OPERA EJUSDEM AUCTORIS
/h Revelatione ab Ecclesia proposita, 4* ed., 2 vol. ln-8°, 528-4G0 pp., Roma,
Ferrari.
Editio brevior, 1 vol. gr. ln-8°. Romie, Ferrari, et Deselée de Brouwer, Parie.

De Deo uno, 1 vol. gr. iu-8°, 582 p., Deselée de Brouwer (traduit en englais).
De Deo trino et creatore, 1 vol. gr. |n-8°, Torino. Marletti et Deselée de Brouwer,
ρ. 460.

De Christo Salvature, in-80, ρ. 547. 1940, Torino, R. Berruti et Deselée de
Brouwer, Paris.
De Eucharistia, 1 vol. gr. jn-8°, 430 p., Torino, R. Berruti et Deselée de Brouwer.
Le Sens commun, la Philosophie de l’être et les formules dugmatiques, 5·· édit.,
1 vol. ln-8°, 400 pp. Paris, Deselée de Brouwer et (Me, 70 bis, rue des
Saints-Pères.
l.< Réalisme du Principe de finalité, 1 vol. in-S°, 308 pp. Chez le même éditeur.
Dieu, son existence et sa nature, solution des antinomies agnostiques, 6e édit.,
1 vol. gr. ln-8°, 820 pp. G. Beauchesne, 117, rue de Rennes. Paris (tra­
duit en anglais).
Lis Perfections divines, extrait du précédent, sans discussions philosophiques,
340 pp. G. Beauchesne (traduit en italien: Fr. Ferrari, Rome).
L'Amour de Dieu et la Croix de Jésus, 2 vol. in-S° de 451 et 470 pp., 2e édit.,
Paris, Editions du Cerf (traduit en italien et anglais).
Perfection chrétienne < t contemplation, 2 vol. in-8 de 424-514 pp. Paris, Deselée
et ('le, 30, rue Saint-Sulplce, 7e édit, (traduit en allemand, anglais, italien).
La Providence <7 la confiance en Dieu, 2· éd.. 1 vol. In-8° de 410 pp. Paris. De­
selée de Brouwer et Cle, 76 bis, rue des Saints-Pères (traduit en allemand,
anglais, italien, polonais, espagnol).
/(X trois Ages de la vie intérieure. Traité d> théologie ascétique et mystique.
2 vol. ln-8°. de 641 et S86 pp. Editions du Cerf. Paris (trad, espagnol).
Les trois conversions et b s trots voies, 1 vol. ln-16, 104 pp. Editions du Cerf.
Paris (traduit en italien, allemand, polonais, espagnol, flamand et hon­
grois), 2· édit.

/.e Sauveur et son amour pour nous, in-8° de 472 pp. Edition du Cerf, Paris,
10· mille (traduit en Italien et en anglais).
/( sens du mystère et le < lair-obscur intellectuel (Naturel et surnaturel). 1 vol.
in-8·, 343 pp. Paris, Deselée de Brouwer (traduit en allemand).
La Prédestination des saints <7 la grâce, 1 vol. ln-8°, 434 pp. Paris. Deselée de
Brouwer (traduit en anglais).
la Mère du Sauveur et notre rie intérieure (Mariologle), 1 vol. in-8°, 389 pp.
Edit, du Cerf. Parla.
la synthèse thomiste, p. 450, Deselée de Brouwer, 1946.
Itfualtfd t cssrnza del Tomismo, p. 150, Brescia, 1946.
tf< rt Franco»
*··
df Jésus, fondatrice de la Compagnie de la Vierge. 1 vol. in-8°.
187 pi· . Paris, Deselée de Brouwer (traduit en portuguais).
De sanctificatione sacerdotum secundum nostri temporis exigentias, 1 vol. In-12.
IBS pp. Torino. Marletti. 1940.

PONTIFICIUM INSTITUTUM INTERNATIONALE
“ANGELICUM „

DE GRATIA
COMMENTARIUS IN SUMMAM THEOLOGICAM
S. THOMÆ 1“ 11“ q. 109-114

Disseruit

REGINALDUS GARR1GOU - LAGRANGE, O. P.
S. Theologiæ Magister
Professor Instituti “ Angelicum ,, de Urbe
et Socius Academia Pomana S. Thoma Aq.

L. I. C. E. - R. BERRUTI & C. - TORINO

approbationes
Attente examinavimus tractatum De Gratia A. R. P. Reginald! Garrlgou-Logrange O. P., Magistri In S. Theologia. Judicamus auctorem veram mentem
Angelici Doctorls ubique In eodem exponere ac defendere, lllumque perutilem
esse studentibus et professoribus S. Theologiae, nlhllque obstare quominus Im­
primatur.
Fr. M. Browne, O. P., S. Theol. Magister.
Fr. J. M. Vosté, O. P., S. Theol. Magister.
Roma, 25 Junii 1945.
Nihil obstat:

Fr. M. St. Gillet, O. P., Magister Generalis O. P.

Roma. 1 Julii 1945.

Nihil obstat.
Taurini, 29 Augusti 1940.

Sae. Joannes Zachello, Cens. Eccl.

Imprimatur.
Can. A. Coccolo, Vic. Gen.

Torino 1947 — Stab Graf. Moderno - G. Volante, via Brindisi, 9

SANCTÆ DEI GENITRICI
MATRI DIVINÆ G RATI JE
QUÆ
MYSTERIA SALUTIS
PARVULOS SUAVITER ET ALTISSIME DOCET
AUCTOR

IN SIGNUM GRATI ANIMI

ET FILIALIS OBŒDIENTLB
LIBENTISSIME DEDICAT

1

PRÆFATIO
Jam in tractatu De Deo uno longe explicavimus doctrinam
>8. Thomw de .scientia et voluntate Dei, de Providentia et de Pr<r
destinatione, nec non in tractatu De Deo creatore, doctrinam ejus
de malo. Nunc applicanda sunt principia jam exposita ad quaestio­
nes de gratia, ut quastiones ista· considerentur non solum per re­
spectum ad hominem, sed etiam per respectum ad Deum, auctorem
gratia·, qui est subjectum S. Theologia.·. Haec scientia enim omnia
considerat per respectum ad Deum, sicut visus per respectum ad
colorem et lucem, sicut mathematica per respectum ad quantitatem,
sicut meta physica per respectum ad ens in quantum est ens.
Unde pra’sens tractatus De Gratia dependet a tractatu de vo­
luntate divina in quo jam egimus de voluntate salvifica universali
et de distinctione inter voluntatem antecedentem et voluntatem con­
sequentem, quœ est fundamentum supremum, ut videbimus, di­
stinctionis inter gratiam sufficientem et gratiam efficacem.
Supponimus etiam doctrinam S. Thomce de intrinseca et infal­
libili efficacia decretorum divinorum, expositam in I“, q. 19. a. 8;
quam longe explicavimus in tractatu De Deo uno, solvendo objectio­
nes ex kesione libertatis, ex insufficientia auxilii, ex affinitate cum
Calvinism o.
Speciatim tractatus noster De gratia, connectitur eum quastione
20B, 1*° partis De Amore Dei: 1° Utrum amor sit in Deo; 2° Utrum
Deus omnia amet; 3” Utrum Deus aqualiter diligat omnia; 4° An
Deus semper magis diligat meliora. In explicatione hujusce ultimi
articuli, ostendimus valorem principii prad i lection is; «Nullus esset
alio melior (actu facili, aut difficili, naturali aut supernatural i, ini­
tiali aut finali), si non magis diligeretur et adjuvaretur a Deo».
«Quid habes quod non accepisti?» (/ Cor., iv, 7). Ut ridebimus, hoc
principium illustrat ex alto omnes qiurstioncs de pradestinationc et
de gratia. Est simul fundamentum humilitatis christianœ et nostra·
gratitudinis erga Deum, «qui prior dilexit nos».
Non minus tamen insistendum est in aliud principium a- S. Au·
gustino formula-turn et citation in Cone. Trid. (Denz., 804): «Deus
impossibilia non jubet, sed jubendo monet facere quod possis et po­
stulare quod non possis et adjuvat ut possis ». Hœc duo principia
simul sumpta impediunt deviationes ad invicem oppositas, conser­
vant aequilibrium mentis et harmoniam verbi divini in his diffidi
l imis quo's tionib us.

AUCTORES CONSULENDI
I. - DOCTRINA PATRUM DE GRATIA :

Schwa ne: Histoire des Dogmes, tr. Degert, 1904; Index ad verbum: «Grâce».
J. Tixeront: Histoire des Dogmes, t. I: Théologie anténlcéenne, 1905; t. II : De
S. Atlianase ft S. Augustin, 1909; t. III: La lin de l’âge patrlstique, 1912,
p. 274 sq., index ad verbum : a Grâce ».
Héfele: Histoire des Conciles, trad. Ixïclerq, Paris, 190S, t. II, p. 168...
S. Augustinus: De natura et gratia; De gratia Christi; Enchiridion; Sex
libr. adversus Julianum; De gratia et libero arbitrio; De correptione et
gratia; De pradestinatione sanctorum; De dono perseverantia).
S. Prosperus: P. L., t. LI, c. 155-276.
S. Fulgentius: De gratia et libero arbitrio.
8. Bernardus: De gratia et libero arbitrio.
P. Lombardos: Sent., 1. II, d. 26-28: De gratia.
S. Bonaventuræ - S. Alberti Magni, in II Sent.
II. - OPERA S. THOMÆ ET THOMISTARUM DE GRATIA :

S. Thoma In II Sent., d. 26-28; I*
-!!· ”, q. 109-111; Contra (lentes. Quœst. disput.
Principales Commentatores : Capreolus In 11 Sent., d. 26; Cajetanus, in lam-IIae
q. 109 es.; ibid.: Medina, Joannes a S. Thoma, Silvius, Gonet, Salmanticenseb, Gotti, Billuart.
Soto: De natura et gratia, 1551.
Thomas Lemos: Panoplia gratiw, 4 vol., 1676.
Alvarez; De auxiliis divinœ gratia;, 1610.
Gonzales dk Albeda in lam, q. 19, 1637.
Goudin: Do gratia, 1874.
Reoinaldus, O. P. : De mente Cone. Trident, circa gratiam seipsa efficacem, 1706.
Inter recentlora <>|>era thomlstarum : Dummermutii: S. Thomas et doctrina
pra-motionis physica;, Paris, 1886; Defensio doctrinae S. Thomae, 1895.
N. Del Prado, 0. P. : De gratia et libero arbitrio, 3 vol., Fribourg
(Suisse), 1907. — Garrigou-Lagrange, O. P. : La prédestination des saints
et la grâce, 1936; Diet. Théol. Catholique, articles: a Prédestination - Pré­
motion» (ejusdem auctoris). — Schaezler; Natur und Onadc, Mayen­
ce, 1867.
III. - EXTRA SCHOLAM THOMISTICAM :

Molina: Concordia, Paris, 1876.
Suarez: Opera: De gratia.
S. R. Bellarminuk; De controversiis, Prague, 1721, t. IV.
S. Alphonsus de Liguori : De modo quo gratia operatur. Do magno orationis
medio.
Scin.no n : Natur und (Inadc, Mayence, 1861. valde appropinquat ad thomlsmum.
Billot, S. J. : De gratia Christi, 2* ed. 1921.
Van der Meersch : De divina gratia. Bruges. 1910 et Dictionn. Théol. Cathol.,
art. « Grâce ».
J Ude: Doctrina Capreoli de influxu Dei in actus voluntatis humanœ, Graz,
pit'5. Hic auctor accedit ad tbomismuin.

TRACTATUS

DE

GRATIA

I*- Π", q. 109 ad lil (quinque quiestiones).

Primo aliquid dicendum est de loco hujusce tractatus in Sumina
Theologica.
S. Thomas de gratia tractat in parte morali suie Summæ; quia
pojst quæstiones de ipsis actibus humanis, agendum est de principiis
humanorum actuum; et primo de principiis intrinsecis, scii, de ha
Ditibus bonis et malis, seu de virtutibus et vitiis, secundo de prin­
cipio exteriori humanorum actuum, scii, de Deo nos instruente per
legem et nos adjurante per gratiam. Cf. I3 ll'r, q. 90. prologus1.
I nde non minus quam tractatus de lege, tractatus de gratia
pertinet ad partem moralem Theologia1; hæc pars non est scientia
distincta a parte dogmatica, quia senqær est idem objectum formale
quod et <pio, scii. Deus see. suam Deitatem prout cadit sub revela­
tione virtual i. Mirum esset si pars moralis S. Theologia? non tracta­
ret de necessitate gratia· ad bonum salutare faciendum, et de ef­
fectibus gratiæ scii, de justificatione et de merito. Si vero a Theo­
logia morali tolluntur hi tractatus, quasi reducitur ad easuisticam,
qua.· solum est ejus applicatio inferior, sicut ascetica et mystica sunt
ejus applicationes superiores.
Divisio tractatus de gratia:

. de necessitate gratia· ex tine. q. 109;
de ipsa gratia Dei
' de essentia gratiæ, q. 110:
' de divisione gratiæ, q. 111:
de causa gratiæ: q. 112, de causa efficienti et de dispositione præ
ret] nisi ta ;
(
de
justificatione, q. 113;
de effectibus gratiæ i de merito, q. 114.,

Inter commentatores thomistas legendi sunt præsertim cum Cajciano. Soto {De natura et gratia), Joannes a S. Thoma. Salutanti
1 Quoad hunc titulum nutandum est quod Deus, adjuvans i>er gratiam,
est principium extrinseeum; gratia vero non est principium homini extriusecum, sed inhierens, ut infra dicetur.
t

(MRRinnr-t.miuxc.i: ■ De Gratiu.

TRACTATUS ΙΈ GRATIA

censes, Gonet, Gotti. Billimrt. f’f. etiam inter theologos modernos.
Scheeben (Natur und Gnade).
Hire divisio totius tractatus est methodica, respondet divisioni
quatuor causarum: Γ Consideratur gratia incipiendo ab ejus deli
nitione nominali, et agitur de ejus necessitate ad finem vitæ a*ter
na·, et de ejus existentia. 2" Sic per respectum ad tineni. ut est se­
men gloriae, gratia delinitur ut participatio divina· natura·, et deter
minatur subjectum in quo est, scii, essentia anima
*.
3° Post delini
fionem gratia
*
dantur ejus divisiones. Deinde agitur de ejus causa
efficienti et de ejus effectibus. Sic considerantur ea omnia qtUB per
se ad eam pertinent.
Posset institui brevis comparatio hujusce divisionis S. Thoma·
cum divisione plurium modernorum.
Piares moderni, ut Tanquerey, dividunt hunc tractatum in tres
partes, sed est divisio potius materialis (piam formalis:

,
.
.
de gratia actuali

Db

Gratia

de necessitate ejus ad opera superna
.
toralia· et ad actus bonos ordinis
t
naturalis.
■ ...
..
,
i de dispensatione gratiæ actualis et de
■
natura ejus, ubi de gratia sufficienti
et efficaci (thomismus, molinismus).

de natura justificationis et de dispo.
sitionibus ad eam.
ple gratia habituali | de essentia gratiæ.
seu justificante de ejus proprietatibus, scii, virtutibus
/
et donis.
de gratiis gratis datis.
(de merito: de ejus natura, conditionibus, ac de ejus objecto.

Minus recta est luec divisio, nam agendo de necessitate gratia·,
tractandum est etiam de necessitate gratiæ habitualis. Et melius est
secundum ordinem doctrina
*
agere de justificatione quæ est effectus
gratiae, post qmestioiiem de essentia gratia·. Unde merito P. Bil
lot S. .1. post prænotamina dividit suum tractatum de gratia sicut
Sanctus Thomas. Item P. Ilugon O. P. et plures alii. Nec dici po­
test quod sanctus Thomas non clare distinxit gratiam habitualem et
gratiam actualem, haec distinctio sæpe sæpius datur in articulis et in
ea apparet quomodo S. Thomas perfecit doctrinam August, consi
derando gratiam non solum psychologice et moraliter, sed ontologice.
1° ut forma permanens; 2" ut motio transiens.

Hic totus tractatus est commentarium verbi Domini apud .loan.,
iv. 10: «Si mires donum Dei» et sermonum Domini qui servantur
apud .loannem.

TKA<TATî k LE gîjatia

...... '!>„ite>· dieitur
p.a,ia. Λρο„οΙι1Β fllit s ,,iin||I(j
.
uoMs manifestavit profunda Dei, pnedeatinationem et gratiam
Ei du,, n.agji doctorea gratiæ aunt Anguaünua, gui dirinrô g,a
111,111 adversus Pelagiam», i indicavit, et S. Thon,». de mi„ .anit II·
*gia> :
tin
« (’(ΐΠ;ιιι<Ι<Ίΐ)ΐ· (’hriNtiis rex gloria·
Qui per Thouiauj, lumen Ecclesia·,
Mundum replet tloctiina (/ratura.
Kemper schola thomistica defendit xupernatur.iliüiiem essentia
leni gratia
,
*
et ejus efficacitatem ab intrinseco

PROLEGOMENA
Brevia prolegomena necessaria sunt, ad vitandas repetitiones:
1° circa varias acceptiones nominis gratiæ, et præsuppoBita
ex tractatu de Deo;
2°‘ circa errores de hac re.
Variæ acceptiones nominis gratiae

et præsupposita ex

•

tractatu de

Deo.

næ variæ acceptiones indicantur a S. Thomas, I' II' , q. 110,
a. I, sed convenit initio aliquid de eis dicere ut appareat connexio
praesentium quaestionum cum quæstionibus de Amore Dei erga nos.
Primo quidem sunt tres acceptiones hujusce nominis gratiæ
etiam iu rebus humanis. Etenim originative gratia (χάρις) dicitur
quod est indebitum seu gratis concessum, quæ acceptio tum apud
profanos scriptores tum apud biblicos invaluit.
Vnde jam in rebus humanis mere naturalibus gratia dicitur tri­
pliciter, scii.:
Γ amor benevolus conferens donum indebitum: vg. dicitur:
iste miles habet gratiam regis ;
2° ipsum donum gratis concessum, vg. dicitur: hanc gratiam
facio tibi ;
3° gratitude animi propter beneficium acceptum, vg. gratias
reddo tibi pro beneficiis tuis.
* autem tres acceptiones transponuntur in ordine supernatu­
lia
ral!. ubi nomine gratiæ designatur:
Γ amor benevolus Dei conferens vitam supernal liraient. Hic
amor Dei est gratia increata;
2” ipsum donum supernal urale gratiæ gratis concessum in or
dine ad vitam æternam ; hæc est gratia creata de qua nunc
agimus, sive sit interna, sive sit externa ut praedicatio
Evangelii ;
3° gratitude animi nostri erga Deum.
luter acceptiones humanas et acceptiones supernal orales nominis
gratiae est magna differentia, quæ præcipue fundatur in eo quod
amor benevolus Dei erga nos, ut dicitur P. q. 20. a. 2. ret infundens

PK.ESI i’POXI'lΛ EX ΤΠΛΙΤΑΤΙ

DE I’lZ
*»

d er» ans bonitatem in rebus, dum e contra amor benevolus hominis
erga alterum præsiipponti quamdam amabilitatem in altero. — Sed
ut dicitur, 1“ II", q. 110, a. 1: «est duplex dilectio Dei ad creatu­
ram, una communis sec. (piam esse naturale rebus cieatis largitur,
et altera specialis see. (piam Deus trahit creaturam rationalem supra
conditionem natura? ad participationem divini boni. Sic gratia est
effectus amoris Dei in nobis et designat donum supernaturale crea
turæ intellectuali a Deo gratis concessum in ordine ad vitam æternam ».
Sic totus tractatus de gratia in Summa theologica Sancti Tho
mæ dependet ex tractatu de Amore Dei, P, q. 20, in (pio enuntiantur
et explicantur duo maxima principia, quæ ex alto illustrant omnes
articulos tractatus de gratia eosque virtualiter continent.
Etenim in I·, q. 20, a. 2, sanctus Thomas dicit: «ostensum est
supra (q. 19, a. I) quod voluntas Dei est causa omnium rerum: et sic
oportet quod in tantum habeat aliquid esse aut QUODCUMQUE
BONUM, in quantum est volitum a Deo. Cuilibet igitur existenti
Deus vult aliquod bonum. Unde cum amare nihil aliud sit quam velle
bonum alicui, manifestum est quod Deus omnia quæ sunt amat, non
tamen eo modo sicut nos... Voluntas nostra non est causa bonitatis
rerum... Sed amor Dei est infundens et creans bonitatem
*
in rebus ».
Proinde voluntas Dei est etiam rausa bonitatis actuum nostrorum,
servata eorum libertate. Ut dicit sanctus Thomas, I*. q. 19. a. 8:
«cum voluntas dirina sit efficacissime, non solum sequitur quod liant
ea quæ Deus vult fieri, sed quod eo modo fiant, quo Deus ea fieri vult.
Vult autem Deus, quædam fieri necessario, quædam contingenter,
ut sit ordo in rebus ad complementum universi».
Ex hoc primo principio sic intellecto sequitur secundum (I
*,
q. 20. a. 3) : ut.'mn amor Dei sit causa bonitatis rerum, non esset ali­
quid alio melius, si Deus non vellet uni majus bonum quam alteri».
Item, ibidem a. -I. Hoc est principium pried i lection is quod valet pro
omni ente creato et pro omni actu ejus aut facili aut difficili: nul­
lum ens creatum esset alio 1/HLIVS, si non esset prœdilectum a Deo.
S. Thomas ex hoc deduxit (I“, q. 23, a. 4) quod « in Deo dilectio pro ­
cedit electionem... nam voluntas ejus, (pia vult bonum alicui dili­
gendo, est causa quod illud bonum ab eo prie aliis habeatur ».
Hoc principium prædilectionis præsupponit quod decreta dirina
circa nostros artus salutares futuros sunt infallibiliter efficacia u
xc et non ex prieviso nostro consensu (I
*.
q. 19, a. S). Alioquin. ex
duobus hominibus aqualiter a Deo dilectis et adjutis, unus fieret
alio melior. Esset melior ex-se et non tanquam a Deo p ned i lectus ;
et ideo in eo determinatio libera salutaris esset aliquod bonum,
(piod a fonte omnium bonorum non proveniret, contra illud Pauli.
I (’or., η, 7: «Quis enim te discernit? Quid autem habes quod non
accepisti? ».
ILæc sunt principia jam enuntiata et explicata in tractatibus de
voluntate et de amore Dei: virtualiter continent ea quæ nunc di
cenda sunt de gratia tum habituali, tum actuali.

PROLEGOMENA

(i

Notandum est denique quod 1’elagiani, nolentes agnoscere aniorem
Dei esse causam primam totius bonitatis electionum nostrarum, no
luerunt pariter distinguere acceptiones naturales bujusce nominis
gratia, a su pernotura Ii bus. Ideo abusi sunt sensu lato et improprio
et nomine gratia
*
significa veru nt quodlibet donum gratis a Deo con
cessum, et ita creatio, conservatio, imo et liberum arbitrium ab eis
vocabantur gratiæ.
Gratia autem creata proprie dicta diversimodo accipitur:
1° pro gratia externa, ut prædicatio evangelii, exempla Christi,
et hanc gratiam admittebant pelagiani;
2° pro gratia interna, scii, in anima interius recepta, eam no­
bilitans.
Utre autem gratia interna, potest esse aur gratum faciens, quae
dividitur in habitualem seu sanctificantem, et actualem, aut gratia
gratis data quæ potius seu primario est ad utilitatem aliorum.
'
> habitualis seu justificans vel
i
, .
\
sanctificans :
(gratum faciens
,
'
....
1
i actualis qua
*
est sufficiens vel
«terna
efficax.
Gratia
gratis data: ex: donum prophetia
*,
discretio spi­
rituum, donum linguarum.
<

externa: vg. prædicatio Evangelii.

Quia vero gratia est quid supernaturale, et frequenter in hoc
tractatu agitur de distinctione inter supernaturale quoad substan
tiam et supernaturale quoad modum, definitio ac divisio ipsius sii
pernaturalitatis jam in theologia fundamentali exposita in memo­
riam revocanda est. Supernaturale, juxta Ecclesiam catholicam, est
i<l quod est supra omnem naturam creatam, prout excedit vires et
exigentias cujuslibet natura
*
*,
creata
et creabilis, non tamen excedit
capacitatem passivam perfectibilem et convenientiam nostra
*
*.
natura
Cf. Dena., 1790, 1795. 1808, 1816; cf. opus nostrum De Revelatione,
1. 193, 197, 202.
Pneterea, juxta Ecclesiam, supernaturalitas saltem duplex est,
scii. :
Γ supernaturalitas miraculorum, qua
*
excedit rires efficientes
et exigentias cujuslibet natura
*
creatæ, non vero vires cognoscit ivas
natune humante. Denz., 1790, 1818:
2" supernaturalitas mysteriorum stride dictorum ac rita· gra
lia et gloria est (piae excedit non solum vires efficientes et exigentias
cujulibet natura
*
*,
creata
sed etiam vires cognoscitivas et appetitivas
(vel meritum naturale) cujuslibet natura
*
intellectualis creata
*
et
creabilis.
Talem esse doctrinam Ecclesia
*
constat ex damnatione natura
lismi, rationalism-!, semirationalismi (excessus supra vires), baiani

Qt 10 171’ Qt ΟΤΓΡΪ.ΗΧ SIT SI PElCXATIRALE

7

sini (excessus supra- exigentias), agnosticism
*!
negantis cognoscibili
tatein miraculi. Cf. Denz.. 1795, 1808; cf. /)c Revelatione, I, 193.

Ihec divisio siipernatiiralitalis aliter exprimitur secundum ter
minologiam satis communiter receptam apud theologos, sic:

/Deus sub intima raincreatum
tione Deitatis, et
illud solum \ Trinitatis;
substan
. Persona increata Ver
tiale est ! fej subsistens in na
tura humanaChristi.

quoad
substantiam
seu quoad
causam
formalem

creatum
(est acci
dens)

Actus naturalis vg.
. temperanti» acquicx parte \ sitie supernatural!
finis
» ter ordinatus per
■ caritatem ad tiuem
\ supernaturalem.

SlPEKNATLRALE

ABSOLUTUM

excedens vires
et exigentias
cujuslibet na­
tu ne creatæ

/ Gratia· habitualis et
. actualis, virtutes in
1 fusæ, dona Spiritus
, Sancti (supernatu' rale vi objecti for­
malis).

I

quoad modum
seu quoad
causas extrin­
secus, id est
quoad modum
et ordinatio­
nis extrinseca
*
et
productionis

Miraculum quoad sub­
stantiam (glorifica
tio corporis vel pro
i phetia) ;
i Miraculum quoad subex parte | jectum in quo est
efficientis
(resurrectio non glo
1·. 105, a. 8 I riosa, cognitio se
I cretorum cordis) :
' Miraculum quoad mo
dum (subita curatio
a febre, donum lin­
guarum).

Ita Joannes a Sancto Thoma, Sal num licenses et Suarez. Cf. Dr
Revelatione, I. p. 205, explicatio hujusce divisionis et ejus reductio
ad divisionem quatuor causarum. Non confundere miraculum quoad
substantiam et supernaturalem quoad substantiam '.
1 Supernaturale quoad substantiam (ut gratia sanctificans) dicitur forma­
liter quoiflt substantiam, nam est quid essentialiter supernaturale. Miraculum
quoad substantiam (ut gloriosa resurrectio) dicitur effective quoad substantiam.
non forinallter, scii, ex parte agentis, non quoad essentiam effectus producti.

-

s

PROLEGOMENA

DE ERRORIBUS CIRCA CRATIAM.
♦

In prolegomenis necesse <*st breviter aliquid dicere de historia»
htijusce doctrina de gratia·, per respectum ad errores de hac re ad
invicem oppositos ; ><il. ad pelayianismvm et seiiiipclnyiaiiisniuiii ex
una parte, liaiani.smiiiii et -hinsenitiminii ex altera.
Occasione enim horum errorum ad invicem oppositorum, Ecclesia
solemniter suam doctrinam de gratia definivit. Ideoque convenit
initio determinare saltem principales theses oppositas damnatas, et
sic apparent problemata adhuc disputanda inter theologos catholicos,
facilius erit postea in explicatione articulorum ostendere quomodo
rationes sancti Thoma
*
valent contra talem aut talem hæresim.
Veniens sanctus Thomas ante Baium non potuit præ oculis ha­
bere. sicut et nos. p hires definitiones Ecclesiæ, quæ clare determi­
nant quomodo vitandus excessus pelagianisnio oppositus; attamen
cognoscebat sanctus Thomas prædestinatianismuin in Concilio Lug­
dunensi 175 et postea in Concilio Carisiaco contra Gottschalk
damnatum, qui viam paravit Lutheranismo et proinde Baianismo et
Jansenismo.
Generaliter enim ad magna problemata solvenda surgunt quasi ab
initio theses ad invicem opposita
*
et nonnisi paulatim, Deo inspi­
rante. mens pervenit ad vectitatis eulmen. in quo diversi realitatis
aspectus conciliantur. S. Thomas ad istud culmen pervenit, et vitavit
excessum Jansenismi futuri, non minus quam defectum 1’elagianismi.
Ut notavimus in De Revelatione, t. I, p. 398, duo extrema vi­
tanda vocari possunt naturalisinus et pseudosupernaturalismus.
Xaturalismus negat vitam christianam esse supra vires naturæ,
scii, id quod in ea realiter attingitur absque gratia interna attingi
potest. Imo juxta eum intelligentia humana sua naturali evolutione
ad omnis veri et boni possessionem etiam ad intuitionem Dei per­
tingere potest (Denz., 1808).
Pxt udosuptmaturalwnux negat vitam christianam esse supra
exigentias natura
*
scii, ratio humana ita debilis est, ut necessario
indigeat revelatione qua
*
proinde non est proprie supernaturalis et
exaltatio in consortium divinæ natura
*
debita fuit integritati primae
conditionis.
In utroque est confusio duorum ordinum, sed 1* confusio peccat
per exaggeratum optimismum circa vires naturæ humanæ, et 2“ per
exaggeratum pessimismum circa indigentiam naturæ.
Naturalisions pelagianorum differt quidem a rationalisme mo­
derno prout non rejicit revelationem externam evangelicam iniraeu
lis continuatam, eam tenet ut divinam, sicut semirationalistœ, Fro
schammer, Gunther. Hermes, qui tamen volebant omnia jnysteria
demonstrare. Sed in his omnibus doctrinis est eadem tendentia,
scii. negatio necessitatis gratiæ.

1>E KKHOniBI S CUB A GltATIAM

!>

Imprimis notandum est quod nat tiralismiis historice provenit ex
paganis seu gentilibus; multi eorum philosophi putabant virtutem
a solo homine procedere et non a Deo, et petebant a Deo solum for
tunam vel felicem eventum. Ita præsertim (’icero et Seneca qui di
cebant : «Unum bonum est, quod beata? vitæ causa et firmamentum
est, sibi fidere» (Epist. XXXI. 3). Ita hodie naturalistic, sive sint
athei, sive sint deista·, (pii negant providentiam ad singularia de
scendere, sive sint theistqui admittunt providentiam in ordine
naturali, non vero ordinem supernaturalem. Ad quam dot trinam plus
minusve accedunt protestantes liberales.
Ex altera parte judaismus alio modo ad naturalismum tendebat,
nam judaismus contra aperta S. Scriptura? testimonia, reponit ju­
stitiam seu justificationem, non in supernatural! gratia Dei. sed in
externa legalium observatione et in carnali origine liliorum Abrahæ.
Contra, hoc cf. Concilium Ilierosolimitanum. Actibus Apostolorum
an. 50 (Actibus Ap.} xv) et S. Paulum: Rom.. π-ιν; (lal., iit-v.
Item non satis necessitatem gratia· agnoverunt Origenista· et
Theodorus Mopsuestenus.

est praecipua hæresis de hac re, er praecedentes
errores ejusdem tendentiæ quasi in systema redegit et per orbem dii
fudit sæculo v.
Historice loquendo fuerunt tres phases in doctrina Pelagii:
1° Negavit peccatum originale, necessitatem baptismi er gra
tiæ internae ad vitam æternam communem obtinendam. Dicebat ta
men: baptismus et gratia necessarii sunt ad ingrediendum in regnum
Dei, quod est quid eximium supra vitam æternam communem. Unde
ad perveniendum ad vitam æternam communiter sumptam, nulla gra
tia necessaria erat, nequidem gratia fidei, nequidem cognitio reve­
lationis externæ. Sed, aiebat Pelagius, Deus nobis dedit posse seu
facultatem scii, liberum arbitrium, velle autem et agere sunt unice
a. nobis. Gratia esset solum ornatus non necessarius sicut qmedain
animæ habent visiones, extases, sine quibus tamen homo salvari
potest.
2° Postea Pelagius ad solvendas objectiones ex S. Scriptura
desumptas, admisit vocabulum gratia? et necessitatem ejus, sed eo
nomine intelligebat liberum arbitrium, postea gratiam externam re­
velationis seu prædicationis evangelica·.
3° Denique Pelagius, nesciens objectionibus catholicorum re
spondere, admisit gratiam internam, sed 1' in intellectu tantum,
scii, illuminationem : 2" postea quamdam gratiam habitualem agnovit,
sed non simpliciter gratuitam (dicebat illam dari ex meritis natura·)
nec proprie supernaturalem ; 3° denique probabilius pelagiani admi
serunt gratiam actualem in voluntate, non tamen simpliciter gratui
tam (sed juxta merita naturæ concessam) nec necessariam ad bene
agendum, sed solum ad facilius et perfectius operandum, Cf. P.u
Pelagianismus

in

PROLEGOMENA

Luart, De gratia, diss. I, qui refert quoad lior multos textus Au­
gustini.
I nde sunt præciptié in l’elagianismo duæ haereses de gratia
interna :
1° Si datur gratia interna, non est simpliciter gratuita, sed
confertur juxta merita naturæ.
2' Non est necessaria ad simpliciter agendum ut oportet ad
salutem, sed ad facilius sic operandum vel ad quædain opera excel­
lentiora.
Sic absque gratia, interna tidei possumus attingere motivum for­
male fidei Christian».
Ita Pelagius, «jusque præcipui discipuli Cælestius et .Julianus
Eclanensis, contra quos scripserunt Augustinus et Hieronymus. Cf.
Tixeront, Hist. des Dogmes.
Htec Ineresis damnata est in viginti quatuor conciliis particula­
ribus præsertim in Carthaginensi I’ et II", in Milevitano et denique
in Concilio œcumenico Ephesiuo 431 ; cf. Denz., n. 101 sq. ; 126, 129,
142. 174 sq.; 138.
Semipelagiani adipiserunt non solum externam revelationem, sed
gratiam internam proprie supernaturalem, attamen in duobus erra
verunt scii, circa primam gratiam et ultimam.
Dixerunt: 1° Initium salutis esse ab homine repetendum, prout
homo sine gratia potest per pium credulitatis affectum desiderando,
pulsando, impetrando, sese praeparare ad gratiam, quæ confertur
propter istam præparationem naturalem. Unde prima gratia non erat
simpliciter gratuita. Item omnes tenebant quod unice a nobis est
consensus primæ gratiæ oblatae l.
2U Citimam gratiam scii, perseverantia1 finalis non esse pro­
prie gratuitam sed posse nostris meritis obtineri : imo dicebant. « homo
perseverat usque ad linem, prout permanet in illo consensu, præstito
instanti justificationis, gratiæ sibi oblata
*
» ( Billiart, loc. rit.).
Ex his duobus erroribus sequebatur praslestinationem sivi
*
ad
gratiam sive ad gloriam non esse proprie gratuitam, nam in hac
* Non omnes semipelagianl eodem modo intelligebant initium salutis a no­
bis esse et non a Deo. Aliqui Pelagio viciniores reponebant initium salutis in
aliquibus actibus formalis, ut in actu credendi. desiderandi, petendi, quierendi
cratiam et salutem. Alii argumentis catholicorum convicti, omne opus bonum
salutare esse a Deo, illud initium restringebant ad consensum gratiæ quam
Deus unicuique offerebat actus boni cooperativam. — in illo qualicumque initio
et in i>erseverantia In eo ponebant rationem pncdestinationls cf. Billuarl. lor.cif.
Et dicebant: illud initium salutis a nobis et non a Deo procedens meretur pri­
mam gratiam, tanquam ex occasione. Patet ex Fausto qui. ut refert Gennadtus
in ejus vita, dicere solebat: « Quidquid libertas arbitrii pro labore pia* mer­
cedis acquisierit, non esse proprie meritum ».
Item Cassianus in lib. Oollnlioiiiint, cap. 14: <■ Pnesto est Deus ex occasione tantummodo nostra* volun­
tatis oblata*. ad luee omnia conferenda ».

pe ei:r<huiu s circa gratiam

II

«locilina prima gratia confertur propter merita late dicta natune,
et terminus salutis est ex prævisis meritis praecedent ibus. Legere ea
nones (’one. Arans., Denz., 17(5 sq.
Oporteret bene cognoscere historiam semi|H
*lagianismi,
ad recte
determinandum quidquid damnatum est in eo, et id in quo Molini
sums ab eo distinguitur.
Jam certum est, ut ostendit l.illuart, ibid., quod semipelagiani
docebant prædestinationem sive ad gratiam sive ad gloriam non esse
gratuitam, sed Deum aquali affectu omnes homines tam reprobos
tpiam pra
destinatos
*
prosequi, cl omnibus aqualiter gratiam et glo
riam offerre; unde juxta semipelagianos inter duos homines quibus
æqualiter gratia· a Deo offertur, ille gratiam habet, (pii ex se illi con­
sentit, et non est magis adjutus, et ille gloriam accipit, (pii ex se
in acceptam gratiam perseverat.
Consequenter semipelagiani dixerunt quoad praescientiam : « Deus
ab æterno ad gratiam praedestinavit quos praevidit esse consensuros
et ea bene usuros, et ad gloriam praedestinavit (pios pariter prævidit
in gratia ex se perseveraturos ». Sic scientia Dei non est causa re
rum, saltem non est causa bona
*
determinationis nostra
*
(piae prin­
cipalis est in negotio salutis. Cude homines potius sese salvant (piam
salvantur a Deo; scii. Dens non daret consensum nostrum ad bonum. sed a nobis eum exspectaret. Denz., 177. S. Th.. I*, q. 23. a. 5,
2»s error.
Imo semipelagiani invenerunt scientiam mediam ante Molinam,
ut ostendunt communiter thomista
*.
praesertim inter ultimos P. dei
Prado, De gratia et lib. arb., t. 111, p. 312. Et hoc constat ex Epi
stolis S. Prosperi ad S. Augustinum et ex libro de Prædest. Sancto
rum, c. 14 et 17.
Ex logica sua
*
*
theoria
senii-pelagiani necessario pervenerunt ad
scientiam mediam saltem quoad salutem parvulorum. Debebant enim
hanc objectionem solvere: inter parvulos aliqui sine proprio merito
praedestinantur ad baptismum et ad vitam æternam. — Sed nelentes
gratuitatem pra
destinationis
*
etiam in hoc casu admittere, respon
debout semipelagiani: Deus cognoscit futura etiam conditionata, et
tales parvulos pra
destinavit
*
ad baptismum, (piales praeviderit esse
consensuros gratia
*
et perseveraturos, si ad adultam aetatem per
venissent ‘.
Item dicebant pro infidelibus: Deus prævidit quid fecissent ex se
si eis proposita luisset praedicat io evangel ica, cf. S. Th.. 1*. q. 23, a. 5,
3userror. Ila
*c
autem prtcscienl ia luturorum eonditionatorum seu futu
ribilium, independenter a decreto divino, est præscientia (pia
*
nunc
appellatur scientia inedia. Sed Molina admittit insuper gratiam pra
*
venientem.
' E contra parvuli (pii moriuntur sine baptismo punirentur propter peccata
qua» commisissent si diu iiermangissent In vita, 'l'une acciperent pœnam rvalem
pro ix’ceatis non reni ibus sed futuribillbus, quod est injustum.

riloLEGOMENA

12

Ex ha<· theoria autem inulta corollaria deducebant, scii. 1° ('Ini
stus œqualiter pro omnibus mortuus est. et, æqualiter omnibus prelimn mortis suæ dispensat, ita ut nihil plus beneficii reciperent vasa
misericordia·, quam vasa ira·, quidquid dicat sanctus Paulus, Rom.,
jx, 22. Alioquin, ut dicebant, Deus esset injustus acceptor persona
min, si absque prævio merito vel dispositione, alteri daret gratiam,
et alteri denegaret. Item, ut aiebant, sic induceretur fatalismus, tol­
leretur utilitas correptionis et orationis, et esset via ad despera
liouem.
ut Cassianus (13° Collatio) concedebant
tamen primam gratiam quandoque absque meritis gratuito dari, licet
saqiius ex meritis conferatur. Imo quidam semipelagiani profiteban­
tur forte gratiam vere gratuitam quoad actus initiales praevenientem,
(pia· a Deo quidem offertur, sed nostrum exspectat consensum. Et ut
notat Billuart, loc. cit.: « Ilæc fuit ultima statio hujusce lueresis, in
concessionibus suis, scii, sic nostrum esse gratia· consentire vel dis­
sentire, ut in iis qui consentiunt consensus ille, non sit a gratia Dei
sed a nobis; atque in hoc sensu initium salutis et perseverantiam
subtrahebant gratiæ et reservabant libero arbitrio».
Fautores semi Pielag i uni sin i fuerunt quidam monachi Ad rumetatii. simulque Cassianus, Gennadi us Massiliensis, Faustus Regiensis.
Semipelagianisinus Cassiani invenitur pra
*sertim
in ejus 13
* col­
latione. cujus titulos est: « De protectione Dei», in qua docet: « Gra­
tiam el liberum arbitrium concurrere quidem ad salutem, ita tamen
ut prima bona voluntas et pius credulitatis affectus seu initium sa­
lutis sit ordinarie a sedo homine, et non a Deo, quamvis exceptio­
nal i ter initium salutis et bona· voluntatis sit a Deo sicut in vocatione
S. Matt ha· i et S. Pauli».
Kdversaiii autem semipelagianismi fuerunt S. Augustinus’, jam
senex deinde S. Prosper, S. Fulgentius, Hilarius et (’a*sarius Arelatensis.
Semipelagiani moderati,

1 /)< rir. /.)( i. 1. XII, i·, e»; «Multe voluntatis causa efficiens. si queratur,
nihil invenitur.. Si aliqui duo æqualiter affecti animo et corixtre videant unius
corjioris pulchritudinem, quit visa, unus eorum ad illicite perfruendum moveatur, alter in voluntate pudica stabilis perseveret ; quid initamus esse
causa, ut in illo fiat. Iu illo non ilat mala voluntas?... Si eadem tentatione
auibo tententur et unus ei cedat atque consentiat, alter idem qui fuerat perM-verct ; quid aliud apparet, nisi unum voluisse, alterum noluisse a castitate
deficere? Amborum oculis pariter visa est eadem pulchritudo, ambobus pariter
insistit occulta tcntutlo; propriam igitur In uuo eorum voluntatem malam, qua?
res fecerit? Nihil occurrit. Utrum natura (humana) causa sit mala· volun­
tatis. ut est natura humana (non, quia in duobus invenitur); sed ex eo quod
de nihilo est (defecit in uno et non in altero) n. (Dicet S. Th.: quod est de se
deteetibile. consequens est quod aliquando deliciat, cum permissione divina). —
C 7 ». Nemo igitur quierat efficientem causam mahe voluntatis, non enim est
efficiens, sed <!< ftci< ntt; quia uee illa effectio, sed defectio est. Deficere enim ab
vo quod suium·· est. ad Id quod minus est, hoc est Incipere habere malam vo-

DE EltftORlBDS (IR( Λ GRATIAM

13

Damnata est hæc liæresis a Caelesti no Papa (132), a Gelasio
Papa (494) (pii libros Fausti et Cassiani reprehendit, demum a Con
cilio Aransicano II (529), specialiter approbato a Bonifacio II.
Quoad damnationem semipelagianismi, Denzinger refert totum
Cone. Arausicanum secundum (529). n. 174 ad 200 incl., vigintiqua
tuor canones. Legere praesertim canonem 3,un ad 12, canonem 18 ad
•j_‘ 11 incl.. can. 25 <>| n. 199. 200 .

præsertim in tribus:
Γ quoad gratiam praevenientem; 2° quoad pactum initum inter Deuni
et Christum redemptorem; 3° quoad circumstantias vitæ prædestinatorum. Cf. Molinam, Concordia, ed. parisiens! Lethielleux.an. 1876.
1° Admittit gratiam praevenientem inclinantem ad initium
salutis seu ad bonum consensum, sed dicit : discrimen inter volunta
tem consentientem huic gratiæ oblatæ et voluntatem dissentientem
ex sola libertate dependet : cf. Molinam, Concordia, ed. par., 230. 159
et Lessinm.
Et thomistæ objiciunt, ante discrimen istud nondum est salutis
initium (plia non invenitur in his qui resistunt primae gratia1, ut
et Lessinm, De (jratia efficaci, c. 18, n. 7.
2° Molina sustinet quidem quod facienti quod in se est ex solis
viribus natura1 Deus non denegat gratiam, sed vitat semipelagiani
sinum dicendo: Deus non confert gratiam propter istam bonam di
«positionem naturalem, sed propter pactum initum inter se et Chri­
stum redemptorem: cf. infra q. 109, 6; 112. 3: et Molina, Cone.,
éd. Parisiens!, p. 43, 564, index: Faciens quod in se est.
3° Dicit quidem Molina (p. 51, 565): Auxilio aquali fieri po­
test ut unus vocatorum convertatur, alius non. Auxilio gratia
*
minori
potest (piis adjutus resurgere, (piando alius majori auxilio non re
surgit, diirusque perseverat. Auxilia ex se efficacia constituenda non
sunt, (piae inter praedestinatos et non praedestinatos discernant.
Attamen juxta Molinam prædestinatus est magis adjutus quam re­
probus ex parte circumstantiarum in quibus ponitur a beneplacito
divino, ponitur nempe in circumstantibus in quibus Deus per scien­
tiam mediam praevidit eum esse consensurum gratia
*.
Sic ex parte circumstantiarum donum perseverantia
*
finalis de­
pendet unice a beneplacito divino, sic salvatur saltem aliquomodo
Molinismus

diflert

a

semipelagianismo

iuntatem ». — ('.
« Isti angeli, qui cum boni creati essent, tamen mali sunt,
mala propria voluntate, aut minor» »i acceixjrunt amoris divini gratiam, quam
ilii qui in eadem perseveraverunt, aut si utrique boni æqualiter creati sunt,
istis mala voluntate cadentibus, illi amplius adjuti, ad eam beatitudlnis ple
nltudinem... pervenerunt ».
Unde dicit idem Aug. in Joan., tr. 2(1 : α Quare Deus hunc trahat et illum
non trahat noli velle dijudicare, si non vis errare »; item S. Thomas, I“, q. 23,
a 5. dum semipelagiani dicebant: « Deus hunc trahit quia in eo videt naturale
salutis Initium et non in altero».

Il

PROLEGOMENA

gratuitas prædestinationis negata a seniipelagianis, sed, ut dicent
Thomistæ, hue videtur esse solum gratuitas prædestinationis ad cir
cumstantias plus minusve aptas seu idoneas.

Pseudosupernaturalismus

*destinatianismi,
pra

protestantisme. I>a

ianismi et jansenismi.
Flic pseudosupernaturalismus est error naturalismo oppositus:
peccat per excessum, scii, ita allirmat necessitatem gratia
*
etiam ad
omnia bona opera naturalia ut omnia opera infidelium essent pec­
cata. Sed revera, ut diximus, confundit etiam ordinem gratiæ cum
ordine naturali, prout tenet gratiam non superare exigentias nostrre
*,
natura
quam considerat ut omnino indigentem etiam in suo ordine.
Unde videtur gratiam extollere, dum ejus necessitatem nimis asserit,
sed revera supcrnaturalitatem gratia
*
destruit et naturam minuit.
Est pessimismes in naturalismo, sicut pelagiauismus est optimisions
in naturalismo.
Hic pseudosupernaturalismus apparuit:
/° in praulestinatianismo; cf. Denz., 316 sq., 320 sq.
Tribuitur bæc doctrina Lucido praisbyterio saeculo v. qui erro­
rem suum retractavit; sed præsertim hæc haeresis videtur esse in
scriptis Gottescalc, sa
*cu)o
ix ; cf. Denz.. 316 sq. ; cf. Diet. ΤΙκοΙ.
t’ath.. art. « Praedestination » (sectio medii ævi, sæc. ix).
Secundum prædestinatianismum: gratia et pnedestinatio requi­
runtur ad bonum faciendum, unde qui non sunt praedestinati ad vi­
tam æteruain necessario peccant, sicut praedestinati necessario sal
vantur. Ideo nulla vera libertas remanet post peccatum originale.
Secundum prædestinatianismum non solum est prædestinatio ad vi
tam æternam. sed etiam prædestinatio ad malum pro reprobis.
Ikec omnia damnata sunt anno S53 in Cone. Carisiaco, in quo
definitur (Denz., 317): «Non est prædestinatio ad malum. — Habe
mus liberum arbitrium ad bonum, præventum et adjutum gratia.
Habemus liberum arbitrium ad malum, desertum gratia». Item
Denz., 31S: «Deus omnipotens omnes homines sine exceptione v nlt
salvos fieri (1 Tim., ii, l| licet non omnes salventur. Quod autem qui
dam salvantur, salvantis est donum; quod autem quidam pereunt,
pereuntium est meritum». Denz., 319: «Nullus est homo fuit vel
erit... pro quo Christus passus non fuerit... quod vero omnes pas­
sionis ejus mysterio non redimuntur ad pattern infidelium pertinet...
si non bibitur, non medetur ».
Hic error renovatus est a Lut hero et Calci no.
Lutberus contendit gratiam et integritatem in statu innocentia
*
fuisse natura
*
debitam, in statu vero natura
*
lapsae adeo corruptum
esse liberum arbitrium ut sit titulus sine re, et gratiam ita requiri
ut omnia qua
*
absque tide et gratia fiunt sint peccata. Unde omnia

HE EKROIUBI'S (HUA GRATIAM

15

infidelium et peccatorum o|æra sunt peccata. Imo gratia sanctificans
non est nisi externa imputatio meritorum Christi et homo justificatur
per fidem solam sine operibus; justificatur homo per fidem fiducia lem
qua credit remissa esse sibi peccata.
<'alvinus in his cum buthero consentit, et addit Deum prædesti
nasse quosdam ad gehennam, dum fideles qui credunt se esse præde
stinatos ipsa ista fide salvantur. Imo infantes, qui ex prædestinatis
nascuntur, sunt ipso facto filii Dei et possunt absque baptismo
salvari.
Sic apparet quomodo in hoc pseudosupernaturalismo. natura
valde minuitur, et gratia nonnisi apparenter extollitur, (plia est de
bita natura» et reducitur ad meram denominationem extrinsecam.
seu ad externam imputationem meritorum Christi. Hanc doctrinam
purpuraverunt Ockam et nominales, (piorum Lutberus fuit discipu
Ius in 1'niv. Wittemberg ut ostendit Deni fle. Luther und Luthertum
1904. Pro nominalistis gratia habitualis non est intrinsece superna
toralis sed see. denominationem extrinsecam ut charta monetaria non
est aurum.
Raiauisin iis autem est protestant ismus attenuatus. Præsertim
tria docuit :
1° Gratia Adamo concessa fuit natura
*
debita, non excedit igi­
tur exigentias naturæ.
2° Fides ita. necessaria est ad bonum etiam naturale, ut omneinfidelium virtutes sint vitia.
3° Gratia sanctificans ita necessaria est ut omnia peccatorum
opera, sint peccata. (Denz., 1001 sq.). Quasi identificant gratiam et
h on estât em n a t u r a 1 e m.
denique eosdem errores quoad substantiam retinet,
ut apparet in quinque propositionibus Jansenii (Denz., 1092).
Sufficit notare primam, ut appareat quam maxime differt tho
mismus a jansenismo, quidquid quandoque asseratur. Hæc enim pri­
ma propositio janseniana sic sonat : « Aliqua Dei præcepta hominibus
justis volentibus et conantibus, secundum præsentes, (pias habent
vires, sunt impossibilia : deest quoque illis gratia, (pia possibilia
liant ». Augustinus e contrario dixerat ut refert Concilium Trident.
(Denz., 804): «Deus impossibilia non jubet, sed jubendo monet, et
facere quod possis et petere quod non possis et adjuvat ut possis».
Hem 101 propositiones Quesnellii damnatio sunt in Const. Cui
genitus (1713), Denz., 1351, 1151 : deinde synodus Pistoriensis damna­
ta· est a Pio VI in Const. Auctorem Fidei, Denz., 1516 sq.
Ft patet Baiani et Janséniste
*
in aliquo concordant cum Pela­
gianis. negando nempe gratuitatem ideoque veram supernatnralita
tem status innocentia·. Insuper Jansenius dicebat, in statu innocen­
*,
tia
gratia de se ellicax non erat necessaria (erat Molinista pro statu
isto). Secundam eamdem tendentium immanentismus modernistarum,
vg. P. Laberthonnière, tenet gratiam postulari a natura, ideoque ejus
Jansenismus

16

PHOLEUOMEN \

supernatural! ta tem pervertunt; cf. Denz., 2103, cf. ID/gon, Dr qra
tia, p. 212.
Notandum est in line quod sicut Molinismiis a semipelagianisnio
recedit, ita Thomismus a Calvinisme et a Jansénisme, ut déclara
vernnt Summi Pontifices Clemens XI, Benedictus XIII, Paulus V;
cf. Denz.. p. 342, in nota. Benedictus XIII prohibuit ne (piis sancti
*
Thema
doctrinam ejuaque scholam ullatenus damnaret ac pro damna
ta in Bulla Unigenitus traduceret. Denique Clemens XII interdicit
« notam aut censuram aliquam theologicam iisdem scholis diversa
sentientibus inurere... donec de iisdem controversiis S. Sedes aliquid
definiendum aut pronuntiandum censiierit ». Cf. Denz., 1097. nota.

Thomismus praesertim differt a praedestinatianismo et Jansenismo
prout :

1° Xegat praedestinationem ad malum, et Deum esse auctorem
peccati.
2° Docet pra
*destinationem
ad gloriam non tollere, per gra­
tiam intrinsece efficacem, libertatem ad meritum requisitam, sed
eam actualizare.
3° Admittit Deum velle salutem omnium hominum, et dare
omnibus adultis gratias vere sufficientes, quibus si homo resistit me­
retur privari gratia efficaci, tpiam secus acciperet. Unde Deus im­
possibilia non jubet et vult salutem omnium hominum, sed non vult
æqualiter salutem omnium contra semipelagianos.
Et ibi est magnum mysterium, scii. Deus saqie sed non semper
dat peccatoribus gratiam efticacem ad conversionem; semper quidem
eam confert priedesti natis quibus decrevit dare donum perseverantia;
finalis; sæpe etiam aliis gratiam conversionis confert, sed postea eis
denegat ratione justitiie propter peccata reiterata gratiam perseve­
rantia;, quam absolute loquendo eis dare posset ratione misericordia;.
Unde jam apparet quod in hoc tractatu duo principia sunt conci­
lianda :
1 thus impossibilia non jubet, ct sincere ruit salutem omnium
contra pnedestinatianismum, protestantismum, baianismum. janse
uismum.
2 « Sine me nihil potestis facere » in ordine ad salutem. Quid
autem habes, quod non accepisti? (I for., iv, 7): seu ut ait sanctus
Thomas, 1», q. 20. a. 3: «Cum amor Dei sit causa bonitatis rerum,
non esset aliquid alio melius si Deus non vellet uni majus bonum
quam alteri».
Ihec duo principia sunt certissima, sed eorum intima conciliatio
remanet abscondita, quia est intima conciliatio inlinitæ misericordiæ,
*
intinila
*.
justitia
et supremae libertatis in eminentia Deitatis. Hoc
ostendi in libro: l.a Prédestination des Saints et la grâce, p. 1951,
132, ss.

!>E EltllORIBI'S CIRCA GRATIAM

Sic positio diversarum doctrinarum figurari potest :

Deus impossibilia non jubet

—

Quid autem habes, quod non
accepisti?

Omnes Thomista
*
(gratia ex se efficax)

< ’ongruismus
Sua rezii

]l olinismus
(gratia non ex se
efficax)
j

Seni ipelagia n ism us
initium salutis a
natura

Pclagianismus (gratia non
est necessaria· nisi ad fa­
cilius mandata Dei ser­
vanda)

Eclectism us3
Sorbonicus
Tournelv

Rigidiores Thomista·
et Augustiniani1

Jansenism us
Ba ia n ism us
Calvinismus

Prédestina t ia n ism us i nega­
tio voluntatis salvifica1
universalis et prædestina
tio ad malum)

Notandum est denique quod dua· propositiones contradictoriae
non possunt esse simul vera', nec simul falsa1; una est vera, et altera
falsa. Pelagianismus autem et prædestinatiauismus sunt doctrinæ
simul falsa', non in hoc sunt contradictoriæ. sed in aliquo alio. I‘e
lagianismus enim et semipelagianismus erronee dicunt: «Dens vult
a-gualiter salutem omnium hominum, scii, electorum et reprobum ».
Propositio contradictoria : « Deus non agualitcr vu[\. salutem omnium
hominum» est vera. Hoc quidem dicunt priedestinatiani, calvinistæ,
jansenistæ et in hoc non errant, sed errant negando voluntatem sal
vilicam universalem, qua1 affirmatur ab Augustino dum dicit: «Deus
impossibilia non jubet».
Item ista
*
propositiones contradictoria1: «gratia est efficax ab
intrinseco» et «gratia non est efficax ab intrinseco» non possunt
esse simul vera1, nec simul falsa·: una est vera, altera autem falsa.
Prima affirmatur a thomisme. secunda affirmatur a molinismo et
etiam a eongruismo Suarezii. Qmeritur qutunam est vera.
1 Rigidiores thomiste et augustiniani videntur voluntatem salvificam uni­
versalem attenuare, dicendo: reprobatio negativa, qua1 antecedit pnevisionem
demeritorum, consistit non solum in permissione peccatorum non remittendo­
rum, Sed in exclusione positiva a gloria, tanquam a beueticlo indebito. Hoc me­
rito rejicitur a Bllluart et .·ι multis Thomistls.
- Eclectismus sorbonicus admittit gratiam ex se efficacem pro actibus salu­
taribus difficilibus (ut contritio) et gratiam non ex se efficacem pro actibus sa­
lutaribus facilibus (ut attritio).
i

GuuiK.tH l.AGRAM»·

l>e Gratia.

IS

PROLEGOMENA

DE VARIIS STATIBUS

NATURAE

HUMANAE.

S. Thomae locutus est præsertim de duobus statibus natura·,
scii, qui sunt proprie status ipsius naturæ formaliter ut natura est,
sc.il. de statu natura· integræ in Adamo innocenti, et de statu na­
tura· corruptae post peccatum primi parentis, ante regenerationem
baptismaJem, cf. 1‘, q. 94, a. 2: Ι·-ΙΙ··, q. 109, a. 2. 8; q. 114, a. 2.
Vg. dicit. P 11
*'.
q. 109, a. 2: «Natura hominis potest dupliciter
considerari, uno modo in sui integritate, sicut luit in primo parente
ante peccatum; alio modo. see. quod est corrupta in nobis per pec­
catum primi parentis», et q. 114, a. 2, dicit: «Natura corrupta,
sicut est in nobis ante reparationem gratiæ». — Uæc ultima verba
manifestant quod S. Thomas admittit etiam statum naturæ repa­
rata·, qui vocatur status gratia· et postea status gloriae seu gratiae
consummate. Imo, ut videbimus, locutus est de possibilitate alicujus
status mere naturalis seu naturæ purae, et in statu innocentiae di­
stinxit ipsam integritatem naturæ a gratia elevante. Cf. IIIn, q. 53.
a. 2 in fine et 52. a. 5.
Theologi autem satis communiter distinguunt quinque status
naturæ.

♦ ♦ ·

Status in genere est conditio homini conveniens cum quatiam fir­
mitate et immobilitate ilP-ll·", q. 184, a. 1). Sumitur hic pro con­
ditione et modo stabili quo se habet natura humana in ordine ad
suum ultimum finem. Quintuplex distinguitur: 1" status naturæ pu­
rae; 2" status naturæ integræ: 3° status justitiae originalis; 4° status
naturae lapsae; 5° status naturæ reparata·. Posset addi status glo­
ria· et status damnationis, sed de his non est quæstio, quia tantum
nunc naturam spectamus prout per auxilium divinum tendit ad suum
ultimum finem.

vel status mere naturalis. De eo locutus
est S. Thomas, H s., d. 31, q. 1. a. 2, ad 3lun : « Poterat Deus a prin­
cipio quando hominem condidit, etiam alium hominem ex limo ter­
rae formare, (piem in conditione suæ naturæ relinqueret, ut scilicet
mortalis et passibilis esset et pugnam concupiscentiæ ad rationem
sentiens; in quo nihil humana· naturæ derogaretur, quia hoc ex prin
cipiis naturæ consequitur. Non tamen iste defectus in eo rationem
culpæ aut poma· habuisset, quia non per voluntatem iste defectus
causatus fuisset ».
Item ad hunc statum naturæ pura· ut possibilem alludit S. Tho­
mas in IV
Gentes, c. 52, § 2°: «Patitur communiter humanum
genus diversas pernas et corporales et spirituales... (mors, fames,
sitis... debilitas rationis... ex qua contingit quod appetitus bestiales
omnino superare non potest)... Posset tamen aliquis dicere, hu­
jusmodi defectus, tam corporales quam spirituales, non esse pomales.
Status naturae purae

ni: VAÎtllS STATI Bl'S XATIÎRÆ Fil MANÆ

19

sed naturales defectus ex necessitate materiæ consequentes. Necesse
est enim corpus humanum, cum sit ex contrariis compositum, corrupti bile enfer... et intellectum... de facili propter phantasmata a vero
deviare». Addit tamen S. Thomas quod attenta suavi Dei providentia,
congruum fuit ut homo ab illis defectibus in sui creatione per dona
supernaturalia eximeretur.
Quomodo definiendus est status naturæ puræ?
Status natura· pura· importat praecise naturam cum suis prin­
cipiis intrinsece constituentibus et iis quæ ex illis sequuntur seu ei
debentur; scii, importat ea omnia quæ sunt «le definitione hominis,
animal rationale, necnon proprietates hominis, et auxilia naturalia
naturæ humana· debita, ut attingat finem suum ultimum naturalem.
Aristoteles putabat homines esse de facto in statu mere naturali.
Unde in hoc statu: homo haberet corpus et animam rationalem,
facultates inferiores et superiores animae, cognovisset legem natura­
lem, et accepisset auxilia ordinis naturalis ad perveniendum ad finem
suum ultimum naturalem, qui consistit in cognitione abstractiva Dei
et in naturali dilectione Dei super omnia. Attamen quia id quod est
naturaliter defectibile aliquando deficit, Deus in hoc etiam statu
permisisset peccatum contra legem naturalem in uno individuo po­
tius «piam in altero magis adjuto, et ideo darentur in hoc statu, auxi­
lia ordinis naturalis suflicentia omnibus, et efficacia, quibusdam. Hiec
efficacia auxilia naturalia forent debita uon huic individuo in parti
culari, in quo Deus potuisset permittere peccatum, sed debita na
tune humana
*,
in communi; nam Deus frustra naturam humanam ad
finem ultimum naturalem condidisset, si nullum ejus individuum
hunc finem assequeretur.
Sic concipi potest hic status naturæ pura·, sec. quatuor «ausas:
scii. 1° formalis: anima rationalis, cum facultatibus suis; 2° «ausa
materialis: corpus:
causa efficiens: Deus auctor naturæ a quo
procedit lex naturalis et auxilium naturalis ordinis sive sufficiens,
sive efficax; 4° finis ultimus: Deus auctor naturæ cognoscendus
abstractive et diligendus super omnia. Est ordo de quo loquitur phi­
losophia, dum abstrahit et a peccato originali et a gratia.
*/"« Corollarium.
Ad hunc statum naturæ puræ non pertinent
nec gratia habitualis, nec virtutes infusa· et dona, nec gratia actualis
ordinis supernaturalis.
oiun Corollarium.
Insuper homo sicut alia animalia fuisset
obnoxius dolori, morti, ita etiam ignorantiæ et eoncu pisce ntiæ. Sic
fuissent quatuor infelices sequelæ naturæ. Dolori et morti fuisset
obnoxius, quia corpus ejus cum componitur ex elementis quæ pati
possunt ab exterioribus rebus, et quæ inter se saejx
*
pugnant, nor
mal i ter venit pro homine sicut pro aliis animalibus senectus et mors.
Item homo obnoxius fuisset ignorantiæ quia cognitio nostra intel
lectualis «pia
*
oritur a sensibus, facile propter inordinationem phan­
tasmatum a vero deviare potest. vg. accipiendo nimis materialiter
ea quæ sunt spiritualia et quæ nonnisi in speculo sensibilium natu
raliter cognoscuntur, cf. 1\
(lent.. c. 52. Item obnoxius fuisset con-

20

rnOLEGOMEX K

mpiscentiæ quin naturaliter appetitus sensitivus solum politice et
non despotice obedit rect® rationi; nam ferri potest circa suum
objectum proprium scii, circa bonum delectabile, et circa bonum sen
sibile arduum see. propositionem sensuum et phantasia» absque di­
rectione rationis. Ι·-ΠΜ, q. 17, a. 7.
Unde scribi potest :
Deus auctor naturæ j anima facultates - linis ultimis naturalis;
dirigens et auxilians ( corpus.

ignorantia
Quatuor infelices se· p»n™Pi«entia
quel® naturæ
i dolor
mors

( non fuerunt in Christo nee
I in B. Μ. V.
! fuerunt in ('hristo et in B.
. Μ. V. ut sequelæ natura
*,
I non ut sequela
*
pecc. orig.
i et Christus voluit eas lia
here ut media redemptio
i nis.

Omnes theologi conveniunt hunc statum naturæ pune nunquam
fuisse.
Bains et Jansenistæ negaverunt ejus possibilitatem, videbimus
postea confutationem hujusce erroris.

consistit in perfecta subjectione corporis
ad animam et appetitus sensitivi ad rationem, proinde importat im­
munitatem a quatuor infelicibus sequelis naturæ, scii, ab ignorantia,
a concupiscentia, a dolore et a morte. Si esset solum subjectio appe­
titus sensitivi ad rationem absque subjectione corporis ad animam,
esset solum partialis perfectio naturalis non totalis, quia veniret
defectus senectutis et mors.
In ea naturæ integritate fuit creatus Adam sec. revelationem
nam sec. eam « per peccatum mors intravit in mundum » (/toni., v,
12): et ante peccatum Adam et Eva, quamvis nudi, non erubuerunt ;
sed solum post peccatum, ut legitur (ren., n, 25, quia ante peccatum
nullus motus inordinatus de quo erubescerent oriri poterat.
Istud donum integritatis sec. S. Th., IB, q. 97, a. 1 c., et 3 ad
2",n: 1 Π”, q. 91. a. 1, situm erat in quodam vigore naturalis or­
dinis, sicut etiam nunc vidimus quod quidam sunt magis sani, ro­
busti. Deus initio fecit hominem perfectum, quia opera ipsius Dei
sunt perfecta, prout omne agens agit sibi simile, et agens perfectis­
simum perfectum opus efficit; vg. dum Deus vult instituere novum
ordinem religiosum sanctum fundatorem in Ecclesiam mittit, in (pio
fundatore omnes perfectiones hujusce novi ordinis saltem virtualiter
continentur. Ita a fortiori dum creavit primum hominem creavit eum
perfectum, cum tota perfectione naturali, scii, creavit eum in ætate
adulta. < um virtutibus acquisibilibus per accidens infusis, sic expli
catur hic vigor in quo consistebat donum integritatis naturalis.
Status naturae integrae

Ι»Ε X MUIS STATIIICS

ΧΛΤΓΗ.Ε ΙΙ(·.ΜΛ\.«

21

Hoc donum integritatis in Adamo oriebatur de facto a gratia,
sancti tirante, qiiA ratio superior subdebatur beo ; ex bar prima har­
monia sequebantur, ut aiunt S. August, et S. Th., dua
*
aliâ sciL in
ter rectam rationem et appetitum sensitivum, ac inter corpus et .mi­
mam.
Attamen integritas naturalis pertinebat ad ordinem natu
ralem lut virtutes acquisita·) et sic distinguebatur a gratia elevante
ad ordinem supernatiiralem. Itonum integritatis non constituebat,
hominem lilium Dei adoptivum, participem divina
*
natura·, haeredem
regni caelestis. quæ omnia praestabat gratia sanctificans. I nde nihil
obstabat quin potuerit Deus creare hominem in statu natura· integræ
absque gratia originali ; quia tamen isti duo status in Adamo fuerunt
coadunati, sa
*pr
a Patribus et theologis per modum unius enim
cianlur.
Status justitiæ originalis
1α, q. 95, a. I. Consistit:

seu innocentai describitur a S. Thomas,

1° in perfecta subjectione rationis ad Deum per gratiam et
caritatem.
2° in perfecta subjectione appetitus sensitivi ad rationem.
3° in perfecta subjectione corporis ad animam.
Quamdiu anima per gratiam adhærebat Deo', cetera illi perfecte
subjiciebantur: poterat autem ab hac perfecta ad Deum subjectione
deficere per peccatum, quia voluntas ejus nondum erat confirmata
in bono.
Quidam dicunt, ut I’. Kors, quod pro S. Thoma, gratia sancti­
ficans in Adamo non erat dos natura·, sed solum donum personale,
ut in nobis est ; ac proinde gratia foret radix extrinseca justitia
*
originalis, qua· nihil aliud esset quam integritas naturæ1.
Communiter vero thomista
*
tenent quod pro S. Thoma tu Adamo
gratia sanctificans erat dos natura
*
1° (plia transmittenda erat cum
natura via generationis, nam si Adam non peccasset, pueri ejus nati
fuissent < um gratia, accipiendo simul animam spiritualem et gratiam,
posita ultima dispositione corporis ad animam (Ia, q. 100. a. 1,
ad 2t,,n). Sic gratia sanctificans est radix intrinseca justitia· origi­
nalis. sicut radix est pars intrinseca arboris-. 2° Quia peccatum
originale est. ut dicunt concilia iDenz... 175, Cone. Araus.l, mors
anima·. Atqui mors aniinîB est privatio non solum integritatis na­
tura;·. sed gratia
*
sanctificant is seu vita
*
spiritualis. 3“ Sic explicatur
<piod remittitur peccatum originale per baptismum, quamvis hoc
sacramento non remittatur integritas natura».
1 Examinavimus hanc opinionem in nostro tractatu /)r /)<*o trino it emi·
tore. 1944. p. 430-438.
- In Cone. Trkl. (l>enz.. 789) declaratur quod Adam «acceptam a Deo
sanctitatem et justitiam perdidit sibi et nobis»; ergo eam acceperat sibi et
nobis ut dotem concessam natura*, non solum ut donum personale.

22

PROLEGOMENA

Proinde ad hunc statum justitiæ originalis pertinent :
1) gratia sanctificans, virtutes infnsæ sive theologicas .sive mo
rales, dona Spiritus Sancti, gratiæ actuales:
2) immunitas a quatuor tristibus sequelis natura·, scii, ab igno­
rantia, a concupiscentia·, a dolore et a morte. Duæ priniæ sequelae
nominantur etiam vulnera, duo alia vulnera sunt malitia et infir­
mitas. Sic sunt sex penalitates hujusce vita1 (P-llie, q. 85, a. 3).

Corollarium.
Si justitia originalis sumitur adæquate includit
plures habitus, scii, gratiam habitualem, virtutes infusas, et privi­
legia præternaturalia, scii, immunitatem ab ignorantia, a concupi­
scentia, a dolore et a morte. Radix vero harum omnium perfectionum
erat gratia habitualis, seu unio ani nue cum Deo auctore gratia
*.

Dubium. — Utrum gratia sanctificans status innocentiae luerit
ejusdem speciei cum gratia sanctificante qnæ nunc nobis conceditur
in justificatione?
Respondetur affirmative erat ejusdem speciei quoad substantiam,
quia idem erat formalis effectus ejus, scii, constituere hominem Deo
gratum, filium adoptivum, amicum et heredem regni coelestis.
Attamen quoad modum sese communicandi subjecto est duplex
diversitas inter utramque.
1° Ex parte principii, gratia status innocentiæ ut dos naturæ,
procedebat a Deo ut creatore instituente naturam tam in esse natu­
rali, quam in esse supernatural i. Per oppositum gratia habitualis
nunc procedit a Deo ut redemptore, non ut naturam instituente, sed
ut personas sanante.
2* Ex parte subjecti, gratia primi status respiciebat per se na­
turam ut dos natura· et ratione naturæ personas, scii, communicanda,
erat simul cum natura, et plene, integre se illi communicabat quoad
omnes effectus suos (I
*, q. 100, a. 1; 1* II
* ”. q. 81, a. 1 et 2],
Per oppositum, gratia habitualis nunc per se primo respicit per
sonam sanandam via humilitatis et pœuitentiæ, non per se primo
respicit naturam, et proinde non amplius communicatur cum natura ;
sic filius jmrentum Christianorum imo sanctorum nascitur nunc cum
IHMcato originali et remanent post baptismum pmnalitates hujusce
vita·, ut occasiones pugna· et meriti (III
*,
q. 69, a. 3 et 49, a. 5 ad 1).
Status naturae lapsae

longe exponitur in tractatu de peccato ori­

ginali.
Est status naturæ spoliata
*
gratia sanctificante, virtutibus ei
annexis et dono integritatis, scii, subjecta
*
dolori et morti cum qua­
tuor vulneribus ignorantia· in intellectu, malitiae in voluntate, con­
cupiscentia· in appetitu concupiscibili et infirmitate in iraseibili
cf. I* II
.
**
q. 85, a. 3, 5, 6 de quatuor vulneribus necnon de dolore et
morte.

1 ·Ε \ MUIS

STATUM'S ΝΑΤΓΠ.Ε îfCMAS.E

23

Et communiter tenent thomistæ quod homo in statu naturæ
lapsæ nondum reparatæ minores vires habet ad bonum morale quam
Imbuisset in statu naturæ pura
*.
Katio principalis est quod in statu
natura· lapsæ homo nascitur cum voluntate directe aversa a tine nl
timo supernatural) et indirecte aversa a tine ultimo naturali, nam
omne peccatum cont ra finem supernal uralem est indirecte contra le
gem naturalem, secundum quam debemus semper obedi re Deo quid
(piid nobis præcipiat. Per oppositum in statu natura· purae homo
nasceretur cum voluntate nec conversa nec aversa a tine ultimo na­
turali, sed cum capacitate sese convertendi vel avertendi ab isto line.

Agere de hoc statu proprie peni
net ad tractatum de gratia, et de illo est sermo praesertim in tota
quaestione 109, sicut etiam per oppositum de statu naturæ lapsæ.
Initio tamen quædam generalia notanda sunt, ad repetitiones
vitandas. Htec expressio status naturae reparatae non proprie inve­
nitur apud sanctum Thomam, loquitur potius de statu gratiæ post
justificationem, et de gratia sanante, non expresse de statu naturæ
reparatæ. Forte ratio est quia post peccatum, gratia habitualis
primo et per se respicit personam sanandam et ratione persona' na
turam : insuper non plene seu perfecte reparatur natura, remanent
quatuor vulnera quæ sunt solum in via sanationis in baptizatis, in
super remanent dolor et mors. Ideoque status natura· reparatæ non
erit perfectus nisi in patria. Cf. IIIanl, q. 49. a. 5 ad 1 et 69, a. 3.
Attamen hæc expressio admitti potest agendo de diversis statibus
*
natura
prout gratia est semen gloria·, et prout gratia nunc consi
deratnr ut sanans personam et ratione persona
*
naturam .
Hic status variis nominibus exprimitur in S. Scriptura, dicitur
redemptio, liberatio, resuscitatio (spiritualis), regeneratio, vivifica
tio. reconciliatio, renovatio. Ita 1 Tini., u, Ephes., n, II Cor., v.
Convenit hic status cum statu innocentia
*
in hoc quod in utroque
est gratia sanctificans, eadem quoad substantiam, et similiter ordi
nata ad beatitudinem supernal uralem patria
*.
Sed sunt plures diflerentiæ:
ln Ex parte tinis: linis remotus cujus gratia status innocentia
*
fuit manifestatio liberalitatis divina
*,
status autem naturae reparatae
linis est manifestatio misericordia
*
et nunc est majus donum nempe
Unigenitus Dei Filius: sic Deus dilexit mundum ut Filium Cnige
uitum suum daret. Deus enim non permittit mala fieri nisi ut bene
De statu naturae reparatae.

1 In 1»<κ· sensu sanctus Thomas dicit. Ill
,
*
q 49. a. 5: « Christus per suam
passionem û|M
*rult
nobis januam c<i
*ll
»; anima
*
justorum V. T. non poterant
ante passionem habere visionem beatificam, quia habebant quidem gratiam
< quoad emundationem propria
*
*
persona
», sed remanebat « impedimentum, quod
erat per reatum totius humana
*
,
*
creatura
quod quidem remotum est pretio
sanguinis Christi ».

21

PROLEGOMENA

faciat etiam de malo, nt ait S. Augustinus, Enchir., c. 11, scil. nisi
propter majus bonum. Ecclesia canit: «Felix culpa! qua» talem et
tantum meruit habere reparatorem ». Dixit etiam sanctus Paulus.
Rom., v. 20: « I bi abundavit delictum, superabundavit gratia ». l ude
secundum plures thomistas. vg. Sa Ima Uticenses : Deus permisit per
catum Adæ et peccatum originale propter Incarnationem redempti
vam, tampiam propter majus bonum: cf. Illam, q. 1. a. 3 ad 3; ita
permisit trinam denegationem Petri propter majorem humilitatem
Apostoli, sic in vita pnedestinatorum divina permissio peccati est
indirecte effectus praedestinationis, ut scii, sic perveniant electi ad
majorem humilitatem.
Unde Billuart, /oc. c/7., recte dicit: in statu naturæ reparatæ
est major caritas Dei erga nos. quia major est caritas inimicis bene­
facere. et est priecipue majus donum nempe Unigenitus Dei Filius.
Novus Adam infinite primum superat et B. Maria Virgo longe excel
lentior est (piam Eva : cultus eucharistieus altior (piam cultus para
disi terrestris.
Insuper linis cujus gratia proximus status innocentiae fuit imago
Dei Creatoris homini imprimenda; nunc est insuper imago Christi
reparatoris similiter imprimenda, secundum illud ad Rom., vm :
«Quos prædestinavit conformes fieri imaginis Filii sui», et ad glo­
riam Christi omnia referuntur in pra
*senti
statu naturae reparatae.
2· differentia est ex parte causa» efficientis, prout ordo agen­
tium debet correspondere ordini finium. Deus est causa efficiens sta­
tus innocentiae immediate, status natura
*
*
reparata
per Christum,
nam Christus promeruit nobis hanc reparationem et est ejus causa,
efficiens instrumentalis. ut instrumentum indissolubilité!· conjunctum
divinitati.
3* differentia est ex parte subjecti. Subjectum status innocen­
*.
tia
erat natura non habens quidem jus ad dona gratuita hujusce
status, sed nihil habens quod ipsis repugnaret. Subjectum status na
*
tura
reparata- est natura a peccato sananda seu potius sanata et
exornanda.

Dubium.
Utrum in statu natura
*
*
reparata
homo minores
vires habeat ad bonum salutare faciendum quam habebat in statu
*?
innocentia
Non facile est respondere: 1 quia ex una parte natura innocens
ut sana et robusta erat secundum se habilior ad bonum faciendum
et in co perseverandum. (piam natura reparata sed adhuc infirma, ac
vatiis tentationibus vexata; propterva peccatum Adæ eo gravius fuit
(pio facilius poterat vitari. Sed 2° ex altera parte: «Ubi abundavit
delictum, superabundavit gratia», «copiosa est apud Deum redem
ptio > ; insuper Redemptor, caput Ecclesia
*,
substantialiter præsens
in Eucharistia est infinite altior (piam Adam caput natura
*
elevatæ
in statu innocentia
*.
Communio eucharistica præbens gratiam cibari-

|>E blVERSIS STATIBUS XATXTRÆ

icm est infinite altior quam lignum vita· cujus proprius effectus erat
vim vegetativam a defectu senectutis præservare.
l’nde ni fallor solvendum est dubium distinguendo, scii, in statu
naturae reparatae, sed adhuc infirma? et variis tentationibus vexata·,
homo minores vires habet ex parte natura
*,
quam in statu inno
cent ia
* l.
Sed ex parte Christi redemptoris, in Eucharistia· præsentis, boni
christiani qui ad infimitatem cum Christo generose tendunt et per­
veniunt videntur, non obstantibus tentationibus, majores gratias
accipere saltem in vita unitiva, (piam habuissent in statu innocentiae,
propter majorem cum Deo unionem per Christum redemptorem. Na­
tura quidem etiam in via unitiva nondum est plene reparata, rema­
nent dolor, senectus, mors, quædain inordinatio sensibilitatis, sed
vita sanctorum post victoriam est altior: certo certius in B. Maria·
Virgine et probabilissime si non certo, in S. Joseph, in Apostolis, in
magnis sanctis. Imo in omni communione eucharistica ferventi vi­
detur quod per Christum sit major unio cum Deo quam in paradiso
terrestri. Et in sacrificio missa· consecratio est infinite altior quam
cultus status innocentia
*.
Objectio: S. Thomas dicit. D, q. 95, a. 4: « Efficaciora fuissent
hominis opera ad merendum in statu innocentia· (piam post peccatum,
si attendatur (piantitas meriti ex parte gratia
;
*
qua· tunc copiosior
fuisset, nullo obstaculo in natura humana invento. Similiter etiam,
si consideratur absoluta quantitas operis: quia cum homo esset ma­
joris virtutis, majora opera fecisset. Sed si consideretur quantitas
proportionalis, major invenitur ratio meriti post peccatum, propter
hominis imbecillitatem, magis enim excedit parvum opus potestatem
ejus (pii cum difficultate operatur illud, quam opus magnum pote
statem ejus (pii sine difficultate operatur».

Respondetur: Sanctus Thomas in hoc textu videtur comparare
merita hominum in communi in utroque statu; non vero comparat
merita Ada
*
cum meritis alicujus magni sancti N. T., certo certius
merita B. Maria
*
Virginis sunt multo altiora (piam merita Ada
*.
In­
super dum dicit: « copiosior fuisset gratia nullo obstaculo in natura
humana invento»: loquitur de gratia respectu natura
*
*
integra
in
communi, non respectu talis vel talis persona?.
I ude hic articulus, I“, q. 95, a. 4, est quidem verus de hominibus
in genere, et ex parte natura
,
*
sed non comparat Adamnm cum
1 Sic Billuart <lk‘it : « In statu Innocentia? gratia collata ut dos natura·, nihil
repellebat sibi contrarium In natura integra, ac proinde plene se illi commu­
nicabat quoad omnes effectus suos, tam primarios, (piam secundarios ». Nunc
gratia respicit per se primo jiersonam justificatam et prius indignam, ac in
natura invenit quatuor vulnera qua
*
sunt solum in via cicatrisationls : igno­
rantiam, malitiam, infirmitatem, concupiscentiam, et simul dolorem et mortem.
Unde nunc gratia non se plene communicat natura
.
*
Sed |>ersona Justificata
debet pugnare et continuo implorare auxilium Christi.

26

I’ROLEGO.MEN V

sanctis N. T. qui, post victoriam supra omnes tentationes, videntur
virtute Christi mediatoris, per sacrificium missa? et communionôm
ad majorem unionem cum Deo pervenire.
(T. de hoc Commentarium sancti Thoime ûirca hæc, verba sancti
Pauli, Rom., v, 20: «ubi abundavit delictum, superabundavit gra­
tia ».
Ephes.. i, 8: « Gratia superabundavit in nobis, in omni sa­
pientia ».
I Tim.. i, 11 : «Superabundavit autem gratia Domini
cum fide».
Jl (’or., vu, II: «Superabundo gaudio in omni tribu­
latione vestra ». Hæc verba nunquam potuit dicere Adam.
S. Thomas in Epistola ad Boni., v, 20. dicit: «Abundavit de­
lictum, scii, iu humano genere, et specialiter in .Tudieis (magis illu­
minatis et magis ingratis) sed superabundavit et gratia scii. Christi
condonantis peccata. Unde dicitur, 11 Cor., ix, 8: “Potens est Deus
omnem gratiam abundare facere”. Ejus autem quod hic dicitur du­
plex ratio assignari potest: «Una quidem ex effectu gratiæ... quia, 9
requirebatur abundans gratia ad hoc ut sanaret abundantiam delicto­
rum ; dimissa sunt ei peccata multa quoniam dilexit multum»
(Luc., Vli).
Alia ratio sumitur ex dispositione peccantis, nam quandoque per
auxilium divinum ex consideratione suorum peccatorum magis humi
liatur et majorem consequitur gratiam secundum illud Ps. xv, I :
«.Multiplicata· sunt infirmitates eorum, postea acceleraverunt». Ita
sanctus Petrus post conversionem, ita, in humanitate, sancti, post
redemptionem generis humani per Christum.
Insuper «copiosa est apud Deum redemptio» ut jam dicebatur
in Ps. de Profundis et revera redemptio per Christum fuit superabundans.
Cf. etiam III·"», q. 1. a. 3 ad 3»,n : «Nihil prohibet, ad aliquid
majus humanam naturam perductam esse post peccatum. Deus enim
permittit mala fieri, ut inde aliquid melius eliciat. Unde dicitur
Ron»., v. 20: “Ubi abundavit delictum, superabundavit et gratia".
Unde et in benedictione cerei paschalis dicitur: “O felix culpa, quæ
talem ac tantum meruit habere Redemptorem " ».
Hæc autem verba dicit sanctus Thomas (in articulo : utrum si
homo non peecasset, Deus incarnatus fuisset), ad solvendam objectio
nem: « Humana natura per peccatum non est facta capacior gratia»,
ergo etiam si homo non peecasset, Deus incarnatus fuisset». Propter
ham responsionem sancti Thoma·, non possum dubitare de hae pro
|H)sitione plurium quamvis non omnium thomistarum. scii, secundum
sanctum Thomam et secundum rei veritatem Deus permisit peccatum
originale ut inde aliquid melius eliceret scii. Incarnationem redem­
ptricem. Sic causa· ad invicem sunt rausa·: ita merita disponunt
ad gloriam accipiendum, in genere causa· dispositivæ, sed gloria
<*.-t causa meritorum in genere causa· finalis, p, q. 23, a. 5.

1>IC H1VEH.S1S STATIBIS N ATI ILE

Aliud dubium ilillicile solvent! uni circa varios status est : Quis­
nam est Ordo horum statuum secundum decreta providi ntia divina.
Circa hoc lion omnino concordant etiam thomistæ, cf. Billuait,
De Incarnatione, d. II, a. 3, prout quidam admittunt (ut Salman
ticeûses, Godoy, (Jouet) quod peccatum originale permissum est a Deo
propter hoc majus bonum, quod est Incarnatio redempti va. Alii vero
non (Billuart, Joannes a sancto Thoma)
Ad solutionem hujnsce quaestionis præsertim insistendum est in
textu sancti Thonue jam citato, 11 Ia, q. 1, a. 3 ad 3: <■ Nihil prohibet,
ad aliquid majus humanam naturam perductam esse post peccatum.
Deus enim permittit mala fieri, ut inde aliquid melius eliciat. Unde
dicitur. Rom., v. 20: “Ubi abundavit delictum, superabundavit gra
tia ”. Unde el in benedictione cerei paschalis dicitur: «() felix culpa,
*
qua
talem ac tantum meruit habere Redemptorem"». Item III ,
q. 4G, a. 1 ad 3.
Veram existimamus solutionem Salnianticensium \Cursus Throl..
De motive Incarnationis), item Godov. (Jouet, juxta quos:
1° Deus per scientiam simplicis intelligentia
*
cognoscit omnia
possibilia, inter qua
*
hunc mundum possibilem in quo subordinantnr
ordo natura
,
*
ordo gratia
*
cum permissione peccati originalis et ordo
unionis hypostatica1, seu Incarnationis redemptiva
*.
2° Deus intendit manifestare bonitatem suam ad extra.
3° Deus judicat praedictum mundum possibilem esse medium
aptissimum ad manifestandam bonitatem divinam.
In Deus eligit hanc dispositionem rerum (hæc est determinatio
voluntatis).
5° Deus imperat horum mediorum exeeutionem in tempor
*
exercendam (hæc est formaliter providentia).
6° Ad exeeutionem prædictæ dispositionis rerum. Dens movet
gubernando universum. Sic uno solo decreto Deus voluit hunc mun
i .Joannes a sancto Thoma, Cajctanus, et Billuart. nolunt respondere huic
quiestioni : propter quid Deus permiserit peccatum Adae, propter quodnam
majus bonum?
Et sic multiplicant decreta divina, dicendo:
1<> Deus ex intentione manifestandi bonitatem suam voluit ordinem na­
tura·; 2° creaturas Intellectuales ad tlnem supernaturalem ordinavit: 3° pnoviso peccato Adie et peccato originali, decrevit genus humanum reparare per
Christum redemptorem; 1° in Christo aliquos specialius et efficaciter elegit aliis
relictis. Tune hæc diversa decreta esset virtualiter distincta. Et remaneret sine
solutione hæc qmvstio: propter quodnam majus bonum Deus permisit peccatum
Ada· et peccatum originale, ut sancta sit hæc permissio. Non responderetur nisi
modo valde generali: hoc permisit Deus ad manifestationem misericordia· sua·
et Justitia·.
Sed dicendum est quod hiec manifestatio suprema misericordiae
et justitia· facta est j>er Incarnationem redemptivam.

PROLEGOMENA

dii ni possibilem emu omnibus partibus suis simul; ita artifex non
prius intendit fundamentum domus et deinde tectum ejus, sed primo
intendit aptam habitationem et propter eam domum totam omnibus
partiluis suis constantem. Elæc interpretatio videtur altior propter
suam superiorem simplicitatem et prout respondet qua
*stioni
: propter
qui<l Deus permiserit peccatum Ada
*?
Unde magis ac magis admitti­
tur a thomistis modernis.

OE POSSIBILITATE STATUS NATURAE PURAE.

Ad complementum hujusce pnenotaminis de quinque statibus na­
*
tura
aliquid dicendum est contra Baium et Jansenistas necnon con­
tra quosdam Modernistas de possibilitate status natura
*
*.
pura
Nunquam quidem exstitit hir status; et Augustinus contra l’e
lagium ostendit quod Adam in statu innocentia
*
plus quam dona na­
turalia acceperat. Jansenius autem contendit hunc statum natura.
*
purie esse impossibilem.
*c
Ila
thesis bene exponitur apud Billuart, legendus est; hic sut
licit referre principalia ejus argumenta :
1 io/ilstin-u.x dicit Ketract.. L. I. c. 9: «Ad miseriam justæ
damnationis pertinet ignorantia et dillirultas... quamvis etiam, si
essent hominis primordia naturalia, ner sic culpandus Deus, sed
laudandus esset». Item De dono perseverantia
*,
c. II : « Etiamsi ve­
rum esset ignorantiam et difficultatem. sine quibus nullus homo na­
scitur. primordia non supplicia esse natura·, vincerentur tamen Ma
nicluei ». Id est, non propterea Auctor natura
*
culpandus esset.
X. Thomas item loquitur, II» Sent., d. 31, q. 1. a. 2 ad 3 (textus
supra citatus: definitio status natura
*
pura·). Cf. p. IS.
Probatur ratione: Status natura
*
*
pura
non repugnat neque ex
parte hominis neque ex parte Dei; ergo est simpliciter possibilis.
Ex parte hominis neque gratia sanctilicans, neque donum inte­
gritatis et immortalitatis sunt debita natura
*
*
humana
secundum se
spectatae, sed mere gratuita. Ergo status natura
*
*
pura
sine his do­
tibus non repugnat ex parte hominis.
Antecedens, constat ex ipsa notione gratia
*,
si enim est debita,
jam non est gratia; nec nobis debetur filiatio adoptiva, nam adoptio
tit a libera voluntate adoptantis; et nec nostra
*
*
natura
nec ange­
licae debetur elevatio in consortium divina
*
*,
natura
ut declaravit
Ecclesia contra Baium (Denz., 1021. 1020. 1055, 1078, 1079) et contra
Quesnel iDenz., 1384 sq.l. Ita Augustinus, De Divitate Dei. 1. XII,
e. 9, dicit de angelis: «Deus eos creavit, simul in eis condens na
turum et largiens gratiam ».
Nec debitum est nostra
*
*
natura
donum integritatis et immorta­
litatis nam ignorantia, concupiscentia, jiassibilitas, mortalitas pro

|·Ε POSSIBILITATE STATES N ATI'ILE PI ILE

29

cedunt ex principiis naturæ human», ut. docet sanctus Thomas. [V
('. Gentes. c. 52.
Sic homo conditus in puris naturalibus, haberet omnia quæ ipsi
naturaliter competunt, tam in esse physico, quam in esse morali;
haberet scii, corpus et animam rationalem cum suis proprietatibus
et potentiis tam spiritualibus quam sensitivis, id est cum libero ar
bitrio et possibilitate perveniendi ad finem suum naturalem. Tinis
proximus hominis in statu natura· pura· foret bonum honestum, et
tinis ultimus Heus ut auctor natura·, abstracte cognoscendus et super
omnia diligendus amore naturali. In hoc statu darentur omnibus
auxilia sufficientia ordinis naturalis et quibusdam auxilia efficacia,
qme sunt quidem indebita cuilibet individuo, sed sunt natura· hu
mame necessaria ut in quibusdam individuis suis, perveniat ad finem
propter (piem a. Deo condita est.
Item hic status naturæ pura
*
non repugnat ex parte Dei. nam
Deus dona gratuita homini denegare potuisset absque læsione sua·
,
*
justitia
bonitatis et sapientia·, sicut absque injustitia non impedivit
peccatum Adæ, quod facillime impedire potuisset. (Tide etiam de
potentia ordinaria Deus potuisset creare hominem in statu naturæ
*.
pura
Specialis objectio consideranda est contra possibilitatem status
naturæ puræ: homo non potest habere perfectam beatitudinem etiam
naturalem sine corpore, id est sine resurrectione post mortem. Atqui
resurrectio est miraculum et proinde non foret possibilis in statu
naturæ puræ. Ergo hic status est impossibilis.
Ad istam objectionem solvendam, theologi proposuerunt tres
sententias :
/a Sententia est : in hoc statu naturæ puræ, non foret resurrectio
corporum: et tamen in termino viæ justi fuissent essentialiter beati,
sicut nunc in ordine supernatural! anima
*
sanctorum sunt essentia
liter beata; ante resurrectionem corporis, qme affert solum beatitu
dinem accidentalem. Hæc 1* sententia est probabilis.
Sententia: in hoc statu naturæ puræ foret resurrectio, et non
est difficultas quia resurrectio corporis est supernatural is quoad mo
dum tantum, non quoad substantiam sicut gratia. Ergo hic status
*
natura
*
pura
in termino pro justis haberet quamdam perfectionem
natura; intégra
*.
Insuper Deus potuisset facere miracula in statu natura
*
*
pura
ad veritates naturales religionis confirmandas. Hæc 2· sententia est
etiam probabilis.
;7S Sententia: in hoc statu justus beatificandus non moreretur,
sed Deus transferret illum in corpore et in anima in locum beati
tudinis. Hæc 3" sententia videtur minus probabilis; forte probabi
lior est 2“ sententia ;
et ad defendendam possibilitatem status na
tura· pura· non necesse est probare apodictice quibusnam mediis homo
pervenisset ad beatitudinem. sicut ad demonstrandam immortalita

30

l’KOLEGOMEN \

tern *,anima non necesse esl determinare apodictice modum specia­
lem secundum quem cognoscit anima separata.
Huec sufliciunt igitur quoad possibilitatem status naturæ parte
Alite objectiones jansenistarum sunt minoris moment i et videri
possunt faciliter apud tbomistas.

DE DIVERSIS CRADIBUS

MOTIONIS

DIVINÆ.

Est ultimum prænotamen ad intelligentiam hujusce tractatus.
Hoc determinandum est ex Ilis quæ supra dicta sunt. IA, q. 105, a. 5
et 6,
q. 9, a. G; q. 10, a. 4 ; q. 79, a. 1 et 2
Ut explicatur a I’. dei Prado, De Gratia, II, p. 210. 253-257.
secundum terminologiam sancti Thoina
*
sunt 1res gradus motionis
divinæ in ordine naturali et tres similes in ordine supernaturali.
Etenim, tam in ordine naturali quam in ordine supernatural,
motio divina est aut ante deliberationem nostram, aut /wi eam.
aut supra eam.
late deliberationem nostram movemur ad desiderandam beatitudinem in communi, dum naturaliter volumus nos esse beatos. Non
enim ad hoc movemur virtute prioris actus deliberando, quia hoc
desiderium est primus actus voluntatis nostra
*.
— Et est aliquid si­
mile in ordine supernaturali. dum movemur ad finem ultimum supernaturalem, quia ad eum non possumus moveri virtute prioris actus
altioris per viam deliberationis.
Post deliberationem, seu in line ejus, movemur ad aliquod bo­
num (de quo deliberatum est), virtute prioris actus, nam per inten­
tionem tinis movemur ad eligenda media ad finem sub concursu di­
vino coopérante·, hoc quidem sive in ordine naturali, sive in ordine
supernaturali in exercitio virtutum infusarum.
Supra deliberationem movemur ad aliquod objectum quod su
perat virtute- nostras; sic in ordine naturali sub speciali inspiratione
Dei auctoris natura
*
moventur magna ingenia in online philosophico,
aut poetico, aut strategico et pariter heroes. Est aliquid simile et Ire
queutius in ordine supernaturali. dum justus movetur a speciali in­
spiratione donorum Spiritus Sancti, qua
*
est proprie supra delibe­
rationem discursivam et modum ejus humanum. Ita frequenter lo­
quitur S. Thomas2.
Unde scribi potest sequens synopsis quæ legenda est ab imo
ascendendo.
» Vf. lUixVAin, De Gratia. diss. HI, n. 1.
- st diligenter considerantur hi diversi gradu- motionis divinæ apud S. Tho
main, faciliter respondetur diversis dittlcultatlbus recenter propositis u I* n
Bouillant S J., ConvcririOri
ÿCdo chez
Thomas d’Aquin, 1944.

PE OlVEItSlS OliAI’IBl’S

NOTIONIS DIVINE

31

6) ad actus donorum Spi­
ritus Sancti.
Hic, voluntas non
seipsam movet sed li­
bere consentit motioni,
sicut discipulus fidelis,
vel inferior obediensl
(gratia operans non vel
ro justificans (plia jam ISub his tribus
justificatus est homo). Imotionibus, si
Isunt efficaces,
l->) adtetedvtermiuandum |vohlntlls „„„
ad usum virtutum inpeccat
In
fusarum (gratia eoo
amvis /w,
ordine
perans · modo hn(jiSSentire
supernaturali
mano).
velit, se
Hic, seipsam movet
nunquam
virtute prioris actus.
vult.
4) ad se convertendum
ad ultimum finem su­
pernaturalem (gratia
operans et justificans).
Hic, non seipsam
Motio
movet virtute prioris
Divina
actus, sed libere con(|Ufl
* sentit.
movet ii r
mens
3j (Id bonum etiam ad optimum sine de
quoad
liberatione ; est inspiratio specialis
exercitium
bonæ fortunae; ita in ordine philoso
phico, vel poetico, vel strategico, vel
etiam morali, magna ingenia, heroes.
Hic, voluntas non se movet, sed Ii
bere consentit motioni Dei (ut obe
diens).
! 2) ad sesé deter- vere bonum
In
minandum ad , vel apparens bonum.
ordine
Hic, voluntas movetur, et seipsam
naturali
movet libere virtute prioris actus ; hic,
potest esse peccatum.
D ad bonum in communi volo me esse
beatum: (auxilium omnino genera­
le)· voluntas movetur sed non sei
'
nsaiii movet virtute prioris actus;
elicit tamen actum vitaliter, non ve
ro libere quoad specificationem, in
hoc actu non potest esse peccatum.

.32

PROLEGOMENA

Hi sex gradus reducuntur ad tres de quibus loquitur sanctus Tho
mas. I* -II”. q. 9. η. β ad 3«® et q. 169. 1, 2, 6, 9.
Scii.

Voluntas
movetur

ante deliberationem proprie dictam per consilium : η I
et etiam 4 (quia non est delibera­
tio proprie dicta de tine ultimo):
deliberationem proprie didam per consilium : n 2
et 5;
supra deliberationem proprie dictam: n° 2 et 6‘.

V. Ii. I’. I>el Prado distinguit solum quinque gradus, quia non
nominat separa tini nostrum 3«m quem reducit ad 6u,n.
1HS modus explicatur PII”, q. 9, a. 6, ad 3u,n, q. 10, a. 1, 2, 4.
2“Λ »
»
PII”, q. 9, a. 6 ad 3>'"> ; P, 63, a. I ad -1
et 5; P 11”, 79, a. I et 2 et utrum volun­
tas moveat seipsam, P-II”, q. 9, a. 3.
3,,s >i
'
PII”. q. 68, a. 1. ubi citatur magna Ethica
attributa Aristoteli, 1. VII, c. 14: de bona
fortuna.
P» >1
»
P-ll”, q. 111, a. 2 c. et ad 2,un, gratia ope­
rans pro actu interiori, priesertim cum vo­
luntas incipit bonum velle qu» prius malum
volebat. Non proprie voluntas se movet, quia
non datur antea actus ellicax circa finem
ultimum silpern., virtute cujus posset se
movere ad illuni.
Insuper I P H”, q. 21. a. 1 ad 3: «Ca­
ritas cujus objectum est ultimus tinis, magis
debet dici esse in voluntate quam in libero
arbitrio», quia eligere est proprie de mediis
ad finem, P-Π”, q. 13, a. 3.
n
»
I 11”, q. 111. a. 2. gratia cooperans (cf. Ca­
jet.) et P. 63. a. 1, 5, 6, de secundo instanti
*
vita
angelorum in quo potuerunt peccare.
liu>
»
n
PII”, q. GS, a. I, 2 et sq.
ut in conversione instan
tanea sancti Pauli ;
vel ut in illuminatione
Addi posset insuper nimius miraculosus
prophetica et in variis
gratiis gratis datis ;
‘ f- P H”, q. 111, a. 1
et 5.
» Ilus sex modus motionis divina
*
frction rli r< fi· int< >f coufr in pint ion,

longius eX plica vi mue In alio opere- Pcréd t. I. p. îlüG-tïîl. - Cf. infra, p ]3S ss

bl·;

\| XII,lu GΕΝΕΚΑM ICI' DE SI'I> ΙΛΙ.Ι

DE AUXILIO CENERALI

ET DE AUXILIO SPECIALI.

S. Thomas et quasi omnes theologi utuntur hac terminologia et
communiter vocant auxilium generale id quod datur ad operandum
secundum modum communem agendi; speciale vero est quod datur
ad operandum supra prædictum modum communem, et hoc diversi
mode v.g. vel quia est specialis dillicultas vincenda, vel quia modus
iste est proprie extraordinarius seu miraculosus, I nde ^unt multi
gradus plus minusve speciales.
Principales gradus initio notandi sunt : cf. Joan nem a sancto
Thoma. De Gratia, index: «Gratia specialis»; item Salmanticenses,
Gonet, Lemos.
1 Auxilium generalissimum est quo voluntfls movetur ad bonum
*,
universali
ut in synopsi prius proposita n" 1 ,et sine hoc auxilio vo­
luntas nihil potest velle nequidein potest sine eo peccare.
2" Auxilium generale siepe designat motionem indicatam in no­
stro n" 2 scii, dum voluntas movetur in ordine naturali ad aliquod
vere bonum vg. ad honorandum patrem. Imo hoc generale auxilium
dicitur quandoque gratia late dicta, quia quamvis debeatur naturæ
humanæ in communi, non tamen debetur huic individuo nam Deus
potest permittere hunc hominem peccare non honorando patrem
suum : unde aliquo sensu hoc auxilium est speciale pro isto individuo
qui non peccat (cf. etiam De Veritate, q. 21. a. 14)’.
Item Salmanticenses in q, 109, a. 2, ita Gonet, d. 1. a. 3. n’ 14S,
170. Cajetanus, Billuart, De Gratia, diss. I. a. 1. Suarez.
Imo quandoque auxilium generale apud multos theologos quasi
omnium scholarum designat gratiam actualem ordinis supernatu­
ral!.s omnino communem indicatam in nostra synopsi n° 5, dummodo
non sit specialis dillicultas vincenda; vg. dicitur ad vincendas leves
trntationes contra pra
*cepta
supernaturalia sutlicit auxilium gene
rale, ordinis supernaluralis, et hoc auxilium debetur naturæ ele
1 Ia, <|. 21.-η. I, ad
; α Debitum est alicui rei creatie, quixl habeat id,
quod ad ipsam ordinatur sicut homini quod habeat manus et quod ei alia ani­
malia serviant, et sic ellam Deus operatur justitiam, quando dat unicuique
quod ei debetur secundum rationem sua» natura
*
et conditionis » Potius Deus
siblmetipsl debet dare creaturis id quod est necessarium ut saltem plures in
tali vel tali natura jierveniant ad suum finem.
(/eiwraliHfthnum indicatur in nostra synopsi: η" l
in ordine naturali... n° 2 debitum
naturæ non huic individuo:
generale
minus ipnrrah
fn ordine supernatural! n® 5 debiI
tum natura» elevata» non huic
justo;
Ai xii.it m
propria dotum est inspiratio s|x»clalls u°
G; et gratia o|M»rans justificans n° 4;
*ciale
s|K
minus propria est gratia actualis etiam cooperans
/
necessaria ad s|x
clalem
*
difficultatem v.g.
\
gravem tentationem vincendam.
— Garkigih I.mmOF.

De (initia

31

PROLEGOMENA

vatu· in communi, non vero debetur huic justo in particulari. Joan
nes a sancto Thoma. De Gratia, disp. 21. a. 1, n° 11, sic distinguit
auxilium generale et speciale et ea pariter vocat: auxilium ordina­
rium et extraordinarium; tunc extraordinarium non vult dicere mi
racnlosum.
3° Aiuiliiini speciale satis communiter apud theologos designat,
ea qua
*
in synopsi nostra sunt sub n° 3. 4 et 6, scii, inspirationem
specialem præsertim in ordine supernatural!, gratiam operantem sive
in instanti.justiticationis, sive postea secundum exercitium donorum.
Imo quandoque auxilium speciale designat, quamvis minus pro
prie, gratiam actualem etiam coopérant em necessariam ad vincendam
magnam difficultatem. Sic quasi communiter dicitur: ad vincendas
graves tentationes requiritur auxilium speciale, vel gratia specialis
iBillmirt, diss. III. a. 6). Et hoc auxilium non est debitum huic ju­
sto, neque proxime debitum natura· elevata
*,
sed orandum est spe­
cialiter ad illud obtinendum.

Corollarium : Respectu noif natura
*,
sed persona
*
individuals,
omne auxilium supernaturale est speciale dicit Joannes a sancto
*
Thoma
in P IP'. q. 109, disp. 21, a. 1, n° 11, nam auxilium datum
huic persona
*
potiusquam alteri persona
*
jam est speciale respectu
*rsona·
|H
cui conceditur; et tamen istud auxilium potest dici gene­
rale respectu natura
*
elevata: in communi, vg. ad vincendas leves
tentationes.
Ita loquuntur etiam Billuart, De Gratia, initio; Salmanticen
ses, De Gratia, P II
*'. q. 109, disp. 11, dub. II. n° 27 et 3-1 et disp. V,
dub. VII, n” 171 ; ita Gonet, De Gratia, disp. 1, a. 3, § 5, n° 157. 170,
172; Lemos, Panoplia, t. IV, p. p, q. 85, nu 1G2.
lior loco Lemos ait : auxilium generale duplex est, aliud est suf­
ficiens dans posse vincere levem tentationem, et omnibus datur, aliud
esi ellicax dans vincere hanc levem tentationem. et non omnibus
datur, et orandum est ad illud habendum.
*c
Iïft
divisio respondet divisioni voluntatis divinæ per anteeo
dentem et consequentem expositam I*. q. 19, a. G, ubi dicitur: «quid
*
<piid Deus simpliciter vult, lit ; licet illud quod antecedenter vult,
mm liat. Simpliciter autem vult, see. quod vult illud consideratis
omnibus circumstantiis particularibus, hic et nunc, ut judex justus
vult simpliciter homicidam suspendi, sed sec. quid vellet eum vivere
in quantum est homo».
Item P, q. 20. a. I. Deus semper magis diligit meliores, imo me­
liores non essent, si mm magis diligerentur a Deo. Cf. De Veritate,
q. G. a. 2 ad 2’“: P IP', q. 109. a. 9, in tine corporis.

QEÆSTIO <ΊΧ

DE

NECESSITATE

G R AT I Æ

lu bac quiestione sunt decem articuli, qui methodice ordinantur
modo progressivo, incipiendo a minoribus operibus pro quibus gratia
necessaria est (v.g. cognoscere aliquod verum) et terminando ad ul­
timum et supremum bonum opus, scii, ad perseverantiam finalem.
— Legere titulos.
Sunt tres partes, scii.: ut notat Cajet, initio artic. 7:
!
. ad bonum faciendum : a. 1
Îpro homine lapso ’ ad 7 exc.
[ ad malum vitandum : a. 7 et 8.
pro justo: a. 9 et 10: ad agendum et perseve\ randum.
AliT. I.

UTRUM HOMO POSSIT SINE GRATIA

ALIQUOD VERUM COGNOSCERE.

Videtur quod gratia requiritur ad quod­
libet verum cognoscendum, quia dicitur in II Cor., in, 5: «Non
sufficientes sumus aliquid cogitare a nobis, quasi ex nobis». Et
S. August, tenuit istam responsionem in quædam oratione, sed se·
met ipsum retractavit postea in 1. 1 Retract., v. t, ut dicitur in arg.
sed contra et dixit: responderi potest: «multos etiam non mundos
scire vera ». v.g. geometriam.
Status quaestionis.

la Conclusio est : A<1 cognitionem cujuslibct veri, homo indiget
auxilio (lirino saltem naturali, non autem ad hoc indiget nova illu­
stratione supernatural!. Prædictum auxilium naturale debetur na­
*
tura
*
humana
in communi non vero huic individuo.
Proh. 1“ Pars: quia omne agens creatum indiget praunotione di
vina ut transeat de potentia ad actum, « quantacumque natura ali
«pia corporalis vel spiritualis ponatur perfecta, non potest in suum
actum procedere, nisi moveatur a Deo»1.
» Ita ( . Arnusic., can. 22 (Denz., 195): «Nemo habet <le suo. nisi men­
dacium et peccatum. SI quid autem liabet homo veritatis atque justitia
,
*
ab illo
toute est, (piem debemus sitire in hae eremo». Saltem requiritur concursus
naturalis.

36

DE NECESSITATE GKATI.B

/
Prob. 2· Pars: quia pluies veritates non superant virtutem pro
priam nostri intellectus, inio sunt facile cognoscibiles naturaliter,
cf. ad I”1, ad 2m, ad 301.
Notandum est quod concursus naturalis qui vocatur a S. Thoma
hic «motio», non est solum concursus simultaneusItem contra
Suarez actus virtualis voluntatis non potest absque motione divina se
reducere ad actum secundum; nam S. Th. dixit: « Quantacumque... ».
Cf. Suarez, Disp, met., disp. 29, sect. 1, n° 7, de actu virtuali. Re­
spondetur: plus est in actu secundo quam in actu virtuali, qui realiter
distinguitur ab actione et non est suum agere. Jam in isto 1° articulo
apparet quod S. Th. nihil subtrahit motioni divinæ.

2» Conclusio est : Ad veritates supernaturales cognoscendas, in­
tellectus noster indiget non solum concursu naturali Dei, sed spe­
ciali illuminatione, scii, lumine lidei, vel lumine prophétisé, et mo­
tione proportionata. Ratio est: quia hæ veritates superant virtutem
propriam intellectus nostri.
Objectiones :

Objectio contra /m> conclusionem. Objecit diversimode Vasque®:
Primo dicit Vasquez:
Intellectus, indifferens ad verum et falsum, per gratiam deter­
minatur ad verum quodlibet.
— Atqui intellectus noster est indifferens ad verum et falsum.
Ergo intellectus noster per gratiam determinatur ad quodli­
bet verum.
Resp.; Dist. majorem: per gratiam late dictam, concedo; proprie
dictam, nego. - Transeat minor : insuper non est ita indifferens ad
verum et falsum, quod uon inclinetur naturaliter ad verum. Dicitur
gratia late dicta, quia vg. data est Aristoteli potiusquam Epicuro.
Instantia: Ad hoc indiget gratia proprie dicta, saltem post pec­
catum originale. Ita fideistæ, vg. Bautin, Bonetti.
Gratia proprie dicta requiritur ut intellectus vulneratus sa­
netur.
Atqui dum quodlibet verum cognoscit, sanatur saltem partia­
liter intellectus noster.
— Ergo ad quodlibet verum cognoscendum indiget gratia pro·
'
prie dicta.
Rcsp.: Dist. maj. : ad collectionem veritatum naturalium co­
gnoscendam. concedo; ad quamlibet, nego. Sic esset non solum
obscuratus sed extinctus, tunc nec minimam veritatem cognoscere
- /n com ιολη simultané» a Molina admisso, Deus et causa secunda sunt
sicut duo homines trahentes navim, id est sicut duo? cauxœ coordinatac; e con­
trario pro S. Thoma. Deux prr mouette et causa secunda prœniota sunt duae
causa·. quarum secnnda euHordinatur suprema·, etiam in causando, sicut in
essendo.

Λ1> VERITATES SlI’ERNATt'RALEs COGNOSCENDAS

37

posset sine gratia sanante. — Transeat minor.
Dist. conci, sicut
maj.
Dico transeat non concedo, quia non proprie sanatur dum
cognoscit veritatem geometricam, sed potius dum cognoscit veritates
naturales religionis.
Instantia: Atqui est extinctus vel quasi extinctus. ut dicunt
Jansenist».
— Ignorantia opponitur scienti» per privationem totalem.
— Atqui in intellectu est ignoranti» vulnus see. traditionem.
— Ergo.
Resp.: Dist. maj.: ignorantia totalis, concedo: ignorantia partia­
lis, nego. — Contradist. min. — Explico: Vulnus ignoranti» attingit
praesertim intellectum practieum ubi est prudentia, sed remanet in
intellectu practice synderesis, et minus vulneratur intellectus spe­
culativus. quia non præsupponit appetitum rectum.
Objectio contra 2anl conclusionem:
Quod non superat objectum intellectus nostri, cognosci potest
sine gratia.
— Mysteria fidei non superant objectum nostri intellectus.
— Ergo.
Resp.: Dist. maj.: objectum proportionatum. <·. ; objectum ad»·
(piatum, superando objectum proport., n. — Contradistinguo mi­
norem.
Instantia. — Atqui mysteria tidei non superant objectum pro­
portionatum.
— Quod cognoscitur per habitudinem ad sensibilia non superat
objectum proportionatum.
Atqui mysteria fidei cognoscuntur per habitudinem ad sensibilia.
-— Ergo.
/
Resp.: Dist. maj.: quod ita cognoscitur sine revelatione, e. ;
post revelationem, subd. : non superat objectum remote proportio­
natum, c. ; proxime, n.
Instantia. — Atqui saltem post revelationem externam mysteria
tidei non superant objectum proxime proportionatum.
— Quod cognoscitur per species a sensibilibus abstractas et per
signa externa non superat objectum proxime proportionatum.
— Atqui mysteria fidei ita cognoscuntur.
— Ergo.
Resp.: Dist. maj.: si hoc cognoscitur motivo humano, c. : et tunc
non requiritur gratia snpernaturalis. e contra si cognoscitur motivo
supernatural!, scii, propter auctoritatem Dei revelantis in ordine
gratite : cf. infra Corollarium 4uin.
/usta nt ia. — Sed homo est ad imaginem Trinitatis.
Et naturaliter potest cognoscere hanc imaginem.
— Ergo.
Resp.: Dist. min.: ut est imago Dei auctoris natur», e.; ut est
imago Trinitatis, n.. quia terminus istius relationis est altioris or

de necessitate gu at le

dinis. Sicut si daretur imago alicujus hominis penitus ignoti, non
posset dici cujusnam est imago.
Cf. de hoc recte Saluant., Di' Gratia, disp. Ill, dub. HI, n° io
et Billüaht, De Gratia, diss. HI, a. 2.
Thomiste ex hoc articulo plura corollaria· eruerunt secundum
terminologiam magis modernam.
Homo lapsus, sine gratia, cum solo concursu
naturali potest cognoscere quasdam veritates naturales, scii, prima,
rationis principia speculativa et practiea et conclusiones qua
*
facile
ex eis eruuntur. Est contra quosdam antiquos non satis distinguentes
inter gratiam et concursum naturalem, est etiam contra Vasquez qui
vias nominalistarum sequens nimis deprimebat vires rationis, sicut
Bains, Jansenista·, Quesnell et lideista· saeculi xix ut Bautin et Βοnet ty. Cf. circa hanc conclusionem plures propositiones damnatas:
Denz,, 1022: damnatur ista Baii « cum Pelagio sentiunt qui
textum Apostoli ad Rom., it, II: “Gentes, qme legem (scriptam) non
habent, naturaliter ea quæ legis sunt, faciunt", intelligunt de gen
tibus fidei gratiam non habentibus». Certum est enim contra Baium,
quod sine gratia homo per rationem naturalem potest cognoscere
prima pnecepta legis natura·: Bonum est faciendum, non occides.
Denz., 1391: damnatur ista Quesnellii: «Omnis cognitio Dei,
etiam naturalis, etiam in philosophis ethnicis non potest venire nisi
a Deo, et sine gratia, non producit nisi praesumptionem, vanitatem,
et oppositionem ad ipsum Deum, loco affectuum adorationis, gratitudinis et amoris». Ita dixerant antea Lutherus et Calvinus, I De
last., c. I et 2. ac si philosophia peripatetica provenisset ex inspira
tione diaboli. Ratio naturalis Aristotelis potuit invenire theoriam
de potentia et actu, de quatuor causis et lior sine oppositione ad
Corollarium 1um:

Deum.

Denz., /G‘27. Bautain debuit subscribere istam : « Quamvis de
bilis et obscura reddita sit ratio per peccatum originale, remansit
tamen in ea sat claritatis et virtutis, ut ducat nos cum certitudine
ad (cognoscendam) existentiam Dei, ad revelationem factam Judæis
per Moyseu et christianis per adorabilem nostrum Hominem Deum ».
Concilium Vaticanum definivit:
Denz., 1806: «Si quis dixerit. Deum unum et verum, creatorem
et Dominum nostrum, per ea qme facta sunt, naturali rationis hu­
ma me lumine, certo cognosci non posse, a. s. ». lior contra traditionalistas, contra Kantianos et positivistas.
Denique in jurejurando contra Modernismum : «Profiteor pri­
mum quidem Deum rerum omnium principium et finem, naturali
rationis lumine per ea qua· facta sunt, hoc est per visibilia creationis
opera, tanquam causam per effectus certo cognosci adeoque demon
st rari etiam posse». Item de miraculis Evangelium confirmant ibus
dicitur ibidem quod sunt «signa certissima divinitus orte ebristia
me Religionis... et omnium hominum etiam hujus temporis intelligenthe esse maxime accomodate».

AI» VERITATES Sl'I'ERS ATI KALES COGNOSCENDAS

39

Ratio autem hujusce conclusionis est ea. quie datur in articulo
scii. :
Unaquaeque virtus indita rebus creatis, habet efficaciam circa
suum effectum proprium.
Atqui intellectus noster est virtus nobis indita a Deo, et licet
sit obscurata per peccatum non tamen est exstincta.
Ergo potest ex se cum concursu naturali quasdam veritates na
tu rales cognoscere.
Alioquin potentia intellectiva foret in suo ordine multo imper
lectior quam sunt circa proprium objectum vires corporum, planta,
rum et animalium, quam visus vel auditus.
Concursus autem naturalis ad quamlibet cognitionem veri requi­
situs dici potest gratia late dicta, prout non debetur huic individuo
sed naturæ humanæ in communi, cf. P, 21, a. 1. ad 3: «Debitum
est alicui rei creatæ quod habeat id quod ad ipsam ordinatur, sicut
homini quod habeat manus et quod ei alia animalia serviant; et sic
etiam Deus operatur justitiam, quando dat unicuique quod ei de­
betur secundum rationem suæ natura
*
et conditionis». Deus sibime
tipsi debet dare speciebus plantarum, animalium, generi humano
concursum naturalem ut ad suum finem propter (piem facta sunt
perveniant. Sed ex altera parte non mirum est quod id quoti est defer
tibile aliquando deficiat, et Deus non tenetur hos defectus impedire,
imo si omnes imped isset majora bona non evenirent, er propter luet
*
bona plures defectus permittit. Unde cum intellectus noster sit defectibilis, illi debetur secundum leges communis providentia? ut ali
ipiando saltem moveatur in verum, et non semper cadat in falsum.
At (piod ille vg. Aristoteles potiusipiam alter vg. Epicurus moveatur
ad verum, id ipsi non debetur, sed est ex speciali providentia et be­
nevolentia. et hoc sensu hic concursus naturalis dicitur gratia late
dicta. Et convenit orare ad istam gratiam late dictam obtinendam.

Corollarium 2«m : Homo lapsus absque f/ratia speciali superad
dita, non potest, potentia saltem morali, eoff noscere collective nec
etiam divisive omnes veritates naturales tam speculativas quam spe
culatiro pract icas, a fortiori praei ico-pruri icas .· ad istas enim ulti­
mas sicut ad prudentiam requiritur rectitudo appetitus.
Plures non improbabiliter tenent quod homo absque speciali gra
lia potest cognoscere omnes veritates naturales speculativas, potentia
physica, quia ha
* veritates non excedunt capacitatem hominis ingenio
acuto pollentis. Sed in præsenti corollario agitur de potentia morali
*
(pia
scii, sine magna difficultate potest transire ad actum.
Et certum est quod non datur luee potentia moralis circa omnes
*dic(as
pra
veritates collective sumptas. Imo propter hoc declaratum
est in Concilio Vaticano (Denz., 17SG), quod revelatio est moraliter
necessaria « ut ea (pia
*
in rebus divinis humana
*
rationi per se im
pervia non sunt, in præsenti quoque generis humani conditione ab
omnibus expedite, firma certitudine et nullo admixto errore cognosci
possint ». Quod est explicatum a sancto Thoma, Is, q. 1, a. 1 ; II'-11
*-,
q. 2, a. 3 et I : I C. Gentes, c. 4 et 6; IV C. Gentes, c. 52. Plura sunt

I»E NECESSITATE GKATI.E

40

enim impedimenta: brevitas vita·, infirmitas corporis. cum
*
dome
sticÆ, deordinatio passionum, etc.
Nimis evidens est quod inter omnia hæc impedimenta, homo
lapsus sine gratia non habet potentiam moralem perveniendi ad co­
gnoscendas collective omnes veritates naturales.
Imo nequidem ad omnes divisive cognoscendas, 1° quia in intel
lectu est vulnus ignorantia·, impediens præsertim facilem cognitio
nem ad prudentiam necessariam, nam prudentia pnesupponit a-ppelitum rectum, et 2 quia plures veritates naturales speculativa· sunt
difficillima·, ad (pias certo et integre cognoscendas requiritur diutur­
num et acre studium, consequenter voluntas constanter bona, ardens
amor veritatis, delectatio contemplationis, quies passionum, bona
dispositio sensuum, otium curis vacuum. Et hæc omnia non faciliter
habentur ante regenerationem per gratiam sanantem, imo etiam po­
stea ad hoc requitur specialis gratia.
luter veritates naturales, ait Billuart. sunt quædam adeo difficiles
ut nullus hominum certam earum cognitionem hucusque adipisci po­
tuerit vg. fluxus et refluxus maris, quid intime sit lux, elect ricitas.
magnetismus, quid sit intima evolutio embryonis; item de natura
intima sensationis, intellectus agentis ac operationis ejus, de rela­
tione intima inter ultimum judicium praclicum et electionem etc.
Item de conciliatione attributorum Dei naturaliter cognoscibi­
lium quamvis ipsa existentia Dei Supremi ordinatoris faciliter co­
gnoscatur a sensu communi ex ordine mundi.

Utrum hæc specialis gratia requisita ad cognoscendas
has omnes veritates naturales sit proprie supernaturalis.
/i< λ pond itu r : Sufficit quod sit supernaturalis quoad modum pro­
ductionis suæ, ex speciali providentia, non vero requiritur gratia
supernaturalis quoad substantiam, quia cognitio de qua loquimur
est entitative naturalis.
Dubium. —

3um: «Homo lapsus supposita revelatione externa,
potest cum solo concursu naturali et generali sine gratia speciali
superaddita, cognoscere et amplecti veritates supernaturales. c.r ali­
quo motito humano «cu naturali».
Itu diemones credunt naturaliter, tide non infusa sed acquisita,
ex evidentia miraculorum coacti, ut ostendit IIMI8*', q. 5, a. 2. Et
lueret ivi formales retinent quasdam veritates supernaturales non ex
motive supernatural! divinæ revelationis talioquin omnia revelata
crederentI. sed ex motive humano, scii, ex proprio judicio et propria
voluntate vg. quia existimant hanc fidem esse sibi honorificam aut
utilem, aut quia illis videtur nimis stultum qmedam negare in Evangelio. Ratio hujus est quod livet verum supernaturale sit in se enti
tative supernaturale. attamen prout subest motive humano seu na­
turali, non est formaliter supernaturale.
Quare? Quia objectum. non ut res. sed in ratione objecti formaliter constituitur per motivum formale sub quo attingitur. Sic «piando
hæreticus formalis ex motivo humano credit title humana Incarna­
tionem. rejiciendo Trinitatem ; tunc objectum creditum, ut. res, est
Corollarium

ad veritates supernaturales cognoscendas

II

supernaturale; sed, ut objectum, non est supernaturale, ergo virilius
naturæ sic attingi potest, et tunc nonnisi materialiter attingitur
veritas supernaturalis. (plia non attingitur formaliter in sua super
naturalitate, ut supernaturalis est.
Unde dæmon naturaliter credens mysteria fidei, est analogice,
omni proportione servata, sicut canis audiens materialiter loquelam
humanam quoad sonum, non vero formaliter quoad sensum intelli
gibilem hujusce loquelæ. Item «animalis homo (vg. hæreticus reti­
nens quædam mysteria tidei) non percipit ea (pia
*
sunt Spiritus Dei.
stultitia est illi et non potest intelligere» d ('or., π, 14), cf. S. Tho­
rn am in Commentario hujusce Epistolæ. Isti sunt sicut auditor sym
phonicæ beethoviana
*
aut Sebastiani Bach, qui haberet quidem au­
ditum, non vero sensum musicalem, animam symphonia
*
non attin­
geret (cf. opus nostr. De Revelatione, t. I. p. 478, ex ΙΡ-1Γ . q. 5,
a. 3).

Horno non potest credere veritates supernaturales ex motito supernaturali diviner revelationis sine gratia spe­
ciali interna, tam ex parte intellectus quam ex parte voluntatis.
Hoc est 1° contra Pelagianos dicentes ad assensum tidei sufiicit
revelatio externa (cf. Denz., 129 sq.), et 2° contra Semi pel agi anosvolentes initium tidei esse a nobis (cf. Denz., 174 sq. ; Concilium
Arausica num, c. 5, 6, 7), in quibus dicitur ad hoc requiri inspiratio
nem et illuminationem Spiritus Sancti (Denz.. 178-180).
Hæ definitiones Ecclesia1 fundantur in pluribus textibus sacrae
Scripturae citatis a Concilio Arausicano vg. Ephes., ii, 8: « Gratia
estis salvati per fidem et hoc non ex nobis. Dei enim donum est non
ex operibus ne (piis glorietur». Hic non agitur de revelatione externa,
imo Ephes., i. 18, dicitur: «Deus det illis Spiritum sapientia
*
et
revelationis in agnitione ejus, illuminatos oculos cordis eorum, ut
sciant quæ sit spes vocationis ejus». Actibus Apostolorum, xvi. 14:
« Deus aperuit cor Lydia
*
intendere his qua
*
dicebantur a Paulo».
Imo hoc 4inn Corollarium est contra Molinam et multos molini·
stas dicentes: homo lapsus potest sine gratia supernatural! credere
veritates supernaturales ex motive supernaturali, sed tunc non (‘re­
dit ut oportet ad salutem, ad (ptod requiritur gratia. Ideoque tenet
Molina quod assensus fidei est supernaturalis non quoad substantiam
vi motivi formalis: sed solum supernaturalis quoad modum, ratione
principii elicitivi. et ratiotie linis extrinseci. Cf. Concordia, q. 14,
a. 13, disp. 38, ed. Lethielleux, p. 213 sq.. et opus nostrum De Reve­
latione. I. p. 489, ubi citatur Molina et P. Ledochowski.
Hanc quæstionem longe lateque tractaverunt Salmantivenses in
Commentario nostri articuli, De Gratia, disp. III. dub. HI. et citavi
eorum principales textus in 1. I De Revelatione. p. 491 et 496, osten
dendo (ptod in hoc conveniunt cum omnibus thomistis a Capreolo
usque nunc (p. 458 514. Legere eorum conclusiones hic citatas).
Patio alleganda contra Molinam ejusque discipulos invenitur
in IP IP
*,
q. 6, a. I : « Utrum fides sit homini infusa a Deo»: «Cum
homo assentiendo his quæ sunt tidei elevetur supra naturam suam,
Corollarium 4urn :

l.»E NECESSITATE GRATI-E

oportet, quod h«x· insit ei ex supernatural! principio interius movente
per gratiam », nam actus speciticatur ab objecto formali quo et quod :
si igitur objectum formale quo et quod sunt supernaturalia, actus
specificatus ab illis est essentialiter supernaturalis, et non potest
elici sine gratia. Imo sanctus Thomas illud affirmat etiam de tide
informi, scii, (pue est sine caritate: IIs I Ρ“, q. 6, a. 2: tides etiam
informis est donum Dei, quia dicitur informis propter defectum e.xie
rioris forma
*,
et non propter defectum ipsius rationis specifica
*
fidei
infusa·, habet enim idem objectum formale specificativum.
Ita Bilhiart in nostro articulo: «Objectum supernaturale for­
malité)· qua tale non potest attingi nisi ab actu supernatural!. Et
hinc evertitur fundamentum Molina·, qui «licit assensum lidei ex mo­
tive divina- revelationis esse quoad substantiam naturalem, et stiper
naturalem quoad modum... Qua
*
sententia nobis videtur non satis
recedere ab errore Semipelagianorum ». Ita Salmant., loc. cit.

— Definitum est in Concilio Arausicano, <·. 5, 6, 7
(Denz., 178 180) gratiam esse necessariam ad initium lidei et ad ere
dendum ut oportet ad salutem.
Atqui credere propter ipsum motivum formale supernaturale ii
dei infusæ jam est credere ut oportet ad salutem: quid enim forma
lius requiri posset?
Ergo credere propter hoc supernaturale motivum fieri nequit,
sine gratia.
Sequerentur ex alia sententia multa inconvenientia :
7° Actus non potest speciflcari a principio elicitivo, quia, ipsum
principium elicitivum indiget specificatione, et speciticatur ab actu,
ad «piem tendit, sicut actus ab objecto. Alioquin esset specificatio a
tergo et non a fronte, ac si iter a Collegio angelico ad Vaticanum
speci liraretur a termino a quo et non a termino ad quem.
2° Actus fidei non esset magis su pernatural is quant actus tem­
perantia acquisita' a caritate ordinatus ad finem super natural em,
esset minus supernaturalis quam actus temperantia· infusa
*
de quo
loquitur sanctus Thomas, I* II1', q. G3, a. 4. Hoc supernaturale quoad
modum est supernaturale quasi ab exteriori applicatum, sicut appli
catur aurum supra argentum, pro illis qui non possunt emere orna
menta ex solo auro confecta, «c’est du doublé, du plaqué».
.P Id quod dicitur a Molina de actu fidci theolofficœ, dici pa
riter deberet de actu spei. imo de actu caritatis. ad cujus substantiam
sufficeret bona voluntas naturalis, et adjungeretur ei modus super­
naturalis ut fieret ut oportet ad salutem. Sed tunc caritas viatoris
sic specificata ab objecto formali naturaliter attingibili non esset,
eadem ac caritas patria
*
, qua
*
debet esse sicut visio beatifica essen­
tialiter supernaturalis. Cude in cœlo alia esset raritas, «piam nunc,
contra sanctum Paulum «licentem. I (’or., xin, 8: «caritas nunquam
excidit ».
Unde Suarez etiam valde impugnat Molinam in hac re.
Innumera essent alia consectaria indicata in De Revelatione
t. 1, p. 511 -514.
Confirmatur.

ΛΙ> VERITATES St’PERNATVRAI.ES COGNOSCENDAS

42

I’ropterea non possumus admittere has duas theses Cardinalis
Billot de lute re, in suo libro De Virtulibun infiitin, 71. S7, 88:
« Formal itas supernaturalis faciens ut actus sint proportional i
conditioni objectorum secundum se, non provenit ex objecto prout
quoad nos munere objecti fungitur, videlicet neque ex objecto ma­
teriali quod creditur, quod speratur, quod diligitur, neque ex objecto
formali propter quod creditur, speratur vel diligitur, sed unice ex
principio gratia
*
«pio elevatur potentia operativa » ; p. si: « Habitus
supernata rales a naturalibus non necessario distinguuntur secundum
objecta ».

('outra· nostram thesim cf. objectiones in De Revelatione, I,
p. 5(14-511. Principalis ista est:
— Dæmones credunt (Jacob., ii) et credunt sine gratia.
— Atqui credunt ex motivo divina» revelationis.
— Ergo ad credendum ex motivo *divina revelationis non requi
ritur gratia.
Respondetur: Concedo majorem.
Distinguo minorem: dæmones credunt,
formaliter ex motivo divina
*
revelationis, ut est supernaturalis quoad
substantiam in se et propter se, nego ;
materialiter ex evidentia signorum revelationis, concedo: in hac evi
dentia ultimo resolvitur eorum tides. Cf. 11·-1Ι
*
β, q. 5, a. 2,
ad 1™, 3,u.
Credunt, ait sanctus Thomas, quodammodo coacti ex evidentia
miraculorum, quia nimis stultum esset pro illis hanc evidentiam reji
cere. Sic autem attingunt Deum auctorem natura
*
et miraculorum,
non vero Deum auctorem gratia
*
nec revelationem ut procedit a Deo
auctore gratia
.
*
E contrario revelatio ut procedens a Deo auctore
*
gratia
spécifient fidem infusam, qua
*
est altioris speciei (piam esset
tides supernaturalis quoad modum fundata in Revelatione Dei aucto
ris natura
.
*
Cf. Salmanticenses (citatos in De Revelatione, 1. p. 496
et p. 471).
Art. II. —

UTRUM

ALIQUOD

HOMO

POSSIT VELLE FACERE

BONUM ABSQUE CRATIA.

Videtur quod homo possit aliquod bonum
facere sine gratia : 1° quia actus ejus sunt in potestate ejus, eum sit
dominus suorum actuum ; 2" quin unumquodque magis potest in id
quod est sibi secundum naturam (piam in id quod est sibi pra ter natu
ram : atqui homo ex se potest peccare, quod est agere pneter imo con­
tra naturam, ergo a fortiori potest ex se bonum facere. Hier objectio
ponit (piæstionem : an ipsum non percare, seu conservari in bono sit
donum Dei : utrum e duobus hominibus a*que lentatis et aeque adjutis
evenire possit quod unus peccet et alter non ;
Status quæstionis.

PE NECESSITATE GKATI.E

41

*3 sicut intellectus noster ex se potest cognoscere verum, ita
voluntas nostra potest ex se velle bonum.
Agitur in hac quæstione: 1 de opere moraliter seu ethice bono
in ordine naturali, quod scii, procedit ex dictamine recta
*
rationis
et nulla circumstantia vitiatur, ita ut non sit peccatum ;
2° de opere bono ad salutem, scii, quod ordinatur ad tineni
supernaturalem. non quidem semper ut actus meritorius supponens
gratiam habitualem, sed ut actus salutaris disponens ad justifica­
tionem et pnesupponens gratiam actualem.
Responsio :

Quoad ha
*c
duo, aliquid est de tide, scii. : 1° Dr fuie est non
omnia opera infidelium aut peccatorum esse peccata, contra Wiclef,
Denz., 606, Joan. Huss, 642, Bainrn, 1008, 1027 sq., et Quesnell,
1351. 1372, 1388. Unde sine gratia lidei, homo potest aliquod opus
moraliter seu ethice bonum facere.
2° De fide est, supernatural e bonum effici non posse sine gra­
tia ab homine lapso. (’f. Concilium Arausicanum (Denz., 174), can. 6,
7. 9. 11. 12-20, 22; et Cone. Carisiacum, c. 2 (Denz., 317).
* dua
Ila
*
propositiones de tide, in multis locis S. Scripturae fun­
dantur.
Etenim Γ S. Scriptura quædain opera infidelium laudat et ea
fuisse a Deo remunerata testatur: vg. laudat benignitatem obstetri­
cum Egyptiarum, qua
*
noluerunt pueros hæbreorum interficere se­
cundum iniquum 1'haraonis mandatum (KawL, i) ; item laudatur ho­
spitalitas Kahab meretricis, quæ viros a Josué missos prodere noluit
(Juste. ii); item Deus dedit regi Nabuchodonosor terram Egypt i, eo
quod feliciter gesserat bellum adversus Tyrios, sicut Deus manda­
verat (Kzech., XXIX. 20).
Et S. August., lib. 5 De Civ. Dei, c. 15,
dicit Deum Romanis concessisse amplum imperium in mercedem tem­
poralem eorum virtutum ac bonorum operum. Atqui Deus nec laudat
nec remunerat peccata, sed punit. Ergo. — Item Horn., n. 14, dici­
tur: «(lentes, quæ legem non habent, naturaliter ea quæ legis sunt
faciunt ». scii, faciunt saltem qtuedam bona opera, ut ostendit Au­
gust., De spiritu et littera, c. 27.
2 Altera propositio de tide, scii, supernaturale bonum effici
non posse sine gratia ab homine lapso, fundatur pariter in multis
textibus see. Scriptura
*,
citatis a Cone. Arausicano. Joan., iii, 27 :
« Non potest homo accipere quidquam, nisi fuerit ei datum de cælo ».
Joan., vi. 29: « Hoc est opus Dei ut credatis in eum «piem misit
ille». — Joan., xv. 5: «Sine me nihil potestis facere». — xv, 5:
«Ego sum vitis, vos palmites».
Roin., ix, 16: «Non volentis
neque currentis sed miserentis est Dei». — Phil., n. 13: « Deus
est «pii operatur in vobis et velle et perficere pro bona voluntate». —
I Cor., iv, 7: «Quid habes quod non accepisti?1 Cor., xn, 3:
«■ Nemo potest dicere. Dominus Jesus, “nisi in Spiritu Sancto" ». —
II Cor., ni, 5: « Non quod sufficientes simus cogitare aliquid a nobis,
quasi ex nobis, sed sufficientia nostra ex Deo est».
Jac. i, 17:

AI» BONUM SI ΡΕΙίΝΑΤΙΊίΛΕΕ FACIENDUM

15

«Omne datum bonum, et omne donum perfectum desursum est, de
scendens a. Patre luminum».
.Innumeri sunt textus S. August, v.g, qui citatur in arg. sed
contra.
In corpore art. sunt 4 conci.: (legere art.)
/·.· Ad quodvumque bonum faciendum homo in quolibet statu
indiget concursu generali Dei, sive in statu natura4 integra
*,
sive in
statu naturae corruptae (sive etiam in statu naturæ pura
*
de quo
non loquitur hic S. Th., sed cujus possibilitatem admittit ut constat
ex II Sent., d. 31, q. 1, a. 2 ad 3,n et I‘, q. 95, a. 1.
Ratio est, quia quælibet creatura, cum non sit neque suum esse,
neque suum agere, est in potentia ad agendum, et indiget præmoveri
ut agat, ut dictum est art. 1°. Hic concursus efficax ad bonum hone
stum naturale debetur, ut dicimus, naturæ humanæ in communi, mm
huic individuo, in quo Deus potest permittere peccatum.
2*.· In statu naturæ integral homo non indigebat speciali gratia
supperadd ita· nisi ad opera supernaturalia facienda, non vero ad
opera moraliter bona naturæ proportionata. Quia tunc natura erat
in statu perfecto, et non indigebat nisi concursu generali, qui tamen
intelligendus est in sensu concursus prævii et de se efficaci, non in
sensu Molinæ.
*:
•i
In statu natura lapsa', homo indiget gratia supernaturali
non solum ad opus supcrnaturale faciendum sed ad totam legem na
turalem serrandam (nt melius patebit infra, a. 5).
'/a.· Homo lapsus potest cum solo concursu generali facere ali
quod bonum opus morale naturalis ordinis, vg. ædificare domos, plan
tare vineas et alia hujusmodi, et hæc potest facere propter debitum
finem honestum, ita ut hic actus sit ethice bonus ex parte objecti,
linis et omnium circumstantiarum, vg. quod homo ædificet domum
ad bonum familia
*,
scii, ita ut non sit peccatum. Iloc præsertim ap­
paret ex hoc quod pro sancto Thoma non datur actus indifferens in
individuo, 1" 11·”, q. 18, a. 9; ef. supra Jam. Hae 65, a. 2: «Virtu­
tes acquisitæ prout sunt operativæ boni in ordine ad finem qui non
excedit facultatem naturalem hominis possunt esse sine caritate»,
sed sic sunt ex parte subjecti in statu dispositionis, non in statu vir­
tutis difficile mobilis, nec firmiter connexa
*
in facto esse. Sic non
omnia opera infidelium et peccatorum sunt peccata.
Ratio est. quia natura humana «non est totaliter corrupta» per
peccatum, ut scii, loto bono natura
*
privetur, ergo potest per virtu
tem relictam cum concursu generali aliquod bonum opus morale fa
cile facere sicut homo infirmus potest per seipsinn aliquem motum
*,
haberi
sed non potest perferte moveri nisi sanetur.
*

“ '

·

--

** I

De Veritate, q. 24, a. 14).
/· Objectio:
illud est in potestate hominis, cujus est dominus.
— Atqui homo est dominus suorum actuum.
_ Ergo facere bonum est in potestate hominis.
Solvuntur objectiones

(ef.

46

i»E NECESSITATE CiiATI.l·:

Renponde tar: Distinguo majorem : absque concursu Dei. nego;
cum concursu Dei, concedo. Concedo minorem. Distinguo conclusio­
nem sicut majorem ; legere responsionem sancti Thoma?.
z* Objectio: Unumquodque potest magis in id quod est sibi se­
cundum naturam, quam in id quod est sibi præter naturam. Atqui
homo potest ex se peccare, quod est præter naturam. Ergo homo
potest ex se bonum facere. Vide similem objectionem in De Veritate,
q. 2-1, a. 14, 3»»« objectionem et 4al» ; item 2a"1 objectionem et corpus
articuli in line.
Quidam similiter dicunt: e duobus hominibus similiter lentatis
et æqualiter adjutis fieri potest quod unus continuet attritionem vel
orationem imperfectam facilem et alter e contra peccet non conti­
nuando hunc actum facilem.
Quomodo respondet sanctus Thomas ad 2urn, legere: « Unaquæque res creata indiget conservari in bono suæ natura? convenienti
ab alio (scii, a Deo), potest enim per se ipsam deficere a bono».
Ad minus ille (pii non peccat, divinitus conservatur in bono sua?
natura· convenienti, dum Deus non conservat alterum sed e contrario
jieccatum permit tit in eo, ergo mm sunt æqualiter adjuti. Attamen
natura non est totaliter corrupta, potest aliquod bonum facere sed
cum auxilio Dei. quod debetur natura· in communi, non vero huic
individuo. Ergo ut ait Augustinus debemus gratias agere Deo prout
vitamus peccata qua? nobis erant possibilia, ipsum enim non peccare
est bonum a Deo proveniens, est scii, conservari in bono.
A<l
notatur quod « magis est natura humana corrupta per
peccatum quantum ad appetitum boni, (piam quantum ad cognitionem
veri», ratio est quia peccatum originale importat primo aversionem
voluntatis directe a line ultimo supernatural!, et indirecte a line ul­
timo naturali; et consequenter inordinationem appetitus sensibilis
tendentis ad bona sensibilia non secundum dictamen recta· rationis.
Dubium.
Quomodo intelligendus est hic concursus generalis,
requisitus ut homo lapsus aliquod bonum morale faciat.
Respondetur: Molinista· intelligunt concursum naturalem et ge­
neralem indifferentem quem voluntas suo nutu determinat ad bonum.
Thomista· vero respondent: tunc Deus movendo quoad exerci­
tium non esset magis auctor boni operis quam mali (contra Triden
tinum Concilium, Denz., S16) ’. et ideo requirunt concursum prævium
determinantem et efficientem ut homo bonum potiusquam malum Ia
viat. Et priores thomista· vocabant hunc concursum specialem, quia·
non debetur huic individuo; posteriores vero thomista? illum vocant
concursum generalem, quia est aliquomodo debitum natura? humana?
etiam lapsa·, «plia natura non est totaliter corrupta, nec in malo con­
firmata. sed attenuata tantum, non tamen est debitum huic indivi­
duo potiusquam altero, sub hoc aspectu est speciale.
i .· SI miis dixerit... mala opera, ita ut bona. Deum operari, non j>ermlsslv< solum... anat sit ».

Al» D1LIGENDVM

1»EUM

47

SI PEH OMNIA

ISodein modo conciliantur diversi textus sacra» Scriptura·. Con­
ciliorum, Patrum et sancti Thoma
*
apparenter contrarii. Vg. « Nemo
habet de suo nisi peccatum et mendacium» ait Concilium Arausica
num, can. 22. Hoc est dicere: nemo dicit veritatem ad finem hone
stum sine auxilio saltem naturali Dei, quod est gratia late dicta per
respectum ad hunc hominem cui tribuitur posti usquam alteri; alio·
quin esset sensus Baii, qui dicit « liberum arbitrium hominis sine
gratia et ad jutorio Dei nonnisi ad peccandum valet ». Bains intelligebat non solum auxilium naturale, seu gratiam late dictam, sed
gratiam proprie dictam, qtiæ est a Christo, imo gratiam sanctifican­
tem et caritatem.
Art. 111. —
SUPER

UTRUM

OMNIA

EX

HOMO

SOLIS

POSSIT

DILICERE

NATURALIBUS SINE

DEUM
CRATIA.

Agitur præsertim in hoc articulo de dilectione Dei auctoris na­
*
tura
super omnia, quamvis etiam sit sermo ad 1 1,11 de dilectione Dei
auctoris gratiæ (pue procedit a caritate infusa. Jam de hoc tracta
verat sanctus Thomas, Ia, q. 60, a. 5, quoad angelum, et infra in
*-ΙΙ·°,
Π
q. 26. a. 3, adhuc magis explicite distinguit inter naturalem
Dei amorem et supernaturalem. Item in Epistola I Cor., xm, lect. 4 :
De Virtutibus, q. 2, a. 2, ad 16; q. 4, a. 1 ad 9. Quodl., 1, q. 4. a. 3.
In statu quæstionis ponit objectiones contra possibilitatem amo
ris naturalis Dei super omnia. Postea Bains et Jansenius aliquid si­
mile dicent. Hic naturalis amor Dei super omnia videtur impossi
bilis 1° quia diligere Deum super omnia est proprius actus caritatis
infusa»; 2U quia nulla creatura potest supra seipsam : ergo nequit
naturaliter Deum diligere plus (piam seipsam : 3' quia frustra adde­
retur gratia.
Videamus :
V’ Doctrinam sancti Thoma
*.
2° Ejus confirmationem per damnationem Baii et Quesnellii.
3° Controversiam theologorum modernorum de hac re.

reducitur ad tres conclusiones:
1* De Amore Dei auctoris natura
*
super omnia in statu na
turæ integra
*.
2* De Amore Dei auctoris natura
*
super omnia in statu na­
*
tura
corruptae.
3a De Amore supernatural) Dei auctoris gratia
*
super omnia.
Videbimus postea in aliquo dubio an in statu natura
*
*
pura
homo
potuisset diligere super omnia Deum auctorem natura
*.
Hoc dubium
non solvitur ex argumenti» «sed contra·» (plia in eo expressio «ex
solis naturalibus» designat naturam non puram, sed integram.
I.

Doctrina sancti Thomæ

48

ΠΚ NECESSITATE Glt ATLH

Legere articulum :
1Λ Conclusio : hi statu natum: integra-, homo non indigebat dono
gratiæ superaddita: ad efficaciter diligendum Deum auctorem na
tura-super omnia, indigebat solum auxilio Dei ad hoc eum moventis,
seu concursu naturali.
Probatur sicut supra, P, q. GO, a. 5, pro angelis, scii, in forma.
Diligere Deum auctorem naturæ super omnia est naturale ho­
mini et cuilibet creatur» etiam irrationali suo modo, quia, cum
bonum partis sit propter bonum totius, unaquæque res parti­
cularis naturaliter amat bonum suum proprium propter bo­
num commune totius universi, quod est Deus.
Atqui homo in statu naturæ integræ poterat operari virtute
*,
sua
naturæ bonum quod erat sibi naturale.
— Ergo homo in statu natura
*
integræ poterat, virtute suae na­
turæ sine gratia superaddita, efficaciter diligere Deum aucto
rem naturæ super omnia.
Major supra explicata est in I', GO. a. 5 et infra ΙΙ·-ΙΙ·°,
q. 26, a. 3.
Dicitur I1, GO, 5: « Inclinatio naturalis in his quæ sunt sine ra­
tione, demonstrat inclinationem naturalem in voluntate intellectualis
natura·. Unumquodque autem in rebus naturalibus, quod secundum
naturam hoc ipsum quod est alterius est, principalius et magis in
clinatur in id cujus est, (piam in seipsum. Videmus enim, quod na­
turaliter pars (naturalis) se exponit ad conservationem totius, sicut
manus exponitur ictui absque deliberatione ad conservationem totius
corporis. Et quia ratio imitatur naturam, hujusmodi imitationem
invenimus in virtutibus politicis. Est enim virtuosi civis, ut se expo
nat mortis periculo pro totius reipublicæ conservatione. Et si homo
esset naturalis pars hujus civitatis, hæc inclinatio esset ei naturalis.
Quia igitur bonum universale est ipse Deus, et sub hoc bono conti­
netur etiam angelus et homo et omnis creatura, quia omnis creatura,
naturaliter secundum id quod est, Dei est, sequitur quod naturali
dilectione etiam angelus et homo plus et principalius diligant
Deum, quam seipsum. Alioquiu, si naturaliter plus seipsum diligeret
quam Deum, sequeretur, qdod naturalis dilectio esset perversa et
quod non perficeretur per caritatem sed destrueretur ».
Haec ultima verba, innunt, quod in statu naturæ pura·, homo
posset diligere naturaliter Deum super omnia, alioquiu naturalis
dilectio esset perversa, et videbimus in 2* conclusione quod non ita
est in statu naturæ lapsæ, propter vulnera.
Major præsentis argumenti est omnino fundamentalis et pul­
cherrima. Explicatur, 1 . GO, 5, ad V‘,n : « Unaquæque pars (naturalis)
diligit naturaliter totum plus quâm se. Et quodlibet singulare natu­
raliter diligit plus bonum sua
* speciei, «piam bonum suum singulare».
1’ropterea onanismus impediens fecundationem est crimen contra na­
turam. contra bonum speciei.
Item bonus thomista magis diligit et defendit doctrinam sancti
*,
Thoma
quam opiniones suas personales.

\D IHLIGEMH'M

DEUM

si peu omnia

19

Vitandus est. tamen in expositione hujusce majoris excessus pan
tlieismi. quia tuttc creatura ita naturaliter diligeret Deum plus quam
se, ut peccatum fieret impossibile. Hæc impossibilitas peccandi se
*
quitui
solum confirmâtionein in bono, et præsertitn visionem læa
tilicain.
Excessus oppositus esset pessimismes proveniens ex dualismo,
qui ad manic hei sinum duceret, scii, ad doctrinam de duobus principiis.
Ut ostendit P. Rousselot in sua thesi: «Pour l’histoire du pro
blême de l’amour au Moyen Age»1, divers» theoria
*
sunt inter hos
duos excessus ad invicem oppositos.
Jam igitur in natura nostra est inclinatio ad diligendum Deum
auctorem naturæ plus quam nos.

2· Conclusio : In statu naturæ lapsa·, ad efficaciter diligendum
Deum auctorem natura super omnia, homo indiget au.rilio gratia·
naturam sanantis. Cf. in line conclusionis articuli.
Probatur sic propriis verbis sancti Thoma
*
: «Quia propter na
*
tura
corruptionem, voluntas sequitur bonum privatum, nisi sanetur
per gratiam Dei ». Scii, nisi sanetur per gratiam, homo non refert
ad Deum efficaciter dilectum sicut ad finem, dilectionem sui ipsius
et omnium aliarum rerum; sic, nisi sanetur per gratiam, homo non
diligit dilectione naturali Deum plus (piam seipsum. Et ejus incli­
natio deordinata ut sic est perversa, vocatur amor inordinatus sui
ipsius, amor proprius, egoism us. Per peccatum originale voluntas
ejus est directe aversa a line ultimo supernaturali et indirecte a tine
ultimo naturali. Omne enim peccatum contra supernatural em legem
et finem est indirecte contra legem naturalem, qua
*
præcipit : « Obe
diendiim est Deo. quidquid Deus jubeat». Ergo homo lapsus est
aversus a Deo line ultimo etiam naturali.
.P Conclusio: Homo, in quocumque statu, indiget au.rilio gratia
specialis ad diligendum Deum auctorem gratia’ dilectione infusa et
supernaturali ; cf. ad lum.
Hoc est de lide, contra Pelagianisinum et Seinipelagianismiim.
Concilium Aransicanuin. can. 17, 25 (Denz., 190. 198), Concilium Tri
dentinum, sess. G, can. 3 (Denz., S13), ubi dicitur: « Si quis dixerit,
sine praeveniente Spiritus Sancti inspiratione atque ejus adjutorio
hominem credere, sperare, diligere aut pmnitare posse, sicut oportet,
ut ei justificationis gratia conferatur, a. s. ».
Haec definitio lidei fundatur in textibus sacra
*
*
Scriptura
citatis
a Concilio Aurausicano scii, in Epistola Rom., \, 5: «Caritas dif
fusa est in cordibus nostris per Spiritum Sanctum, (pii datus est no
bis».
I Cor., XII, 3: «Nemo potest dicere: Dominus Jesus, nisi
in Spiritu Sancto».
(ialat., v, 22: « Eructus Spiritus est caritas,
gaudium, pax», — Rphcs., vi, 23.
I Joan., tv, 7: «Carissimi, di
' Collection Cr.. Baeumker: llcUrUge zur GeSchiehtc dtr Phil, des ]fil­
icialters, Münster, IMS.
4 — G<RRIGO( -IAGKAXC.K - De C.ratia

511

!·Ε NECESSITATE ORATI.E

ligamus nos invicem, quia caritas ex I)eo est. et omnis qui diligit,
ex Deo natus est. et cognoscit Deum. Qui non diligit, non novit
Deum, quoniam Deus caritas est», scii, non novit quasi experimentaliter cognitione affectiva. Bains et Quesnell dixerunt : non novit
ullo modo.
Quoad explicationem hujusce tertia1 conclusionis cf. responsio
nem ad fiuu qua· citanda est contra Baium. S. Thomas ait : « Natura
diligit Deum supei omnia, prout Deus est principium et tinis natu
ralis boni; caritas autem secundum quod est objectum beati tud inis
(supernal uralis) et secundum quod homo habet quamdam societatem
spiritualem (per gratiam) cum Deo». Ex quo innuitur quid etiam
in statu natura· pura
*
homo potuisset. Cf. ΙΙωπ-ΙΙ»
*,
q. 26. a. 3, ubi
dicitur: «A Deo duplex bonum accipere possumus scii, bonum na
turae et bonum gratia·. Super communicatione autem bonorum natu
ralium nobis a Deo facta fundatur amor naturalis... Cude multo
magis hoc verificatur in amicitia caritatis, qtiæ fundatur super com­
municatione donorum gratia
»;
*
ibidem ad 2u,n : «Bonum totius di
ligit quidem pars, secundum quod est
conveniens, non autem ita
quod bonum totius ad se referat : sed potius ita quod seipsam referi
in bonum totius»; ad :*. ”m : «Magis amamus Deum amore amicitia
*
quam amore concupiscentia
*,
quia majus est in se bonum Dei. (piam
bonum, quod participare possumus fruendo ipso». Et ideo simpli
citer homo magis diligit Deum ex caritate, (piam seipsum. Et magis
diligit Deum videndum, quam visionem beatificam et quam gaudium
creatum ex hac visione sequens. Sic ut dicitur, IP ID', q. 17, a. 6,
ad 3IU" : « Caritas (prout spem superat» proprie facit tendere in Deum,
uniendo affectum hominis Deo. ut scii, homo non -sibi vivat, sed
Iho». Hic est amor purus in bono sensu, scii, supra spem, sed non
excludens spem, ut volebant quietista
*.
Dubium.
An in statu natura pura· homo potuisset diligere
umore naturali Deum auctorem naturæ super omniat
Respondent affirmative thomistæ communiter:
P Propter universalitatem principii a sancto Thoma invocati,
1‘, q. 60, a. 5 et in articulo nostro «omnis creatura secundum id
quod est. Dei est. et ideo naturali dilectione plus diligit Deum (piam
seipsam», hoc principium valet pro quolibet statu naturali, in <pm
non est inordinatio.
Atqui in statu natura· puræ non fuisset inordinatio.
2" In Quodl.. 1. a. S. sanctus Thomas enuntiat principium no­
stri articuli modo universalissimo, ita ut valeat pro omni statu na
turali, in quo non est perversio.
3° Quia 1·. q. 60. a. 5. dicitur: «Si naturaliter (homo) plus
seipsum diligeret, quam Deum, sequeretur quod naturalis dilectio
esset perversa, et quod non perficeretur per caritatem sed destrue­
retur». Atqui non fuisset perversa hæc naturalis dilectio in statu
*
natura
pur». Ergo.

\h nilJGEMH Μ

I'EI M

SUPER OMNIA

Γ Quia homo in statu naturæ pura· non nasceretur, sicut nunc,
liabitualiter aversus directe a line ultimo supernatural! et indirecte
a line ultimo naturali. Nulla esset aversio a line ultimo naturali;
sed possibilitas conversionis et aversionis.
Corollarium.
Minores vires habet homo in statu naturæ laps»
ad bonum morale naturale laciendum, quam habuisset in statu na
tune pura·. Contra plerosque auctores Societatis Jesus.

11. Confirmatio hujusce doctrinæ sancti Thomæ, ex damnatione
Baii, cf. Denz., 1034, 1030. 103S et Quesnellii, Denz., 1394, 1395’.
Unde tota solutio ad hoc reducitur
Amor Dei
saper omnia

xuperiiatui’ulis est impossibilis sine gratia in quo\
libet statu.
naturalis est possibilis sine gratia in statu naturæ
r
integrae et etiam in statu naturæ pura·, non
vero in statu natura
*
corruptae.

Unde firmiter tenendum est, quod dilectio naturalis Dei super
omnia est supremum praeceptum legis naturalis, et valet a fortiori
in ordine supernaturali, formulatur jam in Deuteronomio, vi, 5: « Di
liges Dominum Deum tuum ex toto corde tuo». sed ibi proponitur
etiam ut lex ordinis supernaturalis. sicut apud Matth., xxn, 27 :
Marc., xii, 30: Lue., x, 27.
Lex autem naturalis non extinguitur per peccatum, nec datur
per gratiam. quia naturaliter imprimitur.

111. Controversiae theologorum modernorum de hac re.
Est duplex controversia: prima de dilectione naturali: altera
de dilectione supernaturali.
1’ est: Utrum homo lapsus possit sine gratia reparante diligere
Deum auctorem naturæ super omnia dilectione affective eflicaci?
Cf. Billuart, De Gratia, diss. Ill, a. 3.
2* quæstio est : Utrum actus dilectionis Dei auctoris gratia
*
quoad
substantiam consideratus sit impossibilis sine gratia? Molina negat.
> Excessus .Tansenismi quodammodo invenitur in argumento « te pari » a
Pascal proposito in quo dicitur: eligenda est aut vita Christiana qua
*
proponitur
ut via ad coelum, aut vita libertinorum qtuo dicitur esse via damnationis. Ali­
quis dicere potest: aut honestas naturalis. Sed tenet in pra.xi argumentum
propositum a Pascal, prout In natura lapsa non habetur tota honestas natu­
ralis sine gratia.

52

DE NECESSITATE G R AT LE

Terminologia prius est explicanda:
innatus, ante quamlibet cognitionem est ipsa· facultas vo­
luntatis quæ naturaliter inclinatur ad amandum
Deum auctorem naturæ super omnia, I», (>(), 5.
necessarius: amor beatitudinis in communi in qua
Deus quasi in confuso amatur non vero
distincte super omnia.
i neffica, r simplex complacentia· de Dei
bonitate non inferens media
ad placendum Deo nec remo­
AMOJl
vens peccatum mortale.
I liber
naturalis
' (circa
affective: simplex actus di
Deum
lectionis Dei super omnia
(distincte '
Irum proposito ipsi per
cognitum . efficax
omnia placendi et remo­
ut
I (vi sua
vendi peccatum mortale.
summum Iinferens
bonum) ' media) effective: execntio prædicti
propositi per actualem
observantiam mandato­
t
I
rum naturalium.
i
l

(

1° Certum est quod sine gratia haberi potest: a) amor imuatus
seu inclinatio naturalis ad Deum diligendum super omnia, est ipsa
facultas voluntatis; b) amor elicitus necessarius Dei in confuso amati
in beatitudim
*
in communi, quam omnes appetunt, sed tunc Deus
non diligitur super omnia, quia non consideratur ut distinctus ab
omnibus aliis bonis; c) amor liber inefficax, seu simplex complacent ia
de Dei bonitate, non inferens media ad placendum Deo, nec remo­
vens peccatum mortale ad hoc sullicit concursus naturalis. Sic plures
poetw scripserunt pulchra poemata de bonitate et sapientia Dei ordi­
natoris mundi, sed sine proposito mutandi eorum vitam voluptuosam.
2° Videbimus in articulo sequenti quod amor effective efficax
saltem simpliciter seu exeeutio omnium mandatorum naturalium
quæ sub gravi obligant, non potest nunc haberi sine speciali gratia
sanante.
3* Controversia igitur est de amore affective efficaci, quo Deus
auctor natura
*
distincte cognitus amatur appretiative super omnia,
cum proposito illi per omnia placendi, removendo peccata mortalia
contra legem naturalem:
Thomistæ tenent hunc amorem affective ellicacem non posse exi
stere in homine lapso sine gratia sanante'. Et in hoc dissentiunt
præsertim a Molina, qui docet hominem lapsum posge viribus natu
talibus sic diligere amore affective efficaci Deum auctorem natura
*.
I Agitur de potent ta consequenti, <f Sm.m wucexses, Dc gratia, disp. II
dub. IV. u 135. ibi citantur alii thomiste
*
principaliores ; cf. etiam Joan, à
S. Th., Gonet, Biiiuart.

\|ι | ·Ι 1.1<.EM ·Γ M DEI M

SI I'EK OMMA

53

imo. postquam imbutus luerit doctrina lidei. posse pariter viribus
natura· diligere Deum ut auctorem gratia· quoad substantiam, licet
non quoad modum siipcrnaturalitatis quem dat caritas1. Addit Mo­
lina: naturalis amor affective efficax Dei auctoris naturæ non est
gratia· meritorius (hoc esset semipelagianismus), sed, propter pac­
tum inter Deum et Christum redemptorem, homini sic facienti quod
in se est viribus natura·, Deus non denegat gratiam sanctificantem2.
A fortiori, pro Molina, si aliquis imbutus doctrina lidei conatur ad
actum naturalem quoad substantiam dilectionis affective efficacis Dei
auctoris gratia·, Deus infundit caritatem et iste amor Iit sujiernatu
ralis quoad modum, ut oportet ad salutem. I’ro eadem sententia ci
tantur Scotus, Gabriel et quidam alii.
Contra primam harum doctrinarum Molina·, de possibilitate di­
lectionis affective efficacis Dei auctoris natura· super omnia sine
gratia, Thomistæ dicunt: 1 Hæc doctrina non videtur satis servare
seusum verborum Com·. Arausicani, can. 25 (Denz., 199): «Credere
debemus quod per peccatum primi hominis ita inclinatum et atte­
nuatum fuerit liberum arbitrium, ut nullus postea aut diligere Deum,
sicut oportuit, ...aut operari propter Deum quod bonum est. possit,
nisi eum gratia misericordia· prævenerit ». Respondent Molinistae:
(’oticilium dicit: «sicut oportuit ad -salutem, ergo loquitur solum
de amore supernaturali». Ad hoc dicunt Thomistæ: Concilium non
solum de amore supernaturali loquitur, quia repetit impotentiam
amandi Deum super omnia, non ex supernaturalitate artus, sed ex
infirmitate natura· lapsu
*
; ergo intelligit etiam de amore naturali,
quia impotentia ex supernaturalitate actus jam existebat in statu
innocentiae.
Item talis videtur esse sensus Concilii Tridentini. sess. 6, can. 3
(Denz., S13) : « Si (piis dixerit, sine praeveniente Spiritus Sancti inspi­
ratione atque ejus adjutorio, hominem credere, sperare, diligere aut
pwnitere posse, sicut oportet, ut ei justificationis gratia conferatur,
an. s. ».
Atqui addunt Thomistæ, fieri non potest ut diligenti super omnia
amore affective efficaci Deum auctorem natura
,
*
justificationis gratia
non conferatur. Cf. infra q. 109, a. 0. utrum homo sine gratia possit
se pneparare ad gratiam, et q. 112, a. 3.
Insuper prædicta doctrina Molina· est contra ultimam proposi­
tionem corporis præsentis articuli sancti Thoma·: in qua dicitur per
oppositum ad statum natura· integra·: « In statu naturae corruptae,
ad diligendum etiam naturaliter Deum super omnia, homo indiget
auxilio gratia· naturam sanantis». Nullum est dubium quod sanctus
Thomas loquitur etiam de dilectione naturali affective efficaci, scii,
cum proposito placendi Deo in omnibus et removendi peccatum mor­
tale. Confirmatur ex his quæ supra dicta sunt. I* llar, q. 89, a. (» :
«Cum homo usum rationis habere incieperit... (debet) deliberare de
seipso. Et si quidem seipsum ordinaverit ad debitum linem (scii, ad
i Cf Concordiam, Moi ix i · cd. Paris, 1S7G, pp. 31. :>4, GS sq., 73, 25.Ί.
s Ibid., p. 43. 5G4, 73.

ιέ

âl

\e< i:s>î ι νπ·:

crati.e

Deum etiam auctorem naturel, per gratiam consequetur remissionem
peccati originalis». S. Thomas in nostro articulo nondum loquitur
dp amore effective efficaci. scii, ile adimpletione omnium prmeeptorum
naturalium, nam <le hoc loquitur in articulo sequenti.
Denique sententia Molina1 sic confutatur ratione theologica:
Potentia infirmet, inclinata ad bonum privatum contrarium divino,
non potest exercere erga Deum actum pnrstantissidiiiiii potentia· sa
nete. nisi sanetur. Atqui homo in statu natura· lapsa· habet volun­
tatem infirmam, inclinatam ad bonum privatum. Ergo non potest
exercere erga Deum actum præstantissimum.
Ilie actus est praestantissimus potentia· sana·, quia virtualité!·
continet totius legis naturalis impletioneni. nam actualis implet io
legis sequitur vi volitionis efficacis eam adimplendi, Unde gratia ne­
cessaria est non solum ad adimpletionem actualem totius legis na
tiiralis. sed etiam ad propositum eam adimplendi. Nec datui· naturalis
volitio efficax ad aliquid nunc naturaliter impossibile.
Ihec infirmitas voluntatis consistit in eo quod «sequitur bonum
privatam nisi sanetur per gratiam Dei ». ut dictum est in articulo.
Aliis verbis, est aversa a Deo ut fine ultimo etiam naturali : peccatum
enim offendit Deum etiam ut auctorem natura
*,
insuper est deoi-di
natio concupiscentia
*,
quam auget et inflammat diabolus.
Quisnam est igitur amor nat m alis Dei in anima,
separata puerorum qui mortui sunt sine baptismo, de quo loquitur
sanctus Thomas, II·, d. 33, q. 2, a. 2 ad 51U11?
Respondetur: Est I amor innatus et amor elicitus necessarius
Dei in confuso in beatitudine in communi, nam. hic amor remanet
etiam in dcrnioni bus, P. GO, a. 5 ad 5,l"L
2" Est amor liber imperfectus, inefficax, seu coin placent i a. circa.
Deum ut principium boni naturalis, non veru.amor efficax. Alioquin
oporteret negare ultimam propositionem corporis present is articuli.
In hoc apparet quod, ut dictum est a. 2, ad 3U»’: « Magis cor­
rupta est natura quantum ad appetitum boni, (piam quantum ad eo
gnitionem veri ». Nam intellectus hominis lapsi potest propriis vi­
ribus judicare spéculai ire Deum essi» summum bonum super omnia
amabilem et amandum: sed, sine gratia sanante, non potest hoc ju­
dicare judicio practice) movente ad actum. Unde illud Medea· apud
poetam: «Video meliora, proboque (speculative), deteriora sequor».
Homo enim magis vulneratus est in voluntate per quam peccat,
quam in intellectu. Si ergo puer, perveniens ad plenum usum rationis,
diligit dilectione affective efficaci Deum auctorem natura
*
super
omnia, hoc non potest esse sine gratia sanante.
1um Dubium.

Homo lapsus potest sine gratia amare patriam vel
amicum vel castitatem, plus quam vitam propriam; ergo a fortiori
potest sic amare Deum auctorem natura
*.
Respondetur, distinguendo antecedens: homo lapsus hoc facit
sine speciali Dei auxilio, si operatur ex mundano motivo vg. fama
*
vel gloria
*,
concedo; si ex puro motivo virtutis, nego, nam ad bi»c
Objectio.

M» PRzECEPTA LEGIS N'ATt HALLS SERVANDA

■Υ·)

requiritur speciale Dei auxilium, pluries gentilibus concessum, ut
notavit Augustinus.
Insuper difficilius est diligere affective efficaciter Deum auctorem
*
natura
super omnia, quam diligere honestatem alicujus virtutis par
ticularis supra vitam; nam hoc est, saltem virtualité!·, diligere omnes
virtutes super omnia sensibilia. Ilw
*
dillicilius est, sic quandoque
miles promptus ad moriendum pro patria, non vult inimico parcere
quando debet.
- Qua nani gratia requiritur ad hunc amorem af
factice efficacem Dei auctoris natura sup&r omnia?
Respondetur: Per se. ratione objecti, requiritur solum auxilium
ordinis naturalis, sed per accidens et indirecte, ratione elevationis
generis humani ad ordinem supernaluralem requiritur auxilium sn
pernaturale, scii, gratia sanans (ut dicitur in articulo). Ratio est
quia non potest sanari aversio a tine ultimo naturali, quin sanetur
aversio a tine ultimo supernatural i ; hac enim continet indirecte aver­
sionem a fine ultimo naturali, nam omne peccatum contra legem supernaturalein est indirecte contra legem naturalem; obediendum est
Deo, quidquid jubeat.
Insuper ut dicemus articulo sequenti, amor Dei virtualité!· in­
cludit adimplet tonem totius legis nat uralis, ad quam requiritur gra­
tia supernaturalis sanans.
Pariter thomistae rejiciunt alteram Molina
*
sententiam, scii, ho
nio doctrinff tidei imbutus, potest sine gratia diligere Deum auctorem
*
gratia
quoad substantiam hujusce actus, licet non quoad ejus modum
ut oportet ad salutem.
(’outra hoc dicunt communiter thomista
*.
sicut pro actu tidei:
actus speciticantur ab objecto formali, atqui objectum formale prae­
dicti actus est Deus auctor gratia
,
*
ergo hic actus est essentialiter
supernaturalis, seu supernaturalis quoad substantiam, et non solum
quoad modum; cf. Salmauticenses, De Gratia, disp. 111. dub. 111.
et opus nostrum De Revelatione, t. 1, p. 498. 511.
Actus naturalis (pioad substantiam esset actus specificatus ab
objecto naturali, ut actus temperantia
*
acquisitae qui tamen potest
fieri supernaturalis (pioad modum, prout imperatur a caritate, et
ab ea ordinatur ad pnemium vitae aeternae.
2urn Dubium.

Ακτ. IV.

UTRUM HOMO SINE CRATIA PER SUA NATURALIA
LECIS PRÆCEPTA IMPLERE POSSIT.

hoc articulo, ut constat ex corpore,
agitur pnesertim de pra
*eeptis
decalogi (piae jam pertinent ad legem
naturalem et possunt (pioad substantiam adimpleri sine caritate;
imo actus tidei et spei possunt adimpleri in statu peccati mortalis.
Videamus :
1° conclusiones et rationes sancti Thoma
*;
2’ quomodo fundantur in S. Scriptura et traditione;
3° solutionem objectionum (legere a-rticulum).
Status quaestionis.

In

56

DE NECESSITATE GKATI.E

I. Conclusiones sancti Thomæ.

/· Conclusio est: In statu natura? corrupt®, homo non potest
sine gratia sanante adimplere omnia præcepta legis naturalis quoad
substantiam operum, dum e contra hoc poterat facere sine gratia in
statu natura
*
*
integra
(supposito tamen concursu naturali).
Ex his ultimis verbis qua? sunt apud sanctum Thomam constat
quod pro eo agitur de præceptis legis naturalis quoad substantiam
operum, nam substantia operis correlativi præcepto supernaluraIi
snpernaturalis est, et non potest etiam in statu natura
*
*
integra
pro
duci sine gratia.
Dicuntur enim præcepta supernaturalia quia praecipiunt actus
qui superant vires natura
*
et in art. 2 dictum est: « Gratia indigebat
homo in statu natura
*
*
integra
ad operandum et volendum opus su
pernaturale ».
Katio hujuscc conclusionis est eadem ac in articulo praecedenti
pro impossibilitate diligendi Deum auctorem natura
*
amore affective
efficaci; inio Iit nunc argumentum a fortiori, scii, pro amore effective
ellicaci seu pro adimpletione omnium praeceptorum legis naturalis.
Aliis verbis: homo infirmus non potest ex se pra
*stare
opus priestantissimiiin hominis sani, nisi sanetur. Vel voluntas aversa a tine
ultimo etiam naturali non potest esse recta circa omnia media ad
hunc linein : esset temerarium hanc primam conclusionem negare,
seu dicere amorem effective efficacem Dei auctoris natura
*
super omnia
haberi posse sine gratia. Hoc conceditur a Molinistis
Hoc est temerarium (plia ('one. Arausicaniim (l)enz., 181 ss., 199)
loquitur non solum de impotentia ex supernaturalitate operis, sed ex
infirmitate naturæ lapsæ.
.?'■ Conclusio est : In nullo statu, homo potest sine gratia adim­
plere mandata legis quantum ad modum qqcndi, ut scii. c,r caritate
fiant, Hoc est de tide.
Hoc asserit sanctus Thomas sine probatione, quia· jam in ar­
ticulo 2 dixerat quod homo etiam in statu natura
*
integræ indigebat
«gratia natura
*
superaddita ad operandum et volendum bonum su­
perna turale » et præsertim ad actum supernaturalem caritatis eli­
ciendum. Actus enim specilicantur ab objecto et igitur actus speci­
ficatus ab objecto supernatural! est essentialiter snpernaturalis.

II. Fundamenta Traditionis.

Sunt ut notat Billuart. printer multos textus sancti Augustini :
1) In Concilio Milevitano (Denz., 105), contra Pelagi anos di<entes; homo sine gratia potest servare Dei omnia mandata sed cum
1 1» conclusio sancti Thonue de necessitate gratlxe ad Implenda see. substan­
dam omnia prrv.epta legis natum
*
est communiter recepta a theologis quamvis
oilm negata fuerit a Seoto, 11. d. 2S, a. 1, Gabriele et Durando: esset teme­
rarium vel erroneum eam negare et saplt pelagianlsinum ; cf. llcoox, Ijc gra­
tia, p. 259.

AI» ΓΚ.1·:< 1.1‘ΤΛ LEGIS NATÎ’KALIS SERVAXDA

difficultate, faciliter autem cum gratia; definitur: «Si (piis dixerit
quod gratia... nobis datur ut facilius possimus implere mandata di
vina, et... quod sine ea haec mandata, quamvis non facile, implere
possimus, an. s. ». Ex hoc habetur quod mandata Dei non possunt
adimpleri ut oportet ad salutem, scii, ex caritate, sine gratia.
S. Augustinus hanc veritatem semper defendit contra Pelagianos
in De spiritu et littera, De Gratia Christi, I)e libero arbitrio, in libro
De hairesibus, hirresi 88
* loq tiens de Pelagianis ait: «Hi Dei gra
tiæ tantum inimici sunt, ut sine hac posse hominem credant facere
omnia, divina mandata». Item sanctus Augustinus in Ps. Ils. com·.
et in Serin. I IS de tempore, c. 5. ubi agitur de præceptis decalogi.
Error oppositus: Bains (Denz., 1061. 1062) damnatus est quia
rejecit distinctionem inter adimpletionem præceptorum quoad sub­
stantiam et (pioad modum supernal uralem.
2) lu Concilio Arausicano 11. c. 25 (Denz., 199): «Debemus
credere quod per peccatum primi hominis ita inclinatum et attenua
tum fuerit liberum arbitrium, ut nullus postea... operari propter
Deum quod bonum est, possit, nisi eum gratia misericordia
*
*
divina
praevenerit ».
Unde 2* conclusio sancti Thomæ est de tide; scii, sine gratia non
possunt impleri mandata quoad modum supernaluralitatis ut scii, ex
raritate liant. Et hoc concedunt Molinistæ.
An necessaria sit gratia ad adimplendum quoad sub
stantium quodlibet præceptum supernal m ale. De hoe est con/rore»ia
cum
I Molinistis.
Scotus et Molinistæ tenent quod sine gratia homo imbutus
doctrina tidei potest adimplere quoad substantiam opera etiam in­
terna correlativa præceptis supernaluralilms tidei, spei. caritatis.
Respondent Thomista
:
*
non est possibile, quia præcepta super
naturalia dicuntur ea qua
*
principium actus qui in se essentialiter
superant vires natura?, et revera hi actus ita sunt quia speciticantur
ab objecto formali supernatural!. Sic vg. differt actus tidei christ ia
nae ab actu temperant ite acquisita?.
Instant Molina, Lugo, Billot : sufficit sola diversitas principio
rum activorum (scii, habituum), ut actus differant specie, licet at
tingant idem objectum formale:
1" Respondetur: Ipsa principia activa, scii, habitus et potentia
*,
speciticari debent ab objecto formali.
2° Respondent Salmanticenses (De Gratia. disp. 111. dub. 111.
n' 60): « Nego antecedens, quod si verum foret, ut contendunt adver­
sarii, nihil in vera Philosophia non nutaret (seu non everteretur) circa
speciem ac distinctionem potentiarum et habituum, compelleremur
que nova fundamenta aperire, quæ non docuerunt Aristoteles. D. Tho
mas, et alii schola
*
principes. Quod licet facile admit terent juniores,
ne ullum principem haberemus e\ antiquis: cederet profecto in sum
manti vera
*
*
sapientia
jacturam ; quocirca opus est illorum in hai parte
impetus totis viribus retardare').
Dubium. —

5S

PE NECESSITATE GRATI.E

Cf. alios textus Salmanticensiiini citatos in opere nostro De Re
velatione, I. p. 495.
Item respondebat Thomas de Lemos (). I’, in discussionibus ce
lebris Congregationis de Auxiliis die 7 Maii et 2.8 Maii 1604, coram
Clemente VIII (cf. De Revelatione, I. p. 491) impugnabat sententiam
.Molime dicens: « Quo systemate fidem perinde ac philosophiam ever
terat : titiem quidem quia sic naturæ viribus timetur ac diligitur Deus,
ut linis est supernatural!
*
: philosophiam vero, quia eo pacto, objec­
tum formale habitus superioris, inferioribus viribus attingitur ». Et
die 29 .Maii 1604 Congregatio 54 resolvit dubium propositum secun
dum interpretationem thomistarnm a Lemos expositam.
Item Lemos loquitur in sua Ranoplia yratiat, 1. IV in principio,
n. 24, 25; cf. De Revelatione, I, p. 191; cf. Dee Erado, De Gratia,
I, p. IS; Suarez nobisenm est, cf. De. Gratia. I. II, c. xi, n. 22, 23,
citato in De Revelatione, ibidem.
Unde Suarez sicut Lemos et Salmanticenses existimat temera
riiim esse prædictam traditionalem theologorum doctrinam negare.
1’1 ures in Societate.lesu quoad hoc sequuntur SuareZ ut Wircebur
genses. De virtutibus theologicis, disp. 11.c. 111. a. 3. item citatur Bellarminus, et inter recent lores Wilmers, De Ride divina, 1902, p. 352,
35S, 375... .Mazzella in duabus prioribus editionibus De \irt ut ibus
infusis, item citatur Christ. Pesch, De (Datia. n° 69, 71, n" 410.
Objiciunt Molinista· ex IMI··, q. 51. a. 2. ubi dicitur: «Secun­
dum tria habitus specie distinguuntur: 1" secundum principia activa
talium dispositionum; 2° secundum naturam; 3° secundum objecta».
Ergo. aiunt Molinista
*.
habitus non speciticantur a solo objecto.
Respondetur: ILec omnia sumenda sunt conjunctim et non sepa
ratim. Aliquis actus non potest esse essentialiter siipernatiiralis, ex
parte principii elicitivi, et prout præsupponit gratiam habitualem
quin simul sit supernatural!
*
ex parte objecti.
Insuper in De Revelat., 1, p. 506, cum Salmanticensibus et aliis
thomistis diximus: ex contextu S. Thoma
*
clare constat, quod dum di
vit habitus speciticantur secundum principia activa, hoc est secundum
principia objectiva, regulantia et speci licativa ; nam dicit ibidem
ad 2“”> : «Diversa, media (cognoscitis a» sunt sicut diversa principia
a« tiva secundum qua
*
habitus scientiarum diversificantur ». Item
ad 3ll,|‘: «Diversitas finium diversifient virtutes, sicut diversitas
activorum principiorum» seu motivorum, prout tinis est objectum
prioris actus voluntatis, scii, intentionis.
Item I* II’r. q. 51, a. 3, sanctus Thomas ostendit quod ratio re­
gulans est principium activum virtutum moralium et intellectus prin­
cipiorum est principium scientia
*,
scii, ut proponens objectum for­
male quo seu motivum.
Insupet quando dicit : habitus speciticantur secundum naturam,
hoc est prout habitus est aut bonus aut malus, seu conveniens aut
disconveniens natura
*:
vel prout est conveniens naturae humanae ut
sir. aut conveniens naturae divina1 participata?, sed nequit esse per
se conveniens natura
*
altiori. nisi simul habeat objectum formale pro-

\j»

γ’κ.ε<ί·:ρτ\ legis wtï rams sekv\m>a

59

portionatum seu ejusdem ordinis, alioquin esset habitus infusus per
accidens, ut geometria infusa. Insuper I’. Ledokowski. Generalis S..J.
fatetur hanc doctrinam Molina· non esse sancti Thoma
*
; cf. D< lit re
latione, 1. p. 489.

contra necessitatem gratia
*
ad servanda quoad substantiam omnia praecepta legis natura
*.
/" Difficultas classica indicatur a sancto Thoma in 1* objectione,
sumitur ex textu sancti Pauli ad Rom., π, II: «Gentes qua
*
legem
(scriptami non habent, naturaliter ea qua
*
legis sunt faciunt ».
Respondetur: Juxta sanctum Augustinum quem sequuntur sane
tus Prosper, S. Fulgentius, et sanctus Thoma'· hic ad 1 1111 ha
*c
verba
intelliguntur de gentilibus operantibus ex gratia : et to «naturali­
ter» non sumitur prout opponitur gratia
*,
et prout idem valet quod
«viribus natura·», sed prout opponitur legi Mosaiva
*.
ita ut M
*nsiis
sit: «Gentes quæ legem scriptam non habent, ea quæ legis sunt fa­
ciunt naturaliter», scii, sine lege Moysi, non tamen sine spiritu
*.
gratia
Ita Augustinus in I. De .spiritu et littera, c. 27. citato ad 1
Ito S. Chrvsostomus
’.
·'
Alii quidem interpretes hoc intelligunt de gentilibus infidelibus,
et to « naturaliter » de viribus natura
:
*
sed tunc cessat pariter objectio
nam sensus est quod gentes propriis viribus naturalibus quadam legis
opera faciunt, m omnia.
• 2* Difficultas: Si observatio totius legis naturalis, quoad sub
stantium operum, est impossibilis natura
*
*,
lapsa
tunc sequitur hae
resis Jansenistarum, scii, quaedam Dei pnecepta sunt homini lapso
impossibilia. Ita dicebant Lntherus et Calvinus.
Respondetur ad 2un': « Illud quod possumus cum auxilio divino,
nun est nobis omnino impossibile»: et vitamus jansenismum dicen­
do: gratia ad adimpletionem pra
ceptoruin
*
necessaria nulli deest,
nisi ratione sua· culpa
*.
Et omnes adulti recipiunt gratiae saltem re
mote sufficientes ad salutem, et si eis non resisterent ulteriores gra­
tias acciperent.
In hoc apparet error Lutheri et (’alvini, juxta (pios Christus non
venit ut legis observatores faceret, sed ut fideles ab obligatione ser
vanda· legis redimeret, secundum illud Lutheri: « Perca fortiter *t
crede fortius», scii, crede firmiter te gratis electum esse, et salvus
eris, etiamsi usque ad mortem in sceleribus et trangressione legis
perseveres.
Ili. Solutio principalium objectionum

i S. Chrysostom vs In Jfomilia "» hi Epist. <td Roni., dicit : ·■ Aj
ostolus
*
intelligit Gratcos non idololatres. sed Ceum colentes. qui legi natura
*
*
obtenti»
rantes, quæ ad pietatem attinent etiam ante .Judaicas observantias servabant
omnia, quales erant qui vivebant eum Mclehisedech. qualis erat Job. qualee
*.
Ninivlta
(pialis denique erat Cornelius». Item S. Chrysostomus in Hum. 13 »>i
Ep. titl Itoni., in luee verba » miser ego homo <> d<x
*et
legem sine gratia non
suilicore.

fill

I»E NECESSITATE GltATl.E

Item Jansenins errabat dicendo, qmedain mandata Dei esse im­
possibilia non solum homini lapso, sed etiam justo. Hoc apparet ex
1 propositione Jansenii (Denz.. 1(192): «Aliqua Dei præcepta bond
nibus justis, volent ibus et cenantibus, secundum praesentes, quas
habent vires. sunt impossibilia; deest quoque illis gratia. quA possi­
bilia fiant» damnatur ut lueret ica an. 1653.
Antea Concilium Tridentinum definiverat (Denz., 804): « Deus
impossibilia non jubet, sed jubendo monet et facere quod possis. et
petere quod non possis, et adjuvat ut possis». Item canone correspondente (Denz., 828). l’rædicta verba Concilii ex sancto Augustino
sumuntur, et secundum luee verba: gratia sufficiens ad orandum
nulli deest, et per eam homo habet potentiam saltem remotam obser­
vandi præcepta divina, nam « Deus jubendo, monet facere quod pos­
sis et petere quod non possis, ei adjuvat ut possis».
Instantia: Deus non potest praa-ijære cŒCo ut videat, quamvis
posset videre per miraculum ; ergo nec homini lapso ut legem obser­
vet, quamvis posset per gratiam.
/{(spondetur: Disparitas est praecipue in hoc quod canto non of­
fertur miraculum (pio sanetur; homini autem lapso offertur gratia
quA possit legem observare, eainqtie reciperet, nisi obicem voluntarie
poneret. I nde orandum est ut faciebat Augustinus dicens : « Domine,
da quod jubes et jube quod vis» scii, da nobis gratiam ad implenda
mandata tua et jube quod vis.

Dubium 1um.
Q menam gratia requiritur in homine lapso ad
observationem totius legis naturalis.
/{(spondetur: Ct in explicatione articuli praecedenti: /V-r se.
ratione objecti, sufficeret auxilium ordinis naturalis, quia objectum
est naturale. Per accidens tamen et ratione elevationis generis hu
mani ad finem supernato ralem requiritur gratia superna!uralis, qme
sub hoc aspectu vocatur sanans. Katio est, quia in præsenti (veonomia
salutis homo non potest converti ad Deum finem ultimum naturalem,
remanendo aversus a Deo tine ultimo supernal urali, quia luee aversio
est indirecte contra legem naturalem, secundum quam debemus obedire Deo quidquid ipse præcipiat.
Dubium 2um.
Ad diu servandam totam legem naturalem suf­
ficit ne supernaluralis gratia actualis, an requiratur gratia habi
tualisf
Respondet ur: Secundum providentiam ordina fiam, requiritur
gratia habitualis. quA sola homo est firmiter bene dispositus circa,
linem ultimum. Et luee firmitas dispositionis erga finem ultimum
requiritur ipsa ut homo diu et perseveranter totam legem naturalem
servet. Attamen de providentia extraordinaria. Deus posset per con­
tinuas gratias actuales firmare voluntatem hominis circa observai!
tiam omnium præveptorum naturalium; sed facienti quod in se est.
ex auxilio gratia? actuali'·. Dens non denegat gratiam habitualem.
I t videbimus infra a. *.·. præter gratiam habitualem requiritur
gratia actualis ut homo justus faciat qnodlibei bonum opus super

All ΙΊ!.ΐ;< Ί.1··| A LEGIS XATCKALLS SEKVAXbA

GJ

naturale, et etiam ut. diu jierseveret in observantia totius legis na
tura·, non obstantibus rebellione appetitus sensitivi contra rationem,
et tentâtionibus mundi ac (hemonis.

3um.
1'trum in statu natura1 puræ homo potuisset,
sine speciali auxilio ordinis naturalis, diu servare totam legem na
(liraient.
Respondeo negative eum Billnart : Quia ad hoc, opus est tirmi
tate voluntatis in bono contra insurgentes tentationes, quam ex >e
cum solo concursu generali non habuisset homo in puris naturalibus
constitutus; unde ad perserverandum indiguisset speciali auxilio na
tarai i quod Deus dedisset pluribus non vero iis in quibus permisisset
peccatum impœnitent he hujusce ordinis naturalis, in pienam præce
dentium peccatorum.
Dubium

Quoad mentem Cajetani.

('ajetanus in commentario nostri articuli, veniens ante disputa
tiones a Molina suscitatas, tempore quo terminologia de hac re non
dum erat plene determinata, minus recte locutus est explicando re
sponsionem ad 3lun, dicit: «Homo per sua naturalia potest credere,
sperare, diligere Deum quoad substantiam operum» et citat exem
pium lueretici formalis (pii retinet qmedam dogmata. Item locutus est
in II" 1 l"r, q. 171, Λ. 2 ad 311"1.
Sed apparet ex contextu et ex hoc exemplo quoti ('ajetanus in
telligit quoad substantiam operum gene rice, non specifice, non circa
idem objectum formale quod et (pio; luereticus enim formalis credit
non tide divina, sed humana.
Et postea Cajetanus in II'-II"’, q. G, a. 1. n° III, corrigit ter
minologiani dicendo: «Dicendum est ergo quod artus tidei ex nulla
naturali cognitione, ex nullo naturali appetitu natus est sequi : sed
ex appetitu beatitudinis æternæ, et ex adhaesione ad Deum supernaturaliter revelantem et conservantem Ecclesiam suam».
Item ('ajetanus communem sententiam thomistarum defendit
contra Scotum et Durandum, 1*1"',
q. 51. a. I: «Habitus per se
infusi sunt essentialiter supernal orales » : q. 62, a. 3: q. (>·’·, a. 6.
|p -II"", 17, a. 5, n° 1. ibi defendit quod sine \ irtute infusa non ha­
betur actus « proportionalus objecto supernalurali ». nec tini super
naturali; cf. Dei. Phado. /)e Gratia. I. p. 50. et opus nostrum D< Rcvelationc. t. I, p. 484 et 185, nota 1.
Aut.

V.

UTRUM HOMO POSSIT MERERI VITAM ÆTERNAM
SINE CRATIA.

Post (piam consideraverit sanctus Thomas observationem manda
torum divinorum in se, eam considerat per respectum ad vitam
æternam.
Qmestio ponitur hic. generaliter et indefinite, nam infra q. 111.
a 1. 2, 3, ubi proprie de merito, specialius erit quæstio an sine gra
tia homo possit mereri de condigno vitam æternam.

«2

HE NECESSITATE (ÎRATI.E

Responsio est negativa, et de tide est contra pelagi a nos.
Γ Probatur ex auctoritate in arg. sed contra: Rom., vi, 23:
«Gratia Dei vita æterna», quod sic explicat Augustinus‘hic citatus:
«(Tt inteUigeretur, Deum ad vitam æternam pro sua miseratione nos
perducere ».
S. Augustinus citatur etiam ad 2u,n.
Cf. Cone. Arausicanum 11. can. 7 iDenz., ISO), et Trid.. sess. 6.
can. 2 (Denz., 812).
2‘ Ratione theologica sic probatur:
Actus perducentes ad li
nem oportet esse tini proportionatos.
Atqui vita æterna est tinis excedens proportionem natura? hu­
*:
mana
cf. 1“-II
*?,
q. 5, a. 5, de beatitudine supernatural!.
Ergo homo non potest per sua naturalia producere opera me­
ritoria vitae a*terme. Legere ad 3u,n quoad distinctionem tinis
ultimi naturalis et tinis supernaturalis (cf. III ('. (lentes, c. 147
et De Veritate, q. 14. a. 2).
*c
Ha
sunt clara, et quæcumque dicenda· sunt de hac re, reser­
vanda sum pro <p 114, a. 1 et 2, scii, an homo possit mereri aliquid
de condigno, et ita mereri vitam æt eruam.
Ακτ. VI.

UTRUM

HOMO

POSSIT SEIPSUM

AD

CRATIAM

PRÆPARARE PER SEIPSUM, ABSQUE EXTERIORI

AUXILIO CRATIÆ.

Status quaestionis. — Auxilium exterius gratiæ, de quo hic agi­
tur. non est solum ipsa prœdicatio evangelica. miraculis confirmata
(hoc admittebant Pelagiani), nec est solum concursus Dei naturalis
ad bonum opus naturale faciendum, cujus necessitatem semipelagiani
non negabant, sed, ut explicatur in corpore articuli, est auxilium
actuale supernaturale.
Et ut melius appareat difficultas hujusce quæâtionis, sanctus
Thomas dat Γ argumenta ad mentem Pelagianorum vel semipelagia
norum : scii, videtur quod sine gratia actuali homo possit se prae­
parare ad gratiam habitualem, nam 1° apud Zaciiar.. i, 3. legitur:
« Convertimini ad me et ego convertar ad vos»; 2° communiter di­
citur : «Facienti quod in se est Deus non denegat gratiam»; Lrc..
xi. 13: «Si vos cum silis mali, nostis bona data dare tiliis vestris,
(pianto magis Pater vester de cado dabit spiritum bonum petentibus
se». 3° Esset processus in infinitum, quia ad sese praeparandum ad
priorem gratiam, homo alia indigeret et sic semper. 4" In libr. Prov.,
xvi. 1, dicitur: « Hominis est praeparare animam », ita in Vulgata, sed
in multis codicibus deest et in codicibus graeeis in quibus invenitur,
sensus est : « Hominis est formare proposita in corde suo», sicut di
citur: homo proponit et Deus disponit.
Sed ex altera parte dicitur in Evangelio secundum doannem.
vi. 14: «Nemo potest venire ad me, nisi Pater, (pii misit me, traxi
*
ril eum ». Quomodo biec sunt concilianda?

QI <ιΑ1· PU.I.PAltA'i·ί<»ΝΕΜ

Ah (,ΚΑΤΙΛΜ

63

Videamus: 1° Errores de hac re damnatos.
2“ Discrimen inter theologos catholicos.
3° Sententiam sancti Thomæ.

I. Errores damnati.
Pelagian i negantes peccatum originale,
dixerunt saltem initio sua
*
hæresis, homo propriis viribus sine gratia
ita se præ parat ad gratiam, ut mereatur primam gratiam. Hoc
damnatum est in ('one. Diospolitano et Milevitano IDenz.. 104 sq. :
133 sq.).
Setnipelagiani dixerunt : homo lapsus, sine gratia, potest habere
ex se initium salutis et sese præparare ad gratiam, petendo, desi­
derando, pulsando, quatrendo; sic non meretur gratiam, sed ad illam
ex se solo se disponit, et Deus hoc initium salutis tanquam occo
sionem arripit conferendi gratiam, alioquin esset personarum ac­
ceptor si uni præ altero sine ulla ratione ex parte hominis gratiam
conferret ‘.
Hoc damnatum est Concilio Arausieano II, can. 3 et 6 iDenz..
176. 179). Illud idem declaratur a Concilio Tridentino. sess. 6. can. 3
ilh-nz.. 813).
II. Inter theologos catholicos, n»n obstante damnatione seniipe
lagianornm. Molina, sequens vias Durandi, Scoti. Gabrielis Biel, in
Concord ia, disp. 10, tenet, quoti facienti quod in se est. solis viribus
naturæ, Deus nunquam denegat gratiam actualem, et tandem con­
cedit gratiam sanctificantem, non quod homo se præparet posit i ce
ad gratiam, sed se præparat negative, non ponendo obicem vel impe­
dimentum removendo-. Et ad λ itandum semipelagian ismum. Molina
dicit: Deus confert gratiam actualem et postea habitualem non ex
merito operis naturalis, sed *ea pacto inter Deum et Christum initio.
Christus nempe merita sua Patri obtulit et promisit Pater se gra­
tiam largiturum facienti quod in se est viribus *
,
natura
seu bene
utenti bonis naturæ.

III. Doctrina sancti Thomæ est, ut patet ex ultimis lineis arti
culi et ex responsione ad 2llm : Homo lapsus non potest se *pra pararo
ad gratiam habitualem nisi auxilio gratiæ actualis præveniatur. et
« cum dicitur homo facere quod in se est, dicitur hoc esst in pote
state hominis, secundum quod est motus a Deo». *Ha
r
verba quæ
sunt ad 2nin sunt contra sententiam postea propositam a Molina.
1 Semipelagiani dicebant pneparatio ad gratiam Heri naturaliter potest tri­
plici modo: li aut positive ad gratiam se disponendo; 2) aut Illam saltem de
congruo merendo; 3) aut precibus impetrando.
- Molina dicit : Facienti quod in se est viribus natura
*
in facilioribus, in
dillicllloribus autem viribus gratia
*
medicinalis (quæ est entitative naturalis).
Deus non denegat gratiam actualem et tandem concedit gratiam sanctificantem,
propter pactum cum Christo initum. Non satis animadvertit Molina quod homo
r.r se solo |M)test quidem ponere obicem, non vero potèst ex se solo non ponere
obicem, nam hoc est l>onum, quod provenit a fonte omnium bonorum: «Quid
haltes quod non accepisti? ».

(il

I>E NECESSITATE GUATI.F.

Brevius, thesis sancti Thoma· est : Homo lapsus, nullo modo po­
test se disponere ad gratiam sive habitualem sive actualem ex solis
viribus natura·.
1' Probatur auctoritate Sacra’ Scriptura’ in argumento «sed
contra » :
Joan., vi. 11: « Xenio potest venire ad me, nisi Pater, qui misit
me. truserit cum ». Si autem homo seipsum præparare posset, non
oporteret quod ab alio traheretur.
Lamentationes Jcremur, v, 21: « Converte nos, Domine, ad te et
convertemur ». Item Jeuem., xxxi, 18.
Pror., vin, 35: « Praeparatur voluntas a Domino» (L.XX) (sed
textus hebraiens non est ita clarus) quod passim urget sanctus Augu
stinus contra semipelagianos et citatur a Concilio Arausieano
(Denz., 177).
Joan., xv, 5: «Sine me nihil potestis facere» ergo nec ad gra­
tiam >e præparare, quia hoc est aliquid facere in ordine ad salutem.
Ifom.. xi. 35 36 : « Quis prior dedit illi, et retribuetur ri? quoniam
ex ipso et per ipsum et in ipso sunt omnia ». Posset homo respondere
secundum oppositam sententiam: Ego prior dedi illi conatum et di
spositionem meam.
I ('or., tv. 7: « Quis enim te discernit ? ». Respondere posset ho­
mo. conatus meus. uQuid habes quod non accepisti? ». Respondere
posset homo: habeo conatum meum et dispositionem meam.
Joan., xv. Hi: « Xon ros me elegistis, sed ego elegi vos». Semi
pelagiauus diceret : prior te elegi, me disponendo ad gratiam. Hoc
dicitur Apostolis quidem, sed ut sunt amici Dei, et igitur dicitur
etiam aliis amicis Dei.
Concilium Aransicanum, can. 3 (Denz., 176), secundum sensum
obvium verborum, dicit quod omnis praeparatio ad gratiam est ex ipsa
gratia praeveniente, nunquam loquitur de pacto inito inter Deum Pa
treni et Christum. Legendi sunt canones 3, -I, 5.
Item Concilium Tridentinnm, sess. 6, cap. 5 (Denz., 797) et
cap. 6.
S. August., 1. I De peccatorum meritis, c. 22, praesertim tria
argumenta contra semipelagianos urgebat:
It In negotio salutis nihil omnino subtrahendum est gratia·
divina·: atqui subtraheretur aliquid, si dispositio ad gratiam non
esset ex gratia.
2) Ecclesia orat Deum non tantum ut volentes et conantes
adjuvet, sed etiam ut cs nolentibus volentes Jiant.
3) Quia II Cor., m. 5, dicitur: « Xon sumus sufficientes cogi­
tari aliquid a nobis quasi e.r nobis». Atqui minima praeparatio ad
gratiam est bona cogitatio. Ergo.
Cnde verbum Augustini supr. Joaun., tr. 26 initio: « Quare
Deus hunc trahat. ct illum non· trahat, noli velle dijudicare, si non
cis t rran ».

QCOAl» PILEPARATIOXEM

Al· GRATIAM

2” liulionc theologica sic sanctus Thomas suam thesim probat in
corpore articuli in forma. '
— (’urn omne agens agat propter tinem proportional nm, ordo agcn
Hum corresponds ordini finium et dispositio ad tinem super
naturalem, fieri nequit nisi a Deo agente supernatural!.
Atqui homo se praqmrat ad gratiam, prout se disponit ad ipsam
tanguam ad finem supernaturalem proximum, et prout se ron
vertit ad Deum tanquam ad tinem ultimum supernaturalem.
Ergo homo non potest se præparare ad gratiam nisi auxilio su
pernatnrali Dei moventis. S. Thomas mm timet repetere sa·
pius hoc principium, lue repetitiones sunt sicut « leitmotiv »
in theologia, sicut S. Joannes sæpe dicebat : « Filioli, diligamus
nos invicem» (I Jo., iv, 7).
Major hujus argumenti fundatur in principio linalitatis, non
quod ex isto principio metaphysico rationaliter demonstretur dogma,
sed prout dogma non potest esse contra linalitatis principium.
Corollarium enim hujusce principii est: ordo agentium corre
spondet ordini finium; unde necesse est quod ad ultimum tinem con­
vertatur homo per motionem primi moventis, sicut animus militis
convertitur ad quærendam victoriam ex motione ducis exercitus, et
ad sequendum vexillum alicujus aciei ex motione tribuni. Insuper
secundum hæc principia, dispositio ad tinem supernatu ralein fieri
nequit nisi ab agente supernaturali, scii, nisi a Deo, prout movet ad
aliquid superans omnem naturam creatam et creabilem.
Minor autem hujus argumenti longius explicatui· infra, sed jam
de se clara est. Cf. q. 112, a. 3.
Brevius argumentum sic proponi potest:
Omnis dispositio tam remota quam proxima debet habere quam
dani proportionem cum forma ad (piam disponit: alioquiu ad
eam non dispoàeret.
Atqui actus mere naturales nullam habent proportionem cum
gratia supernatural!, non approximant animam gratia
*,
nec il
lam exigunt ullatenus.
Ergo homo ex propriis viribus naturalibus non potest sese pia
*
parare nequidem remote ad gratiam, sine supernatural! auxi
lio: est impossibilitas non solum moralis sed physica et abso
luta.
Confirmatur:
Ad minus, ut homo sese disponeret, deberet habere ex se bonam
cogitationem.
- Atqui II Cor., m, 5: «Non sumus sullicientes cogitari
*
aliquid
a· nobis, quasi ex nobis», in ordinem ad salutem.
Ergo a. fortiori, desiderare, petere, mereri etiam de congruo,
aut sese disponere quocumque modo. Meritum enim de congruo
jam pertinet ad salutem, est jus amicabile ad præminm super
5

GiKRlGOU Lu.KKNt»> · l)t Gratia

Di

HE NECESSITATE GKATLE

naturale. Et si homo sine gratia posset orare et sic impetrare
gratiam, initium salutis tribueretur natura4. Unde lux- est
damnatum a Concilio Arausirano, c. 7.
Tota igitur probatio reducitur ad infinitam distantiam inter οι
dineni natura et ordinent gratia·. prout gratia, tanquani essentialiter
superna tu ralis superat vires et exigentias cujuslibet natura
*
intel
lectualis creata
*
et creabilis. Deus posset ab a*terno
qualibet hora
creare angelos semper ac semper perfectiores, ita ut scii, haberent
intelligent] a m naturalem semper altiorem et voluntatem semper for
tiorem : nunquam vero hi superiores angeli possent se naturaliter
disponere ad gratiam, quæ est altioris ordinis.
Sicut semper imaginatio fieri potest ditior in suo ordine, et
nunquam perveniet ad dignitatem intelligent^; sicut semper multi
plicari possunt latera polygoni inscripti in circumferentia, el nun
quam lallis quantumvis minimum idem erit ac punctus.
Λ fortiori si agitur de impossibilitate sese disponendi naturaliter
ad vitam gratia·, semper augeri possunt bona opera naturalia, nun
(piam erunt dispositio proportionata gratia
*,
*
qua
essentialiter super
naturalis est sive pro homine, sive pro quocumque angelo creabili,
et seni]M
*r
perfectiores creari possunt, quia non datur supremum pos­
sibile in quo exhauriretur omnipotentia divina.
Quam pulchra, quam mirabilis, (pmnta luce spectabilis ha
*c
doctrina! (cf. Pascal): «Tous les corps, le firmament et les étoiles,
la terre et ses royaumes, ne valent pas le moindre des esprits, car il
connaît tout cela et soi ; et les corps, rien. Tous les corps et tous les
esprits ensemble et toute leurs productions ne valent pas le moindre
mouvement de charité, cela est d'un ordre infiniment plus élevé»
1 Pensées}.

Confirmatur ex solutione objectionum :

P Objectio.· Sed dicitur apud Zach.. i, 3: u Convertimini ad mi
et, ego convertar ad vox».
Respondetur ad /,,rn : Praecipitur quidem homini quod libere se
convertat ad Deum, sed liberum arbitrium non potest ad Deum coii
verti, nisi Deo ipsum ad se convertente, secundum illud Jeremia
*.
xxxi, 3S : « ('oiivcrli nos, Domine ad te, et eonvcrlemur ». Ita Augu
stinus et Concilium Tridentinum, sess. (». cap. G (Denz., 797).
Objectio; Sed communiter dicitur: facienti quod in se est.
Deus non denegat gratiam.
Respondetur ad 2U,H (legere); (contra id quod dicet Molina) fa­
cienti quod in se est, cum auxilio Dei, et agitur de auxilio superna
tnrali per Christum redemptorem concesso, nam citatur hic verbum
Christi: « Nine me nihil polistis facere»; nec sufficit auxilium natu
rale ut habeatur dispositio ad formam supernaturalem, quia ordo
Agentium debet correspondere ordini finium. Et Deus, ut auctor na
*,
tura
non potest movere ad finem supernaturalem.

ι·ε χ.χιομλτε: facienti qi «h» ix se est...

67

.F Object io : Sed esset processus in infinitum, scil. homo indi
geret alia gratia a<l se pneparanduni ad gratiam et sic semper.
lit spondii ur ail ./“«» : Non requiritur dispositio nisi ad gratiam
habitualem, nam omnis forma requirit susceptibile dispositum; non
vero ad gratiam actualem requiritur dispositio, quia non requirit ni­
dis poxitio ad ipsam d is posit ionem.

/a Objectio: Sed in 1. Prov., xvi, I, dicitur: « Hominis est pra
*
parare animum et Homini gubernare linguam», et infra: «Cor lio
minis disponet viam, sed homini est dirigere gressus ejus».
Respondet ur ad 4»nn ; Utique «plia homo facit hoc per liberum
arbitrium non tamen sine αιι.ιHio Dei moventis et attrahent is.
Sen
sus S. Scriptura' est: Non sufficit meditari quid dicturus es aut
facturus es, nisi Deus dirigat linguam et opus, ut hem
*
succedas. Et
hoc est quod etiam vulgo dicitur: Homo proponit et Deus disponit.
Pluribus aliis locis S. Thomas hanc doctrinam docet. Cf. Quadi.,
1', a. 7; in Ep. ad Rom., c. 10, lect. 3: III c. (lentes, cap. 150:
q. 24 De I erita. 15.
An juxta S. Thomam, see. doctrinam «piam tenet
PIlil, q. 89, a. 6, detur omnibus ad usum rationis pervenientibus
auxilium sufficiens ad adimplendum praeceptum urgens pro illo in­
stanti diligendi efficaciter Deum super omnia.
Respondent Sal niant icenses (ibid., scii, in Ι·Ί,»-Ι1Λ'. q. 89, a. <»,
n" 65), affirmat ire : et Deus «lat auxilium efficax iis solum (pios simul
justificare decrevit, et cum pra
*dicto
auxilio efficaci dat illis gratiam
sanctificantem et fidem explicitam de his «pia
*
sunt necessaria ne­
cessitate medii ad salutem.
Utrum hoc auxilium sufficiens omnibus tunc «latum, sit super
naturale.
Ad minus est supernaturale quoad modum ex meritis
Christi collatum; sed etiam dici potest quod est supernaturale quoad
substantiam, quia dat potentiam proximam adimplendi actum effica­
cem amoris Dei super omnia, super vires natura
*
*.
lapsa
Et hoc auxi­
lium supernaturale debet importare quamdam illuminationem super­
naturalem pro intellectu, et si homo huic illuminationi non resiste­
ret, acciperet gratiam fidei quoad necessaria ad salutem necessi
tate medii.
Cf. infra de justificatione et «le actibus salutaribus non vero me
ritoriis. «pii eam antecedunt. Cf. Billuart, De Gratia, diss. \ II.
a. i, § II. 111.
Notandum est quod damnata est propositio Quesnelli (Denz..
I376i : «Nulla
*
dantur gratia
*
nisi per fidem»; (1377): « Eides est
prima gratia et fons omnium aliarum»; (1.378): « Prima gratia «piam
Deus concedit peccatori est peccatorum remissio»; (15221: item
damnata est Synodus Pistoriensis, negans gratiam prævenientem vo­
luntatem et fidem.
Dubium.

facienti quod in
st est, Deus non denegat gratiam ». Cf. Concord., disp. X. editio ul
De Moliniana interpretatione vulgati axiomatis «

6S

DE NECESSITATE GKATI.E

tinni, Paris, p. 43 el 564: «Grati® praevenientis auxilia confert Deus
semper conanti ex suis naturalibus efficere quod in se est ».
Molina, ut diximus, ait: Facienti quod in se est solis viribus
natur®, Deus nunquam denegat gratiam actualem, et postea dat
gratiam habitualem : et ad vitandum semipelagianismum, addit:
1) Asserendo hoc fieri non propter valorem boni operis natu
ralis, sed propter pactum initum inter Deum et Christum redempto
rem, pactum nempe sic conferendi gratiam.
2i Asserendo hominem sic naturaliter sese praeparare negative
tantum, scii, non ponendo obicem, non peccando aliquo saltem parvo
tempore, sed semper seu infallibiliter illi confertur tunc gratia
actualis.
Quid sentiendum est:
1° de hoc picto;
2° de hac naturali pr® parat i one negativa.
I. circa hoc paetum dicendum est cum thomistis : Hoc pactum
caret fundamento in Traditione, imo videtur esse contra Tradi
tinnis testimonia, et sanie theologi® principia.
1° Hoc pactum nullum fundamentum habet neque in Scriptura,
neque in Conciliis, neque in Patribus. Ergo est plane fictitiuni. Certo
Concilium Arausicanum non loquitur de illo, quod tamen utilius fuis
set ad revocandos semipelagianos ad fidem, si hæc theoria esset vera.
Semipelagiani eam facillime admisissent, quia non negabant Redem­
ptionem per Christum, nec negabant primam gratiam propter merita
Christi conferri his qui se naturaliter ad illam præparant. Semipelaginni non contendebant primam gratiam dari propter meritum natu­
rale, sed occasione boni operis naturalis.
Item Pius IX iDenz.,
HUS, 1677) non recurrit ad pactum '.
Voluit quidem Valentia S. .1. in Congregatione de Auxiliis hoc
pactum probare ex Augustino. I. 19 Ile Civ. Dei. c. 13, sed ad hoc.
probandum legendo textum Augustini mutavit particulam «scilicet »
et legit «et». Subito autem Thomas de Lemos, hunc textum Augu­
stini cognoscens, respondit: «Textus non est fideliter relatus, et as­
sumens librum Augustini, legit sicut erat in textu ». Cf. Biu.uart.
d. III, a. 7. et Seiuiy. Histoire <lc Ia- Congr. <lc Auxiliis. 1. 111. e. 5.
Habetur solum in Scriptura et Traditione quod Deus vult salutem
omnium hominum, quod Christus pro omnibus mortuus est, et proinde
quod omnibus adultis conferuntur gratia
*
sufficientes ad salutem.
2 Hoc pactum non solum non affirmatur a Traditione, sed vi
detur esse contra Concilium Arausicanum. can. 6 (Denz.. 179) in
quo damnatur qui dixerit: «Sine gratia Dei credentibus, volentibus,
desiderantibus, misericordiam conferri ».
1 Pius IX (Denz., 1WÎ7) ait : «Qui invincibili circa sanctissimam nostram
religionem ipnorantia laborant, «inique naturalem legem ej usque priecepta in
omnium cordibus a Deo insculpta sedulo servantes (hoc supponit auxilium gratlæt ac Deo obedire parati, honestam reetamque vitam agunt posse, divina
lu< ιλ ,1 i/ratice operante virtute. ««ternam consequi vitam » Non recurrit Pius IX
ad imctmu molinisticum. sed loquitur sicut sanctus Thomas.

ι>ι:

wiomate: eacie.vh qiod i.\ se est...

69

Atqui sic conferretπι·, supposito prædicto pacto, misericordia
Christi et Dei hominibus naturaliter desiderantibus. Item can. I-.
3° Hoc pactum est contra doctrinam Augustini: Augustinus aie­
bat contra Pelagianos in libi·. 1 De peccatorum meritis, <·. 22: sunt
inter infideles et peccatores qui plura legis praecepta observant, sunt
que minus mali, magis modesti, temperantes, misericordes, quos ta­
men gratia præterit, dum flagitiosissimos convertit; scii, illi qui con­
vertuntur non sunt semper hi (pii plura bona opera naturalia faciunt.
Insuper, juxta sanctum Augustinum inscrutabili- est Dei judi­
cium. cur unum trahat, alterum non trahat, ut dicit super'Joan.,
Tr. 26, quasi a principio: «(piare hunc trahat et illum non trahat,
uoli velle judicare si non vis errare» ut refert sanctus Thomas, Is,
23, 5, ad 3U»> : Atqui supposito prædicto pacto et lege consequenti id
non foret inscrutabile, sed ratio facile reddetur, nempe Deus hunc
et non alterum trahit (plia hic facit quod in se est ex propriis viri­
bus, alter vero non.
•1° Hoc pactum videtur esse contra sana· theologiæ principia in
Revelatione fundata.
Etenim in hac hypothesi homo haberet ex se id quo se discer­
neret, in <pio gloriaretur, scii, aliquid ad salutem ordinatum non ac­
cepisset a Deo, nempe bonum opus natura
*
quod, ex statuta lege, con­
duceret ad salutem, et cui iniallibiliter annecteretur gratia.
Unde repugnat Christum meruisse statui a Deo Patre istam le­
gem. qua destrueretur ratio gratia·. Hoc enim pacto posito, et statuta
hac lege, gratia datur ex operibus et sic non est gratia, gratia præveiiiens prævenitur a libero arbitrio, partes priores dantur homini,
posteriores Deo, sic subvertitur doctrina gratia
*
a sancto Augustino
propugnata. Bonum opus naturale, hac lege statuta, habet proportio­
nem aliquam et aliquod jus ad auxilia gratia·. Ha?c omnia videntur
esse contra, verba sancti Pauli, I Cor., iv, 7 : « Quis enim te discernit?
Quid autem habes ιμαοιΐ non accepisti? Si autem acceperis, quid glo­
riaris, quasi non acceperis? ».
Præsertim his verbis opponitur doctrina Molinae, (pue tenet ho­
minem sic naturaliter se disponere ad gratiam cum solo concursu
naturali simultaneo, determinabili a sola libertate humana: sed non
valde perficitur ha?c doctrina admittendo pnemotionem generalem
indifferentem, ulterius determinabilem a solo homine, quia homo se
metipsum ab alio non converso discerneret.
- Cone. Arauslcanmn. can. I (Denz., 177) : « Si quis, ut a peccato purgemur,
voluntatem nostram Deum exspectare contendit, non nutem, ut ellam purgari
velimus, j»vr Spiritus Sancti infusionem et operationem in nos fieri confitetur,
resistit ipsi Spiritui Sancto »>.
Atqui in theoria Molina
*
Deus exspectat voluntatem nostram, sell, conatum
austrum naturalem, qui prævlsue est per scientiam mediam, et etllcitur cum
nolo concursu Dei simultaneo, ante collât Ionem gratke actualis pnevenientis.
Sic conatus Iste naturalis prtevenlt ipsam gratiam prævenientem, et tunc vi­
detur esse ipsum salutis initium, quod sic esset naturale. E contrario Deus est
(pii prior pulsat, see. illud Ajhh·., Ill: <> Sto ad ostium et pulso».

70

hE XECKSS ITATE Gil ATI JE

Imo, ni diximus, ad præparalionem ad gratiam non snllicit pra·
motio intrinsece efficax et prædeterminans ordinis naturalis, sed requi
ritur supernatural© auxilium gratiæ. quia ordo agentium debet cor
respondere ordini tiniam, hic autem linis sive proximus (gratia) sive
remotus (gloria) est supernaturalis.
I nde mm mirum est quod Clerus gallieanus, anno 1700, in co­
mitiis generalibus damnaverit hanc doctrinam de pacto dicendo: «Se
mipelagiaiiismiim instaurat mutatis tantum vocibus... Pactum quod
inter Deum et Christum asseritur, commentum est temerarium, er­
roneum. nec solum tacente sed etiam adversante S. Scriptura ei
sanctorum Patrum Traditione prolatum»; cf. Billuakt, De Gratia,
diss. 111, a. 7.
Quid denique dicendum est de naturali pnrparatione negativa,
scii, non ponendo obicem gratia·, qua posita. Deus infallibiliter con
ferret gratiam, ut vult Molina?
Respondetur: 1° Von ponere obirem ex omni parti est observare
totam legem naturalem, vitando omnia peccata contra eam, et hoc non
potest fieri sine gratia sanante, ut probavimus. 2' Λ on ponere obirem
ex aliqua· parte, observando aliquod praeceptum, vitando aliquod pec­
catum, cum auxilio naturali generali, non infallibiliter disponit ad
gratiam ; nam, ut diximus cum Augustino et experientia constat, qui­
dam observant plura præcepta et tamen eis denegatur gratia, qua
*
quandoque conceditur perditissimis nullam legem curantibus, sec. il
Ind Isaia·. lxv, 2, citatum ad Rom., x, 20: « Inventus sum a non
qiiærentibiis me, palam apparui iis, qui me non interrogabant ».
•T Nullibi est fundatum hoc principium : non ponenti obicem gra­
tia· ex sidis natura· viribus, Deum infallibiliter conferre gratiam.
Γ Recurrunt omnia inconvenientia supradicta, scii, non esset
inscrutabile cur Deus uni conferat gratiam, non alteri: unus pne
alio [Kisset se discernere, gloriari: initium salutis non esset solius
Dei miserentis, sed etiam hominis volentis, etc. contra illud sancti
Pauli: « Non volentis, neque currentis, sed miserentis est Dei »
iRom.. ix, Hi).

Quomodo igitur intelligi debet vulgatum a.rioma: Facienti quod
in se est, Deus non denegat gratiam t
Respondetur ut intelligit sanctus Thomas hic q. 109, a. 6, ad 2,
scii, «facienti quod in se est, cum auxilio gratia
*
actualis, Deus non
denegat gratiam ulteriorem»; agitur de auxilio supernatural i, qui
venit a Christo redemptore, nam hic citatur verbum Christi: «Sine
me nihil potestis facere ».
Et q. 112. a. ·», S. 1 hornas ostendit quod hæc pra
paratio,
*
secun
dum quod est a Deo movente supernatnraliler. habet infallibilem con
nexionem cum infusione gratia· sanctificantis.
I nde, ut ostendit P. Th uox , Ite Gratia, p. 267, in hoc axiomate
tria invenuntur:

in:

axiomatk: facienti qi oi> in se est...

1) necessitas eujusdam praeparationis ad justificationem ex
parle hominis adulti.
2) I n l’a I libi I i tas collationis gratia· sanctificantis.
3) Gratuitas justificationis. qua; a solo Deo tit. « Nemo potest
venire ad me, nisi Pater, qui misit me, traxerit eum».
Unde sensus est: facienti quod in se est viribus gratia· actualis
Deus non denegat gratiam sancti lirantem. Huic sententiae adlueret
etiam Card. Billot, sed cum concursu indifferenti.
Axioma hoc modo explicatum, non est nisi theologica formula
dogmatis de voluntate Dei salvifica. Nam, semel admisso Deum velle
salutem omnium, sequitur omnibus conferri gratia sufficiens ad sa
lutem necessaria, et si homo huic gratia
*
non resistit, altiorem acci­
piet et ad justificationem sic perveniet. Desistit vero homo ex se solo,
sed non resistere jam est Itonum et a Deo conservante in bono et
adjuvante provenit, nam hoc momento Deus posset permittere res i
stentiam, sicut in pluribus evenit. Cf. Concilium Trident., sess. 6,
cap. 5 (Denz.. 797).
«Unde, ait Concilium, cum in sacris litteris dicitur: “Corner
limini ad me, et ego convertar ad ros” (Zach., i, 3) libertatis nostra»
admonemur: cum respondemus: “ ('ouverte nos. Domine ad te. et
convertemur ” (Thr., v, 21» Dei nos gratiû praeveniri confitemur».

Vera claritas principiorum rationis superioris
ducit ad transliiminosam obscuritatem mysteriorum, dum. e contra,
falsa, claritas fictionis rationis inferioris, recedens a principiis ra­
tionis superioris, avertit a supernat ura libus mysteriis, eorumque al
titiidinem negat.
Hoc praesertim apparet in præsenti quæstione; scii. Vera clari­
tas principii: Ordo agentium Correspondent ordini finium, ducit ad
Iransliiminosam obscuritatem mysterii : « Verno potest venire ad me.
nisi Pater, qui misit me, traxerit cum ». (Jiiani obscuritatem plene
servat contemplatio Augustini dicentis; «Quare hunc trahat et il­
lum non trahat, noli velle judicare, si non vis errare».
Et mysteria, <pne sunt contemplationis objectum, eo magis sunt
obscura quo altiora, ista obscuritate qua
*
non est incoluerentia vel
absurditas infra intelligibilitatem. sed lux inaccessibilis supra in
tel I igi bi I i tatem, quoad nos viatores.
Propterea dicitur: Thomismes non timet neque logicam, neque
mysterium, sed sine timore sequens logicam primorum principiorum,
pervenit ad altissime mysteria penitus inscrutabilia, qua» sunt verum
infusa; contemplationis objectum.
E contra, falsa claritas fictionis rationis inferioris in his verbis
apparet : facienti quod in se est, solis viribus natura», Deus non de
negat gratiam; scii, homo potest naturaliter sese præparare ad supei naturalem gratiam. Sed hæc assertio rationis inferioris recedit
a principio: ordo agentium debet correspondere ordini tinium. et
agens supernaturale lini supernatural!.
Et sic recedendo ab isto principio, lure falsa claritas avertit ab
inscrutabili mysterio : «Nemo potest veniri» ad me, nisi Pater, qui
Corollarium.

DE NECESSITATE ORATI.E

misit me, traxerit eum». Non enim amplius verum est dicere: «Quare
hunc trahat et illum non trahat, noli velle judicare, si non vis er
rare». E contra omnia clare explicantur ista fictione, sci). « hic ira
hilur a Deo cptia sese naturaliter disposuit, alter non. quia non seen
naturaliter disposuit. Tollitur mysterium, et cum eo tollitur altis
simum contemplationis objectum, cecidimus in inferiori ordine ra­
tionis ratiocinantis, et inordinate ratiocinantis, quæ ducit non ad
obscuritatem mysterii, sed ad absurdam negationem principii: ordo
agentium debet correspondere ordini finium, omne agens agit propter
finem proportionatum. l’ndc non confundenda est falsa claritas cum
vera et purificatio spiritus per donum intellectus removet falsas evi­
dentias, purificat « a phantasmatibus et erroribus » (HMI°r, q. 8, a. 7i.
Solvuntur principales objectiones

Molinistarum.

1 /» *S'. Scriptura pluies referuntur qui per bonum opus natu­
rale pervenerunt ad gratiam, ut obstetrices Aegyptia
*
per naturalem
commiserationem erga pueros LIebreorum, Rahab meretrix exci­
piendo et non prodendo exploratores missos a Deo, Zaclueus reci­
piendo Christum in domo sua, Cornelius per elemosynas et orationes
antequam in Christum crederet.
Respondetur: Ikec bona opera naturalia non excludunt necessi­
tatem gratia·, interioris, sed remanent insufficientia, nisi Deus cor
interius per suam gratiam disponat ; scii, hæc bona opera naturalia
ut sic non infallibiliter préparant ad gratiam, et falsum est dicere:
«facienti ex se hæc naturalia opera, Deus non denegat gratiam».
Et ut aiebat Augustinus, inter infideles et peccatores, illi qui
convertuntur sa?pe non sunt hi (pii prius erant minus mali. IQt in
Concilio Arausicano, can. 25, dicitur quod in bono latrone, in Zachæo et Cornelio pius credulitatis affectus fuit ex Dei dono.
Sed verum est quod occasiones, quibus aliqui videntur pervenisse
ad gratiam, fuerunt illis procurata
*
ex speciali beneficio providentia
*
sic res exterius disponentis, ut congruebat ad illos pra
*
aliis perdu­
cendos ad gratiam. Ita pro Zacha
*o,
pro Cornelio.
Instantia.
S. Paulus in I Tini., t. 13, dicit: «Misericordiam
Dei consecutus sum quia ignorans feci in incredulitate». Ergo se
disposuit negative infallibiliter.
Respondetur: Ignorantia affertur non ut dispositio negativa et
infallibilis ad gratiam, sed ut materia magis conveniens misericor­
*.
dia
quia miseria ut talis est involuntaria, ut ignorantia, atque hac
latione misericordiam commovet. E contra peccatum ut voluntarium
est misericordiam non provocat, sed justitiam vindica tivam et tanto
majorem quanto gravius est. Ita explicat S. Augustinus, Serin. 8,
9, 10 de verbis Apostoli. Est idem sensus ac dum Christus dicit:
v Pater, dimitte illis, non enim sciunt, quid faciunt». Item Estius
sic interpretatus est.

DE AXIOMATE! FAC1HNT1 QUOD IN SE EST...

'··»
I·r

Instantia.
Quandoque tamen Cyrillus Jerosol., Chrysostom ua,
('leniens Alexandrinus hic citati a Billuart videntur docere gratiam
non praevenire voluntates nostras, sed eas exspectare.
Respondetur: 1" Ili locis loquuntur vel de gratia habituali, vel
de augmento gratiæ actualis ad perfectiora opera, non vero loqnun
tur de prima gratia actuali, per quam habetur initium bona
*
volun­
tatis. Unde sensus esi: Deus exspectat voluntatem nostram, non nu
dam. sed gratia adjutam. Negant etiam hi patres hanc primam gra­
tiam esse necessitantem contra Manichaeos tollentes liberum arbi­
trium; ‘ f. Iai11, q. 23, a. 1 ad Γ1’".
Ihec interpretatio confirmatur ex hoc quod praedicti Patres, va
riis locis docent dogma catholicum gratia
*
praevenientis, dum expli
eant verba sancti Pauli : « Quid habes quod non accepisti' Quis
enini te discernit ? ».
Nec mirum est si quandoque, nondum palam erupta Ineresi pe
lagiana. minus recte loculi sunt de necessitate gratia
*
praevenientis,
praesertim quia volebant liberum arbitrium contra Manichaeos defen
dere. Tunc nullus erat gratia
*
hostis. Ita sanctus Augustinus respon­
det in 1. De prédestinai. sarnet.. cap. 14.
Instantia. — Sed ipse sanctus Thomas in 11
*,
d. 5. q. 1, a. 1. di­
cit: «Ad eliciendum actum conversionis, sufficit Liberum arbitrium,
quod se ad habendam gratiam per hunc actum præparat ac di­
sponit ». Item II
*,
d. 28, q. 1. a. 4. dicit: «Quia praeparatio qua
*
est
ad gratiam, non est per actus qui sint adaequandi ipsi gratia
*
aequa­
litate proportionis, sicut meritum adaequatur praemio, et ideo non
oportet ut actus quibus homo se ad gratiam praeparat. sint naturam
humanam excellentes».
Respondetur : 1° Si talis esset sensus horum locorum citatorum,
oporteret dicere: sanctus Thomas postea in Summa sese retractavit,
mutando sententiam (piam junior proposuerat. Scripserat in Sen
tentias, Parisis annos natus tantum viginti quinque.
2° Sed sanctus Thomas non mutavit sententiam, nam in Commentario in Sententias, sanctus Thomas rejicit opinionem quorum
dam dicentium: ad hoc ut homo se praeparet ad gratiam habitualem,
requiritur habituait· lumen supernaturale, præambulum gratia
*
sancti
liranti. Cf. II, d. 28, q. 1, a. I. Hoc rejicit sanctus Thomas dicendo:
Aoe esset abire in infinitum , sed non excludit gratiam actualem, (piam
in Summa clare affirmat, et in Quodl., 1, a. 7, clarissime: «Ad er
rorem 1’e.lagianorum pertinet dicere quod homo possit se ad gratiam
praeparare absque auxilio dirina- gratia ». Item 1*, q. 23, a. 5, de
initio bene faciendi.
Quidam enim theologi impugnantes praedictam opinionem in
alterum excessum incidebant et sic viam parabant Molinæ.
Nec S. Th. dixit: non requiritur « pra
paratio
*
proportionata ad
gratiam» sed proportionata ut meritum adæquatur præmio, et hoc
est verum quia meritum petit naturam elevatam per gratiam sancti
ficantem. meritum est jus ad præmium supernaturale ; cf. de hac re
Quodl., 1, a. 7, tui lun‘.

71

DE

necessitate

G K ATM :

Major est distantia inter peccatorem et justum, quam inter ju­
stum et beatum, nam gratia est semen gloriæ, non vero natura est
semen gratiæ.
Instantia·.
Sed ad quid igitur utilia sunt bona opera natu
ralia facta ex solo dictamine rationis sine ulla gratia?
Respondetur : Sunt meritoria de congruo boni temporalis, quate­
nus divinam liberalitatem decet eorum intuitu quædam temporalia
concedere. 1’nde Christus dicit : « Receperunt mercedem suam » (Mat­
tii., vi, 2).
E contra bona opera extra caritatem farta, sed cum auxilio gra­
tia· actualis, sunt dispositio ad gratiam habitualem, et de his loquitur
sanctus Thomas in IV Sent., q. 14, a. 4. Item dum dicit De Veritate,
q. II. a. 11, ad Γ1Π* : «Si quis nutritus in sylvis, ductum rationis
sequatur (cum gratia actuali), certissime tenendum est quod ei Deus
vel per inspirationem revelaret ea quæ ad credendum sunt necessaria,
vel aliquem lidei pra
*d
icat orem ad eum dirigeret, sicut misit sanctum
Petrum ad Cornelium ».
Instantia.
Attamen bona opera naturalia sine auxilio gratia
*
actualis, videntur esse dispositio saltem negativa ad gratiam aetua
lem.
.
?
Respondetur: Dispositio negativa infallibilis, excludens omnia,
impedimenta gratiæ, nego. Dispositio negativa, fallibilis, excludens
aliquod impedimentum, transeat.
Instantia.
Sed homo ex se potest non ponere obicem, saltem
momento quo ei offertur gratia.
Respondetur: In hoc momento ex se cum concursu generali ali­
quo modo speciali pro isto individuo potest hoc partialiter, concedo.
Totaliter, nego. Hoc esset diligere Deum auctorem naturæ super
omnia.
Instantia.
Sanctus Thomas in 111 Contra Gentes, q. 159, di­
cit : « Homo lapsus potest impedire vel non impedire receptionem
gratiæ ».
Respondetur: Non impedire, ex parte (et hoc cum concursu Dei
conservantis in bono, dum posset permittere peccatum), concedo:
totaliter, nego, quia ex se non potest vitare omnia peccata, ser­
vando omnia præcepta legis naturalis; cf. ibidem, c. 160
*.
Alia objectio: In
q. (>2, a. 6, docetur Deum contulisse gra­
tiam et gloriam angelis proportionale ad eorum naturalia, ergo nihil
repugnat quod conferat gratiam hominibus facientibus quod in se
est solis viribus naturæ.
' Homo ex se solo potest resistere gratta· (et boc est iwccatum a Deo per­
missum), sed ipsum « non resistere gratia·
.
*
est bonum, quod provenit a Deo
conservante in bono, dum posset permittere resistentiam. t'f. opus nostrum: Za
pnd» «t (nation et la grâce, lô3tt, p. 881...

he axiomate: facienti quod in se est...

(.)

Respondetur: Ad hoc respondet ipse sanctus Thomas, ibidem,
ad ~5"11 : «Actus rationalis creatura· sum ab ipsa· sed natura est im­
mediate a Deo. I nde magis videtur, quod gratia detur secundum
gradum natura
*
(angelic®), quam ex operibus». Sic enim homo 'se
met ipsum discerneret, et Deus objective moveretur ab alio, quod non
verificatur si dat in instanti creationis gratiam angelis secundum
quantitatem natura
,
*
quam ipse solus creavit. I t ibid, dicitur: « Ra
tionabile est quod angeli, qui meliorem naturam habuerunt, etiam
fortius et efficacius ad Deum sint conversi», quia in illis nihil re
tardabat motum intellectus et voluntatis. Est insuper analogia inter
angelos et homines conversos, quia «secundum intensionem conver­
sionis datur major gratia».
Instantia. — Sed dispositio potest esse inferioris ordinis, ut
dispositio embryonis ad animam spiritualem?
Respondetur: Sed tunc pertinent ad eamdem naturam quod non
verum est de gratia.
Objectio.
Deus sibimetipsi debet sua dona conferre digniori
bus. Atqui dignior est qni ex se lacii plura bona opera naturalia,
quam «pii pauciora facit. Ergo huic Deus debet gratiam conferre.
Respondetur: Nego minorem: non est dignior quia opera natu
ralia nullam proportionem habent cum gratia, sunt inferioris ordinis.
Instantia.
Attamen qui minora impedimenta ponit est minus
indispositus.
Respondetur: Transeat, sed non est magis dispositus et dignus;
sicut vermis et ranis sunt quidem inaequales, sed tamen canis non
est magis dispositus àd rationem. Ideo non raro Deus trahit ad se
illos qui pejores sunt.
1’nde rursus devenimus ad ea- quæ» diximus in tine expositionis
hujus ce thesis.

Aut.

VII.

UTRUM HOMO POSSIT RESURGERE A PECCATO

SINE AUXILIO CRATIÆ.

Hic articulus post pra
*cedentes
videtur inu­
tilis repetitio. Non ita est, nam ut notat (’ajetanus: « hactenus sane
lus Thomas tractavit de necessitate gratia
*
ad bonum, num
*
resfiectu
mali» et in duobus ultimis articulis de necessitate gratia
*
pro ho
mine jam justo.
Quid est resurgere a peccato? Non est idem quod cessare ab actu
peccati, ut volunt protestantes, sed est hominem reparari ad ea qme
peccando amisit; et homo peccando incurrit triplex detrimentum,
scii, maculam (peccatum habituale, privationem decoris gratia
*),
rea
tum puma
*,
et diminuiionem inclinationis naturalis ad virtutem, ut
supra dictum est, q. 85-87.
Ad quaestionem sic positam, responsio est negativa, ita certa est,
ut ipse Pelagius eam non negaverit, voluit solum gratiam dari ex
meritis.
Status quæstionis.

-(i

UK NECESSITATE GRATIA5

Responsio ext dr fide, delini ta in Concilio Arausicano, can. 4
(Denz.. 177). item can. 11 et Hl et in Concilio Tridenti no, Hess, t;
can. 1 (Denz., 811), can. 3 (Denz., 813).
Doctrina Patrum est clara, cf. «sed contra ». verbum Augustini;
un «Christus gratis mortuus est », si homo potest resurgere a. per
cato sine auxilio gratia
*.
Ratione theologica sic probatur ista conclusio:
Resurgere a peccato est hominem reparari et liberari a nmliN
quæ per peccatum incurrit.
Atqui per peccatum incurrit triplex detrimentum, quod repa­
rari nequit nisi per gratiam.
'«
— Ergo.
Probatur minor: 1» macula est privatio decoris gratia
,
*
ideo nequit reparari nisi per ipsam gratiam.
2( Diminutio inclinationis voluntatis ad virtutem, reparari non
potest nisi Deus ad se trahat voluntatem.
3| Reatus pmna
*
non potest remitti nisi a Deo, in quem of
fensa commissa est.
Attamen potest esse imperfecta resurrectio sine gratia habituali,
ex gratia actuali, quae est in attritione, dum peccator ad reconci­
liationem aspirat.Cf.de hac re
propositionem liait (Denz.. 1064).

AitT. VIII.

UTRUM

HOMO SINE CRATIA

POSSIT NON PECCARE.

Status quaestionis.
Ex articulo 2 ubi dictum est quod homo
lapsus potest cum concursu naturali Dei quædam bona opera natu­
ralia facere, supponitur quod pariter cum concursu naturali potest
aliquandiu non peccare et vincere leves tentationes. Non necesse est
enim quod continuo peccet actu, peccato commissionis vg. blasphemia·, aut omissionis vg. nunquam orando (piando orandum est. (plia
bonum rationis non est in eo penitus exstinctum. Hic tamen con­
cursus naturalis, ut diximus, quamvis sit quodammodo debitus na­
*
tura
*
humana
in communi, gratuitus dici potest aliquo sensu per
1 espectum ad hunc hominem cui datur hic et nunc potiusqiiam alteri,
in (pm Deus permittit peccatum·, et sub isto aspectu vocari potest
gratia late dicta. liter animadversio necessaria est ad conciliandos
varios textus Conciliorum et Patrum in hac qmestione.
Quæstio igitur proprie est : Utrum homo sine gratia proprie
dicta possit diu vitare peccata mortalia. Cf. supra ]· II·”, q. 109.
a. 2 ad 2»u”. et De Veritate. q. 24. a. 14. ad 2 et 3* “°.
Quod talis sit status quæstionis constat ex objectionibus seu dif.
Iu ultatibus qua
*
ponuntur initio articuli : videtur quod homo sine
gratia possit non peccare: 1 quia nullus peccat in eo quod vitare
non potest ; 2® quia secus, frustra corriperetur peccator cum pecca­
tum vitare non pusset : 3° quia aliquis, peccando, non desinit esse

AU M>\

PECCtNIH'.M

77

honm. et in ejus potestate est eligere honum vol nia 1 uni ; natura etiim
h n ma na post lapsum non est totaliter corrupta.
Attamen ut notatur in arg. «sed contra» sanctus Augustinus
dicit: «Quisquis negat nos orare debere, ne intremus in tentationem.
ab auribus omnium removendum et ore omnium anathematizandum
esse non dubito ».
in corpore articuli sunt dua
*
principales conclusiones, qua· sic
omnibus consideratis proponi possunt et debent:
1) de homine lapso ad vitandum peccatum mortale;
2) de justo ad vitanda venialia.

1a Conclusio <pue probatur in 2' parte articuli, est: /Zomo Ζλ;μ·μ.χ
in peccato mortali existens, non potest, sine gratia habituali sanante
superaddita, diu vitare omnia peccata mortalia contra legem natu
ralcm, et om nes ten ta t iones vincere. Et quoad hoc sanctus Thomas
videtur corrigere id quod dixerat in Πα Sent.. <1. 28, q. 1. a. 2 corp.
Probatur /° ex Sacra Scriptura:
Ps. xvii, v. 30: «In te eripiar a tentatione».
Ps. cxvu. v. 13:
«Impulsus, eversus sum ut caderem, et Dominus suscepit me».
Rom., vu, 2125: «Infelix ego ,homo, quis me liberabit de cor
pore mortis hujus? (et respondet): Gratia Dei per Jesum Christum ».
Hoc valet a fortiori de homine lapso ante justificationem.
I Cor., x, 12: «Fidelis Deus, qui non patietur vos tentari supra
id quod potestis, sed faciet etiam cum tentatione proventum, ut
possitis sustinere ».
Item contra Pelagi an os, Concilium Diospolitanum, cap. Il,
damnatur ista propositio Pelagii: «Victoria nostra non est ex Dei
adjutorio». Item Concilium Milevitanuin (Denz.. 103, 1041. Et Papa
sanctus Celestinus (Denz.. 132). Item contra Semipelagianos Com i
lilini Arausic. (Denz., 184, 186, 192, 194).
2" Probatur ratione theologica, qua
*
est corollarium articulorum
3 et I (exponitur hic in 2B parte articuli i. scii, homo lapsus non po­
test sine gratia sanante diligere efficaciter Deum auctorem natura
*
super omnia, nec servare omnia mandata legis naturalis, ergo nec
proinde vitare omnia peccata mortalia, nam ea fiunt per transgres­
sionem pnecepti.
Fundamentum hujus rationis est quod homo in statu peccati mor­
talis habet voluntatem aversam a tine ultimo etiam naturali: ergo
jam inclinatus est ad alia peccata mortalia. Ut autem diu vitet omnia
peccata mortalia, et vincat omnes tentationes debet habere volun
tatem conversam ad ultimum finem, ita firmiter Deo inlnerens, ut
pro nullo creato ab eo separari velit : cf. finem corporis articuli ‘.
’ Hic citatur verbum Aristot. « in repentinis homo operatur see. finem pra
*conceptum, et see. habitum praeexistentem»; unde qui est in statu peccati mor
talis non potest <llu remanere absque peccato mortali, pnesertim in repentinis.
Etiamsi velit rationaliter agere, nou potest In hoc proposito diu permanere,
propter suam malam dis|>osltlonem habitualem.

hi: NECESSITATE

ckati.i:

Brevius. natura infirma mm potest producere præstantissimnm aciuiu
*
natura
*.
sana
Dicit sanctus Thomas quod ad hoc requiritur gratia sanans, id
(>st gratia habitualis; quia sine ea homo non firmiter bene disponitur
circa tinein ultimum.

*Facta sum tres objectiones principales contra hanc primam con­
clusionem :
/· Objectif); Quidam ex gentilibus contra gravissimas tentationes
steterunt pro virtute.
Respondetur: It jam diximus: hoc fecerunt forte ex humano
motivo gloria
*
vel superbiæ, et tunc sine speciali Dei auxilio; vel hoc
fecerunt ex amore virtutis, et tunc non sine speciali Dei auxilio. Ita
Augustinus, 1. -1 contra Julian., c. 3.
Objectio: Qme est 1“ sancti Thoma
*.
scii.. : si homo, in statu
peccati mortalis, non possit peccatum vitare, tunc peccando non
peccat, <piia peccatum semper est evitabile.
Respondetur ad /m» ; «Homo (in statu peccati mortalis) potest
vitare singulos actus peccati (mortalis) non tamen omnes, nisi per
gratiam. Et tamen non excusatur homo quia ex ejus defectus est
quod non se pneparet ad gratiam habendam...» scii, gratia illi offer­
tur nec deest nisi suâ culpâ. Cf. supra, a. I, ad 21Jm.
•f* Objectio: Sed tunc sequeretur quod homo in statu peccati mor­
talis teneretur statim pmnitere, quia alioquin semper erit in periculo
committendi novum peccatum.
Respondetur: Tenetur statim pumitere, (piando est certum et
determinatum periculum peccandi; secus, non est obligatio ut statim
perniteat (sub gravi).
2a Conclusio
//orno justus, oum ordinariis gratia' au.riliis sine
speciali privilegio, potest diu vitare omnia peccata mortalia, non
autem diu omnia venialia, sed singula venialia vitare potest.
/· Pars hujusce conclusionis est :
1) Quod homo justus potest sine specialissimo auxilio diu vi
tare omnia mortalia (quod tamen ea vitet act militer et continuo
usque ad mortem, hoc requirit donum perseverantiæ finalis, ut dice­
mus art. 10). In favorem hujusce prima· partis conclusionis citatur
Joax., xiv. 23: »< Si quis diligit me, et sermonem meum servabit , et
Pater meus diliget eum, et ad eum veniemus, et mansionem apud
eum faciemus». Item II f-or., xn, 9: «Sufficit titi gratia mea».
Item Trid. (Denz., Stili: « Deus namque sua gratia semel justificatos
non deserit, nisi ab eis prius deseratur»; cf. infra q. 112, a. 3.
Ratio theologica est opposita rationi pnecedentis conclusionis;
quia justus firmiter adhæret tini ultimo, ergo potest omnia peccata

AI) NON PECCANDUM

79

mortalia vitare, ad hoc habet potent 'hhh etiam proximam ; quod per
severe! actualilcr aliud est. Nec justus vitat actualiter peccatum
omissionis, nisi laciendo bonum opus, cum gratia actuali. Iit quod
perseveret actualiter in statu gratia· usque ad mortem: est alia
quæstio, cf. a. 10, et q. 114, a. 9.

*2 Pars hujusce conclusionis est : Homo justus non potest vitart
omnia venialia collective. Probatur ex Sacra Scriptura: 111 Reg.,
vin, 46: « Non est homo, qui non peccet». Eccli., vu, 21 : «Non est
homo justus in terra, qui faciat bonum et non peccet ». In Ep. .Ja­
cobi, hi, 2: « In multis offendimus omnes». 1 .Joan., i, s: «Si dise
rimus quoniam peccatum non habemus, ipsi nos seducimus, et veri
tas in nobis non est».
Item hæc 2“ pars hujusce conclusionis declarata est in Concilio
Milevitano, can. 6 et 7 (Denz., 1(16, 107), et Trid., sess. 6. can. 23
(Denz., 833), ubi declaratur hoc fuisse speciale privilegium B. Maria?
Virginis quod potuerit omnia venialia vitare.
Item contra Beguardos, et plures propositiones Michaelis Mo­
linos a 55
* ad 63ωη (Denz., 471, 1275-1283).
2a Ratio theologica ad istam conclusionem probandam est in
corpore art. medio, scii, ea est:
- Quamvis gratia, sanctificans sanet hominem quantum ad men
tem, remanet tamen inordinatio appetitus sensitivi, sic oriun­
tur sæpe inordinati motus.
Atqui ratio licet possit reprimere singulos (sic habent rationem
voluntarii) non tamen omnes, quia dum uni resistere nititur,
fortassis alius insurgit et etiam quia ratio non semper potest
esse pervigil.
Scii. ipsa, ratio potest esse pervigil ad quemlibet inordinatum
motum vitandum, non ad omnes. Sed ut sit voluntarius, ojiortet
quod ratio possit et debeat considerare hum· motum in singulari.
Continuatio in bono absque peccato veniali importat summam
difficultatem, ad «piam vincendam requiritur specialissima gratia,
quû arbitrii instabilitas firmetur, sanetur infirmitas, recreetur fati
gatio et liniatur fastidium.
Disputatur iu theologia mystica an anima qua· pervenit ad unio
nem transformantem possit diu vitare omnia venialia collective.
Conceditur quod potest omnia venialia plene deliberata vitare,
non vero omnia semi deliberata, nisi dum est sub gratia actuali
unionis. Iliec autem actualis unio non est absolute continua. Ser
vanda semper differentia cum B. Maria Virgine; cf. s’. Thvrcsiam,
VII Mansione, ch. IV.
Remanet quod resistere gratia
*
sufficienti est malum, et homo
ad hoc sibi sufficit, sed non resistere gratûr est bonum, quod venit a
Deo. fonte omnium bonorum.

DE NECESSITATE Git ATI .K

SO

UTRUM JUSTUS POSSIT OPERARI

Ακτ. IX.
LUTARE)

ET VITARE

PECCATUM

SINE

BONUM

CRATIA

(SA­

ACTUALI.

apparet ex objectionibus iuitii articuli.
Quidam tenent ut Molina ‘ (cf. Hugon, p. 282) quod sufficit con
cursus naturalis.
Status quaestionis

sancti Tlionue est: Homo justus indiget auxilio gratiæ
art Italis ad recte agendum supernaturaliter.
1υ Probatur auctoritate, in arg. «sed contra» citatur Augu­
stin us ( legere i.
a) Ex Sacra Scriptura, Joan., xv, 4: «Sicut palmes non po­
test ferre fructum a semetipso nisi manserit in vite, sic nec vos nisi
in me manseritis»; sicut palmes non potest ferre fructum sine in
llnxu continuo vitis, item justus sine influxu continuo Christi; qui
propterea dicit: « Sine me, nihil potestis facere». Et « Oportet sein
pei orare»', cf. ile hoc Concilium Arausicanum, can. 10 (Denz., 183).
δ, Zozimus Papa, Hjiist. Tractatoria. P. L.} XX, 693 (citata a
Denz., 135 sq.). dicit: « Iu omnibus igitur artibus, causis, cogita
tionibus, molibus, adjutor et protector orandus est»/ Item Concilium
Arausicanum. can, II) et 25 (Denz., 183, 200) et Celestinus 1 Papa
(Denz.j 132).
ci Concilium Tridentinuni (Denz., 809): «Cum enim ille ipse
Christus Jesus tanquam caput in membra et tanquam vitis in palmi
tes. in ipsos justi liratos jugiter virtutem influat, quæ virtus bona
eorum opera semper antecedit, et comitatur et subsequitur, et sine
qua nullo pacto Deo grata et meritoria esse possent»2. Item Trid.,
seas. 6, can. 2.
Responsio

2° Probatur ratione theologica duplici \U\ titulo dependentia
;
*
(legere articulum»
t b) titulo infirmitatis.
*1 Probatio est generalis titulo dependentia:: sanctus Thomas
enuntiat solum majorem, sed jierficitur faciliter ratio ex prædictis
sic :
Nulla res creata potest in quemcumque actum prodire, nisi vir­
tute motiouis divinæ (a. 1).
Atqui ad quemlibet actum supernaturalem in justo requiritur
motio proportionate ; nam ordo agentium debet correspondere
ordini Unium (ut dictum est a. 6).
Ergo justus indiget gratiô. actuali supernatural! ad quemlibet
actum supernaturalem.
Est lex quædam metaphysiea. scii, principium finalitatis, quæ
exigit quod influxus agentis quo tit transitus de potentia ad actum
Moi.ixa, Cuneordia, q. 14. a. 13. disp. S. p. 3(1 et citatur etiam Bti.urr. />e
rirt. inf uniti (1905). p. 17G.
lliee omnia non possunt intelllgi de gratia habituali, qum non esi auxi­
lium «ubarqueH.v sed peruuinens; ergo intelllgi debent de gratia actuali.

IX JUSTO

sit ejusdem ordinis ac actus et tinis ad qnem movet ; ut dicitur
ad lu>», etiam in statu gloria
*
horno indiget auxilio actuali propor
tionato, item ad 2u,n.
Ergo non sullicit concursus naturalis, ut vult Molina lior. cit.,
p. 3G) et ut videtur quandoque dicere Card. Γ»ιι.ϊ.«»τ. \irt. infusis
(19(15), thés. Vil, p. 17G.
I nde etiam Pesch, llc Gratia. n° 109, ait: «Si negetur ullum
auxilium snpcrnaturale requiri (ad quodlibet opus salutare), hæc
doctrina communissime et merito a theologis rejicitur »>. Item Maz
zella, />r (1 ratio. disp. II. a. 2. prop. 8: « Sententia asserens actua
lis gratia
*,
etiam in homine supernaturalibus habitibus instructo,
nécessitât em ad singulos actus saltitares, utpote Sacra
*
*
Scriptura
auctoritati, constanti Patrum doctrina
*.
*que
Ecclesia
decretis magis
consentanea tenenda omnino videtur ».
2' Probatio. Hue ratio thcoloyira est specialis : sumitur titulo
infirmitatis ex conditione humana
*
*
natura
non dico lapsae, quia agi
tur de justo, sed non plene regenerat©, sic:
— Qui non perfecte sanatur indiget exteriori auxilio ad agendum
ut oportet.
Atqui, licet justus per gratiam sanctificantem sanetur, remanet
cum inordinata concupiscentia, et cum obscuritate ignorantia
*.
— Ergo, hac speciali ratione, justus indiget auxilio Hei ut diri
gatur et protegatur; propterea «licere debet quotidie: «et ne
nos inducas in tentationem ».
1um: Distinguenda sed non separantia est luec 2* ra­
tio a prima ac si intelligeret ur : concursus infallibility· elticax requi­
ritur solum ad- actus salutares difficiles, non vero ad faciles. Hoc est
falsum nani, vi 1*' rationis, in omni statu requiritur concursus saltem
generalis sed infallibili ter ellicax ad quemlibet actum bonum hic et
nunc positum ‘.
Corollarium

> Cf. l>c \lalo, <i. G, a 1. ntl .'ï1*'" : « lu omnibus providentia divina infallibititer operatur, et tamen a causis contingentibus proveniunt effectus contin­
genter in quantum Deus omnia movet proportional iter, unumquodque secun­
dum suum modum ».
Dicit enim sanctus Thomas, la. q. 19, a. G, ad 1l,nl: «Quidquid
sim­
pliciter ruit. /it. licet illud quod antccedenter vult, non fiat ». Atqui omne bu
num quod hir <·( nunc erenit. etiam minimum, fuit ai· seterno objectum volun­
tatis divina
*
consequentis, qua
*
versatur, ut ibidem dicitur, non circa bonum
absolute, quasi in abstracto, ut voluntas antecedens, sed circa bonum hic ct
nunc circumstantiis vestitum; nullum enim bonum evenit pneter Intentionem
voluntatis consequentis. Et voluntas antecedens nunquam producit aliquod bo­
num etiam niminum et facillimum hic ct nunc, nisi vi voluntatis consequentis
adjuncta·, qua
*
versatur circa bonum hic et nunc côùsideratum et illud infalliblliter producit : cf. opus meum l.a predestination des saints et la yrdcc. 1936,
pp. 381-304.
Sanctus Thomas sic metaph.vsice explicando distinctionem Damasceni eamque conciliando eum dogmatibus de omnipotentia divina et de praedestinatione,
ostendit supremum fundamentum distinctionis Inter gratiam efficacem, qua
*
procedit a voluntate Dei consct/nenti, et yratiam sufficientem, qua
*
procedit
a voluntate antecedenti.
G

GiKHloot

Mgrim.i

Io·

Oralia

s2

DE NECESSITATE GRATI JE

Corollarium 2um: Circa hunc articulum Billuart affert novam di
stinctionem qua· admitti potest, sed non est necessaria; scil. homo
justus ad quoslibet faciles actus supernaturales indiget auxilio ge­
nerali Dei. ut auctoris supernaturalis; et hoc auxilium generale
quamvis quodammodo debeatur naturæ elevat», non tamen debetur
huic individuo potiusquam altero, quia liberum arbitrium remanet
defectibile et Deus non tenetur semper afferre remedium huic defecti·
bilitati, etiam in justis. Sed homo justus ad difficiliores actus indiget
speciali auxilio, item ut diu perseveret.
Sic. ait Billuart. facilius conciliantur plures textus Patrum. Et
C. Billot dicens in hac thesi: sufficit in justo concursus genera­
lis ad singulos actus supernaturales (non difficiles), videtur intolli
gere ut Billuart : concursus generalis supernaturalis seu gratia ac.tua
lis communis; tunc admitti potest. Sed Billot admittit probabilius
concursum generalem snpematuralem quoad modum, nos quoad
substantiam. Cf. supra, p. 13. ejus theoriam de supernalura litate
fidei.
Art. X. — UTRUM HOMO IN GRATIA CONSTITUTUS
INDICEAT AUXILIO CRATIÆ AD PERSEVERANDUM.

Status quaestionis. — Non agitur hic de perseverantia sumpta pro
virtute inclinante ad eliciendum propositum perseverandi, cf. IP IP',
q. 137. nec agitur de ipso proposito perseverandi, sed de ipso actuali
exercitio perseveranti» in bono salutari usque ad finem vitæ
Quod ita sit sensus articuli constat ex corpore articuli, initio
ubi sanctus Thomas excludit considerationem virtutis acquisita? per­
severantia· de (pia locutus est Aristoteles et virtutis infusæ tempe­
rantia·, annexa fortitudini, qua; infunditur eum gratia sancti lirante.
Sed quæstio est «de continuatione in bono usque ad finem vitæ».
Insuper perseverantia sic sumpta, potest accipi dupliciter: P pro
diuturna continuatione in gratia et bonis operibus usque ad mortem,
ut contingit in multis prœdestinatis adultis; 2° pro conjunctione
gratia habitualis cum morte sine diuturna continuatione, ut con­
tingit in parvulos post baptismum morientibus1. aut etiam in adultis
paulo post adeptam justificationem morientibus- ut bono latrone,
sic est gratia bona? mortis.
<
Ad quæstionem sic positam doctrina Ecclesia», ut statim vide­
bimus. respondet : requiritur speciale donum perseverantia·; sed quod
nam est hoc speûale donum, est ne donum habituale, an gratia actua­
lis? Ita est status qmestionis, satis complexus. Videamus: 1° Erro­
res; 2' Doctrinam S. Script, et Ecclesiæ ; 3° Conclusionem S. Thomæ ;
I* Dubia.
' ’ Tunc est iH»rsevernntia tlnallb passiva, quxe nullam cooperationem im|>ortat. quia parvulus non est capax coopérât tonis.
- Tunc est perseverantia non solum passiva wd activa, includens quamdam
saltem brevem cooperationem.

AI» l’EltSEVEKANIH’M

I Sqi l·

\l> FINEM

S3

I. Errores de hac re.
Pelagians saltern initio perseverantiam
solis natura
*
viribus tribuebant. Semipclagiani dicebant : ad eam re­
quiritur gratia, sed non speciale donum a gratia sanctificante di­
stinctum; et juxta eos gratia datur iis qui ex conatu naturali habent
initium salutis. Proinde gratia perseverantia? finalis semper datur
his qui in hoc conatu naturali perseverant, t'outra eos S. August,
probavit donum perseverantur finalis esse donum (speciale, et non
cadere sub merito.
Quidam theologi ut Duval et Vega, tenent requiri speciale do­
num ad perseverantiam quæ est activa et ad longum tempus pro­
trahitur. non autem ad perseverantiam quæ est per breve tempus,
in quA. non occurri specialis difficultas.
II. In Scriptura, perseverantia nostra in bono usque ad finem
tribuitur Deo.
Px.. xv, S: «Providebam Dominum in conspectu meo semper,
quoniam a dextris est mihi, ne commovear». — /<$
*.,
xvi, 6: « Perfice,
Domine, gressus meos in semitis luis, ut non moveantur vestigia
mea».
Ps., xxvi, 9: «Adjutor meus esto. Domine, ne derelinquas
me, neque despicias me». — Item Px.. xxxvn, 22. — Item Ps., i.xx,
9: «Cum defecerit virtus mea. ne derelinquas me. Domine»; IN:
«Usque in senectam et senium ne derelinquas me».
Matth., xxvi, 41. Christus dicit ad discipulos in orto Getbsemani : « Vigilate et orate ut non intretis in tentationem. Spiritus
quidem promptus est, caro autem infirma».
Joan., xvii, 11: «Ego jam non sum in mundo, et hi in mundo
sunt, et ego ad te venio. Pater sancte, serva eos in nomine tuo. quos
dedisti mihi, ut sint unum sicut et nos unum sumus».
I Cor., x, 12: «Qui se existimant stare, videant ne cadant».
Philipp., π, .12: «Cum timore et tremore salutem vestram ope­
ramini. Deus est enim qui operatur in nobis et velle et perficere, pro
bona voluntate».

fids est perseverantiam finalem esse
quid gratuitum, non viribus natura- debitum, imo donum a gratia
just ifica t ion is dist inctum.
Hoc definitum est contra Pelagianos et Semipelagianos, quos
special im confutavit S. August, in libro de dono perseverantia?.
Cf. Denz., 132. Epistolam Cælestini I : « Neminem etiam bapti­
smatis gratia renovatum idoneum esse ad superandas diaboli in.si
dias et ad vincendas tcutationes carnis nisi per quotidianum adjti
torium Dei perseverantiam bona? conversationis acceperit ».
Denz., 183. ('one. Arausic., can. 10: « Adjutorium Dei etiam in
renatis ac sanctificatis semper est implorandum, ut ad finem bonum
pervenire, vel in bono possint opere perdurare». Item can. 25 (Denziger, 200).
('one. Trident., sees. 6. can. 10 (Denz., S26) : «Si (piis magnum
illud usque in finem perseverantia- donum, se certo habiturum absoDoctrina Ecclesiæ.

/>c

DE NECESSITATE G RAT LE

►
1
(

luta et infallibili certitudine dixerit, nisi hoc ex speciali revelatione
didicerit, a. s. ».
(’an. 22 (Denz., 832): «Si (piis dixerit, justificatum vel sine
speciali auxilio Dei in accepta justitia perseverare posse, vel cum
eo non posse, a. s. ».
Utrum canon ille, ait I’. Hngon, De Gratia, p. 286, se extendat
etiam ad perseverantiam pro brevi tempore (scii, inter justificationem
paulo ante mortem et mortem ipsam) et ad perseverantiam passivam
(parvulorum decedentium post baptismum?». Non distinguit Conci
liniii. verum existimant nonnulli distinctionem non excludi vi defi
nitionis... Saltem de fide est ad perseverantiam activam (adultorum)
et ad longum tempus requiri speciale beneficium a gratia habituali
distinctum.
Inter Patres citatur præsertim Augustinus. l)c dono persere
rantia . c. 2. ubi solvit objectiones pelagianornm ad quas addi pos
sunt illa
* (pia
*
referuntur a S. Thoma initio articuli, scii. :
1“ Perseverantia in virtute est aliquid minus (piam ipsa virtus
perseverantia· qua? acquiri potest ex repetitione actuum; 2" perseve
rantia Christiana est quædam virtus moralis, annexa fortitudini, et
infunditur simul c.um gratia ; 3° Adamus in statu innocentia
*
poterat
|H‘rseverare, sed justificati per Christum non sunt quoad gratiam
in statu minus perfecto.
t'outra has difficultates S. Thomas explicat in nostro articulo,
in corpore, quod perseverantia tripliciter dicitur:
1 list perseverant ia acquisita de (pia loquitur Aristot., V11
Ethic., c. 7: est virtus moralis annexa fortitudini, quæ consistit in
quadam firmitate rationis et voluntatis, ne removeatur homo ab eo
(piod est see. virtutem, per tristitias irruentes, et hu
*c
perseverantia
se habet ad tristitias irruentes sicut continentia ad tentationes car­
nis; cf. IP-II
,
*
q. 137, a. 2, ad 2»u>·.
2" Est perseverantia (pue est virtus infusa, see. (piam homo
habet propositum perseverandi in bono usque in finem. Sed multi
habuerunt in vita hoc propositum et de facto non perseveraverunt
usque ad finem. Virtus ista dat in actu primo potestatem persistendi
contra difficultatem (pia- provenit ex ipsa diuturnitate actus: IP IP',
q. 137. a. 3 et 4.
3’ Perseverant ia dicitur continuatio qumdam boni operis usque,
ad finem vita·, et ad hoc indiget justus speciali gratia, non habituali,
sed actuali dirigente et protegente contra tentationum impulsus; hoc
sequitur ex art. præced. in quo probatum est quod justus auxilio
*
gratia
actualis indiget ad operandum bonum et ad vitandum malum,
ergo a fortiori ad operandum bonum et ad vitandum malum usque
ad finem vita
*,
et hu
*c
est perseverantia de (pia nunc loquimur1.
Item dicitur, II' ΙΓ , q. 137. a. I : Utrum perseverantia indigeat
auxilio gratia· 1 virtus infusa perseverantia
*
praesupponit gratiam
habitualem: 2 ad actum perseverantia
*
durantem usque ad mortem.
Cf. Tabulam auream. ad vocem: « Perseverantia ».

\l) PEHSEVERANIU'M

ISQVE Λ1> FINEM

«indiget homo non solum gratia habituali, sed etiam gratuito Dei
auxilio conservante hominem in bono usque ad finem vitæ».
«(plia cum liberum arbitrium de se sit vertibile et hoc ei non
tollatur per habitualem gratiam pratsentis vitæ, mm subest potestati
liberi arbitrii etiam per gratiam reparati, ut se immobiliter in bono
statuat, licet sit in potestate ejus. quod hoc <■//</<//. Plerumque enim
cadit in nostram potestatem electio, .sed non· ('.recutio ». Ita S. Th.,
lue. cit.
III. Conclusio S. Thomæ sir probatur:
— Justus indiget auxilio gratia· actualis ad bonum salutare ope­
randum et malum vitandum (art. præc.).
— Atqui perseverantia est continuatio quwdam boni operis usque
ad finem vitœ.
Ergo ad perseverantiam istam usque ad finem requiritur spe­
cialis gratia actualis distincta a gratia habituali et etiam a
gratiis actualibus antecedentibus, quæ scii, antecedunt arti
culum mortis. Cf. ad 3um.
Ikrc ratio sic proposita est metaphysica : nullus conservatur in
bono opere usque ad mortem nisi a Deo specialiter conservante. Qui­
dam auctores paulo aliter hanc rationem proponunt, ita ut ejus me
lapliysica necessitas minus appareat. Dicunt in perseverantia usque
ad ûnem est triplex magna difficultas, ad quam superandam requi­
ritur speciale donum actuale. Sic potius inductive procedunt.
Est triplex magna difficultas: 1° declinare a malo; 2° diuturne
ac constanter omnia mandata adimplere; 3° conjungere gratiam cum
morte, seu mori tempore opportuno. Atqui ha
*c
omnia collective
sumpta important speciale beneficium Dei a gratia habituali di­
stinctum. Etenim homo non potest absque novo auxilio tentationes
vincere et actus supernaturales elicere, a fortiori ha
*c
omnia usque
ad finem servare. Insuper solus Deus qui est dominus gratia· et mor­
tis, potest gratiam cum morte conjungere, in hoc manifestatur spe­
cialis Provident ia erga electos. Ergo finalis perseverantia (saltem ea
qua· longuo tempore durat ante mortem) requirit speciale beneficium
a gratia habituali distinctum. Et saltem hoc punctum in hac qmestione est de fide, ac roboratur hac ratione in altioribus principiis
fidei fundata.
Ikec ratio est bona, sed melius formidatur a S. Tho
ma. prout clarius ostendit (piare ad superandum de facto hanc ma­
gnam difficultatem requiritur omnino speciale donum actuale, scii,
conservans in bono.

IV. Dubia.

Requiritur ne ad finalem perseverantiam diu­
turnam et activam specialis gratia, a communibus auxiliis actualibus
distincta.
Hodie communiter theologi respondent affirmative. quod sic pro­
batur: l ex auctoritate: quia Christus specialiter oravit pro perse
Dubium 1um.

N I

8(5

DE NECESSITATE (’.HATEE

verantia discipulorum jam justorum: «Pater sancte, serva eos»
iJoas.. xvii, 11 15).
Item Ecclesia sic specialiter orat : « Eae nos
tuis semper obedire mandatis» (Feria 3* post II Dom. quadr.). «A te
nunquam separari permittas» (Orat, ante Communionem). Conci­
lio Trident. vocat donum perseverantia : « magnum illud donum, spe­
ciale ».
2° Ratione theolog. cf. ad B41”1.
Perseverantia finalis diuturna et activa (scii. < um cooperatione
nostra) importat non solum gratiam sufficientem, sed gratiam c//i
cacem, imo inter gratias efficaces principalissimam. quæ consummat
statum via'et conjungit infallibiliter statum gratia
*
cum morte. Haec
gratia efficax dat actum ultimum viatoris connexum cum consecutione
tinis ultimi et ideo provenir a special isp imo inlluxu Dei moventis.
Et etiam hoc certo dependet a meritis Christi qui meruit nobis omnes
gratias tum sufficientes, tum efficaces (pias accipimus, et etiam omnes
effectus prædestinationis nostra
*.

Dubium 2um. — Ad perseverantiam finalem brevem sive in pdultis sive in parvulis paulo post justificationem marient ibus, requiritur
ne speciale donum a communibus auxiliis distinctum.
Communius hodie theologi respondent affirmat ire.
1 Quia ita videtur esse sensus obvius Conciliorum Arausicaui
et Tridentini (Denz.. 183. 200, 80(5. 82(5, 832. 805 sq.) quamvis hoc
non fuerit expresse definitum. Dicit Cone. Arans. (n° 183): «Adju­
torium Dei etiam renatis ac sanctis semper est implorandum, ut ad
tinem bonum pervenire, vel in bono possint opere perdurare». Sic
loquendo, ut ait Billuart, Concilium distinguit perseverantiam sump
tam pro assecutione linis, et sumptam pro diuturna continuatione in
bono, et ad ulramque requirit auxilium speciale quod est imploran­
dum a sanctis. Similiter Trid. ad perseverantiam simpliciter et in­
definite, requirit auxilium speciale.
2° Ratione theol. — Effectus specialissimus praedestinationis,
habens infallibilem connexionem eum gloria, est specialissimum do­
num.
Atqui conjunctio gratia
*
cum morte est hujusmodi effectus,
solis praedestinatis collatus.
Ergo est specialissimum donum, exce­
dens communia auxilia, (pia
*
ad communem providentiam referuntur.
Confirmatur e.r consideratione mortis.
Mors in perseverantibus
potest evenire dupliciter: 1 printer naturalem rerum cursum, prout
ex divina ordinatione acceleratur vel differtur tempus mortis, tunc
est manifeste beneficium speciale: 2" vel evenit see. cursum natura­
lem, sed etiam tunc Providentia ab interno res naturales disposuit
ut mortem afferant, tempore opportuno, quando homo est in statu
gratia. Et hoc denotat specialem eurum Providentor. quae se exteu
dit ad omnia, et ordinat media ad finem, speciatim ad gloriam Dei
et electorum. Ergo semper
*
conjunctio status gratia
*
eum morte est
speciale beneficium Dei, (pii solus hier duo conjungere potest, prout
est dominus gratiie et mortis.

Al> I’EIISEVEIIAMH'M ISQ1 E Al» I IXEM

ST

A<1 minus hæc dispositio circumstantiarum est aliquod speciale
beneficium et illud admittitur a Molina, dum tenet Deum prævidere
per scientiam inediam quod, si aliquis in articulo mortis poneretur
in talibus circumstantiis, eliceret actum contritionis. Cf. Concordia,
ed. cit., p. 548.
Dubium 3um.

In quo consistit proprie illud speciale donum

persevera nt ia: fi na l is ?
Distinguendum est pro parvulis et pro adultis.
1° In parvulis baptizatis qui ante usum rationis decedunt, hoc
speciale donum non importat gratiam actualem internam, sed con
sistit in gratia externa, scii, in speciali providentia, vi cujus moritur
parvulus (piando est in statu gratiæ.
2° In adultis autem donum perseverantia· linalis non consistit
in aliquo indivisibili, sed multa complectitur, scii.: 1' ex parte Dei,
est specialis providentia conjungens statum gratia
*
cum morte; 2 <·χ
parte hominis est series auxiliorum quibus pra
servatur
*
a tentatioue,
vel tentaiiones superat, vel si cadit, resurgit tempore opportuno;
demum consistit in ultima gratia efficaci, qua· ultimum actum me­
ritorium cum termino conjungit, (pia· cum sit gratia efficax per an
tonoinasiam vocatur « magnum et insigne Dei donum ».
Utrum autem hæc ultima gratia sit efficax ab intrinseco, ut di
eunt t homis tæ, an ab extrinseco ex prævisione scientiae mediae. —
Billuart, diss. 111. a. 10. citat textus Scriptura· et S. August, in qui
luis tribuitur ipsi gratia
*
*
perseverantia
finalis quod homo perseveret.
1 Cor., iv, 7: «Quid habes quod non accepisti?». — Rom., ix,
Ili: igitur (electio) «non est volentis, nec currentis, sed miserentis
Dei ». Id est electio divina, non dependet a voluntate aut a nisu ho
minis, sed a Deo (pii facit misericordiam. — Philipp., u. 13: « Deus
est (pii operatur in vobis velle et perticere ».
S. Augustinus dicit (De pradestinatione Sanctorum. cap. 8):
Accipiunt « gratiam qua a nullo duro corde respuitur, quia ad tol­
lendam cordis durititiam primitus datur ».
(De correptione et gra
tia. c. 14): « Deus magis habet in potestate sua voluntates hominum
(piam ipsi suas».
S. Augustinus dicit \De dono perseverantia .
c. 6): «De illa perseverantia loquimur (pia perseveratur usque ad
tinem; qua
*
si data est, perseveratum est usque in tinem; si autem
uon est perseveratum usque in tinem. non est data».
Item in libro De correptione et gratia, c. xu. 38: «Subventum
est igitur infirmitati voluntatis humana?, ut divina gratia indeclina
biliter et insuperabiliter ageretur, et ideo quamvis infirma, non ta­
men deficeret, nec adversitate aliqua vinceretur», Cf. R. i»e Journée.
Enchir. Patr.. n° 1958.
Cf. art. nostro ad 3un'.
Qmvstio est : Utrum luee gratia sit efficax (plia Deus vult eam
esse efficacem, an quia homo vult eam reddere efficacem. Ad 3u,n
S. Thomas dicit: «Per gratiam Christi multi accipiunt et donum
gratia·, (pio perseverare possunt, et ulterius eis datur quod perse-

€

HI·; NECESSITATE < III ATI.E

I’ndc si ex duobus peccatoribus pariter obduratis unus couverlitui poti usquam alter, hic est effectus specialis misericordia» erga
ipsum: a fortiori si aliquis perseveraverit in bono per totam suam
vitam, hic est effectus specialis misericordia
*
Dei erga ipsum.
Dubium 4um.
Utrum pro angelis perseverant ia fuerit specia­
lissimum donum.
*
Janxenista
respondent negative pro angelis et pro homine in
statu innocentia·.
Responsio S. Thoma· et generat im theologorum est affirmat ira ;
cf. HI C. Gent., c. 155 et ID IPr, q. 137, a. 4.
Γ Quia rationes supra dicta· valent etiam pro angelis et ho­
mine in statu innocentia», quorum liberum arbitrium erat, defectibile.
2" Etiam pro angelis perseverantia linalis est proprius effectus
pradest inationis, et non omnes angeli praulestinati sunt. Imo hoc
innuitur in Cone. Arausicano (Denz., 192) in quo dicitur: «Natura
hurnana, etiamsi in illa integritate, in qua est condita, permaneret,
nullo modo seipsam. ('reatore suo non adjuvante, servaret ». S. Au­
gust.. De Cir. Dei, I. XII, c. 9: «Si utrique (angeli) boni æqualiter
creati sunt, istis mala voluntate radentibus, illi amplius adjuti ad
eam beatitudinis plenitudinem, unde se nunquam casuros certissimi
tierent, pervenerunt ».

Dubium 5um.
Utrum donum persererantia: finalis sit idem ac
donum confirmationis in gratia. Cf. Salma NT., De Gratia, q. 110,
• lisp. HI. dull. XI, ο" 259.
Itcsp, negative, quia donum perseverantia· linalis est commune
omnibus prædestinatis, non vero donum confirmationis in gratia,
quod collatum est Apostolis die Pentecostes, et animabus qua
*
per
veniunt ad unionem intimam cum Deo, qua· vocatur unio transfor
mans. In quoniam differunt? In hoc quod donum continuationis in
gratia præservat a peccato mortali et etiam generaliter a veniali de­
liberato, see. modum quo datur, scii, per quamdam participationem
impeccabilitatis beatorum, et ab intrinseco petit compleri per extrinsecam Dei protectionem. I nde hoc donum confirmationis in gratia
addit aliquid supra donum perseverantia·, scii, aliquid intrinsecum
habituale, quod impedit peccatum, quasi ligans potentiam ut prieser
vetur a peccato, dum e contra donum perseverantia· linalis non im­
portat necessario nisi conjunctionem status gratia· cum morte.

I
I
»
I

Solvuntur objectiones contra principalem conclusionem articuli.
Objectio. — Perseverantia finalis est conjunctio gratia? cum
morte. Atqui homo justificatus paulo ante mortem potest cum auxiliis
communibus se aliquamdiu conservare in bono usque ad mortem.
Ergo perseverantia linalis non est speciale auxilium.
licsponditur: Diet, majorem: perseverantia linalis est conjunctio
gratia· cum morte, per se rolita a Deo ex efficaci gloria» intentione,
concedo; conjunctio casualis et per accidens, nego. - Pariter di

AI· l’EUSEVEI!AMir.M

ISQl E AI» HXEM

stiuguo minor.: aliquamdiu usque ad conjunctionem accidentalem
gratia? et mortis, concedo; aliquamdiu determinate uaque ad conjunc­
tionem gratia
*
habitualis cum morte a Deo per se rolitam, nego.

2» Objectio.
Habenti gratiam debetur gloria. Ergo a fortiori
debetur auxilium pro continuatione gratia
*
cum gloria.
Respondetur: Nego consequens: quia quamvis homini habenti
gratiam debeatur gloria, quoindiu manet in gratia, non tamen ei
debetur ut invariabilitcr conserretui in gratia usque ad mortem, quia
est naturie vertibilis et defectibilis.
.p Objectio. — See. Trid., « Deus semel justificatura non deserit,
nisi prius ab eo deseratur» (Denz., 804).
Atqui si necesse foret
auxilium speciale justo ad perseverandum, quod Deus pluribus ju
stis denegat, desereret illum priusquam ab eo desereretur.
Ergo.

Respondet u r: Sensus maj. est : Deus non deserit per subtractio­
nem gratiæ actualis efficacis, nisi prius homo resistet gratiæ suili
cienti. — Sed si (pueras, (piare Deus non dat omnibus justis gratiam
efficacem, qua non desint sufficienti, est idem ac querere quare per
mittit peccatum in uno defectibili, potiusquam in altero, et tunc, ut
ait S. August, in libro De dono perseverantia, cap. 9: « Inscrutabile
est in hoc judicium Dei»; cf. August, in Joan., vi. 44: «Nemo po­
test venire ad me. nisi Pater (pii misit me traxerit eum » : « Quare
hunc trahat et alium non trahat, noli judicare si non vis errare: sed
accipe et intelligc: nondum traheris, ora ut traharis'». Item S. Tho
mas in Joan., vi. 44. Unde sic orandum est: «Fac me tuis semper
inhaerere mandatis et a te nunquam separari permittas» ut dicimus
in Missa ante Communionem. Id est non permittas nos te deserere1.
Item Cone. Trid. (Denz.. 806): « Donum perseverantiae... aliunde
haberi non potest, nisi ab eo. (pii potens est eum. qui stat statuere
(Rom., xiv, 4) ut perseveranter stet, et eum. (pii cadit, restituere».
Cf. infra q. 114, a. 9, de dono perseverantia? quod non potest
esse objectum meriti, sed quod potest obtineri jjer vim impetratoriam
orationis humilis et perseverantis, in unione cum oratione Christi,
principalis sacerdotis sacrificii Missæ. Quam igitur utile est cele
lirare Missam eannpic
*
audire ad obtinendam gratiam bona
*
mortis,
ut declaravit Benedictus XV.
Sic perficitur qiuestio de necessitate gratia
*
ad cognoscendum ve
rum naturale et verum supernaturale, ad faciendum bonum naturale
*
et bonum supernaturale, ad \ itandum malum, et ad perseverandum
usque ad finem.

1 Manifestum est quod divina subtractio gratL-e efficacis est puna, qua*
ut pœna prœsupponit culpam saltem initialem seu resistentiam gratia* suffi­
cienti. Et ex alla parti* culpa etiam initialis pra*supi>onit divinam j>ermissionem
ejus. Confundere bane permissionem divinam cum divina denegat Ione seu cum
subtractione gratia* efficacis, est |jonere rxenam ante culpam, et ha*c est cru­
delitas qua* invenitur in Calvinlsmo damnato in Concilium Tridentinum.

QUÆSTIO ΟΧ

DE GRATIA DEI
QUANTUM AD EJUS ESSENTIAM
Post considerationem necessitatis gratiæ ex line, sanctus Thomas
transit ad considerationem ejus essentia
*.
Haec quæstio est præcipue de gratia habituali et sanctificante,
quæ jær antonomasiam vocatur gratia, per quam scii, homo tit gra
tus Deo, filius ejus et hæres. .
Ad hanc gratiam habitualem quodammodo reducitur gratia actua
lis sicut dispositio ad formam et sicut motio proportionata in eodem
ordine et eadem specie. Et de hac gratia actuali erit sermo proprie
q. 111, de divisione gratiæ.
l'ræsens quæstio 110 dividitur in quatuor articulos, qui progrès
sive ordinantur procedendo a communioribus ad specialia, seu a ge
nere ad differentiam specificam. Scii.:
V' Utrum gratia ponat aliquid in pnima, an sit quid existons
in Deo extra nos.
2° Utrum gratia sit qualitas.
3° Utrum gratia differat a virtute infusa, præsertim a caritate.
I' Utrum sit in essentia anima
*,
ut in subjecto: hæc quaestio
supponit solutionem articuli tertii.
Unde agitur et de causa formali, et de causa quasi materiali
seu de subjecto in quo recipitur gratia.
Aivr.

I

UTRUM CRATIA PONAT ALIQUID

IN

ANIMA.

Status quaestionis.
Sanctus Thomas in primis objectionibus
jam posuit argumenta qua
*
deinde proposita sunt a Lutheranis et
Uahinistis, qui volunt gratiam sanctificantem non esse donum ani
nuo intrinsecum, sed denominationem extrinsecam. jkh* imputationem
*
justitia
Christi, cujus intuitu Deus ipsum peccatorem diligit, ejus
peccata dissimulat, dummodo per fidem tiducialem peccator firmiter
credat et confidat Deum sibi usque ad finem vita
*
peccata condona
turum, propter Christi merita. Unde verbum Lutheri ; «pecca, for­
titer. sed credi
*
fortius ,.. Ihec verba non sunt directe exhortatio ad
peccandum, sed indirecte.
1
S. Thomas quodammodo prævidit hanc pestiferam doctrinam,
proponendo tres objectiones initio articuli :

AN SIT AJ.IQI in IN ANIMA

91

!» Per Ikh· quod homo dicitur habere gratiam regis, nihil po
nilur in eo. sed est solum in rege benevolentia erga hunc hominem.
2) Deus vivificat animam, sicut anima vivificat corpus, atqui anima
immediate vivificat corpus; ergo nullum est medium inter Deum
vivificantem et animam vivificatam. 3) Gratia est remissio pecca
torum, atqui hier remissio fit prout Deus non imputat nobis pecca
tum; ergo gratia non ponit aliquid in anima.
Mirum est quod futura doctrina protestant ium de gratia tam
explicite sic jam formuletur sæculo xm. ad modum difficultatis
solvend.e.
Pariter S. Thomas agendo de sacrificio Missa
*.
*.
111
q. *3, a. 1,
sub isto titulo: « 1’triim in celebratione hujus mysterii Christus im
moletur»; per modum objectionis formulavit quasi ad litteram, sicut
etiam sanctus Albertus in Sent, id quod dicent postea protestantes,
scii. « Immolatio Christi facta est in cruce. Sed in celebratione mis­
* Christus non crucifigitur, ergo nec immolatui > : proinde Missa
sa
non est verum sacrificium, sed solum memoriale sacrificii præteriti.
Ex his exemplis apparet quam bona est luec methodus, initio
qmestionum pra
*sertim
fundamentalium, proponendi difficultates con­
tra· responsionem receptam aut saltem meliorem quæ videtur pro
lianda. Sic theologia satis faciliter prævidet errores eosque vitat.
Si enim bene ponitur quæstio non possunt esse multa
*
resjxmsiones
possibiles, sed generaliter sunt dua
*
oppositae, si< ut affirmatio et
negatio. Et antequam probetur affirmatio, utile est examinare ra
tiones quie afferri possunt pro negatione. Sic sere apparet nodus
difficultatis solvendæ.
est: Gratia habit ualix est supprnataralc Dei donum,
inhorrens aninur.
1° Probatur auctoritate Sacra Scriptura.
Ezecluel.. xxvi,
25: «Effundam super vos aquam mundam» (sic metaphorice expri
initur gratia, sicut etiam in N. T. apud Joan., iv. 13). Postea ibidem:
« Dabo vobis cor novum et spiritum novum ponam in medio vestri ».
II Petiu, i. I: «Maxima et pretiosa promissa nobis donavit, ut
per luec efficiamini divina
*
COUSortes natural
».
*
Itoni.. \. 5; « <’a
ritas Dei diffusa est in cordibus nostris per Spiritum Sanctum qui
datus est nobis».
I Tim.. iv. II: «Noli negligere gratiam, qua4
in te est ».
II Tim.. i, (i : «Admoneo te ut ressuscites gratiam Dei,
(pia· esi in te».
I Joan., iii, 9: «Omnis qui natus est ex Deo per
catum non facit, quoniam semen ipsius in eo manet». - II ('or., i.
22: «Signavit super nos et dedit pignus Spiritus in cordibus no
stris».
Joan., iv. 13: «Qui biberit ex hac aqua, fiet in e<> fons
*
aqua
salientis in vitam æternam ».
Quoad doctrinam Patrum. Kouët de Journel. Enchiridion- patristiciim, index theologicus, n. 351 365, colligit eorum testimonia prout
juxta cos: in justificationi
*
infunditur donum supernaturale penna
nens, gratia habitualis; vere delentur peccata : homo interne renova
tnr. inhabitat in illo Spiritus Sanctus, fit divina
*
consors natura
*,
filius Dei adoptivus, heres regni coelestis, amictis Dei; gratia habi
Responsio

ni:

essentia gkati.i:

tnalis amittitur peccato mortali. Homo numquani potest certus esse
de sua justitia seu de statu gratiæ. Justi mereri possunt vitam
«•ternam.
i nde Concilium Tridentinum, sess. 6, can. 11 (Denz., 821), detinivit : «Si quis dixerit homines justificari vel sola imputatione ju
st it ia ('Inisti, vel sola remissione peccatorum, exclusa gratia et ca
nlale, quæ in cordibus eorum per Spiritum Sanctum diffundatur
atque illis inhaoeat, aut etiam gratiam, (pia justificamur, esse tan­
tum favorem Dei: an. s. ». Cf. etiam in Concilio Tridentino (Denz..
799 sq., 809) '.

►l

1

Ratio theologica exponitur in articulo sancti Thoinæ. Attente
legendus est hic articulus in (pio sanctus Thomas incipit a defini­
tione nominali gratia·, quæ analogice plura significat, jam in huma­
nis; I id (pio aliquis est gratus aliis, et hoc potest esse ejus pul­
chritudo, (pia· vocatur gratia vultus, vel aliquis est gratus, vg. regi,
propter benevolentiam regis erga ipsum, sic dicitur: hic homo habet,
gratiam regis: 2" gratia significat donum gratis datum alicui, vg.
hanc gratiam tibi facio; 3° significat gratiarum actio; vg. gratiam
reddere.
In his rebus humanis jam gratia dicitur analogice. A fortiori
gratia analogice dicitur in divinis, non tamen metaphorice, sed pro­
prie, ut statim apparebit: I' sumitur pro amore Dei erga eos (pii
Mint ei gratos; 2° pro dono gratis dato justis; 3° pro gratiarum
actione ex beneficio accepto. Ex Dei amore benevolentiæ, sequitur
donum gratuitum, et deinde gratitude.
Ilis suppositis, sanctus Thomas dat altissimam rationem then
logicam quæ conjungit tractatum de gratia creata cum gratia in
creata seu cum increato Dei amore. « (pii infundit et creat bonitatem
in rebus» ut exponitur, I“, q. 20, a. 2.
Hum· ratio theologica ad hoc reducitur:
Id (pio sumus Deo grati est quid reale in notiis product inn a
dilectione Dei erga, nos.
Atqui gratia est id (pio sumus Deo grati ut tilii et hæredes.
Ergo gratia est quid reale productum in nobis a dilectione Dei
i nc rea ta erga nos.
Uajor supra probata est D, q. 20 a. 2. prout amor increatus Dei
erga nos non supponit amabilitatem in nobis, sed eam ponit. In hoc
differt a benevolent ia creata. Dicitur enim summatim in hoc loco
I Partis: Dum amor noster non est causa bonitatis rerum, sed eam
*supponit,
pra
amor Dei esi rausa bonitatis rerum. Et in nostro ar
titulo additur: « Patet igitur quod quamlibet Dei dilectionem se
f ait rhixm ux rumanus Pii V. Purs 11
*,
n. 185: <* Est autem gratia divina
qualitas. In anima tnhmrcus, ac veluti splendor quidam et lux, quo» animarum
nostrarum maculas omnes delet, ifusasque animas pulchriores et splendid lores
r»»ddlt ».

AX

SIT AI.KjIll» IX

ΜΜΛ

quitur aliquod bonum in creatura causatum. Dilectio autem Dpi
communis est secundum quam esse naturale omnibus rebus creatis
largitur. Alia autem dilectio est specialis secundum quam trahit
creaturam rationalem supra conditionem natura
*
ad participationem
divini boni ».
Minor est definitio nominalis gratia
*,
per respectum ad nos. In
Sacra Scriptura enim gratia dicitur id quo sumus grati Deo (Kphes.,
i, 5), gratificati, justificati (Itoni., m, 24) et ab eo dilecti (Ps., 107,
vers. D non solum dilectione naturali ex qua proveniunt bona natu­
ralia, esse, vivere, etc. sed dilectione supernaturali, ex qua dicimus
filii Dei, e.r Deo nati (Joan., i. 13), consortes divina natura' sec. il
lud II Petri, i. 4: «Maxima et pretiosa promissa nobis donavit, ut
per haec efliciamini consortes divina
*
*
natura
». Ili textus admittuntur
a protestantibus quoad dilectionem Dei increatam erga nos.
Ergo vi majoris supradicüe. sequitur quod gratia est in nobis
supernaturale Dei donum inluerens anima
*,
quo vere sumus lilii Dei,
ex Deo nati, et consortes divina natura·. Ita amor Dei est effectivus
iti ordine supernaturali, sicut in ordine naturali.
Et generaliter gratia significat hoc donum habituale anima
*
inluerens, ut siepe apud sanctum Paulum.
Attamen quandoque ut notat sanctus Thomas in tine corp. art.
gratia dicitur ipsa a*terna
Dei dilectio increata, secundum quod di
*
ritui
etiam gratia prædest i nationis «in quantum Deus gratuito et
non ex meritis aliquos praedestinavit. sive elegit, dicitur enim ad
Ephes., i, 5: Prædestinavit nos in adoptionem liliorum... in laudem
gloriae gratia
*
sme, in qua gratificavit nos in dilecto Filio suo»;
scii, ad manifestandum diffusionem et splendorem gratia
*
*
sua
in
creatæ, qua efficimur Deo grati in Filio.
Unde analogice dicitur gratia tum in ordine naturali tum in
ordine supernaturali, sed analogice proprie et non solum meta
phorice.

Gratia

dicitur

gratia increata : benevolentia Dei erga nos.
in ordine 'gratia ut donum gratuitum creatum.
\ supernaturali I gratitudo.
benevolentia, benefactoris erga alium,
in ordine 'beneficium non debitum.
nat urali
I gratitudo.

Per prius quoad nos. secundum impositionem nominis, gratia
signiticat, id quo aliquis est gratus aliis ex gr. pulchritudo vultus
vel qualitates mentis; et huic gratia
*,
quft aliquis est gratus aliis,
respondet in aliis benevolentia, qua
*
diversimode est in Deo et in
hominibus. Deinde ex benevolentia oritur beneficium et tandem gra
tiarum actio pro beneficio accepto.
Red quoad se gratia per prius dicitur de gratia increata ex qua
procedunt omnia beneficia.
Ita pariter dicit sanctus Thomas, I*. q. 13. a. (· : Paternitas
quoad nos dicitur prius de patre terrestri; sed quoad se |H
*r
prius

HE ESSENTIA

94

gratia:

dicitur de Faire cœlesti, sec. illud ad Ephes., m : «Flecto genua
mea ad Patrein Domini nostri Jesu Christi, ex quo omnis paternitas
in cadis et in terra nominatur».
Gratia in his omnibus acceptionibus dicitur non metaphorice,
(sicut dum Deus dicitur iratus) sed proprie. Attamen hæc significatio
propria remanet analoga ; et analogata sunt quorum nomen est com-/
mune, et ratio significata per nomen est simpliciter diversa, sed se­
cundum quid eadem tin analogia proportionalitatis, est proportionaliter eadem}. Sic notio gratiæ velificatur proportionaliter in divi­
nis et in humanis.
Confirmatur ex solutione objectionum :
Ad /11111 : Illud quod in nobis est gratum amicis nostris, præsupponitur eorum dilectioni, et non est in nobis quid ab eis receptum,
dum illud quod in nobis est gratum Deo, causatur ex dilectione
divina.
Ad .?'*»« : Deus non vivificat animam, sicut anima corpus; nam
anima est forma corporis, ideo illud immediate vivificat, dum e con­
trario Deus non est forma anima·, sed agens separatum; ideo vi vi­
tient animam non immediate, sed per formam productam in animam,
scii, per gratiam, quæ est vita in actu 1° dum operationes vitales
sunt vita in actu 2°.
Ad3uin: l't ait Augustinus, I Retract., e. 23, ad gratiam per­
linet non solum remissio peccatorum, sed reconciliatio et pax; in­
super ipsa remissio peccatorum Iit per gratiam sanctiticantem re­
ceptam in anima, ut infra patebit q. 113, a. 2.
Aliæ objectiones:

Apud Isaiam, xliii. 4, dicit Deus; «Ex quo honorabilis factus
es et gloriosus in oculis meis, ego dilexit te».
Respondetur: Expressio ex quo ibi non significat causam, sed
concomitantium : «Quid enim habes quod non accepisti?». Insuper
aliquis est eo magis gratus Deo. quo, plus accipiendo fideliter, ma­
jora opera facit.
instantia. - Deus diligit praedestinatos. Atqui hæc dilectio non
ponit in eis aliquid supernaturale. quaudo sunt in peccato. Ergo non
omnis dilectio Dei ponit aliquid in dilecto.
R< spondetur : Deus non diligit amore terminative efficaci prae­
destinatum, (piando hic est in peccato, sed decrevit ab æterno ei con­
cedere gratias efficaces tali vel tali tempore ad eum salvandum.
instantia.
Etiamsi amor Dei sit efficax, suffivit quod causet
in homine auxilium actuale.
Respondt tur: Hoc est verum de amore imperfecto, quo Deus
disponit peccatorem ad justificationem, non de perfecto quo Deus
diligit hominem ut filium et hæredem ; tunc homo debet participare
naturam divinam. « fit consors divinæ naturæ».

ΛΧ SIT QV ALITAS ΑΧίΜΛ

95

1um: Triplex dilectio iu Deo distinguenda est erga
nos viatores, et denominatur ex effectibus:
1‘ est mere naturalis, quæ causât bona naturalia·, esse, vivere,
iutelligere;
2* est supernal uralis sed imperfecta, qua
*
causal in peccatore
fidem supernaturalem, sjæm. et auxilia actualia;
3* est supernaturalis et perfecta, quæ communicat gratiam
habitualem qua homo lit simpliciter Deo gratus, et amicus, particeps
divinae natura
*
et lueres regni cœlestis. Cf. infra <le justificatione
contra protestantes.
Corollarium

Jam ex nostra majore scii.: «amore Dei est
infundens et creans bonitatem in rebus » in confuso apparet quod
gratia est efficax ab intrinseco, scii, quia Dens vult et non quia homo
vult eam reddere efficacem. « Deus est enim qui operatur in nobis
velle et perficere, pro bona voluntate». «Quid enim habes quod non
accepisti?», cf. infra de gratia efficaci... Jam ex prædictis apparet,
quod ille qui adimplet de facto Dei mandata est melior quam ille qui
potest ea adimplere et de facto non adimplet.
Atqui nemo esset alio melior si non magis diligeretur et adju­
varetur a Deo. Ia, q. 20, a.
4. «Quid habes quod non accepisti
*
».
Ergo gratia qua adimplemus de facto Dei præcepta plus iu se
continet quam gratia'sufficiens qua possumus ea adimplere, nondum
tamen adimplendo de facto.
I
Corollarium 2um :

Aht. II. —

UTRUM CRATIA SIT QUALITAS ANIMÆ.

*

Posito quod gratia habitualis sil quid crea
tum inhaerens anima
*
quaeritur ad quamnam categoriam entis creati
reduci possit, utrum ad categoriam qualitatis, potiusquam substa ntiæ. an quantitatis, an relationis, an actionis, an passionis.
Videtur quod non sit qualitas: 4° quia gratia agit in animam,
justificando ipsam ; atqui qualitas non agit in suum subjectum :
2° gratia, est nobilior anima
*,
ergo debet esse non accidens ut
qualitas, sed substantia;
3° gratia, si esset accidens et qualitas, corrumperetur, adve­
niente peccato mortali, hoc autem est inconveniens (plia gratia est
inchoatio vitae æternæ.
N. B. Nominales, ante Lut herum, dixerunt : gratia habitualis est
quid entitative naturale, sed dat moraliter jus ad vitam æternam,
sicut charta, monet aria est physice, entitative. charta tantum, sed
dat moraliter jus ad aurum.
Per oppositum quidam theologi cartesiani et ontologista , dixe­
runt : gratia et caritas sunt ipse Spiritus Sanctus habitans in anima,
ut dixerat Magister Sententiarum; hoc dixerunt Cartesiani pra
*ser
tim, quia non admittebant distinctionem realem inter substantiam
et accidens. ergo gratia non poterat esse accidens reale supernaturale
Status quaestionis. —

DE ESSENTIA < HIATI.E

distinctum ab anima, sed debebat esse substantia, scii. Deus inlia
bilans et movens ad opera· salutaria· et meritoria.
Responsio.
*s'· Thomas respondet quæstioni duplici conclu
sione :
Γ* de gratia actuali ;
2° de gratia habituali.
1a Conclusio

est: Gratia actualis non est qualita#, sed motus

(liiidam an i nue.
Probatur: gratia actualis est gratuitus Dei effectus, quo anima
hominis movetur a Deo ad aliquid cognoscendum vel volendum, vel
operandum. Atqui id quo anima sic movetur non est qualitas per­
manens. sed quid transiens; scii, motus quidam anima
*,
distinctus
quidem ab actione Dei increata a qua procedit, et ab actione nostra
producenda.
Notandum est quod quidam Molinista
*
male interpretantur san­
ctum Thomas, intelligunt sic: gratia actualis est quidam motus ani
nue, scii, operatio nostra iudeliberata, qua
*
inclinat ad deliberatam
determinabilem a solo homine.
13 contrario quando sanctus Thomas dicit : gratia actualis est
quidam motus animæ, non dicit est operatio anima
*,
sed ut ipse
scripsit est motus secundum (piem «anima movetur a Deo ad aliquid
( agnoscendum, vel volendum, vel agendum». Scii, est applicatio fa­
cultatum ut transeant de potentia ad actum et possint elicere opt
*
rationem suam: operatio enim, etiam iudeliberata, est vitaliter eli
cita a facultate, et non immediate producta a solo Deo, sed sub in
fluxu gratia
*
actualis anima elicit vitaliter operationes etiam inde
liberatas. E contrario gratia actualis non elicitur a nobis.
I nde dicit sanctus Thomas; «actus moventis in moto est mo­
tus», juxta Arist., Ill Phys. Etenim, ut ait Aristoteles, motus, ut.
est ab agente, dicitur actio vel motio, et motus, ut est in passo, est
passio. Sed actio agentis corporalis est formaliter transitiva et est
terminative in passo, dum actio increata Dei ad extra est formaliter
immanens, et solum virtualiter transitiva. Ergo gratia actualis est
quid creatum, ut effectus Dei. ait S. Thomas (non dicit: gratia
actualis est actio nostra, operatio nostra vitalis) et est in nobis
motio passio recepta in voluntate, qua voluntas movetur a<l elicien­
dam suam operationem.
Hoc bene explicat Ziui.iaka, Thcol. nat., I. III. art. I, § V, p. 498,
exemplo calefactionis :
Datur 1 calefactio actio in igne, seu ab igne tactio formaliter
transitiva) ;
2" calefactio passio. in ligno, prout lignum calefit·
3” operatio prout lignum, jam calefactum, calefacit.
Item: quoad motionem divinam:
V motio act io in Deo. actio increata formaliter immanens, ot
virtualiter transiens ;

AN SI I’ QI ALITAS ΛΝΪ.Μ.Γ.

97

2 mot io passio, quâ voluntas movetur, seu iit de potentia vo
lente actu volens, est complementum causalitatis de quo loquitur
sanctus Thomas in C. (Sentes, III, (56;
3° operatio elicita a voluntate, etiam si sit iudeliberata, vita
liter elicitur.
Dicit III C. (lentes, e. 66: « Nam complementum virtutis agentis
secundi est ex’agente, primo». Item De Potentia, q. 3, a. 7, ad 7“"»:
« Id quod a Deo tit in re naturali, (pio act militer agat, est ut intentio
sola habens esse quodam incompletum, per modum quo colores sunt
in aere et virtus artis in instrumento artitieis», virtus autem artis
distinguitur ab actione quæ ex hae virtute procedit. Cf. opus no
strum Dieu, 8* ed., p. 180.
Cf. Salmanticenses, De Gratia, disp. 5, dub. 1. 2, 3, I. 5, 6. de
gratia actuali ut distincta: ab actione increata Dei et
ab ojieratione nostra iudeliberata.

Actio immanens a nobis elicita reducitur ut imma
nens ad categoriam qualitatis 1 et consequenter ad qualitatem reduci
potest gratia actualis ad hanc actionem ordinata.
Respon-detur: Utique sic gratia actualis reductive pertinet ad ·
categoriam qualitatis, sed non ut quid habituale et permanens.
Et id quod vult praesertim dicere sanctus Thomas est quod gra
tia actualis non est quid habituale permanens ut qualitas proprie
dicta, sed quid viale per modum transeuntis.
Objectio. —

Gratia sanctificans est qualitas quadam supernaturalis, permanens in anima.
Probatur: 1° ex loris Sacra
*
*
Scriptura
citatis in explicatione
articuli præcedentis iu quibus gratia dicitur semen gloria
*,
pignus,
sigillum, fons; item a sancto Augustino hic citatus in arg. sed c.
dicitur nitor anima
*.
Atqui ha
*c
omnia significant aliquid permanens
in anima, et ratione cujus Deus manet in anima ut dicitur apud
Joan., XIV, 23: «Ad eum veniemus et mansionem apud eum fa
ciemus ».
Item in Concilio Trid. (Denz., 821), gratia dicitur diffusa et
inha-rens in anima: ibidem (Denz., 809): «Justitia nostra dicitur,
<piia per eam nobis inharentem justitieamur ». Ut notat Go net hic
p. 87, a Concilio Trid. proscriptus est error Magistri Sententiarum,
(pii dicebat : caritas est ipse Spiritus Sanctus iu nobis habitans et
nos movens ad actum caritatis.
Probatur 2° ratione theologica:
Deus non minus providet animalius nostris per respectum ad
bonum supernaturale, quam ad bonum naturale.
2a

Conclusio:

1 Cf. Sanctum Thomam. I. Contra Gentes, c. 100 et .Ioanxem \ Sancto
Thoma. Phil. \at., q. IV. a. I: actio quie est proprie in pnedlcamento actionis
est actio transitiva inferens passionem correlativam in passo, actio immanens
reducitur ad categoriam qualitatis.
7

(lUtRU.Ot

LAGH4NOE

l>e r,ralla

l»E ESSENTIA GRATUS

fis

Atqui per respectum ad bonum naturale, non solum nos movet
actualiter, sed dat qualitates seu facultates, nempe principia
elicitiva operationum, ut hæc sint nobis vitales, eonnaturales.
- Ergo pariter ad bonum supernaturale, convenit, non solum
quod Deus nos moveat actualiter. sed det habituale principium
operationis supernaturalis, quod est qua
*dam
qualitas, scii,
ipsa gratia.
Sic disposuit omnia suaviter. S. Thomas sic magis distinguit
quam Augustinus gratiam habitualem ab actuali, quia res magis on
tologice considerat, non solum psychologice et moraliter.
Cf. II»’» •II·'»·, q. 23, a. 2, Caritas est quid creatum in anima, et
non est, ut volebat Magister Sententiarum, ipse Spiritus movens
nos ad actum caritatis. Tunc anima non produceret connatura liter
et meritorie actum caritatis, ad hoc requiritur habitus infusus ele
vans voluntatem, alioquin ordo supernaturalis est imperfectior or
dine naturali. Habitus autem infusus est vellit secunda natura in
nobis, sic actus nostri supernaturales sunt etiam eonnaturales.
Confirmatur ex responsione ad objectiones:
Ad /u*» : Gratia ut qualitas agit in animam non effective, sed
formaliter, justificando ipsam, seu faciendo eam justam; sicut al
bedo facit album et justitia facit justum.
A<l 2um: Gratia nequit esse substantia Dei quift est effectus di
lectionis i nc rea ta
* Dei. ex articulo 1°; neque potest esse substantia
animæ quia esset quid naturale, identiticaretur cum natura, a qua
distinguitur see. Revelationem. Ergo non potest esse nisi accidens,
sic est inferior animæ quoad modum essendi, scii, in alio, sed nobi
lior est, prout est participatio qurrdam supernaturalis dirina· na­
turae ut dirina est, seu vita
*
intima· Dei. Deitas est quodammodo
supra ens, supra unum, supra vivere. Pt intelligere, quæ continentur
in ea formaliter eminenter.
1
- Ku per naturale essentiale non potest esse in nobis
et in angelis nisi ut arridens, in nolo Deo est substant ia.
Ad 3UI" : Gratia quia est accidens, neque est id quod Iit, vel quod
corrumpitur, sed id quo aliquis fit gratus, qui potest postea fieri non
gratus, scii, gratia educitur e potentia obedientiali animæ, et post
amissionem ejus non remanet nisi potentia obedi en tiniis scii, non
repugnantia ad gratiam rursus suscipiendam.
Præsens conclusio contirmari potest, ostendendo gratiam sancti
(nantem in nulla alia categoria entis creati, inveniri posse.
1 Non in quantitate quia quantitas sequitur compositum ratione
*;
materia
2 non est relatio, quia relatio importat fundament uni.
et proprie gratia sanctificans est fundamentum relationis qua dici
mur tilii Dei et nos ordinat ad gloriam ut semen gloria
*.
Item est
fundamentum seu radix virtutum infusarum, in quibus est relatio
transcendental is ad objectum supernaturale : 3° non potest esse actio,
uequidem immanens, sed est principium radicale actionum imma­
nentium, scii. actuum caritatis, tidei, spei, etc.; 4° uon est passio,
sic differt a gratia actuali, quæ in nobis est motus animæ, ut motio
Corollarium.

ΛΝ SIT QCAI.ITAS ΑΝίλΙ.Ε

99

passio. Denique manifestum est quod gratia habitualis non est in
aliis categoriis, qua
*
in corporibus tantum inveniuntur scil. ubi, si­
tus, quando, habitus vel ornatus, quamvis metaphorice, dicatur or­
natus anima·.
Notandum est quod theologi tenent communiter contra Ripalda,
et quodammodo contra Scotum, non solum quod gratia non est
substantia, sed quod Deus etiam de potentia absoluta non potest
facere substantiam su pernaturalcm oreatam, cui risio essentia' di­
rime foret naturalis. Cf. De It er elatione, t. 1. p. 3(>4 et Billuart,
De Deo, diss. 4, a. 5, § 4; Gonet, De Gratia, disp. 11, a. 3.
1° Hoc repugnat ex parte objecti: quia hæc substantia haberet
intellectum ejusdem natura· ac intellectus divinus, nam specilicaretur
ab eodem objecto formali : proinde esset natura divina creata, quod
implicat in terminis sicut implicat pantheismus.
2° Hoc repugnat ex parte subjecti; quia aliquid creatum non
potest esse essentialiter supernata rale quin sit essentialiter relativum,
ad Deitatem ut sir, et ab illa specifieetur, nam sola essentia Dei est
super omnem naturam creatam. Atqui nulla substantia creata po­
test esse essentialiter relativa ad Deitatem et ab illa speciticari, quo­
niam substantia est ens in se et ad se scii, habet in se suam speci­
ficationem, nec potest deiiniriri per ordinem ad aliud.
E contrario aliquod accidens, ut potentia vel habitus, potest esse
essentialiter relativum ad aliud; sic gratia, quæ est semen gloriæ,
specificatur ab essentia Dei, cujus est participatio et ad quam vi­
dendam nos ordinat.
Scotus autem hoc non bene intellixit. nam tenet quod gratia et
lumen gloriæ sunt supernaturalia de facto tantum, quia Deus sic
voluit, sed potuisset velle ea esse naturalia, sic posset esse creatura
cui visio beatifica fovet naturalis.

Sunt plura dubia examinanda circa hunc articulum propter er­
rores nominalium qui venerunt post sanctum Thomam et viam pa­
raverunt Luthéranisme :

1um.
Est ne de tide quod gratia sanctificans sit qua
litas et habitus?
Respondetur: Non est de fide definita, nam Concilium Trid. si
cut Concilium Viennense, abstinuit a voce qualitatis et habitus, ne
quæstionem inter theologos controversam, definiret. Unde videtur
quod ille tidei satisfaceret, qui teneret gratiam sanctificantem esse
donum habituale, animæ permanenter inhærens.
Dubium

• » »

Estne tamen certa conclusio theologica quod
gratia sanctificans sit qualitas et habitus entitatirus?
Dubium 2um.

!·Ε ESSEXTIA GKATI.E

KK)

Respondetur: Utique propter rationem datam a sancto Thoma
et communiter receptam hodie. Etenim gratia habitualis nequit con­
cipi in alia categoria (piam in categoria qualitatis, ut dictum est;
et in ista categoria reducitur ad habitum.
Nam habitus est qualitas permanens, difficile mobilis (saltem
ratione suiipsius), disponens subjectum ut bene vel male se habeat
sive in suo esse (habitus entitativus, ut pulchritudo, sanitas), sive
in suo operari (habitus operativus).
Atqui gratia sanctificans est qualitas permanens, ut probatum
est; insuper est difficile mobilis quantum est ex se et ex suis prin­
cipiis, nempe innixa influxu divino, imo est in anima spirituali,
semen gloria·, seu vita æterna inchoata, ergo ditlicile mobilis, quam­
vis per accidens, ratione subjecti et liberi arbitrii versatilis et de
ilectibilis. amitti possit : «Habemus enim thesaurum istum in vasis
fictilibus». Cf. De Veritate, q. 27, a. 1 ad 9’. Denique disponit
subjectum ut bene se habeat ad Deum et vitet peccatum. In articulo
autem sequenti, distinguendo gratiam habitualem a caritate, vide­
bimus eam esse habitum entitativum, non operativuin. nisi radi
caliter.

— Gratia habitualis estne univoce habitus, an so­
lum analogice proprie?
Respondetur : Dicitur habitus non solum metaphorice, sed pro­
prie. Attamen cum pluribus thomistis (Gardeil, Billot, De Virt. inf.,
p. 30, 33) videtur quod non univoce convenit cum habitibus ordinis
naturalis, eo ipso quod pertinet ad altiorem ordinem qui superat
omnem naturam creatam et creabilem. Unde sæpe sanctus Thomas
dicit est quædam qualitas, vel reducitur ad genus qualitatis (cf.
I* IIM, q. 63, art. ult.).
Quod autem Ium· solutio sit doctrina sancti Thomoe quadruplici
ratione probatur:
1) quia
q. 61, a. 1, ad ll,,n, notat virtutem dici jam
analogice de virtutibus moralibus et de virtutibus intellectualibus;
a fortiori de virtutibus supernaturalibus. Item prout prudentia dirigit virtutes morales, causaliter notio virtutis per prius pertinet ad
prudentiam dirigentem quam ad virtutes morales;
2) quia sanctus Thomas in De Veritate, q. 14, a. 9, 2UW, di
cit quod «credere ut est in diemonibus nonnisi œquii'oce convenit
rum tide infusa », divtnones credunt fide acquisita fundata in evidentia miraculorum, quasi coacti ab hac evidentia;
Dubium 3um.

*
f
'
i
,

i'
k
.
»
£

t

> Dicit sanctus Thomas. /)c terit., q. 27, a. 1. ad 9: «Quamvis per unum
actum peccati mortalis gratia amittatur, non tamen facile gratia amittitur;
quia habenti gratiam non est facile Illum actum exercere, propter inclinationem
in contrarium; sicut Philosophus dicit in V Ethic., e. VI. quod justo ditlicile
est operari injusta ».

\\

SIT DONEM ENTITAT1VE SI PEKNATl'KALF'

101

3) quia sanctus Thomae dicit pluribus locis quod virtutes in­
fusa· differunt ab acquisitis prout dant non solum po.vxc bene agere,
sed ipsum /hmxc simpliciter prout dant primam elevationem ad supe
riorem ordinem ; ergo habent aliquid de potentia et aliquid de habitu ;
-1) quia sanctus Thomas dicit diversis locis: «gratia reducitur
ad primam speciem qualitatis» (habitum), cf. Jam. Hac, q. no, a< 3,
ad 3'“; De Veritate, q. 27, a. 2, ad 7«»«; n, d. 26, q. 1, a. 1, ad l"m.
Attamen Joannes a sancto Thoma agendo De I irtulibus, I1 II-,
disp. 16, a. 6. fol. 152, videtur tenere quod gratia et virtutes infusa·
conveniunt cum virtutibus acquisitis univoce in genere prædicabili,
et analogice in genere causativo et motivo seu regulative.
Sed Joannes a sancto Thoma dicit in Cursu Phil., agendo de
quatuor causis, quod univoce conveniunt in generali notione causæ,
quod videtur falsum.
Ratio quæ movet Joannem a sancto Thoma est ista quod vir­
tus acquisita est logice genus univocum, ita est in ordine logico, et
tamen causaliter virtus per prius dicitur de prudentia (piam de vir
tutibus quj.e ab ea diriguntur.

l Irum gratia habitualis sit donum entitative
(seu intrinsece et essentialiter) supematurate. Cf. Gonet et Salnianticenses.
Hoc negatur a Scoto, q. 1 prologi et in 4. dist. 1(1, q. S. ubi di­
cit quod si Deus voluisset, potuisset nobis dare gratiam et lumen
gloriæ ut proprietatem naturalem: et tenet quod su perna tu rale dif
fert a naturali solum c.r parte causa· efficientis, ut visus supernato
raliter datus cieco nato a visu naturali. I nde gratia non esset quid
intrinsece et essentialiter supernaturale. non esset snpernaturalis
quoad substantiam vel essentiam, sed solum guoad modum productio
nis sua: in statu prasenti. Unde distinctio ordinis gratiae ab ordine
naturæ non esset necessaria, scii, fundata in ipsa natura divina prout
excedit omnem naturam creatam et creabilem, sed esset distinctio
contingens, fundata in libero Dei arbitrio. Est contingentismus et
libertismus.
Postea autem venerunt nominales ut Ockam (pii dixerunt (cf.
Salina Uticenses hic. dubium II, § 111, n. 31): consideranda est gratia
sicut charta monetaria. Nam sicut charta ista ante regis impositio­
nem. sua natura, non habet valorem moneta·, sed postea aupiivalet
auro; ita gratia sanctificans intrinsece est quaedam entitas. carens
valore sullicienti. ut hominem reddat acceptum Deo: sed accedente
dispositione extrinseca Dei seu favore Dei, sine ulla mutatione in­
trinseca haec entitas recipit moralem valorem, sicut charta mone­
taria. Ita docuerunt, ut aiunt Salmanticenses, Ockam. Gabriel, Alia»·
censis (probabiliter Gerson). Quibus consentire videntur Durandus
in 1. d. 17, q. 1. num. 7 et S et Scotus ibidem, q. 2. Item Ockam
dicebat: homo potest mereri sitam a*ternam
per actum naturalem,
si hic actus acceptatur a Deo. Est contingentismus absolutus.
Dubium 4um.

-

102

k
A
K
b

PE ESSENTIA GRATI.E

Et Molina retinet aliquid ex isto nominalismo, dum dicit vir­
tutes theologica? sunt supernaturales quoad modum, non vi objecti
formalis.
Nominales sic negaverunt principia theologica1 t raditionalis, et
viam paraverunt Luthéranisme, qui dicet: gratia non est nisi deno
minatio extrinseca,, scii, remanet in homine corruptio, sed non am­
plius imputatur ad peccatum, dummodo homo credat sese esse prae­
destinatum. 1’nde «pecca fortiter et crede fortius».
Hiec est tendentia nominalist ica. - E cont rario réalisions im­
moderatus tenderet ad identiticationem entis in communi cum ente
divino, et ad identificationem gratia1 cum Deo in nobis habitante,
ut putabat Magister Sententiarum. Ad hunc ultimum errorem in
clinabant theologi cartesian i et ontologistæ, qui nolebant admittere
gratiam habitualem esse accidens, quia negabant distinctionem rea
lem inter substantiam et accidens.
('outra Scotum et nominales quid dicendum est?
Gofiet, a. 3, dicit: Ilæc sententia communiter rejicitur quia non
distinguit inter supernal orale intrinsece seu quoad substantiam su
permituraleque extrinsece, seu quoad modum. Ilæc autem distinctio
communiter recipitur a theologis praesertim post Tridentinum post
damnationem Protestantium, ut fatetur ipse Lichetus (in Scotum),
cf. opera Scoti, ed. Vivès, vol. XV, p. 200 (cf. De Revelatione, 1.
I>. 216). Tenet Lichetus post Trid. quod sunt habitus per se infusi,
scii, virtutes théologie®. Insuper semper Ecclesia distinxit inter su
pernaturalitatem miraculorum naturaliter cognoscibilium, et supernaturalitatem gratia? ct mysteriorum naturaliter incognoscibilium
etiam pro angelis (Concilium Vaticanum). 1’nde etiam Molinista
*
dicunt quandoque virtutes theologicas esse supernaturales quoad
substantiam, non tamen vi objecti formalis. Et hoc est illogismus
eorum.
Nunc communiter theologi, contra Scotum et Ripalda. tenent
quod Deus nequidem de potentia absoluta potest creare substantiam
supernaturalcm vel substantiam cui visio essentia1 divina
*
foret na­
turalis.
Cf. Concilium Trident., sess. G, c. 7 (Denz.., 800) quid sit justi
hiatio impii : « Ea renovamur spiritu... vere justi nominamur et su­
mus. 1’nde in ipsa justificatione cum remissione peccatorum ha
*c
omnia simul infusa accipit homo: fidem, spem, caritatem». 1'nde
suat virtutes secundum se infusa·, non per accidens infusa
*
ut esset
geometria infusa.
Perfectam autem confutationem praedicta1 theoria1 nominalistarum statim dabimus in solutione sequentis dubii.

!
gratia sanctificans .sit formalis et physica piirticipitio naturtr divina?.
Dubium 5um. — <Ctrum

AN S1T Ι’ΛΚΤΙΓΙΙ’ΛΤΙΟ DIVINJE ΝΛΤΓΚ.Η

103

Sanctus Thomas in nostro articulo 3 et
in Γ sicut q. 112, a. 1, dicit quod gratia est participatio divinæ na­
tura·. et sanctus Thomas loquebatur formaliter, sed postea sæculo xiv
et xv fuerunt magna· discussiones inter thomistas et nominales circa
hoc verbum participatio.
Omnes theologi catholici semper quidem tenuerunt gratiam san­
ctificantem esse in aliquo sensu participationem divina· natura·,
propter expressa testimonia Sacra· Scriptura· et Patrum, infra ci­
tanda, praesertim propter verbum II Petri, i, 1: « Ut per ha
*c
(dona)
efficiamini divinæ consortes natur® ».
In primis notanda est definitio nominalis participationis. Par­
ticipare significat partem capere, sic distinguitur subjectum parti­
cipans et perfectio participata. Cf. Tabulam auream operum S. Th.:
Participatio.
Participare significat partem capere; et per prius dicitur de
rebus quantitativis, quæ habent partes intégrales; vg. participare
huic prandio, postea dicitur de qualitatibus, vg. participare calori,
luci, albedini. de qualitatibus spiritualibus, ut discipulus participat
scientia· sui magistri dum ejus partem accipit, sic etiam miles par­
ticipat victori® ducis.
Sic Plato sæpe usus est hoc verbo in ordine philosophico, sic
dicebat quod homines participant ideæ humanitatis, et boves ideæ
bovinitatis, sed putabat has ideas exemplares esse separatas; e contra
homo separatus vel bos separatus non potest existere, quia deberent
habere ossa ct carnes scii, materiam communem non individualem
et ossa et carnes non possunt existere quin sint h<rc ossa et hœ
carnes, ut dixit Artet. Sed Deus est ens per essentiam, bonum, et
verum per essentiam. ·
Et communiter dicitur: lapides participant enti, piant® et ani­
malia participant rit<r, homines participant intellectualitati, et sic
sunt analogice similes Deo secundum esse, vivere, et intelligere.
Quæritnr nunc utrum per gratiam habitualem justus participet na­
turae divinae seu vita· intima
*
Dei seu Deitati qua Deus proprie Deus
est. aliis verbis: an participet principio radicali operationum pro­
prie divinarum quibus Deus immediate se cognoscit et diligit.
Ut referunt Salmanticenses hic, dub. III, n° 54, Nominales con­
sequenter ad praedictam eorum thesim, negaverunt gratiam sancti
fican(em esse physicam et formalem participationem natura· divina·;
item Coninchus in lln,n -Ilae, d. 21. n° 75 et Lessins. 1. II De Sum
nio Bono.
Nominales dicunt : gratia sanctificans est participatio moralis,
consistens in rectitudine voluntatis et imitatione sanctitatis et ju­
stitiae Dei, sicut illi (pii imitantur fidem Abralue dicuntur lilii Abraha·. et qui imitantur malitiam diaboli dicuntur ejus lilii, quamvis
physice non sint ex eo nati. Secundum hanc tendent iam protestantes
dixerunt: homo est per gratiam filius Dei, prout credit peccata sua
exterius remitti seu non imputari. Et Bains, (pii erat protestons miStatus quæstionis.

DE ESSENTIA GIIATI.E

KU

ligatus, negavit proprie supernaturalitatein gratia
*
sanctificantis,
quam revocavit ad naturalem honestatem christianam ’.
Alii theologi catholici dixerunt : gratia sanctificans est partici
patio physica divina
*
naturæ non tamen formalis, sed virtualis, scii,
non formalis, ut lux aeris est participatio lucis solis, sed virtualis.
sicut semen est participatio generantis, ut virtus ab eo derivata, ad
producendum sibi simile. Cf. Gonet.
Denique thomista
*
tenent quod gratia sanctificans est partici­
patio physica ct formalis divinte natura·; sed quoad aliquid sectin
darium dividuntur inter se. Cajetanus, Ledesma, .Martines, Gonet.
Sa linant iron.ses dicunt: est etiam participatio physica formalis analogica ipsius infinitatis Dei; alii dicunt infinitas participari nequit,
ita (’urici. Sed hæc disputatio secundaria videtur esse de nominibus,
unde Joannes a sam to Thoma et Billuart has duas opiniones thoini
slarum conciliant, ut mox dicendum est. cf. infra: de dignitate gra
* sanctificantis, p. 112 sq.
fia

est : Gratia sanctificans est divinet' natura·,
participat io non solum moralis sed physica, non solum virtualis sed
formalis, analogica tamen, imperfecte imitans ut accidens id quod
in Deo est substantia.
1° Fundatur hæc conclusio in Sacra Scriptura :
Ii 1’etiu, i. I: « Per quem (Christum) maxima et pretiosa nobis
promissa donavit, ut per hæc efficiamini divin» consortes naturae».
Item in Sacra Scriptura passim testatur justos per gratiam
rj· Deo generari, nasci, renasci, et filios Dei fieri ; atqui per genera­
tionem et nativitatem natura communicatur. Epist. Jacobi, i. 18:
« Voluntarie genuit nos verbo veritatis, ut simus initium aliquod
*
creatura
ejus». — Joan., i, 13: «Dedit eis potestatem filios Dei
fieri, (pii non ex sanguinibus, neque ex voluntate carnis..., sed c.r Deo
nati sunt». Quid remanet ex isto textu in nominalismo, et in luthé­
ranisme? — Joan., hi, 5: « Nisi (piis renatus fuerit ex aqua et Spiritu
Sancto, non potest introire in regnum Dei ». — I Joan., in, 9:
«Omnis qui natus est ex Deo, peccatum non facit, quoniam semen
ipsius in eo manet». Ibidem, v, 1 : «Qui natus est ex Deo» non pec­
cat; sed gratia Dei conservat eum; scii, qui remanet in statu gra­
tia·. ut filius Dei. non peccat mortaliter. Sic ex Sacra Scriptura pro
luitur quod gratia est participatio divina
*
naturæ.
Item talis est sensus obvius definitionum Ecelesiæ, qua
*
sic coi
liguntur a Denz. in suo indice, p. 598: «Gratia habitualis est di
stincta ab actuali 11061 sq.j, est qualitas anima· infusa et inluerens.
Conclusio communior

1
> i
V·

n

» Cf. Denz., 1021: « Human® natura.· sublimatlo et exaltatio In consortium
*
divina
natum· debita fuit integritati primae conditionis, et proinde naturalis
dicenda est. et non eupernaturalls ». 1023: «Absurda est eorum sententia qui
dicunt, hominem ab initio, dono quodam supernatural! et gratuito, supra con­
ditionem natum su® fuisse exaltatum, ut tide, spe et caritate Deum SUpernaturaliter coleret ».

AN' SIT PARTICIPATIO DIVINAS NATt'RÆJ

10,>

qua homo forma liter justificatur, lit consors divina
*
naturæ, regene­
ratur, manet in Christo, induit novum hominem. Iit lucres vita;
*.
interim
.. », cf. referent ia-s apud Denz.., ibidem
.
*

2

sunt præsertim dua; rationes:
1· sumitur ex definitione natura;;
2“ ex ipsa siipernaturalitate essentiali gratia;.
Probatur

ratione

theologica:

sic proponitur:
Per naturam divinam intelligitur principium radicale divinarum
operationum, quibus Deus seipsum intuitive videt, et seipsum
diligit.
Atqui gratia sanctificans physice et formaliter imitatur hoc ra
dicale principium operationum proprie divinarum: nam radi­
caliter disponit hominem ad Deum intuitive videndum, et
amore beatifico diligendum.
— Ergo gratia sanctificans est participatio physica et formalis
divinæ naturæ.
Major fundatur in ipsa definitione natura
,
*
qua; est radix pro
prietatum et radicale principium operationum cujuslibet rei. Sic ana­
logice. sed secundum sensum proprium non metaphorieum, natura est
in Deo id quod in ipso concipitur ut radix divinarum perfectionum
et principium radicale operationum proprii
*
divinarum, qua
*
specificantur ab ipsa Dei essentia visa et dilecta: dum e contrario actio
creatrix procedit non a natura divina, sed a libertate divina, nam
Deus non operatur ad extra ex necessitate natura
*.
Minor est clara præsertim de gratia consummata, qua
*
vocatur
gloria, ex qua procedit in intellectu lumen gloria
*
et in voluntate
caritas beatifica. Insuper, secundum sanctum Paulum, caritas viatoris
nunquam excidii, eadem est ac in cudo : et fides est sperandarum
substantia rerum. 1’nde gratia in traditione dicitur semen gloria·.
quædam inchoatio vita; aeternae, secundum verba Christi, Joan., iii.
36 : «Qui credit in Filium habet vitam adernam » : vi, 10. 17: «Qui
credit in me, habet vitam teternam», item vi, 55: Joan., xi. 26: « (pii
credit in me non morietur in æternum ».
Agitur de gratia, qua
*
Inudat filiationem adoptivam, quæ est si­
militudo qiuedam participata filiationis Verbi, nam in filiatione na­
turali communicatur iota natura indivisibilis, ut essentia et substan­
tia, sicut est in Patre; nobis autem communicatur participatio divi
me naturæ per donum accidentale.
la Ratio

— Adversarii tamen objiciunt:
/» Objectio.
Dicitur in lib. Job, xxxvm, 28 : «Quis est pluviæ
pater? vel quis genuit stillas roris?», scii. Deus: atqui pluvia non
participat naturam Dei; ergo nec alii textus citati aliquid probant.
Objectiones.

1 Quoad testimonia Patrum, cf. Itovi-r i»»‘ Jovrnm., Eru hiHd. putrlsHcuin,
index theologicus, n° 358.

nr;

106

essextî \ gkati

r.

Respondetur: In libro Job frequens est modus poeticus loquendi,
et in hoc textu poetice «pater pluviæ» ponitur pro auctore pluvia?.
Item dum dicitur «(piis genuit stillas roris»? genuit sumitur lato
et improprio sensu. Non autem ita est dum dicitur II Petri, i. 4.
de justis: efficiuntur «consortes divina
*
naturæ».
Instantia. — Sacra Scriptura vocat etiam tilios Dei, eos qui bene
vivunt et faciunt Dei voluntatem vg. Matth., v, 14 : « Benefacite his
qui oderunt vos, ut sitis filii Patris vestri». Item Luc., vi. 27: « Di­
ligite inimicos vestros, ... ei eritis filii Altissimi ». In hoc designatur
solum consortium morale cum Deo, nosque effici ejus filios morali ter
seu imitatione morum.
Respondetur: Equidem etiam morali modo efficimur lilii Dei per
imitationem morum, sed luee filiatio moralis non excludit alteram,
revera eam supponit. Deus enim primo infundit gratiam, qua sumus
divime consortes natura·, et Deo grati ac lilii efficimur, per partici­
pationem physicam sua· natura·. Deinde homo per actus meritorios
fit etiam moraliter filius Dei, paternos mores imitando; sicut filius
alieujus insigni viri, si mores patris sequatur, dicitur adhuc effici
ejus filius et hoc innnnt verba Christi: «Benefacite his (pii oderunt
vos, ut sitis filii Patris vesti i, (pii in coelis est », supponunt ha
*e
verba
Deum jam esse patrem, aliunde (piam ex dilectione inimicorum.
Instantia.
Per gratiam efficimur solum filii Dei adoptivi. Atqui
adoptio non communicat naturam, sed tantum jus morale ad luere
ditatem. Ergo gratia est solum participatio moralis divina· natura
*,
per imitationem morum divinorum.
Respondetur: Adoptio communicat solum jus morale ad hære
ditatem, in humanis, concedo; in divinis, nego.
In humanis quidem ita est propter duo: 1) quia adoptio humana
supponit in adoptivo eam dem specie naturam quæ est in adoptante,
secus iu adoptione divina ;
2) quia amor hominis adoptantis est affectivus tantum, nihil
physicum producit in adoptato, sed solum jus morale ad hærèditatem ; e contrario «amor Dei est infundens et creans bonitatem in
rebus ».
Gratia participat naturam divinam sicut
caritas et lumen gloria
*
participant divina attributa. Atqui caritas
proprie et physice participat divinum amorem ut divinus est, quia
specificatur ab eodem objecto formali, et lumen yloritr eodem modo
participat divinum lumen, ut divinum est. Cude Christus dixit, Joan.,
xvn, 22: «Ego claritatem (piam dedisti mihi, dedi eis». Ergo gratia
habitualis participat naturam divinam, ut divina est, scii, ipsam
Deitatem, non solum sub ratione entis, sed Deitatis, ut in se est.
1a Confirmatio.

IK

— Causa cujus effectus sunt reales et physici
est ipsa rcalis et physica. Atqui effectus gratiæ sanctificantis ut est
participatio divime natura·, sunt reales et physici scii, virtutes supermit urates, qua
*
ad illam sequuntur, ut proprietates ; secundum
2a Confirmatio.

vx

SIT PARTICIPATIO OIVIN E ΧΑΤΙ Κ.Γ.

107

enim Concilium Trid., raritas est quid diffusum et inhærens in «or­
dibus nostris: item finis gratiæ sanctificantis est <pii«l reale et phy­
sicum. scii, visio beatifica. Ergo ipsa gratia sanctificans, ut partici
patio divime natura·, est «piid reale et physicum, non «piid morale
tantum ut est imitatio morum divinorum.
Dicitur tamen participatio analogica, non univoca, quia est «piid
creatum imo est accidens, et IV Concilium Lateranense (Denz... 132).
explicans verba : «estote pertecti, sicut et Pater vester perfectus est ,
ait «ac si Dominus «liceret : estote perfecti, perfectione gratia . sicut
Pater vester cmlestis perfectus est, perfectione natura ; utraque vi
deliret suo modo quia inter creatorem et creatarum non potest tanta
similitudo notari quin inter cos major sit dissimilitudo notanda ».
Ergo est analogia tantum, non quidem solum metaphorica. sed pro
pria, prout gratia proprie nos ordinat ad operationes beatificas qua
*
sunt proprie divina
*,
et habent idem objectum formale ac operationes
increatæ ipsius Dei. Sic gratia est plus quam Deitatis participatio
rirtualiSj est participatio ut forma permunens, et ratione objecti
formalis specilicativi et connut uralisId quod dici potest partici
patio virtualis divina· natura·, est virtus instrumentalis «piae est in
sacramentis ad productionem gratia
*,
item gratia actualis qua
*
di
sponit ad habitualem.

Præter primam rationem cum suis confir­
mat ionibus, est alia sic proponenda, (pia
*
sumitur ex essentiali super
naturalitate gratiæ.
— (îralia sanctificans tam in hominibus (piam in angelis est. juxta
Ecclesiam, donum essentialiter superna t a rale. excedens quam­
libet naturam creatam et creabilem.
Atqui gratia sanctificans non potest sic excedere quamlibet na­
turam creabilem, nisi sit participatio formalis et physica di
ritur naturtr.
Ergo gratia sanctificans est formalis et physica participatio
«livinæ naturæ.
Notandum est quod posset inverti argumentum et proponi ut
corollarium precedent is rationis, ad probandum contra nominales
quoti gratia est intrinsece supernaturalis. quia est participatio phy
sica divin® naturæ, ita facit Billuart.
Sed major nostra probari potest auctoritate Conciliorum, prout
Concilium Vaticanum dicit (Denz., 1796), quoti «divina mysteria (in
ter «pia
*
est sanctificatio ]K
*r
gratiam) suapte natura intellectum crea
tum (etiam angelicum) sic excedunt, ut etiam revelatione tradita et
tide suscepta, ipsius tamen fidei velamine contecta, et quadam quasi
2a Ratio theologica. —

’ Operationes nostra
*
^
*
supernatural
dicuntur connatu rates, prout proee«lunt a gratia et a virtutibus infusis tanquaiu a secunda natura in nobis
participata, )ter modum forma· jtermanentis.

I'E ESSENTIA GltATLE

KI.S

caligine obvoluta maneant, qtianidiu in hac vita peregrinamur a Do
mino». Item quoad essentialem supernaturalitatein gratia· prout exce­
dit 'ires et merita naturæ. cf. damnationem Pelagian isiui et Sepiipelagianisini in II Concilio Arausicano, et prout excedit exigentias
nostræ naturæ, cf. damnationem Baii praesertim Denz., 1021, 1023,
locis statim antea citatis. Insuper Concilium Vaticanum (Denz., 1S13)
docens «miracula certo cognosci posse» etiam naturaliter, distinguit
expresse superna tu ml it ut cm miraculorum, quæ excedit vires ellicientes creatas non vero vires cognoscitivas nostras, et supematuralila
lem mysteriorum (t gratia', quæ excedit vires cognoscitivas cujuslibet
intellectus creabilis. Sic absque revelatione speciali nemo est abso­
lute certus quod ipse est in statu gratiæ.
Minor autem nostra sic probatur: naturæ creatæ vel creabiles
habent similitudinem participatam Dei secundum c.s.sr. secundum vi­
ri re, secundum intelligere, non vero secundum Deitatem ut sic.
Deus excedit enim omnem naturam creatam et creabilem in ra­
tione principii radicalis operationum proprie divinarum, qua
*
habent
ipsum Deum pro objecto spec i lirat i vo ; hæc est vita Dei intima, per­
tinens ad Deum sub propi iissima et intima ratione Deitatis, quæ est
aliquomodo supra ens. supra unum, supra vivere, supra- intelligere,
quia continet formaliter emincntei has perfectiones simpliciter sim­
plices.
Ergo gratia prout excedit omnem naturam creatam imo creabi­
lem. est participatio formalis et physica natura
*
*,
divina
seu Deitatis,
ut in se est.

Sed jam lapis est quædam participatio physica na­
tura· divina
*
secundum esse substantiale, planta pariter see. vivere in
actu 1° et in artu 2°, a fortiori anima intellectiva est participatio
physica natura
*
*
divina
secundum vitam intellectivam saltem in actu
1’et intellectio nostra secundum vitam in actu 2°; cf. Gakdeii., Ο. Γ..
Structure de l’âme et ex p·’rince mystique, 1927, t. I. p. 373.
Objectio.

Respondetur: Lapis non participat natura· divina
*,
sed participat
rnti, enti in communi, non enti divino; et sic est similitudo analo­
gica entis divini ut ens est, non ut Deus est. Item planta participat
*
ritu
in communi, non vita
*
*;
divina
item anima rationalis participat
citae intellectuali in communi, et sic habet participatam similitudi­
nem intellectus divini secundum generalem rationem analogicam ri­
tu int· lh clivii. In his omnibus, adest analogum commune (esse, vi­
vere. intelligere) in quo conveniunt analogue Deus et creatura.
Sed per oppositum gratia sanctificans ut sic est participatio non
entis in communi, non vitte in communi, non intellectualitatis in
communi, sed est participatio Deitatis, quæ nonnisi in Deo natura­
liter invenitur; sic sola gratia dicitur participatio divina
*
naturæ.
prout est in nobis radicale principium operationum proprie divina­
rum. quarum objectum formale est (in patria saltem) idem omnino
ac objectum formale increatarum operationum Dei.

an

109

SIT PAIlTICI PATIO blVIN.K NATCK.E

Hæc omnia sic figurari possunt :
Deus
■ Deus
.Deus
intellectmilitas '
Ens ]
vita’
' anima
f lapis
' planta·

I )eitas

gratia

Sic lapis participat enti et habet similitudinem eum Deo sub ra
tione entis: gratia e contrario est directe et immediate participatio
naturæ divinæ, mm alicujus perfectionis analogice communis Deo
et creaturis.
Ergo Deitas ut sic non potest participari nisi in aliquo dono es­
sentialiter su pernat urali ; et e converso gratia non potest esse essen­
tialiter supernaturalis nisi sit formalis ac physica participatio natu
* divinæ ut divina est, scii, vitae Dei intimae seu Deitatis ut Dei
ra
tas est. nos ordinans ad cognoscendum Deum sicut ipse se cognoscit
immediate et ad diligendum Deum, sicut ipse se diligit.
Imo gratia sanctificans est participatio Deitatis ut in se est. ei
non solum ut cognoscitur a nobis. Producitur enim a Deo in anima
nostra per infusionem immediatam independenter omnino a nostra
cognitione Deitatis; et sicut Deitas ut in se est communicatur Filio
per ipternam generationem. Deitas ut in se est participatur a justis
priesertim a beatis per adoptionem divinam '.
Unde materialiter gratia est accidens linitum, habitus entitati
vus. sed formaliter est participatio formalis Deitatis, ut in se est,
ut subsistit in tribus personis. Sic clare apparet quod Deitas ut in
se est. quodammodo superat ens et intellectionem, qua
*
ut omnes per
fectiones simpliciter simplices identilicantur in eminentia Deitatis
et possunt naturaliter participari, dum Deitas participari nequit
naturaliter. Cf. infra p. 112: De dignitate gratia
*
sanctificantis.

1um Corollarium.
/'Hiatio nostra adoptiva est formaliter et
physice partitapata similitudo a terntr filiationis filii Dei, cf. S. Tho
mam in Rom., vin, 29: « Priedestinavit nos conformes fieri imaginis
Filii sui Unigeniti» et Tabulam auream, verbum Adoptio. 2l ; 1‘, .
q. 93, a. I. 2*>W; ΠΒ·Π“, q. 45, a. 6 : IIP, q. 3. a. S; q. 23, a. 1, 2. 3. I.
Ratio est quia sicut Pater communicat Filio suo unigenito totam
suam naturam, sine multiplicatione nec divisione hujusce natura
*,
ita nobis communicat physice et formaliter per donum accidentale
participationem hujusce natura
*
*,
divina
seu vitae suae intimae, ut
possimus eum videre sicut semetipsum videt immediate, finito tamen
1 Cf. de hoc articulum nostrum. Rerue thomiste (juillet 1936) : « In ardec
est-elle une participation de la Drité telle qu’elle t si en soi » (p. 170-485). Re­
spondetur affirmative. Sic in hae quiestione non nocesse est qua'rere quid sit
ju.rhi nostrum modum concipiendi constitutivum formale natura
*
*
divina
; utrum
sit Ipsum esse subsistens, an Ipsum intelligere agitur de Deitate ut in «c est,
*
qua
est aliquomodo supra ens et supra Intelligere, prout continet eminenter
formaliter lias lærfeetlones simpliciter simplices. Cf. t ajetanum in lam, q. 1,
, 10 ss. : q. :a», a. 1, n° 7.
a. 3. n° i : q. 1. a. 7, n° 1 : q. 13, a.

110

DE ESSENTIA G RATI JS

modo· participare enim est partem capere et partem relinquere ; Deitas est in Deo substantia, participatio ejus in nobis est accidens.
Principales textus S. Script une de adoptione divina sunt se­
quentes: Rom., vin, 1,1 17: «Quicumque enim Spiritu Dei aguntur,
ii sunt lilii Dei. Non enim accepistis spiritum servitutis iterum in
timore, sed accepistis spiritum adoptionis liliorum, in quo clama­
mus: Abba (Pater). Ipse enim Spiritus testimonium reddit spiritui
nostro, quod sumus tilii Dei. Si autem lilii et hæredes». — Rom.,
vin, 30: «Quos prcescivir, et praedestinavit conformes fieri imaginis
Filii sui. ut sit ipse primogenitus in multis fratribus ». - Ephes., i,
5: « (Deus) pnedestinavit nos in adoptionem liliorum per desum Chri­
stum in ipsum, secundum propositum voluntatis sine». - Gal., iv,
5: «Misit Deus Filium suum... ut adoptionem liliorum reciperemus.
Quoniam autem estis lilii, misit Deus Spiritum Filii sui in corda
vestra, clamantem: Abba (Pater). Itaque jam non est servus, sed
filius. Quod si filius, et hæres per Deum ».
S. Thomas tractavit de filiatione nostra adoptiva præsertim in
IIIe, q. 23, a. 1. 2, 3, I. Ostendit in quo differt adoptio divina ab
adoptione humana (prout Deus hominem vel angelum quem adoptat,
idoneum facit per gratia
*
munus ad suam hæreditatem) : ostendit
præsertim quomodo filiatio adoptiva per gratiam est participata si­
militudo filiationis naturalis: sicut Filius Dei unigenitus accepit ab
æterno totam naturam divinam a Patre suo; filius Dei adoptivus ac­
cipit in tempore participationem divinæ naturæ, seu gratiam, semen
gloriae, inchoationem vitæ aeternæ.
Adoptare convenit toti Trinitati, sed appropriâtur Patri ut
auctori. Filio ut exemplari. Spiritui Sancto ut imprimenti in nobis
similitudinem hujus exemplaris.
2um Corollarium. — Existent ia et realis possibilitas (jratia: ne(/ueuiht sola ratione proprie probari, quia supernaturale quoad sub­
stantiam forma liter sumptum, est etiam supernaturale quoad cognoscibilitatem, verum et ens convertuntur. Quod enim est essentiali 1er
supernaturale non habet connexionem necessariam et evidentem cum
rebus ordinis naturalis, secus reduceretur ad ordinem philosophicum
ut existentia Dei auctoris naturæ.
3um Corollarium. — Gratia est nobilior omni alio ente creato,
quia perfectius participat bonum divinum, (piam quielibet natura
creabilis. Unde sanctus Thomas dicit infra P-Il", q. 113, a. i), ad
2um : «Bonum gratia
*
unius (hominis) majus est (piam bonum na­
*
tura
totius universi»; cf. Commentarium Cajetani hic, et Gonet.
Confirmatur. - Illud est melius quod plus a Deo diligitur.
Atqui ut ait Apostolus Deus omnia fecit propter electos, II Tim., ii.
10. et ideo plus diligit justum (piam omnes creatura
*
ordinis natu
ralis. sicut pater plus diligit filium, quam agros, donnrn et pecudes,
cf. Salmauticenses.

Corollarium.
Ad perfecte cognoscendum pretium gratia
*
oporteret ipsam gloriam experimentaliier cognoscere, sicut ad cogno-

AX SIT ΡΑΠΤΗ ΠΆΤΙΟ blVJS.E NATFKÆ

111

sccndum pretium intelligentiæ infantis oportet cognoscere vitam in
tellectivam in sua plena evolutione. Unde quam magnum est malum
peccati mortalis'. «Si scires donum Dei».
Unde 1res ordines vita
*
sensibilis, vita· intellectualis naturalis et
vitæ gratia
*.
multo ante Pascal clarissime· distincti sunt.

Dubium ultimum.
I tinni y ratio, sanctificans caque sola pro
stet formalitcr esse filium Dei adoptivum (cf. Gonet).
Adoptio communiter delinitur «gratuita
assumptio persona
*
extranea· ad alterius haereditatem <>t Et see. Re
velationem Deus homines in filios adoptat, ut patet ex Ep. ad Horn..
vili, 15: «Accepistis spiritum adoptionis»; ad Gal., iv, 5: «Ut
adoptionem liliorum reciperemus»; ad Ephes., i, 5: « Praedestinat it
nos in adoptionem liliorum per desum Christum». Et velificatur qui­
dem hic definitio adoptionis, prout Deus gratuito assumit et elevat
personam extraneam ad beatitudinem quæ excedit exigentias natu
rales seu jus hujusce persona
*.
Ita communiter Patres, præsertim
Cyprianus, Leo Papa, Augustinus'.
Insuper filiatio adoptiva sumitur ve! formaliter, sic in relatione
consistit, vel fundamentaliter, sic est fundamentum praedicta· rela­
tionis. Et inquirimus nunc quodnam est hoc fundamentum. In ordine
naturali filiatio naturalis formaliter est relatio, et fundamentaliter
est generatio passiva seu natura per generationem accepta. Unde
proportionaliter effectus formalis primarius gratia· sanctificantis est
deiticatio anima·., secundarius est liliatio adoptiva -.
Ad quæstionem sic positam :
Nominales responderunt cum Scoto et Durando; per gratiam
sanctificantem sumus lilii Dei adoptivi, non propter ipsammet natu
ram gratia·, sed quia Deus hoc vult acceptare, favore extriuseeo.
Thomistœ e contrario tenent : sumus lilii Dei adoptivi per gra­
tiam sanctificantem propter ipsammet ejus naturam, nullo exspectato
favore extriuseeo.
Ad intelligentiam hujusce doctrina·, imprimis notanda est dif
ferentia inter adoptionem in humanis, et adoptionem in divinis.
Disparitas est duplex: D quia in humanis adoptio supponit in
adoptato eamdem specie naturam quæ est in adoptante, secus in
adoptione divina ;
2* <ptia amor (pio homo adoptans fertur in adoptatum, nihil
physicum in eo producit, sed tantum aliquid morale et civile, scii,
jus a-d hæreditatem.
Dum e contrario amor Dei quo adoptat per gratiam hominem
est effectivus et efficax, et in eo efficit participationem divinæ naturæ,
Status quæstionis.

’ Itoni οι. Journel, Enrhir. patiixllcttm, index theologicus, n° 359.
- Ilie effectus secundarius non est in Christo, quia jam Christus est Filius
Dei naturalis. Cf. I1J>, q. 23. a. I.

112

DE ESSENTIA ('.HATEE S WCTIl'K ANTIS

sen gratiam .sanctificantem. Ergo hæc gratia sanctificans ex «e fini
dat relationem filiationis adoptivæ; sicut communicatio totius naturæ
divina· per æternam generationem quasi passivam secundae personae
Trinitatis, fundat relationem filiationis naturalis.
Inde cum gratia sanctificans sit participatio non solum moralis
sed physica et formalis naturæ divinae, fundat immediate filiationem
adoptivam nullo exspectato favore extrinseco.
Confirmatur.
Gratia habitualis est natura proportionate cum
visione beatifica, scii, cum hæreditate æterna.
Item contra Lessiiim tenemus quod : Divinitas Spiritus Sam ii
nobis extrinsece unita seu assistens et inhabitans non præstat per
modum forma· filiationem adoptivam.
Katio est : quia forma terminans spiritualem generationem est
id quo terminus genitus spirit militer vivit. Deus autem est rita no
stra non· format i 1er, scit solum effect ire. Cf. IP -II”, 23, a. 2. ad 2,
contra- Magistrum Sententiarum.
Item contra Suarez tenemus: quod implicat contradictionem
esse filium Dii adoptivum, sine gratia habituali. Nam ad istam fi­
liationem exigitur convenientia saltem analogica cum Deo in natura,
lia-r autem non est nisi per gratiam habitualem, qtiA homo est spi
ritualiter a Deo genitus.
Implicat enim vivere vita divina radicaliter sine gratia; sine ea
non habetur nisi justitia naturalis, et nequidem, nam in praesenti
'tutu requiritur gratia sanans ad observandam totam legem na­
turalem.

RECAPITULATIO.
De dignitate gratiæ sanctificantis.

K
«r·
ta

Utrum gratia sanctificans sit formalis ac physica participat io
Actus puri et infiniti.
Disputatur inter thomistas: Cajetanus, Gonet. Salmanticenses
affirmant, quia esi participatio Deitatis; Curiel et quidam alii negant,
quia, ut aiunt, infinitum ut sic non potest participari, nam semper re­
cipitur finito modo. Joannes a sancto Thoma et Billnart, etiam Sal
manliceuses conciliant has duas opiniones dicendo: Gratia. participat
rationem actus puri et infiniti non adaupiate et subjective (quia
quidquid recipitur, recipitur finito modo), sed objective et inada
*()Uate, quia participat id quod est Deo proprium, seu Deitatem ipsum,
ut radicem operationum proprie divinarum, quie objective ad ipsam
Deitatem clare vi>am et dilectam terminantur. Est dissensio potius
quoad vocem (piam quoad rem.
Joannes a sancto Thoma dicit : gratia est participatio infinita
tis objective, cum sit similitudo et fulgor intellectualitatis divina
*;
elevans creaturam rationalem, ut respiciat pro objecto specificativo

ET DE DIGNITATE EJ ΓΗ

Π3

et connatural! Deum ut est infinitus, imo dicendum est: ut est Deus
see. eniinentissiinam et propriissimam rationem Deitatis·. Deitnsutsic,
cujus gratia est participatio, quodammodo superat infinitatem qua
*
est modus cujuslibet attributorum Dei. quæ identificantur in emi
nentia Deitatis.
Ut ait Gonet, Da essentia, gratite, n. 52: «Visio beatifica, quæ
est operatio gratiæ consummatæ, competit Deo ut est ens infinitum
et per essentiam. Ergo gratia consummata participat naturam di­
vinam ut est ens infinitum », nam est principium connaturale vi
sionis beati ficæ.
Gratia sanctificans non totam Dei infinitatem in se capit, sed
aliquem modum infinitatis, seu inadæquate; scii, habet essentiam
divinam pro objecto connatural!, et immediato; sed non identificator
cum isto objecto infinito, nec illud comprehendit ut Deus.
Propterea gratia sicut caritas potest augeri in infinitum, cf.
Utun-iiae^ q. 24, a. 7; cf. Sol. objectionum apud Gonet, loc. cit.

1um Corollarium. — Gratia habitualis est participatio divina
natura: ut natura est, sicut caritas est participatio divini amoris, ut
est operatio. Sed ambæ sunt participationes vitæ intimae Dei. Per
oppositum autem ad vitam naturalem vegetativam, sensitivam aut
intellectivam, dicitur: gratia est participatio divinae naturae seu
vitæ, ut divina est.

2um Corollarium.— Gratia sanet i fica ns est per se sed secundario
participatio natura· Dei, ut est trinus in personis; nam ipsa natura
Dei ut in se est in se subsistit in tribus personis et habet infinitam
fecunditatem ad intra· see. processiones divinas. Unde ex gratia ori
tur caritas qua
*
est inclinatio ad Deum ut est trinus in personis, et
in patria ex ea oritur lumen gloria
*
et visio ipsius Trinitatis.
Attamen gratia non est participatio divinæ Paternitatis perso­
nalis, (piia filiatio adoptiva quæ ex ea sequitur est similitudo par
ticipata filiationis a*terna· Verbi; per generationem autem aeternam
Verbi communicatur quidem natura, divina, non vero Paternitas.
Ergo per adoptionem divinam communicatur participatio divina
*
na
turæ, non vero Paternitatis personalis.
Sed ex infusione gratia
*
sequitur filiatio adoptiva qua
*
nos assi
milat Verbo, quod est imago Patris, et ex gratia fluit caritas quæ
nos assimilât Spiritui Sancto.
3um Corollarium. - Virtutes infusa· dimanant physice a gratia
sanctificante, ut proprietates ab anima. Cf. Salmanticenses.
4um Corollarium. - De potentia absoluta Dei non possunt dari
plures speeies gratia: sanctificantis essentialiter inter se diversa .
quidquid dicant quidam theologi moderni, nam gratia est partici­
patio formalis natura
*
*
divina
quae simplicissima est. nec potest con
cipi quid altius quod participaretur.
Unde quidquid dicat P. Billot (De Verbo incarnato, thés. XVII,
ed. (>a, p. 208) nequideni in sanctissima Christi anima, gratia habis

ouiiiiGot LwmSGE - l>c Gratia

114

DE ESSENTIA GHATIJE SANCTIFICANTIS

tua lis est altioris speciei quam in quolibet justo; sed est inulto major
intensive et extensive. Et insuper in Christo hæc gratia habitualis
derivatur ab increata gratia Unionis seu a Verbo terminante natu­
ram humanam; sed si intrinsece consideratur gratia habitualis
non est altioris speciei in Christo (piam in nobis, est semper et ubi
que participatio formalis et physica divinæ na tune; nee concipi potest quid altius participabile quam ipsa Deitas ut in se est. Si gratia
habitualis in Christo esset altioris speciei, ita pariter visio ejus bea­
ti tica, ut dicit ibidem I’. Billot, et tunc non servaretur principium:
habitus e‘t actus specificantur ab objecto formali, nam idem est
objectum formale visionis beatific® Christi et visionis beatific® alio­
rum beatorum.
Et propterea de potentia absoluta, gratia habitualis, caritas et
lumen gloria:, etiam in sanctissima Christi anima, possent semper
augeri. Non potest concipi supremus gradus possibilis hujusce par­
ticipationis. nam inter quemlibet gradum, etiam elevatissimum, et
ipsam Deitatem semper est distantia, infinita, sicut inter visionem
beatificam non comprehensivam, et visionem increatani et com­
prehensivam. Cf. IIP1"1. q. 10, a. 4, ad 3m, et q. 7, a. 12, ad 2m.
Si dutr essent gratiæ specie essentiali distinctae,
essent pariter duu raritates specie essentiali distinctae et duo lumina
gloria' essentialiter distincta. Atqui hoc est impossibile, nam de ra
tione essentiali caritatis est tendere supernaturaliter in Deum ut in
se est super omnia appretiative diligendum et lumen gloria: termi­
natur ad Deum sicuti est. Non potest concipi altius objectum specilicativum, et habitus specilieantur ab objecto formali.
Confirmatur.

i

*S
»'
' .
: >

>..
i
'i»
"*
Ιλ
H

— Unde in Adamo innocenti et in Christo
gratia sanctificans non erat alterius speciei quam in nobis, habebat
tamen in eis alios effectus1; etiam in ordine naturali eadem species
humana habet effectus diversos in viro et in muliere. Sic gratia in
nobis causât poenitentiam, non in Christo, quia- erat impeccabilis;
in nobis causât filiationem adoptivam non in Christo, quia jam Chri
stns erat filius Dei naturalis, ergo incapax adoptionis. Item in Ada
mo innocente, gratia erat radix justitiæ originalis, quæ involvit integritatem natura
*,
non in nobis. In angelis non producit virtutes
*
temperantia
et fortitudinis, quia angeli non habent passiones.
Item propterea gratia, sanctificans remanens specie eadem habet
duos status scii, via
* et patria:; in primo exigit connutliraliter fidem
et spem, in secundo non, sed exigit lumen gloria:, et post resurrectionem. corporis gloriam. Non mirum est, si pro diversitatem horum
statuum, eadem gratia sit radix diversarum virtutum.
5um Corollarium.

f

-or®»

Gratta sanctificans est simpliciter per·'
fertior caritate. lumine gloria·, visione beatifica, qua· ex ea dima
6um Corollarium.

» Num forma accidentalis i ut gratia» perfliclt subjectum in quo recinitur
juxta modum et exigentiam illius, et pro diversitate subjectorum diversos nroducit effectus interdum specie diversos, si< gratia non producit in angelis vir­
tutes moderatrices passionum sicut in nobis.
■·■ ’
·*

ET !>E DIGNITATE EJUS

115

nant, sicut essentia est perfectior proprietatibus suis; quia partici
pat divinam naturam, sub conceptu naturæ, non vero sub conceptu
virtutis intellectiva?, aut intellectionis, aut amoris. Attamen visio
beatifica est sec. quid perfectior quam gratia, ut actus secundus,
quam actus primus. Sic arbor est quid perfectius quam fructus ejus,
sed perficitur arbor quando fructificat.

7um Corollarium.
Gratia sanctificans specifice simpliciter no­
bilior est quam substantia cujuslibet anima etiam anima
*
Christi, et
quam substantia angelica, creata vel creabilis; quamvis ut accidens,
see. modum essendi, id est see. quid sit minus nobilis. Cf. quoad
animam Christi De Verit·., q. 27, a. 1, ad Glim ; et II
* IP', q. 23, a. 3:
«Caritas est simpliciter perfectior essentia anima·», sicut facultas
intellectualis, quamvis sit accidens, est nobilior lapide.
— Sic gratia est magis spiritualis et incor
ruptibilis in se quam anima humana «thesaurum istum habemus in
vasis fictilibus».
Attamen gratia sanctificaais est simpliciter minus nobilis quam
maternitas divina Verbi incarnati nam hæc maternitas ratione sui
termini pertinet ad ordinem unionis hypostaticæ, et hic ordo superat
non solum ordinem naturæ, sed etiam ordinem gratiae et gloriae.
Sanctus Thomas dicit, P, q. 25, a. 6, ad
«Beata Virgo ex
hoc quod est mater Dei, habet quamdam dignitatem infinitam ex bono
infinito quod est Deus: et ex hoc non potest aliquid fieri melius
ipsa». Propterea ei debetur cultus hyperduliæ. cf. IIP. q. 25, a. 5,
quia, ut ait Cajet anus, ejus «dignitas fines divinitatis propinquius
attingit ».
8um Corollarium.

Dubium. — An gratia actualis disponens ad justificationem sit
participatio physica et formalis naturæ divinæ.
Respondeo: est participatio physica, virtualis, non formalis, si­
cut semen est participatio generantis ut virtus ab eo derivata ad pro
ducendum sibi simile. Non vero formalis, quia nondum dat connatu
raliter elicere operationes supernati! rales ordinis gratiæ. Est quasi
supernaturalis regeneratio in fieri tantum, ut dicemus agendo de
justificatione.

An gratia sanctificans præstet formaliter esse
lilium Dei adoptivum, eaque sola talem effectum pries ta re possit?
cf. Gonet, loc. cit.
Adoptio solet definiri: gratuita assumptio persona· extra nete ad
alterius luereditatem. Sic filius adoptivus distinguitur a filio per na
turam, et in humanis et in divinis.
Supponitur ut certum de tide quod justus est filius adoptivus
Dei, Galat., iv, 5: «Ut adoptionem filiorum reciperemus ». Rom..
vni, 15: «Accepistis spiritum adoptionis». Epius., i, 5: « Pried est i
navit nos in adoptionem filiorum per .Tesum Christum».
Ad quæstionem positam communius respondetur affirmative. Ratio
est quia sicut filiatio naturalis est formaliter rea lis relatio fundata
Aliud dubium.

-

[l(i

DE ESSENTIA GRATIÆ

in generatione passiva, seu in natura, per generationem accepta ; ita
filiatio adoptiva est formaliter relatio rea lis fundata, in participa
tione divinæ naturæ passive accepta per regenerationem. Hoc est
verum etiam independenter a subsequent! acceptatione Dei, contra
nominales, Durandum et Scotum.
110Ç confirmatur per hoc quod nulla alia rea l itas potest fundare
hanc relationem realem.
1° Non quidem Spiritus Sanctus, quidquid dicat Lessius, quia
est nobis assistens ut causa extrinseca, non est forma qua quis re
generatur in lilium Dei.
2° Non est caritas, (pia· supponit gratiam habitualem sicut
radicem, ut melius infra patebit.

Corollarium /,1,n: I nde contra Suaresium thomistæ tenent quod
implicat contradictionem esse lilium Dei adoptivum sine gratia ha­
bituali. Nani hæc filiatio exigit convenientiam analogicam cum Deo
in natura divina; et implicat creaturam convenire analogice cum
Deo in natura sine participatione divina
*
*
natura
per gratiam.
1’nde eo ipso quod justus habet gratiam est filius Dei adoptivus
et habet jus ut acceptetur ad gloriam; cf. Gonet, loc. cit., n° 1.3G.
Corollarium 2üm: Adoptare hominem in filium est commune
tribus personis, quæ actio infusiva gratia·, cum sit operatio libera
et ad extra est communis toti Trinitati, sicut omnipotentia. Attamen
ut dicitur IIP, q. 23. a. 2, adoptio activa appropriatur Patri, prout
lilial io adoptiva est quædam participata similitudo filiationis a*ter
nae. Insuper prout luce adoptio iit per gratiam, (pia
*
est opus divini
amoris, appropriatur Spiritui Sancto sanctificatori.
Corollarium
: Reprobus tempore quo est in statu gratia
*
est
Illius adoptivus Dei. Ht prædestinatus tempore quo non est in statu
gratia·, non est filius adoptivus Dei.
\

VJ
r ’
r
v%

Aut. 111.

UTRUM CRATIA SIT IDEM

PRÆSERTIM

•m

*l>
a:

SIT

IDEM

QUOD

CARITAS.

Non qmevitur utrum sit idem ac virtutes
*,
acquisita
nec ac fides aut spes, quia hæc haberi possunt in statu
peccati mortalis, scii, sine gratia sanctificante. Sed quia status gra
* inseparabilis est a caritate, quidam putaverunt quod gratia sancti
tia
lirans non rea liter distinguitur a caritate. Juxta Magistrum Senten­
tiarum, ut dicitur in articulo, videntur distingui ratione tantum, quia
pro illo gratia et caritas sunt Spiritus Sanctus habitans et movens
ad actum dilectionis.
Juxta Durandum distinguuntur nomine tantum (nominalismes
tollit (ptasi omnes distinctiones reales); juxta Scotum distinguuntur
formaliter: juxta quosdam alios distinguuntur virtualiter, ratione
diversorum ofliciorum. S. Thomas, ejus schola et plures extranei di­
cunt: realiter distinguuntur. Cf. /)<- | eritate, q. 27. a. 2
Status quæstionis.

C
k*,

UTRUM

QUOD VIRTUS,

AN GRATIA SIT IDEM QUO!) CARITAS

117

est : Gratia sanctificans est aliquid pro
ter virtutes infusas qua- ab ipsa derivantur, sicut lumen naturale
rationis est aliquid praeter virtutes acquisitas ab eo derivatas.
Conclusio sancti Thomæ

Probatur: 1° Anet. S. Scriptum «pia
*
loquitur de gratia et de
caritate, tanquam de duabus rebus. II Cor., xin, 13: «Gratia Do­
mini nostri Jesu Christi et caritas Dei». - Rom., v, 5: «Caritas
Dei diffusa est in cordibus nostris per Spiritum Sanctum qui datus
est nobis»; datus est autem nobis per gratiam, ratione cujus in no
bis habitat. — 1 Tini., i, 14: «Superabundavit gratia Domini cum
lide et dilectione».
Item Concilium Viennense. (Denz., 183) dicit baptizatis infundi
«gratiam et virtutes». Cone. Trident., sess. (i, can. 7 iDenz., 799»:
«Renovatio interioris hominis lit per voluntariam susceptionem gra
tiæ et donorum», et can. 11 (Denz., 821) definit «hominem non ju­
stificari exclusa gratia et raritate ». Insuper hoc sensu mentem Con­
cilii intellexit Catéchisions Concilii, part. 2, de baptismo, c. 38, ubi
describit gratiam sanctificantem, nondum loquens de caritate, et
postea c. 39 dicit : « Huic additur nobilissimus omnium virtutum co
mitatus, quæ in animam cum gratia infunduntur».
Item sanctus Augustinus, l)c dono persever., c. 16, citatus in
argumento «sed contra», dicit : «Gratia prævenit caritatem». Atqui
nulla ratio afferri potest cur S. Scriptura, Concilia, Patres, loquen
tes in re dogmatica, semper unam et eamdem rem intelligant sub
diversis nominibus: esset ad minus inutilis repetitio, et cum frequen
ter invenitur, inde eruitur saltem quod ex his auctoritatibus proba
bilius distinguuntur rea liter gratia et caritas.
2° Probatur ratione theologica: fundata in definitione virtutis,
et in parallelismo inter ordinem naturalem et ordinem supernatu
ralem.
— Virtus realiter distinguitur a natura proportionata præsuppo
sita, ita virtutes acquisita
*
a natura nostra
*
animae.
- Atqui virtutes supernaturales pnesupponunt naturam elevatam
per gratiam sanctificantem.
— Ergo virtutes supernaturales. etiam caritas, realiter distin­
guuntur a gratia· sanctificante.
Major fundatur in aristoteliea definitione virtutis; scii. « dispo
sitio perfecti ad optimum», scii, virtus supponit naturam sibi pro
portionatam, est perfectio potentiæ congruens naturœ, et ideo rea
liter distinguitur a natura, jam constituta: sic virtutes acquisita
*,
vg. sapientia, prudentia, distinguuntur realiter a lumine rationis
præsupposito, quod existebaf ante acquisitionem harum virtutum.
Minor: Sicut virtus humana supponit naturam humanam quam
disponit, in ordine ad finem naturalem, ita virtus supernaturalis sup
ponit naturam elevatam ad esse supernaturale, (piam disponit con
gruenter in ordine ad finem supernaturalem consequendum. Non est
autem dubium quod caritas sil virtus supernaturalis, et quod esse
supernaturale communicatur per gratiam.

1>E ESSENTIA GRATl.E

lis
r

Ergo caritas realiter distinguitur a gratia sanctificante, quam
præsupponit; sicut habitus immediate operativus ab habitu entita
rivo. <pio elevatur ipsamet essentia animæ, ut melius apparebit ar­
ticulo 4°.
Et jam hic ad 3“>n : dicitur: «Gratia reducitur ad primam spe­
ciem qualitatis (scii, ad habitum), nec tamen est idem quod virtus,
sed habitudo quaedam (habitus entitativus) quæ praesupponitqr a
virtutibus infusis, sicut earum principium et radix ».
Objiciunt adversarii : Sed eadem forma accidentalis potest simul
elevare naturam et disponere ad operandum ; sicut idem calor tribuit
ligno esse calidum et calefactivum.
Respondetur: 1° Eadem forma accidentalis non potest recipi in
duobus sujectis realiter distinctis; atqui elevatio natura
*
debet esse
in essentia animæ, dum caritas, ut virtus, debet esse in aliqua fa­
cultate, scii, in voluntate. Ergo.
2° Tunc pariter una et eadem forma accidentalis posset præstare effectus omnium virtutum et donorum. Ideoque non distingue­
rentur tres virtutes théologie®, quatuor cardinales infusæ, et septem
dona, ut facit tota Traditio ex ipsa Sacra Scriptura.
3" In quolibet ordine operari sequitur esse; et præsertim connaturaliter operari præsupponit principium essendi proportionatum.
Ad exemplum caloris in ligno, respondendum est: disparitas
provenit ex hoc quod calor non est virtus in ligno, sed simplex qua­
litas sensibilis

>

Confirmatur conclusio quadrupliciter :
1° Deus prior dilexit nos (I Joan., iv) ; effectus autem hu­
jusce dilectionis est gratia; dum caritas est principium proximum
(pio diligimus Deum.
2° Gratia est participatio divina» naturæ, caritas participatio
divime voluntatis.
3° Omnis inclinatio sequitur ad formam; atqui caritas est in­
clinatio ordinis supernaturalis, ergo supponit formam supernaturalem, ad quam sequitur.
1° Deus non minus providet animæ in ordine supernaturali,
(piam in ordine naturali; atqui in ordine naturali ad essentiam ani­
ma· sequuntur facultates, ergo in ordine supernaturali ad gratiam
sequuntur virtutes infusæ.
Et id quod dicimus valet etiam pro angelis, quia eorum essentia
non est immediate operativa, sic differt ab essentia divina, quaï sola
est suum esse et suum agere.
' Nec admittenda est distinctio formalix-actualix Scoti, qua· esset inedia
inter distinctionem realem et distinctionem rationis fundatam in re, nam non
dari latest medium inter distinctionem quie existit ante considerationem montis
nostra·, et illam qua· non erixtit ante considerationem mentis; non datur me­
dium inter duo contradictoria. Et distinctio qui® existit ante Considerat Ionem
mentis nostra
*.
quantumvis sit minima, jam realis est.

AN IN ESSENTIA ANIMÆ RECIPIAT! it

Hi)

Objectio. — Kcd tunc fides et spes non possent esse sine gratia
gratia habituali sicut proprietates non possunt esse sine essentia.

Respondetur: Fides et spes remanent in peccatore sicut in
subjecto non connatural!, sed præternaturali. Et non habent ratio
nem virtutis nisi sint cum gratia.
Peccator potest quidem credere, sed non ita bene credere ut
oporteret.
Ita in ordine naturali, calor est in igne, tanquam in subjecto
connatural!, in aqua tanquam in subjecto violento, nam calor non
est proprietas aquæ, quæ naturaliter frigida est.
Attamen sæpe iidein effectus tribuuntur gratia
*
et caritati, prout
sunt inseparabiliter connexae. Sic effectus proprii caritatis proce
dunt a gratia, tanquam a radice. Cf. apud Bilhiart, alias objectione.
*
minoris momenti.
Αητ. IV. — UTRUM

GRATIA HABITUALIS

SIT IN ESSENTIA ANIMÆ TANQUAM

IN SUBJECTO.

— Qui dicunt gratiam esse idem quod caritas,
tenent gratiam subjectari in voluntate et non immediate in essentia
animæ. Ita Scotus (II Sent., dist. 2<>) qui assumpsit ut propriam
doctrinam objectiones sancti Thoma
*,
ut sæpe!
Status quaestionis.

,

<

Conclusio sancti Thomæ: Gratia habitualis prout pra supponitur
η virtutibus infusis, est in· essentia, anima· tanquam in subjecto et
non in aliqua potentia.
Probatur 1° ex communibus in argumento «sed contra»: « Per
gratiam regeneramur in filios Dei, secundum Sarram Scripturam ».
Atqui generatio per prius terminatur ad essentiam, quam ad po
tent i as.
Ita in ordine naturali, quare non in ordine supernaturali?
Probatur 2° ex propriis, tanquam corollarium præcedentis ar
ticuli, sic:
— Omnis perfectio potent iæ rationalis est virtus seu habitus operativus bonus.
Atqui gratia habitualis non est virtus, sed pnvsupponitur a
virtutibus infusis (articulo praecedenti).
— Ergo gratia habitualis non est in potentiis animæ, sed in ipsa
animæ essentia præsupposita a potentiis.
Unde est participatio divina
*
*
natura
per quamdam regenerationem sive recreationem, dum caritas est participatio divini amoris
in voluntate, et fides participatio divina
*
cognitionis in intellectu,
quamvis omnes hi habitus infusi sint formaliter participationes vi
tæ intima
*
Dei, sed nunc considerantur potius materialiter, scii, ex
parte subjecti in quo sunt.

12C

l»E ESSENTIA GHATCE

\

r .
v/
Ij

Arf jam; Anima est subjectum gratiæ, sec. quod est in specie
intellectualis naturae, nt anima intellectiva, quamvis virtus infusa
castitatis sit in appetitu sensitivo.
Confirmatio: Esset inconveniens quod essentia animæ minus perliceretur supernaturaliter quam ejus potentiae. Totus homo non esset
supernaturaliter perfectus, quoad esse et operari; et vitalitas ejus
radicatis non elevaretur; ita esset si doctrina Scoti esset vera.
/nrn Corollarium : Gloria, sumpta pro radice luminis gloriæ et
caritatis est pariter in essentia animæ; est enim gratia consummata.
Est idem habitus entitativus, propterea S. Th. pluribus locis dicit
quod gratia habitualis, semen gloriæ, est quædam inchoatio vitae
aeternae; quia est idem habitus; e contra lides infusa quæ est obscura
non est quædam inchoatio visionis beatific®.
jam Corollarium : Grat ia est principium radicale meriti, caritas
autem est ejus principium proximum.
jam Corollarium : Peccatum mortale, ut est privatio gratiæ
sanctificationis, est mors anima
*
in essentia animæ, et ut est habitus
vitiosus vel actus est in voluntate, vel in alia facultate sub imperio
voluntatis.
Ad complementum hujusce quaestionis de essentia gratiæ legendi
sunt duo articuli in tractatu De lege nova, P-IP', q. 106, a. 1 : Utrum
le.r nova sit scripta an indita in corde. Respondetur: «Id quod est
potissimum in lege Novi Testamenti, et in quo tota ejus virtus
consistit, est gratia Spiritus Sancti, quæ datur per fidem Christi.
Et ideo principaliter lex nova est ipsa gratia Spiritus Sancti, quæ
datur Christitidelibus... Unde S. Paulus dicit (Rom., vm, 2): “Lex
spiritus vita.· in Christo Jesu liberavit me a lege peccati et mortis”...
Et ideo dicendum est quod principaliter lex nova est le.r indita, se­
cundario autem est lex scripta ».
Cf. ibidem, P-IP®, q. 106, a. 2: «Lex Evangelii (per id quod
principaliter est in ea) justificat». - Ibid, ad 2ni : «Quantum est
dc se (ut gratia habitualis) sufficiens auxilium dat ad non peccan­
dum », scii, dat ipsum posse non peccare, quamvis remaneat in nobis
viatoribus potentia ad oppositum.
Cf. IIP, q. 8, a. 1, 2, 5: Christus ut homo meruit nobis omnes
gratias quas accipimus, et eas nunc nobis communicat ut causa instrumentalis physica divinitatis, IIP, q. 62, a. 5: q. 13, a. 2:
q. 48, a. 6.
IIP, q. 62, a. 2: «Gratia sacrainentalis addit super gratiam
(habitualem» communiter dictam et super virtutes et dona, quoddam
divitium auxilium ad consequendum sacramenti finem ». — Ibidem
ad /">: «Gratia virtutum et donorum sufficienter perficit essentiam
et potentias animæ quantum ad generalem ordinationem actuum ani­
mæ (sic erat in Adamo innocenti, et in angelis, in quibus non fuit
gratia proprie Christiana, quæ data est hominibus a Christo re­
demptis). Sed quantum ad quosdam effectus speciales, qui requirun­
tur in vita christiana. requiritur sacrainentalis gratia ». — Sic etiam

I
I

‘

AN’ IN ESSENTIA ANIMÆ RECIPIATUR

12J

dicendum est : in Angelis et in Adamo innocenti fuit gratia super
naturalis, ut participat io divina naturœ, non vero ut gratia clui
stiana, proveniens a Christo redemptore et configurans Christo cru
ci fixo.
Gratia sacrainentalis non est novus habitus infusus realiter
distinctus a gratia habituali, sed addit supra gratiam communem
jus aliquod ad gratias actuales suo tempore accipiendas et corre
spondentes fini speciali sacramentorum (v.g. gratia sacrainentalis
ordinis dat jus ad gratias actuales ad sancte celebrandam missam i.
Et hoc jus morale est relatio quæ indiget fundamento reali ; hoc fun­
damentum renie est proprie gratia sacrainentalis nt quid reale per
manens in anima. Et probabilius secundum thomistas est modus
specialis et specialis rigor gratia sanctificantis, qui influit in actibus
virtutum. Cf. S. Thomam, De Veritate, q. 27, a. 5, ad 12. Sic lo­
quimur de raritate sacerdotali, de prudentia sacerdotali. Ita Joannes
a S. Thoma, Salmanticenses, Contenson, Ilugon, Merkelbach, et plu
res alii thomistæ.
Proinde sicut gratia sanctificans est principium sanctificationis
justorum sive hominum, sive angelorum, ita gratia sacrainentalis
baptismi est principium sanctificationis Christianorum, et gratia sa
cramentalis ordinis est principium sanctificationis sacerdotum qui
sunt Christi ministri.
Nunc comparanda est gratia habitualis cum gratiis gratis datis
et eum gratiis actualibus.

QUÆSTIO CXI

DIVISIONE
Data definitione gratia
*
sanctificantis, considerandae sunt divi­
siones gratia
*.
Jam quidem initio tractatus ad terminologiam sta
tuendam, notavimus varias acceptiones gratiæ creatæ, quae redii
cuntur ad sequentem divisionem :

G H ATI A

«ΠΕΑΤΑ

habitualis: gratia virtutum et donorum.
lgratum\,
faut efficax aut sufficieus;
i interna faciens i actualis 'aut operans aut coopérons:
’
[
'praeveniens aut subsequens.
i
gratis data : ex. donum prophetia», linguarum, etc.
[externa: vg. praedicatio evangelica, lex divina scripta, mi­
racula, exempla Christi et sanctorum, occasiones
bene agendi aut malum vitandi.

S. Thomas in praesenti quaestione examinat fundamentum harum
principalium divisionum traditionalium. Sunt quinque articuli :
primus et duo ultimi sunt de gratiis gratis datis per compara­
tionem ad gratiam gratum facientem;
secundus et tertius de divisione inter gratiam operantem et
(•ooperantem, ac inter praevenientem et subsequentem, occasione cu­
jus erit sermo de gratia efficaci et de sufficienti.
Art.

I.

UTRUM CRATIA CONVENIENTER DIVIDATUR PER

CRATIAM

CRATUM

FACIENTEM

ET

CRATIAM

CRATIS DATAM.

Hic articulus ponitur ad explicandum
textum 1 Cor., xii, 8-10, ubi sanctus Paulus enumeravit novem gra­
tias gratis datas. «Alii per Spiritum datur sermo sapientiee; alii
autem sermo scientur, sec. eumdein Spiritum; alii fides in eodem
Spiritu ; alii gratia sanitatum ; alii operatio virtutum; alii prophetia;
alii discretio spirituum, alii genera linguarum; alii interpretatio
Status quæstionis.

—

I

IN GR. GRATUM FACIENTEM ET GR.

GRATIS PATAM

123

.icrmonum » et ibidem v. 31 : « Et adhuc excellentiorem viam vobis
demonstro: si linguis hominum loquar et angelorum, caritatem au
teni non habeam, factus sum velut aes sonans aut cymbalum tinniern.
Et si habuero prophetiam et noverim mysteria omnia et omnem
scientiam, et si habuero omnem fidem, ita ut montes transferam,
caritatem autem non habuero, nihil sum », cf. S. Thomam in liant
Epistolam.
Ex hac oppositione orta est divisio traditionalis inter gratias
gratis datas <|Uæ vocantur etiam charismata et gratiam gratum fa
cientem.
Status quæstionis melius apparet ex difficultatibus positis initio
articulis.
Responsio. — S. Thomas ostendit convenientiam hujusce distine
tionis traditionalis dupliciter:
1° In argumento «sed contra»: ex auctoritate sancti Pauli, qui
utrumque attribuit gratiæ, scii, gratum facere et esse donum gratis
datum (Ephes., i, 6; Rom., xi, 6). Potest ergo distingui gratia, prout
vel habet unum tantum, scii, esse quid gratis datum et omnis gratia
est donum gratis datum; vel habet utrumque. scii, non solum est
quid gratis datum, sed etiam gratum facit.
Gratia sen donum gratis datum

(gratum faciens
;
, .
/non gratum faciens.

Hoc melius explicatur ad 3um : «Gratia gratum faciens addit
aliquid supra, rationem gratia’ gratis data1... scii, gratum facit ho
minem Deo. Et ideo gratia gratis data, quæ hoc non facit, retinet
sibi nomen commune», sicut brutum diçitur animal: ignobiliori tri
buitur nomen generis.
Unde hær divisio est per sic et non; scii, gratia in genere deli
nitur: donum supcrnaturale gratis a Deo concessum creatura ratio
nati; et dividitur hær gratia sic definita, prout est aut gratum fa
ciens, aut non gratum faciens.
Unde gratia «gratis data» non opponitur proprie alteri, in hoc
sensu quod non potest esse objectum meriti, nam neque prima gratia
gratum faciens potest mereri, neque ultima, scii, perseverantia tina
lis, neque gratia actualis efficax ad perseverandum per actus bonos
in cursu vita
*.
Attamen ut dicitur in corpore articuli gratia gratis
data supra meritum personie conceditur. Cf. infra q. 111.
♦

♦ #

2° Ratione theologica probatur convenientia praulieta
*
divisionis
ex consideratione finis: sie :
— Cum gratia ad hoc ordinetur ut homo reducatur in Deum,
see. duplicem reductionem ad Deum, est duplex gratia.

124

l»E DIVLSlO.XE GRATIÆ

— Atqui est duplex reductio ad Deum: 1α immediate conjungit
ipsum hominem Deo, et Iit per gratiam gratum facientem ;
2' de se non conjungit hominem Deo, sed cooperatur ad salu­
tem aliorum, et hoc iit per gratiam gratis datam.
— Ergo recta est hæc traditionalis divisio.
Aliis verbis, conjunctio eum Deo vel est formalis vel est mini
sterialis tantum.
Est divisio adæquata, nam reddere gratum et non reddere gra­
tum sunt inter se contradictorie opposita, et non datur medium
inter utrumque.
Gratia gratis data est quæ per .se primo ordinatur ad salutem
aliorum seu «ad utilitatem aliorum», ut dicitur I ('or.. xn, 7.
Gratia gratum faciens est «pia
*
per se primo ordinatur ad salu­
tem recipientis, et ipsum justificat.
Notandum est quod de utraque aliquid dicitur per se primo,
scii, essentialiter et immediate, sed gratia gratis data potest secun­
dario conducere ad salutem recipientis, si bene, id est, ex caritate
ea utatur. Item gratia gratum faciens potest secundario conducere
ad salutem aliorum, per exempla virtutum. Sed eorum linis prima
rius est ille «pii supra assignatus est.

Per oppositum ad gratiam gratum facientem.
gratia' gratis data possunt nonnunguam reperiri in malis seu peccaforibus; nam peccatores etiamsi suam salutem negliganl, possum
aliorum salutem procurare, et ad eam cooperari ad instar eorum (pii
arcam Noë fabricaverunt, et tamen aquis diluvii submersi sunt.
Sic Caiphas, prophetavit ut divitur Joan., xi, 50, dicens: « Expe
dit...ut unus moriatur homo pro populo ». Item, ut narratur in L. 2Vwmerorum, xxii, 22, Balaam 'tametsi ariolus et idololatra, prophetiæ
donum obtinuit. Item Sybil la·, quamvis ethnica
*.
Cf. IIaI»-IIat‘, q. 172.
a. 1. (pioad prophetiam (178, a. 2) mali possunt facere miracula· ad
confirmationem veritatis revelatio ; si autem donum prophetiæ, quod
est altissimum inter gratias gratis datas, possit esse in malis, a for­
tiori aliæ gratiæ gratis datae.
Vnde ipse sanctus Paulus dicit I Cor., ix, 27: «Castigo corpus
meum..., ne forte cum aliis prædicaverim, ipse reprobus elliciar ».
Corollarium. —

gratia gratum faciens sumatur dupliciter/
Respondetur utique: l* stricte. pro gratia habituali a virtutibus
infusis distincta, qua justificamur, seu reddimur formali ter Deo
grati; 2 lati . pro ea quæ ordinatur ad justificationem sui subjecti:
sive antecedi nh r. ut gratia excitans quâ disponimur ad justifica­
tionem: sive concomitante!' vel const guenter, ut sunt auxilia super
*
uaturalia, virtutes infusa
*,
dona, augmentum gratiæ, et gloria quae
est consummatio gratiae. Et in præsenti quæstione sic late sumitur
gratia gratum faciens per oppositionem ad gratiam gratis datam.
Dubium. — An

DE DIVEKSIS GRATIIS GRATIS DATIS

125

Et sic priedicta divisio est adatjuata. Quod non consideravit Vasquez
dum in annotatione hujusce articuli dicit liane divisionem non esse
adæquatam, quia sub neutro ex ejus membris inveniuntur tides, spes,
auxilia actualia. Unde, hic, gratia gratum faciens est eadem ac « gra
lia virtutum et donorum, cum auxiliis proportionatis » de qua Io
quitur sanctus Thomas, III
,
*
q. (»2, a. 1 : utrum gratia sacramentalis
aliquid addat super gratiam virtutum et donorum. Imo ad gratiam
gratum facientem pertinent gratia
*
sacramentales qua? sunt effectus
proprius sacramentorum, vg. gratia baptismalis, gratia absolutionis,
gratia confirmationis, gratia cibans etc., cf. supra, p. 121.

- Multum interest bene determinare utrum contem
piatio infusa seu mystica prout distinguitur a revelationibus prirafis.
a visionibus, citam a sermone sapienti.e vel scientia·, pertineat ad
gratiam gratum facientem et sit in ria normali ad sanctitatem, an
ad gratias gratis datas ut quid extraordinarium. Communiter theo­
logi docent contemplatio infusa pertinet ad gratiam gratum facien
tem, seu ad gratiam virtutum et donorum ; est quid non proprie
extraordinarium, sed emineas, nam procedit non a prophetia, sed a
donis sapientia
*
et intellectus, ut sunt in perfectis. Cf. Il·-»"' II····,
q. 180. de vita contemplativa, postquam tractavit de gratiis gratis
datis in speciali ‘.
Transeamus subito ad articulos I et 5 qui sunt de eadem ma
teria. quia postea longe erit sermo de articulis 2 et 3° quoad gra
tiam aut operantem aut cooperantem, et quoad gratiam aut suffi­
cientem, aut efficacem.
Corollarium.

Art. IV.

UTRUM CRATIA CRATIS
DIVIDATUR AB APOSTOLO

DATA CONVENIENTER

(I Cor.. Xit, s 10).

Paulus hic enumeravit novem gratias
gratis datas. S. Thomas ostendit convenientiam hujusce divisionis.
Pltires thomista· ut Gonet tenent hanc divisionem esse adiequatam.
ita etiam Mazella. E contra Medina, Vasquez. Bellarminus, Suarez.
Kipalda putam divisionem istam non esse aihequatam. sed sanctum
Paulum enumerasse principales tantum. Imo Suarez vult eis addere
characterem sacerdotalem, jurisdictionem in foro externo, specialem
assistentium «latam sancto Pontifici.
S. Thomas videtur æstimare divisionem datam a sancto Paulo
esse omnino sufficient em et eam egregie ac mirabili discursu defendit,
hic et in Commentario in 1 Cor., xn (cf. /)r Revelatione, I. p. 209).
Status quæstionis.

S.

1 Hanc qilivstloneiu longe tractaximus alibi: Perfection chrétienne et emi·
temptat imi (1923). 7' é'I. (1929); /.< ,v Trois (ll/es
I" l ie interi» un (193$),

Γ26

HE

DIVISIONE GHATIÆ

ad habendam
plenitudinem
cognitionis
divinorum

fides circa principia, scii, supereminens cer
titudo fidei, vg. in prædicatione.
sermo sapientia: circa principales conclusio
nes per altissinias causas cognitae
(sicut in sancto Paulo, sancto Au
gustino, S. Thoma, cf. Ilam-Hae,
q. 177, a. 1).
sermo scientia, circa exempla et effectus,
sicut in sancto Matthæo, in sancto
Jacobo, in S. Gregorio Magno, in
S. Alphonse de Ligorio.

ad
confirmationem
revelationis
divinorum

gratia sanitatum qua mani
festatur benignitas Dei
erga ægrotos.
operatio virtutum qua ma­
nifestatur omnipotentia
Dei v.g. quod sol stet.
prophetia circa futura con­
tingentia; Cf. IIam-IIne.
q. 171 et sq.
d iscrct io spiri t uu m, ci rca
occulta cordium.

operando

cognoscendo

ad
convenienter
proferendum
auditoribus
verbum Dei

genera linguarum cum praedicator linguis
pluribus loquitur; hic modus est
altior ;
cum prædicator per unam linguam
ab omnibus intelligitur ; hæc gra
tia est infra prophetiam.
interpretatio sermonum. quod reducitur ad
prophetiam et ideo altius est quam
donum linguarum. Joseph interpretans somnia Pharaonis.

Notandum est quod S. Thomas agendo de his gratiis in speciali
ill·' IP
*,
q. 171 179), tunc eas dividit prout pertinent vel ad cogni­
tionem. vel ad locutionem, vel ad operationem; et sub vocabulo pro­
*
phetia
reducit omnes (pia
*
ad cognitionem divinorum referuntur,
exceptis sermonibus sapientia
*
et. scientia
*.
Nam quae pertinent ad
prophetiam non sunt cognoscibilia nisi per revelationem divinam,
dum ea qua
*
pertinent ad sermonem sapientia
*
et scientiae et inter
pretntionem sermonum possunt naturali ratione ab homine cognosci,
sed altiori modo manifestantur per illustrationem divini luminis.
Confirmatur, ex solutione objectionum.
1</ fum: (1 vatia
*
gratis data
*
excedunt facultatem naturae, sicut
quod pis» at ον abundet sermone sapientia
*
et scientia
*,
sic distiu

L>E DIVEKS1S GlCATHS GIIAT1S GATES

guuntur a donis Dei naturalibus, quæ nos Deo gratos pariter non
faciunt.

.Id 2“"': rides de qua hic agitur non est virtus theologica pra
*
sens in omnibus fidelibus, sed est supereminens certitudo fidei, ex qua
homo iit idoneus ad instruendum alios de his quæ ad fidem pertinent.
Ad J‘‘«· : Gratia sanitatum, donum linguarum, interpretatio -er
monum habent quasdam speciales rationes movendi ad tidem, proni
excitant admirationem vel gratitudinem. In gratia sanitatum relucet
benignitas Dei erga miseriam hominis; in operatione virtutum, vg.
quod mare dividatur, sol stet, apparet omnipotentia Dei.

{Sapientia et scientia non computantur inter gratias
gratis datas, prout sunt dona Spiritus Sancti; sed prout per eahomo potest alios instruere et contradicentes revincere. Et propterea
significa uter ponitur in præsenti enumeratione sermo sapientiæ vel
scientiæ. Item sanctus Thomas, IIMI
'.
*
q. 45, a. 5 et in I Cor.. xn.
lect. 2.
Juxta thomistas contra Suarez, character sacranieutalis et ju
risdictio in foro interno, assistentia Spiritus Sancti non pertinent
ad gratias gratis datas, sed ad ministrationes. et operationes quaibidein sanctus Paulus distinguit a gratiis gratis datis. « Divisiones
gratiarum sunt, idem autem Spiritus, divisiones ministrat io num
sunt, idem autem Dominus, et divisiones operationum sunt, idem
vero Deus ».
Et revera distinguuntur, ut notat Billuart, prout gratia gratis
data solum importat actum manifestativum fidei : ministratio vero
seu ministerium dicit auctoritatem exercendi aliquem actum in or
dine ad alios homines, ut apostolatus, episcopatus, presbiteratus, et
quæcumque prælatio. Operatio autem est exeeutio ministerii»; sitin V. T. distinguebantur sacerdotes et prophetæ.
Utrum prædictæ gratiae gratis datae sint in ho
mine per modum habitus, an vero per modum motionis transeuntis :
cf. G<wct, loc. cit.
Respondet Gonet: generaliter sunt per modum motionis tran
seuntis, ita donum prophetia
*,
gratia sanitatum aut virtutum, di
scretio spirituum, quod apparet ex hoc quod propheta vel thauniatur
gus non prophetat, nec facit miracula quando vult. Cf. 1P II
(|. 171, a. 2.
Sed juxta Gonet. tides, sermo sapientia· et scientiæ sunt pei
modum habitus, nam ille (pii eas accepit, quando vult illis utitur.
In Christo omnes erant per modum habitus, propter duo: 1° quia
propter unionem hypostaticam erat instrumentum conjunctum divi
nitatis ; 2" quia habebat potestatem excellentia·, ratione cujus de
omni creatura disponebat, et ideo ad libitum poterat miracula fa
cere, dæmones ejicere, at exponitur in tractatu De Incarnatione.
IIP, q. 7, a. 7, legere ad tum.
Dubium.

12S·

r»K DIVISIONE GRATIÆ

Art.

V.

UTRUM CRATIA CRATIS DATA SIT DICNIOR

QUAM CRATIA CRATUM

FACIENS.

Hæc quæstio est magni momenti quoad theologiam mysticam,
vg. quid altius est in operibus sanctio Theresiæ ea quae pertinent
ad gratiam gratum facientem, an quæ ad gratias gratis datas.
- Videtur quod gratia gratis data sit dignior:
Ie quia bonum commune Ecclesiæ ad quod ordinantur gratiæ gratis
datio, est melius quam bonum unius hominis, ad quod ordinatur gra
tia gratum faciens: 2° quia majoris virtutis est quod aliquis possit
illuminare alios, quam quod solum perficiatur in seipso. Melius est
illuminare (piam lucere tantum; 3° quia gratiæ gratis datio sunt non
in omnibus Christianis, sed in dignioribus membris Ecclesia.
*,
prie
sertim in sanctis.
Attamen his non obstantibus, conclusio sancti Thomæ est ne­
gativa. Ita communiter theologi.
Status quæstionis.

est: «Gratia gratum faciens est inulto excellentior
quam gratia gratis data».
Probatur 1° auctoritate sancti Pauli: (pii in 1 Cor., xn, 31, post
enumerationem gratiarum gratis datarum, ait: «Adhuc excellentio­
rem viam vobis demonstro: si linguis hominum loquar et angelorum,
caritatem autem non habeam, factus sum velut aes sonans aut cym
balum tinniens... et si habuero prophetiam et noverim mysteria
omnia et omnem scientiam, et si habuero omnem fidem, ita ut
montes transferam, caritatem autem non habuero, nihil sum ». Atqui
inter omnes gratias gratis datas, altior est prophetia (cf. 1 Iam-1 [<»·'.
q. 171) et hier dicitur esse infra raritatem (pia
*
ad gratiam gratum
facientem pertinet. Ergo.
In commentario in Ep. 1 ad (’or., xiu, S. Thomas sic explicat
verba nihil sum. scii. sec. esse gratiæ de quo dicitur in Ephes., n,
10: « Ipsius sumus tactura, creati in Christo Jesti in operibus bonis».
Item II Cor., v, 17; Gal., vi, 15
*.
·>
Ibidem ostenditur quod caritas ha
*c
omnia charismata superat
propter tria scii.:
1° Quoad necessitatem, quia, sim
*
charitate, alia dona gra­
tuita non sufficiunt.
2° Quoad utilitatem; quia scii, per caritatem omnia mala vi
tantur et omnia bona aguntur. «Caritas patiens est. etc. omnia suf
fert, omnia sperat, omnia sustinet».
3° Quoad permanentium, quia «caritas numquam excidit» ut
ibidem dicitur, dum prophetia evacuabitur, linguæ cessabunt. Cnde
«avitas dicitur esse vinculum perfectionis conjungens animam Deo.
Responsio

»

• Inio sine caritate voluntas nostra est aversa a
tine ultimo. Unde in
I .low.. < 3, dieitnr: ..Translati sumus de morte ad vitam quoniam diligimus
fratres (»ul non diligit, manet in morte».

QÜ2ENAM

HAttl'M GRATIARUM EST DIGNIOR

1211

et colligens omnes alias virtutes eas ad Deum ordinando. Unde Au­
gustinus ait «ama et fac quod vis».
2° Probatur ratione theologica sic:
— Unaquæque virtus tanto excellentior est, quanto ad altius bo­
num ordinatur, et linis est altior mediis.
- Atqui gratia gratum faciens ordinat hominem immediate ad
conjunctionem ultimi linis; dum gratiæ gratis datæ eum ordi­
nant ad quædam præparatoria tinis ultimi, prout per miracula
et prophetias homines inducuntur ad conversionem.
— Ergo gratia gratum faciens est multo excellentior quam gratia
gratis data.
Uno verbo: gratia gratum faciens immediate conjungit Deo ho
minem cui inest, dum e contrario gratia gratis data deservit tantum
ut alii disponantur ad conjunctionem cum Deo.
Ihvc ratio profundior adhuc apparet notando quod gratia gra­
tum faciens, eo ipso quod immediate conjungit hominem Deo lini
ultimo supernatural!, est supernaturalis quoad substantiam; est
enim radix virtutum theologicarum, quæ immediate speciticautur ab
objecto formali quo et quod supernatural!, et est semen gloria . in
choatio vitae æternæ quae essentialiter supernaturalis est.
E contrario gratiæ gratis datæ generaliter sunt solum supernaturales quoad modum productionis suæ, ut ipsa miracula. Imo
quoad istam supernaturalitatem divisio charismatum respondet di
visioni miraculorum, quæ datur a sancto Thoma. Is. q. 105, a. S. Ita
proponitur :

Miraculo

I
’

i
'

quoad substantium. v.g. glorificationi corporis, coi re
spondet prophetia de futuro contingenti or
dinis naturalis.
quoad subjectum in quo est, v.g. resurrectioni non gloriosæ, corresponde! cognitio secretorum cor­
dis, quæ possunt cognosci per revelationem
humanam.
quoad modum, v.g. subita1 curationi a febre, correspou
det donum linguarum, quia possumus natu­
raliter addiscere linguas, sed non subito.

Cf. de hac re, De Revelatione, t. 1, p. 205 et sq.
Sic patet magna differentia inter supernaturale quoad substan
tiam, et miraculum quoad substantiam; in I « quoad substantiam»
dicitur formaliter, vi objecti formalis, dum in 2" «quoad substan
tiam» dicitur effective, scii, elfectus cujus substantia nullo modo,
et in nullo subjecto produci potest a causa creata, ut glorificatio
corporis.
Unde infra cognitionem intrinsece supernaturalem, ut est visio
beatifica et tides infusa, invenitur triplex cognitio effective super­
naturalis alicujus objecti intrinsece naturalis:
I

(ORRlGOV-I.AOtUNC.E

Z><*

V,rutili

130

*♦.

»■

DE DIVISIONE Glt ATI Æ

Scil. /' effective quoad substantiam cognitionis, ut cognitio pro
phetica futuri contingentis naturalis, quod est procul tempore. Hæc
excedit omnem intellectum creatum, non ratione supernaturalitatis
essentialis objecti, ut Trinitas, sed ratione contingentia
*,
seu inde
terminationis futuri, v.g. quandonam erit tinis alicujus belli.
2° effective quoad subject uni in quo est, ut cognitio objecti na
ruralis jam actualiter existentis, sed procul see. locum, seu exce
dentis facultatem visus hujusce hominis, non omnium hominum
*,
(IIMI·
q. 171. a. 3). Item cognitio secretorum cordis, quæ cogno­
scuntur naturaliter ab eo in quo sunt.
.p effective quoad modum, ut cognitio instantanea alicujus scienliæ humaine, vel linguae ignotae, sine studio humano.
Cude supernaturalitas prophetiæ est inferioris ordinis, quani
siipernaturalitas tidei divina
*.
Ideo sanctus Thomas dicit in III Sent.,
d. 21, a. 1, ad 3u,n : «Quamvis prophetia et tides sint de eodem, sicut
de passione Christi, non tamen sec. idem; (plia fides formalité)· re­
spicit passionem e.\ parte illa, qua subest aliquid veternum, scii, in
quantum Deus passus est. hoc autem quod temporale est respicit
materialiter, sed prophetia e contrario».
Id autem quod dicitur de supernaturalitate prophetiæ, quæ est
altissima omnium gratiarum gratis datarum, potest dici de aliis
charismatibus, ut patet de dono linguarum, de gratia sanitatum, de
operatione virtutum, de discretione spirituum. Item hoc dici potest
de sermone sapientia
*
ac scientia
*,
de interpretatione sermonum, nam
hæc tria ultima probent modo supernatural! id quod habetur natu
raliter ex acquisita theologia vel hermeneutica.
Unde generaliter charismata sunt supernaturalia (pioad modum
tantum, et propterea gratia gratum faciens quæ est supernaturalis
(pioad substantiam, ut. participatio divina
*
natum, est eis «multo
excellentior » ut dicit sanctus Thomas.
Confirmatur prædicta conclusio, ex solutione objectionum ; sic.
/* Objectio est : Bonum commune Ecclesiæ est melius (piam bo­
num unius hominis. Atqui gratia gratum faciens ordinatur solum ad
bonum unius; dum gratia gratis data ordinatur ad bonum commune
Ecclesiæ. Ergo.
Respondetur distinguendo majorem: bonum commune quod est
in Ecclesia est infra bonum commune separatum scii. Deum, cone. :
...secus, nego.
Distinguo minorem : gratia gratum faciens ordinatur ad bonum
unius et ad bonum commune separatum scii, ad Deum cui imme­
diate nos unit, concedo; ...serus, nego.
1 Tide supra bonum commune Ecclesiæ, quod est ordo ecclesia­
sticus. est bonum commune separatum, quod est Deus ipse, cui gra
tia sanctificans nos immediate conjungit. Sicut supra bonum com
*
mum
exercitus, quod est ejus ordo, est bonum commune separatum
seu bonum patrite.
Propter hoc sanctus Thomas dicit infra IIa-I I“*. q. 1S2. a 1 2.
:·►. I. (piod vita contemplativa. (pia
*
immediate ordinatur àd Deum

ql’.ENAM

ΙΙΛΙΠ'Μ GRATIARUM EST DIGNIOR

131

diligendum et laudandum, est simpliciter dignior, altior, ac majoris
meriti quam vita, activa, quæ ordinatur ad dilectionem proximi, et ad
bonum commune Ecclesia· non separatum. I nde Christus dixit apnd
Lucam, x : « Alaria optimam partem elegit quæ non auferetur ab ea ».
.Multi moderni deberent legere hanc responsionem ad lurn.
Et sanctus Thomas dicit, IP-II·', q. 182, a. 1 ad 1’“« : «Ad præ
latos non solum pert inet vita activa, sed etiam debent esse excellentes
in vita contemplativa » : item sanctus Gregorius: « Sit Praesul actione
praecipuus, præ cunctis in contemplatione suspensus ».

*2 Objectio est: Melius est alios illuminare, quam solum illu
minari: atqui homo per gratias gratis datas alios illuminat dum per
gratiam gratum lacientem solum illuminatur. Ergo.
Respondetur: Distinguo majorem: melius est. (piam solum illu
minari, alios illuminare formaliter, concedo: ...alios illuminare d<
spositive, nego.
Distinguo minorem : homo per gratiam gratis datam alios illu
minat formaliter, nego; dispositive, concedo; dum e contra forma
liter illuminatur per gratiam gratum facientem.
Etenim per gratias gratis datas homo non potest producere gra
tiaiu sanctificantem in altero, sed solum ei præbere <j tundam dispo
sitiva seu praeparatoria ad justificationem, scii, per praedicationem
externam aut miracula; solus autem Deus directe aut per sacramenta
infundit gratiam sanctificantem. Ita pariter in ordine naturali, aii
sanctus Thomas, calor per quem ignis agit, non est nobilior quam
ipsa forma ignis.

Instantia. — Tunc male dixit sanctus Thomas infra ID II1'.
q. 188, a. 6, quod vita apostolica seu mixta «procedens ex plenitu
dine contemplationis, praefertur simplici contemplationi, quia majus
est illuminare, quam lucere solum ».
Respondetur: Vita apostolica praefertur simplici contemplatio­
nis, prout eam includit et aliquid plus; dum e contrario gratia gra
tis data non includit gratiam sanctificantem et aliquid plus.
d' Objectio. - Id quod est proprium meliorum est dignius quam
id quod est commune omnium. Atqui gratia· gratis data· sunt pro­
prium donum digniorum membrorum Ecclesia·. Ergo altiores sunt
quam gratia communis omnium justorum, sicut ratiocinari altius
est quam sentire.

Respondetur: Disparitas est, quia sentire (quod est commune
animalibus) ordinatur ad ratiocinari. Dum e contra gratia· gratis
datæ (quæ sunt quid proprium) ordinantur ad conversionem horni
num, scii, ad gratiam gratum facientem seu justificantem.
Corollarium /nnl : Gratia sanctificans seu virtutum et donorum
pertinet ad supernalurale ordinarium ; sed in eo sunt tres gradus,
scii, incipientium, prolicientium, perfectorum; seu via purgativa, via
illuminativa, via unitiva, qua· esi maturitas vita· spiritualis.

132

I
II
i.

DE DIVISIONE G il ATI.B

Corollarium
Gratiæ (/ratis data' pertinent ad supernata
rate extraordinarium sic dictum non tam relate ad Ecclesiam, sed
ad individua; ita revelationes privat», visiones, et locutiones interna»
ad prophetiam pertinentes.
Corollarium 3utn: Contemplatio infusa procedens a donis sa
pientiæ et intellectus ut sunt in perlectis, non· est igitur quid extra
ordinarium, sicut revelatio prophetica, sed quid normale et eminens.
scii, in via normali ad sanctitatem.
Corollarium .|'um : (Cajetani in llam-llae, q. 178, a. 2, citati a
I*. dei Prado, hic p. 268): a Perniciosissimus est error æstimantium
in miraculosis operibus majora esse dona Dei, quam in> operibus ju
stilia;. Et hoc contra vulgares et communem errorem humani ge
neris, putantes homines miracula facientes, sanctos et quodammodo
Deos; simplices autem justos quasi pro nihilo habentes. Totum enim
oppositum deberet æstimari sicut in veritate est ». Attamen sanctitas
servorum Dei manifestatur sensibiliter per miracula, sed sanctus qui
plura miracula facit (piam alius, non est eo ipso major sanctus.
Corollarium
: (dei Prado, hic, p. 261): ((Gratiæ gratis da
Ur possunt esse sine gratia sanet ijicantc. ad manifestationem· veritatis
divina·; nam ex se non justificant. I nde sanctus Thomas dicit in
I Cor., xiii, lect. 1 : “ De prophetia et tide manifestum est, quod sine
caritate haberi possunt. Sed notandum est hic, quod tides firma etiam
sine caritate miracula facit, 1’nde ap. Matth., vu, 22, dicentibus:
Nonne in nomine tuo prophetavimus... et virtutes multas feci
mus?
dicitur: “nunquam novi vos". Spiritus enim Sanctus ope
ratur virtutes etiam per malos, sicut et per eos loquitur veritatem».
Corollarium 6* u,n : A ttamen gratia: gratis data' in sanctis sunt
etiam ad manifestationem sanctitatis eorum (dei Prado, ibidem,
p. 261 : cf. S. Thomam in I Cor., xn, lect. 2) unde dicitur in Actibus
Aposl., vi, 9, quod « Stephaniis, plenus gratia et fortitudine, faciebat
prodigia et signa magna in populo ».

AiiT. 11

UTRUM CRATIA CONVENIENTER
PER

OPERANTEM

DIVIDATUR

ET COOPERANTEM.

Status quaestionis.
Dic articulus explicat hanc divisionem da
tam a sancto Augustino iu c. 17 De Gratia et libero arbitrio, attente
examinandus est, quia Molina tenet in ('oncordia, q. 14, a. 13, disp.42
(Paris. 1876), p. 242, quod sanctus Thomas male interpretatus est
Augustinum. Dicit enim Molina postquam suam interpretationem
dederit: « Hoc est Ime clarius manifestum. Tametsi aliter Augusti­
num intellexerint sanctus Thomas, P IP', q. Ill, a. 2 et 3. et Soto
et quidam alii ». Imo Molina, ibidem, p. 213, vellet ostendere quod
mm potest Augustinus aliter interpretari, salva tide. Quia hæc ac­
cusatio est gravissima, attente consideranda est luee quæstio.

1·ΕΚ Ο1ΈΠΛΝΤΕΜ

ET (’ΟΟΙ’ΕΚΑΧΤΕΜ

133

Principale discrimen in hac re inter thomistes et .Molinistas sic
formulatur. Γιο Molina, Concordia, ed. Paris, 1876, p. 565, Suarez '
et pio eorum discipulis, y ratio actualis operans est solum excitans
per motionem moralem, non per motionem physicam, et perducit so­
lum ad actus indelib&ratos, nunquam vero ex se sola ad electionem
liberam seu consensum. Gratia autem actualis coopérons, pro Molina
perducit ut motio moralis ad electionem liberam, cum concursu si
multaneo, ita ut homo ex se solo se determinet. Sic homo et Deus
videntur esse potius duae causa· coord i na ta.' in agendo, ut duo trahen
tes navim, quam duae causæ subordinat'd , quarum secunda agit sub
motione superioris.
Pro thomistis autem gratia actualis operans non est solum exci
. tans per motionem moralem, sed operatur etiam physice, quoad exer
citium actus et quandoque perducit etiam ad electionem liberam;
quando nempe homo ad hanc electionem non potest sese movere de­
liberando virtute prioris actus altioris, ut momento conversionis ad
Deum, et in actibus donorum Spiritus Sancti, qui procedunt a spe
c.iali inspiratione. Gratia autem actualis coopérons est motio etiam
physica, sub qua homo, virtute prioris actus volitionis tinis, sese
movet ad volenda media ad finem.
Videamus : tria sunt consideranda :
1. Textus sancti Augustini legendus est:
II. Interpretatio Molinte.
III. Articulus sancti Thomæ c. et responsio ad objectiones nec
non *
P-II ’·, q. 9, a. 6, ad 3,un. Defenditur doctrina sancti
Thomæ.

I. Textus sancti Augustini, De Gratia et libero arbitrio, c. 17.
sic sonat : «Ipse Deus ut velimus operatur incipiens, qui volentibus
cooperatur perficiens : propter quod ait Apostolus: “Confidens hoc
ipsum (plia qui operatur in nobis opus bonum, perficiet usque in diem
Christi .Tcsu ’’ {Phil., i, 6). Ut ergo velimus, sine nobis operatur; cum
autem volumus, et sic volumus, ut faciamus, nobiscum cooperatur ».

II. Sententia Molinae. Pro Molina gratia operans nihil aliud
est (piam gratia praeveniens moraliter excitans, dum gratia cooperans
est adjuvans. Unde secundum Molinam, «auxilio gratia· minori po­
test quis adjutus resurgere, (piando alius majori auxilio non resur
git, durusque |>erseverat ». Cf. Concordiam, ed. Paris, 1876, p. 565.
Ut notat P. dei Prado, De Gratia, t. 1. p. 226: « Molina reliquit
vias sancti Thomæ in explicanda natura gratia· divinae operantis et
coopérantes et non vult quod sola gratia Dei transmutet voluntates
hominum, nec quod solus Deus aperiat cor: et consequenter, velit
nolit Molina, licet Deus sit, (pii stat ad ostium et pulsat, est homo,
qui incipit aperire, et homo solus, qui de facto aperit... Unde initium
consensus, pro Molina, est in homine, (pii se determinat solus ad
’ lie auriliis divina· f/ratia. 1. III, e. Γ», nn -1: cf. DEL PRADO, /><’ Gratia ct
libero arbitrio, t. I, p. 228.

1.3 J

DE DIVISIONE GRATIÆ

volendum, dum Deus, qui stat ad ostium pulsans, exspectat vohiuta
tem ipsius». Ante hoc initium consensus a nobis solis procedens, te
net quidem Molina contra Semi pelagia nos quod sunt motiones di
vinæ morales, allicientes, et motus indeliberati voluntatis nostra·,
sed <vqualiter et quandoque fortius sunt in eo qui non convertitur.
Hoc constat ex ejus propositionibus notissimis, scii. Concordia,
index, ad verbum auxilium, legitur: «Auxilio aquali fieri potest ut
unus vocatorum convertatur et alius non», p. 51. Imo «auxilio gra
tier minori potest quis adjutus resurgere, quando alius majori non
resurgit, durusque perseverat», p. 565. Inde, ut ait Lessins : «Non
quod is qui acceptat sola libertate sua acceptet (quia fuit gratia alii
ciens), sed quia ex sola libertate illud discrimen oriatur, ita ut non
ex diversitate auxilii praevenientis». Cf. Salman licenses, De Gratia,
tr. XIV, disp. vir.
S. Thomas e contrario, in Mattii., xxv, 15, circa, hæc verba: « Et
uni dedit quinque talenta, alii duo, alii vero unum», dixerat: «Qui
plus conatur plus habet de gratia, sed quod plus conetur indiget at
tiori causa». Item in Ep. ad Ephes., iv, 7, circa hæc verba: «Uni
cuique autem nostrum data est gratia secundum mensuram dona
tionis Christi». Item I*-II M, q. 112, a. 4, utrum gratia sit æqualis
in omnibus.
Radix autem discriminis est multiplex: Principalis est ea quæ
declaratur ab ipso Molina in Concordia, q. 14, a. 13, disp. 26,
ed. Paris, 1876, p. 152: «Duo sunt quæ milii difficultatem pariunt
circa'doctrinam sancti Thomæ in P, q. 105, a. 5. Primum est, quod
non videam quidnam sit motus ille et applicatio in causis secundis,
quû Deus illas ad agendum moveat et applicet... Quare ingenue fa­
teor, mihi valde difficilem esse ad intelligendum motionem et appli­
cationem hanc, quam sanctus Thomas in causis secundis exigit».
Atqui, ut notat P. dei Prado, loc. cit., p. 227: « In nostro ar
ticnlo, luec applicatio et motio manifestissime affirmatur etiam in
causa secunda libera, et ita ut quantum ad actum interiorem liberi
arbitrii “voluntas se habet ut mota tantum et non movens, solus au
tem Deus movens”. Hic, ut statim videbimus, physica prsemotio vin­
cit, regnat et triumphat. Inde i ne ac tacitæ illae recriminationes,
quas contra doctrinam sancti Thoma· profert Molina, sub colore can
sam sancti Augustini vindicandi ».
Dicit enim Molina, Concordia, disp. 42, ed. Paris, 1876, p. 242,
quod see. Augustinum, De Gratia et libero arbitrio, e. 17, «quidquid
supernaturale Deus efficit in nobis, quousque nos perducat ad donum
justificationis, sive ad illud coeperemur nostro libero arbitrio, sive
non, dicatur gratia operans; id vero, quod deinceps nos adjuvat, ut
totam legem impleamus et perseveremus... appelletur gratia coopé­
rons. .. Atque hic plane est sensus et mens Augustini eo loco in tra­
denda distinctione gratiai operantis et coopérantes, ut expendenti
illud caput luce (darius erit manifestum, tametsi aliter Augustinum
intellexerint sanctus Thomas duobus articulis citatis (Is-II·", q. 111,
a. 2 et 3), Soto, l Dc Natura et Gratia, cap. 16, et quidam alii ».

PEU ΟΡΕΚΛΝΤΕ.Μ

ET COOPEUANTEM

135

Attamen Molina debet pagina sequenti (p. 243) explicare verba
sancti Pauli ad Philipp., π, 13: «Deus est qui operatur in vobis
velle et perficere», circa quæ Augustinus ait: «Ut ergo velimus sine
nobis operatur Deus; cum autem volumus, et sic volumus ut facia
mus. nobiscum. cooperatur ». Circa hunc textum dicit Molina: «Ne­
que enim Augustinus asserere intendit, nos non cooperari ad velle,
quo justificamur illudve a nobis non ellici, sed a solo Deo. Id quippe
et fidei esset contrarium et pugnaret cum doctrina ipsius Augustini,
inultis aliis locis».
Circa hæc ultima verba Molina·, P. dei Prado, I, p. 226, ait:
« Docetne sanct us Thomas aliquid fidei contrarium in tradenda di
stinctione gratiæ operantis et cooperantis... Ex alta et profunda
sancti Thomæ doctrina in hoc articulo tradita, in qua totum est ve­
ritas et splendor, sequiturne aliquid, quod fidei catholicae, et ejusdem
Augustini doctrinae repugnet?... Molina reliquit vias sancti Tho
mæ ((plia non vult admittere quod Deus applicat et praemovet volun­
tatem, sed)... tenet quod, dum Deus alliciens moraliter, stat ad
ostium et pulsat, est homo qui incipit aperire, et homo solus qui de
facto aperit». In Apoc., m, 20, dicitur: «Ego sto ad ostium et
pulso: si quis audierit vocem meam et ajieruerit mihi januam, in
trabo et coenabo cum illo et ipse mecum ». Sed homo non solus ape­
rit; aperit de facto prout Deus efficaciter pulsat. Alioquin quomodo
verificarentur verba S. Pauli: «Quid habes, quod non accepisti?».
In negotio salutis non totum esset a Deo.

quoad sententiam Molina : Pro Molina et pro Suarez
ac generaliter pro molinistis : gratia operans nihil aliud est quam
gratia, prœveniens moraliter excitans non vero adjuvans1 et sola
gratia cooperans est adjuvans2. Ita proprie Suarez, loc. citato. Ini
tium enim consensus pro Molina est ab homine qui se determinat
solus ad volendum, dum Deus quasi exspectat consensum nostrum,
imo pro Molina «auxilio gratia
*
minori potest quis adjutus resurgere,
quando alius auxilio majori, non resurgit, durusque perseverat »
(p. 365).
Unde punctum saliens quæstionis est, ut ait P. dei Prado. 1.
p. 223: «Utrum liberum hominis arbitrium, dum movetur, per gra
tuitam Dei motionem ad donum gratia
*
justificantis acceptandum et
suscipiendum, in ipso instanti justificationis, se habet ut motum
tantum et non movens, solus autem Deus movens? Dum Deus stat
ad ostium cordis et pulsat, ut aperiamus illi: est ne homo, qui solus
aperit cor suum, vel Deus, (pii incipit aperire et primo aperit et ape­
riendo confert nobis, ut nos ipsi quoque aperiamus?». Hæc est quæ
stio, (piam sanctus Thomas resolvit in hoc celeberrimo a. 2 et magis
explanabit infra q. 113. Molina autem saltat ex his (pia
*
prsecedunt
Conclusio

1 Cf. Suakez, De auxiliis divina: oratite, 1. III. e. 5, n° 4.
2 Hoc est contra reap, ad 3m pnesentis art.: « Homo i»er gratiam operantem
adjuvatur a Deo ut bonum velit ».

136

DE DIVISIONE GRATIÆ

nostram justificationem, ad ea quæ justificationem sequuntur; et
non vult inspicere ipsum instans, quo liberum hominis arbitrium
movetur in Deum, per dilectionem caritatis, et de averso fit conver­
sum, atque intrinsece transmutatur a Deo infundente gratiam sancti
ficantem... ». Hoc est punctum saliens hujusce controversiae.

III. EXPONITUR

ET DEFENDITUR

SENTENTIA S. THOMÆ.

1° S. Thomas recte interpretatus est sanctus Augustinum, cf.
dei Prado, I, p. 224 et p. 202. Dicit enim Augustinus1 : «Cooperando
Deus in nobis perficit, quod operando i n coepit : quia ipse ut velimus
operatur incipiens, (pii volentibus cooperatur perficiens. Propter
quod ait Apostolus, Phil., i, 6: “Confidens hoc ipsum quia (pii ope
ratur in vobis opus bonum, perficiet usque in diem Christi Jesti ".
l't ergo velimus, sine nobis operatur; cum autem volumus et sic vo­
lumus, ut faciamus, nobiscum cooperatur ; tamen sine illo vel ope­
rante vel coopérante, cum volumus, ad bona pietatis opera nihil va
lenius. De operante illo, ut velimus, dictum est Philipp., n, 13:
“Deus est enim, qui operatur in vobis et velle”. De coopérante au­
tem illo, cum jam volumus et volendo facimus: “scimus (inquit
Rom., vin, 28) quoniam diligentibus Deum omnia cooperantur in
bonum ” ». Item loquitur Augustinus in eodem libro c. 5 et 11.
Item ad Bonifacium. 1. II, cap. 9: « Multa Deus facit in homine
bona quas non facit homo (gratia operans) ; nulla vero facit homo
bona, quæ non praestat Deus, ut faciat homo (gratia cooperans) ».
Hoc servatur in Concilio Arausicano, c. 20 (Denz., 193).
Insuper juxta Augustinum gratia operans non est simplex gratia
excitans aqualiter eum «pii convertitur et eum (pii non convertitur,
nam pluries dixit Augustinus agens de praedestinatione: « Quare
hunc trahat et illum non trahat, noli velle dijudicare, si non vis er­
rare·» (super Joan., tr. 26; cf. la,n, q. 23, a. 5). Hæc doctrina Augu­
stini servatur a sancto Gregorio, 1. 16 Moral., c. 10 et sancto Ber­
nardo, Dc Gratia- et libero arbitrio, c. 1-1, citatis a dei Prado. 1. 203.
In art. 2 nostræ quæstionis sunt duae conclusiones, scii, de gra­
tia actuali et de gratia habituali2.
Gratia actualis convenienter dividitur per operan
tem et cooperantem.
a) Haec conclusio præter praedictam auctoritatem sancti Augu
stini, innititur Concilio Arausicano (Denz., 177), can. -t ; «Deum vo­
luntatem nostram non exspectare ut a peccato purgemur, sed. ut
etiam purgari velimus per Sancti Spiritus infusionem et operationem
1a Conclusio:

» De Gratia cf libero arbitrio, c. 17.
3 Gratia operans et cooperans apud sanctum Thomam, cf. lam-Uae q m
a. 2. o., vun; a. 3. c.; 11 Sent., dist. 2G, a. 5, o., -P««; De vCritatc
I>7 ‘ r>
juin. 2um; II Cor., 6. lect. *1. principio; Illam, q. 86, a. 4, 2um; a’ 6, ad Ium
q. 88, a. 1. 4>un.

PEU ΟΡΕΙΙΛΝΤΕΜ

ET < ΟΟΡΕΚΑΝΊ'EM

137

in nobis fieri confitendum est»; can. 23: dicitur pariter quod Deus
est qui pneparat voluntatem nostram, ut velit bonum.
Can. 25 (200): «in omni opere bono nos non incipimus... sed
ipse (Deus) nobis nullis praecedentibus meritis et fidem et amorem
sui prius inspirat».
Hi omnes textus pertinent ad gratiam operantem, sicut initium
can. 20 (193): «Multa Deus facit in homine bona, quæ non facit
homo », sed secunda pars hujusce canonis ad gratiam cooperantem
pertinet scii.: «Nulla vero facit homo bona, quæ Deus non praestat
ut faciat homo».

b) Probatur ratione theologica, sic:
— Operatio non attribuitur mobili sed moventi, v.g. quod currus
trahatur attribuitur equo.
— Atqui in primo actu interiori, voluntas se habet ut mota tan­
tum, Deus autem ut movens, dum in actu exteriori seu impt
rato a voluntate, voluntas motetur et movet.
— Ergo in 1° actu operatio Deo tribuitur, et ideo gratia dicitur
operans, dum in 2° actu, operatio tribuitur non solum Deo
sed etiam animæ, et gratia dicitur cooperans.
Major est clara si mobile sit quid inanime, ut currus motus ab
equo, si vero mobile sit vivens, et operatio sit actus vitalis ejus,
elicitur quidem ab eo. Sic etiam omnium primus actus voluntatis
elicitur vitaliter ab ea, sed voluntas non dicitur proprie se movere
ad cum quia, ut explicatum est supra, P-II
'.
*
q. 9. a. 3: « Voluntas
per hoc solum quod vult tinem, movet seipsam ad volendum ea, quæ
sunt ad tinem : sicut intellectus per hoc quod cognoscit principium,
reducit seipsum de potentia ad actum, quantum ad cognitionem con
clusionum». <S'e movere enim est semetipsum reducere de potentia
ad actum. Unde non mirum est quod in isto actu, in quo voluntas
non potest seipsam movere virtute prioris actus efficacis ejusdem oi
«linis, dicatur mota tantum. et operatio tribuatur Deo.
Minor explicatur : Quid est hic actus interior? Est multiplex.
1) Est omnium primus quo desideramus Lentitudinem in communi,
ad «piem tamen non requiritur auxilium supernaturale, cf. IaiI1IIae.
q. 9, a. I. c: 2) est praesertim, ut dicit sanctus Thomas, ibidem:
«cum voluntas incipit bonum velle, qua- prius malum volebat». Hoc
explicatur, III·, q. 8G, a. 6, ad lu,n : « Effectus gratia1 operantis est
justificatio impii, ut dictum est I*
-II ae, q. 113, a. I. 2. 3: in qua (ju
stiticatione) non solum est gratia· infusio et remissio culpa
*,
sed etiam
motus liberi arbitrii in Deum, qui est actus tidei formata·, et motus
liberi arbitrii in peccatum, qui est actus poenitentia?. Hi tamen actus
humani sunt ibi ut effectus gratia
*
operantis, simul producti cum re
missione culpa
*.
Unde remissio culpa· non iit sine actu poenitentiae
virtutis, licet sit effectus gratia
*
operantis». Hi actus igitur sunt
vitales, imo sunt liberi. sed ad eos voluntas non se movet proprit .
virtute prioris actus efficacis ejusdem ordinis, quia prior actus hu
jusmodi non existit.

13>

DE DIVISIONE GBATIJE

Hæc synopsis, (plain prias dedimus in introductione et quæ mine
explicanda est. legenda est ascendendo ab ordine naturali ad sn
pernaturalem.

Mens

nostra,
a Deo
movetur

,6. inspiratione speciali (piam
dociliter recipimus see. (Ιο­
ί
na Spiritus Sancti
i5. ad sese determinandum ad
in ordine < exercitium virtutum infusupernaturali i sarum
I l. ad sese convertendum ad fi­
nem ultimum supernatura­
lem
3. inspiratione speciali, vg.
poetica, philosophica, stra1
tegica
|
ad hoc verum
in ordine
.2.
ad
sese
deter\
bonum
naturali
j
minandum ^lad hoc verum
I
apparens
1. ad volendam beatitndinem
in communi

\ gratia
/ operans

\ gratia
/ cooperans

\ gratia
/ operans
\ motio
t operans

\ motio
, cooperans

I motio
I operans

Hoc explicavimus alibi: Perfection chrétienne et contemplation,
i. 1. p. 356.
Sic optime P. del Prado, op. rit.. 1, p. 206, 235 et II, p. 220, et
antea Cajetanus in Commentario hujusce articuli, Soto, Lemos et
Billuart explicaverunt præsentem artic.
Propterea sanctus Thomas dicit in nostro articulo ad 2lljn : « Per
motum liberi arbitrii, dum justificamur, Dei justitiæ consentimus ».
Sed homo non proprie se movet ad justificationem ; ad eam movetur,
libere quidem sed movetur, unde est effectus gratiæ operantis, non
coopérai! tis L
Hæc gratia operans data in instanti justificationis, est, ut ait
dei Prado (II, p. 220), quasi introitus ad omnes motus liberos, bonos et
» S. Th. item dixerat, IMI
',
*
q. 55, a. 4, ad Gnni : «Virtus infusa causatur
Iu nobis a Deo, sine nobis agentibus, non tamen sine nobis consentientibus « :
item infra IMI
·,
*
q. 113, a. 3: « Infundendo gratiam Deus simul movet liberum
arbitrium ad donum gratia· acceptandum, in his qui sunt hujus motionis ca­
paces ». It liene notat nr.i. Prado, I, p. 213: voluntas non potest proprie se mo­
vere ad hunc primum actum caritatis, quia sicut conclusio supernaturalis non
continetur in principio naturali, ita nec supernaturalis ejectio continetur in
prima Intentione naturali hominis. Imo ante donum gratia
*
justificantis voluntas
hominis est aversa a Deo, propter jjeccntum mortale. 1’nde oportet ut Deus.
Incipiat liberam hominis voluntatem determinate movere per gratiam ad pri­
mam volitionem boni supernaturalis. Ut dicitur in famosa resp. ad 3iun, IMI
",
*
q. 9. a. 6.
Ita SOTO, De Nat. et Gratia, c. 16. Hæc est vera interpretatio doctrina
*
s Thoma
*,
data a Cajetano, Soto, Lemos, etc. Item Salmantleenses disp V
dub VI1. n° 165.

PER OPERANTEM

et coopekantem

1.39

vitae æternæ meritorios, et quasi porta» a<l ordinem supernaturalem,
est velut primus passus in executione divina
*
prædest i nationis. Et hic
primus actus caritatis est potius simplex volitio ultimi linis, quam
electio, quia electio ut sic proprie dicta est eorum quæ sunt ad finem :
cf. IIamllae, q. 24, a. 1, ad 3’un : «Caritas cujus objectum est ultimi
tinis, magis debet dici esse in voluntate, quam in libero arbitrio».
Unde ad gratiam operantem pertinent non solum vocatio ad vitam
christianam, admonitio, quâ Deus pulsat ad ostium (in his nulla est
cooperatio nostra, præcedunt consensum nostrum etiam tempore
quandoque), sed ad eam pertinet motio qua justificamur libere <*i
consentiendo, unde dicitur apud Ezech., xxxvi. 25-26: « Effundam
super vos aquam mundam, et mundabimi ab omnibus inquinamentis
vestris... Et dabo vobis cor novum, et spiritum novum ponam in
medio vestri, et auferam cor lapideum de carne vestra, et dabo vobis
cor carneum ». Item in Actibus Apostolorum, xvi, 23: « Dominus ape
ruit cor Lydi® intendere his, quæ dicebantur a Paulo».
Unde, dum Deus dicit, Apoc., ni, 20 : « Ecce sto ad ostium et
pulso», non est homo qui incipit aperire, et semetipsum discernit
a· peccatoribus. Sed sicut Dominus aperuit cor Lydiæ, ita aperit cor
eujuslibet justi, in instanti justificationis: «Deus incipit aperire,
primo aperit et aperiendo confert nobis, ut nos ipsi quoque aperia
mus» ut optime dicit P. dei Prado, t. I, p. 223.
3,un exemplum gratia? operantis est inspiratio specialis quam re
eipimus dociliter sec. dona Spiritus Sancti, ita Cajet., cf. Ia,«’ ID .
q. 68, a. 1, 2, 3, prout « dona sunt quidam habitus, quibus homo per
ficitur ad prompte obediendum Spiritui Sancto... Sed homo, sic agi
tur a Spiritu Sancto, quod etiam agit in quantum est liberi arbitrii >
ut dicitur ibidem a. 3, ad 2um. Unde hæ operationes procedentes a
donis, v.g. a dono pietatis in voluntate, sunt vitales, libera , et men
torur, et tamen ad eas voluntas non proprie se movet, sicut per <u
liberationem se movet ad opera virtutum modo humano, sed moretur
specialiter a Spiritu Sancto. Hoc bene explicatur a sancto Thoma in
Ep. ad Rom., vm, 14, lect. 3, est pulchrum commentarium nostri
articuli. Dicit circa hæc: «Quicumque enim Spiritu Dei aguntur, hi
sunt filii Dei»: «Illa agi dicuntur, quæ quodam superiori instinctu
moventur: unde de brutis dicimus, quod non agunt, sed aguntur,
quia a natura moventur, et non ex proprio motu, ad suas actiones
agendas. Similiter autem homo spiritualis, non quasi ex motu pro
prite voluntatis principaliter, sed ex instinctu Spiritus Sancti incli
natur ad aliquid agendum ». Non tamen per hoc excluditur, quin viri
spirituales per voluntatem et liberum arbitrium operentur; quia
ipsum motum voluntatis et liberi arbitrii. Spiritus Sanctus in eis
causât, sec. illud ad Phil., π, 13: «Deus est qui operatui in nobis
velle et perficere».

Iu explicatione minoris, nunc veniamus ad gratiam coopérait
tem; hæc datur ad bona opera in quibus voluntas nostra non solum
movetur, sed seipsam movet : scii, quando, jam actualiter volens fi
nem ultimum supernaturalem, se met ipsam reducit ad volendum ea
quæ sunt ad finem ; hic actus dicitur exterior quamvis possit esse

140

s

l>E DIVISIONE (ÎBATIÆ

internus tantum, quia est imperatus a voluntate virtute prioris actus
efficacis ejusdem ordinis; ita est in usu virtutum infusarum, per
deliberationem proprie dictam, quæ iit modo humano, vg. dum vo
Juntas imperat actum justitia
*,
aut religionis, aut fortitudinis, aut
temperantiae, virtute prioris actus dilectionis Dei. Ili actus sunt non
solum vitales, liberi, meritorii, sed ad eos voluntas proprie se movet,
seu «se determinat ad volendum hoc vel illud» ut dicitur in famosa
resp. ad 311111, P II
* 0, q. 9, a. 6.
De ista gratia coopérante agitur in Sacra Scriptura imo ad ope­
rantem comparatur vg. apud Ezech., xxxvi, 27 : « Et spiritum meum
ponam in medio vestri (ecce gratia operans), et faciam ut in præ
ceptis meis ambuletis, et judicia mea custodiatis, et operemini (ecce
gratia eooperans) ». 1 Cor., xv, 10: «Gratia autem Dei sum id quod
sum (gratia operans) et gratia ejus in me vacua non fuit, sed abun­
dantius illis omnibus laboravi; non ego autem, sed gratia Dei me
cum ». Iliec est gratia eooperans.
Ita semper loquitur Angelicus.
Sec. S. Thomam sub gratia operante voluntas elicit vitaliter actum
suum, imo libere consentit motioni seu inspirationi divina.
*,
sed non
proprie sese movet, propria activitate virtute prioris actus efficacis
ejusdem ordinis, quia tunc deest hic prior actus efficax; vg. in justi
licatione, in actibus donorum Spiritus Sancti, vg. doni pietatis.
Cf. quod justificationem Iam-II!lL‘, q. 111, a. 2 ad 3ura : «Deus non
sine nobis nos justificat: quia per motum liberi arbitrii dum justi
licamur, Dei justitia
*
consentimus. Ille tamen motus non est causa
gratia·, sed effectus, unde tota operatio pertinet ad gratiam ».
IIP, q. 86, a. -1, ad 2uni : «Ad gratiam pertinet operari in ho­
mine justificando ipsum a peccato, et cooperari homini ad recte
operandum. Remissio igitur culpæ et reatus poenae aeterna
*
pertinet
ad gratiam operantem, sed remissio reatus poena
*
temporalis perti­
net ad gratiam coopérantem, in quantum scii, homo cum auxilio di
*
vina
*
gratia
patienter poenas tolerando, absolvitur etiam a reatu
poma· temporalis... : primus effectus est a gratia sola, secundus ex
gratia et libero arbitrio ». Item q. 86, a. 6, ad lum.
IIP, q. 85, a. 5 c. : « Pernitentia quantum ad habitum immediate
a Deo infunditur, sine nobis principaliter operantibus, non tamen
sine nobis dispositive cooperantibus per aliquos actus».

Conclusio P. dei Prado, I, p. 211: Per gratiam operantem Deus
operatur in nobis, sine nobis agentibus seu nos moventibus; non vero
sine nobis consentientibus. Cf. a. 2uin : Ita in instanti justificationis,
et in operibus septem donorum. Imo quædam gratia operans ante­
cedit etiam tempore consensum nostrum, ut vocatio et admonitio dum
Deus stat ad ostium et pulsat antequam aperiatur.
Uic tamen consensus liber vocari potest sensu lato cooperatio
nostra: non vero in sensu stricto et formali see. quem hœc vox sii
initu r a sancto Thoma in hoc articulo.
E contrario per gratiam cooperantem. Dens operatur in nobis
uobiscum non solum consentientibus sed agentibus seu moventibus.

PER OPERANTEM

ET COOPERANT!»!

Hæc est interpretatio thomistica doctrinæ S
valde profunda et plene conformis cum fide.

111

Augustini; est

Corollarium. — Sic apparet oppositio inter doctrinam sancti
Thoinæ et hæreses.
De gratia actuali operante qua justificamur (P. dei Prado, I, 213):
('alvinus ait: liberum arbitrium motum nihil omnino agit et mere
passive se habet.
Jan senius
»
»
»
necessario movetur, et non
potest resistere, si velit.
Pelagius
n
»
incipit se movere ad hanc pri­
mam volitionem.
Volina ait: 1° liberum arbitrium movetur per motus pios et indeli
beratos quos, velit nolit, patitur supernaturales.
2° deinde incipit ex se deliberare, libere acceptando illos.
In 1' parte Molina appropinquat Jansenio : in 2‘ non videtur sa
tis a Pelagio recedere. Ex utraque parte sententia Molina? est aliena
a doctrina S. Thomæ.
Ut habetur ex responsione ad 3111» gratia non dicitur coopérons
in hoc sensu quod Deus hic se haberet ut agens secundarium, renia
net enim semper principale: sed tum· voluntas etiam seipsam movet
« præsupposito jam tine» actu intento et Deus eam adjuvat ad eon
secutionem hujusce tinis intenti.
est quod etiam gratia habitualis dici potest et ope
runs et coopérons (cf. tinem articuli) prout habet duos effectus:
1 justificat animam, sic est gratia operans, non effective sed forma
liter, scii, gratum facit, sicut albedo facit album, ut dicitur ad P1"1:
2° est radicale principium meritorii operis, quod ex libero arbitrio
procedit : sic est cooperans.
2a Conclusio:

Occasione responsionis ad luni (cf. P. dei Prado,
I, 228) : An gratia operans et cooperans sint eadem gratia:’
Respondetur: Γtique si agatur de gratia habituali; quæ est si­
mul justificans (formaliter) et radicale principium operis meritorii.
Ut hoc dicitur hic ad l“ni et art. 3" ad 2’u" ubi clare agitur de gratia
habituali, quæ dicitur remanere nunierice eadem in gloria, ubi est
consummata. Cf. etiam /)e I critatc, q. 27. a. 5, ad l’uu. Item IIP»'»,
q. (it), a. 2; q. 72, a. 7. gratia sacramental is est modus gratia* habi
tualis, et applicatur ad diversos effectus.
»8/ vero agatur de gratia actuali, tunc non est una et eadem nu­
mero gratia operans et gratia cooperans; quoniam eadem est ratio
de gratia actuali ac de actu voluntatis, cujus est principium atque
inchoatio. Atqui est duplex actus, interior in (pio voluntas non se
movet, et exterior in quo se movet. Ergo pariter sunt duæ gratia·
1um Dubium. —

142

DE DIVISIONE GRATIÆ

actuales, num gratia actualis transit et cessat cum ipsa operatione
ad quam movet. Ita Joannes a sancto Thoma. Item Salmanticenses.
Imo quandoque post actum procedentem a gratia operante, non
elicitur actus ad quem requiritur gratia cooperans. ut patet in eu
qui subito post absolutionem et justificationem, peccat, non exer
cendo opus virtutis ut oporteret. In eo gratia operans efficaciter pro
duxit justificationem libere acceptam, sed non produxit actum se
quentem.
Ad eum producendum requiritur nova gratia actualis scii, gra
lia cooperans, quia est novus transitus de potentia ad actum, et
quidquid movetur ad novum actum supernaturalem, ab alio super
naturaliter movetur.
Gratia actualis operans et gratia actualis cooperans sunt ergo
*,
distincta
nam quandoque prima datur sine secunda, et secunda sine
prima. Sed si simul sunt actus superior et actus inferior, ut in con
templatione infusa quæ prolongatur per aliquem discursum, aut si
inspiratio doni consilii simul est cum actu prudentiae, tunc forte
sullicit quod detur gratia operans dummodo, see. decretum Dei, con
tineat eminenter cooperantem ; et tum· perfectior est (piam si eam
non contineret.

Itrum gratia actualis operans importet duplicem
motionem, scii, moralem ex parte objecti, et physicam ex parte
subjecti? Cf. P. dei Prado, I, 233.
Respondetur cum Joanne a sancto Thoma et dei Prado, affirma
tire, nam gratia operans primo illuminat intellectum, et postea tau
git voluntatem et causât subitum affectum ad objectum propositum
per illustrationem intellectus; et hæc est inspiratio quæ aperit cor. .
sicut «aperuit cor Lydiæ intendere his quæ dicebantur a Paulo»
L4cf. Apost., xvi).
Cude gratia operans non est solum excitans, per motionem mo
ralem, sed est etiam physice operans, (pia aperitur cor hominis, et
perducit non solum ad actus indeliberatos sed quandoque ad- con
sensum vg. in justificatione, vel in actibus donorum Spiritus Sancti.
2um Dubium.

3um Dubium.
Quot sunt effectus gratiæ operantis in nobis?
Sunt tres. Cf. P. dei Prado, ibid.f I, p. 234:
1° Illuminatio intellectus et objectiva pulsatio cordis: hæc est
motio moralis ante omnem consensum : ibi sunt actus indeliberati et
quantum ad hoc gratia operans nihil aliud est (piam excitans; 2° ap
plioatio liberæ voluntatis ad sanctam affectionem vel operationem,
ut se convertat ad Deum: hæc applicatio est in causa secunda com
plementum virtutis ad operandum; 3° ipsa actio voluntatis appli
*
cata
ad agendum, nempe actus ipse credendi, sperandi et amandi:
in his actibus voluntas non passive se habet, sed eos elicit libere.
Attamen voluntas non proprie se movet ad talem actum ex aliquo
actu præeedenti. < uni sit iste actus primus in ordine gratiæ et circa
finem ultimum. I nde, contra Molinam, gratia operans determinate
movens ad hos actus, est plus quam excitans et tamen manet liber
las sec. sanctum Thomam.

I’Elt OPEKANTBM ET COOPERANTEM

4um Dubium.

An

143

gratia coopt rams pariter producat in nobis

1res similes effectue}
Utique nani gratia cooperans est etiam pryvia motio, sec. prb»
ritatem non temporis, sed causalitatis. Sed hi 1res effectus sunt alio
modo, nam sub gratia coopérante voluntas semetipsam movet ex ali
quo actu priecedenli, sic vult, præsupposito jam tine intento. E contra
sub gratia operante voluntas vult, tendendo in finem, et actus volun
tatis est ad instar illius primi actus angelorum ile quo agitur in
P, q. 63, a. 5, et ad instar primi actus animæ Christi, de quo in
IIP, q. 34, a. «1: in primo instanti suæ conceptionis Christus meruit,
non incarnationem, sed gloriam immortalitatis, sicut adultus in in
stanti justificationis meretur non gratiam justificationis sed se
quentem.

Ultimum corollarium. — Nunc possumus iterum legere famosam
responsionem ad 3ωη, P-IP°, q. 9, a. 6, et facile intelligitur. scii.
«Interdum specialiter Deus movet aliquos atl aliquid déterminait
volendum, quod est bonum, sicut in his quos movet per gratiam ut
infra dicetur», scii, in nostro articulo 2.
Hæc est gratia operans determinate morra.s^sub qua tamen ma
net libertas.
De falsis notionibus gratiæ operantis et coopérants.

(Cf. Sa 1 man ticenses).

Gratia operans: 1° nequit consistere in actu indeliberato. ut
dependet a Deo, ut vult Ripalda ; 2° neque in Deu assistente, ut
vult Suarez.
1° Quia actus indeliberatus supernaturalis priesupponit auxilium
operans, movens ad hunc actum.
2° Quia Deus nequit nobis uniri per modmn virtutis operative.
Item contra Alvarez et Gonet, gratia operans non est simplex
motio applicans prævia, nam gratia operans sic accepta pertinet ad
omnes operationes voluntatis tam indeliberatus quam deliberatas,
ut hi auctores admittunt, et tamen sanctus Thomas gratiam ope
rantem specialiter dictam asserit unice pertinere ad actum volun
tatis, in quo movetur quidem libere sed non sese movet per delibo
rationem discursivam.
Gratia, cooperans non est ipse actus indeliberatus inclinans ad
consensum deliberatum; quia gratia cooperans non sero actus iste
indeliberatus habet infallibilem connexionem cum operatione deli
berata ad quam nos movet et quam de facto producit, siquidem per
talem gratiam Dens cooperatur et influit in praedicti actus elicien
tiain ; allectus autem indeliberatus sibi relictus non habet infalli
bilem connexionem cum assensu deliberato, siquidem multulies res i
stimus subita
*
inspirationi et affectui, ergo gratia cooperans nequii
in allectu indeliberato consistere; sed necessario superaddenda esi
motio qua
*
actum indeliberat um cum deliberato conjungat, seu qua
*

DE DIVISIONE GRATIÆ

144

faciat ut actus deliberatus efficiatur. Cf. infra· p. 185 de opinione
M. Gonzales, ubi erit sermo de fundamento distinctionis inter gra
tiam efficacem et gratiam sufficientem.

Art. III. —

UTRUM

CRATIA CONVENIENTER

IN PRÆVENIENTEM

DIVIDATUR

ET SUBSEQUENTEM.

Hic articulus est ad explicandam aliam di­
visionem classicam gratiæ, quae est apud Augustinum, De Natura· et
Gratia, c. 31 et 1. II ad Bonifacium, c. 9 ut hic citatur in line ar­
ticuli. Hæ expressiones attente determinandae sunt, ut appareat in
quo consistit error pelagianorum et semipelagianorum, qui negabant
necessitatem gratiæ prævenientis ; pro illis ordinarie omnis gratia
interna erat subsequens respectu liberi arbitrii, sola prædicatio
externa erat antecedens, prout initium salutis erat a nobis et non
a Deo.
Sic intellexerunt verbum Apoc., m, 20: «Ego sto ad ostium et
pulso; si (piis audierit vocem meam et aperuerit mihi januam, in
traho ad illum et coenabo cum illo et ille mecum».
Sta tini videbimus quod nunquam gratia, dici potest sic subse­
quens, respectu liberi arbitrii, sed solum in hoc sensu quod, sequitur
aliam gratiam, vel alium gratiæ effectum, cf. infra Ia-IIao, q. 112,
a. 2: «Quiecumque præparatio (ad gratiam) in homine esse potest,
est ex auxilio Dei moventis animam ad bonum»; et in IV Sent..
<1. 17. q. 1. a. 1, solut. 2. ad 2um : «Voluntas nostra est omnino pedissequa respectu divinæ gratiæ et nullo modo praevia».
Status quaestionis. —

est: Gratia, tam habitualis quam actualis, convenien­
ter dividitur in prœvenicntem et subsequentem.
I'1 Probatur ex auctoritate Sacra· Scriptura· in argumento «sed
contra»; scii.: Gratia Dei ex ejus misericordia provenit. Atqui in
Ps. lviii, v. 11, dicitur: «Misericordia ejus præveniet me», et in
Ps. xxii, G: «Misericordia tua subsequetur me». Ergo.
Item ex orationibus Ecclesiæ: in collecta Pretiosa «actiones
nostras, quæsumus Domine, aspirando preeveni, et adjuvando pro­
sequere, ut cuncta nostra ojieratio a te semper incipiat et per te
cœpta liniatur». — In collecta dominica
*
XVI post Peut.: «Tua nos
quæsumus, Domine, gratia semper et proveniat et sequatur». — In
collecta dominica
*
Resurrectionis: «Vota nostra, quæ praeveniendo
aspiras, etiam adjuvando prosequere».
Item ex auctoritate sancti Augustini hic citati in corpore arti
culi. De Xatura et Gratia, c. 31 : « Prævenit (Deus) ut sanemur; qui
et subsequetur, ut etiam sanati vegetemur. Prævenit, ut vocemur;
subsequetur. ut glorificemur. Prævenit ut pie vivamus; subsequetur
ut cum illo semper vivamus, quia sine illo nihil possumus facere».
2° Probatur ratione theologica:
Convenienter gratia diversimode nominatur secundum diversos
ejus effectus.
Conclusio

ι\·

im.i:v

ι:.μι·:.χίί·:μ ι.ί·

st

i.’.seqi’Kxtem

115

Atqui sunt quinque effectus gratiæ ordinati, sci), r· ut .minia
sanetur; 2" ut bonum velit; 3° ut bonum volitum efficaciter
operetur; 1° ut in bono perseveret; 5" ut ad gloriam perveniat.
— Ergo gratia causans primum effectum convenienter dicitur præ
veniens respectu secundi effectus, et prout causal secundum
vocatur subsequens respectu primi effertus ; et sic de cœteris.
Sic idem actus est præveniens et subsequens respectu diver­
sorum.
Corollariam.
Sic gratia dicitur præveniens per respectum ad
alium actum sequentem, quamvis sit etiam pneveniens, per respectum
ad actum ad (piem immediate movet, prout est eo prævia, priori tate
causalitatis. Et gratia dicitur subsequens non respectu liberi arbi
trii, ut volebat Pelagius, sed relate ad aliam gratiam, vel ad alium
effectum gratiæ.
Ut notat sanctus Thomas, De Veritate, q. 27, a. 5. ad (>"»>: « Alio
modo potest intelligi gratia præveniens et subsequens relate ad ho
minem quem movet, sic gratia præveniens facit ut homo bene velit,
et subsequens facit ut homo excipiatur bonum quod volebat ». Ita
Augustinus in Dnchiridion, c. 32. ait: « Nolentem prævenit ut velit,
voient em subsequitur ne frustra velit».
Ad Z11111 : Dilectio iucreata Dei erga nos, cum sit æterna. sem­
per est præveniens. Cf. P. dei Prado, I, p. 247.
.Corollariam 2um.
Gratia operans et coopérons prout movent
ad diversos actus vocari possunt præveniens et subsequens.

Dubium.
Utrum gratia præveniens et subsequens sit eadem
munero gratia.
Solutio habetur ex responsione ad 2tun : scii, si agatur de gratia
habituali, utique, si vero agatur de gratia actuali, non; propter
eamdem rationem ac pro gratia operante et coopérante. Manifestum
est enim quod eadem numerice gratia habitualis dicitur præveniens,
prout nos justiticans, prævenit opera meritoria, et dicitur subseqiiens, prout erit consummata, sic vocatur gloria.
Et expresse dicit hic sanctus Thomas ad 2'1111 : «Gratia subse­
quens. ad gloriam pertinens non est alia numero a gratia p ne ve­
niente, qtiû nunc justificamur; sicut enim caritas via» non evacuatur,
sed perficitur in patria, ita etiam et de lumine gratia
*
est dicendum,
(plia neutrum in sui ratione imperfectionem importat».
Si vero agitur de gratia actuali quæ cessat cum ipso actu ad
(piem immediate movet et cujus est inchoatio, tum· multiplicatur
cum .ictibus supra enumeratis, sicut antea diximus de gratia actuali
operante et de gratia actuali coopérante.

Ad complementum hujusce qtiæstionis 111. de divisione gratia
*,
duo sunt addenda, post Concilium Tridentinum. et post damnationem
.Jansenismi ; seil. 1” in quo differunt gratia excitans et gratia adju
vans de quibus loquitur Concilium, sens. G, cap. 5; et 2° in quo dif
ferunt gratia sufficiens et efficax, circa quas erraverunt Protestantes
et .fansenistie.
19

GufflKiot

l.uaoM.t - he (iruttu

1 IG

l'E IHVrSIONE GKATI.IS

1. De divisione, *gratia actualis in gratiam excitantem et adju
rantcm (cf. del Prado. I, 248).
*r
Ha
divisio exponitur in Concilio Trident ino, sess. G, cap. 5
(Denz.. 797): «Declarat præterea, ipsius justificationis exordium in
adultis a Dei per Christum Jestiin praeveniente gratia (can. 3) su
mendum esse, hoc est. ab ejus vocatione, qua nullis eorum ex in ten
(ibus meritis vocantur, ut (pii per peccata a Deo aversi erant, per
ejus excitantem atque adjuvantem gratiam ad convertendum se ad
suam ipsorum justificationem, eidem gratiæ libere (can. I et i») as
sentiendo et cooperando, disponantur... ».
Ex isto textu: gratia c.r< itans a somno peccati see. motionem
moralem, scii, illuminationem et allicientiam, et gratia adjurans ad
bonum volendum, see. applicationem voluntatis ad exercitium, conti
nentur sub gratia praveniente. qua· praevenit consensum liberae ho­
minis voluntatis, (pio consentimus justificationi et ad eam pr.epa
remur. 1’nde hac gratia prmveniens de (pia loquitur Concilium est
eadem ae gratia operans de qua loquitur sanctus Thomas in articulo 2.
speciatim ad 21,in : «Deus non sine nobis nos justificat, quia per mo­
tum liberi arbitrii, dum justificamur. Dei justitia
*
consentimus. Ille
tamen motus non est causa gratia
*
lut volebant semipelagianii sed
effectus, unde tota operatio pertinet ad gratiam», cf. P. dei Prado,
De Gratia, t. I, p. 228.
Sic corroboratur nostra interpretatio art. 2*, scii, gratia operans
est non solum excitans, sed adjurans. Et hoc caput V, sess. 6, (’on
cilii eanidem doctrinam exponit, ac articulus 2I1S hujusce quaestionis
IIP'. Concilium Tridentinum, sess. 6, can. I (Denz.. 81-1), gratiam
adjuvantem vocat gratiam moventem.

Dubium. — Utrum gratia pra veniens quæ excitat ex parte in­
tellectus, et adjuvat applicando voluntatem, sit simpliciter prior
quam consensus noster, an posterior. Quomodo intelligendum est
verbum Apoc., m. 20: « Ecce sto ad ostium et pulso: si (piis audierit
vocem meam et aperuerit mihi januam, intrabo ad illum».
Respondet u r : Hæc gratia est in genere causa
*
efficientis simpli
citer prior consensu nostro. Ita sanctus Thomas, P II"”, q. 111, a. 2.
ad 2: q. 113. a. 8 c. In eodem instanti : 1° est infusio gratiæ; 2 mo­
tus liberi arbitrii in Deum: 3° motus liberi arbitrii in peccatum:
Γ remissio culpæ. Item ibidem ad Γ““ et ad 2,un : cf. Dominicum
Soto, De Natura et Gratia, 1. I. c. IG et I’. dei Prado, De Gratia..,.
t. 1. p. 245.
Corollarium (P. dei Prado, t. 1. p. 2-18):
Ex notione gratiæ operantis et cooperantis. tradita a sancto
Thoma in articulo 2. facile ostendi potest, gratuitam Dei motionem,
(pia Deus nos movet ad bonum meritorium, esse efficacem non ex
consensu liberi arbitrii moti, sed cj· voluntate ac intentione Dei mo
ventis, quod conceptis verbis docet samtus Thomas in subsequent!
quæstione 112, a. 3.

|\

PK/EVENIENTEil

L’J

SI BSEOI I.XTEM

117

Jam in nostra qiurstione 111, a. 2, dicit sanctus Doctor pro gra
tia operante: quod «sub ilia mens nostra e»d mot a et non mover·et ad 2,J'". quod motus liberi arbitrii, dum justificamur et Dei ju­
stitia· consentimus, «non est rausa gratia·, sed r/fcr///>·. unde tota
operatio pertinet ad gratiam ».
Item in corpore hujusce articuli 2, pro gratia coopérante dicitur:
«Et quia etiam ad hunc actum (deliln-rat umi Deus nos adjm.it et
interius confirmando voluntatem, ut ad actum perveniat, et exterius
facultatem operandi praebendo, respectu hujusmodi actu- dicitur
gratia coopérant
*».
,
Insuper Molina non negaeset interpretationem Augustini datam
a sancto Thoma, si in hac interpretatione non affirmaretur quod
gratia est r.r .ve efficax.

de

sufficienti

gratia

E T

GRATIA

DE

EFFICACI

Summarium :

Prtenotainina et Ecclesia} doctrina
*.·

I» Pars:

I. Pnenotamina: Status et difficultas quæstionis.
II. Doctrina *Ecclesia de gratia sufficienti.
III. Quomodo S. Augustinus et S. Thomas hanc Ecclesia? doctrinam
de gratia sufficienti intellexerunt?
IV. Doctrina Ecclesiæ de gratia efficaci.

*
Il

Pars: De Gratia sufficienti.

I. Varia systemata theologorum catholicorum circa gratiam suffi·
cientem et gratiam efficacem.
II. Quonam sensu admittenda sit gratia sufficiens et quotuplex sit.
III. Solvuntur objectiones contra thomisticam doctrinam de gratia
sufficienti.
»
IV. De opiniom· .1. Gonzales de Albeda, O. P., quid putandum’est.
V. Quænam est sententia S. Alphonsi de Ligorio.
*
ILI

Pars:

Dc

Gratia efficaci.

I Conci.: Ejus efficacia repeti nequit ab extrinseco. — Corollaria
quoad spiritualitatem.
* Conci.: Ejus efficacia ab intrinseco non sufficienter explicatur
H
per motionem moralem.
111“ Conci.: Ejus efficacia ah intrinseco proprie et formaliter est ex
præmotione physica prædeterminanté.
Æ
I\ . Solvuntur objectiones.

* Pars: Excursus de gratia efficaci.
IV
< ap. 1. [)e gratia efficaci et de actibus salutaribus facilibus.
( aI'· H· De gratia efficaci relate ad spiritualitatem.

STATI S Ι7Γ i'll J I< ( 'LTAS yl .«HTIOMs

1 19

Cap. IU- 1>e grati» efficaci in sanctis viatoribus, speciatim in mart <■vribus.
»
Cap. IV. De gratia efficaci ardeutissimi amoris Dei.
Cap. V. De gratia efficaci in Christo impeccabili et libere obedienti.

Ia Pars:

I.

PRÆNOTAMINA ET ECCLESIAE

DOCTRINA.

Praenotamina : Status quæstionis.

Tcrminologia serranda.
Constat ex revelatione a Deo conferri
gratias, quæ ultimo effectu carent, et alias quæ effectum suum conse­
quuntur. Priores vocantur iere sufficientes et mere sufficientes prout
liant facultatem boni operis, sed eis resistitur. Aliæ vocantur effi­
caces prout effectum suum in nobis revera producunt, faciunt nempe
ut faciamus.
Ex hoc orta est quæstio : quomodo inter se distinguuntur gratia
sufficiens ei gratia efficax? Aliis verbis: utrum gratia efficax sit υ *c
seu ab intrinseco efficax, quia Deus vult, an sit efficax ab > .rtrinsei o,
scii, a consensu nostro per scientiam Dei præviso.

Principia pru-supposita e.r tractatu de Deo: Status ct difficultas
questionis :
Hæc quæstio, post sanctum Thomam, tempore priorum proteStantium et Jansenistarum longe lateque agitata est. et possumus
eam hic exponere nam ejus solutio eruitur ex his quæ dicta sunr a
sancto Thoma, la IIου. q. 110, a. 1 : q. 111, a. 2: q. 112, a. 3.
Sed solutionis principia prius enuntiata sunt in tractatu de Deo,
I*, q. II, a. S: « Scienda Dei est causa rerum, secundum quod habet
voluntatem conjunctam ». ln. q. 19, a. I : « Effectus determinati ab
intinita Dei |>erfeetione procedunt secundum determinationem volun­
tatis ct intellectus ipsius n (hoc est decretum voluntatis divinte).
I\ q. 19. a. 6, ad l»"1: a Quidquid Deus simpliciter ruit, fit (alioquin non esset omnipotens), licet illud quod anteeedenter (seu solum
conditionaliter) ruit, non fiat ». quia tunc Deus permittit malum op­
positum propter majus bonum, sic vult anteeedenter quod omnes
fructus terra- perveniant ad maturitatem, sed permittit quod plures
<le facto ad hanc maturitatem non perveniant. Pariter pro salute ho­
minum.
Hoc autem sic explicatur, ibidem, a S. Thoma: 1\ q. 19,
a. G. ad 1 »»n» ; | )e voluntate consequente seu non conditional! : « Vo­
luntas comparatur ad res. sec. quod in seipsis sunt, in seipsis autem
sunt in particulari. Unde simpliciter volumus aliquid, see. quod vo­
lumus illud considerat is omnibus circumstantiis particularibus, quod
esi consequente)· velle». Sic «quidquid Deus (omnipotens) simplici­
ter vult Iit; licet illud quod anteeedenter vult, non liat».
Deus vult anteeedenter aliquid prout hoc in se bonum est, vg.
omnes homines salvari, et omnia mandata sua semper impleri; sed

150

DE GRATIA SUFFICIENTI ET DE GRATIA EFFICACI

simili permittit aliquod malum oppositum, propter majus bonum, et
sic « id quod anteeedenter vel conditioualiter lanium vult , non Ht ».
Unde dicitur in Ps. cxxxiv, v. G: « In cudo et in terra quæcunique voluit Deus ferit». Et Concilium Tnziacum (P. L., t. 126, c. 123),
addit: «Nihil enim in ctrlo vel in terra fit, nisi quod ipse Deus aut
propitius facit, aut fieri juste permittit ».
Hoc est dicere: nullum bonum hir et nunc, in hoc homine, po­
ti usquam in alio, evenit, nisi ipse Deus propitius illud vult et facit,
et nullum malum hic et nunc in hoc homine potiusquam in alio evi
*
nit, nisi ipse Dens illud fieri juste permittit.
Attamen Deus impossibilia non jubet, et dat etiam iis qui man­
data non servant de facto, quod possint ea servare.
Sed illi (pii servant mandata sunt meliores aliis et ea non ser­
varent de farto si Deus ab æteruo non decrevisset efficaciter eos hire
præcepta servaturos. Sic hi boni servi Dei magis ab eo diliguntur et
adjuvantur (piam alii, quamvis aliis Deus impossibilia non jubeat.
Imo ipsa resistentia gratia
*
suflicienti est malum quod non eve­
niret hic et nunc absque permissione divina, et ipsa nonresistcntia
est bonum, quod non eveniret hic et nunc absque divina voluntate
Consequenti. Ergo realiter distinguuntur gratia sufficiens, rui an
nectitur divina permissio peccati et ratione cujus adimpletio man­
datorum est realiter possibilis, et gratia efficau' (pia· est majus auxi
Hum ex (pio sequitur non solum possibilitas realis servandi mandata,
sed eorum adimpletio effectiva.
Insuper in gratia suflicienti nobis offertur gratia efficax, ut
fructus in flore, sed si fiat resistentia x nostra defectibilitate, tuiti·
meremur non accipere gratiam efficacem.
Propterea Bossuet dicit: «( Iportetcaptivare intellectum nostrum
coram obscuritate mysterii divini et admittere duas gratias (suffi­
cientem ei efficacem), (piarum prima relinquit voluntatem nostram
sine excusatione coram Deo, et altera non permittit voluntati ut in
seipsa glorietur » (opusc. Œuvres complètes, Paris, 1845, I. I. p. 644).
Insuper S. Thomas ait, P. q. 19, a, 8: «(’uni voluntas divina
sit effieaeissima, non solum seipiitur quod fiant ea. quæ Deus vult
fieri, sed et quod eo modo jiant, quo Deus ea. fieri vult. Vult autem
Deus (pnvdam fieri necessario, quiedam contingenter, ut sit ordo in
rebus ad complementum universi». Hoc est fundamentum gratia·
ex se efficacis.
P, q. 20. a. 2: < \ oluntas Dei est causa omnium rerum, et sic
oportet, (piod in tantum habet aliquid esse, aut quodeumque bonum,
in «piantum est colitum a Deo. Unde cum amare nihil aliud sit (piam
velle bonum alicui, manifestum est. (piod Deus, omnia qua· sunt,
amat, non tamen eo modo sicut nos... Voluntas nostra non est causa
bonitatis rerum. Sed amor Dei est infundens et creans bonitatem in
rebus», etiam bonitatem electionum nostrarum, ut constat ex P
q. 19. a. 8.
Ex ho( seipiitur magnum prædilectionis principium, (pio illu­
stratur totus tractatus De gratia, et exprimitur p, q. »0 a. 3: «Cum

ΡΚ.Ε.ΧΟΤΛΜΙ.ΧΧ EX Τίί.ν ΤΛΤΓ ΟΕ !»!>»

151

ainor Dei sit causa bonitatis rerum, non esset aliquid alio melius,
si Deus non vellet uni majus bonum quam alteri ». Item ibidem, a. i
et I*. <|. 2.3, a. I : « In Deo dilectio electionem pra
*cedit
». Jamquidem
evidens est (piod homo (pii servat de facto mandala est melior quam
ille <pii potest ea servare sed de facto hoc non facit. Ergo ille qui
servat mandata est magis dilectus et adjutus.
Brevius: Deus plus diligit hominem cui dat servare pnerepta,
(piam alterum in (pio permisit peccatum.
Hoc predilection is principium valet pro omni ente creato, etiam
libero et pro omni actu ejus, naturali vel supernatural!, facili, vel
dillicili, initiali vel finali; scii, nullum ens creatum esset alio me­
lius, si non esset magis dilectum a Deo.
Est veritas evidens in ordine philosophico, sequitur enim ex prin
cipio causalitatis et universalissima
*
causalitatis voluntatis vel amo­
ris Dei. Iu ordine gratiæ revelatum est hoc principium pluribus locis
vg. in 1. Exodi, xxxm, 19: « Miserebor cujus miseror, et (demens
ero in (piem mihi placuerit ». I Cor., iv, 7: <■ Quis enim te discernit?
Quid autem habes quod non accepisti? ».
Hoc principium praedi lection is, præsupponit secundum sanctum
Thomam decreta voluntatis diriior circa actus nostros salutares esse
ab intriscco efficacia (Is, q. 19, a. 8). Si enim essent efficacia ex no­
stro consensu præviso, ex duobus hominibus aequaliter a Deo dilectis
et adjutis, unus lieret alio melior. Fieret melior ex se solo et non
ex pra
*d
i lectione divina. Sed principium istud conciliandum est cum
alio pariter firmissime tenendo: « Deus impossibilia non jubet, sed ju­
bendo monet et facere quod possis, ct petere quod non possis, et
adjuvat ut possis» (S. Augustinus, De Satura et Gratia, c. 13. n° 50,
et Concilium Tridenti num, [Denz., SOI]). In hoc est magnum my­
sterium conciliationis infinita
*
misericordia», infinitae justitiae et su
prenne libertatis. Conciliantur quidem intime in Deitate, sed de Dei
tale ut sic non habemus conceptum positivum et proprium: «Deitas
enim est super ens, super unum, (pia
*
continentur in ea formaliter
eminenter », cf. Revue thomiste. Mai Juin, 1937. articulum nostrum:
Le fondement suprême de la distinction des deux grâce suffisante < t
efficace'. Hier sunt pnesupposita ex tractatu de Deo.
Nunc in hac qmestione sunt dua
*
sectiones distinguendae :
Primo (puerenda sunt dogmata fidei. 1° de gratia vere ac mere
sufficienti, et 2° de gratia efficaci, (pia
*
libertatem non tollit.
Deinde consideranda
*
sunt diversa theologorum conceptiones.
circa naturam gratia
*
sufficientis et circa naturam gratia
*
efficacis,
utrum sit efficax ab intrinseco, an ab exirinseeo, scii, ex nostro consensu pra
*viso
3.
1 Ilie articulus invenitur etiam in ap]
endice
*
prioscntls operis
*.
- Cf. Joaxnem \ Saxcto TllOMA, Ο. Γ.. CUrsus Theol., l)< Gratin, disp. XXIV.
Sai.mantICEXSES, Cursus Tftcof., /»/■ Gratia, disp. V. dub. 7. Lhmos, Ο- P-. l* a~
ti<>l>lia fjratlir, I. IV. 2* P., p .”>(». 1H:i. 1’kado ο. Γ . op. t it., t. U. c. 1, 2.

152

IiOCTRI.X'A E<’( LESEE PE GILATlA SI 1ΕΗΊΕΧΤ1

Quoad statum quæstionis melius determinandum, notandum est
discrimen in hac re inter hæreses oppositas pelagianismi et jansenismi, et inter conceptiones theologicas molinistarum et thomistarum.
Pro pelagianis, gratia actualis (vg. prædicatio evangelical aut
est efficax a bono consensu nostro, aut est inefficax propter malam
hominis voluntatem.
Pro jansenistis, est duplex gratia actualis interna: una est effi­
cax ex se, altera est inefficax et etiam non sufficienti.
Pro thomistis, est duplex gratia actualis interna : una est efficax
ex se. dans ipsum bene agere, altera est inefficax sed vere sufficiens,
dans posse bene agere, vel proxime, vel saltem remote.
Pro molinistis ipsa gratia actualis sufficiens aut. est efficax ab
effectu, seu a consensu nostro per scientiam mediam prieviso. aut
inefficax et mere sufficiens.

4

II. Doctrina Ecclesiæ de gratia sufficienti, scii, datur gratia vere
et mere sufficiens·, vere quia realem potentiam confert; mero, quia
voluntatis culpa caret effectu respectu cujus dicitur inefficax, sed
sufficiens.
Hæc doctrina· Ecclesia· formulata est contra praedestinatianos
et postea magis explicite contra .lansenistas. Cf. 7)c Prædesti nia nismo (Denz., 316 sq., 320 sq.).
Pradcstinatiani. cum Lucido. presbyter·), saiculo v, Gottescalcus,
sæculo ix. et deinde novatores docuerunt praedestinationem ad ma­
lum, ante praevisa demerita, consequenter negare debuerunt existentiam gratia
*
sufficientis : nam pro illis, homines qui damnantur carent
potentia operandi bonum (Denz., 321. line); et (pii salvantur ita ne·
cessitaniur ad bonum ut nequeant gratia
*,
resistere. « Nec ipsos malos
ideo perire, quia boni esse non potuerunt; sed quia boni esse no­
luerunt» dicit Concilium Valcntinum (Denz., 321).
Calvinus sequutus esi vias praulestinatianismi. cf. Inst,. I. Ill, c. 11 21.
.lansrnist/r primo negaverunt gratiam sufficientem. Ipse dansenius (Z)e (iratia Christi, 1. 111. c. lj nullam gratiam admittit quæ
non sit efficax; cui plene adhærent Quesnell (Denz., 1359 ss.) et Pi­
storienses (Denz., 1521). Praesertim citanda est P propositio .Jansenii (Denz.. 1092l : « Aliqua Dei praecepta hominibus justis volen­
tibus et amantibus, secundum praesentes «pias habent vires, sunt im­
possibilia ; dvest quoqu( illis gratia qua possibilia fiant n. Id est
deest pluribus justis volentibus et cenantibus gratia sufficiens quæ
dat veram potentiam seu facultatem boni operis a Deo praecepti ; se­
queretur quod mali injuste puniuntur, quia non potuerunt esse boni.
*c
Ua
propositio declaratur lueret ica.

HE EltKOItlBUS DAMNATIS

153

2“ propositio est ei valde affinis, scii.: « Interiori grati® in statu
*,
natura
*
lapsa
nunquam resistitur>», hoc <*st «licere interior gratia est
*r
seni|M
efficax ; hoc est haereticum.
Item 3* propositio: «Ad merendum et demerendum in statu na
*
tura
*
lapsa
non requiritur in homine libertas a necessitate, sed suf
licit libertas a coactione». Hæc propositio pertinet potius a<l gratiam
efficacem «pia
*
juxta .lansenistas tollit libertatem a necessitate, et
relinquit solum spontaneitatem.
d* propositio est quod hæresis sein i pelagian a in hoc consistebat
quod voluntas humana potest resistere vel obtemperare gratia
*.
5n propositio est quod Christus non pro omnibus mortuus est.
Cf. item propositionesQuesnell (Denz.. 1359· 1375)damnatae eodem
motivo, «plia scii, negant gratiam sufficientem et omnem gratiam in
ternam reducunt ad efficacem, sub qua pro ipso non remaner libertas
a necessitate.
Item damnatu
*
sunt 21 proposit. synodi pistoriensis (Denz.. 1521):
motivum damnationis est, ut ibi declaratur, quia juxta jansenistas :
«Non vera datur interior gratia Christi cui resistitur, ...sed ea sola
est proprie gratia Christi quæ facit, ut faciamus.). I nde pro illis
non datui gratia sufficiens nisi exterior, seu pnvdicatio vel bonum
exemplum.
Attamen notandum est quod, post damnationem quinqfle propo
sitionum .lansenii, p hires ut Arnauld. Arnablns (dissert, quadri
part. De gratia· efficaci et Apologie pout les Saints Pères. 1. IV), ne
ut hæ ret ici haberentur, admiserunt interiorem gratiam patvam, qu®
in quibusdam justis dat posse.
Quid est liter gratia parra see. Arnaldnm? Juxta ipsum, est gra
tia quæ dat posse in genere, non tam< n hic et nunc in particulari.
seu sufficiens est ad agendum in generali, non tamen sufficit respectu
talis præcepti adimplendi aut respectu hujus tentationis vincenda
*.
Hæc parva gratia, juxta Arnaldum, est caritas remissa; quando vero
caritas est intensa et prædominans, est revera sufficiens etiam hic et
nunc in particulari, ut homo tentation i resistat, et tunc est efficax1.
1 Ha-e theoria similis est doctriiue eorum qui. see. mentem I.eibnitzii. dixe­
runt : homo quidem est liber in genere, prout voluntas ejus sjxH'iücatur a bono
universali quasi abstracto, quod excedit quodlibet bonum [.articulare, attamen
de facto et in conci < tu hic et nunc electio nostra nunquam est libera, quia
nihil volitum nisi pnecognitum. et nihil pnedilectum nisi praecognitum ut con­
venientius hic et nunc; scii, voluntas semper sequitur ductum rationis et id
quod est. see. judicium rationis, hic et nunc fortius motivum. unde hoc fortius
motivum est semper efficax ut delectatio victrix, et motivum oppositum nequi»
dem est r<x sufficiens. Sic habetur determinismus psychologicus Homo esset
lilx*r in abstracto non In concreto Et hoc remanet quodammodo apud Kantium
dum dicit ; homo habet libertatem in ordine noumenali qui eoncipi [XJtest, non
in ordine phœnomenall.
Ihec autem doctrina est coneeptualis.mus subjectivus, cui opijonitur rea1 i sanis moderatus, see, quem voluntas humana est sj^eclficata a bono universali
non solum se<· conceptionem nostram abstractam, sed rcaliter, et voluntas no­
stra etiam hic et nunc suam naturam conservat, et suam amplitudinem qme
Infinite excedit bonum particulare ellgiblle.
I ude motivum objectivum etiam hic et nunc fortius est quidem plent suf-

151

ItOCrrUXA ECCLESl.E Hi: (ΠίΑΤΙΛ SIWICIEXTI

Hæc est famosa illa theoria de gratia parva, quam 1 invenerunt
quidam jansenista
*
ut damnationem Ecclesiæ vitarent. Cf. Guiller
mill. Revue, thomiste. 19(12, p. 17 ss. : Paquier, /,r Jansénisme, et Pe
titot. Revue thomiste, sept. 1910: « Pascal et la Grâce sufficante » -,
Notandum est quod Augustinenses admiserunt gratiam parvam
non vero in sensu jansenistarum, pro illis est vere sufficiens, sed
remisse.
An explicatio Arnaldi salvet gratiam sufficientem? Desponde­
tur: non real i ter, sed verbotenus tantum, nam actiones peragenda
*
sunt non in genere, sed concrete in singulari. Unde si gratia non sui'
ficit respectu pneceptorum in singulari, vel respectu singularum ten
tationum est simpliciter insufficiens.
Ergo Arnaldus non vitat primam propositionem Jansenii: «Ali
qua Dei præcepta hominibus justis volentibus et conantibus. see. prae­
sentes quas habent vires, sunt impossibilia: deest quoque illis gratia
qua possibilia fiant» hic et nunc.
Uum ista propositio damnetur ut lueret ira. esi dogma fidei quod
saltem justis non deest gratia rere, sed mere sufficiens ; vere, quia
confert realeni potentiam bene agendi, mere, quia ei resistitur et
caret ultimo effectu. Hoc dogma fidei, jam erat a*qiiivaletiter exprès
sum in pluribus Conciliis; cf. Concilium Arausicanum (Denz., 200):
«(.nines baptizati, Christo auxiliante et coopérante, quæ ad salutem
pei linent possunt et debent, si fideliter laborare voluerint, adim­
plere». Concil. Valenlinnm II contra Scotiim Eri genam (Denz., 321):
« Nec ipsos malos ideo perire, quia boni esse non potuerunt, sed quia
boni esse noluerunt ». Concilium Tridentinnm (Denz.. .804): «Deus
impossibilia, non jubet, sed jubendo monet facere quod possis et pe­
tere quod non possis, et adjuvat ut possis». Ergo confert Deils auxi
limn sufficiens, ut possimus non solum in gemere, sed in singulari,
mandata ejus servare.
Quod nam est fuiKlainentuin in Sacra Scriptura hiijiisce dogmatis
de gratia vere sufficienti.
l’ræsertim citantur verba Domini apud Isaia.m, v. I: «Quid est
i/uod ultra debui furere vinea’ ni( i < t non· feci? ». Si autem DeUS non
debet aliquid amplius facere, auxilium est vere sufficiens. Attamen
in hoc textu non dicitur «quid est quod ultra potui facere» et vide
binius quod Deus potest plus facere, sed ad hoc non tenetur.
Hem Scriptura sæpe testatur offerri vel conferri gratias quibus
Deus vocat, incitat, et quibus tamen resistitur, seu in vanum recind Uberi · Ha< iulum. non nd »< rexxihnuhim mhinhitrm, sic differt a
*»> claré viso.
lh
Arnaldus In sim theoria videtur procedere see mentem conceptual is mi
subjectivi. sec quem dari potest gratia vere et mere sufllelens i» nhstracto.
ium ni vimen tu; ac si vg. concipi posset homo. sed dari non cosset verus homo
in comreto. in quo vere esset mitiirn humana cum conditionibus individuant ibus.
- cf Ihctiiuiiuii' i <l> tluuluiiiv intholii/uv. art. J«h«ijii.w μο|. ss:bi<) ; Ln
m.iee mitUsante: i»l. 131-447: l.a prédestination .1. i'utiuvm.h.
Ibid., artiC« - l’i I nuithm vt /’■ < 'h xtimitum dl G Militent -I.V.IUM » l.

H

HE BRKOR1BVS hAMWTiS

155

piuntnr. Sic legitur in 1. I’ror., i, 24 : « I ocavi ct renuistis... » ; apud
IsAiAM, bxv, 2: « Tola die expandi manus meas ad populum non ere
dentem et coni rad icentem » : apud Maith., xxui, 37: « Jerusalem,
Jerusalem, qua; occidis prophetas cl lapidas eos qui ad te missi sont,
quoties volui congregare filios tuos, quimad mod u in galhna congregat
pullos suos sub alas cl noluisliî Ecc.e relinquetur robis domus re­
st ra deserta » ‘.
Circa hoc sanctus Thomas in .Matthæum air: «Hæc e>t ilia Je
rusalem dr qua habetur Ezechiel, <·. v, 6: “ Ista est Jerusalem, in
medio gentium posui earn, et in circuitu ejus terras, et contempsit
judicia mea". Possent se excusare dicendo: “ Non habuimus qui di
ceret nobis": ideo .Jesus dicit: et lapidas eos qui ad te missi sunt;
unde misi prophetas et multa auxilia et non cognovistis. Quoties
volui congregare filios tuos, quemadmodum gallina congregat pullos
suos sub alas et noluisti. Designatur in hoc perpetuitas divinitatis
ejus, see. quod ipse dicit (Joan., viti, 5si : “Antequam Abraham lie
ret, ego sum”, I’nde ipse Christus misit prophetas, patriarchas et
angelos. Quandocunique misit, voluit congregari
*,
etc. Illi congregan­
tur ipii ad Dominum convertuntur, quia in eo uniuntur peccatores :
disperguntur qui ab unitate separantur. I nde : volui congregare
quemadmodum gallina congregat pullos suos sub alas. Dicitur quod
non est animal aliquod ita compatiens pullis sicut gallina, Gallina
defendit a milvio et vitam exponit pro eis et congregat sub alas. Sic
Christus compatitur nobis: vere languores nostros ipse portavit
(Is., bin, 4). Item milvio, id est diabolo, se exposuit.
«Sed contra. Dominus voluit et isti noluerunt: ergo prævalnit
mala voluntas eorum voluntati Dei. Cude dicendum est: Quoties
v<dui, feci; sed te invito, feci eum feci ivg. mittendo prophetas):
unde tua voluntas impedivit quod non facerem. Vel quod misit pro­
phetas signum fuit quod voluit congregare ct noluisti. Tunc sequitur
pirna: cece relinquetur robis domus restra deserta ». Sic loquitur
S. Thomas. Hoc est magnum mysterium voluntatis antecedentis et
simul permissionis peccati, sed fuit gratia vere sufficiens; si non
fuisset hæc resistentia, majorem gratiam dedisset Dominus.
Item in Actibus A post., vn, 51 : « Dura cervice et incircumcisis
cordibus et auribus, ros semper Spiritui Sancto resistitis ». 11 Cor.,
vi. 1 : « E.rhorlamur ne. in raciium gratiam Dei recipiatis » : cf. S. Tho
mam in hunc locum. Ita sa»] te dum gratia habitualis amittitur per
peccatum mortale; item in vacuum recipitur gratia praeveniens, dum
homo non perseverat in bono.
Atqui gratia
*
hujusmodi sunt vere sufficientes, nam per illas Deus
vere vocat, sed sunt mere sufficientes cum effectu entrant.
Unde immerito plitres ex his textibus allegantur contra nos a
Molinistis, ad ostendendum gratiam non esse ab intrinseco efficacem ;
reverea in his textibus non agitur de gratia efficaci, sed de mere suf
licienti. quia suo effectu caret.
1 Quoad liane similmlbnin expressionem veritatis divina» cf. s. Th., lain,
q. 1. a. 9, ad
: « Magis est conveniens quod divina in Scripturis tradantur
sub figuris vilium corporum... ».

156

ΙΚΧΤΚΙΧΛ ECCLESIÆ DE GRATIA SIFFICIENTI

Item prædictuni dogma Hdei de gratia sufficienti fundatur in
I Tim., ii. 1, ubi dicitur quod «Deus omnes homines unit salvos fieri
et ad agnitionem ventatis venire» et quod: « Christus Jesus dedit
redemptionem semctipstim pro omnibus». Quia autem Deus vere vult
omnes salvos Heri, offert omnibus auxilia vere sufficientia ; inulti vero
non salvantur, et sic apparet quod ista auxilia remanent de facto
*pe inrllicacia. seu mere sufficientia. Cf. S. Thoma m in 1 Tim., ii, 9,
sa
et 1*, q. 19, a. 6. 1’truni voluntas Dei semper impleatur, in quo ar­
ticulo ad /’»» dicitur quod Deus vult omnes salvos Heri, non volun­
tate consequent i seu efficaci, sed voluntate antecedenti «sicut judex
justus antecedenter vult omnem hominem vivere, sed consequenter
vult homicidam suspendi. Similiter Deus antecedenter vult omnes
homines salvari (hoc enim absolute bonum est), sed consequenter vult
quosdam damnari see. exigentiam justitiae». Imo permittit peccatum
evenire, quia non mirum est quod id quod est defectibile aliquando
deliciat, et ut exinde majora bona eveniant, ut manifestatio Miseri­
cordia· et -Justitia
*:
cf. quoad istam voluntatem antecedentem, Com­
mentatores in lain, q. 19, a. 6 (Billuart); ex hac autem voluntate an­
tecedenti salvifica omnium hominum procedunt gratia
*
sufficientes
omnibus adultis collate.
Parile pariter esset invenire apud Patres predict um dogma tidei
de gratia vere et mere sufficienti, terminis æquivalentibus, dum di­
cunt nos indigere auxilio divino et cum illo posse bonum operari,
etiamsi non furiamus, ita ut homo post peccatum inexcusabilis re­
maneat quia peccatum vitare poterat. Sic mali sunt juste puniendi.
Cf. S. Irenæum: «Non sunt operati bonum, eum possint illud ope­
rari». Contra Hivreses, 1. IV, c. 37, n. 9. Chrvsost. in Ep. ad Hebr.,
mi. 13. dicit: «Nisi codesti auxilio potiaris, omnia frustra sunt:
sed est perspicuum fore. ut. illo auxiliande, assequaris id in quo po­
nis studium, si tamen tu quoque curas ut velis». Hic textus exprimit
existentiam gratia vere sufficientis, non vero negat existentiam gra­
* ex se efficacis'.
tia

— Quomodo sanctus
Augustinus et sanet us Thomas intellexerunt prodictam Ecclesia'
doctrinam de gratia sufficienti?
S. Augustinas præsertim vindicat efficaciam gratia
*,
ut infra vi­
debimus. nunc sufficit citare, verbum classicum quod invenitur, in
1. De dono perseverant ice, c. 11: «Per beneficia Dei certissime libe­
rantur. qui< unique liberantur»; item De praedestinatione sa-nctorum,
c. S: «Gratia qua
*
a nullo duro corde respuitur, quia ad tollendam
cordis duritiam primitus datur ». Item in I. De Gratia Christi. cap. 24.
vocat gratiam efficacem: «internam, occultam, mirabilem ac ineffa­
bilem potestatem qua Deus operatur in cordibus hominum non solum
vetas revelationes, sed etiam bonas voluntates».
111. De mente S. Augustini et S. Thomæ.

Ct Rm ri υι: Jovksei . Knchir. patriot., Index theologicus, n. .".10. 31S, ."Λ0.
Iniposslbm.i non jubet
Omnes justi perseverare possunt, si volunt ; non
tamen diu sine auxilio gratia
*
l ><* adjutorio quo, et de adjutorio sine quo non
n 15ÔC, Kt), VA
*. I sq.

.11 .VJ A S. AIGTSTIMM ET S. THOMAM

Admisit etiam Augustinus principium prædilertionis : nullum
ens creatum esset alio melius si non esset, magis dilectum et adjutum
a Deo. Hoc principium diversimode affirmat vg. De Civitate Dei.
I. XII. c. 9, agendo de angelis bonis et malis, dicit: «Si utrique
aMpialiter boni creati sunt, istis mala· voluntate cadentibus, UH am
plias adjuti, ad eam beatitudinis plenitudinem, unde se nunquam
casuros certissimi tierent, pervenerunt ». Item D· dono perseverantia·,
c. il’» : « Ex duobus ætate jam grandibus impiis, cur iste ita vocetur,
ut vocantem sequatur, ille autem non vocetur, aut non ita vocetur,
inscrutabilia sunt Dei judicia ».
Hoc autem pra
dilectionis
*
principium, ut diximus. præsupponit
gratiam esse efficacem ex se. Si enim efcset efficax ex consensu nostro
præviso, tunc ex duobus angelis vel hominibus /equa liter a Deo di
lectis et adjutis, unus fieret alio melior: fieret melior ex se solo et
non ex prædilectioüe divina: contra illud Pauli: «Quis enim te di
scernit? Quid autem habes quod non accepisti?». Hoc dictum Pauli
sæpe citatur ab Augustino.
2" Sed aliunde Augustinus firmissime tenet quod « Deus impos
sibilia non jubet, sed jubendo monet et facere quod possis et petere
quod non possis et adjuvat ut possis » {De natura et gratia, c. 43.
n. 5(1, citatum a Concilio Trid. : Denz.. 804). In hoc ultimo textu Au
gustinus non obscure affirmat gratiam sufficientem. et Deum velle
adimpletionem mandatorum suorum esse omnibus realiter possibilem,
et in hoc sensu velle salutem omnium.
I Ude S. Augustinus admittit, quod praeter gratiam efficacem da
tur in statu naturæ lapsæ gratia sufficiens, sine qua adimpletio man
datorum Dei esset realiter impossibilis. Et hau· gratia est ea quæ vo­
catur vere sufficiens contra Jansenistas. Item in 1. De correptione et
gratia, cap. 7, refellens excusationem eorum qui dicunt : non perse
vetavimus, quia perseverantiam non habuimus, dicit: a Homo, in eo
quod audieras et tenueras·, in eo perseverares, si relies». Item in
1. De natura et gratia, c. G7 : « ('tim Deus... aversum avocet, doceat
credentem, consoletur sperantem, diligentem adhortetur, conantem
adjuvet, exaudiat dep recan tem. non tibi deputatur ad culpam, quod
invitus ignoras, sed quod negligis quarcre quod ignoras: neque illud
(ptod vulnerata membra non colligis sed quod volentem sanare con
temnis». Item in /*s., xl, 5; « Xe dicas: non possum tenere, portare
et frenare carnem meam: nam adjuvaris ut possis».
3" Imo sanctus Augustinus optime dedit distinctionem inter au
xilium sine quo non possumus agere et auxilium quo infallibiliter
operamur, sicut postea augustiuiani et thomiste distinguunt inter
gratiam sufficientem, quæ dat posse agere, et gratiam efficacem, qua·
affert infallibiliter ipsum agere.
Hæc distinctio augustiniana invenitur in I. De correptione et
gratia, c. XI. ubi docet Augustinus Adamo in statu innocentiæ col­
latum fuisse auxilium sufficiens, quo posset perseverare in bono, non
auxilium efficax, quo infallibiliter perseveraret ; praelesti natis autem
utrumque adjutorium conferri.

15s

ΙΗΝΤΚΙΧΛ ECCLESLE HE GltATlA

SI FPlCIENTl

\'prl»;i sancti Augustini sunt ha
*c : « 1’rima ( -gratia) est quæ lit.
ut habeat homo justitiam, si relit: secunda etjgo plus potest, qua
etiam lit. ul relit... Nec illa quidem parva erat, qua demonstrata
est potentia liberi arbitrii: quoniam sic adjuvabantur, ul sine hoc
adjutorio in bono non maneret: sed hoc adjutorium, si vellet. de
sereret. Ha
*c
autem tanto major est, ut parum sit homini per illam
reparare perditam libertatem... nisi efficiatur ut velit... Est quippe
in nobis per hanc Dei gratiam in bono recipiendo et· perseveranter
tenendo, non solum posse, quod volumus, rerum etiam relie, quod
possumus. Quod non fuit in homine primo: unum enim horum in
illo fuit, alterum non fuit».
Cf. Sti.xtaxth enses. Cursus Thcol., Ile Gratia, q. 111. disp. V,
dub. vn. n. 173.
1’osi Augustinum communiter antiqui theologi vocabant auxilium
sine quo non possumus id quod nunc post dansenismi damnationem
communiter vocatur gratia sufficiens, et vocabant au.rilium quo bo­
num facimus id quod nunc vocatur gratia efficax.
Objectio: Videtur quod Augustinus distinctionem inter auxi­
lium quo et auxilium sim quo, non intelligat sicut nunc intelligitiir
distinctio inter auxilium efficax et auxilium sutliciens. Nam pluribus
locis Augustinus excludit a statu innocentia
*:
auxilium quo. Si ergo
admitteretur auxilium quo esse pro illo cj* xr cfjica.r, sequeretur quod
Adamo et angelis non fuit necessaria gratia ex se efficax ad per­
severandum.
Ilcspondetur: Hæc quæstio longe agitata est tempore Janseni
smi, ul facile videre est apud Billuart, Cursus Theol., De Gratia.
diss. H. a. I. Ex multis autem textibus sancti Augustini ibidem ci­
tatis apparet. quod sanctus Doctor exclusit a statu innocentiæ auxi­
lium quo ut sanans. non vero ut adjurans Et tenuit gratiam ex se
efficacem luisse etiam in Adamo innocenti et angelis necessariam ad
perseverandum. Ad hoc sufficit citare celeberrimum locum De Civitate
Dei, 1. XI1, c. 9, de bonis et malis angelis: «Si utrique boni aqualiter
creati sunt, istis mala voluntate cadentibus, illi amplius adjuti, ad
eam beatitudinis plenitudinem, unde se nunquam casuros certissimi
lièrent, pervenerunt ».
Hoc affirmatur ab Augustino virtute principii prædilectionis :
« Quis enim te discernit? Quid autem habes quod non accepisti?»,
seu: nullus homo vel angelus, in quolibet statu, esset alio melior,
si non esset magis dilectus et adjutus a Deo. Angeli, qui ceciderunt,
habuerunt gratiam sufficienti in, cui restiterunt: alii scii, praedesti­
nati. fuerunt magis dilecti et adjuti. Hoc est ipÈUtn dogma praede­
stinationis.
Insuper, ut ostendit Bossuet iDefense di la Tradition. 1. X et
1. XI. c. 19 ad 271 Augustinus sicut plures Patres gravi et Ia tini, te­
net . explii ando trinam Petri denegationem durante Passione Domini,
quod Petrus poterat hoc precatum vitare, quia non privatus est omni
1<I est Adam Innocens ad tterseverandum, gratia ex se efficaci Indigebat,
titulo de|M>udenthv a Peo. non titulo intlrinitatis.

.ÎI XTA s. Al GISTIXI M

ET S. THOXÎA.M

159

gratia, sed propter praecedentem praesumptionis motum, cartiit auxilio efficaci, (pio postea usque ad martyrium pervenit. Cf. Bossiet,
loc. cit., ubi ritantur plures textus Origenis, Chrysostomi, Augustini
et Gregorii Magni de hac re el ibidem I. XII. De doctrina Augustini
de Praedestinatione, ubi optime Bossuet secundum traditionem di­
stinguit gratiam sufficientem et efficacem.
Hæc omnia breviter exprimunt in hac jam citata propositione
ejusdem auctoris: «Il faut captiver notre intelligence devant cette
divine obscurité de ce grand mystère et confesser ces deux grâces
(suffisante et efficace) dont l’une laisse notre voloni·'· sans excuse de
vaut Dieu, et dont l’autre ne lui permet pas de se glorifier en elle
même»1. Sril. : «Oportet (contra Jansénistes) confiteri quod sunt
dine gratia· interiores, (piarum una (scii, sufficiens) relinquit volun­
tatem nostram coram Deo inexcusabilem post peccatum, et quarum
altera (scii, efficax) non permittit voluntati nostra·, post adimpletio
nem boni operis, ut in seipsa glocietur ». « Quid enim habes quod non
accepisti? Quis enim te discernit?».
* dine propositiones sic formulate sunt sicut duo semicirculi
Ha
luminosissimi circa maximam mysterii obscuritatem. Supra hos se­
micirculos est mysterium divini beneplaciti in (pio uniuntur intinita
misericordia et infinita justitia et suprema libertas qua? ident i ficantur
in Deitate. Infra autem est abyssus defectibilitatis nostra- et gravi­
tatis peccati mortalis.
♦

·

♦

Denique luec doctrina de gratia vere sufficienti distincta a gratia
efficaci pluribus locis exprimitur apud sanctum Thomam.
Cf. llla>'>, q. 79. a. 7. ad 2: « Passio Christi prodest quidem
omnibus (piantum ad sufficientiam ei ad remissionem culpa
*
et ad
adeptionem gratiæ et gloria·, sed offectum non habet nisi in illis, qui
passioni Christi conjunguntur per (idem et caritatem». Item III .
(list. 13, q. 2, a. 2; qc., 2, ad 5: «Christus satisfecit pro tota hu­
mana natura sufficienter, non tamen efficienter; quia non omnes il­
lius satisfactionis participes limit : quod ex eorum importunitate est,
non· ex insufficientia ipsius satisfactionis». Item De Veritate, q. 29,
a. 7, ad 4UI”.
Item in Ep. 1 Tim., n, 5. circa ha
*c
verba: «Christus dedit re­
demptionem semetipsum pro omnibus». S. Thomas explicat dicens:
« Pro aliquibus efficaciter ; sed pro omnibus sufficienter, (plia pre
tium sanguinis ejus est sufficiens ad salutem omnium; sed non habet
efficaciam nisi in electis propter impedimentum ». Ergo similiter dan
tur, juxta sanctum Thomam, auxilia sufficientia et auxilia efficacia.
<piae prædietæ passioni et modo, quo nobis prodest, correspondrant
tanquam effectus illius. Item 1“ IIe’, q. 10(1, a. 2, ad 21" : Deus n suf­
ficiens auxilium dat ad non peccandum ». Item in Ep. ad Ephes.,
c. 3, lect. 2.
i opuscule: « Avertisst m< nt sur le livri </<■« Itti/tcxions morales», Œuvres
complètes. Paris. 18*15, t. 1. p. (M3 et Index operum Bossuet, ad verbum « grâce »
(résistance à la grâce).

HiO

ΙΧΉ'ΊΊΐΙΧΑ Ε<’« LESI.F. DE CHATIA SI I’UCIEXTI

In quibusdam textibus S. Thoma
*
terminus « sufficiens » non
explicite opponitur a efficaci» et sensus ejus non est semper «larus,
nisi ex contextu, soil in pluribus textibus S. Doctoris invenitur hær
explicita oppositio seu distinctio, «pia
*
communis erat jam inter theo
logos, valde ante .Tansenismum et. discussiones suscitatas a janse
nistis.
Imo in Tabula aurea operum S. Thoma
*,
ad verbum « Satis·
tactio», n. 36. dantur IS citationes operum I tortoris in quibus quoad
substantiam dicitur: Christus satisfecit pro tota natura humana
sufficienter, non autem efficaciter.
Denique S. Thomas tenet manifestissime quod omnis virtus in
fusa dat po.v.sr bene agere in ordine gratia
*,
nondum vero dat ipsum
bene agere, ad Ime requiritur motio divina; et insuper motio divina,
quæ inclinat effective ad bonam cogitationem, nondum inclinat elli
caciter ad pium desiderium, nec igitur ad bonum consensum, vel pro­
positum, nec a fortiori ad exeeutionem hujusce propositi. Motio
actualis qua
*
efficaciter inclinat ad bonam cogitationem, dat ipsum
/lo.s.vr per respectum ad pium desiderium, non ipsum pium desiderium
art mi le. et sic deinceps. Mens S. Thoma
*
est clara, et posset mani
festari multis textibus infra citandis.
Nec solum S. Thomas distinxit inter gratiam sufficientem et gra
tiam efficacem se«l assignavit supremum fundament um hujusce di
stinctionis, dum ostendit I·, q. 19, a. 6, ad 1'", differentiam inter
voluntatem antecedentem (seu salvilicam universalem) et roluntalem
consequentem. Hoc explicavimus in tract. De Deo uno. 193T, p. 425:
Juxta eum: voluntas antecedens versatur circa bonum absolute con­
sideratum, et non hir et nunc, dum voluntas consequens fertur circa
bonum hir ct mine consideratum. Cum autem bonum, quod est in
ipsis rebus, non efficiatur nisi hic et nunc, sequitur ex hoc quod vo­
luntas antecedens ex se sola, sim
*
adjunctione voluntatis consequen­
tis, remanet inefficax. Proinde divisio harum duarum voluntatum est
fundamentum supremum distinctionis inter gratiam sufficientem quæ
procedit ex voluntate antecedenti, et gratiam ex se efficacem. «puô
procedit ex voluntate consequenti. Sed homo ex hoc quod ex se rest
‘•tit gratiæ Sufficienti meruit privari gratia efficaci.

Objectio; Ihec distinctio inter gratiam actualem efficacem et
gratiam sufficientem non invenitur in veteribus Conciliis, imo nec,
in Trident itio quod accuratius egit de gratia et libero arbitrio, ut
Lutheranorum errori occurreret.
Respondetur: Licet in Conciliis non inveniantur illa
* eaedem vo
« «■s, inveniuntur tamen omnino icquivalentes : vg. agitur «le Gratia
efficaci in Concilio Arausicam» dum dicitur c. i) (Denz., 1X2): « Quo
tics bona agimus Deus in nobis. atque nobiscum. ut operemur, ope
ratur»·, item in Trid.. sess. (i, <·. I (Denz., XI I), dum definit « liberum
arbitrium a Deo motum et excitatum, aliquid cooperari assentiendo
Deo excitanti atqui vocanti ».
Item Concilium Tridentinum, sess. 6, capite 11 (Dents., 804), Io
quitur æquivalentei de gratia sufficienti dum dicit: «Deus imposai

F* ΓΝΙ >Λ Μ ENTU Μ KJ U 8

1G1

hilia nun jubet, sed jubendo monet et facere quod possis et petere
quod non possis, et. adjuvat, ut possis».
Conveniens autem fuit ut theologi, pro suis disputationibus as
signarent terminos non ita complexos scii. « gratia
*
sufficientis et
gratiæ efficacis ».

Denique pnedictum dogma fidei de gratia vere et mere sufficienti
confirmatur ratione theologica: Deus, etiam in præsenti o-conomia
salutis, omnibus strictissime imponit observationem mandatorum, et
delinquentes in impoenitentia finali morientes, æternis suppliciis pu
niuntur. Atqui Deus non potest imponere piwceptum nisi prœbendo
simul media ad illius impletionem necessaria, nec juste punire eum
qui nequit vitare malum. Ergo præbet Deus auxilia quibus homo sit
Sufficienter instructus ad mandata servanda et peccata vitanda. Nec
minus providet in ordine gratia
*,
quam in ordine naturæ, in quo sunt
principia vere sufficientia, scii, facultates, quæ tamen ulteriori ap­
plicatione ad actum indigent ; cf. Salmanticenses.
Hoc est igitur dogma fidei de gratia vere et mere sufficienti.
Videbimus postea diversas sententias theologorum circa naturam
gratiæ sufficientis. Transeamus ad doctrinam Ecclesiæ circa gratiam
efficacem.

IV. Doctrina Ecclesiæ de gratia efficaci.

Hæc doctrina duo continet, scii.:
1° datur gratia efficax ;
et 2° sub gratia efficaci manet libertas.
/'·’« Punctum : Datur gratia efficax, seu effectrix, qua facit ut
faciamus. Hoc habetur præsertim ex damnatione pelagianismi et se
mipelagianismi. Nam pelagiani non proprie negabant quod gratia
dat posse bene agere, sed quod dat ipsum velle et agere. Contra eos
Concilium Arausicanum II, can. 9 (Denz., 182), definivit: « Quoties
bona agimus, Deus in nobis atque nobiscum ut Operemur, operatur ».
Datur ergo quædam gratia quæ est effectrix operationis, licet coepe
rationem nostram non excludat, imo requirat.
Hic est sensus verborum Ezechielis. xxxvi, 27: «Daciam ut in
prmeeptis meis ambuletis et judicia mea custodiatis et operamini »
et Concilium Arausicanum in eodem sensu citat (u. 177): «Deus
est qui operatur in nobis et velle ct perficere». Gratia autem qua
*
facit,
ut faciamus, qnæqne operatur et velle et perficere. est efficax, non
solum efficacitate virtutis in hoc sensu quod reales et intrinsecas vires
confert in ordine supernatural! (hoc datur jam a gratia sufficienti
interiori), sed est efficax, efficacitate operationis, seu effectrix. quia
operationem ipsam nobiscum producit, quidquid sit de modo (pio vo
luntas et gratia ad actum concurrant.
Confirmatur ex damnatione falsa» synodi Pistoriensis (Denz., 1521)
ubi dicitur quod hæc falsa synodus damnatur: « Quatenus intendat.
II

girkigou-Lagrange

·

hr Gra Ha.

162

DOCTRINA ECCLESIJE DE GRATIA EFFICACI

eam solam esse proprie gratiam Jesu Christi, quæ creet in cordi·
sanctum amorem, et qu<v facit, ut faciamus... et non sit etiam pro
prie gratia· Christi ea gratia, qua cor hominis tangitur per illunii
nationem Spiritus Sancti, nec vera detur interior gratia Christi, cui
resistitur». Sic Ecclesia affirmat existentiam gratia
*
efficacis, dicendo
eam non esse solam.
χ
Insuper hoc dogma, de existentia gratiæ efficacis confirmatur ra
done theologica·: nam de fide est nullum actum salutarem fieri absque
gratia, et nullum hominem absque gratia perseverare (Concilium
Arausic. ; Denz., 182). Atqui, ut experientia constat, fiunt innumeri
actus salutares et multi homines in actibus salutaribus perseverant.
Ergo datur gratia, quæ effectum consequitur, et quæ proinde recte
dicitur efficax.
Videbimus infra, explicando doctrinam thomisticam de Gratia
efficaci, textus Sacræ Scriptura
*
in quibus de hac gratia est sermo.
*

2<ιπι punctum doctrinæ Ecclesiæ circa gratiam efficacem, est
quod sub ipsa manet libertas non solum a· coactione, sed a necessi­
tate, qua
*
requiritur ad meritum. Cf. Hugon, De Gratia, p. 339.
Hoc habetur ex damnatione Prædestinatianismi (Denz., 317):
«Habemus liberum arbitrium ad bonum, prœventum et adjutum gra
tia, et habemus liberum arbitrium ad malum, desertum gratia».
Item ex damnatione Calvinismi, in Concilio Tridentino, sess. 6.
cap. 7 (Denz., 797): a Eidem gratia· libere assentiendo et coope­
rando». Ibidem, can. -I (Denz., 811): «Si quis dixerit liberum ho­
minis arbitrium a Deo motum et excitatum nihil cooperari assen­
tiendo Deo excitanti atqui vocanti, quo ad obtinendam justificationis
gratiam se disponat, ac præparet, neque posse dissentire si velit.
sed velnt inanime quoddam nihil omnino agere, mereque passive se
habere, an. s. ». Item contra 3a,n propositionem Jansenii (Denz., 1094)
habetur quod «ad merendum et demerendum requiritur libertas tum
a coactione, tum a necessitate».
Hoc dogma confirmatur ratione theologica : sic: Fides docet glo
riam conferri merito (Concilium Arausicanum. Denz., 191 : Trid.,
809, 842). Atqui meritum est actus qui procedit a libertate et a gratia
efficaci. Ergo coexistent ia libert atis et gratia
*
efficacis est veritas
fundamentalis. Unde sanctus Augustinus dicit: « Qui' fecit te sine
te, non te justificat sine te» (Sermone XV de Verb. Apost., e. 11.
u. 13; P. L., 38, 923).
*c
Ila
duo dogmata de gratia vere ac mere sufficienti et de gratia
efficaci mirabiliter coadunantur in hac propositione supra citata Be
ni gui Bossuet, qua
*
sensum christianum profunde exprimit: «Nous
devons admettre deux grâces dont l'une laisse notre volonté sans
excuse devant Dieu, et dont l’antre ne lui permet pas de se glorifier
en elle-même».

Il»

Pars:

DE

CRATIA

SUFFICIENTI.

In hac quiestione semper prie oculis debemus habere sequentes
textus :
« Deus impossibilia non jubet, sed jubendo monet el tacere quod
possis et postulare quod non possis et ad juvat ut possis .. (S. Aug. ei
tatus a Cone. Trid.; Denz., 804).
«Christus est propitiatio pro peccatis nostris, pro aliquibus effi
coûter, sed pro omnibus sufficienter, quia pretium sanguinis ejus est
sufficiens ad salutem omnium » (S. Thomas, in Ep. I ad Tim.. n. 5.
et aliis locis).
«Auxilium gratiæ duplex est: unum quidem ipsa facultas exe
quendi, aliud ipsa operatio. Facultatem autem dat Deus infundendo
virtutem et gratiam per (pias efficitur homo potens et aptus ad ope
randum ; sed ipsam operationem confert in quantum operatur in no
bis interius movendo et instigando ad bonum » (S. Thomas, in Epist.
ad Ephes., m, 7).

1

Varia systemata theologica circa gratiam sufficientem et gra­
tiam efficacem.

Sunt duo generaliora systemata. Primum est eorum qui tenent
gratiam efficacem esse ab intrinseco efficacem, id est ab ipsa gratia·
vi intrinseca, qua
*
ex se consensum infallibiliter nobiscuin producit,
salva libertate. Isti proinde tenent distinctionem realeni ante con
sensum inter gratiam efficacem et sufficientem. Ita loquuntur Tho
*
mista
et August inenses. Sed dividuntur prout explicant hanc effica­
ciam ab intrinseco, aut per solam motionem moralem ut est delecta
tio victrix, ita Augustinenses, aut etiam per priemotionem physicam
prædetermi nant em, salva tamen libertate. Ita thomista' Conf. Sy­
nopsi m.
' Izmgp exposuimus alibi doctrinam tliomistleam circa praenotionem phy­
sicam lu Dictionnaire de thdolopit cntholiqm. articles; Promotion (prédéter
minante), Prédestination, Thomisme.

Ki-l

DE GRATIA St EEIClENTI ET GRATIA EFFICACI

Aliud systema generale est. theologorum Societatis Jesus, qui
negant gratiam efficacem esse ab intrinseco efficacem, quia ut aiunt,
gratia intrinsece efficax tollit libertatem. In hac majori, ut ostendit
Del Prado, conveniunt cum protestantibus et jansenistis. Nam hi
hæretici dicunt : Gratia intrinsece efficax tollit libertatem, atqui gra
tia efficaciter movens ad bonum est intrinsece efficax, ergo ad me
ritum non requiritur libertas a necessitate sed solum ad coactione.
Theologi Societatis Jesus conveniunt cum istis in majori et distin­
guuntur in minori, scii. : gratia intrinsece efficax tollit libertatem:
atqui ad meritum requiritur libertas a necessitate: ergo gratia· non
est ab intrinseco efficax sed solum ab extrinseco, scii, ex nostro con­
sensu per scientiam mediam præviso. Nos autem dissentimus ab hae­
reticis in maiori, scii, in ipso principio fundamentali quo solvitur
quæstio: utrum Deus omnipotens possit suaviter et fortiter, i. e.
infallibiliter. movere voluntatem nostram ad hunc actum liberum,
potius quam ad alium. Ad istam fundamentalem quæstionem, re­
spondimus affirmative: hæretici autem negative, et cum illis Moli
uisüe et Congruistæ.
Ex hoc patet quam maxime differt thomismus a Calvinisme et
Jansenismo, differentia apparet prout reijcimus quinque propositio
nes .Jansenii, cf. Billuart, Dr Gratia, diss. V, a. 2, § II: septem
discrimina inter Thomismum et Jansenismum.
Proponuntur dme synopses; P pro systematibus quæ admittunt
gratiam efficacem ab intrinseco, 2* pro his qui tenent gratiam efli
cacem ali extrinseco, et 3° adjungitur sententia media eclectiea.
Non solum per motiones morales. Sed etiam per
prœmotionem physicam (causaliter) pradetermi
nantem 1 ; Thomistæ.
Gratia
efficax
ab
INTRINSECO

Per delectationem victricem
salva libertate: Augusti- .
i
nenses, Berti, Noris.
Per solam molio ] Per sympathiam inter caunem moralem infal
sam primam et seciln
libilcm
j
dam, seu assistentium
I
extrinsecam: Scotus
Per multitudinem auxilio­
rum : Thomasinus2.

•t

1 Quidam admittunt præmotionem physicam indifferentem, non pnedeter*
minantem, sed tune gratia etlieax non est proprie etlieax e.r se, ab intrinseco,
et, velint nolint, debent admittere sclent him mediam, sive sub proprio nomine,
sive sub alio. Ita Pignataro. Card. Pecei, Satolll. Paquet. L. Billot.
1 Tuomasincs, /)<? consensu Schola de ffratia, tr. III. tenet quod si sin­
gula auxilia possunt effectu carere, complexus eorum numquam.

VARIA SYSTEMATA

Ex solo voluntatis
consensa a scientia
Imedia præviso
Gratia
efficax
AB

EXTRINSECO

Media sententia

Ex congru itate vel
opportunitate
in
qua gratia datur
Gratia
congrua
sec.
prævisionem
non est medi®.
tamen ex
scientiæ
\se infallibiliter ef­
ficax.

165

Unde gratia sufficiens fit ef
ficax ex consensu nostro,
et ante consensum non di­
stinguuntur ex se gratia
sufficiens et gratia effi
eax : Molina.
Gratia efficax (seu congrua i
et gratia sufficiens (seu
i ncongru a) (list i nguuntur non in esse physico
sed in esse morali, in
ratfone beneficii: Congruisttf ut Suarez.

Gratia ab intrinseco efficax est pro actibus diffi
cilioribus.
Gratia ab extrinseco efficax est pro actibus faci
lioribus, ut est oratio, in hac sententia. Ita
Congrnismus Sorbonicns, Tournely3.

S

Hæc sententia qu® practice videtur bona, theoretice habet omnes
difficultates et molinismi et thomismi, nec tam facilis est oratio ut
habeat omnes conditiones requisitas ad eius vim etiam impetratoriam.
Notandum est quod ante .Molinam quasi omnes theologi traditio
sales docebant gratiam esse ab intrinseco efficacem, exceptis «pii
busdam ut, paucissimi dominicani manus sinistra
*,
ut Durandus et
Gatarinus, qui molinismum ante .Molinam invenit.
Disputatur de
vero sensu doctrina
*
S. Alphousi, sed P. Jansen, Revue Thom., 1903.
ρ. 341, tenet S. Alphonsum nullatenus favere molinismo et admit
tere pro omnibus actibus salutaribus gratiam efficacem ab intrinseco.
Theologi autem Societatis Jesu dividuntur inter se, prout sunt
aut .Molinista
*
puri aut Congrnist® ad modum Suarezii.
Molina in fine sa
*culi
xvi docuit (cf. Concordiam, ed. Paris, 18T6,
qmest. 11, a. 13; disp. 40, p. 230 et 459): auxilium sufficiens quod
efficax aut inefficax sit pendet ab ejus arbitrio rui prostatur. Id est
non dari gratias nisi sufficientes ex se, eas autem fieri efficaces ex
consensu voluntatis human®, a scientia media præviso. (Cf. Con­
cordiam ,ed. cit., index ad verbum « Auxilium »,et in ipso textu p.230,
159, 462, 565). Imo .Molina dicit: «Auxilio gratia
*
minori potest quis
adjutus resurgere, «piando alius majori auxilio non resurgit, duru
sque perseverat » (p. 565). Ideo ante consensum nostrum gratia suffi
' Ita etiam Isambert et Lemoine, ut videtur. Quibus partitu adbjeret S. AI
phonsus juxta aliquos, non tamen simpliciter. Of. S. Alph., Op. Dogin., t. 11.
p. 707 ss., contra hrtreticos pseudo reformatores. S. Alph. rejicit scientiam
mediam.

»

166

DE GRATIA SUFFICIENTI ET GRATIA EFFICACI

ciens et gratia efficax non realiter distinguuntur neque in esse phy
sico, neque in esse morali. Sed Deus prædesti navit ad gloriam, quos
per scientiam mediam præscivit ex innata libertate gratiæ omnibus
oblatæ consensuros et in ea perseveraturos, si ponerentur in talibus
vel talibus circumstantiis.
Unde prædestinatio gratuita ut gratuita, non est proprie nçque
ad gloriam, neque ad gratiam, sed ad opportunas circumstantias;
scii. Deus decrevit ponere Petrum in opportunis circumstantiis in
quibus præviderat Petrum gratiæ oblatae consensurum, et decrevit
ponere .Indam in circumstantiis in quibus præviderat Judam gratiæ
oblatæ non consensurum. Sed, in hac theoria, gratia oblata Petro
non est ex se major quam gratia oblata Judæ, etiamsi agatur de
gratia interna oblata in ultimo momento vite. Est motio moralis cum
concursu simnltaneo indifferenti. Salvatur tamen gratuitas prædestinationis in electione divina circumstantiarum. Lessius hanc doctri
nam Molime servat
.
*
Molina dicit, Concordia, p. 546, 548, quod, si sæculo v hæc
doctrina cognita fuisset «ex opinione Augustini tot fideles turbati
non fuissent ». Cf. Salmant., De Gratia, disp. V, dub. VII, n. 173.
Ikec doctrina multis nova apparuit et displicuit ut refert Bil
hiari, De Gratia, diss. V, a. 6, eam impugnarunt Thomistæ coram
(demente VI11 et Paulo V, ut affinem semipelagianismo, suamque
accusationem per decem annos in famosis disputationibus de Auxiliis
prosecuti sunt. Nec solum Thomistæ hanc doctrinam Molime impu­
gnaverunt sed etiam inter theologos Societatis Jesu, S. R. Bellar
minus, 1. 1 De Gratia et libero arbitrio, c. 12 (cf. Del Prado, t. III.
p. 373)’, Ilenricus Flenriquez in duplici censura data anno 1594 et
1597. Mariana, De Regimine Societatis, c. 4.
Unde Societas Jesu, quæ Molime defensionem in Congregatio­
nibus de Auxiliis susceperat, re maturius inspecta, hujus auctoris
systema temperavit et sec. quid deseruit, ad cougruismum Suarezii
defendendum « ut quid conformius doctrina» sancti Augustini et
sancti Thomæ ».

s

Ί

' Lessïüs. Pc Gratia efficaci, cup. 18, n. 7: «Quest ex duobus similiter vo­
catis altor oblatam gratiam acceptet, alter respuat, recte diei potest ex sola
libertate provenire; non quod is qui acceptat soin libertate suft. acceptet, sed
quia cj sola Ubertate illuti discrimen oritur, ita ut non ex diversitate auxilii
pra venientis ». Statim Thomistæ responderunt: hoc est contra sanctum Paulum
dicentem, 1 Cor., iv, 7: «Quis enim tc disccmitf Quid autem habes quod non
accepisti? Si autem accepisti, quid qloriaris, quasi non acceperis? ». Cf. SalMAXTWEN8E3, De Gratia efficaci, disp. VII, dub. I, § iv, n. 18.
2 S. R. Bf.llakminus, 1 De Gratia et lib. arb., c. 12, ubi explicat in qua
re sita gratia
*
efficacia distinguit tres opiniones, quarum prima est eorum qui
« existimant in potestate hominis esse ut gratiam faciat esse efficacem, quæ
alloquin ex se non esset nisi sufficiens. Hæc opinio (addit Bellarminus) o) aliena
est omnino a sententia etiam Scripturarum divinarum... Quis enim te discernit?
ô) aliena a S Augustino qui non vult gratiam efficacem pendere ab humana
voluntate, sed a divina... c) denique, hæc opinio evertit omnino fundamentum
prædestinatlonis divina·, quam sanctus Augustinus ex divinis Litteris solidis­
sime comprobavit » Sic S. R. Bellarminus recedit a Molinismo ad Uongniismum
amplectendum.

VAIllA SYSTEMATA

Κ57

Hoc expresse propriis terminis declaratur in decreto Rev.mi
Claudii Aquaviva, Generalis Societatis Jesu, anno 1613. Hoc de­
cretum celeberrimum citatur a desuitis Tannerus, de Regnon (Ban
nez et Molina), a Billuart, lor. rit., et in isto decreto bene ap
paret differentia· inter Molinismiim et Congruismum. Dicit enim
P. Claudius Aquaviva : « Statuimus et mandamus ut in tradenda
divinæ gratiæ efficacitate... nostri in posterum omnino doceant
inter eam gratiam quæ effectum reipsa habet atque efficax dici
tur, et eam (piam sufficientem· nominant, non tantum discrimen
esse in actu secundo, quia ex usu liberi arbitrii etiam cooperantem
gratiam habentis, effectum sortiatur, altera non item, sed, in ipso
actu primo, quod posita scientia conditionalium, ex Dei proposito
atque intentione efficiendi certissime in nobis boni, de industria ipse
ea media selegit, atque eo modo et tempore confert quo videt effectum
infallibiliter habiturum, aliis usurus si hæc inefïicacia prævidisset :
quare semper moraliter et in ratione beneficii plus aliquid in efficaci
quam in sufficienti gratia et in actu primo contineri: atque hac ra­
tione efficere Deum ut reipsa faciamus, non tantum quia dat gratiam
quii facere possimus. Quod idem dicendum est de perseverantia, quæ
procul dubio donum Dei est».
,
Ita R.mus Generalis Aquaviva, cujus decretum confirmatum est
a septima Congregatione generali S. J. anno 1616, in qua Mutius Vi
tellescus fuit electus praepositus generalis: qui dicit P. Claudium te­
nuisse gratiam efficacem a sufficienti differre in actu primo non phy­
sice, sed moraliter, in ratione beneficii magis congrui. Item hoc de­
cretum P. Aquaviva adhuc confirmatum est in nona Congregatione
generali S. J. anno 1651 sub generali Picolominio. Nunc autem Theo­
logi Societatis sunt de facto liberi utramvis sententiam eligere.
Ceterum in hoc conveniunt omnes Societatis theologi, quod non
repetant efficaciam infallibilem gratia4 ab intrinseco, seu ex omni­
potentia divina. Et Congruismus est solum igitur Molinismus deal
battis, nam etiam in eo, ultimatim gratia est infallibiliter efficax non
(plia Deus vult sed quia· homo vult eam esse efficacem. Cude semper
Dens consideratur ut causa creata suadens ac alliciens, ut amicus
persuadens amico, ut bonum eligat. Revera autem Deus est infinite
fortior (piam dilectissimus amicus meus ad me persuadendum, quam
angelus custos, (piam altior angelus creabilis, et non solum Deus
movet alliciendo objective, sed interius ab intus applicans volunta­
tem, prout est ei intimior (piam ipsa sibi, ut videbimus.
Ikec sufficiunt quoad expositionem systematum horum theologo­
rum. Nunc transeamus ad probationem sententia4 thomisticæ:
1° quoad gratiam sufficientem, (pio sensu admittenda est:
2° (pioad gratiam efficacem : an sit efficax ab intrinseco, et
per præmotionem physicam non ulterius determinabilem a nobis.
Examinabimus objectiones pro utraque thesi.

168

PE GRATIA SUFFICIENTI

II. Quonam sensu admittenda sit gratia sufficiens et quotuplex sit.

- Gratia sufficiens est qua: confert homini facultatem
bene agendi, ultra quani, ut bene agat, requiritur altera gratia, scii,
efficax. Cf. Lemos, Panoplia, t. IV, p. 2“, pag. 36 ; Gonet, De Volun
tat. Dei, disp. IV, n. 147; Joannes λ S. Thoma, De Gratia, d. 24:
Salmanticenses, Gotti, Billuart.
1* Pars probatur quia admittenda est gratia quæ dat posse fa­
cere bonum etiam iis qui non faciunt. Hoc est enim dogma fidei defi­
nitum, ut vidimus, ex damnatione prim® propositionis Jansenii
(Denz., 1092). Præcepta essent impossibilia pro his qui de facto ea
non servant. Cf. S. Thomam in Epist. ad Ephes., c. 3, v. 7.
2“ Pars sic probatur:
— Deus est prima causa salutis et ejus quod prœcipuum est in
salutis negotio.
— Atqui actio salutaris ut distincta a potentia bene agendi est
quod præcipuum est in salutis negotio.
— Ergo ultra gratiam sufficientem, quæ dat facultatem bene
agendi, requiritur gratia efficax, quæ facit ut bonam actionem
faciamus. Cf. I*®, q. 109, a. 1.
Alioquin, et hæc est confutatio Molinismi, maxima omnium
actualitas scii, transitus ad actum liberum et supernaturalem esset
exclusive a libero arbitrio et non a Deo. Unde quod maximum est
in negotio salutis non esset ab Auctore salutis; a Deo proveniret
solum gratia sufficiens versatilis, quæ nonnisi motum indeliberatum
efficit. Deus exspectaret consensum nostrum a voluntate nostra, quod
videtur esse contra Concilium Arausicanum (Denz., 177): «Si quis,
ut a peccato purgemur, voluntatem nostram Deum exspectare con­
tendit, non autem ut etiam purgari velimus, per Spiritus Sancti in­
fusionem et operationem in nos heri confitetur, resistit ipsi Spiritui
Sancto dicenti...: "Deus est qui operatur in vobis et velle et perii
cere- pro bona voluntate" (Phil., u, 13)».
Molinistæ admittunt quidem contra semipelagianos gratiam præ\enientem, sed gratiam prævenientem versatilem, non majorem in eo
qui convertitur quam in alio qui durus perseverat, ergo semper in hae
theoria Deus exspectat consensum nostrum et non eum producit.
Prædictum argumentum est omnino certum, ut melius appareat
ejus vis probativa videamus valorem majoris et minoris.
Conclusio

Major est ratione evidens prout Deus est prima causa universa­
lissima omnium entium et actionum. Insuper est revelata Ps., xxxvi,
39: «Salus autem justorum a Domino». Ps., m, 9: «Domini est
salus, et super populum tuum benedictio tua». Ps., xxvi, 1: «Do­
minus illuminatio mea et salus mea. quem timebo». Ps., xvn, 3:
« Dominus Protector meus, et cornu salutis meæ». Ps., xxxvii, 23:
« Intende in adjutorium meum, Domine, Deus salutis meæ». Ps.,
cxxxix, 8: « Domine, Domine virtus salutis meæ, obumbrasti super

QUID SIT KT QUOTL'PUBX SIT

109

caput ineum in die belli». Ps., cxvn, II: «Deus factus est mihi in
salutem». Act., iv, 12: «Non est in aliquo alio salus». Rom., i, ig
«Virtus... Dei est in salutem omni credenti». Rom., vm, 35: «Quis
nos separabit a caritate Christi? tribulatio? an angustia? an fames?
an nuditas? an periculum? an persecutio? an gladius? sed in his
omnibussuperamus propter eum qui dilexit nos. Certus sum enim quia
neque mors, neque vita, neque angeli, neque principatus, neque vir
tutes, neque instantia, neque futura, neque fortitudo, neque altitudo,
neque profundum, neque creatura alia poterit nos separare a caritate
Dei, quæ est in Christo Jesu Domino nostro», cf. commentarium
S. Thonue. Hoc est commentarium verborum Domini: «$tne mt.
nihil potestis facere n (Joan., xv, 5), et « Confidite ego vici mundum »
(Joan., xvi, 33)J.
Ex his omnibus et multis aliis textibus Sacræ Script une constat
Deum esse salutis Auctorem. Sunt propria verba sancti Pauli ad
Hehr., n, 10: «Decebat enim eum, propter quem omnia, et per quem
omnia, qui multos filios in gloriam adduxerat, auctorem salutis eo
rum per passionem consummare».
Propterea sæpe in liturgi» venit hæc expressio : « Domine salutis
auctor»; vg. in olllcio defunctorum 2* oratione: «Deus venia1 lar
gitor et huinanæ salutis auctor, quæsumus clementiam tuam» (sal
tem in ritu dominicano). Item: «Fidelium Deus omnium conditor
et redemptor». Ergo certissima est major nostra scii, «a Deo salutis
auctore provenire debet id quod prœcipuum est in negotio salutis »
Minor pariter certa est: quod praecipuum est in negotio salutis
non est posse bene agere, sed ipse bonus consensus et bona actio.
1 S. Thomas in Ep. ad Ιϊοηι., vm, 35: circa ha*c verba: n Quis ergo no*
separabit a caritate Christi ». dicit: «Tot beneficia sunt nobis divinitus collata et tam efiicacla. ut nullus contra ea jxjssit. Omnia autem praxllcta bene­
ficia ad hoc tendunt, ut nos simus in caritate radicati et fundati... Aqua* mul­
ta* non potuerunt extlnguere caritatem, ut dicitur Cantico... Proj>onit autem
sanctus Paulus mala, i»er quorum passionem aliquis cogi posset. ut caritatem
Christi desereret... Tribulatio, an angustia, an fames, an persecutio, an gla­
dius? Sed in his omnibus superamus. propter eum, qui dilexit nos. Superamus,
scii, in his omnibus malis illibatam caritatem servamus, see. Illud Sap·, x: Cer­
tamen forte dedit illi ut vinceret. Et hoc non nostra virtute, sed i>er auxilium
Christi, unde subdit: propter eum qui dilexit nos. id est, propter ejus auxi­
lium, vel propter affectum quem ad eum habemus, non quasi nos primo dilexerlmus eum. sed quoniam ipse prior dilexit nos, ut dicitur 1 Cor., xv, 52 :
“ Gratias Deo qui dedit nobis victoriam i»er Jesuiu Christum ”. “ Absorpta est
mors in victoria ”.
«Certus sum enim quia neque mors... neque principatus, neque virtutes,
neque creatura alia pdterlt nos separare a caritate Del. qua* est In Christo
Jesu Domino nostro ». S. Thomas ait : « Quid est quod sanctus Paulus dicit se
esse certum quod nihil possit eum a caritate separare, cum “nesciat homo
utrum amore vel odio dignus sit ”? Ad quod dici potest quod Apostolus non
loquitur singulariter de selpso, sed loquitur in persona omnium praedestina­
torum de quibus propter certitudinem praedestinationis annuntiat quod nihil
eos a caritate possit separare? ...SI autem Paulus hoc dicit de selpso, de hoc
certus esse non poterat, nisi forte i>er revelationem... ».
-■ Cf. P- Guillebmin, O. P., De Ia grdce suffisante. « Revue Thomiste ».
1902, p. 75.

170

DE GRATIA SUFFICIENTI

Unde Dominus dicit apud Matth., vu, 21: «Non omnis qui dicit
milii: Domine, Domine, intrabit in regnum cadorum, sed qui facit
voluntatem Patris mei. qui in cadis est ». Et Ezech., xxxvi, 27: « Fa
ciam ut in praeceptis meis ambuletis, judicia mea custodiatis, et ope
rem i n i ».
Ergo sequitur conclusio scii. : ultra gratiam sufficientem, quæ
dat facultatem J»ene agendi, requiritur gratia efficaa, quæ facit ut
bonam actionem faciamus.
Et hoc ab omnibus theologis admittitur, præter puros Molinistas,
etiam a Congruistis, qui tenent, præter gratiam sufficientem, requiri
gratiam congruam, quæ a suffimenti differt non physice, sed mora
liter in actu Γ, scii, ante consensum.
Insuper Molina non videtur servare canonem 9 Concilii Arausicani (Denz., 182) : «Quoties bona agimus, Deus in nobis atque no
biscum ut operemur, operatur». Datur ergo quædam gratia, quæ no­
bis confert, non solum posse operari, sed ipsum operari. Nec Molini
smus videtur servare verba Cone. Trid., sess. 6, cap. 13 (Denz., 806):
« Deus enim, nisi ipsi homines illius gratiæ defuerint, sicut cœpi
opus bonum (per gratiam sufficientem), ita perficiet, operans velle et
perficere (Phil., n, 13)». Item Denz., 832. Pro Molina Deus non ope
ratur velle et perficere nisi concursu simultanée, et ideo id quod pru··
cipuum est in negotio salutis non est a Deo scii, ipsa bona determi­
natio, et quod sit in hoc homine potiusquam in altero æqualiter ten
tato et æqualiter adjuto.

Plures sunt confirmationes :
*1 Confirmatio: Deus proportionaliter providet eodem modo in
ordine supernaturali, sicut in ordine naturali. Atqui in ordine na­
turali distinguuntur facultas agendi et motio ad agendum. Ergo pa
riter in ordine supernaturali distinguuntur gratia sufficiens, quæ dat
facultatem bene agendi, et efficax quæ facit ut faciamus. Cf. lam-Hae,
q. 109, a. 1.
Insuper in ordine naturali, ut dicitur in hoc articulo, facultas
quantumvis perfecta nunquam transit in actum nisi efficacia divinæ
motionis. Ergo pariter gratia, quæ dat posse quamvis sufficientissima,
nunquam transit in actum sine gratia efficaci.
2“ Confirmatio (cf. Gorri, ix, p. 128). Alioquin sequeretur, eos
qui haberent talem gratiam sufficientem, non debere orare Deum pro
gratia ulteriori, cum supponatur nihil aliud requiri, ex parte Dei.
ad actum bime operandum, præter hanc gratiam sufficientem.

.P Confirmatio: Sequeretur quod gratia, efficax non esset neces­
saria ad bene operandum et perseverandum in bono actu ad quem
gratia sufficiens dat posse: vel quod homo posset gratiam sufficientem
reddere efficacem, sine ullo Dei ulteriori auxilio: ac proinde bene
operans non c.r gratia discerneretur a male operante æqualiter adjuto,
sed a seipso. Ipse enim, absque ulteriori ex parte Dei adjutorio, gra
tiam sufficientem reddidisset efficacem, quod alter non fecisset, cou

Qt’in KIT ET Qt’OTl'PI.EX

SIT

171

tra· verbum Pauli, I ('or., ιν, 7: « Quis enim te discernit? Quid habes
quod non accepisti? ».
Propter hoc S. R. Bellarminus, 1. I De Gratia et libero arbitrio,
c. 12, rum recensuisset opinionem eorum, (pii existimant in potestate
hominis esse ut. gratiam faciat efficacem esse, quae alioquin ex se non
esset nisi sufficiens, ita scribit : « Ilæc opinio aliena est omnino a
sententia Augustini, et quantum ego existimo, a sententia etiam di
vinarum Scripturarum». S. Augustinus enim in libro De pradesh
natione sanctorum, c. S, dicit : « Gratiam (efficacem videlicet) a nullo
duro corde respui, quia ipsa cor emollit ». Ubi efficacia tribuitur gra
tiæ, non voluntati humana
*,
Tannerus similiter locpiutus est de ha<
opinione Molinæ.
4“ Confirmatio: Alioquin non recte salveretur distinctio inter
gratiam sufficientem et gratiam efficacem, datam ab Augustino in
I. De correpi ione ct gratia, c. 12, scii, inter gratiam solum sufficien
tem et non efficacem (auxilium sine (/no dans posse] et gratiam effi­
cacem et non solum sufficientem (auxilium quo dans agere). Quæ di
stinctio fundatur ut vidimus in Sacra Scriptura. Phil., n. 13: «Deus
est enim qui operatur in robis velle et perficere, pro bona voluntate ».
Ezech., xxxvi. 26: «Faciam ut in praeceptis meis ambuletis et ju
dicia· mea. custodiatis et operemini» ubi agitur de gratia efficaci.
Dum e contrario de sufficienti est sermo (piando S. Stephaniis dixit
in Actibus Apost., vu, 51: « Vos semper Spiritui Sancto resistitis».
ProT.. vili, 24: « Vocavi ct renuistis: extendi manum meam, et non
fuit, qui aspiceret».
Quotuplex est auxilium gratiæ sufficientis:

..
(proxime sufficiens.
(wUernti '<l<? ΠΩ ’S
1 remote sufficiens.
.
(habitualis
.

Gratia
sufficiens

externa, vg. prædicatio evangelica.
Est multiplex, et involvit 1" auxilia externa. ut revelatio externa,
prædicatio fidei, exhortatio, exempla, miracula, adversitates salii
tares, beneficia, imo certa rerum dispositio per specialem providen
tiam ordinata, ad salutem.
2° auxilia interna, qua
*
sunt vel permanentia (ut habitus infusi,
scii, gratia sanctificans, virtutes et dona) vel transeuntia. ut sunt
motiones supernalnrales (pia
*
in nobis actus indeliberatos, pias co
gitationes ct aspirationes excitant. Hæc auxilia sunt infallibiliter
efficacia ad hos actus indeliberatos producendos, et sufficientia ad
actum deliberatum ad (piem dant posse proximum.
Hæc varia auxilia sunt valde utilia, nobilitant facultates, eas
elevant, ut patet, et sunt vere sufficientia in suo ordine, sicut facultas
intellectiva ad intelligendum ; conferunt realiter posse proximum.
Sed dicuntur mere sufficientia respectu actus salutaris, qui propter
resistentiam culpabilem hominis non ponitur.

172

DE GIIATJA SUFFICIENTI

Imo ut dictum est, gratia, quæ dicit in· sufficiens per respectum
ad actum perfectum, vg. contritionis, est in fall ibi liter efficax per
respectum ad actum imperfectum vg. attritionis ‘.
Dividitur auxilium sufficiens in remotum et proximum.
Proximum est quo quis immediate potest bonum opus facere, ut
sunt habitus infusi respective ad suos actus, et a, fortiori piæ cogi
tationes et aspirationes indeliberatæ a Deo inspiratæ et tendentes
ad bonum consensum.
Remotum auxilium sufficiens est, quo quis non est quidem proxi­
me potens ad actum, sed tamen potest facere aliud facilius vg. orare,
quod si faciat, perveniet ad actum v.g, ad vincendam tentationem.
Hanc differentiam indicat Concilium Tridentinum, sess. G, cap. 11.
ex sancto Augustino: «Deus impossibilia non jubet, sed jubendo
monet facere quod possis (ecce auxilium proxime sufficiens) et petere
quod non possis (ecce remote sufficiens) ».
Denique dividitur auxilium sufficiens in auxilium collatum et
auxilium sufficiens oblatum, quod nempe recijiereniiis, si non esset
obex. Item auxilium sufficiens est vel immediatum et personale, vel
mediatum vg. collatum parentibus pro pueris qui non sunt capaces
auxilii sufficientis, personalis; vg. si parentes a Deo accipiant piam
cogitationem de necessitate puerum baptizandi, et non faciant.
Unde auxilium vere et mere sufficiens non consistit in aliquo
uno determinato indivisibili, sed in pluribus auxiliis sive externis,
sive internis, sive permanentibus, sive transeuntibus quibus homo
habet posse proximum bene operandi aut saltem orandi et tamen ei
resistit.

Ikec omnia communiter docentur a thomistis; sed insuper refe­
renda est Opinio Gonzalez de Albeda,O. P., in suo Commentario in lam
P. 1). Thomæ, q. 19, a. 8, disp. 58, sect. II, Neapoli, 1G37, t. II, p. 85.
Gonzalez tenet quod gratia sufficiens dat ultimum complementum
potentia», seu potestatem proximam et expeditam ad consentiendum
Deo vocanti (imo ad actum secundum impellit, quamvis non tollat
impedimenta hujusce actus) dum e contrario gratia efficax simul ad
actum secundum movet et omnia impedimenta tollit, ei proinde non
resistitur.
J
Sic Gonzalez tamen servat distinctionem realem inter gratiam
sufficientem, impellentem ad actum secundum, et gratiam efficacem
impedimenta superantem, et hanc distinctionem explicat non ex parte
nostri liberi arbitrii, sed ante consensum nostrum ex parte ipsius Dei
au.i Hiantis. Dicit enim loc. eit. : « Indubie tenendum esse censeo vo

I

·»

» Ut dicit Gonet, Cli/pmis, De voluntate Del, disp. I, n. 14, communiter thoinlstir docent cum Alvarez, 1. Ill De Auxilii», disp. 80: «Auxilium omne quod
respectu unius actus est suffit i< n», esse simul etiam efflear In ordine ad alium
ad quem efficiendum, i>er absolutum dlvlme providentia» decretum ordinatur,
Ita ut simpliciter sit sufficiens (vg. respectu contritionis) et efficax secundum
quid ». scii, efficax respectu actus Imperfecti, vg. attritionis, et infallibiliter
efficax respectu hujus imperfecti actus.

SOLVI NTClt OHJECTIONBR

i <:*>

iuntatem creatam solum sufficienter adjutam a Deo habere ultimum
complementum potentia? activæ et concursum praevium Dei... Aliter
tamen (piam voluntatem creatam efficaciter adjutam; nam ultimum
complementum hujus (efficaciter adjuta?) constituens illam ultimate
in actu primo est specialius et efficax ex intrinseca majori virtute
ad inclinandam voluntatem ad consentiendum hic et nunc».
Legere alios textus P. Gonzalez, ibid. Examinavimus longius
theoriam istam, alibi ». Unde Gonzalez tenet principium prædilectio
nis scii, nullus esset alio melior si non esset prædilectus a Deo.
Cf. infra § IV, p. 185, de valore hujusce opinionis, et p. 212 ss. :
Excursus de gratia efficaci, cap. I.
111. Solvuntur objectiones contra thomisticam thesim
sufficienti.

de gratia

Quidam objecerunt dicentes hanc gratiam esse inutilem. Etenim
hæc gratia est inutilis (pia nemo unquam utitur. Atqui nemo unquam
utitur gratia sufficienti, ut delinitur a thomistis. Ergo hæc gratia
est inutilis.
Respondetur: Distinguo majorem: est inutilis c.r se. nego, quia
ex se dat verum posse, quod vere utile est... ; est inutilis per accidens
ex defectu hominis, concedo; scii, si homo non utitur ista gratia suf
ticienti, non est culpà gratiæ, sed culpâ hominis.
Uontradistinguo minorem: nemo unquam utitur gratia sufficienti
reduplicative ut mere sufficienti, concedo, et sic est ratione resisten
lia· nostra· a Deo permissae; nemo unquam uritur gratia sufficienti
specificative, ut dat facultatem boni operis, nego; nam sivpe bene
utimur habitibus infusis, qui sunt sec. se gratiæ sufficientes.
Ita in ordine naturali, in plantis virtus fructificandi non est
frustra, licet saq>e propter defectus accidentales remaneat sine ef
fectu, quia in aliis fructum fert.
Instantia: Sed gratia thomistice sufficiens est etiam perniciosa:
probatur :
Gratia ex qua homo iit pejor est perniciosa. Atqui ex gratia tho
mistice sufficienti homo tit pejor, nam si ea. careret non peccaret et
dum eam habet toties peccat. Ergo hæc gratia est perniciosa. Unde
quidam dicebant: A gratia sufficienti thomistaruni. libera nos. Do
mine
Respondet ur Γ: lloc nimis probat nam pariter probaretur ra­
tionem esse perniciosam, quia (pii ea caret non peccat, et qui eam
habet peccat.
Respondetur 2°: Distinguo majorem: gratia· ex (pia homo tit
pejor defectu hujusce gratia
*,
est perniciosa, concedo; defectu prava·
voluntatis, nego ; et eontradistinguo minorem et nego consequens
et consequentiam.
i La Prédestination des saints et hi ijrdcc. 1935, p. 38G-302.

174

DE GRATIA SUFFICIENTI

Falsum est enim omnino dicere quod homo iit pejor per gratiam
sufficientem in se consideratam, nam per gratiam habitualem qu®
est sufficiens fit Deo gratus et potens operari supernatural i ter.
Instantia: Nemo nec ipsa Ecclesia petit a Deo gratiam thomi
1
st ice sufficientem. Ergo non est bona.
(
Respondetur: Distinguo antecedens: nemo petit eam ut redu
plicative mere sufficientem, quia hoc esset petere a Deo ut permit
teret nos deesse gratiæ, concedo. Nemo petit eam spécifientive et en
i
titative sumptam, nego: quia petimus facultatem boni operis, scii, fi­
dem, spem, caritatem.
Alia objectio est de novitate hujusce conceptionis. Praedicta di­
stinctio realis inter gratiam sufficientem et efficacem non est apud
sanctum Thomam ; sed est (piid inventum a Bannezianis ad vitandam
censuram, post damnationem Janseuismi.
Respondetur: Vidimus «piod prædicta divisio data est etiam ’
multo ante Bannez et ante sanctum Thomam ab Augustino. /)r cor­
reptione et gratia, c. 12, auxilium sine quo dans posse, et auxilium
quo dans bene agere.
Quoad nomen Bannezianismus cf. Del Prado, De Gratia et Ii
bcro arbitrio, t. 111, p. 427-459. Utrum Bannezianismus sit vera c<>
mœdia a Molinistis inventa. Respondet affirmative et probat, hanc
comœdiain esse a Molinistis inventam ad vitandam apparentiam op­
positionis molinismi cum ipso sancto Thoma ; dixerunt : doctrina no
stra est contra Bannezianisum, non contra sanctum Thomam. Ipse
Molina cum majori sinceritate procedebat, declarando expresse (in
Concordia, ed. Paris, p. 152), se rejicere applicationem divinam
(•ausarum secundarum a sancto Thoma positam. Item Concordia.
р. 546, 548, dicit se recedere a doctrina sancti Augustini et S. Tho­
mae de praedestinatione (pia
*
tot fideles turbavit.
Unde cardinal Gonzalez, O. P., in sua Philosophia, Thcodicea.
с. 4, a. 3, dicit: «Quidam lucem in tenebras vertere connûtes, non
verentur asserere sanctum Thomam solum concursum simultaneum.
mm vero physicam præmotionem amplecti... Qua sane in re Molina,
quidamqtte alii ex ejus discipulis, honestius et dignius agunt, dum
ingenue fatentur se in re hac a sancto Thoma recedere».
Hoc fatentur eum Molina, ('onimbricenses. Bellarminus, Tolet.
et Suarez quos citavi alibi. Dieu, p. 483.
Insuper ex multis textibus sancti Thomæ clarum est eum admi­
sisse duplicem gratiam scii, lam quæ dat posse bene agere, et
•jam qua
*
facit ut bene operemur.
Cf. la,n H;“‘. q. 106, a. 2. nd 2""1 : « Gratia novi Testamenti...
quantum est de se sufficiens au.rilium dat ad non peccandum... non
tamen confirmat in bono ut homo peccare non possit... et ideo si (piis
post acceptam gratiam novi Testamenti peccaverit, majori pœna est
dignus, tampiam auxilio sibi dato non utens».
Item sanctus Thomas in Ep. ad Ephes., e. 3, lect. 2: « Facilita
tcm dat Deus infundendo virtutem et gratiam, per (pias efficitur
homo poti h* et aptus ad operandum. Sed ipsam operationem confert

SOLVI'NTVU OBJECTIONES

175

in quantum in nobis interius operatur movendo et instigando ad bo­
num... inquantum virtus ejus operatur in nobis velle et perficere pro
bona voluntate».
Item IMI™, q. 109, a. 1 : «Actio intellectus et cujuscumque entis
creati dependet a Deo quantum ad duo: 1° prout ab ipso habet for
mam per quam agit; 2° in quantum ab ipso movetur ad agendum».
Ibidem, a. 2: «Homo... indiget virtute superaddita virtuti naturae,
quantum ad duo, scii, ut sanetur, et ulterius ut bonum supernatu
ralis virtutis operetur·». Item ibidem, a. 9 et 10, et II
* II™, q. 137.
a. 4: De perseverantia. Item IMI™, q. 113, a. 7 et 10. Ad minus
sanctus Thomas semper distinguit habitus infusos qui dant posse
bene operari supernaturaliter, et gratiam actualem quæ dat bene
operari, imo distinxit bonas cogitationes quæ sunt a Deo, et bonum
consensum qui majus auxilium præsupponit
*3 Object io: Ista gratia non est sufficiens praeter quam alia re
quiritur. Atqui pneter gratiam sensu tbomistico sufficientem alia
requiritur. Ergo hæc gratia sufficiens thomistaruin non sufficit.

Respondetur : Dist. maj. : Ista gratia non est sufficiens in suo
genere, nego; in omni genere, concedo.
Concedo minorem ; distinguo conclusionem : non sufficit in suo
ordine, nego ; in omni ordine, concedo.
Ilæc distinctio datur longe ante Bannesium a Ferrariensi-.
1 Cf. lam-IIae, q. 112, a. 3: « Si ex intentione Dei moventis est, quod homo
cujus cor movet, gratiam consequatur, Infalllblliter ipsam consequitur. see. il­
lud Joan., vi : Omnis qui audivit a Patre et didicit, venit ad me ». — Imo
S. Thomas dat fundamentum supremum distinctionis inter gratiam efficacem et
gratiam sufficientem: I». q. 19, a. G. ad lain; « Quidquid Deus simpliciter vult.
fit, licet illud quod antecedcntcr vult, non flat ».
De Malo. q. G, a. 1, ad 3um : «Deus movet quidem voluntatem immutabi­
liter propter efficaciam virtutis moventis, qua» deficere non potest: sed propter
naturam voluntatis mota
*,
quæ indifferenter se habet ad diversa, non Inducitur
necessitas, sed manet liliertas; sicut etiam in omnibus providentia divina infal
Ubiliter operatur, et tamen a causis contingentibus proveniunt effectus contin­
genter. in quantum Deus omnia movet proportionaliter, unumquodque secun­
dum suum modum »; cf. ibidem, ad 15um.
Cf. lam-IIae, q. 10. a. I. ad 3mn : « Si Deus movet voluntatem ad aliquid. Incomposslblle est huic positioni, quod voluntas ad illud non moveatur. Non ta­
men est impossibile simpliciter. Unde non sequitur (piod voluntas a Deo ex ne­
cessitate moveatur ».
Illi qui admittunt præmotionem falllblliter efficacem quoad id quod ab ipsa
revera efficitur, debent conciliare suam theoriam eum hoc ultimo textu. « in­
compassibile est » et videbimus Infra an ista conciliatio sit ixtssibilis. scii, an
possit dari pnemotio falllblliter efficax, circa id quod de facto producit in nobis
vg. circa continu at io nem attritionis vel orationis hl< et nunc productam in isto
peccatore potiusquam in altero.
- Feiuiakiexsis dicit enim in Contra Gentes, 1. III. c. S6, η. V; «Causa ali­
qua dicitur sufficiens, quando tantam virtutem habet, ex propria forma, ut
nulla alia causa sui ordinis concurrente, possit effectum producere; sicut ignis
est causa sufficiens calefactionis, potest enim se solo, nulla alia particular·
causa effectiva concurrente, calefacere (supposito tamen Intluxu prima» causa·».
Per opiKisltnm autem dicitur causa insufficiens, qua» non habet ex propria
forma tantam virtutem ut se sola, nulla alia causa χι/ί ordinis concurrente.

176

f>E GItATIA SUFFICIENTI

Explico. Hic est enim sensus præsertim philosophicus et theo
logicus hujuece vocis sufficiens, quod aliquid vere sufficiat in suo pro
prio ordine, etsi alia causa requiratur in alio ordine. Sic ex quatuor
causis, quælibet est sufficiens in suo ordine, sed ut de facto operetur
indiget concursu aliarum; vg. dicimus communiter in ordine causa·
finalis: hoc motivum est sufficiens ad libere agendum, et tamen non
infallibiliter sequitur electio, ad quam requiritur concursus et intel
ligentiæ qua· motivum objectiva m proponit, et voluntatis quae re­
vera vult. Imo motivum fortius in line deliberationis videtur ita suf
ficicns, ut deterministic ad modum Leibnitzii libertatem indifferentia}
negent. Revera tamen hoc sufficiens motivum dat solum ex parte
objecti posse proximum, ita pariter gratia sufficiens, quæ est vel ha
bitus caritatis aut alterius virtutis, vel pia aspiratio indeliberata ad
bonum salutare. Et sicut motivum istud est vere sufficiens, quamvis
non inclinet infallibiliter ad agendum, ita hæc gratia. Hoc evolvimus
alibi, /or//, p. GS5 (*,<)<;.
E contrario Megarici dicebant : potentia non existit sine actu.
Unde doctor, non actual iter docens, amitteret potentiam docendi.
Pariter quotidie dicimus: ignis est sufficiens ad comburendum,
licet ultra debeat applicari subjecto combustibili ; item panis est suf
liciens ad nutriendum, quamvis praderea debent masticari, degliitiri,
assimilari.
Intellectus est sufficiens a·! intelligendum, sed insuper recte pro
poni debet objectum, v.g. recte proponi debet doctrina sancti Thonue
et non in sensu molinistarum, alioquin studens non in tel liget, quam
vis habeat sufficientem intelligentiam. Passio Christi est sufficiens
ad nos salvandos, sed insuper ejus merita debent nos applicari vg.
per sacramentum baptismi. Unde dicit sanctus Thomas, IIP, q. 61,
a. 1. ad 3um : «Passio Christi est sufficiens causa humana
*
salutis.
Nec propter hoc sequitur quod sacramenta non sint necessaria ad
salutem, quia operantur virtute passionis Christi». — Pe Malo, q. 6.
a. I, ad lô’11»: «Non omnis causa ex necessitate inducit effectum,
etiamsi sit causa sufficiens; eo quod causa potest impediri»... Sic
causa· naturales nonnisi ut in pluribus suum effectum producunt.
Ergo gratia sufficiens est vere sufficiens, in suo ordine, quia
vere confert facultatem proximam bene agendi.
Imo non potest esse sufficientior, nec gratia admissa a Molina
est magis sufficiens, non ostendit magis misericordiam Dei, sed e
contra Molina minuit misericordiam et Dei dona, negando gratiam
efficacem distinctam a sufficienti; sic Deus non est amplius vere sa
lutis auctor. Cf. Bossvtsrr, Élévations, IS’ semaine, 15’ élévation.
Instantia: Ikec gratia est insufficiens ad observandum in actu
mandatum divinum, cui deest aliquid quod non est in potestate no­
stra. Atqui gratia
*
sufficienti thomistarum decet c/ratia effusu' quæ
non est in potestate nostra. Ergo hæc gratia sufficiens thomistarum

·«

posait effectum producere, sicut, cum multi ulnnil trahunt navem quam nullus
eorum
per -<· trahere, dicitur unusquisque Illorum causa insufficiens
illius tractus ».

s<il.\ I xTi n

j ioxi s

177

insufficiens ad observanda Dei mandata actuaiih r. ad quod delxit
ease sufficiens, nain Deus præcipit nobis non ut possimus observare
mandata, sed ut de facio observemus. Similiter objectionem subime
tipsi posuit sanctus Thomas, De Veritate, q. 21, a. II, 2' objectio1.
Respondetur /* ’ : Distinguo majorem: deest cj negligtnlia no
stra. nego : secus, concedo.
h

Respondetur 2°: Distinguo majorem: gratia efficax non est in
«ostra potestate, ut effectus noster, concedo; ut causa nobis oblata
in gratia sufficienti, nego. <'ontradistingno minorem eodem modo et.
nego consequens et consequentiam.
Explico: Deus enim quantum est ex se paratus est omnibus qui
habent gratiam sufficientem dare efficacem, ner eam ulli denegat nisi
propter rui pani saltem prioritate naturæ si non temporis autem·
dentem. Unde defectus operationis nullo modo provenit ex insuib
cientia auxilii, sed tantum ex negligentia seu defectu liberi arbitrii,
quod ei resistit et impedimentum ponit. Ita etiam regidiores tbomi
stie ut Lemos, Panoplia gratia·. tom. 1, 1. IV, p. 2, tr. 3, c. 2; pro
pria ejus verba (itantur a Billuart [De Gratia sufficienti, diss. V,
a. ll.
Ratio autem hujus est, ut ail idem Lemos, ibidem, c. 6: quod
<i Deus tribuens auxilium sufficiens, in eo nobis offert efficax: sed
quia homo resistit sufficienti, privatur gratia efficaci qua
*
sibi offe
rebatur». Item Alvarez, De Auxiliis, 1. 11, disp. 113, n. Il), et
disp. 8(1, ad 1 ; et hoc est plene conforme doctrime sancti Thonne,
qui expresse dicit 111 C. Gentes, c. 159: «Deus quantum in se est,
paratus est omnibus gratiam dari
*,
vult enim omnes salvos fieri et
ad agnitionem veritatis venire (1 Tim,, n) ; sed illi soli gratia pii
vantur, qui in seipsis gratia
*
impedimentum præstant ; sicut sole
mundum illuminante, in culpam imputatur ei qui oculos claudit, si
ex hoc aliquod malum sequatur, licet videre non possit nisi lumine
solis praeveniatur». S. Thomas hoc longius exponit in D, d. 10. q. I,
a. 2 et 1“ IP”, q. 112, a. 3, ad 2’“»: «Prima causa defectus gratia
*
est ex nobis, sed prima causa collationis gratia
*
est a Deo, see. illud
Ohee, 13: Perditio tua ex te Israel, tantummodo in me auxilium
tuum».
De I eritate, q. 21, a. 11. ad 2,,»‘: « Ex hominis négligea
lia est quod gratiam non habet, per quam potest servare mandata ».
Imo luee responsio est plene conformis Concilio Tridentino quod
sess. (>, cap. 13 (Denz.. 806), ait: « Deus nisi homines illius gratia
*
1 Sibi tsMlcin modo objicit sanctus Thomas in De I erit., q. 21, a. Il . I irum
liberum aibitric. i |K>sslt in 1κ»ηιπη sine gratia. 2* objectio: « Nullus debel cor­
ripi, si non faciat quod facere non potest. Sed homo juste corripitur, st omittat
facere bonum. Ergo jx
*r
liberum arbitrium homo bonum favore potest (sine
gratin) ··.
Rcs|>ondet sanctus Thomas « ad secundum dicendum, quod recte liomo cor­
ripitur, qui pnvcvpta non Implet: quia en ejus nealigenUa est quod prattani
non habet, per quum |>otest servare mandata quantum ad modum; cum |>o.ssit
nihilominus |>er liberum arbitrium ea servare quandum ad substantiam >· cum
concursu generali.
H

(URRlOOt

Liohanoe

l>e a>atia

ITS

I>E GRATIA SI ΓΕΙ( lEXTI

defuerint, sicut cœpit opus bonum, ita perficiet, operans velle et per
ficere». Item Trid., sess. 6, cap. 11 '.
Ergo gratia sufficiens thomistariim, non est ut dicunt adversarii,
facultas e.x se sterilis, cui Deus pro libitu subtrahit influxum neces­
sarium ad eam reducendam in actum, sed in gratia sufficienti Dens
nobis offert efficacem.

Dubium. - Quomodo in gratia .sufficienti. gratia efficaa· nobit
offertur/
Respondetur: Sicut fructus in flore nobis oblatus est. sed adve
niente grandine, destruitur flos el non apparet fructus, (pii productus
fuisset ex flore, sub continuo influxu solis et humoris plante ; item
gratia efficax nobis offertur in sufficienti, sed adveniente resistentia
seu peccato, gratia sufficiens fit sterilis et non datur gratia efficax.
Instantia: Sed hæc est metaphora tantum.
Respondetur: Non est solum metaphora, sed analogia propor
tionalitatis propri.e; scii, prout in utroque casu actus continetur in
potentia ejus correlative. Revera enim gratia sufficiens est princi­
pium boni operis, illud virtute continens, et ad quod de facto perve­
niret (sub continuo influxu Dei, sicut flos sub continuo influxu solisi
si homo sua' defectiva libertate non ei resisteret. Ita bonum semen,
terra· mandatum, fructum ferret, nisi aliquo defectu terra» impe
(liretur. Ideoque gratia sufficiens est semen evangclicum de quo lo­
quitur Dominus in parabola seminatis, Mattii., xiii, I: « Ecce exiit
(pii seminat, seminare. Et dum seminat, ipnedam ceciderunt SëCUs
viam et venerunt volucres cœli et comederunt ea. Alia autem ceci­
derunt in petrosa, ubi non habebant terram multam... Alia cecide­
runt in spinas, et creverunt spina
*
et suffocaverunt ea. Alia autem
ceciderunt in terram bonam, et dabant fructum, aliud centesimum,
aliud sexagesimum, aliud trigesimum. Qui habet aures audiendi,
audiat». Item Matth., xiii. 37: «Qui seminat bonum semen est Fi­
lius hominis. Ager autem est mundus. Bonum vero semen, hi sunt
filii regni», cf. Commentarium sancti Thoma· in Matth. Item semen
gloria· est ipsa gratia habitualis, qua·, ut sic, est sufficiens, scii, ut
habitus infusus. Nec putandum est quod, postquam semen supernaturale recipitur in anima, incrementum habet ex nobis et non ex Deo.
Dicit e contra S. Paulus, 1 Cor., m. Ii: «Ego plantavi, Apollo rii Concilium Tridentinum, sess. 6, cap. 11. docet : « Nemini Justo iinimsibilia esse divina præcepta ». Ergo prieceptum perseverandi finaliter est homini
justificato iKissibile. Atqui eadem sanctu Synodus docet, eadem sess. II. cap. 13
(Denz.. 8<Hl) et can. 16, singulare. donum perseverantia:, ad actu perseverandum
requisitum. non tminibus justis Unii et hoc non in hominis sed in solius Dei
Intestate esse. Ergo Jam Concilium supponit, esse In omnibus justis potentiam
ad actu (lerseverandum, quamvis non omnibus adsit auxilium efficax, quod ad
actu perseverandum ex parte Dei requiritur.
Item hoc délient dicere congrulstie de gratia congrua ad perseverandum in
actu: Imo quid simile debet «licere Molina quoad circumstantias favorabiles In
quibus decrevit Deus ponere quos Judicavit perseveraturos see. scientiam ine­
diam si in his circumstantiis ponerentur.
:

IX EA NOBIS OEFERTi n ORATI \ EEIJCAX

179

gavit, sed Deus incrementum dedit... Dei agricultura estis, Dei
ædi tient io estis». Item II Cor., ix, 6: «Qui parce seminat, parce et
metet, et qui seminat in benedictionibus, de benedictionibus et me­
tet... Potens est autem Deus omnem gratiam abundare facere in vo
bis, ut in omnibus semper omnem sufficientiam habentes, abundetis
in omne opus bonum, sicut scriptum est: Dispersit dedit pauperibus,
justitia ejus manet in sæculum Hirculi. Qui autem administrat se
men seminanti et panem ad manducandum præstabit. et multiplica
bit semen vestrum et augebit incrementa frugum justitia
*
vestræ, ut
in omnibus locupletati abundetis in omnem simplicitatem, qua
*
ope­
ratur per nos gratiarum actionem Deo... Gratias Deo super inenar­
rabili dono ejus » ; cf. Commentarium sancti Thomæ.

Instantia: Attamen videtur injustum quod quibusdam datur gra­
tia mere sufficiens tantum et aliis detur insuper gratia efficax sine
qua de facto non servantur præcepta.
Respondetur ex sancto Thoma,
q. 2, a. 5, ad
«Ad
multa tenetur homo, ad quæ non potest sine gratia... Quod quidem
auxilium, quibuscumque divinitus datur, misericorditer datur, qui
bus autem non datur eu· justitia non datur, in pœna præcedentis pec­
cati, aut saltem originalis peccati, ut Augustinus dicit in libro D<
correptione et gratia». Est exercitium liberrimum ad extra justitiae
et misericordia
*,
cum mysterio intimæ conciliationis harum perfectio­
num infinitarum in Deitate.
Unde denegatio gratia
*
efficacis est actus justitia
,
*
prout est
*na
pu
peccati praecedentis saltem prioritate natura
,
*
scii, peccati sal
tem inchoati. Sed ipsum peccatum præsupponit, non quidem ut cau­
sam, sed ut conditionem divinam permissionem. Ideoque divina de
negatio gratia; sic infligens pœnam propter peccatum, aliquid plus
dicit quam simples permissio divina peccati vel inchoationis peccati;
nam permissio inchoationis primi peccati non haliet rationem pœnæ
per respectum ad aliud præcedens peccatum, et ha
*e
peccati inchoatio
fieri nequit sine permissione divina, si enim in hoc instanti Deus
conservaret hominem in bono, non esset peccatum. Sed Deus non te
netur semper conservare in bono creaturam de se defeetibilem, et
si ad hoc teneretur, numquam peccatum eveniret. Cf. I;un IIae, q. 79,
a. 1, in corpore artic. in tine: «Contingit enim, quod Deus aliquibus
non præbet auxilium ad evitandum peccatum, quod si præberet, non
peccarent ; sed hoc totum facit secundum ordinem sua
*
*
sapientia
et
justitias, cum ipse sit sapientia et justitia: unde non imputantur ei.
quod alius peccet, sicut causa peccati: sicut gubernator non dicitur
causa submersionis navis ex hoc quod non gubernat navem, nisi
quando subtrahit gubernationem potens et debens gubernare». Ibi­
dem ad 1UIU. liu^-IIai
*.
q. 109, a. 2, ad 2m:« ... unaquæque res creata...
indiget conservari in bono suæ natura
*
convenienti ab alio; potest
enim per se ipsam deficere a bono... ».

Instantia: — Deesse seu resistere gratia
*
sufficienti est ei non
consentire seu peccare saltem peccato omissionis. Atqui, ut homo
gratia· sufficienti non desit, seu non resistat, requiritur gratia efficax.

J Ml

DE GRATIA Sl’Fl'ICIENTI

Ergo homo peccat, quia privatur gratia efficaci, scii. ex insufficientia
auxilii.
Respondetur: Concedo majorem; concedo minorem, sed nego
consequentiam, nam vera consequentia est: «ergo ut homo non pec­
cet. sed gratiæ sufficienti consentiat requiritur gratia efficax», et hoc
est verum, cf. De Malo, q. 3, a. 1, ad 9. Sed falsum est dicere: horno
peccat quia privatur gratia efficaci, nam e contrario dicendum est:
privatur gratia efficaci, quia peccando, sufficienti resistit. Ut homo
peccet sufficit enim ejus defectiva voluntas, et resistentia gratiæ suf
ticienti semper præcedit saltem prioritate naturæ (ex parte rausae
materialis, scii, hominis) divinam denegationem gratia
*
efficacis;
scii, nonnisi resistenti gratiæ sufficienti Deus denegat efficacem, alio
quin esset injustitia. Et id quod ex parte Dei præcedit hanc resi­
stentiam est solum divina permissio peccati. Von enim confundenda
est luce divino permissio cum denegat ione gratiæ efficacis, quae dicit
aliquid plus, cf. S. Th., I, d. 1(1. q. 4, a. 2: «Cum Deus non velit
nisi bonum, non vult hominem carere gratia (hæc est denegatio gra­
*. efficacis), nisi see. quod bonum est; sed quod iste careat gratia
tia
non est bonum simpliciter. Unde hoc absolute consideratum non est
volitum a Deo; est tamen bonum ut careat gratia, si eam habere
non vult, vel si ad eam habendam negligenter se præparet, quia ju­
stum est, et hoc modo est volitum a Deo ». Sed Deus potest permit
tere peccatum propter altius bonum et non tenetur semper conser­
vare in bono ea quæ ex se defectibilia sunt, nam quod est de se de­
fer tibile consequens est quod aliquando deficiat.
Ergo solvitur quæstio sec. verbum Osee, xm, 9, jam citatum:
«Perditio tua ex te Israel, tantummodo in me auxilium tuum».
Cf. Thomistas præsertim in L·'1'11, q. 19, a. S. de decretis divinis, sol
vuntur objectiones ex insufficientia auxilii, v.g. Billuart et .loannem
a 8. Thoma, ibidem.
Insuper omnia prædicta argumenta, sicut et sequentia retor­
queri possunt contra congruistas, seu contra gratiam sufficientem
sensu congruistarum.
Instantia: Saltem permissio primi peccati est formaliter dene­
gatio gratiæ efficacis ad illud vitandum. Atqui, secundum thomisti
cam doctrinam, a simplici voluntate Dei dependet quod ipse permit
tat primum peccatum in hoc homine vel in hoc angelo potiusquam
in altero quem Deus conservat in bono.
Ergo see. hanc doctrinam pariter denegatio gratiæ efficacis ad
primum peccatum vitandum dependeret a sola voluntate divina et
non esset pœna præsupponeus culpam, quod durum est nimis.
Respondet ur : Nego majorem, nam notio denegationis gratiæ for­
maliter plus dicit (piam simplex peccati permissio, importat enim
insuper pœuam peccato saltem inchoato debitam, (pia
*
poma non est de
conceptu permissionis peccati, quia hæc omnino antecedit peccatum.
Insuper inchoatio primi peccati in genere causte materialis antecedit
denegationem divinam gratiæ efficacis, sicut «prius est. ordine na
turœ, liberatio a culpa, quam consecutio gratiæ justificantis», ut ait
sanctus Thomas, P-IV. q. 113, a. 8. Ibidem explicatur quod «ex

SOlAt ΧΤΓΚ OtMKCTIONKS .

1S1

parle rausa· ellicientis infusio gratiæ præcedit remissionem culpae»,
imo simpliciter præcedit. quia hæc duo sunt effectus Dei et simpli­
citer prœvalet consideratio causa; efficientis. Per oppositum vero pec­
catum ut sic est defectu», proveniens ex causa defectiva, unde, hic,
simpliciter pracalet consideratio prioritaiis ex parte cause mate
rialis seu hominis; unde simpliciter inchoatio peccati antecedit diri
nam denegationem gratia: efficacis, quæ ut poma distinguitur a sim­
plici permissione divina peccati. Cf. supra tract, de peccato, 1 II- .
q. 79, a. 1, Deus non est causa peccati.
Hæc omnia jam bene exponuntur ante tempus Molinæ et Banuez
a Ferrariense in 1. 111 C. Gentes, c. 161, n. 4: «Cum in reprobato
quatuor inveniantur scii, permissio casus in peccatum, peccatum
ipsum, derelictio a Deo non relevante a peccato, non infundente gra­
tiam, et poena, sive damnatio... Respectu peccati reprobatio dicit so­
lum praescientiam... respectu vero permissionis, derelictionis a Deo
in peccato, et damnationis sive pœnæ non solum dicit præscienriam
sed etiam causalitatem... » (sed pania damnationis est ex prævisis
demeritis, non vero permissio primi peccati). Ferrariensis ait ibi­
dem: «Licet peccatum sit causa demeritoria derelictionis a Deo, sit
dispositio ad adernani pœuam, permissio tamen, quod est primum in
reprobato, non est causa peccati, non enim ponit aliquid in repro­
bato, per quod in peccatum cadat, cum ex sua libertate peccet, nec
aliquid removet quod a peccato prohiberet ».
Ex hoc apparet quod reprobatio negativa sit juxta 1'erraliensem, ante prævisa demerita. Cf. Jam-Ilac, q. 79, a. it conclu­
sio in line: «Contingit quod Deus aliquibus non præbet auxi­
lium ad evitanda peccata; quod si præberet, non peccarent. Sed hoc
totum facit see. ordinem suæ sapientiæ et justitiae... unde non im­
putatur ei quod alius peccet, sicut causa
*
peccati ». Provisor univer­
salis permittit propter majus bonum quod defectibilis causa aliquando
deficiat. Cf. Ie. q. 23, a. 3 et a. 5 ad 3.
instantia;
Si aflirmatio est causa ailirmationis, negatio est
causa negationis. Atqui collatio gratia· ellicacis est causa adimple
tionis præcepti et ipsius non resistentia·. Ergo subtractio gratiae ef
ficarie est causa non adimpletionis pnecepti, etiam in inchoatione
primi peccati.
Respondetur: Distinguo majorem: si est unica causa, concedo;
sii pra
sentia
*
gubernatoris est causa salutis navis, ejus absentia dum
vigilare deberet est causa naufragii.
Si sunt dim· causa·, quarum prima est indeficiens, ne< tenetur
malum impedire, et altera deliciens, nego, quia tunc hæc sola secunda
est causa ipgius defectus.
S. Thomas sibi posuerat hanc objectionem in De Malo, q. 3, a. 1,
S objectio: «Si gratia est causa meriti, per oppositum subtractio
gratia· est causa peccati. Sed Deus est qui subtrahit gratiam. Ergo
Deus est causa peccati».
Respondetur ad 8um : « Deus quantum est in se omnibus se com
municat pro captu eorum; unde quod res aliqua a participatione bo

DE GtlATH Sl’FFICIENTl

nitatis ipsius deficiat, est ex hoc quod in ipsa invenitur aliquod ini
pedimen tum participationis divina·... in quantum (homo) avertitur
a non avertente se lumine, nt Dionysius dicit de Div. Nom., c. I ».
Dam homo ex se deficit at sibi ipsi plene sufficit ut deficiat, au
xilio divino conservante in bono indiget ut in eo conservetur; con­
servari in bono bonum est et a fonte omnium bonorum procedit; de­
ficere vero a bono præsupponit solum causam defectivam.
Unde ad objectionem: conceditur quod si daretur gratia efficax
homo non peccaret, sed non sequitur quod peccat propter istam ra­
tionem seu causam, quod non datur gratia efficax. Permissio peccati
est solum conditio peccati non ejus causa. Non oportet enim con­
fundere causam quæ positive influit, cum conditione sine qua non,
quæ non influit, alioquin esset circulus vitiosus, dum dicitur: credo
Ecclesiam esse infallibilem, quia Dens hoc revelavit ; et credo Deum
hoc revelasse, quia hoc affirmatur ab Ecclesia ; in secunda propositione
«quia» non sumitur sicut in prima propositione, non significat enim
motivnm formale fidei, sed solum conditionem sine (pia non fidei,
scii.: infallibilem propositionem objecti fidei.
Item in casu nostro jaumissio primi peccati et non conservatio
in bono est conditio sine (pia non hujusce peccati, non vero est ejus
causa, nam peccatum ut sic non exigit nisi causam defectivam. Sed
per oppositum ipsum non peccare seu conservari in bono est effectus
Dei conservantis, Uf. ibidem De Malo, q. 3, a. I, ad 9“«» : « Secundum
statum natura· corrupta·, sanctus Augustinus divinae gratia deputat
quæcumque mala non fecit»; saltem quia conservatus est in bono
a Deo.
Imo pra
*dicta
objectio invenitur quasi propriis terminis apud
S. Thomam in P, d. 40, q. 4, a. 2, 3* objectio: « Id quod per sui præsentiam est causa salutis navis, scii, gubernator, per sui absentiam
est rausa periculi. Sed Deus est per sui praesentiam in anima causa
gratia·. Ergo per sui absentiam est causa obdurationis».
Respondetur: «Effectus non consequitur nisi concurrentibus
omnibus causis; sed ex defectu unius consequitur negatio effectus.
Dico ergo, quod rausa, gratia· sicut agens est ipse Deus, et sicut re­
cipiens est ipsa anima per modum subjecti et materia·... Nec oportet
qùod omnis defectus incidat ex parte agentis; sed potest incidere ex
parte recipientis, et ita est in proposito».
Unde major prædictæ objectionis scii. : si affirmatio est causa
affirmationis, negatio est causa negationis, valet (piando est unica,
causa, quæque tenetur agere, sicut gubernator per suam praesentiam
est causa salutis navis, et per suam absentiam dum tenetur esse
pnesens est causa periculi. Sed major ista non est vera si sunt dua
*
causa·, (piarum prima est indeficiens nec tenetur omnia mala impe­
dire, et altera deficiens, tunc hæc sola secunda est causa defectiva
ipsius defectus.
Bene dicit Billuart : «Ha· regula· dialecticae valent dumtaxat
quando ex ntraque parte omnia principia eodemmodo concurrunt.secus
si alterum principium desit, in receptione autem gratia· omnia prin­
cipia concurrunt, non in ejus negatione. Ut enim homo adultus reci­
piat gratiam, necesse est duo concurrere, scii, et Deum velle infun

s< ·ιλ < · xirii obje< τη>xi.s

(Iere gratiam et hominem velle eam recipere, quia infusio gratia e>t
bonum et bonum producitur concurrentibus omnibus rausis; ut au
tem homo eurent gratia sufficit unum deesse, nempe hominem nolle».
Sic solvuntur multæ objectiones Tournely quas refert BiHuart.
Dicebat enim Tournely: ex necessitate decreti et gratia· per se (‘Ili
caris ad singulos pietatis actus, gratia sufficiens thomistarum est
insufficiens, et mandata Dei sunt quibusdam impossibilia.
E contrario est vere sufficiens et in ea nobis offertur gratia ef
ticax, sed homo ex se tantum resistit gratia
*
sufficienti, qua poterat
servare mandata, et sic privatur gratia efficaci, per quant de facto
præcepta servasset.
Instantia: Eranzelin denique fecit objectionem, quam quidam
recenter renovaverunt. Cf. Fhanzelin, /Jc Dea uno, Roma. 1876,
p. 158
*159,
ait: «Nullis unquam explicationibus conciliabuntur hæc
duo quæ in loco citato de Deo (tr. 4, disp. 8, n. 254) Gonet affirmat:
1* propositio: “nisi homo vel angelus prius natura se determinaret
ad formale peccati (quod prævidetur a providentia) non prædeterminaretur a Deo ad materiale...’’. Sed quæro et Gonetus ipse quierit:
"in quo medio Deus praevideat illam sniipsius determinationem vo­
luntatis creata
*,
natura priorem pra
*
decreto divino praedetermiuationis (ad materiale peccati)?”».
Gonet dat duas responsiones et Eranzelin non refert nisi se
eundam (piam impugnat.
la Responsio Gonet est quod Deus prævidet determinationem de­
ficientem voluntatis ad formale peccati «in decreto denegandi auxi
Hum efficax ad evitandum peccatum»; sed hæc denegatio habet ra
tionem poenae, c/ua· pnrsu pponit culpam, dum dirina permissio cui
pœ eam antecedit. Unde melius dicetur a multis thomistis vg. a Bil
luart. Deus prævidet peccatum et initium ejus in suo decreto per
missito (cf. P. Hügon, De Deo uno. p. 213): « Decretum permissi
mm est medium sufficiens et certum et infallibile. Si enim Deus vult
aliquid permittere, certissime illud eveniet, non necessitate causali
tatis, sed necessitate illationis, sicut si Deus omittit dare concursum
efficacem, effectus bonus non fiet (divina autem permissio peccati ini
portat non conservationem voluntatis défectibilis in bono, ad quam
conservationem Deus non tenetur, secus voluntas defectibilis nun
tpiam deficeret). Posita permissione divina peccati, posset quidem
fieri bonum, quia homo veram retinet potentiam antecedentem, et
posset non fieri malum, quia omissio decreti vel decretum permissi
vum nihil aufert de illa potentia vera antecedente, at. de facto, si
Deus vult permittere malum, quod non tenetur impedire, potentia
illa vera nunquam reducetur in actum. Unde cognoscendo decretum
suum permissivum. Deus infallibiliter novit defectum, quem tamen
non causal ».
Restat (piod divina denegatio gratia
*
efficacis dicit plus «piam
simplex permissio peccati et quam ipsa non conservatio in bono.
Pariter non electio, qua
*
esi reprobatio mere negativa, et est ante
p ran i sa demerita, ut voluntas permittendi peccatum, distinguitur a
reprobatione positiva, (pia
*
infligit pienarn pro culpa (!', q. 23, a. 3);

1st

DE G H ATI Λ Sl’ITK’lENTl

certo divina permissio primi peccati non habet rationem poma1, i>ed
jam divina permissio secundi peccati est poena primi. Hoe in sub­
stantia jam dixerat Gonet, Clypcux, De scientia Dei. disp. IV, a. Ii,
n. 195. imo ipse sanctus Thomas, IMI
'.
*
q. 79, a. 1: «Contingit
quod Deus (ut provisor universalis) aliquibus non priebet auxilium
(efficax) ad evitanda peccata; quod si pneberet, non peccarent. Sed
hoc totum facit secundum ordinem sme sapientiae et justitiae».
Instantia (cf. Go.xet, ibidem, n. 192) : « Decretum permixsivuni
non potest habere infallibilem connexionem cum peccatis futuris,
ratione non conservationis in bono; nam alias sequeretur, quod vo­
luntas sibi ipsi relicta cum solo concursu generali, esset ex se de­
terminata ad malum, quod est Manichaeorum et Lutheran orum lue
resis, sequeretur etiam quod voluntas humana cum solo çoncursu
generali non posset operari aliquod opus moraliter bonum, quod est
contra sanctum Thomam ». Ita Gonet sibi objicit see. mentem Tournely et quidam sic recenter objecerunt.
Respondet Gonet (ibidem, n. 196): Licet decretum permissivum
sic infallibilem connexionem habeat cum peccato futuro, consecutio­
nem non causalitatis, sed logicae illationis, « non tamen sequitur li­
berum hominis arbitrium esse ex se et ex sua natura, determinatum
ad malum et ad peccatum. Tum quia tunc ratione auxilii sufficientis,
potest bene operari et vitare peccatum (contra Jansenistas). Tum
etiam, quia aliud est liberum arbitrium esse defectibile ex se et ex
sua natura et non posse seipsum conservare in bono rationis, Deo
illum specialiter uon conservante, et aliud, illud ex se et ex sua na­
tura esse determinatum ad malum (Linquam exstinctum et non so
lum attenuatum).
« Primum dicit solam defcctibilitatem et potentiam ad peccan­
dum quæ competit creaturæ rationali, ex eo quod est ex nihilo et
quia non est ipsa regula suarum operationum. Secundum vero im­
portat in libero arbitrio naturalem determinationem ad malum, pro­
venientem a peccato primi parentis, quod est hæresis Lutheranorum ».
Si vero Deus teneretur conservare in bono omnem voluntatem
de se defectibilem, in nulla eveniret peccatum, omnis esset jam in
via in bono confirmata, sicut voluntas B. Marisa Virginis.
Et cum concursu generali debito naturæ, non vero huic indivi­
duo, homo potest quadem bona opera naturalia facere, ut colere pa­
rentes. gubernare rempublicam etc. Cf. Gonet, ibidem et paulo antea.
Instantia: Sed Deus, etiamsi in isto decreto permissivo, infal­
libiliter praevideat peccatum futurum, non tamen infallibiliter co­
gnoscet quodnajn peccatum particulare erit.
Respondetur: Nego consequens, nam ex scientia visionis cogno­
scit Deus quod hac hora talis homo sic dispositus, in his circum­
stantiis erit. vg. Petrus in circumstantiis passionis et videt quod pro
isto homine in his circumstantiis duo tantum sunt possibilia, con­
fessio tidei, vel peccatum oppositum.
Cf. infra p. 189 de ultima difficultate quoad gratiam sufficientem
et de profunditate hujusce mysterii.

ΙΗί OPINIOME .1. '.ONZAI.RZ,

o.

J’.

185

IV. De opinione J. Gonzalez de Albeda O. P. quid putandum est?

.1. Gonzalez de Albeda
*
tenet quod gratia sufficiens non solum
dai potentiam proximam boni operis, sed etiam impulsum ad actum
secundum, quamvis non tollat impedimenta ad hum actum, et de
facto ei resistitur; sic est pramolio physica imo piiedetcrminatio,
sed impedibilis, non infallibilis. Sic differt a gratia efficaci. Hanc
opinionem admiserunt Nicolai. Bancel, Massoulié, Reginaldus, re­
centius P. Guillerinin-.
Attamen ,1. Gonzalez et hi theologi rejiciunt omnino scientiam
mediam et tenent quod nullus lit alio melior etiam per actum salu­
tarem facilem, nisi sit a Deo magis dilectus et adjutus; docent quod
nullus actus salutaris etiam facillimus evenit hic et nunc nisi fuerit
a Deo volitus voluntati consequent i. et nisi homo acceperit gratiam
infallibiliter e ffieacem.
Recenter vero P. Marin Sola1*34 non solum admisit opinionem
.1, Gonzalez, sed ita eam extendit ut teneat quod gratia infallibiliter
efficax non requiritur ad actus salutares faciles, saltem ad eorum
continuationem. Hæc opinio sic extensa a P. Marin Sola, juxta nos,
nullo modo conciliari potest cum principiis thomismi, ut ostendimus
alibi··. S. Thomas dicit enim expresse. 1 , q. 19, a. 6, ad lm, ageudo
de distinctione inter voluntatem divinam antecedentem et voluntatem
consequentem: «Quidquid Deus simpliciter vult, fit; licet illud quod
antecedenter vult, non fiat ». Cf. infra: Excursus de gratia efficaci,
cap. 1 : De gratia efficaci et de actibus salutaribus facilibus, p. 212 ss.

Sed, si opinio J. Gonzalez non sic immerito extendatur, et re
maneat ut proposita est a suo auctore, quid de ea putandum est?
Respondemus eum Lemos ·, SalmanticentibusBilluart. HugonT
etc. : Non concipitur quid sit ista prmmotio physica, imo praxleterniinatio, quæ est m/ actum secundum, nec tamen effectum sortitur,
sed remanet impedibilis, et non solum impedibilis} sed semper im­
pedita. dum e contra gratia efficax nunquam impediatur a tentationibus. Hoc non concipitur.
Non enim invenitur medium inter potentiam proxime com pictam
et transitum ad actum secundum de facto ponendum; nee in teli igitur
motio ad actum secundum, quæ effectu careat. Ikee sunt fundamen
talia principia de distinctione inter potentiam et actum. Pariter cer­
tum est sec. S. Thomam quod nullus actus salutaris etiam facillimus
1 III lam. q. 19. a. S. disp. 58, sect. II. Napoli, IGtfT.
- Keinic Thomiste. janvier et mars 1903.
9 Cientia Toinista, Bncro, 1920.
4 itcviu Thomiste, nov. 1925, mars 1920, et In libro La prédestination de*
saints et la (irâcc, 19.’«>. p. 381-393.
» Pa no plia, t. IV. pars II», p. 120, n. 119,
» De (Iratia, disp. VU. dub. V. n. 312, 31S.
* l>< Gratia, 192«. p. 211.

IS(>

hi;

gratia

sri i K iEvn

evenit hic et nunc nisi fuerit a Deo simpliciter volitus, ut objectum
decreti infallibiliter efficacis (P, q. 19, a. 6, axi Im).
Inde gratia sufficiens dat quidem potentiam quant uniris- promimani boni operis, non vero ipsum actum, ad hunc actum requiritur
gratia infallibiliter efficax8.
Sed omnes thomiste admittunt quod gratia qua
*
est efficax ad
actum imperfectum, vg. attritionis, est sufficiens ad actum per
fertum, vg. contritionis. Sic gratia efficax ad piam cogitationem est
sufficiens ad pium desiderium, et gratia efficax ad pium desiderium
est sufficiens ad bonum consensum. Si vero homo resistit gratiæ suf
licienti, meretur privari gratia efficaci, quæ ei offerebatur iu suffi­
cienti ut fructus in flore.
\

Quænam est sententia sancti Alphonsi de Ligorio.

Cf. Opera ejus dogmatica, Disp. 1V : De modo (pio gratia oj>eratur. § l. De thomistarum systemate, ac difficultas hujusce syste­
matis. § II. De Molinæ systemate ac difficultas hujusce systematis
§ III. De Congruismo, de Sententia Thomassini, Augustinianorum.
§ VII. Statuitur nostra sententia, seu sententia Tournely. quod sy
sterna ego sequor.
S.Alphonsus procedens see. vias Tournely recte exponit doctrinam
Thomistarum de gratia sufficienti et efficaci, citando ('ajetanum, AI
varez et Lemos, et recte dicit eam fundari in supremo Dei dominio
super voluntates creatas.
Postea exponit difficultatem in quam, ut ait. Thomistarum systerna incurrit et dicit se non habere in animo «singula systemata
penitus examinare, sed summat i in tantummodo ea attingere, et prie·
cipuas, in quas incidunt, afferre difficultates ».
«Omnium maxima difficultas, ait, in quam Thomistarum syste­
ma incurrit liœc est. quod, hoc systemate admisso, intelligi non vi­
detur, quomodo per pnedeterminationem physicam gratia
*
efficacia
cum voluntatis humana
*
libertate perfecte possit conciliari » et af­
fert ad hoc probandum duo argumenta Tournely <pno jam examina
vimus: scii, pnvdeterminatio videtur destruere libertatem (hoc P. Ma­
rin Sola non concedit sancto Alphonso) et si necessaria sit gratia
efficax ad potentiam in actum reducendam, quomodo intelligi potest,
quod gratia sufficiens sit vere sufficiens, et quod adimpletio præcepti
sit possibilis. Bilu art, />»· Deo, d. S, a. 4. § II, refert et longe exa­
minat has objectiones Tournely.
• Removenda est frequens illusio quie accidit in his problematibus: sicut
polygonum inscriptum In circumferentia, quantumvis multiplicentur latera ejus,
nunquam erit circumferentia, ita nunquam gratia sufficiens, quantumvis proxi­
ma, rrit gratia < r >'*’ efficax; itu nunquam motio moralis, quantumvis multi­
plicetur, erit motio ex se efficax. Supremum infimi, quantumvis accedat ad in­
timum supremi, nunquam idem erit «um Illo. Item nunquam magna probabilitas
erit ii»sa certitudo, etiam per computationem probabilitatum.

I»E SENTENTIA S. AI.PHONSI

!S7

Jani respondimus: 1° Motio divina se extendit usque ad modum
liberum nostrae electionis, quem producit nobiscum, nam modus iste
est entis modalitas et cadit sub objecto omnipotentiæ divin». P q. 19,
a. S: «Cum voluntas divina, sit efficacissima, non solum sequitur
quod fiant ea. qua· Deus vult fieri, sed et quod eo modo fiant, (pin
Deus ea fieri vult... scii, vel necessario, vel libere·». Ita S. Thomas
ipse et P-Il”, q. 10, a. 4, ad 3um ’.
2" Gratia sutliciens est vere sutliciens in (pia nobis offertur gratia
efficax sicut fructus in flore, unde ut ait Trid.: «Deus, nisi ipsi
homines illius gratiæ defuerint, sicut coepit opus bonum, ita per­
ficiet, operans velle et perficere» (Denz., 806).
Est (piideni obscuritas mysterii; sed non est obscuritas absur
ditai is.
Sed S. Alphonsus affert aliam difficultatem. ex spe desumptam.
Cf. ibid., p. 518, n. 108 et 109, legere.
Objectio ad hoc reducitur: Spes mea niti debet juxta thomistas
in Deo auxiliante, et gratiam orationis efficacem promittente. Atqui
de gratia efficaci mihi necessaria ad orandum et perseveranter oran­
dum nulla existit Dei promissio. Ergo spes mea caret fundamento,
aUernam meam salutem sperare nequeo, nisi conditionaliter : si Deus
etlicaeem orandi gratiam mihi dederit.
Hæc objectio reducitur quasi ad objectionem quam sibi facit
sanctus Thomas, Ila-ll3t>, q. 18. a. 4. 3* objectio: «Certitudo esse
non potest de eo quod potest deficere. Sed multi viatores habentes
spem deficiunt a consecutione beatitudinis. Ergo spes viatorum non
habet certitudinem ».
Itcspondelur: Distinguo majorem: Spes mea ut sit certa niti
deberet Deo auxiliante et efficacem orationis gratiam mihi promit
tente.
Distinguo majorem: mihi promittente, si non resisto gratiæ
sufficienti antecedenti, concedo ; mihi promittente absolute, nego,
quia si absolute mihi promitteretur gratia efficax ad bene orandum
et perseveranter orandum, ipso farto mihi promitteretur absolute
per modum consequenti» gratia perseveranti» finalis, hac oratione
obtinenda; hæc autem gratia perseveranti» finalis nulli homini via
tori absolute promittitur nisi per revelationem extraordinariam et
tamen omnes viatores debent lirma spe vitam æternam exspectare.
Distinguo minorem: de gratia efficaci ad orandum mihi neces
saria nulla existit Dei promissio absoluta, concedo; promissio con­
dit ionalis, si non resisto gratiæ sufficienti. nego. Et nego consequens
et consequentiam.
instantia; Sed spes mea tune est solum condi tionalis ; atqui
spes ( onditionalis non est certa. Ergo remanet difficultas. (Cf. tract.
1 Is-] I»··, q. 10. a. I. ad 3um : «Si Deus movet voluntatem ad aliquid. iueoniiKMjBibile est huic positioni, quod voluntas ad illud non moventur. Non ta­
men est impossibile simpliciter ·> nam π voluntas movetur libere, ut competit
sua· naturæ », ibidem, ad Ium,

IBS

E, «

I»I. GKATIA si I FICIENTI

De Spe) contra eos qui ponunt certitudinem spei in actum condi,
tionatum.
Respondetur: Distinguo majorem: spes mea tunc est conditio
mill's ex parte Dei auxiliantis propter probabilem insufficientiam
auxilii, nego; conditionalis ex parte liberi mei arbitrii defectibilis.
concedo, propter probabilem resistentiam meam. Cf. 11“ -II1", q. 18.
a. 4. ad 3.
Distinguo minorem: spes conditionalis ex parte Dei auxiliantis
non est certa, concedo: ex parte hominis defectibilis, nego. Insuper
certitudo spei non est, sicut certitudo tidei, certitudo speculativa,
sed ordinis practici et in hoc ordine certitudo tendentia ad salutem,
non vero certitudo ipsius salutis, ipsius perseverantia
*
linalis; actus
Spei procedens a virtute theologica spei sub directione tidei de Deo
auxiliante certitudinaliter tendit ad salutem, sed nescit an effective
ad salutem de lacto perveniet. Ita S. Thomæ, 1Ι·-ΙΙ,β, q. 18, a. I:
«Spes certitudinaliter tendit in suum linem, quasi participans cer­
titudinem a tide»1. — Sanctus Thomas dicit ibid., ad 3,1J" : «Quod
aliqui habentes spem deficiant a consecutione beatitndinis, contingit
ex defectu liberi arbitrii ponentis obstaculum [æccati, non ex defectu
divinae potentia· vel misericordia· cui spes innititur. I nde hoc non
præjudicat certitudini spei ».
Sanctus Alphonsus sicut Tournely putat quod gratia infallibiiiter ellicax non esi necessaria ad actualiter orandum. Sed tunc
rursus veniunt omnes difficultates thomistarum contra scientiam me­
diam. Scii, e duobus hominibus æqualiter lentatis et æqualiter adju­
tis gratia sullicienti. accidere potest quod unus oret et alter non,
sic unus in hoc se discernit ab altero non orante, et Deus passive
se habet in hac pra-visione, passivitas sic ponitur iu Actu puro, ad
tollendum mysterium gratia· sufficientis.
Insuper sententia Tournely, velit nolit, ponit in motivo formali
spei non solum Deum auxiliantem. sed conatum nostrum quo gratia
orationis sufficiens redditur ellicax. Secundum enim hanc theoriam
oporteret dicere: spero me redditurum gratiam orationis efficacem
potiusquam illi qui cum æquali gratia non orant aut in oratione non
perseverant. Atqui motivum formale virtutis theologica· non potest
esse nisi Deus, nisi quid increatum. et propterva Igvc virtus dicitur
theologica; cf. lam-ifae, q, 62, a. 1 et 2.
Et melius est conlidere in Deo, (piam in seipso : salus nostra
magis secura est in manibus Dei quam in nostris2. Pariter propositio
Ecclesia· non pertinet ad motivum formale tidei. sed solum revelatio
increata; et propositio Ecclesiæ est solum conditio sine qua non.
Servanda sunt principia sancti Thoma· circa praescientiam, mo­
tionem divinam et motivum formale spei.
» Sicut polygonum Inscriptum In circumferentia, quantumvis multiplicentur
latera ejus, nunquam erit circumferentia, ita nunquam In terra certitudo tendcutiii ad salutem erit certitudo ipsius salutis, nisi sit revelatio specialis aut
aliquid ivquivalens.
- Quia rectitudo intentionis Dei est magis certa quam rectitudo uostrte
intentioni».

1Κ;)

I»F, SEXTESTIA S. ALPHOXSI

Confirmatur hæc responsio ex variis locis sancti Pauli, sancti
Augustini, sancti Thomæ.
S, Paulus, Rom., tx, 11, ait: «Non ex operibus, sed ex vocante
dictum est ei (Isaac): quia major serviet minori, sicut scriptum
est : Jacob dilexi, Esftu autem odio habui (vel minus dilexi). Quid
ergo dicemus? Numquid iniquitas apud Dcumf absit. Moysi enim
dicit : Miserebor, cujus misereor et misericordiam præstabo cujus
miserebor. Igitur non volentis, neque currentis, sed miserentis est
Dei... Ergo cujus vult miseretur, et (piem vult indurat. Dicis itaque
mihi : Quid adhuc quæritur? voluntati enim ejus (piis resistit? () ho
nio. tu (ptis es, (pii respondeas Deo? Numquid dicit figmentum ei
<pii se tinxit: Quid me fecisti sic?». Et Rom., vui, 30: «Quos præ
destinavit, hos et vocavit, et (pios vocavit, hos et justificavit; quos
autem justificavit, illos et. glorificavit. Quid ergo dicemus ad h«e<·?
Si Deus pro nobis, (piis contra nos?». Cf. Commentarium S. Th. in
flpist. ad Rom., ix, 14. — Item S. Augustinus dicit, De dono perseverantia·, c. 6: «Tutiores vivimus si totum Deo damus. Non autem
nos illi ex parte, et nobis ex parte committimus». Hoc longius expli
cavimus agendo in tractatu Ih J)co uno. de Praedestinatione nostra
gratuita.
Denique, eodem loco citato, S. Alphonsus ostendit sicut thomi
* (piod -Molinismus non congruit : 1° cum Scripturis; 2" nec cum
sta
S. Augustino; 3° nec cum S. Thoma. Hæc omnia sunt legenda apud
S. Alphonsum.
Conclusio: Principia enuntiata contra Molinismum a S. AI
phonso. circa decreta divina ex se efficacia, et circa gratiam quam
homo efficacem reddere nequit, sunt universalissima, et ideo valent
etiam pro actibus salutaribus facilibus; vera sunt de quolibet actu
salutari, imo de quolibet actu ut est eus, et ut est actus, nam nihil
movetur nisi efficaciter a Deo moveatur. Insuper universalissimum
est principium predilection is enuntiatum a S. Thoma. 1*. q. 20, a. 3:
« Cum amor Dei sit causa bonitatis rerum, non esset aliquid alio
melius, si Deus non vellet uni majus bonum (piam alteri».
Nullus
est alio melior etiam per actum facilem, nisi sit prædilectus et magis
adjutus a Deo. Unde (piando ex duobus peccatoribus unus converti
tur. boni christiani putant : hic est effectus specialis misericordia·
Dei erga eum '.

VI.

Ultima difficultas
hujusce mysterii.

circa

gratiam

sufficientem

et

profunditas

Hæc ultima difficultas sic exprimi potest: Sed non datur medium
inter resistentiam, qua
*
provenit ex defectibilitate nostra, et non re
1 Insu)H
*r.
ut magis infra patebit, et ut exposuimus in 1. I.a Prédestination
des saint
*
<1 la ffrûce, p. 185-190. Congrnisniu.s Sorbonicue est medium imp»s
sibile inter thomismum et theoriam molinistieam scientia
*
*.
media
quae con­
tradictorie opponuntur (Deus cognoscit infalllblliter futurlbllia ant ante aut
non auh decreta pnedeternilnant Ia). Sic lilc eongruismus habet speculativo
omnes difficultates Mollnismi pro actibus facilibus, et omnes obscuritates thomisml pro actibus difficilibus.

19(1

HE GRATIA SI ΙΊΊΟΙΕΧΤΙ

sistentiani. qua· jam est quid bonum, provenions a fonte omnium ho
norum. et ab ipsa gratia efficaci. Ergo ille (pii non accipit gratiam
efficacem non potest nisi resistere gratiæ sufficienti.

Ια
Γ kc

Respondetur: Concedo antecedens, nego consequentiam et con­
sequens. Verum enim consequens esi istud: ergo ille qui non accipit
gratiam ellicacem, sed sufficientem, quamvis possit non resistere, de
lacto tamen resistit, sed libere et culpabiliter. Permissio divina hu­
jusce culpæ est solum ejus conditio sine qua non, non vero ejus causa,
et postea denegatio divina gratiæ efficacis, oblata· in gratia sufficienti,
est poma hujusce resistentiæ liberæ.
Sed ibi est magnum mysterium, quod aliis verbis exprimitur in
S. Scriptura: «Perditio tua ex te, Israël; tant unimodo in me auxi­
lium tuum » iOsee, xiii, 9i : nec datur medium. Item dicit Jesus lo­
quelis de pharisæis (Mattii., xn, 30): «Qui non est mccum, contra
me est» nec datur medium. Item (Makc., ix, 39): per oppositum:
«Qui non est adversus ros, pro robis est n ut dixit Salvator Apo­
stolis. — Item anpeli sunt aut sanctissimi, aut perversissimi, non
datur mediocritas pro eis. — Aliquid simile est pro hominibus, etiam
pro singulo actu voluntario et libero, quia non datur actus liber in­
differens in individuo ( I»-l I* ’’. q. IS, a. 9), quia aut ordinatur ad de­
bitum tinem honestum, aut non ordinatur ad eum, sicut in summo
montium ubi est linea divisionis aquarum, omnis gutta aqtue cadit
aut ad dexteram aut ad sinistram hujusce lineæ.
Sed multi homines, ut liberales, sæpe errant confundendo alti­
tudinem vitas christiame cum aliquo extremo vitando, sub praetextu
moderationis ; sic tendunt ad mediocritatem teporis, quæ est aliquod
medium instabile inter optimum et pessimum. Proinde nihil conclu­
dere volunt nec pro Christianismo nec contra eum. Putant quod salus
mundi temporalis realizatur ab his (pii in hac neutralitatc ambigua
remanent. Ilæc vero non sufficit ad agendum, (plia nihil concludit.
Ideo (piando agendum est. si homines nolunt redire ad principia
Christianismi, descendunt ad radicalismum in negatione, deinde ad
socialismum et ultimatim ad communismum materialist icum et
atlueum. Christus dixerat: « Qui non est mecuin. contra me est»;
non datur medium, nec neutralitas per respectum ad Deum supre­
mum principium et ultimum tinem. Unde non datur medium inter
resistere, proveniens ex defectibilitate nostra, et non resistere, pro
veniens a fonte omnium bonorum, quia « non resistere gratiæ» est
jam aliquod bonum. Attamen datur gratia sufficiens <piil possumus
non resistere, et ideo ipsa resistentia remanet libera et culpabilis.
Hoc mysterium exprimitur a Sancto Prospero ad l·1' Objectiones
I inccntianas. et ejus verba servantur in (’one. Carisiaco (Denz., 318)
scii.: «Deus omnipotens omnis homines s^ine exceptione vult salros
fieri (1 Tim., n, l). licet non omnes salventur. Quod autem quidam
salvantur, salvantis est donum ·. quod autem quidam pereunt, pereun­
tium est meritum», et non datur medium: «Perditio tua ex te,
Israël; tantummodo in me auxilium meum» (Osee, xm, i)).
In hoc Concilio Carisiaco, quaslibet propositio seorsi m sumpta
est clara, scii.: « quod quidam salvantur, salvantis est donum» _

I L'l iM \

KTLTAS

191

«<piul autcm i/uulam pcrcnnt, pi n untiuin ext meritum > et non da
Hir medium; sod intima conciliatio harum duarum propositionum est
mysterium altissimuin ; ad (dare videndam hanc conciliationem opor
teret videre immediate ipsam essentiam divinam et quomodo in ·■ni
nentia Deitati.s conciliantur infinita justitia, infinita mi^-rn 01 d;.i et
suprema libertas, lia
* tres perfect tones sunt formaliter eminenter in
Deitate, sed earum intima conciliatio non (dare apparebit ni-i in
patria. Him- remanet pro nobis viatoribus altisximum cUituin obscu­
rum, ambulamus enim in luce imperfecta "ipra obscuritatem inferiorcm· erroris et peccati et infra obscuritatem transium,„o·"/m . I(i;æ
provenit ex nimia dat itate pro debili intellectu nostro, 'ic
dem ambulamus et non per speciem» (II Cor,, v. 6).

** -

III» Pars:

DE CRATIA EFFICACI.

Quoad gratiam efficacem semper hi textus pra· oculis habendi
sunt :
«Sine me nihil potestis facere» tJo., xv, 5).
« Deus est (pii
operatur in nobis et velle et perficere, pro bona voluntate» (Phil., n,
13). _ «Quid habes, quod non accepisti?» <1 ('or.. iv, 7).
Nullus
esset alio melior, si non magis diligeretur et adjuvaretur a Deo. (Ex
s. Thom 1’, q. 20, a. 3).

I t supra diximus, agendo in I Parte hu
jusce sectionis, de doctrina Ecclesiæ circa gratiam efficacem, gratia
dicitur efficaa· quæ facit ut faciamus secundum verba Ezechielis,
xxxvi, 27: « Faciamus ut in præceptis meis ambuletis et judicia mea
custodiatis (‘t operemini». Hic modus loquendi servatur in II Con­
cilio Arausicano, can. 9 (Denz., 1S2) : «Quoties bona agimus, Deus
in nobis atque nobiscum ut operemur operatur ».
Non solum ergo agitur de gratia efficaci efficacitate virtutis, in
actu primo, in hoc sensu quod reales et intrinsecas vires confert in
ordine supernaturali (hoc jam datur a gratia sufficienti interiori),
sed est sermo de gratia efficaci efficacitate operationis, in actu se
eundo, quia operationem ipsam nobiscum producit effective.
Et qmeritur nunc undenam repetenda sit eius efficacia : Etruni
sit efficax ex se seu ab intrinseco, an ab extrinseco, scii. a consensu
nostro per scientiam mediam pnrviso.
Status quæstionis.

1a Conclusio: (ira tue efficacia nequit ab ar Irin seco repeti, ita
pra-ter Molinistas et Congruistas, communiter theologi catholici.

1" Probatur ex Sacra Scriptura : Ex qua constat dari gratiam
quæ facit ut faciamus, qua
*
operatur in nobis velle et perficere, modo
quodam insuperabili et immutabili. Cf. Ezech..’xxxvi, 26: «Dabo
vobis cor novum et spiritum novum ponam in medio vestri, auferam
cor lapideum de carne vestra et dabo vobis cor carneum. Et spiritum
meum ponam in medio vestri et faciam ut in præceptis meis ambu
letis, et judicia mea custodiatis et operemini». Item Ezech., ii, 19.
In I. Esther, xni. 9, Mardocheus orans Deum, ut convertat cor
regis Assueri, .Indivis infensi, dicit: «Domine rex omnipotens, in
ditione enim tua cuncta sunt posita et non est qui possit tua; resi­
stere voluntati, si decreveris salvare Israel... Dominus omnium omni
potens es. nec est qui resistat majestati tuæ ». Ibid., c. II. regina

EST EFFICAX AB INTBINSECO

193

Esther sic orat: «Memento, Domine, et ostende te nobis in tempore
tribulationis nostræ et da mihi fiduciam, Domine, rex deorum et uni­
versal potestatis... et transfer cor illius (Assueri) in odium hostis
nostri. Deus fortis super omnes, exaudi vocem eorum qui nullam
aliam spem habent et libera nos de manu inimicorum et erue me a
timore meo». Ibidem, c. xv, 11, subjungitur: « Convert i tque Deus spi
ritum regis in mansuetudinem ».
Quibus verbis efficacia decreti divini et gratiæ refertur evidenter
ad omnipotentiam divinam et non ad consensum Assueri praevisum.
Unde S. Augustinus, in 1 ad Bonif., c. 20 expendens luec verba di­
cit : « Cor regis occultissima et efficacissima potestate convertit et
transtulit ab indignatione ad lenitatem ».
Item in 1. Prov., xxi, 1 : « Sicut divisiones aquarum, ita cor re­
gis in manu Domini, quocumque voluerit, inclinabit illud», scii, cor
regis est in manu Domini sicut divisio aquarum in manu hortulani.
Sap., hi, 1: «.Justorum animæ in manu Dei sunt». Sap., x, 12:
«Certamen forte dedit illi (Jacob) ut vinceret».
Item in 1. Eccli·., xxxm, 13: «Homo in manu Dei comparatur
luto in manu figuli : «Quasi lutum figuli in manu ipsius, plasmare
illud et disponere... sic homo in manu illius qui se fecit». Totus hic
textus a vers. 10 ad 16 est attente considerandus. Hæc figura ser­
vatur apud Isaiam, xxix, 16; xlv, 9; lxiv, 8. — Jekemiam, xvm, 6.
— Ad Rom., ix, 21. — Item Isaias, c. x, dicit quod homo in manu
Dei est sicut virga, baculus aut securis in manu hominis iis utentis
ut vult. Ergo Dominus omnipotens disponit de voluntatibus hominum
non vero ab eis exspectat seu supponit quid voluerint. Item Isaias.
<·. xiv, multa pnedixit per homines exequenda, ut quod Israelitae re
dibunt in terram suam et subdit : « Dominus exercituum decrevit, et
quis poterit infimare? est manus ejus extensa et quis avertet eam? ».
Per manum Dei intelligitur eius omnipotentia, juxta illud /*x. xcn :
«In manu ejus sunt omnes fines terne».
Item in Novo Testamento, Evang. secundum Joann., xv, 5:
« Sine me nihil potestis facere», ergo gratia non redditur efficax
per consensum nostrum, sed e contra sine gratia Christi non con
sentimus ad bonum salutare. — Joan., x, 28: «Oves nieæ vocem
meam audiunt... et ego vitam æternam do eis, et non peribunt in
.eternum, et non rapiet eas quisquam de manu mea. Pater meus
(piod dedit mihi majus est omnibus, et nemo potest rapere de manu
Patris mei». Hoc est dicere justorum animæ in manu Dei sunt,
nec mundus cum omnibus tenta tionibus suis, nec dæmon poterit
rapere electos de manu Dei. Cf. S. Th. in hunc loc. Jo. Est idem
acid quod dicit S. Paulus, Rom., vm, 35: «Quis nos separabit a
caritate Christi? an tribulatio? an angustia? an fames?... an gla
dius? sed in his omnibus superamus propter (seu per) eum qui di
lexit nos... Certus sum quia neque mors, neque gladius... neque
creatura, alia poterit nos separare n> caritate Dei, quæ est in Christo
Jesu Domino nostro». Comm. S. Th.: loquitur S. Paulus in per­
sona prædestinatorum vel, si in persona propria, hoc fuit ex speciali
revelatione.
13

- (îahrigoc Lagrange

ne Oratta.

194

DE GRATIA EFFICACI

Item II Cor., in. 5: «Non quod sufficientes simus cogitare al i
quid a nobis quasi ex nobis, sed sufficientia nostra ex Deô est ». Si
non sumus sufficientes cogitare aliquid salutare ex nobis, a· fortiori
consentire quod est præcipuum in negotio salutis.
Hebr., iv, 12: «Vivus est sermo Dei et efficax et penetrabilior
omni gladio ancipiti ; et pertingens ad divisionem anima
*
et spiritus,
compagum quoque ac medullarum et discretor cogitationum et inten
tionnm cordis... Omnia nuda et aperta sunt oculis ejus». Cf. Coni
ment. S. Th. : « Dicitur verbum Dei efficax propter maximam virtu
tem et infinitam vim effectivam, quam habet. Per ipsum enim facta
sunt omnia: “Verbo Domini cadi firmati sunt” (Ps. xxxn...). Ope
ratur in intimis rei... omnia opera nostra... In ordine causarum vi
demus quod semper causa prior intimius operatur quam causa po
sterior ».
Rom., IX, 15: «Quid ergo dicemus: Numquid iniquitas apud
Deum? Absit. Moysi enim dicit: “Miserebor cujus misereor et mi
sericordiam pnestabo cujus miserebor. Igitur non est volentis neque
currentis, sed miserentis est Dei"» (cf. Exod., xxxm, 19)‘.
Phil., n, 13: «Cum metu et tremore vestram salutem operamini.
Deus est enim, qui operatur in nobis et velle et perficere, pro bona
voluntate ». Ergo anima debet timere peccatum seu separationem
a. Deo auctore salutis. Cf. Comm. S. Th.
1 Cor., iv, 7: « Quis enim te discernit? quid autem habes quod
non accepisti?... quid gloriaris quasi non acceperis? ». Cf. S. Tbom.
Secundum hunc textum, discretio in opere salutis inter conversos
et non conversos, inter justos perseverantes et non perseverantes
repetenda est ex parte Dei, non ex parte hominis; dum e contra in
systemate scientia
*
media?., homo in opere salutis se discernit ab alio,
cum Deus exspectat consensum ejus et non decrevit dare gratiam
per se efficacem ad hunc consensum libere producendum. Aliis verbis,
si gratia non est per se efficax, sed fiat efficax per consensum no
strum quem Deus exspectat, tunc homo habet aliquid quod non ac­
cepit a Deo et iu quo possit gloriari, ut pharisiens in oratione sua:
homo habet aliquid in (pio possit se discernere ab altero, æqualiter
tentato. qui aequali gratia præventus non consentit, scii, habet di­
scrimen inter ipsum bonum consensum suum salutarem et malum
consensum, dum de facto bonus consensus posset esse in altero.
’ Notandum est quod decretum divinum in Epistolis S. Pauli dicitur propositum.
Rom., IX, 11 : « Ut see. electionem, propositum Del maneret, non ex ope­
ribus sed ex vocante dictum est ei: Quia major serviet minori, sicut scriptum
est: Jacob dilexi. F.sau autem odio habui». Rom., ix, 23: « i't ostenderet
(Deus) divitias gloria
*
*
sua
iu vana misericordiae, quae praeparavit in ploriam ».
Rom vm. 28: «Diligentibus Deum omnia cooperantur in bonum, iis qui
secundum propositum vocati sunt sancti». Item II Tim., i. ii.
Eph., i. 5-0: « Prtedestlnavlt nos... see. propositum voluntatis sua
*
in lau­
dem gloriae gratlie sua
...».
*
Ibid., v. 12: « In Christo etiam nos sorte vocati
sumus. pr:e<lestlnati secundum projx>situm ejus qui operatur omnia secundum
consilium voluntatis sua», ut simus in laudem gloriae sua
*...
». Cf. Com­
ment. S. Th.: «Simplex Dei voluntas».

EST EFFICAX

U$ IXTUÏNSECO

195

2° Probatur conclusio ex (Jonc. Arausicano (Denz., 189), can. 10:
« Nemo ex eo quod videtur habere, glorietur tamquam a Deo non
acceperit ». Hoc est formula principii prædilectionis scii, nullus es
set alio melior, si non magis diligeretur a Deo.
Can. 22: «Nemo
habet de suo nisi peccatum et mendacium». — Can. 20: «Nulla fa­
cit homo bona quæ non prastat Deus ut faciat homo».
Cf. etiam
Cone. Trid., sess. (i, c. 13 (Denz., 806): « Deus enim nisi ipsi (homi
nes) illius gratiæ defuerint, sicut cœpit opus bonum, ita perficiet
operans velle et perficere (Phil., n, 13)». Item can. 22 (Denz.. 832):
«Si (piis dixerit justificatum vel sine speciali auxilio Dei in accepta
justitia perseverare posse, vel cum eo non posse, a. s. ».
Circa
mentem Cone. Trid., cf. P. Dei. Piiado, op. cit., T. II. pag. 83-91.
3° Probatur ex autoritate Patrum, praesertim N. Augustini. Tho
mistie citant multos textus S. Augustini ubi de scientia media,
cf. etiam Del Pkado, De Gratia et lib. arb.. 1. II, p. 67-259... Suili
cit hic citare verba Augustini, De Gratia et lib. arb.. c. xvi, 32:
«Certum est nos velle cum volumus, sed Deus facit ut velimus; cer
tum est nos facere cum facimus, sed Deus facit ut faciamus, prœ
ben-do rires cfficacissimas voluntati... ». Ergo Deus praebet gratiam
per se efficacem «pia vincitur cor durum et Gt obediens, praebendo
consensum.
Item in 1. De Correptione et gratia, c. xiv : «Non est dubitan
dum voluntati Dei, qui in cœlo et in terra quæcumqne voluit fecit...
humanas voluntates non posse resistere, quominus faciat ipse quod
vult, quandoquidem de ipsis hominum voluntatibus, quod vult, cum
vult, facit... Habens sine dubio humanorum cordium (pio placet in
clinandorum omnipotentissimam potestatem...». Hoc autem falsum
est, si gratia fit efficax per consensum nostrum. Imo ibid, dicit Au
gust.: «Deus intus agit, corda tenet, corda movet, eosque volunta
tibus eorum (pias ipse in illis operatur, trahit : si ergo eum voluerit
reges in terra Deus constituere, magis habet in potestate sua volun­
tates hominum quam ipsi suas, (piis alius facit ut salubris sit cor
reptio et liat in correpti corde correctio?».
insuper pro Aug. est inscrutabile judicium Dei cur unus effica
citer velit et convertatur, alter non. Cf. De dono perse ver.. c. ix.
Non autem est inscrutabile in Molinismo.
Denique pro Augustino est difficile conciliare libertatem cum
gratia, cf. De Gratia Christi, c. xlvu. Hoc autem est facile in Moli
nismo, (piis enim, etiamsi stupidissimus, non intelligat manere liber
tatem cum gratia quæ ab ejus nutu, pendet?
Hæc doctrina Augustini remanet integra, in suis discipulis.
S. Prospero et S. Fnlgentio.
S. Prosper quidem sub tine Epistola
*
ad Augustinum circa doctri
nam semipelagianorum, rogat S. Augustinum ut explicet contra Se
mipelagianos : « Obsecro ut digneris aperire quomodo per istam pra
operantem et operantem gratiam liberum non impediatur arbitrium,
et. utrum praescientia sit subnixa proposito divino», scii, decreto.
S. Augustinus autem respondit quod praescientia- est subnixa decreto.
Cf. De dono Persev., c. xvn ; De Pradcst. Sanctorum, c. x.

196

DE GliATIA EFFICACI

4° Probatur ex autorita-te S. Thomæ.
Citandi sunt prius textus Summa theologica: et see. ordinem
ejus, ut appareat quomodo hæc doctrina, de gratia ab intrinseco efli
caci sit necessario connexa cum omnibus principiis doctrinæ S. Tho
mæ circa relationes inter Deum et creaturas.
·
I‘, q. 2, a. 3: Omnis motus est a primo motore, omnis causalitas
creata dependet a suprema Causa; omne contingens a primo Neces
sario, omne ens per participationem ab Ente per essentiam, quidquid
ordinatur ad aliud est a primo Ordinatore. Sunt quinque viæ ad pro
bandum Deum esse. Jam ex his apparet quod Deus est determinans
et non potest esse ab alio determinatus, neque in sua scientia, nec
in alio attributo.
Quidquid est extra Deum, etiam determinatio libera voluntatis
nostræ, debet habere relationem cotisa litatis seu dependentia' per
respectum ad Deum.
Unde tota nostra quæstio reducitur ad hoc dilemma: « Deus est
aut determinans, aut determinatus ab alio, non datur medium ».
Hoc constat ex sequentibus textibus S. Thomæ:
Is, q. 6, a. 4: «Unumquodque dicitur bonum bonitate divina si
cut primo principio exemplari effectivo et finali totius bonitatis»,
atqui electio salutaris est bona, ergo.
Q. 14 De scientia Dei, a. 5: « Cum virtus divina se extendat ad
alia, eo quod ipsa est prima causa effectiva omnium entium, necesse
est quod Deus alia a se cognoscat. Alia a se videt noti in ipsis, sed
in scipso». Atqui si e duobus hominibus æqualiter tentatis et aequa
liter ad jutis, unus converteretur et alter non, discrimen istud non
esset a Deo. Ergo Deus non posset illud cognoscere in scipso, in sua
virtute propria, contra principium S. Thomæ.
Art. 8: «Scientia Dei est causa rerum prout habet voluntatem
ad junctam ··, ecce decretum seu propositum voluntatis divina1. Ergo
scientia Dei est causa electionum nostrarum, salutarium, cf. ad lum.
Art. 11: « In tantum se extendit scientia Dei in quantum se
extendit ejus causalités », sic scientia Dei se extendit usque ad sin
gularia.
Art. 14: Scientia ejus mensuratur æternitate quæ ambit totum
tempus, sic fertur in futura prout sunt praesentia in æternitate. sed
hoc futurum non est pnrscns in æternitate pot insipiam oppositum,
nisi ratione decreti divini, alioquin scientia Dei non esset causa
omnium rerum prout habet voluntatem adjunctam, nec Deus co­
gnosceret futura in seipso, sed in seipsis.
.g
Q. 16 De Veritate, a. 7, ad 3uin : «Illud (piod nunc est. ex co
futurum fuit, antequam esset, quia in causa sua erat, ut tieret. Unde
sublata causa, non esset futurum illud fieri: sola autem causa prima
est irterna. Unde ex hoc non sequitur, quod ea quæ sunt, semper
fuerit verum ea esse futura, nisi quatenus in causa sempiterna fuit
ut essent futura, quæ quidem causa solus Deus est».
,
D, q. 19 De roluntatc Dei, a. 4: Utrum voluntas Dei sit causa
rerum: <> Non agit Dens (ad extra) per necessitatem naturæ. sed

EST EFFICAX

AB INT1UNSECO

197

effectus determinati ab infinita ipsius perfectione procedunt see. de
terminationem voluntatis et intellectus ipsius». Ecce decret uni vo
luntatis divinæ.
Art. 6, ad lu,n, in fine: «Quidquid Deus simpliciter vult, tit.
licet illud quod antecedenter vult non fiat».
Art. 8: «Cum voluntas divina sit efficacissima, non solum se­
quitur quod fiant ea quæ Deus vult fieri, sed quod co modo fiant,
quo Deus ea fieri vult... soil, quædam necessario, quædam contin
genter». Ibid., ad I «π» : «Si Deus hoc vult, necesse est hoc esse, ne
cessitate conditional! ». Ibid., ad 2um : «Ex hoc ipso quod nihil vo
luntati Dei resistit, sequitur (piod non solum fiat ea quæ Deus vult
fieri, sed quod fiant vontinqentcr, vel necessario, (pia- sic fieri vult··.
I\ q. 20, a. 2: «Amor Dei est infundens et creans bonitatem in
rebus». Ibid., a. 3:-«Cum amor Dei sit causa bonitatis rerum non
esset aliquid alio melius si Deus non vellet uni majus bonum quam
alteri». Item a. 4: «Voluntas Dei est causa bonitatis in rebus et
sic ea: hoc sunt aliqua meliora, quod Deus eis majus bonum vult.
Unde sequitur (piod meliora plus amet ». Atqui inter duos homines
æqualiter tentâtes, si unus non resistit gratiæ, dum alter resistit,
primus est melior. Ergo est melior ex eo quod Deus ei majus bonum
vult. Aliis verbis principium prædi lectionis (nullus est alio melior
nisi sit prardelictus a Deo) præsupponit gratiam esse efficacem ex se
et non ex consensu nostro. Item De Providentia. la. q. 22. a. 2, ad
•fun»; a. 4.
I·, q. 23 De Prœâestinatione, a. 4, De electione: « In Deo dilectio
antecedit electionem». Ibid., ad luni : «Si consideretur communicatio
divina istius vel illius boni, non absque (‘lectione tribuit : quia quæ
dam bona dat aliquibus, quæ non dat aliis. Et sic in collatione gra­
tiæ et gloria
*
attenditur electio».
Art. 5: Prædestinatio non est ex prævisis meritis: (plia «non
est distinctum. quod est ex libero arbitrio et ex pra destinatione.
sicut nec est distinctum, quod est ex causa secunda et ex causa prima.
Unde id (piod est per liberum arbitrium est ex praedestinatione..... .
«Quidquid est in homine ordinans ipsum in qalutcm, comprehenditur
totum sub effectu praedestinationis, etiam ipsa pnrparat io ad gra
tiam». Item in resp. famosa ad 3uin.
Art. (> : «Prædestinatio certissime et infallibiliter consequitur
suum effectum, nec tamen imponit necessitatem». Sed hoc supponit
decretum divinum esse efficax ab intrinseco, et pariter gratiam esse
ex se efficacem.
la, q. 83, a. 1. ad 3U’·» : «Deus movendo causas voluntarias, non
aufert quin actiones earum sint voluntaria, sed potius hoc in eis
facit ».
1“ IPr, q. 109, a. 1: «Omnes motus tam corporales (piam spiri
tuales reducuntur in primum movens simpliciter, (piod est Deus, et
ideo quant umcumque aliqua natura corporalis vel spiritualis ponatur
perfecta, non potest in suum actum procedere nisi moveatur a Deo».

198

de gratia efficaci

1»-IIM, q. 112, a. 3: «Si ex intentione Dei moventis est, quod
homo cujus cor movet, gratiam consequatur, infallibiliter ipsam con
sequitur ».
*·,
Π·-Π
q. 24, a. 11 : « Impossibile est hæc duo simul esse vera,
quod Spiritus Sanctus velit aliquem movere ad actum caritatis et
quod ipse caritatem amittat peccando».
Insuper nec Augustinus nec S. Th. uuquam admiserunt scien­
tiam mediam qme proposita erat a Smnipelagianis, pro meritis con
ditionate futuris puerorum.
Billuart affert alios textus S. Thomæ ex aliis operibus, ad pro­
bandum quod juxta S. Doctorem ipse usus gratia: a Deo est. — ■

5" Conclusio probatur ratione theologica. — Hæc ratio coadunat
omnes supradictas rationes S. Thomæ et connectitur eum principio
prædilectionis: «Cum amor Dei sit causa bonitatis rerum, nullus
esset alio melior si non magis diligeretur a Deo», cf. D, q. 20. a. 3.
Ratio sic proponitur :

Id quod est maximum in toto ordine creato et supernaturali in
viatoribus, non potest præterfugere divinam causalitatem, secus Deus
non esset prima ac universalissima causa, nec salutis Auctor.
Atqui quod est maximum in toto ordine creato et supernaturali
in viatoribus est bonus usus gratia' per determinationem liberam,
hoc esi enim meritum, seu jus ad vitam aternam. Nihil altius est
in sanctis viatoribus quam caritas libere fructificans per merita.
Ergo bonus usus gratia: per consensum liberum est effectus gra
tue Dei, et repugnat gratiam esse efficacem ab extriuseeo, scii, ex no­
stro consensu qui divinam causalitatem effugeret. Hoc valet contra
molinistas etsi quidam admittant præmôtionem indifferentem ut
L. Billot, et contra congruistas nam pariter admittunt scientiam
mediam. Cf. Bosscet, Tr. de libre arbitre, c. 8, et Del Prado, De
Urat ia, 1. Ill per totum.

Respondent : Nihil præterfugit divinam causalitatem, quia· Deus
producit actum supernaturalem indeliberatum, atqui actus liber non
est nova entitas, nec novus actus, sed modus in actu, quem voluntas
creata ponere potest.
Sed hoc est inane effugium, nam liber usus gratiæ maxime dif­
fert ab isto actu indeliberate et non libero. Est vere novus actus,
ipsa electio, actus proprie meritorius, constituens discrimen profun­
dissimum inter malos et bonos, imo est ultima actualilas libertatis
*
nostra
in via. Impossibilis est autem id ratione cujus sancti a malis
discriminantur non esse realem entitatem. Imo pro ipsis molinistis
est quid ita pretiosum, ut neqnidem Deus possit illud tangere; sed
tum a Dei causalitate subtrahitur id quod pretiosissimum est in sa­
lutis negotio. Manifestum quod sicut omne ens dependet a primo
ente, omne bonum a primo bono, omnis libera determinatio bona a
suprema determinatione libera Dei.

EST ΕΕΙΚ’ΛΧ

Ali INTRINSECO

199

h> negotio saint is duo sunt principia firmiter te­
nenda: omne bonum est a Deo, omnis defectus est ex humana li
bertate: «Perditio tua ex te Israël, tantummodo in me auxilium
tuum » (Osee, xiii, 9).
Atqui hæc duo recte explicantur in doctrina de gratia ab intrin­
seco efàcRci, dum e contra primum principium non amplius servatur
in opposita theoria.
Ergo gratia est ab intrinseco ellicax.
Explico: Hæc duo principia sunt pro ratione evidentia, nam vo­
luntas quæ non est suum velle, non potest per se solam in actum
prodire, sed indiget moveri a gratia Dei, et gratia vi sua intrinseca
causât bonum usum gratiæ seu consensum. Sic totum bonum a Deo
est. Sic in Ps. postulatur Dei auxilium: «Beatus vir cujus auxilium
abs te... Levavi oculos meos in montes, unde veniet auxilium mihi.
Auxilium meum a. Domino qui fecit cælum et terram. Mittat tibi au­
xilium de sancto. Domine ne elongaveris auxilium tuum a me. Da
nobis auxilium de tribulatione. Confitemini Domino quoniam bonus ».
Cf. Concord. Biblic. ad verbum auxilium et ad verbum gratia.
Sed ex altera parte: voluntas potest ex se sola deficere, nempe
ex sua conditione creaturæ, ex nihilo productae. Ergo deficit ex se
sola, sed non operatur bonum ex se sola: unde quidquid est in me­
rito tribuendum est Deo tamquam causæ primæ, et voluntati tam
quam prœmotæ a Deo. Sunt duae causae totales non coordinatac,
sicut duo trahentes navim, sed subordinate non solum in essendo.
sed in causando.
Unde Molinismus est aliquod somnium in quo creatura oblivi­
scitur se esse creaturam. Profunde autem cognoscere nos esse crea­
turas, ideoque nos non habere esse et operari nisi a Deo, hoc est fun­
damentum radicale virtutis humilitatis, quæ fundatur in dogmate
creationis, et in dogmate de necessitate gratiæ sive habitualis, sive
actualis et efficacis. Facillime autem creatura intellectualis oblivi­
scitur se esse creaturam.
Confirmatur.

his autem multa corollaria deducenda
essent quoad spiritualitatem. Breviter principalia notanda sunt, ut
doctrina ista appareat viva, in S. Scriptura fundata, et non so­
lum scholastica theoria.
Corollaria spiritualia. — Ex

1°) Hæc doctrina ad profundam humilitatem perducit. Sic enim
profunde intelliguntur haec verba Sacra
*
Scripturæ: «Non quod
sufficientes simus cogitare aliquid a nobis quasi ex nobis, sed
sufficientia nostra ex Deo est» (II Cor., m, 5).
« Nemo habet de
■suo nisi peccatum et mendacium » (Cone. Arans., can. 22). - « Et
ne nos inducas in tentationem ».
«Servi inutiles sumus» (Lue.,
xvn, 10). — «Non nobis, Domine, non nobis, sed nomini tuo da glo­
riam» (Ps., exui, 1). — «Sicut lutum in manu figuli, ita anima mea
in manibus tuis» (Pecti., χχχπι, 13). — «Misericordia Domini quo
niain non sumus corrupti » (Th ren., m, 22). — « Manus tuæ fee. runt

200

DE GllATIA EFFICACI

me et plasmaverunt nie»
cxvm, 73), et « Redemisti nos in san
guine tuo» (Apoc., ix). — «Misericordia Domini super omnia opera
ejus. In manus tuas Domine commendo spirituni meum» (P.s., χχχ,
16). — «Quid habes quod non accepisti?». — «Non vos elegisti me.
sed ego elegi vos». — Cf. Del Pbado, op. cit., t. III, p. 151. Hoc
est fundamentum verae mysticae præsertim veræ humilitatis. Sec.
S. Augustinum, ut refert Del Prado, III, 151, nullum est peccatum
quod alter homo facit, quod ego non possim ex infirmitate liberii ar­
bitrii et propria fragilitate etiam facere, et quod tamen non fecerim,
non nobis, Domine, non nobis, sed nomini tuo da gloriam. IIoc de
beret in nobis destruere omne fundamentum pharisaismi ; propterea
Christus respondendo ad phariseos sæpe proclamabat necessitatem
gratiæ: «Nemo venit ad me, nisi Pater qui misit me, traxerit eum.
Oves meæ audiunt vocem meain ».

2°) Hæc doctrina profunde commendat necessitatem orationis.
imo orationis perpetuæ et intimæ cum plena fiducia. Quia postulanda
est gratia secreta, intima, efficacissima, (pia
*
perducit usque ad con­
sensum, ad vincendam tentationem et ad perveniendum ad Deum.
Sic Sacra Scriptura docet orare : « Miserere mei, Domine, see. ma­
gnam misericordiam tuam. Deus propitius esto mihi peccatori. Non
sum dignus vocari filius tuum. Pater, peccavi in cælum et coram te.
Adjuva, incredulitatem meam. Cor mundum crea in me, Deus, et spi­
ritum rectum innova in visceribus meis. Converte me, Domine, ad
te, et convertar». Item dicitur: «Fiat voluntas tua sicut in cælo et
in terra», scii., da mihi gratiam tuam ad faciendum in actu id quod
tu præcepisti, et hoc perseveranter usque ad mortem. Unde dicebat
August.: «Domine., da quod jubes et jube quod vis».
Ita pariter orat Ecclesia in suo Missali, ut ostendit S. Augusti
nus, Hpist. ad Vital., 217 et Bossuet, Défense de la Trad., 1. X,
c. 10: «Ut Deus rebelles nostras ad se compellat voluntates, ut in­
fideles ex nolentibus credere volentes faciat1. Ut applicet cor no­
strum bonis operibus. Ut det nobis bonam voluntatem. Ut conver­
tat et pertrahat nos ad se. Ut auferat cor lapideum et det nobis cor
carneum, seu docile. Ut immutet voluntates nostras easque inclinet
ad bonum. Ut non permittat nos ab eo separari ». Cf. orationes in
Missa ante communionem Sacerdotis. ·
n'
Hæc oratio debet esse perpetua, saltem secundum desiderium
gratiæ perpetuo necessaria
*,
unde Christus dicit : « Oportet semper
orare et non deficere» (Luc., xvni, 1), ita ut oratio, aiunt Patres,
«it quasi a nimie respiratio qua· non cessat sicut respiratio corporis,
scii, aspirando gratiam sancto desiderio et respirando amorem Dei.
meritorium vitæ eternæ.
Insuper hæc oratio debet esse eum plena fiducia, sicut oratio re­
gime Esther (Esth., c. xiv) scii, cum ista confidentia, quod Deus omni
potens potest ipsum induratum peccatorem convertere, ita oraverunt
’ IV Dominica post Pentec., Secreta: «Oblationibus nostris, quiesumus Do­
mine. placjire susceptis : et ad te nostras etiam rebelles compelle propitius vo­
luntates. Per Dominum ».

EST EFFICAX AB INTRINSECO

201

sancti sacerdotes vg. pro sceleratis ad supplicium ductis, qui conti
teri nolebant, et blasphemabant: hæc magna fiducia in oratione mi
rabiles conversiones obtinuit.
3°) Item hæc doctrina commendat necessitatem gratiarum actio­
nis pro omni bona actione, auxilio Dei facta. Propterea dicit S. Pav
lus, These., v, 17 : « Sine intermissione orate, in omnibus gratias
agite» ; item ad Eph., V, 20 : « Gratias semper agentes pro omnibus».
Imo hæc doctrina perducit quasi normaliter ad orationem can
temptationis in qua consideratur profundissima actio Dei in nobis
ad mortificandum et vivificandum ut anima perveniat ad perfectum
Dei amorem, dicendo fiat pro omni Dei voluntate. In ista euntem
piatione quandoque dolorosa et obscura, quandoque in gaudio et
lumine, apparet quam verum est verbum Tobiae, xiii. 2: «Magnus
es, Domine, in aeternum, et in omnia saecula regnum tuum, quoniam
tu flagellas et salvas, deducis ad inferos et reducis, et non est qui
effugiat manum tuam». I Reg., n, 6: «Dominus mortificat et vivi
licat, deducit ad inferos et reducit».
Oratio Christi in Gethzemani, oratio B. V. Mariæ in Calvario
erat hæc profundissima contemplatio duorum principiorum quæ
enuntiatur a propheta Ozee, xiii, 9: «Perditio tua ex te. Israël,
tantummodo in me auxilium tuum ».
Hæc ipsa oratio profunda ex gratia efficaci provenit see. illud
Pauli, Rom., vm, 26: «Spiritus adjuvat infirmitatem nostram, nam
quid oremus, sicut oportet, nescimus, sed ipse Spiritus postulat pro
nobis gemitibus inenarrabilibus. Qui autem scrutatur corda, scit
quid desideret Spiritus, quia see. Deum postulat pro sanetis». Inde
addit: «Scimus autem quoniam diligentibus Deum omnia coopérai)
tur in bonum, iis, secundum propositum vocati sunt sancti n.
Animæ quæ sic orant sub speciali inspiratione Spiritus Sancti
obtinent quidquid postulant, ait S. Joannes a Cruce (Nox obscura,
1. II, c. 20) quia non postulant nisi id quod eis Spiritus Sanctus
inspirat.
Præsertim in oratione contemplativa quæ fit inter purificationem
passivam spiritus, anima quasi experitur quid est gratia Dei efficax.
Et huic gratia· applicat id quod S. Paulus dicit de verbo Dei, scilicet
Hebr., iv, 12: «Vivus est enim sermo Dei et efficax et penetrabilior
omni gladio ancipiti et pertingens usque ad divisionem animæ ac
spiritus, compagum quoque ac medullarum, et discretor cogitationum
et intentionum cordis... Omnia nuda et aperta sunt oculis eius».
Cognitio autem Dei fundata in ejus causalitate (scientia Dei causa
rerum) sese extendit usque ad consensum nostrum intimum, quia ad
eum se extendit ejus eausalitas secreta, simul suavis et fortis. Ha· duæ
modalitates actionis divina· «suaviter et fortiter», ita connectuntur,
ut minuere unam. scii, fortiter, est ipso facto alteram minuere, sci
licet suaviter. Gratia Dei non est suavis, usque ad intima liberii ar­
bitrii penetrans, nisi quia est efficacissima, see. principium S. Tho
ma·, 1. (]. 19, a. 8: «Cum voluntas Dei scii, sit efficacissima. non so­
lum sequitur quod fiant ea. quæ Deus vult fieri, sed et quod eo modo
fiant quo Deus ea fieri vult ».

202

> υ

bl

de

«ratia efficaci

Pariter doctrina de efficacia· intrinseca gratiæ perducit ad ma
gnam altitudinem in praxi virtutum theologicarum, quia intime cou
nectitur cum ultissimo Prædesti nationis mysterio in tota ejus ele­
vatione servato, see. doctrinam S. Pauli, Horn., vui, 28; Epii., i, 5:
S. August., De prædesti natione sanctorum. De dono perseverantia:,
et S. Tbomæ, I·, q. 23, a. 5. Quæ doctrina fundatur in verbis Dei
apud Jo., vi, 39: « Hæc est autem voluntas ejus qui misit me, Patris,
ut omne quod dedit mihi, non perdam ex eo, sed rescuscitem illud
in novissimo die».
Ex prædicta. enim doctrina servatur in tota sua altitudine fides
in Dei sapientia. . Rom., xi, 33: «O altitudo divitiarum sapien­
ti® et scientiæ Dei quam incomprehensibilia sunt judicia ejus et in­
vestigabiles viæ ejus! Quis enim cognovit sensum Domini? aut quis
consiliarius ejus fuit? Aut (piis prior dedit illi et retribuetur ei? Quo
niam ex ipso, et per ipsum et in ipso sunt omnia. Ipsi gloria in
sæcula ». Item alte servatur fides in> sanctitate beneplaciti divini
see. illud apud Matth., xi, 25: «Confiteor tibi, Pater, Domine cæli
et terne, quia abscondistis hæc a sapientibus et prudentibus et reve­
lasti ea parvulis. Ita Pater, quoniam sic fuit placitum ante te».
Item Jo., vi, 44, ad Phariseos: «Nemo potest venire ad me, nisi Pa
ter, qui misit me, traxerit eum ».
Item alte serratur fides in omnipotentia divina prout Deus po­
test cor induratum convertere ut vult, see. quod ipse operatur in
nobis velle et perficere.
Item fides in supremo Dei dominio erga voluntates nostras, quæ
in manu Dei sunt sicut lutum in manu figuli.
Ita fides in valore infinito orationis et meritorum Christi prout
pro electis meruit gratias per se efficaces. Jo., m, 35: « Pater diligit
Filium et omnia (ledit in manu ejus». Jo., vi, 47: « Qui credit in
me habet vitam æternam ». Jo., xvn, 6: «Manifestavi nomen tuum
hominibus, quos dedisti mihi de mundo. Tui erant et mihi eos dedisti
et sermonem tuum servaverunt... Pater sancte serva eos in nomine
tuo, quos dedisti mihi ut sint unum sicut et nos... Santifica eos in
veritate... Et pro eis sanctifico meum, ut sint et ipsi sa neti ficati in
veritate ».
Item ex hac doctrina roboratur spes, nam motivum formale spei
non est conatus noster, sed Dei auxilium ut sæpe dicitur in Psalmis:
« In te. Domine, speravi, non confundar in æternum ». « Salus autem
justorum a Domino»: «Confitemini Domino quoniam bonus». —
Prov., xxviii, 26: « Qui confidit in corde suo stultus est».
Denique ( r ista doctrina valde roboratur caritas erga Deum,
nam in hoc fundatur: «Ipse prior dilcxit nos» (I Jo., iv, 10) et dilexii non solum conferendo gratiam sufficientem sed efficacem, usque
ad intima perveniens. Propterea S. Paulus scribit : « Quis ergo nos
separabit a caritate Christi?» (Rom., vm, 35). Christus dixerat:
«Veni ut vitam habeant et abundatius habeant».
Igitur doctrina de gratia per se efficaci, non solum est theoria
scholastica, sed est viva doctrina in Sacra Scriptura immediate fun­
data propterea Benedictus XIII in sua Epistola 6 nov. 1724 ad Ma

EST ΕΕΙ'ΠΆΧ Ail INTRINSECO

20?»

gist rum Ordinis Praedicatorum laudavit <*t commendavit sententias
«de gratia per se et ab intrinseco efficaci, ac de gratuita prædesti
tuitione ad gloriam sine ulla prævisione meritorum, quas, inquit,
laudabiliter hactenus docuistis, et quas ab ipsis Ss. Ductoribus An
gustino et Thoma se hausisse et verbo Dei, summorumque Pontificum
et Conciliorum decretis, Patrum dictis consonas esse schola vestra
commendabili studio gloriatur». - Imitatio J. Ch., 1. III, c. 4, n. 3:
c. 55, n. 5; c, 58, n. 1 eam dem sententiam tenet. Item etiam inter
theologos S. I. accedunt ad hanc doctrinam P. Orior,
xpir)
tuales (2
* maxima, circa gratiam et libertatem) et P. Billot, />c con
sensu Ii. Γ. .1/. Mysterio Incarnationis et /)r inspiratione pro'deter
minante secundum dona S. Sancti ; cf. in suis operibus De virtutibus
infusis, 19(15, p. 181 et De Verbo incarnat., 5‘ ed.. Th. XLI. p. 399.

Ultimo confirmatur praedicta sententia ex inconvenientibus scien
tiæ mediæ, secundum quam Deus cognosceret merita nostra futuri
bilia ante decretum suum determinans.
1) Tollit a Deo rationem prima' et universalis
sima' causa: quia determinatio voluntatis
subterfugit causalitatem divinam.
2) Limitat omnipotentiam Dei et supremum
ejus dominium supra voluntates nostras,
quas Deus non potest in quibuvis circum­
Ex parte ’
stantiis inclinare ad bonum.
Dei
j
3) Ponit passivitatem in Actu Puro. scii, intel
ligentia divina mensuratur a determina
tione nostri liberi arbitrii, quam debet
explorare et exspectare.
Ponit quod Deus movendo physice non ma
gis est auctor boni operis quam mali.
Scientia '
MEDIA
\
I 5) Destruit libertatem . ponendo determinismu m
circumstantiarum, ratione cujus Deus in
fal libi liter prævidet quid faceret luec liber
tas si in talibus circumstantiis poneretur.
|6) Graviter minuit necessitatem orationis quia
non necesse est petere a Deo quod consen
tiamus gratiæ.
Ex parte .
Graviter minuit necessitatem gratiarum
’ hominis
actionis, quia non reddenda est gratia pro
eo quod praecipuum est in negotio salutis,
scii, pro determinatione ad bonum.
8) Adulterat notionem spei, quia non in sola
spe gratia· inniti debemus, sed praecipuo in
nostra libertate, quæ potest semper redde
re gratiam efficacem.
I

·

·

(

»

DE GRATIA EFFICACI

204

AB INTRINSECO

Ergo remanet firma nostra 1* Conclusio, scii, gratia est efficax
ab intrinseco. Hæc veritas est intime connexa cum principio pranli
lectionis, scii.: «Cum amor Dei sit causa bonitatis rerum, non esset
aliquid alio melius, si Deus non vellet uni majus bonum quam al
teri» (S. Thomas, I“, q. 20, a. 3). Nullus esset alio melior, si non
magis diligeretur et adjuvaretur a Deo. - Totum problema reducitur
ad dilemma insolubile: « Deus est aut determinans, aut determinatus
ab alio, non datur medium n. Si Deus non est determinans est deter
minatus a consensu nostro per scientiam mediam præviso; non est
omnino independens, in aliquo dependet a creatura.

(iratia efficacia ab intrinseco non sufficienter
explicatur per motionem moralem seu objectivam vel allicientem,
quocumque modo vocetur, scii, vel delectatio victrix, vel multitudo
auxiliorum moralium.
1) Quoad delectationem victricem, quam, salva libertate, admi­
serunt Au gusti ni en ses, ut Berthi et Bellelius (in quo dissentiebant
a Jansenistis) dicendum est quod non est necessaria et srepe deest.
et quod non movet infallibiliter ad electionem liberam. Etenim sæpe
deest, plnres convertuntur dispositi non ex delectatione cælesti qua
*
superaret carnalem, sed ex metu gehenna·. Cf. Cone. Trid., sess. 6,
c. 6. Item etiam sancti multa opera bona sine delectatione, imo cum
magna ariditate et poena adjuncta. Unde non semper homo sequitur
majorem delectationem in de liberatam, sed homo eligit id quod sibi
videtur melius hic et nunc, etiam si sit melius, solo motive obliga
tiouis absque delectatione antecedenti, sed delectatio superior se
quitur, scii, de officio adimpleto, de conformitate cum voluntate
divina.
Insuper gratia intrinsece efficax est qua Deus directe et infallibiliter movet ad electionem. Atqui per motionem mere moralem Deus
nequit movere directe et infallibiliter ad electionem. — Ergo gratia
intrinsece efficax nequit in motione morali tantum reponi.
Minor
prob. quia motio moralis non attingit voluntatem interius, sed solum
exterius, mediante intellectu, alliciendo, nec infallibiliter allicit eam.
Equidem Deus clare visus uudequaque bonus infallibiliter allicit vo­
luntatem nostram, prout perfecte adæquat ejus capacitati quam vin­
cit (Ift II q. 10, a. 2), sed hoc non cerificatur de motione morali
quiv non adiequat capacitatem voluntatis nostrae.
2) Eadem ratio valet pro aliis modis concipiendi motionem mora
lem : ea sola non satisfacit, non explicat quod voluntas infallibiliter
moveatur, etiamsi sit multitudo motionum moralium non infallibili
ter allicitur libertas
.
*
Sic martyribus omnia bona hujus mundi pro
2“ Conclusio.

• Multitudo motionum moralium non mutat earum speciem, ex ea oritur
<wlum differentia accidentalis graduum In eadem specie motionis; sic non expli­
catur quo<l millesima motio moralis infallibiliter allidat libertatem nostram,
ita iH>lygonum inscriptum in circumferentia, quantumvis multiplicentur latera
ejus, nunquam erit Ipsa circumferentia.

PICK PR/EMOTIONE.M DIVINAM

205

posita sunt, et simul omnia tormenta apposita sunt, remansit inflexi
bilis eorum libertas, sed ita remansit in beo non clare viso fixa
propter motionem physicam Dei.

— Efficacia gratia repetenda est dispositive qui
dem e.i motione morali, sed proprie et formaliter ex promotione
physica prcedeterminante.
Dispositive requiritur motio moralis praesentans objectum bo
num et suadens, sed gratia efficax movens infallibiliter ad electionem,
debet esse ipsa applicatio voluntatis quoad exercitium actus, quod
producit in ordine physico, in sua propria realitate. Insuper hæc
motio physica est prœvia prioritate, non temporis, sed causal i tatis
quia causalités Dei moventis sic præcedit causalitatem voluntatis
motte. Cf. Contra, Gentes, 1. III, c. 140.
Nec sufficit promotio physica indifferens seu ad bonum in com
muni, ut aiunt C. Pecci, Satolli, Paquet, requiritur promotio phy­
sica ut exequens decretum divinum. Atqui decretum divinum intrin
seoe efficax se extendit usque ad bonam electionem liberam. Vg. usque
ad consensum S. Pauli,‘momento conversionis suæ. Ergo præmotio
divina ut exequens hoc decretum vocatur prædeterminans. Cf. Bos­
suet, Traité du libre arbitre, c. 83.
Insuper præmotio indifferens non salvat universalitatem causa
litatis divinæ, nam id quod est maximum in negotio salutis scil. elec
lio singularis meritoria hic et nunc effugeret divinam causalitatem.
Actus purus, summa determinatio, debet esse causa cujuslibet
determinationis, et ideo si non admittitur prædeterminatio physica
ad singulos actus, id quod maximum est in negotio salutis et in toto
ordine creato ac supernaturali, subtrahitur a Deo. Imo si Deus non est
determinans est determinatus ab alio in sua scientia; hoc est sum
mum inconveniens theoria· scientia· mediae. Hoc dilemma est in
solubile.
Dicitur hæc præmotio praedeterminans, nam sicut motio Dei
præcedit ratione et causal itate actionem nostram, ita determinatio
primae causae, prioritate natura·, præcedit determinationem causae
secunda·.
Si transitus de potentia ad ultimam actualitatem liber
tatis non est a Deo prædeterminante id quod est maximum in toto
ordine supernaturali subtrahitur Deo.
1’nde doctrina de gratia per se efficaci de praunotione non indif
ferente, sicut doctrina de efficacia intrinseca decretorum divinorum.
< irca actus salutares nostros, intime connectitur cum principio pra
*
dilectionis enuntiato a S. Thoma, P, q. 20. a. 3: «Cum amor Dei sit
causa bonitatis rerum non esset aliquid alio melius si Deus non vellet
uni majus bonum quam alteri ».
3a Conclusio.

~ Hoc longe explicavimus alibi: Died. de thiol. cath., art. Premotion physiQue, ce qu’elle n’est pas. ce qu’elle est. col. 31-77: et In libro La Prédestina­
tion des saints et la i/rdec, 11)36, « La Grâce et son ellicaelté ». p. 257-380, rep.
aux objections, p. 102-413.

20(5

kt

DE GRATIA EFFICACI AB INTRINSECO

Brevius: nullus esset alio melior (sive per actum naturalem,
sive per supernaturalem, tum per facilem, tum per difficilem, tum
per initialem, tum per finalem) si non esset magis dilectus a Dea.
Hoc principium est absque ulla exceptione.
(’outra Satolli et Paquet qui suam theoriam immerito vocat Ca
jetano-Tliomisticam. cf. Del Prado, De gratia, vol. HI, p. 496 sqq.;
p. 501 dicit: «Errant in porta (in momento perveniendi ad tinem iti­
neris) et discedunt a Cajetano in ipso angulo vite, videlicet, in ipsa
motione cooperativa ». Cajetanus enim excludit motionem præviain,
prioritate temporis (qua vg. voluntas mea movet brachium et postea
baculum, ad proiiciendum lapidem), sed non excludit præmotionein
physicam quæ est prævi a prioritate naturae tantiun. Sic in tempore
ante determinationem nostram liberam, nihil est determinate movens
ad eam infallibiliter, sed pradeler minatio est altioris ordinis, scili
cet æternitatis, ih æterno decreto, cujus praemotio est exeeutio.
('f. Cajetanum in Ιωη, q. 14, a. 13, n. 17; q. 19, a. 8, n. 10; q. 20,
a. 3 etc. ; q. 23, a. 4 ; q. 105, a. 4 et 5.
Motio divina non est actio mechanica, ut actio hominis trahentis
navem, sed est altioris ordinis, potius analogice similis inlluxui vi
tali quo planta seipsam nutrit et fructificat ’. Imo hic influxus per­
tinet ad causam aternam supra tempus existons, qua- est magis in
lima voluntati nostree, quam ipsa sibi, et causa divina movens ab
intus voluntatem nostram, inclinat eam ut ipsa se determinet per
deliberation!!! ad hunc actum salutarem et meritorium, poti usquam
ad oppositum. Sic Deus actualisât libertatem nostram, causando no
biscum ipsum modum liberum electionis nostne.
Sicut in ordine naturali, motio divina suscitat in plantis actus
vitales quibus spontanee florescunt et fructificant, ita in ordine su
pernaturali gratia efficax suscitat in nobis non solum amorem spon­
taneum beatitudinis, sed amorem Dei. et hic amor est liber, quia
Deus nondum est clare visus, et nondum nos invincibiliter allicit.
Gratia efficax sic proprie movet ad hunc actum specificatum a bono
non invincibiliter allicienti, et sic movendo ad hunc actum non mutat
naturam ejus quæ a sua specificatione objectiva dependet. Sic non
destruit sed actualizat libertatem nostram et modum liberum, ino
dum nempe realem, qui produci potest in nobis et nobiscum a Supre­
ma Causa creatrice, quæ ex alto « profundit totum ens et omnes mo
dalitates entis» præscindendo solum a malitia2.
Si autem Deus non esset prédéterminons, esset determinatus iu
sua scientia a nostro consensu per scientiam mediam prteviso.
Sic per gratiam efficacem exaudiuntur preces sanctorum: «Cor
mundum crea i» me, Deus, et spiritum rectum innova in visceribus
meis» (Ps., l, 12).
Itu M J ScmcBES.. Itaudbuch der Katholischen Dagihutik, Herder, U»33,
t. 11. p. 23, n. 61.
- Malitia est extra objectum mhequatum omnipotentia» divinae, et Deus
eam producere non posset, si vellet ; e contrario /nodus liber electionum nostra­
rum est niodiix rutis et non est extra objectum adn»quntuni potentia? Dei. qui
est causa entis in quantum ens. et modalitatum ejus.

PER PR/ΕΜΟΤΙΟΝΈΜ DIVINAM

207

Hoc optime intelligitur a mysticis, et eo magia quo magis intime
cum Deo uniuntur3.
Molina fatetur talem esse doctrinam S. Thoma
*,
cf. Concordia,
q. 14, a. 13, dis. 26. Item Suarez et Conimbricenses hic citati a Bn.
Luart, De Gratia, diss. V, a. 7, § III.

Solvuntur objectiones.
Objectiones contra thomisticam doctri
nam longe examinantur a Thomistis tr. De Deo, ubi de decretis
divinis; sunt objectiones vel ex S. Scriptura, vel ex læsione liber
tatis, vel ex insufficientia auxilii, vel ex affinitate cum Calvinisme.
Eas examinavimus in tr. De Deo uno, 1938, p. 446-457.
Tres principales objectiones sunt notandæ :
Ea> auctoritate Scriptures : Affertur locus Isaiae. v. 4: «Quid
est quod debui facere vina
*
*
mea.
et non feci ». — Prov., i, 24: « Vocavi
et renuistis, extendi manum meam et non fuit qui respiceret»
Actib. A post·., vu, 51: «Vos semper Spiritui Sancto resistitis».
Ergo gratia Dei non est efficax ab intrinseco, sed ratione consensus
nostri.
Respondetur : Ili loci conciliandi sunt cum aliis a nobis cita
tis: Prov., xxi, 1 : « Sicut divisiones aquarum, ita cor regis in manu
Dei». — Jerem., xviii, 6: «Sicut lutum in manu figuli, sic vos in
manu mea». ·— Phili])., n, 13: « Deus est qui operatur in robis et
velle et perficere» ; 1 Cor., iv. 7 : « Quis enim te discernât? Quid habes
quod non accepistis? ».
Conciliatio autem horum textuum non potest esse nisi per di
stinctionem inter gratiam sufficientem cui resistitur (contra Jansenistas autem definita est existentia gratia
*
mere sufficientis) et gra
tiam efficacem, cui de facto non resistitur. Unde prædicti textus al
legati in objectione loquuntur de gratia sufficienti. Unde apud Isaiam,
v, 41, dicitur: «Quid est quod debui facere vinæ meæe et non feci?»,
non dicitur «quid est quod potui ultra facere!». Unde ex hoc signi
liratur quod Deus equidem dedit Judæis gratias sufficientes quibus
poterant salvari, et si eis non restitissent, gratias efficaces acee
pissent.
Item dum apud Mattii., xi, 21, legitur: «Vae tibi Corozain !
vae tibi Betzaida ! quia si in Tyro et Sidone facta
*
essent virtutes qua
*
factæ sunt in vobis, olim in cilicio, et cinere pamitentiam egissent ».
*c
Ila
objectio pariter solvenda est a Congruistis. Sed sensus hu­
jusce textus est quod dudæi Corozain et Betzaida
*
majori induration?
a Beatus Nicolaus von Fluë, vocatus in Helvetia « Pater patria
*
». sic orabat
« O mein Herr. und mein Gott, nimin ailes von mlr. was tn ici i hindert zu Dir!
O mein Herr, und mein Gott, glb ailes mlr. was inieh fOrdert zu Dir’
O mein Herr. und nteln Gott. nlnun tnicb mlr, und glb mieh ganz zu elgen
Dir! ».
« Domine meus et Deus meus, aufer a me quidquid me avertit a Te: da
milii quidquid me perducit ad Te: aufer me n me. et da me totum Tibi, ut
totus sim tuus». Ha
*c
est pulcherrima expressio efficacitatis gratia
*
in via pur
gativa, illumlnatlva et unltlva.

208

DE GRATIA EFFICACI AB INTRINSECO

er malitia cursum gratiæ sufficientis interceperunt et majorem obicem
gratiæ efficaci in sufficiente oblatæ apposuerunt. Miraculum enim,
ut signum, est externa gratia sufficiens, non efficax, in ordine ad
conversionem.
Et revera voluntas caret gratia, efficaci quia resistit sufficienti,
si vero resistit gratiæ sufficienti non est quia caret efficaci; ad hoc
sufficit ejus defectibi litas cf.
q. 112, a. 3, ad 2nl : «Prima
causa ipsius defectus gratiæ est ex nobis, sed collationis gratiæ prima
causa est a Deo, see illud». « Perditio tua ex te Israël, tantummodo
in me auxilium tuum». Esset quidem circulus vitiosus in thomi
smo si ex duabus propositionibus sequentibus secunda esset vera :
« Homo privatur gratia efficaci quia resistit sufficienti, et homo re
sistit gratiæ sufficienti, quia· caret efficaci ». — Hæc vero secunda pro­
positio est falsa ; si esset vera, homo peccaret ex insufficientia auxilii
divini, et tunc peccatum esset inevitabile, et non esset igitur amplius
peccatum. Revera homo peccat, non ex insufficientia auxilii, non ex
negligent!» divina, sed ex propria defectibilitate.
Item, ut volunt protestantes, circulus vitiosus esset in nostra
tide si hæ duæ propositiones essent verae cum eadem significatione
conjunctionis quia:
«Credo Ecclesiam esse infallibilem quia· hoc Deus revelavit pt credo Deum hoc revelasse quia sic mihi infallibiliter proponitur
ab Ecclesia ».
' ·
Revera in his duabus ultimis propositionibus vox «guia» non
eodem modo sumitur; in la significat mot irum formale fidei ; in 2a si
gnificat solum conditio sine qua non.
Ita pariter in nostra qüæstione in Is propositione habetur motinum formale quare homo privatur gratia efficaci, scii, quia resistit
sufficienti. In 2ft autem propositione non, scii, falsum est dicere quod
motivum propter quod resistit est quia caret gratia efficaci ; sic pec
caret propter insufficientiam auxilii divini, sic Deus esset causa de
fectibilis et deficiens.
Causa prima ipsius defectus est voluntas nostra ut defcctibilis
et defectiva. Dum Deus est causa indeficiens, qua· non tenetur de
fectum peccati impedire, sed potest illud propter rationes altiores
permittere, propter majus bonum.
* Objectio: Hæc sumitur ex Concilio Tridentino, sess. (>, can. 1
(Denz., 8111, in quo legitur: «Si (piis dixerit liberum arbitrium
a Deo motum et excitatum nihil cooperari, assentiendo Deo excitanti
atque vocanti... neque posse dissentire si velit, sed veluti inanime
quoddam nihil omnino agere, mereqne passive se hapere, an. sit».
Respondetur: in isto decreto non damnatur doctrina de gratia
ab intrinseco efficaci :
1’ Hoc constat ex subsequentibus declarationibus Benedicti X(V
et Clementis XII (Denz., 1090).
2’ Quia inter Patres Concilii multi erant Thomistæ, imo ad re
ductionem horum decretorum laboravit Dominicus Soto.

ΙΈΙ; ΙΊί.ΕΜοΊΊοΜ.Μ PIVIXXM

299

3 lino probabilius Paties Concilii in hoc canone loquuntur non
solum de gratia efficaci, sed de motione et gratia ab intrinseco effi
caci. nani de ea loquebatur Lutlierus et dicebat: «Gratia, intrinsece
efficax tollit libertatem». Concilium dicit: anathema iis qui ita Io
quuntiir scii. Concilium definit propositionem contradictoriam. Et
vult definire quod gratia etiam intrinsece cfficaj non tollit liber
tutem, nam homo potest dissentire, si velit.
Concilium non dicit
quod homo dissentit quandoque de facto, sed dicit: u potest dissen
tire, si velit», scii, remanet potentia ad oppositum, sed sub gratia
efficaci homo nunquam vult resistere, nec resistit, alioquiu gratia
non esset eflieax seu, esset contradictio in terminis: scii, alioquin
gratia non faceret ut faciamus.
I Si Patres Concilii voluissent damnare gratiam intrinsece effi
cacem hoc debuissent dicere, atqui non dixerunt. Ergo probabilius
damnaverunt solum hanc illationem Lntheri : si gratia est intrinsece
efficax tollit liberum arbitrium. Et in hoc conveniunt Molinistæ cum
eo. Emle. ex hoc canone, magis sequeretur damnatio Molinismi quam
Thomismi. Lutlierus dicebat: gratia intrinsece efficax tollit liberum
arbitrium. Atqui gratia est intrinsece efficax. Ergo tollitur liberum
arbitrium.
Molina dicebat : gratia intrinsece efficax tollit liberum
arbitrium. Atqui manet liberum arbitrium. Ergo gratia non est iu
trinsece eflieax.
Insuper Cone. Trid., sess. G, cap. 13 (Denz., S(IG), dicit : « I) iis
nisi ipsi homines illius gratia
*
deluerint, sicut coepit opus bonum,
ita, perfaiet, operans, in nobis velle et perficere ».
Quomodo hæc conciliatur cum ista Molina? : «Auxilio aequali
inio minori fieri potest ut unus vocatorum convertatur et alius non·»
{Concordia, index ad verbum: «Auxilium», p. 51 5G). Si ita esset
Deus a-qua liter inciperet in his duobus hominibus opus bonum et
unus homo, sese discernens, perficeret opus inceptum. Hoc esset con­
tra principium prædilectionis « (lui enim te discernit?».
Insuper Cone. Arans., c. 22 ait : « Nemo habet de suo. nisi pec­
catum et mendacium ».
♦ · «
\lia autem objectiones ad hoc reducuntur:
« Si gratia· est intrinsece efficax kcditur libertas, quia infallibi
liter sequitur consensus et homo non potest resistere». Ihee objectio
est apud S. Thoni., P, q. 19, a. 8, 2* object.
licspondtl ipse: «Ex hoc ipso quod nihil voluntati divina- resi
siit, sequitur quod non sedum fiant ea qme Deus vult fieri, sed quod
fiant contingenter vel necessario qua' sic fieri vult ».
Etenim præcise quia gratia est efficacissima simul est suavissima.
et servatur libertas virtute principii enuntiati a S. Th.. 1*. q. 19,
a. S; «Cum enim aliqua causa fuerit efficax ad agendum effectus
consequitur causam, non tantum secundum id quod fit, sed etiam
see. modum fiendi vel essendi. Ex debilitate enim virtutis activa
*
in
semine contingit quod filius nascitur dissimilis patri in accidentibus
I

GVRRIbOl' l.AGRASOE - De Grui Iu

210

1·Ι

GRATIA Ι.ΓΊ ICACI AB INTRlNSKCO

quæ pertinent ad modam essendi. Cum igitur voluntas divina sit ej
ficacissima, non solum sequitur quod fiant ea quæ Dens vult fieri,
sed et quod eo mpdo fiant quo Deus ea fieri vult. Vult autem Deus,
qmedam fieri necessario et qmedam contingenter» (et libere) prout
procedunt a causis proximis non determinatis ad unum, et quas nio
vet infallibiliter see. quod convenit earum natura?.
Hoc est fundamentum distinctionum thomistarum scii, inter ne
cessitatem consequentia et necessitatem consequent is nec non inter
sensum divisum et sensum com positum.
Necessitas consequentia? et non consequentis see. Aristotelem lia
betur in syllogismo rigoroso cujus major est necessaria et minor
contingens, vg. see. exemplum Boetii: « Necesse est quod id quod
video revera existât. Atqui video Petrum ambulare. Ergo necesse est
quod Petrus ambulet, quamvis contingenter et libere ambulet. Pariter
necesse est quod id quod Deus simpliciter vult fiat. Atqui Deus sim
pliciter vult conversionem Pauli fieri hic et nunc. Ergo necessitate
consequentia» sed non consequentis, Paulus convertetur hoc momento
et hæc conversio erit libera ».
Item ille qui sedet potest stare in sensu diviso, non vero in sensu
composito; scii, ille qui sedet, dum sedet, habet realem potentiam
ad standum, sed non potest simul sedere et stare. Hæc duo sunt pos
sibilia sed incompassibilia, cf. I* II’", q. 10, a. 4, ad 3ra.
('alvinus aliter loquitur de sensu diviso: pro illo, sub motione
Dei efficaci, non remanet potentia rea lis ad oppositum, sed sublata
hac motione, rursus apparet potentia ad oppositum. Ita Janséniste.
Est idem error quoad potentiam realem quam error Megaricorum di
centium: doctor non potest docere nisi actualiter doceat; si ita esset
dormiens, eo ipso quod actualiter non videt, esset oacus.
Objicitur etiam ex damnatis propositionibus Quesnellii (Denz..
1359): «Gratia Christi est gratia· suprema sine qua confiteri Chri
stnin nequaquam possumus, et cum qua numquam illum abnegamus».
(1360): «Gratia est operatio manus omnipotentis Dei, (piam nihil
impedire potest aut retardare».
(1362): «Quando Deus vult sal
vare animam, quocumque tempore, quocumque loco, effectus immu­
tabilis sequitur voluntatem Dei ».
Respondetur: Damnantur lue propositiones ut omnes historici
concedunt in sensu jansenistico, explicato per praecedentes proposi­
tiones, scii, prout negant voluntatem salvilicam antecedentem, gra
tiam vere ac mere sufficientem et libertatem a necessitate.
Aliqui denique dixerunt: Doctrina thomistica de gratia ad quie
tismum perducit, nam exspectanda esset gratiam efficax.
Respondetur: Contra quietistas, thomiste firmissime tenent quod
practice debemus conari ad agendum quando est preeeeptum actua
liter obligans et certo hoc momento nobis offertur gratia efficax sal
tem in gratia sufficienti, si vero propria defectibilitate huic gratiæ
sufficienti resistimus, gratia efficaci privari meremur.
Undo hæc dm trina non ducit ad quietismum, sed e contra usten
dit necessitatem orationis petitionis, quum negligebant quietistæ et

1‘ΙύΚ PKZSMOTIONEM

i»ivinaai

211

in mentem revocat verbum Domini : Oportet semper orare. Oratio
est quasi «respiratio animæ»; in hoc enim orationis momento acci
pitur gratia actualis nempe ad orandum et per orationem aperitur
mens ad novam gratiam actualem accipiendam, et sic semper, sicut
pulmo semper debet aspirare et respirare.
Manifestum est hanc doctrinam thomisticam prædeterminationis
non necessitantis non perducere ad «piietismum, mm Bossuet, prin­
cipalis Quietismi adversarius, eam semper et egregie defenderit ut
constat ex suo libro Traité du libre arbitre, c. 8.
Denique Augustinus jam hanc objectionem solverat dicens:
u Deus movet voluntatem ut agat, non ut ipsa nihil agat » et agere
debet «piando datur præceptum hic et nunc obligans. Insuper non
debemus exspectare signum collationis gratiæ efficacis; eam accipi­
mus absque hoc. signo, et ipsa non tollit semper difficultatem, imo
quandoque in statu passivo noctis spiritus est magna difficultas, tum:
anima operatur non ex propria industria, sed sub speciali Dei inspi­
ratione heroice credit, sperat et diligit.
H®c doctrina de gratia ex se efficaci connectitur cum principio
prædilectionis : nullus esset alio melior si non magis diligeretur a
Deo. «Quid habet quod non accepisti? ». De omnibus bonis debemus
semper Deo gratias agere: «Non nobis. Domine, non nobis, sed no­
mini tuo da gloriam » l.
1 Qnoad solutionem objectionum quæ fiunt In forma ex Iasion/ Ubertatis,
cf. in nostro libro La Prédestination des saints et lu grâce·. 1936, p. 402-413:
« Prévis e'xposltiu ductrina sancti Thoma de mulione divina. Catcchismua niotlonis ». Est opus optimi thomlstæ quod typis mandavi in fine pnedfctl libri,
difficile est cum majori proprietate verborum et præcislone scribere

|Va Pars: EXCURSUS DE GRATIA EFFICACI.

A»1 complement u m doctrina
*
de gratia ex se efticaei, agendum
est, in his excursibus, I de gratia ellicaci et de actibus salutaribus
facilibus: 2 de gratia ellicaci relate ad spiritualitatem ; 3° de gratia
ellicaci in sanctis viatoribus, præsertim in martyribus; Τ’ de gratia
efficaci ai (lentissimi amoris secundum S. Theresiam ; 5° de gratia ef
ticaci in Christo impeccabili et libere obedient), quia est exemplum
altissimuni conciliationis gratia
*
per se efficacis cum libera obedientia
in anima confirmata in bono.

CAPIT 1.
DE CRATIA EFFICACI
ET DE ACTIBUS SALUTARIBUS

His ultimis temporibus proposita est nova opi
nio de (pia locuti sumus in Revue Tlimnish , uov. 1925, mars 1920,
quteque data esi ut conformis doctrina
*
quorumdam thoinistarum.
speciatim Gonzalez de Albeda, Massoulié. Bancel et Reginald! : revera
est indebita extensio eorum opinionis.
Ili dicebant : gratia sufficiens dat non solum //oxxr bene agere,
sed etiam impulsionem ad actum bonum; imo. juxta eos, gratia
actualis sufficiens est prœmotio plif/sba pradeterni i na ns , sed fallibilis. (pda non superat infallibiliter impedimenta, quæ possunt venire
a tentatione aut ab ipso libero arbitrio, et in hoc differt a gratia ef
ticaci. Hæc opinio Gonzalez. Massoulié, Baneel, Reginald! non di
stinguitur a sententia communi thomistarum. nisi ad melius expli
candam cidpabilitatcm peccatoris, ejus potentiam realem faciendi
bonum et vitandi malum. Hæc opinio longe exposita est in Rcrue
Thomiste. 19112. p. (»51 ; 1903, p. 20..., a P. Guillermin, O. P., <pii eani
defendebat, sed eam recte intelligebat et alio modo (piam recenter
propositum est. De hae sententia Gonzalez de Albeda loculi sumus
supra pag. 185.
Secundum recentem expositionem, gratia actualis sufficiens esset
pramotm phi/sira pra determinans falhbilis, quae inclinaret ad actum
bonum, sed distingueretur a gratia infallibiliter efficaci, prout non
semper superaret impedimenta quæ occurrere possunt.
Imo dicitur (et hoc non dicebant pnedicti thomiste): Frequenter
*<
ha
gratin sufficiens impulsiva nos movet de facto ad actus salutares
Nova opinio.

>· 1

FACILIBUS.

ET ΙΈ ACTIBUS SALI TAItlBl S FACILIBUS

213

faciles, v.g. ad attritionem aut ad imperfectam orationem. Ideoque
tp-tilia infallibiliter cfficd.i non est necessaria nd hos actus salutares
faciles, sed solum ad actus salutares difficiles, ut est contritio per
freta ab attritione distincta. Aliis verbis: actus salutares faciles
præsupponunt solum motionem divinam falUbilcm et decretum di
vinum fallibile.

In mente thomistarum qui hanc novam expositionem
legunt statim surgit luec objectio: Quomodo Deus possit infallibiliter
ab æterno cognoscere, in decreto fallibili, actum liberum attritionis,
(pii erit hic et nunc in tempore in mente hujusce peccatoris? Notan ilmn est <ptod quæstio ponitur non solum pro praedestinatis, sed
etiam pro aliis hominibus qui eliciunt quandoque artum attritionis.
Responsum est: Deus infallibiliter cognoscit hunc futurum actum
attritionis prout est jam præsens in æeternitate, quae ambit totum
tempus.
Sed hic actus futurus attritionis non est prusens in aternitab
potiusquam actus oppositus resistentia·, nisi ri decreti divini, alio
(juin esset «præsens in æternitate eodem modo ac veritates necessariae,
et non vitaretur fatalismus. Si igitur decretum divinum circa futu­
ram attritionem est fallibile. Deus non potest eam cognoscere nisi
fallibiliter.
Est objectio (pia· communiter iit contra theoriam molihisticam
scîentiœ media·, et non est effugium nisi ponendo in scientia divina
passivitatem seu dependentiam per respectum ad lutura libera <-onditionata; nulla autem passivitas potest esse in Actu Puro.
Secundum novam opinionem, eum eadem gratia sufficienti im­
pulsive, hic peccator elicit actum attritionis et alter durus perse
verat : ideoque attritus non est magis adjutus (piam alter. Sic redi­
mus ad sententiam Molime juxta quam: « Auxilio aquali fieri potest
ut unus vocatorum convertatur et alius non » {Concordia. ed. Paris,
IS7G. p. 51. (il7).
Sed hoc est contra S. Paulum, 1 Cor., tv, 7 : « Quis enim tt discer­
nit.·’ quid habes quod non accepisti'! ». Dicit S. Thomas, 1* -II·
*,
(j. 112. a. I: «Prima causa hujusce diversitatis accipienda est ex
parte ipsius Dei. (pii diversimode sua· gratia
*
dona dispensat... -·. Item
S. Thomas dicit in Matth.. xxv, 15: «Qui plus conatur, plus habet
de gratia, sed quod plus conetur indiget altiori causa». Principium
prauliledionis sic enuntiatur a S. Thoma, I“. q. 20, a. I : « Cum amor
Ilei sit causu bonitatis rerum, non esset aliquid alio melius, si Ileus
non vellet uni majus bonum quam alteri».
Aliis verbis; nullus esset alio melior, si non magis diligeretur
et adjuvaretur a Deo. Est fundamentum dogmaticum humilitatis
.
*
diristiana
Et de facto (piando ex duobus peccatoribus induratis unus
convertitur potius (piam alter, fideles dicunt : hoc factum est ex spe­
ciali misericordia Dei erga eum.
Si, ex duobus peccatoribus in iisdem circumstantiis positis et
aqualiter a lito adjutis, unus perveniret ad actum attritionis, et
alter non, primus semetipsum discerneret.
Critica.

214

Fi

DE GRATIA BWCACI

Sic pervenimus ad opinionem, in qua, sunt pro actibus facilibus,
omnes difficultatee molinismi, ut notaverat P. N. Del Prado, 1)c
Gratia, t. III, p. 423.
Contra hanc opinionem remanet præsertim insolubilis objectio:
Quomodo Deus in decreto falli bili potest infallibili ter praevidere quod
ex duobus peccatoribus aequaliter adjutis unus perveniet ad attri
tionem et alter non. Ad minus admittendum est pro secundo casu
decretum permissivum ipsius resistentia
*
aut deficientiae. Et ideo pro
primo casu admittendum est decretum positivum infallibiliter effica-r
(attritionis futuræ), sine concomitante decreto permissive deficienti»
actualis, quæ non erit.
Et sic redimus ad communem doctrinam thomistarum, (piam de
facto servaverunt Gonzalez, Massoulié, Bancel et Kegiiialdus, quia
explicite affirmatur a S. Thoma dum distinguit in Deo voluntatem
antecedentem et voluntatem consequentem. Cf. P, q. 19, a. 6, ad p»:
« Voluntas comparatur ad res, secundum quod in seipsis sunt (prout
bonum est in ipsis rebus): in seipsis autem sunt in particulari. Unde
simpliciter volumus aliquid, secundum quod volumus illud conside
ratis omnibus circumstantiis particularibus (hic et nunc), quod est
consequenter velle. (E contra voluntas antecedens fertur circa bonum
absolute considerat uni, et non hic et nunc). Et sic patet quod quidquid
Deus simpliciter vult, fit; licet illud quod anteeedenter vult, non
fiat ».
Unde minimum bonum etiam facillimum non evenit hic et nunc,
nisi Deus illud simpliciter voluerit voluntate consequenti et infalli
biliter efficaci.
Dum autem resistere gratia
*
sufficienti est malum quod venit non
a Deo, sed a creatura defectibili ; non resistere gratiæ est bonum hic
ct nunc existens, quod venit a Deo efficaciter volente.
Hoc est quod affirmatum est ad terminandas controversias ortas
ex scriptis Gottescalk in Concilio Tusiaco, an. 860 (P. L.. t. 126,'
c. 123): «/n rado et in terra omnia queeeumque voluit (Deus), fecit
(Ps. 134). Nihil enim- in cado ct in terra fit, nisi quod ipse aut pro­
pitius facit, aut fieri juste permittit».
Deus autem propitius facit in aliquo peccatore attritionem et
in alio fieri juste permittit resistentiam. In hoc servatur omnino id
quod dixit S. Paulus: « (fuis enim te discernit, quid autem habes
quod non accepisti? ».
lias· principia metaphysica, ideo absolute universalia absque ulla
exceptione, non servantur in nova opinione proposita, dum e contra,
ea retinebant Gonzalez, Massoulié. lîeginaldus, Bancel, Guillermin,
ut facile videre est in eorum operibus
.
*
'U|
• Ct. GvnxatMix. Revue Thomiste, an. UM)3, p. 23 88., 27.
Gonzalez dk
Axbeda, Comment, in Um. disp 58, sect III (cd. 1637) : « Necessaria est gratia
efficax ut veriticetur quod in re ponitur noster consensus ».
P.anckl, Rrcvis
unie. Theoloijiw cursvs, t. II, tract. TV, q. 4, a. 4.
Item ΜΛΒβονυί. Divus Thomas sui interpres, t. II. diss m n R a ·>
p. 206, 213, ed. Rome. 1709.
.
Imo Gonzalez dicit expresse, foc. cU., disp. 5g, t. II. p. 97: « Rj· duobus <r-

17Γ DE Λ'ΤΙΙΠ > SAI.t TAHHïl S KA< 11.110 S

215

CAPUT II.
DE CRATIA

EFFICACI

RELATE AD SPIRITUALITATEM.

Doctrina S. Thoinæ de efficacia gratiæ generaliter non bene in tel
ligitur nisi a theologis speculativis (pii omnia judicant relate ad
Deum primam causam universalissimam et auctorem salutis, vel ab
animabus quæ progrediuntur per vias passivas et in seipsis quasi
experiuntur quod in negotio salutis lotum est a Deo, id est quod in
actu salutari et meritorio ejus determinatio libera nequit esse exclu
sive a nobis, nam homo non habet exclusive de suo nisi perca tum et
mendacium ut dicitur in II Cone. Arausicano (Denz., 195).
Ut vidimus, juxta S. Thomam, gratia efficax non redditur efficax
per consensum nostrum a Deo prævisum, ita ut determinatio libera
meritoria esset, ut determinatio, exclusive opus nostrum, sed gratia
efficax est a seipsa intrinsece efficax, scii, nos movet suaviter et for
titer ad bonum consensum ita ut consensus iste sit totum a Deo prie
movente, ut a causa prima, et totum a nobis, ut a rausa secunda præ
mota. Aliis verbis : Deus producit in nobis et nobiscum etiam modum
liberum nostrarum electionum.
(n hoc non est contradictio, sed sublime mysterium, scii. Deus
est magis intime præsens in libertate nostra, quam ipsa sibi. Et in
hoc apparet «voluntatem Dei esse efficaoissimam quia non solum se
quitur quod fiant ea quæ Deus vult fieri, sed et quod eo motio fiant,
quo Deus ea fieri vult. Vult autem quædkm fieri necessario, quædani
contingenter (et etiam libere) ut sit ordo in rebus ad complementum
universi» (P, q. 19, a. 8). «Deus est qui operatur in nobis velle et
perficere pro bona voluntate» (Phil., u, 13). Illud solum quod a Deo
provenire nequit est malum morale, quod tamen permittit, ut inde
majora bona eveniant per manifestationem ejus misericordiæ et ju
stitiæ. Malum morale non exigit causam efficientem, sed deficientem.
Omne bonum est a Deo.
Ut autem appareat quomodo hæc doctrina S. Thoma» elevat
mentem nostram ad altam contemplationem actionis Dei in intimi
tatem cordis nostri, sufficit ostendere quod hæc doctrina ducere debet
ad profundam humilitatem, ad continuam et intimam orationem, ad
perfectionem virtutum theologicarum, et quod de facto eam admise
runt præclari auctores spirituales. In hoc excursu evolvimus, ad mo
dum synthesis, id quod supra diximus in quibusdam corollariis spi­
ritualibus.
qualiter tentatis, ille qui consentit Spiritui Sancto semper est majori intrinseca
irratio. prccveniontc pnepa ratus, quam ille «jui consentit diabolo ».
Omnes 1st! thoirffetffi admittunt id quod dicit Alvarez, 1. III De auxiliis,
disp. SO: «Auxilium omne quod respectu unius actus est ·* u ffi ct’ ens, esse simul
efficax in ordine ad alium actum (minus perfectum), ad quem efficiendum, per
absolutum diviiue providentia» decretum ordinatur, ita ut simpliciter sit suffi
ciens, ej efficax secundum quid ». Sic omnes thomista» admittunt quod auxilium
efficax ad attritionem est sufficiens per respectum ad contritionem Pro omni­
bus, artus salutares faciles requirunt auxilium iululllbiliter efficax

2 Hi

OK

GIIATIA ΕΕΕΚ ACI

I' /7</c doctrina ducit ad profundam humilitatem, quia juxta
cam homo non habet de suo exclusive, nisi peccatum; nullum bonum
naturale facit absque auxilio naturali Dei, nullum bonum superna
turale absque gratia supernatural!, quæ non solum sollicitat, allicit,
sed movet efficaciter ad bene operandum. Sic profonde ili tell igitur
verbum Dei : «Sine me nihil potestis facere»; aut verba S. Pauli:
« A on quod sufficientes simus facere aliquid a nobis, quasi c.r nobis,
sed sufficientia nostra ex Deo est ». Et hoc verificatur etiam in justis
qui jam magnum gradum caritatis habent, nani ad bene operandum
semper indigeni auxilio actuali. Et postquam multa et magna fece­
rint. debent dicere in veritate: « Servi inutiles sumus» il.re., xvn,
10». Hoc est dicere sec. S. Augustini sententiam: Nullum est pecca­
tum quod alter homo facit, quod ego non possim ex infirmitate liberi
arbitrii et propria etiam fragilitate facere, et quod tamen non fece­
rim, non nobis, Domine, non nobis, sed nomini tuo da gloriam.
Kemper in memoriam habendum est verbum S. Pauli : « Quid habet
quod non acCepistif Si autem accepisti, quid gloriaris, quasi non
acceperis/ », Hoc sibi dicebat S. Franciscos Ass. (piando videbat
sceleratum ad pœnam mortis perductum.
Ikec omnia, profunde intellecta see. doctrinam S. Thoma·, ma­
xime movent ad veram humilitatem: «ut detur totum Deo».

«
Q
w*

2' Hac doctrina ducit ad intimam et continuam orationem, ad
magnam gratitudinem et vere ad orationem contemplationis.
Ad intimam orationem : Nam oratio petitionis eo intimior esi,
quo magis intimam gratiam a Deo postulat. Atqui, see. sententiam
S. Tlrnime, debemus petere a Deo non solum gratiam sollicitantem
ad bonum, sed gratiam quæ revera efficaciter movet ad recte operan­
dum, et ad perseverandum in bono: petenda est gratia qua· intimi
tatem cordis nostri et liberi arbitrii attingat, et moveat, ut vere li
beremur a pravis inclinationibus, a concupiscentia carnis, a concupi­
scentia oculorum, a superbia vita:·, (plia solus Deus salvator potest
animam nostram ab his omnibus liberare. El in hoc non kedil liber­
tatem nostram, sed potius eam facit, actualizat, et elevat supra capti
vitalem rerum inferiorum. Id quod actualizat libertatem non potest
eam kedere seu destruere.
Sic solum profunde intclliguntur orationes Nacra- Ncriplura :
« Miserere mei. Deus, secundum magnam misericordiam tuam... Deus
propitius esto peccatori... Adjuva incredulitatem meam... Cor ntuii
dum crea in me, Deus, et spiritum rectum innova in visceribus meis,
t’ouverte me, Domine, ad te et convertar. Fiat voluntas tua, sicut
iu cado et in terra », scii, da mihi gratiam efficacem ad vere facien­
dam voluntatem tuam, vel ut dicit August.: « Domine da quod jubes
et jube (piod vis».
Sic solum profunde intelliguntur orationes Hcclcsia in Missali.
Nam Ecclesia orat «ut Deus rebelles nostra·- ad se comiællat volun

ItELA'l'E Al· Sl’HUTf'AL1TATEM

217

tâtes. Ut intidelee ex nolentibus credere volentes faciat. I t applicet
cor nostrum bonis operibus. Ut det nobis bonam voluntatem. Ut con
vertat et pertrahat nos ad se. Ut auferat cor lapideum et det nobis
cor carneum, seu docile. Ut immutet voluntates nostras easque in­
clinet ad bonum ».
Unde sacerdos, adsistendo moribundos, debet pro eis cum magna
fiducia orare in nomine Christi, quia Deus non est impotens ad pe<
calores etiam induratos convertendos. Imo motivum formale spei est
Deus misericors et auxilians. Unde hoc moment·· sacerdos debet ha
here in memoria hæc Christi verba: «Quodcumque petieritis Patrem
in nomine meo, hoc faciam, ut glorificetur Pater iu Filio» (Joan.,
xiv. 13). ·· Amen, amen dico vobis, si quid petieritis Patrem in n·»
mine meo, dabit vobis» (Joan., xvi, 23).
Imo hæc oratio debet esse continua, quia semper anima nostra
indiget nova gratia actuali efficaci ad quodlibet novum opus salutare
faciendum. Sic profunde intelligitur verbum Dei a oportet semper
orare» et verba Patrum: «oratio est quasi respiratio anima···.
Anima enim per orationem aspirat gratiam, et postea opus me­
ritorium spirat seu elicit.
Pariter gratiarum actio, secundum hanc doctrinam, fieri debet
pro omni bono absque ulla exceptione, 1 These., v, 17: « In omnibus
gratias agite». Debemus dicere ex toto corde: «Misericordia Dei,
quoniam non sumus consumpti. Manus tua· fecerunt me et plasma
verunt me: et redemisti nos sanguine tuo. Misericordiae Dei snpet
omnia opera ejus». Immo hæc doctrina per se ducit proprie ad ora
tionem contemplationis, quæ præsertim considerans profundam actio
nem Dei in nobis sive ad mortificandum sive ad vivificandum, dicit :
«Fiat voluntas tua». «Dominus mortificat et vivificat, deducit ad
inferos et reducit» (I Reg., n, (i). Hæc passivitas sic expressa pei
verbum «liat» est profundissima cooperatio ad summa Dei opera.
Sic Christus oravit in horto Gethsemani.
*
Sic Ueata Virgo dixit: « Fiat voluntas tua» die Annuntiationis
in gaudio, et cum dolore in Calvario.
Denique see. hanc doctrinam plene intelligitur verbum S. Pauli
de ipsa gratia necessaria ad orandum: Rotn.. vm, 26: «Spiritus
adjuvat infirmitatem nostram: nam quid oremus, sicut oportet, ne­
scimus, sed ipse Spiritus postulat pro nobis gemitibus inenarrabi­
libus. (pii autem scrutatur corda, scit quid desideret Spiritus, quia
see. Deum postulat pro sanctis». Hoc praesertim veriticatur in con
temptatione mystica, qua
*
stepe dolorosa et obscura est, et in ea, anima
cognoscit quam necessaria est gratia ad bene orandum, sicut ad bene
operandum.

3‘ Ilice doctrina S. Thomæ de gratia, ad altiora elevat virtutes
theologicas, quia intime conneetitur cum altissimo praedestinationis
mysterio see. illud Pauli. Rom., vm, 28: «Scimus autem quoniam
diligentibus Deum, omnia cooperantur in bonum, iis qui see. propo-

21<S

l»E GRATIA EFTIl'ACI

situm vocati sunt sancti. Nam quos præscivit, et prædestinavit con
formes fieri imaginis Filii sui, ut sit ipse primogenitus in multis
fratribus (hoc intelligit S. Th. de prædestinatione gratuita ad glo
riam). Quos autem praedestinavit, hos et vocavit, et quos vocavit,
hos et justificavit; quos autem justificavit, illos et glorificavit » (hæc
est executio prædestinationis).
Sic enim requiritur magna fides de sapientia Dei, de sanctitate
beneplaciti divini, de ejus omnipotentia, de ejus supremo dominio,
de summa efficacia meritorum Christi.
Sic laudatur fides de sapientia Dei : see. illud Pauli, Rom., xi,
33: «(> altitudo divitiarum sapientiæ et scientiæ Dei! quam incom­
prehensibilia sunt judicia ejus, et investigabiles viæ ejus! Quis enim
cognovit sensum Dei? Aut quis consiliarius ejus fuit? Aut quis prior
dedit illi, et retribuetur ei ».
Sic magnificatur fides de sanctitate beneplaciti divini see. illud
Domini: «Neque viæ vestræ, viae meaè, ait Dominus». «Confiteor
tibi Pater, Domine cadi et terra
*,
quia abscondisti hæc a· sapientibus
et prudentibus, et revelasti ea parvulis. Ita Pater, quoniam sic fuit
placitum ante te» (Matth., xi, 25). Dicit Jesus Pharisæis: «Nolite
murmurare in invicem: Nemo potest venire ad me, nisi Pater, qui
misit me, traxerit eum » (Joan., vi, 44).
Sic commentatur fides de omnipotentia divina, prout Deus potest
etiam induratissiinos peccatores ad bonum convertere, see. illud
Prov., xxi, 1 : «('or regis in manu Dei, et quocumque voluerit, indi
nabit illud».
Phil., π, 13: «Deus est qui operatur in nobis et
velle et perficere, pro bona voluntate».
Sic glorificatur fides de supremo Dei Dominio, see. illud Jehmmiae, xviii, 6: «Sicut lutum in manu figuli, sic vos in manu mea,
domus Israël, ait Dominus». Et S. Paulus idem dicit, Rom., ix, 21:
« An non habet potestatem figulus luti ex eadem massa facere aliud
quidem vas in honorem, aliud vero in contumeliam? Quod si Deus
volens ostendere iram, et notam facere potentiam suam, sustinuit in
multa patientia vasa iræ apta ad interitum (ut persecutores), ut
ostenderet divitias gloriæ suae in vasa misericordia
*,
quae praepa­
ravit in gloriam».
Sic illustratur fides de summa efficacia meritorum Christi see.
illud Joan., iii, 35: «Pater diligit Filium, et omnia dedit in manu
ejus».
Joan., vi, 39: « Hæc est autem voluntas ejus qui misit me,
Patris, ut omne quod dedit mihi non perdam ex eo, sed ressuscitera
illud in novissimo die».
-Joan., xvii, 6-12: «Tui erant et rnihi eos
dedisti.·., (pios dedisti mihi, custodivi, et nemo ex eis periit, nisi
filius perditionis, ut Scriptura impleatur».

Item see. hanc doctrinam gratia
*
exigitur xpex vere supernata
talis, scii, unice fundata in hoc motivo formali: Deus auarilians.
Non enim debemus ad finem supermituralem consequendum fidere
viribus nostris, nostro libero arbitrio, see. illud Prov., xxvm 26:
«Qui confidit in corde suo stultus est».

flEJATF. AI» Sl’irUTUAMTATKM

219

Sed considerando infirmitatem nostram, debemus, ut ait Scriptu
ra, «cum timore et tremore operari salutem nostram» tPhil.. n, 12)
et «qui stet, videre debet ne cadat » (1 Cor., x, 12).
Ex altera parte autem considerantes Deum, debemus ei dicere:
« Deus meus in te. confido, non erubescam » (Ps. xxiv). — « In manus
tua·, Domine, commendo spiritum meum » (Ps. xxx, 6).
«Qui confidit in Domino, non minorabitur» (EecL·, xxxi, 28i.
«Suavis est Dominus, beatus est (pii sperat in eo» (Ps. xxxm, 9).
« Ecce Deus: fiducialiter agam et non timebo» (is., xn. 2).
«('on
serva me, Domine, quoniam speravi in te» i Ps. xv, 1). — « In te. Do
mine, speravi, non confundar in æternum » (Ps. xxx, 2; i.xx. 1).
Item S. Paulus: «Diligentibus Deum omnia cooperantur in bonum,
iis (pii secundum propositum vocati sunt sancti... Quid ergo dicemus
ad hæc : Si Deus pro nobis, quis contra nos?» (A’om.. vin, 28-31),
«Omnia possum in eo qui me confortat» (Phil., iv. 13).
In purificationibus passivis, anima· frequenter tentautnr contra
spem, et deficientibus omnibus auxiliis creatis, debent sperare contra
spem, seu super omnem spem humanam, propter unicum motivum
formale, scii, propter Deum auxi liantem. «Cum enim infirmor tunc
potens sum », Deus autem est efficaciter auxilians dum nobis confert
gratiam per se efficacem et non solum sollicitantem et excitantem.
Sic habetur sancta derelictio in manus Domini.

Item per hanc doctrinam de gratia roboratur caritas erga Deum.
Cf. 1 Joan., iv, 10: «In hoc est caritas, non quasi nos dilexerimus
Deum, sed quoniam ipse prior dilexit nos, et misit Filium suum pro
pitiationem pro peccatis nostris». Caritas enim nostra fundatur in
communicatione divina vita
*
gratia·, et quo magis gratia nobis eollata
est intima et efficax; eo magis debemus Deum diligere seu redamare.
Pude 8. Paulus postquam enuntiaverit mysterium prædestinationis,
ait Rom., vm, 35: «Quis ergo nos separabit a caritate Christi, tri
bnlatio, an angustia, an fames,... an persecutio, an gladius... Sed
in his omnibus superamus propter cum qui dile.xit nos (scii, per gra
tiam Christi). Certus sum enim quia neque mors, neque vita, neque
angeli,... neque profundum, neque creatura alia poterit nos separare
a caritate Dei, quæ est in Christo .Tesu Domino nostro». Nam Chri
stus dicit: « Quos mihi dedisti, custodivi» et Christus semper potest
efficaciter custodire animas nostras: « Et ego vitam adernam do eis...
et non rapiet eas quisquam de manu mea » (Jo., x, 28, 29).
*c
IIa
autem non plene cognoscuntur nisi in vita mystica. Propte
rea dicendum est: alta doctrina S. Thoma
*
de gratia a pluribus reji
citiir propter suam nimiam altitudinem, sed vere servans profundum
sensam Sacra? Scriptura
,
*
nos ducit ad altam contemplationem Dei
auctoris salutis.
• ♦ ♦

Confirmatur.
Ikec doctrina de efficacia gratia· acceptata est
a magnis mysticis et a pneclaris auctoribus spiritualibus.

I.j: GKATIA El’I'lCACI

»

Invenitur apud S. Paulum, ut ostendimus, et apud S. Augusti­
num. cujus doctrina remanet in II Cone. Arausicano, in quo delini
tur: «Nemo habet de suo nisi peccatum et mendacium», c. 2(1, 22
(Denz., 193, 195). Dicit S. Augustinus, De prœdestin. sanet., c. 5:
« Posset quippe dicere homo inllatus adversus alterum : discernit me
tides mea, justitia mea, vel si quid aliud. Talibus occurrens cogita
tionibus bonus doctor: Quid habes, inquit, quod non accepisti! A quo
nisi ab illo qui te discernit ab alio, cui non donavit quod donavit
tibi? Si autem accepisti, ait. quid gloriaris quasi non acceperis! in
Domino glorietur? Nihil autem huic sensui tam contrarium est quam
de suis meritis sic quenquam gloriari, tanquam ipse sibi ea fecerit,
non gratia Dei; sed gratia, quæ bonos discernit a malis, non quæ
communis bonis et malis».
«Quidquid igitur... cum credisset,
bene operatus est Cornelius, totum Deo dandum est, ne forte quis
extollatur» (ibid., cap. G).
«Nimium gratia ista secreta est; gra­
tiam vero esse quis ambigat? Hae itaque gratia, quæ occulte humanis
cordibus divina largitate tribuitur, ut cordis duritia primitus aufe­
ratur» (ibid., cap. SI. - «Agit quippe Deus, quod vult, in cordibus
hominum» (ibid., cap. 20).
«Asserimus ergo donum Dei esse per­
severantiam, qua usque in finem perseveratur in Christo» (De dono
persever., cap. 1). — «Ideo petimus, ne inferamur in tenlationem,
ut hoc non liat. Et si exaudimur, utique non iit: quia Deus non per­
mittit ut liat. Nihil enim jit, nisi quod aut ipse facit, aut fieri ipse
permittit. Potens ergo est, et a malo in bonum Hectare voluntates
et in lapsum pronas convertere, ac dirigere in sibi placitum gres­
sum » (ibid., cap. G).
Ita. etiam locuti sunt S. Prosper, S. Fulgentius.
(Quoad Patres qui ante S. Augustinum scripserunt de gratia et
prædestinatione, vide Bossuet, Défense de la tradition et des Saints
Pères, livre 12. eh. 39. Nondum exsurgerant pelagianismus et semi
pelagianismus, et nondum ita explicite ponebatur quæstio).
S. Bernardus sicut Augustinus, De grat. et lib. urbitr., c. 1, n. 2.
ostendit quod gratia salvat, et liberum arbitrium salvatur: « Liberum
arbitrium nos facit volentes, gratia benevolos » (ibid., c. 6, n. 1G).
Quomodo gratia et liberum arbitrium operantur? « Mistim, non singillatim; simul, non vicissim : non partim gratia·, partial liberum ar­
bitrium. sed totum singula opere individuo peragunt» (ibid., c. II.
nn. 46. 47). Proinde quando Dens in cudo coronat merita nostra, co­
ronat dona sua: «Dona sua, quæ dedit hominibus, in merita divisit
et prannia » (ibid., c. 13, n. 43). Cf. Diet, ile Theol. cath., art. «Saint
Bernard» (Varandard), col. 776 ss.
S. Bonaventura dicit pariter. Il Sent., dist. 2G. q. 2: « Hoc etiam
piarum mentium est, ut nihil sibi tribuant, sed totum gratia
*.
Dei ».
In Imitatione Christi. 1. 111, c. I, n. 3: « Nunquam reputes te
aliquid esse propter opera bona... Ex te semper ad nihil tendis; cito
lalieris. cito vinceris, cito turbaris, cito dissolveris. Non habes
quidquam unde possis gloriari, sed multa unde te debeas vilificare,
quia multo iulirmior es quum vales comprehendere ». — L. III, c. 8,
n l. de vili lestimatione -unpins : u Nihil sum, et nescivi. Si mihi

RELATE Al> SPIKÏ'I ΓΛΜΤΑΊΕΜ

·»Ι
MM I

ipsi relinquor, ecce nihil et tota infirmitas; si autem subito me re
spexeris, statim fortis efficior et novo repleor gaudio. Et mirum
valde, <|ΐι<»<1 sic repente sublevor et tam benigne ad te complet tor,
tpii proprio pondere semper ad ima feror ». L. III. e. 9. n. 2 : « Ex me
pusillus et magnus, pauper et dives, tanquam e fonte vivo hauriunt...
Nihil ergo tibi de bono adscribere debes, nec alicui homini virtutem
attribuas, sed totum da Deo, sine quo nihil habet homo. Ego totum
dedi, ego totum rehabere volo, et cum magna districtione gratiarum
actiones requiro.
« Hæc est veritas qua fugatur gloria· vanitas. Et si intraverit « il­
lestis gratia et vera caritas, non erit aliqua invidia ner contractio
cordis, neque privatus amor occupabit. Vincit enim omnia divina <a
ritas, et dilatat omnes anima
*
vires. Si recte sapis, in me solo gau
(lebis, in me solo sperabis, quia nemo bonus, nisi solus Deus, qui est
super omnia laudandus et in omnibus benedicendus».
L. III. c. 55. η. I: «Sine gratia nihil possum facere: omnia au
tein possum iu te, confortante me gratia... () beatissima gratia...
veni, descende ad me, reple me mane consolatione tua. m
* deficiat
*
pra
lassitudine et ariditate mentis anima mea. Ipsa fortitudo mea.
ipsa consilium confert et auxilium, (’unctis hostibus potential- est,
et sapientior universis sapientibus».
E. III. c. 58: «Ego Domi
nas laudandus sum in omnibus sanctis meis, ego super omnia bene
dicendus sum et honorandus in singulis, quos sic gloriose magni liravi
et pra destinari sine ullis procèdent ibus propriis meritis».
S. Joannes a Crvce, Can>t. spirit.. IV p.. str. 38, trad. Hour
inert, p. 302: « En ce jour de l’éternité, c’est à dire avant la création
et selon son bon plaisir. Dieu a prédestiné l’âme à la gloire, et a de
terminé le degré qu’elle y occuperait. Dès ce moment, cette gloire
est devenue la propriété de l'âme, et cela de façon si absolue, qu’au
*
cum
vicissitude, ni les temporelles, ni les spirituelles. ne sont ca
pables de la lui enlever radicalement, car ce que Dieu lui a donné
gratuitement, ne peut manquer de demeurer toujours son bien».
Montée du Carmel. 1. II, c. 4, trad. IToorn., p. 97: «Dieu di
spose librement île son degré d’union, comme il dispose librement du
degré de la vision béati tique».
S. Joanne a Cruce dicit quod ex solo Dei beneplacito dependet
quod hæc anima ad talem gradum gloria
*
praedestinetur (scii, prae
destinatio ad gloriam est ante pr.evisa méritai. Prière de l'âme em
brasée. ed. des Carmélites, t, I, p. 175: «Que si vous attendez, mes
oeuvres, Seigneur, pour m’accorder ainsi ce que je demande, don­
nez les moi. opérez, les en moi et joignez, y les peines (pie vous voudrez
bien accepter de moi ».
S. Fiîançisi'i s Sai.esii s quamvis in hac re non semper S. Tho
mam sequatur, dicit. Traité de l'amour de Dieu, 1. Il, c. 12: «La
grâce touche puissamment, mais pourtant si délicatement les res
sorts de notre esprit, que notre franc arbitre n'en reçoit aucun for
cement.
« Elle agit fortement, mais si suavement que notre volonté ne
demeure point accablée sous une si puissante action... /a consente·

222

4<ί
a
U’

|,E <>hatia eivicaci

ment à la grâce dépend beaucoup plus de la grâce que de la volonté,
et ki résistance à la grâce ue dépend que de In seule volonté... si tu
savais le don de Dieu ».
lino quasi omnes auctores spirituales, dum tractant de animabus
qua; secundum vias passivas progrediuntur, loquuntur sicut t horni
etaJ. Cf. P. Glior. S. J., Maximes spirituelles, 2° maxime; P. L. Laüι,εμαντ, S. J., La Doctrine spirituelle, 4° Principe: La docilité au
Saint Esprit, c. 1 et 2: P. DB Caussadb, S. J., L’abandon a la Pro
ridence, 1. III, c. 1, 2.
Concludendum est quoad spirituali ta teni cum Bossimot, Eléva­
tions sur les mystères, 18e semaine, 15e élévation : Humilitas practice
solvit dinicultatem : «Contradictions contre Jesus Christ sur le my­
stère de la grâce. Voici encore un écueil terrible pour l’orgueil hu­
main. L’homme dit en son coeur: J’ai mon franc arbitre: Dieu m’a
fait libre, et je me veux faire juste: je veux que le coup qui décide
de mon salut éternellement vienne primitivement de moi. Ainsi on
veut par quelque coin se glorifier en soi-même. Où allez-vous, vaisseau
fragile? vous allez-vous briser contre l’écueil, et vous priver du se­
cours de Dieu (pii n’aide que les humbles, et qui les fait humbles
pour les aider...
«Je me puis: je veux trouver quelque chose à quoi me prendre
dans mon libre-arbitre, que je ne puis accorder avec cet abandon à
la grâce. — Superbe contradicteur, voulez-vous accorder ces choses,
ou bien croire que Dieu les accorde? Il les accorde tellement qu’il
veut, sans vous relâcher de votre action, (pie vous lui attribuiez tout
l’ouvrage de votre salut: car il est le Sauveur et il dit: Il n'y a point
de Dieu qui sauve que moi (Isaïe, xliii, 8, 11). Croyez-bien que Jésus
Christ est Sauveur et toutes les difficultés s’évanouiront»’.
Hier magna doctrina de gratia mirabiliter proponitur mundo
moderno a Sancta Theresa a puero Jesu, in sua via infantice spiri­
tualis qua· omnibus christianis, etiam perfectis, convenit prout omnes
sunt filii adoptivi Dei, cf. ultimum caput hujusce libri: De spiritu
adoptionis liliorum Dei. Filii Dei eo magis sunt ejus lilii quo magis
confidunt non in seipsis, sed in Deo et in ejus auxilio -.
1 Cf. etiam id quod «licit Bossuet. Meditations sur ΓEvangile, 11e Partie,
c. 72: Jésus ( hrist est toujours exaucé: Prédestination des saints. — Ut nota­
vimus, alibi «licit: « Il faut confesser ces deux grâces (la suffisante et l’efficace),
dont l’une laisse la volonté sans excuse devant Dieu et dont l’autre ne lui per­
met pas d< se gloritler en elle-même ». Oeuvres complètes de Bossuet, Paris,
1845, t. 1, p. 543 (opuscule), cf. index général de ses Oeuvres au mot «Ordre»
(résistance à la grâce).
la
- S.· Thérèse de l’Enfant Jésus dit, dans Vllistoire d'une Aine, eh. U: « J’ai
lu ces mots sortis de la bouche même de la Sagesse éternelle: “Si quelqu’un
est tout petit, qu’il vienne à moi * (Proi:., ix. II. Voulant savoir encore ce que
Dieu ferait au tout petit, j’ai continué mes recherches et voie! ce que J’ai
trouvé: “Comme une mère caresse son enfant, ainsi je vous consolerai, Je
vous i>orteral su» mon sein et Je vous balancerai sur mes genoux ” (Isaïe,
L.XVJ, 3).
« Ah! jamais paroles plus tendres, plus mélodieuses ne sont venues réjouir
mon âme [/ascenseur, qui «iolt m’élever jusqu'au ciel, ce sont vos bras, 0 Jésm- Pour cela Je u’id pas besoin de grandir, il faut nu contraire que je reste

MAHTYhlHI S

i\

CAPUT 111.
DE GRATIA

EFFICACI

SPECIATIM

i
I
1
I

IN

IN SANCTIS

MARTYRIBUS.

Id quod nunc dicendum est confirmat doctrinam thomisticam per
praeclarissima exempla.
Adversarii dicunt : gratia efficax non est ex se efficax, nec est
motio prédéterminons.
Ea quidem non est determinatio formalis
ipsius actionis libera· ad (piam nos movet, antecedit enim hanc deter
minationem formalem secundum priori ta tem non temporis, sed na
turæ et causalitatis; attamen in quantum hiec motio efficax dependet
a decreto divino positivo prédéterminante, ipsa nos infallibiliter
movet ad nos libere determinandos (sæpe per deliberationem discursi
vam) in eodem sensu ac istud decretum divinum, vg. ad obedieadum
hic et nunc potius (piam ad non obediendum.
Ita gratia efficax infallibiliter movit B. V. Mariam ad libere
dicendum die Annuntiationis: « Ecce ancilla Domini, liat mihi se
eundum verbum tuum»; sic B. Virgo infallibiliter et libere dixit
«Fiat» in ordine ad Incarnationem Verbi quæ erat ubjectum æterni
decreti infallibiliter adimplendi. Item Mater Dei in Calvario, rursus
dicit «fiat» infallibiliter et libere, cum summo merito.
Item a fortiori, gratia ex se efficax infallibiliter movit sanctissi­
mam Christi animam ut libere et meritorie vellet offerre sacrificium
crucis pro nobis, ut annuntiatum erat a prophetis secundum æter
num decretum voluntatis consequentis, infallibiliter adimplendum.
Si autem in uno solo casu, in anima B. Maria
*
Virginis aut in
sanctissima anima Christi, gratia ex se efficax non destruxit libee
tatem, sed eam actualizavit, non potest dici quod ex se eam destruit
aut kvdit.
In sanctis autem viatoribus, praesertim durante dolorosissima
purificatione passiva seu nocte obscura spiritus, descripta a S. Joanne
a Cruce, tentationes contra fidem, spem et caritatem sunt sæpe ita
vehementes ut requiratur actus heroicus ad eis resistendum, et ideo
anima· sic probate instanter postulant efficaeissimum Dei auxilium.
8. Joannes a Cruce (Nocte obscura, 1.'II, ch. 23) dicit: «Est, in
anima sic probata, luctatio seu certamen inter spiritum Dei et spi
ritum dæmonis». Ideoque tunc hæc anima sic orat: «Si exspectas,
Domine, actus meos, ad concedendum mihi id (piod postulo, da mihi
«

petite, ci que je Je devienne de plus en plus ». L’Ame doit en effet eoinprèndre
«le plus en plus qu’elle est enfant «le Dieu et qu’elle ne peut rien faire sans
Imî dans Tordre du salut: elle est conduite ainsi à entrer un Jour dans les
voies passives, qui sont le prélude du ciel.
Sainte Thérèse de l’Enfant Jésus disait encore: «Rester petit consiste à
ne rien s’attribuer dans les vertus que nous pratiquons, et à reconnaître que
lout vient de Dieu », qui nous attire à Lui et nous fait agir et mériter. Ιλ>γ
h«|ii’11 couronne nos mérites, ce sont ses dons qu’il couronne.

!>E «KATI A EEI’KACt

hos actus, ac operari digneris velle et perficere, simul cum probatio­
nibus quas libi offero secundum beneplacitum tuum».
Ita speciatim orabat Sanctus Paulus a cruce, qui per quadra
ginta annos per hanc dolorosam viam ambulare debuit, ut fieret
exemplar vita· reparatricis. Scribebat ad aliquem religiosum sui Or
«linis, quem dirigebat : « Chez vous il y aura une autre lime, elle y est
déjà: l’amour sera le bourreau, laissez-le faire, car il connaît son
métier, Quand relui ci martyrise, on a besoin d’une assistance el
d’une force extraordinairement grande venant de Dieu; sans cela,
on ne résiste pas au coup» (Lettres, III, 15S)'.

l’iieserlim in martyribus apparuit gratiæ efficacitas, quia m
brevi tempore per actus omnino heroicos debent viam sanctitatis
percurrere. Veriticata sunt in eis verba S. Pauli, Dom., vili, 35:
«Quis ergo nos separabit a caritate (’luisti? Tribulatio? an angu
stia? an fames? an nuditas? an periculum? an persecutio? an gla
dius? (sicut scriptum est: Quia propter te mortificamur tota die,
sestimati sumus sicut oves occisionis). Sed in his omnibus superamus
propter eum qui dilejit nos. Certus sum enim, quia neque mors,
neque vita, neque angeli, neque principatus, neque virtutes,... neque
creatura alia poterit nos separare a caritate Dei. qua· est in Christo
Jesu Domino nostro ».
Circa hoc dicit S. Thomas in Cornui. Ep. ad Itoni. : «Tot bene­
ficia sum nobis divinitus collata, et tam efficacia ut nullus contra
ea possit... Iu his omnibus superamus, non nostra virtute, sed per
auxilium Christi; unde dicitur “propter eum qui dilexit nos” id est
propter ejus auxilium... Apostolus loquitur in persona omnium prie
destinatorum, de quibus propter certitudinem praedestinationis an
nuntiat quod nihil eos a caritate possit separare».
Revera in martyribus mirabiliter apparuit efficacia gralia·. Suf­
ficit in memoriam revocare eorum heroicam fortitudinem, qua
*
mani
testât <‘1Hcacissimnm Dei auxilium inter intolerabilia adversa.
Fortitudo enim, ut virtus, maxime differt a pertinacia seu per
vicacia superbia·. Fortitudo non est virtus in statu virtutis difficile
mobilis, nisi sit connexa eum aliis virtutibus vg. humilitatis, man
suetudinis, pietatis, debet enim esse sub directione prudentia?, ut
vere confirmet hominem in bono virtutis, non autem in obstinatione
superbiæ (cf. I* II**
',
q. 65, a. I, 2, 3). Insuper fortitudo, ut sit he­
roica. debet opera, communes hominum vires excedentia, adimplere
prompte, alacriter, occasione data, frequenter si necesse sit et con
stauter iBeneo. XIV, De eanoniz. Sanet., 1. Ill, c. 21).
Ita martyres atrocissimos cruciatus tulerunt. Timorem quidem
non ignorabant ante momentum supplicii : ipse Jesus cepit pavere et
tædere; sed orabant et timorem reprimebant. Non movebantur auda
«ia· impetu, sed tranquillo animo, simul cum mansuetudine, orando
' Cf. O««n>oii ct asi>nsion muntit/ue de Saint Paul d> Ia Croi/·, pur te
P Gaïtax in Saint Nom in Mahif, Passlonfete, Louvain. 19.30. p.

IN MARTYHIBUS

225

pro persecutoribus, alacriter et constanter supplicia pertulerunt,
«spe gaudentes, in tribulatione patientes» (Hom., χπ, 12).
Hæc autem heroica fortitudo, omnibus spectatis, non potest
explicari nisi per gratiam ex se efficacem, irno est miraculum ordinis
moralis. Hæc enim fortitudo, eum aliis virtutibus connexa, importat
actus heroicos principalium virtutum sæpe repetitos, ab innumeris
ciijuslibet conditionis hominibus, mulieribus, puellis, alacriter et
constanter peractos inter maxima tormenta physica et moralia, sine
ulla spe temporalis retributionis, imo non obstantibus omnibus mun­
danis promissis et illecebris.
Atqui actus heroici principalium virtutum nou possunt tam sæpe,
nec tam alacriter et constanter, inter atrocissimos cruciatus, a mul­
titudine hominum cujuslibet conditionis, sexus, ætatis perfici, absque
ullo motive humano, nisi adsit efficacissima imo extraordinaria Dei
interventio. Sanctitas enim, seu firmissima unio cum Deo, non po­
test esse sine auxilio divino efficaci, et sanctitas extraordinaria sine
adjutorio Dei extraordinario, nam ordo agentium debet correspondes
ordini finium, et solum supremum agens potest efficaciter movere ad
supremum finem.
Denique martyres declaraverunt se divino juvari auxilio efficaci,
alioquin tormenta superari non posse.
Polycarpus ait1: «Sinite me sic; qui enim mihi dat ignem pati.
dabit et sine vestra ex clavis cautione, immotum in pyra permanere».
— S. Felicitas, cum in carcere pariens multos dolores pateretur et
quidam ex custodibus ei diceret : « Quæ sic modo doles, quid facies
objecta bestiis?». Fidenter respondit - : «Modo ego patior quod pa­
tior, illic autem alius erit in me, qui patietur pro me, quia et ego
pro illo passura sum ».
Item Andronicus judici dixit: «Armatus a Deo meo ante te as
sisto in fide et virtute Domini Dei omnipotentis ».
Levi ta Vincentius, inter durissima equulei tormenta, ait : « In
surge et toto malignitatis tuæ spiritu debacchare. A’idebis me Dei
virtute plus posse, dum torqueor, (piam possis ipse qui torques».
Ut legitur in Martyrologio, die 19 Januarii, «beatus Germanicus
Smirme, per gratiam virtutis Dei, metum corporem fragilitatis exclu
dens, praeparatam sibi bestiam sponte provocavit, cujus dentibus
comminutus, vero pani Domino Jesu Christo, pro ipso moriens. me
ruit incorporari ». Sufficit etiam in memoriam revocare officium Sane
tæ Agnetis martyris, in quo mirabiliter coniunguntur naturalis de
bilitas hujusce sanctæ puelhe et efficacia gratiae Dei: «Beata Agnes
in medio flammarum expansis manibus orabat : Te deprecor vene
rande, colende, Pater metuende, quia per sanctum Filium tuum mi
nas evasi sacrilegi tyranni, et carnis spurcitias immaculato calle
transivi: et ecce venio ad te. quem amavi, quem quæsivi. quem sem­
per optavi ».
» Ep. Eccles. Smyrn., c. 18.
2 Rcinart, Acta martyrum, 1731, p. S(k
15

- Gakrigod-Lagrange -

De (.ralla

DE GRATIA EFFICACI

226

Hanc denique martyrum victoriam prædixerant Christus: «Da
bitnr vobis in illa hora quid loquamini» (Matth., x, 19).
In hac victoria simul mirabiliter manifestatur et liberum arbi­
trium martyrum qui libere dixerunt: «Potius torqueri et mori quam
fidem divinam negare», et eflicacia gratiæ divinæ, quae continuo per
tria saecula fftit causa hujusce victoriae. Hoc commemoratur Roma
per Colosseum, et nihil altius dici potest « in laudem gloriœ gratia
Dei» (Ephes., i, 6).
Sic veri ficata· sunt verba S. Pauli ad Ephes., i, 4-6 : « Sicut elegit
nos Deus in ipso (Christo) ante mundi constitutionem, ut essemus
sancti et immaculati in conspectu ejus in caritate; qui prædestinavit
nos in adoptionem filiorum per Jesum Christum in ipsum; se­
cundum propositum voluntatis sua
*,
in laudem gloria» gratiae suae».
Circa hæc verba dicit S. Thomas in Comm. hujusce Epistola» : « Elegit
nos, non quia sancti essemus, quia nec eramus, sed ad hoc elegit
nos: ut essemus sancti virtutibus, et immaculati a vitiis. Utrumque
enim facit electio secundum duas partes justitiæ : declina a malo et
fac bonum... Duplex causa hujus beneficii immensi assignatur. Una
est efficiens, quæ est simplex Dei voluntas, ibi : secundum propositum
voluntatis sum; et Rom., ix. 18: “ Cujus vult miseretur, et quem vult
indurat". Alia vero causa est finalis, quæ est ut laudemus et cogno
«camus bonitatem Dei, quae notatur ibi: in laudem glorice gratiæ
sua? ».

CAPUT IV.
DE CRATIA

EFFICACI

ARDENTISSIMI

SECUNDUM S. THERESIAM

AMORIS

(VI Mansio. <·. 2).

Sancta. Theresia in VI Mansione, c. 2, et in propria autobiographia, c. 29, loquitur de oratione impulsus, in qua recipit anima
quosdam impulsus a Domino, quibus excitata magno spiritus impetu
tendit ad ipsum. Breviter refero quid do hac re dicunt theologi
mystici l.
Hi impulsus sunt effectus gratiæ actualis efficacis, quæ praevenit
animam. Anima eos sentit in intimo sui centro fortes et simul sua
ves; sunt tam delicati et subtiles quod quasi nulla comparatione pos
sunt exprimi, ut aiunt auctores mystici. Valde differunt ab omni
motu sensibili, quem
*proprio
studio nobis procurare possumus. Con
tingit enim aliquando, imo frequenter, quod anima nihil tale cogi­
tans, sentiat se subito velut sagitta a Domino immissa, vel fulgure
quodam excitari, et quamvis sensibilem non sentiat rumorem. cogno­
scit vulnus illatum esse a divino Sponso, et ipsum vocantem audii,
tam evidenti signo interiori, quod dubitare non potest Sponsum ri
' Cf. Philippum a SS Trinitate, C. D„ Summa Theolouiœ tnysticte, Bru­
xelles. 1S74. t. III. p. 98: De oratione impulsus. — Antonium a Spiritu Sancto.
C. D., Directarium mi/xtiruin. Venetiis, 1732, p. 156: De oratione Impulsus. —
Thom. di Vallgornera, <). P.. Mustica thcolopia S. Thomu, Taurin lug <·<1 ?»
BUI. t. II, p. 255-269.
”
' '

audentis amoris divini

227

esse præsentem. Clare sentit se cum Deo stare et tamen adhuc pœnam
sentit; hæc vero pœna est illi dulcis, nec vellet quod unquam cessaret.
Hæc pœna deliciosa non semper est in eodem gradu ; aliquando
diu durat, aliquando cito transit, juxta Dei beneplacitum.
Qui tales impetus non fuerit expertus, non potest eos cognoscere:
uon sunt enim sicut motus vehementes qui ex sensibili devotione can
santur; his enim cooperatur natura, et si non moderantur, sanitatem
destruunt. Isti autem impetus, de quibus loquimur, sunt multum dif­
ferentes: non enim ad illos naturaliter cooperamur, sed a Deo prove­
niunt. Anima infixam in intimo cordis sentit sagittam, impellitur ad
ardentissimum Dei amorem, in cujus obsequio propriam vitam Ii
benter perderet. Agitur de gratia actuali efficacissima simul et pro
fundissima. Non potest satis exprimi modus quo Deus sic vulnerat
animam. Hæc pœna tam suavis est, quod nulla in hac vita sit de­
lectatio, qua· tantum satisfaciat. Vellet anima semper hac infirmitate
inori. Hæc pœna gaudio mixta tenet animam velut extra se. et non
potest capere quomodo hoc esse possit.
Quandoque hoc vulnus est mere spirituale, quandoque extenditur
ad corpus, ad organum cordis.
Quando vulnus amoris non ita vehementer infligitur, aliquod ei
remedium potest anima mediis quibusdam mortificationibus adhibere,
quæ tamen vix sentiuntur, licet usque ad effusionem sanguinis exer
ceantur. Id est primus dolor spiritualis sic urget et penetrat ut tolli
non possit, sed tantum prædictis modis mitigari.
Solus Deus remedium dare potest et aliud non apparet quam
mors, qua mediante ad immediatam sui visionem et perfectam sui
fruitionem perveniet anima vulnerata.
Quando praedictum vulnus amoris vehementer inflictum interiora
cordis seu profunditatem voluntatis penetrat, nullum dari potest
remedium ad mitigandum dolorem illum deliciosum; ita enim corpus
disrumpit et debilitat ut sequatur completa extasis.
Non vero debilitatur anima, sed e contrario animi robur valde
augetur. Signum originis divinæ hujusce favoris est maxima humi
litas, quam persona post extasim sentit.
Qui similem favorem recipit, non timeat deceptionem ex parte
dæmonis, sed ingratitudinem ex parte sui. Unde gratias Deo agens
ei conetur tideliter inservire.
Valor hujusce gratiæ eflicacissimæ et profundissimae apparet ex
ejus effectibus.
Primus enim effectus orationis impulsus est maximus mundi con­
temptus ; sic multo melius intelligitur verbum Eccli. : «Vanitas va­
nitatum. omnia vanitas», printer amare Deum et illi soli servire.
Secundus effectus est vehemens aeternorum desiderium ; anima
jugiter ad Deum aspirat.
Tertius effectus est amor laborum propter Deum. Talis erat im
pulsus iste, quo Sancta Theresia dicere solebat : « Domine, aut pati
aut mori'» quod dicebat non solum propter meritum, sed etiam
propter solatium, quod in laboribus inveniebat.
Sic venit ardentissima sitis Dei viventis et exercitium fere con­
tinuum in virtutibus heroicis, seu in perfecta imitatione Jesu Christi,

228

ΠΕ ΟΚΑΤΙΑ EFFICACI

in vitii réparatrice pro conversione peccatorum. Ita ultimatim dispo
nittir anima ad vitam æternam, ut non indigeat post mortem tran
sire {Hir purgatorium.
Ex his effectibus in vita sanctorum apparet summa efficacitas
gratiæ, qua
*
suscitat in eis id quod melius est, scii, determinationem
liberam eorum actuum meritoriorum qui procedunt a virtutibus in­
fusis cum adjutorio donorum. Sic multo profundius quam antea pe­
netrant verba Domini: «Sine me nihil potestis facere» in ordine
ad salutem, et verba S. Pauli: «Quis enim te discernit? Quid autem
habes quod non accepisti? ». — «Scio et humiliari, scio et abundare».
- «Omnia possum in eo qui me confortat ». Id est, ut notat S. Thomas in suo Commentario in Ep. ad Phil., iv, 13: «Non possem hos
insultus sustinere nisi manu Dei me confortante, see. illud Ezech.,
hi, 1-1: “ Manus Domini erat mecum ” et illud Isaiae, xl, 31: " Qui
sperant in Domino, mutabunt fortitudinem, assument pennas sicut
aquila·, current et non laborabunt, ambulabunt et non deficient"».
Ex his omnibus confirmatur doctrina secundum quam gratia Dei
est eflieax non ab extrinseco, propter nostrum consensum praevisum,
sed ex se ipsa ab intrinseco, quia Deus vult eam esse etlicaeem el
per eam nos efficaciter [>erducere etiam inter maximas persecutiones
ad vitam æternam.
Alia confirmatio ex inspiratione biblica.

Leo XIII in Encycl. Providentissimus Deus, 1893 (Denz., 1952).
sic explicat inspirationem biblicam per motionem quæ infallibiliter
moret intellectum et voluntatem scriptoris sacri ad libere scribendum
ea qua
*
Deus vult et non alia: «Deus supernaturali virtute ita eos
ad scribendum excitavit et morit, ita scribentibus adstitit, ut ea
omnia ea que sola, quie ipse juberet, et recte mente conciperent et
tideliter conscribere relient et apte infallibili veritate exprimerent :
secus non ipse esset auctor Sacra Scriptura· universae ».
Si autem in hoc casu motio divina infallibiliter efficax non Ledit
libertatem, nec in aliis casibus eam destruit

CAPUT V.
DE CRATIA EFFICACI

IN

CHRISTO

IMPECCABILI

ET LIBERE OBEDIENTI.

Quæstio de efficacitate gratiæ illustratur ex his quae dicuntur
a Sancto Thoma ejusque schola circa concordiam libera
*
*
obedientia
Christi cum ejus impeccabilitate, cf. Ill
,
*
q. 18, a. 4. — Christus
enim fuit libere obediens usque ad mortem crucis, sic nostram salu­
tem meruit, attamen sub gratia efficaci infallibiliter obedivit. ita ut
» Cf. J. M. VosTfc, O. P.. Dé divina inspiratione ct veritate R. Scriptura·.
Roma. 1932, ed. 2“, p. 45-47, p. 6G-08.

IN (HIIISTO IMPECCABILI ITT LIBERE OBEDIENT!

229

non potuerit peccare inobediendo ; fuit enim non solum impeccan
*.
sed absolute impeccabilis. Nullibi tain dare apparet quod simul fuit
decretum divinum prédéterminons eum gratia ex se ac infallibilitc/
cfficari (per respectum ad actus heroicos Christi patientis pro nobis
in cruce), et liberum arbitrium ad actus proprie meritorios requisi
tum (alioquin Christus non proprie pro nobis meruisset).
Si autem in uno solo casu gratia ex se efficax non lædit liberum
arbitrium, sed illud actualizat et perficit, non potest dici quod ex s<*
hæc gratia, si daretur, libertatem nostram destrueret. Unde ba
*c
quæstio attente consideranda est in ipso Christo.
Semper proficuum est redire ad magna problemata theologica, qua
*
sæpe non recte proponuntur et (piorum profunditas semper majorem
penetrationem exigit. In his altis quæstionibus theologia positiva non
sufficit; recolligit quidem documenta S. Scripturae et Traditionis, sed
intelligentiam profundam eorum non præbet. Tunc sæpe enuntiantur
ac historice exponuntur diversæ theologorum opiniones et deinde
plures auctores inter has opiniones eligunt modo ecletico id quod sibi
subjective placet, absque inotivo objective. Dicitur quidem iterum
atque iterum: historice et critice procedendum est, sed hac methodo
ecletica non Iit opus scienti licum theologia
*.
Oporteret initio bene
proponere difficultatem problematis ut profunditas et momentum ejus
appareat, et ad eam solvendam non sufficit recurrere ad id quod
subjective placet, sed ad certissima principia objectiva. Alioquin mi
nuitur altitudo fidei et theologia non disponit ad fructuosam intelli
gentium mysteriorum revelatorum, nec ad eorum contemplationem.
Exemplum hujusce defectus methodi habetur in magna quæstione
de concordia libera
*
obedientia1 Christi cum ejus impeccabilitate.
In quæstionibus de concordia duorum extremorum difficile con
ciliabilium, prima lex methodi est: non negare unum ex duobu
*
extremis conciliandis ; sic non solveretur problema, sed tolleretur.
Et plures auctores hoc non satis consideraverunt in præsenti (pia··
stione.
Si dicitur christ ianis : «Nonne perfecta libertate Christus obe
divit præceptis Patris sui, cum vero merito?», omnes vel quasi omnes
respondent affirmative. Pariter si dicitur eis: «Nonne Christus erat
absolute impeccabilis?», affirmative respondent, sed sæpe non cogi
tant de difficultate conciliationis harum duarum affirmationum, (pia·
pro eis sunt certæ et omnino servanda?.

Nodus problematis.
Difficultas autem hujusce conciliationis
apparet in hac classica objectione: Qui libere obedit, potest non obedire. Unde si Christus libere obedivit præceptis Patris sui, potuit
non obedire, sic potuit peccare, et ideo fuit forte im peccans. sed non
absolute impeccabilis, ut communiter tenetur. Et ex altera parte, si
Christus fuit absolute impeccabilis non libero obedivit, libertate a
necessitate seu libero-arbitrio, sed solum libertate a coactione, seu
spon t an eitate (pia
*
jam est in animali bruto: hoc dixerunt jansenist a* :
juxta eos «ad merendum non requiritur in homine libertas a nécessi­
tât!1, sed sufficit libertas a coactione» seu spontaneitas (Denz., 1094).
Pro jansenistis et a fortiori pro Calvin istis sub gratia efficaci unita

230

DE GRATIA EFFICACI

cum præcepto non remanet potentia ad oppositum ; pro illis hæc po
tentia non redit nisi sublata gratia ellicaci. Hic est sensus divisus
Calvini, qui confunditur in pluribus manualibus etiam recentibus
cum sensu diviso thomistarnm, «piorum doctrina sic fieret hæretica.
Hæc confusio magnam ignorantiam quaestionis denotat, ut infra
patebit.
Brevius praesens difficultas, nunc examinanda, est: Aut Chri
stus potuit ab actu præcepto abstinere, et tunc potuit peccare, etiamsi
non peccaverit de facto, scii, tunc non fuit impeccabilis etiamsi fue­
rit impeccans; aut non potuit ab hoc actu præcepto abstinere, et
tunc obediendo non fuit liber libertate a necessitate, nec proinde me­
ruit. Unde videtur quod impeccabilitas et libera obedientia Christi
sese excludant. Hæc est antinomia solvenda.
Ut melius appareat difficultas, notandum est quod sicut Christus
fuit non solum inerrans sed infallibilis, ita fuit non solum impec­
cans de facto, sed absolute impeccabilis de jure.
Christus erat impeccans de facto, prout semper ei dabatur gratia
efficax: ita illi qui conservant innocentiam usque ad mortem præ
servantur a peccato saltem mortali per gratiam efficacem ; sub ista
autem gratia ellicaci nunquam resistunt, sed possunt resistere, prout
remanet in eis misera potentia peccandi, quæ non erat in Christo.
Non solum ei semper de facto dabatur gratia efficax, sed ei debe
batur de jure, et sic Jesus erat non solum impeccans de facto, sed
absolute impeccabilis de jure et hoc tripliciter :
1°) Ratione personæ divinæ Verbi, seu unionis hypostaticae,
absolute non potuit peccare, sive peccato cum hac unione composito,
sive peccato unionem hypostaticam destruente. Peccatum enim re
funderetur in ipsam personam Verbi, prout actiones sunt suppositi
vel personæ, Immo omnes actiones voluntatis hurnanæ Christi non
solum erant rectissimæ, sed theandricæ, et valoris infiniti ad meren­
dum, ratione personæ divinæ Verbi.
2’) Christus erat absolute impeccabilis ratione inamissibilis
plenitudinis gratiæ et caritatis, quæ in eo erat sequela unionis hypo­
statica·.
3°) Christus erat absolute impeccabilis ratione visionis beati
fioœ, quam acceperat in instanti conceptiones suæ et creationis ani
mæ suæ. Sicut beati, non poterat sese avertere a Deo clare viso, nec
etiam Deum clare visum minus diligere.
Quomodo igitur Christus non solum impeccans, sed tripliciter
absolute impeccabilis, potuerit libere obedire præceptis Patris sui?
Videtur quod non: quia non potuit inobedire. — In forma difficultas
est: Ille qui libere obedit, potest inobedire. Atqui Christus, absolute
impeccabilis, non potuit inobedire. Ergo Christus non libere obedivit
præceptis divinis sive positivis sive juris naturalis.
Hæc objectio primo aspectu videtur valde scientifiea, critica, et
insolubilis. Sed, sicut nominalismus vel empirismus, non considerat
nisi facta, non vero naturam rerum; non intelligit naturam objecti
speci ticat ivi electionis liberæ, quod est objectum non ex omni parte
bonum : nec intelligit naturam præcepti et gratiæ (piae dantur ad

IN ( tflUSTO IMPECCABILI ΕΠ' LIBERE OBEblENTI

231

actum libere adimplendum et non ad destructionem libertatis. Sic sub
apparentia acut® intelligent!®, hoc. speciosum sophisma continet
completam problematis inintelligentiam, sicut in existentialisme ho­
dierno, qui est nova forma nominalism) radicalis et empirismi abso­
luti, est inintelligentia completa vit® proprie human® et linis ejus.
Ilæc inintelligentia rerum altiorum theologice vocatur stultitia
spiritualis et cœcitas mentis, quæ opponuntur donis sapienti® et in
tellectus; de his ex professo loquitur S. Thomas dum tractat de
donis istis.
Insisto in hac objectione fundamentali, quia est fortior quam
omnes aliæ quæ fieri possunt. Et notandum est quod haec objectio
facilius intelligitur quam responsio, quia provenit ex modo inferiori
cognitionis nostræ quæ parum superat sensibilia, dum e contra vera
responsio sumenda est ex altitudine mysterii servandi, et postulat
magnam penetrationem et maturitatem intellectus.
Satis quidem facile est videre in confuso quod in hac objectione
est error, sed difficillimum est dicere in quo praecise consistit hic
error ; ita facile, est videre quod est perturbatio in motu alicujus ho­
rologii, vel in motu cordis aegroti, aut in voce alicujus magni can­
toris, sed sæpe dillicillimum est cognoscere praecise causam hujusce
perturbationis et remedium efficax afferre.

Solutio Sancti Thoniæ. — S. Thomas cognoscebat hanc difficul­
tatem, eam sic exponit in IIP Sent., d. 18, a. 2, 5* objectio: «Natu­
ralibus (operationibus, vg. respirando) non meremur, propter hoc
quod hæc sunt determinata ad unum. Sed liberum arbitrium in Chri­
sto erat determinatum ad bonum (quia Christus era impeccabilis) :
ergo ipse per liberum arbitrium mereri non potuit, et ita nullo modo,
cum omne meritum sit ex libero arbitrio». Unde videtur quod duoveritates fundamentales religionis Christian® contrarie opponantur,
scii, quod Christus fuit impeccabilis, et quod, obediendo. libere me
ruit salutem nostram; tota autem nostra vita Christiana fundatur in
valore infinito meritorum Christi, et speciatim ejus obedientiæ he
roic®.
S. Thomas eandem objectionem sic brevius et nervose proponit
in Summa Theologica, IIIs, q. 18, a. 4 : Utrum in Christo fuerit li­
berum arbitrium, scii. 3* objectio: «Liberum arbitrium se habet ad
utrumque (velle aut non velle). Sed voluntas Christi fuit determinata
ad bonum, quia non potuit peccare, sicut supra dictum est. Ergo in
Christo non fuit liberum arbitrium ». Ergo non libere obedivit, nec
meruit proprie.
Ex hoc patet quod adversarii non invenerunt objectionem ; est
jam optime formulât» in operibus S. Thom®.
Sanctus Doctor respondet in Summa Theologica sicut in Com
mentario in Sententias: «Voluntas Christi, licet sit determinata ad
bonum, non tamen est determinata ad hoc vel illud bonum (vg. ad
eligendum Petrum potiusquam Joannem ut vicarium suum). Et ideo
pertinebat ad Christum eligere PER LIBERUM ARBITRIUM CON
FIRMATUM IN BONO, sicut ad beatos».

232

DE GKATIA EFFICACI

Hæc erat alta solutio, quam deinde plures theologi non satis con
sideraverunt. Dixerat etiam S. Thomas in Sent., loc. cit.: «Posse
peccare nec est libertas arbitrii, nec pars libertatis, ut dicit Ansel
mus. Et hæc quidem determinatio (scii, ad bonum morale) ex per­
fectione liberi arbitrii, contingit, secundum quod per habitum gratiæ
et glori® terminatur in eo ad quod est naturaliter ordinatum, scii, in
bono ».
Unde solutio S. Thomæ est quod Christus libere obedivit prae­
ceptis Patris sui, per liberum arbitrium confirmatum in bono, sicut
pertinet ad beatos. Insuper S. Doctor, IIP, q. 47, ad 2, ostendit per
totum articulum quod Christus ex obedientia mortuus est, secundum
illud Joax., x, 18: «Potestatem habeo ponendi animam meam, hoc
mandatum accepi a Patre ineo».
Multi theologi posteriores non attente hæc verba aurea conside
raverunt. Erant tamen pro S. Thoma propriissime, et pro eo veriti
cantur ubicumque datur confirmatio in gratia. Sic Apostoli post Pen·
tecostem erant confirmati in gratia et proinde non poterant peccare
saltem graviter, libere tamen obediebant praeceptis Domini, quando
praecipiebatur eis aliquid non ex omni parte bonum, quia remanet
indifferentia liberi arbitrii circa tale objectum. Ita B. Alaria Virgo,
confirmata in gratia, libere obediebat præceptis Domini : ita animæ
purgatorii quæ confirmantur in bono, nec possunt amplius peccare,
libere adorant Deum nondum clare visum. Item, ut notavit loc. cit.
S. Thomas, beati in cudo, quamvis non libere Deum clare visum di­
ligant (quia Deus clare visus est objectum ex omni parte bonum),
tamen libere obediunt Deo ad aliquod bonum particulare adimplen­
dum; et libere orant pro tali viatore potiusquam pro alio. In summo,
Deus ipse est simul absolute impeccabilis et liberrimus creandi, et
creandi hunc mundum potiusquam alterum. Item per oppositum
damion libere et non ex necessitate odit Deum, sed libertate confir­
mata in malo, ut pluries dicit S. Thomas.
Pro Sancto Doctore, confirmatio in gratia, qua
*
excludit pecca­
tum, nullo modo excludit liberam oibedientiam prercepitis divinis quæ
versantur circa objectum non ex omni parte bonum. Quare? Quia ut
explicatur in *I-II C, q. 10, a. 2: «Si proponatur voluntati aliquod
objectum, quod sit universaliter bonum et secundum omnem consi­
derationem (ut Deus <dare visus), ex necessitate (quamvis spontanee)
voluntas in illud tendit, si aliquid velit: non enim poterit velle op­
positum. Si autem proponitur sibi aliquod objectum, quod non se
eundum quamlibet considerationem sit bonum, non ex necessitate
voluntas fertur in illud » sed libere.
Brevius voluntas conservat
indifferentiam dominatricem circa quodlibet objectum non ex omni
parte bonum, vg. circa dolorosam mortem crucis acceptandam pro
nobis. Insuper nec præeeptum divinum nec gratia efficax tollunt hanc
libertatem psychologicam, quia proprie dantur ad actualizationem
liberi-arbitrii, et id quod liberum arbitrium actualizat, liberum arbi­
trium non lŒdit.
Hæc erat pulchra et alta solutio S. Thomæ; non negabat impec
cabilitatem Christi, nec ejus liberam obedientiam præceptis proprie
dictis, sed concordiam inveniebat in alta conceptione confirmationis

IN CHRISTO IMPECCABILI ET LIBERE OBEDfENTl

233

liberi arbitrii in bono. Sic præbebat fructuosam intelligentiam my
sterii et ad contemplationem ejus disponebat.
Solutio S. Thomæ ad hoc breviter reducitur: libere eligitur
objectum non ex omni parte bonum, ut mors dolorosa pro salute no­
stra, et insuper confirmatio liberi arbitrii in bono non tollit liberum
arbitrium circa res præceptas, sed illud perficit. Sic est in beatis.
Ita in Christo, dum erat simul viator et comprehensor, fuit libertas
ad meritum necessaria, dum proprie obedivit usque ad mortem crucis.
Hæc mors dolorosissima non erat objectum ex omni parte bonum,
non invincibiliter alliciebat voluntatem Christi sicut Deus clare visusj insuper præeeptum et gratia efficax dabantur ad hoc holocau
stum libere adimplendum, et ideo non tollebant libertatem hujusce
actus infinite meritorii. Sic Christus erat supremum obedientiæ
exemplar. Ita perfecte conciliantur elementa problematis, non obstan­
te obscuritate mysterii.
Attamen postea plures theologi hanc altam solutionem non in­
tellexerunt, et aliam viam sumpserunt, secundum quam problema fit
insolubile et ideo non solvitur, sed potius tollitur per negationem
obedientiæ proprie dictæ Christi, qui non fuisset liber in rebus prae
ceptis, sed solum in aliis. Sic non amplius agitur de concordia quia
unum ex duobus extremis conciliandis negatur.

Plures theologi qui
post S. Thomam venerunt, speciatim molinistæ, inceperunt ab hoc
prxesupposito : ut libertas psychologica seu liberum arbitrium rema
neat sub præcepto et sub gratia efficaci non sufficit quod remaneat
potentia ad oppositum, sed requiritur quod voluntas possit compo­
nere cum divino præcepto et gratia efficaci actum oppositum, aut
saltem omissionem præcepti, scii, peccando saltem per omissionem.
Ad hoc responsum est: Si ita est, ut Socrates libere sedeat, non
sufficit quod simul possit se erigere et stare, sed requiritur quod
possit componere cum sessione ipsam stationem in actu, seu quod
possit simul sedere et stare, quod est impossibile. Gratia efficax quæ
componeretur cum resistentia actuali, non esset amplius efficax.
Hoc autem præsnpposito admisso, problema prius positum tit
insolubile: non potest esse concordia liberæ obedientiæ Christi prae­
ceptis Patris cum ejus absoluta impeccabilitate. Si fuerunt igitur
præcepta proprie dicta, Christus impeccabilis eis non libere obedivit.
et proinde non meruit merito obedientiæ propria
*
dictae. Non solvitur
problema, sed declaratur insolubile et tollitur.
Si (piis autem velit hoc admittere servando simul principia Sancti
Thoma·, ponitur maxima dissonantia in thomismo sicut poneretur
falsa nota in symphonia beethoviana.
Hæc difficultas evidenter connectitur et intime cum quæstioue
de efficacia gratia
*.
Quæritur enim: an sub praecepto divino et gratia
ex se efficaci, in Christo impeccabili, obedientia ejus remanserit li
bera et meritoria?
Quænam est origo aliarum solutionum?

—

2,34

I»E GRATIA EFFICACI

Ao confirmatio liberi arbitrii in bono tollat liberum arbitrium
circa præcepta. Ilæc est exacte quaestio solvenda.
Praeter sententiam S. Thomae et thomistarum, sunt duæ seu·
tentiæ.
Quidam dixerunt: Christus non accepit a Patre verum præceptum
moriendi pro salute nostra. Ita. Lorea, citans Paludanum, postea Pe
tau, Franzelin, L. Billot, De Incarnatione, thesis 29 et 30, et cum
quædam modiücatione P. M. de la Taille, Mysterium Fidei, elucid. 7
et S1. Secundum hanc sententiam, Christus non fuit liber in rebus
pra-ceptis, sive juris naturalis, sive juris positivi, quia physice iiu
possibile est comprehensorem velle non obedire. Et Christus non fuis
eet liber nisi potuisset cum praecepto componere inobedientiam. Tunc
oritur in hac sententia magnum inconveniens, scii. : Christus uon
esset supremum exemplar obedientiæ «usque ad mortem, mortem
autem crucis».
Alii, modo eclectico, tenent quod Christus accepit a Patre præ­
ceptum determinans tantum substantiam mortis, non autem circum
stantias temporis, modi, in cruce, etc. Ita Vasquez, Disp. 74, c. 5,
De Lugo, Disp. 26, sect. 7, n. S2 ; sect. 8, n. 102; Lessius, De Summo
bono, 1. II, n. 1S5; vel, ut ait Tournely, Christus poterat obtinere
dispensationem a præcepto. Hæc sententia eclectica tenet cum prae
cedente quod Christus non fuit liber in rebus prœceptis, v.g. non Π
here accepit' præceptum moriendi pro nobis, sed solum circumstantias
mortis quae non erant præceptæ. Est solutio non per penetrationem
intellectualem problematis solvendi, sed per quandam materialem
translocationem elementorum problematis. Insuper Ecclesia semper
affirmavit quod Christus meruit salutem nostram per mortem et pas
sinuem suam, et non solum per circumstantias suae mortis. Cf. Con­
ci 1. Trident. (Denz., 799 ss.).
Thomistæ autem tenent quod Christus accepit a Patre verum et
proprie dictum præceptum acceptandi mortem pro nobis, præceptum
determinans tum substantiam tum circumstantias ejus mortis et quod
tamen Christus libere se obtulit in cruce; id est fuit proprie liber
etiam in rebus proprie praeceptis, libertate perfecta confirmata in
bono. (Cf. de hoc inter thomistes, Joannem a S. Thoma, Gonet, Sal
manticenses, Billuart etc. Vide etiam Dictionnaire de théologie ca
tholique, article « désus Christ » [A. Michel], col. 1304. Longe
tractavi banc quæstionem in opere recenti De Christo Salvatore, To­
rino. 1946, p. 324 344). — Ita quodammodo cum thomistis S. Rober
tus Bellarminus, De justifie., 1. V, c. 11, sed Bellarminus sicut etiam
Suarez hoc explicat per scientiam mediam, quam Thomistæ non
i P. de la Taille concedit tamen thomistis Christum habuisse veram obli­
gationem moralem moriendi, sed juxta ipsum, hæc obligatio non orta est ex
mandato Patris, Christus eam contraxit te se offerendo Patri ad mortem pro
nobis in ultima cæna. Sed hoe non valet pro præceptls naturalibus, quae non
dependent ab acceptatione Christi, nec pro mandato accepto a Patre de quo
loquitur Christus (Joax., x, 18) antequam se offerat Patri ad mortem pro noble
in ultima cm a.

IN CHRISTO IMPECCABILI ET LIBERE GBEDIENTI

235

admittunt. Antea S. Bernardus pulchre dixerat de Christo: « Ne per
deret obedientiam, perdidit vitam » (Sermo ad milites Templi, c. 13».
Momentum autem hujusce discussionis est grave. Si enim ne
gatur libertas Christi in rebus praeceptis, ille non est amplius exein
plar omnium virtutum et conformitatis cum voluntate divina præci
piente. Hoc autem dicere, videtur omnino inconsideratum et inju
riosum Christo. Nec minuenda sunt alta mysteria fidei, ad invenien­
dam apparentem claritatem, quæ potius elongat a contemplatione
divinorum, quam ad eam disponat. In primis considerandum est
quod tides est dc non visis ac pariter contemplatio procedens a fide
viva, donis Spiritus Sancti illustrata.
Unde quoad methodum a theologo servandam in his rebus, no
tandum est quod non uegandæ sunt nec minuend® veritates certis
sim®, scii, in hac quaestione, Christi impeccabi litas et libera ejus
obedientia.
In his magnis quæstionibus quidam negliguut meliores, etiam
quando concordes sunt, commentatores S. Thomæ, (pii tamen per
fectius quam nos ejus doctrinam intellexerunt. E contrario Leo XIII
in Encycl. Aeterni· Patris dixit: «Ne supposita pro vera, nec cor
rupta pro sincera bibatur, providete ut sapientia Thomæ ex ipsis
ejus fontibus hauriatur, aut saltem ex iis rivis, quos ab ipso fonte
deductos, adhuc integros et illimes decurrere certa et concors docto
rum hominum sententia est». Propterea Leo XIII voluit quod Com
mentarii Cajetani et Ferrariensis rursus typis mandarentur in edi­
tione leonina. Velle pervenire ad altam intelligentiam doctrina1
8. Thomæ, negligendo meliores commentatores est idem ac ascensio­
nem magni montis incipere sine duce expprto, cum periculo a vera
via declinandi, et in præcipitium cadendi.
Probatio sententiae thomisticae. — Sententia autem thomistica
sic probatur : 1° Fuit pro Christo præceptum proprie dictum ac­
ceptandi mortem crucis pro salute nostra. 2° Remanebat tamen li­
bertas Christi ut perfecta imago libertatis impeccabilis Dei ; præ
ceptum datur ad actum libere adimplendum, et igitur non tollit li
bertatem psychologicam.
1° Christus habuit veram obligationem acceptandi mortem pro
nobis, ex praecepto Patris.
Legitur enim apud Joan., x, 17-18: « Propterea me diligit Pater,
quia ego pono animam meam, ut iterum sumam eam. Nemo tollit
eam a me, sed ego pono eam a meipso, et potestatem habeo ponendi
eam et potestatem habeo iterum sumendi eam : hoc mandatum accepi
a Patre meo». Nulla est ratio dicendi: hoc est mandatum improprie
dictum. Immo paulo postea apud Joan., xiv, 31, post camam, Jesus
dicit: « Venit princeps hujus mundi, et in me non habet quidquam :
sed ut cognoscat, mundus, quia diligo Patrem, et sicut mandatum
dedit mihi Paler, sic facio n. Agitur proprie de præcepto moriendi
pro salute nostra, nam vox έντελλω, εντολή qua utitur Jesus ad expri­
mendum mandatum Patris in his duobus locis, est semper in N. T.
terminus technicus ad designandum præceptum divinum proprie

236

HE GNATIA EFFICACI

dictum, cf. Ματγη., v, 19; xxn, 36: «Qui solverit unum de mandatis
istis minimis... minimus vocabitur in regno cadorum». «Magister
quodnam est mandatum magnum in lege».
Insuper dicitur apud Joan., xv, K): «Si præcepta mea servave­
ritis, manebitis in dilectione mea, sicut et ego Patris mei præcepta
sentiri, et maneo in ejus dilectione». In hoc textu Christus eodem
modo vocat præcepta· sibi a Putre imposita et ea quæ ipse Apostolis
imposuit; hæc autem erant præcepta proprie dicta. Sic Christus fuit
exemplar obedientiæ perfectæ. Insuper in hoc ultimo textu non so
lum agitur de præcepto moriendi, sed de omnibus præçeptis Patris
quæ servavit Christus et servavit quidem libere ac meritorie pro nobis.
Cum hoc textu videtur inconciliabitis thesis quæ affirmat: Clui
stus non fuit liber in rebus præçeptis. Plura autem ex his præçeptis.
ea scii, quæ sunt juris naturalis, antecedunt spontaneam Christi
oblationem, unde non ex ea, vim habent, ut cogitavit P. de la Taille.
Alii sunt textus qui exprimunt liberam obedientiam Christi prae­
ceptis divinis: «Pater, si vis, transfer calicem istum a me; verum
tamen non mea voluntas, sed tua liat» (Lue., xxn, 42). Sunt quasi
eadem verba ad Hebr., x, 7: « Ecce venio; in capite libri scriptum
est de me, ut faciam voluntatem tuam». Item ad Phil., u, 8: « Humi
liant semetipsum factus obediens usque ad mortem, mortem autem
crucis». — Horn., v, 19: u Sicut per unius inobedientiam peccatores
constituti sunt multi; ita per unius obedicntiam justi constituti sum
multi ». Agitur hic de propria obedientia, sicut de propria inobe
dientia Adæ; obedientia autem proprie dicta habet pro objecto for
mali superioris præceptum proprie dictum, non vero ejus consilium.
Addendum est, quod recurrere ad consilium non juvat ad salvandam
libertatem Christi, nam repugnat etiam summa
*
Christi sanctitati
eum potuisse omittere aut negligere Dei Patris consilia, præsertim
consilia atcrno decreto innixa et ad salutem hominum ordinata,
sicut ad majorem Dei gloriam. humo, sublato omni præcepto, renia
uet mortem Christi cum omnibus suis circumstantiis esse a Deo
voluntate absoluta gradefinitam (cf. Lee., xxn, 22: «Filius humi
nis, sicut definitum est, vadit, verumtamen væ homini illi per quem
tradetur». — Act., n, 23: «Hunc .Jesum definito consilio et prascientia Dei traditum per manus iniquorum affligentes interemistis))).
Christusque sciebat hanc voluntatem divinam, cui non minus repu­
gnabat non conformari, quam peccare. Nec igitur dicendum est cum
Tournely : Christus poterat dispensationem præcepti obtinere; sic
meritum obedientiæ evacuaretur, et hoc non valeret pro præçeptis
juris naturalis, quæ non dependebant ab acceptatione Christi.

2° Quomodo igitur, stante præcepto moriendi, et sub gratia elli
caei, Christus impeccabilis remansit liber obediendo?
In primis certum est quod libertas humana Christi est puris­
sima imago impeccabilis libertatis inercatæ. Deus autem est simul
absolute impeccabilis et liberrimus, v.g. creandi aut nou creandi.

IN CHRISTO IMPECCABILI CT LIBERE OBEOIENTI

creandi hunc mundum, potius quam alterum. Ergo pariter Christus,
ut homo, habet voluntatem simul impeccabilem et liberam circa omne
objectum non ex omni parte bonum. Christus sicut Deus non habet
libertatem nisi in ordine boni, non vero in ordine mali : potentia enim
peccandi seu peccabilitas, sicut fallibilitas, est forma defectibilitatis
*,
nostra
quæ non potest esse in libertate perfecta. Libertas namque
delinitur « Facultas electiva mediorum serrato ordine finis» (P, q. 62,
a. 8, ad 3m). Unde quod eligat aliquid divertendo ab ordine tinis,
hoc pertinet ad defectum libertatis, sicut pertinet ad defectum rarionis quod procedat praetermittendo ordinem principiorum. Hoc est
evidentissimum.
Ut bene appareat, quod libertas Christi est purissima imago li
bertatis Dei, insistendum est in hoc quod Deus quidem necessario
seipsum diligit, sed libere diligit creaturas, seu bonitatem suam ut
manifestandam, scii, ut est ratio diligendi creaturas.
Pariter Christus, ut homo simul viator et comprehensor, neces­
sario quamvis spontanee diligebat Deum clare visum, sed libere dili
gebat bonitatem divinam ut est ratio diligendi creaturas seu objectum
non ex omni parte bonum *.
'
Verum est quidem quod libertas increata et impeccabilis non
subordinatin’ præcepto, dum e contrario Christus ut homo debebat
obedire præçeptis Patris sui, ut dictum est, et videtur quod præ­
ceptum tollat liber totem.
Fespondetur: Præceptum quidem ligat morali ter seu tollit liber­
tatem moralem quoad malum ab eo prohibitum, scii, reddit illicitum
actum oppositum vel etiam omissionem oppositam; sed præceptum
non tollit libertatem psychologicam circa rem præceptum, quia datur
proprie ad actum libere et meritorie adimplendum; unde si præcep­
tum tolleret libertatem psychologicam, seipsum destrueret. Ita æquivaleuter loquitur S. Thomas, III", q. -17, a. 2, ad 2U1. — Remanet
quod electio libera specificatur ab objecto ipsius præcepti, et hoc
objectum v.g. mors dolorosa pro nobis acceptanda, est quid non er
omni /xirte bonum, non infallibi liter alliciens voluntatem humanam.
Præceptum voluntati éXtrinsecum et superadditum non immutat
psychologice voluntatem nec naturam objecti eligibilis a quo speci
fleatur electio libera; immo, ut dictum est. præceptum datur ut actus
obedientiæ libere et meritorie adimpleatur, sicut ipsa gratia efficax;
ergo nec præceptum nec gratia destruunt libertatem, stante indiffe
rent i a· judicii circa prædictum objectum speci ti cati vu m non ex omni
parte bonum.

Solutio objectionis in forma. — Remanet tamen, ut aiunt, diffi
cultas ut solvatur objectio sic proposita in forma : Ille qui libere obe
dit, potest inobedire. Atqui Christus absolute impeccabilis non potuit
inobedirc, scii, nequidem habuit potentiam inobediendi. quam nos
' Insuper, ut notant Capreolus, Ferra riensls, Soto, in Christo amor ipsius
Del regulatus non a visione beatifica, sed a scientia Infusa, ernt liber, et di­
stinguebatur specie moduli ab amore beatifico ipsius Del sicuti est cogniti.

238

l»E GRATIA EFFICACI

habemus etiam dum obedimus actualité!· de facto. Ergo Christus non
libere obedivit.
Facilius, ut notavimus, intelligitur hæc objectio desumpta ex
modo inferiori cognitionis nostræ quæ parum superat sensibilia, quam
solutio desumenda ex altitudine mysterii servandi.
Responsio thorn istarum subtilis est, sed simul profunda si dili
genter consideratur. Respondent: Distinguo majorem : Ille qui libere
obedit, potest inobedire, aut privative, scii, peccando saltem per
omissionem, aut negative tantum, prout obediendo retinet potentiam
non volendi objectum electionis aliunde præceptum, eoncedo.
Contradistinguo minorem : Atqui Christus impeccabilis non po­
tuit inobedire privative, scii, peccando, concedo; non potuit inobedire
negative, nego, quia, obediendo, retinuit potentiam non volendi
objectum electionis aliunde præceptum.
Hæc subtilis distinctio quibusdam videtur mere verbalis. E cou
trario psychologice apparet ejus significatio, v.g. quando optimus
religiosus debet acceptare per obedientiam durissimum sacrificium:
sæpe nequidem habet tentationem inobediendi privative seu peccandi;
sed optime videt quod sacrificium ab eo postulatum est objectum non
ex omni parte bonum et libere eligibile. Ita Abraham in suo sacrficio
et B. Maria Virgo in Cal vario.
Sed ut appareat profunditas prædictæ responsionis revocandum
est in memoria quod valde differt simplex negatio a privatione boni
debiti, scii, a malo. Sic communiter distinguitur nescientia quæ esi
solum negatio, ab ignorantia quæ est privatio, et a fortiori ab errore.
B. Alaria Virgo plura nesciebat, sed non proprie ea ignorabat, nec
errabat, quia sciebat quidquid scire debebat. Ignorare proprie esi
non cognoscere ea quæ scire debemus. Nescio linguam siiiensem, non
proprie eum ignoro.
Aliud exemplum distinctionis inter negationem et privationem:
Si Deus non creasset mundum, non fuisset in eo privatio alicujus
perfectionis, sed solum negatio. Non enim Deus est melior aut sa
pientior ex hoc quod libere creavit universum orbem. « Dieu n’est
pas plus grand pour avoir créé l’univers» ut dicit Bossuet contra
Leibuizium. Creatio libera quidem conveniens est, sed non fuisset
inconveniens non creare; Deus non fuisset sterilis: nec ab æterno
fuit sterilis antequam crearet.
'
Quid sit exacte posse non obedire negative prout distinguitur a
privatione obedientiæ seu a peccato inobedieutia
*.
Est posse non eligere objectum aliunde præceptum prout hoc
objectum speciticativum electionis est non ex omni parte bonum, sed
bonum sub uno aspectu, et non bonum sub altero.
Ita erat pro Christo mors crucis; dolorosissima sub uno aspectu
pt fecundissima sub altero, hic Christus, obediendo geaerosissime.
potuit non obedire negative, in senso diviso: scii, sub ipso præcepto
et sub gratia efficaci remanebat in eo hac potentia ad· opposit um. quffi
non erat misera potentia |h< < andi. hic luit non solum impeccans de
facto, sed absolute impeccabilis de jure et tamen liber etiam in re­
bus præceptis.

IN CHRISTO IMPECCABILI ET LIBERE OBEDIENTI

239

Aliis verbis remanebat in Christo indifferentia judicii et volun
tatis erga hoc objectum eligibile, et ut fieret electio in actu debebat
intervenire libertas Christi, sed ipsa nunquam deficiebat quia, ut
dixit S. Thomas, erat «confirmata in bono».
Id est libertas Christi semper interveniebat rectissime : 1 quia
Christus erat persona divina impeccabilis; 2° quia habebat plenitu
dinein inamissibilem gratia? et caritatis; 3° quia habebat visionem
beatificam ; et insuper semper accipiebat gratiam eflicacem ad libere
et meritorie obediendum, et nequidem erat in mente ejus minima in
clinatio ad inobedientiam privativam, scii, ad peccatum.
Si Abraham, sese præparando ad immolationem filii sui, non ha
huit minimam inclinationem ad inobediendum privative, nec B. Virgo
Maria in Calvario, a fortiori Christus ipse : et sic psychologice valde
distinguitur posse inobedire privative, seu peccare, et posse non obe
dire negative, scii, posse non eligere objectum eligibile aliunde
præceptum.
Unde Christus sic potuit recusare mortem secundum se et aliunde
præceptum, non vero mortem ut prœceptam. Aliis verbis Christus
libere obedivit, non hoc sensu quod potuerit facere aliquid contra
præceptum, sed hoc sensu quod potuit non facere id quod aliunde
praecipiebatur. Sic remanebat libertas exercitii.
Christus non poterat dividere positive, scii, quasi separare nega,
tionem mortis a præcepto ; sed poterat dividere prœcisive negationem
mortis a præcepto. Ita in objecto simul vero et bono, intelligentia
attingendo verum non separat illud a bono, sed prœscindit a bono.
Item essentia angeli et animæ immortalis non potest separari ab ejus
existentia, et tamen ab ea realiter distinguitur, quia, ante conside
rationem mentis nostræ, Angelus non est suum esse, anima immor
talis non est suum esse, sic differunt a Deo.
Item sub gratia efficaci voluntas nostra potest resistere si velit,
sed sub hac gratia hoc nunquam vult. Sed hoc non intelligitur a no
minalistis qui unice considerant facta, in præsenti actum concretum
voluntatis, non vero naturam ejus specificatam ab objecto non ex
omni parte bono.
Insuper notandum est quod rara est libertas œquilibi ii. scii, erga
duo bona æqualia et æqualiter eligibilia, sicut quando artifex facit
murum ex lapidibus omnino «qualibus, liberrime ponit unum lapi
dem in parte superiori parietis et alium in parte inferiori. Genera
liter adest libertas sine hoc aequilibrio perfecto; v.g. quando homo
eligit bonum honestum potiusquam bonum delectabile inhonestum.
Unde libertas definitur secundum S. Thomam (1·-II··, q. 10, a. 2) :
indifferentia dominatrix voluntatis circa objectum non er omni parte
bonum; non dicitur circa objectum æqualiter bonum sub uno aspectu,
et non bonum sub altero. Etiamsi objectum appareat notabiliter me
lius quam non bonum (ut Deus nondum clare visus) remanet libertas.
Denique mens nostra non transit de judicio speculativo praetico
{video meliora, proboque), ad judicium practico-practicum (deteriora
sequor judicando practice hic et nunc quoti sunt eligenda), nisi vo
hintas nostra jam inchoative et actualiter afficiatur ad objectum
quod de facto eligitur.

240

DE GRATIA EFFICACI

Sic adulter nunquam abstinet a suo peccato, nitji remota actuali
ejus affectione ad hoc peccatum; et tamen stante hac affectione, li­
bere comittit suum peccatum.
Pariter in casu nostro: Christus nunquam abstinuisset ab actu
obediendi, nisi remoto prœcepto, et tamen stante hoc prtrccpto, libere
obedi vit. Objectum eligibile, specilicans electionem ejus, erat non ex
omni parte bonum, ei praeceptum superadditum datum ad actum li­
bere adimplendum non destruebat libertatem. Pariter confirmatio in
bono, data ad perficiendam ejus libertatem, eam non destruebat,
ut patet.
Ergo remanebat libertas a necessitate circa objectum non ex oinni
parte bonum, seu non infallibiliter alliciens voluntatem.
In hoc apparet immensa differentia inter adhæsionem nostram va
lori ontologico primorum principiorum rationis et adhaesionem Christi
pnecepto moriendi pro nobis. Nunquam retractavi id quod dixi con­
tra philosophiam actionis scii. : erronee tenet quod adhæsio nostra
valori ontologico primorum principiorum rationis est libera. Ut dicit
S. Thomas, Ia-IPe, q. 17, a. G, loquendo de valore real i primorum
principiorum: «Assensus talium vel dissensus non est in potestate
nostra, sed in ordine naturæ. Et ideo proprie loquendo, naturæ im
perio subjacet ». E contrario Christus libere voluit acceptare mortem
crucis pro salute nostra·; hoc objectum erat sub uno aspectu doloro­
sissimum et sub alio optimum ac fecundissimum; sic fuit libere volitum, et non diminuta libertate, sed perfectissima libertate, quia
præceptum, datum ad actum libere adimplendum, dirigebat et non
destruebat libertatem, item confirmatio in bono eam nullo modo he
débat, sed maxime perficiebat.
Ikec alta doctrina mirabiliter exprimitur a S. Thoma in loco
classico jam citato initio hujus relationis, scii. IIP, q. 18, a. I.
ad 3"': « Voluntas Christi licet sit determinata ad bonum, non tamen
est determinata ad hoc vel illud bonum. Et ideo pertinet ad Christum
digere per liberum arbitrium confirmatum in bono, sicut ad beatos»'.
1 Item, secundum S. Thomam, sub gratia efficaci voluntas nostra potest
dissentire (remanet potentia ad oppositum), sed nunquam dissentit. Dicit enim
S. Doctor. IMI®·, q. io, a. 4, ad 3m : «Si Deus movet voluntatem ad aliquid.
incompossibile est huic positioni, quod voluntas ad illud non moveatur (alloquia
motio divina non esset efficax» Non tamen est impossibile simpliciter» (quia
remanet potentia ad oppositum».
I®, <| IU. a. s· «Cum voluntas divina sit efficacissima. non solum sequitur.
i|U<m1 liant ea qua· Deus vult fieri, sed quod co modo liant quo Deus ea fieri vult:
vult autem qtuedam Deus fieri necessario, quiedam contingenter». Et ibid, ad
2m : « Ex hoc ipso quod nihil voluntati divina» resistit, sequitur quod non solum
liant ea quii· Deus vult fieri, sed quod liant contingenter vel necessario, qnir
sic fieri vult ».
De Veritate, q. 22. a. 8: « Omnis actio voluntatis in quantum est actio, non
solum est a voluntate ut Immediate agente, sed etiam a Deo ut primo agente,
qui vehementius imprimit; untie sicut voluntas potest immutare suum actum,
ita et multo amplius Dens ».
Di Malo. <i. c, a. 1. ad »m : « Deus movet voluntatem immutabiliter propter
efficaciam virtutis moventis qu» deficere non potest; sed propter naturam vo­
luntatis mota» qua· indifferenter se habet ad diversa, non Inducitur necessitas.

LX ( HillST<» IMPEi i’ABILl ET LIBERE OBEOIE.VJ I

liæe pauca verba S. Thomæ plus valent quam longae disserta
tiones qua
*
scriptie sunt postea a theologis qui recesserunt ab eo.
dicentes: «Christus non fuit, liber in rebus præceptis». Si ita esset
Christus non esset supremum exemplar obedientiæ proprie dicta
*.
Ergo non inconciliabilis est absoluta inipeccabilitas Christi cum
ejus libertate in rebus piieceptis. Non igitur limitanda est ejus liber­
tas nec ejus meritum. Sufficit considerare: Γ quod voluntas Christi
est purissima imago voluntatis divin» simul omnino impeccabilis et
liberrima· erga creaturas; et 2° quod præceptuni, quamvis tollat li­
bertatem moralem, circa objectum prohibitum, non tollit libertatem
psychologicam circa media non necessario et intrinsece connexa hic
et nunc cum beatitudine ; immo omne præceptuni hanc libertatem
psychologicam supponit et affirmat, prout ordinatur ad artum libere
adimplendum, et si eam tolleret, suam propriam naturam prsecepti
destrueret.
I la
*c præclara doctrina dat fructuosam intelligentiain mysterii Re
demptionis et disponit ad contemplationem divinorum, prout in hac
sententia et in ea sola Christus apparet ut supremum exemplar obe
dientiae proprie dictie præceptis divinis. Sic non minuitur altitudo
verborum ejus; «·Propterva me diligit Pater, quia ego pono animam
meam... pro ovibus meis..., hoc mandatum accepi a Patre meo».
«Sicut mandatum dedit mihi Pater, sic facio». «Si præcepta mea
servaverit is, manebitis in dilectione mea. sicut et ego Patris mei pra
Oepta serrari, et maneo in ejus dilectione ». « Pcce venio... ut faciam,
Deus, voluntatem tuam». Sic vere et proprie «Christus fuit obe
diens usque ad mortem, mortem autem crucis». Ad minus illi qui
hanc sententiam non admittunt, agnoscant magnam probabilitatem
et altitudinem ejus et quod S. Thomas ipse eam docuit.

Si autem remanet libertas Christi sub gratia ex
se efficaci, non obstante triplici causa ejus impeccabilitatis (unione
hypostatica, inamissibili plenitudine gratia·, visione beatifica), a for­
tiori remanet libertas nostra sub gratia ex se efficaci; sub ea quidem
nunquam peccamus, sed habemus tristem potentiam peccandi quam
Christus non habebat; sub gratia ex se efficaci liberum arbitrium no
strum potest dissentire si velit, sed sub ea nunquam dissentire vult.
Id est : non possumus quidem com ponere cum gratia ex se efficaci
resistentiam actualem, gratia non esset amplius efficax; ita Socrates
non potest componere sessionem ejus cum statione, non potest simul
sedere ei stare, hoc est absolute impossibile et contradictorium.
Corollarium.

sed uiu.net libertas... Deus omnia movet proiwrtionallter, unumquodque secun­
dum suum modum ».
Sic S. Thomas semper intellexit verba S. Scriptura·: « Cur regis in manu
Dei, <7 quocunque voluerit inclinabit illud» (Cf Oontra Gentes, Ill, c. Sil).
<. Ln us rst qui operatur in vobis velle et perficere pro bona voluntate » u Qui
*
enim O discernit
*
Qufd autem, habes quod non accepisti
*
si autem accepisti,
quid gloriaris quasi non acceperint ». Non Inutile est Igitur explicare Summam
Theologicam articulum |>er articulum; non sutliclt eam consultare, inspicere aut
citare unam partem, aliam negligendo.
16 — U(HRI6<a

LuituM»

be Oralia

212

DE

GRATIA EFFICACI

Sed ut Socrates libere sedeat, sufficit quod simul possit se erigere
et stare; similiter ut libere sequamur impulsum gratiæ ex se efficacis
sufficit quod remaneat potentia ad oppositum. Id est: sub gratia ef­
ficaci liberum arbitrium potest dissentire in sensu diviso. Ilie est
sensus divisus Sancti Thomæ et thomistarum, totaliter diversus a
sensu diviso (’alvini, qui dicebat : sub gratia efficaci non remanet p<>
tentia ad oppositum, sed sublata hac gratia rursus potentia ad oppnsitum in nobis est. Unde concludendum est: Si in Christo infallibi­
liter et libere obedienti gratia ex se efficax non destruit libertatem
ejus, nunquam dicendum est: hæc gratia ex se destruit libertatem
nostram. E contrario eam nequidem minime lædit, sed eam actualizat
et perficit, causando nobiscum modum liberum electionum nostrarum,
cf. I». q. 19, a. 8.
Sic terminantur hi Excursus de gratia efficaci relate ad spiritua
litatem, in sanetis, praesertim in martyribus et in Christo impeccabili
ac libere obedienti. Nunc redeamus ad explicationem textus S. Tbomœ, agendo de causa gratiæ.

rg
!"

0

QCÆSTIO (WH.

DE

CAUSA

GRATIÆ

Post considerationem tinis gratiæ seu necessitatis ejus ex fine,
et essentiæ ac divisionum gratiæ, S. Thomas hic considerat ejus cau­
sam præsertim efficientem, art. 1 et simul dispositionem ad gratiam
ex parte recipientis (art. 2 et 3), consequenter ponit quæstionem
utrum gratia sit æqualis in omnibus (art. 4) et utrum aliquis possit
scire se habere gratiam (art. 5).
AttT. I.

UTRUM SOLUS DEUS SIT CAUSA CRATIÆ.

Status quaestionis. — Quæstio est directe de gratia habituali, in­
directe de gratia actuali, prout est motus ad habitualem ad quam
disponit.
Insuper quæstio est de sola causa principali efficiente
physica; quia humanitas Christi et sacramenta sunt causæ iustru
mentales gratiæ; cf. IIP, q. 62. a. 5. Causa tandem meritoria prin
cipalis est Christus ut infra dicetur q. 114. a. 6.
est : No/ux Deus potest esse causa principalis efficiens
physica gratiæ.
Probatur 1° ex Sacra Scriptura.
Job., xiv. 4. ubi dicitur:
«Quis potest facere mundum de immundo conceptum semine? Nonne
tu (pii solus es?». Item Ps.. lxxxiii, 12: «Gratiam et gloriam dabit
Dominus». — Is., xliii, 25; Jeh., xxxi, 18: Lam., v, 21; Rom.. m,
30, vni, 33: II Cor., m, 5, Phil., u, 13; Jo., xiv, 16. In his omnibus
dicitur quod solus Deus remittere potest peccata per justificationem,
(’one. Arausic.. can. 7, 9, 10, 14, 15, 20, 25: Cone. Trident., sess. VI.
c. 7, de justificatione impii.
Probatur 2° ratione theologica apodictica :
Nihil potest, propria virtute, efficienter producere aliquid al­
tioris ordinis (piam ipsum sit. (Brevius: plus non producitur
a minori).
Atqui gratia est altioris ordinis quam quodlibet agens creatum,
cum sit participatio divinæ natura’.
Ergo nullum agens creatum, sed solus Deus potest esse causa
principalis efficiens physica gratiæ.
Notate quoad minorem: S. Thomas dicit «gratia excedit omnem
naturam creatam» et non solum, ut miraculum, omnes vires et exi
Responsio

f

2 il

DE < Λ I S Λ ίίΙί ΛΤί.Ε

genti as naturæ creatæ. Gratia transcendit miraculum, per miraculum
resurrectionis supernaluraliter restituitur vita naturalis, cadaveri
dum e contra gratia est vita essentialiter supernaturalis.
Confirmatur: Sicut solus ignis potest ignire, ita solus Deus po
test deificare, seu dare participationem sua· intima· naturae et pro
inde jus ad vitam æternam.
Objectio: Sed justus jam habens gratiam, potest eam in altero
producere.
Respondetur: Si haberet naturam divinam, sicut habet huma­
nam, concedo: sed habet solum participationem divinæ naturæ, et
sic licet possit illa fini in se, non potest tamen illam aliis comimini
care, sicut filius adoptivus non potest adoptare. Nequi dem possumus
producere inlelligentiam in altero, nisi prout posita in embryone ul
tinia dispositione ad animam intellectivam, Dens eam creat.
Angelus non potest alium angelum generare, quia angelus non
potest produci nisi per creationem, scii, nisi a Deo: et gratia ut sta·
tim videbimus non potest educi nisi a· potentia obedientiali sive ani
nue, sive angeli, et solus Dens potest aliquid educere de potentia
obedientiali.
Ad /,un : Humanitas Christi est causa inst rumen talis productionis
gratia·, agendo scii, virtute Dei. principalis agentis. Sic Christus,
caput Ecclesiæ, influit in nos gratiam quam nobis obtinuit per me­
rita sua in fluita. IIP, q. 8, a. 1.
Ad
Item sacramenta solum intrumentaliter causant gra
tiam (legere ad 2'”": non agitur solum de virtute intentional) in
sensu virtutis practice significativa?).
Id 3um: Angelus purgat, illuminat et perficit hominem per nui
dum instructionis cujusdam (ut spiritualis director), non infundendo
gratiam.

Dubium. —Occasione hujusce articuli thomistæ quærunt utrum
gratia creetur an educatur de potentia obediential i anima'.
Communius respondetur: Gratia non creatur, nec concreatur,
sed educitur de potentia obedientiali anima.
1 Ilæc responsio Inudatur in multis locis S. Thoniæ, praesertim
1' 11·“. q. 110, a. 2, ad 3·»”» et q. 113, a. 9. ubi dicitur: «creatio ex
parte modi operandi scii. e.r nih ilo, est ma jus opus quam justificatio,
licet ex parte rei producta·, justificatio sit majus creatione cæli et
*».
terra
Item /te Veritate, q. 27, a. 3. ad !>'"» ; et q. de Virtutibus
in communi, a. 10. ad 2lun et 13""
*.
S. Thomas docet habitus su
pernaturales educi ile potentia obedientiali subjecti.
2° Probatur responsio ratione theologica.
Creari est produci ex nullo præsupposito subjecto, dum educi
• le potentia obedientiali alicujus subjecti est. produci depen­
dentor ab isto subjecto per causam supernaturalem.

\\ SOIJ'S PEI'S SIT CAPSA GRATIÆ

245

— Atqui gratia» tanquam accidens inharens animæ producit nr dr
pcndcntcr a substantia aniinæ, per Deum causam supernaturalem.
Ergo gratia non creatur, sed educitur de potentia obedientiali
animæ.
Major continet ipsam definitionem et creationis ei eductionis.
sed ad bene intelligendum quid sit educi de potentia obedientiali,
oportet in memoriam revocare quid sit potentia obedientiali
:
*
de hoc
longe tractavimus alibi: De Revelatione. t. I, p. 377.
Est in aliquo subjecto potentia passiva non naturalis, quia non
dicit ordinem ad agens naturale, sed est potentia passiva quæ dicit
ordinem ad agens supernaturale, cui obedit ad recipiendum ab eo
quidquid dare voluerit.
Cf. III
,
*
q. 11, a. 1 ; q. 1, a. 3, ad 3ω" ; De Virtutibus in communi,
a. 10. ad 2"J» et ad 13,un ; Compendium theol., c. 101: De Pol., q. 6,
a. 1. ad 18um, et Tabulam auream, ad verbum «Potentia», N. 10.
ita jam in ordine naturali forma statute educitur de potentia ligni,
prout lignum obedit statuario, vel lutum figulo.
Minor. Gratia est accidens inlnerens animæ, ergo dependet a
substantia animæ in esse, ergo pariter in fieri, prout fieri est via ad
esse. Unde creari est proprium rei subsistentis quæ habet esse inde­
pendenter ab aliquo subjecto.
Ergo sequitur conclusio.
Conceditur tamen quod Deus de potentia absoluta posset creare
gratiam independenter a quolibet subjecto, sicut potest efficere quod
accidentia eucharistica existant independenter a subjecto, sed hic
modus foret miraculosus non connaturalis, nec secundum potentiam
ordinariam in ordine supernatural!, de qua loquimur nunc.
Non dici potest quod gratia concreatur. sicut dicitur quod anima
primi hominis concreata est cum suo corpore: quia revera, ut dictum
est, gratia, ut accidens animæ, fit depende uter ab ea. dum e contra
anima intellectiva non educitur ex potentia materia
*
sicut animæ
brutorum, sed est independeus a materia in suo fieri, sicut est in­
trinsece independens ab ea in suo esse et suo operari, ex quo sequitur
quod sit immortalis.
N' olruntur ob jec t i on es :
/“ Objectio: Gratia in Sacra Scriptura dicitur creari, Ps.. i., 12:
«Cor mundum crea in me Deus»; Gal., vi, 11: «In Christo nova
creatura»; Dph.. n, 10: «Creati in Christo .lesu ».
Respondetur: Dicitur creari moraliter non physice. Moraliter
quia nullum meritum supponit ; non physice quia subjectum supponit.
2* Objectio: Agitur de difficultate recte definiendi potentiam obe
dientialem ita ut serventur simul absoluta gratuitas gratia
*
et ejus
convenientia cum natura animæ nostra1.
Etenim, id quod est summe conveniens pro humana natura nequii
esse absolute gratuitum. Atqui elevatio ad visionem Dei est summe
conveniens. Ergo nequit esse absolute gratuita.

246

r>E

causa gratle

Aliis verbis: Si gratia est conformis sett conveniens uostræ na
turæ, eam perficiendo, videtur quod potentia obedientialis, sit plus
quam non repugnantia ad accipiendum a Deo quidquid voluerit. Si
autem hæc potentia obedientialis est plus (piam non repugnantia, est
minima entitas distincta ab essentia animæ et facultatum, et turn·
est ordinatio positiva ad vitam gratia' et proinde est simul quid c*
sentialiter naturale ut proprietas naturæ, et quid essentialiter super
naturale specificatum ab objecto supernaturali cognoscendo et dili
gendo. Sic autem habetur confusio duorum ordinum.

Η

4

Respondetur: Longe hanc difficultatem examinavimus in alio
opere, De Revelatione, t. 1, p. 399 402. Item Sa ima Uticenses circa
præsentem articulum.
Certo datur in anima nostra potentia obedientialis ad accipienda
dona supernataralia semper altiora, imo ad unionem Hypostaticam,
et etiam in Sanctissima Anima Christi ad majorem gradum luminis
gloriæ (piem Deus de potentia absoluta producere potest. Proinde
S, Thomas pluries dixit quod potentia obedientialis nequit perfecte
impleri. Est enim capacitas recipiendi a Deo quidquid Deus voluerit.
Deus autem potest velle et producere quidquid non repugnat. Ergo
potentia obedientialis, ratione sui formaliter, non est ordinatio posi
tiva natura
*
uostræ animae aut facultatum ejus ab objectum superna
tu rale et nihil aliud importat (piam simplicem non repugnantiam seu
capacitatem ad accipiendum quidquid Deus voluerit. Ratione autem
subjecti et materialiter, identiticantur omnino cum essentia animæet
cum essentia facultatum, sive passivarum sive activarum, qua
*
ad
ordinem gratia
*
elevari possunt. Ideo potentia, obedientialis seu ele
vabilis respicit immediate, non objectum supernaturale cognosce»·
dum et diligendum, sed agens supernaturale cui obedit, scii. Deum
qui liberrime et gratuito potest nos elevare.
Unde ratione sui formaliter potentia obedientialis nihil aliud
importat nisi non repugnantiam. Sed Deus, conferendo dona sua su
pernaturalia, per ea perficit quidem naturam anima
*,
eam elevando
ad superiorem ordinem.
Sic hæc gratiæ dona sunt simul omnino gratuita, nullo modo
debita, et perfecte convenientia nostræ naturæ, convenientia tamen
non naturali sed supernaturali, simul altissima, profundissima et
gratuita. Unde ad objectionem: quod est sumine conveniens, conve­
nientia naturali, nequit esse gratuitum, concedo; convenientia super
naturali, nego. Et hoc est ipsum mysterium essentia
*
*
gratia
(piae
simul est quid gratis datum et gratum faciens.

Art.

11.
UTRUM REQUIRATUR ALIQUA PRÆPARATIO
ET DISPOSITIO AD CRATIAM EX PARTE HOMINIS.

Status quæstionis. — Agitur de dispositione ad gratiam habitua
lem, nam ad gratiam actualem certum est quod nulla præparatio re
quiritur ex parte hominis, quasi præveniens divinum auxilium: sed
potius (puecnmque præparatio quae in homine esse potest est exm·

1>E IHSI’OSITIONE AO GRATIAM

2-17

tia actuali præveniente, ef. supra q. 109, a. 6 et rursus hoc dicitur
hic. in corpore articuli.
Quoad dispositionem ad gratiam habitualem, theologi generaliter
conveniunt quod requiritur ex parte hominis, sed quidam volunt hanc
dispositionem esse tantum moralem et ex institutione divina, non
physicam.
Thomæ est: D/ gratiam habitualem pra-cj-igitur
aliqua gratiæ præparatio ex parte hominis adulti sui compotis. Et
luec dispositio est motus seu actus liberi arbitrii in Deum.
Probatur /°. — Auctoritate Concilii Tridentini, sess. G, cap. 6
(Denz.,798) et can. 9 (Denz.,819): «Si quis dixerit, sola fide impium
justificari, ita- ut intelligat nihil aliud requiri, quod ad justificationis
gratiam consequendam coeperetur, et nulla ex parte neces.se esse eum
suæ voluntatis motu p nepa rari ac disponi, an. sit».
Hoc fundatur in Sacra Scriptura. 1 Hcg., vn, 3: «Praeparate
corda vestra Domino» et apud Zach., i, 3: «Convertimini ad me...
et ego convertar ad vos».
Probatur Z". — Ratione theologica.
— Forma perfecta et permanens, juxta communem providentiam.
non introducitur in subjectum nisi dispositum.
-■ Atqui gratia habitualis est forma perfecta et permanens.
Ergo non introducitur in animam, nisi dispositam, dispositione
suæ naturæ convenienti, scii, per actum liberum erga Deum,
nam homo secundum suam naturam est liber. Agitur de adultis.
Conclusio

S.

Major veriticatur in online naturali semper, sive agatur de forma
substantiali sive de accidentali. 1‘roportionaliter autem, simili ratio
ne. ita debet esse in ordine supernaturali; sic ad visionem beatificam
requiritur quod intellectus sit dispositus per lumen gloria· ut uniatur
divina· essentia·. Rectus ordo exigit ut ab uno extremo ad aliud extre­
mum. scii, a privatione ad formam, non liat transitus nisi quibusdam
inediis, unde, dicit S. Thomas, nulla forma potest esse nisi in materia
disposita. Alioquiu lit monstrum. Ita quidam professores faciunt mon
stra proponendo altissimam doctrinam sine præviis dispositionibus,
tum· non intelligitur et lit quid periculosum, v.g. prædestinatio sic
intelIigitur in sensu Calvini.
Ad /u,n : S. Thomas notat quod præparatio imperfecta, quæ frequen
1er tempora præcedit infusionem gratia Itabit ualis, non est meritoria,
nam gratia habitualis est principium meriti. E contra pneparatio
*
qua
est simul cum infusione gratiæ habitualis procedit ab ea. et est
igitur meritoria non gratia· sed gloria
*.
Cf. q. 113, a. 8, infusio gra
tiae pra
*cedit
natura non tempore hanc praeparationem, in qua est
primus actus caritatis et fidei vivæ.
Ad >lLm : Praeparatio quæ immediate antecedit tempore infusio
nem gratia·, generaliter fit paulatim sub influxu gratia
*
actualis, sed
fieri potest subito.

24 8

I>E CAUSA UHATIÆ

.4 J11111 : Dens, ut agens infinita? virtutis, «nullam præpara
tioneni exigit quam ipse non faciat». Et secundum communem pro·
videntiæ ordinem, hanc praeparationem in adultis producit per gra
tiam actualem, quamvis possit de potentia absoluta conferre gratiam
habitualem non disposito, ut dormienti, sed tunc dormiens eam re
cipit non ut homo. scii, cum usu rationis et libertatis.
Utrum actus liberi arbitrii sic supernaturaliter
moti a Deo disponant ad gratiam solum moraliter, ex institutione
divina, an physice, ex natura sua, et insuper utrum physice efficien­
ter an solum physice dispositive.
Respondent satis communiter Tboniista
*
: Hi actus disponunt ad
gratiam non solum moraliter sed physice dispositive, non vero ef­
ficienter.
Probatur per partes.
1° Non solum moraliter: quia actus liberi arbitrii superna
tura·! i ter moti a Deo est quœdam inchoatio ordinis gratia1, se habet
enim ad gratiam habitualem sicut motus ad terminum. Atqui in
choatio est dispositio non solum moralis ex institutione divina, sed
physica ex sua natura ad consummationem motus in terminum.
Ergo hi actus disponunt non solum moraliter. sed physice ad
gratiam.
II" Non tamen physice efficienter: sed dispositive tantum. Pro­
batur 1°.
Ex Concilio Tridentino. sess. 6, cap. 7, ubi describens
causas justificationis, nullam aliam causam efficientem agnoscit
nisi Deum ut principalem, et sacramentum ut instrumentaient. Et
in capite præcedenti, Concilium, agens de actu liberi arbitrii, eum
refert ad rausam dispositivam quam distinguit ab efficiente.
2° S. Thomas hoc pariter declarat in De Veritate, q. 28, a. 8,
ad 2um. et ad 711111 : «Motus liberi arbitrii non est causa efficiens in­
fusionis gratia·; unde contritio non est causa efficiens remissionis
culpæ sed virtus clavis, vel baptismum».
3° Ratio theologica est; quia gratia habitualis est habitus non
acquisitus sed infusus «quem Deus in nobis sine nobis operatur»,
secundum verba S. Augustini in definitione virtutis infusa
*.
Si, e
contra, actus nostri efficienter concurrerent ad productionem gratiæ
habitualis, hu
*c
gratia diceretur potius habitus acquisitus quam
infusus.
Insuper repugnat quod actus efficiat potentiam activam cujus
est proprius et connut uratis effectus, \g. repugnat quod actus in­
tellectionis efficiat potentiam intellectivam. Atqui habitus super
naturales habent rationem non solum puri habitus sed etiam po­
*,
tentia
scii, dant primum posse connaturale in ordine su per naturali.
Corollarium : Idem dicendum est de augmento gratiæ et virtu­
tum infusarum: actus nostri superna tu rales disponunt ad hoc
augmentum non solum moraliter (id est meritorie) sed physice, nou
tamen efficienter, sed dispositive ; nam eadem est ratio augmenti
habitus infusi, ar prima
*
productionis. Cf. *·11
1,1
q. 24, a. 1, 5. G:
De augmento caritatis.
Dubium.

—

249

1·Ε AXIOMATE « I'ACIENTI QUOI» IN SE EST...»

Λht.

Ili.

UTRUM NECESSARIO DETUR GRATIA HABITUA­
LIS SE PRÆPARANTI AD CRATIAM,
CIENTI QUOD IN SE EST.

SEU

FA­

Status quaestionis.
.lam in q. 109. a. G, S. Thomas ostendit
quod homo non potest sese praeparare ad gratiam habitualem sine
gratia actuali, sine auxilio supernatural! Dei, nam ordo agentium
debet correspondere ordini finium, et sic explicavit commune effa
tum « facienti quod in se est (cum auxilio gratiæ actualis) Deus
non denegat gratiam (habitualem)n. Ad gratiam actualem non re­
quiritur praeparatio, sed ipsa, ut præveniens nos, praeparat ad
justificationem.
Nunc autem S. Thomas ostendit infallibilem connexionem ju­
stificationis cum ista praeparatione. Ut statim videbimus, non re­
currit ut Molina ad pactum initum inter Christum et Patrem, ra­
tione cujus pacti, facienti quod in se est solis viribus naturæ Deus
nunquam denegaret gratiam.

Thomæ est: Pra paratio hominis ad gratiam, non
prout est a libero arbitrio, sed prout est a Deo efficaciter movente,
infallibiliter perducit ad justificationem.
P Probatur ex Sarra Scriptura prout apud .1er., xvni, 6. dici­
tur: «Sicut lutum in manu figuli, sic vos in manu mea.». Atqui lu­
tum quantumcumque sit præparatum, non ex necessitate accipit
formam a figulo.
Item citari possunt canones 23 et 25 Concilii Arans, quod vo­
luntas a Deo præparatur ad gratiam, et Concilium Tridentinum,
sess. G. cap. 6 (Denz.,, 798): «Disponuntur (adulti) ad ipsam justi­
tiam dum excitati divina gratia et adjuti, fidem ex auditu conci­
pientes. libere moventur in Deum, credentes... fidentes... Deumque
diligere incipiunt ».
2" Probatur conclusio rationi theologica, separa tini quoad duas
partes: /“ Pars; scii, ita præparatio prout est a libero arbitrio non
infallibiliter disponit ad gratiam, quia donum gratia1 excedit omnem
præparationem virtutis humanæ, est enim superioris ordinis et ordo
agentium corresponde! ordini finium. Et ut dicitur ad 3,ini : «Etiam
in rebus naturalibus dispositio materia
*
non ex necessitate conse­
quitur formam nisi per virtutem agentis, (pii dispositionem causai».
Sed. ut dicitur ad 2uîn, si non possumus ex nobis ipsis nos praepararo
infallibiliter ad gratiam, tamen «ex nobis ipsis est prima causa de­
fectus gratia·», (plia scii, unice ex nobis deficiendo, resistimus gratia1
pnevenienti sufficienti et ideo privamur efficaci.
2* Pars: scii, pra paratio hominis, prout est a Deo efficaciter
movente, infallibiliter perducit ad justificationem.
Hoc probatur, non ex scientia media seu ex prævisione nostri
consensus si voluntas nostra poneretur in talibus circumstantiis;
Conclusio S.

250

Ι·Ι·: l’AI’SA GRATLE

eed probatur ex intrinseca et infallibili eflicaciu decretorum divino
rum, et gratiæ actualis qua tit exeeutio horum decretorum.
Ratio est (plia «intentio Dei (efficax seu decretum de justifica
tione hujusce hominis) deficere non potest ». Et hæc est doctrina
S. Augustini dicentis (De dono persev., c. 14): «Per beneficia Dei
certissime liberantur quicumque liberantur». Cf. supra P, q. 19.
a. G : Utrum voluntas Dei semper impleatur: «Quidquid Deus sini
pliciter vult, lit. licet illud quod antecedenter vult, non fiat», ibid.,
ad lum.
Unde neque S. Augustinus, neque S. Thomas locuti sunt de
scientia media, sed inventores scientiæ inediæ fuerunt Semipela
giani dum dicebant: Deus ab æterno prævidit tales in talibus cir< nniNlantiis habituros initium fidei seu salutis, et ideo decrevit illis
dare gratiam propter istud initium naturale bonæ voluntatis.
*
Molinista
servant aliquid de ista doctrina, sed hæresim vitant
recurrendo ad pactum inter Christum et Deum.

sa

Dubium.
An cum ista doctrina S. Thonue conciliari possit
sententia eorum (pii dicunt: «e duobus peccatoribus æqualiter ten
tatis et æqualiter adjutis ad attritionis continuationem, unus quan­
doque ponit impedimentum dum alter non ponit et proinde accipit
a misericordia Dei propter merita Christi, gratiam nunc efficacem
ad actum perfectum contritionis et ad justificationem».
Respondetur: Non potest conciliari, nam in hac theoria ex his
duobus hominibus æqualiter adjutis, discrimen proveniret non ex
imequalitate auxilii, sed ex sola libertate, et proinde non ponens ini
pedimentum ex se, seipsum disponeret negative sed infallibiliter ad
justificationem, sic seipsum discerneret.
Infallibilitas praeparationis veniret ab homine; et in prævisione prædicti discriminis Deus passive se haberet, ut spectator non
ut auctor; non potest autem esse passivitas in Actu Puro. Item vo­
luntas divina vellet hoc discrimen non ante hominem fidelem, sed
post ipsum (secunda passivitas in Actu Puro). Deus respectu pia1
dicti discriminis non esset pru'de term i nans sed determinatus. Insuper
non explicaretur quomodo sine decreto infallibili hoc futurum con­
tingens potiusquam oppositum esset praesens in æternitate divina,
esset in ea ut veritas necessaria non contingens, non explicaretur
transitus a statu possibilitatis ad statum futuritionis.
Denique gratia non est efficax nisi circa id quod efficit hir
et nunc.
Atqui circa id quod efficit hic et nunc est infallibiliter efficax
ut voluntas Dei consequens, P, q. 19, a. 6, ad 1IU.
Ergo gratia non est efficax, nisi sit infallibiliter efficax, alio
quin posset fieri quod quandoque esset efficax circa aliquid quod
non efficeret.
"B
Restât solum quod gratia quæ dicitur sufficiens respectu actus
perfecti v.g. contritionis, sii efficax et infallibiliter efficax respectu
alterius actus, nempe imperfecti, vg. attritionis. Gratia ad attri­
tionem etficax est ad contritionem sufficiens.

AN GRATIA SIT MAJOR

Art. IV.

in

251

UNO QU AM IN ALTERO

UTRUM CRATIA SIT MAJOR
QUAM IN ALTERO.

IN

UNO

Responsio est: Gratia sanctificans potest esse major in uno quam
in altero, non ex parte finis, sed ex parte subjecti pins minusve par­
ticipantis hoc Dei donum, et prima ratio diversitatis est ex parte
Dei gratiam diversimode distribuentis.
1° Probatur Eph., ιν, 7: « Unicuique data est gratia secundum
mensuram donationis Christi». Cf. Comm. S. Thonue.
Item apud Matii., xxv, 15, parabolam talentorum: «Et uni de­
dit quinque talenta, alii autem duo, alii vero unum, unicuique se­
cundum propriam virtutem ». Circa quod S. Thomas in suo Comm.
ait: <(Qui plus conatur, plus habet de gratia; sed quod plus conetur
indiget altiori causa». Item dicet in corpore nostri art. Et hoc
est contra· Molinam ut statim dicemus.
Cf. Concilium Tridentinum, sess. 6, cap. 7 : « Vere justi nomi
namur et sumus, justitiam in nobis recipientes unusquisque suam
secundum mensuram, quam Spiritus Sanctus partitur singulis pout
vult (I ('or., xn, 11) et secundum propriam cujusque dispositionem
et cooperationem ».
2° Probatur ratione theologica, per partes /' p. : Gratia non po
test esse major vel minor ex parte finis, quia non potest ad majus
bonum ordinari, nos enim ordinat ad Deum superna ruraliter viden­
dum intuitive et diligendum.
Λ p. : Ex parte subjecti, gratia est major vel minor, secundum
quod subjectum magis vel minus participat hoc donum Dei. Cf. ad
2,,n' et ad 3lun.
•P p. : Prima ratio diversitatis est ex parte Dei gratiam diver
simode distribuentis. Ratio quidem proxima est ex parte hominis
sese præpara ntis, prout magis aut minus se præpara t. Sed quia
præpara t io ipsa a Deo movente procedit, prima ratio diversitatis
est ex parte Dei diversimode gratiam distribuentis, ut Ecclesia» pul
chritudo consurgat, sicut est i neq militas in universo.
Cf. ad 111111 et 1" pars q. 23. a. 5: « Non est distinctum id quod est
ex libero arbitrio et ex praedestinatione, sicut nec est distinctum
quod est ex « ausa secunda et ex causa prima ».
Hoc est id quod dicit S. Paulus hic citatus.
Hoc requiritur ex principio prædilectionis : nullus esset alio
melior si non esset magis dilectus a Deo. Cf. p, q. 20, a. 3 et I.
<. Voluntas Dei est causa· bonitatis in rebus et sic. ex hoc sunt aliqua
meliora, quod Deus eis majus bonum vult. Unde sequitur quod me
liora plus amet ».
/uni Corollarium : Ilæc doctrina est contra doctrinam Molinæ
dicentis Concordia editio 1876, p. 565: « Auxilio gratia» minori potest
quis adjutus resurgere, quando alius majori auxilio non resurgit
durusque perseverat». Item contra doctrinam S. Thonue esset di

bi; ('AI SA GHATIÆ

cere: Auxilio æqtuili aliquando aliquis continuat actum salutarent
facilem, quando alius aequaliter tentatua non continuat.
Si ita esset homo semetipsum discerneret, nec verum esset ver­
bum S. Pauli hic citatum: «Unicuique data est gratia secundam
mensuram donationis Christi». Oporteret dicere : secundum conatum
hominis.
Unde non mirum est quod in hoc a molinistis semper
voluerunt recedere congruistie. admittendo differentiam inter gra­
tiam congruam et alteram *.
2"'" Corollarium : Quia vero: « Deus superbis resistit, humilibuu
autem dat gratiam» pluries ina qualitas conditionum naturalium
compensatur per inavptal i latent conditionum supernatural ium; se­
cundum illud Domini: «Confiteor libi, Pater, Domine cieli et
*,
terra
quia abscondisti hæc a sapientibus et prudentibus et revelasti
ea parvulis». «Beati pauperes, beati mites, beati qui lugent, qui
persecutionem patiuntur». Et in hoc apparet mirabilis harmonia
valde mysteriosa distributionis divina? donorum naturalium et sitpernaturalium, de (pia agitur in parabola talentorum. Unde quando­
que in aliquo conventu est humillimus frater conversus qui habet
in corde majorem gradum caritatis, et magis diligitur a Deo, nt
Sanctus Alphonsus Rodriguez, S. .1. et Beatus Murtinus de Por­
tés, <). P.
Attr.V,-

UTRUM HOMO POSSIT SCIRE SE HABERE CRATIAM.

apparet ex objectionibus S. Thomæ; videtur
quod sic: 1° quia anima cognoscit experimentaliter ea quæ in ipsa
sunt ; 2" (ptia fidelis certus est se habere tidem : 3° aliquis potest
certo scire se peccare, ergo a fortiori se. esse in statu gratiæ, quia
lumen est magis cognoscibile (piam tenebra?; 4° Apostolus dicit:
«Nos autem sensum Christi habemus» (I Cor., ii. 16).
Sed ex altera parti? Eccle., ix, I: u Nescit homo utrum amore
nn odio (iignu
*
sit » et plures sunt similes textus in N. T. intra
citandi.
Notandum est quod propter priores textus Lutheran! et Calvi·
*
nista
docuerunt : Γ hominem certa et indubitata tide posse cogno­
scere se esse in gratia: 2° fidelem et justum teneri id de seipso cre­
dere alioquin nec est justus ner fidelis : 3° hac sola tide homines
justificari2.
I
Status quæstionis

’ i ajetanus citatur quandoque quasi non servasset omnino ultimam iiartem
com lusionis S. 'I hom.r. quoad supernnturalitatem praeparationis Imperfectae ad
gratiam Sed etiamsi hoc esset verurn, (’ajetanus non nogasset id quod dicit
S. Thomas de infalllbllltate hujusce pneparationis quie venit a Deo, nam (’aje­
tanus tenet (ϊβ. q. 22. a. 2). quod providentia etiam generalis est infallibilis
ratione sui quoad omnia qua» de facto eveniunt; dependent enim a voluntate
consequenti.
• Prteter tui retices, ex catholicis Catharinus contendit hominem posse esse
certum se habere gratiam ctrtitudiiu absoluta non tide! immediate, sed me­
diante discursu theologico. - Vega ccrtitudim morali qme omnem excludat for­
midinem, qualis est certitudo de exlstentla urbis Konue, pro iis qui Romam nou
v iderunt.

\\ HOMO I’oSSl'l

SCHU: SE HABEflE GKATIA.M

253

Responsio est : Vrmo. seclusa speciali rerelatione. potest c*xr
Certus .«c esse in f/ratia, certitudine absoluta qu® excludit omnem
formidinem errandi, sed justus solum conjectualiter hoc cognoscere
potest, insigni tamen notitia conjecturali.
Probatur 1°. E.r Concilio Trident ino, sess. 6, cap. 9 (Denz.. *02),
in quo dicitur: « Nullus scire valet certitudine fidei, cui non potest
subesse falsum, se gratiam esse consecutum ».
Item can. 13 et II
(Denz.. 823, 821): «Si (piis dixerit... hominem teneri id de seipso
credere.... et neminem esse vere justificatus nisi (pii credat se es>e
justificatum, an. sit ».
Hoc est (-outra Protestantes; ex hoc sententia (’athariui non est
hæretica, sed ut videbimus ex sequentibus est temeraria et confia
communem sententiam theologorum, item sententia proposita a Vega.
Doctrina autem Ecclesiæ fundatur in pluribus textibus Sa
* Scriptura·: Keele.. ιχ, 1. dicit: « Sunt justi atque sapientes et
era
opera eorum in manu Dei. et tamen nescit Itonio ntrnm odio rei amore
sit dignus», Non est sermo de impiis et revera homicida impius po
test scire se esse odio dignum, sed agitur de justis et sapientibus,
er ideo sensus est : neminem etiam justorum scire an sit dignus
amore et non potius odio.
Item in Eccli., v, 5: «De propitiato peccato noli esse sine
metu».
Phil., n, 12: «Cum metu et tremore vestram salutem
operamini».
I Cor., iv, l : u Neque meipsum judico, nihil enim
mihi conscius sum. sed non in hoc justificatus sum: (pii autem me
judicat Dominus est : itaque nolite ante tempus judicare, quoadusque
veniat Dominus <pii et illuminabit abscondita tenebrarum». Cf.
S. Thomæ, Comm. I Cor., tv.
S. Augustinus prædictum verbum S. Pauli sic explicat in libro
De perfectione justorum. cap. 15; << Quantalibet justitia sit præditus
homo cogitare debet ne aliquid in illo quod ipse non videt inveniatur
esse culpandum». Hoc est pnesertim propter voluntarium indi
rectum, ratione cujus homo potest esse peccator propter culpabilem
ignorantiam, (piando scii, operatur ignorando eaque scire potest ac
tenetur, ut medicus occidens ægrotum propter culpabilem ignoran­
tiam qtuj
*
a sua pigritia provenit. (’f. S. Thomam, de ignorantia ut
est causa peccatL l,-llw, q. 76.
*sertim
Pra
ratione voluntarii indirecti dicitur apud .Iek.. xvn,
9 et Pror.. XXV. 3: «Inscrutabile est cor humanum » v.g. propter
subtilitatem superbia
*
intellectualis vel spiritualis.
Et ideo dicit
.Ion., ιχ, 21 : « Etiamsi simplex fuero, hoc ipsum ignorabit anima
mea». Ps.. xvui, 13: « Delicta quis intelligit »?
Hoc confirmatur testimonio sanctorum, v.g. (piando judices po
stillaverunt a S. .Ioanna d'Arc: «Es ne in statu gratia
?».
*
Respon
dit: «Si non sum. Deus in hoc statu ponat animam meam».
*
Anima
jam quasi perfecta
*
(piae sunt in purificatione passiva
spiritus, scii, in sexta Mansione S.ft Theresia
*
dicunt: «Se nescire
utrum sint digna· odio vel amore, quia magis ac magis vident, in
obscuritate fidei, altitudinem Sanctitatis Dei et eorum propriam mi­
seriam», ita Sanctus parochus d'Ars. Item S. Thomas quandoque

DE CAPSA GRATlJH

erat quasi in dubio et a Beata Maria Virgine accepit testimonium
quod erat in gratia apud Deum.
2“ Responsio probatur ratione theologica per partes.
1) Seclusa revelatione speciali. — Nam Deus quandoque hoc
revelat sicut S. Paulo ei dicendo : « Sufficit tibi gratia mea » ili Cor.,
xii, 9). Talem certitudinem Beatu Maria Virgo habuit cui dictuui
est ab angelo quod esset «gratia plena» (Luc., i, 28). Item paraly­
ticus et mulier peccatrix quibus Christus (Math., ix, 2 7 : Luc., vu,
37-50) dixit peccata eorum esse remissa. Sed nunc agitur de via
ordinaria.
2) Per viam ordinariam nullus justus habet de hoc certitu­
dinem absolutam. Sic. probatur :
Certitudo absoluta est cui non potest subesse falsum et excludit
omnem formidinem errandi, qualis certitudo quæ habetur per
revelationem, aut per discursum theologicum aut per evi­
dentiam rei.
Atqui via ordinaria nullus justus potest esse sic certus se esse
in gratia, scii, neque per revelationem communem, neque per
discursum theologicum, neque per evidentiam rei seu expe
rientiam.
Ergo de hoc non potest habere certitudinem absolutam.
Major: Est ipsa detinitio certitudinis absoluta
*.
Minor: Probatur per partes: Excluditur cognitio mere naturalis
quæ non potest gratiam supernaturalein cognoscere.
1" Non per revelationem communem, quæ non loquitur de justili
ratione mea ut mea est.
2" Non per discursum theologicum ex causa quod sic probatur a
8. Thoma in corp. art.
Ad hoc cognoscendum per discursum theologicum oporteret
cognoscere principium gratiæ.
Atqui principium gratia
*
est Deus (secundum suam vitam in­
timam) propter suam excellentiam ignotus, et cujus præsentia
vel absentia in nobis per certitudinem cognosci non potest; se
eundum illud Jon., ix. 11 : «Si venerit ad nn
* non videbo eum;
si abierit, non intelligam ».
J|
Ergo homo non potest per certitudinem judicare an sit in statu
gratiæ.
Notandum est qiiod hæc carentia certitudinis provenit ex excel
lentia supernatural! Dei et ejus gratia
*,
et prout Deus lucem inac­
cessibilem habitat, qua
*
nobis videtur nox. sicut sol pro noctua.
Cf. ad 3IU» : «Objectum vel tinis gratia
*
est nobis ignotum propter
sui luminis immensitatem ».
Aliquis statim objicere posset: sed per fidem constat: sincere
diligenti Deum et vere i»o
*nitenti
dari gratiam. — Hoc verum est,
sed via ordinaria nullus habet certitudinem absolutam quod sincere
diligat non naturaliter solum, sed supernaturaliter Deum super
omnia et quod sit vere pirnitens. Timendum est ne lateant peccata

\\

lI'i.XK· POSS IT SCIRE SE FIAI'.ERE (MIATIAM

occulta, v.g. superbia·, præsumptionis : «Delicta quis intelligit?»
(Ps. xvm, 13).
3) Neque per experientiam ipsius gratia· vel caritatis, cf.
/<>m
quia per experientiam naturalem non possumus gratiam supernatu
ralem cognoscere; si vero agitur de experientia supernatural!. seclusa
revelatione speciali, non affert certitudinem absolutam de hac re,
scii, certitudinem excludentem omnem formidinem ne pax vel gau
dium internum proveniant a sola natura, ut stati m dicendum est in
*3 parte. «Actus enim virtutum infusarum maximam similitudinem
habent cum actibus virtutum acquisitarum» dicit S. Thomas, De
Veritate, q. G, a. 5, ad 3um ; q. 10, a. 10. ad luin et 2iun.
*3 Pars conclusionis:
LIoc tamen potest cognosci conjecturaliter et insigni notitia
conjecturali.
Sic probatur:
— Notitia conjecturalis est quæ nititur signis et indiciis gravibus
quidem, et non ita tinnis quin possit etiam mora liter loquendo
eis subesse falsum.
— Atqui homo habet tria signa status gratiæ, prout : « 1° percipit
se delectari in Deo; 2° contemnere res mundanas, et 3° in
quantum non est conscius sibi alicujus peccati».
— Unde dicitur Apoc., n, 17 : « Vincenti dabo manna absconditum.
quod nemo scit, nisi qui accipit », scii, per quamdam expe
rientiam dulcedinis. Et hoc sufficit ut homo accedat ad sa
cramenta vivorum.
Sic dicitur ad Hom., νπι, 1G: «Spiritus Sanctus testimonium
reddit spiritui nostro quod sumus filii Dei» per affectum filialem
quem nobis inspirat. Adde: augentur hæc signa, si homo paratus est
potius mori (piam Deum offendere, et sit humilis «humilibus autem
Deus dat gratiam » (Jac., iv, G). Cf. IV Sent., d. 9, q. 1. a. 3; qe. 2;
Contra Gent., 1. IV, c. 21, 22.
Sed hæc signa non sunt absolute certa, secundum illud Pauli :
«Nihil enim conscius sum, sed non in hoc justificatus sum» (I Cor..
iv, 3); experientia dulcedinis potest quandoque a natura provenire
vel a (hemone, et nemo potest certus esse se vere esse humilem, imo
incipit esse humilis dum timet esse superbum.
Confirmatur conclusio: In hoc apparet suavis dispositio divina·
providentiæ excludens et priesumptionem (piae forte oriretur de
absoluta, certitudine nostra·» justitia·, et anxietatem animi, quae pro
veniret ex carentia seriae conjectura· quæ vocari potest certitudo
secundum quid.
Est e contra harmonia spei firma et timoris filialis, spei fun
datat in Deo auxiliante, (pii neminem deserit nisi prius deseratur,
et timoris peccati seu separationis a Deo. « Ne permittas me sepa
rari a te».

256

ΙΈ CAI'SA GltATI.F.

Solvuntur principales objectiones:

*/ Objectio: Legitur in I (’or., 11, 12: « Nos non spiritum liiijn
see mundi accepimus, sed Spiritum qui ex Deo est, ut sciamus quæ
a. Deo donata sunt nobis». Item 1 Jo., iv, 13: « |n hoc cognovimus
quoniam in eo manemus et ipse in nobis, quoniam de Spiritu suo
dedit nobis ».
Respondetur: l’rædicta testimonia non diriguntur ad singulo»
fideles divisive sumptos, sed ad eorum congregationem, seu ad Ec
clesiam, in (pia certum est certitudine tidei divinæ quod aliqui sunt
in gratia.
Insuper unusquisque certus est de his donis, ex parle Dei pro
mittentis licet non cognoscat certo se habere conditiones quibus hæc
dona mereamur. Ita Salman licenses.
Instantia: E contra unusquisque justus de hoc certus esse p»
test. Etenim :
Testimonium Spiritus Sancti non potest esse falsum. Atqui di­
citur ad Rom., vni, IG: « Ipse Spiritus testimonium reddit spiritui
nostro quod sumus lilii Dei». Hoc praesertim per donum sapientia·
quo habemus cognitionem quasi experimentalem præsentiie Dei in
nobis. Ergo.
Responsio: Testimonium Spiritus Sancti non potest esse falsum,
sed possumus errare accipiendo pro testimonio Spiritus Sancti id
quod revera non est. Hæc cognitio dicitur solum « quasi experimen­
talis», quia non attingit, immediate Deum ipsum praesentem in nobis,
sed effectus ejus, ut sunt affectio filialis ad ipsum, opera virtutum,
et non possumus absoluta certitudine discernere actus supernatarales a naturalibus similibus. Unde, ut aiunt Salmanticenses : « Spi­
ritus Sanctus reddit testimonium spiritui nostro, non quidem reve­
lando, sed pnedictbs effectus operando, ex quibus quædam moralis
certitudo et securitas consurgit ». Item S. Thomas in Ep. ad Rom.,
vni : «Reddit testimonium (non revelando) sed per effectum amoris
filialis, <piem in nobis facit». Et hæc notitia non est infallibilis
.
*
Instantia: Sed dicitur apud .Jo., xm, 35:’ « In hoc cognoscent
manes quia discipuli mei estis, si dilectionem habueritis ad invicem».
Respondetur: Sed non possumus esse absolute certi quod dili
gamus proximum vera caritate, et non cupiditate aut humano af­
fectu.
I IIima objectio: Sed aliquis potest habere certitudinem absolu
tam de sua attritione et de validitate absolutionis qua postea ju
stilicatur. Ergo.
£
' Cl IV 11
.
**
q. 07. a.
ad 2ain ; <. Duplex est cognitio divina· voluntati»
vel Ismltatls. Vnn quidem speculativa... alia autem est cognitio divinæ volun­
tatis vel Iwnltatis effectiva sive experimentalis, dum quis experitur in sefpso
gustum divinæ dulcedinis et complacentiam divinæ voluntatis ».
Item De
Div \om., c. 11. s. Thorn. explicat verba Dyonlsli « patiens divina » sic : « Non
solum divinam «dentiam in Intellectu accipiens, sed etiam diligendo, ei unitus
per affectum» Hoc longius explicavimus alibi: Pirféction chrétienne el Con­
te ni pia tien. t. 1. p. 337.

\\ Ηο.\|ο I'OSSlT semi·:

si·: haieke cratiam

Respondetur: De attritione supernatural! possumus habere et
habemus bonam ar probabiliorem fiduciam ex testimonio borne con
*,
scientia
ex studio bonorum operum, promptaque voluntate obe
diendi Deo. Attamen cor hominis est inscrutabile, semperqiie ipsi
causa subest timendi ne lateant peccata occulta (propter volunta
riuin indirectum), ne dolor de peccatis sit insufficiens, ne desit sibi
aliqua dispositio ad susceptionem sacramenti. Ita Billuart.

1um Dubium. An tidelis possit habere saltem certitudinem abso
lutam se habere fidem.
Respondetur ad ?“»» : Affirmative, quia non est paritas cum gra
tia et caritate; quia scii. « De ratione tidei est quod homo sit certus
de his quorum habet fidem; et hoc ideo quia'certitudo pertinet ad
perfectionem intellectus in quo scientia et tides existant. Et ideo,
quicunique habet scientiam vel (idem, certus est se habere. Non est
autem similis ratio de gratia et caritate, et aliis hujusmodi, qua
*
perficiunt vim appetitivam ». Scii, caritas primo non includit in sui
ratione certitudinem sicut tides et scientia, et secundo caritas est ·
in voluntate qua
*
non est potentia cognoscitiva, nec reflexi να.
Theologi plures. ut Billuart. concedunt quod homo potest esse
certus de sua spe. quia certus est de sua tide, spes autem sequitur
lidem nec destruitur nisi per actum desperationis, et homo potest
esse certus se nunquam in actum desperationis incedisse.
Objicitur tamen contra certitudinem absolutam de existential
lidei supernaturalis in nobis; quia forte ha
*c
fides potest esse tides
acquisita qualis est in daunone.
Respondetur: Cf. Salmunticeustfc. hic. n. 17. Probabile est quod
fidelis non potest habere certitudinem absolutam qualitatis super
naturalis actus vel habitus quo credit.
Sed habet certitudinem
su® tidei dupliciter: 1" de objecto credito saltem prout materialiter
attingitur; 2" de actu credendi, abstrahendo tamen ab hoc <μιο4 hic
actus sit supernaturalis, an non.
Nullibi enim revelatum quod ego lidem infusam habeo ; sed de
Ime magna conjectura et certitudo praetica habetur. Insuper ad
actum supernaluralem tidei requiritur in voluntate pius credulitatis
affectus, pertinens ad lineam affectivam.
2um Dubium.

An in statu mystico habeatur certitudo absoluta

de statu gratiæ.
Respondetur : Hoc non pertinet ad essentiam status mystici, vel
contemplationis infusa
*,
*
qua
perdurat etiam in nocti
*
passiva spiri
tus, in qua anima putat se esse longe a Deo, et sentit Deum quasi
absentem.
Sed, ut notavimus in libro Perfection Chrétienne et Contempla­
tion. p. 553, η. 2, juxta plures theologos gratia omnino eminens,
(pue datur in statu unionis transformantis, in septima 1/awaiOMC
S. Theresia
*,
irquiralet revelationi speciali proprii status gratiae et
etiam puedestinationis. Ita Philippus a Sancta Trinitate et Scara.
melli. Sanctus Joannes a (’rure putat quod unio transformans non
(■ABitlGOV J.iciKAXGt

Uf Gratta

ni; <AiSA <;ι:λιί.ι;

258

datur sine confirmatione in gratin et sine alitpia cert il inline de ista
confirmatione.
I train de statu gratia· possimus habere certi
tudinem moralem «pia
*
excludit prudentem dubitationem, an sohnn
insignem notitiam conjecturalem.
Est iliiplc.r responsio:
1 Ifcsponih nt Salinantieensex, n. 8; nllomo, secluso specialis
revelationis privilegio, non potest habere certitudinem fiioralem in
primo gradu sed solum in secundo gradu ». (T. n. 2.
Ceriitutb»
moralis in primo gradu est ea *qua excludit omnem formidinem ei
randi, (ptia v.g. fundatur in testimonio multorum hominum, ut cet
til udo de existent ia Roma? pro his qui Romam non siderunt.
Ce)
titudo moralis in secundo gradu excludit non omnem formidinem
errandi, sed prudentem dubitationem, v.g. est certitudo qua tenemus
nos esse baptizalos, Petrus (piem videmus celebrare esse sacerdotem.
Et in hoc etiam sunt gradus.
2 (Jouet et quidam alii ihomîstæ negant quod, justus possit Ita
here certitudinem moralem proprie dictam de suo statu *gratia
,
sed
solum insignem notitiam conjecturalem, (ptia certituto moralis pro­
*prit dicta excludit omnem formidinem errandi : et homo potest ju
rare id quod certo moraliter cognoscit v.g. esse sacerdotem, non vein
potest *jurari se esse in statu gratiae. Porte, nt aiunt Salmant. ilis
sidium est non de re sed potius de nominibus. Teneo sententiam
(Jouet.
3um Dubium.

ol’.ESTlO (’Mil.

DE

EFFECTIBUS

GRATIÆ

Ilut usque egimus de necessitate, essentia. divisione et causa gra
ti;e: imac agendum est de ejn> effectibus quorum duo siinl pra
*cipui.
seil.
I de justificatione impii. « qua
*
est effectus gratia
*
operantis >.
2" de merito, quod est effectus gratia
*
coopérant is.

DE

Ia Pars quaestionis 113:
JUSTIFICATIONE IMPII SEU PECCATORIS.

In hac qinesiione sunt 1res partes:
1° pars: (»ni<l sit jusiiticatio. et utrum ad eam requiratur
*
gratia
intusio ia. I et 2).
2a pars: De actibus ad justilieationem peccatoris adulti re­
quisitis (a. 3 ad <> inclusive), scii, an requiratur motus liberi ar
bitrii. an motus tidei, an motus ront rit ionis et peccatorum remissio.
3“ pars: De proprietatibus justificationis ta. 7 ad 10), scii,
an liat in instanti, an sit tamen prioritas et posterioritas natura
*
in actibus ad eam concurrentibus, utrum justificatio sit maximum
opus Dei. utrum sit miraculum.
AUT.

I.
UTRUM JUSTIFICATIO IMPII
SIT REMISSIO PECCATORUM.

est atlirmativa et est de fide, contra protestantes.
Protestantes enim contendebant in just i litatione peccatoris pet
cala non vere deleri nec auferri, sed c.x integro remanere in homine,
et ea tantum tegi et non imputari.
Probatur I ex ('one. Triti., sess. 5, can. 5 iDenz.. 792): «Si
(piis per Jesu ('Inisti Domini nostri gratiam, (pia
*
in baptismate con
fertiir. reatum originalis peccati remitti negat, aut etiam asserit
non lolii lotum id quod veram ct propriam rationem peccati habet,
sed illud dici tantum radi aut non imputari; an. sit».
*c
Ila
tides Ecclesia
*
fundatur in multis locis Sacrae Scripturae:
Ps. i,: « Dele iniquitatem meam... Omnes iniquitates mea dele... La
vnhis me et super ni veni dealbabor».
Isaias. xlih. 25: «Ego sum
ipse (pii deleo iniquitates tuas propter me».
Ezech., xxxvi. 25:
Responsio

260

DE JCSTIHCATIONE Ι.Μ1ΊΙ

« Effundam super vos aquam mundani et ni undabim ini ab omnibus
inquinamentis vestris». — Joan., i, 29: « Ecce Agnus Dei, ecce qui
tollit peccata mundi». — I Joan., i, 7: « Sanguis Christi, Filii ejus,
emundat nos ab omni peccato».
I Cor., vi, 9: « Iniqui regnum Dei
non possidebunt. Nolite errare: neque fornicarii... neque adulteri,
neque molles... neque fures... regnum Dei possidebunt, et hier qui
dem fuistis; sed abluti estis, sed sanctificat i estis, sed justificati
estis ».
Item S. Augustinus, Ad Honifacium. I. I, contra duas Epistolas
Pelagii, c. 12, ait: «Dicimus baptisma omnium dare indulgentiam
peccatorum et auferre crimina, non radere»1.
Probatur ratione theologica :
Cum justificatio dicatur a justitia, passive sumpta, importat
mot uni ad justitiam, sicut calefactio motum ad calorem.
Atqui justitia de qua hic agitur importat rectitudinem hominis
non solum ad alterum hominem, sed ad Deum, prout mens
subditur Deo, et vires inferiores menti, quæ rectitudo excludit
injustitiam seu peccata mortalia.
Ergo justificatio peccatoris est transmutat io ad statum justi
lar. importans remissionem peccatorum.
Hæc ratio fundatur in definitione motus qui est de contrario in
contrarium, scii, de termino ad quo (qui est status peccati seu injustitiæ) ad terminum a<l quem (scii, ad statum justitiæ).
Attamen justificatio potest esse ut in Adamo innocente et in
angelis simplex generatio, quæ est de privatione ad formam. Et hoc.
modo justificatio competit ei qui non est in peccato, ut dicitur in
corp, articuli in medio-.
Ad ?"ni : Notatur quod hæc transmutatio denominatur a justitia
potiusquam a caritate, quia justitia importat generaliter totam recti
tudinem ordinis, sic distinguitur a speciali virtute.
Ad J««« : See. verba sancti Pauli: «quos vocavit, hos et justi
liravit « (Hom., vm. 30), venatio antecedit justificationem, prout
excitat ad deserendum peccatum.
Confirmatur responsio ab absurdis.
Si in justificatione impii, peccata remaneant et solum tegantur,
non deleantur, sequitur:
1" quod homo sit simul justus et injustus, justus quia justi
liratus et injustus quia remanet in peccato mortali habituali, quod
est essentialiter injustitia :
2’ quod Deus diligit peccatores ut amicos suos:
Cf. llotri in .Iocknel, Enchiridion patristUnon, Index theologicus. n.Büiss.
citantur inulta testimonia Patrum de hac re.
- Ex leto articulo et e\ sequenti satis clare constat, quod donum justilla»
originalis non erat solum integritas natura», sed continebat etiam gratiam
sanctificantem. tanquam radicem ejus intrinsecam, ex qua fluebat caritas see
quum » supremum bominis subdebatur Deo ». IIoc contra P Kors ut explicavi
mus in tr hc Deo Creatore. 11M8, p. 431-437,
,1

AN

Ab EA.M

261

REQ l HIATUR GRATIÆ JXFÜSIO

3'1 quod Christus non sit agnus Dei tollens peccata mundi;
4» quod falsum dixerit, aiens^ «Jam vos mundi estis»
(Jo.. XV, 3) ;
5° quod æstimatio Dei, reputans justum illum qui est in pec­
cato, est falsa. Ita communiter theologi contra pseudo reformatores.

Λ iit. 11.

UTRUM

JUSTIFICATIO

AD

IMPII,

REMISSIONEM

CULPÆ,

REQUIRATUR

CRATIÆ

QUAE

EST

INFUSIO.

Status quæstionis.
S. Thomas in 2* object, jam formidaverat
sententiam protestaiitium, see. quam justificatio non importat gra
* infusionem. Dixerunt protestantes: homo iit justus non per for
tia
main intrinsece justificantem, sed vel per justitiam quâ Deus justus
est. vel per justitiam Christi extrinsece imputatam. Ergo justificatio
impii esset denominatio extrinseca.
Responsio S. Thomæ est: «Aon potest intelligi remissio eulpa.
.si non adest infusio aratio ». In hac responsione sunt duo: 1’ quod
de facto remissio culpæ Iit per infusionem gratiæ. et 2” quod non
potest aliter fieri etiam de potentia Dei absoluta. Primum est ile
tide, secundum est contra Scotum.w Scotistas et Suarez.
7° Fides decisa in (’one. Trid., sess. G, can. 10 et 11 (Denz., 820,
821): «Si (piis dixerit, homines sine Christi justitia, per (piam nobis
meruit justificari, aut per eam ipsam formaliter justos esse, an. sit».
- «Si (piis dixerit, homines justificari vel sola imputatione justitiie Christi, vel sola peccatorum remissione, exclusa gratia et cari­
tate, (pue in cordibus eorum per Spiritum Sanctum diffundatur
atqtie illis inharcal. aut etiam gratiam, qua justificamur, esse tan­
tum favorem Dei, an. sit».
Iliec fides Ecclesia
*
clare fundatur in S. Scriptura: Joan., i. 1.6 :
« De plenitudine ejus omnes nos accepimus et gratia pro gratia ».
Rom., v, 5: «Caritas Dei diffusa est in cordibus nostris per Spi­
ritum Sanctum, (pii datus est nobis».
Ephes., iv. 7: «Unicuique
nostrum data est gratia secundum mensuram donationis Christi ».
Probatur ratione theologica : S. Thomas ostendit etiam impos­
sibilitatem remissionis peccati sine infusione gratia
*,
sic pulcherrime
ex parte Dei diligentis argumentatur.
Remissio peccati fit prout Deus nobis pacatur, nos diligendo
ex speciali benevolentia.
Atqui Deus non potest specialiter diligere peccatorem, nisi infundendo gratiam qua peccator intrinsece mutetur et fiat
Deo gratus.
Ergo remissio peccati non potest fieri sine infusione gratia
*.
Major patet. Deus enim non potest remittere offensam peccatori,
nisi liat ei pacatus, et Deus pacatur nobis, prout nos diligit speciali
dilectione. Nihil enim aliud assignari potest in (pio consistat pax
nostra cum Deo; aliis verbis, Deus ex offenso fit nobis pacatus ex
ejus speciali benevolentia erga nos.

I>E .11 STirirATIOXi: J MPI I

Minor fundalur in principio S. Thoma» emuniat·». I' 111, q. ]|(),
ii. I et in I1. q. 20, a. 2, quod «amor Dei non supponit bonitati in in
nobiy. xed cam ponit »; «ιιηΛ Dei est iiifundens et creans bonitatem
in rebus» cum sit omnis bonitatis auctor.
*
N»»<
hic agitur de "e
neral i dilectioni
*
qua Deus amat et conservat ipsam naturam pecca
toris dum est in statu peccati, sed agitur de ditcctiom ypeciali qua
remittit seu condonat offensam. Ha
*··
specialis dilectio non potest
non ponere aliquid in nos. scii, non facere hominem pralum; alio
quin non magis effect ira esset dilectio increata Dei erga nos. quam
dilectio amicoriiui nostrorum qui non possunt interiorem stalinii
*
anima
nostra’ mutare.
Gratia autem habitualis excludit absolute peccatum mortale,
quod est precise privatio vitæ gratiae, seu mors animae, t’f. ad I1"1’.
Ad ?*·»»»: «Deum non imputare peccatum homini». hoc procedit
«ex divina dilectione erga nos» et hier dilecti·· divina «producit ef
fertum in nobis ».
Ad J1"" : Ad remissionem peccati non sullicit cessatio peccati
actualis, quia ut supra dictum est, remanet peccatum habituale el
reatus pmna
*.
Etenim post peccatum mortale actual»
*,
homo remanet
ha bit mil i ter aversus a Di
*»» et «lignas *pu
nu
*.
aeterna

Objectio Scoti: Deus potest pacari per »lile» iionem negativam,
qua tantum vult non esse amplius offensus, sicut fieri potest inter
homines.
Kesp., cf. IIP. q. S5. a. 2. Non est paritas, quia homo potest
condonare alteri offensam per sui mutationem et sin»
*
mutatione al
teritis, Deus autem non mutatur sed mutat, nnde mutatio hi»· se
tenet ex parte hominis, qui prius non erat Deo gratus, et iit gratus
per effectum amoris Dei erga eum.
*2 Ratio theoloi/ica ex parte ipsius gratia
*
*,
creata
addi potest
ut ostendunt multi theologi.
Privati»» non potest tolli nisi per formam oppositam, sicut c;»·
citas nisi per visum, tenebra
*
per lucem.
Atqui peccatum habituale essentialiter consistit in privation»·
*
gratia
sanctificantis.
Ergo peccatum habituale non potest tolli nisi per formam gra­
* sanctificantis.
tia
Objectio: Major est vera de privatione physica, non de privationi
*
morali, qua
*
est carentia forma
*
quam subjectum debet habere non ex
natura rei, se»l ex ordination»· divina. Ha·»· privatio moralis tolli
potest non solum per introductionem forma
*
opposita», sed ex hoc
precise quod mutetur ordinatio Dei. et statuat hanc formam non
amplius delwri hui· siilijr» io. quod faceret Deus si tolleret ordinem
hominis ad linem supernaturalem.
I
Respondet ur: Quamvis Dens possit toller»· ordinationem hominis
ad linem supernaturalem. non tamen potest facere quod tunc quando
h«»mo pret ax it non esset ordinatus ml finem supernaturalem, nam ad

\X Alt I VM

i:i:<tl IliATIi;

(,ΙΙΛΤΙ.Ε ixi

(SIO

2(i3

pr;rierit uni mm datur potentia. Insuper privatio voluntaria gratia·
non desinit esse iu peccatore nisi per retractationem prioris vo
hmtatis.
.p Ratio Iheolof/ira ex parle hominis.
Homo non cessai esse aversus a Deo. nisi a<l emu convertat in
per internam mutationem.
Atqui peccatum mortale habituale importat habitualem aver­
sionem a Deo.
— Ergo peccatum mortale habituale non cessat nisi homo ml Deum
convertatur per internam mutationem.
Corollariam : Ex hoc sequitur quod <h potentia absoluta mortale
peccatum sive actuale sive habituale et gratia habitualis non possunt
esse simul in eodem subjecto; ita communiter theologi contra nomi
miles. Scotum et Suarez. Ratio est quia homo esset simul act militer
vel saltem liabit italiler aremus a Iho tine ultimo et liabit ualiter eon
versus ad Deum. Etenim primarius effectus formalis gratia· sancti
ticantis est saiictilicare hominem, eum justilicare seu tcctilicare tscil.
facere rectum erga Deum linem ultimum), proinde tacere hominem ii
lilini Dei. Dum e contra peccatum mortale essentialiter est iniquitas
et recessus a rectitudine erga linem ultimum, et ideo destruit di
vinam filial ionem seu participationem divina· natura·.
Atqui etiam
<le potentia absoluta stare non potest justitia cum injustitia, ‘•ancti
tas cum iniquitate et immunditia, et rectitudo cum recessu u recti
liidiue etc.
Hoc esset negatio principii contradictionis sett identitatis: Est
est. mm non, bonum est bonum, malum est malum, spiritus est <pi
ritus, caro est caro. Negato autem hoc supremo principio. poneretur
cvolutionismus absolutus et at heist iens, cujus formula invenitur in
prima propositione syllabi Pii IX (Denz.. 1701): «Nullum sitpremitni,
sapientissimnm. pro\ identissimuinque Numen divinum existit, ab
ha<· rerum universitate distinctum et Dens idem est ac rerum natur;;
<‘t idcirco immutationibus obnoxius, Deus reapse lit in homine... a·
una eadem res est Deus cum mundo et proinde spiritus eum materia,
necessitas cum libertate, verum cum falso, bonum mini malo et ju
st uni cum injusto ».
Ad hoc perduceret opinio nominalium, Scoti et Suarez.
Objieil Suarez: Sanciilicatio vel deilicatio anima· non est gratia·
effectus primarius sed secundarius. Atqui de potentia absoluta et
tectus secundarii possunt separari a forma, ut risibilitas a rationa
litate. Ergo de potentia absoluta gratia habitualis potest esse sine
sanctificatione.
Respondent Thomista ; Nego majorem. Ilie effectus, scii, sum',
licalio est primarius effectus gratia· sanctificantis. quia gratia esi
essentialiter participatio divina· natura·, et supernaturalis quoad
substantiam: non est, ut aiebant nominales, quid entitative naturale
conferens ex institutione divina jns ad gloriam, sicut charta mone
taria jus ad argentum recipiendum. Cf. supra de essentia gratia·
sanctitieantis, cujus effectus formalis primarius est sanctificare. Ihec

264

l»E jrsnriCATIONE IMPII

nominalistica conceptio gratiæ esset destructio totius ordinis super·
naturalis in nobis, quia hic ordo tieret entitative naturalis1.
*c
Ha
intima theologia nominalistarum est vera miseria, est vere
despicienda.
Molina autem dum docebat actum fidei infusa
*
non speci fica i i ah
objecto formali altiori quam tides acquisita qualis est in damionibns.
didebat aliquo nominalisme inveterato et inconsciente.
Instantia: Actus potest stare cum habitu contrario, ut actus in
*
temperantia
cum habitu temperantia
*.
Atqui gratia habitualis est
habitus, dum peccatum mortale est actus. Ergo possunt esse simul
in eodem homine.
Respondetur: 1 Hoc nimis probat, quia tunc etiam de potentia
ordinaria gratia habitualis posset esse cum peccato mortali, sicut
habitus temperantia
*
in via corruptionis potest esse de potentia or­
dinaria cum peccato intemperantiæ. Hoc autem scii. quod fieri possit
de potentia ordinaria, omnes negant.
2° Disparités est inter habitus acquisitos, qui acquiruntur per
actus reiteratos et non tolluntur per unum peccatum, et habitus in­
fusos gratia
*
et caritatis qui non acquiruntur, et tolluntur in instanti
per peccatum mortale quod essentialiter involvit rationes oppositas
*,
injustitia
et recessus a rectitudine erga finem ultimum.
Instantia: Sed gratia habitualis est in essentia animæ, et per
catum in voluntate.
Respondetur: Sed hoc ipso quod peccatum mortale est, sequitur
quod sit in toto homine injustitia, iniquitas: nam destruit in volun­
tate ultimam dispositionem ad gratiam habitualem quæ est in es
sontia animæ, et pariter destruit necessarias proprietates gratia
*.
Instantia: Sed peccatum non expellit gratiam physice, sed demeritorie tantum.
M|
Respondetur: Non expellit gratiam physice: per formam posi
tivam physice agentem, concedo; ex natura sua, nego. — Iniquitas
enim, injustitia, recessus a Deo, mors anima
*
ex natura sua physice,
expellunt sanctitatem, accessum ad Deum, vitam anima
*.
Instontia: Deus non necessitatin' auferre gratiam a peccatore.
Ergo.
Respondetur: Ad hoc Deus non necessitatin' absolute, concedi»,
sed ex suppositione quod pérmittat hominem labi in peccatum mor­
tale. quia Deus non potest velle quod contradictoria sint simul.
Instantia: Deus sua gratia non deserit semel justi liratos, nisi
prius ab eis deseratur, ut ait Cone. Trid.. sess. 6, cap. 11. Ergo pec­
catum antecedit subtractionem gratia
*,
et est igitur cum gratia.
» Filiatio divina adoptiva sequitur ex deiiieatione, nisi homo sit him Filiu
**
Del naturalis, quod verlfieatur solum in Christo.

AS AI» EAM

RE(p'IRATI R

2«5

MOTTS LIBERI ARBITRII

Respondetur: Peccatum mortale antecedit subtractionem gra
tiæ, prioritate temporis, nego; prioritate naturæ ex parte causae ma
lerialis, concedo, ut intra dicetur, a. S. sicut in aere cessant tonebræ
priusquam illuminetur aer. prioritate natura
*
non temporis.
Ila Pars quaestionis 113 est:
DE

ACTIBUS

JUSTIFICATIONEM

AD

ADULTI

PECCATORIS

CONCURRENTIBUS.

Status quaestionis.
.Jam q. 112, a. 2. vidimus quod ad justifi­
cationem adulti requiritur aliqua dispositio quæ fit sub intluxu gra­
tiæ actualis praevenientis. Nunc agitur de actibus liberis ad justi
ficationem requisitis.
Videamus: Γ Fidem Ecclesiee see. Concilium Trident i num. con­
tra protestantes dicentes: sola tides tiducialis de remissione nostro­
rum peccatorum requiritur ad justificationem, ('one. Trid., sess. G.
cap. G (Denz., 798) assignat sex actus ad justificationem [amatoris
adulti requisitos, scii. : 1° actum fidei, 2° timoris. 3° spei. 4 dilectio­
nis Dei, 5° pœnitentiæ
*
seu contritionis, et 6° propositum suscipiendi
sacramenta instituta ad remissionem peccatorum, inchoandi novam
vitam et mandatu divina servandi, quod propositum includitur in
ipsa, contritione.
Videbimus quomodo hæc Ecclesia- doctrina mirabiliter jam expli­
catur iu his articulis S. Thomæ ante ha-resim protestant i um.

Akt.

111.

UTRUM

AD

REQUIRATUR

JUSTIFICATIONEM

MOTUS

LIBERI

IMPII

ADULTI

ARBITRII.

Videtur quod non: 1° quia non requiritur in parvulis: 2' quia
homo potest justificari dormiendo; 3" quia gratia in nobis conser­
vatur sine motu liberi arbitrii, ergo ita produci potest.

Responsio tamen est: Id justificationem impii adulti requiritur
motus liberi arbitrii ad donum gratia acetptandum.
Γ' Probatur auctoritate. sec. Cone. Trid., sess. G. cap. G. can. 9
(Denz., 798 e 819): « Ki «piis dixerit... ad justificationem... nou necesse esse hominem sua
*
voluntatis motu præparari atque disponi,
an. sit». Fundatur in S. Script., 1 A’ctj.. vu, 3: «Praeparate corda
vestra Domino».
Zaohar., i. 3: «Convertimini... et ego convertar
ad vos ».
2° Probatur ratione theologica.
Deus, justificando hominem, eum movet ad justitiam secundum
conditionem sua
*
naturæ.
Atqui homo see. propriam naturam habet quod sit liberi arbitrii.
Ergo iu eo (pii habet usum liberi arbitrii, non fit a Deo motio
ad justitiam, absque motu liberi arbitrii, seu absque libera
acceptatione doni gratiæ.

ni: ji sTii i'·ατγομ: turn

2Go

\i»i i .τι

Ad /'"η : ||oc non requiritur in parvulis, quia nondum habent
ttsiini liberi arbitrii, sic sine personali consensu liberamur a peccato
originali (puni sine personali consensu contraxerunt, iaidem est ratio
de furiosis et amentibus, qui nunquam usum liberi arbitrii habuc
rant. Sed si quis aliquando habuit usum liberi arbitrii et postniodum
eo careat vel per infirmitatem aut somnum, non consequitur via m
dinaria gratiam justilicantein per liapt isinum... nisi prius habuerit
votum saltem implicitum sacramenti necessarii, cf. tract, de bapti
>im». De potentia tamen absoluta potest justificari aliquis dormiendo,
absque prievio desiderio baptismi.
Ad 2U"‘ S. Thoma's duo notat : 1 in somno prophetico aliquis po
test habere usum liberi arbitrii; 2" absque completo motu liberi ar
bitrii potest intellectus dono sapientia· illuminari « quia sapientia
perficit intellectum, qui prtecedit voluntatem ». Cf. dor·, xxxin. 1·".
D/./"i" : Conservatio gratia· in anima est absque transmutatione
anima· a statu injustitia· ad statum justitiae, ergo ad eam non re­
quiritur motus liberi arbitrii, sed « sola continuatio influxus divini...
Sic Trinitas inhabitans in anima justa conservat in ea gratiam per
solam continuationem influxus divini.

Aut.

IV.

UTRUM

AD JUSTIFICATIONEM

REQUIRATUR

IMPII

ADULTI

MOTUS FIDEI.

Videtur quod non: I ' quia suflicit actus humilitatis, aut dilectio
nis Dei; 2' sufficit naturalis cognitio Dei. ex parte intellectus;
quia in instanti justificationis homo non potest de omnibus ar
ticttlis fidei cogitare.

tamen est: Acf/os· fidei sii/u ruat uralis requiritur ad
justificat ionent peccatoris adulti. Est de tide.
Responsio

»* y
h 4

/ Probatur auctoritate Com·. Trid., sess. (». can. 12 (Denz., 822,
799, st>2i, contra protestantes dicentes ad justificationem requiritur
sola tides lidiicialis de remissione nostrorum peccatorum, quû conii
dinius peccata nostra esse nobis propter Christum remissa. Sec. Con
•■ilium, sess. (i. cap. (i (Denz.. 79S), requiritur tides ex auditu de qua
loquitur S. Paulus. Rom.. x, 17: «Disponuntur ad justitiam dum
excitati divina gratia et adjuti, fidem t.r auditu (Roui., x, 17) conci
picnics, libere moventur in Deum, credentes rcra esse, </ur dirinitiis
rerclata ct promissa sunt, atque illud in primis, a Deo justificari
impium pci grat iam ejus « p<r redemptionem quo est in ('It risto Jcsu
tRom., ut. 21) >»·
i
Hem Cone. Trident i num, sess. (i. cap. 9 (Denz.. S02) de inani Ii
dueia hæreticornm ait : « Nullus scire valet certitudine fulci, cui non
potest subesse falsum, se gratiam Dei esse consecui mu ... Cf. etiam
Denz., 822 sq., S51, 922.

\ί·

ι.\μ >ίΐ:«»ι Hirri ι: motis runa viv.e

Protestantes enim distinguebant sic triplicem lidrm :

historica (seu dogmatica) quâ credimus omnia in S. Scriptu
ra contenta.
miraeuloi uni per (plain impetrantur miracula. < redendo nihil
*
essi
impossibile I >eo. Revera hæc tides est potius gra
FthlîS

I"

generalis, quô credimus Deum promisisse
remissionem peccatorum omnibus cre
\
dentibus in communi.
"111 specialis. qfm unusquisque credit vel certi»
I
confidit peccata sibi esse remissa
propter merita Christi.

Vorabant hanc ultimam fidem fid aciam. confundendo (idem qua
e>t in intellectu cum fiducia (pia
*
ad spem et ad voluntatem pertinet,
est enim tiducia spes roborata, cf. Il II ". q. 12!). a. ··.
Prote-tan
tes dicebant : sola lure tides lidm ialis requiritur ad justiticationem.
Quidam tamen ex illis dicebant: requiruntur etiam dilectio, con
tritio. bona opera, non nt conducentia ad justiticationem. sed ut si
lilia tiducia· justificantis.
Insuper damnata· sunt plures propositiones laxistarnm. cf. Dei
zinger. 1173: « l-'ides hile dicta c.r testimonio maturarum similirc
motiro ad justificationem sufficit ». — 1172: « Λ minisi fidi s unius
Ihi necessaria videtur necessitate medii, non autem explicita Remn
neratoris >». Ergo requiritur su perna t uratis fides saltem quod Deus
est et remunerator est. alioquin homo non posset tendere ad titiem
ultimum supernaturalem.
1207: » Probabile est suflieere attritio
nem naturalem, modo honestam ", Requiritur snpernaturalis enutri
tio.
1211: Denique declaratm quod ad justiticationem sacra men talem (i. e. absolutionem) requiritur «cognitio mysteriorum Trinitatis
<i Incarnationis». Id esi. hoc est necessarium, saltem necessitate
*cepti
pra
: sed probabilius etiam necessitate medii, saltem per «·.
non vero per accidens si luec non sint cognita propter insufficientem
promulgationem Evangelii in tali regione. Ita Salmantic.. tract, de
tide in 1I" I1"‘, q. 2. a. 7.
Ihec fnles Ecclesia
*
sic declarata, in multis textibus S. Script urar
claro fundatur.
.Mua., x\i. 1(1: « Pra-dicate cvaiigelium omni creatura·: qui cre
diderit (scii. Evangelic») salvus erit, qui non crediderit condemna
bilnr».
D/ Hebr.. x. 38: «Justus ex fide vivit »
Ihbr.. \t. 6:
' Sine tide autem impossibile est placere Deo; credere enim oportet
accedentem ad Deum quia est. et inquirentibus se remunerator sit».
Et hoc ostendit S. Paulus per historiam V. T. : ostendendo quomodo
crediderunt Abel, ........ ch. Noe. Abraham. Isaac. Jacob, Morses et
propheta·.
Hau· autem tides de qua loquitur hic S. Paulus est fides de my
.-feriis revelatis nam ibid, delinitur ad Hebr., xi. 1 : ο Est autem
tides sperandarum substantia rerum, argumentum non apparentium

DE jr STIEICATlo.XE IMPII ADI’ETf

et ad minus, in ipse (licit: «oportet credere quod Deus est et remu­
nerator est», id est Deus ut auctor salutis et non solum Deus ut
auctor natura
*
naturaliter cognitus; hoc erat necessarium credere
etiam ante Christum.
Confirmatur ex verbis Christi. Joan., xi, 26,
ad Martham : « Ego sum resurrectio et vita, (pii credit in me non mo­
rietur in æternum ». et respondet illa: «Utique Domine, ego credidi
ipiia tu es Christus Filius Dei vivi, (pii in hunc mundum venisti».
Item in Ev. Joan., xx. .31 : « Hæc scripta sunt ut credatis quia Je
siis est Christus. Filius Dei, et ut credentes vitam habeatis in nomine
ipsius». Illa tides justificat (piam Christus et Apostoli pradiraveruni.
atqui prædicaverunt fidem mysteriorum, non fidem iiducialem indi
vidualem (pia unusquisque credit peccata esse sibi remissa.
Confirmatur traditione: Nam ab initio Ecclesia, cum fidem re­
quirit a baptizandis, non aliam requirit (piam illam quâ credimus ar
ticulis tidei in Symbolo contentis, non vero fidem quft confidimus
peccata nobis esse remissa.
Cf. de hac re quoad Patres, S. R. Beij.aicmixi’M. 1. I De Justif.,
c. 9 *.
Objectio: Apud λIαργή., ix. 2, dicitur: « Videns Jesus fidem il
lorum, dixit paralytico: Confide fili, remittuntur tibi peccata tua·».
Et ibid., ix, 22: «Colitide, tilia, tides tua te salvam fecit».
Respondetur: Antequam paralyticus et mulier obtinerent remis­
sionem peccatorum, jam habebant fidem et tamen nondum credebant
peccata sibi esse remissa.
Unde Christus, dicendo: « Fides tua te
salvam fecit», loquitur de tide dogmatica, sicut S. Paulus, ad Rom.,
x: «Si credideris (ptod Deus suscitavit Christum a mortuis, salvus
eris ».
2° Ratio theolotjiea in corp. art. est :
Ad justificationem impii adulti requiritur motus mentis quo
libere convertitur in Deum.
Atqui prima conversio in Deum iit per fidem.
Ergo ad justificationem peccatoris adulti requiritur actus tidei.
Major prob. ex pnedietis et confirmatur Ps. i.xxxiv, 7 : « Dens
tu conversus vivificabis nos».
Minor est S. Pauli, Hebr., xi. 6: «Credere enim oportet acce­
dentem ad Deum quia est et iu inquirentibus se remunerator sit».
Et confirmatur, quia nihil volitum nisi præcognitnm; supernaturalis
autem finis non potest priecognosci in via nisi per fidem.
Ad 2iun : Cognitio naturalis Dei non sufficit ad justificationem,
quia per eam homo non convertitur in Deum, in quantum est objectum
beatitudinis (supernaturalis) et justificationis causa.
Ilie dare alliimatur distinctio duorum ordinum, in h<x
*
errave­
runt Lamennais et liberales divendo (Denz., 1613) : « Qualibet fidei
» Cf. Rover nr. Jovrnu . JSncMr palri.x/.. Index theologicus, n.
monta Patrum de hac re.

testi-

χί· EAM

Ι!Ε(.·Ι IKITI'It MOTI S I IDEI V1V.K

269

professione aeternam posse anima· salutem romparari, si mores ad
recti honestique normam exigantur». Dicebat Lamennais: sufficit sen
sus communis, originative, fundatus in prima revelatione Adamo
facta. Hoc erat confusio duorum ordinum, sicut apud traditional)
stas. Nec in hoc igitur apparet progressus theologia· jmst S. Thomam;
Lamennais tamen fundando periodicum » PAvenir ». putabat aeram
novam aperire. Transiit ab uno extremo ad aliud, seil. a tradition»
lismo ad liberalismiim, dicendo: sufficiunt traditiones communes
omnium populorum.

.4r/ .fnn» : S. Thomas determinat quænam tides requiritur secun­
dum S. Paulum ad Rom., iv, 5; «Credenti autem in eum (pd justi
fleat impium reputatur tides ejus ad justitiam, secundum propositum
gratia· Dei». « Ex (pio patet, addit S. Thomas, quod in justificatione
requiritur actus tidei quantum ad hoc, quod homo credat Deum esse
justificatorem hominum pfcr mysterium Christi ».
Hic textus afferri potest pro sententia (pia· tenet quod post Chri
stum, tides de Incarnatione redempti va necessaria est necessitate
etiam medii ad salutem, post promulgationem Evangel ii. (T. trai t,
de fide, Π
·ΙΙ Μ, q. 2. a. 7.
*
‘Statim responsio ad l"1 explicabittir in refutatione erroris pro
testantium.

De errore protestantium :

Id

justificationem adulti sola fides

sufficit.
Declaratum est a (’one. Trident., sess. 6, can. 9 et 19 (Denz.. sl9,
829), (ptod neque tides fiducialis de (pia locuti sunt protestantes, ne
(pie fides vera et Christiana sola sufficit ad justificationem.
Protestantes in hac re renovaverunt lueresim antiquam. Simon
Magus m postea Eunomius male intellexerunt S. Pauli verba circa
opera mere naturalia aut legalia juduormn. et dixerunt solam fidem
Christianam, scii, de articulis Symboli, sufficere ad salutem, sine ope
ribus caritatis. Et contra hunc errorem Simonis Magi, ut aiunt
S. Irenæus et Augustinus, scripserunt Petrus. Joannes. Jacobus et
S. Judas in suis epistolis.
Luther» n i autem et (’alvinista· reno
vantes hanc lueresim, eam modificant dicendo: ad justificationem suf
ficit fides fiducialis. dum antiqui lueretici loquebantur de tide quâ
credimus omnes articulos tidei. Novatores voluerunt suam doctrinam
fundare in quibusdam testibus S. Pauli ‘.
1
m. 2S : «Arbitramur hominem justificari |κ·ι· fidum sine <q>eribus
legis ».
Itani., iv, 2: « SI Abraham e.x operibus justificatus es. habet gloriam,
sed non apud Deum ».
Galat., n, 10: «Scientes quod non justificatur homo
ex operibus legis ».
Phil., m. 9: « ... et inveniar In illo non habens meam ju­
stitiam, (pire est ex lege, sed eam qure ex fide ».
Certum est <iu<m! novatores male Intellexerunt hos textus, ut patet ex con­
textu: nam 1° S. Paulus loquitur non de tide fiducial!. sed de tide Christiana
quA credimus mysteria; 2° excludit solum ojiera legis, seu legalia judeorum, qui
caroallter legem mosaîcam observabant, et opera mere naturalia qua· ex solis
viribus natura· procedunt et non e.x fide, nec ex gratia seu caritate.
Non vero

270

i»E .11 STil'K ATloNi: IMP!!

\l»l I.TI

Definitio autem ('onc.Tridrutini clare fundatur in mullis textibus
S. Script lira
*.
S. Jacoius ait cap. n, I I : « Quid proderit, fratres mei.
si lidrm quis dirai sc habere, opera autem non habeat? Nmiii|iiiil
poterit tides salvare eum? Fides si mm habeat opera, mortua esi n
semeupsa... Videtis quoniam ex operibus justificatur homo et uo«
ex lide tantum... titles sine operibus mortua est».
Item S. |’i
Tins, II K pint.. i. IU: «Satagite ut per bona opera certam vestram
vocationem et electionem facialis >·.
Hem S. .Iiuas in sua Lpi^t.
21: « \'<»melipsos in dilectione hei servate».
Item I Joan.. m,
7: «Nemo vos seducat, lilioli. (pii facit justitiam justus est».
Item I ('or., xiii, 2; «Si habuero omnem lidem, ita ut montes Iran
sferani, caritatem autem non habuero, nihil sum».
Ad G'u/..\.li:
« In Christo Jesu neque circumcisio aliquid valet, neque pnepuliiuii.
sed tides (pue per caritatem operatur».
Ι’οιιι.. n, 13: « Non audi
tores legis justi sunt apud Deum, sed faetores let/is justifica
bunt ur ».
Christus ipse ubique commendat bona opera ut necessaria ad ju
stiiicationem et salutem. Matth.. v, 10: «Sic luceat lux vestra coram
hominibus, ut videant opera vestra bona et glorilieent Patrem vestÿiin
(pii in cadis est... Nisi abundaverit justitia vestra plus quam scribarum
et Pharisieornm, non intrabitis in regnum cadorum».
M vitii., vu.
,l!i: «Cninis arbor qua
*
non facit fructum bonum, excidetur et in
ignem mittetur».
M \tth., xix, 17: «Si vis ad vitam ingredi,
serva mandata ».
In hoc apparet quomodo Lui herus pervertit radicaliter doctri
nam Christi, sub pradexlu profundioris intelligentia·. Lutherus in
sermone super Inec verba: «Sic Deus dilexit mundum» docet quod
semel justificatus per lidem. quamvis liat fur, homicida, adulter,
sodomita. remanet justus: unde tides justificat sine bonis operibus,
imo cum pessimis operibus. Item Lutherus in cap. 2 ad Gal. Ideo
dicebat : « Pecca fori iter et crede fortius». In hoc apparet progressif
in historia dogmatum, ut volunt historici protestantes, ut Harnack.
Cf. Dexifi.e, Luther umt Luthertum.
*
Principali
objectio hæreticorum fundatur in textu S. Pauli ad
Rom.. iv, 3: «Si Abraham ex operibus jnstilicatus est. habet glo
riam, sed non apud Deum, Quid enim dicit Scriptura? Credidit
Abraham Deo. et reputatum est illi ad justitiam |G’c//., xv. 6), Ei
autem (pii operatur, merces non imputatur secundum gratiam, sed
secundum debitum. Ei vero qui nou operatur, credenti autem in eum
<pii justiticat impium, repiitatui Udes ejus ad justitiam, see. propo
situm gratiie Dei... Beati quorum remissa· sunt iniquitates et (pm
ruin te< la stint peccata Ι/’s., xxxi. 1). Beatus vir cui non imputavit
Ihmiinns peccatum ».
I
excludit eupernaturalia opera caritatis, cuui ipse dicit nd GwMC, v, G · « m
Christo Jesu neque cireuincisli. aliquid valet, neque pnepntium. sèd /mZcx
/« i' •
nixitttiii >.
Itent l Cor., xtn, 2 et Ifotn., n, 13, textus init;
citandi.

\l» EAM UE(p ΙϋΠΊΊί

MOTI S I IbEl V1V.E

Respomhtut .· Ili<· textus S. Pauli ex aliis ejus textibus c\p|j
catur a <’onc. Trideiitino. sess. G. cap. M (Denz., *01).
Sensus ejus est idem ac apud Rom., m, 22 21, paulo antea:
« Xiinc autem sine lege justitia Dei manifestata est. testificata a lege
et a prophetis. Justitia autem Dei per lidem Jesu Christi in omnes
et super omnes qui credunt in eum... Justificati f/ratis iscil. non ex
operibus) per gratiam ipsius, per redemptionem qua· est in < 'hristo
Jesu». — hem Rom., xi, G : « Si autem gratia, jam non ex operibus;
uliciqnin gratia jam non est gratia». <jni textus citatur saq>e contui
pelagianos et semipelagianos.
1'nde responsio est : Hic S. Paulus, ad Rom., iv, 5. negat solum
quod bona opera naturalia ethnicorum vel Irpalia legis antiqua· p<>>
sint nobis obtinere justificationem, nam justificatio est y ra tuita, est
ex tide in Christo redemptore et <·\ gratia. Propterea dicit Rom., tv,
5: «Ei vero qui non operatur iscil. opera naturalia ethnicorum vel
opera legis mosaica·) crede ut i autem in eum (pii justitii jt impium, re
putatur tides ejus ad justitiam see. propositum gratiæ Dei ··.
Hi
textus S. Pauli atterri debet contra pelagianos et semipelagianos di
rentes: «Facienti cpiod in se est solis viribus natura· Deus inialli
biliter confert gratiam». Cf. Cone. Trid. (Denz.. soli.
Quoad Patres de hac re. cf. S. It. Bellmimixi μ. I. 1 Ih institi
ratione, a cap. 20 ad 25'.

Doctrina autem
Thoma est clarissima, in nostro articulo
ad 1"»» et in articulis sequentibus.
Etenim in nostro art. 1", ad lll,n : <· Motus tidei non est perfectus,
nisi sit caritate informatus, unde simul in justificatione impii (adulti·
eum motu tidei est etiam motus caritatis».
Idempie ju>titicatio
tidei tribuitur, tanqiiam ejus initio et radici, non tamen excludendo
alia opera ad eam disponentia; ideoque tides qua· justificat est fides
rira </ιια per raritatem operatur, ('one. Trident., sess. G, cap. G
(Denz., 70S), indicat actum dilectionis Dei post actus tidei. timoris
et spei.
S, Thomas in nostra responsione ad l,u" notaverat paritet actum
timoris, imo speciticavil qtiemnam timorem scribendo; «Movetur
autem liberum arbitrium in Deum ad hoc iptod ei se subjiciat: unde
etiam conclu rit actus timoris filialis iscil timor peccaiii et actus
humilitatis» iprout homo peccatorem se esse intelligit. iit dicet
('one. Trident., ibid.).
Imo notat «actum misericordia
*
seu dilectionis erga proximum
prout vel sequitur justificationem, vel ad eam disponit, vel esi coti
comitans in ipso instanti justificationis.
Denique animadvertit S. Th. (pmd «contingit unum et eumdeni
actum liberi arbitrii esse diversarum virtutum, see. quod una im
> i i. Kovi i i». JmitMi . Kuriiir. /iiilrixt., Index theologicus, n
Homo
delict se disponere ad justificationem per fidem et per netus aliarum virtutum.
(Testimonia Patrum de ime rei.

à

|»E JI STIEICATlONE 1.MPJ1

peret et alia
*
actuum.

\|»l l.’l !

imperantur». In articulo s indicat ordinem horum

Dubium difficile: De justificatione pueri infidelis, qui, dum pervenit
//d plenum usum rationis, facit quod in se est. cum auxilio gratia
*
actualis, ad diligendum Deum super omnia.
Sanctus Thomas dicit, P II
* 0, q. 89, a. (i: «(’um puer usum ra
tinnis habere incœperit, debet seipsum ordinare ad debitum finem,
secundum quod in illa ætate capax est discretionis». Et ibidem ad
3m : « Finis enim est prior in intentione, lit ide.o hoc est tempus pro
quo obligatur puer ex præcepto affirmativo : Conrertimini ad me...
Si autem puer hoc facit, consequitur remissionem peccati origina
lis». Est pulebra forma baptismi desiderii.
S. Thomas et thomista
*
conciliant hanc doctrinam cum legitima
interpretatione axiomatis « Facienti quod in se est (cum auxilio gra­
* actualis) Deus non^denegat gratiam liabit utilem » et in præeenti
tia
casu Deus non denegat id (piod est necessarium ad justificationem,
scii, propositionem supernaltiraient veritatum lidei quæ sunt de ne
cessitate medii, saltem (piod «Deus est cl remunerator est» in or
dine gratiæ.
Attamen cum thesis ista sit difficillima, valde complexa et multis
objectionibus debeat respondere, bonum est hic recapitulationem ejus
probationis dare solvendo simul principales difficultates. (T. præser
tim de hac re .loannem a S. Thoma, De prédestinât ione. disp. 10,
a. 3, n. Ill 11, et thesim P. Pauli Angeli, Ο. I’., La possibilité di sa
lute net primo atto morate per it fanciullo infcdch , Roma, «Ange
lico», 1946.
Ii Quare, cum puer plenum usum rationis habere incieperit, non
sufficiat <piod velit v.g. non mentiri, occasione data?
R.: Quia finis est prior in intentione; et linis de quo agitur non
est solum beatitndo in communi, sed saltem bonum honestum facicn
dum ut exprimitur in primo piwcepto legis natura
*
(vivere secundum
rectam rationem), cf. P II
*", q. 94. a. 2.
2) Hoc momento manifestatur ne explicite puero obligatio nio
ratis proprit dicta diligendi bonum honestum (vivere secundum ra
lionem) plusqnam bonum delectabile et utile: plusqnam vitam sen
sibilem?
R.: rtique.
3) Ad hanc obligationem moralem explicite cognoscendam reqiii
riturne (piod puer saltem hoc momento a posteriori cognoscat expii
cite (quamvis in confuso) hanc obligationem moralem provenire ab
Auctore natura’ sua'}
R.: Affirmative, saltem juxta S. Thomam, quia recta ratio non
ligat nisi ut causa secunda dependentor a prima et quia ordinatio
passiva voluntatis pueri ad bonum honestum efficaciter diligendum
(etiam cum magno incommodo) præsupponit ordinationem activam
auctoris naturæ. Alioquin posset esse peccatum philosophicum contra,
iwtam rationem (piod non esset peccatum comtra Deum Iloe autem

ΛΙ· EAM llEQl’lllITL’ll MOTVfi FIΙ>Ε1 VIVÆ

damnatum est ut erroneum (Deitz., 1290)’. Attamen in hoc instanti
prius cognoscitur bonum honestum quam supremum bonum honestum
in confuso, et quam supremum fundamentum obligationis moralis,
scii. quam ordinatio proveniens ab auctore naturæ.
I) An puer, diligendo efficaciter et explicite bonum honestum
plusqnam se, eflicaciter diligat implicite Deum auctorem natura
*?
R.: Utique.
5) Quare, in statu praesenti, puer non possit sine gratia sanante
et simul elevante sic eflicaciter diligere implicite Deum auctorem na
turie plusqnam seipsum?
R.: Quia per peccatum originale « homo sequitur bonum priva
tum nisi sanetur per gratiam Dei» (I
* IIq. 199, a. 3). Et hæc gra
tia sanans simul est elevans.
<>) Sufficit ne quod puer, brevi momento temporis, eliciat unieurn
actum dilectionis efficacis Dei auctoris natura
*
ut justificetur?
R.: Utique, imo non potest hunc actum unicum facere nisi sa
netur jam per gratiam. Sic statim justificabitur, ut notavit S. Tho
mas, De Veritate, q. 24, a. 12, ad 2u,n : « statim gratiam habebit »
seu justificabitur.
7) Quare non possit hic puer esse simul conversus ad Deum
auctorem natura', et in statu peccati originalis?
R.: Quia peccatum originale importat directe aversionem a tine
ultimo supernatural!, et indirecte a fine ultimo naturali; nam lex
naturalis præcipit quod obediendum est Deo quidquid jubeat. Proinde
in præsenti statu gratia habitualis non potest esse sanans, quin simul
sit elevans et radix caritatis infusie.
8) Sed remanet difficultas quoad revelationem primorum credi
bilium. Requiriturne revelatio proprie dicta?
R.: Utique est revelatio proprie dicta sive immediata, sive me
diante angelo custode, quia non potest esse justificatio adulti sine
actu fidei propter auctoritatem Dei revelantis. Sed in momento mo
rali initii usus rationis possunt distingui duo instantia physica, et
in secundo datur hæc revelatio, si puer non posuerit obicem, et cum
auxilio gratia
*
actualis fecerit quod in se erata.
Denz.. 1200: "Precatum philosophicum seu morale est actus humanus
disconveniens natura
*
rationali et recta· rationi; theologicum vero et mortale
est trangressio libera divime legis. Philosophicum, quamvis grave, in illo, qui
Deum vel ignorat vel de Deo actu non cogitat, est grave peccatum, sed non est
offensa Dei neque iieccatum mortale dissolvens amicitiam Del. neque adorna
*ena
|N
dignum ». liter propositio damnata est ut scandalosa. temeraria et
erronea.
- Hoc profundius quam alii thomiste· explicant Alvarez De Auxiliis, disp.
n. 22. et deinde adhuc melius Joannes a S. Thoma, qui dicit De prédestinât i<mt .
disp. 10. a.
nn. 40-41 : « Iste puer cui tota lex vivendi secundum rationem
proponitur, non jiolest acceptare illam nisi proponatur sibi aliguid magnum esxe
totam illam legem servare, et proptei aliquid magnum esse faciendum, quod
ipse plene non potest attingere: et hoc est supernaturale quod tune implicit)
is

(.ARniom J.wiHOGi - Ite Oralia

274

DR JUSTIFICATIONE IMPII ADI LTI

9) Utrum in hoc secundo instanti physico primi nsus rationis
hic actus Iidei possit esse cum cognitione solum implicita Dei?
/>’..· Non, debet esse cognitio explicita Dei saltem confusa et
obscura, ut plures vetulæ Christiana
*
valde ignorantes eam habent.
10) Sed quænam sunt motiva credibilitatis pro isto puero, qui
non cognoscit nec miracula nec prophetias?
R.: Motiva credibilitatis interna tunc supplent aliis, sub inspi
ratione divina, v.g. experientia magna
*
pacis qua
*
manifestatur ut
'proveniens desuper.
11) Fltec interventio divina est ne miraculum ?
R.: Non: «plia Iit secundum legem: «facienti quod in se est Deus
non denegat gratiam». Estne tamen extraordinaria?
/’..· Utique.
R.: Estne frequens apud infideles?
R.; Difficile est respon
dere; probabilius numerus horum baptismorum desiderii auctus est
post consecrationem generis humani Sacratissimo Cordi Jesu. qua
*
facta est a Leone XIII initio sieculi xx.
12) Imo utrum omnibus pueris infidelibus hoc momento Deu>
det qratiam sufficientem ad se ordinandos ad debitum tinem?
R.: Utique.
13) Quare non sufficiat rotam fidei et tides implicita de primis
credibilibus?
R.: (plia tides implicita debet contineri in principio universaliori
t i non inferioris ordinis; sic tides implicita Trinitatis continetur in
tide supernatiirali et explicita de Deo remuneratore, non vero in co
giiition·· inferioris ordinis.
II) Sed si puer aliquis non resistit prima (jratiu: praevenienti
inclinanti ad pium credulitatis affectum accipiet ne illuminationem
necessariam ad actum Iidei?
R.: Utique.
pmjitniUin. Et li«»v ideo, quia non potest in hoc statu natura
*
*
lapsa.
tota lex
impleri et acceptari, ut impleatur < \ solis \ iribus natune. sed ex auxilio gra­
*.
tin
eo quod servantibus mandata promissa est vita tuterna ; et sic non potest
separari implet Io mandatorum a l>e<» tine supernatural!... Unde qui in illo
primo instanti acceptant legem et implent pneeeptuni naturale de tota lege.
<ignuin manifestum est < '<x nccejdsSf uu.rilium su perna turalc, quia vires natune
mm suillclunt. I.i tal·
*
rrrtissime Illuminabuntur et accipient notitiam eorum
mysteriorum qua
*
requiruntur ad JuetUicatfotiem et salutem, sive j>er angelum.
<ive iter pmd icat «irem sicut Petrus m.ssus est ad t'«>rm
*lium
».
Totus textus
*
isti
legendus est apud Jonnnom a S. Thoma, qui profundius de hac re locutus
est quam plure·, alii thomiste
*
sive antecessores ejus, sive etiam posteriora
et recent lores.
w
Omnino retinendum est id quod dicit S. Thomas, 11"-11
*·.
q. 2, a. : «Ad
hoc quad homo perveniat ad perfectam visionem bearitudinis, pneexigitur quod
«rodat Deo. tanquam discipulus magistro docenti ». Unde credere aliqui supra
•Himxm naturalem (scii, quod Deus , si ct remunerator est in ordine salutis)
xcmi/h c fuii nt cxsarium ad salutem. Cf. ibid., a S, ml Un ; « nia duo prima
« redibilia < r/rticd»· < r· rf> re «I,. Deo omni tempore et quoad omnes necessa­
rium fuit

\l» EAM

UEQIUHITIΊί MOTI S Ι ίΡΕΙ VIVÆ

2ιο

15) Ultima objectio nominalistariim : Ilæc doctrina S. Thonue vi
detur esse vera in abstracto, non vero in concreto. In abstracto qui
deni valent major, minor et etiam consequentia, unde logice eruitur
conclusio, sed non convincitur mens quod ita sit in concreto. Ita
multi juniores studentes.
R.: Ilæc objectio'est objectio nominalistariim vel conceptual!
starum subjectivorum, juxta quos eoriccptus nostri· non certo calorem
object irum habent. Dicunt: nunquam exist'd perfectus circulus in
concreto, quamvis perlectus concipiatur in abstracto. Respondetur:
quamvis difficile sit facere circulum perfectissimum, natura- circuli
vere est sicut dicit definitio ejus, a fortiori secundum realismum mo­
deratum natura intelligent ia· et voluntatis existi! in concreto hic et
nunc in hoc puero et ideo rigorosc in eo cerificantur proprietates in
Iclligcntia- deliberantis ct voluntatis erga finem ultimum, dum viator
incipit rationaliter ambulare aut per bonam viam aut per malam.
Xon est dubium de his duobus: Pinis est prior in intentione, et fa
cienti quod in se est (cum auxilio divino), Deus non denegat gratiam.
Item nominales dicunt : probatio Uberi arbitrii data a X. Thomu
non raid nisi in abstracto, quia in concreto motivum fortius hie er
nunc allicit, et motivum oppositum non est sufficiens. Ita Kantius
saltem in ordine phoenomenali. Item jansenist æ dicebant : gratia sut
fidens est sufficiens in abstracto, non hic et nunc in concret··.
Remanet quod voluntas nostra ex sua natura est libera per re
spectum ad omne objectum « non ex omni parte bonum ». et quod
gratia sufficiens dat etiam in concret·», hic et nunc, ipsum posse bene
agere, quia potentia distinguitur ab actu, sicut facultas visiva ab
ipsa visione, alioquin ille qui dormit et actualiter non videt cæcus
esset. .Judicandum est secundum ipsam naturam rerum, quidquid
dicat nominalismus seu positivismus qui est negatio totius philoso
*
phia
et theologia
*.
AltT. \ . — UTRUM AD JUSTIFICATIONEM IMPII REQUIRATUR
MOTUS LIBERI ARBITRII

IN

PECCATUM.

Status quaestionis.
1° Videtur quod sufficit caritas erga Deum,
sine detestatione peccati, quia raritas universa delicta operit; 2° quia
qui in anteriora tendit, non debet ad posteriora respicere, sec. S. Pau­
lum ; 3° nec homo potest habere memoriam de omnibus suis peccatis.
tamen est : Ad justificationem peccatoris adulti requi
ritur actus contritionis seu detestationis peccati.
Probatur 1° ex declaratione la-clesia; pnesertim nunc ex Cone.
Trident., sess. G, cap. G (Denz., 798), jam citato: «Disponuntur ad
justitiam, dum excitati divina gratia et adjuti... moventur adversus
peccata per odium aliquod et detestationem » ; et canone 9.
Iloc fundatur in pluribus locis S. Scriptura·: S. Thomas in arg.
sed c. citat Ps. xxxi, 5: « Dixi: Confitebor adversum me in justitiam
meam Domino, et tu remisisti impietatem peccati mei».
Responsio

DE .TESTIFICATIONE IM IM I

Probatur ratione
9 thcohujicu sir :
— Justificatio impii est motus mentis a statu peecati ad statuni
*.
justitia
Atqui mens non potest libere accedere ad justitiam, quin libere
recedat a peccato jier detestationem ejjts.
Ergo ad justificationem impii requiritur non solum desiderium
tendendi in Benin et justitiam, sed detestatio peccati seu in­
*.
justitia
Ergo non sola tides justificat.
Aliis verbis, non est liber accessus ad terminum ad (piem, sine
libero recessu a termino a quo, sen non est desiderium boni sine fuga
mali seu aversione a malo; see. illud « qui diligitis Dominum, odite
malum» (Ps., xevi, 10).
Cajeta nus notat : ex motu detestationis mali et ex motu allectio
nis ad bonum integratur quasi unus motus voluntatis a malo in bo
num. Cf. a. 7, ad 2l,|n.
Ad
: Ad caritatem perlinet diligere Deum et consequenter
detestari peccatum seu offensam Dei: unde caritas imperat pn
*ni
teiitiam. Cf. tractatum de pœnitentia, et hic. art. S. de ordine horum
actuum necnon de attritione et de contritione.
Ad
Ad posteriora seu peccata praeterita homo non debet
respicere ea diligendo, sed detestando.
Ad .t11"· : Homo debet detestari omnia |H
*ccata
commissa, inter
*
qua
etiam includuntur peccata oblivioni tradita, nam hæc etiam de­
testaretur si memoria
*
adessent.

Art.

VI.

UTRUM

REMISSIO

PECCATORUM

NUMERARI

DEBEAT INTER EA QUÆ REQUIRUNTUR AD
JUSTIFICATIONEM

IMPII.

Videtur quod non: 1° quia ha
*c
remissio est
ipsa justificatio et non pars ejus; 2° quia idem non debet connume­
rari sibi ipsi, atqui infusio gratia
*
et remissio peccati sunt idem.
Status quæstionis.

tamen est affirmativa.
I" Probatur r,r communibus : Quia remissio peccati est effectué
et tinis justificationis: contra id quod dicet Lut herus, non solum te­
guntur sed remittuntur peccata. Non autem debet pradermitti finis
ad quem justificatio ordinatur.
>3
2“ Probatur er propriis:
Justificatio est motus mentis a statu peecati ad statum justitia
*.
Atqui in quolibet motu tria requiruntur : 1" motio moventis ·
hoc est gratia
*
infusio; 2' motus mobilis est motus fidei vi
*, et contritionis; 3" perventio ad finem est remissio peccati.
va
— Ergo.
3
S. Thomas infra tract, de pœnitentia. Ill·, q. 85, a. 5 c. dicit:
<■ Pœnitentia quantum ad habitum immediati
*
a Deo infunditur sine
Responsio

ET DE ΗΕ.Μ I SS1< ·ΧΕ

1*E<

< AT<>1!I M

nobis principaliter operantibus. non lumen sine nobis dispositive
coopérant ibus per aliquos actus.
«Alio modo possumus loqui de 1‘u-nitentia quantum ad actus,
quibus Deo operanti in pernitentia cooperamur: quorum actuum pri
tiuiiii principium est /Mi operatio con revient ix cor, see. illud Tren..
v. 21 : “(’ouverte, nos Domine ad te et convertemur"; secundus actus
est moins fidei, tertius est motus timoris srrrilis, (pio quis timore
suppliciorum a peccatis retrahitur; quartus actus est motus spei,
quo quis sub spe venia
*
*
consequenda
assumit propositum emendandi .
i|iiintus est motus caritatis, <pio alicui peccatum displicet see. seip
sum et non jam propter supplicia; sextus est motus timoris filialis,
quo propter reverentiam Dei aliquis emendam Deo voluntarius of
fert ».
Ad /u,n : Justificatio impii dicitur esse ipsa remissio peccatorum,
prout omnis motus spécifientur a termino ad (piem.
Ad 2ll|n : Gratia
*
infusio et peccatorum remissio sunt idem ser.
substantiam actus, nam Deus eodem actu largitur gratiam et re
mittit culpam, sed dillerunt ex parte objectorum, sec. differentiam
culpa· quæ tollitur, et gratiae (piae infunditur. Sic in rebus natura
libus dillerunt generatio et corruptio, quamvis generatio unius sit
corruptio alterius; sic infusio gratia· est remissio peccati.
Sic terminatur 11“ Pars hujusce quæstionis 11.”,. scii, de actibus
ad justificationem adulti requisitis, qui sunt: actus fidei viva·, scii,
lidei et caritatis, simul cum actu timoris filialis et spei (a. 4 c. et
l""1), et actus contritionis (a. 5). Ila
*c
omnia definita sunt postea in
Cone. Trid., sess. (>, cap. (i (Denz.. 798) dum sex actus assignat ad
justificationem concurrentes, scii. I’ actus fidei; 2° timoris et ple­
na· et culpa· (Denz., 818): 3" spei; Γ* dilectionis Dei; 5° contri­
tionis; G” propositum suscipiendi sacramenta, inchoandi novam vi
tam. et servandi mandata, quod propositum includitur in contritione.
Actus quartus see. Concilium designatur: «Deum tanquam
omnis justitia
*
fontem diligere incipiunt ac propterea moventur
adversus peccata » (Denz., 798).
De necessitate hujusce amoris saltem inchoati ad justificationem
cum sacramento celebris est controversia, dirimenda in tractatu de
poenitentia, ubi de attritione et contritione.
Contritio dicitur per
lecta si peccatum displiceat principaliter ut olfensivum Dei, dicitur
imperfecta si peccatum principaliter displiceat ul nocivum peccatori.
Attritio est contritio imperfecta (cf. Denz., 898, 915). Controversia
oritur de attritione necessaria ad justificationem cum sacramento,
(plia attritio de peccato commisso potest provenire ex variis moti vis
sine naturalibus, sive supernaturalibus : 1 vel e.x eo quod peccatum
est aliquid turpe repugnans rationi; 2" vel ex eo quod est illativum
mali temporalis; 3” vel quia est inductivum gehenna
*;
-1° vel ipiia est
exclusivum gloria·: 5° vel quia est malum et offensa Dei.
Sec un
dum Ecclesiam contra la.xistas. motivum naturale non sufficit ad justi
licationem etiam sacra mentalem (Denz.. 1207); debet esse attritio
siipernaturalis ex suo motivo (Denz., 699, 751, 897, 1536). - Contritio
(•x caritate perfecta cum voto sacramenti justificat jam ante hujus su

278

DE jrSTIKICATDKXE LMPlî

•
sceptiouem, etiam extra casum necessitatis vel martyrii. ItemEcck
*
sia declaravit quod : Attritio sim
*
raritate non est mala, et potest esse
supernato rails, et, si sit supernatural is, sufficit cum sacramento
pœnitentiæ ad justificationem. Sed disputatur inter theologos, quid
requiritur ut attritio sit supernat uralis, ex quonam motivo super
naturali procedere debeat, an in< ludat amorem initialem Dei, di
stinctum a caritate. Juxta plures thomistas includit amorem Dei
benevolum a caritate distinctum sicut in fide est pius credulitatis
affectus ad divinam veritatem. Longe hanc quæstionem tractavimus
in tr. De Poenitentia. 1943, p. 3G0-379. annexo tr. De Eucharistia.
I Irum omnes scj actus enumerati u Cone. Trid.
debeant esse explicit i.
Respondetur: Aelus fidei et dilectionis necessario debent esse
formales seu explieiti. quia neque in intellectu, neque in voluntate
dantur præstantiores et eminentiores actus in quibus virtualité)
contineri possint. - Videtur quod sufficiat spes virtualis contenta
in eminentiori actus caritatis, si aliquis subito moveatur ad con
versionem. — Actus contritionis, ut videtur, debet esse explieitux
saltem per se, quia homo debet dolere de peccato non solum ut esi
contrarium bonitati divina1 sed etiam ut est kesivum juris divini, et
hoc pertinet formaliter non ad caritatem sed ad poenitentiam : sed
per accidens aliquis potest non cogitare explicite de suis peccatis,
sed solum de Deo diligendo, tunc justificatur.
Propositum nova·
vita·. sufficit virtuale in contritione.
□ ubium.

e

·ζ

w

IIP Pars præsentis quæstionis est de proprietatibus justifica
lionis, prout iit in instanti, includens tamen prioritatem et poste
riorem natura
*
(a. 7 et S), prout est maximum opus Dei ex parte rei
*
producta
ia. 9| quamvis non sil miraculum saltem ordinarie (a. 101.

Ai:t.

VII.

UTRUM JUSTIFICATIO

AN

IMPII

FIAT IN INSTANTI

SUCCESSIVE.

Videtur quod non: 1' requirit actum liberi
arbitrii, qui pra
*exigit
deliberationem: 2” quia requirit duos actus
scii, amorem Dei et detestationem peccati, qui non videntur esse
simul: 3° quia ipsa gratia habitualis suscipit magis et minus, ergo
non recipitur in instanti, sed paulatim see. diversos ejus gratius:
I tpiia motus liberi arbitrii ad justificationem concurrens est meri
totius, ergo non potest esse nisi post infusionem gratia
*
quæ est
principium meriti: "> non potest esse idem instans quod sit primum
instans vita
*
gratia·, et ultimum instans status peccati. tpiia haec
duo opposita non possunt esse simul; atqui inter duo instantia opor
tet esse tempus medium, alioquin identificantur’.
Status quæstionis.

tamen est: Justificatio impii fil a /)ro in instanti.
saltem prout dicit ipsam infusionem gratiæ habitualis et peccatorum
Conclusio

AN Fl Vf IN INSTANTI

remissionem, quamvis præviæ dispositiones, quibus urcator praepa
ratur. ordinarie liant successive. Sed istæ dispositiones ut dicitui
ad l‘‘"\ sunt via ad justificationem, non vero justificationis sub
stantia.
Probatur P auctoritate S. Scriptura see. quam Spiritus Sanctu
*
subito advenit mentibus hominum: Act. Apost., n, 2: «tactus est
repente de cado sonus, tanquam advenientis spiritus vehementis ».
Concilium autem Trident., sess. G, cap. 5 et G, loquitur non so
Ium de infusione gratia·, sed etiam de antecedentibus dispositionibus
quibus peccator præparatur, et, sic accepta, justificatio ordtnnric
Iit successive, ut docet ipse S. Thomas hic in corp, el ad 1
et
a. 5 pneced., ad 3“»·', et q. 112, a. 2, ad run, 2mn. Dicitur: ordinarie
justificatio sumpta etiam pro dispositionibus antecedentibus tit sue
cessive, tpiia extraordinarie eodem temporis momento Deus dat
quandoque totam dispositionem et infundit gratiam, sicut in couver
sionibus miraculosis quæ sunt omnino instantaneæ. etiam quoad
præparationem cf. a. 10.
Probatur ratione theologica sic:
Forma in instanti imprimitur subjecto jam disposito, quando
agens non indiget tempore ad vincendam resistentiam subjecti.
Atqui justificatio est impressio gratia· habitualis in subjecto
jam disposito, a Deo qui non indiget tempore.
— Ergo justificatio, ut est infusio gratiæ, tit- in instanti.
Hic supponimus dispositionem tempore pra
*viam
et non ultimam,
(piia justificatio sumitur hic solum pro infusione gratia·, et aliunde
Deus omnipotens nullam requirit dispositionem nisi (piam ipse facit,
potestque etiam eam eflicere in ipso instanti quo producit ipsam gra
tiam, sicut fecit in Paulo, vel paulatim et successive, sed hoc non
pertinet ad ipsam justificationem sumptam pro infusione gratiæ:
id quod ad ipsam pertinet ut videbimus art. seq. est ultima dispo
sitio per actum fidei viva· et contritionis in ipso instanti justiti
rationis. Ergo justificatio sic sumpta Iit in instanti.
Major cerificatur jam in ordine naturali, prout jam posita in
materia dispositione ad formam substantialem, in instanti prodii
citur ha
*c
forma cujus differentia specifica est indivisibilis, v.g. ali
quod animal aut est leo aut non : item diajdiannm dispositum subito
illuminatur.
Minor est clara de ipsa infusione gratia
*
præcise sumpta.
*
Inio
extraordinarie quandoque Deus in instanti producit pnevias dispo
sitiones ad gratiam, quia actus liberi arbitrii fieri possunt in instanti.

/mn Confirmatur; E.x De feritate, q. 8, a. 9. Quando inter
extrema mutationis non est medium, sicut in mutatione substantial·
non est medium inter esse et non esse (v.g. esse forma· leonis ct non
esse), tunc transitus fit in instanti. Atqui inter extrema justifica
lionis, (pia· sunt gratia habitualis et privatio gratia· habitualis, non
datur medium; aliquis homo enim gratiam habitualem habet aut non
habet : si eam habeat, etiam in minimo gradu, jam justificatur, ergo.

280

DE .H STH ICATIONE IMPII

Alim confirmationes habentur ex solutione objectionum, scii.
Ad /‘u«: Deliberatio praecedens priori tute temporis est via ad
justificationem non ipsa justificationis substantia, ad quam requiri
fur in fine deliberationis instantaneus consensus ad detestandum
peccatum et accedendum ad Deum.
Ad 2"in : Hi duo actus detestationis peccati et amoris Dei pos
sunt esse simul, prout unus ordinatur ad alium, nam homo dete
statur peccatum, quia est contra Deum, cui vult adhaerere.
.li/.fiun: Aliqua forma potest suscipere magis et minus ut lumen,
vel gratia, et tamen in instanti produci, nam etiamsi in minimo
gradu habetur, ejus essentia jam adest ; minimus gradus gratiæ ha
bitualis jam est participatio divinæ naturæ.
Aii p»»· : Motus tidei vivæ et contritionis sunt meritorii prout
procedunt ex ipsa gratia habituali, in ipso instanti infusionis; nam
statim gratia incipit operari, sicut ignis statim movetur sursum vel
illuminat. Hoc est mirabile: infunditur simul vita in actu primo
et in actu secundo.
Ad .Juni; χοή est ultimum instans in quo culpa fuit in anima
sed ultimum tempus, sed est primum instans in (pio gratia habi­
tualis inest ; in toto autem tempore præcedenti inerat culpa. I nde
primum non esse culpa· est primum ruse f/ratiir et in hoc non est
contradictio. Legendus est textus.
Hæc quæstio de ultimo instanti est magni momenti dum agitai
de termino rita·.
Notandum est quod ('ajetanus in ll, q. 64. a. 1. n. 18, volens
explicare obstinationem hominum damnatorum sicut obstinationem
daemonis, dicit: «Et dico quod anima obstinata redditur per primum
actum (piem elicit in statu separationis. et quod anima tunc deme
retur, non ut in via. sed ut in termino, ut ex superius dictis patet
(q. 63, a. 6. n. 3) instans mortis intrinsece pertineret ad statum
viæ».
Salmauticenses, De Gratia, de Merito, disp. I, dub. IV, n. 36,
aiunt : « Hic dicendi modus (Cajetani) communiter non admittitur
propter plura testimonia S. Script, juxta (pia1 homines possunt me
reri et demereri ante mortem non vero in morte». Uude dicendum est
de statu via1 vel viatoris, id quod hic dicitur de statu peccati, scii,
non est ultimum instans in quo vita viatoris fuit, sed ultimum tem­
pus; est e contra primum instans vitæ animæ separatae, et in toto
tempore præcedenti, divisibili in infinitum, adhuc erat vita viatoris.
I nde primum non esse via· viatoris est primum esse status ani
ma· separata·; et, ut videtur, tunc meritum non est amplius possi
bile, sed solum statim antea, quia est homo qui debet mereri et non
anima separata, corpus ei datur ad tendendum ad finem, et post
separationem a corpore electio redditur immobilis. Sic confirmatur
|H‘r revelationem thesis aristotelica de anima forma corporis.
Est hoc problema valde arduum, cf. S. Th., Contra Gent., IV,
c. 92, 93. Comment. Ferrariensis, qui non sequitur Cajetanuim
Tractavimus hanc questionem in tr. De Deo Creatore, p 108-412

he orpine au ελ.μ reqi isitoki m

ART. VIII.

2X1

UTRUM CRATIÆ INFUSIO SIT PRIMA ORDINE

NATURÆ
AD

INTER

EA

JUSTIFICATIONEM

QUAE

REQUIRUNTUR

IMPII.

Pulchra est hæc qiiæstio et. per oppositum
illustrat problema de culpabilitate peccatoris, prout resistentia gra
* sufficienti praecedit saltem sec. prioritatem naturae denegationem
tia
divinam gratiæ efficacis.
Videtur quod gratia· infusio non sit prima ordine natura·: 1 quia
prius est recedere a malo quam accedere ad bonum, ergo prius esi
remissio culpæ quam infusio gratia·: 2' motus liberi arbitrii est di
spositio ad susceptionem gratia·, ergo eam pweedit : 3° imo ante
motum liberi arbitrii est remissio culpa·, quia prius removetur id
quod prohibet motum, (piam motus sequatur.
Similes objectiones siepe proponuntur in similibus quæstionibus :
plures arguunt ex prioritate in ordine causa· materialis. a< si causa
materialis esset simpliciter prior aliis; hoc duceret ad materiali
smum : et iiunostra qmestionead pelagianismnm qui est materialist ica
explicatio justificationis, sic saltem initium salutis esset a" natura.
Status quæstionis.

Thoma· est duplex; profunde explicat verbum Do
mini de Magdalena (Luc., vu, 47): « Remittuntur ei peccata multa,
quoniam dilexi t multum. Cui autem minus dimittitur, minus di
ligit». Quæ verba videntur ad invicem opposita.
Conclusio

S.

Ex parte Dei agenti
*
, <7 simpliciter. grati’
fusio prior est non prioritate temporis sed natura·;
2° fit motus liberi arbitrii in Deum. scii, fidei viva
*
et caritatis;
3° detestatio peccati;
4° remissio culiur.
Supponitur ex art. præcedenti quod justificatio quoad ejus es
sentiam præeise sumpta fit in instanti, ita ut idem instans sit primum
non esse peccati et primum esse gratia· habitualis. Sed possunt esse
antea dispositiones pra»via
*,
non tamen ultima quae fit ipso instanti
justificationis.
1a Conclusio: 1°

Probatur 1° ex communibus in arg. sed c. : quin causa est prior
suo effectu, atqui infusio gratia
*
est causa motus liberi arbitrii in
Deum, et contritionis, et remissionis peccati.
Probatur 2° ea- propriis sic: (legere corpus art.)
— In quolibet motu: 1° est motio moventis: 2° motus ipsius mo·
bilis; 3° terminus ad quem motus.
Atqui justificatio peccatoris est transmutatio a Deo facta a
statu peccati ad statum justitia».
— Ergo in ea: 1° est motio Dei infundentis gratiam; 2’ duplex
motus liberi arbitrii, et 3° tinis motus, scii, remissio culpa·.
Quare motus liberi arbitrii in Deum præcedat contritionem?

hE J T'STI FI CATION E IMPII

(juin detestamur peccatum, prout est contra Deum; nostra dilecti»
Dei est causa contritionis, (put· est causa remissionis culpa;. Unde Do
minus dirit de .Magdalena: « Remittuntur ei peccata multa, quoniam
dilexil multum» iLrc., vn, 17). Sed Dominus addit : «(’ni amem
miniis dimittitur, minus diligit » et hoc explicatur in 2- conclusione
S. Tlioma
*.
quæ se tenet ex parte mobilis seu causae materialis.
e>i ad l”»n. scii. : Δ'./· parte mobilis, seu homini
*
justificati, prius est ordinr naturæ liberatio a culpa quam consecutio
gratia'. Notate bene: S. Th. dicit liberatio a culpa potiiisquam ic
missio culpæ, et consecutio gratiæ potiiisquam infusio gratiae, quia
hic rem considerat ex parte hominis justificati et non ex parte Dei
justificantis. (Legere ad l""1).
Probatur quia. ex parte mobilis, recessus a termino a quo pra
*
cedit accessum ad terminum ad (piem : v.g. ex parte aeris illuminandi
prius est non tempore sed natura purgari a tenebris quam consequi
lumen, dum e contra ex parti
*
solis prius est natura illuminare quam
tenebras removeri
*.
Ergo ex parte hominis prius est liberatio a culpa
quam consecutio gratiæ, dum e contra ex parte Dei prius est infusio
gratiæ quam remissio culpæ.
Item ut dicitur ad 2llni : « .Motus liberi arbitrii ordine natura
*
pnecedit consecutionem gratia
*
ad quam disponit, sed sequitur gra
* infusionem ». S. Thomas hic loquitur de dispositione ultima qua
tia
*
est in eodem instanti ac ipsa justificatio præcise sumpta, sed pos
sunt esse antea in tempore dispositiones præviæ, ut dictum est ar
ticulo præcedemi ad 1«·η, et a. 5, ad 3”"’; q. 112, a. 2, ad luin et 2UI".
Denique ad ./«»» : Quia linis est prior in intentione, liberum ar
bitrium prius movetur in Deum sicut in finem, (piam ad removendum
impedimentum peccati.
Unde in hoc art. S. Thomas mirabiliter applicavit principium
Aristotelis, .l/rt.. I. V, c. 2: uCausœ sunt ad invicem causœ, sed in
diverso genere », sic est mutua relatio prioritatis sine circulo vitioso,
«plia causa
*
ad invicem sunt causa’ non sub eodem a-spectu, sed in
diverso genere. Evolutionism us absolutus autem hoc principium per
vertit, et in contradictionem incidit dicens: evolutio est suiipsius
creatrix, et Deus lit in mundo. Deus facit ea qua
*
fiunt in mundo,
sed non ipse Iit.
*
Multa
*
alia
sunt applicationes hujusce principii,
plures indicavi in alio opere Dieu, p. G33 : causa efficiens allicitur
a line et finem obtinet aut producit: materia determinatur a forma
et eam limitat: avis f. vt pennas suas, sed fertur ab eis; intellectus
accipit objet tum a sensibus, sed eos judicat ; intellectus dirigit vo
luntatem, sed ab ea applicatur: ultimum judicium practicum pra
*
cedit electionem et ab ea firmatur. Revelatio proponitur ab Ecclesia
et est motivum credendi inlallibilitati Ecclesia
*.
_ Item Verbum non
luisset incarnatum si homo non peccasset, sed Deus permisit pec
catum primi hominis ad majus bonum ipsius Incarnationis'.
2a Conclusio

• Ita Petrus uon )>ervenlsset ad e.eimn si pœnltentiam non fecisset et Deue
oermlsit trinam ejus negationem ut Petnw tleret humilior et ad majorem Cr*.
•Ium glorttr perveniret.
jâS|

DE ΟΙίΙΊΜ

Μ» ΐ;\Λί KEQIlSITOjtl Μ

1um Corollarium: Purificationes passiva· spiritus sæpe fiunt se
eundum eumdem ordinem, prout scii. Deus per illuminationem doni
intellectus purificat ab omni i in perfectione fidem, spem, caritatem,
ut motivum formale harum virtutum in tota sua puritate appareat
et mentem moveat, et ex parte Dei purificatio harum virtutum pra·
cedit saltem prioritate natura· intensiorem contritionem.
Ex parte vero anima· purificatæ haec se habent modo inverso, sir
prius apparet purificatio humilitatis in cognitione profunda nostra·
*
miseria
et in detestatione peccati, postea purificatio fidei lintei
tentationes rouira fidem superandas), deinde purificatio spei (qua
tentationem desperationis vincit) et denique purificatio annuis seu
caritatis de qua loquitur S. Theresia in VII· .Mansione.
Unde purificatio passiva spiritus rursus et multo profundius re
novat ea quæ sunt in justificatione impii: utraque enim est sancti
ticatio, prima est imperfecta, secunda est perfecta: utriusque Dens
est auctor, quasi agricola sulcum ducens primo superficietenus et
postea multo profundius, ad pravas herbas et radices extirpandas.
ad terrain pneparandam ut granum frumenti cadens in eam mullum
fructum afferat.
Eadem est ratio oppositorum : Ad culpabilitatem
peccatoris explicandam, dicendum est per oppositum : in primo pe»
cato resistentia gratia? sufficienti simpliciter præcedit priorité h na
tura' dirinam denegationem gratia' efficacis. Dixerat S. Thomas in
nostra resp. ad 1"»’ in medio: «Et quia infusio gratia
*
et remissio
culpa· dicuntur ex parte Dei justificantis, ideo ordine natura
*
prior
est gratia· infusio, quam culpæ remissio». — Per oppositum dicen
dum est: << Et quia peccatum ut sic est defectus, qui per se reducitur
non ad Deum indefectibilem sed ad liberum arbitrium defectibile et
deficiens, ideo ordine natura·, in eodem instanti, simplicity prior
ex/ defectus initialis seu inconsideratio voluntaria officii adimplendi,
seu resistentia gratia· sufficienti, quam divina denegatio gratia effi
raris, (pia
*
est p<ena præsupponens culpam, et quam motio divina ad
materiale peccati. Hic divina denegatio gratiæ efficacis ut est pœna
præsupponens culpam, dicit aliquid plus quam simplex permissi»·
divina peccati initialis quæ est ejus conditio sine qua non, sed non
causa ejus. (’f. Cone. Trid., sess. (>, cap. 11: “Deus suit gratia semel
justificatos non deserit (per denegationem gratia· efficacis) nisi ab
eis prius deseratur”, sed homo non desereret Deum si Deus hoc non
permitteret, unde dicendum est: «Non permittas me separari a te».
Hoc alibi explicavimus: Dieu, p. 688 ss., et Dc Deo creatore. 316.352.
Id quod retinendum est, est quod deserere Deum est defectus
pertinens ad hominem, et ideo hic prioritas ex parte causa
*
mate
rialis est, prioritas simpliciter, dum e contra in infusione gratia·,
quæ est opus Dei, prioritas ex parte agentis est prioritas simpliciter.
('f. 1* 11·
*',
q. 79, a. 1 et 2, utrum Deus sit causa peccati, et sit causa
actus peccati.
2um Corollarium:

— Utrum actus caritatis et contritionis qui ad gratiam
habitualem ultimo disponunt, ab ea effective procedant, an solum
Dubium.

UE

JUSTIFICATIONE IMPII

ab auxilio actuali per modum transeuntis communicato, cf. Salinan
tireuses, dub. 3 e 4.
Billuart, De Gratia, d. 7, a. 4, § 4, notat quod sunt de hac re
1res sententia;:
1° Antiqui thomistæ Cajet., Ferrai·., Soto, Bannez, Alvarez.
Godoy, Sal nia nticenses, Gonet, Serra dicunt : procedunt effect i π
a gratia habituali, caritate et pomitentia, et tenent hanc responsio
nem esse conformiorem principiis S. Thomæ.
2° Recent lores ut Suarez, Molina, Bellarminus et ex thomisth
Joannes a S. Th.. Contenson, Phil, a S. Trin., dicunt: procedunt
ab auxilio actuali distincto a gratia habituali. Citantur S. Bonaven
turæ et Scotiis pro ista sententia.
3° Gondin volens prædictas sententias conciliare dicit: proce
dant a gratia, caritate et pienitentia non permanente!· per modum
habitus sed transeunter communicatas ut gratia habitualis in licii.

I era sententia nobis videtur /a quæ bene exponitur a Saliuanti
censes et Gonet, Clypeus hic.
Probatur 1° ex auctoritate S. Thomæ in nostro articulo, c. et
ad 2’"": «Dispositio (ultima) subjecti præcedit susceptionem forma
*
ordine natura·, sequitur tamen actionem agentis per quam ipsum
subjectum disponitur. Ideo motus liberi arbitrii natura
*
ordine pra
*
cedit (ex parte subjecti) consecutionem gratia
*,
sequitur autem gra
tui' infusionem ».
Cf. etiam 1'11“', q. 113, a. (>, 7, ad pun, et infra a. 10 conversio
non miraculosa. — Item 1" lln', q. 112, a. 2, ad l'u", dicit disposi
lioneni istam esse meritoriam : ergo procedit a gratia habituali qua
* est
principium meriti. — Item IIP, q. 7. a. 13. ad 2u,n : q. 9, a. 3, ad 2"’n.
Item corpus non est ultimo organisaium nisi ab anima et hæc orga
nisatio est dispositio ad receptionem anima
*,
la, q. 76, a. J, ad lun».
Ita magni magistri habent suam propriam linguam, terminologiam,
verba genialia qua
*
ultimo disponunt ad eorum doctrinam recipien
dam et intelligendam.
.i" Probatur ratione theologica: Quia hi actus sunt vitales vita
supernaturali et etiam connaturales ac meritorii, ut dicit S. Thomas,
ergo debent procedere a facultate elevata per habitus infusos. Nec
iu hoc est impossibilitas, sed applicatio principii: causée sunt ad
invicem (ausa in diverso genere. Sic gratia habitualis præcedit hos
actus in genere causie formalis et subsequitur in genere catis® ma
terialis et dispositiva
*.
Simpliciter autem infusio gratiæ et motio
int rausa efficiens) præcedit hos actus. Cf. infra p. 285, nota 1.
Item aer non introiret iu camera nisi aperiretur fenestra, neque
fenestra aperiretur nisi aer introiret. Sic Deus pulsat ad ostium cor
dis et aperit et nos etiam aperimus, consentiendo. Ad dispositionem
non ultimam sullieit gratia actualis, sed dispositio ultima lit in eodem
instanti ac productio formic et quamvis ut dispositio eam antecedat
iu genere causie materialis, cam sequitur in genere cans® formalis,
pllnientis et finalis. Ita ultima dispositio ad animam spiritualem.

2*5

A.x SIT MAXIM CM OPUS DEI

cimi antecedit in genere causa
*
materialis, et eam sequitur in genere
causa» formalis, valut proprietas forma
*,
(piae remanet in composito;
«piando destruitur, tunc est mors seu separatio anima
*
a corpore .
ΛιίΤ.

IX. —

UTRUM

JUSTIFICATIO

IMPII

SIT MAXIMUM OPUS DEI.

Videtur quod non; Γ quia glorificatio justi
est altior quam justificatio impii ; 2° quia etiam creatio cadi et terra
*
est (piid altius, prout bonum universi majus est quam bonum unius
hominis justificati : 3° quia creatio fit ex nihilo.
Status quaestionis.

tamen est ; Ex parte rei producta
*
seu simpliciter
justificatio est majus opus creatione, non tamen glorificatione:
(piia creatio terminatur ad bonum naiuræ mutabilis ordinis na
tura lis ;
dum justificatio terminatur ad bonum æternum participationis di
vinae naturae, ad vitae leterna
*
inchoationem ;
el glorificatio terminatur ad donum gloria
*,
quod majus est (piam
donum gratiæ.
Hæc conclusio fundatur in S. Script, citata in arg. sed contra:
Ps. cxLiv, 9: « Miserationes ejus super omnia opera ejus», et in Coi
lecta dicitur: «Deus (pii omnipotentiam tuam maxime parcendo et
miserando manifestas». Item August, in Joan., xiv : «Majus opus
est nf ex impio justus fiat, (piam creare cælum et terram».
('orollariuiH ; Ad />un ; «Bonum gratia
*
unius (hominis) majus
est (piam bonum natura
*
totius universi» etiam (piam omnes natura
*
*
angelica
etiam creabiles simul sumpta
*,
Quin gratia est superioris
ordinis; ita minima planta, herba, tampiam vivens, est quid per
fretius (piam montes auri et argenti. Cf. Salmanticenses.
1a Conclusio

Ex parte modi agendi, creatio est majus opus quam
justificatio, quia excellentissimus modus operandi est facere illiquid
ex nihilo. Sed hæc. superioritas ex parte modi agendi est sec. quid,
propterea simpliciter dicit August. : « Majus est quod ex impio fiat
justus, (piam creare cælum et terram... Cadum et terra transibunt,
praedestinatorum autem salus et jusfitieaiio permanebit ».
2’ Conclusio:

Justificatio impii see. quantitatem proportionis esi
opus majus glorificatione, non vero see. quantitatem absolutam.
Quia donum gratia
*
plus excedit dignitatem impii, qui erat di­
gnus |Mi
*na,
'piam donum gloria
*
dignitatem justi, (pii est dignus
gloria.
3® Conclusio:

' P. IIf.nui Boiiimho, S. .1.. in suo recenti Ultro Contcrsioii et f/itlrc r/iec
x. Thoma
*
d' \·μι(ιι. Paris. 1911, jHTveniens ad centrum qiurstionls, dicit p. 1'1917(1: «Ou remarquer» que S. Thomas,
q. 11·!. ». S. ad ln>. ne fait plus
appel à la causalité réciproque. Pans ses (ouvres de Jeunesse il y avait recours ».
E contrario, ut notavimus a. S. S. Thomas manifeste recurrit, ut aiunt omnes
.
*
tliomlsta
ad causalitatem reciprocam. Imo hire causalitas mutua üt'tnpee veriticatur quando intervenium quatuor causa
*.
(’f. supra, p. 2S2-2X-I Xee etiam
possumus admittere id quod dicitur In hoc libro p. 212. 219. 221. 221.

DE JUSTIFICATIONE IMPII

Item (Ionum gratiæ magis excedit naturam humanam vel ange
licum, quam donum gloria
*
excedit gratiam; nam gratia est semen
*,
gloria
dum natura etiam angelica non est semen gratia». Haec sunt
praedicanda, sunt fundamentum verte mysticæ.
Incarnatio est opus perfectius quam justificatio; item materni
tas Dei, quia ratione sui termini pertinet ad ordinem hypostaticum,
qui immense superat ordinem gratia
*
et gloria
*.
Art.

X.

UTRUM

SIT OPUS

JUSTIFICATIO

IMPII

MIRACULOSUM.

Videtur quod sic: I quia est majus opiis
quam alia opera miraculosa, est quasi resurrectio anima
*,
superans
resurrectionem corporis: 2" quia voluntas impii tendit in malum,
sicut cadaver ad corruptionem: 3° quia miraculosum est quod aliquis
subito sine studio sapientiam assequatur a Deo, ergo pariter quod in
instanti gratiam consequatur.
Status quæstionis.

tamen est : .Justificatio impii, prout tit communiter,
non potest dici miraculosa, quamvis sit quid mirabile.
Probatur: Dicitur mirabilis, quia a solo Deo lieri potest, sed ad
miraculum proprie dictum non sufficit quod a solo Deo lieri possit,
sed debet esse pnetor communem cursum divina· providentiae, ut re
surrectio mortui, illuminatio ca
*ci
nati.
Atqui justificatio, ut iit
communiter, est see. communem cursum provident ia
* supernaturalis:
scii, primo est conversio imperfecta (pia
*
est dispositio ad perfectam.
Naturaliter anima est see. suam potentiam obedient ialem «capax
gratia» », et tit «capax Dei per gratiam». Quidam immanentista
*
male intellexerunt hæc verba S. Thomæ: « naturaliter anima est ea
pax gratia
*»,
non est tamen in ea germen gratia
*
sed solum potentia
obedientialis. ut multis locis dicit S. Thomas, cf. ad 3’·»».
1a Conclusio

Quandoque tamen justificatio seu conversio est
miraculosa, prout Deus, præter consuetum ordinem sua
*
Providen
*,
lia
subito movet aliquem peccatorem ad conversionem perfectam,
absque dispositione praevia prioritate temporis, ut accidit in couver
sione S. Pauli, qua
*
ut miraculosa commemoratur in Ecclesia, propter
duplicem rationem: 1” quia, ut dicit S. Thomas, S. Paulus « statini
assecutus est quamdam perfectionem justitia·»; 2° quia « adhibita est
etiam exterius miraculosa prostratio».
Item subita conversio
*
Magdalena
citatur a pluribus theologis, ut Bilhiart, tanquam mira
culosa. Item conversio P. Ratisbonne, Roma», steculo xtx.
Ati /wn -, Pleraque miracula, ut resurrectio corporalis, quoad
bonum quod iit, sunt minora quam justificatio, quamvis plus habeant
de ratione miraculi. Item gratia virtutum et donorum altior est
quam gratia
*
gratis data», v.g. quam prophetia. P ITav. q, ni. a. 4.
(*f. Salmanticenses.
2a Conclusio:

AX SIT
9

MAXIMI Μ Ol'tS DEI

DE INHABITATIONE SS. TRINITATIS
AD

QUAM

TERMINATUR

JUSTIFICATIO.

Hanc quæstionem longe tractavimus in tr. be beo Trino, expli
caudo art. S. Thoma·, I*. q. 43, a. 3: I trum missio invisibilis divina·
persona sit solum see. donum gratia· gratum lacientis. Notanda
solum principalia.
Deus est jam præsens in omnibus rebus, m cwwreN eas in
esse (I“, q. 8, a. 3) ; sed est specialiter præsens in justis, prout in eis
est tanquam objectum quasi e.xpei imentaliter cognoscibile et diligi
bile, ac quandoque in actu cognitum et dilectum. Sic Christus dicit
iJoan., xiv, 23): «Si quis diligit me, sermonem meum servabit. e.
Pater meus diliget eum et ad eum veniemus et man
*ioncm
apud huk
faciemus ». Item S. Paulus dicit ad Rom.. v, 5: n Caritas bei diffusa
est in cordibus nostris, per Spiritum Sanctum qui datus est nobis ...
Cf. Encyel. Leonis XIII, «Divinum illud munus·», 9 maii 1897.
Agitur de praesentia speciali SS. Trinitatis prout per fidem vi
vam dono sapientia
*
illustratam, Deus cognoscitur quasi ,cj pennu
taliter ac diligitur, et fruimui eo, ut dicitur S. Thomas. 1‘. q. 13.
a. 3: 1P llar, q. 45, a. 2.

Sed sunt tres explicationes diversa
*
hujust c do· trime, prima pro
ponitur a Vasquez, secunda a Suarez, tertia a fhomistis pra
*cipuis.
\asquez dicit: Hæc præsentia specialis non est d* se realis. sed
solum affectiva. ut præsentia amici physice distantis; attamen Deu>
est realiter præsens in nobis per præsentium generalem, ut conservans
nos in esse. Sed Vasquez non satis servat verba S. Scriptura· de
præsentia speciali.
Suarez dicit: SS. Trinitas est realiter præsens in justis, tau
quam objectum caritatis, etiam independenter à præsentia generali;
<piia caritas viatoris exigit et constituit praesentiam mn solum ai
fectivain, sed realem objecti de quo fruimur.
Thomiste præcipui, speciati m Joannes a S. Thoma. dicunt : t'a
ritas viatoris exigit pnesentiam affectivam, et desiderat pnesentiam
realem Dei dilecti, sed eam now constituit ; sic ex raritate diligimus
humanitatem Christi et B. Mariam V. qui tamen non habitant in
nobis. I nde præsentia specialis SS. Trinitatis prit supponit praesen
tiam generalem Dei conservantis nos in esse, sed est tamen præsentia
realis ratione sui. in hoc sensu quod est præsentia objecti quasi cape
rimentalitcr cogniti ac dilecti, cognitio enim quasi experimenta lis
terminatur ad rem promentem et non distantem. (Ita accidens pra·
supponit substantiam, sed ipsum est realei. Cognoscimus Deum quasi
experimentaliter per affectum filialem (piem suscitat in nobis; sic
«reddit testimonium spiritui nostro quod sumus lilii Dei.» tRom..
vin. 16).

Ql’ÆSTIO (’XIV.

DE

MER

I

T O

Post considerationem justificationis quæ est effectus gratiæ ope
rantis, agendum est »le merito, quod est effectus (jrat'uv (habitualis)
coopérant ix . Meritum se habet ad gratiam habitualem sicut operari
sequitur esse. Cf. supra IMI”, q. 111, a. 2 c. fin.
In hae quæstiOne sunt duæ partes:
/'.· Quid cl quotn/dr.r sil meritum, quasuam conditioner requirat.
ab art. 1 ad 4 ind., scii, utrum homo possit aliquid mereri a Deo.
utrum sine gratia possit mereri vitam æternam, utrum eam possit
mereri de condigno; utrum gratia habitualis sit principium merendi,
mediante caritate principaliter.
2* Pars est de his qua cudunt sub merito ab art. 5 ad finem:
scii. utrum homo possit sibi mereri primam gratiam, utrum possit
eam mereri alteri, utrum possit sibi mereri reparationem post lapsum,
utrum possit mereri sibi augmentum gratiæ. utrum perseverantiam
finalem, utrum bona temporalia.
ART. 1.

UTRUM HOMO POSSIT ALIQUID MERERI A DEO.

Per meritum intelligitur bonum opus com
paratum ad mercedem et constituens jus ad prwmium.
Videtur quod homo non possit mereri aliquid a Deo: I" quia
non possumus sufficienter recompensare Deo id quod jam ei debemus.
«Servi inutiles sumus»», ergo non possumus mereri nova dona seu
præmium ; 2° quia homo bene operando sibi proficit , non Deo, ergo
Deus non debet nobis præmium; 3" quia Deus nulli est debitor «quis
prior dedit illi et retribuetur ei ». ergo non nobis debet prauninm.
ergo non potest homo illiquid proprie mereri a Deo. sed solum modo
improprio quia meritum est jus ad præmium.
Notandum est quod Lutherani et Calvinistæ negaverunt hominem
posse aliquid mereri a Deo. praesertim posse mereri vitam æternam.
Status quaestionis.

• Nou ad omne meritum, v.g. ad meritorios actus donorum Spiritus
Sancti, requiritur gratia actualis cooperans. Actus donorum Spiritus Sancti pro­
cedunt a gratia actuali operante, nam ad eos mens nostra non proprie st movet,
sed movetur a Spiritu Sanctu, libere tamen consentiendo. ( f. P-tl*·’. q. IIS. a. 1.
2 et 3: cf. S. Thom, in Ep. ad Rom., vnt, 14.

an

HOMO

possit aliquid

ΜΕΠΕΚΙ A DEO

289

Hæc conclusio procedit ab eorum principiis scii.: homo lapsus non
justificatur intrinsece, sed tantum denominative extrinsece per im­
putationem justitiæ Christi et inde omnia ejus opera sunt mala, ergo
nihil potest mereri a Deo, et sola tides sine operibus caritatis ju
stificat.
Contra hos de fide est quod homo justi fica tus potest vere et pro
prie a Deo mereri aliquid, etiam ipsam vitam <r ternam, « et ipsius
vita: aeterna:, si tamen in gratia decesserit, consecutionem », Cone.
Trid. (Denz., 842); cf. Cone. Arausicanum II, can. 18 (Denz., 191);
Cone. Flor. (Denz., 714); Cone. Trid., sess. 6, cap. 1G (Denz., 809),
can. 32 (Denz., 842).
Ex his omnibus declarationibus Ecclesiæ eruitur hæc propositio
de tide: « Opera bona justorum vere et proprie merentur vitam teternam item augmentum gratiæ et gloriae». Imo Cone. Trid., sess. 14.
cap. 8 (Denz., 904), definivit valorem non solum meriti, sed sati­
sfactionis bonorum operum justorum, scii. : justi, operibus bonis et
simul pœnis a Deo inflictis si patienter tolerantur, satisfaciunt pro
pœnis temporalibus, quæ vis meritoria et satisfactoria derivatur a
gratia, quâ homo est filius Dei et membrum Christi, coopérante fide,
tamen merita et satisfactiones aliquatenus vere nostra sunt. Hæc
ultima propositio habetur ex damnatione Baii dicentis (Denz., 1008):
«In redemptis per gratiam Christi, nullum inveniri potest bonum
meritum, quod non sit gratis indigno collatum», et (Denz., 1010):
«Solutio pœnæ temporalis, quæ peccato dimisso saepe remanet, et
corporis resurrectio proprie nonnisi meritis Christi adseribenda- est ».
— Item Quesnell (Denz., 1419): «Fides, usus, augmentum et præ­
mium fidei, totum est donum puræ liberalitatis Dei».
Hæc doctrina Ecclesiæ de merito fundatur in multis locis Sacrae
Scripturae, quæ nobis proponit etiam vitam æternam ut mercedem
bonis justorum operibus reddendam. Cf. infra art. 111°.
Conclusio S. Thomæ est: Potest homo aliquid mereri a Deo, non
secundum absolutam justitia’ æqualitatem, sed see. praesuppositionem divina: ordinationis.
/a pars propositionis, scii, pars negativa, probatur ratione theo
logica, sic :
— Meritum cum sit jus ad præmium, non potest esse see. abso­
lutam justitiæ æqualitatem nisi inter eos inter quos est aequa
litas justitiæ.
— Atqui inter Deum et hominem est maxima inæqualitas, in inii
nitum enim distant, et totum quod est hominis bonum, est a
Deo: «Quis prior dedit illi?».
- Ergo non potest homo aliquid mereri a Deo see. absolutam ju­
stitia? æqualitatem, id est see. totum rigorem justitiae. (Hoc
non invenitur nisi in Christo, nam, ratione personœ divina.·,
erat æqualis Patri). — Hoc meritum non potest esse nisi inter
æquales. — Imo hoc meritum see. absolutam æqualitatem ju­
stitias non existit in humanis inter filium et patrem, prout
filius accepit a patre id unde meretur.
10 —

Garrigou-LagraNGE -

De oralia.

—

290

DE MERITO

Et hæc est pars veritatis contenta in errore Protestandum, Baii
et Jansenistarum, et hoc affirmabat jam August, dicens quod merita
nostra sunt «Dei dona» prout ex ejus gratia procedunt.
2· pars sic probatur ratione theologica supposita revelatione:
Dens ordinavit in homine virtutem faciendi bona opera super
naturalia ad aliquid tanquam ad prœmium, ut constat ex
S. Scriptura.
— Atqui homo potest libere uti hac virtute, scii, bene operando
supernatural iter.
— Ergo homo potest mereri aliquid a Deo sec. præsuppositionem
divinæ ordinationis. — Sic est quidam parallelismus inter or­
dinem naturalem et ordinem gratiæ.
Ad /um : Ad meritum requiritur libertas, seu actus meritorius
debet esse liber, scii, homo dat Deo quantum possibile est de suo.
Ad 2αηι : Deus ex bonis nostris non quærit utilitatem, sed glo­
riam, id est manifestationem suæ bonitatis. Ex hoc autem quod eum
colimus, nihil ei accrescit, sed nobis. Ideo ad meritum requiritur
quod propter Dei gloriam operemur, «piod procedit ex nostro amore
erga Deum, scii, ex caritate, ut magis explicite infra dicetur.
Ad
: (legere) « Quia actio nostra non habet rationem meriti
nisi ex præsnppositiom» divinæ ordinationis, non sequitur (piod Deus
efficiatur simpliciter debitor nobis, sed sibi ipsi, in quantum de­
bitum est ut sua ordinatio impleatur ».
Cf. I‘, q. 21, a. 4: «Opus divinæ justitiæ semper praesupponit
opus misericordi» et in eo fundatur... Et sic in quolibet opere Dei
apparet misericordia quantum ad primam radicem ejus... cujus vir
tus vehementius operatur».
Ergo ad vitandam vanam gloriam debemus dicere : « Servi inu
tiles sumus » ne bona opera nobis tribuamus aut putemus per ea
Deum nobis obligari, cum tamen ipse nihil nobis debeat, sed sibi
ipsi see. gratuitam suam ordinationem.
Instantia: Etiam actio nostra, ut libera et prompta, est a Deo
et illi eam debemus; ergo nec per illam mereri possumus.
Respondetur: Per illam mereri non possumus merito de toto
rigore justitia», ut statim explicandum est, concedo; merito vero et
proprio, supposita tamen ordinatione divina, nego.
OBSERVATIO.

Ex hoc articulo jam eruitur definitio meriti in communi et fun­
damentum ejus divisionis.
Definitur meritum vel in concreto, vel in abstracto, cf. Salmanticeuses, n. 53:
In concreto est actio cui juste debetur merces (cf. corp. art. initio),
vel opus bonum conferens jus ad pnemium.

IHVISIO MERITI

201

In abstracto est jus ad praemium (Cajetanus). Hæc est ratio formalis
meriti, cui opponitur reatus pienæ, seu demeritum in abstracto,
seu ratio propter quam peccatum est dignum pœnâ.
Ex hoc habetur fundamentum divisionis meriti, prout divisio
fundatur in definitione totius dividendi see. suam rationem formalem,
ut sit divisio per se non per accidens, et per membra ad invicem con­
tradictorie aut contrarie opposita (cf. leges divisionis in logica).
Hæc divisio meriti partira continetur in nostro art. 1 et partira
in art. 6, ubi ex professo agitur de merito de congruo; possumus il
lam jam exponere ut melius manifestetur conclusio art. 3, ubi agitur
de merito de condigno. Ex hoc apparebit quod meritura dicitur non
univoce sed analogice ac per prius de meritis Christi, sicut deme­
ritum dicitur analogice et per prius de peccato mortali, quam de
veniali, cf.
q. 88, a. 1, ad 1* “.
riures hoc non animadvertunt et videntur sumere notionem me­
riti ac si esset univoca; ex hoc autem oriuntur multæ difficultates.

Quomodo dividitur meritum? Juxta S. Thomam et discipuli ejus
sic dividitur :

'
i
I

dt condigno
ex justitia .

I

'

Mhritum

i importat in se absolutam
de rigore
I aequalitatem præmio: ta·
.
( le fuit meritum Christi,
Jnstltue ·
i prout ratione person® di( vinæ est æqualis Patri.
importat valorem nonæqualem præmio, sed proper
de eondignitate
»«■· divinam or, di nationem et promissio tantum :
1 nem, sine qua promissio·
ne non haberetur pro
prie jus.
de congruo
stricte
dictum :

fundatum in amicitia, in ju
\ re amicabili ad pnemiuin,
i præsupponit statum gra
' tiæ.

non
ex justitia i (|r congruo
I late
dictum :

fundatum in liberalitati vel
misericordia Dei, non
præsupponit statum gra­
tiæ. sed dispositionem
I quamdam axi gratiam, vel
orationem ut est in pec­
catore.

(

Hoc est explicandum, et postea inveniemus ejus fundamentum in
articulis.
'

292

I»E M EK ITO

Meritum de condigno est meritum fundatum in justitia, sec. de
finitionem meriti, jus ad præmium.
1° Meritum de condigno see. rigorem justitia·- importat in se va­
lorem absolute aqualem ad præmium, tale fuit meritum solius Chri­
sti, prout valor ejus procedebat a persona, divina, ratione cujus Chri­
stus est æqualis Patri. Sic quililæt actus caritatis Christi adhuc via
toris erat valoris absolute æqualis vitæ aeternae omnium hominum
electorum. Plus valebat quam omnia merita· hominum et angelorum
simul sumpta.
In hoc apparet victoria Christi, see. ejus propria verba: «Ego
vici mundum ».
Unde thomistæ communiter docent contra Scotum quod opera­
tiones Christi luerunt ab intrinseco valoris simpliciter infiniti tam
ad merendum quam ad satisfaciendum, et quod fuit meritum de con­
digno ex toto rigore justitiæ, etiam commutativæ, ad apices juris,
imo superabundans, cf. III·', q. 46, a. 6, ad 6um ; q. 48, a. 1 et 2, quia
magis placet Deo caritas ('luisti morientis in cruce quam ei displi
cent omnia peccata simul sumpta.
2° Meritum autem de condigno dc condignitate tantum non eodem
modo definitur a Thomistis et a Scoto. Cf. Billuart. Scotus dicit
quod actus caritatis viatoris non est proprie et intrinsece meritorius
de condigno vitae æternæ, sed tantum extrinsece, ex ordinatione et
acceptatione divina ; imo propterea tenet quod Deus posset acceptare
ut meritoria vitae æternæ bona opera mere naturalia ; item Nomi­
nales. In hoc apparet contingentismus et libertismus Scoti: Radis
hujusce theoria
*
est quod in ea gratia habitualis non est supernata
ralis quoad substantiam, sed extrinsece tantum ut visus naturalis
supernatural iter redditus cæco.
*
Thomista
tenent quod actus caritatis viatoris est proprie et in­
trinsece meritorius de condigno vitae æternæ, ex ipsa natura cari
tatis et gratiæ, seminis gloria
*,
praesupposita tamen divina ordina
tione et promissione, sine qua non haberetur proprie jus ad vitam
æternam. sed solum relatio. Est corollarium definitionis gratiæ es­
sentialiter supernaturalis, contra Scotum et Nominales, participatio
physica et formalis divinæ naturæ. Cf. Salmanticenses, Dc Gratia,
de Merito, disp. II, Joannein a S. Thoma, Billuart.
Meritum dc congruo est illud quod non fundatur in justitia, et
est duplex :
ji
1° \hritum de congruo stricte dictum fundatur in amicitia, seu
in jure amicabili ad præmium, et invenitur in operibus ex caritate
factis, prout caritas est analogice sed proprie quædam amicitia inter
Deum et justum. Si<- justus potest mereri alteri homini primam gra­
tiam. item mater Christiana potest mereri de congruo etiam proprie
conversionem filii sui, ut sancta Monica, ita B. Μ. V. nobis meruit
de congruo ea quæ Christus nobis meruit de condigno, ut dicit Pius X
in Encycl. Ad diem illum, 2 feb. 1904 (Denz., n. 3034).

DE GRATIA NECESSARIA AI) MERITEM

VITÆ AETERNAS

293

Hoc meritum de congruo stricte dictum fundatur igitur in legi
bas amicitiæ et præsupponit statum gratiae. Cf. infra art. 6 c. et
ad lum, ad 2um et ad 3uni.
2° .Meritum vero de congruo late dictum non præsupponit statum
gratiæ sed solum quamdam dispositionem ad gratiam habitualem vel
orationem, sicut potest esse oratio in peccatore in statu peccati mor
talis, ideoque fundatur non in jure amicabili, sed solum in libera
litate vel misericordia Dei praemiantis. Cf. S. Thomam, a. 3 corp,
initio et IV Sent., dist. 15, q. 1, a. 3, qc. 4. Sic per bona opera extra
caritatem facta meremur aliquid de congruo, sensu lato, cf. Salman
*
licenses
et Billuart-. Postea inveniemus fundamentum hujusce di
visionis in sequentibus articulis S. Thonue.
N. B. — Ex praedictis constat aliquid quod est maximi momenti
et non satis notatur ab auctoribus: meritum dici non· univoce sed
analogice, non solum prout accipitur sive in humanis (ut meritum
militis) sive in divinis, sed etiam analogice dicitur in ipsis divinis
dc merito de condigno et de merito de congruo, et etiam de eorum
subdivisionibus. In hoc apparet quod analogata sunt (piorum nomen
est commune, sed ratio significata per nomen non est simpliciter
eadem (ut in univocis) sed simpliciter diversa et secundum quid
eadem (scii, aut proportione aut proportionaliter eadem).
Manifestum est quod meritum per prius quoad dignitatem dicitur
de meritis Christi et per prius quoad impositionem nominis de merito
in ordine humano, v.g. de merito militari.
Meritum sic dicitur analogice (analogia proportionalitatis) sed ta
men proprie et intrinsece, scii, plus quam metaphorice de merito de
condigno, et de merito de congruo proprie dicto. Non vero dicitur
proprie sed metaphorice, aut see. analogiam attributionis extrinsecæ.
de merito de congruo late dicto cf. Salmanticenses.

Art. II. —

UTRUM ALIQUIS SINE GRATIA

POSSIT MERERI VITAM

ÆTERNAM.

est : Homo neque in statu naturæ integra·, nequi in
statu natura· corrupta·, potest per pura naturalia, seu sine gratia
mereri vitam «demam. Hoc est de fuie.
Probatur /° auctoritate S. Pauli : Horn., vi, 23: « Gratia Dei vita
æterna». — Item I Cor., xm, 2: «Si caritatem non habuero, nihil
sum, nihil mihi prodest». — Item hoc definitum est contra Pela
gianos et seniipelagianos in Cone. Arausicano (Denz., 178), imo ini
tium salutis non potest esse sine gratia.
item Cone. Trid., sess. <»,
cap. 8 (Denz., 801) ubi dicitur: u Nihil eorum qtue prœccdunt justi­
ficationem, sive fides, sive opera, mereri ipsam justificationis gra­
tiam »; ergo multo minus gloriam, (pia· est vita æterna. Proinde com
Responsio

> De Gratia, tr. XVI, de Merito, disp. II, n, !».
2 Dc Gratia, De merito.

1>κ

294

μ εκ ιτο

muniter theologi distinguunt opera salutaria nondum meritoria quæ
antecedunt justificationem et opera meritoria quæ eam præsuppo
aunt. — Item sunt propositiones damnatæ Bai i (Denz., 1013 et. 1015)
qui dicebat quod opera justorum sunt meritoria· « non ex eo quod
fiunt ex gratia, sed ex eo quod sunt conformia legis». Est confusio
duorum ordinum apud Bainm sicut apud Pelagium, sed modo in­
verso, scii, pro Pelagio, optimista, opera vitæ christianæ non supe­
rant vires naturæ; pro Baio, pessi mista, non superant exigentiam
naturæ, ideo non sunt proprie supernaturalia^ et gratia, pro Baio,
reducitur ad integritatem naturæ.

,i° Probatur ratione theologica, (piamvis responsio sit aliunde
revelata, potest probari ex universalioribus principiis fidei.
— Vita œterna, ut est essentialiter su perna tura lis, excedit propor­
tionem naturæ creatæ et operationum ejus naturalium.
— Atqui meritum est opus conferens jus ad præmium proportio
natum, ex præordinatione divina (art. præcedent.).
— Ergo homo non potest per pura naturalia mereri vitam æternam.
Uno verbo : deest proportio et ad meritum de condigno et ad me­
ritum de congruo proprie. II oc valet pro statu naturæ integrœ, a
fortiori pro statu naturæ puræ et pro statu naturae lapsae.
Confirmatur pro statu naturæ corrupt© vel lapsae.
— Nullus in statu peccati existens potest vitam æternam mereri.
nisi prius Deo reconcilietur, dimisso peccato, ut clarius infra
patebit.
— Atqui peccatum non remittitur nisi per gratiam, ut supra
dictum est.
— Ergo ’.
♦

Solvuntur objectiones:

/· Objectio; Attamen peccator potest servare plura mandata De­
calogi, etiam audire Missam.
Respondetur: Distinguo: potest ea servare quoad substantiam,
concedo; quoad modum, scii, ex caritate, nego.
2“ Objectio: Opus malum meretur poenam sine habitu inalitiæ,
ergo bonum opus meretur præmium absque habitu gratiæ.
* S'ominaltstae dicunt quod Deus potest acceptare ut meritoria vitas aetermc
opera mere naturalia; vg. si aliquis in bello moritur pro patria per actum herolcuni ethice bonum.
Rcsp. : Tunc non esset meritum de condigno, nec de congruo stricte, sed
ad plus de congruo late; unde non esset amplius meritum proprie dictum. Unde
hoc est evertere definitiones etiam nominales communiter receptas, et confun­
dere omnes divisiones meriti, pnesertim est confundere meritum de condigno,
cum merito de congruo late sumpto. Definitiones autem communiter recepta»
tundantur in hoc quod naturæ rertun repugnat ea qua· sunt ordinis inferioris
ordinari ut aurita condigna ad bona supcrnaturaiia. — Item hoc repugnat
see. meritum de congruo stricte dictum, nam hoc meritum fundatur supra leges
nmlcltiie, et jieecator nondum est amicus Dei.

r>E MKR1TO PE CONDIGNO VITÆ AETEICNÆ

295

Respondetur: Nego consequens, quia proportional i ter pius requi
ritur ad bene et meritorie operandum quam ad male agendum, quia
bonum est ex integra causa-, malum est ex quocumque defectu et p ·
catum mortale ex quocumque gravi defectu. Aliunde peccatum mor­
tale ex se inducit reatum pomae æternæ, dum bonum opus non habet
sine gratia condignitatem vitae æternæ, deest dignitas operantis.
3* Objectio: Homo in statu peccati potest per pœnitentiam sibi
injunctam satisfacere; ergo et mereri.
Respondetur: Dato antecedente, de quo disputatur, disparitas
est quod satisfactio attenditur sec. æqualitatem pænæ ad culpam,
meritum autem see. condignitatem tam operis quam operantis ad
præmium.
.)· Objectio: Tunc bona opera naturalia quæ fiunt ante justifi­
cationem sunt inutilia.
Respondetur : Non sunt meritoria (cf. supra, q. 109, a. 1 et 6),
sed quodammodo præparant ad gratiam, si tiant sub gratia actuali
per voluntatem inchoatam sese convertendi. Cf. Billuart. Opera au
tem mere naturalia quamvis ethice bona neque præparant ad gratiam
(q. 109, a. 1 et 6), neque a fortiori eam merentur de congruo, neque
proinde de condigno. Non sunt tamen omnino inutilia; prosunt enim
ut vitentur nova peccata et minora impedimenta opponantur gratiæ.

Art. III. —
VITAM

UTRUM

JUSTUS

ÆTERNAM

POSSIT

MERERI

EX CONDIGNO.

Status quaestionis. — Videtur quod non: 1° quia Apostolus dicit
Rom., vin, 18: «Non sunt condignæ passiones hujus temporis ad
futuram gloriam, quæ revelabitur in nobis»; 2° quia nullus actus
præsentis vitae potest aequari vitae æternae.
Responsio tamen est: Opera justorum prout procedunt a gratia
habituali sunt proprie meritoria vitæ aeterna de condigno. Hoc est
theologice certum.
1° Probatur auctoritate S. Scriptures, apud Matth., v, 12: «Gau­
dete et exultate, quia merces vestra copiosa est in cælis». — II Tim..
iv, 8: « In reliquo reposita, est mihi corona justitia·, quam reddet mihi
Dominus in illa die justus judex». His verbis: justitiæ, reddet, ju­
stus judex exprimunt meritum fundatum in justitia. — Ibid. Matth.,
v, 10: «Beati qui persecutionem patiuntur propter justitiam, quo
niam ipsorum est regnum cadorum ». — Match., xix. 29: l’etro quæ·
renti quæ merces erit derelinquenti terrena pro Christo, respondet
‘ Christus: «Centuplum accipiet et vitam æternam possidebit». —
Matth., xx, 1-16, id explicat exemplo patris familias, qui in niercedem
exigui laboris reddit operariis denarium diurnum. — II Cor., iv, 17:
«Id quod in præsenti est momentaneum et leve tribulationis nostiæ...
(Dternum gloriec pondus operatur ». — Rom., n, 6-7 : « Reddet unicui
que sec. opera sua, iis qui see. patientiam boni operis, ...incorruptio

296

DE Μ EH ITO

nem quaerunt, vitam aeternam».—Hcbr. ,vi, 10 : «Non enim est injustus
Deus, ut obliviscatur operis vestri». — Hebr., xni, 16: « Beneficentiæ et communionis nolite oblivisci, talibus enim hostiis promeretur
Deus». — II Tess., i, 5: « Sic omnes tribulationes sustinetis, ut digni
habeamini in regno Dei» — Sap., m, 5: «Deus tentavit (probavit)
eos (electos) et invenit illos dignos se ».
2° Probatur ex Cone. Trid. (Denz., 812) : De fide est justum posse
«vere mereri vitam aeternam et augmentum gloriæ». Et ex hoc dedu­
citur ut quid theologice certum (cf. arg. sed contra) quod justus
potest mereri non solum vere, sed de condigno vitam æternam. Imo
theologi omnes existimant ex verbis S. Scripturæ citatis a Concilio
Concilium Tridentinum hic loqui de merito de condigno quamvis non
adhibeat explicite hanc expressionem, cf. etiam Cone. Arausio. (Denzinger, 191), et Cone. Trid. (Denz., 803, 809, 810).
Si vero justus peccat mortaliter ante mortem et perseverat in
peccato amittit merita sua.
Probatur ratione theologica: Legendus est prius articulus 3ω.
— Meritum de condigno est cujus valor in justitia proportionatur
excellentiae præmii, sec. praeordinationem divinam.
— Atqui opera justorum prout procedunt ex gratia habituali et
a Spiritu Sancto movente, excellentiae vitae æternæ proportionantur see. justitiam.
— Ergo.
Sic magis explicite declaratur sensus verborum S. Pauli, Rom.,
ii, 6, quæ citantur a Cone. Trid. (Denz., 810) : « Dominus reddet uni­
cuique see. opera ejus», et aliorum: «In reliquo reposita est mihi
corona justi tiæ, quam reddet mihi Dominus in illa die justus judex»
(II Tim., iv, 8).

Major supra explicata est.
Minor probatur quia hæc opera sunt supernaturalia, scii, ejusdem
ordinis ac gloria; et condignitas attenditur tum see. dignitatem gra­
tiæ habitualis, quâ homo Iit consors divinæ naturae, proinde potest
operari digne Deo, ut ejus lilius et hæres ; tum see. virtutem Spiritus
Sancti moventis, qui dicitur: «Fons aquæ salientis in vitam æter­
nam» (Joan., iv, 14). — Et addendum est contra Scotum : est intrinseca
proportio, fundata in ipsa essentia gratiæ habitualis quæ est essen­
tialiter supernaturalis, quæ intrinsece ordinatur ad gloriam, sicut
semen arboris ad arborem.
Ad.
: Dolor non est meritorius vitæ æternæ nisi ex caritate
acceptatur.
Ad 2«un : Omnis opus justitiæ præsupponit opus misericordiae.
Ad 3°«: Gratia habitualis est æqualis gloriæ. non actualiter,
sed virtute, sicut semen arboris, in (pio est virtus ad totam arborem.
Et similiter per gratiam habitat in homine Spiritus Sanctus, qui est
sufficiens causa vitae «‘terme, unde et dicitur esse pignus haereditatis nostræ.

PE MERITO PE CONDIGNO VITÆ AETERN.E

297

Sic remanet condignitas non secundum absolutam aequalitatem
ad præmium, sed sec. proportionem intrinsecam.

I

Dubium. — In corpore art. est difficultas quia S. Thomas dicit
quod opera justorum sec. substantiam et ut sunt a libero arbitrio
(non a gratia) merentur quasi de congruo gloriam. Est difficultas,
quia silpra, q. 109, a. 1 et G, docet expresse hominem non posse per
solas naturæ vires se præparare ad gratiam, ergo nec a fortiori eam
de congruo mereri.
Est dui»lex responsio (cf. Billuart) :
1° Sylvius dicit: S. Th. per opera justorum see. substantiam
non intelligit opera ex solis viribus naturalibus (quia plura superam
omnino vires naturales, ut actus fidei informis vel spei), sed loquitur
de operibus procedentibus ex libero arbitrio moto a gratia actuali,
et sine influxu gratiæ habitualis et caritatis; sic autem possunt de
congruo mereri gloriam.
2° Melior solutio est Joannis a S. Thoma, prout distinguitur
duplex meritum de congruo, scii, meritum de congruo proprie dictum,
fundatum in jure amicabili seu amicitia, et meritum de congruo late
dictum, fundatum in liberalitate seu magnificentia Dei. Et dicit: ope
ra bona mere naturalia, quæ non procedunt neque a gratia habituali,
neque a gratia actuali, non sunt meritoria vitae «ternae merito de
congruo stricte dicto, sed late dicto : non enim stricte dicto, quia
sunt inferioris ordinis et nullam habent proportionem ad gloriam:
sed late dicto, scii, ex liberalitate Dei. Unde S. Thomas non dixit
«hæc opera mereri de congruo» sed: «est ibi congruitas, propter
quamdam «qualitatem proportionis. Videtur enim congruum ut ho­
mini operanti see. suam virtutem, Deus recoin penset see. excellen­
tiam suæ virtutis » seu see. suam magnificentiam et hæc est pro
portio operantium, non operum.
Ita Joannes a S. Thoma, cf. infra a. 5, supplementum explica
tionis.
Solvuntur objectiones Scoti, cf. Cajetanum et Billuart.
1· Objectio: Deus remunerat justos ultra condignum, ut commu­
niter dicitur. Ergo opera justi non sunt ab intrinseco meritoria vitæ
æternæ de condigno.
Respondetur; Concedo antecedens, nego consequentiam. Ex hoc
quod Deus remunerat opera justorum ultra condignum, non sequitur
quod justi non mereantur de condigno vitam æternam, sed quod Deus
ex sua liberalitate et misericordia. qu« semper unitur cum justitia,
adjiciat quemdam gradum in perfectione visionis. Sic dicitur etiam
quod damnati puniuntur citra condignum, quia etiam in eis miseri
cordia temperat aliquomodo rigorem justitiæ.
Objectio: Si opera justorum essent ab intrinseco meritoria
vitæ aeternae de condigno, Deus non posset eis denegare de potentia
absoluta gloriam, sine injustitia.

PE MERITO

298

Respondetur: 1 iloc nimis probat, nain de potentia mere abso
luta Deus potest annihilare etiam humanitatem Christi et beatos
omnes, quia hoc non intrinsece repugnat, sic potentia absoluta di
stinguitur contra potentiam ordinatam a Sapientia sive sit ordinaria,
sive extraordinaria. — 2° Ut dicit Cajetanus: « Deus qui est debitor
sibi ipsi (ad gloriam) ordinavit, non per superadditam ordinationem,
ut Scotus putavit, sed per ipsam gratiam, ejus actum esse merito
rium ex hoc ipso solo quod est ex gratia... sicut non potest contra
seipsum facere, ita non potest subtrahere mercedem », cf. infra de
conditionibus meriti. Forsitan in hoc Cajetanus exaggerat in sensu
opposito. Requiritur enim promissio divina ut justus habeat non so­
lum relationem intrinsecam ad vitam æternam, sed proprie jus ad
cam·. Generaliter thomistæ dicunt: ultra dignitatem intrinsecam
quam actus meritorius habet ex gratia· habituali, necessaria est pro
missio de mercede reddenda, ut habeatur proprie jus ad præmium,
et ut Deus obligetur reddere, sed remanet quod actus procedens ex
gratia habituali est intrinsece dignus vitæ aeternæ.

Art.

IV.

- UTRUM GRATIA SIT PRINCIPIUM
PRINCIPALITER

PER

MERENDI

CARITATEM.

Status quaestionis.
Videtur quod quaelibet virtus praesertim in­
fusa sit principium alicujus meriti et laboris, caritas potius diminuit
laborem. Maxime meritorii videntur esse actus fidei propter obscuri­
tatem et patientiæ propter difficultatem.
Responsio:

1A

4

Gratia est principium meriti principalius per ca­

ritatem.
Probatur 1° auctoritate S. Scriptura:, «sed contra». Joan., xiv,
21: «Qui diligit me, diligetur a Patre meo, et ego diligam eum
p( manifestabo ei meipsum». — Matth., x, 42: «Quicumque potum
dederit uni ex minimis istis calicem aquæ frigidæ tantum in nomine
discipuli (ex caritate fraterna), amen dico vobis non perdet mercedem
suam» — (ialat., v, 6: «In Christo Jesu neque circumcisio, neque
præputinm aliquid valet, sed fides qua: per caritatem operaturn.
— I Cor., xiii, 2, 3: «Et si habuero omnem fidem ita ut montes
transferam, caritatem autem non habuero, nihil sum... Si tradidero
corpus meum, ita ut ardeam, caritatem autem non habuero, nihil
mihi prodest ».
Probatur 2° ratione theologica :
·
ΐ
lft— Actus est meritorius ex divina ordinatione, prout tendit ad fi­
nem ultimum supernaturalem.
- Atqui omnes actus aliarum virtutum tendunt ad finem ultimum
supernaturalem, scii, ad Deum propter se efficaciter super
omnia dilectum, per caritatem, nam Deus propter se dilectus
est proprium objectum caritatis.
— Ergo. Cf. ad lum et 3“".*

an gratia sit per

CARITATEM PRINCIPII Μ MERITT

299

Etiamsi caritas imperet actam naturalem virtutis acquisitae, hic
actus est meritorius vitæ aeternæ et est supernatural!
*
quoad modum.
2° Id quod ex amore facimus, maxime voluntarie facimus, atqui
homo meretur prout agit voluntarie et libere. Ergo.
Si aliquis in statu peccati mortalis elicit actum spei theologica',
tinis ultimus hujusce actus est Deus inefficaciter super omnia di
lectus amore concupiscentiae, et per solam caritatem efficaciter dili
gitur super omnia, amore amicitiae.
Objectio: Sed caritas minuit difficultatem, et opus aliquod eo
magis est meritorium quo difficilius.
Respondetur ad 21»» : Caritas minuit difficultatem subjectivam,
quæ est ex defectu operantis, non vero diffic. objectivant, quæ est
ex magnitudine operis ; sed e contra caritas ad opera ardua movet.
Atqui difficultas objectiva ex magnitudine operis pertinet ad augmen­
tum meriti : dum e contra difficultas subjectiva quæ provenit ex de­
fectu operantis, diminuit meritum.
Ad 5um : Eidei actus non est meritorius, nisi fides per dilectio­
nem operetur.
Corollarium : B. Μ. V. plus meruit per opera caritatis etiam fa
cillima quam omnes martyres simul in tormentis, propter intensiorem
suam caritatem.

Dubium. — Utrum ad meritum vitae æternæ requiratur influxus
saltem virtualis caritatis. Agitur de merito de condigno vitae æternæ.
Communius thomistæ et multi alii theologi respondent affirmative.
contra Vasquez qui tenet hunc virtualem influxum non esse neces
sarium pro actibus aliarum virtutum etiam acquisitarum, et contra
Suarez qui tenet hunc influxum virtualem non esse necessarium pro
actibus virtutum infusarum.
Probatur sententia communior, sic:
J° ex *S\ Th. hic in art. 4 c. ad lun‘ et ad 3,uu. I*, q. 95, a. 4 :
De Malo, q. 6, a. 5, ad 7,un. Imo dicit in II, d. 40, q. 1, a. 5, ad ()ujn :
«Non sullicit habitualis ordinatio actus in Deum, quia ex hoc quod
est in habitu, nullus meretur, sed ex hoc quod actu operatur». Ita
candidatus capax sed mutus.
2° Hoc fundatur in pluribus locis S. Script., prout Sacra Scrip­
tura loquens de principio meriti non assignat solum caritatem habi
tualem, sed actum ejus, v.g. Matth., xviii, 5: «Qui susceperit unum
parvulum talem in nomine meo, me suscipit». — Mattii., xix, 29:
«Omnis qui reliquerit domum, aut patrem, aut matrem propter no
men meum, centuplum accipiet et vitam æternam possidebit».
3° Ratio theologica principalis est quæ jam datur in nostro a. 4 · .
et ad
«Caritas in quantum habet ultimum finem pro objecto,
movet alias virtutes ad operandum, semper enim habitus ad quem
pertinet finis, imperat habitibus ad quos pertinent ea quæ sunt ad

300

DE MERITO

finem». Aliis verbis: per id meremur assequi ultimum finem, per
quod tendimus in ipsum, scii, per caritatem saltem virtualité!· in
fluentem.
♦
Confirmatio 1*: Ut actus sit meritorius vitæ aeternæ debet re­
ferri in obsequium Dei præmiantis. Atqui hoc iit per caritatem vir
tualiter influentem et non per alias virtutes. Ergo debet esse amor
Dei saltem virtualiter influens.
Confirmatio 2*.· Præmium essentiale in patria respondet per­
fectioni essentiali viæ. — Atqui perfectio Christiana viatoris essen­
tialiter et specialiter in caritate consistit see. illud ad Coloss.. ni. 11 :
«Super omnia caritatem habete, quod est vinculum perfectionis».
Of. II‘-IIa0, q. 184, a. 1. — Ergo præmium essentiale in patria re­
spondet caritati viatoris. Sic gradus meriti est gradus caritatis.

dicit, De Malo, q. 2, a. 5, ad 7uni : « Habentibus
caritatem omnis actus est meritorius aut demeritorius », quia non
datur actus indifferens in individuo. — Atqui in prædicta sententia
posset dari in justo actus neque meritorius, neque demeritorius, quia
dari posset actus ex se bonus, v.g. ethice bonus, sed sine influxu
▼irtuali caritatis, v.g. solvere debita.
Respondetur; Iu homine justo omnes actus virtutum sunt ex
influxu virtuali caritatis, prout justus non solum in instanti justi­
ficationis, sed sæpe elicit et elicere tenetur actum caritatis, virtute
cujus omnia referuntur in Deum, ut docet S. Thomas, de Virtutibus,
q. 2, a. 11, ad 2““. — Ergo omnia bona opera justorum sunt meri­
toria, sed non sine influxu virtuali caritatis.
Objectio: S. Th.

Ut opus sit satisfactorium, non requiritur influxus
caritatis. Ergo neque ut sit meritorium.
Respondetur : Transeat antecedens, cf. tractatum de poenitentia;
nego consequentiam, quia plus requiritur ad meritum quam ad sati­
sfactionem, quæ attenditur sec. æqualitatem poenae cum culpa, et
non sec. æqualitatem aut proportionem boni operis cum excellentia
præmii.
2» Objectio:

Ut oratio habeat vim impetratoriam non requiritur
influxus caritatis, sic peccator potest orare, ergo neque requiritur
ad meritum.
Respondetur: Est disparitas, quia impetratio, de se dicit solum
ordinem ad misericordiam divinam, meritum autem ad justitiam.
Sic peccator in statu peccati mortalis potest orare et orat quandoque,
sic est actus salutaris, sed non potest mereri, nisi de congruo late
dicto. Cf. IIaIIae, q. 83, a. 15 et 16.
Ergo stat conclusio: sine influxu virtuali caritatis nullus actus
\ irtutis sive acquisita· sive infusie, in justo, est meritorius de con­
digno vitae æternæ, quia caritas imperat omnibus virtutibus, sicut
voluntas omnibus potentiis.
3a Objectio:

CONDITIONES AD MERITUM REQUISITE

301

/um Corollarium : Meritum est majus vel minus see. quod caritas
plus vel minus, proximius vel remotius influit in opus. Cf. tract, de
caritate (de actibus remissis caritatis).
2^ Corollarium : Magis meritorius est saltem subjective actus
facilis proveniens ex magna caritate, (piam actus difficillimus pro
veniens ex minori caritate. Sic ut dictum est, B. Maria V. plus me
ruit per actus faciles quam omnes martyres simul in tormentis.

jam Corollarium : Omnia opera meritoria Christi erant ejusdem
caloris personalis infiniti (prout procedebant ex eadem persona di­
vina et ex plenitudine caritatis suæ quæ non augebatur), sed non
omnia erant ejusdem valoris objectivi ; sic, objective, ejus Passio erat
majoris va loris (piam v.g. prædicatio, propter magnitudinem operis.
Item docere theologiam propter Deum est magis meritorium
objective quam coquinare propter Deum, sed si coquus hoc faciat
cum majori caritate (piam magister in theologia docet, subjective
plus meretur coquus quam theologus.

Ex his quatuor articulis S. Thoma
*
CONDITIONES

REQUISITÆ

eruntur nunc
AD

MERITUM.

Sunt sex quæ enumerantur procedendo a communioribus ad magis
speciales; sic conficitur pulcherrima definitio integralis operis meri
torii, ex genere remoto, proximo et ex differentia specifica. Sed hoc
non venit nisi in fine venationis seu inquisitionis, quæ conrinetur in
quatuor prædictis articulis.
Opus meritorium debet esse: 1° liberum; 2° bonum; 3° in obse
quium pranniantis (hæc valent etiam pro meritis in ordine humano,
v.g. pro merito militis); 4° opus viatoris; 5° a gratia habituali ct
caritate procedens ; 6° ordinatum a Deo in pra mium promissum.
Explicantur breviter hæ sex conditiones: omnes requiruntur pro
merito de condigno, et in explicatione dicemus quænam non sunt
absolute necessaria? ad meritum de congruo.
1° Debet esse opus liberum: Hoc est de tide contra Jansenium
(Denz., 1094) cujus 3" prop, damnata est: «Ad merendum et deme
rendum in statu naturæ lapsæ. non requiritur in homine libertas a
necessitate, sed sufficit libertas a coactione».
Ratio est quia aliquis meretur, seu est præmio dignus, prout
ponit aliquid de suo, prout est auctor sui operis. Atqui homo non
habet dominium nisi actus liberi, (pii est in potestate sua (cf. hic
a. 4 et De Malo, q. G, a. unico). Cf. Salmantic., hic. Sufficit tamen,
sine deliberatione proprie dicta, consensus liber inspirationi Spiritus
Sancti (pia? movet ad actus donorum. v.g. doni pietatis, supra deli
lærationem discursivam.
Unde Christus non meruit pro nobis, nisi fuerit liber in adim-

302

DE M EIl ITO

plendo præcepto Patris; ut impeccabilis non poterat inobedire pri­
vative et tamen libere obedivit, libertate confirmata in bono
2° Debet esse opus bonum, nani opus malum est pœnA dignum,
opus indifferens non sufficeret, esset sine relatione ad præmium et
non datur in individuo. — Imo requiritur in opere meritorio bonitas
supernaturalis proportionata præmio supernatural!, non sufficit opus
ethice bonum, ut magis explicite dicitur in 5tt conditione.
*I
3° Debet esse opus factum in obsequium prwmiantis, scii, cum
subordinatione et obedientia Deo. Cf. In-IIn0, q. 21, a. 3; ΙΙ·-ΙΙΜ,
q. 104, a. 3. Alioquin non esset ratio cur a Deo expectaretur retri­
butio; insuper si opera nostra non referuntur ad Deum non sunt or­
dinis supernaturalis. Sed actus ver® caritatis fieri nequit nisi propter
Deum et proinde nisi in obsequium et reverentiam Dei.
4° Debet esse actus viatoris, cf. I‘, q. 62, a. 9, ad 3um. Hoc af­
firmatur ex revelatione : Eccle., xi, 3 : « In quocumque loco ceciderit
(lignum) ibi erit ». — Joan., ix, 4: « Venit nox (id est mors)
quando nemo potest operari», nempe meritorie. — Gal., vi, 10:
« Dum tempus habemus, operemur bonum ».— II Cor., v, 10 : « Omnes
nos manifestari oportet ante tribunal Christi, ut referat unusquisque
prout gessit in corpore, sive bonum, sive malum». — Hebr., ix, 27:
«Statutum est hominibus semel mori, post hoc autem judicium».
Affertur ratio convenienti®, scii. : meritum est motus et via ad
præmium, ergo adepto præmio cessat meritum. — Sed ex hoc pro­
batur solum quod Beati non possunt mereri præmium essentiale quod
jam habent, non vero ex hoc probatur quod non possint mereri præ
mium accidentale, vel augmentum gloriæ, nec probatur quod animæ
in purgatorio detent® non possint amplius mereri.
Admittitur tamen quod terminus viæ hominis est mors, quia, ut
explicat Sanctus Thomas, IV C. Gent., c. 92-95, cum homo sit natu­
raliter compositus ex anima et corpore, corpus per se unitur cum
anima ad utilitatem animæ, quia materia est propter formam, scii,
ut anima ad suam perfectionem tendat et perveniat, et ideo post se­
parationem a corpore anima non est amplius proprie in via. — Sed
hoc est solum argumentum convenienti®, nec esset de hoc certitudo
sine revelatione quæ voluntatem Dei manifestat.
Difficultas est de termino nosti
*®
viæ. Cajetanus in 1“, q. 64, a. 1,
u. 18, dicit: «Anima obstinata redditur per primum actum quem
elicit in statu separationis a corpore et tunc demeretur non ut in via,
sed ut in termino ».
Sed h®c sententia communiter non admittitur ut notant Salmanlicenses, De Gratia, de Merito, disp. I. dub. IV, n. 36. quia, see. te­
stimonia S. Script, homines possunt mereri et demereri ante mortem,
sed non in morte; et non esset homo qui mereretur sed anima sepa­
rata; ergo status viatoris cessat cum statu conjunctionis animæ cum
Certo certius Deus ab leterno pra determinavit actus caritatis Christi mo> lenti'- et horam traditionis Judm, et tamen tam actus caritatis Cbristi quam
actus traditionis Juda
*
fuerunt Ulæri. cf. 8. Thom, in Joan., xtn, 1. Cf. supra,
I». 2211 sqq.

CONDITIONES AD MERITUM REQUISITÆ

303

corpore, et ante primum instans separationis animæ a corpore fuit
tempus divisibile in infinitum, sed in isto instanti non est amplius
via nec meritum. Nam sicut in his quæ mensurantur tempore, pri­
mum non esse viæ coincidit cum primo instanti novi status, scii, cum
primo esse separationis a corpore. Insuper alioquin moriens in pec­
cato mortali posset salvari et moriens in statu gratiæ posset damnari :
insuper parvulus moriens sine baptismo, posset salvari per actum
elicitum in primo instanti separationis a corpore. Denique baptismus
non esset necessarius ad salutem pro parvulis, nec existeret limbus
puerorum.
Vasquez docet quod beati possunt mereri præmium accidentale,
item animæ purgatorii, sed immerito affert circa hoc textus S. Tho
nue, ut ostendunt Salmanticenses, ibid. Ili tenent quod Elias et
Enoch sunt in statu merendi, quia adhuc sunt viatores.
5° Debet esse opus procedens a gratia habituali sub influxu vir·
tuali caritatis, cf. q. 114, a. 2. Ut diximus est de fide, quod debeat
procedere a gratia habituali et a caritate (Cone. Trident., sess. 6,
cap.8). — I Cor., xm, 2: «Si caritatem non habuero nihil sum... nihil
mihi prodest» in ordine ad vitam æternam. Ratio est quia alioquin
non esset proportio intrinseca inter opus meritorium et præmium su
pernaturale, ergo nec jus ad præmium; immo homo remaneret in
statu peccati mortalis, dignus pœna et non præmio. Attamen potest
esse sine hac conditione meritum de congruo late dicto, fundatum
in misericordia Dei sicut valor impetrativus orationis peccatoris,
cf. a. 3.
6° Debet esse opus ordinatum a Deo in præmium promissum.
cf. q. 114, a. 1, ad 3^ : «Actio nostra non habet rationem meriti nisi
ex præsuppositione divinæ ordinationis; (unde) non sequitur quod
Deus efficiatur simpliciter debitor nobis (quis prior dedit illi?), sed
sibi ipsi, in quantum debitum est ut sua ordinatio impleatur».
Item a. 2 c. : «Meritum hominis dependet ex pneordinatione divina»
quia « totum quod est hominis bonum, est a Deo» et homo non habet
jus erga Deum, nisi illud jus a Deo accipiat.
Unde sine hac ordinatione et promissione divina bona opera no­
stra non darent jus ad præmium, quia jam debita sunt Deo pluribus
aliis titulis, v.g. creationis, supremi dominii, ultimi finis. Unde,
etiamsi Deus non nobis promisisset præmium, homo debet diligere
Deum super omnia *.
llæc doctrina fundatur in S. Script, v.g. Jacob., i, 12: «Qui
suffert tentationem, cum probatus fuerit, accipiet coronam vitæ.
quam repromisit Deus diligentibus se». — Item llebr., xi, 6: «Acce­
dentem ad Deum, oportet credere quia est et inquirentibus se remu
ncrator sit».
Cone. Trid., sess. G, cap. 1G (Denz., 8(19): «Bene operantibus
usque ad finem, et in Deo sperantibus, proponenda est vita æterna et
i Sic S. Thom. dixit in nostro a. I initio: « Actus humanus habet rationem
merendi... ex divina ordinatione, see. «iu<x1 actus dicitur esse meritorius Ullus
l>oni ad quod homo divinitus ordinatur ».

304

DE M EH ITO

tanquam gratia tiliis Dei per Christum Jesum misericorditer pro
missa, et tanquam merces ex ipsius Dei promissione bonis ipsorum
operibus et mentis fideliter reddenda».
Confirmatur : Bona opera beatorum et animarum in purgatorio
non sunt meritoria, quia Deus illa non ordinat ad præmium. — Deus
enim extra statum viæ, bona opera non ordinat ad præmium, quod
tamen posset facere, si vellet.
Hæc sexta conditio quæ requiritur ad meritum de condigno, non
vero ad meritum de congruo, male intellecta est a Scoto et a Nominalistis.
Intellexerunt quod actus meritorius condignitatem suam habet
extrinsece, et unice ab illa promissione, et ideo quod Deus potest
acceptare actum bonum mere naturalem ut meritorium de condigno
vitae aeternæ.
Verus autem sensus hujusce sextæ conditionis est, ut jam nota
vimus cum plerisque thomistis: ultra dignitatem intrinsecam quam
lotam actus meritorius habet ex gratia habituali et caritate, neces
saria est promissio de mercede reddenda, ut habeatur proprie jus
ad præmium, et Deus obligetur reddere. Sic in animabus in purga­
torio -detentis actus caritatis non sunt amplius meritorii, quamvis
liberi, boni, supernaturales, facti in obsequium Dei.
Cajetanus, confutando Scotum in art. 4, forte non animadvertit
quod posset esse error oppositus Scotismo in hac re, esset negatio
sextæ conditionis.
Billuart examinat objectiones negantium hanc 6«™
*
conditionem.
Objectio. — Sicut malum opus est ex se meritorium pœna' inde
pendenter ab ordinatione judicis, opus caritatis ex se habet quod
sit condignum ad mercedem, et non ex ordinatione seu promissione
divina. — Atqui meritum nihil aliud est quam opus condignum ad
mercedem. — Ergo non requiritur hæc sexta conditio.
Respondetur: Nego maj. : non est enim paritas inter bonum opus
et malum, offendens enim ipsa sua offensione hedit jus alterius, ex
quo sine ordinatione judicis, nascitur obligatio reparationis juris
læsi. Per oppositum, bonum opus caritatis jam debitum est Deo crea­
tori et domino, et ut homo habeat jus exigendi mercedem requiritur
specialis ordinatio Dei, nam Deus non obligatur nisi sibi ipsi et hoc
ratione promissionis suæ.
Unde, si Deus præciperet nobis bene operari, sine promissione
mercedis, non teneretur nobis illam retribuere.
Dubium.

An

Deus mentis retribuat prœmia ex fidelitate tan­

tum, an ex justitia.
Respondetur: Non solum ex fidelitate, sed ex justitia distribu­
tive quæ tamen habet aliquem modum justitiæ commutativae ; dicit
enim S. Paulus: « In reliquo reposita est mihi corona justitia?, quam
reddet mihi Dominus, in illa die justus judex» (II Tim., iv, S).
Ratio est quia licet promissio simplex inducat tantum obliga­
tionem fidelitatis, promissio tamen sub onere operis præstandi a pro

AN HOMO POSSIT SIB1 MEHEItl I'lUMAM GBATIAM

305

inissario. inducit obligationem justitia
*.
Sic « recompensa re mercedem
laboris est actus justitia·» (P-II··, q. 21, a. 3).
Non est justitia commutativa quæ est inter æquales, homo enim
nihil potest dare Deo quod non sit jam ipsius Dei et sub ejus domi
nio. Sed est justitia distributiva qua superior dat inferioribus, non
æqualiter sed proportionality·, unicuique see. suam dignitatem et
meritum. Est tamen aliquis modus justitia
*
eommutativæ, prout Deus
dat tantum pro tanto, ita etiam retribuendo pœnam pro demerito.
•r- © ©

DE HIS QUÆ CADUNT SUB MERITO

(ab art. 6 ad 10).

l’ra
*ter
vitain æternam quae est objectum essentiale meriti (cf.
a. 2) de pluribus quæritur utrum cadant sub merito, ab art. 5 ad 10.
Duo principia qua
*
illustrant hanc secundam partem quaestionis
sunt sequentia : justus potest mereri id ad quod meritum ejus a Deo
ordinatur; sed principium meriti non cadit sub merito.
A) Virtute primi principii. justus potest sibi mereri de condigno
vitam æternam, augmentum *gratia ac caritatis et gradum gloriae
huic augmento proportionatum : et hoc est de tide; et theologice
explicatur, prout merita justi ordinantur a Deo ad vitam æternam
et ad progressum spiritualem qui ad eam perducit (a. 8).
Item justus potest alteri mereri de congruo proprie gratiam con­
versionis, ut Monica pro Augustino (a. 6).
Justus potest mereri bona temporalia non secundum se. sed
prout sunt utilia ad salutem (a. 10).
B) Cum autem principium meriti non cadat sub merito, homo
non potest sibi mereri nec de condigno, nec de congruo proprie pri­
mam gratiam sive actualem, sive habitualem. Hæc veritas est veritas
lidei, *qua theologice explicatur per prædictum principium (a. 5).
Item justus antequam cadat non potest sibi mereri, si deinde
cadat in peccato, gratiam conversionis, quia merita ejus amittuntur
per peccatum mortale subsequens; id est restauratio principii meriti
non cadit sub merito (a. 7).
Justus non potest sibi mereri de condigno, nec proprie de
congruo gratiam perseverantia
*
finalis. Hoc est quasi de tide, et theo­
logice explicatur prout gratia perseveranthe finalis nihil aliud est
quam status gratia
*
(seu principium meriti) conservatus a Deo in
ipso mortis momento (a. 9).
Aut.

V.

UTRUM HOMO POSSIT SIBI
PRIMAM CRATIAM.

MERERI

Dillicultas est: 1“ quia August, dicit: « Eides meretur justifica
lionem » in l’s. xxxi : 2" quia Deus lion dat gratiam nisi dignis:
3 quia prima gratia forte potest mereri per subsequentia opera.
20

(iARRICidl

IAGR'N<«I

ÜC. GtulUl.

306

•

DE HIS QUÆ CADUNT SUB MERITO

Responsio est : Manifestum est quod nullus potest sibi mereri
primam gratiam, sensus est, neque de condigno, neque de congruo
proprie, sed improprie tantum. Agitur de prima gratia sive actuali,
sive habituali..
Probatur Γ ex definitionibus Ecclesia: Hoc est enim de tide,
cf. contra 1’elagianos, Cone. Arausic. (Denz., 176), can. 3, 4, 5, 6.
7, 9, 14-25 et renovata est hæc definitio in Cone. Trident., sess. (».
cap. 6 (Denz., 798): «Gratis justificari ideo dicimur, quia nihil
eorum quæ justificationem præcedunt, sive fides, sive opera, ipsam
justificationis gratiam promeretur».
Satis clare etiam apparet ex declarationibus istis quod nequi
dem de congruo proprie homo sibi potest mereri primam gratiam,
quia definitur contra Pelagianos et Semipelagianos quod nullus po
test ex viribus mere naturalibus sese disponere ad gratiam. Cf. Com·.
Arausic., can. 3-7 ; 14-25.
Hæc doctrina Ecclesiæ fundatur manifeste in multis locis Sacrae
Scripturæ præsertim citatur Ep. ad Rom., m, 24: «Justificati grati
*
per gratiam ». Item Rom., iv, 4; Rom., xr, 6: «Si autem gratia, jam
non ex operibus »; et fere totam partem dogmaticam hujusce epi
stolæ. Item 1 ('or., xii, 13; II Cor., m, 5: Ephes., n, 510; Phil., n.
13: Π Tim., i, 9; Joan., xv, 16; I Joan., iv, 10-19.

Probatur 2° ratione theologica quoad meritum de condigno.
— Gratia ex seipsa excedit proportionem naturæ.
— Atqui meritum de condigno est bo-nus opus pro port ionatum
præmio, et conferens jus ad præmium in justitia.
Ergo bona opera naturalia non possunt mereri de condigno pn
main gratiam sive actualem, sive habitualem.
Confirmatur: Quia ante justificationem homo est in statu peccati
mortalis, quod est impedimentum promerendi gratiam. Et post ju
stificationem non potest mereri primam gratiam quæ est principium
meriti, dum merces est terminus operis. Principium meriti non potes
cadere sub mento.
Iliee ratio valeret etiam pro angelis, nam tota 'argumentatio fuit
datur in distinctione ordinis natura· et ordinis gratiæ; haec di
stinctio est manifestissima pro S. Thoma. Imo ipse declarat in I Coi·
Ira (leni., c. 3: «Quod sint aliqua intelligibilium divinorum, qua·
humana· rationis penitus excedunt ingenium, evidentissime apparet»,
quia scii, neque intellectus humanus neque angelicus potest natura
liter cognoscere essentiam divinam see. rationem Deitatis, seu in sua
vita intima, neque igitur eam diligere.
Cude ostendimus
*
quod
existentia in Deo ordinis veritatis et vita
*
supernaturalis potest de
monstrari firmiter, imo ait S. Thomas hoc eridentissime apparet.
Ergo hic ordo supernaturalis superat non solum vires sed exigentia
*·
nostrae natura
*
et angelica?. et proinde merita naturalia. Γηο verbo:
1 Cf. De

Ut rehitione,

t. I. cap. XI.

λ.\· .ustus possit alteri mereri primam gratiam

307

■

I

_ Objectum formale iutelligentiæ divinæ non potest naturaliter atlingi ab ullo intellectu creato et. creabili. — Atqui mysteria supernaturalia pertinent per se primo ad hoc objectum formale. — Ergo
sunt in Deo quid nobis et angelis naturaliter inaccessibile.

■

|

Confirmatur ex solut. objectionum:
Ad /UI1· : In instanti justificationis ipse actus tidei vivæ sequitur
infusionem gratiæ. Hic actus tidei vivæ, sicut actus contritionis, sic
est meritorius vitae æternæ, non vero meretur primam gratiam a qua
procedit. Insuper actus tidei mortua* est salutaris sed non meritorius.
Ad 2U"‘ : « Deus non dat gratiam nisi dignis, non tamen ita (piod
prius digni fuerint, sed quia ipse per gratiam eos facit dignos», et
luec dispositio supernaturalis non potest esse meritoria respectu pri
ina* gratia*.
Ad Jum ; Gratia ipsa tribuit bonum sui usum, unde ita est prinei pium meriti ut non possit sub merito subsequent! cadere; dum e
contra miles potest mereri armas prius sibi datas intuitu meritorum
subsequentium, nam arma* non dant sed exspectant ab industria militis bonum sui usum. Cf. I·™'. q. 23, a. 5.

B 'I
B

Corollarium : \'eque de congruo proprie homo potest sibi mereri
primam gratiam.
Probatur: — Ante justificationem homo in statu peccati existens
est Deo non amicus, sed inimicus.
Atqui meritum de congruo proprie sumpto fundatur in jure
amicabili, ut scii, operans sit gratus præmianti et justus,
scii, requiritur congruitas operantis et non solum operis.
— ‘Ergo.
flic modus loquendi videtur conformior S. Script, et Concilio
Tridentino sec. quæ impius gratis justificatur.
Attamen homo potest mereri primam gratiam de congruo lato
s&nsu, per bona opera justificationem pnecedentia et orationes; ita.
ait August., exauditus est publicanus post orationem suam humilem.
Meritum enim de congruo late dicto non requirit congruitatem ope
rantis sed operis, fundatur in liberalitate Dei. vel sicut vis impetra
(oria orationis in misericordia divina. Ita Salmanticenses, /)c Merito.
disp. IT, n. 9.

Art. VI.

UTRUM HOMO (JUSTUS) POSSIT ALTERI MERERI
PRIMAM CRATIAM.

Videtur «piod ita sit nam in Ep. Jac., v, 16, dicitur: «Multum
valet deprecatio justi assidua»; «orate pro invicem ut salvemini ·>
(ibid.).
Responsio expressa S. Thoma· est : Vegeti re </<· condigno, bem
tamen de congruo, etiam proprie.

E
l

I

1
1

|1
!
■
r.

B
B
[
|

B
n

B
B

MS

DE HIS Ql’.E < 'ADI NT SIB MERITO

*/ Pars fundatur in S. Script.: Jerem., xv, 1: «si steterit
Aloyses et Samuel corain me. non est anima mea ad populum istum .·.
tumen Aloyses et Samuel fuerunt maximi meriti apud Deum.
Ratio theologica est subsequens :
Gratia puro homini collatu est particulariter ordinata ad pro
priam ejus sanctificationem, non vero ut alios sanctificet, sic
differt a gratia rapitis (pialis fuit in Christo redemptore
omnium (IIP, q. 8, a. 2).
Atqui opus nostrum habet rationem meriti de condigno, ex vi
motionis divinæ gratiæ, sec. ordinationem et extensionem hu­
jusce gratiæ in justitia.
Ergo nullus præter Christum, nequidein B. Alaria V., potest
alteri mereri de condigno primam gratiam. Legi» textum.
P Pars, scii, de congruo etiam proprie est affirmativa. Euiidatiir
in pluribus loris S. Script.: Jac., v, 16: «Multum valet deprecatio
justi assidua ». — I Joan., v. 15. de oratione pro fratribus quæ obti
net conversionem.
Sic oratio S. Stephani primi martyris impetra
vit conversionem Pauli. Item S. Alonica impetravit conversionem An
gusiini, suis orationibus et etiam suis bonis operibus. In his textibus
agitur non de oratione peccatoris, sed de oratione justi quæ simul
est impetratoria et meritoria, meritoria sibi de condigno, et aliis de
congruo, prout justus est amicus Dei. — Item B. Alaria V. meruit
pro nobis de congruo ea qua» Christus de condigno, cf. Denz., 3031.
Encvcl. Pii X.
Ratio est ista :
Meritum de congruo proprie dicto fundatur iu jure amica hili.
Atqui inter justum et Deum est amicitia caritatis.
Ergo congruum est proprie quod Deus impleat desiderium et
orationem justi in salvatione alterius, dummodo non adsit im
pediment um nimia
*
obstinationis ex parte alterius; et hoc me
ritum de congruo eo altius est quo justus majorem caritatem
habeat: culmen ejus esi in B. Maria V. Legendus est textus
S. Thomæ.
Confirmatur:
Id /<m» : Sic tides viva unius valet aliis, see. meritum de con
gruo etiam proprie dictum.
Id
: « Impetratio orationis innititur misericordia
*,
meritum
autem de condigno innititur justitia
.
*
Propterra multa orando impe­
trat homo ex divina misericordia, qua
*
tamen non meretur see. ju­
stitiam ». Ila
*c
verba speciali attentione digna sunt. Cf. Danielem
hie citatum. (E contra quidquid inqwtral Christus, hoc meruit etiam
de condigno).
Cf. ad 3'u" hoc applicatur eleemosyna
*
*
facta
pauperibus; legenda
est ha
*(
pulchra responsio: «Pauperes eleemosynas recipientes di­
cuntur recipere alios in æterua tabernacula... ».
Sic explicatur vera devotio erga B. Alariam V. ipia
*
dicatur
*
pra
i P.. Grignon de Montort proni offerimus P». Al. V. ea qua
*
in ope

ΛΧ SI B EO CAUAT REPARATIO POST LAPSUM

309

ri bus nostris sunt communicabilia aliis.
Sic offerimus etiam 1». Ma­
ri® V. nostril inconununicabilia merita de condigno, ad quid? ut ea
nobis conservet et augeat orationibus suis, et etiam in casu peccati
mortalis ut nobis obtineat gratiam non qualiscumque attritionis, sed
ferventis contritionis ad recuperanda merita ista in eodem gradu,
proportionaliter ad contritionis fervorem, cf. iΠ·, q. 89, a. 2.
Insuper offerimus B. Maria
*
V. quidquid communicabile e*t alii
*
uniindbus terne aut purgatorii in bonis operibus nostris, scii, meri­
tum de congruo, orationes et satisfactiones, ut hier communicabilia
I’». Maria Virgo distribuat animabas (pia
*
maxime his indigent, et
præsertim his pro quibus orare debemus see. proximitatem sanguinis
aut vocationis, aut gratitudinis, et quorum necessitudines pnesentis
momenti saepe ignoramus: sic melius ingredimur mysterium com
munionis sanctorum.
Art.

VII.

UTRUM HOMO JUSTUS POSSIT SIBI MERERI

REPARATIONEM

POST

LAPSUM.

Non qiucritur an homo jam lapsus possit
sibi mereri reparationem, jam ex art. 5 constat quod non, quia homo
lapsus non potest mereri primam gratiam seu justificationem. Sed
sensus est : au eo tempore (pio homo est justus possit a Deo mereri.
. ut si contingat ipsum labi in peccatum mortale, donetur ei gratia
contritionis.
Disputatur inter theol. Quidam affirmant, inter quos Bellar
minus, De justificatione, lib. 5, see. illud Ps. i.xx, 9: «Cum defe­
cerit virtus mea. ne derelinquas me Domine». J’lures alii eum S. Tho
ma negant. Cf. Donet.
Tres objectiones iu statu quæstionis ostendunt S. Thomam non
ignorare quid dici possit in favorem alterius sententia1.
Argumenta pro resp. affirmativa sunt enim sequentia :
I'1 (piia homo justus videtur posse mereri illud quod juste pe
tifur a Deo, scii, reparari post lapsum:
2° (piia justus potest mereri de congruo proprie pro aliis re­
parationem post lapsum, a fortiori hoc potest mereri pro seipso :
3° homo (pii aliquando fuit in gratia, per bona opera forte
heroica qua
*
fecit, meruit sibi vitam a*ternam ; atqui ad illam non
potest pervenire nisi reparetur post lapsum.
*c
IIa
argumenta non satis distinguunt inter meritum proprie
dictum (sive sit de condigno, sive de congruo) et meritum improprie
dictum seu late dictum.
Status quæstionis.

Respondetur

negat ite. neque fle condigno. neque tie congruo

proprie.
Probatur 1° ex Czech., xvui, 21: «Si averterit se justus a ju
*
ejus quas fecerat
stitia sua et fecerit iniquitatem, • •mues justitia
non recordabuntur ».

DE HLS QUÆ CADUNT SUB MERITO

310

Probatur 2" ratione theol. sic, quoad meritum de condigno:
Meritum de condigno dependet ex motione divinæ gratiæ.
Atqui hæc motio interrumpitur per mortale peccatum.
Ergo meritum de condigno non se extendit ad beneficia peccato
posteriora, nam amittitur meritum per peccatum mortale.
Confirmatur: Quia omnia merita justi suspenduntur per mortale
•peccatum sequens, nec justus potuit mereri ut praemium conferretur
indigno; atqui homo lapsus est indignus. Denique, si justus de con
digno sibi mereretur hanc reparationem, post peccatum illam infalli
biliter obtineret, sicque omnes justi essent praedestinati, tanquam
final iter ad gratiam restituendi.

Probatur 2* pars, scii, de merito de congruo proprie dicto.
Meritum de congruo proprie dictum fundatur in jure amicabit i
el importat congrui tatem non solum operis sed operantis.
At «pii justus non habet jus amicabile ad reparationem post
lapsum, quia per mortale peccatum amittitur amicitia Dei et
sic amittuntur merita de congruo proprie dicta.
— Ergo.
Ad /,lm : Bene tamen potest hoc obtinere per orationem, vel me­
rito de congruo late dicto fundato non in justitia sed in misericordia.
Sic homo utiliter orare potest ut si cadat resurgat; sic dicitur iu
Ps. lxx, 9: « Cum defecerit virtus mea. ne derelinquas me. Domine».
Ad 2^: Justus remanens in gratia potest mereri de congruo
proprie reparationem alterius, quia ipse remanet in gratia. Cf. corp,
art. in fine. Sed si radii in peccatum mortale amittit sua merita, de
condigno et de congruo.
b/
i o Per actum caritatis homo justus meretur absolute
vitam æternam. sed per peccatum mortale subfiequens ponitur impe
dimentum praecedenti merito, ut non sortiatur suum effectum». Le­
gere hanc resp. Hæc sententia S. Thonue servatur in Cone. Trident.
(Denz., 842) dum dicitur: quod justus «meretur vitam æternam et
ipsius vitae æteruæ, si tamen iu gratia decesserit, consecutionem»,
id est si merita sua non amiserit per peccatum mortale.

Art. VIII.

UTRUM

HOMO POSSIT MERERI AUCMENTUM

CRATIÆ VEL

CARITATIS.

quaestionis.
Sunt tres difficultates: Si justus mereretur
augmentum gratiæ, post acceptionem ejus non posset aliud præmium
exspectare.
Nihil agit ultra suam speciem, unde gratia et caritas,
quæ sunt principium meriti non possunt mereri majorem gratiam. —
Denique per quemlibet actum caritatis etiam remissum obtineretur
augmentum caritatis, quod mirum esset.
Status

Responsio

de fide.

est affirmativa etiam merito dc condigno; et hoc est

AN SUH EO CADAT AUGMENTUM GRATIÆ

31 1

Probatur P ex (’one. Trident., sess. (i, can. 32 (Denz., 842): «Si
quis dixerit... ipsum justificatum bonis operibus, quæ ab eo per Dei
gratiam et Jesu Christi meritum (cujus vivum membrum est) fiunt,
non vere mereri augmentum gratia
*,
vitam æternam et ipsius vitae
æternæ (si tamen in gratia decesserit) consecutionem, atque etiam
gloriæ augmentum: an. sit».
Hoc fundatur in multis locis S. Script, v.g. Ephes., iv, 15: « Ve
ritatem facientes in caritate, crescamus in illo per omnia, qui est
caput Christus». Phil., i, 9; Rom., vi, 19. — Aug. in Joan., c. 5:
«Caritas meretur augeri, ut aucta mereatur et perfici».

Probatur 2°: Ratio theologica est ista:
-- Illud cadit sub merito de condigno ad quod motio gratiæ ee
extendit.
— Atqui motio gratiæ non solum se extendit ad terminum, qui est
vita æterna, sed ad totum progressum see. augmentum gratia
*
et caritatis.
— Ergo. Sic explicatur verbum Prov., iv, 18: «Justorum semita
(piasi lux splendens procedit, et crescit usque ad perfectam
diem » (scii, gloriæ).
Ad /lun et ad 2'uu : Hoc augmentum non superat virtutem præ
existentis gratiæ.
.-Id .?»·>» : « Quolibet actu caritatis etiam remisso meretur homo
augmentum gratiæ et vitam æternam; sed sicut vita aeterna non
statim redditur, ita augmentum gratiæ non statim datur (si actus
meritorius fuerit remissus) sed datur hoc augmentum (piando homo
erit sufficienter dispositus ad hoc augmentum gratiæ». Suarez tenet
quod actus etiam remissi statim obtinent augmentum gratiæ, quia
non satis considerat necessitatem dispositionis prærequisitæ, cf. su­
pra q. 112, a. 2, cf. Billuart, ibid., item Tr. de Caritate, ejus aug
mento, IP-1P0, q. 24, a. G.
Sicut prærequiritur in adulto quædam dispositio (absque tamen
merito) ad justificationem et ita ut gratia habitualis detur in majori
vel minori gradu secundum fervorem hujusce dispositionis, pariter
requiritur dispositio ad augmentum gratiæ habitualis. Si vero actus
meritorius non est remissus, sed intensior habitu a quo procedit,
tunc simul est meritum morale et dispositio vel ut physica ad augmen
tum statim obtinendum; v.g. si aliquis habens virtutem caritatis ut
tria· talenta, sub gratia actuali eliciat actum meritorium ferventem
iit quatuor, tunc statim obtinet augmentum virtutis caritatis ut
<piatuor. Si vero habens virtutem caritatis ut tria, facit actum me
ritorium remissum ut duo, tunc adhuc, est meritum morale et de
condigno, sed non est dispositio (piasi physica ad statim obtiendum
augmentum caritatis. Istud obtinebitur (piando erit actus ferventior.
aut etiam forte ut notat alicubi Cajetanus. per communionem eueha
risticam, prout ea est dispositio ad accipiendum ipsum effectum
proprium sacramenti see. dispositionem sive ultimam sive præviam
actuum caritatis etiam remissorum.

312

r>E HIS QUÆ CADUNT SUB MERITO

Suarez dissentit a S. Thoma prout tenet quod omnis actus cari
tatis etiam remissus statim obtinet augmentum quod est objectum
meriti.
Doctrina S. Thomæ videtur vera, nam requiritur dispositio ad
augmentum gratiæ, sicut ad ejus infusionem in adulto; sed momento
infusionis fuit dispositio sine merito et momento augmentation is
debet esse dispositio cum merito aut cum sacramento.
Item analogice in ordine naturali, bona amicitia acquisita non
augetur nisi per actus intensiores, actus remissi eam conservant,
non eam angent.
Corollarium : In via virtutis non progredi est regredi, ut commit
nitor dicitur, sed ex altera parte non regredi est progredi ; si per unum
annum homo non fecerit peccatum mortale, durante hoc anno fuit
certo progressus in eo. Attamen non magna est exhortatio dicere:
«non regredi est progredi»; ideo Sancti aliter locuti sunt.
Ater. IX. —

UTRUM

DONUM

HOMO

POSSIT SIBI

PERSEVER ANTIÆ

MERERI

FINALIS.

Perseverantia finalis, ut supra dictum est
(cf. q. 109, a. 10) significat permanentium in gratia usque ad mortem,
seu conjunctionem status gratiæ cum morte. Est gratia borne mortis.
Pelagiani eam solis natura
*
viribus tribuebant. Semipelagiani dice
bant eam posse sub merito cadere.
S. Thomas in tribus objectionibus qua
*
sunt initio articuli osten
dit difficultatem quæstionis: 1° Possumus obtinere hoc donum per
orationem; (piare non per meritum? 2° Possumus mereri vitam a*ter
nam de cujus ratione est impeccabilitas; quare non posset justus me
reri ipsum non peccare ante mortem? 3° Possumus mereri augmentum
gratiæ: quare non simplicem perseverantiam in gratia (pia
*
minor
est augmento?
Status quæstionis.

tamen est negativa. Conclusio S. Thomæ est: Perse·
verantia gloria cadit sub merito, non tero perseverantia vice. Hoc
est saltem theologice certum omnino see. omnes theologos quoad me­
ritum de condigno, ut recte dicit Hervé, Manuale, p. 217.
Probatur er Sacra· Scriptura, quæ satis manifeste indicat nem i·
nem inter justos habere jus in justitia ad perseverantiam finalem,
sed quemlibet posse cadere. Cf. Matth., xxiv, 10: «Tunc scandali
zabuntur multi... et multi pseudopropheta
*
surgent et seducent mul­
tos. Et quoniam abundavit iniquitas, refrigescet caritas multorum.
Qui autem perseveraverit usque in finem, hic salvus erit». — Ibid.
Matth., xxiv, 24: «Surgent pseudochristi et dabunt signa magna et
prodigia, ita ut in errorem inducantur, si fieri potest, etiam electi ».
Donum autem perseverantia.
*
finalis est donum speciale electorum.
« Multi vocati, pauci vero electi» (Matth., xx, 16; χχπ, 14). — Item
I Cor., x, 12: « Itaque, qui se existimat stare, videat ne cadat». —
Phil., ii, 12: «Itaque carissimi... cum metu et tremore vestram sa­
lutem operamini. Deus est enim qui operatur in vobis et velle et per
Responsio

AX SUB Eo CARAT PEKSEVEUANTlA 1 JXAl.lS

313

(icere pro bona voluntate»; non dicitur: «pro nostris meritis», sed
«pro bona voluntate sua». Hi duo ultimi textus citantm a Trident,
ubi agitur de dono perseverantia
*
finalis (Denz., 80G).
Insuper citari possunt textus quibus probatur gratuitas præde­
stinationis ad gloriam. Et e converso ex hoc quod gratia perseveran
tiæ finalis, solis electis collata. non est ex prævisis meritis, sequitur
quod prædesti natio ad gloriam non est ex prævisis meritis, sicut
prima gratia, initium salutis. Cf. Rom., vm, 30: «Quos prædesti
navit, hos et vocavit, et quos vocavit hos et justificavit, quos autem
justificavit, illos et glorificavit ». In hoc textu vocatio, justificatio,
et glorificatio sunt effectus praedestinationis.
Ephes., i. 11: « In
Christo sorte vocati sumus, praedestinati see. propositum ejus qui
operatur omnia see. consilium voluntatis sine».
Rom.. ix. 15:
« Miserebor cujus misereor, et misericordiam præstabo cujus mise
rebor». Item in I. Exodi, xxxm, 19.
Rom., ix. 1G: « Igitur (electio
divina) non est volentis, neque currentis, sed miserentis est Dei».
Rom., xi, 35: «Quis prior dedit illi et retribuetur ei?».
«Quid
habes quod non accepisti?» (I Cor., iv. 7).
I

In (fOnciliis pariter asseritur gratuitas doni perseverantia
*
fi
nalis.
Plures ex his textibus S. Script, citatur a (?ouc. Arausicauo 11.
in quo dicitur (can. 10) contra semipelagianos dicentes hoc donum
cadere sub merito (Denz.. 183): «Adjutorium Dei etiam renatis a·
sanatis semper est implorandum, ut ad finem bonum pervenire wl in
bono possint opere perdurare». Si semper est implorandum, non esi
quid certo obtinendum ex præteritis meritis.
Item Cone. Trident., sess. G. cap. 13 (Denz.. 80G) ubi de dono
*
perseverantia
dicitur: «Quod quidem donum aliunde haberi non po
test, nisi ab eo qui potens est eum qui stat statuere ut perseveranter
stet, et eum qui cadit restituere». Rom..xi\. 4... legere totum textum.
Quod autem homo meretur, etsi principaliter sit a Deo, non di
citur tamen esse α so/o Deo. sed etiam ab homine per sua merita.
Item definitum est C. Trident. (Denz.. 826): «Si quis magnum
illud usque in finem perseverantia
*
donum se certo habiturum abso
luta et infallibili certitudine dixerit, nisi hoc ex speciali revelatione
didicerit, an. sit». Item Denz., 832).
Inter Patres, August, in libro De dono perseverant iw, resumit
traditionem patristicam et multis argumentis ostendit perseveran
fiam finalem non reddit meritis tanquam priemium ex justitia, sed
solum «supplicibus precibus obtineri posse»1.

Apud S. Thomam sunt duo argumenta :
/tun Cst indirectum arg. sed contra (legere) : Si hoc donum ca
deret sub merito, omnis justus adultus prout habet opera meritoria
hoc donum perseverantia
*
finalis infallibiliter obtineret, scii, obti
1 Cf. Rou&r de jouiiNEi., Enchir. putri ut . Index theologicus. n. 320 et 321.
testimonia Patrum de hac re.

31I

DE HIS QUÆ CADUNT SUB

MEKITO

neret præservationem a peccato. Sed non omnis justus hoc (Ionum
obtinet. « refrigescet caritas inultorum ». Ergo suppositum est falsum.
Ut explicat Billuart, hoc argumentum indirectum in hoc funda
lur. quod omne quod quis meretur prœsertim de condigno, illud a
Deo obtinet infallibiliter, nisi amittatur ipsum meritum per pecca
tum. Unde si aliquis perseverantiam mereretur de condigno, eam
obtineret infallibiliter. quia sic moreretur non amittere merita sua,
et Deus non permitteret eum cadere in peccato.
Aliquis objicere posset contra hoc: forte magnum istud donum
perseverantia· finalis non potest mereri de condigno per communia
merita, sed solum per excellentia merita aut per cumulum multorum
meritorum, et sic non ab omnibus justis obtinetur.
Respondetur: si per quodlibet opus meritorium homo meretur
vitam æternam et augmentum gratiæ, non esset ratio cur similiter
non mereretur perseverantiam, si illa caderet sub merito.

gwn argumentum est directum et ex propriis, in corp. art. (le
gere):
Principium meriti non cadit sub merito, esset effectus sui ipsius.
— Atqui donum perser. finalis, prout est continuata productio
status gratiæ est principium meriti; seu atqui donum perse
verantia· finalis nihil aliud est quam status gratiæ (scii, prin
ci pium meriti), qui conservatur a Deo in momento mortis.
Ergo non potest cadere sub merito praesertim de condigno.
Major est evidens.
Probatur minor: Quia donum perseverantia
*
finalis consistit in
divina motione conservativa ipsius status gratiæ primum datæ. Atqui
hæc motio conservativa est principium meriti, quia eadem est enti
rative ac prima gratiæ productio. Cf. Iam, q. 101, a. 1, ad 4m : «Con
servatio rerum a Deo non est per aliquam novam actionem, sed per
continuationem actionis quæ dat esse... sicut etiam conservatio lu
minis in acre est per continuum influxum a sole». Ergo sicut nemo
potest mereri suam conservationem, quia conservatio non est actio
distincta a creatione, quæ non cadit sub merito, ita nemo potest me­
reri perseverantiam in statu gratiæ, quia nihil aliud est quam gratia·
conservatio, quæ non distinguitur a prima ejus productione, quæ non
cadit sub merito.
Unde Augustinus ostendit contra Semipelagiauos, quod sicut
initium salutis, ita perseverantia finalis non potest cadere sub me
rito, quia est principium meriti.
Confirmatur:
— Ad meritum de condigno, ut est proprie jus, requiritur pro
missio Dei reddendi mercedem pro opere.
— Atqui Deus nullibi promisit perseverantiam bene operantibus.
sed e contra sæpe dicit Scriptura etiam justos debere cum
metu et tremore operari suam salutem et eum qui stat debere
esse sollicitum ne cadat.
— Ergo.

AX Si'll Ε<) (*AI»AT PERSEVERANTIA FINALIS

31."

Deus quidem peccatores, post reiterate peccata, sæpe sublevat ;
sæpe, sed non semper; el hoc est prædeetinationis mysterium.
Solvuntur objectiones: Ad 21,m et ad 3nm solvitur duplex objec
lio quæ ad hoc reducitur:
Qui potest mereri majus, potest et minus. — Atqui justus po
test mereri de condigno vitam æternam et augmentum gratiæ. (piae
sunt quid majus quam perseverantia finalis. — Ergo justus potest
mereri de condigno perseverantiam finalem.
Respondetur ad 2un' et ad 3»”1 : Dist. major: (pii potest mereri
majus, potest et minus: ceteris paribus, concedo; ceteris imparibus,
nego. Disparitas autem est quod tam vita interna et in ea perseve
rantia, quam augmentum gratiæ sunt terminus actus meritorii, non
autem perseverantiae donum, quod est continuatio productionis sta
tus gratiæ. Principium meriti non cadit sub merito.
Instantia: Qui potest mereri linem potest mereri media neces
saria ad illum. — Atqui perseverantia finalis est medium necessarium
ad vitam æternam. — Ergo.
Respondetur: Nego majorem universaliter sumptam: sufficit quod
media possint obtineri aliomodo quam per meritum.
Vel distingui
tur major sicut antea: justus potest mereri media quæ sunt terminus
meriti, concedo; quæ sunt principium meriti, nego.
Instantia: Tunc homo justus non potest mereri de condigno
ipsam vitam æternam.
Respondetur : Justus meretur absolute vitam æternam, sed ante
linem vitæ potest meritum amittere per peccatum mortale. Unde me­
retur « vi tie aeternæ consecutionem, si in gratia decesserit » ut dicit
(■one. Trid., sess. G, cap. 1G et can. 32 (Denz., 842) sed non potest
mereri perseverantiam in statu gratiæ.

Remanent duo dubia:
Ium Dubium. — A/ι gratia efficax possit mereri de condigno.
Thomistæ respondent negative, saltem prout gratia efficax nos
conservat in statu gratiæ et impedit ne aliquis peccet mortaliter,
nam principium meriti non cadit sub merito. Cf. Salmanticenses.
et Joannem a S. Thoma.
Confirmatur: Si quis mereretur de condigno seu infallibiliter
gratiam efficacem a, per eam pariter mereretur gratiam efficacem b
et sic usque ad gratiam perseverantia
*
finalis, qua
*
sic caderet sub me
rito de condigno, contra id quod probatum est.
Dicit Billuart: «Etsi (dato, non concesso) justus per bonum
opus præsens mereatur auxilium efficax ad opus sequens, illud tamen
non obtinebit infallibiliter nisi in quantum pcrscrcrabit in gratia:
(piod autem perseveret in gratia mereri non potest, quia istud donum
se tenet ex parte principii meriti, ut dictum est... (Insuper nullibi
habetur (seu revelatur) quod auxilium efficax sit propositum ut præ
iniuin meriti, et illud est de (pio dicit S. Augustinus quod “cui datur
cx misericordia datur, cui non datur ex justitia non datur"».

OH HIS Q( .E Ι’ΛΙΗ’ΝΤ SI B ΜΕΙΠΤΟ

31G

— Utrum perae ve ran tin finalis cadat sub merito dc
congruo proprie dicto. — Disputatur (cf. Hugon, De gratia, p. -123
sq., et Billuart).
Respondetur negative et hoc est probabilius contra S. R. Bel
larminum, Suarez, et Ripalda, cf. Zubizarreta (Syn. n. 1052). Non
cadit sub merito de congruo proprie dicto: 1) nani meritum istud
fundatur in jure amicabili, scii. in amicitia caritatis, et sic princi
pium meriti de congruo proprie dicti (scii, perseverantia in statu
gratiæ vel caritatis) caderet sub merito quod est impossibile; 2) quia
meritum de congruo stricte dictum infallibiliter obtinet mercedem
pro ipso homine, prout Deus non denegat homini quæ ipsi sunt de­
bita see. leges amicitiæ, et sic sequeretur, quod omnes fere justi
forent perseverantes, ut dictum est in arg. sed contra.
2um Dubium.

— l trum donum perseverantia: cadat sub merito
de congruo late dicto, in liberalitate seu misericordia Dei fundato.
Respondetur ad luln (legere): affirmative ; sic potest obtineri per
orationem humilem, piam, confidentem et perseverantem. Unde di­
cebat Benedictus XV, quod valde convenit celebratio missæ ad obti
nendum istud supremum donum, 'prout in celebratione missæ est
altissima oratio ipsius Christi semper viventis ad intercedendum
pro nobis.
Item vera devotio erga B. Mariam West signum praedestinationis,
prout sæpe nos inclinat ad dicendum : « Sancta Maria, ora pro nobis
nunc et in hora mortis nostræ, amen », sic quotidie pluries postu­
lamus gratiam borne mortis1.
3um Dubium.

Λητ.

X.

UTRUM BONA TEMPORALIA CADANT SUB MERITO.

Respondetur affirmative, prout sunt utilia ad salutem. Si autem
considerantur sec. se, non cadunt sub merito simpliciter, quod re
spicit solam vitam æternam et ea quæ ad eam conducunt: sed cadunt
sub aliquo merito sec. quid, see. congruentiam quandam in beui
gnitate Dei fundatam. Unde S. August., De Civit. Dei, 1. V, c. 15.
observat Romanis propter quosdam bonos eorum mores, mercedem
temporalem fuisse redditam.
Sic terminatur tractatus de gratia intime connexo cum isto
principio (Ia, q. 20, a. 3): «Amor Dei est causa bonitatis rerum, nec
præsupponit sed ponit bonitatem in nos». Gratia igitur est viva ma­
nifestatio hujusce increati amoris qui redamationem et gratiarum
actionem postulat, secundum illud I Joan., iv, 19: «Nos ergo dili­
gamus Deum, quoniam Deus prior dilexit nos».
‘ Cttm perseverantia finalis impetrari ijosslt per orationem sl debito modo
fiat, ad hunc impetrationis modum referenda videtur magna illa promissio
S. Margarita· Maria· factu a SS. Corde, sell, se daturum esse perseverantium
finalem hix qui per novem continuos mentes, ferla VI prima. N. Communionem
(wcepcrin t

RECAPITULATIO ET COMPLEMENTUM
1.
an

cratia

sanctificans

sit

participatio

FORMALIS

IPSIUS DEITATIS UT IN SE EST

(Rursus hie typis mandamus articulum publication in Ihnu Thomiste, 193;Gi.
La (frâcc eat elle une participation dc la D< itc telle qu'elli est
soi?

«Gratia, quæ est accidens, est quædam similitudo dirinitat».*
piirticipata in homine» (S. Thomas. IIP. q. 2, a. 10. ad l,n>.

Cette question nous a été posée à propos de controverses récentes
et au sujet de ce que nous avons récemment écrit dans la « Revue
Thomiste», sur la Déité2.
La question posée est plus précisément celle-ci: La grâce est-elle
une participation de la Déité telle qu'elle est en soi et telle qu’elle
est vue par les bienheureux, ou seulement une participation de la
Déité telle qu'elle est imparfaitement connue par nous? On pourrait
distinguer encore ce dernier aspect : s’agit il de la Déité telle qu’elle
peut être imparfaitement connue par le philosophe, ou telle qu’elle
est connue par le théologien « in via »?
Pour mieux saisir le sens des termes,
rappelons ce que nous avons longuement exposé ailleurs La Déité
telle qu'elle est en soi reste naturellement inconnaissable, et même
elle, ne peut être connue « sicuti est » que par la vision immédiate des
bienheureux. Mais parmi les perfections divines qu’elle contient for
mollement dans son éminence et que nous connaissons naturellement,
n’en est il pas une qui ait la priorité sur les autres et dont les autres
xr peuvent déduire, comme les propriétés de l’homme se déduisent de
la rationabili té?
Position du

Problème.

' Cf. Revue Thomiste, Juillet et Septembre 1920. p. 381-399. Réponse du
P. A. Garde!) au P. Menendez Rigada, O. P. : voir aussi 1*. A. Gandhi., l.a
Struetur/ de l’tlmr et l’Erp/'rienec mystique, t. I. p. 386-300.
- Revue Thomiste, Nov. 1934 et Février 1935. n.° double sur Cafetan, p. 311
31S. et Mars 193U : La possibilité de la grâce est-elle rigoureusement démon­
trable. Voir aussi: La Sens du mystère, p. 224-233.
3 Dieu, son existence et sa nature, II' Partie, ch. I. p. 343-370.

318

OE GRATIA LT EST PARTICIPATIO 1PSITS DEITATIS

On connaît à ce sujet la controverse relative au constitutif formel
de la nature divine selon notre mode imparfait de connaître, Les tho
mistes eux-mêmes ne sont pas pleinement d’accord sur ce point. Les
uns disent: ce constitutif formel est l’Etre même subsistant, d’après
la parole de l'Exode, III, 14: «Je suis Celui qui est», et parce (pie
tous les attributs divins se déduisent de là. D’autres soutiennent que
c’est ΓIntellection subsistante (Intelligere subsistens). Nous avons
dit ailleurs 1 pourquoi nous admettons la première solution, à cause
de la parole de l’Exode, à cause de la distinction radicale de l’Etre
subsistant et de l’être créé, et parce que tons les attributs divins s'en
déduisent: aussi saint Thomas ne traite t-il de l’intelligence divine
qu’à la questione XIV de la I’ Pars, après avoir déduit plusieurs
attributs de l’Etre même subsistanta.
Quoiqu’il en soit de cette discussion, il reste pour tous les thomistes
que la Déité, telle qu’elle est en soi, est supérieure à toutes les per
fections absolues qu’elle contient formellement dans son éminence ou
formali ter eminenter.
Cela est évident du fait que ces perfections, qui sont naturellement
participâmes par le créatures (comme l’être, la vie, l’intelligence)
sont naturellement connaissables de façon positive, tandis que b
Déité ne l’est pas : elle est la grande ténèbre dont parlent les mysti
ques. Elle désigne l’essence même de Dieu, ce (pii lui est propre, ou
sa vie intime; c’est l’objet même de la vision béa ti tique, et, avant
cette vision, c’est «l'obscurité d'en haut» qui provient d’une trop
grande lumière pour les faibles yeux de notre esprit.
On déduit de là que VEtre même subsistant ne contient que acUi
implicite les attributs qui se déduisent progressivement de lui, taudis
que la Déité, telle qu’elle est en soi, les contient actu-explicite, puis
que, lorsqu’on la voit, il n’y a plus à déduire ces attributs. La Déité
peut être ainsi figurée comme le sommet d'une pyramide, dont le>
côtés figureraient: l’Etre subsistant, l’Intel lection subsistante, l’A
mour subsistant, la Miséricorde, la Justice, la Toute puissance, c’est
à dire tous les attributs qui sont formellement dans l’éminence de
la Déité. Selon un symbolisme moins éloigné, la Déité est, par rap
port aux perfections contenues dans son éminence, un peu comme la
blancheur par rapport aux sept couleurs de l’arc en ciel: avec cette
différence que les sept couleurs ne sont dans la blancheur que virtuel
« Dieu, p. 343-370.

Q

- L’autre opinion est, à cause de cela, obligée de distinguer en Dieu des
perfections communes, antérieures à sa perfection spécifique, comme si Die»
était dans un genre: cela parait être un abus de notre mode Imparfait de
connaître.
Du reste, lorsque saint Thomas atlleriue, I», q. 3. a. 4. que Dieu est l’Etre
même subsistant. il suppose déjà démontré que Dieu u'est pas corps, mais pur
esprit (I·, q. 3. a. 1 et 2); il s'agit donc de l’Etre même purement spirituel,
dont la spiritualité pure tou immatérialité absolue) est le fondement de l’intellection. comme il sera dit 1». q. 14. a. 1.

COMPLEMENTUM :

bE GKATIA SANCTIFICANTE

31B

lenient, tandis que les perfections absolues (être, intelligence, amour,
etc.) sont dans la Déité formaliter-eminenter1*.

Dès lors se pose la question: la grâce est-elle une participation
de la nature divine, ou de la Déité, de la vie intime de Dieu telle
qu'elle est en soi, ou bien seulement de la nature divine telle qu’elle
est imparfaitement conçue par nous comme l’Etre subsistant ou
comme 1’Intellection subistante?
Les théologiens qui ont écrit sur ce sujet concèdent généralement
que la grâce est une participation de la Déité telle qu’elle est en soi.
objectivement (en tant qu’elle nous dispose radicalement à la voir).
Mais quelques uns ajoutent : elle ne l’est pas intrinsèquement ou
subjectivement, car la Déité est infinie, et donc, comme telle, ne peut
être participée subjectivement. De plus, disent ils, la Déité est la vie
intime de Dieu qui n’est autre que la Trinité des Personnes divines:
or la grâce ne peut être une participation subjective de la Paternité,
de la Filiation, de la Spiration, qui contituent la vie intime de Dieu.
Ces théologiens déduisent de là que la grâce est subjectivement
une participation de la nature divine, telle qu’elle est imparfaitement
conçue par nous, comme une (non pas trine) et comme intellection
subsistante 3.
On voit tout de suite qu’on peut entendre cette manière de voir
de deux façons, suivant qu’il s’agit de la nature divine imparfaite
ment connue par le philosophe, ou de la nature divine imparfaitement
connue, sous la lumière de la révélation essentiellement surnaturelle,
par le théologien, qui, lui, connaît Dieu, non solum sub ratione Entis
et primi E nt is. mais sub rationi Deitatis, obscure cognitae, déjà par
les attributs de Dieu, auteur de la grâce (comme la Providence sur
naturelle), et surtout par le mystère de la Trinité. (Avant la rêve
1 Cf. Cajetan, in Ziun, q. 1, a. 3, η. IV: a. 7, n. 1: q. XIII. rt. ■*>. n. Vil. X.
sq.; q. XXXIX, a. 1. n. VU. Nous avons exposé ailleurs cette conception
traditionnelle sous différentes formes. Cf. Dieu, p. 313. sq.; 54S ss.; de Ëevc-'
latione, I, S, 316. 347. J.c sens du mystère i l le clair-obscur intellectuel, 2(MI-23·
La Prédestination des saints et la yrûee. p. 121. 217-249, 254-255. 374-376. Voir
les choses en Dieu, in Vcrbo, par la vision béatlflque, c’est comme les voir dans
une blancheur plus ou moins éclatante. Les atteindre à la lumière Infuse
de la foi. c’est comme les voir dans une blancheur obscurcie par un voile
(sub ratione Deitatis obscure coynita). 1àis considérer du i>oint «le vue de l'être,
«•'est comme les voir sous le signe de lu première couleur de l’arc en ciel, le
violet. Ix?s considérer du point «le vue de Vintelliyence ou de celui de Vainom.
c’est comme les voir sous le signe d’une autre couleur. De même encore la
coloration est notablement différente suivant qu’on les voit naturellement comme
l’angO dans h miroir des choses spirituelles, ou comme Vintelliyence humaine
dans celui des choses sensibles, ef. I·, q. XII, a. 4.
- Nous faisons remarquer tout de suite que Wntelliyere subsistens (même
subjectivement) n’est pas moins infini que VIpsum Esse subsistens et qu'on ne
|x>urra plus parler «lès lors que d'une participation subjective non adéquate,
mais imitative ct analoyique (Cf. Gahdeil, Structure, I. p. 390) : laquelle peut
s’admettre aussi pour la Déité telle qu’elle est eu sol, comme nous le dirons
à la tin de cet article.

:<20

IT EST PARTICIPATIO Il’SI I S OElTATIS

la t ion de ce mystère de la Trinité, sons I’Ancien Testament on con­
naissait la Providence surnaturelle de Dieu, auteur du salut).
♦

#

♦

Principe de solution.
A la question ainsi posée, nous répondons
«pie, selon renseignement traditionnel, la grâce sanctifiante est. en
elle-même, intrinsèquement (et non pas seulement de façon objective
extrinsèque) une participation formelle analogique (et inadéquate,
cela va de soi) de la Déité telle qu'elle est en soi. supérieure à l’être,
â l’intelligence, à l’amour qu’elle contient formellement dans son émi
nonce, ou formaliter eminenter. Comme le dit Cajetan in I“, q. XXXIX,
a. 1. η. VII : «Res divina prior est ente et omnibus differentiis ejus:
est enim super eus et super unum, etc. ».
Les raisons (pie nous allons indiquer sont proposées de façon pro
gressive, en partant des plus générales.

1) Il ne peut être question seulement d’une participation de la
nature divine, telle qu’elle est conçue par le philosophe. Celui-ci en
effet connaît Dieu comme premier Etre et première Intelligence, en
tant qu'il est auteur de la. nature, et non pas Dieu comme Dieu,
auteur de la grâce. C’est ainsi qu’on distingue l’objet propre de la
théologie naturelle ou théodicée (partie de la métaphysique): Dcus
sub ratione entis et ut auctor naturae, — et l’objet propre de la
théologie sacrée: Deus sub ratione Deitatis (saltem obscure co­
gnitae) et ut anictor gratiae. C’est Ia terminologie classique chez les
grands commentateurs de saint Thomas in Iæn. q. I, a. 3 et 7: cf.
Cajetan, Ban nez, Jean de saint Thomas, Salmanticenses, (jouet, Gotti,
Billuart, etc. Plusieurs aujourd’hui se servent de cette terminologie
classique par habitude, sans paraître avoir réfléchi profondément â la
différence de l’objet propre de la théodicée ou théologie naturelle et de
celui de la théologie proprement dite. St. Thomas a exprimé pourtant
cette différence en des termes très nets, *I, (p 1, a. G : « Sacra doctrina
propriissime determinat de Deo secundum quod est altissima rausa :
quia non solum quantum ad illud quod est per creaturas cognoscibile
(quod philosophi cognoverunt...) sed etiam quantum ad id quod notum
est sibi soli de seipso et aliis per revelationem communicatum ». C’est
ce que les théologiens postérieurs ont appelé: « Deus, non sub ratione
communi entis, sed sub propriissime et intima ratione Deitatis, seu
secundum ejus vitam intimam ».
Donc dans la question qui nous occupe, il ne s’agit pas seulement
de la nature divine telle qu’elle est imparfaitement conçue par le
philosophe.
2) De plus Dieu seul peut produire la grâce dans l’ange on dans
l’essence même de l'âme, et il la produit indépendamment de la con
ception que se fait le philosophe ou le théologien de la nature divine,
et indépendamment de tout effet naturel, origine de res conceptions
imparfaites. La grâce nous assimile ainsi immédiatement à Dieu.

COMPLEMENTI Μ :

ί>Ε <;ΐ!ΛΤ!Λ SAMTU'ICANTE

321

coniine tel, en sa vie intime; elle est donc une participation formelle
analogique de la Déité telle qu’elle est en soi.
Dans l’ordre naturel la pierre a une similitude analogique avec
Dieu en tant qu’il est Etre, la plante en tant qu’il est vivant, l’homme
et l’ange en tant qu’il est Intelligence. La grâce sanctifiante, très
supérieure à la nature angélique, est une similitude analogique de
Dieu eu tant qu’il est Dieu, ou de sa Déité, de sa vie intime qui n’est
pas naturellement participable, ni naturellement connaissable de
façon positive. C'est pourquoi au dessus des règnes de la nature
(minéral, végétal, animal, humain, angélique) il y a le règne dt
Dieu : la vie intime de Dieu et ses participations formelles dans
les anges et l’âme des justes.
Aussi pour connaître quiddital ire ou parfaitement l’essence de la
grâce, il faudrait connaître la lumière de gloire dont elle est le germe,
comme pour connaître l’essence du germe contenu dans le gland, il
faut connaître le chêne, et l'on ne peut connaître parfaitement
l'essence de la lumière de gloire essentiellement ordonnée à voir Dieu
sans connaître immédiatement par intuition l’essence divine.
Aussi saint Thomas en montrant que Dieu seul peut produire la
grâce, dit-il la-llft’, q. C'XIl, a. 2: « Necesse est quod solus Deus
deificet, communicando consortium divina natura' per quamdam
similitudinis participationem, sicut impossible est quod aliquis igniat
nisi solus ignis».
Ce mot « deificet» montre que la grâce est une participation de la
nature divine, non pas seulement selon le raison d’etre ou d'intelli­
gence, mais selon la raison propre et intime de Déité.
3) Mais alors, dira-t -ou, la grâce devrait être intrinsèquement
une participation (subjective) de la vie intime de Dieu: or celle-ci
n’est autre que la Trinité des Personnes divines; il y aurait donc
en (die une participation de la Paternité, de la Filiation, de la Spi
ration, ce qui nous éloigne de l’enseignement traditionnel.
A cela il faut répondre: selon l’enseignement traditionnel et en
particulier selon saint Thomas, la filiation adoptive des enfants de
Dieu, « ex Deo nati», est une certaine similitude de la filiation éter­
nelle du Verbe. On lit en effet dans la III' Pars de la Somme théolo­
gique, q. III, a. 5, ad 2m : «Sicut per actum creationis communi
catur bonitas divina omnibus creaturis secundum quamdam similitu
dinem, ita per actum adoptionis communicatur similitudo naturalis
filiationis hominibus, secundum illud Rom., VIII, 29: Quos prae­
scivit conformes fieri imaginis Filii sui». De même, ibid., a. 2, ad 3™ :
«Filiatio adoptiva est quaedam similitudo aeternae: sicut omnia
quae in tempore facta sunt, similitudines quaedam sunt eoriun quae
ab aeterno fuerunt. Assimilatur autem homo splendori aeterni Filii
per gratiae claritatem, quae attribuitur Spiritui Sancto. Et ideo
adoptio, licet sit communis toti Trinitati, appropriât ur tamen Patri
ut auctori. Filio ut exemplari, Spiritui Sancto ut imprimenti in
nobis hujus similitudinem exemplaris».
De même encore saint Thomas dans son commentaire sur l’Ep.
aux Romains, VIII, 29, explique ainsi les paroles: «conformes fieri
- Gauigou-Laorangb -

De Gratta

322

η I
h

T T EST PARTICIPATIO IPSUTS DEITATIS

imaginis Filii sui»: « Hle qui adoptatur in lilium Dei, conformatur
vero Filio ejus, primo quidem in jure participandae hereditatis, ....
secundo in participatione splendoris ejus. Ipse enim est genitus a
Patre tamquam splendor gloriæ ejus (Ileb. 1, 3). Unde per hoc quod
sanctos illuminat de lumine sapientiae et gratiæ, facit eos Heri con­
formes sibi... Ita Filius Dei voluit conformitatem suæ filiationis
aliis communicare, ut non solum sit ipse Filius, sed etiam primo­
genitus liliorum. Et sic, (pii per generationem æternam est Unige­
nitus (Joan. 1, 18)... secundum collationem gratiæ sit primogenitus
in ni ullis fratribus... Habet igitur Christus nos fratres, tum quia
nobis similitudinem filiationis communicavit, sicut hic dicitur, tum
(piia similitudinem nostrae naturæ assumpsit».
Saint Thomas parle de même dans son Commentaire sur l’Evan­
gile de saint Jean I, 13, pour expliquer les paroles: «qui ex Deo
nati sunt ». « Et hoc congrue, ut (pii sumus filii Dei, per hoc quod
assimilamur Filio, reformemur per Filium... Deinde cum dicit:
Qui non or sanguinibus, etc. ostenditur qualiter conferatur homi­
nibus tam magnificus fructus... Evangelista utitur hac praepositione
c.r dicens de aliis (scii, de justis): Ex Deo nati sunt: de Filio vero
naturali: quod de Patre est natus n. Pourquoi? Parce que comme il
est expliqué, ibidem, la préposition latine de indique la cause, soit
materielle, soit elliciente, soit consubstantielle (faber facit cultellum
de ferro) : la préposition latine a indique toujours la cause elliciente,
et la préposition e.r est commune, elle indique soit la cause maté­
rielle, soit la cause elliciente, mais pas la cause consubstantielle.
Or la difficulté soulevée était que la grâce ne peut être intrinsè­
quement une participation (subjective) de la Déité ou de la vie intime
de Dieu, car celle-ci n’est autre que la Trinité des Personnes (pii ne
sont point participées. Ce (pii est participé, c’est la nature divine
comme une.
D’après ce (pie nous venons de dire, il faut répondre : oui. ce qui
est participé c’est la nature divine comme une. mais non pas seule
ment telle qu’elle est conçue par le philosophe, mais telle qu’elle
est en soi. au sein de la Trinité. Il s’agit ici en effet non pas seule­
ment de l'unité de Dieu auteur de la nature, mais de cette unité
absolument éminente et naturellement inconnaissable (pii est capable
de subsister malgré la Trinité des Personnes: il s’agit de l'unité et
identité de la nature communiquée par le Père au Fils et par eux au
Saint-Esprit. C’est là le sens de la proposition traditionnelle (pie
nous venons de lire chez saint Thomas: «Filiatio adoptiva est quæ
dam similitudo Filiationis adernæ». On l'a toujours entendu ainsi.
De toute éternité Dieu le Père a un Fils auquel il communique
toute sa nature, sans la diviser ni la multiplier, il engendre néces­
sairement un Fils égal à Lui, il Lui donne d’être Dieu de Dieu, Lu­
mière de Lumière, vrai Dieu de vrai Dieu; et par pure bonté, gra
tuitement. Il a voulu avoir dans le temps d'autres fils, fils adoptifs,
selon une filiation non pas seulement morale (par déclaration exté­
rieure). mais réelle et intime (par la production de la grâce sancti
liante, effet de l’amour actif de Dieu pour nous). Il nous a aimés
d'un amour non seulement créateur et conservateur, mais vivifica

COM I’hEMIOTI'M :

I»E GHATIA SAM TIKICAXTE

323

tear. qui nous fait participer au principe nu'nu· de sa rie intime, au
principe de la vision immédiate qu'il a de lui-même et qu’il commu­
nique à son Fils et à l’Esprit-Saint. C’est ainsi qu’il nous a pré­
destinés à être conformes à l'image de son Fils unique, pour que
celui-ci soit te premier né entre plusieurs frères (Rom., VIII, 29).
Les justes sont ainsi de la famille de Dieu et ils entrent dans le cycle
de la Trinité sainte. La charité infuse nous assimile au Saint-Esprit
(amour personnel), la vision béati tique nous assimilera au Verbe qui
nous assimilera au Père dont il est l'image. Alors la Trinité qui est
déjà en nous comme en un temple obscur, sera en nous comme en nu
temple éclairé et vivant, où elle sera vue à découvert et aimée d’une
amour inamissible.
Le Fils unique de Dieu reçoit éternellement la nature divine, non
pas seulement telle qu’elle est conçue par le philosophe (comme l’Etre
même ou encore comme l’Intellection subsistante), mais il reçoit la
nature divine telle qu'elle est en soi (sub ratione Deitatis clare visæ).
Par suite il reçoit l'unité de cette nature, non pas seulement telle
qu’elle est conçue par le philosophe, mais telle qu’elle est capable de
subsister malgré la Trinité des Personnes réellement distinctes les
unes des autres. Il reçoit avec la Déité, Γ intellection essentielle,
commune aux trois Personnes, qui a pour objet premier la Déité
même compréhensivement connue. Il reçoit aussi l'amour essentiel,
non pas seulement tel qu’il est connu par le philosophe, mais l’amour
essentiel qui, restant numériquement le même, appartient aux trois
Personnes puisqu’elles s’aiment par un seul et même acte, comme
elles se connaissent par une seule et même intellection.
Or la grâce sanctifiante, selon l’enseignement traditionnel, nous
venons de le voir, nous fait fils de Dieu par une similitude analo­
gique et participée de la filiation éternelle du Verbe. Et donc elle
est en nous une participation de la Déité telle qu'elle est en soi, non
pas seulement sub ratione cutis, ou sub ratione intellectionis, mais
sub ratione Deitatis, et non seulement une participation de la Déité
telle qu’elle est connue obscurément par le théologien par des cou
cepts créés, mais telle qu’elle est en soi et vue sicuti est par les
bienheureux. ·
Tel est le sens vrai de ces assertions admises par tous les théolo­
giens mais à la profondeur desquelles on n’est pas toujours assez
attentif. Taudis que le minéral ressemble déjà analogiquement à
Dieu comme être, <pie la plante et l’animal lui ressemblent en tant
qu’il est vivant, l’homme et l’ange en tant qu’il est intelligent, le
juste par la grâce ressemble a Dieu en tant précisément qu’il est
Dieu, selon sa Déité même ou sa vie intime, telle qu’elle est en soi.
Le juste entre ainsi, au-dessus du règne humain de la raison, audessus du règne angélique, dans le règne de Dieu : il a une vie non
pas seulement intellectuelle, mais déiforme, divine, théologale : « deificatur» dit saint Thomas, Îa-II
* c, q. (’XII, a. 1.
Voilà vraiment le formel de la vie de la grâce, ce qu’il y a en
elle de propre, sui generis, de significatif et d’intéressant; c’est ce
par quoi elle est une participation formelle, quoique inadequate et
analogique de la nature divine telle qu’elle est en soi. ou de la Déité

ΓΤ EST I’AltTICl PATIO IPSIl’S DBITATlS

comme telle. Cela se trouve surtout dans la grâce consommée et
imimissible, reçue en l'essence de l’âme, et aussi dans la lumière
de gloire reçue dans l'intelligence du bienheureux, et dans la. charité
reçue dans sa volonté.
4) Alors c'est matériellement (au sens théologique de ce mot)
que la grâce est un accident fini (un habitus entitatif, reçu dans l’es
sence de l'âme), que la loi infuse est un habitus opératif, reçu dans
notre intelligence, la charité un habitus opératif, reçu en notre vo
lonté. Tout cela est vrai ratione subjecti recipientis ; mais ces habitas
sont une participation formelle de la vie intime, de Dieu: autrement
ils ne nous disposeraient pas â la voir telle qu’elle est en soi, par
une vision immédiate (pii aura le même objet formel (quod et quoi
(pie la vision incréée (pie Dieu un en trois Personnes a de lui même.
Cette distinction de ce qu’est la grâce soit matériellement, soit
formellement, est semblable à celle (pie l’on fait, communément, dans
l’ordre naturel, entre [’intelligence et le mode créé selon lequel elle
est en nous et dans l’ange, comme faculté (accident) distincte de la
substance de l’âme ou de l'ange, distincte aussi de Pacte d’intellection. Tout cela est très vrai, et n’empêche pas Γintelligence comme
telle d’être une perfection analogique, dont la notion formelle n’ini
plique pas d'imperfection et (pii, par suite, peut se trouver propre
ment et formellement en Dieu comme intellection subsistante. On
distingue de même la perfection de sagesse et son mode créé, selon
lequel, en nous, la sagesse est mesurée par les choses, tandis (pu
*,
en
Dieu, elle est mesure et cause des choses.
Du même point de vue, en quelque sorte matériel, lorsqu’on op
pose la grâce sanctifiante â la foi et à la charité, on dit (pie la grâce
est une participation de la Déité comme nature; la foi une parti
cipation de la Déité ou vie intime de Dieu comme connaissance : la
charité une participation de cette vie intime comme amour. Mais il
s’agit toujours de participation formelle de la vie intime de Dieu
ou de la Déité en son unité éminente, non pas telle qu'elle est connue
par le philosophe, mais telle qu’elle est en soi dans la Trinité.
5) De plus la grâce sanctifiante ne peut être une participation
objective de la Déité telle qu’elle est en soi (et nous disposer radica
lenient â la voir de façon immédiate) sans qu'elle soit intrinsè·
(/uement spécifiée par elle, c'est â dire sans avoir une relation essen
tielle (ou transcendantale) a la Déité telle qu’elle est en soi1.
> Cf. Sai.maxticf.nse8, Ciox. th col.. de quiddltate et jierfectione gratiae habi­
tualis. disp. 4, dub. 4, η. 72.
« SI agitur solum de participatione imitationis foi nuitis (Inacbequata et
analogical, concedimus gratiam partiriparc naturam divinam ut subsistentem
in tribus personis... Cum divinum esse... includat fecunditatem ad intra et
processionem Personarum, nequit non hanc perfectionem importare in esse
exemplaris imitabilis per gratiam. Praesertim cum gratia inclinet eonnatnrallter ad videndum Deum in seipso, atque, ideo, non solum ut unum, sed etiam
ut trinum; ex quo etiam radicaliter hnlwt quemdam extensionis et perfectionis
modum ut attingat intuitive... etiam divinas Personas... Hujusmodi autem
inclinatio et perfectio non competent gratia sanctificanti, si non participaretur

(ΌΜιί,εμεντγμ :

ηκ

gkatia sanctificante

325

Aussi le I’. Gardeil dans sa réponse au P. Menendez Rigada
en rappelant le passage des Salma Uticenses que nous venons d’indiquer (‘Il note, reconnaît: « l’intuition des divines Personnes ne semble
pas pouvoir s’originer ù la grâce sanctifiante, si celle-ci n’est pas
participation, comme d'un exemplaire, de la nature divine en tant
qu'elle subsiste dans les divines Personnes. Car, disent les Salmanticenses (loc. oit.), V inclination à un objet doit s’originer à quelque
participation de l’objet en vue». Oui, car il y a ici une relation,
non pas accidentelle, mais essentielle (ou transcendantale.! de la
grâce à la Déité à voir immédiatement.
Cette raison éclaire la dernière (pie nous allons proposer.

6) A la lumière de ce (pii précède immédiatement, on voit que
l’intellection subsistante (Intelligere subsistens) même subjective­
ment prise, n’est pas moins infinie (pie VEtre subsistant, et (pie la
Déité telle qu’elle est en soi. Si donc on admet (pie la grâce sancti
liante peut être une participation de la nature divine comme intel
lection, on doit admettre qu’elle peut être une participation de la
Déité telle qu’elle est en soi2.
Si l’on objecte: mais la Déité, telle qu’elle est en soi, est. comme
VEtre subsistant, infinie et donc ne peut être participée subjective­
ment ou intrinsèquement, alors il faut répondre comme le fait le
I*. Gardeil3: «Ce serait vrai si une participation pouvait être adé­
quate, mais elle ne saurait être qu’imitative et analogique». Les
Salmanticenses, loc. cil., n. 64 disent de même: « Ergo ex mente
I). Th. optime cohaerere potest, quod gratia participet, hoc est imi­
tetur, totum esse per essentiam et infinitum, licet non conveniat
adaequate cum illo in omnibus praedicatis, sed ex parte».
La Déité s'identifie ainsi avec l’Etre même subsistant (en tant
qu’elle contient l’être et les autres perfections absolues formaliter
eminenter), tandis que la participation formelle analogique de la Déité
est en nous sous forme d'accident. (’’est là le côté en quelque sorte
matériel et non pas formel de la grâce sanctifiante, tout comme dans
l’ordre naturel on distingue la perfection d'intelligence et le mode
créé selon lequel (die est en nous une faculté distincte de la substance
de l’âme et de l'acte d’intellection.

Conclusion.
Pour ces différentes raisons (dont les premières
sont plus générales et présupposées selon notre mode de connaître!
la grâce sanctifiante est, pensons-nous, une participation formelle
analogique de la Déité telle qu’elle est en soi.
Il suit de lâ deux corollaires importants:
et exemplaretur a natura dirina ut subsixlcnte in tribus Personis..., nam
Inclinatio a«l aliquod objectum. ejus ntt Ingentia deln't ortum dicere ex aliqua
participatione ipsius objecti ».
» Itcvue. Thomiste, Juillet-Septembre 1929, p. 390.
- S. Thomas «lit aussi, II1» 11»«, q. XXIV. a. 7: « Caritas secundum rationem
*
propria
speciei terminum augmenti non hal>et : est enim participatio quædam
infinita caritatis, qu(r est Spiritus Sanctus ».
a Structure, t. 1, p. 390.

326

I T EST PARTICIPATIO

IPSIUS DEITATIS

1° On voit dès lors avec évidence, comme nous Pavons établi
ailleurs1, que la raison ne peut pas par elle seule (par exem­
ple par le désir naturel, conditionnel et inefiicace de voir Dieu)
démontrer rigoureusement la possibilité de la grâce, la possibi­
lité d’une participation· formelle et analogique de la Déité ou vie
intime de Dieu, qui soit matériellement un accident fini de notre
âme. Cette possibilité, la raison peut en donner une preuve de cou
venance, mais non pas une preuve apodictique, car par elle-même
elle ne peut connaître positivement la Déité ou la vie intime de Dieu.
« Race possibilitas gratiae, comme on l’enseigne communément, nec
apodictice probatur, nec improbatur, sed, ratione suadetur, defen­
ditur contra negantes et firma fide tenetur ».
Autre corollaire important :

Λ
ί

2° Dans le problème du constitutif formel de la nature divine,
selon notre mode imparfait de connaître, la solution qui le place
dans Pintellection subsistante et non pas dans l’Etre même, n’est
pas confirmée par ceci que la grâce serait une similitude participée,
non pas de l’Etre subsistant, mais de l’intellection subsistante. Cette
question du constitutif formel philosophique n’a pas d’importance
ici pour la definition de la grâce, qui est en réalité une similitude
participée de la Déité, supérieure à l’être et à l’intellection qu'elle
contient dans son éminence ou formaliter eminenter.
La doctrine que nous venons d’exposer se trouve chez saint Tho­
mas, Is, q. XIII, a. 9, in line: «Est nihilominus communicabile hoc
nomen Deus, non secundum totam significationem, sed secundum
aliquid ejus per quamdam similitudinem, ut dii dicantur, qui par­
ticipant aliquid divinum per similitudinem secundum illud l’s. 81:
Ego dixi : Dii estis». Ad 1™: « natura divina non est communicabilis
nisi secundum similitudinis participationem». Item, 111", q. II, a. 6,
ad 1«‘. Cf. Salmanticenses, de Gratia, disp. IV, de quidditate et
perfectione gratiae habitualis, dub. IV, n. 62, 63, 70, 71, 72, où est
très bien définie la participatio per imitationem formalem analo­
gicam. Item Joannes a S. Thomas et Gonet, ibidem citati.

i■

NOT E
Béatitude surnaturelle et béatitude naturelle.

Dans son livre Surnaturel (Etudes historiques) (1946), p. 254.
le P. II. de Lubac, après avoir examiné certains textes de Saint Tho­
mas sur la distinction du naturel et du surnaturel, écrit: « Rien, en
tout cas, n’annonce chez lui la distinction que forgeront plus tard
un certain nombre de théologiens thomistes entre “ Dieu auteur de
l'ordre naturel", et “Dieu auteur de l’ordre surnaturel”, ou entre
“ Dieu objet de béatitude naturelle”, et “ Dieu objet de béatitude
1 Reçue Thomiste, Mars 1936.

( ΌΜ1ΈΕΜ ΕΝ'ΓΓ Μ ;

I >Ε GKATIA SANCTIFICANTE

327

surnaturelle "... Jamais, ni explicitement ni implicitement S. Thomas
ne fait allusion à una “béatitude naturelle”».
On voit que le P. de Lubar n’a jamais expliqué la Somme théo
logique article par article.
S. Thomas dit, I*, q. 23, a. 1, Utrum homines prædestinantur
a Deo: « Ad providentiam pertinet res in finem ordinare. Finis autem
ad «piem res create ordinantur a Deo est duplex. Unus qui excedit
proportionem natura: orcatœ et facultatem, et hic tinis est vita ae­
terna, quæ in divina visione consistit, (pia· est super naturam cujuslibet creatura·, ut supra habitum est (Is, q. 12, a. I). Alius autem fini
*
est natura- creaUe proportionales. (piem, scii, res creata potest attin
gere secundum virtutem sua· naturæ».
Item De Veritate, q. 11, a. 2: « Est duplex hominis bonum ulti­
mum, (piod primo voluntatem movet quasi ultimus linis. Quorum
unum est proportio natum natura: humana', quia ad ipsum obtinen­
dum vires naturales sufficiunt, et hæc est felicitas, de (pia philosophi
locuti sunt: vel contemplativa, quæ consistit in adu sapientia·, vel
activa, quæ consistit primo in actu prudentia· et consequenter in acti
bus aliarum virtutum moralium. Aliud est bonum hominis naturaliuman-œ proportionem excedens, quia ad ipsum obtinendum vires na­
turales non sufficiunt, nec ad cogitandum vel desiderandum, sed ex
sola divina liberalitate homini repromittitur ». Tout l’article doit
être lu, il y est dit: « In ipsa natura humana est qiuedam inchoatio
ipsius boni quod est naturæ proportionatum » et plus loin: «Fides
(infusa) est quædam inchoatio vitae aeterna·».
S. Thomas dit aussi, la-Ilae, q. 62. art. 1 : « Est duplex hominis
bcatitudo, sive felicitas. Una quideni proportionata humana· naturæ.
ad (piam scii. homo pervenire potest per principium suæ naturæ.
Alia autem est bcatitudo naturam hominis excedens, ad (piam homo
sola divina virtute pervenire potest, secundum quamdam divinitatis
participationem secundum illud 11 Petki, i, -l : “ Per Christum facti
sumus consortes divina
*
natura·"». S. Thomas parle de même pour
l’ange, Ia, q. 62, a. 2.
Le Docteur angélique dit même in II Sent., dist. 31, ip 1, a. 2.
ad 3: u Poterat Deus a principio, (piando hominem condidit, etiam
alium hominem ex limo terra- formare, quem in conditione sua na
tura- relinqueret, ut scii, mortalis et passibilis esset et pugnam con­
cupiscentia· ad rationem sentiens; in (pio nihil humana· naturae de­
rogaretur, (plia hoc ex principiis natura
*
consequitur. Non tamen
iste defectus in eo rationem culpa
*
aut pœnæ habuisset, quia non per
voluntatem iste defectus causatus fuisset ».
Hoc quidem manifestum est: si enim gratia sanctificans et pari
ter donum integritatis et immortalitatis sunt quid gratuitum seu
non debitum (ut definitum est contra Baium), sequitur quod status
mere naturalis (scii, sine his donis gratuitis) possibilis est, tum ex
parte hominis, tum ex parte Dei.

328

UT EST PARTICIPATIO IPSU S DEITATIS

La grâce sanctifiante est-elle un don permanent dans le juste, comme

les vertus infuses?

On a proposé ces derniers temps une opinion selon laquelle la
grâce sanctiliante ne serait pas une forme ou un principe j>ermanent
et radical d’opérations surnaturelles, mais plutôt une motion '.
11 est pourtant certain que les vertus infuses, surtout les trois
vertus théologales sont en nous des principes permanents d’opéra
lions surnaturelles, et méritoires, et il n’est pas moins certain (pie
la grâce sanctifiante ou habituelle est la racine permanente de ces
vertus infuses, elle n’est donc pas seulement une motion transitoire,
ni même une motion incessamment renouvelée dans le juste tant qu’il
garde l’amitié divine. Les Pères ont toujours parlé des vertus théo­
logales et de la grâce sanctiliante qu’elles supposent comme leur
principe radical.
Le Concile de Trente ne laisse aucun doute sur ce point. Denzinger dans son Enchiridion désunie très justement les définitions et
déclarations de l’Eglise en disant: ((Gratia habitualis (seu sanctifi­
cans) est distincta a gratia actuali (1064 sq.) ; est qualitas animæ
infusa et inharens, qua homo formaliter justificatur (483, 792, 795,
799 sq., 809, 821, 898, 1042, 1063 sq.), regeneratur (102, 186), manet
in Christo (197, 698), induit novum hominem (792), et heres iit vita
*
æternæ (792, 799 sq.)a.
1 Cf. Henri Bouillard, Conversion et yrûce chez >S. Thomas d’Aquin, Pa­
ris, 1941.
- l>e P. H. Bouiliar». op. oit., p. 212, écrit: «Lu grâce est conçue par
S. Thomas comme une forme, c'est iï dire non seulement comme une qualité
inhérente, mais comme un princljH· d’opération Inclinant l’âme à produire cer­
taines actions déterminées. On voit que les notions utilisées par Saint Thomas
sont simplement des notions aristotéliciennes appliquées à la théologie ». — Ce
sont des notions humaines comme celles de nature, d’essence, de constitutif
formel. Du reste c’est le Concile de Trente qui dit lui-même que la grâce sancti­
liante esl la cause formelle de la justification ; et si on ne le maintient pas, on
le nie. et l’on ne yardc plus le sens de l'affirmai ion du Concile. Le I’. H. Bot ib1.ARO dit. p. 220: « Les notions changent, mais les affirmations demeurent ». Illu­
sion! Une affirmation, qui réunit deux notions par le verbe être, ne |>eut demeurer si ces notions changent et sont toujours Instables. Autant dire qu'un
crâmiwn de fer immobilise les îlots de la mer. Si par exemple la notion de
transsubstantiation- change, si elle n’est plus maintenue avec son sens ontolo­
gique, qui dépasse les phénomènes, l’affirmation « la présence réelle dépend de
la transsubstantiation » ne petit demeurer; et si l'on veut encore parler de
« présence réelle» ce ne sera plus celle conçue par la tradition et les Conciles.
Les exemples dont nous nous servons sont bien connus. Ce n'est pas nous qui
les avons choisis.
1λι8 I’. H. Boui.iard dit (p. 21 II) : « ln< théoloyie qui ne serait pas actuelle
serait une théoloyie fausse », et il ajoute (p. 221): « En renonçant à la Physique
aristotélicienne la pensée moderne a abandonné les notions... qui n’avaient de
sens qu'en fonction d’elle ». Le lecteur conclura (pie la théologie qui se sert
encore de la notion de forme n’est plus actuelle et donc qu’elle est fausse. On
sera conduit ainsi â changer la notion même et la définition de la rérité et l’on
revient dès lors au modernisme, en disant que la vérité n'est pas la conformité

COMPLEMENTUM I BE CHATIA HAXiTIFlCANTE

329

du Jugement avec le réel extramental et set» loin immuable». mais la conformité
«le lu |>enHée avec les exigences de la vie humaine qui évolue toujlur- Ain-i est
*
changée
la naturi· th- hi théoloffti et même cille du din/me, cf DtszixotJt.
2025. 2070, 2080. Quelques uns selon la même tendance changent la notion de
péché uriuiii·Ί, qui ne dépendrait pins d’une Mute «ommiae par ▲dan an début
«le I histoire «le l'humanité, mais «les fautes |«er-onnelh-s des homme- au cours
des siècles, tantes qui ont rejailli sur l'humanité on revient ainsi au imxlcrnisme, et il est plus grave «le revenir à un erreur condamné
*que d’v tomljer
jx»ur la première fois..

II.
DE

PRINCIPIO

PRÆDILECTIONIS

ET

DE

CRATIA

EFFICACI

« ('mu amor Dei sit rausa bonitatis rerum, non· esset aliquid alio
melius, si Deus non vellet uni majus bonum quam alteri» (S. Tho­
mas, I“, q. 20, a. 3).
ITie des plus grandes joies qu’éprouve le théologien, qui, depuis
de longues années, lit et explique tous le jours la Somme théologique
de Saint Thomas, est d’entrevoir la haute valeur d’un de ces prin­
cipes souvent notés, mais pas assez contemplés, qui sont par leur
simplicité et leur élévation comme les grands leit motivs de la pensée
théologique et (pii contiennent virtuellement des traités entiers. Le
grand Saint Thomas les a formulés au ternie surtout de sa vie rela­
tivement si courte, lorsque sa contemplation était parvenue à cette
hauteur, et à cette simplicité (pii fait penser au regard intellectuel
des angejj supérieurs, qui par très peu d’idées embrassent d’immenses
régions du monde intelligible, sortes de paysages métaphysiques,
composés, non avec des couleurs, mais avec des principes et éclairés
d’en haut par la lumière même de Dieu.
Parmi ces principes très hauts et très simples sur lesquels s’ar­
rêtait avec complaisance la contemplation du Docteur angélique, il
en est un auquel on ne fait généralement pas assez attention et (pii
contient pourtant dans sa virtualité plusieurs traités des plus im­
portants. C’est le principe qui se trouve ainsi formulé. P, q. 20, a. 3:
« Cum amor Dei sit causa bonitatis rerum, non esset aliquid alio
melius, si Deus non vellet uni majus bonum quam alteri». «Comme
l’amour de Dieu est cause de la bonté des créatures, aucun être créé
ne serait meilleur qu’un autre, s’il n’était pas plus aimé par Dieu».
A l’article 4 de la même question, le même principe prend cette for­
me: « Ex hoc sunt aliqua meliora, quod Deus eis ma jus bonum vult ».
« Si certains êtres sont meilleurs (pie d’autres, c’est parce qu’ils sont
plus aimés par Dieu». Bref: «nul être créé n’est meilleur qu’un
autre s’il n’est plus aimé de Dieu». Ce principe peut s’appeler le
principe de prédilection, car les principes tirent leur nom de leur
prédicat.
C'est le principe contre lequel devrait venir se briser tout orgueil
humain. Voyons 1° quelle est son fondement, sa nécessité, son univer­
salité. 2° quelles sont ses principales conséquences selon saint Thomas
lui même, 3° par quel autre principe doit-il être équilibré pour main­
tenir dans toute leur pureté et leur élévation les grands mystères de
la foi, surtout ceux de la prédestination et de la volonté salvi tique
universelle.

Ιίΐ:< Α1ΊΤΙ LATH· :

DE PKI.XCIPIO PKÆJDILECTIOXIS

331

Le fondement, la nécessité cl Γuniversalité du principe de prédi
lection.
Ce principe « nul être créé n’est meilleur qu’un autre s’il n’est
plus aimé par Dieu», parait tout d'abord d’une nécessité évidente
dans l’ordre philosophique. Si en effet l’amour de Dieu est cause
de la bonté des créatures, comme le dit saint Thomas, dans le premier
texte que nous avons cité, aucune d’entre elles ne peut être meilleure
qu’une autre, que parce qu’elle a plus reçu de Dieu; ce plus de bonté
qui est en elle, plutôt qu’en une autre, vient manifestement de Dieu.
Ce principe de prédilection est, on le voit, un corollaire du prin
cipe de causalité efficiente: « Tout être et tout bien contingent exige
une cause efficiente, et, en dernière analyse, dépend de Dieu, cause
première». C’est aussi un corollaire du principe de linalité: «Tout
agent agit pour une fin », par suite l’ordre des agents correspond à
l'ordre des fins12
, l’agent premier produit tout bien en vue de la tin
suprême, qui est la manifestation de sa bonté, et ce n’est donc pas
indépendamment de Lui et de son amour, (pie cet être est meilleur
qu’un autre, (pie la plante est supérieure au minéral, l’animal à la
plante, l’homme à l’animal, (pie tel homme est meilleur que tel autre,
soit dans l’ordre naturel, soit dans l’ordre de la. grâce.
On voit aussi par la· seule raison que ce principe est absolument
universel, qu’il vaut pour tout être créé, depuis la pierre jusqu’à
l’ange le plus élevé, et, non seulement pour ce qui est de leur
substance, mais pour leurs accidents, leurs qualités, leurs actions,
passions, relations, etc. ; pour tout ce qu’il y a de bon en eux et
de meilleur en celui-ci qu’en celui-là. qu’il s’agisse de plus grande
valeur physique, intellectuale, morale ou proprement spirituelle.
Ce principe de prédilection est aussi dans la Révélation sous des
formes variées dans l’ancien et dans le nouveau Testament, bien plus
il y est appliqué à nos actes libres salutaires. Notre Seigneur nous
a dit : « San-s moi vous ne pouvez rien faire» - dans l’ordre du salut.
Saint Paul l’explique en disant: « C'est Dieu qui opère en vous
le vouloir et le faire, selon son bon plaisir»3, a Qui ester qui te
distingue? Qu’as-tu que tu ne l'aies reçu? Et si tu l'as reçu, pour
quoi te glorifier, comme si tu ne l’avais pas reçu?»1. Notre prin
cipe est dans beaucoup d’autres textes scripturaires cités par le
Concile d’Orange3: «Il vous a été donné pour le Christ non seule­
ment de croire en lui, mais de souffrir pour lui»6. «J'ai confiance
que celui qui a commencé en vous une oeuvre excellente, en pour­
suivra l'achèvement jusqu'au jour du Christ»7. «C’est par la grâce
que vous êtes sauvés, par le moyen de la foi; et cela ne rient pas
de vous, c'est le don· de Dieu»6. «Pour ce (pii est des vierges... je
donne un conseil, comme ayant reçu du Seigneur la grâce d'être
1
(|. 109, a. <>.
2 Jean, xv, 5.
3 Phil., n, 13.

< I Cor., iv, 7.
' Dexzingeh, il. 199.
« Phil., i, 29.

T Phil., i, 6.
8 Ephes., ir. 8.

ET 1>E Ull ATI A EFFIC’ACl

fidèle»9. «Ne vous abusez pas, mes frères bien-ainiés. Tout don
excellent, toute grâce parfaite, descend d'en haut, du Père des
lumières, en qui n’existe aucune vicissitude, ni ombre de change­
ment»1". «Personne ne peut dire: “Jésus est. le Seigneur”, si ce
n’est par le Saint Esprit»11. «Ce n'est pas que nous soyons par
nous-mêmes capables de concevoir quelque chose comme renant de
nous-mêmes; mais notre aptitude vient de Dieu»12.

(’’est bien là le principe de prédilection ou de l’origine du meil­
leur. Saint Augustin l’a souvent expliqué en commentant les textes
scripturaires que nous venons de citer, et plusieurs autres de l’Epitre
aux Humains, ch. VIII, IX, XI. H l’a appliqué non seulement aux
hommes, mais aux anges, au sujet desquels on ne saurait parler de
la question de fait du péché originel (titulus infirmitatis), mais
seulement de la question de droit, de la dépendance (titulus depen­
dentias) de la créature à l’égard du Créateur, tant dans l’ordre na­
turel «pie dans celui de la grâce. Il a noté que ceux des anges «pii
sont arrivés à la béatitude suprême ont été plus aidés que les autres
« amplius adjuti » ,a.
Saint Thomas a vu une formule équivalente du principe de l’ori­
gine du meilleur dans le Concile d’Orange et dans les textes scriptu­
raires, cités par lui. Il dit en effet à propos de la prédestination en
rapportant la condamnation des sèmipélagiens qui attribuaient à
l’homme et non à Dieu Yinitium salutis: «Sed contra hoc est quod
dicit Apostolus. II (’or., Ill, 5. quod non sumus sufficientes cogitare
aliquid a nobis quasi ex nobis. Nullum autem anterius principium
inveniri potest quam cogitatio. (Tide non potest dici, quod aliquod
in nobis initium existât, quod sit ratio effectus praedestinationis » H.
On commit les textes du Concile d’Orange (cf. Denz., 177-185), can. 1 :
« Si «piis, ut a peccato purgemur, voluntatem nostram Deum exspecta­
re contendit, non autem, ut etiam purgari velimus, per Sancti Spi­
ritus infusionem et operationem in nos fieri confitetur, resistit ipsi
Spiritui sancto... et Apostolo salubriter praulicanti : u Deus est, qui
operatur in robis et velle et perficere pro bona voluntate », Phil.,
n, 13. Can. 9: « De adjutorio Dei. Divini est numeris, cum et recte
cogitamus et pedes nostros a falsitate et injustitia continemus:
quoties enim bona agimus, Deus in nobis atque nobiscum, ut ope­
remur. operatur», (’an. 12: «Quales nos diligat Deus. Tales nos
amat Deus, quales futuri sumus ipsius dono, non quales sumus nostro
merito», ('e texte pris de 56e sentence de saint Prosper résume celui
conservé dans Indiculus de gratia Dei, recueil des déclarations pré­
cédentes du saint Siège où on lit (Denz. 133, 134): « Nemo nisi per
Christum, libero bene utitur arbitrio». «Quod omnia studia et omnia
opera ac merita Sanctorum ad Dei gloriam laudemque referenda
sint, «piia nemo aliunde ei placet, nisi ex eo quod ipse donaverit»
(ceci est proprement le principe de l’origine du meilleur dans une
» I (Or., vu. 25; I Tim., I. 13.
10 Ep. S. Jacxj.. I. 17.
11 I Cor., mi 3

12 II Cor., XII, 3.
11 De Civitate Dei, I. XII, c. 9.
14 P. ·|. 23. a. 5.

KECAPlTt LATIO :

Ι·Ε Pit INCIPIO PILEblLECTIONIS

333

formule presque identique à celle que donnera plus tard saint Tho
mas, I·, q. 20, a. -1). Le même Indiculus porte (Denz. 135, 137, 139,
111, 112): «Quod ita Deus iu cordibus hominum atque in ipso libero
operetur arbitrio, ut, sancta cogitatio, pium consilium omnisque mo­
tus bona
*
voluntatis ex Deo sit, (piia per illum aliquid boni pos
sumus, sine (pio nihil possumus (.loan., XV. 5i ». Item n. 139: « lio
* voluntatis exordia et incrementa probabilium studiorum et in
na
eis usque in finem perseverantiam ad Christi gratiam referre dome
runt (piissimi Patres)...» «Exaudiendo Ecclesia
*
preces ex omni
errorum genere plurimos Deus dignatur attrahere, quod erutos de
potestate tenebrarum transferat in regnum filii caritatis sua
*
(Col. I, 13), et. ex vasis ira
* faciat vasa misericordiae (Rom., IX, 22).
Quod adeo totum divini operis esse sentitur, ut haec efficienti Deo
gratiarum semper actio... referatur».
On connaît la tin de ce célèbre Indiculus: «Omnium bonorum
affectuum at (pie operum... Deum profiteamur auctorem... Quo utique
auxilio et munere Dei non aufertur liberum arbitrium, sed libera­
tur... Agit quippe in nobis (Deus) ut, quod cujus operi ac dignationi
nihil penitus subtrahendum est, satis sufficere credimus, quidquid
secundum prædictas regulas Apostolical Sedis nos scripta dot ne
runt » (Denz., I 12). N’est-ce pas dire: « In negotio salutis lotum est a
Deo»: «nihil penitus subtrahendum est» comme le dit le dernier
texte cité. Si donc tel honime, surtout dans l’ordre du salut, est
meilleur qu’un autre, c'est qu’il a été plus aimé de Dieu et qu’il a
plus reçu. N’est-ce pas le sens du «.Quid habes quod non accepisti?
cité par le Concile d’Orange (Denz., 179 et 199)? On s’explique alors
en ipiel sens le menu
*
Concile parle de Dieu auteur de tout bien soit
naturel soit surnaturel, lorsqu'il définit, eau. 20: « Nihil boni homi­
nem posse sine Deo. Multa Deus facit in homine bona, qua
*
non
facit homo; nulla vero facit homo bona, quæ non Deus pnestat, ut
facit homo» (Denz. 193) et can. 22: «Nemo habet de suo nisi men
dacium et peccatum. Si quid autem habet homo veritatis et justitia
*,
ab illo fonte est, (piem debemus sitire in hoc eremo, ut ex eo quasi
guttis quibusdam irrorati non deficiamus in via ». Voir dans
1’1 listoire des Conciles (h
* Ch. J. llefele, traduite, corrigée et aug­
mentée de notes critiques par Dont H. Leclercq, tome II. deuxième
partie, p. 10S51I10, les passages de Saint Augustin et de Saint
Prosper d'où sont tirés ces canons du Concile d’Orange, confirmés
par Boniface 11; les plus intéressants concernent évidemment l’ini
tium salutis et la persévérance finale («in bono opere perdurare»)
pour lesquels ils affirment la nécessité d'une grâce gratuite speciale
(Denz. 177, 178, 183). Or la grâce de la persévérance finale est celle
des élus.
xLes Semipélagiens réduisant la prédestination à la prescience des
merites, considéraient (pie Dieu, du haut de son éternité, veut ega­
lement le salut de tous les hommes et qu’il est donc plutôt le specta
leur (pie V auteur de ce fait (pie tel homme se sauve plutôt que tel
autre. En est il ainsi, ouï ou non? Telle était la question profonde
posée au temps du semi pélagianisme, pour quiconque a lu Saint
Augustin et Saint Prosper.

334

CT 1 >E GRATIA EFFICACI

Le Concile d’Orange l’a-t il laissée sans réponse? N'a t il pas
affirmé le principe de prédilection, en affirmant, comme tout le
monde le reconnaît, la nécessité et la (/fatuité de la grâce, qui
n’est pas accordée de la même façon à tous, et en montrant que
dans l’œuvre du salut, du début à la fin. tout est de Dieu, qui pré­
vient notre libre-arbitre, le soutient, le fait agir sans le violenter,
le relève .souvint, mais /xzs toujours; ce qui est le mystère même de
la prédestination. C’est si vrai, que dans la suite, pour éviter le semipélagianisme, il faudra toujours admettre une certaine gratuité de
la prédestination ’.
Le princiiæ incontestable de toute cette doctrine n’est-il pas que
tout bien sans exception, vient de Dieu et que s’il y a plus de bien
en cet homme qu’en tel autre, ce ne peut être indépendamment de
Dieu. «Quis enim te discernit? Quid habes quod non accepisti? Ce qui
scion Saint Augustin doit nous faire dire: il n’est pas de péché
commis par un antre homme, (pie je ne puisse commettre dans les
mèmès circonstances, par suite de l’infirmité de mon libre-arbitre ou
de ma propre fragilité (l’Apôtre Pierre par trois fois a renié son
Maître), et si de fait je ne suis pas tombé, si j’ai persévéré, c’est sans
doute parce que j'ai travaillé et lutté, mais sans la grâce divine je
n’aurais rien fait. C’est ce (pie pensait François d’Assise en voyant
un criminel condamné à mort.
Saint Cyprion avait dit (Ad Quirin. 1. 3. c. 4, P. L., IV, c. 734):
«In. nullo gloriandum, quando nostrum nihil est». Saint Basile.
Hom. 22 De Humilitate: «Nihil tibi relictum est, o homo, de quo
gloriari possis... omnino enim in gratia et dono Dei vivimus» et
saint Jean Clirysostome, Serin. 2, in Ep. ad Coloss., P. G. LXII,
col. 312: « lu negotio salutis totum est donum Dei».
***
Les principales applications du principe de prédilection
selon Saint Thomas.
Saint Thomas en déduit d'abord la raison de l’inégalité des créa
turcs, I“, q. 17, a. I: «Distinctio rerum et multitudo est ex inten­
tione primi agentis, quod est Deus: produxit enim res in esse proptèr
suam bonitatem communicandam creaturis et per eas repraesentan­
dam. Et (plia per unam creaturam sufficienter repraesentari non po­
test. produxit multas creaturas et diversas». — a. 2: « et inmquales...
(nam distinctio formalis (qua· principalior est) semper requirit ina:·
qualitatem ». Dieu a voulu en créant manifester sa bonté, (pii ne
saurait être suffisamment manifestée par une seule créature, trop
pauvre et limitée pour cela, aussi en a-t-il voulu plusieurs et plu
sieurs inégales, subordonnées, car la simple multiplication matérielle
des individus d'une même espèce manifeste beaucoup moins les ri­
chesses de la bonté divine (pie la multiplicité des espèces, subor­
données comme les nombres. Il serait sans intérêt, dira Leibnitz,
’ Au moins la prédestination gratuite à certaines circonstances relativement
favorables. dans lesquelles, selon les prévisions divines, les élus consentiront
au bien. C’est ce que dit Molina.

ΐ:Ι·:<Ά1·ΙΊΊΊ,ΑΤ1<ι :

de

I’RI.NCIPIO PltÆbl LECTIONIS

d’avoir mille Virgile de la même édition
dans
*
sa bibliothèque. Parmi
ces créatures inégales, l’une n’est meilleure qu’une autre que parce
qu’elle a plus reçu de Dieu.
Du même principe saint Thomas déduit la raison pour laquelle
la grâce n’est pas égale en tous le hommes, p II‘B. q. 112, a. 4: «On
ne peut pas dire, reniarque-t il, que la première raison de cette iné­
galité, vient de ce que celui-ci s’est mieux préparé que tel autre à
recevoir la grâce, car cette préparation n’appartient à l’homme qu’en
tant que son libre arbitre est mû par Dieu. Et donc la première
raison de cette diversité doit se prendre du côté de Dieu, qui direr
simode sua· gratiæ dona dispensat, ad hoc quod ex diversis gradibus
pulchri!udo et perfectio Veelcsiæ consurgat ». Dieu jette dans les
âmes la semence divine plus ou moins belle selon son bon plaisir
en vue de la beauté de l’Eglise.
Saint Thomas déduit aussi de ce principe de l’origine du meilleur,
que si tel homme se prépare mieux qu’un autre à la justification
c’est en lin de compte qu’il a été plus aidé par une grâce actuelle
plus forte. Le Saint Docteur dit en effet dans son Commentaire sur
saint Matthieu XXV, 15, à propos de la parabole des talents: «Qui
plus conatur, plus habet de gratia. sed quod plus conetur. indiget
altiori causa ». Item in Epistolam ad Ephesios IV, 7, sur les paroles:
« unicuique autem nostrum data est gratia secundum mensuram do­
nationis Christi », saint Thomas dit : « Hæc differentia mm est ex
fato, nec a casu, nec ex merito, sed ex donatione Christi, id est se
eundum quod Christus nobis commensura vit... Quia sicut in potestate
Christi est dare vel non dare, ita dare tantum vel minus».
Le principe de l’origine du meilleur est si évident qu’il serait
admis par tous les théologiens, s’il ne contenait cette conséquence
que la grâce, qui est suivie de son effet, est infailliblement efficace
par elle même et non par notre consentement.
La conséquence est pourtant manifeste comme le montrent bien
des textes de saint Thomas. Si en effet la grâce actuelle suivie du
bon consentement n’était pas infailliblement efficace par ellemême,
mais seulement par le consentement qui la suit, il pourrait arriver
que de deux hommes également aidés par la grâce, l’un deviendrait
meilleur que l’autre par son contentement: il deviendrait meilleur
sans avoir été plus aimé et plus aidé par Dieu.
Cette raison est donnée par tous le thomistes1. Elle repose sur
> Par exemple Billuart, dans sou Cursus throloyia au traité de la Grâce,
diss. V, a. G, où il explique les paroles de S. Paul. 1 Cor., jv : « Quls te discern it?
Quid habes quod non accepisti?», écrit: «Si gratia non sit eflieax < r
con­
sensus nostri, sed ipsum exsjH'ctet a nobis et per eum flat eflieax, homo habet
aliquid quod non accepit et in quo jxjssit gloriari et se discernere ab altero qui
.EQl.'ALl gratia proventus non consentit, nempe ipsum consensum gratiæ quem
non habet a gratia, sed a se ».
On comprend dès lors pourquoi les vrais disciples de saint Thomas ont tou­
jours refusé d’admettre cette assertion fondamentale du Molinisme qui se trouve
ainsi exprimée dans la Concordia de Molina, édition de Paris, Lethlelleux. 1S7G.
p. 51 : « Fieri potest ut aliquis pneventus et vocatus longe majori auxilio pro
sua libertate non convertatur, et alius cum longe minori convertatur ». Item
p. 5G5, et ù l’index du même ouvrage, au mot « auxilium », on Ht, p. GIT: « Au-

336

CT DE GRATIA EFFICACI

le principe «hint nous parlons et se trouve équivaleiument affirmée
dans plusieurs textes de saint. Thomas. En particulier elle se trouve
nettement flans la distinction qu’il établit entre la volonté divine
const quente (qui porte sur tout bien, facile ou difficile, qui serti
réalisé hic et nunc) et la volonté divine antécédente (qui porte
sur le bien abstraction faite des circonstances particulières, sans
lesquelles rien ne se réalise); cf. P, q. 19, a. (>, ad 1 : « Id quod ante
cedenter volumus non simpliciter volumus, sed secundum quid: quia
voluntas comparatur ad res, secundum quod in seipsis sunt , in seipsis
autem sunt in particulari. I nde simpliciter volumus aliquid, secun
dum quod volumus illud consideratis omnibus circumstantiis parti­
cularibus quod esi consequenter velle... Et sic patet quod quidquid
Deus simpliciter vult,/i/, licet illud quod anteaedenter vult, non jiat ».
Si donc il arrive que Pierre devient hic et nunc meilleur qu’un autre
homme, (pie ce soit par un acte facile ou difficile, c’est que de toute
éternité Dieu l’a voulu de volonté conséquente.
Saint Thomas ajoute (pie cette volonté conséquente se traduit dans
le temps par une grâce de soi efficace (cf. Ι·-ΙΙ·
*\
q. 11’2, a. 3): « In­
tentio Dei delicere non potest, secundum quod Augustinus dicit, in
libro /)e dono perseverantia·, c. 11, quod per beneficia Dei certissime
liberantur, quicumque liberantur. I nde si ex intentione Dei moventis
est, (piod homo, cujus coi· movet, gratiam consequatur, infallibiliter
ipsam consequitur, secundum illud Joan., VI, 45: “Omnis, qui au
divit a Patre et did^it, venit ad me”».
Cette proposition de saint Thomas est manifestement fort dif­
férente d’une proposition en apparence semblable de Quesnell *, car
xilio aquali fieri j>otest nt unus vocatorum convertatur et alius non»; p. 018:
« Auxilio gratiæ minori ixitest quis adjutus resurgere, quando alius majori non
resurgit, durusque perseverat ». Et ce qu’il y a de plus fort, c’est que Molina,
ibidem, p. 565, prétend trouver la négation du principe de l'origine du meilleur
dans le Concile de Trente. Il ajoute en effet aussitôt après le texte que nous ve­
nons de citer: « De tide namque est, In facultate arbitrii cujusque positum esse,
consentire Deo excitanti et invitanti, ut in Concilio Tridentino. sess. VI, e. 5.
et can. 1, definitum est». II parle comme si le Concile avait dit que sous la
grilCe efficace le libre arbitre non seulement peut résister, mais parfois résiste
de fait c'est à-dire i»èclie sous l’influx même de la grâce efficace.
La proposition de Molina est conservée par Lkssius, De Gratia, c. XVIII,
n. 7. dans le texte fameux souvent cité: « Quod ex duobus similiter vocatis,
alter oblatam gratiam acceptet, alter respuat, recte dicitur ex sola libertate
provenire, non quod is, qui acceptat sola libertate sua acceptet, sed quia EX
SOLA LIBERTATE ILLUD DISCRIMEN ORIATUR ita ut non ex diversitate
auxilii pnevenientis ». Mais alors que devient le Quin te discernitT Quit! habes
quod non accepistiT Remarquons que les congrulstes eux-mêmes doivent parler
de même, car la grâce congrue, n'étant pas de soi efficace, il peut arriver qu’avec
des grâces congrues égales, tel consente au bien et tel autre pas. Dans de nom­
breux traités écrits depuis trois siècles sur ces questions se trouve ainsi nié le
principe de prédilection : « Nul êt re créé n’est meilleur qu’un autre s’il n’est
plus aimé de Dieu ». H est pourtant un corollaire évident des principes de cau­
salité et de finalité.
1 Cf. Denz., 1362 : « Quando Deus vult salvare animam, quocumque temis>re,
quocumque loco, effectus Indubitabilis sequitur voluntatem Dei». lx» sens de celte
proposition est déterminé par la précédente : « Gratia non est aliud quam vo­
luntas omnipotens Dei, jubentis et facientis quod jubet», et par les autres qui
nient le libre arbitre (Ubertas a necessitate) et la grâce suffisante.

KECAl’ITI'LATIO :

DE PKINCH’IO Plt.EDILEC Ί'ION!S

337

Quesnell nie la liberté d’indifférence (libertas a necessitate) et n’admet
<|iie la libertas a coactione, et il nie en outre la grâce suffisante; pour
lui toute grâce actuelle est intrinsèquement efficace.
On peut citer beaucoup d’autres textes de saint Thomas sur l’effi­
cacité intrinsèque de la grâce. Ils sont bien connus, cites et expliqués
dans tous le traités de la grâce écrits par les thomistes’.
Cette conception de l’efficacité intrinsèque de la grâce ne s’oppose
nullement à la définition traditionelle du libre arbitre, que de récents
travaux historiques mettent de plus en plus en relief: facultas electiva
mediorum servato ordine linis2, la faculté de choisir les moyens en
vue d’une tin à obtenir, de telle façon que s’écarter de la vraie tin
sera un abus de la liberté.

La grâce intrinsèquement efficace ne s’oppose qu’à une détinition
nouvelle du libre arbitre3 (pii fait abstraction de l’objet spécificateur
de l’acte libre (objectum non ex omni parte bonum), définition qui
ne résiste pas à l’analyse métaphysique et qui oublie que le librearbitre se dit non pas univoquement mais analogiquement de bien
et de l’homme, secundum rationem non simpliciter eamdem, sed
proportionaliter eamdem ‘, de telle sorte que le libre arbitre de l’hom
me, non seulement comme être (sub ratione entis), mais comme tel
(sub ratione liberi arbitrii) dépend de Dieu, qui n’est pas seulement
Premier être, mais Premier intelligent, et Premier Libre. La liberté
est une perfection sans trace aucune d’imperfection en Dieu, et elle
ne peut être participée en nous que de façon analogique.
En réalité sous la grâce efficace la volonté humaine peut résister.
si elle le veut, comme le dit le Concile de Trente, mais tant qu’elle
est sous la grâce efficace, elle ne le veut jamais; sous la grâce actuelle
efficace, elle ne pèche jamais, car la grâce dite eflictue est celle qui
est suivie de son effet, le bon consentement. De même, dit saint
Thomas, l’homme assis peut se lever, il en a la puissance réelle et
prochaine, mais tant qu’il reste assis il ne se lève jamais, car en
vertu du principe de contradiction il ne peut être assis et debout.
La détinition nouvelle de la liberté «facultas quæ positis omnibus
ad agendum prærequisitis potest agere vel non agere» si on l’entend
en ce sens, que sous la motion divine efficace et après le dernier juge·
ment pratique salutaire, la liberté, non seulement peut résister,
mais parfois résiste de fait, cette définition est contraire au pria
cipe de prédilection, qui est un corollaire des principes de causalité
et de finalité.
i Voir par exemple: I», q. 19. a. S c et ad 2m; q. 22, a. I. ad 3»». I* II»
*.
•1. 10, a. 4; q. 109. a. 1. ΠΜΙ··, Q. 24, a. 11. Contra Gentes. 1. Ill, c. 89. De­
Maio, q. 0, a. 1. ad 3«». De Veritate, q. 22. a. 8. Z» Λ’ρ. ad Hph., v. 3, lect 2.
a 1«, q. G2, a. 8, ad 3m; q. S3, a. 4.
a Facultas quæ |x>sitfs omnibus ad agendum præreqnlsItlB (etiam motione
divina et ultimo judicio practk’O) potest agere et non agere, etiam in sensu
composito.
• Dr Veritate, q. 2, a. .11.
22 — garhkwv

Laorasoe -

De Gratta.

33s

ET !>E GltATIA EFFICACI

Pur quel autre principe celui de prédilection doit il être équi­
libré.’ — Par celui-ci; Dieu ue commande jamais l’impossible.

Saint Thomas, très grand contemplatif pins encore qu’habile dia
lecticien, sait (pie la doctrine chrétienne de la prédestination et de
la grâce s’élève comme un sommet an dessus des deux abîmes op­
posés du pélagianisme et du prédestinâtianisme. En entreprenant
l’ascension de ce sommet, il comprend qu’il ne faut dévier, ni à
droite, ni à gauche, ni vers une doctrine étroite qui restreint la
volonté salvifîque universelle et limite la grâce suffisante, ni vers une
doctrine contraire qui nie l’efficacité intrinsèque de la grâce. Il voit
aussi (pi'il ne faut point s’arrêter à mi-côte, aux combinaisons d’un
éclectisme qui admettrait la grâce intrinsèquement efficace pour les
actes salutaires difficiles et la grâce non intrinsèquement et infailli­
blement efficace pour les actes salutaires faciles; cela peut paraître
pratiquement simple, mais .spéculativement on méconnaît ainsi la
nécessité et l’universalité des principes relatifs â la causalité divine/
principes qui perdent dès lors toute valeur, et l’on ajoute aux obscu­
rités de la doctrine admise pour les actes difficiles, les difficultés
insolubles de celle admise pour les actes faciles. Saint Thomas ne
voit dans ces combinaisons éclectiques qu’une clarté toute humaine.
apparente seulement et sans fondement, mise à la place de l’obscurité
supérieure du mystère dont on diminue ainsi l’élévation. Il ne
considère certes pas celui-ci comme une question insoluble (pi’il est
inutile d’approfondir, mais comme un objet de contemplation aiman­
te: «mystère terrible et doux de l’amour de prédilection en Dieu:
“ Quis similis tui in fortibus Domine? quis similis tui, magnificus
in sanctitate, terribilis atque laudabilis, faciens mirabilia?”. Exode.
XV, 11».
Ne pouvant rester à mi-côte comme l’éclectisme, saint Thomas
aspire à s’élever tout droit vers le sommet. Mais à une certaine
hauteur il n’y a plus de chemin tracé d’avance, comme l’a écrit saint
Jean de la Croix sur la figure «pii représente la Montée du Carmel.
Saint Thomas voit nettement qu’ici-bas nul ne peut parvenir à ce
point culminant où il sera donné de voir l’intime conciliation de la
volonté salvi fi que universelle et de la prédestination gratuite. 11 con­
serve alors au mystère toute son élévation, ne cherche nullement «â
substituer à sa sublime obscurité une vaine clarté humaine; mais
il parvient, sans voir le sommet (fides est de non visis), â fixer
où il sc trouve par les principes supérieurs qui s’équilibrent mutuel­
lement. 11 formule ces principes très hauts et très simples avec une
si grande clarté qu’ils n’en font «pie mieux ressortir l’obscurité
supérieure «lu mystère inaccessible situé à sa véritable place, lâ
où il faut le contempler in caligine fidei, et non pas ailleurs. C’est
un des plus beaux clairs-obscurs qui ont toujours attiré et fixé la
contemplation des grands théologiens, t’es Maîtres d’autrefois aima
ient ces tableaux, faits mm de couleurs, mais de principes, où le

ΚΕΙ'ΛΙΊΤΓΚΛΤΙΟ :

DE Pit INCIPIO I’lt/ED1LE< TIONIS

339

cercle lumineux qui entoure le mystère montre si puissamment la
grandeur de la loi ; tableaux évidemment supérieurs à ceux des plus
giands peintres, comme aux harmonies musicales les plus belles d’un
Sébastien Bach ou d’un Beethoven. Et comme ces grands artistes
savaient qu’une symphonie est détruite par la confusion d'un si na­
turel avec un si bémol ou un si dièse, ces grands maîtres de la
théologie n'ont pas moins évité en ces très difficiles questions le
dièse qui inclinerait au prédestinatianisme (pie le bémol qui ferait
pressentir l'erreur contraire.
Les principes qui s’équilibrent ici sont d’une part celui <le prédi­
lection : «nul être créé n’est meilleur qu'un autre s’il n’est plus
aimé de Dieu», simple traduction de la parole du Christ: «Sans
moi vous ne pouvez rien faire»: et de celles de saint Paul: «C’est
Dieu qui opère en vous le vouloir et le faire selon son bon plaisir»:
«Qu’est-ce qui te, distingue? Qu’as-tu que tu ne l’aies reçu?». Ce
principe est immuable, et avec lui cet autre «tout ce que Dieu veut
de volonté conséquente arrive, sans pour cela que la liberté soit
détruite ».
De l’autre côté du sommet invisible et inaccessible, pour déter­
miner le point où il se trouve et où le contemplent au ciel les bien
heureux, il faut se rappeler le principe de S. Augustin cité par le
C. de Trente (Denz. SOI): «Drus iin possibilia non jubet, sed jubendo
monet cl facere quod possis et postulare quod non possis ». Ceci est
sacrosaint.
Saint Thomas, se rappelant plusieurs passages de saint Paul,
de saint Augustin’, de saint Prosper
,
*
de saint Jean Damascene.
> En citant l’interprétation restreinte donnée par saint Augustin du texte
de saint Paul : Deus omnes homines vult salvos fieri, on oublie trop parfois les
textes qui équilibrent cette interprétation. Ce serait faire Injure à saint Augu­
stin de ne pas citer à propos de la prédestination et de la volonté salvltlque
universelle, le passage classique <le son livre De natura et gratia, e. 1.3, que le
Concile de Trente, sess. VI. cap. 11 (Denz.. SOI), cite lui-même contre les prote­
stants. potlr montrer que Dieu ne commande pas l'impossible. Il est sûr que.
si saint Augustin a entendu quelquefois en un sens restreint le texte de saint
Paul : « Deus omnes homines vult salvos Heri ». c’est qu’il parlait de la volonté
divine efficace ou conséquente. Mais 11 n'entendait nullement (comme le feront
plus tard les protestants et les jansénistes) nier ce qu’on appellera dans la suite
la volonté antécédente. On ne peut évidemment pas prêter à saint Augustin la
doctrine d’après laquelle Dieu commande l’impossible en n’accordant pas la
grâce suffisante: le |>éché deviendrait alors Inévitable, il ne serait plus le péché,
et ne pourrait plus mériter les châtiments de Dieu, De pareilles aberrations
n’ont jamais été dans l’esprit de saint Augustin. Il affirme au contraire en plu­
sieurs endroits, cités souvent par les théologiens contre les jansénistes, ce qu’on
appeldra plus tard la volonté antécédente du salut de tous lès hommes et la
grâce suffisante correspondante; cf. De spiritu et littera, cap. 33. Ces textes
n’ont jamais été rétractés par St. Augustin: s'il les avait rétractés. Il aurait
dû affirmer que Dieu commande l’impossible: 0Γ comme le remarque le Concile
do Trente. Il a nettement «lit le contraire, en particulier dans le De natura et
gratta, c. 43. n. 50: c. 20. n. 21».
= Cf. S. Prosper, ad secundam objectionem Vincentianam. S. Prosper n’a
donc pas abandonné, comme on le laisse entendre parfois, la doctrine de son
maître, lorsqu'il a affirmé la volonté salvlflque universelle. Sans abandonner
In doctrine de son maître saint Prosper peut bien dire que la réprobation posl9

340

CT DE GRATIA EFFICACI

nous donne du principe de la volonté salviftque universelle (Deus
omnes homines vult salvos fieri, 1 Tim., Il, 4j une admirable et très
profonde formule qui est l’écho des plus beaux psaumes sur la
.Miséricorde de Dieu. Il nous dit (P, q. 21, a. Il : «Tonte oeuvre de
justice divine présuppose une oeuvre de miséricorde, ou de pure
bonté, et y trouve son fondement. Si en effet Dieu doit quelque
chose à sa créature, c’est en vertu d’un don précédent (s’il doit
récompenser nos mérites, c’est qu’il nous a d'abord donné la grâce
pour meriter; s’il se doit de nous donner la grâce nécessaire au
salut, c’est que tout d’abord par pure bonté, il nous a créés et nous
a appelés à la vie surnaturelle)... La Miséricorde divine est ainsi
comme la racine ou le principe de toutes les oeuvres divines; elle
les pénètre de sa vertu et les domine. A titre de source première
de tous les dons, c’est elle (pii indue le plus fortement et c’est pour­
quoi elle dépasse la Justice, qui vient seulement en second lieu.
C’est pourquoi même pour les choses dues à la créature, Dieu par
surabondante bonté donne plus que n’exige la justice «et propter
hoc etiam ea, quæ alicui creatura· debentur, Deus ex abundantia
sua· bonitatis largius dispensai quam exigat proportio rei». Voir
aussi I q. 21. a. 2, ad 3.
Saint Thomas dit aussi dans la question même de la prédesti­
nation; « Dieu n’enlève à personne ce (pii lui est dû. Nullo subtrahit
debitum » *. «Il donne le secours sullisant pour ne pas pécher»-,
«(’eux à qui le secours (elïicace) n'est pas donné c’est en justice
qu'il n’est pas donné, comme peine d'un péché précédent, ... ceux
auxquels il est accordé c’est par miséricorde»3.
(’’est l’écho des Psaumes relatifs à la Miséricorde divine en par­
ticulier du Psaume 135: « ('onlitemini Domino quoniam bonus quo­
niam in æternum misericordia ejus. Condiemini Deo deorum, quo­
niam in æternum misericordia ejus...». Item Ps. 117: « ('onlitemini
Domino quoniam bonus...».
Comment cette Miséricorde, principe de toutes les oeuvres de
Dieu, se concilie-t-elle avec la permission divine du mal, et de Pimpénitence finale de plusieurs? Pourquoi relève-t-elle souvent, mais
pas toujours?
H y a là un mystère qui dépasse les forces naturelles de toute
intelligence créée et créable, et qui les dépasse non seulement à
cause de sa surnaturalité essentielle, comme celui de la Sainte Tri
nité, mais aussi par la contingence qui s’y trouve eu dépendance
de la souveraine liberté de Dieu 4 : «Si la grâce elïicace est refusée
tlve présuplMise la prévision des démérites, car on n’in/fô/c une peine que pour
un pt'cht'. et il peut aussi, sans difficulté, concéder h scs adversaires que la per­
mission divine du i>éché d’imixhiltence finale est une ixdne des | léchés pré­
cédents; saim Augustin n’a-t-il pas dit plusieurs fois que le don de la persévé­
rance finale est accordé à ceux-ci par miséricorde et n’est pas àceordé à eeux-l;i
par justice t'i cause des péchés précédents?
‘ 1». <1. 23, a. 5 ad 3, in fine.
d
3 ÏMIM, q. 10«. a. 2. ad 2.
1
3 ΠΜΙ“, q. 2, a. 5, ad 1.
‘ l·. q. 23. a. 5. ad 3.
3

PECAPITI Ι.Λ'ΓΠ» ; Ι>Ε PRINCIPIO PREDILECTIONIS

<

.'Ml

à plusieurs, dit suint. Thomas à la suite de Saint Augustin, c'est par
justice, à la suite d’un péché (permis sans doute par Dieu, mais dont
il n'a été nullement cause); si cette même grâce est accordée à
d'autres, c’est par miséricorde»1*. 11 convient (pie ces deux per­
fections divines soient manifestées, comme le dit saint Paul3; il y
a donc là l’intervention de la justice infinie, de. la miséricorde infinie,
et aussi de la suprême liberté souverainement sage en son bon plaisir,
(pii n’est nullement un caprice. Evidemment chacune de ces per­
fections divines (pii interviennent ici dépassent les forces naturelles
de toute intelligence créée et créable. 11 ne faut limiter aucune d’entre
elles, comme dans le mystère de la Croix ou de la Passion du Sanveur il ne faut restreindre ni l’infinie Justice, ni l’infinie Miséricorde
(pii se concilient dans l’amour incréé de Dieu et dans l’amour du
Christ livré pour nous. Il ne faut pas restreindre les aspects en
apparence opposés du mystère, pour les mieux saisir. Il faut sur
voler en quelque sorte cette opposition apparente, par la contem­
plation de la foi. C'est pourquoi saint Paul a écrit: «O altitudo
divitiarum sapientia
*
et scientiae Dei’, quam incomprehensibilia sunt
judicia ejus et investigabiles vite ejus» (Rom., xi, 33).
Pour admettre ce mystère, qui est au point culminant de l'élé­
vation dont nous parlions tout à l’heure, à ce sommet qui ne saurait
être vu ici bas, il faut, très au dessus des raisonnements théologiques,
y adhérer par la pure foi, comme nous y invite souvent la Sainte
Ecriture. Rappelons nous par exemple le Cantique d'action de grâces
du vieux Tobie (Tob., c. xm) :

« Vous êtes grand, Seigneur, dans Γéternité,
ct votre règne s’étend à tous les siècles.
Car vous châtiez et vous sauvez,
vous conduisez au tombeau et vous en ramenez;
et il n’est personne qui puisse échapper à votre main.
•

·

···········

Il né y a point d'autre Dieu tout puissant que lui seul.
Il nous a châtiés à cause de nos iniquités
Et il nous sauvera à cause de sa miséricorde.
Considérez comment il a agi envers nous
et bénissez le avec crainte et tremblement.
et glorifiez par vos oeuvres le Roi des siècles... ».

La théologie, comme le dit le Concile du Vatican 1 est essentiel
lement ordonnée à la contemplation des mystères révélés: la foi,
infuse, toute divine, essentiellement surnaturelle, lui est, malgré
1 IIa-IIac, q. 2. a. 5, ad 1. Item Ia, q. 23, a. 5, ad 3.
- Rom., IX. 22: a Quod si Deus volens ostendere iram et notam facere ικ>tentlam suam, sustinuit In multa patientia vasa Ira· apta In interitum, ut osten­
deret divitias glorhv sua* In vasa misericordiae, (piae praeparavit in gloriam ·>
(ubinnm est Injustitia?).
Denz., n. 1790.

342

CT DE GHATJA ΕΙ·'!·Ί(·Α(Ί

son obscurité, très·supérieure, surtout la foi éclairée par les dons
de Sagesse et d’intelligence. Alors de mieux en mieux on voit (pie
cette obscurité n’est pas celle de l’absurdité ou de l’incohérence,
mais qu’elle provient d’une lumière trop forte pour nos faibles yeux.
•On comprend que sur ces grands mystères de la prédestination, de
la grâce, et aussi de la· volonté salvifique universelle il faut lire
surtout les grands théologiens (pii furent en même temps de grands
contemplatifs
On saisit de mieux en mieux pourquoi, dans la nuit passive de
l’esprit, dont parlent les grands spirituels, surtout saint Jean de la
Croix, la lumière du don d’intelligence éloigne de plus en plus la
fausse clarté des combinaisons éclectiques, (pii restent à mi-côte,
pour nous mettre en présence du vrai mystère sans diminuer son élé
vation. On saisit enfin pourquoi Sainte Thérèse disait: «J’aÀ d'au­
tant plus de dévotion a tu- mystères qu'ils sont plus obscurs» de
cette obscurité translumineuse, (pii fait pressentir ce qu’est l’objet
même de la contemplation des bienheureux. On saisit surtout de
mieux en mieux (pie ce qu’il y a de plus obscur en ces mystères est
ce qu’il y a de plus divin, de plus élevé, de plus aimable, et si l’on
ne peut encore y adhérer par la vision, un y adhère pa-r la foi et
l’amour...
Le mystère, dont il est ici question, celui d’où procède le prin­
cipe de l’origine du meilleur et auquel ce principe nous conduit, est
le mystère incompréhensible de l’amour de prédilection de Dieu.
«Nul être créé ne serait meilleur qu’un autre, s’il n’était plus aimé
de Dieu», Ia, q. 20, a. 3; «Quid habes quod non accepisti?». 1 Cor.,
iv, 7. — « Elegit nos (Deus) in ipso (Christo) ante constitutionem
mundi, ut essemus sancti et immaculati in conspectu ejus in c.haritate, <pii prædestinavit nos in adoptionem liliorum per Jesum Chri­
stum in ipsum, secundum propositum voluntatis suæ, in laudem
gloriæ gratia· suae, in qua gratificavit nos in dilecto Filio suo».
1 On avait l’impression de ce que doit être l’esprit de la théologie en enten­
dant il j’ a quelques années encore dans l’université où il enseignait un vieux
théologien des Asturies, le I*. N. del Prado, dont le coup d’aile rappelait par­
fois celui des aigles de son pays natal. C’était un métaphysicien de valeur, qui
voyait tout le traité de Deo uno en ce principe: « En Dieu seul l’essence et
l’existence sont identiques ». C’était aussi un homme de grande foi, qui avait
l’habitude de faire oraison avant de donner son cours. La documentation ma­
térielle pouvait n’y être pas toujours très complète; ce n’est pas cela qu’on
allait lui demander; mais il avait l’esprit de la théologie, qu’il estimait grande­
ment. bien tjii’ll considérât la foi comme très supérieure, il comprenait que la
théologie était ordonnée ù la contemplation des mystères, et 11 avait une telle
joie à expliquer la Somme Thiolaglque de St. Thomas, où il trouvait toujours
des principes plus élevés, plus compréhensifs et plus simples, qu’il n’auralt
l>eut-être pas été fâché de vivre encore cent ou deux cents ans ici-bas pour
l’expliquer aux générations d’étudiants. C’était un théologien contemplatif, qui
savait que l’esprit de la théologie se puise dans la prière, dans la psalmodie,
l’oraison, plus que dans une documentation qui juxtajiose les textes des maîtres
sans les éclairer par les prineli>es supérieurs, que ces Maîtres ont formulés. Ces
principes, il ne se lassait pas de les redire, ils étaient les h it motiva de son
enseignement.

iu:< d'in latio : m: ριηνγιριο pi:.eojle< τι<»'.ρ

Ephes., I, I: «C’est en lui qu’il nous a élus dès avant la création
du monde, pour que nous soyons saints et irrépréhensibles devint
lui, nous ayant, dans son amour1, prédestinés à être «es fils adoptif
*
en Jésus Christ, selon sa libre volonté, en faisant ainsi éclater la
gloire de sa grâce, par laquelle il nous a rendus agréables Λ ses yeux
en son Fils bien aimé». On comprend (pieces mots « in laudem gloriagratiæ suæ» «en faisant éclater la gloire de sa grâce» fassent la
joie des contemplatifs, ils expriment avec une extraordinaire magni
licence le principe de. prédilection qui domine évidemment toutes les
questions de la grâce habituelle et actuelle a tons ses degrés.
1 Comme le remarquent l>eaucoup d’interprètes, bien que la Vulgate ait
joint les mots « in caritate » au verset 1, il parait préférable (h traduire ainsi
le grec de Saint Paul.

III.
DE FUNDAMENTO

CRATIAE

SUPREMO

SUFFICIENTIS

ET

DISTINCTIONIS

CRATIAE

EFFICACIS

(Ad modum recapitulationis rursus typis mandamus articulum in lingua gallica
publicatum in Revue Thomiste, mense maii 1937).
Omnia qutreumque voluit Deus, fecit.
(Ps. cxxxiv, U).
Deus impossibilia non jubet.
(S. August, et Cone. Trid., sess. VI, cap. 11).

Nous avons traité ce sujet dans un livre paru en 1936: La
Prédestination des saints et la grâce; cf. surtout p. 257-264;
341 350; 141-144. Nous voudrions ici insister sur un principe supé­
rieur admis par tous les théologiens et dans lequel les thomistes
voient le fondement suprême de la distinction des deux grâces suffi
santé et efficace.
Il est certain, d’après la Révélation, que bien des
grâces actuelles accordées par Dieu ne produisent pas l’effet (du moins
tout l’effet) auquel elles sont ordonnées, tandis que d’autres le pro­
duisent. Les premières sont appelées suffisantes, et purement suffi­
santes, elles donnent le pouvoir de bien agir, sans porter efficacement
à l’action même; l’homme résiste â leur attrait: leur existence est
absolument certaine, quoi qu’en aient dit les jansénistes : sans elles.
Dieu commanderait l'impossible, ce (pii serait contraire â sa miséri­
corde et â sa justice; de plus, sans elles, le péché serait inévitable;
il ne serait plus dès lors véritablement un péché et ne pourrait par
suite être justement puni par Dieu. En ce sens nous disons que Judas
avant de pécher, pouvait réellement hic et nunc éviter la faute qu’il
a commise, de même le mauvais larron avant d’expirer près de Notre
Seigneur.
Les autres grèves actuelles, dites efficace, ne font pas seulement
que nous puissions réellement observer les préceptes, mais elles nous
les font observer de fait. comme il arriva pour le bon larron par oppo­
sition à l'autre. L’existence de la grâce actuelle efficace est affirmée
en de nombreux passages de l’Ecriture, par exemple, Ezéchiel, xxxvi,
27: «Je vous donnerai un cœur nouveau, et je mettrai en vous un
esprit nouveau: j’ôterai de votre corps le cœur de pierre et je vous
donnerai un cœur de chair. Je mettrai mon esprit en vous ct je ferai
que vous suivez mes ordonnances ct que vous observiez et pratiquiez
mes lois ». Dans le Ps. cxxxtv, 6. il est dit : « Tout ce que Dieu veut. il
Le

Problème.

IHSTIN» i’IO GKATIÆ SUFFICIENTIS Ι7Γ GltATUE EFFICACIS

I

345

le fail », tout ce qu’il veut d’une façon non pas conditionnelle, mais
absolue, il le fait, même la conversion libre de l’homme, comme celle
du roi Assuérus, à la suite de la prière d’Esther (Est., xhi. 9; xiv,
13): «Alors Dieu changea la colère du roi en douceur n. (Ibid., xv.
11). L’infaillibilité et l’efficacité du décret de la volonté de Dieu sont
fondées manifestement dans ces textes sur sa toute-puissance et non
pas sur le consentement prévu du roi Assuérus. Il est dit de même
dans les Proverbes, xxi, 1 : «Le cour du roi est un cours d’eau dans
la main de Jahvé, il l'incline partout où il veut ». Item Eccli, xxxiu.
24-27. — Jésus dit aussi (Jean, x, 27): «Mes brebis entendent ma
voix, je les connais et clics me suivent. Je leur donne la vie éternelle,
et elles ne périront jamais, et personne ne les ravira· de ma main·».
Item (Jean, xvn, 12): «J’ai gardé ceux que vous m’avez donnés, et
aucun d’eux ne s'est perdu, sinon le fils de perdition, afin que l’Êcri
ture fût accomplie ».
Saint Paul écrit de même aux Philippiens, n. 13: « C’est Dieu
qui opère en nous le vouloir ct le faire selon son bon plaisir».
Le ΙΓ Concile d'Orange, contre les semi-pélagiens, cite plusieurs
de ces textes scripturaires et parle de l’efficacité de la grâce en ces
termes (Denz., 182): «Quoties bona agimus, Deus in nobis atque
nobiscum . ut operemur, operatur ». Il y a donc une grâce qui ne
donne pas seulement le pouvoir réel de bien agir (qui existe en celui
(pii pèche), mais qui est effectrix operationis, bien qu’elle n'exclue
pas notre libre coopération, mais la suscite et nous y porte.
Saint Augustin explique ces mêmes textes scripturaires en di­
sant: « Cor regis... occultissima ct efficacissima potestate convertit
et transtulit Deus ab indignatione ad lenitatem » (I ad Bonifa
tium, c. xx).
Aussi la grande majorité des anciens théologiens, les augusti
*
niens, les thomistes, les scotistes, ont-ils admis que la grâce dite
efficace est efficace par elle-même, parce (pie Dieu le veut, et non pas
parce (pie nous voulons qu'elle le soit, d’un consentement prévu par
la prescience divine. Dieu n'est pas seulement le spectateur de ce qui
distingue le juste du pécheur, il est l'auteur du salut. Ces anciens
théologiens se divisent sans doute secondairemeent sur la façon d'ex­
pliquer comment la grâce est efficace par elle-même; les uns recourent
â la motion divine dite prémotion physique, les autres â la délectation
victorieuse ou à un attrait semblable, mais tous admettent (pie la
grâce dite efficace est efficace par elle même.

Molina au contraire a soutenu qu’elle est efficace extrinsèque­
ment par notre consentement, lequel a été prévu par Dieu par la
science moyenne. Cette science moyenne a toujours été rejetée par
les thomistes, (pii lui reprochent de poser une passivité en Dieu A
l’égard de nos déterminations libres (futuribles, puis futures) et de
conduire au déterminisme des circonstances (du fait (pie, par l’exa
men de celles-ci, Dieu prévoirait infailliblement ce que l'homme choi­
sirait). Il y aurait ainsi l’être même et la bonté de la détermination

316

!>K XIPHEMO FUNDAMENTO DISTINCTIONIS

libre et salutaire de l’homme qui viendraient de lui et non de Dieu,
au sens du moins où Molina· a· écrit: «Auœili-o ecquali fieri potest ut
unus vocatorum convertatur et alius non. Imo auxilio minori potest
(piis adjutus resurgere, «piando alius majori non resurgit, durusque
perseverat1 ».
Les adversaires du molinisme disent à ce sujet: il y aurait ainsi
un bien, celui de la détermination libre salutaire, qui ne viendrait
pas de Dieu, source de tout bien. Comment dés lors maintenir cette
parole de Jésus: «Sans moi vous ne pouvez rien faire » dans l’ordre
du salut (Jean, xv, 5) et celle-ci «le saint Paul: «Qui est-ce qui te
distingue? Qu'as-tu que tu ne l'aies reçu? Et si tu l’as reçu, pour­
quoi te glorifies-tu. comme si tu ne l’avais pas reçu? (1 Cor., iv, 7).
Il arriverait en effet que de deux pécheurs placés dans les memes cir­
constances et également aidés par Dieu, l’un se convertirait et l’autre
pas; l’homme se discernerait lui-même et deviendrait meilleur qu'un
autre, sans être plus aidé par Dieu, san>s avoir plus reçu, contraire­
ment au texte de saint Paul.

Par ailleurs, les molinistes ne manquent pas de répondre: si.
pour bien agir effectivement, il faut, en plus de la grâce suffisante, la
grâce de soi efficace, la première donne-t-elle vraiment le pouvoir
réel d’agir?
Elle le donne, répondent les thomistes, s'il est vrai «pie la puissance
réelle d'agir est distincte de l'action même; s'il est vrai, comme le
disait Aristote contre les Mégariqnes (Mét., 1. ix. c. 3), «pie l'archi­
tecte qui ne construit pas actuellement a cependant le pouvoir réel
de le faire; (pie celui (pii est assis peut se lever, sans pouvoir en même
temps être assis et debout : s'il est vrai que l'homme qui dort a la
puissance réelle de voir; du fait «pi’actuellement il ne voit pas, il ne
s'ensuit pas qu'il soit aveugle. De plus, si le pécheur ne résistait pas
à la grâce suffisante, il recevrait la grâce efficace offerte dans la pré­
cédente, comme le fruit dans la Heur. S’il résiste, il mérite d'être
privé de ce nouveau secours.
On insiste en disan t que saint Thomas lui même n'a pas explici­
tement distingué la grâce de soi efficace et la grâce (pii donne seule­
ment le pouvoir de bien agir.
Il est facile de citer bien des textes du saint Docteur où il fait
cette distinction: par exemple In Ep. ad Ephes., c. 3, lect. 2: « Auxilium Dei duplex est : l'acultatcm dat Dens infundendo virtutem et
gratiam, per «pias efficitur homo potens et aptus ad operandum. Sed
ipsam operationem confert in quantum in nobis interius operatur mo­
vendo et instigando ad bonum..., in quantum virtus ejus operatur in
nobis velle et perficere pro bona voluntate». Item P II”', q. 109, a. 1
« Concordia. éd. Paris 187«, p. 51 et 505, et Index operis ad verbum·
ItcriHwm. l.esslus ajoute: «Non quod is qui acceptât sola libertate su.i
acceptet, sed quia < r sola libertate illud discrimen oriatur, ita ut non ex diverxitnte auxilii pnvvvnlentis ». (Dc gratia efficaci, c. 18, n. 7i

CKATEE SUFFICIENTIS ET GRATI .E EFFICACIS

347

a. 2, a. 9, a. 10; q. 113, a. 7, et 10 et alibi. Il dit aussi /n / Ep. ad
Tim., n, 6: « Christus est propitiatio pro peccatis nostris, pro ali
quibus efficaciter, pro omnibus sufficienter, quia pretium sanguinis
ejus est sufficiens ad salutem omnium, sed non habet efficaciam nisi
in electis, propter impedimentum». A cet impedimentum, Dieu re­
médie souvent, pas toujours. C’est là le mystère. « Deus nulli sub­
trahit debitum n (P. (p 23. a. 5, ad 3UI») ; u sufficiens auxilium
dat ad non peccandum » (IMP0, (p 100, a. 2. ad 2D‘). Quant â la grâce
efficace, «si elle est donnée à ce pécheur, c’est par miséricorde: si
elle est refusée à tel autre, c’est par justice» (IP IP', q. 2. a. 5,
ad P”).
Les thomistes expliquent ces textes en disant : toute grâce actuelle
qui est de soi efficace par rapport à un acte salutaire imparfait comme
l’attrition, est suffisante par rapport à un acte salutaire plus parfait,
corne la contrition’. C’est manifestement le sens de la doctrine de
saint Thomas, et selon lui : si l’homme résiste de fait à la grâce
qui donne le pouvoir «le bien agir, il mérite d’être privé de celle qui
le ferait bien agir effectivement3.
Mais saint Thomas n’a pas seulement distingué ces deux grâces,
il a assigné le fondement suprême de cette distinction.
La volonté divine antécédente et la volonté divine conséquente.

Les thomistes affirment communément (pie la distinction de la
grâce efficace et de la grâce suffisante se fonde, selon S. Thomas,
sur la distinction de la volonté conséquente et de la volonté anté­
cédente, exposée par lui (P. q. 19, a. 6, ad 1«‘L De la volonté dite
conséquente dérive la grâce efficace, et de la volonté antécédente la
grâce suffisante.
En cet endroit S. Thomas a écrit: « I oluntas comparatur ad res.
secundum quod in seipsis sunt, in seipsis autem sunt in particulari.
Unde simpliciter volumus aliquid, secundum quod volumus illud
consideratis omnibus circumstantiis particularibus, quod est ronw·
quenter velle... Et sic patet quod quidquid Deus simpliciter vult,
fit ». Ita dicitur in illud Ps. cxxxiv, (i: «Omnia quaecumque voluit
Deus, fecit ».
'
L'objet de la volonté est le bien: or le bien, à la différence du
vrai, est formellement, non pas dans l’esprit, mais dans les choses,
<pii n’existent (pie hic et nunc. Et donc nous voulons simpliciter.
purement et simplement, ce (pie nous voulons comme devant être
réalisé hic et nunc; c'est la volonté conséquente, (pii en Dieu est
toujours efficace, car tout ce (pie Dieu veut (de façon non condition
nolle), il le réalise.
’ Cf. Ai.vaukz, De Auxiliis, 1. III. disp. SO.
Gonet, Clypcus thom.. De
voluntate Dei, disp. I. η. 1 17.
Del Prado, De Gratia et Ubero arbitrio,
t. Ill, i>. 423.
a Cf. Ι·-Ι1·
.
*
q. 79. n. 3: « Dens proprio judicio lumen gratiæ non immittit
iliis, in quibus obstaculum Invenit ».

348

DE StJl'ItEMO FUNDAMENTO DISTINCTIONIS

Si, au contraire, la volonté se porte sur ce qui est bon en soi,
indépendamment des circonstances, non hic et mine, c’est la volonté
antécédente (on conditionnelle), qui, de soi et comme telle, n’est pas
efficace, puisque le bien, naturel ou surnaturel, facile ou difficile, ne
se réalise que hic cf mine. C’est pourquoi saint Thomas dit au même
endroit, quelques lignes plus haut: « Aliquid potest esse, in prima
sui consideratione, secundum quod absolute consideratur, bonum
vel malum, quod tamen prout cum aliquo adjuncto consideratur,
quæ est consequens consideratio ejus, e contrario se habet: sicut
hominem vivere est bonum... sed si addatur circa aliquem hominem,
quod sit homicida..., bonum est eum occidi ».
Ainsi le marchand pendant la tempête voudrait (au conditionnel)
conserver ses marchandises, mais il veut de fait les jeter à la mer
pour sauver sa vie
q. 6, a. 6). Ainsi encore Dieu veut antécédemment que tous les fruits de la terre arrivent à maturité, bien
qu’il permette pour un bien supérieur que tous n’y arrivent pas. De
même encore Dieu veut antécédcmmcnl (pie tous les hommes soient
sauvés, bien qu’il permette, en vue d’un bien supérieur, dont lui
seul est juge, le péché et la perte de plusieurs.
C’est pourquoi S. Thomas conclut ibidem: «Et sic patet quod
quidquid Deus simpliciter vult, fit, licet illud quod antecedenter
vult, non fiat·».
II reste pourtant que Dieu ne commande jamais l'impossible, et
que par volonté et par amour il rend l’observation de ses commun
dements possible ù tous, dans la mesure où ils sont connus et peu­
vent l’être. «Sufficiens auxilium dat ad non peccandum»,
q. 1(1(5, a. 2, ad 2in. Il donne même à chacun plus que n’exige la
stricte justice (I·, q. 21. a. 4). Ainsi saint Thomas concilie la volonté
divine antécédente, dont parle saint Jean Damascene, avec la toute
puissance qui ne saurait être oubliée.
Les principes suprêmes sur lesquels repose la distinction des deux vo­
lontés et des deux grâces.

Mais n’y a-t-il pas un principe plus élevé et plus simple d'où
dérive la distinction des deux volontés divine, l’une toujours efficace,
et l’autre conditionnelle, source de la grâce suffisante?
N’y a t-il pas un principe universellement reçu, d’où procèdent
la notion de volonté conséquente et celle de volonté antécédente,
que nous venons de rappeler, et qui les justifie dans une lumière
supérieure aux yeux de ceux qui les trouveraient contestables?
Ce principe est précisément celui sur lequel repose toute l’article
de saint Thomas que nous venons de citer tla, q. 19, a. 6): Il se
trouve énoncé dans le Psaume cxxxtv, (5. sous cette forme: « Omnia
quarmnque voluit Drus, fecit. Tout ce que Dieu veut (purement
et simplement d’une volonté non conditionnelle) il le réalise », c’est
la volonté dite conséquente, principe de la grâce de soi efficace. On
complète l'énoncé de ce principe en disant : << Xihil ( nim in ti'lo vcl
in terra fit. nisi quod ipse Deus aut propitius facit, aut fieri juste

GRATIÆ St FFICIENTIS ET GRATIÆ EFFICACIS

349

permittit ». — « Bien n’arrive sans que Dieu l’ait voulu, si c'est un
bien, sans que Dieu l’ait permis, si c’est un mal»’. Ce principe ainsi
formulé est universellement enseigné dans l'Église, et il montre
qu’il y a en Dieu une volonté conditionnelle, dite antécédente, qui
se porte sur un bien, dont, la privation est permise par Dieu pour
un bien supérieur; ainsi il permet (pie ses préceptes ici et là ne
soient pas observés, et il le permet pour ce bien supérieur (pii est
la manifestation de sa Miséricorde ou de sa Justice.
Il faut ajouter à ce principe cet autre universellement reçu lui
aussi, plusieurs fois rappelé par saint Augustin2 et cité par le Con­
cile de Trente, sess. VI, cap. 11, Deus impossibilia non jubet,
Dieu ne (-ominande jamais l’impossible: l’accomplissement de ses
préceptes est réellement possible, dans la mesure où ils peuvent
être connus. On voit par là que la volonté divine antécédente est
source d'une grâce suffisante, (pii rend l’accomplisesment des pré­
ceptes réellement possible, sans les faire accomplir hic et mine.
De ces deux principes révélés dérive, on le voit, la distinction
des deux volontés divines, l’une toujours efficace, dite conséquente,
l'autre conditionnelle et source de la grâce suffisante. C’est donc
le fondement suprême de la distinction des deux grâces dont nous
parlons.
Il n’y a pas d’exception au principe universel: « Omnia quarum
que voluit Deus, fecit ». Tout ce que Dieu veut (purement et simple
ment, de façon non conditionnelle) sfaccomplit, sans pour cela que
notre liberté soit violentée, car Dieu la meut fortiter et suaviter,
en Vactualisant au lieu de la détruire: il veut efficacement que nous
consentions librement , et nous consentons librement : la souveraine
efficacité de la causalité divine s’étend juqu’an mode libre de nos
actes (la, q. 19, a. 8).
Le principe suprême (pie nous venons d'invoquer est ainsi expli
que par saint Thomas (q. 19, a. G): «Comme la volonté divine est
la cause universalissime de toutes choses, il est impossible qu’elle
ne s’accomplisse pas», lorsqu'il s'agit d'une volonté non condition­
nelle. La raison en est qu’aucun agent créé ne peut agir sans le
concours de Dieu, ou défaillir sans sa permission, (cf. ibidem].
Et donc ce principe revient à dire ce qui est communément
enseigné dans l’Église : Nul bien n’arrive hic et aune (en tel homme
plutôt qu’en tel autre) sans que Dieu l’ait positivement et ef/ica
cernent voulu de toute éternité, et nul mal, nul péché n'arrive hic
cl mine (en tel homme plutôt qu’en tel autre) sans que Dieu l’ait
permis.
Ce principe est souvent énoncé sous cette forme plus simple:
«rien n’arrive sans que Dieu l'ait voulu, si c’est un bien, ou l’ait
J Cf. Concilium Ttisiacum, nnn. SCO. /’, /... t. 12G, col. 123; vide IIefkle, lli
xtoire des Conciles, tr. fr., I. IV, p. 197-229.
s Cf. S. Aüg.. De natura et r/ratia, c. 13, n. 50 (P. I,., H. 271): a Dons
liuposBlbtlla non juliot, sed Jubendo monet facere quod |>ors18 et petere quod
non jtossls ».

350

DE Si PHENO FI'NDAMENTO DISTINCTIONIS

permis, si c’est un mal». Il se trouve équivalememnt formulé dans
les conciles, par exemple dans le Concile de Trente (Denz. 816)
Beaucoup répètent ce principe des plus élevés et absolument uni­
versel, sans apercevoir ce qu’il contient; or il contient précisément,
comme nous venons de le voir, le fondement de la distinction des
deux grâces dont nous parlons, île la grâce de soi efficace. et de
la grâce dite purement suffisante à laquelle l’homme résiste, mais
à laquelle il ne résisterait pas, sans une permission divine.
C’est pour cela qu’au IX' siècle, pour terminer les longues discus­
sions relatives à l’opinion de Gotescale, et pour accorder aux évê­
ques august iniens ce qu’ils demandaient, tout en maintenant la
volonté salviliqne universelle et la responsabilité du pécheur, la
lettre synodale approuvée au Concile de Thnzey en 860, commençait
en ces termes :1
«lu calo et in terra omnia quacumque voluit Deus fecit. Nihil
enim in· cado vel in terra fit. nisi quod ipse aut propitius facit, aut
fieri juste permittit ».
C’est dire que tout bien, naturel ou surnaturel, facile ou dillicile,
initial ou final, vient de Dieu et qu’aucun péché n’arrive, et n’arrive
en tel homme plutôt qu’en tel autre sans une permission divine. Ce
principe extrêmement général contient évidemment d’innombrables
conséquences. Saint Thomas y a vu l’équivalent du principe de pré­
dilection, qu’il a ainsi formulé (P, q. 20, a. 3): « Cum amor Dei
sit causa bonitatis rerum, non esset aliquid alio melius, si Deus non
relict uni majus bonum quam alteri ». Nul ne serait meilleur qu’un
autre s’il n’était plus aimé et plus aidé par Dieu. C’est l’équivalent
de la parole de saint Paul : « Quis enim te discernitQuid autem
habes quod non accepistis » (I Cor. iv, 7).
Conséquences de ce principe.

Cette vérité est nu des fondements de Humilité chrétienne, qui
repose sur le dogme de la création e.r nihilo et sur celui de la néces­
sité de la grâce pour tout acte salutaire. Ce même principe de pré­
dilection contient virtuellement la doctrine de la prédestination gra­
tuite, car les mérites des élus étant V effet de leur prédestination
ne peuvent en être la cause, comme le montre bien saint Thomas
(Ie. q. 23, a. 5).
Cette grande vérité porte les saints, quand ils voient un criminel
monter sur l’échafaud, â se dire: si cet homme avait reçu toutes
les grâces que j’ai reçues, il aurait peut-être été moins infidèle (pie
moi; et si Dieu avait permis dans ma vie toutes les fautes qu’il a
i a Si quis dixerit, non esse in potestate hominis vins suas malas facere,
sed mala opera ita ut bona Deum operari, non permissive solum, sed etiam
proprie et per se, adeo ut sit proprius ejus opus n<m minus proditio Judie
quam vocatio Pauli, an. sit. »,
a Cf. P L.. t. < XXVI. coi. 12.3. <’f. D» nzingeh, ed. 17·, p. 115,
nota 2.

CKATl.i; SUFFICIENTIS ET GRATIÆ EFFICACIS

351

permises dans la sienne, c’est moi qui serais à sa place et lui à
la mienne.
Cette humilité des saints est manifestement la conséquence du
principe: « Rien n’arrive sans (pie Dieu l’ait voulu, si c’est un bien,
ou sans (pi’il l’ait permis, si c’est un mal. Nihil tit nisi quod ipse
Deus aut propitius facit ant fieri juste permittit».

Même tout ce qu’il y a d’être et d'action dans le péché, à côté
du désordre moral qu’il contient, tout cela provient de Dieu, cause
première de tout être et de toute action, comme le montre bien saint
Thomas (IMIM, q. 79, a. 2). La volonté divine ne peut vouloir, ni
directement ni indirectement, le désordre, qui est dans le péché
(ibidem, a. 1), la causalité divine ne peut le produire; ce désordre
est en dehors de son objet adéquat, plus encore (pie le son est en
dehors de l’objet de la vue. Comme nous ne pouvons voir le son.
Dieu ne peut être cause du désordre qui est dans le péché, mais il
est cause de l’être et de l’action qui sont en lui. 11 n’y a rien de
plus précis et de plus pécisif, si l’on peut dire, que l’objet formel
d’une puissance1. Ainsi, quoique le bien et le vrai ne soient pas réel­
lement distincts dans une réalité, l'intelligence atteint seulement
celle-ci comme vraie, et la volonté l'atteint seulement comme bien.
De même encore, en notre organisme, l’effet de la pesanteur ne sau­
rait se confondre avec veux de l'électricité ou de la chaleur: chacune
de ces causes produit en nous son effet propre, et non pas celui des
autres. Ainsi Dieu, dans le péché, est cause de l'être et de l'action,
mais non pas du désordre moral.
Ainsi se vérifie encore le principe: rien de réel n’arrive que Dieu
ne l’ait voulu, et rien de mal que Dieu ne l’ait permis.
On voit ainsi que la théologie ne doit pas seulement travailler à
déduire des conclusions nouvelles en descendant des principes, mais
qu’elle doit aussi remonter aux principes premiers de la foi. pour
éclairer les conclusions (pii ne paraissent pas certaines à ceux (pii ne
voient pas leur lien avec les vérités premières.

Pour en revenir à la distinction de la grâce de soi eflicace et
de la grâce sullisante, il faut dire d’après le principe commune
ment reçu que nous venons de rappeler: Si de deux pécheurs, placés
dans les mêmes circonstances, comme le furent les deux larrons (pii
moulurent près de Notre-Seigneur, l'un se convertit, c’est (pie Dieu
l’avait efficacement voulu de toute éternité pour le sauver, et si
l'autre persévère dans l’impénitence, cela n’arrive pas sans (pie Dieu
l’ait justement permis.
» D’où l’expression thêologique: « causali tas divina requisita ad actum
phvslriim peecati pricscindit omnino a malitia ».

.352

DE SIPBEMO FUNDAMENTO DISTINCTIONIS

ΓΙ est clair que si l’un de ces deux pécheurs se convertit, c’est
par suite d'une miséricorde spéciale, (pii le fait mériter avant de
mourir, et (pii ensuite couronnera ses dons en Je récompensant.
Mais si un juste depuis sa première justification par le baptême ne
pèche jamais mortellement, c’est là l’effet d’une bonté encore plus
grande de Dieu, (pii l’a ainsi efficacement conservé dans le bien,
alors (pi’il aurait pu permettre sa chute. Cette simple remarque
montre la gratuité de la prédestination.

Tels sont manifestement les principes suprêmes de la distinction
de la grâce de soi efficace, qui fait bien agir, et de la grâce suf­
fisante, (pii donne le pouvoir de bien agir. Si l’homme résiste à
celle-ci, avons-nous dit, il mérite d’être privé de l’autre, (pii était
offerte dans la précédente comme le fruit dans la Heur. La résistance
ou le péché tombe sur la grâce suffisante, comme la grêle sur un
arbre en fleur qui promettait beaucoup de fruits. Souvent le Sei­
gneur, en sa miséricorde, relève les pécheurs; mais il ne les relève
pas toujours; c’est là le mystère.
Molina ,en refusant d'admettre (pie la grâce dite efficace le soit
intrinsèquement ou par elle-même, a soutenu qu’elle l’est seulement
par notre consentement prévu de tome éternité par la science moyen­
ne. Il y a ainsi un bien, celui de notre détermination libre, salutaire,
(pii arrive sans (pie Dieu l’ait efficacement voulu, contrairement au
principe: «Omnia· quæcumque voluit Deus fecit; nihil tit nisi (piod
ipse aut propitius facit aut fieri juste permittit».
Cependant Molina cherche à maintenir ce principe universelle­
ment reçu, mais il ne parvient à le conserver que de façon indirecte
et e.rtvinsèquc en disant : Dieu de toute éternité a vu par la science
moyenne que, si Pierre était placé en telles circonstances avec telle
grâce suffisante, il se convertirait de fait, et ensuite, comme il avait
dessein de le sauver, il a voulu le placer en ces circonstances favo­
rables, plutôt qu’en d’autres où il se serait perdu.
Ainsi le principe suprême que nous avons invoqué, comme celui
de prédilection, est frappé de relativité; il n’est plus intrinsèquement vrai par lui-même, mais seulement à raison des circonstances
extrinsèques à la détermination salutaire.
Il reste en effet pour Molina, contrairement au principe de pré­
dilection, que de deux pécheurs, placés dans les mêmes circonstances
et également aidés par Dieu, l’un parfois se convertit et l’autre non.
«Auxilio æquali imo minori potest (piis adjutus resurgere, (piando
alius majori non resurgit, durusque perseverat’». L’un des deux se
convertit, sans avoir plus reçu, contrairement, semble-t-il, à la pa­
role de saint Paul: «Qui est-ce qui te distingue? Qu'as tu que tu ne
Caies reçu? » (I Cor., iv, 7).
' Moi.isa,

Concordia, (kl. Parts, 1876, p. 51, 565.

353

CKATI.i; SUFFICIENTIS ET GRATI.E EFFICACIS

La difficulté.

Il reste l’objection que se fait saint Paul lui-même (Rom.,
ix, 19): «Tu me diras: De quoi donc Dieu se plaint-il encore?
Car qui peut s’opposer à ea
* volonté? ». On sait la réponse de
Γ Apôtre: Dieu peut, sans être injuste, préférer qui il veut (Rom.,
ix, 14-21), et l’hymne à la divine sagesse dont les desseins sont im­
pénétrables: «O altitudo divitiarum sapientiae et scientiæ Dei! quam
incomprehensibilia sunt judicia ejus et investigabiles viæ ejus.
Quis consiliarius ejus fuit? Aut quis prior dedit illi et retribuetur
ei: qui lui a donné le premier, pour qu'il ait à recevoir en retour?»
(Ibid., xi, 33-36).
S. Augustin fait la même réponse: «Quare hunc trahat et ilium
non trahat, noli velle dijudicare, si nos vis errare»3.
Saint Thomas ajoute: la prédestination ne peut avoir pour cause
les mérites des élus, puisque ceux-ci sont les effets de la prédesti
nation, qui par suite est gratuite ou dépend du bon plaisir divin
(P, q. 23, a. 5).
Il n’est pas rare qu’on veuille répondre à la difficulté susdite
plus clairement que saint Paul, que saint Augustin et que saint Tho­
mas; mais conserve-t-on le sens du mystère en cherchant en lui une
clarté inférieure qu’il ne comporte pas. De ce point de vue. on revient
bon gré mal gré à la position de Molina, lorqu’on écrit comme on
l’a fait récemment: «Le mystère de la Prédestination, le voici:
Puisque Dieu de toute éternité savait que Judas ne profiterait pas
des grâces suffisantes qu’il voulait lui donner, pourquoi n’a-t-il pas
voulu lui donner, comme il l’a fait pour le bon larron, des grâces
auxquelles il savait qu’il aurait correspondu?».
C’est bien ainsi que parlent les molinistes et cela suppose, qu’on
le veuille ou non, la théorie de la science moyenne, qui pose une
ssivité dans la prescience à l’egard de la determination libre que
prendrait l’homme, s’il était posé en telles circonstances, et qu’tZ
prendra, s’il y est posé de fait. C'est le dilemme: Dieu déterminant
ou déterminé, pas de milieu.
Si l’on veut au contraire conserver le principe communément
reçu : « rien n’arrive que Dieu ne l’ait efficacement voulu si c'est
un bien', et qu’il ne l'ait permis, si c'est un main, il ne suffit pas
de dire comme dans la formule qui vient d’être citée: «Dieu savait
ce qui allait arriver, (pie le bon larron consentirait â la grâce suffi­
sante et que Judas y résisterait». Il faut dire: Dans un cas, Dieu
a· permis Pim pénitence finale de Judas (s’il ne l’avait pas permise,
elle ne serait pas arrivée, et Dieu n’aurait pas pu la prévoir infailli
blement) et il ne l’aurait pas permise, s’il avait voulu efficacement
sauver Judas. Dans l’autre cas, Dieu a efficacement voulu la con<

ΒΛ

2 In Joannem, Tract. 26.
•?X — Garriooü-Laoumg· -

Oral la

7

351

PE SUPKEMO FUNDAMENTO DISTINCTIONIS

version du bon larron, parce qu’il voulait efficacement le sauver
(prédestination gratuite à la gloire) *.
Voilà ce qui découle des principes communément admis.
Si un bien, qui devrait arriver, n’arrive pas (comme la conversion
de .Judas), on doit conclure «pie Dieu n’avait pas efficacement voulu
qu’il arrivât de fait, quoiqu’il ait voulu (volonté antécédente) qu’il
puisse arriver, et que Judas ait la puissance réelle de se convertir,
sans pourtant se convertir de fait. (Ainsi celui qui dort et de fait
ne voit pas, a la puissance réelle de voir).
Si au contraire un bien arrive de fait (comme la conversion de
Pierre), il faut conclure (pie Dieu avait de toute éternité efficacement
voulu (volonté conséquente) qu'il arrivât de fait, et qu’il arrivât en
Pierre plutôt qu’en Judas2.
Il suit de lâ (pie nul ne serait meilleur qu'un autre (toutes choses
égales d'ailleurs), s’il n’était plus aimé efficacement et plus aidé
(volonté conséquente) par Dieu; quoique l’autre (moins aimé) ait
évidemment pu recevoir et ait souvent reçu en d’autres circonstances
de plus grandes grâces; ainsi Judas reçut la grâce de l’apostolat que
beaucoup d’élus ne reçurent jamais.
Et donc nul ne serait meilleur qu’un autre, s’il n’était plus aimé
par Dieu, de volonté conséquente; c’est le sens de la prédilection
divine (pii fonde la prédestination (cf. S. Thomas, la, q. 23, a. 4).
Ban nez ne dit rien de plus (pie saint Thomas et l'on voit <pie la
dénomination de bannézianisme pour designer le thomisme classique
‘ On a récemment reproché aux thomistes de poser une succession en
Dieu, du fait qu’ils admettent la prédestination ante prœvisa merita. Il est
clair qu’ils n’admettent aucune succession en Dieu, puisqu’ils ne reconnaissent
en lui qu’un seul acte de volonté, par lequel Dieu veut efficacement les mérites
des élus, pour les sauver. Comme le dit saint Thomas, I», q. 19. a. 5: « Dcus
non propter hoc vult hoc (il n’y a pas deux actes), sed vult hoe esse propter
hoc ■». Il veut efficacement les mérites des élus pour leur salut efficacement
voulu.
* principe de prédilection: «nul ne serait meilleur qu’un autre, s’il
14
n’était plus aimé par Dieu » fait manifestement abstraction de toute succession
terni Hirelie.
- Il est clair que le canon du Concile de Trente: « liberum arbitrium a
Deo motum et excitatum potest dissentire sl velit » n’est pas une condamna­
tion de la doctrine de la grâce de soi efficace·, à la rédaction de ce canon
collaborèrent le thomiste Dominique Soto et plusieurs augustlnlens qui admet­
taient précisément l'efficacité intrinsèque de la grâce, (’elle-cl, loin de vio­
lenter notre liberté, l’actualise, et laisse subsister la puissance de résister mais
non pas la résistance actuelle. C’est ce qu’a dit saint Thomas par exemple
1MI·®, q. 10, a. 4, ad .‘{,n et en beaucoup d’autres endroits. Nul ne peut être
en même temps assis et debout, mais celui qui est assis a la puissance réelle
de se lever, de même celui qui choisit tel bien particulier a la puissance réelle
de le refuser librement. La puissance réelle est distincte de l’acte, la puissance
de résister distincte de la résistance actuelle. Dans son livre De Gratia, To­
rino, 191.’’. Mgr. P. Parente, p. 199 confond le sens divisé de Calvin avec celui
des Thomistes. Calvin disait : xows la grftee efficace ne reste pas la puissance
ad oppositum, elle ne reparaît qu’ensuite. Mais les Thomistes ne disent rien
de pareil. Mgr. Parente propose une solution intermédiaire entre le thomisme
et le molinisme, il oublié qu’il n’y a pas de milieu possible entre ces 2 pro­
positions contradictoires-. Dieu connaît les futuribles libres aut ante aut non
ante decretum suum. Dieu est déterminant ou déterminé, pas de milieu.

GllATLE HlFFiCIENTiS CT GRATIÆ EFFICACIS

355

n’est (|ΐΓιιικ· mauvaise plaisanterie, comme le montre le P. N. del
Prado, De (Iratia, 1907, t. ni, p. 127-467: Utrum Hannezian/.<<///us frit
rera comadia a Molinistis inventa. Molina parlait plus franchement
et reconnaissait que sa doctrine «’était pas celle de S. Thomas.
Quant ù la réprobation négative, elle consiste précisément selon
saint Thomas dans la permission divine des péchés, qui de fait ne
seront pas remis et surtout du péché d’împénitence finale
*.
On ne peut répondre à cela, comme on l’a fait dernièrement, que
la permission du péché est commune à l’égard des réprouvés et. des
élus; il est clair qu’il s’agit ici de la volonté de permettre le péché
qui ne sera pas remis-.
Conclusion.

On voit dès lors (pie le fondement suprême de la distinction
de la grâce de soi efficace et de la grâce suffisante, comme celle
de la volonté divine conséquente et de la volonté antécédente,
se trouve en ces deux principes: « Rien n’arrive que Dieu ne l’ait
efficacement voulu si c’est un bien, que Dieu ne l’ait permis, si c’est
un mal ». — « Dieu ne commande jamais l’impossible, mais rend
l’accomplissement de ses préceptes réellement possible, quand ils
obligent et dans la mesure où ils obligent et où ils peuvent être
connus».
γ, ·'
Si l’on pèse le sens vrai de chacun des termes de ces deux principes,
et surtout l’opposition qu’il y a entre efficacement voulu et permis, on
voit qu’il y a une distinction réelle entre la grâce efficace, suite de la
volonté intrinsèquement efficace de Dieu, et la grâce simplement suffi­
sante, suite de la volonté antécédente et accompagnée de la permission
divine du péché. Dans le premier cas, Dieu donne d'agir librement
et de façon salutaire. Dans le second cas il donne la puissance réelle
d'agir, mais non pas d’agir effectivement. Dans la grâce suffisante,
on ne saurait trop le redire, est offerte la grâce efficace, comme le
fruit dans la fleur, comme l’acte dans la puissance, mais si l’on
résiste ù la grâce suffisante on mérite d’être privé du secours efficace,
qu’on aurait reçu sans cette résistance.
Il y a lâ certes un très grand mystère, comme le dit saint Paul
(Rom., ix, 14-2-1, xi, 33-36). Il rappelle que Dieu peut, sans être
injuste, préférer (pii il veut: personne ne lui a donné le premier,
pour qu’il ait à recevoir en retour: «O altitudo divitiarum sapien» I», q. 2::. a. 3: « Reprobatio includit voluntatem permittendi aliquem ca­
dere in rulpain (réprobation négative) et inferendi damnationis poenam pro
culpa » (réprobation positive).
- On ne innit dire non pins: Dieu n’est pas cause du i>écbé, et pourtant
Il le prévoit Infalllblement : done 11 i*
ut prévoir infailliblement l’acte salutaire,
sans en être cause.
Il est clair que rien de j»osltlf ne peut exister en dehors «le Dieu sans
avoir un rapport de causalité ou de dépendance vis-à-vis «le lui. Dieu est ainsi
cause de tout l’être et «le toute la bonté do l’acte bon ; il est cause aussi de
l'Ctre de l'acte mauvais, mais non pas du désordre de celui-ci. Ce désordre est
seulement permis, et c’est dans son décret permissif que Dieu le connaît.

35θ

DE SUPHEMO FUNDAMENTO DISTINCTIONIS

tiæ et scientiæ Dei!... Quis consiliarius ejus fuit? Aut quis prior
dedit illi, et retribuetur ei? ».
Ce qui est manifeste en ce clair-obscur, c’est que la. question ici
posée est celle de l'intime conciliation dans V éminence de la Déité.
de Γ infinie justice, de l’infinie miséricorde et de la suprême liberté.
Si la grâce de la persévérance est accordée â celui-ci, c’est par l’in·
finie miséricorde, si elle n’est pas accordée à cet autre, c’est par
une juste punition de ses fautes. Chacune de ces perfections divines
est infinie, et leur intime conciliation dans l’éminence de la Déité
ou vie intime de Dieu ne peut être vue que si l’on voit immédiate­
ment l’essence divine.
Les principes que nous venons d’énoncer et qui s’équilibrent l’un
l’autre, nous font pressentir où se trouve le sommet vers lequel ils
convergent, mais ce sommet nous reste caché. Au ciel seulement nous
verrons l’intime conciliation de ces deux principes: « Omnia qua­
cumque voluit Deus, fecit», Ps. 134, 6. — «Deus impossibilia non
jubet». Celui qui reçoit de Dieu la puissance réelle d’observer les
préceptes ne les observe pas toujours de fait. S’il les observe, il est
en cela meilleur évidemment. C’est un signe qu’il a plus reçu.
11 faut donc conclure avec Bossuet: «Apprenons â captiver notre
intelligence, pour confesser ces deux grâces (suffisante et efficace).
dont l’une laisse la volonté sans excuse devant Dieu, et l’autre ne
lui permet pas de se glorifier en elle-même 1 ».
La grâce suffisante nous laisse sans excuse devant Dieu ; pour­
quoi? Parce (pie, nous l'avons dit, en elle la grâce efficace nous est
offerte; mais du fait (pie l'homme résiste à cette prévenance divine,
il mérite d’être privé du secours efficace qui lui était virtuellement
offert. La résistance à la grâce est un mal, qui ne vient (pie de nous:
la non résistance est un bien, qui n’arriverait pas hic et nunc, si
Dieu ne l’avait voulu de toute éternité d’une volonté conséquente
ou efficace.
Mais, pour bien entendre cette doctrine, il faut éviter plusieurs
confusion fréquentes chez ceux (pii en lisent l’exposé pour la pre­
mière fois. Ce serait une erreur de penser (pie les uns ne reçoivent
que des grâces efficaces et les autres que des grâces suffisantes. Nous
recevons tous ces deux sortes de secours. Même ceux (pii sont en état
de péché mortel reçoivent de temps en temps une grâce efficace pour
faire un acte de foi, un acte d’espérance; mais souvent aussi ils
résistent â la grâce suffisante (pii les incline vers la conversion. Les
bons serviteurs de Dieu reçoivent souvent des grâces suffisantes,
auxquelles ils ne résistent pas, et (pii sont suivies de grâces efficaces.
Il faut aussi bien considérer les divers degrés de grâce suffisante.
Tout d'abord, la grâce suffisante est loin d’être toujours stérile, ou
purement suffisante; elle est stérilisée par notre résistance; mais, si
celle-ci ne se produit pas, la grâce suffisante, suivie du secours effi1 Bossuet, Œuvres complètes. Paris. 1SI5, t. 1, p. G14 (opuscule), et index
général «le ses œuvres, au mot <)>'Acc. — Item La Défense de la Tradition,
I. XI. cl». 19 à 27.

GRATIÆ SUFFICIENTIS CT GRATIÆ EFFICACIS

«504

cuce, fructifie, comme la fleur, qui, sous le rayonnement du soleil,
produit le fruit qu’elle doit donner.
Les grâces suffisantes sont du reste très variées; il y a d’abord
les grâces extérieures, comme celle de la. prédication évangélique,
celle du bon exemple, d'une bonne direction; il y a ensuite la grâce
intérieure habituelle ou sanctifiante, reçue au baptême, (pii donne
le pouvoir radical d’agir de façon méritoire; il y a les vertus infuses
et les dons du Saint-Esprit, (pii sont autant de principes qui donnent
Je pouvoir prochain d’agir surnaturellement ; il y a les grâces inté­
rieures actuelles, grâces de lumière qui donnent une bonne pensée,
grâces d’attrait (pii donnent un bon mouvement, lequel incline vers
le bon consentement salutaire, sans nous le faire encore produire*.
("est ainsi (pie nous avons dit plus haut : la grâce (pii produit effica­
cement en nous l'attrition est suffisante par rapport à la contrition.
La grâce suffisante, (pii rend possible l'accomplissement du devoir,
peut donc aller très loin dans l’ordre de cette possibilité réelle. Mais
si loin qu’elle aille en cet ordre du pouvoir prochain de produire
tel acte salutaire, par exemple la contrition, elle reste distincte de
la grâce efficace, qui nous fera produire librement hic et nunc cet
acte de contrition. Celui-ci ne se produirait pas de fait, s'il n’avait
été voulu éternellement par la volonté conséquente de Dieu-.
Quand ou lit l’exposé de cette doctrine, il arrive souvent qu’on
ne remarque pas assez jusqu'où va en nous la grâce suffisante. Quel­
quefois elle nous presse instamment de ne pas résister à une volonté
de Dieu, manifestée â plusieurs reprises par un supérieur ou par
notre directeur spirituel. 11 arrive que pendant un an, deux aus et
plus, toutes les circonstances viennent confirmer ce (pii nous est
ainsi demandé au nom de Dieu; et pourtant l'âme continue â se
laisser tromper par son amour-propre et par l’ennemi du bien; elle
résiste pendant des mois et des mois à la lumière, malgré toutes
les prières qu’on fait pour elle, malgré les messes célébrées à son
intention, (’es prières et ces messes lui obtiennent des grâces de
lumière, qui produisent en elle de bonnes pensées, des grâces d’at­
trait, (pii produisent de bons mouvements passagers, mais ces grâces
suffisantes se heurtent â la résistance, (pii pourrait arriver jusqu’à
l’endurcissement du cœur. Alors se réalise ce (pii est dit dans l'Apo­
calypse, in. 19: «Ego quos amo, arguo et castigo. Æinulare ergo,
1 L·· Père Norbert del Prado expose bien ces divers degrés de grâce suf­
fisante dans son grand ouvrage De Gratta et Libero arbitrio, Fribourg, 1907,
t. II. p. 5 à 23. On volt par ce qui est dit en ces pages que la grâce qui est
de .soi efficace par rapi>ort à l'acte imparfait, est suffisante par rapport Λ
un acte plus parfait qui doit suivre. Le secours qui porte efficacement Λ une
bonne pensée, est suffisant pour un bon mouvement de volonté: celui qui produit
en nous ce bon mouvement est. sufficant par rapport au bon consentement.
- Nous avons montré ailleurs, l.a Prédestination des saints et la yrAce,
p. 3S7-3S9, que les thomistes Gonzales, Bancel, Guillermln. qui ont accordé le
plus |tossible à la grâce suffisante, ont maintenu ce f>olnt de doctrine, qui dans
le thomisme est essentiel: S, Thomas dit. I», q. 19. a. -1 : « Effectus determinati
ab infinita Del fierfectlone procedunt secundum determinationem voluntatis et
intellectus ipsius». Voilà le décret divin; cette terminologie, on le volt, est
bien antérieure â Duns Scot, quoi qu’en disent plusieurs aujourd'hui.

358

DE SUPKE.xrO FENDAMENTO PRÆ'DICT.E DISTINCTIONiS

et pœnitentiam age. Ecce sto ad ostium, et pulso: si quis audierit
vocem meant et aperuerit milii januam, intrabo ad illum et cœnabo
cum illo et ipse mecum ».
«Voici que je me tiens â la porte et je frappe», dit le Seigneur.
L'âme souvent résiste; elle le fait par elle-même, le mal ne vient
que d’elle. Quand elle cesse de résister, et qu’au moins elle écoute
celui qui frappe, c’est déjà Lui, le Seigneur, qui lui donne d’écouter
docilement; et, si elle cesse vraiment de résister, elle sera conduite
de grâce en grâce jusqu’à l’intimité divine.
Si elle cesse de résister, la grâce efficace lui sera donnée de plus
en plus suave et forte; suaviter at fortiter, elle pénétrera peu à peu
sa volonté, comme la chaleur bienfaisante pénètre peu â peu un
un corps froid, durci par la gelée. Alors l’âme verra de mieux en
mieux (pie la résistance- venait d’elle uniquement ; que la non-résis­
tance est déjà un bien qui vient de l’Auteur de tout bien, et qu’il
faut la lui demander par cette prière que dit tous les jours le prêtre
à la messe, avant la communion, prière par laquelle il demande la
grâce efficace qui porte au bien : « Domine, fac me luis semper inhae­
rere mandatis et a te nunquam separari permittas. Seigneur, faites
(pie non seulement je puisse observer vos commandements, mais (pie
je les observe de fait, et ne permettez pas que je me sépare jamais
de vous ».
Il est sûr «pie celui (pii observe de fait les commandements est
meilleur (pie celui (pii. pouvant réellement les observer, ne les observe
pas; celui qui est ainsi rendu meilleur doit en remercier la souve
raine bonté. La distinction des deux secours, suffisant et efficace,
dont nous venons de parler, est un fondement de l’action de grâces
(pii doit durer éternellement. Comme le dit saint Augustin, à plu­
sieurs reprises, dans le De praedestinatione sanctorum, les élus chan­
teront éternellement la Miséricorde de Dieu et verront comment cette
infinie Miséricorde se concilie parfaitement avec l’infinie Justice et
la souveraine Liberté l.
’ La théologie de l’avenir fera-t-elle beaucoup de découvertes en cette que­
stion? Nous en doutons fort; ce problème a été examiné depuis des siècles par
les plus grands esprits. En tout cas, la théologie de l’avenir devra toujours
tenir compte du principe suprême: « Omnia quœoumque voluit Deus, fecit s
(l’s. cxxxiv, (J). — Nihil enim in calo vel in terra fit, nisi quod ipse Deus
propitius facit, aut fieri juste permittit. La cause première du mal est certes
en nous; la déficience provient de la defect fbllité; mais elle ne se produirait
pas. sans la permission divine du mal, qui est permis par Dieu j>our un bien
eupérlenr, dont lui seul est juge. Dieu reste cause première et tin ultime de
tout bien, sans aucune exception. Rien de iiositif et de bon ne ]>eut exister en
dehors de Dieu sans un rapjxirt de causalité ou de dépendance h l’égard de
Dieu, autrement les preuves mêmes de son existence (fondées sur ce rapport
de causalité) sont, compromises. Dieu est très certainement, selon la raison et
selon la foi, l’auteur de tout bien sans aucune exception.

DE

COMŒDIA

BANNEZIANA ET RECENTI

SYNCRETISMO

Quand on pense au renouveau des études thomistes depuis un
siècle, on ne peut oublier les grands noms des Jésuites éminents
Kleutgen, Cornoldi, Liberatore, plus près de nous Louis Billot,
G. Mattiussi, qui ont admirablement travaillé toute leur vie pour
ramener les esprits à l’intelligence des œuvres de saint Thomas. Ils
ont été de grands admirateurs, souvent des interprètes pénétrants
du Docteur angélique. On verra au ciel qu’il a parmi les fils de saint
Ignace de très grands amis. Sincèrement, nous avons une joie par
tien Hère à le dire l.
On regrette de ne pas trouver la même élévation d'esprit chez
plusieurs auteurs qui, depuis quelques années appellent de plus, en
plus les vrais thomistes des bannéziens; mauvaise plaisanterie, à
laquelle les meilleurs théologiens de la Compagnie ne s'abaisse­
raient pas.
Cette dénomination de bannéziens pour désigner les vrais tho­
mistes est même adoptée par certains auteurs comme si c’était un
terme reçu.
Cela nous rappelle le chapitre «De Comœdia banneziana» qui
se trouve dans l’ouvrage du Père N. del Prado, O. P.: De gratia et
libero arbitrio, Fribourg (Suisse). 1907, t. III, p. 427-467.
Cet ouvrage, épuisé depuis plusieurs années, se vendait avant
la dernière guerre six mille lire, assure-t-on, et doit se vendre plus
encore aujourd’hui. En ce chapitre, l’auteur, p. 457 ss., rappelle
que le Dr. Jean [’de de Graz, (pii à Rome avait reçu de ses maîtres
cette persuasion (pie le thomisme classique est une invention de
Bannez, entreprit d'écrire un ouvrage: Qoclrina Capreoli de influxu
Dei in actus voluntatis humana' (ouvrage publié à Graz, Styrie, en
1904) pour montrer (pie la doctrine défendue par Bannez ne se trouve
nullement chez les premiers commentateurs de S. Thomas: or quelle
ne fut pas sa surprise quand il trouva chez Capreolus lui-même la
• Nous avons jiersonnel lenient connu un théologien Jésuite fort Intelligent
et homme «l’esprit, mort depuis quelques années. «jni nous disait en substance
ceci: « .T’ai été professeur dans un Institut catholique avec un dominicain dont
le thomisme était assez timide. Je lui «lisais; si cela continue ainsi, c’est moi
qui, dans les questions de la grftce, enseignerai le thomisme et vous le molini­
sme. Si J’étais dominicain, J’enseignerais sans atténuation vos grandes doctrines
de la grftce. Que ma présence ne vous gène pas; il y a dans votre conception
bien comprise quelque chose de très élévé qui mérite d’être exposé. Ne craignez
pas de citer les textes de Saint Thomas dans lesquels votre école estime qu’il
a évidemment enseigné lui-même que la grftce est infailliblement efficace par
elle-même et non par notre consentement prévu ».

360

DE COMŒDIA BANNEZIAN’A

doctrine des décrets divins prédéterminants et de là prémotion cau­
saliter prédéterminante! Dans la première partie de son livre il parle
encore en faveur du Molinisme, mais ensuite, op. cit., p. 162, 182,
197-203, 215, 216, 259, il est obligé de conclure (pie Capreolus' a bien
enseigné ce qu’a dit Bannez et que cette doctrine est celle même de
S. Thomas, comme l’ont montré les Pères Dummer ninth 12 et del
Prado. Nous l’avons longuement établi ailleurs3, et nous citerons ici
plusieurs textes de S. Thomas. 11 suffît de rappeler pour l’instant
ces deux: P-IP’, q. 10, a. 4, ad 3: «Si Deus movet voluntatem ad
aliquid incam possible est huic positioni quod voluntas ad illud non
moveatur. Non tamen est impossibile simpliciter. Unde non sequitur
quod voluntas a Deo ex necessitate moveatur ». Dieu actualise en
elle la liberté et jusqu’au mode libre avec lequel elle se porte vers
tel bien salutaire, en gardant sous cette motion même le pouvoir
(non l’acte) de choisir un objet contraire. Item P-IP’, q. 112, a. 3, c:
«Intentio Dei deficere non potest... Unde si ex intentione Dei mo­
ventis est, quod homo, cuius cor movet, gratiam (sanctificantem)
consequatur, infallibiliter ipsam consequitur...·». Item IP-IP0, q. 24,
a. Π, et C. Gentes, 1. III, c. 91, 92, 94.
11 est absolument certain que, selon S. Thomas, Dieu connaît
de façon compréhensive tout ce qu’iZ est, tout ce qu’iZ peut, tout ce
qu’iï veut et réalise, tout ce qu’il permet, et qu’ainsi, sans aucune
passivité ou dépendance à l’égard de nos déterminations libres, il
connaît tout le connaissable. Scientia Dei est causa rerum et nullo
modo causata a rebus, P, q. 14, a. 5 et 8. Il est sûr que la théorie
moliniste de la science moyenne n’a aucun fondement chez S. Tho­
mas. Très certainement selon lui, P, q. 19, a. 8. Dieu a effica­
cement voulu de toute éternité les actes libres du Christ rédempteur,
le fiat de Marie, la conversione de Madeleine, du bon larron, de Saul,
1 Cajetan dit de môme in lam. q. 11, a. 13, n. 17: « Dicimus quod idea*
(divina*) aliquid repraesentant mere naturaliter, puta quldditates rerum: et
aliquid non mere naturaliter, sed naturaliter cj- suppositione libera, scii, exsi­
stentias rerum et conjunctiones contingentes, illa enim reprœsentant ante omnem
actum voluntatis divina»; ista autem, supposita libera determinatione divina?
voluntatis ad niterani partem contradictionis ».
liem Cajetanus in lam, q. 11», a. 8, n. 10: « Quia illud velle (divinum)
cf/ieacissimum est, et res et modi volitl fiunt », scii, etiam modus liber electio­
num nostrarum. Pariter Cajetan in lam, q. 20, a. 3. et 1; q. 23, a. I; q. 105,
a. 4 et 5.
Dicit similiter in Matth., iv, 21 : « Non est mirandum quod isti et illi (apo­
stoli vocati in Isto capite Matthæi) statlm secuti fuerint lesum; quia interiore
operatione Icsus movebat corda eorum ad relinquendum omnia et sequendum
ipsum. Tali enim attractioni interna* spiritus nullus unquam resistit, nullus
etiam resistet unquam: qui etlicit voluntarium sectatorem, operarium, marty­
rem etc. ». Voila bien le bannézlanîsme avant Bannez, et il est clairement chez
S. Thomas lui même; si l’on veut ouvrir les yeux, on le voit sans nucum doute.
C’est une question de probité scientifique.
3 S. Thomas et doctrina pramotionis physica, Paris, 188(1; Defensio doc­
trinae S. Thomae... Responsio nd R. P. V. Frlnz S. J., 189,5.
3 Dictionnaire de th toi. cath., art. « Prémotion », surtout col. 44-50, et l’ou­
vrage La prédestination des saints ct la grâce, Paris, Deselée de Brouwer, 1930,
p. 294-290; 290-310 ; 310-311 ; 333-341; 302-374.

ICT llECENTI SYNCItICTlSMO

et c'est ό ea use de cela que ces actes plutôt que les actes contraires,
lui sont présents de tout éternité (I‘, q. 11. a. 13), et qu’il sont
infailliblement arrivés dans le temps d'une manière libre, parce qu’il
avait efficacement voulu qu'ils arrivassent librement il·, q. 19, a. 8).
_ % Dieu, dit Bossuet, veut dès l’éternité, tout l’exercice futur de
la liberté humaine, en tout ce qu’il a de bon et de réel. Qu’y a-t-il
tic plus absurde que de dire qu’t’Z fi’e.vt pas, à cause que Dieu veut
qu’il soit» {Traité du ibre-arbitre, ch. Vlllj.
Les textes de S. Thomas abondent pour prouver (pie c’est bien
là sa doctrine; on les connaît. Ne pas tenir compte de ces textes
souvent rapportés par les thomistes, c’est ne pas procéder scientifi
quement. On n’y oppose qu’une tin de non recevoir, comme ce théo­
logien éminent, connu de tous, resté malgré tout fidèle à la théorie
moliniste de la science moyenne, (pii nous disait: «Même si la doc­
trine des décrets prédéterminants est dans S. Thomas, nous n’en
voulons pas». Il avait du moins le mérite de la franchise; il aurait
été bien surpris, si on lui avait répondu que c’était là du pragma­
tisme et que cela pouvait le conduire à changer la définition tradi­
tionnelle de la vérité; et à dire (pie le vrai n’est pas ce qui est, mais
ce qui nous plait, et ce que nous voulons dire et entendre dire.
Il faudrait pourtant s’expliquer loyalement. On nous dit; Pour
que l’homme soit libre sous la grâce efficace, il ne suffit pas que sous
cette grâce, il conserve la puissance de résister, mais il faut qu’il
puisse composer cette grâce avec la résistance de fait.
A ce compte, ont toujours répondu les vrais thomistes avec Saint
Thomas lui-même, s’il en est ainsi, pour que Socrate soit librement
assis, il ne suffit pas qu'étant assis, il conserve la puissance de se
lever, mais il faut qu’il puisse composer ces deux positions con­
traires, (pi’il puisse être en même temps assis et debout, ce qui est
impossible. De même la grâce efficace à laquelle on résisterait de
fait, ne serait plus efficace.
Mais on ne veut pas entendre cette réponse.
On continue donc à appeler en certains ouvrages les vrais tho­
mistes des bannéziens. Leurs adversaires, pour pouvoir sans con­
tradiction. se dire thomistes, enlèvent ce titre aux vrais tils intel­
lectuels de S. Thomas, et les gens peu clairvoyants ou peu informés
s’y laissent prendre. Si l’on cherchait à enlever leur nom aux vrais
descendants des Bourbons, serait ce, oui ou non. une injustice? C’est
le même cas *.
1 D’autres ne tiennent plus ù s’appeler thomistes. Le Père Gaston Fessart
dans les Etudes de nov. 19-15, p. 270, parle du « bienheureux assoupissement que
protège ce thomisme “Canonisé ”
mais aussi, comme disait Péguy, “enterré ”,
taiidlsque vivent les pensées (des existentialistes) vouées, en son nom. ù la
contradiction ». — Cela veut-il dire que Ι/
*οη
XIII s’est trompé, en nous disant
d’étudier et d’approfondir S. Thomas.
A l’époque de Gfinther on parlait
aussi de l’hégellanlsme comme d’un système vivant, en comparaison du tho­
misme mort; c’est ce qui j>orta le grand Jésuite Kleutgen à écrire Dit Théo­
logie der Vorzeit
et Die Philosophie der Vorzeit 186(1,
On revient vite au modernisme si l’on oublie les paroles de Ple X. iPa-

362

DE COMŒDIA BANNEZIANA

Le Baiméziauisme est alors décrit d’une manière qu’aucun vrai
thomiste n’accepterait et cette description passe ensuite en des ou­
vrages d’auteurs qui cherchent à faire avancer la question, par une
conciliation entre les deux doctrines contradictoirement opposées,
et <pii écrivent comme Mgr P. Parente, De Creatione universali,
1943, i». 139, croyant rapporter exactement la doctrine des thomistes
dits bannéziens: «Cum voluntas sub Dei impulsu agit, non potest
ad aliud divertere in sensu composito ; sed potest quidem in sensu
diviso. Videlicet, stante motione divina·, voluntas non est libera, seu
non potest1 non appetere id ad quod a Deo determinatur (s. com­
posito) ; sed posset, si ab illa motione præscinderetur (s. diviso). Item
qui sedet, dum sedet, non potest stare sed non amittit facultatem
standi in sensu diviso, i. e. postquam sedit ». — Le même auteur
parle de même dans son Antropologia· supernaturalis, 1943, p. 194.
Or c’est là le sens divisé comme l'a entendu Calvin et l’on com­
prend fort bien qu’on le rejette. Mais pourquoi ne pas prendre chez
les thomistes eux mêmes la vraie signification de cette expression2.
Nous disons que Dieu actualise en nous la liberté, de telle façon
qu’il ne reste plus l’indifférence passive ou potentielle, mais l’indifférence dominatrice actuelle avec laquelle notre volonté spécifiée
par le bien universel, se porte vers tel bien particulier commandé
(ad obiectum non ex omni parte bonum), en conservant sous cette
motion· divine, le pouvoir (non l’acte) de choisir le contraire. Ainsi
Socrate assis peut se lever, mais il ne peut pas être en même temps
assis et debout. De même celui qui ferme les yeux ne voit pas actuel­
lement, mais il conserve la puissance réelle de voir, il n’est pas
aveugle. La puissance est réellement distincte de l’acte et peut
exister sans lui. Ainsi sous la grâce de soi et infailliblement efficace,
la volonté peut résister (remanet potentia ad oppositum); mais sons
cette grâce elle ne résiste jamais de fait, comme il n’arrive jamais
que Socrate, étant assis, soit debout. La grâce efficace à laquelle
l’homme résisterait de fait, ne serait plus elïicace.
Le sens composé de Calvin, déclaré par lui irréalisable, est notre
sens divisé, déclaré vrai par nous. Quant au sens divisé de Calvin, il
est hérétique: selon lui, la liberté et la puissance de résister ne
restent pas sous la grâce elïicace, mais reparaissent seulement en­
suite. Les thomistes n’ont rien dit de pareil, s’ils l’avaient fait, ils
n’auraient absolument rien compris à la doctrine de leur Maître: ils
entendent le sens divisé exactement comme S. Thomas3.
scendl) : « Magistros autem monemus, ut rite hoc teneant, Aquinatem vel parum deserere, pnesertlm In re melaphyslca, non xine mdfjno detrimento esse n.
On prend de grandes responsabilités en voulant oublier ces avertissements.
1 C'est nous (pii soulignons ces mots que nous ne prouvons pas admettre.
2 Billuart l'explique très bien contre Calvin, Cursus theot., De Deo uno.
Diss. VI II. a. I. § Il Solvuntur objectiones ex læslone libertatis. Voir aussi
ce (pie nous disons a ce sujet dans notre traité De Deo uno, p. 419 ss.
2 Cf. De Veritate. q. 6, a. 1. ad Sni :
q. 10. a. 1. ad
S. Thomas
dit aussi. De \'< vitale, q. 23. a 5: «Non enim sunt ista incom possibilia, Deus
vult istum salvari et iste pot est damnai i; sed Ista sunt Incomjvosslbilia. Deus
vult
salvari et iste damnatur o.

HIC SYNCRETISMES NON SERVAT PRINCIPIA SANCTI THOM .E

31',3

On prête aussi aux thomistes une doctrine qui n’est pas la leur
lorsqu’on écrit: «Addunt thomistæ Deum ita largiri gratiam suffi­
cientem ul iis, (pii ea bene usi fuerint, gratiam efficacem concedat :
sed juxta eorum sententiam bonus usus gratiæ sufficientis dependet
a gratia efficaci. Ideoque res non explicatur » ‘. Les thomistes disent
ceci : Si l’homme résiste à la grâce suffisante, alors il mérite d'être
privé de la grâce efficace, et il est clair que celle-ci n’est pas néces­
saire pour résister â l’autre. La résistance coupable tombe sur la
grâce suffisante (en laquelle l’efficace est offerte), comme la grêle
sur un arbre en fleur qui promettait beaucoup de fruits, et les fruits
ne viendront certainement pas.
Quant au désordre du péché, Dieu, qui le réprouve, le permet,
sans en etre cause: cette permission divine n’en est qu’une condition
sine qua· non. Ce désordre provient uniquement de la volonté créée
défectible et déficiente, et nullement de Dieu qui ne peut absolu
ment pas le produire, car ce désordre est en dehors de l'objet adéquat
de sa volonté et de sa toute puissance, comme le sou est en dehors
de l’objet de la vue. ou comme le vrai est en dehors de l’objet
adéquat de la volonté. « Nihil est magis prœcisivum quam objec­
tum formale alienius potential. Dès lors, la motion divine à
l’acte physique du péché (comme être et action) proscindit a ma­
litia. Sur ce dernier point encore la véritable doctrine thomiste est
souvent rendue absolument méconnaissable dans les exposés nulle
ment scientifiques qu’on en donne. Il suffirait pourtant de citer les
deux articles de S. Thomas (Ia-IIeo, q. 79, a. 1 et 2); les thomistes
ne disent rien d'autre.
En quoi consiste le nouveau Syn­
crétisme proposé par Mgr. P. Parente? 11 rejette le thomisme et la
théorie moliniste de la science moyenne, celle aussi du concours
simultané, en admettant une prémotion non prédéterminante. Il
cherche une position intermédiaire. La question est de savoir si cette
position est possible: Entre detur propositions contradictoires:
Dieu connaît certainement les futuribles ai t \nte, aut non ante
decretum suum prédétermina ns, y a-t-il un milieu possible?
1" Le nouveau Syncrétisme rejette ce qu’il appelle le thomisme
rigide ou bannézianisme c'est à dire, la doctrine des décrets divins
prédéterminants et la motion divine (pii en dérive. Pour quel motif
rejette-t-il cette doctrine? 11 nous le dit De creatione universali,
p. Ilf : « Non possibile videtur libertatem humanam tueri, si hominis
voluntas a Deo ad unum determinata dicatur et sit. Neque iuvabit
ad sensum compositum et divisum confugere quia quæstio movetur
de libertate non ante vel post motionem divinam (in sensu diviso),
sed eadem motione durante (in sensu composito) : ideoque si in hoc
altero sensu voluntas, utpote passive ad unum determinata, libera
non sit, numquam libera erit, cum sine motione illa numquam agere
valeat »>.
Le nouveau Syncrétisme.

i P.

Parente. Anthropol. stipem. · IJc Gratia, p. 199.

364

PE IlECENT! SYNCHETISMO

Nous venons de voir que cette interprétation du sens divisé,
prêtée aux thomistes, n’est nullement la leur, bien pins elle est
hérétique. Sous la grâce efficace l’homme peut resister, mais il ne
lui résiste pas de fait-, la grâce ne serait plus efficace. En outre nous
disons que Dieu par la grâce de soi efficace meut infailliblement la
volonté à se determiner elle-même librement dans le sens du pré­
cepte; cette motion est ainsi une prédétermination causale, distincte
de la détermination formelle de l'acte, à laquelle elle est ordonnée.
Dieu détermine ad union en ce sens qu’il determine d obéir plutôt
qu’à ne pas obéir
2° Le nouveau Syncrétisme rejette aussi le Molinisme. Cf.
Mgr 1*. Parente De Creatione universali, ρ. 144: «Si creatura prius
moveri a se ad suam operationem dicatur, duplex sequetur absurditas, nempe quod creatura Deum determinet et quod de potentia
ad actum transeat independenter a Deo... Praeterea ibi non coordi­
nationem, sed subordinotionem, ratio tum theologica, tum philoso­
phica postulat». — En outre comme le dit Mgr P. Parente De Deo
Uno, 1938, p. 247, circa scientiam mediam : « lamvero tota hæc
theoria molinistica magna scatet obscuritate, latentibus non paucis
moliti istis. Durum est enim intelligere quomodo res quæcumque uti
real is (futura) menti divinæ observetur, seclusa divina voluntate.
Hoc, quandocumque exponatur, quemdam determinismum in ipso
Deo adstruit. Si autem nimis urgetur futuritio actuum liberorum
dependentor a circumstantiis, tunc incidimus in determinismum
circumstantiarum... Nonnulli theologi, his ultimis temporibus, viam
conciliativam ingressi sunt. Ita: L. Janssens (Deo Deo uno, t. 2):
medium cognitionis omnium futurorum est essentia divina quatenus
æterna, seu est ipsa æternitas Dei, cui omnia sunt praesentia. At
hæc sententia, si proscinditur a volitione divina, vel parum explicat,
vel reim idit in sententiam eorum qui tenent Deum haurire scientiam
suam ex ipsis creaturis n.
La science moyenne est donc rejétée par le nouveau syncrétisme
parce que Dieu serait déterminé en sa prescience par une détermi­
nation libre (futurible) qui ne viendrait pas de lui. Jusqu’ici c’est
i Mgr. Parente s'éloigne aussi du thomisme dans un sens diamétralement
opjiosé. lorsqu’il lui arrive de dire que dans les bienheureux l’amour de Dieu
ru fare à face est libre! — ("est confondre le spontané conscient (libertas a
coactione) avec le libre (libertas a necessitate), ("est pourtant lïi une distinction
bien connue, ne serait ce que par la condamnation du Jansénisme, cf. Denzlnger, n. 10U-I. — S. Thomas a dit au contraire en deux textes très souvent cités,
I*, q. loâ, a. I: « Solus Deus (clare visus) implet voluntatem et sufficienter eam
movet, ut objectum » Ibld. : « Potest autem voluntas moveri, sicut ab objecto,
a quocumque bono; non autem sufficienter et efficaciter nisi a Deo (clare viso) ».
1B-UM, q. 10. a. 2: «Si pro[>onatur aliquod objectum voluntati, quod sit
univcrsalih i bonum ct secundum omnem considerationem, ej necessitate vo­
luntas in Illud tendit, sl aliquid velit; non enim poterit velle oppositum!»
scii, circa Deum clare visum et diligendum super omnia non remanet Indiffe­
rentia judicii, ner voluntatis, non remanet potentia ad oppositum. E contra
luee remanet circa objectum non cj- omni parte bonum. -- Si Γ amour de Dieu
dims les bienheureux était non seulement spontané, mais libre, la discussion
entre thomi>tes et mollnistes, qui porte sur les actes libres, n’aurait Jamais
existé, car il suffirait de 1« spontanéité (tour constituer la liberté, ("est clair.

NON SERVAT PRINCIPIA SANCTI THOM.B

365

une réfutation du thomisme mal interprété par le molinisme, et du
molinisme par le thomisme.
.Mais alors, si l’on ne veut pas revenir aux decrets prédéter­
minants, qu’on a écartés, comment résoudre F inévitable dilemme:
Dieu déterminant ou déterminé, pas de milien; s’il n’est pas déter­
minant, il est déterminé par une détermination qui ne vient pas de
lui et qui s’impose a lui, puisqu’il la connaît infailliblement sans
qu’elle vienne de lui, par ex.: si le bon larron était crucifié sur le
Calvaire à côté de Jésus avec le secours de la grâce suffisante, il se
convertirait, tandisque l’autre dans les mêmes circonstances avec
une grâce égale ne se convertirait pas.
3° Le nouveau Syncrétisme croit résoudre la difficulté en di­
sant: notre détermination libre salutaire vient médiatement de
Dieu, par l’intermédiaire de notre délibération. Cf. D.num P. Pa­
rente, Dc Creatione universali, p. 158: «In actu libero duplex
distinguenda est ratio: exereitiva nempe et spedficativa. Prior est
actuatio voluntatis in linea causalitatis efficientis quæ Deo tribuenda
est immediate; altera est determinatio actus ex parte obiecti in linea
causalitatis formalis, quæ immediate est ab intellectu, mediate a
Deo». Idem auctor dicit: De Gratia, p. 208: «Rejicitur prædeterminatio physica, admissa præmotione etiam in ordine supernatural!.
Item distinguitur motio exereitiva a motione specificativa, ut illa
immediate Deo tribuatur, hæc mediate Deo, immediate intellectui
proponenti objectum sub luce boni». Et ibidem, p. 204: «Tunc vo­
luntas, cuius obiectum adæquatum est Summum bonum, sponte et
infallibiliter fertur in objectum particulare in quo ratio quaedam
Summi Boni relucet ». Comment pourra-t-on jamais iustifier le mot
infallibiliter, que nous venons de souligner?
*

Critique de ce Syncrétisme.
Quand on a passé sa vie â étudier
ces questions sous leurs différents aspects, on voit vite que ce non
veau syncrétisme comme le précédent, cherche un milieu impossible
entre deux propositions contradictoires: entre les décrets prédé­
terminants des vrais thomistes et la science moyenne des molinistes:
Dieu connaît infailliblement les futuribles, aut ante, aut non ante
decretum suum prédéterminons. si le Syncrétisme nouveau ne
revient pas aux décrets prédéterminants qu’il a écartés, il est con­
duit bon gré mal gré à la «science moyenne» proposée sous un autre
nom, et il doit repondre à toutes les difficultés qu'elle soulève.
N’oublions pas les exigences du principe de contradiction a.
Nous formulerons ici les objections que nous avons déjà pré­
sentées dans les Acta Academia- romanœ S. Thomae, 1939 1949,
> C’est nous qui soulignons cet adverbe infallibiliter, qui n’est pas du tout
justilié, car seul Dieu vu face à face attirerait infailliblement la volonté et non
pas l’objet du précepte proposé à l’homme in via. Le bon Larron n’a pas été
infailliblement attiré par cet objet, dont l’autre larron s’est détourné.
2 Quelqu’un les oubliait récemment en écrivant: la vérité intèyrale est un
polyèdre: elle contient la pensée de S. Thomas, de Scot, etc. Ce qui revient à
dire qu’elle contient bon nombre de propositions contradictoires.

366

DE RECENTI SYNCRETISMO

p. 35 37. Ces objections nous paraissent absolument insolubles; on
n*y a jamais répondu que par une tin de non recevoir. Ce n’est
pas scienti tique.
1° Ce syncrétisme dit que Dieu n'est cause de notre détermi­
nation libre que médiatcment par le jugement de notre intelligence
qui délibère. Certes, il n’y aura jamais d’élection volontaire sans
un jugement préalable, mais, au terme de la délibération, c'est de
notre volonté libre (qui accepte ou non la juste direction de l’intel­
ligence) qu’il dépend que tel jugement pratique soit le dernier (voir
dans les 24 thèses thomistes approuvées par la S. Congrégation des
études, la 21°). Et alors, puisque le nouveau Syncrétisme concède
que Dieu meut quoad exercitum la volonté à cette élection, dans le
cas de l’élection salutaire Dieu veut-il efficacement qu’elle soit une
volition salutaire plutôt qu’une nolition, un refus impie ou encore
une omission coupable? Si oui, Dieu, en mouvant efficacement et
infailliblement la volonté quoad exercitium à cette élection, fait, avec
la volonté, (pie tel jugement pratique salutaire soit le dernier; et
alors nous sommes dans le véritable thomisme et cela suppose les
décrets divins prédéterminants, d’où dérive cette motion quoad
exercitium.
2° Autrement, par cette motion quoad exercitium requise
aussi bien pour l’élection salutaire que pour la nolition contraire,
Dieu ne causerait pas plus l’acte bon que l'acte mauvais, et il ne
serait pas môme cause médiate ni surtout cause infaillible de l’élec­
tion salutaire quoad specificationem, car le précepte, (pii vient de lui,
n'attire pas infailliblement; même sous la lumière du bien il n’a
pas attiré infailliblement le bon larron (pii a obéi, tandisque l’autre
désobéissait.
3° Et alors Dieu ne serait pas cause de ce qu'il y a de meil­
leur dans les mérites des saints, de ce qu’il y a eu de meilleur dans
les mérites du Christ et de sa sainte Mère. Ce qui est contraire à
ce (pie dit saint Paul (I Cor., iv, 7): «Quis enim te discernit? Quid
autem habes quod non accepisti? si autem accepisti, quid, gloriaris
quasi non acceperis? ». Aussi S. Thomas dit-il souvent: «quidquid
reale et perfectionis est in actibus nostris salutaribus provenit a
Deo, fonte omnium bonorum ». En d’autres termes comme il est dit
*,
(I
q. 20, a .3 et 4): a Cum amor Dei sit causa bonitatis rerum,
non esset aliquid alio melius, si Deus non vellet uni maius bonum
quam alteri». — « Sic ex hoc sunt aliqua meliora, quod Deus eis
maius bonum vult». — C’est le principe de prédilection (pii éclaire
toute la doctrine de la prédestination: Vullus esset alio melior, si
non magis diligeretur et ad iu voretur a Deo. — « Quid habes quod
non accepisti? ».
-1° Enfin Dieu, en sa prescience, serait passif ou dépendant
à l'égard de notre détermination libre salutaire (pii ne viendrait pas
de lui, et qui, au moins comme futurible, s’imposerait infailliblement
à lui, puisquisqu’il la connaîtrait infailliblement. On revient ainsi,
bon gré. mal gré, à la science moyenne désignée sous un autre nom,
et à toutes les difficultés qui dérivent d’elle.

NON SERVAT PRINCIPIA SANCTI THOM .-E

367

Le dilemme insoluble revient toujours: Dieu déterminant ou
déterminé, pas de milieu. ('outre ce dilemme vient se briser toute
théorie «pii nie les décrets divins prédéterminants, qu’on l’appelle
« science moyenne
» ou autrement.
%

11 faut donc revenir aux. principes certains et révélés. Déjà
dans les Psaumes il est. dit comme le notait llincmar au Concile de
Thtizey en 860 1 pour finir la controverse soulevée par les écrits de
Gotescalc: «/n culo et in terra omnia quacumque voluit. Deus f(
eit ». Ps. 134, 6. Et llincmar ajoutait: « Nihil enim in ocelo et m
terra fit, nisi quod ipse aut propitius facit, aut fieri iustc p< r
mittit». C’est dire que tout bien facile ou diffîcile, naturel ou sur
naturel, vient de Dieu, et qu’aucun péché n’arrive, et n’arrive en
tel homme plutôt qu’en tel autre, sans une permission divine. Ce
principe extrêmement général contient évidemment d’innombrables
conséquences. Les thomistes y voyent l’équivalent du principe de
prédilection: n nul ne serait meilleur qu'un autre, s'il n'était plus
aimé et plus aidé par Dieu ».
Ce dernier prinrijie doit être équi­
libré par cet autre formulé par S. Augustin - et cité par le Concile
de Trente (Denz., SOI): « Deus im possibilia non iubet, sed iubendo
monet, et facere quod possis, et postulare quod non possis»; ce qui
est Γ expressione augustinienne de la volonté ilvifique universelle,
D’iaprès ces principes, que répond le sens chrétien à ces ques
l ions : Dieu a-t-il voulu efficacement de toute éternité les actes
libres du Christ rédempteur, le fiat de Marie consentant ù devenir
la Mère du Sauveur, les conversions de Madeleine, du bon larron,
de Saul? Dieu a-t-il voulu efficacement tout ce qu'il y a de bon
en tous ces actes, surtout ce qu’il y a de meili.eir en eux: leur
détermination libre par où ils se distinguent des actes mauvais, et
par où le juste se distingue du pécheur?
A ces questions le sens chrétien répond: oui: Dieu a efficace
ment voulu de tout éternité ces actes salutaires (pii se sont accomplis
dans le temps, il a eflicacement voulu leur détermination libre par
où Pacte bon se distingue du péché. Autrement Dieu ne serait pas
la source de tout bien : et ce qu’il y a de meilleur dans les mérites
des saints ne viendrait, pas de lui : « in negotio salutis non totum
esset a Deo, scii, origo determinationis liberæ salutaris ·.
S. Augustin aflirme constamment cette doctrine et la fonde sur
ces paroles de Jésus: « Nine me, nihil potest is-facere » in online ad
salutem, et sur celles de S. Paul : « Quid habes quod non accepisti? ».
S. Thomas a-t-il conservé cette doctrine si simple dans son
élévation, et qui fait de plus en plus l’objet de la contemplation des
saints au dessus de toutes les controverses? Il suffît pour s’en cou
vaincre de lire dans leur ordre les articles de la Somme théologique
relatifs à ces questions.
•
-

P.

t. 12(1; col· I23·
.
7141 fnin et ffratldt c. ■!··» 11

I·

,
!·*· 1· H.

271.

368

DE KECENTI SYNCitETISMO

Selon S. Thomas, Dieu est omniscient, parce qu’il connaît de
façon compréhensive tout ce qu'il est, tout ce qu'il peut (tous les
possibles), tout ce qu'il veut et fait (tout ce qui a été, est et sera,
en ce qu’il a de réel et de bon) et tout ce qu’il permet (tous les
péchés, leur espèce, leur nombre, le moment exact où ils arrivent):
c’est là tout le connaissable. Rien de positif et de bon ne peut en
effet exister en dehors de Dieu, sans une relation de causalité ou de
dépendance à son· égard, et le péché n’arriverait pas, si Dieu ne
le permettait pas, c’est une condition sine qua non, et s’il ne per­
mettait pas qu’il arrive en telle forme, à telle heure; c’est ainsi
que les pharisiens n’ont rien pu faire pour mettre à mort Notre
Seigneur avant (pie «son heure» ne fut arrivée, heure prédéterminée
par Dieu par une prédéterminât ion infaillible, mais non nécessitante
à l’égard des actes libres du Sauveur et des actes libres de ses
persécuteurs, prédits du reste par les prophètes.
Voila l’enseignement traditionnel dans toute sa haute simplicité
et toute sa force. S. Thomas le conserve-t-il? Oui; si non, comme le
dit Bossuet, à propos de la Science moyenne de Molina, « toute idée
de Cause première est brouillée n ».
Saint Thomas dit (I
*, q. 14, a. 8) : a Scientia Dei est· causa rerum
prout habet voluntatem ad i une ta ni » et deux lignes plus haut: « Cum
enim forma intelligibilis ad opposita se habeat (ad producere et non
producere), cum sit eadem scientia oppositorum, non produceret
determinatum effectum, nisi determinaretur ad unum per appe­
titum ».
Ia, q. 1-1, a. 13: «Scientia autem Dei mensuratur æternitate quæ
ambit totum tempus»; aussi atteint-elle intuitivement les futurs
comme présents: sans aucune dépendance à leur égard, et elle ne
les connaît pas mieux quand il arrivent dans le temps. Mais la
conversion de S. Paul ne serait pas infailliblement présente à Dieu
de toute éternité, s'il ne l’avait pas efficacement voulue; autrement,
elle y serait présente non pas comme une vérité contingente, mais
comme une vérité nécessaire. Cela est clair, si on veut l’entendre, et
la présence des futurs dans l’étérnité n’est pas le medium de la
prescience, mais la condition pour qu’elle soit intuitive et ne soit
pas ensuite perfectionnée quand le futur arrivera dans le temps,
comme il arrive pour le prophète qui voit sa prédiction réalisée.
Ie, q. 19, a. 1: «Voluntas Dei est causa rerum et effectus de­
terminati ab infinita ipsius perfectione procedunt secundum determi­
nationem voluntatis et intellectus ipsius». Et en Dieu comme en
nous, « voluntas libera, acceptando directionem intellectus, facit
1 Les thomistes <lu reste ne multiplient pas du tout la. détermination des
futuriblcs en dehors de la prophétie conditionnelle dite comminationis. En
dehors de cela. 11 suilli de distinguer les simples possibles et les futurs pro­
prement dits, qui existeront effectivement dans le temps.
De plus les thomistes ne suppriment pas du tout le mystère de. la science
divine de vision en disant qu’elle est fondée sur un décret infaillible, car nous
ne savons pas le contenu de celte science, et. avant l’arrivée des événements,
nous ne pouvons distinguer ce qui, en elle, dépend, non de la volonté divine
conditionnelle, mais de la volonté divine dite conséquente ou absolue et efllcace.

NON SERVAT PRINCIPIA SANCTI THOM Ai

I

1

369

quod indicium practician sit ultimum», pour autant qu’on distingue
virtuellement plusieurs décrets en Dieu cf. ibid, ad 4n>. C’est là le
décret de la volonté divine.
p, (j. 19, a. 6, ad l’“ in fine: « Quidquid Deus simpliciter vult,
fit, licet illud quod a/utecedenter vult, nqp fiat». Ainsi de toute éter
nité Dieu a voulu autecedenter la fidélité de Pierre pendant la Pas­
sion, tout en permettant son reniement, mais il a voulu simpliciter
qu’ensuite Pierre se convertisse, et infailliblement il se convertira.
De même de toute éternité, Dieu a voulu simplement et efficacement
sauver le bon larron (praedestinatio ad gloriam), et c’est pour cela
qu’il a voulu aussi lui accorder la grâce efficace de la bonne mort,
et le bon larron se convertira.
IB, q. 19, a. 8: u Divina voluntas quibusdam volitis necessitatem
imponit, non autem omnibus... Hoc contingit propter efficaciam di­
vinæ voluntatis. Cum enim aliqua causa efficax fuerit ad agendum,
effectus consequitur causam, non tantum secundum id quod fit, sed
etiam secundum modum flendi vel essendi... Quibusdam effectibus
Deus aptavit causas contingentes... ». Dieu meut les créatures selon
leur condition, sa motion n’est pas déterminée passivement par noua,
mais il meut notre volonté à se déterminer par délibération dans le
sens des préceptes. Ibid. ad 2in : «Ex hoc ipso, quod nihil voluntati
divinæ resistit, sequitur quod non solum fiant ea quæ Deus vult
fieri, sed quod fiant contingenter, vel necessario, quæ sic fieri vult».
Il actualise la liberté humain, il a-voulu efficacement que le bon
larron se convertisse librement, et quoi de plus absurde que de dire
que cela ne peut arriver, parce que Dieu l’a voulu.
I*, q. 20, a. 3 et 4 : « Nul ne serait meilleur qu’un autre, s’il
n’était plus aimé par Dieu».
I*, q. 23, a. 5: « Quidquid est in homine ordinans ipsum in sa­
lutem, comprehenditur totum sub effectu prædestinationis, etiam
praeparatio ad gratiam ».
Item I*, q. 105, a. 4: «Proprium est Dei movere voluntatem
creatam, sed maxime interius eam inclinando ».
*®,
I·-!!
q. 10, a. 4, ad 3,n : « Si Deus movet voluntatem ad ali
quid, incompassibile est huic positioni, quod voluntas ad illud non
moveatur. Non tamen est impossibile simpliciter. Unde non sequitur,
quod voluntas a Deo ex necessitate moveatur».
'I-,II
*
q. 112, a. 3: «Quia intentio Dei deficere non potest, se­
cundum Aug. per beneficia Dei certissime liberantur quicumque li­
berantur. Unde si ex intentione Dei moventis est quod homo, cuius
cor movet, gratiam (habitualem) consequatur, infallibiliter eam con­
sequitur». Bannez ne dit rien de plus.
Nous pourrions citer beaucoup d'autres textes, en particulier
C. (lentes, 1. III, c. 91, 92, 94; De Veritate, q. 22, a. 8, a. 9; De
\falo, q. 6, a. 1, ad 3™ ; Comment, in Pcrihermenias, 1. I, lect. 14 etc.
Pour S. Thomas, quoi de plus absurde que de prétendre que,
Dieu en actualisant en nous la liberté, la détruit?
24 —

GaRRIÔOU-LAGRANGR -

De Gratia

370

β

PE RECENTI SYNCRETISMO

Le nouveau Syncrétisme prétend (pie
chez S. Thomas la determination ad unum est toujours nécessitante.
Cela est vrai d'une faculté qui par sa nature même est déterminée
ad unum; alors, oui, elle est nécessitée A agir seulement dans ce
sens; l’homme par la vue ne peut pas entendre, mais seulement voir.
Mais cela n’est pas vrai de la motion de soi efficace par laquelle Dieu
actualise notre liberté, en portant infailliblement notre volonté, spé­
cifiée par le bien universel, A se déterminer, A tel bien particulier,
A obéir à tel précepte, plutôt qu’à désobéir.
S. Thomas dit en effet, I*
-lI ac, q. 10, a. 4 : «Quia igitur voluntas
est activum principium non determinatum ad unum sed indifferenter
se habens ad multa, sic Deus ipsam movet, quod non ex necessitate
ad unum determinat, sed remanet motus ejus contingens, non neces­
sarius nisi in his ad «pia· naturaliter movetur». Dans cette phrase,
l’expression «non ex necessitate» est à souligner, car non tombe sur
e.r necessitate, et non pas sur ad unum determinat; il est dit en effet
dans tout cette question, aux articles précédents Deus non ex neces­
sitate movet, pour dire: movet, sed non ex necessitate. Il est clair
que la motion divine efficace et salutaire porte infailliblement la vo­
lonté A se déterminer à obéir à tel précepte, plutôt qu’à désobéir.
La preuve en est (pie dans ce même article 1, ad 3’n, il est dit: «Si
Deus movet voluntatem ad aliquid, incom possibile est huic positioni,
quod voluntas ad illud non moveatur». Le texte est clair, si on le
lit sans idée préconçue. 11 est du reste certain (pie la grâce efficace
â laquelle on résisterait de fait, ne serait plus efficace.
Mgr. P. Parente a voulu montrer 1 par plusieurs textes de S. Tho­
mas <pie toujours la détermination ad unum est nécessitante. Mais
les textes invoqués parlent de la détermination ad unum d’une
faculté qui est, comme la faculté de voir, déterminée par sa nature
meme à un acte, ils ne parlent pas de la motion divine (pii actualise
la liberté, et (pii produit en elle iusqn’an mode libre (qui est de
l’être), en portant infailliblement notre volonté à se déterminer à
l’obéissance A tel précepte plutôt qu’A la désobéissance.
Pour s’en rendre compte, il suffit de citer intégralement les textes
invoqués: De Halo, q. (5, a. 1, ad 3in : « Deus movet quidem volun­
tatem immutabiliter (seu infallibiliter) propter efficaciam virtutis
moventis, (pia· deficere non potest -, sed propter 'naturam voluntatis
nostra . quæ indifferenter se habet ad diversa, non inducitur neces­
sitas, sed manet libertas; sicut etiam in omnibus providentia divina
infallibiliter operatur, et tamen a causis contingentibus proveniunt
effectus continyen-tcr in quantum Deus omnia, movet proportionabiliter unumquodque secundum suum modum». 11 actualise la liberté
en la portant infailliblement A l'obéissance méritoire, comme il fait
fleurir les arbres; et comme l'arbre produit spontanément des fleurs
naturelles, le juste obéit librement de façon méritoire sous la grâce
qui le fait obéir.
Solution des objections.

1 Acta Pont. Acad. Romana S. Thonuc, 1030-40, p. 38-40
s S. Thomas ne dit pas: ..Propter prævisloneni divinam fnturibilis eonsoBstis nostr! n.

NON SERVAT PRINCIPIA SANCTI THOM.E

371

On nous oppose sans plus de raison le texte De Potentia, (p 3,
a. T, ad 13in, où il est dit : « Voluntas dicitur habere dominium sui
actus, non per exclusionem causa
*
primæ, sed quia causa prima non
ita agit in voluntate ut eam de necessitate ad unum determinet, sicut
determinat naturam; et ideo determinatio actus relinquitur in po
testate rationis et voluntatis». Certainement, puisque Dieu par sa
motion efficace et infallible nous porte à nous déterminer librement,
par la délibération, ù obéir à tel précepte, plutôt qu’à désobéir; et
quand le juste obéit ainsi, on peut dire que Dieu l’avait efficacement
voulu de toute éternité, même s’il s’agit d’un acte facile. Il reste
comme le dit S. Thomas, De Veritate, q. 22, a. 8: u Sicut voluntas
potest immutare actum suum in aliud, ita et multo amplius Deus»,
et C. (lentes, 1. III, c. 91, n. 3: « Semper hoc homo eligit, quod Deus
operatur in ejus voluntate n. N’est-il pas dit, Prov., χχι, 1; «Cor
regis in manu Dei et quocumque voluerit, inclinabit illud».
On invoque aussi ce qu’a écrit le P. Congar O. P., dans La Revue
des Sc. Phil, et Théol., 1934, p. 369 sq. : il ne faut pas oublier qu’il
conclut comme nous: « rien ne peut faire qu’on échappe au dilemme:
Dieu déterminant ou déterminé ; “ Ipse (Deus) determinat omnia
et non determinatur ab aliquo” (S. Thomas, IIP Sent., dist. 27, q. 1,
a. 2, ad lm » ’.
On objecte enfin que jamais S. Thomas n’a parlé de prédéter­
mination divine non nécessitante. Il suffit de répondre: il en a parlé
nettement ù propos du décret divin par lequel la Providence a dé­
terminé l’heure de la Passion du Christ, «Filius hominis, secun­
dum quod definitum est, vadit» (Luc., xxn, 22). Cf. Act. A post.,
ni, 18 ; S. Thomas en effet, Comm, in Joan., n, 4: «nondum venit
hora mea» a écrit: « lutelligitur hora passionis sibi non ex necessi­
tate, sed secundum divinam providentiam determinata n. De même
in Joan., vu, 30: « Qurærebant eum apprehendere et nemo misit in
illum manus, quia nondum venerat hora ejus, non ex necessitate fa­
tali, sed a tota Trinitate prwfinita ». Item in Joan., xiii, 1, et xvn,
1: «Nec hora fatalis necessitatis, sed sua? ordinationis et benepla­
citi... determinata a providentia».
Dans tous textes, il s’agit manifestement d’un décret divin pré­
déterminant et infallible qui porte sur l'heure de Jésus, et par la
même sur Pacte libre qu'infailliblement il devait poser en voulant
mourir pour notre salut. Il s'agit aussi du décret permisif relatif
au péché de Judas, â celui de Caïphe, à celui d’IIérode, à celui de
Pilate, à celui de tous ceux (pii, avant cette heure, ne pouvaient pas
nuire ù Notre Seigneur.
Ne pae admettre cette doctrine, surtout pour les décrets prédé­
terminants positifs, relatifs aux actes salutaires, c’est dire que ce
qu’il y a de meilleur dans les mérites des justes, la détermination
libre par laquelle ils se distinguent des actes peccamineux, ne rient
pas de Dieu, car enfin entre deux hommes en état de grâce dont l’un
i Voir dans ce même article du I*. Congar les textes de S. Thomas relatifà la prédêtenulnatlon qui y sont cités.

372

DE RECENTI SYNCRETISMO

fait un acte méritoire et dont l'autre pêche mortel lenient, dans les
deux ce qui viendrait, de Dieu ce serait seulement les facultés, la
grâce habituelle, les vertus infuses, le précepte, la grâce actuelle qui
attire moralement (mais non infailliblemente) par manière d’objet,
et la motion quoad exercitium, d'où peut procéder aussi bien la- vo­
lition méritoire que le refus peccamineux ; et alors ce qu’il y a de
meilleur dans les mérites des justes, même en ceux du Christ et de
sa sainte Mère, leur determination libre et méritoire, en son initia­
tive première, ne viendrait pas de Dieu, contrairement à la parole
de S. Paul: Quid habes quod non accepisti?
Il en est tout autrement dans la doctrine de S. Thomas. Comme
l’a bien noté Scheeben *, la· motion divine efficace, dont parle le saint
Docteur, n’est pas comparable à l’inllux d’ordre mécanique d’un
homme qui en aide un autre à tirer un navire, ni seulement à l’influx
d’ordre qualitatif de la chaleur qui ranime, mais à l’influx vital de
la plante, par ex. de la vigne sur ses rameaux pour les faire bour­
geonner et fructifiier, et plus encore à l’influx de notre volonté éclai­
rée par l’intelligence sur notre main pour la diriger lorsqu’elle écrit.
La main écrit plus ou moins bien du reste, quelque fois de façon peu
lisible par suite du tremblement de la vieillesse, et alors la volonté
de l’écrivain n’est pas responsable du défaut de l’écriture, pas plus
que Dieu ne l’est du désordre du péché (pii provient de la mauvaise
disposition de la volonté créée defectible et déliciente. En dehors
des défauts de l’écriture, tout ce (pii est écrit est de la main comme
de la cause prochaine et tout de l’écrivain comme de la cause supé
rieure. Ce n'est là encore qu’une analogie pour soutenir l’imagination
et aider l’intelligence.
De la sorte, notre volonté, avec les vertus infuses, est cause se­
conde de ce qui dans reflet ne dépasse pas ses vertus appliquées à
l’exercice, et elle est cause instrumentale de ce (pii dépasse ses vertus,
comme il arrive sous une inspiration spéciale du Saint Esprit reçue
par les dons, inspiration à laquelle le juste consent librement. No­
tons aussi (pie Léon XIII enseigne que la· liberté reste sous la· motion
qui constitue l’inspiration biblique2.
> Handbuch der Kathotieehcn Dognuitik, Herder, Frieb. in Br., 1933,
t. II, n. 63.
- Dans l’Encycllque Providcntieximus, 1893 (Denz., 1952) il est dit: a Nam
supcrnaturali ipse (Deus) virtute Ita eos (scriptores inspiratos) ad scribendum
excitavit et movit, ita scribentibus adstitit, ut ea omnia ea que sola, (piae ipse
iuberet, et recte mente- concinerent et fideliter conscribere vellent, et apte infal­
libili veritate exprimerent ; secus non ipse esset auctor sacra Rcriptiirœ
universa1 ».
On ne l’a mis assez remarqué; voilà une motion divine infalliblemcnt ef­
ficace qui s’exerce, non seulement sur l’intelligence des écrivains sacrés, mais
sur leur volonté libre: ut fideliter conscribere vellent, et qui, loin de détruire
leur liberté, l’actualise, i>our qu’ils veuillent librement écrire ce que Dieu veut
et uniquement vein, et pour qu’ils l’écrivent infailliblement de façon conforme
à la vérité. Le texte est clair. Et si une seule fols la motion divine efficace
actualise la liberté sans la violenter en rien, elle peut le faire en beaucoup
d’autre cas.
|
La différence entre l’écrivain sacré et nous lorsque nous écrivons, c’est que
Dieu ne permet pas dans l’écrivain sacré l’erreur du jugement tandisqu’ll la

NON SERVAT PRINCIPIA HANCTI THOMÆ

373

Si Γοη admet la doctrine thomiste, plus l’âme est fidèle. plus,
comme le dit Scheeben, elle en saisit, «la profondeur mystique»;
elle a moins de confiance en elle même et plus de confiance dans l'ef­
ficacité de la t/râce, ce (pii augmente, sa générosité et sa docilité au
Saint Esprit. Les saints entrent même ainsi dans les voies dites pas­
sives où le mérite ne diminue certes pas, lorsque Dieu agir en eux
de plus en plus, et substiue, par l’inspiration docilement reçue, sa
pensée très haute et très simple à leurs raisonnements compliqués et
sa force à leur faiblesse. Les saints comprennent alors (pie Dieu doit
leur devenir comme un autre moi plus intime (pie le leur et ils finis­
sent par dire comme S. Paul: «-Λ r/χ. mais non, ce nest plus moi
qui vis, c’est Jésus Christ qui vit en moi ». L'influence de la grâce
efficace actualise ainsi de plus en plus leur liberté, et loin de la dé­
truire, la vivifie, la transforme et l’affermit dans le bien.
Si l'on objecte: «Je veux trouver quelque chose à quoi me pren­
dre dans mon libre arbitre, (pie je ne puis accorder avec cet abandon
â la grâce», Bossuet répond: «Superbe contradicteur, voulez-vous
accorder ces choses, ou bien croire que Dieu les accorde? Il les accorde
tellement qu'il veut, sans vous relâcher de votre action, (pie vous lui
attribuiez finalement tout l'ouvrage de votre salut : car il est le Sau­
veur et il dit: “Il n'y a point de Dieu qui sauve que moi” (Isaïe,
xliii, 8, 11). Croyez bien (pie Jésus Christ est Sauveur, et toutes
les contradictions s’évanouiront»1.
Cette confiance en Dieu, auteur de la grâce, donne la paix dans
l’abandon, et même elle fait dire avec S. Paul: « Cum enim infirmor,
tunc potens sum », c’est lorsque je suis faible, infirme, que je suis
fort, parce (pie je ne mets plus alors ma confiance en moi. mais en
Dieu auteur du salut.
Voila ce qu’ont dit les plus grands thomistes: pour se jiermettre de les dédaigner, il faudrait d'abord les avoir compris, il faudrait
savoir sur cette question ce qu'il n’est pas permis d’ignorer et ne pas
confondre le sens divisé de S. Thomas et de ses vrais disciples avec
celui de Calvin qui est évidemment hérétique.
Nous regrettons d'avoir été obligé de relever cette confusion-.
L’important est de tenir fermement que le meilleur de nos actes
salutaires et méritoires (leur détermination libre) vient de Dieu, que
le juste ne se discerne pas par lui même du pécheur: « Quis enim te
discernit? Quid autem habes quod non accepisti? » (I Cor., iv, 7)’.
Il faut toujours en revenir au principe révélé invoqué par le Concile
jM'i-niet quelque fols chez nous, mais dans les deux cas la liberté reste. Déplus
lorsque Dieu nous meut efficacement à une élection salutaire, il ne jiermet pas
l’erreur pratique dans le dernier jugement accepté par cette élection salutaire.
( f J. M. Vosté, O. P., De divina inspiratione et veritate Sacra- Scriptura·,
ed. 2e, Jtomac, 1932, p. 38, 69-08.
* Elévation
*
sur les mystères, 18
* semaine, 15e élévation.
- Mgr. P. Pahente est beaucoup mieux Inspiré dans ses conférences apolo­
gétiques Ci<> c l’uonio, Torino. 194«. Λ part les pages 253-258, où il parle de
nouveau du bannézlanisme, il montre bien che l’homme ne se retrouve pleine­
ment lui-même qu’en trouvant Dieu sa lin ultime, et il exj>ose de façon très
vivante la richesse des mystères du Christianisme.

374

I)H RECENTI SYNCRETISM!)

cité plus haut qui mit lin aux discussions soulevées par les écrits de
Gotescalc: «/a calo et in terra omnia quœcwmque voluit, Deus fecit
(Ps. cxxxiv, (»). Nihil enim in coelo et in terra fît, nisi quod ipse aut
propitius facit (tunc est quid bonum), aut fieri iuste permittit (tunc
est quid malum, propter aliquod majus bonum permissum)». A ces
hauteurs on trouve la paix, et les meilleurs auteurs spirituels ont
toujours parlé ainsi, en particulier en traitant de l’acte libre d’amour
de Dieu, que le Seigneur lui-même fait jaillir de nos cœurs. Cette ef­
ficacité de la grâce s’est manifestée surtout dans les martyrs en leur
donnant la force de résister aux pires tourments1.
Conclusion.

L'essence du molinisme et des explications qui se rattachent
à lui se trouve dans une définition de la liberté créée, (pii entraîne
la négation de l’efficacité intrinsèque des décrets divins et de la
grâce et (pii oblige à admettre la science moyenne malgré ses in­
convénients manifestes. Les adversaires du molinisme refusent d’ad­
mettre cette définition du libre-arbitre, qui est à leurs yeux une
pétition de principe.
Cette définition formulée par Molina, Concordia, ed. Paris, 1876,
p. 10, est la suivante: «Liberum arbitrium est facultas, quæ positis
omnibus requisitis ad agendum, potest agere vel non agere». Selon
Molina, cette définition ne signifie pas que sous la grâce efficace, laliberté conserve le pouvoir de résister, sans jamais vouloir, sous cette
grâce efficace, résister de fait; elle signifie que la grâce n’est pas
efficace par elle-même, mais seulement par notre consentement prévu
par la science moyenne. Comme le dit Molina, ibid., p. 318: « Il n’é­
tait pas au pouvoir de Dieu de prévoir autre chose par sa science
moyenne; mais cependant la prévision divine aurait été autre, si le
choix de la liberté créée eut été différent ». La prévision divine dépend
ainsi du choix «pie ferait et fera l’homme supposé placé en telles cir
constances. Dès lors il y a une passivité ou dépendance en Dieu,
selon le dilemme insoluble: Dieu déterminant, ou déterminé, pas de
milieu. De plus l’homme se discerne lui-même; on ne voit plus dès
lors comment on maintient la parole de S. Paul: « Qu’as tu que tu.
ne l’aies reçut n.
Il faut dire au contraire: Tout bien vient de Dieu, et surtout
ce qu’il y a de meilleur dans nos actes salutaires et méritoires, la
détermination libre par laquelle l’acte d’obeissance se distingue de
la désobéissance, et par laquelle notre amour de Dieu se distingue
de l’indifférence on de la haine. « ('ouverte nos Domine ad te, et con
vertemur». Cela il faut le lui demander.
I
» Si la lllïerté «lu Christ, lorsqu'il obéissait aux préceptes <le son Père,
subsistait malgré son Impeccability, c’est à «lire bien qu’il ne pût pn
*
pCcher
on d«
*sobélssant.
notre liberté à nous reste sous la grfïee efficace, «pii actualise
notre libre arbitre nu lieu «le le détruire, et qui laisse encore en nous la triste
puissance de pécher eu désobéissant.

HABITUS ET ACTUS SPEC1FICANTUR AB OBJECTO FORMALI

De universalitate hujusce principii.

Status quaestionis.
Omnes scholastici cognoscunt hanc Ari
stotelis doctrinam quæ sic exprimitur a sancto Thoma: «Sicut
res naturalis habet speciem ex sua forma ita actio habet .spe­
ciem· ex objecto, sicut motus ex termino » (P-II“, q. 18, a. 2). —
Ratio est quia, ut dicitur P-II·0, q. 54, a. 2, «Omnia qua: dicuntur
secundum okdinem ad aliquid, distinguuntur secundum distinctio
nem eorum ad qua: dicuntur». Potenti» autem operativae, habitus
operative et operationes ips» vel actus dicuntur secundum ordinem
(relationem transcendentalem) ad objectum. Ergo potenti» operativæ, habitus operativi, et ips» operationes specilice distinguuntur
secundum distinctionem objectorum seu speciem et unitatem per se
habent ex objecto. Hoc principium frequentissime invocatur in tracta­
tibus de gratia et de virtutibus. Et igitur speciatim consideran­
dum est.
Praedictum tamen principium, quod semper defenderunt thomistae, impugnatum est a Scoto, a Durando, a nominalistis, a Mo­
lina, a Lugone et a multis aliis.
Recenter autem negata est universalitas hujusce principii. Qui­
dam dicunt: « principium communiter admissum «actus speciticatur
ab objecto formali» non generatim valet ». — Valet quidem, ut ajunt,
« ubi objectum formale specilice differt, (tunc), actus quoque correspondens specifice differt. Ex. gr. alius est modus operandi circa
idem objectum materiale, in quantum est visibile («videre»), alius
modus in quantum est verum (« intelligerc »). alius in quantum est
bonum («velle»)... (Item) objectum formale intellectionis human»
(inteUigibile in sensibilibus) differt ab objecto formali intellectionis
angelic» (inteUigibile creatum in se), et hujus objectum formale ab
objecto formali intellectionis divin» (inteUigibile increatum) ; intel­
lectiones porro humana, angelica, divina, in ontologica sua perfec­
tione essentialiter divers» sunt...
« Potest ergo in hoc exemplo ex diverso objecto formali con­
cludi ad diversum modum operandi, et ulterius ad diversam perfec­
tionem ontologicam.
«Si generatim valeret, quamlibet differentiam perfectionis onto­
logie» fundare diversum modum operandi circa objectum materiale,
sequeretur ut diversa perfectio ontologica necessario exigeret diver

RECAPITULATIO I DE SPECIFICATIONE

sum objectum formale. Hoc autem ita non est. Nam actus visionis
in animali irrationali et actus visionis in homine (supponatur homo
nondum habens usum rationis) in ontologica sua perfectione essen­
tialiter differunt; modus autem operandi, vel modus attingendi ob­
jectum non ita differt, et hinc idem quoque habetur objectum for­
male... Non ergo generatim valet: ubicumque diversa perfectio onto­
logica, diversa quoque operatio et diversum objectum formale»1.
Pariter objectum formale fidei infusæ non esset distinctum ab objecto
fidei acqnisitæ de veritate Evangelii, miraculis confirmati.
Legendo hanc explicationem prædicti principii, p lures thomiste
dicent: Tunc si principium communiter admissum «actus specifi
cantur ab objecto formali » generatim non valet, male formulatum
est. Non oporteret communiter dicere: actus specificantur ab objecto
formali, sed solum quidam actus et non omnes specificantur ab
objecto formali. Id est: si datur distinctio objectorum formalium
tunc quidem est distinctio specifica actuum, sed non e converso, id
est non omnis distinctio specifica actuum corresponde! distinctioni
objectorum formalium.
Quærendum est igitur utrum prædictum principium sit universale
pro Aristotele, pro sancto Thoma, eorumque discipulis, an « non
generatim valeat».
Certo certius ille non servaret sensum hujusce propositionis
homines sunt animalia rationalia, qui diceret: omnia quidem ani­
malia rationalia sunt homines, sed non omnes homines sunt animalia
rationalia. Similiter quærendum est: an sit verum dicere: « omnes
actus, formaliter quidem ut sunt actus, specificantur ab objecto
eorum formali », v. g. visio ut visio, auditio ut auditio, quamvis,
sub alio aspectu, scilicet, non ut actus, sed ut proprietates talis
naturæ. possint habere aliam specificationem v. g. visio, non ut
visio, sed ut leonina, equina aut aquilina, aut etiam visio, ut est in
viro, potius quam in parvulo aut in muliere.
Jam dixerat Cajetanus, explicando nostrum principium in I·,
q. 77, a. 3, n. vi : «Adverte hic quod de potentiis animæ possumus
dupliciter loqui. Uno modo, in quantum potentia; sunt (ordinatæ ad
actum et ad objectum) sic est totus sermo præsens. — Alio modo,
in quantum proprietates sunt talis naturæ: et sic non loquimur.
Sic enim distinguuntur juxta diversitatem naturarum quibus insunt,
juxta illud Averrois I De Anima, comment. L. III : Membra hominis
diversa sunt specie a membris Iconis ». In hoc forte erit solutio
dubii2. Videamus prius an prædictum principium sit pro Aristotele
et sancto Thoma universale, seu verum principium.
i Ita II. Lennerz, S. J., De virtutibus theologicis (pro manuscrlpto), Ronue, 1930. p. 179.
- Initio Igitur notandum est quoad sensum nostri principii: agitur dc acti­
bus formaliter ut sunt actus. Id est sensus principii est: α Actus, forinaUter ut
actus, specificantur ab objecto formali » quamvis aliam specificationem habere
poeelnt. non ut sunt actus, sed ut proprietates talis vel talis naturæ.
S. Thomas dicit ipse, IMI*·, q. 63, a. 4: u Non est eadem specie sanitas ho­
mini* ct equi, propter diversas naturas, ad quas ordinantur ». — Item virtutes
Infusæ ut proprietates gratia distinguuntur a virtutibus acquisitis; sed, ut

HABITUUM ET ACTUUM AB OBJECTO FORMALI

□e universalitate hujusce principii apud Aristotelem et S. Thomam.

Jam Aristoteles, iu libris De Anima, sic distinguit sensatio­
nem ab intellectione, prout sensatio ordinatur ad qualitates sen­
sibiles cognoscendas, visus ad colorem visibilem, auditus ad sonum,
dum intellectio ordinatur ad ens intelligibile; et impossibile est
omnino quod facultas sensitiva etiam altissima attingat ipsum ens
intelligibile et rationes essendi rerum. Hoc est fundamentum de­
monstrationis spiritualitatis et immortalitatis anima
*
rationalis.
Item Aristoteles distinxit intellectum ordinatum ad verum, ab ap­
petitu ordinato ad appetibile, et appetitum rationalem specificatum
a bono universali ab appetitu sensitivo ordinato ad bonum sensibile
non universale.
Secundum idem principium Aristoteles distinxit varias scientias
ut facile videre est in 1. VI Meta physicorum, c. 1, prout scientia spe­
culativa ordinatur solum ad cognitionem veritatis et scientia practice
ad opus. Item tres sunt principales scientiæ speculative, physica,
mathematica, metaphysica, quæ specificantur ab objecto : physica ab
ente mobili secundum primum gradum abstractions, scii, a materia
singulari ; mathematica a quantitate, juxta secundum gradum ab
structionis, scii, a materia sensibili, et metaphysica ab ente in quan­
tum est ens secundum tertium gradum abstractions, scii, ab omni
materia.
Pariter, in Ethica, Aristoteles distinxit quatuor virtutes cardi­
nales, item virtutes eis annexas, et earum actus secundum earum
objecta, prout v. g. prudentia est recta ratio agibilium etc.
Unde hoc principium datur ab Aristotele ut omnino universale,
actus specificantur ab objecto, non vero ab objecto materiali circa
quod conveniunt plures actus, sicut varii sensus circa idem corpus
sensibile, sed ab objecto formali1. Numquam Aristoteles limitavit
Ibidem dicitur, distinguuntur etiam ab cis, in quantum formallter sunt habitus,
ab objecto formali nd quoti ordinantur.
Principium « iwtenthe, habitus et actus specificantur ab objecto formali »
considerat, ut patet, formallter potentias ut potentias, habitus ut habitus,
actus ut actus, et non ui sunt proprietates talis vel talis naturæ. Sic, ut pro­
prietates talis natura·, membra leonis siæcle distinguuntur a membris hominis;
item oculus leonis ab oculo hominis; sed non de hoc agitur in nostro principio.
•Item omnes facultates anima· nostra· sunt humanae, tanquam proprietates
nostra· natura·, sed formallter ut facultates specificantur a diversis objectis for­
malibus et sic sunt diversa? facultates, et non una tantum.
Cf. Cajetanum in 1, q. 77, a. 8, η. IV: «Scito quod potentias distingui per
actus et objecta, quadrupli citer Intelllgi potest... Verus sensus est: potentia,
secundum id quod est, ad actum dicitur et est... Potentia
*
per suas essentias
essentialiter ordinem habent: ad actus... online dico non relationis prædlcamentalls, scii transcendente ». Ita pariter pro actibus. Unde sensus axiomatis est
« actus formallter ut sunt actus, specificantur ab objecto formali ». Sanctus
Thomas semper formallter loquitur non materialiter.
* Imo actus speclficatur prius ab objecto formali quo attingitur objectum
formale quod, ut visio a lumine quo eoiores fiunt visibiles In actu.

378

HECAPITULATIO : DE SPECIFICATIONE

universalitatem hujusce principii recte formulât! de actu non mate
rialiter sed formaliter, ut est actus, de habitu ut est habitus, de
potentia, ut est potentia.
Sanctus Thomas non minus quam Aristoteles agnovit universa­
litatem hujusce principii. Imo profundius hanc doctrinam penetravit,
melius ejus extensionem vidit et universalem ejus applicationem ad
actus supernaturales.
hoc principio «potentiæ, habitus et actus speci (icantur ab
objecto formali» S. Thomas deducit quod tam in angelo quam in
anima nostra, essentia distinguitur real iter a potentia operativa.
prout essentia ordinatur ad esse, potentia vero operativa ad operari
et ad objectum, P, q. 54, a. 3; q. 77, a. 1. — Item deducit ex hoc
quod sunt in anima plures facultates specificatœ a diversis objectis.
Sic S. Thomas enuntiando universalitatem nostri principii, dicit,
P, q. 77, a. 3: «Potentia, secundum illud, quod est potentia, ordi­
natur ad actum. Unde oportet rationem potentiæ accipi ex actu, ad
quem ordinatur, et per consequens oportet quod ratio potentiæ
di versificetur, ut di versificatur ratio actus. Ratio autem actus diversificatur secundum diversam rationem objecti. Omnis enim actio vel
est potentiæ activa·, vel passivae. Objectum autem comparatur ad
actum potentiæ passiva:, sicut principium et causa movens; color
enim, in quantum movet visum, est principium visionis. Ad actum
amem potentiæ activa' comparatur objectum, ut terminus et finis:
Sicut augmentât! va· virtutis objectum est «quantum perfectum»
quod est tinis augmenti. Ex his autem duobus actio speciem recipit,
scilicet ex principio et ex tine seu termino. Differt enim calefactio
ah infrigidatione, secundum quod haec a calido, scii, activo, ad
calidum, illa autem a frigido ad frigidum procedit. Unde necesse est
quod potentia' diversificentur secundum actus et obiccta». Unde
universaliter verum est dicere: omnis actus, formaliter ut actus, spe·
cificatur ab objecto formali.
Item Sanctus Thomas applicat hoc principium ad distinguendos
specifice habitus operatives, cf. Ie IP, q. 5-1, a. 2, «Habitus importat
ordinem ad aliquid. Omnia autem, quæ dicuntur secundum ordinem
ad aliquid, distinguuntur secundum distinctionem eorum ad qua
dicuntur. Est autem habitus dispositio quædam ad duo ordinata,
scilicet ad naturam et operationem consequentem naturam». Ope­
ratio autem specificatur ab objecto.
Sanctus Thomas insistit etiam in universalitate nostri principii,
et agendo de fide infusa ac de amissione ejus per negationem unius
solius articuli fidei, IP-IP
,
*
q. 5, a. 3, dicit: « Species cujuslibet
habitux dependet ex formali ratione objecti; qua sublata, species
habitus remanere non potest ».
I
Xon dicit : quidam habitus operati vi et quidam actus speciticantur ab objecto, sed omnes; principium istud est omnino univer­
sale, alioquin nequidem esset principium.
Denique ex hoc principio universali, Sanctus Thomas ostendit
quod virtutes morales infusæ specie distinguuntur a virtutibus mo­
ralibus acquisitis correlativis. Dicit enim P-IP, q. 03, a< 4. «Ma­
nifestum est quod alterius rationis est modus, qui imponitur in

habituum

ET actuum

ab objecto formali

379

hujusmodi concupiscentiis secundum regulam rationis humanæ et
secundum regulam divinam; puta in sumptione ciborum... Unde ma­
nifestum est (piod temperantia infusa et acquisita differunt specie»,
secundum « speciales et formales rationes objectorum», ut ibidem
dicitur.
item Sanctus Thomas distinguit fidem infusam a fide acquisita
qualis est in dieinonibus, de quibus dicitur «credunt et contre
miscunt» (Jacob., c. ii, 19). Dicit^nim De Veritate, q. 11, a. 9 ad 4:
« Dæmones non voluntate assentiunt his quæ credere dicuntur, sed
coacti evidentia· signorum, ex quibus convincitur verum esse quod
fideles credunt : quamvis illa signa non faciant apparere id quod
creditur, ut per hoc possint dici visionem eorum quæ creduntur,
habere. Unde et credere aquivocc dicitur de hominibus fidelibus et
de damonibus ; nec est in eis fides ex aliquo lumine gratiæ infuso,
sicut est in fidelibus». Agitur de ipso «credere» ut est actus, et de
«fide» ut est habitus.
Manifestum est quod pro Sancto Thoma, fides infusa et haec
fides acquisita dæmonum specie distinguuntur etiam formaliter ut
habitus et actus ac proinde ex parte objecti formalis. Dicit enim,
IIB-IIao, q. 5, a. 3: «Species cujuslibct habitus (et actus) dependet
ex formali ratione objecti: qua sublata, species habitus remanere
non potest». Atqui, ut dictum est « credere aquivocc dicitur de horni
nibus fidelibus et de daunonibus » ; ergo, hi duo actus non habent
idem objectum formale, sed solum idem objectum materiale. Fideles
credunt mysteria revelata propter auctoritatem Dei revelantis, scii.
Dei auctoris gratiæ: dum dæmones cognoscunt naturaliter Deum
auctorem natura·, et credunt revelata propter evidentiam signorum,
ut dictum est : et sic mysteria revelata materialiter attingunt, scii,
non formaliter prout sunt mysteria essentialiter supernaturalia vita?
intima» Dei, sed prout sunt quid a Deo dictum, ac miraculis eviden­
tibus confirmatum, sicut Deus revelat etiam naturales veritates reli
gionis vel futura contingentia ordinis naturalis, v. g. finem ali
cujus belli.
Item Sanctus Thomas, explicando verba Sancti Pauli (I Cor., n.
14) : «Animalis homo non percipit ea quæ sunt Spiritus Dei: stultitia
enim est illi et non potest intelligere», dicit: «Sicut sensus non
potest examinare ea quæ sunt intellectus et similiter neque sensus
neque ratio humana potest judicare ea qua sunt Spiritus Dei, et ita
relinquitur quod hujusmodi solo Spiritu Sancto examinantur » (Com­
mentarium in I Cor., n, 14. lect. 3). — Item in Matth. xm, 14 circa
haec verba : «auditu audietis et non intel ligetis, et videntes ridebitis
cf non videbitis», Sanctus Thomas dicit: «ex subtractione gratiæ
sequitur quod mens divinitus non illuminetur ad recte videndum ».
Innumeros similes textus Sancti Thomæ alibi citavimus1.
Imo Sanctus Thomas sic ostendit quod e.x parte objecti formalis,
ipsa prophetia est inferior fide infusa, dicit enim (III Sent., dist. 24.
q. 1. a. I, ad 3): «Quamvis prophetia et fides sint de eodem, sicut
> De. Revelatione, editio in duobqs voluminibus, t. 1. p. 170--ISI. et 1S0 sq.

380

RECAPITULATIO : DE SPECIFICATIONE

de passione Christi, non tamen secundum idem: quia fides forma
liter respicit passionem ex parte illa, qua subest aliquid (Cternum,
scii, in quantum Deus est passus, hoc autem quod temporale est
respicit materialiter, sed prophetia e contrario », scii, prophetia
respicit formaliter id quod temporale est, et materialiter id quod
est aeternum.
Pariter tides acquisita de veritate Evangel i, miraculis confir­
mati, attingit materialiter tantum id quod formaliter attingitur a
tide infusa. In hoc conveniunt omnes commentatores sancti Thomae
ejus scholæ1. Sicut canis audit materialiter loquelam humanam, scii,
quoad id quod sensibile est in ea, dæmon audit materialiter verbum
Dei, scii, quoad id quod naturaliter cognoscibile est in eo.
Confirmatur et valde haec interpretatio, ratione linis ad quem
ordinatur tides infusa. Etenim fides infusa esset inutilis si ejus ob­
jectum. formale quo et quod jam attingeretur a fide acquisita. Insuper
si fides acquisita posset attingere objectum formale fidei infusæ,
pariter contra id quod dicit S. Thoma, Ia-IIa, q. 63, a. 4, temperantia
acquisita posset attingere objectum formale temperanti® infusæ,
saltem post propositionem externam revelationis christianæ; item
bona voluntas naturalis de qua loquebantur pela g ia ni posset attin­
gere in iisdem conditionibus objectum formale caritatis infusæ. Et
tunc ad quid utiles essent fides infusa, temperantia» infusa, caritas
infusa, omnes virtutes infusæ? Essent inutiles de jure, et quodam­
modo utiles de facto, quia hoc declaratum est a Conciliis «ad cre­
dendum et sperandum etc. ut oportet ad salutem »; sed quare sint
necessaria ad credendum « ut oportet ad salutem » si objectum for­
male fidei infusæ et pariter objectum formale caritatis attingi pos­
sunt sine his virtutibus infusis? Ut aiunt Lemos, Salmanticenses.
.Joannes a S. Thoma, imo Suarez, sublata universalitate prædicti
principii omnia ruerent in philosophia et in theologia2.
1 Retulimus eorum textus in opere citato, t. I, p. 469-514.
2 Hos textus citavi in opere De Revelatione, t. I, p. 492, sqq.
Lemos, O. i’., in discussionibus celebris Congregationis de Auqiliis, die 7
Mali et 28 mail 1604 coram Clemente VIII, dicit de prmdicta sententia, quæ a
Molina admissa est: «Quo systemate fidem perinde ac philosophiam everterat;
fidem quidem quia sic natura· viribus timetur ac diligitur Deus, ut finis est
supernaturalis; philosophiam vero, quia eo pacto objectum formale habitus su­
perioris Inferioribus viribus attingitur » (cf. Seiiry, Historia Oongreg. de Auxi­
liis. 1. Ill, e. 33 et 36, p. 106). Et die 29 Mail 16(M congregatio quinquagesima
quarta resolvit dubium propositum secundum Interpretationem Thomlstarum
a Iximos expositam (cf. Sekry, ibid., p. 110). — Item cf. Lemos, Panopiia griiUœ,
1. IV. In principio, n. 24, 25.
Item Sai mamio \ses. De Gratia, tr. XIX, dlsp. Ill, dub. III. § IV, n. 60:
examinant opinionem Molime et I.ugonls, secundum quam « sufficit sola diver­
sitas principiorum activorum, ut actus differant specie, licet attingant idem
objectum formale », et respondent : « negando antecedens, quod si verum foret,
ut contendunt adversarii, nihil ia cera Philosophia non nutaret circa speciem
ac distinctionem potentiarum < t habituum compelleremurque nova fundamenta
aperire, qua» non docuerunt Aristoteles. D. Thomas et alii schohe principes.
Quod licet facile admitterent juniores, ne ullum principem haberemus ex anti-

HABITUUM ET ACTUUM AB OBJECTO FORMALI

381

Unde nec Aristoteles, ner S. Thomas, nec thomiste limitaverunt
universalitatem nostri principii; nunquam dixerunt «non genera tim
valet», sed e contrario ejus extensionem ad omnes actus docuerunt,
eo quod actus, formal iter ut actus, specifica fur ab objecto formali.
Post sanctum Thomam autem plures theologi ut Durandus,
Scotiis, nominaliste, Molina, Lugo et plures alii dixerunt: fides
infusa non habet objectum formale inaccessibile pro fide acquisita·;
et tamen specifice differt a fide acquisita. Sic perducti sunt ad ne­
gandam universalitatem nostri principii «habitus et actus specificantur ab obiecto formali » quamvis hoc principium illustret, apud
S. Thomam, omnes quæstiones de facultatibus, habitibus et actibus,
ut facile videre est ex innumeris textibus ejus saltem ex his qui
citantur in Tabula aurea operum S. Thomæ ad verbum Objectum,
n. 2 -6.
«

An universalitas prædicti principii negari possit aut sit limitanda.

Respondetur negative, quia in hoc principio agitur de po­
tentia, de habitu, de actu, prout forma liter sunt potentia, habitus
et actus, et prout essentialiter ordinantur ad objectum, secundum
relationem trascendentalem.
Hæc fundamentalis ratio optime exprimitur a S. Thoma (I‘,
q. 77, a. 3), dum dicit: a Potentia secundum illud quod est potentia,
ordinatur ad actum... Patio autem actus dircrsificatur secundum
diversam· rationem objecti» ; et ibidem in fine corporis articuli : « Non
quæcumque diversitas objectorum di versificat potentias aninue, sed
differentia ejus ad quod per se potentia respicit... et ideo alia po­
tentia sensitiva est coloris, scii, visus, et. alia soni. scii, auditus».
Cajetanus, ibidem, η. IV hoc profunde sic explicat: «Funda­
mentum hujus est id quod in antecedente assumitur in littera, scii,
quia potentia, secundum id quod est, ad actum dicitur et est ; idest,
quia potentia, secundum suam entitatem, non est res absoluta ab
quis; cederet profecto in summam veni
*
sapient!® jacturam; quocirca opus est
Illorum in hac parte impetus tolis viribus retardare».
Imo ipse Suarez, non obstante ejus speciali theoria de jKitentla obediential!
activa, ait quoad necessitatem gratia' interna· fidei: dicere hanc gratiam «so­
lum requiri ut assensus in ijenere enfin sit i>erfectlor, licet er vi objecti non
esset necessaria, multum accedit ad id quod Pelagius dicebat, yratiam requiri
tantum ad facilius. Item videtur fuga solum Inventa ad eludenda testimonia
Conciliorum et Patrum » (De Gratia, 1. II, c. 1, n. 17).
Attamen Suarez non servat hoc principium dum admittit In nostra natura
potentiam obedientlalem activam ad objecta supernaturalla. Unde dicit Joan­
nes a S. Thoma in I. q. 12, disp. XIV. a. 2, n. 11 : « Ex tali positione potenti®
obodientLalis activa, nascuntur omnia illa inconvenientia qua· In materia de
gratia valide refutantur». Potentia obedlentiallR qu® esset activa (non solum
materialiter prout est in facultate activa ut voluntas, sed formaliter), esset
simul essentialiter naturalis, ut proprietas nostra· natur®, et essentialiter su­
pernaturalis, ut specificata ab objecto superna tura 11. Sic gratia elevans non
esset absolute necessaria.

382

RECAPITULATIO i DE SPECIFICATIONE

«ictu et objecto... Sed potentiæ et habitue per suas essentias esseu
Haliter ordinem habent ad actus, ita quod absque eis intelllgi... non
possint... Earum differentia: sumuntur ab ordine ad illos, ordine
autem dico, non relationis prædicamentalis, sed trascendentc. — Et
hæc est radix prima et ultima in resolutione, tam in hac materia
quam in similibus, scii, de motu, de materia prima, de actione et
passione, de habitu, etc. Et hoc stante, patent omnia in littera».
«Si autem actus, formaliter ut actus, speoificatur ab objecto for­
mali, hoc est universalissime verum de omnibus actibus ad objectum
ordinatis; sicut si homo, formaliter ut est homo, est animal ratio­
nale, hoc est universalissime verum de omnibus hominibus, sine ex­
ceptione, quamvis in quibusdam exercitium rationis impediri possit.
Universale est unum aptum inesse multis et prius concipitur natura
universalis quani ejus universalitas, et pariter prius concipitur ne­
cessitas alicujus principii (piam ejus universalis extensio.
Sic visio sensitiva leonis, formaliter ut actus, non differt spe­
cifice a visione sensitiva pueri, nam ambæ essentialiter ordinantur
ad lumen sensibile et ad coloratum visibile in actu sub lumine, et
ab illo speciticantur. Si sunt in his duabus visionibus, ut sunt actus,
quædam differenti», hae differentiae sunt accidentales et materiales
ex parte dispositionis organi, aliquo modo sicut sunt accidentales
differenti» in visione sensitiva ipsorum hominum, prout quidam non
vident nisi ea quæ sunt proximiora, alii autem nisi ea quæ jam
aliqualiter distant. Item est qmedam differentia materialis inter
oculum viri, et oculum mulieris.

Quomodo igitur solvitur objectio supra citata, scilicet: «Actus
visionis in animali irrationali et actus visionis in homine (suppo­
natur homo nondum habens usum rationis) in ontologica sua per­
fectione essentialiter differunt; modus autem operandi, vel modus
attingendi objectum non ita differt, et hinc idem quoque habetur
objectum formale... Non ergo generatim valet: ubicumque diversa
perfectio ontologica, diversa quoque operatio et diversum objectum
formale ».
Ad hanc objectionem jam responderat Cajetanus in la, q. 77,
a. 3, η. V dicens: «Adverte hic quod de potentiis animæ possumus
dupliciter loqui. Uno modo, in quantum potentia’ sunt et sic est
totus sermo præsens.
Alio modo, in quantum proprietates sunt
talis natura', et sic non loquimur (non esset formaliter loqui, sed
materialiter). Sic enim distinguuntur juxta diversitatem naturarum,
quibus insunt, juxta illud Aver rois (1 De Anima, comm. LUI):
« Membra hominis diversa sunt specie a membris léonin».
Sic etiam loquitur S. Thomas (ΙΒ-ΙΙΒβ, q. 63, a. 4, c. lin.): «Non
est eadem specie sanitas hominis et equi, propter diversas naturas,
ad (pias ordinatur»
Sic ut proprietas talis vel talis naturæ, distin­
guitur facultas visiva leonis, a facultate visiva equi, aut aquilæ,
sicut membra eorum, scii, humerus aut tibia. Sed tunc non amplius
consideratur form aliter potentia operativa, actus, et habitus.

HABITUUM

et actuum ab objfxto formam

383

Item in homine duæ facultate» superiores dicuntur htimanœ
prout sunt proprietates ejusdem animæ, sed ut facultates distin
•oiuntur ex parte objecti, et sic sunt duæ et non una.
S. Thomas ipse fecit hanc distinctionem in classilicatione habi­
tuum (Ι·-Π“β, q. 54, a. 2). Hæc classiiicatio sic exprimi potest.
habitus infusi a vita Dei inti
ma cujus sunt part ici patio.
principio activo pro- i
scientia: a princi
ximo a quo prodii·
piis demonstra
cuntur, prout agens, i
tivis
agit sibi simile
| luacqu.s.b
(„/is „10ra/,,ab
actu rationis di­
rigentis.
/A. infusi a natura divina participata
bon
i
.
see.
convenientiam
a natura cuicon-t
ad naturam humanam
veniunt vel dis-J
mali, see. disconvenien­
conveniunt 1 Λ · <tcqulf{lf 1
tiam ad naturam hu­
manam.
/i. infusi, ab objecto essentialiter
ab objecto ope- j supernaturali
rationum
acquisiti, ab objecto naturaliter
accessibili.
’

Sequitur ne quod virtutes infusæ distinguuntur specifice ab
acquisitis solum ex parte principii radiculis a quo procedunt, et non
ex parte objecti? Aliis verbis: hæc principia specificationis sunt ne.
non solum distincta, sed separabilia?
Nullo modo, nam virtutes, ut sunt habitus operativi essentia
liter ordinati ad operationem, distinguuntur specifice, sicut ipsa'
operationes, ab objecto formali. Propterea S. Thomas dicit (I1 11“
q. 63, a. 4) de temperantia acquisita et de temperantia infusa quod
differunt «secundum speciales et formales rationes objectorum»
prout prima dirigitur a regula humana, et secunda a regula divina.
Et vult dicere S. Thomas quod etiamsi aliquis homo cognoscat histo
rice Evangelium miraculis confirmatum et regulam temperantia
*
in
eo scriptam, non potest per temperantiam acquisitam ad hanc re­
gulam superiorem attingere. Si enim hoc posset, temperantia infusa
non esset utilis, nisi ad facilius agendum, ut aiebant Pelagiani.
Si autem temperantia acquisita et temperantia infusa specifice
distinguuntur ex parte objecti formalis, ita et fides acquisita de
veritate Evangelii miraculis confirmati et fides infusa, distinguuntur
formaliter ut habitus et ut actus ratione objecti, alioquin inutilis
esset fides infusa, si ejus objectum formale jam esset accessibile
pro fide acquisita; et proinde objectum formale caritatis esset, sup­
posita revelatione externa, accessibile pro bona voluntate naturali.

3SI

recapitulatio: de specifications

ut aiebant Pelagiani. Hoc semper notaverunt, ut vidimus, Thomistæ
et etiam Suarez.
Sic, etiam legendo Evangelium, «animalis homo non percipit ea
*
(pia
sunt Spiritus Dei: stultitia enim est illi et non potest intelli
gere» (I Cor., n, 14).
E contra, ut ostendit S. Thomas, IIa-ll
* e, q. 2, a. 2, c. et ad 1:
Fidelis per lidem infusam, uno et codent actu1 credit Deo revelanti
et Deum revelatum. Scii, per lidem infusam adhæret Deo revelanti,
tampiam motivo formali, et eodem actu propter hoc motivum credit
Deum revelatum, v.g. Deum Trinum, Deum incarnatum.
Nec in eo est circulus vitiosus. Dicunt adversarii : « Si aucto­
ritas Dei revelantis creditur, vel creditur propter aliam revelationem
et sic in infinitum, vel creditur propter seipsam, et tunc est circulus
vitiosus, ac deest rationabilis credibilitas ».
Respondimus {De Revelatione, t. 1, p. 507) cum Cajetano, Salmanticentibus et multis aliis thomistis : Auctoritas Dei revelantis
creditur propter seipsam, sine circulo vitioso, sicut lux visibilis est
per seipsam, sicut evidentia evidens est a seipsa, sicut locutio hu­
mana manifestat simul seipsam et id quod affirmat. Revelatio enim
divina, revelans Trinitatem, seipsam revelat. Et quamvis revelatio
divina sic credita sit obscura, non deest rationabilis credibilitae ex
signis revelationem confirmantibus.
Instant adversarii: si fides infusa haberet speciale objectum
formale, hoc caderet sub experientia.
Respondimus (ibid., p. 509). Hoc quidem aliquomodo sub expe­
rientia cadit sed non clare, sicut etiam non clare constat experimentaliter spiritualitas intelligently nostræ et distinctio ejus specifica
ab imaginatione, aut distinctio specifica voluntatis ab appetitu sen­
sitivo. Sic ut ostendit S. Thomas, P, q. 87, a. 1, et De Veritate,
q. 10, a. 8, omnis homo «percipit se animam habere prout percipit
se sentire et intelligere », sed ex hac cognitione experimental! non
clare constat de spiritualitate animæ, sic quidam homines sunt ma­
terialist»; requiritur analysis metaphysica ad probandam spiritualitatem animæ.
Λ fortiori ex experientia non clare constat de supernaturalitate
essentiali motivi formalis fidei, nec distincte discernitur actus supernaturalis fidei ab actibus naturalibus concomitantibus. Ut dicit
S. Augustinus :v « Valde remota est a sensibus Iwec schola, in qua
Deus auditur et docet. Multos venire videmus ad Filium, quia mul­
tos credere videmus in Christum ; sed ubi et quomodo a Patre au­
dierint hoc et didicerint, non vidimus. Nimium gratia ista· secreta
est »2. Unde fidelis non potest cum evidentia discernere, an ex puro
supernatural! motivo operetur: sic non est omnino certus de super­
naturalitate sua
*
fidei, quamvis de illa magnas conjecturae habere
possit. Imo S. Thomas dicit de propheta: «ad ea quæ cognoscit
propheta per instinctum propheticum (et non per perfectam prophe1 Non tribus actibus, ut vult Suarez.
a De pra destinatione Sanctorum. ML,, t. 44, ool. 970.

habituum et actuum ab objecto formali

385

tiamj, aliquando sic se habet, ut non plene discernere possit, utrum
ha c cogitaverit aliquo divino instinctu, vel per spiritum proprium »*.
— Unde supernaturalitaa essentialis actus fidei infusæ et ejus motivi,
sicut spiritualitas animæ non certo cognoscitur nisi ex analyst metaphysica, vi principii : actus specificantur ab objecto formali.
Si vero fides infusa uteretur speciebus infusis, clare constaret
experimentaliter ejus differentia a fide acquisita; et quidam videntur
æstimare quod fides infusa quæ uteretur speciebus infusis specifice
distingueretur a fide infusa, quæ utitur speciebus abstractis a sen­
sibilibus.
Revera tamen, formaliter loquendo, non specifice distinguitur
fides nostra infusa a fide infusa quam habuerunt, cum speciebus
infusis, angeli viatores. Hæc differentia specierum quoad rem præsentem est solum differentia materialis, et fides infusa angelorum
viatorum specificabatur ab eodem objecto formali quo et quod ac
fides nostra. Credebant Deum esse trinum propter auctoritatem Dei
revelantis, Dei quidem auctoris gratiæ, et non solum naturæ.

Principium igitur communiter admissum: «potentia, habitus et
actus specificantur ab objecto formali'» generatim, imo universalis­
sime valet; alioquin non esset principium metaphysicum. Imo si
non generatim seu universaliter valeret, nullo modo valeret, et
rejiciendum esset, quia non esset verum de potentia formaliter ut
est potentia, de habitu formaliter ut est habitus, de actu formaliter
ut est actus. Si e contrario hoc principium communiter admissum
bene formulatum est ab Aristotele et a S. Thoma, verum est de po­
tentia formaliter ut sic, pariter de habitu et de actu formaliter ut
sic, et proinde universale est, universalitate metaphysica, absque
ulla exceptione sicut principium: «actus multiplicatur et limitatur
per potentiam in qua recipitur»2. Brevius, ut ait Sanctus Thomas:
«Sicut res naturalis habet speciem ex sua forma, ita actio habet
speciem ex objecto, sicut motus ex termino »J. — «Omnia enim qua'
dicuntur secundum ordinem ad aliquid, distinguuntur secundum
distinctionem eorum ad qu<r dicuntur» *.
Animadversiones. — Γ.

C. Boyer, S. J., mihi proposuit hanc

objectionem.
« Equidem teneo thesim expositam. Attamen dubium proponere
velim quod occurrit ex dictis Cajetani in I’-II·
*,
q. 54, a. 2; ubi
magnus commentator concedit habitus, quatenus formas, distingui
secundum diversa principia activa : ex quo sequitur duos habitus
habentes idem obiectum formale posse specifice differre.
« ID-II
**
’, q. 171. a. 5.
2 Propterea Reginaldiis In ojiere suo Tria principia exposuit totam Sancti
Tlionue doctrinam sub his tribus principiis: 1° Ens et analogum; 2° Deus est
actus purus; 3° Potentia», habitus et actus sjæcl fleantur ab objecto formali.
a Ι·-ΙΙ·”, q. 18, a. 2.
* IMI·’*, q. 54, a. 2.
25 _

Garhigou-Lagraxgi -

ne Gratia

3<S(>

RECAI’ITt Ι.ΑΤΙΟ : DE SPECIFICATIONE

« Dicitur sane hanc differentiam esse materialem, non formalem.
At quomodo cum differentia illa, quæcumque sit, salvatur argumen­
tum quo demonstratur thesis specificationis actuum ex obiecto for
mali? Arguitur enim ex proportione potentia? ad proprium actum;
sed ecce habemus duas potentias (duos habitus) euindem actum lia
bentos et tamen ipsæ specifice differunt. Si specifice differunt, nonne
diversam proportionem habent ad proprium actum? Et cur tunc
concludi non posset actum naturalem et actum supernaturaleni
amoris esse specie diversos solum quia procedunt a principiis specie
diversis? ».
Respondetur :
Cajetaniis concedit habitus, quatenus formas, distingui secun­
dum diversa principia activa, v. gr. prudentia infusa prout infun­
ditur a Deo et prudentia acquisita prout acquiritur per repetitio­
nem actuum.
v
Ex hoc autem non sequitur duos habitus habentes idem obiectuni
formale posse specifice differre. Si prudentia infusa haberet idem
obiectuni formale ac prudentia acquisita, esset solum per accidens
infusa, non vero per se infusa (ut geometria infusa). Specificatio
habitus ut forma essentialiter connectif ur cum specificatione ab
objecto et non possunt separari in habitu operative.
Nullo modo habemus duos habitus eumdem actum habentes, nisi
agatur de habitu per accidens infuso, et infusio, quando est per ac­
cidens, non spécifient, ut patet in geometria per accidens infusa.
Actus naturalis amoris igitur et actus snpernaturalis amoris
differunt specifice, tum ex parte principiorum elicitivornm. tum ex
parte obiectorum formalium, ad quæ ordinantur principia elicitiva
(cfr. PII·’, q. 63, a. 4). Et hoc positive dicit Cajetanus in
q. 54, a. 2: «quia habitus et former et habitus sunt, utraque sortiri
possunt distinctiva, scilicet propria formarum et propria habituum:
et non cum distinctione illarum stet indistinctio istorum, unde in
proposito utraque distinctiva concurrunt scilicet activorum et ob­
jectorum formalium... Nec oportet, afferendo unum, afferre semper
aliud ».
Non dicimus distinctionem formalem esse materialem : id, quod
esset materialis distinctio, se teneret solum ex parte subjecti, ut
inter fidem infusam hominum, et fidem infusam angelorum quæ
utitur speciebus infusis.
*.I M. Browne, O. P., professor Instituti «Angelicum» hanc
optimam fecit observationem.
4
Approbando omnino ea qua
*
dicta sunt, occurrit forsan hic
quædam applicatio (non nova, tamen rarius commemorata) hu­
jus doctrime in Sacra Theologia, qua
*
adjumenti esse potest ad
solutionem alicujus problematis satis inter Theologos discussi.
Scitur enim quod in theologia. Sacramentaria valde disputatur de
materia et forma quorumdam Sacramentorum. Quidam enim Theo
logi asserunt, (piod in hae re unicum solutionis critérium esse debet
historia liturgica. per (piam eruimus illud quod in initiq adhibitum

HABITUUM HT ALTUUM AB OBJRCTO FOBMAUI

387

fuit sive tanquam materia sive tanquam forma, secus enim, putant,
admitteretur naturam specificam seu substantiam Sacramenti muta­
bilem esse; (piod impossibile est. Quidquid dicendum sit de magno
momento historia» liturgicæ quoad dilucidationem quaestionis, no
tandum videtur, quod Sacramentorum, saltem quorumdam, specifi
ratio seu constitutio in natura propria specifica simili modo conside
rari debeat sicut specificatio aliorum intentionalium ut actus, habi
tus, facultas. Proinde natura specifica (quæ datur per ultimam actualitatem formativam), constituitur per ordinem ad gratiam illam (et
in quibusdam ad characterem) ad cujus collationem Sacramentum
ordinatur. Ikec natura specifica concipi potest ut eadem manens,
etiam si supponatur potestas Ecclesia· coli a ta aliqualiter determi
nandi sic dictam formam vel materiam Sacramenti.

VI.

DE SU PER NATU R ALITATE
ET DE EJUS

INFALLIBILI

FIDEI

CERTITUDINE

His ultimis temporibus rursus examinatum est problema de su­
pernatural! et infallibili certitudine iidei infusas
.
*
Speciatim quae­
ritur: an, secundum S. Thomam, fideles supernatural i ter et infal­
libiliter adhæreant motivo formali iidei, scilicet auctoritati Dei reve­
lantis et proinde mysteriis revelatis, adhaesione qua· immense superat
rationalem cognitionem motivorum credibilitatis, seu conclusionem
omnium apologeticæ argumentorum, ex quibus oritur certitudo sal­
tem moralis de ipso facto revelationis.
Quæstio non est minoris momenti: Agitur de fide quæ est «do­
num Dei», de firmissima certitudine fidei pro qua martyres passi sunt
invicti. De hac fide Christus pluries dixit: «Qui credit in me, habet
vitam æternam»3, id est inchoatam, prout « tides est sperandarum
substantia rerum » ' et quædam inchoatio vitae atomae. De ea legitur
in 1. Jo., V, 1 : «lueec est victoria quæ vincit mundum, tides nostra»,
debet igitur esse firmissima contra· omnes errores, seductiones, so­
phismata, tentationes, persecutiones. Hoc speciatim notandum est
I odie, quia perniciosissimis erroribus materialism! et atheismi, qui
diffunduntur in populis, nihil resistere potest nisi fides Christiana
et catholica; non sufficit, ut patet, protestantismus suis propriis er­
roribus succumbens; sed ad efficaciter resistendum fides catholica
debet esse firmissima et profunda. De ea dicit S. Paulus: «Cum ac­
cepissetis a nobis verbum auditus Dei. acceptai i $ illud non ut ver­
bum hominum, sed xicul’cst vere, verbum Dei, qui operatur in vobis
qui credidistis»'. Ideoque addit alibi: «Licet nos aut angelus de
cado evangelizet vobis praeterquam quod evangelizavimus vobis, ana
thema sit »a.
I
1 Cfr. P. Teresio a S. Aonete Zielinski O.C.D., Dc ultima resolutione actus
fidei, Roma, 11112. 182 pp. : I*. Axsei.mus Stolz O.S.B., Manuale Thcoluyitr
dayinatica. Freiburg Brisg. Herder. I'.lll. fuse. I, p. 39, 11; fasc. IV, pp. 29 88.,
29, 30. lz>nge examinavimus circa hyne rem face duo opera in periodico « Ange­
licum ». oct. 1942, pp. 312-323.
I
- Jo., v, 24; vi, 40, 47-55.
J
3 llebr., xi, 1.
4 I These., ii, 13.
3 Gal., i, 8.

ET l»E EJUS INFALLIBILI CERTITUDINE

389

Breviter exponuntur sententiæ ad invicem
*.
opposita
_ Quamvis omnes theologi admittant lidem Christianam,
non obstante sua obscuritate, esse firmissime certam, non omnes hanc
certitudinem eodem modo explicant. Sunt præsertim dnæ senten­
tiæ: prima, non tenet quod fidelis cognoscat infallibiliter per ipsam
fidem infusam motivum formale tidei ; altera hoc affirmat et defendit
a pluribus sæculis tanquam pupillam oculi.
Status quæstiônis.

Prima, sententia. — Medio Aevo plures theologi, præsertim no
minales et eorum sequaces dixerunt : fides infusa resolvitur in fidem
acquisitam (pia credimus Ecclesiam regi a Spiritu Sancto, et motiva
hujusce iidei sunt revelationis signa, speciatim miracula naturaliter
cognoscibilia. Ita Durandus III Sent., dist. 24, q. 1, qc. 3, Gabriel
Biel, III Sent., dist. 23, q. 2, et deinde plures alii ’. Nunc vero eadem
sententia tenetur a pluribus apologetis et etiam theologis, qui potius
ab exteriori considerant actum tidei, non quærendo quænam est
natura intima Iidei infusie. Dicunt: fidelis naturaliter cognoscit
factum revelationis ex signis evidentibus quibus confirmatur, spe­
ciatim ex miraculis et prophetiis adimpletis, et etiam naturaliter
cognoscit quod Deus nec falli nec fallere potest. Et hoc sufficit ad
certitudinem tidei christianæ fundatæ in testimonio divino sic con­
firmato.
Critica. — Magni commentatores S. Thonue, ut Capreolus,
Cajeta nus, Ferrarieusis, Bannez, Lemos, Alvarez, Joannes a S. Tho­
ma, Salmanticenses, Gonet, Billuart. Gotti et recentiores thomistæ
semper rejecerunt, hanc sententiam2 et dixerunt: Certitudo tidei
infusae resolvitur quidem materialiter et extrinsece in evidentiam
miraculorum aliorumque signorum, sed ejus resolutio formalis et
intrinseca debet fieri in aliquid altius; ita. certitudo metu physica
primorum principiorum resolvitur quidem materialiter et extrinsece
in evidentiam sensibilem, sed resolvitur formaliter et intrinsece in
aliquid altius ordinis intellectualis. Aloquin valde minueretur super
naturalis certitudo Iidei per se infusa·, reduceretur nempe ad certi­
tudinem inferiorem ordinis naturalis.
Statim apparet hæc difficultas: immo rari sunt fideles qui vide­
runt propriis oculis miracula et qui potuerunt ea satis diligenter
1 Itu cum Scotlstls et Nomlnallstls, .Molina, Itipalda, Lugo, Franzelin,
Card. Billot (qui tamen merito negat fidem esse discursivam), Baiuvel, van
Noort, liarent (Diet, thdol. cath., art. fell et plures alii. Exposui has opiniones
in libro De Revelatione, t. I, cap. XIV, a. 3.
Speciatim pro Scoto (HI Sent., <1. 31, η. I) actus naturalis et actus tidei
su|K>rnatnralls possunt habere Idem objectum formale; item pro illo (III Sent.,
<1. 23, q. i. n. S) tities Infusa non est necessaria propter supernaturalltatem
objecti, nam objet tum formale tidei theologiae non excedit fidem acquisitam;
et fides Infusa resolvitur In fidem acquisitam qua credimus Ecclesiam esse ve­
rant propter signa.
- Citavi textus horum thomlstarum In oj)ere De Revelatione, t. I, c. XIV,
a. 3. 3“ ed„ pp. 484-407. Vide speciatim ( apreolum, in III Sent., dist. 24, q. 1,
a. 3, § 2. 4; Cajetanum in Ilam-Hae, q. 1, a. 1. η. .X, XI; Ferrariensem, C. Gcil··
tex, 1.' III, c. 10. § 3; et 1. I. e. (i; Bannez. In II·-II··, q. 1, a. i; Joan, a S. Th.,
Di· Gratia, dlsp. 20, a. 1, n. 7; Dc fide, q. 1, disp. II, a. 2, 3.

390

DE SUPERNATURALITATE FIDEI

examinare ad certe judicandum de eorum origine supernaturali.
Ideoque generaliter fideles non habent naturaliter de signis revela
tionis christianæ nisi certitudinem moralem mediantibus testimoniis
humanis sæpe modo non critico cognitis.
Ideo, ut aiunt plures alii theologi, si certitudo fidei Christian»
ultimatum fundaretur in hac certitudine morali de facto revelationis
diversis signis confirmato, hæc certitudo fidei non esset firmissima
et infallibilis nisi hypothetice, scilicet supposito quod aliunde certum
sit ipsum Deum revelasse Trinitatem, Incarnationem redemptivam,
et infallibilitatem Ecclesiæ ad hæc mysteria proponenda; supposito
nempe quod prædicatio mysteriorum illorum non proveniat ex natu
rali evolutione sensus religiosi in subcoscientia prophetarum et
Christi, ut dixerunt Modernistæ juxta (pios assensus fidei ultimo
innititur in congerie probabilitatum (Denz., 2079). Unde certitudo
lidei non esset absolute infallibilis quia resolveretur in certitudine
morali de facto revelationis.
Ad hoc respondent prædicti theologi: cognitio naturalis moraliter certa facti revelationis et motivi fidei christianæ non est causa,
sed solum conditio sine qua non certitudinis fidei, quæ igitur potest
esse altior et firmior; insuper prædicta certitudo moralis facti reve­
lationis confirmatur per gratiam ex qua habetur voluntas credendi,
positis sufficientibus signis divinæ revelationis.
Hæc responsio insufficiens judicatur a multis theologis, speciatim a thomistis, quia cognitio motivi formalis fidei est plus quam
conditio sine (pia non certitudinis infallibilis lidei, pertinet enim
ad (‘jus causam, nam motivum formale fidei non movet ad infallibi­
liter credendum, vg. Incarnationem redemptivam, Trinitatem, nisi
ut est cognitum et infallibiliter certum, scii, nisi mens fidelis infal
libiliter adluereat huic motivo ut sæpe dixit S. Thomas infra citan­
dus. Ita in meta physica, si principium causali tatis aut principium
finalitatis non essent metaphysice certa, sed solum physice aut moraliter, conclusio ex his principiis deducta non esset metaphysice
certa. Unde non sufficit certitudo moralis facti revelationis etiam
confirmata per gratiam et voluntatem credendi. Insuper in hoc casu
fides infusa non esset virtus essentialiter supernaturalis, (plia ejus
motivum formale et specificativum posset naturaliter cognosci et
attingi, id est, tunc fides infusa non esset magis supernaturalis
quam prudentia naturaliter acquisita et deinde per gratiam confir­
mata: non esset magis supernaturalis (piam judicium rationale de
cTedibilitate confirmatum per gratiam.
Secunda sententia. — Thomistæ igitur, et cum eis aliquomodo
Suarez, tenent sententiam notabiliter diversam, scii.: fides infusa
est essentialiter supernaturalis et specitieatur a motivo formali es­
sentialiter supernaturali auctoritatis Dei revelantis, cui supernaturaliter et infallibiliter adhœrent fideles, adhaesione non discursiva,
sed simplicissima et firmissima, quæ immense superat conclusionem
jam ad minus moraliter certam apologetic®, scii, conclusionem de
evidenti credibilitate mysteriorum fidei, seu de facto revelationis
certis signis confirmato.

ET ΟΕ EJUS INFALLIBILI CEKTITl’LINE

391

Hæc sententia defenditur a S. Thoma, a S. Bonaventura, et ab
antiquis thomistis usque aâ hodiernos, scii, a Capreolo, Cajetano,
Cano, Bannez, Lemos, Alvares, Joannes a S. Thoma, Salmanticen
ses, Conet, Gotti, Billuart, Lepidi, Zigliara, Gardeil, Del Prado,
Szabo, Scheeben, et etiam reenter a pluribus theologis Societatis
Jesn, inter quos PP. Mattiussi, Petazzi, de la Taille, Rozwadowski,
Boyer *.
sunt prænotanda : 1) Quodnam est exacte motivum formale fidei per se
infusæ?; 2) quomodo in hac sententia mens fidelis adhæreat huic
motivo? Animadvertendum est in primis, quod thomistæ volunt consi­
derare non solum actum fidei ut est aliquod factum experientia
*
in
tenue, sed naturam ejus et naturam virtutis infusæ lidei, dum e con­
trario nominales nunquam considerant ipsam naturam rerum, quam
putant incognoscibilem, et instituunt solum ratiocinia supra facta:
ita in casu nunquam ipsam naturam virtutis infusæ lidei considerant,
nec principium quo illustraretur tota quæstio, scii, habitus ct actus
specificantur ab utroque objecto formali quo et quod, id est ab objecto formali ad quod essentialiter et immediate ordinantur seu per
se et primo.
1) Quod nam est exacte motivum fidei per se infusce?
a) Non agitur de motivis credibili tat is ut sunt praesertim
miracula, quæ sunt naturaliter cognoscibilia, quæque certissime
confirmant, si vera sunt, factum revelationis ac proinde fundant
evidentem credibilitatem mysteriorum fidei.
b) Nec agitur de motivo formali fidei, qua crederentur solum
veritates naturales religionis tanquam divinitus revelate, ut existentia Providenti® ordinis naturalis etiam ad particularia descendentis,
et immortalitas animæ. Deus quidem potuisset sic revelare solum
veritates naturales religionis et hanc revelationem confirmare mi
raculis. Sic revelatio fuisset supernaturalis solum quoad modum
productionis sua?, non quoad substantiam seu essentiam, scii. e.\
parte objecti specificativi. Proinde Deus tunc intervenisset solum ut
auctor et dominator *natura
,
nam, ut talis, Deus potest miracula
facere v. g. mortuos suscitare, in confirmationem revelationis ali­
quarum veritatum religiosarum ordinis naturalis. Tunc Revelatio
ordinata, fuisset solum ad beatitudinem naturalem consequendam,
scii, non ad visionem beatificam seu immediatam essentiæ *divina
,
sed ad cognitionem mediatam Dei in speculo creaturarum et ad
amorem rationalem Dei super omnia. Et pro illis qui potuissent
pervenire ad demonstrationem philosophicam harum veritatum na­
turalium religionis, fides non fuisset necessaria ad salutem sic con­
ceptam. In aliis demonstrationem non intelligentibus, fides fuisset
per accidens infusa, ut dicitur geometria infusa aut donum lin­
guarum.
Sententia thomistica explicatur et probatur. — Duo

i Citavi in favorem hujusce sententia
*
multos textus S. Tbonue, S. P.onaventurae et thomistarum in opere Dc Revelatione, t. I, c. XIV, a. 3, p. 407-497.

392

DE SUPEItNATURALITATE FIDEI

c) Agitur de motivo formali fidci per se in fusce, qua credi­
mus mysteria essentialiter supernaturalia SS. Trinitatis, Incarnationis redemptivæ, Eucharistiae, vitae gratiae et vitae aeternae. Haec
fides per se infusa fuit in angelis viatoribus et in illis sicut in nobis
fuit essentialiter supernaturalis.
Quodnam est ejus motivum formale? Secundum concilium Vati­
canum (Denz., 1789) est auctoritas Dei revelantis, seu, ut ait S. Tho­
mas IP IIs®, q. 1, a. 1, est « Veritas prima», scii, veritas prima
revelans seu in dicendo, prout præsupponit veritatem primam in
intelligendo, quæ ipsa ontologice fundatur in veritate prima in essendo. Brevius: hoc motivum formale est auctoritas Dei revelantis,
qui nec falli nec fallere potest. Sed non solum agitur de Deo auctore
naturæ, v. g. auctore naturæ animae nostrae, nec solum est sermo
de Deo auctore miraculorum, quia ea patrare potest ut est auctor
et dominator naturæ; agitur proprie de Deo auctore gratiæ et glo­
ria·, quia nunc loquimur de Deo qui revelavit mysteria essentialiter
supernaturalia SS. Trinitatis, Incarnationis redemptivæ, vitæ aeter­
nae; et ordo agentium debet correspondes ordini finium. Deus ut
auctor naturæ non potest revelare mysteria essentialiter superna­
turalia suae vita? intimæ. Brevius, agitur de Revelatione superna­
tural! non solum quoad modum productionis suæ, sed (pioad sub­
stantiam, scii, vi objecti specificati vi.
Dum enim Deus revelat mysteria supernaturalia vitæ gratiæ
et gloriæ, intervenit non solum ut Creator et Dominus, sed proprie
ut Pater adoptivus angelorum et hominum, vocans eos ad partici­
pationem suæ vitæ intimae. Unde motivum formale fidei per se in­
*
fusa
est auctoritas Dei Patris coelestis qui revelavit mysteria
regni Dei.
De hac revelatione agitur dum Christus dicit: «Confiteor tibi
Pater, Domine cadi et terra
*,
quia abscondisti hæc a sapientibus et
prudentibus et revelasti ea parvulis» (Matii., xi. 25). «Beatus es
Simon Bar .Joua, (plia caro et sanguis non revelavit tibi, sed Pater
meus qui in codis est» (Matii., xvi, 17). Item: «Si ego testimonium
perhibeo de meipso, verum est testimonium meum, quia scio unde
veni et (pio vado» (Jo., vni, 14). Item S. Paulus dicit I Cor., n, 10:
«Nobis autem revelavit Dens per Spiritum suum: Spiritus enim
omnia scrutatur, etiam profunda Dei» scii, etiam mysteria essen­
tialiter supernaturalia vitæ intimæ Dei, quae immense superant co­
gnitionem naturalem hominum et angelorum non solum creatorum
sed creabilium. Unde motivum formale fidei per se infusa? est aucto­
ritas Dei revelantis, et quidem non solum Dei auctoris naturæ, sed
etiam gratiæ et gloriæ, super quamlibet cognitionem naturalem
cujuslibet creatur® intellectualis creat® et creabilis.

2) Quomodo in sententia thomistica mens fidelis adhaereat
huic motivo formali fidei infusœ.
Respondent thomista·. — Revelatio divina essentialiter super­
naturalis ut procedens a Deo auctore gratia? est id quo et quod

1CT OIS EJI’S INFALLIBILI < EBTITUhINE

supernal uralilcr creditur1 .seu infallibiliter concreditur mysteriis,
quamvis snb inferiori aspectu factum revelationis ut est superna
turale quoad modum, sicut miracula quibus confirmatur, natura­
liter cognoscatur cum certitudine saltem morali.

\ ideamih an hæc respon­
sio fundet in· in principia enuntiata a S. Thoma et in propria ejus
verba. Sunt præsertim tria argumenta:
1) Ratione absolutæ infallibilitatis tidei;
2) Ratione essentialis supernaturalitatis mot i vi tidei;
3) Ratione essentialis supernaturalitatis ipsius fidei per se
infusæ.
Primum argumentum ratione absoluta? infallibilitatis fidei, ad
hoc reducitur: Factum Revelationis non solum proponitur cum
certitudine morali ab historia, prædicationem et miracula Christi
referente, sed proponitur infallibiliter ab Ecclesia quæ definivit hanc
revelationem fuisse proprie supernaturalem, nec procedisse natu­
raliter a subconscientia prophetarum, et confirmatam fuisse non
præstigiis inter mythos allegandis, sed proprie dictis miraculis, de
quibus ultimo judicat Ecclesia cum certitudine superiori certitudine
naturali (Denz., 1785, 1813, 2078). Atqui quod sic traditur infalli­
biliter ab Ecclesia est ab omnibus credendum supernaturaliter. Ergo
fideles debent supernaturaliter credere Revelationi simul cum myste­
riis revelatis, scii, debent simul credere Deo revelanti et Deum
revelatum, alioquin non haberent de mysteriis revelatis certitudinem
absolute infallibilem per se superiorem omni certitudine naturali, ut
est certitudo fidei infusæ secundum S. Thomam,
q. 4, a. 8.
Non obstante obscuritate mysteriorum, certitudo tidei debet exclu­
dere omne dubium deliberatum, etiam inter vehementes tentationes
et inter supplicia martyrii, et ita est prout procedit a virtute infusa
fidei, quæ, sub gratia actuali efficaci, perficit intellectum, inquit
S. Thomas: «ut infallibiter intellectus tendat in suum objectum»
·,
*
(IP-II
q. 4, a. 5).
Si motivum formale fidei cognosceretur solum naturaliter, me­
diante testimonio humano, certitudo fidei esset solum hypothetice
infallibilis, non absolute; scii, supposito quod vere est ipse Deus
(pii revelavit hæc mysteria: clarius: supposito quod aliunde certum
sit revelationem mysteriorum processisse a Deo et non naturaliter
a prophetarum et Christi subconscientia,secundum evolutionem sensus
reliffiosi. ut dixerunt modernistic. Tunc non infallibiliter veri ficarentur verba S. Pauli: «Cum accepissetis a nobis verbum auditus
Fundamenta sententiæ thornisticae.

1 I live formula. sell. «revelatio divina est id quo et quod creditur» est
formula classica apud colfimentatores S. Thoma·. cfr. Cajetanuin in II·· II·*»
q. lt a. i. u. 11· invenitur pariter apud Bannez. Joannem a S. Thoma. Salman·
tlcenses, Gonet, Billuart, etc.

394

I»E SUPERNATURALITATE I'IDDI

Dei, accepistis illud, non ut verbum hominum, sed (sicut est vere)
verbum Dei. qui operatur in vobis, qui credidistis» (I These., π, 13).
Denique motivum formale fidei non movet nisi ut cognitum et
non movet infallibiliter nisi infallibiliter uniatur cum intellectu
nostro et in eo producat suum effectum formalem. Sicut sensus musicalis corresponde! pulchritudini symphoniae audita1, ita fides infusa
corresponde! verbo Dei quod est in Evangelio prout superat omnino
verbum humanum. Unde legitur in I Jo., v. 10: «Qui credit in
Filium Dei, habet testimonium Dei in se».

Confirmatur. — Ratio humana errare potest, non in cognitione
naturali primorum principiorum, sed circa conclusiones et eo magis
quo magis remotae sunt conclusiones a principiis. Nec semper fa­
cile est discernere verum miraculum a præstigio diabolico: «sur·
gent enim pseudochrist i et pseudoprophetae, et dabunt signa magna
et prodigid, ita ut in errorem inducantur, si fieri potest, etiam
electi» (Math., xxiv, 24). Nec etiam semper facile est verificare va­
lorem historicum narrationum quibus referuntur miracula. Nec hæc
verificatio possibilis est pro multis fidelibus (pii signa revelationis
cognoscunt solum ex testimonio pastoris vel parentum suorum. E
contra Ecclesia sicut antea prophétie, judicat infallibiliter de exi­
stent ia revelationis, eamque proponit ut dogma, sicut proponit suam
propriam infallibilitatem, aliunde miraculis confirmatam et eviden­
ter credibilem.
Nec repugnat, juxta S. Thomam, simul naturaliter cognoscere
factum revelationis ut est supernaturale quoad modum productionis
*,
sua
ut miracula quibus confirmatur, et supernaturaliter credere
Revelationi sub altiori aspectu, ut est supernaturalis quoad substan­
tiam vel essentiam, sicut ipsa mysteria supernaturalia. Supernatu­
ralitas enim mysteriorum superat cognitionem naturalem et tran­
scendit supernaturalitatein miraculi naturaliter cognoscibilis. Sic
pro S. Thoma, III
*
pars, q. 55, a. 2, ad lurn et 2um et a. 5, c., ad
2Um et 3U"‘. Apostoli simul naturaliter cognoverunt resurrectionem
Christi hominis visibiliter redivivi ut fuit miraculum sicut resur­
rectionem Lazari, et supernaturaliter ei crediderunt ut fuit myste­
rium autoresurrectionis Verbi incarnati.
Hoc primum argumentum ex absoluta infallibilitate fidei, con­
firmatur ex multis textibus S. Thomae speciatim ex his ubi loquitur
de certitudine fidei infusae, cui non potest subesse falsum. Cfr. ΙΡ-ΙΓ
*
q. 1. a. 3: «Nihil subest alicui potentiæ vel habitui, aut etiam actui,
nisi mediante ratione formali objecti: sicut color videri non potest,
nisi per lucem, et conclusio sciri non potest, nisi per medium de­
monstrationis. Dictum est autem supra quod ratio formalis objecti
fidei est veritas prima (revelans), unde nihil potest cadere sub tide
nisi in quantum stat sub veritate prima, sui) qua nullum falsum
stare potest ». Ibid., q. 1, a. 8: « Quoad causam certitudinis, fides
est certior qualibet cognitione naturali sapientiae, scientia1 aut intel­
lectus primorum principiorum, quia fides innitur veritati divinae;
tria autem praedicta innituntur rationi humanae... Sic fides est sim­
pliciter certior eis (in nobis), sed secundum quid est minus certa.

ET DE EJUS INFALLIBILI CERTITUDINE

397,

scii, quoad nos (propter obscuritatem objecti, quod non ita plene
consequimur sicut objectum evidens)». Citavi multos alios textus
S. Thomæ alibi cfr. De Revelatione, t. I, p. 469 4SI.

Necundum argumentum sumitur ex essentiali super natura litate
motiri fulci, scii. : Id quod est essentialiter supernaturale, formaliter
qua. tale non potest naturaliter cognosci, nequidem ab angelis supe­
rioribus creatis aut creabilibus, quia pertinet ad ordinem vitæ inti
mæ Dei, qui superat quamlibet cognitionem naturalem etiam ange
lorum, sicut objectum proprium intellectus divini superat objectum
proprium cujuslibet intellectus creati; alioquin esset confusio pan
theistica. naturæ intellectus divini et intellectus creati; jam ex
sua natura intellectus creatus esset participatio formalis natu
ne divina1 seu Deitatis, ut gratia sanctificans; esset confusio duo
rum ordinum. Unde id quod est supernaturale quoad essentiam est
supernaturale quoad cognoscibilitatem, nam verum et ens conver
tuutur.
Atqui motivum formale fidei per se infusa
*
est essentialiter super
naturale ut dictum est; est enim auctoritas Dei revelantis et quidem
Dei auctoris gratiæ et gloria
*,
quia solum ut talis Deus potest reve
lare mysteria essentialiter supernaturalia Trinitatis. Incarnationis
redemptivæ, vita
*
aeternae, (piae transcendunt omnino veritates na
turales religionis naturaliter cognoscibiles. Ergo hoc motivum for
male fidei infusæ, formaliter qua tale, non potest naturaliter co­
gnosci nequidem ab angelis, sed solum supernaturaliter. Et ideo
fideles ei adliærent supernaturaliter et firmissime simul cum my­
steriis. Hoc motis um formale fidei non est minus supernaturale et
naturaliter inaccessibile quam motivum formale spei infusa· aut
caritatis.
Hoc declaratur in multis textibus S. Thoma
*
(pios alibi citavi;
indico solum principales, v. g., II·-!!’"’. q. 5, a. 1. Utrum angelus
in sua prima conditione habuerit fidem. Respondet: «In objecto
fidei est aliquid quasi formale soil, veritas prima super omnem na
turalem cognitionem existons, et aliquid materiale sicut id cui assen
tirnus, inhærendo primai veritati. Quantum ergo ad primum horum,
communiter Cules est in omnibus habentibus cognitionem de Deo,
futura beatitudine nondum adepta, inhaerendo prinuv veritati. Sed
quantum ad ea quæ materialiter credenda proponuntur, qiuedam
sunt credita ab uno quæ sunt manifeste scita ab alio». Unde angeli
viatores habuerunt fidem infusam.
Item II·-II", q. 6, a. 1. Utrum fides sit homini a Deo infusa (an
acquisita post auditionem Revelationis miraculis confirmata·, ut
dixerunt pelagiani : immo utrum initium fidei sit infusum contra
semi-pelagianos). Respondetur de doctrina pelagianorum et etiam
semi-pelagianorum : «Hoc est falsum, quia, eum homo assentiendo
his quæ sunt fidei, elevetur supra naturam suam, oportet quod hoc
insit, ei ex supernatural! principio inferius movente, quod est Deus».

396

DE SUPERN'ATURALITATE FIDEI

Item ad 3“m. Item in Epistolam I Cor., n, 14, circa hæc verba:
«Animalis homo non percipit ea <|uæ sunt Spiritus Dei. Stultitia
est illi et non potest intclligere ». S. Thomas dicit: «Sicut sensus
non potest examinare ea quæ sunt intellectus et similter neque
sensu neque ratio humana potest judicare ea quæ sunt Spiritus Dei,
et ita relinquitur (piod hujusmodi solo Spiritu Sancto examinantur...
Dicitur ergo homo spiritualis: uno modo ex parte intellectus, spiritu
Dei illustrante..., alio modo ex parte voluntatis, spiritu Dei inflam­
mante». Ita etiam pulchritudo symphoniæ beethovianæ percipi ne­
quit ab eo qui sensu musicali caret, etiamsi aliunde sciat talem
symphoniam esse pulcherrimam secundum commune judicium peri­
torum. Debet enim esse proportio inter objectum cognoscendum et
facultatem cognoscit iram ; unde id quod est essentialiter superna
turale ,ut motivum formale tidei infusæ, scii, revelatio Patris coele­
stis, formaliter qua tale, non potest naturaliter cognosci ; sicut mutivum formale spei infusa: et caritatis non potest attingi sine his
virtutibus infusis.

Tertium argument um sumitur ex essentiali supernatural itate
ipsius fidei per se infusa·. — Revelatum est enim quod tides est
« donum Dei» (Ephes., n, 8), prout est « sperandarum substantia
rerum», Hebr., xi, 1, vehit quædam inchoatio vitæ aeternae; pluries
dixit Christus: « Qui credit in me habent vitam æternam » (Joan.,
vi, 10, 17, 55) et Concilium Vaticanum definivit (Denz., 1789). « Hanc
vero fidem, quæ humana· salutis initium est (cf. n. SOI), Ecclesia
catholica profitetur virtutem esse supernaturalem. (pia, Dei aspi­
rante et adjuvante gratia, ab eo revelata vera esse credimus, non
propter intrinsecam rerum veritatem naturali rationis lumine per­
spectam, sed propter auctoritatem ipsius Dei revelantis qui nec
falli nec fallere potest» (can. 2). «Est enim tides, testante Apo
stolo, sperandarum substantia rerum, argumentum non apparen­
tium» (Hebr., xi, 1). Unde tides per se infusa est virtus essentialiter
supernaturalis.
Atqui habitus et actus speci fleantur ab utroque objecto formali
quod et quo ejusdem ordinis. Ergo objectum formale quo seu moti­
vum formale a (pio speciticatur tides per se infusa est ejusdem ordinis
essentialiter supernaturalis. Proinde hoc motivum formale a sola tide
attingi potest sicut lumen sensibile (pio videntur colores, non cogno­
scitur nisi a visu. Lumen est id quo et quod videtur. Pariter Reve­
latio est id quo ( t quod creditur, seu concreditur mysteriis revelatis,
dum fidelis « uno et eodem actu supernatural! credit Deo (revelanti)
et Deum (revelatum)» secundum propria verba S. Thomæ, 11
*11«,
q. 2, a. 2.
Alioqtiin si motivum formale tidei posset attingi sine gratia,
fides infusa non esset necessaria nisi ad facilius et firmius creden­
dum, ut dicebant pelagiani. Insuper tunc fides non esset magis su­
pernaturalis (piam prudentia acquisita aut temperantia acquisita
quæ in justo imperantur a caritate et per eam ordinantur ad finem

ET DE EJUS INFALLIBILI CERTITUDINE

397

supernaturalem : remanent in se tamen virtutes acquisite ex se
intrinsece naturales, non infusæ.
Denique si motivum formale tidei infusæ posset actualiter attingi
absque gratia, absque lumine infuso tidei, pariter motivum formale
spei et etiam caritatis possent attingi a bona voluntate naturali. et
sic spes infusa et caritas infusa non essent necessariæ ad salutem,
ut dicebant pelagiani et non essent alterius ordinis quam desiderium
naturale et inefficax videndi Deum j>er essentiam, de quo loquitur
S. Thomas, Is, q. 12, a. 1 *.
Vera doctrina traditionalis multo superior est; sic exprimitur
in ordine apologetico a P. Lacordaire qui vehit experimentaliter lo­
quebatur de conversis ad fidem: «Ce qui se passe en nous, quand
nous croyons est un phénomène de lumière intime et surhumaine.
Je ne dis pas que les choses extérieures (comme les miracles) n’agis­
sent pas sur nous comme motifs rationnels de certitude; mais l’acte
meme de cette certitude suprême, dont je parle, nous affecte directe­
ment comme phénomène lumineux; je dis plus comme un phénomène
translumineux (au dessus de l’évidence rationnelle)... Nous sommes
affectés par une lumière... translumineuse (lumen infusum tidei)...
S’il en était autrement comment voulez-vous qu’il y eut proportion
entre notre adhésion, (pii serait naturelle, rationnelle, et un objet
qui surpasse la nature et la raison?...
«Un converti vous dira: j’ai lu, j’ai raisonné, j’ai voulu, je ne
suis pas arrivé; et un jour, sans que je puisse dire comment je n'ai
plus été le même, j’ai cru ; et ce qui s’est passé au moment de la
conviction finale est d’une nature totalement différente de ce (pii
a précédé... Souvenez-vous des deux disciples (pii allaient à Emmails»2. «Ainsi un intuition sympathique met entre deux hommes,
dans un seul moment, ce que la logique n’y aurait pas mis en bien
des années. Ainsi parfois une illumination soudaine éclaire le gé­
nie»3. «Il est tel savant (pii étudie la doctrine catholique, qui ne
la repousse pas avec amertume, et même (pii dit sans cesse: vous
êtes bienheureux d’avoir la foi ; je voudrais l’avoir comme vous, mais
je ne le puis pas... Mais un jour ce savant se met à genoux: il sent
la misère de l’homme, il lève les mains au ciel, il dit: Du fond de
ma misère, o mon Dieu, j’ai crié vers vous! A ce moment quelque
chose se passe en lui, une écaille tombe de ses yeux, un mystère
s’accomplit, le voilà changé! C’est un homme doux et humble de
cœur, il peut mourir, il a conquis la vérité»
.
*
Vere «un mystère
s’accomplit, scii, infusio luminis fidei quæ est ‘‘donum Dei"».
«C’est en même temps une certitude illétrée, (pii ne vient pas du
raisonnement, ni de l’histoire, ni de la littérature, ni de la science,
certitude qu’un pauvre ouvrier et un enfant peuvent avoir plus et
1 Cf. ea quffi de lise rç scripsimus in periodico « Angelicum », 1<M2, fnsc. !
P- 315-319.
_ „ r
- Confer, (le A*, llnnic, IC ( onf., p. ,1-13, 3o3.
a Ibid., p. 340.
< Ibid., p. 3C3.

398

DE SÜPERNATÜRALITATE FIDEI

mieux que des savants» *. Confiteor tibi Pater Domine Cœli et terne,
quia revelasti ea parvulis.
« ♦ ♦

Hæc autem sententia thomistica saltem implicite admittur ab
omnibus theologis prout tenent fidem infusam esse non solum hypo­
thetice sed absolute infallibilem et essentialiter su pernat tiraient. Et
enim id quod infallibiliter proponitur ab Ecclesia ut revelatum a Deo,
debet infallibiliter et supernaturaliter credi a fidelibus. Atqui nou
solum proponuntur ab Ecclesia mysteria revelata, sed proponitur
etiam quod ipsa vere revelata sunt a Deo et non ab evolutione natu­
rali sensus religiosi in subconscientia prophetarum. Ergo ipsa Reve­
latio infallibilter concreditur mysteriis, uno et eodem actu, quamvis
sub aspectu inferiori cognoscatur naturaliter ex miraculis modo
quidem non infallibili, quia ad hoc requiruntur longa et complexa
ratiocinia in quibus ratio nostra fallibilis est, et quorum non sunt
capaces omnes fideles.
Denique notandum est attente quod si in propositione doctrinæ
revelatæ admiscetur error, v. g. ex ignorantia praedicatoris, tunc
vi luminis infusi fidei, mens fidelium non adheeret nisi Verbo divino,
et ei infallibiliter adhæret. Erroribus autem admixtis adhaeret et
imaginatio et intellectus fidelium, nullo modo vi luminis infusi fidei,
sed modo mere naturali, humano, erroneo, deinde corrigendo quan­
tum possibile est. Unde lumen infusum fidei et Verbum divinum
intime et infallibiliter connecta ntur, sicut magnes lapis (cala mi ta·),
non lignum, sed ferrum trahit etsi pulveres ferri et pulveres ligni
admisceantur, ita virtus fidei infusæ adhæret solo Verbo divino, non
vero erroribus ei accidenta liter admixtis.

Quidam objiciunt: Tunc oporteret dicere cum Suarezio: 1° cre­
ditur veraci tas Dei, 2’ Revelatio, 3° Trinitas vel Incarnatio ; sed est
impossibile credere tide divina veracitatem Dei antequam credatur
revelatio.
Respondent omnes thomistæ a tempore Capreoli: uno eC eodem
actu Revelatio concreditur mysteriis. Ipse S. Thomas dixit IIaIIM,
q. 2, a. 2, ad 1 11111 : « Per ista tria: credere Deo, credere Deum et
credere iu Deum, non designantur diversi actus». Sic uno et eodem
actu supernatural! et infallibili credimus Deo revelanti et Deum
trinum revelatum, et hoc in ordine qui immense superat conclusio­
nem rationalem argumentorum apologetica1.
Alia objectio: Sed dæmones credunt etiam mysteria supernatuvalia Trinitatis, Incarnationis redemptivæ, absque tamen fide in­
fusa quam amiserunt, sed fide acquisita; hæc igitur, quamvis non
sit essentialiter supernatural!», potest mysteria illa BU pern atur alia
attingere.
1

Ibid

L/Γ DE EJUS INFALLIBILI CERTITUDINE

399

Respondent communiter thomistæ: Damones non attingunt
mysteria su pcrnaturalia et motivum formale fidei infusæ nisi mate
rialitcr, non vero formaliter ut supernaturalia sunt. Attingunt ea
ut quid dictum a. Deo (sicut veritates religionis naturales) et mira
culis confirmatum, unde «credunt et contremiscunt» quasi coacti
ab evidentia miraculorum, et non formaliter propter auctoritatem
Patris (-adestis. Propterea dixit ile illis S. Thomas: «Vident multa
indicia manifesta ex quibus percipiunt doctrinam Ecclesia· a Deo
esse... Fides eorum est quodammodo coacta ex signorum evidentia...
Unde fides quæ est in dæmonibus, non est donum gratiae, sed magis
coguntur ad credendum ex perspicacitate naturalis intellectus»,
*11 ”’, q. 5, a. 2, ad lu,n, ad 2uin. Ita qui sensu musicali caret audit
11
materialiter symphoniam beethovianam quoad omnes ejus sonos. μ·(1
ejus pulchritudinem non percipit.

Tertia· Objectio·. Credens interdum potest pati motum dubita
tionis, non vero ille qui intelligit prima rationis principia aut con
clusionem evidenter demonstratam. Ergo fides infusa non est certior
omni certitudine naturali.
Respondet S. Thomas (II
-IP°,
*
q. 1, a. S) : «Fides est simpliciter
certior cognitione naturali evidenti, sed est secundum quid minus
certa. Etenim certitudo potest considerari dupliciter: uno modo ea
causa certitudinis, et sic dicitur esse certius illud quod habet cer­
tiorem causam. Et hoc modo fides est certior tribus prædictis. quia
fides innititur veritati divina·; tria priedicta innituntur rationi hu
man® (scii, intellectus principiorum, scent ia, sapiential.
« Alio modo potest considerari certitudo ex parte subjecti, et sic
dicitur esse certius quod plenius consequitur intellectus hominis. Et
per hunc modum, quia ea quæ sunt fidei sunt supra intellectum
hominis, non autem ea quæ subsunt tribus prædictis, ideo ex hac
parte fides est minus certa. Sed quia unumquodque judicatur sim­
pliciter quidem secundum suam causam, secundum autem disposi­
tionem quæ est ex parte subjecti judicatur secundum quid, inde est
quod tides est simpliciter certior, sed alia sunt certiora secundum
quid, scii, quoad nos». Et virtus infusa fidei ac simul ejus motivum
formale producunt in mente nostra effectum suum formalem. Unde
fides est certior quoad se et in nobis, non vero quoad nos. prout
objectum obscurum non ita plene possidetur sicut objectum evidens.
Ita aliquod principium meta physice certum, ut principium causali
tatis, potest esse pro aliquibus hominibus parum metaphysicis minus
certum secundum quid (piam existent ia formalis colorum extra ani
main : et tamen est quid certius quoad se et simpliciter: ex hoc enim
principio defenditur existentia extramentalis colorum.
Conclusio. -Nostra conclusio exprimi potest in his verbisS. Tho­
ma·, quæ communiter admittuntur a theologis catholicis : « Fidelis ar
ticulos fidei tenet simpliciter inharendo prima· veritati ad quod indiget
homo adjuvari per habitum (infusum) fidei», ID II··, q. 2, a. 2.
« ('redimus Deo (revelanti) et Deum (revelatum) et quidem uno er

400

ΠΕ SVPEKNATURALITATE FIDEI

eodem actu », sicut per eamdem visionem vidimus lucem et colores,
lucem ut id quo et quod videtur simul cum coloribus.
Ecclesia infallibiliter proponit non solum mysteria revelata, sed
quod ipsa vere revelata sunt a Deo et non oriuntur ex subconscientia
prophetarum ; ideoque fideles hæc duo simul credunt infallibiliter
cum certitudine quie superat certitudinem naturalem conclusionis
argumentorum apologetica
*.
Hoc est id quod communiter Thomistæ
brevius sic exprimunt: «Veritas prima revelans est simul id quo
et quod creditur, seu infallibiliter concreditur mysteriis». Sic Re­
velatio revelatur a seipsa, sicut lux seipsam manifestat manifestando
colores. Et ideo certitudo nostrie tidei resolvitur formaliter et in­
trinsece in Revelationem increatam, ut infallibiliter creditam, et
resolvitur solum materialiter et extrinsece in evidentiam signorum
revelationis, speciati in miraculorum. Ita in ordine naturali certitudo
metaphysics de valore real i primorum principiorum resolvitur qui­
dem materialiter et extrinsece in evidentiam sensibilem seu in sen­
sationem, sed resolvitur formaliter et intrinsece in evidentiam intel­
lectualem veritatis principiorum ut sunt leges entis extramentalis.
Alioquin certitudo superior reduceretur ad inferiorem ut in sensua­
lisme vel empirismo cui viam paraverunt nominales medii ævi, ut
Occam et Nicolaus de Ultricuria.
In hac quæstione, sicut in aliis, profundæ investigationes sacrae
theologia· redeunt ad certitudines superiores doctrinæ tidei, in Sacra
Scriptura expressa
*,
quæ in sua eminenti simplicitate superat om­
nia ratiocinia circa naturam ipsius fidei et circa modum quo attingit
suum objectum formale quo seu motivum.
Ilie autem modus valde intimus, altus et simplicissimus, se­
cundum quem tides infusa attingit suum motivum formale, purifi­
catur magis ac magis ab omni admixtione imperfecta in purifica
tione passiva spiritus quam S. Joannes a Cruce vocat noctem obscu­
ram spiritus. Tn hac nocte dolorosa, hoc motivum formale tidei, scii.
Veritas prima revelans, magis ac magis distinguitur ab omni alio
motive secundario et inferiori, tunc dolorose sublato, v. g. ab har­
monia mysteriorum supernaturalium cum veritatibus naturaliter
cognitis de Deo aut cum aspirationibus nostris. Hæc harmonia in
hac purificatione non amplius apparet ; sed remanet quod mysteria
etiam obscurissima aeternitatis poenarum et prædestinationis gra­
*
tuita
sunt a Deo revelata, et quod esset grave peccatum infidelitatis
de hoc deliberate dubitare.
Tunc motivum formale tidei infusæ. Auctoritas Dei revelantis,
apparet in hac nocte in tota sua altitudine, supra omne motivum
secundarium rationi naturali accessibile et tunc absconditum in cali­
gine. Aliis verbis. Veritas prima revelans manifestatur ut stella
*
prima
magnitudinis in hae nocte spiritus; ideoque fides infusa ab
omni imperfectione purificatur, et supra omnes tentationes et fluc­
tuationes indeliberatas. intelligentia humana immutabile refugium
invenit in hac Auctoritate Dei revelantis, cui infallibiliter adhæret,
supra omnem discursum, postulando semper gratiam actualem ad
firmiorem, salutarem et meritoriam adhæsionem. Tunc, ut dicunt
meliores directores animabus sic purificatis, non est momentum

ET !>E EJUS INFALLIBILI CERTITUDINE

401

rursus legendi apologeticain, sed est momentum orandi cum summa
humilitate et tiducia.
Existit similis purificatio passiva spei et caritatis quarum mo­
tivum formale magis ac magis pariter distinguitur ab omni motivo
inferiori, in quo admisceretur sentimentalismus, seu inconsciens
amor inordinatus suiipsius. Tria motiva formalia virtutum theolo­
gicarum : Veritas prima revelans, Omnipotentia auxilians, in linita
Bonitas propter se super omnia amabilis, sic sunt quasi tres supremæ stellæ noctis obscurae ôpirituB, quando hae tres virtutes theologicæ sunt in statu heroico, ut virtutes purgatoriæ aut purgati animi,
de quibus loquitur B. Thomas, in
q. 61, a. 5.
Sic experientia mystica sanctorum contirmat hanc assertionem
theologorum : motivum formale alicuius virtutis theologicæ non po­
test esse quid creatum, non potest esse miraculum, nec aliqua veritas
naturaliter cognita, sed est perfectio increata Dei ad ejus vitam
intimam pertinens, quæ proinde superat omnem cognitionem natu­
ralem cuiuslibet intellectus creati et creabilis.

26 —

GUOUGOU»LaGW<G1 ·

De Gratia

VII.

DE SPIRITU ADOPTIONIS FILIORUM

DEI

In line hujusce tractatus de gratiæ, ad modum recapitulationis
convenit ,.spi ritualiter examinare quid sit spiritus adoptionis lilio
rum Dei, prout hæc adoptio lit per gratiam sanctificantem, quæ est
«gratia virtutum et donorum». «Ipse Spiritus reddit testimonium
spiritui nostro (piod sumus lilii Dei» (Rom., vin, IG). Hoc præsertim
apparet per liturgiam 1’entecostes.
Tempus falsa
*
pacis, in quo vivimus, ostendit, per oppositionem,
magnitudinem et necessitatem harum gratiarum. 'Est tempus difli
cile, triste, sed tamen plura practice docet si cogitamus in corde
coram Deo.
Hæc pax falsa est solum externa, non est in intelligentiis, in
cordibus, in voluntatibus; est mendaciis plena, et sic provocat vivum
desiderium verae pacis simul internae et extern©, quam solus Deus
dare potest.
Status actualis rerum continet probationem per absurdum exi­
stent ia
* Dei et veritatis Christianismi. Dominus ostendit hominibus
id (piod ex se solis facere possunt, (piando sine adjutorio divino la
bora re volunt: «Sine me nihil potestis facere».
Hic dolorosus status manifeste provenit ex hoc (piod multi po­
puli principia Christiana dereliquerunt. Tunc descenderunt prius
ad liberalismum, (pii nihil concludere vult nec pro veritate chri
stiana nec contra, id (piod non sufficit ad agendum sed solum ad di­
scussiones protrahendas in infinitum. Deinde quando oportuit agere,
multi populi descenderunt a liberalismo ad radicalismum in nega
tione; ac postea plures pervenerunt ad socialismum et deinde ad co
munismum materialisticum et atheum.
Descensio fuit accelerata, sicut lapsus corporum see. gravitatem,
et non mirum est quod hæc descensio perducat ad problemata magis
ac magis complexa et insolubilia, quia intelligent!© vera principia
non amplius admittunt.

In hac generali perturbatione Deus suam Ecclesiam custodit et
dirigit et nobis offert ac concedit gratias ad meritoriam reactionem
contra errorem et malum.
I
Quomodo rursus ascendere post descensionem? Quomodo rursus
invenire unitatem mentis et vita
*
in diversitate et complexitate qnæ
stionum insolubilium?

|>E Sl’HtlTl

AIhH’TIONIS FIUORU.M f>KI

103

Ad rursus ascendendum, ut patet, oportet magis ac magis ad
principia Christiana redire et speciatim sacerdotes et religiosi debent
ex eis vivere. Spiritus Sanctus et septem ejus dona nobis data sunt
ad hunc finem.
S. Thomas dicit: in circumstantiis difficilibus indigemus his
septeni donis, ut simus dociles inspirationibus Spiritus Sancti, quæ
dantur in adiutorium virtutum, quorum modus est nimis humanus
et non habent promptitudinem sufficientem ad Dei servitium et
amorem.
In circumstantiis difficilibus, sicut hodie, fides Christiana non
solum debet esse firma adhæsio snpernaturalis veritatibus revelatis,
non solum debet esse viva per caritatem informantem, sed debet illu­
strari dono scientia
*
ad vividius cognoscendam vanitatem rerum ter­
restrium et inefficaciam auxiliorum humanorum. Fides nostra debet
etiam illustrari dono intellectus ut penetret per formulas dogmaticas
usque ad ipsa mysteria Incarnationis et Redemptionis, ex quibus ju
stus vivere debet, ut hæc mysteria sint in nobis veritates vita
*,
quae
omnes nostras actiones inspirent.
Spes nostra, vitando præsumptionem, debet fieri tendentia ma­
gis ac magis certa ad salutem. Ad hunc finem « Spiritus reddit spi­
ritui nostro testimonium quod sumus filii Dei».
Caritas nostra pariter crescere debet sub luce doni sapientiæ
quo connatura liter judicamus de omnibus per respectum ad Deum,
finem nostrum ultimum et ad Deum super omnia efficaciter dilectum.
Oportet, præsertim in difficilioribus circumstantiis, quod pru­
dentia Christiana perficiatur per donum consilii, religio per donum
pietatis, fortitudo per donum fortitudinis, castitas per donum ti­
moris filialis.
*
Quanta
divitiæ spirituales et quanta energia! Sed quomodo ex
his septeni donis vivere in unitate postulata a vita interiori inter
diversitatem virtutum exercendarum, et complexitatem defectuum
vitandorum? Sunt plus quam triginta virtutes exercenda
*,
et fere
quælibet est inter ac supra duo vitia ad invicem opposita.
Cum virtutibus infusis hæc septeni dona habemus; in nobis sunt
quamdiu sumus in statu gratia
*,
quia connectuntur cum caritate,
see. quam Spiritus Sanctus nobis datus est. Hæc septeni dona sinit
in nobis sicut septeni vela in navi, ad accipiendam impulsionem
venti idonei.
Sed sæ]>e dona sunt in nobis sicut vehi ligata, quæ expandi non
possunt, nec impulsionem venti accipiunt. Septeni dona ligata, no
data sunt per multa peccata venialia, parum conscia, quæ mentem
nostram alligant ad res externas et ad egoismum nostrum. Tunc di­
rigimur non a Spiritu Santo sed a nobis ipsis, a ratione nostra, in
qua remanet judicium proprium non conforme cum Dei judicio; diri­
gimur a voluntate nostra in qua remanet voluntas propria, amor
inordinatus suiipsins, versatilitas, et ideo quamvis in statu gratiæ
simus, parum vivimus sub inspiratione Spiritus Sancti.
Sic confundimus simplicitatem mere naturalem quæ est see. tem
peramentum nostrum, cum simplicitate supernatural! quæ est omnino

401

KECAPITl LATIO ET COM CLEMENTI ' Μ

diversa, item confundimus impulsivitatem nostram cum inspiratio
nibus doni consilii.
Et hoc certe non sufficit ad resistendum erroribus maximis ho
diernis, nec ad rursus ascendendum post descensionem, nec ad inve
niendani unitatem vitæ inter multiplicitatem et. complexitatem quæ
stionum insolubilium sine gratia Dei.

Ad hunc tinem oporteret profunde vivere ex aliqua veritate sim
plicissima, altissima et fecondissima, scii, quod sumus tilii Dei
adoptivi. Hic est spiritus Pentecostes. S. Paulus dicit ad Rom., vm,
15: « Quicumque Spiritu Dei aguntur, ii sunt tilii Dei. Non enim
accepistis spiritum servitutis iterum in timore, sed accepistis spi­
ritum adoptionis liliorum, in quo clamamus: Abba (Pater). Ipse
enim Spiritus testimonium reddit spiritui nostro quod sumus lilii
Dei». Et, ut dicit S. Thomas, reddit hoc testimonium per affectum
filialem erga Deum, quem suscitat in nobis, per specialem inspira­
tionem: «Non enim ex sanguinibus, neque ex voluntate carnis, neque
e\ voluntate viri, sed ex Deo nati sumus» per gratiam adoptionis.
Hic est spiritus adoptionis omnium septeni donorum, see. quem
servatur unitas vitæ inter complexitatem qiiæstionum, ad rursus
ascendendum ad Deum.
Sed oportet quod hæc veritas fundamentalis liat in nobis veritas
vitæ non solum in memoria conservata, sed totam activitatem no­
stram dirigens.
Aliquis excellens missionarius Mesopotamia· mihi recentor di­
cebat quomodo ad hanc vivam certitudinem pervenerat. « Advene­
ram, inquit, una die ad quemdam vicum arabicum qui deprædatus
fuerat ab inimicis suis, et ex aliqua domo quasi destructa, exivit puer
sexennis qui mihi dixit: occiderunt patrem meum et matrem, fra­
tres meos et sorores, et solus remaneo, sed Christianus sum : faveas,
Pater, me assumere tecum, et me ad missionem perducere». — Mis­
sionarius interrogavit hunc puerum ad videndum an esset vere Chri­
stianus: puer bene respondit ad primas quaestiones catechismi. Tunc
missionarius misericordia motus est, et adoptavit eum et eum per­
duxit ad missionem, in (pia educatus est, et deinde optimus Chri­
stianus fuit. Quando autem hic missionarius videbat hunc puerum
transire, ipse sibi dicebat: «Adoptavi hunc puerum, et debeo erga
eum obligationes meas patris adoptivi adimplere. Et nunc melius
intelligo quod ego etiam sum filius adoptivus Dei, (pii, (piando ege
nus eram, mihi dedit gratiam, participationem divina
*
naturæ, et
semen gloriae sen vitae æternæ ; ideo ego debeo semper magis ac ma­
gis vivere ut Dei filius adoptivus».
Hac est veritas simplex, alta, practiea, fecondissima see. quam
possumus et debemus profunde vivere ex tide donis illustrata, eum
magna spontaneitate et unitate vitæ.
Hæc est veritas quam Christus voluit menti apostolorum infi­
gere, (piando inter se disputabant ad sciendum quisnam ex eis erat

|>E SPIRITU ADOPTIONIS FILIORUM DEI

405

primus. Dixit iliis (Matoi., xviii, 3): «Amen dico vobis, nisi con­
versi fueritis et efficiamini sicut parvuli, non intrabitis in regnum
cadorum ». Superbia, ambitio, detractio, possent hunc ingressum
impedire in æternum.
Ad vivendum ut filius Dei secundum spiritum adoptionis, Chri­
stianus debet esse per respectum ad Deum sicut parvulus per re­
spectum ad parentes suos, imo est multo major distantia inter Deum
et nos, (plain inter parentes et filios parvulos.
Parvulus autem generaliter qualitates nativas habet: simpli­
citatem sine duplicitate, conscientiam suæ debilitatis, quæ ad hu­
militatem disponit; et insuper firmiter credit quidquid mater sua
ei dicit, præsertim (piando ipsa ei loquitur de Deo. item habet abso­
lutam fiduciam in eam, et eam diligit ex toto corde suo plus quam
blanditias ejus.
’
Verus filius adoptivus Dei eas qualitates habet per respectum
ad Deum, et per eas sponte vivit ex septem donis in magna unitate
cogitationis et amoris, non obstante multiplicitate virtutum exercen­
darum et vitiorum vitandorum.

Filius Dei est simplex absque duplicitate. Quare? Quia con­
spectus ejus directe ad Deum tendit. Tunc verificantur verba Evangelii : «Si oculus tuus fuerit simplex, totum corpus tuum lucidum
erit» (Matth., vi, 22). Si intentio tua fuerit simplex, pura et recta,
absque ulla duplicitate, tota vita tua lucida erit, sicut vultus can
didus alicujus parvuli.
Tunc anima simplex semper ad Deum adspicit et inclinatur ad
Deum videndum in personis et in eventibus. In omnibus qua· eve­
niunt, ipsa videt id quod a Deo volitum est, aut saltem permissum
est propter majus bonum. In hac simplicitate quæ valde superat
simplicitatem naturæ seu temperamenti, est frequens exercitium
doni sapienti», quod est altissimum omnium donorum.
Filius Dei adoptivus, sicut parvulus, conscius est etiam suæ
debilitatis; sentit quod ex seipso nihil est; optime intelligit per
donum scientiæ hæc verba Domini: «Sine me nihil potestis facere»
in ordine sanctificationis et salutis.
Filius Dei adoptivus sic inclinatur ad humilitatem ad non sese
inspiciendum inutiliter, ad non loquendum de seipso, ad non quae­
rendam æstimationem aliorum.
Insuper, quia debilitatem suam sentit, inclinatur ad semper
quærenduin adjutorium et directionem Dei Patris sui, sicut parvu­
lus quærit adjutorium matris sua
*.
Sic valde perficitur spiritus
orationis.
Fides etiam sic valde augetur. Sicut parvulus firmiter credit
id (piod dicit ei mater ejus, filius Dei totaliter innititur revelatione
divina. Jesus hoc dixit sive immediate in Evangelio sive per Eccle­
siam, hoc sufficit: nullum remanet dubium.
Quid sequitur ex hoc? Aliquid pulcherrimum! Sicut mater li
bentissime eo magis illuminat parvulum suum, (pio ipse est magis

406

recapitulatio et complementum

attentus, ita Christus Dominus libentissime manifestat profundam
simplicitatem mysteriorum fidei humilibus qui eum cum magna tide
audiunt. Unde dicebat: «Confiteor tibi Pater, Domine cœli et ter­
ne. quia abscondisti hæc sapientibus et prudentibus, et revelasti ea
parvulis». Tunc tides iit penetrans et sapida, contemplativa, radians,
practica, et fons multorum consiliorum excellentium.
Spiritus lidei sic augetur cum frequenti exercitio donorum intel­
lectus, sapientiæ et consilii.
Etiamsi Deus permittit noctem obscuram, filius Dei per eam
transit, tenendo manum Patris sui, ut parvulus tenet manum matris
suæ, quæ ipsum protegit.
Consequenter spes augetur, lit firma fiducia. Quia innitur amore
Dei erga nos, promissionibus ejus et omnipotentia, ac infinitis me­
ritis Redemptoris. Spes sic est semper magis certa, secundum cer­
titudinem tendentiæ ad vitam æternam.
Sicut parvulus certissime se confidit matri sua
*
quia cognoscit
amorem ejus, ita filius Dei certissime se confidit Deo, non dubitat
de fidelitate. Ejus (pii dixit: « Petite et accipietis».
Nec fragilitas nostra debet animum nostrum frangere; sicut
puer sibi dicit: «Propter debilitatem meam mater mea semper vi­
gilat supra me», ita filius Dei putat quod Christus semper vigilat
supra pauperes et debiles (pii eum invocant. Etiam Spiritus Sanctus
voluit vocari « pater pauperum ».
Confidentia sic remanet tota etiam in horis gravissimis, in (pii
bus filius Dei dicit Deo sicut S. Theresia: «Domine, tu omnia vides,
omnia potes, et me diligis». Vidi recenter quamdam Dominam ex
aristocrat ia Poloniæ, quæ deportata est in extrema parte septentionali Siberia,
*.
Quando pervenit ad carcerem sensit præsentiam
Dei confortantem, (pia
*
non cessavit quamdiu in hoc carcere re
mansit. Quando vero hæc Domina liberata est, pra
sentia
*
Dei non
fuit amplius sensibilis, sed remansit memoria adjutorii exceptio
nalis Dei.
Denique caritas valde augetur si vivimus ut veri filii Dei. liter
via non est specialis pro quibusdam tantum animabas, sed est via
generalis (piam sequi debent omnes lilii Dei; unusquisque debet sibi
met ipsi postulare: « Quid prævalet in me: homo seipsum diligens
(egoista) an filius Dei?». — Parvulus amat matrem suam ex toto
corde et ex ea vivit. Item verus filius Dei magis ac magis diligit
Deum propter ipsum, propter infinitas ejus perfectiones, quibus par­
ticipamus. Verus filius Dei non seipsum quærit, sed Deum ipsum
diligit plus (piam perfectionem suam personalem, et plus (piam con­
solationes orationis. Est amor generosus sibi postulans; «Quid pos­
sum facere ut Deo placeam et proximum adjuvem in via salutis
æternæ? ».
I
Tunc filius Dei adoptivus, quærens Deum in omnibus, sæpe ac­
cipit inspirationes doni consilii et doni fortitudinis in magnis di Ili
cultatibus. Omnia septem dona in eo sponte exercentur, non sunt
amplius ligata, sed extensa sub inspiratione Spiritus Sancti.

DE SPIRIT!

ADOPTIONIS EIIJOKI M DEI

407

Ihcc vita supernatural!» filii Dei, in sua simplicitate, humilitate
et in exercitio virtutum theologicarum immense superat activitatem
naturalem personarum valde intelligentium et operantium, quæ pro­
priis viribus innituntur, et quæ non considerant verba Domini:
«Sine me nihil potestis facere» in ordine sanctificationis et salutis.
Postulandus est igitur hic spiritus adoptionis, simplicitatis, hu
militatis, üdei, confidentiæ et caritatis radiantis: Tunc ipse Spiri­
tus Sanctus magis ac magis testimonium reddet spiritui nostro quod
sumus filii Dei. Reddet hoc testimonium per affectum filialem erga
Deum Patrem, quem suscitet in nobis. Dabit etiam pacem, quam mun
dus dare non potest, pacem internam quæ est tranquillitas ordinis,
quæ animum sublevat et restituit unitatem mentis ac contemplationis
etiam inter diversas quaestiones valde complexas praesentis temporis,
quæ sine hac luce superiori remanent insolubiles. Hæc pax super
naturalis est fructus doni sapientiae: «Beati pacifici quoniam filii
Dei vocabuntur». Est in nobis quædam inchoatio Lentitudinis inter­
nal

Beata Virgo Maria ad perducendas multas animas ad talem
sanctitatem his imperfectis paginis uti dignetur, ut sit vita nostra
in laudem gloriœ gratiæ Dei!

APPENDIX.
DE

PRINCIPIO

QUASI

IN

OBLIVIONEM

DELAPSO.

Aversio à fine supernatural! existere nequit
sine aversione a fine naturali.

In thomismo classico ut intelligitur a Capreolo, Cajetano, Fer
rariensi, Bannez, Alvarez, Lemos, Joanne a S. Thoma, Gonet, Godoy,
Salmanticenses, Billuart, Gotti, Del Prado, etc., communiter admit­
titur quod homo lapsus non potest esse directe aversus a fine ultimo
supernaturali, quin simul sit saltem indirecte aversus a Deo fine ul­
timo naturali et auctore natura’. Quare? Quia, lex naturalis jam pne
cipit : obediendum est Deo quidquid jubeat sive in ordine naturali
sive in ordine altiori.
Ex hoc principio thomistæ generaliter deducunt sequentia qua
*
a pluribus rejiciuntur propter insufficientem penetrationem praedicti
principii.
1° Homo lapsus non potest solis natura1 viribus sine gratia re­
parante diligere Deum auctorem natura- super omina dilectione af­
fective efficaci. Est expressa sententia S. Thomæ, P-IP’, q. 109, a. 3,
ubi dicit, per oppositum ad statum natura
*
integra1: «In statu na­
turae corruptae indiget homo etiam ad hoc auxilio gratia
*
naturam
sanantis», quia «propter corruptionem natura
*
appetitus voluntatis
rationalis sequitur bonum privatum, nisi sanetur per gratiam».
Potentia infirma non potest erga Deum exercere actum pnestantissimum potentiæ sanie, nisi sanetur.
A fortiori homo lapsus non potest sine gratia sanante observare
totam legem naturalem. Cf. I· IP’, q. 109, a. 4.
2° Homo in statu natura1 lapsa
*
nondum reparatae minores
vires habet ad bonum morale quam habuisset in statu natura: pura·.
Quare? Quia nunc homo nascitur cum peccato originali, scii, directe
aversus a fine supernaturali et indirecte aversus a fine ultimo na
turali; dum e contra in statu natura
*
*
pura
natus fuisset non indi
recte aversus a fine ultimo naturali, sed ut capax tum conversionis

110

APPENDIX

tum aversionis. Hoc satis explicite dicit S. Thomas dum tractat de
«vulneribus inflictis toti humanæ naturæ ex peccato primi parentis»,
speciatim de vulnere malitiæ in voluntate, in qua diminuta est na­
turalis inclinatio ad virtutem. Cf. l“-IIse, q. 85, a·. 3; q. 82, a. 1, lum.
3° Ut dicit Angelicus,
q. 89, a. 6, dc puero infideli:
«Cum usum rationis habere inceperit... primum quod tunc homini
cogitandum occurrit, est deliberare dc seipso. Et si quidem seipsum
ordinaverit ad debitum finem per gratiam consequetur remissionem
peccati originalis». Et ibidem, ad l,un: «■Primum enim quod occur
rit homini discretionem habenti, est quod de ipso cogitet ad quem
alia ordinet sicut ad tinem. Finis enim est prior in intentione. Et
ideo hoc est tempus, pro quo obligatur ex Dei præcepto affirmativo,
quo Dominus dicit: Convertimini ad. me, ct ego convertar ad vos
(Zacii., i)». — In Dc Veritate, q. 24, a. 12, ad 2“™, S. Thomas dicit
etiam: «Statim cum adultus usum liberi arbitrii acceperit, si se ad
gratiam praeparaverit, gratiam habebit», id est: facienti quod in
se est cum auxilio gratia1 actualis, Deus non denegat gratiam habi­
tualem, nec. proinde fidem et caritatem, et manifestat igitur veri­
tates revelatas quæ sunt omnino necessariae ad salutem, scii, ad mi­
nus quod Deus est et remunerator est. Est pulchra forma baptismi
desiderii absque miraculo, sed cum specialissimo auxilio Dei et An
geli custodis. Tunc enim puer debet diligere efficaciter Deum aucto­
rem naturæ super omnia et hoc non potest sine gratia sanante. Si
autem sub gratia actuali facit quod in se est, juxta S. Thomam, ju­
stificatur.
Multi autem theologi negant hanc ultimam conclusionem S. Tho­
* et thomistarum circa justificationem pueri infidelis. Et tamen
ma
non facile est negare seu destruere principia ex quibus eruitur hæc
conclusio. Cf. supra pag. 272-275.
4° Quarta consequentia principii supra enunciati est quod in
limbo puerorum, animæ parvulorum qui mortui sunt antequam acci
jierent baptismum, quamvis non proprie doleant de carentia beatitudinis supernaturalis, non habent simpliciter et perfecte beatitudinem
naturalem, quia remanent, ex peccato originali non remisso, indirecte
aversi a fine ultimo naturali ; sed habent « quamdam beatitudinem
naturalem» cf. De Malo. q. 5, a. 3: et eximuntur ab omni poena
sensus, quæ infligitur propter personalem conversionem ad bonum
commutabile, cf. De Malo, q. 5, a. 2. In Supplemento Summa Theol.,
q. 89, a. 5, ad 3, dicitur « etiam pueri ante perfectam ætatem dece­
dentes in ultimo judicio generali comparebunt, non ut judicentur,
sed ut videant gloriam Judicis». Cf. Hugon, De Novissimis, 1927,
p. 813.
Sunt aliæ consequentiae, praedicti principii1.
» Salmanticenses, De Gratia, in IMI
·,
*

q. 10», disp. II. <lub. IV, n. 144-157,

he

ru i'uci

aversione a oeo

411

Est-ne certuni hoc principium inveniri in operibus S. Thomae?
De hoc non est dubium, si diligenter considerantur textus citati,
speciatim 1*·Π “, q. 109, a. 3: «ïn statu naturæ corruptæ ut homo
diligat naturaliter Deum (auctorem naturæ) super omnia indiget
auxilio gratiæ naturam sanantis». Item **
*11
,11
q. 10, a. 1. ad l,un:
«Habere tidem (infusam) non est in natura humana. Sed in natura
humana est, ut mens hominis non repugnet interiori instinctui et
exteriori veritatis praedicationi. Unde infidelitas secundum hoc est
contra naturam ». Omne peccatum quod est directe contra finem supernaturalem est saltem indirecte contra Deum finem naturalem et
auctorem naturæ, quia lex naturalis jam praecipit: obediendum est
Deo quidquid jubeat, sive in ordine naturali, sive in ordine altiori.
Unde concludendum est contra naturalismum et laicismum : Qui
decidit a tine supernatural!, certo certius non potest perfecte con
sequi finem naturalem. In præsenti oeconomia salutis est necessaria
connexio utriusque ordinis. Et de facto omnis homo est aut in statu
gratiæ aut in statu peccati, et si est in statu peccati, est directe
aversus a line ultimo supernalurali et indirecte aversus a fine ultimo
naturali. S. Thomas dicit in Matth., xh. 30: «Deus naturalis est
finis in quem omnia tendunt ; ideo qui non est cum Deo, oportet quod
sit separatus ab eo». Naturalismus est in fine contra naturam, quia
est contra Deum, ad quem omnis natura tendit.
Ideo Christus dixit: a Qui non est mecum, contra me est, ct qui
non congregat mecum, spargit» (Matth., xii, 30). Sed ex alia parte
dixit Apostolis: «Qui non est adversus vos, pro vobis est» (Marc.,
ix, 39). Proinde hi qui jam sincere quærunt Deum, hoc faciunt per
auxilium gratiæ, ac si Deus eis diceret: «Non sincere me quæreres,
si jam aliquatenus non me invenisses». «Non sufficientes sumus co­
gitare aliquid (salutare) a nobis quasi ex nobis, sed sufficientia no
stra ex Deo est» (II Cor., m, 5).

INDEX ALPHABETICUS

A
ACTUS FIDEI, an sit possibilis sine
gratia 41.
ACTUS SALUTARIS non elicitur si­
ne gratia actuali et actus merito­
rius non elicitur $ine gratia habi­
tuali et caritate 45, 57, (»1, 62, 64-66,
80.
ACTUS SALUTARES etiam faciles
non eliciuntur absque gratia ex se
efficaci 212-213.
ADOPTIO DIVINA, quomodo iiat 109111. De spiritu adoptionis dirime
402-407.
AMOR DEI sutler omnia requirit gra­
tiam 50-55.
AUGUSTINENSES. de gratia ex se
efficaci 103 sq., 204.
AUXILIUM GENERALE et auxilium
speciale 33 sq.
AUXILIUM SUFFICIENS dat posse
bene agere, non vero ipsum bene
agere 168, 176. Auxilium sufficiens
pro actu perfetto (v. g. contritionis)
est efficax pro actu imperfecto (v. g.
attritionis) 172, n. 1. Quotuplex est
auxilium sufficiens 171. In auxilio
sufficienti nobis virtuallter offertur
auxilium efficax sicut fructus in ilore, et ille qui resistit auxilio suffi­
cienti meretur privari auxilio efllcacl, .178 sq. Resistere auxilio sufficien­
ti est malum unice a nobis prove­
niens; ei non resistere est bonum
proveniens a Deo efficaci ter volente
214. Vide :. Sufficiens.
AUXILIUM DEI EST EFFICAX ab
Intrinseco, et non ab extrlnseeo, scii,
non a consensu nostro præviso 192
sqq. Rejicitur sententia moiinlana,
secundum quam « auxilio œquali fierl jKitest nt unus vocatorum conver­
tatur et alius non. et auxilio minori

potest tpiis adjutus resurgere, quan­
do alius majori non resurgit, durusque perseverat n 192-211: 345-355.

B
BAIANISMUS. de gratia 15.
BANNEZIANA comoedia 359 sq.
BEATITUDO supero a toralis et beati­
tude naturalis, de earum certa di­
stinctione secundum S. Thomam.
quidquid dicant certi moderni 327.
BOl 1LI.ARD, LI. de gratia habitua­
li : an sit vere causa formalis justi­
ficationis 285, 32S.

C
CAUSA GRATLE efficiens et princi­
palis est solus Deus 243.
CAUSA PRIMA Ct CAUSA SECUNDA
ad invicem non coordlnantur, sed
subordinnntur. non solum In essendo, sed in causando 199.
CHRISTUS IMPECCABILIS sub gra­
tia ex se efficaci libere obediebat,
per liberum arbitrium confirmatum
in gratia 22S-235.
COMPOSITUS SENSUS ET DIVISUS, 210, 229 sq., 233, 362.
CONCURSUS Dei generalis 33. Con­
cursus Del efficax 161, 192-204. 205
sqq.
CONFIRMATIO IX GRATIA, sub ea
remanet electio lilæra objecti non ex
omni parte boni; ita in Christo im­
peccabili qui lil>ere Obediebat sub
gratia ex se efficaci 231 sqq.
CONCENSUS liberi arbitrii remanet
sub gratia ex se efficaci; Inec enim
actualizat libertatem nostram et igi­
tur eam non destruit 209 sq., 242. Re­
manet potentia ad oppositum 210,
23S.

in

INDEX ALPHABETIC! S

D
DECRETA DIVINA pnedetermlnantia. Dilemma : Deus est aut determi­
nans, aut ab alio determinatus, non
datur medium 196, 205 sqq.
DEITAS. In eminentia Deitatis conci­
liantur infinita misericordia, infinita
justitia, ac suprema libertas, sic sol­
vuntur objectiones ex ficta Insuffi­
cientia auxilii 189-101. — Gratia est
participatio Deitatis ut est in se
102-100, 317.
DEL PRADO (Norbertus) O. P. pas­
sim citatur.
11ETER ΜI NATI O NON NECESSI TANS. Deus per gratiam ex se effi­
cacem Infallibiliter movet volunta­
tem nostram ut sese determinet li­
bere ad obedlendum prieceptis potlusquam ad non obediendum 19(5,
200 sq. Deus est aut determinans
aut ab alio determinatus, saltem in
sua scientia qua· determinaretur a
determinatione nostra, unice a nobis
proveniente. Sic homo seipsum di­
scerneret 190, 205 sqq., 374. Motio
autem Dei efficax eo ipso quod actuaUzat libertatem nostram, nequit eam
destruere 209 sq., 242.
DEUS non i»otest amari super omnia
sine gratia 50-55. Deus et libertas
nostra mota i>er gratiam sunt dua»
causte non coordlnatae sed subordlnatae 199. Vide: Libertas.
DIGNITAS gratia· sanctificantis 112
sqq.; 317-328.
DILEMMA : Deus est aut determinans
aut ab alio determinatus, non datur
medium 200, 374.
DISTINCTIO gratia· sufficientis et
gratia· efficacis 1(58 sqq. Fundamen­
tum supremum hujusce distinctionis
est in alia, scii, in distinctione vo­
luntatis Dei antecedentis et volun­
tatis ejus consequentis 315-377.
DISTRIBUTIO GRATI2E. Deus omni­
bus adultis dat gratiam sufficientem
quû precepta ejus temi>ore quo obli­
gant possibilia sint 152 sqq. Si vero
homo resistit gratke sufficienti mere­
tur privari gratia efficaci quw virtua­
lité!· el offerebatur in sufficienti 178.
Ipsum o resistere » esi malum
unice a nobis proveniens; ipsum
« non resistere » Jam est aliquod bo­
num proveniens a Deo efficaciter vo
lente 211. Gratia sanctificans est ma­
jor in uno quam in altero 251. Nul­

lus esset alio melior sl non magis di­
ligeretur a Dim 251, 330-343.
DIVISIO gratia· 122 sqq.
DIVISUS SENSUS et compositus 210,
229 sq., 233, 302.
DONA Spiritus Sancti actuantur per
specialem Inspirationem, quæ est
specialis gratia operans 138 sq.

E
EFFECTUS gratia· sanctificantis : sa­
nat hominem 51 ; eum gratum Deo
facit 92 sqq. ; et lilium Del adopti­
vum 111. Vide: justificatio 259 sqq.
et meritum 288 sqq.
EFFICACIA gratke est ab intrinseco
192; ex quo non sit repetenda 204:
est formaliter repetenda ex præmotione physica 205-211; 330-343 ; 345355. De efficacia gratiæ et de actibus
salutaribus facilibus 212. De ea re­
late ad splritualitatem 215. De ea
in sanctis, speclatim in martyribus
223. De ea per respectum ad amorem
ardentlssimum Dei 220. De ea in
Christo impeccabili et libere obedienti 229-241. Vide: Sufficiens.
ESSENTIA gratia· sanctificantis, est
participatio Deitatis ut in se est
99-113. 317-328.

F
FACIENTI quod in se est, Deus non
denegat gratiam: sensus hujusce
axiomatis 63-70; 249 sqq.
FACILES actus salutares non eliciun­
tur sine gratia ex se efficaci 212 sq.
FILIATIO ADOPTIVA DIVINA quo­
modo fiat 109, 111 : splrtns ejus 402107.

G
GONZALEZ DE ALBEDA, ejus spe­
cialis opinio de gratia sufficienti 185.
212.
GRATIA delinitur 95-113; dividitur
122-113. — Errores circa gratiam 817. — Necessitati tjratia' ad verum
35; ad actum fidei 41; ad bonum 43;
ad actus salutares 62-66; ad actus
meritorios 61 ; ad amorem Del suiær
omnia 50 sqq. ; ad observanda pnveepta 55-60; ad sese praeparandum
ad gratiam seu ad justificationem
62-66; ad malum vitandum 76 sq. ;
ad tentationes graves superandas 77;
ad perseverandum In bono 82. —

415

1 .X PEX AIJ '} IAHETICI S

Gratia- sanctificantis essentia 95 sq.
Est ne realltus inhærens animæ 92;
est ne <iui<l creatum 93; est ne qua­
litas 99; est ne habitus entitativus
99-191. Distinguitur a caritate 117.
Subjectatur in essentia aniline ut
distincta a suis facultatibus 119. —
Gratia habitualis seu sanctificans
non est formaliter virtus, Red radi­
caliter, ut radix virtutum infusarum
117. Gratia sic est j>erfectior cari­
tate, prout radicaliter eam continet,
114. Habet diversa munera ut sanans
et elevans 21-23, 51, 61, 175. — Gra­
tia habitualis est participatio divi­
* natura
na
*
non moraliter sed physice
102-106. Est participatio Deitatis ut
in se est, i>er modum radicatis virtu­
tis tendentis in Deum clare viden­
dum 317-328. — Gratiæ augmentum
cadit sub merito 311. De dignitate
*
gratia
sanctificantis 112 sq.. 317-328.
— Gratia sacrainentalis 121.
Gratia: divisio in gratiam gratum
facientem et gratiam gratis datam
122-132; in operantem et cooperantem 132-143; in pnevenientem et
subsequentem 144.
Gratia actualis divisio in sufficien­
tem et efficacem 149-206. — Gratia
sufficiens quid sit et quotuplex sit
152, 156; an distinguatur a gratia ef­
ficaci 168-186, 345-374. V. SUFFICIENS.
Gratia est efficax ab intrinseco
192. 204 sq. Vide : Efficacia gratia
.
*
Sufficiens gratia, Auxilium. — Gra­
tia efficax nobis vlrtuallter offertur
in gratia sufficienti, sicut fructus in
flore, et ille qui resistit gratia
*
suffi­
cienti meretur privari gratia efficaci.
178 sq.
Gratia- causa, quomodo gratia pro­
ducatur 241. De dispositione ad gra­
tiam 246 sq., 249 sq. — An aliquis
sciat se esse In gratia 252-258. —
Gratiæ distributio 152 sq.. 178, 214.
251.
Gratia- effectus, sanatio 51 ; filia­
tio divina adoptiva 111; Justificatio
259 sqq.; meritum 288 sqq.
Gratia
habitualis est causa formalis justi­
ficationis secundum Cone. Trld. et
de relativlsmo moderno circa hoc 328.
H

HOMO lapsus, an possit sine gratia
elicere actum bonum 43 sq. An pos
sit operari aliquod bonum supernaturale eum sola gratia actuali 43, S0.
An se debeat homo prœparare ad
gratiam 62-70. An sciat homo se esse

in gratia 252-258. Potest ne homo n
Deo aliquid mereri 61, 288, 293. Ho­
mo justus meretur de condigno vi­
tam a*
tcrnam
et augmentum gratia
*
295. 310.
I

IMMANENTISMES modernistlcus vir
ca gratiam redit ad errorem Itali 15.
IMPOSSIBILE Dem non jubet, con­
tra Jansenlsmum 15.
INJIQI ALITAS gratiæ 251.
INFIDELIUM omnia ojæra sunt ue
peccata 44.
INHABITATIO DIVINA est terminus
justificationis. Tres sententia
,
*
de­
fenditur sententia thomlstica 287 sq.
INNOCENTEE status 21.
INTEGRITAS natura
*
in statu Inno­
*
centia
20 sq.

JANSENISMES 15.
JUSTIFICATIO definitur 259 sq.; quo­
modo flat 261 : excluditur theoria per
favorem Dei extrlnsecum 261 sq.
Dispositiones ad justificationem 265275. An justificatio liat in instanti
27S. De ordine eorum qua
*
ad eam
concurrunt 281. An sit maximum
opus Del. De causa formali see.
Cone. Trld. 32S. De justificatione
pueri infidelis qui facit quod in se
est dum pervenit ad plenum usum
rationis 272-275.

LESSIUS 166.
LIBERTAS, ejus recta definitio; fa­
cultas eligendi objet tum non ix omni
parte bonum 209, 374; remanet sub
gratia ex se efficaci 205, 209, 211 ;
hæc enim actualizat libertatem no­
stram et Igitur eam non destruit
370. 374. Remanet i nitent ia ad oppo­
situm 210, 229, 233, 362. Sub gratia
ex se efficaci Christus Impeccabilis
libere obedlens habebat potentiam
ad oppositum, non quidem iuobedtendl privative seu peccandi, sed i>otentlam Inobcdiendl negative, scii, non
eligendi objectum non ex omni parte
bonum, aliunde præceptum; id est
libere oliediebat i>er liberum arbi­
trium confirmatum in gratia 231,
235-237. Applicatio hujusce doctrina
*
ad nos non impeccabiles 241.

INPEX Λ L P H Λ B ET ICI ’ S

4J6

Libertas nostra et Deus morons
cam ml bonum non sunt duæ causa:
coordinalao, sicut <Iuo trahentes na­
vim. sed duæ causae subordinate:,
Ita ut totus actus sit a Deo ut a cau­
sa prima, et totus a libertate nostra,
ut a causa secunda 199.
LUBAC (H. de) quoad distinctionem
Inter Deum auctorem naturæ et
Deum auctorem gratiæ 327.

20; natura lapsa 22; natura repara­
ta 24; natura pura 18, 28. Justitia
originalis protoparentum fuit ne na­
*
tura
debita 15. 21, 28. Ordo horum
statuum secundum decreta divina
*
*
Providentia
27. — Gratia habitualis
est participatio divina
*
naturae 100113; quomodo 317-328.
NATURALISMES de gratia, vide:
Pelagunismus.
NECESSITAS gratiæ, vide: Gratia.

M
MALUM. Deus nec directe nec indi­
recte est causa jieccati, sed Illud jiermittlt propter majus bonum 20S.
MARIN SOLA, ejus opinio specialis
quoad actus salutares faciles et gra­
tiam 212 sq.
MARTYRES eorum extraordinaria
fortitudo est splendida manifestatio
eflicaciæ gratiæ 224.
MERITUM existentla et conditiones
ejus 288 sq. Definitio ejus et divi­
sio 291. Notio meriti non est univo­
ca, sed analogica et adhuc proprie
verlficatur in merito de congruo pro­
prie dicto, sicut notio, entis adhuc
proprie verlficatur in ente acciden­
tali et notio vibe In vita vegetativa
290-293.
Meritum hominis per opera ex
gratia 298; meritum justi relate
ad vitam æternam est ne de con­
digno 295. Principium meriti non ca­
dit sub merito, 305, 312 sq. — Objec­
tum et extensio meriti statuitur 293.
310, 310. Meritum unius i>er respec­
tum ad alterum 307. An hominis ju­
sti meritum se extendat ad repara­
tionem post lapsum 309; ad augmen­
tum gratiæ 310; ad gloriam 293, 295;
ad lærseverantlam finalem 312-315;
ad bona temporalia 310; ad gratias
actuales efficaces 315.
MOLINISMUS differt a semipelagianlsmo in tribus 13. De essentia molinismi et de ejus definitione liber­
tatis 374.
MOLINA de pneparatione ad gratiam,
quomodo intellexit axioma « facien­
ti quod in se est Deus non denegat
gratiam » 03-65, 250.
MOTIO DIVINA, de diversis modis
motionis divina
*
30 sq. ; 138 sq.
N

NATUR .E humanæ varii status 18.
Natura innocens 21 ; natura integra,

O
OPERANTIS conditiones ad meritum
301 sqq. Quid sit proprie fjratia opevans, 132-143.
OPUS ethice bonum {«test elici sine
gratia 43 sq.; opus salutare non ix>test elici sine gratia actuali 62 sqq.,
et opus meritorium non i>otest elici
sine gratia habituali et caritate 61,
293, 295. Conditiones operis merito­
rii 301 sqq.
ORGANISMUS SPIRITUALIS «gra­
tiæ virtutum et donorum» 21, 117.
119.

P
PARTICIPATIO dlvime naturæ 106, '
112, 317-328.
PECCATI remissio in justificatione
259. Peccati i>ermlsslo distinguitur
a divina denegatione gratiæ efficacis
*
qua
dicit aliquid plus 179.
PELAGIANISMES de gratia 8.
PERSEVERANTIA FINALIS requirit
specialem gratiam 82-86; in quo consistat 87; non cadit sub merito 312315.
PHYSICA PR.EMOTIO in gratia effi­
caci 205-211.
PR.ECEPTA DININA quomodo gratia
sit necessaria ad ea observanda 5560. Deus impossibilia non jubet, con­
tra Jansenlsmum 152-156.
PR.EDESTINATIANISMUS de gra­
tia 14.
PR.EDETER MI NATIO non necessltans per res|>ectum ad actus saluta­
res nostros 205-211.
|
PILEDILECTIONIS principium: «nul­
lus esset alio melior si non magis
diligeretur a Deo » 93, 330-343.
PRÆMIUM et meritum 288-293
PR.EVEN1ENS gratia 144.
PRODUCTIO gratia
,
*
quomodo fiat:
non i>er creationem ex nihilo, sed

INDEX ALPHABETICUS

ίκτ eductionem e potentia olxMllentlali animæ 243 sq.; ideo potest dari
instrumentum ad productionem gra­
*,
tin
quod non i>osset esse si proprie
crearetur ex nihilo, Ibid. — Gratia
tamen morali ter (non physice), dici­
tur creari, cum sine merito detur,
ibid.
PUER infidelis jærvenlens ad plenum
usum rationis et faciens quod in se
est, quomodo justificatur 272-275.
QUALITAS
gratia 99.

supernaturalis qua
*

REALITAS intrinseca et permanens
quæ est gratia 92-99.
REMISSIO peccati in justificatione
259, 275, 281.
RESISTERE gratiæ sufficienti est ma­
lum unice a nobis proveniens, ei non
resistere est bonum proveniens a
Deo efficaciter volente, 214.

S
SALUTARIS actus nequit produci si­
ne gratia actuali 62 sqq.
SANCTIFICANTIS gratiæ effectus,
vide: Gratia - Justificatio - Adoptio
- Meritum - Inharitatio.
SCIENTIA MEDIA, inconvenientia
hujusce theoriæ Molinæ 203.
SEMIPELAGIANISMUS de gratia 10
sq. ; de pneparatione ad gratiam 02
sqq.
SENSUS divisus et sensus composi­
tus, vide: Divisus.
SPES theologica, ejus motivum for­
male (Deus auxiiians), ejus certi­
tudo tendent iæ, conciliatur cum doc­
trina thomlstlca de gratia 187 sqq.
STATUS innocentlæ 21 ; natura' lapsae
22; naturæ reparata
*
23. Ordo ho­
rum statum see. decreta Providen­
tiae 27. Status natura
*
purre 18, 28.
In statu naturæ lapsæ homo minores
vires habet ad bonum morale facien­
dum, quam imbuisset in statu natu­
* pura
ra
*
23, 51. 109 sq.
SUAREZ, de congruismo 165 sq.
SUFFICIENS gratia 152; an distin­
guatur ab efficaci 156. 161, 168, 34G
sq. — Gratia sufficiens quantumvis
appropinquat ad efficacem, nunquam
identificatur cum ea, sicut nunquam
ipsum posse proximum est ipsum
Gabrigou-LAGRANOI -

De Gratia.

agere, sicut i>olygonum inscriptum
in circumferentia, quantumvis mul­
tiplicentur ejus latera, non identifi­
catur cum ea, 186, n. 1.
SUPERNATURALE quid sit 7; divi­
ditur in supernaturale quoad sub­
stantiam et supernaturale quoad
modum 7 sq.
SYNCRETISMES recenter propositus
ut quid medium inter Thomlsmum
et Molinismum 363. Critica: Non da­
tur medium inter duas theses con­
tradictorie opiiosltas 365-374.

est

R

27 —

117

TENTATIONES GRAVES non supe­
rantur sine gratia 76 sq.
THOMISMES in quo differt a Jansenismo 16, 164. Doctrina ejus de gra­
tia sufficienti 156-161 ; 168-185. — Doc­
trina ejus de gratia efficaci 192-206,
207-211. De supremo fundamento di­
stinctionis Inter gratiam sufficientem
et gratiam efficacem secundum Tho­
mlsmum 345-355. De principio prædilectIonis 330 sqq., et de ejus harmo­
nia cum alio principio : « Deus im­
possibilia non jubet » 338-343.
TRINITAS inhabitatio per gratiam
sanctificantem 286. Tres sententlæ
exponuntur, et defenditur sententia
thomistica 287.

U
ULTIMIS FINIS: aversio a tine ul­
timo supernatural! non potest existere sine Indirecta aversione a tine
ultimo naturali 409-411. Corollaria,
ibid.

VIRTUTES infusæ sunt distincte a
a gratia habituali, et ab ea derivan­
tur tanquam proprietates ab essen­
tia 117-119.
VOLUNTAS DIVINA dividitur in an­
tecedentem (seu conditionalem et
Inefficacem) et consequentem (seu
absolutam et efficacem) ; hoc est su­
premum fundamentum distinctionis
inter gratiam sufficientem et gra­
tiam ex se efficacem 345-355.
Voluntas salvifica universalis et
gratia sufficiens. Hæc voluntas expri­
mitur a S. Augustino, pro adultis,
dum dicit: «Deus impossibilia non
jubet. sed jubendo monet et facere
quod possis, et petere quod non pos­
sis, et adjuvat ut possis » 152, 156,
168, 173 sq., 339.

INDEX

GENERALIS

(Referuntur pagime).

PRÆFATIO.
Locus hujusce tractatus In Summa theologica S. Thoma·, 1. — Di­
visio hujusce tractatus, 2.

PROLEGOMENA.

Varia: acceptiones nominis yratiœ, 4. — Praesupposita ex tractatu de
Deo uno, 5. — Quid sit supernatural et quotuplex sit, 7.
De erroribus circa gratiam : Naturalismus, 8. Pelagianismus, 8.
Semipelaglanismus, 10. In quo Mollnismus differt a Semlpelaglanismo, 13. — Pseudosupernaturallsmus pnedestinatianisml,
protestai)tlsmi, 14, balanisml, 15, jansenisml, 15. — In quo
differt thomismus a jansenlsmo, 16.
Positio resjiectiva harum
doctrinarum, 17.

De variis statibus natura· humatur

. Pag. 18

Status natura
*
*,
pura
18. — Status naturae integrae, 20. — Status
justitiae originalis. 21. — Status natura
*
*,
lapsa
22. — Status na­
tum reparatæ, 23. — lum Dubium : An in statu naturae repa­
ra tie sed adhuc infirma
*
homo minores vires habeat quam in
statu innocentia
.
*
24. — 2wn Dubium: Quisnam est unio horum
statuum secundum decreta divina
*
,
*
Providentia
27. — De possibi­
litate status naturœ pura
*,
28.
De diversis gradibus motionis (lirina·, in ordine naturali, et in online
sujjernaturall, prout in utroque voluntas nostra movetur aut ante
deliberationem, aut post eam, aut supra eam. 30. — De auxilio
generalissimo, de auxilio generali et de auxilio speciali. 33.

Qu. CIX. — DE NECESSITATE CRATIÆ.

Art. I. — Utrum homo possit sine gratia aliquod verum co­
gnoscere ........................................................... Pag.
Quatuor corollaria, 38. — Utrum homo possit sine gratia supernatu­
ral! credere veritates super naturales ex motivo suiMH-naturall, 41.
Quomodo In hoc Molina differt a S. Thoma?. 42 (cfr. infra Re­
capitulatio et complementum. 375-40D.

35

420

INDEX GENERALIS

Αιιτ. IL — Utrum homo possit velle facere aliquod bonum
absque gratia.................................................................... 43
Dubium: Quomodo Intelligendus est concursus generalis requisitus
ut homo lapsus aliquod bonum morale factat, >16.

Art. III. — Utrum homo possit diligere Deum super omnia
ex solis naturalibus sine gratia.................................. 47
Dubium lum: An in statu natura' pura' homo potuisset diligere
amore naturali Deum auctorem natura
*
super omnia, 50 — Dubium
2um ; An homo lapsus possit sine gratia sanante diligere Deum
auctorem naturæ super omnia dilectione affective efficaci, 51. —
Alia dubia, 54-55.

Art. IV. — Utrum homo sine gratia per sua naturalia legis
prœcepta implere possit
........

’

55

Dubium Ium; An necessaria sit gratia ad adimplendum quoad
substantiam quodlibet praeceptum sujiernaturale, 57. — Negant
Scotus et Molinlstæ, affirmant Thomistæ (cf. infra : Recapitu­
latio et complementum, 388 8S.). — Dubium 2um ; Ad diu servan­
dam totam legem naturalem sufficit ne supernaturalis gratia
actualis, an requiratur habitualis?, G0.

Art. V. — Utrum homo possit mereri vitam æternam sine
gratia..................................................................................61
Quid sit de fide in hoc contra pelaglanos.

Art. VI. — Utrum homo possit seipsum ad gratiam præparare
per seipsum absque exteriori auxilio gratiæ
...

62

Quomodo S. Thomas intelligat commune effatum « Facienti quod in
se est, Deus non denegat gratiam », G3. — Aliter Intelllgltur a
Durando, Scoto, a Nominalistis et a Molina, 63. — Confutatio hu­
jusce interpretationis, 64-66. — Quœstiones connexa’, 67. — Con­
clusio, 70. — Solvuntur objectiones Mollnistarum, 72.

Art. VII. — Utrum homo possit resurgere a peccato sine
auxilio gratiæ
.
. ...... ....................................... 75
Art. VIII. — Utrum homo sine gratia possit non peccare

.

76

Art. IX. — Utrum justus possit absque gratia actuali bonum
facere et peccatum vitare................................................ 80
Art. X. — Utrum homo in gratia constitutus indigeat auxilio
gratiæ ad perseverandum
82
Dubium lum; Requiriturne ad finalem perseverantiam diuturnam et
activam specialis gratia a communibus auxiliis actualibus dis­
tincta, 85. — Dubium 2um : Ad perseverantiam finalem brevem,
sive in adultis, sive in parvulis paulo post justificationem morientibus, requiriturne speciale donum a communibus auxiliis distinc­
tum. 86. — Dubium 3»m : In quo consistit proprie illud speciale
«Ionum perseverant he finalis, 87. — Dubium 4uin ; Utrum pro an­
gelis perseverantia fuerit, speciale donum, 88. — Dubium 5um :
Utrum «Ionum perseverantia» finalis sit idem ne donum confir­
mationis in gratia, 88.

|

421

INDEX GENERALIS

Qu. CX. — DE ESSENTIA CRATIÆ,

Art. I. —‘Utrum gratia ponat aliquid in anima

.

.

. Pag. 90

Quomodo gratia habitualis est effectus dilectionis Dei pro nobis, et
cujusnam dilectionis?, 92 — De principio prædileetionis, 93. (Cf.
infra 330-343).

Art. II. — Utrum gratia sit qualitas anima:.................................. 95
Dubium Ium : Est-ne de tide quod gratia sanctificans sit qualitas et
habitus?, 99. — Dubium 2um : Est-ne saltem theologice certum?, 99.
— Dubium 3uin ; Gratia habitualis est-ne univoce habitus, an so­
lum analogice, sed proprie?, 100. — Dubium 4um ; Est-ne donum
entitative seu essentialiter supernatural?, 101. — Dubium 5um :
Est-ne formalis et physical participatio naturæ divins? Utique
est participatio physica et formalis ipsius Deitatis ut tn se est,
analogica tamen, quia imi>erfecte Imitans ut accidens id quod In
Deo est substantia, 102-100. — Confirmationes, 100. — Quatuor
corollaria de altitudine gratia
,
*
cujus existentia et possibilitas ne­
queunt a sola ratione demonstrari, 109-110. — Dubium 6»im : Utrum
gratia sanctificans eaque sola præstet fonuallter esse filium Dei
adoptivum, 111. — De digiiitate gratiæ sanctificantis, 112. —
Utrum sit participatio infinitatis Dei. Est proprie participatio
Deitatis, quæ continet e formaliter-eminenter » omnia attributa
divina : esse, intelligere, etc., 112. — Corollaria, 113. (Cf. in­
fra 317-32S).

Art. III. — Utrum gratia sit idem quod virtus ....

116

Quomodo distinguitur a caritate, 117.

Art. IV. — Utrum gratia habitualis sit in essentia anima
tanquam in subjecto........................................................ 119
De gratia sacramental!: quid addat gratiæ virtutum et donorum, 121.

Qu. OXI. —

DE DIVISIONE CRATIÆ.

Art. I. — Utrum gratia convenienter dividatur per gratiam
gratum facientem et gratiam gratis datam . . . pAü. jj2
Dubium et corollaria, 124.

Art. IV anticipatus. — Utrum gratia gratis data convenienter
dividatur ab Apostolo................................................. 125

Art. V anticipatus — Utrum gratia gratum faciens sit dignior
quam gratia gratis data........................................... 128
Sex Corollaria, 131 sq.

Art. II. — Utrum gratia convenienter dividatur per operan­
tem et coopcrantem....................................................... 132
Textus S. Augustini, 133. — Sententia Molina», 183. — Sententia
S. Thomæ, 136. — Quatuor dubin, 141-143. — De falsis notionibus
gratiæ operantis et coojjerantls, 143.

Art. III. — Utrum gratia convenienter dividatur in prave
nientem et subsequent em........................................... 144
Corollaria et Dubia, 145.

422

INDEX GENEKAI.IS

Qu. adjuncta :
DE CRATIA SUFFICIENTI

ET DE CRATIA

EFFICACI.

P Pars: Praenotamina et Ecclesiæ doctrina.

1°. Pranotamina: Status et difficultas quæstionis

Pag. 149

11°. Doctrina Ecclesiæ de gratia sufficienti .

152

III0. Quomodo S. Augustinus et S. Thomas hanc Ecclesiæ doc
trinam de gratia sufficienti intellexerunt? .

156

IV0. Doctrina Ecclesiæ de gratia efficaci...........................

161

*
II

Pars: De Cratia sufficienti.

1°. Varia systemata theologorum catholicorum circa gratiam sufficientem et gratiam efficacem .
.
. Pag. 163
II0. Quonam sensu admittenda sit gratia sufficiens et quotaplex sit ....
168
III0. Solutio objectionum contra doctrinam thomisticam .
173
·······<

IV°. De opinione J. Gonzalez de Albeda O. P..........................

185

V°. De mente S. Alphons i.......................................................
Ultima difficultas circa gratiam sufficientem et profunditas hujusce
mysterii, 189.

Ill·' Pars: De Cratia efficaci.

1°. Ejus efficacia repeti nequit ab extrinseco

.

.

Pag. 192

Corollaria quoad splrltualitatem, 199. — Contirmatlo i>er incon­
venientia scientke media?, 203.

11°. Ejus efficacia ab intrinseco non sufficienter explicatur
per motionem moralem....................................................... 204

III0. Ejus efficacia ab intrinseco proprie et formaliter est ex
promotione physica prœdeterminante.......................... 205
Natura hujusce notionis, non est mechanica, sed analogice similis in­
fluxu! vitali quo planta semetipsam nutrit et fructificat. Sic Deus
ah Intus suscitat In nobis amorem liberum erga seipsum non clare
visum. Sic non destruit sed actualisai libertatem nostram et mo­
dum ejus liberum. Si autem Deus non esset prœdeterminans, esset
determinatus in sua scientia a nostro consensu per scientiam
mediam pneviso, 200.

1V°. Solvuntur objectiones, 207-211. (Cf. infra, p. 345-355).

423

INDEX GENERALIS

*
IV

Pars: Excursus de Cratia efficaci.

Γ. De gratia efficaci et de actibus salutaribus facilibus .

Pag. 212

Nova opinio distincta ab opinione I*. Gonzalez de Albeda, 212. — Cri­
tica ejus, 213.

II0. De gratia efficaci relate ad spiritualitatem ....

215

Relate ad humilitatem et ad orationem, 21G. — Relate ad fidem de
attributis divinis, 218; ad spem, 218; ad caritatem, 219. — Testi­
monia auctorum spiritualium, 220-222.

III0. De gratia efficaci in sanctis, speciatim in martyribus .

223

Fortitudo extraordinaria martyrum est splendida manifestatio efficaclæ gratia
,
*
224.

IV0. De gratia efficaci ardcnlissimi amoris Dei ....

226

Testimonium S. Theresiæ et auctorum spiritualium, 227. — Alia con­
firmatio ex Inspiratione blblica, 228.

V°. De gratia efficaci in Christo impeccabili et libere obe­
dienti
.................................................................................... 228
Nodus problematis. 229. — Solutio S. Tbomæ, 231. — Quænam est
origo aliarum solutionum?, 233. — Probatio sententia thomlstlcæ.
235. — Solutio objectionum, 237. — Corollarium quoad efficaciam
*
gratia
jkt respectum ad actus nostros salutares, 241.

Qu.CXII.—DE

CAUSA CRATIÆ ET DE DISPOSITIONE AD EAM.

Art. I. — Utrum solus Deus sit causa gratte

.

.

.

Pag. 243

Dubium : Utrum gratia creetur an educatur de potentia obedlentiall
*,
anima
244.

Art. II. — Utrum requiratur aliqua praeparatio et dispositio
ad gratiam..................................................................... 246
Dubium : Utrum actus liberi arbitrii moti a Deo disponant ad gratiam
solum morallter an physice, 248.

Art. III. — Utrum ex necessitate detur gratia se praeparanti
ad gratiam, vel facienti quod in se est
....
Quomodo in hoc Molina differt a S. Thoma, 250. — Dubium : An cum
ista doctrina S. Tbomæ conciliari possit sententia ista : e duobus
peccatoribus æquallter ten tatis et aequaliter adjutis, unus fit attri­
tus, dum alter durus perseverat, 250.

Art. IV. — Utrum gratia sit major in uno quam in altero .

249
·

251

Prima ratio diversitatis est ex parte Del gratiam diversimode distri­
buentis, 251. — Corollaria, 251.

Art. V. — Utrum homo possit scire se habere gratiam .

.

Dubium lum ; An fidelis fiosslt scire se habere tldem infusam, 257. —
Dubium 2uni ; An in statu mystico habeatur certitudo de statu
gratlæ, 257. — Dubium 3um ; Utrum de statu gratlæ Justus possit
habere certitudinem moralem proprie dictam, an solum Insignem
notitiam conjecturalem, 258.

252

424

INDEX GENERALIS

€
Qu. CXIII. —

de justificatione impii.

Abt. I. — Utrum justificatio impii sit remissio peccatorum Pag. 259

Art. II. — Utrum ad eam requiratur infusio gratiæ .

.

.

261

Coroll. : De potentia absoluta mortale peccatum sive actuale sive
habituale et gratia habitualis non possunt esse simul in eodem
subjecto, 2G3.

Art. III. — Utrum ad justificationem impii adulti requiratur
motus liberi arbitrii........................................................... 265

Art. IV. — Utrum ad justificationem impii adulti requiratur
motus fidei......................................................................... 266
De errore protestantium : ad justificationem adulti sola fides suffi­
cit, 267. — Dubium difficile: De justificatione pueri infidelis,
facientis quod in se est ad diligendum Deum super omnia, 272-275.

Art. V. — Utrum ad justificationem requiratur motus liberi
arbitrii in peccatum..................................................... 275

Art. VI. — Utrum praemissis sit connumeranda remissio pec­
catorum ................................................................................ 276
Dubium : Utrum omnes sex actus enumerati a Cone. Trid. debeant
esse explicit!, 278.

Art. VII. — Utrum justificatio impii fiat in instanti an suc­
cessive
........................................................................................ 278
Art. VIII. — De naturali ordine eorum, quæ ad. justificatio­
nem concurrunt.................................................................. 281
Corollaria, 283. — Dubium ; A quonam principio procedit actus cari­
tatis et contritionis disponens ad justificationem, 283.

Art. IX. — Utrum justificatio impii sit maximum opus Dei .

285

Art. X. — Utrum sit opus miraculosum......................................... 286
De inhabitatione SS. Trinitatis ad quam terminatur justificatio, 286.
Tres sententia» exj>onuntur, defenditur sententia thomlstica, 287.

«

Qu. CXIV. —

DE MERITO.

Art. I. — Utrum homo possit aliquid mereri a Deo .

.

Pag. 288

Observatio: Notio meriti non est univoca, sed analogica; et meritum
dicitur analogice sed proprie de merito de condigno et de merito
de congruo proprie dicto; non dicitur autem nisi improprie seu
metaphorice de merito de congruo late dicto, 290-293.

Art. II. — Utrum aliquis sine gratia possit mereri citam
aeternam............................................................................... 293
Art. III. — Utrum justus possit mereri vitam æternam de
condigno.............................................................................. 295
Opera bona mere naturalia non sunt meritoria vita· aeterna· nisi de
congruo late dicto, 297.

425

INDEX GENERALIS

Art. IV. — Utrum gratia sit principium merendi principa
liter per caritatem........................................................ 298
Conditiones requisite ad meritum de condigno, 301. — De his quæ
cadunt sub merito : duo principia generalia : Justus potest mereri
id ad quad meritum ejus a Deo ordinatur, sed principium meriti
non vadit nub merito, 305.

Art. V. — Utrum homo posait sibi mereri primam gratiam .

305

Coroll. : Nec de congruo proprie potest eam mereri, 307.

Art. VI. — Utrum justus possit alteri mereri primam gratiam

307

Non quidem de condigno, sed de congruo etiam proprie, 308.

Art. VII. — Utrum justus (antequam cadat} possit sibi mereri
reparationem post lapsum.......................................... 309
Non, nisi de congruo improprie, 310.

Art. VIII. — Utrum justus possit mereri sibi augmentum gra­
tiæ vel caritatis.............................................................. 310
Affirmative, sed per actum caritatis remissum non statim hoc aug­
mentum obtinet, 311.

Art. IX. — Utrum homo possit sibi mereri donum perseve­
rantice finalis.........................................................
312
Resp. negative, quia principium meriti non cadit sub merito; gratia
autem perseverantia finalis nihil aliud est quam principium meriti,
sell, quam status gratiæ conservatus a Deo in mortis momento. —
Sed gratia bonæ mortis obtinetur per humilem, confidentem et per­
severantem orationem, 314.
Dubium : An Justus gratiam efficacem jx>sslt mereri de condigno, 315.

Art. X. — Utrum bona temporalia cadant sub merito

.

.

316

Affirmative, prout sunt utilia ad salutem.

RECAPITULATIO ET COMPLEMENTUM.

1°. An gratia sanctificans sit participatio formalis ipsius
Deitatis ut in se est.......................................... Pag. 317
Positio problematis, 317. — Principia solutionis, 320. — Conclusio, 325.
Corollaria, 32(1. — Beatltudo surnaturalis et beatltudo naturalis,
327. — De gratia sanctificante ut est donum permanens, distinc­
tum a motione divina. 328.

11°. De principio prœdilectionis............................................. 330
Fundamentum ejus, 331. — Ejus applicationes. 33’4. — DTTliarmonia
ejus eum alio principio: α Deus impossibilia non Jubet », 338-343.

111°. De fundamento supremo distinctionis inter gratiam
sufficientem et gratiam ex se efficacem..........................345
Problema, 315. — Distinctio inter voluntatem divinam antecedentem
et voluntatem consequentem, 347. — Principium hujusce distinctio­
nis, 348. — Consectaria, 350. — Difficultas, 353. — Conclusio, 355.

~

INDEX GENERALIS

IV0. Dc Comoedia banneziana et recenti sj/ncretismo

.

.

359

Quinam sunt veri thomistæ?, 35». — De recenti syncretismo, 363. —
Critica ejus, 365. — Solutio objectionum, 370. — Conclusio, 374.

V°. Habitus et actus specificantur ab objecto formali .

.

375

Status quæstionis, 375. — Universalitas hujusce principii, 377. —
Ex hoc sequitur quod habitus et actus essentialiter supernaturales
specificantur ab objecto formali inaccessibili sine gratia, 379. —
Solvuntur objectiones, 384-387.

VI0. De essentiali su perna tura·! itate fidei infusa:, ac dc ejus
infallibili certitudine....................................................... 388
Objectum formale fidei infusæ est Inaccessibile sine gratia, ita objec­
tum formale spei infusa» et caritatis, et objectum formale cujusllbet virtutis per se infueæ. Sententia thomlstlca comparatur cum
aliis et probatur, 391-399. — Conclusio, 399-401.

VII0. De spiritu adQptionis filiorum Dei...................................402
De gravissimis erroribus temporis nostri, 402. — De necessitate
hujusce spiritus adoptionis ad resistendum his erroribus et ad
veram pacem statuendam, 403-407.

Appendix: De principio quasi in oblivionem delapso·. Aversio
a fine supernaturali exi st ere nequit sine aversione a fine
naturali...........................................................

Index alphabeticus

..............................................................

Lu Vivit tà Cattolica, 21 gennaio 1939:
Reginaldus Gahkigou-IuAgkange, O. P. : De Dco Γηο. Commentarium in Pri­
mam Partem S. Thomæ. — Paris, Desclée de Brouwer, 1938. In-8° gr.,
pp. 582. Fr. 115.
QueSt’opera non è uno dei soliti trattati teologici, e neppure un semplice
commento al testo di S. Tommaso : essa aduna in sè in modo eminente i pregi
di un ottlmo trattato, condotto eon genialitâ di disegno e unita di Intenti, e in­
sterne la penetrazione e la fedeltà <11 un accurato commentario. Suo scopo non
è tanto quello di cogllere esattamente il pensiero dell
*Angelico,
quanto quello
di rivolgerlo sapientemente ad illuminare, come un faro risplendente, le varie
questioni che nel decorso dei secoli sono sorte e furono agitate intorno nll'eslstenza, alia natura e alie propriété di Dio.
L’amore del eh. A. per S. Tommaso già si sente fortemente vibrare nella
indovlnatissima e ben riuscita introduzione sull’importanza della Somme Tcologica e sui metodo con cui fu concepita e costrutta; e pifi ancora si avverte ad
ognl pagina dei commento, nella cura pazlente con la quale anche le minime
particelle dei sapere tomlstlco vengono dlllgentemente raccolte. acutamente in­
terpretate e applicate saggiamente. La competenza poi, con la quale ΓΑ. pro­
cede slcuro nel suo esame, è superiore ad ognl asi»ettativa, come pure la sua
ampla erudizione.
Anche nelle parti controverse, egll sa proporre la sua interpretazione con
la masslma chiarezza e eon tutto il vigore, sicchè il lettore è slcuro di cogllerne
bene 11 pensiero e <11 avere alia mano in tutta la loro forza gli argument i. sui
quali si appoggia la sentenza patrocinata, anche se talvolta alia tine non si
sentirîi di dover prestare 11 suo assenso alie conclusioni proposte...
Quest’opera è veramente ixxlerosa. e tale da far desiderare e augurare di
cuore la prossima pubbllcazlone di altri volumi eguall a questo primo.
Revue Thomiste, novembre 1946:
IN NOV VBAl COMMENTAIRE DE LA SOMME THËOLOGJQUB.
La « Revue Thomiste » a rendu compte en son temps du grand traité Dr
Dco l no par lequel le Père Garrigou-Lagrange ouvrait une série de Commen­
taires sur la Somme Théologique. Nous en avons maintenant la suite sous les
yeux: les traités de la Trinité et de la Création, de l’incarnation et de la Ré­
demption, de l’Eucharlstie et de la Pénitence 1 sont présentés au monde sco­
lastique par ce grand théologien, à la fois si métaphysicien et si « spirituel ».
qui met ainsi à la dis])osition de tous le fruit d'un long et magistral ensei­
gnement.

1 Gahrigoü-Lagrange, O. P.: De Deo trino et oreatorc (Torino. Marie»i:
et, Bruges. Desclée De Brouwer); De Ohristo Salvatore (Torino, Berruti; et.
Bruges. Desclée De Brouwer); Dc Eucharistia (ibid.). Un De gratia doit très
prochainement sortir.

428

RECENSIONES

C’est un Commentaire de la Somme. I^e texte même de saint Thomas en
forme la base. Article par article, Il est résumé et mis en relief, sobrement
expliqué par les grandes lignes maîtresses, illustré par le recours aux textes
des autres œuvres du Docteur Angélique quand ils sont importants. Toutes les
questions qu’a soulevées dans l’Ecole le texte de saint Thomas sont traitées
par l'Auteur et résolues conformément ù la doctrine de l’Ecole Thomiste. Celles
que les théologiens modernes ont spécialement étudiées sont soulignées. Les
bases jwsltives de la doctrine ne sont pas oubliées, bien que traitées de seconde
main. Et si l’Auteur renvoie aux spécialistes pour une plus profonde connais­
sance des Pères et de la genèse des doctrines, si l'on sent la nécessité de refaire
après lui la critique de l’interprétation qu’il propose de la pensée des auteurs
non scolastiques et même non thomistes, il n’en a pas moins un sens aigu et
très sûr du degré d’autorité des diverses thèses qu'il soutient, et il ne serait
pas prudent de sous-estimer le témokpiage qu’il présente sur l’état actuel de
la tradition doctrinale.
Malgré l'importance de la matière ainsi développée, ces Commentaires du
P. G.-L. sont relativement courts. Un manuel de format classique ne serait
guère que deux fols moins long et combien moins formateur ! On ne peut même
pas dire qu'il serait plus facile à comprendre i>our des étudiants philosophi­
quement bien préparés. Cela vient de ce que le P. G.-Ïj. a su ne retenir que
l’essentiel et ramener aux grands principes les discussions souvent intermi­
nables des scolastiques.
Mais ce n’est pas un manuel. Ou plutôt c’est une mise îi la jjortée de tous
de ce manuel génial qu'a voulu être la Somme. Et la première réflexion qu'ins­
pire ce travail porte sur la valeur pédagogique de saint Thomas. Il est déplo­
rable que si peu de Séminaires et de Facultés de Théologie aient pu exécuter
la volonté des Papes de donner comme texte aux étudiants en théologie celui
de la Somme. La doctrine y est, certes, profonde, et nullement vulgarisée. Mais
elle est claire, réduite îi l’essentiel, présentée selon un ordre si capable de la
rendre « intelligible » au sens profond du mot, tout à fait complète et nullement
surchargée; et, malgré les grands princiiæs propres à saint Thomas (pii l’ins­
pirent à chaque pas, elle est dépouillée de tout particularisme. Il faut seule­
ment que le professeur domine son texte. Tout ce que l’histoire et la science
ont apporté de lumières, tout ce que l’évolution de la culture a i>osé de ques­
tione nouvelles, trouve aisément sa place dans un bon commentaire. On objecte
souvent (pie le procédé d’exposition est peu fait pour les esprits modernes.
Mais en définitive, ces définitions, ces divisions, ces classifications elles-mêmes,
et surtout cette argumentation rigoureuse, sont encore aujourd'hui la méthode
pédagogique Idéale, il suilit d'ailleurs de comparer la manière dont avance la
liensée dans la Somme avec les découpages des manuels, même modernes, pour
se rendre compte que 1'« ordre » véritable ne s’oppose pas îi la vie et sera tou­
jours l’effet propre du « Maître ». Ce bon maître, habile à faire valoir et îi
expliquer le texte de la Somme sans le surcharger ni en détruire l’intention (pii
était, nous dit saint Thomas lui-même dans son Prologue, de présenter la
Doctrine Sacrée ù des débutants «breviter ac dilucide», le Père G.-L. sait
l’être et apprendre îi le devenir.
On ne trouvera chez lui cependant aucune méfiance à l’égard des Com­
mentateurs qui, de siècle en siècle, se sont passé le texte de la Nomme et qui
ont créé autour de saint Thomas une Tradition et une Ecole.
On a été souvent injuste envers l’Ecole. On souffre aujourd’hui du style
barbare de ses maîtres, de leurs « Disputes » en forme scolastique, de l’étendue
qu’ils donnent à certaines questions dont l'imix>rtance a rejeté dans l’ombre
d'autres parties de la théologie. On les accuse d’avoir durci certaines i>osltions
catholiques, d’avoir infléchi la théologie dans un certain sens. On les convainc
facilement d’avoir totalement Ignoré le mouvement de la philosophie et de la
science modernes, de s'être enfermés et d’avoir enfermé avec eux la pensée de
l’Egllse en vase clos, d’avoir évolué à part selon une mentalité, dans une langue
et une conceptualisation qui devenaient de jour en jour plus étrangères à la
mentalité, h la conceptualisation, au vocabulaire modernes. Comment pardonner
h un Goudln. en plein xvn« siècle, de défendre copieusement les données les

ItECENSIONES

129

plus périmées de l’astronomie ancienne? Et comment comprendre qu’à leur suite
les théologiens d’aujourd’hui consentent h ixirter le |>olds d’une physique su­
rannée dans laquelle se sont cristallisés les grands principes de la métaphysique
thomiste? Et puis, n’ont-ils pas multiplié les êtres, réiflé les entités mentales,
posé des problèmes Insolubles et puérils? Le sens de l'histoire, qui a peu à peu
envahi l’esprit moderne et transformé les perspectives de la pensée, n’a pas
franchi les frontières de la scolastique et c’est en dehors d'elle que sont nées
les études sur les Pères et sur les origines qui ont déjà commencé à rénover la
science ecclésiastique, mais aux dépens de la tradition de l'Ecole... Enfin. an­
xieux comme nous le sommes tous aujourd'hui, de combler l’abime qui s’est
creusé entre la raison autonome et la raison tbéologique ou même ecclésiastique,
on serait tenté de vouloir remonter au delà de cette période « stérile » et « dé­
cadente » qui a succédé dans l’Egllse au Moyen-Age, r>our rejoindre directe­
ment la grande éi>oque, l’âge d’or de la scolastique, saint Thomas lui-même et
ceux qui l'entourent, quand ce n'est pas, bien au-delà encore, l’ère patristique
plus confuse mais plus riche de mille tendances non encore fixées.
Pour le Père G.-L., les noms de Cajétan, de Jean de Saint-Thomas, des
Salinanticenses, de Gonet, de Billuart, restent de grands noms, et leurs dispu­
tes avec Scot ou Suarez mettent en cause des vérités vitales pour l'intelligence
même du dogme, toute une métaphysique, une conception morale et spirituelle
de la vie. 11 pense même que ces Disputes ont jænnis de mettre en lumière des
principes extrêmement profonds qui servent à résoudre les problèmes modernes.
Ce sont en réalité de grands penseurs et souvent de vrais contemplatifs. Ils
connaissent saint Thomas comme aucun moderne, plus dispersé qu’ils ne l'é­
taient et moins dévotement appliqué à son texte, ne saurait le connaître. Ils
comprennent son texte par le dedans, de par cette connaturalité qui naît de la
pleine adhésion à ses principes. Leur esprit est robuste, rompu à ces disciplines
logiques qui, loin d'être purement verbales, exigent une impitoyable rigueur.
Leur ignorance scientifique et leur relative inculture ne sont pas à imiter, mais
n’abaissent pas tant qu’on pourrait le croire la qualité de leur pensée, à cause
du caractère purement métaphysique de leur spéculation. Il est Impossible d’en­
trer à l’intérieur de leur i>ensée sans admirer l’ampleur et la solidité de leurs
conceptions. Il faut briserpour goûter cela une assez rude écorce; mais à l’expé­
rience, on trouve à cet effort une sorte de saveur ascétique qui est propre à
disposer l’esprit à la Sagesse. Il y a beaucoup de vie et de contemplation au
terme de leur dialectique. La plupart du temps, c’est par un nominalisme in­
conscient qu’on est choqué de ce qu’on appelle leurs « réifications ». ou du
moins par un manque très grave du sens de l'analogie: réalisme et esprit d'a­
nalogie, voilà ce qu’on apprend à leur école, mieux que partout ailleurs, en
même temps que la logique rigoureuse, Leur problématique certes est rétrécie.
Ils ne sont que des commentateurs et se disputent autour d'un texte. 11 était
temps qu’on en sortit. Il était temps qu'on allât aussi à d’autres sources, et
qu'on secouât le joug de leurs traditions limitées. Mais à la condition de garder
tout ce que, en tant que commentateurs, ils nous offrent de lumière. Peut-être
aussi ceux qui ne les aiment pas oublient-ils que la tradition de l’Egllse a passé
en eux pendant des siècles et y restait, fort heureusement, vivante. L’avénement de l’âge scolastique n'a pas éteint Γ Esprit. Et sans même faire appel A
cçtte présence dans l'Ecole, de l'esprit des Pères, on doit prendre garde à la
nécessité naturelle, humaine, d’une tradition, i»our garder le sens d'un texte.
La pensée de saint Thomas est restée vivante dans ses disciples. On a peu de
chance d’entrer en contact intime avec elle sans rester en continuité avec
eux, et il y a je ne sais quel sens de la doctrine thomiste qui manquera à
jamais à ceux qui ne l'étudient pas d’abord dans son Ecole.
C’est ce qui donne une telle allure «le solidité et de sécurité doctrinale aux
Commentaires du l’ère G.-L. On sent qu’il faut de fortes raisons pour s’en
écarter. Loin d'arrêter le progrès, cette rude discipline, par l’exigent e de ri
gueitr et de sérieux qu’elle impose à toute Idée nouvelle, l’empêche de sombrer
dans une perjiétuelle et stérile remise en question de tout l’acquis. Ne faut-il
pas décourager ces « essais » trop faciles de renouvellement dans des domaines
patiemment et profondément étudiés depuis des siècles et où l’on doit bien de­

130

!
J
;
i
H
*
Ί
.
■ '

1
1
ij
;

! ;
’■
I
II
li
•
i
1
’

RECENSIONES

mander nu moins qu’on ne s’écarte pas de la tradition théologique sans la con­
naître, sans manifester les raisons Intrinsèques que l’on a de s’en écarter ou
de la dépasser. Avec quelle légèreté parfois on fait bon marché de thèses
d’Ecole dont les fondements sont les fondements mêmes, sinon du Dog&e, du
moins de toute la théologie et de la vie même de l’Ëglise.
Le plus hardi des novateurs, le théologien le plus décidé ù ouvrir des voles
nouvelles, l’esprit le plus généreusement appliqué ù la construction d'une syn­
thèse moderne de la théologie, devraient plus que tout autre se placer résolu­
ment au sein de l’Ecole et prendre de lit son élan. Pour l’ûge nouveau de la
théologie, dont saint Thomas reste le Maître, des œuvres comme celles du
Père G.-L. sont un point de départ assuré.
Ce n’est pas nous qui lui reprocherons de paraître personnel lenient timide
et de n’avolr pas toujours osé voler de ses propres ailes. C’est déjà beaucoup
d’avoir contribué à maintenir et ù renouveler la vie de l’Ecole Thomiste... Mais
11 est en outre facile de reconnaître sa part personnelle qui est grande, quoique
jamais affichée. Il n’a rien du récltateur de textes et la tradition thomiste vit
en lui. Il ne se borne même pas à souligner les traits essentiels et ù dégager le
durable et le sublime de la masse des in-folio où tant de scories ou de lon­
gueurs découragent le lecteur moderne. Il discerne et juge au milieu de ces
disputes. L'Ecole Thomiste n’est pas un bloc unanime et le discernement du
P. G.-L. est si juste qu’il est finalement difficile à un esprit imbu des principes
de saint Thomas d’échapper aux conclusions qu’il propose.
Et puis, il a ses thèses favorites, qui constituent comme les lignes de faîte
de la doctrine, celles dont la mise en valeur a été l’œuvre de sa vie: le réa­
lisme de la connaissance et des premiers principes de l’esprit; la conception de
Dieu comme Etre Subsistant et principe propre de l’être non-subslstant ; le
primat absolu de ce Dieu et de sa grâce, de son amour antérieur à tous nos
mérites; l'ordination de toute Ame chrétienne à la vie théologale, mystique,
contemplative; le Christ considéré comme Fin de l’Univers et centre des œuvres
de Dieu dans son acte rédempteur perpétuellement efficace et agissant. Ce qui
inspire chaque page de ce Commentaire, dépouillé cependant de tout élément
d’affectivité et d’imagination, c’est la préoccupation constante du retentisse­
ment qu’a la théologie sur la vie spirituelle.
On comprend en outre avec lui, par la pratique même, pourquoi sans canoniser un système philosophique, l’Ëglise a pu choisir saint Thomas comme
son philosophe par excellence. C’est que sa méthode métaphysique est essentiellenient l’analyse et la critique des notions du sens commun; elle se fonde sur
une absolue confiance dans les données premières de l’esprit; elle pouvait donc
sans danger fournir ù l’Ëglise catholique la définition la plus obvie, la plus dégagée de tout système, la plus immédiatement humaine, des notions de nature,
de lærsonne, de substance, de cause, etc. L’historien des Dogmes sera aidé par
le théologien puissamment simplificateur i>our qui la métaphysique est une
explication du sens commun. Tl y a lîi toute une doctrine du Progrès dogmati­
que. Et de la sorte, la métaphysique du sens commun et la théologie mystique
de saint Jean de la Croix, qui ont toujours formé le double axe de la j>ensée
du P. G.-L., donnent à son enseignement si traditionnel son orientation propre,
Nous aimerions signaler enfin des thèmes pour lesquels 11 nous semble que
le P. G.-L. se rend plus Indépendant et devient lui-même un commentateur neuf
et particulièrement précieux. 11 s’agit d’abord du traité de la Rédemption, (’’est
un chapitre où les commentateurs classiques donnent, plus qu’on ne voudrait,
l'impression d’une sorte de juridisme. Avant même d’entrer dans l'exposé de
cette théologie, le P. G.-L. marque bien que l’oaioar est en réalité le seul vrai
prix, la seule vraie satisfaction demandée par Dieu h l'homme et offerte ù Dieu
en notre nom par Jésus-Christ. Sur cette base, il n'a pas de i>eine ù montrer la
coordination des quatre concepts complémentaires de mérite, satisfaction, sa­
critice et rédemption. La théorie qu’il donne du Sacrifice de la Messe, simple
mais profonde application de la doctrine générale de la sacrament al lté, a
peut-être besoin pour pleinement satisfaire l’esprit, de quelques perfectloiinements, mais il semble bien qu’elle oriente la théologie dans la vole la plus sûre.
Notons aussi le très remarquable paragraphe intitulé: « J/anuduetlo ad (/nam-

RECENSIONES

431

dani intelligent lam mysterii I near n at ion is ». Ia· P. G.-L. montre dans cette
« extase ontologique » qu’est l’assomptlon d’une nature humaine privée de toute
rsonnallté
*
]K
propre par la Personne Divine, la jærfectlon la plus haute possible
I>our une nature créée qui trouve dans sa dépendance aussi étroite que [tosslble
à l’égard de Dieu le fondement de son indépendance absolue au regard de tout
le reste, iæ passage du plan moral et spirituel de l’« abnégation de soi-même .■>
au plan ontologique de la « déiiersonnallsation » nous paraît de la plus grande
profondeur, et nous ouvre un Jour admirable sur la vie mystique du Christ,
modèle suprême de toute vie mystique.
La théorie dite « latine » de la Trinité est également étudiée en regard de
la théologie grecque de manière à montrer comment elle constitue un progrès
théologique sur celle-ci, sans d’ailleurs aucunement la contredire ni même lui
retirer tous ses avantages dans la mise en lumière de certains aspects du my­
stère.
rôle propre au Saint-Esprit dans la vie de la grûce, moins souligné
par les Latins, qui Insistent sur la participation à la Nature divine plus que sur
la iK)ssession des Personnes par l’ftme sanctifiée, trouve cependant, nous dit le
P. G.-L., son fondement théologique le plus profond dans l’admirable article de
saint Thomas: L'trurn Dunum sit proprium numen Spiritus Sancti. Ιλ com­
mentateur reste trop près de la doctrine Immédiate de son texte pour jtousser
très loin dans toutes les voies qu’il ouvre en ce traité de la Trinité. Mais rien
n’est moins fermé et particulier que la théorie latine de la Trinité telle qu’il
l’explique.
Ces Commentaires seront donc un magnifique instrument de travail pour
les professeurs de théologie et leurs étudiants.
Fr. Marie-Joseph Nicolas. O. P.

La Oiviltà Cattolica; 26 ottobre VJ44, p. 111:
P. R. Garrigou-Laorange, O. P. : De Deo Trino et Creatore.
Al trattato De Deo Trino l’Autore promette una parte positiva relatlvamente ampla, in eui la rlvelazlone del dogma è stabilita con 1 testi delle Sacre
Scrltture e dei Santi Padri. In questa parte, l’Autore raccoglle moite e venerate
testimonialize dei primi secoll e passi luminosi dei commentatori moderni...
La parte speculativa, in eui atliora di tanto in tanto un giusto rlchiamo mistlco, è molto suggestlva e rlcca dl dottrlna...
Nel De Deo Creatore rlleviamo 1’ampla trattazione Dt Malo (p. 311-358)...
11 volume sarh certamente utile non solo agll studenti, che aiuterà nell’acqulsto
di una dottrlna ampla e soda, ma anche ai maestri, 1 quail vl riconosceranno
un sleuro senso teologieo.