitas citantur in omni Apologetica cf. opus meum De Revelatione P. IP, c. 3. Principales sunt sequentes: Ab initio enim ministerii sui Jesus testificatus est se esse Dei lega­ tum, et postea magis ac magis explicite asseruit se esse Messiam et Salvatorem. Hoc affirmavit dupliciter coram populo et privatim. coram populo. 1° Declaravit suam missionem doctrinalem et messianicam, cf. Mare, i, 15: «Coepit prœdicare Evangelium regni Dei dicens; quoniam impletum est tempus et appropinquavit regnum « DE MYSTERIO INCARNATIONIS Dei; poenitemini et credite Evangelio » ■ Mattb., ιν, 19: Eligens di­ scipulos, dixit eis: « Venite post me et faciam vos fieri piscatores hominum» ■ Mattb., iv, 23: « Et circuibat totain Galilæam docens in synagogis eorum et prædicans evangelium regni, et sanans omnem languorem et omnem infirmitatem in populo ». In sermone supra montem (Mattb., v, 21) Jesus legem mosaicam proprio nomine perficit, multoties asserens: « Dictum est antiquis... Ego autem dico vobis». Ut ibidem dicitur « docebat tanquam aucto ritatem habens et non sicut scribæ ». 2° Pbarisæis respondit se esse Dominum sabbati3, majorem Jona et Salomone *, plusquam David3. 3° Item, in synagoga Nazareth, postquam legerat verba Isaiæ de futuro Messia: « Spiritus Domini super me: propter quod unxit me, evangelizare pauperibus misit me, sanare contritos corde... » coepit dicere ad illos : « Quia hodie impleta est hœc scriptura in auri­ bus vestris ». Et cum populus non credendo diceret: « Nonne bic est Filius Joseph?» Jesus ait: «Amen dico vobis, quia nemo propbeta acceptus est in patria sua » ‘. 4° Apertis etiam verbis suam messianitatem declaravit post cu­ rationem paralytici ad probaticam piscinam in Jerusalem, die sab bâti. Judæi accusaverunt eum de blaspbemia, respondit eis: «Ut autem sciatis quia Filius hominis habet potestatem in terra dimit­ tendi peccata, tunc ait paralytico: Surge, tolle lectum tuum et vade in domum tuam. Et surrexit et abiit in domum suam » Ab isto momento Christus vindicavit omnia jura quæ ad Messiam pertine­ bant, scii, potestatem faciendi quæ Pater operatur, mortuos susci­ tandi, omnes homines judicandi, et perducendi fideles suos ad vitam æternam ·. PRIVATIM autem magis intime loquendo, Jesus suam messiani­ tatem citius manifestavit. 1° Ab initio, post testimonium Joannis Baptistæ et primum cum Jesu colloquium, Andreas dicit fratri suo: Invenimus Messiam9. Item Philippus et Nathanæl I0. 2° Jesus dixit duodecim discipulis suis: « Euntes prœdicate, di­ centes: quia appropinquavit regnum coelorum. Infirmos curate, mor­ tuos suscitate... Qui recipit vos... recipit eum qui me misit » ”. « Qui autem me spernit, spernit eum qui misit me » ”. 3° Ad discipulos Joannis Baptistæ postulantes: « Tu es, qui ven­ turus es, an alium exspectamus? Respondet Jesus: Euntes renuntiate Joanni quæ audistis et vidistis: Cœci vident, claudi ambulant, le­ prosi mundantur, surdi audiunt, mortui resurgunt, pauperes evan3 « « • ’ Mt., xii, 8. Mt., xii, 41-42. Mo., XII. 35-87. Ixi., iv, 21-25; Mr. xiii, 54. Mt . ix. 2 7 ; Mu , ii, 8; 1X3., v, 18 ’ » 1» H i’ Jo . .10., .)<>., Mt., Ix?.. vpertotum. i, 41. 1, 49 X. I. 7, 20, 40; Mc., ix, 3«. X. 1(1. DE EXISTENTIA INCARNATIONIS 9 gelizantur » l314 *. Hæc autem verba manifestant adimpletionem pro­ phetiae Isaiae “, quæ a Judæis de Messia intelligebatur 4° Prima vice veniens Jerusalem, Jesus locutus est cum Nico demo, uno ex principibus Judæorum, et ei declaravit: «Nemo ascen­ dit in coelum, nisi qui descendit de coelo, Filius hominis qui est in coelo... Sic enim Deus dilexit mundum, ut Filium suum unigenitum daret, ut omnis qui credit in eum, nou pereat, sed habeat vitam æternam » ls. In hac responsione, Jesus evidentissime docet suam messianitatem, immo suam filiationem divinam. 5" Pariter ad mulierem Samaritanam locutus est: dicit ei mu­ lier: « Scio quia Messias venit (qui dicitur Christus)». Dicit ei Je­ sus: « Ego sum qui loquor tecum » 16. Et Samaritani, postquam au­ dierunt eum, dixerunt: « Ipsi audivimus et scimus quia hic est vere Salvator mundi » ”. Hæc autem omnia testimonia pertinet ad initium ministerii Jesu, in fine autem vitæ suæ adhuc magis explicite loquitur non solum discipulis sed populo. Ultimo anno vitae suæ. 1° Dum venit in partes Cæsareæ Philippi, dum Petrus ei respondet : « Tu es Christus, Filius Dei vivi » 18, hæc verba ad minus significant Jesum verum esse Messiam et approban­ tur a Christo tamquam a Patre coelesti inspirata. 2° Die festo Judæorum. dum dicit Judæis: «Mea doctrina non est mea, sed eius qui misit me » ie. Die sequenti docebat dicens : « Ego sum lux mundi... Ego sum qui testimonium perhibeo de meipso ; et testimonium perhibet de me, qui misit me, Pater » 20. 3° Triumphali Jesu ingressu Jerosolymam, dum turbæ clamant: « Benedictus qui venit in nomine Domini, hosanna in altissimis » Jesus dixit Pbarisæis: «Si hi tacuerint, lapides clamabunt»21. 4° Durante Passione, coram Synedrio, affirmat se esse Christum, Filium Dei...; sic ad minus suam messianitatem declaravit22. 5° Post resurrectionem, dum dixit discipulis Emmaus: «Nonne hæc oportuit pati Christum, et ita intrare in gloriam suam » 23. Item dum dixit undecim apostolis: «Sicut misit me Pater, ego mitto vos » 24. Conclusio. Hæc omnia testimonia, ut fatetur Harnack 25 con tra Wellhausen, ita connectuntur cum tota narratione evangelica, ut illis sublatis, fere nihil remaneret de historia Jesu, præsertim mors eius explicari non posset. Nec fuit tempus sufficiens ad pro 13 Mt.. xi, 4. ·« Is., xxxv, 5 i» Jo., ni, 13-18 Jo., iv, 25 . ■ ’ Jo., iv, 42. 14 Mt., xvi, 13-19; .Mc . vm, 29; Lo., ix, 20. i’ Jo., vn, 15-29. 20 21 22 23 24 25 ,lo , vin, 12-18. Le., XIX, 40. Mt.. xxvi, 62-66; Mc., xvr, 60-64. Lc., xxiv, 20-27. Jo.. xx, 21. L'Essence (Iu Christianisme, tr fr., pag. 140. 10 DE MYSTERIO INCARNATIONIS gressivam idealisationem vitæ Jesu, nam Apostoli jam a die Pente­ costes docuerunt Jesum esse Messiam et Auctorem vitæ 2β. Notandum est, theologice loquendo, quare difficile est determi­ nare in textibus evangelicis ubi cessat expressio perfecte dignitatis messianic® et ubi incipit expressio Filiationis divinæ et ipsius di­ vinitatis Christi. Ratio est quia Jesus dicitur Messias seu Christus, quia unctus a Deo. Unctio autem eius principalis facta est per gratiam unionis, secundum quam eius humanitas personaliter uni­ tur Verbo et secundum quam igitur Jesus est Filius Dei. Unde inter prophetas et apostolos illi qui magis illuminabantur circa altitu­ dinem dignitatis messianicæ jam in confuso attingebant dignitatem Filiationis divinæ. Art. IL — TESTIMONIUM CHRISTI ET APOSTOLORUM DE EIUS FILIATIONE DIVINA Status quæstionis. — Plures rationaliste, ut Renan, B. Weiss, H. Wendt, A. Harnack agnoscunt aliquam Filiationem divinam Christi, messianitate superiorem, sed negant Jesum esse, vi huius Filiationis, verum Deum 2r. Inter protestantes conservatores, plures ut F. Godet, et in An­ glia Stevens, Gore, Ottley, Sanday recenter defenderunt divinitatem Christi non solum ex quarto Evangelio et ex epistolis S. Pauli, sed ex ipsis Synopticis 2". Insuper Ecclesia declaravit contra modernistes quod divinitas Christi ex Evangeliis probatur. Sic damnate sunt in Decreto La­ mentabili (Denz. 2027-2038), plures eorum propositiones. Videamus quoad mysterium Incarnationis quid habetur in Ev. Synopticis, in Ev. sec. Joannem et in Ep. S. Pauli2’. Ad statum quæstionis notandum est quod plusquam quinqua­ gies in Evangelio Jesus dicitur Filius Dei. Quæstio est: in quonam sensu est accipienda hœc expressio? In Scriptura Filius dicitur relative ad hominem dupliciter: stricte et proprie significat vivens e vivo procedens in conformitatem naturæ; lato sensu et metaphorice designat discipulum vel heredem adoptatum. — Relative ad Deum dicitur etiam dupliciter: lato sensu de hominibus qui Dei spiritum et vitam participant, ita chri stiani dicuntur « filii Dei » τέκνα θεού; sensu autem proprio et stricto dicitur de secunda persona Trinitatis : ό υιός τοϋ θεοϋ, Unigenitus qui est in sinu Patris 26 *30. 27 26 Act. Ap . il. 36; m, 13-15. Juxta catholicos, protestantes conservatores Actus Apost. scripti sunt a S. Luca ante 76 a : Harnack dicit a. 78-83, aut forte 60-70. 27 De opinione horum rationalistorum hodiernorum, cf. Lepin, Jésus Mes­ sie et Fils de Dieu, p. 228. 2« De sententia horum protestantlum cf. Lepin, ibid , pag. 237; cf. etiam F. M. Braun, O. P . Où en est le problème de Jésus? Bruxelles, 1932. ” Cf. Diet, de la Uiblc, art. Jésus-Christ (II. LesRtre)... Diet, de théol. oath., art. Jésus Christ iA. Micnii), <·. 1132 121(1. 10 Jo„ I. 18. 11 DE EXISTENTlA INCARNATIONIS Hoc nomen « Filius Dei » quandoque forte in Evangelio æquivalet tantum nomini Messias, dum scilicet Jesu tribuitur ab bis qui nondum divinitatem eius cognoscere videntur31. Sed ex ipsis solis Synopticis certum est Jesum dixisse se Filium Dei esse sensu pro­ prio, stricto, altissimo, prout nempe declaravit se habere naturam divinam et non solum huius naturæ participationem seu consortium per gratiam ’2. Testimonium Christi de eius divinitate in Synopticis3334 . * In Syno­ pticis Jesus divinitatem suam progressive declarat dupliciter : Λ) sibi vindicando jura seu privilegia quæ soli Deo conveniunt; B) affir mando se esse Filium Dei. Eadem progressio apparet ac pro mes sianitate et major affirmatio venit pluries occasione majoris nega­ tionis seu incredulitatis Pharisæorum. Dum in his crescit resistentia, augetur affirmatio divina ad salutem animarum. Insuper elevatio horum Christi verborum eo magis apparet quo crescit fides nostra infusa, sicut valor primorum principiorum ratio­ nis et entis eo magis manifestatur quo augetur habitus metaphysicae in philosopho seu eius penetratio intellectualis. Textus nunc citandi considerantur in Apologetica ab auditoribus quasi ab exteriori, nunc in theologia quasi ab intus, ita vitreæ laminae depictae ecclesiarum possunt dupliciter videri ab exteriori et ab interiori sub vera earum luce, et tunc multo melius, earum valor apparet. - Sunt septem præcipua : 1° Jesus est major omni creatura secundum suum proprium te­ stimonium : major Jona, Salomone 3‘, David qui vocavit eum Domi­ num ”, major Moise et Elia, qui iuxta ipsum die transfigurationis apparuerunt ”, major præcursore Joanne Baptista ”, major angelis, quia « angeli ministrabant illi » 38 post tentationem in deserto, et angeli sunt sui: « Mittet Filius hominis angelos suos et colligent de regno eius omnia scandala » 39. 2° Loquitur sicut supremus Legislator, omnino æqualis divino auctori antiquæ legis. Complens ac perficiens hanc legem divinam et expurgans eam a falsis rabbinorum interpretationibus, multoties ait : « Dictum est antiquis... Ego autem dico vobis » Item prohibet di­ vortium, quod Moyses ad duritiam cordis permiserat41. Dicit se esse Dominum Sabbati42. 3° Sibi vindicat jus remittendi· peccata quod est privilegium di­ vinum juxta Judæos. Hoc constat ex eius responsione ad Pharisæos dum miraculose sa navit paralyticum : « Ut autem sciatis, quia Filius hominis habet A) Jura divina Christus sibi attribuit. 31 Cf. Marc., hi, 11. 33 De Christianis ipsis dicitur eos esse « di­ vinæ consortes naturæ», II Petr., ï, 4. 33 Cf. Lepin, Jésus Messie et Pils de Dieu, p. 267-371. 34 Mt., xn, 41-42. 33 Mo., xn, 36; Mt.. xxii, 45. 38 37 38 39 40 41 43 Mt., Mt., Mc., Μτ., Mr., Mt., Mc., xvii, 3. xi, 3, 11. I, 13; Mt., iv, 11. XVI, 27; xxiv, 31. v, 21, 48. v, 32; xix, 9. π, 27 . 28. 12 DE MYSTERIO INCARNATIONIS potestatem in terra dimittendi peccata, tunc ait paralytico : Surge, etc. » 4’. Immo sibi vindicat jus communicandi aliis hanc potestatem remittendi peccata: « quæcumque solveritis super terram, erunt so­ luta et iu cœlo » 43 44. 4° Facit miracula in suo proprio nomine, imperando dicit para­ lytico et pluribus mortuis «surge»4546 . In tempestate dixit mari: « Tace, obtumesce. Et cessavit ventus » 40. E contrario Apostoli fa­ ciunt miracula in nomine Jesu : « In nomine tuo virtutes multas fecimus » 47* . 5° Exigit erga seipsum fidem, obedientiam, amorem usque ad abnegationem omnium affectionum contrariarum, usque ad sacrifi­ cium vitœ : « Qui amat patrem et matrem plus quam me, non est me dignus, et qui amat filium aut filiam super me, non est me dignus » 4i. Hæc verba essent signum odiosæ et intolerabilis superbiae, si Jesus non esset Deus. Numquam prophetæ ita locuti sunt. Et sunt in Evan­ gelic alia similia verba4’. 6° Sibi tribuit potestatem judicandi vivos et mortuos. « Vide­ bitis Filium hominis sedentem a dextris virtutis Dei et venientem cum nubibus cœli » t0. « Et mittet angelos suos cum tuba et voce inagna, et congregabunt electos ejus a quatuor ventis, a summis coe­ lorum usque ad terminos eorum » 51*. 7° Promittit mittere Spiritum Sanctum·: « Et ego mitto promis­ sum Patris mei in vos » 5a. Ergo non est Spiritu Sancto inferior. — Tandem accipit adorationem, dum e contra eam rejiciunt tamquam indigni Petrus, Paulus, Barnaba et angeli53*. B) In Synopticis Jesus pluries affirmat se esse Filium Dei sensu proprio et stricto. ■ Sunt præsertim sex testimonia, secundum ordinem chro- nologicum ordinanda44. 1° « Omnia mihi tradita sunt a Patre meo. Et nemo novit Fi­ lium, nisi Pater; neque Patrem quis novit, nisi Filius, et cui volue­ rit Filius revelare »55. Authentia hujus textus admittitur a majoritate criticorum pro43 Mt., xi, 28. 44 Mt., xviii, 18. 45 Mt., ix, 6; Mc., ii, 9; v, 41; Lc., m, 14. 46 Mc., iv, 39. 47 Mt., vii, 22; Act., in, 6; iv, 10. 4S Mt., x, 37; Lc., xiv, 26. 4» Mc., x, 29-30; Mt., xii, 30. s® Mc., xv, 62; vili, 38; xm, 26. »i Mt., xxiv, 31. 62 Lc., xxiv, 49. 43 Act., x, 25-26; xiv, 14; Apoc.. xix, 10; xxn, 8. 44 Of. P. F. Cbuppenb, O. P., Theologia biblica (Vol. Ill, De Incarnatione), Rotnn, 1939, p. 35-51. 44 Mt., xi, 27; Le., X, 21. DE EXISTENTIA INCARNATIONIS 13 testantium et optime a catholicis defenditur56. In hoc autem loco declaratur æqualitas Patris et Filii quoad cognitionem et cognoscibilitatem ; hæc autem æqualitas innuit consubstantialitatem, ut no­ tat S. Thomas: «Substantia enim Patris superat omnem intelligentiam, cum ipsa essentia Patris dicatur incognoscibilis, sicut substan­ tia Filii»57. Filius non cognoscitur nisi a Patre, ergo, sicut Pater, excedit omnem cognitionem creatam, proinde est Deus. Sensus huju see textus est substantialiter idem ac illius Joannis i, 18: «Deum nemo vidit unquam, unigenitus Filius, qui est in sinu Patris, ipse enarravit ». Est eadem altitudo, non est distantia inter hos duos textus, ut fatentur plures critici. 2° Responsio Christi ad confessionem Petri : Petrus dixit : « Tu es Christus, Filius Dei vivi; respondens autem Jesus, dicit ei : Bea­ tus es Simon Bar-Jona: quia caro et sanguis non revelavit tibi, sed Pater meus qui in coelis est »5*. Quidam dicunt: historice probari nequit Petrum in sua confes­ sione plus quam messianitatem affirmasse, nam in Marco vm, 29, refertur solum: «Tu es Christus» et in Luca ix, 20: «Tu es Chri­ stus Dei ». Attamen ex responsione Jesu aliquid plus satis clare ap­ paret. Christus enim dicit quod Petrus nonnisi revelatione hæc co­ gnoscere potuit; ad missionem messianicam tantum cognoscendam tanta revelatione non indiguit, nam signa messianitatis jam erant manifesta ab initio ministerii Jesu pro apostolis, et plures ex illis eam agnoverant69. 3° Parabola de vinitoribus homicidis00. Authentia hujus parabolæ a majoritate criticorum admittitur, etiam a plerisque rationalistis. In ea autem dicitur: Dominus vineæ misit ad agricolas in tempore servum, ut ab agricolis acciperet de fructu vineæ. Qui ap­ prehensum eum ceciderunt et dimiserunt vacuum. Et iterum misit alium servum... et alium... et plures alios, quosdam cædentes, alios vero occidentes. Adhuc ergo unum habens filium carissimum et il­ lum misit ad eos novissimum, dicens : Quia reverebuntur filium meum. Coloni autem dixerunt ad invicem: Hic est hœres: venite oc­ cidamus eum: et nostra erit hæreditas. Et apprehendentes eum, oc­ ciderunt; et ejecerunt extra vineam. Quid ergo faciet Dominus vi­ neæ? Veniet et perdet colonos et dabit vineam aliis. Nec scripturam hanc legistis: «Lapidem, quem reprobaverunt ædificantes, hic factus est in caput anguli; a Domino factum est istud, et est mirabile in oculis nostris? Et quærebant eum tenere; et timuerunt turbam: co­ gnoverunt enim quoniam ad eos parabolam hanc dtxerit : Et relicto eo, abierunt ». ■'° Cf. M. J. Lagrange, Ev. de S. Mathieu, 1923, p. 226-230. - L. de GrandJésus-Christ, II, 1928. 60-62. - F. Ceüppens, Theol. bibi, de SS. Trini­ tate, Π, 1938, p. 89. 57 S. Thomas, in Matth. xi. »" Mt., xvt, 17. Jo., I. 41-49; Mt., xi, 4. Cf. M. J. Inchangé, Ev. de S. Mathieu, p. 322, Item Lopin, F. Prat, D. Busy, Ceüppens. •° Mc., xii, 1-12; Mt., xxt, 33-16: ta., xx. 1-19. maison, 14 DE MYSTERIO INCARNATIONIS Manifesta erat applicatio parabolæ : servi a Domino vineæ missi erant prophetæ, et hoc adhuc clarius Jesus dicet paulo post Pliarisæis (Μτ., xxiii, 31). Si igitur servi vineæ sunt prophetae, illius ejus carissimus est plus quam propheta, sed vere Filius ejus. JEIæc igitur parabola idem omnino exprimit ac initium Epist. ad Hebr. : « Multifariam multisque modis olim Deus loquens patribus in pro­ phetis; novissime diebus istis locutus est nobis in Filio... per quem fecit et sæcula». 4° Quaestio Jesu ad Judœos de Christo filio David (Μτ., χχιι, 42) : « Congregatis autem Pharisæis, interrogavit eos Jesus, dicens : Quid vobis videtur de Christo? cujus filius est? Dicunt ei : David. Ait il­ lis: Quomodo ergo David in spiritu vocat eum Dominum, dicens: Dixit Dominus Domino meo: sede a dextris meis, donec ponam ini­ micos tuos scabellum pedum tuorum? St ergo David vocat eum Do minum, quomodo filius ejus est? Et nemo poterat ei respondere ver­ bum». Item apud Luc., xx, 44; Mare., xn, 37. Authentia hujus textus admittitur a præcipuis criticis libera­ libus. In psalmo autem messianico citato, David, vocans Messiam Dominum meum, agnoscit superioritatem ejus et aequalitatem cum primo Domino, scii, cum Deo Patre. 5° Responsio Jesu ad Caipham. Apud Matth., xxvi, 63, quando Christus coram Synedrio comparait, surgens princeps sacerdotum, ait illi: «Adjuro te per Deum vivum, ut dicas nobis si tu es Chri­ stus Filius Dei. Dicit illi Jesus : Tu dixisti. Verumtamen dico vo­ bis: Amodo videbitis Filium hominis sedentem a dextris virtutis Dei, et venientem in nubibus coeli. Tunc princeps sacerdotum scidit vesti­ menta sua, dicens: Blasphemavit, quid adhuc egemus testibus? ecce nunc audietis blasphemiam »ei. — In hac responsione Jesus ap­ paret plus quam Messias, non pertinet enim ad simplicem dignitatem Messiæ Filiatio divina, sessio ad dexteram Dei, exercitium summæ potestatis. Propterea Caiphas scidit vestimenta sua dicens : blasphemavit. Quoad hoc Ev. synoptica illustrantur a quarto Evangelio in quo legitur, c. v, 18, post curationem paralytici ad probaticam pi­ scinam: « Quærebant eum Judæi interficere: quia non solum sol­ vebat sabbatum, sed et Patrem suum dicebat Deum, aqualem se fa ciens Deo». Item legitur apud Joannem xix, 7, in narratione Pas sionis: «Responderunt Judæi: Nos legem habemus et secundum legem debet mori, quia Filium Dei se jecit ». Unde Caiphas Jesum ita interrogavit, ad habendam mortiferam responsionem6S. 6° Formula baptismi. ■ Apud Matthæum xxvm, 18-19, legitur post resurrectionem Christi: «Et accedens Jesus (ad discipulos suos) locutus est eis, dicens : Data est mihi omnis potestas in coelo et in terra. Euntes ergo docete omnes gentes baptizantes eos in nomine Patris et Filii et Spiritus Sancti. Docentes eos servare omnia quæ’· Of. Mc., xiv, 61; Le , χχιι, GO, 70. ·’ Cf. J. Lébhcion, Hist du duyniv oi Tertullianus, Adv. Praxeam, 27; P. L·., n, 191. loo Auctor operis Contra Apollinarium Immerito S. Atbanasio adscript!. S. Gregorius Naz., in pluribus epist.; S. Epiphanius, De hirresibus. Cf. Damna­ tionem Apolllnarlstarum a S. Damaso Papa et n I C. Costantlnop. ; Denz., 05, 85. S. Cyrillus Alex., Epist. I ; P. <]-, i.xxvn, 27 · Anatliematlsmi Cyrilll contra Nestorium (Denz... 113 h<|.> · Cone. Chaleecionenae (Denz... U8.) DE EXISTENTIA INCARNATIONIS 21 thus, recte dicitur Verbum Patris et Patris Filius, ipsi consubstan­ tialis, œqualis Patri, Deus de Deo, genitus non factus, unigenitus per naturalem filiationem et non adoptivam. Cf. praesertim Denz. N. 2, Symbolum Apostolicum, forma anti­ quissima: «Credo in Jesum Christum, Salvatorem nostrum...», for­ ma occidentalis antiquior: «Credo in Christo Jesu, unico filio ejus (Patris) Domino nostro». — N. 13 Symbolum Epiphanii propositum catechumenis in Oriente: «et in unum Deum Jesum Christum, Fi­ lium Dei, genitum a Deo Patre, unigenitum, hoc est, e Patris sub­ stantia, Deum de Deo, lumen de lumine, Deum verum de Deo vero, genitum non factum, consubstantialem Patri, per quem omnia facta sunt... qui propter nos homines et propter nostram salutem descendit de cæljs et incarnatus est». Est formula Concilii Nicaeni. I Concilium Nicaenum 325 contra Arianos, Denz. 54: «Credimus in unum Deum Patrem omnipotentem, omnium visibilium et invisi­ bilium factorem. Et in unum Dominum nostrum Jesum Christum Filium Dei, natum ex Patre unigenitum, hoc est de substantia Patris, Deum de Deo, lumen ex lumine, Deum verum de Deo vero, natum non factum, unius substantiae cum Patre, per quem omnia facta sunt, quæ in coelo et in terra, qui propter nostram salutem descendit, in­ carnatus est et homo factus est et passus est, et rexurrexit tertia die, et ascendit in caelos, venturus judicare vivos et mortuos». Cf. textum græcum ibidem. — Hæc omnia verba Concilii Nicaeni sunt infra ponderanda, in explicatione articulorum sancti Thomæ. Haec sufficiunt quoad existentiam Incarnationis. QUÆSTIO PRÆLIMINARIS DE POSSIBILITATE INCARNATIONIS Transeamus nunc ad theologiam speculativam quæ (u'c dictum est), duo facere debet: 1° analysim philosophicam terminorum dogma­ tis revelati, ut melius cognoscatur eorum sensus, nam, ut ait C. Vatie, in textu jam citato (Denz. 1796) : « ratio fide illustrata, cum sedulo, pie et sobrie quærit aliquam Deo dante mysteriorum intelligentiam, eamque fructuosissimam assequitur, tum ex eorum, quæ naturaliter cognoscit, analogia, tum e mysteriorum ipsorum nexu inter se et cum fine ultimo hominis». Sic illustrandum est mysterium Incarna­ tionis ex analyst notionum naturæ divinæ, naturae humanae, personæ, item ex nexu hujusce mysterii eum mysterio Redemptionis, et cum vita æterna. In hac parte theologiæ speculativae, sunt discur­ sus explicativi, vel subjective illativil. 2° Theologia speculativa debet deducere ex veritatibus revelatis per discursum proprie et objective illativum, alias veritates, scii, conclusiones solum virtualité!· in prioribus contentas : v.g. quod Christus habuit jam in terris infra visionem beatificam, scientiam infusam. # # ♦ Initio agendum est de possibilitate et de convenientia incar­ nationis. S. Thomas incipit subito agere de convenientia Incarnationis, dum plerique theologi posteriores prius loquuntur de ejus possibi­ litate, et S. Th. hoc fecerat in Comm, in Sent., q. Ill, d. 1, a. 1. Ratio propter quam Sanctus Doctor hanc quaestionem præviam omi­ sit in Summa theol, probabiliter est quia vult postea examinare, agendo de modo unionis (q. 2-15), principales difficultates contra pos­ sibilitatem hujusce mysterii. — Insuper non absolute necesse est initio tractare de possibilitate Incarnationis, quia hæc possibilitas pro fidelibus sequitur ex facto Incarnationis, quod est de fide : ab actu ad posse valet consecutio. Ad bonitatem tamen doctrinæ, Theologi initio inquirunt: utrum lumine naturali rationis possit demonstrari aut cognosci possibilitas Incarnationis, et hæc quæstio utilis est quoad methodum. • V.g. ne propositio: e Verbum consubstniitlale Pa­ tri homo fnctuin eat » mqulvnlot bule revolutu·: n Verbum curo fnctuin «ut». r· DE POSSIBILITATE INCARNATIONIS 23 Incarnatio autem idem significat ac inhumanatio, estque unio seu unitio naturæ humanæ cum divina in una Verbi persona; hoc constat ex explicatione traditionali verborum Joannis, i, Verbum caro factum est; in quibus caro, ut sæpe in Sacra Scriptura, signi­ ficat hominem, quia agitur de carne viva et humana, quæ non est viva et humana, nisi per unionem cum anima humana. Et dicitur etiam «caro factum est» ad commendandam humilitatem Salvatoris qui etiam carnem voluit assumere ad salutem nostram. Incarnationis autem possibilitas est-ne demonstrabilis? In primis quæstionibus hujusce tractatus ostendetur quidem quod in Incarnatione nulla apparet contradictio, et quod ejus possibilitas improbari non potest. Sed quæritur nunc an hæc possibilitas posi­ tive probari possit ex sola ratione, supposita positione hujusce quae­ stionis. Nulla apparet contradictio in affirmatione quaternitatis divi­ næ et tamen in hoc est la,tens contradictio ; in Deo non possunt esse quatuor personae, nec duae tantum, sed tres. An igitur possibilitas Incarnationis possit demonstrari? Communiter respondetur negative. Cf. S. Th., Ill Sent., d. 1, a. 2, q. 1. 1° Probatur auctoritate: Ephes., in, 9, Incarnatio vocatur «Sa cramentum absconditum a saeculis in Deo». Cone. Toletan., XI, di­ cit: «Si ratione ostendi posset, non esset mirabile; si exemplo, non esset singulare». Cf. Denz. 282, 284, 285. Item contra semirationalistas qui volebant mysteria revelata de­ monstrare, speciatim contra Frohschammer, cf. Epistolam Pii IX, Denz. 1669-1671. « Auctor docet rationem in abditissimis etiam divinæ sapientiae ac bonitatis, immo etiam et liberæ ejus voluntatis myste riis, licet posito revelationis objecto, posse ex seipsa, non jam ex divinæ auctoritatis principio, sed ex naturalibus suis principiis et viribus ad scientiam et certitudinem pervenire (etiam, ut dicitur paulo antea in eodem documento, circa supernaturalem hominis fi nem et sacratissimum Incarnationis mysterium). Quæ auctoris doctri­ na quam falsa sit et erronea, nemo est, qui christianæ doctrinæ ru dimentis vel leviter imbutus non illico videat planeque sentiat». Verum est quidem quod Frohschammer volebat demonstrare non solum possibilitatem sed ipsum factum Incarnationis; si tamen apo­ dictice et positive demonstraretur possibilitas Incarnationis sicut de monstratur /,g. possibilitas miraculi in genere, et resurrectionis in speciali, tunc Incarnatio esset solum miraculum supernaturale quoad modum productionis suæ, non vero esset mysterium proprie dictum essentialiter supernaturale. Et in damnatione semi rationalism! dicitur (Denz., 1671) : « Et sane cum heee dogmata sint supra naturam, idcirco naturali ratione ac naturalibus principii-s attingi non possunt». Cf. etiam C. Vatie. 1816: «Si quis dixerit, in revelatione divina nulla vera et proprie dicta mysteria contineri, sed universa fidei dogmata posse per rationem rite excultam e naturalibus principiis 24 DE MYSTERIO INCARNATIONIS intelligi et demonstrari: anathema sit». Cf. etiam Concilium Vatie., Denz., 1795. 2° Probatur ex ratione theologica. Cf. C. Gentes, IV, c. 272. — Quod est supernaturale quoad substantiam est supernaturale quoad cognoscibilitatem etiam pro angelis. — Atqui possibilitas intrinseca Incarnationis est possibilitas in­ trinseca rei supernaturalis quoad substantiam, quæ non habet connexionem necessariam evidentem cum rebus ordinis naturalis. — Ergo hæc possibilitas est supernaturalis etiam quoad cogno­ scibilitatem, etiam pro angelis, — nec proinde potest demonstrari, sed solum suaderi argumentis convenientiæ et defendi contra ne­ gantes. Major constat: nam verum et ens convertuntur. Minor; Incarnatio enim non est solum miraculum supernaturale quoad modum productionis suæ, ut resurrectio mortui ; sed est my­ sterium essentialiter supernaturale, nam est unio intima naturæ bumanæ cum natura divina ut in se est, in persona Verbi. Natura· autem divina ut in se est, et persona Verbi sunt essentialiter supernaturales; e contra Deus ut auctor naturæ habet connexionem necessa­ riam evidentem cum rebus ordinis naturalis. Katio tamen potest solvere objectiones contra possibilitatem hujusce mysterii, ostendendo eas esse aut falsas aut non ne­ cessarias (cf. S. Th. in Boetium de Trinit., q. II, a. 3), et insuper ratio potest suadere convenientiam hujusce mysterii, argumentis non apodicticis, quæ dicuntur argumenta convenientiæ; haec argumenta sunt quidem profunda, immo semper perscrutari possunt ab intel­ lectu humano vel angelico sed nunquam hæc perscrutatio pervenit ad demonstrationem. Object. : Probare aliquid non involvere contradictionem est pro­ bare illud esse possibile. Atqui probatur Incarnationem non involvere contradictionem. Ergo sic probatur Incarnationem esse possibilem. Distinguo maj. ; probare aliquid non involvere contradictionem positive et evidenter, conc. ; probare negative et probabiliter, nego. Contradistinguo min. : negative et probabiliter, conc. ; positive et evidenter, nego. Ita Billuart, De Ineam., initio. - Non procedimus enim ex aliqua ratione a priori vel a posteriori positive demonstrativa hujusce pos­ sibilitatis, sed ex probabilibus et apparentibus. — Et sic ostenditur quod possibilitatis Incarnationis nunquam improbata est ; objectiones non sunt insolubiles; ostenditur eas esse aut falsas aut saltem non cogentes. Alia object. : Sed Deus est in se essentialiter supernaturalis et tamen ex sola ratione apodictice probatur ejus existentia; ergo quam» Cf. Diet. théol. oath., art. Incarnation, col. 1458-1403. ■ K. Βυαοπ, Le my­ stère de l'incarnation, 1913, p, 52-58. DE POSSIBILITATE INCARNATIONIS 25 vis mysterium Incarnationis sit essentialiter supernaturale, ex sola nitione apodictice probatur saltem ejus possibilitas, si non ejus exi­ st entia. Respondetur: distinguo antecedens: Deus est in se essentialiter supernaturalis quoad suam Deitatem seu vitam intimam, concedo ; et tamen, ut auctor naturæ, habet connexionem necessariam et evi­ dentem cum effectibus creatis ordinis naturalis, sic sub isto infe­ riori aspectu demonstratur cum fundamento in re veritas hujusce propositionis : Deus existit, quamvis non cognoscamus naturaliter positive Dei essentiam nec ejus actum esseudi. Cf. I, q. 3, a. 5, ad 2m : « Esse dupliciter dicitur : uno modo significat actum essendi; alio modo significat compositionem propositionis, quam anima adinveuit conjungens prædicatum subjecto. Primo igitur modo accipiendo esse, non possumus scire esse Dei, sicut nec ejus essentiam, sed so­ lum secundo modo. Scimus enim quod hæc propositio, quam forma­ mus de Deo, cum dicitur Deus est, vera est, et hoc scimus ex ejus effectibus». — Sed nihil est simile pro Incarnatione Verbi, quia hoc mysterium, sicut vita intima Trinitatis, non habet connexionem ne­ cessariam et evidentem cum effectibus naturalibus; unde ejus existentia et ejus possibilitas non possunt positive demonstrari ex prin­ cipiis naturalibus. Hæc possibilitas superat demonstrationem ; pos­ sunt semper magis ac magis penetrari argumenta convenientiæ, sed nunquam constituunt argumentum apodicticum, sicut latera polygoni inscripti in circumferentia possunt infinite multiplicari et nunquam polygonum erit circumferentia, quia nunquam latus ejus erit punctus. Instantia: sed apodictice probatur quod existit in Deo ordo ve­ ritatis et vitæ supernaturalis. Resp.: In hac probatione hic ordo non attingitur positive, sed negative, ut existentia alicujus ordinis cujus mysteria non possunt naturaliter cognosci. Instat Gregorius de Valentia: saltem intellectus angelicus po­ test forsitan hanc possibilitatem demonstrare, quia intuitive videt naturam humanam ut distinctam ab ejus subsistentia vel personali­ tate. et igitur ut assumptibilem a subsistentia divina. Respondetur: Sed intellectus angelicus non potest naturaliter scire an subsistentia divina, quæ essentialiter supernaturalis est, possit sine imperfectione vices gerere subsistenti® human®. Coroll.: A fortiori neque angelus potest naturaliter cognoscere e.ristentiam Incarnat ionis. Objicit Valentia: sed angelus videns intuitive naturam huma­ nam Christi sine personalitate propria, debet immediate concludere quod hæc natura est personaliter unita alicui personæ divinae. Respondetur: Non sequitur conclusio, nam hic angelus posset tubi dicere: personalitas humana hujusce hominis mihi abscondita est propter motiva a solo Deo cognita. 26 DE MYSTERIO INCARNATIONIS Sic certum est quod solis viribus naturalibus intellectus creatus nequit cognoscere possibilitatem et a fortiori existentiam Incar­ nationis. ♦ » # Objectiones autem quæ fieri possunt contra possibilitatem Incar nationis, solvuntur in ipso tractatu, a q. 2 ad 16. Sufficit initio principalem notare, ad modum status quæstionis. Est ista : quæ po­ nitur a S. Thoma, III·, q. 16, a. 6, 2* obj. et III Sent., d. 1, q. 1, a. 1, ad 1. Deus non potest intrinsece mutari, seu se habere intrinsece ali­ ter quam prius. Atqui per Incarnationem Deus aliter se haberet intrinsece quam prius. Ergo Incarnatio est impossibilis. Respondetur; distinguo minorem : Deus mutaretur, si reciperet in se aliquid distinctum ratione potentiæ passwœ, cone. ; si Deus terminat solum naturam humanam, nego. In hoc Deus nihil amittit, nihil acquirit, sed solum suam per­ fectionem diffundit. Et ideo, ut ait S. Thomas, III·, q. 16, ad 2“ : «Cum dicitur Deus factus est homo, non intelligitur aliqua mutatio ex parte Dei; sed solum ex parte humanæ naturæ». Ita si sol vi­ detur a nobis non mutatur in se, sed solum terminat visionem no­ stram. Ut ibidem dicitur: « Esse hominem convenit Deo ratione unio­ nis, quæ est relatio quadam... Ea vero quae relative dicuntur, pos­ sunt de novo prædicari de aliquo absque ejus mutatione; sicut homo de novo fit dexter absque sui mutatione per motum illius qui fit ei sinister ». Item aliquid non visum fit visum absque mutatione sui, sed prout actualiter terminat visionem ; et est ipsa facultas visiva quæ mutatur, prout transit de potentia ad actum. Pariter, ut videbimus, in Incarnatione, tota mutatio se tenet ex parte naturæ assumptæ, propria subsistentia carentis et divinam acquirentis. Verbum nequidem novam relationem realem acquirit, sed relationem rationis, nam relatio realis est solum a natura humana ad Verbum, sicut a facultate visiva ad objectum visum et non e converso. Unde ut dicit S. Thomas in loc. cit. Sententiarum : « Deus dicitur uniri non per mutationem sui, sed ejus cui unitur, et simi­ liter cum dicitur unibilis, hoc dicitur non per potentiam aliquam passivam in Deo existentem, sed per potentiam quæ in creatura est ut uniri possit». Ita etiam Dens dicitur visibilis et postea visus est a beatis, non per mutationem sui, sed beatorum quorum visionem terminat. Ita punctum jam terminans unam lineam, potest termi­ nare secundam lineam et tertiam, ut culmen pyramidis, absque mu­ tatione suipsius. * # * Instantia: Sed Verbum est humanitatis subjectum, non termi nus tantum; nam habet hanc humanitatem, quæ vere tribuitur illi, ut subjecto. Ergo. DE POSSIBILITATE INCARNATIONIS 27 Respondetur; Dist. probationem antecedentis : Verbum habet humanitatem receptive, nego; terminative, concedo. Habere formam receptive, est esse subjectum illius ut materia recipit formam, vel substantia recipit formas accidentales ; secus autem eam habere per­ sonaliter vel terminative. Verbum autem habet humanitatem non receptive quia non est in potentia passiva ad illam recipiendam ; sed eam habet personaliter et terminative, prout est terminus ejus intrinsecus, eam intrinsece complens et terminaqs, velut punctum terminans lineam, aut objectum visum terminans visionem. — Sed ex difficultate hujusce objectionis apparet quod non rigorose demon­ stratur possibilitas Incarnationis. Instantia: Quod est extrinsecum alteri, non potest fieri intrin­ secum nisi recipiatur in illo. Atqui natura· humana sec. se est extrinseca Verbo. Ergo non potest fieri ei intrinseca, quin recipiatur in eo. Respondetur; Nego majorem. Potest enim aliquid fieri intrin­ secum alteri per hoc solum quod ipsi conjungatur per intrinsecam terminationem, ut punctum fit linece intrinsecum, et ita non reci­ pitur ut actus informans in aliqua potentia perficienda. Sic osten­ ditur objectionem esse aut falsam aut saltem non necessariam, non cogentem. Hoc clarius apparebit in ipso tractatu, ubi manifestabitur quod Deus non potest supplere vices subsistentiæ creatæ ut informantis, sed ut terminantis. Forma informans se habet ut pars minus per­ fecta quam totum ad quod ordinatur, ut anima est minus perfecta quam totus homo. — E contra perfectio terminans non ordinatur ad totum magis completum, sed potius trahit aliud ad se; unde imper­ fectionem· non involvit, sed potius perfectionem suam diffundit. — Ita v.g. essentia Dei absque imperfectione terminat visionem beato­ rum, et non magis perfecta est essentia divina visa a- beatis quam si non esset visa ab illis. Pariter pulchra statua non perficitur ex hoc quod est terminus admirationis meæ, aut doctrina S. Thomae non perficitur ex hoc quod intelligitur ab aliquo discipulo, sed est discipulus ille qui perficitur per eam. Roma non perficitur ex hoc quod qualiscumque itinerans ad eam pervenit. Instantia ultima: Ex pluribus entibus completis non potest fieri unum ens per se. — Atqui natura humana et natura divina sunt entia completa. — Ergo ex illis non potest fieri unum ens per se, qualis foret Christus. Respondetur; Distinguo majorem : ex pluribus entibus comple­ tis sub notione naturæ non potest fieri unum per se unitate naturæ, concedo; unitate suppositi seu personœ, nego. Explico: ex actu et actu non fit unum per se, unitate naturæ, propterea materia prima debet esse pura potentia, ut natura humana sit quid unum per se, et non quid unum per accidens. Sed natura humana ut sic non est completa in ratione suppositi vel personæ et hic trahitur ad unum esse cum Verbo, in ratione suppositi, ut melius 28 DE MYSTERIO INCARNATIONIS explicabitur ΙΙΓ, q. 2, a. 6, ad 2'“. Ita in resurrectione, corpus trahi­ tur ad unum esse suppositi cum anima. Brevius: hæ variæ objectiones solvuntur, dicendo: Verbum non se habet ad Christi humanitatem neque ut subjectum recipiens (sic esset in potentia passiva ad eam) neque ut forma informans et re cepta (sic esset minus perfectum quam totum, quam Christus com­ pletus), sed ad eam se habet ut perfectio terminans; sicut punctum præexistens et jam terminans unam lineam, aliam de novo terminat; vel sicut objectum jam terminans visionem unius hominis terminat de novo visionem alterius. Ita professor docens diversos auditores non receptive, sed terminative. — Brevius adhuc : Actus purus est irreceptus et irreceptivus. Si reciperetur in aliqua potentia, parti­ ciparetur et limitaretur ; si vero reciperet, tunc ipse esset in potentia ad ulteriorem actum. terminative non est actuari, nec perfici, sed potius per ficere. Sic Pater, Filius et Sp. Sanet, habent Deita­ tem non receptive sed terminative. Sic Filius Dei habet humanitatem, terminative non receptive. Sic materia formam Deussubstantia habet habet gloriam suam externam, prout cogno Sic creata habetreceptam. formas accidentales in­ actuari et perfici. \ receptive ea scitur receptas. etestlaudatur. I ( terminans non est pars et imperfectionem non involvit, sed perficit, suam perfectionem diffundit. Sic Per sona Verbi sibi uniens et terminans Christi humani­ tatem. Sic doctrina S. Th. sibi uniens et terminans j intelligentiam plurium discipulorum. informans est pars minus perfecta quam totum, ut ani\ ma in homine. Ex difficultate harum objectionum contra possibilitatem intrin­ secam Incarnationis confirmatur prædicta thesis quod hæc possibi­ litas non potest ex sola ratione apodictice probari, sed solum sua detur et defenditur, ostendendo objectiones adversariorum esse aut evidenter falsas aut saltem non necessarias, non cogentes. Nunc agendum est de convenientia Incarnationis; convenientia dicit quid plus quam simplex possibilitas, et ut statim apparebit, ea pariter suadetur ex sola ratione argumentis congruentiae; sed, suppo­ sita revelatione peccati originalis, Incarnatio theologice probatur necessaria ad reparationem adæquatam, si Deus talem reparationem postulat. QUÆSTIO I. DE CONVENIENTIA INCARNATIONIS In hac quæstione sunt sex articuli progressive : 1° De simplici ejus convenientia; 2° de necessitate ejus ad reparationem generis humani; 3° de motivo ejus proximo: an, si non fuisset peccatum, Deus incarnatus fuisset; 4° utrum principalius sit incarnatus ad tollendum originale peccatum, quam actuale; 5° et 6° de tempore convenienti Incarnationis, quare non initio mundi aut in line. Art. 1. — UTRUM CONVENIENS FUERIT DEUM INCARNARI (Cf. C. Gentes, 1. IV, 40, 49 etc.). Status quaestionis. Hic agitur de simplici convenientia, nondum de motivo proximo, id est : utrum Incarnatio sit non solum possibilis, sed expediat, deceat, scii, sit vere consentanea divinæ sapientiæ et bonitati. In hoc sensu quaeritur : utrum conveniens fuerit Deum fieri hominem, dum e contra non videtur conveniens Deum fieri leonem, quamquam forte possibile sit. Utrum vero fuerit magis conveniens Filium incarnari quam Patrem vel Spiritum Sanctum, cf. infra, q. 3, a. 8. Item utrum magis conveniens fuerit naturam humanam assumi a Verbo quam angelicam, q. 4, a. 1. Hic status quaestionis magis apparet ex difficultatibus initio ar­ ticuli formulatis; sunt quasi nodus difficultatis solvendus. 1* diffic. Ab aeterno Deus fuit absque omni carne ; ergo convenientissimum est ipsum non esse carni unitum. — 2° Quae semper sunt in infinitum distantia, inconvenienter junguntur; hoc videtur esse contra principium continuitatis, see. quod supremum infimi or­ dinis attingit infimum supremi, non vero infimum infimi attingit su­ premum supremi. Unde minus videretur inconveniens si Deus unire­ tur personaliter supremo angelo, ut forte putavit Lucifer. — 3° Non fuit conveniens quod summus spiritus increatus assumeret corpus sicut quod assumeret malitiam ; est objectio manichæorum, juxta «pios materia est mala. — 4° Inconveniens est quod Deus infinitus et, gubernator totius universi intra corpusculum infantis lateat. Ita Volusianus, et multi moderni, qui tamen inconveniens non inveniunt in Pantheismo, scii, in confusione naturæ divinæ cum natura etiam lapidis. Plures rationalist® hodierni dicunt: Incarnatio esset lapsus seu casus Absoluti Metaphysici in relativum phænoinenale, seu lapsus 30 DE CONVENIENTIA INCARNATIONIS immutabilis aeternitatis in tempus mobile. Item quidam addunt : In­ carnatio forte admitti poterat ab hominibus qui putabant terram esse centrum mundi, non vero ab eis qui tenent quod terra est quasi atomus inter mille millia stellarum. Item, ut adunt, Incarnatio non decet summae majestati Dei, imo nec misericordiae, quae magis ma­ nifestaretur per simplicem remissionem peccati sine reparatione. Denique si diceretur conveniens est Deum incarnari, oporteret dicere etiam : ergo non incarnatio Dei fuisset inconveniens. Hoc au­ tem est falsum, quia Deus potuisset velle se non incarnari, absque ullo inconvenienti. — Cf. alias objectiones in IV C. Gentes, c. 40. Omnes aliae objectiones etiain modernorum facile reducuntur ad praedictas3. Responsio tamen est: Conveniens fuit Deum incarnari. 1° Probatur auctoritate S. Pauli et S. Damasceni ; juxta eos convenientissimum esse videtur ut per visibilia monstrentur invi­ sibilia Dei, sic Deus creavit mundum ad manifestationem bonitatis suæ et perfectionum suarum. — Atqui, ut ait Damascenus, per In­ carnationem monstratur simul bonitas et sapientia, et justitia et Dei omnipotentia. Bonitas de qua loquitur Damascenus includit misericordiam, et jam Plato definiebat bonitatem divinam seipsam diffundentem : amor supremæ opulentiæ vel perfectionis pro infima paupertate. Et altius in Ev. Joannis, in, 16, dicitur : « Sic Deus dilexit mundum ut filium unigenitum suuin daret». Hoc evolvitur infra. 2° Probatur ratione theologica ex consideratione bonitatis divi næ, in qua specialiter fundatur convenientia Incarnationis, est com­ mentarium verborum Joannis : « Sic Deus dilexit mundum ut filium unigenitum suum daret»; in hoc summo dono liberrimo apparet præsertim bonitas Dei, quamvis etiam ejus sapientia, ejus justitia, vel ejus omnipotentia. Argumentum ad hoc reducitur: Ad rationem boni pertinet ut se aliis communicet, bonum est diffusivum sui. (P, q. 6, a. 2). Atqui natura Dei est essentia bonitatis, seu plenitudo essendi. Ergo Deo convenit ut summo modo se communicet, quod qui­ dem maxime fit per Incarnationem. Major est Dionysii, explicatur a S. Thoma diversis locis. Tria continet, scii. : bonum est sui diffusivum, primo ut finis alliciens et perficiens; secundo prout finis allicit agens ad agendum ad minus immanenter ; et tertio agens perfectum agit ad bonitatem suam commu­ nicandam ad extra. • Cf. t)M. tlii'ol. cath., art. Incarnation, col. 1468-1478. BX PARTE DEI 31 Attamen essentia boni non est actualis communicatio suiipsius, nlioquin sequeretur emanatio pantheistic * ; sed in essentia boni con­ tinetur aptitudo seu propensio ad se communicandum, id est: bo­ num est aptitudinaliter suiipsius diffusivum, non necessario diffun­ dens seipsum, et diffusio actualis est quandoque liberrima et omnino gratuita, quandoque vero necessaria, si agens sit determinatum ad unum, ut sol ad illuminandum. Llæc sunt explicanda, diversis locis S. Thomæ. In I’ q. 5, a. 4, ad 2m ait: «Bonum dicitur diffusivum sui esse eo modo, quo finis dicitur movere» scii, alliciendo ut perfectum et perfectivum. Sic bonum habet rationem causæ finalis, potiusquam causæ efficientis. — Sed ut ibid, dicitur in corp. : finis movet efficientem ad agendum. Unde S. Thomas dicit, I* -II ”, q. 1, a. 4, ad lm : « De ratione boni est, quod aliquid ab ipso effluat... Et quia primum bonum habet dif­ fusionem secundum intellectum, cujus est secundum aliquam causam certam profluere in causata, aliquis certus modus adhibetur effluxui bonorum a primo bono, a quo omnia alia bona participant virtutem diffusivam ». Item I·, 19, a. 2 (utr. Deus velit alia a se) et C. Gen­ tes lib. II, c. 30, n°. 3; c. 45, n°. 1. Sic verificatur hæc lex : bonum est suiipsius diffusivum in toto universo, ut ostendit S. Thomas in IV C. Gentes c. XI, ad illustran­ dum Trinitatis mysterium. Dicit: «Quanto aliqua natura est altior, tanto id quod ex ea emanat magis est intimum » aliis verbis : bonum est suiipsius diffusivum, et quo altius est, eo plenius et intimius suiipsius diffusivum est. V.g. sol illuminat et calefacit, seu ignis generat ignem, planta generat plantam, animal adultum seu per­ fectum generat animal sibi simile; item magnus pictor vel magnus musicus concipiunt et producunt mirabilia artis opera, magnus phy­ sicus vel astronomus invenit et formulât leges naturæ, v.g. cursus astrorum; magni magistri, ut S. Augustinus, dant discipulis suis non solum suam scientiam, sed suum spiritum ; homo virtuosus im­ pellit alios ad virtutem, magni Apostoli, ut S. Paulus, communicant aliis animabus amorem suum erga Deum. Unde bonum est suiipsius diffusivum, et quo altius est, eo plenius et intimius suiipsius diffusivum est. Ex hoc principio jam illustratur Trinitatis mysterium, prout Pater, generando Filium, ei communicat non solum partici­ pationem suæ naturæ, sui intellectus, sui amoris, sed totam suam naturam indivisibilem, absque ulla divisione et multiplicatione, ita ut Filius Dei sit lumen de lumine, Deus de Deo, Deus verus de i)eo vero. Pariter Spiritus Sanctus est verus Deus procedens ex Patre Filioque per amorem utriusque. Difficultas tamen est; hoc principium: «bonum est suiipsius communicativum » aut nimis probat, aut non satis. Nimis quidem, si infertur necessitas moralis et a fortiori physica Incarnationis. Vow salis autem, si decretum Incarnationis est liberrimum, quia tunc Incarnatio non videtur magis conveniens quam non Incarnatio. 32 DE CONVENIENTIA INCARNATIONIS Sic de facto fuerunt excessus ex utraque parte. Quidam pantheistæ, ut Neoplatonici, in eorum emanatismo exaggeraverunt hoc principium dicendo : Bonum est essentialiter et actualiter suiipsius diffusivum et etiam diffundens in actu. Deus autem est summum bonum ; ergo est essentialiter et actualiter se diffundens ad extra per necessariam emanationem. Hoc est contra dogma creationis li­ ber», explicite definitum, v.g. in C. Vat. (üenz. 1T83) sub his ver­ bis: «Deus liberrimo consilio suo condidit creaturas» et non ab æterno. Item erraverunt optimist» absoluti ut Leibnitz et Malebranche 4. Unde principium: bonum est suiipsius diffusivum sic intelligi debet, ut jam notavimus cum thomistis : essentia boni non est actua­ lis communicatio suiipsius. sed in essentia boni continetur aptitude et propensio ad se communicandum, id est bonum est aptitudinaliter suiipsius diffusivum, primo ut finis, consequenter per efficientiam; diffusio autem actualis quandoque est necessaria, si agens est deter­ minatum ad unum, ut sol ad illuminandum, quandoque est liber­ rima et omnino gratuita cf. P, 19, a. 3 quia Deus ad agendum ad extra non est determinatus ad unum ; est jam infinite bonus et bea­ tus in seipso et ejus perfectio non augetur per bonum creatum ; non est plus entis, quam antea. Ita liberrima est creatio, et etiam Incarnatio. Et confirmatur libertas Creationis et Incarnationis per revelationem mysterii Trini­ tatis, nam etiamsi non esset creatio, nec Incarnatio, verificaretur principium de diffusione boni in processionibus divinis ad intra. Sic sufficienter explicatur major nostra: bonum est suiipsius diffusivum. Minor autem est: natura Dei est essentia bonitatis. Est enim ipsum esse subsistens et igitur ipsa plenitudo essendi, id est bonum per essentiam, supremum et infinitum, ut supra ostensum est q. 6, a. 1, et 2. Ergo Deo convenit ut summo modo se communicet, quod quidem maxime fit per Incarnationem. Nam per eam communicat non solum participationem entis, ut in creatione lapidum, non solum partici­ pationem vit», ut in creatione plantarum et animalium, non solum participationem vit» intellectualis, moralis, justiti», sanctitatis, ut in creatione Ad», primi hominis; sed semetipsum communicat in persona; scii. see. verba Aug. citata a S. Thoma «naturam huma­ nam sic sibi conjungit, ut una persona fiat ex tribus, Verbo, anima et carne». Unde manifestum est quod conveniens fuit Deum in­ carnari. Eodem principio « bonum est suiipsius diffusivum » illustratur mysterium Redemptionis, sacrificium crucis, et institutio Eucharisti». 4 Dixerunt : see. necessitatem non physicam sed moralem Deus debuit creare, et creare mundum optimum Inter possibiles, cujus culmen est Incarnatio sic morallter necessaria. Hoc est contra iirntultatcm hujusce maximi doni. EX PARTE DEI 33 Remanet tamen alia difficultas; hoc argumentum non satis pro­ hat, scii, si vi principii «bonum est suiipsius diffusivum» Incar­ natio nequidem moraliter est necessaria, séd liberrima et gratuita, tunc Deum incarnati non est magis conveniens quam Deum non in­ carnari, est quid indifferens, seu neutrum. Et igitur, ut aiunt no­ minales, theologia invanum loquitur de convenientia mysteriorum quæ libere adimpleta sunt. Respondetur: (Billuart, loc. cit.) Incarnatio fuit conveniens, non ut quid necessarium, sed ut quid liberum; sicut dicitur : hoc electionis motivum est conveniens, non ad necessitandam voluntatem, sed con­ veniens est ut hoc libere eligatur, absque necessitate. Ita conveniens est servare virginitatem, non est tamen inconveniens uti matrimonio, quia utrumque est liberum. — Et Incarnatio ita est conveniens, ut non-incarnatio non fuisset inconveniens. Et ut ait Cajetanus in no strum art. η. 6, melius quam in I^m, q. 19, a. 3: « Communicare se aliis importat novam perfectionem, non in Deo communicante, sed in eo cui communicatur». Unde theologia speculativa non invanum loquitur de hac conve­ nientia, ut dixerunt plures nominales et quidam alii qui scribunt : Incarnatio dicitur conveniens quia facta est, sed Deum non incar uari fuisset similiter et æqualiter conveniens, si Deus voluisset. Ergo argumenta convenientiae sunt sine fundamento. Hoc esset verum si non convenientius esset eligere Incarnatio nem quam non-Incarnationem, sicut pro S. Thoma Is, 23, a. 5, ad 3m, non est convenientius quod Deus eligat Petrum ante prævisa merita potiusquam Judam; hoc enim «ex simplici divina voluntate depen­ det, sicut ex simplici voluntate artificis dependet quod ille lapis est in ista parte parietis et ille in alia: quamvis ratio artis habeat quod aliqui lapides sint in hac et aliqui sint in illa». Electio prædestinatorum dependet a mero beneplacito divino quod est culmen libertatis divinæ. In nostro casu est quædam ratio artis divinæ seu providen­ ti® quod sit Incarnatio, potiusquam non-lncarnatio cf. a. 2, sicut quod sit creatio potiusquam non creatio, sicut quod virginitas Deo consecrata sit quid melius matrimonio. Sed hæc ratio convenienti® nequidem moraliter nécessitât voluntatem divinam, quæ est independens ab omni bono creato, prout ab æterno jam possidet bonum infinitum et non indiget ulla creatura. Est igitur ratio convenientiæ non necessitans, sed ad sapienter eligendum. Difflo.: Dens adhuc magis se communicasset, si sibi univisset omnes naturas creatas. Respondetur : Hoc non est absolute impossibile, et hoc non fuisnet pantheismus, quia hoc fuisset sine confusione naturæ creat® . uni increata: sed tunc omnes homines et angeli fuissent impecca­ biles, ut Christus. Et conveniens est quod Verbum uniatur naturæ human®, quæ est microcosmos, compendium universi, prout in ea Inveniuntnr corporeitas, vita, vegetativa, sensitiva et intellectiva. i Cunnioiiii.LAoiuNoit ne Christo Saliniore. 34 DE CONVENIENTIA INCARNATIONIS Imo perfectius est quod Verbum uniatur tantum naturas huma nœ Christi, et non aliis; quia universus orbis exigit subordinationem entium, et conveniens est quod natura creata personaliter unita Verbo sit in summo creationis, ut causa efficiens et finalis eorum quæ infra ipsam sunt, see. illud Pauli: «Omnia enim vestra sunt, vos autein Cbristi, Christus autem Dei» (I Cor., m, 23). Medina circa præsent. articul. quærit an fieri possit aliquid excellentius humanitate Christi? Respondet: utique quid excellentius humanitate Cbristi, non vero quid excellentius Christo. 1° Deus non potuit facere aliquid melius Christo Domino, nam Christus est verus Deus. 2° Deus non potuit elevare naturam humanam ad melius, quam ad unionem hypostaticam. 3° Deus potuit facere aliquid excellentius humanitate Christi, ut angelos perfectiores; imo, ut dicemus, de potentia absoluta po­ tuisset dare anirnæ Christi lumen gloriæ altioris gradus, seu magis intensum, quia non potest concipi supremus gradus possibilis lumi­ nis gloriæ creati ; nam quolibet a se producto Deus potest producere adhuc perfectius. Ita non potest concipi motus omnium velocissimus, quo velocior dari non possit ; nam velocissimus omnium perveniret ad terminum ad quem antequam exiret a termino a quo, et non esset amplius motus, sed quid immobile. Cf. I“, q. 25, a. 6, ad lm : « Qualibet re a se facta, Deus potest facere meliorem». Unde non datur supremum possibile, in hoc sensu non datur supremus angelus creabilis, sed nihil altius esse potest quam unio hypostatica alicujus naturæ creatæ cum aliqua persona divina. Hæc est responsio ad optimismum absolutum Leibnitzii et Malebranchii. ex solutione objectionum articuli. Ad lm. - « Deus pei· Incarnationem non immutatus est... sed novo modo se creaturæ univit, vel potius eam sibi». Dicit «vel po­ tius eam sibi » quia relatio realis unionis est humanitatis Christi ad Verbum, non Verbi ad humanitatem assumptam. — Et conveniens fuit pro humanitate Christi sic assumi. Ad 2™. ■ « Hoc fuit conveniens carni humanæ, non see. condi­ tionem suae naturæ infimæ, sed sec. infinitam excellentiam bonitatis Dei, ut sibi eam uniret pro salute humana». Hæc distinctio optima valet etiam pro convenientia elevationis naturae nostræ ad ordinem gratiæ, ad solvendam hanc objectionem quæ est see. mentem Baii : Summa convenientia debet esse absoluta et opponitur gra­ tuita ti. Atqui visio beatifica est nobis summe conveniens, ita ut ejus privatio sit summa miseria. Ergo visio beatifica absolute convenit nostræ naturæ, et non est gratuita. Confirmatio: KX PARTE DEI 35 Resp. sec, (list, datam in nostro art. Distinguo maj. : Summa convenientia sec. conditionem nostræ naturæ. c. — sec. infinitam excellentiam bonitatis divinæ, η. — et contradist. min. Ad 3'“. - Deo conveniens esse potuit assumere carnem non vero malitiam, quia caro est ab ipso Deo auctore naturæ et ordinatur ad bonum, non vero malitia. Ad 4”‘. - S. Augustinus respondet ad Volusianum, Deus per In­ carnationem in Bethlehem non amisit gubernationem mundi, sicut non amisit naturam suam divinam, sed sibi univit humanam. « Unde (in parvulo Jesu) magnitudo virtutis divinæ nullas in angusto sentit angustias ». Immensitas Dei non est spatialis, quantitativa, sed est magnitudo virtutis, portans seu conservans omnia in esse. — Si ali­ qua vox humana emissa in aliquo puncto spatii audiri potest a multis etiam valde remotis, et suo sensu moraliter commovere potest uni­ versum orbem, quare Verbum Dei, in corpusculo pueri Jesu præsens, non posset adhuc omuia creata conservare in esse et gubernare. — Cf. Monsabré, 34e conf. Quid denique dicendum est ad objectionem modernorum dicen­ tium : Incarnatio forte admitti posset si terra esset centrum mundi, sed non est, est astrum inter mille millia etiam majora quæ sunt in cælum, scii, inter stellas et nebulosas. Responderi potest: 1° Sicut ad Salvatorem mittendum non erat a priori ratio eligendi populum judaum potiusquam alium, aut, in­ ter mulieres hujusce populi, eligendi Mariam ut Domini matrem |K)tiusquam aliam, aut, inter justos hujusce populi, non erat ratio a priori eligendi -Joseph ut patrem putativum Domini, ita non erat ratio a priori eligere terram, potiusquam aliud astrum forte habita­ bile, ut Syrium. 2° Nescimus an alia astra etiam si sint quædain habitalia, habi­ tentur. De hac re sunt solum hypotheses sive in ordine scientiæ posit.ivæ, sive in ordine theologico. Et igitur non propter conjecturas rejiciendum est circa Incarnationem testimonium Christi, aposto­ lorum, tot martyrum, Ecclesiæ catholicæ, testimonium quidem con­ firmatum miraculis et mirabili vita Ecclesiæ, in omnibus bonis mo­ ralibus et spiritualibus fecundæ. Si sunt homines in quibusdam aliis astris, Deus non judicavit opportunum hoc nobis revelare; quidam dicunt: forsitan si existunt, aut sunt in statu naturæ puræ, aut apud ipsos non fuit peccatum originale, aut si est, forte regenerantur alio modo quam per Incar­ nationem. Hæc omnia non intrinsece repugnant. — Utrum hæc con­ ciliari possint cum libero Incarnationis decreto relativo ad humanum penus? Difficile est respondere. Nam Revelatio loquitur de genere humano ut est in terra. Quidquid sit de istis hypothesibus gratuitis, Christus ut VerIiiiiii Dei incarnatum est culmen totius creationis, et, sicut est caput angelorum, saltem quoad gratiam accidentalem, ita posset esse per respectum ad homines qui in astris viverent. De his omnibus rebus 36 DE CONVENIENTIA INCARNATIONIS et de multis aliis nihil scimus, et uon iu eis immorandum est. — Quidam videntur æstimare quod in aliis astris forte sunt animalia rationalia alterius speciei, quam homines. Floc autem videtur fal­ sum, nam animal rationale videtur esse non genus, sed species atoma, see. principium continuitas ; supremum infimi (v.g. vitæ sensitivæ) attingit infimum supremi (scii, vitæ intellectivæ) ; unde haec conjun­ ctio summae vitae sensitivae et infimæ vitæ intellectivae non datur nisi in una specie, et non suscipit magis et minus. Ultimum notandum est: etiamsi terra esset centrum mathema ticum mundi non esset ratio cur eligeretur a Deo ad incarnationem. Sic Christus natus est non Jerosolymæ sed in Bethlehem. Ita Au gustinus erat maximus theologus temporis sui et tamen venit in mundum et docuit non Romæ, quæ erat centrum terrae, sed in Africa; fuit solum Hipponensis episcopus. Situs mathematicus est quid minoris momenti per respectum ad mysterium supernatnrale, quod infinite superat ordinem spatii. Hoc sufficiunt quoad convenientiam Incarnationis. X Art. II.— UTRUM FUERIT NECESSARIUM AD REPARATIONEM CENERIS HUMANI, VERBUM INCARNARI Status quæstionis. 1° Supponitur quod Incarnatio non fuit absolute necessaria, ut contendit Wicleffus, eo falso principio in nixus quod «omnia de necessitate absoluta eveniunt» (Denz., 607). Nec etiam data creatione. Incarnatio fuit necessaria, quidquid in contrarium dixerunt optimistæ absoluti, Leibniz et Mallebranche ; licet enim gloria accidentalis et externa Dei per Incarnationem au geatur, Deus tamen sibi sufficientissimus, hac accidentali gloria mi­ nime indiget. 2° Supponitur quod post peccatum originale Deus potuisset non velle reparare humanitatem, in hoc non fuisset injustitia, ut ait Aug. «de Natura et Gratia» n. 5. Ideoque debemus gratias Deo agere, prout misericorditer voluit humanum genus liberare a peccato. Imo de facto Deus non reparavit angelos lapsos ; et majus bo num propter quod permisit eorum culpam debet esse manifestatio Justitiæ infinitæ. Sed pro S. Th. est magna convenientia quod repa­ retur humanum genus, cujus culpa non est de se irreparabilis, dum, pro illo, peccatum dæmonis in plena luce commissum est de se irre­ parabile, sicut pro homine peccatum impœnitentiæ finalis. Cf. supra IB, q. 64, a. 2: «Ideo consuevit dici, quod liberum arbitrium hominis est flexibile ad oppositum et ante electionem et post. Liberum arbi­ trium angeli est flexibile ad utrumque oppositum ante electionem, sed non post», quia angelus statim uno intuitu videt quidquid con siderandum est ante electionem et postea nihil novum addiscit. Sed supposito quod Deus velit reparare humanum genus, prout est reparationis capax, ponitur quæstio nostri articuli. ΛΙ> REPARATIONEM GENERIS U UM ANI 37 Necessarium ad finem dicitur: a) simpliciter: sine quo finis haberi nequit v.g. cibus ad con­ servationem vitæ. b) sec. quid: ut medium convenientius v.g. equus ad iter. S. Anselmus in suo tractatu «Cur Deus homo» 1. 1, c. 4, non­ nullis visus est necessitatem incarnationis absolutam docuisse post lapsum generis humani; sed eum benigne explicant S. Bonaventura et Scotus: imo ipse seipsum lib. II, c. 5 et 17. — Tournely tenet In­ carnationem esse simpliciter necessariam post lapsum generis humani, si Deus vult humanitatem a peccato liberare. Communiter e contra Theologi tenent Incarnationem non esse simpliciter necessariam etiam post lapsum generis humani et suppo­ sito quod Deus voluerit humanitatem liberare a peccato, quia erant alii modi liberationis, sed eam esse tantum sec. quid necessariam. Hæc communis theologorum conclusio pro Suarezio non potest ne gari sine temeritate, ita Lugo ; imo Valentia dicit quod est certis sima, scii, ut conclusio theologica communiter admissa a theologis, et multis testimoniis Patrum roborata5. 8. Th. qui hanc conclusionem firmiter tenet, initio ponit diffi­ cultatem, contra necessitatem etiam sec. quid Incarnationis. Incarnatio nequidem sec. quid videtur necessaria: 1° quia ad reparandum genus humanum. Verbum non incarnatum potest facere quidquid facit Verbum incarnatum; ex hoc sequitur quod Incarnatio non est simpliciter necessaria; 2° quia Deus non debet exigere ab homine satisfactionem majorem quam ea quæ ab homine dari potest ; 3” quia melius est quod non sit Incarnatio, quia homines eo magis Deum reverentur, quo eum considerant super omnia elevatum et a sensibus remotum , et Deus assumendo carnem, suam majestatem minuere videtur. Responsio: tamen est: 1° Incarnatio non fuit quidem simpliciter necessaria ad repa­ rationem generis humani ; 2° Sed fuit sec. quid necessaria, scii, ut quid melius et conve ■lien tins. I· Pars. A) probatur auctoritate plurium Patrum. Imo Billuart, loc. ait., tenet quod hoc unanimiter docetur a Patribus, ac citat Athanasium, Greg. Nazianz., Tbeodoretum, Cyrill. Alexan., Greg. Magn., Damascen. — Item Augustinum, 1. XIII de Trinit., cap. 10 <·Ι in lib. de Agone Christiano, c. XI, ubi dicit: «Sunt stulti qui di­ cunt : non potest aliter sapientia Dei homines liberare, nisi susci­ peret hominem et nasceretur de femina, et a peccatoribus omnia illa puteretur. Quibus dicimus: Poterat omnino, sed si aliter faceret, similiter vestræ stultitiæ displiceret». • Cf. Diet, tlu'vl. cathol.. urt incarnation, col. 147-1 1482. 38 DE CONVENIENTIA INCARNATIONIS B) probatur ratione hæc prima pars thesis dum dicit S. Th., (paragr. 1) : « Deus enim per suam omnipotentiam virtutem poterat humanam naturam multis aliis modis reparare». — Quomodo? — Vel condonando injuriam sibi per peccatum illatam. Tournely negat hoc esse possibile de potentia ordinata, quia non serva­ retur justitia, si non esset pœna. Respondetur ex III·, q. 46, a. 2, ad 3: Supremus judex et legi­ slator potest hoc facere, quia supra alios judices prærogativam habet dare reis veniam etiam absque reparatione, sicut quandoque reges gratiam seu misericordiam faciunt damnatis ad mortem. — Vel Deus poterat acceptare aliqualem hominis satisfactionem, vel quomodo sibi placuisset; nam in his nulla involvitur contra­ dictio, et Deus est liberrimus respectu operum ad extra. Imo, ut diximus in statu quæstionis, Deus poterat non velle re­ parare humanitatem, quamvis sit maxime conveniens eam reparare. II· Pars thesis, scii. Incarnatio fuit ad reparationem generis humani sec. quid necessaria, ut. quid melius, sic probatur. Ita Aug. de Trinitate lib. XIII tenet Incarnationem fuisse quid convenientius omnibus aliis modis ad reparandum humanus genus. S. Th. dat pulchram rationem theologicam, quæ manifestat In­ carnationis convenientiam ex parte hominis, sicut in art. 1° mani­ festata est ex parte ipsius Dei, summi Boni summo modo suiipsius diffusivi. Ratio hæc ad hoc reducitur· — Id melius est ad reparationem generis humani, per quod homo melius ac facilius promovetur ad bonum et recedit a malo. — Atqui hoc utrumque obtinet per Incarnationem. — Ergo. Major patet. Minor probatur quoad promotionem ad bonum, per considera­ tionem virtutum theologicarum, quæ sunt altiores omnibus, nam re.· spiciunt immediate Deum finem ultimum ad quem converti debet peccator. Per Incarnationem enim magis certificatur Fides, ex hoc ipso quod ipsi Deo loquenti credit: Motivum formale enim fidei est Auctoritas Dei revelantis, sed Deus altissimus remanet absconditus etiamsi loquatur per prophe­ tas, quorum prædicatio miraculis confirmatur. Quanto magis certi­ ficatur fides, si Deus ipse veniat ad nos et etiam sensibiliter loquatur ad nos, non sicut scribæ, sed tanquam auctoritatem habens, dicendo : Joan., vi, 47 «Amen dico vobis, qui credit in me, habet vitam æter nam ». Hoc argumentum videtur paradoxale, pro illis qui dicunt, ut protestantes liberales: Christianismus esi altissima religionis forma, dummodo dogma de divinitate Christi eliminetur. Hoc dicunt se­ cundum spiritum rationalism!, qui vult omnia judicare secundum rationis mensuram, et non secundum Dei spirit utii. AD REPARATIONEM GENERIS HUMANI 39 E contrario si res consideramus secundum spiritum fidei, hoc argumentum convenientissimum et simul altissimum apparet, et non inventum est ab Augustino, hic citato, sed habetur jam in ipsa prae­ dicatione Christi et Apostolorum. Apud Joann., vin, 18: «Ego sum qui testimonium perhibeo de meipso, et testimonium perhibet de me qui misit me Pater». Nullus propheta dixit similia verba, solus Christus potest hoc dicere, quia ille solus, ut ipse dixit, «est Veritas et Vita». Ipse est ipsa Veritas prima, quæ testimonium perhibet de seipsa, et sic est motivum for­ male fidei, scii, auctoritas Dei actualiter revelantis, quæque sensi­ biliter miraculis confirmatur. Item apud Joan., xvn, 8: «Verba quæ dedisti mihi, Pater, dedi eis, et ipsi acceperunt et cognoverunt vere quia a te exivi et credi derunt quia tu me misisti». Unde legitur apud Joan., iv, 41 : « Sa­ maritani mulieri dicebant : Quia jam non propter tuam loquelam credimus, ipse enim audivimus et scimus quia hic est vere Salvator mundi ». Item in prologo Joannis, i, 16, evangelista dicit: «De plenitu­ dine ejus omnes nos accepimus... Deum nemo vidit unquam, unige nitus Filius qui est in sinu Patris, ipse enarravit». Pariter I Joan., i, 12: «Quod fuit ab initio, quod audivimus, quod vidimus oculis nostris, quod jierspeximus et manus nostræ con­ trectaverunt de Verbo vitæ, et vita manifestata est, et vidimus et testamur et annuntiamus vobis vitam æternam, quæ erat apud Pa­ trem et apparuit nobis; quod vidimus et audivimus annuntiamus vobis». Id est: potestis credere, quia id quod annuntiamus vobis, audivimus ab ipso Deo incarnato, quem sensibiliter vidimus oculis nostris, quem perspeximus et manus nostræ contrectaverunt. Item S. Paulus ad Hebreos, i, 1 : « Multifariam, multisque mo­ dis olim Deus loqueus patribus in prophetis, novissime diebus istis locutus est nobis in Filio, quem constituit heredem universorum, per quem fecit et sæcula». Pariter ibid., ii, 2: « Si enim per Angelos dictus est sermo, factus est firmus..., quomodo nos effugiemus... quæ (enarrata sunt) per Dominum..., contestante Deo signis et porten­ tis». Id est Christus est altior testis quam angeli. Sic illustratur argumentum S. Thomæ dicentis: per Incarna­ tionem magis certificatur fides ex hoc quod ipsi Deo loquenti (id est etiam sensibiliter loquenti) credit, see. illud Aug. « Ut homo fiden­ tius ambularet ad veritatem, ipsa Veritas, Dei Filius, homine as­ sumpto, constituit ac fundavit fidem ». Certo non vidimus in via ipsam divinitatem Christi per oculos corporis nec per oculos mentis, sed Jesus cum tanta auctoritate lo­ quitur dicens: «Ego sum qui testimonium de meipso» se æqualem faciens Deo, ut homo bonæ voluntatis dubitare nequeat ipsum esse vere Deum vivum nobis loquentem. Dico: «ut homo bonæ voluntatis salutaris»’in sensu evangelico, id est: non resistens revelationi, nec Inspirationi internæ datæ ad credendum. Quando Christus dicit : « Venite ad me omnes qui laboratis et onerati estis, et ego reficiam vos... Qui amat patrem et matrem plus 40 DE CONVENIENTIA INCARNATIONIS quam me, non est me dignus », quando sic loquitur, homines bonae voluntatis qui gratiæ fidei non resistunt, non dubitant guod ille est plus quain purus homo, plus quam propheta (quia nullus propheta talia verba dixit), quod ille est ipsa Veritas prima quæ loquitur no­ bis. Et præcise hæc est tanta auctoritas quae videtur intolerabilis pharisæis, qui propterea se avertunt ab illo. Id est : id quod est summa lux in via pro hominibus bonæ volun­ tatis, fit obscuritas pro aliis; id est: id quod maxime confirmat fi­ dem hominum bonæ voluntatis, fit scandalum pro aliis, see. illud Simeonis apud Luc., n, 34: « Ecce positus est hic in ruinam et in resurrectionem multorum in Israël, et in signum cui contradicetur ». Propterea dixit Christus ipse apud Mattii., xi, 6: «Beatus est qui non fuerit scandalizatus in me». — Argumentum nostrum sic ver­ titur in objectionem olim pro adversariis Domini, et nunc etiam pro rationalistis, qui, ut aiunt, Christianismum admitterent si non esset dogma divinitatis Christi, scii. Christianismum admitterent, si non esset amplius Christianismus, sed solum altior forma evolutionis re­ ligionis naturalis. Sic lux suprema vertitur pro illis in obscuritatem ; sed lux ista per se illuminat, et non nisi per accidens obcæcat, id est propter malam dispositionem audientis ; ut aiebat Aug. : « oculis ægris odiosa, lux, quæ puris est amabilis ». Sic remanet firmissimum hoc argumentum, scii, «.per Incarna tionem magis certificatur fides, ex hoc ipso quod ipsi Deo (etiam sensibiliter) loquenti credit n. Ipsum motivum formale fidei quasi sensibile redditur, in summa auctoritate Christi loquentis. Unde le­ gitur apud Joan., vu, 4G: ipsi ministri pharisæorum timuerunt mit­ tere manus super eum et responderunt ad pontifices: «Nunquam sic locutus est homo, sicut hic homo » ; id est nunquam quoad altissima dicta et quoad modum altissimum et divinum loquendi; nam in ipso accentu et modo loquendi Christi quid divinum quasi sensibiliter manifestabatur. « Secundo, ait S. Thomas, per Incarnationem maxime erigi­ tur Spes». Quare? quia spes est virtus.theologica quæ expectat bo­ num supremum, futurum, possibile quidem, sed arduum; et motivum ejus formale est ipse Deus auxilians, qui auxilium suum promisit ad servanda ejus mandata semper possibilia, et ad perveniendum ad salutem. Unde spes est confidentia in Deo, et augetur hæc confidentia prout Deus non solum auxilium promittit, sed jam confert, et mani­ festat etiam sensibiliter benevolentiam suam, sic confidimus præser tim in amicis, ex vera et profunda dilectione auxiliantibus. Per Incarnationem autem nobis datur non solum auxilium Dei, id est non solum gratia, sed Auctor gratia·, qui remanet præsens in Eucharistia. Ex hoc maxime erigitur spes. Hoc est id quod dicit AugustiniiH in loco a S. Th. citato. AD REPARATIONEM GENERIS HUMANI 41 Sic maxime erigitur spes ex hoc quod Christus plus quam pro pheta ait: « Venite ad me omnes qui laboratis et onerati estis, et ego reficiam vos·». Ego auxilians, ego salutis auctor. — Item dum dicit paralytico antequam sanet eum: « Dimissa sunt tibi peccata tua», id est sanata est anima tua, dum postulabas solum sanationem cor­ poris tui. — Item S. Paulus æquivalenter hoc argumentum formu labat scribens ad Coi., i, 26: «Mysterium quod absconditum fuit a sæculis, nunc autem manifestatum est sanctis ejus, quibus voluit Deus notas facere divitias gloriæ sacramenti hujus in gentibus, quod est Christus, in vobis spes gloriæ». Item I Tim., i, 1: «Christus spes nostra», nam Christus est ipse est, ut Deus, simul objectum quod speramus, et motivum propter quod speramus, est enim ipse Deus auxiliator et auxilians. Praesertim citandus hic textus S. Pauli ad Rom., vm, 31: «Si Deus pro nobis, quis contra nos? Qui enim proprio Filio suo non pepercit, sed pro nobis omnibus tradidit illum, quomodo non etiam cum illo omnia nobis donavit? Quis accusabit adversus electos Dei?... Quis est qui condemnet? Christus Jesus, qui mortuus est, immo et qui resurrexit, qui est ad dexteram Patris, qui etiam interpellat pro nobis. Quis ergo nos separabit a caritate Christi? Tribulatio, an an­ gustia, an fames..., an persecutio, an gladius. Sed in his omnibus superamus propter eum qui dilexit nos». Scii, in his omnibus supe­ ramus propter efficacitatem auxilii ejus qui dilexit nos ; et secundum S. Augustinum et S. Thomam auxilium istud est ex se efficax, et non ex prævisione consensus nostri. Motivum formale spei non est conatus hominis cooperantis auxilio divino ; sed est Deus auxilians, qui per Incarnationem nobiscum est et remanet præsens in Eucha­ ristia. Sic maxime roboratur nostra in Deo confidentia. «Tertio inquit S. Th., per Incarnationem maxime excitatur ca­ ritas» see. illud Augustini hic citati: «Quæ major est causa adven­ tus Domini, nisi ut ostenderet Deus dilectionem suam in nobis ». Et postea subdit Augustinus : « Si amare pigebat, saltem redamare non pigeat». Per caritatem enim debemus diligere plus quam nos ipsos Deum ut amicum, formaliter propter bonitatem suam, infinite altiorem omnibus beneficiis ejus, id est debemus velle efficaciter adimpletionem voluntatis suæ, ut regnet vere et profunde in animabus et glorifice­ tur in æternum, sec. illud Ps. 113: «Non nobis, Domine, non nobis, i <1 nomini tuo da gloriam ». Hæc est definitio caritatis quæ superat pom sicut amor benevolentiæ superat amorem concupiscentiæ, quan­ tumvis hic sit rectus et ordinatus; per spem desidero Deum mihi, hnaliter quidem propter Deum, sed per caritatem diligo efficaciter Deum amicum meum, plus quam me et volo omnia bona quæ ei con­ veniunt. Sub isto altissimo caritatis aspectu, plus quam secundum i oiisiderationem spei, invenitur pax etiam in praedestinationis my 12 DE CONVENIENTIA INCARNATIONIS sterio, non obstante magna ejus obscuritate. Per caritatem enim plus quam me diligo Deum et in communi quidquid Deus ab æterno de­ creverit ad manifestationem bonitatis suæ. Sic Deus infinite bonus præcontinens eminenter omnem bonitatem, est quasi alter ego, et in aliquo sensu plus ego quam ego, nam quidquid bonitatis est in me præexistit multo eminentius in eo. Hæc est vera mystica, quae est certo in via normali ad sanctitatem. Hæc autem divina bonitas quæ est objectum formale caritatis, præsertim manifestatur per summum actum amoris quo Deus nobis dedit Filium suum unigenitum. Jo., ni, 16. Hæc est veritas funda­ mentalis christianismi, quia hic amor est fons ipsius Incarnationis doni. Cf. Joan., xv, 9: «Sicut dilexit me Pater, et ego dilexi vos. Ma­ nete in dilectione mea». Ibid., xv, 13: «Majorem hac dilectionem nemo habet, ut animam suam ponat quis pro amicis suis». — I Joan., iv, 9 : « In hoc apparuit caritas Dei in nobis, quoniam Filium suum unigenitum misit Deus in mundum, ut vivamus per eum. In hoc est caritas, non quasi nos dilexeriinus Deum, sed quoniam ipse prior dilexit nos, et misit Filium suum propitiationem pro peccatis nostris. Carissimi, si sic Deus dilexit nos, et nos debemus alterutrum dili­ gere». — I Joan., iv, 19: «Nos ergo diligamus Deum, quia Deus prior dilexit nos ». Item Rom., v, 8: «Commendat autem caritatem suam Deus in nobis, quoniam cum adhuc peccatores essemus, secundum tempus, Christus pro nobis mortuus est». — Tit., ii, 11: «Apparuit enim gratia Dei, salvatoris nostri, omnibus hominibus erudiens nos, ut abnegantes impietatem et sæcularia desideria... pie vivamus in hoc sæculo, expectantes beatam spem, et adventum gloriæ magni Dei et salvatoris nostri Jesu Christi». — Item Tit., n, 4. Sic hæc tria argumenta S. Thomæ non solum generant conclu­ sionem theologicam certam, sed ad ipsam fidem pertinent, et sunt altum contemplationis objectum. Sic apparet etiam quod hæc con­ templatio quæ procedit a fide donis illustrata est in via normali ad sanctitatem. Quarto Incarnatio Verbi nobis præbet exemplum in omnibus vir­ tutibus dum Diogenes et plures alii dixerunt quod in vanum quæritur virtutum exemplar. Solus Christus dicere potuit suis adver­ sariis: « Quis ex vobis arguet me de peccato». Sic sanctitas con­ sistit in imitatione Christi. Quinto - Incarnatio maxime conveniens est ad removendum nos a malo: 1° Quia homo per Incarnationem instruitur ut contemnat dee· monem victum a Christo etiam ut est homo, ut dicitur in legenda S. Christoph ori. 2° Innotescit dignitas humana· natura·, ne eam inquinemus peccando. AD REPARATIONEM GENERIS HUMANI 43 3° Pnesumptio tollitur per hot; quod gratia Dei, nullis praece­ dentibus mentis in homine, Christo Salvatori commendatur seu ab ipso confertur, ita ut Paulus dicat «Gratia· Dei sum id quod sum», et peccator qui omnia crimina commisit potest ad poenitentiam ve­ nire, confidendo in infinitis Christi meritis. 4° Superbia per humiliationes Passionis redarguitur et sanatur. 5° Homo a servitute diaboli et peccati liberatur, etc. Et ut dicitur ad 3UJ", Deus assumendo carnem, suam majestatem nou mi­ nuit et magis nos ad eum cognoscendum attraxit. Ergo Incarnatio est convenientior modus liberationis generis immani, a peccato. Potuisset tamen Deus absque inconvenienti non incarnari, hoc erat liberum, imo liberrimum, et donum Incarnationis est omnino gratuitum. Unde dicendum est: convenientius quidem fuit Deum incarnari, sed non fuisset inconveniens si incarnatus non fuisset; pariter con­ venientius fuit Deum creare, et elevare hominem ad ordinem gra­ tiae, sed oppositum non fuisset inconvenieus. Ita in humanis virgi­ nitas est perfectior matrimonio, sed matrimonium non est quid in­ conveniens. Datur libera optio inter utrumque. Pestât difficultas exposita in 2a objectione articuli, scii, non videtur conveniens quod Deus exigat satisfactionem majorem quam ea quæ potest ab homine dari : Respondet summatim S. Th. ad 2U111. Hoc non esset quidem con­ veniens, si Deus non daret Filium suum ut redemptorem ad hanc satisfactionem majorem praebendam. Sed Deus Filium suum dedit. Occasione hujusce difficultatis ponuntur quædam dubia examinanda per modum complementi hujusce articuli. Dubium I. - Utrum ad condignam satisfactionem pro peccato necessaria fuerit Incarnatio. Hanc quæstionem S. Th. examinat in resp. ad 2m. Status quæstionis. — Satisfactio est recompensatio seu redditio voluntaria, alicujus debiti. Satisfactio ' i ex parte formæ justitiæ : s. rigorosa ] ’ ; ex parte materiæ : s. condigna ' imperfecta etiam ex parte materiæ : s. congrua S. Thomas distinguit duplicem satisfactionem: P est perfecte sufficiens; quia est condigna per quamdam adœguationem ad recompensationem culpæ commissæ; v.g. si aliquis, debens restituere centum libellas, eas omnes restituit, tunc est sati­ sfactio perfecta ex parte materiæ; et addendum est, ut sit perfecta «tium ex parte format seu modi justitiæ oportet quod id quod resti­ tuitur, sit ex bonis propriis, nec alio titulo debitis, nec sub dominio 44 DE CONVENIENTIA INCARNATIONIS creditoris contentis, et quod creditor teneatur illam satisfactionem acceptare. Satisfactio perfecta ex parte materia? tantum dicitur condigna; Satisfactio perfecta ex parte forma; dicitur rigorosa seu ex toto rigore justitiæ. 2® satisfactio imperfecta etiam ex parte materice, seu non con­ digna, ea est quæ æstimatur sufficiens secundum acceptationem ejus qui est ea contentus. V.g. si aliquis debens restituere centum libellas, restituit octoginta et creditor est contentus, sæpe dicitur congrua. Hac divisione posita, sunt tres conclusiones certæ : I·: Homo purus potest dare pro peccato satisfactionem imper­ fectam ex parte materiœ. Hæc conclusio æquivalenter exprimitur a S. Th. in fine resp. ad 2"™. — Dicitur homo purus non per exclusionem gratiæ, sed per exclusionem divinitatis. Sic justus potest satisfacere imperfecte pro peccato mortali suo, vel alieno, satisfactione quam Deus acceptare potest, si vult et quam acceptare potuisset, si noluisset per Incar­ nationem liberare homines a peccato. Sic etiam nunc satisfactiones nostræ pro peccatis propriis, vel pro peccatis alienis ut in vita réparatrice, sunt imperfecte etiam ex parte materiæ. Unde S. Th. dicit in fine resp. ad 2um : « Omnis puri hominis satisfactio efficaciam habet a satisfactione Christi», etiam satisfactio B. Μ. V., ideoque non dicitur coredemptrix nisi secundum subordinationem Christo, quasi subredemptrix. Unde communiter docetur, et hoc sancitum est a Pio X : « Ea quæ Christus meruit nobis de condigno, B. Μ. V. meruit nobis de congruo» (Denz., 3034; Encycl. a Ad diem illum», 2 febr. 1904). Unde B. Μ. V. meruit nobis gratiam salutis non de condigno, sed de congruo ; et pariter satisfecit pro nobis non de condigno, sed de con­ gruo. Cf. Benedictum XV, Epistola 22 Mart. 1918: «Ut dici merito queat ipsam cum Christo humanum genus redemisse» (Denz., ibid.), id est: B. Μ. V. sub Christo, cum ipso, et per ipsum satisfecit non de condigno, sed de congruo, seu satisfactione imperfecta, quæ non esset ex se sola (sine satisfactione Christi) perfecte sufficiens. 11“ conclusio certa: Homo purus non potest Deo pro peccato proprio nec pro alieno offerre satisfactionem rigorosam, seu see. to­ tum rigorem justitiæ, quia nihil potest exhibere Deo sive naturale sive supernaturale quod non sit a Deo creditore collatum et quod Deus teneatur acceptare. Ita concil. Coloniense 1860 a S. Sede ap­ probatum : «Nullus nisi Homo Deus poterat satisfacere in rigore justitiæ ». * conclusio certa: Homo purus non potuit Deo satisfacere de Ill condigno pro peccato mortali suo vel alieno; et ad hujusmodi repa­ rationem condignam necessaria fuit Incarnatio. Hæc conclusio communiter admissa a Theologis invenitur initio responsionis ad 2U|" et datur a 8. Th. ut certa. Attamen quidam AD REPARATIONEM GENERIS HOMANI 45 theologi, cum Scoto et Durando, admiserunt quod quædam creatura, gradu altissimo gratiæ ornata, ut B. Μ. V. posset satisfacere adae­ quate pro peccato mortali. 1° Probatur auctoritate hæc conclusio; 1° auctoritate Au­ gustini in Enchir., c. 108: «Neque per ipsum liberaremur unum me diatorem Dei et hominum, hominem Christum Jesuin, nisi esset et Deus ». Item S. Leo, sermone 1° de Nativ. : « Nisi esset verus Deus, non afferret remedium, nisi esset verus homo, non præberet exemplum». Haec sententia traditioualis et communis theologorum, sancita est recenter ab Encycl. Pii XI Miserentissimus Redemptor, ubi circa Mariam reperatricem legitur : « At nulla creata vis hominum scele­ ribus expiandis erat satis, nisi humanam naturam Dei Filius repa­ randam assumpsisset». Sic thesis traditionalis nunc ratificatur docu­ mento pontificali et est theologice certa, ut conclusio theologica ap­ probata. 2° Probatur ratione theologica hæc 3* conclusio a S. Thoma in nostra resp. ad 2““, duplici ratione : a) «Quia tota humana natura erat per peccatum corrupta», et solus justus potest mereri de condiguo et satisfacere. Sed quidum dicere possunt: Deus potuisset aliquem hominem præservare a pec­ cato originali, vel post peccatum eum sanctificare, eique conferre magnum gradum gratiæ ut satisfaceret. Tunc respondetur per secundum rationem. b) Hæc ratio sic in forma proponi potest : — Peccatum mortale contra Deum commissum habet quamdam in­ finitatem ut offensa. — Atqui satisfactio condigna debet esse adæquata reparatio. — Ergo satisfactio condigna debet habere efficaciam infinitam, ut actus satisfacientis, utpote Dei et hominis existens. Major probatur a S. Th. : « Ex infinitate divinæ majestatis : tanto enim offensa est gravior, quanto major est ille in quem delin­ quitur». · Non omnes thomistæ intelligunt hanc majorem in eodem sensu. Cf. Salmant., de Inc., disp. I. Quidam dicunt: S. Th. scripsit: « Peccatum mortale habet quam­ dam infinitatem» ut offensa; ergo gravitas ejus non est simpliciter infinita; sed solum secundum quid et objective; peccatum enim ut actus voluntatis est semper finitus ; pariter malitia ejus, ut conversio nd bonum commutabile est finita; item non meretur poenam sim pliciter infinitam, nam poena damni est privatio visionis beatificæ, quæ est quid creatum, quamvis sit objective circa Deum. Ita quidam thomistæ, ut Soto, Conradus, cum Scoto, Suarez, Vasquez. Alii dicunt gravitas peccati mortalis est simpliciter infinita non quidem in genere entis ex parte actus, nec in genere moris in ratione uiiilitiæ et demeriti, sed in ratione offensœ. Brevius: gravis offensa 4« DE CONVENIENTIA INCARNATIONIS Dei est simpliciter infinita. Ita Capreolus, Cajetanus, Gonet, Salmanticenses, Joannes a S. Th., Billuart (cf. Billuart, de Peccatis, dist. VIII, a. 5). Hi dicunt : Probabilius peccatum mortale in ratione offensæ est gravitatis simpliciter infinitae, propter rationem datam a S. Th. : « Quia tanto offensa est gravior, quanto major est ille in quem delin­ quitur ». Atqui simpliciter infinita est dignitas summi Boni, tinis ul­ timi, practice negata a peccato mortali, dum homo praeeligit Deo creaturam, et magis seipsum diligit quam Deum. Alioquin S. Th. male inferret necessitatem infinitæ satisfactionis. S. Tli. dicit etiam, De Veritate, q. 28, a. 2: «Cum Deus in infi­ nitum creaturam excedat, erit peccantis mortaliter contra Deum in­ finita. offensa, ex parte dignitatis ejus cui per peccatum quodammodo injuria fit, dum ipse Deus contemnitur et ejus præceptum »6. Insuper offensa moraliter est in offenso, prout revera offensus est patiens injuriam. Unde crescit offensa secundum dignitatem per­ sonal offensæ ; sic major est injuria irrogata duci quam militi, et regi quam duci ; unde injuria irrogata Deo est simpliciter infinita in esse moris, prout practice denegat Deo infinitam dignitatem finis ultimi, seu boni infiniti. Et tamen unum peccatum mortale potest esse gravius altero, ex parte majoris deliberationis et consensus, necnon ex parte objecti, prout est magis directe contra Deum, aut ex parte circumstantiarum. Certo certius gravitas offensæ mensuratur secundum dignitatem persona· offensa·, dum valor reparationis mensurat ur secundum digni­ tatem persona· reparantis. In hoc est tota vis argumenti. Objiciunt quidam: Actus caritatis licet attingat Deum infinitum non habet dignitatem simpliciter infinitam in esse moris. Ergo quam­ vis peccatum mortale offendat Deum infinitum, non ideo habet gra­ vitatem simpliciter infinitam in esse moris, ut offensa. Resp. Disparitas est, quod Deus respectu caritatis est objectum tantum et non subjectum, respectu vero offensæ est subjectum mo­ rale. Sic crescit, ut dictum est, gravitas offensæ secundum dignita­ tem personæ cui irrogatur. — (Peccatum veniale e contra, quamvis possit attingere Deum objective, non denegat illi dignitatem infini­ tam tinis ultimi, sic offensa in eo contenta non est simpliciter in finita). Uno verbo : gravis offensa Dei est simpliciter infinita, ut practica negatio dignitatis simpliciter infinitæ. Hæc comparatio inter actum caritatis puri hominis qui est va­ lons finiti, et gravem Dei offensam simpliciter infinitam fundatur in hoc quod negationes nostrœ circa Deum plus negant, quam affirma tiones nostrœ asserunt ’. 6 Cf. Diet, théol. cath., art. Incarnation, col. 1478-1482. ’ Ut dicunt philosophi, absoluta negatio, cum sit malignantis natura·, totum destruit, neu excludit. Propteren propositiones universales negativa» sunt vnlde perleulosii·, mini suftlell afferre unum solum exemplum contrn, ut fnlsltiiH eurum ilppnri-nt Exelmtiiiit enim fotum AD REPARATIONEM GENERIS HUMANI 4Ï Denegatio practica dignitatis finis ultimi magis eam negat, quam affirmatio practica ejus possit eam affirmare. Ita generaliter dicitur facilius est destruere quam nidificare; in uno instanti homo potest destruere magna pretiosa, quæ non nisi post multum tempus ædificari possunt, et generaliter inferior plus potest contra superiorem, quam pro illo. Materia, effugiendo dominationem formae, plus potest contra formam rei corporeae, plantae aut animalis, quam pro ea sub ea remanendo, quia sine materia· hæc forma v.g. leonis totaliter eva­ nescit, sed materia non sufficit ad vitam sensitivam leonis. Regnum minerale plus potest contra hominem, v.g. in terremotu, quam pro eo; item absentia aëris necessarii ad respirationem dat mortem, dum praesentia aëris non sufficit ad vitam, requiritur insuper alimentum et alia. Item, in ordine humano, homo vulgaris potest magnam injuriam irrogare regi, sed non potest ei tribuere omnes honores ei debitos. Item vulgus plus potest affligere homines magni ingenii, quam eis gaudium dare. Item si de bono medico dicitur : « Non est bonus me­ dicus » hic plus dolet de hoc judicio, quam gauderet de judicio opposito. Generaliter inferior plus potest contra superiorem, quam pro illo. Et de hoc conscia est superbia satanica ; daemon vult habere potentiam non ex gratia, sed ex se, et sic vult habere potentiam de­ structionis, quasi diceret: regnum Dei impedio, ergo sum et po­ tens sum. Unde verum est hoc principium : inferior plus potest contra superiorem quam pro illo. Sic inferioris subordinatio partialiter adjuvat actionem supe­ rioris dum ejus insubordinatio quandoque eam totaliter impedit. Ratio est quia non raro actio inferioris est conditio sine qua non actionis superioris, et ea sublata superior non solum partialiter sed totaliter impeditur in sua actione, sicut in dementia ex læsioni ce­ rebrali sequitur totalis impossibilitas judicii; bona dispositio cerebri partialiter juvat ad exercitium rationis, dum mala totaliter impe­ dit: sic multi homines qui optima sanitate gaudent non magnum ingenium habent, sed homo magni ingenii subito fit amens ex læsione cerebrali. Item homo ex se plus potest contra Deum, contra regnum Dei blasphemando, quam pro Deo eum honorando. Natura humana suf­ ficit ad negandam totaliter ineffabilem Dei magnitudinem, sed non sufficit postea ad eam totaliter affirmandam, etiamsi reparetur per gratiam. Negationes nostræ magis sunt absolutæ, quam affirmationes nostræ; quando impius negat Deum, totaliter Deum negat in corde suo; quando justus Deum affirmat, non totaliter Deum affirmat sed modo finito, et ut dicit S. Thomas, I*, q. 2, potius scimus de Deo quid non est, quam quid est. Comprehendere est aequare. Solus Deus habet visionem comprehensivam suiipsius, quæ attingit totum Deum et totaliter. I·, q. 12, a. 8. Item qui negat principium finalitatis, totaliter illud negat; e contra qui affirmat principium finalitatis, non totaliter illud com 48 DE CONVENIENTIA INCARNATIONIS prehendit; Angelus melius cognoscit et a fortiori Deus hoc princi­ pium «omne agens agit propter finem». Ergo gravis offensa Dei est simpliciter infinita, prout denegat Deo dignitatem simpliciter infi­ nitam finis ultimi seu Summi Boni. Nostra gravis inobedientia Deo gravior est in ratione offensæ, quam gloriosa sit pro eo nostra debita subjectio. Demanet quod gra­ vitas offensæ mensuratur secundum dignitatem personæ offensae, dura valor reparationis mensuratur secundum dignitatem personæ re­ parantis. Sic stat major Sancti Thomæ. Quid valet autem Minor, scii, satisfactio condigna debet esse adæquata reparatio, et proinde valoris infiniti? Minor hæc sic probatur: Compensatio condigna debet offerre Deo aliquid quod ei æque vel magis placeat, quam displicet ei offensa. Dicit Sanctus Thomas, IIP, ij. 48, a. 2 : « Ille proprie satisfacit pro offensa, qui exhibet offenso id quod æque vel magis diligit, quam oderit offensam. Christus autem ex caritate et obedientia patiendo majus aliquid Deo exhibuit, quam exigeret recompensatio totius of­ fensæ humani generis. Primo quidem propter magnitudinem caritatis, ex qua patiebatur. Secundo propter dignitatem vitæ suæ, quam pro satisfactione ponebat, quæ erat vita Dei et hominis. Tertio propter generalitatem passionis et magnitudinem doloris assumpti». Valor infinitus hujusce satisfactionis proveniebat ex hoc quod offerebatur Deo a caritate Verbi incarnati, scii, a Persona divina cujus actus theandricus est infiniti pretii. Valor enim et aestimatio satisfactionis desumitur ex persona satisfaciente. E contra injuria simpliciter infinita non potest condigue resar­ ciri per satisfactionem valoris finiti. Atqui satisfactio cujuslibet creaturæ est valoris finiti ; nam valor satisfactionis desumitur, ut dictum est, ex persona satisfaciente, prout hæc persona est subjectum satisfactionis. Unde communiter dicitur honor est in honorante. Ideoque tanto major æstimatur satisfactio quanto est dignior persona satisfaciens. Unde satisfactio Christi est simpliciter infinita, quia persona satisfaciens est divina et infinita. E contrario creatura sa­ tisfaciens, quantumvis supernaturalibus donis exornata, est finitæ dignitatis. Ergo. Dæc est ratio Sancti Thomæ data in responsione ad 2um. Sed de hac re cognitio per dona Spiritus Sancti est multo altior ac vi­ vidior quam cognitio discursiva. * » * Dubium II. - Incarnatio esset ne necessaria, si gravitas offensæ esset solum secundum quid infinita? Valeretne adhuc hæc ratio sancti Thoinæ, si gravis offensa Dei non esset simpliciter infinita·, sed solum secundum quid scii, objective, ut actus caritatis dicitur objective infinitus? AD REPARATIONEM GENERIS HUMANI 49 Respondent quidam Thomistæ, ut Billuart, loc. cit. Adhuc hæc ratio quemdam valorem haberet, in hoc sensu quod gravitas in· juriæ mortalis non consistit solum in hoc quod auferatur a Deo di­ gnitas finis ultimi, sed insuper quod divinæ majestatis depressio ac contemptus fiat a vili creatura, ipsum offendere præsumente. Et hæc injuria non compensatur per actum caritatis puri hominis, quia ma gis injuriosum est Deo vili creaturæ subjici, quam sit ipsi honorificum hanc creaturam ei subjici. Item magis indignius est pro rege inju­ riam accipere a ministro, quam sit honorabile pro eo obsequium ac­ cipere ab isto ministro. Sed ratio sic proposita non est amplius proprie ratio sancti Tbomæ, quæ sumitur non ex vilitate offendentis, sed ex suprema, digni­ tate offensi. Unde ex hoc textu sancti Thomæ satis clare constat, quod pro illo grams offensa Dei est simpliciter infinita, ut practica negatio dignitatis simpliciter infinitæ. Ita judicant plerique Thomistæ, ut diximus, scii. Capreolus, Cajetanus, Salmanticenses, Go­ doy, Gonet, Joannes a sancto Thoma, Billuart. Dubium III. - An homo justus -possit condigne satisfacere pro peccato veniali. Respondetur affirmative. Nam homo justus potest reparare pec­ catum veniale, ideoque satisfacere pro illo, quia peccatum veniale non tollit gratiam habitualem quæ est radix vitæ supernaturalis, nec conversionem ad finem ultimum. Insuper injuria contenta in pec cato veniali, non negat Deo dignitatem simpliciter infinitam finis ultimi, ergo hæc injuria non est simpliciter infinita, sed finita; ideo que reparari potest per caritatem quæ remanet. Cajetanus in Commentario præsentis articuli examinat alias objectiones Scoti, quæ melius pertinent ad q. 48, a. 2 : Utrum passio Christi causaverit nostram salutem per modum satisfactionis. Notandum est in fine quod thesis sancti Thomæ de necessitate Incarnationis ad satisfactionem condignam pro peccato mortali, est omnino conformis Traditioni. Patres enim pluries probaverunt, ex dogmate redemptionis admisso ab hæreticis, quod Christus erat Ve­ rus Deus. Cf. præsertim sanctum Irenæuin, « Adversus Haereses », 111, c. 6, n. 12; item sanctum Basilium in Ps. 48, n. 4; cf. Petau, 1. II, initio n. 12. Solvuntur objectiones contra responsionem ad primum dubium. Ad condignam satisfactionem pro peccato non fuit necessaria I ncarnatio. /· Objectio — Satisfactio condigna reddit offenso totum quod ipsi abstulit peccatum mortale. 4 ÜAMIOOU’LaoIANOK Dc Chrlilo Salixitorr. 50 ΌΕ CONVENIENTIA INCARNATIONIS — Atqui purus liomo justificatus per actum caritatis reddit Deo totum quod ipsi abstulerat peccatum mortale, scii, ei reddit affective rationem ultimi finis. — Ergo purus homo justificatus potest offerre Deo satisfactionem condignam pro peccato mortali, sic ad eam non necessaria est Incarnatio. Resp.: Distinguo Majorem: totum et totaliter reddit per actum adæquantem gravitatem injuriæ: Concedo. — totum et non totaliter per actum non adæquantem gravi tatem injuriæ: Nego. Contradistinguo Minorem eodem modo. Satisfactio injuriæ enim est plus quam simplex restitutio rei ablatæ, requiritur insuper quod res ablata restituatur cum recom pensatione honoris; v.g. si plebeius filiam regis rapuisset, ad con dignam satisfactionem non sufficeret eam reddere, sic non repara­ retur injuria regi facta. Pariter longe indignius est Deo contemni a creatura, quam honorificum est Deo creaturam ipsi subjici etiam per actum caritatis. Insubordinatio non sufficienter reparatur per resti­ tutionem subordinationis jam debitæ. In quolibet peccato mortali læditur jus divinum, jus ultimi fi­ nis, sic in omni peccato mortali est injuria pro Deo, non semper explicite intenta ut in blasphemia, sed consecuta. Et quamvis homo non possit reddere Deo quidquid ei debitum est secundum perfectam justitiam, potest strictam injustitiam facere Deo, ei negando practice dignitatem simpliciter infinitam finis ultimi. 2“ Objectio — Qui potest mereri de condigno pro aliis gratiam remissivam peccati mortalis, ita potest satisfacere de condigno pro peccato mortali aliorum. — Atqui homo purus per misericordiam justificatus et constitutus ut caput humanitatis posset mereri de condigno pro aliis ho minibus gratiam remissivam peccati, ut concedunt plures Tho mistæ, ut Joannes a sancto Thoma. — Ergo hic homo purus posset satisfacere de condigno pro peccato mortali aliorum. Resp.: Nego majorem, quia non est paritas inter meritum et satisfactionem. Meritum est jus ad prœmium, secundum justitiam distributivam proportionaliter, dum satisfactio respicit recompensa­ tionem enqual itatis, secundum formam justitiæ communicativae, re sarciendo ad aequalitatem jus læsum. Unde hic homo purus non da ret nisi aliqualem satisfactionem infra condignam et sic Deus con donaret absque condigna satisfactione, sicut Paterfamilias condonat offensam factam a filio minori propter merita filii majoris. Purus homo non potest «exhibere Deo offenso id quod æque vel magis di ligit, quam oderit offensam ». Alia Objectio: — Verbum incarnatum non habuit majorem virtu tem quam Verbum non Incarnatum. AD REPARATIONEM GENERIS HUMANI 51 — Atqui Verbum incarnatum potuit satisfacere condigne. — Ergo Verbum non incarnatum potuit satisfacere condigne. Respondetur: Distinguo majorem: ...et insuper habuit quædam propria ut homo : Concedo. - Secus : Nego. Contradistinguo minorem : Verbum incarnat um potuit satisfa­ cere ut Verbum in natura divina: Nego. - Ut Verbum incarnatum, scii, ut homo: Concedo. Ut Deus, poterat reparare genus humanum, condonando absque satisfactione, sed ut Deus non poterat obedire, pati, orare, offerre Deo sacrificium reparationis, nec mereri. Instantia: Atqui Verbum non incarnatum habuit etiam virtutem proprie satisfactivam : — Virtus satisfactiva est quid bonum absque admixtione mali. — Atqui Verbum non incarnatum habet quidquid bonum est absque admixtione mali. — Ergo Verbum non incarnatum habet virtutem proprie sati­ sfactivam. Respondetur : Distinguo majorem : absque admixtione mali mo­ ralis: Concedo. Absque admixtione imperfectionis naturæ crea tæ: Nego. Contradistinguo minorem: et absque admixtione cujuslibet im­ perfectionis : Concedo. Secus : Nego. Id est: Verbum non incarnatum non habet formaliter, sed solum virtualiter perfectiones mixtas. Instantia: Atqui Verbum non incarnatum potest habere forma­ liter absque incarnatione hanc virtutem proprie satisfactivam. — Verbum potest assumere naturam angelicam. — Atqui eam assumendo potest formaliter satisfacere. — Ergo absque incarnatione potest formaliter satisfacere. Respondetur: Concedo majorem. Distinguo minorem : Satisfactione improprie dicta libere ac­ ceptata a Deo, transeat; satisfactione proprie dicta oblata a natura humana ad propriam redemptionem: Nego. Et pariter distinguitur conclusio. Ult. objectio: Sed homo purus potest satisfacere pro peccato ve­ niali; atqui etiam levis offensa est infinita, si infinita est distantia inter offendentem et offensum. Respondetur: Gravitas offensæ sumitur formaliter non ex hac distantia; sed ex dignitate personæ offensæ, et dignitas finis ultimi non negatur practice nisi per peccatum mortale. 52 DE CONVENIENTIA INCARNATIONIS Art. III. — UTRUM SI HOMO NON PECCASSET, DEUS INCARNATUS FUISSET Status quæstionis. · Non solum agitur de convenientia Incarna­ tionis, de qua in art. 1° fuit sermo, sed de motivo proximo efficacis decreti Incarnationis; scii, de motivo non ex parte Dei volentis, sed ex parte rei volitæ ; nam Deus non propter hoc vult hoc, sed vult hoc esse propter hoc, I·, q. 19, a. 5. Quæritur proprie utrum vi prœsentis decreti Deus ita voluerit Incarnationem ad redemptionem generis humani, ut si homo non peccasset, Verbum incarnatum non fuisset. Tempore S. Thomæ jam erat quoad hanc quaestionem oppositio inter Doctores. Alexander Halensis et S. Albertus dicebant probabi­ lius vi præsentis decreti, etiamsi homo non peccasset, Deus incar­ natus fuisset ; hæc thesis firmius postea defenditur a Scoto et a Scotistis. E contra S. Bonaventura et S. Thomas dicunt probabilius, si homo non peccasset, Verbum Dei incarnatum non fuisset. Hanc re­ sponsionem S. Thomas dat solum ut probabiliorem in IIIs Sent., D. 1, q. 1, a. 3 et I Tim., cap. i, lec. 4, item in nostro articulo di­ cit: «convenientius dicitur». Ad methodice procedendum in hac quaestione satis complexa, vi­ deamus : 1° difficultates quæstionis expositas a S. Thoma initio ar­ ticuli, sunt argumenta in favorem opinionis oppositae ; 2° solutionem S. Thomæ; 3° positionem Scoti ; 4° interpretationem doctrinae S. Thomæ datam a Cajetano, Joanne a S. Th., Billuart; 5° aliam interpretationem datam a Godoy, Gonet, Salmanti censibus, pro qua citatur Capreolus; 6° solutionem objectionum Scoti, secundum hanc secundam interpretationem quæ videtur probabilior ’. Cum quaestio complexa sit, jam initio dicendum est: volumus praesertim defendere hanc veritatem, quæ nobis videtur ab omnibus admittenda : Deus voluit Incarnationem ad bonitatem suam mani festandam, per modum misericordia; erga homines redimendos, sci­ licet « propter nostram salutem », ut in Symbolo dicitur. Nihil aliud intendimus et intelligimus : « Deus unico decreto efficaci sic voluit Incarnationem ». 1° Difficultates quæstionis apparent ex objectionibus positis ini tio articuli; fere eaedem sunt ac illae quae propununtur in III Sent., d. 1, q. 1, a. 3; repraesentant opinionem Alexandri Halensis et • Of. Diet. tlK'oi. oath., art Incarnation, col 14821500. DE MOT1VO INCARNATIONIS 53 K. Alberti, quæ evolvitur postea a Scoto. Et ex eis apparet quod H. Thomas optime cognoscebat statum quæstionis. I* difficultas: Augustinus dicit in de Trin., 1. 13, c. 17: «Alia multa sunt cogitanda in Christi incarnatione, præter absolutionem a peccato». Unde etiamsi homo non peccasset, Deus incarnatus fuis­ set; scii, tunc non fuisset salvator et victima, sed Doctor, mediator, rex regum omnium. 2“ diff.: Deus creat ad manifestationem bonitatis suæ et omnipotentiæ; ad omnipotentiam autem pertinet ut opera sua perficiat per aliquem effectum infinitum, scii, per Incarnationem. 3* diff.: Humana natura per peccatum non est facta capacior gratiæ; sed post peccatum capax est gratiæ unionis hypostaticae. Ergo ante peccatum erat capax hujusce altissimæ gratiæ, nec Deus subtraxisset ei bonum cujus capax erat. diff.: Prædestinatio Dei est æterna. Atqui Christus, ut bomo, prædestinatus est ad divinam filiationem naturalem. Ergo vi hujusce prædestinationis, etiam independenter a peccato, debebat esse in­ carnatio. 5B diff.: Incarnationis mysterium revelatum est primo homini innocenti, absque relatione ad futuram culpam reparandam. Propter has rationes Alexander Halensis, Albertus et postea Kcotus æstimaverunt quod probabilius Verbum incarnatum fuisset etiamsi homo non peccasset. Hæc quæstio non minoris momenti est si proponitur sic : quisnam • st character primordialis Christi: Salvator et victima, an Doctor, rex regum, Dominus dominantium. Estne solum per accidens Sal­ vator et victima? Conclusio S. Thomæ est: «Convenientius dicitur incarnationis opus ordinatum esse a Deo in remedium contra peccatum, ita quod (vi præsentis decreti), peccato non existente, incarnatio non fuisset. Quamvis potentia Dei ad hoc non limitetur; potuisset enim (scii, vi alterius decreti), etiam peccato non existente, Deus incarnari». Hæc sententia datur a S. Thoma in III Sent., dist. I, q. 1, a. 3, ut probabilis, imo probabilior. Item in I ad Tim., c. 1, lect. 4, dicit: <. Nescimus quid ordinasset Deus (alio decreto) si non præscivisset peccatum; nihilominus tamen auctoritates videntur expresse sonare quod non fuisset incarnatus, si non peccasset homo; in quam partem ego magis declino». Hæc ultima verba, sicut verbum «convenientius» in articulo nostro, ostendunt quod agitur de opinione probabiliori, liem in nostro articulo dicit in corp, initio: huic «assertioni magis iiHKentiendum videtur». Probatur conclusio S. Thomæ uno argumento, nam, ut statim videbimus, argumentum «sed contra» et argumentum corporis ar­ ticuli non distinguuntur, sed sic uniuntur. Ea quæ ex sola Dei voluntate proveniunt supra omne debitum naturæ, nobis innotescere non possunt, nisi quatenus in 8. Scriptura traduntur. 54 DE CONVENIENTIA INCARNATIONIS — Atqui in Sacra Scriptura ubique incarnationis ratio ex peccato primi hominis assignatur. — Ergo convenientius dicitur... Scii, hoc videtur esse ipse sensus S. Scripturæ; sic ut videbimus, hæc conclusio est plus et minus quam conclusio theologica, plus quia hoc videtur esse sensus S. Scripturæ, minus quia hoc non est absolute certum. Major patet, quia liberrima Dei voluntas sibi soli nota est, nec alia via quoad supernaturalia dona. ° nobis manifestari potest quam per revelationem, quæ habetur in Sacra Scriptura et etiam in Tra­ ditione. Unde dicitur in libro Sap., ix, 13: «Quis hominum poterit scire consilium Dei, aut quis poterit cogitare quid velit Deus». Minor prob. ex ipso Christi testimonio apud Luc., v, 32: «Non egent qui sani sunt medico, sed qui male se habent. Non veni vocare justos sed peccatores ad poenitentiam ». Luc., xix, 10: «Venit Filius hominis quærere et salvum facere quod perierat». 1 Tim., i, 15: «Christus Jesus venit in hunc mundum peccatores salvos facere». Ad Galatas, iv, 4: «Misit Deus Filium suum factum ex muliere, factum sub lege, ut eos qui sub lege erant redimeret». Joan., m, 1G: « Sic Deus dilexit mundum, ut Filium suum unigenitum daret, ut omnis qui credit in eum non pereat, sed habeat vitam æternam ». Item Joan., i, 29: Joannes Baptista dicit videns Jesum : «Ecce agnus Dei, qui tollit peccata mundi». Item Rom., m, 22; vm, 3; I Joan., i, 7; ii, 12; m, 5; iv, 10. Item see. Vetus Testamentum non alia ra­ tione promittebatur et expectabatur Messias, quam ut mederetur contritis corde, ut deleretur iniquitas terræ, ut patet per Isai., lxi, Dan., ix, 24, Zach., m, 9, et alibi. Insuper Jesus significat Salvatorem l0. Sed Sacra Scriptura non dicit explicite quæ hæc ratio Incarna­ tionis sit ratio sine qua non, et loquitur per respectum ad nos ho­ mines et ad nostram salutem. Unde argumentum ex hac parte non est apodicticum. Ex traditione autem valde confirmatur hoc argumentum ex Sacra Scriptura desumptum. Concilium enim Nicænum, Denz., 54, in sym­ bolo quod utique canit Ecclesia, dicit: «Qui propter nos homines et propter nostram salutem descendit de coelis et incarnatus est de Spiritu Sancto, et homo factus est»11. Item Denz., 371, Propositio Abelardi damnata in Concilio Senonensi et ab Innoc. II: «Quod Christus non assumpsit carnem, ut nos a jugo diaboli liberaret». Patres insistunt in locis Sacræ Scripturæ supracitatis, dum de motivo Incarnationis loquuntur. Cf. Rouet de Journel : Enchiridion patristicum, Index theologicus, n. 406-415. ° Si agitur de rebus naturalibus jam productis, possumus ex eis quæ sunt naturaliter cognoscibiles, cognoscere quod liberrime voluit eas creare. 10 Cf. F. Ceüppens, O. P., Theol. Mblica. Pe Incarnatione. 1939. p. 6-29, concludit: « Motlvum Incarnationis, sec. S. Scripturarum doctrinam, est * generi humani Redemptio, et praeter illuti motlvum. aliud non exhibetur in Sacris Litteris ». 11 Recenter scriptum est: e Aucun scolastique, ii notre connaissance, ne commit l'imprudence d'nlléguer ce texte du Symbole en ce détint ». FJ contrario invocatur n SatinantIcennlbus, a tlonet, a llllluarl et a multis ailla. i ' I : ] ’ j | 1 I DE MOTIVO INCARNATIONIS 55 S. hrenœus, Lib. V Adversus Ilæreses, cap. 14 ait : « Si non haberet caro salvari, nequaquam Verbum Dei caro factum esset», cf. Rouet de Journel, 254. S. Cyrillus Alexandrinus, dial. 5 de Trinitate circa medium : « Si non peccassemus, neque factus esset nobis similis Filius Dei ». Citantur etiam S. Athanasius Adversus Arianos, or. 2, n. 56, Journel, 765 : « Verbum nequaquam homo factum esset, nisi causa fuisset hominum necessitas». «S'. Gregorius Nazians., or. 30, n. 2, Journel, 991: «Quæ autem humanitatis a Deo propter nos susceptae causa exstitit? Profecto ut nobis salus pararetur; quid enim aliud causæ afferri possit?». Item caput Ecclesiae græcæ, « Suarez vult Incarnationem fuisse volitam propter duos fines totales, nempe propter ejus excellentiam et humani generis redemptionem. Quoad confutationem Suarezli cf. Go net, Clupeus... De Incarn., disp. V. 1II: «Idem effectus non potest a duplici causa efficiente totali et adaequata procedere, alioquin penderet et non penderet ab utraque secundum eamdem mtlonem: sed eadem est ratio de duplici causa finali totali et adæquata ». Unde duo tines prædicti. non coordinantur ut vult Suarez, sed subordinantur Inter se, Un ut redemptio generis humani sit ratio proxima Incarnationis. Insuper hæc opinio ponit, sicut opinio Scoti, mutabilitatem et Imperfectio­ nem in Deo: Deus qui omnia ab æterno prævidit, praeviderat et permiserat d> æterno peccatum Adæ, et igitur non Incipit habere de novo motivum huic volltlonie, sed In motivo semel electo immobiliter persistit. Denique in sententia Suarezil, sicut In sententia Scoti, primum decretum abstrahens a came passibili, non potest esse efficax, quia decretum efficax ferlui- circa rem hic et nunc producendam, ut revera fiet in tempore. Unde Thoiiilxii·· contra Scotum et Suarez admittunt unicum decretum efficax IncarnaHoiiIh, volltie ad bonitatem Dei manifestandam per modum misericordia: erga lunnliies redimendos. 58 DE CONVENIENTIA INCARNATIONIS — Atqui non attingit in objecto omnes circumstantias, v.g. an per martyrium Petrus perveniet ad gloriam, boc enim pertinet, ad decretum subsequens. — Ergo non omne decretum Dei efficax se extendit ad omnes cir­ cumstantias. Respondetur ; Distinguo majorem : Electio Petri ad gloriam est decretum efficax finis: Concedo. · Mediorum: Nego. Contradistinguo minorem : non attingit omnes circumstantias mediorum : Concedo. Finis : Nego. Quamvis decretum circa finem virtualiter contineat decretum circa media. Sic electio Petri ad gloriam attingit talem gradum gloriæ, pro hac persona individuata, vestita omnibus circumstantiis eam spectan­ tibus. Pariter ergo decretum Incarnationis debuit terminari ad Chri­ stum individuatum, hic et nunc nasciturum ex Maria Virgine, in carne passibili, sicut reipsa evenit. Instantia Scotistarum : possum discernere efficaciter quod sol­ vendum est alicui centum libellas, abstrahendo ab hoc quod solvam in auro, vel argento. Respondetur: 1° Utique hoc possumus nos homines quorum de­ creta non sunt ab initio perfecta, sed sæpe confusa, præsertim si sunt de re in futuro adimplenda; 2° insuper prædictum decretum est de fine, scii, de pretio sol­ vendo, non de mediis quibus solvendum est; 3° hoc decretum non est de productione rei, sed de usu rei jam productae, scii, auri vel argenti. E contrario decretum efficax Incar­ nationis est de re producenda hic et nunc, proinde in carne passibili, ut de facto evenit. Hoc argumentum est igitur firmissimum, scii, post factum Incarnationis. Confirmatur responsio sancti Thomæ ex solutione objectionum quas posuerat ipse initio articuli : I* Objectio erat quod Augustinus dixit 1. XIII de Trinitate, c. 17 : « Alia multa sunt cogitanda in Christi incarnatione, præter absolutionem a peccato». Ad l'1111 respondetur : « Omnes aliæ causæ quae sunt assignatae pertinent ad remedium peccati...», cf. art. præced. per Incarnatio­ nem homo retrahitur a malo, et maxime excitantur fides, spes, caritas. Debemus etiam concedere quod Deus in decreto Incarnationis præter redemptionem humani generis, sibi proposuit, ut finem ulti­ mum et communem omnium Dei operum, manifestationem bonitatis suæ, seu gloriam suam; sed nunc est sermo de motive proximo In carnationis, scii, an sit cum peccato connexum. 2* Objectio erat : Ad omnipotentiam divinam pertinet ut se ma­ nifestet per aliquem Infinitum effeci uni. DE MOTIVO INCARNATIONIS 59 Ad 2um respondetur: « In ipsa productione rerum ex nihilo di­ vina virtus infinita manifestatur. Ad perfectionem etiam universi sufficit quod naturali modo creatura ordinetur in Deum sicut in fi­ nem (scii, in statu mere naturali). Hoc autem excedit limites per­ fectionis naturæ, ut creatura uniatur Deo in persona». Hoc est igi­ tur objectum liberrimi decreti, cujus motivum nonnisi per Revela­ tionem manifestatur. 3’ Objectio erat: Humana natura per peccatum non est facta capacior gratiae unionis hypostatica:. Ergo etiam independenter a peccato, Deus voluisset Incarnationem. Respondetur : concedo antecedens. - Distinguo consequens : ergo etiam independenter a peccato, natura humana erat capax Incar­ nationis obedientialiter, concedo; · elevata fuisset de facto ad unio nem hypostaticam vi praesentis decreti; nego. Legenda est haec pulchra responsio ad 3um, quæ est magni mo­ menti. In hac responsione, duo notanda sunt : 1° Potentia obedientialis respicit agens supernaturale, id est Deum cui obedit, et Deum liberrimum, qui non semper implet hanc potentiam obedientialem, sed quandoque et gratuito. 2° « Nihil prohibet ad aliquid majus humanam naturam per­ ductam esse (de facto) post peccatum. Deus enim permittit mala fieri, ut inde aliquid· melius eliciat. Unde dicitur ad Rom., v, 20: «übi abundavit delictum, superabundavit et gratia». Unde in be­ nedictione cerei paschalis dicitur : « O felix culpa, quæ talem ac tantum meruit habere Redemptionem». Sic confirmatur quod motivum Incarnationis fuit formaliter mo­ tivum misericordiae, et insuper quod Deus permisit peccatum origi­ nale, propter hoc majus bonum, quod est Incarnatio redemptiva. Sic causæ ad invicem sunt causæ in diverso genere ; id est : in genere causse» materialis perficiendae, lapsus generis humani misericorditer sublevandi antecedit Incarnationem redemptivam ; sed hæc antecedit lapsum in genere causæ finalis seu majoris boni propter quod permis­ sum est peccatum primi hominis. Ita corpus hujusce embryonis in genere causæ materialis perticiendæ antecedit creationem et infu­ sionem hujusce animæ, quæ tamen antecedit ipsum in genere causæ finalis, et non crearetur hæc anima si embryon non esset dispositum. Et in hoc insistunt, ut videbimus, plures thomistæ ut Godoi, Gonet, Salmanticenses, quorum interpretatio continetur jam in hac responsione ad 3um, quæ non satis considerata est a Joanne a S. Tho ma et a Billuart. 4“ Objectio erat : ab æterno Christus ut homo prædestinatus est ad divinam filiationem naturalem, ut dicetur infra q. 24. — PrædeHtinatio autem semper impletur. Ergo etiam ante peccatum, necesHurium erat Filinm Dei incarnari. 60 DE CONVENIENTIA INCARNATIONIS Respondet sanctus Thomas : « Prædestinatio præsupponit prae­ scientiam futurorum, et ideo sicut Deus praedestinat salutem alicujus hominis (v.g. Augustini) per orationem aliorum (v.g. sanctae Monicæ) implendam ; ita etiam praedestinavit opus incarnationis in remedium peccati ». Breviter hæc responsio sancti Thomæ ad é"™ sic explicanda est : « Prædestinatio, inquit, præsupponit praescientiam futurorum » non quidem omnium futurorum, certo sanctus Thomas non vult dicere: præsupponit praescientiam meritorum, tunc seipsum contradiceret (cf. I·, q. 23, a. 5) ; sed prædestinatio præsupponit prœscientiam quorumdam futurorum v.g. Dum Deus praedestinat Petrum, primo vult illi gloriam in genere causae finalis, sed prius in genere causae materialis vult illi individua t i one m per materiam, qua constituitur Petrus. Pariter, quando agitur de toto genere humano et de praede­ stinatione Christi ut redemptoris generis humani ; hæc prædestinatio præsupponit prævisionem peccati Adæ, in genere causæ materialis tantum. Item aliquis prœdestinatur ad gratiam martyrii occasione persecutionis prœvisæ. Substantia praedestinati, nativæ dotes et alia naturalia, temperamentum, sunt juxta thomistas effectus im­ perati prædestinationis et eam sequuntur in genere causæ finalis. Et sicut Augustinus ad gloriam non pervenisset, si sancta Monica pro eo non orasset, ita si homo non peccasset. Verbum incarnatum non fuisset. Haec responsio recte intelligenda est, ut non accipiatur contra conclusionem I", q. 23, a. 5, secundum quam praescientia meritorum non est causa prædestinationis. quia merita electorum sunt e con­ trario effectus prædestinationis eorum. Bene explicat Cajetanus η. VI: quando in hac responsione ad sanctus Thomas dicit : « prædestinatio præsupponit prœscientiam futurorum » non vult dicere «omnium futurorum», nam prædesti­ natio Petri non præsupponit præscientiam futuræ gloriæ Petri, sed e converso praescientia futuræ gloriæ Petri præsupponit praedesti­ nationem Petri ad gloriam, prout Deus prævidit futura in decretis voluntatis suæ. Sed sanctus Thomas vult nunc dicere «prædestinatio præsupponit præscientiam aliquorum futurorum quæ præsupponuntur per praedestinationem ». Ita Cajetanus, ibid., η. VI. Sic prædestinatio Christi ad filiationem divinam naturalem præ­ supponit secundum S. Thomam, præscientiam peccati in cujus re­ medium Christus prædestinatus est; ordinatio namque medicinae præsupponit notitiam morbi, ut dicit Cajetanus, η. VII. Sed remanet difficultas; dicet Scotus, III, d. 7, q. 3: hæc de- . pendentia Incarnationis a peccato se tenet in ordine executionis, non in ordine intentionis ipsius prædestinationis Christi. Nam ordinate volens prius vult finem et fini propinquiora quam alia inferiora. Sic Deus vult alicui v.g. Adæ gloriam ante prævisa merita et a fortiori demerita. Ergo a fortiori Deus vult Christo fi­ liationem divinam naturalem ante prævisum demeritum Adæ. Ad hoc responderi potest ex responsione ad 3ll,n, quod sanctus Thomas vult dicere etiam in ordine intentionis, pradcstinatio Chri UE MOTIVO INCARNATIONIS 61 s/i dependet a prœvisione peccati Adæ, non quidem in genere causae linatis, sed in genere causæ materialis perficiendœ. Cf. S. Tbomam, 1 Sent., d. 41, q. 1, a. 4. Ita dum Deus prædestinat Petrum, primo vult illi gloriam in genere causæ tinalis, et primo vult illi individuationem ex materia jam in embryone signata, in genere causæ materialis; et «his qui diligunt Deum omnia cooperantur in bonum » etiam temperamentum physicum eorum. Pariter quando agitur de toto genere humano, et de praedesti­ natione Christi, ut redemptoris generis humani ; hæc prædestinatio præsupponit prævisionem peccati Adæ in genere causæ materialis tantum. Hæc distinctio data est a Cajetano hic, et quamvis now omnia ab eo ibidem dicta (de ordinatione decretorum divinorum circa tres ordines naturæ, gratiæ, et unionis hypostaticae) forte sint vera, at­ tamen hæc distinctio servanda est et servata est a sequentibus tho mistis. Cajetanus enim respondet, η. IX, dist. antecedens : ordinate vo­ lens prius vult finem quam alia, secundum genus causæ finalis: con­ cedo — secundum genus causæ dispositivæ quae reducitur ad ma­ terialem : nego. Sic volumus prius et magis sanitatem quam purgationem, se­ cundum genus causæ finalis, e contra autem secundum genus causæ materialis, vel dispositivæ volumus purgationem ad sanitatem. Hæc distinctio fundatur in principio « causæ ad invicem sunt causæ », et hæc applicatio hujusce principii evolvitur postea a Salmanticensibus et Gonet quorum interpretatio differt aliquo modo ab interpretatione Cajetani, ut infra dicetur. Concludit Cajetanus, η. IX: «constat quod Incarnatio potest esse volita, a Deo, sine tali occasione (scii, peccati Adæ), non tamen constat quod de facto sit a Deo volita sine tali occasione... Oportet ad Scripturas devenire si uosse volumus quod de facto Deus ordi­ navit incarnationem futuram, sive Adam peccasset, sive non. Nos enim, quia ex Scriptura non habemus incarnationem nisi redemptivam, dicimus, quod licet potuisset Deus velle incarnationem etiam sine redemptione futuram, de facto tamen noluit eam nisi sic: quia ipse non aliter revelavit suam voluntatem, quæ ex sola ipsius reve­ latione cognosci potest... Stat Deum nolle de facto maximum bo­ num, nisi connexum tali minori bono». Ita quamvis Deus potuisset velle efficaciter salutem omnium ho­ minum (quod nobis melius apparet), stat quod voluit efficaciter sa lutem multorum, sed non omnium. (Cajetanus, η. IX). Et hoc non dedecet, sic manifestatur splendor justitiæ. Pariter ut ait Cajetanus, η. X : « Non dedecet divinam sapienn.iin disposuisse tam excelsum bonum (Incarnationis) se facturam, non nisi occasionaliter, peccato suam misericordiam ad id provo« uiit.e... (Unde) ideo Christus est prædestinatus Filius Dei, quia Deus vull satisfacere pro casu humano. Nec ex hoc oportet gaudere de lapsu alterius (scii. Adæ), sed de misericordia Dei, qui alterius 62 DE CONVENIENTIA INCARNATIONIS lapsum prævisum convertit in alterius bonum ». — Unde remanet quod motivum Incarnationis fuit formaliter motivum misericordiae, scii, propter nostram salutem, ut dicitur in Symbolo. 5“ Objectio sancti Tbomæ est quod Incarnationis mysterium fuit revelatum homini innocenti absque connexione cum peccato futuro. Ergo non est connexum cum isto peccato. Ad δ11”1 responditur: «Nihil prohibet alicui revelari effectus, cui non revelatur causa». Quænam est exacte sententia Scoti? — Cf. ejus Commentar, oxoniense in III Sent., d. 7, q. 3, édit. Vivès, T. 14, p. 354 et Reportata Parisiensia III Sent.,, d. 7, q. 4, édit. Vivès, T. 23, p. 303. Cf. P. Chrysostome O. M., Le motif de l’incarnation, 1913, extrait des « Études franciscaines » ; et La Rédemption est-elle le motif de l’I nearnation·? 1931, extrait de «La France franciscaine», Janvier 1931, p. 10. Scotus hanc quæstionem tractat occasione alterius scii. Utrum Christus praedestinatus fuerit esse Filius Dei. Et post responsionem affirmativam vult ostendere quod Christus praedestinatus est ut homo ad gratiam unionis hypostaticae et ad gloriam independenter a prævisione peccati Adæ. Doc probat per septem argumenta optime transcripta a Cajetano η. V (principalia videbimus cum responsione Cajetani) : argumentum Scoti; Praedestinatio cujuscumque ad gloriam prœcedit, ex parte objecti, naturaliter prœscientiam peccati vel damnationis cujuscumque hominis. Ergo multo magis hoc est verum de prædestinatione illius animæ, scii. Christi, ad summam gloriam. Respondet Cajetanus, η. X, negando antecedens, quia tenet quod prævisio peccati pertinet ad ordinem providentiæ generalis, praesuppositum ab ordine prædestinationis. Sed ex hac responsione oriuntur multæ difficultates, v.g. quia permissio peccati in vita prædestinatorum, et igitur in vita ipsius Adæ, est effectus non solum provi­ dentiæ generalis, sed prædestinationis horum electorum, quæ ipsa præsupponit prædestinationem Christi Unde generaliter theologi et etiam thomistæ posteriores non servant hanc Cajetani respon­ sionem. Sed respondent plerique thomistœ: praedestinatio Christi prœce­ dit natura preevisionem peccati Adæ in genere causa; finalis: concedo — in genere oausœ materialis seu dispositivœ: nego.15 15 Deus enim non permittit peccata in vita electorum, v. g. sancti Petri, nisi ad eos perducendos ad majorem humilitatem. sic « his i/tti diligunt Deum (usque ad finem) omnia cooperantur In bonum» et Augustinus addit: « etiam peccata ». DE MOTIVO INCARNATIONIS 63 Ita praedestinatio Petri ad gloriam præcedit natura prævisionem individuationis Petri, in genere causæ finalis: concedo — in genere causæ materialis : nego. Item aliquis prædestinatur ad gratiam mar­ tyrii, occasione persecutionis prævisæ. 2'3xa argumentum Scoti est: Ordinate -volens per prius vult finem, et propinquiora fini, sic Deus prius vult alicui gloriam quam gra­ tiam et prius vult gloriam Christo quam aliis prædestinatis, Christo subordinatis. Insuper Deus prius cuilibet vult gloriam et gratiam quam prævideat opposita, scii, peccatum et sequelas ejus. Ergo Deus prius vult animæ Christi gloriam quam prævideat Adam casurum. Respondet Cajetanus, IX et X, et hæc responsio servatur a thomistis posterioribus : Distinguo majorem (ut prius) : ordinate volens per prius vult finem in ordine causæ finalis; concedo — in ordine causæ materialis dispositivœ : nego. V.g. aliquis vellet Romæ ædificare Collegium Angelicum, sed nondum invenit locum adaptatum et, invento loco vult efficaciter hoc collegium ædificare, vel occasione data, quia accepit pecuniam. Item Deus vult prius animam in genere causæ finalis et prius corpus in genere causæ materialis, et hæc anima singularis non crearetur hic et nunc, si hoc corpus embryonis non esset dispositum ad eam susci­ piendam. Pariter Verbum incarnatum non fuisset, vi præsentis de­ creti, si homo non peccasset vel si genus humanum non esset redi­ mendum. Instantia: Sed causæ non sunt ad invicem causæ in eodem ge­ nere. Atqui ita esset in præsenti in eodem genere causæ finalis, si peccatum permittitur propter hoc majus bonum Incarnationis, et si Incarnatio est volita propter redemptionem nostram. Respondetur : Non est in eodem genere causalitatis, nam peccatum permittitur propter hoc majus bonum Incarnationis in genere finis cujus gratia; dum e contra genus humanum redimendum se tenet in genere causæ materialis perficiendæ, seu subjecti cui proficua est Incarnatio redemptiva, unde genus humanum non dicitur finis cujus gratia Incarnationis, sed finis cui proficua est. Ideo non sub eodem aspectu causæ sunt ad invicem causæ. Et ipsa redemptio nostra, ut volita a Deo, præsupponit ut quid prius in genere causæ materialis genus humanum redimendum. Ita etiam aliquis salvat puerum occasione imprudentiæ hujusce pueri cadentis in flumen. Hic salvator prius vult vitam pueri in ge­ nere causæ finalis, sed eam non salvaret si puer prius non cecidisset et occasionem hujusce salvificæ actionis non praebuisset. Item Ecelesia dat sæpe solemniores definitiones dogmatum occasione erroris rejiciendi ad liberationem animarum. 3"n* argumentum Scoti; Redemptio sive gloria animæ redimen­ da· non est tantum bonum quantum est gloria animæ Christi. Ergo non propter solam istam causam videtur Deus prædestinasse illam animam, scii. Christi, ad tantam gloriam. 61 L>E CONVENIENTIA INCARNATIONIS Respondet Cajetanus, X : Potuisset quidem Deus velle hoc tan­ tum bonum sine connexione cum minori bono, sed ex S. Scriptura constat quod Deus noluit de facto hoc maximum bonum, nisi con­ nexum tali minori bono. Et non agitur de possibili, sed de facto. Sicut Deus potuisset velle efficaciter salvare omnes homines, sed ex S. Scriptura constat quod non omnes salvantur (cf. Cajet., η. IX), quamvis, Deo adjuvante, adimpletio ejus mandatorum semper sit possibilis. In hoc est mysterium credendum see. testimonium Sacræ Scripturæ et non rationibus a priori modo humano determinandum. argumentum Scoti; Non est verisimile tam summum bonum esse tantum occasionatum, scii, propter minus bonum. Respondent thomistæ: Incarnatio non est bomim occasionatum proprie, sed improprie tantum. Nam dicitur proprie occasionatum, quod est præter intentionem agentis et est a casu, ut, si quis fodiens sepulcrum, invenit thesaurum ; aut si puer a casu cadit in llumen. Improprie dicitur occasionatum, quod pendet ex aliqua occasione, licet sit intentum ab agente, ut si quis salvet puerum qui cecidit in flumen. — Et sic Incarnatio est bonum occasionatum, nec est incon­ veniens quod occasione mali Deus tantum bonum eliciat ; scii, bonum gratuitum et ex misericordia, quia ratio miserendi est miseria. Scotus non animadvertit quod multa altiora bona sunt sic im­ proprie occasionata, præsertim multi actus heroici, v.g. ad salvan­ dam vitam alterius, cum periculo propriæ vitæ, ut in naufragio, vel in incendio. Item actus heroici ad salvandam patriam, occasione inju­ stae agressionis, unde gloria multorum militum sic est occasionata. Item actus heroici ad defensionem fidei, ut martyrium occasione per­ secutionis. Item Ecclesia pulcherrimas definitiones dogmatum dedit occasione erroris rejiciendi ad liberationem animarum. Augustinus suos libros de Gratia scripsit occasione pelagianismi et semipela gianismi. Sed in hoc est differentia inter Deum et hominem, quod homo non potuit infallibiliter praevidere occasionem horum actuum heroico­ rum, et eos facit de improviso. Deus e contrario occasionem Incar­ nationis praevidit ab æterno, eamque permisit, propter majus bonum. Alia argumenta Scoti sub nova forma eamdem objectionem pro ponunt. Instant scotistæ, ut P. Chrysostome, «La Rédemption est-elle le motif de l’incarnation?», 1931, p. 24 et 50: causa materialis non est finis, nec materia circa quam est motivum. Ergo remanet dif' ficultas. Respondetur : Materia circa quam Incarnationis redemptivæ est ratio Incarnationis, prout aratio miserendi est miseria sublevanda », 11’11“°, 30, 2. Sic in nostro articulo S. Thomas potest dicere: « Re­ demptio est ratio Incarnationis», quamvis Incarnatio non ei subor dinetur. DE MOTIVO INCAKNATIONIS 65 Hœ omnes objectiones ad hanc sequentem reduci possunt: Deus non potest velle superius esse propter inferius, hoc esset inversio ordinis seu perversio. — Atqui redemptio nostra est quid inferius Incarnatione. — Ergo Deus non potest velle Incarnationem esse propter redem ptionem nostram. Respondetur : Distinguo majorem : Deus non potest velle supe rius esse propter inferius, tanquam propter finem perfectivum et præsertim ultimum, concedo — tanquam propter quid perficiendum aut reparandum motivo misericordia:, nego. Quia ratio miserendi est miseria sublevanda. Concedo minorem. Distinguo conclusionem : ... tanquam propter finem perfectivum et præsertim ultimum, concedo (hic finis est gloria Dei) ; — tanquam propter quid perficiendum aut reparandum, motivo misericordiæ ; nego. Sic Thomistæ dicunt: genus humanum redimendum non est finis cujus gratia Incarnationis, sed est materia circa quam Incarnationis redemptivæ, vel finis cui Incarnatio est proficua. Ita medicus visitat infirmum laborantem, aut sacerdos celebrat missam pro sanitate re­ stituenda in ordine ad bonum commune et ad gloriam Dei. Ideoque tota doctrina S. Thomæ, S. Bonaventuræ et aliorum ad hoc reducitur : motivum Incarnationis fuit formaliter motivum mi­ sericordia’. Cf. Ps., vi, 3: « Miserere mei, Domine, quia infirmus sum»; Ps. xxx, 10: «Miserere mei, Domine, quoniam tribulor»; Ps. xxiv, 16: « Quia pauper sum ego». Respondet optime Cajetanus, η. X : « Non dedecet divinam sa­ pientiam disposuisse tam excelsum bonum se facturam non nisi occasionaliter, peccato suam misericordiam ad hoc provocante». Ratio •■st quia ratio miserendi est miseria sublevanda (ΙΙ“-ΙΙ“°, 30, a. 2), et misericordia divina, sublevans miseriam generis humani, est ma­ xima manifestatio bonitatis et omnipotentia: divinæ; si jam mani­ festatur omnipotentia in creatione grani arenæ ex nihilo, a. fortiori manifestatur dum ex malo Deus elicit bonum et bonum excelsum ut vitam æternam justificatorum. S. Thomas dicit, 11’11 *°, q. 30, a. 2: « See. se misericordia est maxima virtutum (et sic est in Deo, non in nobis quia habemus superiorem et virtutes erga ipsum); pertinet enim ad misericordiam, quod aliis effundat, et quod plus est, quod defectus aliorum sublevet. Et hoc maxime superioris est; unde et misereri ponitur proprium Deo, et in hoc maxime dicitur ejus omni­ potentia manifestari». Item Ia-II°“, q. 113, a. 9: «Unde dicit Augulinus: « Majus est quod ex impio fiat justus, quam creare cælum et terram; cælum enim et terra transibunt, prædestinatorum autem miliis et justificatio permanebit». Cum autem ratio miserendi sit miseria, miseria sublevanda est plus quam materia circa quam ver­ ni ur misericordia, est ejus motivum, non quidem ut finis perfecti­ ons, sed ut quid reparandum. In hoc nulla est inversio ordinis. Esset quidam perversitas or­ dinis si superius ordinaretur ad inferius tanquam ad finem ultimum n intellectualismo absoluto. Sic in thomismo Incarnatio apparet ut supremum factum totius universi, sed ut facium contingens, in quo manifestatur liberrimus vt gratuitus amor Dei erga nos per modum misericordiæ. «Sic Deus dilv.rit mundum ut Filium suum unigenitum daret». 70 DE CONVENIENTIA INCABNATION IS Sic hæc thesis sancti Thomæ, comparata· cum aliis ejus thesibus de intellectualismo moderato et de libertate, altam significationem habet scii.: In ordine gratiœ, prout hic ordo omnino gratuitus est, plene regnat libertas divina, prædilectio ejus liberrima, cujus motivum nonnisi per revelationem cognosci potest. Hoc autem principio sublato, non recte intelliguntur plura puncta capitalia in ordine supernatural!, v.g. hæc verba sancti Pauli, 1 Cor., i, 27: «Infirma mundi elegit Deus, ut confundat fortia, et ea quæ non sunt, ut ea quæ sunt destrueret » ‘°. Haec autem quæstiones sunt profundissimae, et circa eas divi duntur inter se spiritus. Corollaria spiritualia. - Hæc corollaria evolvi in alio libro « Le Sauveur et son amour pour nous», p. 136 sq., in quo exponitur doctrina sancti Thomæ de motivo Incarnationis modo minus schola stico et magis spirituali. Hæc corollaria sunt sequentia: 1° Ex hac doctrina· sequitur quod non accidentaliter Christus est Salvator, Sacerdos simul et victimo. Hic est character ejus prin­ cipalis ut nomen Jesus indicat. Jesus non est præsertim Rex regum et Doctor sublimis, qui accidentaliter fuit Salvator humanitatis et victima, propter lapsum generis humani. Non, sed vi præsentis de­ creti venit principaliter et primo ut Salvator hominum. Et tota ejus vita ordinatur ad culmen ejus, scii, ad sacrificium Crucis. 2° Christus sic apparet altior, et unitas ejus vitee melius ma­ nifestatur, scii. Vitæ Salvatoris miserentis et simul victoris peccati, dæmonis et mortis20. 3° Propterea horam Passionis Christus vocat « horam meam » quasi per excellentiam. 4° Ex hoc sequitur quod in actuali oeconomia salutis, non ac­ cidentaliter animæ, ut sanctificentur, debent portare crucem suam quotidie in unione cum Salvatore, ut ipse dicit: Luc., ix, 23. 5° Ex hoc sequitur quod ut aliquis sit sanctus, etiam magnus sanctus, non necesse est quod sit doctor, aut multa opera actione *’ Propter eamdem rationem, in ordine supernatural! Deus non raro per inæqualitatem gratiarum compensat inæqualitatem conditionum naturalium ; hoc est quod dicitur in beatitudinibus evangellcls: «Beati pauperes spiritu, quia ipsorum est regnum coelorum, beati mites, beati qui lugent, beati qui per­ secutionem patiuntur propter justitiam» etc. ideoque non debemus dicere: 1« Deus voluit ordinem natura; cum suis eventibus, 2° ordinem gratiœ, 3° ordi­ nem hypostaticum; sed prius concepit mundum actualem ut possibilem cum omnibus suis partibus subordinatis, et uno solo decreto elegit illum potlusquam alios mundos pariter possibiles. Cf. H. 'Diurnam, I·, q. 20, a. I, ad 1. DE MOTIVO INCARNATIONIS 71 exteriori adimpleat, sufficit quod vere configuretur Christo crucifixo, ut v.g. S. Benedictus Joseph Labre qui in sua paupertate, et suo crucis amore apparuit sæculo xvm ut viva Christi imago21. 6" Denique sequitur, ut explicat S. Thomas, IIP, q. 62, a. 2, agendo de effectibus baptismi, quod gratia sanctificans in redemptis sit proprie Christiana; non solum enim est ut in Adamo innocenti et in angelis participatio naturæ divinæ, sed insuper nos configurat Christo redemptori et per eam efficimur viva membra corporis my stici Christi. Propterea hæc gratia, ut Christiana est, nos inclinat ad configurationem cum Christo redemptore per amorem crucis, in clinat nempe ad vitam reparatricem pro peccatis nostris et aliorum, in quantum viva membra Christi debent sese mutuo in via salutis adjuvare. Ideoque nulla idea Christiana et nulla associatio Christiana pro ducit veros fructus salutis, nisi post tempus dolorosæ probationis see. illud Joann., xn, 24: «Nisi granum frumenti cadens in terra mortuum fuerit, ipsum solum manet; si autem mortuum fuerit, mul turn fructum affert». Sic Christiani configurantur Christo, qui dixit de seipso disci­ pulis Emmaus: «Nonne hæc oportuit pati Christum, et ita intrare in gloriam suam». Luc., xxiv, 26. — Unde S. Paulus ait, Rom., vin, 17: «Heredes Dei sumus, coheredes autem Christi, si tamen compatimur, ut et conglorificemur». Hæc sunt corollaria spiritualia hujusce doctrinæ. Opinio quosdam specialis. — Recenter quidam 22 tenuerunt quod hucusque quæstio male posita est sub forma hypothetica: «Utrum si homo non peccasset, Deus incarnatus fuisset». «Etenim, ut aiunt, si homo non peccasset (seu in hac suppositione) alius omnino ordo, ab ordine praesenti omnino diversus, haberetur, et quid in tale or­ dine accidisset, Deus tantummodo cognoscere valet». — Vera po Milio quæstionis debet esse, juxta eos, positiva et universalis scii. ·· Quaenam sit in præsenti ordine, ratio adæquata universalis In­ carnationis Verbi ». Ad hanc quæstionem respondet P. Roschini, <). S.M., in sua «Mariologia», 1942, t. II, p. 40 sq. : «Ratio pri muria Incarnationis est: «Libera electio ab aeterno a Deo facta, or­ dinis praesentis cum omnibus quæ in eo continentur; in quantum moIiis ordo præsens adamussim respondet mensuræ et modo, ab eo ■' • innui nutem ” II nec autem conceptio vit® Christian® plene cohaeret cum conceptione habuerunt sanctus Franclscus Assisli et sanctus Bonaventura; ab ea videtur quodammodo recedere Scotus in sua thesi de motlvo Incarnationis. Ita I*. Roschini, M arloloyia, 1942, t. II, p. 40 ss. 72 DE CONVENIENTIA INCARNATIONIS pariter libere præüxis, quibus voluit suam bonitatem ad/extra ef­ fundere et exinde gloriam extrinsecam haurire». Ad hoc responsum est in periodico Angelicum, Jan. 1942, p. 971032324 : Quæstio posita a scholasticis se tenet in praesenti rerum or­ dine, et novus modus ponendi quaestionem est extra sphéram praesen­ tis problematis, ac perducit solum ad veritatem communem ab omni­ bus scholis admissam absque ulla discussione; certissimum est enim pro omnibus quod Incarnatio dependet a libera electione divina or dinis praesentis, et quod ordinata est ad manifestationem bonitatis divinae. Uæc est ejus ratio suprema, sed quaeritur nunc ejus ratio proxima. Manifestum est quod quæstio hypothetica a magnis scholasticis posita se tenet in præsenti rerum ordine ; scii, an vi praesentis de­ creti, Verbum incarnatum fuisset, abstractione facta a peccato pri­ mis hominis. Abstractio non est mendacium, nec mutat ordinem rei consideratae. Est ac si quaereretur : an anima hujusce hominis creata fuisset, si corpus ejus in sinu matris suæ non fuisset satis dispo situm ut informaretur ab ea? vel: an hoc templum subsisteret, si tolleretur haec columna ejus? Veritas propositionis conditionalis, ut docetur in logica, unice pendet ex nexu inter conditionem et con­ dition atum. Unde ad objectionem respondetur : dicendo « si homo non peccasset» mutaretur rerum ordo, distinguo: si hoc diceretur vi alte­ rius decreti, concedo; vi praesentis decreti, nego. Ut dicitur in prædicta reponsione: «II ragionamento degli scoJastici non è, e non puô essere altro che questo, altrimenti come spiegare che quei Dottori si siano tanto straniti attorno ad una ricerca futile e circa la quale non si potrà mai sapere nulla di certo... Senza dire poi che attribuire a quei teologi sommi e cosl circospetti, con a capo 1’Angelico, una svista di tal fatta, sarebbe addirittura trattarli da meno di uno scolaro». S. Thomas male posuisset quæstionem, aut non correxisset quæstionem male positam, immo ineptam, quæ scilicet nullum modo esset ad rem. Sed verum est dicere, cum S. Doctore, loquendo de alio ordine rerum: «Nescimus quid ordinasset (Deus), si non praescivisset pec­ catum»34, Comm. in Ep. ad Tim., c. I, lect. 4. Dicit eodem modo in nostro articulo : « Quamvis potentia Dei ad hoc non limitetur : potuisset enim etiam peccato non existente, Deum incarnari» scii, in alio rerum ordine. 23 Ancora intorno alia ragionc primaria dell’esistenza di Cristo. 24 Sunt enim duae quaestiones valde divers», sicut istæ duae: 1" «An hoc ledlficlum remaneret, ei tolleretur hæc columna » et 2» « Quid or.dinasset archi­ tector si In hoc ædlticlo non voluisset hanc columnam, quid aliud statuisset ad soliditatem ejus? ». DE MOTIVO INCARNATIONIS 73 Conclusio ultima □e motive Incarnationis. Simpliciter igitur dicendum est: Deus voluit Incarnationem ad bonitatem suam manifestandam per modum misericordiœ erga ho mines redimendos, seu « propter nostram salutem» ut in Symbolo dicitur. Et illi qui admittunt, sicut thomistæ, unicum decretum efficax circa Incarnationem redemptivam in carne passibili, eo ipso debent dicere, cum S. Thoma : vi praesentis decreti « si Adam non peccasset, Verbum incarnatum non fuisset », vel modo affirmativo : in prae­ senti decreto, Incarnatio redemptiva supponit lapsum generis humani redimendi, quamvis lapsus iste permissus fuerit propter hoc majus bonum quod est Incarnatio redemptiva. Ita creatio animæ supponit corpus embryonis sufficienter dispositum, et hæc sufficiens dispo­ sitio fuit volita a Deo et producta propter animam. « Causæ ad in­ vicem sunt causæ, in diverso genere » absque circulo vitioso. Circulus vitiosus esset dicere : permissio peccati Adæ fuit propter Incarna­ tionem et Incarnatio facta est propter permissionem peccati Adæ. Revera facta est, non propter ejus permissionem, sed propter ejus reparationem. Item circulus vitiosus esset dicere: «homines sunt propter Chri­ stum, et eodem modo Christus est propter homines»; sed verum est dicere: «Christus est finis cujus gratia hominum, et homines sunt finis cui proficua est Incarnatio redemptiva». Unde remanet verum dicere: Incarnatio volita est ad manife­ stationem bonitatis divinæ, per modum misericordiæ erga homines redimendos, seu «propter nostram salutem» ut in Symbolo dicitur. Hoc problema longius examinavimus contra recentes objectiones in Actis Acad. Romance S. Thomce, 1945: De Motwo Incarnationis, p. 7-45. Aut. IV. — UTRUM PRINCIPALIUS CHRISTI INCARNATIO FACTA FUERIT AD TOLLENDUM PECCATUM ORIGINALE, QUAM ACTUALE. Respondetur affirmative. Probatur auctoritate S. Scripturce. Joann., i, 29: « Ecce Agnus Dei qui tollit peccatum mundi» scii. ut ait S. Beda, peccatum quod commune est totius mundi. — Ita in græco sec. editionem criticam Nestle, habetur apud Joannem loc. cit. singulare « την αμαρτίαν του κόσμου », peccatum mundi. f 74 f/ DE CONVENIENTIA INCARNATIONIS — Sed principale testimonium est citatum in corpore Articuli, scii, ad Rom., v, 15 et 18: «Judicium ex uno (scii. Adamo) in con­ demnationem, ... per unius delictum in omnes homines in condemna­ tionem, sic et per unius justitiam (scii. Christi) in omnés homines in justificationem vitæ». — Item hoc expresse affirmatur in G° concilio provinciali Tole­ tano, et aliqualiter in c. Trid., sess. 6, cap. 2. Denz., n. 794. Probantur ratione theologica duæ conclusiones, scii. : — 1“ Quod Christus venit ad delenda omnia peccata, quia venit ut salvaret homines, et omnia peccata sunt ari salutem obstacula. — *2 Prob. quod Christus venit principaliter ad delendum pec­ catum originale, prout hoc peccatum est absolute majus extensive, in quantum se extendit ad totum genus humanum quod inficit, quam vis peccatum actuale sit intensive majus, quia habet plus de vo­ luntate. Unde probabiliter vi praesentis decreti Christus venisset etiam pro solo peccato originali delendo, non autem pro solis peccatis actualibus; quia non existente peccato originali, principalior ratio Incarnationis non subsistit. Insuper vi praesentis decreti, Christus venit in carne passibili et mortali, sed non existente peccato origi­ nali, caro non fuisset passibilis nec mortalis25. Art. V. — UTRUM CONVENIENS FUERIT DEUM INCARNARI AB INITIO MUNDI Respondetur negative. — Sed «in plenitudine temporis» ut di­ citur ad Galat., iv, .4. Non enim hoc conveniens fuit ante peccatum, cum Incarnatio sit redemptiva; nec statim post peccatum: 1° Ut homo humiliatus magis agnosceret gravitatem morbi et necessitatem redemptionis, sicque ad eam clamaret. 2° Ut paulatim ab imperfecto ad perfectum humanitas perve­ niret per legem naturæ, per legem mosaïcam, et per Evangelium. 3° Propter dignitatem Verbi incarnati, decebat ut ejus adventus annuntiaretur per prophetas. ss Si non fuisset peccatum originale, plures homines non indiguissent re demptione, quia remansissent in statu gratiæ imo innocentiæ; in aliis autem fuisset peccatum actuale seu personale, quod non transmittitur nisi exemplo et quodam atavismo. — Notandum est quod In nrt. 4, Sanctus Thomas dicit: « Certum est Christum venisse... etiam nd deletionem omnium peccatorum, qua· postea superaddita sunt, non quod omnia deleantur, quod est propter defectum hominum, qui Christo non inhierenl..., acd quia Ipse exhibuit quod sufficiens fuit ad omnium peccatorum deletionem ». DE MOTIVO INCARNATIONIS Art. 75 VI. — UTRUM INCARNATIO DIFFERRI DEBUERIT USQUE AD FINEM MUNDI Respondetur negative sed conveniebat ut veniret in plenitudine temporis ut dicitur ad Galatas, iv, 4, seu moraliter loquendo « in medio annorum » ut dicit propheta Habacnc, m, 2, citatus in ar gumento sed contra. Ratio est : 1° Quia non decet quod causa efficiens perfectionis tamdiu differatur. 2° Quia in fine mundi notitia Dei quasi penitus excidisset. 3° Quia conveniebat quod salus hominum fieret per fidem Sal­ vatoris, et futuri, et præsentis et præteriti. Sic sufficienter examinata est quæstio de convenientia Incar­ nationis et de ejus necessitate secundum quid ad reparationem ge­ neris humani, de ejus necessitate simpliciter ad condignam repara tionem; necnon de ejus motive proximo, quod fuit formaliter mo tivum misericordiæ, scii, ad sublevandum genus humanum ab ejus miseria, seu « propter nostram salutem » ut dicitur in Symbolo Nicæno. Nunc post quæstionem an sit Incarnatio, venit quæstio quid sit. QUÆSTIO II DE MODO UNIONIS VERBI INCARNATI Hic modus consideratur a sancto Thoma: 1° Quantum ad ipsam unionem (q. 2). 2° Quantum ad personam assumentem (q. 3). 3° Quantum ad naturam assumptam et ad perfectiones aut defectus hujusce naturæ assumptæ (q. 4 ad q. 15 incl.). Deinde erit sermo de consequentibus unionem, scii, quantum ad esse, ad velle, ad operari. Prologus. — Unde nostra quæstio II * est de essentia incarnationis, seu unionis hypostatica;. Hæc quæstio II * continet duodecim articulos, et dividitur in tres partes: 7* pars continet sex priores articulos, quid sit hæc unio et quid non sit: ' “ 1° An facta sit in natura; 2° An in persona; 3° An in suppo­ sito; 4° An persona Christi sit composita; 5° Quænam est unio in Christo animæ et corporis. Sic progressive solvitur quæstio; et articulus 6, qui est magni momenti, coadunat præcedentes : 6° «Utrum natura humana fuerit unita· Verbo accidentaliter». 11° pars quæstionis considerat unionem per respectum ad actio nes divinas, quæ sunt creatio et assumptio : art? 7 et 8. 111° pars quæstionis considerat unionem per respectum ad gra2 tiam, scii, an sit maxima unionum — an facta fuerit per gratiam — an aliqua merita eam præcesserint — an gratia unionis fuerit homini Christo naturalis. Hæc quæstio II * virtualiter continet totum tractatum de Incar natione, sicut in 1“ P., q. III, ubi Deus quasi delinitur Ipsum esse per se subsistens, continet virtualiter totum tractatum de Deo uno. Quoad ordinem quæstionum notandum est quod in Sumina Theo­ logica, sanctus Thomas sequitur ordinem logicum potiusquam histo DE HÆRESIBUS CIRCA INCARNATIONEM 77 ricum, dum in Contra Gentes, L. IV, q. 27 sq., sequitur primo or­ dinem historicum confutando scii, varias hæreses quæ circa Incar­ nationem apparuerunt. Hæreses circa Incarnationem. — Ad intelligentiam autem arti­ culorum nostrae quæstionis, breviter exponendæ sunt principales hæreses ab Ecclesia damnatas, scii. Arianismus, Appolinarismus, Ne storianismus, Monophysismus Euthychetis. Cf. Tixeront, Histoire des Dogmes (10’ éd. 1924) de his hæresibus sub aspectu historico. Dividuntur hæ hæreses, prout quidam erraverunt circa divini­ tatem Christi, alii circa humanitatem, alii denique circa unionem. Deus permittit errores ut plenius appareat veritas per oppo­ sitionem : circa divinitatem negatam ab Ebionitis, Cerinthianis, Arianis, etc. circa animam, negatam ab Arianis et circa ) Apollinaristis ; humanitatem ) circa corpus verum, negatum aDocetis Errores ( ( et a Valentino. r circa unitatem personæ, negatam a Ne- ( circa\ storianis; icirca dualitatem naturarum,negatam ab \ I Euthychianis seu monophysitis. Sic, jam in primis sæculis, quasi omnes errores possibiles circa Incarnationem propositi sunt. 1° Circa divinitatem. — Divinitatem Christi negaverunt : sæculo 1° : Ebionitæ et Cerinthiani ; sæculo II’ et III0 : Adoptianistæ, Gnostici ; sæculo IV0 : Ariani. Pro illis Christus non est Filius Dei con­ substantialis Patri, sed est creatura, est Verbum (Logos) præexistens, sed creatum, et mediator, qui assumpsit in sinu B. Maria V. corpus tantum et non animam. Sic pro illis Christus nec est verus Deus, nec verus Homo ; unde respondebat sanctus Athanasius (Or. contra Arianos, II, 70) : Chistus sic conceptus non potuit satisfacere pro hominibus, seu liberare humanum genus a peccato ; id est : ne gato mysterio Incarnationis, negatur mysterium Redemptionis et non servatur nisi simulacrum Christianismi. Cf. Definitiones Ecclesiæ contra Arianos: Denz., 54, 61, 85, 705. Cf. Diet. Théol.: «Arianisme». Postea negaverunt Christi divinitatem sæculo XVI Sociniani ct. nostris temporibus Unitarii qui negant Trinitatem ; ita etiam hodierni Protestantes liberales et Modernistæ. 11° Circa humanitatem Christi. — Quidam negaverunt verum Christi corpus, quidam autem animam. — Christi corpus fuisse tan­ tum apparens dixerunt Doc.etæ, ut Marcion et Maniehæi ; unionem 78 DE MODO UNIONIS VERBI INCARNATI fuisse reale sed cœleste, sidereum, seu aereum, ac propterea nou e substantia Virginis formatum dixerunt Apelles et Valentinus (sæculo III), Priscillianus (sæc. IV); Verbum non assumpsisse animam docuerunt Ariani, Anomæi ; sæc. IV Apollinaristæ tenuerunt Christum habuisse animam sensi­ tivam tantum, Verbum in eo vices gerebat animæ intellectivæ, sed pro Apollinaristis contra Arianos Verbum erat increatum. Cf. Definitiones Ecclesiæ contra Apollinarem: Denz., 85, 216, 223, 227, 271. 111° Circa unionem. — Quidam negaverunt unitatem personæ,alii dualitatem naturarum. Unitatem personœ negaverunt, sæc. Ill: Pau­ lus Samosatenus ; sæc. IV : Diodorus iarcensis, qui dicebat Verbum habitare in Christo, ut in templo, ac proinde Christo uniri tantum ac cidentaliter. Ita Theodorus Mopsuestenus et Eestoriani, quid unita­ tem personæ docentes, revera tamen earn rejiciebant prout ponebant; utramque naturam uniri solum mora liter, sic volebant Apollinarismum refutare. Sequebatur B. Mariam Virginem non esse ma­ trem Dei. Principalis adversarius Nestorianorum fuit sanctus Cyrillus Alexandrinus, qui contra eos revocabat principale argumentum sancti Athanasii contra Arianos, scii, si Christus non est Deus, sed solum moraliter unitus cum Deo, ut sancti, quomodo potuit satisfacere pro nobis seu liberare humanum genus a peccato. (Cf. Definitiones Ec­ clesiæ contra Nestorianismum : Denz., 113; Concil. Ephes., 168 et cf. P. Jugie, Nestorius et la controverse Nestorienne, Paris, 1912. Item Diet. Théol. Cath. : « Union hypostatique », coi. 471 et art. «.E estorius ». Ita nostris temporibus, Guntheriani negaverunt unitatem per­ sonæ in Christo, prout definiverunt personam « naturam sui con­ sciam », nam in Christo sunt duæ naturæ sui consciae. Ita Jtosmini in Christo unionem tantum accidentalem agnoscit, inter Verbum et voluntatem humanam, quatenus hæc, integre tra­ dens Verbo regimen hominis, cessat esse personalis, cf. Denz., 1917. Dicit Rosmini : « Hinc voluntas humana desiit esse personalis in ho­ mine, et, cum sit persona in aliis hominibus, in Christo remansit natura». Sic esset, solum unio accidentalis et moralis. Error Rosmini sicut error Guntheri provenit ex hoc quod volunt definire personam, non ontologice per subsistentiam, sed psychologice tantum per con­ scientiam sui, aut per libertatem. Hic error provenit ex psychologismo sæculi XIX. Modernistæ idem fere sentiunt, prout reducunt unionem hypo­ staticam, si de ea curant, ad influxum Dei in humanam Christi hi­ storici conscientiam, vel ad subconscium sensum, quo Christus se percipiebat a Deo præ omnibus dilectum. Denique dualitatem naturarum in Christo negaverunt Euthychiani seu M onophysita: ; Euthyches sese præbuit ut adversarium Nestorii et defensorem theologiæ sancti Cyrilli quum non intelligebat; erat homo parum iutelligens et pertinax, sic cecidit in extremum Nestorianismo DE HÆRESIBUS CIRCA INCARNATIONEM 79 oppositum ; ita insistebat in unitatem in Christo contra Nestorianos, ut in fine negaverit dualitatem naturarum. Dicebat enim «ex duabus naturis fuisse Dominum nostrum ante unionem; post unionem vero, unam naturam », vel quia natura humana absorpta est a divinitate, vel quia utraque natura permixta fuit in aliam tertiam, ab utraque distinctam, vel quia natura humana et Verbum omnino uniuntur sicut anima et corpus. Proinde Euthyches per hanc viam perveniebat ad aliquam negationem Nestorianorum, scii, ad negandum quod B. Maria V. sit mater Dei. Cf. Diet. Théol. Cath., art. « Eutychès ». Monothelitæ autem sæculo IV unam tantum voluntatem et ope­ rationem profitentes in Christo, eo ipso implicite rejecerunt duali­ tatem naturarum. Ita quoque fautores modernæ hæresis exinanitionis realis Verbi (κένωσις), qui tenent Verbum, saltem partialiter et ad tempus, at­ tributa divina deposuisse. Cf. Diet. Théol. Cath., art. «. Kénose ». Sic plures hæreses apparuerunt, ut excessivæ reactiones contra præcedentes, ita non raro mens humana in suis di vagationibus tran­ sit ab uno extremo ad aliud : 1° Arius enim dicit : Christus est Verbum creatum corpori hu­ mano unitum, sine anima. — Recte respondet Athanasius: tunc Christus non potuisset satisfacere pro nobis. 2° Appollinaris vero ait: Christus est Verbum increatum corpori humano unitum, sine anima rationali, quæ posset peccare, et non posset pro nobis satisfacere. 3° Nestorvus tunc per reactionem dicit : Christus habet animam rationalem quæ moraliter unitur Verbo ; sic perit unitas personæ. 4° Euthyches denique per reactionem asserit unitatem non solum moralem sed physicam, in hoc sensu quod est una sola natura, monophysismus. Sic hae tres ultimæ hæreses negant B. Mariam Virginem esse matrem Dei, propter rationes diversas, pro Apollinari quia Jesus non est homo, pro Euthychete, quia corpus ejus non est ejusdem naturæ ac nostrum, pro Nestorianis, quia Jesus non est Deus, sed moraliter Deo unitus. Dogma invenitur inter ac supra Nestorianismum et MonophyHismum, scii, sunt in Christo duæ naturæ in una persona. Doctrina Ecclesiæ constat ex Evangeliis, ex Symbolo Apost. et < x damnatione prædictorum errorum. 1° Jam quidem in Symbolo apostolico (Denz., n. 6) habetur quod Jesus Christus est verus Deus et verus homo, prout dicitur «Credo... <·( in Jesum Christum, Filium ejus unicum. Dominum nostrum, qui 80 DE MODO UNIONIS VERBI INCARNATI conceptus est de Spiritu Sancto, natus ex Maria Virgine». Ex hoc profitetur dualitas naturarum et earum unio in unica Filii Dei persona. 2“ In Concilio Nicæno (ann. 325) et Constantinopolitano I (ann. 381), explicite declaratur contra Arianos consubstantialitas Verbi cum Patre (Denz., n. 54): «Deum ex Deo, lumen ex lumine, Deum verum de Deo vero, natum non factum, unius substantiae cum Patre, quod Græce dicunt homoousion, “δμοούσιον τφ πατρί"». Item declaratur contra Docetas, Gnosticos et Apollinaristas, integra na­ tura humana Christi (Denz., 85, 86, scii. I C. Constantinopolitano). 3° In symbolo Athanasiano, sæc. V (Denz., n. 40) tota hæc fides paucis verbis declaratur : scii. « Jesus Christus Dei Filius, Deus et homo est. Deus est ex substantia Patris ante sæcula· natus, et homo est ex substantia matris in sæculo natus... Qui licet Deus sit et homo, non duo tamen, sed unus est Christus, unus autem non con­ versione Divinitatis in carnem, sed assumptione humanitatis in Deum, unus omnino non confusione naturæ, sed unitate personae n. 4° In Concilio Ephesino (ann. 431; Denz., n. 114) contra Nestorium, rursus proclamatur unicam in Christo esse personam, et duas naturas unitas esse secundum subsistentiam, καθ’ ύπόστασιν, « eumdemque ipsum esse Deum simul et hominem (Denz., n. 118). — Item paulo postea in Concilio Chalcedonensi (ann. 451) con­ tra Euthychetem et monophysitas definitur (Denz., n. 148): «Unum eumdemque Christum Filium, Dominum unigenitum, in duabus na­ turis inconfuse, immutabiliter, indivise, inseparabiliter agnoscendum, nusquam sublata differentia naturarum propter unitionem magisque salva proprietate utriusque naturae, et unam personam atque subsi­ stentiam concurrente, καί εις έν πρδσωπον καί μίαν δπδστασιν, non in duas personas partitum aut divisum, sed unum eumdemque Filium et unigenitum Deum Verbum Dominum Jesum Christum». Ilæc verba fere repetuntur in diversis Conciliis posterioribus et ultimo in C. Florentino, ann. 1441. Denique Modernistarum 31 * propositio damnata a Pio X, in De­ creto Lamentabili (Denz., n. 2031): hæc est: «Doctrina de Christo, quam tradunt Paulus, Joannes et Concilia Nicœnum, Ephesinum, Chalcedonense, non est ea, quam Jesus docuit, sed quam de Jesu concepit conscientia Christiana». Veniamus nunc ad analysim philosophicam harum definitionum Ecclesiæ. NON EST ÜNIO IN NATURA 81 ART. I. — UTRUM UNIO VERBI INCARNATI SIT FACTA IN NATURA Status quæstionis. — Sensus est: utrum ex ista unione resui tet tantum una natura, ut volebat Euthyches et Dioscorus. — Hic articulus est confutatio monophysismi. Sanctus Thomas prius confutat Euthychetem quam Nestorium, quia sequitur ordinem, non historicum, sed logicum. Logice autem convenit dicere prius quid non est hæc unio, et postea quid est. Difficultates positæ initio articuli sunt argumenta Euthychetis, qui volebat contra Nestorianos defendere doctrinam sancti Cyrilli Alex., sed eam male intelligebat. In 1“ difficultate, verba citata non sunt in Concilio Chalcedonensi posita ut a sancto Cyrilli dicta, sed a Dioscoro hæretico; at­ tamen, quia possunt habere bonum sensum et attributa sunt sancto Cyrillo, a sancto Thoma examinantur ; hæc verba sunt : « Non opor­ tet intelligere duas naturas, sed unam Dei Verbi incarnatam », in hoc textu non dicitur simpliciter « unam naturam » sed « unam incar­ natam» et hoc verum est, cum sola divina natura sit incarnata, ut explicatum est postea in II Concilio Constantinopolitano (Denz., 220) citato a sancto Thoma in responsione ad lum. Sanctus Cyrillus dixerat contra Nestorium, quod hæc unio erat non solum moralis, sed physica a £νωσ:ς φυσιχή » (Denz., 115). Et hæc expressio pro sancto Cyrillo nullo modo significabat confusionem duarum naturarum, sed unionem plus quam moralem et acciden­ talem, et ab ipso sancto Cyrillo venit expressio communiter recepta «unio hypostatica» χαθ' υποστασιν - (Denz., 114). In Ecclesia græca nonnisi paulatim determinata est exacta si­ gnificatio nominum ούσία, φυσις, ύποστασις, πρόσωπον, dum apud lati­ nos nomina persona et natura significationem distinctam habent jam a tempore Tertulliani, qui admittit unitatem personæ et dualitaïem naturarum fere ita clare ac postea sanctus Hilarius et sanctus Au­ gustinus. In Ecclesia græca nonnisi lente et paulatim admittitur nomen πρόσωπον ut æquivalens personæ, quia in lingua graeca πρόσωπον significat larvam theatralem seu faciem, figuram qua utebantur hi­ striones ad repræsentandos heroes, et ideo sæpe personam scenicam in theatro designat. 2* difficultas notata initio articuli sumitur ex Symbolo Athana■dano. in quo dicitur de Christo: «Sicut anima rationalis et caro unus est homo, ita Deus et homo unus est Christus». Sed anima et • orpus conveniunt in constitutione unius naturæ. Euthyches ad Iit' ram sumebat hanc remotam analogiam. 3* difficultas est quod sanctus Gregorius Nazianzenus dicit: ■ Humanam naturam (in Christo) esse deificatam», sicut sanctus < vrillus Alexandrinus dicebat: «Divinam naturam esse incarnatam» UaiiiikiOIMAOIianoi Ile (.'Urlita Salvulore. 82 DE MODO UNIONIS VEHB1 INCARNATI et aliqui possunt hoc intelligere ac si esset quædam transmutatio et confusio naturarum. Euthyches hoc sic intelligebat : « Ex duabus naturis fuisse Do­ minum nostrum ante unitionem ; post unitionem vero, unam natu­ ram ». Euthyches dicebat: «Christum esse ex duabus naturis, non in duabus, nec esse nobis consubstantialem secundum carnem ; deita­ temque passam esse et sepultam ». Responsio sancti Thomæ, his difficultatibus non obstantibus, est: Unio Verbi incarnati non facta est in natura seu in essentia, ita· scii, ut in eo sit una natura tantum ; imo hoc est absolute im possibile, sed in Christo sunt duæ naturae inconfusae. Hoc est dogma fidei definitum contra Euthychetem in concilio Chalcedonensi (Denz., 148): «Christum docemus... perfectum in deitate et eumdem perfectum in humanitate, Deum verum et homi­ nem verum... eumdemque in duabus naturis inconfuse: έν δύο φύσεσιν άσυγχότως..., salva proprietate utriusque nàturæ, et in unam perso­ nam et subsistentiam εις εν πρόσωπον καί μίαν ύπόστασιν ». Item llr Concilio Constantinopplitano,(Denz., 219-220). Item in Symboly Atbanâsiano (Denz., 40): « Unusomnino, non confusione substantiae, se3 unitate" persouæ ». Item in conciliis posterioribus et professionibus fidei. 1° Probatur ex Sacra Scriptura innumeris locis jam citatis, ex quibus constat Christum esse verum Deum et verum hominem. Suf­ ficit citare ex Veteri Testamento Isaiam, ix, 6: «Parvulus natus est nobis et vocabitur nomen ejus... Deus fortis». Sic etiam in V. T. majores et praesertim altiores prophetae jam illuminabantur ad quam­ dam intelligentiam divinitatis Messiae promissi. Et ex Novo Testamento: «Ego sum via, veritas et vita» (Joan., xiv, 6). — Item Phil., n, 6: «Qui cum in forma Dei esset, non ra­ pinam arbitratus est se esse cequalem Deo, sed semetipsum exina­ nivit, formam servi accipiens»; en duplex forma seu natura, Dei et servi, distincta, non confusa. — Item I Joan., i, 1: «Quod fuit ab initio, quod audivimus, quod vidimus oculis nostris, quod perspexi­ mus et manus nostra· contrectaverunt de Verbo vitœ», en iterum duplex natura distincta : una divina «de Verbo vitœ », altera humana quae oculis videtur et manibus contrectatur. 2" ^Probatur ratione in corpore articuli, ubi ex analysi notionis naturæ ostenditur absurditas monophysismi, quæ est eadem absur ditas quam ea quæ in pantheismo invenitur. Iu hoc articulo sunt duæ partes : 1“ : Quid significat nomen natura·. 11“ : Impossibilis est unio in natura. NON EST UNIO IN NATURA 83 /· Pars determinat juxta Aristotelem, II Phys., c. I, et Boetium varias acceptiones nominis naturae, secundum viam inventionis. Hoc nomen significat: 1° nativitatem seu generationem viventium, 2° principium hujus generationis, 3° quodlibet principium^ intrinsecum motus per se pertinentis ad subjectum in quo est, ut v.g. principium vitæ vegetativæ, aut vitæ sensitivæ, idest: principium operationum naturalium in uno quoque subjecto, 4° formam substantialem, quæ est lioc principium radicale na­ turalium operationum, v.g. in planta, 5" materiam, quæ est principium passivitatis naturalis, sic di eitur: anhnâl est naturaliter mortale, 6° essentiam etiam rerum spiritualium et ipsius Dei, prout hæc essentia est principium radicale eorum operationum. Ita Boetius bic citatus et concludit sanctus Thomas: «Sic ergo nunc loquimur de natura, secundum quod natura significat essentiam ». //’ Pars articuli ostendit impossibilitatem unionis in natura. Argumentatio sancti Thomæ ad hoc reducitur: — Unio in natura non potest fieri nisi tripliciter: scii. 1° per compositionem perfectorum permanentium; 2" per commixtionem perfectorum transmutatorum ; 3° per unionem imperfectorum absque permixtione et transmutatione. — Atqui hæc tria repugnant. — Ergo unio in natura est impossibilis. Major explicatur per banc divisionem quæ fit per se et per mem­ bra contradictorie opposita, secundum regulas logicas divisionis: I i linio I 1) remanent ibus, ut acervus lapidum vel do­ mus: compositio accidentalis. Non fit una natura; ex duobus j 2) transmutatis , ut ex elementis fit mixtum: perfectis \ sed natura divina est omnino immutabilis ; nec Christus esset verus homo, nec verus Deus. ex imperfectis non permutatis nec permixtis, ut homo ex anima et corpore. Sed utraque natura divina et humana est secundum se perfecta; et na­ tura divina non potest esse pars nequidem I ut forma, esset minus perfecta quam totum. Legendus est articulus. Brevius: unio ista non facta est in natura, ita ut resultet una sola natura: 84 DE MODO UNIONIS \ I-'.IIBI INCARNATI Γ Quia Christus non esset verus homo et verus Deus, sed quasi chimeira. 2° Quia uatura diviua est immutabilis et non potest esse pars alicujus totius, nequidem ut forma, quia esset mitius perfecta quam totum ‘. Quidam objecerunt: Potest fieri transsubstantiatio naturæ bu inanæ in divinam, sicut fit transsubstantiatio panis in Corpus Chri­ sti, absque ulla corruptione. Respondetur: Etiamsi bæc transsubstantiatio non repugnaret, post Incarnationem non amplius existeret natura humana, sic Chri­ stus non esset verus homo, quod est contra fidem. Christus enim na­ tus est, passus est, mortuus est, verus homo est. Confirmatur responsio sancti Thomæ ex solutione difficultatum initii articuli: Ad 2U1“. Difficultas sumpta ex textu attributo sancto Cyrillo explicatur a II Cone. Constantinopolitano (Denz., 220), in hoc sensu quod unio physica ενωσις φυσική, de qua loquebatur sanctus Cyrillus contra Nestorianos admittentes unionem moralem tantum, erat pro illo non unio in natura, sed in persona, seu subsistentia, secundum ejus propria, verba ενωσις καθ' ϋποστασιν (Denz., 114). Ad 2ll,n. - Dum dicitur in Symbolo Athanasiano : «Sicut anima et caro unus est homo, ita Deus et homo unus est Christus», ana­ logia sumitur ex parte similitudinis, scii, prout anima et corpus con­ stituunt unam personam, non vero ex parte dissimilitudinis, scii, prout anima et corpus constituunt unam naturam humanam. Ad 3"U1. Damascenus recte explicat verba attributa sancto Cy­ rillo : «Natura divina incarnata», scii, in quantum unita est carni personaliter ; item explicantur verba sancti Gregorii Nazianzeni : «Natura humana deificata», scii, non per conversionem, sed per unionem ad Verbum, salvis proprietatibus utriusque naturæ. Art. II. — UTRUM UNIO VERBI INCARNATI SIT FACTA IN PERSONA Status quæstlonis. — Sensus est: utrum bæc unio facta sit ita ut sit una sola persona. Hic articulus continet confutationem Nestorianismi, qui negabat unitatem personæ in Christo, et admittebat solum unionem moralem sicut est in sanctis Deo unitis per amorem. i Pariter pantheismus, confundens naturam divinam et naturas creatas, contradictionem continet, et de facto it> eo aut mundus absorbetur in Deo, tunc est acosmismus ut apud Parmenidem, vel In panentbelsmo; aut Deus absorbetur in mundo, ut In evolutionlsmo absoluto, secundum quem Deus fit In mundo et. nunquum erit. HÆC ÜNIO FACTA EST IN PERSONA 85 Duœ primœ difficultates initii articuli sunt argumenta Nestorianorum, scii, persona in Deo non realiter distinguitur a natura; si ergo hæc unio non est facta in natura, nec in persona. 2· difficultas: Personalitas ad dignitatem pertinet in nobis (et non dicitur propterea de animalibus nec de aliis entibus inferioribus quæ habent individualitatem, sed non personalitatem). Sed natura humana in Christo non est. minoris dignitatis quam in nobis; ergo natura humana multo magis habuit propriam personalitatem in Christo. Hæc difficultas adhuc proponitur hodie a multis theologis con­ tra interpretationem doctrinæ sancti Thomæ datam a Cajetano, ut videbimus, et hi theologi, hanc difficultatem contra Cajetanum fa­ ciendo, videtur ignorare responsionem ad 2um hujusce præsentis articuli. Tertia difficultas sumitur ex definitione personæ data a Boetio, scii, persona est rationalis naturæ individua substantia, sed Verbum Dei assumpsit humanam naturam individuam, scii, hanc Christi hu­ manitatem. Ergo hæc humanitas Christi habet suam propriam per­ sonalitatem. „ Hæc difficultas obligat ad profundam distinctionem inter indivi dualitatem'seu individuationem et'^personalitatem * * hæc profunda di­ stinctio dabitur optime a Sancto Thoma in responsione ad S’””, bene explicata a Cajetano, et tamen multi etiam ex scholasticis videntur nonnisi superficietenus hanc responsionem ad δ11™ cognoscere, forte quia non satis examinaverunt initio statum et difficultatem quæstionis, ut fecit sanctus Thomas per expositionem harum difficultatum, quæ sunt quasi nodus quæstionis solvendus. Responsio his difficultatibus non obstantibus, est: Unio Verbi incarnati facta est in Verbi persona, ita scii, ut sit una sola persona Γη Christo. Est ipsum dogma fidei.’ Hoc definitum est contra Nestorianos in Concilio Ephesino (Denz., 114 118) : ubi declaratur unio secundum subsistentiam, ?νωσις καθ' ύπόστασιν (Denz., 114) vel secundum personam, et damnatur (n. 116) doctrina de duabus personis moraliter unitis; item damna­ tur (n. 117) hæc expressio Nestoriana: «Christum hominem esse ihc.ophoron, id est, Deum ferentem». — Item n. 124: «Si quis non confitetur Dei Verbum passum carne, mortem carne gustasse, ana Hiema sit ». — Item definitur (n. 113) B. Mariam Virginem esse Dei Genitricem Θεοτόκον, prout est mater hujusce hominis Jesu qui est Deus, in unitate personæ. Hæ definitiones confirmantur in Concilio Chalcedonensi (Denz., lis); «Unum eumdemque Christum... in duabus naturis inconfuse... et in unam personam atque subsistentiam, non in duas personas par Illum et di visu in». A 2. Et infra melius videbimus quod id quo aliquid est quod, est subsistentia, ratione cujus suppositum est id cui convenit esse per se separatim. Hoc est fundamentum philosophicum totius hujusce tractatus’. Definitio personar.est subjectum intelligens ac sui juris seu libe­ rum, sctl. suppositum habens rationalem naturam vel intellectualem. Hoc dicitur in fine primæ partis nostri articuli sub his verbis: « Et quod dictum est de supposito, intelligendum est de persona in creatura rationali vel intellectuali, quia nihil aliud est persona quam rationalis natura; individua substantia, secundum Boetium, in Li­ bro de duabus naturis, initio». Addendum est: persona est subjectum intelligens sui juris per se separatim existens et per se separatim operans, v.g. : Petrus, Pau­ lus. Item 1“, (]. 29, a. 3: «Persona est quid subsistens in rationali natura ». Hæc definitio explicatur in responsione ad 3iun in fine ad sol­ vendam hanc difficultatem: persona est, secundum Boetium, «ratio­ nalis naturæ individua substantia»; atqui Christus assumpsit na­ turam humanam individuatam, ergo assumpsit personam humanam, 2 Quoad correlationem inter nomina abstracta et nomina concreta dicendum est: Sicut humanitas est id quo homo est homo, ita personalitas est id quo persona est persona, et subsistentia est id quo suppositum est suppositum, bre­ vius subsistentia vel etiam personalitas est id quo aliquid est quod. ’ Hoc fundamentum circa suppositum invenitur apud Aristotelem : in Perihermeneias seu de judicio, L. 1, lect. 3, 5, 8; ubi explicatur significatio verbi «est» in judicio affirmativo, et in Metaphysicis L. V, c. 0, lect. 7, ubi osten­ ditur quod omne verbum resolvitur in boc verbum : sum, es, est et in suum participium. Anima judicii est verbum est: v. g. «Petrus ambulat» significat: «Petrus est ambulans, seu est idem reale subjectum quod est ambulans ». Cf. Met., L. V, c. 7 (lect. 9 s. Tb.) n. 893: «Verbum quodlibet resolvitur In hoc verbum est », unde patet quod quot modis prædlcatlo fit, tot modis ens dicitur, scii, substantive aut quantitative, qualitative, active, passive, relative, etc. Sic distinguuntur praedicamenta seu eategoriæ entis tanquam diversæ colorationes verbi est : Petrus est substantialiter homo, quantitative magnus, qualitative sapiens, etc. item Post. Analytica, L. II, lect. 10, s. Thomæ, de tertio modo dicendi per se, scii, aliquid per se subsistens, seu substantia prima (v. g. Petrus), qua * non est in. alio tanquam in subjecto, dum substantia secunda (v. g. humanitas) attribuitur Petro, ita ejus accidentia quamvis alio modo. Ius modus dicendi lier se est definitio, 2us est proprietas necessaria, 3us substantia prima, 4us causa propria per se et immediate requisita a suo effectu proprio, ut cantor a cantu, occisor ab occisione. Cf. apud sanctum Thomam 1», q. 13, a. 12: « In qualibet propositione af­ firmativa vera, oportet quod praedicatum et subjectum significent idem secun­ dum rem aliquo modo et diversum secundum rationem ». Item 1* q. 14, a. 14; q. 85, a. 5; IU * q. 2, a. 2 e 0, q. 4, n. 2 (Cajetanuin) ; q. 10, a. 1; q. 17, a. 2; - Contra Gentes, L. I, c. 57. Item Tabula aurea ojierum sancti Thonuc, ad vocem: verbum, n. 77 et sqq. Hanc qmost Ionem longe tractavlmu· alibi : />e «tme commun et la Philosophic de 1'illre, 5" Mil Ion, p. 50, Β20·8β«. HÆC UNIO FACTA EST IN PERSONA 89 sic in eo sunt duæ personæ, scii, persona assumens et persona as­ sumpta. Ad hanc difficultatem solvendam, sanctus Thomas ad 3um optiine illustrat definitionem Boetii, perfecte distinguendo inter individuaii tutem seu individuationem et personalitatem. "'^Legenda est hæc responsio ad 3ura. Principalis propositio hujusce responsionis est: « 'Non quodlibet individuum in genere substantiæ, etiam in ra­ tionali natura , habet rationem personæ, sed solum * 1 illud quod per se caristit^non autem illud quod existit in alio perfectiori. Unâe manus Socratis, quamvis sit quoddam individuum, non tamen est persona», sed pars personæ et pars substantiæ. Ex alia parte scimus quod pro S. Thoma (P, q. 13, a. 9; IIP, <]. 77, a. 2) principium individuationis est materia quantitqte signata, id est ut explicat Cajetanus in De ente et essentia : « Materia capax hujusce quantitatis ita quod non illius»; sic enim distinguuntur duæ guttae aquæ simillimæ, non habent eaindem materiam quantitate si­ gnatam, sic sunt in diversis partibus spatii. Unde individuatio, dessumpta ex materia, est quid infimum in homine, dum personalitas, ut dicitur in responsione ad 2um a pertinet ad dignitatem et per­ fectionem alicujus rei,... scii, quod per se existât». In Christo, ut videbimus, individuatio est sicut in nobis per ma­ teriam, dum personalitas est increata, sic infinite distant ab invicem. Cf. ad 3mn, item P, q. 29, a. 3: « Persona significat id quod est per­ fectissimum in tota natura, scii, subsistens in rationali natura». Non oportet igitur confundere naturam individuam vel individuatam seu singularem, cum supposito et persona. Nam natura etiam individuate, non est id quod^est. sed“icZ qwo^aliquid est in tali specie nd gradum individualêm limitata seu contracta, v.g. natura individuata est hæc humanitas; item materia est id quo aliquid est ma iciiale4. E contrario suppositum seu persona est hic homo per se separatim existens et operans, cui tribuitur hæc humanitas, ut par»; i jus, proinde non dicitur: hic homo est sua humanitas, nam ver­ bum «est» exprimit sub distinctione logica identitatem realem prædicati et subjecti, et non est identitas realis inter totum et partem. Revera dicitur: hic homo non est sua humanitas, sed habet huma­ nitatem, seu habet suam naturam. Sic sensus communis seu ratio naturalis omnium hominum, ita loquendo, in confuso distinguit perminam et naturam, seu id quod est, et id quo aliquid est in tali Mpecie. Proinde in explicatione definitionis personæ data a Boetio, san­ ctus Thomas, P, q. 29, a. 3 et ad 4Um et communiter thomistæ ad­ dunt aliquod verbum et dicunt: persona est rationalis naturæ in­ dividua substantia omnino incommunicabilis, prout persona est pri• 81 materia esset id quod est, et non solum id quo lapides, plantae et ani.... Un sunt illiquid materiale, materlalismus esset verus: omnia corpora etiam corpus humanum et Ipse homo essent modifient Iones accidentales hujusce mafella· per se exlstentls, ut putabant Thules, Anaximenes, Heraclitus. 90 DE IPSA UNIONE HYPOSTATICA mum attributionis subjectum, quod de nullo alio prœdicatur et cui attribuuntur quæcumque ad eam spectant, scii, natura, existentia, proprietates, actiones. Sed est triplex communicabilitas... Cf. I“, q. 29, a. 3 ad 4lun. I t Communicabilitas ( partis ad totum ad hoc totum quod est supposi­ tum: v.g. humanitatis ad Ver­ bum ; ad hoc totum essentiale vel quan titativuin: v.g. animæ ad hominem; v.g. brachii ad corpus. universalis . v.g. humanitatis ad omnia indiad inferiora J vidua speciei. Unde quando dicitur quod persona est incommunicabilis, intel ligitur præsertim quod est incommunicabilis ad aliud suppositum, quamvis etiam simul ad inferiora et ad totum quantitativum. De hac incommuuicabilitate personæ sanctus Thomas loquitur: P, q. 3, a. 2 ad 3 ; q. 19, a. 3, ad 4 ; q. 29, a. 3, ad 4 : de Potentia, q. 9, a. 2. ad 2'“. IIP, q. 72, a. 2. — Cf. Tabula aurea, Verbum In­ communicabile. Hoc multum evolvi in libro: Le sens commun, 3e édi­ tion, p. 320 358. Sic paulatim ht transitus a notione communi seu vulgari per­ sonæ ad notionem philosophicam. Et nunc non necesse est ad con­ clusionem præsentis articuli exponere diversa systemata libere di­ sputata inter theologos catholicos circa personalitatem, seu constitu­ tivum formale ipsius personæ. Cf. infra de his theoriis, in appendice hujusce articuli. //" pars articuli nostri sic probat conclusionem intentam. — Omne quod inest alicui personæ, sive pertineat ad naturam ejus, sive non, unitur ei in persona (quæ est totum per se separatim existens). — Atqui secundum fidem catholicam, humanitas Christi inest per sonæ Filii Dei. — Ergo ei unitur in persona, non autem in natura. Major sequitur ex definitione personæ, prout est totum seu subjectum per se separatim existens et operans, cui tribuuntur tau quam ultimo attributionis subjecto ea omnia quæ ad eam spectant, scii, natura, existentia, accidentia etc. Minor constat ex revelatione, prout Filio Dei attribuuntur na tura- humana nec. non partes et proprietates humana *, naturæ, scii, anima, corpus, passibilitas etc Cf. Cajetaniim, η. VI sq. HÆC UNIO FACTA EST IN PERSONA 91 Ium Confirmatur. Nulla alia potest excogitari unio Verbi nisi aut in natura, aut in persona; unio enim per affectum seu per exi miam gratiam personæ amatæ collatam, qualem Nestorius tingebat in Christo, non est propria Verbo, sed communis est tribus Personis simul ad extra operantibus et jam invenitur bæc unio secundum di­ versos gradus in omnibus justis. Ilum Confirmatur. Si sunt duæ in Christo personæ, nulla est redemptio nostra; nulla enim ex his duabus personis potuit nos a peccato redimere: non divina, quia non potuit pati, nec pro nobis satisfacere, nec mereri; non humana, quia non potuit conferre ope ribus suis satisfactoriis et meritoriis valorem infinitum, qualis re quirebatur ad redemptionem nostram, ut sit adæquata reparatio. Restat respondere duabus prioribus difficultatibus initio articuli propositis. /· difficultas erat illa : In Deo persona non distinguitur a na­ tura. Atqui unio Verbi incarnati non facta est in natura. Ergo nec iu persona. Ad respondetur: Distinguo majorem : in Deo persona non distinguitur a natura, rea liter, concedo; ratione, nego. Concedo mi norem. Distinguo conclusionem : ergo nec in persona, si persona divina nequidem ratione distingueretur a natura, concedo; secus, nego, lægenda est resp. ad lum. Ergo unio ista humanitatis cum Deo facta est, non sub ratione naturæ divinæ, sed sub ratione" jiersonae * Filii. Sic distinctio rationis inter justitiam divinam et misericordiam fundat veritatem harum propositionum : Deus punit non per mise­ ricordiam, sed per justitiam, quamvis bæc duo attributa non realiter distinguantur. Sic Deus intelligit per intelligentiam et non per vo­ luntatem. Item Verbum unitur humanitati non in natura, sed in persona. Ut dicit Cajetauus, η. VIII : « Stat responsio in hoc quod... unio naturæ humanæ in mysterio incarnationis non addit aliquid rationi naturæ, sed bene addit aliquid rationi persona:, quia addit subsi­ stere in natura humana». Notandum est insuper quod S. Thomas in hac responsione ad pun et sæpe postea dicit: «Verbum subsistit in natura humana»; iii-tn Cajetanus, η. VIII, dum multi theologi hodierni minus recte dicunt : «Humanitas subsistit in Verbo». Revera id quod subsistit mm est humanitas quæ se habet ut id quo Verbum est homo; id quod subsistit est ipsum Verbum incarnatum. 2* difficultas erat illa quæ proponitur adhuc hodie a multis theo­ logis contra interpretationem doctrina *. S. Tbomæ a Cajeta.no pro 92 OE IPSA UNIONE HYPOSTATICA positam ; scii. : natura humana non est minoris dignitatis in Christo quam in nobis. Atqui personalitas ad dignitatem pertinet. Cum ergo natura humana in nobis propriam personalitatem habeat, multo ma­ gis habet propriam personalitatem in Christo. Plures theologi hodierni hoc argumentum renovant contra Cajetanum, dicendo: personalitas non potest esse modus substantialis terminans naturam, ut sit immediate capax existent!®, scii, ut con­ stituatur id quod per se separatim existit. Responsio sancti Thomæ citatur in Encyclica Pii XI circa com­ memorationem Concilii Ephesini contra Nestorium. Hæc responsio S. Thomæ ad hoc reducitur: «Personalitas ad dignitatem pertinet prout est id ratione cujus persona per se separatim existit. Sed di­ gnius est alicui quod existât in aliquo se digniori, quam quod existât per se». Legenda· est resp. ad 2"™. Sic perfectius est pro vita sensitiva uniri intellectivæ, et pro omni inferiori uniri superiori, v.g. pro diacono, fieri sacerdotem, et pro sacerdote, fieri episcopum, ita perfectius est pro humana natura existere in persona Verbi, quam habere personalitatem propriam; quia quidquid perfectionis est in jiersonalitate propria, infinite et eminentius invenitur in Verbo, ita scii, ut sit intrinseca indepen dentia non solum a rebus materialibus inferioribus, ut in omne ani­ ma rationali, sed ab omni creatura, nam ipso facto Christus non est creatura, sed super omnem creaturam. Et id quod sanctus Thomas dicit in hac responsione de persona­ litate propria dici potest de modo substantiali ratione cujus, see. Cajetanum, persona est id quod per se separatim existit. Cajetanus ipse in nostrum articulum η. IX, bene explicat respon­ sionem S. Thomæ, dicens: «Sicut sensitivo dignius est habere esse specificum completum per formam nobilioris ordinis, scii, per ani main intellectivam, ita natura humana in Christo majori donata est dignitate ex hoc quod ad personalitatem divinam assumpta est ». Posteriores thomistæ. ut v.g. Billuart, aliquid addunt, scii. : « Subsistentia seu personalitas est perfectio et complementum naturæ, perficiens illam non in ratione natures seu essentiae, sed in ratione suppositi seu persona’; prout ad dignitatem rei pertinet quod per se existât, ut dicit S. Thomas ibid.: «Dignius autem est alicui quod existât in aliquo se digniori, quam quod per se existât; et ideo ex hoc ipso natura humana non est minus digna, sed dignior in Christo, quam in nobis». Cf. infra IIP. q. 4, a. 2, ad 2um et ad 3um. Notandum est quod prædicta definitio personæ, scilicet subjectum tntelligens et liberum sine difficultate verificatur in persona humana, in persona angelica, in persona divina. Omnes enim sunt subjectum incommunicabile, quod non potest attribui alteri subjecto, omnes gaudent intelligentia et libertate; sed, ut patet, persona non dicitur univoce de Deo et de homine; dicitur analogice non tamen metapho­ rice, sed proprie; significatum enim formale personæ proprie sal vatur in Deo proportionaliter, sicut significatum proprium subjecti nuilis, intelligent!® et libertatis. HÆC UNIO FACTA EST IN PERSONA 93 Difficultas proposita a recentioribus. — Ultima difficultas propo­ nitur sic a multis modernis, sec. tendentiam Güntber et Rosinini. Di­ cunt: mysterium Incarnationis nullo modo tit intelligibile ex hac notione mere abstracta et metaphysica suppositi seu subsistentiæ, vel personalitatis. Personalitas enim concipienda est non solum me taphysice seu ontologice, sed etiam sub aspectu psychologico et mo rali, qui cadit sub experientia. Psychologice autem, personalitas vi detur consistere in conscientia sui ipsius, ac in personali judicio. Proinde Locke et postea Güntber (cf. Denz., 1655 sq.) definierunt personam «naturam sui consciam ». — Moraliter autem persona litas in hoc videtur consistere quod unusquisque est sui juris, seu dominus sui ipsius, seu liber agendi ut vult, et in hoc insistit Rosinini (cf. Denz., 1917). Tempore modernismi anno 1905, plures studentes theologiæ in quadam facultate in schola dogmaticæ nequidem audiebant profes­ sorem qui tractatum de Incarnationem exponebat. Scribebant epi­ stolas aut legebant libros ad dogmaticam non pertinentes, quia, ut aiebant, theologia scholastica nullam conceptionem intelligibilem de personalitate Christi proponit. Tunc dixi cuidam ex his studentibus: «Quid sit igitur, juxta te, personalitas, ad meliorem intelligentiam mysterii Incarnationis habendam?». Mihi respondit: «Personalitas constitit in conscientia suiipsius, et hoc sufficit». — Quæsivi, sed quot sunt conscientiae et intelligentiæ in Christo? Nequidem cogitaverat hic studens quod sunt duæ intelligentiæ et consequenter duæ conscientiæ in Christo; et igitur deberent esse duæ personalitates, si personalitas formaliter consisteret in conscientia suiipsius. Alter horum studentium mihi respondit: «Personalitas consi­ stit in libertate seu in dominio suiipsius». Sed uec ille cogitaverat quod in Christo sunt duæ libertates, et sic deberent esse duæ perso­ nalitates et proinde duæ personæ, quod est hæresis nestorianismi. Ex hoc manifestum est quod perveniendum est ad notionem pro fundiorem personalitatis ad eam considerandam sub aspectu ontologico, et non solum sub aspectu psychologico aut morali. Ad hanc difficultatem solvendam, quæ valde diffusa est hodie, utilis est, initio tractatus, ad eum illustrandum, quædain manu «luctio seu elevatio a notione psychologica et morali personalitatis praesertim sanctorum ad notionem ontologicam summæ personalitatis Christi, quæ sic minus abstracta, sed vividior et magis concreta ap parebit, ut convenit ad loquendum de hoc mysterio non solum cum philosophis modernis, sed cum fidelibus non versatis in philosophia et qui tamen ex fide Incarnationis vivere debent, et ad contemplatio­ nem ejus aspirant. 94 DE IPSA UNIONE HYPOSTATICA Manuductlo seu elevatio ad quamdam Incarnationis intelligentiam. Llæc elevatio componi potest ex tribus articulis sancti Thom», scii. I", q. 29, a. 1 de definitione person»; a. 2: Utrum nomen per­ son» sit ponendum in divinis et 111°, q. 2, a. 2: Utrum unio Verbi incarnati facta sit in persona; sed addenda sunt ea quæ ad aspectum psychologicum et moralem personalitatis pertinent. Uæc manuductio incipere debet a definitione personæ sub tri­ plici aspectu : ontologico, psychologico et morali considerata, et a lege veri progressus personalitatis psychologie» et moralis. Persona autem sub hoc triplici aspectu definitur: subjectum in telligens et liberum, seu substantia rationalis natures, per se sepa­ rating existens ac operans, sui conscia et sui juris, ut Petrus et Paulus. Personalitas Humana est id quo homo sic est per se separatim existens, ac proinde sui conscius et sui juris, id est dominus sui actus. Quoad personalitatem præsertim notandum est, quod præter independentiam communem omni supposito, prout, per se separatim existit, est triplex specialis independentia, nam persona est suppo situm per se separatim existens, cujus esse et operari specificum, scii, intelligere et velle, non intrinsece dependent a materia. Persona igitur gaudet specialiter triplici independentia, id est: 1° ejus esse non intrinsece dependet, a materia, sic anima post separationem a corpore, remanet immortalis ; 2“ ejus intelligere pariter non intrinsece dependet a materia, et sic transcendit singularia hic et nunc existentia et pervenit ad universale ; 3° ejus velle remanet etiam independens per respectum ad bona particularia non ex omni parte bona, quæ voluntatem nostram spe cificatam a bono universali non infallibiliter alliciunt. Sic persona litas valde superat individuationem per materiam. Quænam igitur est lex veri ac pleni progressus personalitatis psychologicas et moralis? Quidam putant hanc legem esse simpliciter in progressu præ dictae independent!», quæ in fine esset omnimoda et absoluta, seu plena autonomia spiritus et voluntatis, ut ait Kantius. Sed secun dum hanc tendentiam homo secundum plenam evolutionem persona litatis su» nullum superiorem sibi agnosceret, tunc in plena evolu tione personalitatis non esset amplius locus virtutum quæ dicuntur passivae, scii, humilitatis, obedientiæ, patientiæ, mansuetudinis, imo virtutum theologicarum; et ideo hæc superior personalitas non mul tum distingueretur ab insubordinatione perfecta illius qui dixit non serviam. Sic hæc absoluta autonomia damnata est in concilio Vati cano (Denz., 1810) et hæc est. doctrina Kantiana: «Si quis dixerit rationem humanam ita independentem esse, ut fides ei a. Deo impe rari non possit «, s. ». MANÙDÜCTIO AD EJUS INTELLIGENTIAM 95 Manifestum est quod lex veri et pleni progressus personalitatis non consistit solum in progressu prædictæ independentiae ; nam vera ct legitima independentia personæ humanæ erga res sibi inferiores fundatur in stricta dependentia erga realitates sibi superiores. Sic ratio nostra superat res sensibiles, spatium et tempus, quia ordina­ tur ad verum universale, et sic ad supremum Verum cognoscendum saltem prout est naturaliter cognoscibile. Item si voluntas nostra est libera et independens per respectum ud allicientium bonorum particularium, hoc est quia ordinatur ad bonum universale, et sic ad supremum bonum, id est ad Deum aucto­ rem naturæ super omnia diligendum. Hæc est characteristica veræ personalitatis, scii, quod ejus le­ gitima independentia seu relativa autonomia erga res sibi inferiores fundatur in immediata dependentia a vero et a bono, a supremo vero et supremo bono, id est a Deo. Quid sequitur ex hoc quoad legem veri ac pleni progressus per­ sonalitatis psychologicæ ac moralis? Sequitur quod personalitas eo perfectior est, quo magis rebus inferioribus dominatur et quo magis intime a Deo dependet. Hæc est vera lex ejus progressus, quæ facile illustratur exem­ plis, ascendendo gradatim ab infimo gradu personalitatis humanæ usque ad personalitatem Christi. Sic personalitas psychologica et moralis infima est in homine suis passionibus inordinatis dedito. Adhuc hic homo quidem est per­ sona seu substantia intellectualis naturæ, sed parum conscius est dignitatis suæ et parum dominus sui, in eo regnat non recta ratio, sed sensus, imaginatio et inordinatae passiones, sicut in animali bruto. Non habet dominationem sui, nec independentiam per re­ spectum ad inferiora, quasi invincibiliter allicitur a bonis infimis, a voluptate et ab omni objecto concupiscentiæ, et a præjudiciis mundi in quo vivit, potius ut servus, quam ut dominus; est enim servus peccati. Id quod in eo evolvitur non est personalitas, sed individua litas infima, sub specie individualism! seu egoismi. Vult esse centrum omnium, et revera fit servus omnium, servus passionum suarum quæ (■ontrariantur ad invicem, prout non regulantur, et servus hominum ■ t eventuum, qui possunt in ictu oculi ejus infimam beatitudinem definitive tollere. Personalitas -moralis multo altior apparet in viro virtuoso, qui > st suæ dignitatis humanæ conscius ac pervenit ad dominationem passionum suarum, prout magis ac magis diligit veritatem et justi liam, id est prout magis ac magis ejus vita dependet a Deo super omnia diligendo. Hoc quodammodo intellexerunt magni philosophi antiquitatis ut Ko< rates, Plato, Aristoteles, et aliqualiter stoici: cf. Ethicam Arist. de definitione virtutis. Item in ordine intellectuali, undenam provenit superioritas per nonalitatis intellectualis hominis magni ingenii per respectum ad ordinarios scientiæ operarios? Hæc superioritas provenit ex hoc quod 96 DE IPSA UNIONE HYPOSTATICA homo magni ingenii minus dependet a societate hominum suæ ætatis et patriæ, et hoc quia inspirationem superiorem accepit a Deo, et magis a Deo dependet, ut aiebat ipse Aristoteles in capite Dè bona fortuna, Magnæ moralis, 1. VII. Dicit de his hominibus superioribus qui vocantur divini, ut divus Plato: «Sequuntur interiorem in stinctum, et non expedit eis consiliari, quia moventur a meliori prin­ cipio», scii, magis immediate a Deo dependent, et vivunt sub domi­ natione inspirationis superioris, quæ quandoque magnas habet exi­ gentias. Sic ingenium definitum est: «Quædam specialis propinquitas ad Deum », « une parente avec Γ Absolu ». Sed multo altius quam homines ordinarie virtuosi et quam homi­ nes magni ingenii sunt sancti; ipsi soli plene intellexerunt legem veri ac pleni progressus personalitatis humanæ, scii, eo perfectior est personalitas humana quo magis intime a Deo dependet, eique uni­ tur, et rebus inferioribus dominatur. Sub isto aspectu est aliquid omnino speciale in sanctis quod nonnisi in illis invenitur; scii, vere in praxim ponunt verba Christi: « Qui amat animam suam perdet eam, et qui odit animam suam in hoc mundo, in vitam aeternam cu­ stodit eam» (Joann., xn, 25). Sancti hæc verba profunde intelligen­ tes veram pugnam instituunt contra proprium « ego», contra perso­ nalitatem ex egoismo seu amore proprio constitutam, et ad persona­ litatem psychologicam et moralem ita superiorem perveniunt ut eorum personalitas vere sit supernaturalis et etiam egregia in ipso ordine gratiæ. Moriendo seipsis, personalitatem propriam quasi amittunt in per sonalitate ipsius Dei ut fiant vere et profundissime servi Dei. ut di­ cit Ecclesia: servus non est liber, non est dominus sui ipsius; sed servus Dei participat summæ independentiæ ipsius Dei, unde com muniter dicitur servire Deo regnare est, et hoc est culmen persona litatis creatae, quod quamdam remotam similitudinem habet cum per sonalitate increata Christi. Quomodo sancti ad hanc eminentem personalitatem perveniunt? Prout moriendo seipsis, substituunt in sua intelligentia proprio ju­ dicio semper plus minusve inordinato, rectissimum Dei judicium per fidem et dona Spiritus Sancti acceptum. Sic dicitur justus non ex propriis ideis suis vivit, sed ex fide vivit, et omnia considerat quasi oculo Dei, in caligine fidei. Item in sua voluntate, sanctus paulatim substituit suæ volun tati propriæ voluntatem Dei, secundum illud Domini: «Meus cibus est, ut faciam voluntatem ejus qui misit me et perficiam opus ejus » (Joann., iv, 34). Vivunt in continua fidelitate voluntati divinæ signi ficatæ et seipsos plene derelinquunt voluntati divinæ beneplaciti non dum manifestatæ, ita ut fiant profundissime servi Dei, sicut manus nostra est serva voluntatis nostræ, fiunt quodammodo quid Dei, seu Dei creatura semper in manu Creatoris sui. Ut ait sanctus Thomas, Π» 11«, q. 17, a. 6, ad 3: « Non sibi vivunt, sed Deo», prout caritas est amicitia cum Deo, et Deus est illis alter ego. Imo sancti vivide intelligunt quod Deus est a alter ego» magis intimus ipsis quam proprius «ego», et infinite perfectior, prout quid MANUDUCTIp AD EJUS INTELLIGENT! AM 97 perfectionis est in proprio «ego» eminentissime invenitur in ipso, et prout Déus est principium radicale eorum vitæ intimæ. Sic sancti quasi renuntiando omni personalitati propriæ et independents per respectum ad Deum super omnia dilectum, in fine dicunt ut san ctus Paulus : « Vivo autem, jam non ego, vivit vero in me Christus » (Calat., ii, 20), vel a Mihi vivere Christus est et mori lucrum» (Pliil., i, 21). Ut notat S. Thomas in Ep. ad Phil.: «Sicut pro venatori ve­ natio vita est, et pro studioso studium et pro ægroto sanitas ad quam aspirat, ita pro sanctis vivere Christus est, quia est principium et finis eorum vitæ». Sic. supernaturalis personalitas psychologica· et moralis sancto­ rum immense superat personalitatem sapientium paganismi, sicut gratia superat naturam. Eorum personalitas sancta superat non so­ lum res sensibiles, spatium et tempus, sed quodammodo omnes res creatas prout «non sibi vivunt, sed Deo». Hoc est secretum extraordinariæ personalitatis S. Pauli, ita ut post viginti saecula, innumeri christiani ex suis epistolis quotidie vivant, ac si heri script® fuis­ sent, dum pauci tantum eruditi epistolas Senecæ legunt, semel in vita. Hoc est secretum personalitatis omnium sanctorum ut v.g. S. Franciscus, sancta Catharina senensis, sanctus Vincentius a Pau­ lo, qui propriæ personalitati quodammodo mortui sunt, ut Deo vi­ vant, et influxum supernaturalem habent non solum in eorum tempus et patriam, sed quasi in totam Ecclesiam et per plura sæcula. Hoc egregie notavit Pascal dicens in suo opere «Les Pensées»: « Les saints ont leur empire, leur victoire, leur lustre et n’ont nul læsoin des grandeurs charnelles ou spirituelles (intellectuelles) où elles n’ont nul rapport; car elles n’y ajoutent ni ôtent. Ils sont vus de Dieu et des anges, et non des corps, ni des esprits curieux, Dieu leur suffit» (éd. Havet, p. 2G7). Sancti habent regnum suum, victo­ riam suam, splendorem suum, et nullo modo indigent gloria mun­ dana aut intellectuali, quæ nullam relationem habet cum eorum vita intima, nec illam augeret aut minueret. A Deo ipso et ab angelis conspiciuntur, non ab oculis corporeis et ab hominibus curiosis, pro illis solus Deus sufficit. Hoc est proprie non sibi vivere, sed Deo, sec. S. Thomæ verba. Hoc est quasi propriam personalitatem in ipso Deo perdere per abne rationem suiipsius, et ad perfectam dominationem in passiones et omnia inferiora pervenire. Attamen sancti remanent infinite a Deo distantes, prout perso militas eorum ontologica remanet creata, etiamsi dicant ut S. Pau Ius: «Vivo autem, jam non ego, vivit vero in me Christus». Sunt ■ icatnræ infinite a Deo distantes, quamvis inoraliter intime cum eo uniantur. Et fuit error Nestorii, et postea Rosmini, reducere unionem V IlAURIOOU-1.ΛΟΚΑΝΟΚ - l>t Chrlilu Sfllvillurt 98 DE IPSA UNIONE HYPOSTATICA Esse objective, id est Verbo, ut illa Ipsi integre tradiderit regimen hominis, et Verbum illud (regimen) personaliter assumpserit, ita sibi uniens naturam humanam. Hinc voluntas humana desiit esse per sonalis in homine, et, cum sit persona in aliis hominibus, in Christo remansit natura». Hoc est confundere manifestationem psychologi cam et moralem personalitatis ontologicæ cum ipsa personalitate. Revera, personalitas increata Christi est culmen inaccessibile veri et pleni progressus personalitatis quæ potest a nobis concipi. Nam non solum in Christi intelligentia judicium Dei substituitur semper proprio hominis judicio, non solum in ejus voluntate voluntas Dei substituitur propriæ volitioni, sed in radice harum facultatum, imo in radice ipsius animae Cbristi. non est personalitas humana, sed loco ejus est Personalitas increata Verbi quæ humanitatem Cbri sti modo ineffabili assumpsit. Et dum sancti quasi nunquam de pro­ pria personalitate loquuntur, nisi ad accusanda peccata propria, Christus de sua increata et adorabili persona, loquitur dicens: « Ego sum via, veritas et vita». «Ego et Pater unum sumus». «Ego-sum resurrectio et vita», ecc. «Ego» designat personalitatem increatam Verbi, in qua existit natura humana Christi. Sic manifestatur quodammodo convenientia Incarnationis et quæ dam intelligentia hujusce mysterii habetur, considerando quod ex una parte, ad rationem summi lioni, scii. Dei, pertinet quod summo modo se creatura communicet, id est in Persona, ut dictum est art. Γ hujusce IIP' Partis, et quod ex altera parte personalitas eo perfectior est quo magis intime a Deo dependet eique unitur et rebus inferioribus dominatur. Sancti quodammodo habent cum Deo unum et idem judicium ac velle, secundum plenam conformitatem. Per fectissima unio esset si natura humana et natura divina absque con fusione unirentur in eadem persona divina, et in eodem esse divino. Hæc autem mirabilis unio, quæ superat omnino desiderium nostrum naturale, verificatur in Incarnatione Verbi, in qua suprema persona litas manifestatur secundum maximam infimitatem possibilem cum Deo, et dominationem in inferiora. Hæc autem omnia implicite continentur in vera definitione per sonæ, subjectum intelligens et liberum; dum dicitur subjectum seu suppositum enuntiatur personalitas ontologica; dum dicitur Intel ligens et ideo sui conscium enuntiatur personalitas psychologica ; dum dicitur liberum et sui juris enuntiatur personalitas moralis seu sub aspectu morali. Et clare ex his constat quod personalitas ontologica est radix seu fundamentum personalitatis psychologies et moralis. Non sunt igitur separandæ, sed per modum unius considerandæ. Sic etiam faciliter intelligitur quod secundum revelationem Chi i stus sit unica persona scii, unicum subjectum intelligens et liberum, quamvis habeat duas intelligentias et duas libertates. Nec solum sii· habetur in Christo unio ontologica duarum naturarum in una per sona, sed etiam consequenter mirabilis unio in ordine psychologico, morali et spirituali. Est enim vehit eompenetratio duarum intelli gentiarum Christi, prout ejus sanctissima anima, ab instanti crea DE VARIIS SYSTEMATIBUS 99> tinnis suæ, habet visionem beatificam, ut infra dicetur, q. 9, a. 2; sic intellectus ejus humanus videt immediate, etiam absque specie im­ pressa et expressa, Dei essentiam et intellectionem, et ab hanc su­ prema intellectione comprehensive videtur, ab ea etiam jugiter con­ fortatur per lumen gloriæ in ipso conservatum et æternitate partici­ pata mensuratum. Pariter ab initio est in sanctissima Christi anima velut compenetratio duarum voluntatum, nam per suam caritatem infusam Christus ut homo intense diligit beneplacitum divinum quoad oinnia et ab eo maxime diligitur, cf. infra, q. 18, a. 5. Sic in Christo non solum est unio naturarum in ordine essendi per personalitatem ontologica-m, sed unio activitatum secundum per­ fectissimam et intimam subordinationem duarum intelligentiarum et duarum voluntatum in ordine operationis, seu in ordine psycbolo gico, morali et spirituali. DE VARIIS SYSTEMATIBUS CIRCA UNIONEM HYPOSTATICAM De fide est, ut diximus, unionem duarum naturarum in Christo fleri secundum personam, seu subsistentiam καθ' ύπόστασιν, ut dixit concilium Ephesinum (Denz., 114), propterea hæc unio vocatur hypo­ statica. Sed disputant theologi circa id in quo consistit formaliter [tersona seu quid sit proprie personalitas vel subsistentia. Proinde, post breve examen systematum reprobatorum ab Ec­ clesia, exponenda sunt systemata libere inter theologos disputata. Systemata ab Ecclesia reprobata. — Sunt duo : systema Giintheri reducens personalitatem ad conscientiam sui, et systema Uosmini re­ ducens personalitatem ad voluntatem liberam seu suiipsius domina I ricem : Systema CiintherP (cf. Denz., 1665 sq. et Vacant, Etudes sur le Concile du Vatican, t. I, p. 130): Pro illo quæstio fundamentalis philosophiæ est theoria cognitionis, quæ fundatur juxta ipsum in con ■nuentia suiipsius, ut vult Cartesius. Günther rejicit quidem Pan tbeismum, sed admittit unitatem substantialem omnium entium crealorum, quæ pro illo sunt manifestationes ejusdem substantiæ quam vocat naturam. Hæc natura inconscia in entibus inferioribus, tit sui conscia in homine. Proinde Günther tenet quod personalitas proprie consistit in ■ onscientia suiipsius, quæ ad animam rationalem pertinet. Ex hac notione personalitatis Günther vult explicare mysteria Trinitatis et Incarnationis. Non vult admittere quod Deus habeat suiipsius conscientiam per suam essentiam, quia sic esset una sola persona in Deo. Si igitur, inquit Günther, Deus seipsum cognoscit, • GUnther erat sacerdos germanlcus natus anno 1783, qui voluit theologiam i «novare per philosophiam u Kantisino Inspiratam. 100 DE IPSA UNIONS HYPOSTATICA hoc est quia in eo opponuntur subjectum et objectum, et affirmatur æqualitas utriusque. Subjectum, autem sui conscium est Pater, objectum sui conscium est Filius; et denique conscientia œqualitatis utriusque est Spiritus Sanctus. Sic Giinther vult demonstrare Trini tatem, et eam reducere ad veritates philosophicas. Hæc est essentia semirationalismi, qui revelationem supernaturalem non negat sed vult omnia mysteria revelata reducere ad veritates ordinis naturalis, ac si revelatio esset supernaturalis solum quoad modum productionis suæ, non quoad substantiam vel essentiam, scii, ex parte objecti revelati. Item Giinther negat libertatem creationis, admittit optimismum absolutum Leïbnitzii. Sic ipsa elevatio generis humani ad ordinem gratiæ moraliter necessaria erat, ut vult Baius, item Incarnatio. Denique Giinther explicat unionem Verbi incarnati ; ejus theo­ ria de personalitate constituta per conscientiam sui perducit ad Ne storianismum, nam sunt in Christo duœ conscientia!, sicut duae na turæ intellectuales; Giinther vero ad vitandum Nestorianismum in venit theoriam quæ valde ad ipsum appropinquat, scii. : natura hu­ mana in Christo conscia est suæ subordinationis et dependentia! per respectum ad naturam divinam. Sed hoc jam velificatur in sanctis omnibus, et non est quid speciale pro Christo. Hæc theoria, cum semirationalismo Giinther!, reprobata est a Pio IX in Brevi « Eximiam tuam » ad Card, de Geissel, Archiepiscopum Colouiensem (Denz., 1655). Confutatio hujusce theoriæ, duplex est: 1) philosophica ; 2) theo­ logica. 1) Philosophice. Conscientia sui testificatur seu asserit identi­ tatem nostræ personæ, non vero eam constituit. Id est: cognoscimus quidem nos esse jugiter identicam personam per memoriam vitæ præteritæ, et per conscientiam testantem nos esse hodie quod in præterito fuimus. Igitur tum memoria, tum conscientia subaudiunt vel prœsupponunt personam jam constitutam, illamque solummodo re­ nuntiant, et tribuuntur personæ. Constituunt solum aspectum psy­ chologicum personalitatis. Propterea dicitur: «habeo conscientiam meæ personalitatis, seu mei»; si personalitas constitueretur per conscientiam, oporteret di­ cere: «habeo conscientiam conscientiæ ». Persona est substantia, dum conscientia est actus ejus. Confirmatur: si conscientia cum memoria, constituerent identi­ tatem personae, diminueretur hæc identitas personæ, imo annihila retur, quoties exercitium memoriæ vel conscientiæ minuitur vel su spenditur. (cf. Zigliara, Phil. Ontologia, c. 29). Brevius: persona est quidem subjectum· sui conscium, sed opor tet quod constituatur prius ut subjectum, ut sit sui conscium. 2) Theologice confutatur theoria Gfintheri, prout necessario ponit in Christo, velit nolit, duas personas; nam ipsa humanitas Christi est sui conscia, et pariter Deitas. — Nec vitatur Nestorin tnismus dicendo: humanitas in Christo est conscia sua· subordina DE VARIIS SYSTEMATIBUS 101 tionis et dependentiae per respectum ad Deitatem, nam hæc unio, quæ jam est in sanctis, nihil aliud est quam unio moralis et acci­ dentalis, scii, secundum conformitatem judicii et voluntatis ad Dei judicium et voluntatem. — Merito igitur reprobata est hæc theoria a Pio IX. — Modernistæ fere similiter locuti sunt. Systema Rosmini. Rosmini, sæculo xix, non incepit ut Giinther ab ipso «Cogito» cartesiano, est potius ontologista. Dum S. Thomas dicit: «Id quod cadit primo in intellectu nostro est ens», «objectum intellectus est ens», Rosmini docet (cf. Denz., 1891): id quod primo cadit in intellectu nostro est ens initiale quod est aliquid divinum, ad divinam naturam pertinens, est quid divinum non per participa­ tionem, sed sensu proprio «est actualitas non distincta a reliquo actualitatis divinæ» (n. 1893), «est aliquid Verbi» (1897). Ex hoc principio procedunt omnes theoriæ Rosmini. 1° Vult demonstrare Trinitatem, fere sicut Giinther, distin­ guendo in Deo subjectivitatem, objecti vi tatem et sanctitatem, seu realitatem, idealitatem, moralitatem, prout sunt tres supremæ for niæ ipsius esse scii.’: esse subjectivum, esse objectivum et eorum unio per amorem, (cf. Denz., 1915, 1916). 2° Negat libertatem creationis ut Giinther (Denz., 1908). Admit iit geueratianismum seu traducianismum, dicens: «Cum sensitivo principio intuibile fit esse hoc solo tactu, hac sui unione, principium illud antea solum sentieus iit intelligens, subsistens, ac immortale» (Denz., 1911). Personalitas humana pro illo consistit in voluntate, qua unusquisque est sui juris seu dominus suiipsius. Proinde docet Rosmini (Denz., 1917) : « In humanitate Christi humana voluntas fuit ita rapta a Spiritu Sancto ad adhærendum Esse objective, id est Verbo, ut illa Ipsi integre tradiderit regimen hominis,... Hinc vo­ luntas humana desiit esse personalis in homine, et cum sit persona in aliis hominibus, in Christo remansit natura». Hoc systema damnatum est a S. Officio, 14 Dec. 1887. Confutatur philosophice et theologice fere sicut systema Giin( heri : 1) Philosophice, falsum est dicere quod «in hominibus perona sit ipsa voluntas» nam voluntas tribuitur personae jam ontologice constituta:, v.g. Petro vel Paulo, et voluntas est hæc voluntas, prout est voluntas hujusce subjecti, per se separatim existentis. Persona est substantia, dum voluntas est accidens ejus, accidens qui­ dem inseparabile, sed accidens prædicamentale, quamvis non prædicnbile, idest quamvis non contingens. 2) Theologice, theoria Rosmini ducit ad Nestorianismum, nam unio quam admittit est solum unio secundum voluntatem, seu unio morulis, qualis est jam in sanctis, a quibus Christus distingueretur, colum secundum gradum amoris. 102 DE IPSA UNIONE HYPOSTATICA Quid sequitur ex daniuatioue harum duarum theoriarum? Sequitur quod notiones mere phœnonienistœ aut dynamistae per­ sonalitatis non possunt cum. doctrina catholica Incarnationis conci­ liari ut ostendimus in libro Le sens commun, 5* editio, p. 320-323. Pro phœnomenismo empirico (Hume, Stuart Mill, Taine) non co gnoscimus nisi phœnomena seu status conscientise, non vero ipsum «ego» ut substantiam. Sed facta conscientiae uniuntur secundum leges associationis, et tunc personalitas constituitur per statum con scientiae dominantem. Si vero est perturbatio psychologica, ut in de mentia, quidam putant habere duas personalitates, aliquando unus se considerat ut regem et aliquando ut servum. Pro phœnomenismo rationali (Renouvier) personalitas est forma a priori mentis nostrae, sub qua coadunantur omnia quæ ad nos per tinent. Existentia nostra non est nisi in quantum repraesentatur. (Renouvier, Logique, t. II, p. 493). Pro evolutionismo dynamico seu philosophia ipsius fieri, v.g. pro H. Bergson, persona non est quædam associatio phœnomenorum, nec quædam categoria mentis, sed est «impetus vitalis et liber», «l’élan vital et libre», qui successive manifestatur per diversos status con scientiæ. Manifestum est autem quod Persona Verbi incarnati, ut conci pitur ab Ecclesia catholica, non potest esse nec associatio quædam phœnomenorum, nec quædam mentis categoria, nec «impetus vitalis et liber»; hæc omnia ad ordinem linitum et proinde creatum perti nent, ac non possunt constituere increatam Personalitatem Verbi incarnati. Sed per oppositum ad phœnomenismum sive empiricum, sive ra tionalem, ac ad dynamismum evolutionisticum, seu ad philosophiam ipsius fieri, philosophia traditionalis vocari potest philosophia entis, prout objectum formale intellectus nostri non est phœnomenon sive ■externum sive internum, nec est mentis categoria, nec ipsum fieri, sed est ens intelligibile rerum sensibilium. Hæc est, ut fatetur ipse H. Bergson « metaphysica naturalis intelligentiæ humanæ», seu con ceptio rationis naturalis, seu sensus communis, quæ paulatim tran sit a statu confuso cognitionis vulgaris, ad statum distinctum cogni tionis philosophicae. Paulatim intellectus noster ascendit a cogni tione entis rerum sensibilium, ad cognitionem animæ et Dei, qui concipitur ut Primum ens seu ut Ipsum esse subsistens. Secundum autem hanc philosophiam entis, persona est quid pro fundius quam phœnomena eorumque leges sive empiricæ, sive a priori, quid profundius etiam quam ipsum fieri subjacens phœno menis, est substantia rationalis naturæ per se separatim existens, seu subjectum individuate intelligens et liberum, perdurans, per se separatim operans, ad proinde sui conscium et sui juris per volun tatem liberam. Brevius persona est subjectum intelligens et liberum. DE> VARIIS SENTENTIIS SCHOLASTICORUM 103 Unde praedictæ theoriæ non considerant nisi aspectum psychology cum vel aspectum moralem personalitatis, non vero personalitatem ontologicam, quæ præsupponitur. Hæc personalitas ontologica est id quo persona est subjectum seu totum per se separatim existens, intelligens et liberum. Ut diximus, persona gaudet triplici independentia, prout ejus esse, ejus inteltigere et ejus velle intrinsece non dependent a ma­ teria; sic apparet quod personalitas ontologica est fundamentum personalitatis psychologicæ et personalitatis moralis. Apparet etiam quod ea quæ constituunt personalitatem, scii, subjectum per se subsistens, iutelligentia et libertas, sunt perfectio nes simpliciter simplices, quæ analogice tribui possunt Deo. sensu proprio, duin e contra personalitas mere phœnomenalis nequidem analogice ei tribui potest, cum Deus superat omnino ordinem phoe nomenorum. DE DIVERSIS MODIS QUIBUS CONCIPITUR A SCHOLASTICIS PERSONALITAS De personalitate ontologica sunt inter scholasticos diversæ seu tentiæ, quæ fundamentaliter dividuntur prout admittitur aut non admittitur distinctio realis inter quod est et esse, ac inter essen tiam creatam et esse, quæ distinctio est inter pronuntiata majora pliilosophiæ sancti Thomæ, et una ex viginti quatuor thesibus ap probatis a Sacra Congregatione Studiorum, anno 1916. Quidam hodie dicunt primam harum viginti quatuor proposi­ tionum, ex qua ceteræ dependent, non inveniri apud sanctum Tbo main. Sanctus Thomas non admisisset in omni ente creato nisi com positionem logicam potentiæ et actus, nunquam dixisset composi tionem realem‘. E contrario sanctus Thomas dixit explicite, De Veritate, q. 27, a 1, ad 8un‘: «Omne quod est in genere substantiæ est compositum reali compositione; ...et oportet quod esse suum sit aliud quam ipsum... Et ideo omne quod est directe in prædicamento substantiæ est compositum saltem ex esse et quod est » scii, est distinctio realis Inter suppositum creatum scii, quod est et esse. Item Contra Gentes, I. II, c. 52. Suppositum enim est totum et esse ejus est in eo prædi catum contingens. Item I Sent., dist. 19. q. 2, a. 2: «Actus qui mensuratur ævo, il. ipsum esse æviterni, differt ab eo cujus est actus re quidem n >■' il. angelus re differt a suo esse. Et sunt multi alii textus similes 'iincti Thomæ, quos collegit P. Nobertus dei Prado, O. P. in suo egregio libro: De Veritate fundamentali philosophice christiance, 1911, Cf. Revue de Philosophie, (Puris), Décembre 1838 104 DE IPSA ÜNIONE HYPOSTATICA p. 23 sq., ubi ostendit quod veritas prima in via judicii doctrinalis per altissimam causam est ista: In solo Deo essentia et esse sunt idem. Ille solus dicere potest: «Ego sum qui sum». Ilis autem suppositis, inter scholasticos qui negant distinctio­ nem realem inter quod est et esse, ac inter essentiam et esse, Scotiis dicit : personalitas est quid negativuin, scii, negatio unionis Iiypostaticæ in natura singulari Pro Suarezio autem, personalitas est modus substantialis præsupponens existentiam naturae singularis, eamque reddens incom­ municabilem 8. Inter autem Scholasticos qui admittunt distinctionem realem in­ ter esse et quod est, sunt præsertim tres sententiae. Cajetanus et plerique thomistae dicunt: personalitas est id quo natura singularis fit immediate capax existentiœ*. Alii minus explicite, juxta Capreolum, dicunt: est natura sin­ gularis ut est sub suo esse '°. ' Denique Cardinalis L. Billot reducit personalitatem ad esse actuans naturam singularem ”. Cf. Diet. Théol. oath., article «Hypostase », col. 411 sq. est id quo natura singularis fit quod est, seu Jit immediate capax existentiæ (Cajetanus et plerique thomistæ) ; admissa ! distinctione est natura singularis ut est sub suo esse (Capreolus) ; reali est "esse"actuans naftiram singularem (Billot) ; est modus substantialis prœsupponens negata l existentiam substantif (Suarez) ; distinctionem .. , reali /est negativum, negatio unionis hy i \ postaticæ (Scotus). Critérium ad examen harum sententiarum. Hi omnes theologi volunt servare valorem ontologicum notionis vulgaris personæ (subjectum intelligens et liberum) et volunt me thodice transire (quamvis non omnes hoc faciant) ab hac notione ’ Cf. Scotum in III Sentent., dist. 1, q. 1, n. 5 sq. 8 Cf. Suarez, Disp. Met., disp. 34, sect. 1, 2, 4; De Incarnat, disp. XI. sect. 3. ’ Cf. Cajetanus, In lllam q. 4. a. 2, η. VIII. 10 In IV Sentent., 1. Ill, diet. v, q. ni, n. 3. ed. Paban, p. 109-119. *’ <‘f. L. Billot, /’<· Verbo Incarnato, cd. !> *, q. 2, p. 75, 84, 137. 140. DE VARIIS SENTENTIIS SCHOLASTICORUM 105 vulgari ad notionem magis philosophicam, sub luce revelationis, quæ est velut stella rectrix. Diximus autem quod, secundum rationem naturalem, persona est subjectum intelligens per se separatim existens, hoc omnino ser­ vandum est. Insuper animadvertendum est quod sunt assertiones rationis na­ turalis revelatione confirmatæ, quæ sunt pariter servandae. Inprimis sunt judicia affirmativa, in quibus de persona tauquain de subjecto reali prædicantur ea quæ ad ipsam pertinent, v.g. « Petrus est homo, Petrus est existens, Petrus est operans ». In bis autem propositio­ nibus affirmativis, verbum est affirmat identitatem realem subjecti et prædicati, et postulat idem subjectum reale sub natura, sub existentia, sub operatione. Denique hæc veritas servanda est: solus Deus est suum esse, solus ille potest dicere: Ego sum qui sum. Petrus non est suum esse. Scii, actus existentiæ etiam exercitæ includitur in essentia solius Dei, quæ se habet ad esse, ut A est A, essentia Dei enim est Ipsum esse subsistens (I1, q. 3, a. 4). Per oppositum nulla essentia creata est suum esse, nulla essentia creata continet esse ut prædicatum es­ sentiale, sic enim existeret a seipsa et non esset creata, sed esse ei convenit ut prædicatum contingens, pi'out hæc essentia potest non esse. Unde dicitur: Michaël Archangelus non est suum esse, sicut granum arenæ non est suum esse. Ilæ propositiones communiter a theologis admittuntur ut verœ, id est correspondent realitati, ac proinde dicendum est, ut aiunt thomistæ, ante considerationem men­ tis nostræ, essentia Micbaëlis, aut essentia hominis non est suum esse, id est: realiter distinguitur ab esse (P, q. 3, a. 4). Attamen dicitur: Michaël est existens, Petrus est existens; ita verbum est significat identitatem realem subjecti et prædicati, non obstante distinctione reali inter essentiam creatam et esse. In hoc habemus critérium ad judicandum de praedictis senten tiis, et manifestum est quod notio philosophica personœ (cui tri­ buuntur essentia et existentia) notabiliter differt prout admittitur aut non admittitur realis distinctio inter essentiam et esse. Veia doctrina de persona fundatur in hoc quod requiritur ut verificentur hæc judicia : Petrus est existens, sed non est suum esse, dum Chri­ stus est existens, et est suum esse, sicut «est Veritas et Vita». 1° Sententia Scoti. — Scotus in IIP Sent., d. 1, q. 1, n. 5 sq. et <1. 5, q. 2, n. 4 et 5, tenet quod persona supra naturam singularem « addit duplicem negationem » scii, dependentiae actualis a persona divina, et dependentiæ aptitudinalis respectu ejusdem personæ divinæ. Ita quod hæc humanitas sit persona per hoc quod nec natura liter apta nata est terminari ad personalitatem divinam, nec actua liter terminetur per eam. Rationes Scoti ibid, sunt sequentes : «Primo quia tunc esset aliqua vntitas positiva in natura humana, quæ esset inassumptibilis a Ver­ bo... 2“ ipiia sequeretur quod humanitas assumpta a Verbo careret illa entitate positiva... et sic Christus non esset homo univoce... ». 106 DE IPSA UNIONE HYPOSTATICA — Hæc argumenta Scoti exacte referuntur a Cajetano in q. 4, a, 2, η. Ill et XIII, et examinantur η. XV sq. — Antea examinata sunt a Capreolo in III Sent., d. v, q. 3, § 2, éd. Paban, p. 105. Item postea a Joanne a S. Tboma, Curs. phil. : phil. nat., q. VII, a. 1; Zigliara, Ont., cap. 29; Billot, De Verbo incarn., q. 2, § 1, p. 125, ed. 5'. Thomistæ ostendunt banc opinionem Scoti esse contrariam doctrinæ sancti Thomæ, et non servare notionem com­ munem personæ. Argumentum fundamentale est istud : Constitutivum ejus quod est perfectissimum in natura non potest in aliquo negativo reponi. Atqui, ut dicit sanctus Thomas, I*. q. 29, a. 3 : « Persona signi ficat id quod est perfectissimum in tota natura, scilicet subsistens in rationali natura». Ergo constitutivum ejus seu personalitas non potest in aliquo negativo reponi. Item IIP, q. 2, a. 2, ad. 2. Hoc bene explicatur a Joanne a sancto Thoma, loc. cit. : Γ n Subsistentia, inquit, non est negatio dependentiæ. Impos­ sibile est enim quod independens non sit perfectius dependente. De pendentia autem est aliquid positivum. Ergo (a fortiori) independentia in illo genere, non potest esse sola negatio, licet per nega­ tionem explicetur (sicut simplicitas per indivisionem) ». Ita infinitas in substantia, licet explicetur per negationem, ali­ quid tamen positivum est, unde Deum esse indepen dentem in essendo maxima perfectio illius est '2. Id ergo quo aliquid est subjectum per se separatim existens non est mera negatio, est id quo subjectum constituitur ut subjectum primum attributionis. Item: omnis negatio fundatur in positivo, ut dicit P. Billot contra Scotum. 2’ « Insuper, addit Joannes a sancto Thoma, subsistentia na­ turalis et propria non solum opponitur unioni hypostaticæ, sed etiam opponitur modo existendi accidentis, aut etiam partis». Et si inhae­ rentia accidentis est quid positivum, a fortiori subsistentia. Item: «Si substantia est notio positiva, non negativa, a for tiori subsistentia substantiæ primæ cui attribuitur substantia (se­ cunda) ». 3° « Deinde subsistentia propria est aliquid naturale primo et per se, quia constituit aliquid ordinis naturalis; ergo non potest primo et per se consistere in negatione unionis hypostaticæ, quæ supernatural is est, licet illam etiam includat, sicut in quacumque re naturali invenitur negatio rationis supernaturalis, non tamen ista negatione res naturales constituuntur primo et per se». Sic juxta Critica. 12 Nos concipimus modo negativo independentiam Dei, quia prius cogno­ scimus creaturas a Deo dependentes; ita negative concipimus entia spiritualia ut immaterialia, quia prius cognoscimus res materiales. E contrario Deus et angeli, qui prius cognoscunt spirituale, debent concipere entia materialia nega­ tive, ut non spiritualia. DH VARIIS SENTENTIIS SCHOLASTICORUM 107 opinionem Scoti, Heraclitus vel Thales fuissent personæ, quia eorum natura non fuisset hypostatice unita alicui personæ divinæ. 4° « Denique in divinis dantur propriissime tres subsistentur et personalitates relativæ, quæ in quantum subsistentiae, positivas realitates important, non tres negationes. Et subsistentia Verbi uni· vit sibi humanitatem loco propriæ ejus subsistentiæ, non autem univit illam in aliquo negativo, sed in aliquo positivo». Atqui debet esse analogia inter personalitatem divinam et per­ sonalitatem creatam. «Nec sequitur ex hoc inconveniens, ut vult Scotus, nam Verbum assumpsit quidquid pertinet ad humanitatem in ratione naturæ, non tamen quidquid pertinet homini sub ratione suppositi», cf. III’, q. 2, a. 2 ad 2. « Dignius est alicui quod existât in aliquo se digniori, quam quod existât per se». 5° Addendum est contra Scotum, quod in sua theoria non ap­ paret quomodo hæc judicia affirmativa: Petrus est homo, Petrus est existens, possint esse vera; nam verbum est exprimit identitatem realem subjecti et prædicati. Hæc autem identitas realis non potest constitui per aliquid negativum. Aliis verbis: « id quo aliquid est quod», seu primum subjectum attributionis, non potest esse quid negativum. Dicunt quidam scotistæ : subjectum est natura singularis. Respondetur: ipsa natura non est hoc subjectum, nam ut sæpe dicit sanctus Thomas: «natura (v.g. humanitas) est id quo aliquid est tale (v.g. homo), non est id quod est» (cf. III’, q. 17, a. 2). Nec sola individuatio est id quo aliquid est quod, nam in Christo datur hæc individuatio per materiam, scii, hæc humanitas, et non constituit subjectum distinctum a Verbo. Item individuatio invenitur in partibus, v.g. in his carnibus, his ossibus, sed absque incommu nicabilitate propria supposito. Imo, ut diximus, individuatio, ex materia desumpta, est quid infimum, dum subsistentia et præsertim personalitas est quid multo altius, scii, id quo aliquid est subjectum per se separatim existens ac operans; materia e contra non est id quod est, sed id quo aliquid est materiale. 6° Denique Scotus negat distinctionem realem inter essentiam creatam et esse, et tunc oporteret dicere : Petrus est suum esse, sicut dicitur: Deus est suum esse. Ante autem considerationem inentis no ►-træ verum est dicere: «Deus est suum esse» et nulla est realis distinctio inter Deitatem et esse ejus. Dum e contrario ante consi­ derationem mentis nostræ, verum est quod «Petrus non est suum esse», sed solum habet esse, sicut Petrus nequit dicere: «Ego sum veritas et vita», sed solum habeo veritatem et vitam. Proinde ante < onsiderationem mentis nostræ est quædain distinctio, non quidem t pntiulis, sed realis seu ontologica, inter essentiam Petri et ejus esse. Brevius: id quod revera non est suum esse, ante considerationem incutis distinguitur a suo esse, aliquomodo sicut materia non est 108 PE IPSA UNIONE HYPOSTATICA forma, sed ad eam se habet ut potentia ad actum, ut potentia limi­ tans ad actum determinantem. Actus de se non limitatus limitatur per potentiam in qua reci­ pitur; ita esse diversimode limitatur in essentia lapidum, planta­ rum, animalium, etc. Propterea diximus: vera doctrina de persona fundatur in hoc quod requiritur ut vera sint hæe judicia: Petrus est existens sed non est suum esse, dum Christus est existens et est suum esse. 7° Ex thesi Scoti sequitur quod sunt duo esse in Christo con­ tra sanctum Thomam, IIP, q. 17, a. 2; sed tunc humanitas habet suam ultimam actualitatem propriam, scii, existentiam propriam; sic ante unionem ad Verbum est omnino completa, tum in ratione substanti®, tum etiam in ratione subsistenti®. Ergo in hoc est peri­ culum Nestorianismi, scii, humanitas videtur esse in Christo suppo­ situm distinctum a Verbo, cui ideo non potest uniri nisi accidentaliter; hoc non vult affirmare Scotiis, sed ad hoc deberet perduci ex suis principiis. Essent duo supposita quorum unio non esset fundata in aliquo positivo. Cf. Billot, De Verbo Incarnato, q. 2, c. 1, edit. 5a, p. 125. Item Zigliara, Summa Philos.: Ontologia, cap. 29, § IV.13 11° Sententia Suarezii u. Ilæc sententia Suarezii examinanda est post sententiam Scoti, cum qua magnam affinitatem habet, quamvis Suarez recedat a Scoto prout ponit personalitatem in aliquo posi­ tivo, scii, in modo substantiali, qui pro illo præsupponit esse existenti®. Ad hanc sententiam quomodo pervenit Suarez? Sæpe in suo ecletismo mediam viam inquirit inter sanctum Tho­ mam et Scotum. Et in præsenti quæstione, videt quod, ut aiunt thomistæ, personalitas debet esse quid positivum, et tunc dicit: istud positivum non potest esse accidens, cum persona sit substantia prima, ergo debet esse modus substantialis quo natura singularis redditur incommunicabilis, ut dixerat Cajetanus. In Christo, inquit, natura 13 P. Billot assimilât opinioni Scoti sententiam P. Tiphanii, S. I., qui In suo opere de Hypostasi et persona, c. 10-24, tenet quod natura et suppositum sola ratione differunt, prout quælibet natura Integra et singularis est persona eo ipso quod est « totum in se » seu quod non unitur actu vel aptitudinaliter alio supposito. Juxta P. Billot ea quæ dicuntur contra opinionem Scoti valent contra hanc conceptionem sub isto aspectu. - Hoc videtur verum, ut notat etiam P. Huoon, de Verbo Incarnato, q. 2, a. 2. - Sed Tiphanius, de Hypostasi et persona c. 7, distinguitur a Scoto prout tenet quod realis distinctio Inter essentiam et existentiam est fundamentalis et obvia in doctrina sancti Thoinre. Sententiam similem opinioni Scoti teuent Fhanzklin, de Verbo Incarnato. th. 27-34; Pesch, de Verbo Incarnato, prop. 7-9; Galtieb, de Incarnatione et liedemptione, th. 15. Huoon, de Verbo Incarnato, q. 2, a. 2, § v, sic resumit omnia argumenta contra prædlçtam opinionem Scoti : Constitutivum ejus quod est perfectissimum in natura, non potest in aliquo negativo reponi. Atqui persona, ait sanctus Thomas I» q. 29, a. 3, « est Id quod est perfectissimum In natura ». Ergo. i* Cf. Disput. Metaphys., dlsp. 81, sect. 1-2, 4, n. 9 sq.. de Incarnatione. dlsp. 11, sect. 3; fere similiter loquuntur De Luno, de Incarnat., dlsp. 12, sect. I, n 1 I. et VASqurz, in Huniniain 'l'hri>l., Ill* q. 4, a. 2, dlsp. 81, c. 0. DB VARIIS SENTENTIIS SCHOLASTICORUM 109 humana· non est persona, quia ei deest ille modus personalitatis, cujus loco adest modus unionis. Sed ex altera parte Suarez tenet, sicut Scotus, quod essentia creata non realiter distinguitur ab esse; et proinde pro illo, modus substantialis quo constituitur personalitas ontologie», præsupponit non solum essentiam seu naturam, sed esse. Sic Suarez, in bac quæstione, ut sæpe in suo ecletismo, confutat Scotum per sanctum Thomam, et sanctum Thomam per Seotum ; sed hæc via media est difficillima, in ea valde difficile est æquilibrium seu stabilitatem servare, ac proinde in expositione suarum thesium Suarez non raro fluctuat vel oscillât inter sanctum Thomam et Sco­ tum, et positionem firmam non invenit. Thomistæ respondent: 1° Hæc sententia non servat fundamentum veritatis bujusce ju­ dicii: Petrus non est suum esse, solus Deus est suum esse, ille solus potest dicere: « Ego sum qui sum», uEgo sum veritas et vita» et non solum habeo esse, veritatem et vitam. Hæc autem judicia, quæ ab omnibus theologis agnoscuntur ut vera, postulant distinctionem realem inter essentiam creatam et esse; nam ut vera sint, et vera ante considerationem mentis nostrœ, oportet quod ante hanc consi­ derationem Petrus realiter non sit suum esse, dum e contrario Deus est realiter suum esse, absque ulla distinctione reali etiam minima. Proinde Sacra Congregatio Studiorum, an. 1916 (Acta Apost. Sedis, vol. 6, p. 383) inter 24 pronuntiata majora sancti Thomæ, posuit distinctionem realem inter essentiam creatam et esse ; est 3* propositio ; « cetera cuncta (præter Deum) quæ ipsum esse par­ ticipant, naturam habent qua esse coarctatur, ac tanquam distinctis realiter principiis, essentia et esse constant ». 2° Thomistæ addunt, ut Joannes a sancto Tboma, Cursus Philo­ sophicus, loc. cit. : modus substantialis, qui est subsistentia, non præsupponit esse, nam subsistentia est id quo suppositum formaliter constituitur ut suppositum, vel persona. Atqui, ut ait sanctus Tho­ mas, IIP, q. 17, a. 2, ad 1 : s Esse sequitur naturam non sicut ha­ bentem esse, sed sicut quâ aliquid est (tale) ; hypostasim autem seu personam tanquam habentem esse. Et ideo magis retinet unitatem ex unitate hypostasis, quam dualitatem ex duplicitate naturæ». — Id quod est est Petrus, et prius concipitur persona et ejus perso­ nalitas quam existentia quæ illi attribuitur, dum dicitur; Petrus est existens, sed non est suum esse. Unde personalitas prius terminat naturam et ultimo advenit < sistentia tanquam primo conveniens supposito, et mediante sup­ posito ipsi naturæ. Hoc enim perpetuo docet sanctus Thomas, cf. III . * <1 2, a. 5, ad 1. Non habetur subjectum existentiæ, nisi habeatur totum terminatum et incommunicabile (v.g. Petrus), cui convenit oviatentia ut praedicatum contingens. — Esse enim et fieri convenit supposito, ut ostendit sanctus Thomas, I*, q. 45, a. 4, quia terminus Critica.— 110 DE IPSA ÜNIONE HYPOSTATICA creationis, vel etiam generationis est id quod est, non id quo aliquid est tale. Ergo modus ille substantialis, dicunt cum Cajetano plerique thomistæ, est terminus naturam singularem reddens incommunicabilem et terminatam, sicut punctum reddit lineam terminatam, et non su­ perfluit in linea”, nec subsistentia est entitas inexplicabilis. Ne­ cessario ponenda est, quia necessario est ponendum totum substan­ tiale completum et incommunicabile. Hic autem modus ab aliquo debet constitui realiter, non autem a sola natura, nec ab existentia, ergo a termino. Ita post Cajetanum, Joannes a sancto Thoma, loc. cit. 3° Addunt thomistæ et P. Billot contra Suarez: Cum existentia substantiæ sit ejus ultima actualitas, ut sæpe dicit sanctus Thomas, quidquid advenit substantiæ in sua existentia jam completae, ei accidentaliter advenit. Atqui hic modus persona­ litatis seu subsistentiae, secundum Suarez, advenit post existentiam. Ergo est modus non substantialis, ut ipse vult, sed accidentalis. Proinde unio Verbi incarnati sic esset accidentalis tantum, cum utraque natura haberet suum proprium esse, seu suam ultimam actua litatem, ut jam dictum est contra opinionem Scoti. Ill0 Opinio P. Billot. — 1'. Billot S. I. (De Verbo Incarnato, ed. 5*, q. 2, p. 75 84, § 4, p. 137 sq.) maxime insistit in hoc quod sanctus Thomas tenet quod est unum esse in Christo (III11, q. 17, a. 2 et locis similibus). Hoc fortiter asserit P. Billot contra Scotum et Suarez, quia firmiter defendit contra eos distinctionem realem inter essentiam et esse. In hoc quidem est cum sancto Thoma et thomistis. Sed ex alia parte, P. Billot, semper impugnans Suarezium, non vult admittere modum substantialem nequidem in sensu Cajetani (cf. ibidem p. 86, 134), quia dicit p. 88: «Terminus purus nunquam aliquid positivum est prseter rem terminatam, nam punctum ter­ minans lineam nihil omnino addit lineæ nisi negationem ulterioris extensionis ». Ad hoc responderet Cajetanus: terminus purus non est quidem nova res seu realitas, sed est realis modus, realiter modaliter di stinctus a re terminata, sic linea componitur ex partibus divisibilibus et ex punctis indivisibilibus; punctus terminans lineam, aut duas lineas quæ in eo conjunguntur, non est nihil, nec est pars, ita rotonditas spheræ metallicæ non est nihil, est quid reale et modaliter di­ stinctum a substantia, imo a quantitate metalli sic terminati; qtian 15 Pariter non Inutile est punctum terminans propositionem, v. g. IIoc est corpus meum. Si enim non ponitur punctum in tine, propositio non censetur terminata, et aliquis posset addere adjectivum v. g. fiyiiralum, quo modifica­ retur totaliter sensus propositionis, quia corpus Christi non esset in Eucharistia ηΙ’Ί figurative, non realiter. DE VARIIS SENTENTIIS SCHOLASTICORUM 111 titas hujusce metalli non est rotunditas et posset aliam figuram habere “. Cum autem P. Billot non velit admittere hunc modum substan tialem terminantem naturam, ut ipsa sit immediate capax existendi, dicit quod persona est natura singularis a sub suo propno esse» (p. 89 et p. 140) ac identificat subsistentiam seu personalitatem cum existentia substantiæ. Citat pro sua sententia præsertim hunc locum sancti Tbomæ, III·, q. 17, a. 2, ubi sanctus Doctor asserit quod est unum esse in Christo ac similes locos ubi idem asseritur. Hoc quidem valet contra Scotum et Suarez, sed non contra Cajetanum, qui hoc etiam tenet. P. Billot, p. 69, citat etiain Capreolum, pro quo, ut ait, persona est natura singularis sub suo esse. Cajetanus responderet: Utique, est «natura singularis (terminata) sub suo esse», sed dicendum est terminata, nam natura secundum se est solum id quo aliquid est tale, non id quod est. Cf. Capreolum in III·, dist. 5, q. 3, circa finem (ed. Paban, p. 110, § b). Dicit proprie Capreolus: «1° Denominative suppositum dicitur illud individuum quod per se subsistit. 2° modo, formaliter, et sic suppositum dicitur compositum ex tali individuo et ex sua subsistentia per se». Ex hoc textu non potest inferri nec quod persona identificatur cum natura singulari, nam persona est quod est, na tura est quo; nec quod personalitas sit existentia; nam existentia tribuitur personæ jam formaliter constitutæ ut persona. reducitur ad subsequentia argumenta: 1° Hæc sententia non convenit cum doctrina sancti Tbomæ; etenim sanctus Thomas dicit IIP, q. 17, a. 2, ad 1 : « Esse conse­ quitur naturam non sicut habentem esse, sed sicut quâ aliquid est ; personam autem, sive hypostasim, sequitur sicut habentem esse». Unde esse seu existentia non constituit formaliter personalitatem, quia sequitur personam jam formaliter constitutam per suam per­ sonalitatem. Eodem modo loquitur sanctus Thomas in corpore articuli citati. 2° Insuper sanctus Thomas tractat hanc quæstionem : Utrum sit unum esse in Christo, solum q. 17, agendo, ut ipse dicit q. 16 prologo «de consequentibus unionem», ergo prius determinavit de ipsa unione hypostatica in q. 2 et ex hoc quod est una sola persona in Christo, deducit quod in eo est unum esse, prout esse sequitur immediate nou naturam, sed personam, quæ sola est id quod est. Unde, si sententia P. Billot esset vera sancti Tbomæ doctrina. > auctus Doctor debuisset ostendere initio sui tractatus, in q. 2, quod < st unum esse in Christo, ad manifestandum quod in eo est unica persona et unica personalitas; de hoc autem non tractat nisi deinde, Critica sententiæ P. Billot ·· Rotunditas est quidem modus realiter distinctus a quantitate, quae eadem permanendo posset aliam figuram habere; sed rotunditas non posset vxlMtere sine quantitate, dum In Eucharistia quantitas panis est sine substantia 112 DE IPSA UNIONE HYPOSTATICA imo in q. 17, quæ supponit solutionem problematis de constitutivo unionis hypostaticae. 3° Ut notant Complutenses Abbreviati (de Generatione, disp. XV, q. Ill) sanctus Thomas, I*, q. 50, a. 2, ad 3, docet quod «an gelus est compositus ex esse et quod est», sic Michaël est existens, sed non est suum esse. Unde docet sanctus Doctor quod existentia facit compositionem non solum cum essentia, sed etiam cum sup posito; non autem ita esset si existentia esset idem ac subsistentia vel personalitas. — Item principium quod operationum theandricarum in Christo non est commune tribus personis divinis. Atqui esse est commune tribus personis divinis. Ergo principium quod in Christo non constituitur formaliter per esse. 4° Sanctus Thomas, Quodlibet 2, q. 2, a. 4, dicit quod «esse non est de ratione suppositi» creati; scii. Petrus non est suum esse. Sed subsistentia est de ratione suppositi, et personalitas est de ra­ tione personæ; ergo non sunt realiter idem ac esse seu existentia, saltem pro sancto Thoma. Denique sanctus Thomas, Quodlibet 2, q. 2, a. 3 e 4, tractat tanquam distinctas has duas quæstiones; an in creatis sit idem essentia et existentia, et an essentiel et suppositum sint idem. Quod super­ fluum esset si existentia et subsistentia non distinguerentur realiter. Ita optime Complutenses Abbreviati. Notandum est insuper, ad æquivocationem verbalem vitandam, quod subsistentia non significat existentiam substantial, sed subsi­ stentia est nomen abstractum correlativum hujusce nominis concreti quod est suppositum. Unde subsistentia se habet ad suppositum, sicut personalitas ad personam, et sicut existentia ad existere, sicut cursus ad currere. Unde subsistentia non est nomen abstractum quod corresponderet huic concreto subsistere, sed huic concreto quod est suppo­ situm. Ad vitandam autem hanc æquivocationem verbalem, melius est loqui de personalitate, quam de subsistentia, quia manifestum est quod personalitas correspondet huic concreto quod est persona, et non huic quod est subsistere. Unde: subsistentia se habet ad suppositum, sicut personalitas se habet ad personam, et sicut existentia se habet ad existere vel ad esse. 5° Sententia P. Billot perducit ad negandam distinctionem rea lem inter essentiam et esse, quam distinctionem tamen ipse firmiter tenet contra Scotum et Suarezium. Etenim dicendum est: — Id quod non est suum esse, realiter seu ante considerationem mentis distinguitur a suo esse. — Atqui persona Petri, imo personalitas ejus, non est suum esse. — Ergo persona Petri, imo personalitas ejus, realiter distinguitur a suo esse. L>B VARUS SENTENTIIS SCHOLASTICORUM 113 Major hujusce argumenti est principium ex quo infertur distin­ ctio realis inter essentiam creatam et esse, ut vult P. Billot. Minor autem est certissima: Persona Petri non est suum esse, sic differt a Persona Verbi; item personalitas Petri non est suum esse, quia constituit formaliter Petri personam, quæ non est suum esse. Aliis verbis, negando distinctionem realem inter personam crea­ tam (sua propria personalitate constitutam) et existentiam, evertitur fundamentum distinctionis realis inter essentiam creatam et existen­ tiam, nam istæ duæ distinctiones reales probantur per eamdem ma­ jorem, scii. : id quod non est suum esse, ante considerationem mentis nostræ seu realiter distinguitur a suo esse. Atqui persona Petri (formaliter constituta per suam personalitatem) sicut ejus essentia, non est suum esse. Ergo persona Petri, sicut ejus essentia, realiter distin­ guitur ab esse. — Solus Deus est suum esse, nulla persona creata nec personalitas creata est esse, ut lucidissime apparebit in visione beatifica. Hoc longius exposuimus, citando plures textus S. Thomæ, in Periodico Angelicum, Junii 1945, p. 83-85, examinando recens opus P. Carli Giacon, S. J., 1 grandi commentatori di S. Tommaso, Mi­ lano, 1943. Quidam discipuli P. Billot objiciunt: Sed Petrus nec eat sua natura. Atqui non realiter distinguitur ab ea, ergo pariter non rea­ liter distinguitur a suo esse. Respondetur: concedo majorem; nego minorem et paritatem. Ktenim Petrus non est sua natura, quia ejus natura in eo est pars essentialis, et pars etiam essentialis non identificatur cum toto. Sic concedo majorem : Petrus non est sua natura. — Nego mi­ norem, nam Petrus realiter distinguitur a sua natura, ut totum male a parte reali, et nego etiam paritatem, quia natura est pars essentialis Petri, non vero ejus existentia. Sic, dum dicitur: «Petrus est homo», homo est praedicatum essentiale, e contrario dum dici­ tur: «Petrus est existens», existens est prædicatum contingens. P. G. Mattiussi, in Tractatu de Verbo Incarnato, Romæ, 1925, p. 11G, respondet: «Sanctus Thomas dicit esse non esse de ratione suppositi, quatenus nulli rei finitæ esse essentiale est; ipsumque sup positum in ordine possibilium spectari posse, quin actus existât». Ad hoc dicendum est: quando dico Petrus non est suum esse ngitur de Petro non in statu possibilitatis, sed de Petro existente; hient quando dicimus: essentia rei creatæ realiter differt a suo esse, ngitur non de essentia possibili, sed de essentia reali sub existentia, quum limitat. Nam, ut admittit ipse P. Mattiussi, actus existendi ism multiplicatur et limitatur nisi per essentiam realem (et non poKHibilem) in qua recipitur. — Pariter existentia est prædicatum routingens Petri existentis, et non Petri possibilis. De Petro exiHlente, dicitur Petrus est existens, sed non est suum esse, dum de l*eo dicitur Deus existit. et est suum esse. *I (IAIIHIU(HI UillANOK * Ι)Λ ClwlftO 114 DE IPSA UNIONE HYPOSTATICA Unde remanet verum dicere: — Id quod non est suum esse, realiter distinguitur a suo esse. — Atqui persona Petri, imo personalitas Petri, non est suum esse, quod est prædicatum contingens. — Ergo persona Petri, imo personalitas Petri, distinguitur realiter a suo esse. Pater Mattiussi, ibidem, p. 118 sq., affert tres textus sancti Tlio mæ ad probandum quod pro eo subsistentia est existentia substau tiæ. E contrario legitur in bis textibus: «Subsistentia dicitur cujus actus est subsistere, sicut essentia dicitur cujus actus est esse»1’. Hi textus sunt I Sent., dist. 23, q. 1, a. 1. — De Potentia, q. 9, a. 1. — I*, q. 29, a. 2. In his nihil invenitur contra sententiam Cajetani e contrario. Nec inquirit P. Mattiussi id quo aliquid est quod, seu in quo concretum hic homo differt ab hac humanitate. Hic homo est id quod est, humanitas id quo. Differunt autem per id quo consti tuitur subjectum primum attributionis, nam concretum constituitur dum forma· est in subjecto. Complutenses abbreviati, loc. cit., hoc argumentum diversimode proponunt et optime, ostendendo quod alioquin hæc propositio homo est existens esset propositio œtemœ veritatis. Sicut haec: homo est substantia rationalis naturæ. Insistunt in hoc quod « subsistentia vel personalitas est de intrinseca ratione personæ creatæ, dum exi stentia accidit illi et est adæquate extra ejus rationem ». Unde in opinione P. Billot non verilicatur propositio : Petrus non est suuin esse. 6° Insuper in opinione P. Billot non verificatur alia propositio scii. Petrus est existens. Nam in omni propositione affirmativa, ver bum est exprimit identitatem realem subjecti et prædicati. Hæc au tem identitas realis fundari debet in aliquo rea.li positivo, quo scii. aliquid est quod. Atqui id quo aliquid est quod, non est nec natura etiam singularis, nec existentia. Natura enim est id quo aliquid esi tale, v.g. homo; existentia est id quo aliquid sistit extra nihilum et extra suas causas. Et ex duabus se habentibus ut quo non const i tuitur unum quod, id est subjectum per se separatim existens1*. 7° Insuper P. Billot non animadvertit quod in Deo sunt 1res personalitates et unum esse, non tres existentiæ relativæ, sed unum >r In hoc textu manifestum est quod subsistentia seu personalitas distIu guitur ab esse substanti», seu a subsistere; nam hic S. Thomas alt: « Subsieten tia (seu personalitas) dicitur cujus actus est subsistere ». non Igitur identltl catur cum actu in ea recepto. Aliis verbis, subsistentia est nomen abstract mu corresponde!» non huic concreto quod est subsistere, sed huic quod est ·<»/<·, positum. '* Objectio: Sed subsistentia seu personalitas etiam se habet ut quo Eruti remanet difficultas. Respondetur : Personalitas est id quo formallter jjersona se habet ut qwnl seu ut subjectum |x>r se separatim existens. Dum essentia est id quo se Ι>.·ιΙ·«·Ι in tali specie, et existentia est id quo sistit extra nihilum. Unde non est i>rtl ritus, nam personalitas est id quo formalissime aliquid proprie constituit ili ut quod, K< *d distinguitur solum u persona ut abstractum a concreto, DE COMMUNI THOMISTAKUM SENTENTIA 115 «esse in» quod est substantiale. Sanctus Thomas dicit, IIP, q. 17, a. 2, ad 3 : «In Deo est unum esse et très subsistentiæ », ergo per­ sonalitas non est ipsum esse. (Cf. Penido, Le rôle de l’Analogie en Théologie dogmatique, 1931, 2° partie, ch. 1, la Trinité). 8° Capreolus non dicit quod personalitas formaliter constitui tur per existentiam, sed dicit (et hoc conservatur a Cajetano), III Sent., d. V, q. 3, a. 3, n. 2: «Esse actualis existential dicitur actus essentiæ ut quo, et actus suppositi ut quod existit... Esse sic est de ratione suppositi quod non est pars illius, nec intrat ejus essentiam, sed se habet per modum connotati et importatur in obliquo, quasi dicatur suppositum· esse idem quod individuum substantiale habens esse. Ita existimo sensisse sanctum Thomam ». IIoc autem admit­ titur a Cajetano'. Alia quidem sententia quorumdam recentiorum tenet quod per­ sona est ipsa natura singularis sub suo esse. Critica: Sic non explicatur id quo aliquid est proprie id quod est, seu subjectum primum attributionis per se subsistens, substan­ tia prima. Nam ipsa natura singularis, v.g. hæc humanitas, non est id quod est, sed id quo aliquis, scii. Petrus vel Paulus, est homo. Unde dicitur: Petrus nou est sua humanitas, quia totum non est pars sua, non est idem ac pars sua, sed præter eam alia continet, sic Petrus continet et naturam suam et existentiam et accidentia. Unde quæritur id quo formaliter constituitur ipsum primum subjectum attributionis, non attribuibile alteri subjecto, dum e contrario hæc humanitas attribuitur singularibus hominibus. Insuper hæc humanitas non est immediate capax actus existendi, non enim ipsa est id quod existit. Quæritur subjectum ipsius naturæ singularis, ipsius existentiæ et accidentium. Cf. ea quæ diximus su­ pra contra opinionem Scoti, n. 5. De communi thomistarum sententia. — Est sententia Cajetani quæ admittitur a plerisque thomistis. Hæc sententia exponitur in ejus Commentario in IIlam, q. 4, a. 2. Cajetanus methodice transit a definitione personæ communiter recepta (subjectum naturæ rationalis) ad definitionem personalitatis. Ad hoc. notat quod nomen personalitatis significat id quo persona «•si primum subjectum quod est per se separatim, ita ut non possit attribui alteri subjecto. Hoc autem quo aliquid est subjectum quod, non potest esse quid' uecidcntale, neque accidens permanens, ut facultas intellectiva, vel ni voluntas libera, neque accidens transitorium, ut actus conscienlia·, aut etiam libertatis; debet esse quid substantiale, ut subjectum d<> quo agitur. 116 bc DE IPSA UNIONE HYPOSTATICA Hoc autem substantiale nequit esse natura singularis quæ est pars essentialis hujusce subjecti, non vero ipsum subjectum, nec . , potest esse existentia, quæ est prædicatum contingens cujuslibet per sonæ creatæ, et proinde non formaliter eam constituit. Restat igitur quod personalitas sit modus substantialis, terminans naturam sin gularem, ut fiat subjectum immediatum existentiæ, nam id quod est non est natura, sed subjectum ejus. Hic modus substantialis terminat naturam singularem aliquo modo ut punctus terminat lineam et facit quod linea sit totum com pletum ; v.g. quando una linea dividitur per punctum in duas lineas, quælibet earum, quæ prius erat in potentia in continuo, fit nunc linea in actu, fit aliquod totum in actu, eo ipso quod terminatur. Pariter ipsa liuea v.g. circularis terminat superficiem, et ipsa super ficies terminat volumen. Et ita est etiam in ordine substantiæ, v.g. dum animal inferius, ut vermis, dividitur in duos, ex ipsa divisione fiunt duo vermes, duo supposita, prius erant duo in potentia, nunc sunt duo in actu. Ita hæc humanitas, quæ est in Christo, potuisset habere suum terminum proprium, et sic daretur suppositum distinctum, persona humana; de facto vero terminatur a præexistente personalitate Verbi, sicut protrahitur linea ita ut remaneat una et non duæ; vel melius sicut in summo anguli ad eumdem punctum terminantur duæ lineæ ” Cajetanus suam interpretationem doctrinæ sancti Thomæ exponit in HIam q. 4, a. 2, n. vi-xi. « Oportet dicere quod aliqua realis differentia sit inter hanc humanitatem et hunc hominem, ita quod aliquid reale includat homo... quo hic horno habeat quod sit susceptivum tam actus essendi, quam filiationis rea­ lis... Nam hæc differentia (Inter hunc hominem et hanc humanitatem) est in rerum natura... et propterea non potest reduci ad differentiam secundum mo­ dos intelligendi, nec ad differentiam secundum extra connotate, quæcumque illa sint: quoniam hæc differentia prœvenit omnia extrinseca et modos intel­ ligendi et significandi. Nec ad differentiam penes negationes : quoniam negatio non est constitutiva subjecti entitatis realis... Unde oportet aliquid positivum claudi in hoc homine, quod non clauditur in hac humanitate, quo fiat per se primo susceptivum hujusce rei (esse), cujus illa non est capax ». IIoc autem positivum debet esse id quo substantia prima sit quod per se separatim existit; ergo debet esse quid substantiale, non accidentale, ad mo­ dum termini, ut punctus est terminus lineae: η. XI: «Ex sola ligni divisione quælibet pars acquirit novum terminum in genere quantitatis... quoniam quæ­ libet fit actu totum (aliquod). Item secundum doctrinam Aristotelis in II de Anima, c. 2 (lect. IV s. Th.) sola divisione (animalis imperfecti, ut vermis) fiunt duæ substantiæ in actu, duo animalia ». Valet analogia secundum sanctum Thomam pro Incarnatione, nam dicit sanctus Thomas III Sent., dist. v, q. 3. a. 3: «Quod assumitur, trahitur ad aliquid completius, ipsum incompletum existons; et hoc est contra rationem personæ, quæ maximam completionem habet ». Et ibidem ad 3m sanctus Thomas concedit quod si Christus separaretur nb humanitate assumpta, per hanc solam separationem hæc humanitas fieret Ide homo; et ad objectionem quod «ex separatione nihil acquiritur rei», sanctus Thomas respondet: «Separatio dat utrique partium fatalitatem, et in conii nuis dat etiam utrique esse in actu. Unde Supposito qubd (Christus) hominem deponeret, subsisteret homo ille per se In natura rationali, et ex hoc ipso acci peret rationem personæ», scii, sicut in continuo, ex hoc quod pars, divisa nb aliis, terminatur, habet esse In netu, Il a In ordine substantiæ, natura singularis ex hoc quod terminatur suscipit osse In actu. DE COMMUN! THOMTSTARUM SENTENTIA 117 Cajetani ad lioc reducitur : Requiritur aliquid reale et positivum quo subjectum creatum existens est id quod est (contra Scotum). Atqui hoc non potest esse nec natura singularis, quæ se habet ut quo, nec existentia, quæ est prædicatum contingens subjecti creati (contra alias sententias). Ergo requiritur aliquid aliud positivum, scii, personalitas, quæ est ultima dispositio naturæ singularis ad existentiam. — Repugnaret quidem modus substantialis qui esset posterior existentiæ substantiæ, sic esset accidens (hoc contra Suarez), sed non repugnat ut anterior. Sententia Cajetani admissa est a Ferrariensi in C. Gentiles, 1. 4, c. 43, a Bannez in Iam, q. 3, a. 5, a Joanne a S. Thoma, Gonet, Gou din, Billuart in III>m dist. 4, a. 1 ; a Salmanticensibus, et a pleri sque thomistis. Hæc autem sententia 1° probatur auctoritate S. Thomæ, 2° pro­ batur ratione, 3° bene explicat dogma Incarnationis, 4° defenditur contra negantes. 7° Probatur auctoritate 8. Thomæ, quadruplici textu citato a ('ajetano ipso in Illam, q. 4, a. 2. , * III q. 17, a. 2, ad lum : «Esse consequitur naturam non sicut habentem esse, sed quâ aliquid est; personam autem sive hypostasim seiplitur sicut habentem esse». Ergo esse non constituit personali­ tatem, eam præsupponit et ut realiter distinctam a natura singulari, quæ non est id quod, seu suppositum, ut patet in nobis (hæc caro, hæc ossa), et in Christo (hæc humanitas). , * III q. 35, a. 5, ad 1U1U: « Nativitas temporalis causaret in Chri­ sto temporalem filiationem realem, si esset ibi subjectum hujusmodi filiationis capax». Subjectum esset persona humana, non natura. V erbum e contra non potest acquirere relationem realem, seu acci­ dens ei superadditum. , * III q. 4, a. 2, ad 3um: «Si humana natura non esset assumpta a divina persona, natura humana propriam personalitatem haberet... Persona divina sua unione impedivit ne humana natura propriam personalitatem haberet». — Item III , * q. 4, a. 1, corp, et ad 3un>. — Hem III *, q. 2, a. 3, ad 2UDl. IV C. Gent., c. 43: «Si præexstitisset (personalitas humana)... desiisset per corruptionem ». — I Sent., d. 23, q. 1, a. 1. «Dico quod < ssentia dicitur cujus actus est esse, subsistentia cujus actus est subsistere n ergo subsistentia non identificatur cum subsistere. — Hem de Potentia, q. 9, a. 1, et I", q. 29, a. 2. — III Sent., d. 5, q. 3, n. 3, c. et ad S11"1, jam citatum. — Denique I*, q. 39, a. 3, ad 4»«·: ■ lorma significata per hoc nomen persona, non est essentia, vel milura, sed personalitas». Atqui in Deo sunt tres personalitates et min sola essentia et una sola existentia. Ergo personalitas non est exlHtentia. — Item I Seni., dist. 23, q. 1, a. 4, ad 4^™ : «Nomen pi'isonæ imponitur a forma personalitatis, quæ dicit rationem subsi «lendi in tali natura ». item 1 Sent., d. 4, q. 2, a. 2, ad 4unl. Argumentum fundamentale 118 DE IPSA UNIONE HYPOSTATICA 2° Probatur ratione sententia Cajetani. — Nam fundatur in hoc •quod a parte rei requiritur ut vera sit definitio personæ communiter recepta (subjectum .intelligens et liberum) et ut vera sint hæc duo judicia: Petrus est existens, sed non est suum esse. Dicit Cajetanus in q. 4, a. 2, η. VIII: «Si omnes hoc fatemur, cur, ad quid rei significatio perscrutantes, divertimus a communi confessione», id est: cur in transitu a definitione nominali ad rea lem definitionem, recedimus a definitione nominali personæ, quæ est : id quod est per se separatim existens in natura rationali? Quid no minis continet confuse quid rei, et definitio explicita non debet esse negatio definitionis implicit» seu nominalis, sed debet esse ei con formis, alioquin ratio philosophica dissentit a ratione naturali. Insuper ut verificentur duo prædicta judicia: Petrus est existens, sed non est suum esse, necesse est quod fundetur realis inter subje­ ctum et prædicatum identitas, quæ affirmatur in primo judicio, ita tamen ut non sit identitas, merito negata in secundo judicio. Atqui fundari debet in aliquo positivo, reali, substantiali, quod tamen non est existentia (quæ est prædicatum contingens Petri), nec natura, quæ se habet ut quo et ut pars essentialis hujusce subjecti; necesse est quod formaliter habeatur id quo aliquid est quod seu subjectum reale harum diversarum attributionum. Ergo requiritur terminus seu modus substantialis, et non acci­ dentalis. (Hoc argumentum : scii, de eo quod a parte rei requiritur nt sit. identitas realis subjecti et prædicati affirmata in judicio: Pe­ trus est existens, invenitur etiam apud Billuakt. Cf. in suo indice .ad verbum «Persona». Zigliaua, Summa phil., indice ad v. « Per­ bona » ; Dialectica, 1. II, cap. I, art. 2 [19], III ; c. II [20], II, ibid. 21, η. V e VI. Ibid. 22, η. VII. Item Zigliara, Della luce intellettuale, vol. II, lib. Ill, n. 374. — Gonzales, Logica, p. 51. — S. Bonaven tuiia dicit aliquid simile 111 Sent., dist. IV, a. 1, q. 3. et IV Sent., dist. VIII, q. 1). Inquisitio seu venatio definitionis personalitatis sic brevius pro­ poni potest, incipiendo a definitione nominali, comparando perso­ nalitatem cum dissimilibus (scii, cum negationibus et accidentibus) et cum similibus et affinibus (scii, cum singulari natura et cum exi stentia substantiæ), nec non dividendo per sic et non genus substan­ ti» in quo est persona. 1° Personalitas non est quid negativum, sed quid positivum, quia constituit formaliter personam quæ est quid positivum. 2° Personalitas non est quid positivum accidentale, quia per sona est substantia. Sic personalitas ontologica nequit constitui per conscientiam sui, nec per libertatem seu dominium sui. 3° Personalitas non est ipsa natura singularis, quia natura singularis non est id quod est, sed id quo aliquid est in tali specie. Et si personalitas esset ipsa natura, singularis, in Christo essent duu * ,personu lita tes et in Deo esset solum una persona. DE COMMUNI THOMISTARUM SENTENTIA 11!) 4° Personalitas non est ipsum esse actuans naturam, quia esse <■ U praedicatum contingens personæ creatæ, et sequitur personam (Jam formaliter constitutam) ut habentem esse. Petrus non est suum esse, sed solum habet esse. Petrus contingenter existit, dum Petrus necessario est Petrus, et non potest non esse Petrus, vi principii Identitatis. 5° Personalitas igitur est id quo natura singularis fit imme­ diate capax existentiæ, et sic ipsum « subjectum quod» realiter conHiituitur. Hæc est sententia communis thomistarum, et hæc definitio realis personalitatis correspondent definitioni nominali : personalitas est ni quo aliquod subjectum intelligens est persona, sicut existentia «•ut id quo subjectum existit. Hoc ultimum ab omnibus quasi ingenue mi mittitur et in confuso continet quod personalitas non est idem ac existentia personæ. 3° Sententia Cajetani denique optime explicat dogma Incarna­ tionis. 1° Explicat unitatem personæ in Christo, quia ponit in illo duas utique naturas, sed unam solam subsistentiam seu personali­ tatem, et unam solam existentiam, quæ sequitur personam unicam. 2° Explicat quare Concilia vocant hanc unionem secundum subsistentiam, seu hypostaticam, et non secundum existentiam, nec iwundum naturam. Non dicitur unio existentialis, sed unio hypo­ statica, scii, secundum subsistentiam vel personalitatem, quæ est id quo aliquid est quod, seu totum terminatum, per se separatim exi­ li tens. Brevius: subsistentia est id ratione cujus suppositum habet jus ml esse, seu id ratione cujus supposito competit esse per se sepaintim. Persona creata habet esse et non est esse. Insuper, ut dicit sanctus Thomas, IIP, q. 17, a. 2, ad 3 : « Tres personae in Deo non habent nisi unum esse». Ergo pro illo personaid as seu subsistentia non est esse seu existentia, nec est natura sinl'iilaris, quæ se habet ut quo et ut pars essentialis ad suppositum, i>i;;o restat quod personalitas est modus substantialis quo natura ulngularis fit immediate susceptiva existentiæ. Veritas hujusce doctrinæ manifestatur per instinctum conser­ vationis. Jamquidem suppositum vel minerale, vel vegetale, vel ani­ mule vult conservare ea quæ possidet. Pariter persona humana vult ■ oiiservare suam naturam, corpus et animam, suam existentiam, suas I η ii liâtes, suas partes intégrales, suas operationes; vult conservare < i omnia quæ possidet. Non est ejus natura individuata quæ possidet Im· omnia, est ipsa persona tamquam primum subjectum attributioiis : ipsum « ego ». Ex hoc etiam manifestatur altitudo personalitatis Christi; non mm habet, personalitatem humanam, et ideo ea omnia quæ ad humaii jiem ejus pertinent sunt sub ipso dominio ipsius Verbi incarnati, ■d ipsa persona Filii Dei quæ hæc omnia possidet, et igitur nullibi 120 DE IPSA UNIONE HYPOSTATICA tam perfecte exercitum est et exercetur supremum Dei dominium quam in sanctissima Christi humanitate. Eadem doctrina bene exponitur a Complutensibus Abbreviatis in eorum Cursu Phil. : De Generatione, Disp. XV, q. III. Conveniens est hic citare eorum probationes : « Dicendum est subsistentiam realiter distingui ab existentia. Sic docet S. Thomas... Nam IIP, q. 17, a. 2, ad 1υ™ inquit: "Esse consequitur naturam, non sicut habentem esse, sed sicut quâ aliquid est; personam autem seu hypostasim consequitur sicut habentem esse”. Sed id quod consequitur ad aliud, differt realiter ab eo... — Dicit etiam: “Angelus est compositus ex esse et quod est" et hoc optime explicat in I», q. 50, a. 2, ad 3, ubi docet quod existentia facit compositionem non solum cum essentia sed etiam cum supposito : si autem esset idem realiter cum subsistentia, non posset facere com­ positionem cum supposito, sed potius illud formaliter constitueret. «Deinde quodl. II0, q. 2, a. 4, docet quod "esse non est de ra­ tione suppositi”: at subsisteutia pertinet ad illius rationem, imo il­ lam formaliter constituit... «Tandem S. Doctor tanquam diversas quæstiones tractat, an in creatis sit idem essentia et existentia; et an essentia et suppositum sint idem ; ut videre est quodlibet 11°, a. 3 et 4, et in II Sent., dist. 3, q. (deest numerus), a. 1 et 2. Quod superfluum foret si existentia et subsistentia non distinguerentur realiter... « Secundo probatur ratione desumpta ex D. Thoma, loc. cit., ex IIP p., quæ sic formatur: nam actus distinguitur realiter a suo su­ sceptive reali; sed suppositum est susceptivum reale quod existentiæ : ergo existentia distinguitur realiter a supposito. Hæc secunda consequentia legitime infertur ex prima: nam suppositum consti­ tuitur formaliter per subsistentiam ; unde si existentia differt rea­ liter a supposito, et in eo recipitur, necessum est (sic) quod suppo nat realiter subsistentiam, et ab illa proinde realiter distinguatur. Minor autem ostenditur: quia illud suscipit ut quod existentiam, quod fit ut quod et operatur ut quod: nam fieri ordinatur ad esse, et esse ad operari: atqui fieri ut quod, et operari ut quod est pro prium suppositi, ut communiter docent Theologi, et Philosophi : ergo suppositum suscipit realiter ut quod existentiam. «Tertio probatur eadem assertio alia ratione desumpta ex D. Thoma, Quodlibet cit. : quoniam id quod est de intrinseca ratione suppositi distinguitur realiter ab eo quod accidit supposito et est adæquate extra propriam rationem illius: sed subsistentia est de intriseca ratione suppositi, existentia autem accidit illi estque adtr quate extra ejus rationem: ergo existentia et subsistentia realiter distinguuntur. Major et consequentia constant. Minor autem quoad primam partem est satis manifesta... (breviter probant et condii dunt) : et ideo haec est æternæ veritatis: Suppositum est substantia subsistens incommunicabili ter... Secunda etiam ejusdem minoris pars ostenditur: quoniam existentia non convenit necessario et essentia liter supposito; alias hæc propositio: Suppositum existit, foret, ader· L>E COMMUNI THOM I STAR U M SENTENTIA 121 næ veritatis, quod est absurdum : ergo existentia convenit supposito accidentaliter, estque adæquate extra rationem illius. « Confirmatur primo : quia suppositum est idem ac prima substan­ tia directe ponibilis in prædicamento ; sed praedicta substantia non constituitur realiter per existentiam : eo quod omnia quæ in prædi­ camento collocantur ab existentia præscindunt... «Confirmatur secundo... quoniam existentia et subsistentia ca­ rent omni principio identitatis : ergo non sunt realiter idem. Pro­ batur antecedens nam in primis existentia non est de ratione subsistentiæ : alias de quocumque prædicatur subsistentia praedicaretur etiam existentia: et consequenter, sicut bæc prædicatio est ab æterno vera: Homo est subsistens; ita etiam hæc esset vera ab æterno : Homo est existens, quod nemo concedet. Rursus existentia non est de conceptu alicujus tertii, in quo identificetur cum subsi­ stentia: non enim aliud tertium excogitari potest, nisi suppositum, de cujus tamen conceptu non est existere, ut nuper vidimus. Tandem existentia et subsistentia non ducunt ortum ab eadem forma...». Ita et optime Complutenses, omnino servant igitur interpretationem S. Thomæ propositam a Cajetano. Solvuntur objectiones contra sententiam Cajetani. —. 1Λ Objectio: In Diet. Théol. Cath., art. Hypostase, col. 418, dicitur: «Gratis affir­ matur necessitas hujusce modi substantialis, ut substantia indivi­ duata sit immediate capax existendi separatim ; est de ipsa ratione substantiae individuatæ et completæ quod existât in se et per se»20. Respondetur. — Substantia seu natura individuata non est id quod existit, sed id quo aliquod subjectum est tale, in tali specie cum conditionibus individuantibus. Id quod existit non est hæc hu­ manitas Petri, sed est Petrus ipse, persona Petri. Alioquin hæc hu inanitas Christi jam esset id quod est, et sic essent in Christo duo supposita, seu duæ personæ. Est e contrario in Christo unum sup­ positum cui tribuuntur duæ naturæ. Sic communiter theologi agendo de actibus theandricis Christi, et de valore infinito meritorum suorum et satisfactionis suæ dicunt : hi actus meritorii et satisfactorii habent valorem infinitum non ex principio quo eliciuntur (scii, non ex natura humana, ex facultatibus humanis et virtutibus infusis), sed ex principio quod, scii, ex sup­ posito divino seu persona divina quæ hos actus elicit. Oportet igitur quod personalitas sit quid reale positivum, sub Htantiale, distinctum a natura individuata et ab existentia (quæ est praedicatum contingens personæ creatæ) ; scii, personalitas est pro­ prie id quo aliquod subjectum intelligens et liberum est quod est. Sic communiter dicit sanctus Thomas in qualibet creatura differt ut quod est et esse. (Cf. Contra Gentes, 1. II, c. 52). 'J0 « On affirme gratuitement cette nécessité (de ce mode substantiel) : η ‘est 11 pas de l'essence môme d’une substance indivlduée et complète d’exister en sol et par sol?» (Diet. Théol., loc. cit.). 122 DE IPSA UNIONE HYPOSTATICA 2“ Objectio est : Subsistere pro substantia est existera. Atqui subsistentia se habet ad subsistere sicut existentia ad exi stere, cum quo identificatur. Ergo subsistentia est idem ac existentia. Respondet ur : concedo majorem, prout subsistere est factum exi­ stentia) attributum personæ, sed non constituens personam, nam per­ sona est res quæ de facto existit. Unde conceditur major, vel tran­ seat. Rego minorem: subsistentia enim se habet, non ad subsistere, sed ad suppositum, sicut existentia ad esse vel existera; id est: se habet, sicut abstractum ad concretum, ut cursus ad currere. Hoc cla­ rius constat si loco nominis subsistentiæ dicamus personalitas; per­ sonalitas enim se habet, non ad subsistere, sed ad personam, sicut abstractum ad concretum, unde sicut existentia ad existera, et sicut cursus ad currere. Et sic remanet quod personalitas seu subsistentia distinguitur realiter ab existentia, seu ab esse et a subsistere, quod de facto tribuitur illi ut prædicatum contingens. Distinctio data est apud sanctum Thomam, Ia, q. 54, a. 1, ad 2, ubi dicit : « Vita non hoc modo se habet ad vivere, sicut essentia- ad esse, sed sicut cursus ad currere, quorum unum significat actum in abstracto et aliud in concreto». Sic habetur designando simul abstractum et concretum in tri­ plici ordine : abstractum: essentia: concretum: ens: humanitas personalitas vel subsistentia existentia- homo persona (Petrus) existera Sic ut ait sanctus Thomas, IIP, q. 17, a. 2, ad 3: « Tres personæ in Deo non habent nisi unum esse», quod identificatur cum essentia divina, a qua non realiter distinguuntur personæ divinæ, quamvis sint realiter distinctæ inter se. Aliæ objectiones contra Cajetanum, propositæ sunt bis ultimis temporibus scii. : Sanctus Thomas dicit, IIP, q. 19, a. 1, Utrum in Christo sit una tantum operatio, ad 4um: «Esse et operari est personæ a natura, aliter et aliter. Nam esse pertinet ad ipsam constitutionem persona·, et sic quantum ad hoc se habet in ratione termini (ut ultima scii, actualitas) ; et ideo unitas personæ requirit unitatem ipsius esse com pleti et personalis. Sed operatio est quidam affectus personæ secun­ dum aliquam formam vel naturam. Unde pluralitas operationum non præjudicat unitati personali». Respondetur: In hoc textu sanctus Thomas non inquirit consti­ tutivum formale personæ (hoc jam supra determinatum est), sed quare sunt duae operationes sicut dua· natura·, dum est unum esse. Et respondet esse pertinet ad ipsam constitutionem persone», scii, ad personam constitutam ut personam, tanquam ad habentem esse, ut dixit, q. 17, a. 2, nam id quod, est immediate, est persona; e contrario DE COMMUNI THOMISTARUM SENTENTIA 123 operari, quod sequitur esse persouale, pertinet ad personam mediante natura et facultatibus ejus. Sic in Christo est unum esse, et duo operari, sicut duæ naturæ. In hoc textu non inquiritur constitutivum formale personæ, hoc jam determinatum a sancto Thoma supra, q. II, a. 2, non expectavit euim q. 19 ad hoc determinandum, occa­ sione hnjusce dubii: an sit unica operatio in Christo; operari enim «equitur esse, et prius considerandum est id quod pertinet ad esse personæ antequam id quod spectat ad operari. P. Mattiussi S. J. in· tract, de Verbo incarnato, Romæ, 1925, p. 118, affert tres textus S. Thomæ ad probandum quod pro eo subsi­ stentia est existentia; sed revera in his textibus legitur: «Subsi­ stentia dicitur cujus actus est subsistere, sicut essentia cujus actus est esse». Cf. I Sent., d. 23, q. 1, a. 1. ■ De Pot., q. 9, a. 1; P, q. 29, a. 2. Ergo sicut essentia distinguitur realiter ab esse in ea recepta, ita suppositum et subsistentia quâ formaliter constituitur supposi­ tum, distinguuntur ab existentia. Alia objectio: Ex actu et actu non fit unum per se, propterea materia prima debet esse pura potentia. — Atqui essentia, subsistentia et existentia sunt tres actus. — Ergo ex his non fieret aliquid unum per se. Respondetur: Distinguo majorem : Ex actu et actu non fit una natura per se, concedo; non fit unum per se suppositum, nego. — Concedo minorem : essentia·, subsistentia et existentia sunt tres actus, ita tamen ordinantur ut unus sit terminus alterius. — Distinguo conclusionem : Ergo ex his tribus non fit una tertia natura per se, concedo; ex his non lit unum per se suppositum, nego. Dum enim natura rationalis completur per personalitatem efficitur una persona, < ui accidentaliter seu contingenter convenit esse. Aristoteles in Post. Anal., 1. I, lect. 10, distinxit quatuor modos dicendi per se: 1° defi­ nitio qua manifestatur natura- per se una; 2° proprietas necessaria; aliquid per se subsistens seu suppositum quod est unum per se ut subjectum, quamvis habeat partem essentialem et partes acciden­ tales; 4° causa per se et non per accidens. — Notandum est quod in periodico Etudes carmélitaines, avril 1936, p. 125 sqq., in aliquo ar­ ticulo: Recherche de la personne, dicitur quod personalitas est quid relativum et quod solum reducitur ad categoriam substantiæ. Respon­ detur: personalitates divinæ sunt quidem quid relativum, scii, sunt relationes subsistentes (paternitas, filiatio, spiratio passiva) quarum , q. 4, a. 2, η. VIII: «Si 124 I>E IPSA UNIONE HYPOSTATICA omnes hoc fatemur, cur ad quid rei significata: perscrutantes, diver­ timus a communi confessione? n. Secundum banc communem confessionem enim, persona est id quod per se separatiin existit in rationali natura, et personalitas est id quo persona formaliter constituitur ut quod per se separatim sic existens, cui existentia contingenter tribuitur. Unde tota Cajetani sententia reducitur ad id quod a parte rei requiritur, ut verificentur liæc duo judicia ab omnibus theologis admissa: Persona Petri existit, sed non est suum esse. Et sicut nulla essentia creata est suum esse, ita nulla persona creata (per propriam personalitatem formaliter constituta) est suum esse. Solus Deus est suum esse. Dubium. — An juxta Cajetanum, subsistentia seu personalitas sit terminus intrinsecus substantial. Respondetur : Utique, ut formaliter constituens substantiam pri­ mam, seu suppositum, quamvis non sit de notione natura:; sic subsi­ stentia se tenet in linea substantiae. Et ut recte dicit P. Hugon, De Verbo Inc., p. 351: «Fundamentum metaphysicum hujus sententiae est discrimen radicale inter id quod pertinet ad ordinem existentiœ, et id quod pertinet ad ordinem substantia:. — Scii, nulla persona creata est suum esse. Item terminus ad quem motus terminat pro­ prie motum, sed non est amplius motus, qui cessavit; ita subsistentia terminat naturam, sed non est natura, constituit tamen substantiam primam, seu suppositum. Nulla persona creata, sive denominative sumpta ut natura singularis, sive formaliter scii, cum sua persona­ litate, est suum esse. Nunc rursus legi potest articulus 2US S. Thomæ ut hæc doctrina clarius appareat ». Recapitulatio. — Argumentum principale sententiæ plerorumque Thomistarum ad hoc reducitur, ut supra dictum est : Requiritur aliquid reale et positivum quo subjectum creatum existens est id quod est (contra Scotum). Atqui hoc non potest esse nec natura singularis, quæ se habet ut quo, nec existentia, quæ est praedicatum contingens subjecti creati (contra alias sententias). Ergo requiritur aliquid aliud positivum, scii, personalitas, qua * est ultima dispositio naturæ singularis ad existentiam. — Repugnaret quidem modus substantialis qui esset posterior existentiæ substantia·, sic esset accidens (contra Suarez), sed non repugnat ut anterior. Art. III. — UTRUM UNIO VERBI INCARNATI FACTA SIT IN SUPPOSITO VEL HYPOSTASI Sensus tituli est: utrum unio Verbi incarnati ita facta sit ut in Christo sit unum suppositum, una hypostasis tantum. Responsio est affirmativa et de (ide. Cf. Cone. Ephes., Denz., 11 1. « Est unio secundum subsistentiam ». Sed quidam hasretici dicebant : est una persona, sed duo supposita-. AN PERSONA CHRISTI SIT COMPOSITA 125 S. Thomas hoc confutat tripliciter: 1° Quia persona non addit super hypostasim nisi determina­ tam naturam, scii, rationalem ; 2° Si dicitur: «id quod addit est dignitas», fieret unio se­ cundum dignitatem quamdam, seu moraliter, ut volebat Nestorius ; 3° Si essent duo supposita in Christo, alicui tribuerentur ea quæ sunt Dei, et alteri ea quæ sunt hominis. Sic periret unio see. subsistentiam. Lege ad 2nt, ad majorem explicationem notionis personæ. Art. IV. — UTRUM PERSONA VEL HYPOSTASIS CHRISTI POST INCARNATIONEM SIT COMPOSITA Status quæstionis. — Quidam negant ut S. Bonav., Durandus, Scotus, propter rationes datas a S. Thoma initio articuli, per modum difficultatis, scii, quia Persona Christi est ipsa persona Verbi, quæ in se est simplicissima, nullo modo composita. — 2° Insuper quia natura divina non potest esse ut pars in Christo, nam pars est sem­ per minus perfecta quam totum. — 3° Nec dici potest quod Christus est compositus ex duabus naturis, quia sic esset natura composita, ut natura humana composita ex anima et corpore, et tunc Deitas se haberet ut forma, ideoque ut pars; esset inonophysismus. Responsio est: Persona Christi est una, sed ex duabus naturis composita. 1° prob. auctoritate S. Damasceni, citati in arg. sed contra. Imo hoc declaratur a 11° conc. Constantinopol. (Denz., 216) : « Sancta Dei Ecclesia... unitionem Dei Verbi ad carnem secundum compositionem confitetur, quod est secundum subsistentiam ». 2° prob. ratione, per partes : a) Persona Christi in se est quid increatum omnino simplex sicut et natura Verbi, ideoque in se nullo modo est composita. Sic Christus est unum subsistens. b) Attamen hæc persona Christi subsistit in duabus naturis, et sic dici potest et debet ex duabus naturis composita. A.d 1UI“ ex corpore articuli patet responsio. A.d 2xmi. Non tamen natura divina se habet ut pars. Nam « illa compositio personæ ex naturis non dicitur esse ratione partium, sed potius ratione numeri; sicut omne illud in quo duo conveniunt, polent dici ex eis compositum». Unde Christus sic componitur non ex partibus, sed ex extremis unitis. Hoc longius explicat sanctus Thomas in III Sent.,· d. 6, q. 2, n. 3, ubi notat quod compositio potest sumi dupliciter: 1° Pro unione partium ex qua causetur et resultet esse totius, 1 i hæc uuio importat imperfectionem, prout pars est ens incomple­ tum, minus perfectum quam totum, et prout esse totius est depeniIviih a partibus et sic causatum. 12« UE IPSA UNIONE HYPOSTATICA 2° Sumi potest compositio pro unione extremorum in aliquo· uno communicante esse extremis unitis. Extremum autem abstrahit ab hoc quod sit ens completum vel incompletum ; sic v.g. visio ter­ minatur ad visum sine ulla imperfectione pro objecto viso, a quo de­ pendet visio, sed quod non dependet a visione. Sic intellectus bea­ torum unitur Deo clare viso, absque ulla imperfectione pro Deo. Est autem aliquid simile in unione hypostatica, sed in ordine es sendi et non solum operandi, prout natura humana terminatur per personam simplicissimam Verbi divini, absque ulla imperfectione pro persona divina. Persona Verbi se habet ad naturam humanam non per modum actus informantis, sed per modum actus terminantis. Ium Corollarium. — Christus est etiam compositus ex persona Verbi et natura humana, quia constat illis realiter distinctis et unitis. Non tamen dici potest quod Christus est creatura, quia esse creatum convenit personæ, quæ est id quod est; persona autem Christi est increata, sed in eo natura humana est quid creatum. Ilum Corollarium. — Quamvis Christus sit ita compositus, non est perfectior Verbo non incarnato, quia Verbum in hac composi tione est extremum intinitum, eminenter continens perfectionem na­ turæ humanæ. Per oppositum Deus non dicitur compositus ex personis et na­ tura, quia personæ divinæ, quamvis uniantur in eadem natura, in­ ter se non uniuntur, sed potius opponuntur, nec uniuntur cum na­ tura, quia sunt simpliciter unum et idem cum illa. Sic non distin­ guuntur realiter a natura divina, sed realiter distinguuntur inter se secundum relationis oppositionem. Art. V. — UTRUM SIT FACTA ALIQUA UNIO ANIMÆ ET CORPORIS IN CHRISTO Status quæstionis. — Tunc videtur quod esset in Christo persona humana, nam persona humana resultat ex unione animæ cum corpore. Responsio est affirmativa et de tide, alioquin Christus non es­ set verus homo. Cf. ad luin, ad 2ura, ad 3“>n ; ged natura humana sic composita non habet propriam personalitatem. Art. VI. — UTRUM NATURA HUMANA FUERIT UNITA VERBO ACCIDENTALITER Hic articulus est simul recapitulatio præcedentium et eorum culmen ad unionem hypostaticam definiendam. Status quæstionis. — Videtur quod hæc unio sit accidentalis, nam omne quod advenit alicui post esse completum ejus, advenit ei accidentaliter. Et quidquid non pertinet ad essentiam alicujus rei, NULLO MODO EST ACCIDENTALIS 127 est accidens ejus. Humana autem natura non pertinet ad naturam divinam Filii Dei. Ergo. Respondetur quasi in fine corporis articuli. «Fides catholica, medium tenens inter positiones inonophysismi et Nestorianismi, non dicit unionem factam Dei et hominis secundum essentiam vel naturam, neque etiam secundum accidens, — sed me­ dio modo secundum subsistentiam seu hypostasim». Cf. Concilium Ephesinum, Denz., 114. 1° Probatur indirecte in argumento sed contra, quia id quod prædicatur accidentaliter non prædicatur in quid, sed in quantum, vel in quale; atqui humanitas Christi non prædicatur in quantum, vel in quale. Ergo non prædicatur accidentaliter. 2° Probatur directe ex documentis fidei, secundum quæ est unio nec secundum naturam contra Eutychetem, nec secundum accidens, contra Nestorium, sed secundum subsistentiam. Et duæ opiniones citatæ a Magistro Sententiarum reducuntur ad errorem Nestorii. Argumentum ad hoc reducitur: — Unio rerum substantialium ad componendam unam personam non est accidentalis. — Atqui talis est unio Verbi incarnati. — Ergo nullo modo est accidentalis, sed substantialis, in hoc sensu secundum subsistentiam. Iloc dicit plus quam «in persona», nam etiam accidentia sunt in persona cui tribuuntur. Cf. responsiones ad objecta apud sanctum Thomam, præsertim ad 2um et 3um. Ad intelligentiam hujusce articuli notandum est quod sunt qua­ tuor modi dicendi per se, et quod unio secundum personam dicit plus quam unio in persona ut notat Cajetanus in hunc articulum, η. IX. Sunt quatuor modi dicendi per se et non per accidens, ut expo­ nit Aristoteles in 1. I Post. Analytic, (lect. 10 sancti Thomæ). Ut dicit sanctus Thomas in hoc commentario : In 1° modo dicendi per se, de subjecto prædicatur ejus defi­ nitio: v.g. homo per se est animal rationale. In 2° modo dicendi per se, de subjecto prædicatur ejus pro­ prietas: v.g. homo est risibilis, seu habet facultatem ridendi, quæ ejus intelligentiam manifestat in vultu, quæque non convenit nec nngelo, nec animali bruto. Tertius modus dicendi per se est modus existendi, non modus prædicandi, quatenus significat aliquid esse in se et non in alio I.inquam in subjecto. Sic substa»tui prima, v.g. Petrus, est per se sen in se existens, per oppositum ad accidens, et ad substantiam secundam, v.g. ad humanitatem, quæ de illo dicitur et in eo est. Quartus modus dicendi per se dicitur secundum rationem cau salitatis, (piando effectus proprius tribuitur ejus causæ propria·. 128 DE IPSA UNIONE HYPOSTATICA, V.g. medicus sanat, id est sanat quatenus est medicus; jugulatio occidit; lux illuminat. E contrario per accidens medicus cantat. Manifestum est quod in nostra quæstione, humanitas non unitur Verbo in Γ modo dicendi per se, nec in 2°, nec in Jt°, SED IN 3°, prout non per accidens, sed per se existit in eo, et ut ait Caje­ tanus, η. IX, unitur ei non‘solum in persona seu in hypostasi (ut jam accidentia uniuntur cum substantia), sed unitur ei SEVEN DUM HYP0STAS1M, scii, per modum subsistentis, proprie igitur in 3° modo dici per se. Solvuntur difficultates. — Secundum Durandum hæc unio non est accidentalis prædicamentaliter seu physice, quia humanitas pertinet ad praedicamentum substantial, non quantitatis, nec qualitatis etc. Sed est unio accidentalis prœdicabiliter seu logice, quia accidens prædicabile definitur: quod potest adesse et abesse sine subjecti cor­ ruptione. Atqui humanitas potest adesse et abesse a Verbo sine subjecti corruptione. Hoc statim considerandum est: Principales objectiones in forma sunt sequentes: 1* Object.: — Quod advenit alicui post esse completum ejus, advenit ei accidentaliter. — Atqui natura humana advenit Verbo post esse completum ejus. — Ergo natura humana unitur Verbo accidentaliter. Respondetur: Distinguo majorem: si non trahitur ad idem esse personale, concedo; secus, nego. Contradistinguo minorem : et natura humana trahitur ad esse (cf. ad 2um) personale Verbi, concedo; non trahitur, nego. Instantia. — Etiamsi trahatur ad idem esse personale, unitur accidentaliter. — Accidens de novo adveniens alicui subjecto trahitur ad idem esse subjecti. — Atqui accidens unitur huic subjecto accidentaliter. — Ergo similiter natura humana unitur Verbo accidentaliter. Respondetur: Distinguo majorem : trahitur proprie ad idem esse suppositi, nego; improprie, nam habet esse proprium, sed inhcerens subjecto, concedo. Esse enim accidentis est in esse. Concedo minorem. Distinguo conclusionem : Si natura humana esset accidens inhae­ rens, concedo; secus, nego. Revera unitur Verbo non solum in persona ut accidentia, sed secundum subsistentiam, prout terminatur a personalitate Verbi, et habeat unum esse personale seu una existentia cum eo, sicut corpus cum anima. Instantia. — Attamen hæc unio est accidentalis saltem prædicabiliter, si non prædicamentaliter, ut dicit Durandus. — Id enim quod dicitur de subjecto non per se est accidens præ­ dicabile. — Atqui humanitas prædicatur de Verbo non per se. AN HÆC UNIO SIT ALIQUID CREATUM 129 — Ergo humanitas unitur Verbo ut accidens prædicabile. Respondetur: Distinguo majorem : nullo modo per se, concedo ; saltem per se 3° modo seu per se subsistentiæ, nego. Contradistinguo minorem et nego consequens et consequentiam. Humanitas Christi non est quidem de definitione Verbi seu secundæ personæ Trinitatis, nec est ejus proprietas, sed Verbum subsistit in ea, et ea in Verbo. Instantia. — Attamen id quod potest abesse vel adesse sine cor ruptione subjecti unitur ei accidentaliter. Atqui natura humana potest abesse sine corruptione Verbi. Ergo. Respondetur : Distinguo majorem : sine corruptione subjecti, ut est compositum, concedo; ut est mera forma subsistens, nego. Contradistinguo minorem : natura humana potest abesse sine corruptione Verbi in se sumpti ut persona aeterna, concedo; Verbi incarnati, nego. Ita corpus unitur animæ non accidentaliter, et tamen potest abesse, non corrupta anima, sed corrupto composito. Id est corpus non potest abesse ab anima nisi corrupto composito, sic unitur ei per se, et non per accidens; ita humanitas Verbo, quamvis humanitas non uniatur Verbo essentialiter. Corollarium. — Unde unio hypostatica differt et ab unione essen tiali ex qua resultaret una sola natura composita sicut ex corpore et anima; et ab unione accidentali; sed est unio sui generis omnino unica secundum subsistentiam vel hypostasim, seu formaliter secundum personam, et non solum materialiter in persona, nam etiam accidentia, quæ adveniunt homini, uniuntur ei materialiter in per sona, non vero formaliter secundum personam. Ideo humanitas Christi non est in Verbo incarnato nec accidens prœdicamentum (ut v.g. facultas intellectiva in anima rationali vel in angelo), nec accidens prædicabile seu contingens (ut v.g. pro tali homine quod stet protiusquam sedeat). Sic exacte determinatur sensus hujusce expressionis conciliomm : «unio hypostatica». Non agitur hic de conclusione theologica deducta ex dogmate, sed de metaphysica explicatione dogmatis. Non < si nova veritas deducta ex veritate revelata de Incarnatione, sed explicatio metaphysica hujusce veritatis revelatæ. Λκτ. VII. — UTRUM UNIO NATURÆ DIVINAE ET HUMANAE SIT ALIQUID CREATUM Status quaestionis. — Videtur quod non : 1° Quia unio ista in Deo est, est Deus unitus humanitati, et In Deo nihil creatum esse potest. v l>e < hrttlo Salvatore. 130 DE IPSA UNIONE HYPOSTATICA 2° Terminus unionis est increata Persona Verbi, ergo ipsa unio non est quid creatum. Hæc quæstio satis difficilis est quia vox unio sumi potest in triplici sensu : 1° ut actio unitiva; 2° ut conjunctio potius passiva aliquorum in uno; 3° ut relatio quæ conjunctionem illam sequitur. 1° Si agitur de unione, ut est actio unitiva humanitatis cum Verbo, certo hæc actio est increata, et est communis toti Trinitati, nam Pater et Spiritus Sanctus univeruut humanitatem Christi Verbo, quamvis non assumpserint eam cf. a. 8. Hæc actio communis toti Trinitati, prout dependet ab omnipotentia quæ communis est tribus Personis, est formaliter immanens, virtualité!· transiens, et proinde increata, sine dubio. 2° Si agitur de unione ut est realis relatio dependentiæ huma­ nitatis Christi a Verbo, sanctus Thomas clare ostendit eam esse quid creatum, nec est difficultas. 3° Si agitur vero de unione ut est conjunctio potius passiva humanitatis Christi cum Verbo, disputatur inter theologos an sit quid reale et creatum, ab humanitate distinctum. Affirmative respon­ dent Scotus, Suarez, Vasquez, et quidam thomistæ ut Salman li­ censes, et Godoy, ita recenter 1’. de la Taille21. — Sed Scotus vult hoc esse quid relativum extrinsecus adveniens, alii dicunt est modus substantialis et fundamentum realis relationis de qua loquitur san­ ctus Thomas. E contrario Cajetanus et plures alii thomistæ, ut Billuart et P. Billot, respondent negative: scii, «non datur hic modus substan­ tialis, quasi nexus medius formaliter uniens naturam humanam Verbo, ita ut nulla alia unio formalis ab extremis distincta reperiatur, nisi ipsa relatio consequens ad immutationem passivam na­ turæ humanæ ex actione unientis». Ita Billuart. — Ita creatio pas­ siva est solum relatio realis dependentiæ, nihil aliud, et fundatur in esse creatum, prout creatura non est suum esse. Et hoc verum esse videtur22. Videamus sanctum Thomam. Sed contra: Hæc unio inccepit in tempore, ergo est quid creatum. Sed quid sit formaliter hoc creatum, hoc determinatur in corpore articuli. In corpore articuli, sanctus Thomas non loquitur nisi de relu tione. Ejus argumentatio ad hoc reducitur: — Omnis relatio inter Deum et creaturam est realis in creatura. et rationis in Deo. — Atqui uuio de qua loquimur est relatio quædam humanitatis Christi ad Verbum. 21 Imo P. < i gratiam increatam, quæ est gratuita Dei voluntas aliquid faciens nullis præcedentibus meritis. /* Pars patet, quia hæc unio est substantialis, non accidentalis. 136 DE IPSA UNIONE HYPOSTATICA 2’ Pars patet etiam, quia hæc unio superat infinite facultatem et exigentias naturae creatæ, etiam angelicæ. Cf. articuli corpus et ad 1ωη. In hoc articulo sanctus Thomas non loquitur de modo substan tiali, qui esset inter Verbum assumens et humanitatem assumptam. Art. XI. — UTRUM UNIONEM VERBI INCARNATI ALIQUA MERITA PRÆCESSERINT Status quæstionis. — Sub aliquo aspectu videtur quod ita fuit, nam justi Veteris Testamenti merebantur vitam æternam, ad quam non poterant pervenire nisi per Incarnationem ; ergo, ut videtur,, pariter meruerunt Incarnationem. Item de B. Maria Virgine can­ tatur quod «Dominum omnium meruit portare». Sed ex alia parte docet Augustinus (De Praedestinatione sancto­ rum, c. 15), quod nulla merita praecesserunt regenerationem nostram juxta sanctum Paulum (Tit., m, 5). Ergo nec illam Christi genera­ tionem aliqua merita praecesserunt. Imo in praedicto opere pulchre ostendit sanctus Augustinus quod prædestinatio Christi, ut est homo, ad filiationem divinam naturalem non potuit esse ex praevisis Christi meritis, nam ejus merita præsupponunt ejus personam jam consti­ tutam; et ex hoc deducit Augustinus quod pariter prædestinatio no­ stra, cujus prædestinatio Christi est exemplar, non est ex prævisis nostris meritis, quæ sunt effectus ejus, ut explicat etiam sanctus Thomas, I*, q. 23, a. 5. Responsio. — In corpore articuli sunt tres conclusiones : *1 Conclusio: Christus non potuit mereri suam Incarnationem. Nam omnis operatio Christi subsecuta est unionem hypostaticam ; non enim Christus fuit prius purus homo, et postea, unitus Verbo, sed, in instanti creationis suæ, anima ejus fuit Verbo personaliter unita. Hæc prima conclusio est de fide contra Photinum, cf. Denz., 65, 85, 88, 233. 2* Conclusio: Ss. Patres Veteris Testamenti et 13. Maria Virgo non meruerunt nec mereri potuerunt de condigno Incarnationem. propter tria: 1) Quia Incarnatio transcendit beatitudinem vitee aeternae, ad quam tanquam ad præmium ultimum ordinantur merita justorum. Constituit Incarnatio ordinem hypostaticum supra ordinem gratia· et gloriæ. 2) Quia principium meriti non potest cadere sub merito, esset causa suiipsius, sic status gratiæ non cadit sub merito, et a fortiori principium gratiæ quod est Incarnatio: «Gratia et veritas per .!<· sum Christum facta est» (.Joan., i, 17). AN ALIQUA MERITA EAM PRÆCESSER1XT 137 3) Quia Incarnatio Christi est reforma tiva totius humana na­ tural, ergo non cadit sub merito alicujus hominis particularis: «De plenitudine Christi omnes accepimus» (Joan., i, 16). 3* Conclusio: Sancti Patres Veteris Testamenti Incarnationem meruerunt tamen de congruo improprie, desiderando et postulando ; congruum enim erat ut Deus exaudiret eos qui ei obediebant. — Ad 3u,n: « Beata Virgo dicitur meruisse portare Dominum omnium, non quia meruit ipsum incarnari, sed quia meruit ex gratia sibi data illum puritatis et sanctitatis gradum, ut congrue posset esse mater Dei ». Hæc verba sancti Thoinæ sunt aurea, et summa proprietate exprimunt id quod proprie meruit B. Maria Virgo, scii, non meruit Incarnationem quæ est principium plenitudinis gratiæ quam ipsa ac cepit ad merendum, sed meruit augmentum gratiæ quo fieret digna mater Dei2*. Dubia quædam proposita sunt circa hunc articulum. Ad solutionem horum dubiorum revocanda est in memoria di visio meriti quæ exponitur in tractatu de Gratia. Meritum est opus præmio dignum, vel in isto opere est jus ad preemium; proinde divi ditur secundum fundamentum hujusce dignitatis, prout habet aut non habet æqualitatem proportionis cum præmio. Meritum de con «ligno eam habet, non vero meritum de congruo. ! fundatur in justitia saltem distributiva, prout habet condignitatem seu æqualita tem proportionis cum præmio. / proprie dictum: fundatum in amicitia, seu in jure amicabili, inter per I sonas, prout amicitia est de J pars potentialis justitiæ; congruo ) improprie dictum: fundatum in pura Det misericordia sine ullo jure vel debito ex parte operis. de \ condigno / Dubium lum — An Christus potuerit suam Incarnationem mereri per opera eam subsequentia. Cf. Gonet, disp. VII, a. 3. Quidam, scii. Suarez, Ruiz, Coninck, hoc tenuerunt, prout scii. Deus decrevisset exeeutionem et continuationem Incarnationis fu turæ intuitu futurorum meritorum Christi. S. Thomas in 111 Sent., <1. iv, q. 3. a. 1, ad 6, videtur aliquid plus dicere, ».«•11. : « Beata Virgo nou meruit incarnationem, sed, præsupposita incarnatione, meruit quod per eam fieret, non merito condigni, sed merito congrui, in quan1'iin decebat quod mater Del esset purissima et perfectissima ». Attente tamen v'iimlderando, hic modus loquendi non plus dicit quam alter, asserit solum Ii Virginem meruisse quod incarnatio per eam fieret, prout meruit illum puri· iniis et sanctitatis gradum, qui matri Del decebat, et nulla alia virgo potuit Ime mereri quia nulla alia accepit ab ipsa conceptione sua plenitudinem gratiæ Initialem. Sle B. Marla V. iwtult In ordine exeeutionis se præparare ad maternilntem divinam, non vero potuit eam mereri, sic enim ipsam Incarnationem meriilHset 138 DE IPSA UNIONE HYPOSTATICA Thomistæ respondent negative: defendendo primam conclusionem sancti Thomæ dicunt: Christus nec meruit nec absolute mereri po­ tuit sive de condigno, sive de congruo suam Incarnationem, nequidem per opera eam subsequentia. Ratio est quia principium meriti nec cadit, nec cadere potest sub merito, esset causa suiipsius, ut exponitur in tractatu de Gratia, I* II“, q. 114, a. 9 et De Veritate, q. 29, a. 6. Brevius : Christus non semetipsuin meruit. Meritum enim est causa efficiens moralis præmii, prout est jus ad præmium, si ergo principium meriti caderet sub merito, ut præmium, tunc moraliter causaretur a merito, et sic esset causa suiipsius; esset simul causa et· effectus in eodem genere et sub eodem respectu, quod est absurdum. Incarnatio autem est principium totius meriti Christi, quia nulla Christi operatio potest concipi nisi ut procedens ab ejus persona, tanquam a principio efficiente ut quod, cum actiones sint supposi­ torum et operari sequatur esse; et persona Verbi dat meritis Christi valorem infinitum, ut melius infra patebit. Unde nequidem bona Christi opera subsequentia Incarnationem potuerunt eam mereri sive de condigno, sive de congruo, nam hæc opera fuissent causa suiipsius. Pariter ipsa Incarnatio esset causa et effectus simul, sub eodem aspectu, esset principium et principia tum, seipsa prior et posterior ; quæ omnia sunt contra contradictionis principium, in ipsis mysteriis servandum, alioquin mysteria non es sent mysteria, sed quid absurdum, non supra rationem, sed contra. Confirmatur. — Prius decreta fuit Incarnatio, etiam quoad exe cutionem, quam futura Christi merita prævisa fuerint. Nam sicut, prius est esse quam operari, ita prius est decernere Christum esse, quam decernere eum operari. Cf. solutionem objectionum apud Gonet, disp. VII, a. 3, Billuart, diss. V, a. 1. Unde Christus non potuit mereri suam Incarnationem saltem quoad ejus substantiam. Dubium lluni — An Christus meruerit circumstantias suæ Incar­ nationis. Thomistæ respondent distinguendo inter circumstantias præce dentes aut concomitantes Incarnationem, et alias consequentes, et subdistinguunt circumstantias præcedentes prout sunt aut non sunt necessario cum Incarnatione connexæ. Cf. Salmanticenses, disp, VII, dub. II, paragr. VII. Dicunt : 1) Christus non meruit eas Incarnationis circumstantias prœcedentes aut concomitantes quæ influunt in ejus esse vel eam neces sario comitantur25. Ratio est quia merita Christi supponunt ejus Incarnationem ut eorum principium, et pariter supponunt prædictas circumstantias quæ ad substantiam et individuationem Incarnationis pertinent. 25 Agitur de circumstantiis necessario connexis secundum necessitatem hypotheticam cum Incarnatione In concreto, ut volitn est a Deo, v g eonclpl et nasci. AN ALIQUA MERITA EAM PKÆCESSERINT 139 Insuper non possunt infallibiliter prævideri a Deo merita Christi futura, nisi prius prævideatur Christus futurus et existens in aliquo temporis momento. Proinde Christus non meruit concipi ex Spiritu Sancto, nasci ex Beata Maria Virgine, ex populo judaico, tali loco, tali tempore, tali modo. 2) Christus meruit eas Incarnationis suæ circumstantias quæ nec in ejus esse influunt, nec cam necessario comitantur, seu quæ non ad substantiam et individuationem Incarnationis pertinent. Nam istae circumstantiæ non sunt causæ aut principium meriti, nec ab illis dependet Christi meritum. Et Christus meruit omne illud quod congruenter potest habere rationem præmii. Sic meruit Prophe­ tarum de ipso prædictionem, annuntiationem per angelum2·, et pro­ babilius Matris Virginitatem, nam Virginitas Matris non influit in Incarnationem, magis quam albedo matris, nec videtur necessario connexa cum Incarnatione. Pariter Christus meruit Immaculatam Conceptionem B. Mariæ Virginis. 3) Christus meruit circumstantias Incarnationem consequentes, quia illæ non se tenent ex parte principii meriti, sed ad illud con­ sequuntur. Sic meruit concentum angelorum post nativitatem, Ma­ gorum adorationem, apparitionem stellæ, curam B. Mariæ Virginis et Joseph, esse mundi judicem, sacramentorum institutorem, suam Resurrectionem. Cf. III", q. 19, a. 3. Christus pertinentes ad v.g. concipi ex > substantiam 1 Spiritu San­ et individua l cto, nasci ex tionem Incar I B. Maria Vir non nationis ' gine, scilicet : meruit i Ch. non meeas praeceden­ j ruit maternites et con­ ad substan I; tatem Virgin. praedictiones comitantes tiam Incarna \1 prophetarum, Salm. Circumstantiæ tionis non per , annuntiatio Incarnationis tinentes | per angelum ’ etc. I Magorum adoratio, cura B. eas \ Mariæ Virginis et Joseph, es i se institutorem sacramento- meruit I subséquen­ \ rum, resurrectio. tes I " Nulla est difficultas quod Christus meruerit ea quæ conceptionem suam Ηm cesserunt, sic enim meruit redemptionem justorum Veteris Testamenti; i illo est quia meritum est causa non physica, sed moralis; causa physica non lullult nisi existât, e contra Deus praevidendo et volendo futura Christi merita, ilislli gratiam hominibus qui Justificati eunt ante Christum. j-10 DE IPSA UNIONE HYPOSTATICA Brevius, ut aiunt Salmanticenses, (lisp. VII, dub. 11, paragr. VIlr n. 53: «Circa omnes circumstantias Incarnationis, dici potest Chri­ stum non meruisse circumstantias pertinentes ad substantiam et individuationem Incarnationis (ut concipi ex Spiritu sancto, nasci ex Virgine, sic non meruit maternitatem B. Mariæ Virginis), meruisse autem omnes circumstantias qua: non pertinent ad substantiam my­ sterii. «Ratio est, quoad priores, quod principium meriti (ipsa Incar­ natio) non cadit sub merito; — quoad alias circumstantias ratio est quia non se tenent ex parte principii meriti». Uno verbo: Christus non semetipsum meruit. Dubium lllum — An Christus meruerit continuationem suæ In carnationis. Suarez et quidam alii respondent affirmative. Responsio vero communis et præsertim ibomistarum est nega­ tiva. Ratio est quia continuatio Incarnationis non differt ab ipsa Incarnatione, quæ non potest esse objectum meriti. Incarnatio enim non continuatur ad modum rerum successivarum et divisibilium per additionem alicujus, scii, partis, gradus aut auxilii, sed est tota simul et mensuratur duratione omnino indivisibili, supra tempus continuum solis, et etiam supra tempus discretum successionis cogi­ tationum angelorum. Hæc duratio qnâ mensuratur Incarnatio est æternitas participata (participata quidem prout incœpit Incarnatio). Ratio est quia unio hypostatica est immutabilis, et permanentior visione beatifica, quæ jam mensuratur aeternitate participata ex parte objecti, prout nulla mutatio seu successio in ea est. Confirmatur. — Jam continuatio status gratiæ usque ad mortem non magis cadit sub merito, quam inchoatio hujusce status gratiæ, qui est principium meriti ; a fortiori igitur continuatio Incarnationis, quæ est radicale principium omnium meritorum Christi et hominum regeneratorum, nou cadit sub merito. Dubium IVum circa meritum Ss. Patrum Vet. Test, et B. Ma riœ Virginis. Sanctus Thomas clare ostendit quidem quod non potuerunt me reri de condigno Incarnationem, quæ est radicale principium meri­ torum omnium hominum post lapsum et regenerationem, et quæ su perat beatitudinem nostram, seu finem ultimum nostri meriti. Hæc est sententia communis et certa, quæ exprimitur in locis Sacræ Seri pturæ ubi dicitur Incarnationem esse opus misericordiæ; v.g. Luc., i, 78: in cantico Benedictus: «Per viscera misericordiæ Dei nostri, in quibus visitavit nos oriens ex alto». — Item ad Tit., in, 4 : «Ap paruit benignitas et humanitas Salvatoris nostri Dei; non ex ope ribus justitiæ quæ fecimus nos, sed secundum misericordiam suam salvos nos fecit». Proinde nec B. Maria Virgo potuit mereri de condigno Incarna lionem; sed Incarnatio fuit principium radicale omnium meritorum B. Mariæ Virginis, quæ accepit ipsam gratiam Immaculatae Conce AN ALIQUA MERITA EAM PRÆCESSERINT 141 ptionis propter fptura Christi merita, ut declaratum est in Bulla Pii IX. Remanet igitur solum difficultas quoad meritum de congruo, scii, quid vult dicere sanctus Thomas in fine corporis articuli XI dum ait: «Ex congruo tamen meruerunt sancti patres (V. T.) incarna­ tionem, desiderando et petendo; congruum enim erat ut Deus exau­ diret eos qui ei obediebant». Agiturne de merito de congruo proprie dicto, fundato in amicitia, seu in jure amicabili, an solum late dicto, fundato in pura Dei mi sericordia quæ orationes nostras exaudit etiam absque merito sive de condigno, sive de congruo proprie, v.g. dum exaudit orationes pec­ catorum qui nullo modo in statu peccati mortalis possunt mereri? Plures theologi, etiam quidam thomistæ, dicunt: agitur etiam de merito de congruo proprie dicto. Sed non possunt solvere objectionem quæ statim in mente venit, scii. Incarnatio seu Christus est principium totius meriti B. Μ. V. ac Patrum Veteris Testamenti, sicut et Novi27; et principium me­ riti non cadit sub merito, nequidem sub merito de congruo proprie dicto, nam hoc meritum fundatur in amicitia seu in caritate quæ venit a Christo. Dicit sanctus Thomas, IIP, q. 27, a. 2, ad 2: «Chri­ stus est universalis omnium Salvator » secundum illud Matth. : « Ipse salvum faciet populum suum a peccatis eorum ». Quidam respondent: Incarnatio in intentione est principium me­ ritorum Patrum Veteris Testamenti, et merita Patrum in exeeutione disponunt ad Incarnationem. Id est: Incarnatio et hæc merita· sunt sibi invicem causæ in diverso genere; Incarnatio in genere causæ fi­ nalis, merita in genere causæ efficientis moralis. Hæc responsio vero non valet, valeret forte pro meritis Adæ innocentis, sed hic non valet; nam merita Patrum proveniunt ex ipsis futuris Christi meritis, non solum ut a causa finali, sed tanquam a causa efficienti morali: sic causæ ad invicem essent causæ, in eodem genere. Unde sanctus Thomas dicit ad 2um : « Incarnationis myste riurn est principium merendi, quia de plenitudine Christi omnes acce­ pimus (Joan., i, 16)», omnes etiam justi Veteris Testamenti. Idem dicendum est de merito B. Mariæ Virginis. Nullum enim meritum est aut concipi potest post lapsum pro præsenti statu hominum, quod non accipiat valorem suum et vim merendi ex Christi meritis. Et non concipiuntur merita in Christo, moraliter efficientia merita nostra, nisi prout Christus consideratur ut existons, aut absolute futurus, in aliquo temporis momento, con­ sequenter in statu exeeutionis et non intentionis tantum; actiones enim sunt suppositorum existentium, operari sequitur esse. Unde non valet prædicta applicatio principii «causæ ad invicem sunt can • a· ", nam essent causæ in eodem genere causalitatis, et hoc est cir” Propter boc principium snnetus Thomas quandoque timuit affirmare IminiK'ulatam Conceptionem B. Mariæ Virginis, quando scilicet non cogitabat de ■ Ium redemptione pneservatlva. 142 L»E IPSA UNIONE HYPOSTATICA culus vitiosus. Cf. de hac re Billuart et Gotti, qui in hoc melius lo­ quuntur quam Gbnet et Salmanticenses. Unde nec Patres Veteris Testamenti nec B. Maria Virgo potuerunt mereri de congruo proprie executionem Incarnationis ut prævisam et decretam a Deo, nec proinde ut executain in tempore. Si nos me­ remur consecutionem gloriæ in ordine executionis, hoc est quia Deus ab æterno decreto suo executive sic voluit consecutionem gloriæ; scii, ut communiter dicitur, in ordine intentionis gratis vult Deus dare gloriam suis electis, sed non vult eam gratis dure electis adul­ tis, in ordine executionis, id est necesse est quod adulti mereantur gloriam ad quam gratis prædestinati sunt. Quomodo igitur solvendum est dubium? Plures thomistæ, ut Billuart, Sylvius, Gotti, dicunt agitur de me­ rito de congruo lute dicto, quod fundatur in pura misericordia exau diente orationes etiamsi orationes istæ non sint proprie meritoriæ, ut orationes peccatorum2’. Et hoc videtur esse sensus textus sancti Thomæ, scii, «congruum enim erat ut Deus exaudiret eos qui ei obediebant». Tunc mereri de congruo late est idem ac impetrare. Alioquin 1° Patres meruissent aliquid melius quam Christus ipse meruit; 2° Christus esset debitor Patribus suæ Incarnationis, et 3° Incarnatio non esset opus puræ misericordiæ. Sic remanet principium enuntiatum a sancto Thoma in corpore articuli, scii, principium meriti non cadit sub merito; hoc principium non minus valet pro merito de congruo stricto (quod provenit ex ca­ ritate a Christo obtenta), quam pro merito de condigno. Remanet etiam sacrosanctum principium quod Christus est principium meri­ torum omnium hominum regeneratorum sive Veteris Testamenti sive Novi, etiam meritorum B. Mariai Virginis. Confirmatur hæc interpretatio, prout sanctus Thomas ad 3uln ne­ gat B. Mariam Virginem meruisse Incarnationem : « Beata Maria Virgo, inquit, dicitur meruisse portare Dominum omnium, non quia meruit ipsum incarnari, sed quia meruit ex gratia sibi data· illum puritatis et sanctitatis gradum, ut congrue posset esse Mater Dei ». Item ut dictum est, locutus est sanctus Thomas in III Sent., d. 4, q. 3, a. 1, ad 6, ubi ait: « Quod Beata Virgo non meruit Incar nationem, sed supposita Incarnatione, meruit quod per eam fieret, non quidem merito condigni, sed merito congrui in quantum decebat quod mater Dei esset purissima et perfectissima ». Objectio — Meritum de congruo proprie dictum fundatur in ami citia mutua merentis et præmiantis. Atqui Ss. Patres, qui petebant Incarnationem, erant amici Dei, et a fortiori B. Maria Virgo. Ergo. Respondetur: Distinguo majorem: quando nihil obstat rationi meriti, concedo; secus, nego. Ilie autem obstat quod Incarnatio sit ae Dum meritum respicit Justitium divinam (saltem sec. Jus amicabile), urat Io ut. sic (qum |H>test esse non meritoria) respicit misericordiam dlvlmim. AN ALIQUA MERITA ΕΛΜ PRÆCESSERINT 143 principium meriti Patrum, et non possit esse ejus effectus. Insuper, ut dictum est, Incarnatio constituit specialem ordinem hypostaticum, qui superat spheram meriti ; merita enim ordinatur solum ad beati tudinem æternam, et « unio incarnationis transcendit unionem beatæ mentis cum Deo, ideo non potest cadere sub merito » ut dicit sanctus Thoma in præsenti artic. initio. Art. XII. — UTRUM GRATIA UNIONIS FUERIT HOMINI CHRISTO NATURALIS Id est, ut notat Cajetanus, quæstio est de Christo, non secundum quod est Deus, sed secundum quod est homo : an gratia unionis sit illi naturalis. Responsio: Gratia unionis non est homini Christo naturalis, hoc sensu quod sit causata ex principiis naturæ humanæ ; sed prout illi collata est ab initio conceptionis cum ipsa natura, et insuper prout provenit ex natura divina Christi. Idem dici potest de gratia habituali infusa animæ Christi. Ratio est quia utraque gratia est supernaturalis quoad substan­ tiam, sed data est in instanti conceptionis Christi. Dubium: An B. Maria Virgo fuerit causa instrumentalis co­ njunctionis humanitatis cum Verho, in hoc instanti conceptionis Christi? Respondetur : Certo certius nulla creatura fuit aut esse potuit causa principalis efficiens Incarnationis, nam Incarnatio non solum est opus proprium Dei, ut creatio, sed maximum ejus opus; est enim miraculum primi ordinis superans quoad substantiam omnes vires creatas et creabiles et omnes exigentias cujuslibet naturæ creatæ, et simul est mysterium superans mysteria gratiæ et constituens spe­ cialem ordinem scii, hypostaticum. Tota Trinitas Incarnationem operata est, per omnipotentiam communem tribus personis. Sic, ut diximus, Pater et Spiritus Sanctus fuerunt unientes, quamvis solus Filius assumens, seu sumens ad se. Sed dubium est: an B. Maria Virgo fuerit causa instrumentalis Incarnationis? Disputatur; sed responsio sancti Thomæ est negativa, cf. infra q. 31. a. 5, et q. 32, a. 4, c. ubi ait: «In ipsa conceptione Christi H. Virgo nihil active operata est, sed solum materiam ministravit ». Mqui causa instrumentalis active operatur in virtute principalis agentis. Item sanctus Thomas tenet quod non datur instrumentum ad creationem. I*. q. 45, a. 5, nequidem ad creationem quotidianam animarum parvulorum, ad quam parentes disponunt non efficienter, mciI solum præbendo materiam, seu corpus dispositum; a fortiori lion datur instrumentum ad Incarnationem. 144 DE IPSA UNIONE HYPOSTATICA Hoc argumentum a fortiori in hoc fundatur: instrumentum de­ bet disponere subjectum ad effectum principalis agentis. Atqui, sicut in creationéTnon est subjectum ex quo producitur id quod ex nihilo creatur; ita in incarnatione non præexistit subjectum disponendum, nam incarnatio est communicatio personalitatis Verbi humanitati Christi. Verbum autem non potest attingi ab actione creata, nec esse subjectum in quod operatur actio creata. Nec potest disponi materia ad aliquid increatum, scii, ad Verbum assumens29. Unde si B. Maria Virgo dicitur quandoque «instrumentum crea­ tionis animæ Christi et etiam Incarnationis» hoc est intelligendum de instrumento late dicto prout subministravit materiam quæ a Spi­ ritu Sancto efformata est in humanitatem et juncta fuit Verbo. 29 Cf. üict. théol. cath., art. « Incarnation », col. 1509 ss., et art. « Marie ■col. 2362; cf. JOAnnem λ S. Th., Salmant., Goneï. Contenson. QUÆSTIO III DE MODO UNIONIS EX PARTE ASSUMENTIS Post considerationem unionis hypostaticæ in se, agendum est de unione ex parte personæ assumentis. Ut notat Joannes a S. Thoma initio hujusce quæst., in hac quae­ stione tertia S. Thomas de duobus tractat: 1° De persona assumente in quinque primis articulis; 2° De modo assumendi in aliis. AUT. I. — UTRUM PERSONÆ DIVINAE CONVENIAT ASSUMERE NATURAM CREATAM Sensus tituli, ut ait Cajetanus, ostendit quod agitur de persona divina ut sic, prout ratione distinguitur a natura divina. Status quaestionis apparet ex duabus prioribus difficultatibus po sitis initio articuli, scii. Personæ divinæ non potest fieri additio, (plia est in se infinite perfecta; et de ratione personæ est quod sit incommunicabilis. Propriissime competit persona: assumere naturam. 1° Probatur auctoritate Aug. seu potius Fulgentii, qui dicit: « Formam, id est, naturam servi in suam accepit Deus ille (scii. Uni rcnitus) personam ». 2° Probatur ratione: Verbum assumere, quasi ad se sumere, importat simul princi­ pium et terminum actionis. Atqui sola persona potest esse simul principium et terminus actionis. Ergo. — In art, seq. explicabitur melius adverbium « propriis sime ». 1’rob. minor, quia personæ competit agere, actiopes sunt suppotltorum, persona est id quod per se separatim existit et operatur. Et m uper persona est terminus hujusce assumptionis, quia unio facta cui in persona et non in natura. Assumptio enim proprie est actio qua natura humana trahitur nd subsistentiam Filii, ut per eam subsistat. Unde hæc actio non •olmn producit in humanitate Christi relationem dependentiæ a Verbo, sed ei communicat personalitatem Verbi. Conclusio est : in (IMilliaOU.LAolUHOi />o Christo Salvalort 140 DB MODO UNIONIS EX PARTE ASSUMENTIS Ad l"m. Personae divinæ quæ est infinita, non fit additio ; sed illud quod divinum est apponitur homini ; unde non Dens, sed homo perficitur. Ad 2ω“. « Persona dicitur incommunicabilis, in quantum non po test de pluribus suppositis prædicari, nihil tamen prohibet plura de persona praedicari...». «Hoc est proprium divinæ personæ propter ejus infinitatem, ut fiat in ea concursus naturarum, secundum subsi stentiam ». Dubium: Utrum terminare naturam alienam, ita sit proprium Personæ divinæ, ut repugnet omni personalitati creatae vel creabili. V.g. an angelus vel dæmon possit assumere naturam humanam. Qui dam putaverunt Joannem Baptistam fuisse angelum incarnatum, et Antechristum fore diabolum incarnatum. Respondetur communiter quod aliqua persona creata non potest naturam assumere in unitate suppositi. Ita Cajet., Soto, Alvarez, Medina, Suarez, Vasquez, Billuart. Ratio est quia personalitas finita habet suam limitationem et speciem a natura cujus est complementum et terminus. Cum enim subsistentia sit modus et terminus naturæ, non dat speciem naturæ, sed ab ipsa specificatur. Sic dicitur perso nalitas humana, vel personalitas angelica; proinde implicat quod eadem manens terminet aliam naturam. — E contrario personalitas divina ratione infinitatis suæ, ut dicit S. Thomas, nullo genere et. nulla specie clauditur ac continet formaliter eminenter virtutem omnium personalitatum possibilium. Art. II. — UTRUM DIVINÆ NATURAE CONVENIAT ASSUMERE Status quæstionis. — Sensus tituli est, ut notat Cajetanus, au de facto verum sit quod Deitas, seu potius Deus, hic Deus, assum pserit naturam humanam; cf. ad 3U’“. Videtur quod non, quia unio non facta est in natura, sed in per­ sona; et quia sic assumere diceretur de tribus personis. Attamen Augustinus seu potius Fulgentius, citatus in arg. sed contra, dicit quod natura divina nostram naturam suscepit. Conclusio est: Propriissime persona dicitur assumere, prout si mul est principium et terminus assumptionis, sed secundario potes' dici quod Deitas seu Deus assumpsit humanitatem, prout Deitas fuii principium actionis assumptionis, non vero terminus. Legendus esi articulus. Lege ad lm, ad 2m et ad 3"'. Omnes articuli sequentes, supposita reali possibilitate inio exi stentia Incarnationis Verbi, examinant quid aliud fuisset possibile aut impossibile. Dico: «supposita reali possibilitate Incarnationi» Verbi», quæ, ut supra dictum est, non demonstratur ex sola ratione, nec. improbari potest, sed suadetur, defenditur contra negantes, nr iide firmiter tenetur. DE PERSONA ASSUMENTE 147 Art. III. — UTRUM ABSTRACTA PERSONALITATE PER INTELLECTUM, NATURA DIVINA POSSIT ASSUMERE Status quæstionis. — Sensus tituli est: Natura divina, si intel ligeretur esse sine relationibus personalibus et sine personis quas agnoscit tides catholica (eo modo quo ethnici et judæi imaginantur l>eum existere), an posset assumere naturam alienam. Videtur quod non; quia, ut dictum est, naturæ convenit assu mere ratione personæ, et quia unio non potest fieri in natura, sed solum in persona. Responsio est tamen affirmativa. Probatur in arg. sed c., in corp, et ad 2ni : quia in hae hypo thesi remaneret Dei omnipotentia per quam facta est Incarnatio, et remaneret etiam (ut dicitur ad 2um) una personalitas Dei ut Judæi intelligunt, ad quam posset terminari assumptio. In Deo enim Deitas et Deris sunt idem, seu in divinis idem est quo est et quod est; nam Dei essentia est ipsum esse per se existens; cf. I·, q. 3, a. 3. 1um Dubium: Per quid immediate terminatur humanitas Christi? Utrum per aliquid absolutum, an per aliquid relativum? Respondetur ex art. 2 e 4. Humanitas Christi terminatur forma liter et proxime per aliquid relativum, scii, per personalitatem Verbi, quæ constituitur per subsistentiam relativam, seu per relationem subsistentem filiationis, ut exponitur in tr. de Trinitate: Relationes divinæ sunt subsistentes, prout earum esse in est substantiale, et non accidentale ut iu relationibus prædicamentalibus creatis, v.g. in pa lernitate creata et filiatione creata. Probatur: 1° Cone. Tolet. IX, iu confessione fidei (Denz., 285) dicit: «Nec Spiritus Sanctus, nec Deus Pater, sed sola Filii persona Hiiscepit carnem». — Si autem Verbum terminaret naturam huma nam formaliter et proxime per subsistentiam communem et absolu lain, Pater et Spiritus Sanctus forent incarnati nou minus quam Filius. 2um Dubium: An Deus trinus posset assumere humanitatem ra tione subsistentiæ absolutæ primario, et solum secundario ratione subsistentiarum relativarum. Respondetur affirmative. Quia hæc subsistentia absoluta posset chh0 principium et terminus assumptionis, ut dixit S. Thomas, a. 3. nd I"1 et ad 2m. Etenim id quod est Deo ratio subsistendi in natura propria, potest esse illi ratio subsistendi in natura aliena. Subsi "l' iilia autem absoluta et communis est Deo ratio subsistendi in pro pria, natura. Ergo. 3um Dubium: In (pio differt incommunicabilitas subsistentiæ iiliMolutœ ab incommunicabilitate subsistentiæ relativae. 148 DE MODO UNIONIS EX PARTE ASSUMENTIS Respondetur : Prima non est ad intra, sed solum ad extra. Se­ cunda est simul ad intra et ad extra. Subsistentia communis et abso luta formalité!· non tribuit Deitati incornmunicabilitatem ad intra, nam Deitas communicatur Filio et Spiritui Sancto. Dum e contrario personalitas Patris non communicatur Filio. Sed Deus ratione subsistentiæ communis et absolutæ est incommunicabilis ad extra, in hoc sensu quod est quid per se separatim existens, re et essentia di­ stinctum a mundo. Et ut dictum est, a. 1, ad 2m : «Persona dicitur incommunicabilis, in quantum non potest de pluribus suppositis præ dicari ». Cf. Penido, Le rôle de l’analogie en théologie dogmatique, 1931, p. 337-338. Dum Philosophus dicit: Deus est personalis, vult dicere: est Ens per se separatim existens distinctum ab omni creatura, ac intelligens et liberum, sic est incommunicabilitas ad extra. — Dum theologi loquuntur de tribus personis divinis, agitur insuper de incommunicabilitate ad intra; v.g. Pater communicat Filio totam na­ turam divinam, non vero personalitatem suam, quæ est relatio subsi­ stens paternitatis opposita filiationi’. Objectio: Patres et Concilia nunquam locuti, sunt de hanc subsi­ stentia absoluta, et videtur esse inventa a Cajetano. Respondetur : De ea non locuti sunt, quia nulla erat occasio de ea loquendi ad confutandos errores oppositos Nestorianorum e monophysismi. Sufficiebat excludere unionem in natura et affirmare unionem in persona Verbi, de qua loquitur Revelatio. — Subsistentia absoluta non est inventa a Cajetano, de ea satis explicite loquitur S. Thomas in præsenti articulo. Art. IV. — UTRUM UNA PERSONA POSSIT SINE ALIA, NATURAM CREATAM ASSUMERE Status quæstionis. — Difficultas est (Is object.) quia assumere est operatio quædam ad extra, et tres personæ simul operantur ad extra per omnipotentiam eis communem. Sic supra, I·, q. 32, a. 2, ostensum est quod per rationem naturalem Trinitas personarum non potest ex creaturis cognosci; nam «virtus creativa est communis toti Trinitati». Responsio: Attamen de fide est quod solus Filius Dei incarnatus est, non Pater, nec Spiritus Sanctus, cf. Cone. Toi. IX (Denz., 282): « De bis tribus personis solam Filii personam... hominem verum... 1 Nec a. Hoc exprimitur nd Horn.. vm, 29: « (Deus) pradestinavit (nos) conformes fleri imaginis Filii sui. ut sit ipse primogenitus in mullis fratribus b. DE MODO ASSÜMENDI 153. Recapitulatio hujusce quæstionis Ill" juvat ad meliorem intel ligentiain unionis hypostaticæ cujus omnes aspectus sic conside rantur. Statutum est igitur quod propriissime competit personæ assu mere naturam creatam, id est sumere ad se; quia propriissime per sona simul est principium et terminus assumptionis (a. 1 et 2). — Attamen Deus ut concipitur a Judaeis et a monotheistis (absque tri­ bus personis divinis relativis) posset assumere naturam creatam, quia est omnipotens, et posset hanc naturam terminare per subsi steutiam absolutam, quæ communis est tribus personis divinis. Ex his sequitur, ut dictum est, quod quœlibet persona divina potuit humanam naturam assumere. — Imo tres personæ divinæ pos sent assumere unam numero naturam humanam, sicut jam habent unam naturam divinam. Denique una persona divina posset assumere duas naturas hu manas, quia potentia ejus ex parte principii et termini assumptionis est infinita. — Sed quamvis hæ diversæ hypotheses sint possibiles, convenientius fuit quod Filius Dei potiusquam Pater aut Spiritus Sanctus assumeret Christi humanitatem. QUÆSTIO IV DE MODO UNIONIS EX PARTE NATURÆ HUMANÆ ASSUMPTÆ Modus unionis consideratur nunc non ex parte assumentis, sed ex parte assumpti, et hoc dupliciter : 1° De his qua? Verbum assumpsit: quoad ipsam naturam humanam (q. 4); quoad partes ipsius naturae (q. 5) contra Docetismum et Apollinarismum ; quoad ordinem assumptionis (v.g. utrum anima fuerit prius assumpta quam caro, q. 6). 2° De coassumptis, quantum ad perfectiones (ubi est sermo de gratia habituali Christi, de ejus scientia et potentia) et quantum ad defectus (seu de defectibus quos voluntarie accepit Christus ad sati sfaciendum pro nobis, ut sunt passibilitas corporis, mors, ubi agitur etiam de iinpeccabilitate Christi, necnon de propassionibus in Chri sto), q. 715). Sic integre agitur de unione hypostatica, scii. : in q. 2 quoad ipsam unionem ; — q. 3 quoad personam assumentem ; — q. 415 quoad naturam assumptam, partes ejus et quoad coassumpta. Deinde a q. 16 26 erit sermo de consequentibus unionem, et secundum se, et per respectum ad Patrem et per respectum ad nos. Quæstio IV’ continet sex articulos, ubi agitur de natura hu­ mana in se, et per respectum ad personalitatem humanam, quæ non est in Christo, et per respectum ad individua naturæ humanæ. Art. I. — UTRUM NATURA HUMANA FUERIT MACIS ASSUMPTIBILIS A FILIO DEI, QUAM ALIA NATURA Status quæstionis — Agitur de natura humana ut assumptibilis, non secundum potentiam passivam naturalem, nec etiam secundum potentiam obedientialem (de qua supra q. 1, a. 3, ad 3), sed secun dum congruentiam '. Communior sententia theologorum affirmat quod ' Potentia obedientlalis de se non importat nisi non repugnantiam ad ele­ vationem, quia omnipotentia Del elevantis non limitatur nisi per repugnantiam, sic in omni Immanitate indlvidunta v.g Petri, Pauli, eat potentia obisJlentiallx ad unionem hyixistatlcnni cf etiam In natura nngellcn; «ed pricter potentiam DE CONVENIENTIA HUJUS ASSUMPTIONIS 155 Deus |H nnlslt * nb Initio multus hiereses speculativas præsertlm In Oriente, ut ex earum confutatione melius determinaretur iloRinn. 170 DE ORDINE ASSUMPTIONIS Sunt duæ conclusiones : 1· Conclusio: Secundum ordinem temporis Verbum sibi univit totam humanitatem Christi simul, in ipso instanti creationis animæ Christi3. Hoc est de tide contra Origenem (Denz., 204). Et hoc longius explicatur infra q. 33, de conceptione Christi, a. 3, ubi sanctus Tho­ mas ostendit quod contra fidem est dicere quod caro Christi prius fuerit concepta et postmodum assumpta a Verbo Dei. Hoc est contra Photinum dicentem quod Christus prius fuit purus homo et deinde per sanctitatem suæ vitæ obtinuit esse Filius Dei (cf. Denz., 63, 85, 88, 233). Sic B. Maria Virgo non esset Mater Dei. Ratio hujusce conclusionis sic datur infra loc. cit. : « Si caro Christi fuisset concepta, antequam susciperetur a Verbo, habuisset aliquando aliquam hypostasim præter hypostasim Verbi » et sic es­ sent duæ hypostases in Verbo incarnato, aut una corrumperetur, quod est inconveniens. Unde tota humanitas Christi fuit simul as­ sumpta. 2a Conclusio: Secundum autem ordinem naturæ, in eodem in­ stanti temporis, Verbum sibi univit carnem, mediante anima, prout anima est medium, ratione dignitatis et causalitatis : ex anima enim humana caro habet quod sit humana. Clara est distinctio inter prio ritatem temporis, quæ negatur, et prioritatem naturæ quae affirma­ tur, prout in ipso instanti creationis animæ Christi, Verbum assum psit carnem mediante anima, sine qua caro non esset humana. Objectio 3* notanda- est, scii. : Remoto medio, separantur extrema. Atqui remota anima Christi per mortem, adhuc remanet unio Verbi ad carnem ut infra patebit q. 50, a. 2 et 3 : « Nam id quod per gra­ tiam Dei conceditur, nunquam absque culpa revocatur». 2 Cf. infra III·, q. 33, a. 2: Utrum corpus Christi fuerit animatum in primo instanti suæ conceptionis. Respondetur affirmative, quia, ad hoc quod conceptio ipsi Filio Dei attribuatur, ut in Symbolo dicitur: Qui conceptus est de Spiritu Sancto, necesse est dicere quod ipsum corpus Christi, dum con­ ciperetur, esset a Verbo Dei assumptum. Nunc autem ostenditur in præsenti articulo, quod Verbum assumpsit corpus mediante anima, sine quft non esset corpus humanum. Infra, ibidem, ad 3um dicetur: «In generatione aliorum hominum prius tempore est vivum, postea animal, et iiostea homo (sic animatio seu conceptio passiva consummata est posterior tempore conceptione passiva initiali Ipsius corporis embryonis), propter hoc quod successive corpus formatur et disponitur ad animam... sed corpus Christi propter infinitam naturam agentis (scii. Spi­ ritus Sancti) fuit perfecte dispositum in instanti, unde statim in primo instanti recepit formam perfectam, idest animam rationalem ». Attamen tempus gesta tionis non fuit abbreviatum. Etiam in statu actuali scientia? optime admitti potest hypothesis secundum quam ordinarie anima spiritualis non creatur et unitur corpori embryonis nisi unum mensem post conceptionem initialem cor­ poris embryonis. Et contra hanc hypotheslm nihil affirmatur in definitioni * dogmatica Immaculate Conceptionis, quæ unice versatur circa praeservationem persona· B. Maria * Virginis a peccato originali, persona autem non exlst.it. nisi Jam sit anima spiritualis. In line definitione non agitur de conceptione init inii «■orporls distincta nli animatione. QUOAD ANIMAM ET CORPUS 171 Ergo Verbum non conjungitur carni, mediante anima. Respondetur ad 3uni : Remota anima, quA corpus erat aptum ad assumptionem, remanet tamen corpus assumptum, sicut remota pul­ chritudine mulieris, quâ mulier erat apta ad matrimonium, remanet mulier conjuncta. Art. II. — UTRUM FILIUS DEI ASSUMPSERIT ANIMAM MEDIANTE SPIRITU SEU MENTE Hic articulus est ad explicandum verbum sancti Augustini citati in argumento sed contra: « Invisibilis et incommutabilis Veritas per spiritum animam et per animam corpus accepit». Conclusio est : Verbum assumpsit per mentem cœteras partes animæ, sicut corpus per animam, propter ordinem dignitatis et con­ gruentiam assumptionis ; nam mens est superior pars animæ, per respectum ad animam sensitivam, νοΰς et ψυχή · Mens significat es­ sentiam animæ spiritualis ex qua derivantur facultates superiores, mere spirituales, scii, intellectus et voluntas. Art. III. — PRIUS UTRUM ANIMA A DEI FILIO FUERIT ASSUMPTA QUAM CARO In hoc articulo agitur proprie de prioritate temporis ad eam ne­ gandam contra Origenem, sic differt ab articulo 1°. Origenes non so lum tenebat quod omnes animæ immortales creatæ sunt ab initio simul cum angelis, antequam unirentur corporibus; sed hoc speciatim dicebat de anima Christi, prout est dignior angelis. Responsio negativa est de fide, secundum damnationem Origenis sub Papa Vigilio (Denz., 204). In argumento sed contra sanctus Thomas citat auctoritatem Da masceni, qui manifestissime opponitur Origeni. Halio theologica ostendit inconvenientiam positionis Origenis. Sequitur enim inconveniens si ponatur anima Christi creata ante assumptionem, quia tunc habuisset propriam subsistentiam, proinde essent in Christo duæ subsistentiæ, et duo supposita, aut una subsi­ stentia corrupta fuisset, quod est inconveniens, et gratis affirmatur, absque ullo fundamento. Similiter est inconveniens, si ponatur quod anima Christi creata est et simul assumpta est a Verbo ante formationem corporis Christi, quia tunc hæc anima Christi non videretur esse ejusdem naturæ cum nostris, quæ simul creantur dum corpore infunduntur, prout anima ex sua natura est corporis forma, et sic differt ab angelis. Cf. ad 2un’: «Anima Christi excellit nostras animas non diver­ sitate generis, sed sublimitate virtutis». Dubium. Utrum sanctus Thomas solum loquatur de sublimi tute virtutis supernaturalis, id est de plenitudine gratiæ, qua sanctis 172 DE ORDINE ASSUMPTIONIS sima Christi anima superat etiam et valde superiores angelos, Sera­ phim et Cherubim, an loquatur etiam de nobilitate naturali et individuali animee, qua anima Christi superat animam cujuslibet hominis. Respondetur: Admittit sanctus Doctor inecqualitatem individualeni animarum humanarum in eadem specie'·'. Cum enim materia et forma sint causœ ad invicem, et «cum forma non sit propter materiam, sed potius materia propter formam » *. q. 76, a. 5), Providentia melius disposuit corpus Christi ut uni­ (I retur cum nobiliori anima, item melius disposuit corpus B. Mariæ Virginis ut fieret digna Mater Dei. Dicit sanctus Thomas (I1, q. 85, a. 7): «Manifestum est quod quanto corpus est melius dispositum, tanto meliorem sortitur ani­ mam. Quod manifeste apparet in his quæ sunt secundum speciem di­ versa '. Cujus ratio est, quia actus et forma recipitur in materia se­ cundum materiæ capacitatem. Unde, cum etiam in hominibus quidam habent corpus melius dispositum, sortiuntur animam majoris virtutis in intelligeudo. Unde dicitur in II libro de Anima, cap. 9. quod mol­ les carne bene aptos mente videmus. Alio modo contingit hoc ex parte inferiorum virium quibus intellectus indiget a-d sui operationem. Illi enim, in quibus virtus imaginativa et cogitativa et memorativa est melius disposita, sunt melius dispositi ad intelligendum ». In IIP, <]. 31, a. 5, lit applicatio ad Cbristuni, ostendendo quod corpus ejus fuit miraculose formatum ex purissimis sanguinibus B. Mariæ Virginis. Ex una parte, anima, quamvis a Deo creata et non ex materia educta, sic dependet materialiter a corpore, non vero intrinsece, ideo potest subsistere post separationem a corpore. Et ex alia parte, corpus melius est dispositum prout dependet ftnaliter, formaliter et aliquomodo in evolutione embryonis efficienter a meliori anima. Unde sanctus Thomas dicit de Veritate, q. 24, a. 8, ad 6“: «Ejus quod recipitur in aliquo potest considerari et esse et ratio. Secundum quidem esse suum est in eo in quo recipitur, per modum recipientis, sed tamen ipsum recipiens trahitur ad suam ra­ tionem», ita calor recipitur in aqua, lux in aëre, anima in corpore, gratia in anima, et ipsum subjectum recipiens trahitur ad rationem perfectionis receptae. Sic est mutua relatio transcendental is inter materiam et formam, inter corpus et animam, quæ proinde remanet individuata post sepa­ rationem a corpore, per hanc relationem transcendentalem ad hoc corpus, rursus informandum, die resurrectionis mortuorum. Recte dicit P. Gredt in suis Elementis Philosophiæ, t. 1, n. 461 : « Una anima humana differt ab altera in perfectione substantialiter quidem, at non essentialiter, sed accidentaliter (intelligendo τό acci denfaliter de accidente prædicabili ». non vero de accidente prædi » Cf. 1*. Q. 85, a 7 et 1111, q. 31, n. 5, et Tabula aurea, ad verbum «ani­ ma », n. 09. 72, 73. « Sic anima sensitiva leoula (H-rfectlor eut quam anlmn sensitiva vermis. QUOAD ANIMAM ET CORPUS 173 camentali, ut est facultas operativa realiter distincta a substantia. Sic anima Christi, etiam ut substantia, est individualiter, quamvis non specifice nobilior quam anima cujuslibet alterius hominis, sicut corpus ejus miraculose formatum in sinu B. Mariæ Virginis fuit me­ lius dispositum quam quodlibet aliud corpus huitianum. Manifestum etst etiam quod animæ magnorum doctorum, in quibus apparet ma­ gnum ingenium, sunt individualiter multis aliis animabus nobiliores. Sic pulchre verificatur principium : causæ ad invicem sunt causa *, sed in diverso genere; forma determinat materiam quæ ad ipsam or dinatur, et agens obtinet finem a quo allicitur. Art. IV. — UTRUM CARO CHRISTI FUERIT PRIUS A VERBO ASSUMPTA QUAM ANIMÆ UNITA Status quæstionis agitur de prioritate temporis. Ratio quæstionis est, quia, ut dicitur in 1’ et 2“ difficultatibus, juxta doctrinam anti­ quorum, in conceptione aliorum hominum, invenitur .caro vivens vita vegetativa, et postea vita sensitiva, prius tempore quam adveniat anima rationalis a Deo creata. Sic dicitur in 1’ et 2’ objectionibus articuli : in materia dispositio antecedit formam et in nobis corpus concipitur antequam adveniat anima rationalis. Ex alia parte vero, constat ut diximus in articulo 1° ex damna­ tione doctrinæ Origenis, quod Verbum assumpsit simul carnem et animam Christi, nam caro non est humana nisi per animam. llæc quæstio igitur supponit aliam, scii, an caro Christi fuerit prius tempore concepta seu formata, saltem secundum remotas di spositiones, quam fuerit animæ rationali unita. Ex hoc enim depen det solutio quæstionis nostræ. Sed hoc pertinet ad materiam de con ceptione Christi, et propterea exponitur infra q. 33, a. 2 et 3. In hoc loco sanctus Thomas ostendit quod contra fidem est di cere quod caro Christi prius tempore fuerit concepta, et postea ani mata ac assumpta a Verbo. Hoc constat ex declarationibus Ecclesiæ tum contra Origenem (Denz., 204 et 205), tum contra Photinum (Denz., 63, 85, 88, 233) 4. Quæstione sic posita, Respondetur: Caro non debuit prius assumi quam anima. 1° Probatur ex auctoritate Damasceni in 1. Ill de Fide Orth., <·. 2 ad finem: v Simul Dei Verbi caro, simul caro animata anima rationali et intellectuali». Cf. III’, q. 33, a. 2 argum. sed contra. Hoc est dicere: simul caro Christi fuit concepta, animata et as sumpta. Et hoc habetur ex declarationibus Ecclesiæ contra Origenem (Denz., 204 et 205)8 et contra Photinum. » Sic enim caro Christi Imbuisset aliquando aliquam nypostasim printer hypostaslm Verbi Del. cf. Ibidem. « Denz., 206: n SI quis dicit aut sentit, primum formatum esse corpus /)<>■ 174 DE ORDINE ASSUMPTIONIS 2° Probatur ratione theologica, qnæ brevius exprimitur in ul­ tima linea corporis articuli. Nou prius est caro proprie humana quam habeat animam ra­ tionalem. — Atqui Verbum non assumpsit nisi carnem proprie humanam, — Ergo caro non debuit prius assumi quam anima. Hoc bene explicatur in corpore articuli. Caro enim humana est assumptibilis a Verbo secundum ordinem quem habet ad animam ra­ tionalem. Hunc autem ordinem (saltem immediatum) non habet an­ tequam anima rationalis ei adveuiat; quia in eodem instanti est in materia ultima dispositio ad formam et ipsa forma. Legendus est articulus Sed quomodo solvitur difficultas posita initio articuli, scii, in nobis corpus prius tempore concipitur quam animetur per animam rationalem ; saltem hæc est hypothesis admissa a sancto Thoma prout corpus nostrum prius vivit ut planta, postea vivit vitâ sensitivâ, an­ tequam sit ultimo dispositum ad animam rationalem, quæ a Deo in instanti creatur ex nihilo et non educitur e materia. Respondet sanctus Thomas ad 1“™ : Utique in nobis ita est : «Ante adventum animæ non est caro (nostra) humana», sed in ea est dispositio prævia, non ultima ad carnem humanam. «7n con­ ceptione tamen Christi, Spiritus Sanctus, qui est agens infinites vir­ tutis, simul ct materiam disposuit et eam ad perfectum perduxit ». Item ad 2™1 et infra q. 33, a. 2, ad 3 : «Corpus Christi propter infi­ nitam virtutem agentis fuit perfecte dispositum in instanti; unde statim in primo instanti conceptionis recepit formam perfectam, id est, animam rationalem ». Ibidem a. 4 : « Conceptio Christi debet dici simpliciter miraculosa (ex parte virtutis activæ) et secundum quid naturalis (ex parte materiæ, quam mater ministravit) ». Ita in miraculosa conversione aquæ in vinum in Cana, statim materia aquæ (absque dispositionibus præviis) disposita est ad for­ mam vini ; ita etiam in ordine operationis, conversio sancti Pauli fuit instantanée ; ita pariter sanctificatio B. Mariae Virginis in instanti conceptionis ejus, prout, in instanti in quo creata est auima ejus, mini Jesu Christi lu utero Beatæ Virginis, ac postea unitum ei esse Deum Ver­ bum et animam, utpote quæ antea fuisset, A. S. ». Ita Gregorius dicit 1. XVIII Morat., c. 27 : « Angelo nuntiante et Spiritu Sancto adveniente, mox Verbum in utero, mox intra uterum Verbum caro ». Et sanctus Thomas dicit, III», q. 33, a. 2: «Ad hoc quod conceptio ipsi Filio attribuatur, ut in Symbolo confitetur dicentes: Qui conceptus est de Spiritu Sancto, necesse est dicere ipsum corpus Christi, dum conciperetur, esse a Verbo Dei assumptum. Ostensum est autem supra, q. 6, a. 1 et 2, quod Verbum Dei assumpsit corpus, mediante anima, et animam, mediante spiritu ». Cf. ibidem ad S»111, quia caro non est humana nisi per animam rationalem. Et si maternftas divina terminaretur ad conceptionem carnis non unitæ Verbo, B. Maria Virgo non esset Mater Dei, sed mater hominis, qui postea amittendo propriam Iiersonalitatem accepisset personalitatem divinam. » Ut Cajetanus dicit, η. III : propria materia allcujus fornue, dicitur aut in fleri, sic antecedit etiam tempore formam recipiendam ; aut in facto esse, sic non est propria nisi In Ipso Instanti quo advenit forma. QUOAD ANIMAM ET CORPUS 175 accepit plenitudinem initialem gratiæ et præservata est a peccato originali intuitu meritorum Christi. (Ita etiam, in ordine naturali, magna ingenia citius inveniunt solutionem problematum, sed quan­ doque non satis disponunt discipulos ad intelligentiam propriæ doctri­ nae, quæ tunc male intelligitur et in errorem declinat). Ad differentiam conceptionis Christi sanctus Thomas non admittit quod anima rationalis B. Mariæ Virginis creata est in instanti con ceptionis, distinguit hoc instans ab instanti posteriori animationis ; in hoc facit distinctionem inter conceptionem virginalem Christi et conceptionem B. Mariæ Virginis, quæ non fuit miraculosa, prout non fuit virginalis, sed naturalis; nata est enim ex patre et matre, cf. q. 27, a. 2, ubi sanctus Thomas quærit: utrum B. Maria Virgo fuerit sa-nctificata ante animationem, quæ distinguitur a conceptione passiva corporis; sed conceptio passiva consummata, prout distin­ guitur a conceptione initiali corporis, fuit in eodem instanti ac ani­ matio pro B. Maria Virgine sicut communiter evenit. Ad S'1”1: Corpus Christi in eodem instanti fuit conceptum, ani­ matum et assumptum; sed secundum prioritatem naturæ prius con­ servatur a Verbo ut est ens, antequam animetur, quia corpus, ante­ quam sit corpus, est ens. Attamen quoad unionem personalem, prius natura corpus Christi unitur animæ, quam Verbo, quia «ex unione ad animam habet quod sit unibile Verbo in persona; praesertim quia persona (ut sic) non invenitur nisi in rationali natura». Sic in triduo mortis Verbum unitur cadaveri Christi non sub ratione personæ, sed sub ratione subsistentiæ. Legenda est hæc responsio ad 3m. Nota bene. — Circa quæstionem : quonam tempore creatur anima intellectiva, utrum ab initio conceptionis, an postea, P. Gredt, Ele menta Philosophice, n. 536, dicit: «Veteres docebant initio... educi animam mere vegetativam, imperfectam, transitoriam, quæ ipso evo­ lutionis processu corrumperetur locumque daret alii animæ imper­ fect®, sensitivæ, qua iterum corrupta, tandem die a conceptione qua­ dragesima crearetur infundereturque anima rationalis... Attamen, inquit P. Gredt, cum recentibus optime dicitur statim ab initio, co­ njunctis cellulis germinalibus, haberi organisationein specialem et dispositiones proximas .ad animæ intellectivæ infusionem eamque proinde a Deo creari et infundi, nulla alia praecedente anima». E contrario P. Barbado O. P., in suis lectionibus Propadeutica ad psychologiam, Romæ, 1935, pro manuscripto, p. 461, dicit : « No­ strum non est tantam dirimere litem hac in quaestione inter schola­ sticos agitatam. Attamen animadvertere oportet quod fundamentum experimentale traditionalis sententiæ, quod antiqui ex Embryologia sumebant, roboratur ab hodiernis investigationibus... Ovum enim, blastomera et folia blastodermica, non in actu, sed tantum in po­ tentia futuram organizatiouem possident, ac valde serius organa per­ ficiuntur ». Insuper post mortem, seu separationem anima· rationalis a cor 1 ”6 DE ORDINE ASSUMPTIONIS pore, facta videntur ostendere quod aliquo tempore remanet anima vegetative, v.g. adhuc crescunt capilli et ungues ; et si ita est post separationem animæ rationalis, quare non ante creationem ejus? Art. V. — UTRUM TOTA HUMANA NATURA SIT ASSUMPTA MEDIANTIBUS PARTIBUS Agitur de ordine non temporis sed naturæ. Status quæstionis. — Hic articulus est ad explicandum verbum Augustini citati in 1“ difficultate: «Invisibilis et incommutabilis Ve­ ritas per spiritum assumpsit animam et per animam corpus, et sic totum hominem assumpsit». Et supra diximus quod Verbum as­ sumpsit carnem mediante anima. Totum autem resultat ex unione partium. Conclusio est: Verbum Dei assumpsit partes humanæ naturæ me­ diante toto; scii, corpus et animam propter ordinem quem habent ad totum. Ut patet, agitur solum de ordine naturæ non temporis. 1° Probatur auctoritate Damasceni citati in argumento sed contra. 2° Probatur ratione Theologica : — Ordo naturæ de quo agitur est duplex, ex parte agentis assu­ mentis et ex parte subjecti assumpti, sed in incarnatione opor­ tet maxime attendere primum, prout tota ejus ratio sumitur ex omnipotentia facientis. — Atqui ex parte agentis, simpliciter primum est illud quod primo cadit in ejus intentione, scii, assumere totam humanitatem. — Ergo Verbum Dei assumpsit partes humanæ naturæ mediante toto, seu propter totum prius intentum ; cf. ad l'im in fine. Art. VI. UTRUM NATURA SIT ASSUMPTA MEDIANTE GRATIA Hic articulus ponitur propter triplicem acceptionem nominis gratiæ explicandam. 1° Gratia quædam est inoreata Dei voluntas aliquid gratis fa­ ciens vel donans, sic dicitur gratia effective, non formaliter. 2° In ipso Christo est gratia unionis, quæ est formaliter in Christo, et est ipsum esse personale Verbi, terminans et possidens ac sanctificans humanitatem Christi. 3° In ipso est etiam formaliter gratia habitualis, inhærens ejus animæ ut accidens, ut melius ex quæstione sequenti patebit. Ex hac distinctione oritur duplex conclusio: 1° Unio hypostatica non facta est mediante gratia unionis, ncc mediante gratia habituali. Nam gratia unionis est ipsum esse per sonale Christi, quod est terminus assumptionis: et gratia habitualis QUOAD ANIMAM ET CORPUS 177 inhærens animæ Christi, est effectus consequens unionem hyposta ticam, ut melius apparebit in quæstioue sequenti. 2° Unio hypostatica facta est per gratiam quæ est increata Dei voluntas, non sicut per medium, sed per causam efficientem. Ita sanctus Thomas loquitur de gratia increata prædestinationis electorum, in P, q. 23, a. 2: Utrum prædestinatio ponat aliquid in prædestinato; et respondetur: «Prædestinatio non est aliquid in prædestinatis, sed in praedestinante tantum... (Sed) executio praede stinationis, scii, vocatio, justificatio, magnificatio, est in prædesti natis ». Legendus est articulus praesens, nec non ad lum et ad 2«n>. Dubium. — Daturne actuatio creata per actum increatum in unione hypostatica, ex hoc ipso quod humana natura Christi incæpit actuari terminative per Verbum, ut vult P. M. de la Taille? et an gratia unionis in Christo sit aliquid creatum, sec. S. Thomam? Est quasi eadem quæstio ac de modo substantiali quo humanitas Christi uniretur Verbo, cf. supra q. 2, art. 7. Respondetur negative ad utramque quæstionem. Dicit enim S. Thomas in praesenti articulo : « Gratia unionis est ipsum esse per­ sonale, quod gratis divinitus datur humanæ naturæ in persona Verbi» et sic non potest intelligi ut medium creatum, ut actuatio creata per actum increatum. Ipsa gratia unionis non est quid creatum, sed est ipsum Verbum terminans humanitatem Christi, eamque possidens et sanctificans. Item IIP, q. 2, a. 10: Utrum unio duarum naturarum in Christo inerit facta per gratiam. Respondet S. Th. : « Si gratia accipiatur ipsa Dei voluntas gratis aliquid faciens... unio incarnationis facta est per gratiam..., non autem ita quod, sit aliqua gratia habitualis, gua mediante talis unio fiat ». Atqui ita esset si daretur actuatio creata· et quidem supernaturalis per actum increatum. Item in praesenti articulo, ad 2uni : « Gratia est perfectio animæ accidentalis, et ideo gratia non potest ordinare animam ad unionem personalem, quæ non est accidentalis ». Item jam citavimus III Sent., d. 2, q. 2, a. 2, q.“ P: « Sciendum ■•st quod in unione humanæ naturæ ad divinam, nihil potest cadere medium formaliter unionem causans, cui per prius humana natura conjungatur quam divinæ personæ; sicut enim inter materiam et lormam nihil cadit medium in esse quod per prius sit in materia quam forma substantialis {alias esse accidentale esset prius substan tiali, quod, est impossibile)·, ita etiam inter naturam et suppositum non potest aliquid dicto modo cadere medium, cum utraque conjuni Ilo sit ad esse substantiale». Sed ibidem, q. 3* ostenditur quod unio, m relatio realis naturæ humanæ unitae cum Verbo, est effectus con· nquens seu resultans; dicit S. Thomas: « Consequitur hæc relatio, qiiie dicitur unio; unde unio est medium non sicut assumptionem ιήιιηιιιιμ, sed potius sicut eam consequens ». IV lUVRKioti l.AORANUK Ur chrhto SalVUUrt 178 UE ORDINE ASSUMPTIONIS Itu 111·, q. 2, a. 7, ostenditur quod unio dicitur quid creatum prout est relatio realis humanitatis Christi ad Verbum, sed est so Ium relatio rationis Verbi ad humanam naturam. Ita creatio passive sumpta est relatio realis creature ad creatorem (I·, q. 45, a. 3). Ut notavimus supra, q. 2, a. 7, nec dici potest proprie quod na tura humana passive immutata est per assumptionem, et quod hæc passiva immutatio sit actuatio finita per actum increatum. Nam ut dicit S. Thomas, I·, q. 45, a. 3, ostendendo creationem non esse mutationem nisi see. nostrum modum intelligendi : v De ra tione mutationis est quod aliquid idem se habet aliter nunc et prius ». Hoc autem non potest esse in creatione, nec etiam in assumptione humanitatis Christi, quia prius subjectum immutandum non erat. Et ut ibidem dicit S. Thomas : « Substracto autem motu ab actione et passione, nihil remaneret nisi relatio »8. Unde creatio passive sumpta nihil aliud est quam relatio dependents, et pariter unio hy postatica Christi. Id est: natura humana Christi est ut dependens a Verbo. Item effectus formalis non distinguitur a forma in subjecto re­ cepta, sic effectus formalis albedinis est facere album, et aliquid album est per ipsam albedinem tantum; item homo fit Deo gratus, per gratiam habitualem. Item materia actuatur a forma et actuatio ejus non distinguitur a forma substantiali, alioquin, ut dixit S. Thomas supra, «esse acci dentale esset prius esse substantiali, quod est impossibile». Si autem actuatio materiœ primœ non distinguitur ab actu for mæ receptæ, ita aetuatio per actum increatum nequit esse creata, quia ab actu increato tunc realiter et infinite distingueretur. Sic terminantur quæstiones metaphysicæ de modo unionis Verbi incarnati, primo in se, deinde ex parte personæ assumentis, ex parte naturae humanæ assumptæ et partium ejus, nec non de ordine as­ sumptionis quoad prædiçtas partes. Transeamus nunc ad quæstiones minus metaphysicas, magis psychologicas et spirituales de coassum ptis, de Christi gratia, scientia, potentia, de sensibilitate ejus (seu de ejus propassionibus). Attamen q. XVI et XVII rursus venient quæ stiones metaphysicæ, quoad ea quæ sequuntur unionem hypostaticam, scii, de veritate propositionum ratione unitatis personæ in Christo, et utrum in Christo sit unum esse (q. XVII, a. 2) sicut in eo unica est persona. Responsio, ut jam quodammodo apparet, erit affirmativa. • Actio enim transitiva est motus ut ab agente, et passio est motus ut It» patiente; unde substructo motu ab actione et [tasslone, nihil remanet nisi renll" relatio dependentis. QUÆSTIO VII DE COASSUMPTIS. 1° DE GRATIA CHRISTI Post considerationem naturæ assumptæ, agitur de coassumptis, et primo de bis quæ pertinent ad perfectionem humanitatis Christi, scii, de gratia ejus, de ejus scientia, de ejus potentia; postea· de ejus possibilitate, et simul de ejus sensibilitate ; quæstio de voluntate hu mana Christi est infra, scii. q. XIII, de his quæ pertinent ad con formitatem duarum voluntatum in Christo. De gratia autem Christi sunt duæ quæstiones : q. 7 : de gratia Christi, in quantum est singularis homo; q. 8 : de gratia capitali Christi, seu in quantum est caput Ecclesiæ. Unde communiter distinguuntur in Christo: Gratia unionis (scii, ejus esse personale quod gratis divinitus datur bumanæ naturæ). Gratia habitualis, ut singularis et ut capitalis. In quæstione 7* sanctus Thomas, agendo de ejus gratia habi tuali ut singulari, tractat de toto orgauismo vitæ supernaturalis in sanctissima Christi anima, scii, de gratia quæ dicitur «gratia vir tutum et donorum » prout virtutes infusæ et dona sunt ejus proprie tates. Et etiam tractat de ejus gratiis gratis datis; ac de plenitudine gratiæ in Christo. — Aliquis dicere posset quoad ordinem quæstio num : præsens problema, sicut quæstio de unione voluntatum in Christo, deberet venire in parte posteriori hujusce tractatus, cujus titulus est: de consequentibus unionem. Respondendum est, ni fallor, nunc agitur proprie de coassumptis, quæ se tenent ex parte humanitatis assumptæ, dum e contrario a q. 16 ad 26 inclusive agitur de consequentibus ipsam unionem duarum naturarum, scii, de unitate Christi quantum ad esse, ad velle, ad operari, nec non per respectum ad Patrem, et per respectum ad nos, v.g. quod Christo debeatur cultus latriæ’. Unde proprie nunc est sermo de coassumptis, postquam de na tura assumpta; est ordo vere logicus. ' Cf. P. L. B. Gilion, O. P., In periodico Angelicum, Januarii 1938: La no­ tion de conséquence de l'union hui>ostatique dans le cadre de la III” Pars, q. 2-26. 180 DE GRATIA CHRISTI Sunt tres partes in hac quæstione VII : 1* pars: De gratia habituali, de virtutibus et donis in Christo, a. 1 ad 6 inclusive. 2* pars : De gratiis gratis datis in Christo, a. 7 et 8. 3* pars: De plenitudine gratiæ in Christo, a. 9 13. Hæc omnia pertinent ad sanctitatem Christi, et post sanctum Thomam magis explicite orta est quæstio præliminaris de ipsa. Christi sanctitate, quæ generaliter hic tractatur a thomistis. Hæc quæstio præcise in hoc consistit: Utrum gratia substantialis unionis sancti­ ficet formaliter, an solum radicaliter humanitatem Christi. Hæc quæstio examinanda est per modum introductionis horum articulorum, qui postea melius intelligeutur, nam gratia habitualis seu gratia virtutum et donorum in Christo procedit tanquam a radice a gratia substantiali et increata unionis. Articulus præliminaris □ E SANCTIFICATIONE CHRISTI PER CRATIAM SUBSTANTIALEM UNIONIS Status quæstionis. — Ut notat Gonet, Clypeus theol. thorn., de Incarnatione, disp. XI: «Agendum est de triplici gratia, quam san ctus Joannes capite primo sui Evangelii breviter insinuavit. Nam de gratia substantiali et unionis dicit: Verhum caro factum est; de gratia habituali Christi, ut singularis personæ subdit: Vidimus eum plenum gratiæ et veritatis. Demum gratia capitalis illius insinuatur, •cum infra dicitur: De plenitudine ejus nos omnes accepimus·». Cajetanus animadvertit, in nostram q. 7 initio, quod sanctus Thomas jam tractavit de gratia unionis, non sub nomine gratiæ, sed prout est unio hypostatica humanitatis Christi cum Verbo. Orta vero quæstione: Utrum humanitas Christi formaliter sanctificetur per gratiam substantialem et increatam unionis, an per gratiam habi tualem et creatam, Durandus (III, d. 13, q. 1, n. 7) et Scotistæ ne gaverunt humanitatem Christi formaliter sanctificari per gratiam unionis, sed solum radicaliter. Sententia tamen affirmans apud alios theologos, tam thomistas quam extraneos, communis est, et colligitur ex Conciliis et Patribus, atque plus quam insinuatur a sancto Thoma iu variis locis citandis. Ita sentiunt thomistæ, Joannes a sancto Tho­ ma, Godoy, Soto, Salmanticenses, Gonet, Billuart et recentiores, item Suarez, de Lugo, Valentia, Vasquez, Franzelin, Billot, Hurter, Pesch. Est doctrina communis et certa2. 2 Cf. Diet. thiol. oath., art. Jésus-Christ, e. 1274-1285. Vide etiam E. Hu «ON, Le mystère de. l'incarnation, 1913, IV" partie, eh. 1 et R. GARRiaov-LAonANor., ho Sauveur, 1933, p. 146-187; Monsaiiuê, ÆirposC du dogme catholique, 40" con férence. DE SANCTIFICATIONE CHRISTI PER GRATIAM ÜNÏONI8 181 Thesis est: Humanitas Christi non solum radicaliter, sed Nor­ maliter sanctificatur per ipsam gratiam substantialem et increatam unionis. Aliis verbis: sanctitas Christi est non accidentalis, sed substan lialis et increata, ac simul innata, quia ab ipso instanti conception^ ejus virginalis incœpit. Ad intelligent!am hujusce doctrinæ in memoriam revocandum est quid sit sanctitas. Secundum sanctum Thomam, II * II·’, q. 81, a. 8, sanctitas est firma conjunctio ad Deum, quæ importat puritatem ab omni labe; sanctus enim græce dicitur άγιός quasi sine terra. Hæc firma ad Deum conjunctio fit immutabilis in patria, seu in beatis; ad hanc immutabilitatem in via nondum pervenit justus, sed, ut ibidem dicit sanctus Thomas, sanctitas viatoris mentem et actus ejus Deo applicat seu firmiter ad Deum dirigit. Hæc sanctitas sic definita potest dupliciter accipi : 1° Ut virtus proxime operative boni, sic non distinguitur a virtute religionis, ut est imperata a virtutibus theologicis et ad Deum colendum omnes actus nostros applicat. 2° Ut fundamentum conjunctionis ad Deum, sic in nobis est gratia habitualis, quæ propterea vocatur sanctificans, seu uniens ho­ minem Deo et Deo gratum faciens. Quoad Christum ab omnibus admittitur quod Christus, ut Deus, habet sanctitatem increatam, per essentiam. Sed quæritur: utrum gratia increata et substantialis unionis sanctificet humanitatem Chri­ sti solum radicaliter, scii, ut radix gratiæ habitualis, an formaliter scii, vere et proprie, independenter etiam a gratia habituali. Item infra quæritur: utrum gratia unionis sufficiat ad effectum negativum sanctitatis, nempe impeccabilitatem, et respondebimus affirmative. Γ Quoad doctrinam Patrum de sanctitate Christi citantur comma niter hæc testimonia. S. Cyrillus, lib. IV in Joan., cap. 29: «Christus unctus est, non sicut alii sancti et reges, sed quia· Verbum caro», id est quia Verbum caro factum est. S. Gregorius Ή azianzenus, Oratio 30. N. 31 (cf. Rouet de Jour­ nal, n. 995): «Christus dicitur propter divinitatem; ea enim est unctio humanitatis, non operatione, ut in aliis christis (unctis), sed totius unguenti prœsentia sanctificans n. S. J. Damascenus, De fide orthod., 1. III, c. 3: « Ipse (Christus) seipsum unxit, corpus videlicet suum divinitate sua unguendo tanquain Deus, unctus autem ut homo... Unctio porro humanitatis est divinitas ». Sanctus Augustinus. in Joan., tract. 108, η. 5 (Rouet de Jour mil, n. 1842): Circa hæc verba «ut sint et ipsi sanctificati in veri­ tate» (Joan., xvn, 19), ait: «Filius hominis sanctificatus est ab Initio creationis suie, quando Verbum, factum est caro; quia una per «Onu facta est Verbum et homo. Tunc, ergo sanctificavit se in se, hoc 182 DE GRATIA CHRISTI est, hominem se in Verbo se; quia unus (est) Christus Verbum et homo, sanctificans hominem in Verbo». Eodem modo loquitur Augustinus in 1. XV de Trinitate, c. 26, n. 46 (Rouet de Journel, n. 1680): «Christus... ista mystica et invi­ sibili unctione tunc intelligendus est unctus, quando Verbum caro factum est, id est quando humana natura, sine ullis præcedentibus bonorum operum meritis, Deo Verbo est in utero Virginis copulata, ita ut cum illo fieret una persona». Cf. Concilium Francofordense (Denz., 311), an. 794: De Christo Filio Dei naturali, non adoptivo34. 2° Sanctus Thomas autem eodem modo loquitur, III·, q. 6, a. 6: «Gratia unionis est ipsum esse personale quod gratis divinitus datur humanæ naturæ in persona Verbi, quod quidem est terminus assum­ ptionis. Gratia autem habitualis pertinens ad spiritualem sanctitatem illius hominis, est effectus quidem consequens unionem ». Effectus autem ut accidens consequens præsupponit sanctitatem substan­ tialem. Item IIP, q. 7, a. 1, sanctus Thomas probans necessitatem gra­ tiæ habitualis in Christo, eam non repetit ex ejus sanctificatione constituenda, sed 1° ex propinquitate ejus aniniæ ad Verbum; 2° ut esset connaturaliter principium cognitionis et amoris in ordine super­ natural! ; 3° ex habitudine ipsius Christi ad genus humanum, cujus est caput. Unde sanctus Thomas gratiam habitualem Christi non vocat san ctificantem. Imo infra q. 22, a. 2, ad 3, dicit humanitatem Christi in passione habuisse «actualem hostiæ sanctificationem, ex antiqua ca­ ritate et gratia unionis sanctificante eam absolute ». Item loquitur sanctus Thomas in Compendio Theologia, c. 214, agendo de plenitu­ dine gratiæ Christi ; postquam dixit hominem per gratiam habitualem conjungi Deo secundum affectum et ideo fieri ipsi gratum, addit: « Alia vero est conjunctio hominis ad Deum, non solum per effectum aut inhabitationem, sed etiam per unitatem hypostasis... Et hæc... est propria Jesu Christi... et gratissimum Deo facit, ita quod de ipso singulariter dicatur: "Hic est Filius meus dilectus in quo mihi complacui... ” » ‘. Cf. infra IIP, q. 23, a. 4: Utrum Christus ut homo possit dici filius adoptivus. Respondetur: «Filiatio adoptiva est participata si militudo filiationis naturalis. Non autem recipitur, aliquid dici par ticipative, quod per se dicitur. Et ideo Christus qui est filius Dei naturalis, nullo modo potest dici filius adoptivus ». Item IIP, q. 24, a. 1 et 2, ostenditur quod Christus, ut homo, praedestinatus est primo et principaliter ad filiationem divinam na­ turalem, seu ad gratiam unionis, et secundario ac consequenter ad gratiam habitualem et ad gloriam, tanquain ad effectus gratiæ unio 3 In isto Concilio dicitur: « Christus naturA unctus, nos per gratiam: quia in illo plene fuit divinitas ». Alioquln non esset inter sanctificationem Christi et nostram nisi differentia accidentalis secundum gradum gratiæ. 4 HHlnmsl Christus non haberet gratiam habitualem, hæc verba Del Patris essent vera. 1>E SANCTIFICATIONE CHRISTI PER GRATIAM UNIONIS 183 nie. Eodem modo loquitur sanctus Thomas ex sancto Hilario in Ca­ tena aurea, Joan., x, 36, ad illa verba: «Quem Pater sanctificavit et misit in mundum » : « Præcedit cœteros per id quod sanctificatus est in Filium·». Unde sanctus Thomas docuit hanc praesentem thesim etiam explicite, si non in iisdem terminis ac nunc, sed in terminis æquivalentibus. 3° Ratione theologica probatur thesis. — Hæc ratio quæ diversi mode proponitur a thomistis, sic clare exponi potest: — Sanctitas formalis quæ in justis habetur per gratiam habitua lem sanctificantem, includit quatuor necessaria eaque sola. — Atqui hæc quatuor multo excellentius habentur in Christo ex sola gratia, unionis, etiam independenter a gratia habituali. — Ergo sanctitas formalis in Christo constituitur per gratiam substantialem unionis; sic ejus sanctitas est innata, substan­ tialis, et increata, et ex illa procedit sanctitas accidentalis, quæ a gratia habituali provenit. Probatur major. — Sanctitas formalis de qua loquimur non est’ virtus quædain specialis proxime operativa, quæ a religione realiter non distinguitur, sed est unio ad Deum quam habent justi ex gratia, habituali seu sanctificante. Hæc autem sanctitas formalis includit quatuor necessaria, eaque sola; scii, quod justus sit formaliter sanctus: 1° prout Deo unitur et ad esse divinum quodammodo trahitur; 2“ prout constituitur filius Dei, hæres regni, gratus et dilectus; 3° prout disponitur radicaliter ad bene et supernaturaliter operandum; 4° prout habet in se principium vitee, repugnans cum peccato mortali. Hæc omnia longe exponuntur in tractatu de gratia ubi est sermo de gratia habituali aut sanctificante, seu gratum faciente. Minor. — Atqui hæc quatuor multo excellentius habentur in Christo ex sola gratia substantiali et increata unionis, etiam inde­ pendenter a gratia habituali. Etenim : 1° Per gratiam unionis humanitas Christi perfectius trahitur ad esse divinum ipsique conjungitur, quam per gratiam ha­ bitualem. Trahitur enim ad esse divinum in se et non solum ad esse divinum participative; eique unitur non solum accidentaliter et per affectum, sed substantialiter ac personaliter. 2° Per gratiam unionis, Christus ut homo fit Filius Dei naturalis et hæres, ei gratissimus et dilectissimus, dum per gratiam habitualem homo fit solum filius Dei adoptivus. Ut ostendit sanctus Thomas, IIP, q. 1, a. 1 et 2, amare in Deo est diffundere bonum, et majus bonum non potuit humanitati conferre quam seipsum illi substan­ tialiter dare. 3° Per gratiam unionis Christus constituitur principium quod operationum theandricarum qu® sunt infinite meritoria’, dum gratia. 184 DE GRATIA CHRISTI habitualis requiritur solum in Christo ut istæ operationes superna turales connaturaliter eliciantur a facultatibus humanis Christi. 4° Denique unio hypostatica majorem habet incompossibilitatem cum peccato, quam gratia habitualis, nam, ut infra (licetur, non so lum est incompossibilis cum peccato mortali, sed cum omni peccato etiam levissimo, et insuper reddit hominem non solum impeccantem, sed absolute impeccabilem. Cf. IIP, q. 15, a. 1. Ergo sequitur conclusio, scii, sanctitas formalis in Christo con stituitur per gratiam substantialem unionis, proinde est sanctitas non accidentalis, sed substantialis, increata, et simul innata. Confirmatur. — Christus per gratiam unionis est Filius Dei na­ turalis. Esse autem Filium Dei naturalem importat maximam sancti­ tatem, seu supremam cum Deo conjunctionem, ac supremam commu­ nicationem supernaturalem, secundum quam dictum est: « Hic est Filius meus dilectus in quo mihi complacui» (Matth., xvn, 5). Objectio. — Gratia unionis non potest reddere hominem forma­ liter beatum. Ergo nec formaliter sanctum. Respondetur : Nego consequens. Disparitas est, quod beatitudo formalis consistat in actione vitali, scii, in visione et amore Dei; sanctitas autem formalis de qua loquimur nunc, consistit in conjun­ ctione habituali ad Deum, ordinata ad bene operandum; et sicut gratia· habitualis dat jus ad gloriam, dummodo non amittatur per peccatum mortale, ita a fortiori gratia unionis. Instantia. — Sed si Verbum assumeret naturam irrationalem, v.g. columbæ, vel agni, non eam sanctificaret. Respondetur: LIoc esset ex incapacitate subjecti seu naturæ as sumptæ, imo illi Verbum non tribueret personalitatem, sed solum subsistentiam. Item in triduo mortis Verbum remansit unitum ea daveri Christi, non sub ratione personæ, sed sub ratione suppositi. Alia objectio. — Divinitas non potest formaliter sanctificare hu manitatem Christi nisi eam intrinsece perficiat et realiter mutet ut forma intrinseca. Atqui Divinitas non potest se habere ad humani tatem Christi ut forma intrinseca. Ergo non potest eam formaliter sanctificare; aliis verbis: humanitas esset solum sancta per deno minationem extrinsecam. Respondetur: Distinguo majorem : ... nisi eam intrinsece perii ciat ut forma intrinseca terminans, seu potius ut actus intrinsece ter minans, concedo; — ut forma intrinseca informans, nego. — Et con tradistinguo minorem. Sicut enim humanitas Christi realiter et intrinsece perficitur, sub ratione, non natura!, sed suppositi, prout terminatur a Verbo, ita realiter et intrinsece sanctificatur per unionem personalem cum Verbo. UE SANCTIFICATIONE CHRISTI PER GRATIAM UNIONIS 185 Instantia. — Sanctitas non potest haberi absque forma intrin­ seca quæ peccatum excludit. Atqui hæc forma intrinseca debet esse informans, sicut peccatum est privatio inhærens; ita cæcitas non tollitur nisi per potentiam visivam inhærentem, et non per proposi­ tionem objecti terminantis. Respondetur: Concedo majorem. Nego minorem, nam peccatum tit omnino impossibile in humanitate Christi ex hoc solo quod hæc Humanitas assumitur a Verbo. Ratio est quia peccatum est privatio deordinans totum suppositum, et suppositum divinum non potest deordinari. E contrario cascitas est solum privatio alieujus partial laris accidentis, scii, facultatis visivæ, et proinde non tollitur nisi per potentiam visivam inhærentem. Ultima objectio. — Sed tunc humanitas Christi sanctificatur per sanctitatem increatam, et consequenter esset Deus vel Deitas; scii, sequitur confusio naturarum. Respondetur: Distinguo consequens sicut antea, scii, humanitas Christi esset Deus seu Deitas, si sanctificaretur per divinitatem, tanquam per formam informantem, concedo; tanquam per actum pro prie terminantem, nego. Remanet ergo quod sanctitas Christi est Kubstantialis, et increata, ac simul innata. Dubium. — Utrum humanitas Christi formaliter et substantia­ liter sanctificetur per ipsam divinitatem quam includit personalitas Verbi, an per ipsam personalitatem relativam, ratione illius quod addit ad perfectiones absolutas, an etiam per ipsum modum unionis. Respondetur cum Gonet, Billuart et pluribus aliis thomistis: Humanitas Christi substantialiter sanctiticatur per ipsam divinita tem quam includit personalitas Verbi, non vero duobus aliis modis. Hoc probatur auctoritate Patrum supra citata, præsertim Gregorii Nazianzeni dicentis, Oratione 30, n. 21 : « Christus (vel unctus) dicitur propter divinitatem, ea enim humanitatis unctio est». Humanitas autem formaliter sanctiticatur ab eo quo ungitur. Ergo. Probatur etiam hæc ultima responsio ratione theologica, nam hu­ manitas Christi formaliter sanctificatur per sanctitatem divinam. Atqui sanctitas divina est ipsa divinitas sub conceptu naturæ, quam includit personalitas Verbi, sic tres personæ divinæ sunt sanctae eadem sanctitate essentiali5. Confirmatur. — Gratia habitualis formaliter sanctificat prout est participatio divinæ naturæ, sic est radix operationum proprie divinarum et ultimatim visionis beatificœ. Ergo pariter id quod for ■militer sanctificat humanitatem Christi est ipsa divina natura quam includit personalitas Verbi. ' Allis verbis persona Verbi sanctificat Humanitatem Christi, quia est per sunn ilivtna. 186 DE GRATIA HABITUALI IN CHRISTO Alii duo modi proinde rejiciuntur; præsertim clare constat hu­ manitatem Christi non formaliter sanctificari per ipsum modum unio­ nis, quia non datur, juxta nos, talis modus unionis; et si daretur, non formaliter sanctificaret, quia non foret forma sanctificans, sed tantum applicatio ad eam. Sic non dicitur quod justus sanctificatur per modum unionis ad gratiam habitualem, sed per ipsam gratiam habitualem. Denique humanitas Christi non formaliter sanctificatur per per­ sonalitatem relativam Verbi, ratione illius quod addit ad perfectiones absolutas, nam, juxta probabiliorem plurium thomistarum senten­ tiam in tractatu de Trinitate expositam, personalitates divinæ ra tione sui, seu ratione ipsius esse ad quod addunt ad essentiam, non dicunt novam perfectionem, nec proinde sanctitatem, sed potius abstrahunt, ut actus liber Dei, a perfectione et ab imperfectione. Alioquin Patri deesset aliqua perfectio ex hoc quod deest illi fi­ liatio, seu relatio subsistens quæ constituit personam Filii. Unde re­ lationes divinae subsistentes ad invicem oppositæ et actus liber Dei, non sunt perfectiones simpliciter simplices saltem proprie dictæ; nam perfectio simpliciter simplex definitur : perfectio quæ nullam imperfectionem involvit et quam melius est habere quam non habere. Sic Pater habet omnes perfectiones simpliciter simplices, alioquin non esset Deus, et non habet filiationem ei relative oppositam ; nec melius est pro eo habere actum liberum creandi quam non habere. Deus enim non est melior ex hoc quod creavit universum orbem. Objiciunt quidam: Per id sanctificatur formaliter humanitas Christi cui immediate unitur. Atqui immediatius unitur subsistenti® Verbi, quam naturæ divinæ; Ergo. Respondetur; Distinguo majorem : si hoc cui immediate unitur sit forma sanctificans, concedo ; secus, nego. Nec est inconveniens quod humanitas Christi uniatur divinitati, mediante personalitate Verbi, quia unio fieri nequit in natura, sed solum in persona. Item non unitur cum unico esse divino, nisi me­ diante persona Verbi. Cf. IIP, q. 17, a. 2. Item gratia habitualis totum hominem sanctificat, etsi non uniatur toti homini immediate. Sic remanet quod humanitas Christi formaliter sanctificatur per gratiam substantialem et increatam unionis, seu per unionem, non cum participatione divinæ naturæ, sed cum ipsa natura divina, in persona Verbi. Sic, ut dictum est, sanctitas Christi non solum est extasis intellectus et amoris, sed extasis ipsius esse. Hic articulus præliminaris non perficit intensive doctrinam sancti Thomæ, sed extensive tantum et technice, quia hoc jam æquivalenter dixerat. Nunc considerata sanctitate Christi substantiali, agendum est de ejus sanctitate accidentali, quæ constituitur per ejus gratiam lia bitualem, anim® ejus a principio conceptionis infusam. De ea lo qnitur sanctus Thomas in tota Ime qnæstione VIP. DE EJUS NECESSITATE 187 Art. I. — UTRUM IN ANIMA CHRISTI FUERIT ALIQUA CRATIA HABITUALIS Status quæstionis. — Fuerunt quidam theologi, ut asserit Palu danus in III Sent., distinet. 13, q. 2, qui existimarunt gratiam habi tualem non fuisse in Christo, quia putabant eam omnino in eo su perfluam. Rationes eorum exponuntur in difficultatibus positis a sancto Thoma initio hujusce articuli primi, scii. : 1° Gratia est quædam participatio divinæ naturæ, Christus autem est Deus non participative, sed secundum veritatem. 2° Christo ex hoc solo quod erat filius naturalis Dei aderat facultas bene operandi supernaturaliter et debebatur ei hæreditas vitæ æternæ. Id quod est verum in his argumentis, ut statim apparebit, est quod absolute loquendo, Christus poterat libere operari, et, ratione auxilii transeuntis supplentis vices gratiæ habitualis, elevari ad eli­ ciendos actus supernaturales et etiam meritorios (sed eos non pro duxisset connaturaliter) °. Hoc enim difficile est negare, et admittitur a pluribus thomistis ut Gonet, Godoy, Billuart, etc. Supponamus enim quod Christus seu Verbum incarnatum non accepisset gratiam habitualem et tamen sese obtulisset pro nobis in cruce; hæc oblatio esset non solum salutaris (ut actus nostri salu tares qui antecedunt justificationem et ad eam disponunt) sed vi gratiæ unionis esset etiam meritoria, imo valoris infiniti7. Attamen, ut statim ostendendum est, hæc oblatio non fuisset connaturalis, ut debet esse, nec fuisset connaturale meritum de condigno. Conclusio articuli est: Necesse est ponere in Christo gratiam habitualem. Est sententia communis inter theologos, eam tenent scholastici cum Magistro Sententiarum in III, dist. 13 et commentatores sancti Thomæ in præsenti articulo. Oppositam vero proscribunt vel ut hae reticam, vel ut erroneam, aut saltem ut temerariam. Conclusio arti culi est ad minus theologice certa, ut conclusio theologica rite de «lucta et communiter admissa, sic pertinet ad minus ad «scientiam theologicam », infra fidem et supra systemata theologica. • Cf. Gonet, De Incarnatione, disp. 12, a. 2, n. 35 et 44-53. ’ Cf. Salmanticenses, De Incarnatione, disp. XIII, dub IV, n. 60, 62, 90. Attamen Salmanticenses Ibidem, n 66 et 70, dicunt : σ Christus nou potuit me­ reri de condigno præmia supernaturalia absque gratia habituali », quia pro eis, ut. Ibidem dicitur: « Meritum de condigno allcujus prsemil tendit connaturaliter In ipsum ». — In hoc Salmanticenses dissentiunt a Godoy et a Gonet, Billuart <>t a fortiori a Suarezlo qui immerito tenet Christum potuisse mereri de con­ digno præmia supernaturalia absque auxilio supernatural! elevante per modum transeuntis: cf. Ibidem n. 02. Hoc dicit Suarez, quia admittit, contra tbomistas. In nostra natura potentium obedleTit.lalom, non solum passivam seu elevnbllem, sod activum. 188 l>E GRATIA HABITUALI IN CHRISTO Sylvius ad conciliandos diversos theologos qui non eamdeni no­ tam dant oppositæ sententiæ fecit sequentes distinctiones : Juxta ipsum: 1° Fide certum est quod Christus etiam secundum humanitatem fuerit sanctus et Deo gratus. 2° Probabile est quod ad fidem pertineat Christum fuisse sanctum per gratiam habitualem ejus animæ infusam (præsertim ex hoc quod secundum Sacram Scripturam caritatem et alias virtutes infusas ha buerit, quæ præsupponunt gratiam habitualem). 3° Christus secundum humanitatem fuit sanctus duobus modis: uno modo per gratiam unionis; alio modo per gratiam habitualem: prior sanctitas est substantialis, posterior est accidentalis. Proinde rejicienda est, saltem ut temeraria, sententia eorum qui dixerunt gra tiam habitualem in Christo esse negandam ut superfluam, eo quod fuit sanctificatus per gratiam unionis. Γ Probatur conclusio ex Sacra Scriptura. — Sanctus Thomas ci­ tat in argumento sed contra textum Isaiæ, xi, 2, 3: «Requiescet su­ per eum (scii. Christum vel Messiam) Spiritus Domini: spiritus sa pientiæ et intellectus, spiritus consilii et fortitudinis, spiritus scientiæ et pietatis et replebit eum spiritus timoris Domini ». Ilie textus Isaiæ probat directe existentiam donorum Spiritus Sancti in anima Christi, et consequenter existentiam ipsius gratiæ habitualis ereatæ, a qua procedunt dona, ut exponitur in tractatibus de gratia et de donis; sic gratia habitualis vocatur a theologis «gra tia virtutum et donorum » ex his quæ derivantur ab ipsa. Hæc verba Isaiæ de se dicta exponit Christus apud Lucam, iv, 1 ; et communiter intelliguutur in sensu dato a sancto Thoma. Citandus est etiam textus Evangelii secundum Joannem, i, 14-16 : « Et Verbum caro factum est... et vidimus gloriam ejus, gloriam quasi unigeniti a Patre (hæc est gratia unionis seu filiatio divina na turalis), plenum gratiæ et veritatis (hic innuitur plenitudo gratiæ habitualis)». Item i, 16: «De plenitudine ejus nos omnes accepimus et gratia pro gratia». Hoc confirmatur ex textibus Scripturæ in qui­ bus tribuuntur Christo virtutes quæ gratiam habitualem præsuppo­ nunt, ut caritas, humilitas, etc. Sensus horum textuum Sacræ Scripturæ magis constat ex Tra ditione, quæ est ejus vivus commentarius. 2° Probatur ex Patribus (cf. Rouet de Journel, Enchiridion pa tristicum, Index theol., n. 394). Sanctus Joannes Chrysostomus, in Psalm. XLIV, 2 (op. cit., n. 1208), dicit: «Omnis gratia effusa est in illud templum (Chri stum) ; non dat enim illi Spiritum in mensura : “ Nos enim de ple nitudine ejus accepimus”». «Illud autem templum integram et uni versam accepit gratiam... Illic quidem est integra gratia, in horni nibus autem parum quid, et stilla ex i 11^ gratia». Sanctus Cyrillus Alexandrinus, De Sancta Trinitate, dialog. 6 (<>p. cit., n. 2088): «Sanctificat ipse (Christus), cum sit sanctus st* Ι·Κ EJUS NECESSITATE 189 eundum naturam in quantum est Deus; sanctificatur vero nobiscum quoad humanitatem ». Sanctus Augustinus, De Trinitate, 1. XV, c. 26, n. 46 (op. cit., n. 1680): «Dominus ipse Jesus Spiritum Sanctum non solum dedit ut Deus, sed etiam accepit ut homo; propterea dictus est plenus gra lia (Joan., i, 14) et Spiritu Sancto (Le., iv, 1). Et manifestius de illo scriptum est in Actibus Apostolorum, x, 38: Quoniam unxit eum Deus Spiritu Sancto; non utique oleo visibili, sed dono gratiæ, quod visibili significatur unguento, quo baptizatos unguit Ecclesia». Hoc autem donum quod per unguentum baptismi significatur est gratia habitualis. Sanctus Bernardus, Hom. 4 super Missus est, n. 5: Supra hæc verba Evang. secundum Lucam : « Ideoque quod nascetur ex te san­ ctum » dicit: «Procul dubio ac singulariter sanctum fuit et per Spi ritus sanctificationem et per Verbi assumptionem n. In his ultimis verbis duo distincta enuntiantur; manifestum est autem quod verba «et per Verbi assumptionem» significant gratiam increatam unionis, proinde alia praecedentia scii, «per Spiritus sanctificationem» in nuunt gratiam creatam seu habitualem. Nondum tamen in Patribus ita explicite distinguuntur gratia increata unionis a gratia creata habituali sicut apud scholasticos, præsertim sicut apud sanctum Thomam. Magis explicite apud Patres distinguuntur ab ipso Verbo caritas infusa in Christi anima, quia frequenter in Evangelio et in Epistolis agitur de caritate Christi, et de ejus aliis virtutibus quæ gratiam habitualem semper præsup ponunt. Patres magis concrete loquebantur, scii, de ipsis actibus Christi et minus abstracte de gratia habituali. Ita semper est, prout intellectus noster paulatim transit de concreto ad abstractum, et rursus deinde ad concretum melius intelligendum redit. Hoc veri fleatur in omnibus tractatibus. Probatur ratione theologica in corpore articuli, tripliciter: 1° Ex parte principii seu unionis hypostaticæ. 2° Ex parte finis, seu objecti operationum supernaturalium animæ Christi. 3° Ex parte habitudinis ipsius Christi ad genus humanum. Legere articulum. P Ratio ex parte principii, seu unionis hypostaticæ. ad hoc reducitur : — Quanto aliquod receptivum est propinquius causæ influenti. tanto magis participat de influentia ipsius. — Atqui anima Christi est propinquissima Verbo Dei, auctoris gratiæ. prout ei unitur iu persona, nec potest esse propinquior. — Ergo anima Christi maxime participat de influentia gratiæ a Deo. Ex hoc sequitur quod gratia habitualis in Christo sit proprietas, si non physica, saltem moralis unionis hypostaticæ, in quantum Verbo incarnato connaf nraliter debebatur. Non tamen est proprietas 3° 190 υκ gratia habituali in chkisto physica·, nam Verbum non constituit cum humanitate Christi unam naturam, sed solum unam personam. Similis ratio, omni proportione servata, datur pro plenitudine gratiæ in B. Maria Virgine. 2“ Ratio ex parte finis operationum animæ Christi, sic exprimi potest : — Ut operationes animæ, scii, cognitio et amor, connaturaliter attingant Deum auctorem gratiæ super omnia diligendum, anima et facultates debent elevari per gratiam habitualem, quasi per secundam naturam. — Atqui oportebat operationes animæ Christi « propinquissime » et ideo connaturaliter attingere ad Deum auctorem gratiæ, per cognitionem et amorem. — Ergo anima Christi et ejus facultates debebant elevari per gra­ tiam habitualem. Major patet prout ad connaturalem elicientiam harum operatio num necessaria est gratia habitualis. Agens enim connaturaliter ope­ ratur, quando habet in se naturam seu formam permanentem qua inclinatur ad actum. Anima autem Christi non potuit intrinsece et permanenter inclinari ad actus vitales supernaturales, nisi per gra­ tiam habitualem. Cf. ad 3,Ln‘ in line. Non sufficiebat enim ipsa natura animæ, nec gratia unionis. Natura animæ namque est entitative naturalis et proinde intrin­ sece incapax eliciendi actus vitales supernaturales ; cum gratia autem actuali tantum potuisset quidem eos elicere, sicut peccator ante ju­ stificationem elicit actum salutarem ; sed non connaturaliter, sicut communiter dicimus de quolibet justo. Cf. ad lu3n. Nec sufficiebat gratia unionis, quia gratia unionis est «esse per­ sonale Verbi quod gratis divinitus datur huinanæ naturæ in persona Verbi » ut dictum est q. 6, a. 6 ; sic constituit quidem principium quod operationum, non vero principium quo. Et id ratione cujus anima Christi inclinatur intrinsece permanenter ac connaturaliter ad actus supernaturales, debet in ea esse ad modum secunda·· naturæ, ut principium operativum quo radicale, sicut virtutes infusæ sunt principium quo proximum. Ex hoc apparet quod gratia habitualis in Christo non fuit super­ flua, sed necessaria ut eliceret connaturaliter actus supernaturales et meritorios. Cf. ad 2ωη. Oportet insistere in verbo connaturaliter, quia absolute loquendo Christus poterat, vi gratiæ unionis, et cum auxilio transeunte elicere actus supernaturales imo et meritorios. Sed ut connaturaliter eos eli­ ciat, requiritur in ejus anima gratia habitualis velut secunda natura, quae est participatio divinæ naturæ. Alioquin ejus anima esset im­ perfecta, quod est omnino inconveniens. S' Ratio ex habitudine Christi ad nos sic confirmat prece­ dentes : DE EJUS NECESSITATE 191 — Mediator Dei et hominum debet habere gratiam in alios re­ dundantem. — Atqui Christus, ut homo, est mediator Dei et hominum, ut dicitur in I Tim., n, 5 et Joan., i, 16: « De plenitudine ejus omnes accepimus et gratiam pro gratia». — Ergo Christus, ut homo, debuit habere gratiam in nos redun dantem. Et videbimus infra, q. 8, a. 5, quod gratia Christi capitalis non est ipsa gratia unionis præcise, sed gratia habitualis ut præsuppo nens et connotans gratiam unionis. Dicet ibi sanctus Thomas : «Unumquodque agit in quantum est in actu..., unde agens est præ stantius patiente... Et ideo ex illa eminentia gratiæ quam accepit Christus, competit sibi, quod gratia illa ad alios derivetur». Revera Christus est caput hominum prout meruit et satisfecit pro nobis, et non potuit connaturaliter elicere bos actus meritorios et satisfactorios sine gratia habituali, ut dictum est. Sed præsup ponitur gratia unionis ut actus isti sint valoris infiniti, ex parte princpii qiiod. Ad pleniorem intelligentiam articuli notandæ sunt tres conclu siones quæ ex eo eruuntur a Gonet, De Incarnatione, disp. 12, a. 2 et pluribus aliis thomistis ut Godoy et Billuart, quamvis non consen tiant omnino Salmanticenses circa tertiam. 1*. Gratia habitualis fuit necessaria in anima Christi, ad com­ pletam et consummatam illius sanctitatem. Ita communiter theologi, excepto Vasquez. 2·. Gratia habitualis fuit necessaria in anima Christi, ut connu turaliter actus supernaturales eliceret. Hoc communiter admittitur a Thomistis, contra Loream. 3·. Gratia habitualis necessaria fuit in Christo ad merendum connaturali modo præmium supernaturale ; de potentia tamen· abso luta, sine illa præmium supernaturale promereri potuisset cum auxi lio intrinsece supernaturali ut lumen gloriæ per modum transeuntis. Ita plures thomistæ, ut Godoy et Billuart. Objicitur contra hanc tertiam conclusionem quod sanctus Tho mas, q. 29, de Veritate, a. 5, ad 4, ait quod «licet meritum Christi quamdam infinitatis rationem habeat ex dignitate personæ, tamen rationem meriti habet ex gratia habituali, sine qua meritum esse non potest». Gonet respondet ibidem n. 45: «Respondeo intentum D. Thomæ loco citato esse tantum quod sine gratia habituali non potest esse connaturaliter meritum, ex quo non sequitur quod absolute loquendo et de potentia Dei absoluta, anima Christi cum sola gratia unionis et auxilio actuali supernaturali, non potuerit mereri præmium superJoannes a Sancto Thoma, De Incarnatione, disp. VIII, a. 2, n, 2, fere similiter loquitur dnm dicit: «Ad valorem meriti et ad naturale, sed tantum quod id non potuerit connaturaliter». 192 DK GRATIA HARITÜALI IN CHRISTO satisfaciendum habitualis gratia in Christo non est simpliciter ne­ cessaria, ut aliqui voluerunt, eum potius valor superior meriti et satisfactionis desumatur ex valore Personæ ». Conclusio sancti Thomæ confirmatur ex solutione objectionum articuli. Cf. Ad _Zum : « Anima Christi non est per suam essentiam di­ vina. Unde oportet, quod fiat divina per participationem, quæ est se eundum gratiam». — Ad 2'UD : In anima Christi «actus visionis bea tificæ et fruitionis non possunt esse nisi per gratiam ». —Ad 3um. Hu­ manitas Christi est divinitatis instrumentum, sed instrumentum ani­ matum, quod ita agitur, quod etiam agit; et ut agat supernatoraliter amore caritatis debuit habere gratiam habitualem, saltem normaliter. Esset quid omnino anormale pro Christo non habere gratiam habi­ tualem. Alia objectio: Si Christus haberet gratiam habitualem, esset fi­ lius Dei adoptivus, nani filiatio adoptiva est effectus formalis gratiæ habitualis. Videbimus autem infra quod Christus nequit dici filius Dei adoptivus, quia jam ex se est Filins per naturam. Respondetur negando consequentiam, nam filiatio adoptiva non est effectus primarius gratiæ habitualis, sed secundarius tantum, et etiamsi esset primarius, non communicaretur Christo, quia Christus jam est Filius Dei naturalis et proinde non est subjectum capax filia­ tionis adoptivas. Filiatio adoptiva convenit enim alicui ratione sup­ positi, seu personæ, et proinde persona quæ est Filius Dei naturalis, non potest dici filius adoptivus. Sic inter filios Dei adoptivos primum locum tenet B. Virgo Maria. Ium Dubium. — Quandonam Christus habuerit gratiam habi­ tualem? Respondetur : infra q. 34, a. 1 : A primo instanti suæ conceptio­ nis, quia gratia habitualis sequebatur connaturaliter ad unionem hypostaticam. 2»m Dubium. — An Christus in primo instanti suæ conceptionis se disposuerit per actum liberi arbitrii ad gratiam habitualem tunc infusam? Respondet sanctus Thomas affirmative, iufra q. 34. a. 3, quia hic modus sanctificationis per dispositionem propriam, ut in adultis, est perfectior quam sanctificari sine hac dispositione propria, ut in par vu lis. Tenet enim sanctus Thomas ibidem a. 2, ad 3, quod «intellectus Christi secundum scientiam infusam poterat intelligere in primo in stanti conceptionis et absque conversione ad phantasmata». Hoc etiam a multis doctoribus admittitur pro B. Maria Virgine. Ita etiam angeli et Adam et Eva, qui creati sunt ut adulti, in instanti crea, (ionts suæ accipiendo gratiam habitualem sese disposuerunt ad eam per gratiam actualem. DE VIRTUTIBUS CUBIST! 193 Objicitur: Hunc actum liberi arbitrii esse a gratia habituali et proinde non posse esse dispositionem ad illam. Respondent thomistæ, in tractatu de Gratia, ubi de justifica­ tione adulti: Plures thomistæ, ut Gonet, Serra, merito tenent quod actus liber ultimo disponens in genere causée materialis ad gratiam habitualem eam sequitur iu genere causæ formalis ac proinde procedit effective ab ipsa gratia habituali, secundum principium : causæ ad invicem sunt causæ in diverso genere. Item debita organisatio corporis humani est dispositio ad re < optionem animæ humanæ, attamen corpus non habet hanc ultimam dispositionem nisi ab anima· ut docet sanctus Thomas, I», q. 76, u. 4, ad 1. Alii thomistæ, ut Goudin, dicunt: actus liber ultimo disponens ad gratiam habitualem in adultis est effective a virtute caritatis non­ dum permanente!· communicatæ per modum habitus, sed transeunter per modum actualis auxilii. Prima responsio videtur profundior. Sanctus Thomas solvit hanc quæstionem dum dicit in 1*1 “, q. 113, a. 8, ad 1111,1 : « Quia infusio gratiæ et remissio culpæ dicuntur ex parte Dei justificantis, ideo ordine naturæ (in eodem instanti) prior est gratiæ infusio, quam culpæ remissio. Sed si sumantur ea quæ sunt ex parte hominis justificati, est e converso; nam prius est, ordine naturæ, liberatio a culpa, quam consecutio gratiæ justifi­ cantis». Liberatio autem a culpa est ultima dispositio ad conseculionem gratiæ habitualis, et non fit in adulto sine motu liberi arbi­ trii (ut dicitur ibidem in corpore articuli); hic motus liberi arbitrii iu Deum procedit a productione actuali gratiæ habitualis, et eam sequitur in genere causæ formalis, efficientis et finalis, quamvis eam præcedat in genere causæ materialis, ut ultima dispositio in corpore ad animam. Art. II. — UTRUM IN CHRISTO FUERINT VIRTUTES Status quæstionis. — Agitur de virtutibus quæ simpliciter di< untur virtutes, ut virtutes théologales et cardinales; postea solum, q. 9, agendo de scientia Christi, erit sermo de virtutibus intellectua libus, quæ non simpliciter dicuntur virtutes, prout non faciunt ho minem simpliciter bonum, sed solum secundum quid, scii, bonum metaphysicum, aut bonum mathematicum. Agitur non solum de virtutibus moralibus per se infusis, sed • liam de virtutibus moralibus ordinis naturalis, quæ nostris actibus •e quiri possunt. Conclusio est: Christus habuit omnes virtutes; sensus est: ha huit omnes virtutes non ponentes ex sui ratione defectum in anima Christi, qui simul erat viator et comprehensor, ut infra dicetur. Sic in articulis sequentibus dicetur, non habuit fidem, spem nec pceni· lentiam. II GAnllKlllll.UlitMSOK 1>β Chi leto 'ClllnlKiri' 194 I>B GRATIA CHRISTI Probatur: 1" ex auctoritate Evangelii, in quo Christus apparet ut exemplar omnium virtutum; ipsi rationalistæ, ut Renan, hoc fa tentur. In hoc insistendum est ut melius manifestetur Christi sancti tas, quæ est credibilitatis motivum adducens ad fidem. Hoc apparet primo negative ex eo quod Christus fuit absque ullo peccato, ita ut judæis eum interficere quaerentibus dicere potuerit, nullo contradicente: Quis ex vobis arguet me de peccato? (Joan., vin, 46). Et revera, ut narratur in Evangelio « principes sacerdotum quaerebant falsum testimonium contra Jesum, ut eum morti trade­ rent, et non invenerunt» (Matth., xxvi, 59). Sed, unice quia Jesus confessus est. se esse Christum, Filium Dei, « princeps sacerdotum scidit vestimenta sua dicens : Blasphemavit » (Matth., xxvi, 65). Ipse Judas fassus est: «Peccavi, tradens sanguinem justum» (Matth., xxvii, 4) et Pilatus ait: «Innocens ego sum a sanguine justi hujus, vos videritis» (ibidem. 24). Insuper Christus omnes virtutes etiam maxime diversas habuit in statu heroico. Praesertim in ejus vita apparent caritas et pietas erga Deum, caritas et misericordia erga homines, perfecta abnegatio, humilitas simul cum summa magnanimitate, et perfectissima man­ suetudo simul cum summa fortitudine et patientia in cruce, v.g. dum oravit pro tortoribus suis. Mirabiliter in Christo conciliabantur san­ ctus rigor justitiæ erga pharisæos impoenitentes et immensa miseri­ cordia erga peccatores, qui gratiæ Dei non resistunt. Imo, ut ostenditur in Apologetica, hæc harmonia et perseverantia virtutum maxime diversarum in gradu heroico est miraculum morale. Hæc enim alta et profunda harmonia virtutum seu sanctitas haberi nequit absque specialissima Dei interventione. Est namque firmis sima unio cum ipso Deo, quæ non potest esse nisi a Deo, prout ordo agentium debet corresponded ordini finium. Hoc jam apparet argu mentando apologetice non ex revelatione sed ex ratione. Imo sanctitas Christi est non solum eminens, sed manifeste extraordinaria, præsertiin prout in seipsa coadunat virtutes heroicas maxime diversas. Vidimus quidem aliquem ex naturali complexione, ve) ex aliqua consuetudine esse promptum ad opera fortitudinis, qui tamen non est promptus ad mansuetudinis opera, natura enim deter minatur ad unum. Sed quod aliquis habeat simul et excellenter omnes virtutes, etiam eas quæ inter se maxime distant ut summam forth u dinem et summam mansuetudinem, perfectum amorem veritatis ei justitiæ et simul maximam erga errantes et peccatores misericordiam, hoc esse non potest nisi per extraordinarium auxilium Dei, qui solus in sua simplicitate perfectiones maxime diversas formaliter - emi nenter continet et eas in anima humana intime unire potest, ut hæc anima sit perfecta Dei imago. Sic anima Christi est altissimum speculum in quo Deitas consi derari possit. 2° Probatur ratione theologica quod Christus habuerit omnes vir tutes. Hæc ratio sancti Thomæ valet pro virtutibus infusis, sic es( : — Sicut potentiæ animæ derivantur ab ejus essentia, ita virtuinH * infusa a gratia habituali, et in gradu proportionuto. HE V1KTUTJBUS CHRISTI 195 Atqui gratia habitualis fuit in Christo ab instanti conceptionis, et quidem in summo gradu perfectionis, ut inelius infra pa­ tebit a. 9, 10, 11. — Ergo in Christo fuerunt omnes virtutes infusæ et in summo gradu s. Agitur de virtutibus non ponentibus ex sui ratione defectum ali quem in anima· Christi, qui simul erat viator et comprehensor ; sic in articulo 3 et 4, excluduntur fides, spes et poenitentia “. Ratio data valet pro caritate et pro omnibus virtutibus moralibus infusis. Ad /UJ“. Gratia habitualis non producit actus nisi mediantibus virtutibus. Ad 2'UI‘. «Christus habuit virtutes perfectissime, ultra commu­ nem modum, sicut etiam Plotinus posuit quemdam sublimem modum virtutum, quas esse dixit animi purgati, ut refert Macrobius, 1. I in Somno Scipionis, c. 8». Ad 3"11'. «In hoc ipso quod Christus omnes divitias contempsit, ostendit in se summum gradum liberalitatis et magnificentia;». Vir tutes istae enim, sicut eutrapelia quæ est circa jocos, possunt exer ceri et agendo et contemnendo propter aliquid altius. «Concupiscen tias pravas, Christus omnino non habuit, ut infra patebit q. 15, a. 1 et 2 ». Sic Christus habuit perfectam temperantiam, non vero conti­ nentiam quæ secundum Augustinum non est virtus, sed aliquid minus virtute (castitatis), nam continens habet proprie pravas concupiscen­ tias, sed eis per voluntatem resistit. Cf. Cajetanum qui dicit: su mendo tamen nomen continentiæ communiori usu, nihil prohibet Christum continentem appellare. « Hoc argumentum supponit gratiam habitualem creatam esse in anima Christi; sed inverti potest, argumentando nempe ex Sacra Scriptura quæ as­ serit virtutes infusas, v.g. caritatis, humilitatis, fuisse et esse in sanctissima Christi anima, ad probandum quod pariter fuit et semper est in ea gratia habi­ tualis creata, quæ est radix virtutum infusarum ac septem donorum, quæque propterea vocatur «gratia virtutum et donorum», cf. UIa, q. (12, a. 2. Ex hoc argumento sic inverso, nunc clare constat quod esset magnum in­ conveniens si in sanctissima Christi anima non fuisset gratia habitualis creata, nam in ea virtutes infusæ fuissent sine earum radice normali ac proxima, aut mitius loco virtutum infusarum esset solum auxilium supernaturale transiens, ut lumen gloriæ per modum transeuntis. Unde quamvis hæc gratia habitualis creata non sit. absolute necessaria (supposita jam increata gratia unionis, qua anima Christi jam sanctissima cHt), sed solum convenientissime : hæc tamen convenientia talis est ut ejus op­ positum esset magnum inconveniens; id est anima Christi esset tune imperfecta lino quasi monstrum in ordine supernatural!. E contrario dum dicitur « con> culetis erat pro Deo creare potius quam non creare, nos elevare ad ordinem rrntiæ. et velle Incarnationem etc. potiusquam oppositum », tunc oppositum non fuisset inconveniens. In hoc apparet magna convenientia gratiæ habitualis in Christo. Ita omni projiortione servata convenit quod in justis sit sacrum «plenarium donorum, alioquin vita gratiæ esset imperfecta quod esset inconi«niens per respectum ad Providentiam quæ disponit omnia suaviter et for­ mer. Cf. I·-!!· *·, q. 68, a. 2. '■ < f. infra q. XV. a l, ad Π. Quamvis Christus perfectissime detestaretur peccatnm, non potuit In eo esse pomllentln. quia non potuit In eo esse peccatum. 196 DE GRATIA CHRISTI □ ubium lum. — An Christus habuerit omnes virtutes morales per se acquisibiles. Respondent communiter theologi affirmative. Ratio est quia in Christo appetitus sensitivus erat ejusdem na turæ ac in nobis, scii, inclinatio ad bontim sensibile delectabile, et ut esset complete et perfecte inclinatus ad actum naturalem hone­ stum, indigebat forma superaddita, quæ non poterat esse alia quam virtus moralis per se acquisibilis. Non sufficiebant virtutes morales infusæ, quia hæ solum inclinant ad actus supernaturales ; et correlativæ virtutes morales acquisibiles, quamvis in se in suo ordine sint vere virtutes, se habent ad infusas, tanquam dispositiones ex quibus habetur facilitas extrinseca exercitii infusarum, nam excludunt per repetitionem actuum inordinatas inclinationes Virtutes morales acquisitæ se habent ad infusas aliquomodo sicut in citharista agilitas manuum ad artem quæ est in intellectu practico. Unde certum est quod Christus habuerit virtutes morales per se acquisibiles; alioquin fuisset moraliter imperfectus, sicut juniores Christiani qui eo ipso quod sunt in statu grati» habent prudentiam infusam, quæ tamen parum manifestatur quia deest illis prudentia acquisita, sine qua prudentia infusa cum difficultate exercetur. Confirmatur. — Voluntas Christi non minus debet perfici circa bonum, quam ejus intellectus circa verum. Atqui in intellectu ejus fuerunt scienti» naturales, ut infra patebit, q. 9, a. 4. Ergo pariter in ejus voluntate et appetitu sensitivo fuerunt virtutes morales ac­ quisibiles. Objectio. — Perfectissime operari est operari ex motivo super naturali. Atqui Christus debuit semper perfectissime operari. Ergo semper ex motivo supernaturali, seu per actus virtutum infusarum et non per actus virtutum per se acquisibilium operabatur. Respondetur; Distinguo majorem : perfectissime operari est ope rari ex motivo supernaturali, tanquam ex fine operantis, concedo; tanquam semper ex fine operis, nego. — Unde sicut Christus exercuit non solum actus caritatis, sed actus virtutum moralium infusarum, quæ a caritate imperantur; ita etiam exercuit actus naturales ex objecto et fine operis honestos, subordinatos tamen fini supernaturali caritatis ut fini operantis. Sic dixit: « Reddite qua· sunt Cessaris, Ctesari...» (Matth., xxn, 21); hæc debentur in ordine naturali, sicut, solvere debita secundum justitiam commutativam, ab ipsis paganis cognitam. Sicut enim gratia non destruit naturam, sed eam perficit, ita virtutes infusæ nou destruunt nec reddunt inutiles virtutes acquisi tas, sed eas perficiunt, ordinando scii, eorum actus ad finem cari tatis, ut ad finem non operis sed operantis. Sic actus temperantia' 10 Vlrius Infusa ex se prtebet quidem facilitatem Intrinsecam ad suoa actun. sed iiotest esse difficultas extrinseca ratione passionum Inordinatarum si decal virtus acquisitu correlative, ut In ebrio contrito deest sobrietas acqufsltn DE VIKTÜTIBÜS CHRISTI J 97 acquisitæ est supernaturalis quoad modum tantum, dum actus tern perantiæ infusæ est supernaturalis quoad substantiam. Virtutes mo­ rales acquisitæ sic subserviunt virtutibus moralibus infusis, aliquo modo sicut imaginatio et memoria sensitiva subserviunt scientiae, sicut philosophia subservit theologiæ et ipsa theologia doctrinae fidei quæ scientiam theologicam superat. Est normalis hierarchia fun­ ctionum. 2“ Objectio. — Sed virtutes acquisitæ requiruntur ad refrenandas passiones immoderatas, quæ in Christo non erant, nam infra dicetur q. XV, a. 2, in Christo non fuit fomes peccati. Ergo. Respondetur: Distinguo antecedens ; virtutes acquisitæ secunda­ rio requiruntur ad refrenandas passiones immoderatas, concedo; pri mario, nego. — Nam primario et praecipue dantur ad inclinandas potentias ad bene, prompte et expedite operandum in ordine natu rali. Ita operatur v.g. castitas, etiam quando non sunt, tentationes vincendæ, nec refrenandae passiones. Sic humilitas in Christo non refrenabat primos motus superbiae, sed plene subjiciebat ejus volun hitem magnitudini divinæ. Sic virtutes per se acquisibiles fuerunt in Adamo in statu innoceutiæ et remanent in beatis, ut docet sanctus Thomas, PII", q. 67, a. 1. Dubium llum. — Utrum Christus has virtutes morales per se acquisibiles habuerit per infusionem, an eas propriis actibus acqui­ sierit? Difficile est respondere cum certitudine. Probabilius juxta- plures I hoinistasn, eas habuit per infusionem, sicut Adam in statu inno centiæ eas babuit ab instanti creationis suæ. Verum tamen est quod Adam creatus est in ætate adulta, dum Christus ut homo paulatim ad hanc ætatem pervenit. Ratio principalis hujusce responsionis est quod Christus his vir­ tutibus nunquam caruit, nam privatio illarum ad tempus mala est i t in Christo nullus defectus admittendus est, exceptis iis qui ad liuein Incarnationis conducunt, ut privatio gloriæ corporis ad tempus. Ked non ita est privatio harum virtutum ad tempus. Magis derogaret dignitati Christi quod caruerit ad tempus his virtutibus, quam ac­ cresceret ei perfectionis ex earum acquisitione, quæ non potest esse lustantanea, sed solum progressiva. Ecclesia insuper declaravit quod « Christus non fuit passionibus subjectus, nec profectu operum me­ lioratus est·» (Denz., 224; II Concilio Constantinopolitano). Objectio. — Sed dicitur apud Lucam, n, 52, quod «puer Jesus proficiebat sapientia et ætate et gratia apud Deum et homines». Respondet sanctus Thomas, a. 12 ad 3UII‘ : « Christus proficiebat cupientia et gratia sicut et ætate (non secundum augmentum habi- 'i Ita Gonet, Hlllunrt *nnimer specialem ejus inspirationem, supra deliberationem discursivam rationis. Sic differt manifeste regulatio prudentiæ etiam infusæ, quae sub fide viva pro cedit, a regulatione doni consilii. Ad 3""1. Dicitur quod dona non erant Christo inutilia, nam in eo fuit etiam cognitio viæ, ut infra dicetur, q. 15, a. 10; erat enim simul viator et comprehensor : comprehensor secundum superiorem partem animæ, et viator prout ejus anima adhuc erat passibilis et corpus ejus passibile et mortale, sic tendebat ad beatitudinein se eundum id quod ei deerat de beatitudine. Insuper dona remanent in patria, ut ostensum est ΙΜΙ * ’, q. 68, a. 6. Ut ibidem dicitur, hæc doctrina de donis durantibus in patria affirmatur a sancto Ambrosio in L. I de Spiritu Sancto, c. 1, et ratio est quia dona Spiritus Sancti perficiunt mentem humanam ad se­ quendam motionem Spiritus Sancti, quod præcipue erit in patria. Sed tunc, cessantibus malis tentationibusque, per dona Spiritus Sancti perficiemur in bono, non omnino circa idem objectum mate­ riale, sed dona conservabunt idem objectum formale quo et quod a quo specificantur. Sic adhuc in patria erunt, præter visionem beatificam, speciales illustrationes mentis; sicut enim theologi beati videbunt objectum theologiæ, aut in Verbo si theologiæ in via ex amore Dei studuerunt, aut extra Verbum, ita omnes beati accipient speciales inspirationes Spiritus Sancti ad aliquid speciale cognoscendum cognitione experi mentali, secundum connaturalitatem ad res divinas, v.g. ad cogno­ scendum pro quibusnam viatoribus specialiter orare debent. Visio beatifica antecedit amorem beatificum, dum cognitio donorum hunc amorem sequitur. Denique in visione beatifica non est successio nec innovatio, dum per dona beati quid novi cognoscere possunt. Sed obscuritas et similes imperfectiones quæ sunt nunc in actu doni sapientiæ aut consilii etc. non pertinent ad statum gloriæ, nec in Christo erant. Sic donum sapientiæ ad hoc Christum disponebat, ut facile a Spiritu Sancto moveretur ad ferendum certum judicium de rebus divinis per altissimas causas, secundum connaturalitatem ad eas iu caritate fundatam. Donum vero intellectus tribuebat illi rectam et subitam pene trationem eorum quæ pertinent ad regnum Dei. Donum consilii pariter tribuebat illi ut sta tira rationem agen dorum inveniret. Donum scientia·, ut secundum rationes inferiores etiam consi derandas certissime de rebus quæ occurebant judicaret. DE SEPTEM DONIS IN CHRISTO 203 Donum fortitudinis expellebat ab eo ut viatore formidinem mor lis et cruciatuum. Haec sunt certa et indubitata apud omnes, ut ait Gonet. Art. VI. — UTRUM IN CHRISTO FUERIT DONUM TIMORIS Status quæstionis. — Difficultas est: 1° Quia spes videtur potior quam timor, nam objectum spei est bonum, dum objectum timoris est malum. Si igitur spes non fuerit in Christo, a fortiori timor. 2° Dono timoris timet aliquis vel separationem a Deo, vel puniri ab ipso; hæc autem duo erant impossibilia pro Christo impeccabili. Responsio tamen est affirmativa. 1° Probatur ex Sacra Scriptura. — Ex testimonio Isaiæ, xi, 3, jam citato: «Replebit eum spiritus timoris Domini» etiam in textu liebraïco agitur proprie de spiritu timoris. Insuper damnata est ab Ecclesia hæc propositio Abelardi : « In Christo non fuit spiritus ti moris Domini» (Denz., 378). 2° Probatur ratione theologica, seu potius explicatur sic assertio Sacræ Scripturae : Deus timetur timore reverential!, non solum prout potest infli gere poenam, sed propter suam eminentiam, cui de facili re­ sisti non potest. — Atqui anima Christi quodam affectu reverentiae movebatur in Deum a Spiritu Sancto. — Ideo ei attribuit Scriptura plenitudinem doni timoris, non qui dem timoris pœnæ. nec peccati, sed timoris reverential is. Confirmatur ex hoc quod donum istud timoris, ut timor reve reutialis, remanet in beatis, secundum illud Psalm. XVIII. 10: « Ti mor Domini sanctus, permanens in saeculum sœculi». Et in praefa tione Missae dicitur de angelis, imo de illis qui vocantur potestates: «Tremunt potestates ». Omnis enim creatura, quæ non est suum esse, tremit in conspectu Illius qui solus est et esse potest Ipsum esse subsistens. Humanitas autem Christi non est suum esse, quamvis existât per ipsum esse Verbi, prout est unum esse in Christo, sicut est una persona (cf. IIP, q. 17, a. 2». Dubium. — Quodnam est objectum primarium doni timoris? Est eminentia Dei cui de facili resisti non potest; et actus ejus primarius est reverentia istius eminentiae divinæ; sic donum istud potest esse in Christo et in beatis ; objectum secundarium doni ti moris, seu timoris filialis, est malum culpae vitandæ. Per oppositum, objectum primarium timoris, ut est passio, est malum sensibile terribile, et actus primarius hujusce timoris est fuga istius mali. Objectum denique primarium timoris servilis est malum |srnæ propter culpam infligendum. Sic remanet quod habitus virtutum et donorum proprie et per se respiciunt bonum, mulum autem ex consequenti. UE GRATIA CHRISTI 204 Art. VII. — UTRUM IN CHRISTO FUERINT CRATIÆ CRATIS DATÆ Status quæstionis. — Ex sola positione hujusce quæstionis, ap paret quomodo sanctus Thomas omnino distinguit has gratias gratis datis a donis, ut jam ostendit in I" II", q. 111, a. 4 et II· II * ’, q. 171. Septem enim dona, quæ cum caritate connectuntur, pertinent ad or­ ganismum vitæ supernaturalis, non vero gratiæ gratis datae. Difficultas est quia gratiæ gratis datæ sunt quid gratis datum per modum transeuntis, Christus autem habebat permanenter pleni tudinein gratiæ; unde non indigebat his gratiis secundariis. Nec le gitnr in Evangelio quod habuerit donum linguarum. Responsio tamen est: In Christo excellentissime fuerunt omnes gratia gratis dates sicut in primo et principali fidei doctore. 1° Probatur auctoritate sancti Augustini dicentis in Epistola 57 ad Dardanum : « Sicut in capite sunt omnes sensus, ita in Christo fuerunt omnes gratiæ». Et Augustinus loquitur etiam expresse de gratiis gratis datis in Christo. Item est expressa sententia Magistri Sententiarum, in 111, di­ stinet. 13; et communiter admittitur a scholasticis. 2’ Probatur ratione theologica; Gratiæ gratis datæ ordinantur ad fidei et spiritualis doctrinæ manifestionem, ut constat ex earum enumeratione in 1 Cor., xn, 7 11, et explicatione data a sancto Tboma in P II", q. 111, a. 4, et IP-II", q. 171. Christus àutem est primus et principalis doctor fidei et spiritualis doctrinæ. Ergo. Id est perfectissime habuit gratias gratis datas, quæ sic ordi­ nantur : fides circa principia14. sermo sapi entice circa prin­ ad habendam plenam cipales conclusiones. cognitionem divino sermo scientice circa exem­ rum pla et effectus. GRATIÆ GRATIS gratia sanitaDATÆ tatum, opera­ ordinantur tio virtutum. ad confirmandam re ad instruendum velationem divinam prophetia, proximum discretio spi­ rituum. divinis II ad convenienter pro i genera linguarum, ferendum auditori ' bus verbum divinum r interpretatio sermonum. 14 liter Udes non est virtus théologien, sed donum nil Instruendos nilos eum spoelnll certitudine clrcn prlnclpln. DE GRATIIS GRATIS DATIS IN CHRISTO 205 Omnes istæ gratiæ quæ fuerunt dispersæ in aliis, debuerunt esse et in perfectissimo gradu in Christo; non involvunt enim im perfectionem repugnantem visioni beatificæ aut hypostatic® unioni, et conveniunt dignitati capitis corporis mystici, ut ait Augustinus in textu citato. Ad /UIn, sanctus Thomas notat quod bæ gratiæ dicuntur «divi siones gratiarum», I Cor., xn, 4, prout in sanctis dividuntur; sed in Christo fuerunt simul et secundum earum plenitudinem, sicut habuit et semper habet plenitudinem gratiæ gratum facientis. Ad 2um : Competit Christo habere aliquid gratis datum, non se eundum naturam divinam, sed secundum humanam. Ad 3um notatur, quod quamvis non legatur Christum habuisse donum linguarum quia prædicavit solum in gente Judæorum, «non tamen defuit illi omnium linguarum notitia, cum enim occulta cor dium ei non essent abscondita (ut infra dicetur q. 12, a. 1 et q. 20, a. 2), quorum voces sunt signa». Aliæ gratiæ gratis datæ manifestæ sunt in Christo, v.g. sermo sapientiæ et scientiæ, sic dicitur apud Matth., vn, 28: « Admiraban tur turbæ super doctrina ejus; erat autem docens eos sicut potesta tem habens». Item apud Luc., iv, 22: « Mirabantur in verba gratiæ ipiæ procedebant ex ore ejus ». Gratia gratis data fidei pariter fuit in eo; nam hæc gratia est excellentia quædam cognitionis versantis circa mysteria revelata, sive illa cognitio sit clara·, sive obscura (cf. 1* II00, q. 111, a. 4), est etiam facilitas data a Spiritu Sancto ad proponendas res fidei simpliciter et accommodate, ita ut etiam ab ignorantibus percipi possint, ut explicat sanctus Thomas in Commentario in 1 ad Cor., xn, lect. 2. Utramque vero excellentiam fuisse in Christo, manifestum est ex Evangelio. Nec est dubium pro gratia sanitatum, nec pro discretione spi rituum qua cognoscuntur secreta cordium, ut patet per Matth., ix, 4 : «Cum vidisset Jesus cognitiones eorum (pharisæorum), dixit: ut quid cogitatis mala in cordibus vestris? » et cap. xn, 25: «Jésus au­ tem sciens cogitationes eorum ». Summo modo denique Christus habuit gratiam interpretationis sermonum, ad explicandas Scripturas secundum legitimum et altis simum sensum, unde apud Luc., xxiv, 32, discipuli euntes ad castel lum nomine Emmaiis dixerunt: «Nonne cor nostrum ardens erat, dum loqueretur in via et aperiret nobis Scripturas». Art. VIII. — UTRUM IN CHRISTO FUERIT PROPHETIA Status quæstionis. Sanctus Thomas posuit hunc specialem ar­ ticulum de prophetia, quia est specialis difficultas pro hac gratia ■ratis data. Nam ut dicitur in 1“ objectione initio articuli, prophetia importat quamdam obscuritatem; Christus autem habuit jam in ter iis visionem beatificam. Item prophetia est eorum quai sunt procul, 200 DE GRATIA CHRISTI seu quæ distant, et videtur importare essentialem imperfectionem sicut fides et spes. Et 1 Cor., xm, 8, dicitur quod in patria « pro­ phetiae evacuabuntur». Responsio tamen est affirmativa. 1° Probatur ex Sacra Scriptura. — Deuter., xvm, 15 : ubi Moy­ ses annuntiat: «Prophetam suscitabit vos Deus de fratibus vestris, ipsum audies». Et Jesus sibi applicavit hanc praedictionem dicens: «Moyses scripsit de me» (Joan., v, 46). Item dixit Jesus de seipso, iu synagoga Nazareth (Matth., xm, 57): «Non est propheta sine honore nisi in patria sua». 2° Probatur ratione theologica. — Ille est propheta qui cognoscit et annuntiat ea quæ procul sunt tam ab ipso secundum suum statum, quam a suis auditoribus. — Atqui Christus, qui erat non solum comprehensor, sed viator, plurima cognovit et annuntiavit, quæ ab ipso procul erant se­ cundum suum statum viatoris, ut traditionem suam, mortem et resurrectionem, cf. Matth., xvi, et xx, necnon eversionem Jerusalem, signa extremi judicii, negationem Petri et plura alia. — Ergo. Cf. ad 7’““: Prophetia ut communicatur ordinarie est obscura, et ænigmatica, ratione subjecti imperfecti, non ratione sui; ex se est indifferens ut sit clara vel obscura, et ut communicetur tran­ seunter aut permanenter. In Christo autem fuit clara et permanens ratione unionis ad Verbum. Si vero dicitur I Cor., xm, 8, quod in patria « prophetiæ eva­ cuabuntur», agitur de beatitudine completa, quæ non compatitur statum viatoris. Art. IX. UTRUM IN CHRISTO FUERIT PLENITUDO CRATIÆ Status quæstionis. — Hic incipit tertia pars hujusce quæstionis, scii. ; post considerationem gratiæ virtutum et donorum et gratiarum gratis datarum in Christo, sanctus Thomas tractat de plenitudine gratiæ habitualis, id est: an in Christo fuerit gratiæ plenitudo sim pliciter, tum inteusiva, tum extensiva. Ilie articulus et sequentes sunt igitur de perfectione gratiæ Christi. Conclusio est: Christus habuit gratiæ plenitudinem tum inten swam id est quoad perfectionem ejus, twm extensivam, scii, in or­ dine ad varios effectus quos producere potest. 1° Probatur auctoritate Sacrm Scripturœ. — Joan., i, 14: «Vi dimus eum plenum gratiæ et veritatis»; v. 16: «Et de plenitudine ejus nos omnes accepimus, et gratiam pro gratia». Item Joan., m. 34, sic Joannes Baptista reddit testimonium Christo: «Quem misit 1>E PLENITUDINE GRATIÆ IN CHRISTO 207 Deus, verba Dei loquitur; non enim ad mensuram dat (ei) Deus Spi­ ritum. Pater diligit Filium et omnia dedit in manu ejus»16. Patres Ecclesiæ sæpe explicaverunt bos textus ostendendo quod Christus, plenissimus gratiæ, omnimodam sanctitatem habuit. Cf. Rouët de Journel, Enchiridion Patristicum, Index theologi­ cus, n. 394. Cf. sanctum Augustinum in Joannem, loc. citato. 2° Probatur ratione theologica, quæ nihil aliud est quam di scursus explicativus, quo scii, explicatur prædictus textus Joan nis, i, 14. Hæc ratio ad hoc reducitur: — Plenitudo gratiæ est duplex : scii, intensive et extensiva. — Atqui Christus utramque habuit. — Ergo Christus habuit simpliciter seu totaliter plenitudinem gratiæ. Major sic explicatur; plenitudo intensiva alicujus qualitatis, v.g. albedinis, habetur, si aliquid eam possideat quantumcumque nata est haberi; v.g. lilium videtur habere albedinem secundum gra dum intensivum perfectissimum. Ita etiam nix. Unde plenitudo intensiva sumitur ex ejus perfectione et radica tione in subjecto. Plenitudo autem extensiva alicujus qualitatis sumitur ex ordine ac varios effectus quos producere potest aliquod principium opera tivum, v.g. animal brutum non habet plenitudinem extensivam vitæ, quia non habet vitam intellectualem, sed solum vegetativam et sen sitivam. Minor probatur per partes: Christus habuit plenitudinem intensivam gratiœ, id est secun­ dum perfectissimum modum quo haberi potest, propter duas rationes: 1° Quia ejus anima, > 21-1 OE GRATIA CHRISTI infiniti. Cf. infra q. 19, a. 4, thesim communem thomistarum et quasi omnium theologorum, exceptis Scotistis, scii, operationes Christi non solum ex extrinseca Dei acceptatione, sed etiam ab intrinseco, fue runt «valoris simpliciter infiniti, tam ad merendum quam ad sati sfaciendum ». His omnibus consideratis, non mirum est, quod de gratia habi tuali Christi intensive sumpta, sanctus Thomas dicat in nostro arti culo eam dici posse infinitam in ratione gratiæ quamvis postea addat eam posse augeri de potentia absoluta, a. 12, ad 2 et q. 10, a. 4, ad 3. 2° Extensive, gratia habitualis Christi est infinita saltem mora liter quia « confertur animae Christi sicut cuidam universali principio gratificationis in humana natura secundum illud ad Ephesios, i, 6: «Gratificavit nos in dilecto Filio suo». Hoc est dicere: gratia habi tualis Christi extenditur ad omnes effectus sui generis, imo ad inii nitos syncategorematice. Sic videbimus in q. 8, a. 5, quod hæc gratia habitualis dicitur capitalis prout per eam Christus influit in membra Ecclesiæ (influxu meritorum suorum) gratiam et gloriam: gloria au tem est sine fine, cum. sit vita æterna. Si vero gratia Christi non se extendit ad merendum essentialem gratiam Adæ innocentis et angelorum, hoc est nou defectu virtutis sufficientis, sed defectu divinæ ordinationis ad illos. Unde gratia ha bitualis Christi sub ratione gratiæ est moraliter infinita, tum inten sive, tum extensive. Confirmatur responsio sancti Thomæ sic intellecta, solutione objectionum ipsius articuli : Ad objectio erat: Dicitur apud Joan., m, 34: «Non ad mensuram dat Deus Spiritum Filio ». Ergo gratia Christi est infinita. Respondet sanctus Thomas, verba Joannis Baptistæ apud Joan nem possunt referri : 1°) vel ad donum œternum et infinitum, scii, ad naturam divinam quam Pater ab æterno communicavit Filio ; 2°) vel ad gratiam unionis quæ etiam est infinita, prout est Verbum termi nans humanitatem ; 3°) vel ad· gratiam habitualem in quantum se extendit ad omnia, quæ sunt gratiæ» scii, vel sermonem sapientiae, vel sermonem scientiæ etc. Unde sanctus Thomas non concedit conclusionem objectionis, scii, quod gratia habitualis Christi sit simpliciter ac physice infinita, ita ut non possit esse major de potentia absoluta. Ad 2llm : «Gratia Christi habet infinitum effectum, id est se extendit ad salutem totius generis humani, tum propter infinitatem praedictam gratiæ (quæ sic dicitur capitalis), tum propter unitatem divinæ personæ, cui anima Christi unita est». Sic, ut diximus, gratia habitualis Christi, ratione conjunctionis ad Verbum, est principium quo operationis quæ ab intrinseco fuit valoris simpliciter infiniti tam ad merendum quam ad satisfaciendum, et potuisset mereri vitam æternam pro multitudine hominum semper majori, etiamsi scii, ge­ nerationes humanæ cessare non deberent per finem mundi. AN GRATIA CHRISTI SIT INFINITA 215 Sic respondendo, sanctus Thomas non concedit conclusionem se· cundæ objectionis, scii, ergo gratia habitualis Christi est infinita in hoc sensu simpliciter et physice, ita ut de potentia absoluta augeri non possit. Ad 3'uu : Tertia objectio erat: «Si gratia Christi esset finita, posset alterius hominis gratia tantum crescere, quod perveniret ad æqualitatem gratiæ Christi». Beguardi damnati sunt (Denz., 471) qui dixerunt: «Si quis semper posset proficere, posset aliquis Christo perfectior inveniri». Sanctus Thomas non respondet: gratia habitualis Christi est physice ac simpliciter infinita sub ratione gratiæ, sed respondet : «Gratia alterius hominis comparatur ad gratiam Christi, sicut quæ dam virtus particularis ad universalem-n. V.g. sicut lux lunæ, quan tumcumque crescat, non potest adaequare lucem solis ex qua provenit. Luna enim non habet lucem propriam, sed remittit lucem acceptam a sole. Sanctus Thomas secundum physicam antiquam alio utebatur exemplo, quia putabat astra esse incorruptibilia et calorem ac lucem solis esse alterioris rationis quam calor ignis terrestris. Ex analyst autem spectrali constat astra non esse incorruptibilia, sed in his fiunt eædem combinationes chimicæ ac in terra. Restat igitur quod in Christo gratia habitualis sit ens finitum, et sub ratione gratia est, si non physice, saltem moraliter infinita, tum intensive, tum extensive, in quantum concurrit cum gratia unio­ nis ad meritum valoris intrinsece infiniti. De speciali opinione Cajetani: Cajetanus, in commentario hujusce articuli, notat quod recenter ad Cardinalatum elevatus, tanto magis debet Jesu Christi mysteria scrutari in lucemque proferre. Et vult ostendere quod gratia habi­ tualis Christi est in Christo secundum totam perfectionem quam nata est habere gratia secundum seipsam; seu eam esse in Christo « ut in loto adaquante ipsam secundum se» sicut calor est, non in aere, sed in igne; sicut esset linea infinita longitudine, secundum rationem lineæ, quamvis finita ut ens, etiam sicut albedo, finita quidem ut ens, cum sit accidens, sed intensive infinita in ratione albedinis, scii, qua perfectior dari non posset. Attamen Cajetanus tenet ibidem η. V, quod gratia habitualis Christi et aliorum est ejusdem speciei specialissima, quoad essen­ tiam; non est divers® rationis nisi quantum ad modum essendi, sicut calor in igne terrestri et in aëre’°. Hoc ultimum exemplum supponit quod ignis secundum physicam antlquarn est substantia, scii unum ex quatuor elementis: terra, aqua, aer, Ignis Nunc autem physici considerant ignem, ut corpus Incandescens, v.g carbonem aut. vaporem provenientem ex combustione quorumdam corporum; sic pro illis flamma est vs|x>r ardens, lucens, et plus mlnusve Intense. 216 DE GRATIA CHRISTI Videamus id in quo Cajetanus convenit cum aliis thoniistis, et in quo differt ab illis. Cajetanus, ut constat ex suo commentario in IP·II”, q. 24, a. 7, tenet quidem cum aliis thomistis quod caritas in via semper augeri potest, et quod caritas secundum se non halet supremum gradum possibilem, quia est participatio caritatis infinitæ, sic differt a calore et ab albedine. Sed differt Cajetanus ab aliis thomistis dicendo : cari­ tas secundum se non excludit supremum gradum possibilem, imo si ordinatur ad maximam unionem possibilem, scii, ad hypostaticam, tunc habet, ut huic unioni proportionate, supremum gradum possi­ bilem sicut calor in igne, et albedo in nive. Alii thomistæ ei merito respondent: est major disparitas inter gratiam habitualem aut caritatem et qualitates naturales, ut sunt calor in igne et albedo in nive. Etenim Ie disparitas: hæ qualitates naturales habent suam spe cificationem intrinsecam et finitam, et non definiuntur per respectum ad aliud, dum gratia habitualis definitur participatio formalis et physica divina naturæ infinite participabitis; sic non solum de se non habet terminum, sed excludit illum, id est petit intrinsece nullum habere terminum syncategorematice, id est repugnat intrinsece su­ premus gradus possibilis gratiæ habitualis, vel caritatis, vel luminis gloriæ, sicut repugnat motus absolute velocissimus, semper enim con­ cipi potest motus velocior, in tempore breviori, distincto tamen ab instanti indivisibili. 2“ disparitas: qualitates naturales, ut calor in igne et melius albedo in nive, sunt proprietates naturales alien jus substantiæ na­ turalis finitæ, dum gratia habitualis non est proprietas naturalis ullius substantiæ intellectualis creatæ, nequidem animae Christi ut unitæ Verbo, quia fluit secundum talem gradum a Verbo, non neces­ sario, sed libere, ut infra melius patebit : art. seq. ad 2um. disparitas: qualitates naturales, ut calor et albedo, recipiun­ tur in subjecto secundum ejus potentiam naturalem passivam et fini­ tam, dum gratia habitualis recipitur in subjecto secundum potentiam non naturalem, sed obedientialem. Atqui sanctus Thomas dicit : de Veritate, q. 29, a. 3, ad 3 : « Potentia obedientiœ secundum quod po­ test recipere aliquid a Deo non impletur, quia quidquid Deus de creatura faciat, adhuc remanet in potentia ad accipiendum a Deo». Denique gratia est quid gratis datum dependens in sua mensura· a beneplacito divino. Cajetanus vult suam opinionem defendere infra, q. 10, a. 4, ad 3um, et ait : « Potest dari sublimior gradus visionis divinæ (quam gradus animæ Christi) ex sublimiori intellectu illuminato æqualiter» id est, si ad æquale lumen gloriæ angelus assumeretur a Verbo Dei in unitatem personæ. Alii thomistæ respondent tunc gradus visionis beatifica: non es­ set formaliter sublimior, sed solum materialiter; imo nequidem ma­ terialiter, quia angelus iste non melius videret essentiam divinam. AN GRATIA CHRISTI POTUERIT AUGERI 217 quæ est objectum essentialiter supernaturale, superans omnino vigo­ rem naturalem cujuslibet intellectus creati. Cf. Alvarez. Item Cajetanus in tractatu de Caritate, q. 24, a. 7, eam dem opinionem exponit. Tenet præsertim in hoc magno commentario, quod caritas in via semper augeri potest, et quod secundum se non habet supremum gradum possibilem, sed non excludit illuni, sicut excludit peccatum mortale; imo si ordinatur ad unionem hyposta­ ticam, tunc, ut ei proportionata, habet supremum gradum possibilem. Cajetanus volens magnificare gratiam habitualem Christi, minuit altitudinem gratiæ absolute sumptæ, ut videbimus in explicatione art. 12. Hucusque Cajetanus asserit, sed non probat gratiam habitualem Christi habere supremum gradum possibilem. Videbimus in explica­ tione sequentis articuli, quid addit ad confirmandam suam opinionem specialem. Art. XII. — UTRUM GRATIA CHRISTI POTUERIT AUCERI Status quæstionis. — Sanctus Thomas bene ostendit difficultatem hujusce problematis, nam, ut ait : 1° Omni finito potest fieri additio ; sed gratia habitualis Christi, ut diximus, est finita saltem sub ratione entis, ergo potest augeri. 2° Etiam sub ratione gratiæ, videtur quod augeri possit, nam gratiæ augmentum fit per virtutem divinam, quæ cum sit simpliciter infinita, nullo termino coarctatur. 3° Apud Luc., n, 52, dicitur quod «puer Jesus proficiebat sa­ pientia et ætate et gratia apud Deum et homines». Conclusio tamen est : Gratia habitualis Christi non potuit augeri post primum instans suæ conceptionis neque ex parte ipsius gratiæ, neque ex parte subjecti. Sic differt Christus ab omnibus aliis, etiam a Sancta Virgine et ab angelis qui fuerunt viatores et non comprehensores. Videamus prius probationes articuli ; postea interpretationem Cajetani ; denique interpretationem aliorum thomistarum. 1° Probatur ex Sacra Scriptura. — « In Evangelio secundum loannem, i, 14, dicitur: "Vidimus eum quasi Unigenitum a Patre, plenum gratiæ et veritatis ”. Sed nihil potest esse aut intelligi majus quam quod aliquis sit Unigenitus a Patre. Ergo etiam non potest esse vel intelligi major gratia quam illa qua Christus fuit plenus ». Sic diximus in articulo præcedenti : est gratia infinita saltem moraliter ut principium quo operationis valoris simpliciter infiniti ad merendum et satisfaciendum. Sic gratia habitualis Christi superat omnino gratiam omnium hominum et angelorum etiam simul sumT piorum. Insuper definitum est in II Concilio Constantinopolitamo (Den· zinger, 224): «Si quis defendit Christum... ex profectu operum me· 2 IS DE GRATIA CHRISTI lioratum (esse)... A.S.». Id est: Christus non profectu melioratus est, nec fuit passionibus subjectus, nec pro seipso sacrificium obtulit (Denz., 122). In boc differt ab omnibus justis, etiam ab angelis bea­ tis, qui in via meliorati sunt in secundo instanti viæ, prout fuerunt viatores et meruerunt, et postea solum fuerunt comprehensores. Si vero dicitur apud Lucam, n, 52: quod «puer Jesus proficiebat sa­ pientia et ætate et gratia apud Deum et homines», sanctus Thomas cum tota traditione respondet ad 3uni : « Proficiebat, non secundum ipsos habitus sapientiæ et gratiæ augmentâtes,... sed secundum ef­ fectus, quia secundum processum ætatis perfectiora opera faciebat, ut se verum hominem demonstraret et in his quæ sunt ad Deum et in his quæ sunt ad homines ». Ita communiter Patres græci et latini ubi loquuntur de plenitu dîne gratiæ in Christo, cf. Rouet de Joubnbl, Enchiridion Patristicum, Index Theologicus, n. 394, 399, 404, 405, et cf. infra, q. 10, de scientia beata Christi. 2° Probatur ratione theologica dupliciter: 1° Ex parte subjecti gratia Christi non potuit augeri ab initio, quia Christus, ut homo, a primo instanti suæ conceptionis fuit verus et plenus comprehensor, ut infra patebit q. 10. Atqui in comprehensoribus, seu in beatis gratia augeri non potest ex parte subjecti, seu ex parte status ipsius subjecti, sunt enim in termino viæ, ad quem ab æterno praedestinati sunt. Ergo. 2° Ex parte gratiæ, gratia Christi non potuit augeri ab initio, quia ab initio Christus ut homo fuit personaliter unitus Verbo, et proinde jam accepit «summam mensuram gratiæ». Probatur consequentia, sic uno syllogismo, in quo multum insi­ stit Cajetanus : — Mensura unicuique formæ prœfigitur per comparationem ad suum finem, v.g. sicut in antiqua physica non est major gra­ vitas quam gravitas terræ, quia non potest esse inferior locus loco terræ. Vel nunc dicere possumus: in nostro mundo solari non est major lux et calor quam lux et calor solis, qui est centrum attractionis hujusce mundi solaris. — Atqui finis gratiæ est unio creaturœ rationalis ad Deum, quae non potest esse major quam unio hypostatica humanitatis Chri sti ad Verbum. — Ergo ab initio conceptionis suæ gratia Christi pertingit ad sum mam mensuram gratiæ; nec proinde potuit augeri postea; dum e contrario plenitudo initialis gratiæ in B. Maria Virgine sem per accepit postea augmentum usque ad plenitudinem consum­ matam et ingressum in patriam. Sensus hujusce conclusionis sancti Thomæ magis determinatur ex responsione ad objectiones initii articuli : AN GRATIA CHRISTI POTUERIT AUGERI 219 Ad lum : Ad objectionem: «Omni finito potest fieri additio», sanctus Thomas respondet : distinguo : omni quantitati mathematica: finitæ, concedo, scii, omni lineæ, et omni numero — omni quantitati naturali, nego, v.g. quantitas seu altitudo canis, aut equi, aut ele phantis, aut hominis non potest semper augeri. Et concludit sanctus Thomas in fine hujusce responsionis ad lum : « Propter hoc non opor­ tet quod gratiæ Christi possit fieri additio, quamvis sit finita, secun. dum sui essentiam » id est finita ut «suprema mensura» sicut dictum est in fine primi paragraph! corporis articuli. Ad 2“™ : Sanctus Thomas vult respondere huic difficultati : « Au gmentum gratiæ fit per virtutem divinam, quæ, cum sit infinita, nullo termino coarctatur ». Respondet : « Virtus divina, licet possit facere aliquid majus et melius quam sit habitualis, gratia Christi, non tamen posset facere quod ordinaretur ad aliquid majus quam sit unio personalis ad Fi­ lium unigenitum a Patre: cui unioni sufficienter (non dicitur adæ quate) correspondet talis mensura gratiæ, secundum definitionem di vinæ sapientiæ». Hic textus est magni momenti. Item infra q. 10, a. 4, ad 3 : « Absolute considerando potest esse aliquis gradus altior sublimiorque (visionis beatificæ) secundum infinitatem divinæ potentiæ ». Circa interpretationem hujusce responsionis ad 2"m et corporis articuli, Cajetanus et Nazarius differunt ab aliis thomistis sive anti quis sive recentibus. Videamus utramque interpretationem. Interpretatio Cajetani: Cajetanus sic intelligit hunc articulum, ut ipse dicit η. II: «Id quod substantialiter est propter finem oportet commensuratum esse fini (ut figura serræ ad lignum secandum)..., propterea cum grave sit propter esse deorsum, ...infimo deorsum commensuratur sola summa gravitas. Ita summa unioni creaturœ rationalis ad Deum, commensurari oportet solam summam gratiam». N.°V, in fine: e Ideo gratia Christi et finita et excludens additionem simul est» sicut calor in igne. N.° VI sic intelligit responsionem ad 2am · « Deus potest aliquid majus et melius facere quam sit habitualis gratia Christi»; distin­ guo: ut est ens concedo, quia potest facere substantiam quæ est no bilior accidente; ut ordinatur ad proprium finem, id est ad unionem hypostaticam, nego. Critica. — Cajetanus non sufficienter explicat verba sancti Tho mæ ad 2“™ : « Unioni (hypostaticæ) sufficienter correspondet talis mensura gratiæ secundum definitionem divinæ sapientiae » seu ordi­ nat ionem divinam. Nec potest explicare similia et clariora verba sancti Thomæ, q. 10, a. 4, ad 3“", de altiori gradu luminis gloriœ possibili de potentia absoluta. 220 DE GRATIA CHRISTI Nec juvat dicere: Deus potest producere aliquid melius quam gratia Christi quia hæc est accidens, et Deus potest producere sub stantiam, vel etiam dare angelo eumdem gradum luminis gloriæ. In his considerationibus Cajetanus, qui quasi semper formaliter loquitur, materialiter videtur intelligere hanc responsionem ad 2um et similem responsionem q. 10, a. 4, ad S’101, nimis attendit ad su bjectum quasi materiale ipsius gratiæ et ad gratiam ut est accidens, et non substantia. Jamquidem, ut dicit sanctus Thomas, 1“ II", q. 113, a. 9, ad 2uin : «Bonum gratiæ unius majus est quam bonum naturæ totius uni­ versi » id est quam omnes substantiæ creatæ et creabiles. Unde quando sanctus Thomas ad 2un* dicit : « Virtus divina potest facere aliquid majus et melius quam sit gratia habitualis Christi», non vult loqui de substantia quam Deus potest producere. Nec videtur verum, ut supra dictum est, quod angelus qui haberet eumdem gradum luminis gloriæ ac anima Christi, melius videret essentiam divinam, quia essentia divina est objectum essentialiter supernaturale, quod non melius videtur ratione majoris vigoris naturalis intellectus creati. Interpretatio communis thomistarum, id est Capreoli, Bannez, Joannes a sancto Thoma, Sal man licenses, Gonet, Billuart etc. Ad intelligentiam hujusce interpretationis præ oculis habenda est divisio ab illis communiter admissa de potentia divina. Sic expri­ mi potest, cf. Iam, q. 25: absoluta / extraordinaria l / secundum ordinem hypostaticum divina 1 ordinata < \ secundum ordinem gratiæ i i or mana < secundum ordinem ( spiritualem I ' ' naturalem i corporalem ( Potentia divina mere absoluta dicitur sine consideratione ordi­ nationis divinæ sapientiæ, sic fertur circa omnia quæ intrinsece non repugnant, etiamsi repugnent extrinsece ex parte fimis2'. Sic de po­ tentia mere absoluta Deus posset annihilare omnes beatos qui sunt in ccelo, etiam B. Mariam Virginem et humanitatem Christi, quos Quidam putant hanc considerationem de potentia Dei mere absoluta esseinutilem, quia revera Deus non potest agere nisi per potentiam ordinatam n Sapientia sua. Respondetur: hæc consideratio non est inutilis, bene intelligenda est scii, c® parte eficoluum possibilium: et sic explicatur quare quædam sunt intrinsece possibilia, (ut aunlhllatio omnium creaturarum etiam spiritualium), quamvis non sint eatlrinsece possibilia ex parte linis et agentis, quia Deus non potest habere mollvum seu Unem ad creaturas spirituales annllilliUKlns. AN GRATIA CHRISTI POTUERIT AUGERI 221 libere conservat in esse. Hoc non repugnat intrinsece, sed extrinsece, ex parte finis, nullum enim potest esse ex parte finis motivum liujusce annihi lationis. Unde hoc repugnat de potentia Dei ordinata a sapientia divina. Potentia divina ordinata dicitur per respectum ad ordinationem divince sapientia· et fertur circa omnia quæ non repugnant nec in­ trinsece, nec extrinsece ex parte finis. Dividitur in ordinariam et extraordinariam. Ordinaria ea est quæ operatur secundum leges a Deo statutas, sive in ordine naturali, sive in ordine gratiæ, sive etiam in ordine unionis hypostaticæ. Extraordinaria ea est quæ operatur præter praedictas leges aut ordinis naturalis (v.g. ad patranda miracula physica), aut ordinis gratiæ (v.g. ad producendam conversionem miraculosam, ratione instantaneitatis, ut fuit conversio sancti Pauli), aut ordinis unionis hypostaticce. Sic quæritur, utrum Christi gratia habitualis potuisset esse major de potentia absoluta, et etiam de potentia Dei ordinata et extraordinaria (ita potuisset esse Incarnatio in carne impassibili). Non videtur esse dubium quod plenitudo gratiæ etiam consummatae in B. Maria Virgine potuisset esse intensive major non solum de po­ tentia absoluta, sed etiam de potentia ordinata, extraordinaria. His positis quasi communiter thomistæ tenent quod de potentia absoluta gratia habitualis Christi posset augeri intensive, quamvis habuerit supremum gradum possibilem de potentia ordinata ordi­ naria. Ita contra Scotistas, et contra Cajetanum, Capreolus in III, d. 13, Bannez, Medina, Joannes a sancto Thoma, Alvarez, Suarez, Vasquez, etc. Joannes a sancto Thoma dicit: hæc sententia est probabilior et sine dubio magis ad mentem sancti Thomæ. Deducitur ex sancto Thoma, III’, q. 10, a. 4, ad 3, ubi ait « sicut supra dictum est de gratia quod non potest esse major gratia, quam gratia Christi per respectum ad unionem Verbi, idem etiam dicendum est de perfectione divinæ visionis, licet absolute considerando, possit esse aliquis gra­ dus sublimior secundum infinitatem divinæ potentiæ». Ita sanctus Thomas, ubi apertissime loquitur de potentia absoluta et citat seipsum atque explicat id quod dixerat de gratia Christi. Item IIP, q. 7, a. 12, ad 2. Dicit quidem Cajetanus infra in q. 10, a. 4, ad 3, quod crescere posset visio beata non ratione majoris luminis gloriæ, sed ratione majoris virtutis naturalis, v.g. si Verbum assumeret naturam an­ gelicam. Respondetur: Visio beatifica tantum regulatur et mensuratur secundum virtutem elevantem, quæ est lumen gloriæ; nam est ope­ ratio essentialiter supernaturalis, specificata ab objecto essentialiter supernatural i, quod infinite superat vigorem naturalem cujuslibet intellectus creati et creabilis. Dubium. An possit conoipi gratia et lumen gloria·· altioris spe­ ciei, et an gratia Christi sit altioris speciei quam nostra. 222 bE GRATIA CHRISTI Respondetur negative: 1° Quia gratia, nt est in justis et in Christo, est jam participatio formalis et physica Deitatis, habet eamdem definitionem et non potest esse aliquid participabile altius quam natura divina, seu quam Deitas ut in se est, aliis verbis quam vita Dei intima (hoc contra aliquam thesim F. Billot)22. 2° Quia alioquin in Christo non fuissent omnes effectus gratiæ, si ei deesset quædam species gratiæ. Unde non potest concipi altior visio beata, nisi per majorem penetrationem divinæ essentiæ, et nisi per augmentum intensivum gratiæ habitualis et luminis gloriæ in eadem specie. Eadem interpretatio probatur etiam ex hoc quod dicit sanctus Thomas, II1-!!", q. 24, a. 7 : utrum caritas augeatur in infinitum. In quo articulo sanctus Thomas dicit: «Mullo modo (neque ex parte formæ, neque ex parte agentis, neque ex parte subjecti) imponitur terminus augmento caritatis in statu viæ. Ipsa enim caritas secun­ dum rationem propriæ speciei terminum augmenti non habet, est enim participatio quaedam infinita.· caritatis, quæ est Spiritus San­ ctus. Similiter etiam causa agens caritatem est infinitæ virtutis, scii. Deus. Similiter etiam ex parte subjecti terminus huic augmento præfigi non potest, quia caritate excrescente, superexcrescit habilitas ad ulterius augmentum » quia ut dicitur ibidem ad 2um : « per ipsam cor dilatatur». Et ut jam notavimus, sanctus Thomas, de Veritate, q. 29, a. 3, ad 3ura dicit : « Quod potentia obedientiæ, secundum quod potest recipere aliquid a Deo non impletur, quia quidquid Deus de creatura faciat, adhuc remanet in potentia ad accipiendum a Deo » ; potentia obedientialis enim respicit immediate non aliquod objectum cognoscendum aut diligendum, nec aliquem actum elicieudum, sed respicit agens liberrimum et infinitæ virtutis, cui obedit et a quo semper accipere potest. Unde concludendum est quod ut dicitur in nostro articulo ad 2““: «Unioni hypostaticæ sufficienter correspondet talis mensura gratiæ, secundum definitionem divinæ. sapientiæ». Joannes a sancto Thoma (η. 24) notat: «Clare sanctus Thomas significat illam gratiam habere pro fine unionem Verbi, non abso­ lute, sed ut subest definitioni sapientiæ divinæ, quæ talem mensuram illi taxavit. Unde relinquitur, quod secundum aliam definitionem sa­ pientiæ divinæ, non repugnat diversam mensuram et augmentum in illa gratia dari». 22 Cf. Billot, De Verbo Incarnato, ed. 6», p. 208, th. XVII : P. Billot po­ stulat quare Deus ut auctor gratiæ, non possit participari in diversis speciebus gratiæ, cum Deus ut auctor natural ita participatur? Contra hanc thesim P. Bil­ lot, dicendum est quod Deus ut auctor naturæ participatur quidem in diversis speciebus naturalibus, mediantibus ideis divinis; sed gratia habitualis est im­ mediata participatio natura: divinæ, seu Deitatis ut in se est, id est vitae Dei intimae; et igitur non jiossunt esse dua· species pratia: habitualis. Insuper si gratia habitualis Christi esset altioris speciei quam nostra, ex ea procederet visio beatifica altioris speciei. Atqui visio beatifica non [xitest habere diversas species, quia immediate speciflcatur ab ipso Deo clare viso, ab ipsa Deitate ut in se est, et igitur non possunt esse !s hae visione nisi diversi gradus, supra quos est. solum visio luerent a et, conijirebensiva. AN GRATIA CHRISTI POTUERIT AUGERI 223 Solvuntur objectiones. Objectio. — Sanctus Thomas dicit in nostro articulo XI1 in ar­ gumento sed contra: «Non ergo potest esse vel intelligi major gratia quam illa qua Christus fuit plenus». i Respondetur : Hoc dicit sanctus Thomas de gratia Christi per respectum ad finem ejus extrinsecum, qui est unio hypostatica, de qua statim antea loquitur, et ut subest definitioni divinæ sapientiæ, de qua agitur ad 2um, concedo; hoc dicit de gratia Christi absolute in se sumpta et independenter a definitione divinæ sapientiæ, nego. Sic gratia Christi propter unionem personalem fuit summa pro eo ordine in quo producitur; id est connaturaliter summa, nam defi­ nitio seu ordinatio divinæ sapientiæ omnibus formis connatu rales terminos præfixit, juxta connaturalem ordinem in quo eas condidit. Sic Deus dedit sancto Petro, sancto Joanni, sancto Paulo, item sancto Augustino, sancto Thomæ convenientem gradum sapientiæ et cari­ tatis, potuisset dare illis altiorem, ita Christo dedit altissimum gra­ tiæ gradum, sed absolute considerando potuisset dare altiorem, quia supremus gradus possibilis concipi nequit. Ita convenienter optima concio sacra ultimo argumento terminetur, quamvis absolute lo­ quendo addi posset adhuc alia exhortatio. Alia objectio. — Sanctus Thomas supra a. 9 dixit : « Gratia Chri­ sti habet quidquid pertinere potest ad rationem gratiæ ». Respondetur; Hoc intelligendum est ex contextu immediato et ex aliis ejus textibus ejusdem quæstionis, quia non possumus suppo­ nere quod contradictoria dixerit. Id est voluit dicere : gratia Christi habet quidquid pertinet ad rationem gratiæ moraliter consideratæ et per respectum ad unionem Verbi. Denique potentia Dei exhauriretur, si nihil perfectius produci posset de potentia absoluta, et etiam de potentia Dei ordinata extra­ ordinaria. Ultima objectio. — Si esset altior gradus possibilis gratiæ et ca ritatis, Christus hunc gradum meruisset, nam ejus merita habuerunt valorem infinitum. Respondetur : Christus gradum altiorem gratiæ meruisset si jam non fuisset comprehensor, et in termino, transeat; gratia autem in termino, quamvis multa bona opera faciat, non crescit, nec meretur Mtium augmentum, ut patet in beatis, qui in hoc assimilantur Deo, prout opera Dei nullo modo ejus perfectionem augere possunt. Non factus est melior Deus ex hoc quod creavit universum aut misit Fi­ lium suum in mundum ad salutem nostram. Si Christus meruerit gloriam corporis sui, hoc est quia carentia ;id tempus hujusce gloriæ corporis conducebat ad finem redemptionis; dum e contrario habuit ab initio gratiam in summo secundum connaturalem suum statum comprehensuris simul et viatoris, et sic su- 224 DE GRATIA CHRISTI peravit omnino omnes justos tam angelos quam homines. Christus solus profectu bonorum operum non melioratus est ut dicitur in II Concilio Constantinopolitano (Denz., 224). E contrario B. Maria Virgo jugiter meritis suis absque interruptione meliorata est, usque ad mortem. Corollarium. — Unde Christus adoravit summum Dei benepla­ citum secundum quod Deus, simul liberrime volens Incarnationem, statuerat gradum gratiæ habitualis convenientem pro Verbo incar­ nato. In hoc etiam Christus dicere potuit·. «Confiteor tibi, Pater, Domine coeli et terræ... quoniam sic fuit placitum ante te». Liber­ rima Dei decreta adorari debent et sunt infinite bona prout sunt in­ finitæ sapientiæ et infiniti amoris decreta. Ex hoc magis apparet al titudo Deitatis et altitudo gratiæ absolute sumptæ, quae de potentia absoluta semper augeri potest, prout est participatio divinæ naturæ semper modo altiori participàbilis. Art. XIII. — QUALITER CRATIA CHRISTI HABITUALIS SE HABEAT AD UNIONEM Respondetur; Gratia unionis præcedit gratiam habitualem priaritate non temporis, sed natura· et intellectus, et hoc triplici ratione; 1° Ex parte principiorum utriusque : missio Filii per incarna­ tionem est prior naturA missione Spiritus Sancti per gratiam habi tualem et caritatem, sicut ordine naturæ Spiritus Sanctus procedit a Filio. 2° Ex habitudine gratiæ ad suam causam : Nam in Christo gratia habitualis causatur a Deo praesente per unionem personalem, sicut splendor solis a sole. 3° Ex fine gratiæ: Nam gratia ordinatur ad bene agendum, atqui actiones sunt suppositorum et præsupponunt suppositum con stitutum ; in Christo igitur gratia habitualis ordinata ad bene agen­ dum supponit unionem humanitatis cum Verbo. Ad 2uni : «Gratia habitualis non intelligitur ut praecedens unio­ nem, sed ut consequens eam, sicut quædam proprietas naturalis», attamen (ut dictum est in articulo præcedenti ad i11"1) gradus hujusce gratiæ habitualis non fluit necessario a Verbo, sed « huic unioni suf ficienter correspondet talis mensura gratiæ, secundum definitionem divinæ sapientiæ». Sic terminatur quæstio de gratia Christi prout est quidam sin gularis homo. Et ex hac quæstione ex alto illustratur definitio gra tiæ habitualis, prout nunc melius apparet quod non potest dari al tior species gratiæ habitualis quam ea quæ in nobis est, nec altior species visionis beatificae quam ea quæ in beatis invenitur. QUÆSTIO VIII DE GRATIA CHRISTI SECUNDUM QUOD EST CAPUT ECCLESIÆ In hac quæstione sunt duæ partes : Prima ab articulo 1° ad 6um inclusive, tractat de gratia quæ convenit Christo ut est caput Ecclesiæ; Secunda pars autem (a. 7 et 8) quærit utrum diabolus et ante christus possint dici caput malorum. In prima parte, art. 1", consideratur sensus hujusce expressionis caput Ecclesiæ. In tribus sequentibus agitur de extensione gratiæ capitalis ad homines et ad angelos. In articulo 5° quæritur : an hæc gratia capitalis sit realiter ea­ dem ac gratia habitualis quæ convenit Christo ut est singularis homo. In articulo 6° quæritur: utrum esse caput Ecclesiæ sit proprium Christo. In primis notandum est, quod tota hæc doctrina fundatur in Epistolis sancti Pauli, in quibus sæpe est sermo de Christo capite Ecclesiæ. Jamquidem Christus ipse dixerat, ut refertur apud Joannem, xv, 1: «Ego sum vitis vera et Pater meus agricola est. Omnem palmitem in me non ferentem fructum tollet eum ; et omnem qui fert fructum purgabit eum, ut fructum plus afferat... Ego sum vitis, vos palmites; qui manet in me, et ego in eo, hic fert fructum multum; quia sine me nihil potestis facere. Si quis in me non manserit, mit­ tetur foras sicut palmes et arescet, et colligent eum et in ignem mit tent et ardet». Cf. Commentarium sancti Thomæ in Joannem. Eadem doctrina evolvitur a sancto Paulo sub alia analogia, scii, capitis et corporis mystici Christi, cui progressive incorporari debent fideles, participando vitæ absconditæ Christi, vitæ ejus pu­ blicae, vitæ ejus dolorosæ, et denique vitas ejus gloriosae. Cf. Ephes., i, 22: «Ipsum (Christum Deus) dedit caput super omnem ecclesiam, quæ est corpus ipsius, et plenitudo ejus qui omnia in omnibus adim­ pletur». Ita sæpe loquitur sanctus Paulus in diversis textibus infra citandis23. Cf. P. Vostî: O. P., Commentarius in Epistolam ad Ephe­ sios, 2* edit., p. 289. ” Cf. Itoni., xn. -1 et 5: l Vor., xn. 13-27; Kphcs., iv, 13-16; vi, 5; Coloss., IX, 18-16. 15 (MRRKhiD-I.AiiRANfiK Dr rhrhto SdhmlOrr 22(5 DE GRATIA CHRISTI Art. I. — UTRUM CHRISTUS SIT CAPUT ECCLESIÆ Status quæstionis. — Agitur de Ecclesia nondum determinando in titulo utrum sit solum sermo de Ecclesia militante, an etiam de Ecclesia triumphante, hoc paulatim determinabitur infra. Et agitur de Christo ut est homo. Difficultas est : 1" Quod caput influit sensum et motum, atqui videtur quod secundum sanctum Augustinum Christus, ut homo, non dat Spiritum Sanctum et proiude non influit sensum spiritualem et motum spiritualem in homines, in fideles. Insuper in homine caput recipit influentiam a corde, non posset enim vivere sine influxu san­ guinis emissi a corde, et sine renovatione sanguinis in pulmone, sic in homine caput dependet a corde et a pulmone, ab aliis etiam or­ ganis, dum e contrario Christus non dependet nec formaliter, nec ef­ ficienter, nec finali ter a fidelibus, sed ipsi ab illo. Sic optime ponitur quæstio ad similitudines et dissimilitudines discernendas in hac ana logia. Responsio tamen est: Christus ut homo est caput Ecclesiœ. In tellige ut homo non omnino reduplicative, ac si hoc haberet ex sola humanitate sua, sed speciticative; id est ut homo subsistens perso­ nalitate divina, ut clarius infra patebit. 1· Probatur ex Sacra Scriptura. — Præsertim ex Ep. ad Ephes., i, 22: «Deus suscitans illum a mortuis et constituens ad dexteram suam in coelestibus, ipsum dedit caput super omnem Ecclesiam ». Manifestum est autem quod sanctus Paulus loquitur de Christo, ut homine, nam de eo loquitur ut suscitato a mortuis. Sanctus Paulus longe evolvit hanc doctrinam in suis epistolis: præsertim ab eo quatuor ostenduntur: 1) Christus est caput humanitatis regenerates sicut Adam fuit caput humanitatis elevatae et lapsœ; cf. Rom., v, 15-21: «Si enim unius delicto multi mortui sunt, multo magis gratia Dei et donum in gratia unius hominis Jesu Christi in plures abundavit... Si enim unius delicto mors regnavit per unum, multo magis abundantiam gratiæ et donationis et justitiæ accipientes, in vita regnabunt per unum Jesum Christum. Igitur sicut per unius delictum in omnes homines in condemnationem, sic et per unius justitiam in omnes in justificationem vitae... ». Deus enim non permittit malum nisi propter majus bouum, et non permisit peccatum Adæ nisi propter majus bonum Incarnationis redemptivæ, ut supra ostendimus, agendo de Incarnationis motive, q. 1, a. 3, ad 3»>ra. Item Rom., xn, 4-5: «Sicut enim in uno corpore multa membra habemus, omnia autem membra non eumdem actum habent, ita multi unum corpus sumus in Christo, singuli autem alter ulterius membra». DE GRATIA CAPITIS IN CHRISTO 227 2) Docet sanctus Paulus quod hic influxus Christi capitis in omnes homines imo et angelos tanquam in ejus ministros magnam Christi prœ eminentiam præsupponit. Cf. Ephes., i, 20; Col., i, 18. Col., π, 10: «Estis in illo repleti, qui est caput omnis princi­ patus et potestatis ». 3) Sanctus Paulus dicit quod exercetur hic influxus Christi ca pitis in diversos homines secundum successionem saeculorum. Coloss., π, 19: Sic « totum corpus... crescit in augmentum Dei ». Ephes., iv, 11-16; v, 23. 4j Insistit sanctus Paulus in unitatem hujusce corporis my­ stici, tum ex parte capitis influentis, tum ex parte finis. Cf. 1 Cor., xii, 12-31; x, 16-17, ubi agitur de communi partici­ patione sanguini Christi; I Cor., xv, 21-28. Hæc doctrina de Christo capite est de fide, non solum secundum (Sacram Scripturam et magisterium ordinarium Ecclesiæ, sed secun­ dum Concilium Trident., Sess. 6, cap. 16 (Denz., 809): «Cum enim ille Jesus tanquam caput in membra et tanquam vitis in palmites, in ipsos justificatos jugiter virtutem influat, qua virtus bona eorum opera semper antecedit et comitatur et subsequitur, et sine qua nullo pacto Deo grata et meritoria esse possunt, etc.... ». Item Cone. Tri­ dent., Sess. 21, can. 3 (Denz., 936) : « Si quis negaverit totum et in­ tegrum Christum, omnium gratiarum fontem et auctorem, sub una l>anis specie sumi etc.... ». Cf. Augustinum, in L. 83 qua st., c. 9, 69; De Civitate Dei, L. 10, 20. In corpore articuli sanctus Thomas dat tres rationes propter quas convenienter Christus dicitur caput Ecclesiæ, secundum analo giam metaphoricam in qua est similitudo proportionalitatis et dis similitudo. 1° Ratione ordinis: Quia caput est prima pars hominis, scii, su perior pars. Atqui Christus ut homo, secundum propinquitatem ad Deum, per gratiam est altior omnibus, secundum illud ad Rom., vm, 29: «Quos præscivit, hos et praedestinavit conformes fieri ima­ ginis Filii sui, ut ipse sit primogenitus in multis fratribus». 2° Ratione perfectionis: Quia in capite vigent omnes sensus et interiores et exteriores. Atqui Christus habet plenitudinem omnium gratiarum secundum illud Joan., i, 14: «Vidimus eum plenum gra * et veritatis». tia 3° Ratione virtutis: Quia a capite procedit motus et gubernatio membrorum, propter vim sensitivam et motivam ibi dominantem. Atqui Christus habet virtutem influendi gratiam in omnia membra I c< lesiæ, secundum illud Joan., i, 16: «De plenitudine ejus nos i iiines accepimus». Ut dicitur ad lu,n Christus ut Deus est causa principalis phymea gratia1, et ut homo est causa- meritoria seu moralis gratia· pro 228 1>E GRATIA CHRISTI nobis, ac insuper ejus causa instrumentalis physica, seu «per effi­ cientiam» ut longius dicendum est infra2'. Ergo conveniens est omnino hæc analogia proportionalitatis, uon est quidem proportionalitatis propriæ, quia secundum sensum pro priuin caput designat partem superiorem animalis ; sed est meta phora conveniens propter similitudines notatas. Sunt etiam dissimilitudines sicut in omni analogia præsertim metaphorica. Cf. ad 2U·” : «Capitis naturalis non est caput aliud quia corpus humanum non est pars alterius corporis..., e contrario paterfamilias est sub rectore civitatis, et Christus ut homo est sub Deo, sic potest dici Deum esse caput Christi ». Cf. Ill Sent., dist. 13, q. 2, a. 1, ad Gm, dependet a cæteris mem­ bris vel organis, ut nutriatur et vivat, et ideo est membrum. E contrario caput morale Ecclesiæ, scii. Christus, nullatenus de­ pendet a membris et a corpore ut spiritualiter vivat; sic Christus non potest dici membrum Ecclesia;; quamvis alibi sanctus Thomas concesserit quod Christus dici potest improprie membrum Ecclesiæ, ut unitus corpori et recipiens influxum a Deo tanquam a præcipuo capite totius Ecclesiæ, cf. sanctum Thomam in I Epist. ad Cor., c. 12, et de Veritate, q. 29, a. I, ad G'"’1. Objectio. Quare non dicatur quod Christus est cor Ecclesiæ, esset etiam metaphora conveniens, imo convenientior, quia cor in­ fluit in ipsum caput et in alia membra. Respondetur ad 3um : «Caput habet manifestam eminentiam re spectu cæterorum exteriorum membrorum; sed cor habet quamdam influentiam occultam. Et ideo cordi comparatur Spiritus Sanctus, qui invisibiliter Ecclesiam vivificat et unit (dicitur etiam et melius anima Ecclesiæ); capiti autem comparatur ipse Christus secundum visibilem naturam, secundum quam homo hominibus præfertur». Art. LI. — UTRUM CHRISTUS SIT CAPUT HOMINUM QUANTUM ETIAM AD CORPORA Status quæstionis. — Sensus tituli est, ut patet, ex 3* objectione, utrum Christus, etiam secundum corpus suum, sit caput aliorum hominum etiam quoad corpora. Responsio est affirmativa; quia tota Christi humanitas est- in strumentum'’divinitati conjunctum, operans nostram salutem, olim 24 Ivegere resix>nsioncm ud l,,m et cf. IU . * q. 13. a. 2, de potentia anima· Christi, ubi longe tractabimus quæstlonem de causalitate ejus instrumentait physica. — Itera q. 43. a. 2: ulrum Christus fecerit miracula virtute divina (cf. comment. Cajetani): — q 4.8, a. (J: utrum Christus causaverit effectum nostra· salutis [>er modum efficientia * ; q. 49, n. 1 : utrum per passionem Chrlall slmuH litterati a peccate. I>E GRATIA CAPITIS IN CHRISTO 229 meritorie in passione, nunc instrumentante! * physice in cœlo et in Eucharistia. Et Christus non solum influit in animam gratiam tam habitua­ lem quam actualem, sed influit etiam in corpora nostra, prout nunc, facit ea esse arma justitiæ in operibus exterioribus virtutum; sic virtutes infusæ temperantiæ et fortitudinis sunt in appetitu sensi­ tivo; et post resurrectionem mortuorum Christus erit causa instru­ mentalis physica gloriæ corporis beatorum. Art. III. — UTRUM CHRISTUS SIT CAPUT OMNIUM HOMINUM Status quæstionis apparet ex difficultatibus initio articuli posi­ tis, scii.: 1° infideles nullo modo videntur esse membra Ecclesiæ, cujus Christus est caput, quia infideles nullam relationem habent cum Christo, nequidem eum cognoscendo. 2° Imo multi fideles sunt in statu peccati mortalis et igitur non videntur pertinere ad Ecclesiam, secundum illud ad Ephes., v, 25: « Christus tradidit semetipsum pro Ecclesia, ut ipse exhiberet sibi gloriosam Ecclesiam, non habentem maculam aut rugam, aut aliquid hujusmodi». Hæc difficultas sic proposita erit ipsamet doctrina hæ retica Joannis Huss et Quesnellii ut infra dicetur. 3° Nec apparet quomodo Christus possit esse caput hominum qui fuerunt ante ipsum in Veteri Testamento, non potuit enim in­ fluere in eos. Responsio tamen est : Christus est caput omnium hominum, sed secundum diversos gradus. 1° Hæc doctrina est de fide, propter testimonium manifestum sancti Pauli I Tim., iv, 10: «Est Christus salvator omnium homi­ num, et maxime fidelium», et 1 Joan., ii, 2: «Ipse est propitiatio pro peccatis nostris, non pro nostris tantum sed etiam pro totius mundi». Item damnati sunt ab Ecclesia Joannes Huss, pro quo Ec­ clesia continet solum electos, et Quesnellius, pro quo Ecclesia con­ tinet solum justos. Cf. Denz., 631, 1422 1430. 2° Hæc doctrina sic explicatur a ratione theologica, in corpore articuli : Membra corporis mystici, cum non sint omnia simul nec quoad esse naturæ nec. quoad esse gratiæ, quaedam sunt in potentia, alia in actu. Atqui Christus est caput, omnium hominum secundum quod sunt membra corporis mystici. Ergo Christus est caput omnium hominum aut in actu, aut in potentia. 230 DE GRATIA CHRISTI per gloriam ! in actu ' per caritatem via1 per fidem tantum (hi sunt membra imper­ fecta secundum quid Christo unita (ad 2). MEMBRA / i in 1 ad actum ( h‘ «^num, Per gloriam. reducenda ad temPU8· Per fidem et ca l ' ritatem. j ad actum non reducenda; hoc in adultis erit potentia f semper propter aliquam culpam etiam per 1 sonalem ; nam facienti quod in se est Deus non denegat gratiam. Hoc est typographice clarum, sed præsupponit magnum præde stinationis mysterium. Legendus est attente articulus. Corollarium. — Qui uou in statu gratiæ moriuntur, «totaliter desinunt esse membra Christi, quia jam nec sunt in potentia ut Chri­ sto uniantur ». Ad lam. — «Infideles sunt membra Ecclesiæ in potentia; hæc potentia in duobus fundatur : primo et principaliter in virtute Cbristi quæ est sufficiens ad salutem totius generis humani, secundo in ar­ bitrii libertate viatoris» qui potest adhuc ad Deum converti. In hoc igitur differt caput mysticum a capite naturali, quod pos sit non tantum membra jam habita conservare et movere, sed sibi conjungere alia, respectu quorum dicitur caput in potentia. Ad 2um. — Ecclesia quæ non habet maculam neque rugam est Ecclesia in statu patriæ. Sed Ecclesia militans continet actu et ju stos, et fideles in statu peccati mortalis, qui sunt membra imperfecta, solum secundum quid unita cum Christo. Hoc explicatione indiget contra Qnesnell. Etenim hi fideles pec­ catores participant actu influxum Christi capitis in aliquo vinculo permanenti, nempe in fide infusa, quam ex ejus meritis habent, et qua permanentor ipsi et aliis membris uniuntur in uno credito. Ad perfectam quidem unionem cum Christo requiritur caritas. Sed jam quid magnum est conservare fidem infusam. Hæc doctrina a qua recesserunt Joannes Huss et Quesnell esi manifeste conformis Sacræ Scripturæ; nam apud Matth., m, 12; xin, 29, Ecclesia comparatur areæ in qua simul cum tritico palea· comburendae reperiuntur, aut sagenæ missæ in mare in qua pisces boni et mali congregantur (Matth., xin, 47); aut decem virginibus quarum quinque sunt fatuæ sine oleo caritatis (Matth., xxv, 2). Sic concilium Lateran. IV (Denz., 430) definivit Ecclesiam «congregatio fidelium» dum dicit: «Una vero est fidelium universalis Ecclesia, extra quam nullus omnino salvatur». Si vero quidam Patres quandoque dixerunt malos non pertinere ad Ecclesiam, intelligendum est: non pertinere ad Ecclesiam ut mem bra perfecta, attamen ad illam imperfecte pertinere si habent fidem. Fideles in statu peccati mortalis dicuntur membra diaboli, aut t>E GRATIA CAPITIS IN CHRISTO 231 civitatis babylonicæ, prout sunt aversi a Deo, sed dicuntur membra Ecclesiæ, prout conservant fidem ; ita in corpore nostro membrum non habens amplius vitam sensitivam, sed vegetativam ; sic capilli, ungues sunt adhuc partes corporis nostri. Corollarium. — Sunt membra Ecclesiæ omnes qui habent fidem infusam, etiamsi sint solum catechumeni, aut schismatici, licet ve­ rum sit schisma facile dilabi in hæresim et vix fuisse ullum forma lem schismaticum qui non fuit hæreticus. Ad 3um. — Antiqui patres Veteris Testamenti, « servando legalia sacramenta (quæ erant figura futurorum) ferebantur in Christum per fidem et dilectionem caritatis », sic « pertinebant ad idem corpus Ecclesiæ ad quod nos pertinemus». Attamen Christus qui meruit illis gratiam salutis, non physice eam influebat in eos, nam influxus physicus praesupponit existentiam causæ influentis. E contrario causa moralis meritoria potest esse nondum existens et futura quia movet non ut jam existens, sed ut cognita tanquam futura aut præterita; sic propter futura Christi merita Deus gratiam contulit justis Veteris Testamenti: gratiam medicinalem et redemptionem receperunt depen denter a Christo venturo, sicut nos dependenter a præteritis Christi ineritis, sed Christus semper vivens nunc influit physice in nos, ut causa iustrumentalis gratiæ. Sunt plura dubia examinanda: Dubium 1um. — An Christus sit actu caput hcereticorum bapti satorum et occultorum, ratione characteris baptismatis, in eis rema nentis. Agitur de hæreticis formalibus. Respondetur negative, contra Cajetanum, quia in eis nequidem remanet fides infusa, id est : non pertinent ad tertiam classem de qua loquitur sanctus Thomas in corpore articuli, scii, eorum qui uniuntur Christo non per gloriam, nec per caritatem viæ, sed saltem per fidem. Ecclesia definitur: «congregatio fidelium» prout fides est fundamentum et initium vitæ supernaturalis. Christus quidem in hos haereticos influit per gratias actuales, sed hæ gratiæ sunt solum dispositio ad vitam, nec sunt quid permanens, id est vinculum permanente!- uniens membrum cum Christo. Sic non dicitur aliquis de corpore alicujus familiæ, licet soleat illam ali­ quando visitare. Et Christus influit etiam gratias actuales in infi deles, quorum certo non est caput in actu. Objicit Cajetanus: Christus influit in infideles baptizatos aliquid pirituale permanens, scii, characterem baptismalem. Respondetur : Non sufficit quod Christus influat in eos aliquid pirituale permanens, requiritur aliquid spirituale permanens quod it simul vitale ac uniens in uno credito aut amato. Alioquin Chri Ius foret etiam caput damnatorum baptizatorum. Iloc ultimum con ' '‘dit Cajetanus, sed expresse hoc negat sanctus Thomas in fine cor puris articuli. Esset extremum oppositum errori Joannis Huss et Qnesnellii. 232 OE GRATIA CHRISTI Unde hæreticus formalis baptizatus non est actu membrum Ecclesiæ, et tamen Ecclesia habet jus illum puniendi, prout non tenet id quod promisit, sicut rex jus habet puniendi militem fugitivum. Objicit sanctus Bellarminus: Summus pontifex lapsus in hæ.resim occultam, remanet adhuc Ecclesiæ membrum in actu, nam re­ manet adhuc caput Ecclesiæ, ut docent Cajetanus, Soto, Cano, Sua­ rez et alii. Respondetur: Hic casus est omnino anomalis, unde non mirum est quod sequatur aliquid anormale, scii. Papa occulte hæreticus non remaneret adhuc Ecclesiæ membrum in actu, secundum doctrinam expositam in corpore articuli, sed retineret adhuc jurisdictionem per quam influeret in Ecclesiam eam regendo. Sic retineret rationem ca­ pitis erga Ecclesiam, in quam sic adhuc influeret, et non amplius esset membrum Christi, quia, non reciperet influxum vitalem fidei a Christo invisibili et primario capite. Sic modo omnino anormali esset quoad jurisdictionem caput Ecclesice et non esset ejus membrum. Hoc non posset esse si ageretur de capite naturali, sed hoc non repugnat pro capite morali secundario. Ratio est quia, dum caput naturale non possit in membra influere nisi recipiat influxum vitæ ab anima, caput morale, qualis est pontifex, potest jurisdictionem exercere in Ecclesiam licet nullum influxum fidei internæ et caritatis ab anima Ecclesiæ accipiat. Brevius, ut dicit Billuart, Papa consti­ tuitur membrum Ecclesiæ per fidem personalem quam potest perdere, et caput Ecclesiæ visibilis per jurisdictionem et potestatem cum hæresi interna compossibilem. Semper visibilis apparebit Ecclesia in collectione membrorum cum capite visibili, scii, cum Romano Ponti­ fice, quamvis quidam qui exterius apparent membra Ecclesiæ possint esse hæretici interiores. Sic concludendum est quod haeretici occulti sunt solum membra apparentia Ecclesiæ, quam exterius et visibiliter profitentur esse veram. Dubium 2um· — Utrum Christus fuerit caput primorum parentum pro statu innocentiae. Hæc quæstio difficilis est, responsio dependet ex solutione pro­ blematis de motivo Incarnationis. Affirmative respondent Scotistae et Suarez qui tenent Christum ut hominem fuisse caput Adæ innocentis, etiam quoad essentialem gratiam, quia Christus est primus omnium prædestinatorum. Negative respondent multi thomistæ, quia primo et principaliter Christus venit ut redemptor, et Adam innocens nondum redemptione indigebat. Ita Soto, Alvarez, Joannes a sancto Thoma, Salmanticen ses, præsertim si agitur de gratia essentiali Adæ innocentis. Attamen inter thomistas Godoy et Gonet tenent quod Christus ut homo vere et proprie fuit caput primorum parentum innocentium quasi sicut angelorum, quoad accidentalem gratiam fidei in ipsum Christum ven turum non ut redemptorem, sed ut consummatorem gloriæ, cf. Gonet, /),· Incarnatione, disp. XIV, n. 62 et 104, 1>E GRATIA CAPITIS IN CHRISTO 233 Videamus quomodo exponitur sententia communior thomistarum, ab his qui tenent ut Salmanticenses quod Deus permisit peccatum Adæ propter hoc majus bonum quod est Incarnatio redemptiva, ita ut Incarnatio sit prior in genere causæ finalis, et lapsus generis hu­ mani sit prior in genere causæ materialis perficiendae vel reparandae, ut supra exposuimus agendo de inotivo Incarnationis. 1° Christus ut homo non fuit caput primorum parentum inno­ centium quoad essentialem gratiam. 1) Probatur ex auctoritate sancti Augustini, qui dicit in L. de correp. et gratia, c. xi : «Ille (Adamus) in illis bonis Christi morte non eguit; (istos homines lapsos) a reatu et hereditario et proprio illius agni sanguis absolvit». Et ibidem c. 12, gratiam status inno­ centiae vocat gratiam Dei, et gratiam post lapsum vocat gratiam Christi. Sanctus Thomas pariter in q. 29 de Veritate, a. 4, ad 3»1", dicit: « Supposita illa opinione, quod Christus non fuisset incarnatus, si homo non peccasset, Christum ante peccatum fuisse caput Ecclesiæ secundum divinam naturam solum, sed post peccatum oportet, quod sit Ecclesiæ caput secundum humanam ». 2) Ratione theologica fundamentali sententia communior thomistarum sic probatur: — Christus volitus est a Deo primo et principaliter ut Redemptor, sic gratia quæ provenit ex influxu Christi est medicinalis et sanans. — Atqui nulla gratia, quam habuit Adam in statu innocentiae, fuit medicinalis et sanans. — Ergo nulla gratia quam Adam habuit in statu innocentiae pro venit ex influxu Christi. Aliis verbis: Christus secundum praesens decretum volitus est in remedium generis humani ab originali peccato; sic Incarnatio re­ demptiva dependet a peccato Adæ non quidem in genere causæ finalis, nec efficientis, nec formalis, sed in genere causæ materialis perficien­ dae vel restaurandae, prout ratio miserendi est miseria sublevanda. Unde nulla est gratia a Christo capite quæ non sit ab ipso ut Redemptore et ex morte ejus derivata. Solvuntur objectiones: Principalis ratio scotistarum in oppositum est ista: — Christus est primus omnium praedestinatorum ut dicit ipse san­ ctus Thomas, III·, q. 24. — Atqui primus omnium praedestinatorum est causa omnium gra tiarum quas accipiunt alii praedestinati, inter quos sunt primi parentes. — Ergo Christus fuit causa omnium gratiarum quae acceperunt primi parentes, etiam essentialis gratiæ, sic fuit eorum caput. Respondetur: Distinguo majorem: Christus est primus omnium pnuiinstinutorum nrioritatc dignitatis respectu omnium etiam ange­ 234 DE GRATIA CHRISTI lorum, concedo, quia est prædestinatus ad filiationem divinam non adoptivam, sed naturalem; prioritate causalitatis meritoria respectu omnium, nego, sed solum respectu redimendorum, nani venit ut Re demptor propter nos homines. — Contradistinguo minorem : primus omnium prædestinatorum est causa meritoria omnium gratiarum prædestinatorum redimendorum, ut redimendorum, concedo; est causa meritoria gratiæ essentialis aliorum, id est angelorum et Adæ, non ut redimendi, sed ut innocentis, nego. Et nego consequens et consequentiam, nam ad rationem capitis requiritur causalitas per modum meriti. Sic infra dicemus quod Christus ut homo est vere caput angelorum, prout meruit illis si non gratiam essentialem justi ficationis et glorificationis, saltem gratias accidentales ut sint mi nistri ejus in regno Dei. Adam vero innocens non fuit minister Christi in regno Dei. Dubium 3um. — An Christus, ut homo, fuerit finis gratiæ essen­ tialis status innocentia? Non agitur proprie hic de meritis Christi, sed de Christo ut fine creaturarum. Respondent communiter thomistæ, etiam Salmanticenses : Chri­ stus fuit finis hujusce gratiæ essentialis non ut producendae, sed ut reparanda·. Nam Christus fuit primo intentus ut Redemptor generis humani, et proinde ut supponens destructionem justitiae originalis per peccatum Adæ. Secundum interpretationem Salmanticensium et Gonet doctrinæ sancti Thomæ de motive Incarnationis, quam admisimus, id quod ordinatur ad Christum tanquam ad finem, est permissio peccati ori­ ginalis a quo destruitur originalis justitia, non est ipsa originalis justitia producenda. Unde ipsa non ordinatur ad Christum ut produ­ cenda, sed ut reparanda. Ita Salmanticenses, disp. XVI, dub. IV, paragraph. I, 52, 53, et Billuart, disp. IX, a. 2, paragraph. Ill, solv. bject. 4*. Quoad essentialem gratiam et gloriam angelorum, dicemus infra: quamvis hæc gratia non proveniat ex meritis Christi, ordinatur ad Christum ut ad finem. Hæc enim gratia non fuit destructa, nec repa­ randa, et decretum Incarnationis non supponebat igitur ejus de structionem per aliquod peccatum a Deo permissum. Haec omnia cohærent cum his quæ supra diximus de inotivo In carnationis, scii. : Deus inter innumeros mundos possibiles vidit per scientiam simplicis intelligentiæ mundum immaculatum Incarnatione non redemptiva coronatum, et mundum peccatorem. Incarnatione redemptiva coronatum, et uno simplici decreto efficaci ad gloriam suam manifestandam elegit hunc secundum mundum, scii, simul permisit peccatum Adæ destruens justitiam originalem et voluit Incarnatio nem redemptivam, ut majus bonum sine quo non permisisset pradictum peccatum. Unde permissio peccati originalis et justitia ori ginalis ut reparanda ad Christum ordinantur ut ad finem (iino, ut infra dicetur, ipsi angeli et eorum essentialis gratia et gloria non destruenda pariter ad Christum ut ad finem ordinantur, ut aliæ par tes mundi creati, quia non datur nisi unum decretum de omnibus DE ORATIA CAPITIS IN CHBISTO 235 partibus universi ut transeant a statu possibilitatis ad statum futuritionis)35. 2* Objectio; Gratia essentialis Adæ innocentis est effectus ejus praedestinationis; atqui prædestinatio Adæ sicut et nostra est ex meritis Christi. Ergo gratia essentialis Adæ innocentis est ex ineritis Christi, qui proinde erat proprie caput ejus. Respondetur: Distinguo antecedeus: hæc gratia ut primo data in statu innoceutiæ erat effectus prædestinationis Adæ, nego ; ut re parata, concedo. Nam ut primo data non ordinabatur efficaciter ad gloriam, sed tantum ut reparata post perditionem. Unde in statu innocentiæ non dependebat a prædestinatione Adæ, nec a praedestinatione Christi, sed a providentia generali ordinis supernaturalis, sicut gratiæ suf ficientes quæ datæ sunt v.g. angelis non prædestinat.is. Instantia. — Sed providentia generalis subordinatur providentiæ hypostaticæ ut fini. Ergo remanet difficultas. Respondent Salmanticenses ibidem disp. XVI, n. 69 70, distin­ guendo : quoad reparationem primæ institutionis, concedo ; quoad ipsam primam institutionem, nego, a Licet, ut aiunt, providentia hy­ postatica (ad quam pertinet prædestinatio Christi quæ est causa nostræ) pro dignitate sui objecti, nempe Christi, habuerit sufficientiam ad subordinandum sibi et illi statum justitiae originalis, et Deus po­ tuerit ita satis congrue decernere; tamen ex suppositione præsenti quod de facto intenderit Christum propter remedium peccati origi nalis, non potuit potestate consequenti se extendere ad praedictam subordinationem. Quia non potuit respicere primum illum innocen­ tiæ statum nisi mediante originali peccato, quod est formalis ipsius destructio et non esse; atque ideo nec valet influere in ejus esse, ut supra· dictum est n. 61. Et consequenter influxus providentiæ hypo staticae sistit de facto in his præcise quæ concernunt aut connotant peccatum originale; ad alia non se extendit, quamvis in alia rerum serie, attenta propria sufficientia, se extendere posset». Remanet tamen, ut addunt Salmanticenses quod «omnia quæ Deus decrerit ut reparanda post lapsum Adæ, fuerint ordinata ad 2» Sic rursus figurari possunt hi duo mundi possibiles, quorum secundus electus est a Deo uno solo decreto efficaci, quoad omnes suas partes simul sumptas : Mundus innocens servandus in sua innocentia Mundus peccator et redimendus Christus justitia redemptor originalis eum permissione peccati origin. reetanratlo facienda 236 DE GRATIA CHRISTI Christum ut. ad finem»'. Sic ipsa originalis justitia fuit solum me­ diate et indirecte causa materialis Incarnationis, scii, ut reparanda post peccatum. Instantia. — Sed in aliis prædestinatis, v.g. in sancto Petro, etiam prima gratia interrupta per peccatum est effectus prædestinationis ejus, secundum thomistas, cf. Billuart, de prædestinatione ; et proinde est effectus prædestinationis Christi ; ergo pariter prima gratia Adæ quamvis per peccatum interrupta. Respondetur.· Disparitas est, quod in prædestinato, redempto ut Petro, prima gratia ut primo collata datur ex efficaci intentione per­ ducendi eum ad gloriam per recuperationem ejus. E contrario Adamo non est collata gratia pro statu innocentiae ex efficaci intentione eum perducendi ad gloriam sub illo statu, sed ex providentia generali. Amittendus enim erat ille status, et ex illius amissione dependebat decretum Christi venturi et pradestinandi, ex cujus meritis omnes praedestinamur. Unde prima gratia Adæ non est effectus praedesti­ nationis Adæ, nisi ut recuperata■, non ut primo collata. Alia, difficultas. — An Christus ut homo sit caput Adæ inno­ centis quoad accidentalem gratiam, sicut, ut mox dicemus, est caput angelorum. (Gratia essentialis est gratia habitualis seu sanctificans, et. gratia accidentalis est illuminatio intellectus non omnino neces saria ad justificationem). Disputatur inter thomistas: Plures negant, quia, ut aiuut, an­ geli sunt ministri Christi iu regno Dei, Adam autem ut innocens non fuit Christi minister. Ita Billuart. Attamen Gonet docet cum probabilitate (De Incarnatione, di­ sp. XIV, a. 3, paragr. III, n. 52): «Christum ut hominem fuisse ca­ put primorum parentum etiam in statu innocentiæ: nam Christus in­ fluxit moraliter in primos parentes adhuc innocentes, sicut in An­ gelos, aliquam gratiam accidentalem, nimirum fidem in ipsum ven­ turum, non quidem ut redemptorem, sed ut in consummatorem gloriæ», cf. sanctum Thomam, IIIs, q. 1, a. 3, ad 5«π>, et pro angelis. Is, q. 64, a. 1, ad 4™. Alii thomistæ, ut Billuart, respondent: Adam innocens habuit fidem Christi, id est de Christo ut objecto, concedo; per Christum, nego. Si vero instatur; Adam habuit fidem Christi ut consummatoris gloriæ, proinde ut capitis, respondent ;' ut capitis futuri velut con­ summatoris gloriæ, transeat, ut capitis actu influentis pro statu in nocentice, nego. Saltem concedendum est quod fides Adæ de Christo venturo ut consummatore gloriæ ordinabatur ad Christum ut ad finem; et in eo remansit hæc fides, non fuit destructa sicut destructa est gratia justitiæ originalis, quia Adam non proprie peccavit contra fidem, eamque non amisit. OK GRATIA CAPITIS IN CHRISTO 237 Ultimum dubium. — An admissa doctrina sancti Thomæ de mo­ tive incarnationis, sit probabile quod Adam innocens habuerit es sentialem gratiam duplici titulo, scii. : 1° a Deo elevante indepen­ denter a Christo, et 2° dependenter a Christi meritis. Respondetur : Quidam thomistæ ut Godoy O. P. et Cipullus O. P. hoc tenent pro Angelis et etiam ut videtur pro Adamo innocente. Ratio eorum est: hoc confert ad gloriam Christi, sicut ipse dii plici titulo obtinuit gloriam corporis sui physici, scii, titulo connaturalitatis, ut redundantiam gloriæ animæ, et titulo meriti. Pariter ut aiunt, angeli et Adam innocens habuerunt gratiam essentialem duplici titulo. Hæc opinio Godoy et Cipulli impugnatur a Billuart et etiam a Gonet: quibus respondet Contenson dicens De incarnatione, disp. IV, cap. II, fol. 54: «Secundum hanc opinionem Deus Pater gratiam priori signo liberaliter datam, in posteriori etiam ex meritis Christi conferre voluit; ita ut, si prius dare non statuisset, ex vi secundæ voluntatis efficaciter largiretur. Qui sane modus dicendi probabili tatem ex eo sibi vindicat, quod Christi dignitati plurimum consulit». Dicit Contenson quod est solum probabile, quia non cognoscimus circa hoc quid positive continetur in libero Dei decreto. Hoc non est sufficienter revelatum. Attamen etiamsi hæc opinio habeat probabilitatem per respectum ad essentialem gratiam angelorum, minus probabilis est quoad es sentialem gratiam Adæ innocentis, quia Christus venit ut redemptor supposita permissione peccati Adæ, quo destructa est gratia status innocentiæ, dum non destructa est prima gratia angelorum præde sti natorum. Art. IV. — UTRUM CHRISTUS SIT CAPUT ANCELORUM Status quæstionis. — Agitur de Christo ut est homo, nam nequidem dubium est quod Christus, ut Deus, est caput angelorum etiam quoad essentialem gratiam et gloriam, quæ est participatio divinæ naturæ. Difficultas est: 1Q quia caput et membra sunt ejusdem naturæ; Christus autem ut homo non est conformis in natura cum angelis; 2° quia angeli non pertinent ad Ecclesiam quæ est congregatio fidelium peregrinantium a Domino; 3” quia Christus ut homo vivificat homines, et non influit vi­ tam angelis. 238 DE GRATIA CHRISTI Responsio tamen est: Christus est caput angelorum. 1° Probatur ex Sacra Scriptura. — Epist. ad Colossenses, 11, 10: «In Christo inhabitat omnis plenitudo divinitatis corporaliter et estis in illo repleti, qui est caput omnis principatus et potestatis ». Item Epist. ad Ephes., i, 20, citata in corpore articuli. Imo hoc constat ex ipsis verbis Jesu in Euangelio secundum Matth., xin, 41 : « Mittet Filius hominis angelos suos». Item Mare., xin, 27: «Mittet angelos suos et congregabit electos suos». Matth., xxiv, 31: « Mittet angelos suos cum tuba et voce magna». Matth., xxvm, 18: «Data est mihi omnis potestas in cœlo et in terra»24 *26. Item 1 Cor., xv, 25-28; Ilebr., i, 4; n, 14: Christus declaratur « præstantior angelis», tri pliciter. quia est Filius Dei Unigenitus, quia est Dominus regni Dei, dum angeli sunt ejus ministri, et quia est plenus gratia plenitudine absoluta et superabundant!. 2° Probatur ratione theologica duplici syllogismo. Ubi est unum corpus necesse est ponere unum caput. Atqui unum est corpus mysticum Ecclesiæ, constans hominibus et angelis, ad eamdem gloriam ordinatis. — Ergo hujusce corporis, quod est unum unitate finis, est unum caput. Atqui hoc unicum caput est Christus, quia propinquius se habet ad Deum. Ergo de influentia Christi hominis recipiunt non solum horni nes, sed angeli. Primus syllogismus fundatur in unitate finis totius corporis my­ stici, prout homines et angeli ad eumdem finem ultimum supernatu salem ordinantur. Vivunt ex eadem veritate divina et ex eodem su premo bono divino. Secundus syllogismus fundatur in hoc «quod Christus propin dona Dei (secundum absolutam gratiæ plenitudinem). Sic concluditur quod Christus vere et proprie est caput ange lorum, ut dictum est in Epist. ad Colossenses, n, 10. Confirmatur ex solutione difficultatum. Ad 1““. — Christus ut homo convenit cum angelis non in natura specifica, sed in natura generica, seu in gradu genericp intellectuali. Et hoc sufficit si non pro capite naturali, saltem pro capite morali, alioquin Deus ipse non posset esse caput angelorum. Insuper Chri stus convenit cum angelis in natura specifica ordinis supernaturalis, scii, in eadem et unica specie gratiæ habitualis, quæ est participatio divinæ naturæ. 24 Hic textus communiter citatur bodie ad ostendendum quoti Christus etiam ut homo, ratione gratiæ unionis et plenitudinis gratiæ habitualis, est rex omnium creaturarum, etiam angelorum DE GRATIA CAPITIS IN CHRISTO 239 Ad 2υηι. — «Ecclesia secundum statum patriæ est congregatio comprehensorum». Christus autem jam in terris erat simul viator et comprehensor, plenissime habens gratiam et gloriam. Ad 3um. — « Humanitas Christi potest ex virtute divinæ naturæ aliquid causare in spiritibus angelorum, propter maximam conjunctio­ nem ejus ad Deum, secundum unionem personalem ». Sunt plura dubia examinanda. Dubium 1um. — An Christus, ut homo sit vere et proprie caput angelorum, quoad gubernationem externam. Communiter respondetur affirmative, et hoc non potest negari sine errore propter apertissima Sacræ Scripturæ testimonia, supra citata. Etiam, sicut Papa dicitur caput Ecclesiæ quoad externam gu­ bernationem, ita Christus, ut homo ratione unionis hypostaticæ, est princeps et dominus totius Ecclesiæ triumphantis, quæ ex hominibus et angelis constat : Hoc est manifestum ex hoc ipso quod Jesus dixit: « Mittet Filius hominis angelos suos» (Mare., xin, 27) ; et «Data est mihi omnis potestas in cœlo et in terra» (Matth., xxvm, 18): item Epist. ad Hebr., c. 1 et II. Proinde sanctus Thomas ostendit infra q. 57, a. 5, quod Christus ascendit super omnem creaturam intellectualem, et q. 59, a. 6, quod judiciaria potestas Christi (hominis) se extendit ad angelos, qui sunt ministri ejus circa homines. Dubium 2um. — Quamnarn gratiam Christus ut homo influit in angelos? Respondetur : Non est dubium quod influit in eos accidentalem gratiam, quæ est illuminatio eorum intellectus de rebus ad nostram redemptionem pertinentibus, præsertim de mysterio Incarnationis re demptivæ, ut cooperentur Christo, tanquam ejus ministri in negotio salutis humanæ. Ita Archangelus Gabriel missus est ad B. Mariam V irginem, S. Joseph illuminatus est ab angelo de his quæ ad Chri­ stum ejusque defensionem pertinebant, et Christus mittit angelos suos ad custodiam hominum. Sic Christus, ut homo, confert angelis per influxum instrumentalem physicum gratias accidentales in ordine ad ministerium ergaf nos, sic eos purgat ab errore in hoc ministerio, eos illuminat et per­ ficit. Item Christus ut homo confert angelis prœmium accidentale, seu gloriam accidentalem, propter hoc ministerium, ac gaudium ac-l i-identale de sedium suarum reparatione objective et indirecte per, I usti ficatio nem et glorificationem sanctorum. Sic gaudent angeli 240 DE GRATIA CHRISTI ex eo quod, propter Christi merita·, B. Maria Virgo exaltata est super choros ipsorum et anima sancti Joseph est inter eos. Gratias autem accidentales, quas Christus instru men taliter et physice influit in angelos, olim meruit; nam meruit quidquid postea confert. Hoc satis clare exprimitur in Kp. ad llebræos, i, 14 : « Omnes sunt administratorii spiritus, in ministerium missi propter eos qui hæreditatem capiunt salutis ». Jam quidem, ex hoc quod Christus ut homo imperat angelis, me­ ruit et nunc influit in eos accidentalem gratiam et gloriam, vere et proprie dicitur caput eorum, plus (piam Papa respectu fidelium, nam Papa solum gubernat fideles, non meretur nec influit in eos acciden­ talem gratiam et gloriam. Imo Christus est magis caput angelorum, quam infidelium, quorum non est caput in actu; nam non commu­ nicat infidelibus gratias actuales ut membris actu viventibus, sed solum ad eos disponendos ad vitam fidei. Nec necesse est ut caput morale angelorum influat in eos essen tialem gratiam, nam ipsum caput naturale non influit in membra vitam essentialem, in actu primo, quæ provenit ex anima, tanquam a forma substantiali, sed solum aliquem motum vitalem in actu se­ cundo. A fortiori ad rationem capitis moralis sufficit quod influat gubernando, ut Papa respectu Ecclesiæ vel rex in regno. Dubium 3um. — An Christus, ut homo, influat in angelos etiam essentialem gratiam et gloriam, quæ est participatio divinæ natu ræf Certum est quod eam in eos influit ut Deus, sed quæritur an eam influat ratione humanitatis ut est personaliter unita Verbo et ratione plenitudinis gratiæ. Hoc disputatur inter theologos. Quidam hoc absolute affirmant, scii. Scotus, Scotistæ, Suarez, Valentia, et inter thomistas Godoy ; eorum principalis ratio est quod Christus est primus omnium præde stinatorum, et proinde causa omnium gratiarum aliorum. Quidam e contrario hoc absolute negant scii, multi tliomistæ: Medina, Alvarez, Joannes a sancto Thoma, Gonet, Billuart etc. ; item extra scholam sancti Thomæ, Vasquez et de Lugo. Principalis ratio horum thomistarum est quod Christus venit ut Redemptor, propter nos homines redimendos, et quod non mortuus est pro angelis qui redemptione non indigebant. Alii autem intendunt duas prædictas sententias conciliare ; inter thomistas Vincentius Asturicensis et Cipullus, pro quibus angeli lia buerunt essentialem gratiam duplici titulo: 1° liberalitatis Dei, et 2° meritorum Christi, sicut Christus habuit duplici titulo gloriam corporis sui ex redundantia connaturali gloriæ animæ, et ex merito. Denique Salmanticenses videntur melius solvere quæstionem di­ cendo, disp. XVI, dub. V, n. 76: «Christus influxit in angelos ipsam essentialem gratiam non quidem efficienter physice, vel moraliter me­ ritorie, aut redemptive, sed peu modum finis bt objecti» prout Chri­ stus fuit primo intentus a Deo supra angelos. I>E GRATIA CAPITIS IN CHRISTO 241 Videamus primo opinionem communiorem thomistarum; scii. Christus ut homo non influit in angelos essentialem gratiam et glo­ riam (cf. Gonet, Salmanticenses) : 1° Probatur ex Sacra Scriptura. — Luc., ii, 10: « Evangelizo vobis, inquit angelus ad pastores Bethleem, gaudium magnum, quia natus est vobis hodie Salvator ». Angelus dicit vobis, non nobis. Item sanctus Bernardus in homilia III· super Missus est, citat verba Isaiæ : «Parvulus natus est nobis, Filius datus est nobis», et ait: «Non angelis quoque, qui cum magnum haberent, parvulum non require­ bant. Nobis ergo natus, nobis est datus, quia nobis necessarius». Si vero Gregorius magnus dicat in L. I Reg., L. I, c. 2: «Nullus hominum neque angelorum est sanctus nisi per Christum », hoc po test intelligi de Christo ut est Deus. Insuper in Symbolo Apostolorum dicitur de Filio Dei: «Qui propter nos homines et propter nostram salutem descendit de coelis et incarnatus est», non propter angelos. 2° Probatur ex textibus sancti Thomæ. — Quæst. 29 de Veritate, a. 7, ad 5um : « Angeli non sunt viatores quantum ad præmium es­ sentiale et ideo quantum ad hoc nihil eis meruit Christus; sunt autem aliquo modo viatores respectu præmii accidentalis, in quantum nobis ministrant, ad quod valet eis meritum Christi ». IIP Sent., dist. 13, q. 2, a. 3, q.· 1 : «Non influit angelis remo­ vendo prohibens aut merendo gratiam, aut orando pro eis, quia jam beati sunt; sed in his quæ ad actus hierarchicos pertinent, secundum quod unus Angelus illuminat alium, purgat et perficit». Item in Summa Theologica, III·, q. 59, a. 6, ultimus articulus tractatus de Incarnatione: utrum judiciaria potestas Christi se exten dat ad angelos, in line corporis articuli dicitur : « Angeli subsunt judicio Christi. 1° quantum ad dispensationem eorum, quæ per ipsos aguntur... (dnin Christo homini ministrent), 2° quantum ad acciden­ talia præmia·... 3° quantum ad præmium essentiale bonorum ange lorum, quod est beatitudo æterna, et quantum ad poenam essentialem angelorum malorum quæ est damnatio æterna; séd hoc factum est per Christum, in quantum est Verbum Dei, a principio mundi». 3° Principalis ratio theologica hujusce sententiæ communioris thomistarum est ista (est quasi eadem ac pro gratia essentiali Adæ innocentis) : Christus volitus est a Deo primo et principaliter ut Redemptor ; et gratia quæ ex eo provenit est medicinalis seu sanans, ex ejus morte derivata. — Atqui gratia essentialis Angelorum nullo modo est medicinalis seu sanans, nec pro angelis mortuus est Christus. Ergo gratia essentialis angelorum non provenit ex Christi me­ ritis. IA UAIIHlUOll-LAOIU.NOK !>r Chrluto Sulvalorr 242 DE GRATIA CHRISTI Confirmatur. — Imo decretum efficax Incarnationis in ca/rne pas sibili, etiam pro scotistis, supponit permissionem divinam et prævi sionem peccati Adæ, et hæc permissio praesupponit permissionem di vinam peccati dæmonis, prout de facto peccatum Adæ occasionaliter provenit ex tentatione diaboli, prius lapsi. Ergo Verbum incarnatum, ut incarnatum, non fuit causa gratiæ essentialis angelorum destructæ in dæmone per peccatum ejus. Solvuntur objectiones. — Principalis ratio scotistarum in oppo situm est ista: Christus ut homo est primus omnium praedestinatorum. Atqui primus omnium praedestinatorum est causa omnium gratiarum alio­ rum, inter quos sunt boni angeli. Ergo Christus ut homo fuit causa essentialis gratiæ et gloriae angelorum. Respondetur, sicut supra pro gratia essentiali Adæ innocentis : distinguo majorem ; Christus est primus omnium prædestinatorum prioritate dignitatis, concedo, quia prædestinatus est ad filiationem divinam naturalem quæ immense superat filiationem adoptivam an­ gelorum (cf. infra q. 24) ; — prioritate causalitatis meritoriae respectu omnium aliorum prædestinatorum, nego; sed solum respectu redi mendorum nam venit ut Redemptor, propter nos homines et non propter angelos. Contradistinguo minorem : Primus omnium præde stillatorum est causa per modum meriti omnium gratiarum præde stinatorum redimendorum, concedo; aliorum, scii, angelorum, nego. Et nego consequens et consequentiam. Instantia. — Scotistæ ad confirmationem propriæ thesis addunt : Ut vere et proprie Christus sit caput angelorum, non sufficit quod in eos influat accidentalem gratiam et gloriam. Nam illorum dumtaxat Christus est caput, in quos influit ea dona quibus constituuntur membra Ecclesiæ aut militantis, aut patientis, aut triumphantis, quæ sunt gratia, caritas, fides et, in patria, lumen gloriæet visio beatifica. Respondent thomistæ: Distinguo antecedens: hoc non sufficit ut Christus sit omnino perfecte caput angelorum sicut est caput horni num justorum, concedo; ut sit vere eorum caput, nego. Etenim non est de ratione capitis etiam naturalis et a fortiori de ratione capitis moralis quod influat essentialem vitam in actu primo in membra Caput naturale non influit in membra quod sint viventia in actu primo, hoc provenit ab anima tanquam a forma substantiali totius corporis; sed caput influit in membra motum vitalem, qui est vita in actu secundo. A fortiori caput morale, ut summus Pontifex in Ec clesia, vel rex in regno, non influit nisi per gubernationem exteriorem et tamen vere est caput. Christus autem, ut homo, non solum gu bernât angelos, eos mittendo ad tale vel tale ministerium, sed in eos influit accidentales gratias seu illuminationes ad hoc ministerium recte et sancte adimplendum et propter hoc ministerium sic adim DE GRATIA CAPITIS IN CHRISTO 243 pletuin eis confert præmium accidentale. Sic Christus ut homo est vere et proprie caput angelorum, quamvis non ita perfecte quam re­ spectu hominum justorum, sed plus quam summus Pontifex est caput fidelium. Scotistæ denique citant in favorem suæ sententiæ textum Joanuis, xiv, 6: «Nemo venit ad Patrem nisi per me», et Rom., v, 15: «Si enim unius delicto mortui sunt multi, multo magis... gratia unius hominis Jesu Christi in plures abundavit». Thomistæ ostendunt quod in textibus Sacræ Scripturæ et Patrum qui in hac re allegantur a Scotistis, aut non certo agitur de angelis sed de hominibus justis, aut si est sermo de angelis non constat ex his textibus quod Christus ut homo in eos influat etiam essentialem gratiam, v.g. dum dicitur (Joann., xiv, 6) : « Nemo venit ad Patrem nisi per me», sensus est: Nemo, sive angelus, sive homo venit ad Patrem, nisi per Filium, sed diverso modo, homo per Filium carne velatum, angelus per Filium, ut est Deus. Dubium 4um. — An admissa doetriua sancti Thomæ de motivo incarnationis, sit probabile quod angeli habuerunt essentialem gra­ tiam et gloriam duplici titulo, scii. 1° a liberalitate Dei independenter a Christo, et 2° dependenter a Christi meritis? Respondetur; Uoc tenent inter thomistas Godoy O. P. et Cipullus O. P. et quamvis impugnentur a Gonet et a Billuart, eorum opi­ nio, ut ostendit Contenson (De Incarnatione, disp. IV, cap. II) pro­ babilitate non caret. Ratio principalis eorum est quod hoc confert ad gloriam Christi ut sit fons omnium gratiarum; et revera ipse Chri­ stus ut dictum est duplici titulo obtinuit gloriam corporis sui : 1° ti­ tulo connaturalitatis, ut redundantiam gloriæ animæ, et 2° titulo meriti. Ut notat Contenson, loc. cit., hæc sententia probabilitate non caret. Si vero objicitur contra eam : Christus tamen non mortuus est pro angelis, ergo non meruit pro illis, respondetur: nec pro seipso mortuus est, et tamen sibi meruit gloriam corporis quam sic habuit duplici titulo. Sed haec sententia non potest demonstrari, quia, si ita est de facto, hoc dependet a liberrimo Dei decreto non sufficienter revelato; nec deduci potest firmiter ex principiis revelatis ut conclusio theo­ logica. Unde de his absconditis sanctus Thomas prudens silentium rervavit. Oportet enim ut dicitur ad Rom., xn, 3: « sapere ad so­ brietatem ». Dubium 51"" — An Christus, ut homo, sit causa finalis essen­ tialis gratiæ et gloria' angelorum f 244 PE GRATIA CHRISTI Respondetur affirmative cum Salmanticensibus ”, disp. XVI, du biuin V, pâragr. 1, n. 76, ubi dicuut: «Addimus Christum influxisse in ipsam gratiam substantialem et primam justificationem Angelo­ rum : non quidem efficienter physice, vel moraliter, meritorie aut re­ demptive, sed per modum finis et objecti. Quod duplici via probabi lissima declari potest28. « Prima· quidem, nam Christus intentus est a Deo ut omnium rerum finis, ad quem Deus ordinavit omnia quæ facere decreverit, ut. ex professo ostendimus disp. II, dub. I, n. 4 et 26. Et modo satis sit dicere hujusmodi Dei dispositionem ex uno capite nullam habuisse repugnantiam, atque ex alio esse valde congruam Christi Domini excellentiæ, qui sicut fuit primus prœdestinatus et exemplariter causa omnium praedestinatorum, sic decuit quod esset finis cujus gratia quasi intermedius, in quem Deus referret omnia et cujus pedibus omnia subjiceret, ut ipsi servirent ejusque gloriam augerent ” (Hebr., n, 10; Coloss., i, 15). Unde quidquid gratiæ et perfectionis habue­ runt, habentque angeli, omnia, participant ex influxu Christi in genere causæ finalis. « Secunda vero ratio est quod angeli viatores (et etiam primi pa­ rentes innocentes) habuerunt fidem de Christo (consummatore glo riæ) ; sic Christus influxit in fidem angelorum (et primorum paren­ tum innocentium) per modum objecti ». Unde Christus est finis gratiæ essentialis angelorum, sed non videtur esse causa meritoria hujusce gratiæ, nisi angeli eam acce perint duplici titulo, quod est opinabile, sed indemonstrabile, quia, si ita est, hoc dependet a decreto divino non satis manifestato. Conclusio. — Remanet igitur quod Christus est vere et proprie caput angelorum, quamvis minus perfecte quam hominum justorum, quos redemit et in quos certo influit non solum accidentalem, sed essentialem gratiam et gloriam. Cf. De Veritate, q. 29, a. 4, ad 5. Angelos Christus non redemit, ut omnes docent; nec probabiliter ii lis meruit essentialem gratiam, ut communius docent thomistæ. 2’ Hoe affirmatur etiam a pluribus aliis thomistis, sed quasi obiter, dum In hoc insistunt et merito Salmantlcenses, prout hoc clare apparet ex eorum interpretatione doctrina * sancti Thomæ de Incarnationis motlvo. s» Hoc magis constat ex bis quæ supra diximus de motivo Incarnationis In Illam, q. 1, a. 3, explicando responsionem ad 3um hujusce articuli. Cf. etiam ea quæ infra dicenda sunt IIIs, q. 24, a. 3 e 4 circa praedestinationem Christi ut est exemplar et causa prædestinationis nostræ. Hoc supponit quod Deus uno et eodem decreto elegit omnes partes hujusce mundi possibilis, qui continet angelos et homines redimendos per Christum : Iu hoc mundo possibili Christus est finis omnium, quamvis non sit causa meritorln nec efficiens gratiæ essentialis angelorum ; omnia enim in tali inundo ei suitor dinantur prout est homo-Deus, secundum illud Pauli : « Omnia enim vest in sunt, vos autem (etiam angeli) vos nutem Christi, Christus autem Dei ». DE GRATIA CAPITIS IN CHRISTO Art. 245 V. — UTRUM CRATIA QUA CHRISTUS EST CAPUT ECCLESIÆ SIT EADEM CUM CRATIA HABITUALI EJUS, UT EST HOMO SINGULARIS Status quæstionis. — Quæritur utrum in Christo gratia capitalis sit realiter distincta a gratia habituali personali, an sit realiter eadem. Videtur quod non sit eadem, nam 1° aliud est peccatum actuale seu personale Adæ, et aliud peccatum originale quod traduxit in po steros, ergo alia est gratia personalis Christi novi Adæ, et alia est gratia capitis. 2° Hæ gratiæ distinguuntur prout ordinantur ad diversos actus, prima ad sanctificationem personalem, alia ad sanctificationem alio rum. 3° Distingui solent in Christo tres gratiæ: gratia unionis, gra­ tia singularis, et gratia capitis. Conclusio tamen est: Eadem est secundum essentiam gratia ha­ bitualis personalis Christi et gratia capitis, differunt tamen ratione. Plerique theologi hanc conclusionem tenent; Vasquez tamen et quidam alii docent gratiam capitis eamdem esse realiter ac gratiam unionis. 1° Probatur ex Sacra Scriptura. — Dicitur apud Joannem, i, 16: «De plenitudine ejus nos omnes accepimus»; proinde Christus est caput nostrum prout habuit plenitudinem gratiæ habitualis perso­ nalis. Ergo non realiter distinguuntur gratia habitualis personalis et gratia capitis, saltem ex hoc innuitur identitas realis harum gra­ tiarum. 2° Probatur ratione theologica. — Idem est actus quo aliquid est actu et quo agit, ac agens debet esse eminentius patiente. — Atqui Christus ut homo constituitur in actu supernaturali per gratiam habitualem personalem quam eminentissime accepit. — Ergo Christus ut homo per eamdem gratiam influit in alios, scii, in membra cujus est caput. Major patet, fundatur in hoc quod unumquodque agit in quantum est in actu; sic calidum calefacit secundum calorem quo calidum est. Agens enim agit prout determinat, et determinat taliter secundum Hiiam propriam determinationem. Minor supra explicata est: Gratia enim habitualis personalis Intrinsece ac. physice informat Christum, ut est homo; sic est prin­ cipium operativum quo radicaliter operatur modo supernaturali; id < i producendo opera infinite meritoria et satisfactoria. Principium ,/uo horum operum est gratia habitualis ut connotans gratiam unio­ ni», seu ut connotans principium quod, seu personam Verbi, ex quâ 246 DE GRATIA CHRISTI procedit valor infinitus horum operum. Cf. infra de merito Christi, q. 19, a. 3. Ergo hæc eadem gratia habitualis dicitur compitalis, prout per eam Christus potest influere in membra Ecclesia: gratiam et justifi­ cationem, influxu scii, morali per opera infinite meritoria et satisfaetoria. Hoc influxu præcise constituitur caput, licet influat etiam instrumeutaliter physice; fidelium enim Veteris Testamenti Christus fuit caput, in quos non potuit influere instrumeutaliter physice, cum tunc nondum existeret, sed solum moraliter per meritum et sati sfactionem. Sanctus Thomas pluries loquitur de hac causalitate instrumentali physica humanitatis Christi, prout ea est instrumentum conjun­ ctum Divinitati, dum Sacramenta sunt instrumenta separata. Cf. III , * q. 43, a. 2; q. 48, a. 6 et q. 62, a. 4. Sicut sonans tubam transmittit sonum per hunc instrumentum, Deus potest causare gratiam per hu­ manitatem Christi; ita etiam anima nostra utitur chordis vocalibus tanquam instrumentum ad proferendam vocem. Notandum est insuper quod quamvis corpus Christi ut est in cœlo tanquam in loco sit lo­ caliter distans a corpore nostro, superior pars animæ Christi et ani­ mæ nostræ non est de se in loco, nec localiter distat mens humana Christi a mente nostra, in quam influit ut Divinitatis instrumentum. Cf. infra, q. 13, a. 2, de potentia animæ Christi: de causalitate instrumentali ejus physica. Quoad causalitatein moralem per modum meriti non necesse est quod causa meritoria jam existât ad influendum, nam causa moralis operatur prout est cognita, et potest cognosci ut futura. Sic Deus contulit gratiam fidelibus Veteris Testamenti propter futura merita Christi. Confirmatur conclusio ex solutione objectionum:. Ad 1™. — In Adamo distinguitur peccatum personale et pec­ catum originale originans, quod est peccatum naturæ, « quia in eo persona (se avertendo a Deo) corrupit naturam, qua corruptione me diante, peccatum primi hominis derivatur ad posteros... Sed gratia non derivatur a Christo in nos mediante natura humana, sed per so tam personalem actionem ipsius Christi. Unde non oportet in Christo distinguere duplicem gratiam, quarum una respondeat naturæ, alia personæ». Id est, ut notat Cajetanus, η. V : «Gratia non communi catur nobis a Christo per actionem naturæ, seu communicando na turam (ut coinmunicasset Adam filiis suis, si non peccasset), sed per actionem personalem Christi, qua meruit nobis et voluntarie influit in nobis gratiam ». Ad 2um. — Eminens gratia habitualis personalis Christi est ratio justificationis aliorum. Ad tfum. — «Gratia personalis et gratia capitis conveniunt io essentia habitus» (sunt idem habitus), prout ordinantur magis proxi OB GRATIA CAPITIS IN CHRISTO 247 me ad aliquem actum meritorium ; e contrario gratia unionis non sic ordinatur ad actum eliciendum, nec est habitus, sed ut dictum est supra, q. 6, a. 6, « gratia unionis est ipsum esse personale, quod gratis divinitus datur humanæ naturæ, in persona Verbi ». Cf. Caje(anum circa resp. ad 3um. Objectio. — Vasquez vero vult quod gratia capitis sit ipsa gra lia unionis, quia ab ea derivatur valor infinitus meritorum Christi. Respondetur : Valor meritorum Christi derivatur a gratia unionis remote tanquam a principio quod connotate, concedo ; proxime tan­ quam a principio quo operative, nego, quamvis principium imme­ diatum meriti sit caritas. De ratione autem gratiæ capitis est quod sit radix (ut quo) illorum meritorum, quia caput Ecclesiae ut caput influit saltem moraliter per opera meritoria in membra. Instantia. — Si Christus non haberet gratiam habitualem, foret nihilominus adhuc caput nostrum ; nam gratia habitualis non est ipsi absolute necessaria ad eliciendos actus meritorios. Ergo Chri­ stus non est caput ratione gratiæ habitualis. Respondetur : Distinguo antecedens : Si Christus etc. foret adhuc caput nostrum ratione personalitatis divinæ, nego ; quia per illam non constituitur operativus meriti ; ratione auxilii transeuntis, con­ cedo. Sed tunc Christus non esset connaturaliter operativus meriti. Instantia. — Gratia ordinata ad aliorum sanctificationem non est gratia gratum faciens, sed gratia gratis data. Ergo gratia capitis ordinata ad sanctificationem nostram non est eadem ac gratia- habi­ tualis personalis in Christo. Respondetur: Distinguo antecedens: Gratia primario ordinata ad aliorum sanctificationem non est gratia gratum faciens, concedo; gratia secundario tantum ordinata... etc., nego. Ita v.g. donum sa­ pientiae pertinet ad ordinem gratiæ sanctificantis, quamvis secundario se extendat ad directionem animarum, id est ad utilitatem proximi. Ita gratia habitualis in Christo. In aliis articulis hujusce quaestionis, sanctus Thomas ostendit ia. 6) quod esse caput Ecclesiœ secundum intrinsecum influxum gra· tiæ et justificationis est proprium Christo, quia hoc habet ex gratia habituali ut præsupponit gratiam unionis (ex qua procedit valor in­ unitus meritorum ejus)’’. Esse vero caput Ecclesiæ secundum exte­ riorem gubernationem pro aliquo tempore, convenit Summo Pontifici ’· Attamen, ut communiter docetur, ea quæ Christus nobis meruit de con’ Ep. ad Serg.; R. de Journel, n. 2290. *· De hoc tractavimus In alio opere, De Itevelationc, 1. II, c. iv, a. 4 et c. xi, a. 1, § iv. AN FUERIT SIMUL VIATOR ET COM PREHENSOR 255 hac fiant » et apud Mattii., xvi, 28, ante transfigurationem suam Je­ sus dixit: a Sunt quidam de hic stantibus, qui non gustabunt mor­ tem, donec videant Filium hominis venientem in regno suo». Respondetur: Ultimus textus probabilius est allusio ad futuram et proximam resurrectionem Christi”, Alii autem textus citati Sacræ Scripturæ sunt quidem loci difficiles, nam in eodem discursu lo­ cutus est Christus de fine Jerosolymte et de fine mundi, et, cum pri­ mus eventus sit figura secundi, non facile est discernere quid pertinet ad primum, quid ad secundum. Sed verba alicujus auctoris præsertim sapientis intelligenda sunt, si possibile est, wt contradictoria non sint. Atqui, ut ostendunt exegetæ catholici14 15*, ac plures protestantes conservatores ”, rationalistarum et modernistarum interpretatio non fundatur in textu Evangelii, sed ei multipliciter opponitur. 1° Christus misit Apostolos non solum ad populum Israël, sed ait illis : « In mundum universum prædicate evangelium omni crea­ tura»", « Euntes docete omnes gentes » 18. Expresse dicit: « Et in omnes gentes primum oportet praedicari Evangelium » ante secundum adventum1*. «Dico autem vobis quod multi ab Oriente et Occidente venient... »20. Haec autem non annuntiavit Christus ut proxime futura. 2° lino distinxit tempus eversionis Jerosolymæ a fine mundi, dicendo: «Jerusalem calcabitur a Gentibus, donec impleantur tem­ pora nationum » 21 et de facto adhuc calcatur. Ac præsertim Christus noluit determinare tempus finis mundi, sed dixit: «Non est vestrum nosse tempora vel momenta quæ Pater posuit in sua potestate»22. 2° Objicitur quod quidam Patres antiquiores dicunt Christum diem judicii ignorasse, ita S. Athanae., S. Greg. Nazianz., S. Cyrill. Alex. (Cf. R. de Journel, 774, 925, 992, 2072). Ad hoc respondetur: Hi antiquiores Patres contra Arianos age bant, et solum in his textibus divinitatem Christi manifestare vo­ lebant, ab ea removendo omnes defectus præsertim ignorantiam ; unde dixerunt : si Christus ignoravit diem judicii, ignoravit non ut Ver­ bum, sed ut homo. Nondum vero orta erat quæstio de perfectione scientiæ humanæ Christi. Unde non mirum est quod hi Patres de hac re quædam minus exacte dixerint. Insuper etiam posteriores Doctores, imo scholastici dicent: Chri stus non ex humanitate scivit diem judicii, id est non ex lumine naturali intellectus creati, sed ex supernatural! tantum. 14 Jam enim Christus gloriose resurgens, per diversas apparitiones, venit ut victor dæmonis, peccati et mortis in regno suo. >5 Cf. Lepin, Jésus Messie et Fils de Dieu, 2’ édit., p. 385-399. >’ Ita Godet, Sanday. »’ Mc., xvi, 15. 48 Mi., xxviri, 19; Le., xxiv, 47. >· Mc., xin, 10. ïo Mt., vin, 11; IjC., Xlll, 29. Ita S. Paolüs, Hom., xi, 25 sq. ai Le., xxi, 29. ” Act., i, 7. 256 DE SCIENTIA CHRISTI Objecerunt quidam etiam quod in Evangelio Christus sæpe in­ terrogat homines, v.g. quid sentiant de ipso, ubi positum sit Lazari corpus, etc., et etiam miratur v.g. fidem centurionis et incredulitatem civium. Respondetur: Ex ipso Evangelio constat quod Christus interro­ gabat modo humano, item mirabatur, non vero ex ignorantia, nam ut dicitur apud Joann., π, 25: aOpus ei non erat ut quis testimo­ nium perhiberet de homine, ipse enim sciebat quid esset in homine ». Ex his omnibus constat igitur Christum ut hominem fuisse im munem ab omni errore (hoc est de fide) et ab omni ignorantia (hoc est saltem theologice certum). Sic melius intelligitur quomodo ponitur quæstio : an Christus jam in terris habuerit visionem beatificam. An tempore vitee suæ mortalis Christus habuerit visionem bea­ tificam. Responsio affirmativa jam a sæculo xn ab omnibus theologis traditur saltem ut veritas theologice certa. Cf. Salmanticenses, De Ineam., disp. 17, dubium 4, n. 42, 44; Melchior Cano, Loc. theol., 1. XII. c. 14; S. R. Bellarminus, De anima Christi, 1. I, c. 1 et 8; Suarez, De Ineam., disp. 25. Proinde S. Congr. S. Officii, 7 junii 1918, declaravit : « Tuto do ceri non posse propositionem sequentem : “ Non constat fuisse in anima Christi, inter homines degentis, scientiam quam habent beati seu comprehensores ” » (Denz., 2183). Probatur ex Scriptura. — In Sacra Scriptura plures quidem sunt textus non solum apud Joannem sed in Synopticis Evangeliis ex quibus constat quod Filius Dei ut Deus videt Patrem, v.g. Joann., x, 15: « Sicut novit me Pater et ego agnosco Patrem » et Matth., xi, 27 : « Nemo novit Filium, nisi Pater, neque Patrem quis novit nisi Filius ». Ex his textibus satis difficile est ostendere quod Christus etiam ut homo jam in terris videbat Deum immediate per essentiam. Sed in Ev. sec. Joann, sunt textus ex quibus satis constat quod Christus, ut homo, jam in terris videbat Patrem. Legitur enim Joann., i, 18: «Deum nemo vidit unquam; Uni genitus Filius qui est in sinu Patris, ipse enarravit ». Ibidem, m, 31-32: «Qui de cælo venit, super omnes est. Et quod vidit et audivit, hoc testatur». Ibidem, vm, 38: «Ego quod vidi apud Patrem meum loquor». Unde Theologi communiter sic •argumentantur : — Ea quæ Christus prœdicabat ut homo, cognoscebat ut homo, nam loquela humana- ex cognitione intellectuali humana pro­ cedit; ulioqnin, ut volebat Appollinaris, Verbum gereret vices animie rationalis in Christo. AN FUERIT SIMUL VIATOR ET COMPREHENSOS 257 — Atqui, ut homo, nobis enarravit ea r/iw vidit apud Patrem et in sinu Patris. — Ergo ea videbat in sinu Patris, ut homo, et etiam dicitur «au divit», quod proprie pertinet non ad Deum ut Deus est, sed ad hominem. Insuper omnis cognitio divinorum infra visionem beatificam per linet ad ordinem fidei ; unde Christus, si non vidisset ea quæ in Deo sunt, diceretur ea credere et sic multa et altissima ignorasset ut homo; de eo diceretur: cognovisset potius de Deo quid non est, non quid est. Vidimus autem supra quod Christus, ut homo, nihil igno­ ravit. Verum est tamen quod differentia qnædam est inter nescire et ignorare, et quidam dicere possent: Christus nescivit secretum vitæ intimæ Dei. sed non illud ignoravit, quia nondum conveniebat quod illud sciret. E contrario videbimus infra hanc convenientiam, in ra­ tione theologica. Corroboratur hoc argumentum ex alio textu Joannis, vi, 46: « Non quia Patrem vidit quisquam nisi qui est a Deo, hic vidit Pa Irem ». id est: vidit non solum ea quæ sunt apud Patrem et in sinu ejus, sed vidit ipsum Patrem, e Vidit n dicitur quasi in præterito ad manifestandum quod hæc visio est supra tempus, theologi dicunt : mensuratur æternitate participata. Ex duobus aliis textibus Joannis manifestatur quod Christus ha­ bebat conscientiam et non solum fidem de sua divinitate et persona litate divina. Dixit enim (Joann., vni, 14) : « Si ego testimonium perhibeo de meipso verum est testimonium meum, quia scio unde veni, et quo vado»; scio et non solum credo. — Joann., xvi, 27-28: « Ego a Deo exwi. Exivi a Patre et veni in mundum». Christus dicens «scio unde veni», conscius erat non solum missionis suæ, sed suæ divinitatis et personalitatis divinæ; hæc autem conscientia clara di­ vinitatis suæ superat cognitionem su per naturalem fidei (fides est de non visis), et supra cognitionem supernaturalem fidei, non habetur nisi visio beatifica, ut melius infra· patebit. Denique alius est textus Joannis, iu, 13, in quo clarius loquitur Christus ut est homo: «Nemo ascendit in cælum nisi qui descendit de cælo, Filius hominis qui est in cado». Filius hominis est Christus ul homo, et de eo dicitur quod jam ascendit in cælum, et quod jam est iu cælo, id est in paradiso, seu in statu beatitudinis. Non potest dici quod jam est in cælo per solam unionem hypostaticam, nam in loto contextu agitur de ascensu in ordine cognitionis; statim enim imtea dixerat Jesus: «Si terrena dixi vobis, et non creditis, quo modo, si dixero cælestia, credetis?». Nunquam Christus vocans alios ml fidem dicit quod ipse credit, sed quod videt, et scit unde venit. ... icntia scilicet visionis, et quod jam «est in cælo». Hic ultimus lixius confirmatur ex alio, Joann., xvii, 24: «Pater quos dedisti mihi, volo ut ubi ego sum et illi sint mecum, et videant claritatem inrnm, quam dedisti mihi ». Jam igitur sanctissima <'hristi aniina «uiit beata. ti (lAnnmou.famuNOk i>e ehriiio Salvatore 258 OE SCIENTIA CHRISTI Probatur Traditione. — Traditio magis declarat et explicat pr® dictos Saeræ Scripturæ textus. Habetur affirmatio implicita visionis beatiticæ Christi in præsenti vita, in II Cone. Coustantinopolitano (Denz., 224), ubi dicitur quod Christus «ex profectu operum non melioratus est». Si autem non habuisset ab initio visionem beati ficam, valde melioratus fuisset, transeundo a statu fidei et vi® ad visionem et ad statum termini in patria. Patres pariter diversimode affirmando quod Christus non melioratus est, implicite docent eum fuisse ad initio comprehensorem et viatorem, ut communiter dicetur postea præsertim a sæculo xn. Quoad explicitam affirmationem visionis beatiticæ Christi in vita præsenti, R. de Journel, Enchiridion Patristicum, citat plures textus Patrum, n. 670, 913, 2238, 2239; scii. n. 670, Eusebius Cæsariensis: «Tunc quoque cum inter homines versabatur (Christus), nihilominus omnia complebat, interim et cum Patre et iu Patre idem erat, et omnium rerum pariter in eodem tempore tam cælestium quam terre­ strium curam gerebat, nusquam ab illa præsentia, quæ cunctis rebus adest, nostro more exclusus, neque divina, ne ageret more suo, im­ peditus». — Ibidem, n. 913, S. Rasilius satis clare affirmat quod Christus, salvator noster, jam cognoscebat extremam beatitudinem. — Clarius hoc asseritur ibid., n. 2238 et sq. a 8. Fulgentio: «Per quam durum est et a sanitate fidei penitus alienum, ut dicamus ani mam Christi (jam in terris) non plenam suæ deitatis habere notitiam, cum qua naturaliter unam creditur habere personam». Et addit: « Anima illa sic totam deitatem suam novit, ut ipsa tamen deitas non sit. Deitas ergo illa ipsa est naturaliter notitia sua, anima vero illa ab ipsa deitate, quam plene novit, accepit ut noverit ». — Denique .8. Augustinus tenet quod S. Paulus raptus ad tertium cælum vidit essentiam divinam et non solum quamdam refulgentiam claritatis ipsius, cf. L. de Videndo Deo ad Paulinam, id est Epist. 147 (al. 112), cap. XIII, et super Genesim ad Litt., I. XII, c. 27, citato a S. Thoma, IP IP'. q. 175, a. 3. Si autem juxta Augustinum, S. Paulus habuerit jam in hac vita visionem beatificam per modum transeuntis, a for tiori Christus ipse, et non solum per modum transeuntis. Probatur ratione theologica, 1° ex fine Incarnationis. Est argu­ mentum convenientiae, et in hoc ordine fortissimum. — Id quod est in potentia reducitur in actum per id quod est actu. — Atqui homines sunt in potentia ad visionem Dei ad quam a Deo ordinantur et ad quam perducendi sunt per humanitatem Christi. — Ergo Christus ut. homo convenientissime habuit visionem boa t i ficum. AN FUERIT SIMUL VIATOR ET COMPREHENSOR 259 Major est evidens; est ipsum principium causalitatis, sic nihil fit calidum nisi per calidum in actu ; et semper oportet causam esse potiorem causato, ut dicitur in ultima linea corp, articuli. Verum quidem est quod anima Christi influit solum instrumentaliter gloriam in beatos, non virtute propria, sed virtute principalis agentis, scilicet Deitatis. Attamen est excellentissimum instrumentum quod est capax formæ producendae, scilicet beatitudinis ; ergo con venit ut illam actu in se habeat. Unde sanctus Thomas non infert hoc esse necesse, sed quod oportuit, quia decebat. Sic habetur ex majori sic applicata ad humanitatem Christi ar gumentum convenientiae. — Addendum est tamen quod id quod est convenientius et excellentius concedendum est Christo, si non repu­ gnet fini Incarnationis, et præsertim si huic fini hoc manifeste sub­ servit, ut exponitur in minori. Christus enim est perfectissimus Re­ demptor. Minor est de fide, tum quoad ordinationem hominum ad visionem beatificam, tum quoad influxum Christi Salvatoris in eos, ad eos per­ ducendos ad vitam æternam. Dixit enim Christus: «Ego sum via, veritas et vita», est via ut homo, et, ut Deus, est veritas et vita. Item in art. citatur Hebr., u, 10: « Decebat eum propter quem omnia et per quem omnia, qui multos filios in gloriam adduxerat, auctorem salutis eorum per passionem consummari ». Ut adduceret homines in gloriam, convenientissime eam jam in terris habebat. Vis hujus argumenti convenientiæ eo magis apparet quo Chri­ stus ut homo comparatur cum Apostolis, cum magnis doctoribus po­ sterioribus et cum altioribus contemplativis; scii. Salvator omnium, qui est, ut diximus, caput Ecclesia:, tum militantis, tum patientis, tum triumphantis, erat Supremus Doctor in rebus divinis, Magister omnium magistrorum ac omnium contemplativorum, a quo scii, ac­ cepimus plenitudinem revelationis viæ. Aliis verbis jam in terris erat, ut homo, testis supremus divina: veritatis, supra angelos jam beatificatos (ut constat præsertim ex Ep. ad Ilæbr., I et II), ita ut S. Paulus loqnens iu nomine Christi dicere potuerit: « Si angelus de < ælo evangelizet vobis præter quam quod evangelizavimus vobis, ana­ thema sit» (Gal., i, 8). Sic Christus, ut Magister omnium magistro­ rum et altiorum contemplativorum, est dux perfectissimus ad beati­ tudinem et hoc usque ad finem temporum, id est a nullo alio magistro ■ uperabitur. Ergo decebat et maxime eum, ut est homo, de visu testi­ ficari, ut testis ocularis, et plenissime cognoscere ultimum terminum viæ ad quem omnes viatores omnium temporum conducere debebat”. >> Plato, loquens de Magistro ideali, dicit in Convivio, c. 29: «Quam felix Illud s]>ectaciilum fore putamus, si cui contigerit, ut ipsum Pulchrum, intueatur, ■ninrum, perfectum, purum, simplex, non humanis carnibus, coloribus, non iilll» mortalibus nugis contaminatum, sed ipsum uniforme pulchrum divinum liisplclat?... Nonne cogitas quod Ille... non imagines virtutis sed virtutes ipsas pariet, quippe cum non simulacrum sed rem ipsam attingat, cumque virtutem vi rum pariat atque alat, Deo amicus efficietur, et, si quis alius hominum, is ma rime immortalis existait ». Hoc autem vcrlficatum est In Christo jam in hac vita iinescntl. 260 DE SCIENTIA CHKISTI Confirmatio. — Hoc convenientiæ argumentum eo fortius apparet quo consideratur altissima contemplatio S. Joannis Evangelistæ circa Verbum in Prologo sui Evangelii, aut contemplatio Pauli, gentium doctoris, dicentis, II Cor., xn, 4: «Scio hominem in Christo ante annos quatuordecim (sive in corpore, nescio, sive extra corpus, nescio, Deus scit), raptum hujusmodi usque ad tertium cælum2*. Et scio hujusmodi hominem (sive in corpore, sive extra corpus, nescio, Deus scit), quoniam raptus est in paradisum et audivit arcana verba, quæ non licet homini loqui». Si autem S. Paulus, ut esset doctor gentium, et semper plus haberet, prædicando, in mente et in corde quam in ore, tantam contemplationem accepit, scilicet ut prœdicatio ejus ex ple­ nitudine contemplationis proveniret, secundum S. Thomæ verba·25, quid putandum est de contemplatione Christi, ut convenienter esset supremus Doctor omnium generationum hominum. Id autem quod est pro Christo convenientissimum debet esse. Notandum est insuper quod post S. Augustinum, S. Thomas in IIa-IIM, q. 175, a. 3, tenet quod S. Paulus in raptu «vidit ipsam Dei essentiam et non solum quamdam refulgentiam claritatis ipsius», concludit ibidem: « Convenient ius dicitur quod S. Paulus in raptu Deum per essentiam vidit». Pro S. Thoma hoc est probabilius. Si autem ita fuit, a fortiori Christus ipsam Deitatem jam in terris videbatse. Ipse sanctus Thomas propter suam altam contemplationem, in fine sua *, vitæ, non poterat amplius dictare Summam Theologicam, quæ ei videbatur esse quasi palea, non frumentum; multo autem al tior erat Christi contemplatio. Superabat certo contemplationem Ada> innocentis, de qua S. Thomas dicit, De Veritate, q. 18, a. 1 : « Adam non vidit Deum per essentiam... Visio beati a visione viatoris non distinguitur per hoc quod est perfectius et minus perfecte videre, sed per hoc quod est videre et non videre ». Credere est non videre, fides est de non visis. Contemplatio Adæ innocentis remanebat in ordine fidei, dum contemplatio Christi jam in terris ordinem fidei superabat. Sic intelligitur quomodo prædicatio Christi simul sit altis­ sima et simplicissima et supra omnem contradictionem ; insuper est omnium intelligentiarum sive sapientissimorum, sive parvulorum ac coinodata; dum e contra sæpe magistri humani loquuntur sec. termi nologiam non omnibus accessibilem, quia non satis penetrant rela tiones doctrinæ exponendæ cum profundioribus aspirationibus humani cordis. Cf. Bossuet, Discours sur ΓHistoire universelle, p. II, c. XIX : 2* Juche! distinguebant: 1° cælum aëris seu atmospheram; 2° caelum astro rum seu ctberem; 3° cælum spirituale vel empyreum ubi Deus habitat, et vi­ detur ab angelis. 25 Ila-II&e, q. 188, a. 6. -° Cf. P. Sales, O. P., Le Letters deuti Apostoli, II Cor., xn, 4. Cf. etiam I'. B. Allô, O. P., Commentaire sur la U” Ep. aux Corinthiens, xn, 4. P. Allô dicit: S. Paulus elevatus est «ad summum contemplationis divinæ», et refert Interpretationem S. Augustini et S. Thom®, nihil dicendo contra enm, notui solum quod non admittitur ab Est Io et a Cornelio a Lapide. AN FUERIT SIMUL VIATOR ET COMPHEHENSOR 261 «Qui n’admirerait la condescendance avec laquelle il tempère la hau­ teur de sa doctrine? C’est du lait pour les enfants, et tout ensemble du pain pour les forts. On le voit plein des secrets de Dieu ; mais on voit qu’il n’en est pas étonné, comme les autres mortels à qui Dieu se communique : il en parle naturellement, comme étant né dans ce secret et dans cette gloire; et ce qu’il a sans mesure (Joann., ni, 34), il le répand avec mesure, afin que notre faiblesse le puisse porter». Est magister supremus, cujus auctoritas est incomparabilis, uni ea; sic cum summa simplicitate illuminat intellectum, pie delectat affectum et efficaciter movet voluntates ad recte et sancte agendum 2T. Hæc prædicatio debet provenire ex plenitudine altissimae contem piationis. Corroboraretur denique hoc argumentum considerando apud my­ sticos, v.g. apud S. Joannem a Cruce et S. Theresiam, quid dicunt ile altissima contemplatione mystica in via, et de visione intellectuali 88. Trinitatis, per species infusas; hæc visio, prout nondum est im­ mediata ac per essentiam, pertinet ad ordinem fidei2*. Nondum ex ea habetur evidentia intrinseca mysterii Trinitatis, ita ut clare ap­ pareat quod Deus non esset Deus, si non esset Trinus. Christus an tem jam in terris certo altiorem contemplationem Trinitatis habuit quam altissimi contemplativi, imo, ut videbimus infra eam conser­ vavit in cruce. Unde Paulus dicit, Coi., n, 3, quod in Christo Jesu «sunt omnes thesauri sapientia? et scientiæ absconditi·». Hoc argumentum dessumptum est ex fine Incarnationis. Alia sunt argumenta dessumpta ex ipsa personalitate divina Christi et ex conscientia quam de ea habuit. 2um Argumentum: Ex conscientia quam Christus habuit suæ di­ vinitatis et personalitatis divinæ. Dixit enim, ut jam notavimus (Joann., vm, 14) : « Si ego testimonium perhibeo de meipso, verum est testimonium meum, quia scio unde veni et quo vado». — Joann., xvi, 27-28: « Ego a- Deo exivi. Exivi a Patre et veni in mundum»-’. Ex his textibus satis clare constat eum habuisse conscientiam suæ divinitatis, nam non dicit credo, sed « scio unde veni » et vin, 38 : « Ego quod vidi apud Patrem meum loquor». Loquitur ut homo, ergo vidit ut homo. Atqui hæc conscientia non superaret ordinem fidei, si non esset cum visione immediata Deitatis; nam supra cognitionem fidei donis 27 Sic in Apologetica exponitur argumentum desumptum e sublimitate doctri­ na Christi et ex ejus modo prœdicandi; cf. opus nostrum: De Revelatione. I. II, c. vm. 28 Cf. I‘, q. 12. a. 2: «Per nullam similitudinem creatam Dei essentia vi­ deri potest ». 2* Exivi a Patre potest significare quidem præsertim generationem æternam Verbi, sed sequentia verba « Veni in mundum » significant ipsam Incarnationem Verbi. Christus nutein dicit scio unde veni: ideo non credit sed videt Incarna­ tionis mysterium et proprium iiersonalltatem divinam. 262 DE SCIENTIA CHRISTI Spiritus Sancti illustrat», qualis est in sanctis viatoribus, nihil est nisi visio beata30. Si igitur Christus hanc visionem beatam non ha buerit, solum credidit divinitati suæ et suæ personalitati divinae, sicut.sancti credunt SS. Trinitatem in justis habitare. Objectio; Sancti viatores habent cognitionem quasi experimen talem hujusce præsentiæ SS. Trinitatis per amorem filialem quem in ipsos Deus producit, ut dicit S. Thomas, Comm, in Ep. Rom., vin, 16, circa verba « Spiritus Sanctus reddit spiritui nostro quod sumus filii Dei », « reddit testimonium, inquit S. Thomas, per effectum amoris filialis, quem in nobis facit». Respondetur; Hæc cognitio quasi experimentalis remanet in or­ dine fidei, procedit nempe a fide donis Spiritus Sancti illustrata, præsertim dono sapienti», sic habetur fides penetrans et gustans my­ steria Dei, secundum illud : « Gustate et videte quoniam suavis est Dominus». — Sed hi sancti viatores non rident Trinitatem in seipsis præsentem ; nec sciunt eam, sed credunt cum quadam experientia. E contrario Christus dixit: « Scio unde veni ». - « Ego quod vidi apud Patrem meum, loquor». Cf. S. Thomam, De Veritate, q. 18, a. 1, textus jam supra citatus. .«pnn Argument um ; Ex unione hypostatica et ejus influxu. Ipso facto unionis hypostatic» (quæ in se altior est quam visio beata) anima Christi erat in statu termini. Atqui ad hunc statum termini pertinet visio beata. Ergo conveniens fuit quod Christus fuerit simul viator et comprehensor, ut communiter dicunt theologi omnes præ sertim a sæc. xn. Hoc argumentum corroboratur ex consideratione redundantia: gratiæ unionis. Etenim quando aliquid receptivum est propinquius causæ influenti, tanto magis et perfectius participat ejus influxum, ut jam dictum est agendo de plenitudine gratiæ habitualis in Christo (IIIs, q. 7, a. 1 et 9). Atqui humanitas Christi erat personaliter unita Verbo Dei, fontis totius gratiæ. Ergo summe conveniebat quod Chri stus ut homo, jam in terra, participaret perfectissimam gratiam, qua * est gratia consummata per gloriam. 4un' Argumentum; Ex Filiatione naturali. Christus, ut homo, prædestinatus est non ad filiationem divinam adoptivam, sed ad fi liationem divinam naturalem, quæ ipsam gloriam superat, ut infra ostenditur, IIP. q. 24. Atqui Filiatio divina naturalis importat jus ad heereditatem Dei, imo ad immediatam consecutionem hujusce h» reditatis quæ in visione Dei intuitiva consistit. Ergo Christo, ut esi homo, jam in terris decebat visio beatifica. Et supra dictum est, id quod decebat ei certo tribuendum ei est. præsertim si hoc subservit, ut vidimus, ad finem Incarnationis re demptivæ, ut Christus nempe sit Magister idealis omnium magi st rorum usque ad finem mundi. 30 Etiam altlsslnue Illuminationes propheticus et altlores visiones Intel­ lectuales mysticorum remanent In ordine Odei. AN FUERIT SIMUL VIATOR ET COMPREHENSOR 263 Notandum est quod hæc doctrina confirmatur etiam ex hoc quod sanctus Thomas docet de scientia apostolorum. Cf. Tabulam auream, ad verbum «Apostoli»’1. Ex his omnibus argumentis theologice certum quod Christus jam in terris habuit visionem beatificam, et vere fuit, ut communiter di eunt theologi a sæculo xn, simul viator et comprehensor. Sic Chri­ stus jam in terris clare videbat Trinitatem et omnia mysteria gra­ tiæ, v.g. quod gratia efficax non solum conciliatur cum libertate creata, sed suscitat electionem liberam. Dubium. — An Christus visionem beatificam habuerit a primo instanti suæ conceptionis. Respondet affirmative S. Thomas infra, q. 34, a. 4, quia huma uitas Christi a primo instanti suæ creationis assumpta fuit a Verbo, et visio beatifica competebat Christo homini prout, vi unionis hypo staticæ, erat caput Ecclesiæ. Omnes proinde rationes prius exposi tæ valent etiam pro primo instanti conceptionis; hoc nullo modo re pugnabat fini Incarnationis, imo ei conveniebat. Insuper addendum est quod contra Cone. Constantinop. (Denz., 224) Christus profectu melioratus fuisset, si visionem beatificam accepisset in decursu præ sentis vitæ. Objectio: Perfectius est habere gloriam ex meritis, quam sine meritis, et merita Christi nonnisi morte ejus fuerunt consummatu. Imo dicitur apud Lue., xxiv, 26: «Nonne oportuit pati Christum et ita intrare in gloriam suam? ». Ergo nonnisi post mortem Christus gloriam accepit. Respondetur cum S. Thoma infra q. 19, a. 3: distinguo ante cedens, scilicet perfectius est etiam pro Christo, habere aliquid ex ineritis, quam sine meritis, enisi sit tale quid (scii, donum) cujus carentia magis dignitati Christi et perfectioni præjudicet quam me­ ritum accrescat». Unde nec gratiam, nec scientiam, nec beatitudinem uiimæ, nec divinitatem meruit..., quibus carere magis diminuit di­ gnitatem Christi quam augeat meritum. Sed gloria corporis, vel aliquid hujusmodi, minus est quam dignitas merendi, quæ pertinet ·” Ostendit sanctus Doctor quod Apostoli fuerunt perfectiores cteterls unctis, habuerunt omnem scientiam rerum fidei et morum, quantum expedlelMit ad conversionem mundi; Spiritus Sanctus docuit Apostolos omnem veri­ tatem necessariam ad salutem, non autem omnes futuros eventus. Verba Apotoiorum sunt ex familiari revelatione Spiritus Sancti et Christi; ideo servanda Hinit, quia sunt in canonica scriptura, in qua nefas est credere aliquid falsum c-.M- Deus dedit A|K>stolls scientiam scripturarum et diversarum linguarum.quam homines per studium vel consuetudinem acquirere possunt, licet non ita per­ lecte. Si nutem Ajiostoll Ita illuminati sunt circa veritatem divinam, Cbristus Ipse debuit multo magis circa vitam Del Intimam illuminari et plus qunm omnes loelores et. contemplativi qui deinde venerunt. 264 DE SCIENTIA CHRISTI ad virtutem caritatis», sic meruit hanc corporis gloriam, et est sen sus textus Ev. see. Lucam, xxjv, 26, prius citati. /j Objectio: Summum gaudium stare non potest cum sumina tri stitia. Atqui Christus dixit in horto Gethsemani : «Tristis est anima mea usque ad mortem n (Matth., xxvi, 38). Ergo tunc gaudium bea· tificum non habuit, nec proinde visionem beatificam, ex qua gaudium istud necessario resultat. Respondetur infra q. 46, a. 8, c. et ad lum ; ibid. a. 6, ad 4um, et q. 84, a. !), ad 2um, scii, summum gaudium stare uon potest cum summa tristitia circa idem omnino objectum sub eodem, aspectu con sideratum, concedo; secus, subdistinguo : naturaliter, concedo ; super naturaliter, nego. Supernaturaliter autem Christus erat simul viator prout humanitas ejus erat passibilis, et comprehensor quoad supe riorem partem mentis. Imo ex eadem plenitudine gratiæ procedebant ejus summum gaudium et ejus summa tristitia, ut alibi ostendimus12. Ex plenitudine enim gratiæ consuinmatæ ex una parte proce debant lumen gloriæ, visio beata, summus amor Dei et supremum gaudium. Et ex alia parte ex eadem plenitudine gratiæ Christi via toris et ex ejus summo amore erga Deum et erga nos procedebat summus dolor supernaturalis de peccatis hominum, prout sunt of fensa pro Deo et mors pro animabus nostris. Insuper ex suo summo amore erga Deum et erga nos, voluit Christus, sacerdos et victima voluntaria, perfectissimum offerre holocaustum, et propterea, vi amo ris sui, liberrime sese tradebat dolori, impediendo redundantiam glo­ riæ superioris partis mentis in partes minus altas mentis et in sen sibilitatem omnibus oppressam doloribus. In hoc est miraculum con sequens statum unicum Christi simul viatoris et comprehensoris. Dicit S. Thomas, IIP, q. 46, a. 6, ad 4um ; « Christus non solum doluit pro amissione vitee corporalis propriæ, sed pro peccatis omnium hominum aliorum, qui dolor in Christo excessit omnem dolorem cu juscumque contriti, tum quia ex majori scientia et caritate processit, ex quibus dolor contritionis augetur, tum etiam quia pro omnibus peccatis simul doluit secundum illud Isaiæ, lui, 4: “Vere dolores nostros ipse tulit ” ». Item, ut dicit S. Thomas in Compendio theologice, c. 232, de passione: «De eisdem de quibus dolebat secundum sensum, imagi nationem et rationem inferiorem, secundum superiorem (rationem) gaudebat, in quantum ea ad ordinem divinæ sapientiæ referebat... Permittebat unicuique inferiorum virium moveri proprio motu » el summo modo tristari, ut holocaustum fieret perfectum. Sic gaudebm de passione sua ut erat utilis redemptioni hominum et tristabatur er se Infusam circa secreta cor­ dium, et scientiam per accidens infusam linguarum. 268 UE SCIENTIA CHRISTI Ad 2ura. — Sicut ille qui cognoscebat aliquam conclusionem medio probabili, et postea eam cognoscit medio demonstrativo, adhuc po­ test medium probabile considerare (quamvis non sit amplius opinans cum formidine errandi, id est simul incertus et certus), ita Christus potest simul habere scientiam beatam et scientiam infusam. Ad 3um. — Visio beata non reddit superfluam scientiam beatam ; quia cognoscere res in Verbo et ineffabiliter, non reddit superfluum eas cognoscere in seipsis. Ili duo actus possunt insuper esse simul, prout subordinantur, sicut in nobis cognitio principii et cognitio conclusionis. B. Maria V. etiam habuit scientiam infusam in terris. Art. IV. — UTRUM CHRISTUS HABUERIT ALIQUAM SCIENTIAM ACQUISITAM Status quæstionis. — Agitur de habituali scientia intellectus ex experientia acquisita per species ex phantasmatibus abstractas, et per proprios actus paulatim comparata. Difficultas est: 1° Quod Christus si hanc scientiam habuerit, eam non perfecte habuit, quia non institit studio litterarum. 2° Hæc scien­ tia acquisita videtur superflua, si Christus jam habeat de rebus crea tis scientiam per se infusam, et præsertim si jam habeat de sensibi­ libus scientiam per accidens infusam. Conclusio tamen est : in Christo fuit scientia per se acquisibilis et etiam de facto propriis actibus acquisita. . 1° Probatur ex Sacra Scriptura. — Hebr., v, 8: «Cum esset Fi­ lius Dei didiscit ex his quæ passus est, obedientiam » id est expertus est. Infra q. 12, a. 2, S. Thomas citat hæc verba Ev. sec. Luc., π, 52: «Jésus proficiebat sapientia et ætate et gratia apud Deum et homi­ nes» et explicat ea per augmentum scientiæ acquisitæ. S. Thomas, ut ipse dicit, in nostro art. IV, corrigit ea quæ scripserat de hac re in III Sent., q. 3, a. 3, q.a 5*, ibi docuerat quod in Christo fuit quidem scientia per se acquisibilis, non tamen pro priis actibus acquisita, sed per accidens infusa, sicut in Adamo qui creatus est in ætate adulta. Nunc autem S. Thomas tenet quod sicut conveniebat corpori Christi quod paulatim cresceret, ita et anima: quod paulatim proficeret in cognitione naturalium. Sic dicitur apud Luc., π, 52: «Proficiebat Jesus ætate et sapientia». 2° Probatur ratione theologica. — Nihil defuit humanitati Christi eorum quæ Deus in nostra na­ tura· plantavit, inter quæ est intellectus agens, seu connaturalc principium activum cognitionis intellectualis. — Atqui intellectus agens frustra in eo fuisset, scii, sine propria et præcipua operatione, si Christus non habuisset scientiam propriis actibus acquisitam see. abstractionem a phantasma tibiis. — Ergo fuit in eo hæc scientia. AN HABUERIT SCIENTIAM ACQUISITAM 269 Objicit Scotus: Intellectus agens non fuit frustra in Adamo, nec remanet frustra in beatis. Officium intellectus agentis est. non solum abstrahere species, sed illustrare principia ut illis utamur ad con­ clusiones. Respondent Thomistœ: Disparitas est inter Christum et Adamum qui creatus est in ætate non infantili, sed adulta, item inter Chri stum et animas separatas quæ non habent amplius connaturalem mo dum intelligendi per conversionem ad phantasmata. Si Christus non acquisivisset scientiam per repetitionem actuum, intellectus agens in eo fuisset frustra, non quidem absolute, sed respective ad conna­ turalem modum operandi; quia- caruisset actu sibi debito pro statu et tempore. Insuper non erat imperfectio pro Christo quod in ætate infantili loquela careret, nec etiam quod perfectam scientiam acquisibilem nondum haberet. Et jam per scientiam beatam habebat superabun dantem cognitionem ad res divinas perfecte cognoscendas et alias in Verbo. Ergo fuit in Christo quidam progressus intellectualis, non vero progressus moralis. Confirmatur responsio 8. Thomæ ex solutione objectionum ar­ ticuli : Ad lum. — «Christo magis competebat habere scientiam acquisi­ tam per inventionem, quam per disciplinam», unde acquisivit scien­ tiam acquisibilem, non addiscendo, sed potius inveniendo, per consi­ derationem naturæ et hominum. Ad 2um. — «Oportebat intellectum Christi perfici etiam secundum comparationem ad phantasmata », quamvis jam perficeretur per scien tiam infusam. Est enim novus modus cognoscendi et connaturalis. Aliquis jam certo cognoscens per prophetiam se tali die moriturum, alio modo tamen per experientiam cognoscit quid sit ipsum instans mortis. · Ad 3am. — Hæc scientia acquisita distinguebatur etiam a scientia infusa de ipsis rebus sensibilibus, nam hæc secunda ex alto prove­ niens non est secundum proportionem ad phantasmata. Ita ille qui melodiam cantat ex sola memoria absque studio, potest postea alio modo hanc melodiam cognoscere distinguendo varias ejus partes et notas, eamque legendo usque ad minima. Prius eam cognoscebat so­ lum ut quoddam totum melodicum, nunc cognoscit etiam ejns partes et earum relationes distinctas ad totum. Sic igitur ut communiter docent theologi a tempore Petri Lom bardi, fuerunt in Christo tres scientiæ, beata, infusa et acquisita. Nunc quælibet consideranda est breviter in particulari. QUÆSTIO X DE SCIENTIA BEATA ANIMÆ CHRISTI 1° An fuerit comprehensiva. ■ 2° An citra, comprehensionem sese extenderit ad omnia, si non ad omnia possibilia, saltem ad omnia· quæ cognoscuntur a Deo scientia visionis, etiam ad diem judicii. 3° Au anima Christi in Verbo cognoverit infinita saltem ea quæ sunt in potentia creaturæ, ut omnes cogitationes et affectiones animarum immortalium, quæ sine fine erunt. ■ 4° An anima Christi videat Ver­ bum clarius qualibet alia creatura. Aut. I. — UTRUM ANIMA CHRISTI COMPREHENDERIT VERBUM Respondetur negative : quia «infinitum non comprehenditur a finito ». Ad 2um : « Anima Christi totam Dei essentiam videt, non tamen totaliter», id est: «Non ita perfecte sicut visibilis est»; est enim infinite cognoscibilis. Ita qui cognoscit aliquam conclusionem non demonstrative, sed ex auctoritate magistri, eam totam cognoscit, sed non totaliter, quantum cognoscibilis est. Sententia contraria damnata est in Cone. Basileense, Sess. 22, et hæc damnatio approbata est a Nicolao V. Art. II. — UTRUM ANIMA CHRISTI IN VERBO COGNOVERIT OMNIA Respondetur: Non cognovit in Verbo omnia possibilia, sed omnia prœsentia, prœterita et futura. Probatur P pars negativa: Quia hoc esset comprehendere omnia quæ Deus potest facere, quod esset comprehendere virtutem divinam et per consequens divinam essentiam. Cf. ad 2um. Legere. Probatur 2" pars affirmativa, sic : — Nulli intellectui beato deest quin cognoscat in Verbo omni a gua· ad ipsum spectant. DE EJUS SCIENTIA BEATA 271 — Atqui ad Christum spectant omnia, prout ei subjecta sunt omnia., ut capiti Ëcclesiæ, fini universi, tlomino cæli et terræ, indici vivorum et mortuorum. — Ergo. Manifestum est enim quod pertinet ad caput morale habere no­ titiam membrorum et proprii influxus in ea, ad finem cognitione præditum cognoscere media ad se ordinata, ad dominum cognoscere subditos suos, ad judicem cognoscere omnia quæ ad suum tribunal spectant, quales sunt omnes et singulæ actiones et cogitationes omnium hominum; cognosci debent a judice, cujus est vel pœnas imponere, vel præmia dispensare. Imo anima Christi hæc omnia videtur cognoscere non solum habitualiter, sed etiam actualiter (P, q. 12, a. 10), ut perfectus theo­ logus qui non solum posset pro libitu omnes conclusiones theologiæ contemplari, unam post aliam, sed qui simul eas omnes contempla­ retur actualiter. Ratio est quia visio beata ex parte objecti mensu­ ratur æternitate, quæ nullam successionem aut mutationem admittit. Unde omnes intellectiones et actiones angelorum et hominum, a Christo cognitæ, licet quoad durationem propriam sint successivæ, sunt tameu simul praesentes in Verbo, secundum nunc aeternitatis. Est velut panorama intelligibile, sicut in ordine sensibili omnes stellæ visibiles firmamenti uno intuitu simul videntur. Notandum est quod pariter amor beatificus mensuratur æternitate participata, et etiam adoratio Christi, ejus gratiarum actio, ejus oblatio interna; hi actus sic perdurantes sunt quasi anima sacrificii Missæ, cujus sacerdos principalis est Christus ut homo. Principalis difficultas est quoad diem judicii, prout apud Mar­ cum, sui, 32, legitur: « De die illa, nemo scit, neque angeli in cælo, ueque Filius, uisi Pater». Ad lum : S. Thomas respondet: « 1" Illud verbum intellexerunt Arius et Eunoinius quantum ad divinam cognitionem Filii, quem po­ nebant esse minorem Patre... Sed istud stare non potest quia per Verbum Dei facta sunt omnia (Joann., i) ». Unde nihil ignoravit præsertim ut est Deus. — 2° «Nec quantum ad humanam naturam, diem judicii ignoravit, nam, ut ait Chrysostomus, hom. 78 in Matth.': “Si Christo homini datum est ut sciat qualiter oporteat judicare, quod majus est, multo magis datum est ei scire, quod minus est, scii, tempus judicii " ». — Sed « dicitur nescire diem et horam judicii, ^ test autem (operari) in emundationem infinitorum ». Art. IV. UTRUM ANIMA CHRISTI VIDEAT VERBUM SIVE DIVINAM ESSENTIAM CLARIUS QUALIBET ALIA CREATURA Respondetur affirmative. Hoc est de fide sicut plenitudo gratiæ Christi. I" Probatur ex S. Scriptura. Ephes., i, 20: «Deus constituit •Christum ad dexteram suum in codestibus supra omnem Principatum, DE EJUS SCIENTIA BEATA 273 et Potestatem et Virtutem et Dominationem, et omne noinen quod nominatur, non solum in hoc sæculo, sed in futuro». Ilæc autem caelestis gloria supponit altiorem Dei cognitionem. 2° Probatur ratione theologica : — Visio beata est secundum participationem luminis derivati a Verbo Dei. — Atqui Verbo Dei propinquius conjungitur anima Christi, ei personaliter unita, quam quævis alia creatura, etiam angelica. — Ergo plenius recepit influentiam luminis, sic perfectius cogno­ scit divinam essentiam. A.d 2ura. — Anima Christi clarius videt essentiam Dei quam an geli etiam altissimi, quorum intellectus est tamen naturaliter fortior, quia, et hoc non satis notavit Cajetanus, «quia visio divinæ essentiæ excedit naturalem potentiam cujuslibet creaturæ (I·, q. 12, a. 4). Et ideo gradus in ipsa attenditur magis secundum ordinem gratiæ, in quo Christus est excellentissimus, quam secundum ordinem naturæ, secundum quem natura angelica præfertur humanæ». Ita si habet æquale lumen glorûe anima S. Joseph non minus clare videt essen­ tiam Dei, quam altiores angeli. Unde visio beatifica quæ ad animam Christi pertinet est omnium altissima, « licet, ut dicitur ad 3um, absolute considerando, possit esse aliquis gradus altior sublimiorque secundum infinitatem divinæ potentiae n. Non enim potest concipi supremus gradus possibilis luminis gloriæ, quod est participatio di­ vinæ naturæ infinite participabitis, et inter visionem beatam Christi et visionem increatam et comprehensivam est semper distantia infi­ nita, non quoad objectum, sed quoad modum cognitionis seu pene­ trationis. Cajetanus vult hanc responsionem ad 3um sic explicare ; « Si ad æquale lumen gloriæ angelus assumeretur a Verbo Dei in unitatem personæ, angelus ille perfectius videret Deum, quam anima Christi, et esset sublimior visionis divinæ gradus,' non ex sublimiori lumine aut gradu luminis, sed ex sublimiore intellectu illuminato æqualiter ». Sic pro Cajetano non potest dari sublimior gradus visionis beatificæ nisi in angelo, propter fortiorem intelligentiam angelicam quæ na­ turaliter superat intelligentiam humanam Christi. Satis communiter alii Thomistæ in hoc recedunt a Cajetano, specialiter Alvarez, et dicunt contra Cajetapum: tunc in hac resp. ni 3um, S. Thomas locutus fuisset «de sublimiori gradu possibili», non formaliter, sed materialiter tantum, contra suam consuetudinem. Et insuper hoc esset contra responsionem ad 2U1>| in qua dictum est: " Gradus visionis (essentialiter supernaturalis) magis attenditur se< unduin ordinem gratiæ... quam secundum ordinem naturæ»2. Sic i emanet quod anima Christi clarius videt Dei essentiam quam supremi angeli. Accepit enim lumen gloriæ in gradu proportionate plenitudini ■■ratite habitualis, qua· derivatur ex gratia unionis, ut dictum est In q. 7. a. 1. !>, 10, 11, 12. 3 Cf. suprn, q. 7, n. Il et 12. in Guhiiihhi.I,λοιιλνοι Dr Γ/irlKfu snlmitorr QDÆSTIO XI DE SCIENTIA INFUSA ANIMÆ CHRISTI Est scientia qua cognoscit res extra Verbum; consideratur: 1® Ejus objectum (a. 1). ■ 2° Actus (a. 2-4). · 3° Habitus (a. 6 et 6). Art. I. — UTRUM SECUNDUM HANC SCIENTIAM CHRISTUS OMNIA SCIAT Status quæstionis. — «Omnia» significat non omnia possibilia, sed omnia in aliqua temporis differentia existentia, sive naturalia, sive supernaturalia. Difficultas est: quia non videtur pertinere ad perfectionem in tellectus humani cognoscere ea quorum non possunt esse pbanta amata, ergo non videtur quod per hanc scientiam infusam Christus cognoscat angelos ut sunt in seipsis, nec quod cognoscat omnia sin gularia. Responsio tamen sancti Thomæ est affirmativa : Christus per scien tiam infusam cognovit omnia tam naturalia quam supernaturalia. omnia scii, præsentia, præterita et futura, non tamen divinam es sentiam quæ est objectum proprium visionis beatæ. Sanctus Thomas, generaliter tam sobrius et prudens in suis af firmationibus, non timet hoc asserere, quamvis hoc pluribus videatur incredibile. 1° Probatur quodammodo ex Sacra Scriptura. — Isaias, xi, 2: « Replebit eum Spiritus sapientiæ et intellectus, scientiæ et consilii » sub quibus comprehenduntur omuia cognoscibilia in ordine specula tivo et practico. Et Christus habuit hæc dona perfectius quam angeli, quia modo proportionate plenitudini gratiæ et caritatis, unde non apparet limitatio. 2° Probatur ratione theologica : — Conveniens fuit ut anima Christi omnino esset perfecta per hoc quod omnis ejus potentialitas sit reducta in actum. — Atqui duplex est in Christi anima potentialitas, una naturalis ad cognoscenda omnia naturalia, non solum per species acquisitas, sed etiam per infusas', et alia obedientialis ad cognoscenda 1 Quin nnlmn * * separata normaliter cognoscunt per speclea Infusas, pnrlter eompreliensores, et jam In terris Christus ernt. simul viator et comprebensor L>E EJUS SCIENTIA INFUSA 275 omnia supernaturalia, etiam per species infusas, ut sæpe evenit apud sanctos in via. — Ergo Christus per scientiam infusam omnia cognovit2. Si opera perfecta artis liumanæ sunt quandoque pulcherrima, quam pulchra debent esse artis divinæ et bonitatis divinæ altissima opera spiritualia et supernaturalia, jam in B. M. Virgine et præ sertim in ipso Christo. Hic articulus modo exactissimo definit utramque potentiam sci­ licet naturalem et obedientialem, per respectum sive ad agens natu­ rale, sive ad agens supernaturale et liberum. Sic potentia obedien­ tialis est inexplebilis (scilicet : non potest impleri) ; sed in Christo reducitur ad actum perfectum secundum determinationem convenien tissimam divinae sapientiæ. ut dictum est art. 12, ad 2um, et q. 10, a. 4, ad 3um. A.d 2um : Sicut animæ separata: vident seipsas per essentiam et angelos (Is, q. 89, a. 1 et 2), ita anima Christi jam in terris seipsam videbat per essentiam et angelos, quia Christus erat simul viator et comprehensor. Hoc nobis videtur incredibile sicut si cæco nato dici­ tur, quod innumeras coeli stellas maxime ab invicem distantes vidi mus uno intuitu. Ad 3um : Ad perfectionem cognitionis practicæ pertinet cogno­ scere singularia. Christus autem habuit plenitudinem prudentiæ et doni consilii. Hoc ei conveniebat, ut dictum est, tanquam judici vi­ vorum et mortuorum, tanquam capiti Ecclesiæ etiam angelorum, tan quam supremo Domino totius universi. Verum est quidem quod hæc jam cognoscebat per visionem beatam in Verbo, sed omnes com prehensores cognoscunt etiam res creatas extra Verbum. Confirma t ur : Angeli (Is, q. 55 et 56) per species infusas exem piatas seu derivatas a divina essentia cognoscunt omnes res naturales secundum etiam individuales conditiones3. Atqui Christus scientia infusa cognoscit res naturales per species infusas similiter exempla­ tas seu derivatas a divina essentia; nec ejus cognitio est imperfectior cognitione angelica. Ita qui cognoscit melodiam ex memoria tantum cognoscit omnes ejus notas, quamvis non didiscerit unam post aliam, nec eas legerit, nec quandoque eas legere sciat. Uae species infusai animæ Christi licet sint minus universales ac angelicæ, prout accomodantur vigori intellectus humani Christi, non sunt tamen tam particulares ac illæ quæ abstrahuntur a sensi bilibus, quia sunt similitudines derivatæ ab essentia divina. Et insu­ per lumen infusum donorum sapientiæ. intellectus, scientiæ, consilii 2 Non ignorabat particularia etiam minima quæ narrantur in quolibet libro V. T. v.g. in 1. Deuteronomii aut in 1. Paralipomenorum. Si interrogatus ruisset, non apparuisset ut ignarus præsertim in rebus etiam minimis ad Sa­ cram Scripturam pertinentibus. ' Hæ speeies infusa· sunt universalia non abstracta sed concreta, re­ praesentant enim etiam singularia sub universali contenta, quælibet igitur est velut. panorama non sensibile, sed intelllglblle. Et in Christo dona Spiritus Sancti utebantur non solum speclcbue acquisitis, sed etiam speelebns Infusis. 276 UK feCIENTJA CHRISTI est altius in Christo quam in angelis, quia proportionatur caritati Christi et plenitudini gratiæ habitualis. Coguitio autem formaliter dependet magis a lumine quam a speciebus, sic fides infusa angelorum viatorum fuit ejusdem speciei ac nostra, quamvis fides angelorum utatur speciebus infusis et non acquisitis. |um Dubium: Quomodo scientia infusa quam Christus habet se extendat ad futura contingentia et ad secreta cordiumf Respondetur: Prout cognoscit Dei decreta terminative sumpta, non quidem immediate sicut per scientiam beatam, sed mediante ali qua specie infusa, quæ est velut testimonium Dei revelantis hæc fu tura contingentia et pariter secreta cordium. Ilum Dubium: An hæc scientia infusa futurorum contingentium sit intuitiva, sicut visio beata quæ ea attingit in Verbo et in nunc æternitatis, in quo futura jam sunt præsentia? Respondetur negative: sed dicitur abstractiva, quia mensuratur tempore discreto, quod non coexistit praeteritis et futuris sicut æternitas quae est mensura scientiae beatae ‘. Sola, aeternitas ambit totum tempus, et in ea futura cognoscuntur non ut futura, sed ut præ­ sentia, Is, q. 14, a. 13. Illum Dubium: Utrum anima- Christi per scientiam per se infu­ sam dona supernaturalia creata, v.g. gratiam sanctificantem, quiddi tative cognoscatf Brevius: utrum sine visione beatifica gratia san ctificans possit quidditative cognosci an solum analogice? Haec quæstio non est minoris momenti præsertim relate ad di gnitatem gratiæ sanctificantis. Respondetur: Hoc disputatur inter theologos, etiam inter tho mistas, Bannez, IIs IIs', q. 5, a. 1 et Alvarez, disp. 61, 118 et 119, Lorca et alii hoc negant, et dicunt: Anima Christi per scientiam in fusam gratiam sanctificantem non cognoscit cum evidentia rei in seipsa, sed cum evidentia testimonii divini, quæ est evidentia rei in attestante. Ratio hujusce sententiæ est quod gratia sanctificans est intrinsece ac essentialiter supernatural is, ut participatio formalis divinæ naturæ prout est in se, et participatio formalis alicujus rei non potest quidditative cognosci non cognita quidditative re, cujus est participatio; ita impossibile est cognoscere quidditative virtutem seminis, nisi fructus seminis quidditative cognoscatur; essentia au tem divina non potest cognosci quidditative per scientiam infusam sed solum per visionem beatificam, quia nulla species creata potest eam repræsentare sicuti est. A fortiori, ut aiunt, hi theologi, lumen gloriæ non potest quidditative cognosci per scientiam infusam, quia excedit quodlibet aliud lumen creatum ; ergo, ut aiunt, lumen gloriæ non potest quidditative cognosci nisi in Verbo, non extra Verbum. Adhuc a fortiori, juxta eosdem, per scientiam infusam aniinæ Christi « Tempus discretum differt a tempore continuo, v.g. solari, quia non esi mensura motus continui, sed successionis cogitationum v.g. angelorum DE EJUS SCIENTIA INFUSA 277 uuio hypostatica non potest quidditative cognosci, nam hæc unio superat ordinem gratiæ. Sic Christus non potuit uniouem hyposta ticam quidditative cognoscere nisi per visionem beatam. Hæc prima sententia proposita a Bannez, Alvarez, et aliis, si non est certa, pro­ babilitate non caret, imo valde probabilior est. Alii vero theologi, ut Suarez, et plures thomistæ, ut Salmanticbnses, Gonet, Joannes a sancto Thoma, Billuart, tenent quod ani­ ma Christi per scientiam per se infusam potest quidditative cogno­ scere dona creata essentialiter supernaturalia. Ratio eorum est quod haec dona sunt entitatis limitatæ et ideo repræsentabilia per speciem infusam limitatam, ut sunt species infusæ angelorum. Hæc sententia mihi videtur minus probabilis quam alia, ut ex objectione sequenti constat. Objectio; Sed hæc dona, ut gratia habitualis et lumen gloriæ, quamvis siut creata et limitata, sunt tamen essentialiter supernatu­ ralia et essentialiter relativa ad Deum ut est in se; Deus autem ut est in se non potest quidditative cognosci per scientiam infusam. Ergo. Respondent hi theologi: nego consequentiam, quia gratia est par ticipatio non univoca, sed analoga divinæ naturæ, et sufficit cogno­ scere divinam essentiam quoad an est. Hæc ratio non videtur cogens: « sufficit, ut aiunt, quod principium radicale cognitionis scientiæ in­ fusæ Christi quod est unio hypostatica, cujus est proprietas scientia infusa, sit æqualis immaterialitatis et perfectionis cum prædictis objectis superuaturalibus ». Hæc confirmatio non videtur sufficiens quia principium radicale scientiæ infusæ non mutat ejus naturam quæ specificatur ab objecto, etiam si lumen infusum sub quo judicat scientia infusa Christi sit supernatiirale quod substantiam, ut fides nostra, quæ non cognoscit quidditative gratiam sanctificantem. Unde scientia infusa quæ utitur speciebus creatis non videtur posse attin­ gere quidditative et sicuti est gratiam sanctificantem, sic angeli via tares non cognoverunt quidditative gratiam quæ in illis erat, dum e contrario quidditative jam cognoscebant suam propriam naturam an gelicam. Sic confirmatur quod Christus jam in terris habuit visionem beatam ad clare cognoscendum suam divinitatem et personalitatem. IVum Dubium: An Christi anima per scientiam infusam evi denter cognoverit mysterium Trinitatis, quoad an est (supponitur quod Deitas et Trinitas non cognoscuntur quidditative nisi visione beata). Respondetur. Alvarez et Lorea negant, item Vasquez, et dicunt hanc cognitionem non esse evidentem nisi evidentia in attestante, prout manifestissime pro anima Christi revelatura est mysterium Tri­ nitatis, quod tamen non credit quia illud videt per visionem beatifi mm, supra scientiam infusam, ita pariter pro mysterio Incarnationis. Ilice sententia, si non est certa, valde probabilis est. Alii vero thomistæ, ut Gonet, Joannes a sancto Thoma, Billuart, respondent affirmative, quia, ut aiunt, per speciem infusam anima t'lirlsti cognoscit extra Verbum visionem suam beatam quæ termi 278 DE SCIENTIA CHRISTI natur ad Trinitatem; sic habuit per scientiam infusam evidentiam Trinitatis quoad an est; seu plus quam in attestante. Hæc secunda sententia difficile probatur, nam ut vidimus in solutione praecedentis dubii, fundamentum ejus non est certum, scii, non certum est quod per scientiam infusam anima Christi potuit evidenter et quidditative cognoscere gratiam sanctificantem et lumen gloriæ, imo hoc est mi nus probabile. Ad cognoscendam quidditative essentiam gratiæ, quæ est semen gloriæ, oportet jam gloriam habere, et cognoscere quiddi tative essentiam divinam cujus gratia est formalis participatio. Art. II. — UTRUM CHRISTUS HAC SCIENTIA UTI POTUERIT NON CONVERTENDO SE AD PHANTASMATA Respondetur; Christus potuit uti hac scientia non convertendo se ad phantasmata: 1° Quia per eam cognovit ut iu se sunt, angelos, qui per phan­ tasmata cognosci non possunt. 2” Quia Christus erat simul viator et comprehensor, et conditio animæ comprehensoris est ut nullo modo subdatur suo corpori, aut ab eo dependeat, sed totaliter ei dominetur. Sic Christus poterat me reri etiam durante somno. A.d 3llm : «Licet anima Christi potuerit intelligere non convex· tendo se ad phantasmata, poterat tamen intelligere se convertendo ad phantasmata» etiam per scientiam infusam. Id est: pro volun tatis suæ arbitrio poterat et nunc potest uti hac scientia vel sine con versione, vel cum conversione ad phantasmata, id est formando aut non formando phantasmata de eodem objecto per hanc scientiam in fusam cognito. Ita in ordine sensibili aliquis inelodiam ex inspira tione cantando, musicam scribit aut non scribit, prout vult. Item ad libitum dum cogitamus in una lingua, possumus in alia lingua cogi tationem nostram exprimere. Corollarium. — Oportet bene a contemplatione infusa distin guere scientiam per se infusam, quæ normaliter exercetur sine con cursu imaginationis ut in angelis et in animabus separatis, etiam in quibusdam viatoribus ex favore extraordinario. Contemplatio infusa e contrario, quæ procedit a fide viva donis sapientiæ et intellectus illustrata, normaliter exercetur cum concursu imaginationis, sic est, in via normali ad sanctitatem, non vero scientia infusa. Art. III. — UTRUM HÆC SCIENTIA INFUSA FUERIT COLLATIVA, ID EST DISCURSIVA Respondet sanctus Thomas: Hæc scientia non fuit collativa vel discursiva quoad acquisitionem, quia fuit Christo divinitus indita, non per investigationem rationis acquisita. Sed quoad usum Christus DB KJ US SCIENTIA INFUSA 279 potuit discurrere per hanc scientiam, ad modum viatorum, sed tali discursu non indiguit. Id est potuit, ut viatores, diversis actibus con­ clusiones deducere ex principiis, effectus ex causis, proprietates ex essentiis, eo modo quo interdum homines jam scientes effectus, ex causis concludunt effectus, non ut de novo eos addiscant, sed volentes uti scientia quam habent, aut ut theologi qui quandoque ex aliqua veritate revelata deducunt aliam aliunde revelatam, et prius jam cer tam secundum fidem. Ratio sancti Thomæ est, ut dicit in corpore articuli et ad 311™, quod uti collatione et discursu est connaturale animæ rationali, etiam animabus beatorum, non vero angelis. Art. IV. — UTRUM HÆC SCIENTIA INFUSA CHRISTI FUERIT MAJOR SCIENTIA ANGELORUM liespondet sanctus Thomas : Fuit multo excellentior, secundum illud quod habuit a causa influente, id est a Verbo; nam lumen Chri­ sto divinitus infusum est multo excellentius quam lumen naturale angelorum ; sic simpliciter certior fuit in Christo hæc scientia infusa, quam scientia infusa angelorum,, et ad multo plura sed extendit, scii, ad omnia, etiam ad diem judicii, id est ad omnia quæ spectant ad supremum judicem vivorum et mortuorum, et ad regem ange­ lorum. Attamen secundum quid scientia infusa Christi fuit inferior scientia angelorum, scii, ex parte subjecti recipientis, id est animæ rationalis, seu quoad modum subjecti, nam ea, ut diximus, uti pote rat per conversionem ad phantasmata et discurrendo. Insuper, ut dicitur articulo 6, connaturale erat animæ Christi ut reciperet species in minori universalitate quam angeli; id est spe­ cies commeasuratas intellectui humano qui est minus perfectus quam intellectus angelicus. Si vero sanctus Thomas contrarium docuerit in III Sent., dist. 14, q. 1, a. 3, q. * 4, scii, species infusas animæ Chri sti non esse minus universales speciebus angelicis, hoc aperte hic a. 6 retractat. Ex hoc autem quod scientia infusa Christi quoad modum subjecti recipientis sit inferior scientia angelica, non tollitur quod simpliciter sit altior. Sic sanctus Thomas docet, IP-II", q. 4, a. 8: «Fides est simpliciter certior quam sapientia, intellectus primorum principiorum et scientia; sed hæc tria- (ut evidentia) sunt certiora secundum quid, scii, quoad nos». Pariter certum est quod fides B. Mariæ Virginis fuit simpliciter altior quam fides angelorum viatorum, quamvis ute­ batur speciebus minus universalibus; perfectio enim cognitionis ma gis dependet a lumine quam a speciebus, prout lumen est principium magis formale (cf. II" II“, q. 175, a. 2). Lumen enim vel habitus aptat potentiam ad exercendum actum et præsertim ad judicium ferendum. 280 DE SCIENTIA CHRISTI Art. V. — UTRUM SCIENTIA INFUSA CHRISTI FUERIT HA­ BITUALIS AN ACTUALIS ID EST: AN SEMPER IN ACTU FUERIT Respondet sanctus Thomas: «Scientia indita animæ Christi fuit habitualis et potera t ea uti quando volebat ». Ratio est quia in eo erat secundum modum connaturalem animæ human», secundum quem anima recipit scientiam ut habitum quo utitur quando vult. Sic scientia infusa Christi erat univoca nostræ, ut dicitur in arg. sed c. non univoce secundum speciem sed secundum genus scienti». Ad /um : In hoc scientia infusa inferior erat visione beata, qu» erat semper actualis respectu omnium quæ hoc modo cognoscebat. Videtur tamen quod scientia infusa Christi fuerit semper in actuali cognitione quorumdam objectorum, etiam durante somno in quo sic poterat mereri. Sic semper hoc modo anima Christi seipsam cogno­ scebat. Art. VI. — UTRUM HÆC SCIENTIA INFUSA CHRISTI FUERIT DISTINCTA PER DIVERSOS HABITUS Respondetur affirmative, quia utebatur speciebus minus univer­ salibus quam angelica scientia, et sic diversificabatur secundum di versa genera scibilium. QÜÆST1O XII DE SCIENTIA ACQUISITA ANIMÆ CHRISTI Λκτ. 1. — UTRUM SECUNDUM HANC SCIENTIAM CHRISTUS COGNOVERIT OMNIA Respondetur: Per eam non cognovit omnia simpliciter, quia non possunt omnia cognosci per species abstractas a sensibus, sic per eam non cognovit quidditative angelos, nec etiam omnia singularia sensibilia, præsentia, et praeterita et futura (ad 3um) ; sed per eam cognovit omnia qwe per facultatem obstructivam cognosci possunt, quia vis ingenii Christi fuit excellentissima. Objectio: Sed Christus non hæc omnia expertus est. Respondetur ad lura : Sed ex his quæ expertus est, in omnium devenit notitiam, scii, inductive et deductive, intelligendo causas per effectus, effectus per causas, similia per similia, contraria per con­ traria, secundum vim ingenii sui. Ad 2um : « Sic videndo corpora coelestia potuit comprehendere eorum virtutes et effectus, quos habent in istis inferioribus». Quare v.g. anima Christi per scientiam acquisitam non cogno­ visset accelerationem lapsus gravium, et proinde gravitationem uni versalem? Sanctus Thomas, multo ante Newton, explicando verba Pauli ad Hebræos, x, 25: «Consolantes (nos invicem) et tanto magis quanto videritis appropinquantem diem», scripsit hæc verba profun­ dissima: «Posset aliquis dicere, quare debemus nos in fide proficeret quia motus naturalis, quanto plus accedit ad terminum, magis inten­ ditur. Contrarium est de violento. Gratia autem inclinat in modum naturæ, ergo qui sunt in gratia quanto plus accedunt ad finem, plus debent crescere... (Prov., iv, 18): “Justorum semita, quasi lux splen­ dens proficit et crescit usque ad perfectum diem ” ». Si sanctus Thomas considerans motum naturalem, v.g. lapidis cadentis, animadvertit non solum quod motus naturalis est velocior in fine, sed quod motus connaturalis animarum ad Deum finem ul­ li mum debet esse eo velocior quo magis ad Deum appropinquant et ab eo alliciuntur; si hoc vidit sanctus Thomas, quasi formulando legem attractionis nou solum pro corporibus sed pro spiritibus qui ad Deum tendunt, quid debuit cognoscere nobilissima Christi intelligentia, etiam per scientiam acquisitam! Hic articulus supponit doctrinam de inæqualitate individual! animarum humanarum, non obstante earum identitate specifica, 282 DH SC1HNTIA CHRISTI cf. I·, q. 85, a. 7: «Quanto corpus est melius dispositum, tanto me­ liorem sortitur animam... Unde dicitur in II0 Lib. de Anima, text. 94, quod “molles carne bene aptos mente videmus”... Item illi in quibus virtus imaginativa et cogitativa et memorativa est melius disposita, sunt melius dispositi ad intelligendum ». Providentia, ab æterno decrevit hoc corpus melius disponendum esse propter hanc animam. Cf. de Veritate, q. 12, a. 6, ad 4uxn ; q. 24, a. 8 ad 6um. Cor pus autem Christi fuit miraculose formatum in sinu B. Mariæ Vir ginis et ordinatum ad nobilissimam animam Verbo personaliter uni tam. Intellectus Christi erat multo nobilior quam intellectus Plato­ nis, Aristotelis, Augustini etc. Art. II. — UTRUM CHRISTUS IN HAC SCIENTIA PROFECERIT Respondet sanctus Thomas affirmative : secundum hanc scientiam Christus profecit et quoad habitum et quoad actum. Sic dicitur apud Luc., π, 52: «Jésus proficiebat sapientia et ætate... apud Deum et homines» quod de scientia acquisita intelligit sanctus Ambrosius in L. de Incarnatione Dom., c. 7. Ratio est, quia intellectus Christi post primas species intelligibiles abstractas poterat etiam alias et alias abstrahere. (Sic sanctus Thomas corrigit ea quæ dixerat III Sent., d. 14, q. 1, a. 3, qc. 5). E contrario Christus non profecit quoad visionem beatam et scientiam infusam, sed secundum augmentum ætatis opera majora faciebat. Ad 2uæ : « Scientia acquisita in Christo semper fuit perfecta se­ cundum tempus», id est: semper habuit omnem scientiæ perfectionem singulis ætatibus accomodatam, ita ut nunquam aliquid ignoraverit etiam secundum scientiam acquisitam eorum quæ secundum tempus et locum ipsi conveniebant. Sic quidam sancti mortui sunt juniores, v.g. circa decimum annum, ut B. Imelda, et habuerunt virtutes he­ roicas huic ætati proportionatas ; id quod dicitur de eorum virtutibus sic relative perfectis, dici debet de scientia acquisita Christi, non vero de ejus sanctitate, cum a primo instanti conceptionis suæ ha buerit plenitudinem non solum initialem, ut B. Maria Virgo, sed plenitudinem consummatam gratiæ habitualis et caritatis, ut supra, dictum est q. 7, a. 9, 11, 12. Art. III. — UTRUM CHRISTUS ALIQUID AB HOMINE DIDICERIT Status quæstionis. — Videtur quod aliquid ab hominibus didi cerit, quia apud Luc., n, 46, dicitur quod puer Jesus in templo in terrogabat doctores. Et si cognitionem accipiebat a rebus per abstra ctionein et progressive, quare non ab hominibus? Attamen sanctus Thomas respondet, negative. OB BIOS SCIENTIA ACQUISITA 283 Ratio est quia sicut primum movens non movetur, supremus doctor non docetur, sed docet. Christus autem erat jam in terris su oremus doctor omnium hominum et etiam angelorum. Ergo « nou fuit conveniens ejus dignitati ut a quocumque homine doceretur». Ad Sicut Origenes dicit in Luc., hom. 18 et 19. Dominus interrogabat non ut aliquid addisceret, sed ut interrogans erudiret. Sic Socrates utebatur maieutica, et tunc illuminabat, non illumi­ nabatur. Ad '2'lm : Accipere scientiam a rebus, per abstractionem, est do­ ceri a Deo auctore rerum, et dignius est doceri a Deo quam ab homine. Art. IV. — UTRUM CHRISTUS ALIQUIO ACCEPERIT AB ANGELIS liespondetur negative, quia ejus anima immediate ab ipso Dei Verbo repleta est scientia et gratia. Sic vero dicitur apud Luc., xxii, 43, quod in horto Gethsemani «apparuit Christo angelus de cœlo confortans eum», hæc confor tatio intelligenda est, ut dicitur ad lum, non per modum instructio nis, sed ad demonstrandam proprietatem humanæ naturæ, ut explicat Ven. Beda super Lucam. Item sanctus Thomas notat in III Sent., d. 14, q. 1, a. 3, q. * 6. ad 2um, quod Christus confortatus est ab an­ gelo quasi per societatem et compassionem, sicut per præsentiam et colloquium amici naturaliter homo sublevatur in tristitia, aut etiam angelus confortavit corpus Christi v.g. sanguinem abstergendo. Sic terminantur quæstiones ad triplicem scientiam Christi per tinentes. Ex his apparet quam altissima fuit jam in terris contem piatio Christi, quam in ipsa cruce conservavit, dum dixit, videndo omnes fructus mysterii Redemptionis: « Consummatum est..., in ma nus tuas, Domine, commendo spiritum meum». Cf. infra q. 46, a. 7 et 8. Complementum hujusce quæstionis invenitur in q. 42, de doctrina Christi. Ut in ea ostenditur, conveniens fuit prædicationem Christi, tam per ipsum, quam per Apostolos, a principio solis judæis, ad quos prius missus erat, exhiberi ; item debuit publice scribas et pha risaios arguere, ad præservationem et salutem animarum; conve niens fuit etiam quod non in occulto sed publice doceret ad salutem omnium ; sed tamen saipe sub tegumento parabolarum res spirituales populo proposuit, scii, modo ei accomodato, et magis explicite Apo 284 DE SCIENTIA CHRISTI stolis ut possent et alios docere. Ibidem, a. 4, ostendit denique sanctus Thomas quod convenienter Christus non scripto doctrinam suam tradidit, quia modus excellentissimus docendi est ille qui doctrinam imprimit statim in mente auditorum ; insuper alta doctrina Christi et omnia quæ fecit in animabus non poterat litteris com prehendi, ac tandem lex nova non est prius scripta, sed prius est indita in cordibus per gratiam, ut dicitur II Cor., in, 3: «Est lex vitæ (scripta) non atramento, sed spiritu Dei vivi, non in tabulis lapideis, sed in tabulis cordis carnalibus». QUÆSTIO XIII DE POTENTIA ANIMÆ CHRISTI 1° Agitur de ejus potentia in se. - 2° Circa immutationes aliarum rerum. 3° In ordine ad suum corpus. - I0 Quoad executionem suæ voluntatis. » Aht. I. — UTRUM ANIMA CHRISTI HABUERIT OMNIPOTENTIAM SIMPLICITER Si habuerit, ut dictum est, scientiam omnium et etiam scientiam practicam, quare non omnipotentiam. Quidam de grege Luthera-no rum, dicti ubiquistæ a sua hæresi, dicunt humanitatem Christi esse sicut ejus divinitas, ubique, semper et omnipotens. Conclusio est : Anima Christi non potuit habere omnipotentiam simpliciter. 1° Probatur ex Sacra Scriptura prout in L. Exodi, xv, 3, dicitur de Deo : « Omnipotens nomen ejus», id est omnipotentia non con venit nisi Deo. 2° Probatur ratione theologica; — In unione hypostatica duæ naturæ remanserunt inconfusae cum suis proprietatibus. — Atqui omnipotentia simpliciter est proprietas naturæ divinæ. — Ergo omnipotentia simpliciter non potest convenire humanitati Christi. Sic enim operari sequitur esse, et sola natura- divina, quæ est ipsum esse subsistens, habet potentiam activam respectu omnium quæ possunt habere rationem entis, seu quæ non repugnant ad esse. Proinde humanitas Christi non potest creare, nec potest produ­ cere quidquid non implicat contradictionem, nec potest causare se ipsam. Ad lum. — Attamen sicut potest dici, ratione unitatis personæ: « Hic homo, Jesus, est Deus», ita dici potest: « Hic homo est omni­ potens », scii, non ratione humanitatis suæ, sed ex eo quod est una persona Dei et hominis. Cf. infra q. 16, de communicatione idioma(um seu proprietatum. 28« DE POTENTIA ANIMÆ CHRISTI Ad 2u,n. ■ Quamvis scientia animæ Christi se extendat ad omnia prasentia, præterita, et futura, non ita est de ejus potentia activa, quia ad prædictam cognitionem non requiritur virtus infinita, dum e contrario hæc requiritur ad creandum (P, q. 45, a. 5), nam univer­ salissimus effectus, scii, ens in quantum ens omnium rerum, non po test produci nisi ab univerlissima causa. Ad 3llm. — « Nec oportet quod omnium illorum habeat scientiam practicam, quorum habuit scientiam speculativam». Sic habet scien tiam speculativam de creatione, scii, scit qualiter Deus creat, sed non habet, scientiam creationis factivaro. Alia objectio. — Christus tamen dixit: «Omnia mihi tradita sunt a Patre meo» (Mattii., xi, 27) et «Data est mihi omnis pote stas in cœlo et in terra» (Matth., xxvm, 18). Respondetur: Hæc verba vela sunt secundum communicationem idiomatum, sicut verum est dicere, ratione unitatis personæ : hic homo est Deus. Insuper praedicta verba possunt intelligi de Christo homine quoad potestatem excellentiæ (piam habuit ad regendum in ordine ad prædicationem Evangelii, unde secundo loc. cit. Matth., xxvm, 18, dicit: « Euntes docete omnes gentes». Cf. art. seq. ad lum. Instantia; Sed juxta sanctum Thomam. IIP, q. 17, a. 2, est unum esse in Christo, scii, una existentia divina, et etiam humanitas Christi est sancta sanctitate substantiali et increata; ergo pariter potest esse omnipotens. Respondetur: Disparitas est quia omnipotentia non solum dicit, ut esse divinum et sanctitas divina, perfectionem divinam, sed modum infinitum secundum quem hæc perfectio est in Deo, unde omnipo tentia simpliciter est incommunicabilis. Insuper esse divinum et sanctitas divina dicuntur communicari humanitati Christi, ratione persona:, per unionem terminativam non informantem, nam esse se­ quitor personam, et ubi est una persona est unum esse, pariter hu manitas sanctificatur per gratiam unionis, prout terminatur et pos sidetur a Verbo. Omnipotentia autem non posset communicari huma nitati solum terminative, sed per modum informationis, scii, ut prin cipiuin quo operativum, et nulla perfectio divina communicari potes! per modum formae informantis, sed solum per modum termini ; forma enim informans est pars minus perfecta quam totum ex ea consti tutum. Denique manifestum est quod humanitas Christi non potuit seipsam causare. Art. II. — UTRUM ANIMA CHRISTI HABUERIT OMNIPO­ TENTIAM RESPECTU IMMUTATIONIS CREATURARUM Status quæstionis. — Hic articulus differt a præcedenti solum quia in præcedenti sub omnipotentia comprehenditur ipsum opus creationis, hic vero agitur solum de immutatione miraculosa c.reii turarum. AD QUID SE EXTENDEBAT 287 Videtur quod anima Christi hanc omnipotentiam habeat, quia habuit plenissime gratiam miraculorum, quæ inter gratias gratis da­ tas enumeratur, et illuminabat etiam superiores angelos, prout sunt ministri in regno coelorum. Conclusio tamen sancti Thomæ est: Anima Christi non habet omnipotentiam respectu immutationis creaturarum. 1° Probatur ex communibus in argumento «sed contra» sic: Ejusdem est miraculose transmutare creaturas cujus est eas con servare et creare; hoc explicatum est, I·, q. 105, a. 1, 5, G; q. 110, a. 2 et in fine nostri articuli. Ratio est quia sola causa universalis­ sima, quæ potest immediate producere et conservare aliquem effectum universalem, sive in rebus materialibus intimum, sive a materia se­ paratum, potest illum immediate immutare; quia hæc immediata im­ mutatio supponit eamdem universalitatem in causa ac illa immediata productio; v.g. imaginatio quæ non potest producere judicium intel­ lectuale, non potest illud immediate immutare, sed tantum mediate, scii, mediante phantasmate. Sic solus Deus qui creavit et conservat res in esse, potest immediate immutare ens in quantum ens per traussubstantiationem, materiam primam agendo immediate in ejus poten­ tiam obedientialem, item immediate immutare ab intus animam intel­ lectivam, et voluntatem ordinatam ab bonum universale *. Anima Christi non habet eamdem universalitatem in causando ac natura di­ vina, sic non potest esse causa principalis miraculorum. 2° Probatur conclusio magis ex propriis et explicatur per tres conclusiones subordinatas. 1Λ est: Anima Christi, per propriam virtutem sive naturalem sive gratuitam, potentiam habuit ad illos effectus faciendos qui sunt ani­ mæ convenientes, puta ad gubernandum corpus, ad disponendos hu­ manos actus et ad illuminandum per gratiæ et scientiæ plenitudinem etiam angelos. Non vult tamen dicere sanctus Thomas quod anima Christi sit causa physica principalis gratiæ ; sed est causa moralis per modum meriti, et etiam, ut statim postea addit, causa instrumentalis physica, seu « per efficientiam ». 2* conclusio est: Anima Christi, ut instrumentum Verbi, habuit instrumentalem virtutem ad omnes immutationes miraculosas facien­ das. ordinabiles ad Incarnationis finem, qui est instaurare omnia sive quæ in cœlis, sive quæ in terris sunt. Hoc constat ex fine Incar­ nationis. 3* conclusio est: Anima Christi, etiam ut instrumentum Verbi, non habet potentiam ad annihilationem creaturæ. quia annihilatio correspondet creationi, quæ fieri nequit per instrumentum, quia non • Hoc longe expllenvlinuH alibi: De Revelatione, 1. I, c. xix, a. 3: De di«oernibilitate miraculi, ex conalderatlone effectuum qure nonnisi a Deo, causa unlveranllHHlma, produci pOBRunt, tanquam n causa principali. 288 PE POTENTIA ANIMÆ CHRISTI est præHuppositum subjectum disponendum, ut supra ostensum est, I*, q. 45, a. 5. Ad 3um: Sic Christus excellentissime habuit gratiam miracu lorum. □ E CAUSALITATE INSTRUMENTAL! HUMANITATIS CHRISTI Quæstio controversa in schola annectitur huic articulo: Utrum humanitas Christi sit instrumentum physicum" gratiæ, miraculorum et aliorum effectuum supernaturalium, an solum morale?2 Thomistæ tenent pro instrumento^physico''; pro “morali ' vero te nent Scotïstæ; item pro causalitate sacramentorum, quæ sunt instru­ menta separata Deitatis, dum humanitas Christi est instrumentum Deitati personaliter conjunctum3. Præsupponitur ut certum: 1° Humanitatem Christi non esse ea»· sum principalem physicam gratiæ sanctificantis, quia ut ostendit sanctus Thomas, P-II”, q. 112, a. 1: «Donum gratiæ excedit omnem facultatem naturæ creatæ, cum nihil aliud sit, quam quaedam parti­ cipatio divinæ naturæ... Sic necesse est quod solus Deus deificet... sicut impossibile est quod aliquid igniat, nisi ignis». Item certum est humanitatem Christi esse causam moralem etiam principalem gratiæ et miraculorum, quia illa de condigno meruit, et non est alia causa meritoria assignabilis supra Christum. Quæritur ergo solum utrum humanitas Christi ab executione In carnationis fuerit non solum causa moralis, sed et instrumentalis physica gratiæ et miraculorum, aliorumque operum supernaturalium quæ ad finem Incarnationis conducunt. Certum est quod : ante executionem Incarnationis, humanitas Christi non fuit causa physica, sed solum moralis gratiæ antiquis Patribus Veteris Testamenti collatæ, quia operari physice sequitur esse physicum, seu existentiam physicam causæ; agitur ergo solum de influxu humanitatis Christi post Incarnationem. Thesis communis thomistarum est : Humanitas Christi, ab Incur natione peracta, sive in terris degens, sive in coelo existens, fuit <7 est causa instrumentalis physica gratiae et miraculorum. 1° Hoc saltem innuitur in Sacra Scriptura: Apud Lucam, vi, 19, dicitur de Christo quod «virtus de illo exibat et sanabat omnes», 2 In hac locutione « causalitas instrumentalis physica », physica dicitur. non per oppositionem ad metaphysieam nec ad spiritualem et incorpoream, sed per oppositionem ad causalitatem moralem, quæ fit aut per propositionem objeciI allicientis aut j>er modum meriti, satisfactionis, vel orationis. Agitur de pro ductione instrumental! alicujus effectus sive corporalis, ut in miraculis physicis, sive spiritualis, ut in productione gratiæ. 3 Inter theologos qui solam causalitatem moralem admittunt citantur sanctu» Bonavcntura, Durandus, Scotus, Vaequez, Melchior Cano, Franzelin etc.; — e contrario S. Thomas, thomistæ, Suarez, Billot et plures alii admittunt ellam oHUsalltatem Instrument aient physicam AD QUID SE EXTENDEBAT 28» et Christus de seipso, Luc., vin, 46, dicit: «Novi virtutem de me exiisse». Hoc non videtur posse intelligi de virtute morali, ut est vis orationis, quæ cum sit quid mentale, non potest, dici nisi valde improprie de corpore exire. Item juxta Sacras Scripturas, Christus dedit discipulis suis Spi­ ritum Sanctum insufflando, Lazarum suscitavit clamando et impe­ rando; quæ omnia innunt causalitatem non moralem sed physicam. Item dum dicit: a Opera (miraculosa) qum ego facio in nomine Patris mei, hæc testimonium peribent de me» (Joann., x, 25). Id est non solum obtinuit miracula per orationem et meritum, sed ea fecit. Pariter in Concilio I Ephesino, can. 11 (Denz., 123), definitur quod « caro Christi sit vivificatrix, propter unionem ad Verbum » caro autem Christi non potest esse vivificatrix moraliter per modum meriti vel orationis, ergo physice. Item in liturgia dicitur de corpore Christi in Eucharistia, quod est «panis vivus et vitalis», scii, pro­ ducens gratiam cibantem, non vero moraliter, ergo physice. Praedicta autem verba Sacrae Scripturæ et Concilii in proprio et obvio sensu accipienda sunt, juxta regulam communiter receptam, si nullum sequitur inconveniens. Proprio autem et obvio sensu impor­ tant causalitatem instrumentalem physicam hæc verba : « Virtutem sanativam exire de corpore..., facere, operari, vivificare», et ut mox dicetur non sequitur inconveniens. 2° Probatur auctoritate sancti Thoma·., in nostro articulo : « Si loquamur de anima Christi, secundum quod est instrumentum Verbi sibi uniti, sic habuit instrumentalem virtutem ad omnes immuta tiones miraculosas faciendas, ordinabiles ad finem Incarnationis». Hic manifeste agitur non de causalitate morali meriti aut orationis, sed de causalitate physica. Item supra, q. 8, a. 1, ad l"1, ubi docuit Christum, ut caput Ecclesiæ, duplici modo causare gratiam et per meritum et per efficientiam. Item infra, IIP, q. 48, a. 6; q. 49, a. 1; q. 50, a. 6; q. 62 a. 1 et De Potentia, q. 6, a. 4. In IIP, q. 48, a. 6, sanctus Thomas docet quod passio Christi operata est nostram salutem efficienter, ut instrumentum. Passio quidem nunc præterita est, sed virtualiter remanet in ci­ catricibus ex illa relictis? Unde causa instrumentalis physica, gratiæ nunc est ipsa humanitas Christi per passionem immutata et modi ficata. Insuper remanet in anima Christi volitio interna qua seme tipsum obtulit, et qua « semper interpellat pro nobis » prout (ut ait Concilium Trident, agendo de sacrificio Missæ), «idem est nunc of­ ferens, sacerdotum ministerio, qui seipsum tunc in cruce obtulit» (Denz., 940). 3° Probatur ratione theologica. — Agere non solum moraliter, sed physice est perfectius quam agere moraliter tantum, sic con­ cursus physicus qui vere effectum producit est perfectior concursu morali, qui solum effectum obtinet merito vel oratione. Atqui huma­ nitati Christi est concedendum quod perfectius est, si vel in se, vel lini Incarnationis non repugnat. Ergo ei concedenda est causalitas instrumentalis physica effectuum supernaturalium (pii ad finem In 111 (lAHUKUiii-I.AniiANOi Iit chrluto Salvatori' 290 1>E POTENTIA ANIMÆ CHRISTI carnationis conducunt. Hæc enim causalitas non repugnat, ut vide­ bimus in solutione objectionum. Confirmatur. — Juxta terminologiam traditionalem Patrum et theologorum, humanitas Christi est physicum instrumentum divini­ tatis ad producendam gratiam et miracula. Non autem est instru­ mentum morale, nam Christus est causa moralis principalis horum effectuum, prout non alia causa meritoria assignabilis est super eum. Ergo est instrumentum physicum, prout physicum distinguitur, non a metaphysico nec a spirituali, sed a morali. Causa moralis enim non producit effectum suum, sed solum meretur illum aut obtinet quod producatur. Solvuntur objectiones: Objectio: Ad instrumentum requiritur ut realiter contingat subjectum in quod agit. Atqui humanitas Christi nunc in cœlo exi stens non realiter nos contingit ad producendam gratiam in nobis. Ergo. Respondetur : Distinguo majorem : ad instrumentum requiritur ut realiter contingat subjectum in quod agit, contactu virtutis, con­ cedo; contactu guantitativo et suppositi, nego; sic tuba est instru­ mentum physicum ad transmissionem soni, et non tangit aures au dientium ; ita sol ex alto illuminat et calefacit terram, item magnes agit in distans in ferrum. Contradistinguo minorem: humanitas Chri sti nunc in cœlo existens non realiter nos contingit, contactu quan titativo et suppositi, concedo; contactu virtutis, nego. In hoc non est difficultas, præsertim pro instrumentis divinæ po­ tentiae, quorum virtutem, omnipotentia ubique præsens subjectis im mutandis præsentem reddit. Insuper superior pars animæ Christi de se non est in loco, sic non localiter distat ab animalius nostris ; de­ nique anima Christi unitur Deo, et etiam anima nostra quamvis alio modo Deo unitur4. Cf. S. Thomam, Ill1, q. 48, a. 6, ad 2am. 2® Objectio: Instrumentum, ut non sit purum medium, debet actione propria « agere dispositive » ad effectum principalis agentis. Atqui humanitas Christi nequit sic dispositive agere, producendo aliquam dispositionem ad gratiam vel ad effectum miraculosum ; quid esset hæc dispositio prævia. nullo modo apparet. Respondetur: Distinguo majorem : instrumentum debet actione propria agere dispositive ex parte modi operandi, concedo, v.g. ut tuba confortans et dirigens vocem in modo eam transmittendi; sentper ex parte rei operata·, nego: quædam instrumenta hoc faciunt, ut penna de se deponit atramentum in carta, sed non omnia instru­ menta, v.g. tuba, ita operantur. Sic non necesse est quod instrumentum producat in subjectum immutandum aliquem priorem effectum, seu dispositionem prœviam. * Cf. E. Hugos, O. P., l.a Causalité instrumentale en théologie, 1007, ch. ΠΙ : La causalité instrumentale de l'humanité sainte de Jésus, p. 78-118; voir en particulier p. 101 se., 108. 111. AU QUID SE EXTENDEBAT 291 Sufficit quod dispositive operetur. Sic humanitas Christi habuit et habet actionem propriam respectu miraculorum et gratiæ, v.g. verbo, signo, gestu, actu voluntatis, etc., sic agit dispositive ut effectus di­ vinus producatur in hoc tempore et loco, v.g. ad sanationem hujusce hominis et hujusce morbi potiusquam alterius. 3’ Objectio; Instrumentum debet recipere virtutem a causa prin cipali, ut fiat intrinsece capax producendi effectum qui superat vir­ tutem ejus propriam. Atqui virtus derivata a causa· principali in humanitatem Christi aut est spiritualis et sic non potest recipi in carne Christi, aut est corporea et sic nequit gratiam producere. Ergo. liespondetur : Distinguo majorem : instrumentum debet recipere virtutem transeuntem, seu potius motionem transeuntem, concedo; permanentem, nego. Contradistinguo minorem : hæc virtus est spi ritualis et non potest esse in carne Christi, ut virtus permanens, transeat, ut motio transiens, nego, quia hæc motio transiens proportionatur potius termino ad quem, quam subjecto. Et explico: Hæc virtus instrumentalis, secundum Capreolum, Ferrariensem, Gonet, est qualitas ex natura sua fluens et transiens. Pro aliis tho mistis, ut Cajetanus, Joannes a sancto Thoma, est potius, et hoc probabilius est, motio transiens, non solum applicans virtutem pro­ priam instrumenti ad actum, sed simul elevans illud ad producendum effectum qui superat virtutem ejus propriam. Sic sæpe dicit sanctus Thomas: instrumentum agit virtute principalis agentis. Sic scriptor communicat calamo, vel pictor penicillo motionem artificiosam aut citharista sic movet citharam. Hæc autem motio instrumentalis ut quid transiens differt omnino a virtute permanenti. Virtus enim permanens est proprie propter subjectum cui inhæret, unde debet ipsi proportionari. E contrario motio transiens, licet ut accidens sit in instrumento, tamen ut for maliter transiens, tendens ad terminum producendum, debet illi pro­ portionari potiusquam subjecto. Sic in vultu hominis, in inflexione ejus vocis, et in modo proferendi verba transit aliquid spirituale pro portionatum auditori, sic dicitur: «intelligenti pauca». Imo hæc motio transiens, etiam ut est accidens spirituale, non recipitur in corpore Christi, quatenus corpus Christi est formaliter quid corporeum, sed quatenus est ens, nam recipitur in eo ratione potentiæ obedientialis, quæ competit rebus creatis sub generali ra­ tione entis et substantiæ creatæ. Deus utitur corporibus ut sunt entia. Denique non videtur repugnare virtutem spiritualem subjectari in corpore, prout corpus natum est obedire spiritui; sic anima ra­ tionalis etsi spiritualis, subjectatur in corpore, quod potius continet quum contineatur in illo; item virtutes morales temperantiae et for­ titudinis, etsi spirituales et infusæ, subjectantur in potentiis sensi tivis animæ, quæ intrinsece ab organismo dependent. Sic nullum est inconveniens quod humanitas Christi sit causa Instrumentalis physica gratia· et miraculorum, seu effectuum qui ad 292 DE POTENTIA Α.ΧΤΜ.Ε CHRISTI fidem Incarnationis conducunt, ut dixit sanctus Thomas in articulo nostro. Agere simul moraliter et physice perfectius est quam agere moraliter tantum, et ideo concedendum est Christo, ut est homo. Sic etiam melius illustrantur ea quæ supra dicta sunt de Christo capite et de ejus influxu in membra ejus ad productionem gratiatum habitualis, tum actualis. Art. Ill. — UTRUM ANIMA CHRISTI HABUERIT OMNIPOTENTIAM RESPECTU PROPRII CORPORIS Respondetur : Anima Christi secundum propriam naturam et vir tutem non poterat immutare proprium corpus a dispositione natu rali, v.g. non poterat efficere ne corpus suum gravitaret, ne nutri retur, ne pateretur sub ictibus ; ratio est quia anima humana secun dum propriam naturam habet determinatam proportionem ad pro­ prium corpus. Anima Christi, quamvis jam beatiticata, assumpserat corpus passibile, scii, secundum conditiones possibilitatis, cf. ad 2l“n et q. seq. a. 1. Sed anima Christi ut instrumentum Verbi, poterat mutare mi raculose dispositionem naturalem corporis sui, v.g. efficere ne corpus suum gravitaret, aut pateretur sub ictibus vel vulneribus; sic etiam Christus miraculose plures martyres a dolore præservavit. Art. IV. — TENTIAM UTRUM ANIMA CHRISTI HABUERIT OMNIPO­ RESPECTU EXECUTIONS SUÆ VOLUNTATIS Respondetur: 1° Anima Christi virtute propria potuit quidquid voluit absolute per se ipsam implendum, sed in sua sapientia non voluit absolute per virtutem propriam facere id quod eam superabat, non enim potuit esse præsumptio in eo. 2° Anima Christi, ut instrumentum Verbi, potuit quidquid abso lute voluit, ut implendum divina virtute, v.g. resurrectionem pro prii corporis. Sed sic non voluit nisi ea quæ Deus efficaciter decre verat, et hæc decreta cognoscebat. Cf. ad 3ωη et infra q. 18, a. 5 et q. 21, a. 4. Utrum oratio Christi semper fuerit exaudita: Respondetur: ora tio quam fecit secundum voluntatem absolutam, utique; non veru oratio ejus conditionalis, v.g. «si possibile est, transeat a me calix iste ». In hoc articulo dicitur : «Çhristus nihil aliud voluit, nisi quod scivit Deum velle... Et ideo omnis absoluta voluntas Christi, etiam humana·, impleta fuit, quia fuit Deo conformis». Manifestum est quod imprudentiæ est velle voluntate absoluta et efficaci id quod certo constat non esse futurum; Christus autem, ut dictum est, visione beata certo sciebat omnia futura; ergo non AD QUID SE EXTENDEBAT 293 voluit absolute et efficaciter id quod non erat, sive per se, sive per alios, faciendum s. Sic terminatur quæstio de potentia Christi, nunc agendum est quasi per antithesim de defectibus humanitatis ejus [trout erat pas­ sibilis ante resurrectionem. » Propter eamdem rationem Christus meruit simpliciter gratias efficaces hominibus collatus aut conferendas; alias vero, scii, quæ non conferuntur, me­ ruit secundum quid, scii, ut oblatas, non ut collatas. Sic, ut infra dicetur, e*jus passio est valoris infiniti quoad sufficientiam pro omnibus, et efficaciter pro his quibus applicatur, scii, pro parvulis baptizatis et pro adultis qui obicem non ponunt Gratia autem efficax offertur peccatori in gratia sufficienti, tanquam fructus in flore; sed si peccator ex se resistit gratiæ sufficienti, meretur privari gratia efficaci. QUÆSTIO XIV DE DEFECTIBUS CORPORIS ASSUMPTIS A FILIO DEI Primo agendum est de defectibus corporis prout erat passibile, et in quæstione sequenti de defectibus animæ, scii, de passionibus seu propassionibus, ut tristitia, timor, ad explicanda verba Evan gelii : « Coepit Jesus pavere et taedere» (Mare., xiv, 33). In bac quæstione XIV, quoad defectus corporis quæritur : 1° An Filius Dei eos assumere debuerit; 2° Utrum in eo fuerint necessarii an voluntarii ; 3° Utrum hos defectus contraxerit sicut nos; 4° Utrum omnes defectus corporales, ut sunt ægritudines, as sumpserit. Est mirabilis progressio, methodice ordinata, et attente consi deranda, ad vitandas confusiones quæ non raro fiunt circa mortem Christi et Beatæ Mariæ Virginis. Art. I. — UTRUM FILIUS DEI IN NATURA HUMANA ASSUMERE DEBUERIT CORPORIS DEFECTUS Status quæstionis. — Agitur de defectibus corporis prout corpus est passibile, seu subjectum dolori, fami, siti, morti. Videtur quod Christus non debuerit eos assumere, quia habuit omnimodam perfectionem animæ quantum ad gratiam et ad scien tiam, quare non omnimodam perfectionem corporis. Hoc, ut vide tur, ei conveniebat, prout jam erat comprehensor, item prout ernl innocens, pœna enim supponit culpam. Et defectus corporales vi dentur etiam impedire finem Incarnationis, quæ debet esse manife statio non solum bonitatis sed fortitudinis Dei. Conclusio tamen est : Conveniens fuit corpus assumptum a Filio Dei humanis infirmitatibus et defectibus subjacere, scii, dolori · t morti. 1° Probatur ex auctoritate Sacrae Scripturae. — Hebr., n, 18 : « In eo in quo passus est ipse et lentatus, potens est et eis qui tentantui, auxiliari ». Item sunt alii textus (pii probant Christum esuriisse, rl defatigatum fuisse. DK DEFECTIBUS CORPORIS A CHRISTO ASSUMPTIS 295 Item in Symbolo Apostolorum : « Passus, crucifixus est, et mor tuus ». Concilium Ephesinum, can. 12 (Denz., 124}: «Si quis non con­ fitetur, Dei Verbum passum carne, et crucifixum carne, et mortem gustasse... A. S. ». 2° Probatur ratione theologica triplici: Conveniens fuit corpus Christi subjacere defectibus propter tria : 1) Ut pro nobis satisfaceret, portando pro nobis poenam pro peccato, scii, mortem, famen, sitim, nam «per peccatum mors intra vit in mundum» (Rom., v, 12). 2) Ut veritatem humante naturæ comprobaret, dolens ut ve rus homo. 3) Ut summum exemplum patientia? nobis exhiberet. Ad lum. — Hi dolores non contrariant!)r perfectioni animæ Chri sti, sed sunt quasi materia satisfactionis, cujus principium merito rium fuit eminens caritas Christi. Sic optime distinguuntur, in hac responsione sancti Thomæ, materia et principium· seu facultas sati­ sfactionis. IIoc principium est amor Dei et animarum, cujus valor erat infinitus ratione personalitatis divinæ Verbi incarnati . * Imo Christus voluit «pavere et tædere», ut holocaustum suum esset per fectum, dum e contra quosdam martyres præservavit a dolore. Ad 2um. — Secundum Dei voluntatem, ante diem resurrectionis Christi nondum beatitudo ejus animæ derivabatur ad corpus (excepto die transfigurationis) secundum illud Damasceni : « Beneplacito di vinæ voluntatis permittebatur carni pati et operari quæ propria», id est quæ conveniunt naturæ passibili. Naturaliter caro passibilis ejus patiebatur sub ictibus illatis. Ad S'* 10. — Sic Christus omnino innocens fuit pro nobis victima voluntaria. Ad 4um- — « Et quamvis per hujusmodi dolores absconderetur ejus divinitas, manifestabatur tamen humanitas, quæ est via ad divi nitatem perveniendi ». Et in hac infirmitate corporali, Christus osten dit heroicam fortitudinem, per quam et diabolum vicit et humanam infirmitatem moralem sanavit. Ex his autem rationibus non sequitur, ut voluit Calvinus, quod Christus, ad vere satisfaciendum pro nobis, debuit sustinere etiam poenas inferni quas merentur peccatores. Non enim requiritur ad sa­ tisfactionem pro peccato alterius ut omnem pœnam illi debitam alter sustineat ; sufficit quod reddat æquivalens, quod et ultra fecit Chri­ stus. Dicit infra sanctus Thomas, III·, q. 48, a. 2 : « Ille proprie sati­ sfacit pro offensa, qui exhibet offenso id quod æque vel magis dili­ git, quam oderit offensam. Chbistus autem ex caritate et obedientia 1 Principium meriti est Idem ac principium satisfactionis, nam ipse actus meritorius tlt satisfactio quiindo est allllctlvus, seu quando habet dolorem admixtum. 29R HE DEFECTIBUS CORPORIS A CHRISTO ASSUMPTIS patiendo majus aliquid Deo exhibuit, quam exigeret recompensatio totius offensæ humani generis»; magnitudo enim caritatis Filii sui Incarnati magis placebat Deo quam ei displicent omnia hominum peccata, quia hic actus caritatis erat actus theandricus, prout pro­ cedebat radicaliter a persona Verbi. Insuper si valeret argumentatio Calvini, sequeretur Christum de buisse in aeternum sufferre poenas inferni, quia peccatores poenam æternam merentur. Calvinus non consideravit quod pretium sati­ sfactionis provenit ex amore, sicut valor meriti ; idem est enim fun­ damentum meriti et satisfactionis, nam opus meritorum fit satisfacto rium quando fit afflicti vum. Art. II. — UTRUM CHRISTUS EX NECESSITATE HIS DEFECTIBUS SUBJACUERIT Status quæstionis. Videtur ex una parte quod non, quia Chri­ stus fuit victima voluntaria et quia anima sua divinitati conjuncta et ejus instrumentum poterat corpus suum a dolore præservare, sicut postea plures præservavit martyres. Sed ex alia parte Verbum as­ sumpsit corpus passibile, quod habet naturalem necessitatem mo­ riendi et sustinendi alias hujusmodi passiones. Sic dicitur: omnis homo naturaliter mortalis est, secundum necessitatem physicam. Quomodo igitur solvenda est difficultas? Responsio nancti Thomæ est : Respective ad naturam assumptam hi defectus erant necessarii, sed respective ad Christi voluntatem di­ vinam et ad ejus voluntatem humanam deliberatam erant objective voluntarii. Prima pars patet, scii, respective ad naturam assumptam erant necessarii, nam «necessarium est corpus ex contrariis compositum dissolvi». Sic omnis homo natura sua mortalis est. Et Verbum ve­ niens in carne passibili, propter salutem nostram, non assumpsit corpus a dolore immune, ut erat, per privilegium, corpus Adæ in­ nocentis. Unde dicitur ad Kom., vm, 3: «Misit Deus Filium suum, in similitudinem carnis peccati ». Sic in Christo mors sub ictibus erat sequela naturæ et nullo modo, ut in nobis est, sequela peccati originalis. Pariter in B. Maria Virgine, mors fuit sequela, non pec­ cati originalis a quo præservata est, sed naturæ, quia B. Maria Virgo concepta fuit in carne passibili. Secunda pars conclusionis, scii, respective ad Christi volunta­ tem tum divinam, tum humanam deliberatam, hi dolores fuerunt objective voluntarii. Etenim eos voluntarie secundum duplicem hanc voluntatem acceptavit, et potuisset illos impedire, si voluisset, scii, si hoc fuisset voluntas Patris sui. Ita B. Maria· Virgo accepit mortem naturalem ut esset socia sacrificii Christi propter salutem nostram. Hæc doctrina perficitur per articuli sequentis responsionem. In his omnibus apparet pulcherrimus parallélismes inter Christum re­ demptorem, et Mariam inima’eulatam coredemptricom. QUOMODO EOS ASSUMPSIT Art. III. — 297 UTRUM CHRISTUS HOS DEFECTUS CORPORALES CONTRAXERIT Status quæstionis. — In titulo «contraxerit» addit aliquid supra «assumpserit» et «subjacuerit», nam contrahere est aliquid trahere ex aliqua causa, sic dicitur contrahere morbum vel habitum pravum. Videtur ex una parte quod eos contraxerit, quia eos simul cum carne passibili per suam originem traxit a matre; hujusmodi enim infirmi­ tates sunt naturales, causantur ex principiis naturæ, ut dictum est in articulo præcedenti, et alii homines quibus Christus secundum humanitatem similis est, hos defectus contrahunt. Sed ex alia parte sanctus Paulus dicit ad Rom., v, 12: «Per unum hominem peccatum intravit in hunc mundum, et per peccatum mors». In Christo autem nunquam fuit peccatum, nec originale, nec actuale, et item dicendum est de B. Maria Virgine. Respondetur: Christus non contraxit hos defectus sicuti nos ex debito peccati, sed voluntarie eos suscepit. 1* Pars sic ratione theologica probatur : — Illud contrahi dicitur quod simul cum sua causa ex necessitate trahitur, v.g. dicitur de morbo congenital: seu hereditario quod contrahitur ex origine. — Atqui causa mortis et doloris est peccatum (Rom., v, 12) quod nullo modo fuit in Christo. — Ergo Christus hos defectus non contraxit. Cf. ad 3nm. 2* Pars conclusionis probatur ex hoc quod Christus voluit propter nostram salutem assumere naturalem passibilitatem carnis, prove nientem ex compositione ex contrariis. Cf. ad lum et ad 2"™. In responsione ad lum dicit sanctus Thomas : non « persona Vir ginis concepta est in originali peccato», sed «caro Virginis concepta fuit in originali peccato», et secundum hanc terminologiam quæ saeculo xm erat in usu, distinguit inter conceptionem et animationem quæ est posterior, adveniente anima rationali a Deo creata. Nunc autem firmiter credimus quod B. Maria Virgo ex privilegio fuit redempta redemptione præservatrice ; sic præservata est a pec­ cato, quod ex sua origine contrahere debuisset, cum sequelis ejus. Unde mors in B. Maria Virgine non fuit effectus peccati, sed sequela naturæ passibilis, quam sequelam voluntarie acceptavit ad sacrifi­ cium in unione cum Christo offerendum. Unde mors Christi et Beatæ Mariæ Virginis non derivantur ex peccato originali, quamvis illud præsupponant in hoc sensu, quod Incarnatio in carne passibili præ supponit peccatum reparandum. Circa hoc sæpe fiunt confusiones, (plia non satis animadvertuntur distinctiones optime formulatæ a sancto Thoma. 298 OK DEFECTIBUS CORPORIS A CHRISTO ASSUMPTIS Art. IV. — UTRUM CHRISTUS OMNES DEFECTUS CORPORALES HOMINUM ASSUMERE DEBUERIT Statue quæstionis. — Quaeritur : an debuerit assumere non solum famen, sitim, defatigationem, mortem, sed alios defectus v.g. mor­ bos, febrim, lepram, etc. Respondetur: Christus assumpsit solum defectus qui consequun tur ex peccato communi totius naturæ humanœ, nec fini Incarna tionis repugnant. Ratio est quia Christus assumpsit defectus humanos præcise ad satisfaciendum pro peccato humanæ naturæ. Atqui satisfactio, quae poenalis est, debet respondere culpæ. Ergo pro culpa communi re­ paranda, Christus assumpsit voluntarie poenam communem, scii, fa men, sitim, defatigationem, mortem. Non vero assumpsit defectus qui repugnant fini Incarnationis, ut sunt difficultas ad bonum, pronitas ad malum ; nec etiam ægritu dines et morbos, qui proveniunt vel ex culpa actuali hominum, vel ex defectu virtutis generativæ. Christus enim erat impeccabilis et corpus ejus fuit perfectissimum ut miraculose conceptum. Quoad pulchritudinem corporis Christi, sanctus Thomas dicit in Ps. 44: «Pulchritudinem Christus habuit, secundum quod compe tebat ad statum et reverentiam suæ conditionis», et in cap. 53 Isaïæ : « Christo non erat aspectus magnificus, secundum quod dicitur quod species Priami digna est imperio»; id est pulchritudo vultus ejus manifestabat præsertim pulchritudinem ejus sanctissimae animae. QUÆSTIO XV DE DEFECTIBUS ANIMÆ A CHRISTO ASSUMPTIS In hac quæstione quaeritur, utrum in Christo fuerit peccatum, aut saltem fomes peccati, et utrum in eo fuerint passiones, ut tri­ stitia, timor, ira, saltem sancta ira. Art. I. — UTRUM IN CHRISTO FUERIT PECCATUM Status quæstionis. — Quæritur præsertim quare in Christo nul lum fuit peccatum, imo nulla moralis imperfectio. Respondetur: Christus nullo modo assumpsit defectum peccati, nec originalis nec actualis. Est doctrina fidei manifeste fundata in Sacra Scriptura. Quoad originale peccatum, patet ex Euangelio see. Lucam, i, 35: « Spiritus Sanctus superveniet in te, et virtus Altissimi obumbravit tibi; ideoque quod nascetur ex te sanctum, vocabitur Filius Dei». Id est : Christus non descendit ab Adamo per seminalem propaga tionem naturalem ; miraculose conceptus est virtute Spiritus Sancti. Insuper ab instanti conceptionis, ut supra dictum est, fuit plenus gratia et beatitudine, quibus repugnat peccatum originale. Quoad peccatum actuale, habetur ipsum Christi testimonium, ad adversarios suos dicentis: «Quis ex vobis arguet me de peccato» (Joan., vin, 46). Item Joannes Baptista ait: «Ecce Agnus Dei, qui tollit peccatum mundi» (Joan., i, 29). Item I Petri, n, 22: « Qui pec catum non fecit». Hebr., vn, 26: « Talis decebat ut nobis esset pon­ tifex, sanctus, innocens, impollutus, segregatus a peccatoribus ». Item Isaiæ, lui, 12; II Cor., v, 21 ; I Joan., in, 5. Definitiones Ecclesiæ plures affirmant Christum fuisse sine pec­ cato, cf. Denz., 13, 65, 122, 148, 224 sq., 251, 258, 286, 290 , 711. Imo declaratum est quod Christus fuit impeccabilis (et non solum impeccans) etiam ante resurrectionem (Denz., 224) et quod non indi gebat purificatione (Denz., 1314). Hoc ultimum est contra janseni stas qui dixerunt quod die purificationis B. Maria V. indigebat pti rific-atione, et quod Filius ejus etiam macula Matris maculatus erat, secundum verba legis. 2° Probatur ratione theologica responsio jam aliunde revelata. Christus suscepit debu t us nostros ut pro nobis satisfaceret, ut veri 300 DE DEFECTIBUS ANIMÆ A CHBISTO ASSUMPTIS lutem naturæ humanæ comprobaret, et ut nobis fieret exemplum vir tutis (cf. <]. 14, a. 1 et 2). Atqui ad hunc triplicem finem peccatum non conducebat, sed potius oberat. Ergo. Peccatum enim potius impedit satisfactionem, nec demonstrat veritatem humanæ naturæ cum sit contra rationem, nec est in exem­ plum virtutis, cum sit ipsi contrarium. Confirmatur ex solutione objectionum articuli: Ad lum. — Sanctus Thomas explicat quomodo in Ps., xxi, 1, hæc verba in persona Christi dicuntur: « Deus, Deus meus, respice in me, quare me dereliquisti? Longe a salute mea verba delictorum meorum»'. Ostendit cum sancto Damasceno et sancto Augustino quod quædam dicuntur de Christo in persona nostra, scii, ea quæ ipsi nullo modo conveniunt, prout « Christi et Ecclesiæ una persona æstimatur ». Et secundum hoc Christus, in persona membrorum suo­ rum loquens, dicit (Ps., xxr, 2): «Longe a salute mea verba delicto­ rum meorum», non quod in ipso capite delicta fuerint. Hic est sen­ sus hujusce psalmi messianici, quorum priora verba Christus dixit in cruce. Ad 2'"» explicatur quomodo Christus fuit in Adam et sit «ea? se­ mine David». Rom., i, 13: Christus, ut dicit Augustinus, fuit in Adam «secundum corpulentam substantiam» non vero secundum se­ minalem rationem, id est non per viam generationis naturalis. Non enim accepit active ab Adamo humanam naturam, sed materialiter; active vero a Spiritu Sancto. Sic « factus est ex semine David » ma­ terialiter tantum, non formaliter et active. Si vero assumpsit circum cisionem, quæ erat remedium peccati, eam assumpsit non ut ea in digens, sed ut nobis præberet humilitatis exemplum. Cf. contra Jan senistas, Denz., n. 1314. Insuper etiamsi Christus fuisset ab Adamo secundum seminalem propagationem, in eo non potuisset esse peccatum originale, utpote repugnans et gratiæ unionis et plenitudini gratiæ habitualis inamic sibilis et beatitudini, quibus ab instanti conceptionis ornatus fuit. Sic B. Maria Virgo quamvis sit ab Adamo secundum seminalem pro­ pagationem, præservata est a culpa originali. Ad 4“™ explicantur verba II Cor., v, 21 : « Deus eum qui non no­ verat peccatum, pro nobis peccatum fecit » ; id est : fecit eum hostiam pro peccato; sicut dicitur apud Isaiam, lhi, 6: « Posuit in eo iniqui tatem omnium». Sic Christus voluntarie pœnam sustinuit pro pec­ cato, ut dicitur ad 5um. Calvinus in Harmonia objecit quod Christus moriens erupit, si non in motu desperationis, saltem in verba desperationis dicendo: «Deus. Deus meus, ut quid dereliquisti me?» (Matth., xxvn, 46) et > Secundum textum Hebraicum non legitur « longe a salute mea verba de­ lictorum meorum » ut In veralone LXX et Vulgata, sed a longe a me remanet salua mea ». DE ABSOLUTA IMPECCABILITATE CHRISTI 301 in horto inordinate oravit dicens: « Pater. si possibile est, transeat a me calix iste». Respondetur communiter: Posteriora verba prolata in horto Gethsemani sunt voluntatis sensibilitatis et conditionata, non vero voluntatis rationalis et absoluta, et manifestant, in dicetur in quae­ stione sequenti agendo de tristitia Christi, quod sese plene tradidit dolori usque ad summam tristitiam, ut sacrificium esset perfectum, et majoris meriti. Priora autem verba non sunt desperantis, sed exprimunt maxi­ mum dolorem patientis. Imo sunt initium Psalmi messianici, xxi, 2: « Deus, Deus meus, respice in me, quare me dereliquisti? » ; hic autem psalmus terminatur per pulcherrimam expressionem perfectæ conii dentiae in Deo non obstante adversitate. Denique subito post hæc verba Christus in cruce ait: «Consummatum est... In manus tuas, Domine, commendo spiritum meum». Hæc ultima verba perfectam confidentiam et caritatem exprimunt. Denique certe ille non desperat qui jam beatitudinem assecutus est et qui dat aliis per suum sacri­ ficium vi tam æternam. Dubium lum. — An Christus fuerit non solum impeccans, sed im­ peccabilis jam ante resurrectionem? Respondetur affirmative. Hoc declaratur in Concilio Constantinopolitano secundo (Denz., 224), contra Theodorum Mopsuest.enum. Et omnes theologi tenent quod saltem de lege ordinaria impeccabilis erat triplici ratione: scii, unionis hypostaticæ, visionis beatificæ, et plenitudinis gratiæ habitualis inamissibilis2. Scotistæ tamen admittunt quod, si Deus per potentiam absolu tam a Christo removeret gratiam habitualem et visionem beatificam, Christus esset peccabilis. Sententia vero communis thomistarum et aliorum theologorum est quod Christus, ut homo, vi prœcise gratiæ unionis (etiam inde pendenter a plenitudine gratiæ habitualis et a visione beatifica) pec­ care absolute non potuit, sive peccato cum unione composito, sive peccato unionem destruente. Principalis ratio est quod alioquin pec­ catum refunderetur in ipsum Verbum, prout actiones sunt supposi­ torum elicitwe; id est principium quod elicit actiones est supposi­ tum. Sic, ut melius infra patebit q. 19, actiones Christi meritoriæ sunt valoris intrinsece infiniti, ratione suppositi, seu personæ divinæ Verbi, sunt theandricæ. Sic Verbum incarnatum non potest peccare ullo modo’. 2 Hæc plenitudo gratiæ et caritatis erat Inamissibilis prout fluebat ex gratia unionis quasi ut proprietas, et insuper in quantum fervor hujusce plenitudinis caritatis erat ipse inamissibilis, excludebatur enim peccatum veniale, quod non minuit intrinsece caritatem, sed fervorem ejus 1 Objectio scotislarum: Permissio divina peccati non est mala, sic Deus |H*rmitlt etiam in sanetis qmedam peccata, ut patet in vita sancti Petri; quare Verbum non [xisset permittere peccatum in natura assumpta? Hcspondctur: Dlsparltas est quod respectu ullorum hominum, Deus se habet ut causa universalis, ut provisor generalis, eos dirigetis secundum providentiam 302 DE DEFECTIBUS ANIMÆ A CHRISTO ASSUMPTIS Pro thomistis triplex est causa absoluta: impeccabilitatis Christi scii. 1* gratia unionis; 2» plenitudo gratiæ habitualis inamissibilis ratione conjunctionis cum gratia unionis; 3* visio beatifica, per quam alii etiam beati sunt confirmati in bono, nec possunt amplius pec­ care, seu se avertere a Deo clare viso, nec cessare ab actu dilectionis Dei, quia hic actus est quidem spontaneus, sed non est liber, est su­ pra libertatem, prout circa Deum clare visum super omnia diligen­ dum non est amplius indifferentia judicii nec voluntatis, et circa bona particularia remanet quidem in beatis libertas sed impeccabilis, scii, libertas in ordine boni tantum. Dicit enim sanctus Thomas, 1*1", q. 4, a. 4: «Voluntas videntis Dei essentiam ex necessitate amat quidquid amat sub ordine ad Deum». Item I» II»’, q. 5, a. 4 et q. 10, a. 2. Insuper Christus semper accepit gratiam efficacem sub qua de facto voluntas non peccat (I» II»·, q. 10, a. 4, ad 3m). Videbimus infra q. 18, a. 4, quod est quidem valde difficile con­ ciliare hanc impeccabilitatem Christi cum libertate ejus a necessi­ tate, sine qua pro nobis non meruisset. Dicemus quod libertas im­ peccabilis Christi est purissima imago impeccabilis libertatis Dei, et quod præceptum pro nobis moriendi Christo a Patre datum tollit quidem libertatem moralem, non vero libertatem psychologicam nam datur, ut omne præceptum, ad actum libere adimplendum; præceptum enim, quod destrueret libertatem psychologicam actus adimplendi, suam propriam naturam præcepti destrueret. Dubium llum. — Utrum potuerit esse in Christo imperfectio mo­ ralis, ut sunt actus caritatis remissi, et minor promptitude ad ser vanda Dei consilia. Respondetur negative. Hæc quæstio specialiter examinatur a Saimanticentibus, qui ibi ostendunt distinctionem inter imperfectionem et peccatum veniale4. Peccatum enim veniale est quid simpliciter malum; quamvis non sit aversio a fine ultimo, est inordinatio mo­ ralité!· mala per respectum ad ea quæ sunt ad finem. Imperfectio au­ tem moralis non est quid, simpliciter malum, quia non est privatio boni proprie debiti, non est enim obligatio agendi semper secundum maximam generositatem moraliter possibilem, nisi aliquis fecerit vo­ tum adimplendi quod ei videtur perfectius pro seipso hic et nunc. Sed imperfectio est quid minus bonum; sic actus caritatis re­ missus est quid minus bonum quam actus caritatis intensus, sed non generalem ad quam i>ertinet permittere quod ea quæ sunt defectibllia quandoque deficiant, ut exinde occasionaliter majus bonum eveniat. Sic Deus permisit trinam negationem Petri durante Passione Domini, ut Petrus saneretur a sua praesumptione magisque fieret humilis. E contrario respectu actionum humanitatis assumptæ, Verbum se habet ut causa et provisor particularis, illas ponens tanquam actiones suas et sibi specialiter imputabiles. Ab illo enim procedunt, ut a principio næc quæstio quandoque ponitur unice contra casuitas qui non raro et Immerito vocant imperfectionem i Notandum est quod Christus, quamvis habeat duas uaturas distinctas, est quid unum per se, non quidem quoad naturam, sed quoad suppositum seu per­ sonam, quæ per se subsistit « in tertio modo dicendi per se ». cf. 11 Post. anal, (lect. 10 S. Thomæ) : De quatuor modis dicendi per se. 2 Persona Verbi Incarnati realiter distinguitur ab ejus humanitate, ut totum renie a parte ejus reali ; ante enim considerationem mentis nostræ, totum non est pars ejus. Est dist inctio realis Inadiequata, dum inter essentiam creatnm et esse est distinctio realis ndæqunta 318 DE CONSEQUENTIBUS UNIONEM HYPOSTATICAM Objectiones eorrnn qui negant distinctionem realem inter essen­ tiam creatam et esse: — Prius est esse productum quam esse assumptum. — Atqui productio alicujus rei terminatur ad ejus existentiam. — Ergo humanitas Christi existit propria existentia priusquam sit assumpta a Verbo. Aliis verbis : assumitur quia est, et non est quia assumitur. Respondetur: Distinguo majorem: prioritate rationis, concedo; prioritate temporis, nego. Et subdistinguo minorem ; productio ali­ cujus rei terminatur ad ejus existentiam semper formaliter per hanc actionem habendam, faveas probare; concomitant er habendam per aliquid aliud, scii, per assumptionem, in casu exceptional! omnino miraculose, concedo. Proinde quando dicitur « humanitas Christi ideo assumitur quia est » distinguendum est supra. « quia est » : quia est in fieri, secundum tendentiam ad existentiam. concedo; quin est in facto esse completo, nego. Unde in eodem instanti reali hæc omnia facta sunt: anima Christi creata est, corpori unita est, et a Verbo assumpta est. Unde non quærenda. est existentia creata ubi divina communicata est. Pariter materia prima, quæ non potest existere, secundum san­ ctum Thomain. sine forma, creata fuit prius prioritate rationis ex parte causæ materialis, quam totum compositum sit productum, sed in eodem instanti ; unde proprie concreata est cum forma, quæ prioritatem habet ex parte causæ formalis et finalis. Ideo materia prima non habet propriam existentiam. sed existit per existentiam totius compositi, seu suppositi. Causa ad invicem sunt causa. Ita Verbum terminans est prius ex parte forma * terminantis, humanitas est prior ex parte causæ materialis. Communiter essentia antecedit existentiam in genere causæ quasi materialis, et existentia antecedit essentiam in genere causæ quasi formalis. Sed in Incarnatione existentia est æterna Verbi existentia. Unde Christus dixit: Antequam Abraham fieret, ego sum; loquitur ut homo, unde innuitur quod etiam huma uitas existit existentia æterna Verbi, sed id quod affirmatur directe est præexistentia æterna unicæ personæ Christi. Instantia: Sed Verbum assumpsit humanitatem non possibilem, sed habentem esse extra causas, ergo prius existentem. Respondetur: Distinguo antecedens: assumpsit humanitatem ha bentem esse extra causas per propriam existentiam, nego; per exi stentiam Verbi ipsi assumptione communicatam, concedo. Alia objectio: Thesis tbomistica supponit quod existentia sequi tur subsistentiam ; sed hoc falsum est, quia subsistere est ipsummet exis tere per se. AN SIT TANTUM UNÜM ESSE IN CHRISTO 319 1) Respondetur indirecte: Retorquetur argumentum ; si subsi­ stere est idem ac existere, tunc Verbum assumpsit humanitatem prius existentem et subsistentem ; quod est hæresis Nestorii. 2) Respondetur directe: Subsistere in concreto importat simul subsistentiam et existentiam ; nam subsistentia est nomen abstractum correlativum hujusce concreti quod est suppositum, sicut personalitas correlativa est personæ; et subsistere est ipsum existere suppositi3. Unde habetur hæc duplex correlatio : ,, , abstractum : concretum : subsistentia personalitas exlsienii(l substantive suppositum IJvl ovJIJdi existere substantive seu subsistere. Unde ipse Suarez distinguit quodammodo subsistentiam ab exi­ stentia, dicendo subsistentia est modus existentiæ. Sed hoc supponit negationem distinctionis realis inter essentiam creatam et esse; et sic non servatur veritas hujusce judicii; «humanitas Petri ante con­ siderationem mentis non est suum esse». Insuper cum existentia sit ultima rei actualis, modus Suarezianus subsistentiæ non nisi accidentaliter advenit naturæ jam existenti; et sic unio hypostatica esset accidentalis. Alia objectio: Sanctus Thomas dicit in Qucest. disp, de Unione Verbi, a. 4, ad lurn : «Esse humanæ naturæ non est esse divinæ. Nec tamen simpliciter dicendum est quod Christus sit duo secundum esse; quia non ex æquo respicit utrumque esse suppositum æternum ». Respondent quidam thomistæ ut Billuart: in hoc loco agitur de esse essentiæ, non de esse existentiæ. Hæc tamen responsio non quietat mentem, quia generaliter quan­ do sanctus Thomas loquitur de esse, iutelligit existentia, et conside­ rato contextu apparet quod agitur de existentia, saltem probabilius. Juxta quosdam criticos modernos, ut Mandonnet, Grabmann, hæc quæstio disputata scripta est ante Illam partem Summæ Theol., sic non mirum est quod in Sumina inveniatur perfectior formula. Sed plures alii critici recentiores, Pelzter, Synave, Glorieux, æstimant hanc quæstionem disp, scriptam fuisse post Illam p. Fatentur tamen quod Compendium theologice est adhuc posterius et in eo S. Thomas loquitur sicut in Summa Theologica4. 3 Plures errant existimando quod subsistentia est abstractum correlativum hujusce concreti quod est subsistere, dum revera est correlativum hujusce con­ creti, quod est suppositum. Tollitur confusio ponendo loco nominis « subsistent ia » nomen a^qulvalens « personalitas », quia manifestum est quod concretum el correlativum est persona et non subsistere. 4 Secundum Grabmann hæc quæstio disputata composita est inter 1260-1268; secundum Mandonnet. an. 1268; sic ambo tenent quod scripta est ante Illam Par. Ictu Summæ Theol. (1271-73). — Attamen P. Pelzter, S. J-, P. Synave, O. P. ( If ulle tin thomiste, 1026). |1|-|21], Glorieux tenent quod compositio husce quæ· silonis disputata' cat posterior. Sed Compendium theologia scriptum est adhuc 320 DE CONSEQUENTIBUS UNIONEM HYPOSTATICAM Solutio: In hac autem quæstione disputata, probabilissime agitur de distinctione inter esse aeternum Verbi et idem esse ut communicatum humanitati Christi non ab æterno. Ita esse animæ separatae in instanti resurrectionis communicatur corpori, et remanet unum esse simpliciter, quamvis verum sit dicere: nunc corpus humanum rur­ sus existit, non vero antea, quia erant solum cineres. Hæc interpretatio hujusce quæstionis disputatæ fundatur in con textu, nam in ipso corpore articuli dicitur: «Esse proprie et vere di­ citur de supposito subsistente... Christus autem est unum simpliciter propter unitatem suppositi, et duo secundum quid propter duas na­ turas; ita habet unum esse propter unum esse æternum æterni sup positi. Est autem et aliud esse hujus suppositi, non in quantum est æternum, sed in quantum est temporaliter homo factum,... quod est esse secundarium. Si autem in Christo essent duo supposita, tunc utrumque suppositum haberet proprium esse sibi principale, et sic in Christo esset simpliciter duplex esse». Formula simplicior et perfectior invenitur in articulo nostro in cujus corpore optime dicitur: «Christo non advenit novum esse per souale, sed nova habitudo esse personalis praeexistentis ad naturam humanam ». Ultima difficultas: Nulla perfectio divina potest acluare natu ram creatam, eo ipso limitaretur, nam reciperetur in natura creata, et cum ea constitueret compositum magis perfectum quam partes ejus. Respondetur: Nulla perfectio divina potest actuate naturam crea­ tam per modum formae intrinsece informantis, concedo ; per modum termini intrinsece terminantis, nego. Sic essentia Dei clare visa ter­ minat actum visionis beatificæ. Ita existentia æterna Verbi est actus ultimus terminans humanitatem Christi, ut culmen pyramidis ter­ minat novas lineas quæ tendunt ad ipsum. Unde quidam merito dixerunt: in Christo est non solum extasis contemplationis et amoris, sed extasis ipsius esse, prout humanitas Christi existit per esse æternum Verbi, quasi rapitur ad illud, sicut ardens amor ad objectum amatum. Sic hic articulus plene cobæret cum q. 2, a. 2 et 6, et interpre tatio Cajetani circa constitutivum personalitatis aperte fundatur in his omnibus textibus sancti Thomæ, et insuper conformis est rationi naturali, secundum quam persona est subjectum intelligens et liberum et personalitas est id quo hoc subjectum est subjectum seu primum centrum attributionis (ego), cui attribuuntur natura intellectualis et existentia. Sic personalitas distinguitur et a natura et ab existentia. postea, et continet eamdeni doctrinam ac Oomm. in Sentent. et Summa Theol., et de esse secundario nihil dicit. Cf Hirns. O. 1’., he Verbe incarna, 1931, trad. fr. et notes, p. 291-298, 329. AN SIT TANTUM UNUM ESSE IN CHBISTO 321 Præsens doctrina est quasi corollarium distinctionis realis inter essentiam creatam et esse. Contra Suarez autem, certissime sequitur tiæc distinctio ex hoc quod solus Deus est suum esse, creatura non est suum esse, ante considerationem mentis nostræ. Hoc lucidissime ap­ parebit quando videbimus Deum sicuti est, et quam maxime nostra essentia differt ab essentia divina. Insuper si persona divina Verbi potest gerere vices personalitatis creatæ, quare existentia increata Verbi non posset gerere vices exiscentiæ creatæ? vi * lUVHIOOtbtaoaAMI ΡΛ ( hrUht ^uh'iltnrr QUÆSTIO XVIII DE PERTINENTIBUS AD UNITATEM IN CHRISTO QUANTUM AD VOLUNTATEM In hac quæstione agitur de voluntate humana Christi ut distin­ guitur ab ejus voluntate divina et ut libere semper conformis est cum beneplacito divino. Aut. I. — UTRUM IN CHRISTO SINT DUÆ VOLUNTATES Status quæstionis. — Plures hæretici negaverunt in Christo duos voluntates, et ex variis motivis. Sic Apollinaris ejusque discipuli dixerunt Verbum in Christo fuisse loco mentis, unde in eo negabant voluntatem humanam sicut humanum intellectum. Eutyches et monophysitæ statuentes in Christo unicam naturam, statuebant unicam voluntatem. Nestor iani asserentes solum unionem accidentalem affectivam inter Christum et Verbum, ponebant etiam in Christo unam volun tatem. Monothelitce denique, scii. Sergius Constantinopolitanus, Macha rius Antiochenus, Cyrus Alexandrinus, asserentes duas naturas in una persona Christi, putaverunt naturam humanam in Christo nun­ quam moveri proprio motu, sed moveri solum a divinitate, sic nega verunt duas voluntates et duas volitiones, et unicam admiserunt, scii, divinitatis. Respondetur: In Christo sunt duæ voluntates, divina scii, et hu mana. Hoc est de fide contra Monothelitas ; cf. Denz., n. 251, Epist. Ho norii I, ann. 634; n. 289, Concilio Constantinopolitano III, ann. 680: definitio de duabus voluntatibus Christi. Item n. 1465. Hæc veritas definita pluribus locis Sacræ Scripturae exprimitur, apud Luc., xxu, 42: «Pater, si vis, transfer calicem istum a me; verumtamen non mea voluntas, sed tua fiat·». — Matth., xxvi, 39: «Non sicut ego volo, sed sicut tu». — Joann., v, 30: « Non quaero voluntatem meam, sed voluntatem ejus qui misit me». Ratione theologica sic probatur responsio: Ad perfectionem hu *, mana naturæ pertinet voluntas humana, sicut ad naturam divinam voluntas divina. Atqui Christus est verus Deus et verus homo, habena QUOAD VObUNTAl’UlM 323 duas naturae inconfusae. Ergo pariter habet duas voluntates nempe divinam et humanam. Et alioquln Christus non potuisset ohedire, neo mereri, nam obedientia et meritum supponunt voluntatem crea­ tam subordinatam voluntati divinæ. Ad Ium : Sed Christus secundum voluntatem humanam seque­ batur voluntatem divinam. Erat perfectissima subordinatio duarum voluntatum. Cf. ad 4U“>. Ad 2am: Sic humanitas Christi erat instrumentum animatum et liberum divinitatis. Ad 3ura : Voluntas humana Christi, ut nostra, ad aliquid incli­ natur naturaliter, scii, ad beatitudinem, seu ad bonum in communi, et ad aliquid libere. Art. II. — UTRUM IN CHRISTO FUERIT ALIQUA VOLUNTAS SENSUALITATIS PRÆTER RATIONIS VOLUNTATEM Respondetur: In Christo fuit appetitus sensitivus, qui vocatur quandoque voluntas sensualitatis, quia Verbum assumpsit humani­ tatem integram. Ad lum : Appetitus sensitivus participative dicitur voluntas in quantum obedit rationi. Ad 2““ : Sed in Christo non fuit fomes peccati, et in eo nullus fuit actus indeliberatus præveniens rationem in parte sensitiva. Art. III. — UTRUM IN CHRISTO FUERINT DUÆ VOLUNTATES QUANTUM AD RATIONEM Respondetur : In Christo potentia seu facultas voluntatis humæ næ est una; sed in ea per respectum ad actus distinguitur voluntas ut natura quæ per modum naturæ inclinatur ad bonum in communi et refugit ea quæ sunt nociva naturæ, et voluntas ut ratio, seu ut libera, quæ fertur in objectum comparando et deliberando. Ad 2uin : Ita in eadem facultate intellectiva distinguitur intel­ lectus qui fertur circa principia, et ratio discursiva quæ fertur circa conclusiones Art. IV. — UTRUM IN CHRISTO FUERIT LIBERUM ARBITRIUM Status quæstionis. — Difficultas est quia liberum arbitrium se habet ad utrumlibet; atqui voluntas Christi fuit determinata ad bo­ num, quia non potuit, peccare. Ergo videtur quod non fuit in eo li­ berum arbitrium. 324 DE CONCORUIa UBERTATIS CHRISTI Respondetur: In Christo fuit liberum arbitrium. Hoc est de fide, sicut de tide est quod Christus ut homo obedivit Patri suo et meruit pro nobis; meritum enim supponit libertatem, et non solum liber tatem a coactione, sed a. necessitate. Probatur ratione theologica, ex praecedenti articulo : Cum in Christo ponatur voluntas, non solum ut natura, sed ut ratio, necesse est etiam ponere in eo electionem, et per consequens liberum arbi­ trium, cujus actus est electio. Attamen Christus in deliberatione judicabat de eligendis absque dubitatione, propter perfectionem suæ cognitionis. Ad 3um : Sanctus Thomas respondet ad objectionem dessumptam ex impeccabilitate Christi : « Voluntas Christi licet sit determinata ad bonum, non tamen est determinata ad hoc vel illud bonum (v.g. ad eligendum Petrum potiusquam Joannem, ut vicarium suum). Et ideo pertinet ad Christum eligere per liberum arbitrium confirmatum in bono, sicut ad beatos». Ita Deus ipse non potest velle malum, sed liberrime eligit hoc bonum creatum potiusquam aliud, hunc mundum possibilem potiusquam alium. Sanctus Thomas in his liueis solvit quidem punctum difficile de compossibilitate i m pecca bili tatis Christi cum ejus libertate. Hæ lineæ pro eo lucidæ erant, quia præ oculis habebat quod sicut Deus ipse est simul impeccabilis et liberrimus, ita omni proportione servata Chri­ stus ut homo; et profunde sic locutus est «de libero ejus arbitrio confirmato in bono, sicut est in beatis», qui remanent liberi, non ad amandum Deum clare visum, sed circa bona particularia eligibilia, absque tamen ulla deviatione. Attamen deinde, ut apparet ex historia tbeologiæ, hoc problema valde agitatum est præsertim considerando libertatem Christi per respectum ad praecepta Patris sui, quibus non poterat inobedire. Ideo speciatim consideranda est hæc quæstio ut melius appareat in quo consistat Christi libertas in bono confirmata. CONCORDIA LIBERTATIS CHRISTI CUM EJUS IMPECCABILITATE Status et difficultas quæstionis. — Certum est quod in Christi ani ma fuit liberum arbitrium, hoc est non solum libertas a coactione sed libertas a necessitate. Est definitum contra Calvinum, Lutheruni et Jansenium, quod liberum arbitrium hanc utramque libertatem im portat, cf. 3am propositionem Jansenii (Denz., 1094): «Ad meren dum et demerendum in statu naturæ lapsæ non requiritur in homine libertas a necessitate, sed sufficit libertas a coactione». Id est: vera est propositio contradictoria: etiam in statu naturæ lapsæ requiritur in homine ad merendum et demerendum, non solum libertas a coa. etioue seu spontanéités, quæ in animali bruto existit, sed insuper Ii CUM EJUS IMPECCABILITATE 325 nertas a necessitate, seu indifferentia dominatrix electionis, sub di­ rectione judicii liberi, ut explicat sanctus Thomas, q. 6 de Malo, et alibi. Dicit etiam, III’, q. 18, a. 4, ad 3m : «Voluntas Christi licet sit determinata ad bonum, non tamen est determinata ad hoc vel ad illud bonum. Et ideo pertinet ad Christum eligere per liberum arbi­ trium confirmatum in bono, sicut ad beatos ». Et ubi non est praeceptum nulla est difficultas, sic Christus li­ bere elegit Petrum, ut vicarium suum, potiusquam Joannem. Quod Christus habuerit liberum arbitrium est de fide, quia defi­ nitum est quod in Christo sunt duæ naturæ inconfusae, et quod utra­ que natura retinet proprietates suas, facultates intelligendi et vo­ lendi et habet operationes suas (Denz., 148, 288). Item definitum est quod libere meruit et satisfecit pro nobis (Denz., 122, 286, 319, 462, 794 sq.). Ad meritum autem ut dictum est, contra Jansenistas. requiritur liberum arbitrium, libertas a ne­ cessitate. In his omnibus conveniunt omnes theologi catholici et rejiciunt dotrinam Jansenii, secundum quam, voluntas Christi fuit necessitata ad impletionem præcepti, cum sola libertate a coactione, quæ pro Jansenio, sufficiebat ad meritum. Pariter certum est quod in Christo nunquam fuit peccatum sive originale, sive actuale, hoc est de fide, ut ostensum est supra, q. 15, a. 1. Imo secundum II Concilium Constantinopolitanum (Denz., 224) Christus fuit impeccabilis etiam ante resurrectionem. Omnes theologi tenent quod sic Christus impeccabilis erat saltem de lege Dei ordinaria, ratione triplici ; scii, unionis hypostaticæ, ple­ nitudinis gratiæ habitualis inamissibilis, et visionis beatificae. Imo, ut supra dictum, q. 15, thomistæ contra Scotistas tenent quod, si Deus per potentiam absolutam a Christo removeret gratiam habitua­ lem et visionem beatam, adhuc Christus esset impeccabilis (et non solum impeccans) ratioue unionis hypostaticæ. Alioquin enim pec­ catum refunderetur in ipsum Verbum, prout actiones sunt suppo­ sitorum seu eliciuntur a supposito. Sic Christus jam in terris erat absolute impeccabilis tripliciter : 1 propter gratiam unionis; 2° propter plenitudinem gratiæ habitua­ lis inamissibilem, ut consequentiam unionis; 3° propter visionem bea­ tificam. Erat etiam impeccans de facto prout semper accipiebat gra­ tiam efficacem ad recte agendum. In hoc ultimo puncto conveniebat eum B. Maria Virgine. His omnibus admissis, magna oritur difficultas, scii, quomodo salvetur Christi libertas a necessitate, in actibus præceptis, cum ejus absoluta impeccabilitate, quæ est plus quam impeccantia. Aut enim Christus potuit ab actu præcepto abstinere, et tunc potuit peccare, aut non potuit ab hoc actu abstinere, et tunc non fuit liber, libertate n necessitate, nec proinde meruit. Videtur quod Christi impeccabilitas et ejus libertas ad meritum requisita, sint inconciliabiles ; hæ nutem duæ proprietates Christi certissime secundum fidem ad ipsum iuin in terris pertinebant; totus Christianismus snpposit et Christi impeccabilitatein et Christi merita. 326 DB CONCORDIA LIBERTATIS CHRISTI Juxta Sacram Scripturam enim constat ex una parte quod Chri­ stus vere fuit liber in moriendo, Joan., x, 17, 18: «Propterea me di­ ligit Pater, quia, ego pono animam meam, ut iterum sumam eam. Nemo tollit eam a me, sed ego pono eam a meipso, et potestatem habeo ponendi eam et potestatem habeo iterum sumendi eam : hoc mandatum accepi a Patre meo». Elæc verba exprimunt et libertatem Christi et præceptum divinum. Lloc rursus affirmat Christus apud Joan., xiv, 31: in fine sermonum in cænaculo : «Venit princeps mundi hujus et in me non habet quidquam ; sed ut cognoscat mundus quia diligo Patrem, et sicut mandatum dedit mihi Pater, sic facio ». Constat etiam quod mors Christi fuit vere meritoria (Rom., v, 19; Philipp., π, 8; I Petri, n, 21, etc.). Et ex alia parte certum est quod Christus fuit, non solum impeccans, sed absolute impeccabilis. Non poterat igitur inobedire; quomodo ergo obediebat cum libertate in­ differentia;. De diversis sententiis propositis ad solutionem hujusce dubii *. llæ sententiæ reduci possunt ad tres: 1* Quidam dixerunt Christus non accepit a Patre verum· præoeptum moriendi, ita Lorea, citans Paludanum, postea Pétau, Franzelin, et inter recentiores P. Billot, De Incarnatione, th. 29 et 30, etiam cum quadam modificatione, ut infra dicemus, P. de la Taille, Mysterium fidei, elucid. 7 et 8, p. 89, 95, 99. Secundum hanc sententiam, Christus non fuit liber in rebus præoeptis, sive juris naturalis, sive juris positivi, quia physice impossi­ bile est comprehensorera velle non obedire. 2* Sententia est quod Christus accepit a Patre praeceptum de terminans tantum substantiam mortis, non autem circumstantias temporis, modi, etc. (vel ut ait Tournely a præcepto dispensationem obtinere poterat Christus). Ita Vasques, disp. 74, c. 5; de Lugo, disp. 26, sect. 7, n. 82; sect. 8, u. 102; Lessius, De Summo Bono, 1. II, n. 185; hæc secunda sententia est eclectica tenet cum prima quod Christus non fuit liber in rebus præceptis et tenet tamen cum sequenti quod Christus accepit præceptum moriendi; et ad concilia­ tionem inveniendam limitat præceptum ad substantiam operis. S“ Sententia est quod Christus accepit a Patre verum et proprie dictum præceptum moriendi, determinans tum substantiam tum cir­ cumstantias ejus mortis, et quod tamen Christus libere, libertate non solum a coactione, sed a necessitate, se obtulit in cruce. Id est : hæc tertia sententia tenet contra duas praecedentes quod Christus fuit liber etiam in rebus proprie præceptis, tum juris naturalis, tum ju­ ris positivi. Ita thomistæ, et quodammodo sanctus R. Bellarminus, De Justificat., 1. V, c. 11, et Suarez, sed hi hoc explicant per scientiam mediam quam thomistæ non admittunt. Tenent thomistæ quod liber­ tas impeccabilis Christi assimilatur libertati divinæ, quæ est simul absolute libera et absolute impeccabilis, prout Deus quidem neces 1 Of. DM thiol oathol., nrl:. Jisut Christ. col. 1207-1R08 (Λ Michel). CUM BJUS IMPECCABIbITATK 327 sario amat bonitatem suam secundum se, sed liberrime diligit eam ut est ratio diligendi creaturas (cf. I‘, q. 19, a. 2 et 3). Sed pro Deo non est præceptum. Secundario vero dissentiunt inter se tbomistæ quoad regulatio­ nem electionis liberae Christi, utrum potuerit regulari etiam a visione beata, an solum a scientia infusa; hoc examinabimus postea. Sic apparet oppositio principalis harum sententiarum, prout duæ priores asserunt Christum non fuisse liberum in rebus præceptis, tertia vero hoc negat. Sententiæ variæ de concordia libertatis Christi cum praecepto divino de morte in Cruce subeunda. Ubertas psychologica, sed non moralis Ubertas psychologica et moralis et nullum præceptum ( 1 > - Kranzelin Billot (positio specialis) (2) ■ Jansentns Janséniste et præceptum strictum Præceptum strictum, eed negatio libertatis moralis et psychologie» (3) ■ Duplex categoria : a) Greg.de Valentia 6) Cabrera Vasquez DeLugo Lessius Tournely Theoph. Raynaud Ysambert (4) - THOMISTÆ omnes S R Bellarmlnus Momentum hujusce discussionis. — Thomistæ existimant quod est quid grave negare libertatem Christi in rebus præceptis, quia Christus cmi. exemplar omnium virtutum et præsertim oonformitatis cum vo­ luntate divina pracipienlc. Hæc negatio eis videtur quid omnino in­ 328 DE CONCORDIA LIBERTATIS CHRISTI consideratum et quodammodo injuriosum Christo. Et generatim no hint altissima mysteria minuere ad inveniendam apparentem clari tatem, quæ potius elongat a contemplatione rerum divinarum, quam ad eam disponat. In primis considerandum est quod fides est de non visis, ac pariter contemplatio procedens a fide viva, donis Spiritus Sancti illustrata. Unde quoad methodum a theologo servandam in his rebus, notan dum est initio quod 1° non negandæ sunt nec minuendæ veritates (■eidissimae, scii, in quæstione præsenti Christi impeccabilitas et ejus libertas a necessitate. Hæc libertas Christi non est restringenda, cum sit exemplar vitæ nostræ et certo certius altissima similitudo liber­ tatis Dei, quæ simul est summa et impeccabilis. In conciliatione vero intima harum duarum veritatum certissi­ marum, non mirum est quod remanere debeat pro nobis obscuritas; non est obscuritas inferior, scii, incoherent!» vel absurditatis, sed superior ipsius mysterii, quod est objectum fidei et contemplationis. Ita in quæstione de prædestinatione, ex una parte certum est quod Deus impossibilia non jubet, et reddit salutem omnibus realiter pos­ sibilem ; ex alia parte certum est quod, cum amor Dei sit causa· bo­ nitatis rerum, nullus esset alio melior, si non magis diligeretur a Deo, ut ostendit sanctus Thomas, I", q. 20, a. 3 et 4. Intima autem conciliatio harum duarum veritatum est abscondita, quia est conci­ liatio surnm» misericordia1, suniniæ justitiæ et supremæ libertatis in Deitate; hæc intima conciliatio non potest videri quin videatur Deitas ipsa per visionem beatificam. Thomismus non timet logicam, nec mysterium : et per logicam ducitur ad altissima Dei mysteria. Sic in his mysteriis pulchrum ap­ paret clarum-obscurum. Examinand» sunt du» primæ sententiæ, pro quibus Christus non fuit liber in rebus praeceptis. 1° Christus habuit ne veram obligationem moriendi, ortam ex prae­ cepto Patris? Status quæstionis. - Hoc negaverunt, Lorca, Pétau, Franzelin, Billot et de la Taille, quia, ut aiunt, Christus non fuisset liber, nam, ut impeccabilis, non poterat huic praecepto non obedire. Unde tenent quod Deus, secluso prœcepto, quo necessitatus fuisset Christus, in sua præscientia disposuit ac decrevit ordinem illum in quo cognovit et Judæos, ex propria malitia, occisuros Christum, et Christum, per conformitatein ad divinum beneplacitum (non obligatorium) crucem libere amplexurum. P. de la Taille (Mysterium Fidei, elucidatio 7 et 8, p. 89-93 sq.) concedit tamen thomistis Christum habuisse veram obligationem moralem moriendi, sed, juxta ipsum, hæc obligatio non orta est ex mandato Patris, Christus eam contraxit sese offerendo Patri ad mortem pro nobis in ultima coena. Ita quædam aniinæ ge nerosæ accipiunt a Deo inspirationem per modum consilii, non obii CUM EJUS IMPECCABILITATE 329 gationis, sese offerendi in holocaustum simul cum Christo, pro salu­ te peccatorum, et non contrahunt obligationem nisi post liberam acceptationem hujusce inspirationis divinæ, v.g, faciendo votum victimæ. Respondetur cum Thomistis: Christus habuit veram obligationem moriendi, ortam ex prœcepto Patris. Probatur ex Sacra Scriptura. — Pluribus locis. Sacra Scriptura loquitur de præceptis Christo impositis, speciatim de prœcepto mo­ riendi, et juxta regulam generalem a sancto Augustino traditam et a theologis communiter admissam, verba- Sacræ Scripturæ sunt in pro­ prio sensu accipienda, quando nullum sequitur inconveniens. Legitur autem apud Joan., x, 17-18: « Propterea me diligit Pa­ ter, quia ego pono animam meam, ut iterum summam eam. Nemo tollit eam a me, sed ego pono eam a meipso, et potestatem habeo po nendi eam et potestatem habeo iterum sumendi eam : hoc mandatum accepi a Patre meo». Verba έντελλω, έντολή, quibus utitur Jesus ad affirmandum præceptum Patris (Joan., x, 18; xiv, 31) sunt semper in N. T. termini technici ad significanda præcepta divina proprie dicta (cf. Mattii., v, 19 ; xxn,3G). Nulla est ratio dicendi : hoc est mandatum improprie dictum; alioquin semper dici posset quando in Scriptura agitur de præcepto: non esse præceptum proprie dictum. Insuper hæc verba dicuntur a Christo, antequam se offerat Patri ad mortem pro nobis in ultima cœna, ergo Christus non contraxit obligationem moriendi ex hac oblatione posteriori, sed ex mandato Patris. In «claro obscuro» non negandum est id quod est clarum, alioquin mu­ tatur mysterium, et loco ejus superioris obscuritatis, ponitur inferior obscuritas incoherentiæ aut contradictionis. Item apud Joannem, xiv, 31, post cœnani : « Venit princeps hujus mundi, et in me non habet quidquam; sed ut cognoscat mundus, quia diligo Patrem et sicut mandatum dedit mihi Pater, sic facio». Agitur proprie de præcepto moriendi pro salute nostra. Item apud Joannem, xv, 10: «Si præcepta mea servaveritis, ma­ nebitis in dilectione mea, sicut et ego Patris mei præcepta servavi et maneo in ejus dilectione». In hoc textu Christus eodem modo vo rat præcepta sibi a Patre imposita, et ea quæ ipse Apostolis impo­ suit; hæc autem erant præcepta proprie dicta, ergo pariter praecepta a Patre Christo imposita ; sic Christus fuit exemplar obedientiœ per fectœ. Insuper in hoc textu non solum agitur de præcepto moriendi, sed de omnibus præceptis Patris quæ servavit Christus, et servavit quidem libere ac meritorie pro nobis. Cum hoc textu videtur incoiiciliabilis thesis quæ affirmat: Christus non fuit liber in rebus præ­ ceptis. Plura autem ex his præceptis, ea scii, quæ sunt juris natumiis, antecedunt spontaneam Christi oblationem. Item apud Lucam, xxn, 22: «Filius hominis, sicut definitum est, vadit». Ibidem, xx, 42: « Jesu in horto Olivarum ait: “Pater, si vis, transfer calicem istum a me; verumtamen non mea voluntas, sed tua liat"». Act., iv, 28; Ilebr.. x, 5-7: «Christus ingrediens mundum dicit: *' Hostiam et oblationem noluisti, corpus autem aptasti mihi: 330 !>E> CONCORDIA LIBERTATIS CHRISTI holocautomata pro peccato non tibi placuerunt. Tunc dixi : Ecce venio; in capite libri scriptum est de me ut faciam, Deus, voluntatem tuam·"». — Item Ps., xxxix, 8. Agitur de voluntate proprie dicta, non solum de simplici consilio oblationis faciendæ pro salute nostra. Unde exclusio præcepti divini videtur incompossibilis cum præ dictis Sacræ Scripturæ testimoniis. Confirmatur: Ex aliis textibus Sacræ Scripturæ de obedientia Christi. Ad Phil., π, 8: «Humiliavit semetipsum factus obediens usque ad mortem, mortem autem crucis·». Bom., v, 19: «Sicut per unius iuobedientiam peccatores constituti sunt multi, ita per unius obedientiam justi constituti sunt inulti». Agitur in his textibus de vera et proprie dicta obedientia sicut de vera inobedientia, non est ratio ad hoc negandum. Obedientia autem proprie dicta habet pro objecto formali superioris præceptum proprie dictum, non vero ejus consilium; consilium enim per se non ligat, nec est superioris qua talis et ut a non superiore distinguitur: æqualis enim, imo et in­ ferior, potest æque consilium dare sicut superior. Denique in citato textu Ep. ad Rom., v, 19 : obedientia Christi opponitur inobedientiæ Adæ, quæ erat per aversionem a præcepto proprie dicto ; ergo agitur de obedientia proprie dicta-, quæ est per conversionem ad præceptum proprie sumptum. Addendum est quod, recurrere ad consilium non juvat ad sal vandain libertatem Christi, nam repugnat etiam summæ Christi san ctitati eum potuisse omittere aut négligera Dei Patris consilia, præ­ sertim consilia æterno decreto innixa et ad salutem hominum ordi­ nata, sicut ad majorem Dei gloriam. Imo sublato omni præcepto3, remanet mortem Christi cum omnibus suis circumstantiis esse a Deo voluntate absoluta prædeünitam (Act., iv, 28) ; Christusque sciebat hanc voluntatem, cui non minus repugnabat non conformari, quam peccare. Probatur ratione theologica duplici quod non negandum est præ reptum : /“ ratione theologica, probatur directe ex ipsa notione præcepti quod præceptum non tollit libertatem· psychologicam. — Omne præceptum datur ad actum libere adimplendum; sic fru stra et stulte praeciperetur igni ut comburat, cordi ut moveat; proinde præceptum quod libertatem psychologicam obedientis destrueret, suam propriam naturam præcepti destrueret. — Atqui præceptum moriendi pro nobis non amisit naturam suam ex hoc quod Christus erat impeccabilis. — Ergo hoc præceptum moriendi non potuit auferre psychologicam libertatem Christi, seu liberum arbitrium ejus quoad actum ad quem inclinabat. 2 Si Deus soluin permisisset crimen judæorum contra Jesum, sicut permisit persecutiones contra martyres, mors Christi infalllblliter etiam evenisset, et Christus debuisset acceptare hanc consequentiam permissionis dlvlnie. CUM EJUS IMPBCCABILITATE 331 Major: est omnino certa nam præceptum tollit quidem libertatem moralem prout reddit illicitum actum oppositum, sed non tollit li­ bertatem psychologicam, imo eam requirit, exigit nempe liberam adimpletionem rei præceptæ. Minor pariter est certa, ita præceptum a Deo datum angelis bea tis ad aliquod ministerium, non amittit suam naturam præcepti ex hoc quod angeli beati peccare non possunt. Et libere hoc præceptum adimplent, prout objectum ejus non est quid ex omni parte bonum uecessitans voluntatem eorum. Sic objectum hujusce praecepti differt ab ipso Deo clare viso. 0* ratio theologica: Si præceptum proprie dictum moriendi pro nobis destruxisset Christi libertatem et meritum, pariter præcepta naturalia, et sic Christus non fuisset liber nec meruisset in obser vatione omnium præceptorum juris naturalis. Atqui hoc affirmare est limitare libertatem et meritum Christi sine fundamento, ac modo indebito, imo, ut videtur, Christo inju­ rioso; quia sic Christus non fuisset amplius exemplar omnium vir tutum. Nullo modo limitandum est meritum Christi, superat e contrario id quod concipimus; nec limitanda est proinde ejus libertas, quæ est perfecta imago libertatis suminæ et impeccabilis Dei. Unde non ne­ gandum est præceptum. 2° Ad quid se extendebat præceptum moriendi pro nobis? Utrum solum ad substantiam mortis subeundæ, an etiam ad cir­ cumstantias temporis, loci, modi, etc. Ut notavimus,-Vasquez, de Lugo, Lessius dicunt: se extendebat solum ad substantiam mortis subeundæ. Sic pro illis Christus non fuit liber nisi circa mortis circumstantias, et meruit non ex eo præ cise quod mortuus sit, sed solum ex eo quod mortuus sit tali loco, tali tempore, tali modo. Præceptum enim pro his theologis aufert libertatem Christi im peccabilis. Thomistæ contrariam sententiam sic probant : 1° Ex Sacra Scriptura: Phil., n, 8 : « Factus est obediens usque ad mortem, mortem autem crucis... propter quod et Deus exaltavit illum». Ergo obedientia Christi se extendebat usque ad hunc modum moriendi, scii, in cruce. Item quoad alias circumstantias apud Mat theum, xxvi, 56, Christus postquam comprehensus est a judæis in nocte passionis, ait: « Hoc totum factum est, ut adimplerentur Scri­ pturæ prophetarum ». Item quoad tempus apud Joan., xm, 1 : « Ante diem festum Paschæ, sciens Jesus quia venit hora ejus ut transeat ex hoc mundo ad Patrem, cum dilexisset suos, qui erant in mundo, In finem dilexit eos». 2° Ecclesia; doctrina semper affirmavit quod Christus meruit salutem nostram, per mortem et passionem suam, et non solum per 332 DK CONCORDIA LIBERTATIS CHRISTI circumstantias suæ mortis. Hoc fundatur in inultis locis Sacræ Seri pturæ etiam Veteris Testamenti v.g. Isaiae, lih; 10 : « Si posuerit pro peccato animam suam, videbit semen longævum ». Concilium Tridentinum dicit: quod Christus «sua sanctissima passione in ligno crucis nobis justificationem meruit» (Denz., 799, 800). Omnes fideles semper tribuerunt redemptionem nostram ipsi morti Christi, et non solum circumstantiis ejus. 3° Ratione theologica, rursus dicendum est quod, praeceptam quod tolleret libertatem psychologicam, suam propriam naturam de strueret, cum ordinetur ad actum libere adimplendum. Item seque retur quod Christus non meruisset per obedientiam, quia non fuisset liber circa rem praeceptam, ut praeceptam, nec proinde circa praecepta juris naturalis. Nec dici potest quod praeceptum moriendi fuit impositum Chri­ sto, sud conditione, quod, quando vellet, posset dispensationem obti­ nere, ut vult Tournely. Sic enim meritum obedientiae in Christo aut omnino evacuaretur, aut saltem valde attenuaretur; vix namque ulla est obedientia subditi cujus arbitrio relinquitur ut possit ad libitum dispensationem obtinere. Insuper opus redemptionis nostrae refun deretur in voluntatem humanam Christi magisquam in voluntatem divinam, quod est inconveniens. Denique præcepta naturalia non pendebant ab acceptatione Cbri sti, nec dispensationem patiebantur et tamen ea servavit libere et meritorie, dicens: Joan., xv, 10: «Si præcepta mea servaveritis, ma nebitis in dilectione mea, sicut et ego Patris mei præcepta servavi ». Unde duæ primæ sententiæ prædictæl0 nullum habent-fundamen­ tum in Sacra Scriptura, e contrario potius opponuntur testimoniis sacris ; 2° falso supponunt praeceptum destruere libertatem psycholo­ gicam, quam e contrario supponit; 3° inutiles sunt ad conciliandam libertatem Christi cum ejus impeccabilitate circa præcepta juris na­ turalis; 4° indebite limitant libertatem et meritum Christi, qui non amplius exemplar esset omnium virtutum, ac praesertim perfectæ obedientiæ. Sic difficultatem non solvunt sed eam effugiunt. Nec ascendunt ad quandam mysterii intelligentiam. Sed potius descendunt ad con­ ceptiones mere humanas. Sic quaeritur veritas minus per penetratio nem principiorum, quam per translocationem quasi mechanicam ele mentorum problematis. 3° Quaeritur principaliter: Quomodo stantibus prœceptis juris na­ turalis, et proprio prœcepto moriendi, Christus impeccabilis libere, libertate non solum a coactione sed a necessitate, et meritorie obe­ divit? Factum concordiæ libertatis Christi cum ejus impeccabilitate stante præcepto exprimitur in ipsis verbis Domini apud Joan., x, 17 : « Ego pono animam et iterum sumo eam : nemo tollit eam a me, sed ego pono eam a meipso, et potestatem habeo ponendi eam (ecce liber- CUM EJUS IMPECCABILITATM 333 tas) et potestatem habeo iterum sumendi eam. Hoc mandatum accepi a Patre meo». Difficultas quoad explicationem hujusce concordiæ est, ut dixi mus initio: aut Christus potuit ab actu præcepto abstinere, et sic potuit peccare, aut non potuit ab hoc actu præcepto abstinere, et sic non fuit liber, nec meruit. Prænotanda. — Ad solutionem hujusce difficultatis, stante præ­ cepto, plura sunt prænotanda. 1) Sola libertas exercitii sufficit ad salvandam essentiam liberi arbitrii, quia per illam homo est sufficienter dominus sui actus, quam potest ponere, vel non ponere. Ad essentiam liberi arbitrii non requi ritur libertas specificationis, sive contrariæ (scii, amare et odisse), sive disparatæ (eligere hoc medium ad finem, vel aliud). 2) Potentia et libertas peccandi non requiritur ad veram liber tatem arbitrii, sed est potius signum libertatis, ut morbus est signum vitæ ; hæc libertas peccandi est forma defectibilitatis nostrae et igitur imperfectio in libertate. Sic nullo modo invenitur in Deo, nec in beatis. Deus est simul summe liber et absolute impeccabilis; libertas autem humana Christi debet esse perfectissima imago libertatis di vinæ. Hoc maxime considerandum est3 : Deus impeccabilis non habet libertatem nisi in ordine boni, sed liberrime creavit ; est quædam convenientia quod creet, prout bonum est diffusivum sui, sed quod creet liberrime, ita ut non fuisset Deus minus bonus, nec minus sa­ piens, si non creasset; non est melior ex hoc quod universum creavit, et quod misit ad nos Filium suum Unigenitum. 3) Non obedire potest sumi aut privative, aut solum negative. Privative significat omissionem obedientiæ ut debitæ, seu peccatum inobedientiæ, et hoc est proprie igitur inobedire, poti usquam non obedire. Negative autem significat simplicem absentiam obedientiæ, quasi sicut in eo cui nihil præcipitur, sed v.g. dormit; et hoc est potius non obedire quam inobedire. Inobedire privative est compo­ nere omissionem obedientiæ cum præcepto, dum inobedire negative et non ponere actum, abstrahendo a præcepto. Gallice «désobéir» dicit plus quam «ne pas obéir». Ita in Deo non conservare creaturam in bono et permittere ini tium primi peccati est quid non bonum, sed non est malum pœnæ; e contrario denegatio divina gratiæ efficacis est poena, præsuppo nens malum culpæ, saltem initium primi peccati4. In omnibus his 3 Unde sanctus Thomas definit libertatem (I·, q. f>2, a. 8, ad 3): facultas electiva mediorum « servato ordine finis » sed « quod eligat aliquid divertendo ab ordine tinis, quod est peccare, hoc pertinet ad defectum· libertatis... sicut ad virtutem Intellectus [tertlnet ut ad diversas conclusiones procedere possit, se­ cundum principia data: sed quod in aliquam conclusionem procedat, praeter­ mittendo ordinem principiorum, hoc est ex defectu ipsius ». Item I», q. 83, a. 4, c. ■> Ihi'c distinctio est magni momenti; ea omissa est iterieulum ponendi pie­ mini ante Initium culpat, dum pœna non potest Infligi nisi propter culpam, et de declinaretur nd Ciilvlnlsniutn 334 OH CONCORDIA LIBERTATIS CHRISTI quæstionibus difficillimis, oportet bene distinguere negationem a pri natione. Malum autem est privatio boni debiti, sic negatio boni non debiti non est malum, v.g. non conservare hic et nunc in bono talem creaturam ; Deus enim non tenetur conservare in bono omnem crea turam, alioquin non posset permittere peccatum, quod fieret impos sibile, et id quod est defectibile nunquam deficeret. Unde, quoad Christum impeccabilem, dicendum est quod non poterat inobedire privative, quia sic potuisset peccare. Et non solum nunquam peccavit de facto, sed non poterat peccare, erat non solum impeccans, sed absolute impeccabilis, sicut non solum inerrans, sed infallibilis. Restat examinandum: an potuerit inobedire negative, praeci­ si ve a praecepto, bene considerando distinctionem inter privationem et negationem. 4) Supponitur quod mors in cruce pro salute nostra secundum se non habet ex intrinsecis necessariam connexionem hic et nunc cum voluntate Christi, nec cum ejus beatitudine. In hoc differt ab aliis objectis quæ ex necessitate movent quoad specificationem, ut esse, vivere et intelligere, si considerantur secundum se, absque aliquo in­ commodo annexo. 5) Supponitur quod prœceptum est quid mere extrinsecum vo­ luntati, eamque nullatenus interius immutat; ita ut voluntas quæ ante præceptum supponitur psychologice libera, adveniente præcepto, remaneat psychologice libera, cum non detur praeceptum de necessa­ riis. Imo supponitur Deum præcipiendo mortem Filio, simul voluisse ut illam subiret libere obediendo et merendo. Præceptum datur enim ad actum libere adimplendum, et si hanc libertatem destrueret, ut di­ ctum est, suam propriam naturam destrueret. Distinctio inter liber­ tatem psychologicam et libertatem moralem est distinctio sensus com­ munis, quæ ab omnibus intelligitur : præceptum enim moraliter obli­ gando, moraliter ligat, ita ut actus oppositus sit illicitus seu prohi­ bitus, sed præceptum non tollit libertatem psychologicam (sive quoad exercitium, sive quoad specificationem), et hæc libertas psychologica seu liberum arbitrium remanet sive in peccato libero contra præ­ ceptum, sive in libera adimpletione ipsius præcepti. 6) Supponuntur communes distinctiones thomistarum in ma teria de auxiliis, scii, necessitatis consequentiae seu hypothetic» et necessitatis consequentis seu absolutæ, necnon sensus divisi et com­ positi, quæ distinctiones dantur ab ipso sancto Thoma, Ia, q. 14, a. 13, ad 2ωη et ad 3um, ubi ostendit quod si video Petrum currentem, necesse est quod currat, necessitate consequenti», non vero conse­ quentis, nam libere currit; sed necesse est quod currat dum currit, et dum video eum currere, quia ut ait Aristoteles, I Perihermeneias, c. 9 (lect. 15 sancti Thomæ) « omne quod est. dum est, necesse est esse». Item necesse est quod Petrus sedeat dum sedet, sci), non potest componere sessionem et stationem, seu simul sedere et non sedere in sensu composito ; sed dum sedet potest stare, in sensu diviso, scii. CÜM BJÜS IMPECCABIIJTATB 333 sedendo retinet potentiam realem standi, non vero actum standi ; item dormiens retinet potentiam realem videndi et non est cæcus. Restât videre igitur: an Christus impeccabilis potuerit inobedire negative, in sensu diviso; ita ut, quando obediebat, actus ejus obedientiæ fuerit necessarius necessitate consequentiæ seu hypothetica, non vero necessitate consequentis seu absoluta. His suppositis ostendendum est quid sit libertas impeccabilis Christi : 1· per respectum ad libertatem impeccabilem Dei cujus est pu rissima imago creata, et 2° per respectum ad praecepta, speciatim ad præceptum mo riendi pro salute nostra. De libertate impeccabili Christi ut est purissima imago impeccabilis libertatis increata. Deus, ut patet, nullo modo habet libertatem peccandi, scii, sese avertendi a seipso, a sua bonitate infinita quam necessario diligit, et tamen summa libertate gaudet in ordine boni, per respectum ad suam bonitatem ut est ratio diligendi creaturas, seu ad suam boni­ tatem communicandam, diffundendam, ac manifestandam. Ilæc sunt de fide (cf. Concilium Vaticanum; Denz., 1783). In hoc quidem est mysterium, scii, quamvis fuerit vere conve­ niens quod Deus creaverit mundum, prout bonum et præsertim sum­ mum bonum est suiipsius diffusivum, tamen Deus ita liberrime crea­ vit, ut potuisset optime non creare, non fuisset inconveniens si non creasset; quidquid dicat Leibnitzius, Deus, si non creasset, non fuis­ set minus sapiens, nec minus bonus5. Nec est major aut melior Deus ex hoc quod creaverit universum orbem. « Dieu n’est pas plus grand pour avoir créé l’univers» (Bossuet). Item quamvis fuerit vere conveniens quod Deus elevaverit humannm genus et angelos ad vitam gratiæ, potuisset eos non elevare; item quamvis fuerit vere conveniens quod Deus miserit Filium suum in mundum ad redemptionem nostram, potuisset Incarnationem redemptivam non velle. Sanctus Thomas explicat duos aspectus hujusce mysterii liber­ tatis increatæ, in I·, q. 19, a. 2 et a. 3. Convenientia creationis sicut convenientia Incarnationis apparet ex hoc quod bonum est diffusivum sui. Ut dicit sanctus Thomas, P, <(. 19, a. 2: «Si res naturales, iu quantum perfectæ sunt, suum bo­ num aliis communicant, multo magis pertinet ad voluntatem divinam ut bonum suum aliis per similitudinem communicet, secundum quod Hoc longe exposulnitiH I» libro a Dieu », p. (1Π7 (172. 336 DE CONCORDIA LIBERTATIS CHRISTI possibile est». Item IIP, q. 1, a. 1, ad manifestandam possibilitatem et convenientiam Incarnationis. Hæc convenientia creationis fundata in prædicto principio tanta videtur ut Leibnitzius dixerit et plures philosophi ante illum : Si Deus non creasset, non fuisset infinite bonus, nec infinite sapiens. Tamen de fide est quod « Deus liberrimo consilio suo creavit » ut dicit Concilium Vaticanum (Denz., 1783). Et hoc sic explicatur a sancto Thoma, I·, q. 19, a. 3: «Voluntas divina necessariam habitu­ dinem habet ad bonitatem suam, quæ est proprium ejus objectum. Unde bonitatem suam esse Deus ex necessitate vult... Alia autem a se Deus vult, in quantum ordinantur ad suam bonitatem, ut in fi­ nem... Unde cum bonitas Dei sit perfecta et esse possit sine aliis, cum nihil ei perfectionis ex aliis accrescat, sequitur quod alia a se eum velle non sit necessarium absolute». Item ad 5, et I contra Gen­ tes, c. 82, c. 76. Unde possumus conficere hoc argumentum : — Deus est liber, non ad diligendam bonitatem suam in se, sed per respectum ad suam bonitatem ut est ratio diligendi crea­ turas, quæ nullum jus habent ad esse. Et cum Deus sit in se infinite bonus et sapiens, non fit melior ex hoc quod voluerit liberrime creare. Sic summa libertate gaudet, ac simul impeccabilitate, scii, summa libertate in ordine boni tantum. — Atqui voluntas humana Christi est purissima imago voluntatis increata;, prout est voluntas humana Filii Dei incarnati. — Ergo voluntas humana Christi debet esse pariter simul impec­ cabilis et liberrima, non quidem per respectum ad bonitatem divinam in se consideratam et clare visam, sed per respectum ad bonitatem divinam, ut est ratio diligendi creaturas. Et non mirum est quod in hoc sit mysterium sicut in libertate in­ creata. Id est : Christus, ut homo, non habuit libertatem peccandi, quæ est forma quædam defectibilitatis nostræ. Vere fuit non solum impeccans, sed absolute impeccabilis tripliciter : 1) ratione unionis hypostaticæ; 2) ratione plenitudinis gratiæ inamissibilis, ut est consequentia unionis; 3) ratione visionis bea­ tific®. Proprie, ratione visionis beatiücæ, diligebat necessario, per actum spontaneum quidem sed supra libertatem, bonitatem divinam clare visam in se consideratam; sed, sicut Deus ipse, libere diligebat bo­ nitatem divinam ut est ratio diligendi creaturas. Mysterium quidem est quod, pro Deo, creatio sit ita conveniens quod non-creatio non esset inconveniens, et est mysterium simile in voluntate humana Christi. Attamen remanet specialis difficultas explicanda, nam pro Deo, quamvis sit convenientia, creandi, non datur præceptum. E contrario Christus tenebatur obedire præceptis Patris sui etiam praecepto mo- ' riendi pro salute nostra. Facile quidem intelligitur quod, sicut. Deus liberrime elegit (pios vult ad vitam internam, Christus libere elegit CUM EJUS IMPECCABILITATE 337 et vocavit tales piscatores potiusquam alios ad gratiam apostolatus. Sed valde difficile est intelligere quomodo fuit liber in observatione praceptorum Patris sui. Tota difficultas enim est de præcepto ut di­ cimus; si enim Christus potuit abstinere ab actu præcepto, potuit peccare, fuit forte impeccans sed non impeccabilis; si autem non· po­ tuit abstinere ab actu præcepto, tunc non fuit liber, nec proinde me­ ruit pro nobis. Hæ sunt therniopylæ theologiæ, sicut ad defensionem conciliationis præscientiæ cum libero arbitrio, præsertim cum vera eulpabilitate peccatoris. Solutio : Christus impeccabilis remansit liber per respectum ad prae­ cepta Patris sui, speciatim ad præceptum moriendi pro salute nostra. Argumentum ad conciliandam libertatem Christi impeccabilis eum præceptis ad hoc reducitur: Præceptum proprift dictum tollit quidem libertatem moralem, prout constituit obligationem, non vero tollit libertatem psycholo gicam, inio de se ordinatur ad actum libere adimplendum, et si hanc libertatem psychologicam destrueret, præceptum suam propriam na­ turam destrueret. Atqui Christus ante præceptum habet libertatem psychologicam impeccabilem (quæ est, ut dictum est, purissima imago libertatis in creatæ circa ea quæ non ex necessitate et intrinsece connectuntur hic et nunc cum beatitudine). Ergo hæc libertas psychologica non destruitur a præceptis Pa tris, alioquin hæc præcepta suam propriam naturam destruerent. Major patet ex prædictis. Explicatur minor; Equidem Christus non libere, sed necessario amat Deum clare visum, ut ultimum finem, et media quæ ex se in­ trinsece habent necessariam connexionem hic et nunc cum isto fine, ut esse, vivere, intelligere, sed libere amat media quæ habent solum accidentalem connexionem cum line ultimo ex præcepto extrinseco. Hæc enim media, attentis prœcise meritis objecti, non infall i biliter alliciunt appetitum sicut Deus clare visus. Ex præcepto quidem ha­ betur judicium speculativo practicum : hoc est faciendum·; sed ju­ dicium practico-practicum : scii, mors crucis hic et nunc simpliciter diligenda est. remanet indifferens, ex meritis objecti; non est enim • Judicium speculativo-practlcum et judicium practico-practicum distinguun­ tur sicut in commune effatum: « Video meliora, proboque (judicium speculativo-practicum), deteriora sequor (ultimum judicium practico-practicum et ele• l.io) » Ultimum judicium practico-practicum, immediate dirigens electionem, non semper est conforme cum judicio speculativo-praetico, et supponit jam actualem affectum ad rem elinendam; deficiente hoc actuali affectu judicium practico-practicum, ut patet In effato citato et in quolibet peccato, non con­ forme est cum Judicio apeculatlvo-praetlco, ex quo habetur advertentia In peocato. - IiahhiimiiMmo«*no« m Chrtito Salvatori· 338 OB CONCORDIA UBERTATIS CHRISTI objectum ex omni parte bonum, sed est bonum sub aliquo aspectu ut quid utile ad salutem hominum, et ut quid præceptum, et est non bonum sub alio propter atrocitatem doloris. Ad hoc judicium practico practicum efformandum : mors crucis est hic et nunc simpliciter diligenda, oportet quod sit actualis af­ fectus ad holocaustum offerendum, seu quod sit interventio voluntatis libera:; sed haec interventio voluntatis Christi semper est ut oportet, quia voluntas Christi impeccabilis est absolute recta. Unde hoc ul­ timum judicium practicum et electio subsequens non sunt necessa ria, nisi necessitate consequential seu infallibilitatis, non vero ne­ cessitate consequentis. Remanet igitur libertas exercitii inter velle obedire, et non velle obedire negative, seu recusare mortem secun­ dum se, non tamen inter velle obedire et non velle obedire privative, seu recusare mortem ut praeceptam. Ex ipsa experientia satis clare apparet distinctio inter inobedire negative et inobedire privative. Si enim aliquis superior jubeat religioso obedientissimo aliquid vere durum, v.g. ut non longum iter faciat ad ultimam absolutionem dan­ dam lilio suo spirituali dilectissimo, quem alter sacerdos assistere poterit, tunc hic obediens religiosus potest habere legitimam tristi­ tiam quia valde dulce esset pro illo assistere suum filium spiritua­ lem moribundum qui ad eum clamat; attamen, quia est obediens, nequidem inclinatur ad eundum contra praiceptum, id est ad inobe diendum privative. E contrario alter religiosus minus obediens in hoc casu, non solum legitimam tristitiam sentiret, sed inclinaretur ad inobediendum privative, et forte tentationi non satis resisteret. Bonus religiosus vellet hoc ministerium secundum se adimplere, non vero hoc ministerium ut prohibitum. Pariter Christus potuit re­ cusare mortem secundum se et de ea tristis fuit, non vero potuit re­ cusare mortem ut prœceptam nec fuit tristis de ea ut praecepta. Hæc igitur distinctio non est subtilis ludus verborum, sed manife­ stum fundamentum habet in re psychologica. Hoc problema quoad nos illustratur ex duplici exemplo altissimæ obedientiæ, scii, obedientiaî Abrahæ et Beatas Mariae Virginis in Calvario. Quando Abraham debuit sese praeparare ad immolationem filii sui, nequidem cogitavit de possibilitate inobediendi; statim se dispo suit ab obediendum. Optime tamen vidit quod objectum hujusce actus erat sub uno aspectu bonum, quia a Deo postulatum, et sub alio aspectu non bonum, imo repugnans naturali amore paterno. Ad fe rendum igitur ultimum judicium practicum determinatum, scii. « hoc est mihi hio et nunc bonum, non solum secundum quid, sed simpliciter, et faciendum, quamvis sit difficillimum», ad ferendum hoc ultimum judicium practicum, quo dirigitur electio, debebat intervenire libera voluntas Abrahæ, ut prævaleiet primus aspectus objecti supra al­ terum ; sed sub motione gratiæ efficacis voluntas Abrahæ recte inter­ venit, libere quidem et heroice. Poterat obedire et non obedire nega five; iino, quia non erat impeccabilis, poterat inobedire privative per actum inobedientiæ aut saltem per peccatum omissionis, sed nequidem de hac cogitavit ; statim sancte et modo valde meritorio ita obedivit CUM EJUS IMPECCABILJTATE 339 ut in posterum fieret exemplum lieroïcæ obedientiæ sicut perfe­ ctas fidei. In hoc veriticatur adhuc id quod dicitur de libero arbitrio in viginti quatuor thesibus thomisticis propositis a S. Congregatione Studiorum, anno 1910, 21· propositio: «Voluntas in electione libera sequitur judicium rationis, sed quod hoc judicium sit ultimum (et uon subsumatur aliud oppositum) hoc facit libera voluntas» ac ceptando aut nou acceptando hanc intellectualem directionem. Aliud exemplum heroïcæ obedientiæ datum est a Beata Maria Virgine in Calvario. Quando debuit consentire immolationi Filii sui, nequidem cogitavit de possibilitate inobediendi vel deliberate orandi in sensu contrario. Optime tamen vidit quod objectum hujusce actus obedientiæ erat sub uno aspectu bonum pro salute nostra, et sub alio aspectu durissimum pro materno corde suo. Ad ferendum ultimum judicium practicum, quo dirigitur electio, debebat intervenire libera voluntas Beatae Mariæ Virginis, ut prævaleret unus aspectus objecti supra alterum. Sed sub motioni gratiæ efficacis et cum speciali assi stentia Spiritus Sancti, qua præservabatur ab omni peccato etiam levissimo, voluntas Beatæ Mariæ Virginis recte intervenit, libere qui dem et heroice, ita ut in perpetuum fieret martyrum Regina. Dis duobus exemplis quoad nos illustratur problema de impecca bili libertate Christi, quæ magis ac magis apparet ut perfectissima imago impeccabilis libertatis ipsius Dei. Est libertas in ordine boni tantum et non in ordine mali ; « libertas nempe confirmata in bono», ut optime sed brevissime dixerat sanctus Thomas in præsenti articulo. Confirmatur: Si hoc non esset verum, beati non conservarent libertatem circa ea quæ non ex necessitate et intrinsece cum beati tudine connectuntur. Communiter autem theologi tenent, quod bea tus, v.g. sanctus Dominicus, diligendo necessario bonitatem Dei clare visam, diligit libere hunc filium suum in terra viventem, et libere pro illo orat ad hanc vel illam gratiam ei obtinendam. Imo etiamsi Liens praecipiat sancto Dominico ut oret pro isto religioso, adhuc sanctus Dominicus libere orat pro eo, quia praeceptum ordinatum ad iictum libere adimplendum, libertatem psychologicam hujusce actus destruere non potest, suam propriam naturam præcepti destrueret. Sic omnes beati sunt impeccabiles, et tamen circa quaedam conser vant libertatem, sed in ordine boni et non mali. Ita Christus jam in terris. Sed sancti non amplius merentur quia non sunt amplius viatores. Solvuntur objectiones. Stante præcepto moriendi pro nobis, Christus impeccabilis non libere obedivit. Ergo falsa est thesis. Probo: I" Objectio. — Aliquis libere vult aliquid, quando potest illud non velle. Atqni, atante præcepto moriendi, Christus impeccabilis 340 DE CONCORDIA LIBERTATIS CHRISTI non potuit mortem non velle. Ergo, stante præcepto moriendi, Chri­ stus impeccabilis non libere obedivit. Respondetur: Distinguo majorem: ...quando potest illud non velle saltem sub uno aspectu, concedo; requiritur quod semper sub omni aspectu possit illud non velle, nego. — Contradistinguo mino­ rem : Christus... non potuit non velle mortem ut pneceptam, con cedo; mortem secundum se. nego. — Erat enim objectum non ex omni parte bonum, et praeceptum superadditum non mutabat naturam hujusce objecti, et, tollendo libertatem moralem per ipsam obliga­ tionem, non tamen tollebat liberum arbitrium. Instantia. — Atqui Christus, stante præcepto, nec potuit mortem secundum se non velle, ergo remanet difficultas. Probo: Christus impeccabilis non poterat inobedire. Atqui, si, stante præcepto moriendi, non voluisset mortem secundum se, inobediisset. Ergo, stante hoc præcepto, non potuit mortem secundum se non velle. Respondetur: Distinguo majorem : Christus impeccabilis non po terat inobedire privative, concedo ; negative, nego. — Contradistinguo minorem: ita inobediisset negative, concedo; privative, nego. Explico: Ut impeccabilis quidem non habebat potentiam pec­ candi, nequidem peccato omissionis, sed hæc libertas quoad specifica tionem contrariam inter bonum et malum non requiritur ad liberta­ tem arbitrii. Sed potuit non obedire negative, quia præceptum super­ veniens, ut dictum est, tamquam voluntati extrinsecum, eam non psychologice immutat et datur ad actum libere adimplendum. — Ne­ quidem Christus potuit peccare in sensu diviso (sicut nos), sed po tuit non obedire negative. 2a Instantia. — Atqui Christus non potuit inobedire negative, sine inobedientia privativa, ergo remanet difficultas. Probo : Non obedire negative est dividere negationem mortis a præcepto moriendi pro nobis. Atqui Christus impeccabilis non po­ terat dividere negationem mortis ab hoc præcepto, seu tollere præ­ ceptum. Ergo Christus impeccabilis non poterat non obedire nega tive, sine inobedientia. privativa. Respondetur : Distinguo majorem : Non obedire negative est divi dere positive, quasi separare negationem mortis a præcepto, nego ; est dividere prtecisive negationem mortis a præcepto, concedo. — Contradistinguo minorem eodem modo. Explico distinctionem : Iu objecto vero et bono, intelligentia at­ tingendo verum, non separat illud a bono (nonnisi ratione distin guuntur), sed præscindit a bono; nihil est magis præcisivum quam objectum formale alicujus facultatis. Item non possumus separare essentiam creatam ab esse, sed consideramus quod esse est prædica tum contingens cujuslibet creaturæ, quod ante considerationem men tis nostræ, creatura, non· est suum esse, et quod ejus essentia realiter dist inguit ur ab illo. Ergo potest esse divisio pracisiva. absque sepa CUM EJUS 1MPECCABILITATE 341 ratione. — Insuper sufficiebat ad libertatem Christi ut negationem mortis secundum se consideratam prœciswe a præcepto posset po­ nere, quia actus specificabatur ab objecto non infallibiliter alliciente, et praeceptum superadditum non mutabat naturam neque objecti speeifieativi, neque actus specificati; sed hoc non intelligitur a nomi­ navistis, qui considerant unice actum concretum, non vero naturam ejus specificatam ab objecto. Insuper ex negatione prædictorum se­ queretur quod angeli non libere mandata Dei exequerentur ; quod an gelus Gabriel non libere venisset ad B. Mariam Virginem die an nuntiationis. Unde Christus libere obedivit, non hoc sensu quod potuerit facere contra præceptum, sed hoc sensu quod potuerit non facere quod aliunde praecipiebatur. Sic Christus libere obedivit præcepto moriendi pro nobis, libertate exercitii. Notandum est insuper quod hæ objectiones supponunt defini tionem molinisticain libertatis psychologic®, scii. « facultas quæ præsuppositis omnibus prærequisitis ad agendum, potest adhuc agere et uon agere». Thomistæ (agendo de electione libera, I* II“C, q. 13, cf. v.g. Billuart) distinguunt optime: est facultas quæ præsuppositis omnibus tempore prærequisitis ad agendum potest adhuc agere et non agere, etiam in sensu composito; sed præsuppositis omnibus solum natura prærequisitis (ut est motio divina efficax et ultimum judicium practicum) potest adhuc agere et non agere in sensu diviso tantum, scii, sub motione divina efficaci ad actum remanet solum potentia ad opposi­ tum. Cf. ea quæ de hac re diximus alibi (Dieu, p. 631) 7. Denique notandum est quod rara est libertas æquilibrii, quæ mi­ nime requiritur ad liberum arbitrium. Libertas æquilibrii ea est quæ existit erga duo bona aequaliter eligibilia, ita ut non possit inveniri ratio eligibilitatis magis in uno er respectum ad suum objectum specificallvtlin, scii, libertas est Indifferentia dominatrix judicii et voluntatis circa objectum non ex omni parte bonum. El netus etiam determinatus remanet in­ trinseca liber ratione objecti. 342 DI·) CONCORDIA LIBERTATIS CHRISTI Unde libertas definitur (P II80, q. 10, a. 2) indifferentia domi natrix voluntatis circa objectum non ex omni parte bonum; non di­ citur circa objectum æqualiter bonum sub uno aspectu, et non bonum sub alio; etiamsi objectum appareat multo magis diligibile quam non bonum (ut Deus nondum clare visus) remanet libertas. Insuper mens nostra non transit de judicio speculativo practice (video meliora, proboque) ad judicium practico practicum (deteriora sequor, judicando practice hic et nunc quod sunt eligenda), nisi vo Imitas nostra jam inchoative et actualiter afficiatur ad objectum quod de facto eligitur, et quod sic apparet ut simpliciter bonum mihi hic et nunc quamvis revera (si agitur de objecto peccati) sit solum bo num secundum quid. Unde falsum est dicere : aliquis dicitur libere velle aliquid ad quod jam afficitur actualiter voluntas ejus, quando potest illud non velle etiam remanente hac inchoata affectione actuali voluntatis ad illud idem objectum. Removeri debet hæc actualis affectio inchoata, ut repudiatur hic et nunc hoc objectum ; v.g. removeri debet ira ad recte judicandum. Adulter nunquam abstinet a suo peccato nisi remota actuali ejus affectione ad hoc peccatum, et tamen, stante hac affectione, libere committit suum peccatum. Pariter in casu nostro : Christus nunquam abstinuisset ab actu obediendi nisi remoto praecepto, et tamen, stante hoc prœcepto, libere obedivit. Unde libere voluit mortem ut preeeeptam, quamvis non po fuerit non velle eam ut preeceptam, id est quamvis non potuerit pec­ care. Sic potuit inobedire negative, non vero privative. Sed hoc non intelligitur a nominalistis quia considerant solum factum (v.g. obediendi, vel inobediendi) et non ipsam naturam facti, In casu ipsam naturam actus liberi specificati ab objecto non ex omni parte bono. Mentalitas eorum maxime differt a mentalitate veri theo­ logi speculativi, et avertit a contemplatione divinorum potiusquam ad eam disponat. Remanet distinctio inter inobedire privative et inobedire nega tive, quæ supra explicata est analogice per exempla dessumpta ex vita Abrahæ et B. Mariæ Virginis. Alice objectiones respiciunt precceptum dilectionis Dei et alia praecepta naturalia Decalogi, maxime negativa. Sic enim gravior fit difficultas: objectio est: beati necessitantur ad amandum Deum clare visum, etiam quoad exercitium; atqui Chri stus jam in terris habebat visionem beatam, ergo non fuit liber circa praeceptum amandi Deum. Sunt apud thomistas duæ responsiones: 1) Respondent Capreolus, Ferrariensis, Medina, Soto: Amor Dei in Christo rcgulatus a scientia beata erat necessarius, concedo; amor Dei regulatus a scientia infusa erat necessarius, nego. Sic sunt CUM EJUS IMPECCABIUITATE 343 duo actus, seu duo amores, qui distinguuntur inter se specie, non substantiali, sed modali, propter duplicem regulationem, quamvis procedant ab eadem virtute infusa caritatis, circa idem objectum, sed non eodem modo consideratum. næc autem distinctio modalis sufficit ut hi duo actus possint esse simul, unus cum modo necessitatis, alius cum modo libero. Sic saltem probabile est quod Christus meruit, non solum amando creaturas propter Deum, sed amando Deum in se et propter se, ut cognitum, non a visione beatifica, sed a scientia infusa. Attamen etiamsi hæc solutio probabilis non esset vera, remaneret secunda statim exponenda. 2) Respondent Alvarez, Gonet, Joannes a sancto Thoma, qui reputat duas responsiones probabiles : /n eodem actu amoris, regu­ lato a visione beata, duplex est terminatio, prima ad divinam boni­ tatem ut in se consideratam, prout est ratio diligendi Deum ejusque perfectiones necessarias; secunda terminatio ad divinam bonitatem, ut est ratio diligendi creaturas seu media non essentialiter et iu trinsece necessaria ad conservationem beatitudinis. Probatur: sic enim secundum sanctum Thomam, P, q. 19, e- 3, amor increatus Dei est necessarius respectu propriæ bonitatis in se, et liber respectu ejusdem bonitatis divinæ, ut est ratio diligendi crea­ turas, prout «bonitas Dei infinita potest esse sine aliis». Atqui non repugnat hæc duplex terminatio pro amore creato Christi regulato a visione beata; nam etiam per respectum ad hunc amorem creatum, creaturæ non habent necessariam connexionem intrinsecam cum Deo clare viso possidendo. Joannes a sancto Thoma, De Incarnatione, disp. 17, a. 3, n. 14, dicit: «Non est inconveniens quod idem actus sit liber et necessarius secundum diversas considerationes, ut patet iu amore beatifico, qui ut respicit Deum est necessarius, ut vero re­ spicit creaturas est liber»; sic sancti in cælo, dum necessario dili­ gunt Deum clare visum, libere orant pro tali vel tali viatore, postu­ lando pro eo talem vel talem gratiam. Imo hic actus liber regulatus a visione beatifica poterat in Chri­ sto esse meritorius quando Christus adhuc erat viator et simul comprehensor; ratione subjecti adhuc viatoris, hic actus erat non solum liber, sed meritorius8. Secunda sententia nobis videtur probabilior. Ergo non inconciliabilis est impeccabilitas Christi cum ejus li­ bertate etiam in rebus præceptis. Non igitur limitanda est ejus liber­ tas et ejus meritum. Sufficit considerare 1) quod voluntas Christi est purissima imago voluntatis divinæ simul omnino impeccabilis et liberrimæ erga creaturas, et 2) quod praeceptum, quamvis tollat liber­ tatem moralem, non tollit libertatem psychologicam circa media non • Alii thomlstre, qui recurrunt ad scientiam infusam Christi, dicunt tamen: Ide actus ut regulatus a visione beata j>ertinebat ad Christum non ut viatorem, •«•d ut eomprehensorein. et hIc hic actus, quamvis liber, non erat meritorius, niiin ad meritum requiritur non solum libertae, sed status viatoris. Tlesi>onderl IH>lest: hic actus |>ertiiicbnt tamen nd Christum, qnl hoc momento erat adhuc vlnl.or. · 344 DE CONFORM I TATE VOLUNTATIS HUMANÆ CHRISTI necessario, intrinsece et evidenter connexa hic et nunc cum beatitudine; imo omne præceptum hanc libertatem psychologicam supponit, prout ordinatur ad actum libere adimplendum, et si eam tolleret suam propriam naturam præcepti destrueret. Hæ duæ veritates sunt communissime receptæ. Sic remanet quidem mysterium, sed vitatur contradictio, remanet Christus perfectissimum exemplar liberte et meritorice obedientiae prœceptis divinis. E contrario aliæ explicationes indebito modo limi­ tant libertatem et meritum Christi ad ea quæ non sunt præcepta. Sic quæstionem non solvunt, sed tollunt seu effugiunt. Corollarium. — Si autem remanet libertas Christi non obstante triplici causa ejus impeccabilitatis (unione hypostatica, plenitudine gratiæ inamissibilis, visione beata) et non obstante gratia actuali ab intrinseco efficaci quam semper accipiebat, a fortiori remanet libertas nostra sub gratia ex se efficaci, et sub ea· quidem nunquam pecca­ mus, sed habemus potentiam peccandi quam Christus non habebat; sub ea· liberum arbitrium potest dissentire si velit, sed sub ea nun­ quam dissentire vult. Art. V. — UTRUM VOLUNTAS HUMANA CHRISTI FUE­ RIT OMNINO CONFORMIS DIVINÆ VOLUNTATI IN VOLITO Status quæstionis. — Hoc dubium venit in mente quia legimus in Evangelio Christum secundum hominem aliquo modo non voluisse mortem propriam, quam tamen constat eum voluisse voluntate di­ vina. Unde oportet conciliare hæc verba Christi : « non sicut ego volo, sed sicut tu» (Matth., xxvi, 39), cum principiis supra expositis scii, quod Christus habuit perfectissimam caritatem, quæ dat per­ fectissimam conform itatem cum voluntate divina, et quod Christus fuit comprehensor, comprehensores autem nihil aliud volunt quam id quod Deus vult ; alioquin non essent beati. Responsio est: Voluntas rationis ut libera, in Christo, saltem absoluta et efficax semper fuit conformis voluntati divinæ etiam in volito materiali, non tamen voluntas sensualitatis, nec voluntas ra­ tionis ut natura. Hæc est etiam mens sancti Augustini, citati in argumento sed contra. 1° Probatur prima pars ex ipsis verbis Christi apud Matth., xxvi, 39: «Non sicut ego volo, sed sicut tu». Etenim ex sua summa cari­ tate a visione beata illustrata, Christus per voluntatem rationis de­ liberate volebat absolute et efficaciter voluntatem divinam impleri, id est mori atrociter pro salute nostra. 2° Probatur secunda pars: «Quia, ut dictum est, q. 14, a. 1, nd 2m, ex quadam dispensatione Filius Dei ante suam passionem CÜM VOLUNTATE DIVINA 345 permittebat carni agere et pati qua: sunt ei propria. Manifestum est autem quod voluntas sensualitatis (quæ participative voluntas dici­ tur) refugit naturaliter dolores sensibiles et corporis læsionem. Si­ militer etiam voluntas rationis ut natura repudiat ea quæ sunt na­ turæ contraria », qûæ tamen quandoque eliguntur propter finem su­ periorem. Ad 3um: Christus erat adhuc viator, ex parte carnis passibilis, quamvis per mentem Deo frueretur. Dubium; An possit admitti quod fuerunt in voluntate Christi, ut ratio est, quidam actus inefficaces et imperfecti, non conformes divinæ voluntati in volito materiali, v.g. circa mortem crucis, ita tamen ut non fuerit in eo imperfectio voluntaria. Respondent plures thomistæ, ut Billuart: nullam in hoc videri repugnantiam. Sic poterat Christus, voluntate rationis, refugere inef­ ficaciter mortem, non præcise ut nocivam naturæ, sed secundum quod præsupponeba-t plura peccata judæorum, et ex ea alia secutura erant; sic ex summa caritate inefficaciter volebat salutem omnium ; imo hi actus possunt dici etiam conformes divinæ voluntati, nempe ineffi­ caci. Sic humana voluntas efficax Christi fuit semper conformis vo­ luntati divinat efficaci , et h umana .voluntas inefficax Christi fuit etiam conformis inefficaci voluntati divinæ. Art. VI. — UTRUM IN CHRISTO FUERIT CONTRARIETAS VOLUNTATUM Status quastionis. — Hic articulus est ad explicandum quod di­ versitas voluntatum, de qua fuit sermo in articulo præcedenti, non fuit talis ut veram contrarietatem induceret, aut inter voluntatem divinam et humanam, aut inter voluntatem humanam et appetitum sensitivum; quia illi diversi motus harum voluntatum, quamvis in­ terdum circa eamdem materiam versarentur, sub diversis tamen ra­ tionibus. Responsio. Non fuit contrariétés voluntatum in Christo; hoc est de fide decisa III Concilio Constantinopolitano (Denz., 291), citatum in argumento sed contra : « Prædicamus duas naturales voluntates non contrarias... sed sequentem ejus humanam voluntatem et non resistentem vel reluctantem, sed potius subjectam divinæ ejus atque omnipotenti voluntati ». Probatur ratione theologica: contrarietas est oppositio in eodem sub eadem ratione. Atqui hæc oppositio non fuit in Christo, na.m vo­ luntas sensualitatis et voluntas rationis ut natura refugiebant mor­ tem ut nocivam naturæ, dum voluntas divina et voluntas rationis ut libera mortem volebant ut bonam generi humano. Insuper Christus per voluntatem divinam et voluntatem rationis volebat ut voluntas sensualitatis et naturæ moveretur secundum in­ clinationem suam, ita tamen ut nulla esset in eis inordinatio. QÜÆSTIO XIX DE OPERATIONE CHRISTI: DE EJUS MERITIS Post considerationem duarum voluntatum, quæ sunt principia agendi, agitur de diversis operationibus, in quatuor articulis: 1° Utrum in Christo sit una operatio divinitatis et humani­ tatis, an plures. 2° Utrum in Christo sint plures operationes secundum huma nam naturam. 3° Utrum Christus secundum humanam operationem aliquid sibi meruerit. 4° Utrum per eam aliquid nobis meruerit. Art. I. — UTRUM IN CHRISTO SIT UNA TANTUM OPERATIO DIVINITATIS ET HUMANITATIS Principalis conclusio hujusce articuli est: Duplex esi in Christo operatio, una humanitatis, altera divinitatis. Iloc est de fide decisa contra monothelismum in III Concilio Constantinopolitano (Denzinger, 291 et 292) citato in corpore articuli. Ratio theologica est evidens : Operationes sequuntur formas, quæ sunt principia agendi. Atqui in Christo sunt diversa principia agendi, scii, duæ naturæ inconfusæ et duæ voluntates. Ergo sunt diversæ operationes. Confirmatur ex hoc quod secundum Scripturam Christus fuit obediens et meruit. Atqui non potuit obedire nec mereri per volun­ tatem divinam. Ergo obedivit et meruit per voluntatem humanam di­ vinæ voluntati conformem. Manifestum est enim quod obedientia et meritum supponunt voluntatem inferiorem subordinatam voluntati superiori. 2· Conclusio: Attamen divina natura utitur operatione natura; humanæ, sicut operatione sui instrumenti. Sic Christus ut homo ministerialiter faciebat miracula, quorum causa principalis non potest esse nisi Deus, cf. ad 1»"> et ad 2”m. Ad 3,,m. — Notatur quod etiam in his miraculis concurrebant duæ operationes; erat, v.g. in sanatione leprosi, operatio propria OB WJUS MBKITIb 347 humanitatis Christi: contactus corporis leprosi, et operatum divi­ num : sanatio miraculosa. Corollarium. — Distinguuntur tria genera operationum in Chri sto; Quædain sunt mere divinæ, ut creatio, conservatio. Quædam sunt mere humanæ, quas Christus exercebat ex virtute proprie hu­ mana, ut comedere, bibere, flere, deliberare. Aliæ sunt mixtae, in quibus agit utraque natura, divina ut causa principalis, humana ut instrumentum, quales sunt resuscitatio Lazari, illuminatio cæci nati, etc. Operatio proprie miraculosa, v.g. suscitatio mortui, est quidem una, quæ dependet a Deo tanquam a causa principali et a natura humana Christi ut ab instrumento conjuncto; sed ibi est simul ope ratio propria instrumenti, quæ non superat virtutem ejus propriam, ut clamare, tangere, loqui; hæc operatio disponit ad effectum prin­ cipalis agentis, sive producat dispositionem propriam in subjectum perficiendum,'ut penna deponens atramentum, sive agat solum « di­ spositive » (adverbialiter) ut tuba quæ transmittit sonum in tali di rectione potiusquam in altera. Dubium.: Quid sil operatio theandrica, seu deivirilisï Hoc explicatur ad lum ubi sanctus Thomas dicit : « Dionysius ponit in Christo operationem theandricam, id est divinam et huma nam, non per aliquam confusionem operationum, seu virtutum utriusque naturæ, sed per hoc quod divina operatio ejus utitur humana, et humana ejus operatio participat virtutem divinæ operationis, v.g. dum Christus sanavit leprosum tangendo». Tunc sunt duæ operatio nes subordinate : tactus qui potest esse sine miraculo, et activa sa natio miraculosa, procedens a Deo ut a causa principali et ab huma nitate Christi, ut a causa instrumental]. Addendum tamen est quod solet etiam ipsa sola actio voluntatis humanæ Christi vocari alio sensu theandrica, propter valorem infi­ nitam quem haurit a supposito divino agente ut quod. Sic dicitur quod actus meritorii et satisfactorii Christi erant actus theandrici, in hoc sensu quod procedebaut simul ab ejus voluntate humana et ab ejus personalitate divina. Et hæc est essentia ipsius mysterii Re­ demptionis : valor infinitus horum actuum theandricorum Christi, qui dicuntur theandrici ratione suppositi seu personæ divinæ Verbi in carnati, quæ operatur per sanctissimam Christi animam. Art. II. — UTRUM IN CHRISTO SINT PLURES OPERATIONES HUMANÆ Respondetur : « Multo magis est una operatio in Christo quam in quocumque alio homine». KensuH est: secundum humanam naturam est in Christo unum principium liberte operationis, cui omnis actio Christi hominis su­ bjecta et s-ubordinata fuit. Nam «in eo nullus erat motus sensitivæ .•artis, qu’ η'·υ esse' ordinatus a ratione. Ipsæ etiam operationes na 348 1JE OPERATIONE CHRISTI tu rales et corporales aliqualiter ad ejus voluntatem pertinebant, in quantum voluntatis ejus erat ut caro ejus ageret et pateretur quæ sunt sibi propria, ut dictum est », sed absque ulla inordinatione. Art. III. — UTRUM ACTIO HUMANA CHRISTI POTUERIT ESSE SIBI MERITORIA Status quæstionis. — Sanctus Thomas supponit Christum mereri potuisse1, et hic docet quid sibi, et in articulo sequenti quid nobis meruerit. Respondetur : Christum vere et proprie meruisse est[de fide^definilo, jn Concilia Trid.. Sess. 6, can. 7 (Denz., 799, 820), ubi expresse dicitur Christum fuisse causam meritoriam nostræ justificationis. Imo ex sacra Scriptura constat quod Christus aliquid sibi me­ ruit. In ea· enim dicitur quod exaltatio Christi est præmium ejus hu militatis et obedientiæ. Sic dicitur (ad Philipp.), π, 8: «Factus est obediens usque ad mortem... propter quod et Deus exaltavit illum », meruit ergo, obediendo, suam exaltationem, et ita aliquid sibi meruit. Item ad Hebr., ii, 9: « Vidimus Jesum, propter passionem mortis, gloria et honore coronatum ». Luc., xxiv, 26: «Nonne oportuit pati Christum et ita intrare in gloriam suam? » (scii, corporis). Joan., xvii, 4: « Opus consummavi etc. nunc, Pater, clarifica^ me ». Ex his constat quod ChristussiSFmeruit gloriam corporis, nominis exalta tionem, ascensionem et adorationem fidelium. Probatur ratione theologica: — Nobilius est aliquid habere per meritum quam sine merito, quando cætera sunt paria, scii, quando inde non sequitur majoris dignitatis detrimentum. — Atqui Christus potuit mereri gloriam corporis et cætera bona extrinseca, nam ea non habuit ab initio, nec ullum videtur sequi majoris dignitatis detrimentum. — Ergo Christus hanc gloriam corporis et bona extrinseca sibi me­ ruit. (Calvinus immerito hoc negavit ut amorem Christi erga nos magis extolleret, ac si Christus non nisi pro nobis mereri voluisset). Per oppositum Christus non sibi meruit nec gratiam, nec scien tiam, nec beatitudinem animer, nec Divinitatem, quia cum meritum non sit nisi ejus quod nondum habetur, oporteret quod Christum ali­ quando istis caruisset, quibus carere magis diminuisset dignitatem Christi, quam eam auxisset meritum. Insuper principium meriti, scii, gratia habitualis, non cadit sub merito. Consequenter Christus non sibi meruit virtutes infusas et septem dona, quæ sunt velut pro prietates gratiæ habitualis. i Ernt enim plenus gratia et caritate, llln-r et viator. OE EJUS MERITIS 349 Propter eamdem rationem Christus non meruit suam incarna­ tionem, quia ipsa erat in Christo principium meriti; meritum enim præsupponit constitutam personam quæ actum meritorium producit. Principalis conclusio hujusce articuli magis constat dum consi­ deratur quod erant in Christo sex conditiones quæ requiruntur ad meritum, ut exponitur in tractatu de Gratia: 1° Actus enim ejus vo­ luntarii erant liberi; 2° erant boni ex objecto et ex circumstantiis; 3° procedebant a subjecto justo et grato; 4° ordinabantur virtute ca­ ritatis ad gloriam Dei; 5° erant viatoris, prout Christus erat simul viator et comprehensor; 6° ordinabantur a Deo ad præmium. Objectio: Christus erat quidem viator secundum corpus suum passibile et mortale, non vero secundum animam quæ fruebatur Deo; meritum autem debet esse ab anima, non a corpore. Respondetur: Distinguo antecedens: Christus non erat viator secundum animam consideratam secundum se et in ordine ad Deum clare visum, concedo; consideratam ut est forma corporis, nego. Et sufficit quod subjectum sit adhuc in vm ut actus ejus liberi etiam alti ores sint meritorii. Sic thomista· omnes tenent quod actus caritatis Christi regulati a scientia ejus infusa erant simul liberi et meritorii, quamvis scientia infusa non pertineat ad animam ut est forma corporis. Et propter eamdem rationem videtur quod actus ca ritatis Christi erga homines salvandos, etiam ut regulati a scientia beata, erant non solum liberi sed etiam meritorii, ut supra dictum est, q. 18, ante art. 5. Ad 7um: Christus meruit ut viator et igitur per caritatem non in quantum erat caritas comprehensoris, sed viatoris. Circa hoc notandum est quod meritum in Christo non poterat regulari a fide, quæ in eo non erat, sed regulabatur vel a scientia beata vel a- scientia infusa, quæ in eo supponebat beatam, ad quam ut proprietas sequebatur. Sic confirmatur quod Christus non potuit sibi mereri gloriam es sentialem, seu visionem beatam, quæ in eo se tenebat ex parte prin­ cipii meritorum ejus; principium autem meriti non cadit sub merito. Corot la ri u m : Christus obtinuit gloriam corporis duplici titulo: scii, titulo connaturali tatis, sic erat ei jam debita (ut redundantia gloriæ animæ), et titulo meriti. Ita filius regis potest habere regnum duplici titulo scii, hæreditatis et meriti. Cf. S. Thomam, Commen­ tarium in Ep. ad Hebr., c. I. Solvuntur objectiones. /· Objectio: Si Christus aliquid sibi meruisset, pro seipso mor tuus esset, quod damnatur in Concilio Ephesino, c. 10. Respondetur: Damnatum est quod Christus passus sit pro pec­ catis propriis; et falsum esset dicere quod Christus passus sit pro sB OPERATIONE CBRIBTl nos homines et propter nostram salutem; attamen potuit sibi consequcnter et secundario aliquid mereri, et etiam angelis, eis enim me­ ruit gratias accidentales, ut sint servi ejus in regno Dei. 2® Objectio: In contrarium: Perfectius est habere gloriam ani mæ ex meritis quain sine merito. Atqui debemus Christo tribuere quod perfectius est. Ergo. Respondetur: Distinguo majorem : quando gloria est terminus meriti, concedo; si vero in aliquo sit principium meriti, nego. In Christo autem gloria animæ est principium meriti, nam in eo regula actus meritorii non fuit fides, sed visio beatifica aut scientia infusa quæ ad visionem beatam sequebatur ut proprietas. Instantia: Nihil repugnat quod meritum Christi reguletur per scientiam infusam, et quod Christus meruerit scientiam beatam. Respondetur: Hoc repugnat quia in Christo scientia infusa- erat · velut proprietas sequens ad visionem beatam, ut aliquo modo gratia habitualis sequebatur ad gratiam unionis; scientia enim infusa con­ cessa est Christo in terris ut sequela mysterii Incarnationis, ad per­ ficiendam humanitatem a Verbo assumptam, et prior sequela gratiæ unionis fuit in eo visio beatifica. Sic videbimus infra q. 24, quod Christus prædestinatus est prius ad filiationem divinam naturalem, deinde ad gloriam, scii, ad visionem beatificam quam statim accepit ut sequelam gratiæ unionis, et deinde ad gratias ejus vitæ viatoris. Art. IV. — UTRUM CHRISTUS ALIIS MERERI POTUERIT Status quæstionis. — Agitur de merito de condigno. Difficultas est quia alii homines gratiam habentes non possunt pro proximo gratiam mereri de condigno, sed solum de congruo, ut ostenditur in tractatu de Gratia, ΙΛ-11“, q. 114, a. 6. Insuper si Chri­ stus, ut Homo Deus et caput Ecclesiæ, meruit de condigno salutem omnium hominum, tunc (ut dicitur in 3* objectione), salus omnium debetur ei secundum justitiam, et sic gratia esset debita et omnes homines deberent salvari. Communiter quidem dicitur (cf. Tab. auream operum sancti Tho­ mæ: Passio Christi, n. 106, 115): « Passio Christi est valoris infiniti quoad sufficientiam pro omnibus," e/fica citer" autem pro his quibus applicatur ». Hoc attente examinandum est? Responsio sancti Thomæ est : Meritum Christi se extendit ad alios in quantum sunt membra ejus, et agitur de merito de condigno. Probatur ex Sacra Scriptura. — Rom., v, 18: u Sicut per unius delictum in omnes homines in condemnationem, sic et per unius ju stitiam in omnes homines in justificationem vitœ», id est: sicut de meritum Adæ derivatur ad alios, ita multo magis meritum Christi. Sic etiam dicitur Ephes., 1, 3: « Renedictus Deus et Pater Domini nostri Jesu Christi, qui benedixit nos in omni benedictione spirituali DE EJDS MEH ITIS 351 in coelestibus in Christo». Ita etiam Christus ipse dixit in Joan., xv, 5: «Sine me nihil potestis facere», in ordine ad salutem; et Joan nes Ev., i, 16: «De plenitudine ejus nos omnes accepimus et gratiam pro gratia». 2° Concilia pluries hoc affirmaverunt: concilium Milevitanum contra Pelagianos, cap. 3 et 4 (Denz., 103 sq.), et concilium Arausicanum, c. 24 (Denz., 197), hoc æquivalenter affirmant sub metaphora de vite vera et de palmitibus. Expresse autem dicitur in Concilio Trldentino (Denz., 799), ubi est sermo de causis justificationis: « Finalis quidem est gloria Dei et Christi ac vita aeterna; efficiens vero mise ricors Deus,... meritoria autem dilectissimus Unigenitus suus, Do­ minus noster Jesus Christus, qui cum essemus inimici (Rom., v, 10) propter nimiam caritatem qua dilexit nos (Eph., u, 4), sua sanctis­ sima passione in ligno crucis nobis justificationem meruit et pro no­ bis Deo Patri satisfecit». Item in canone correlativo (Denz., 820). Et proprie Christus ut homo dicitur Salvator, in quantum meruit salutem nostram. Item Ecclesia in omnibus orationibus postulat gratias ad salu­ tem, Christi merita invocando, dum dicit: «Per Dominum nostrum Jesum Christum ». 3° Ratione theologica. — Meritum extenditur secundum ordinationem divinam et gratiam. Atqui secundum divinam ordinationem in Christo gratia fuit, non solum sicut in quodam homine singulari, sed sicut in capite totius Ecclesiæ, cui omnes uniuntur sicut capiti membra, ex quibus constituitur mystice una persona. Ergo meritum Christi se extendit ad alios, tanquam ad ejus membra. Sic explicatur hæc propositio revelata per aliquid prius et pariter revelatum. Ita analogice, in organismo nostro, caput non solum sibi sentit, sed omnibus membris. Doc confirmatur ex solutione objectionum : Ad Ι«®>: «Sicut peccatum Adæ, qui constitutus est a Deo prin­ cipium totius naturæ, ad alios per carnis propaginem derivatur: et similiter meritum Christi... se extendit ad omnia sua membra». Ad 2um : Alii homines non habent niai particularem gratiam et ideo non possunt mereri de condigno pro proximo. Ad 3am : Gratia nobis concessa per baptismum et alio modo, quamvis sit debita meritis Christi, tamen est gratuita respective ad nos. Insuper merita Christi, quorum valor est sufficiens pro omnibus salvandis, efficaciter salvant eos quibus applicantur et usque ad fi­ nem ; sed plures impedimentum ponunt. Hæc quæstio breviter tantum hic tangitur a sancto Thoma, quia illam tractat infra Is, q. 24, a. 4: Utrum prædestinatio Christi sit causa prædestinationis nostræ. Respondet affirmative in hoc sensu: «sic Deus præordinavit no­ stram salutem, ab æterno prædestinando, ut per Jesum Christum compleretur ». Nunc per respectum ad Christi meritu ponenda sunt plura dubia. 352 DE OPERATIONE CHRISTI Dubium 1um. — An Christus meruerit omnes effectus prædestina tionis hominum electorum, scii, vocationem, justificationem et glo­ rificationem? Respondent communiter thomistæ : Christus non meruit præde stinationem nostram ex parte Dei prædestinantis2. Sed meruit de condigno omnes effectus prædestinationis nostræ. Et hoc non verum est nisi de Christo, non de Beata Maria Virgine, quæ tamen hos ef fectus meruit de congruo. Sic dicitur ad Ephesios, i, 3: « Benedixit nos Deus tn omni be nedictione spirituali in coelestibus in Christo», id est per Christum seu per merita Christi ; altissima autem hominis benedictio est ejus prædestiuatio. Item dicitur ibidem « Deus prædestinævit nos in ado ptionem filiorum per Jesum Christum». In quo agitur de prædestinatione etiam comparative sumpta scii, istorum in particulari præ aliis, secundum illud Joan., xv, 16: « Vos autem dixi amicos... Non vos me elegistis, sed ego elegi vos». Ita, post Augustinum, sanctus Thomas, ad Ephesios, I, lect. 1. Ex hoc sequitur quod prædestinatio nostra est gratuita respective ad nos, non respective ad Christum. Cf. sanctus Thomas in Joannem, xvn, 24, et Sal man licenses, De In carnatione, disp. XXVIII, dub. vin, η. 93, 98, 99, 102; dub. ix, n. 107 præsertim 109, et Joannem a sancto Thoma in Iara, q. 23, a. 5. Remanet tamen quod prædestinatio hornm potiusquam aliorum dependet ex beneplacito Dei ; non enim Christus hos et illos præ aliis elegit seu petiit et meruit eligendos, nisi dirigente et movente volun­ tate Patris; unde Christus ipse dicit Joan., xvn, 6: « Tui erant et mihi eos dedisti», id est: «Eos dedisti mihi, movendo voluntatem meam ad hos meritorum oblatione præ aliis eligendos, et eos mihi dedisti in tempore quos elegeras ab æterno intuitu meritorum meo­ rum». Ita communiter Thomistæ, ubi tractant aut de prædestinatione nostra in P“n, q. 23, a. 5, aut de prædestinatione Christi ut est causa prædestinationis nostræ, III”, q. 24, a. 4. Cf. infra sanctum Tliomam, III”, q. 21, a. 4, utrum oratio Christi semper fuerit exaudita:: utique quando procedebat ex voluntate consequenti, cf. ibidem ad 2um de oratione Christi pro prædestinatis. Dubium 2um. — .4» merita Christi prædestinata sint ante volun­ tatem consequentem salvandi efficaciter hos potius quam alios, v.g. Petrum potiusquam Judarn. Respondetur affirmative. Merita Christi prædestinata sunt seu efficaciter volita sunt a Deo, si non ante voluntatem antecedentem salvandi omnes homines, saltem ante voluntatem consequentem sal 2 Id est : Christus non meruit actum increatum quo Deus nos prædestinavit, sed meruit quidquid volitum est ab isto actu divino, scii, meruit prædestinatio­ nem nostram non ex parte Dei volentis, sed e.r parte votiti et voliti ab æterno. Unde sanctus Thomas dicit, I”, q. 19, a. 5: « Deus vult hoc esse propter hoc, sed nop propter hoc vult hoc ». V.g. Deus vult effectus prédestina tionis nostra êssëpro'pier menta Christi, sed non propter merita Christi vult hoc, sell, ex parte Dei volentis. Rallo fundamentalis est, ut dicitur I», q. 19. a. 5, quod In Deo esi unicus actus voluntatis, cui non potest assignari causa In ordine creato. DE EJU3 MERITIS 353 * midi aliquos et hos præ aliis, id est ante electionem et prædestinaI innem electorum. Sic ipsa prædestinatio nostra et nostra salus est medium ordinatum ad gloriam Christi prius prœdestinati, ut com muniter dicunt thomistæ agendo motivo Incarnationis. Sic Christus, ut patet, prædestinatus est ante Petrum et Paulum. Cf. Rom., vm, 29: «Prædestinavit nos conformes fieri imaginis Filii sui, ut sit ipse primogenitus in multis fratribus. Quos autem prædestinavit, hos et vocavit; et quos vocavit, hos et justificavit; et quos justificavit, illos et glori ficavit ». Dubium 3urn. — An Christus meruerit omnibus hominibus vitam u ternam. Respondetur : Utique, sed solis electis mçruit consecutionem vita· er actum liberum regulatum a visione beatifica. ’ In hoc loco, q. 47, a. 1, sanctus Doctor dicit; « Poterat Christus suam pas­ sionem et mortem impedire, primo quidem adversarios reprimendo, ut eum aut non vellent, aut non possent interficere; secundo, quia spiritus ejus habebat potestatem conservandi naturam carnis suæ, ne a quocumque læslvo inflicto opprimeretur; quod quidem habuit anima Christi, quia erat Verbo Dei'conjuncta in unitate personæ, ut August, dicit in 1. IV de Trin.. c. 13. Quia ergo anima Christi non repulit a proprio corpore nocumentum illatum, sed voluit quod na­ tura corporalis illi nocumento succumberet, dicitur suam animam posuisse, vel voluntarie mortuum esse ». Cf. ibid, ad im, 2m. 3nl. DE CHRISTO PER COMPARATIONEM AD PATREM QUÆSTIO XX DE Abt. SUBJECTIONE CHRISTI AD PATREM I. — UTRUM CHRISTUS SIT SUBJECTUS PATRI Videtur quod nou, quia· Christus non est creatura, et quia Chri­ stus dicitur Dominus. — Sed ex altera parte dicitur quod « formam servi accepit » et « fuit obediens usque ad mortem crucis » (Philipp., π, 8) : Quomodo hæc apparenter opposita conciliantur? Respondetur : Christus ut homo vere est subjectus Patri, et tri­ pliciter: L° quia natura humana ejus non habet nisi participationem bonitatis; 2° quia subjacet potestati divinæ; 3° quia per voluntatem humanam debet obedire mandatis divinis. Unde debet dici: Christus est subjectus Patri, ratione humanitatis suce. Ad : Attamen ratione personæ increatæ Verbi non potest dici quod Christus est creatura, quamvis habeat naturam creatam. Item ratione personæ Christus dicitur Dominus, imo Christus nt homo ratione unionis hypostaticæ est Rex regum, Dominus do­ minantium. Cf. Billuart. Aut. II. — UTRUM CHRISTUS POSSIT DICI SIBI IPSI SUBJECTUS Respondetur : Utique ratione diversarum naturarum, in eadem persona; non vero in hoc sensu quod in eo essent duæ personæ, qua­ rum una· subjiceretur alteri, hoc esset hæresis Nestorii. QUÆSTIO XXI DE Art. I. — ORATIONE CHRISTI UTRUM CHRISTO CONVENIAT ORARE Respondetur : Christus secundum Evangelium oravit, et ut homo conveniebat ei orare, quia ejus voluntas humana non poterat omnia facere, ac Christus sciebat esse divinitus ordinatum a Patre ut quae­ dam non nisi per orationem acciperet. Oravit etiam ut nobis daret exemplum sic recurrendi ad Deum. Dubium: Utrum Christus nunc existens in coelo vere et proprie oret pro nobis f Medina, Vasquez et quidam alii dicunt; nunc in cœlo Christus solum improprie orat pro nobis, exhibendo Patri suam humanitatem et sua præterita merita. Ita P. de la Taille. Thomistæ et multi alii theologi respondent: Christus in cœlo proprie orat pro nobis intercedendo, ut advocatus noster, ut nobis applicentur momento opportuno fructus meritorum suorum præteri torum et satisfactionis suæ. Probatur: Rom., vm, 34: «Christus qui est ad dexteram Dei. qui etiam interpellat pro nobis». — Hebr., vn, 25: «Semper vivens ad interpellandum pro nobis». Hæc oratio cœli habet nomen pro­ prium: «intercessionis». — In I Joan., π, 1: dicitur de Christo nunc existente in cœlo, quod est «advocatus noster ». «Habemus advocatum ad Patrem ». Ita S. Ambrosius, S. Augustinus, S. Gregorius Magnus, sanctus Thomas dicunt: Christus etiam nunc in cœlo orat pro Ecclesia. Non potest quidem amplius mereri nec satisfacere, quia non est amplius viator. Sed potest orare intercedendo, sancti pro nobis orant in cœlo, et eo magis quo majorem caritatem habent. Cf. II’ II·0, q.-83, a. 11 : Utrum sancti in cœlo orent pro nobis. Si vero in litaniis B. Mariæ Virginis non dicitur «Christe, ora pro nobis», sed «Christe exaudi nos», hoc est quia Christus, ut Deus, exaudit orationes nostras et ad vitandum errorem Nestoria nismi, dicitur Christe exaudi nos; perfectius denique est orationem exaudire quam orare. Cf. circa hoc dubium, S. Thomam in Ep. ad Rom., vni, 34 <·! ad Hebr., vu, 25 et Kalmanticenses. OB ORATIONE CHRISTI Art. II. — UTRUM CHRISTUS ORAVERIT SECUNDUM SUAM SENSUALITATEM Id est : En quo sensu dixit in horto: «Transeat a me calix iste»? Respondetur: In hoc sensu quod tunc ejus oratio exprimebat Deo affectum sensibilitatis suæ, et hoc ut nos instrueret de tribus : 1° ut ostenderet se veram humanam naturam cum naturalibus suis affecti bus sumpsisse; 2° ut ostenderet quod homini liceat secundum natu ralem affectum a Deo aliquid postulare conditionaliter ; 3° ut osten­ deret quod proprium affectum debet homo divinæ voluntati subjacere; unde dixit: « Verumtamen non sicut ego volo, sed sicut tu». Art. III. — UTRUM CHRISTUS ORAVERIT PRO SE Respondetur affirmative et dupliciter: 1° exprimendo affectum sensibilitatis et voluntatis ut natura: «Transeat a me calix iste»; 2“ exprimendo affectum voluntatis deliberate, quæ consideratur ut ratio, sicut petiit gloriam resurrectionis : « Pater, clarifica Filium tuum» (Joazn., xvu) ; sic nobis ostendebat Patrem esse auctorem omnium bonorum quæ secundum naturam humanam habebat Art. IV. — UTRUM ORATIO CHRISTI SEMPER FUERIT EXAUDITA Respondetur per distinctionem: Oratio ejus proprie dicta quanempe procedebat a voluntate absoluta rationis deliberatio, fuit sem per exaudita ; quia semper hæc voluntas fuit conformis divinæ volun tati, ita ut nihil vellet aut peteret hac oratione, nisi quod sciret Deum velle. De hac oratione intelliguntur verba Domini ad Martham, apud Joannem, xi, 23: «Quæcumque poposceris a Deo dabit tibi Deus». - Joan., xi, 42: «Ego autem sciebam quia semper me midis». · Hebr., v, 7: «Exauditus est pro sua reverentia». Oratio Christi conditionalis exprimens affectum sensibilitatis aut voluntatis ut natura, non fuit semper exaudita, ut patet de oratione In horto. Objectio : Christus oravit ut peccatum crucifixoribus suis iguo aceretur, ut patet apud Luc., χχπι, 34. Atqui tamen non omnibus peccatum illud fuit dimissum, nam Judæi fuerunt pro illo peccato puniti. Respondet sanctus Thomas ad 2um : «Dominus non oravit pro «minibus crucifixoribus, neque etiam pro omnibus qui erant credituri Iu eum, sed pro his solum, «pii erant prædestinati, ut per ipsum vitam consequerentur æternam ». Quidam professores facultatis theologia· 360 DE CHRISTO RELATE AD PATREM Duacenæ sugillarunt liane responsionem ut jansenianam, in sua cen­ sura data 22 aug. 1722 et damnata Romæ 18 junii 1726. Non intel­ lexerunt quod sanctus Thomas in hac responsione ad 2um loquitur unice de oratione efficaci quæ procedit ex voluntate absoluta, non de oratione conditionali quæ conformis est voluntati conditional! Dei de salute omnium hominum. QUÆSTIO XXII DE SACERDOTIO CHRISTI Cf. Ep. ad Hehreos, i, 11, iv, vu, ix : Christus, ut sacerdos, est præstantior angelis, Moyse, sacerdotibus V. T. — Garrigou-La grange, Le Sauveur, p. 282-293. — J. M. Vos™, Studia paulina, Homa, 1S28, Sectio VI: Christus sacerdos, Hebr., ν-νιι ; Christus victima, Hebr., vin x. Art. I. — UTRUM CHRISTO CONVENIAT ESSE SACERDOTEM Status quæstionis. — Videtur quod non: 1° quia sacerdos est minor angelis; 2° Christus non traxit originem carnis ex sacerdotibus veteris legis, sed ex tribu Juda; 3° Christus est legislator et in V. T. quod est figura N. T., non fuit idem legislator et sacerdos. Responsio tamen est affirmativa et de fide, secundum S. Scriptu­ ram, Hebr., iv, 14: «Habemus Pontificem, qui penetravit coelos, Je­ sum Filium Dei». Item in Concilio Ephesino (Denz., 122) et Tridentino (Denz., 938 ss.) et cf. Pium XI, Encyclica «Quas primas» de principatu Christi (Denz., 2195). Ratio theologica est: Proprie officium sacerdotis est esse media­ torem inter Deum et populum, prout sacra dat populo, et offert Deo preces populi ac sacrificium. Hoc autem maxime convenit Christo, nam ut dicitur TI Petr., i, 4: «Maxima et pretiosa nobis promissa donavit, ut per hoc efficiamini divinæ consortes naturæ» et Coloss., i, 19: «In ipso Christo complacuit omnem plenitudinem habitare, et per eum reconciliare omnia». Ex his constat quod Christus est sa­ cerdos ut homo. Aii 1 um : Christus sacerdos, secundum passibilitatem carnis, est inferior angelis, sed etiam ut homo est eis superior ratione unionis hypostaticae et plenitudinis gratiæ et gloriæ. Aii 2um: Christus noluit nasci de stirpe figuralium sacerdotum, ut ostenderetur verum sacerdotium non esse omnino idem ac tigurale sacerdotium. Aii 'iuin : Christus ut caput omnium hominum, habet perfectionem omnium gratiarum, sic ille solus est eminenter formaliter simul legi •dator, sacerdos et rex, ut annuntiatur apud Isaiani, xxxm. 362 DB CHRISTO Art. II. — RELATE AD PATREM UTRUM CHRISTUS SIMUL FUERIT SACERDOS ET HOSTIA Status quæstionis. — Videtur quod non : 1’ quia sacerdotis est hostiam occidere seu immolare, et Christus non seipsum occidit; 2“ quia in V. T. quod est figura N. T. nunquam homo offerebatur in sacrificium. 3° Omnis hostia Deo oblata sanctificatur, ipsa autem Christi humanitas a principio fuit sanctificata. Responsio tamen est: Christus fuit simul sacerdos et hostia. Hoc est etiam de fide secundum S. Scripturam, Ephes., v, 2: « Christus dilexit nos et tradidit semetipsum pro nobis oblationem et hostiam Deo in odorem suavitatis » ; et etiam hoc est definitum in Concilio Tridentino (Denz., n. 938, 939, 940) de institutione sacrificii missæ et sacerdotii N. Legis a Christo. Ratione theologica sanctus Thomas ostendit quod Christus fuit non solum hostia, sed hostia perfectissima. Homo enim indiget sacrificio ad tria : 1° ad remissionem pecca torum, ad quod offerebatur in V. T. hostia pro peccato; 2° ad con servationem gratiæ, ad quod offerebatur hostia pacifica; 3° ad hoc quod spiritus hominis perfecte Deo uniatur, quod maxime erit in gloria; unde in V. T. offerebatur holocaustum spectans ad statum perfectorum, quod totum comburebatur in honorem Dei. Christus autem fuit perfectissima hostia, quia simul fuit hostia pro peccato, hostia pacifica, et holocaustum, ut constat ex textibus ad Hebr. citatis in corp. art. Ad /um : Christus non se occidit, sed seipsum voluntarie morti exposuit, voluntarie se obtulit, prout voluntarie sustinuit occiden tium impetus, quos facile poterat repellere, ut ostendit in horto Gethsemani, quando ex auctoritate ita respondit aggressoribus, ut ceciderint in terram. Unde dixerat apud Joan., x, 18: «Nemo tollit animam meam a me, sed ego pono eam a meipson. Ignis quo com busta est victima fuit ignis amoris desuper descendens, ait alicubi sanctus Thomas. In hoc differt mors Christi a morte martyrum, quæ ideo non ha bet rationem sacrificii proprie dicti; quamvis sit voluntaria. Posito mortali vulnere, non est ipsis martyribus sicut Christo liberum ser­ vare vel ponere animam, dum Christus poterat per miraculum non mori sub ictibus, si voluntas Patris non dedisset ei praeceptum mo­ riendi pro nobis. Unde Christus se obtulit ut hostiam, cf. ad 2““, ad 3nm. Corollarium: Sacerdotium Christi nequit esse magis perfectum, quia sacerdos nequit magis uniri Deo, victimer, et populo. (Cf. Gar rigou Lagrange, Le Sauveur, p. 284 ss.). Christus enim est Deus, in­ super Christus est simul sacerdos et hostia, et denique Christus est caput sui corporis mystici et totius humanitatis. Cf. q. 22. a. 3, ad l’"’1 ; q. 48, a. 3, passio causavit nostram salutem per modum sacrificii. 3G3 PE SACERDOTIO CHRISTI Art. III. — UTRUM EFFECTUS SACERDOTII CHRISTI SIT EXPIATIO PECCATORUM Respondetur affirmative ex Ep. ad Rom., m, 24 et ad Hebr., ix, 14, citatis in articulo. Ra.ti»ne theologica ostenditur quod Christus morte sua nobis me­ ruit gratiam qua· deletur culpa; et plenarie satisfecit pro pœnis de­ bitis. Unde effectus sacerdotii Christi est expiatio peccatorum quoad culpam et quoad poenam, e Languores nostros tulit, et dolores nostros ipse portavit ». Ad : «Sacrificium autem quod quotidie in Ecclesia offertur, non est aliud a sacrificio, quod ipse Christus obtulit, sed ejus com­ memoratio». Est idem sacrificium quoad substantiam, prout eadem est numerice hostia, idem numerice sacerdos principalis; sed non est idem sacrificium quoad modum : nunc Christus non cruente immo­ latur, sed incruente et sacramentaliter. Insuper nunc Christus non meretur, nec dolorose satisfacit, sed nobis applicat fructus praeteri­ torum suorum meritorum et satisfactionis. Cf. Concilio Tridentino (Denz., 938, 939, 940). Ad- 3vm : Inter principales hostias figurativas V. T. erat agnus pascalis, iinde de Christo dicitur : « Ecce agnus Dei, qui tollit peccata mundi n (Joan., i). Art. IV. — UTRUM EFFECTUS SACERDOTII SOLUM AD ALIOS, SED ETIAM AD IPSUM CHRISTI NON PERTINUERIT Responsio est negativa cum Concilio Ephesino (Denz., 122). Rati» est quia Christus erat ut homo jam sanctissimus, plenus gratiæ et impeccabilis, fons totius sacerdotii. Ita sol illuminat, sed non illuminatur. Hoc clare jam dicitur ad Hebr., vn, 27 : «Christus innocens non habet necessitatem quotidie, quemadmodum sacerdotes, prius pro suis delictis hostias offerre ». Art. V. — UTRUM SACERDOTIUM CHRISTI PERMANEAT IN ÆTERNUM Responsio est affirmativa ex Ps. 109, 4 : « Tu es sacerdos in æter num». Item Hebr., v, 6 et vn, 3: «Sacerdos manet in aeternum ». «Christus est semper vivens ad interpellandum pro nobis» (Hebr., vn, 25). Difficultas tamen est quod sacerdotium non perdurat sine obla­ tione sacrificii proprie dicti, seu sacrificii visibilis, quod cessabit post celebratio nem ultimæ missæ in fine mundi; nam in ccelo beati vident Deum Facie ad faciem immediate, et non amplius indigent signis sen xihilibu s. 3G1 DE CHRISTO RELATE AD PATREM Ideo sanctus Thomas magis præcise ad quæstionem respondet : Sacerdotium Christi dicitur æternum. non ratione oblationis sacri ficii, sed ratione consummationis sacrificii, scii, perpetuæ unionis liominum redemptorum cum Deo clare viso, hic est enim fructus æter nus sacrificii Salvatoris. Propterea dicitur ad Hebr., ix, 11: «Christus autem assistens pontifex futurorum bonorum... per proprium sanguinem, introivit semel in sancta, æterna redemptione inventa» (legere artic.). Unde post celebrationem ultimæ missæ non erit amplius sacrificium pro­ prie dictum, nec reparatio nec petitionis oratio, sed semper erit cul­ tus adorationis et gratiarum actionis. Cf. ad lum, 2um. Unde sacerdotium Christi dicitur æternum : 1° ratione effectus salutis æternæ hominum ; 2° quia nullum habuit successorem ; 3° quia ipse jugiter interpellat et sacrificabit per ministros usque ad finem mundi; 4° ratione unctionis. Plures thomistæ, ut Billuart, dicunt quod sacerdotium Christi dicitur æternum etiam « ratione unctionis nunquam perituræ, utpote quæ est ipsa unio hypostatica». Si esset in cœlo sacrificium proprie dictum, esset sacrificium altius quam sacrificium crucis, non ei sui)· ordinaretur, sed ei coordinaretur etiam ut quid altius, et ideo non intelligerentur verba Christi morientis: « Consummatum est». E con­ trario Sacrificium Cœnæ ordinatur ad Sacrificium Crucis, et Sacri­ ficium Missæ subordinatur Sacrificio Crucis, cujus est applicatio. Dubium 1um. — Quodnam sit formale constitutivum sacerdotii Christi? Cf. Garrigou Lagrange, Le Sauveur, p. 289 ss. Disputatur etiam inter thomistas: Salmanticenses et quidam alii tenent quod constituitur per gratiam capitis, prout præsupponit seu connotât gratiam unionis. Sic Christus esset sacerdos per eamdem gratiam habitualem creatam, secundum quam est caput Ecclesiæ. Plures alii theologi etiam thomistæ, ut Gonet, Bugon, et nunc magis ac magis hæc sententia admittitur, tenent quod sacerdotium Christi formaliter constituitur per gratiam substantialem unionis, quâ Christus ut homo primordialiter est sanctus sanctitate uon solum innata, sed substantiali et increata. Eadem enim gratia est sanctus et sanctificator. Unde Pius XI dicit in aliqua concione sacra relata in Civiltà Cattolica, 192G, p. 182: «E’ unicamente perché 1’Omoou sios di Nicea si è incarnato... che si effuse e si effonde, inesauribile ed infinita, in Gesù Cristo, quella che i teologi chiamano unzione sostanziale, che lo consecrata sacerdote ». Probatur 1°: Quia Christus ut homo est sacerdos prout est unctus, Ps. xliv, 8; ix, 24, a Deo; atqui ejus unctio primordialis est per gratiam unionis. Probatur 2°: Quia Christus est sacerdos qui debet offerre sacri ficium valoris infiniti ad redimendos homines. Sacrificium autem ejus non habet valorem infinitum nisi ratione gratiæ unionis; quia ejus oblatio est actus theandricus. DE SACERDOTIO CHRISTI 365 Ad hoc uon sufficeret quod sit caput humanitatis; Adam erat «caput naturæ elevatæ » et non poterat offerre sacrificium valoris infiniti. Nec sufficit dicere cum Salmanticensibus quod formale constitu­ tivum sacerdotii Christi est gratia habitualis prout connotât gra­ tiam unionis, quia ipsum sacerdotium Christi secundum suum formale constitutivum debet esse capax offerendi sacrificium valoris intrin­ sece infiniti ; et hoc formaliter dependet ab ipsa gratia unionis. næc sententia videtur esse sententia sancti Thomæ, q. 22, a. 2, ad 3um, ubi de humanitate Christi ait: « Acquisivit actualem hostiae sanctificationem tunc (in cruce) ex antiqua caritate, et gratia unionis sanctificante eamdem absolute» '. Item q. 24, a. 1, ad 2U>“, ex quibus constat quod Christus fuit prædestinatus ad filiationem divinam na­ turalem priusquam ad gloriam et ad gratiam habitualem ; non enim prædestinatus est ad summum gradum gioriæ, nisi quia debebat esse Filius Dei. Item juxta sanctum Thomam Christus est mediator præsertim per gratiam unionis, 111“, q. 26, a. 2; q. 58, a. 3. Hæc sententia admittitur etiam a Bossuet, Elevations sur les mystères, XIII0 semaine, I et VI élévation. Dubium 2um. — Quisnam est major titulus Christi, Salvator an Sacerdos in> æternum? Responsio est Salvator, sic nomen Jesus significat Salvatorem. Unde generaliter titulus tractatus de Verbo Incarnato et Redemptore est, sicut in hac Summa Theologica sancti Thomæ, De Salvatore, po­ tiusquam de Christo sacerdote. Insuper Salvator debet esse sacerdos capax offerendi sacrificium valoris Infiniti. Sed non omnis sacerdos est proprie salvator. Notio Salvatoris dicit quid plus quam notio sacerdotis. Denique actus principalis sacerdotis est actus virtutis religionis, scii, offerre sacrificium pro populo; dum actus principalis Salvatoris est actus altioris virtutis, scii, caritatis, a qua imperatur virtus re­ ligionis. Sic principalis actus Christi Salvatoris est actus amoris quo in cruce summo modo dilexit Patrem suum et salvandas animas. Art. VI. — UTRUM SACERDOTIUM CHRISTI FUERIT SECUNDUM ORDINEM SEU RITUM MELCHISEDECH Responsio affirmativa habetur ex Ps. 109, 4: «Tu es sacerdos in æternum secundum ordinem Melchisedech». Item Flebr.. v, 6, 10; vi, 20; vn, 1, 10, 11, 15, 17. Sensus est quod sacerdos Melchisedech fuit specialis figura Chri­ sti sacerdotis, quam alii sacerdotes veteris legis. Et hoc quadrupliciter : 1°· Quia Melchisedech obtulit panem et vinum (Gen., xiv, 18) non oves et boves ut Aaron ; Christus autem in Cœna obtulit corpus et sanguinem suum sub speciebus panis et vini. Seei Patris, nec relationem realem filiationis respectu B. Ma riæ Virginis. Principales definitiones sunt sequentes (cf. Denz., 309-314) : De erroribus Adoptianorum (ann. 794). Rejicitur ut hæresis hæc affîr matio quod Christus ut homo est filius adoptivus Patris (in Cone., Francofordensi, a. 794, in Concil. Forojuliensi, a. 795, n. 3007). Hoc rursus dicitur in II Concil. Lugdunensi (Denz., 462). Occasione hujusce erroris, sanctus Thomas longius exponit quid sit adoptio divina, quam in tractatu de gratia, quamvis fundamenta doctrinae de adoptione divina sint in ipso tract, de gratia exposita. Art. I. — UTRUM DEO CONVENIAT FILIOS ADOPTARE Status quæstionis. — Videtur quod non quia nullus adoptat nisi extraneam personam, et nulla persona est extranea Deo. Respondetur tamen affirmative, secundum Ep. ad Ephes., i, 5: « Prædestinavit nos in adoptionem filiorum ». Ratio ‘theologica est : Adoptare est admittere aliquem ad partici­ pationem suæ hæreditatis, ita homo dives adoptat filium pauperis. Atqui conveniens est quod Deus ex infinita bonitate sua admittat creaturas suas intellectuales ad participationem suæ hæreditatis, quæ est ipsius Dei fruitio. Deus enim est dives et beatus, in quantum seipso frnitur. Ergo Deo convenit filios adoptare. 368 DE HABITUDINEM PATRIS AD CHRISTUM Notandum est quod ex sola ratione non potest apodictice probari possibilitas hujusce adoptionis; hoc esset probare possibilitatem gratiæ, quæ essentialiter supernaturalis est ut participatio divinæ naturæ seu vitæ intimæ Dei, et igitur superat spheram veritatum ex sola ratione demonstrabilium. Sed, posita Revelatione, convenientia adoptionis manifestatur ex infinita Dei bonitate. Possibilitas ejus non potest nec probari, nec improbari, sed suadetur et sola fide firmiter tenetur. Dubium 1um: In quo differt adoptio divina ab adoptione hu manat Cf. in fine corporis articuli. Respondetur : Disparitas est quod homo adoptando aliquem v.g. filium pauperis, non facit eum idoneum ad suam hæreditatem, sed idoneum supponit, ac ut talem eligit adoptando. E contrario Deus hominem quem adoptat, idoneum facit per gratiæ munus ad suam hæreditatem. Unde adoptio divina valde superior est adoptione hu­ mana·, et multo magis realis, elevat enim ad superiorem ordinem vitæ divinæ, et procedit ab amore increato qui est effectivus, productivus gratiæ; et regenerat animam, ita ut filius adoptivus dicatur in Pro­ logo Joannis «ex Deo natus», non quidem secundum naturam ut Filius unigenitus, sed secundum gratiam, id est regeneratur spiri-· tualiter per gratiam infusam. □ ubium 2um : In quo differt filiatio adoptiva a filiatione naturali. Filiatio naturalis est relatio quæ convenit alicui quatenus ex vi suæ originis recipit naturam generantis, vel eaindem numero ut in divinis, vel specie ut in creatis; unde fundamentaliter sumpta di­ citur «origo viventis a vivente in similitudine naturæ», cf. I’, q. 27, a. 2. Sic fundamentum filiationis naturalis est generatio passiva. Filiatio adoptiva est imitatio secundum quid filiationis naturalis, in quantum ille qui adoptatur accipit ab adoptante non suam na­ turam, sed jus ad hæreditatem ac si esset verus filius. Unde commu­ niter definitur adoptio a jurisperitis et a theologis: «Gratuita- et liberalis assumptio personæ extraneæ ad hæreditatem ». Confirmatur responsio ex solutione objectionum articuli : Ad lum : « Homo in sua natura consideratus non est extraneus a Deo, quantum ad bona naturalia quæ recepit; est tamen extraneus, quantum ad bona gratiae et gloriæ» quia haec non habet naturaliter, sed solum per adoptionem. Ad 2um : Filiatio adoptiva· est participata similitudo filiationis divinæ naturalis, unde dicitur ad Rom., vm, 29: « Prædestinavit nos conformes fieri imaginis Filii sui». Id est: sicut Filius Dei unige uitus accepit ab æterno totam naturam divinam a Patre suo; filius adoptivus accipit in tempore participationem divinæ naturæ. Ad 3um : «Bona spiritualia possunt simul a pluribus possideri non autem bona corporalia. Unde hæreditas corporalis non recipitur nisi post mortem patris; dum hæreditatem spiritualem simul omnes ex integro accipiunt, sine detrimento Patris semper viventis». CHRISTUS NON EST FILIUS ADOPTIVUS PATRIS Art. 369 II. — UTRUM ADOPTARE CONVENIAT TOTI TRINITATI Status quæstionls. — Difficultas est quia ex una parte, homines jter adoptionem efficiuntur fratres Christi potius quam filii ejus, nam dicitur Rom., vm, 29: «Ut sit ipse primogenitus in inultis fratri­ bus ». Ex altera parte, quando in oratione dominica dicimus «Pater noster» hoc pertinet ad totam Trinitatem, sicut «adveniat regnuin tuum», «fiat voluntas tua». Respondetur: Adoptare est actio totius Trinitatis. 1° Probatur ex auctoritate: quando in oratione dominica dici­ mus «Pater noster», Pater dicitur essentialiter et non personaliter, cf. Ia, q. 33, a. 3; q. 39, a. 7. Item quando dicitur: «Adveniat re­ gnum tuum, fiat voluntas tua». 2° Probatur ex ratione theologica : Omnis actio divina libera ad extra convenit toti Trinitati quia procedit ab omnipotentia, quæ, ut natura divina, communis est tri­ bus personis. Atqui adoptare est actio divina· libera ad extra, est enim collatio gratiæ. Ergo. Aliis verbis : dum Filius Dei naturalis est « genitus non factus», Illius adoptivus est factus, secundum illud Joan., i: «Dedit eis po­ testatem filios Dei fieri ». Dicitur tamen filius adoptivus «ex Deo natus» ibidem, propter spiritualem regenerationem quæ est gratuita, non naturalis. Ad 2Qln : «Per adoptionem efficimur fratres Christi, quasi eum­ dem patrem Rabentes cum ipso; qui tamen alio modo est Pater Chri­ sti et alio modo Pater noster. Unde signanter Dominus (Joan., xx, 17) dixit: «Patrem meum, et seorsum Patrem vestrum. Est enim Pater Christi naturaliter generando, quod est proprium sibi; est au­ tem pater noster voluntarie aliquid faciendo; quod est commune Iribus personus». Unde quando dicimus: «Pater noster», Pater su­ mitur essentialiter, non personaliter. E contrario quando Christus dicit «Pater meus». Christus enim non est Filius Trinitatis, sicut lies... Hodie P. Lebreton, S. J., multum in hoc insistit exegetice; uiiimadversio ista invenitur propriis terminis apud sanctum Thomain, In præsenti articulo, parum citato. Dubium: An adoptatio, licet sit communis toti Trinitati, appro frietur Patri. Respondetur ad 3am: « Appropriatur Patri ut auctori, Filio ut < i · in piari, Spiritui Sancto ut imprimenti in nobis similitudinem hu. exemplaris». \gitur de adoptatione active sumpta, non de adoptione passive •...... quae dicitur « participata similitudo filiationis æternæ » Ipiimi passive sumptæ. Ratio est quia appropriatio est manifestatio divinarum perso­ llarum per attributa essentialia, qme majorem affinitatem habent cum < ΐΑ·ΜΙ<Μ)ϋ·Ι «AOM l)e fhrlelo XuIihi litre 370 DE HABITUDINEM PATRIS AD CHRISTUM constitutivo talis vel talis personæ. Sic Patri, ut est principium sine principio, appropriatur omnipotentia; Filio, ut est Verbum, appro priatur sapientia; et Spiritui Sancto, ut est Amor personalis, appropriatur bonitas et sanctificatio quæ fit præsertim per caritatem in­ fusam. Of. I’, q. 39, a. 7 et 8; q. 45, a. 6 ad 2®. Art. III. — UTRUM ADOPTARI SIT PROPRIUM RATIONALIS CREATURÆ Respondetur ; Omnis et sola creatura intellectualis potest adop­ tari, quia est capax gratiæ per quam fit adoptio, et beatitudinis in qua consistit hæredita-s. Ergo angeli sunt filii Dei adoptivi ; pariter primi parentes in statu innocentiæ; et justi veteris Testamenti; etiam omnes qui sunt in gratia quandiu in illa permanent, etsi non sint prædestinati. Objectio: Sanctus Paulus ad Galat., iv, Rom., vm, opponit chri stianos justis V. T. prout hi acceperunt spiritum servitutis in timore, dum Christiani acceperunt spiritum adoptionis filiorum. Respondetur : Non opponit eos inter se, ratione justitiae perso­ nalis, sed ratione status et legis prout lex vetus erat lex timoris se­ cundum se, nec ex se vim habens justificandi, dum lex nova sit lex gratiæ prius indita in cordibus, et vim habens justificandi, cf. PII", q. 106, a. 1. Sic est «sufficiens ad salvandum» quamvis non omnes justi efficaciter salventur ; quidam amittunt gratiam. Art. IV. — UTRUM CHRISTUS, SECUNDUM QUOD HOMO, SIT FILIUS DEI ADOPTIVUS Status quaestionis. — Adoptianistæ circa finem sæculi vm, scii. Felix episcopus Urgelitanus, et Elypandus archiepiscopus Toletanus, docuerunt quod Christus, ut homo, est filius Dei adoptivus. Et pro babilius, quidquid dicat Vasquez, hanc thesim defenderunt in sensu Nestoriano, scii, ponendo duas personas in Christo. Sic damnati sunt ut haeretici in Cone. Francofordensi (Denz., 309-314) ann. 794, sub Hadriano I. Cf. Billuart. Sed Durandus et Scotus ignoraverunt acta Concil. Francofor densi, quæ astutia haereticorum diu latuerunt, et dixerunt: sertw/u unitate personæ, Christus ut homo est filius adoptivus Dei, prout, accepit gratiam habitualem secundum quam nos sumus filii adoptivi. Utrum hæc sententia Scoti et Durandi prædamnetur a Com·. Francofordensi, quod ignoraverunt? Respondetur quod Cone. Fran cofordense hoc etiam excludit nam dicit: « Adoptivus si quidem noJ habet aliam significationem nisi ut Jesus Christus non sit propnut Filius Dei». Dicit etiam hoc Concilium: «Unitas personæ tollit iusa unio naturarum in persona Christi cadit sub æterna praedestinatione, et ratione hujus unionis Christus recte dicitur esse prædestinatus. Responsio Ad Ium : Non tamen prædestinatus est, sicut nos, ad filiationem adoptivam, sed ad filiationem divinam naturalem. Ad 2um : « Prædestinatio attribuitur personæ Christi, non quidem secundum se, sed secundum quod subsistit in humana natura», nam per gratiam unionis convenit Christo, secundum humanam naturam, esse Filium Dei. Ad 3u,n : Antecessio prædestinationis æternæ non refertur ad per· sonam Verbi secundum seipsam, sed ratione humana· naturæ. 374 DE HABITUDINE PATRIS AD CHRISTUM Art. II. — UTRUM HÆC SIT FALSA: CHRISTUS, SECUNDUM QUOD HOMO, EST PRÆDESTI NATUS ESSE FILIUS DEI Respondetur negative, quia prædestinatio attribuitur Christo ra­ tione solius humanæ naturæ, id est secundum quod homo. Ad : Id est : prout humanitas Christi accepit gratiam unionis. Ad 2um : Non hoc sensu, quod, sicut Christus est risibilis ratione humanæ naturæ, ita esset Filius Dei ; sed prout humanitas ejus unita est hypostatice Verbo Dei. Unde dicitur: Christus, ut homo, prædestinatus est ad filiationem divinam, non adoptivam, sed naturalem. Dubium: Utrum Christus, ut homo, praedestinatus fuerit prima rio et principaliter ad filiationem Dei naturalem, et secundario tan­ tum ad visionem beatificam cæteraque dona supernaturalia ipsi collata. Respondent thomistæ affirmative contra Scotuin. Nam id quod primo et principaliter fuit intentum in decreto prae­ destinationis est filiatio divina naturalis, seu unio hypostatica, quia majus est esse Deum quam frui Deo ut cæteri beati. IIoc decretum praedestinationis Christi ad filiationem divinam naturalem nihil aliud est quam decretum incarnationis ; et solum consequenter Christus prædestinatus est ad gloriam, tanquam ad aliquid minus principale, derivatum ex gratia unionis. Pariter in Mariologia, sanctus Thomas et plerique theologi ut Suarez et plures alii dicunt quod per ipsum decretum Incarnationis B. Maria Virgo prius praedestinata est ad maternitatem divinam et :solum consequenter ad plenitudinem gloriæ et gratiæ « ut esset idonea et digna Mater Dei», cf. IIP, q. 27, a. 5 c. et ad 2um. Ohjectio: Sed Christus fit perfectior per lumen gloriæ et visio­ nem beatificam ; ergo sunt quid perfectius quam unio hypostatica. Respondetur: Nego consequentiam, quia unio hypostatica non se habet ad lumen gloriæ ut dispositio ad formam perfectiorem, sed potius ut causa eminens ad quid derivatum. Imo unio hypostatica constituit formaliter ordinem hypostaticum, qui immense superat or­ dinem gratiæ et gloriæ. Etiam maternitas divina, pertinet ratione sui termini ad ordinem hypostaticum, et superat plenitudinem gra tiæ, quamvis hæc plenitudo sit perfectio quidem derivata et convenientissima ut B. Maria Virgo sit digna mater Dei. Ita anima rationalis, prout pertinet ad ordinem substantiæ, est quid perfectius quam facultas intellectiva et quam intellectio, quæ pertinent ad ordinem accidentium et proprietatum, perficiunt tamen substantiam. Notandum est insuper quando communiter dicitur: «Omnis re» est propter suam operationem» hoc non significat quod substantia, est propter accidens, hoc esset falsum. Sed sensus axiomatis, ut no DE PRÆDESTINATIONE CHRISTI 375 tat Cajetanus est: «Omnis res est propter semetipsam operantem». Et res cum sua operatione est quid perfectius quam res sine operatione, ut arbor cum fructibus est perfectior quam sine fructibus; sed me­ lius est dare arborem, quam dare fructus tantum, seu usum fructum. 1’ropterea sanctus Thomas dicit II» II“, q. 188, a. 6 : « Ille qui vovet aliquid et facit, plus se Deo subjicit, quam ille qui solum facit, subjicit enim se Deo non solum quantum ad actum, sed etiam quan­ tum ad potestatem, quia de cætero non potest aliud facere: sicut plus daret homini, qui daret ei arborem cum fructibus, quam qui daret ei fructus tantum ut dicit sanctus Anselmus». Operari sequitur esse, et operatio est ad perfectionem ipsius substantiæ. Unde Christus certo prædestinatus est prius ad filiationem divi nam naturalem quam ad gloriam et B. Maria Virgo (eodem Incar­ nationis decreto) prius prædestinata est ad maternitatem divinam quam ad plenitudinem gloriæ et gratiæ. Corollarium. — Ut patet utroque prædestinatio Christi et 13. Ma­ rite Virginis est absolute gratuita. Nec Christus nec B. Maria Virgo potuerunt mereri Incarnationem, et merita Christi et B. Mariæ Vir­ ginis sunt effectus et non causa prædestinationis eorum ; sicut me­ rita electorum sunt effectus et non causa prædestinationis eorum, ut ostenditur Is, q. 23, a. 5 ; cf. I Cor., iv, 7 : v Quid habes quod non accepisti?» et Ephes., i, 4: «Elegit nos Deus ante constitutionem inundi, ut essemus sancti et immaculati in conspectu ejus in cari­ tate » non quia prævidit nostram futuram sanctitatem. Deus non est solum spectator, sed salutis auctor ! Art. III. — UTRUM PRÆDESTINATIO CHRISTI SIT EXEMPLAR PRÆDESTINATIONIS NOSTRÆ Responsio est affirmativa: 1° Probatur auctoritate sancti Augustini in libro De Prœdestinatione sanctorum, c. 15, ubi egregie exponit quod gratuita prædeslinatio Christi ad filiationem divinam naturalem, ex nullis ejus prævisis meritis, est exemplar prædestinationis nostræ ad salutem seu ad filiationem adoptivam gloriæ, quæ pariter est ex nullis praevisis Ineritis nostris, cum merita electorum sint effectus et non causa prædustinationis eorum. 2° Probatur ratione theologica: Quæ sic explicatur in corp. art. Prædestinatio Christi est exemplar nostræ non ex parte Dei volentis, >«·ιΐ ex. parte objecti voliti. Non ex parte Dei volentis, quia in Deo non sunt plures actus in­ tellectus nec voluntatis, unde dicitur (I", q. 19, a. 5): «Vult Deus /i«<· esse propter hoc (ex parte volitorum) sed non propter hoc (prius Intentum) vult hoc (per posteriorem actum)». In hoc Deus differt a Imliis, qui ex intentione finis movemur ad electionem mediorum. Ked ex parte objectorum· volitorum, prædestinatio Christi est c'.mplar nostræ et hoc dupliciter: 376 DB HABITUDINE PATRIS AD CHRISTUM α) Quantum ad bonum ad quod praedestinamur; ipse enim Chri stus prædestinatus est ad filiationem divinam naturalem, et nos ad filiationem divinam adoptivam, quæ est participata similitudo alte rius see. illud Rom., vm. 29: «Praedestinavit nos conformes fieri imaginis Filii sui». b) Quantum ad modum consequendi istud bonum quod est peç gratiam, nullis praecedentibus meritis nostris, quæ sunt effectus et' non causa praedestinationis nostræ. Sub isto aspectu « manifestissi­ mum est» inquit sanctus Thomas, post Augustinum, quod prædesti natio Christi est exemplar nostræ, «quia natura humana in Christo nullis suis praecedentibus meritis est unita Filio Dei, et “de pleni tudine gratiæ ejus nos omnes accepimus” ut dicitur Joan., i ». Ad 3am: Non necesse est quod exemplatum sit æquale exemplari, sed quod aliqualiter imitetur illud. Et prædestinatio nostra, ut sta tim dicemus, est ex meritis Christi, duin praedestinatio Christi est ex nullis meritis. Aut. IV. — UTRUM PRÆDESTINATIO CHRISTI SIT CAUSA PRAEDESTINATIONIS NOSTRÆ Status quaestionis. — Sensus est : utrum praedestinatio Christi sit non solum exemplar, sed causa finalis et efficiens moralis praede stinationis nostræ, prout Christus meruerit effectus praedestinationis nostræ. Sanctus Thomas respondet prius sicut in artic. praecedenti, quod ex parte Dei prœdestinantis praedestinatio Christi non est causa nostræ, quia uno et eodem actu aeterno Deus praedestinavit Christum et nos. Sed ex parte votitorum, prædestinatio Christi est causa (finalis et efficiens moralis) praedestinationis nostræ. α) Causa finalis quidem, quia ut dicitur I Cor., m, 23 : « Omnia vestra sunt, vos autem Christi, Christus autem Dei». - Rom., vm, 29: «Praedestinavit nos conformes fieri imaginis Filii sui, ut ipse sit primogenitus in multis fratribus ». b) Causa efficiens moralis, prout Christus meruit de condigno omnes effectus prœdestinationis nostrae, scii, vocationem, justifica tionem, glorificationem. Dicitur enim Ephes., i, 3 sq. : «Deus benedixit nos in omni be nedictione spirituali in coelestibus in Christo1 ; praedestinavit nos in adoptionem filiorum per Jesum Christum in ipsum... in laudem gloriae gratiæ suæ, in qua gratificavit nos in dilecto Filio suo. m quo hahemus redemptionem per sanguinem ejus, remissionem per catorum, secundum divitias gratiæ ejus, quæ superabundavit in nobis ...(Deus voluit) instaurare omnia in Christo... in quo etiam • Potlsslmn nutem benedictio hominis est pnedestlnutio. DE PRÆDESTINATIONE CHRISTI 377 et nos sorte vocati sumus, praedestinati secundum propositum ejus». Unde in corp. art. S. Thomas dicit: « Sic Deus prœordinavit nostram salutem, ab æterno prædestinando, ut per Jesum Christum comple retur. Sub prædestinatione enim æterna non solum cadit id quod est tiendum in tempore, sed etiam modus et ordo, secundum quem est complendum in tempore». Cf. commentatores: Salmanticenses, Gonet, Joannes a sancto Thoma (in IB, q. 23, a. 5), Billuart in præserti articulo. Cf. etiam ea quæ supra diximus de merito Christi. Confirmatur : Merita Christi fuerunt praevisa et prædestinata a Deo antequam (in signo priori) homines praedestinarentur. Nec tsolum agitur de prædestinatione aliquorum modo indetermi­ nato, sed. de prædestinatione comparativa istorum in singulari præ aliis. Dixit enim Christus, Joan., xv, 16: «Non vos me elegistis, sed ego elegi vos», quæ verba Augustinus (De Praedestinat. Sanet., c. 19 et De corrept. et gratia, c. 7, ac sanctus Thomas in Joannem, xv, et in Ep. ad Ephes., i) intelligunt de electione non solum ad gratiam apostolatais, sed etiam ad gloriam, ad salutem, seu ad regnum æter num. Dixit enim Jesus ibidem Joan., xv, 15, statim antea, et hoc valet pro omnibus justis : « Jam non dicam vos servos, sed amicos ». Et cuilibet Christiano dicitur: «Quid habes quod non accepisti?» et quod non accepisti non solum a Deo, sed a meritis Ghristi? quia « de plenitudine ejus nos omnes accepimus» (Joan., i, 16). Unde Chri­ stus meruit omnes effectus prædestinationis nostræ comparative sumptae. Dubium : Quomodo igitur Christus meruit gratias efficaces quæ de facto non conceduntur ut gratiam bonæ mortis pro Juda? Respondimus jam agendo de meritis Christi : meruit illas non ut quid collatum vel conferendum, sed ut quid oblatum homini in gra tia sufficienti, nam gratia efficax nobis offertur in sufficienti tanquam fructus in flore, sed si homo resistit gratiæ sufficienti, meretur pri­ vari gratia efficaci. Unde non eodem modo Christus meruit gratiam bonæ mortis pro Petro et pro Juda; et sanctissima Christi anima mota est a Deo prae­ destinante ad merendum pro Petro gratiam bonæ mortis ut confe­ rendam, et pro Juda ut offerendam in sufficienti. Remanet semper absconditum mysterium prædestinationis 2. Objectiones: 1* - Quod est omnino gratuitum non dependet a meritis praevisis. Atqui praedestinatio nostra est mere gratuita. Ergo non dependet ab ullis meritis. Respondetur: Distinguo majorem: non dependet a meritis no­ stris, concedo; a meritis Christi, nego. Contradistinguitur minor.: 2 lnsu|*er Christus ut homo est causa inatrumentalis physica omnium grnllnriun quns homines iicclplunt. 378 DE HABITUDINE PATRIS AD CHRISTUM Praedestinatio nostra dicitur gratuita per respectum ad nos, non vero ad Christum. Item B. Maria Virgo meruit de congruo omnes effectus præde stinatiouis nostræ. Unde Deus electos elegit ab æterno intuitu meritorum Christi ; sicut voluit ab æterno præservare B. Mariam Virginem a peccato ori­ ginali propter merita futura Christi, ut dicitur in Bulla « Ineffa­ bilis Deus». Instantia: Merita Christi videntur esse media ad prædestinatio nem nostram imo ad salutem nostram prius intentam. Ergo falsa est responsio. Respondetur: Nego antecedens, nam medium est subordinatum fini; dum prædestinatio Christi et ejus merita theandrica sunt quid, altius quam salus nostra. Unde potius ipsa salus nostra est medium ad gloriam Christi prius prædestinati ordinatum. « Omnia enim ve­ stra sunt, vos autem Christi, Christus autem Dei» (I Cor., in, 23). Christus est igitur primus omnium prædestinatorum et fuit a Deo prædestinante prius volitus in genere causa; finalis, duin permissio peccati Adæ reparandi præcessir, in genere causa: materialis perfi­ cienda; ut dictum est agendo de motivo Incarnationis. QUÆSTIO XXV DE ADORATIONE CHRISTI Consideravimus Christum per respectum ad Patrem, nunc, per respectum ad nos, et 1° de adoratione Christi ; 2° de ejus mediatione ut est mediator noster. Quoad adorationem ejus, sunt sex articuli : 1° Utrum una et eadem adoratione sit adoranda ejus divinitas et ejus humanitas. 2° Utrum caro ejus sit adoranda adoratione latriæ. 3° Utrum imagines Christi adorandæ sint adoratione latriæ. 4° Utrum Crux Christi adoranda sit adoratione latriæ. 5° Utrum Mater ejus sit adoranda. 6° De adoratione reliquiarum sanctorum. (Cf. P. Hugon, Tract. Theol.). PRÆNOTAMINA In tract, de religione, II -II M, q. 84, sunt tres articuli de adora­ * tione. In 1° ostenditur quod adoratio est actus latriæ sive religionis. Ordinatur enim in reverentiam ejus qui adoratur; et proprium vir­ tutis religionis seu latriæ est exhibere Deo reverentiam, propter ejus supremam excellentiam Creatoris et Domini omnium creaturarum. Unde ad dæmonem, qui sic tenta vit Christum in deserto, Matth., iv, !» 10: «Hæc omnia tibi dabo, si cadens adoraveris me»? .lesus re­ spondit : « Vade, Satana, scriptum est enim : Dominum Deum tuum adorabis, et illi soli servies» (Deut., vi, 13). Adoratio est honor, sed non omnis honor est adoratio; nam honoratur æqualis, imo inferior, < | non nisi superior adoratur. Adoratio late dicta est actus non lali iæ, sed duliæ, sic legitur in S. Scriptura quod Natan adoravit Da­ vid, et quod Abraham adoravit angelos, se inclinando in signo venerationis. Sed angeli et apostoli noluerunt acceptare adorationem laIriai. Esset idololatria sicut in paganesimo. 2° In II"-II , ** loc. cit., a. 2, dicitur quod adoratio quæ prius est interior, importat actum corporalem, protestati vu m nostræ submis· «donis ut genuflexionem, prostrationem, inclinationem. Sed priori- 380 DE CHRISTO PER RESPECTUM AD NOS palis actus est interior, quo, agnita Dei excellentia, interius profunde inclinamur coram eo, tanquam excellentissimo Creatore et Domino. Propterea Jesus dicit, Joan., iv, 23: « Veri adoratores adorabunt Pa­ trem in Spiritu et veritate n. Cf. S. Th. ibidem, ad 2um : «Proster­ nimus nos, quasi profitentes nos nihil esse ex nobis», in hoc est si­ mul actus humilitatis, pœnitentiæ et religionis, præsertim religionis. 3° See. congruentiam adoratio requirit determinatum locum, scii, templum, quod est Domus Dei, quasi separata a negotiis sæcularibus. Art. I. — UTRUM UNA ET EADEM ADORATIONE SIT ADORANDA HUMANITAS CHRISTI ET EJUS DIVINITASStatus quæstionls. — Videtur quod non : 1° quia humanitas non est, ut divinitas, communis tribus Personis divinis adorandis; 2° nec est eadem excellentia in actibus humanitatis Christi, sicut in actibus divinitatis ; 3° anima Christi, si non esset unita Verbo, esset vene­ randa cultu duliæ, et nullam dignitatem amisit per unionem hypo­ staticam. Responsio tamen est affirmativa, et est de fide. S. Thomas in arg. sed contra citat II Concilium Constantinopolitanum. Hoc pluries declaratum est in conciliis: cf. Denz., ipsa huma­ nitas Christi est adoranda, n. 120, 221, Cone. Ephes, et II Cone. Con­ stant. et quidem directe ut unita cum divinitate, 224, 1561 ; adora­ tione una, non duplici, 221; et amanda est etiam a perfectis, 1255. contra Michaëlem de Molinos ; hic cultus latreuticus convenit speciatim etiam Christo eucharistico, 478, 878, 888 (Cone. Vienn. et Cone. Trident.) et sacratissimo Cordi Jesu, 1563 (Errores synodi Pi­ storiensis). In memoria retinenda est definitio Cone. Ephes., n. 120, contra Nestorianos et II Cone. Constantinop., n. 221, in qua declaratur quod « Christus adorandus est una adoratione, qua Deum Verbum incar­ natum cum propria ipsius carne debemus adorare, sicut ab initio Dei Ecclesiæ traditum est». Quoad Patres cf. Rouet de Journel. Ratione theologica prædicta responsio sic probatur: — Proprie honor exhibetur personæ, non ejus manibus vel pedi­ bus, nisi ut pertinent ad personam. — Atqui in Christo unica est persona ad quam pertinent duæ na turæ. — Ergo una et eadem adoratione adoranda est humanitas et di­ vinitas Christi. DE ADORATIONE CHRISTI 381 Confirmatur: Honoratur homo eminens, propter quidem quali tates ejus animæ, scii, ejus sapientiam et virtutes, non tamen soli animæ ejus exhibetur honor, sed toti composito, etiam corpori ejus. Pariter Christus adorandus est propter personalitatem suam divinam, sed adoranda est tota persona ad quam pertinet humanitas ejus. Conceditur tamen objicientibus quod sunt dua. adorationis cau­ sée; divinitas ex se sola adoranda est, et humanitas ex hoc quod hypostatice unitur Verbo. Remanet tamen quod est unus honor ado rationis ex parte personæ quæ adoratur. Art. II. — UTRUM HUMANITAS CHRISTI ADORANDA SIT ADORATIONE LATRIÆ Status quaestionis. — Videtur quod non, quia humanitas Christi est creatura. Et Christus ut homo est minor Patre. Respondetur: 1° Citatur in arg. «sed contra» auctoritas S. Joan­ nie Damasceni et S. Augustini. 2° Ratio est quia honor adorationis proprie debetur personæ. Atqui persona ad quam pertinet humanitas Christi est divina, et ei debetur adoratio latriæ. Unde hæc adoratio non exhibetur huma­ nitati Christi ratione sui, sed ratione divinitatis cui unitur. Corollarium. — Humanitas Christi dicitur adoranda, non ado­ ratione relativa, ut adoranda est imago Christi, sed adoratione pro­ pria et absoluta; quia adoratur persona cujus humanitas est natura; attamen primo et principaliter adoratur persona Verbi incarnati, quæ est terminus adorationis. De cultu Sacratissimi Cordis Jesu. Natura hujusce cultus manifestatur ex ejus objecto et fine. Objectum autem hujusce cultus adorationis est cor Christi phy­ sicum, tamquam personæ divinæ hypostatice conjunctum ', ac qua tenus est symbolum amoris Christi erga nos, amoris nempe ejus san (issimæ animæ et etiam amoris increati Verbi. Motivum hujusce cui tus est infinita dignitas Verbi cui hypostatice unitur Cor Christi, et simul caritas ejus tum increata, tum creata, quam manifestavit erga nos. Terminus hujusce cultus est ipsa persona Christi quatenus suum amorem erga nos corde manifestat. Finis hujus devotionis est ut corda nostra amore inflammentur erga Christum, et consequenter ut reparentur injuriæ illi illatæ. 1 Dknzinoeh. 15(12, 1503. contru .IniiHonlHtim. 382 DE CHRISTO PER RESPECTUM AD NOS Amor noster erga Christum debet esse simul affectivus et ef­ fectivus, manifestari debet per imitationem virtutum, quarum SS. Cor Jesu est symbolum, scii, caritatis, humilitatis et mansuetudinis, see. illud: «Discite a me quia mitis sum et humilis corde». Hæc devotio magis ac magis approbata ab Ecclesia, quidquid dixerint Jansenistæ, increduli et rationalists:, est certo certius le­ gitima et sancta. Seposita enim quaestione physiologica: utrum cor materiale sit organum amoris an non, est certo organum ubi mani­ festatur amor sensibilis, ac proinde est symbolum amoris. Ideoque cor Christi est symbolum amoris quod Christus «dilexit nos et tra­ didit semetipsum pro nobis»; ex amore autem Christi proveniunt omnes gratiæ quas accipimus. Sic specialis adest ratio hanc partem corporis Christi adorandi. Et denique hæc devotio valde opportune orta est, tempore Jansenismi, ad practice impugnandam hanc hæresim, quæ negabit Christum mortuum fuisse pro omnibus hominibus, quæque avertebat fideles a frequenti communione. Devotio erga Cor Jesu Eucliaristicum est pariter vera, sancta, op­ portuna: respicit Cor Jesu prout nobis dedit Eucharistiam, ut quo­ tidianum sacrificium et perfectissimum omnium sacramentorum. Ut dicebat Leo XIII in Epistola qua Archisodalitas Cordis Eucharistici in Ecclesia S. Joachim, Rom», erigebatur, 16 febr. 1903: hæc de­ votio « recolit suprema; dilectionis actum quo Redemptor noster omnes Cordis sui divitias effundens, ut nobiscum ad exitum usque saeculo­ rum moram ageret, adorabile instituit Eucharistia; Sacrament um ». Huic institutioni debemus enim specialem gratiarum actionem. Art. III. — UTRUM IMAGO CHRISTI SIT ADORANDA ADORATIONE LATRIÆ Respondetur : Ei debetur adoratio latriœ relativa, non absoluta. 1° Probatur auctoritate Damasceni, qui citat hæc verba S. Basilii: «Imaginis honor, ad prototypum pervenit». De cultu relativo imaginum sunt plures declarationes Ecclesiæ, cf. Denz., 302 sq., in Cone. Nicæn. II: «Imaginis honor ad primitivum transit; et qui adorat imaginem, adorat in ea depicti subsistentiam (vel personam) ». Cf. ibidem, 304, 337, 679. In Cone. Trident., Denz., 985 sq., 998. 2° Probatur ratione. — Sunt duo motus animæ ad imaginem : primus est ad imaginem ut est res quædam, secundus est ad imagi­ nem, ut est imago alterius. Insuper «motus, qui est in imaginem, ut est i-mago, est unus et idem cum illo qui est in rem repræsentatam ». Unde imagini Christi, ut est res quædam, ex auro vel argento, nulla reverentia exhibetur; sed ei, ut est imago Christi, eadem reve rentia exhibetur ac ipsi Christo, sed relative ad Christum. DE ADORATIONE CHRISTI 383 Art. IV. — UTRUM CRUX CHRISTI SIT ADORANDA ADORATIONE LATRIÆ Respondetur affirmative, see. consuetudinem Ecclesiæ quæ can­ tat: «O -crux, ave, spes unica, hoc passionis tempore, auge piis ju­ stitiam, r-eisque dona veniam». S. Tiaomas dat duas conclusiones : 1· est : Crux vera in qua Christus crucifixus est adoranda est, cultu latriæ respectivæ, et ut imago Christi, et quia ex contactu ad membra Christi, ejus sanguine perfusa est. 2“ conclusio : Effigies crucis Christi in quacumque alia ma­ teria adoranda est adoratione latriæ respectivæ, ut imago Christi. Ad l^in: Sic iu cruce consideratur non opprobrium Christi, sed virtus ejus divina qufi de hostibus triumphavit. Ad 2'-un : Sic adorantur etiam veri clavi passionis, et vera corona spinarum, prout ex contactu ad membra Christi, ejus sanguine per­ fusa sunt. Art. V. — UTRUM MATER CHRISTI SIT ADORANDA ADORATIONE LATRIÆ Respondetur negative sed ei debetur cultus hyperduliæ. Collyrrdiani damnati sunt quia dicebant: B. Μ. V. adoranda est cultu latriæ. Cf. S. Epiphan. (Adv. Hceres., 79). Ratio est quia Mater Dei est pura creatura, et adoratio latriæ soli Deo -exhibenda est, et nulli creaturæ. Creatur» vero rationali propter excellentiam ejus debetur cultus dulice vel venerationis, jam in ordine civili, sic venerantur duces exer­ citus, reg-es, magni sapientes ; et in ordine gratiæ exhibetur sanctis cultus duliæ supernaturalis ; B. Mari» Virgini debetur cultus hyperduliæ, qiLÏ probabilius specifice differt a cultu duliæ, quia eminens dignitas maternitatis divinæ pertinet, ratione sui termini, ad ordinem hypostaticum, qui specifice superat ordinem gratiæ et gloriæ. Ita P. Merkel bach, Mariologia, 1939, caput ult. Ad hoc inclinat Billuart in art. praesenti. Ita v_g. munificentia est virtus specifice distincta a liberalitate, et virgini-tas est etiam, sec. S. Thomam, virtus specifice distincta a castitate etiam absoluta viduæ. Objectio: Si imagines Christi et crux sunt adorandæ adoratione latriæ respectivæ, pariter B. Maria Virgo, quia Mater relativa est ad Filiiiim. Rcspa> nde.tur ad 2um, ad 3iun, et in art. 3 ad 3um. Non est paritas, quia imagines et crux non sunt secundum se objectum venerationis, sed unice relative ad Christum. E contrario B. Maria Virgo et sancti 384 1>E CHRISTO PER RESPECTUM AD NOS quia sunt creaturæ rationales et propriam excellentiam habent, se­ cundum se sunt objectum venerationis. «Et ideo si creaturæ ratio­ nali exhiberetur adoratio latriæ respectivæ, posset esse erroris oc­ casio», scii, plures possent æstimare quod hæ personae see. se ado­ rantur adoratione latriæ non respectiva sed absoluta. Id est prœbe retur occasio existimandi quod talis adoratio huic personæ tribuere­ tur ratione propria: excellentia:. Dubium: Cultus hyperduliæ propter se est ne quid majus et no­ bilius quam adoratio latriæ relativæ. Respondetur affirmative cum Billuart et pluribus aliis, quia li cet latria sit species cultus perfectior quam hyperdulia, in individuo tamen actus hyperduliæ potest esse dignior quam actus latriæ re­ spectivæ; sicut licet justitia sit virtus specie perfectior temperantia, potest tamen summus actus temperantiæ, v.g. virginitatis esse in individuo perfectior infimo actu justitiæ ut solvere debitum in aliquo negotio. ♦ ♦ * Sic terminatur quæstio de adoratione Christi. In articulo G ostenditur quod reliquiæ sanctorum venerari debent cultu duliæ, propter excellentiam sanctorum in virtutibus. S. Thomas dicit : « Corpora sanctorum fuerunt templa et organa Spiritus Sancti in eis habitantis et operantis, et sunt corpori Christi configuranda per gloriosam resurrectionem. Unde et ipse Deus hujus modi reliquias convenienter honorat, in earum præsentia miracula faciendo ». Hoc valet ad confutandum errorem protestantium contra cultum duliæ sanctis debitum. QUÆSTIO XXVI DE Art I. — CHRISTO MEDIATORE UTRUM ESSE MEDIATOREM DEI ET HOMINUM SIT PROPRIUM CHRISTO Status >quæstionis. — Videtur quod non, quia hoc etiain convenit prophetis, sacerdotibus, angelis. Responsio est: Solus Christus est perfectus Dei et hominum mediator: sed sunt alii mediatores secundum quid, seu secundariiet subordinati , prout dispositive vel ministerialiter cooperantur ad unio nem hominum cum Deo. pars- responsionis, probatur 1° auctoritate S. Pauli; 1 Tim., u, 5: « Unus est mediator Dei et hominum, homo Christus Jesus, qui dedit reden-aptionem semetipsum pro omnibus n. Item ad Hebr., vm, 6; ix, 15; zxn, 24, Jesus dicitur mediator Novi Testamenti, quia re conciliavit nos Deo per effusionem sanguinis sui melius loquentem quam sanguinis Abel. Probatur 2° ratione theologica: Ad ofliciuin mediatoris proprie pertinet umire eos inter quos est mediator. Unire autem homines Deo perfective convenit Christg, qui homines reconciliavit Deo, prout sa­ tisfecit pro» illis de condigno, et meruit eis de condigno gratias ad salutem necessarias et vitam æternam. Cf. II Cor., v, 19: «Deus erat in Chwisto, inundum reconcilians sibi», Christus «seipsum de dit redemptionem pro omnibus» (I Tim., n, G). 2“ pars responsionis : sunt alii mediatores subordinati prout eooperantur a«ï unionem hominum cum Deo, aut dispositive, ut propbe tœ et sacei-dotes V. T., aut ministerialiter, ut sacerdotes N. T. qui sunt proprie ministri Christi ad gratiam conferendam. Etiam pro phetæ et sacerdotes V. T. ministerialiter cooperabantur ad unionem hominum eum Deo prout pronuntiabant et praefigurabant verum et perfectum Mediatorem. Cf. ad Ium. In hoc sensu B. Maria Virgo dicitur mediatrix universalis, id i subord^nata Christg. prout cum ipso nobis meruit de congruo proprie ea qua *. Christus nobis merebatur de condigno, prout etiam uitisfecit c um illo de congruo; nunc etiam prout intercedit pro nobis simul cum Christo «semper viventi ad interpellandum pro nobis», et denique pi-out nobis distribuit omnes gratias quas accipimus. Cf. Deux., n. 1B033 et 3034, nola·. ( l Anni < mu i—Ι.αοιιλνμκ 1)9 t hrintu Snlcii litre 380 DE CHRISTO PER RESPECTUM AD NOS Ad 2um : Angeli boni sunt etiam mediatores ministerialiter et dispositive, prout sunt ministri Christi in regno Dei. Ad 3Ù1D : Spiritus Sanctus non est mediator, quamvis dicatur de eo quod «postulat pro nobis gemitibus inenarrabilibus» (Rom., vni, 26) : quia ipse facit nos postulare per inspirationem specialem. Art. 11. — UTRUM CHRISTUS, SECUNDUM QUOD HOMO, SIT MEDIATOR DEI ET HOMINUM Status quæstionis. — Videtur quod est mediator prout est simul Deus et homo. Insuper est mediator in quantum nos reconciliavit Deo, auferendo peccatum, sed hoc fecit in quantum est Deus. Responsio tamen est : Christus mediator est secundum quod homo. 1° Probatur ex auctoritate sancti Augustini in arg. sed contra; in 1. IX de Civ. Dei, c. 15, dicit expresse Augustinus: «Christus me­ diator est secundum quod homo». Ita pariter diximus supra quod est sacerdos ut homo, nam ut sacerdos oravit, meruit pro nobis et satisfecit ; hi autem actus ad Christum pertinent ut est homo, impor­ tant enim subordinationem voluntatis ejus humanæ per respectum ad voluntatem divinam. 2° Probatur ratione theologica: — In mediatore duo sunt consideranda : ratio medii et officium conjungendi. — Atqui neutrum horum convenit Christo ut est Deus, sed ut est homo. — Ergo. Major de se evidens est. Probatur minor: a) dc ratione medii est quod distet ab utroque extremorum ; atqui Christus ut Deus non differt a Patre et a Spiritu Sancto in natura et potestate dominii. Unde non distat ab eis. E contrario, ut homo, distat et a Deo in natura et ab hominibus in dignitate et gratiæ et gloriæ (et praesertim per gratiam unionis). b) Conjungit autem mediator Deum et homines, praecepta et dona Dei hominibus exhibendo, et pro hominibus Deo satisfa­ ciendo et interpellando. Et hoc etiam facit Christus, non quidem ut Deus, sed ut homo, quia satisfacere et interpellare supponit sub ordinationem voluntatis creatæ per respectum ad voluntatem divi nam. Unde Christus est mediator secundum quod est homo. Ad 3am : «Licet auctoritative peccatum auferre conveniat Chri­ sto, see. quod est Deus; tamen satisfacere pro peccato humani ge neris convenit ei, see. quod est homo. Et sec. hoc dicitur Dei et ho minum mediator». DE MEDIATIONE EJUS UNIVERSALI 387 Dubium: Utrum Christus ut homo sit mediator ratione plenitu­ dinisgratiae _ habitualis, prout præsupponit gratiam unionis, an po­ tius formaliCer ratione gratiæ unionis ex qua sequitur plenitudo gra­ tiæ habitualis. Est ferte eadem quæstio ac pro constitutivo formali sacerdotii Christi. Hoc disputatur etiam inter thomistas. Vidimus supra, quod Salmanticenses tenent quod sacerdotium Christi constituitur forma­ liter per gra^tiam capitis ut connotât gratiam unionis. Alii ut Gonet, recentius P. Hugon et multi theologi moderni di­ cunt: Christus est sacerdos et mediator universalis, formaliter per gratiam unionis, ex qua sequitur plenitudo gratiæ habitualis. Nam est sacerdos et mediator «ut unctus a Deo» *, et est unctus a Deo prius per gratiam unionis. Insuper ut sacerdos et mediator debet of­ ferre sacrifi&ium et redemptionem seu satisfactionem adæquatam ac valoris infinnti; valor autem infinitus meritorum et satisfactionis Christi pendœt non solum prsesupposite sed formaliter a gratia unio­ nis, seu a personalitate divina Christi. Hæc secTinda sententia, quæ magis ac magis acceptatur hodie, videtur magis vera. Iu favorem ejus citari potest id quod docetur in Encycl. F^ii XI, de Christo rege, in qua dicitur quod Christus ut homo est rex universalis omnium creaturarum etiam angelorum, prout per gratiam “unionis humanitas ejus personaliter seu hypostatice uni­ tur Verbo. Of. Denz., 2194: «Ejus principatus illa nititur unione mirabili, quec/m hypostaticam appellant. Unde consequitur, non modo ut Christus sib angelis et hominibus Deus sit adorandus, sed etiam ut ejus impeJio Hominis angeli et homines pareant et subjecti sint: nempe ut vel solo hypostaticae unionis nomine Christus potestatem in universas croaturas obtineat... Insuper jure redemptionis Christus nobis impera-re potest ». S. Thonkas eodem modo locutus est, IIP, q. 59, a. 2, de Jesu, ut est judex vivorum et mortuorum. Jesus est judex etiam ut homo. Art. 3: « Judiciaria potestas homini Christo competit et propter di mnam personam, et propter oapitis dignitatem et propter plenitudi nem gratiæ Habitualis ». Art. 4: Judicat de omnibus rebus humanis, quia «anima Chri­ sti, quæ est “plena veritate Verbi Dei, super omnia judicium habet». Art. 6 : Judiciaria potestas Christi, etiam ut est homo, se exten­ dit ad angelos, «1° ex propinquitate naturae assumptae ad Deum...». Urgo pariter videtur quod Christus ut homo est mediator universalis, P ratione gratiae unionis, 2° ratione gratiae capitis; sic potest habere netus theandjicos valoris infiniti ad merendum et satisfaciendum pro nobis, id est ad nos reconciliandos cum Deo, quod est proprie offl «'Ium mediatoris universalis. • Hæc unctio sacerdotulis est ipmt consecratio sacerdotis. Atqui humanitas (llirlstl consecr Jitur l»eo, primo ut formaliter per «rutljixn Increutam unionis, 388 DE CHRISTO PER RESPECTUM AD NOS Sic terminatur Is Pars tractatus de Incarnatione scii, de unione Verbi incarnati, de his quæ consequuntur unionem, quantum ad Chri­ stum secundum se, necnon per comparationem ad Patrem, et per comparationem ad nos. Deinde agitur de his quæ Christus gessit et passus est. DE MYSTERIO REDEMPTIONIS PRÆNOTANDA * Secund; pars tractatus S. Thomæ : « De his quæ Christus gessit et passus est» exponitur a qu. 27 ad 59. Est nimis longua ut quælibet quaestio per partes explicetur. Sumenda sunt principaliora. Sic agenduin est de Mysterio Redemptionis et deinde de Mariologia . * Attente legenda sunt in IIF, q. 27-45, et quæ scripsit S. Thomas de conceptione Christi (de matre concipiente, de modo conceptionis, de perfectionne prolis conceptae), de nativitate Christi, de manifesta­ tione Christ-i nati, de circumcisione ejus, de ejus baptisatione ; nec non de moio conversationis ejus, de ejus tentatione in deserto, de ejus doctriraa et miraculis. — Speciatim legendæ sunt qu. 32-35, in quibus o stenditur quod tota Trinitas operata est conceptionem corporis Ch risti, quæ tamen tribuitur Spiritui Sancto per appro priationem. Nullo modo vero Christus debet dici filius Spiritus San cti, nec etia_m totius Trinitatis. In primo instanti conceptionis, coi­ pus Christi fuit animatum anima rationali et a Verbo assumptum : pariter in primo instanti Christus fuit sanctiticatus per gratiam, habuit usum liberi arbitrii et meruit; immo in hoc primo instanti fuit perfectTis comprehensor. Nativitas proprie attribuitur personæ (non naturae) tamquam subjecto; sic B. Μ. V. est mater Dei. In Christo sunt duæ nativitates: una æterna, altera temporalis, uon vero duæ re-ales filiationes; in eo est una sola filiatio secundum rem, scii, æterna, ad Patrem, alia est secundum rationem, et temporalis ad Matrem, nam omnis relatio quæ ex tempore de Deo dicitur, est solum secumdum rationem. Attamen Christus ex reali relatione Ma (ris ad eum est realiter filius Mariæ. Cf. III», q. 35. a. 5. 1 Circa M ysteria vita Christi, cf Denzjnger, Enchiridion. Index systemaUens, VIII, h , ea quæ definita et declarata sunt ab Ecclesia. Circa Iian c sectionem tractatus S. Thomæ cf. Inter Commentatores Cajetaniitu, Barth, «de Medina; citandi sunt etiam Suarez, S. R. Bellarminus, Petavliis, L Billo~t, b. Janssens, E. Hugon, Tb. Pègues. Recenter P. Vosté, O. P., edidit Commentarium in Summam Theologicam S. Thomæ: De Mysteriis vita· Christi (III", q. 27-59), 2* ed 1940; et aliud opus De. Passione et morte Jesu Christi, Romae, 1037. Circa liist oriam theologia· Redemptionis, cf. J. Rivièke, Le dogme de la Ré­ demption, Etwide théologique, 3" «xi. 1931; Le dogme de la Rédemption chez u Augustin, 1928. Lc dogme de la Rédemption apris S. Augustin. 1930. Le tfugme de la s/tédemptiiin au début du Moyen-upc, 1032 390 DB MYSTERIO REDEMPTIONIS Status quæstionis de Redemptione. — Quoad Redemptionem jam tractavimus supra in Ia quæstione, art. 2, hujusce tractatus de ejus necessitate, et diximus: Redemptio per personam divinam incarna­ tam est hypothetice necessaria, post peccatum originale, posito quod Deus exigere libere velit reparationem. adeequatam, dum poterat con donare aut etiam acceptare inadæquatam reparationem. Nunc agendum est de ipsa natura Redemptionis, quid sit, quo­ modo adimpleta est per Passionem Christi et quibusnam modis Passio Domini causavit salutem nostram. De adequate Redemptionis conceptu. — Ut notat P. E. Hugon3: « Sumitur interdum redemptio sensu stricto pro liberatione a servi­ tute peccati et diaboli ; interdum vero adæquate pro tota illa oecono­ mia supernalurali qua Christus, nostrum caput, sese nobis substi tuendo, offert Deo reparationem offensæ adœquatam simulque sacri fidum perfectum; nosque a captivitate liberat et in bona supernatu ralia per lapsum amissa redintegrat et restaurat. — Importat essen­ tialiter redemptio... solutionem pretii secundum reparationem offen­ sæ adæquatam, quae dicitur satisfactio. Quocirca satisfactio est pri­ marius ac fundamentalis conceptus in dogmate redemptionis. Chri­ stus vero personam nostram gerit, et hinc ejus satisfactio dicitur vicaria. quatenus non solum pro peccatis nostris ipse patitur, sed loco nostro substituitur. — Aliunde, hæc satisfactio fit modo quo dam operoso, per veram immolationem, Deo maxime gratam, et prop terea est etiam sacrificium. — Oilensa porro per satisfactionem re parata et Deo per sacrificium placato, resultant tamquam effectus liberatio et restauratio seu redintegratio in bona supernaturalia. — Hæ sunt ergo diversae notiones quae in adaequata redemptionis ana lysi concurrunt: satisfactio (præsupponens meritum) et sacrificium per modum constitutivi ; liberatio et restauratio per modum conse cutivi seu effectus » 3. Revera S. Thomas ita concepit redemptionem ut constat ex his quæ scripsit in q. 48, considerando diversos aspectus hujusce my eterii. Quidam vero legendo hanc quæstionem 48 intelligunt satisfactio nem in sensu quasi univoco, ut juridicam pretii debiti solutionem quæ inter homines potest esse sine amore caritatis erga alterum, et proinde dicunt: sic minuitur altitudo mysterii Redemptionis quod est essentialiter mysterium amoris. Si autem eis respondetur : in ordine gratiæ et præsertim in or dine hypostatico, solutio pretii sumi debet non univoce sed analogice, tunc intelligunt analogice-metaphorice , sicut dicitur « Deus iratus » modo improprio. Sic non servaretur amplius sensus proprius solu tionis pretii nec satisfactionis. 2 Tractatus dogmatici de Verbo Incarnato, 1927, p. Offl. 1 Hæc liberatio et restauratio generis humani dicitur redemptio- objectiva ad quam Jesus Redemptor jus babet de condigno; applicatio hujus liberationi > et restaurationis ad talem hominem, v.g. Petrum. Paulum, dicitur redemptio subjectiva. UK ADÆQÜATO RBDBMPT1ONIS CONCKPTU 391 S. Thormas e contra intelligit satisfactionem analogice, sed adhuc proprie, nom solum metaphorice, sicut Deo attribuitur analogice et proprie, enjs, vita, libertas, amor, misericordia, justitia etiam vin dicativa, non tamen ira. Inter homines quidem potest esse juridica pretii debiti solutio quæ est vera satisfactio, sine amore caritatis erga alterum ; si vero loquimur de satisfactione oblata a Christo pro nobis, loqu imur analogice, sed adhuc proprie de satisfactione per solutionem pretii oblati ex summo amore caritatis erga Deum et erga nos, immo ex amore theandrico valoris infiniti. Proptecea S. Thomas, IIP, q. 48, a. 2, sic definit satisfactionem : « Ille proprie satisfacit pro offensa qui exhibet offenso id quod atque vel magis (Eiligit quam oderit offensam . * Christus autem obtulit pro nobis sangoinem suum pretiosissimum per actum theandricum amo ris, quem Deus magis diligit quam oderit omnia peccata et crimina simul sumpita. Videbimus quod in hoc amore theandrico, simul meri torio et satrisfactorio est essentia Redemptionis proprie ut est myste rium amoris. Alii aspectus hujusce mysterii huic supremo subordi nantur, sicut virtuti caritatis subordinantur virtutes religionis, pce nitentiæ, justitiae, oboedientiae, fortitudinis4. Verum quidem est di cere cum S- Paulo : « Empti enim estis pretio magno » (I Cor., vi, 20) ; sed pretium istud est valor infinitus amoris Christi patientis. Proindæ S. Thomas, incipiens ab isto amore theandrico, loqui tur, q. 48, a. 1, de merito (quod pertinet ad caritatem) scii, de merito Christi caj>itis pro nobis, priusquam de satisfactione, quæ meritum praesupponJt. Cf. infra cap. IV (quæstio 48 S. Thomæ: divisio et ordo quæst ionis). Cum üedemptio sit opus Verbi incarnati, in explicatione ejus procedendu m est descendendo a Verbo incarnato ad peccatum remit tendum, potiusquam ascendendo a peccato ad nostram liberationem et justificationem. In hoc enim servandum est id quod dicit S. Tho mas in tractatu de justificatione, P II", q. 113, a. 8, ad «Quia infusio gra tiæ et remissio culpæ dicuntur ex parte Dei justificantis; ideo ordine naturæ, prior est gratiæ infusio quam culpae remissio. Sed si sum antur ea quæ sunt ex parte hominis justificati, est e con verso : nann prius est ordine naturæ liberatio a culpa quam conse­ cutio grati=æ justificantis». Id quo I * prævalet in mysterio Redemptionis, sicut in conversione S. Mariæ Magdalenæ aut S. Pauli, est amor Redemptoris. Unde con ceptio liujms mysterii debet esse potius spiritualis quam juridica, etiam dum_ proprie agitur da satisfactione. Pariter in conceptione meriti in tommuni per respectum ad Deum, notandum est quod est notio analogica, scii, dicitur analogice in divinis secundum compa­ rationem a-d meritum in rebus humanis; ideo non oportet nimis ju­ ridice insistere in «jure ad præmium» sed magis aut in condignitate nut in eongruitate vel convenientia per respectum ad præmium divi4 Merituan primario pertinet ad caritatem, sacrificium ad religionem, satt«factlo nd justitium (In nobis ad ixnnltentlam, quin non est in Christo Impec­ cabili) et mmrtyrlum ad fortitudinem. 382 UE MYSTERIO REDEMPTIONIS num, prout meritum procedit a caritate infusa, quæ ipsa provenit a caritate Dei increata. Sic servatur altitudo rerum divinarum et spe ciatim præsentis mysterii. Errores. — In hac re, sicut frequenter accidit, fuerunt errores per defectum et errores per excessum. Primis sæculis. Subordinatiani, Ariani, Nestoriani, negantes divi uitatem Christi, eo ipso rejecerunt infinitum redemptionis valorem. Docetœ realitatem Passionis negaverunt. Pelagiani, non admitten tes peccatum originale, perverterunt consequenter conceptum redem ptionis. Priores Protestantes e contrario, dixerunt Christum, peccatis no stris indutum, fuisse Deo Patri odiosum, ab eo maledictum et, ut verum peccatorem, damnatorum tormenta vere sustinuisse45. Per oppositum denique sæculo xvi, Sociniani sicut antea Abe lardus, contenderunt Christum improprie tantum et metaphorice nos redemisse, praedicatione scilicet et exemplo, minime vero poenas exsol visse debitas peccatis nostris, sed mortem subiisse ut magnum exem­ plum fortitudinis nobis daret. Si ita esset, Christus non satisfecisset pro peccatis nostris, nec nobis meruisset gratiam et gloriam. Hæc conceptio accedit ad rationalisinum qui negat ordinem gratiæ et glo riæ et igitur ordinem hypostaticum. Ita Protestantes liberales ° et Modernistæ’, qui moralem tantum redemptionem admiserunt, decla­ rantes doctrinam de morte piaculari Christi non esse evangelicam, sed a S. Paulo inventam. Cf. infra cap. IV (qu. 48 S. Thomæ, a. 2) de positione protestantium liberalium. Doctrina Ecclesiæ. — Doctrina revelata de Kedemptione numquam fuit ex professo ab Ecclesia solemniter definita ; praeparatum est schema definitionis in Concilio Vaticano ut statim dicemus; et antea æquivalenter continetur: 1’ In Symbolo Nic. Const.: «Qui propter nos homines et propter nostram salutem descendit de coelis... Et homo factus est... Crucifi&us est pio nobis sub Pontio Pilato» (Denz., 86). — 2° In Concilio Ephesino, can. 10 (Denz., .112): Chri stus «obtulit... semetipsum oblationem pro nobis». — 3° Concilio Tolet. XI (Denz., 286), Christus «solus pro nobis peccatum est factus, id est sacrificium pro peccatis nostris n. — 4° Item Cone. Lat. IV (Denz., 429). — 5° Cone. Florent. (Denz., 711). — 6" Cone. Trident. (799): «Qui (Christus), cum essemus inimici, propter nimiam cari tatem, qua dilexit nos, sua sanctissima passione in ligno crucis, no bis justificationem meruit et pro nobis Deo Patri satisfecit». In hoc quidem essentialiter consistit opus redemptionis a Jesu Christo pa t ratum. 4 Cf. A. Sabatier, Lm doctrine de l'expiation et son évolution historique. Paris, 1903. p. 33 sq. - Cf. Rivière, Le dogme de la Rédemption, Essai histo rique, ch. II. p. 15 sq. ° Ita Kant, Schlelennacher, Ritschl, A. Harnack. A. Sabatier. ’ Denzinokr, 203R. ■ Rivitiuc, op. oit., p 1« DE DIVEHSIS ASPECTIBUS REDEMPTIONIS 393 Insuper Ecclesia damnavit Abælardum tamquam hæreticum quia negabat: «Christum assumpsisse carnem, ut nos a jngo diaboli li­ beraret» (Denz., 371); Socinianos etiam ut haereticos quia negabant «Christum subiisse acerbissimam crucis mortem, ut nos a peccatis et ab æterna morte redimeret et Patri ad vitam aeternam reconcilia­ ret» (Denz., 943). Denique Pius X reprobavit hanc propositionem Mo dernistarum : « Doctrina de morte piaculari Christi non est evange lica, sed tantam paulina » (Denz., 2038). Concilium Vaticanum intendebat rem definire, et jam in hoc erat schema canonis: «Si quis non confitetur ipsum Deum Verbum in carne patiendo et moriendo, pro peccatis nostris potuisse satisfacere vel vere et proprie satisfecisse, an. sit». Imo ex· diversis documentis II. Denziger colligit hanc proposi­ tionem: «Christus Redemptor satisfecit pro peccatis totius mundi, quæ satisfactio est infinita et superabundans », cf. Denz.. 794 sq., 799, 319 . 552, 1019, 3051. De diversibus aspectibus Redemptionis. — Fuerunt ne inter catholi­ cos diversœ tlieoriœ circa mysterium Redemptionis/ Recenter qui dam8 distinxerunt: 1° Theoriam expiationis, vel substitutionis, quæ præsertim loquitur de reatu pœnæ subeundae, et allegat multos textus epeciatim Veteris Testamenti, ejus exaggeratio perducit ad theoriam priorum protestandum de compensatione poenali. — 2° Theoriam sa­ tisfactionis, quæ altior est et ditior, præsertim ut exponitur a S. Tho­ ma! — 3° Theoriam reparationis, quæ præcedentem vult perficere, insistendo in hoc quod «non mors, sed voluntas placuit ipsius mo­ riendis» ut dieit S. Bernardus, Epist. 190. — 4° Denique alii magis insistunt in amorem Patris erga nos : « Sic Deus dilexit mundum ut Filium unigenitum daret » et in amorem Christi « usque ad mortem ». Revera hæc quatuor sunt potius diversi aspectus mysterii Re­ demptionis, et videbimus quod S. Thomas hos diversos aspectus admi sit, subordinando priores ultimo, prout mysterium Redemptionis est præsertim mysterium amoris. Multoties dicit: Christus pro nobis passus est, q. 46, a. 1; loquitur de satisfactione, IIP, q. 48, a. 2, de reparatione, IIP, q. 1, a. 2, sed semper affirmat earum valorem pro­ venire ex amore theandrico Christi, ex quo procedunt omnia ejus me­ rita·, cf. IIP, q. 48, a. 2: «Christus ex caritate et obedientia patiendo majus aliquid Deo exhibuit, quam exigeret recompensatio totius of fensæ humani generis ». Denique initio hujusce quæstionis revocandum est in memoria id quod docet S. Thomas, P, q. 21, a. 4: « Necesse est quod in quoli­ bet opere Dei misericordia et veritas inveniantur... Opus autem di vina: justitia: semper præsupponit opus misericordiae et in eo fun datur... Oportet devenire ad aliquid quod ex sola bonitate divinæ vo luntatis dependeat... Et. sic in quolibet opere Dei apparet miseri ' .1 Rtvifcni:, Did. TMot. Oath . art. « Rédemption », c. 1973 as., et E. ΜλιΌΗ!·. dniiH le OPlHst. 1932 Ιλ> Rédempteur, p 539 hh 394 DE MYSTERIO REDEMPTIONIS cordia quantum ad primam radicem ejus, cujus virtus salvatur in omnibus consequentibus, et etiam vehementius in eis operatur». Sic Deus ex mera bonitate nos creavit, nos elevavit ad ordinem gratiæ quæ est semen gloriæ, et nobis dedit Redemptorem. Ex amore increato bonitatis divinæ procedit misericordia in quantum bonum est suiipsius diffusivum, et procedit justitia in quam Bonum supremum habet jus ut diligatur super omnia. Per prius au tem bonum divinum est suiipsius diffusivum in creatione, in eleva tione ad ordinem gratiæ, et deinde in libero decreto restaurationis per Incarnationem Verbi. Ad methodice procedendum in hac parte videbimus testimonium S. Scripturæ, testimonium Traditionis et explicationem doctrinæ S. Thomæ expositæ in q. 46, 47, 48. CAPUT I TESTIMONIUM S. SCRIPTURÆ ET TRADITIONIS Art. I. — TESTIMONIUM CHRISTI ET APOSTOLORUM In hoc testimonio agitur de Redemptione per modum meriti, sa­ tisfactionis et sacrificii quoad rem significatam, si non quoad verba. Notandum est quod sicut Jesus nonnisi paulatim manifestavit suam filiationem divinam prout populus portare poterat, ita non an nuntiavit dolorosam suam passionem discipulis suis, nisi post con­ fessionem Petri in partes Cesareæ, Matth., xvi, 21: «Tu es Christus, Filius Dei vivi». Difficilius enim erat portare hanc revelationem Pas aionis et crueis futuræ, præsertim pro illis qui adhuc exspectabant Messiam ut regem temporalem, qui restitueret regnum Israël, ut dixerunt ipsi Apostoli etiam die Ascensionis, Act. Apost., i, 6. In Synoptlcis. — Unde initio prædicationis suæ, ut refertur in Synopticis, Jesus se manifestat ut Salvatorem nondum asserendo quo­ nam sacrificio et quanam satisfactione debebat salvare homines. Sic prius dixit: «Spiritus Domini super me: propter quod unxit me, evangelizare pauperibus misit me, sanare contritos corde»1. «Non veni vocare justos, sed peccatores » *. Quando autem, post confessio nem Petri : « Tu es Christus, Filius Dei vivi », Jesus annuntiat prima vice Passionem suam. «Petrus, assumens eum, coepit increpare illum dicens: “ Absit a te, Domine, non erit tibi hoc". Qui conversus, dixit Petro: “Vade post me, Satana, scandalum est mihi, quia non sapis ea quæ Dei sunt, sed ea quæ hominum ” »3. Petrus inconscienter lo quebatur contra ipsum Redemptionis mysterium ut impleri debebat secundum altissima Dei decreta. Ab hoc momento Jesus clarius lo­ quitur de suo sacrificio offerendo ad salutem hominum. Dicit: « Venit enim Filius hominis salvare quod perierat... » *. « Filius hominis non venit ministrari, sed ministrare, et dare animam suam redemptionem pro multis » s. Hic textus synopticorum est summi momenti, ad osten > to., iv, 18 ; Mc., t. 38. > Mt., ix. 13; Mc., n, n. * Mt., xvi, 22. ‘ Mt., xviii, 11-14; Ixi,, ιχ, Πβ. * Μτ., XX, 28; Μα., χ, <|β. 3ί)6 DE MYSTERIO REDEMPTIONIS dendum contra modernistas et protestantes liberales quod doctrina de morte piaculari Christi non solum est paulina, sed etiam evan gelica. Item Jesus pluries annuntiat discipulis suis passionem suam di cens: «Filius hominis tradetur principibus sacerdotum et scribis, et condemnabunt eum morte, et tradent eum gentibus ad' illudendum et flagellandum, et crucifigendum et tertia die resurget... Potestis bi­ bere calicem, quem bibiturus sum»1'. Sed apostoli nondum intelliguut hoc altissimum mysterium. Ante passionem, instituens Eucharistiam, Jesus clarius dixit: « Hoc est corpus meum quod pro vobis datur: hoc facite in meam commemorationem... Hic est oalias, novum testamentum in sanguine meo, qui pro vobis fundetur »’. Sic explicite enuntiatur mysterium Redemptionis per modum simul sacrificii et satisfactionis seu sacri ficii propitiatorii. In Evangelio secundum Joannem eadem veritas pluries enuntia tur ita ut magis ac magis appareat valorem satisfactionis seu sacri­ ficii propitiatorii Christi procedere ex ejus immenso amore ρτο Deo et animabus salvandis; exprimitur quidem satisfactio poenalis, sed magis amor ex quo oritur pretium ejus. Hoc speciatim enuntiatur in parabola boni Pastoris: «Ego sum pastor bonus. Bonus pastor ani­ mam suam dat pro ovibus suis... Propterea me diligit Pater, quia ego pono animam meam, ut iterum sumam eam. Hemo tollit eam a me; sed ego pono eam a meipso, et potestatem habeo ponendi eam, et potestatem habeo iterum sumendi eam ; hoc mundatum accepi a Patre meo »8. Sic enuntiatur sacrificium satisfactionis offerendum ex immenso amore Dei et animarum. Paulo postea dicit Jesus : « Oves meai vocem meam audiunt, et ego cognosco eas et sequuntur me. Et ego vitam œternam do eis et non peribunt in ademum, et non rapiet eas quisquam de manu mea » 9. Hic est fructus sacrificii, non igitur est solum exemplum morale abnegationis, ut exemplum datum v.g. a Socrate. Deinde dolorosa, satisfactio sic exprimitur: «Amen, amen dico vobis: nisi granum frumenti cadens in terram mortuum fuerit, ipsum solum manet; si autem mortuum fuerit, multum fructum affert... Nunc, anima mea turbata est. Et quid dicam? Pater, salvifica me ex hac hora (scii, libera me, si possibile est, ut dixerat in horto Gethse mani). Sed propterea veni in horam hanc. Pater clarifica nomen tuum... Hunc judicium est mundi; nunc princeps hujus mundi eji­ cietur foras. Et ego si exaltatus fuero a terra, omnia traham ad meipsum. Hoc autem dicebat, inquit evangelista. significans qua * ’ » • Mt., xx, 18-22; Mc., x, 34; Ix·., xvm, 32. Lc., xxii, 19-20; Mt., xxvi, 28; Mc., xiv, 24. Jo., X, 11-18. Jo., x, 27-28. TESTIMONIUM S. SCRIPTURA) 397 morte esset moriturus»1’. Vere agitur de doloroso mysterio Re demptioni» : venit Christus ad sese offerendum in sacrificium in cruce, et de hac hora, a Deo prædefinita, Jesus pluries dicit : « Venit hora mea » 10 11. Item amte passionem dixit: «Majorem hac dilectionem nemo ha bet, ut animam suam ponat quis pro amicis suis»12. Clare igitur et aperte Chr-istus ipse docuit dogma Redemptionis 13 et omnino falsum est dicere cum modernistis: «Doctrina de morte piaculari Christi non est evangelica, sed tantum paulina » (Denz., 2038). In Actibus Apostolorum pariter sanctus Petrus dicit ad Judæos: (n, 23) : « Jesum Nazarenum... definito consilio et præscientia Dei traditum, per manus iniquorum affligentes interemitis. Quem Deus suscitavit a mortuis». — (m, 15) : «Auctorem vero vitae interfecistis, quem Deus suscitavit a mortuis, cujus nos testes sumus ». — (m, 18) : « Deus quts pronuntiavit per os omnium prophetarum, pati Christum suum, sic implevit ». — (iv, 11) : « Hic est lapis qui reprobatus est a vobis aedificantibus, qui factus est in caput anguli, et non est in alio aliquo salus: nec enim aliud nomen est sub coelo datum homi­ nibus, in quo oporteat nos salvos fieri ». Sic apparet sacrificium Christi ut praenuntiatum a prophetis, secundum aeternum Dei de cretum, et simul ut fons salutis. Sanctus Paulus autem explicavit doctrinam evaugelicam de valore mortis Chrristi, praesertim per respectum ad peccatum originale de­ lendum. Ci. Rom., m, 23-25: «Omnes enim peccaverunt, et egent gloria Dei : justificati gratis per gratiam ipsius, per redemptionem quæ est ire, Christo Jesu, quem proposuit Deus propitiationem per fidem in sanguine ipsius». Hoc sic explicatur deinde in eadem Epi stola, v, 15): «Sicut enim per inobedientiam unius hominis (Adæ), peccatores constituti sunt multi ; ita per unius obedientiam, justi constituentur multi», id est: prout «Christus fuit obediens usque ad mortem, mortem autem crucis» (Philipp., n, 8). Enuntiatur eiam in Epistola aci Romanos, v, 19, praedefinitio aeterna bujusce sacrificii per modum satisfactionis: «Deus proprio Filio suo non pepercit, sed pro nobis amnibus tradidit illum ». Denique ad Ephes., v, 2, dicitur; «Christus dilexit nos et tra didit seme tipsum pro nobis oblationem et hostiam Deo in odorem suavitatis », quod evolvitur in tota Epist. ad Hebraeos, ubi proprie 10 11 >’ |S Jo., Jo., Jo., Cf. x n. 24-38. xii, 23; xiii, 1; xvi, 32: xvn. I, x-v, 18. Ravitnc, /.<> Doyme . Augustinus : « Suscepit Christus sine reatu supplicium no­ strum, ut in de solveret reatum nostrum et liniret etiam supplicium nostrum » (C3ontr. Faustum, xiv, 4). — « Morte sua quippe uno vero sacrificio pro nobis oblato, quidquid culparum erat... purgavit, abo levit, exstinxit» (De Trinit., iv, 17). Patres igitur dici possunt unanimes circa existentiam et effectus redemptionis , quam non soli exemplo Christi, sed ejus meritis, sati­ sfactioni et sacrificio in cruce adscribunt. Nec inter se differunt ut Traditionis testes, quamvis in suis explicationibus quidam scii, græci, insistunt in virtute sanctilicativa Incarnationis, alii, præsertim latini, in pnss ione et morte Christi. — Origenes quandoque declarat pretium nostTæ redemptionis solutum fuisse diabolo (In Rom., n, 13; iv, 11; v, 3). Sed alibi veram doctrinam profitetur v.g. in Rom., 1. III, n. 8; C. Celsum, 1. VII, c. 17; Journel, 498, 533; idem dicendum est de S. Gregomio Nysseno. Et hæc theoria jam in fine m sæculi confu tatur et ut blasphema damnatur. Communiter docetur: in solum Deum propri e fit peccatum, proinde soli Deo solvendum est pretium liberationis a> peccato. Remanet tamen quod homo liberatur a ser­ vitute dialiolâ 15. A sæculo xi ad xin, sub directione doctrinali S. Anselmi et K. Thomæ constituitur thesis theologica de redemptione. Juxta S. An«cimum, in suo libro Cur Deus homo, redemptio peracta fuit per sa (ÎHfactionem qua Christus libere nostra debita· solvit, reparando of­ fensam Deo illatam, et per meritum ejus quo bona amissa restaunuitur. Est «doctrina manifeste fundata in S. Scriptura, ideo com i» Cf. RouIOt »r. .Iohhni i., <>/>. vit., Index thCol., n. 420. — J. Riviftiœ, Le Ihit/inc de la JiiFthinipHtni, EhhiiI historique, 1005, p. 878-440. — Diet. Théol. Cath.. ml « ItédemptLon », col. 1080-1042. 400 l>E MYSTERIO REDEMPTIONIS muniter admissa fuit Sed S. Anselmus exaggeravit necessitatem re demptionis adæquatæ post peccatum . non satis agnoscit quod Deus potuisset gratis condonare, aut imperfectam satisfactionem acceptare. Hanc exaggerationem progressive correxerunt Hugo a S. Victore, P. Lombardus, Alexander Alensis, S. Bonaventura, qui viam para verunt S. Thomæ, ad elaborandam synthesim completam et firmam quæ deinde communiter recepta est. Hæc synthesis nunc expo nenda est. CAPUT Π PASSIONE DE CHRISTI (IIP, q. 46) Synthesis S. Thomæ continet præsertim haec tria sequentia [mncta doetri nalia : 1° Redemptio per Verbum incarnatum, posito protoparentum peccato, non erat necessaria, sed conveniens; Deus enim potuisset offensam condonare aut inadæquatam reparationem acceptare, sed conveniens fu it incarnatio et etiam passio Filii Dei, in hoc maxime manifestator amor Dei erga nos (cf. IIP, q. 1, a. 1 et 2). 2° Verb um incarnatum, ut caput morale totius generis humani, nos redemit seu salutem nostram causavit quintupliciter : per modum meriti, satisfactionis, sacrificii, liberationis et efficientice. In bis mo dis prævalet amor Christi principium meriti, satisfactionis et sacri licii. 3° Redemptio Christi est valoris infiniti, vi unionis hyposta ticœ, ut actus theandricus amoris erga Patrem et erga omnes horni nes. Ex hoc apparet hoc mysterium esse præsertim mysterium amoris. Ad exposdtionem hujusce thesis, S. Thomas tractat : 1° De ipsa passione; 2° IDe causa ejus efficente (ex parte Christi, Dei Patris et occisorum) ; 3-° De modo efficiendi passionis (quomodo causavit salu tem nostram) ; 4° De ejus effectibus. Qu. 46 de ipsa passione Christi tractat præsertim de ejus con­ venientia et âe summo ejus dolore. Notanda sunt principalia. DE CONVENIENTIA PASSIONIS Art. I. — Utrum fuerit necessarium Christum pati pro liberatioae nostra. Resp.: Non necessitate absoluta, nec necessitate coactionis, sed . fssitate fiais necessarium fuit Christum pati: 1’ ex parte nostra qui per ejus passione liberati sumus (cf. Joan., m, 14); 2° ex parte Ipsius Christi , qui per humilitatem passionis meruit gloriam exalta llmiis (Luc., scxiv, 26); 3" ex parte Dei cujus definitionem circa pas Mlonem Christi praunintinlnin oportebat impleri. O«»ltl00U'UaaiAN<>K n« fbrUhi Vntoiilorr 402 DE PASSIONE CHRISTI Ad 3“™ : « Et hoc fuit abundatioris misericordiæ, quam si Deus peccata absque satisfactione dimisisset», quia dedit nobis Redem­ ptorem. Art. II. — Utrum, fuerit possibilis alius modus liberationis hu \ manæ. Resp. : Simpliciter et absolute loquendo possibile fuit Deo alio modo hominem liberare, quam per passionem Christi, etiam absque satisfactione; hoc non fuisset contra justitiam, quia Deus infinite superat simplicem judicem, prout non habet superiorem, statuit le­ gem et potest offensam contra ipsum remittere absque satisfactione, tunc misericorditer et non injuste agit. Sed supposita præscientia et præordinatione Dei de passione Christi, non erat possibile hominem alio modo liberare. Prima pars hujus articuli et resp. ad 3um corri gnnt exaggerationem S. Anselmi. Art. III. — Utrum fuerit aliquis modus convenientior ad libe rationem nostram. Resp. negative, 1° quia per passionem Christi homo cognoscit quantum Dens hominem diligat et provocatur ad eum diligendum (Rom., v, 8) ; 2° quia per hoc Christus nobis dat exemplum obedien tiæ, humilitatis, constantiae, justitiae, etc. (I Petr., π, 21); 3° quia Christus per passionem suam non solum hominem a peccato liberavit, sed etiam gratiam et gloriam ei promeruit; 4° quia per hoc est homini major necessitas se immunem a peccato conservandi (I Cor., vi, 20); 5” quia sic, in Christo, homo moriendo diabolum vicit et mortem su­ peravit (I Cor., xv, 57). Art. IV. — Utrum Christus pati debuerit in cruce. Resp. : Hoc fuit convenientissimum : 1° propter exemplum virtu tis, ut nullum genus mortis recte viventi homini metuendum esset ; 2° « ut tinde mors oriebatur (ex ligno) inde vita resurgeret, et qui in ligno vincebat, in ligno quoque vinceretur»; 3° et 4° ut in alto mo riens sanctificaret aërem et nobis pareret ascensum in coelum ; 5° ex hoc quod Christus expansis manibus mortuus est significatur univer salitas redemptionis; 6° quia «lignum, in quo fixa erant membra pa tientis, etiam cathedra fuit magistri docentis» ut dicit August.; 7“ quia mors in cruce plurimis figuris V. T. respondet. Si objicitur: in hoc genere mortis deest ignis holocausti, quo comburitur victima, S. Thomas respondet ad 1““: «Loco materialis ignis fuit in holocausto Christi ignis caritatis». — Si objicitur: mors crucis est valde ignominiosa, respondet ad 2uin ex Ep. ad Hebr., ΧΠ, 2: «Christus sustinuit crucem, confusione contempta», ut sim humilitate repararet peccata superbiæ. — Si dicitur: mors crucis est mors maledictionis, respondetur ad 3“™ ex Ep. ad Gal., m, 13 :| « Christus nos redemit de maledictio legis, factus pro nobis male­ dictum » id est pœnam peccati sustinuit. Ex his omnibus apparet convenientiam passionis, præsertim ul melius manifestetur amor Dei Patris et amor Christi erga nos. « Nlfl Deus dilexit mundum ut Filium suum unigenitum daret» (Jo., m, 1(l{ DE SUMMO DOLORS PASSIONIS 403 et ut dicitur ad Rom., vin, 32: «Proprio Filio suo non pepercit, sed pro nobis· om nibus tradidit illum ». Redemptio nostra est igitur præ­ sertim mjsterium amoris. DE SUMMO DOLORE PASSIONIS AKT. y. — Utrum Christus omnes passiones sustinuerit. Resp. : Non sustinuit omnes passiones secundum species earum, quia multæ sibi invicem contrariantur, sicut combustio in igne et submersio in aqua; nec decuit eum pati ægritudines, «inconveniens erat, eum qui sanaret aliorum languores, habere proprium corpus affectum languoribus» ut dixit Chrysost. (cit. a. 3, ad 2““). Sed Christus omnia genera passionum sustinuit: 1° Passus est ab omnibus generibus hominum, a judæis et a gentilibus, a princi­ pibus, a mimistris eorum, a popularibus, etiam a familiaribus et notis. 2° Fassus est in suis amicis eum deserentibus, in fama, in ho nore, in anima per tristitiam et tædium, in corpore per vulnera et flagella. 3° Passus est in omnibus membris corporis sui, a capite ad pedes, et sectandum omnes sensus. Ad 2um : « Sicut sublimatus est in donis gratiarum super alios, ita dejectus est infra alios per ignominiam passionum ». Ad : « Secundum sufficientiam una minima passio Christi suf fecisset ad redimendum genus humanum ab omnibus peccatis». Sed ex suo magno amore voluit perfectissimum holocaustum pro nobis of ferre et omni^i genera passionum sustinere. Art. VI. — Utrum dolor passionis Christi fuerit major omnibuj doloribus. Resp. : Dolor tum sensibilis, tum interior in Christo fuit maximus inter dolores ymesentls vitee. Hoc quidem propter quatuor. 1° Propter causas dotons, quia mors confixorum in cruce est acerbissima, et quia interius doluit propter omnia peccata hominum, quæ quasi sibi ad scripsit. - 2° Propter perceptibilitatem corporis sui optimae complexio uis et quia ejus anima secundum vires interiores efficacissime ap prehendebat omnes causas tristitiæ. · 3° Quia Christus ex suo magno amore, ad perfectissimum holocaustum offerendum noluit mitigare dolores suos et tristitiam suam per suam superiorem contempla­ tionem. - 4° Qjuia « tantam quantitatem doloris assumpsit, quæ esset proportionata magnitudini fructns, qui inde sequebatur», scii, ut perfectissime adimpleret suam missionem Redemptoris hominum. — Ex his omnibus causis simul consideratis dolor Christi fuit maximus inter dolores preesentis vitee, cf. ad 3,lin. Ad 2U“* : Ohristus, ut satisfaceret pro peccatis omnium hominum, insumpsit tristitiam maximam quidem, quantitate absoluta, non ta­ men excedentem regulam rationis. Ad 411,n : «Christus doluit pro peccatis omnium hominum, qui, dolor **» Chrirrto excessit omnem dolorem eujusoumgue contriti, turn 404 OK PASSIONE CHRISTI quia ex majori sapientia et caritate processit, ex quibus dolor contri tionis augetur ; tum etiam quia pro omnibus peccatis simul doluit. secundum illud Isaiae, lui, 4: «Vere dolores nostros ipse tulit». Ad 6am : Si objicitur quod minimus dolor Christi sufficiebat, re­ spondetur : « Christus voluit genus humanum a peccatis liberare non sola potestate, sed etiam justitia. Et ideo non solum attendit, quan tam virtutem dolor ejus haberet ex divinitate unita, sed etiam quan tum dolor ejus sufficeret secundum humanam naturam, ad tantam satisfactionem ». Art. VII. — Utrum Christus passus fuerit secundum totam animam. Videtur quod non, quia non doluit in culmine mentis, in supe riori parte rationis et voluntatis. Respondetur: «Si intelligamus to tam animam ratione swe essentiae, sic manifestum est, totam animam Christi passam esse. Nam tota essentia animæ coniungitur corpori ; ita quod tota est in toto et tota in qualibet parte ejus. Et ideo, cor pore patiente, et disposito ad separationem ab anima, tota anima patiebatur. — Si vero intelligamus totam animam secundum omnes potentias ejus, sic loquendo de passionibus propriis potentiarum, Christus patiebatur quidem secundum omnes vires inferiores... quæ circa temporalia operantur : sed secundum hoc superior ratio (qua**, considerat non temporalia, sed æterna) non patiebatur in Christo ex parte sui objecti, scii. Dei, qui non erat animæ Christi causa do­ loris, sed delectationis et gaudii (conservabat enim visionem beati fi cam et in culmine mentis gaudium consequens) ». Ad intelligentiam responsionis ad 2»m cf. art. seq. et notam. Ad 5“™ : « Dolor sensitivæ partis non pervenit in Christo usque ad immutandam rationem a rectitudine suis actus»1. Art. VIII. — Utrum tota anima Christi in passione [rueretur fruitione beata. Videtur quod non, quia impossibile est simul dolere et gaudere, imo tristitia vehemens impedit quamcumque delectationem et e con verso. Respondetur tamen «sicut ait Damascenus» divinitas Christi permisit carni agere et pati quæ :ropria, «pari ratione passio ejus fruitionem (mentis) non impediebat». IIoc sic explicatur: e Si intel ligatur secundum essentiam, sic tota anima fruebatw, in quantum est subjectum superioris partis animæ, cujus est frui divinitate... vero accipiamus totam animam ratione omnium potentiarum, ejus, sic non tota anima /ruebatur..^quia^lum Christum erat viator, non fie bat redundantia gloria q superiori parte ad inferiorem, nec ab anima ad corpus. Sed quia nec e converso superior pars animæ impediebat m * Damnata bæc propositio: « Inferior pars Christi in cruce non communi cavit superiori suas involuntarias perturbationes» (Denz., 1339), sed liate pro positio dnninata eat propter vocem « Involuntarias ». Christus voluit eas per inii tero. DE SUMMO OOLOKE PASSIONIS 405 circa id, quod est sibi proprium per inferiorem, consequens est quod nuperior pa rs animer perfecte fruébatur Christo patiente n. Ad JUI" = Impossibile est simul dolere et gaudere de eodem objecto, quidem, aecL in Christo dolor et fruitio non erant de eodem objecto. Ita quodammodo contritus gaudet de suo dolore. Cf. de Verit., q. 26, a. 9 et 1Θ. — Vide infra, cap. VI, a. 2, De unione in Christo summi doloris et smpremæ beatitudinis2. In sequentibus articulis quæstionis 46, S. Thomas considerat con­ venientiae jeassionis Domini quoad tempus, quoad locum, inter duos latrones, qu orum unus ad dexteram convertitur et alter ad sinistram durus perse~verat, sicut in ultimo judicio facienda est omnium homi­ num discret-io, prout electi erunt ad dexteram Christi, et reprobi ad sinistram. In fine q. 46 ostenditur quod passio Christi non attribuenda est ejus divinit ati, quæ est impassibilis, sed attribuenda est Personæ Verbi inearmati, ratione humanæ natura *. 2 Ut videbimus infra, Joe. eit., quamvis in Christo tristitia et gaudium non fuerint de -eod_em objecto et proinde non fuerint proprie contraria, tamen eorum uuio fuit miraculum, nam propter diversum modum tendendi in objectum, gau­ dium dum est. perfectissimum naturaliter non compatitur secum tristitiam. üt notant commentatores, ad intelligentiam art. 7, ad 2um, ratio superior et ratio inferLor sunt eadem facultas quæ dicitur superior, quatenus considerat divina et ætei-na, et inferior, quatenus considerat humana et temporalia (cf. i», q. 79, a. 9). V^.g. si consideratur peccatum secundum rationes inferiores et hu­ manas, exeita“tur dolor in voluntate secundum partes ejus inferiores; si autem consideratur Eieccatum secundum rationes superiores et divinas, ut est offensa Dei, tunc orit.ur tristitia in voluntate secundum partem superiorem. Christus autem doluit de peccatis nostris ut sunt offensa Dei. unde doluit, non solum in appetitu- sensitivo, sed in ratione inferiori prout regulabatur a ratiotie superiori, ut tenet Cajetanus (in art. 7. η. VI) quia peccatum est quid temporale tunc consideratum sub rationibus æternls. — Alli ut Sylvius dicunt: Christus d-olemdo de offensa Deo illata, doluit etiam ratione superiori seu in parte superiori voluntatis, sed non ex suo objecto primario, quod est Deus. Sic Sylvius intellhglt verba S. Thomæ, art. 7, âd 2um : « ex parte objecti proprii su­ perior ratio ica Christo passa non fuit ». Cf. infra cap. VI. CAPUT III DE CAUSA EFFICIENTE PASSIONIS CHRISTI (Quæst. 47 8. Thomæ) Causa efficiens passionis Christi consideranda est ex parte Chri­ sti, ex parte Patris, ex parte occisorum. Art. I. — Utrum Christus fuerit ab alio occisus. Videtur quod non, nam dixit: «Nemo tollit animam meam a me». Sed ex alia parte annuntiavit: « Postquam flagellaverint filium hominis, occident eum» (Luc., xvin, <33). Respondetur: 1° Christus non fuit causa directa suos mortis, non se occidit, sed persecutores ejus eum occiderunt, ut ipse annuntia­ verat : « occident eum ». 2° «Sed Christus fuit causa indirecta sues passionis et mortis, quia eam non impedivit cum impedire potuerit»'. Hoc poterat, 1» adversarios reprimendo ut eum non vellent aut non possent inter­ ficere, et 2° quia spiritus ejus habebat potestatem conservandi natu ram carnis suæ, ne a quocumque læsivo inflicto opprimeretur... Sic dicitur suam animam posuisse vel voluntarie mortuus esse». Item dicere potuit: Nemo tollit animam meam a me, scilicet me invicto. Et hoc manifestavit, nam « suam fortitudinem corporalem ita conservavit, ut etiam in extremis positus voce magna clamaret, quod inter alia miracula mortis ejus computatur». Art. II. — Utrum Christus fuerit ex obedientia mortuus. Affirmative ex hoc motivo se tradidit ad patiendum (art. 2). Unde dicitur ad Philipp., n, 8 : « Factus est obediens usque ad mortem ». — Hoc autem fuit convenientissimum : 1° Hoc conveniebat justificationi humanæ, ut «sicut per unius hominis inobedientiam peccatores con > S. Thomas non loquitur de causa propria morali indirecta, sed de causa per accidens physice loquendo. Ut aliquis enim dicatur causa moralis indirecta alicujus effectus non satis est quod effectum possit impedire et non faciat, sed oportet etiam ut teneatur, alioquin effectus non imputatur, nec reputatur inorallter voluntarius. Christus autem non tenebatur resistere suis persecutoribus ad vitam custodiendam, sed poterat eam exponere propter redemptionem ho­ minum. Ita Suarez. DE CAUSA EFFICIENTE PASSIONIS CHRISTI 407 stituti sunt inulti, ita, per unius hominis obedientiam, justi con­ stituerentur multi» (Rom., v, 19). — 2° Ut sacrificium passionis et mortis Christa ex obedientia procederet. — 3° Ut Christus haberet victoriam de morte et de inobediente dæmone, sec. illud Prov., xxi, 28: «Vir obediens loquetur victorias». Ad _Zurn : <îhristus enim mandatum accepit a Patre ut pateretur cf. Joan., x, 10. Et sic moriendo adimplevit omnia Veteris Legis præcepta: cai“itate quidem summa et obedientia, omnia præcepta mo ralia; sacrificio summo suiipsius, omnia præcepta cæremonialia ; sa tisfactione summa tantæ pœnæ, omnia judicialia. Sic omnem justi­ tiam implevit, et obediens fuit ex dilectione ad Patrem praecipientem. In hoc apparet ejus summa dilectio Dei Patris (Joan., xiv, 31) et summa dilectio proximi see. illud S. Pauli ad Galat., n, 20: « Dilexit me et tradidift semetipsum pro me». Art. III. — Utrum Deus Pater tradiderit Christum passioni. S. Thomas hoc examinat q. 47, a. 3. Dlæc doctrina attente con sideranda est. Initio Sanctus Doctor ponit tres difficultates: 1° Ini quum et crudele videtur esse quod innocens passioni et morti trada tur (hæc objecüo nunc renovatur a protestantibus liberalibus). 2° Chri­ stus tradidit semetipsum morti (Isaias, lui, 12), ergo Deus Pater non tradidit * um. 3° Judas vituperatur ex eo quod tradidit Chri­ stum judæis; ergo videtur quod Deus Pater non tradiderit Christum passioni. Respondetur tamen affirmative. Legitur enim ad Rom., vm, 32: « Proprio Filio suo non pepercit Deus, sed pro nobis omnibus tradi dit illum n. Hoc autem sic explicatur: Christus jjassus est voluntarie ex obedientia Patri. Unde secun dum tria Deins Pater tradidit Christum passioni : 1° prteordinando ab æterno passionem Christi ad humani generis liberationem, cf. Is., un, 6-10; 2° inspirando ei voluntatem patiendi pro nobis, cf. Is., i.m, 7; 3° nor» protegendo eum a passione, sed exponendo persequen tibus; unde Christus in cruce dixit: «Deus meus, Deus meus, ut quid dereliquisti me?» quia scii, potestati persequentium eum expo­ suit, ut dicit Aug., Ep. 140, al. 120. Priores Protestantes adulteraverunt hanc doctrinam dum dixe­ runt Patrem tradidisse Christum, inspirando Judæis ejus mortem, cosque ad illam instigando. Id quod «licitur in hoc articulo fundatur in doctrina S. Thomæ «Ι<· efficacitate= decretorum voluntatis divinæ, I*, q. 19, a. 8. Hæc di vina voluntas non imponit necessitatem actibus nostris, quia vult eos libere adimpleri, et non destruit sed actualizat libertatem humanam. Hic Christus libere et meritorie passus est. Ad /'wn ; Crudele esset innocentem tradere passioni et morti con­ tra ejus voluntatem. «Hic autem Deus Pater Christum non tradidit; 408 DE PASSIONE CHRISTI sed inspirando ei voluntatem patiendi pro nobis. In quo ostenditur et Dei severitas, qui peccatum sine poena dimittere noluit,... et bo nitas ejus in eo quod... nobis satisfactorem dedit». Propterea dici tur: «Proprio Filio suo non pepercit Deus, sed pro nobis omnibus tradidit illum ». Ad 2ura : «Christus ut homo, tradidit seipsum voluntate a Patre inspirata». Ita animæ victimæ, et propterea non convenit facere vo tum victimæ nisi sub speciali inspiratione divina, aut illam condi tionaliter supponendo. Ad 3um : « Pater tradidit Christum et ipse semetipsum ex cari tate, Judas eum tradidit ex cupiditate, judæi ex invidia, Pilatus ex timore mundano». Ex his omnibus semper magis ac magis apparet quod pro S. Thoma sicut pro tota traditione mysterium Redemptionis est præsertim mysterium amoris. Art. IV. — Utrum fuerit conveniens Christum pati a gentilibus. In tribus ultimis articulis hujusce quæstionis 47Μ, S. Thomas examinat quomodo persecutores Christi fuerunt causa passionis ejus, et primo an conveniens fuerit eum pati a gentilibus. Christus ipse annuntiavit (Matth., xx, 19): «Filius hominis tra­ detur principibus sacerdotum et scribis et condemnabunt eum morte, et tradent eum gentilibus ad illudendum, et flagellandum et cruci figendum, et tertia dies resurget ». — Conveniens autem fuit quod in ipso modo passionis Christi sic præfiguraretur effectus ipsius. «Pas sio autem effectum salutis habuit in multis judæis qui baptizati sunt (Act.Ap., n et m), et, judæis prædicantibus, effectus passionis Christ i transivit ad gentes. Et ideo conveniens fuit, ut Christus a judæis pati inciperet et postea, judæis tradentibus, per manus gentilium e jus passio finiretur». — Id est: mali judæi tradiderunt eum gentilibus a-d crucifigendum et deinde boni judæi conversi, prædicando, genti libus effectus passionis transmiserunt. Ad Ium : Hoc fuit effectus orationis Christi patientis pro perse cutoribus tum judæis, tum gentilibus. Ad 2um: Passio Christi ex parte sua fuit sacrificium a summa caritate oblatum, ex parte vero persecutorum fuit gravissimum pec catum. Ad 3am : «Per Romanos, quibus judæi erant subjecti, erat eis potestas occidendi interdicta». Hoc erat «jus gladii» (cf. Vosté in Illam p., q. 48, a. 4). « « « Art. V. — Utrum Christi persecutores eum cognoverint. S. Thomas in hoc articulo intendit conciliare diversos textus S. Scripturæ. Ex una. parte Christus dixit (Joan., xv, 24): «Nunc DE CAUSA EFFICIENTE PASSIONIS CHRISTI 409 autem et viderunt et oderunt et me et Patrem meum » et in parabola de vinitor-ibus homicidis (Matth., xxi, 38) hi dixerunt: « Hic est hæres, venit-e occidamus eum» et additur ibid., 45: «Et cum audissent principes sacerdotum et pharisæi parabolas ejus, cognoverunt quod de ipsis d_iceret». — Ex altera parte, Christus dixit: « Pater dimitte illis, non enim sciunt quid faciunt» (Luc., xxm, 34). Item I Cor., n, 8: « Si cognovissent, numquam Dominum gloriæ crucifixissent» et Act. Ap., m, 17, Petrus dicit judæis: « scio quia per ignorantiam fe­ cistis, sic~ut et principes vestri ». S. Th ornas solvit difficultatem distinguendo inter judæos majores a minoriLnis, et etiam pro majoribus distinguendo messianitatem Christi al» ejus divinitate. Dicit; v majores seu principes sicut et deemones cognoverunt, ut dicitur in libro Quest. Nov. et Vet. Test., q. 66 inte=r op. Aug., cum esse Christum promissum in lege: omnia enim signat videbant in eo, quæ dixerunt futura prophetæ ; mysterium autem divinitatis ejus ignorabant, et ideo Apostolus dicit quod « si cognovissent, numquam Dominum gloriæ crucifixissent». Sciendum tamen quod eorum ignorantia non eos excusabat a crimine, quia erat quodammodo affectata: videbant enim evidentia signa divinitatis ipsius, sed ex odio et invidia Christi ea pervertebant, et verbis ejus, quibus se Dei Filium fatebatur, credere noluerunt. Cf. Joan., xv, 22. ...Minores vero, id est populares, qui mysteria Scripturæ non nove­ rant, non plene cognoverunt ipsum esse nec Christum, nec Filium Dei. LiceB enim aliqui eorum in eum crediderint, multitudo tamen non credi dit; et si aliquando dubitaverint an ipse esset Christus, propter signorum multitudinem et efficaciam doctrinae, ut habetur Joan., vu_, tamen postea decepti fuerunt a suis principibus, ut eum non crede rent neque Filium Dei, neque Christum...». Cf. Cajetanum. Hic articulus videtur esse expressio summæ sa pientiæ et penetrationis. Responsiones ad lum, ad 2U,“, ad 3um confirmant corpus articuli. Ad 3um dicitur : « Ignorantia affectata non excusat a culpa, sed ma gis videtuzr culpam aggravare : ostendit enim hominem sic vehementer esse affectum ad peccandum, quod vult ignorantiam incurrere, ne peccatum vitet. Et ideo judæi peccaverunt, non solum tanquam ho minis Christi, sed etiam tanquam Dei crucifixores». Art. WI. — Utrum peccatum Christum crucifigentium fuerit gra vissimum. Πιο etiam quæritur quomodo conciliantur hæc verba Christi: Luc., xxiri. 34: «Pater, ignosce illis: quia nesciunt quid faciunt», cum istis Matth., xxin, 32: «Et vos implete mensuram patrum ve­ strorum ». Sunt I res conclusiones. « Principes judaorum cognoverunt Chri «tum, et mi aliqua ignorantia fuit in eis, fuit ignorantia affectata, quæ eon n on poterat excusure. Fl ideo peccatum eorum fuit gravis­ 410 DE PASSIONE CHRISTI simum, tum ex genere peccati, tum ex malitia voluntatis. — Minores autem judæi gravissime peccaverunt, quantum ad genus peccati; in aliquo tamen diminuebatur eorum peccatum propter eorum igno rantiam... — Multo magis fuit excusabile peccatum gentilium, per quorum manus crucifixus est, qui legis scientiam non habebant ». Ad l11™. « Excusatio Domini : “ nesciunt quid faciunt ” uou re­ fertur ad principes judæorum, sed ad minores». Circa ad 2^ηι dicit Cajetanus «indecisum ibi reliquitur an pec catum Judæ fuerit gravius peccato principum judæorum... et dicen dum est quod peccatum Judæ fuit gravius. Quia ipse in majori erat constitutus, utpote Apostojus. Et non solum viderat miracula Chri­ sti, sed fecerat miracula in nomine Christi, accepta ab ipso potestate sicut ceteri Apostoli (Matth., x, 1). Et confessus est Jesum esse Chri­ stum (Matth., xvi, 17) approbando responsionem Petri pro omnibus discipulis : Tu es Christus. Et, breviter, supra malitiam communem sibi et principibus, habuit excellentem ingratitudinem et supra ge­ nus peccati addidit turpitudinem proditionis». Sic sufficienter examinatæ sunt causæ passionis Christi. CAPUT IV DE MODO EFFICIENDI PASSIONIS CHRISTI (Quæstio 48 S. Thomæ) Haec cjuæstio S. Thomæ attente consideranda est, explicando omnes ejus articulos, quia est magni momenti. Respondet: Passio causavit nostram salutem per modum meriti, satisfactionis, sacri ficii, redem_ptionis (seu liberationis) et efficientiæ. Divisio et ordo quæstionis. — Quidam recentes historici viden­ tur aestimare quod S. Thomas quasi juxtaposuit notiones meriti, sa­ tisfactionis,» sacrificii et redemptionis, et eas non ordinavit; et ni­ miam complexitatem inveniunt in hac quæstione, ac si sanctus Doctor nescivisset unitatem mysterii servare, ostendendo in eo præeminen tiain amoris Christi erga Patrem et erga nos. Revera hoc esset contra consuetudinem S. Thomæ, si has diver sas notiones non ordinasset, sapientis est ordinare. Si e contraaio diligenter examinatur hæc quæstio mirabilis ordo in ea apparet. 1° S. I>octor has diversas notiones invenit in ipsa S. Scriptura et in Traditione, et igitur debebat eas omnes theologice explicare se­ cundum debitum ordinem. 2° Hæ motiones ex seipsis ordinantur, sicut in præsenti enumera­ tione, incipiendo ab universalioribus ad minus universales, et omnes præsupponu.nt caritatem Christi, quæ primatum tenet. Actus enim caritatis Cbristi est primario meritorius, sed non fit proprie satisfactorius n_isi sit operosus, difficilis ; omnis actus satisfactorius est meritorius, sed non e converso. Deinde actus simul meritorius et sa­ tisfactorius non semper est sacrificium proprie dictum, dum e contra sacrificium perfectum, ut holocaustum, est actus meritorius et sati­ sfactorius. Hnsuper in hac enumeratione, redemptio sumitur in sensu limitato liberationis a servitute peccati et diaboli, non in sensu adae­ quato, secundum quem Christus dicitur «causare salutem nostram, vel auctor salutis nostræ», Propterea plures auctores præsentem quaestionem S. Thomæ explicant, ut faciemus, tractando de diversis modis ipsius redemptionis adæquate sumptæ scii, de modis meriti, satisfactioni s, sacrificii, liberationis et efficientiæ. In hac autem enu meratione, ut notat E. Hugon, ad redemptionem pertinent, per mo dum eonutit-utivi, meritum, satisfactio et sacrificium, et per modum consecutivi «eu effectua, liberatio nostra et efficientia salutis nostræ per applicat ione.m meritorum et satisfactionis passionis. Sic magis 412 DE PASSIONE CHRISTI ac magis apparet ordo articulorum et pulchra structura hujusce quæstionis. — Liberatio autem et restauratio generis humani dicitur redemptio objectiva ad quam Jesus Redemptor jus habet de condigno, et B. Maria Virgo de congruo; applicatio hujus liberationis et re­ staurationis ad talem hominem, v.g. Petrum, Paulum, dicitur re­ demptio subjectiva. 3° Denique Christus Salvator nos redimendo exercebat diversas virtutes subordinatas : 1° principaliter caritatem ad quam pertinet proprie meritum, nam aliæ virtutes non sunt meritoriae nisi impe­ rentur a caritate; 2° justitiam ad quam pertinet satisfactio; 3° reli­ gionem ad quam pertinet sacrificium. Hæc autem tria, ut dictum est, «constituunt» opus redemptionis, ex quo «sequitur» liberatio no­ stra et restauratio, per effectivam applicationem meritorum et sati­ sfactionis passionis. Sic egregie S. Thomas hanc quæstionem ordi­ navit. Nec mirum est quod sit satis complexa, quia, quo altior et universalior est causa, eo plures causalitatis modos continet; in hac vero complexitate splendet unitas, prout hæc omnia manifestant im­ mensum amorem Christi erga Patrem et erga nos ipsos. Adhuc profundius apparet hic ordo, notando quod Christus, caput hominum, ut communiter admittitur, potuisset nos redimere per quemlibet actum theandricum caritatis, scii, per quemlibet actum me­ ritorium absque dolorosa satisfactione et absque sacrificio proprie dicto. Art. I. — DE REDEMPTIONE PER MODUM MERITI Status quaestionis. — S. Thomas initio articuli 1, ponit tres dif­ ficultates: videtur quod passio Christi non causaverit nostram salu­ tem per modum meriti, 1° passio, ut passio, non est meritoria; 2° nec etiam ut interius oblata, quia Christus ab initio suæ conceptionis me-( ruit nobis, iinmo merito valoris infiniti, ergo superfluum fuisset ite­ rum mereri id quod antea meruerat; 3° quia radix merendi est ca­ ritas, quæ in Christo non fuit magis augmentata in passione, ergo non magis meruit salutem nostram patiendo, quam antea. Responsio tamen est : Christus per suam passionem omnibus membris suis meruit salutem. Hoc estjde fidejcf. Cone. Trid. (Denz., 799): «Dominus noster Jesus Christus, cum essemus inimici (Rom., v, 10), propter nimiam caritatem, qua dilexit nos (Epbes., n, 4), sua sanctissima passione in ligno crucis nobis justificationem meruit ». Cf. ibidem, can. 10 (Denz., 820) : « Si quis dixerit homines sine Christi justitia, per quam ■nobis meruit justificari, an. sit». Probatur ex S. Scriptura. — Rom., v. 19: «Sicut per inobedien tiani unius peccatores constituti sunt multi, ita per unius obeditio nem justi constituuntur multi». Id est sicut per demeritum Ada· amisimus gratiam, ita per meritum obedientiæ Christi gratiam salti DE KEDEMPT1ONK PEU MODUM MERITI 413 tie accipimms. — Rom., m, 24: «Justificati gratis per gratiam ipsius, per redempetionem quæ est in Christo Jesu». — Eph., i, 5: «Deus prædestina'vit nos in adoptiouem filiorum per Jesum Christum..., in laudem gloriæ gratiæ suae, in qua gratificavit nos in dilecto Filio suo, in quo habemus redemptionem per sanguinem ejus, remissio­ nem peccatorum secundum divitias gratiæ suæ». — Jesus ipse dixit apud Jo-an_, in, 14-15: «Exaltari oportet Filium hominis, ut omnis qui credit 5n ipsum non pereat, sed habeat vitam æternam». Per pa ssionem sibi meruit exaltationem (Philipp., π, 9) et nobis sanctificationem cf. Joan., xvii, 19 : « Et pro eis ego sanctifico (vel sa critico) meïpsum, ut sint et ipsi sanctificat! in veritate». Probat ur ratione theologica. — S. Thomas dat argumentum fun­ damentale = Christo data est gratia, non solum sicut singulari per sonæ, sed in quantum est çgput Ecclesiae, et ideo opera Christi se habent etiam ad sua membra, sicut sélabent opera alterius hominis in gratia c-onstituti ad ipsum. Quicumque autem in gratia constitu tus, patiendo propter justitiam, ex hoc ipso meretur sibi salutem. Unde Christus per suam passionem non solum sibi meruit exaltatio nem, sed etiam omnibus membris suis meruit salutem. Agitur de merito condigno, quo Christus caput, suo amore thean drico caritatis valoris infiniti, meruit nobis, in justitia, bona super naturalia peccato amissa, scilicet gratiam et vitam æternam, ut supra exposuimus q. 19, a. 4. — Verificantur eminenter in hoc magno actu caritatis ounnes conditiones meriti : Christus enim adhuc erat viator, et Deus constituendo eum Mediatorem et Caput, ordinaverat opera ejus ad salutem membrorum suorum. Ad pu~n ; Passio Christi fuit meritoria, non in quantum passio, sed in qua_ntum Christus eam' voluntarie" sustinuit. Ad : « Christus a principio suæ conceptionis meruit nobis salutem ariernam, sed ex parte nostra erant quædam impedimenta ad consequendum effectum praecedentium meritorum». Sic animæ ju storum exspectabant in limbo, ut explicatur infra q. 52, a. 5: Chri­ stus descendens ad inferos sanctos Patres inde liberavit ; dicitur ibi ad 2um : « Sancti Patres, dum adhuc viverent, liberati sunt per fidem Christi ab omni peccato tam originali, quam actuali, et a reatu pœ næ a-ctualLum peccatorum, non tamen a reatu pœnæ originalis pec­ cati, per q uem excludebantur a gloria, nondum soluto pretio redem­ ptionis hu manæ»·, cf. infra III’, q. 69, a. 3, ad 3um : «Peccatum originale tioc modo processit, quod primo persona infecit naturam. postmoclumi vero naturam infecit personam. Christus vero converso ordine -pri us reparat id quod personæ est, et postmodum simul in omnibus reparabit id quod naturæ est,... (sic) pœnalitates præsentis vitæ (inoras, fames, sitis) non tollentur, nisi in ultima reparatione naturæ per resurrectionem gloriosam». Ad J’1·11: « Passio Christi habuit aliquem effectum, quem non ha­ buerunt p rœcedentia merita·, non propter majorem caritatem, sed propter gcsnus opertu, quod erat conveniens tali effectui », cf. q. 4(1, 414 DB PASSIONE CHRISTI a. 3 et 4. id est alia Christi merita præcedentia jam quidem habe­ bant valorem personalem infinitum, sed merita passionis majorem valorem objectivum habuerunt ex dignitate objecti de se valde ardui, scii, sacrificii crucis seu supremi holocausti. Et jam ab initio Chri­ stus obtulit omnia sua merita futura etiam merita passionis, cf. Hebr., x, 5: « Ingrediens mundum dicit...: Ecce venio». Oblatio et meritum ejus numquam cessavit in ejus vita· usquedum perveniret ad complendum redemptionis opus, dicendo in Cruce : « Consummatum est ». Quid nobis meruit Christus per passionem suam. Meruit nobis omnia quæ in Adamo perdidimus (Rom., v, 15-20; Eph., i, 3). Sic dicitur Joan., i, 16: «De plenitudine ejus omnes nos accepimus, et gratia pro gratia» a prima gratia ad ultimam. Proinde meruit nobis gratiam sanctifica ntem, virtutes iufusas et septem dona, pariter omnes gratias actuales quibus praeparamur ad justificationem, quibus deinde opera meritoria facimus et quibus per­ severamus. Item meruit nobis vitam aiternam seu salutem, et etiam resurrectionem finalem, seu dona præternaturalia amissa, immuni tatem a morte, a dolore, a concupiscentia, ab errore. Sed passio Christi est causa universalis quæ non producit ef­ fectum suum nisi applicentur fructus meritorum Christi, per^sacra menta^aut extra sacramenta, et pluries homines ex concupiscentia vel'superbia impediuut hanc applicationem. Troptera diximus supra, IIP, q. 19, a. 4, agendo de merito Christi : Quoad gratias efficaces quæ de facto non conceduntur, ut gratiam bonæ mortis pro Juda, Christus meruit eas ut quid hominibus oblatum in gratia sufficienti, non vero ut quid hic et nunc collatum vel conferendum. Deus enim nobis offert gratiam efficacem in sufficiente, sicut fructum in flore, sed si homo resistit gratiæ sufficienti non confertur illi gratia efficax. Oportet enim propriæ saluti cooperari, proptera dicitur ad Rom., vm, 17 : « Si autem filii et heredes; heredes quidem Dei, coheredes autem Christi, si tamen compatimur, ut et conglorificemur». Electis autem Christus sua passione meruit omnes effectus eorum prædestinationis, scii, vocationem, justificationem, perseverantiam, glorificationem, cf. IIP, q. 24, a. 4. Art. II. — DE REDEMPTIONE PER MODUM SATISFACTIONIS Status quaestionis. — S. Thomas quærit in art. II : Utrum passio Christi causaverit nostram salutem per modum satisfactionis. Optime posuit statum quaestionis in tribus difficultatibus secundum suam consuetudinem. Sed quia hæc quæstio rursus posita est a Socinianis, a protestantibus liberalibus et a modernistis quæreudum est : 1° Quid negaverunt circa hoc protestantes liberales ac moderniste, ac quo modo conceperunt mysterium Redemptionis? 2" Quid dicunt de hac re Sacra Scriptura et Traditio? DB REDEMPTIONE PER MODUM SATISFACTIONIS 415 3’ Utraim Christus vere et proprie pro nobis satisfecerit, an im proprie tantum. 4° Utrum operationes Christi fuerint ab intrinseco valoris infiniti, tam ad merendum quam ad satisfaciendum. 5' Utraim satisfactio Christi fuerit ab intrinseco, non solum con­ digna, sed etiam superabundans, et ad quamnam speciem justitiæ pertineat. De positione priorum Protestantium et de opposta sententia Protestantium liberalium. Comm-uniter notatur quod, quoad dogma Redemptionis, priores protestantes erraverunt per excessum, dum deinde Sociniani et pro­ testantes l iberales a ventate deviaverunt per defectum, per immode­ ratam reactionem contra priores protestantes. Etenim juxta Luthe rum et adime magis juxta Calvinum, Christus ita peccata nostra in se suscepit ut Deo odiosus et ab eo maledictus fuerit, et in cruce aut in descensu ad inferos damnatorum tormenta sustinuerit, et ad actum desjierationis pervenerit dicendo: «Deus, Deus, quare dere­ liquisti me?», dum e contra hæc verba sunt in Psalmo XXI, 2, qui terminatur- per actum magnæ fiduciæ in Deo. Ex hac doctrina priores protestantes deducebant: Nihil nobis faciendum aut patiendum ma­ net: salus per solam fidem in Christi merita obtinetur. Per reactionem autem contra hunc excessum, Sociniani et Pro­ testantes Liberales ceciderunt in defectum oppositum, ac dixerunt: Christus nos redemit moraliter tantum, id est: nos salvat per doctri­ nam et exemplum tantum, id est eodem modo ac prophetæ et mar­ tyres, etsi superiori gradu. Sic Sociniani dixerunt: Christus pro nobis satisfecit improprie tantum et m e ta ph orice, praedicatione et exemplo heroico, moriendo, ut martyres, scii, apponendo sigillum sanguinis sui prædicationi suæ; sic mors ejus movet moraliter ad poenitentiam, qua nobis remittun­ tur peccat-a; sed, ut aiunt, Christus non proprie pro nobis mortuus est, id est loco nostro, luendo pœnas peccatis debitas, unde negant satisfactiomem vicariam proprie dictam. Non nairum est Socinianos pervenisse ad hanc hæresim ; rejicie­ bant enim divinitatem Christi ; et negato mysterio Incarnationis, ne­ gatur consequenter mysterium Redemptionis. Damnati sunt a Pau­ lo IV, ti n ito 1555, cf. Denz., 993: «Asseruerunt Deum omnipotentem non esse trinum in personis..., Dominum nostrum Jesuin Christum non esse I>eum verum... et non subiisse acerbissimam crucis mortem, ut nos a peccatis et ab æterna morte redimeret et Patri ad vitam æternam r-econciliaret ». Ilie earor Soc.inianorum sequitur ex alio: quamvis agnoscant Deum pun ire peccatores obstinatos, volunt tamen eum resipiscentibus pratis ct nulla exspost'.illata satisfactione condonare, alioquin, ut aiunt, nort. manifestaretur misericordia. 416 DE PASSIONE CH1USTI Protestantes liberales hodierni et moderniste huic conceptioni Redemptionis assentiunt, ut patet ex propositionibus modernistaruin damnatis a Pio X in decreto Lamentabili (Denz., 2038): «Doctrina de moite piaculari Christi non est evangelica, sed tantum paulina». Testimonium S. Scripturæ. — Juxta S. Scripturam, Christus re­ demit nos pretio soluto, scii, sanguine fuso: hoc autem est satisfa cere proprie et non solum metaphorice, scii, praedicatione, consilio et exemplo, ut fecerunt Apostoli. Proprie mortuus est pro nobis luendo poenas peccatis nostris debitas. Hoc jam constat ex textibus S. Scripturæ supra citatis c. I quoad mysterium redemptionis generatim sumptum. Insuper citandi sunt sequentes: Joan., i, 29: « Ecce Agnus Dei, ecce qui tollit, peccatum mundi». Matth., xx, 28: «Fi­ lius hominis non venit ministrari, sed ministrare, et dare animam suam redemptionem pro multis». Matth., xxvi, 28: «Hic est sanguis meus novi testamenti, qui pro multis effundetur in remissionem pec catorum». — I Cor., vi, 20: «Empti estis pretio magno». Ibid., vu, 23: «Pretio empti estis, nolite fieri servi hominum». I Petr., i, 18: « Scientes quod non corruptibilibus auro vel argento redempti estis..., sed pretioso sanguine, quasi agni immaculati et incontaminati». I Joan., n, 2: «Ipse est propitiatio pro peccatis nostris, non pro nostris autem tantum, sed etiam pro totius mundi ». Uno verbo, ut dicitur I Cor., xv, 3: «Christus mortuus est pro peccatis nostris», cf. etiam Rom., ni, 24-25; Ephes., i, 7 ; v, 2. — I Tini., u, 6; iv, 10; Apoc., i, 5; v, 9. Cf. Pkat, La théologie de S. Paul, t. II, p. 266 sq. Testimonium Traditionis. — Jam illud exposuimus supra, c. I, speciatim S. Joannes Chrys. dixit: «Pro omnibus quidem mortuus est Christus, ut omnes servaret quantum ad ipsum attinet... Peccata ab hominibus abstulit et Patri obtulit... ut ipsa remitteret» (in Ep. ad Gal., cap. 2, n. 8). — S. Augustinus: « In remissionem peccatorum nostrorum innocens sanguis ille (Christi) effusus est... In hac re­ demptione tanquam pretium pro nobis datus est sanguis Christi». «Suscepit Christus, sine reatu, supplicium nostrum,.ut inde solveret reatum nostrum et finiret etiam supplicium nostrum» (De Trinit., 1. XIII, c. 14, n. 18; c. 15, n. 19). Cf. R. de Journel, Enchir. patr., Index theologicus, n. 419: Redemptionem Christus effecit per modum veræ satisfactionis vicariæ’. Definitiones Ecclesiæ. — In Conciliis pluries declaratum est quod Christus mortuus est « ut natura per Adam perdita per illum repa • Cf. J. Rivière, Le Dogme de la Rédemption, Essai d'étude historique, Pu ris, 1905. La Rédemption chez les Pères Grecs, p. 101-210. La Rédemption chez les Pères Latins, p. 211-278. - Le Dogme de la Rédemption chez S. Augu stin, Paris, 1928. Le Dogme de la Rédemption, étude tbéolog., 3’ éd., 1931 : et Diet. théol. oath., art. «Rédemption», col. 1032-1942 (.1. Rivière). DE REDEMPTIONE PER MODUM SATISFACTIONIS 417 ruretur». Ita Concilium Arausican. (Denz., 194). Ita Concilium Tri­ dent., Denz., 7941, 800 ; — satisfecit pro peccatis totius mundi: Denz., 122 sq., 286, 319., 323, 462, 794 sq., 799, 809, 820, 1096, 1294 sq., 1409; qua: satisfactio -est infinita, 319, 552, 1019, et superabundans, 3051. Per mortem cru cis nos Christus a peccatis redemit et Patri recon­ ciliavit, 286, 993 sq., idque ob amorem generis humani, non e fato, 3051. Hinc est Hedemptor, Salvator, Mediator Dei et hominum, 711, 790, 794, 796. Rations theologica probatur Christum pro nobis vere et proprie satistecisse. Sociniani tement prædicta testimonia S. Scripturæ esse intelligenda de satisfactione impropria, ac de redemptione impropria, sicut In libro Deuter., xm, 5; ix, 26; xxi, 8, et alibi Deus dicitur rede­ misse populum suum, et Act. Apost., mi, 35. Moyses dicitur missus ut. redemptor, licet nihil solverint. Examinandi sunt igitur textus S. Scripturæ sub luce principio­ rum revelatorum, quæ in ipsa Scriptura enuntiantur; sic manifesta­ bitur subordinate veritatum revelatarum. In hoc sacra theologia probat ex principiis revelatis conclusiones aliunde revelatas, et dat quamdam intelli gentiam earum, et quidem fructuosissimam. Cf. Denz., 1796. Supponitur ijuod actio meritoria fit proprie satisfactoria quando III afflictive, et offertur ad reparandam offensam. Propterea S. Tho­ mas sic proponit argumentum : « Ille proprie satisfacit pro offensa qui exhibet offenso id quod <| passio Christi sufficiens fuit et superabundans ad satisfaciendum pri) peccatis crucifigentium ipsum». Id est: Deus Pater magis dilexH actum amoris Christi patientis quam displicebat ei malitia et offensi deicidii. Ad 3um : «Dignitas carnis Christi non est æstimanda solum mi eundum carnis naturam, sed secundum personam assumentem, H quantum scilicet erat caro Dei, ex quo habebat dignitatem infinitam »· Pariter actus caritatis Christi se offerentis, erat enim actus thran dricus. Hæc est essentia mysterii Redemptionis. Sic Christus pro prie satisfecit pro nobis2. Solvuntur objectiones. 1Λ Objectio: Ejusdem est satisfacere, cujus est peccare. Aiqq Christus non peccavit ; ergo satisfactio ad eum non pertinebat. 1 Respondetur : Distinguo majorem : ejusdem est satisfacere, < nji est peccare, ejusdem vel capitis ejus, quocum constituit unam piri 2 Redemptio, ut de facto volita est a Deo. est quidem per modum tue· satisfactionis et sacrificii, sed absolute loquendo concipi potest, ut videtur,· demptio per actum meritorium theandricum, absque dolore, satisfactione m prie dicta et sacrificio proprie dicto; quia actus tbeandricus amoris Jam uuA NDVM, In III Sent., diet. 20. q. 2. Soni m, In III Sent., (list. 19. ■i tin., η 7: « Quantum ergo». O Hin. In III Sent., dint. 19. q. un. — lat­ in etub, ('onun-cntnriiini ml Scnfimi, in III Sent., dint, 19, q. un., n. 9 11. Cf. M. J- S'CiiEi'.BEN, Ihiiitnatlk, I IV. n 115, Judli'liini eJiiH de Inaufllelentln doctrliur Scotl circa Incnrniitlonvin 422 DE PASSIONE CHRISTI gnam, superabundantem et valoris infiniti solum ab extrinseco, scii. '■ex gratiosa Dei acceptatione. Fatentur tamen isti operationes Christi habere, ratione personæ divinæ Verbi, maximum valorem iuadaequabilem a merito puræ creaturæ, ratione cujus congruum erat ut a Deo acceptarentur ad infinitum valorem. E contrario quasi omnes alii theologi tenent opera Christi habere ab intrinseco, ratione suppositi divini, valorem simpliciter infinitum, tam ad merendum quam ad satisfaciendum. Ita Guillelmus Parisiensis, Alensis, sanctus Thomas et omues thomistæ, sanctus Bonaveutura et alii multi5. Notandum est quod eadem principia valent pro merito et pro sa­ tisfactione, nam est ipsa actio meritoria quæ fit satisfactoria, quando est afflictiva, et quando hæc afflictio acceptatur et offertur Deo ut reparatio offensæ. Attamen ante probationem hujusce sententiæ notandum est quod alia est ratio meriti, et alia satisfactionis. Meritum respicit præmium obtinendum a præmiante, et igitur bonum merentis aut alterius cui meretur. Satisfactio autem respicit jus alienum læsum resarciendum, adeoque bonum offensi non satisfacientis; sed in operibus Christi ratio meriti et satisfacitionis simul reperiuntur. Notandum est insuper quod in operationibus theandricis Christi ' est ordo realis et intrinsecus ad objectum a quo specificantur et ad principium a quo eliciuntur. Principium quod elicit hos actus est, in Christo, suppositum divinum seu Persona divina- Verbi, et principium quo eliciuntur hi actus est ipsa natura humana, per facultates et ha­ bitus seu virtutes et dona. Hæc principia quo sunt physice finita et sic, in operibus Christi hominis, nulla, est infinitas physica. Sed quoad valorem moralem hic valor moralis potest sumi aut ex objecto plus minusve nobili (sic do­ lorosa passio Christi est magis meritoria objective quam aliæ ejus operationes), aut ex subjecto eliciente, et hunc valorem dicimus esse J moraliter infinitum ab intrinseco, scii, ratione suppositi, licet hæ operationes Christi attingant suum objectum modo finito. Sic distin­ guitur valor personalis omnium actuum caritatis Christi, a valore eorum objective plus minusve elevato6. Probatur ex auctoritate Clementis VI ex bulla- Jubilæi: «Unige­ nitus Dei Filius», 25 Janv. 1343 (Denz., 550-552), in qua, explicando | verba Ep. ad Hebr., ix, 12 et I Petr., i, 18, de oblatione Christi, di­ citur: « (Christus) in ara crucis innocens immolatus non guttam, san guinis modicam, quce tamen propter unionem ad Verbum pro redem» Guillelmus Paris., Cur Deus homo, ante med. — Alensis, III p., q. 1, n. 4. — Sanctus Thomas, III», q. 1. a. 2, ad 2«"'; q. 46. a. 6, ad 6um. — Sancti >h IIonaventuha, III Sent., dist. 20, a. 1, q. 3-5. 6 Notandum est quod pro thomistis, in ordine gratiæ et gloriæ, plura suum valorem habent ab intrinseco, ut gratia ab intrinseco efficax, béatitude cælestls ab intrinseco inamissibilis, dum e contra, secundum quosdam alios theologos, biec suum valorem habent solum ab extrinseco.. Ratio discriminis est quod In his quiestionlbiis thomistæ considerant, non solum ipsum factum, sed naturam hujusce facti vel actus, vel doni divini. I 1 I I j I D JE VALORE INFINITO SATISFACTIONIS CHRISTI 423 ptione totius h^umani generis suffecisset, sed copiose vehit quoddam profluvium nos-citur effudisse, ita ut “a plauta, pedis usque ad ver­ ticem capitis mulla sanitas” (Is., i, 6) inveniretur in ipso... Sic est infinitus thesat-trus hominibus, quo qui usi sunt, Dei amicitiæ parti cipes sunt effecti... De cujus thesauri consumptione seu minutione non est aliquatenus formidandum, tam propter infinita Christi (ut prædictum estj merita, quam pro eo, quod quanto plures ex ejus applicatione trahuntur ad justitiam, tanto magis accrescit ipsorum cumulus meritorum ». Clemens VI dicit merita Christi esse valoris infiniti, non ex extrinseca acce=ptatione Dei, sed « propter unionem humanitatis Chri­ sti ad Verburm». Loquitur Summus Pontifex sicut sanctus Thomas statim citanda s. Et manifestum est quod unio hypostatica ad Ver­ bum non est cleputatio extrinseca, ut est v.g. in charta monetaria valor ad determinatam summam pecuniæ ex aliqua, lege statutu»; in hoc notabiliter differt charta monetaria ab auro vel argento Probatur ex auctoritate sancti Thomæ, IIP, q. 1, a. 2, ad 2um; « Peccatum contra Deum commissum quamdam infinitatem habet ex infinitate divinæ majestatis, tanto enim offensa est gravior, quanto major est ille in quem delinquitur. Unde oportuit ad condignam sa­ tisfactionem, ut actus satisfacientis haberet efficaciam infinitam, utpote Dei et hominis existens ». Item IIP, q. 46, a. 6, ad 6um : «Christus voloit genus humanum a peccatis liberare non sola pote­ state, sed etiazm justitia. Et ideo non solum attendit, quantam vir tutem dolor ej us haberet ex divinitate unita, sed etiam quantum do­ lor ejus sufficeret secundum humanam naturam ad tantam satisfactio­ nem ». Sic satactus Thomas respondet ad hanc objectionem; «Mini­ mus dolor Clrristi suffecisset ad finem salutis human®, habuisset enim infinitam virtutem ex persona divina; ergo superfluum fuisset assumere maximum dolorem». Sanctus Thomas concedit quod mi nimus dolor Cliristi suffecisset, quia jam habuisset infinitum valorem ex parte personæ. sed conveniebat perfectum holocaustum ut proba­ retur amor Ch risti erga nos, et ut natura humana daret Deo quidquid «lare poterat. Item IIP, q. 48, a. 2. ad 3um : «Dignitas carnis Christi (et pa­ riter humanitatis ejus) non est æstimanda solum secundum carnis na­ turam, sed secundum personam assumentem, in quantum scii, erat caro Dei, ex «juo habebat dignitatem infinitam». Si hoc dicitur de carne Christi, a fortiori de caritate ejus. Ita pariter in pluribus aliis textibus. Probatur ratione theologica. — Valor tam meritorius quam satiifactorius actionum, non solum petitur ex objecto aut ex principio quo eliciuntur·, sed etiam et maxime ex dignitate persona· operantis ut quod, et eo magis crescit hic. valor quo major est dignitas personæ operantis. Atqui persona Christi est infinite digna. Ergo ejus operationes, licet ex principio quo et ex modo finito n11 inggndi eorum objectum sint finiti valoris, ex dignitate tamen in­ 424 DE PASSIONE CHRISTI finita personæ a qua procedunt, habent infinitum valorem tam meri torium quam satisfactorium, seu infinitam æstimabilitatem moralem. Minor est certa, cum persona Christi sit ipsa persona Verbi. Major probatur; 1° Generaliter actiones sunt suppositorum ei actiones morales immanentes sunt a persona, ut a principio quod formaliter eas elicit et libere. 2° Specialiter actiones satisfactoriæ et meritoriæ involvunt for | maliter ipsam personam offerentem, quæ per eas seipsam submittit et offert ei cui obsequium præstatur. Sic in ratione merendi et sati sfaciendi non ponunt in numero meritum et merens, satisfactio et satisfaciens ; atque persona se habet ad illas actiones per modum for mæ moraliter intrinsecæ; nam hae actiones habent intrinsecam rela tionem ad personam elicientem et se libere offerentem, et oblatio eo pretiosior est quo aliquid magis intimum personæ offertur Deo. v.g. corpus immolatum vel dolor intimus. Propterea communiter magis æstimamus donum nobis oblatum a persona magni meriti, quam donum æquale oblatum a persona mi noris dignitatis. Item dicitur de Deo, Genesi, iv, 4. «Respexit üo minus ad Abel et ad munera ejus», prius nempe consideravit perso nam offerentem quam donum oblatum. A fortiori igitur Deus re spexit ad personam Filii sui se offerentem in cruce. Brevius opera, tiones Christi sunt moraliter valoris ab intriseco infiniti, quia sunt theandricœ. Confirmatur ; Communiter dicitur: sicut offensa crescit juxta di gnitatem offensi, ita dignitas operis honorifici et satisfactorii crescit juxta dignitatem honorantis et satisfacientis. Alia ratio: Opera Christi habent valorem moralem merendi gra lias semper majores et satisfaciendi pro peccatoribus qui semper es sent numerosiores. Ex hoc apparet quod sunt valoris infiniti. Solvuntur objectiones. 1· Objectio: Omne opus creatum est intrinsece finitum. Atqui omne opus meritorium Christi est humanum et proinde creatum Ergo omne opus meritorium Christi est intrinsece finitum. Respondetur ; Distinguo majorem : est intrinsece finitum physice, concedo; moraliter, nego, si principium quod eliciens sit dignitatis infinite. Concedo minorem. Distinguo conclusionem sicut majorem, Actus meritorii Christi habent relationem intrinsecam ad personam divinam Verbi. Instantia: Etiam oblatio qua B. Maria Virgo obtulit Christum in templo habebat relationem intrinsecam ad personam Verbi iniai nati oblati. Et tamen hæc actio B. Mariæ Virginis non erat ab m trinseco valoris infiniti, nec sufficiens ad redemptionem generis lm mani. DE VALORE INFINITO SATISFACTIONIS CHRISTI 425 Respondetur: Distinguo antecedens: hæc oblatio dicebat ordinem intrinsecam ad personam infinitam Christi ut ad objectum tantum, concedo ; ut ad principium, ac subjectum tribuens actioni valorem personalem infinitum, nego. Brevius: hæc oblatio Beatce Mariae Vir­ ginis era~t objective valoris infiniti, quia offerebat objectum infinite dignum, scii. Verbum incarnatum ; sed non erat personaliter valoris infiniti. Ita aliquo modo actus caritatis qua B. Maria Virgo diligebat Deum erat quidem circa objectum infinitum, sed subjective seu per­ sonaliter erat valoris finiti sicut actus caritatis cujuslibet puræ crea­ turæ, quamvis merita B. Mariæ Virginis fuerint in suo ordine inaestimabiless propter plenitudinem ejus caritatis. Alia objectio: Nihil datur majus quam infinitum. Atqui majoris valoris est in Christo actus divinæ voluntatis quam actus humanæ voluntatis. Ergo hic secundus actus non est valoris infiniti. Respondetur; Distinguo majorem: nihil datur majus quam infi­ nitum simpliciter in ordine entis, scii, quam Deus infinitus, concedo; quam infLnitum in certo genere, v.g. valoris moralis actuum, nego. Concedo «ninorem, quia actus voluntatis divinæ est infinitus non so­ lum moraliter, sed physice. Distinguo conclusionem : actus merito rius Christi non est simpliciter infinitus etiam physice, concedo; non est moraliter valoris infiniti, nego. Instamtia: Sed in hoc ordine valoris moralis falsum est dicere quod omi>ia merita Christi sunt valoris infiniti, nam actus caritatis quo se obdulit in cruce erat majoris valoris quam alii actus ejus me ritorii v.g. quibus prædicabat aut conversabat cum discipulis. Respondetur : Distinguo probationem : hic actus quo Christus se obtulit in. cruce erat majoris valoris quam alii, objective, concedo; person ali Ce?·, nego. Hic valor personalis erat æqualis in omnibus acti bus ejus meritoriis, sed valor objectivus dependet a dignitate objecti ’. Insta ntia: Duo actus caritatis æqualis intensionis æqualem va­ lorem lial>ent quamvis unus eliciatur ab homine sanctiori. Ergo actus non fit majoris valoris ex dignitate personali. Respondetur: Transeat antecedens ; sed non est paritas cum Chri­ sto, nam major sanctitas v.g. Pauli non semper influit ut major in omnibus actibus ejus etiam in remissis; e contrario persona divina Verbi semper influit moraliter in omnibus actibus suis meritoriis et satisfacto riis et nunquam fuit actus caritatis remissus in Christo. Alio? sunt objectiones ex inconvenientibus; 7° Dijficultas: Si thesis esset vera, Christus æque meruisset per unam lacTymam ac per crucifixionem. ? Itji communiter dicitur: est objective niatjts meritorium docere theologlnnl ex imiore [.»<·!, quam ex n-qunll Del imiore fncerc ojiiih mnnuiile; sed personaliter est matris meritorium furere opim iiiiiiiunlr ex iiiiigno Del imiore, quam ex mi­ nimo Del tumore theologiam docere. 426 DE PASSIONE CTItilSTl Respondetur : Distinguo : æque meruisset personaliter, concedo ; objective, nego. Valor personalis operum Christi est in omnibus æqualis, sed valor objectivus est inæqualis, quia sumitur ex objecto plus minusve elevato, objective plus minusve arduo, et ex circum stantiis. Christus autem ad meritum et satisfactionem ordinavit non solum valorem personalem, sed etiam valorem objectivum. 2» Difficultas; Si primus actus quo Christus ingrediens mundum fuisset valoris infiniti, alia ejus opera fuissent inutilia. Respondimus jam; Christus obtulit hunc primum actum non seorsim, sed conjunctim cum aliis posterioribus usque ad mortem, tanquam unum integrum pretium pro redemptione nostra, et oblatio ejus fuit actus incessans, non elicitus una sola vice et deinde inter­ ruptus. Et ita deberet esse in vita nostra Christiana et præsertim religiosa. 3“ Difficultas: Tunc nostræ satisfactiones essent superflu». Jam responsum est: Sunt superflu» ad reconciliandum humanum genus cum Deo, concedo; ad applicandam hanc reconciliationem, nego. Imo ad abundantiam satisfactionum Christi pertinet ut non solum ipse satisfaciat, sed et alios satisfacere faciat, sicut ad per­ fectionem causæ primæ, quod det aliis dignitatem causalitatis. 4» Difficultas: Christus tamen sic plus meruisset quam potuerit Deus remunerare, repugnat enim præmium infinitum. Respondetur : Meritum valoris infiniti non exigit præmium actu infinitum, sed in potentia infinitum, sicut omnipotentia divina mani­ festatur non ex hoc quod producit aliquid actu infinitum, quod est impossibile; sed ex hoc quod qualibet re a se facta potest facere aliam meliorem. Ita Christus meruit salutem hominum absque limitatione generationum humanarum, et etiamsi finis mundi deberet tardius ve­ rite quam definitum est, homines semper invenirent in meritis Christi fontem sufficientem salutis. Insuper Christus meruit aliquid infini­ tum, in hoc sensu quod meruit institutionem Eucharistiæ quæ est sacrificium infiniti valoris, quo sacramentaliter perdurat sacrificium crucis usque ad finem mundi et quo jugiter applicantur ipsa Passio­ nis merita. Item meruit electis visionem beatificam et amorem Dei inamissibilem, qui sunt quid infinitum ex parte objecti visi et dilecti. Denique infinitus valor satisfactionis Christi manifestatur in adæquata reparatione offensæ Deo illatae, nam haec reparatio po­ stulat actum qui sit moraliter valoris, non solum in potentia, sed actu infiniti. Unde thesis est certa ex ratione principaliter allata. Dubium 1um: Utrum satisfactio Christi fuerit ab intrinseco non solum condigna, sed etiam superabundant. DE VALONE INFINITO SATISFACTIONIS CHRISTI 427 Respondetur: Est quidem de fide quod Christus pro uobis con­ digne satisfecit, secundum illud I Tim., n, 5-6: « Homo Christus Je­ sus qui dedit redemptionem seinetipsum pro omnibus», et secundum Concilium Trident. (Denz., 799): «Dominus noster... pro nobis Deo Patri satisfecit » ; et agitur de satisfactione condigna, seu de solu­ tione voluntaria debiti ad æqualitatem, quantum scii, peccata homi­ num Deum offenderunt. Sed ex prædictis sequitur etiam quod satisfactio Christi fuerit ab intrinseco superabundans. Et hæc sententia est communior. Probatur ex Sacra Scriptura: Rom., v, 20: «Ubi abundavit de­ lictum sicperabundavit gratia » et præsertim superabundant in ipso Salvatore. Item Patres in explicatione hujusce textus sancti Pauli hoc af­ firmaverunt, v.g. sanctus Joannes Chrysostoinus in Ep. ad Rom., Horn. 10: « Donge plura enim quam debeamus, solvit Christus»8. Principalis ratio theologica est ea quæ datur a sancto Thoma, IIP, q. 48, a·. 2: «Ille proprie satisfacit pro offensa, qui exhibet of­ fenso id quod æque vel magis diligit, quam oderit offensam. Christus autem, ex caritate et obedientia patiendo, majus aliquid Deo exhi­ buit, quam exigeret recompensatio totius offensæ humani generis: primo quidem propter magnitudinem caritatis (theandricœ) ex qua patiebatur; secundo propter dignitatem vita: sua', «piam pro sati­ sfactione ponebat, quæ erat vita Dei et hominis; tertio propter gene­ ralitem passionis et magnitudinem doloris assumpti». Plures theologi addunt aliam rationem, scilicet: satisfactio fuit superabundant quia per peccatum Deus offensus morat iter subjicitur quidem creaturæ, sed per Passionem et crucifixionem Verbum incar­ natum immenso amore suo humillime se subjecit etiam physice et realiter poenis et doloribus. Hæc ratio est cogens si consideratur hunc actum caritatis et humilitatis Christi dolentis in cruce fuisse actum theandricum valoris ab intrinseco infiniti. Unde responsio ad præsens dubium est corollarium præcedentis theseos. Quoad extensionem hæc satisfactio est universalis, scilicet quoad sufficientiam pro omnibus hominibus nullo excepto. Hoc de­ claratur in Sacra Scriptura in I Joan., n, 2: «Ipse (Christus) est propitiatio pro peccatis nostris, non solum pro nostris tantum, sed etiam pro totius mundi». Cf. Concilium Trid. (Denz.. 795). Dubium 2um! Utrum satisfactio' Christi pro hominibus fuerit se­ cundum rigorem justitiœ et ad apicem, juris. Status quostionis. - Satisfactio dicitur secundum rigorem ju­ stifies quando est perfecta ex parte formai, id est: 1° ad alterum; 2" ex bonis propriis alio titulo non debitis et sub donfinio creditoris « Cf. RodMt ■»»: JonnNKi., KnchirMon /'nt>inliruin, Index theologicus, n. 421, 422, lestItuonla plurium nilorum rutrum, 428 DE PASSIONE CHIiISTI non contentis ; 3° cum obligatione acceptandi satisfactionem ex parte creditoris. Difficultas est quod Christus ipse ut Deus erat offensus, et quod non potuit, ut videtur, sibimetipsi satisfacere; nam justitia est ad alterum. Quæstio sic posita disputatur: Negant Vasquez, Molina, Lugo, Billot et alii’. Affirmant communiter thomistæ, speciatim Capreolus, Cajetanus, Salmanticenses, Billuart et alii et citant plures textus sancti Thomæ, necnon sancti Bonaventuræ in favorem hujusce responsionis10. Eis consentiunt Suarez” et inter recentiores Franzelin, Pesch, Paquet, Janssens et alii. Probatur thesis : — Satisfactio rigorosa debet esse : 1° ad alterum; 2° ex bonis pro­ priis alio titulo non debitis et sub dominio creditoris non con­ tentis ; 3° cum obligatione acceptandi satisfactionem ex parte creditoris. — Atqui ita fuit in satisfactione Christi. — Ergo rigorosa fuit. Probatur minor: 1° Ad alterum fuit, prout persona divina existens in natura di­ vina et humana, operibus naturæ humanæ, satisfecit sibi existent! in natura divina. Non necesse est quod satisfactio sit ad alterum sup positum, sufficit quod sit ad alterum sub ratione. naturæ, quia di­ stinctio naturar\im fundat distinctionem jurium et officiorum correlativorum; sic Christus meruit et satisfecit non ut Deus, sed ut homo. Si Aristoteles dicit: «Justitia est ad alterum» scii, ad alteram per­ sonam, hoc est quia loquitur in humanis. Cf. S. Th., IIP, q. 20, a. 2. 2° Hæc satisfactio facta, est ex bonis propriis (scii, personæ divinæ in natura humana), alio titulo non debitis (non alio titulo debitum est dolorosum holocaustum) et sub dominio creditoris non contentis quia opera humana meritoria et satisfactoria Christi non erant sub dominio proprio Dei creditoris, sed sub dominio proprio Christi hominis, quatenus erant libera; et non erant nisi sub dominio generali Dei. Dominium autem generale non tollit particulare, sicut causa universalis non tollit particularem, ut patet in cive qui reipublicæ solvit aliquid ex bonis propriis, licet in ea respublica habeat generalem dominium. ’ Vasquez, in III p., disp. 7. c. 1 sq. — Molina, in 1 p., q. 21, a. 1. — Lugo, De mysterio Incarnationis, disp. 3, sect. 1, n. 4. — L. Billot, De Verbo incarnato, th. 53. 10 Cf. Cajetanum, in *111 , q. 1, a. 2. — Salmanticenses, De Incarnationi·, disp. 1, n. 214; item Capreolum, Ferrariensem. Alvarez, Joannem a sancto Tho­ ma, etc. Inter textus Sancti Thomæ, III1, q. 1, a. 2 ad 2um; q. 48, a. 2. — S. Bonaventuræ, in III Sent., disp. 20, q. 5. 11 Suarez, disp. IV, sect. 3, n. 11, dicit de bac sententia thomistarum : « Il lain existimo ita certam, ut contraria nec probabilis, nec pia, nec fidei sntlH consentanea videatur ». DE VALORE INFINITO SATISFACTIONIS CHRISTI 429 3° Denique Deus tenebatur acceptare hanc satisfactionem, non quidem necessitate absoluta, sed hypothetica, supposito quod consti­ tuerit Christum fidejussorem et Redemptorem nostrum et ei hanc sa­ tisfactionem inspiraverit. Confirmatur: Satisfactio rigorosa est quæ est ad œqualitatem; atqui satisfactio Christi fuit superabundans, nam ut dicit sanctus Thomas, III3·, q. 48, a. 2: «Ille proprie satisfacit pro offensa qui exhibet offenso id quod eeque vel magis diligit, quam oderit offensam. Christus autem, ex caritate (theandrica) et obedientia patiendo, majus aliquid Deo exhibuit, quam exigeret recompensatio totius of fensæ humani generis». Ergo hæc satisfactio fuit plus quam aequalis, plusquam rigorosa, sed vere et proprie superabundans. Semper re­ currendum est ad hæc præclara verba sancti Thomae, quae lucidius solvunt hæc dubia quam quidquid de hac re postea scriptum est. Dubium 3um: Utrum satisfactio Christi fuerit actus justitiæ com­ mutativæ. Status qucestionis. — Justitia est virtus quæ unicuique tribuit quod suum est. Dividitur in generalem et particularem. Justitia ge­ neralis, quæ etiam legalis dicitur, respicit immediate bonum com­ mune, sicut etiam æquitas seu epikeia. Justitia, particularis dividitur in distribut ivam, qua superior dat civibus quod ipsis debetur proportionaliter ad eorum merita aut eorum indigentias, et cornmutativam, qua civis dat civi non secundum proportionalitatem sed secundum aequalitatem debiti et pretii. Quæstione sic posita, communius respondetur affirmative. Probatur ex S. Scriptura: Apostolus ait I Cor., vi, 20: « Empti enim estis pretio magnon. Ergo fuit solutio pretii quæ requiritur ad redemptionem proprie dictam, ut supra dictum est. Probatur ratione theologica: Ad actum justitiæ commutativæ requiruntur et sufficiunt duo, scii, stricta obligatio ad solvendum de­ bitum et -perfecta aequalitas pretii cum debito. Atqui ita fuit quia satisfactio Christi fuit non solum aequalis, sed superabundans, et Christus tenebatur ad eam quia constitutus erat ut fidejussor et Re­ demptor hominum. Ergo in hac satisfactione eminenter invenitur quidquid ad justitiam commutativam requiritur. Notandum est tamen quod licet satisfactio Christi sit specialiter et formaliter actus justitiæ commutativæ, imperabatur a caritate erga Deum et homines, ac a religione, sic erat actus latriæ. Imo relucent in ea multæ aliæ virtutes, magnanimitas et magnificentia prout erat superabundans. misericordia· erga peccatores, humilitas, mansuetudo, etc. Notandum est etiam quod justitia commutaiiva Christi specie di­ stinguitur a nostra, ratione objecti formalis. Objectum enim ejus non est debitum homini regulabile per rationem humano modo ad æqua- DE PASSIONE CHRISTI 430 litatem, sed est debitum Deo regulable ad æqualitatem supra omnem regulam et mensuram humanam. Propterea dicimus: in hac sati­ sfactione eminenter invenitur quidquid ad justitiam commutativaxn requiritur. Agendum esset de universalitate satisfactionis Christi, prout scii. Christus mortuus est pro omnibus hominibus sine exceptione; sed hæc quæstio saepe tractatur nunc in tractatu de Deo uno, ubi est sermo de voluntate salvifica universali, et ideo ad hanc partem remittimus. Dicemus tamen principalia, infra, cap. V. Responsio ut patet est affirmativa, prout valor redemptionis, quoad sufficientiam, est infinitus et sic se extendit ut voluntas sal­ vifica universalis ad omnes homines sine exceptione. Exemplum altitudinis ingenii sancti Thomæ per respectum ad commentatores ejus apparet in hoc quod IIP, q. 48, a. 2, hæc omnia dubia de satisfactione secundum rigorem justitiæ et quidem commutativæ solvit brevissime, clare ex isto alto principio : « Ille proprie satisfacit pro offensa, qui exhibet offenso id quod atque (hæc est sa­ tisfactio secundum rigorem justitiæ commutativæ) vel magis (haec est satisfactio superabundans) quam oderit offensam. Christus autem ex caritate (theandrica) et obedientia patiendo majus aliquid Deo exhibuit, quam exigere recompensatio totius offensæ humani ge­ neris». (Imo oblatio Christi magis placet Deo quam oderit offensam dæmoniorum, quamvis Christus eos non redemit, quia non sunt ca­ paces redemptionis). Et hatc est essentia mysterii Redemptionis. Art. III. — DE REDEMPTIONE PER MODUM SACRIFICII Status quæstionis. — S. Thomas in art. 3 quærit au passio Chri­ sti opera sit per modum sacrificii. Et initio ponit tres difficultates: Videtur quod non : 1° Quia veritas debet correspondere figuræ, sed in sacrificiis veteris legis, quæ erant figuræ Christi, numquam offe­ rebatur caro humana, quinimo hæc sacrificia nefanda habebantur; 2° Sacrificium est sacrum signum, passio autem Christi non est si­ gnum, sed signatum per alia signa ; 3° Illi qui Christum occiderunt non fecerunt aliquod sacrum seu sacrificium, sed potius maleficium. Pluies hæretici de facto negaverunt passionem Christi fuisse ve­ rum sacrificium. 1° Pelagius, Abeelardus, Hermes eam considerave­ runt tantum ut testimonium magni amoris et altissimum exemplum heroismi, scii, ut martyrium. 2° Sociniani dixerunt Christum non fuisse sacerdotem nisi die Ascensionis et tunc solum obtulisse sacri ücium in cælo, Patrem interpellando pro nobis. 3° Protestantes libe raies et Modernistes negant sacerdotium Christi, et in morte ejus non inveniunt nisi nobilissimum exemplum fortitudinis animæ, ut in martyrio *2. Martyrium autem non est de se sacrificium proprie 12 Ita A. Sabatier, La doctrine de l’expiation et son évolution historique. p. 37, 97 «q. Un Ixnev, L'BvaniJile et 1’Bplise, ch. 3 et 4. DE REDEMPTIONE PEU MODUM SACRIFICII 431 dictum, non est actus elicitus latriæ, sed fortitudinis; nec omnes martyres sunt sacerdotes. Doctrina catholica. — De tide est Christum esse sacerdotem et semetipsuin obtulisse in verum et proprium sacrificium in ara crucis. Concilium Ephesinum (Denz., 122) docet Christum esse «Pontificem et Apostolum nostrum, qui obtulit seipsuin pro nobis in odorem sua­ vitatis Deo» (Ephes., v, 2). Item Concil. Trident. (Denz., 938) de­ clarat: Christum « semel seipsum in ara crucis, morte intercedente, Deo Patri obtulisse et ut aeternam illis (hominibus) redemptionem operaretu r ■». De sacerdotio Christi cf. supra S. Thomain, III , * q. 22. Testimonium S. Scripturæ. — In ea explicite revelatur Christum obtulisse verum sacrificium in Cruce. Jam in V. T. Isaias, lui, 5-11, dicit de servo Jahve innocente et justo: «Vere languores nostros ipse tulit et dolores nostros ipse portavit... Ipse vulneratus est propter iniquitates nostras, attritus est propter scelera nostra». Fuit ergo pro nobis victima; sed etiam sacerdos se offerens ad nos reconcilian­ dos cum Deo, nam dicitur ibid., 10 : « Si posuerit pro peccato animam suam, videbit semen longævum, et voluntas Domini in manu ejus di­ rigetur... videbit et saturabitur». In N. T. dicitur Eph., v, 5: «Christus dilexit nos et tradidit semetipsum pro nobis oblationem et hostiam Deo in odorem suavi­ tatis». — I Cor., v, 7 : « Pascha nostrum immolatus est Christus».— II Cor., v, 21: «Eum qui non noverat peccatum (Deus) pro nobis peccatum (hostiam pro peccato) fecit, ut nos efficeremur justitia Dei in ipso». — Rom., m, 25: «Quem (Christum) proposuit Deus propi­ tiationem per fidem in sanguine ipsius», id est: victimam propitia­ tori am ». — Ibid., v, 9: ((Justificati in sanguine ipsius». — Tit., u, 13: «Christus dedit semetipsum pro nobis, ut nos redimeret ab omni iniquitate, et mundaret sibi populum acceptabilem ». Epist. ad Ilebr. tractat proprie de sacerdotio Christi, cf. iv, 14: habemus « pontificem magnum qui. penetravit coelos, Jesum, Filium Dei... ». v, 1 : « Omnis namque pontifex ex hominibus assumptus... constituitur... ut offerat dona et sacrificia pro peccatis», ix, 11: «Christus autem... non per sanguinem hircorum aut vitulorum, sed per proprium sanguinem, introivit semel in sancta, aeterna redem­ ptione inventa. Si enim sanguis hircorum... inquinatos sanctificat ad emundationem carnis, quanto magis sanguis Christi, qui per Spi­ ritum Sanctum semetipsum obtulit immaculatum Deo, emundabit conscientiam nostram ab operibus mortuis, ad serviendum Deo vi­ venti! ». ix, 28: «Christus semel oblatus est ad multorum exhau­ rienda peccata», x, 14: «Una enim oblatione, consummavit in sem­ piternum sancti ficatos ». Testimonium Traditionis invenitur in explicatione horum textum S. Scripturæ dala a Patribus gnæcls et lut inis, Konët. de Journel, op. cif., Index theol., n. *11(1, 117, 118 collegit multos textus eorum, speciatim H. Clementis, H. Ignntii, OrlgmtlN, S. Cypriani, 8. Greg. Naz., H. Greg. Nyss., K. J, Chrysost.., H. Cyrlll. Alex., 8. Ambrosii, 432 DE PASSIONE CHRISTI S. Augustini. Duo præclara testimonia· S. Augustini citantur a sancto Thoma in præsenti articulo 3. Ratione theologica ostendit mortem voluntariam Christi fuisse verum sacrificium et perfectissimum omnium. S. Thomas hoc sic pro­ bat: « Sacrificium proprie dicitur aliquid factum in honorem proprie Deo debitum, ad eum plaeaijdum... Christus autem seipsum· obtulit in passione pro nobis (Éphes., v, 2); et hoc ipsum quod voluntarie passionem sustinuit, Deo maxime acceptum fuit, utpote ex caritate maxima proveniens. Unde manifestum est quod passio Christi fuerit verum sacrificium». In ea enim verificatur definitio sacrificii quæ explicatur in 11 *11 “, q. 85: sacrificium proprie dictum est oblatio rei sensibilis a sacer dote facta Deo per realem ait quamdam immutationem rei oblatæ ad testandum supremum Dei dominium, nostramque subjectionem. Sic vere Christus se morti obtulit, non repellendo occidentes, et post percussionem non impediendo mortem quam poterat impedire, cf. supra, q. 47, a. 1 et 2. Proinde mors ejus voluntaria differt a simplici martyrio ut no­ tat P. Vosté in suo Commentario, p. 367: «Martyres a Christo di stinguuntur, quia nec sacerdotes plerumque fuerunt, nec proprie seipsos sacrificaverunt (a quibus non dependebat mori vel non mori), nec sub sacro ritu mortem obierunt, nec elicitus religionis actus fuit mors eorum, sed actus fortitudinis, quo magis elegerunt vitam per dere quam fidem negare». Ιπιηιο S. Thomas ostendit ex S. Augustino, De Trinitate, 1. IV, c. 14, sacrificium crucis figuratum a sacrifiais V. T. esse perfectis simum omnium. Sacrificium enim eo perfectius est. quo sacerdos ma­ gis unitur cum Deo, cui offert, cum victima, quam offert, cum populo pro quo offert. Christus autem,- sacerdos ut homo, non potest magis uniri cum Deo, ipse est Deus; nec cum victima, seipsum offert; nec cum hominibus qui sunt ejus membra. Dicit Augustinus, loc. cit. : « Ipse unus verusque Mediator per sacrificium pacis reconcilians nos Deo, unum cum illo maneret cui offerebat, unum in se faceret pro qui bus offerebat, unus ipse esset, qui offerebat et quod offerebat». Sacrificium crucis oblatum est propter quatuor fines : adorationis, impetrationis pro gratiis obtinendis, reparationis offensæ et gratia­ rum actionis. Ita etiam sacrificium missæ, quo nobis applicantur fructus sacrificii crucis. Ad I11™ : S. Thomas pulchre ostendit quomodo sacrificium crucis excedit omnia sacrificia V. T. a quibus præfigurabatur, et mirabilem textum S. Augustini citat. Ad 2^: Sacrificium crucis, significatum ab antiquis sacrificiis V. T., significat immensum amorem Christi erga nos, et etiam quoad nos necessitatem carnem mortificandi desistendo a peccatis, see. I Petr., vi, 1-2. Ad : Passio Christi ex parte occidentium ipsum fuit male­ ficium et deicidium, sed ex parte Christi voluntarie ex caritate, pa DE REDEMPTION» PER MODUM SACRIFICII 433 tientis fuit perfectissimum omnium sacrificiorum, Unde ipsa occisio Christi non renovanda est sacramentaliter in sacrificio Missae, sed in eo «una e-ademque est hostia, idem nunc offerens sacerdotum mi­ nisterio, qui seipsum tunc in cruce obtulit» (Cone. Trid.). Opinio particularis. — Recenter P. M. de la Taille13 concipit cœnam et mortem voluntariam Christi in cruce ut duas partes eju­ sdem sacrificii : in Ccena Christus sacerdotaliter se obtulit ad Crucis immolationem, et in cruce autem physice immolatus est et in æter num servat suum statum victimalem. Si autem ita esset, mors voluntaria Christi in cruce non esset sacrificium proprie dictum, sed solum pars sacrificii. Hoc autem vi detur esse contra doctrinam traditionalem quæ etiam independenter a Ccena considerat passionem et mortem Christi ut perfectissimum sacrificium, et ita, exponitur a S. Thoma in præsenti articulo et alibi, absque ulla allusione ad Cœnam *.'■ Revera oblatio Christi non solum perseverat durante passione, sed sensibiliter exprimitur per ipsa verba Christi : « Pater, in manus tuas commendo spiritum meum. Et hæc dicens expiravit» (Luc., xxin, 46) ; sunt quasi verba consecrationis in sacrificio crucis. Hoc sacrificium est eminenter rituale, ut res significata ab omnibus sa crificiis ritualibus et prout perfectissime adimpletum est secundum prædefinitionem æternam Dei ut culmen totius cultus V. T., culmen semper commemoratum deinde a Missa usque ad finem mundi. Deinde nova theoria videtur dissonare a Concilio Tridentino juxta quod Ccena et Crux non sunt duæ partes constitutive unius et ejusdem sacrificii, sed duo sacrificia; dicit enim Concilium Tri­ dent. (Denz., 938): «Dominus noster, etsi semel se ipsum in ara cru cis, morte intercedente, Deo Patri oblaturus erat... in Ccena novis­ sima, qua nocte tradebatur, ut dilectæ sponsæ suae Ecclesiae visi­ bile... relinqueret sacrificium, quo cruentum illud semel in cruce pe­ ragendum repraesentaretur..., corpus et sanguinem suum sub βρε­ ι debus panis et vini Deo Patri obtulit... ». In hoc textu distinguuntur inter se «obtulit » et «oblaturus erat» et sacrificium Cœnæ dicitur incruentum, dum sacrificium crucis dicitur cruentum. Unde servanda est traditionalis doctrina secundum quam, etiam independenter a Cœna, mors voluntaria Christi in cruce fuit non so­ lum pars sacrificii, sed verum sacrificium iinmo perfectissimum, et < x se solo sibi plane sufficit. Resurrectio et Ascensio nihil proprie nddunt valori redemptivo Crucis, sed visibiliter manifestant sacrifi­ cium Calvarii ratum esse et acceptatum a Patre ad redemptionem nostram. Mysterium /trh-i, confutationem (ΙιιόγΙη’ P. f l'hrlllo Nllll'llh» e 434 Art. IV. — DE PASSIONE) CHRISTI DE REDEMPTIONE PER MODUM LIBERATIONIS Status quæstionis. — In art. 4 S. Thomas quærit : utrum passio Christi causaverit nostram salutem per modum redemptionis. In hoc articulo redemptio non sumitur in sensu generali secundum quem Christus dicitur «causa nostrae salutis» sed in sensu limitato « libe­ rationis a servitute peccati, a reatu pœnœ et a servitute diaboli ». Sic distinguitur hic modus redemptionis ab aliis prius consideratis. Et nunc non agitur de modo constitutivo operis redemptivi, sed de ejus effectu, pariter in art. 6°. S. Thomas ponit initio tres difficultates : 1° Homines nunquam desierunt esse Dei, ergo non sunt redimendi ; 2° nec redimendi sunt a servitute diaboli, quia diabolus nullum jus habet; 3° quia Christus non solvit diabolo pretium redemptionis. Responsio tamen est : Passio Christi nos liberavit a servitute pec­ cati, diaboli et a reatu parue. Hoc est de fide secundum S. Scripturam : Die annuntiationis Angelus Domini dixit ad Mariam: «Et vocabis nomen ejus Jesum; ipse enim salvum faciet populum suum a peccatis eorum». Praecur­ sor dicit de eo (Joan., i, 29): « Ecce agnus Dei, ecce qui tollit peccatum mundi». Ipse Jesus ait (Mare., x, 15: «Filius hominis venit... ut daret animam suam redemptionem pro multis». — Joan., xu, 31. ante passionem : «Nunc princeps hujus mundi ejicietur foras. Et ego si exaltatus fuero a terra, omnia traham ad me ipsum ». S. Paulus docet, Coi., i, 13-14 : « Gratias (agamus) Deo qui eri­ puit nos de potestate tenebrarum et transtulit in regnum Filii di­ lectionis suæ, in quo habemus redemptionem per sanguinem ejus, remissionem peccatorum». — Coi., ii, 13-15: «Et vos cum mortui essetis in delictis... convivificavit cum illo (Christo), donans vobis omnia delicta, delens quod adversus nos erat chirographum decreti, quod erat contrarium nobis, et tulit ipsum de medio, affigens illud cruci; et expolians principatus et potestates, traduxit confidenter, palam triumphans illos in semetipso ». — Hebr., ii, 14-15: «Ut per mortem (suam) destrueret eum qui habebat mortis imperium, id esi. diabolum ; et liberaret eos qui timore mortis, per totam vitam obnoxii erant servituti». Aliis verbis Christus sua passione retulit victoriam de dæmomet de peccato, et jam virtualiter de morte, quæ est « stipendium pec cati» ut manifestatur deinde per resurrectionem suam, qnæ nostraml resurrectionem annuntiat. Testimonium Traditioni pariter clarum est. Rouët de Journel, op. cit., Index theol., n. 413 et 420 collegit multa testimonia Patrum græcorum et latinorum, qui explicite docuerunt Christum nos redi misse a peccato et a servitute diaboli, solvendo redemptionis pretium, non diabolo, sed Deo. AN ESSS REDEMPTOREM SIT PROPRIUM CHRISTI 435 Ration# theologica S. Thomae hanc veritatem sic probat ex aliis revelatis : « Per -peccatum dupliciter homo obligatus erat. Primo quidem servitute peccati, qiia “qui facit peccatum, servus est peccati” (Joan., viri, 34), et “a quo quis superatus est, hujus servus est” (II Petr., ii, 19). Quia igitur diabolus hominem superaverat, indu­ cendo eum ad peccatum, homo servituti diaboli addictus erat. Se­ cundo quantum ad reatum pœnæ, quo homo erat obligatus secundum Dei justitiam. «Quia igitur passio Christi fuit sufficiens et superabundans sati sfactio pj’o peccato et reatu pœnæ generis humani, ejus passio fuit quoddam pretium, per quod liberati sumus ab utroque obligatione ». Hic est effectus nempe satisfactionis; hoc non pertinet ad ejus con stitutivum, est quid consequens. Brevius : Peccatum inducit duplicem servitutem scii, peccati cum reatu pœnæ. Passio autem Christi fuit superabundans satisfactio pro peccato et reatu pœnæ. Ergo ipsa nos liberavit ab utraque servitute. Cone. Trid. (Denz., 799) hanc rationem servat. Ad Homines numquam desierunt esse Dei, prout reman­ serunt sub ejus potestate, sed per peccatum desierunt esse Dei quoad unionem caritatis. Et homines liberati a peccato per Christum pa­ tientem dicuntur redempti a passione ejus. Ad 2UTO. Homo per peccatum Deum offenderat, et diabolo se sub­ diderat ei consentiens... « Et ideo per respectum ad Deum justitia exigebat, quod homo redimeretur, non autem per respectum ad dia bolum ». Ad 3um. « Non erat pretium solvendum diabolo, sed Deo», sed soluto pretio Deo, per reparationem offensæ, homines liberati sunt a servitute peccati, et consequenter a servitute dæmonis. Sic optime corriguuntur quædam exaggerationes loquelæ quae leguntur apud Origenem et S. Gregorium Nyssenum dum videntur affirmare quædam jura diaboli. Diabolus nullum jus habet, et iidem Patres alibi veram doctrinam docent. Christus solvit pretium redemptionis reparando offensam Deo illatam; ideoque solvit hoc pretium non diabolo, sed Deo, et sequitur ex hoc quod homines liberantur a servitute diaboli. Cf. Rouët de Journel, op. cit., Index theol., n. 420. Art. V. — UTRUM ESSE REDEMPTOREM SIT PROPRIUM CHRISTI Status quæstionis. — Videtur quod etiam Deus Pater nos rede­ mit quia dedit Filium suum redemptionem pro peccatis nostris. In­ super passione» aliorum sanctorum sunt etiam proficuæ ad nostram salutem, secundum illud Colons., i, 24 : «Gaudeo in passionibus meis pro vobis, et ailimpleo ca «pue desunt passionum Christi in carne mea 436 DE PASSIONE CHRISTI pro corpore ejus quod est Ecclesia». Ergo videtur quod non solus Christus debeat dici redemptor. Responsio tamen est: Esse immediate Redemptorem, proprium est Christi, in quantum est homo, quamvis ipsa redemptio possit at­ tribui toti Trinitati sicut primœ causa:. Agitur de redemptione universali humani generis, quæ, ut dictum est art. praecedenti, est effectus passionis Christi. Hoc probatur ex S. Scriptura: Act. Apost., iv, 12: S. Petrus dicit: «Non est in alio aliquo salus: nec enim aliud nomen est sub cœlo datum hominibus, in quo oporteat, nos salvos fieri». Christus dicitur universalis Salvator omnium hominum, sine exceptione: Rom., m, 23: «Omnes enim peccaverunt et egent gloria Dei, justi­ ficati gratis per gratiam ipsius, per redemptionem quæ est in Christo Jesu»; Rom., v, 12, 19; Gal., m, 13, 22; II Cor., v, 14 ; I Tini., n, 6. Hebr., n, 10: «Decebat eum... qui multos filios in gloriam aduxerat, auctorem salutis eorum per passionem consummare ». Unde etiam B. Maria Virgo fuit redempta a Filio suo, a meritis Filii sui patientis, sed redemptione præservativa et perfectissima. Christus meruit de condigno Matri suæ etiam primam gratiam et ultimam, non tamen maternitatem divinam, quia sic meruisset In­ carnationem et seipsum. Ratione theologica sic probatur responsio: Ad hoc quod aliquis redimat, duo requiruntur, scii, actus solutionis et pretium solutum quod suum sit. Pretium autem redemptionis nostræ est sanguis Chri­ sti, vel vita ejus corporalis, quam ipse Christus exsolvit. Unde utrum­ que istorum ad Christum pertinet immediate, in quantum est homo, sed ad totam Trinitatem, sicut ad causam primam, cujus erat et ipsa vita Christi et a qua inspiratum fuit ipsi homini Christo ut pate­ retur pro nobis. Ad /u"1. Sic redemptio immediate pertinet ad hominem Christum, principaliter autem ad Deum. Item ad 2'im. Ad 3am. S. Thomas dicit : « Passiones sanctorum proficiunt Ec­ clesia:, non quidem per modum redemptionis, sed per inodum exempli, et exhortationis, see. illud II Cor., i, 6: “Sive tribulamur pro vestra exhortatione et salute”». Ut notat Cajetanus, dubium occurrit circa hanc responsionem ad 3um, quia ipse S. Doctor, iu IV Sent., dist. 20, a. 1, q.’ Is, dicit thesaurum Ecclesiæ, ex quo indulgentiæ efficaciam habent, passiones sanctorum continere. Hoc idem expresse dicit Clemens VI (Denz., 552, cf. 757, 1471, 3051). Constat autem passiones per indulgentias appli catas per modum satisfactionis, ac per hoc modum redemptionis, proficere Ecclesiæ '5. Ad banc difficultatem merito respondet Cajetanus: «Sed inten dit Auctor de passionibus sanctorum absolute. Ita quod inter pas ·’ Item justus potest mereri de congruo conversionem peccatoris, ut Monica conversionem Augustini, cf. IMI", q. 114, n. <1. AN ESSE REDEMPTOREM SIT PROPRIUM CHRISTI 437 stones Christi et Sanctorum multiplex in proposito traditur hic dif­ ferentia. Prima est in verbo passiones. « Nam passiones Christi absolute redimunt Ecclesiam ; passiones autem sanctorum non absolute, ut hic dicitur, sed superflue tantum satisfaciunt pro nobis, ut in IV Sent, et in dicta extravagante Cle­ mentis VI continetur. — Secunda est in verbo redemptionis. Quoniam passio Christi redimit simpliciter, quia a servitute culpœ et ptrn-æ; passiones vero sanctorum non nisi secundum quid redimunt, scii, a pœna quadamscii, temporali pro actuali peccato debita. — Tertia est in verbo proficiunt. Quia passio Christi prodest Ecclesiæ per mo­ dum redemptionis, etiam si nulla clavis Ecclesiæ intercedat ; sed pas siones sanctorum non pro me satisfaciunt nisi clavium auctoritate mihi applicentur. «Tot ergo limitationibus opus cum sit ad verificandum quod ali quæ passiones sanctorum prosunt Ecclesiæ per modum redemptionis; ac per hoc., affirmativa non nisi secundum quid sit vera: potuit absque ullo veritatis præjudicio negativa simpliciter et absolute as­ seri, dicendo quod passiones sanctorum non prosunt ûcclesiœ per modum redemptionis. Et cum veritate istius negativæ stare jam patet doctrinam de efficacia indulgentiarum ex ineritis sanctorum ». Sic concludit Cajetanus16. Brevius; solus Christus nos liberat a culpa et a poena aeterna, merita sanctorum nos liberant a pœna tem porali, et nonnisi præsupposita redemptione per Christum facta. In super, ut dicitur I* II·', q. 114, a. 6, «merito condigni nullus potest mereri alteri primam gratiam nisi solus Christus... caput Ecclesiæ et auctor salutis human»» (llebr., n, 10), et sancti nonnisi de con gruo possunt alteri mereri primam gratiam, ut ibid, dicitur. S. Thomas insuper suam mentem magis explicite manifestat Comm, in Epist. Coloss., i, 24, circa verba Apostoli: «adimpleo ea qiue desunt passionum Christi... ». Dicit: « Elæc verba secundum su perficiem malum possent habere intellectum, scii, quod Christi pas sio non esset sufficiens ad redemptionem, sed additae sunt ad com plementum passiones sanctorum. Sed hoc est hæreticum, quia san­ guis Christi est sufficiens ad redemptionem etiam multorum mundo­ rum... Sed intelligendum est quod Christus et Ecclesia est una per sona mystica, cujus caput est Christus, corpus omnes justi : quilibet autem justus est quasi membrum hujus capitis... Deus autem ordi navit in sua prædestinatione quantum meritorum debet esse per to­ tam Ecclesiam, tam in capite quam in membris, sicut et prædesti navit numerum electorum. Et inter hæc merita præcipue sunt pas stones sanctorum martyrum. Christi, scii, capitis, merita sunt infi­ nita, quilibet vero sanctus exhibet aliqua merita secundum mensu­ ram suam... Sic etiam omnes sancti patiuntur propter Ecclesiam: quæ ex eorum exemplo roboratur».*· *· Cf. etUlTn CajktANUM In «uo Commentario In f-,’p ad Gal., II. 20, et In iipuscolo Do fide et moribus contra l.utherum, cap. IX, cujua traductio Invenitur In ojtere 1·. Km. Mwihch. H. .1 , /,<■ (>orp« mustiiiin- Etude de tbdolog. Iilatorlque, 2· ed., Ill,'Hi, t. II. p. 270. 438 DM PASSIONE CHRISTI Unde solus Christus est Redemptor. Verum tamen est quod B. Μ. V., ut explicatur in Mariologia, dici potest sub Christo corredemptrix. Ut declaravit Pius X: « B. Μ. V. cum Christo et a Christo ascita in humanæ salutis opus, de congruo, ut aiunt, promeret nobis, quæ Christus de condigno promeruit»”. Pariter cum illo satisfecit de congruo; Benedictus XV dicit: «Ita cum Filio patiente et moriente passa est et pæne commortua, sic materna in Filium jura pro hominum salute abdicavit, plaeandæque Dei justitiæ, quantum ad se pertinebat, Filium immolavit, ut dici merito queat, ipsam cum Chri­ sto humanùm genus redemisse » 18. In hoc sensu B. Μ. V. cooperata est ad acquisitionem gratiarum quæ fluunt ex sacrificio Crucis; alii autem sancti cooperantur non ad acquisitionem, sed ad applicationem fructuum passionis1’. Denique, cum merita Christi sint infinita et merita sanctorum sint finita, dici potest quod passiones sanctorum non addunt aliquid nisi in ratione finiti, nec intensive, sed extensive, aliquo modo sicut dicitur: Deus et creaturæ non faciunt plus entis quam Deus solus; post creationem sunt plura entia, sed non plus entis, nisi extensive. Remanet quod solus Christus est simpliciter Redemptor generis humani. Art. VI. — DE REDEMPTIONE PER MODUM EFFICIENTIÆ Status quæstionis. — ’ Denz., 3034. 18 Denz., ibid., nota 4. 19 B. V. M. meruit de congruo liberationem et restaurationem generis hu­ mani, alii sancti merentur de congruo applicationem hujusce liberationis et re ■staurationis ad hune hominem, ut S. Monica ad Augustinum. Sic dicitur: B. Ma ria V. meruit de congruo redemption em objectvvam generis humani, non quidem redemptionem active sumptam, quæ est actus theandrlcus Christi Redemptoris, sed effectum redemptionis; ad eum Christus habebat jus de condigno, et B. M Virgo habuit jus de congruo ad eumdem. Applicatio redemptionis objectiva; ad Petrum, vel Paulum vocatur redemptio subjectiva, scii, hujusce hominis vol alterius. DE REDEMPTIONE PHR MOÜUM EFFICIENTIÆ 439 rita et igitur nunc non potest operari efficienter; id quod non am­ plius existit, non amplius operatur physice. Responsio tamen est: Passio Christi efficienter causât salutem humanam, non quidem ut causa principalis, sed ut instrumentum. Ratio est quia humanitas Christi est divinitatis instrumentum conjunctum, ideo ex consequenti omnes actiones et passiones Christi instrumental! ter operantur ex virtute divinitatis ad salutem hu manam. Ad lun>. Sie explicantur verba: «Quod infirmum est Dei, fortius est hominibus ». Ad 2'ua. «Passio Christi, licet sit corporalis, habet tamen spi­ ritualem virtutem ex divinitate unita, et ideo per spiritualem con­ tactum efficaciam sortitur». Non requiritur contactus quantitativus, sed sufficit contactus virtutis seu dynamicus : hoc jam verum est de pluribus instrumentis ipsius hominis, v.g. dum utitur tuba ad trans­ mittendum sonum in tali directione, hoc instrumentum non tangit aures audientium ; a fortiori Deus utitur similibus instrumentis ad producendos effectus spirituales. Nec objiciendum est quod passio Christi, non amplius existens, non potest nunc operari efficienter, nam agitur de humanitate Christi, ut aliquando subjecta passioni et remanet cum cicatricibus gloriosis. Ita se explicat S. Doctor qu. seq., art. 1 in fine corp. A.d Invenitur recapitulatio hujusce quæstionis, scii.: «Pas­ sio Christi, secundum quod comparatur ad divinitatem ejus, agit per modum efficientiæ ; — in quantum vero comparatur ad voluntatem ani­ mæ Christi, agit per modum meriti; — secundum vero quod conside ratur in ipsa carne Christi, agit per modum satisfactionis, in quan­ tum per eam liberamur a reatu pœnæ; — per modum vero redemptio­ nis, in quantum per eam liberamur a servitute culpæ ; — per modum autem sacrificii, in quantum per eam reconciliamur Deo». CAPUT V DE EFFECTIBUS PASSIONIS CHRISTI ET DE UNIVERSALITATE REDEMPTIONIS In q. 49 S. Thomas manifestat sex effectus passionis Christi, scii, ejus meritorum et satisfactionis. Cum non sit difficultas in his sex articulis, sufficit dare eorum compendium, ad tractandum deinde de universalitate Redemptionis. Omnes conclusiones hujusce quæstio nis intelligendæ sunt in tali sensu quod passio Christi sit causa uni versalis quæ sit sufficiens ad hos omnes effectus, quos tamen ut actu operetur, debet applicari per sacramenta et bona opera. Quoad definitiones Ecclesiæ præsertim definitum est quod Chri stus ita nos redemit « ut natura per Adam perdita per illum repa raretur» Cone. Arausic. II; Denz., 194 et Cone. Trid., 794, 800; per mortem crucis nos a peccatis redemit et Patri reconciliavit, Denz., 286, 993 sq. ; satisfecit pro peccatis totius mundi, 122 sq., 286, 319. 323, 462, 794, 799, 809, 820, 1096, 1294 sq., 1409; sic passus est pro omnibus, 319, 462, 480, 551 etiam pro damnatis, 323. Art. I. — Per passionem Christi, liberati sumus a peccato, qua tenus Christus ut caput nostrum per passionem quam ex caritate el obedientia sustinuit, tamquam per pretium redemit nos ut membra sua a peccatis; sicut si homo per aliquod opus meritorium quod manu exerceret, redimeret se a peccato, quod pedibus commisisset. — Agitur quoad sufficientiam de omnibus peccatis præteritis, præsentibus el futuris (ad 3um), sed fructus passionis debent applicari per sacra­ menta, aut per fidem vivam (saltem implicitam) in Christo. Art. II. — Per passionem Christi liberati sumus a potestate dia I boli, in cujus servitute incideramus per peccatum. — Ad 2»^ on 3um : « Diabolus etiam nunc potest quidem, Deo permittente, homines tentare et vexare, sed tamen præparatum est homini remedium ex passione Christi..., scii, remedium se tuendi contra nequitias dæmo num, etiam tempore Antichristi. Sed si aliqui hoc remedio uti negll , gant, nihil deperit efficaciæ passionis Christi ». Art. III. — Sublato peccato, nos liberamur a pœna æterna i7/i debita. — Ad 2um : «Unde baptizatis nulla pœna satisfactoria· impo I nitur, quia sunt totaliter liberati per satisfactionem Christi ». Art. IV. — Per passionem Christi sumus Deo reconciliati, solui i causa iniinicitiæ, quæ erat peccatum. Ad 2UJ1’ Deus dicitur plaçai us per mutationem factam non in ipso, sed in nobis. DE UNIVERSALITATE REDEMPTIONIS 411 Art. V. — Christus passione sua aperuit nobis januam coeli, sublato impedimento ad ejus ingressum, quod est peccatum. Ad 1™“. Ante passionem Christi nullus intrare poterat regnum coeleste, quia fides viva, quæ sufficiebat in V. T. ad emundationem propriæ personæ, non sufficiebat ad removendum impedimentum, quod proveniebat ex peccato originali et quod erat per reatum totius humanæ creaturæ. Ad 2um. Elias et Enoch creduntur vivere in para­ diso terrestre usque ad adventum Antichristi. Art. VI. — Christus per suam passionem meruit exaltari (Plii lip., n, 8), quantum ad resurrectionem gloriosam, ad ascensionem, ad sessionem ad dexteram Patris, et ad judiciariam potestatem. De universalitate Redemptionis. Ex prædictis sequitur quod Christi redemptio universalis est, prout, quoad sufficientiam, se extendit : 1° ad omnes homines ; 2° ad omnia peccata et 3° ad omnia bona per peccatum amissa. 1° Ad omnes homines redemptio se extendit seu Christus pro omnibus hominibus mortuus est. Hæc doctrina fere eadem est ac alia de voluntate Dei salvifica universali. Lutherus, Calvinus et Jansenistæ, negando Deum velle omnes salvos fieri, negaverunt consequenter Christum, qui venit in mundum ut faceret voluntatem Patris, esse mortuum pro omnibus, èt dixerunt : Christus mortuus est pro solis prædestinatis. Damnata est hæc propositio Jansenii : « Semipelagiauum est di­ cere, Christum pro omnibus hominibus omnino mortuum esse aut san­ guinem fudisse» (Denz., 1096). Hæc propositio intellecta eo sensu, ut Christus pro salute dumtaxat praedestinatorum mortuus sit, damnata est ut hæretica. Insuper redemptionem extendi ad omnes fideles videtur etiam de fide ex Symbolo : « Qui propter nos homines et propter nostram salu­ tem descendit de coelis, crucifixus etiam pro nobis». Omnes enim fi­ deles tenentur Symbolum recitare. Denique damnata est ab Alexandro VIII hæc propositio .Tansenistarum (Denz., 1294): «Christus dedit semetipsum pro nobis obla tionem Deo, non pro solis electis, sed pro omnibus et solis fidelibus». Et Cone. Trid. (Denz., 795) dicit: «Verum etsi ille pro omnibus mortuus est (II Cor., v, 15), non omnes tamen mortis ejus beneficium recipiunt, sed his dumtaxat, quibus meritum passionis ejus commu­ nicatur ». Unde theologi generaliter tenent : certum est, immo fidei proximum est Christum pro omnibus etiam infidelibus, saltem adul­ tis, mortuum esse. Immo communiter tenetur contra Vasquez Chri­ stum mortuum esse pro omnibus omnino hominibus etiam pro par­ vulis sine baptismo decedentibus, quatenus eis meruit gratiam baptitini, dependentor tamen a causis secundis quin aliquando impediunt 442 DE EFFECTIBUS PASSIONIS CHRISTI ne baptismus conferatur ; nullibi enim Scriptura excludit parvulos a beneficio redemptionis, sed asserit modo generali Christum pro omni­ bus mortuum esset. Testimonium B. Scripturæ est sine limitatione: Rom., v, 18: « Sicut per unius delictum in omnes homines in condemnationem, sic et per unius justitiam in omnes homines in justificationem vitæ ». — II Cor., v, 15: « Pro omnibus mortuus est Christus, ut et qui vivunt, jam non sibi vivant, sed ei qui pro ipsis mortuus est et resurrexit». — I Tim., n, 4-6: «Deus omnes homines vult salvos fieri, et ad agni­ tionem veritatis venire. Unus enim Deus, unus et mediator Dei et hominum, homo Christus Jesus, qui dedit redemptionem semetipsum pro omnibus». — Hebr., n, 9: «Ut gratia Dei pro omnibus gustaret mortem». — I Joan., n, 2: « Ipse est propitiatio pro peccatis nostris, non pro nostris tantum, sed etiam pro totius mundi». Patres hanc doctrinam unanimiter asserunt et explicant ut osten­ dunt testimonia eorum citata a R. de Journel, Enchir. patrist., In­ dex theolog., n. 422, cf. ibid, textus præsertim S. Basilii, S. Gregorii Naz., S. J. Chrysost., S. Ambrosii, S. Augustini. Contra Julianum, iv, 8, 24, dicit Augustinus etiam de parvulis: « Numquid parvuli ho­ mines non sunt, ut non pertineat ad eos quod dictum est: vult omnes salvos fieri ». Dicit etiam Augustinus, de Natura et Gratia, c. 43, n. 50: «Deus impossibilia non jubet, sed jubendo monet facere quod possis et petere quod non possis », non autem possibile est adultis servare mandata Dei sine gratia Christi». Ideo Cone. Carisiacum (Denz., 319) declaravit contra prædestinatianos : «Christus Jesus D. N., sicut nullus homo est, fuit vel erit, cujus natura, in illo as­ sumpta non fuerit, ita nullus est, fuit vel erit homo, pro quo passus non fuerit, licet non omnes passionis ejus mysterio redimantur..., quia poculum humanæ salutis, quod confectum est... habet quidem in se, ut omnibus prosit; sed si non bibitur, non medetur». Unde redemptio Christi est universalis quoad homines, quia se extendit ad omnes. 2° Ad omnia peccata etiam se extendit Redemptio Christi. Seu ipse vere satisfecit pro omnibus peccatis, sive originali, sive actua­ libus humani generis. Cf. Cone. Trid. (Denz., 794): «Hunc (Chri­ stum) proposuit Deus propitiatorem per fidem in sanguine ipsius, pro peccatis nostris (Rom., m, 25), non solum autem pro nostris, sed eiiam pro totius mundi (I Joan., n, 2)». Hoc secundum punctum scii. : extensio redemptionis ad omnia peccata, est de fide pro peccatis fidelium, certum pro peccatis infi­ delium, communiter admissum pro originali peccato parvulorum, ut proportionaliter dictum est pro primo puncto. Alioquin Christus non esset mortuus pro omnibus omnino hominibus. Insuper cum satisfactio Christi sit superabundans et infiniti va loris, sequitur quod nos liberavit non solum a culpa, sed a reatu pmnae tum æternæ, tum temporalis. Sed de facto poena non tollitur, nisi nobis applicentur satisfactiones Ohrjsti tum per sacramenta, DE UNIVERSALITATE REDEMPTIONIS 443 per sacrificium missæ, tum per fidem vivam « quæ per caritatem ope­ ratur ». Satisfactio Christi non applicatur adultis sine eorum coopéra tione, see. illud Domini: «Si quis vult post me venire, abneget se metipsum et tollat crucem suam et sequatur me». S. Petrus (I Petr., n, 21) docet Christum nobis reliquisse « exemplum ut sequamini ve­ stigia ejus». Cf. II Cor., iv, 10; Gal., v, 24; Hebr., v, 1 ; Rom., vin, 17. II Petr., i, 10. Christus salvator suscitat enim actus nostros et gratia ejus nobis datur, non ut voluntas nostra nihil agat, sed ut operetur secundum virtutes ad servanda præcepta. 3° Ad omnia bona per peccatum amissa se extendit Redemptio Christi, ita ut sit restauratio hominis in statum pristinum, incepta in præsenti vita et perfecta in altera. Etenim ut dicit S. Thomas, q. 49, a. 1, 2, 3, 4, 5, per passionem Domini sumus liberati a peccato, a reatu pœnæ, a potestate diaboli, Deo reconciliati et per eam nobis aperta est janua cœli. Sic sufficien­ ter Christus meruit omnibus hominibus gratiam habitualem, gratias actuales quæ justificationem præparant aut consequuntur, et etiam vitam æternam. Meruit etiam nobis bona naturalia quatenus ad sa­ lutem inserviunt. Non meruit quidem ut bona præternaturalia (im­ munitas a morte, a dolore, a concupiscentia, ab errore) nobis resti tuerentur in præsenti vita. Ut explicat S. Thomas, III", q. 69, a. 3: «Christianus in baptismo gratiam consequitur quantum ad animam; habet tamen corpus passibile, in quo pro Christo possit pati... et hoc est conveniens spirituale exercitium, ut videlicet contra concupi­ scentiam et alias passibilitates pugnans, homo victoriæ coronam ac ciperet». Meruit tamen Christus ut hi defectus nobis non domina rentur in præsenti vita (cf. Rom., v, 3-4 ; II Cor., iv, 17) et tolle rentur omnino in altera vita. Sic passio Christi est sufficiens causa salutis pro omnibus, et efficax pro illis quibus applicatur aut per sacramenta, aut per fidem vivam et qui gratiæ sufficienti non resistunt. Qui vero ei resistunt merentur privari gratiæ efficaci *. 1 Ita pluries locutus est S. Thomas, cf. Tabulam auream operum ejus, aer fidem et amorem non inluerendo ». Item de Veritate, q. 29. a. 7, ad -lm : «Meritum Christi quan­ tum ad sufficiattiam inquallter se habet nd omnes, non autem quantum ad effi­ caciam: quod accidit pnrtlm ex libero arbitrio, parllrn ex divina electione, i>er quam quibusdam misericorditer effectue meritorum Christi confertur, quibusdam vero justo Judicio aubtrahltur », In Mattii., c. 211. line, eadem est formula; Item In 1 Tlm., <·. 2, loct. I", line: « Pro aliquibus cffleacltci, sed pro omnibus suf­ ficienter, quia pretium sanguini» IS EFFECTIBUS PASSIONIS CHRISTI Sic Christus meruit omuibus electis omnes effectus prædestina· tionis : vocationem, justificationem, glorificationem et etiam omnes gratias efficaces quæ de facto conferuntur et conferentur; quoad vero gratias efficaces quæ non conferentur propter resistentiam gratiæ sufficienti, meruit eas ut quid oblatum in gratia sufficienti, non vero ut quid collatum aut conferendum. Deus enim offert nobis gratiam efficacem in sufficienti ut fructum in flore, sed adveniente resistentia gratiæ sufficienti non confertur gratia efficax. Cf. supra q. 19, a. 4, de merito Christi, et q. 21, a. 4, de oratione ejus, an semper fuerit exaudita. Remanet quod redemptio Christi universalis est quoad omnes homines, quoad omnia peccata, et quoad omnia bona per peccatum amissa. Iloc est corollarium ejus valoris superabundantis et infiniti. CAPUT VI DE ALTITUDINE MYSTERII REDEMPTIONIS UT EST MYSTERIUM AMORIS Ad recolligenda modo synthetico ea quæ dixit S. Thomas in III·, q. 46-49, ut melius appareat altitudo mysterii Redemptionis, ut est mysterium amoris, duæ quæstiones remanent considerandae: 1° Qua­ re Christus ita doluit pro nobis, dum minimus ejus actus amoris theandrici jam superabundanter sufficiebat ad redemptionem omnium hominum? — 2° Quomodo explicanda est in Christo crucifixo unio summi doloris et summæ pacis ac beatitudinis ex visione beatifica orientis? Art. I. — QUARE CHRISTUS TAM DOLUIT DUM MINIMUS EJUS ACTUS AMORIS SUPERABUNDANTER SUF­ FICIEBAT PRO SALUTE OMNIUM HOMINUM? Status quæstionis. — In meditatione Passionis Christi sæpe hæc quæstio in mente nostra venit: Quare Christus tantas humiliationes, tantos dolores physicos et morales portavit pro salute nostra, si jam per minimum actum amoris theandrici poterat pro nobis omnibus vi­ tam æternam mereri, si minimus ejus dolor cum amore theandrico acceptatus poterat superabundanter redimere etiam per modum sati­ sfactionis mille mundos si fuissent redimendi, ut communiter doce­ tur, etiam in catechismis. Certum est, ut supra ostensum est, quod minimus actus theandricus amoris Christi habet valorem personalem infinitum ad merendum et satisfaciendum, quia plus placet Deo Patri quam ei displicent omnia crimina. Dicit ipse S. Thomas, III·, q. 46, a. 5, ad 3wn : «Secundum sufficientiam una minima passio Christi' suffecisset ad redimendum genus humanum ab omnibus peccatis». Item dicitur in liturgia, in hymno «Adoro te » : Pie pellicane, .Jesu Domine, Me Immundum munda tuo sanguine, Cujus una stilla salvum faceto Totum mundum quit ab omni Ncelern. 446 DE ALTITUDINE MYSTERII REDEMPTIONIS Hoc idem dicit Clemens V'I in Bulla « De satisfactione Christi et thesauro Ecclesiæ»’. Quare igitur tantæ humiliationes? Christus fuit violenter spoliatus a vestibus suis, flagellatus, accepit alapas, sputa militum, coronam spinarum, sceptrum derisionis; fuit victima in toto corpore suo, in corde suo etiam prout derelictus est a suo populo, a suis etiam discipulis, dum impugnabatur a sacerdotibus synagogæ, qui ei præeligerunt Barabbam ; immo fuit victima in sua anima, dum dixit in horto Gethsemaiii : « Tristis est anima mea usque ad mortem n (Matth., xxvi, 38), et in cruce cum summo dolore clamavit verba psalmi messianici xxi, 2 ; « Deus meus, Deus meus, ut quid dereliquisti me?» (Matth., xxvn, 46; Marc., xv, 34). Ad quid omnes isti dolores physici et morales, dum minimus dolor cum amore theandrico acceptatus superabundanter jam suffi ciebat ad redeptionein omnium hominum? Ad hanc quæstionem respondetur secundum Revelationem quod sunt hujusce summi doloris tres principales rationes subordinate secundum gradationem ascendentem : 1“ sumitur ex parte nostra, cf. q. 46, a. 3 et 4 ; 2· ex parte Christi pro nobis crucifixi, q. 47. a. 2 ; 3* ex parte Patris, qui Filium suum non pepercit, sed tradidit ad patiendum pro nobis, q. 47, a. 3. Hæ omnes rationes jam plus minusve explicite exprimuntur in prophetiis messianicis, quas Christus explicabat discipulis euntibus ad castellum nomine Emmaus, quibus in fine dixit : « Nonne haec oportuit pati Christum, et ita intrare in gloriam suam» (Luc., xxiv, 26). Seorsim explicandæ sunt hæ tres principales rationes : quaelibet plures subordinatas continet. 1°. — Per respectum ad nos conveniebat Christum ita multipli­ citer et summo modo pati, ut nobis daret supremum amoris testi­ monium. «Probatio enim amoris, ut ait S. Gregorius, est exhibitio ope­ ris» et præsertim sacrificii dolorosi. Unde Christus ipse dixit: «Ma jorem hac dilectionem nemo habet, ut animam suam ponat quis pro amicis suis» (Joan., xv, 13). Christus autem eam dedit etiam pro inimicis suis, et pro tortoribus pro quibus oravit. Hoc dicitur a S. Thoma, IIIs, q. 46, a. 3: «Per hoc homo cogno scit quantum Deus hominem diligat, et per hoc provocatur ad Deum 2 Cf. Denzingeh, n. 550: « (Christus) in ara erucis Innocens immolatus non guttam sanguinis modicam, quæ tamen propter unionem ad Verbum pro re demptione totius humani generis suffecisset, sed copiose velut quodduin pro fluvium effudit ». QUARE CHRISTUS TAM DOLUIT 447 diligendum, in quo perfectio humanæ salutis consistit. Unde Apo­ stolus dicit, Rom., v, 8: «Commendavit suam caritatem Deus in no­ bis quoniam, cum inimici essemus, Christus pro nobis mortuus est ». Sunt ex parte nostra aliæ rationes subordinate quae ibidem no tantur; scilicet: «Per hoc Christus dedit nobis exemplum (non so­ lum summæ caritatis, sed virtutum subordinatarum) obedientiæ, humilitatis, constantiœ, justitiœ et ceterarum virtutum in passione sua ostensarum, quæ sunt necessariæ ad humanam salutem. Unde di­ citur I Petri, n, 21: “Christus passus est pro nobis, vobis relinquens exemplum, ut sequamini vestigia ejus". Immo in Passione nobis de­ dit exemplum virtutum quæ maxime distant ad invicem, velut appa­ renter contrariae, quæ tamen intime et sublime uniuntur in perfectis­ sima sanctitate, ita sunt summa fortitudo, et perfectissima mansue­ tudo. Dicit etiam S. Thomae, q. 46, a. 4, post Augustinum ; Christus voluit pro nobis in cruce pati « ut nullum genus mortis recte viventi homini metuendum esset...; nihil enim erat inter omnia genera mor­ tis illo genere execrabilius et formidabilius». Consequenter, ut innuitur q. 46, a. 3, passio Christi nobis vivide manifestat gravitatem peccati, prout peccatum superbiæ reparatur per tantas humiliationes, peccata luxuriæ per tantos dolores, peccata quæ proveniunt ex concupiscentia oculorum per tantam inopiam et spoliationem, peccata inobedientiæ per obedientiam usque ad mor­ tem crucis. Item sic nobis altissime manifestatur valor vitee gratiæ et vitae æternæ, quae per tantam abnegationcm pro nobis obtinetur, per con­ temptionem omnium gaudiorum et honorum præsentis vitæ; ita ut Christus apparenter sit omnino victus, omnibus bonis spoliatus, dum revera tamen, est omnium Salvator. Iloc est clarum-obscurum Pas­ sionis Domini ex parte nostra consideratum. Cf. q. 47, a. 2. Hæ ra­ tiones ad nos relativæ diversimode evolvi possunt, secundum varias earum applicationes. Denique sub hoc aspectu dicendum est cum S. Thoma, q. 46, a. 3: Sic homo per Christum humilem et perfecte obedientem dæ monem superbum vicit et mortem superavit, see. illud I Cor., xv, 57 : « Deo gra tias, qui dedit nobis victoriam per Dominum nostrum Jesum Christum ». Homines peccatores ad conversionem suam hac maxima probatione amoris indigebant. II“. — Per respectum ad ipsum Christum Salvatorem, convenie­ bat eum sic multipliciter et summo modo pati, ut perfectissime adim­ pleret suam gloriosam missionem Salvatoris totius humanitatis. Cf. q. 47, a. 2. Revera euam missionem sic adimplevit per heroicam obedientiam usque ad mortem crucis, quæ fuit simul perfectissimum holocaustum, ex summo amore oblatum. H, Thomas dicit, q. -it;, ». t ad 1"«»: «Loco materialis ignis fuit in holocausto Christi Ignis caritatis». 448 DE ALTITUDINE MYSTERII REDEMPTIONIS Hoc modo alte veriftcantur verba sancti Pauli : « Per unius ho­ minis inobedientiam peccatores constituti sunt multi, ita per unius hominis obedientiam justi constituentur multi» (Rom., v, 19). Insuper Christus ut sacerdos, non poterat aliam victimam offerre sui dignam , nisi seipsum, unde dicitur : « Tradidit seipsum pro nobis, oblationem et hostiam Deo in odorem suavitatis» (Eph., v, 2) et in perfectissimum holocaustum in quo tota victima consumitur in hono­ rem Dei et reparationem peccati. Ut supra diximus, sacrificium est eo perfectius quo sacerdos offerens magis unitur cum Deo cui offert sacrificium, magis unitur cum populo pro quo offertur, et denique cum victima, quæ est exterior expressio adorationis et reparationis internæ. Proinde convenientissime Christus fuit simul sacerdos et hostia, et hostia seu victima non solum in corpore, dolore physico, sed in corde et aniina summo dolore morali. Sic inter tres apostolatus, scii, per doctrinam, per orationem, per dolorem seu immola­ tionem, magis fructuosus est ultimus, et Christus magis salvavit animas per mortem suam in cruce quam per prædicationem suam in monte, et nullibi melius et altius praedicavit quam in cruce. Sic conveniebat quod Redemptor perfectissimus, modo perfectis­ simo suam missionem adimpleret, heroico sacrificio summo amore, zelo gloriæ Dei et salutis animarum oblato. Proinde sic Christus non solum meruit, sed summo modo meruit exaltationem sui nominis, et obtinuit titulo summi meriti id quod jam ei debebatur titulo filia­ tionis stiæ divinæ. Si autem aliquid potest esse meriti objectum, me­ lius est illud habere ex merito, quam sine merito, cf. S. Thomam, IIP, q. 19, a. 3. Insuper, ut infra cap. seq. dicetur, Christus dum erat adhuc si­ mul viator et comprehensor, non potuit habere plenitudinem gratiæ et amoris Dei et animarum quin summe doleret de gravi peccato ut est Dei offensa et mors animarum perducens ad æternam miseriam. Cf. S. Thomam, III·, q. 46, a. 6, ad 4um : «Dolor in Christo excessit omnem dolorem cujuscumque contriti, tum quia ex majori sapientia et caritate processit, tum quia pro omnibus peccatis simul doluit, se­ cundum illud Is., lui, 4: “Vere dolores nostros ipse tulit”». Denique notandum est quod summa sanctitas provocat in homi­ nibus male dispositis non admirationem nec indifferentiam, sed odium ex quo sequitur dura persecutio. Hoc dictum est in Ev. sec. Joannem, m, 19 : « Magis dilexerunt homines tenebras quam lucem ». Unde Christus dixit de pharisæis, Joan., xv, 24: «Nunc oderunt et me et Patrem meum». Initio dixerat senex Simeon de puero Jesu (Luc., n, 34): «Positus est in signum cui contradicetur... ut revelentur ex multis cordibus cogitationes». IIP. — Per respectum ad. Deum Patrem, etiam conveniebat quod Pater traderet Filium suum ad maxime patiendum, ut Christus hac via dolorosa perveniret ad summam gloriam victoriœ nempe supra peccatum, dæmonem et mortem. Sic illustratur vita reparatrix quo- QUARE CHRISTUS TAM DOL.UIT 149 rundam magnorum servorum Dei, v.g. S. Pauli a Cruce. Cf. S. Tho­ mam, P, q. 20, a. 4, ad lum. Sanctus Doctor vult hanc solvere obje­ ctionem: «Videtur quod Deus non semper magis diligat meliora. Manifestum est enim quod Christus est melior toto genere humano, cum sit Deus et homo. Sed Deus magis dilexit genus humanum quam Christum, quia dicitur Rom., vni, 32: “Proprio Filio suo non peper­ cit, sed pro nobis omnibus tradidit illum. Ergo Deus non semper magis diligit meliora”». Respondet S. Thomas, ibid, ut notavimus: «Dicendum est quod Deus Christum diligit non solum plus quam totum humanum genus, sed etiam magis quam totam universitatem creaturarum ; quia sci licet ei majus bonum voluit, quia dedit ei nomen, quod est super omne nomen, ut verus Deus esset. Nec aliquid ejus excellentiæ de periit ex hoc, -quod Deus dedit eum in mortem pro salute humani ge neris, quin imino ex hoc factus est victor gloriosus: “factus est prin cipatus super humerum ejus”, ut dicitur apud Isaiam, ιχ, 6». Id est: Ex hoc factus est Christus victor peccati et dæmonis sese offe rende in cruce, et victor mortis per resurrectionem, prout «mors est stipendium peccati» (Rom., vi, 23), et destruitur post destructionem peccati. Ita quandoque in ordine humano, dux exercitus in bello, ad exer citum salvandum debet plures milites sacrificare, tunc non raro eligit meliores et citatur exemplum quod magnanimus dux elegit filium suum ut d uceret milites sacrificandos pro salute patriæ. In tali casu filius sic electus perfecte adimplet suam militis vocationem, gratias agit patri suo propter hanc gloriosam missionem, et in hoc apparet heroicus amor patris pro filio, et filii pro patre et pro patria sal vanda. Hæc est remota analogia sacrificii crucis; vere enim Deus Pater « tradidit Filium suum pro nobis » et ei dedit prteceptum pro prie dictum moriendi pro nobis in cruce. Hoc pulchre exponitur a S. Thoma in Commentario in Joannem, x, 17, circa hæc verba Domini : « Ego pono animam meam et iterum sumo eam : nemo tollit eam a me, sed ego pono eam a meipso, et potestatem Iiabeo ponendi eam et potestatem habeo iterum sumendi eam. Hoc mandatum accepi a Patre meo ». Pro S. Thoma agitur de præcepto proprie dicto et dicit ibidem: « Impletio mandati demon­ strat dilectionem ad mandantem». Item cf. Commentarium S. Thonue in Ep. ad Rom., vni, 32; in Ep. ad Phil., n, 8. In Sumina Theologica, III , * q. 47, a. 3 sanctus Doctor ostendit hoc præceptum quamvis durum, ex summo amore Patiis pro Filio provenire. Initio quidem hujus articuli, sanctus Thomas sibi objicit: ini quum et crudele videtur esse, quod innocens passioni et morti tra datur; quomodo ergo dicitur ad Rom., vm, 32: «Proprio Filio suo non pepercit Deus, sed pro nobis tradidit illum ». Citavimus ham· responsionem sancti Ductoris: «Secundum tria Deus Pater t indidit Filius suum passioni. Uno quidem modo, seoun dmn quod sua trlrmi raluntate praeordinavit passionem Christi ad M l l.UII'KIlHI ·ί.Λ< III ΛΝίΙβ />< * C/irlilo SllllfflHtfi' 450 OB ALTITUDINE MYSTERII HEDBMPTIONIS humani generis liberationem3, secundum illud Isaiæ, lui: «Domi nus posuit in eo iniquitatem omnium nostrum» et iterum «Dominus voluit conterere eum in infirmitate». Secundo, in quantum inspira­ vit ei voluntatem patiendi pro nobis, infundendo ei caritatem. Unde ibidem sequitur: «oblatus est quia ipse voluit» (saltem in Vulgata). Tertio, non protegendo eum a passione, sed exponendo persequenti­ bus. Unde et legitur apud Matth., xxvn, quod pendens in cruce Chri­ stus dicebat.: «Deus meus, Deus meus, ut quid dereliquisti me?», quia scii, potestati persequentium eum exposuit, ut dicit Augusti­ nus (Ep. 120, n. 6) ». Neque in hoc fuit crudelitas ex parte Patris, quia ut dicitur ibid., ad lum : « Deus Pater Christum non tradidit contra voluntatem ejus, sed inspirando ei voluntatem patiendi pro nobis. In quo osten­ ditur et Dei severitas, qui peccatum sine poena dimittere noluit..., et bonitas ejus in eo quod cum homo sufficienter satisfacere non pos set... ei satisfactorem dedit». Ad 3UJ" : «Pater tradidit Christum et ipse semetipsum ex cari­ tate, et ideo laudantur. .Indas autem tradidit ipsum ex cupiditate, judæi autem ex invidia, Pilatus ex timore mundano, quo timuit Cæ sarern. Et ideo ipsi vituperantur». Sic ex parte Dei Patris inspirantis ac præcipientis et ex parte Christi sese offerentis mors ejus fuit sacri licium, dum ex parte jndæorum fuit sacrilegium et maleficium. Decretum autem divinum de præcepto moriendi pro nobis quod Christus accepit, illustrari potest diversis motivis subordinatis per respectum ad gloriam quam Deus Pater ab æterno voluit pro Fi lio suo. 1° Maximus gradus gloriæ merito obtinetur per profundiores hu­ miliationes ex magno amore acceptas. Ita Christus ipse dixit (Luc., xrv, 11) : « Omnis qui se exaltat humiliabitur, et qui se humiliat exal­ tabitur ». Item Lue., xvin, 14, in line parabolæ pharisæi et publicani. Hoc etiam sæpe dicitur in V. T. et vivide apparet in historia sancti viri Job, prophetae Joseph, qui venditus est a suis fratribus, postea autem exaltatus, nec non in historia Isaac, qui fuit figura Christi, prout ligatus est super altare a patre suo ut immolaretur et deinde benedictus est in sua innumerabili posterioritate. Hæc lex ordinis gratiæ verificatur etiam et altissime in Christo. Ex sua filiatione di­ vina quidem, jam titulo nativitatis et hereditatis jus habebat ad summam gloriam, scii, ut sederet ad dexteram Patris, sed sumine conveniebat quod etiam hanc altissimam gloriam obtineret titulo me riti et sumini meriti. Sic etiam verificantur hæc verba Domini, apud 3 Ecce 'decretum prædeterminans et, ut patet, independenter a scientia me­ dia seu a prævlslone meritorum futuribflium Christi; merita enim Christi sunl effectus et non causa priedestiniitionis ejus. Cf. I", q. 23, a, 5. QUAKE CHRISTUS ΤΛΜ DOLUIT 45] Isaiam, xlh, S: «Ecce servus meus, suscipiam eum, electus meus; complacuit sibi in illo anima mea... Calamum quassatum non conte­ ret, et linum fumigans non extinguet ; in veritate educet judicium... Ego Dominus, hoc est nomen meum, gloriam meam alteri non dabo ». Deus autem ab aeterno vult dare Verbo incarnato supremam gloriam ut sedeat ad dexteram suam in aeternum, ut supremus judex omnium, ut rex regum, Dominus dominantium; hæc autem altissima gloria merito obtinetur per profundiores humiliationes Passionis summo amore acceptatus. Sic intelliguntur verba ipsius Domini ad discipulos Emmaüs (Luc., xxiv, 26): « Honne hæc oportuit pali Christum, < t ita intrare in gloriam suam?». 2° Maxima victoria supra peccatum quo destruitur caritas, mc rito obtinetur per summum caritatis actum, quo Christus heroice dedit animam suam pro nobis. Sic eminentissime in eo veriticantur verba classica S. Augustini, De Civitate Dei, 1. XIV, c. 28: «Fece runt itaque- civitates duas amores duo: terrenam scilicet amor sui usque ad contemptum Dei, cælestem vèro amor Dei usque ad con temptum sui», scii, usque ad perfectum sacrificium præsentis vitæ, inter omnes humiliationes, in ignominia· seu opprobrio crucis inter duos latrones. 3° Maxima victoria supra dtmonem superbias et inobedientiae merito obtin-etur etiam per humilem « obedientiam usque ad mortem , mortem autem erucis» (Phil., n, 8). Unde Deus Pater ab æterno vo lens pro Filio suo incarnato hanc altissimam victoriam, decrevit quod fieret sic obediens usque ad mortem crucis; hoc sequitur ex summo amore Patris erga Filium suum et erga nos ipsos in Filio suo. S. Tho mas. III·, q. 46, a. 4, ad 3um, citat Augustinum dicentem: «Conve niens fuit ad vincendam superbiam diaboli... ut Christus nos libe raret per humilitatem passionis ». 4° Maxima victoria supra mortem, qua. est « stipendium peccati ». merito obtinetur per resurrectionem ; hæc autem gloriosa resurrectio præsupponit mortem et mortem per amorem acceptatam ad vincendum peccatum, ex quo oritur mors. Cf. IIP, q. 46, a. 3. Ad secundum S. Thomas citat Chrysostomum dicentem: «Quo modo pateret Christi in morte victoria, nisi coram omnibus eam pa­ tiens, per incorr uptionem corporis probasset extinctam? ». Item q. 47, a. 2: «Obedientia Christi usque ad mortem conveniens fuit ejus victo riæ, qua de moi-te et auctore mortis triumphavit ». Sic dicitur in Ii turgia: «O magnum pietatis opus! Mors mortua tunc est, in ligno quando mortua. Vita fuit, alleluia»4. Propter haec omnia motiva subordinata. Dens 1’ater volens hanc gloriam et triplicem victoriam Christi supra peccatum, dæmonem et mortem, decrevit eum tradere doloribus et maximis humiliationibus Passionis. Hæc omnia, per modum altioris syntheseos (‘nuntiantur a S. Pnu lo ad Philipp., it, 8: v Christus humiliavit semrtipevm. foetus obediens Textum Invu-sonchi (’>uer Spiritus Sanctus est. supremum Christi donum, sci licet donum increatum, quod, ultimo conceditur In culmine missionis su;e et glu rfficatlonls sme post humiliationes Passionis. QPAUE CHRISTUS TAM DObUIT 453 et simul manifestata est victoria definitiva Christi in peccatum, dae­ monem et mortem, ac bonitas miserantis Dei. • Hæc sunt motiva humiliationum et summi doloris Christi re­ demptoris, qui multo magis gloriosus apparet ut Redemptor generis humani lapsi et diversis miseriis obnoxii, quam si venisset, vi alte­ rius decreti Providentiæ, ut Caput, Rex et Doctor generis humani innocentis. Tunc Christus non venisset in carne passibili et ut victima, non habuisset dolores et humiliationes Passionis, nec summo modo me­ ruisset supremam gloriam quam iu æternum habebit. Unde tota re­ sponsio ad prtesentem quæstionem invenitur in his verbis S. Pauli, Philipp., π, 8 : « Christus humiliavit semetipsum, factus obedieus usque ad mortem, mortem autem crucis. Propter quod et Deus exal­ tavit illum, etc. », scii, in summo gloriæ, prout sedet ad dexteram Patris, tanquam æqualis Patri ut Deus, et Patrem glorificans ut homo. Victoria autem crucis supra dæmonem et peccatum longe su perat victoriam supra mortem die resurrectionis; resurrectio est mi­ raculum splendens quidem, sed solum consequentia victoriæ Christi supra peccatum, prout mors est stipendium peccati. Hæc gloria Crucis mirabiliter exprimitur in sacra liturgia, v.g. in hymno Vexilla regis: Vexilla regis prodeunt: Fulget crucis mysterium. Qua vita mortem pertulit. Et morte vitam protulit. Arbor decora et fulgida, Ornata Regis purpura. Electa digno stipite Tam sancta membra tangere. O crux, ave, spes unica, Paschale quæ fers gaudium. Piis adauge gratiam. Reisque dele crimina. Item dicitur in sequentia Stabat Mater: Fac ut portem Christi mortem. Passionis fac consortem. Et plagas recolere. Fac me plagis vulnerari. Fac me cruce inebriari. Et cruore Filii. Christe, cum sit hinc exire, Da per Matrem me venire Ad pfilumm victoria *. 454 DE UNIONE IN CHRISTO SALVATORE Art. II. — DE UNIONE IN CHRISTO SALVATORE SUMMI DOLORIS ET SUPREMÆ BEATITUDINIS Post problema de motivo humiliationum et summi doloris Christi redemptoris, examinandus est alius aspectus Passionis, valde abscon ditus, scilicet quomodo Christus simul summum dolorem etiam mo 1 ralem sustinuit et gaudium supremæ beatitudinis conservavit. Hoc problema examinatur a S. Thoma, III", q. 46, in quatuor articulis, ab art. 5° ad 8" incl. Utrum Christus sustinuerit omnes ' passiones, utrum dolor ejus fuerit maximus, utrum tota anima ejus pateretur, et utrum passio ejus impediverit gaudium fruitionis. Jam supra dedimus compendium horum articulorum, eorum doctrina num; I profundius et altius consideranda est. Prænotamen. Tota hæc quæstio illustratur ex hoc quod Christus ut homo ac- i cepit a primo instanti conceptionis suæ plenitudinem gratiee et cari tatis simul cum visione beatifica, et exinde habuit semper ardens de I siderium perfectissime adimplendi missionem suam redemptricem peri summuni holocaustum. Unde videbimus: 1" quomodo pluries in vita sua hoc ardens de . siderium expressit; 2° quod omnia genera dolorum et suminum dolo rem sustinuit (III", q. 46, a. 5 et 6) ; 3° quod tamen supremam pacem et beatitudinem semper servavit (ibid., a. 7 et 8); 4° quomodo unie bantur in eo suprema tristitia cum summa beatitudine. Circa hoc ut dicemus sunt tres theoria1 insufficientes; 1" quod Christus doluit so ] lum in parte sensitiva· animæ: hic est error gravis: 2" quod Christus tum: noluit conservare gaudium procedens a visione beatifica ; 3" quod summa beatitude et summa tristitia sunt proprie contrariæ et tamen miraculose uniuntur. Dicemus non sunt proprie contrariæ, sed tamen earum unio intima est simul miraculum et mysterium, ac sequela hu jusce mysterii quod Christus erat simul viator et comprehensor. Tota hæc quæstio illustrari debet ex hoc principio, quod Chri stus ab initio vitae sua; humanæ habuit plenitudinem absolutam gra tiœ ex qua procedunt ex una parte lumen gloriœ, visio beatifica, ac summum gaudium, et ex altera parte summa caritas, summus zelus gloria· Dei et salutis animarum, cum ardentissime desiderio per fectisime adimplendi missionem suam redemptricem per summum holocaustum, per perfectissimam suipsius immolationem. Unde hi duo effectus maxime diversi, scii, summum gaudium et summus dolor oriuntur ex eadem radice, scii, ex plenitudine gratiæ. sic debent coii ciliari et intime. Imo, ut videbimus, summus dolor Christi fuit de peccato et secundum intensitatem caritatis suæ seu amoris sui erga Deum offensum et erga animas quæ peccato moriuntur, fn hoc illis | simo principio jam apparet intima conciliatio eorum quæ maxime di i stant et quæ sunt naturaliter i ncom possibilia. St JIMI UOLORIS KT SUPBliM/M BKATITU1HNIS 455 I».· — De ardenti desiderio Sacrificii Crucis in Christo secundum plenitudinem, caritatis suæ. Est principium communiter in theologia receptum quod super eminens missio immediate alicui a Deo commissa ad aliquid divinum exposcit in legato proportionatani sanctitatem. Dei enim perfecta sunt opera, ea· præsertim quæ abeo immediate et exclusive proce­ dunt; in liis operibus nihil inordinatum seu improportionatum inve niri potest. Veritas hujusce principii præsertim prout applicatur Christo est revelata, v.g. ad Eph., i, 10: «Proposuit (Deus) in di spensatione plenitudinis temporum instaurare omnia in Christo». Momentum hujusce principii certissimi adhuc melius percipitur, si per oppositum inspicimus id quod sæpius in humanis rebus regendis accidit. Non raro enim incapaces, imprudentesque homines munera altissima obtinent, in detrimento eorum quos regere debent. Nihil autem simile invenitur apud eos, qui immediate ab ipso Deo electi et parati ad supereminens ministerium in ordine salutis vocati sunt. Eis dat Dominus proportiouatam gratiam, ut perfecte adimpleant missionem, suam, ut patet in vita sanctorum qui fundaverunt Ordines religiosos, et antea in vita Apostolorum. Hoc autem maxime verifi catum est in Christo Salvatore. Acceperat enim, ut supra dictum, q. 7, a. 9-13, absolutam ple­ nitudinem tum intensivam, tum extensivam gratiæ habitualis et ca ritatis, et igitur secundum hanc caritatis plenitudinem ardenter de sideravit ab initio vitae sua- perfectissime adimplere missionem suam per sacrificium Crucis a Deo volitum pro salute nostra. Si Daniel propheta fuit «vir desideriorum» (Dan., ix, 23; x, 11): si omnibus Christianis dictum est: «Beati qui esuriunt et si tiunt justitiam », certo Christus ipse semper habuit in terris vivum desiderium perfectissime adimplendi missionem suam redemptricem, non obstantibus quibuscumque obstaculis et persecutionibus, imo ita ut ipsae persecutiones subservirent missionis suæ quæ simul est Sacerdotis et victim», Missio Christi jam clare declaratur a S. Joanne Baptista, dum dicit apud Joan., i, 29: « Ecce Agnus Dei qui tollit peccata mundi». Hoc autem ardens desiderium perfectissime adimplendi sacrifi cium crucis, diversimode exprimitur a Christo ipso. In Ep. ad Hebr., x, 7, ubi est sermo de Christo Supremo Sacer dote et hostia, ostenditur insufficientia .sacrificiorum Veteris Legis et dicitur; « Impossibile enim est sanguini' taurorum et hircorum auferri peccata. Ideo ingrediens mundum dixit (Christus); Hostiam et. oblationem noluisti, corpus autem aptasti mihi. Holocautomata pro peccato non libi placuerunt. Tunc dixi: Ecce venio; in capite libri scriptum est dr me ut faciam, Deus, voluntatem tuam... Tunc dixi: Ecce venio ut faciam, Deux, voluntatem tuam Auctor epi stola· stal.iin addit : « In qun voluntale sancti llctlti sumus per obla tionem corporis Jesu Christi semel » Dicit -tente/, quia cruenta Chri 456 ΠΕ ÜNIONE IN CHRISTO SALVATOKB sti immolatio semel facta est in cruce, et quia ejus interior oblatio sic ab initio facta, jugiter perduravit, nec necesse erat quod renova­ retur, quia non interrumpebatur. Si perfectus religiosus postquam vota sua perpetua fecit, vivit quasi semper in statu oblationis actua Iis, a fortiori Christus ipse. Revera hæc oblatio numquam cessavit in anima Cbristi et eam eodem modo expressit in horto Gethsemani, dicendo : « Non sicut ego volo, sed sicut tu» (Matth., xxvi, 39; Luc.; Marc.). Inter autem initium et finem suæ vitæ terrestris, pluries Chri­ stus hoc desiderium pro nobis patiendi clare expressit. Apud Luc., ΧΠ, 49: « Ignem veni mittere in terram, et quid volo ■nisi ut accendatur? Baptismo autem habeo baptizari et quomodo eoarctor usque dum perficiatur? ». Agitur de baptismo sanguinis, qui est omniunl perfectissimus, ut ostendit S. Thomas. IIP, q. 46. a. 12, nam simul est sacrificium. Item desiderium Passionis seu Crucis pulcherrime exprimitur apud Joan., x, 11, in parabola Boni Pastoris: «.Ego sum pastor bo­ nus. Bonus pastor animam suam dat pro ovibus suis. Mercenarius autem videt lupum venientem... et fugit. Ego sum pastor bonus... et animam meam pono pro ovibus meis... Nemo tollit eam a me, sed ego pono eam a meipso..., hoc mandatum accepi a Patre meo». Ju­ giter ergo perdurat hæc oblatio interna in corde Christi. Pariter apud Matth., xvi, 23, postquam praedixerit dolorosam Passionem apostolis, Petrus coepit increpare illum dicens: «Absit a te, Domine, non erit tibi hoc. Qui conversus, dixit Petro: Vade post me, Satana, scandalum es mihi, quia non sapis ea qua; Dei sunt, sed ea quæ hominum ». Inconsciente!· Petrus loquebatur contra totam reeonomiam salutis, contra infallibilem dispositionem Providentiæ de sacrificio crucis ad salutem generis humani. Christus rursus suam missionem affirmat et perfecte vult eam adimplere, non obstante sum­ mo dolore crucifixionis. Similiter dum apud Matth., x, 38, loquitur de cruce tollenda: «Qui invenit animam suam (scii, in gaudio terrestri nimis dilecto) Et qui non accipit crucem suam et sequitur me non est me dignus ». « Qui invenit animam suam scii, in gaudio terrestri nimis dilecto, perdet illam ; et qui perdiderit anima suam (seu sacrificat vitam suam pro Deo), inveniet eam». Item Marc., vin, 34. Item Mare., x, 35 et Matth., xx, 20 ad Filios Zebedæi : «Nescitis quid petatis. Potestis bibere calicem, quem ego bibiturus sum? aut baptismo, quo ego bapti zor, baptizari? Dicunt ei: Possumus. Ait illis: Calicem quidem meum bibetis». Adhuc apud Joan., χπ, 23-32, post triumphalem ingressum in Jerusalem Christus loquitur de sua glorificatione per crucem, dum dicit: «Venit hora ut clarificetur Filius hominis. Amen, amen dico vobis, nisi granum frumenti cadens in terram mortuum fuerit, ipsum solum manet, si autem mortuum fuerit, multum fructum affert... Venit ergo vox de caelo: Et clarificavi et iterum clarificabo... Jesu» dixit (ad turbam) : Nou propter me hæc vox venit, sed propter vos. Nunc judicium es( mundi; nunc princeps hujus mundi ejicietur fo SUMMI DOLORIS ET SUPKEMAC BEATlTUDINIS 457 ras. Et ego si exaltatus fuero a terra, omnia traham ad me ipsum ». Hæc est pulchra expressio vivi desiderii passionis. El subito addit Evangelista: « Hoc autem dicebat, significans qua morte esset mo­ riturus ». Denique hoc vivum desiderium sacrificii crucis manifestissime exprimitur vigilia Passionis, dum Christus instituit sacrificium Missæ, quod est idem quoad substantiam cum crucis sacrificio. Ut nar­ ratur apud Lucam, xxn, 15, dixit apostolis : « Desiderio desideravi hoc pascha, manducare vobiscum, antequam patiar». Id est magno desiderio desicleravi hoc pascha manducare vobiscum, scii, ut notat Eusebius, pasc:ha novi Testamenti, id est Eucharistiam in qua Chri­ stus est ut victima, unde statim postea dixit : « Dico enim vobis, quia ex hoc non manducabo illud, donec impleatur in regno Dei... Et ac­ cepto pane, gi-atias egit et fregit, et dedit eis dicens: IJoc est corpus meum, quod pro vobis datur; hoc facite in meam commemorationem. Similiter et calicem, postquam ccenavit dicens: Hic est calix novum testamentum in sanguine meo, qui pro vobis fundetur». Statim post ccenam, eundo ad hortum Gethsemani, Jesus idem desiderium exprimens ait, apud Joan., xiv, 31 : «Venit princeps mun­ di hujus et in me non habet quidquam, sed ut cognoscat mundus quia diligo Patrem, sicut mandatum dedit mihi Pater, sic facio». Item Joan., xv, 13: «Majorem hac dilectionem nemo habet, ut animam suam ponat quis pro amicis suis». Et in oratione sacerdo­ tali, Joan., χ-νιι, 17: «Sanctifica eos (apostolos) in veritate. Et pro eis ego sanctifico meipsurn, ut sint et ipsi sanctiticati in veritate» (id est sacrifico meipsum). Ex his variis testimoniis constat Christum jugiter desiderasse perfectam adimpletionem missionis suæ per sacrificium crucis. Hæc diversa testimonia illustrantur etiam ex doctrina de plenitudine gra­ tiæ et caritatis iu Salvatore, ut dictum est. Hæc plenitudo gratiae disposuit eum ut perfectissime desideraret et eflicaciter vellet suam missionem Redemptoris et victimæ adimplere per perfectum holo caustum, patiendo pro nobis omnes dolores physicos et morales Pas sionis et crucifixionis6. Sic ex alto explicatur quare Christus liber rime voluerit pro nobis pati tristitiam usque ad mortem (Matth., xxvi, 38), quare « erupit pavere et tœdere» (Mare., xiv, 34), volendo nempe hanc anxietatem extremam pati, ut suum sacrificium esset per fectuin holocamstum, in quo tota victima destruitur et consummitur in honorem I>ei ad remissionem peccati ’. II". -— An Christus omnia genera dolorum et summum dolorem sustinuerit. 1 Christus voluit <|u mitigaretur dolor. Ita pro S Laurentio, S. Ignatio Antio­ cheno, S. Andrtm. sed pro sclpso Christus voluit habere « tristitiam usque ad mortem » ut suc-rlllclum suum esset magis perfectum et meritorium. 1 Ct. Louis Oiahuon. (> I’ . Ι·η croix de Jesus. 10-17. nouv. Cd. 1937. ch. V : I son ftme un · * Inc'llDUtlon k la < roi» (p -Hi Mil 158 DE UNIONE IN CHRISTO SALVATORE S. Thomas hanc quæstionem examinat in I IF, q. 46, a. 5 et 6. Ostendit quod «non oportuit Christum pati omnem passionem, quia multæ passionum species sibi invicem contrariantur, sicut combustio in igne et submersio in aqua» nec decuit eum pati aegritudines cor­ porales (cf. q. 14, a. 4). Sed omnia genera- passionum sustinuit, scii. : 1° ex parte hominum passus est ab omnibus, id est a gentilibus, a judæis, a principibus, a popularibus, a familiaribus, sicut patet de Juda eum prodente, et Petrum ipsum negante; 2° ex parte eorum in quibus homo potest pati, passus est in suis amicis eum deserentibus, in fama, in honore per contumelias et blasphemias, in corpore, in anima per summam tristitiam et tædium ; 3° deinde in omnibus par­ tibus corporis sui a pedibus affixis cruci ad caput spinis coronatum. Ad quæstionem autem : Utrum dolor passionis Christi fuerit ma­ jor omnibus doloribus. S. Thomas respondet : fuit maximus inter dolores pressentis vitee, secundum quatuor causas : 1° propter causas quasi efficientes doloris ; 2" propter perceptibilitatem patientis scii, ex parte subjecti ;3“ propter absentiam mitigationis in dolore formaliter sumpto; 4° ex parte finis, propter proportionem doloris a Christo volitam pro liberatione ge neris humani, nempe ut holocaustum esset perfectissimum. Hoc evolvit ibid. S. Thomas et sic explicat verba Threnorum, j, 12: u Attendite et videte, si est dolor, sicut dolor meus». 1° Quidem causa doloris sensibilis fuit acerbissima, nempe cru cifixio totum corpus afficiens, et præsertim partes maxime sensibiles, Item causa doloris interioris non potuit esse ma manus et pedes. jus malum, scii, «omnia peccata humani generis» pro quibus sati sfaciebat patiendo Christus, et quæ sibi adseripsit, item derelictio populi sui et discipulorum. 2° Non poterat esse major perceptibilitas patientis see. animam et see. corpus, nam «Christus, see. corpus miraculose formatum, erat optime compiexionatus, et in eo maxime viguit sensus tactus, ex cu­ jus perceptione sequitur dolor. Anima autem ejus perfectissima, see. vires interiores perfecte apprehendebat omnes causas tristitiæ». 3° Non mitigatus est dolor ejus, sicut in aliis patientibus, ex aliqua consideratione rationis, per quamdam derivationem gaudii a superioribus viribus ad inferiores, nam ut dicit Damascenus « uni cuique virium- Christus permisit agere et pati quod est sibi proprium », non mitigando scii, dolorem ex superiori consideratione, ut potuisse' facere. Sic liberrime seipsum plene tradidit dolori. 4° Quia Christus voluit pati dolorem proportionatum liberationi hominum a- peccato. Quod sic exprimitur ibid. S. Thomas: «Quarto potest considerari magnitudo doloris Christi patientis ex hoc, quod passio illa et dolor a Christo fuerunt assumpta voluntarie propter linem liberationis hominum a peccato, et ideo tantam quantitatem doloris assumpsit, qua: esset proportionate magnitudini fructus, qui inde sequebatur ». SUMMI DOLORIS ET SUPREM.E BEATITUDINIS 159 Item ad : « Ideo Christus, ut satisfaceret pro peccatis omnium hominum, assumpsit tristitiam, maximam quidem quantitate abso luta, noa tamen excedentem regulam rationis», id est non impedien­ tem rationis usum. Sed ut dictum est plene et liberrime se tradebat dolori pro salute nostra. Item ad 4ll|n : «Christus non solum doluit pro amissione vitæ corporalis pzropriæ, sed etiam pro peccatis omnium aliorum horni num; qui dolor in Christo excessit omnem dolorem cujuscumquc con triti; tum quia ex majori sapientia et caritate processit, ex quibus dolor contritionis augetur; tum etiam quia pro omnibus peccatis si­ mul doluit, see. illud Isaiæ, 35: “ Iere dolores nostros ipse tulit"». Hic ultimus textus longe evolvi posset. Christus enim doluit non solum in pa-rte sensibili animæ, sed in voluntate ex caritate. Hoc confirmatur ex vita Sanctorum qui se obtulerunt ut victimam pro quibusdam peccatoribus tantum, et maxime doluerunt interne de eo rum peccatis. Ita v.g. sancta Catharina Senensis. Christus autem non solum doluit pro peccatis quorumdam peccatorum, sed pro peccatis omnium hominum cujuslibet generationis et gentis, et pro omnibus peccatis sim-ul. Calix de quo in horto Gethsemani dixit: «Transeat a me calix iste» erat calix omnium iniquitatum humanitatis; hunc calicem assumpsit, ut nobis alterum daret nempe calicem pretiosis simi sanguinis sui. Hi duo calices repræsentant totam humanitatis historiam, totum malum abundans et totum bonum superabundans. Insuper, ut ait S. Th. in prædicto textu, Christus doluit de his omnibus peccatis simul, ita ut ejus dolor excederet omnem dolorem cujuslibet contriti quia erat supernaturalis detestatio non solum quo rumdam peccatorum, sed omnium et insuper quia procedebat ex ma jori sapient-va et caritate. Ratio ista est evidentissima. S. Thomas dicit, IIIa, (j. 84, a. 9 et q. 85, a. 1. quod contritio est dolor partis intellectivæ animæ, scii, displicentia voluntatis de peccato, et non potest esse si ne gratia et caritate ; nam anima dolet de peccato propter Deum infinite amabilem et dilectum super omnia. In Christo nou fuit quidem contritio, nec poenitentia, quia numquam peccaverat, immo erat absolute impeccabilis. Sed in eo fuit in superiori parte animæ summa detestatio peccati et quamdiu erat simul viator et comprehen sor, sumine doluit spiritualiter de peccatis hominum. Hoc illustratur ex sequentibus principiis: Justum enim eo magis dolet de pecoato quo melius ejus gravita tern cognoscit ; nullus autem melius cognovit, quam Christus Salvator gravitatem Quasi infinitam peccati mortalis quod practice denegat Deo dignitatem finis ultimi. Si S. Catharina Senensis videbat statum interiorem quorumdam prælatorum, ita ut. nauseam sentiret, quæ nam debebat esse Christi cognitio! Item juschts eo magis dolet de peccato see. gradum caritatis sua· erga Deum quem peccatum offendit !!<>«· prædicatur die Compassio nis B. Μ. V . ad ostendendum quantos fuerit dolor ejus de peccato; n fortiori inulto magis doluit ('hrlslus de peccatis omnilnis see. ple nitmliiiein curitntis hiub pro Deo l'aire, quem peccatum olfondit, pro 460 DE UNIONE IN CHRISTO SALVATORE animabus quæ per peccatum vitam æternam amittunt. — Aliis verbis plenitudo caritatis Christi maxime augebat in eo naturalem capa-ci tatem patiendi de (/ravissimo malo scii, de peccato; e contra egoismus impedit hunc sanctum dolorem, nam egoista, vivens solum in super­ ficie animæ suæ, non dolet nisi de superficialibus malis, a quibus læditur ejus sensualitas vel superbia. Ex his omnibus constat quantum Christus voluit pro nobis pati see. illud Isaiæ, lui, 4: « Vere languores nostros ipse tulit, et dolo­ res nostros ipse portavit ». Ut dicitur in 1 Petri, n, 24 : « Peccata no­ stra ipse pertulit in corpore suo super lignum, ut peccatis mortui, justitiæ vivamus». — I Joan., m, 5: « Ille apparuit, ut peccata no­ stra tolleret». Certissime igitur see. fidem Christus maxime desi deravit pati pro salute nostra usque ad mortem crucis. Hoc vivum desiderium crucis et heatitudo suprema Christi pa­ tientis constituunt, ut dictum est, duos principales effectus plenitu dinis gratiæ ejus, ad quos alii effectus reduci possunt ; sunt duo extre ma suæ vitæ interioris. Etenim beatitudo suprema Christi, in visione beatifica consi­ stens, est id quod altius est in ejus intelligentia humana, item amor Dei et pax quæ sequuntur ex hac visione beatifica sunt id quod al­ tius est in ejus humana voluntate. — Vivum autem desiderium crucis seu adimplendi sacrificium redemptionis, est alius aspectus vitæ Christi, apparenter priori oppositus, sed evidentissime respondet ejus missioni primordiali Salvatoris et victimæ. Sic habetur sec. L. Char don pulchra synthesis totius vitæ interioris Christi. Nunc considerandum est quomodo hi duo principales effectus ple­ nitudinis gratiæ in Christo, quamvis apparenter contrarii, potuerunt simul esse in passione. Hæc. omnia pertinent potius ad doctrinam fidei quam ad theolo­ giam. Eam superant. Theologia tamen valde utilis est ad ostenden dam eorum subordinationem in corpore doctrinali. Imo pars princi palis sacræ theologiæ non est deductio conclusionum theologicarum mediante præmissa naturali, sed est ipsa explicatio veritatum fidei et earum logica subordinatio. In ostensione hujus subordinationis theologia quodammodo semetipsam abscondit ; aliquo modo sicut S. Joannes Baptista dicens de Christo: «Oportet illum crescere, me autem minui» (Joan., in, 30). Id est, tunc sacra theologia non am piius utitur terminis proprie technicis, sed loquitur secundum ipsa Sacræ Scripturæ verba, quae sunt velut lapides pretiosi, quos logice disponit, ut in eorum subordinatione doctrinali sese mutuo illustrent. Hæc pars altissima theologiæ ipsum objectum fidei modo doctrinali proponit, sci), ordine logico, et sic. valde subservit contemplationi, quia sic præparat synthesim generalem in qua habetur conspectus totius doctrinæ fidei et plena ejus intelligentia. SUMMI DOLORIS HT SUPREMAE BEATITUDINIS 461 111°. — Christus supremam beatitudinem semper etiam in cruce servavit. Cf. S. Thomam, III', q. 46, a. 7 et 8. Vidimus supra, q. !), a. 2, quod Christus jam in terris habuit vi sionem beatificam. Dicit ipse apud Joan., m, 11 : « Quod scimus lo­ quimur, et quod vidimus testamur n. — Joan., m, 30: «Qui de cado venit, super omnes est, et quod vidit et audivit hoc testatur». Chri stus autem de Deo loquitur ut homo, ergo videt Deum etiam ut homo ; hæc visio est principium immediatum ejus testimonii. Nec habet so him fidem de sua propria divinitate et personalitate, sed plus quam fidem, scii, visionem seu scientiam beatorum. • Item dicit apud Joan., m, 13: «Nemo ascendit in cadum, nisi qui de coelo descendit, Filius hominis qui est in caelo v. Hoc est dicere quod Filius hominis, ut homo adhuc in terris vivens, jam est in cœlo, seu simul est viator et comprehensor, ut dicit Traditio. Pariter paulo ante Passionem, apud Joan., xvn, 24, dicit: « Pa ter, quos dedisti mihi, volo ut ubi ego sum et illi sint mecum, et ut videant claritatem meam quam dedisti mihi». «Ubi ego sum» signi­ ficat : in termiino viæ, in gloria. Hoc etiam manifestatum est per transfigurationem, quæ fuit si­ gnum gloriae Christi latentis in anima, quam tunc in corpus resilire permisit, ut communiter docent Patres. Unde S. Officium die 7 Junii 1918 declaravit: tuto doceri non posse hæc propositio: « Non constat fuisse in anima Christi inter homines degentis scientiam, quam habent beati seu comprehensores ». Esset errer lioc negare. Immo supra, q. 9, a. 2 et q. It), vidimus quod si anima Christi non habuisset ab initio visionem beatificam, sed eam accepisset, po­ stea, tunc ca.ritas ejus aucta fuisset, contra 11 Cone. Constantinop. (Denz., 224), a quo docetur «Christum non fuisse profectu “melio­ ratum ” ». In primo instanti anima ejus elevata est ad supremum- esse scii, ad esse Verbi et consequenter ad supremam operationem scii, ad visionem beatificam, quæ in ea fuit permanens etiam durante somno, sicut plenitudo gratiæ quæ derivabatur a gratia increata unionis. Sic ex visione beatifica jam habebat summam beatitudinem. Non autem est ratio cur visio beatifica interrupta fuisset mo­ mento passionis et crucifixionis. E contrario de sua natura visio bea­ tifica est inamissibilis et mensuratur aeternitate participata. Immo ratio theologica quæ ostendit juxta S. Thomam, 111“, q. 9, a. 3, altain convenientiam visionis beatificat in Christo adhuc viatore, specialiter applicatur momento Passionis et < Crucifixionis. Hæc ratio est ista : Christus jam in terris debebat esse Magister omnium magi strorum, scii . Apostolorum et Ecclesia· Doctorum, ad perducendum humanum genus ad vitam æternam, nempe ail Dei visionem. Id autem quod est in potentia, reducitur in actum per id quod est jam in actu. Ergo maxime conveniebat quod CIiHhIun, magister omnium magistro rum, in lais <|u«- ad vitam irtermim |η·ι·(ΙιηίιΙ, habuerit jam in terris 462 DÊ UNIONE IN CHRISTO SALVATORE hanc immediatam visionem Dei seu vitam aeternam ad quam perdu­ cebat homines. Nunc autem addendum est: in Passione et in Cruce Christus etiam altius docet quam antea, dum enuntiat ultima ejus verba: « Pater, dimitte illis quid nesciunt quid faciunt » (Luc., xxin, 34). — «Hodie mecum eris in paradiso n (Luc., xxni, 43). — «Mulier, ecce filius tuus; ecce mater tua » (Joan., xix, 26). — « Deus, Deus meus, ut quid dereliquisti mei» (Mattii., xxvii. 46 et Mare.). — (Joan., xix, 28). — «Consummatum est» (Joan., xix, 30). — «Pater, in manus tuas commendo spiritum meum » (Luc., xxni, 46). Hoc momento Jesus altissime docet omnibus hominibus, altius quam omnes Apostoli, Doctores et omnes Sancti : docet misericordiam erga errantes, proximitatem Paradisi pro eis qui ipsum invocant, docet B. Mariam Virginem esse matrem spiritualem hominum, necnon per dolorem suum exigentias justitiæ divinæ; immo his verbis Con summatum est. docet quod mysterium redemptionis adimpletum est per victoriam caritatis suæ supra peccatum et dæmonein. Si igitur visio beatifica conveniebat Christo prout jam in terris erat Magister omnium magistrorum, speciatim ei conveniebat in Cru ce, quia numquam ita alte locutus est ut omnium Magister et Sal vator. Ita Martyres specialiter illuminantur in ipso martyrio, ut sanctus Stephaniis qui «vidit gloriam Dei et. Jesum stantem a dextris Dei» (Act. Ap., vn, 55). Unde inter theologos non citantur auctores alicujus nominis qui docuerint interruptionem visionis beatificæ in Christo durante passione et crucifixione. Attamen quidam ut Cano, Valentia, Salmeron et Maldonat dixedunt quod Christus mortis tempore caruit non visione beatifica sed gaudio beatifico et renuntiavit illi ut daret locum tristitiæ ad horni num redemptionem. Sed, ut ostendit Gonet, Clypeus Theol. thomisticee, de Ineam., de scii, beata Christi, disp. XVI, a. 1. Solv. object, n. 14, hæc sen tentia displicet aliis theologis et merito. Gaudium enim beatificum est inseparabile a visione beatifica, quia fieri non potest ut voluntati praesentetur summum bonum, nempe Deus clare visus, et non de­ lectetur et quiescat in eo. Supposita enim visione beatifica, amor Dei quiescens in amato non est liber, nec libertate specificationis, nec libertate exercitii, est summe spontaneus sed supra libertatem. Ut docet S. Thomas, I" II”, q. 10, a. 2: « Si proponatur aliquod objectum voluntati, quod sit universaliter bonum et secundum omnem conside rationem, ex necessitate voluntas in illud tendit, si aliquid velit». Cf. 1» II”. q. 5, a. 4. Unde S. Thomas, IIP, q. 46. a. 8, ad Ivm, ad solvendam objectio nem de ineompossibilitate summæ beatitudinis et summae tristitiae in Christo patiente, non negavit in eo gaudium beatificum in apice mentis, sed illud affirmavit. Etiam satis clare constat ex prædictis, quod Christus semper ser­ vavit altissimam pacem de qua sæpe locutus est, et quæ erat in eo normalis effectus plenitudinis gratiæ. Cf. Joan., xiv, 27 : « Pacem meam relinquo vobis, pacem meam do vobis, non quomodo mundus SUMMI DOEOKIS ET SUPltEMÆ BEATITUDJN1S 463 dat, ego do vobis ». — Joan., xyi, 33, ante passionem : « Locutus sum vobis, ut in me pacem habeatis», l’ax est effectus caritatis, est tran­ quillitas ordinis omnium affectionum amori Dei subordinatarum, est concordia virium animae sub Deo super omnia dilecto. Pariter gaudium sanctum est caritatis effectus (cf. II * II" *, q. 28 et 29), unde in Christo fuit secundum plenitudinem gratiae et caritatis, quæ sem­ per in eo remansit. IV". — De intima unione suprema pacis et summa tristitiae in Christo patiente. Hæc unio pertinet ad ipsum Redemptionis mysterium ; est, ut videbimus, xniræculum et simul mysterium essentialiter supernaturale sicut duo extrema unita, unde hæc unio intima non potest natura liter explicari. Sed nt ait Conc. Vatie. (Denz., 1796) : « Ratio tide illustrata cum sedulo, pie et sobrie quærit, aliquam Deo dante my­ steriorum intelligentiam, eamque fructuosissimam assequitur»; præ­ sertim intelligentia seu contemplatio prædictæ unionis et connexionis virtutum in passione Christi summe fructuosa est pro vita spirituali cujus Salvator «st exemplar. In primis incipiendum est ab ipso facto in Evangelic affirmato, scii, quod Christus quamvis dixerit: «Tristis est anima mea usque ad mortem» (Matth., xxvi, 38), summam pacem servavit inter maxi mos dolores physicos et morales Passionis, plenam dominationem suiipsius, et summam confonnitatem voluntatis suæ cum voluntate Patris sui. EIoc constat in ipsis verbis ab eo prolatis in horto Gethse mani et durante passione, præsertim ex ultimis: « Consummatum est» ■ u Pater, in manus tuas commendo spiritum meum». Hæc ul tima verba sunt velut consecratio sacrificii Crucis, quod proinde ve rum sacrificium foret etiamsi non fuisset antea oblatio eucharistica in Cœna. ut communiter docetur. Calvinus quidem voluit invenire expressionem desperationis in his verbis: «Deus meus, Deus meus, ut quid dereliquisti me?». Sed manifestum est quod hæc verba nihil aliud sunt quaxn sancta et inspirata verba inessianici Ps. xxi. in quo dicitur e contrario: v. 5: « In te speraverunt patres nostri, spe raverunt et liberasti eos... Ego autem sum vermis et non homo, op­ probrium hominum et abjectio plebis... Foderunt manus meas et pedes meos, dinumeraverunt omnia ossa mea... Tu autem. Domine, ne elongaveris auxilium tuum a me... Salva me ex ore leonis... Nar­ rabo nomen tiiuin fratribus meis et in medio Ecclesiæ laudabo te. Qui timetis Dominum laudate eum... qponiam non sprevit, neque de spexit deprecationem pauperis... Quoniam Domini est regnum et ipse dominabitur gentium». Nulla est expressio desperationis in hoc psal­ mo rnessiau ico. in qua perfectissime quoad ipsa particularia enun liatur Passio; nulla esi desperatio, sed initio ejus est expressio stem­ ini doloris Ohritsii patientis pro omnibus .... alis simul, (piorum fert maledictionem, see. illud 1’iiuli, (lal., m, 13: «Christus nos redemit de maledicto IojjIh, ΓιηΊιιη pro nobis nm led l< I u m, quia scriptum 'st : 464 DE UNIONE IN C11K1STO SALVATOKE maledictus omnis qui pendet in ligno». — Sunt igitur verba victimæ quæ maxime patitur sub maledictione peccato debita. Sed Christus sic vult pati, ex sua summa caritate, et etiam in hoc instanti adorat et diligit summam justitiam; unde quasi statim postea dicit: «C’on summatum est», scii, consummatum est holocaustum; «.Pater, in manus tuas commendo spiritum meum ». Hæc ultima verba non sunt, ut patet, verba desperati et victi, sed, ut dictum est, hæc est conse cratio in sacrificio Crucis. Sunt verba. Victoris peccati et dæmonis, qui proxime erit, die resurrectionis, victor mortis quæ est sequela peccati. «Consummatum est» est expressio pacis restitutae, quæ est tranquillitas ordinis. Christus dicere potuit: «Ego vici mundum» (Joan., xvi, 33). Unde S. Aug. et S. Thomas sic explicant prædicta verba: « Deus, Deus, quare dereliquisti me? ». 111“·, q. 47, a. 3 : « Quia scii. Deus potestati persequentium Filium suum exposuit». Sic dicitur ad Rom., vin, 32 : « Proprio Filio suo nou pepercit Deus, sed pro nobis omni­ bus tradidit illum», et Is., lui, 6: « Dominus posuit in eo iniquita tem omnium nostrum»; liii, 10: «et voluit conterere eum in infir initate ». Unde ipsum factum unionis summæ pacis et summi doloris in Christo patiente non est dubium. Explicatio hujusce facti. Sed quomodo hæc duo extrema apparenter contraria uniri pos sunt in eadem anima, in eodem instanti? Hic aspectus mysterii Redemptionis fuit sæpe objectum specu­ lationis theologorum et contemplationis infusæ mysticorum. Notan­ dum est quod ut referunt Salinanticenses et Gonet, de scientia beata Christi, quidam nescientes quomodo hanc unionem explicare, excogi­ taverunt tres theorias insufficientes quæ generaliter a theologis re jiciuntur. 1· theoria est Aureoli et eorum qui, ut refert Capreolus, III, d. 16, q. 1, a. 2, dixerunt Christus non doluit nisi in parte sensitiva animæ, sed, ut aiunt Salmantic., loc. cit., hoc est contra communem intelligentiam Patrum qui dixerunt Christum doluisse de peccatis omnium hominum, et dolor iste est in voluntate, ut patet, sicut in nobis ipsa contritio. Hoc constat, ut aiunt Salmant., ex Epist. Aga thonis Papæ relata in Sexta Synodo scii, in III Cone. Constant, con tra Monotbelitas, in qua distinguitur spiritualis voluntas humana Christi a voluntate ejus increata. Unde hæc Is theoria videtur luere tica aut saltem proxima hæresi, contra id quod communiter docetur see. Scripturam et Traditionem a magisterio ordinario Ecclesiæ. An reolns erat nominalista, praecursor Guillelmi Occam. SUMMI OObORIS ET. SUPKBMÆ BBATITUDINIS 465 2" theoria» est M. Cano, Valentia·, Salmeron, Mal donat scii. Clbri stus noluit durante Passione conservare gaudium beatificum·, quod normaliter sequitur ex visione divinæ essentiæ. — Sed haec sententia, quæ est contra S. Thomam, IIP, q. 46, a. 8, videtur contradictionem involvere, ut dicit Gonet, loc. cit., nam videtur impossibile quod vo luntati præscntetur summum bonum, scii. Deus clare visus, et non delectetur haec, voluntas, quia supposita hac visione immediata es sentiæ et bonitatis Dei, non remanet in voluntate humana nec liber tas specificationis, nec libertas exercitii, ut dictum est. 3" theoria proposita, est a Theophilo Raynaud: scii, de potentia Dei absoluta, per miraculum summa bealitudo potest esse simul cum summa tristitia in eodem subjecto, etiamsi contrariété tem habeant. Sed, ut ait Gonet, loc. cit., hæc theoria non videtur legitima, quia hæc contrarietas includit contradictionem, si sit de eodem objecto de quo simul voluntas gauderet et tristaretur; atqui nequidem de potentia absoluta Deus potest facere contradictoria esse simul. Quasi omnes theologi admittunt quod hæc unio summi doloris et summi gaudii fuit tniraculosa (seu sequela miraculi ratione cujus Christus erat simul comprehensor et viator, impedita‘redundantia gloriæ in inferiori parte animæ). sed miraculum non potest contradictionem involvere. VideamuK quid de hoc dicit S. Thomas. De hac re loquutus est præsertim in IIP, q. 46, a. 7 : Utrum tota anima Christi in passione pateretur ; a». 8 : Utrum passio ejus impediverit gaudium fruitionis. — Cf. commentatores in hoc art. et in III", q. 9, a. 2, de visione beata in Christo: Salmanticenses, Gonet, Cajetannin, ubi de visione beati­ fica Christi a-n fuerit perpetua. S. Thomas optime posuit difficultatem solvendam; scii.: «Non potest homo simul gaudere et tristari, ut patet per Phil. VII Ethic., c. 14». In IIP, q. 46, a. 8, 1“ object., dicit: «Impossibile est simul dolere et gaudere, cum dolor et gaudium sint contraria ; sed anima· Christi tota patiebatur dolorem in tempore passionis, et dolor ejus fuit maximus », ergo non potuit simul Christum supremum gaudium conservare. Respondet S. Thomas, IIP, q. 46, a. 8, sec. hoc verbum Dama sceni: «Divinitas Christi permisit carni agere et pati quæ propria·». Hoc autem sic explicat: «Tota anima potest intelligi vel tota see. es­ sentiam (quæ est tota sub qualibet parte corporis, et tota sub qualibet facultate), vel tota see. omnes ejus potentias (simul). Si autem intel ligatur tota see. essentiam sic tota, anima fruebatur, in quantum est subjectum superioris partis anima *, cujus est frui divinitate (et ita etiam, ut dicit in art. præced. tota anima ejus passa est corpore pa tiente, nam est tota in toto corpori * patiente et tota in qualibet parte ejus). « Si vero accipimus totam animam ratione omnium potentia rum ejus, sir· non lota, anima fruebatur.. quia dum Christus uatAT VIATOR, NON FIEBAT REDUNDANTIA ΠΜ>Η1.Β Λ Η1ΙΡΠΙΙΙΟΙΠ PARTTO Al> InRT. riorum, nec aib anima In corpus. Sed quin nee e converso superior pars animæ impediebatur circa id, quod est sibi proprium, per infe riorem, coiiNi»ipiens est, quod superior jmrs anima· perfecto fruebatur U) 11 · I. «IIANIIF DflCbUthi 'till mi lui i' 466 DB UNIONE IN CHRISTO SALVATORE Christo patiente ». Prima explicatio est ontologica, secunda est pro­ prie psychologica. Objectio: Si superficietenns legitur hic textus S. Thomæ, vide tur quod Christus non doluit nisi in potentiis inferioris partis animæ, seu partis sensitivæ, ut putavit nominalista Aureolus sec. quod refert Capreolus; et hæc Aureoli sententia est contra id quod docet ad mi­ nus magisterium ordinarium Ecclesiæ, scii. Christus doluit etiam mo­ ralité? de peccatis nostris. Respondetur: Certo certius hic non est sensus S. Thomæ qui dixit paulo antea, III , * q. 46, a. 6, ad 4“™ : n Christus doluit... pro peccatis omnium aliorum (hominum) ; qui dolor in Christo excessit omnem dolorem cujuscumque contriti,... quia ex majori sapientia et caritate processit ». Doluit etiam de perditione hominum. Manifestum est quod hic dolor pertinet non ad appetitum sensi­ tivum, sed ad voluntatem, immo videtur pertinere ad altam partem voluntatis regulatam scii, a majori sapientia et deificatam per ca ritatem. Instantia: Sed tunc videtur, ut volunt Scotus et Suarez, quod Christus doluerit etiam in ratione superiori de peccatis omnium ho minum, prout sunt contra legem æternam quæ est objectum rationis superioris. Item, ut videtur, doluit de perditione æterna plurium hominum see. rationem superiorem. Ita Scotus et Suarez. Sed B. Thomas in pluribus suis operibus docet quod Christus non doluit in ratione superioris, cf. De Veritate, q. 26, a. 9, ad 7um et Com­ pand,. Theol., c. 232·. Quomodo hæc duo in doctrina S. Thoma cohæ ’ Dixerat in De Verit., q. 26, a. 9 ad 7 : a Ratio superior non respiciebat ad corporis passionem in Christo nisi in ordine ad rationes æternas, sec. quas de ea gaudebat, in quantum erat Deo placita ». Cf. etiam Quodl. VII, a. 5 et Sent. Ill, q. 15, q. 2, a. 1 ; q. 3, a. 3, qc. 2. Item Compendium Theol., cap. 232: « Anima Christi perfecta Dei visione fruebatur. Superior igitur ratio anima: Christi, quæ rebus æternis contemplandis et consulendis inhaeret, nihil habebat adversum aut repugnans, ex quo aliqua nocumenti passio in ea locum haberet... Tristitiam Christus patiebatur, secundum quod aliis quos ex caritate amabat, periculum Imminere cognoscebat culpa vel pœnæ, unde non solum sibi, sed etiam aliis doluit. Et quamvis dilectio proximi ad superiorem rationem quodam­ modo pertineat, in quantum proximus ex caritate diligitur propter Deum, supe­ rior tamen ratio in Christo de proximorum defectibus tristitiam habere non potuit, sicut in nobis habere potest. Ouia enim ratio superior Christi plena Dei visione fruebatur, hoc modo apprêtetdébat quidquid ad aliorum defectus per­ tinet, sec. quod in divina sapientia continetur, secundum quam decenter ordi natum existlt et quod aliquis peccare permittatur, et quod pro læccato pu­ nietur. Et ideo nec anima Christi, nec aliquis beatus Deum videns, ex defecti­ bus proximorum tristitiam pati potest. Secus autem est in viatoribus, qui ad rationem sapienti» videndam non attingunt. Hi enim etiam secundum ratio­ nem superiorem de defectibus aliorum tristantur, dum ad honorem Dei et exal­ tationem ridei pertinere existimant, quod aliqui salventur, qui tamen damnantur. Sic igitur de eisdem, de quibus dolebat secundum sensum, imaginationem et rationem inferiorem, secundum superiorem gaudebat, in quantum ea ad ordi­ nem divinæ sapienti» referebat Poterat igitur contingere quod secundum info riorem partem anima Christi refugiebat aliquid, quod see. superiorem optabut, non tameu erat eontrw.'etaa appetituum in ipso, vel rebellio carnis adversu spiritum .. sed Christus permittebat unicuique Inferiorum virium moveri pr<< prio motu, «ec. quod ipsum decebat » SUMMI DOLOUIS ET SUl'RBMÆ KEATITUIMNiS 467 rent maxime doluit Christus de peccatis omnium hominum, non ta­ men in ratione superiori. Respondetur: Certo see. S. Thomam ut ipse dicit in II>, q. 46, a. 7, c, et ad 2u-m : « Superior ratio in Christo non patiebatur ea·· parte sui objecti {proprii) scii. Dei clare visi ». Sed etiam videtur, ut osten dit Cajet, quod sec. S. Thomam Christus simpliciter non doluit in ratione superiori quæ versatur circa aeterna. Ratio est, inquit Caje­ tanus (ibid., i». VI), quia see. rationem superiorem Christus jam in terris erat beatus èt beati non dolent de peccato; quamvis eis displi­ ceat, hæc displicentia non est tristitia quia tristitia affert depres­ sionem et molestiam naturæ, ita 8. Thomas, 1", q. 113, a. 7. Angeli in cœlo non dolent de peccato. Quomodo igitur Christus maxime do luerit de peccatis hominum et non in ratione superiori f Cajet., ibid., respondet, n. VI : « Dolor ille de peccatis nostris est rationis infe rloris: quoniam objectum talis actus est aliquid temporale, scii, of fensa Dei. Nec obstat quod see. rationes æternas sit hæc tristitia: quoniam ratio inferior regulatur a ratione superiori et ab illa sumit principia. Secundum enim objecta, scii, temporale et æternum, di­ stinguuntur ratio superior et inferior, ut in 1*, q. 79, habes». Hæc explicatio Cajetani cohaeret cum textibus citatis S. Thomae, De Veritate, q. 26, a. 9, ad 7um, et Compend. theolog., c. 232. Unde ad minus Christus doluit, non solum in appetitu sensitivo sed in ratione inferiori prout regulabatur a superiori, scii, doluit de pec­ catis omnium hominum prout see. rationem superiorem cognoscebat multo melius quam nos gravitatem eorum infinitam. Ideoque ratio superior, in qua non doluit, est culmen humanæ intelligentiae et voluntatis, apex mentis. Nam in vertice mentis gau débat visione essentiae divinæ et sic videbat altissimam rationem quare Deus permittit peccata, scii, propter majus bonum, nempe ad manifestationem misericordiæ et splendoris justitiae; hoc videbat evidentissime, ut beati in cœlo, qui non amplius dolent de peccato, nam vident victoriam Misericordia: et splendorem Justitia’ ’ et non sunt amplius viatores. ’ Cf. 1“. Q. 113, a. 7 : « Anjeh non dolent neque de peccatis, neque de pœnis hominum. Tristitia enim et dolor sec. Aug. non est. nisi de bis, quæ contra­ dantur voluntati. Nihil autem accidit in mundo quod sit contrarium voluntati angelorum et aliorum beatorum: quia voluntas eorum totaliter inhæret ordini divinæ justitia?; nihil autem fit in mundo, nisi quod per divinam justitiam fit aut permittitur. Et ideo, simpliciter loquendo, nihit fit In mundo contra volun­ tatem beatorum. — Sic igitur Angeli peccata et ixnnas hominum universaliter et absolute loquendo non volunt : volunt tamen, quod circa hoc ordo divinæ justitia? servetur, secundum quam quidum ptenla subduntur et peCcare per­ mittuntur ». « Reatis displicet peccatum, sed hiec displicentia non est tristitia, quia luee supra illam addit depressionem et molestiam naturæ quae affligitur». Cf. de Christo patiente Compendium theol., cap 2112 citatum lu nota præcedentl : « Ratio superior Christi plena Del visione fruebatur. et hoc modo ap­ prehendebat quidquid ad aliorum defectus pertinet, «ec. quod in divina sa­ pientia continetur, see quum decenter ordinatum c» lalli, et quod aliquis pec­ care permittatur, et quod pro peccnto punietur n. Cf. Xmia thomistiea, Itoiniv. IU2A, t. 11, p. IMI» 4IH ; 1’ Νλιμχ: ΚζλιιΟ, O. P.. Vo odientia beata. Christi, ubi agitur «le eooxlattnitln «iinuul giiudll et aumiuu· trl «tltiæ In Christo. j> ·Ι82 I4K 168 pii, UNIONE IN CHRISTO SALVATORE Ipse Christus in terris adhuc dolebat.et maxime de peccato quia simul erat viator et comprehensor, et voluntarie impediebat connatu raleni redundantiam gloriæ in ratione interiori ut se traderet dolori. Oubium. — Hæc intima unto summi gaudii et summœ tristitiae Christi erat ne miraculum? Ut uotat Salmanticenses, hoc erat miraculum, sicut dum Chri stus voluntarie tempestatem subito sedabat, nam secundum leges na turales vitæ animæ gaudium superioris partis animae redundat in inferiorem partem et e converso naturaliter dolor inferioris partis redundat in superiorem. Hæc carentia, redundantia;, erat simul vo luntaria et miraculosa, seu erat voluntaria consequentia miraculi se eundum quod Christus erat simul viator et comprehensor. Hoc erat simul miraculum et mysterium, scilicet quid essentialiter superna· turale et simul extraordinarium etiam in ordine supernatural!, hoc pertinet ad ordinem hypostaticum, ut sequela Incarnationis, nam etiam secundum leges ordinis supernaturalis, visio beatifica perma­ nens non datur in via, sed solum in termino viæ. Si risio bea tifica per modum transeuntis, ut probabiliter concessa est S. Paulo viatori, fuit quid miraculosam, a fortiori visio beatifica permanens in Christo viatore. Hoc erat consequentia miraculi et mysterii Incar­ nationis, dum Christus erat adhuc quodammodo in via see. inferio­ rem partem animæ ante resurrectionem et ascensionem, et simul com­ prehensor seu iu termino viæ, sec. supremam partem animæ. Sic dicit P. Monsabré, Christus, durante passione, erat sicut mons cujus cui men mirabiliter illuminatur a sole et iu perfectissima pace manet, dum ejus inferior pars per tempestatem summe perturbatur1". Sanctus Thomas, ut notant Salmantic., ibid., hoc miraculum admittit in III , * q. 46, a. 8, ad 2UI», ad respondendum huic objectioni : « Sec. Phil, in VII, Eth., c. 14, tristitia, si sit vehemens, non solum impedit delectationem contrariam, sed quamcumque, et e converso. Dolor autem passionis Christi fuit maximus, ut ostensum est a. 6 et similiter delectatio fruitionis est maximus». Respondet ad 2vm : « Verbum illud Philosophi habet veritatem ratione redundantur, quæ naturaliter fit ab una· potentia animae in aliam ; sed hoc in Christo non fuit, ut supra dictum est in corpore articuli ». >® Cf. Salmantic., De Incarnatione, disp. XVII, dub. IV, n. 47 : « Quod redundantia (gaudii rationis superioris) impedita fuerit contra eonnaturale.ui earum partium (animæ) consensionem, miraculum fuit. Unde conjunctio summi gaudii et summæ tristitiæ in Christo non contingit absque miraculo, saltem præsuppositive; sicut proportional Iter accidit in conjunctione status comprehen ■ soris et status viatoris in eodem Christo » Attamen quidam etiam ex thomistis dixerunt: hæc intima unio .summi do loris et gaudii non fuit miraculum per respectum ad stat um connatura letis Christi viatoris. Hoc potest in bono sensu intelligi. naro no» est miraculum printer leges ordinis hypostatici, sed solum printer leges naturales et etiam printer leges communes ordinis' gratin· SUMMI DOLORIS ET SUI’KEMÆ BEATITÜDINIS 469 Aliis verbis: praeter leges naturales vitæ animæ, seu miracu­ lose, Christus viator voluntarie et liberrime impediebat redundantiam glorite a superiori parte ad inferiorem ; ut plenius se traderet dolori, tamquam voluntaria victima oblata ad holocaustum. Erat igitur mi­ raculum et simul mysterium essentialiter supernatural e, nam duo extrema unita, scii, visio beatifica et dolor supernaturalis de peccatis nostris, erant ambo intrinsece supernaturalia. Instantia : Sed videtur quod sit cbntrarietas et contradictio, prout in eadem facultate, Christus maxime doluit et magnum gau­ dium habuit de eodem objecto, scii, de sua passione ut erat saluti fera et effectu s criminis. Item in eadem facultate maxime dolebat de peccatis hominum et gaudebat de altiori bono propter quod [>er missum est peccatum. Respondetur : Dolor iste et gaudium non fuerunt de eodem objecto sub eodem aspectu considerato. Christus doluit de sua pas sione secundum quod erat contraria suæ naturæ, et effectus criminis occisorum; et simul «secundum rationes ætemas iu superiori ra tione» de ea gaudebat, in quantum erat sec. Dei beneplacitum Deo gloriosa et pro hominibus salutifera. Cf. S. Thomam, Compendium theol., c. 232. Hoc bene explicatur, III·', q. 84, a. 9, ad 2"m, occasione hujusce quæstionis: quomodo poenitens tristis sit de suis peccatis et de sua contriti-one gaudeat. Respondetur ibid. : « De dolore et gaudio duplicité:· loqui possumus. Uno modo see. quod sunt passiones appe titus sensitivi, et sic nullo modo possunt esse simul, eo quod sunt omnino contrariæ, vel ex parte objecti (puta cum sunt de eodem), vel saltem ex parte motus cordis; nam gaudium est, cum dilatatione cor dis, tristitia vero cum contritione (cordis), et. hoc modo loquitur Phi losophus in IX. Ethic., c. 4. Alio modo possumus loqui de gaudio et tristitia, see. quod, consistunt in simplici actus voluntatis, cui aliquid placet vel displicet: et sec. hoc non possunt habere contrarietatem nisi ex parte abjecti, puta cum sunt de eodem sec. idem, et sic non possunt simul esse gaudium et tristitia, quia non potest simul idem sec. idem placare et displicere. (Hoc debuisset animadvertere Tbeo pilile Raynaud). Si vero gaudium et tristitia sic accepta non sint de eodem sec. idem, sed vel de diversis, vel de eodem see. diversa. sic non est coi it rari etas gaudii et tristitiæ; unde nihil prohibet, bo minem simul gaudere et tristari, puta si viderimus justum affligi. simul placet nobis ejus justitia, et displicet ejus afflictio. Et hoc modo simul potest, alicui displicere, quod peccavit, et placere, quod hoc ei displicet cum spe veniae, ita quod tristitia sit materia gaudii. Unde S. Augustinus dicit in 1. de Poenitentia. c. 13 «Semper doleat pa nitens, et de dolore gaudeat ». Sic Christus in ratione superiori gaudebat de passione sua prout, placebat Deo ad redemptionem generis humani, ut dicit S. Thom. in Comp. Theol., <·. 232, ita postea « ibant apostoli gaudentes, quo niam digni habjti sutu pro nomine Jesu contumeliam pati » (Act., v, 41). Ita gaudebat S Ignatius Antiochenus scribens ad fideles suos martyrium ardenter optans «dentibus bestiarum molar, ut Christi 470 IMS UNIONE IN CHRISTO SALVATORE frumentum inveniar». Si ita ardens fuit desiderium martyrii in S. Ignatio et in multis martyribus, quid debebat esse in Christo, quamvis voluerit cognoscere maximam tristitiam in horto Gethsemani ut perfectius foret holocaustum. Ita pariter Christus maxime doluit de peccatis omnium hominum simul, «dolor ejus excessit omnem dolorem cujuscumque contriti, tum quia ex majori sapientia et caritate processit» (III , * q. 40, a. 6, ad 4uin) ; sic doluit in ratione inferiori sub directione superioris a qua cognoscitur dignitas infinita Dei per peccatum offensi. Et tamen simul Christus in ratione superiori non dolebat de divina permis sione peccati, sed gaudebat de visione majoris boni, propter quod Deus peccata hominum permisit, scii, gaudebat de victoria misericordiæ et de splendore justitiæ, seu de suprema victoria summi Boni supra peccatum, supra dæmonem et mortem. Sic nulla est contradictio in hoc mysterio, quod simul est mira culum, sicut ipsa Incarnatio. Cf. Salmant., loc. cit. Dicunt: «Summum gaudium Christi erat de Deo viso quin et de mortis suæ convenientia ad gloriam Dei et pro­ prii nominis exaltationem. Sed summa tristitia illi erat de ejusdem mortis disconvenientia ad suam naturam humanam sec. se, et de pec­ catis hominum ut Dei gloriæ et suæ redemptioni contrariis. Unde nulla fuit contradictio». Ita S. Thom., III , * q. 15, a. 6, ad 3um. — Ita Cajetanus, Gonet, Billuart, S. Szabo, loc. cit. Conclusio. Ex his omnibus apparet quod ex plenitudine gratia: creator, in Christo procedebant hi duo effectus apparenter ad invicem contrarii, qui sunt duo extrema ejus vitæ interioris, ex una parte summa beatitudo et ex altera, ardens desiderium patiendi pro nobis, usque ad mortalem tristitiam, ut sacrificium ejus esset plenum, perfectum bo locaustum, et efficax manifestatio amoris sui erga Deum Patrem et nos ipsos. Hic amor Dei in Christo erat principium pacis, nam pax, quæ est tranquillitas ordinis, est effectus caritatis, quæ diligit Deum super omnia et omnia ad eum subordinat. Et simul hic amor Dei in Christo erat principium sui ardentis desiderii reparationis pro of fensa, et erat etiam ratio sui maximi doloris de peccatis. Unde hi duo effectus scii, pacis et summæ tristitiæ fluebant ex sua caritate erga Deum Patrem. Item pariter fluebant ex sua caritate erga nos. Nam, maximus amor Christi erga animas nostras fuit certo principium magni gaudii dum dixit in cruce « Consummatum est», scii, opus redemptionis ani marum consummatum est, tranquillitas ordinis est restituta per victo riam supra peccatum et supra dæmonem. Rursus enim aperitur flu men gratiæ pro animabus; et Christus dicere potuit: «Confidite, ego vici mundum »( Joan., xvi, 33). Sed ex altera parte hic summus amor Christi erga nos fuit causa summi doloris, nam Salvator eo magis doluit de peccatis nostris quo SUMMI DOLORIS ET SUPBEMÆ BBATITUDINIS 471 magis animas nostras quæ perturbantur per peccatum diligebat. Unde in hoc contradictio non est sed summa harmonia, sicut dum dicitur quod libertas humana manet sub gratia ex se efficaci, quæ libertatem non destruit, sed e contra actualizat. Hæc est synthesis vitæ interioris Christi Salvatoris prout pro posita est a Louis Chardon, O. P. in suo pulchro libro: la Croix de Jésué, 1646, nova editio 1937. Hæc intima unio summi doloris et gaudii participatur in magnis sanctis in via, præsertim in his qui vocantur ad vitam reparatricem, ut v.g. sanctus Paulus a Cruce fundator Passionistarum, qui post quam pervenit circa trigesimum annum ad unionem transformantem, remansit tauien per quadraginta et quinque annos in summa ariditate spiritus et ang-ustia pro animarum salute, servando tamen in hac an gustia altam pacem quam fratribus suis communicabat“. 11 Cf. Oraismi et ascension mystique de Saint Paul de. la Croix, par 1« P. Gaëtan du S. Nom de Marie, passloniste. Logvaln, 1930. CAPUT VII DE TRIPLICI VICTORIA CHRISTI Christus dixit discipulis (Joan., xvi, 33) : « In mundo pressuram habebitis; sed confidite, ego vici mundum ». Ut explicat S. Thomas in suo Commentario in Joannem : «Vicit Christus mundum primo quidem auferendo ei arma quibus impugnat : hæc autem sunt ejus concupiscibilia; cf. I Joan., n, 16: “Omne quod est in mundo, aut est concupiscentia oculorum, aut concupiscentia camis, aut superbia vitee”; divitias autem vicit (Christus) per paupertatem: Ps., txxxv, 1: “Jnops et pauper sum ego"·, Luc., ix, 58: “Filius hominis non habet ubi caput suum reclinet °. Honorem vicit per humilitatem : Matth., xi, 29: “Discite a me quia mitis sum et humilis corde”. Vo Inptates vicit per passionem et labores: Philipp., ii, 8: “Factus est obediens usque ad mortem, mortem autem crucis... ”. (Hæc est victo­ ria de peccato quam retulit Christus praesertim in cruce). «Secundo, inquit ibid. S. Thomas, Christus vicit mundum, mundi principem excludendo, ef. Joan., xii, 31: “Nunc princeps hujus mundi ejicietur foras”; Coloss., n, 15: “Expolians principatus et potestates, traduxit confidenter, palam triumphans illos in seme. * tipso Ex quo præbuit nobis diabolum ut a nobis vincendum... Post passionem Christi, juvenculæ ancillæ Christi et parvuli illudent ei». Hæc duplex victoria Christi, scii, de peccato et de dæmone, ma­ nifestata est per conversionem multorum gentium, sic verificata sunt Christi verba: Joan., xn, 32: « Ego, si exaltatus fuero a terra, omnia traham ad meipsum ». Denique tertia victoria Christi est de morte, quæ est sequela pec cati, et hæc victoria manifestata est per ejus resurrectionem glorio­ sam et ascensionem, et ultimatim manifestabitur in die judicii per universalem resurrectionem mortuorum. Victoria Christi de peccato. Est imprimis victoria de peccato originali secundum illud Pauli, Rom., v, 18: «Sicut per unius delictum in omnes homines in con damnationem, sio per unius justitiam in omnes homines in justifica tionem vita. Sicut enim per inobedientia m unius hominis peccatores VJCTOKIA DB PBCCA'IO 473 constituti sunt multi, ita per unius obeditionem justi constituentur multi... Ubi abundavit delictum, superabundavit gratia; ut sicut regnavit peccatum in mortem, ita et gratia regnet per justitiam in vitam epternam, per Jesu/rn Christum Dominum ». Cf. Commentarium S. Thomæ in Ep. ad Rom. Ut explicat autem 8. Doctor, Ill’, q. 69. a. 3, ad 3uin : « Pecca­ tum originale hoc modo processit, quod primo persona (Adæ) infecit naturam, postmodum vero natura infecit personam (posterorum Adæ). Christus vero converso ordine prius reparat id quod personæ est (per baptismum aquæ, aut per baptismum desiderii), et postmo­ dum simul in omnibus reparabit id quod naturae est; et ideo culpam origialis peccati, et etiam poenam carentia' visionis divinæ, quae re­ spiciunt personam, statim per baptismum tollit ab homine ; sed po nalitates praesentis vitæ (sicut mors, fames, sitis, et alia hujusmodi) respiciunt naturam, ex cujus principiis causantur, prout est desti­ tuta originali justitia; et ideo isti defectus non tollentur, nisi in ul tinta reparatione naturæ per resurrectionem gloriosam ». Ut S. rriiomas explicat ibid, in corp. art., sic Christianus habens corpus passibile «potest compati cum Christo, ut et conglorificetur» (Rom., vur, T) et «conveniens est spirituale exercitium, ut videlicet contra concupiscentiam et alias possibilitates pugnans homo, victo riæ coronam acciperet». Victoria Christi de peccato originali adimplet verba prophetica Joannis Baptistæ (Joan., i, 29): «Ecce Agnus Dei. ecce qui tollit peccatum 'mundi». Ut legitur in Act. Apost., n, 37-41, post primum sermonem S. Pe tri ad Judæos, die Pentecostes, ter mille conversi sunt et baptizati sunt; «et appositæ sunt in die illa animæ circiter tria millia». Pe­ trus eis dixerat: « Poenitentiam agite, et baptizetur unusquisque ve­ strum in nomine Jesu Christi, in remissionem peccatorum vestrorum, et accipietis donum Spiritus Sancti ». A viginti autem sæculis, innumeri infantes et adulti acceperunt remissionem peccati originalis per baptismum aquæ. aut per bapti­ smum desiderii. Pariter victoria Christi de peccato actuali multoties affirmatur in S. Scriptura, v.g. Ephes., n, 4: «Deus qui dives est in miseri­ cordia propter nimiam caritatem suam qua dilexit nos, et cum es semus mortui peccatis, convivificavit nos in Christo (cujus gratia estis salvati) et conresuscitavit, et consedere fecit in coelestibus in Christo Jesu ». Item Coloss., n, 13: « Et vos cum mortui essetis in delictis,... convivificavit cum illo, donatis vobis omnia delicta». Innumerabiles homines sic spiritualité)· resurrexerunt per absolu­ tionem sacramentalem aut sine sacramento per gratiam contritionis. Et quotidie sacrificium Missa: nobis applicat uberrimos fructus sa­ crificii Crucis. Imino victoria contra spiritum mundi, sell contra concupiscen tiain carnis et oculorum ct superbiam vili·' nuuilfi talur nb exordio Ecclesite, prout multi cbristliini elVeellve st<<|unii(iu cviiimcllcn, con 474 OH TRIPLICI VICTORIA CHRISTI silia paupertatis, castitatis absolutae, obedientiæ, aut saltem sua abnegatione conservant spiritum consiliorum ad melius, et melius adimplendum supremum præceptum : « Diliges Domiuum tuum ex toto corde tuo, ex tota anima tua, ex omnibus viribus tuis, ex tota mente tua et proximum sicut tcipsum» (Luc., x, 27). Quandoque hæc victoria de peccato mirabiliter apparet in mar­ tyrio, sicut per tria priora sæcula· vitæ Ecclesiae inter incessantes persecutiones, et nunc nostris temporibus, recenter in Hispania du­ rante sanguinosa revolutione in qua 6.000 sacerdotes trucidati sunt. Sic veriticantur verba I Joan., v, 4: «Omne quod natum est ex Deo vincit mundum; et heee est victoria que vincit mundum, fides nostra. Quis est qui vincit mundum, nisi qui credit quoniam Jesus est Filius Dei?... Qui credit in Filium Dei, habet testimonium Dei in se... Et hoc est testimonium, quoniam vitam æternam dedit nobis Deus, et hæc vita in Filio ejus est». Sic inter miserias præsentis vitæ, splendet sanctitas Ecclesiae Christi, in multis servis Dei qui vere sunt amici ejus, et ad eum alios homines adducunt. Victoria Christi de dæmone. Ipse Salvator annuntiavit hanc secundam victoriam, dum dixit paulo ante passionem suam (Joan., xn, 31): «Nunc judicium est mundi ; nunc princeps hujus mundi ejicietur foras. Et ego si exal­ tatus fuero a terra, omnia traham ad meipsum ». Hoc autem dice­ bat, significans qua morte esset moriturus. Statiin antea venerat vox de coelo : « Et clarificavi et iterum clarificabo » ; id est : et iterum clarificabo Filium meum in passione in qua triumphabit de diabolo, et in resurrectione et ascensione, et totius mundi conversione. Cf. Comment. S. Thomæ in Joan., xn, 31: Diabolus non amplius regnat ab interiori in hominibus qui non sunt amplius in peccato; eos adhuc tentât, sed in eis non regnat. Item legitur I Joannis, m, 8: «Qui facit peccatum, ex diabolo est, quoniam ab initio diabolus peccat. In hoc apparuit Filius Dei. ut dissolvat opera diaboli. In hoc manifesti sunt filii Dei et filii dia boli ». Pariter S. Paulus dicit ad Coloss., n, 15: « Deus... convivificavit vos cum illo (Christo), donans vobis omnia delicta; delens quod adver­ sus nos erat chirographum decreti, quod erat contrarium nobis, et ipsum tulit de medio, affigens illud cruci, et expolians principatus et potestates, traduxit confidenter, palam triumphans illos in seme tipso». Id est Christus sua passione nos liberavit a culpa, a reatu pœnæ et a servitute diaboli. Olim enim quasi totus mundus servivit idolis; nunc dæmon non amplius ita regnat; et quamvis adhuc ju stos impugnet, fortissimum auxilium habemus in Christo; unde dici tur ad Ephes., vi, 10: «De cetero, fratres, confortamini in Domino VICTORIA DIS DÆMONK 475 et in potentia virtutis ejus. Induite vos armaturam Dei, ut possitis stare adversus insidias diaboli ». Annuntiatur quidem in Apocalipsi, xn, persecutio draconis con­ tra mulierem, Antichristi contra Ecclesiam; sed, ibid. c. xiv, bono rum thriumphus et impiorum damnatio praedicuntur. In fine, a c. xvii, describitur ultimum Dei judicium : Babylonis lapsus, jubilus in coelo, triumphus Christi de Antichristo et de Satana (c. xix, 11 xxii, 9). In vestimento Verbi Dei, scribitur: «Rex regum et Dominus dominantium». Satanas definitive vincitur, mortui resurgunt et ju­ dicantur; nova civitas Jerusalem instituitur. Christus reddit unicui­ que secundum opera sua. «.Ego sum, inquit, Alpha et Omega, primus et novissimus, principium et finis. Beati qui lavant stolas suas in sanguine Agni, ut sit potestas eorum in ligno vita’, et per portas in­ trent in civitatem » (xxu, 13). Jam Daniel, n, 31-47, viderat immensam et splendidam statuam cum pedibus fictilibus quæ destructa est a lapide abscisso a monte sine manibus; «hic lapis autem qui percusserat statuam, factus est mons magnus et implevit universam terram », inquit propheta, et sic explicat visionem : hæc statua· figurat diversa regna, « et in diebus regnorum illorum, suscitabit Deus cœli regnum, quod in æternum non dissipabitur... et ipsum stabit in æternum ». Christus dicitur « lapis quem reprobaverunt ædificantes, hic factus est in caput anguli» (I Petr., n, 7). Per suam humilitatem et passionem vicit superbiam diaboli. Unde S. Paulus dicit,I Cor., i, 23: «Nos autem prædicamus Christum crucifixum, Judæis quidem scan­ dalum, gentibus autem stultitiam, ipsis autem vocatis Judæis atque Græcis, Christum Dei virtutem et Dei sapientiam ; quia quod stul­ tum est Dei sapientius est hominibus, et quod infirmum est Dei for­ tius est hominibus». Item ad Philipp., π, 8: «Christus humiliavit semetipsum factus obediens usque ad mortem, mortem autem crucis. Propter quod et Deus exaltavit illum, et donavit illi nomen quod est super omne nomen, ut in nomine Jesu omne genu flectatur cœlestium, terrestrium et infernorum, et omnis lingua confiteatur quia Dominus Jesus Christus in gloria est Dei Patris». Hæc victoria Christi de dæmone manifestatur quandoque sensibiliter et vivide in exorcismo, præsertim quando dicitur: «Imperat tibi, spiritus immunde, Chri­ stus, æternum Dei Verbum caro factum, qui pro salute generis no stri tua invidia perditi humiliavit semetipsum factus obediens usque ad mortem ». Theologice autem loquendo, victoria Christi de dæmone impor tat victoriam de peccato ut quid præpositum, et ejus consequentiam scii, victoriam de morte, ut statim dicendum est. Ex prædictis jam certum est, ut dixit S. Thomas, III·, q. 49, n. I et 2, quod « pus sio Christi nos liberat a peccato, prout causât remissionem peccato­ rum per modum redemptionis», et «homo est. a potestate diaboli li­ beratus per passionem Christi in quantum passio Chris! I est causa remissionis peccatorum... et. in quantum nos Deo reconciliavit ». 476 PK TRIPLICI VICTORIA CHRISTI Victoria Christi de morte. De morte Christus retulit victoriam primo per resurrectionem suam gloriosam, et annuntiavit resurrectionem carnis quæ fiet die judicii. ipse elegerat et annuntiaverat signum i-esurrectionis suæ ut si­ gillum miraculorum suorum et irrefragabile argumentum divinæ suæ missionis. Cf. Matth., xn, 39, 40; xvi, 21; xvn, 22; xx, 19; Luc., xi, 29; xvjii, 33; Mare., vxn, 31; ix, 30; x. 34; xiv, 28; Joan., π, 19 etc. Hoc longe evolvitur in Apologetica. Nunc volumus solnin ostendere connexionem inter victoriam Christi de peccato et victoriam ejus de morte. Apostoli miraculum resurrectionis Christi præcipue invocant ad veritatem suæ predicationis confirmandam, cf. Act., n. 32-36; xvn, 31; I Cor., xv, 5-8; immo S. Paulus bis declarat: «Si autem Chri­ stus non resurrexit, vana est fides vestra» (I Cor., xv, 13-17). Non vult dicere S. Paulus, alia miracula esse motiva credibili tatis insufficientia, sed intendit dicere et expresse affirmat : « Si Chri­ stus non resurrexit, inanis est ergo prædicatio nostra... Invenimur autem et falsi testes Dei» (ibid., 15); id est falsa est prædicatio no­ stra quæ iioc facto ab omnibus Apostolis allegato innititur. Insuper sic se explicat dicens : « Si Christus non resurrexit, vana est fides vestra; adhuc enim estis in peccatis vestris» (ibid., 17). Id est: si Christus non resurrexit, ergo fides in Christum resuscitatum, quæ est radix justificationis (Rom., iv, 25) falsa est, et non purgat pec­ cata; — immo juxta S. Joan. Chrysost., Theophilact.. Œcumenium, mors Christi inefficax fuit ad remissionem peccatorum, si Chri­ stus in morte mansit, ab eaque victus est. Si enim resurrectione sua nequivit vincere mortem, ergo nec peccatum ; hoc enim vincere gravius est et difficilius quam vincere mortem; adeoque peccatum non plene aboletur, nisi ejus effectus, id est mors, aboleatur. Dicit enim Chrysost. : « Si mortuus non potest resurgere, neque abolitum est peccatum, neque mors est perempta, nec ablatum est maledictum»1. Ita etiam Theophilactus2. Œcumenius pariter dicit: «Si ipse Christus quoque detentus est a morte... ergo nec peccatum Christi morte deletum est: nam si deletum esset, utique mors etiam, quas per ipsum erat, extincta esset »3. Ita Cornelius a Lapide hanc interpretationem exponit, citando prædictos auctores; pariter re­ center P. Ladeuze4 et J. M. Vosté4. 1 G., 61, col. 335. 2 P. 124, col. 759-760. 3 P. G., 118, eol. 867-868. 4 La Résurrection du Christ devant la critique contemporaine, in collectione « Science et Fol », 1907, p. 1-6. » IStudia Paulina, Roms, 1928. p. 56 ss., 11 edit., p. 62. · P. Vosté bene expli ent verba Pauli: « Si Cbristus non resurrexit, inanis est Udes nostra ». inanis græce κενή non solum vult dicere sine fundamento, sed significat « vacua >> id est, sine objecto remanet fides nostra in Christo Salvatore. VI.CTOIUA OK MOKTE 477 Revera in hoc apparet intima connexio resurrectionis Cbristi cum aliis mysteriis Christianismi. Hæc connexio sic exprimi potest: si Christus non vicit mortem resurgendo, non certi sumus quod vicit peccatum in cruce et quod redemptio nostra, est a Deo acceptata. Quare? Quia ut longe explicatum est in V. T. et in Epist. ad Rom., v, 12 : « Sicut per unum hominem peccatum in mundum intravit·, et per peccatum mors; et ita in omnes homines mors pertransiit. in quo omnes peccaverunt ». — Rom., vi, 23 : « Stipendia enim peccati, mors ; gratia autem Dei, vita æterna, in Christo Jesu Domino nostro ». — Rom., vm, 10: «Si autem Christus in vobis est, corpus quidem mor tuum est propter peccatum, spiritus vero vivit propter justificatio nem». — Ergo ille qui invisibiliter tollit peccata mundi, debet visi biliter tollere mortem, seu effectum peccati, ut certissimum signum habeamus de sua victoria contra peccatum et de redemptione nostra6. Christus in cruce non apparet sensibiliter ut victor, sed potius ut victus; per resurrectionem e contrario manifestatur ut inortis domi nator, itaque cognoscimus quare dicere potuerit discipulis suis: «Tu mundo pressuram habebitis, sed confidite, ego vici m undum n (Joan., xvi, 33). Unde resurrectio Christi est maximum credibilitatis moti vum, prout est secundum Providentiam divinam, splendidissimum signum victoriæ Çhristi contra peccatum et dæmonem ; simul est adimpletio plurium prædictionum Christi et pignus nostræ futurae resurrectionis. Hoc quasi equivalenter dicitur a S. Thoma, C. (rentes, 1. IV, c. 79 : « Quia supra ostensum est, quod per Christum liberati sumus ab his quæ per peccatum primi hominis incurrimus; peccante autem primo homine, non solum in nos peccatum derivatum est, sed etiam mors, quæ est poena peccati (Rom., v, 12) ; necessarium est quod per Christum ab utroque liberemur, et a culpa scii, et a morte. Unde et ibid, dicit Apostolus : “ Si enim unius delicto mors regnavit per unum, multo magis accipientes abundantiam donationis et justitiæ, in vita regnabunt per unum Jesum Christum ”, Ut igitur utrumque nobis in seipso demonstraret, et mori et resurgere voluit. Mori quidem voluit, ut nos a peccato purgaret... Resurgere autem voluit, ut nos a morte liberaret ». Ita S. Thomas. Victoria igitur Christi de morte, per propriam resurrectionem gloriosam, est sequela et signum victoriæ ejus de peccato et de dæ mone. Et quia B. M. Virgo arctissime associata est perfectæ victo riæ Christi de dæmone et de peccato, convenientissimum erat quod associaretur ejus perfectæ victoriæ de morte, quae ut esset perfecta debebat esse per resurrectionem non finalem sed anticipatam et per assumptionem. Christus non poterat necibus mortis retineri, fuisset victus a morte, non victor mortis; idem diri debet proportione ser vata de B. Maria Virgine. Cf. infra in Appendice De definibilitate Assumptionis B. Μ. V. “ Aoi. Ap., n. 23: Petrus nil: «Quem Christum l»oiia iiiaelt iivlt, aolntls do lorlhiiH Inferni, Juxtn i|iiod lin|»>KHll)l1e erat Imiori Illuni ul> <■<» · Id esi Chrl atu 8 non poterat nexibus mortis retineri, ΓιιΙμηοΙ virtus n morio "l non violor mortis. 478 ΠΒ TBIPBICl VICTORIA CHRISTI 4» 4» « Denique victoria Christi de morte manifestabitur in die judicii per universalem resurrectionem. Ipe annuntiavit (Joan., vi, 40, 44, 45): « Hæc est voluntas Patris mei, qui misit me, ut omnis qui videt Filium, et credit in eum, habeat vitam æternam, et ego resuscitabo eum in novissimo die... Nemo potest venire ad me, nisi Pater qui misit me, traxerit eum, et ego resuscitabo eum in novissimo die... Qui manducat meam carnem et bibit meum sanguinem, habet vitam æternam, et ego resuscitabo eum in novissimo die». — Hoc rursus affirmatur a S. Paulo, I Cor., xv, 21, 26, 54, 57 : « Et sicut in Adam omnes moriuntur, ita et in Christo omnes vivificabuntur... Novissima autem inimica destruetur mors; omnia enim subjecit sub pedibus ejus... Cum autem mortale hoc induerit immortalitatem, tunc fiet sermo qui scriptus est: Absorpta est mors in victoria. Ubi est, mors, victoria tua? Ubi est mors stimulus tuus? Stimulus autem mortis peccatum est... Deo autem gratias, qui dedit nobis victoriam per Do­ minum nostrum Jesum Christum ». S. Thomas de hac re dicit, G. G en tes, 1. IV, c. 82: « Necessitas moriendi est defectus in natura humana ex peccato proveniens. Christus autem merito suæ passionis naturæ defectus reparavit, qui in ipsum ex peccato provenerunt ; ut enim di­ cit Apostolus (Rom., v, 15) : Non sicut delictum, ita et donum. Si enim unius delicto multi mortui sunt, multo magis gratia Dei et do­ num in gratia unius hominis Jesu Christi in plures abundavit. Ex quo habetur quod efficacius est meritum Christi ad tollendam mor tem, quam peccatum Adæ ad inducendam. Illi igitur qui per meri tum Christi resurgent, a morte liberati, mortem ulterius non pa tientur». — Unde dicitur in Apoc., xxi, 4: e. Mors ultra non erit, ne­ que luctus neque clamor, neque dolor erit ultra, quia prima dbie runt ». Ex hoc apparet quod jam dictum est: scii, perfecta victoria Chri­ sti de daemone importat perfectam victoriam de peccato ut quid præsuppositum et ejus consequentiam scii, perfectam victoriam de morte per resurrectionem anticipatam ; et idem dicendum est, omni propor­ tione servata de B. Maria Virgine, prout, tamquam Mater Salvatoris, præsertim in Calvario, arctissime associata est perfectæ victoriae Christi de dæmone et de peccato; proinde associata est etiam ejus perfectæ victoriæ de morte; ut dicitur die 15 augusti in antiqua ora­ tione «Veneranda»: «Sancta Dei Genitrix mortem subiit tempora lem, nec tamen mortis nexibus deprimi potuit, quæ Filium tuum Do minum nostrum de se genuit incarnatum ». CAPUT VIII DE MORTE CHRISTI ET DESCENSU AD INFEROS Non immoramur in quæstionibus de morte et de resurrectione Christi, quæ longe jam tractantur sub aspectu apologetico in tractatu de Revelatione, sed recolligenda sunt ea quæ sunt principalia in quæ stionibus S. Thomæ, 111“, q. 50 usque ad 59 incl., agendo successive de morte Christi et de descensu ad inferos — de ejus resurrectione et ascensione — de Christo rege, judice et beatorum capite. Aut. 1. — DE MORTE CHRISTI (q. 50) 1°. — Conveniens fuit Christum mori: 1° Ut satisfaceret pro no bis, qui propter peccatum adjudicati eramus morti ; 2° ut ostenderet veritatem naturæ assumptae; si enim post conversationem cum horni nibus, subito sine morte evanuisset, ab omnibus compararetur phan tasmati ; 3° ut moriendo nos a timore mortis liberaret ; 4° ut daret nobis exemplum moriendi spiritualiter peccato; 5° ut resurgendo a mortuis, et virtutem suam ostenderet, qua mortem superavit, et no bis spem resurgendi a mortuis daret. II”. — In morte Christi divinitas non fuit separata ab ejus corpore. S. Thomas dat et explicat responsionem Traditionis : divini tas ipsi corpori Christi remansit hypostatice unita. Quod enim per gra tiam Dei conceditur ut quid natura sua permanens, numquam absque culpa revocatur, nam «sine poenitentia sunt dona Dei» (Rom., xi, 29) ; ita in justo gratia adoptionis. Gratia autem unionis hyposta ticæ est multo major et permanentior ratione sui, quam gratia adoptionis, et Christus erat absolute impeccabilis. Sic de Filio Dei dicitur in Symbolo Fidei, quod sit « mortuus, sepultus» quod conveniebat ei ratione corporis et post mortem. Non solum corpus ejus sepultum est, sed ipse Filius Dei sepultus est, nam persona ejus divina non fuit separata a corpore ejus mortuo, nec etiam in triduo mortis, a sanguine fuso. HI”. — In morte Christi divinitas non fuit separata ab ejus anima. Quia anima unita eat Verbo Dei per prius <·( immediatius quam corpus. In morte autem Christi divinitus uon fuit sepanita a corpore. Ergo a fortiori nec ab atilinn 480 DE MORTE CHRISTI Proiude de Filio Dei prædicatur quod est animæ, scii, quod de­ scenderit ad inferos. IV0. — Erroneum est dicere Christum in triduo mortis esse ho­ minem quia anima· ejus a corpore separata est et natura humana desierat per separationem animæ a corpore. V°. — Corpus Christi vivum et mortuum fuit idem numero abso­ lute, quia aliquid dicitur idem numero absolute, quod est idem sup posito. Corpus autem Christi vivum et mortuum fuit idem supposito, ut patet ex dictis. Non tamen fuit idem numero omnino et totaliter, quia vita quam amisit in morte, est de essentia corporis viventis. — Probabilius corpus Christi in triduo mortis non mansit sine forma substantiali, sed habuit formam cadaveris humani, nam materia non potest naturaliter esse sine forma. VI·. — Mors Christi in fieri, seu passio ejus, fuit causa merito­ ria nostræ salutis ; mors vero Christi in facto esse nihil operata est ad nostram salutem per modum meriti, quia Christus tunc mortuus erat extra statum merendi ; non amplius erat viator. Attamen caro ejus mortua remanebat instrumentum divinitatis sibi unitæ, et sic potuit operari efficienter ad nostram salutem. Art. II. — DE SEPULTURA CHRISTI (q. 51) 1°. — Convenienter Christus fuit sepultus, tum ad comproban dam veritatem mortis; tum quia per hoc quod de sepulcro resurrexit, datur nobis spes resurgendi per ipsum. 11°. — Convenienti modo Christus fuit sepultus, ut refertur apud Matth., xxvn, et Joan., xix; unctum est aromatibus myrrhæ et aloes secundum consuetudinem judæorum, ut diutius conservaretur illæsum; fuit involutum syndone munda ad decentiam honestatis; sepultum in monumento alieno, quia fuit exemplar paupertatis; in monti mento novo, in quo antea nemo positus fuerat, ne alius ibi sepultus resurrexisse tingeretur et crederetur; in monumento exciso in petra, sic disponente divina providentia, ne diceretur postea: discipuli ejus suffoderunt terram et furati sunt eum. Denique Josephus ab Arima thea- cum Nicodemo advolvit saxum magnum ad ostium monumenti (Matth., xxvn, 60), ut sine plurium auxilio reserari non posset mo­ numentum: sic etiam disponente providentia contra calumnias ju­ dæorum. III". — Corpus Christi mansit incorruptum in sepulcro, ad osten sionem divinæ virtutis et ne crederetur mortem ejus fuisse ex infir mitate naturæ et non voluntariam. IV·. — Corpus Christi fuit convenienter una die et duabus nocti bus in sepulcro, quia istud tempus requirebatur et sufficiebat ad pro DE EJUS DESCENSU AD INFEROS 481 liandam veritatem mortis Christi, sine qua non fuisset vera resur­ rectio. Apud Matth., xn, 40, dicitur: «Filius hominis erit in corde terræ tribus diebus et tribus noctibus» in hoc sensu per synecdochem, sumendo partem pro toto. Sic ergo prima dies et prima nox compu­ tantur ab extremitate diei feriæ sextae, qua Christus mortuus et se pultus est, usque ad mediam noctem sabbati ; secunda dies et secunda nox, a media nocte sabbati usque ad mediam noctem diei dominicæ : tertia nox et tertia dies, a inedia nocte diei dominicæ ad auroram ejusdem diei, qua Christus resurrexit. Erat modus computationis in nsn inter Judæos; pro illis enim «una dies et una nox» significabat diem civilem viginti quatuor horarum, sive completam sive incom­ pletam . Art. III. — DE DESCENSU CHRISTI AD INFEROS (q. 52) De fide est et exprimitur in Symbolo Apostolico see. «Ordinem romanum», quod Christus descendit ad inferos (Denz., 3, 6, 40, 462) et declaratum est postea quod descendit in anima (385, 429), sed in­ fernum non abrogavit (532). Hoc mysterium exprimitur in Sermone S. Petri die Pentecostes, Act. Apost., ii, 31, ubi interpretantur de Christo verba Psalmi XV, 10 : «Non relinques animam meam in inferno» et dicit: «Propheta... providens locutus est de resurrectione Christi, quia neque derelictus est in inferno, neque caro ejus vidit corruptionem». Ttem apud Ephes., iv, 8-9, dicitur de Christo: «Ascendens in al­ tum captivam duxit captivitatem, dedit dona hominibus. Quod au tem ascendit, quid est, nisi quia descendit primum in inferiores par­ tes terræ. Qui descendit, ipse est et qui ascendit super omnes cœlos, ut impleret omnia». Quæritur an anima Christi realiter et substantialiter et non tan tum secundum effectum descenderit in infernum, et deinde an con venienter descenderit, in quem infernum et quosnam liberavit. S. Tho­ mas dat et exmplicat responsiones Traditionis . * 1°. — Anima Christi realiter et substantialiter descendit ad in feros, et non tantum secundum effectum. Dicitur enim in Symbolo Xpostolorum «descendit in inferos», quod obvie et naturaliter intel ligitur de descensu reali et substantiali2. Item S. Paulus ad Eph.. iv, 9 : « Descendit primum ad inferiores partes terræ. Qui descendit, ipse est et qui ascendit super omnes coelos, ut impleret omnia». Item. S. Petrus, Act. Apost., n, 27, dicit de Christo, ex Psalmo XV: « Quoniam non derelinques animam meam in inferno, nec dabis sanctum tuum videro corruptionem». Patres hoc ita intellexerunt, * Cf. Oatechismum timii· Triti., I· P. ; et /Itot. Thdoloy. cathol.. art. « De­ scente aux enfers» (Quillet) a Cf. Dknzinokii, ICnrhir , cihIkiuj (loseeuilll nd Inferos, u. 3, (I, 40, I(i2; de­ scendit lu nnlniii, 886. l'.’ti; iwd IiiDtiiuiii non nbrognvit, M2. Ill Ολιικιοιιο.Ι,αιιιιακι» lir ' lirluln Anli'illorr 482· DE MORTE CHRISTI speciatim S. Ignatius, S. Greg. Nazianz., S. Greg. Nissenus, S. Au gustinus, cf. Journel, Enchir. patristic., Index theolog., n. 426. S. Thomas explicat quod anima. Christi non descendit ad inferos eo genere motus quo corpora moventur, sed eo genere motus quo an geli moventur. Et anima Christi separata non remansit sine opera tione in inferno, nam ut instrumentum divinitatis operata est, expel lendo tenebras exteriores et hunc locum illuminando. II'. — Conveniens fuit ut Christus descenderet in infernum. 1° Quia homo per peccatum incurrerat non solum mortem cor poris, sed etiam descensum ad inferos; ergo conveniens fuit Chri­ stum et mori et descendere ad inferos, ut nos liberaret a necessitate permanendi in morte (quia resurgemus) et a descensu ad inferos. Hoc sensu Christus dicitur habere imperium mortis, et mortem mo­ riendo vicisse, juxta illud Oseæ, χιπ, 14: « Ero mors tua, o mors». 2° Conveniens erat ut victo diabolo per passionem, vinctos ejus, qui detinebantur in inferno, eriperet; cf. Zachar., ix, 11. 3° Ut sicut potestatem suam ostenderat in terra vivendo et mo­ riendo, ita eam ostenderet in inferno ipsum visitando et illuminando, ut sic « in nomine Jesu omne genu flectatur, non solum cælestium sed etiam infernorum» ut dicit ad Phil., n, 10. III0. — Christus non descendit in infernum damnatorum secun­ dum prœsentia realem. Quia, juxta Patres, descendit ad inferos ut eos qui ibi detinebantur consolaretur et liberaret ; nullum autem ex inferno damnatorum consolatus est et liberavit, ut statim dicendum est. Insuper infernus damnatorum non erat locus conveniens Christo. Descendit igitur in infernum damnatorum secundum effectum tan­ tum, eos arguendo et convincendo de sua infidelitate et malitia; idque per modum locutionis aut manifestationis, quæ inter spiritus non impeditur ex distantia loci. Vide litteram q. 52, a. 2, quoad solu­ tionem objectionum dessumptarum ex quibusdam locis S. Scripturæ. IV°. — Anima Christi mansit in inferno, scii, in limbo sanctorum Patrum, usque ad momentum resurrectionis. Unde Ecclesia in bene­ dictione cerei paschalis cantat: «Hæc nox est in qua Christus ab inferis victor ascendit». Ita sentiunt Patres supra citati, S. Ire næus, S. Grë”g. Niss., Tertullianus. V°. — Christus descendens ad inferos, liberavit Sanctos Patres. Liberavit eos a reatu pœnæ peccati originalis, scii, a reatu quo erant a vita gloriæ exclusi, propter peccatum primi parentis. Et hoc est quod dicitur apud Zachar., ix, 11 : «Tu vero in sanguine testa menti tui eduxisti vinctos de lacu, in quo non erat aqua». Et C<> loss., n, 15: s Expolians principatus et potestates» scii, infernales,] auferendo justos, traduxit cos ab hoc loco tenebrarum in cadum, id est ad visionem beatificam. Ita Patres, speciatim 8. Augustino DE EJ G S DESCENSU AD INFEROS 48J Horn. 57 et S. Gregor., Hom. 22 in Evang., S. Hieron., in cap. Il Jonæ. Sic descensus animæ Christi ad inferos causavit immensum gau­ dium animabus jam purificatis Abrahæ, Isaac, Jacob, Moysis, pro­ phetarum, multorum justorum et sanctarum mulierum Veteris Te­ stamenti. Sic bene intelligitur quod totum Vetus Testamentum ordinaba­ tur non immediate ad vitam æternam, sed ad adventum Christi Re­ demptoris, qui post passionem suam et mortem debebat januam coeli aperire ad ingressum in vitam æternam. In hoc apparent primi et uberrimi fructus sacrificii crucis. Et tunc Patres Veteris Testamenti plene intellexerunt quod Passio Jesu erat fons gratiarum omnium, et quod sine illa ipsi non potuissent in via justificari, nec mereri augmentum gratiæ et vitam æternam. Gratias maxime egerunt igitur Salvatori exspectato a multis sæculis, qui dicitur « desiderium col­ lium æternorum, gaudium Angelorum, rex Patriarcharum, corona Sanctorum omnium ». Per mysterium sanctæ Incarnationis, per labores Jesu, per agoniam et passionem suam, per languores suos, per mortem suam libe­ rati sunt ; in eo viderunt perfectissimam adimpletionem eorum quæ ipsi annuntiaverant et quomodo mysterium Incarnationis redemptivæ immense suparat omnes figuras, omnia, sacrificia Veteris Legis, omnes prophetias. Descensus Christi ad inferos vere fuit pro illis ipsum « consummatum est». Hæc omnia enarrant gloriam crucis. VI0. — Christus descendens ad inferos, nullum damnatorum libe­ ravit; quia cum Christus iu hoc descensu ageret per virtutem suæ passionis, eos solos liberavit quos passioni suæ conjunctos invenit per fidem caritate informatam ; damnati autem aut non habuerunt fidem de passione Christi, aut illi non fuerunt finaliter conjuncti Christo per caritatem ; nec post mortem est locus conversionis, quia damnati sunt confirmati in malo sicut justi in bono. VII°. — Propter eamdem rationem, pueri qui cum originali pec­ cato decesserunt, non fuerunt per Christum liberati. Baptismus adhi­ betur hominibus in hac vita, in qua homo potest transmutari de culpa in gratiam : sed descensus Christi ad inferos exhibitus fuit animabue post hanc vitam, ubi non sunt capaces transmutationis prædictæ. VIII0. — Christus suo descensu ad inferos non liberavit omnes animas a purgatorio. Virtus enim passionis non habuit tunc majo­ rem virtutem quam nunc habeat; nunc autem non liberat omnes ani­ mas quæ sunt in purgatorio, sed tantum eas, vel quæ sunt sufficienter purgatæ. vel quibus passio Christi applicatur |>er satisfactiones ju­ storum viventium ani per sacrificium satisfactorlum Missio. Descen sus autem Christi nd inferos non fuit satisfnctoriiis; operabatur ta­ men in virtute piisslonls ; sic liberavit a- purgatorio non omnes ani mas, sed eas quæ Jam sufficienter purgatæ erunt, vel etiam (piae dum adhuc viverent In corpori·, meruerant per Udem et devotionem ad 484 DE MORTE CHRISTO mortem Christi, ut eo descendente, liberarentur a temporali purga torii pœna. Ita S. Thomas, art. 8, ad lum et ad 2"“. Quidam theologi tamen dixerunt quod descensus Christi, licet per se non liberaverit omnes animas purgatorii, id tunc praestiterit ex privilegio quasi ex indulgentia plenaria. Hæc sententia non est improbabilis. Commentatores tamen S. Thomæ non recedunt ab ejus sententia et addunt: animæ Purgatorii quæ tunc non liberatae sunt, acceperunt consolationem et novum gaudium de gloria post purga­ tionem statim accipienda. CAPUT IX DE RESURRECTIONE ET ASCENSIONE CHRISTI S. Thomas longe tractavit a q. 53 ad 58, de resurrectione Christi, de qualitate Christi resurgentis, de manifestatione resurrectionis, de causalitate resurrectionis Christi et de ejus ascensione. Kecolligenda sunt notabiliora1. Art. I. — DE RESURRECTIONE CHRISTI (qq. 53. 54, 55, 56). De fide est quod Christus resurrexit a mortuis tertia die, ut di­ citur in Evangelio, in Epistolis Apostolorum et in Symbolo Aposto­ lorum. Cf. Denz., 2 sqq., 13, 16, 20, 40 , 54 , 86, 255, 994, 2036, 2084. Inimo declaratum est quod resurrexit propria virtute, 286 ; vera car­ nis resurrectione, 344, 429, 462; animæ ad corpus resumptione, 422, 462 et vere deinde, sed sine indigentia, manducavit, 344, 422. 1°. — An fuerit necessarium Christum resurgere. Resurrectio Christi fuit necessaria non absolute, sed ex suppositione divinæ ordi­ nationis, prophetiarum, meritorum Christi et nostræ utilitatis. S. Thomas hanc necessitatem asserit propter quinque rationes in S. Scriptura fundatas. 1° Ad commendationem divinæ justitiæ, ad quam pertinet exal­ tare humiles. Christus enim per caritatem et obedientiam se humi­ liavit usque ad mortem crucis, unde oportebat ut exaltaretur a Deo usque ad gloriosam resurrectionem. Cf. Ps. 138, 1; Lue. xxiv, 26. 2° Ad fidei nostræ instructionem ; quia per resurrectionem Christi confirmata est fides nostra circa ejus divinitatem. Cf. I Cor., xv, 14; II Cor., ΧΠΙ, 4. 3° Ad sublevamen spei nostræ, quia dum videmus Christum, qui est caput nostrum, resurgere, speramus et nos resurrectionem. I Cor., xv, 12. 4° Ad informationem vitæ fidelium, ut in novitate vitæ ambu­ lent. Rom., vi, 4. 1 Cf. IHct. thi'ol. cathol,, art. «Jésus Christ - La Résurrection», col. 12131221 (A. Michel). 486 DE RESURRECTIONE CHRISTI 5° Ad complementum nostræ salutis, quia Christus ita glorificatus est resurgendo, ut nos promoveret ad bona (Rom., iv, 25). Erat enim sic ordinatum a Deo, ut non daretur Spiritus Sanctus, nec mit­ terentur Apostoli ad prædicandum nisi post resurrectionem, cf. Luc., xxiv, 47 ; Joan., vu, 39. II0. — Conveniens fuit Christum resurgere tertia die. Ad hoc enim quod confirmaretur fides de veritate divinitatis Chri­ sti, oportuit quod cito resurgeret, et ejus resurrectio non differretur usque ad finem mundi. Ad hoc autem quod confirmaretur fides de ve­ ritate humanitatis et mortis ejus, oportuit moram esse inter mortem et resurrectionem ; ad veritatem autem mortis manifestandam, suffi­ ciebat quod usque ad tertiam diem resurrectio differretur. Tertia die qua Christus resurrexit, fuit prima hebdomadæ, quæ apud nos est dies dominica, diluculo seu sub aurora. Id est: nocte sequente sabbatum, «quæ lucescit in prima, sabbati» seu prima die hebdomadæ, Matth., xxvm, 1. Cf. Marc., xvi, 1; Luc., xxiv, 1; Joan., xx, 1; S. Thom., a. 2, ad 3um. III0. — Christus primus omnium resurrexit resurrectione per­ fecta, scilicet ad vitam immortalem; ante ipsum plures resurrexerunt resurrectione imperfecta, quæ est liberatio a morte actuali, non vero a necessitate et possibilitate moriendi; sic enim, ut Lazarus, redie­ runt ad vitam, ut iterum morerentur. Cf. S. Thomam, a. 3, ad 2un': «De illis qui resurrexerunt cum Christo, duplex est opinio. Quidam asserunt quod redierunt ad vitam, tamquam non iterum morituri... Sed Augustinus videtur sentire, quod resurrexerint iterum morituri... et rationes ejus multo efficaciores videntur». Cf. de hac re Billuart, qui confutat Sylvium, de­ fendendo secundam opinionem. Communis sensus fidelium est nemi­ nem præter Christum et B. Virginem cum corpore cœlos ascendisse. Quinam autem fuerunt sancti qui cum Christo resurrexerunt, non dicit S. Scriptura, sed verisimile est, ut tenet communior opinio, fuisse illos qui specialem respectum habuerunt ad Christum fueruntque illustriores ejus figuræ, ut Abraham, Isaac, Jacob, Moyses, David, Melchisedech. etc. et etiam nonnullos recenter defunctos, ut Zachariam. Joannem Baptistam, Simeonem, etc. IV". — Christus secundum divinitatem fuit causa efficiens prin­ cipalis suce resurrectionis, sed anima et corpus ejus fuerunt instru­ mentum divinitatis et «mutuo se resumpserunt». Insuper Christus per suam passionem fuit causa meritoria resurrectionis suæ. Cf. q. 53, a. 4. V°. — Christus resurgendo verum et idem corpus resumpsit, alio quin non fuisset vera resurrectio; illud enim dicitur resurgere quod cecidit. Cf. S. Thomam. q. 54, a. 1. VI". Corpus Christi resurrexit integrum, quia fuit ejusdem naturæ post resurrectionem ac erat ante mortem, licet glorificatum. El’ DE SIGNIS BJUS 487 Christus resumpsit etiam totum suum sanguinem, moraliter loquendo de sanguine qui sit necessarius ad integritatem corporis. VII0. — Corpus Christi resurrexit gloriosum, nam peracto my­ sterio redemptionis per passionem et mortem Christi, statim anima ejus in corpus resurrectione resumptum suam gloriam derivavit. Cf. q. 54, a. 3. VIII°. — Christus convenientissime resurrexit cum cicatricibus, cf. Joan., xx, 27, ut reportati triumphi insignia permanerent, ut convinceret discipulos idem corpus resurrexisse quod fuerat cruci­ fixum ; ut Patri pro nobis supplicans, quale genus mortis pro horni ne pertulerit, semper ostenderet; ut in extremo judicio has cicatrices hominibus judicandis manifestaret; justis quidem ut incentivum amoris et gratitudinis, reprobis vero in exprobationem et ignominiam, cf. q. 54, a. 4. IX°. — Christus post resurrectionem non debuit se omnibus im­ mediate manifestare, sed quibusdam, quorum testimonio ab aliis co­ gnosceretur ejus resurrectio. Ea enim quæ pertinent ad futuram glo­ riam excedunt communem hominum cognitionem. Cf. q. 55, a. 1, ad 3um : «Primo mulieribus apparuit... eo quod mulieres, quæ Do­ minum arctius amaverunt, in tantum ut ab ejus sepulchro discipulis etiam recedentibus non recederent, primo viderunt Dominum in glo­ ria resurgentem». Sed ut ibid, dicitur «mulieri non permittitur pu­ blice docere in Ecclesia: permittitur autem ei privatim aliquos dome­ stica. admonitione instruere». Et ideo ut dicit Ambrosius (in Luc., xxiv): «Ad eos femina mittitur, qui domestici sunt, non autem mit­ titur ad hoc quod resurrectionis testimonium ferat ad populum ». Pia et probabilis est sententia quæ dicit Christum primo apparuisse B. V. Matri suæ, hoc suadet ejus affectus Filii in amantissimain Matrem. Ita docent Rupertus abbas, S. Albertus Magnus, S. Bonaveutura et plures recentioresa. X°. — Christus non debuit resurgere discipulis videntibus, quia, est hic ordo divinitus institutus, ut ea quæ supra homines sunt, ho­ minibus per Angelos revelentur, aut saltem solent per Angelos de­ nuntiari. Cf. q. 55. a. 2. S. Thomas sibi objicit: «Ad certitudinem fidei habendam, disci­ puli ascensionem Christi viderunt (Act., i) ; ergo videtur, propter eandem rationem, quod discipulis videntibus debuerit Christus re­ surgere ». Respondet, a. 2. ad 2um ; «Ascensio Christi quantum ad termi­ num a quo, non transcendebat hominum communem notitiam, sed solum quantum ad terminum ad quem... Sic discipuli non viderunt quomodo Christus elevatus a terra reciperetur in cado». Cf. litteram. SI vero objicitur <|U Eviui«ellstls relnLaa, ei primo lul. P.. Mariologia, Puris, 1030. t'uni non-, O. P-, De Alma Sooia Christi mediatoris, Houin·, lli.'ir, Diet. Théol. Oath., art. o Mario » (Dublanchy). ‘ IL ou JoUHNtl., Ultehir. iiulilsl., Ιιι<|<·χ tliôol,, n. 120. miei.'x, 504 MARIOLOGIÆ COMPENDIUM personarum humanarum ad gloriam et gratiam. B. Maria V. igitur prius prædestinata est ad maternitatem divinam, tamquam ad quid principale, quam ad gloriam, sicut Christus prius prædestinatus est ad filiationem divinam naturalem, tamquam ad quid principale, quam ad gloriam. Id enim ad quod prius aliquis prædestinatur habet ratio­ nem finis et est quid altius quam alia ad quæ deinde prædestinatur ille. Ex hoc jam apparet maternitatem divinam esse altiorem pleni­ tudine gloriæ et gratiæ, quae eam sequitur, ut B. Maria V. sit digna Dei Mater. Hæc superioritas maternitatis divinæ constat etiam pluribus aliis rationibus. 1° B. Maria V. potuit quidem mereri vitam æternam, non vero Incarnationem (quæ est principium eminens omnium meritorum Mariæ sicut et omnium hominum post lapsum), ac proinde non po­ tuit mereri maternitatem divinam, quæ intime connectitur cum Incar­ natione, quæque sicut ipsa Incarnatio transcendit spheram meriti3. Ex hoc etiam apparet quod prædestinatio B. Mariæ V. est omnino gratuita. 2° Maternitas divina est dignitas quæ ratione sui termini, scii, ra­ tione personæ Verbi incarnati, pertinet ad ordinem hypostaticum. qui superat ordinem gratiæ et gloriæ. 3° Maternitas divina est ratio omnium gratiarum qute B. Marite collatce sunt; sic est earum mensura et finis, ideoque illis est altior. Ita communiter theologi. 4° Maternitas divina est motivum cultus hyperduliœ, qui non deberetur B. Mariæ Virgini, si esset solum gratia plena et altissima omnium sanctorum, absque maternitate divina. Ita S. Congr. Bituum. 1 jun. 1884. 5° Ex hoc sequitur quod maternitas divina etiam· seorsim sumpta est superior plenitudini gratiæ quæ concessa est Mariae ut sit digna Dei Mater. Ita in Christo gratia unionis hypostaticae est quid altius quam ejus visio beatifica, quamvis Christus per hanc visionem per­ ficiatur. Ita etiam in ordine naturali anima spiritualis, etiam seorsim sumpta, quia pertinet ad ordinem substantiæ, est perfectior sua fa­ cultate intellectiva, quamvis per eam perficiatur4. 3 B. Maria Virgo nequidem de congruo proprie meruit Incarnationem et maternitatem divinam quia principium meriti non cadit sub merito, ut bene expo­ nit Billuart. De Incarnatione, diss. V. a. 3; Incarnatio enim et merita Christi futura sunt fundamentum et principium omnium meritorum B. Mariæ Virginis, et non effectus. Sequeretur etiam B Mariam Virginem meruisse aliquid melius quam Christus ipse meruit; et quod Incarnatio non esset opus puræ xnisericordiæ, meritum enim de congruo proprie dictum importat aliquod jus amicabile ad præmium tanquam ad retributionem. Sed B. Maria Virgo meruit de congruo late Incarnationem et Maternitatem divinam, id est eas impetravit per orationem, quæ non respicit justitiam Dei sed misericordiam. Et congruum erat quod exaudiretur oratio ejus. Item ut dicit S. Thomas, III·, q. 2. a. II, ad 3um : « Meruit ex gratia sibi data Illum puritatis et sanctitatis gradum, ut congrue posset esse Mater Dei ». E contrario B. Maria V. meruit de congruo proprie pro nobis ea qua? Christus nobis merui: de condigno, cf. infra de Mediatione universali B. Μ. V. 4 De hia cf. oi>. clt. : La Mire du Sauveur, p. 24-27. DE IMMACULATA CONCEPTIONE Aut. II. — 505 DE IMMACULATA CONCEPTIONE B. MARIÆ V. Initialis plenitudo gratiæ in ea manifestatur per privilegium Immaculatæ Conceptionis, magis ac magis explicite admissum in Ecclesia et deinde solemniter definitum a Pio IX, 8 decembr. 1854 (cf. Denz., 1641; cf. ibid. 256, 734 sq., 792,“1073, 1Ï00, 3035). In hac definitione dicitur: «Definimus doctrinam quæ tenet beatam Virgi­ nem Mariam in primo instanti suae conceptionis fuisse singulari omni potentis Dei gratia et privilegio, intuitu meritorum Christi Jesu Salvatoris humani generis, ab omni originalis culpae labe prœserva tam immunem, esse a Deo revelatam atque idcirco ab omnibus fide libus firmiter constanterque credendam» (Denz., 1641). Hoc privilegium, secundum Bullam definitionis, implicite affir­ matur in verbis Gabrielis Archangeli ad Mariam die Annuntiationis: «Ave gratia plena, Dominus tecum, benedicta tu in mulieribus» (Luc., i, 28) et in similibus verbis S. Elisabeth (Luc., i, 42). B. Maria enim non accepisset hanc plenitudinem gratiæ, si ejus anima aliquo ■instanti fuisset in statu mortis spiritualis, propter peccatum origi­ nale, id est si aliquo instanti fuisset sine gratia sanctificante et ca­ ritate, ac proinde aversa a Deo fine ultimo, filia iræ, et in servitutis statu per respectum ad dæmonem. Præsertim hoc constat ex Traditione, ut in eadem Bulla decla­ ratur. Citantur S. Justinus, S. Irenæus, Tertull., S. Ephrem, S. Am­ brosius, S. Augustinus5. Festum Conceptionis B. Μ. V. celebratur a sæculo vu præsertim in Ecclesia graeca, et fere in tota Europa e sæculo XII. Ratio theologica hujusce privilegii perficit, per notionem redem­ ptionis præservativæ id quod dixerat S. Thomas, q. 27, a. 1, pro san­ ctificatione B. Μ. V. ante nativitatem in utero. Dixerat: «Rationa­ biliter creditur quod illa quæ genuit Unigenitum a Patre, plenum gratiæ et veritatis, prae omnibus aliis majora privilegia gratiæ ac­ ceperit ». Nunc dicendum est: Conveniens quod excellentissimus Redem­ ptor perfectissime redimat personam quæ ei maxime conjungitur ut Mater, et ut socia in opere redemptionis humanitatis. Redemptio au­ tem perfectissima non solum a peccato liberat, sed a peccato prae­ servat. Alte igitur conveniens est quod excellentissimus Redemptor suis meritis valoris infiniti praeservet Matrem suam a- peccato origi­ nali et etiam ab omni peccato actuali, ut in Traditione affirmatur. Hoc argumentum propositum est ab Eadmer (xn sæc.), deinde magis explicite a Scoto® et valet etiam independenter a speciali opi­ nione Scoti circa Incarnationis motivum. In Bulla definitionis dicitur: non conveniens est Redemptorem perfectissimum habuisse Matrem in peccato conceptam. » Cf. I’. Le Haciieim, /H<7. Apol., art.. « Murie », Immaculée Conception, ml. 210-275. Rotilh tin .lotiiiM'L, I'lneh putrtst.. InUox théol., η, 4B5. " In III Nent., ~ dicit ' « B. Virgo contraxit quidem originale peccatum», non satis distin guit debitum incurrendi"&'facto incurrendi." DE IMMACULATA CONCEPTIONE 507 Quoad quæstionem de momento exacto quo B. Virgo sanctificata est in utero, S. Thomae non fert judicium. Dicit solum : « Facta est (hæc sanctificatio) cito post animationem». Quodl. VI, a. 7 ; et IIP, q. 27, a. 2, ad 3um : «Quo tempore sanctificata fuerit, ignoratur». Notandum est, cum P. N. del Prado, O. P.’, P. Maudonnet7 8*et Hugon·, quod principia invocata a S. Thoma, nihil concludunt con tra privilegium et plene subsistunt si admittitur redemptio præser vativa. Sed S. Thomas, saltem in hac secunda periodo suæ vitæ doctri­ nalis, non videtur cogitasse de hoc perfectissimo modo redemptionis. Animadvertendum est insuper quod festum Conceptionis B. Virginis nondum celebrabatur Romæ, ut dicitur q. 27, a. 2, ad 3um, id autem quod non fit Romæ, non videtur traditioni conforme. In ultima periodo autem, scii. a. 1272 vel 1273, S. Thomas scripsit opus certo authenticum cui titulus est Expositio super salutatione^ angelica. Et in recenti editione critica hujusce opuscoli, facta a J. F. Rossi C. M.10, legitur: « Ipsa enim (beata Virgo) purissima fuit et quantum ad culpam, quia nec originale, nec mortale, nec veniale peccatum incurrit». Hic textus continetur in 16 codicibus ex 19 exa minatis a J. F. Rossi, sic videtur authenticus. Si ita est, S. Thomas in fine suæ vitæ, post maturam reflexionem et secundum suam pie tatem erga B. Virginem, rursus affirmasset id quod dixerat in prima periodo, scii, in I Sent., d. 44, q. 1, a. 3, ad 3um. Notanda sunt alia indicia hujus felicis regressus ad primam suam opinionem11. Similis evolutio non rara est in magnis theologis circa difficil­ limas quæstiones ad Mariologiam pertinentes. Prius enim affirmatur secundum traditionem et ex pietate aliquod ejus privilegium ; deinde magis apparent difficultates ex quibus surgunt dubia, et. ultimatim reflexio magis matura, donis Spiritus Sancti illustrata, redit ad pri mam positionem, considerando quod Dei dona sunt ditiora quam pu­ tamus et non sunt sine justis rationibus limitanda. Principia autem S. Thomæ, ut notavimus, nihil concludunt contra privilegium, immo ad illud perducunt, dum mens pervenit ad explicitam notionem re demptionis præservativæ. Sic probabiliter in fine suæ vitæ S. Thomas rursus affirmavit pri7 Santo Tomas y la Immaculada, Vergara. 1909 » Diet Theol. Gath., art. « Frères-PrOcheurs », col. S99 » Tractatus dogmatici, t. II. ed. 5·, 1927, p. 749 ■° Divus Thomas (Placentiæ), 1931, p. 445-479, et Monografic dei Collegio Alberoni, Placentiæ, 1931. — 16 Codices ex 19 continent verba « nec originale »; unde J. F. Rossi concludit: textus est authenticus. 11 Compendium theologia (1272-1273), c 224 «Nec solum a peccato actuali Immunis fuit (B. Marin Virgo), sed etiam ab originali, speclnll modo mundata ». Non nutem fuisset speciale privilegium s| mundata fuisset ut. .Icremlns et S. Jonnnes Baptista In utero, aliquo temisire |s>sl niilinntlonem Item Expo­ sitio in Orat. Dom , pelli Ιο V· <« Plena grntln, In qtm nullum fuit ts-ccntuin ». In Ps. xiv, 2: « In Christo <■! B. V. Marin nulla omnino macula fuit» In Ps. xviii. II; <■ Quir nullum luihtilt obscurltntein peccntl » 508 MARIOLOGIÆ COMPENDIUM vilegium Immaculatæ Conceptionis. Ita existimant P. Mandonnet12 et P. J. M. Vosté Art. III. — B. V. MARIA PRÆSERVATA EST AB OMNI CULPA ACTUALI, ETIAM VENIALI Hoc, secundum Traditionem, sic declaratur a Cone. Trident, (Denz., 833): «Si quis dixerit hominem semel justificatum posse in tota vita peccata, omnia etiam venialia vitare, nisi ex speciali privi legio, quemadmodum de beata Virgine tenet Ecclesia: a. s. ». Ut testes Traditionis citantur S. Hippolytus, S. Justinus, S. Ire meus, Tertull., ubi oppununt Evam et Mariam, S. Ambrosius et S. Au gustinus qui dicit: «De sancta Virgine Maria, propter honorem Do mini nullam prorsus, cum de peccatis agitur, haberi volo quæstio nem» (De natura et gratia, 36). S. Thomas, q. 27, a. 4, dat rationem theologicam : « Illos quos Deus ad aliquod eligit, ita præparat et disponit, ut ad id, ad quod eliguntur, inveniantur idonei, see, illud II Cor., m, 6: “Idoneos nos fecit ministros novi Testamenti ”... Non fuisset autem idonea. Mater Dei si peccasset aliquando... Sic in ea impletur quod dicitur in Cant., iv, 7: “Tota pulchra es, amica mea, et macula non est in te”». In ea fuit non solum impeccantia, sed iinpeccabilitas, non tamen absoluta et yi personæ ut in Christo, sed vi confirmationis in gratia àblnîlio concessae et vi specialis assistentiae Providentiæ divinæ. Hæc specialis assistentia erat effectus prædestinationis B. Mariae Virginis, et sub hoc speciali auxilio ipsa conservabat plenam suam libertatem in ordine boni, absque deviatione. Hæc est participatio immutabilitatis et impeccabilitatis summæ Dei libertatis. Communiter docetur quod B. Virgo præservata est etiam ab omni imperfectione directe aut indirecte voluntaria, id est numquam fuit minus prompta ad sequendam inspirationem divinam datam per mo­ dum consilii, nec fuerunt in ea actus remissi caritatis. Art. IV. — DE PERFECTIONE INITIALIS PLENITUDINIS GRATIÆ IN B. VIRCiNE Pius IX in Bulla «Ineffabilis Deus» dicit: «Ineffabilis Deus... ab initio et ante sæcula Unigenito Filio suo Matrem, ex qua caro factus in beata temporum plenitudine nasceretur, elegit, atque ordi­ navit, tantoque prœ creaturis universis est prosecutus amore ut in >2 Bulletin Thomiste, Janvier-Mars 1933. Notes et communications, p. 164-167. *’ Commentarius in Summam théol. 8. Thomæ. De mysteriis vitæ Christi. 2» ed. 1940, p. 18-20. In Expositione super salutatione angelica, S. Thomas adhuc dicit: « B. Μ. V in originali concepta est»; sed ut notat P. Vosté: «Ne in uno eodemque sermone intolerabilis contradictio admittatur, evidenter hoc lutelllgendum est...de macula transmittenda instrumentallter i>er semen et carnem. minime voro de formali peccato originali iiersonallter contracto ab anima et persona Mnrlio ». I DE INITIALI PLENITUDINE GRATIÆ B. V. M. 509 illa una sibi propensissima voluntate complacuerit. Quapropter illam longe ante omnes angelicos Spiritus, cunctosque Sanctos, coelestium omnium charismatum copia de thesauro Divinitatis deprompta ita mirifice cumulavit, ut ipsa· omni prorsus peccati labe semper libera, ac tota pulchra et perfecta eam innocentia; et sanctitatis plenitudinem prœ se ferret, qua major sub Deo nullatenus intelligitur et quam præter Deum nemo assequi cogitando potest». S. Thomas, IIP, q. 27,-a. 5, convenientiam hujusce privilegii ma nifestat hoc principio: «Quanto aliquis magis appropinquat princi­ pio in quolibet genere, tanto magis participat effectum illius prin­ cipii... Christus autem est principium gratiæ, secundum divinitatem quidem auctoritative, secundum humanitatem vero instrumentante!·. Beata autem Virgo Maria propinquissima Christo fuit secundum hu inanitatem, quia ex ea accepit humanam naturam. Et ideo præ cete ris majorem debuit a Christo gratiæ plenitudinem obtinere». Si comparatur initialis plenitudo gratiæ B. Virginis cum gratia finali hominum et angelorum ante ingressum in gloria, theologi com muniter dicunt : hæc initialis plenitudo jam superabat finalem gra­ tiam cujuslibet hominis et cujuslibet angeli. Hoc hodie consideratur ut certum et expressum in bulla «Ineffabilis Deus», loc. cit. Ratio est quia gratia est effectus amoris activi Dei, qui nos gra tos facit oculis ejus, ut filios ejus adoptivos. B. Virgo autem a primo instanti suæ conceptionis, ut futura mater Dei, fuit ab eo magis dilecta quam quilibet sanctus aut angelus. Ergo B. Virgo accepit majorem gratiam quam quilibet ex illis. Insuper hæc initialis ple­ nitudo gratiæ jam erat digna praparatia, quamvis remota, ad mater nitatem divinam, quæ superat ordinem gratiæ, prout terminative per tinet ad ordinem hypostaticum. Immo majoritas theologorum nunc docet aliquid valde probabile, si non certum; quod hæc initialis plenitudo gratiæ B. Virginis jam superabat finalem gratiam omnium Sanctorum et angelorum simul sumptorum. Pius IX in Bulla « Ineffabilis Deus », loc. cit., initio hujusce art., manifeste favet huic sententiæ, dum dicit: «Deus (eam) tanto prœ creaturis universis est prosecutus amore, ut in illa una sibi propen­ sissima voluntate complacuerit. Quapropter illam longe ante omnes angelicos Spiritus, cunctosque Sanctos... cumulavit... quæ (pleni­ tudo gratiæ) major sub Deo nullatenus intelligitur». Hæ autem locutiones designant non solum quemlibet sanctorum et angelorum, sed eos collective sumptos. Immo paulo infra dicitur B. Virginem superiorem esse «omni exercitu angelorum» id est omnibus angelis simul sumptis. Hoc ab omnibus conceditur si agitur do Maria ut est in cælo, sed gradus gloriæ coelestis corresponde! gradili meritorum in momento mortis, et hic in B. Virgine proportionalia! ur dignitat i Mal ris Dei. ad quam jam disponebat initialis plenitudo. Ratio theologica prædictæ doctrinae, magis a<· magis receptae, est ista. Persona quæ plus diligitur a Deo tptam omnes crcatiirn * simul, majorem gratiam accipit. Deus autem ab ælerno magis diluxit 510 MARIOLOGIÆ COMPENDIUM Mariam quam omnes creaturas simul sumptas, quia eam dilexit ut futuram matrem suam. Ergo eam magis cumulavit plenitudine gra­ tiæ. Eamque consideravit ut futuram matrem suam a primo instanti conceptionis ejus, immo ab æterno, dum eam prædestinavit ad mater nitatem divinam. Insuper, si hæc initialis plenitudo gratiæ superat finalem gra­ tiam supremi sancti aut supremi angeli, eo ipso superat gratiam omnium sanctorum simul sumptorum, nam gratia pertinet ad ordi­ nem, non quantitatis, sed qualitatis. Sic intelligeutia arcliangeli superat intelligentiam omnium ange­ lorum sibi inferiorum. Valor intellectualis S. Thomæ excedit valorem omnium suorum commentatorum simul sumptorum. Potestas regis pariter superat non solum potestatem sui primi ministri, sed omnium suorum ministrorum simul. Proinde B. Virgo jam in terris poterat sine concursu sanctorum et angelorum plus obtinere suis orationibus et meritis quam omnes sancti et angeli simul sine ea. Sequelæ hujusce initialis plenitudinis gratiæ: omnes virtutes infusæ, et septem dona Spiritus Sancti, cum caritate connexa, fue runt ab initio in ea· in gradu proportionate. Insuper B. Virgo secundum multos theologos, probabilius acce­ pit, per scientiam infusam, usum rationis et liberi arbitrii a primo instanti suæ conceptionis, ad sese offerendam Deo et ut fructificaret initialis plenitudo gratiæ virtutum et donorum. Probabile est etiam quod deinde non fuit privata hoc usu liberi arbitrii, quia sic facta fuisset minus perfecta sine sua culpa14. Art. V. — DE AUGMENTO CRATIÆ IN B. V. MARIA Dum Christus qui acceperat, in primo instanti conceptionis suæ, absolutam plenitudinem gratiæ, « numquam melioratus est profectu bonorum operum» ut dicit II Cone. Constant. (Denz., 224), B. V. Ma­ ria semper meliorata est usque ad mortem, secundum‘augmentum gratiæ virtutum et donorum. Sicut lapis eo citius cadit quo appro­ pinquat ad terram, ita, dicit S. Thomas, anima justa eo promptius accedit ad Deum, quo ad ipsum appropinquat et al) eo magis allici­ tur et trahittir15. Sic fuit in B. V. M. progressus semper accele­ ratus. Hic progressus spiritualis in B. V. Maria fuit fructus meriti et orationis. 14 Hoc longius examinavimus in libro La Mère du Sauveur, p. 77-82, citando auctores qui hanc sententiam admittunt, præsertim S. Franciscain Salesium (Sermo 38) et S. Alphonsum (Gloria di Maria, II» P., disc. II, 2° punt.). is Dicit S. Thomas in Comm. Epist. ad Hebreos, x, 25: «Motus naturalis (v.g. lapidis cadentis) quanto plus accedit ad terminum, magis intenditur... Gratia autem inclinat in modum natural, ergo qui sunt in gratia quanto plus accedunt ad finem, plus debent crescere... iTov., iv, 18: “ Justorum semita, quasi lux splendens proficit, et crescit usque ad perfectum diem " ». DE AUGMENTO GRATIÆ IN B. V. Μ. 511 Speciatim magnum gratiæ augmeutum fuit in ea die Annuntia­ tionis in ipso instanti Incarnationis. Tunc, quando Verbum caro factum est, accepit illud cum maximo fervore, et ipsa Incarnatio ex opere operato produxit in ea magnum gratiæ augmentum melius quam communio eucharistica in persona optime disposita. Gaudium spirituale B. V. Mariæ manifestatum est in die Visi­ tationis in Cantico «Magnificat». Ut definitum est ab Ecclesia (Denz., 91, 256, 282, 993, 3029) Sancta Dei genitrix fuit virgo ante partum, et in partu, et post par­ tum, et perpetuo remansit, quapropter purificatione non indigebat (Denz., 1314). Hoc sæpe dixerunt Patres16. S. Thomas, IJ1“, q. 28, a. 3, dicit: «Error Helvidii, qui dicere præsumpsit Matrem Christi post partum a Joseph esse carnaliter cognitam et alios filios genuisse, derogat Christi perfectioni..., injuriam facit Spiritui Sancto..., de rogat sanctitati Matris Dei, quæ ingratissima videretur si tanto filio contenta non esset, et si virginitatem, quæ in ea· miraculose conser­ vata fuerat, sponte perdere voluisset per carnis concubitum ». Deinde specialiter adaucta est gratia virtutum et donorum in B. Maria V. die Nativitatis Domini, die præsentationis Jesus in tern pio, durante fuga in Aegyptum, postea dum Sancta Familia in Na zareth habitabat; sed præsertim in Calvario, dum Mater Salvatoris intime associata est sacrificio Filii sui, etiam die Pentecostes et quando ferventissime communionem eucharisticam accipiebat a ma­ nibus S. Joannis Evangelistæ. B. Maria Virgo igitur maximam habuit fidem, donis intellectus, sapientiæ et scientiæ illustratam, profundam proinde cognitionem S. Scripturæ accepit, præsertim quoad ea quae majorem relationem habent cum mysteriis Incarnationis et Redemptionis. Communiter tenetur quod fuit immunis non solum ab errore, sed etiam ab ignorantia proprie dicta, quæ est privatio in subjecto apto; quædam nescivit, sed non ignoravit ea quorum cognitio ei conve niens erat. Probabilius habuit scientiam infusam ad usum rationis et liberi arbitrii a primo instanti conceptionis suæ, et deinde non privata est hoc usu, quia facta fuisset minus perfecta absque sua culpa. Ex Cantico «Magnificat» constat quod habuit donum prophe tiæ; item, ut multi sancti, accepit donum discretionis spirituum, præsertim ad dandum consilium ab ea postulatuni. Tandem forte in fine vitæ suæ habuit visionem beatificam per modum transeuntis si­ cut hoc cum probabilitate affirmatur de S. Paulo a S. Augustino et a S. Thoma. Principales virtutes B. Mariæ V. fuerunt ejus spes firmissima, caritas heroica præsertim in Calvario, prudentia eminens, dono coni· Cf. Routtr i>r. JumiNKi., r/p. <ΊΙ., Index tlusol., n. 482. 512 MARIOLOG1Æ COMPENDIUM silii illustrata, justitia semper temperata a maxima misericordia, summa pietas, fortitudo invincibilis, virginitas praeclarissima, man­ suetudo eximia et profundissima humilitas. Sic est exemplar vitæ contemplativæ cum abscondito apostolatu per fecundissimam ora­ tionem et sacrificium. Art. VI. — DE FINALI PLENITUDINE GRATIÆ IN MARIA 1°. — Quœnam fuerit hæc plenitudo momento mortis. Mater Dei immaculata non ob peccatum originale mortua est (Denz., 1073) ; mors in ea, sicut in Christo, ut dictum est, fuit sequela non peccati sed naturæ, seu consequentia legum naturalium, prout concepta erat «in carne passibili » sicut Christus: homo enim natura sua est mor­ talis. In unione cum Filio suo in Calvario obtulit sacrificium Crucis et sacrificium suæ proprie vitæ, ac, testimonio S. Joannis Dama­ sceni ” a S. Francisco Salesio 18 et a Bossuet ” explicato, mortua est non solum in amore, sed ex amore Dei Filii sui, scii, ex forti desi­ derio Deuip videndi immediate et perenniter. Secundum enim finalem plenitudinem gratiæ et caritatis anima ejus erat ultimatim disposita ad visionem patriæ. 11°. — Assumptio B. Μ. V. Secundum documenta Traditionis festum Assumptionis solemniter celebratur in Ecclesia latina et in Ecclesia græca a sæculo vu. Hoc autem festum solemne est expressio liturgies magisterii ordinarii universalis (lex orandi, lex credendi) et præsupponit privilegium Assumptionis esse certum et saltem im­ plicite revelatum. Non potuit enim naturaliter cognosci cum certi­ tudine ingressus B. Μ. V. in cœlum; etiamsi Apostoli viderunt cor­ poris ejus elevationem quantum ad terminum a quo, non viderunt ipsam quantum ad terminum ad quem, ut dicit S. Thomas, III8, q. 55, a. 2, ad 2um, de ascensione. Ideo certitudo Assumptionis expressa in institutione hujus festi solemnis non potest provenire nisi a revelationem saltem implicita. Quod autem hoc privilegium fuerit implicite revelatum, constat etiam ex rationibus theologicis quæ tradition aliter alleguntur, spe ciatim ex duabus. Etenim B. Maria Virgo secundum salutationem angelicam fuit «gratia plena et benedicta in mulieribus ». Hæc au­ tem benedictio exceptionalis excludit maledictionem «in pulverem reverteris» (Gen., m, 16-19). Ergo corpus B. Μ. V. non debuit co­ gnoscere corruptionem sepulcri. Insuper secundum verba Simeonis « et tuam ipsius animam pertransibit gladius» (Luc., n, 35), B. Maria V. intime associata est in Calvario perfectæ victoriæ Christi de daemone et de peccato. >’ Homiliœ dua: de dormitione Virginis Mariae. i’ Amour de Dieu, 1. VII, ch. 13, 14. ·» Premier Sermon pour la file de ΓAssomption, 1er point.. DE MEDIATIONE UNIVERSALI B. V. M. 513 Ergo associata est etiam perfectœ victoria; Christi de morte, quae est pars victoriæ de dæmone, et sequitur victoriam de peccato, prout amors est stipendium peccati n (Rom., vi, 23). Victoria autem perfecta de morte requirit quod Mater Dei « mortis nexibus deprimi non potuerit», alioquin fuisset victa a morte. Hæc igitur victoria requirit anticipatam resurrectionem et Assumptionem. Sic privile­ gium Assumptionis videtur proxime definibile, ut affirmabat postu­ latum 197 Patrum Concilii Vaticani. Notat etiam Denzinger, Enchir., u. 1641, nota 1: « De Assumptione B. Μ. V. tempore Cone. Vaticani, 204 episcopi et theologi detinitionem dogmaticam urgebant eo quod, nisi « firmissima Ecclesiæ fides quoad beatæ Virginis assumptionem dici velit levis nimis credulitas, quod cogitare impius est, procul dubio eam a traditione divino-apostolica, i. e. a revelatione ortum habere firmissime tenendum est». Cf. Coll. Lacensis, vn, 868 sq. — Cf. infra in Appendice: De definibilitate Assumptionis B. V. M. 111°. — Plenitudo finalis gratiœ consummatœ in coelo. B. Ma ria V. elevata est «super choros angelorum» dicit liturgia, ad altis simum gradum gloriæ essentialis seu visionis beatiücæ post Chri stum, tamquam digna Mater ejus quae fuit illi intime associata in opere salutis nostræ, et pervenit ad altissimum gradum caritatis post ipsum. Gradum gloriæ corresponde!. enim gradui meritorum in ter­ mino viæ. Beatitudo autem accidentalis B. Μ. V. consistit in cognitione intima gloriosæ humanitatis Christi, in exercitio suæ mediationis universalis ac maternitatis spiritualis, et in cultu hyperduliæ ei debito ut est Mater Dei. Ei tribuitur triplex aureola: Martyrum, con fessorum fidei et virginum. Art. VII. — OE MEDIATIONE UNIVERSALI B. MARIÆ V. Traditio. — Sancta Mater Redemptoris sæpe vocata est a Patri bus nova Eva seu mater spiritualis omnium hominum 20 Deinde ma gis ac magis explicite ejus universalis mediatio affirmata est in li­ turgia et in theologarum operibus. Medio ævo S. Bernardus dicit: « Maria est gratiæ inventrix, mediatrix salutis, restauratrix sæculo rum»21. S. Albertus Magnus in suo Mariali, q. 42, vocat Mariam « coadiutricem et sociam Christi». His ultimis denique temporibus Summi Pontifices expresse affirmant eam esse Mediatricem omnium gratiarum. Leo XIII dicit in Encycl. «Octobri mense», de Rosario, 22 sept. 1891: « Nihil nobis, nisi per Mariam, Deo sic volente, impertiri; ut, 20 Cf. R. i>e Jouunkl, Enchir. Pair.. Index theol., u. 488. Citatur S. Cyrlllus Hieros., 8. EplphanlUB, 8. Hieronymus, S Chrysostoinus. S Eplirem qui sic orat: «Ave Del et. hominum Mediatrix optima Ave totius orbis conciliatrix elfleaelsslma... et js«d Mediatorem Mnllatrlx totius mundi». Cf. 8. Ephrem, Opera omnia, ed. Assemnill, Horn»', 1710, t. III. col. 528, '■»> Epist. 174. M (Muumiui-l AUHANm Ile rhriito Salvulor» 514 MAKIOLOGIÆ COMPENDIUM quo modo ad summum Patrem nisi per Filium nemo accedere potest, ita fere nisi per Matrem accedere nemo possit ad Christum », Idem Papa in Encycl. «Fidentem », 20 sept. 1896, dicit: « Ipsa est, de qua natus est Jesus, vera scii, ejus Mater, ob eamque causam digna et peraccepta ad Mediatorem, Mediatrix ». Pius X magis explicite declaravit in Encycl. « Ad diem », 2 febr. 1904 : « Ex hac autem Mariam inter et Christum communione dolo­ rum ac voluntatis "promuerit" illa, "ut reparatrix perditi orbis di gnissime fieret" (Eadmer), atque ideo universorum munerum dispen­ satrix, quæ nobis Jesus nece et sanguine comparavit... Quoniam uni­ versis sanctitate præstat conjunctioneque cum Christo atque a Chri­ sto ascita in humane salutis opus, de congruo ut aiunt, promeret no bis, quæ Christus de condigno promeruit, estque princeps largien­ darum gratiarum ministra» (Denz., 3034). Benedictus XIV dicit pariter, Litt. apost. «Inter sodalicia», 22 martii 1918 : « Ita cum Christo patiente et moriente passa est et pæne commortua, sic materna in Filium jura pro hominum salute abdicavit placandæque Dei justitiæ, quantum ad se pertinebat, Fi lium immolavit, ut dici merito queat, ipsam cum Christo humanum genus redemisse ». Pius XI, Litt. Apost. «Explorata res», 2 febbr. 1923, æquivalenter dixit: «Virgo perdolens redemptionis opus cum Jesu Christo participavit». Denique S. C. S. Officii (Sect. De Indulgentiis), Decreto « Sunt quos amor», 26 junii 1913, laudat consuetudinem adjiciendi nomini Jesu nomen «Matris suæ, corredemptricis nostræ, beatae Mariae». Approbatur ergo titulus « Corredentrix generis humani ». Cf. Denz., 3034, in nota. Ratione theologica ostenditur legitimitas hujusce tituli. Etenim Matri Redemptoris convenit in sensu proprio titulus Mediatricis uni versalis et corredemptricis, si associata est Christo in opere redem­ ptionis generis humani per meritum et satisfactionem. Revera autem ita illi associata est perfecta communione voluntatis et dolorum, prout præbuit suum consensum mysterio Incarnationis — sic nobis dedit ipsum Redemptorem — et deinde, præsertim in Calvario, simul cum Christo de congruo meruit et satisfecit pro nobis omnibus; nunc denique in cælo cum Christo intercedit pro nobis et distribuit omnes gratias quas accipimus. Ergo prædictus titulus ei proprie convenit. Hæc autem associatio cum Christo redemptore recte intelligitur excludendo id quod non est. Certo B. Maria Virgo non fuit causa principalis et perfective, redemptionis nostræ, non poterat nos redi­ mere de condigno in justitia. Ad hoc necessarius fuit actus thean dricus valoris infiniti Christi, capitis generis humani. Mater Salva­ toris non poterat elicere actum theandricum reparationis, nec erat constituta caput generis humani. Sed est realiter causa secundaria. Christo subordinata, et dispositiva redemptionis nostra:. Dicitur « subordinata Christo» non solum in hoc sensu quod est ei inferior, sed quia concurrit ad salutem nostram per gratiam quæ UE MEDIATIONE UNIVERSALI B. V. M. 515 provenit ex Christi meritis. Sic operata est in ipso et per ipsum·. Proinde remanet quod Christus est mediator universalis supremus et quod B. Maria Virgo redempta est ab illo redemptione perfectissima, scii, non liberativa, sed præservativa. Et est causa dispositiva redemptionis nostræ, prout nos disponit ad recipiendum influxum Christi, qui, ut salutis auctor, perficit opus redemptionis. Quidam objecerunt: Principium meriti non cadit sub merito. Atqui B. Μ. V. fuit redempta a sacrificio crucis. Ergo nequidem de congruo potuit mereri acquisitionem gratiarum. Respondetur: Concedo majorem et minorem, sed non se quitur conclusio. Sequitur solum : Ergo nequidem de congruo potuit mereri acquisitionem harum omnium gratiarum pro seipsa. concedo. Sed potuit eam mereri pro nobis. Christus meruit de condigno omnes effectus prædestinationis Bea tæ Mariæ V. (excepta maternitate divina quia sic meruisset Incar­ nationem et proinde seipsum). Unde Christus meruit B. Mariæ Vir­ gini primam gratiam et perseverantiam finalem. B. Maria V. autem nequidem de congruo proprie sibi meruit primam gratiam nec perse­ verantiam finalem, quia principium meriti non cadit sub merito. Sed B. Maria V. nobis meruit de congruo ea quæ Christus nobis meruit de condigno, scii, omnes gratias quas accipimus, etiam primam gra­ tiam et perseverantiam finalem. In hoc nulla est contradictio, sed magna harmonia. Unde B. Maria V. fuit quidem a Christo per sacrificium crucis redempta in signo priori, sic fuit immaculata; sed in signo posteriori ipsa meruit de congruo cum Christo pro nobis, non solum distribu­ tionem seu applicationem gratiarum, sed acquisitionem gratiarum quæ fluunt ex sacrificio crucis ; proprie enim una cum Christo obtulit hoc sacrificium. Sic meruit cum illo redemptionem objective sumptam, scii, liberationem hominum a peccato et restaurationem nostram. Instantia: B. Maria V. pro nobis omnibus de congruo meruit solum id quod v.g. S. Monica de congruo meruit et impetravit pro Augustino, scii, gratiam conversionis. Ideoque inter eam et alios sanctos qui pro nobis intercedunt, est solum differentia quoad gra­ dum, et non debet dici corredemptrix in sensu proprio, sed solum in sensu improprio, sicut dicitur de Apostolis quod laborant ad salutem animarum. Respondetur: Differentia est quod B. Maria V. dedit nobis Re­ demptorem et cum eo obtulit sacrificium crucis merendo et satisfa­ ciendo. S. Monica et alii sancti e contra non obtulerunt cum Christo ipsum sacrificium crucis, ideo non meruerunt de congruo acquisitio­ nem gratiarum quæ fluunt ex hoc sacrificio, sed solum applicationem earum, nec possunt, dici u corredemploreM n. Dicitur solum quod Ia 516 MARIOLOCI2E COMPENDIUM borant ad salutem animarum. Non meruerunt de congruo redemptio nem objective sumptam. Unde S. Albertus Magnus dicere potuit: B. V. Maria non est assumpta in ministerium a. Domino, sed in consortium et in adjuto­ rium, secundum illud: «Faciamus ei adjutorium simile sibi», Ma­ riale, q. 42. In hoc B. Maria V. superat Apostolos et ea sola dici po­ test proprie Mediatrix universalis et Corredemptrix. Quomodo B. V. Maria meruit liberationem et restaurationem generis humani? Recenter, ut notum est, in diversis periodicis theologicis, præ sertim in Belgio et etiam in Italia, in Gallia, in Hispania, in Ger­ mania, fuit et perdurat controversia circa sensum exactum hujusce doctrinæ communiter receptæ inter theologos et sancitae a Pio XI : Ea quæ Christus meruit nobis de condigno, B. Μ. V. mediatrix uni versalis meruit nobis de congruo. Quæritur in quonam sensu exacto dicitur : B. Μ. V. meruit nobis de congruo; multi theologi dicunt: meruit quamvis non de con­ digno, tamen merito adhuc proprie dicto, seu de congruo proprie, liberationem et restaurationem generis humani. B. Μ. V. proprie meruit nobis de congruo etiam primam gratiam et ultimam scii, perseverantiæ finalis, sed sub Christo, per ipsum et in ipso, in quantum scii, arctissime et indissolubiter unita cum illo, ad ipsum sacrificium crucis offerendum. Ex his theologis, quidam, pauci quidem, subintelligunt et quan doque dicunt: Atqui meritum proprie dictum est meritum de condi gno. Ergo B. Μ. V. si proprie pro nobis meruit primam gratiam, meruit eam etiam de condigno, quod a paucissimis admissum est. Contra hanc ultimam conclusionem plures scripserunt dicendo quod sic minueretur primatus Christi redemptoris, a quo ipsa B. M. V. redempta est redemptione præservativa, et invocaverunt commu­ nem doctrinam sic formulatam a S. Thoma·, P-II“,· q. 114, a. 6 : « Me­ rito condigni nullus potest mereri alteri primam gratiam, nisi solus Christus... in quantum est caput Ecclesiæ et auctor salutis huma næ». Immo, quidam, sed pauci, responderunt meritum proprie dictum est meritum de condigno ; atqui B. Maria V. non meruit pro nobis de condigno, ut communiter docetur; ergo non meruit pro nobis pro prie, sed improprie tantum, primam gratiam et ultimam. Ideoque hi ultimi volunt reducere meritum B. Mariæ pro nobis ad meritum improprie dictum seu ad vim impetratoriam orationis (quæ potest esse in peccatore sine merito, quæque perdurat nunc in beatis sine merito) ; sic intelligunt verba Pii X: «Quoniam universis sanctitate praestat conjunctioneque cum Christo atque a Christi ascita in humanæ salutis opus (B. Maria V.) de congruo, ut aiunt, prome ret nobis quæ Christus de condigno promeruit» (Denz., 3034). Secun dum hanc interpretationem Pius X, agendo de merito B. Mariæ pro nobis, loquutus esset solum de merito improprie dicto intercessionis QUOMODO B. V. M. MERUIT NOSTRAM SALUTEM 517 quæ perdurat in cœlo absque merito proprie dicto, et ideo non quoad acquisitionem gratiarum, sed solum quoad earum applicationem, si­ cut alii sancti intercedunt pro nobis. Hæc ultima sententia a paucis­ simis admittitur. Generaliter theologi tenent quod B. Μ. V. primam et ultimam gratiam meruit pro nobis merito proprie dicto, sed solum de con gruo22. Sed quæritur quomodo meritum de congruo sit adhuc me ritum proprie dictum. Nunc nolo descendere ad particularia hujusce controversiæ, sed vellem indicare aliquod prænotandum, quod non satis notatum est, et cujus necessitas vivide apparet ex oppositione opinionum extre marum ad invicem oppositarum. Ambæ tenent quod meritum proprie dictum est meritum de condigno; et una deducit: ergo B. Μ. V. me­ ruit pro nobis de condigno, contra doctrinam communem ; altera de ducit: ergo B. Μ. V. non proprie meruit pro nobis, quod est pariter contra doctrinam communem, sed in sensu opposito. Hæc controversia videtur procedere ex insufficienti analyst no tionis meriti in communi. Ex utraque parte adversarii sumunt no­ tionem meriti quasi univoce, et ideo eam non inveniunt in sensu pro prio nisi in merito de condigno. Propterea aut B. Μ. V. pro nobis meruit de condigno, aut non proprie meruit pro nobis ; et ex utraqne parte receditur a communi sententia. Est autem quæstio præsupposita scii. : utrum notio meriti sit ■univoca, an analogica; et utrum mentum dicatur analogice sed adhuc proprie de merito fundato in jure amicabili. Sæpe sumimus univoce id quod intelligendum est analogice, nec satis distinguimus inter id quod dicitur analogice metaphorice, v.g. Detis est iratus et id quod dicitur analogice proprie, v.g. Deus est justus. Quidam v.g. videntur existimare quod causa in communi dicitur univoce de quatuor causis, dum evidenter dicitur solum analogice, seu proportionaliter, sed tamen adhuc proprie de causa finali, de efficienti, de formali, de materiali. Alii loquuntur ac si cognitio di ceretur univoce de intellectione et de sensatione, dum dicitur de illis analogice, sed adhuc proprie: sensatio est cognitio infima sed adhuc cognitio proprie dicta. Pariter amor dicitur analogice de amore spi­ rituali et de amore sensitivo, sed adhuc proprie de hoc secundo. Item vita dicitur analogice de vita divina, de vita nostra intellectuali, de vita sensitiva, etiam de vita vegetativa, quæ adhuc est vita pro prie dicta, distincta a vita metaphorice dicta, v.g. aquæ viva:. Item 23 Cf. circa Initie controversiam, B. H. Mwikh.hacu, Ο. I’.. Marigioffta, 1030. p. 327-344, ct C. Fiumioi ι, Ο. I*., l>e ahrui iocla Christi mediatoris, 103(1. _ P. G. M. KoHCiiiNL O. 8. M., De Corrcdcmiitricc, pcrpennatlo difficultatum Cn nonte. prof. W. Goohciim, 1030. Houin I’ N Garcia Gaiickh, C, Μ. I1'., Muter Corredem/itria·, Botnie, 11)10 518 MARIOLOGIÆ COMPENDIUM ens dicitur non univoce, sed analogice de Deo, de substantia creata, de accidente; accidens quamvis sit ens in alio est adhuc proprie quid reale; quantitas panis, sapientia doctoris sunt proprie quid reale et omnino distinctum ab ente rationis, quod non est proprie ens. In his omnibus verificatur analogia proportionalitatis propriæ et non solum metaphoricæ. Denique secundum S. Tbomam (I * II", q. 88, a. 1, ad luin) pec catum dicitur non univoce sed analogice de peccato mortali et de peccato veniali, attamen peccatum veniale est adhuc peccatum pro prie dictum, et sic distinctum ab imperfectione, v.g. a minori gene rositate seu promptitudine ad sequendum consilium divinum. Si au tem peccatum seu demeritum dicitur analogice, sed adhuc proprie de peccato veniali, pariter meritum dicitur non univoce sed analogice de merito de condigno et de merito de congruo, et quare non posset dici adhuc proprie de merito fundato in jure amicabili. S. Thomas (P II", q. 88, a. 1, ad lum) dicit de peccato seu de deme rito et idem dicendum est de merito: «Divisio peccati in veniale et mortale non est divisio generis in species, quæ æqualiter participant rationem generis, sed analogi in ea de quibus prædicatur, secundum prius et posterius et ideo perfecta ratio peccati, quam Augustinus ponit, convenit peccato mortali. Peccatum autem veniale dicitur pec catum secundum rationem imperfectam, et in ordine ad peccatum mor tale sicut accidens dicitur ens in ordine ad substantiam, secundum imperfectam rationem entis». Attamen sicut accidens adhuc est pro prie quid reale et non ens rationis, pariter peccatum veniale est adhuc proprie peccatum, sed imperfectum, sicut vita vegetativa est vita valde imperfecta sed adhuc tamen est vita proprie dicta. Pariter meritum, seu jus ad præmium analogice et non univoce dicitur de merito ordinis naturalis, v.g. in vita civili, aut militari, et de merito supernatural!. Item in ordine supernatural! meritum analogice dicitur: 1° de merito fundato in rigore justitiae secundum absolutam æqualitatem ad præmium, scii, de merito theandrico Chri sti valoris infiniti; 2° de merito de condigno, adhuc fundato in ju stitia non tamen secundam æqualitatem ad præmium, sed secundum proportionem nec non secundum divinam ordinationem et promis sionem ; 3° de merito de congruo proprie dicto fundato in amicitia, seu in jure amicabili ad præmium, præsupponendo statum gratiae, et in B. Μ. V. plenitudinem gratiæ. Hucusque meritum dicitur ana logice quidem sed adhuc proprie, sicut accidens adhuc est ens, et sicut vegetativa vita adhuc est vita proprie dicta. 4° Meritum dicitur improprie seu metaphorice, de merito de congruo late dicto, fundato in liberalitate vel misericordia Dei, tunc non est amplius jus ad præmium nequidem jus amicabile, quia hoc ultimum meritum im proprie dictum non supponit statum gratiæ, sed quamdam disposi­ tionem ad gratiam, vel orationem ut est in peccatore cum vi non meritoria sed impetratoria. S. Thomas dicit, I* II", q. 114, a. 6: Utrum homo possit alteri mereri priinam gratiam : « Merito condigni nullus potest mereri alteri primani gratiam, nisi solus Christus, quia unusquisque nostrum mo QUOMODO B. V. M. MERUIT NOSTRAM SALUTEM 519 vetur a Deo per donum gratiæ, ut ipse ad vitam æternam perveniat, et ideo meritum condigni ultra hanc motionem non se extendit. Sed anima Christi mota est a Deo per gratiam, non solum ut ipse per veniret ad gloriam vitae æternæ, sed etiam nt alios in eam addu ceret, in quantum est caput Ecclesia: et auctor salutis humanæ... Sed merito congrui potest aliquis alteri mereri primam gratiam. Quia enim homo in gratia constitutus implet Dei voluntatem, congruum est secundum amicities proportionem, ut Deus impleat hominis vo­ luntatem in salvatione alterius». Item ad l,,m. Sic communiter dici­ tur quod S. Monica non solum suis orationibus obtinuit, sed meruit merito convenientiæ non tamen de condigno conversionem Augustini ; a fortiori B. Maria V. gratia plena. Mater Dei et mater spiritualis omnium hominum, nobis meruit de congruo proprie primam gratiam, immo et omnes gratias quas accipimus et etiam electis ultimam gra­ tiam perseverantias finalis, quam ipsi non possunt proprie mereri pro seipsis, quia sic principium meriti (seu status gratiæ perdurans in articulo mortis) caderet sub merito. Hoc meritum de congruo fundatum non solum in liberalitate et misericordia Dei, ut vis impetratoria orationis peccatoris, sed fun datum in jure amicabili seu in juribus amicitiæ, et præsupponens statum gratiæ, in B. V. M. plenitudinem gratiæ, est adhuc meritum proprie dictum. Non tamen ratio meriti est simpliciter eadem in merito de con digno et in merito de congruo proprie dicto, hæc ratio est simpliciter diversa, sed secundum quid eadem scii. sec. proportionalitatem pro priam et non solum metaphoricam. Ita notio vitee non est simpliciter eadem in vita divina et in vita vegetativa, est solum proportionaliter eadem, attamen vita vegeta tiva est adhuc vita proprie dicta, non vero metaphorice dicta sicut dicitur «aqua viva». Sic remanet quod B. Μ. V. proprie meruit pro nobis primam gratiam et alias, non tamen de condigno, sed de con­ gruo proprie. Sic B. V. Maria cum Christo, per ipsum et in ipso me ruit de congruo redemptionem objectivant, scii, liberationem et re staurationem generis humani, seu acquisitionem gratiarum *, quæ deinde applicantur individuis. Sic faciliter solvuntur objectiones contra titulum «Coredem ptricis ». Objicitur: Solus Christus est redemptor. Respondetur : Solus Christus est redemptor per se, de condigno, perfective, concedo; B. V. Maria est coredemptrix per Christum, de congruo, et imperfecte. Instantia: Principium meriti non cadit, sub merito. Sed Maria ipsa est redemptu a Chrluto. Ergo non potest esso co redemptrix. 520 mariologiæ; compendium Respondetur: Non potest esse eoredeniptrLx suiipsius, concedo J aliorum, nego. Sic nequidem de congruo potuit sibi mereri primam gratiam, immaculatam conceptionem, nec ultimam perseverantiae fi­ nalis; tunc enim principium meriti caderet sub merito. Sed potuit mereri de congruo proprie pro nobis primam gratiam et ultimam, quas Christus meruit nobis de condigno. In signo priori B. Alaria V. fuit praeservata a peccato, et in signo posteriori fuit co redemptrix. Instant adhuc : Redemptio est opus unum et indivisibile. Si ergo B. Maria V. est redempta et proinde non sui coredemptrix, nec est coredemptrix aliorum. Respondet P. Merkelbach, in sua Mariologia, 1939, p. 338. Di­ eting. antecedens: Redemptio est opus unum et indivisibile secun dum causam principalem et perfectivam, sic est actus theandricus Christi, conc. ; secundum causam secundariam, subordinatam, et se­ cundum effectus redemptio est opus unum et indivisibile, nego. Sic præintelligitur redemptio praeservativa Virginis ad actionem ejus mediatricem et coredemptivam pro aliis. Ita anima, quæ vivificat caput, mediante capite movet membra. Ita Christus prædestinatus est in signo priori ante nos23. Sic servatur omnino primatus Christi, nam B. Μ. V. non est mediatrix nisi subordinate et dependenter a Christo. Nonnisi ex vir tute passionis et gratiæ ejus cum Christo pro nobis de congruo me­ ruit et satisfecit. Nonnisi ex gratia Christi B. Μ. V. dedit consensum suum die Annuntiationis, et dixit « fiat voluntas Patris» in Calvario. Instantia ultima: B. Maria Virgo non potuit immediate coope­ rari actui redemptorio, seu offerre ipsum sacrificium Crucis, quia non erat sacerdos. Respondetur dist. : non potuit immediate cooperari actui re­ demptionis, eliciendo actum theandricum, nec exercendo actionem proprie sacerdotalem et sacrificalem, concedo ; compatiendo, nego. In hoc sensu dicit Benedictus XV : « Ita cum Filio patiente et moriente passa est et poene commortua, sic materna in Filium jura pro 23 Præsens objectio similis est huic: Christus ipse fuit prædestinatus, ergo non potuit mereri praedestinationem nostram. — Respondetur cum S. Thoma q. 24, a. 4): Christus fuit prædestinatus in signo priori ante nos, et non potuit mereri prædestinationem nostram ex parte Dei prædestinantis (scii, non mernit aeternum actum prædestinationis nostræ, nam, ut dicit ibid. S. Thomas, «uno et eodem actu Deus praedestinavit ipsum et nos »); sed meruit prædesti­ nationem nostram ex parte effectnum (scii, meruit omnes effectus prædestina­ tionis nostræ). Ad hos effectus Christus habet jus de condigno, et hoc non exclu­ dit quod B. V. Maria ad eosdem effectus habeat, modo subordinate, jus de con­ gruo. Christus vivificat nos mediante B. V. Maria, sicut caput mediante collo movet membra. Nunquam diximus quod B. V. Maria meruit actum theandricum Christi redemptoris, hoc est impossibile, sicut Christus non meruit actum inereatum et æternum praedestinationis nostrae. Hae distinctiones sunt quid clas­ sicum, quod non licet ignorare. Ita in exercitu, quamvis caput legionis imperetur a duce totius exercitus, imperat militem, quia inter eos non est coordinatio, sed subordinatio. Brevius: B. V. Maria quamvis sit redempta a Christo, est coredemptrix nostra, quia inter ipsam et nos non est coordinatio sed subordinatio, sicut inter Christum et ipsam. Proinde est mediatrix ad Mediatorem, absque ulla dltllcultate. QUOMODO B. V. M. MERUIT NOSTRAM SALUTEM 521 hominum salute abdicavit placandæque Dei justitiæ, quantum ad se pertinebat, Filium immolavit, ut merito dici queat, ipsa cum Christo humanum· genus redemisse». Cf. Denz., 3034, in nota. Ibid, citatur Pius XI qui scripsit Litt. Apost. « Explorata res » : « Virgo perdo­ lens redemptionis opus cum Jesu Christo participavit». In hoc sensu B. Μ. V. meruit de congruo proprie acquisitionem gratiarum quæ fluunt pro nobis ex passione Christi, dum alii Sancti possunt solum mereri de congruo pro nobis non acquisitionem, sed applicationem gratiarum quæ fluunt ex passione. Et sicut Christus meruit de condigno omnes gratias quas accipimus, ita B. Μ. V. meruit eas de congruo; et sicut Christus meruit pro hominibus electis omnes effectus prædestinationis, scii, vocationem, justificationem et glo rificationem, B. V. M. hos effectus meruit electis hominibus de con­ gruo. Sic est vere Mediatrix omnium gratiarum et dici potest et debet Coredemptrix ut subordinata Christo in opere salutis nostræ. In hoc nullo modo minuitur primatus Christi, sed melius affirmatur, nam sicut Deus dedit creaturis dignitatem causalitatis, ita Christus dedit Matri suæ dignitatem causalitatis quoad meritum et sati sfactionem pro nobis. Sic servatur unitas Mariologiœ; in ea enim non sunt duo prin cipia quasi ex æquo, scilicet: Maria est Mater Dei et Maria est me diatrix universalis. Principium supremum Mariologiæ est: «Maria est Mater Dei Redemptoris» et proinde intime associata est ei in opere redemptionis. Mediatio B. Mariæ V. ut subordinata mediationi Christi, non est necessaria, sed valde utilis et efficax et nobis concessa est a Deo propter ejus misericordiam et nostram debilitatem. Revera B. Maria Virgo pro nobis meruit de congruo proprie ea quæ Christus de con­ digno ; item pro nobis satisfecit de congruo dum Christus satisfa­ ciebat de condigno. Nunc in coelo Mater Salvatoris exercet suam mediationem uni­ versalem per intercessionem omnipotentem (jam enim meruit de con gruo ea quæ postulat) et per distributionem omnium gratiarum. Ad hanc distributionem faciendam, probabilius est, sicut Christus, non solum causa moralis, sed causa instrumenta lis physica gratiæ; sic servatur parallelismus cum Salvatore, quoad hæc quatuor: meritum, satisfactionem, intercessionem, distributionem. Non est enim ratio de negandi hanc causal i tatem, quæ invenitur etiam, juxta S, Thomam, in sacerdote absolvente pernitentem et in thaumaturge dum mirncu lum patrat. ikec causulitas innuitur in liturgia·, in sequentia «Sta bat mater» dum dicitur: « Fac ut ardent cor meum.,. Fac ut portem Christi mortem... Fac me pingis vulnerari... Fac me cruce inebriari », Propter prie.dlctae rationes Mediatio universalis B. Murlio V. videtur proxime dofinibilis. 622 MARIOLOGIÆI COMPENDIUM Erga homines B. Maria Virgo præsertim apparet ut Mater mi sericordiæ prout est salus infirmorum, refugium peccatorum, con solatrix afflictorum, auxilium Christianorum, mater sanctae lætitiæ. Similiter, ut Mater Salvatoris, est Regina omnium, regina angelo­ rum, patriarcharum, prophetarum, apostolorum, martyrum, confesso rum, virginum. Ut est Mater Dei, debetur ei cultus hyperduliæ. Quid autem debeat esse vera et perfecta devotio nostra erga eam, optime exponitur in libro aureo B. Ludovici Mariæ de Montfort: Le Traité de la vraie dévotion à la Sainte Vierge. De præstantia S. Joseph supra omnes alios Sanctos. In tine, aliquid dicendum est de prædestinatione S. Joseph et de ejus eminenti sanctitate. Doctrina secundum quam Joseph est post B. Μ. V. altissimus omnium sanctorum est quasi doctrina commn niter recepta in Ecclesia, præsertim a sæculo xvi24. Approbata est a Leone XIII, in Encycl. «Quamquam pluries», 15 aug. 1899, scripta ad proclamandum Patrocinium universale S. Joseph. In ea dicitur: «Certe Matris Dei tam in excelso dignitas est, ut nihil fieri majus queat. Sed tamen quia intercessit Josepho cum Virgine beatissima maritale vinculum, ad illam prœstantissimam dignitatem, qua na­ turis creatis omnibus longissime Deipara antecellit, non est dubium quin accesserit ipse, ut nemo magis. Est enim conjugium societas necessitudoque omnium maxima, quæ natura sua adjunctam habet bonorum unius cum altero communicationem. Quocirca si sponsum Virgini Deus Josephum dedit, dedit profecto non modo vitæ socium, virginitatis testem, tutorem honestatis, sed etiam excelsæ dignitatis ejus ipso conjugali fcedere participem». Ecclesia in oratione A cunctis invocat S. Joseph statim post B. Maria V. et ante Apostolos. Item dicit in Litaniis ejus: «Sancte Joseph, lumen patriarcharum, Dei Genitricis sponse, custos pudice Virginis, Filii Dei nutritie, Christi defensor sedule, almæ familiæ praeses..., domesticæ vitæ decus, custos virginum, familiarum colu men, solatium miserorum, spes ægrotantium, patrone morientium, terror daemonum, Protector sanctæ Ecclesiæ, ora pro nobis». Nemo major est inter sanctos post Matrem Salvatoris. Quodnam est autem principium hujusce doctrinæ praestantiæ Sancti Joseph, a quinque sæculis admissæ? Principium ejus est quod ad missionem divinam exceptionalem requiritur sanctitas proportionata, ut patet de Christo, de sancta Matre ejus, de Apostolis, de fun­ datoribus Ordinum, etc. qui immediate a Deo electi sunt. Joseph autem prædestinatus est ad missionem exceptionalem, unicam in universo et in serie generationum, ut esset sponsus B. Ma Cf. Diet, de thiol, cath., art. « Joseph » (Λ. Michel). DE PK.EST.ANTIA S. JOSEPH 523 riæ V., Filii Dei nutritius et ut haberet erga· ipsum Verbum incar­ natum custodiendum cor patris benevolentia et amore plenum. Nihil altius est post dignitatem Mater ni tatis divinæ. Ergo B. Joseph accepit sanctitatem proportionatam ad hanc missionem unicam, et sanctita­ tem quæ semper perfectior fuit usque ad terminum vi®. Immo proba biliter S. Joseph prædestinatus est ad suam missionem exceptionalem antequam ad gloriam, nam praedestinatio ejus non distinguitur ab ipso decreto Incarnationis, quod fertur circa Incarnationem non in communi, sed velut iridividuatam, scii, circa Incarnationem Verbi ex Maria Virgine desponsata viro, cui nomen erat Joseph, de, domo David (Luc., i, 26-27). Hoc decretum continet simul prædestiuatio nem Christi ad filiationem divinam naturalem, prædestinationem Ma riæ ad maternitatem divinam, prædestinationem Joseph ad protectio nem Filii incarnati et Matris ejus. Unde dici potest : sicut Christus præ destinatus est ad filiationem diviuam naturalem antequam ad gloriam, etB. Maria V. ad maternitatem divinam antequam ad gloriam, videtur pariter quod S. Joseph prius prædestinatus est ad suam exceptiona lem missionem, propter quam deinde prædestinatus est ad altissimum gradum gloriæ et gratiæ. Ratio hujusce conclusionis est quod praede stinatio Christi hominis ad filiationem divinam naturalem antece­ dit prædestinationem cujuslibet hominis electi, quia Christus est pri mus omnium prædestinatorum (IIP, q. 24. a. 1, 2, 3, 4). Prædesti natio autem Christi ad filiationem divinam naturalem nihil aliud est quam ipsum decretum Incarnationis sic adimplendæ hic et nunc. Hoc autem decretum importat prædestinationem Mariæ ad materni­ tatem divinam et prædestinationem Joseph ad protectionem Filii Dei incarnati et Matris ejus. Mons. G. Sinibaldi in suo libro. La grandezza di S. (Duseppe, Roma, 1927, p. 36 ss., dicit : « Il mistero di S. Giuseppe ha uno stretto rapporta con la costituzione delVordine dolia Unione ipostatica... La cooperazione di S. Giuseppe non uguaglia quella di Maria. Mentre la cooperazione di Maria è intrinseca, tisica, immediata, quella di Giu seppe è estrinseca, morale, mediata (per Maria) ; ma è vera coope razione ». Recenter quæsitum est in quonam sensu exacto S. Joseph dicitur pater Jesu, v.g. apud Luc., n, 43, 48: «Remansit puer Jesus in Je­ rusalem et non cognoverunt parentes ejus... Et dixit mater ejus ad illum: “Fili, quid fecisti nobis sic? ecce pater tuus et ego dolentes quærebamus te ” ». Respondetur: S. Joseph non dicitur pa ter Jesu in sensu proprio; ad patrem enim proprie dictum tria requiruntur : quod producat, de substantia sua, simile sibi in specie et principaliter, ut ostendit S. Thomas multis locis, cf. Tabulam auream operum ejus ad verba Pater, n. 3, et Filiatio, 6, 11. Pater, ut ibidem dicitur, dat lilio tria, scii, esse, nutrimentum et educationem. SI dat esse, jam est pater proprie dictus, etiamsi sil, illegitimus ; sed ut sit pater in senso pleno, 524 mariologia; compendium debet. dare non solum esse, sed nutrimentum et bonam educationem ac instructionem. Pater proprie dictus dicitur analogice de Patre aeterno ratione generationis æternæ Filii sui unigeniti et de patre terrestri ratione generationis temporalis. Sed multipliciter dicitur pater non proprie, v.g. pater adopti­ vus, pater nutritius, pater spiritualis, pater intellectualis. Et inter paternitates non proprie dictas, altissima est paternitas S. Joseph erga Jesum ; est enim paternitas omnino sui generis, quæ superat paternitatem adoptivam communem, et paternitatem nutritii. Dicit enim S. Thomas, IV Sent., d. 30, q. 2. a. 2, ad 4"m ; «Proles non di­ citur bonum matrimonii solum in quantum per matrimonium gene­ ratur, sed in quantum in matrimonio suscipitur et educatur; et sic bonum illius matrimonii (B. M. Virginis) fuit proles illa et non primo modo ; nec tamen de adulterio natus, nec filius adoptivus qui in ma­ trimonio educatur est bonum matrimonii, quia matrimonium, non or­ dinatur ad educationem illorum, sicut hoc matrimonium fuit ad hoc ordinatum specialiter quod proles illa susciperetur in eo et educa return. Sic paternitas S. Joseph fuit omnino sui generis et ideo Joseph a Deo accepit, ut dicit Bossuet, cor paternum ut summo af­ fectu custodiret Verbum incarnatum. Filium Dei, qui erat vere et proprie filius ejus sponsae, B. Mariæ Virginis25. Hoc longius exposuimus alibi Angelicum, Octobr. 1945, De paternitate Sancti Joseph, et in libro La Mère du Sauveur, 1941, p. 342-361 : La prédestina­ tion de Saint Joseph et son éminente sainteté. LAUS DEO FINIS APPENDIX DE DEFIN IBILITATE ASSUMPTIONIS B. MARIÆ VIRGINIS Secundum Revelationem, Mater Salvatoris est victrix daemonis, peccati et mortis, non victa. Recenter editæ sunt Petitiones de Assumptione corporea B. V. Mariæ in oœlum definienda ad Sanctam Sedem delates, propositae se eundum ordinem hierarchicum, dogmaticum, geographicum, chrono logicum ad consensum Ecclesiæ manifestandum, a Guilhelmo Hen trich et Rudolfo Gualtero de Moos, 2 vol. g.d in 4°, t. 1 (XLIII et 1601 pag.), t. II (XV et 1110 pag.), Typis polyglottis Vaticani, 1942, Libreria Vaticana. A die proci amationis dogmatis Immaculatæ Conceptionis B. V. Mariæ multi Episcopi totius orbis Christiani, innumeri sacerdotes, religiosi et fideles postulaverunt definitionem Assumptionis B. Ma­ riae V. vehit coronam doctrinæ Ecclesiæ circa privilegia quae ex ejus Maternitate divina derivantur. A tempore Leonis XIII hæ petitiones collectæ sunt a speciali sectione Supremæ Congregationis S. Officii, sed usque ad hodiernam diem editæ non erant. R.rai Patres G. Hen trich et R. G. de Moos S. 1., qualificatores S. Officii, cum summa cura editionem harum omnium petitionum præparaverunt. Hoc per gratum est omnibus qui Assumptionis causam diligunt et speciatim theologi qui quæstionibus de definibilitate huiusce privilegii student. Ut explicatur in Prolegomenis, in prima parte hujusce operis (quæ continetur in 1° volumine et in II0 usque ad p. 658) inveniuntur petitiones secundum ordinem hierarchicum (Cardinales, Patriarchæ, Concilia et Synodi, Episcopi residentiales, Vicarii capitulares, Coa diutores, Auxiliares, Præfecti apostolici, Ordines religiosi, Universi tates, Facultates catholicæ, Congressus). Insuper pro qualibet dioecesi colliguntur omnes petitiones a suc­ cessivis Ordinariis missæ. Ante quamlilæt petitionem est eius ana lysis ut melius appareat speciale motiv.... cius doctrinale. In hac parte documentaria colliguntur 113 Cardinales, 18 Pa triarchæ, 2.505 Archicpiscopi et Episcopi, 3.83 Vicarii capitulares et magnus numerus aliorum praelatorum, rectorum Facultatum catho iicarum, et insuper petitiones 32.001) sacerdotum et religiosorum, 50.000 religiosarum et plus quam 8.000.000 petitiones fidelium. 526 APPENDIX In secunda parte methodice et clare exponitur possibilitas et op portunitas solemnis definitionis dogmatic® Assumptionis. Præsertim inquiritur quid a Ecclesia docens per orbem dispersa» (repræsentata per plusquam 3.000 petitiones Episcoporum aut Vicariorum aposto iicoruin etc.) docet circa hanc quæstionem : « an veritas Assumptionis Mariæ sit contenta in deposito Revelationis ». Ad hunc finem scripta est pertractatio prædictorum documento rum dogmatica, geographica, historica. Hæ petitiones ordinatæ sunt in 35 sectiones secundum varias formulas quibus usi sunt auctores petitionum. « Multi argumentantur ex eo quod fides universalis Ec desue in Assumptionem sine revelatione divina formali explicari ne quit» (t. II, p. 740). Et ibidem (p. 739...) colliguntur petitiones quæ conveniunt in argumentatione ex tali aut tali ratione theologica. Ex his omnibus inquisitionibus apparet quod quasi totalitas Or­ dinariorum petitionum (96-97 %) ab anno 1869 ad 1941 postulat defi­ nitionem Assumptionis ut dogma fidei. Insuper notandum est quod numerus Sedium residentialium quæ has petitiones miserunt, repræ sentant 73% diocesium totius orbis (cf. t. I, p. xx). Deinde ex hoc labore resultat quod in Oriente omnes Sedes pa­ triarchales et 75 % Sedium residentialium quæ cum Roma uniuntur postulant etiam definitionem dogmaticum Assumptionis (t. I,p. xxni). Conspectus geographicus omnium petitionum proponitur t. II, p. 825. Denique scripta est historia motus pro Assumptione corporea B. Mariæ V. dogmatice definienda, annis 1863-1940 orti, in quo ap­ paret notabilis progressus, excepto tempore modernismi. Editio hujusce magni operis certo pergrata est Episcopis totius orbis, Universitatibus catholicis et Seminariis, omnibus qui theolo­ gice tractant de definibilitate hujusce veritatis et qui orant ut hoc privilegium B. V. Mariæ solemniter definiatur ut dogma. Difficultas solvenda. Quidam forsitan dicent: non omnino constat has petitiones Epi­ scoporum postulare definitionem Assumptionis tanquam formaliter implicite revelatam ; plures forsitan existimant quod est solum vir tualiter revelata, et secundum maioritatem theologorum hoc non suf­ ficit ut aliqua veritas definiri possit ut dogma fidei formaliter cre­ dendum propter auctoritatem Dei revelantis. Ad hoc responderi potest dupliciter : 1° Episcopi quasi totius orbis loquuntur, non ut theologi privati et cum præcisione terminologiæ scholasticte, sed ut traditionis testes et indices in rebus fidei, et, ut dictum est, «multi argumentantur ex eo quod fides universalis Ecclesiæ in Assumptionem sine revela­ tione divina formali explicari nequit» (t. II, p. 740). Hoc jam osten derunt 200 Patres Concilii Vaticani (cf. ibid. t. I, p. 94) dicentes : « Pervetustus et constans utriusque Ecclesiæ occidentalis et orientalis cum docentis tum discentis est sensus circa corpoream Deiparæ as sumptionem. Hoc autem factum, quod scilicet hominis corpus ante DE DEFI NI BI DITATE ASSUMPTIONIS B. V. MAIÛÆ 527 extremum judicii diem in caelis vivat, neque sensibus, neque humana auctoritate testificari potest... Nisi igitur firmissima Ecclesiæ fides quoad corpoream beatæ Mariæ Virginis assumptionem diei velit levis nimis credulitas, quod vel cogitare impium est, procul dubio eam a traditione divino-apostolica, id est a revelatione ortum habere fir­ missime tenendum. Quod gloriosum quidem facimus divo evangelistæ Joanni, qui post B. Virginis dormitionem obiit, revelatum esse potuit ». Ut enim animadvertendum est, factum Assumptionis est certum ex Traditione, prout festum solemne Assumptionis universaliter ce lebratur in Ecclesia tum latina, tum græca, saltem a sæculo vu. In­ stitutio namque hujusce festi solemnis et universalis est expressio traditionis generalis Ecclesiæ, immo Magisterii ordinarii et univer­ salis, et consensus Ecclesiæ tum docentis, tum discentis, quod con firmatur per recentes et numerosissimas istas petitiones, quæ proprie definitionem dogmaticam postulant. Hæc omnia supponunt quod factum Assumptionis est certum in Ecclesia. Hoc autem factum Assumptionis non potest esse certum sine revelatione divina, quoad terminum ad quem Assumptionis, seu quoad ingressum B. V. ‘Mariæ in corpore et in anima in cælum. S. Thomas boc bene explicat pro Ascensione Domini, cuius terminus ad quem transcendebat quamlibet cognitionem naturalem testium. Cf. III·, q. 55, a. 2, ad 2am. lam ex hoc habetur quod certitudo Ecclesiæ de facto Assumptio nis præsupponit revelationem formalem saltem implicitam. Nec un quam in historia fuit sermo de revelatione privata Assumptionis, quæ perducere potuisset, absque discussionibus, ad institutionem hu­ jusce solemnitatis in Ecclesia tum occidentis, tum orientis. Unde nunc, nostro tempore, Episcopi quasi totius orbis, loquun tur, non ut theologi privati, sed ut Traditionis testes et indices in rebus fidei, pro quibus factum Assumptionis est certum ex Traditione universali et non potest esse certum sine revelatione formali saltem implicita. Nec igitur necesse est inquirere : an hi Episcopi, ut theo­ logi privati, teneant hæc duo scii. : quod ad definibilitatem alicuius veritatis requiritur eam esse formaliter — implicite revelatam et non solum virtualiter, et quod sufficienter probatur theologice privilegium Assumptionis esse formaliter — implicite revelatum. Ad hoc requi­ ritur magnum et complexum studium, et non mirum est quod in hac difficili quæstione non omnes theologi sint concordes. 2° Insuper hi Episcopi non ignorant, quod secundum majoritatem theologorum, ut aliqua veritas definiatur ut dogma, requiritur quod sit ad minus formaliter implicite revelata (quod nobis omnino verum videtur), et multae petitiones prædictæ hoc manifestant. Multae enim ostendunt quod progressive revelat uni est formaliter quod Mater Sal­ vatoris est victrix dromonis, peccati et mortis. 528 APPENDIX Exempli gratia: 144 petentes argumentantur ex speciali victoria Marice de diabolo et de peccato, seu ex absoluta Virginis oppositione ad diabolum ejusque regnum (cf. t. I, p. 740). Hæc autem ratio plu ries enuntiata a Patribus1, invocata a Pio IX ad definiendam Imma­ culatam Conceptionem2, proposita est a 200 Patribus Cone. Vaticani ad ostendendum quod Assumptio B. Mariæ V. est formaliter-implicite revelata, scii, non solum ut effectus in causa sed ut pars in toto; dum causa potest esse sine effectu actuali virtualiter in ea contento, totum non potest esse sine partibus suis. Dicitur enim in hac Po stulatione 200 Patrum Cone. Vaticani (cf. t. I, p. 97 ss.)3 : «Beatissime Pater, Cum iuxta apostolicam doctrinam, Rom., v vin ; I Cor., xv, 24, 26, 54, 57; Hebr., n, 14, 15, aliisque locis tra­ ditam, triplici victoria de peccato, et de peccati fructibus, concupi scentia et morte, veluti ex partibus integrantibus constituatur ille triumphus, quem de Satana antiquo serpente, Christus retulit; cum que Gen., m, 15, Deipara exhibeatur singulariter associata Filio suo in hoc triumpho; accedente unanimi Sanctorum Patrum suffragio, non dubitamus, quin in praefato oraculo, eadem beata Virgo triplici illa victoria praesignificetur illustris; adeoque non secus ac de peccato per immaculatam conceptionem, et de concupiscentia per virginalem maternitatem, sic etiam de inimica morte singularem triumphum re latura, per acceleratam ad similitudinem Filii sui resurrectionem, ibidem prænuntiata fuerit». Hæc ratio associationis B. V. Mariæ perfectae victoriae Christi de dæmone et de peccato est ratio magis proxima Assumptionis quam Maternitas divina, quam plenitudo gratiæ et quam benedictio divina Mariæ super omnes mulieres, quæ pariter a multis citantur; unde non mirum est quod 144 petitiones eam invocent, cum 200 Patribus Cone. Vaticani (cf. ibid. t. II, p. 740). Hoc autem argumentum reducitur ad duas promissas revelatas (quod jam sufficeret ad definibilitatem), et insuper est argumentum non proprie illativum novæ veritatis, sed explicativum, in quo con­ clusio continetur in præmissis, non solum virtualiter ut effectus in causa, sed formal iter-implicite, ut pars in toto ; dum causa autem potest esse sine effectu postea producendo, totum e contrario non potest esse sine suis partibus actualibus. Ad hoc enim reducitur hæc ratio theologica : Christus retulit perfectam victoriam de damone, quæ continet ut partes perfectam victoriam de peccato et consequenter de morte, manifestatam per ejus gloriosam resurrectionem et. ascensionem. (Hæc major est formaliter revelata etiam explicite intextibus S. Pauli 1 Hæc ratio theologica invocata est a S. Germano Constant., M. G’.. XCVIII, 345, a S. Anselmo, P. L., CLVIII, 906, a Pietro Cell , P I, . OCII. 850, a S. Ber­ nardino di Siena, de. Ass., art. 3, cap. 1. 3 Bulla Ineffabilis Deus·. « (S. Maria Virgo) arctissimo et indissolubili vinculo cum eo (Christo) coniuncta una cum illo et per illum, sempiternas con­ tra venenosum serpentem inimicitias exercens, ac de ipso plenissime triumphans illius caput immaculato pede contrivit ». 3 Item Acta Cone. Vat., Collectio t.aeensis, t. VI1. p. 80S «<|<| DE DEFINIBILITATE ASSUMPTIONIS B. V. MARIÆ 529 citatis a Postulato 200 Patrum Cone. Vatic, scil. Rom., v, 9 21; vi, 1217; I Cor., xv, 24-26, 54-57; Coloss., n, 15; Hfebr., n, 14-15; item Joan., xii, 31; i, 29; vi, 40-44, 55; x, 25; Act., n, 27, 31) Atqui B. V. Maria, ut mater Salvatoris, et vocata in tota Tradi­ tione nova Eva, arctissime associata est perfecta· victoria; Christi de dœmone et de peccato. (Hæc minor pariter est formaliter revelata progressive, scii, in textibus Gen., m, 15; Luc., i, 28; i, 42; ii, 35, 51; Joan., xix, 25, sub luce Traditionis legendis, et enuntiata est a Pio IX in Bulla dogmatica supra citata). Ergo B. V. Maria, ut mater Salvatoris et nova Eva arctissime etiam associata est perfecta: victoriæ Christi de morte, ita ut «mor tis nexibus deprimi (vel retineri) non potuerit» secundum verba liturgiæ4; alioquin fuisset victa a morte et non victrix et destrueretur parallelismus cum Christo redivivo et in cælum elevato, ante resur­ rectionem generalem mortuorum. Insuper benedictio exceptional is : « benedicta tu in mulieribus n (Lue., i, 28, 42), excludit maledictio nem sin pulverem reverteris» (Gen.. m, 19). In hoc argumento, ut diximus, et major et minor sunt revelatæ, et hoc jam sufficit ut conclusio sit definibilis ; insuper est discursus non proprie illativus perveniens ad novam veritatem, sed discursus explicativus, quo explicatur eadem veritas, ostendendo partes con­ tentas in victoria Christi de dæmone, scii, victoriam de peccato, et consequenter de morte. Totum autem non potest exsistere sine suis partibus. Unde sic certo probatur definibilitas. Insuper 171 petitiones argumentantur ex Immaculata Conceptione (t. II, p. 739), ostendendo eodem modo quod victoria B. V. Mariæ de peccato infert victoriam de morte secundum ipsam revelationem. Pariter 196 petentes arginneutantur quasi eodem modo ex intima Virginis cum Cliristo filio coniunctione et consensione (t. II, p. 739). Conclusio igitur praedicti traditionalis argumenti non est solum virtualiter revelata, sed formaliter implicite revelata. Si negatur Assumptio negatur major aut minor quæ ambæ sunt revelatae, si dubitatur de Assumptione dubitatur de majori aut de minori. Pro gressive igitur revelatum est formaliter quod Mater Salvatoris, nova Éva, est victrix dæmonis, peccati, et. mortis, et non victa. Unde petitiones istæ numerosissimæ ostendunt, definibilitatem hujusce privilegii B. V. Mariæ, et non minus clare manifestant op­ portunitatem ejus definitionis dogmaticæ, vehit coronæ doctrinae Ec clesiæ circa diversa privilegia, quas ex divina Maternitate derivantur. Sic etiam rursus solemniter affirmaretur exsistentia vitae æternæ, ad quam præsens vita, ut non sit omnino inanis, ordinari debet tanquam meritum ad praemium, et pretiosa inchoatio ad finem ultimum. 4 Ita in antiqua oratione « Veneranda » qu:e tllcelMitur olini Itonia * ante pro­ cessionem festi Assumptionis et quu· remanet In ritu dotnlnlcano et in ambro­ sia no. II (iiltUUHni.l.AUHAtmi. * ’ CArl.ll» /> SiUvatnir INDEX ALPHABETICUS RERUM NOTABILIORUM A ABSTRACTA nomina quoad communi­ cationem idiomatum in Christo, 309· 311. ACQUISITA scientia in Christo, 208; ejus objectum, 281; ejus origo, 282, 283 ; ejus progressus, 282. ADOPTIANI confutantur, 3(57. ADORATIO Christo debita, 380-382. AGNOETÆ, de scientia Christi, 251. ANIMA Christi. Verbum assumpsit animam simul eum corpore, et cor­ pus mediante anima, 169; animam mediante mente, 171. - De scientia animæ Christi, 251-270. - De potentia animæ Christi, 285-293. ASSUMERE. Persona Verbi assumpsit naturam humanam singularem, 147. Persona finita non potest assumere alienam naturam, 146. - Una perso­ na divina potest assumere plures na­ turas singulares, 150. An Verbum assumpserit personam humanam, 154157. ASSUMPTIO B. Mari» Virginis definibilis est, 525-529. B BEATA scientia anim» Christi, ejus objectum et extensio, 251-265 ; 270-272. BILLOT, L. ejus doctrina de perso­ nalitate, 110-115; de Impeccabili li­ bertate Christi, 328, ss. BONITAS DEI sullpsius dlffusiva in Incarnatione, 30-33. C CAJETANUS ejus doctrina de iiersonnlltnte, qua· generaliter lulinllI llur a thomistis, et de unione hyposta­ tica, 115-124. CAPITALIS gratia in Christo, 226-249. CAPUT Ecclesia? est Christus, 226. Ca­ put omnium hominum, 229. Christus solus est caput Ecclesiie per interio­ rem influxum, 247. Quomodo Chri­ stus, ut homo, est caput angelorum, 237-244. Diabolus est ne caput ma­ lorum, 248. CAUSA meritoria Incarnationis : In­ carnatio transcendit spheram meriti, 136-143; eausa physica Incarnationis, 145 ss. CAUSALITAS physica instrumentalis humanitatis Christi, 288-292. CHRISTUS Divinitas ejus ex Synopticis, 11-15; ex testimonio S. Pauli, 16-18; ex testimonio S. Joannis Ev., 18 ss. De gratia unionis in Christo, 176-186. De gratia habituali ejus, 187224. De ejus gratia capitali, 226 ss., 245 ss. De ejus triplici scientia, 249269. De ejus sanctitate, 180-191. De ejus impeccabili libertate, 301, 324344. De ejus potentia, 285-292. - De ejus sacerdotio, 361-366; de ejus me­ rito pro seipso, 348; pro nobis, 350355. De ejus praedestinatione, 372-379. De ejus satisfactione superabundantl, 415-430. De valore ab intrinseco infinito actuum theandricorum ejus ad merendum et satisfaciendum, 421430. Caput omnium hominum, 229238, 245, se. Rex spiritualis, 492-497. Adorandus, 380-382. CIRCUMSTANTIAS Incarnationis et meritum Christi, 138 ss. COMMUNICATIO Idloinatum In Clirl sto, 309 312. 532 INDEX ALPHABETICUS COMPREHENSOR fuit Christus ab instanti conceptionis suæ, 251-265. CONCEPTIO IMMACULATA B. Ma­ riæ Virginis, 505-507. CONCRETA nomina, quomodo de Christo prædicentur, 309-311. CONCUPISCENTIA non fuit in Chri­ sto, 304; nec in B. Maria V., 506, 50S. CONDIGN ITAS satisfactionis Christi. 43-52, 412-430. CONVENIENTIA Incarnationis ex parte Dei, 29-35; ex parte hominis, 36-52, 52-71. - Convenientia Redem­ ptionis, 3(5-48, 401-403. Quare tam do­ luit Christus cujus minimus actus theandricus amoris sufficiebat ad re­ demptionem generis humani, 445-454. De uiiione in eo summi gaudii et summæ tristitiie, 454-470. CORDIS Jesu cultus, legitimitas. 381. Cultus Cordis Eucharistici, 382. CRUCIS sacrificium. 430-431. CULTUS latriæ debitus Christo, 380383. Cultus hyperduliæ debitus B. V. Mariæ, 383 ss. D DEFECTUS. De defectibus corporis in Christo (passibilitas, mortalitas), 294 ss. : de ejus dolore, tristitia, ac timore,' 306, ac de aliis propassio­ nibus, ibid. DIVINITAS Christi ex Synopticis. 1115; ex testimonio S. Pauli, 16-18; ex testimonio S. Joaunis Ev., 18 ss. DOLOR in Christo, 306. Quare tam doluit, dum minimus dolor ejus suffi­ ciebat ad salutem nostram, 445-454. DONA Spiritus Sancti in Christo, 201205. E EPHESINUM CONC. de unione hy­ postatica, 85. ESSE in Christo : an sit. tantum unum esse substantiale in eo. 314 ss. ESSENTIALIS gratia Adami ante lapsum non est a Christo ut. homine, 232-237. Essentialis gloria angelorum an sit a Christo ut homine, 243 ss. EUTYCHIANI, 81. F FILIUS DEI. Christus dicitur Filius Dei sensu proprio, 11-20. - Filium Dei incarnari decebat potius quam Patrem et Spiritum Sanctum, 151. Christus est Filius Dei naturalis, non adoptivus, 370. Dicitur realiter Filius Mariæ absque relatione reali ad eam. sed est relatio realis maternitatis Mariæ ad personam Verbi incarnati. 389. FOMES peccati non fuit in Christo, 304, nec in B. V. Maria. 506, ss. G GRATIA Christi, 177, ss. Gtatia unio­ nis in Christo. 177-187. Gratia habi­ tualis in eo, 187, ss. Ad quid requi­ ritur, 188, ss. An gratia habitualis et gratia capitis in eo realiter di­ stinguantur. 245. De plenitudine intensiva et extensiva gratiæ Christi, 209, ss. An gratia Christi sit infini­ ta, 212-217. An iwtuerit augeri, 217223. De plenitudine initiali gratiæ in B. V. Maria, 508-510; de ejus au­ gmento, 510, ss. GRATIÆ GRATIS DATÆ Christo collatæ, 204. ss. GUNTHERI error de unione hyposta­ tica, 99-101. H HYPERDULIÆ cultus, 383. HYPOSTATICA UNIO vide: Unio. I ID1OMATUM communicatio, 309-312. IGNORANTIA non fuit in Christo, 252-265. 305. IMMACULATA conceptio B. V. Ma­ riæ, 505-508. IMPECCABILITAS Christi jam in terris, propter personalitatem divi­ nam, visionem beatificam, et plenitu­ dinem inamissibilem gratia'. Ejus conciliatio cum libertate Christi, 301, 324-311. 533 INDEX ALPHABETICUS INCARNATIO, ejus existentia, 5-20; ejus possibilitas suadetur, sed non potest apodictice probari a sola ra­ tione, 22-28; ejus convenientia, 29-42; ejus necessitas, 43-52; ejus motivum, 52-71. - Manuductio ad intelligentiam hujusce mysterii, 94-98. · De modo unionis, 77. Non est unio essentialis seu monopbysica, 81 ; nec acciden­ talis, 126-128, sed substantialis, per­ sonalis, hypostatica, 84-124. Cau­ sa meritoria Incarnationis, an fue­ rit ex parte Christi. 136-137, ex par­ te Patrum V, Test., 140, ex parte B. V. Mariæ, 140, ss. Vide: Christus. Redemptio. INFUSA scientia in Christo, 265: ejus objectum et extensio, 274-277. Quo­ modo Christus ea utebatur, au di­ scursive, 278, 280. Comparatur eum scientia angelorum, 279. INSTRUMENTAIS oausalitas huma­ nitatis Christi, 288-292. INTENSIVA plenitudo gratiæ in Chri­ sto, 206, ss. J JOSEPH S. quo sensu potest diei pa­ ter Christi. 523, ss. L LIBERATIO est modus redemptionis ex parte effectus. 390, 393, 434. LIBERI-ARBITRI1 usum habuit Chri­ stus in primo instanti conceptionis, 355. LIBERTAS in Christo, 323; concilia­ tur cum ejus impeccabilitate, 324-344. M MANUDUCTIO ad intelligentiam my­ sterii Incarnationis, 94-98. MARIA, Dei genitrix. An meruerit In­ carnationem et maternitatem divi­ nam, 140, ss. Eminentia dignitatis maternitatis divinæ, 503, ss. B. V. Maria primo prædestimita est ad maternitatem divinam, deinde ad ai l.issimum gradum gloriae et. ad ple nltudinem gratlie, ut esset digna Ma­ ter Del, 503. ss. Ejus Iniiuiiculatn conceptio, 506 507 Ejus InllltillM ple nitudo gratiæ, 508, es. ; altitudo bujusce plenitudinis initialis, 509, 510; augmentum ejus. 510, ss. Assumptio B. Mariæ V.. 512, ss. ; ejus definibilitas, 525-529. B. Μ. V. universalis Mediatrix ad Mediatorem. 513-522. Meruit pro nobis de congruo ea quæ Christus de condigno, 514-521. Hoc meritum de congruo, fundatum in jure amicabili. est adhuc meritum proprie dictum, ibid. Cultus hyperduliæ, 383. MATERNITAS DIVINA simul cum Incarnatione prædesthuita. 503, ss. Dignitas ejus. 503. Est ratio et men­ sura diversorum privilegiorum B. Mariæ V.. 504 MEDIATIO Christi. 385-387. MEDIATRIX B. Virgo. 513-521. MERITUM. Notio meriti non est uni­ voca, sed analogica, 517-519. De me­ rito Christi, quid meruit sibi, 348, ss., quid nobis, 350-355, quid ange­ lis, 239-243. De valore ab intrinseco infinito meritorum Christi, 421-424. De meritis B. V. Mariæ, cf. Maria. MODERNISTÆ negantes satisfactio­ nem vicariam, 392, 414, ss. MONOPHYSITÆ. 77, SI. MORS VOLUNTARIA Christi fuit ve­ rum et completum sacrificium, etiam independenter a Cæna, 430-434. N NATURA HUMANA a Verbo assum­ pta, de modo unionis ex parte natu­ ræ assumptæ, 154-161, ex parte par­ tium hujusce naturæ, 161-168 : de mo­ do assumptionis quantum ad ordi­ nem, 169-177. NESTORI ANI, 77 , 85. NICÆNUM CONC. de consubstantia­ litate Verbi, 21. O OFFENSA 43-52. Del, quo sensu infinita, ORATIO Christi ad Patrem, 358-360. OPERATIO Christi duplex, 340; ope­ ratio thenndrlca, 347; ejus valor nb Intrinseco Infinitus, 421 424. 534 INDEX ALPHABETICUS P PASSIONES recte ordinatæ Ln Chri­ sto, seu propassiones, 305, ss. PERSONA est subjectum intelligens et liberum, 86, ss. Non sufficit earn definire per conscientiam sui, 93, 99101; nec per liberum dominium sui, 101, sed insistendum est in subjecto per se separatlm existent! et operan­ ti, seu in personalitate ontologica, 98103. Sic Christus est persona una quamvis habeat duas naturas, duas conscientias, duas libertates, 93, ss. Divers® theoriæ scholasticorum cir­ ca personalitatem ontologicam, 103124; theoria Scoti, 105-108; theoria Suarezii, 108-110; theoria L. Billot, 110-115; doctrina Cajetani quæ quasi communiter admittitur a tbomistis, 115-124. Ad quid reducitur hæc do­ ctrina. 117, 124. PLENITUDO gratiæ in Christo tum intensiva, tum extensiva, 206-208; in B. V. Maria, 508 ss., 512 ss. POTENTIA animæ Christi respectu creaturarum, 286; respectu proprii corporis, 292; respectu eorum quæ voluit absolute, 292. POTESTAS regia in Christo, 492 ss. PRÆDESTINATIO Christi ad filia­ tionem divinam natnralem, 372. Hæc gratuita prædestiriatio Christi est exemplar et causa prædestinationis nostrae, 375, ss. - Christus meruit de condigno omnes effectus praede­ stinationis hominum electorum, 376. - Quomodo meruit nobis gratias ef­ ficaces quæ de facto non conferun­ tur, 353, 377. - Praedestinatio B. V. Mariæ ad Maternitatem divinam, 503-504. PRIVILEGIA B. V. Mariæ ei conces­ sa sunt ut sit digna Mater Dei, 504. nis, sed hæc possibilitas suadetur,de­ fenditur et firmiter creditur, 23-28. REDEMPTIO generis bumani. Con­ ceptus adæquatus Redemptionis, 390. Diversi aspectus Redemptionis, 393. - Est principaliter mysterium amo­ ris, manifestans amorem Dei et Christi erga nos, 390-393 ; 445-470. Necessitas hypothetica redemptionis, 43-52. Falsa notio Redemptionis pro­ posita a primis protestantibus, 415; alia falsa notio proposita a prote­ stantibus liberalibus et a modern istis, 392, 415 ss. - Redemptio per mo­ dum meriti, 412; per modum sati­ sfactionis, 414; per modum sacrifi­ cii, 430; per modum liberationis ex parte effectus, 434. - Valor ab in­ trinseco infinitus actus theandrici Christi ad merendum et satisfacien­ dum, 421-426. - Redemptio superabundans, 426-430. - Mysterium Re­ demptionis est præsertim mysterium amoris divini, 393, 445-471. Redem­ ptionis universalitas, 442-444. REGIA potestas Christi, 492-498. REPARATIO generis humani sine In­ carnatione possibilis. 37, ss. ROSMINI de unione hypostatica, 101. S SACERDOTIUM Christi, 361; ejus ef­ fectus, 363, ss., æternitas, 363; qua ratione sit secundum ordinem Melchisedech, 365; formale constituti­ vum ejus, 364. SACRIFICIUM Christi; est modus Redemptionis, 430, ss. ; ejus essen­ tia et perfectio, ibid. - Mors volun­ taria Christi est sacrificium comple­ tum, etiam independenter a Cœna, 433. - Non est in cœlo sacrificium proprie dictum, 364, 502. R- SANCTITAS CHRISTI est innata, substantialis et increata per gratiam unionis, et completive per gratiam habitualem, 180-192. Sic humanitas Christi jam formaliter sanctificatur per ipsam gratiam substantialem unionis, ibid. RATIO ex se sola non ]x>test probare a|Kxlictice possibilitatem Incarnatio­ SATISFACTIO Christi vicaria, ejus mitura, 414, 417, ss. ; fnlæe notiones. PROTESTANTES LIBERALES et mysterium Redemptionis, 392, 414 ss. PROTOPARENTES, an pro eis Chri­ stus meruerit gratiam statue innocentiæ, 232-237. 535 INDEX ALPHABETICUS 415; ejus superabundantia,ejus valor ab intrinseco infinitus, 421-425; ejus perfectio ad strictos juris apices, 427-430; ejus universalitas quoad ho­ mines et quoad peccata, 442-444. Satisfactio B. V. Mariæ de congruo, 514-521. SCIENTIA Christi divina seu increa­ ta, 249; scientia ejus creata est tri­ plex: beata, 251-265; infusa, 265-267 ; acquisita, 268. Scientiæ ejus beata» objectum et extensio, 270-272. Scien­ tiæ ejus infusæ objectum, extensio, 274-277 ; an sit discursiva, 278 ; com­ paratur cum scientia angelorum, 279. Scientiæ ejus acquisita» obje­ ctum, extensio, progressus et origo, 281, ss. SCHEEBEN, de insufficientia doctrin:e Scoti circa Incarnationem, 421, nota. SCOTUS, de notione personæ et de formali constitutivo unionis hypo­ staticæ, 105-108; de motivo Incarna­ tionis, 62-67 ; de impeccabilitate Chri­ sti, 301, ss. ; de valore satisfactionis Christi, 421, ss. SUAREZ, de motivo Iscarnationis, 57, nota; de notione persona» et de unio­ ne hypostatica, 108-110. SUBJECTIO Christi ad Patrem, 357. SUBSTANTIALIS unio in Incarnatio­ ne quamvis non essentialis, 126-129. SUPERABUNDANTIA Christi, 424-430. satisfactionis T TERMINANS, de actu terminante et non informante, 28. TRISTITIA in Christo; quomodo ejus summa tristitia de peccato concilia­ batur cum ejus suprema beatitudine quam conservabat in cruce, 454-470. U UNIO HYPOSTATICA. Esi unio non essentialis (non in natura), 81; non accidentalis, 126-129; sed substantia­ lis personalis (duarum naturarum in una persona), 84-124. An hæc unio sit aliquid creatum, 129-132. De mo­ do hujusce unionis quoad ipsam, 77143; ex parte personæ assumentis, 145-153; ex parte naturæ assumptae, 153-161 ; ex parte partium hujusce naturæ, 164-168. Ejus possibilitas non potest apodictice probari ex sola ra­ tione, sed suadetur, 24-28. Consecta­ ria hujusce unionis, 309, es. Est cau­ sa impeccabilitatis Christi, 301 ; valo­ ris infiniti meritorum et satisfactio­ nis ejus, 421-424 ; est ratio qua Chri­ stus est Salvator, Sacerdos, Rex et quare est adorandus. 364, 381, 387, 494, ss. UNIVERSALITAS Redemptionis, 442, ss. ; potestatis regiæ Christi, 494-497. Universalitas mediationis B. V. Ma­ riæ ad Mediatorem, 513-521. USUM RATIONIS habuit Christus a primo instanti conceptionis suæ, 263265, 354. V VALOR infinitus satisfactionis Chri­ sti, quoad sufficientiam ad omnes, 350-353, 421. ss., 430; quoad efficaciam ad eos quibus applicatur, 350-353, 377. VERBUM hypostatice humanæ natu­ ræ unitum non mutatur per incarna­ tionem, nec acquirit realem relatio­ nem ad humanitatem assumptam, nec ad Matrem suam ; sed est rela­ tio realis humanitatis assumptae, et Matris ejus ad ipsum, 129-132, 389. VIATOR fuit Christus simul et comprehensor, 256-265, 307, ss. VIRGO B., vide Maria. VIRTUTES in Christo, 193-201. VOLUNTAS in Christo : voluntas senslbilltatls, 323; voluntas humana ut natura, 323; voluntas humana ut ra­ tio, 323-344; voluntas divina seu In­ creata, 322. Harmonia voluntatum In Christo, 344, ss. INDEX GENERALIS PbÆFATIO............................................................................................................ DAG. Prologus. De Joco hujusce tractatus in Summa Theologica S. Thomæ........................................................................ Divisio Tractatus : 1° De mysterio Incarnationis ; 2° De my­ sterio Redemptionis.................................................. 3 1 DE MYSTERIO INCARNATIONIS De existentia Incarnationis Prœnotamina : Quomodo theologia positiva utitur historia, præsupponendo revelationem divinam, inspirationem Sa­ crae Scripturæ et infallibilitatem Ecclesiae . . . Pag. 5 Art. I. — Testimonium Christi de seipso et prius de sua Messianitate...................................................................... 7 Art. II. — Testimonium Christi et Apostolorum de ejus Fi­ liatione divina................................................................10 In Synopticis, 11-15. - Testimonium Actuum Apostolorum, 15. — Testimonium Pauli de divinitate Christi, 16-18. — Testimonium de divinitate Christi in operibus S. Joannis. 18. Art. III. — Testimonium Traditionis et principales definitio­ nes Ecclesia: ............ 20 Quæstio Præliminaris □e possibilitate Incarnationis. An possibilitas hujusce mysterii, ex sola ratione demonstrari possit............................................................... Pag. 22 Respondetur negative. 23. — Solvuntur objectiones, 24-28. Q. 1. — De convenientia Incarnationis. Art. I. — Utrum conveniens fuerit Deum incarnari . . Pag. 29 Art. II. — Utrum fuerit necessarium ad reparationem generis humani Verbum incarnari........................ Dubium I. Utrum nd condignam sut int act Ionem pro peccato nocesuarla fuerit Incarnatio, 43. Dubium II. Esset ne necessaria, «I gravis offensa llel non esset simpliciter Intlultn, 18. Dubium * 538 INDEX GENERALIS III. An homo justus possit condigne satisfacere pro peccato ve­ niali, 49. — Solvuntur objectiones contra responsionem ad I Du­ bium, 49-52. Art. III. — Utrum si homo non peccas set, Verbum incarna­ tum fuisset........................................................ Pag. 52 Explicatio articuli S. Tbomæ, 52-62. — Quæuain est exacte sententia Scoti, 62-67. — In quo conveniunt et non conveniunt Thomistæ, 67-68. — Comparatio inter S. Thomam et Scotum quoad libertatem decreti Incarnationis, 69. — Corollaria spiritualia, 70. — Opinio quædam specialis. 71. — Conclusio ultima, 73 Art. IV. — Utrum principalius Christi incarnatio facta fuerit ad tollendum peccatum originale quam actuale ... 73 Art. V. — Utrum conveniens fuerit Deum incarnari ab ini tio mundi............................................................................... 74 Art. VI. — Utrum Incarnatio differri debuerit usque ad fi­ nem mundi............................................................................... 75 Q. II. — De' modo unionis Verbi incarnati. Prologus. Hœreses circa Incarnationem.......................... Pag. 77 Art. I. — Utrum unio Verbi incarnati sit facta in natura . 81 Art. II. — Utrum unio Verbi incarnati sit facta in persona . 84 Difficultas proposita a pluribus modernis, 93. — Manuductio seu ele­ vatio ad quamdam Incarnationis intelligentiam, 94-99. -— De variis systematibus circa unionem hypostaticam : Systemata ab Ecclesia reprobata, 99-103. — De diversis modis quibus concipitur persona­ litas a Scholasticis, 103-115. — Defenditur sententia Cajetani et plerorumque Thomistarum, 115-124. — Recapitulatio, 124. Art. III. — Utrum unio Verbi incarnati sit facta in supposito vel hypostasi..............................................................................124 Art. IV. — Utrum persona vel hypostasis Christi post incar­ nationem sit composita................................................. 125 Art. V. — Utrum sit facta aliqua unio animæ et corporis in Christo ............. 126 Art. VI. — Utrum natura humana fuerit unita· Verbo acci dentaliter............................................................................ Art. VII. — Utrum unio naturæ divina· et humanae sit ali­ quid creatum..................................................................... 129 Controversia de hac re, 130-132. Art. VIII. — Utrum unio Verbi incarnati sit idem· ac assumptio 132 Art. IX. — Utrum unio duarum naturarum in Christo sit ma xima unionum ........... 133 Art. X. — Utrum unio duarum naturarum in Christo sit facta per gratiam..................................................................... 135 Art. XI. — Utrum unionem Verbi incarnati aliqua merita præcesserint............................................................................ 136 Dubium I. An Christus potuerit suam Incarnationem mereri per ope­ ra eam subsequentia, 137. — Dubium 11. An Christus meruerit cir­ cumstantias suæ Incarnationis, 138. — Dubium III. An meruerit 539 INDEX GENERALIS continuationem suæ Incarnationis, 140. — Dubium IV. Circa me­ ritum Patrum V. Test, et B. Maria? Virginis, 140. — Incarnatio transcendit spheram meriti de condigno et etiam meriti de congruo proprie dicto, 140-143. Art. XII. — Utrum gratia unionis fuerit homini Christo na turalis................................................................... Pag. 143 Dubium. An B. Maria Virgo fuerit causa Instrumentalls conjunctionis humanitatis cum Verbo, 143. Q. I II. — De modo unionis ex parte assumentis. Art. I. — Utrum personæ divinæ conveniat assumere natu ram creatam ........... Pag. 115 Art. II. — Utrum divinæ naturæ conveniat assumere . . 140 Art. III. — Utrum, abstracta personalitate per intellectum, natura divina possit assumere.................................... 147 Art. IV. — Utrum una persona possit sine alia, naturam crea tam assumere.....................................................................148 Art. V. — Utrum quælibet persona divina potuerit naturam humanam assumere........................................................ 149 Art. VI. — Utrum plures personæ divinæ possint assumere unam numero naturam humanam.............................. 150 Art. VII. — Utrum uni persona divina possit assumere duas naturas humanas.............................................................. 150 Art. VIII. — Utrum fuerit magis conveniens quod persona Fi­ lii assumeret naturam humanam quam alia persona di­ vina .................................................................................. 151 Recapitulatio, 153. Q. IV. — De modo unionis ex parte naturæ humanae assumptae. Art. I. — Utrum humana natura fuerit magis assumptibilis quam alia......................................................... Pag. 151 Duo dubia, 157. Art. II. — Utrum Filius Dei assumpserit personam . . . 158 Confirmatio sententiæ Cajetani et plerorumque thomistarum de con­ stitutivo personæ, 159. — Dubium : An Verbum potuisset assumere personam personalitate retenta, 100. Art. III. — Utrum Verbum assumpserit hominem . . . Art. IV. — Utrum fuisset conveniens quod assumpsisset natu­ ram humanam separatam a- singularibus .... Art. V. — Utrum fuisset conveniens quod assumpsisset huma nam naturam in omnibus individuis....................... 161 Art. VI. — Utrum conveniens fuerit quod assumeret humanam· naturam ea> stirpe Adæ, et ea familia ihraha:, Isaac et Jacob ............................................................................ 161 Quæstiones annexu·: Duo dubia, 102. 160 160 540 INDEX GENERALIS Q. V. — De modo unionis ex parte partium humanæ naturae. Art. I. — Utrum Dei Filius assumpserit verum corpus . Pag. 164 Art. II. — Utrum debuerit assumere corpus terrenum . . 165 Dubium : An sanguis Christi fuerit hypostatice unitus Verbo, 1G6. Art. III. — Utrum Filius Dei assumpserit Art. IV. — Utrum assumpserit intellectum animam . . . ... . 167 168 Q. VI. — De ordine assumptionis. Art. 1. — Utrum Filius Dei assumpserit carnem mediante anima...............................................................Pag. 169 Art. 11. — Utrum assumpserit animam mediante spiritu . . Art. III. — Utrum anima fuerit prius assumpta quam caro . 171 171 Dubium : De nobilitate naturali et individual! animæ Christi, prout superat animam cujuslibet hominis, 172. Art. IV. — Utrum caro fuerit prius assumpta, quam animae unita .............. Art. V. — Utrum tota natura humana sit assumpta median­ tibus partibus ............ Art. VI. — Utrum natura sit assumpta, mediante gratia . 173 176 176 Dubium : Datur ne actuatio creata per actum increatum in unione hypostatica ; seu an gratia unionis sit aliquid creatum, 177. DE COASSUMPTIS: Γ DE CRATIA CHRISTI Q. VII. — De gratia Christi ut est singularis homo. Articulus præliminaris : De sanctificatione Christi per gra­ tiam substantialem unionis.............................. Pag. 180 Art. I. — Utrum in anima Christi fuerit aliqua gratia habi tualis ............. 187 Dubium 1 : Quandonam eam habuerit, 192. — Dubium II : An in pri­ mo instanti suæ conceptionis se disposuerit ad eam per actum li­ beri arbitrii, 192. Art. II. — Utrum in Christo fuerint virtutes................................ 193 Dubium 1 : An habuerit omnes virtutes morales per se acquisibiles, 196. — Dubium II : Utrum eas habuerit per infusionem, 197. Art. III. — Utrum in Christo fuerit fides Art. IV. — Utrum in eo fuerit spes . . , ... . . 198 199 Dubium : An in eo fuerit poenitentia, 200. Art. V. — Utrum in Christo fuerint dona................................ 201 Art. VI. — Utrum in eo fuerit donum timoris . . . . 203 Dubium : Quodnam est objectum primarium hujusce doni, 203. Art. VII. — Utrum in eo fuerint gratiæ gratis dutæ . . 204 Art. VIII. Utrum in eo fuerit prophetia................................ 205 541 INDEX GENERALIS Λκτ. IX. — Utrum in Christo fuerit plenitudo gratiæ . Pag.20G Dubium: An plenitudo intensiva sit perfectior quam plenitudo exten­ siva, 208. Art. X. — Utrum plenitudo gratiœ sit propria Christo . Art. XI. — Utrum gratia Christi sit infinita . . . . . 209 212 . 217 De speciali opinione Cajetani, 215. Art. XII. — Utrum gratia Christi potuerit augeri . . Interpretatio Cajetani, 219. — Interpretatio communis thomistarum. 220. — Dubium: An possit concipi gratia et lumen gloria * altioris speciei et an gratia Christi sit altioris speciei quam nostra, 221 — Solvuntur objectiones, 223. Art. XIII. — Qualiter gratia· Christi habitualis se habeat ad unionem............................................................... 224 Q. VIII. — De gratia Christi, ut est caput Ecclesiæ. Art. I. — Utrum Christus sit caput Ecclesiæ . . . Pag. 220 Art. II. — Utrum Christus sit caput hominum etiam quoad corpora . ...... ........................................................ 228 Art. III. — Utrum sit caput omnium hominum .... 22!) Dubium I : An sit actu caput luereticorum baptizatorum et occulto­ rum, 231. — Dubium II : An fuerit caput primorum parentum pro statu innocentia?, 232. — Dubium II! : Au fuerit, ut homo, finis gratiæ essentialis status innocenti», 234. — Dubium IV : An Adam innocens habuerit essentialem gratiam duplici titulo. 237. Art. IV. — Utrum Christus sit caput Angelorum . . . 237 Dubium I: An sit vere et proprie ut homo caput angelorum quoad gubernationem externam, 239. — Dubium II : An gratiam acciden­ talem influat In angelos. 239. — Dubium HI : An gratiam essen­ tialem, 240. — Dubium IV : An Angeli habuerint gratiam essentia­ lem duplici titulo, 243. — Dubium V : An Christus, ut homo, sit causa finalis essentialis gratiæ et gloriæ angelorum, 243-244. Art. V. — Utrum gratia Christi capitis sit eadem cum gratia habituali ejus ut est homo singularis....................... 245 Art. VI. — Utrum esse caput Ecclesiæ sit proprium Christi . 247 Art. VII. — Utrum diabolus sit caput omnium malorum . 248 Art. VIII. — Utrum Anteehristus possit etiam dici caput malorum........................................................................... 248 DE SCIENTIA CHRISTI Q. IX. — De scientia Christi in communi et de ejus contemplatione. Art. I. — A» Christus habuerit aliquam scientiam prœter increatam.............................................................. Pag. 249 Art. II. — Utrum habuerit scientiam quam habent beati . De fide est quod habuit scientiam ab omni errore immunem, 251. Et theologice certum est quod habuit scientiam ab omni igno­ rantia Immunem, 252. An tempore vitæ sua * mortalis habuerit visionem beatificam, 250 203. An Christus visionem bentlileam habuerit a primo Inaluntl stm * concept Ionis, 203 205 251 542 INDEX GENERALIS Art. III. — Utrum Christus habuerit scientiam inditam vel infusam............................................................... Pag. 265 Dubium: Utrum hæc scientia sit solum per accidens infusa, an per se infusa, 267. Art. IV. — Utrum Christus habuerit aliquam scientiam ac quisitam ............ Art. Art. Art. Art. 268 Q. X. — De scientia beata animæ Christi. I. — Utrum anima Christi comprehenderit Verbum . Pag. 270 II. — Utrum cognoverit omnia in Verbo .... 270 III. — Utrum cognoverit infinita in Verbo .... 272 IV.·— Utrum videat Verbum clarius qualibet alia crea­ tura ..................................... '...........................................272 Q. XI. — De scientia intusa animæ Christi. Art. I. — Utrum secundum hanc scientiam Christus sciat omnia ............ Pag. 274 Dubia : An hæc scientia se extendat ad futura contingentia et quo­ modo, 276. — An ad gratiam sanctificantem quidditative cognoscen­ dam, 276. — An ad mysterium Trinitatis evidenter cognoscendum quoad an est, 277. Art. II. — Utrum Christus hac scientia uti potuerit non con­ vertendo se ad phantasmata................................................... 278 Art. III. — Utrum hæc scientia infusa fuerit discursvva . . 278 Art. IV. — Utrum fuerit major quam scientia angelorum . 279 Art. V. — Utrum hæc scientia fuerit semper in actu . . 280 Art. VI. — Utrum fuerit distincta per diversos habitus . . 280 Q. XII. — De scientia acquisita animæ Christi. Art. I.— Utrum secundum hanc scientiam cognoverit omnia Pag. 281 Art. II. — Utrum Christus in hac scientia profecerit . . 282 Art. III. — Utrum Christus aliquid ab homine didicerit . . 282 Art. IV. — Utrum Christus aliquid acceperit ab angelis . . 283 Complementum hujusce quæstionis invenitur in q. XLII, de doctrina Christi, 283. Q. XIII. — De potentia animæ Christi. Art. I. — Utrum habuerit omnipotentiam simpliciter . Pag. 285 Art. II. — Utrum habuerit omnipotentiam respectu immuta­ tionis creaturarum........................................................286 De causalitate instrumental! humanitatis Christi, 288-292. Art. Ill. — Utrum anima Christi habuerit omnipotentiam re­ spectu proprii corporis ......... 292 Art. IV. — Utrum habuerit omnipotentiam respectu exacu­ tionis suæ voluntatis........................................................ 292 543 INDEX GENEKALIS DE DEFECTIBUS A FILIO DEI ASSUMPTIS Art. Ακτ. Art. Art. Q. XIV. — De delectibus corporis. j. — Utrum Filius Dei assumere debuerit in humana na tura corporis defectus..................................... l’AG· 294 II. — Utrum Christus ex necessitate his defectibus sub jacuerit.......................................................... ■ 296 III. — Utrum Christus hos defectus corporales contraxerit 297 IV. — Utrum Christus omnes defectus corporales horni num assumere debuerit ...... . - 298 Q. XV. — De defectibus animæ a Christo assumptis. Art. I. — Utrum in Christo fuerit peccatum . . . Pag. 299 Dubium 1 : An Christus fuerit non solum impeccans, sed impeccabilis jam ante resurrectionem, 301. — Dubium 11 : Utrum potuerit esse in Christo imperfectio moralis, ut sunt actus caritatis remissi et minor promptitudo ad servanda Dei consilia, 302. II. — Utrum in Christo fuerit fomes peccati . . . 304 III. — Utrum in eo fuerit ignorantia................................ 305 IV. — Utrum anima Christi fuerit passibilis . . . 305 V-IX. — Utrum in eo fuerit dolor sensibilis, tristitia, ti­ mor, admiratio, ira................................................................. 300 Art. X. — Utrum Christus fuerit viator et comprehensor . 307 Art. Art. Art. Art. DE CONSEQUENTIBUS UNIONEM HYPOSTATICAM Q. XVI. — De his quantum ad Christum secundum se. Art. Art. Art. Art. Art. Art. Art. Art. Art. Art. I. — Utrum hæc sit vera: Deus est homo . . . Pag. 309 II. — Utrum hæc sit vera: Horno est Deus .... 309 III. — Utrum Christus possit dici homo dominicus . 310 IV. — Utrum ea quæ conveniunt filio hominis possint prae­ dicari de Filio Dei et e converso..............................310 V. — Utrum ea quæ conveniunt filio hominis possint prae­ dicari de divina natura, et de humana quæ conveniunt Filio Dei ............. 311 VI. — Utrum hæc sit vera: Deus factus est homo . . 311 VII. — Utrum hæc sit vera: Homo factus est Deus . . 311 VIII. — Utrum hæc sit vera: Christus est creatura . . 311 IX. — Utrum hæc sit vera: Iste homo (demonstrato t'hri sto) incepit esse.............................................................. 311 X. Utrum hæc sit vera: Christus, secundum quod ho mo, est creatura.............................................................. 312 541 INDEX GENERALIS Art. XI. — Utrum hæc sit vera: Christus, secundum quod homo, est Deus...................................................... Pag. 312 Art. XII. — Utrum hæc sit vera: Christus, secundum quod homo, est persona....................................................... 312 Q. XVII. — De pertinentibus ad unitatem in Christo quantum ad esse. Art. 1. — Utrum Christus sit unum an duo.............................. 313 Art. II. — Utrum in Christo sit tantum unum esse . , . 314 Solvuntur objectiones Scotistarum et Suarezii, 318-321. Art. Art. Art. Art. Q. XVIII. — De pertinentibus ad unitatem in Christo quantum ad voluntatem. I. — Utrum in Christo sint duæ voluntates . . . Pag. 322 II. — Utrum in Christo sit appetitus sensitivus . . . 323 III. — Utrum in eo, ex parte rationis, fuerint duæ vo­ luntates ................................................................................. 323 IV. — Utrum in eo fuerit liberum arbitrium . . . 323 Concordantia libertatis Christi cum ejus impeccabilitate, 324. — Sta­ tus et ditlicultas quæstlonls, 324. — De diversis sententiis proposi­ tis, 326. — Momentum quæstionis, 327. — Christus habuit veram obligationem moriendi, ortam ex præcepto Patris, 328-331. —- Hoc præceptum se extendebat et ad circumstantias mortis, et ad ejus substantiam, 331. — Praenotanda ad solutionem, 333. — De liber­ tate Christi ut est purissima imago impeccabilis libertatis increatæ, 335. — Solutio : Christus impeccabilis remansit liber per re­ spectum ad praecepta Patris sui, speciatim ad præceptum moriendi pro salute nostra, 337. — Confirmatio, 339. — Solvuntur objectio­ nes, 339-344. — Corollarium : Si autem remanet libertas Christi non obstante triplici causa ejus impeccabilitatis, a fortiori remanet li­ bertas nostra sub gratia ex se efficaci, 344. Art. V. — Utrum voluntas humana Christi fuerit omnino con formis divinæ voluntati in volito ...... Art. VI. — Utrum in· Christo fuerit contrarietas voluntatum 344 345 Q. XIX. — De operatione Christi: De ejus meritis. Art. I.— Utrum in Christo sit una tantum operatio divinitatis et humanitatis .......... Pag. 34(i Art. II. — Utrum in Christo sint plures operationes humana· 347 ART. III. — Utrum actio humana Christi potuerit esse sibi meritoria................................................................................... 348 Art. IV. — Utrum Christus aliis mereri potuerit . . . 350 Dubium 1 : An Christus meruerit omnes effectus prædestinationis ho­ minum electorum, 352. — Dubium II : An merita Christi praedesti­ nata sint ante voluntatem consequentem salvandi efficaciter bos po­ tius quam alios, 352. — Dubium III: An Christus meruerit omni­ bus hominibus vitam æternnm. 353 — Dubium IV : Quomodo Chri stus meruit gratias efficaces quæ de facto non conceduntur.?, 353. — Tria corollaria, 353. Alia dubia specialia : I : An Christus meruerit a primo instant! suæ conceptionis usque ad mortem, 351 II: An meruerit In Instanti · INDEX GENERAI.Is 545 mortis suæ in facto esse, 355. — ill: An Christ uh meruerit i>er omnes actus liberos bumanæ voluntatis, 355. Tria corollaria, 356. — De valore Intrinsece infinite meritorum Chrlatl, cf. infra q. XLVIÏI de satisfactione ejus vicaria et de valore cJuh DE CHRISTO PER COMPARATIONEM AD PATREM Q. XX. — De subjectione Christi ad Patrem. Art. I. — Utrum Christus sit subjectus Patri Pag. «357 Art. II. — Utrum Christus possit dici sibi ipsi subjectu* . 357 Q. XXI. — De oratione Christi. Art. 1. — Utrum Christo conveniat orare .... Pag.358 Art. II. — Utrum Christus oraverit secundum suam sensibi litatem........................................................................... 359 Art. III. — Utrum Christus oraverit pro se................................ 359 Art. IV. — Utrum oratio Christi semper fuerit exaudita . . 359 Q. XXII. — De sacerdotio Christi. Art. I. — Utrum Christo conveniat esse sacerdotem . . Pag. 361 Art. II. — Utrum Christus fuerit simul sacerdos et hostia . 362 Art. III. — Utrum effectus sacerdotii Christi sit expiatio pec­ catorum ............. 363 Art. IV. — Utrum effectus sacerdotii Christi ad ipsum· per­ tinuerit ........................................................................... 363 Art. V. — Utrum sacerdotium Christi permaneat in æternum 363 Dubium I : Quodnam sit formale constitutivum sacerdotii Christi, 364. — Dubium II : Quisnam est major titulus Christi : Salvator an Sacerdos in æternum?, 365. Art. VI. — Utrum sacerdotium Christi fuerit secundum ordi nem Melchisedech........................................................365 DE HABITUDINE PATRIS AD CHRISTUM Q. XXIII. — De adoptione Christi. Art. I. — Utrum Deo conveniat filios adoptare . . . Pag. 367 Dubium I : In quo differt adoptio divina ab humana?, 368. — Du­ bium II : Iu quo differt filiatio adoptiva a filiatione naturali?, 368. Art. II. Utrum adoptare conveniat toti Trinitati . . . Art. III. Utrum adoptari sit proprium rationalis creaturaArt. IV. Utrum Christus, secundum quod horno, sit Pilius Dei adoptivus . 35 *·Ι <ΗΝΙ(|ΐι<ιΐ AOMNiif />»' ( hl htu .NiIIihiIoi** 369 370 370 546 INDEX GENERALIS Q. XXIV. — De prædestinatione Christi. Art. I. — Utrum Christo conveniat prœdestinatum esse . Pag. 372 Art. II. — Utrum here sit jalsa: Christus, secundum quod homo, est prœdestinatus esse Filius Dei .... 374 Art. HI. — Utrum pnedestinatio Christi sit exemplar praede­ stinationis nostra:................................................................ 375 Art. IV. — Utrum praedestinatio Christi sit causa· prœdeetinationis nostrae.............................................................. 37G Dubium: Quomodo Christus meruit gratias efficaces quæ de facto non conceduntur?, 377. — Objectiones, 377. DE HABITUDINE CHRISTI AD NOS Q. XXV. — De adoratione Christi. Art. 1. — Utrum una et eadem adoratione sit adoranda huma nitas Christi et ejus divinitas........................ Pag. 380 Art. II. — Utrum humanitas Christi sit adoranda adoratione latriœ...........................................................................381 De cultu SS. Cordis Jesu, 381. — Devotio erga Cor Jesu Eueharisticum, 382. Art. III. — Utrum imago Christi sit adoranda adoratione la,tria:................................................................................ 382 Art. IV. — Utrum crux Christi sit adoranda adoratione latriee 383 Art. V. — Utrum Mater Christi sit adoranda adoratione latria· 383 Q. XXVI. — De Christo mediatore. Art. I. — Utrum esse mediatorem Dei et hominum sit pro­ prium Christo .......... Pag. 385 Art. II. — Utrum Christus, secundum quod homo, sit mediator Dei et hominum...................................................................... 386 Dubium : Utrum sit mediator ut homo ratione plenitudinis gratiæ, an ratione gratiæ unionis, 387. DE MYSTERIO REDEMPTIONIS Prœnotanda. Status quæstionis, 390. — De adaequato conceptu Redemptionis, 390. — Errores, 392. — Doctrina Eccle­ siae, 392. — De diversis aspectibus hujusce mysterii; fue­ runt ne inter catholicos diversæ theoriæ proprie dictae circa Redemptionem, 393. Cap. I. — Testimonium S. Scripturae et Traditionis. Art. 1. — Testimonium Christi et Apostolorum . Pag.395 Art. 11. Testimonium Traditionis . . . . 398 INDEX GENERALIS 517 Cap. II. — De ipsa Passione Christi (q. 46 S. Thomæ). Art. I. — De convenientia ejus (a. 1, 2, 3, 4) . . . Art. II. — De summo dolore Passionis (a. 5, 6, 7, 8 etc.) . Pag. 401 . 403 Cap. III. — De causa efficiente Passionis Christi (q. 47 8. Thomæ). Art. I. — Ex parte Christi (a. 1, 2).......................... Pag. 406 Art. II. — Ex parte Patris (a. 3)................................ 407 Art. III. — Ex parte occisorum (a. 4, 5, 6)................................ 408 Cap. IV. — De modo efficiendi Passionis Christi (q. 48 8. Thomæ). Art. I. — De Redemptione per modum meriti . . Art. II. — De redemptione per modum satisfactionis . Pag. 412 . . 414 De satisfactione vicaria Christi. Status quæstionis, 415. — Testimo­ nium Serlpturæ et Traditionis, 416. — Ratio theologica, 417. — Objectiones, 418. — De valore infinito hujusce satisfactionis, 421424. — Solvuntur objectiones, 424 ss. — Tria dubia, 426-430. Art. Ill. — De Redemptione per modum sacrificii . . . 430 Art. IV. — De Redemptione per modum liberationis ex parte effectus........................................................................... 434 Art. V. — An esse redemptorem sit proprium Christi . . 435 Art. VI. — De Redemptione per modum efficientice . . . 438 Cap. V. — De effectibus et universalitate Redemptionis Christi. Art. I. — Nos liberavit a peccato, a potestate diaboli, a reatu pœnœ ..................................................................... Pag. 440 Art. II. — Nos reconciliavit Patri, et nobis aperuit januam caeli............................................................................ ....... Art. III. — Per eam Christus adeptus est exaltationem . . Art. IV. — De universalitate Redemptionis Christi . . . 441 441 Cap. VI. — De altitudine mysterii Redemptionis ut est mysterium amoris. Art. I. — Quare Christus tam doluit, si minimus ejus dolor sufficiebat.............................................................. Pag. 445 Status quæstionis. 445. — 1° Per respectum ad nos conveniebat Chri­ stum ita multipliciter et summo modo pati, ut nobis daret supre­ mum amoris testimonium, 446. — Π0 Per respectum ad ipsum Chri­ stum Salvatorem, hoc conveniebat, ut perfectissime suam missio­ nem gloriosam adimpleret. 447. — 111° Per respectum ad Patrem, conveniebat etiam quod Pater traderet Filium suum ad maxime patiendum ut per hanc viam ad summam victoriam perveniret. 448. Confirmatur, 452. Art. II. De unione in Christo Salvatore summi doloris et suinmm beatiludinis........................................................ 154 548 INDEX GENERALIS Prænotanda, 454. — I. De ardenti desiderio sacrificii Crucis in Christo secundum plenitudinem caritatis suæ, 455. — II. An Christus omnia genera dolorum et summum dolorem sustinuerit, 457. — III, Chri­ stus supremam beatitudinem semper, etiam in cruce, servavit, 461. — IV. De intima unione supremæ pacis et summae tristitlæ in Christo patiente, 463-470. — Conclusio, 470. Cap. VII. — De triplici victoria Christi. Victoria ejus de peccato, 472. — Victoria ejus de dærnone, 474. — Victoria ejus de morte, 476. Cap. VIII. — De morte Christi et de descensu ad inferos. De mortis ejus convenientia, 479. — An divinitas fuerit sepa­ rata ab ejus corpore et ab ejus anima, 479. — De sepul­ tura Christi, 480. — Quomodo anima Christi descendit ad inferos et ad quid?, 481-484. Gap. IX. — De resurrectione et ascensione Christi. De convenientia ejus resurrectionis, 485. — De signis ejus, 488. — De convenientia ascensionis, 489. Gap. X. — De Christo Rege, Judice et Beatorum capite. Ακτ. I. — De Christo Rege............................................. Pag. 492 I. De principalibus testimoniis V. et N. Test., 492. — II. An et quo­ nam titulo Christus etiam ut homo sit omnium rex tum spiritualis, tum temporalis, 494. — III. De influxu universali Christi regis in universam societatem, 497. Ακτ. II. — De Christo Judice................................................... 499 I. Judiciaria potestas convenit Christo homini tripliciter, 499. — II. Se extendit ad omnes res humanas, 500. — III. Judicium Chri­ sti est duplex : singulare et universale, 500. — IV. Christus etiam ut homo, habet potestatem judiciariam supra omnes angelos. 500. Art. III. — De Christo beatorum capite ...... 501 I. Sedet ad dexteram Patris secundum utramque naturam, et hoc est el proprium, 501. — Influit In omnes homines beatos gloriam, 501. — Est ne sacrificium cæleste in patria?, 502. MARIOLOCIÆ COMPENDIUM Aut. I. — De eminenti dignitate Maternitatis divinæ . . Pag. 503 B. Μ. V. prius praedestinata est ad Maternitatem divinam et conse­ quenter ad plenitudinem gloriæ et gratiæ, ut sit digna Dei Mater, 503. — Superioritas Maternitatis divinæ constat etiam ex hoc quod transcendit omne meritum, pertinet ratione sui termini ad ordinem hypostaticum, 504. ■— Est ratio, mensura et finis omnium gratia­ rum quæ B. Mariæ V. collatae sunt: est motivum cultus Hyperdullæ, 504. Ex hoc sequitur quod materhitas divina, etiam seorsim sumpta, est superior plenitudine gratiæ, 504. Aut. II. De Immaculata Conceptione Ii. Maria! V. . . 505 INDEX GENERALIS 540 1. Definitio hujus privilegii, 505. — Katie theologica, 505. — Conse­ quenti», 506. — B. Μ. V. fuit immunis a concupiscentia, ab errore, 500. — Quomodo subjecta fuit dolori et morti?, 506. — II. Quid do­ cuerit S. Thomas de privilegio Immaculata. * Conceptionis, 506. — In prima periodo suæ vitæ doctrinalis hoc privilegium affirmat, 506. Γη secunda periodo, invocat principium de universali redemptione per Christum, sed non videtur cogitare de redemptione præservativa, 506. — In tertia periodo videtur ad suam primam positionem redire, 507. Art. Ill. — Ab omni culpa actuali, etiam veniali, pnæservata est B. Μ. V................................................................. Art. IV. — De perfectione initialis plenitudinis gratiæ in B. Virgine............................................................... 508 508 Hæc initialis plenitudo certo superabat finalem gratiam cujuslibet hominis et angeli, 509. — Valde probabilis est, si non certum, hanc initialem plenitudinem superasse gratiam finalem omnium sancto­ rum et angelorum simul sumptorum, 509. — Probabilius B. Μ. V. jam ab initio accepit etiam scientiam infusam, 510. Art. V. — De augmento gratiæ in B. Μ. V............................ 510 Fuit in ea progressus spiritualis semper acceleratus, secundum quod appropinquabat ad Deum et ab eo magis alliciebatur, 510. — Præ­ sertim specialibus momentis Annunciationis, Nativitatis Domini, in Calvarlo, 511. — De virtutis et donis B. Μ. V., 511. Art. VI. — De finali plenitudine gratiæ in B. Μ. V. 512 1. Quid fuit hæc plenitudo momento mortis?, 512. — II. De Assum­ ptione B. Μ. V. Est veritas saltem implicite revelata et defiuibilis, 512, ss. — De plenitudine finali B. Μ. V. in coelo, 513. Art. VII. — De Mediatione universali B. Μ. V. 513 Traditio, 513. —- Ratio theologica: B. Μ. V. associata est Christo, per meritum, satisfactionem, et nunc in intercessione et distribu­ tione gratiarum. 514. — Solvuntur objectiones, 515. — Quomodo B. V. Maria meruit liberationem et restaurationem generis hu­ mani, 516-521. — Unitas Mariologiæ, 521. — De praestantia S. Jo­ seph supra alios sanctos i»st B. Μ. V., 522. — Quomodo S. Joseph dici potest pater Jesu, 523, ss. Appendix. — De definibilitate Assumptionis corporeæ B. V. Mariæ...................................................................... 525 Secundum Revelationem, Mater Salvatoris est victrix dæmonis, pec­ cati et mortis et non vieta, 525-529. Index alphabeticus rerum notabiliorum ...... 531