Sectio Theologica Collectio Lavallensis JOANNES A SANCTO THOMA CURSUS THEOLOGICUS In Iam - Π1 DE DONIS SPIRITUS SANCTI ARMAND MATHIEU et HERVÉ GAGNÉ UNIVERSITATIS LAVALLENSIS EDITIONEM CURAVERUNT QUEBECI, A.D. MCMXLVIII Nihil obstat: Ernest Lemieux, ptre. Censor deputatus. Die 4a Octobris, 1948. Imprimi potest: Ferdinand Vandry, ptre. Rector M. Universitatis Lavallensis. Die 4a Octobris, 1948. Imprimatur: G.-S. Grandbois, P.A., V.G. Die 4a Octobris, 1948. -1 i' ; I t ( i* Et alibi2 adhuc magis laudabiliter: “Videatur etiam M. Joan, a Sto Thoma. . . de hac materia tam docte, tam profunde et luculenter agit, ut palmam aliis, immo et sibi alia scribenti præripere videatur”. AD LECTORES BENEVOLOS Tractatus donorum Spiritus Sancti est quasi fastigium quoddam in theologia sacra. Dum enim in virtutibus etiam infusis adhuc servatur modus ‘humanus, in donis vero modus ipse divinus exercetur et manifestatur. Itaque quaestiones scholastic» circa dona gratuitatem et supernaturalitatem ordinis supernaturalis maxime patefaciunt, Alteram etiam commoditatem suppeditat tractatus iste. Attente enim considerantes et scrutantes doctrinam dono­ rum non possunt confundere theologiam mysticam cum theologia scholastica circa res mysticas. Aperte enim intelligunt theologiam mysticam esse ipsum exercitium, in gradu quidem eminenti, donorum sapienti», intellectus et scienti». Tractatus Joannis nostri non est mysticus, sed scholasticus. Et suo modo, atque secundum methodum theologi» acquisit» perfectissime discurrit circa res mysticas. Juvatur afferre quædam verba Salmanticensium circa auctoritatem et præstantiam textus Joannis: “Desiderantem vero luculentiorum horum et aliorum donorum notitiam remittimus ad M. Joan, a Sto Thoma, la-II», q. 68, disp. 18, ubi de hac re profunde et sapientissime agit” *. 1 IV AD LECTORES BENEVOLOS tum valde confirmant. Mirificam enim doctrinam ex Scrip­ turis divinis depromptam tradit Auctor noster. Et quidem multoties commentarium ejus ex ipsis 'Verbis Dei com­ ponitur. * * * Textum Joannis nostri ex editione Vivès1 hausimus. Sed, uti omnes norunt, defectus quam plurimi in ista editione abundant, sive in ipso textu, sive quoad fontes ab Auctore allati. Hanc nostram editionem parando, non fuit nobis in animo opus criticum conficere, sed præbere textum emen­ datum, lectu jucundum, qui præsertim studentium com­ modo atque utilitati consuleret. Quem in finem, fontes, juxta collectiones Mansi et Migne, diligenter restituimus, necnon de textibus Sacræ Scripturæ specialiter curavimus. Praeterea, quia divisio distinguit et distribuit partes, et sic aufert confusionem totius, frequenter textus dividitur. Numerationem editionis Vivès non quidem omisimus, sed novam numerationem marginalem apposuimus. Quo magis ad studium prosit editio nostra, plures indices apponuntur, scilicet, schematicus, biblicus, onomasticus et analyticus. Isti omnes indices novam numerationem ser­ vant. * * * Faxit Deus scientiarum Dominus ut istud opus in gloriam Spiritus Sancti et in aliquam veritatis diffusionem vergat. EDITORES 1 Joan, a Sto Thoma, Curs. Theol., In lam-IIæ, q. 68-70, disp. 18, VI (Vivès), p. 572-715. INDEX SCHEMATICUS PROOEMIUM Prænotamina: quæ tractantur in Sum. Theol., Ia-IIæ, q. 68-70.... 1-3 Quomodo dividitur tractatus D. Thomæ................................. 4-21 De donis Spiritus Sancti....................................................................... 4-11 De beatitudinibus................................................................................. 12-16 De fructibus Spiritus Sancti................................................................. 17-21 ARTICULUS PRIMUS QUID DE DONIS SPIRITUS SANCTI TRADAT SCRIPTURA, ET QUOMODO DE ILLIS LOQUATUR? Prænotamina........................ Nihil de donis istis nobis constat nisi ex revelatione..................... Oportet praemittere ea quæ Scriptura de his specialibus donis tradit 22-23 22 23 Manifestat doctrinam Scripturæ circa dona describendo STATUM SPIRITUALEM............................................................................ 24-49 Status spiritualis et unctio Spiritus ex ipsa Scriptura discernuntur Quomodo Christus Dominus designavit statum spiritualis hominis Explicatur prima conditio requisita ad spiritualem statum.. Explicatur secunda conditio requisita ad spiritualem statum. Explicatur tertia conditio requisita ad spiritualem statum... 24-27 28-49 34-38 39-42 43-49 CUR DONA ISTA IN SCRIPTURA SPIRITUS ET DONA APPELLENTUR. 50-93 Prima ratio: quia nomen “spiritus” et nomen “doni” specialiter Spiritui Sancto conveniunt........................................ Secunda ratio: quia proveniunt in nobis ex inspiratione divina... Tertia ratio: quia quasi ipso Dei halitu inspiratur anima............. 56-76 77-86 87-93 INDEX SCHEMATICUS VI ARTICULUS II UTRUM HÆC DONA SINT HABITUS A VIRTUTIBUS ETIAM INFUSIS DISTINCTI ΐ PræsuppositAi dona ista, etiam prout in nobis, sunt supematuralia et per se infusa......................................................... Probatur intentum...................................... Non solum in Christo, sed etiam in nobis, est de fide ista dona esse, et supematuralia esse............................................................... Intentio articuli: 94-110 94-103 104-110 ista dona sunt habitus a virtutibus etiam infu­ sis distincti........................................................ 111-113 Dona Spiritus Sancti sunt habitus.................................... Probatur intentum........................................................................... Arguitur contra conclusionem......................................................... Respondetur.............................................................................. 114-134 114-119 120-123 124-134 Dona Spiritus Sancti a virtutibus etiam infusis sunt dis­ tincti ....................................................................................... Punctus difficultatis......................................................................... Variæ sententiae................................................................................ Probatur intentum duplici fundamento.......................................... Primum fundamentum: per discursum theologicum ex Scrip­ tura.................................................... Dona intellectualia non identificantur cum fide aut spe Dona intellectualia non identificantur cum caritate.... Dona appetitiva distinguuntur a virtutibus moralibus infusis......................................................................... Secundum fundamentum: ex ipsa ratione formali istorum donorum. Corollarium....................................................................... Solvuntur argumenta........................... Primo arguitur: ratio assignata ad distinguendum dona a virtuti­ bus non esset efficax................. Respondetur.............................................................................. Secundo arguitur: ratio distinctionis non esset nisi ex parte causæ efficientis, unde non specifica. Respondetur.............................................................................. Tertio arguitur : dona Spiritus Sancti non essent necessaria.......... Respondetur.......................... ................................................... Corollarium........................................................................ 135-185 135-137 138-149 150-181 151-165 151-159 160-164 165 166-181 182-185 186-265 186-193 194-208 209-215 216-234 235-242 243-265 266 VII INDEX SCHEMATICUS ARTICULUS III DE DONO INTELLECTUS PROŒMIUM: quæ in particulari intendit tractare Auctor circi dona............................................... 267-271 DEFINITUR DONUM INTELLECTUS EJUSQUE MUNUS DE­ CLARATUR................................................................................. 272-362 Punctus utrum donum intellectus judicat, necne................. Stabilitur veritas: donum intellectus non est simplex appre­ hensio terminorum tantum, sed cum aliquo judicio......... . 285-336 Mens D.Thomæ declaratur......................................................... Ratio conclusionis....................................................... Difficultatibus satisfacit........................................................... Prima difficultas: utrum judicium doni intellectus depuret a phantasmatibus et erroribus.............. Respondetur...................................................................... Secunda difficultas: quodnam sit illud judicium doni intellectus..................... .......................... Respondetur.............................................................. . Corollarium................................................................. > ί f i ? ■ £ μ I E E t I I I difficultatis aperitur: ■ Solvuntur argumenta supra (n. 272-284) proposita........... Respondetur ad argumentum (n. 272-275) ortum ex textu quodam D.Thomæ............................................................. Quomodo potest (n. 276-278) judicare donum intellectus et insimul non judicare sicut donum sapientiæ aut scientiæ. Quomodo potest (n. 279-280) de ipsismet principiis revelatis judicare sine hoc quod confundatur cum fide................. Quonam modo specialissimo donum intellectus judicat (n. 281-284) de evidentia credibilitatis aut de convenientia credibilium.......... ................................................... 272-284 285-299 300-304 305-333 305-306 307-315 316 317-333 334-336 337-362 337-340 341-346 347-352 353-362 I DONUM INTELLECTUS DISTINGUITUR TUM A FIDE, IN VIA, TUM A LUMINE GLORIÆ, IN PATRIA......................... 363-410 I I I Punctus difficultatis................................................................ Pranotamina............................................................................. Quæ difficultatem faciunt.......................................................... 363-372 363-365 366-372 VIH INDEX SCHEMATICUS Stabilitur veritas: ostendendo eumdem esse habitum doni intellectus in via et in patria.................... Probatur in generali: ex permanentia omnium donorum in patria.... Probatur in particulari: de ipsomet dono intellectus.... 373-381 382-406 Solvitur difficultas: quomodo idem habitus potest (n. 367372) mutari de obscuro in clarum sine mutatione essentiali............................. 407-410 373-406 QUOMODO DISTINGUITUR ACTUS DONI INTELLECTUS, ET QUÆNAM SUNT EJUS OBJECTA....... 411-474 Præsupposita, distinguitur inter judicium quidditativum et judicium ex connaturalitate.............................. De 411-421 distinctione actus doni intellectus............................. 422-142 ab habitibus intellectualibus................................................... 423 ab aliis habitibus vel illustrationibus infusis, quæ etiam in peccatore dari possunt..................... . ...................... 424-425 ab aliis donis Spiritus Sancti................................................... 426 ab actu fidei............... . .......................... . ................................ 427-442 De objectis doni intellectus................................................. Determinatur: quodcumque latens objectum quod lumine naturali sufficienter penetrari non potest... Difficultates proponuntur........................................................ Respondetur...................................................................... 443-454 455 456-474 DONUM INTELLECTUS DISTINGUITUR IN PATRIA A LU­ MINE GLORIÆ......................................................................... 475-548 443-474 Punctus difficultatis, non videtur esse distinctio................. 475-481 Stabilitur veritas..................................................................... Præsupposita: in donis intellectualibus distinguendum est id quod se habet regulative, et quod se habet formaliter........;........................ 483-488 Probatur intentum................................................................... Prima ratio: a priori, ex propriis doni intellectus.......... Secunda ratio: a posteriori, ex eo quod si donum intel­ lectus in Christo fuit lumen gloriæ, tale donum non invenitur in nobis pro ista vita.......... ...................... 491-499 482-514 489-505 489-490 INDEX SCHEMATICUS Tertia ratio: a simili, ex permanentia donorum sapientiæ, scientiæ et consilii sine confusione cum lumine gloriæ................ 500-505 Difficultas: circa formalem rationem qua distinguitur in patria donum intellectus a lumine gloriæ.......... Respondetur....................................................................... Solvuntur argumenta contra distinctionem doni intellectus a lumine gloriæ. Ad primum argumentum: ex duobus locis D. Thomæ (n. 476-179)........................................ Ad secundum argumentum: ex ratione(n. 480)...................... Ad tertium argumentum: ex alio loco D.Thomæ (n. 481).. IX 506 507-514 515-548 516-527 528-536 537-548 ARTICULUS IV DE DONO SAPIENTIÆ ET SCIENTIÆ PROOEMIUM............................................................................................... 549-550 DISTINCTIO DONI SAPIENTIAE A FIDE, ET AB ALIIS DONIS ET HABITIBUS......................................................................... 551-696 Quæ sit ratio formalis sub QUA DONI SAPIENTIÆ............... 554-657 Præsupposita............................................................................. 554-562 Probatur intentum................................................................... 563-575 Solvuntur difficultates contra resolutionem............................ 576-594 Quomodo distinguatur donum sapientiae a fide, et ab aliis donis et habitibus...................................................... 595-633 Aliæ difficultates solvuntur contra resolutionem................... 634-657 AD QUÆ OBJECTA SE EXTENDAT DONUM SAPIENTIÆ................... Sententia Suarez................................... Stabilitur veritas : judicat de omnibus de quibus est fides.... Solvuntur difficultates: non versaretur circa res divinas---- 658-696 658-665 666-680 681-696 DISTINCTIO DONI SCIENTIÆ A FIDE, ET AB ALIIS DONIS ET HABITIBUS......................................................................... 697-741 QUÆ SIT RATIO FORMALIS DONI SCIENTIÆ....................................... Præsupposita............................................................................ Difficultas specialis indicatur................................................... Solvitur...................................................................................... 698-725 698-702 703-710 711-725 I X INDEX schematicus quomodo a reliquis donis distinguatur, et quis sit proprius actus..................................................................... 726-734 Ad 735-741 QUÆ OBJECTA SE EXTENDAT DONUM SCIENTIÆ...................... ARTICULUS V DE DONO CONSILII ΗυοιστΜΛΜκ....................................................................... Cur vocatur donum consilii, et non domim prudentiæ................. Tres difficultates circa donum consilii............................................ Prima difficultas: circa distinctionem istius doni a donis sapientiæ et scientiæ, a fide et a pru­ dentia infusa........... 744-749 Secunda difficultas: circa objecta doni consilii... ................... Tertia difficultas: circa dubitationem quæ potest in agendis occurere................ . ...... 753-756 Rejicitur responsio imperfecta ad primam difficultatem............. 742-762 742-743 744-756 750-752 757-762 Stabilitur veritas circa distinctionem doni consilii a RELIQUIS DONIS........................................................................................... Probatur ex Sacra Scriptura........................................................... Declaratur fundamentum distinctionis........................................... Difficultatibus satisfacit............................................................. Ad primam difficultatem (n. 744-749) : circa distinctionem istius 763-773 764-768 769-773 ’ 774-827 doni. Ad secundam difficultatem (n. 750-752) : circa objecta materialia istius doni. 786-798 Ad tertiam difficultatem (n. 753-756): circa dubitationem in agendis........................ 799-827 774-785i | j ARTICULUS VI DE DONIS PIETATIS, FORTITUDINIS ET TIMORIS •ii 828-833 | dona correspondent parti appetitivæ..................... 828-830 1 Duo CIRCA ISTA DONA EXPLICARE OPORTET.................................... 831-833 832 833 | | | PROŒMIUM............................................................................................... Ista Ratio eorum formalis............................................................... Objecta istorum donorum........................................................ INDEX SCHEMATICUS XI QUID DE DONO PIETATIS................................................................... 834-914 Præsupposita............................................................................... Cur prius tractatur de dono pietatis...................................... Utrum revera donum pietatis sit distinctum a dono timoris. Intentum circa donum pietatis declaratur............................. 834-838 834 835-837 838 Quomodo ratio formalis doni pietatis illud distinguit A RELIQUIS HABITIBUS........................................................... 839-881 Difficultas est circa distinctionem istius doni cum religione infusa................................................................................. Declaratur mens divi Thomæ.................................................. Difficultatibus (n. 839-856) satisfacit..................................... 839-856 857-869 870-881 De materia ad quam se extendit DONUM PIETATIS............. Declaratur intentum : de materia principali et secundaria... Solvuntur argumenta contra resolutionem............................. 882-914 882-893 894-914 QUID DE DONO FORTITUDINIS..................................... Intentum ............... circa donum fortitudinis declaratur.......... 915-962 915 Probatur intentum per partes............................................. 916-962 De ratione formali istius doni qua distinguitur a fortitudine virtute.......................................................... 919-949 Punctus difficultatis.......................................................... 919 Stabilitur veritas............................................................... 920-926 Solvuntur difficultates...................................................... 927-949 Non potest (n. 927) supplere fortitudo virtus ea quæ operatur donum fortitudinis ultra modum virium humanarum et infirmitatis ejus............................. 933-940 Vera fortitudo non tam in actionibus corporis (n.928) quam in animi affectibus demonstratur et perficitur 941-944 Fortitudo infusa sufficit (n. 929) in suo ordine et linea, non absolute et quoad omnia................................ 945-946 Depulsio infirmitatis, quam facit donum fortitudinis, petit altiorem (n. 930) vim spiritus quam sit motivum virtutis fortitudinis........................................ 947-949 De materia ad quam se extendit donum fortitudinis............. 950-962 Non solum est circa actiones omnino extraordinarias.. 950 Sed sirca omnia difficilia circa quæ divers» virtutes versantur........................................................... 951-962 INDEX SCHEMATICUS XII QUID DE DONO TIMORIS.................. .......................................... Intentum circa hoc donum declaratur............................ 963-1027 964 Præsuppositumi determinatur cujusnam timoris sit istud donum.............................. 965-978 Probatur intentum per partes.............................................. 979-1027 De ratione formali istius doni..................................................... 980-982 De extensione ejus materiæ pro ea parte qua hoc donum tangit temperantiam................................... 983-996 Ostenditur propositum........................................................ 983-985 Quomodo specialiter se extendit ad omnem materiam virtutis temperanti», quamvis sub alio respectu hoc donum correspondere potest omni virtuti........ 986-996 Per quam actum operatur donum timoris in omni materia temperanti»............................................................... 997-1027 Sententia Suarez exponitur et refellitur..................... ... 998-1011 Stabilitur veritas............................................................... 1012-1027 ARTICULUS VII UTRUM BENE CONSTITUATUR NUMERUS SEPTEM DONORUM ΐ Præsupposita....................................................................................... 1028-1040 Numerus septenarius donorum plus quam probabilis est: sententia opposita non habet probabilitatem......... 1028-1039 Hic numerus potest explicari et defendi, non autem de­ monstrari per rationem naturalem................. .,.. 1040 Intentio articuli............................................................................... 1041-1043 Explicatur secundum aliquam proportionem hunc nume­ rum esse competentem....................... 1044-1068 Exponitur argumentum D.Thomae.(Ia-IIæ, q.68, a.4)........ 1044-1049 Ostenditur collectionem donorum a D. Thoma propositam optimam esse............................................................ 1050-1057 Quomodo circa dona intellectualia formalior est distinctio donorum in Ila-IIæ, q. 8, a. 6 quam in la-IIæ, q.68, a. 4 1058-1068 INFIMÆ, AN subalTERNÆ7..................................................................... An ista septem dona sint septem SPECIES Objicitur pauciora dona sufficere........................................... Respondetur...................................................................... Objicitur plura esse debere dona............................................ Respondetur...................................................................... 1069- 1130 1070-1072 1080-1100 1073-1079 1101-1130 INDEX SCHEMATICUS XIII ARTICULUS VIII QUÆ SINT PROPRIETATES DONORUM SPIRITUS SANCTI ? PRCXEMIUM................................................................................................ 1131-1132 CONNEXIO DONORUM INTER SE ET CUM CARITATE.......... 1133-1202 Præsupposita. .,......................................................................... 1133-1139 Quomodo D.Thomas probat hanc connexionem................. 1133-1134 Animadversio: dona ista sunt connexa quoad habitus, non necessario quoad actus......... 1135-1137 Punctus difficultatis: utrum ista dona sint connexa in cari­ tate?................. 1138-1139 Proponuntur difficultates.................................................... 1140-1151 Prima difficultas: circa hoc quod dona in caritate uniantur, et caritas cum ipsis...... 1140-1146 Secunda difficultas: quia in peccatore est fides, dona correspondentia fidei possunt esse sine caritate. 1147-1151 Corollarium................................................................ 1152 Stabilitur VERITAS· dona ista sunt connexa in caritate et in omnibus justis inveniuntur....................... Ex Sacra Scriptura..................................................................... Ex traditione Patrum............................................................... Ex ratione theologica................................................................ Corollarium: circa necessitatem istorum donorum........ 1153-1179 1154-1163 1164-1169 1170-1175 1176-1179 Solvuntur difficultates................. .................................... 1180-1202 Ad primam (n. 1140-1146) difficultatem.................................. 1180-1194 Ad secundam (n. 1147-1151) difficultatem........................... 1195-1202 DURATIO DONORUM SPIRITUS SANCTI ETIAM IN PATRIA. 1203-1226 Præsupposita................................................................................ 1203-1207 Exponitur ratio D.Thomæ....................................................... 1203-1206 Punctus difficultatis: utrum habeatur aliqua imperfectio cum statu patriæincompatibilis................. 1207 Proponuntur difficultates.................................................... 1208-1211 Prima difficultas: eo quod materia aliquorum donorum non manebit in patria.. ...... 1208 Secunda difficultas: eo quod dona saltem intellectualia non possunt eadem esse in via et in patria... 1209-1210 Tertia difficultas: videtur quod saltem donum scientiæ non manebit in patria.......... 1211 XIV INDEX SCHEMATICUS Solvuntur difficultates............... .......................................... Ad primam difficultatem.......................................................... Ad secundam difficultatem...... ............................................... Ad tertiam difficultatem........................................................... 1212-1224 1212-1214 1215-1224 1225-1226 ÆQUALITAS VEL INÆQUALITAS DONORUM, INTER SE ET CUM VIRTUTIBUS................................................................. 1227-1250 PRÆNOTAMlNAt quotuplici modo dona comparari possunt........ 1227-1228 1229-1234 Vel theologicis........................................................................... 1229-1230 Vel intellectualibus et moralibus............................................. 1231-1234 DE COMPARATIONE DONORUM CUM VIRTUTIBUS........................... De comparatione donorum inter se................................... Si de perfectione comparativa simpliciter............................... Si de perfectione comparativa secundum quid....................... Difficultas circa donum timoris........................................ Respondetur...................................................................... 1235-1250 1238-1243 1244 1245 1246-1250 ARTICULUS IX QUI SINT ACTUS ET EFFECTUS DONORUM i DE BEATITUDINIBUS............................................................................. 1251-1276 PRÆNOTAMINA.......................................... 1251-1253 Tria inquiruntur........................................................................ 1254-1276 Primo inquiritur: quomodo explicentur istæ beatitudines, et quos effectus faciant in nobis. 1255-1267 Secundo inquiritur: quomodo si sint septem dona ponuntur octo beatitudines, et quomodo Lucas solum ponit quatuor, Matthæus vero octo. 1268-1273 Tertio inquiritur: an istæ beatitudines contineant solum opera consilii, an etiam præcepti................ 1274-1276 DE FRUCTIBUS SPIRITUS SANCTI................................................. 1277-1280 QUÆ BEATITUDINES ET QUI FRUCTUS CORRESPONDEANT DONIS.................................................................... 1281-1282 XV INDEX SIGLORUM à ·,·<«ι ■; DTC Dictionnaire de théologie catholique. n Msi Mansi, Johann. Dominici, Sacrorum Conciliorum nota et amplis­ sima collectio. Up * PG Migne, J. P., Patrologiæ cursus completus, series græca. PL Migne, J. P., Patrologiæ cursus completus, series latina. RF Corpus Juris canonici. Ed. Ae. Richter et Ae Friedberg, 2 vol., Lipsiæ, 1881. JOANNES A SANCTO THOMA CURSUS THEOLOGICUS In Iam - Ilæ DE DONIS SPIRITUS SANCTI PROOEMIUM 1 Agit S. Thomas in his tribus quæstionibus de qui­ busdam specialibus virtutibus seu habitibus quæ vo­ cantur dona Spiritus Sancti, eo quod per ipsa specialiter Spiritus Sanctus se cordibus infundit, et ad speciales operationes nos dirigit et ordinat. 2 Et isti habitus habent suas operationes, quæ beatitudines dicuntur ex quadam appropinquatione ad ætemam beatitudinem quando sunt speciales et ex­ cellentes operationes. 3 Et aliquæ etiam operationes dicuntur fructus Spiritus, quia ex Spiritu Sancto sic specialiter animam vivificante et movente pullulant et oriuntur. ** * 4 De ipsis donis, quæ sunt hiabitus a quibus istæ operationes procedunt, tractat D. Thomas in quæstione 68. Et duo ibi declarat. Primum, quod pertinet ad quidditatem et divisionem seu numerum donorum, in primis quatuor articulis. Secundum, quod pertinet ad eorum proprietates, per alios quatuor. © 5 Ad quidditatem declarandam, considerat D. Tho­ mas genus, et differentiam, et finem ad quem ordinantur et propter quem necessaria sunt. 4 DE DONIS SPIRITUS SANCTI 6 Et primo agit de differentia, ut ostendat se agere de specialibus donis quæ differunt a virtutibus. 7 Secundo, de fine propter quem necessaria sunt, ut ostendat necessaria esse ad salutem. 8 9 Tertio, de genere, ostendens quod sunt habitus. Et denique agit de eorum divisione et numero, quia septem sunt, articulo quarto. Θ 10 Ad broprietates pertinet in donis id quod etiam in virtutibus, scilicet connexio eorum, duratio post hanc vitam, inaequalitas et diversa perfectio eorum, tum comparata inter se, tum comparata ad alias virtutes. 11 Quod sint conne xa, ostendit articulo quinto; quod durent etiam post hanc vitam, articulo sexto; quod quaedam dona sipt priora aliis, ostendit articulo sep­ timo; quod ipsa sint potiora virtutibus moralibus sed inferiora theologicis, ostendit articulo octavo. * ¥ 12 De beatitudinibus, quæ numerantur {Mat. 5, 3-11) simul cum earum praemiis, quatuor tractat D. Thomas (la-IIæ, q. 69). 13 Primum, quod istæ beatitudines differunt a donis et virtutibus, sicut actus ab habitibus. PROOEMIUM 5 14 Secundum, quod praemia istis beatitudinibus assi­ gnata perfecte et complete pertinent ad futuram vitam, inchoative vero etiam ad praesentem, ut in viris per­ fectis invenitur. 15 Tertium, quod convenienter ponuntur octo beatitudines. 16 Quartum, quod convenienter assignantur earum praemia. ¥ ¥ 17 De fructibus Spiritus Sancti agit quaestione 70. Sunt enim duodecim fructus, quos enumerat Apostolus (Gal. 5, 22-23). Et de his etiam quatuor docet. 18 Primum, quod isti fructus sunt operationes in via Spiritus delectabiles, sicut fructus est ultimum quod nascitur ex arbore et delectat. 19 Secundum, quod fructus differunt a beatitudinibus. sicut magis et minus commune: beatitudines enim sunt fructus quia oriuntur a donis Spiritus Sancti, sed non omnes fructus sunt beatitudines, sed solum quæ sunt perfectæ operationes et quasi appropinquantes beatitudini. < 20 Tertium, quod fructus convenienter ab Apostolo enumerentur. 21 Quartum, quod fructus Spiritus contrarientur fruc­ tibus seu operibus camis. DISPUTATIO XVIII DE DONIS SPIRITUS SANCTI ARTICULUS PRIMUS QUID DE ISTIS DONIS SPIRITUS SANCTI TRADAT SCRIPTURA, ET QUOMODO DE ILLIS LOQUATUR? 22 I. — De donis Spiritus Sancti, de quibus hic agit S. Thomas, naturales philosophi et ethnici nihil agno­ verunt, sed solum ex divina revelatione nobis * de *°'io40 417’ illis constat. Et de eis sub nomine donorum et spi­ rituum Scriptura tractat, et numero septenario ea complectitur. 23 Quare pro eorum explicatione aliqua oportet præmittere quæ Scriptura de his specialibus donis tradit, ut deinceps majori luce ad ea quæ scholastice de his donis tractari solent possimus accedere. *** 24 II. — Cum ergo ad formandum * spiritualem ho- *° ’667 minem et in via Dei perfectum omnia nos Scripturarum oracula instruant et inducant, quia, ut Apostolus inquit (II Tim. 3, 16-17): Omnis Scriptura divinitus inspirata utilis est ad docendum, ad arguendum,. .. ad corripien- r· ' SCRIPTURA ET DONA SPIRITUS SANCTI 7 Èl > j ï ξ* I dum, ad erudiendum in justitia: ut perfectus sit homo Dei, ad omne opus bonum instructus, — ideo maxime status iste spiritualis et subtilis motio et unctio Spiritus qua intime se infundens erigit cor in sublime, et Spiritus ipse levat et assumit hominem quasi manus Domini confortans1, ex ipsa Scripturarum contextura et doctrina discernendus est. In cujus serenitate et luce quasi in luce auroræ, orientejsole, mane absque nubibus rutilai2, cujus radiis splendore charitatis erigitur et elevatur mens ad eruenda camis blanditia et abjicienda opera tenebrarum, ut in ista erectione ab ipso Spiritus Sancti lumine quasi a magistro doceatur, juxta quod propheta dicit (Is. 50, 4): Dominus erigit mane, mane erigit mihi aurem, ut audiarn quasi magistrum, et iterum (I Joan. 2, 27): Unctio ejus docet vos de omnibus, et verum est, et non est mendacium. 8 DE DONIS SPIRITUS SANCTI volans habebat in manu sua et forcipe tulerat de altari, quo videlicet inflammante et igniente animam non solum purgantur labia prophetæ (quod pertinet ad initium spiritualis vitæ et viæ purgativæ), sed ulterius provehitur ad scribendum nomen novum », quando non solum illuminativam viam ingreditur secundum com­ munem modum et regulam virtutum in quibus proficit, sed etiam nomen novum, id est, regulam novam et obligationem novam accipit (nomen enim sæpius ipsam obligationem seu munus designat) qua regulatur et dirigitur et docetur humana mens non solum stylo hominis et modo quodam communis prudentiæ, sed etiam digito Dei2 et excellentia motionis divinæ. ¥ ¥ 28 IV. — Propter hoc, ut recte observat Cajetanus (In Joan. 3, 8), viam et statum Spiritus et spiritualis hominis designavit Christus Dominus in illis verbis, cum dixit (Joan. 3, 8) : Spiritus ubi vult spirat: et vocem ejus audis, sed nescis unde veniat, aut quo vadat: sic est omnis qui natus est ex Spiritu. 29 Ubi cum Christus Dominus, qui est veritas ipsa, apertissime dicat sic esse omnem qui natus est ex Spiritu, judicare debemus non alio meliori modo explicari posse statum Spiritus et spiritualis hominis, qui per dona Spiritus Sancti formatur, quam in illa comparatione * præfatis verbis a Domino designata. *n·2830 30 In quibus tres conditiones spiritualis hominis designantur. » Apoc. 2,17. « Cf. Ex. 8,19; Luc. 11,20. SCRIPTURA ET DONA SPIRITUS SANCTI 9 31 ,* Prima pertinens ad interiorem dispositionem, *°· in illa clausula: Spiritus ubi vult spirat. 32 ,* Secunda pertinens ad exteriorem communica- *°· tionem, cum dicit: Et vocem ejus audis. 33 ,* Tertia pertinens ad occultam Dei motionem et *r>- 43s<1' instinctum cujus certitudinem plene capere non possu­ mus, cum dicit: Et nescis unde veniat, aut quo vadat. QÛ ftfl» © 34 V. — Et * prima explicatur sic, quia dispositio *°· 31 interior per dona Spiritus Sancti et ad discernendum homines spirituales ea est, ut homo valde liberum, voluntarium et expeditum se sentiat in operando, sine obscuritatibus, sine impedimentis, sine ligaturis, quia Ubi Spiritus Domini, ibi libertas1. 35 Funibus autem peccatorum unusquisque constrin­ gitur, et quasi compedes animæ suæ injicit. Primum autem quod facit Spiritus ingrediens cor est disrumpere vincula peccatorum quibus homo ligatur, et vectes ferreos duri cordis confringere2. Et tunc sentit se homo quasi alleviatum a magno pondere et agilem ad operandum; imo assumit pennas quasi columbae, et volat, et requiescit in solitudine3; nec enim est requies cordis ubi non est volatus ad Deum, sicut Seraphim stabant et volabant {Is. 6, 2). * II Cor. 3,17. « Cf. Ps. 106,16. ’ Cf. Ps. 54, 7. 10 DE DONIS SPIRITUS SANCTI 36 Ne ergo erraremus putantes natos ex Spiritu veluti furioso impetu quodam agi, sicut qui a malo spiritu possidentur, ideo primum quod Dominus in via Spiritus requirit est quod Ubi vult spirat, ad significandum quod nativitas ex Spiritu fert, non aufert, libertatem electio­ nis. Multum enim periret de merito si Spiritus non spirando et ponderando inclinationem voluntatis, sed violentando determinaret et operaretur in illa. Unde etiam Apostolus dicit (I Cor. 14, 32) quod spiritus prophetarum prophetis subjecti sunt, hoc est, ut inter­ pretatur D. Thomas1, quod quantum ad usum nun­ tiandi res propheticas spiritus voluntati prophetarum subjecti sunt, et non sicut in arreptitiis. 37 Inde est quod dona Spiritus Sancti per modum habituum nobis dantur, ut videlicet modo rationali et voluntario moveamur ad ea opera ad quæ a Spiritu dirigimur. Et sic qui aguntur a Spiritu2, non ut servi, sed ut liberi, ut volentes et ut voluntarii moventur, et per principia sibi inhærentia (a Spiritu tamen derivata) aguntur ad eas operationes quæ in sua regulatione et mensura modum humanum et communem excedunt. 38 Igitur interior dispositio spiritualis hominis est liberum et voluntarium esse in via Spiritus. Ac proinde, qui non se expeditos et voluntarios sentiunt in his quæ sunt Spiritus, et in abstractione a commodita­ tibus et deliciis, sed in eas facile dilabuntur, signum est nec agi, nec spirari a Spiritu Sancto fortiter et perfecte secundum ejus dona. 1 In I Cor. 14, 32, lect. 6; Ila-IIæ, q. 173, a. 3 ad 4; De Ver., q. 12, a. 4; a. 9 ad 1. ’ Cf. Rom. 8,14. SCRIPTURA ET DONA SPIRITUS SANCTI 11 Θ 39 VI. — * Secunda conditio requisita ad spiritua- *n· 32 lem statum notatur in illis verbis1 : Et vocem ejus audis, ubi designavit Christus Dominus, ut inquit2 Cajetanus, quod qui natus est ex Spiritu seu a Spiritu motus, vocem ex Spiritu profert sensibilem: Ex abun­ dantia enim cordis os loquitur3. 40 Nam in eo qui natus est ex Spiritu, si vere ex Spiritu est, omnes sensibiles et exteriores actiones, præsertim sermones et vox, ex Spiritu procedunt et Spiritum redolent, et vix aliud quam de Deo vel in ordine ad Deum colloquuntur. 41 Ex quo manifestum est quod spiritualem hominem et internum maxime manifestat externa compositio et sensuum exteriorum gubernatio, præsertim vox’et locutio, juxta illud (Jac. 3, 2): Si quis in verbo non offendit: hic perfectus est vir. Potest etiam fræno cir­ cumducere totum corpus. 42 Ergo mortificatio in lingua, seu moderata locutio, præsertim si solum sit de rebus divinis et ad Spiritum pertinentibus, maximum signum est interioris Spiri­ tus dirigentis et mensurantis. Cujus vero auditur quidem vox, sed non sonat Spiritum, libenter autem divertit ad delectabilia et vana ut ea audiat vel loqua­ tur, hic diminutus est Spiritu. 1 Joan. 3, 8. 1 In Joan. 3, 8. ’ Mal. 12, 34. 12 DE DONIS SPIRITUS SANCTI © 33» 43 VII. — * Tertia conditio notatur in illis verbis: *p' Et nescis unde veniat, aut quo vadai *. In quo profun­ ditas Spiritus designatur interius nos moventis et dirigentis sine hoc quod ejus originem, processum, aut finem dignoscamus, sed tamen interiora omnia et secreta rimatur (I Cor. 2, 10) : Spiritus enim scrutatur omnia, etiam profunda Dei. Et ita, inquit Cajetanus, quamvis vocem et opera videant hominis spiritualis, nesciunt tamen evidenti * cognitione divinum principium *fl·6 unde venit, et divinum terminum quo vadat. 44 In quo docemur non debere nos turbari si in operibus nostris non semper nobis innotescit cujus spiritus sint, præsertim in operibus arduis et extra­ ordinariis, quia etsi multoties Spiritus interius moveat et excitet nos et instiget, non tamen scire usquequaque possumus unde veniat aut quo vadat, id est, princi­ pium ejus et finem, et sic latet nos Spiritus Dei. 45 Et multi qui vellent in omnibus operari cum sum­ ma securitate et certitudine retardantur sæpe ab his motionibus Spiritus Sancti ex angustia cordis, ideoque non sunt ita idonei ut moveantur ad magna et ardua nisi dilatetur cor, ita ut multum confidat de Deo et de ejus interiori assistentia. 46 VIII. — Quod certe expressum omnino videmus in Isaia propheta, cum (Is. 40, 27) ad eos loquitur qui ex quadam diffidentia cordis victi a pusillanimitate spiritus et tempestate2 in quadam incertitudine trepi1 Joan. 3, 8. » Cf. Ps. 54, 9. SCRIPTURA ET DONA SPIRITUS SANCTI 13 dare et coarctari videbantur. Et dicebat ad populum illum propheta: Quare dicis, Jacob, et loqueris Israel: Abscondita est via mea a Domino, et a Deo meo judicium meum transivit ? 47 Ecce populus angustiatus corde ab incertitudine viæ suæ quam putant esse absconditam a Deo, et nesciunt unde veniat, et quo vadat. Qui dilatari moventur magnitudine Dei, non in sua pusillanimitate hærere (Is. 40, 28-31): Numquid nescis, aut non audis­ ti? Deus sempiternus Dominus, qui creavit terminos terræ: non deficiet, neque laborabit, nec est investigatio i sapientiæ ejus. Qui dat lasso virtutem, et his, qui non sunt fortitudinem et robur multiplicat. Deficient pueri, K et laborabunt, et juvenes in infirmitate cadent (quasi ; parum idonei qui pueri sunt corde et infirmantur in juventute, ad sustinendam viam Spiritus). Qui autem sperant in Domino (ecce dilatatum cor ex confidentia), mutabunt fortitudinem, assument pennas ut aquilæ (non ; ut homines, modo humano operantes, sed ut aquilæ i per dona Spiritus elevati), current et non laborabunt, ambulabunt et non deficient. î 48 \ i : Ubi non absurde notandum pennas aquilæ pro­ mitti, non tamen dicitur quod volabunt, sed quod current et ambulabunt, scilicet tamquam homines adhuc in terra viventes, acti tamen et moti pennis aquilæ quæ desuper descendit, quia dona Spiritus, etsi in terra exerceantur et actionibus consuetis videan­ tur fieri, tamen pennis aquilæ ducuntur, quæ superiorum spirituum ac donorum communicatione moventur et regulantur. ! ■, 49 Et tantum differunt qui virtutibus ordinariis 14 DE DONIS SPIRITUS SANCTI exercentur ab his qui donis Spiritus Sancti aguntur, quantum qui solis pedibus laborando ambulant quasi proprio studio et industria regulati, vel qui pennis aquilæ superiori aura inflatis moventur, et currunt in via Dei quasi sine ullo labore. * * * CUR DONA ISTA IN SCRIPTURA SPIRITUS ET DONA APPELLENTUR? 50 IX. — Invenimus in Scriptura vocari hæc dona, tum nomine spirituum, tum nomine donorum. 51 Nomine quidem * spirituum (Zs. 11, 2-3): Requiescet super eum spiritus Domini: spiritus sapientiæ et intellectus, spiritus consilii et fortitudinis, spiritus scienti æ et pietatis, et replebit eum spiritus timoris Domini. 52 Nomine autem donorum (Ps. 67, 19) : Ascendisti in altum, c cepisti captivitatem: accepisti dona in homini­ bus; vel ut Paulus (Eph. 4, 8) explicat tractans ad litteram de gratia data secundum mensuram donationis Christi: Ascendens, inquit, in altum captivam duxit captivitatem: dedit dona hominibus.53 53 Licet enim de omnibus supernaturalibus donis, sive sint virtutes, sive alii habitus, sive auxilia actualia, locus hic intelligi possit, tamen per antonomasiam* de *n-14°’ donis Spiritus Sancti intelligitur, quæ plenius post ascensionem suam Ecclesiæ suæ largitus est Christus: quod singulariter indicari videtur in illo verbo: Ac­ cepisti dona in hominibus (Ps. 67, 19). S11' SCRIPTURA ET DONA SPIRITUS SANCTI 54 15 Hoc enim proprie spectat ad hæc dona Spiritus Sancti, in quibus ita Deus donat hominibus et distri­ buit dona sua quod per ea subjicit sibi homines et reddit bene mobiles a Spiritu suo, et ita cum reliqua dbna homines accipiant a Deo, in istis donis etiam homines ipsos Deus accipit, et in ipsis hominibus captis sibique subjectis etiam dona sua iterum accipit et sua facit, utique cum usura et fœnore1. Sunt ergo ista dona munera quædam in quibus accipiuntur homines a Deo, et passive magis ad divina se habent quam se moventes. ¥ * 55 X. — Convenit autem optime his perfectissimis habitibus et nomen spiritus et nomen doni. 56 Primo quidem, quia hæc duo nomina Spiritui Sancto conveniunt, scilicet esse spiritum2, quatenus amore ipso spirativo et ponderosa quadam inclinatione procedit; et esse donum3, quatenus voluntas et amor est communicativus sui, et sic primum donum amoris est ipsum cor amantis, quod amico intus apprehenso et intus habitanti conjungitur juxta quod dicit David (I Par. 12, 17) : Si pacifice venistis ad me ut auxiliemini mihi, cor meum jungatur vobis. 57 Igitur illa pignora seu dona quibus Spiritus spe­ cialissimo modo jungit cor suum cordi nostro faciendo nos conjunctos sibi et mobiles a se vocantur spiritus, quia ex amore spirante et ponderante in nos procedunt; i » Cf. Prot. 28, 8. * Cf. lam, q. 36, a. 1. » Cf. lam, q. 38, a. 2. 16 DE DONIS SPIRITUS SANCTI et vocantur specialiter dona, quia per illa seipsum nobis donat et in nobis est. Θ 58 XI. — Ut autem videamus quomodo ista dona specialiter procedant ex amore et spiritu cordis Dei, et quomodo in nobis perficiant et accendant ignem amoris, advertendum est ex D. Thoma (In Is. 11, 2)1 quod dona ista dantur nobis ad perficiendum virtutes. 59 Est autem, inquit Doctor sanctus, duplex defectus virtutis, alter ex parte habentis, alter ex parte ipsius habitus. 60 Ex parte *habentis est defectus per accidens, scilicet *n·945 ex indispositione subjecti participantis imperfecte talem z habitum. Et hic defectus tollitur per augmentum et intensionem qua crescit virtus. 61 Ex parte habitus est defectus aliquis intrinsecus, quatenus talis habitus habet imperfectionem aliquam annexam. Sicut fides, verbi gratia, ex sua natura est imperfecta, quia ænigmatica2 et obscura, et in ipsa 333 caligat oculus, juxta quod dixit Salomon (II Par. 6.1) : *n' * Dominus pollicitus est ut habitaret in caligine, id est, in fide, juxta illud Pauli (Eph. 3,17) : Habitare Çhristum per fidem in cordibus vestris. Et iste defectus, inquit D. Thomas, tollitur per altiorem habitum qui Vocatur donum, quia quasi excedit modum communem opera­ tionis humanæ, et est donum intellectus, quod facit aliquo modo limpide et clare penetrare * convenientiam 348‘9 1 Opera Omnia, XVIII (Vivès), p. 741-742. ’ Cf. I Cor. 13,12. W SCRIPTURA ET BONA SPIRITUS SANCTI ®‘ ’I» et credibilitatem eorum quæ sunt fidei, et discretionem eorum ab erroribus et a sensibilibus. 62 'K ..4. > $ I 17 XII. — Itaque ista dona quasi poliunt et deaurant et splendere faciunt virtutes in his ad quæ per se non attingunt: sola enim et nuda fides in obscuritate nos relinquit’. *n. 196, 301, 32i; 34s, 598, 611 63 Et ideo homines ordinario * modo procedentes in n*. 174 contemplatione solius fidei attædiantur * et non multum *n. 431,1194 possunt perseverare, sed qui contemplativi sunt et penetrare conantur mysteria fidei, oportet uti dono intellectus. 64 Qui autem non multum sunt intelligentes1, et ta­ men dicunt se habere rationem vel contemplationem in nuda fide, vix sciunt contemplationem habere, sed vagantur, vel dormiunt in contemplationibus suis aut multum attædiantur, quia sola fides non contemplatur sed obscure assentitur, et potius videntur ei cæli (seu res cælestes) occultari quam aperiri (Deut. 33, 28): Oculus Jacob, dicit Moyses, in terra frumenti et vini, cælique caligabunt rore. Dum enim oculus est in terra Ecclesiæ militantis, quæ proprie est terra frumenti et vini, id est, pastus spiritualis in sacramentali velo frumenti et vini nascentis, cæli caligant rore, quia occultantur nobis caligine fidei, et ita non possumus ex sola fide perfecte contemplari, sed ad summum tenui quodam rore perfundimur, et sic caligamus rore. 65 XIII. — *Necesse est ergo ne deficiamus aliquan- *°· tulum nobis aperiri hoc cælum, et hoc facit Spiritus Sanctus per donum intellectus, et sapientiæ, et scientiae. Λ 1 Juxta illustrationes donorum. QQd. 18 DE DONIS SPIRITUS SANCTI 66 In cujus signum, in baptismo Christi dicitur (Mat. 3, 16): Confestim ascendit de aqua. Et ecce cæli aperti sunt ei: et vidit Spiritum Dei descendentem sicut colum­ bam. Quia videlicet anima purificata baptismo, in quo recipitur fides, hoc accipit a Spiritu descendente ut ei cæli aperiantur, id est, de cælestibus habeat aliqualem intellectum, et non solo rore caligent. Et quanto amplius in hoc crescit, tanto amplius ei cæli aperiuntur, et speculatur gloriam Dei ». 67 Et hoc est optimum signum apertionis cælorum et doni Spiritus Sancti, scilicet valde delectari et intelligere aliqua de gloria Dei. Unde dicitur (Act. 7, 55) de Stephano: Cum esset plenus Spiritu Sancto, in­ tendens in cælum, vidit gloriam Dei,. . . et ait: Ecce video cælos apertos. 68 Vide quantum proficit anima ex abundantia et plenitudine Spiritus. Quando enim exercetur et im­ pletur istis donis, statim ei rescinduntur cæli et videt gloriam Dei, id est, speculatur et contemplatur illam magnitudinem, et non in sola obscuritate fidei versatur. 69 Unde Bernardus (In Cant., serm. LVII, n. 5)a: “Salutaris suasio erit mihi... prænuntia imminentis adventus sponsi', et præparatio quædam ad digne suscipiendum supernum visitatorem, propheta hæc mihi indicante, dicendo quia Justitia ante eum ambulabit (Ps. 84, 14); et item loquitur Deo sic: Justitia et ju­ dicium præparatio sedis tuæ (Ps. 88, 15). — Et infra (In Cant., serm. LVII, n. 6-7)3 : “Jam si ignitum βίο­ ι Cf. II Cor. 3,18. 1 PL 183,1052. > PL 183,1053. SCRIPTURA ET DONA SPIRITUS SANCTI 19 quium sentis, atque ex eo conscientiam uri in recorda­ tione peccati; recordare tunc de quo Scriptura dicit, quia Ignis ante ipsum præcedet (Ps. 96, 3), et ipsum prope esse non dubites... Si vero non solum com­ pungeris in sermone illo, sed et converteris totus ad Dominum, jurans et statuens custodire judicia justitiæ ejus, etiam adesse ipsum jam noveris, præsertim si te inardescere sentias amore ejus”. 70 XIV. — Ex quibus colligimus necessarium esse animæ ut ex fidei caligine1 erumpat et exiliat ad cur­ rendum Deo suo per illuminationem donorum Spiritus Sancti, quibus quasi in vestitu deaurato mens ipsa circumdatur varietate1 2, id est, multitudine spiritualium sensationum, et multiplici intelligentia divinorum. 71 Sed tamen quia non potest in hac vita fides illu­ minari et clarescere ex parte objecti, quia semper nititur testimonio dicentis, nec potfcst extra testimonium 110g ad visionem rei excurrere, utpote * extra specificum *n' objectum suum, restat ut anima captiva3 vinculis j63 fidei quoad objecti caliginem solum *possit illam inuri *n' flamma amoris: amor enim maxime disertos facit4. 72 Et idieo dona intellectus, sapientiæ et scientiæ oportet quod ex amore procedant illique innitantur ut possint aliquid de caligine fidei obrumpere, quo nobis cæli aperiantur, ideoque ista dona specialiter amori seu Spiritui (qui amor est) attribuuntur, imo et ipsa specialiter spiritus nominantur. 1 ’ • 4 Cf. II Par. 6, 1. Cf. Ps. 44,10. Cf. II Cor. 10, 5; — De Ver., q. 14, a. 1. Cf. Sap. 10, 21. 20 DE DONIS SPIRITUS SANCTI 73 Unde Ambrosius dicit (De Par ad., cap. 13 », et citatur a D. Thoma, la-IIæ, q. 70, a. 1 ad 2) quod ‘Opera virtutum dicuntur fructus, quia possessores suos sancta et sincera dilectione reficiunt”. 74 Ergo intellectus ab * ænigmatica cognitione fidei *n·61 ad limpide et clare contemplandum mysteriorum magnitudinem et credibilitatem exsurgit in flamma amoris, ut dicitur (Is. 4, 5): Et splendorem ignis flam­ mantis in nocte, id est, in obscuritate creaturarum pro­ tegentium et abscondentium nobis æternitatis majes­ tatem: Super omnem enim gloriam protectio, ut inquit ibidem1 2 propheta. Et sic mens nostra inter nocturnas tenebras vitæ hujus attendit (II Pet. 1, 19) lucernæ lucenti in caliginoso loco, et reficitur intellectus ab ipsa dilectione cordis cum sibi melius et convenientius videtur et apparet id quod amat. 75 Pulchre Bernardus (In Cant., serm. LVII, n. 7)3: “Ignis, inquit, ante ipsum præcedit et ipse nihilominus ignis est... Differunt autem, quod is qui praemittitur ardorem habet, sed non amorem: coquens, sed non excoquens, movens, non promovens. Tantum ad exci­ tandum praemittitur et praeparandum, simulque ad commonendum quid ex te sis, quo dulcius sapiat postmodum quod ex Deo mox eris. At vero ignis qui Deus est, consumit quidem, sed non affligit, ardet suaviter, desolat feliciter. Est enim vere carbo deso­ latorius4, sed qui sic in vitia exerceat vim ignis, ut in anima vicem exhibeat unctionis. Ergo in virtute qua 1 2 3 4 PL 14. 325. Is. 4, 5. PL 183, 1053. Cf. Ps. 119, 4. 21 Hl· UM \ SCRIPTURA ET DONA SPIRITUS SANCTI g £ immutaris, et in amore quo inflammaris, Dominum praesentem intellige”. Sic Bernardus. 76 Hoc ergo anima perfectionis cupida intendere et I conari debet ut Deum præsentem habeat, id est, non sola fidei caligine creditum, sed illuminatione doni Spiritus Sancti quod ex amore perficitur limpidius cognitum, et ante lumen oculorum mentis frequenter oblatum. K" Ei' 22 DE DONIS SPIRITUS SANCTI recipiat spiritum, seu vim nobiliorem qua ab exteriori impulsu et elevatione moveatur, juxta quod dicebat David (Ps. 118, 131): Os meum aperui, et attraxi spiri­ tum: quia mandata tua desiderabam. 79 Attrahitur enim ore animæ, id est, intellectu et voluntate Spiritus qui recreat cor et vim ejus vitalem accendat, quando apertione oris intendit et inhiat ad supernæ vitæ fontem, sicut dicitur de Lydia illa purpu­ raria (Act. 16, 14) : Cujus Dominus aperuit cor intendere his quæ a Paulo dicebantur. 80 Requiritur enim apertio oris corde ad recipienda *n' ύ * ista dona Spiritus Sancti, quia ad hoc dantur isti spiritus vitales et divini a Deo ut cor non resistat, sed sit bene mobile a Spiritu Sancto ad illum altiorem modum operandi ad quem a Deo dirigitur et elevatur. Os autem apertum contraponitur ori clauso quod resistit et non sinit intrare spiritum, os autem patens et aper­ tum non resistit spiritui. 81 Et sic vocantur ista dona spiritus, quia ab exte­ riori Dei inspiratione proveniunt movendo animam ad altiorem modum operandi quam ordinariæ virtutes sufficiant: secundum altiorem regulationem et men­ suram Spiritus Sancti, non solius rationis humanæ. Et a tali inspiratione et apertione cordis redditur homo bene mobilis a Spiritu Sancto ad illum superiorem modum operandi, sicut dicitur (Is. 50, 5): Dominus Deus aperuit mihi aurem, ego autem non contradico: retrorsum non abii. 82 XVI. — Quapropter, ut homo moveatur altiori isto modo operandi, scilicet juxta mensuram Spiritus SCRIPTURA ET DONA SPIRITUS SANCTI 23 Sancti et non solum juxta modum et mensuram assequibilem per rationem humanam (ut infra satius explicabimus), requiruntur dona ista altiora, quæ elevatione sua etiam virtutes ipsas ornant et elevant ut sub altiori modo reguletur homo et mensuret opera­ tiones suas. 83 Unde dicitur {Job 26, 13): Spiritus ejus ornavit cælos: et obstetricante manu ejus, eductus est coluber tortuosus, quia videlicet potentiæ rationales, scilicet intellectus et voluntas, et virtutes quibus informantur, qui ex sua spiritualitate sunt quasi cæli (quia elevantur supra corporeas facultates, et ex ordinatione ac regu­ latione virtutum quibus disponuntur in suis motibus volvuntur sicut cæli) ornantur seu elevantur a Spiritu Dei per hæc dona, ut altius moveatur et reguletur humanum cor, non juxta constrictam et parvam nostræ rationis mansuram, sed secundum amplissimam' Spiritus Sancti operationem et regulationem. 84 Et hoc pacto educitur omnino ex corde nostro coluber tortuosus, id est, diaboli spiritus, qui non solum in peccatoribus habitat, sed etiam in ipsis spiritualibus viris tortuosas vias quærit ut corda deci­ piat suo velamine et prætextu spiritualium elevatio­ num, puta visionum seu illusionum1 interiorum quibus aliquando homines decipit. 85 Sed a spiritu divino per quem cæli isti ornantur educitur coluber iste tortuosus, quia donis Spiritus Sancti illustratur mens hominis ut discernere possit tortuosas vias serpentis et non ignorare astutias ejus, * Cf. II Cor. 11,14. 24 DE DONIS SPIRITUS SANCTI etiam cum transfert'.1 se in angelum lucis, sed cursu ac tramite directo, sine errore et sine ambagibus tendere in terram rectam, juxta quod scriptum est (Ps. 142, 10): Spiritus tuus bonus deducet me in terram rectam, quia sine divini Spiritus afflatu et aura impossibile est homini in rectam terram applicare et a viis tam tor­ tuosis emergere. 86 Et sic per dona Spiritus Sancti quibus ornantur cæli educitur tortuosus coluber dum manifestantur et discernuntur ejus astutiæ, etiam cum spiritualium rerum apparentiis, quasi spiris quibusdam sese con­ torquet et occultat * * 87 XVII. — Tertio, denique vocantur ista dona spiritus, quia quasi ipso Dei halitu inspiratur anima quæ ipsis ornatur, amplectendo ipsum quasi sponsum osculantem se et osculo oris sui spiritum ei immitten­ tem, ut perficiantur et eleventur virtutes ad superiorem modum operandi. 88 Unde (Ps. 32, 6) dicitur: Verbo Domini cæli firmati sunt: et Spiritu oris ejus omnis virtus eorum. Ille enim Spiritus oris Domini firmans virtutes est in nobis Spiritus istorum donorum proveniens ab ore et osculo Domini, quod utique tam efficax esse solet cum animæ cælestium desideriorum avidæ imprimitur ut quasi ebibat spiritum ejus, et totam transferat in participa­ tionem divinam, et a terrenis et temporalibus sic abstrahat ut etiam aliquando * mortem inducat corporalem, 1 Cf. II Cor. 11,14. SCRIPTURA ET DONA SPIRITUS SANCTI 25 nam et Moyses dicitur (Deut. 34, 5) : Mortuus. . . jubente Domino, et juxta Hebraeum transfert Oleaster: * Mortuus est ab osculo Domini, quia illa jussio oris *n·90 divini fuit quasi osculum Domini ita fortiter impressum animae Moysi, ut ebiberit et hauserit ad se totum spiritum vitae ejus, et ad se rapuerit extra corpus in vi spiritualis amoris. 89 Tale osculum plerique sanctorum sentiunt, qui cum Paulo dicere possunt (II Cor. 5, 13): Sive mente exce­ dimus, Deo: sive sobrii sumus, vobis. Ubi sobrietas actionis qua proximis sancti convivunt contraponitur illi excessui et ebrietati spiritus, qua introeunt in po­ tentias Domini et recordantur1 justitiae ejus solius, ut scilicet ebria sit Deo, sobria proximis. Talis enim est cella12 illa vinaria in qua ordinat Deus charitatem, cujus iste ordo est ut primum Dei sui impatiens anima toto impetu et sine modo3 feratur in illum, quasi ebria de Deo suo; deinde in proximos cum sobrietate et modestia juxta cujusque qualitatem et necessitatem, non nimis illis inhaerendo, nec propter illos, sed propter Deum illos quaerendo. 90 XVIII. — Et hinc maxime sumi debet intelligentia occultissimi illius libri, et spiritualium amorum, qui Canticum Canticorum dicitur, et initium accipit ex osculo Domini (Cant. 1,1): Osculetur me, inquit, osculo oris sui, quasi ibi incipiant Ecclesiae sanctæ amores ubi con­ summavit Moyses vitam suam. Ille enim * mortuus *n·88 est ab osculo Domini4, Ecclesia vero incipit ab osculo 1 2 3 4 Cf. Ps. 70, 16. Cf. Cant. 2, 4. Cf. S. Bernard., De Dilii- Deo, cap. 1, PL 182, 974. Deui. 34, 5. 26 DE DONIS SPIRITUS SANCTI oris sui, et quando lex quæ per Moysen data est finem accipit, ibi spiritualis amoris lex initium accipit ab osculo oris quod est Spiritus Sanctus ab ore Dei pro­ cedens, et in osculo suo Patrem et Filium complectens, ut ita abundantia illa et ebrietas Spiritus quæ in Ecclesiam in die Pentecostes effusa est denotaretur, unde ad totum Ecclesiæ corpus per varia sæcula deri­ vatur (Ps. 132, 2-3): Sicut unguentum in capite, quod descendit in barbam (id est, in virilem fortitudinem), barbam Aaron, quod descendit in oram vestimenti ejus: sicut ros Hermon, qui descendit in montem Sion. 91 92 Etenim abundantiori gloria præ Moyse Ecclesia digna est habita, et ideo ubi consummavit Moyses, scilicet ab osculo Domini, quod est Spiritus Sanctus, inde in die Pentecostes incepit Ecclesia, cum tam abunde Spiritum suum misit in illam Dominus Jesus quod quasi * ebriam præ Spiritu reddiderit, ita ut multi irridentes dicerent (Ad. 2, 13) : Quia musto pleni sunt isti. XIX. — Hæc est ergo tanta et tam efficax vis istorum donorum Spiritus Sancti quæ Dominus plenis­ sime Ecclesiæ suæ largitus est, ut eam ab omni tem­ porali contagione ad puritatem et lucem Spiritus trans­ ferat et purificet, et super omnem humanæ fragilitatis et naturalis rationis mensuram exaltet, ita ut vino isto Spiritus hausto et potato dicere possit cum sponsa (Cant. 1, 1): Quia meliora sunt ubera tua vino, id est, meliorata seu meliora reddita sunt ubera tua vino isto Spiritus quo inebriaris: eo quod ad litteram virtutes sunt quasi habitus ornantes animam, et quasi tur­ gentia ubera prominentes tam in mente quam in vo­ luntate, et istæ meliorantur seu meliores fiunt ab ipso ♦n. 513, 534, 648, 1267 SCRIPTURA ET DONA SPIRITUS SANCTI 27 vino spiritualium donorum, et unguentis istis optimis fragrantia redduntur: spirant enim odorem, quia a Spiritu et halitu divini ipsius oris procedtunt. 93 u Et hoc osculum oris totum spiritùale et purum est, non libidinis: hoc enim etsi ore fiat non oris est, magis autem est concupiscenti» et carnis. Oris autem os­ culum locutionis osculus est, sed sermonis, sed intelligentiæ, sed Verbi, sed splendoris. Procedit enim ab ore quatenus organum locutionis et sermonis est: Verbo autem Domini firmantur coeli, et omnis virtus eorum spiritu oris ejus ornatur ». « Cf. Ps. 32, 6. & 4“ ARTICULUS II UTRUM HÆC DONA SINT HABITUS A VIRTU­ TIBUS ETIAM INFUSIS DISTINCTI ? 94 I.— Ex His quæ articulo præcedenti allata sunt, constat dari dona illa Spiritus Sancti quæ * specialiter dona et spiritus appellantur. 53 *n’140,223 * * * 95 Et supponendum est dona ista supematuralia esse et per se infusa *, nec naturalibus viribus acquisi- *n·676 bilia. Θ 96 Etenim ista dona dicuntur in * Scriptura dan nobis *n. 9? sq.. a Deo per gratiam suam et per Spiritum suum, et de cælo advenire, et dona Dei esse; sed non alio modo colligimus ex Scriptura dari supematuralia dona et per se infusa in nobis quam ex similibus verbis, ut quia dicitur fidem esse donum1 Dei, charitatem in nobis diffundi12 per Spiritum Sanctum, et alia similia; ergo eodem modo debemus colligere hæc dona Spiritus Sancti esse supematuralia et infusa. 97 Minor est nota, nec enim aliud principium est ad colligendum ex Scriptura dari in nobis aliqua super1 Cf. Eph. 2, 8. 2 Cf. Rom. 5, 5. SUNT HABITUS DISTINCTI A VIRTUTIBUS 29 naturalia dona et per se infusa, et inde contra Pelagianos colligit1 S. Augustinus charitatem, gratiam et fidem non esse ex dono creationis, sed ex speciali gratia Dei, quia sic in Scriptura significantur tamquam a Deo donata per ejus gratiam et donum. 98 IL— Major vero probatur. Nam in primis, dona ista quæ in Christo Domino fuerunt ex Spiritu Sancto fuisse clare describitur (Zs. 11, 2-3) : Et requiescet super eum Spiritus Domini: spiritus Sapientiae et intel­ lectus,. . . et replebit eum spiritus timoris Domini. Quæ verba non possunt aptari nisi donis supernaturalibus et infusis, non acquisitis et ordinis naturalis. Ac proinde hæc dona prout describuntur in Christo fuisse non possunt salva fide negari esse dona gratiæ, atque adeo supematuralia. 99 Ejusdem autem rationis sunt ista dona in Christo *n. 153,492 * et in nobis. Nam etiam in nobis dicuntur dari per Spiritum et esse dona Dei, ut cum dicitur (Eccli. 15, 5) : Adimplebit illum spiritu sapientiae et intellectus, et (I Cor. 12, 8) : * Alii datur per Spiritum sermo sapientiae: n*. 123 alii sermo scientiae secundum eumdem Spiritum. Et sic habentur tria dona, sapientia, intellectus et scientia, quæ supematuralia esse probantur quia per Spiritum dantur, licet Apostolus loquatur * ibi de gratiis gratis *n. 1128 datis, quæ etsi supematuralia sint tamen etiam sine gratia esse possunt. 100 III. — Item (Eccli. 1, 22-24) numerantur hæc dona, et simpliciter timor et consilium seu prudentia, cum dicitur: Corona sapientiae, timor Domini, replens 1 Cf. De Prsedest. Sanci., cap. 3, PL 44,964-965. 30 DE DONIS SPIRITUS SANCTI pacem, et salutis fructum: et vidit, et dinumeravit eam: utraque autem sunt dona Dei. Scientiam et intellectum prudentiae sapientia compartietur: et gloriam tenentium se, exaltat. Ubi numeratur sapientia et timor, et scientia, et intellectus prudentiæ quæ pertinet ad consilium, et dicuntur sapientia et timor dona Dei, compartiri vero a sapientia scientiam et intellectum, quod totum pertinet ad supernaturale donum. Dicitur etiam ibi­ dem1 timor initium sapientiæ, radix sapientiæ, et quod timor expellit2 peccatum: quod utique facere non potest nisi sit aliquid supernaturale et ad justifica­ tionem disponens. 101 De dono fortitudinis quod sit infusum et super­ naturale, sumitur ex illo (I Mac. 3,19) : Quoniam non in multitudine exercitus victoria belli, sed de cælo fortitudo est; et (Ps. 43, 4) : Nec enim in gladio suo possederunt terram, et brachium eorum non salvavit eos: sed dextera tua, et brachium tuum, et illuminatio vultus tui; et (Ex. 15, 2): Fortitudo mea, et laus mea Dominus. 102 De dono etiam consilii, habetur (Ps. 118, 24): Et consilium meum justificationes tuæ. Et de operibus consilii, ut de virginitate servanda, dicit Paulus (I Cor. 7, 25): De virginibus praeceptum Domini non habeo: consilium autem do, tamquam misericordiam consecutus a Domino; et (Mat. 19, 11): Non omnes capiunt verbum istud, sed quibus datum est (id est, consilium de virgini­ tate) . 103 Denique de spiritu seu dono pietatis, habemus (I Tim. 4, 7-8): Exerce te ipsum ad pietatem. Nam 1 Eccli. 1,25. » Cf. Eccli. 1,27. SUNT HABITUS DISTINCTI A VIRTUTIBUS 31 exercitatio corporalis ad modicum utilis est: pietas autem ad omnia utilis est, promissionem habens vitee, quee nunc est, et futures. Ubi non potest intelligi nisi de pietate supernaturali, cui videlicet annexa est promissio vitæ futuræ quæ est beatitudo; nec de alia potest ita apte intelligi sicut de illo spiritu pietatis, de quo (Is. 11, 2). Ad quod etiam addi potest quod dicitur (Job 28, 28): Ecce pietas ipsa est sapientia. Sic enim ex Græco (LXX) legunt plures, et Augustinus sic legit (Enchir., cap. 2) >, licet nostra Vulgata habeat: Ecce timor Domini, ipsa est sapientia. 104 v IV. — Ex quibus colligitur non solum esse de *fide *n.365,492 hæc septem dona seu spiritus qui in Christo fuerunt supernaturalia fuisse, quia Isaias2 expresse et ad litteram loquitur de Christo, sed etiam de fide * esse quod *n. 107,493 in nobis dantur hæc dona, et quod supernaturalia sunt. 1105 Licet enim Origenes (In Num., horn. VI, n. 3; I In Is., hom. III, n. 1-2)3 insinuet4 in nullo alio quam in Christo requievisse septemplicem hanc virtutem, I quod et Tertullianus significat (Adv. Judæos, cap. 9)5, £ tamen non videntur hi auctores locuti nisi in quodam |L sensu comparativo, et faciendo vim in illo verbo pro­ s' phetæ ( ®) : Requiescet super eum, etc., quasi super alios I■ B K ■ H K K » PL 40, 231.—Cf. De Trin., Lib. XII, cap. 14; Lib. XIV, cap. 1, PL 42, 1010; 1036. »-Is. 11,2-3. · PG 12,608; 13,228-229. 4 Cf. DTC. a. Dons, IV, 1758. » PL 2,625. · Cf. Is. 11,2. 32 DE DONIS SPIRITUS SANCTI non in illa plenitudine et permanentia fuerint ista dona sicut in Christo, in quo sine ulla interruptione ab ins­ tanti suæ conceptionis Spiritus iste septiformis requie­ vit 106 Cæterum alii auctores recentiores existimant solum de Christo esse de fide quod habuerit hæc septem dona supematuralia, de aliis autem non esse de fide, sed esse certissimum, et oppositum esse temerarium^ quia est contra communem sensum patrum et scholastico­ rum, ut sensit Lorca (In lam-IIæ, q. 68, disp. 25, membr. 1), aut saltem esse proximum errori, ut sentit Martinez (In lam-IIæ, q. 68, a. 1, dub. 1). Θ 107 V. — Ego1 tamen *existimo etiam de fide esse ita *ο· ut oppositum sit hæresis quod in nobis sunt ista septem dona Spiritus Sancti, eaque supematuralia esse. 108 Nam in locis * allegatis (præter illum locum Isaiæ), °· * 100 sq' expresse Scriptura loquitur de istis donis prout in nobis sunt, ut cum dicit (Eccli. 15, 5) : Adimplebit illum spiritu sapientiæ et intellectus; et cum dicitur (Sap. 7,7) : Invocavi, et venit in me spiritus sapientiæ. Et de dono intellectus (Ps. 110, 10): Intellectus bonus omnibus fa­ cientibus eum. Et de aliis donis, ut fortitudinis, timoris, pietatis, etc., loca allegata * expresse loquuntur prout *n- 100sq· sunt in nobis. f 109 Ad quod accedit ita Ecclesiam sentire, Cum in Hymno2 Spiritus Sancti dicit: “Tu septiformis mu1 Cf. Joan, a Sto Thoma, Cuts. Theol., In lam-IIæ, disp. 16, a. 7, η, 37. * Ex Hymno Veni Creator. 153 SUNT HABITUS DISTINCTI A VIRTUTIBUS ; 33 nere”; et iterum1: “Da tuis fidelibus in te confiden­ tibus sacrum septenarium”. Constat autem quod ista munera sic sacra et sic data a Spiritu Sancto gra­ tuita sunt, quia petuntur a Deo (et oratio, ut inquit Augustinus12, est “Clarissima gratiæ testificatio”); et supematuralia sunt, quia sacra vocantur et munera 94, * specialia Spiritus Sancti. Quis autem dicat postulare *n' j40 Ecclesiam pro suis fidelibus dona quæ illis non dantur ? 1’110 VI, —Accedit communis sanctorum consensus et I scholasticorum, qui de istis donis tamquam de notissiI mis quæ nobis dantur loquuntur, ut Augustinus (Serm. ad Popul., serm. CCCXLVII, cap. 2)3 et (De Doctr. I Christ., Lib. II, cap. 7, η. 9-11)4*, et (De Serm. Dorn., K' Lib. I, cap. 4) ®; Ambrosius (De Sacram., Lib. Ill, cap. i 2)e, et (In Psalm. CXVIII, serm. V, super vers. 38)7, K et (De Spir. Sancto, Lib. I, cap. 16, n. 158)8* ; Gregorius It (Moral., Lib. I, cap. 27, n. 38; et Lib. II, cap. 49, n. 77; R et In Ezech., Lib. II, horn. 7, n. 7) ®; Hieronymus (In E' Isaiam, Lib. IV, super XI, 2)10*; Cyrillus (In Isaiam, K, Lib. II, tomus I)!1; Cyprianus (De Cardinalibus Christi R Operibus, cap. De Unctione Chrismatis}12, et alii multi, 1 Ex Sequentia Veni Sancte Spiritus. 2 Cf. Epist. CLXXVII Ad Innocentium, n. 4, PL 33, 766. ’ PL 39,1524-1525. « PL 34,39-40. » PL 34,1234. • PL 16,434. 7 PL 15,1265. » PL 16, 740. ’ PL 75,544,592; PL 76,1016-1017. « PL 24,145. “ PG 70, 314-315. 12 Non invenitur apud Migne, sed refertur in D. Cypriani Opera (Parisiis, apud Sebastianum Nivellium, 1574), p. 476. 34 DE DONIS SPIRITUS SANCTI et scholastici universi cum Magistro (Sent., Lib. Ill, dist. 34)1 et cum D. Thoma hic, quæst. 68. * * * 111 VII.— HOC SUPPOSITO, duo oportet discu­ tere quæ difficultatem faciunt. 112 ,* Primum quod pertinet ad genus istorum dono114 sqq rum, an sint habitus. Et sic differunt a gratiis gratis datis quæ per modum transeuntis dantur: hoc enim 123 non ita constat ex Scriptura . * *n’ 113 ,* Secundum quod pertinet ad differentiam, an *n' 135 sint habitus distincti a virtutibus theologicis, et mora­ libus sive infusis sive acquisitis. * * * DONA SPIRITUS SANCTI SUNT HABITUS 114 VIII. — DICO ERGO PRIMOs Dona ista habi­ tus sunt, et non solum actus vel aliquae disposi­ tiones datae per modum transeuntis, sicut datur lumen propheticum vel aliae gratiae gratis datae. 115 Hæc est communis * scholasticorum sententia cum *»· 112 D. Thoma (la-IIæ, q. 68, a. 3), licet aliqui, ut refert» Lorea, existimaverint hæc dona solum esse actus quosdam virtutum speciales, non habitus. ■ PL 192,823-827. 1 In lam-IIæ, q. 68, art. 3. SUNT HABITUS DISTINCTI A VIRTUTIBUS , I K ti I I I 35 116 Ratio et fundamentum est, quia in primis in ipsa Scriptura significantur ista dona dari per modum permanentiæ, dum dicitur (Is. 11, 2): Requiescet super eum Spiritus Domini: spiritus sapientiæ et scientiæ, etc.; et de eodem Spiritu Sancto per quem dantur ista dona dicitur (Joan. 14, 17) : Apud vos manebit, et in vobis erit. Ergo ista dona habent statum permanentiæ. 117 IX. — Secundo, quia dantur ista dona ad similes functiones seu operationes ad quas ponuntur virtutes sive in intellectu sive in voluntate, ut patet de sapientia et scientia, fortitudine et pietate (ista enim habent operationes et actus quos eliciunt, nec ipsa sunt actus, sed principia elicientia actus, sicut sapientia et scientia eliciunt actus cognitionis, et fortitudo et pietas et timor actus voluntatis) ; sed sapientia et fortitudo, quan­ do sunt virtutes * sunt habitus elicitivi suarum operationum; ergo etiam sapientia quæ est donum, et scientia et fortitudo, etc. nominabuntur habitus, qui sint principia eliciti va istarum operationum. I 118 X. — Tertio, quia ista dona dantur ad hoc ut homo Ii operetur ex quadam connaturalitate ad res divinas, et ex |; quadam experientia illarum prout movetur ex instinctu E: Spiritus Sancti, ut S. Thomas advertit (la-IIæ, q. 68, |: a. 3.), et (Ila-IIæ, q. 45) agens de dono sapientiæ; E sed non potest connaturalizari ad res divinas et quasi 1 spiritualizari et divinizari nisi disponatur et afficiatur B ad illas modo permanenti et habituali (quod enim per E modum transeuntis solum datur non connaturalizat K subjectum ad id ad quod disponit, quia non videtur ei K assuefieri et permanenter adhærere); ergo dona Spi­ 36 DE DONIS SPIRITUS SANCTI ritus Sancti habitualem exigunt dispositionem ad operandum, quia disponunt ad operandum ex quadam connaturalitate ad res divinas et ad Spiritum Sanctum a cujus instinctu moventur. 119 Et ad hoc reducitur ratio S. Thomæ in hoc arti­ culo tertio, quia sic disponitur homo per dona Spiritus Sancti ad obediendum impulsui et instinctui ipsius sicut per virtutes morales disponitur vis appetitiva ad obediendum rationi: ergo sicut virtutes morales sunt habitus quia sic disponunt ad obediendum rationi, ita dona erunt habitus quia disponunt ad obediendum et sequendum instinctum Spiritus Sancti. * * 120 XI. — Sed * : objicies Nam prophetia non est ha- ®· * 124 sq bitus, sed lumen per modum * transeuntis datum pro- ♦”·241 phetæ, ut determinat S. Thomas (Ila-IIæ, q. 171, a. 2) (non obstante quod praebeat principium elicitivum cognitionis propheticae), quia videlicet non habet homo in hac vita cognitionem claram principiorum ex quibus dedücitur cognitio prophetialis, scilicet visionem * es127 sentiæ divinæ in qua continentur res illae prophetice cognitae. Sed similiter dona Spiritus Sancti non sup­ ponunt in se permanénter cognitum principium a quo derivantur, siquidem solum dantur ad sequendum ins­ tinctum Spiritus Sancti, sicut virtutes morales ad sequendum ductum rationis, ut dicit D. Thomas1. 121 In quo tamen videtur paralogizare,.quia infert ex hbc debere dona Spiritus esse habitus sicut virtutes 1 Cf. lam-IIæ, q. 68, a. 3. i SUNT HABITUS DISTINCTI A VIRTUTIBUS 37 morales, cum tamen oppositum deberet inferri, quia virtutes morales sequuntur ductum rationis ut mani­ festatum per habitum prudentiæ aut synderesis; dona autem sequuntur ductum Spiritus Sancti ut manifes­ tatum per instinctum. Instinctus autem non cognos­ citur per habitum, sed per modum transeuntis, ut patet in prophetis; ergo ad obediendum illi non oportet dis­ poni per habitus, sicut disponunt virtutes morales quæ obediunt rationi, quæ per habitum etiam prudentiæ disponitur, et in ea continentur principia et seminaria virtutum. 122 At vero instinctus Spiritus Sancti in quo conti­ nentur principia et regulationes donorum non cognos­ citur per habitum, sed per modum transeuntis datur; ergo sicut prophetia non datur per modum habitus quia ij non supponit cognitionem principiorum ejus in nobis .. habitualem, ita nec dona Spiritus Sancti, quia non supponunt cognita principia eorum per habitum sed per instinctum. ,>123 XII.— Et confirmatur * in cæteris gratiis gratis *n·132 < datis, ut in operatione miraculorum, in gratia sanita­ tum, in dono linguarum, etc., ad quæ non ponuntur habitus in nobis, sed sufficiunt actuales motiones, ut deducitur ex D. Thoma (Ila-IIæ, q. 177 et 178) ; ergo £ idem erit de donis Spiritus Sancti ad quorum exerciΓ tium sufficiet actualis motio divina sine habitu infuso, I præsertim cum Apostolus1 inter gratias gratis datas i numerat sermonem sapientiæ et scientiæ, quæ datur in I ' eodem Spiritu: ex quo loco nos collegimus * dari dona I Spiritus Sancti. Ergo admittimus dona esse gratias I gratis datas, ergo non habitus. t 1 Cf. I Cor. 12, 8. 38 DE DONIS SPIRITUS SANCTI Θ 120 124 XIII.—* 'Respondetur concedendo lumen pro- *n’ pheticum dari in nobis transeunter et non habitualiter, 120 ob rationem *ibi allatam ex D. Thoma ’. 125 Negamus tamen quod dona Spiritus Sancti non supponant in nobis permanenter cognita principia quibus regulantur. Nam etsi dirigantur instinctu Spiritus Sancti, tamen instinctus ille * non est ad mani524 festandum * veritatem ipsam objectorum, vel in se *D’ intellectualiter, vel saltem in visione aliqua imaginaria2, ut facit prophetia, sed sufficit aliquis instinctus quem etiam humanæ mentes nescientes patiuntur, ut Augus­ tinus docet3, qui nihil aliud est quam motus aliquis interior, seu excitatio divina quæ movet hominem ad gustandum et videndum experimentali gustu quoniam _o , suavis est Dominus4, et sic quasi inviscerat * et connaturalizat nobis res divinas notas in hac vita per fidem *, *n’ quæ est habitus permanens et regulativus * charitatis * °' 591, sii; et donorum Spiritus Sancti. 1114 513 529 Et *ex tali connaturalitate et invisceratione ad res divinas fit homo habilior, tum ad penetrandum res ipsas divinas et mysteria fidei, tum ad judicandum sive secundum causas inferiores, sive secundum causas supremas, sive ad practice consiliandum de agendis. 1Q6g Et sic * formantur quatuor dona in mente, scilicet donum *n' intellectus ad penetrandum et bene capiendum res divinas, donum sapientiæ, scientiæ, et consilii ad judi. candum de divinis juxta illos tres modos. 126 1 1 • 4 Cf. Ilam-IIæ, q. 171, a. 2. Cf. De Ver., q. 12, a. 12 et 13. De Genesi ad Litt., Lib. II, cap. 17, η. 37, PL 34, 278. Ps. 33,9. SUNT HABITUS DISTINCTI A VIRTUTIBUS 127 . 128 ,1' 39 Sed instinctus movens ad illam cognitionem sic formandam attingit principia quibus innititur, sive per fidem in via, sive per lumen gloriæ in patria, modo permanenti. Nec se habet sicut prophetia respectu rerum prophetabilium, quia propheta non innititur nec regulatur per fidem (nam et in infideli potest * dari, ut in Balaam ») in sua cognitione formanda (licet cum fide compatiatur), sed intendit formare visionem ali­ quam vel intellectualem vel imaginariam cum certitu­ dine quadam et repræsentatione2 speciali saltem in ima­ ginatione et apparentia formata, licet non in se imme­ diate visa (propter quod compatitur cum fide), et quia ad istam visionem saltem imaginariam formandam non habet in se principium clare visum unde derivetur talis formatio (quia res istæ solum continentur ut in principio in visione * divin» essentiæ), ideo oportet ab extrinseco lumen sibi communicari quo manifestentur res ili» prophetabiles extra suum principium. XIV. — At vero ista dona Spiritus Sancti et ins­ tinctus quo diriguntur non * dantur3 ad formandam visionem aliquam sive intellectualem sive imaginariam de rebus fidei in se, sed ad capiendum * vel judicandum de ipsis juxta aliquod principium quod habitualiter in nobis habemus, puta ex parte credibilitatis vel conve­ nienti» talium mysteriorum et rectæ * æstimationis de illis, quatenus discernit et cognoscit hæc mysteria digna esse creditu, et propter nullum apparentem errorem ab eis esse recedendum; aut ex connatural! quadam expe­ rientia et gustu * quem per charitatem de divinis rebus habemus, et ex tali connaturalitate * judicat de divinis ‘ Cf. Num. 22-23. » Ci. De Ver., q. 12, a. 6. • Cf. Ham-IIæ, q. 8, a. 5 ad 2. *n. 358, 424, 454 *n-120 ♦n-125 ♦n. 354 sq. ♦n. 359, 392 ♦n. 322 ♦n. 393 40 DE DONIS SPIRITUS SANCTI donum sapientiae, ut docet D. Thomas (Ila-IIæ, q. 45), et consilium dat prudentiam de agendis, et secundum illam rectam aestimationem credendorum penetrat res fidei donum intellectus, ut docet S. Thomas (Il.a— Ilae, q. 8, a. 2). 129 XV. — In statu vero gloriæ ubi non est fides, et in Christo Domino qui illa caruit, faciunt ista dona pene­ trari aut judicari res supernaturales extra * Verbum, non ex credibilitate, sed ex earum convenientia in ordine ad nos, vel ad alias causas creatas, vel ex sapore et gustu et connaturalitate per amorem ad res divinas, ut postea * dicemus. #n. 170, 394, 508, 694 sq. #n. 178-179, 475 sqq. 130 Itaque movet instinctus divinus ad cognoscendum vel dirigendum ea quorum principia in se cognoscit per fidem, non sicut prophetia * ad formandum visionem *n·127 de eis quorum principium visione non apprehendit. Et ideo illa dona dantur habitualiter,-non prophetia. Ex illis vero habitualiter habitis recte deducuntur prin­ cipia regulativa * eorum donorum quæ sunt in vi appe- ‘^fs’771, titiva, ut fortitudo, pietas, timor. Et sic etiam habi­ tualia sunt. 131 Fatemur tamen aliquando ista dona perfici et crescere ex aliqua illustratione1 data per modum raptus vel prophetiæ. Sed hoc non* est quod per se postulant *n'134 *** ex sua natura præcise, sed ex abundanti lumine. Dona enim per se requiruntur ad salutem, non illæ illustrationes. 132 XVI. — Ad confirmationem*, respondetur ex D. *n-123 Thoma (la-IIæ, q. 68, a. 3 ad 3) quod prophetia et 1 Cf. Joan, a Sto Thoma, Curs. Theol., In lam, disp.2, a. 8, n. 10,I(Solesm.), p. 387.—Ilam-IIæ, q. 45, a. 5. I j i| j ? i Vi SUNT HABITUS DISTINCTI A VIRTUTIBUS 41 aliæ gratiæ gratis datæ dantur ad manifestationem Spiritus, et inniti possunt principiis altioribus1 quæ non videmus, ideoque indigent aliquo lumine vel motione per modum transeuntis data, non in ipsa principiorum visione firma et permanenti. , i. 133 ' ÿ Dona autem Spiritus Sancti sunt de necessitate salutis2, sicut et charitas quam comitantur, et ideo * regulantur per principia ex fide cognita sicut et ipsa *n·125 charitas, licet speciali instinctu Spiritus Sancti excitata et cognita et disposita. Unde possunt habitualiter et permanenter dari, sicut ipsa fides et charitas. - 134 Quando autem probamus * ex illo loco Pauli (I *°· " * 123 b Cor. 12, 8) dari ista dona sapientiæ et scientiæ, cum tamen ibi Paulus loquatur de gratiis gratis datis, dico » quod, cum dicit Paulus: Alii datur per Spiritum sermo |T sapientae: alii sermo scientiae, etc., ipse quidem sermo L pertinet ad gratiam gratis datam quia est manifestatio y·’ Spiritus, et non * omnibus datur ista gratia manifes- *n-i3i, Π28 I tationis et lingua erudita ut possint sustentare alios I’ verbo. Sed tamen ipsa sapientia et scientia, quæ tali sermone manifestantur, sunt dona Spiritus Sancti. * * * I ! I 135 DONA DIFFERUNT A VIRTUTIBUS THEOLOGICIS, ET MORALIBUS XVII. —DICO SECUNDO : * Dona ista Spiri- *« 113 I g tus Sancti sunt habitus diversi a virtutibus theologicis, et moralibus. I,. B 1 Cf. Ilam-IIæ, q. 171, a. 2 ad 3. 2 Cf. lam-IIæ, q. 68, a. 2. 42 DE DONIS SPIRITUS SANCTI 136 Non est dubium de differentia a moralibus aequi95 sitis et ordinis naturalis, supposito quod ostensum * est *n' secundtim fidem hæc dona supernaturalia esse; virtutes autem acquisitæ sunt naturalis ordinis. Unde possunt inveniri in statu puræ et integræ naturae, in quo tamen non dantur ista dona quæ supernaturalia sunt; ergo potest dari separatio inter istas virtutes et hæc dona; ergo et distinctio. 137 XVIII. — Difficultas ergo solum potest esse inter virtutes infusas et dona Spiritus Sancti, an distinguan­ tur inter se, intelligendo nomine virtutum infusarum non solum morales infusas, quas nos dari fatemur1, sed etiam theologicas quas infusas esse nullus potest negare. j j i ; ¥ ¥ 138 XIX. —■ Circa hanc difficultatem, celebris est Scoti*1 2 sententia tenentis dona hæc non distingui a virîo28 tuticus, sed substantialiter* esse ipsasmet virtutes se- *n· 209 I eundum aliquam peculiarem denominationem vel offi; cium, ratione cujus dicuntur dona. | 139 Quam sententiam sequuntur aliqui ex antiquis, ut Gabriel3, Major4, Palacios5, et alii. Ex recentioribus sequitur eamdem sententiam Lorca6; et in eam dem inclinat Vazquez7, licet enim utramque judicet probabi- I 1 Joan, a Sto Thoma, Curs. Theol., In lam-IIæ, disp; 16, a. 7, VI (Vivès), p. 509 sq. ! In III Sent., dist. 34, a. unie., n. 20. ’ In III Sent., dist. 34, q. 1, a. 2. < In III Sent., dist. 34, q. 1. ‘ In III Sent., dist. 34, disp. unie. « • In lam-IIæ, q. 68, disp. 25, membr. 2. 7 In lam-IIæ, disp. 89, cap. 2, n. 6-7. ί I · ï. |F |F ■Cir· 140 K· k Eo< KF E E E K B Ehf B.' E' B sunt habitus distincti a virtutibus 43 lem et se non videre quænam verior sit, tamen rationes D. Thomæ parum efficaces sibi videntur, easque solvit. XX. — Cæterum cum Scotus1 non admittat vir- ' tutes morales infusas distinctas et superadditas ipsis acquisitis, et ex alia parte dona Spiritus Sancti non possimus negare quod sint infusa, quia hoc apertissime * significat Scriptura et Ecclesiæ sensus, imo per antono* masiam isti habitus vocantur dona, quia specialiter a Spiritu Sancto donantur atque infunduntur (hoC enim est a Deo impleri hominem istis donis Spiritus Sancti, ut cum dicitur (Is. 11, 2-3) : Et replebit eum spiritus timoris Domini, et iterum (Eccli. 15, 5) : Adimplebit eum Dominus spiritu sapientiæ et intellectus: hoc enim idem est ac repleri Spiritu Sancto, quod in Scriptura significat infusionem donorum supernaturalium) — cum hæc itaque negari non possint, difficile videtur Scotus explicare quænam virtutes sint ista dona. 53 94 223 ■ 141 Nam ex septem donis quædam pertinent ad intelK ,lectum scilicet sapientia, scientia, intellectus et con- *0-1 * silium; quædam ad voluntatem , * ut fortitudo, pietas et *°- 145 sq’ K timor. ' B E' 142 K ■' B K K' K ■ K B De quatuor prioribus , * Scotus facilius se expe- *n-141 dit. Existimat enim pertinere ad virtutes théologicas, eo quod sapientiam reducit * ad charitatem, nec putat *n’ esse actum intellectus sed charitatis , * quatenus fidei vel *n’160 84 scientiæ dat saporem et gustum: est enim sapientia quasi sapida scientia. Et sub alia consideratione etiam sapientiam reducit ad spem, quatenus non solum mihi sapit Deus in se, sed prout est bonus mihi. Et primo modo pertinet ad charitatem, secundo, ad spem. 1 In III Sent., dist. 36, q. 1, n. 28. 44 143 DE DONIS SPIRITUS SANCTI At vero donum scientiæ et intellectus * reducit ad *°· 152,160 fidem, quia etiam ad fidem pertinet penetrare et judi­ #n. 321, 438, care * de rebus quas credit. Et quantum ad hoc etiam 598 * Suarez (De Gratia, Lib. II, cap. 19, n. 11)1 sentit non esse evidens neque certum donum intellectus esse donum supernaturale omnino a fide distinctum, licet ipse teneat * revera distingui. Quam certum tamen hoc ♦n. 1001 *n. 186-208 sit statim ex probatione contra Scotum constabit . * 144 De dono consilii nihil Scotus decernit, facile tamen 1A4 illud reducere potest ad fidem *, quatenus fides prae- *n' tica2 est, et consequenter consiliatrix. 145 XXI. — De donis vero pertinentibus ad volun,* tatem scilicet de fortitudine, pietate et timore, ad *n’ quas virtutes infusas ea Scotus reducat, mihi omnino ignotum est. 146 Nam ad virtutes theologicas non reducit, cum actus fortitudinis et timoris neque sint actus charitatis, neque spei elicitive et directe. — Neque sunt actus fortitudinis, timoris et pietatis, quæ sunt virtutes acquisitæ, quia isti actus donorum sunt supernaturales et ab infusione Spiritus Sancti, non ordinis naturalis et acquisiti. — Neque sunt actus pietatis aut fortitu­ dinis infusæ, quia Scotus negat3 tales virtutes morales infusas dari. 147 Cujus ergo virtutis actus sunt, vel a quibus vir­ tutibus procedunt ? — Nisi forte Scotus velit aut negare quod dona Spiritus Sancti sint supematuralia et infusa: 1 Opera Omnia, VII (Vivès), p. 684. » Cf. Gal. 5,6. • In III Sent., dist. 36, q. 1, n. 28. j 165 SUNT HABITUS DISTINCTI A VIRTUTIBUS >· - o; g fe·;. !. 45 quod non congruit Scripturæ, ut ostendimus , * aut affirmare quod virtutes acquisitæ per accidens infun­ dantur homini justo, et sic dicantur dbna: quod est omnino falsum, et saltem in homine exercitato et qui acquisivit virtutes non habet locum: et talis, quando justificabitur, non habebit dona Spiritus Sancti infusa, quod est absurdum. Sic enim qui exercitatior est in virtutibus carebit ea infusione qua minus exercitati et peccatores non carent, quia peccatores sunt. F u· ♦p. 96 sq. © r 148 XXII. — Quidquid tamen sit de mente Scoti * ‘i ejusque sententia, conclusio * nostra est D. Thomæ (la-IIæ, q. 68, a. 1; In III Sent., dist. 34, q. 1, a. 1), ubi distinguit dona Spiritus Sancti etiam a virtutibus moralibus infusis, expresse earum mentionem faciendo (la-IIæ, q. 68, a. 1 ad 3). .149 I Igif L I I Bk|50 F I i' »n. 138 sq. ♦n- 135 Est etiam discipulorum ejus, et theologorum communiter, qui citantur a Suarez (De Gratia, Lib. II, cap. 17, n. 9) s a Montesinos et Martinez (In lam-IIæ, q. 68, a. 1), et ab aliis. — Sumiturque ex D. Gregorio (Moral., Lib II, cap. 49)2, ubi aperte distinguit virtutes theologicas et dona Spiritus Sancti a virtutibus moralibus. · ** Et probatur duplici fundamento. — Primo , * *n'1518,4 deducto per discursum theologicum ex Scriptura; — , * secundo quasi a priori, ex ipsa propria ratione * n 166sq’ ____ 1 Opera Omnia, VII (Vivès), p. 673. 1 PL 75, 592. 46 DE DONIS SPIRITUS SANCTI formali istorum donorum, quæ distinctionem petit a virtutibus. Θ 151 XXIII. — * Primum ergo fundamentum dedu- *“·150 citur ex eo quod dona illa pertinentia ad intellectum, scilicet sapientia, scientia, intellectus et consilium non possunt esse idem cum virtutibus theologicis, * neque *n‘165,228 alia tria dona pertinentia ad vim appetitivam possunt esse idem cum virtutibus moralibus. Distinguuntur ergo ista dona a virtutibus. 152 Antecedens probatur, nam non possunt ista dona neque aliquod illorum esse *idem cum fide et spe, si- *”' quidem ista dona secundum fidem fuerunt in Christo Domino, ut patet (Zs. 11, 1-3): Et flos de radice ejus ascendet. Et requiescet super eum Spiritus Domini, spiritus sapientiae et intellectus, etc. At in Christo Domino non1 fuit fides neque spes, quia habuit vi­ sionem beatificam. Ergo illa dona quæ fuerunt in Christo distinguuntur a fide et spe. 153 Dona autem quæ sunt in nobis sunt * ejusdem n-99, * 492 rationis cum his quæ fuerunt in Christo, cum ex illo loco Isaiæ, in quo ista dona referuntur esse in Christo, colligant Patres et theologi etiam * in nobis dari, et ♦»·107-110 ex eo quod ibi septem numerantur dona, in nobis etiam dicatur Spiritus Sanctus septem dona tribuere et septiformis * esse in munere: non enim alibi quam *n’J^8sq. in illo loco septem esse ista dona affirmantur; ergo sicut illa dona Christi distinguuntur a fide et spe, ita et nostra. 1 Cf. Illam, q. 7, a. 3-4. 1 f' SUNT HABITUS DISTINCTI A VIRTUTIBUS ii h’ " ' 47 I ,1 :j 154 f I l· I i,. I t I ii B XXIV. — Non potest huic argumento responderi nisi dicendb quod in Christo dona illa sapientiæ et intellectus et scientiæ sunt quidem distincta a fide, et Consequenter a donis, quæ in nobis sunt identificata cum fide et spe: sunt tamen identificata in Christo cum scientia infusa animæ ejus, et cum charitate. In nobis autem sunt dona indistincta a fide et spe pro hac vita. In patria vero erunt dona alia similia donis illis quæ fuerunt in Christo et non identificantur cum fide vel spe. — Nisi enim ponatur istud duplex genus donorum, non potest stare quod in nobis dona sint identificata cum fide; in Christo autem cum sit de fide dari dona, oportet fateri quod non identificantur cum fide, quia in Christo non est fides. Κ·'ι I 155 I I F I K P' i i ! i I Ή ! J' XXV. — Cæterum hæc responsio * omnino *n· 154 caret fundamento. Nec enim de istis donis possumus quidquam statuere, nisi in Scriptura et Patribus 417, . * fundati Nullibi autem in Scriptura hoc duplex *n432^’i°40 donorum genus reperitur, unum pro via, aliud pro patria, sed tantum erit merum figmentum ad defendendam illam sententiam, quæ ex hoc prorsus rejicienda venit, quia non nisi tali invento defendi potest. P156 Certe si alia dona ponuntur pro hac vita quam pro |; alia, necesse est omnia dona evacuari quæ in ista vita ii habemus, cum tamen de timore sancto, qui est donum I Spiritus Sancti, constet permanere in alia vita, cum fi dicitur (Ps. 18, 10): Timor Domini sanctus, permanens I; in sæculum sæculi; et de sapientia dicitur (Sap. 6, 13) : |i Clara est, et quæ nunquam marcessit sapientia", et de K pietate dicitur (I Tim. 4, 8) quod Ad omnia utilis est, E1' promissionem habens vitæ, quæ nunc est, et futuræ. Non K ergo desinit in alia vita pietas quæ in ista est. KJ 3 ) y ; j, I ? I ΐ y ) y 48 DE DONIS SPIRITUS SANCTI 157 Eadem autem videtur ratio de aliis donis, juxta quod dicit Ambrosius {De Spir. Sancto, Lib. I, cap. 16, n. 158)1 quod “Spiritus Sanctus in illis caelestibus spiri­ tibus redundantius videtur effluere, pleno septem vir­ tutum spiritualium fervens meatu”. 158 Septem autem dona non constat esse alia quam quæ in ista vita habemus. Eadem ergo dona quæ hic sunt remanent in patria, et ita si in patria non identificantur cum fide et spe, neque hic. 159 Cum vero Paulus dicit (I Cor. 13, 8) quod Scientia destruetur, communiter12 * explicatur de scientia quan­ tum ad id quod materiale est ex parte discursus aut conversionis ad phantasmata, non ex parte habitus et rationis formalis ejus. 160 XXVI. — Quod si semel habemus dona ad intel­ lectum pertinentia *non identificari cum fide neque cum spe, etiam convincetur non identificari cum cha, ritate * neque alia dona cum virtutibus moralibus. 161 Nam charitas *non potest identificari cum sa­ pientia, cum negari non possit quod sapientia substan­ tialiter et intrinsece sit actus * , intellectus cum sapere sit intelligere, juxta illud (Ps. 106, 43) : Quis sapiens et custodiet hæc? et intelliget misericordias Domini? Et sapientes dicimus qui recte sunt intelligentes et judi­ cantes. Et per modum luminis et lucis explicatur in Scriptura, ut cum dicitur {Sap. 7, 10) loquendo de ipsa sapientia: Et proposui pro luce habere illam: quoniam 1 PL 16, 740. 2 Cf. lam-IIæ, q. 67, a. 2 ad 1; In I Cor., cap. 13, lect. 3. *n. 1225 sq. ♦n-143 ♦n. 142 ♦n. 142 ♦n. 576, 679 SUNT HABITUS DISTINCTI A VIRTUTIBUS 49 inextinguibile est lumen illius. Et ibidem1 dicitur spiri­ tum sapientiæ pertinere ad sensum, id est, ad cognitio­ nem, cum dicitur: Optavi, et datus est mihi sensus: et invocavi, et venit in me spiritus sapientiæ. Unde Augus­ tinus (Serm. Suppos., serm. CCXLV, n. 2.)2 dicit quod “Sapientia ad rationem pertinet, et ratio sola ipsam sapientiam suscipit”. Quare reducere * sapientiam ad actum charitatis et *n’142 voluntatis ex sola illa denominatione saporis seu gustus est evertere quidditatem et naturam istius virtutis, cujus actus manifeste pertinet3 ad intelligentiam et cognitionem. 163 Quod autem fiat cum gustu et sapore seu suavitate, vel est ob delectationem quam ipsa contemplatio veri­ tatis causai, præsertim quando fit per altissimas causas, quod etiam invenitur in sapientia quæ non est donum, sed propriis viribus acquisita: hæc enim etiam est quasi sapida scientia; tum, quia sapientia quæ est donum, licet formaliter sit in intellectu, supponit tamen actum charitatis, ratione cujus homo habeat affectum * ad °*' 518 divina et experimentaliter sentiat in se unionem ali­ quam affectualem * ad Deum, unde per quamdam divi- *11-71 norum experientiam et affectum judicare possit de 591 divinis, ut postea * latius explicabitur. *n XXVII. — Similiter donum consilii non * potest identificari cum fide etiam quatenus practica est, quia donum consilii ponitur in Christo inter illa dona nu­ merata (Is. 11, 2), et tamen in Christo non est fides. 1 Cf. Sap. 7, 7. ’ PL 39, 2196. • Cf. Ilam-IIæ, q. 45, a. 2. #n. 144, 779 50 165 DE DONIS SPIRITUS SANCTI Reliqua vero dona ad appetitivam * partem spec­ tantia, ut fortitudo, pietas et timor, licet videantur reduci posse ad virtutés morales illis correspondentes, ut ad fortitudinem, pietatem seu cultum erga Deum, qui etiam videtur comprehendere reverentiam timoris, tamen cum ista dona appetitiva regulentur * ab illis donis intellectivis, scilicet a sapientia, scientia et con­ silio, videntur etiam esse distincta a virtutibus mora­ libus, quia non conveniunt in regulabilitate cum illis, siquidem regulantur a donis illis Spiritus Sancti quæ sunt aliquid altius prudentia regulante virtutes morales; ergo neque conveniunt in moralitate cum illis, siquidem moralitas regulatio * est: variata ergo regulatione, * variatur moralitas; ergo et species virtutum quæ in moralitate consistit. ♦n. 145, 151, 228, 275 ,n. 130, 460, 761,773 *n. 254 *n. 173,175 Θ 166 XXVIII. — Et hinc transimus ad * secundum *n'150 fundamentum pro hac sententia, quod est quasi a 50 s priori. Nam Scriptura tradit * nobis ista dona per *n‘. sqqmodum spirituum, quatenus sunt in nobis per aliquam 179 * specialem inspirationem divinam et motionem Spiri- *n-232’ ’ I tus Sancti; nec enim alia ratio excogitari potest quare t magis ista dona vocentur spiritus quam aliæ virtutes: si enim non sunt in nobis ex aliqua speciali inspiratione Spiritus Sancti, frustra vocantur spiritus, quod non vocantur aliæ virtutes. 167 Inspiratio* autem seu motio divina aut est in nobis *°·194 ad sequendum ductum et regulationem rationis, aut aliquid altius et elevatius ratione nostra, quod est 21 Deus seu divinus instinctus, qui est altior * omni ratione *°' et regula humana et iis quæ humano modo et juxta captum nostrum discernuntur. | | 1 i SUNT HABITUS DISTINCTI A VIRTUTIBUS 51 168 Si Deus nos movet ad sequendum ductum rationis et regulas prudentiæ sive acquisitæ sive infusæ prout a nobis formari possunt, exinde resultat regulatio et moralitas virtutum humanarum, quæ juxta illum mo­ dum prudentialem induunt moralitatem. 169 Ergo si nos moveat ad sequendum altiorem ductum et regulam quam sit regulatio prudentiæ, et sola regu­ latione Spiritus Sancti mensuretur, aliquas virtutes postulabit altiores omni moralitate virtutum huma- 219/225,257 * narum, et has vocamus dona Spiritus Sancti, tam in * intellectu dirigente et mensurante, quam in vo- *n· * luntate inclinante et sequente. *n·171 172 L 170 ; μ, 171 XXIX. — Et quidem in * intellectu facilius intelli- *n-169 gitur distincta ratio formalis ex diversa illustratione luminis divini. Est enim in divina sapientia spiritus intelligentiæ, sanctus, unicus, multiplex, ut dicitur (Sap. 7, 22), id est, unicus in se, multiplex in sua participatione; sicut patet quod a divina sapientia derivatur * *n- 508 sq94’ scientia infusa, prophetia, fides et aliæ multæ illustrationes1 specifice diversæ, inter quas numerantur etiam ista dona, quæ deserviunt ad considerandum de mys­ teriis fidei et de rebus divinis ex aliquo occulto instinctu Spiritus Sancti afficientis et unientis nos ad se, et fa­ cientis intelligere et judicare recte de his mysteriis se5g4 eundum affectum * ipsum ad divina, et experientiam *n‘ et convenientiam eorum. Unde et in exercitio istorum donorum maxime fundatur theologia mystica, id est, affectiva, quatenus *n 125,199. ex affectu* et unione hominis ad divina crescit intellec- 392,584,594 tus cognitio quasi per experimentum* internum, juxta *n· 533, 560, 1 Cf. Joan, a Sto Thoma, Curs. Phil., I (Reiser), p. 825b 39 sq. 52 DE DONIS SPIRITUS SANCTI illud Apostoli (II Cor. 13, 3): An experimentum quæritis ejus, qui in me loquitur Christus? 172 Ex ista autem interiori illustratione et experimen­ tal! gustu divinorum et aliorum mysteriorum fidei, 16g 5g4 inflammatur *affectus ad hoc ut altiori modo tendat ad *n’ objecta virtutum quam per ipsasmet ordinarias virtutes, quatenus sequitur regulationem et mensurationem altiorem, scilicet ipsum instinctum interiorem Spiritus 125 484 Sancti juxta regulas *fidei et illustrationum ejus. *n’ 591 173 Et sic diversam moralitatem ponit et diversam * specificationem. Diverso quippe modo ducimur ad finem divinum et supernaturalem ex regulatione for­ mata nostro studio et labore, etiamsi virtus infusa sit et formata, et fundata in regulatione et mensuratione Spiritus Sancti. 174 Sicut diverso modo ducitur navis labore remigan­ tium, et a vento implente vela, licet ad eumdem ter­ minum per undas tendat. Unde et {Mare. 6,48) dicitur quod vidit Dominus discipulos laborantes in remigando, .Q1 OO» 'lui quia videlicet magno labore * proceditur in via Dei, cum tantum proprio studio et industria per ordinarias virtutes quis ducitur. At vero cum Spiritus implet interius mentem, et sua regulatione mensurat, quasi sine labore curritur ob dilatationem cordis, sicut dilatantur vela spirante vento. Unde dicitur (Ps. 118, 32): Viam mandatorum tuorum cucurri, cum dilatasti cor meum, et iterum (Ps. 142, 10): Spiritus tuus bonus deducet me in terram rectam. —■ Quod amplius explica431 sq * bitur agendo de istis sigillatim. *n' 175 XXX. — Ex quibus deducitur *non distingui *n' ista dona a virtutibus solum ex diversa influentia divina 165 221 SUNT HABITUS DISTINCTI A VIRTUTIBUS 53 in genere causæ efficientis * (sic enim etiam virtutes *n·211 theologicæ et morales infusæ, et prophetia, et aliæ gratiæ gratis datæ, ex divina influentia et infusione sunt in genere causæ efficientis), sed etiam distingui ex diversa ratione formali *, id est, ex diversa regula- *n·217 tione et mensura, siquidem ipsum objectum sic altiori modo et mensura regulatum est diversum in linea * morali ab eodem objecto regulato et mensurato alia *n’165 diversa regulatione et moralitate inferiori. H76 Et in hoc sensu optime advertit Cajetanus (In Klam-IIæ, q. 68, a. 1, n. 3) esse in nobis triplex movens ad actus bonos (scilicet movens regulative et formaliter, non solum effective). Primum, est mens humana i prædita lumine naturali et prudentia; secundum, est i mens humana prædita lumine gratiæ et fidei, sed tamen ad modum et captum proprium se accommodantis et ; limitantis secundum studium et industriam nostram; tertium, est mens humana ut pulsata instinctu Spiritus Sancti non solum effective moventis et excitantis , * *n’ sed etiam regulantis etiam supra captum et modum humaniim propriæ industriæ et studii, sed sicut Unctio Spiritus Sancti docet vos de omnibus, ut dicitur (I Joan. 2, 27). j 177 Et primo motori correspondent virtutes acquisitæ; *n.50sqq. secundo, virtutes infusæ; tertio, dona seu spiritus * al­ tiori modo mensurati et moti. ■178 XXXI. — Et quidem in donis pertinentibus ad intellectum non solum est diversa illustratio vel infusio luminis in genere causæ efficientis, sed etiam distinctum motivum formale cognoscendi ex instinctu Spiritus *n 413 518 Sancti, quatenus non * solum cognoscimus veritatem 524,1198 \ ί 5 54 DE DONIS SPIRITUS SANCTI mysteriorum ex testimonio dicentis præcise, aut alij quo lumine* manifestante præcise veritatem, sed mys- *n’125 | tice*, et ex aliquo affectu experimental! divinorum et 392,406,414 I interiori unione vel præsentia ad Deum. 575^734 >! 179 Propter hoc enim non solum vocantur ista dona sapientia, vel scientia, vel consilium, sed vocantur1 spiritus* sapientiæ, spiritus consilii, spiritus scientiæ, etc. Nomen autem spiritus pertinet ad ipsam spira, * tionem quæ est voluntatis affectus, quasi dicatur affectus scientiæ, affectus consilii, seu affectuosa * et * mystica sapientia, affectuosa et mystica scientia, affectuosum et mysticum consilium, et hoc est esse speciales virtutes * seu dona Spiritus. J M n'703/1225 H I *n'166 j *n·198,394 i *n·674 j 223 232 J ’ 1 180 Et sic D. Thomas ex ipso modo explicandi Scripturæ12 quo tradit nobis ista dona in vim et modum spiritus venatus3 est earum distinctionem a virtutibus humanis et communiter* dictis. | | 1 | 181 Et ideo istæ virtutes seu isti spiritus virtutum et inflammationes atque illustrationes Spiritus Sancti suppohunt gratiam et charitatem, nec nisi in habentibus gratiam reperiuntur, quia in unione affectiva animæ ad Deum fundantur, ut latius* in sequentibus explica- *n‘ bitur. © 182 217 223 I J | | I I .11 XXXII.—> Ut autem totum hoc amplius explicari [a possit, oportet solvere fundamenta oppositæ* sententiæ, *η·138 sq' fl quæ ex duplici capite formari possunt. fl 1 Cf. Is. 11, 2-3. 3 Cf. Is. 11, 2-3. 3 Cf. lam-IIæ, q. 68, a. 1. ;1 :| fI SUNT HABITUS DISTINCTI A VIRTUTIBUS °T83 f ' 184 1 55 Primo, destruendo rationem et fundamentum D. Thomæ S sicque ex eorum solutione magis ejus soliditas clarescet. Secundo, probando non habere distinctos * actus *n' ista dona a virtutibus theologicis et infusis, nec sufficienter explicari eorum diversitatem inter se. >< J Et primum expediemus in hoc articulo; secundum, per articulos sequentes, ostendendo quomodo singula ista dona debeant explicari. * *** I SOLVUNTUR OBJECTIONES CONTRA EFFI- P' CACIAM RATIONIS D. THOMÆ 185 i 268 I 186 XXXIII. — Primo arguitur in favorem senten! tiæ Scoti * : Quia non est aliqua ratio efficax qua probetur *n’ ista differentia donorum a virtutibus theologicis et 1 moralibus; ergo non est ponenda. . 187 i § Z \ Antecedens probatur, quia si aliqua ratione id probatur, maxime ratione 2 D. Thomæ, quia vide­ licet “necesse est quod omne quod movetur proportionetur motori”, et sit dispositum ad recipiendum motum ipsius motoris et ad obediendum illi, et sic cum homo non solum moveatur per rationem, ad quod disponunt virtutes humanæ, sed etiam moveatur ab altiori motore, scilicet a Deo, oportet quod sit recte * dispositus ad recipiendam motionem divinam ex ins- *n' piratione illa Dei. Sed hæc ratio est inefficax *; ergo. *n-190 1 Cf. lam-IIæ, q. 68, a. 1. 2 Cf. lam-IIæ, q. 68, a. 1. 266 56 188 189 190 191 DE DONIS SPIRITUS SANCTI Minor *probatur , quia in virtutibus infusis, tum theologicis tum moralibus, etiam homo movetur ex motione et inspiratione divina, siquidem ad conver­ tendum se ad justificationem (quod utique fit per virtutes, scilicet per fidem, spem, dilectionem, poeni­ tentiam, etc.) recipit homo “a Deo * excitantem et adjuvantem gratiam, .. .ita ut tangente Deo cor hominis per Spiritus Sancti illuminationem, non possit dici quod homo ipse nihil omnino agat, inspirationem illam recipiens”, ut definit Concilium Tridentinum (sess. VI, cap. 5) ». Et tamen ad sequendum et obediendum isti mo­ tioni, isti inspirationi et illuminationi Spiritus Sancti, non requiruntur specialia dona, sed sufficiunt virtutes . prædictæ * quia sufficiunt ad illos actus ad quos move­ tur per illam inspirationem et illuminationem, scilicet ad actus quibus cdinyertitur quis ad suam justifica­ tionem, qui utique sunt actus virtutum videlicet cre­ dere, sperare, diligere, poenitere. Ergo si ad sequendam istam illuminationem et inspirationem Spiritus Sancti non requiruntur specialia dona, * ruit totum fundamentum D. Thomæ, qui ex eo requirit specialia dona supra virtutes quia indiget homo *dispositione ut sit bene mobilis ab inspiratione et motione Spiritus Sancti. XXXIV. — Dices rationem D. Thomæ non proce­ dere de omni illuminatione et inspiratione Spiritus Sancti: constat enim quod etiam ad virtutes infusas requiritur motio et illuminatio et inspiratio Spiritus Sancti; sed loquitur de inspiratione et motione djvina > Msi XXXIII, 34. *n· 200 *n. 176 *n- 188 I *n. 187 »n. 169, 219 SUNT HABITUS DISTINCTI A VIRTUTIBUS 57 ad aliquos peculiares et extraordinarios effectus qui sunt supra virtutes, ut patet ex probatione quam addu­ cit 1 ex Philosopho2, quod “His qui moventur secundum instinctum divinum non expedit consiliari secundum rationem humanam,... et hoc est quod quidam dicunt quod dona perficiunt ad altiores actus quam sint actus virtutum”. 192 193 Sed si hoc dicatur, fit urgentior instantia * ex alia doctrina D. Thomæ (la-IIæ, q. 68, a. 5 ad 1), ubi inquit quod ista dona sunt in omnibus habentibus charitatem, et (q. 68, a. 2) docet esse ista dona Spiritus Sancti necessaria ad salutem; sed illæ extraordinariæ motiones et inspirationes ad opera extraordinaria et excedentia actus virtutum nec sunt in omnibus justis, quia multi vivunt in quadam simplicitate et communi modo sine extraordinariis istis actionibus, neque illæ sunt necessariæ ad salutem, quia sine extraordinariis istis operibus cum sola observantia * divinorum præceptorum potest quis salvari. Observantia autem præ* ceptorum consistit in actibus virtutum, ut patet per totum Decalogum, quia illa observantia omnibus pro­ ponitur, et sic non est aliquid extraordinarium, quia est commune omnibus. Ergo si sufficit ad salutem communis observatio mandatorum ita quod non frangatur præceptum, et dona Spiritus Sancti non dàntur ad aliquid commune et ordinarium sed ad opera extraordinaria, fit consequens quod talia dona non requiruntur ad salutem, aut si requiruntur, non debent distingui a virtutibus commu­ nibus. 1 Cf. lam-IIæ, q. 68, a. 1. 2 Lib. de Bona Fortuna (Eth. Eudem.), VII, 14 (1248 a 32). *n. 201 *n. 1141 *n. 204 58 DE DONIS SPIRITUS SANCTI Θ 194 XXXV. — * Respondetur sine dubio requiri illu- *n-186 sq' minationem et inspirationem Spiritus Sancti ad vir­ tutes theologicas aliasque morales infusas; sed ista illuminatio et inspiratio potest fieri * dupliciter etiam *n·167’974 in ordine ad salutem et prout requiritur in omnibus justis. Uno modo imperfecte et generali motione, alio modo perfecte et speciali modo atque motione. 195 Nam licet totus ordo supernaturalium operationum specialis dici possit comparatione ad ordinem naturalem, tamen * adhuc intra ipsum ordinem supernaturalem dan- *n·232 tur et generalia et specialia auxilia seu motiones etiam in ordine ad consequendam salutem, quia solæ vir­ tutes fhêologicæ cum * generalibus auxiliis et ipsa po- *n·200 tentia intellectiva quam elevant non possunt suffi­ cienter penetrare et cognoscere omnia quæ occurrere possunt homini ad illafn salutem promovendam1. 196 Nam sola *fides posita in intellectu non deservit *η· 43θ θ2[ nisi ad assentiendum revelatis a Deo; ad penetrandum autem et cognoscendum convenientiam et rationem credibilium, et quantum digna sint creditu (licet elevata super omnem naturam), et quantum debeant imprimi cordi et amplecti, fides per se solam ostendere non sufficit, * neque etiam ratic^et discursus humanis ra- *n·227 tionibus ductus *sufficienter potest ista mysteria pene- *”·227,814 trare, aut de eis judicare. 197 Licet enim * possit credibilitas ipsa mysteriorum per discursum evidenter ostendi, tamen etiam con1 Cf. lam—Ilæ, q. 68, a. 2. *n. 354sq. SUNT HABITUS DISTINCTI A VIRTUTIBUS 59 Victus intellectus de credibilitate non afficitur1 suffi­ cienter ad res fidei, tum ad credendum, tum ad inhae­ rendum eis et operandum circa illas, nisi ex aliquo interiori spiritu et instinctu convenientia ipsa mys­ teriorum ad credendum et amandum et operandum moveatur. XXXVI. — Quod manifeste apparet quando sæpe quis tentatur et fluctuat * in rebus fidei nec potest facile *”4g 473 quietari, et repente2 solet prorumpere in quamdam serenitatem et affectum quo videntur sibi res illae ita * certae quod nihil verius potest dici: tunc non solum *n·299 est penetratio et intelligentia rertim fidei, sed spiritus intelligent!», quasi affectuosa * quædam et spirituosa *n·179 intelligentia. Sicut in legenda S. Caeciliae3 refertur quod Valeriano sponso ejus ante S. Urbanum existenti apparuit senior tenens titulum in manibus, cujus scriptura erat : Unus Deus, una fides, unum baptisma4. Cumque diceret ei senior: “Credis ita esse”? — Vale­ rianus voce magna clamavit: “Non est aliud quod verius possit credi”. 199 , ‘l ' λ Quid potuit sjc Valerianum movere ad intelligendum subito nihil verius posse dici nisi instinctus aliquis interior et illustratio Spiritus Sancti, quæ simul affectum inflammavit ad illa mysteria, et ex illa inflam171 3θ2 matione accendit lumen intellectus ut diceret nihil *n' * verius dici posse. Et idem sæpe experimur interius, nec scimus unde talis serenitas proveniat, unde talis intelligentia, aut consilium, aut sedatio tentationum 1 » s « Cf. Ilam-IIæ, q. 6, a. 1. Cf. Ad. 2,2. Cf. Diet. d’Archéol., a. Cécile, II, 2714. Cf. Eph. 4, 5. 60 DE DONIS SPIRITUS SANCTI ex timore Dei, etc. Et hoc quod nescimus * unde sit et *n·43 sq tamen sentimus est Spiritus quod Ubi vult spirat: et vocem ejus audis, sed nescis unde veniat, aut quo vadat1. 200 XXXVII.— Sic ergo ad * , argumentum concesso *n-188 quod ad virtutes theologicas et morales indigemus ins­ piratione et illuminatione divina saltem *generali in *n’195 ordine supernatural!, tamen ad spiritum agendi ista opera, in his in quibus ratio humana deficit et superiori regulatione et supplemento indiget, requiruntur aliqua dona altiora virtutibus. 201 Et ad * , instantiam quod extraordînariæ motio- *n’ nes et illustrationes non requiruntur ad salutem in omnibus justis, *respondetur quod extraordînariæ motiones n’ possunt dici vel ratione materiæ quæ ordinaria non est neque communis, sed extra communes materias, vel ratione subjecti quia subjectum ipsum deficit in multis, nec potest ratio et mensura ejus pervenire ad omnia quæ necessaria sunt ad salutem, nec evitare omnia quæ ejus consecutionem impediunt, præsertim inter tot hostes et inimicos sic nos offuscantes, contra quos militamus.202 202 Dicimus ergo quod ad salutem consfequendam non* requiritur simpliciter quod fiant nobis extraor- *n·1180 dinariæ illustrationes quæ ex parte materiæ et objecti extraordînariæ sint, puta quod nobis revelentur et manifestentur res aliquæ extraordînariæ, aut fiant a nobis extraordinaria opera, licet, si fiant, in illis magis resplendeat2 operatio donorum Spiritus Sancti, ut, verbi gratia, quod aliquis in spiritu fortitudinis non 1 Joan. 3, 8. 2 Cf. Joan, a Sto Thoma, Curs. Theol., In lam, q. 1, disp. 2, a. 8, n. 10. 1QO SUNT HABITUS DISTINCTI A VIRTUTIBUS 61 solum aggrediatur sine timore hostes, sed etiam inermis mille hostes prosternat in mandibula asini, ut fecit * Samson quando irruit1 super eum Spiritus Domini, *n’ 257,’ 946 atque adeo fuit actus doni Spiritus Sancti. 203 XXXVIII. — Cæterum, licet similes actjones aut aliæ peculiares illustrationes non requirantur sim­ pliciter ad salutem, tamen aliæ extraordînariæ actiones vel illuminationes2, quæ * non dicuntur speciales aut *n‘ extraordînariæ quia circa extraordinarias res et objecta * *n'201 versentur, sed intra idem objectum et materiam virtutum speciali * et extraordinario modo se habent *n· 232’361 respectu subjecti propter ejus infirmitatem et defectus. 204 Licet enim impletio * mandatorum et operatio *n·192 virtutum sufficiat ad salutem si integra et plena obser­ vatio sit, tamen ut fiat, et inter tot obstacula non deficiamus, Spiritus adjuvat infirmitatem nostram, quia non * sufficit sola ratio cum virtutibus nisi etiam *n·224 adsit instinctus et motio Spiritus supplens infirmitatem et superans difficultatem in multis in quibus non * *n- 232,245, potest ratio etiam cum virtutibus et secundum earum limitatam mensurationem ad omnia se extendere, ita ut perducat usque ad consequendam salutem, sed Spiritus tuus deducit nos in terram rectam, ut dicitur (Ps. 142, 10). ;» f ? ‘ i i. ; < ;; >i><„ 205 Et hæc est solutio et doctrina S. Thomæ (la-IIæ, I q. 68, a. 2 ad 1 et 3), si bene et attente legatur. I 206 XXXIX. —· Et licet objici possit quod saltem >. aliqui erunt qui poterunt consequi salutem sine illis ------L F 1 Cf. Judic. 15,14-15. 1 Subaudiendo: requiruntur ad salutem. 62 DE DONIS SPIRITUS SANCTI difficultatibus et impedimentis, ut adulti qui recenter baptizati moriuntur et qui statjm ac perveniunt ad usum rationis decedùnt; ergo etiam pro istis operibus ♦n· 201 extraordinariis ex parte subjecti * non semper dona Spiritus Sancti sunt necessaria pro omnibus ad salutem. 207 XL. —· * Respondetur quod bene potest contin- n. * 206 gere quod sine actuali exercitio donorum aliquis salvetur per accidens *, quia non occurrit materia eorum ut *η ®2731136, exerceatur; sicut etiam aliquarum virtutum exercitium . non invenitur in omnibus ex defectu materiæ occurren­ tis, et tamen ex hoc non potest colligi quod virtutes necessariæ non sint absolute et per se loquendo. 208 Sufficit ergo quod tam virtutes quam dona per se requirantur ad salutem, licet per accidens ex defectu materiæ non sit in omnibus exercitium aliquarum virtutum vel donorum, semper tamen manebit habi­ tualis inclinatio eorum (ut etiam in parvulis invenitur) et promptitudo animi ad exequendas istas motiones Spiritus Sancti si occasio et materia occurrat. I ! | 1 ¥ ¥ 209 XLI. — Secundo * : arguitur Nam tota ratio dis- *n'216 sq tinguendi dona a virtutibus quæ assignatur a D. Thoma et theologis non est specifica et essentialis; ergo in * substantia dona sunt virtutes. *n- 138 210 Consequentia patet, quia si solum accidentaliter differunt, ergo in specie et substantia conveniunt.217 211 Antecedens vero probatur*, quia solum differunt *D’ ex parte causæ efficientis*, scilicet ex parte altioris *n·175 ■ 217 sG· I SUNT HABITUS DISTINCTI A VIRTUTIBUS 63 moventis ad cujus motionem debet mobile esse debite dispositum, et ista dispositio * fit per dona Spiritus Sancti. Sed causa movens pertinet ad genus causæ efficientis; ergo dona solum differunt a virtutibus ex parte causæ efficientis. Ordo autem ad causam effi­ cientem solum extrinsece et accidentaliter se habet, non formaliter et quidditative, cum constet quod etiam per diversas causas efficientes potest effectus ejusdem speciei produci, verbi gratia, ignis genitus ab alio igne, vel a radiis solis, vel per motum antiperistasis ». i' ? 212 213 ♦n. 219 XLII. — Si autem dicatur quod illud superius et altius movens non est movens efficienter sed formaliter, id est, diversa ratio motiva altior. XLIII. —Contra est: * tum quia si solum est altius »· * 223 motivum formale, solum ex hoc sequetur quod erit altior virtus donum Spiritus Sancti, non vero quod non sit virtus; — * tum quia D. Thomas dicit1 2 quod *n·224 dona requiruntur tamquam dispositio mobilis respectu moventis. Si autem ly “movens” intelligitur quod est movens seu motivum in genere causæ formalis et specificativæ, ad hoc non requiritur dispositio ex parte mobilis, quia motivo specificanti * non corresponde! *n·224 dispositio ex parte passi, sed specificatio seu consti­ tutio formalis specifica et quidditativa, non dispositio ut sit recte mobilis ab illo motivo formali, ut patet in omnibus specificativis et specificatis; ergo certum est quod loquitur D. Thomas de movente in genere causæ efficientis, non formalis; ergo non loquitur de distinc­ tive specifico et essentiali, sed accidentali. 1 Cf. Joan, a Sto Thoma, Cuts. Phil., Phil. Nat., Illa Pars, q. 5, a. 1, II (Reiser), pp. 665-667; lam-IIæ, q. 87, a. 1 corp. 2 Cf. lam-IIæ, q. 68, a. 1. 64 DE DONIS SPIRITUS SANCTI 214 XLIV. — * , Confirmatur quia non est ratio cur *n·225 ipsæmet virtutes non sufficiant disponere subjectum ad istam altiorem motionem ex Spiritu Sancto, loquendo de virtutibus moralibus infusis et theologicis. Nam 23o dona, ut nos fatemur, versantur circa * eamdem *n‘ materiam circa quam virtutes infusae, verbi gratia, fortitudo donum et fortitudo virtus infusa, consilium seu prudentia dbnum et prudentia infusa, intellectus, scientia et fides, etc. Et tam virtus infusa quam donum versantur supernaturàliter circa illam materiam. Ad hoc autem ut moveatur altius et superiori modo circa 9^1 illam non * requiritur nova virtus, sed intensior et *n perfectior modus operandi in eadem virtute, sicut supra diximus1 quod virtus fieroica et communis, virtus purgatoria et purgati animi non differunt nisi sicut magis et minus circa eamdem virtutem. 215 Cur ergo non dicemus idem de dono et virtute, ita quod illa fortitudo et spiritus quo * Samson 2 interfecit *n‘ in maxilla mille viros non sit diversa virtus a fortitudine qua alii milites vicerunt prælia, sed sit virtus fortitu­ dinis, licet major et excellentior a Dei auxilio perfec­ tiori adjuta. Θ 216 XLV. —· * Respondetur tum negando antecedens. 217 Ad *probationem , dicitur quod dona non differunt °· * 211 a virtutibus communiter * 3 dictis solum ex parte causae *«· 1801223 ad principale argumen- *n'209 1 Curs. Theol., In lam-IIæ, q. 61, disp. 16, a. 6, n. 44-57. * Cf. Judic. 15,14sq. • Cf. lam-IIæ, q. 68, a. 1 ad 1. SUNT HABITUS DISTINCTI A VIRTUTIBUS 65 efficientis et pure moventis, sed etiam regulantis et . * mensurantis 218 Nam D. Thomas (la-IIæ, q. 68, a. 1 ad 3), distin­ guens dona a virtutibus penes definitionem, dicit quod in definitione virtutis prout distinguitur a dono, quando dicitur quod est qualitas “qua recte vivitur”, inquit quod debet intelligi “qua recte vivitur” secundum mensuram rationis; si ergo in hoc distinguitur definitio virtutis a definitione doni, oportet quod in definitione doni intelligatur “qua recte vivitur” secundum mensuram divinam, quæ est altior mensura rationis. u219 Et sic cum dicitur * quod est dispositio ut sit homo recte mobilis a Spiritu Sancto, intelligitur quod est dispositio * ut sit recte mobilis a Spiritu Sancto non præcise movente effective, sed etiam regulante et . * mensurante > f' 220 5 * $ [ Et in hoc conveniunt1 dona cum virtutibus præsertim moralibus: sunt enim virtutes dispositiohes quædam voluntatis et partis appetitivæ ad obediendum rationi non solum moventi, sed etiam regulanti et mensuranti operationes appetitivas. Virtutes enim sunt habitus, et habitus sunt dispositiones (loquendo de dispositione generice2 sumpta), et sic per ipsas dispo­ nitur voluntas ad obediendum et subjiciendum se rationi. Ratio autem non solum movet voluntatem repræsentando objectum, sed etiam regulando et men. surando3, et sic constituit objectum formale et quid1 Cf. lam-IIæ, q. 68, a. 3. 3 Cf. Joan, a Sto Thoma, Curs. Theol., In lam-IIæ, q. 49, disp. 13, a. l,n. 5-6. • Cf. Joan, a Sto Thoma, Curs. Theol., In lam-IIæ, q. 21, disp. 11, a. 2, n. 32. *a. 175,1173 *n. 211 *n. 169, 190, 221 ♦n. 217,1173 66 DE DONIS SPIRITUS SANCTI ditativum virtutis, quod est bonum mensuratum per regulas rationis. 221 XLVL — Eodem modo dona sunt dispositiones quædam seu habitus disponentes intellectum et volun­ tatem ad sequendum instinctum et motionem Spiritus Sancti non * solum ut moventem, sed ut regulantem et mensurantem objectum, ita ut constituat formale objectum talium donorum et specificativum, nempe bonum seu vérum ut regulatum et mensuratum non ratione humana, sed illustratione et mensuratione divina, quatenus ex spiritu quodam et ardore seu affectu interno ad res divinas et ad finem ultimum * nascitur intimior penetratio divinorum et totalis jactatio in Deum, juxta quod dicit propheta (Ps. 54, 23) : Jacta super Dominum curam tuam, et ipse te enu­ triet: non dabit in xternum fluctuationem * justo, quia videlicet ubi ratio etiam virtutibus fulcita deficit *, ubi titubat et fluctuat, jactatio illa a ratione infirmante et titubante super Dominum, ut ab ipso dirigamur et ab ejus Spiritu, nos enutrit, sustentat et conservat ne deficiamus, et ad hoc servit dispositio * illa donorum ut deficiente * humana ratione ab illo Spiritu superiori modo regulante sustentemur et nutriamur par jacta­ tionem totalem in ipsum, ne semper fluctuet1 et titubet * ratio. *p, 175 SQ, ♦o- 518 *n- 349 *n.l67 *n. 219 *0.224 *n. 198, 349 222 XLVII. — Et ad instantias * ponsionem. contra istam res­ ♦n· 213 223 Ad * ,primam dicitur quod altius illud motivum inducit altiorem virtutem, quia superat mensuram ♦n. 213 1 Cf. Eph. 4, 14. SUNT HABITUS DISTINCTI A VIRTUTIBUS 67 quam potest ratio præbere, et hoc vocamus donum, quia ultra omne debitum et modüm humanæ rationis nobis conceditur. Dici tamen potest virtus , * generica ratione *n' virtutis, ut concedit D. Thomas (la-IIæ, q. 68, a. 1 ad 1), quia habitus bonus est, sed contraponitur virtuti * communiter dictæ, quia mensuram ejus excedit, et *n‘ propter hoc donum est, quia specialiter indebitum, ut 232 * postea dicemus. *n' XLVIII. — Ad secundam * instantiam, patet *n’213 ex dictis, nam etiam virtus dicitur dispositio respectu rationis moventis regulative et directive, et non solum efficienter, et licet specificetur ab objecto regulato et mensurato, tamen respectu rationis proponentis hoc objectum, dicitur voluntas disponi per habitum, ut ab ea dirigente reguletur et mensuretur. Et loco rationis sic dirigentis, ubi ipsa deficit *, intrat instinctus Spiritus *°· 204 Sancti et motio. Et sic nomine motivi intelligitur motivum formale regulans et specificans in ratione regulati. — Et cum dicitur * quod tali motivo non 213 correspondet ex parte mobilis dispositio sed constitutio, dicimus quod correspondet dispositio ut constituta et specificata ab objecto regulato: dispositio enim illa habitus est, non dispositio ad formam introducendam. *' - 225 *■ <· ! XLIX.—-Ad * , confirmationem respondetur non *n·2^ sufficere dispositionem virtutum etiam infusarum ad recipiendam istam motionem Spiritus Sancti, sed requiri distinctos habitus, eo quod dona Spiritus Sancti dantur ad supplendum id quod non possumus ex. motione rationis humanæ. etiam ut informatæ virtutibus. Et sic cum virtutes limitentur* et specificentur a bono 453 ut regulato «et attacto per rationem humanam, quid­ quid disponit ad attingendum quod est supra modum 68 DE DONIS SPIRITUS SANCTI et atîingentiam rationis petit * necessario distinctum habitum, quia est extra limites et specificationem hu­ manae virtutis. —— 1691257 226 Est autem * considerandum quod ea quæ excedunt *n‘ usi sq. humanam rationem, aut est ob supernaturalitatem materiae et objecti circa (food fit operatio, aut ob ex­ cessum in modo etiam operandi. Nam res supernaturales et finem supernaturalem attingimus in hac vita 233 g juxta * modum et limitationem nostram, eo quod juxta *n’ 256,259 capacitatem nostram et juxta modum imperfectum intelligendi res istas apprehendimus et appetimus. 227 Unde licet per fidem apprehendamus res supernaturales et per prudentiam infusam et virtutes infusas morales dirigamur et appetamus bona supernaturalia, 196 tamen ex præcisa ratione et beneficio istarum virtutum ’ 4 * neque intellectus penetrat illa mysteria nisi * imperfecte *n' θ75 juxta modum * ; naturalium et sic in plerisque deficit *°' intelligentia illorum, indigetque1 aut discursu theolo196 , *gico qui mille opinionibus, fallaciis et defectibus est ' 3Q5 454 , subjectus * vel lumine aut instinctu aliquo cælesti quo a ’ Spiritu Sancto dirigatur ne *deficiat . 228 L. — Similiter et prudentia infusa moderando et arbitrando circa agibilia supernaturalia vel ad finem supernaturalem deficit in multis si juxta modum quo 255 ratio humana discurrit de illis judicet; unde * indiget suppleri iste defectus divino aliquo instinctu et motione dirigente et regulante. Ex hoc autem oportet quod 165 etiam correspondéat in voluntate et vi appetitiva dis- *°' * positio proportionata ad sequendum illam regulationem 1 Intellectus etiam adjutus a fide divina. I ! I.? f ί-Λ,» ir',229 I *· t ί II [ ! i SUNT HABITUS DISTINCTI A VIRTUTIBUS 69 Spiritus Sancti, quam ratio humana non potest attingere dum operatur juxta discursum et modum humanum. Et sicut ibi1 suppletur per instinctum divinum quod deest de discursu et modo rationis humanæ, etiam adjutæ et affectæ virtutibus theologicis et infusis, ita proportionate suppleri debet in vi appetitus quod deest in virtutibus moralibus (quæ solum inclinant ad bonum rationis ut attingitur humano modo et discur.su rationis humanæ) ad obediendum et sequendum superiorem illum instinctum divinum. *I 230 LI. — Et sic cum dicitur * quod dona et virtutes I versantur circa eamdem materiam, concedimus, quia I totum hoc materialiter se habet. 214 fW Et rursus cum dicitur * quod ad hoc ut movéatur *η· 214 I altius et perfectius non requiritur nova virtus sed eadem I intensiori et perfectiori modo operans, respondetur quod I ut moveatur altius et perfectius intra eamdem lineam g. et ordinem operandi, juxta quod assequi potest discurgp sus et ratio humana in materiis supernaturalibus, I concedo quod non requiritur nova virtus sed eadem I perfectior vel intensior , * et in hoc tenet exemplum de *n· 256>931 I virtute heroica, et virtutibus purgatoriis, et purgati g' animi, de quibus supra2 egimus, quia procedunt intra E eamdem mensuram rationis humanæ perfectius vel im|e perfectius dirigentem et discurrentem. 232 E E E E Cæterum, ut altius moveatur quis extra lineam modi operandi humani et ad operandum in his in 1 Scilicet, in intellectu. 1 Cf. Joan, a Sto Thoma, Curs. Theol,, In lam-IIæ, q. 61, disp. 16, a. 6, η. 44-57. 70 DE DONIS SPIRITUS SANCTI quibus ratio deficit * et modus ejus, etiam requirit virtutem altiorem omni virtute humana, et hæc spe* cialiter vocatur donum, quia non solum datur ut quid gratuitum ad elevandum potentiam ad ordinem supernaturalem, sed etiam * in his in quibus deficit potentia et ratio humana etiam elevata (quia juxta capacitatem et modum humanum amplius non potest) supplet illa altior virtus , * quæ vocatur donum seu spiritus in illa materia in qua virtus humana amplius non potest. *n· 204·245 53 94 ^ô, 166,203’ 19|3 *”' 22g *n' 233 LIL — Et hæc est doctrina S. Thomæ (In III Sent., dist. 34, a. 1 ad 1), ubi distinguit operationem hu­ manam, quæ dicitur humana, vel ex materia seu ob­ jecto, vel ex modo, quia juxta modum hümanum quis exequitur opera virtutis, et hoc secundo modo dona sunt supra virtutes, scilicet in modo operandi, sicut 226 * modus connaturalis humanæ naturæ est non percipere *n’ divina nisi per speculum creaturarum et ænigmata similitudinum », et sic percipit res divinas fides, quæ est virtus. 234 At vero donum intellectus de * auditis mentem *n ' illustrat, ut homo etiam in hac vita prælibationem2 futuræ manifestationis accipiat. Et sic distinguit D. Thomas3 dona ab omnibus virtutibus etiam infusis, quia licet istæ virtutes etiam quoad substantiam sint ex divino munere, tamen quoad modum operandi proce- * 226 sq dunt secundum modum * humanum, et in hoc exce- *n-256 duntur a donis, quæ in modo operandi et in regulatione procedunt ultra modum et mensuram humanam ut * Cf. I Cor. 13,12; II Cor. 5, 7. * Cf. De Ver., q. 14, a. 2 ad 9. * In III Sent., dist. 34, q. 1, a. 1 ad 1 et 2. SUNT HABITUS DISTINCTI A VIRTUTIBUS 71 specialius sequentibus articulis declarabitur, agendo de singulis donis. ¥ ¥ LIII.— Tertio * arguitur: Nam etiam in virtu­ tibus theologicis contingit aliquem agere præter com­ munem et ordinarium usum; et tamen non ponuntur ad id supplendum aliqua dona altiora istis virtutibus, siquidem virtutes theologicæ sunt nobiliores et perfec­ tiores donis, ut tradit S. Thomas (la-IIæ, q. 68, a. 8), et sic nulla dona sunt potiora virtutibus theologicis; ergo non requiruntur dona propter extraordinarios actus in materia theologicarum virtutum. Major probatur, quia fides in aliquibus est tam extraordinaria ut etiam montes transferat, sicut dicit Apostolus (I Cor. 13, 2), et charitas tanta ut etiam tam­ quam mors occidat ; * ergo habent istæ virtutes aliqua opera extraordinaria. Minor vero constat, quia nulla opera fidei aut charitatis sunt ita perfecta * et excedentia quod pro illis fides ipsa aut charitas non sufficiat crescendo, nam fides illa, de qua dicitur1 quod Si habueritis fidem sicut granum sinapis, dicetis huic monti: Transi hinc illuc, et transibit, non est donum Spiritus Sancti distinctum a fide. Nec illa charitas quæ tradit corpus suum ita ut ardeat12 est donum distinctum a charitate, sed est cha­ ritas ipsa qua majorem nemo habet, ut animam suam tradat pro amicis suis3. 1 Mat. 17,19. 1 Cf. I Cor. 13, 3. 3 Joan. 15,13. #n. 243 *η· 88 ♦η. 252 72 DE DONIS SPIRITUS SANCTI 238 LIV. — Eadem autem ratio fit dé aliis virtutibus, nam in fortitudine , * verbi gratia, opus illud quod fecit1 Samson occidendo mille viros, non * excessit illud opus η*· 2151 lineas vel specificam rationem fortitudinis quæ est virtus, hæc enim inclinat ad omnem sustinentiam et aggressionem periculorum ubicumque talis aggressio rectificata ostenditur, sive id ostendatur a ratione, sive a speciali instinctu Spiritus Sancti, licet requirat * specialius auxilium et insolitum quando opus ipsum *n·240 magnum et extraordinarium est. Sed aliud est requiri extraordinarium auxilium, aliud extraordinariam vir­ tutem seu habitum, sufficit enim ordinaria virtus cum extraordinario auxilio ut fiat extraordinarium opus. 239 Unde ergo * ostenditur requiri donum Spiritus Sancti *°· 258 distinctum a virtutibus ordinariis pro solis istis extraor­ dinariis operibus, cum sufficiat extraordinarium auxi­ lium ? — Præsertim quia pro insolitis quibusdam operi­ bus quæ raro accidunt et a paucis fiunt, non oportet in omnibus justis ponere istos habitus speciales. 240 Nec sufficit *dicere quod sunt opera facta supra n· * 259 omnem mensurationem rationis humanæ, quia revera quando homo movetur ad ista opera, secundum rectam rationem movetur, licet illustratam a speciali instinctu Spiritus Sancti. Ergo non superant ista dona mensu­ ram rationis rectæ prout illustratæ a Spiritu Sancto. Et ad hoc sufficiunt virtutes ordinariæ specialiter * *n· 238 adjutæ. 241 LV. — * , Confirmatur quia si ista dona dantur ad *n- 260 operationes extraordinarias et supra communem men­ suram rationis et virtutis humanæ, ergo non est in manu 1 Cf. Judic. 15, 14-15. — Ilam-IIæ, q. 64, a. 5 ad 4. SUNT HABITUS DISTINCTI A VIRTUTIBUS 73 hominis et in ejus arbitrio operari per dona quando et quomodo voluerit. Quod etiam experientia videtur testari, quia non quoties volumus, operamur ex dono Spiritus Sancti. Ergo operamur per dona tamquam per ea quæ fiunt per gratias gratis datas, ut operantur prophetæ, non ex habitu, sed ex lumine dato per modum , * transeuntis ut dicit D. Thomas (Ila-IIæ, q. 171, a. 2), *n-120,124 et tamquam instrumenta * Dei moti ab ipso ad opera- *n- 264 tiones ad quas non habemus proportionem. Sic enim comparat D. Thomas operationes donorum operationi instrumenti (la-IIæ, q. 68, a. 3 ad 2). 242 Ac * , denique operamur per dbna potius ut pa- *°· 265 tientes divina et moti a Spiritu Sancto quam ut mo­ ventes et agentes nos, juxta illud (Rom. 8, 14): Qui­ cumque Spiritu Dei aguntur, hi sunt filii Dei, quo testi­ monio utitur D. Thomas (la-IIæ, q. 68, a. 2) ad pro­ bandum poni dona Spiritus Sancti in nobis ad hoc ut simus prompte mobiles a motione Spiritus Sancti. Ergo dona ista non sunt habitus in nobis permanentes, sed per modum transeuntis dantur, si ad hæc miraculosa opera deserviunt; vel si per modüm habitus po­ nuntur, non excedunt rationem formalem et mensuram virtutis ordinariæ. o 243 LVI. — * Respondetur quod etiam in virtutibus *n- 235 theologicis contingit agere et operari aliqua extra com­ munem et ordinarium modum, ad quod etiam ponuntur dona istis virtutibus * , correspondentia sicut virtuti fidei *n’ correspondent intellectus et scientia, ut docet S. Thomas (Ila-IIæ, q. 8 et 9), et spei donum timoris, ut docet (Ila-IIæ, q. 19), et charitati donum sapientiæ, ut docet (Ila-IIæ, q. 45). 1 74 DE DONIS SPIRITUS SANCTI 244 Sed tamen dona Spiritus Sancti non deserviunt neque correspondent virtutibus theologicis ut supe4g5 ]Q55 riora illis, sed ut deservientia * illis; sunt autem su- *n'122'9 sq0, periora virtutibus moralibus. 245 Cujus ratio est, quia virtutes theologicæ conjungunt nos ultimo fini, dona vero deserviunt ad movendum nos et ducendum ad ultimum finem, juxta illud (Ps. 142, 10): Spiritus tuus bonus deducet me in terram rectam, et (Ps. 147, 18) : Flabit spiritus ejus, et fluent aquæ, et {Cant. 4,16) : Veni, Auster, perfla hortum meum, et fluant aromata illius. Fluere autem ad motum pertinet, non ad quietem et conjunctionem in termino seu in fine. Unde respectu illarum virtutum quæ versantur circa media, et movent ac tendunt ad finem, dona Spiritus Sancti superioritatem * habent, etiam n*- 1231s9· quantum ad rationem formalem, quia altiori modo nos movent, et in his in quibus virtutes ipsæ deficiunt et non 2θ4 possunt mensurare nos, ut supra * diximus. *n' 246 LVII. — Respectu vero earum virtutum quæ im­ mediate nos conjungunt Deo superioritatem habere non possunt quantum ad rationem formalem, ut tradit S. Thomas (la-IIæ, q. 68, a. 8), eo quod motio illa Spiritus Sancti (cui nos subjiciunt dona) ad hoc ipsum ordinatur ut conjuncti simus Deo ultimo fini. Sed tamen correspondent eis dona et possunt adjuvare virtutes theologicas ex parte materialis objecti, aut conditionum ad objectum requisitarum. 247 Sicut donum intellectus * datur ad penetrandum *°· 1056 mysteria fidei et res divinas, non immediate et positiva evidentia in se, sed quantum ad credibilitatem vel convenientiam aut sensum in quo proponuntur, et SUNT HABITUS DISTINCTI A VIRTUTIBUS 75 discernendo eas ab erroribus, ut debite credantur et cognoscantur, sicut ad cognoscendum sensum Scrip­ turarum, utique ut melius discernantur res credendae: sic enim dicitur (Luc. 24, 45) quod Aperuit illis sensum ut intelligerent Scripturas. Donum scientiæ ad cognoscendum causas talis credibilitatis et convenientiae, et removendum errores aut aliquid simile per quod disponitur et praeparatur intellectus ut inhærentius et firmius credat. Timor versatur circa parvitatem propriam sub­ jiciendo eam divinae eminentiae, et resiliendo ab ista ad seipsum, ne praesumat de se et sic praeparetur ad tota­ liter confidendum de Deo. Sapientia ex gustu divinorum dijudicat et discernit divina quo ferventius charitatem exerceat et Deum amet. Et sic ista dona ad excellentius perficiendum et exercendum virtutes theologicas deserviunt, sed præparative ex parte materialium * objectorum, non autem *n'1119 excedendo in perfectione ipsam rationem formalem virtutum theologicarum. Et ita * nulla opera fidei aut charitatis sunt ita »*· 237 perfecta quod ab ipsa fide et chàritate non fiant quoad rationem formalem, possunt tamen ut perfectius fiant ex parte rationis materialis adjuvari a specialibus donis, 225 g quia sola ratio cum virtutibus illis non * sufficit ita *n’ sq' disponere et præparare se circa illas. Unde etiam distingui debent ab illis virtutibus, quia licet versentur circa objectum aut circa aliquam conditionem objecti 1 76 DE DONIS SPIRITUS SANCTI materialis earum, non tamen sub eadem formalitate aut lumine, ut latius sequenti articulo et aliis dicemus. 253 LVIII. — Et cum instatur quod eadem ratio erit de * fortitudine et aliis virtutibus moralibus, quia illa extraordinaria opera in materia, verbi gratia, fortitu­ dinis, si sunt bona et recta, non excedunt limites speci­ ficationis et rationis formalis talis virtutis. 254 LIX. — Respondetur revera negari non posse quod aliqua excedunt regulationem et formalem ra­ tionem virtutis humanæ prout regulatur regulis pru­ dentia, quas humano discursu et ratione assequi possumus. Cum enim formalis et specifica ratio vir­ tutis moralis sumatur ex regulatione et mensura qua regulatur (moralitas enim nihil * est aliud quam mensuratio agibilium), constat quod ubi est variatio moralitatis et regulationis, est *diversificatio virtutis. Men­ sura autem quam præstare potest ratio humana, etiam affecta virtute, si ex proprio discursu debet lucem acci­ pere et directionem, est *impossibile quod possit omnia comprehendere quæ in tota vita humana se offerunt in ordine ad consequendam salutem, quia “Cogitationes mortalium timidæ, et incertae providentiae nostrae, ut dicitur (Sap. 9, 14). 255 Quare in multis oportet se committere divinæ prudentiæ et ejus instinctu regi, quæ est mensura altior et certior et magis comprehensiva quam nostra, sive dif­ * ficultas ista et deficientia nostra oriatur ex multitudine aut magnitudine objectorum, sive ex pravitate et infir­ mitate subjecti non valentis comprehendere omnia quæ ad se possunt pertinere, etiam in ordine * , naturali quia ♦n. 238 165 *n. 257 *n. 204.1176 ♦n. 228,814 *n. 445 SUNT HABITUS DISTINCTI A VIRTUTIBUS 77 ad hoc etiam attingendum et comprehendendum adjuvant dona Spiritus Sancti. ,^B 256 LX. — Quare extraordinaria et magna aut insolita opera (possibilia tamen assequi ipso studio, industria et discursu proprio, etiam theologico qui supponit fidem supernaturalem), verbi gratia, operationes magis in231 * tensæ virtutum, non excedunt limites et speciem °*' virtutis humanæ moralis, licet intra illam excellentiora excellentiorem Dei concursum auxiliumque magis perfectum vel intensum requirant, quia semper innituntur rationi formali limitatæ ad nostrum studium, industriam et discursum, etiam * in genere superna- ' 234 turali si circa supernaturalem materiam versentur. i 257 f^B< |^B’ ^^B .^B| i ^BL |^^B| 'j^Bb I^Bp. |^B|' I^BL ^^B. ^^B' ^^B ^^B ^^B At vero extraordinaria et excellentia opera \ quæ ex solo studio et industria nostra non possunt attingi et regulari, sed requirunt instinctum et lucem superiorem directione et industria humana, et consequenter constituunt moralitatem, seu regulationem diversam * et superiorem, debentque correspondere ei proportionata * principia ex parte voluntatis inclinantia in talem moralitatem et mensuram. Sicut in exemplo fortitudinis Samsonis *, secundum regulationem ex humano discursu et studio haustam judicaretur temerarium aggredi mille viros2 in sola maxilla asini, et judicaretur illicitum quod concussis columnis3 domus se occideret * cum aliis, et quod S. Apollonia se in ignem projiceret * 4, sed juxta aliam superiorem mensuram hoc reddebatur licitum; ergo erat distincta * moralitas. 1 Subaudiendo: excedunt speciem virtutis. 2 Cf- Judic-15’1445· » Cf. Judic. 16, 30. · Cf. Eusebium, Hist. Eccl., Lib. 6, cap. 41, PG 20, 607; et Ilam-IIæ, q. 124, a. 1 ad 2. 254 259 *n' *n’ 215 *n-238’ *n ’ *n-950 * 165 78 258 259 DE DONIS SPIRITUS SANCTI LXI. — Cum vero * , instatur cur non sufficere poterit ad ista opera virtus ordinaria cum auxilio ex­ traordinario, facilis est responsio, quia istud auxilium extraordinarium, cum sit tale quod variat moralitatem, non datur connatural! modo illis virtutibus moralibus, quæ a tali moralitate non specificantur sed a diversa, cum illis non sit debita nisi regulatio propria et suæ spe­ ciei, nec isti auxilium extraordinarium tale quod extrahat ab illa regulatione et moralitate et aliam petat: sic enim improportionatum et non connaturale est illi tale auxilium. Ut ergo proportionate et connaturaliter detur, * oportet præter virtutes ordinarias alias altiores et alterius moralitatis dari, et istas vocamus dona Spi­ ritus Sancti. Et quando * , dicitur quod etiam in istis operibus extraordinariis movetur homo per rationem, et sic non sunt supra rationem humanam, respondetur quod movetur per rationem rectam seu rectificatam, sed altiori rectificatione quam ea quæ deduci potest ex proprio discursu et studio * etiam in materiis supernaturalibus, et ideo * variat specificam moralitatem virtu­ tum regulatarum a tali superiori mensura et regulatione. 260 LXII. — Ad * , confirmationem respondetur ali­ quos velle quod operationes donorum, præsertim quando versantur circa materiam exteriorem, sint actus miraculosi, et ideo non possumus illis uti cum volumus. 261 Et cum urgetur quod hac ratione non indigebimus habitibus ad istas operationes, quia hhbitibus utimur cum volumus1, respondent quod hoc intelligitur de habi­ tibus subditis rationi et communibus regulis regulatis. 1 Cf. lam-IIæ. q. 49, a. 3 Sed contra; q. 50, a. 5. 239 *n. 169, 225 *n.24O #n. 226 sq. *n. 254, 257 »n. 241 SÜNT HABITUS DISTINCTI A VIRTUTIBUS 79 Sed si hoc ita est, frustra probat D. Thomas (Ila-IIæ, q. 171, a. 2; q. 178) non dari habitus in nobis ad prophe­ tiam et ad patranda miracula, quia non habemus po­ testatem prophetandi aut faciendi miracula quando volumus. Diceretur enim hoc non obstante posse ad hoc dari habitus, quia non oportet quod habitibus utamur cum volumus nisi quando sunt habitus subjec­ ti rationi et communibus regulis regulati. 262 ; 'i 163 I ’ LXIIL — Facilius ergo nos *respondemus quod *n- 261 dona Spiritus Sancti non ponuntur in nobis tamquam habitus propter instinctum et motionem Spiritus Sancti a qua movemur, sed propter obedientiam, quia illi motioni subjicimur et ab ea movemur, ut docet S. Thomas (la-IIæ, q. 68, a, 1 et 2). Hanc autem obedientiam seu dispositionem et præparationem (ut subjiciamur * illi motioni) habituali- *n’ ter et permanenter in nobis habere debemus, licet quoad exercitium dependeat a motione illa et instinctu actuali qui in manu nostra non est, sed est in manu nostra ha­ bere cor semper paratum * ad obediendum et ut facile mo- *°· 80 biles simus a Spiritu Sancto, juxta quod psalmista dicit (Ps. 107, 2-3): Paratum cor meum, Deus, paratum cor meum: cantabo, et psallam in gloria mea. Exsurge, gloria mea, etc., quasi excitati, et exsurrectio gloriæ in manu nostra non sit ad cantandum seu concordandum Deo in motionibus ejus, bene tamen paratum sit cor ad concordandum seu subjiciendum se illi, hic enim est optimus concentus qui dicit (Ps. 70, 6) : In te cantatio mea semper. LXIV. — Quod vero D. Thomas1 comparat * *n·241 motionem per dona Spiritus Sancti motioni instrumenti, 1 Cf. lam-IIæ, q. 68, a. 3 ad 2. 4 80 DE DONIS SPIRITUS SANCTI non tenet exemplum in omnibus, sed in hoc quia indi­ gemus actuali Dei instinctu et motione ut operetur homo operationes istas et in illis operetur opera exce­ dentia propriam facultatem, qua ratione etiam aliæ • operationes supernaturales dicuntur esse instrumentaliter a nobis, imo et omnes creaturæ in operando dicun­ tur aliquando1 a D. Thoma se habere ut instrumenta Dei, quia ex actuali ejus motione dependent; non2 ta­ men vocantur instrumenta in eo sensu quo res pure inanimes et pure ministerialiter servientes instrumenta sunt, in quibus non ponitur principium eliciens princi­ paliter et per intrinsecum principium operationem, sed solum ministerialiter deserviens ex motione prin­ cipalis operantis ita ut totum principium sit esse mo­ tum ab alio. 265 LXV. — Ad id quod ultimo * , dicitur quod per dona potius nos habemus ut patientes divina quam ut nos moventes, respondetur quod sumus patientes volun­ tarii et obedientes divinæ motioni, et tale pati atque obedire non est pure et præcise moveri ut aliquid inanime, sed operari active ex passione divinorum et Spiritu deducente3. ♦n. 242 266 LXVI. — Denique, pro hac * sententia potest diffi­ cultas alia formari discurrendo per singula dona, et probando rationem eorum formalem non differre in intellectualibus a fide, nec in moralibus ab aliis virtu­ tibus. Sed hoc plene expediri non potest nisi expli­ cando naturam et differentiam singulorum donorum in particulari: quod facimus sequentibus articulis. * n. 138 sq. 1 Cf. Contra Gent., Lib. Ill, cap. 100, 2. ’ Cf. Joan, a Sto Thoma, Curs. Theol., In lam, q. 12, disp. 14, a. 2, n. 31-37. » Cf. Ps. 142,10. ARTICULUS III DE DONO INTELLECTUS 267 I. — Circa ista dona in speciali explicanda, non est præsentis loci omnes difficultates discurrere, quia de his tractat D. Thomas specialiter in Secunda Secun­ dae in diversis quæstionibus 268 Sed ea tantum tractabimus quæ ad dignoscendam necessitatem istorum donorum et * distinctionem eorum a virtutibus conducunt. 269 II. — In Isaia, ista duo dona primo loco ponuntur, cum dicitur2: Et requiescet super eum spiritus sapientiae et intellectus. Et utrumque valde difficile est distin­ : guere * tum a fide, cum videatur totum munus istorum donorum per actus *fidei posse præstari; tum inter se, quia non facile distingui potest quem actum exerceat donum intellectus quem non possit exercere * . sapientia 270 271 Et cum hæc dona non sint alligata fidei et statui viatoris, cum in Christo et in beatis ponantur, oportet etiam explicare quem * actum seu operationem exerceant ista dona quando sine fide inveniuntur, ut in patria. Sic enim explicatum manebit quid sint ista dona, et quomodo differant inter se et a fide secundum for­ males rationes. 1 Cf. Ilam-Hæ, q. 8, 9,19, 45, 52,121,139. ’ Is. 11, 2. ♦n. 184 ♦n. 316 sq. ♦n. 427 ♦n. 426, 618 ♦n. 506 sq. 82 DE DONIS SPIRITUS SANCTI DEFINITUR DONUM INTELLECTUS EJUSQUE MUNUS DECLARATUR 272 III. — Multi in hac parte accipiunt dubitationem ex * verbis D. Thomæ qui (la-IIæ, q. 68, a. 4) distin- *n'287 guens donum intellectus a dono sapientiæ et scientiæ dicit pertinere ad donum intellectus apprehensionem veritatis, quæ pertinet ad * inventionem in parte spe- *n·289 •culativa; donum vero consilii perficere partem practicam quoad istam apprehensionem veritatis. Quan­ tum vero ad judicium de veritate dicit D. Thomas per­ fici per donum sapientiæ partem speculativam, per donum vero scientiæ partem practicam. * * *273 * 274 273 274 IV. — Hæc doctrina patitur aliquas difficultates*. *n- 337 Nam in primis, non videntur sufficienter distingui dona per hoc duplex munus, apprehendendi et judi­ candi, cum utrumque possit ab eodem habitu procedere. Nam munus apprehendendi ordinatur ad munus judi­ candi, siquidem judicamus de apprehensis; poterit ergo utrumque ab eodem* habitu fieri, sicut eodem habitu *nprincipiorum et apprehendimus veritatem et assentimur illi: assentiri autem judicare est. Et eodem habitu scientiæ vel sapientiæ judicamus de veritate conclu­ sionum, et apprehendimus illam. Non ergo suffi­ cienter distinguitur donum intellectus et sapientiæ per hoc quod illud ordinetur ad apprehendendum veri­ tates supernaturales, hoc ad judicandum. DE DONO INTELLECTUS 275 s I 83 Et * , præsertim quia in naturalibus non distin- *n- 340>442 guuntur aliqui habitus per ista duo munera, ita quod unus habitus solum deserviat ad apprehendendum, alius ad judicandum, sed eodem habitu quo judicamus, apprehendimus: ergo multo minus in supernaturalibus, siquidem dona cum sint superioris ordinis magis unite et eminenter habent in se ista officia quam habitus naturales, ut patet in tribus donis appetitivæ partis, fortitudine, pietate et timore, quæ uniunt * in se omnia appetitiva quæ pertinent ad diversas virtutes morales. η Θ 276 V. — Si autem * dicatur donum intellectus non n* 340 ad solam apprehensionem veritatis deservire, sed etiam ad formandum judicium de ipsa veritate, præterquam quod hoc est contra D. Thomam », incidit * in aliud in- *n’ conveniens quia tunc non distinguetur a dono scientiæ vel sapientiæ donum intellectus. 277 Si enim pertinet ad donum intellectus judicare de veritate supernaturali apprehensa; ergo debet secun­ dum aliquam causam vel ex aliquo effectu judicare, quia alias non erit judicium perfectum, neque cum sufficienti intelligentia si sine causa vel effectu judicat de aliqua veritate: sic enim non penetrat aliquid de illa, sed valde *superficialiter aut suspensive judicat. *n'343 178 Si autem feriori aut ex sapientia vel præbent ista suas causas. judicat ex aliqua causa suprema vel in­ aliquo effectu, nihil est in quo differat a scientia, quia nullam aliam functionem dona quam judicare de veritatibus per Vel si ex effectibus aliquid judicatur, non 1 Cf. lam-IIæ, q. 68, a. 4. 84 DE DONIS SPIRITUS SANCTI est cur hoc judicium excludatur a scientia, quia etiam ad scientiam pertinet ex effectibus judicare, scilicet ad scientiam quia. © 279 VI. — Quod si * dicatur ad donum intellectus so347 sq lum pertinere judicium de principiis non de conclu­ sionibus seu veritatibus deductis per causas (correspondet enim habitui principiorum, qui etiam vocatur *«· 295 * intellectus, et hic habitus judicat et discernit veritates, sed non cognitas et illatas ex causis, sed ex terminis notas). 280 Contra * , est quia hoc modo donum intellectus ♦n·347 non differt a fide. Nam istæ veritates quæ sunt tam­ quam principia non attinguntur a nobis in hac vita clare sed obscure, et ita assensus earum et judicium 347 debet esse per *fidem ; ergo si donum intellectus judi- *n' cat et assentit illis obscure, utique per modum fidei et credendo assentit. Si ergo donum intellectus judicat et assentit veritatibus supernaturalibus quæ se habent tamquam principia, utique vel videndo illa clare, et sic fit per lumen gloriæ in patria, vel obscure et per modum fidei, et sic est ipsamet fides: nam opinative et incerte non potest fieri per habitum supernaturalem, nec per­ tinet ad donum Spiritus Sancti opinionem incertam præbere. © 281 VII. — Quod si * dicatur donum intellectus non *«· 349 attingere ipsas veritates fidei, sed earum credibilitatem vel convenientiam credibilium, aut eorum apprehen­ sionem quantum ad sensum et intelligentiam termi­ norum. DE DONO INTELLECTUS 282 283 '5· 284 85 VIII. — Contra * , est quia totum hoc est præambulum ad fidem, siquidem prius *cognoscimus credibilitatem fidei etiam evidenter, et similiter cognoscimus convenientiam credibilium, siquidem movetur pia affec­ *tio ad credendum ex apprehensione convenientiæ cre­ dibilium ut velit credere. Similiter cognoscimus sensum Scripturæ vel Symboli ad credendum articulos, alias non possemus credere si sensum non intelligeremus credendorum. Ad hæc autem non requiritur donum Spiritus Sancti, quia hoc donum non antecedit fidem, siquidem non est nisi in habentibus charitatem illamque supponit; ergo ad istas functiones non * requiritur per se loquendo donum Spiritus Sancti, sed de se antecedunt fidem, post fidem autem habitam etiam sine dono Spiritus Sancti fieri possunt, quia ex eisdem motivis fiunt sive ante fidem, sive post, sive in habentibus gratiam, sive in peccatoribus. Unde si solum dantur dona in haben­ tibus gratiam, utique ad ista ministeria non requiruntur quæ etiam in non habentibus gratiam inveniuntur. Nec motiva formalia quæ antecedunt fidem ad judi­ candum de credibilitate aut convenientia rerum fidei sunt semper supernaturalia, nec requirunt donum spe­ ciale Spiritus Sancti, sed communiter dantur in omnibus ad fidem accedentibus1. Constat enim multa ex his motivis discursu naturali cognosci ante susceptam fidem, et nullum posse prudenter credere2 sine suffi­ cienti motivo credibilitatis; ergo ad hoc non datur speciale donum, sed communiter omnibus credentibus 1 Cf. Heb. 11, 6. ’ Cf. Eccli. 19, 4. — Joan, a Sto Thoma, Curs. Theol., In Ilam-IIæ, De Fide, disp. 2, a. 3, n. 4-5. ♦n. 333, 353 sq. *n. 1219 *Π· 348 ♦η. 353 sq. 86 DE DONIS SPIRITUS SANCTI (nec solum in habentibus gratiam, sed etiam in pecca­ toribus) dari, cum tamen hæc dona Spiritus Sancti non nisi in justificatis et existentibus in gratia inve­ niantur, ut docet S. Thomas1. * * * 285 IX.— DICENDUM NIHILOMINUS EST do­ num intellectus sine * judicio aliquo discretivof veritatis non inveniri, licet etiam quasi antecedenter et dispositive rectam terminorum appre­ hensionem formet in intellectu. #n· 296 +n. 319, 338, ' 350 ★ ★ 286 Hoc sumitur clare ex D. Thoma (la-IIæ, ,q. 68, a. 4; Ila-IIæ, q. 8, a. 6), et aliis locis2. Θ 287 Nam in ista quæstione (la-IIæ, q. 68, a. 4) *dicit *n'272 D. Thomas quod “Ratio est speculativa et practica; et in utraque consideratur apprehensio veritatis, quæ pertinet ad inventionem * et ad judicium de veri- *n’289 tate. Ad apprehensionem igitur veritatis perficitur speculativa ratio per intellectum, practica vero per consilium. Ad recte autem judicandum speculativa quidem per sapientiam, practica * vero per scientiam *n-288 perficitur”. 288 Ita D. Thomas qui, licet in assignando dono in­ tellectus et sapientiæ solam partem speculativam et 1 Cf. Ilam-IIæ, q. 8, a. 5. ’ Cf. In III Sent., dist. 34, q. 1, a. 2; dist. 35, q. 2, a. 2, qla 3. DE DONO INTELLECTUS 87 scientiæ solam partem practicam mutaverit * sententiam *”·1058 (Ila-IIæ, q. 8, a. 6; q. 9, a. 3; q. 45, a. 3), ubi docet dona ista perficere utramque partem tam speculativam * *n- 733 quam practicam, sicut et ipsa fides quæ non solum cre­ dit sed etiam per dilectionem operatur1 et sic practica est, tamen quantum ad hoc quod est donum intellectus apprehendere, penetrare et cognoscere veritatem sem­ per D. Thomas idem docuit, nec mutavit sententiam. 289 Veritas autem non apprehenditur, nec penetratur, nec cognoscitur seu discernitur nisi aliquo judicio ; * *n·337 nec enim dixit D. Thomas2 pertinere ad donum intellec­ tus apprehendere simplici modo ipsos terminos ex quibus propositiones veritatis formantur, quæ apprehensio ad primam intellectus operationem pertinet, sed dixit pertinere ad donum intellectus apprehensionem verit i* j » ,» .· . *n. 272, tatis, quæ ad inventionem * pertinet. 290 Veritas autem ejusque apprehensio in * judicio *n·298 consistit et enuntiatione apprehenditur et compositione et divisione, quæ est secunda operatio intellectus, ut docet S. Thomas (Ia, q. 16, a. 2). Et inventio non est circa simplicem terminorum apprehensionum, sed circa veritatem aliquam et propositiones quas attingit in­ ventio. Aliqua enim addiscimus, aliqua invenimus et inventione attingimus, non ex aliis addiscendo. Quæ autem addiscuntur non sunt simplices termini eorumque apprehensiones, sed propositiones et veri­ tates, sive ex terminis notæ, sive ex discursu. ; 291 Ergo similiter quæ attinguntur per inventionem non surit solum simplices termini, sed veritates aliquæ *®· 293 * 1 Cf. Gal. 5, 6. ’ Cf. lam-IIæ, q. 68, a. 4. 88 DE DONIS SPIRITUS SANCTI inventæ et propositiones quibus tales veritates enun­ tiantur. o 292 X. — Ex his autem quæ (Ila-IIæ, q. 8, a. 6) tradit D. Thomas de dono intellectus, clare colligitur ad hoc donum * non solum pertinere simplicem apprehen- *n' sionem terminorum, sed etiam judicium penetrativum et discretivum veritatis. 293 Nam (Ila-IIæ, q. 8, a. 1 corp., et ad 1 et 2) com­ parat donum intellectus lumini primorum principiorum, quod utique etiam intellectus vocatur, et sic dicit (Ila-IIæ, q. 8, a. 1 ad 2) quod “discursus rationis sem­ per incipit ab intellectu et terminatur ad intellectum; ratiocinamur enim procedendo ex quibusdam intellectis, et tunc rationis discursus perficitur quando ad hoc pervenimus ut intelligamus id quod prius erat ignotum.” Constat autem quod totum hoc quod in isto processu ad intellectum pertinet non * sunt simplices termini, *”·291 sed propositiones seu veritates per se notæ a lumine principiorum, a quibus proceditur per discursum usque ad veritatem conclusionum.294 294 XI. — Addit1 autem Doctor sanctus quod “Ita se habet lumen superadditum ad ea quæ nobis supernaturaliter innotescunt sicut se habet lumen naturale ad ea 323 344 quæ primordialiter cognoscimus”. Comparatur* ergo *n’ ιιοό-3 ’ donum supernaturale intellectus lumini naturali prin­ cipiorum, et ita sicut per lumen principiorum non solum apprehendimus terminos sed etiam judicamus veritates per se notas, ita per donum intellectus judicamus veri­ tates supernaturales. 1 Ila-IIæ, q. 8, a. 1 ad 2. DE DONO INTELLECTUS 295 89 Similiter (Ila-IIæ, q. 8, a. 6 ad *2) docet quod “Donum intellectus est circa prima * principia cogni­ tionis gratuitæ”. Prima autem principia non sunt termini, sed propositiones seu veritates. 296 XII. — Denique explicans D. Thomas actum doni intellectus, illum ita declarat quod *sine aliquo judicio et propositione enuntiabili intelligi non potest. 297 Nam (Ila-IIæ, q. 8, a. 2) inquit quod donum intel­ lectus in hac vita non intelligit ipsam essentiam rei intellect», neque ipsam veritatem enuntiabilis intel­ lecti, bene tamen intelligit quod propter ea quæ exterius apparent non est recedendum a fide. Quod sane sine * comparatione et judicio intelligi non potest. * 298 299 Similiter (Ila-IIæ, q. 8, a. 4) docet quod “Spiritus Sanctus per donum intellectus illustrat mentem hominis ut cognoscat veritatem quamdam supernaturalem”. Veritas autem cognoscitur per aliquod * judicium seu compositionem. Et tandem (Ila-IIæ, q. 8, a. 8) explicans quis fruc­ tus correspondent dono intellectus dicit quod corres­ pondet illi fides, non sumendo fidem pro virtute seu * habitu, sed pro certitudine quadam fidei, quatenus homo penetrando et intelligendo res fidei firmatur et quietatur in adhærendo et credendo illis, ita ut non . fluctuet * Et ita dicit D. Thomas (Ila-IIæ, q. 8, a. 8 ad 2) quod “fides non potest universaliter præcedere intellectum; non enim posset homo assentire credendo aliquibus propositis nisi ea * aliqualiter intelligeret. Sed perfectio intellectus consequitur fidem quæ est virtus, ad quam quidem perfectionem intellectus sequitur quædam ♦n. 345. 427 ♦n. 279 *n. 285 *n. 330 ♦n. 304, 312, 337 *n. 290 ♦n. 198, 349 ♦n. 324 ♦n.1219 90 DE DONIS SPIRITUS SANCTI *fidei certitudo”. Et hanc ponit pro fructu consecuto ex dono intellectus, sed sic est quod fides assentitur per aliquod judicium et assensum veritatibus revelatis; ergo si per donum intellectus producitur fructus qui est firmatio et certitudo circa hoc judicium et assensum, utique id per judicium aliquod debet facere: aliter enim firmari et certificari circa judicium et assensum fidei non potest. ♦n. 333, 455, 471 ¥ ¥ 300 301 XIII. — Ratio autem * hujus est quia donum intellectus maxime disponit hominem ad intelligendum recte et * pure sine admixtione errorum, et sine immersio­ phantasmata et res materiales quæ maxime impe­ ne ad * diunt 1 intelligere nos ea quæ spiritualia sunt, quia non plene expedimus et discernimus ea quæ spiritualia sunt a corporalibus. Recta quippe intelligentia rerum tunc fit quando sine confusione et admixtione extraneorum et errorum proceditur, et discernitur unumquodque quid sit, vel * saltem quid non sit. ♦n. 285 *n. 303, 458 *n· 305, 307 sq., 388 ♦n. 331, 347, 352, 397 Quamdiu autem hoc non discernitur, non intelligitur, nec penetratur res aliqua, sed potius confunditur et * . obscuratur Et hoc est penetrare rem aliquam per *n- 62 sq' intellectum et apprehendere ejus veritatem, scilicet i quod discernatur et clarescat intellectui quid aliquid i sit, vel quid non sit, et non cum confusione et admix­ tione aliorum procedat; sicut oculus tunc acute videt et penetrat visibilia, cum non obscure, neque confuse, sed cum distinctione videt. 1 Cf. I Cor. 2,14. i . DE DONO INTELLECTUS 91 302 Et sic donum intellectus quasi * acuit et perficit *°· 339’ 334, mentem ad hoc ut sine confusione et admixtione erro­ rum procedat, et ad hoc illustratur a Spiritu Sancto. 303 Unde et illi correspondet inter beatitudines mun­ * ditia cordis, cum dicitur (Mai. 5, 8): Beati mundo corde: quoniam ipsi Deum videbunt. Hanc beatitu*dinem docet S. Thomas correspondere dono intellectus (Ila-IIæ, q. 8, a. 7), quia munditia cordis * non solum debet intelligi depuratio ab inordinatis affectibus, qualis fit per virtutes et * dona partis appetitivæ, sed etiam per * depurationem a phantasmatibus et erroribus, ut scilicet ea quæ de Deo proponuntur non acci­ piantur per modum corporalium phantasmatum, neque secundum hæreticas * . perversitates 304 *°- 456sq· 457 *° ‘ *”·300,3 - Ergo donum intellectus oportet quod discernat in mysteriis fidei veritatem fidei ab erroribus, et spiritualitatem divinorum a formis corporalibus, alioquin ruditer et cum hebetudine et offuscatione quadam seu °· * * 431 sq' confusione intelliget; donum autem intellectus cum illustret et purificet mentem tollit hanc ruditatem et hebetudinem seu offuscationem mentis. Sed hæc dis­ cretio et penetratio seu illustratio non fit sine compara2θ7 31 tione et collatione veritatis fidei ad errores quos *n’ * respuit, et inter spiritualem puritatem et abstractionem cum materialitate et fæce corporalium formarum quas removet; ergo donum intellectus sic acuens et disponens mentem ad penetrandum et limpide cognoscendum * judicativum esse debet, alias discernere non poterit *°· 285 nisi sciat judicare et comparare. ★ ★ 305 *n-455sq' XIV. — Dices: Non potest in hac vita removere 92 DE DONIS SPIRITUS SANCTI 300 quis intelligentiam a phantasmatibus * et corporalibus *n' formis, cum id sit proprium1 et connaturale animæ con­ junctae corpori ut intelligat cum alligatione et con­ versione ad sensus; quod vero depuretur quis a phan­ tasmatibus et formis sensibilibus, pro alia vita est, vel rarissime contingens in ista vita ex aliquo raptu spe­ cialissimo1 2, quod non convenit dono intellectus, quia hoc commune est omnibus justis. Ergo non bene exJ 300 * plicatur per hoc quod ejus actus sit discretio et judicium depurans a phantasmatibus. et erroribus, præ313 sertim quia cum fide compatitur * aliquis error t ma- fn-227 terialis (dummodo pertinacia absit, sine qua aliquis non sit haereticus) ; ergo et compatitur donum intellectus. 303 306 Patet consequentia, quia materialis error non est peccatum mortale; ergo potest stare cum gratia; ergo etiam cum dono intellectus, quia hoc in omnibus haben­ tibus gratiam invenitur, ut docet S. Thomas (IlaIlæ, q. 8, a. 4). 307 XV. — * Respondetur quod intelligentia potest *n-305sq’ removere phantasmata3 dupliciter . * °*· 458 308 Uno *modo , per eorum carentiam et privationem, *a-311 ita quod in modo intelligendi non dependeat quis a phantasmatibus. 309 Alio *modo , per comparationem objecti intellecti *n· 312 ad ipsa, et cognoscendo objectum illud non esse sicut phantasmata, sed ab illis abstrahere ad eum modum quo res spirituales et Deum ipsum cognoscimus in hac 1 Cf. lam, q. 84, a. 7. 2 Cf. Ilam-IIæ, q. 175 passim. * Cf. Joan, a Sto Thoma, Curs. Theol., In Illam, q. 11, disp. 14, a. 1. DE DONO INTELLECTUS 93 vita, scilicet per viam negationis1 et remotionis *, quia 571’ licet spiritualia cognoscamus per connotationem ad ’721’ sensibilia et ad phantasmata, tamen hæc ipsa sensibilia removemus a Deo, et affirmamus non * ita esse sen- *η· 352, tiendum de Deo sicut illa corporalia phantasmata repræsentant. 310 Et sic dicit D. Thomas (Ila-IIæ, q. 180, a. 5 ad 2) quod “Intellectualis cognitio non sistit in ipsis phantas­ matibus, sed in eis contemplatur puritatem intelligibilis veritatis”. 311 Depuratio ergo a phantasmatibus per totalem * carentiam et evacuationem eorum non2 datur in hac *n’308 vita mortali, in qua intelligit anima dependenter a sensibilibus. 312 Depuratio autem a * phantasmatibus per viam n* 309>388 remotionis comparativæ et per viam negationis, qua discernitur et cognoscitur sic aliquid intelligi ad modum rerum sensibilium, quod tamen non est sicut ipsa sen­ sibilia, sed opposito modo, talis inquam depuratio possibilis est in hac vita, sed tamen ista depuratio non fit nisi per discretionem et comparationem unius ad 2g5 297 alterum et judicium . * ’ 304’ 313 XVI. — Quod vero * dicitur compati posse fidem *”· et donum intellectus cum aliquo materiali errore, fatemur, quia compati possunt cum aliqua ignorantia seu nescientia in his quæ homo non tenetur scire in rebus fidei. 1 Cf. Contra Gent., Lib. I, cap. 14; Lib. Ill, cap. 39; lam, q. 88, a. 3. 1 Cf. lam, q. 89, passim. 305 I 94 DE DONIS SPIRITUS SANCTI ί * 314 315 Unde ex hoc solum sequitur quod donum intellec­ tus non semper est perfectum et consummatum , * ita *“· |||’ 476> quod purget ab omnibus erroribus etiam materialiter accidentibus, nam et in angelis contingit quod ab aliqui­ bus nescientiis purgentur1 a superioribus. Non tamen probatur quod donum intellectus non purget ab erroribus formalibus, id est, cum ipsa advertentia et adhæsione ad errorem, et ab his quæ salutem impedire possunt magis vel minus secundum quod clarius vel limpidius possumus aliqua intelligere aut minus clare. | | Θ 316 317 XVII.—Quod si * petas quodnam judicium est *“·317 sqillud quod præbeat donum intellectus distinctum* a *n· 618> judicio sapientiæ et scientiæ, quæ etiam sunt dona, vel etiam a judicio fidei. ! XVIII. — * Respondetur in rebus judicandis dupliciter nos posse procedere. · H°° i 318 Uno modo, judicio * resolutivo seu analytico, *n· 338’426 quando de rebus judicamus per suas causas vel suos effectus, resolvendo in illos et ratiocinando. 319 Alio modo, judicio simplici aut * , discretivo quo *n’ 642’ 338’ judicamus hoc non esse illud vel non esse sicut illud, sed diverso modo se habere ad illud: quod potest fieri vel 34θ per quamdam comparationem * aut reflexionem, sicut facit intellectus; vel simplici quodam modo, sicut facit 342 *, sensus quia etiam discernit colores aut sonos, etc. 1 Cf. lam, q. 106, a. 2 ad 1; Illam, q. 27, a. 3 ad 3.—Job 4,18. DE DONO INTELLECTUS 95 Donum ergo sapientiae et scientiæ * habent judi­ cium de rebus spiritualibus aut supematuralibus modo resolutivo seu analytico: sapientia per suas causas supremas, videlicet per intimam unionem ad Deum; scientia vero per causas inferiores vel effectus, qua­ * tenus considerat creaturas. *n. 341, 620, 654, 702 321 Fides autem judicat et * assentitur neque per cau­ sas, neque per effectus, sed ex nudo testimonio dicentis et revelantis, quatenus ex alterius dicto et non ex in­ teriori penetratione causarum vel effectuum movetur ad assensum. »n. 143, 348, 386,430,555, 598, 607 322 XIX. — At vero donum intellectus * non judicat resolvendo, neque ex causis et per causas discurrendo circa veritates supematurales, sed ex quodam interiori instinctu et pulsatione Spiritus Sancti et *affectu ad res supernaturales * discernit spiritualia a corporalibus, saltem per viam * , remotionis et segregat credenda a non credendis seu ab erroribus a quibus * non ducitur. *n. 618, 653, 741 320 323 324 Et ad hoc judicium formandum non requiritur evidentia discursus, quia non procedit per causas vel effectus, neque resolutio conclusionum in sua principia, quia donum intellectus sicut et habitus principiorum versatur circa principia. Sed formatur hoc judicium * ex meliori et * acutiori penetratione terminorum ex quibus illæ veritates componuntur, et convenientia eorum inter se et disconvenientia oppositorum errorum. Et sicut in naturalibus sunt aliqua principia quæ omnibus communiter sunt nota, et vocantur dignitates ‘, 1 Cf. Joan, a Sto Thoma, Curs. Theol., In lam-IIæ, q. 57, disp. 16, a. 2, n. 9.—D. Thomas, In I Post., lect. 5, n. 6-7. ♦n. 727,1100 #n. 128,584 342, 388 ♦n. 309, 334, 349,564 ♦n· 315 ♦n. 294,344 ♦n· 302 96 DE DONIS SPIRITUS SANCTI sicut quodlibet est vel non est, alia solis * sapientibus, *n·346 quia non facile eorum termini ab omnibus penetrantur, sed solum ab acutioribus, ut quod spirituales substantiæ non sunt in loco, quod solus Deus est colendus et non sunt plures dii, et alia similia, eo quod perceptio et penetratio istorum terminorum dependet ex aliqua comparatione et collatione cum suis oppositis, ut rerum spiritualium cum corporalibus, etc. (et tamen judi­ cium de his principiis non fit per illationem et discursum, sed ex penetratione terminorum facta cum aliqua collatione et comparatione), — ita donum intellectus * acuit et elevat mentem ex impulsu et illustratione *n·302 Spiritus Sancti ad capiendos et penetrandos terminos quibus res supernaturales fidei proponuntur, et ex tali penetratione judicat illas veritates esse credendas et in 2g9 eis quiescendum . * *n' 325 XX.— Instabis: Vel illa * penetratio terminorum *n·323 fit cum evidentia et claritate, vel cum obscuritate et inevidentia. 326 Si cum claritate et evidentia, ergo datur in nobis evidentia rerum spiritualium et fidei, quam tamen non experimur, *nec ipsa compati posset cum fide, quæ est de non visis. 327 Si cum obscuritate, ergo debet inniti testimonio dicentis, nec enim aliud formale motivum habere potest; ergo substantialiter est actus fidei, et sic non distin­ guetur donum intellectus in suo formali motivo (atque adeo in sua specifica ratione) a fide. 328 XXI. — * Respondetur ex D. Thoma (Ila-IIæ, *n'325 q. 8, a. 2) quod penetratio et intelligentia veritatis gg5 potest esse vel perfecte, vel imperfecte. * ί DE DONO INTELLECTUS 329 Per/ecie intelligitur aliquid quando ipsa essentia rei intelligitur quid sit aut quomodo sit. ? 330 Imperfecte intelligitur aliquid quando non cognoscitur quid sit aut quomodo sit, sed tamen cognoscitur quod veritati non contrariatur secundum ea quæ 297 exterius apparent , * quatenus homo intelligit quod *° propter ea quæ exterius apparent non est recedendum ab his quæ sunt fidei. 331 Et hæc est evidentia extrinseca * et quasi negativa, quæ non opponitur * ipsi fidei; nec enim opponitur fidei quod aliquis evidentiam habeat de hoc quod a fide non est recedendum propter quamcumque extrinsecam rationem, eo quod nihil contrarium fidei verum est; et similiter de ipsis rebus traditis, potest evidenter experiri in interno affectu * quid nonf sint, licet non possit videre quid sint. L i 97 *n· 3501 n*. 326,352 # 397 p. 300 t 332 Hanc ergo evidentiam certitudinis fidei et credibilitatis ejus, et discretionem rerum creditarum ab errori­ bus et a sensibilibus (quod est habere extrinsecam et ne­ gativam evidentiam) potest facere interius illustratio Spiritus Sancti per donum intellectus * sine hoc quod *n·352 * opponatur obscuritati fidei, quæ solum circa res ipsas *n· 326 creditas in se obscura et inevidens est, non circa credibilitatem vel certitudinem suam. Γ333 Et licet in hac vita non experiamur evidentiam positivam circa ipsas res fidei in quibus semper oculus *n' 475’ * * caligat 1, tamen circa ipsum sensum Scripturæ, *π· 61,437 circa credibilitatem testimoniorum Dei, circa ipsam certitudinem fidei et discretionem ejus ab erroribus 1 Cf. Is. 32, 3. 98 DE DONIS SPIRITUS SANCTI nonnunquam talem quietationem * sentimus, quod sine aliqua evidentia haberi non. potest. Nec * tamen semper fit ista quietatio et evidentia per rationes et discursus, sed etiam per aliquam interiorem pulsa* tionem et illustrationem1 de illa certitudine t, quam etiam simplices et idiotæ homines sentiunt * aliquando et qui nihil de studio theologiæ attigerunt. *n·349 «·^ 8(1·’ * 385 fn- 299,455 *°· 362,418 334 XXII. ■— Ex his deducitur donum intellectus maxime deservire contemplationi internæ, quia per *n-62sq· * ipsum acuitur * et subtilizatur mens a Spiritu ut intelli- *n- 302> 392 gat et in tenebris non ambulet sed in luce, etiam dum in caligine divinitatis ambulat, id est, per viam remotionis * *”· 349’ ’ et umbram negationis. Sic enim intrat in potentias Domini2, et ingreditur speculando3 gloriam Domini, transformatur de virtute in virtutem quasi a Domini Spiritu. 335 Hujus autem signum maximum est si, aperiente se luce Spiritus intus in mente et elevato ac sublimato intellectu, sentit anima exaltari ac sublimari sibi Deum supra omnem creaturam. Sic enim dicit Psalmista (Ps. 63, 7-8) : Accedet homo ad cor altum: et exaltabitur Deus. 336 Propriissime enim donum intellectus reddit cor ,* altum quia elevat illud ut altet sentiat et cognoscat de divinis penetrans et intelligens quod ea quæ divina sunt excedunt omne cui comparari possunt4. Et ex 1 1 ’ 4 Cf. Ham-IIæ, q. 2, a. 9 ad 3. Cf. Ps. 70,15. Cf. II Cor. 3,18. Cf. De Pot., q. 7, a. 5 ad 14; De Ver., q. 2, a. 1 ad 9; q. 8, a. 1 ad 8. #ii. 349 fn. 439 DE DONO INTELLECTUS 99 tali altitudine cordis exaltatur non ipsum cor, sicut fit per scientiam acquisitam (quia scientia inflat1, et inflatum cor ruinæ est proximum quia ante ruinam exaltatur cor), sed per donum intellectus elevatur ut exaltetur et magnificetur * Deus, quia apprehenditur ut *n·359 magnus et anima ipsa nostra magnificat Deum, non se. * * * XXIII.—Ad rationes * dubitandi a principio, respondetur quod attinet ad auctoritatem D. Thomæ (la-IIæ, q. 68, a. 4) jam ostendimus * potius ex illa deduci quod hoc donum est judicativum et non simplici modo apprehensivum, quia dicit ordinari tale donum ad apprehensionem veritatis (quod utique sine * judicio vel enuntiatione non fit) quæ per aliquam comparationem * apprehenditur. 338 339 Sapientia autem ad judicandum ordinatur, scilicet judicio resolutivo * et per causas supremas, quod judi­ cium non pertinet ad donum intellectus ad quod solum pertinet judicium discretivum , * quo ipsa veritas capitur et penetratur discernendo eam ab erroribus et spiri­ tualia a sensibilibus, et in hoc est penetratio veritatis, quatenus intratur ad interiora ejus discernendo eam ab his quibus obscuratur aut impeditur ejus cognitio, eo modo quo explicatum * est. Et hoc etiam fit per aliquod judicium discretivum, non tamen resolutivum in suas causas, sicut * facit sa­ pientia et scientia, et hoc judicium resolutivum est quod D. * Thomas denegat2 dono intellectus. 1 Cf. I Cor. 8, i. s Cf. lam-IIæ, q. 68, a. 4. ♦n-273sq· *n‘ sq’ *n·285 *n·297’304 ♦n. 318, 549 *0. 285, 319, 505 ♦n. 300-312, 322-336 100 340 DE DONIS SPIRITUS SANCTI XXIV. — Ad replicanti autem, et instantiam 274 275 qua dicitur quod ad eum *dem habitum etiam in natu- *n' 442 ralibus pertinet apprehendere rem aliquam et judi276 care, bene *ibi respondetur concedendo, sed diximus *n’ etiam ad donum intellectus pertinere judicium, et *non *”·289-292 puram et solam apprehensionem terminorum. © 341 Et cum * instatur quod hoc modo non distin- n. * 276 guitur a dono sapientiæ et scientiæ (ad quæ pertinet judicare, sicut ad donum intellectus apprehendere veritatem, ut dicit1 S. Thomas), jam *responsum est *n.3i8sq. quod ad donum sapientiæ et scientiæ pertinet judicare, non quocumque judicio, sed resolutivo * et analytico, *n. 320 quod est per causas. 342 Et hoc * denegat D. Thomas2 dono intellectus, «n·339 ad quod non pertinet judicare de rebus spiritualibus per causas, sed tantum penetrare veritates discernendo * *n' 322, 349’ illas a falsitatibus seu erroribus, et dirigendo modum intelligendi spiritualia, ut non ad modum corporalium de eis judicemus, sine hoc quod causas et rationes istorum reddat, sed solum comparationem et discre­ tionem unius ab alio faciat. Hoc enim est appre­ hendere veritatem ut discretam a falsitate, sicut visus * *”■319 discernit inter colores, nec tamen per causas de eis judicat. 343 XXV. — Et cum * dicitur quod si solum judicat n· * 277 donum intellectus de veritatibus supernaturalibus ap­ prehensis, non per aliquas causas vel effectus, valde imperfecte et * superficialiter judicat, respondetur quod *n· 277 1 Cf. lam-IIæ, q. 68, a. 4. » Cf. lam-IIæ, q. 68, a. 4. DE DONO INTELLECTUS 101 si pertineret ad donum intellectus judicare de veritatibus modo resolutivo * et judicio analytico, valde imperfecte judicaret si per causas vel effectus non judi­ caret. 344 Cæterum non pertinet hoc ad donum intellectus, sicut neque ad habitum * principiorum (qui etiam in- *n-294,323 tellectus vocatur) spectat veritates attingere resol­ vendo in causas et principia, cum non procedat ex aliis principiis, sed solum spectat ex penetratione terminorum judicare de illis veritatibus. 345 Sic etiam ad donum intellectus spectat ex pene­ tratione terminorum judicare et cognoscere veritates supernaturales, quæ se habent ut * principia in rebus #11.295,347 fidei, nam ut docet S. Thomas (Ila-IIæ, q. 8, a. 6 ad 2) : “Donum intellectus est circa prima principia cognitionis gratuitæ”; sed quia isti termini non sunt de se evidentes et omnibus noti, oportet uti speciali dono intellectus ad penetrandum et intelligendum illos, discernendo eorum intelligentiam a falsitatibus et erroribus et spiritualia a sensibilibus, non quidem per intrinsecam et positivam evidentiam cognoscendo quid sint, sed per extrinsecam * *n. 331-350 et quasi negativam cognoscendo quid non sint, ut ex D. Thoma1 explicavimus *. *n· æg gq. 346 Et ex his terminis sic penetratis et per quamdam comparationem et discretionem cognitis, formatur ♦n-319 * judicium de ipsa veritate non per causas, sed per pene­ trationem terminorum et discretionem * veritatis ab *n.350 errore: sicut etiam multa principia, quæ non omnibus sed solum sapientibus sunt per se nota, supponunt ter­ minos illos cognitos et penetratos non sola simplicii i CL Ilam-IIæ, q. 8, a. 2. 102 DE DONIS SPIRITUS SANCTI inspectione, sed judicio et comparatione sapienter facta et acuto ingenio penetrata, ideo enim solis * sapientibus dicuntur per se nota. 324 Θ 347 XXVI. — Et cum * instatur quod hoc judicium *»· 27θ~280 pertinet ad fidem quæ assentitur ipsis principiis, imo et de iisdem veritatibus divinis judicat donum sa­ , pientiæ * siquidem judicat de divinis (ea autem quæ ad *n·351 Deum pertinent se habent * sicut principia). *»· 345 348 XXVII. — Respondetur quod judicium fidei est 2 per * modum adhæsionis et credulitatis ad res ipsas seu *n' 38632 ' veritates supernaturales. Credere enim est cum as­ sensione cogitare, ut ex Augustino1 communiter docent theologi2, ita quod ex parte inevidentiæ et obscuritatis habet motum et fluctuationem , * et hoc significat ly “cogitare”, quod motum quasi dubitantis (non in certi­ tudine, sed in claritate) aut fluctuantis designat seu nondum perfecte satiati intellectus, qui solum per visionem rei quietatur; ex parte autem certitudinis seu assensus habet firmitatem, non quidem ortam ex visione objecti, sed ex testificatione Dei extrinseca per volun2g2 tatem et piam affectionem * acceptata3. 349 At vero judicium doni intellectus *non est judicium *”·281 sq’ credulitatis, sed intelligentiæ, qua succurrit fidei pro ea parte qua patitur fluctuationem * et motum, sic ** 343 8'221' enim donum intellectus penetrat terminos ipsos ex x * *31 Q *399 quibus veritates fidei constant, et discernit * inter *n'342’ 1 De Prxdest. Sanci., cap. 2, PL 44,963. * Cf. De Ver., q. 14, a. 1. 1 Cf. Joan, a Sto Thoma, Curs. Theol., In Ilam-IIæ, De Fide, disp. 3, a. 1, n. 3-4,7. DE DONO INTELLECTUS 103 j ij veritates et errores, inter spiritualia seu elevationem „ „ eorum et corporalia seu sensibilia, ut mtelligat non * sic se habere spiritualia sicut per phantasmata nos cognoscimus, ideoque multo altius * de eis esse sentien336 dum quam nos videamus et cognoscamus, sicque per „„„ viam remotionis * format intelligentiam de eis rebus 334 talem quod non patitur fluctuationes * illas in fide; *n·221 ideoque donum intellectus parit certitudinem quamdam seu quietationem * in mysteriis fidei, ratione cujus fides *n’333 inter fructus Spiritus Sancti correspondet * dono in- *n- 299>471 tellectus tamquam effectus seu fructus ejus, ut docet S. Thomas (Ila-IIæ, q. 8, a. 8), non quod ipsa virtus seu habitus fidei sit fructus istius doni, sed certitudo quædam mentis seu quietatio in fide. « 350 Et ideo ad donum intellectus pertinet non judicium credendi, sed judicium discernendi * spiritualia a cor- n*· 285 poralibus, supernaturalia a naturalibus, veritates * ab *n·346 erroribus, quod potest facere evidenter, saltem eviden­ tia quadam extrinseca et negativa, ut explicavimus *. *η· 345, 351 Quomodo autem donum * sapientiæ judicare possit ·η·347 de eisdem veritatibus quas fides credit, * infra dicemus. *n. 685 sq. Nec enim repugnat1 de ipsismet principiis seu de veritatibus principiorum judicare sapientiam defendendo ipsas, sicut et de veritatibus fidei agere theologiam et donum sapientiæ. 352 XXVIII. — Neque ista* evidentia talium verita- *n·^’345’ tum tollit fidem, quia (ut diximus*) donum intellectus 328 sq. in hac vita non perfecte intelligit, nec evidentiam habet illarum veritatum intrinsece et positive cognoscendo 1 Cf. Joan, a Sto Thoma, Curs. Theol., In lam-IIae, De Virtutibus, disp. 16, a. 3, n. 1-8; disp. 17, a. 3, n. 30—33. , ’ , ■ J j j j i j 104 DE DONIS SPIRITUS SANCTI quid sint, sed quasi negative et extrinsece, et potius * cognoscendo quid non * sint, ut S. Thomas dicit (HaIlæ, q. 8, a. 7), quatenus cognoscit quod ea quæ de Deo proponuntur non * sunt accipienda ad modum sensibilium, neque secundum hæreticas perversitates , * et de hoc potest haberi evidentia quæ non * opponitur fidei, quæ solum habet inevidentiam et obscuritatem circa ipsa objecta in se, non circa ista extrinseca et per modum negationis. *n·429 *n· 30°-1220 °* ’ |^’349, *n· 303 *n·331 353 XXIX. — Ad id quod ultimo * dicitur quod ista *n- 282 sq' evidentia extrinseca et quæ est de credibilitate objecti vel de aliquo alio extrinseco pojtest haberi sine dono intellectus, ut in peccatore fideli, vel etiam in eo qui convertitur ad fidem et per rationes et discursum habet evidentiam de credibilitate objectorum ejus, etiam per aliquem instinctum1 Spiritus Sancti, et sic donum in­ tellectus antecedet ipsam fidem, cum tamen solum sit in habentibus gratiam, ut docet S. Thomas (Ila-IIæ, q. 8, a. 5). 354 XXX. — Respondetur quod evidentia de credibi­ litate rerum fidei, et evidentia illa negativa de eo quod res divinæ non * sunt accipiendæ juxta modum rerum sensibilium aut errorum hæreticalium, potest haberi . * dupliciter 355 Uno modo, per studium et industriam propriam. 356 Alio modo, per instinctum internum et illustra­ tionem Spiritus Sancti. 1 Cf. Ilam-IIæ, q. 2, a. 9 ad 3. 309 349 352’ 197 DE DONO INTELLECTUS 105 357 Et hæc adhuc dupliciter fieri potest, ut notat S. Thomas (Ila-IIæ, q. 8, a. 5 ad 2). 358 Uno modo, communiter et imperfecte, sicut etiam in peccatoribus * inveniri potest, ut in Caipha1 qui habuit instinctum internum ad prophetandum, et in Balaam12 qui prophetice illustratus est, cum esset iniquus. 643’ 650’ 359 Alio modo, specialiter prout fit in *solis justis per ♦»·471 rectam et * debitam æstimationem finis ultimi, quæ tunc habetur quando de Deo sic sentiunt quod se et 765’ omnia sua ei subjiciunt , * nec propter aliquid ab eo rece- *n' 637’sq. dendum esse determinant. Et solum hoc secundo modo illustratio illa Spiritus Sancti habet specialem rationem doni intellectus, ut docet3 sanctus Doctor, quia tunc solum habet perfectam rationem doni quando est cum recta et debita conformitate voluntatis. 360 XXXI. — Sic ergo evidentia de credibilitate et aliis extrinsecis, sive evidentia intrinseca et positiva ipsius quidditatis rei habita ex proprio studio et indus­ , tria * aut etiam ex illustratione et instinctu f Spiritus ^'356,358 Sancti prout communiter est in peccatoribus et justis, talis evidentia præcedit fidem et potest in peccatoribus manere. 361 Evidentia autem habita ex *speciali illustratione ♦°·232 Spiritus Sancti et propria *solis justis, quæ scilicet *n· 359 habetur cum recta et debita aestimatione finis ultimi, 1 Cf. Joan. 11, 51. 2 Cf. Num. 23, per totum; cf. Ilam-IIæ, q. 172, a. 6 ad 1.—Joan, a Sto Thoma, Curs. Theol., In lam-IIæ, q. 109, disp. 20, a. 1, n. 10 fin. • Ila-IIæ, q. 8, a. 5 ad 2. 106 DE DONIS SPIRITUS SANCTI talis est propria doni intellectus et subsequitur fidem seu charitatem. 362 * Nec dicitur specialis quasi sit extraordinaria aut *n-203 prophetica, aut cum majori et expressiori lumine, sed dicitur specialis quia datur cum speciali æstimatione de fine ultimo, qualis non invenitur in peccatoribus sed specialiter in justis, ideoque etiam apud simplices et idiotas *solet inveniri. 629 DONUM INTELLECTUS DISTINGUITUR TUM A FIDE, IN VIA, TUM A LUMINE GLORIÆ, IN PATRIA 363 XXXII. — Duplicem statum habet donum in­ tellectus, scilicet in via, et in patria. 364 Nam quod inveniatur in hac vita, constat ex multis locis quæ * supra adduximus, ut cum dicitur *n’98sq (Eccli. 15, 5): Et implevit eum Dominus spiritu sapien­ tiae et intellectus. David quoque pro hac vita postu­ labat donum intellectus, cum dicebat (Ps. 118, 73): Da mihi intellectum, et discam mandata tua; et rursus Dominus ad eum (Ps. 31, 8): Intellectum tibi dabo, et instruam te in via hac, qua gradieris. Ergo etiam pro hac via et dum sumus in fide datur a Deo donum in­ tellectus. 365 Similiter pro alia vita et cum lumine gloriæ et visione divina inveniri donum intellectus constat, quia in Christo Domino reperta sunt hæc dona, ut est de DE DONO INTELLECTUS 107 *fide (Is. 11, 2-3), et tamen in ipso non1 fuit fides, quia *n·104,492 ab instanti suæ conceptionis fuit beatus. Θ îi 366 XXXIII. — * Distinctionem ergo hanc doni intel- *η·399 lectus a fide hic et a lumine gloriæ in * patria non esset *n. 475 sqq. difficile probare, si constaret * perseverare in patria *n. 479 donum ipsum intellectus quod datur in via. 367 Posset enim aliquis imaginari quod *non est idem *n.407sq. habitus seu donum Spiritus Sancti hic et in patria, eo quod mutari debet essentialiter * et quidditative, hoc n*. 371,379 ipso quod mutari debet de obscuro in clarum et evidens. 368 Nam in via donum intellectus non potest esse evi­ dens circa ipsa mysteria fidei, saltem evidentia positiva et intrinseca de ipso objecto, ut diximus *. *n·333 369 In patria autem habet evidentiam de ipsis mys­ teriis perfecte et positive. Unde dicit D. Thomas (Ila-IIæ, q. 8, a. 7) quod visio Dei perfecta per quam videtur Dei essentia pertinet ad donum intellectus , consummatum * secundum quod erit in patria. *"'527 476' 370 Et hoc ideo quia in patria clarescit intellectus in omnibus, nec aliquid obscuritatis admittit propter illam summam felicitatem, et propter dotem animæ quæ vocatur visio * 2, ex qua ita dives et opulentus reddi- *n· 520 tur intellectus quod nihil potest attingere nisi videndo. 1 Cf. Illam, q. 7, a. 3. 1 Cf. Supplem., q. 95, a. 5. — Joan, a Sto Thoma, Cuts. Theol., In lamIlæ, q. 5, disp. 2, a. 8, n. 5-20. 108 DE DONIS SPIRITUS SANCTI Nihil enim obscurum habet illa nox ut dicit1 B. Lau­ rentius: “Mea nox obscurum non habet, sed omnia in luce clarescunt’’. | i 371 Est autem impossibile quod idemnet habitus numero modo sit obscurus, modo clarus, et quod ista 367 mutatio sit solum accidentalis * et nonf substantialis et fn.' 405 intrinseca, quia evidens et inevidens pertinet ad ra­ tionem formalem motivam sub qua tenditur ad objec­ tum: evidentia quippe fit per intrinseca prædicata rei quæ manifestantur potentiæ, obscuritas autem per extrinsecum motivum quod ipsam intrinsecam quidditatem non attingit. | I I ii 372 Non ergo potest mutari idem habitus de obscuro in clarum et evidentem nisi destruatur; nec apparet quomodo accidentale sit habitui clare vel obscure cognoscere objectum, et quod hoc solum pertineat ad statum accidentalem et non ad formale motivum. h | ! i 373 XXXIV. — NIHILOMINUS DICENDUM EST eumdem esse habitum doni intellectus hic et in .* patria 475 ¥ ¥ 374 Quod * generaliter traditur a D. Thoma (Ia- *n· 1212^ Ilæ, q. 68, a. 6), dum docet dona ista Spiritus Sancti permanere in patria nullum eorum excipiendo, imo includendo donum intellectus (la-IIæ, q. 68, a. 6 ad 2). 1 Acta Sanctorum, Aug. X, T. XXXVI (Ed. Camandet, Parisiis, 1867), p. 519. DE DONO INTELLECTUS 109 375 Nec potest intelligi quod maneat donum intellec­ tus in patria non ejusdem speciei sed alterius, et sic solum sit idem genere proximo, non in specie atoma . * *n-U0isqq 376 Non inquam potest intelligi sic, quia expresse D. Thomas (la-IIæ, q. 68, a. 6 ad 2) dicit quod “Grego­ rius in singulis donis ponit aliquid quod transit cum statu præsenti, et aliquid quod permanet in futuro. Dicit enim quod ‘sapientia mentem de æternorum spe et certitudine reficit’; quorum duorum spes transit, sed certitudo remanet. Et de intellectu dicit quod ‘in eo quod audita penetrat, reficiendo cor, tenebras ejus illustrat’; quorum auditus transit, quia non docebit vir proximum suum, ut dicitur (Jer. 31, 34), sed illus­ tratio mentis manebit’’. 377 Ecce quomodo D. Thomas cum S. Gregorio1 lo­ quitur de permanentia ejusdem doni, quia si habitus iste qui est in hac vita corrumpitur et alterum donum alterius speciei producitur in patria, non potest verificari quod quantum ad aliquid transit et quantum ad aliquid permanet, sed tota illa species doni istius vitæ transiret, et alia de novo produceretur in patria. 378 Si autem destruitur totum hoc donum quod est in hac vita, non potest verificari quod quantum ad aliquid permanet, sicut nihil remanet de fide quando in alia vita producitur lumen gloriæ, quia tota quidditas et species habitus fidei solvitur. Et ita docet D. Thomas (la-IIæ, q. 67, a. 5) quod nihil fidei vel spei manet in patria. 379 Ergo quando * dicit hic de dono intellectus quod *n· 376 quantum ad aliquid transit et quantum ad aliquid 1 Cf. Moral., Lib. I, cap. 32, η. 44, PL 75, 547. 110 DE DONIS SPIRITUS SANCTI permanet, sentit sine dubio S. Thomas quod essentiali367 * ter et quidditative permanet, et solum transit seu *n' mutatur accidentaliter. 380 381 XXXV. — Et tandem hoc ipsum explicat S. Thomas (la-IIæ, q. 68, a. 6), dum inquit quod “De donis possumus loqui dupliciter. Uno modo, quan­ tum ad essentiam donorum, et sic perfectissime erunt in patria. . . Alio modo possunt considerari quantum ad materiam circa quam operantur, et sic in præsenti * habent operationem circa aliquam materiam circa quam non habebunt operationem in statu gloriæ. Et se­ cundum hoc non manebunt in patria, sicut supra1 de virtutibus cardinalibus dictum est’’. 407, 502 Sentit ergo D. Thomas quod dona ista solum mu­ tant materiale objectum, non formale, et sic in subs­ tantia et specie manent, quod exemplo virtutum car­ dinalium manifestatur, quas substantialiter manere certum est, ut supra ostendimus2. ★ ★ 382 XXXVI. — * Ratio autem D. Thomæ id convincit, *n"374 quæ generaliter loquitur de omni dono, specialiter 3g8 autem applicari * potest ad donum intellectus. *n‘ 383 * Generalis ratio ea est quia dona Spiritus Sancti *n’374 perficiunt mentem humanam ad sequendam motionem Spiritus Sancti; sed in patria præcipue movebitur et sequetur mens motionem Spiritus Sancti; ergo mane­ * bunt dona in patria. *n' 1 Cf. lam-IIæ, q. 67, a. 1. 1 Cf. Cuts. Theol., In lam-IIæ. q. 67, disp. 17, a. 4. DE DONO INTELLECTUS 111 £ 384 Quæ ratio optime convincit manere aliqua dona Spi­ ritus Sancti in patria, sed non probat quod maneant ea­ dem quæ in via, quia motio Spiritus Sancti potest esse multiplex, et in hac vita possumus sequi unam, in patria aliam, hic obscuram seu inevidentem, ibi evidentem et claram. Nondum ergo ex hac ratione probatur quod hoc idem donum intellectus quod est in via manet in patria. 385 XXXVII. — Et ideo, ut ratio * D. Thomæ con­ cludat de dono intellectus, addendum est ex doctrina ejusdem sancti Doctoris (Ila-IIæ, q. 8, a. 2) quod donum intellectus de sua formali ratione ordinatur * ad * intelligendum clare, vel imperfecte, vel perfecte, non ad credendum, sicut dicitur (Ps. 33, 9) : Gustate et videte, quia super gustum et experientiam * fundatur evidentia, scilicet evidentia mystica, affectiva et experimentalis. î *η· 374 ♦n· 328 sq., 389,1216 ♦n. 409 *n. 331,333, 392, 417 386 *n. 321, 348, Intelligere enim ut distinguitur a credere * semper 409, ‘ 430, 436 est cum aliqua evidentia, sive extrinseca, sive intrinseca, · sive positiva, sive negativa. 387 Quod autem in hac vita non perveniat ad perfec­ tam visionem, non est ex defectu propriæ rationis for­ malis, sed quia materia non est debite disposita ut videatur in se, quia ambulamus per fidem et non per speciem1. Sicut * oculus ex ratione formali potentiæ *n·389 visivæ solum petit evidentem et experimentalem cogni­ tionem objecti visibilis, per accidens tamen ex defectu applicationis objecti et luminis, ut quia objectum non est in debita distantia, contingit confuse et imperfecte videre. 1 II Cor. 5, 7. 5 112 388 DE DONIS SPIRITUS SANCTI Donum ergo intellectus, cum ex illustratione Spi­ ritus Sancti moveat mentem ad hoc ut recte penetret et intelligat ea quæ sibi proponuntur, de se et ex suo formali motivo evidentiam *exigit , et facit eam quam potest juxta propositam materiam, ita quod hic in via, dum ambulamus per fidem1 et res proponuntur ex auditu, solum facit evidentiam quasi * extrinsecam et negativam. Sicque dicit Gregorius2 quod donum in­ tellectus de auditis mentem illustrat, facit quippe clare videre quod illa sic audita vere sunt credibilia et discernenda ab erroribus et a modo corporeo et sen­ * sibili quo per * phantasmata nostra cognoscuntur; in patria autem facit evidentiam * , positivam quatenus continuatur cum lumine gloriæ et visione beata cui . subordinatur * 391, 393 ♦n. 331 *n. 322, 342 #n. 300, 312 #n. 436 *n. 1218 © 389 390 XXXVIII.—Nec repugnat eumdem habitum utramque habere evidentiam, et modo explicare unam, ■ modo aliam, quia motio Spiritus Sancti ita universalis est quod ad utramque se extendit, et hoc donum per­ ficit et quasi acuit * intellectum ad clare videndum eo modo quo videri potest, aliquando perfecte, aliquando : * imperfecte sicut eadem potentia visiva aliquando videt imperfecte et confuse, a longe, aliquando clare et distincte, prope, et tamen est eadem vis * et acuties videndi. XXXIX. — Melius explicatur utraque eviden­ tia in eodem habitu exemplo scientiæ * , subaltematæ quæ aliquando continuatur cum subalternante quando existit in eodem subjecto, aliquando non. ‘ II Cor. 5, 7. * Cf. Moral., Lib. I, cap. 32, η. 44, PL 75, 547. ♦n. 302, 334 *n. 328 sq., 385 sq. *n. 387 #n. 1216 sq. DE DONO INTELLECTUS 113 391 Et quando non1 continuatur cum subalternante, non habet evidentiam de principiis, sed fidem, et conse­ quenter non potest de conclusionibus evidentiam ha­ bere ex parte scientis, sed solum ex ipsa ratione scientiæ quæ de se illam * , postulat eamque de facto et exer­ cite habet quando sibi adjungitur scientia subalternans, quæ sibi principia præbet. 392 Sic similiter donum intellectus ex motione et illusΌΛΟ tratione Spiritus Sancti perficit et acuit * intellectum '414 ad perceptionem et penetrationem eorum quæ sibi proponuntur, et sic omnia illa conjungit et adjuvat 3Q6 in una * ratione formali, scilicet in modo penetrandi et *”' capiendi res superiores et ea quæ ordinantur ad ipsas, 173.179 nempe ex spiritu * et affectu f et quasi experimentali fn· 385,584 cognitione circa res illas: has enim non experimur nisi 359 454 per affectum et rectam ac debitam * æstimationem et ordinationem erga illas. 393 Et iste modus intelligendi et cognoscendi res spiri3gg tuales ex quodam experimentali affectu illarum tendit * de se ad evidentiam quasi experimentalem, et hæc est * unica et specifica ratio ejus formalis, scilicet intellec407 tum perficere et illustrare, ut ex quadam connaturalitate et experientia circa res spirituales intelligat et penetret et discernat ipsas: connaturalitas * autem non *n-128 habetur ad res istas nisi per affectum: Qui enim adhæret Deo, unus spiritus est, ut dicitur (I Cor. 6, 17). 394 Sed iste affectus sic connaturalizans et uniens nos Deo in patria regulatur et nascitur ex pleno lumine, quando indicat ipse Deus dilectæ suæ ubi pascit et 1 Cf. Joan, a Sto Thoma, Curs. Theol., In lam, q. 1, disp. 2, a. 5, n. 19. 114 DE DONIS SPIRITUS SANCTI cubat in meridie1, et tunc etiam ex illa connaturalitate * affectuosa nascitur plena et consummata evidentia °*· 179 circa penetrationem et intelligentiam mysteriorum * extra Verbum. *n' 508 395 XL. — In via autem nascitur et regulatur iste affectus ex lumine imperfecto et ænigmaticoa, et ha­ bente umbram fidei, juxta quod sponsa dicit (Cant. 2, 3): Sub umbra illius quem desideraveram, sedi: et fructus ejus dulcis gutturi meo, ubi ex sessione et requie in umbra, id est, in fide dilecti * et desiderati (hæc est *n· 530 fides quæ per dilectionem operatur3) oritur experimentalis quædam dulcedo fructus illius, quod pertinet ad hanc mysticam et affectuosam cognitionem. 396 Convenit ergo donum intellectus tam hic quam in patria in *hoc quod est illustrare intellectum in cognos- *n. 392 cendo spiritualia ex quadam connaturalitate affectuosa et experimental! illius dulcedinis. 397 Et quia experimentalis cognitio de se semper petit evidentiam, ideo donum intellectus ex sua formali et specifica ratione evidens *est . Sed hæc evidentia ex- n* 388 perimentalis hic in statu fidei fit imperfecta et sicut qui videt montem a, longe, juxta quod Paulus dicit (Heb. 11, 13): A longe aspicientes et salutantes eas, et ideo magis experimur quid non * sint illa gaudia et pro- *n·300 missiones et quomodo a corporalibus discernantur quam quid sint; in patria autem fit experimentalis evidentia de eo quod sunt et quid sunt ex pleno affectu circa illa ut præsentia. » Cf. Cani. 1, 6. 2 Cf. I Cor. 13,12. ’ Cf. Gal. 5, 6. °’ DE DONO INTELLECTUS 115 I 398 XLI. — Ex quibus colligitur efficacia rationis S. I> Thomæ1 etiam ut applicatæ * ad donum intellectus. *”·382 I i 399 Nam mens hominis movetur per dona Spiritus Sancti ad sequendum motionem ipsius; sed motio Spiritus Sancti ad cognoscendum et intelligendum ea quæ spiritualia sunt modo mystico, id est, ex affectu connaturalizante et uniente nos Deo et rebus spiritualibus, est motio tendens * ad experiendum intime istas *n' res divinas in proprio genere; ergo tendit ad evidentiam mysticam et experimentalem seu affectuosam, quæ tam hic quam in patria haberi potest, quia imperfectionem de se non dicit; ergo est unius et ejusdem speciei, distinguiturque tam a fide in via quam a lumine gloriæ in patria, quia separatur a fide quando est in patria, et separatur a lumine gloriæ quando est in via; ergo dis366 * tinguitur ab utroque. 400 XLII. — Quod vero talis motio sit ejusdem speciei, 399 probatur quia tendit * sub motivo ejusdem t speciei tam -p. 393 hic quam in patria, nempe sub motivo intelligendi res spirituales modo affectivo et experimentali, prout scilicet experimur in nobis quid sint aut quid non sint ex affectu quo eis unimur. I I I. * I ! I I I I I e ! i I , i t 401 Quæ experientia affectiva et interna non importat I distinctam rationem formalem et motivum quando est t via et in patria, sicut nec affectus ipse et charitas diversa I est quando est in via et in patria, licet ibi abundantisI simam experientiam et suavitatem suam exprimat I præ illa quam habet in via. I 402 Utrobique tamen ad experimentalem evidentiam I tendit juxta illud sæpius repetitum (Ps. 33, 9) : Gustate, I 1 Cf. lam-IIæ, q. 68, a. 6. 1 116 DE DONIS SPIRITUS SANCTI et videte quoniam suavis est Dominus, sed variatur hic et ibi materia * experiendi. 403 Cum enim hic non sit in plena luce, solum expe­ ritur et ponit affectum in rebus spiritualibus discer­ nendo quid non sint, quomodo discernenda sint spiri­ tualia a corporalibus et a phantasmatibus et ab erro­ ribus, sicut qui non potest videre, et palpando ac tan­ gendo discernit de illa re, et in hoc habet suam experimentalem cognitionem, aut qui videt a longe et non cognoscit quid unumquodque sit, tamen in confuso videt quod illi sunt homines et non arbores, illi sunt montes et non arbores, illi sunt montes et non planities, et tamen videt saltem illam confusionem. 404 In patria autem ponit affectum in rebus spirituali­ bus sicut in se sunt, et ita habet experientiam affec­ tivam de rebus in se, et torrente voluptatis1 potatur apud fontem vitæ. 405 XLIII. — Non est autem inconveniens quod idem lumen et idem motivum et virtus evidentiam habeat sub diversis statibus et modis juxta * diversas materias quibus applicatur, et in una comparative ad aliam videatur obscuritas, sicut lux candelæ aut lux lunæ comparatione ad solem videtur obscuritas, et tamen sub utraque luce fit evidentia, et est lux et visio ejusdem speciei, licet sub diverso modo et statu, et diversa perfectione vel imperfectione, eo quod materia et modus quo versatur in hac vita non compatitur plus evidentiæ quam illam negativam et * , extrinsecam in patria autem quidditativam et propriam. Et sic *non mutatur substantialis et specifica ratio et lux doni in1 Cf. Ps. 35,9. ♦n. 380, 503 380 ♦n. 331 *n· 371 DE DONO INTELLECTUS 117 tellectus cum transit ex hac via ad patriam, sed solum crescit illa lux, uti Lux Iunx sicut lux solis, ut dicitur (Zs. 30, 26), et splendor ejus ut lux erit, ut dicit Habacuc (Hab. 3, 4). if I I· I I 406 Utrobique tamen eadem specie lux est, scilicet lux I affectiva et experimentalis ex unione ad divina (ut i * distinguitur a luce de veritate, sive studio, sive infu- *n’ I sione habita), sive affectu et gustu spirituali qui est in­ i’ tellectus mysticus. ’ I 407 XLIV. — Et ad rationem dubitandi a princiI pio motam, dicitur verum esse quod idem habitus *n-367sq' * I non potest esse modo obscurus, modo evidens, ex sua I ratione formali, sed potest idem habitus, qui circa I unam materiam vel in uno statu habet imperfectam I evidentiam et experientiam, in alio statu vel circa L * aliam materiam habere evidentiam perfectam, licet *n-380 Γ una evidentia comparatione ad aliam videatur obscura, i sicut lux lunæ respectu lucis solis, vere tamen utraque I est evidentia et ejusdem rationis formalis specificae, quia I sub ratione unica * intelligendi tendit, id est, sub ratione *n·393 simplicis intelligent!® ortæ ex quadam experimental! et ί affectuosa connaturalitate et unione ad divina, quæ f solum est in his qui sunt in gratia *. 408 Et vocamus simplicem intelligentiam ad differen­ tiam intelligent!® quæ est ex causis et per *causas , ut *η·317 sq‘ sapientia, et scientia, et consilium. Unde dicit S. Thomas (In III Sent., dist. 35, q. 2, a. 2, qla 3) quod “Intellectus videtur nominare simplicem apprehen­ sionem; sed sapientia nominat quamdam plenitudinem certitudinis ad judicandum de apprehensis”. 1 Cf. Ilam-Hæ, q. 8, a. 4. 118 DE DONIS SPIRITUS SANCTI 409 Tota autem hæc ratio motiva et formalis eviden­ tiam dicit (licet non semper perfectam et consumma38θ tam), * non obscuritatem credendi, quia non pertinet *n’ ad donum intellectus assentiri ex testimonio dicentis, sed intelligere * ac discernere seu penetrare ex conna- *n’ turali quadam experientia spiritualium, hic experiendo saltem quid non sint, in patria videndo quid sint. 410 * Quomodo autem dicat S. Thomas1 donum intel- *n' lectus pertingere ad visionem essentiæ in patria, dice483 mus * infra quod intelligitur de attingentia antecedenti et regulativa, non formali et elicitiva. 479 QUOMODO DISTINGUITUR ACTUS DONI INTELLECTUS, ET QUÆNAM SUNT EJUS OBJECTA . * *n. 443sqq. 411 XLV. — Respondetur hæc omnia fere ex dictis constare. 412 De hoc tamen agit D. Thomas (Ila-IIæ, q. 45, a. 2), et supponenda est doctrina quam postea tradit (IlaIlæ, q. 45, a. 2), quod dupliciter * potest contingere *n-508sq· habere cognitionem et judicium ferre de aliqua re: uno modo, per inquisitionem seu studium, alio modo, per experientiam et quasi connaturalitatem ad rem aliquam, sicut de castitate aliter judicat philosophus ex disciplina ethica et disputatione de virtutibus, tem­ peratus aliter ex connaturalitate ad ipsam continentiam et castitatem. 1 Cf. Ilam-IIæ, q. 8, a. 7. DE DONO INTELLECTUS 119 413 Sic de spiritualibus et supernaturalibus possumus 8 51g * habere cognitionem et judicium, vel ex studio et dispu524’ tatione circa res illas (sive ex * præcisa illustratione η· * 424>524 veritatis), vel ex quadam connaturalitate et *affectu seu *n’584 experientia divinorum, sicut de Hierotheo dicit S. Dionysius {De Div. Nom., cap. 2, 9)1 quod erat “non solum discens, sed patiens divina”. Patitur autem quis divina, quando in affectu agitur12 et movetur a Spiritu Sancto supra id quod modus et regula humana possunt mensurare: quod enim operatur aliquis ex obedientia et subjectione ad motionem alterius, dicitur quasi pa­ tiens seu recipiens, quia obediens et subjectus. 414 XLVI. — Donum ergo intellectus non * acuit nec perficit mentem ad intelligendam veritatem quasi ex studio et disputatione et quasi * , metaphysice sed ex connaturalitate quadam et unione ad divina et mystice, quia hæc unio et connaturalitas ad spiritualia non fit in nobis entitative, sed affective et per affectum seu spira­ tionem voluntatis; et quod affectivum et spirativum est, vocatur * , mysticum ad differentiam cognitionis philosophicæ, et quæ studio et disputatione acquiritur, quia puræ et meræ speculationes parum movent3 volun­ tatem, nisi ad * : vanitatem scientia enim inflat4', sed illa cognitio quæ movet ad affectum rectificandum, et rursus ex *affectu recto majorem sumit experientiam divinorum, hoc pertinet ad donum intellectus. 415 XLVII. — Sumitur hoc ex D. Thoma (Ila-IIæ, q. 8, a. 5), ubi dicit quod “Nisi usque ad hoc moveatur a Spiritu Sancto intellectus humanus ut rectam * æsti1 PG 3, 648. ’ Cf. Rom. 8,14. * Cf. lam—Ilæ, q. 9, a. 1 ad 2. 4 I Cor. 8, 1. *n-392,444 *n’418,675 *n-578'179, *n·472 *n· 584 *η· 181,359, 454, 517 120 DE DONIS SPIRITUS SANCTI mationem de fide habeat, nondum consecutus est donum intellectus; quantumcumque ex illustratione Spiritus Sancti alia quædam præambula cognoscat”. Rectam autem æstimationem de fine non habet nisi ille qui circa finem non errat, sed ei firmiter inhæret tamquam optimo, quod est solum habentis gratiam gratum facientem: sicut * etiam in moralibus rectam æstima­ tionem de fine habet homo per habitum virtutis. Cui adjungo doctrinam supra * allatam (Ila-IIæ, q. 45, a. 2) de dono sapientiæ. 416 * Constat apud D. Thomam ista dona quæ ad intellectum pertinent ipsum perficere *mystice , et ratione alicujus experimentalis cognitionis et judicii de rebus divinis, quæ * experientia sine affectu et gustu quo nobis uniuntur et quasi connaturalizantur stare non potest. •n. 419 *n- 412 ♦n. 181 *n. 414 ♦n. 418 © 417 418 XLVIII. — Et ratio hujus est, quia de his donis * non possumus philosophari nisi prout nobis tradit Scriptura, quæ cognitionem istorum donorum in aliquo affectu et gustu interno * , fundat ut cum dicitur (Ps. 33,9) : Gustate, et videte, et iterum (Ps. 110,10) : Intellec­ tus bonus omnibus facientibus eum, et (Apoc. 2, 17) : Quod nemo scit, nisi qui accipit, et iterum (Is. 11, 2) dicitur requiescere Spiritum Domini: spiritum sapien­ tiæ et intellectus, etc. Ergo * fundantur istæ cognitiones in spiritu seu affectu non quomodocumque, sed re­ quiescente et * unito nobiscum. Constat etiam multoties inveniri istam mysticam et affectivam cognitionem in hominibus simplicibus et *n. 22, 155, 1040,1153 ♦n. 385,584 ♦n. 521 *n. 651,974, 1163,1171 DE DONO INTELLECTUS 121 idiotis, qui tamen optime sentiunt * de spiritualibus; *O 629 362’ ergo ista cognitio fundatur non in studio et quasi metaphysico discursu, sed in experientia . * *n ' 419 Nec est ratio quod ex * virtutibus sumatur experi- *n·415 mentalis cognitio in hominibus virtuosis, et non ex supernatural! communicatione qua quis movetur a Spiritu Sancto: si enim potest aliquis temperatus judi­ care de castitate ex ejus exercitio et professione, non minus quam philosophus ex disputatione, cur non po­ terit quis ex *affectu et experimental! quadam unione ad *n’584 divina de eis cognoscere et judicare ? Θ 420 XLIX. — Si * dicas hoc non probare quod debet *n'428 dari specialis habitus et donum ad istam cognitionem vel judicium, sicut non datur specialis habitus ad judi­ candum vel cognoscendum ea quæ sunt virtutis ex ejus exercitio et experientia, respondetur esse valde dispa­ rem rationem, quia virtutes acquisitæ earumque opera­ tiones sunt nostro modo connaturales et experimentales; imo et exercitia ipsa virtutum infusarum, licet ex objec­ to habeant elevationem * supra naturam, tamen quia in *n’1114 modo operandi et mensurandi procedunt juxta modum et mensuram proprii subjecti et discursus, ideo non est necessarius specialis habitus aut virtus ad earum experimentalem cognitionem habendam. 421 At vero ad sumendam cognitionem et intelligentiam de supernaturalibus et divinis mysteriis ultra modum et mensuram humanam, et in ea discernenda ab erroribus, sic necesse est peculiarem habitum appo­ nere propter specialem difficultatem, quæ non intervenit 122 DE DONIS SPIRITUS SANCTI in experimental! cognitione operationum connaturalium aut connatural! modo factarum. * * * 422 L. — QUO POSITO, facile deducitur quomodo ac­ tus doni intellectus distinguatur a quacumque alia cognitione ab alio habitu proveniente. © 423 Nam habitus intellectuales, qui respiciunt et attingunt cognitionem veritatis proprio studio vel industria, sive sint pure ordinis naturalis, ut scientiæ philosophicæ, sive fundatæ in fide, ut theologia, quæ discursu proprio ducuntur, distinguuntur a dono intel­ lectus, quia donum intellectus penetrat et cognoscit res fidei ex instinctu et motione Spiritus Sancti, non ex proprio studio, nec ex notitia naturali terminorum, sicut habitus primorum principiorum. © 424 425 Ab aliis autem habitibus vel * illustrationibus *n’ infusis, ut a prophetia et aliis similibus, quæ etiam in peccatoribus dari * possunt et ante fidem etiam dantur *η· ut quis convertatur ad fidem, distinguitur donum intellectus et ejus actus, ut inquit S. Thomas (Ila-IIæ, q. 8, a. 5 ad 2), quia intelligentia prophetica est illus­ tratio quædam mentis circa ea quæ revelantur, id est, circa esse vel non esse talis rei prout est extra nos et in se. 454’ Ad donum autem intellectus pertinet illustratio mentis circa æstimationem * rectam de ultimo fine, id *n·415 DE DONO INTELLECTUS 123 est, illustratur mens circa divina secundum quod sen­ tiuntur intra nos et secundum connaturalitatem et unio­ nem quamdam affectivam * erga divina, et hoc pertinet *”·441’584 ad experimentalem cognitionem eorum, quæ longe 524 * differt a cognitione veritatis solum prout est in se et *n’ quasi quidditativa, non affectiva. Θ 426 Differt autem ab aliis donis Spiritus Sancti, ut sapientia, scientia, consilio, quia ista procedunt circa res divinas vel circa operationes nostras judicio quodam resolutivo et analytico, sicut nostræ scientiæ et pru- *n- 318 sq' * dentiæ (licet diverso modo, ut * postea dicetur), donum *n· 596’734 autem intellectus simplici judicio et intuitu ex pene­ tratione terminorum, sicut habitus primorum princi­ piorum. Θ 427 LI. — Ab actu autem * , fidei quæ etiam versatur *n·269 circa prima principia et res divinas, differt actus doni intellectus, quia, ut dicit S. Thomas (Ila-IIæ, q. 8, a. 6 ad 2), donum intellectus est * circa prima principia co- *n ’ gnitionis gratuitæ, aliter tamen quam fides. Nam ad fidem pertinet eis assentiri, ad donum vero intellectus pertinet mente penetrare ea quæ dicuntur. 428 Ubi iterum redit similis difficultas, sicut * supra 420,274 de judicio, * cur non idem habitus penetrat et assentitur, * °' 433 sed ponitur differentia inter donum intellectus et fidem, quod illud penetrat mente quæ dicuntur, hæc assenti­ tur? 429 Et dicimus etiam donum intellectus * assentiri veritati quam penetrat, non credendo formaliter, sed 124 DE DONIS SPIRITUS SANCTI aliqualiter experiendo saltem quid non sit (pro ista )vita et quomodo a sensibilibus distet et erroribus * non misceatur; fidem autem assentiri veritati credendo. 430 431 432 Et differt assentiri credendo, vel experiendo aut penetrando, quia * credens tantum adhibito testimonio adhæret et præcise assentitur, nec aliud quaerit, neque investigat, neque discutit; intellectus interiora penetrat, investigat occulta, ad priora extendit seipsum, nititur velata detegere et umbrata illustrare. Sic nimirum per donum intellectus revelat Domi­ nus condensa1, per fidem venit de monte umbroso et condenso, et per fidem captivatur intellectus12, et quasi caligat3 oculus et ambulat per viam deserti usque ad montem Dei, denique in terra deserta et invia et ina­ quosa 4, sic in sancto apparet Deo: quod frequenter * experiuntur qui nuda et sicca fide orationi insistunt, * quod quasi siccatur anima et faucibus5*adhæret lingua dum credit tantum, nec penetrat ad interiora myste­ riorum Dei. At vero, ubi Spiritus Sanctus incipit intus flare spiritu suo ut fluant aquæe et per donum intellectus aperit7 nobis sensum et reserat interiora austri8, id est, calidiorem auram suæ charitatis immittit ut sentiamus et gustemus intus quam suavis est® Dominus, tunc 1 Cf. Ps. 28,9. ’ Cf. II Cor. 10, 5. ’ Cf. Is. 32, 3. 4 Cf. Ps. 62, 3. ‘ Cf. Ps. 21,16. • Cf. Ps. 147,18. 7 Cf. Luc. 24, 45. ’ Cf. Job 9, 9. » Cf. Ps. 33,9. *n. 352 *n. 196, 321, 386, 438, 731 *n. 174 *n. 62 sq·, 304 DE DONO INTELLECTUS 125 plane, tunc convertit captivitatem intellectus nostri1, sicut torrens in austro1 2, id est, ad modum quo torrens acutiori gelu concretus solvitur aspirante austro: tunc fugantur nubila et surgente aquilone venit auster, et perflat aromata mysteriorum fidei ut mittant odorem suum, sicut odorem agri pleni3 ; tunc fiunt oculi nostri si­ cut columbæ4et non jam in terra arenti et inaquosa5, sed plane resident juxta fluenta plenissima ; tunc denique non exsiccatur anima, neque arescit in siti, sed sicut adipe et pinguedine repletur6 inundante lumine, et dirigitur7 oratio ejus sicut incensum in conspectu Domini. — Hæc præstat donum intellectus. 433 i j l j LII. — Quorsum hæc omnia? Ut videlicet ex 2 Scripturis ipsis, unde nobis * innotescunt dona Spiritus *0'417,1040, Sancti, hauriamus differentiam inter fidem et donum 1153 intellectus, et rationem * cur non sufficit idem habitus *π· 428,440 assentiri credendis et penetrare ipsa per intelligentiam (sufficit autem in naturalibus * idem habitus et assen- *»· 442 tiri principiis et penetrare illa, seu cuilibet alii veritati). Et *differentia stat in duobus. 434 435 \ *»· 433 Primo, quod assensus fidei * nititur testimonio ex- *n·430,438 trinseco, non autem circa ea quæ rei intrinseca sunt quidquam investigat aut cognoscit, quia non ex vi cognitionis intrinsecorum objecti assentit veritati, sed ex puro testimonio dicentis, quod extrinsecum objecto est. 1 2 ’ < ‘ • 7 Cf. II Cor. 10, 5. Cf. Ps. 125, 4. Cf. Gen. 27, 27. Cf. Cant. 5,12. Cf. Ps. 62, 3. Cf. Ps. 62,6. Cf. Ps. 140, 2. 5 126 DE DONIS SPIRITUS SANCTI ôOz? 49Q 436 Donum autem intellectus * assentit quidem veritati, *n‘ sed intrinseca objecti penetrando et quasi intus legendo, sive * negativa evidentia et per viam remotionis, sive *n' , positiva * ut in patria, non extrmsecum tantum attm475 gendo. 437 Unde respectu fidei omnia objecti prædicata et quidditas * clausa manent, et solum extrinsece testi- *n' 438 ' ’ monio nititur, ideoque dicitur caligare1 oculus et cap­ tivari 123 intellectus et arenti siti manere circa intelligentiam et penetrationem objecti et prædicatorum ejus. 438 Et ideo recte dixit3 D. Thomas quod ad fidem pertinet assentiri principiis, ad donum autem intellectus penetrare. Hoc enim intelligitur valde formaliter quod · · ♦ · «· ·« #n· 40U, ad fidem * pertinet assentiri pure et præcise sine alia dis731 cussione vel investigatione aut intelligentia de intrin­ secis ipsius objecti, sed omnia interiora objecti ita 437 * occlusa ipsi manent quod solum ratione extrinseci *a' testimonii adhæret seu assentitur propositæ veritati, et sic non facit aliud quam assentiri. 439 Donum autem intellectus conatur ingredi et pene­ trare interiora rei, sicut cum Beata Virgo interrogabat Angelum {Luc. 1, 34) : Quomodo fiet istud, quoniam virum non cognosco ? Hoc enim non procedebat ex diffidentia4 aut hæsitatione, sed ex dono intellectus conantis ad 336 plenam et interiorem * intelligentiam mysterii, eo modo *n' quo in hac vita intelligi potest. 1 2 ’ ‘ Cf. Is. 32, 3. Cf. II Cor. 10, 5. Cf. Ilam-IIæ, q. 8, a. 6 ad 2. Sicut accidit Zachariæ (Luc. 1,18). DDu» DE DONO INTELLECTUS 440 441 442 127 Et ideo necesse est ponere distinctos* habitus ad *n- 433 fidem et ad donum intellectus, quia procedunt ex distinctis motivis et rationibus formalibus: fides ex motivo ita extrinseco quod nihil de interioribus objecti penetrat; donum autem intellectus conatur interiora rei penetrare, et ad hoc tendit in hac vita imperfecte, in patria perfecte, et sub tali penetratione etiam assentitur et judicat, sed non ita sicut fides. LIII. — Et * , secundo differentia ista sumitur ex *n·434 eo quod donum intellectus tendit ad intelligentiam et penetrationem veritatis, non quomodocumque, sed ex quadam experientia affectiva * circa res divinas; fides *n·425 autem non procedit ex tali experientia, sed ex nudo tes­ timonio dicentis, unde et datur in peccatore * sine gra- *n- 454,597 tia, sine qua tamen non datur donum intellectus. In * naturalibus autem idem habitus primorum *n- 433; |q4 principiorum et penetrat veritates et assentitur, quia ibi assensus solum fundatur in penetratione et evidentia, non autem est alius assensus fundatus in nudo testi­ monio dicentis et solum extrinsece se habentis ad ob­ jectum, sicut est in habitu fidei. * * * 443 LIV. — QUOD VERO ATTINET AD OBJECTA ad quæ se extendit donum intellectus, respondet S. Thomas (Ila-IIæ, q. 8, a. 1) objectum doni intellectus esse quodcumque latens objectum, quod lumine natura­ li sufficienter penetrari non potest.444 444 Et hoc comprehendit ibi D. Thomas sub sex specie­ bus, ut bene notat Cajetanus (In Ilam-IIæ, q. 8, a. 1). | j! j i ; 5 i i ? 128 DE DONIS SPIRITUS SANCTI Etenim objecta quæ latere possunt et ad quæ penetranda oportet uti dono et acutie * intellectus sunt sex. *p' Nam res latent, vel sub accidentibus, vel sub verbis, vel sub figuris seu similitudinibus, vel sub sensibilibus, vel sub causis, vel sub effectibus. 445 Quidquid sub istis sex velaminibus latere potest, totum hoc est objectum doni intellectus et ad illud se potest extendere, principaliter quidem si objecta supernaturalia sint ad quæ directe ducit illud lumen supernaturale, secundario vero etiam ad * , naturalia quatenus supematuralibus deserviunt et quatenus ex vivacitate circa supematuralia discretioneque eorum ab erroribus et sensibilibus etiam naturalia ipsa magis illustrantur. 446 Igitur sub accidentibus latent substantiæ aut alia latentiora accidentia, sicque pertinet ad donum intellectus ista rimari, et sub accidentibus panis cognos­ cit quomodo absit substantia panis, et quomodo sit totum corpus Christi modo substantiali, non quantita­ tive, in Sacramento; quomodo etiam in mysterio Incar­ nationis sit natura humana sine propria subsistentia; et multa alia similia investigat donum intellectus. 447 LV. — Sub verbis latent diversi sensus, et sic intelligere proprium et litteralem sensum Scripturæ per­ tinet ad donum intellectus. Unde dicitur (Luc. 24, 45) quod Dominus aperuit discipulis sensum ut intelligerent Scripturas. 448 Sub figuris seu aenigmatibus latent sensus mys­ tici, ut moralis, anagogicus, allegoricus, sicut etiam parabolicus sub similitudinibus. 255 DE DONO INTELLECTUS 129 j 449 Sub sensibilibus latent intelligibilia et spiritualia i, omnia quæ per viam remotionis * cognoscuntur a nobis, *n. 309 ut angeli et Deus. / 450 Sub causis latent effectus, ut sub sacramentis gra­ tia, sub passione Christi redemptio et omnes effectus redemptionis. 451 Sub effectibus latent causae, ut sub effectibus prædestinationis vel. reprobationis infinita abyssus1 judiciorum Dei. I 452 Ad omnia ista se extendit donum intellectus, in aliis plus, in aliis minus, prout vult * Spiritus Sanctus dividere. f 453 LVI. — Nec obstat quod multa ex his disciplina et studio attingatur, præsertim theologicis discursibus. Nam in primis, ut dicit S. Thomas (Ila-IIæ, q. 8, a. 1): “Lumen naturale nostri intellectus est finitæ virtutis; unde usque ad * terminatum aliquid pertingere potest. *n. 225,814 Et sic indiget homo supernatural! lumine ut ulterius penetret ad cognoscendum aliqua quæ per lumen natu­ rale cognoscere non valet”. 454 Itaque dicimus plura ex his non attingere nostrum intellectum naturali lumine, etiam fide superaddita, sine illustratione doni intellectus; plura intelligere subobscure et mille phantasiis aut erroribus * , subjecta * 227 °· quæ nisi peculiari dono intellectus discernantur ob­ ruunt mentem; plura, etsi intelligantur peculiari illus­ tratione sed non pertingente ad * rectam æstimationem *n· 359’ 415 1 Cf. Rom. 11, 33; Job 11, 7. ’ Cf. I Cor. 12,11. 130 DE DONIS SPIRITUS SANCTI et adhæsionem ad ultimum finem (qualiter etiam in * peccatoribus fidem mortuam habentibus illustrationes inveniuntur), ideoque oportet perfici dono intellectus discernente errores istos et phantasias, et experiente * debitam adhæsionem ad finem ultimum Deum. *n. 127, 424 597 *n. 359, 415 ★ ★ 455 LVII. — Quod si inquiras quomodo ista mundi­ tia et limpiditas cordis sit effectus doni intellectus et * similiter * certitudo fidei, cum in multis vigeantt pas­ siones malæ et immoderatæ, qui tamen multa penetrant et * intelligunt de Scripturis; multi etiam certissimi et firmissimi sunt in fide, et sunt peccatores nec habent donum intellectus; * multi denique sunt in gratia, et multam intellectus hebetudinem patiuntur et plures fluctuationes et tentamenta circa fidem. ♦n. 303 299, 333, 471 fn. 462 ♦n· 470 *n. 472 © 456 LVIII. —· Respondetur *duplicem esse mundi­ tiam cordis, ut dicit S. Thomas (Ila-IIæ, q. 8, a. 7; In III Sent., dist. 34, q. 1, a. 4). 457 Una per modum dispositionis præambulæ, quæ est depuratio cordis ab inordinatis affectibus, et hanc non facit donum intellectus, sed fit per virtutes pertinentes ad vitam activam et per dona pertinentia ad vim .* appetitivam 458 Alia est munditia cordis in * , intellectu scilicet ab erroribus et a formis sensibilibus, non quia eis carere omnino possimus in intelligendo, sed quia non secun­ dum eas debemus judicare res spirituales, sed ab eis ♦n, 303 *n. 303, 459 ♦n. 300, 307 sq. DE DONO INTELLECTUS 131 removeri et eas denegare spiritualibus conceptibus, sicut docet S. Dionysius (De Myst. Theol., cap. 2)1 debere ab eis abscedere tendentes in divinam contem­ plationem. Imo in hoc est tota lucta meditationum et contemplationum cælestium, scilicet in removendo et separando ab his quæ spiritualia sunt quidquid cor­ poralis formæ est, ut juxta Apostolum dicere possimus (II Cor. 5, 16): Et si novimus Christum secundum car­ nem: sed nunc jam non novimus12. 459 Igitur donum intellectus formaliter per se ipsum facit munditiam seu puritatem cordis in intellectu, quatenus eliciendo rectam intelligentiam spiritualium, purgat errores et removet a formis sensibilibus: mundi­ tiam autem ab affectibus pravis in voluntate et appe­ titu non facit per seipsum, sed per virtutes et dona perti­ nentia ad vim appetitivam .* 460 LIX. —· Sed tamen oportet duo advertere. Primum est quod aliud est habere passiones sedatas, aliud purgatas; secundum est quod donum intellectus, licet prærequirat purgationem seu depurationem affec­ tuum inordinatorum quantum ad culpam, tamen etiam * dirigit et causât in vi appetitiva purgationem abun- *n' 771; 773’ dantiorem, et luctatur contra affectus istos ad sedandum eos. 461 Nam et Christus Dominus dicit (Joan. 15, 2): Omnem palmitem qui fert fructum, purgabit eum, ut fructum plus afferat. Palmes enim qui fert fructum jam habet dona Spiritus Sancti quorum effectus sunt fructus Spiritus. Si ergo palmitem jam fructum 1 PG 3.1026. 2 Cf. D. Thomam, In Joan. 20, 17, lect. 3. 132 DE DONIS SPIRITUS SANCTI ferentem et habentem hæc dona Christus purgat, ergo bene compatiuntur hæc dona cum affectibus purgatione ulte'riori indigentibus, et isti sunt affectus fomitis1 erumpentes quidem et fatigantes, sed non vincentes usque ad consensum. 462 LX. —· Sic ergo dicimus quod purgatio affec­ tuum et passionum quantum ad culpam mortalem ne­ cessario requiritur ad donum intellectus, et sic negamus quod in habentibus donum intellectus * vigeant pas­ siones deducentes affectum usque ad culpam mortalem. 463 Purgatio autem affectuum etiam quantum ad quietationem et sedationem, ita quod non erumpant nec fatigent, non requiritur ad donum intellectus, nec nisi in paucis et valde exercitatis post longum tempus reperitur, sed stat bene multa lucta passionum cum dono in­ tellectus et contemplatione divinorum et illustratione divina, etsi diminuta, quia Lux ista etiam in tenebris lucet, et tenebræ eam non comprehendunt {Joan. 1, 5). 464 Et non carebat dono intellectus propheta qui dice­ bat (Ps. 31, 4, 7-8) : Conversus sum in ærumna mea, dum configitur spina. . . Tu es refiugium meum a tribulatione, quæ circumdedit me: exultatio mea, erue me a circumdan­ tibus me. Intellectum tibi dabo, et instruam te in via hac, qua gradieris. 465 Quasi donum intellectus præbeatur contra circum­ dantes inimicos, contra tribulationem et pressuram passionum ebullientium, contra spinas affectuum insur­ gentium quæ etiam dum convertimur in ærumna nostra spiculis suis configunt, ut plane tunc sit anima dilecta 1 Cf. lam-IIæ, q. 82, a. 3; Illam, q. 15, a. 2; q. 27, a. 3. *n. 455 I; DE DONO INTELLECTUS 133 Deo Quasi lilium inter spinas1, ut vix tangi possit quin spinæ cruentent. 466 In patria autem erunt lilia ista non jam inter spinas, sed inter plenitudinem fructuum qui in illis horreis colligentur, paleis combustis2, sicut scriptum est (Cant. 7, 2): Venter tuus (id est, mens tua, quæ est venter animæ) sicut acervus tritici, vallatus liliis, non paleis, nec spinis. 467 LXI. — Pulchre Augustinus (Contra Julian., Lib. IV, cap. 2, η. 10-11)8: “Quid agit,inquit, in carne sanc­ torum continentium ista concupiscentia, nisi peccandi desideria; quibus non consentientes exercent gloriosa certamina? Neque enim saltem connubii desiderium in illa continentiæ professione potest esse non malum. Quid ergo illic agit, ubi malum est quidquid agit; ac si ei consentiatur, et peragit ?... In sanctis virgi­ nibus et continentibus quid agit, obsecro te; quid agit tua ista suscepta libido, cum desipis; adversaria, si sapis; quid agit, ubi nihil boni agit ipsa, ubi nihil boni agitur de ipsa ? Quid agit in eis, in quibus quidquid secundum ipsam concupiscitur, malum est ? Quid agit in eis, quos contra se compellit vigilare atque pugnare; et si quando ab eis ullum vel in somnis furatur assen­ sum, cum evigilaverint, gemere atque inter gemitus dicere: Quomodo impleta est anima mea illusionibus (Ps. 37, 8) ? Quia cum sopitos deludunt somnia sensus, nescio quomodo etiam castæ animæ in turpes labuntur assensus; quæ si imputaret Altissimus, quis viveret cas­ tus? Hoc ergo malum,. . . cur non extirpatur de » Cf. Cant. 2, 2. ’ Cf. Mat. 13. 30; Luc. 3,17; Mat. 3,12. ’ PL 44. 741-742. 134 DE DONIS SPIRITUS SANCTI continentium carne sanctorum ? Cur non totum opere mentis aufertur? Hoc enim dicis fieri debuisse, si malum esset. Et quia non fit in conjugatis, ubi ejus modus est necessarius, ideo putas bonum: cum videas, nec ibi fieri ubi modus ejus nullus est necessarius, et in quantum inest nocet, et si non ad perdendum de sorte sanctorum, si non ei consentiatur, tamen ad minuen­ dam spiritualem delectationem sanctarum mentium; illam scilicet de qua dicit Apostolus (Rom. 7, 22): Condelector enim legi Dei secundum interiorem hominem. Hæc delectatio profecto minuitur, quando etsi non ad explendam, certe ad oppugnandam carnalis concupis­ centiam voluptatis, bellantis animus occupatur, et ita exercet gloriosa certamina, ut a delectatione intelligibilis pulchritudinis ipsis certaminibus avocetur”. 468 LXII. — Quapropter non impedit inundatio pas­ sionum (si non eis consentiatur) doni intellectus opera­ tionem, sed avocat abundantiam contemplationis intelligibilis ad exercitia et fatigationem præliorum Domini, in quibus gloriosa certamina etiam victrici mente per gratiam superantur, resistendo concupiscentiæ inundationi et statum superbiæ1 cohibendo. 469 Sequitur enim in Augustino2: “Sed quia in ista humana miseria pejor hostis cavenda est superbia, ideo nimirum non penitus extinguitur in carne continentium sanctorum ista concupiscentia, ut dum pugnatur ad­ versus eam, periculorum suorum animus admoneatur, ne securus infletur; donec humana fragilitas ad tantam perfectionem perveniat sanitatis, ubi nulla putredo lasciviæ, nullus tumor superbiæ formidetur. Sic virtus 1 Cf. lam-IIæ, q. 79, a. 4; q. 87, a. 2 ad 1. 1 Contra Julian., Lib. IV, cap. 2, η. 11, PL 44, 742. f g DE DONO INTELLECTUS 135 g in infirmitate perficitur1·, quia et pugnare infirmitatis est. Quanto enim quisque vincit facilius, tanto pugnat minus”. Sic Augustinus. l· © ; I P ii i i ( f I I i 470 LXIII.—Ad id quod dicitur * quod multi non *n·455 habentes donum intellectus, sed existentes in peccato, multa intelligunt de Scripturis et de mysteriis fidei, multam quoque certitudinem habent de fide, responr 1200 * detur quod hæc omnia habere possunt, sed alia via et *n· alio modo, nempe intelligentiam Scripturarum studio aut lectione aliorum acquisitam, vel ab alieno ore dictatam, non instinctu illo interiori haustam, de quo dicitur (I Joan. 2, 27): Unctio docet vos de omnibus, et iterum Christus (Joan. 16,13) : Ille docebit vos omnem veritatem, scilicet Spiritus Sanctus. Ad habendam autem multam scientiæ et certitudinis paraturam sine charitate Dei sed ex propria industrie, lectio sufficit, et studium ac humanus labor, ex quibus tamen solis non possumus nobis regnum cælorum polliceri2. 471 Certitudinem autem fidei etiam multam habere possunt peccatores sine dono intellectus ex3 divinæ veritatis testimonio cui adhærent, et quod de se firmissum est, sed hoc non tollit quod donum intellectus ex meliori penetratione illarum veritatum fidei et terminorum quibus proponuntur habeat etiam aliud præsidium, quod non * habent peccatores, ad sedandas tentationes et fluctuationes circa fidem, quod est i I [ I r I I I I I I 1 II Cor. 12, 9. 1 Cf. I Joan. 2, 25. • Cf. Joan, a Sto Thoma, Curs. Theol., In Ilam-IIæ, De Fide, disp. 2, a. 4, n. 15-16. 356 sq' 136 DE DONIS SPIRITUS SANCTI habere earum certitudinem, * id est, quietationem fir- *°' mam, scilicet ex interiori illustratione et experimental! gustu rerum spiritualium præ sensibilibus formis. 299 Θ *n. 455 472 LXIV. —■ Quod vero * dicunt multos esse in gra­ tia et habere hebetudinem intellectus, pati quoque flueg tuationes in fide, *respondetur juxta D. Thomam (Ha- °'* Ilæ, q. 8, a. 4 ad 1 et 3), pati quidem hebetudinem circa 474 aliqua quæ sunt * præter necessitatem salutis, quod *n’ etiam ad magnam utilitatem et scientiam pertinet, scili­ cet ut sciant fugere tentationes occultissimas superbiæ, 14 dum in aliquorum nescientia * , humiliantur et hæc *n' nescientia est summa cognitio, juxta quod dicit Apos­ tolus (I Cor. 3,18): Stultus fiat, ut sapiens sit. 473 Et patiuntur justi * fluctuationes aliquando in fide, sed docentur a Deo superare illas, et hoc donum Spiritus Sancti est. 474 Circa ea vero quæ * sunt de necessitate salutis, *n’ nullam hebetudinem mentis patiuntur justi, quia Unctio docet eos de omnibus ‘, scilicet de omnibus neces­ sariis ad salutem. DONUM INTELLECTUS DISTINCTUM IN PATRIA A LUMINE GLORIÆ * 475 LXV. — Licet ex * præcedentibus constet dbnum intellectus manere in patria, quia constat ex Scriptura 1 I Joan. 2,27. *n 198 472 *°· 3 373410 DE DONO INTELLECTUS 137 fuisse in Christo Domino qui erat beatus et non habebat An ΚΛΑ fidem, tamen quis sit actus * ejus in patria, et an distinguatur ibi a lumine gloriæ, valde difficile est expo­ nere, eo quod D. Thomas * perpetuo illi assignat pro *D'515 * actu in patria ipsam visionem Dei et evidentiam *n·490 divinorum seu mysteriorum fidei perfectam et positi; * vam visio autem Dei et mysteriorum fidei non fit nisi a lumine gloriæ. © 476 Quod autem attribuat S. Thomas dono intellectus in patria visionem perfectam Dei, constat ex his quæ docet (Ila-IIæ, q. 8, a. 7): * “Duplex, inquit, est Dei visio. Una quidem perfecta, per quam videtur Dei essentia. Alia vero imperfecta, per quam, etsi non videamus de Deo quid est, videmus tamen quid non est. . . Et utraque Dei visio pertinet * ad donum intellectus,. . .consummatum , * secundum quod erit in patria; secunda vero ad donum intellectus inchoatum, secundum quod habetur in via”. *n-516s<1' * *n‘ 527 *n·314, 477 Quid clarius ? Vel qua indiget ponderatione, cum expresse loquatur de visione per quam videtur Dei essentia, et hanc dicit pertinere ad donum intellectus in patria, imperfectam vero cognitionem ad donum intellectus in via; sed in via pertinet ad donum intellec­ tus proprie et elicitive; ergo et in patria pertinebit visio illa ad donum intellectus elicitive; ergo tale donum est lumen gloriæ, siquidem ab hoc solo elici potest visio divinæ essentiæ. 478 Clarius (In III Sent., dist. 34, q. 1, a. * : 4) “Donum, *n·526 inquit, intellectus cujus est spiritualia apprehendere, 138 DE DONIS SPIRITUS SANCTI in patria ad ipsam divinam essentiam pertinget, eam * intuendo ”. Ergo donum intellectus in patria erit *n· 487-501 ipsum lumen gloriæ, quia hoc solum tangit divinam es­ sentiam intuendo. 479 Quod si ita est, validum fit argumentum ad pro­ bandum quod donum intellectus quod habetur in via * non manet idem in patria, quia illud quod est in via *n·366 non est lumen gloriæ, quod autem est in patria est lumen 47g gloriæ, quia intuetur divinam essentiam . * *n’ Θ 480 LXVI. — * Ratio etiam id confirmare videtur, n* 528sq· quia donum intellectus datur ad cognoscenda et pene­ tranda spiritualia ex instinctu Spiritus Sancti per experimentalem cognitionem ipsius Dei et mysteriorum ejus. 533 Sed summa * experientia et clarissima est ipsa visio Dei; *n‘ ergo per ipsam movet Spiritus Sanctus ad cognoscen­ dum et penetrandum divina intime et per positivam evidentiam; ergo *non est ibi necessaria alia motio in- *n’532 sq' feriori modo penetrans ea quæ divina sunt, et expe­ rientiam de divinis accipiens minori et inferiori modo quam per evidentiam. Si autem per evidentiam fit ibi experientia de divinis, utique donum intellectus evidentiam habet de divinis, et sic non distinguitur ab habitu faciente visionem divinorum, qui est habitus luminis gloriæ.181 * 181 Unde tandem* D. Thomas hoc fatetur, cum dicit *η· |3θsq" (In III Sent., dist. 34, q. 1, a. 3 ad 6) quod “Dona illa quæ communicant cum virtutibus in objecto quod in patria remanebit non remanebunt in patria a virtutibus illis distincta, a quibus non distinguuntur nisi ex imper- DE DONO INTELLECTUS 139 fectione et perfectione in modo * operationis: quod patet *n·546 de intellectu et fide, quia visio, quæ fidei succedit, ad intellectus donum perfectum pertinet”. Ergo donum intellectus in patria non est aliquid distinctum a vir­ tute attingente Deum in se, qui ést habitus luminis gloriæ. * * * 482 LXVII. — NIHILOMINUS DICENDUM EST donum intellectus manere in patria etiam dis­ tinctum a lumine gloriæ, licet regulatum ab ipso et a visione beatifica. ★ ★ 483 Et sic * distinguendum est in donis istis intellec- *η·4 10·5ΐ6 tualibus id quod se habet regulative, et quod se habet formaliter. © 484 Regulative se habet in via fides, in patria *visio , *n'507,519 quatenus hic per *fidem et ibi per visionem mens unitur 5?94 et conjungitur Deo, postea per donum Spiritus Sancti mens sic illi unita et subjecta movetur ad varios actus ex præsentia et impulsu Spiritus agente filios Dei1 et spirante quocumque voluerit2. 485 Unde D. Thomas (la-IIæ, q. 68, a. 8) dicit vir­ tutes theologicas praeferendas * esse donis Spiritus *n'1229 sq. Sancti, quia per eas unitur mens Deo et subjicitur illi, et sicut virtutes intellectuales præferuntur3 moralibus 1 Cf. Rom. 8,14. s Cf. Joan. 3, 8. * Cf. lam-IIæ, q. 66, a. 3. 140 DE DONIS SPIRITUS SANCTI et regulant eas, ita virtutes theologicæ præferuntur donis et regulant ea. 486 Si ergo dona * regulantur a virtutibus theologicis, *”·125 ergo et donum intellectus regulatur ab illis, et maxime a fide, quia per hanc unitur mens veritati et testimonio divino, et circa veritates creditas movetur et illustratur mens dono intellectus ut penetret et intelligat quæ credit et ab erroribus discernat. Unde et Gregorius {Moral., Lib. I, cap. 32)1 docet quod donum intellectus de auditis mentem illustrat. Hoc facit in via, in qua regulatur per fidem. Succedit in patria fidei visio: quæ enim hic credimus, ibi videbimus. 487 Et sic donum intellectus ibi regulatur per visionem, et pertingit ad intuendam * et videndam divinam essen- *“·478 tiam ex parte sui regulativi, sicut hic de auditis * men- *η·234·376 tem illustrat et pertingit ad id quod tenet se ex parte auditus, scilicet ad credendum cum quadam certitudine *. speciali *n'333 o 488 Cæterum * formaliter donum intellectus neque hic elicit actum credendi, neque ibi visionem, licet ab ea reguletur et derivetur, quia donum intellectus supponit mentem unitam Deo, ut reddat illam mobilem a Spi­ ritu Sancto ad intelligentiam mysteriorum, siquidem proprium est donorum Spiritus Sancti reddere mentem bene mobilem ab ipso ad opera quæ vult, et sic debent supponere mentem Deo unitam et subjectam ut ab *n·517 * ipso Spiritu Sancto bene mobilis sit, ideoque supponunt virtutes theologicas, ut docet S. Thomas2. Non ergo 1 PL 75, 547. ’ Cf. lam-IIæ, q. 68, a. 8. DE DONO INTELLECTUS 141 dona formaliter faciunt hanc unionem, sed supponunt et ab ea regulantur . * Unio autem mentis ad Deum *n·527·584 * in hoc statu per fidem, in patria per visionem. *n·599 fit Ergo dona ista non formaliter eliciunt visionem, sicut neque hic fidem, sed supponunt. il 489 LXVIIL — Et hæc quidem ratio convincit hoc intentum quasi a priori, et ex propriis et intrinsecis ipsius doni intellectus. 490 Ex eadem enim ratione probat D. Thomas (laIlæ, q. 68, a. 6) dona Spiritus Sancti manere in patria, quia dona dantur ut mens humana sequatur motionem Spiritus Sancti quod præcipue erit in patria, ubi Deus erit omnia in omnibus1. Ergo et donum intellectus datur ad sequendam aliquam motionem Spiritus Sancti in patria; sed ipsa visio divina non est qua sequimur instinctum et motionem Spiritus Sancti, sed qua possi­ demus illum et unimur illi per æternam et immutabilem operationem; non ergo ipsa potest esse operatio et * actus illius doni, quod nobis datur ad obediendum et n*- 475,506 sequendum instinctum et motionem Spiritus Sancti nobis uniti et conjuncti per visionem. Et sic vel tale donum non * datur in beatis, vel ejus operatio non *n. 373-410 potest esse visio Dei. Θ 491 LXIX. —Ex qua præsuppositione gradum facimus ad formandam efficacem rationem a posteriori pro hac parte. 1 Cf. I Cor. 15, 28. J; 142 DE DONIS SPIRITUS SANCTI 492 Nam in Christo Domino fuit donum intellectus, ut dicitur (Zs. 11, 2), et cum eo fiunt septem dona quæ 104 θ, fuerunt in Christo, ut constat de *fide . Et illa septem *n' gg ’153 quæ fuerunt in Christo inveniuntur * etiam in aliis *n’ ’ hominibus, ut ex patribus et communi theologorum o4g sensu * constat et D. Thomas admittit1 ; sed si donum *°· sq’ intellectus in Christo fuit lumen gloriæ et ejus actus visio beata, tale donum non invenitur in nobis pro ista vita; ergo in nobis non sunt septem dona Spiritus Sancti, nec est sufficiens fundamentum ad dicendum esse in nobis septem dona, quæ fuerunt in Christo. 493 Major, quantum ad primam partem, quod in Christo fuerint septem dona, est de fide ex loco citato (Is. 11, 2-3) ; et quantum ad secundam, quod in nobis talia dona inveniantur, est * communis sensus Ecclesiæ. Nec *n‘ habemus alium locum unde probemus dari ista septem dona quam ex illo loco Isaiæ; ergo omnia illa dona quæ Isaias dicit fuisse in Christo sunt in nobis. g 494 LXX. — Minor vero probatur clare, quia in nobis non datur visio beata, qui ambulamus per fidem2·, ergo si donum intellectus in beatis (qualis fuit Christus) est ipsum lumen gloriæ et habet pro actu visionem beatam, tale donum intellectus in nobis non datur. 495 Consequentia vero etiam est certa, quia ideo in nobis ponimus septem dona Spiritus Sancti quia in Christo fuerunt, et ita illa quæ ponuntur in Christo debent poni et dari in nobis. Alias fuit præcipuum fun­ damentum* unde constat in Scriptura dari in nobis *n'495 496 septem dona Spiritus Sancti, scilicet quia ponuntur in 1 Cf. lam-IIæ, q. 68, a. 1. » Cf. II Cor. 5, 7. 143 I DE DONO INTELLECTUS I I I I Christo (Is. 11, 2-3). Ergo si in Christo, qui beatus est, donum intellectus est lumen gloriæ, illud donum deest nobis qui caremus lumine gloriæ, et sic solum erunt in nobis sex dona Spiritus Sancti, non septem. i 496 LXXI. — Dices : Fuit in Christo donum intellectus I distinctum a lumine gloriæ, quia Christus non solum I erat beatus, sed etiam viator: et sic remanet sufficiens 4g5 i * fundamentum ut in nobis viatoribus sint septem dona, *n’ I tamen in beatis non erit pro dono intellectus nisi lumen I gloriæ, quia jam non sunt viatores. ί 497 LXXII. — Sed contra, quia si in Christo fuit I donum intellectus quale in nobis est pro eo statu quo fuit viator, vel tale donum erat lumen obscurum et I repugnans statui comprehensoris, vel erat evidens et I non repugnans illi, sicut nec scientia infusa et quæ I Christus cognovit clare in proprio genere repugnant ' statui comprehensoris, et modo dantur in Christo. * 498 Si primum, tale donum non potest poni in Christo i sicut nec fides, quia nihil obscurum est in intellectu i Christi qui plenissime est beatus, utpote plenus gratiae L et veritatis ‘. 499 Si secundum, non est cur illud donum non maneat in patria et in Christo, etiam remoto statu viatoris, eo quod si illud donum est evidens et clarum et non repu­ gnans lumini gloriæ, non est cur non remaneat semper cum ipso, etiam cessante statu viatoris, quia quod non repugnat illi et alias est perfectius in se, utpote evidens lumen, non est quod cesset et destruatur destructo 1 6 Joan. 1,14. 144 DE DONIS SPIRITUS SANCTI statu viatoris: sicut remanet modo in Christo scientia infusa etiam remoto statu viatoris. Θ 500 LXXIIL — Denique in patria manent alia dona pertinentia ad intellectum, ut sapientia, scientia et consilium, nec confunduntur cum lumine gloriæ, etiam 475 479 apud ipsum D. * ; Thomam ergo idem dicendum est de *n‘ dono intellectus. 501 Consequentia patet, quia eadem ratio currit, siqui­ dem lumen gloriæ et visio beata attingit Deum, et in Deo creaturas et rationes causasque earum, et dirigit voluntatem in agendis secundum plenam unionem et indeficientiam a regula divina; ergo si ex eo donum in­ tellectus est lumen gloriæ quia * intuetur et videt divi- *n- 478 nam essentiam, eadem ratione donum sapientiæ et scientiæ erunt lumen gloriæ, quæ considerant res per suas causas ex unione ad Deum, et dictamen seu con­ silium præstat de agendis. 502 LXXIV. — Antecedens vero probatur, nam D. Tho­ mas (In III Sent., dist. 35, q. 2, a. 4, qla 3) dicit quod donum scientiæ et consilii manebunt in patria sicut dona quæ versantur circa vitam activam, scilicet non * *n· 380>540 circa eamdem materiam, scilicet circa operabilia dubia, sicut nunc, sed actus scientiæ erit circa Deum secundum quod est regula ad judicandum, actus vero consilii secundum quod est illuminans ad inveniendum. 503 Eodem ergo modo poterint manere dona intellec­ tus et sapientiæ, licet diverso modo, quia intellectus et sapientia cum versentur principaliter circa divina, in­ DE DONO INTELLECTUS 145 tellectus quidem penetrando et apprehendendo simpli­ citer, sapientia autem ex causis judicando et resolvendo *, non indigent ista dona mutare materiam * in patria quam habent hic, sed solum modum * cognoscendi, scilicet ut perfecto et evidenti modo attingant Deum, saltem præsuppositive et regulative, ut mox * explicabitur. *n’318,320 n*· 402·539 *n· 545 *n-3æsq·’ 504 LXXV. — Et ratio hujus est, quia scientia *infusa *n'520 qua cognoscuntur res extra Verbum ex divina revela­ tione et lumine supernatural! datur in beatis, et fuit atque est in Christo; ergo etiam scientiæ donum quod pertinet ad scientiam supernaturalem ex instinctu Spiritus Sancti. 505 Et eodem modo poterit dari sapientiæ et intellectus donum, quia dona ista sunt connexa inter se, ut docet S. Thomas (la-IIæ, q. 68, a. 5). Et circa quod habetur scientia et sapientia debet præsupponi intellectus, qui penetrat principia talis sapientiæ et scientiæ modo illis proprio * et connatural!. *n’ ★ ★ 506 LXXVI. — Quod si inquiras: Per quam forma­ lem rationem distinguitur in patria donum intellectus et sapientiæ a lumine gloriæ, et quem actum * distine- *n'29o’ 475, tum exercent ab ipsa visione, cum versetur utrumque circa Deum evidenter et non obscure cognitum. Θ 507 LXXVIL — Respondetur unico verbo id posse explicari dicendo quod lumen gloriæ elicit visionem Dei 146 DE DONIS SPIRITUS SANCTI beatificam antecedenter ad amorem, quia regulat * et n*- 484 sq· excitat ad ipsum; donum vero intellectus et sapientiæ est cognitio fundata * et consequens post ipsum amorem *n·599 et gustum habitum de Deo amato et unito animæ, et connaturalizato per affectum et amorem. 508 Itaque cognitio Dei in beatis quantum ad visio­ * nem beatificam est de ipso Deo immediate in se, et *n·694 hæc antecedit amorem charitatis beatificum, qui ex visione illa oritur; quantum autem ad cognitionem 29 Dei * extra Verbum et secundum quod ex effectibus et *394, 656, ’ in effectibus cognoscitur, etiam beatus multiplicem co- θ94 sq· gnitionem habet, tum supernaturalis ordinis et infusam, tum ordinis naturalis et acquisitam. 509 Et inter supernaturales, prima et * potissima est *n'656 quæ nascitur ex ipso affectu et gustu et fruitione interna, qua anima inhæret Deo eique connaturalizatur et 575 : * unitur hic enim effectus aliquid creatumf est. Ex tn· hac ergo connaturalitate et unione ad Deum atque 12 529 experimental! ejus præsentia * et gustu penetrare et *fl' apprehendere ea quæ divina sunt, atque etiam ra­ tiones mysteriorum judicare et resolvere, pertinet ad lumen et habitum donorum intellectus et sapientiæ. 510 Cognoscere autem ea quæ divina sunt prout relu­ cent in aliis effectibus, sive supernaturalibus, sive naturalibus, pertinebit ad alias scientias; vel infusas, vel naturales, quæ non sunt dona Spiritus Sancti, quia g non procedunt * ex adhæsione et connaturalitate ipsa *n-4i2sq? affectiva ad Deum, et sic non sunt cognitiones mysti* quæ per dona Spiritus Sancti dantur, sed pure in- *n‘ cæ , * tellectuales quæ veritatem rerum in se ad extra res- *n'524 piciunt. DE DONO INTELLECTUS 511 J i [ ΐ; 147 LXXVIII.— Ad hanc autem experimentalem et affectivam seu mysticam divinorum cognitionem in patria præsupponitur Dei visio regulans * amorem seu *n· sq" affectum ad Deum, et consequenter experimentalem ejus gustum unde intellectus redditur capacissimus divinorum quantum ad mysticam et affectuosam ejus cognitionem extra Verbum, et in illo effectu creato * *n·509 quem in se sentit anima per affectum. f 512 * Non tamen formaliter ista mystica cognitio pa- *n’ I triæ est ipsa Dei visio beatifica, licet ab ea derivetur , * *n·529 Γ sicut in via continuatur et regulatur per fidem. Ibi Γ ergo ita absorbetur in ipsa præsentia * divinitatis per *η· |θθ’ 529, t visionem quod etiam in spiritu et affectu quo ipsi adE hæret et de eo gustat tangit et cognoscit mystice £ Deum, non quomodocumque, sed ita quod Deus ipse I’ sit omnia1 in nobis, et quidquid in se et extra se videt s in omnibus Deum tangit, Deum sapit. 'i· l 513 ; < ’ i 514 ■ KQ1 Hæc est summa * totius mysticæ cognitionis de Deo, *n' sed non est ipsa formalis visio beatifica Dei, sed est motio Spiritus Sancti ex visione illa regulationem * *n’so7Sq” accipiens, ut vere in omni re quam tangit et in eo quod intra se experitur Deum sapiat et Deum gustet, quasi ine534 * briata a vino12 et musto plenissimæ divinitatis inun- *a' ’ dans, ubi Fluminis impetus laetificat civitatem Dei3. Unde S. Ambrosius {De Spir. Sancto, Lib. I, cap. 16, n. 158)4: “Ex vitæ fonte, inquit, procedens Spiritus Sanctus, cujus nos brevi satiamur haustu, in illis cæles1 2 3 4 Cf. I Cor. 15, 28. Cf. Act. 2,13. Ps. 45, 5i PL 16, 740. 148 DE DONIS SPIRITUS SANCTI tibus spiritibus redundantius videtur effluere, pleno septem virtutum spiritualium fervens meatu”. * * * 515 LXXIX. —· Ad rationes dubitandi a * , principio respondetur. ♦n. 475 sq. ★ ★ 516 Ad primam D. Thomæ * , auctoritatem dicimus quod sanctus Doctor ponit visionem divinæ essentiæ pertinere ad donum consummatum intellectus, *non elicitive, sed * . regulative 517 Ista enim dona, ut sæpe dicit S. Thomas,1 præsup* ponunt virtutes theologicas quibus Deus nobis unitur in intellectu et voluntate, et in intellectu unitur per *fidem in via, in patria autem per visionem beatam. 518 Et circa Deum sic unitum et * connaturalizatum in nobis movetur intellectus a Spiritu Sancto ut pene­ tret et apprehendat ipsum Deum et res divinas ac mysteria ejus, non solum in se et ut pure ac *præcise veritas est in se intelligibilis, et quasi speculative et quidditative cognita in Verbo et visione beata, sed * etiam ut affective et mystice cognoscibilis * extra Verbum et in aliquo effectu, id est, in ipso *affectu interno et fruitione atque gustu, quo Deus connaturalizatur et intime unitur animæ illi per * affectum et inha­ bitationem in ea. 519 Hoc enim aliquid * creatum est, quia est effectus et affectus in anima * relictus ex præsentia divinitatis. 1 Cf. lam-IIæ, q. 68, a. 8; In III Sent., dist. 34, q. 1, a. 1 ad 5. ♦n- 476 *n. 488, 527 ♦n. 483 sq. 181, 359, 415, 488 #n. 125, 599 *n. 126, 221, 584, 676 *n. 178, 412 sq., 524 *n.522 *n. 511 *n. 575 *n. 163. 591, 599 #n. 509, 511 *n. 522, 527, 536, 594 F FI 149 Ex vi ergo talis effectus et unionis atque connaturaliDE DONO INTELLECTUS tatis ad Deum, penetrare ipsum et apprehendere quæ divina sunt est affectiva et mystica cognitio, quæ ex visione quidem ’beatifica resultat et inferior est illa (dona enim inferiora * sunt virtutibus theologicis), *η·1229δφ atque adeo et visione divina, ut docet S. Thomas (laIlæ, q. 68, a. 8), et hæc pertinet ad donum intellectus. Sed quia regulatur * et dirigitur a visione beata, dicitur *n- 483 sq' ad ipsum donum pertinere * visionem divinæ essen- *n·476 tiae quasi præsuppositive * et regulative, non eliciti- *n 503·527 ve, quia ex visione sequitur amor seu affectus intimus et fruitivus Dei, et ex ipsa fruitione sequitur affec­ tiva et experimentalis quædam cognitio non solum de Deo in se (quod facit visio), sed de Deo ut in nobis gustato et experto et attacto. f i 'i ■ ί k ; ? ; 520 LXXX. — Dices: Totum hoc non videtur esse ί aliud quam quædam reflexa cognitio de ipso actu visionis et fruitionis Dei, et ad hoc non requiritur donum Spiritus Sancti, sed scientia infusa * qua cognoscuntur *n·504· 525 ·' gratia et dona spiritualia, quorum unum est visio * et *n-370 fruitio Dei. 521 LXXXI. — Respondetur gustum et experien­ tiam internam divinæ dulcedinis1 super quam funda­ tur mystica cognitio divinorum non dari sine aliqua re- *n·417 * flexione super ipsum actum gustandi et fruendi Deo. 522 Cæterum reflexio illa seu cognitio talis actus potest dupliciter considerari. Uno modo, quod sit reflexio tendens ad cognoscendum illum actum entitative et physice et quoad suam * ; quidditatem alio *n·518 1 Cf. Ps. 67, 11. 150 DE DONIS SPIRITUS SANCTI modo, quod sit cognoscitiva illius quoad suum exerci­ tium et affectum quem relinquit * in subjecto gustandi de Deo et sentiendi experimentum ejus. *n' 536,’ 594 523 Hoc *secundo modo fundatur cognitio affectiva in *n·522 illa cognitione seu reflexione ad actum quo beatus fruitur Deo, non primo modo. 524 Longe enim * differt cognoscere aliquod objec- 4gg’570,5598 tum vel actum *quidditative et entitative etiam per η·θ * 75 actum reflexionis, et cognoscere ipsum experimentaliter et affective1. Nam Christus Dominus perfectissime cognoscebat obedientiam et passionem suam per scien­ tiam beatam et infusam, et tamen Didicit ex his quæ passus est obedientiam2, ut Apostolus inquit (Heb. 5,8). 525 Sic ergo licet beati per visionem beatam perfec­ tissime Deum videant et actum visionis cognoscant per scientiam * , infusam tamen adhuc ex his quæ expe­ riuntur in gaudio et fruitione et invisceratione illa intima, cum mundantia et impetu totius *fontis vitæ in se, discunt (per donum intellectus) quam suavis sit Do­ minus 3. ♦n. 125, 178, cnQ © 526 LXXXIL—Ad * alium locum D. Thomæ, *D 478 respondetur non habere majorem vim quam præcedentem. 527 Dicitur enim donum intellectus pertingere ad divinam essentiam eam intuendo, *non formaliter quasi *n‘ 1 Cf. Ilam-IIæ, q. 162, a. 3 ad 1. ’ Cf. Joan, a Sto Thoma, Curs. Theol., In Illam, q. 7, disp. 8, a. 3, n. 23. > Cf. Ps. 33, 9: 99, 5. DE DONO INTELLECTUS 151 ab ipso dono intellectus eliciatur visio, sed præsuppo* sitive et regulative, quia ex visione beata qua unimur in patria Deo resultat * fruitio et affectus intimus experimentalis et gustativus Dei, quo regulatur * affectiva ejus cognitio quæ pertinet ad donum intellectus» quod quia ibi consummatum * et plenum est pertingit ad di­ vinam essentiam eam intuendo, non elicitive et formaliter, sed regulative * et præsuppositive, ut ex verbis S. Thomæ1 statim colligemus *. ,n. 503, 519 w 522, 577 ♦n. 488, 531, 537 #n. 314, 369, n 476 *n· 503 #n. 538 sq. ★ ★ 528 529 LXXXIII.—-Ad * , rationem respondetur donum intellectus penetrare et apprehendere divina mysteria per evidentiam experimentalem * , affectivam non quidditativam rerum divinarum, loquendo de formali eli­ * cientia actus doni intellectus. Nam regulative et præsuppositive supponit et innititur experimental! cognitioni quidditativæ Dei. Itaque visio beata est co­ gnitio quidditativa et intuiti* va Dei, et pro ea parte qua est intuitiva est * etiam experimentalis de Deo per modum visionis. Exinde vero * originatur affectus et fruitio Dei qua anima habet *aliam experientiam de Deo affectivam quasi per modum tactus, quo tangitur anima in interiori potentia voluntatis fruendo ipsa * præsentia Spiritus et plenitudine divinitatis tangentis et inflammantis voluntatem, sicut dicitur {Cant. 5, 4 et 6) : Dilectus meus misit manum suam per foramen, et venter meus intremuit ad tactum ejus. . . Anima mea liquefacta est, ut locutus est. 1 Cf. In III Seni., dist. 34, q. 1, a. 3 ad 6. *n. 480 #n. 531, 548, 649 *n. 524, 533 ♦n- 532 ♦n. 533 ♦n. 512 *n· 533 ♦n. 512, 536 152 DE DONIS SPIRITUS SANCTI 530 Ubi loquitur de experientia dilecti sub ratione ,* dilecti sic enim habet quasi tactum in anima et in ‘n·395’5* ventre seu visceribus amoris, ubi ad talem et suavem actum anima quasi liquefacta redditur et totaliter dilecto suo connaturalizata1 et unita, qualem tactum nunquam in hac vita sentire potest, licet aliquam illius umbram aliquando attingat, nam In lectulo per noctes (utique umbras hujus vitæ) quærit anima quem diligit: et non invenit2. Sed et surgens aliquando post varia exercitia invenit eum, sed foris in affectibus suis suspirat donec introducat illum in domum matris et in cubicu­ lum genitricis, utique in interiora gaudia Domini sui3. 531 Igitur ex ista experimental! et affectiva unione (quæ * summa et maxima est cum regulatur a visione beata) * oritur illa cognitio doni Spiritus Sancti modo experimental! *affectivo attingens ea quæ divina sunt, fundaturque in ipsa experientia fruitionis divinæ et * suavitatis ejus, præsupponitque quidditativam visio­ nem beatificam. * *n’ *n‘527 *n'528 Sq' *n·523 Θ 532 LXXXIV. — * Nec est superflua ista cognitio doni *n'480 intellectus per experientiam affectivam ubi * datur ex- *n·528 perientia intuitiva. 533 Nam ad hoc dicitur quod sicut non est inconveniens et superfluum multis modis Deum cognosci ab eodem intellectu, scilicet visione beata, scientia infusa et ac­ quisita, ita non est inconveniens * duplicem expe­ rientiam de Deo et de divinis habere, aliam quiddita1 Cf. Gen. 2, 24; I Cor. 6,17. » Cant. 3,1. ’ Cf. Mat. 25, 21; Cant. 3, 2-4. DE DONO INTELLECTUS 153 tivam et intuitivam quasi per visum, cum Videbunt regem in decore suo1; aliam * affectivam et fruitivam quasi per tactum * Dei, cum Dextera illius amplexabitur2 nos, cum dabit nobis ubera sua, cum Exultabimus et lætabimur in te, memores uberum tuorum super vinum3. 534 Hæc enim uberum divinorum conjunctio super illud vinum totius suavitatis, quo * inebriabitur anima ipsa fruitione ubertatis divinæ, erit experimentalis cognitio * , affectiva quasi per modum tactus, minor quidem quidditativa et intuitiva visione, cum fundetur super aliquo * , creato scilicet super fruitionef divina, non tamen superflua, quia alio modo et alia ratione cognos­ cit Deum. 535 Nec erit inevidens aut obscura, licet non sit intuitio ipsa formalis Dei, sed ex illa * . consecuta Sicut nec cognitio Dei quæ habetur per scientiam infusam, aut demonstrativa quæ habetur per naturalem cogni­ tionem, sunt obscuræ, licet non sint ipsa intuitio Dei. 536 Sufficit quod fundetur illa cognitio in aliquo effectu * derivato ex visione divina, et sic quasi ab effectu experiente et monstrante Dei * præsentiam in affectu animæ. *n. 171, 529 560, 584, 676 ♦n. 529, 563 *n. 91,513 ♦n. 533 *n. 509, 519, 548 jn. 529 ♦n. 531 ♦n. 519, 522 *n. 512, 529 ★ ★ 537 LXXXV. — Et ad locum * ultimum D. Thom», quando dicit quod dona ista non remanebunt in patria distincta ab illis virtutibus, etc., respondetur quod ibi 1 Is. 33,17. 2 Cant. 2, 6; 8, 3. • Cant. 1, 3. *n. 481 154 DE DONIS SPIRITUS SANCTI loquitur de donis non ratione sui et quantum ad subs­ tantiam et speciem actus quem eliciunt, sed quantum ad modum et regulationem * quam habent ex visione *n·527 divina et lumine gloriæ. Itaque manent indistincta a virtutibus regulative et quoad modum, non specificative et quoad quidditatem seu substantiam. Θ 538 Et hujus expressionis ratio est desumpta ex ipso textu1. Distinguit enim S. * Thomas triplex genus *n·527 donorum. 539 Alia sunt quæ communicant in objecto seu mate- *n' 547’5441 * ria cum virtutibus theologicis, et in patria cum visione beata, quia versantur circa Deum et divina mysteria, sicut est donum intellectus et sapientiæ, quæ versantur circa Deum et divina penetranda aut judicanda. 540 Alia dona * non communicant in materia cum virtu- *n'502 tibus theologicis, ut donum scientiæ et consilii, quæ sunt circa res creatas. 541 Alia communicant in materia cum virtutibus mo­ ralibus, ut fortitudo, pietas et timor. 542 Ista ultima non operabuntur in patria circa materiam virtutum, sicut hic in via, sed circa illam mensuram in qua excedunt dona istas virtutes. 543 Dona * secundi generis non est difficultas quod *n·540 possint remanere distincta a visione beatifica, cum versentur circa distinctam materiam. 1 Cf. In III Seni., dist. 34, q. 1, a. 3 ad 6. DE DONO INTELLECTUS 155 544 LXXXVI. — De donis * primi generis est tota *n·539 difficultas, quomodo remaneant distincta, cum circa eamdem materiam versentur, scilicet circa Deum. 545 Et dicit D. Thomas (In III Seni., dist. 34, q. 1, a. 3) quod dona illa quæ perficiunt in vita contemplativa re­ manebunt in patria quantum ad actus quos habent circa propriam materiam, et quantum ad actus quos habent circa propriam mensuram, sed perficientur quantum ad , modum * quia quantumcumque dona ad altiorem *n·503 modum elevent quam sit communis hominis modus, nunquam tamen in via ad modum patriæ pertingere possunt. 546 Ergo quando postea * dicit (In III Sent., dist. 34, 481 q. 1, a. 3 ad 6) quod “Dona illa quæ communicant cum virtutibus in objecto quod in patria remanebit non re­ manebunt in patria distincta ab illis virtutibus”, etc., intelligitwr quod non manebunt distincta quantum ad * modum in quo perficientur in patria, et quantum ad *n' regulationem quam habent a visione (ut dixerat1 in corpore articuli), non quantum ad specificationem et quidditatem formalem et elicientiam. Θ 547 548 LXXXVII. — Dices: Ergo donum intellectus et sapientiæ sunt virtutes theologicæ, quia habent pro * materia et objecto proximo ipsum Deum. Negatur consequentia, quia non habent pro materia ipsum Deum immediate in se, sed ut * expertum 1 Cf. In III Seni., dist. 34, q. 1, a. 3. 3 *n.5O3, 528 sq' 156 DE DONIS SPIRITUS SANCTI et connaturalizatum et unitum nobis in aliquo creato , * *n·509,534 scilicet in ipso affectu et experimentali unione charitatis ad Deum. Unde istæ cognitiones sunt affectivæ * et *n·528 mysticæ, non quidditativæ et intuitivæ rei in se. Virtus autem theologica habet pro materia Deum in seipso immediate, non ratione alicujus creati1 quod for­ maliter tangatur. 1 Cf. Joan, a Sto Thoma, Curs. Theol., In Ilam-IIæ, De Fide, disp. 1, a. 1, n. 12; De Spe, disp. 4, a. 1, n. 16 et 32; De Caritate, disp. 8, a. 1, n. 6. ARTICULUS IV DE DONO SAPIENTIÆ ET SCIENTIÆ 549 I. — Dona ista (ut ex articulo præcedenti constat) distinguuntur a dono intellectus in doctrina S. Thomæ, quia donum intellectus est apprehensivum seu penetrativum veritatis, ista autem dona sunt judicativa, quod sq ibi explicavimus * distinguendo de judicio simplici, *n‘ 338 quale fit per habitum principiorum ex simplici termi­ norum penetratione, et de judicio resolutivO seu analytico, quale fit per habitus scientificos qui reddunt rationem et causam ejus quod intelligunt. 550 Et ideo de istis omnibus in hoc articulo ea attin­ gemus quæ conducunt ad explicandum * quomodo dis- *n’ tinguantur dona ista a virtutibus non solum moralibus, quæ pertinent ad vim appetitivam, sed etiam intellec­ tualibus et theologicis et visione beatifica, quæ perti­ nent ad intellectum. DISTINCTIO DONI SAPIENTIÆ A FIDE, ET AB ALIIS DONIS ET HABITIBUS EX SUA FOR­ MALI RATIONE 551 II. — In distinguendo habitus seu virtutes ali­ quas, possumus duo attendere. 552 Primum, ipsam * rationem formalem sub qua pro- *”■ cedit, quæ proprie specificat actum et habitum. sqq' 158 553 DE DONIS SPIRITUS SANCTI Secundum, ipsum objectum quod tamquam materiam attingit, circa quam versatur per tale medium * seu rationem formalem. 562 658 sq. * * * 554 III. — Igitur D. Thomas ad explicandum1 ratio­ nem formalem doni sapientiæ processit ex proportione 571 69g et * similitudine sapientiæ quæ est virtus intellectua- *n’ lis, et non donum. Est enim sapientia illa quæ de rebus judicat per altissimas seu supremas causas, sicut in disciplinis philosophicis, metaphysica. Et ex hac ratione frequenter D. Thomas attribuit2 dono sapien­ tiæ judicare, dono autem intellectus apprehendere seu penetrare veritates divinas. 555 Nec tamen D. Thomas posuit propriam, specifi­ cam et adæquatam rationem sapientiæ in hoc solum quod est judicare de rebus divinis aut supernaturalibus. Judicium enim etiam ad alios habitus pertinet præter donum sapientiæ. Fides * enim judicium habet cre- *n' 438321, dendo cum habeat determinatum assensum circa res divinas. Prophetia etiam judicat de rebus sibi revela­ tis, ut sæpe affirmat S. Thomas (Ila-IIæ, q. 171 pas­ sim). Scientia infusa in Christo, donum scientiæ in nobis, cognitio et. regulans piam c_0 -, 3- præcedens <. - . O/o affec* tionem ante fidem, et sexcenta alia quæ ex infusione aut instinctu Spiritus Sancti a nobis cognoscuntur, judicio aliquo cognoscuntur. 1 Cf. Ilam-IIæ, q. 45, a. 1. * Cf. lam-IIæ, q. 68, a. 4. » Cf. Joan, a Sto Thoma, Curs. Theol., In Ilam-IIæ, De Fide, disp. 3, a. 2, n. 5-15. DE DONO SAPIENTIÆ 159 556 Et sic si solum velimus explicare donum sapientiæ per hoc quod est judicare de rebus divinis ex instinctu Spiritus Sancti, non explicatur adæquate et quoad pro­ priam et specificam rationem. 557 IV. — Quod autem Suarez {De Gratia, Lib. II, cap. 18, n. 2)1 objicit contra D. Thomam qui (la-IIæ, q. 68, a. 4) absolute dixit donum sapientiæ dari ut perficiat intellectum speculativum judicando ex motione peculiari Spiritus Sancti, et affert contra illum instantias propositas, solvitque illas dicendo non contineri in illa explicatione adæquatam descriptionem doni sapientiæ, nihil in hoc contra D. Thomam obtinetur. 558 Quia sanctus Doctor in illo articulo præsupponit in principio corporis quod dona perficiunt hominem ad hoc quod prompte sequatur instinctum Spiritus Sancti, inde vero colligit quomodo distribuantur et multipli­ centur hæc dona per vires apprehensivas et appetitivas, inter quas ponit quod ad recte judicandum in parte speculativa ponitur sapientia, quod intelligitur non quomodocumque, sed ad recte judicandum ex motione illa peculiari qua elevatur mens ad sequendum prompte instinctum Spiritus Sancti, qui utique movet ali­ quando ad judicandum ex quadam promptitudine qua unimur et subjicimur Deo quasi ex * connaturalitate *°· 570 et experientia seu gustu quodam divinorum, et hæc est adæquata ratio doni sapientiæ. 559 Hoc enim non facit prophetia, neque fides, cum inveniri possint in peccatoribus * non unitis Deo per *η· gratiam. Imo et scientia infusa non judicat ex hac 1 Opera Omnia, VII (Vivès), p. 675-676. 4241 160 DE DONIS SPIRITUS SANCTI experientia et unione, sed absolute ex veritate rei *n·524·575 in se clare * cognita, non solum affective attacta. 560 Quod autem donum sapientiæ judicet de divinis non ex cognitione causarum studio et discursu acquisita, vel infuso lumine manifestata in se, sed ex ipsa connatu­ ralitate et unione ad causam supremam quasi per ex­ perimentum habita, postea latius explicat S. Thomas *n. 171,533, * (Ila-IIæ, q. 45, a. 2 et 4), ubi specialiter de hoc dono 563,584,592 agit tamquam in proprio loco. Θ 561 V. — Supposito ergo quod donum sapientiæ or­ dinatur ad judicandum de divinis non * quomodo- n*- 3i7s(i· cumque, sed judicio resolutivo et analytico (non sim­ plici sicut intellectus principiorum), idque per causas easque supremas et altissimas, restat explicare quomodo cognoscat istas causas et judicet donum sa­ pientiæ, seu sub qua formalitate . * *n·552562 * 563 562 Et deinde, id quod pertinet ad secundum* punctum, quæ veritates divinæ sint istæ de quibus judicat sqq’ donum sapientiæ: hoc enim pertinet ad declarationem objecti ad quod se extendit*. *n-658 sqq· ★ ★ 563 VI. — DICIMUS ERGO quod ratio formalis qua cognoscit istas causas est experimentum* quoddam internum, quod habetur de Deo et rebus divinis in ipso gustu seu affectu et delecta-* tione seu tactu* voluntatis interno de istis rebus spiritualibus. *0-560,671 *n-529,533 DE DONO SAPIENTIÆ 564 565 566 161 Ex hac enim unione quasi connaturalizatur anima ad res divinas, et per gustum ipsum * discernit eas a re­ bus sensibilibus et creatis in hac vita imperfecte et per viam * , remotionis in alia vita perfecte et per positi­ vam evidentiam, indeque movetur ad reddendum * causam et rationem eorum quæ cognoscere intendit per sapientiam. Sic sumitur ex D. Thoma (Ila-IIæ, q. 45, a. 2), ubi inquit quod “Rectitudo judicii potest contingere dupliciter. Uno modo, secundum perfectum usum rationis; alio modo propter connaturalitatem quamdam ad ea de quibus judicandum est. Sicut de his quæ ad castitatem pertinent per rationis inquisitionem recte judicat ille qui didicit scientiam moralem, sed per quamdam connaturalitatem ad ipsam recte judicat de eis ille qui habet habitum castitatis. Sic ergo circa res divinas ex rationis inquisitione rectum judicium habere pertinet ad sapientiam quæ est virtus intellec­ tualis; sed rectum judicium habere de eis secundum quamdam connaturalitatem ad ipsas pertinet ad sa­ pientiam secundum quod donum est Spiritus Sancti, sicut Dionysius dicit (De Div. Nom., cap 2, 9)1 quod Hierotheus est perfectus in divinis ‘non solum discens, sed et * patiens divina”. Videndus est etiam D. Thomas (In III Sent., dist. 35, q. 2, a. 1, qla 1), ubi docet sapientiam importare emi­ nentem1 2* quamdam sufficientiam in cognoscendo, ut etiam in seipso quis certitudinem habeat de magnis et mirabilibus quæ aliis ignota sunt, et possit de omnibus 1 PG 3,648. 2 Cf. Eccli. 6, 23. •n. 624 tn. 309, 322 ♦n. 333 ♦n-413 ♦n. 572 162 DE DONIS SPIRITUS SANCTI judicare, possit etiam et alios ordinare per dictam emi­ nentiam. 567 VII. — Hæc est descriptio sapientiæ loquendo in generali et in communi. 568 Subdit autem distinguendo quod “Hæc sufficientia in quibusdam est per studium et doctrinam, adjuncta vivacitati intellectus. Et talis sapientia a Philosopho ponitur virtus intellectualis in sexto Ethicorum1. Sed in quibusdam talis sufficientia accidit per quamdam affinitatem ad divina, sicut dicit2 Dionysius quod Hierotheus patiendo * divina, didicit divina”. *n‘ 569 Rursus vero distinguens3 sapientiam a fide in so­ lutione ad primum * dicit quod “Fides est cognitio *n·615 simplex articulorum, quæ sunt * principia totius chris- *a' tianæ sapientiæ. Procedit autem sapientiæ donum ad quamdam deiformem contemplationem et quodammodo explicitam articulorum quos fides sub quodam modo involuto tenet secundum humanum modum. Et ideo * 668 sapientia est donum, fides autem virtus”. © 570 VIII. — Quapropter ratio formalis sapientiæ est procedere ex causis et rationibus divinis (quæ sunt causæ altissimæ) ad indagandas veritates sive divinas, sive creatas : * Spiritualis enim omnia judicat (I Cor. 2, 15); sed tamen istæ causæ divinæ et altissimæ per quas procedit sapientia ad reddendam rationem non sunt » Eth., VI, 6-7 (1141 a 5 sq.). * De Dit. Nom., cap. 2, 9, PG 3, 648. • In III Sent., dist. 35, q. 2, a. 1, qla 1 ad 1. cci . „„ ODD SQ· ’ DE DONO SAPIENTIÆ 163 notæ quasi quidditative * per sapientiæ donum, sed *n· 524·558 quasi affective et mystice ex connaturalitate quadam et unione seu experientia interiori divinorum. 571 Et ratio hujus est, quia donum sapientiæ debet esse simile * sapientiæ quæ est virtus (sicut et alia dona *”■554,698 proportionantur virtutibus sibi correspondentibus), quantum ad hoc quod debet procedere circa veritates quas attingit ex causis supremis et altissimis, sicut ipsa sapientia quæ est virtus. 572 In hoc enim convenire debent sapientia donum et sapientia virtus. Utraque enim designat habitum in­ tellectivum et inter intellectivos summum seu supre­ mum in genere scientifico, ita quod non sit quælibet mo ___ scientia, sed suprema .. * Non esset autem suprema 626,698 scientia si non haberet eminentiam * respectu aliarum *n·566 scientiarum. Cum autem proprium scientiæ sit rerum causas cognoscere, illa erit suprema inter scientias et eminentiam habebit, quæ considerat res per supremas * *n‘682 et eminentes causas, et hæc debet esse sapientia tam quæ est virtus quam quæ est donum.573 573 IX. — Differentia ergo sapientiæ doni et sapientiæ virtutis debet esse in modo cognoscendi istas supremas causas, et per eas attingendi suas veritates quas co­ gnoscit. Et sic sapientia donum est quæ modo affecti­ vo et mystico attingit divina, quæ sunt causæ supremæ. Hoc enim est proprie attingere ex dono* Dei, quia *”·574,584 licet omnes habitus et virtutes supernaturales dona Dei sint, tamen aliud est dono attingere aliquod objectum, aliud ex dono, quasi ipsa etiam donatio Dei qua nobis se donat1 pertineat ad rationem attingendi objectum. 1 Cf. Rom. 5,5. 164 DE DONIS SPIRITUS SANCTI 574 Nobis autem * donat se Deus per Spiritum suum et *n·573 voluntatem, quatenus apponit1 erga nos cor suum, si­ quidem primum quod in aliqua donatione attenditur est quod ipse donans apponat cor suum et seipsum, seu voluntatem suam alteri donet, eique corde conjungatur seu spiritu et affectu, juxta illud quod dixit David (I Par. 12, 17): Sz pacifice venistis ad me,. . . cor meum jungatur vobis. 575 Cum ergo donum sapientiæ * non quælibet sa- *n·637 pientia sit, sed * spiritus sapientiæ, id est, ex affectu *n-179 et spiritu et donatione ipsa qua experimur in nobis quæ sit voluntas Dei bona et beneplacens2 et perfecte judicans de ipsis rebus divinis, oportet quod ratio for­ malis qua donum sapientiæ attingit causam altissimam, id est, causam divinam, sit ipsa notitia quæ habetur „ expenmentahter de Deo, quatenus unitur * nobis et 671 invisceratur et donat seipsum nobis: hoc enim est ex C1B spin tu scire, et non * solum ex lumine aut discursu mons559 trante quidditatem, sed ex affectu * experiente unionem. *”· 634 Sq. ★ ★ 576 X. — * : Dices Affectus iste et spiritus est in volun- °· * 578 sq' tate, cognitio autem sapientiæ in * ; intellectu ex vo- *n·161 luntate autem non redditur intellectus magis illumi592 natus, neque *crescit lumen in ipso; ergo neque potest *° ‘ crescere judicium aut sapientia ex tali dono pertinente ad affectum. 577 , Confirmatur * quia ista experientia et unio afifec- *° tiva est aliquid naturaliter * consecutum ad actum *n' 1 Cf. Job 7,17; Ecole. 8,16; Joan. 14,17. 1 Cf. Rom. 12, 2. DE DONO SAPIENTIÆ 165 amoris in voluntate; ergo non est aliquid supernaturaliter additum ad virtutem charitatis; ergo donum sapientiæ ex hac parte non est aliquid supernaturale præter virtutem charitatis. ; © Respondetur quod Suarez {De Gratia, Lib. II, *n'576 * cap. 18, n. 17)1 sentit quod amor transfert amatum in amantem per singularem unionem, et inde facile oritur judicium per quamdam connaturalitatem ad illud, sicut dixit Augustinus {De Trin., Lib. VIII, cap. 9)580 *2 quod “Quanto flagrantius Deum diligimus, tanto certius sereniusque videamus”. Nam qui amat, magis atten664 * et considerat ea quæ amat, et facilius illi placent. *D‘ dit Quod confirmant verba Christi {Joan. 7, 17) *: Si quis *n-5 voluerit voluntatem ejus facere: cognoscet de doctrina, utrum ex Deo sit. 579 Cæterum hæc sola ratio non sufficit ad expli­ candam propriam et formalem rationem sapientiæ doni. 580 ’ Nam si solum supponit amorem divinum et unio­ nem et connaturalitatem illam affectivam ad hoc ut magis attendat et consideret ea quæ amat et facilius illi placeant, hoc solum pertinebit ad quoddam genus causæ efficientis* seu applicantis, quatenus voluntas ex *n·583 amore facit magis attendere et considerare, quod utique facit voluntas non majus* lumen præbendo aut au- *n·576 gendo in intellectu, sed magis applicando, ut cum majori attendentia et consideratione procedat intra idem lumen et speciem cognitionis, non illam mutando: sicut ------ j, 1 Opera Omnia, VII (Vivès), p. 680. !PL42, 960. i ’ ; ·, 166 DE DONIS SPIRITUS SANCTI cum voluntas applicat visum aut auditum ut magis attendat, non perfectiorem virtutem ei dat aut acu­ tiorem visum, sed magis applicat ad videndum. 581 Si ergo hoc solum facit amor in dono sapientiæ, quod applicat ad considerandum attentius, restat explicare quod lumen et quæ ratio formalis sit ex parte intellectus diversa specie a fide et virtute seu habitu sapientiæ quæ non est donum, quam applicat amor ad judicandum per sapientiam. Et hoc est quod inquirimus. 582 XI. — QUARE DICENDUM EST quod amor et affectus potest duplicem considerationem habere. 583 Primo, ut applicat se et alias potentias ad ope­ randum, et sic solum se habet *effective et executive ♦n·580 in ordine ad illas operationes, scilicet per modum ap­ plicantis ad agendum.584 584 Secundo, ut applicat sibi objectum et illud unit, et inviscerat* sibi per quamdam fruitionem et quasi connaturalitatem et proportionem* cum tali objecto, et quasi experitur illud experientia affectiva, juxta illud (Ps. 33, 9) : Gustate, et videte. Et sic affectus transit* in conditionem objecti, quatenus ex tali experientia affectiva* redditur objectum magis conforme . · · et proportionatum et unitum personæ eique magis conveniens, et sic fertur intellectus in illud ut expertum et contractum sibi, et hoc modo se habet amor ut præcise movens in genere causæ objectivæ*, quatenus per tale experimentum* diversimode proportionatur et conveniens redditur objectum. 125 171 199’ *n· 592 *n. 170, 488, 518,^530,591, *n. 528 sq„ eqq 57S 592 θ'3 ’ ’ *n’1200 sq' *“· 560 DE DONO SAPIENTIÆ 167 585 XII. — Quod si * : dicas Nam affectus et amor ♦°·589 non potest plus experiri et tangere in objecto quam de ipso demonstrat et manifestat cognitio; ergo ante illam 533 unionem amoris et intimam experientiam affectivam * *n‘ jam supponitur cognitum objectum experiendum et amandum. Quid ergo est illa cognitio, sapientiane, an fides, vel quid aliud ? 586 Si sapientia, jam antecedit amorem, non in ejus gustu et experientia fundatur. 587 Si fides, ergo nihil amplius cognoscit sapientia quam fides: totum enim quod nos ponimus attingi et experiri per affectum jam præcedit in cognitione per fidem. 588 Si est aliud præter fidem et sapientiam, quid est ? 589 XIII. — * Respondetur quod amor et affectus *n·585 licet ex parte rei amatæ non possit aliud experiri et attingere quam quod sibi proponitur, quia non potest ferri in incognitum et non propositum, tamen ex parte * modi attingendi potest plus et meliori modo experiri *“·602 et uniri objecto quam per intellectum sibi proponatur, quia stat bene quod per intellectum sibi proponatur obscure et involute , * et ex hac parte imperfecte, et *n615’ tamen voluntas feratur in ipsum objectum immediate et in se. Sicut facit charitas, etiamsi per fidem sibi proponatur Deus obscure, imo voluntas aliquando solet1 tanto ardentius desiderare rem in seipsa videre et frui quanto sibi per velamina occultatur, quia licet non proponatur sibi res ut est in se, seu sub testimonio 1 Cf. Joan, a Sto Thoma, Curs. Theol., In lam-IIæ, q. 17, disp. 7, a. 3, n. 5. — lam-IIæ, q. 22, a. 2 ad 2. 168 DE DONIS SPIRITUS SANCTI extrinseco, tamen hoc in illo velamine proponitur quod * plus latet de re quam cognoscatur et manifestetur; et illud plus quod latet etiam desiderat voluntas, illique unitur affectus, quod nescit proponere intellectus. 590 XIV. — Et hac ratione D. Thomas (la-IIæ, q. 66, a. 6; Ila-IIæ, q. 23, a. 6) ostendit charitatem esse excellentiorem1 fide, quia fides sua obscuritate attingit Deum secundum quamdam distantiam ab ipso,, qua­ tenus fides est de non visis, charitas autem attingit Deum immediate in se, intime se uniens ei quod occul­ tatur in fide. 591 Et sic licet fides * regulet amorem et unionem ad Deum quatenus objectum proponit, tamen *ex ista unione qua tangitur ab affectu Deus immediate eique unitur, movetur intellectus sicut a quadam * experientia affectiva ad judicandum * altiori modo de divinis quam illa obscuritas fidei patiatur, quia penetrat et cognoscit plus latere in rebus fidei quam fides manifestat, quia plus ibi amat et plus gustat in affectu *, et ex illo plusf quod cognoscit judicat altius de ipsis rebus divinis, innitens affectui experimentali (priusquam nudo testi* monio credentis) cum instinctu Spiritus Sancti sic altiori modo certificantis et moventis intellectum. 592 *n-484’172’ *n. 163,518 533 *n’ *n'1114 n*. 584 tn-589 XV. — Quare ad argumentum* quod dicit vo- *n’ 576 luntatem seu affectum non addere majus lumen intellec582 g tui, manet responsum ex dictis*, quod voluntas forma- *n’ sq liter non illuminat intellectum, sed tamen potest cau­ saliter* majus lumen præbere seu perficere, quatenus *n·592 593 * reddit objectum magis unitum sibi per amorem et Cf. Joan, a Sto Thoma, Curs. Theol., In lam-IIæ, q. 5, disp. 2, a. 4, n. 33.—lam, q. 82, a. 3. DE DONO SAPIENTIÆ 169 immediatius in se attactum et gustatum, et sic repræsentatur de novo intellectui cum diversa convenien584 tia et proportione * ad affectum quo quasi experimen- *n’ taliter sentitur, et inde fit intelligentia quod illud quod sic sentitur in affectu est altius et excellentius omni consideratione fidei, vel alterius veritatis cognoscitivæ, et sic procedit ad judicandum de rebus istis et veritati­ bus divinis juxta quod de illis cognoscit secundum illud *n- 533, seo * experimentum affectivumt, quo altius sentit de Deo >5||8 sq" quam ex quolibet studio humano. 593 594 Talis ergo experientia de divinis per unionem et affectum diverso modo reddit objectum cognoscibile quam ex alio lumine aut ex testimonio fidei, et hoc modo sumitur * causaliter ex affectu sic uniente diversitas formalis objecti, scilicet ut uniti et experti. ™ XVI. — Ad * , confirmationem respondetur quod *n·577 licet ex amore resultet ille gustus et fruitio et invisceratio ad Deum naturaliter, id est, necessario, non tamen naturaliter, id est, per modum naturalis ordinis, cum supernaturalis fruitio et gustus sit, utpote *consecutus *n' ’ 4g4 ex amore supernatural! et * regulatus cognitione supernaturali fidei in via, visionis in patria. Unde non repugnat super hoc fundari cognitionem doni super­ naturalis cum ex Spiritu seu spirituali illa unione ex560 perimentum supernaturale de Deo sumatur, atque ’ ’ * adeo * mystica seu affectiva sapientia, quæ ex tali spirituali unione sumitur.* ★ * 595 XVII. — Ex his colligitur distinctio quantum ad rationem formalem doni sapientiæ a fide et a reliquis donis*. ♦n. 517 sq. 170 DE DONIS SPIRITUS SANCTI Θ 596 Nam a virtutibus intellectualibus acquisi­ tis distinctio est manifesta, quia donum sapientiæ procedit ex motione et instinctu supernatural! Spiritus Sancti, et consequenter ex ratione formali supernatu­ ral! et ex connaturalitate quadam et experientia affectiva divinorum; virtus * autem sapientiæ ex naturali discursu et studio. 426 Θ 597 XVIIL — Distinctio ergo doni sapientiæ a fide 730 a posteriori * bene colligitur, quia contingit ista duo se- *n’ ... .R. •» /* i ♦ · · *n parari, siquidem fides invenitur m peccatore * sine gra559 tia, donum autem sapientiæ non nisi in justo, quia, ut dicitur (Sap. 1, 4) : In malevolam animam non introibit sapientia, nec habitabit in corpore subdito peccatis. Invenitur etiam donum sapientiæ in beatis, quia de sapientia dicitur (Eccli. 24, 16): In plenitudine sanc­ torum detentio mea, et tamen ibi non1 est fides. 598 XIX. — A * priori autem sumitur ista distinctio ex diversa ratione formali, quia *fides habet simplicem assensum per modum credendi assentiens auctoritati et testimonio dicentis, sine hoc quod inquirat neque intelligat rem quam credit per causas; sapientia vero intelligit rem per causas et judicat resolvendo * et analytice procedendo: est enim sapientia summa seu * suprema scientia, et ideo habet scire rem per causas, easque altissimas, et donum sapientiæ habet cognitionem istarum causarum non per quidditatem * ipsarum, sed per experimentalem quamdam unionem et 1 Cf. lam-IIæ, q. 67, a. 3. 17Q1 *n^'eol’eW' 320 *n‘ 572 θθθ *n' 524 I DE DONO SAPIENTIÆ ,affectivam juxta quod dicit Christus Dominus {Joan. *n‘533,592 * 7, 17) : Si quis voluerit voluntatem ejus facere: cognoscet de doctrina utrum ex Deo sit *, et (Eccli. 1,14-15) dicitur: *n’578 Dilectio Dei honorabilis sapientia. Quibus autem apparuerit in visu, diligunt eam in visione, et in agnitione magnalium suorum. ! I I I I ! L i 599 I I I, I I 171 600 Quare donum sapientiæ dilectionem Dei supponit, 4gg 507 et in ea fundatur , * quia est mystica et affectiva scientia *n' 518 divinorum, et consequenter supponit fidem, quæ ante25 cedit et regulat * dilectionem, et in patria supponit *D·^^ * visionem beatam a qua oritur dilectio et fruitio. Ergo *n' sq' ex propria et intrinseca ratione sua donum sapientiæ, hoc ipso quod est cognitio mystica et affectiva, præsupponit fidem et distinguitur ab illa. XX. — Et hinc facile intelliguntur verba D. Thomæ (Ila-IIæ, q. 45, a. 1 ad 2), ubi inquit * quod *n’fu’6131 “Sapientiæ donum differt a fide, quia fides assentit veritati secundum seipsam, sed judicium quod est seeundum veritatem divinam pertinet ad donum sapientiæ. Et ideo donum sapientiæ præsupponit fidem, ‘quia unusquisque bene judicat quæ cognoscit’, ut dicitur1 primo Ethicorum”. r >i i j P ί 601 In quibus verbis, mirum est quantum exaggerat* *n·609,616 Suarez obscuritatem et difficultatem {De Gratia, Lib. II, cap. 18, n. 11 sq.)2, eo quod non* apparet differentia *n·609, 601 * * * * * * * inter assentiri veritati divinæ et judicare secundum ve­ ritatem divinam, supponendo quod videtur negasse Cajetanus (In Ilam-IIæ, q. 45, a. 1), et Suarez multis ibidem impugnat. * Cf. Eth., I, 3 (1094b 27). 1 Opera Omnia, VII (Vivès), p. 678 sq. 172 DE DONIS SPIRITUS SANCTI 602 Si autem judicium est assensus, non apparet qua ratione distinguat S. Thomas fidem a sapientia, quia fides assentit veritati divinæ secundum seipsam, sa­ pientia autem habet judicium secundum veritatem divinam, hoc enim omnino est idem, assentiri enim veritati divinæ est assentiri secundum veritatem divi­ nam et propter ipsam; assentiri autem et judicare idem sunt, et tam late patet judicare quam assentiri, sicut enim datur assensus evidens et inevidens, certum et incertum, ita et judicium. Quidquid ergo facit fides assentiendo, facit sapientia judicando. Ex parte enim rei cognitæ, utraque agit de eisdem veritatibus; ex parte autem 58g *modi cognoscendi seu rationis formalis, non apparet *n' in quo differant assentiri et judicare secundum verita­ tem. 603 XXL — Sed respondetur juxta doctrinam arti317sq culo * præcedenti traditam quod judicare potest sumi *n’ dupliciter. 604 Uno modo, ratione simplicis assensus, quemadmo42 dum de primis principiis * judicamus et assentimur illis *n’ ex terminorum evidentia, et fide assentimur et judica­ *mus rem ita esse, non inquirendo per causas, sed testi- *n’ 731 ’6181 monio et auctoritati dicentis assentiendo. 605 Alio modo, datur judicium per modum resolutionis, quod est judicium analyticum, id est, resolutorium et scientificum, quando non solum homo assentit et judi­ cat veritatem, sed etiam reddit rationem de eo quod judicat, et discernit ac defendit illud, et sic non solum cognoscit rem, sed fundamentum et causam propter quam sic cognoscit. DE DONO SAPIENTIÆ 'i 173 606 Et hoc proprie est scire, et quando per eminentes et supremas * causas judicat, est sapere et non solum *η·572,598 scire. Itaque judicium aliud est scientificum et resolutorium, aliud non scientificum et simplex. 607 Ad fidem ergo * pertinet assensus simplex sine dis- *n‘ cussione et inquisitione causarum, et hoc vocat * 1 *n‘ D. Thomas assensum secundum se. 608 Ad sapientiam vero pertinet judicium scientificum et resolutorium, et hoc vocatur judicium absolute. 609 Nec aliud mysterium continent verba D. * , Thomæ *n ’ nec tanta * exaggeratione obscuritatis et difficultatis *n' indigent, sicut facit Suarez2. 610 XXII. — Et hoc ipsa verba D. Thomæ insinuant3. Dixerat enim in corpore articuli quod “Ad sapientem pertinet considerare causam altissimam, per quam certissime de aliis judicatur, et secundum quam omnia ordinari oportet”. Ubi ly “secundum quam” et “per quam” significant rationem propter quam et resoluto­ rium judicium quod fit de aliqua re per suas causas et secundum illas. 611 Cum ergo postea (Ila-IIæ, q. 45, a. 1 ad 2) dicit quod “judicium secundum veritatem divinam pertinet ad donum sapientiæ”, loquitur de judicio résolutive, quo secundum veritatem tamquam secundum causam et per causam judicatur, de hac enim locutus fuerat in corpore articuli. Hoc autem judicium non habet fides, , » Cf. Ilam-IIæ, q. 45, a. 1 ad 2. 2 Cf. De Gratia, Lib. II, cap. 18, n. 11 sq., Opera Omnia, VII (Vives), p. 678 sq. 3 Cf. Ilam-IIæ, q. 45, a. 1. 600 β1θ 174 DE DONIS SPIRITUS SANCTI quia qui credit solum attendit ad auctoritatem et testimonium dicentis, non * ad causas per quas illa veritas n' 321 fundatur aut subsistit. 612 Quare sicut non est insolitum nec obscurum aut difficile duos assensus seu judicia distinguere, alterum scientificum et resolutorium, alterum non scientificum sed simplex, ita non debet difficile reputari in D. Thoma quod unum assensum seu judicium dederit *n' * fidei, scilicet simplex, aliud dono sapientiæ, scilicet scientificum. 613 XXIII. — Nec est facienda vis in eo quod ad fiθθθ dem * dicit pertinere quod assentit veritati divinæ se- *n’ eundum seipsam, ad donum vero sapientiæ, judicium secundum divinam veritatem, quasi aliud sit assensus, aliud judicium. — Non est in hoc difficultas: sed esto sit idem assensus et judicium generaliter loquendo, tamen differentia stat in hoc quod assensus fidei est 9g θθ7 * simplex non scientificus, et sapientiæ judicium est re- *° ‘ solutorium et scientificum. Et hæc duo judicia et assensus valde differunt. 614 Hoc autem *significavit compendio D. Thomas *n·600 dicens1 quod fides assentit veritati secundum seipsam, judicium vero secundum veritatem divinam est doni sa­ pientiæ. Nam assentiri veritati secundum seipsam est immediate et simplici modo assentiri; assentiri autem alicui veritati secundum aliam est quasi ex causa pro­ cedere ad judicium, præsertim cum paulo ante in corpore articuli id expressisset D. Thomas dicens quod “Pertinet ad sapientem per causam altissimam judicare, et secundum illam de aliis ordinare”. 1 Cf. Ilam-IIæ, q. 45, a. 1 ad 2. ' DE DONO SAPIENTIÆ 615 i • 175 Quod si tandem hoc volumus expressius in D. Thoma videre, legatur (In III Sent., dist. 35, q. 2, a. 1, qla 1 ad 1), ubi inquit* quod “Fides est cognitio simplex articulorum, quæ sunt principia totius christianæ sapientiæ. Procedit autem sapientiæ donum secundum deiformemcontemplationem etquodammodo explicitam articulorum quos fides sub quodam modo involuto* tenetsecundum humanummodum”. Sic S.Thomas. | 1 j ' | | I ‘3 589 ■ I 616 j f * J Distingueret1 ergo Suarez in fide judicium seu assensum simplicem (sicut est assensus* principiorum) *n’604 ab assensu seu judicio scientifico in dono sapientiæ, quod quasi explicat et evolvit ipsa principia ac defendit, et sic cessaret ejus exaggeratio . * *n. 601,609 . i ; ( | © Γ Ί I 617 XXIV. — De distinctione * vero sapientiæ a dono *n· 595 I intellectus et consilii, patet. I 618 A dono intellectus,quia non * procedit resolutive, *η·317 sq’ |. sicut nec fides*, nec tradendo causas, sed simplicem *n·604 j terminorum notitiam et penetrationem modo affectivo et mystico, ut explicatum * est. 528-&36~525’ j 619 - A dono consilii*, quia hoc procedit circa agibilia regulando ea, non contemplando divina et per altissimas causas, sicut procedit sapientia. j θ32,733> I j i < I 620 XXV. — A dono denique scientiae * distinguitur, *n'727 I quia hoc etsi resolutive procedat , * sed per causas *n·320 creatas et inferiores, non per altissimas, ut docet S. 1 Cf. De Gratia, Lib. II, cap. 18, n. 11 sq., Opera Omnia, VII (Vivès), p. 678 sq. ' 7 176 DE DONIS SPIRITUS SANCTI Thomas (Ila-IIæ, q. 9, a. 2; q. 45, a. 2 ad 3; In III Sent., dist. 35, q. 2, a. 3, qla 1). 621 Sed tamen, cum donum scientiæ sit scientia sanc­ torum *, et solum conveniat his qui existunt in gratia, et ex unione ad Deum per charitatem procedat, diffi­ cile videtur quod sapientia sit per altissimas causas quia isti unioni ad Deum innititur, scientia vero non, cum eidem unioni innitatur. 622 XXVI. — Sed *respondetur quod fides etsi pri- *n’621 mario cognoscat Deum, tamen secundario etiam multa creata cognoscit, et unum potest esse ratio et causa alterius, et ipsamet fides ejusque exercitium aliquid „„ „„ * temporale et creatum est. 717 623 Ex fide autem nascitur amor et unio ad Deum primario et per se, et secundario amor ad proximum et ad res creatas, quatenus aliquid sunt Dei. Unde fit quod homo unitus Deo per amorem fiat bene mobilis a Spiritu Sancto, tum ad intelligendum et judicandum de divinis, tum ad judicandum de creatis. 624 Et de divinis judicat secundum affectum et unio­ nem, et quasi experimentum ad ipsa intra se; de creatis autem judicat per experimentum etiam quod habet de illis, vel in ipso affectu ordinante charitatem et amorem creaturarum ad Deum, vel in ipso actu fidei et virtu­ tum, vel in ipso modo tendendi ad Deum per viam remotionis creaturarum, quod fieri non potest sine * *discretione inter creaturas et Deum : atque adeo cum *n. 564,671 sufficienti ratione ut de creaturis judicet et per rationes 1 Cf. Prov. 9,10. DE DONO SAPIENTIÆ 177 creatas de Deo: utrumque enim attingit per rationes creatas. 625 XXVII. — Sufficienter ergo in ipsa unione gratiæ et charitatis ad Deum fundatur duplex via procedendi ad intelligendum et judicandum de divinis: tum per causam ipsam primam cui primo et per se charitas unitur, tum per causas humanas et creatas quibus uni­ tur secundario, et per quas etiam inducitur ad intelli­ gendum primam. 626 Et primo modo, fundatur scientia * summa quæ est *n·572,671 sapientia; secundo modo, fundatur ordinaria1 et inferior, quæ est scientia. Utraque autem supponit unionem hominis cum Deo per affectum charitatis , * et cum *n·720,769 proximo seu creaturis secundario per eamdem charitatem; et ex primo movetur a Spiritu Sancto ad intelli­ gendum et judicandum de divinis, ex secundo ad judi­ candum ex causis creatis. 627 Et in * Scriptura frequenter redduntur causas et *n·631 rationes eorum quæ dicuntur, quod maxime pertinet ad sapientiam et scientiam: aliquando quidem tangendo causas inferiores, aliquando supremas. 628 Verbi gratia, cum (Joan. 9, 2) Apostoli interroga­ verunt Christum Dominum de causa cæcitatis in cæco nato et voluerunt id scire quantum ad causam creatam et inferiorem, videlicet ex parte peccatorum, quæ sunt causa talium poenalitatum : Rabbi, quis pecca­ vit, hic aut parentes ejus, ut cæcus nasceretur? Dominus autem respondit per sapientiam reddendo causam illius cæcitatis ex parte causæ supremæ, scilicet gloriæ divinæ (Joan. 9, 3) : Neque hic peccavit, neque parentes ejus: sed ut manifestentur opera Dei. 1 Cf. In III Sent., dist. 35, q. 2, a. 3, qla 1. 178 629 DE DONIS SPIRITUS SANCTI Sic et propheta judicabat per donum sapientiæ de mirabilibus Dei, cum dicebat (Ps. 70, 15-17): Quoniam non cognovi litteraturam introibo in potentias Domini: Domine memorabor justitiæ tuæ solius. Deus docuisti me a juventute mea: et usque nunc pronuntiabo omnia mirabilia tua. Ecce enim *sine litteratura humani studii ingreditur anima in potentias Domini et solum justitiæ ejus recordatur, ut docetur a Deo a juven­ tute, utique quia unctio docet nos de omnibus \ Et sic ex potentiis Domini et ratione justitiæ ejus (quæ sunt causæ supremæ et altissimæ) reddit rationem et cau­ sam mirabilium Dei, quæ pronuntiat, quod utique ad sapientiam pertinet. 362 418 ‘679’ 630 Et rursum, per donum scientiæ idem propheta causam perditionis aliquorum reddit ex causis proximis suorum peccatorum (Ps. 72, 19): Quomodo, inquit, jacti sunt in desolationem, subito dejecerunt; perierunt propter iniquitatem suam. 631 Et sic passim plura inveniuntur exempla in Scrip­ tura tam doni sapientiæ quam scientiæ in causis red- *η·627 * dendis diversarum veritatum. Et qui diversas cau­ sales in Scriptura penetraret, multum in donis sapien­ tiæ et scientiæ proficeret. 632 XXVIII. — Denique, a dono consilii *differt *n·6191733 donum sapientiæ, quia etsi sapientia sit directiva agen­ dorum in quantum agenda regulantur per regulas æternas quas contemplatur sapientia, ut docet S. Thomas (Ila-IIæ, q. 45, a. 5), tamen requiritur præter hoc donum consilii correspondens * prudentiæ qua di- *n’ riguntur virtutes morales. 1 Cf. I Joan. 2. 27. DE DONO SAPIENTIÆ I ^'ί 633 l F i' ■ ; 179 Quia sicut prudentia virtus distinguitur a sapientia virtute in hoc quod prudentia juxta regulas humanas dirigit ea quæ agenda sunt in particulari hic et nunc, sapientia vero non est immediate regulativa actionum, sed contemplativa et cognoscitiva superiorum causarum, ex quibus dependet illarum regularum et actionum cognitio in sua quidditate et natura, et disputat ac defendit universalia principia a quibus dependent tales regulæ, ita donum consilii et donum sapientiæ se habent quod a dono consilii dirigimur immediate in agendis quasi a divino Spiritu acti, ut bene et recte eligamus et medium accipiamus etiam in rebus valde dubiis, sicut dicitur (I Mac. 4, 45) quod Incidit illis bonum consiHum; a sapientia autem non dirigimur immediate in agendis, sed contemplatur divina non solum in se, sed ut sunt eminentior regula agendorum, non immediata: agibilia enim nostra immediate per regulas humanas diriguntur, de quo amplius infra * dicemus. *n·781 sq‘ ★ ★ L 634 XXIX. — Sed objicies : * Nam impossibile est n*. 643sqI quod donum sapientiæ, in quo quis exercetur per mul?, tum tempus, ad unum * actum peccati mortalis om- *n· 650 I* nino extinguatur et cesset; ergo remanere potest etiam i in non habente charitatem; ergo non potest esse quod formalis ejus ratio sit cognitio affectiva fundata * in *n·575 unione charitatis, siquidem remanere potest cessante i, charitate. L635 I *Antecedens probatur, quia sapientiæ donum exer- *n- 644 sq’ cetur mediantibus aliquibus speciebus repræsentantibus objecta secundum ordinationem illius luminis, quod sapientiam vocamus; sed istæ species earumque re- 180 DE DONIS SPIRITUS SANCTI præsentatio et ordinatio non abolentur per peccatum mortale, quia hoc solum est mortalis aversio voluntatis, non specierum intellectus destructio; ergo manent species ordinatæ sicut antea, et consequenter sapientia quæ erat antea. 636 XXX. —· * , Confirmatur quia etiam post pecca- *n’648 sq tum mortale videmus quod aliquis elicit actus sapientia quos antea eliciebat, et eodem modo intelligit ac dis­ currit seu judicat circa divina sicut antea; ergo sapientiæ donum manet in peccatore circa divina sicut ante. 637 Quod si dicatur cum D. Thoma (Ila-IIæ, q. 8, a. 5 ad 2) quod non * quælibet illustratio mentis cons- *η·575 tituit donum sapientiæ, sed illa quæ facit rectam * *n·359 æstimationem de ultimo fine, et hæc solum invenitur in habente gratiam, contra est, quia ista recta æstimatio, vel est recta æstimatio speculativa, qualis habetur de quidditate et ratione ultimi finis, vel est recta æstimatio practica, qua quis dirigit seipsum in directione cordis ad ultimum finem. 638 Prima æstimatio etiam remanet in peccatore: potest enim etiam peccator optime judicare de ultimo fine secundum speculationem. 639 Secunda æstimatio pertinet ad prudentiam qua practice dirigimur in recta æstimatione circa agibilia, et sic sapientia erit per se primo et directe practica, confundeturque cum dono consilii. 640 XXXI. — Confirmatur * , secundo quia vel do- *n-652sq num sapientiæ cognoscit veritates per discursum, vel sine illo. DE DONO SAPIENTIÆ 181 J 641 Si cum discursu, nititur studio et industria propria^ i potestque manere etiam sine gratia in peccatore, sicut f manet theologia, quia peccatum non lædit discursum i nec tollit illum. 642 ί L K■ I' Si sine discursu, non distinguetur a dono intellectus 319i quod veritates penetrat simplici* modo sine discursu: 322 sq. scientificus enim processus sine1 discursu* non est *n-654 accomodatus capacitati humanæ, neque nos experimur talem modum scientificum sine discursu. Θ i 643 XXXII.—■ Respondetur * esse certissimum quod n*- 634sq· i recedente gratia per peccatum mortale cessat sapientia I quæ est donum Spiritus Sancti. Dicitur enim (Sap. 1, I 4-5) : In malevolam animam non introibit sapientia, nec I habitabit in corpore subdito peccatis. Spiritus enim I Sanctus disciplinæ effugiet fictum, et auferet se a cogitaI tionibus, quæ sunt sine intellectu, et corripietur a super­ lu, veniente iniquitate. Ergo per supervenientem iniquita! tem aufertur a cogitationibus motio Spiritus Sancti I qui disciplinæ fictum effugiet, et sic non habitat, nec I manet ibi sapientia. Et cum hic non possit intelligi I de sapientia quæ est studio acquisita quam experimur I manere etiam sine gratia, nec de sapientia quæ est I gratia gratis data, aut prophetia quæ etiam in pecca! * toribus esse potest, restat ut intelligatur de sapientia *n·358 I quæ est donum. I 644 Ad probationem ergo antecedentis , * dicitur *n·635 I quod remota charitate manent quidem species quæi i I 1 Cf. Joan, a Sto Thoma, Cuts. Theol., In lam, q. 1, disp. 2, a. 3, n. 4; In lam-IIæ, q. 6, disp. 3, a. 2, n. 5. ί \ Î ’ | J I ’ ?« I * ■ ÿ 182 DE DONIS SPIRITUS SANCTI deserviebant antea dono sapientiæ, sed non manent subjectæ instinctui et motioni Spiritus Sancti sicut antea, nec deserviunt illi interno gustui et experimento quo gustatur et videtur quam suavis1 sit Dominus. 645 Et sic manent species ut deservientes fidei aut sa­ pientiæ acquisitæ, si eam habet subjectum, aut alteri illustrationi interiori, si detur; tamen illa ordinatio specierum, quæ specialiter fit a dono sapientiæ et a motione Spiritus Sancti deducente animam ad gustan­ dum et experiendum affective de Deo, aufertur a cogi­ tationibus quæ sunt sine intellectu et corripitur a super­ veniente iniquitate, ut dicitur in verbis relatis Sapien­ tiæ2, quia non amplius per illas species gustat et ex­ peritur de suavitate Dei per affectum. 646 Quæ sunt autem cogitationes sine intellectu nisi brutales3 illæ cogitationes quas habet peccator, qui fit (Ps. 31, 9) Sicut equus et mulus, quibus non est intellectus, et qui Cum in honore esset, non intellexit: comparatus est jumentis insipientibus4. Si ergo homo habet cogita­ tiones sine intellectu, quid mirum quod habeat species sine sapientia et ordinatione ? 647 Et licet peccatum solum sit moralis aversio, habet5 tamen plures effectus physicos saltem demeritorie, tollit gratiam, destruit charitatem, vulnerat intellectum, effugat Spiritum Sanctum et omnem ejus motionem amicabilem impedit, sive hanc stragem faciat physice, 1 2 ’ 4 5 Cf. Ps. 33, 9. Sap. 1, 4-5. Cf. I Cor. 2,14. Ps. 48,13 et 21. Cf. Joan, a Sto Thoma, Curs. Theol., In lam-IIæ, q. 113, disp. 27, a. 3, n. 1-4. DE DONO SAPIENTIÆ 183 sive demeritorie (de quo modo non disputo), sufficit quod ex positione peccati omnia ista destruantur et cessent. « î: ★ ★ 648 ■ i ’ 649 , J 'i' XXXIII. — Ad * primam confirmationem, *n'636 sq’ respondetur quod qui post peccatum discurrit et judicat de divinis sicut ante, non hoc facit per donum sapien­ tiæ, sed per sapientiam acquisitam quæ est virtus intellectualis, aut per aliquam illustrationem quæ est gratia gratis data, vel solum est recordatio quædam eorum quæ ante faciebat, quia istæ species manere possunt in memoria, sicut recordatur se fecisse opera bona. Cæterum quod ex gustu et interna experientia divinorum tunc contempletur et judicet est impossibile, quia illam internam suavitatem, illam pacem quæ exsugl3 perat1 omnem sensum, illam ebrietatem * Spiritus *n' ’ et tactum divinæ unionis nemo scit nisi qui accipit1 2. g2g g Itaque cessante experientia affectiva * divinæ unionis *D' 584 SQ cessat motio Spiritus Sancti ad intelligendum et judi­ candum de veritatibus divinis experimentaliter et affec­ tive, et sic cessat donum sapientiæ, licet non cessent species quibus illa utebatur, sicut remota et destructa fide per peccatum infidelitatis remanent3 species quibus fides utebatur et memoria actus credendi quem exercebat et exercitium credendi circa alios articulos, et nihilominus hæc omnia non4 eliciuntur a fide superna1 Cf. Philip. 4, 7. » Cf. Apoc. 2,17. * Cf. Joan, a Sto Thoma, Curs. Theol., In lam, q. 1, disp. 2, a. 2, n. 7-8; In lam-IIæ, q. 57, disp. 16, a. 1, n. 6-10. 4 Cf. Joan, a Sto Thoma, Curs. Theol., In Ilam-IIæ, De Fide, disp. 5, a. 1, n. 5-10. 184 DE DONIS SPIRITUS SANCTI turali, sed vel ab acquisita, vel ex memoria praeteriti actus credendi. 650 XXXIV. — Sicut ergo non est inconveniens uno actu infidelitatis ruere fidem, nec elicere actus qui vere sint fidei supernaturalis, licet videantur nobis perma­ nere et credere sicut ante, ita non est inconveniens ad unum actum et ictum peccati mortalis corruere donum *n'634 * sapientiæ, nec amplius cognoscere sub illa formalitate doni, licet discurrat et cognoscat homo in actibus simi­ libus sapientiæ, vel ex sapientia studio acquisita, vel ex sapientia quæ est gratia gratis data et ordinatur ad eruditionem aliorum, non ad internam experientiam et unionem, de qua dicit Apostolus (I Cor. 12, 8): Alii datur per Spiritum sermo sapientiæ: alii sermo scientiæ in eodem Spiritu. Et D. Thomas (Ila-IIæ, q. 45, a. 5) recognoscit hanc eminentiam sapientiæ ad instruendum alios non1 esse in omnibus habentibus gratiam, sed nec etiam est quod sit cum gratia, quia gratiæ gratis datæ etiam in peccatoribus * esse solent. Vel denique *n manent illi actus sapientiæ quasi in memoria præteritæ cognitionis, non in gustu et experientia peccatoris. 651 Nec tamen potest ex hoc inferri quod qui sentiunt istum actum doni sapientiæ evidenter2 cognoscant se esse in gratia, quia non evidenter * cognoscunt illam mo- *n- 437sq974 tionem esse ex Spiritu Sancto inhabitante , * quæ pertinet *n' 1171 ad donum, licet valde probabiliter id suspicentur. 652 XXXV. — Ad * secundam confirmationem, ♦n·640®4' respondetur quod D. Thomas (Ila-IIæ, q. 9, a. 1 ad 1) 1 Cf. Joan, a Sto Thoma, Curs. Theol., In lam, q. 1, disp. 2, a. 8, n. 10. 1 Cf. lam-IIæ, q. 112, a. 5.—Joan, a Sto Thoma, Curs. Theol., In lamIIæ, q. 112, disp. 25, a. 3. DE DONO SAPIENTIÆ 185 significat donum scientiæ non esse discursivum (et eadem ratio est doni sapientiæ), eo quod est quædam participatio divinæ scientiæ: “Divina, inquit, scientia non est discursiva vel ratiocinativa, sed simplex et ab­ soluta. Cui similis * est scientia quæ ponitur donum Spiritus Sancti, cum sit quædam participata similitudo ipsius”. 653 Et sic admisso quod scientiæ et sapientiæ donum non sit discursivum, manet differentia inter sapientiam et intellectum quod intellectus non * est donum discur­ sivum tam ex parte rei cognitæ quam ex parte modi cognoscendi seu ex parte cognoscentis, quia procedit circa ipsa principia penetrando et apprehendendo illa ex cognitione terminorum, et sic ipsæ res cognitæ non sunt discursibiles; ex modo etiam cognoscendi non procedit modo résolutive, sed simplici judicio appre­ hendit veritatem. 654 At vero scientia et sapientia procedunt * modo , * resolutivo saltem ex parte rei cognitæ1, quia pro­ cedunt per causas, vel supremas, vel inferiores, et reddendo rationem veritatis quam sciunt; licet ex parte cognoscentis2 sine discursu procedant, sicut angeli3 etiam habent scientiam resolutivam quatenus ex parte objecti cognoscunt rem per suas causas, licet ex parte cognoscentis non pluribus actibus forment dis­ cursum, sed unico actu causam et effectum cognoscant. 655 XXXVI. — An vero ita fit quod donum scientiæ et sapientiæ ita careant discursu quod neque secundum 1 Est discursus, ut aiunt, eminentialis. 2 Est discursus formalis. ’ Cf. Joan, a Sto Thoma, Curs. Theol., In lam-IIæ, q. 6, disp. 3, a. 2, n. 5. ♦n. 656 ♦n. 322 sq. ♦n- 320 «1.642 186 DE DONIS SPIRITUS SANCTI se et ex sua ratione formali, neque ex imperfectione subjecti in hac vita saltem discursiva non sint, non omnino constat, nec absurdum videri potest quod ista dona, de se non sint discursiva, possint tamen per­ mittere discursum saltem * ex imperfectione1 nostra in hac vita, cui se accommodant * ista dona. 656 657 Certe D. Thomas1 2 solum dicit quod donum scientiæ est *simile scientiæ divinæ in hoc quod sit simplex et non discursivum: quod sufficienter intelligitur si non sit discursivum quantum est de se et ex sua formali ratione, licet ratione imperfectionis subjecti id permittat, quia de scientia infusa animæ Christi idem dicit (Illa, q. 11, a. 3), scilicet quod possit illa uti cum discursu et sine discursu, et Christus Dominus aliquando usus est illa cum discursu, ut cum a Petro quæsivit a quibus reges terræ tributa exigerent, a filiis, an ab alienis. Et res­ pondente Petro quod ab alienis, intulit3 per discursum: Ergo liberi sunt filii. Constat autem quod scientia infusa etiam est participatio divinæ scientiæ, quæ discursiva non est, et sub scientia infusa comprehen­ ditur etiam donum sapientiæ, quia ad omnia se ex­ * tendit scientia infusa quæ cognoscuntur * extra Verbum. Quare non videtur inconveniens quod ad utrumque se extendat donum sapientiæ et scientiæ, scilicet quod ex sua formali ratione elevare possit mentem ad intelligendum sine discursu formali et ex parte cognoscentis, per accidens tamen ex dispositione subjecti * imperfecte participantis illud lumen potest uti modo discursivo. 1 Cf. Ilam-IIæ, q. 180, a. 6 ad 2 et 3. 2 Cf. Ilam-IIæ, q. 9, a. 1 ad 1. » Mat. 17, 25. *n. 760, 762 *n. 642 *n. 652 #n. 509 *n- 508 sq. *n. 655, 760, 762 DE DONO SAPIENTIÆ 187 * * * 658 XXXVII. — Multum in hac * parte laborat Suarez *°· 553,562 (De Gratia, Lib. II, cap. 18, n. 5 sq.) 659 Et ponit duplicem modum dicendi: alterum, quod 681 sapientia versetur circa *conclusiones deductas ex °'* principiis fidei, ita quod fides tradat ipsa principia, sapientia vero circa conclusiones versetur; alterum, 672 quod sapientia versetur circa ipsa * dogmata fidei *D' circa quæ versatur fides, et maxime circa illa quæ ad ipsum Deum pertinent, et ita in hoc parificetur fidei. © 660 XXXVIII. — In utroque modo invenit Suarez difficultates. 661 In *primo , quia sic non differret sapientia a theolo- *n’673 sq' gia, nisi forte quia donum sapientiæ est infusum, theolo­ gia est acquisita, quæ est accidentalis differentia et ex parte causæ extrinsecæ *, non in ipsa substantia et specie *”·674 sapientiæ. 662 In secundo, quia sic non differret a fide quæ etiam assentitur veritatibus divinis credendo et obscure; sapientiæ autem donum in nobis non assentitur clare, nec enim talem evidentiam experimur. Differentia autem illa quam Cajetanus invenit2 inter assentiri et judicare rejicitur a Suarez3 ut impossibilis, sicut * supra *n‘ ponderavimus. 1 Opera Omnia, VII (Vivès), p. 676-679. ’ Cf. In Ilam-IIæ, q. 45, a. 1. ’ De Gratia, Lib. II, cap. 18, n. 12-15, Opera Omnia, VII (Vivès), p. 678679. g sq" Ί 188 663 664 665 DE DONIS SPIRITUS SANCTI XXXIX. — Quare ipse sentit1 sapientiam et fidem convenire in ratione assensus et judicii, sed differre quod fides simpliciter judicat esse verum quod revela­ tum est, et ideo quia revelatum est. Sapientia vero non judicat de ipsa re revelata an vera vel falsa sit, sed , de ipsis rebus divinis judicat quatenus convenienζ)// * tiam habent ut amentur et credantur. Et objiciens quod etiam fides judicat2 res fidei esse dignas creditu et mysteria supematuralia conve­ nientia esse, respondet directe hoc non facere fidem, sed tantum credere illis rebus quia dictæ sunt a Deo. Sed sapientia judicat intuendo in illis rebus, vel in earum effectibus rationes convenientiæ vel amabilitatis et aliarum proprietatum. Et hoc judicium est secundum quamdam connaturalitatem ad amorem quem hoc donum supponit, et quasi experimentum capit de rebus illis, quia amor facit magis attendere * et consi­ derare ea quæ amat et facilius illi placent. Et sic tandem distinguit actum sapientiæ ab actu fidei, quia sapientia non est credulitas veritatis, sed supponit illam, et consistit veluti in quadam expéri­ mental! scientia veritatis creditæ. ★ ★ 666 XL. —DICENDUM NIHILOMINUS EST donum sapientiæ judicare de omnibus de quibus est fides. 667 Nam Spiritualis omnia judicat, ut dicit Apostolus (I Cor. 2, 15), quod de sapientiæ dono (per quod homo 1 De Gratia, Lib. II, cap. 18, n. 16, Opera Omnia, VII (Vivès), p. 679. 1 Cf. Joan, a Sto Thoma, Curs. Theol., In Ilam-IIæ, De Fide, disp. 2, a. 3, n. 15-16. __ 708 sq. 578sq· DE DONO SAPIENTIÆ 189 maxime a Spiritu movetur et * spiritualis fit) intelligit *n·24 sq‘ S. Thomas (Ila-IIæ, q. 45, a. 1; In III Sent., dist. 35, q. 2, a. 1, qla 1). 668 Unde ipse D. Thomas sentit quod de eisdem verita5gg tibus agit sapientia de quibus fides, in locis * , citatis et *”■ quasi attingit explicitam contemplationem articulorum θ15 quos fides * involuto modo tangit. Unde concludit *n' (In III Sent., dist. 35, q. 2, a. 1, qla 2) quod hoc donum est “* Principaliter de divinis, et in quantum per ea de *n'736 omnibus aliis judicare potest”. Et (Ila-IIæ, q. 45, a. 3) dicit quod sapientia se extendit ad divina et humana, et sic est speculativa et practica. 669 Ergo secundum D. Thomam sapientiæ donum judicat de omnibus tam divinis quam humanis seu , creatis * licet principaliter de divinis, et sic ad omnia se extendit ad quæ fides et theologia. Θ 670 XLI. — Ratio hujus sumitur, tum ex formali ratione hujus doni, tum ex proportione et similitudine ad sapientiam quæ est virtus. 671 Nam * formalis ratio qua sapientia procedit et judicat de veritatibus est ex causa suprema et altissima quæ est Deus, quatenus cognoscitur ex quadam experimentali et affectiva * unione et interiori gustu: Deus autem sic cognitus est * ratio cognoscendi res ipsas divinas et mysteria, atque ipsas res * creatas quarum Deus est causa, et de quibus fides ipsa docet et causât amorem seu affectum charitatis non solum unientem nos Deo sed et creaturas diligentem propter Deum, nec potest *®- 563sq· 33 g75 *n-5g4’ *n‘ g26 72Q *°'769 ’ 190 672 DE DONIS SPIRITUS SANCTI judicare de Deo in hac vita nisi per viam remotionis , * scilicet removendo a Deo quidquid imperfectionis creatæ est et cum connotatione et respectu ad creaturas, atque adeo cum discretione * et judicio inter Deum et creaturas. Ergo oportet quod donum sapientiæ non solum attingat et judicet de divinis, sed etiam de * creatis secundum quod ad illa se extendit ipsa ratio divinorum. ♦n. 309, 624, 721 Ex ipsa autem *proportione cum sapientia quæ est virtus idem probatur, quia sapientia quæ est virtus deducit conclusiones ex causis supremis et reflectit ad judicandum de principiis defendendo illa; ergo similiter donum sapientiæ, quod pro * principiis habet veritates fidei, non solum debet circa conclusiones versari et circa veritates creatas, sed etiam principia ipsa fidei defen­ dere debet et super ea reflectere, et sic judicare debet de * dogmatibus fidei. ♦n. 670 *n. 624, 726 ♦n. 626 ♦n. 569 *n- 659, 696 Θ 673 674 XLII. — Nec * sequitur ex hoc quod donum sa­ pientiæ non distinguatur a theologia acquisita in subs­ tantia et specie sua, ut inferebat1 Suarez contra illum primum modum dicendi, sed solum in modo acquirendi, * quia theologia nostra humano studio acquiritur, donum autem sapientiæ est ex instinctu Spiritus Sancti. Nam contra est, quia donum sapientiæ non est theologia per accidens infusa et ejusdem speciei cum theologia quam sudore et studio scholarum addiscimus, sed est * mystica et affectiva sapientia, quæ interna 1 Cf. De Gratia, Lib. II, cap. 18, n. 5-10, Opera Omnia, VII (Vivès), p. 676-678. *n. 661 *n- 659, 661 ♦n. 178,179 DE DONO SAPIENTIÆ 191 experientia et gustu divinorum de divinis judicat. Distinguit autem S. Thomas (Ila-IIæ, q. 45, a. 2) sapientiam quæ est virtus intellectualis (sicut est theologia) a sapientia quæ est donum, non ratione causæ efficientis extrinsecæ *, quia una sit ex infusione, *n‘ alia ex inquisitione nostra et studio: hoc enim non dis­ tinguit specie istos habitus, ita quod unus sit virtus, alius sit donum, sed habebunt se sicut virtus acquisita aut eadem per accidens infusa. 675 Distinctio ergo inter theologiam nostram et donum sapientiæ est quod theologia respicit veritates ut virtualiter revelatas, et ex principiis fidei modo metaphysico et quidditativo cognitas et deductas. Unde n· * * 414-418 frequenter utitur præmissis * naturalibus et metaphy- *n·227 sica, solumque nititur apprehendere et judicare veri­ tates juxta * quidditatem et naturam suam, ideoque *η·524>734 indifferenter potest inveniri in justo et in peccatore. 676 · At vero donum sapientiæ non respicit virtualiter revelatum aut quidditative cognitum ex discursu metaphysico, sed experimentaliter cognitum in *affectu et juxta experientiam et gustum internum cognoscibile et judicabile. Unde dicitur ista scientia scientia sanc­ torum1, quia non est nisi in eo qui accipit a Deo, et sapientia ista non * est in malevola anima2. Et sic non3 solum est infusa * sicut aliæ virtutes per se infusæ ratione objecti supernaturalis de quo tractat, sed etiam ratione experimentalis affectus * supernaturalis in quo fundatur, et motionis seu instinctus Spiritus Sancti 1 Prov. 9, io. s Sap. 1, 4. ’ Cf. Joan, a St» Thoma, Curs. Theol., In lam, q. 1, disp. 2, a. 8, n. 10-11; In Ilam-IIæ, De Spe, disp. 6, a. 1, n. 6. *π·584 *n’ *η·95,1114 *n·533 192 DE DONIS SPIRITUS SANCTI quo ducitur ex * ista interiori unione et experientia ad *n·518 judicandum de divinis. © 677 XLIII. — Nec est verum quod * dicit Suarez *n’663 donum sapientiæ solum judicare de ipsis veritatibus divinis quoad convenientiam , * scilicet quod conve- *n· 663’710 nienter sint dignæ credi et amari. 678 Habet quidem hoc attingere sapientia, sed magis videtur hoc ad judicium practicum pertinere quo res divinæ judicantur dignæ ut amentur. Hoc enim prac­ ticum est, quia est motivum affectus, unde et pia affectio quæ antecedit fidem regulatur1 a tali cognitione qua res judicantur dignæ ut amentur. * 679 555 ♦n 161 Sapientia autem etiam * contemplativa est, et maxime, utpote cum dicat Apostolus (II Cor. 3, 18): Nos autem omnes revelata jacie gloriam Domini spécu­ lantes, in eamdem imaginem transformamur a claritate in claritatem, tamquam a Domini Spiritu. Per trans­ formationem et unionem animæ ad Deum et experien­ tiam divinorum agitur a Spiritu Domini de claritate in claritatem et ipsam gloriam speculatur, cum * non *n·629 cognoscens litteraturam (hoc est studium humanæ sa­ pientiæ) intrat in potentias Domini et memoratur justitiæ Dei solius2. An hoc est cognoscere solum 663 quod res divinæ sunt *dignæ credi et amari, et non *°' potius intrare in ipsas * veritates divinas, et adipe3 fru- *n’681 menti pasci ac saginari ? 1 Cf. Joan, a Sto Thoma, Curs. Theol., In Ilam-IIæ, De Fide, disp. 3, a. 2, n. 13-15. » Ct.Ps. 70,15-16. ’ Cf. Ps,. 147,14; Ps. 80,17; Deui. 32,13-14. I DE DONO SAPIENTIÆ 193 I f Et dicebat Dominus {Joan. 7, 17) Judæis: Qui fecerit voluntatem ejus qui misit me, cognoscet de doctrina utrum ex Deo sit. Ex ipsa ergo charitate divina Μ­ plente Dei voluntatem cognoscitur et probatur doctrinam esse divinam et veram, non solum credi et amari , * dignam sed vere ex Deo esse. Nec enim experientia divinorum est solum de amabilitate et credibilitate, sed de hoc quod in se sit divina. I * * I I I Ι I 680 I 681 XLIV. — Objicies : * Sapientia judicat de veritaί tibus ut deductis ex aliquibus principiis; ergo non habet I pro objecto ipsas veritates * divinas in se, quia istæ se ! habent ut principia fidei; ergo solum versatur circa I * virtualiter revelata, sicut nostra theologia, aut non omnes veritates divinæ se habent ut objectum illius. I 682 Antecedens est certum, quia judicium sapientiæ I * non est simplex, sed resolutivum et per causas, easque K ; * supremas ergo ex aliquibus principiis procedit. •n. 663 *n. 685 sq. *a. 679,696 ♦n. 659 *n. 320 *n. 572 I 683 Consequentia patet, quia causæ supremæ ex quibus ! judicat sapientia sunt res divinæ; ergo non judicat de I illis, nec habet illas pro objecto, sed pro causis et princiP piis. I 684 XLV. — Confirmatur , * quia sapientiæ donum I manet in patria, et ibi non potest judicare de rebus I divinis, aut eas defendere et super eas reflectere, quia I res divinæ cognoscuntur ibi visione beatifica super i quam non potest reflectere * donum sapientiæ, nec de ea I judicare aut defendere quæ ibi clare videntur, cum I visio beata sit super omnia; ergo saltem in patria non fc versatur donum sapientiæ circa res divinas. p ♦n. 694 sq. ♦n. 696 194 DE DONIS SPIRITUS SANCTI Θ 685 XLVI. ·—* Respondetur hoc argumentum etiam * °'35i et versari circa sapientiam quæ est virtus, et circa ipsam theologiam acquisitam. 686 Nam sapientia ita1 procedit ex principiis quod etiam super ipsa principia reflectit, non quidem pro­ bando illa, sed explicando et defendendo ab argumentis contrariis. 687 Et ipsa theologia versatur circa divina, et ex qui­ busdam veritatibus alias probat etiam de ipso Deo, alias explicat et defendit. Nam mysterium Trinitatis, Incarnationis, Eucharistiæ et similium quæ se habent ut prima principia, non probat sapientia, sed explicat et defendit contra errores. Aliqua vero attributa divina et rationes circa illa etiam probat , * ut cum ostendit *n-688sq· aeternitatem ex immutabilitate, scientiam ex immaterialitate, voluntatem ex intellectu, et similia. 688 XLVII. — Neque huic obstat quod omnes illæ ve­ ritates et attributa, cum divina sint, pertinent ad ob­ jectum primarium fidei, sicut et ad primarium objectum visionis, et sic non videtur posse de illis fieri proba­ *tiones per sapientiam, quia primarium objectum alicu- *n·687 jus scientiæ probari non potest. 689 Sed respondetur non2 repugnare quod multa quæ immediate sunt de fide possint etiam probari aut expli1 Cf. Joan, a Sto Thoma, Curs. Theol., In lam-IIæ, q. 64, disp. 17, a. 3, n. 3'0-33. ’ Cf. Joan, a Sto Thoma, Curs. Theol., In lam-IIæ, q. 57, disp. 16, a. 3, Quseritur secundo, n. 3-7; In Ilam-IIæ, De Auct. Sum. Pont., disp. 1, a. 1, n. 25. DE DONO SAPIENTIÆ 195 cari per aliquam consequentiam ex aliis veritatibus et principiis fidei, sicut probavit Apostolus (I Cor. 15, 12) resurrectionem nostram ex resurrectione Christi, et tamen utrumque immediate est de fide. 690 In ipso etiam objecto primario quod est Deus non repugnat unam veritatem divinam probari ex alia, licet utraque sit immediate de fide, sicut ex eo quod Deus est unus probatur quod Filius debeat esse consubs­ tantialis et ejusdem naturæ cum Patre ne sit divisio in natura, et ex eo quod sit infinitus quod sit omnipo­ tens, et quia est sciens quod est volens, eo quod licet omnia ista sint de primario objecto fidei quod est Deus (illud enim est primarium in fide quo primario et im­ mediate fruendum est in visione beata), tamen sunt veritates seu rationes inter se connexæ, et sic una potest alteram inferre vel etiam explicare, sicut ex uno mira­ culo et mysterio explicamus aliud, ut nativitatem1 Christi illæsa matris integritate quia clauso lapide exivit de sepulchro. 691 Et hoc modo non repugnat intra idem objectum primarium concurrere plures veritates et rationes quarum una inferat alteram, aut saltem explicet et ma­ nifestet. 692 Qua ratione etiam unum principium probat alterum, non quidem probatione a priori et per medium intrin­ secum, quia principia sunt propositiones per se notæ et vacantes medio, ut dicitur {Post. An., I, 2) 2, sed per medium extrinsecum et per modum explicationis ex alio simili principio vel exemplo, aut etiam quando in 1 Cf. S. Gregorium, In Evang., Lib. II, hom. XXVI, 1, PL 76,1197. * Aristoteles, Post. An., I, 2 (72 a 8). 196 DE DONIS SPIRITUS SANCTI eadem natura et essentia plures inadæquatæ rationes concurrunt inter se connexæ et una infert aliam, licet utraque ad eamdem essentiam integrandam pertineat et ad rationem definitionis et principii, sicut si inferatur animam esse spiritualem et immortalem, quia est rationalis. 693 Sic ergo sapientia reflectit supra sua principia non quidem ea probando ex mediis aut principiis intrin­ secis, sicut probantur conclusiones, sed explicando ex aliis principiis tamquam ex mediis extrinsecis aut similibus, vel ex una ratione inadæquata ejusdem naturæ aliam inferendo. 694 XLVIII.—Ad * , confirmationem respondetur *n·684 quod in patria Deus et res divinæ non solum cognos­ cuntur *in Verbo per cognitionem matutinam1, sed *n·508 etiam per effectus et illuminationes extra Verbum, per cognitionem vespertinam. 695 Nec enim amittunt beati cognitionem rerum in proprio genere et illustrationes de divinis mysteriis, sicut modo superiores angeli inferiores illuminant et docent, nec tamen in visione beatifica illuminant, quia in hac visione crescere non possunt2 nec magis illumi­ nari, cum sit æterna et immutabilis visio. Illuminantur ergo de divinis mysteriis extra * Verbum in proprio genere. 696 θ 3θ4 508 sq. ’ Et sic habet locum sapientiæ donum ut judicare β72 possit de *divinis extra visionem per effectus, et reflec- *n' tere super ea ac defendere ex connaturalitate et unione 1 Cf. lam, q. 58, a. 6 et 7; De Ver., q. 8, a. 16 et 17. 1 Cf. Jer. 31, 34,—lam, q. 106, a. 1 ad 1. DE DONO SCIENTIÆ 197 ad ipsas, sicut in via, sine hoc quod judicet aut defendat vel reflectat * super visionem beatam. QUID DE DISTINCTIONE DONI SCIENTIÆ AB ALIIS VIRTUTIBUS ET DONIS? 697 XLIX. — Ex his quæ de dono intellectus et sa­ pientiæ hucusque disputavimus, fere omnia quæ de dono scientiæ tractari possunt colliguntur, nempe quid sit donum scientiæ ejusque ratio formalis; 726 sq. , * secundo quomodo a reliquis donis distinguatur f, et fn·550 quis sit proprius ejus actus; tertio , * ad quæ objecta se 735 extendat. * * * 698 L. — CIRCA PRIMUM, donum scientiæ (sicut et alia dona) debet considerari ex proportione et similitu4 * dine ad scientiam quæ est virtus. Hæc autem est *”· 734’57 habitus judicativus evidenter veritatum scibilium per causas vel effectus (ut comprehendamus scientiam prop­ ter quid et quia, a priori et a posteriori), ita tamen quod quando fit hoc judicium per causas inferiores et creatas est scientia, quando per supremas, est summa * scientia, °*· 572 quæ sapientia dicitur, juxta quod etiam Augustinus di­ cit (De Trin., Lib. XIII, cap. 19)x: “Sapientia divinis et æternis, scientia humanis et temporalibus attributa est rebus”. 699 Quod non tam de ipsa materia et de re intellecta quam de ipsa formali ratione intelligendi accipiendum ‘ PL 42,1033. ’ 198 DE DONIS SPIRITUS SANCTI est, ut S. Thomas advertit (Ila-IIæ, q. 9, a. 2 ad 3). Nam loquendo de rebus ipsis, non répugnât quod etiam sapientia ad res inferiores * descendat ex ipsis causis supremis, nec quod scientia etiam ex effectibus aut causis inferioribus usque ad Deum * ascendat, ut facit Physica. 700 LL — Hinc sumitur distinctio scientiæ quæ est donum a sapientia. 701 Nam, ut inquit Augustinus {De Trin., Lib. XIV, cap. 1) *: “Secundum distinctionem qua dixit Apostolus (I Cor. 12, 8): Alii datur sermo sapientiae, alii sermo scientiæ; ista definitio dividenda est, ut rerum divina­ rum scientia proprie sapientia nuncupetur, humana­ rum autem proprie scientiæ nomen obtineat”. 702 Sicut ergo sapientia virtus et scientia virtus dis­ tinguuntur2 ex diversa ratione formali, quia una pro­ cedit ex causis proximis et inferioribus, alia ex supremis ad cognoscendas veritates, ita eodem modo donum sapientiæ et scientiæ distinguere debemus, supponendo quod utrumque judicativum est et procedit modo scientifico et resolutivo .* ♦n. 736,739 ♦n.737 ♦n. 320 ★ ★ 703 LII. — Sed tamen specialis * difficultas est circa donum scientiæ, quomodo cognoscat istas causas creatas et inferiores ex quibus procedit ad judicandum de suis veritatibus. 1 PL 42,1037. ! Cf. In III Sent., dist. 35, q. 2, a. 3, qla 1. ♦n. 711 SQ·· 718 sq. DE DONO SCIENTIÆ 704 199 Nam supernaturaliter eas cognoscere certum est, cum sit donum Spiritus Sancti ex ejus supernatural! motione et instinctu procedens, ratione cujus elevatur supra virtutes etiam infusas et peculiari * modo dicitur donum Spiritus Sancti; supernaturale autem lumen quo istæ causæ cognoscuntur, vel est sola fides qua cre­ duntur, vel experientia aliqua ex interno affectu, sicut sapientia experitur et ex rebus divinis sic per experi­ mentum gustatis et attactis procedit, vel est aliquod speciale lumen infusum quo veritates ipsæ cognoscun­ tur, sicut scientia infusa in Christo. 22314°’ 705 Hoc tertium bene constat non infundi nobis, nec ejus experientiam et notitiam habemus. 706 Primum* non sufficit, quia sic scientia solum *n·704 tenderet ad veritates ut virtualiter revelatas et contentas in rebus fidei et ex eis deducibiles per processum scientificum. Et sic non differret a theologia nostra quæ respicit veritates virtualiter revelatas et deducibiles ex fide, solumque esset differentia quod scientia quæ est donum haberetur per infusionem, theologia vero ac­ quisita per studium. Revera tamen quicumque exis­ tons in gratia esset theologus, quia haberet scientiam theologiæ, cum haberet donum scientiæ eodem modo cognoscens sicut theologia. 707 Secundum* vero non datur, quia licet anima per *n·704 affectum et unionem ad Deum patiatur divina et sentiat internum gustum et experientiam divinorum quod conducit ad sapientiam quæ est donum, non* tamen *n· sq habet experientiam et unionem supernaturalem ad res creatas et causas inferiores ex quibus procedit donum scientiæ, sicut sapientia ex divinis. Nam gustus iste | g | 1 | s f| | i * i Ju 200 DE DONIS SPIRITUS SANCTI et experientia rerum creatarum et humanarum sine supernaturalitate haberi potest (imo non apparet quomodo supernaturaliter fiat), et tamen non causât donum scientiæ; ergo ille affectus et experientia de causis creatis, ex quibus procedit donum scientiæ, supernaturalitatem non requirit. 708 LIII. — In hac re Suarez (De Gratia, Lib. II, ^3 sa· cap. 18, η. 16) \ conformiter ad ea quæ * tradidit de *n' 710 dono sapientiæ, existimat etiam donum scientiæ * non *n' judicare de rebus revelatis per fidem an ita sint vel non sint, sed judicare de convenientia rei revelatæ, vel respectu Dei, vel respectu nostri, vel respectu ipsius fidei quatenus judicatur digna fide, vel respectu amoris quatenus amabilis reputatur. 709 Cœterum in hoc non apparet quam differentiam ponat Suarez inter sapientiæ et scientiæ donum, quia hoc est ipsum quod dicit de sapientia2, scilicet quod non judicat de veritate revelata per fidem an sit vera vel falsa, sed de rebus ipsis divinis (quæ utique sunt veritates revelatæ), quatenus convenientiam habent et dignæ sunt ut credantur vel amentur. — Quæ ergo differentia est inter sapientiam et scientiam in judi­ cando, non de ipsa re revelata, sed de ejus conve­ nientia, vel respectu Dei, vel respectu nostri, quatenus judicatur digna fide, vel quatenus amabilis a nobis reputatur ? 710 Nisi forte dicat quod sapientia judicat res divinas esse dignas credi et amari per causas superiores et divi1 Opera Omnia, VII (Vivès), p. 679. 1 Cf. De Gralia, Lib. II, cap. 18, n. 16-19, Opera Omnia, VII (Vivès), p. 679-680. DE DONO SCIENTIÆ nas, scientia autem judicat hoc ipsum per causas inferiores et creatas. Et hoc quidem verum est, sed non evacuat difficultatem, quia restat explicare quomodo cognoscantur et uniantur nobis supernaturaliter res creatæ ut per illas judicare possimus. Et rursus cur tali modo non * poterit ad ipsasmet veritates penetrare, et non solum ad illam extrinsecam convenientiam, ut * supra de sapientiæ dono ponderavimus. r : > ξ, p It I" I I I I I I I at’ I ! I 677 ★★ 711 LIV. — D. Thomas (Ila-IIæ, q. 9, a. 2 ad 1) difficultatem istam resolvens, inquit quod “Licet ea * de quibus est fides sint res divinæ et æternæ, tamen ipsa fides est quoddam temporale in animo credentis. Et ideo scire quid credendum sit pertinet ad donum scientiæ. Scire autem ipsas res creditas secundum se ipsas per quamdam unionem ad ipsas pertinet ad donum sapientiæ”. 712 Respondens vero D. Thomas eidemmet difficul* tati et argumento quod in loco citato ex Secunda Secund æ1 proposuerat (scilicet quod secundum Augustinum per scientiam “Fides saluberrima. . . gignitur, nutritur, defenditur”2; fides autem est de rebus divinis; ergo et scientia), inquit3 D. Thomas quod “Etiam ex humanis cognitio divinorum et nutritur et defenditur, quia (Rom. 1, 20) invisibilia Dei per ea quæ facta sunt, intellecta, conspiciuntur”. 713 Unde in hac solutione ultima videtur D. Thomas magis* ampliare cognitionem doni scientiæ, scilicet ad *”·716 ί f ( ii I 708 . i I i 201 1 Cf. Ilam-IIæ, q. 9, a. 2, obj. 1. 2 Cf. De Trin., Lib. XIV, cap. 1, PL 42,1037. 2 In III Sent., dist. 35, q. 2, a. 3, qla 1 ad 1. 7Q3 202 DE DONIS SPIRITUS SANCTI omnem cognitionem ex humanis et ex his quæ facta sunt ad invisibilia Dei; cum tamen in prima solutione (Ila-IIæ, q. 9, a. 2 ad 1) videatur restringere istam cognitionem ad illud creatum quod est fides secundum quod ponitur in subjecto seu animo credentis, non ad id quod ex parte objecti fides attingit. 714 Hoc autem est *nimis restringere objectum ipsum scientiæ et reducere illam ad quemdam actum reflexum, scilicet ad cognitionem ipsius fidei quæ est quoddam temporale in animo credentis. * 715 LV. — Non est autem verisimile ad hoc tantum restringi cognitionem scientiæ. 716 Tum quia (Ila-IIæ, q. 9, a. 2) D. Thomas dixerat quod “Donum scientiæ est circa res humanas, vel circa res creatas”, quod * majorem amplitudinem significat; et docet (Ila-IIæ, q. 9, a. 4 ad 1) quod “Dono scien­ tiæ respondet quidem primo luctus de præteritis erra­ tis; et consequenter consolatio, dum homo per rectum judicium scientiæ creaturas ordinat in bonum divinum”. Quod utique *plus dicit quam solum cognoscere ipsam fidem prout quoddam * temporale est in animo credentis. 717 Tum etiam quia ad cognoscendam ipsam fidem prout exercetur in animo credentis non oportet esse in gratia et charitate, cum etiam in peccatore exerceatur. Donum autem scientiæ solum est in habentibus gratiam. Non ergo restringitur donum scientiæ ad cognoscendum solum ipsam fidem prout est quoddam temporale in anima credentis, sed ad quamcumque rem creatam quæ potest cognosci per fidem. Licet exemplum illud de cognitione fidei, prout est quoddam * temporale in *n. 716, 740 ♦n. 622, 717 ♦n. 713 sq. ♦n- 714 ♦n. 711 ♦n- 714 DE DONO SCIENTIÆ 203 animo audientis, posuerit S. Thomas, ut ex ipsis verbis argumenti · contrarii ei responderet1, ostendens quod etsi per scientiam fides saluberrima gignitur, adhuc ibi datur locus ut ex causis creatis seu humanis procedatur, quia ipsamet fides et ipsum credere aliquid temporale est et circa ipsum etiam scientia procedit. Θ 718 LVI. — Quare ad * difficultatem propositam, *”·703 respondetur ex supradictis quod scientiæ donum * etiam *n·707 pertinet ad scientiam mysticam et affectivam, nec enim in Scriptura nominatur scientia quomodocumque, sed spiritus * scientiæ2, et scientia sanctorum3, quia *“θ 1179 solum est in habentibus gratiam. 719 Et sic fundari debet in aliqua motione Spiritus 5gg Sancti quæ movet mentem * non puro et nudo lumine manifestante veritatem prout est extra, *sed prout *n·763 interna experientia et quasi connaturalitate affectiva et supernatural! fertur et attingit res de quibus judicat. © 720 LVII. —· Et cum fit * instantia quomodo de re- *a'707 bus humanis habetur experientia et gustus aliquis in­ ternus supernaturalis, respondetur quod, ut supra * dixi- *°· 727 mus, charitas qua affectus noster unitur Deo primario fertur in Deum et res divinas, et secundario in creatas propter Deum. Unde affectus ille connaturalizatur atque unitur Deo et experimentalem gustum de Deo 1 Cf. Ilam-IIæ, q. 9, a. 2 ad 1. 1 Cf. Is. 11, 2. s Ci. Prot>. 30,3; Sap. 10,10. 204 DE DONIS SPIRITUS SANCTI habet, sed simul etiam * habet gustum et experientiam *n·727’’770 de creaturis, formatque judicium rectum de illis, tum ad contemnendum, ne ab illis inordinate1 ducatur, tum ad 72? diligendum moderate * ordinando illas in Deum. *n ’ 721 Et sic ille qui dicebat (II Cor. 13, 3): An experi­ mentum quaeritis ejus, qui in me loquitur Christus? etiam dicebat {Philip. 3, 8) : Omnia detrimentum jeci, et arbi­ tror ut stercora, ut Christum lucrijaciam, quia videlicet ad habendam perfectam unionem cum Deo et experien­ tiam de illius immensa bonitate valde conducit denu727 datio a creaturis et cognitio de illarum paupertate * et *n‘ limitatione et amaritudine: et sic consideratio illarum etiam juvare solet ad inhaerendum firmius Deo, quia a 309 nobis per viam remotionis * creaturarum cognoscitur. *n-734’ 722 Bene enim judicium de creaturis habebat Aposto­ lus, qui dicebat (Rom. 8, 38-39) : Certus sum quod neque mors, neque vita, neque Angeli, neque Principatus, neque Virtutes, neque instantia, neque futura, neque fortitudo, neque altitudo, neque profundum, neque creatura alia poterit nos separare a char itate Dei, quæ est in Christo Jesu Domino nostro. Ubi satis ostendit quale judicium feratur de creaturis ex * charitate ipsa Dei, ne propter *°· illarum commoditatem aut timorem1 2 separari quis de­ beat a charitate Dei. 723 Hanc ergo experientiam et gustum atque sensum de creaturis ut sic illas gustemus quod propter illas non® hæreamus eis sed transeamus ad Deum, nec de illis finem nobis ultimum faciamus, solum habet ille 1 Cf. Sap. 14, n. 2 Cf. Aristotelem, Rhel., II, V21 (1383 b 5). » Cf. Sap. 14,11. DE DONO SCIENTIÆ 205 qui rectam * æstimationem et judicium habet de ultimo fine, et potest comparationem * et collationem faciendo inter Deum et creaturas scire et videre quam malum et amarum est reliquisse1 Dominum Deum suum. 724 Hoc enim proprie pertinet ad donum scientiæ, dum dicitur (/er. 2, 19): Scito (id est, per scientiam), et vide quia malum. . . est dereliquisse te Dominum Deum tuum; — et rursus alius propheta dicit (Ps. 118, 85): Narraverunt mihi iniqui fabulationes: sed non sicut lex tua; — et dicit (Os. 2, 7) anima quæ ad Deum conver­ titur: Revertar ad virum meum priorem: quia bene mihi erat tunc magis quam nunc, — et iterum (/er. 3, 22-23): Ecce nos venimus ad te: tu enim es Dominus Deus noster. Vere mendaces erant colles, et multitudo montium: vere in Domino Deo salus Israel. 725 Hæc est cognitio creaturarum per donum scientiæ transire nos faciens ad Deum. θ24 67J 739’ * * * 726 LVIII. — EX QUIBUS OMNIBUS DEDUCITUR dari ex motione Spiritus Sancti et affectu ordinato *n' * circa Deum et creaturas judicium discretivum * inter *n·624’ illum et istas quantum ad rectam æstimationem de creaturis, ne fiant In odium et muscipulam pedibus insipientium12. 727 Et hoc recte judicare de creaturis scientiæ sanc­ torum 3 est, et fundatur in illo spirituali gustu et affectu 1 Cf. Jer. 2,19. 2 Sap. 14,11. ’ Cf. Sap. 10,10. 206 DE DONIS SPIRITUS SANCTI charitatis qui non * sistit solum in Deo, sed etiam ad creaturas transit propter Deum et ordinat ad Deum, et sic format judicium de ipsis secundum earum pro­ , * prietates quod pertinet ad causas inferiores et creatas, sicque distinguitur a sapientia, quæ procedit * ex ipsa causa suprema et altissima, cui primo et per se unitur per charitatem . * *n. 720 ♦n. 721 ♦n. 320, 620 ♦n. 626, 720 * ¥ 728 LIX. — Et ex his etiam dignoscitur distinctio doni scientiæ a fide, a consilio, a scientia acquisita. 729 Nam a fide distinguitur eo modo quo *diximus de sapientia. *n. 597 sq. 730 Tum a *posteriori , quia donum scientiæ, sicut et sapientiæ, manere potest sine fide in patria, et fides sine dono scientiæ in peccatore. ♦n. 597 731 Tum a * priori et ex propriis et intrinsecis, quia donum scientiæ est judicativum de veritatibus reso­ lutive et per causas non supremas sed inferiores, fides autem * pure credit testimonio dicentis, non causas inquirit. *n. 598 732 733 Tum denique, quia scientia procedit ex affectu et unione ad Deum, non quatenus unimur ipsi *Deo in se et experimur ipsum, sed quatenus est ratio diligendi ordinate creaturas et æstimationem rectam faciendi * de illis. o A consilio vero * , distinguitur quia judicium scien­ tiæ non est pure * , practicum sed speculativum et reso- ♦n. 321, 430, 604 ♦n. 736 ♦n. 720 *n. 619, 632, 781 sq. ♦n. 287-288 DE DONO SCIENTIÆ 207 lutivum in causas, non vero proxime et præcise directivum de agendis, sicut prudentia et consilium. Θ 734 A scientia vero acquisita * , distinguitur quia do- *n’ô98’sq. num scientiæ est supernaturale et fundatum in inte­ riori experientia et gustu rerum spiritualium, et sic est 179 scientia affectiva et * , mystica non studio et industria acquisita, neque solum * quidditates rerum nudo dis- *n‘ cursu aut lumine indagatur, sed affectu ipso earum ^.721 differentias a Deo experitur. * * * * 735 LX. — QUANTUM AD * , TERTIUM scilicet ad *n‘697 quæ objecta se extendat donum scientiæ, dico quod quantum ad objecta materialia circa quæ versatur fides versari potest donum intellectus, sapientiæ et scientiæ: diversificantur autem in rationibus formalibus seu motivis. 736 Nam sapientia licet * principaliter sit de divinis, *n-668 tamen etiam de * creatis seu humanis judicat (Spiri- *n-699 tualis1 enim judicat omnia'), licet hoc faciat per altis732 simam causam et inhærendo rebus *divinis , ut tradit *n' S. Thomas (Ila-IIæ, q. 45, a. 1). Θ 737 Scientia etiam licet ex causis creatis procedat, *)ster tamen etiam per eas ad ea quæ divina * sunt potest attin1 Cf. I Cor. 2,15. s yi/ 208 DE DONIS SPIRITUS SANCTI gere, quatenus Invisibilia Dei. . . per ea quæ facta sunt, intellecta conspiciuntur1. 738 Unde etiam D. Thomas (Ila-IIæ, q. 9, a. 2 ad 3) inquit quod “Cum homo per res creatas Deum cognos­ cit, magis videtur hoc pertinere ad scientiam, ad quam pertinet formaliter, quam ad sapientiam, ad quam pertinet materialiter. Et e converso, cum secundum res divinas judicamus de rebus creatis, magis hoc ad sapientiam quam ad scientiam pertinet”. 739 Ergo circa divina potest procedere scientia ex causis creatis ad Deum assurgendo et comparationem faciendo inter Deum et creaturas, ut * ; vidimus et circa humana potest sapientia procedere ab altissima causa quæ est Deus ad hæc * inferiora descendendo. 740 Unde etiam colligitur * non restringi donum scien­ tiæ ad cognoscendum solum id quod temporale est in actu fidei, etiam in doctrina D. * . Thomæ ♦n. 624, 671, 723 *n· 699 ♦n. 714 ♦n. 711 sq. Θ 741 Donum vero * intellectus circa hæc omnia po­ test procedere simplici judicio ex terminis penetrando et apprehendendo quid unumquodque sit, saltem per viam remotionis, non resolutive ex causis judicando, ut disputatione præcedenti late *explicavimus . 1 Rom. 1, 20. *n. 316, 618 ♦n. 322 sq 8 J ARTICULUS V I DE DONO CONSILII L 742 I. — Certum est donum consilii correspondere * ♦n·632,807 I virtuti prudentiæ, quia proprie ad prudentem pertinet consiliari. I. 743 Appellatur autem potius donum consilii quam doI num prudentiæ, ut magis per hoc insinuetur divina L motio et instinctus quo proprie movetur homo per dona I Spiritus Sancti, nam ut dicit S. Thomas (Ila-IIæ, q. 52, a. 2 ad 1) : “Quia in donis Spiritus Sancti mens humana ! non se habet ut movens, sed magis ut mota,. . . inde est quod donum correspondons prudentiæ non fuit I conveniens quod præceptum diceretur vel judicium, ! sed consilium, per quod potest significari motio mentis I consiliatæ ab alio consiliante”. * * u'i. ! 744 II. — Difficultas ergo prima* est in distinguendo *n·757 sq· ? hoc dono a fide et a dono scientiæ atque a prudentia I infusa. Videtur enim per has virtutes præstari posse I quidquid per donum consilii; ergo non distinguitur ab illis, aut est superfluum hoc donum consilii. a1 745 746 Antecedens probatur. Nam fides* est eminenter practica, quatenus se *n·775 sq' extendit ad agibilia, siquidem fides per dilectionem 210 DE DONIS SPIRITUS SANCTI operatur1; ergo potens est fides dirigere operationes; ergo facit officium prudentiae, licet eminentiori modo. 747 Et similiter *dona sapientiæ et scientiæ etiam se *n- 781sqextendunt ad dirigendas operationes, quia practica sunt et simul speculativa, ut docet S. Thomas (IlaIlæ, q. 9, a. 3; q. 45, a. 3); ergo sufficienter dirigere et regulare possunt operationes nostras, etiam in his quæ excedunt regulas communes, quia etiam ipsa dona sapientiæ et scientiæ ex motione Spiritus Sancti pro­ cedunt; ergo sufficiunt regulare tales actus excedentes regulas communes in dirigendo et cognoscendo. 748 Et dato quod præter ista dona scientiæ et sapien­ tiæ requiratur speciale consilium, cur non *sufficiet *n·783 prudentia infusa, quæ est virtus præsertim regulata a fide * et donis scientiæ et sapientiæ, ad operandum ea 784 quæ dono consilii fieri possunt, præsertim cum pru­ dentia infusa supernaturaliter * procedat quia infusa est, *n. 772 et pro extraordinariis casibus et qui communes regulas excedunt habeat adjunctam gnome2, quæ est una ex virtutibus prudentiæ adjunctis, quæ dirigit actiones extraordinarias et communem regulam excedentes, et in prudentia infusa seu supernatural! dirigit ex super­ natural! et speciali motione Spiritus Sancti. 749 Ad quid ergo necessarium est ultra hæc omnia ponere speciale donum Spiritus Sancti, quod sit donum consilii ? © 750 III. — * , Secundo est difficultas circa objecta *» 786 sq’ consilii, an se extendat donum consilii ad omnia agibilia, 1 Cf. Gal. 5, 6. * Cf. Ilam-IIæ, q. 51, a. 4. DE DONO CONSILII 211 an solum ad illa quæ exercentur in voluntate per dona partis appetitivæ, scilicet per pietatem, fortitudinem et timorem, ita quod omnes operationes istorum dono­ rum requirant speciale consilium, quod sit donum Spiritus Sancti. 751 Videntur enim sæpius exerceri isti actus sine speciali dono et instinctu Spiritus Sancti, *siquidem ista *n’ dona sunt necessaria ad salutem et in omnibus justis reperiuntur, ut docet S. Thomas (la-IIæ, q. 68, a. 2 et 5), et tamen non omnes sortiuntur donum consilii a Spiritu Sancto. 752 Quin potius plures * indigent petere ab aliis con- *n'794 sq silium nec possunt a seipsis dirigi et gubernari, præser­ tim in arduis et extraordinariis; ergo signum est non habere in se donum consilii ex instinctu speciali Spiritus Sancti, siquidem si intus regeretur ab ipso non indi­ geret ab aliis consilium petere. gq Θ 753 IV. — * , Tertio est difficultas circa actum doni *n,799sq' consilii, quia consilium ordinatur ad tollendam dubita­ tionem et ambiguitatem in his quæ agenda sunt. 754 Si autem consilium hoc est donum Spiritus Sancti, vel cognoscitur esse ab ipso cum aliqua interiori certitu­ dine, vel non. 755 Sz non cognoscitur esse a Spiritu Sancto, manet homo æque incertus ac dubius quam cum illo instinctu et motione, oportebitque ad vincendam ambiguitatem recurrere ad regulas prudentiæ humanæ quæ est virtus, 212 DE DONIS SPIRITUS SANCTI et sic ad nihil deserviet donum consilii, quia ultima resolutio prudentialis sumenda erit a virtute prudentiæ, quod est tale donum non esse superius * et perfectius *n·813 virtute prudentiæ, sed ei subordinari. 756 St autem certificatur quis in dono consilii de ins­ tinctu interiori Spiritus Sancti, non indigebit consulere alios in rebus extraordinariis et difficilibus ad quas præcipue dantur dona Spiritus Sancti, nec debebit in his illustrationibus spiritualibus Ecclesiam consulere ac ministros, sed poterit privato spiritu ferri, etiam in exterioribus agendis, quod est * contra universalem *n· 809 Ecclesiæ morem et stylum, aperitque viam hæresibus hujus temporis quæ docent posse quempiam privato spiritu in rebus spiritualibus et credendis duci. ★ ★ 757 V. — Ad * , primum respondetur aliquos sentire *°- 744 sq quod donum consilii differt a prudentia virtute quia donum consilii procedit sine discursu et inquisitione rationis, sed sola illustratione et instinctu Spiritus Sanc­ ti, qua posita non indiget homo discursu ad rem illam cognoscendam; virtus autem prudentiæ discursu et inquisitione nititur.758 * 758 Et hoc inde confirmant, quia in prudentia quæ est virtus respiciuntur media quæ proportionem habent cum fine ex natura rei; unde in discernenda ista pro­ portione, discussio necessaria est propter infirmitatem nostræ cognitionis in discernendis naturis rerum et propter contingentiam applicationis earum ad finem. Donum autem consilii non respicit medium proportionatum ex natura rei, sed ex divina potentia*, unde *°·762 DE DONO CONSILII 213 cessat collatio et comparatio atque adeo discursus ad determinandam proportionem ejus ad finem. — Ita Gregorius Martinez (In lam-IIæ, q. 68, a. 4). Θ VL — Cæterum res hæc non est certa, nec aliquo solido nititur fundamento quod videlicet donum con­ silii solum detur in nobis sine discursu et inquisitione per simplicem illustrationem rationis. Nec enim plus debemus attribuere dono consilii in practicis quam sapientiæ et scientiæ in speculativis, de quibus supra * ostendimus non procedere semper sine *n. 655,657 discursu et collatione, tum quia iste est modus operandi connaturalis homini in quantum rationalis est, quem dona Spiritus Sancti non solvunt sed adimplent1 et per­ ficiunt; tum quia etiam in scientia infusa Christi ad­ mittitur a D. Thoma (Illa, q. 11, a. 3); tum quia non experimur in nobis communiter tale lumen quod faciat intelligere veritates sine discursu et collatione. Idem autem dicendum est de dono consilii. Licet enim aliquando detur subita aliqua illustratio et apertio dubitationis ex insperato prorumpat sine prævio dis­ cursu et inquisitione, tamen hoc etiam invenitur ali­ quando in prudentia virtute et in prudentia acquisita, nam etiam in naturalibus aliquando incidit quasi for­ tuito aliqua cogitatio bene directi va sine prævio dis­ cursu, neque hoc frequentius experimur in supernaturalibus ut propter hoc debeamus ponere speciale donum consilii solum pro illis paucis vicibus quibus istas subi1 Cf. Mat. 5,17. 214 DE DONIS SPIRITUS SANCTI ■ taneas cogitationes et consilia sentimus. Dona autem Spiritus Sancti præsertim in parte appetitiva frequentiores actus habent, et consequenter etiam in consilio quod est talium regulativum . * 46ô, 773,786 762 Nec est inconveniens quod etiam in eligendis mediis (non ex natura sua sed ex divina potentia ) * ordinatis ad n*· 758 finem indigeamus discursu et collatione, quia hoc ipsum quod est cognoscere talia media ex divina potentia ordinari, et quomodo et quantum et in qua mensura ordinentur ad talem finem magna discussione indiget, nec sine discursu (illustrato tamen et deducto a Spiritu Sancto) cognosci a nobis potest modo connaturali ra­ tionis, sicut etiam scientia infusa et donum scientiæ et sapientiæ uti possunt * discursu. *n’655,657 * * * 763 VII. — Quapropter inhaerentes semper funda­ mento * supra posito (quod hic agimus de non quocumque consilio, scientia aut sapientia, sed de his in genere mystico et affectivo, seu de spiritu ipso consilii ut prudentes simus eloquii * mystici \ sicut agimus de spiritu scientiæ et sapientiæ, scilicet quæ ex spiritu et affectu oritur), DICENDUM EST quod donum con­ silii dirigit ea quæ agenda sunt non ex rationibus humanis præcise, sed ex divinis non præcise co­ gnitis a fide, aut prophetia, qualiter potest esse in peccatore, sed ex affectu * et experientia divinorum interna, ex qua docetur et inspiratur de omnibus necessariis ad salutem, etiam cum discursu et inquisitione aut consultatione * aliorum, quia totum » Cf. Is. 3, 3. *n’ 385,575 *n'814 *n'7i9’ *n’ 812SQ" I É V DE DONO CONSILII 215 hoc inspiratur et docetur a Spiritu qui, ut Christus prbmisit {Joan. 16, 13): Docebit vos omnem veritatem, et (I Joan. 2, 27) : Unctio ipsa docet vos de omnibus, utique etiam de discurrendis et inquirendis et sic agendis. * * ÿ· i’ 764 VIII. — De hoc * modo consiliandi seu habendi *n·763 ; consilium a Deo sæpe loquitur Scriptura ipsumque nobis insinuat, ut {Eccli. 24, 39-40) loquens de sapientia et disciplina Dei dicit: A mari abundavit cogitatio { ejus, et consilium illius ab abysso magna. Ego sapientia effudi flumina. ■< i 765 Sumit enim similitudinem a nubibus quæ ex aqua l maris surgunt elevantque vapores, quibus ingrossatæ ί effundunt imbrium flumina. Sic consilium Dei seu P donum consilii crescit et desumitur ab abysso magna divinitatis seu finis ultimi, et ab illo mari immenso I Spiritus Sancti abundat cogitatio ejus quasi non exilis aut tenuis cogitatio, sicut sunt incertæ cogitationes1 I et providentiæ nostræ quae humanis rationibus ducuntur, sed incrassatæ a mari et ab abysso magna, scilicet L a rationibus divinis quæ tunc foecundant cor quasi nubes segregantes nobis pluviam voluntariam2, quando ' ita considerantur rationes abyssi istius magnæ quod im517 primuntur cordi usque ad rectam * æstimationem de *n· 359, i' fine ultimo ita quod ex affectu ad Deum ut ad finem [ ultimum abundat cogitatio et consilium ab illa abysso magna, ita ut vere possit dicere cum propheta {Ps. 118, Γ 24): Et consilium meum justificationes tuæ. 1 Cf. Sap. 9,14. » Cf. Ps. 67,10. 216 DE DONIS SPIRITUS SANCTI Qui enim in omnibus agendis sic strenue et dextere se gerit ut solum attendat ad justificationes Dei et componat in omnibus etiam arduis et difficillimis id quod pertinet ad divinas justificationes, certe hic verificare potest quod consilium ejus justificationes Dei sunt, nec potest ut homo et ex humanis rationibus solum operari, sed ut magni consilii Angelus1, vel potius ut motus et ductus a spiritu Angeli magni consilii abundat in cogitatione, et consilium sumit ab abysso magna. I 767 IX. — Idem deducitur ex illo (Eccli. 39, 9-10), ubi loquens de vero sapiente inquit: Ipse in oratione confitebitur Domino; et ipse diriget consilium ejus, et disciplinam, et in absconditis suis consiliabitur. ! | 768 Ecce directio consilii a Deo, quod utique pertinet ad donum consilii seu ad spiritum consilii, quod tunc præstatur quando consiliatur in absconditis. Quid autem occultius2 aut magis absconditum quam in­ terior voluntatis affectus? Nam quod ad nudum in­ tellectum pertinet, magis ad manifestationem spectat quam ad absconsionem (Eph. 5, 13): Omne enim quod manifestatur, lumen est. Qui ergo in absconditis consiliatur sumens ex ipso spiritu et affectu * et unione ad *n. 763 Deum consilium, utique adimplet ea quæ sunt doni consilii et participat consilium ab illo Qui operatur omnia secundum consilium voluntatis suæ (Eph. 1, 11). 766 i , j 1 ; ★ ★ 769 X. — Ratio autem et fundamentum * hujus su- *n. mitur ex dictis, quia ex affectu et unione ad Deum 763 | 1 Cf. Is. 9, 6: LXX. " 1 Cf. I Cor. 2,11; Jer. 17,9. Ij ; DE DONO CONSILII 217 sumitur sapientia et scientia affectiva et mystica, quibus illustratur intellectus ad judicandum de divinis et creatis ex notitia experimentali de Deo, et gustu 626 671 illius interno quo charitas * tangit primo Deum et se- *n'72o' cundario creaturas; ergo ex eadem radice poterit etiam illustrari et perfici practice prudentialiter circa agenda. 770 Patet consequentia, quia prudentia et consilium maximam vim sumunt ex affectu ad finem et recta æstimatione de illo et de adhæsione ad ipsum et de discretione mediorum, ne per illa divertamus a fine; et cum creaturis utendum sit tamquam mediis quibus tendimus ad Deum, ex cognitione earum quæ * habetur *n’ sq' per donum scientiæ etiam haberi potest directio prudentialis et secundum consilium Spiritus Sancti de talibus mediis et de his quæ agenda sunt. Dabitur 763 ergo donum consilii * fundatum in mystico affectu et *n’ unione ad Deum. 771 In summa, ubi est pars speculativa perfecta * etiam *n' 13°’ et practica perfici potest, quia practicum fundatur in speculativo1, et prudentia dirigitur a sapientia et scientia. 772 Si ergo datur pars speculativa affectiva et mys­ tica secundum cognitionem et judicium fundatum in experimentali et interno gustu Dei et in quadam connaturalitate et invisceratione ad divina, etiam pars prac­ tica poterit perfici mystice et affective ex eadem unione et connaturalitate ad Deum, ex quo redditur habilior et perfectior ad judicandum de agendis pars practica, quia judicat de mediis et consiliatur de illis * non se­ cundum rationes et modum humanum etiam ordinatum 1 Cf. lam-IIæ, q. 67, a. 3 ad 2. 218 DE DONIS SPIRITUS SANCTI ad finem supernaturalem , * sed secundum sapientiæ et *n' scientiæ donum et confidentiam divinam et fiduciam in Deo, qui potens est omnia media disponere et omnes difficultates superare. 773 74R Et ita consilium donum maxime nititur spei divi­ næ, quia disponit de multis mediis quæ solum ex divino auxilio et omnipotentia Dei possunt eligi, cui omnipotentiæ maxime innititur spes. Sed tamen spes ista minus efficax est quando est informis et in peccatore. Sed quando est in justo qui experientiam habet de vo­ luntate et potentia Dei ad auxiliandum et benignita­ tem 1 ejus in se experitur, tunc efficaciter movetur et tunc est spiritus donumque consilii movens ad strenue se habendum et vincendum quæcumque ardua etiam valde extraordinaria, sicut est sustinentia mortis, dolorum et afflictionum, sicut est contemptus divi­ tiarum et nuda Christi sequela, aliaque similia, et in summa ad faciendum ea opera * quæ exigunt donum *n·786 fortitudinis, pietatis et timoris, quæ ab isto dono con130 165 silii regulantur . * 460,^761,780; * * * 774 XI.—AD * OBJECTIONES autem in opposi- *n 744sq. tum contra istam primam difficultatem, respondetur. Θ 775 Ad id quod * dicitur sufficere fidem quæ etiam *n·746 practica est et per dilectionem operatur2, dicimus non sufficere, quia fides solum est practica eminenter et per 1 Cf. TU. 3, 4. » Cf. Gal. 5, 6. DE DONO CONSILII 219 modum regulæ altioris et universalis, non proximæ et applicativæ ad opus prout hic et nunc et secundum judi­ cium quod ferendum est de ipsis mediis ut eligantur: ad hoc enim exigitur virtus magis determinata et particu­ laris, quæ non solum credat quid debeamus scire et operari, sed etiam discernat et judicet de mediis et modo operandi, et de circumstantiis quibus hic et nunc ope­ randum est, quanta intentione et conatu, quanto tem­ pore, quanta mensura, etc. De his enim omnibus in particulari non tractat fides, sed virtus prudentiæ, quia hoc arbitrarium est» non credibile. 776 Licet enim doceat et ostendat Deum esse diligen­ dum et sperandum et alia principia practica supernaturalia cognoscat et credat, et sic per dilectionem operetur1, tamen de arbitrariis in singulari non dis­ cernit nec judicat, sed ad hoc ponitur virtus prudentiæ quantum ad modum et regulas humanas, et ad id quod ultra humanas regulas est, donum consilii. * 777 XII. — Nec obstat si dicas quod donum consilii non potest tradere ista per lumen clarum et evidens, nec ënim illud in supernaturalibus experimur; ergo per obscurum; ergo per fidem, et sic magis ad fidem pertinebit ista dirigere quam ad aliud donum. 778 XIII. — Respondetur enim in primis instari hoc in ipsa prudentia infusa quæ est virtus. Nam hæc etiam non est lumen clarum et evidens, cum non ex­ periamur evidentiam in supernaturalibus; ergo non est ponenda prudentia infusa, sed reducendum est totum ad fidem. — Consequentia non valet. Idem ergo dicemus de dono consilii. 1 Cf. Gal. 5, 6. 1 220 779 780 781 DE DONIS SPIRITUS SANCTI Quare dato quod sit inevidens, non sequitur quod sit ipsa fides, sed aliquid originatum et derivatum a fide, sicut prudentia a principiis practicis et a synderesi, et sic erit obscurum practice propter dependentiam a fide, nec * tamen erit ipsa fides: sicut theologia in hac vita est obscura propter dependentiam a fide, non tamen est ipsa fides, sed scientia derivata a fide; sic prudentia est quasi scientia practica derivata a fide obscura, non fides ipsa. Et idem est de dono consilii, quod est sicut prudentia donum, non prudentia virtus, consilium enim prudentia est. 164 Veritas tamen est quod donum consilii * regulatur *n' γθΐ’ 773’ et innititur dono scientiæ et sapientiæ et intellectus, quæ sicut ex se petunt evidentiam, quia fundantur in experimentali unione affectiva ad Deum et claritate quæ de se postulat regulari visione, licet per accidens in hac vita utatur fide, ita prudentia de se petit evi­ dentiam practicam fundatam in illa experimentali unione affectiva, licet per accidens in hac vita innitatur fidei, sicut facit theologia et aliæ scientiæ subalternatæ quamdiu carent actuali influxu subalternantis, quæ dat illis evidentiam principiorum, ut diximus1. XIV.—'Ad id quod * dicitur de dono sapientiæ *n'747 et scientiæ, respondetur * quod licet etiam practicæ sint *n' 733’ et non puræ speculative adhuc requirunt donum con­ silii ut distinctum a se per modum prudentiæ regulantis et imperantis opera virtutum. Nam sapientia et scientia, licet eminenter sint practicæ, tractant tamen de agibilibus et de principiis practicis solum in com­ muni et scientifice, non in singulari et arbitrarie sicut prudentia et sicut necesse est pro exercendis actionibus. 1 Joan, a Sto Thoma, Curs. Theol., In lam, q. 1, disp. 2, a. 5. ’ i ■ 1 ' DE DONO CONSILII 221 Nam scientia non est de singularibus contingentibus, sicut est prudentia et arbitrium. 782 Unde præter dona scientiæ et sapientiæ, etiam si practica sint et agant de practicis in communi et scientifice, necesse est aliud judicium et talis virtus seu donum agens de ipsis in singulari et de circumstantiis operationum modo arbitrario, et non scientifico. 783 XV. — Ad id quod * dicitur de prudentia infusa, respondetur quod prudentia infusa non sufficit con­ siliari pro omnibus ad quæ potest nos movere instinctus Spiritus Sancti. Prudentia enim infusa, licet supernaturalis sit et infusa, quia tractat de materiis supernaturalibus dirigendo virtutes infusas in suis operationibus, tamen non cognoscit nec attingit de istis agendis supernaturalibus nisi juxta modum humanum et communes regulas virtutum. *n. 748 784 Licet enim *fides attingat revelata per testimonium divinum, tamen judicium de his quæ in particulari agenda sunt etiam fides in particulari non attingit, sed relinquit humano arbitrio, quod in supernaturalibus actionibus, verbi gratia, cultu religionis, poenitentia et similibus, non dictat juxta fidem regulatum. Hu­ manum autem arbitrium etiam supposita fide potest moveri ad judicium ferendum, vel studio et industria propria, vel instinctu et motione divina in his in quibus deficit humana diligentia. *n. 748 785 Et pro primo, servit prudentia quæ est virtus; pro secundo, consilium quod est donum: licet utrumque pro­ cedat ex fide et in materiis supernaturalibus isto di­ verso modo. 222 DE DONIS SPIRITUS SANCTI ★ ★ 786 XVI. —Ad secundam difficultatem supra * po­ sitam circa objecta materialia ad quæ se extendit * do­ num consilii, respondetur directe ad omnia * illa agibilia se extendere quæ per alia dona appetitivæ partis operanda sunt, scilicet per fortitudinem, pietatem et timorem. 787 Sicut enim prudentia virtus respicit pro objecto et materia suæ directionis omnia agibilia virtutum cardinalium quæ prudentiæ regulis aguntur, ita pru­ dentia donum seu donum consilii directe respicit * regulare ea quæ a donis Spiritus Sancti in appetitiva parte exercenda sunt, quia si donum consilii per se datur ad supplendum * id in quo prudentia et communes regulæ deficiunt, per se etiam dirigere debet ea opera quæ ultra communes regulas appetuntur et exercentur, et hæc sunt quæ fiunt a donis Spiritus Sancti. Indi­ recte tamen et secundario * etiam potest dirigere et regulare ea quæ ad communes regulas humanas perti­ nent, quatenus supponi et subordinari debent divinis. 788 Nec enim solum ea quæ sunt de consilio, sed etiam quæ de præcepto a dono consilii dirigi possunt. Unde dicit S. Thomas (Ila-IIæ, q. 52, a. 4 ad 1 et 2) quod donum consilii dirigit nos in omnibus actibus virtutum, et in omnibus quæ ordinantur in finem vitæ æternæ, sive sint de necessitate salutis, sive non. 789 Et hoc ideo quia motio Spiritus Sancti, cum sit universalissimi motoris, ad omnia se extendit. Et indigentia atque infirmitas creaturæ rationalis non solum in his quæ ex natura sua supernaturalia sunt et vires creatas excedunt indiget motione Spiritus *n. 750 sq. *n. 1084 *n. 761, 773 *n. 773 ♦n. 776 *n. 790 DE DONO CONSILII 223 Sancti, sed etiam in his quæ sui ordinis sunt indiget speciali adjutorio firmari et dirigi, quia multis erroribus et periculis et contingentiis est subjecta, nec potest sola ratione humana omnia prævenire. 790 Ac denique, ut ad æternam beatitudinem perveniat et dirigatur per temporalia quæ sunt media ad illum finem, indiget temporalibus illis tanta dexteritate uti, eaque moderari, ut neque ad dexteram neque ad sinis­ tram declinet S atque adeo oportet etiam ea quæ natu­ * ralis ordinis sunt et quidquid actionis humanæ est *n attingere et moderari saltem imperative et secundario *, *°· quia omnia ista ad illum finem ordinantur, et propter suam incertitudinem oportet ab altiori instructione Spiritus Sancti accipere firmitatem, sicut fides in multis corrigit2 rationem et discursum naturalem. 255, 445 787 791 XVII. — Et cum instatur * quod omnes debent ♦»· 751 exercere actus donorum quæ sunt necessaria ad sa­ lutem, nec tamen omnes habent donum consilii, dico quod omnes electi habent donum consilii, etsi non omnes in excellenti gradu neque quantum ad discretionem et judicium in naturalibus et temporalibus secundum se, bene tamen quantum necessarium est ad consequendam salutem et ad despicienda terrena, ne pro his implicentur3 et devient a cælestibus. 792 Eleganter Gregorius (Moral., Lib. I, cap. 25)4 “Unusquisque, inquit, electorum adhuc in mundo. .. positus, mente jam extra mundum surgit, ærumnam > Cf. Jos. 1, 7. ’ Cf. Joan, a Sto Thoma, Curs. Theol., In Ilam-IIæ, De Fide, q. 1, disp. 2, a. 1, n.24. » Cf. Sap. 14,11. • PL 75, 543. 224 DE DONIS SPIRITUS SANCTI exilii, quam tolerat, deplorat, et ad sublimem patriam incessantibus se amoris stimulis excitat. . . Unde invenit salubre consilium, temporale hoc despicere quod per­ currit; et quo magis crescit consilii scientia, ut peritura deserat, eo augetur dolor, quod necdum ad mansura (sive æterna) pertingat. . . Et ideo solerti consilio infigit mentem, et caute se in omni actione circums­ piciendo considerat; et ne ex re quæ agitur repentinus finis et adversus surripiat, hunc prius molliter posito pede cogitationis palpat; pensat ne ab his quæ agenda sunt formido præpediat; ne in his quæ differenda sunt præcipitatio impellat; ne prava per concupiscentiam aperto bello superent; ne recta per inanem gloriam insidiando supplantent. . . Et mens electi cujuslibet quo magis per consilium vivere nititur, eo angusti itineris dolore fatigatur”. 793 Ecce omnia quæ operatur donum consilii etiam generaliter loquendo pro quolibet electorum. © 794 XVIII.—Ad id quod adducitur* ad proban­ dum multos carere dono consilii quia indigent petere ab aliis consilium, nec a se ipsis habere possunt, dico et hoc ipsum divini esse consilii ad alios pro consilio recurrere* in quibus ipse non possis satis te expedire. Nec enim Spiritus Sanctus ita omnibus manifestam sui copiam facit ut aliorum communicatione non indigeant, sed per quosdam alios instruit, et per majores minores illuminat, sicut per superiores angelos inferiores, et dona sua communicat dependenter ab aliorum instruc­ tione. #0· 7^3 *n. 763, *800 DE DONO CONSILII 225 795 Unde Augustinus (Confess., Lib. X, cap. 26)1 : “Domine, inquit, omnibus consulentibus te simulque audientibus et diversa consulentibus liquide tu res­ pondes, sed non liquide omnes audiunt. Omnes unde volunt consulunt, sed non semper quod volunt audiunt. Optimus minister tuus est, qui non magis intuetur hoc audire quod ipse voluerit, sed potius hoc velle quod a te audierit”. 796 Oportet ergo pro his quæ non liquide audimus nec penitus percipimus a Deo ire ad consulendos alios qui instructiores sunt, sicut Cornelius licet ab angelo visitaretur et revelationem Dei acciperet, tamen con­ silium illi datur ut quærat Petrum et instruatur (Act. 10, 5-6) : Mitte·, inquit, et accersi Simonem, qui cognomi­ natur Petrus:. . . hic dicet tibi quid te oporteat facere. Hoc fecit actus dono consilii ut pro Petro mitteret ad sui instructionem. 797 Et Saulo ipsi cum appareret Christus Dominus (Act. 9, 7), mittit ipsum ad civitatem ut ibi instruc­ tionem accipiat: Surge, inquit, et ingredere civitatem, et ibi dicetur tibi quid te oporteat facere. 798 Unde S. Bonaventura (De Septem Donis Spiritus Sancti, de dono consilii, cap. 2 in fine)12: “Optimum est consilium surgere ad sponsum quærendum, et efficaciter inveniendum in plateis præceptorum, et in vicis spiri­ tualibus consiliorum. Unde in eis instructa, et excitata ab angelis invenit quem diligebat. . . Surge igitur et ad consilium * ingredere civitatem, ibi tibi dicetur quid te oporteat facere”. 1 PL 32, 795. 2 Opuscula, I (Lugduni, 1619), p. 256. 226 DE DONIS SPIRITUS SANCTI ★ ★ 799 XIX. — Ad tertiam difficultatem * supra posi- *π·753 scl' tam de dubitatione quæ potest in agendis occurrere, respondetur quod licet absolute possit esse consilium quantum ad id quod determinationis et resolutionis est in consiliando et non quantum ad id quod dubitationis est in inquirendo, qua ratione invenitur consilium in Deo, in Christo et in beatis, juxta quod dicit propheta (Is. 46, 10): Consilium meum stabit, et omnis voluntas mea fiet, et Apostolus (Eph. 1, 11): Qui operatur omnia secundum consilium voluntatis suæ, tamen revera donum consilii etiam pro hac vita datur ad tollendam dubita­ tionem. Imo quia tam magnæ dubitationes et diffi­ cultates sunt in hac vita ut non erremus in invio et non in via1 et pervenire possimus in civitatem habitatio­ nis2, ideo specialiter indigemus dono consilii ut aga­ mur a spiritu bono qui solus potest nos deducere3 in terram rectam. Et ideo oportet quod donum consilii aliquam nobis certitudinem et securitatem impartiatur, sive occulta inspiratione et instinctu, quatenus (Rom. 8, 16) Spiri­ tus ipse testimonium perhibet spiritui nostro quod filii Dei . sumus, sive * aliorum instructione manifesta et ex- n* 763,794 * emplo quorum opera mediante * Deus nos illuminat. *n·804,805 800 801 Unde in istis agibilibus distinguendum est quod * aliquando incertitudo et dubitatio potest esse de n-8io~8 * 14, ipsa re seu objecto an sit faciendum, et de ipsa illumina­ tione et instinctu an sit a Deo, * aliquando vero non *°· 804-809 1 Cf. Ps. 106, 40. * Cf. Ps. 106, 7. • Cf. Ps. 142,10. •Λ ί 227 I DE DONO CONSILII I est dubitatio de ipsa re secundum se, quia est bona et justa sicut pati martyrium pro fide, de cujus bonitate constat, nec oportet consultare de hac re, sicut S. Cyprianus judici dicenti: “Consule tibi”, respondit1: “Fac quod tibi præceptum est. In re tam justa nulla est consultatio”. I I K I I I I 802 Et sicut de ingrediendo religionem in homine non legitime impedito non est dubitatio neque consiliari oportet de ipsa re, ut docet S. Thomas (Ila-IIæ, q. 189, a. 10), licet de modo ingrediendi religionem possit esse quæstio et consultatio. 803 Requiri tamen potest donum consilii ad ista bona exequenda, non propter ipsam materiam seu objectum, de qua est consilium, sed propter ipsum subjectum , * *n’ quod infirmitate sua retrahitur et indiget consilio superioris instinctus moveri atque impelli. I I I I I I Θ ί I· I I I I I I I I I ! I ί I I 804 XX. — Dicimus ergo quod quando * est certitudo *”■801 et securitas de ipsa re et objecto de quo tractatur, tunc bene potest aliquis duci a Spiritu interius movente, nisi obstet aliquod impedimentum legitimum, de quo non velit Spiritus Sanctus immediate per se resolutionem dare, sed mediantibus * aliis cum quibus consulatur. *11·800 Et tunc donum consilii ad hoc movet ut consulamus i· 4. a · j* * · ·α a /·j a * 11.798,820 alios et surgamus et ingrediamur * civitatem2 (id est, non maneamus in solitudine et singularitate nostra, sed communitatem consulamus), ut ibi dicatur nobis quid facere oporteat3. 1 Cf. Acta Proconsularia S. Cypriani, PL 3, 1503. » Cf. Act. 9, 7. · Cf. Act. 10, 6. 228 DE DONIS SPIRITUS SANCTI 805 Est enim considerandum quod donum consilii semper est ab instinctu Spiritus Sancti, sed resolutio g00 agendorum * non semper traditur immediate cuilibet a *n' Spiritu Sancto, sed mediantibus aliis quibus vult ut communicemus et conferamus agenda, sicut Paulus1 contulit Evangelium cum his qui videbantur esse aliquid, ne forte in vacuum curreret aut cucurisset. Et tunc donum consilii movet2 nos a Spiritu Sancto ad consulendum cum aliis, et hic est actus ipsius, et deinde ad acceptandum et agendum quod bene fuerit visum. 806 Si autem in re certa et justa et de se bona, licet ardua et difficili, nullum appareat legitimum impedi­ mentum, tunc donum consilii interius movet ad ac­ ceptandum et determinandum quod fiat, non propter tollendam dubitationem vel incertitudinem rei (quæ non datur), sed propter * vincendam difficultatem et *n·803 infirmitatem subjecti quod non debite applicatur. 807 Non enim solum pertinet ad prudentiam et rec­ tum consilium judicare aut consiliari de re (quod pertinet ad synesim et eubuliam, virtutes adjunctas3 prudentiæ), sed etiam imperare et applicare ad operan­ dum, quod est maxime difficile in virtute prudentiæ. Unde cum donum consilii operetur loco prudentiæ ipsique * , correspondent pertinebit ad ipsum non solum bene consiliari et judicare de agendis, sed etiam bene imperare et applicare ad exequendum judicata. 808 XXL — Unde facto judicio recto et certo sublataque dubitatione ex parte rei consiliandæ et agendæ 1 Cf. Gal. 2, 2. ’ Cf. In III Sent., dist. 35, q. 2, a. 4, qla 1 ad 1. • Cf. Ilam-IIæ, q. 51, a. 1-3. *n· 742 DE DONO CONSILII 229 (in quo aliquando est necesse alios consulere, et ad id movet donum consilii), restat difficultas pro imperando et applicando ex parte subjecti , * et ad hoc ipse homo se debet voluntarie movere, sicque interiori spiritu potest sufficienter duci, duciturque a dono consilii. 809 g03 Neque hoc est proprio spiritu duci contra stylum *n' * Ecclesiæ, quia hoc intelligitur et procedit in *his quæ *»· 823 credenda sunt, et dijudicandis veritatibus quæ proponendæ sunt aliis, seu in doctrinis approbandis et aliis similibus dubitationibus, quæ tenent se ex parte ipsarum rerum. Cæterum in applicando se et impe­ rando executionem eorum quæ certa sunt et in quibus soluta est dubitatio, non est contra stylum Ecclesiæ, sed juxta ipsum quod aliquis interiori instinctu mo­ veatur, quia * non potest a malo spiritu esse quod insti- *n· 84-86 gat ad bonum quod certo et indubitate bonum est, saltem certitudine morali. Θ 810 XXII.—At vero si dubitatio incidat * primo mo- *n·801 do, scilicet circa ipsam rem faciendam, an sit debitum et bonum eam facere et an debitæ circumstantiæ con­ currant, et quando de ipsomet interiori instinctu et spiritu dubitari potest an ex Deo sit, tunc donum con­ silii non movet immediate ad judicandum de re illa et ad determinandum in alteram partem et multo minus ad exequendum (id enim temerarium esset, stante illa dubitatione), sed movet ad examinandum et probandum an illud ex Deo sit, necne. 811 Hæc enim est apostolica regula (I Joan, 4, 1): Nolite credere omni spiritui, sed probate spiritus si ex Deo 230 DE DONIS SPIRITUS SANCTI sint', et iterum (I Thess. 5, 20-21): Prophetias nolite spernere. Omnia autem probate: quod bonum est tenete. 812 At hoc examen et probatio regulariter debet fieri cum * communicatione et probatione aliorum, quia communiter illuminatio Dei fit dependenter ab aliis: inferiores enim illuminantur per superiores. 813 Neque hoc est donum Spiritus Sancti subjici vir755 tuti prudentiae, aut esse illi * , inferius aut ab ea resolvi, *n’ quia qui judicant de istis revelationibus aut veritatibus non judicare debent secundum humanas rationes pru­ dentiae, sed secundum regulas fidei cui subditur donum 591 Spiritus Sancti, a qua regulari * debet. Possunt etiam *n’ ’ regulari secundum aliud donum Spiritus Sancti, quod in uno excellentius invenitur quam in alio. 814 Si quæ vero rationes humanæ aut theologicæ adhi­ bentur ad istorum examen, sunt minus principaliter considérât® et solum deservientes ministerialiter ad melius explicandas res fidei vel instinctum Spiritus Sancti. Unde pro istis spiritualibus et mysticis rebus 26,196, examinandis, * non solum1 scholastici adhiberi debent, 227,255 sed etiam viri spirituales et prudentes2 *eloquii mystici, *n' qui sciant de viis spiritus judicare et discernere possint spirituum differentias3. 763 794 o 815 XXIII. — Et sic ad argumentum in * tertia dif- *’1,753 ficultate factum, patet solutio, quod donum consilii 1 Cf. Joan, a Sto Thoma, Cuts. Theol., In lam-IIæ, q. 21, De Conscientia, disp. 12, a. 5, n. 65. 2 Cf. Is. 3, 3. • Cf. Joan, a Sto Thoma, Cuts. Theol., In Ilam-IIæ, De Spe, disp. 6, a. 1, n. 6. — Ilam-IIæ, q. 189, a. 10. DE DONO CONSILII 231 habet a Spiritu Sancto certitudinem non quidem fidei, sed certitudinem prudentialem, licet fundatam in mo­ tione Spiritus Sancti. 816 De ratione autem hujus prudentialis certitudinis est quod * quando res ipsæ in se sunt dubiæ et obscuræ, fiat probatio et examen per *alios , qui habent excellentius donum aut melius penetrant et intelligunt regulas fidei, quibus spirituales illæ viæ ac motiones examinan* dæ sunt, et ad hoc ipsum examen movet donum consilii, quia in his dubiis regulariter Spiritus Sanctus non dat consilium et certitudinem interius sine dependentia ab aliorum * examine, quia vult probarif1 spiritus si ex Deo sint, et hoc ipsum velle probari et examinari et humiliter procedere et non præsumere de se quod potest de omnibus disponere, ad donum consilii spec, * tat et maxime Dei consilium est humilitatis atque examinationis consilium. Unde non ducitur privato * spiritu, sed examinato. ol *n' *°· 812 *n‘ 800 fn. 811 763 *n‘ *n ’ 817 XXIV. — Verum quidem est aliquando extra regulas ordinarias Spiritum Sanctum movere aliquorum mentes ad aliquid agendum quod humanam superat prudentiam etiam sine aliorum consilio, sicut quod *Samson se occiderit2, et quod aliquæ sanctæ virgines3 *n·257 aut martyres sponte in mortem irruerint. 818 Sed hoc non potest certis regulis definiri: ipse enim Spiritus Sanctus, qui movet ad id faciendum, etiam dat interiorem securitatem et certitudinem de 1 Cf. I Joan. 4, 1. » Cf. Judic. 16, 30. ‘ Cf. Euseb., Hist. Eccl., Lib. 6, cap. 41, PG 20,607. — Ilam-IIæ, q. 124, a. 1 ad 2. 232 DE DONIS SPIRITUS SANCTI modo faciendi, sed valde oportet in hoc esse cautum, nec facile potest quis ductum proprium sequi ne pro Spiritu veritatis praecipitetur1 a spiritu erroris. 819 Sequenda est ergo regula Augustini {De Civit. Dei, Lib. I, cap. 26)2: “Qui audit non licere se occidere, faciat, si jussit cujus non licet jussa contemnere: tan­ tummodo videat utrum divina jussio nullo nutet incerto”. 820 Itaque ad sequendum interiorem spiritum et con­ silium sine examine et approbatione et communicatione cum aliis (ordinarius enim modus quo nos movet Spiri­ tus Sanctus est per consilium cum examine et commu­ nicatione aliorum), oportet perpendere an mens quæ *n·804 * a Spiritu efflatur sit serenata et pacificata sine ullo nubilo passionis aut furoris, eo quod {Jac. 3, 17) Sa­ pientia quæ desursum est, primum quidem pudica est, deinde pacifica, modesta, etc. 821 Et ex his effectibus discernitur an ex Deo sit. Et tunc tali pace et serenitate· fruens perpendat si relinqüitur ei aliqua nutatio aut obscuritas aut fluctuatio circa illum spiritum an ex Deo sit. Nam si aliquid nutationis aut dubitationis cernit cum est in sano vigilantique judicio, est signum quod Deus non vult statim fieri, sed prius examinari. Ut autem sine exa­ mine fiat, debet Deus se solo supplere quidquid per examen deberet approbari, et ita debet relinquere men­ tem sic securam et certam quod nullo nutet * incerto *n' ut possit id committi sine examine aliorum. 1 Cf. II Cor. 11, 14. 1 PL 41, 39. DE DONO CONSILII I I 822 XXV. — Si tamen aliquis velit persuadere aliis se habere spiritum Dei et ex tali spiritu loqui, non facile est credendus, sed semper omnia debent subjici examini sapientium et spiritualium virorum, nec aliter acceptanda sunt in re gravi præsertim et extraordinaria. 823 Et quidem, si agitur * de doctrina publica aut de *n-809 re proponenda et docenda in Ecclesia, non debet admitti quod aliquis doceat dicens se esse missum a Deo (aut habere revelationem Dei) nisi per miraculum, aut expressum testimonium Scripturæ id probet, ut dicitur in capite Cum ex injuncto ’. I ii ξ £ b I ( 824 Si autem agitur non de doctrina aut de aliquo quod publice proponatur ad credendum, sed de aliqua re particulari et privata, ut si aliquis admoneatur a viro probatæ vitæ quod hoc vel illud ei succedet, aut quod Deus hoc vel illud jubet, tunc licet non obliget ad credendum, potest tamen deservire ad formandam prudentiam et prudentialiter operandum attenta bonitate morali et decentia rei quæ proponitur, et attenta qualitate vitæ et morum ejus qui proponit, et multo magis si plures in idem conspirent tamquam dictum a Deo sine hoc quod se communicent, et sint probatæ vitæ. 825 Sic enim legimus a pluribus sanctis viris aliquos esse admonitos de his quæ debebant agere aut quod placebat Deo ut agerent per revelationes a Deo factas, sicut S. Benedictus12 plura prædixit Tobiæ spiritu prophetico, ; ( j l l ? ■ f 233 1 C. 12, X, de hæreticis, V, 7, RF II, 786. 2 Acta SS., Mart. XXI, T. IX (Ed. Camandet, Parisiis, 1865), pp. 305306. 234 DE DONIS SPIRITUS SANCTI et S. Catharina Senensis1, S. Brigitta1 2, S. Vincentius Ferrerius3, S. Franciscus de Paula4, aliique plurimi, quæ in ædificationem aliorum profecerunt, neque tunc quando dicebantur prius examini plurium subjicie­ bantur. 826 Et antiqui prophetæ etiam sine miraculis multa dicebant regibus ut facerent ex divina jussione, quæ tamen attenta personæ qualitate et rei dictæ bonitate statim sine alio examine acceptabantur, ut cum rex Sedecias tulit Jeremiam abscondite (et sic sine examine prævio) in domum suam, et dixit ( Jer. 37,16) : Putasne esi sermo a Domino? Et dixit Jeremias: Est. Et ait: In manus regis Babylonis traderis. — Et cum ad vocem unius prophetæ, Roboam et omnis exercitus ejus omise­ runt prælium facere cum filiis Israel (II Par. 11, 1-4). — Et alia multa passim occurrunt in Scriptura, quæ etiam sine miraculis prophetabantur5 et acceptabantur. 827 Sed de his latius agere non est præsentis loci, sed in materia de fide et de prophetia. 1 Acta SS., Apr. XXX, T. XII (Ed. Carnandet, Parisiis, 1866), pp. 882885. * Acta SS., Oct. VIII, T.LII (Ed. Carnandet, Parisiis, 1867), p. 383. ’ Acta SS., Apr. V, T.X (Ed. Carnandet, Parisiis, 1865), pp. 498-500. 4 Acta SS., Apr. II, T.X (Ed. Carnandet, Parisiis, 1865), p. 120. 6 Cf. Deut. 13, 1-3; 18, 22; Jer. 28, 9. ARTICULUS VI QUID DE DONIS PIETATIS, FORTITUDINIS ET TIMORIS? 828 I. — Ista dona correspondent partj appetitivæ, et 275 correspondent virtutibus cardinalibus quæ ad volun- *n‘ ’ * tatem et partem appetitivam pertineat. 829 Sicut enim donum consilii correspGndet prudentiae, ita pietas religioni et toti * materiae justitia, quæ est in voluntate; donum fortitudinis virtuti fortitudinis, quæ est in irascibili; donum timoris virtuti temperantiæ, quatenus ex timore Dei retrahitur Ιιο^θ a concupis­ centiis carnalibus, juxta illud (Ps. 11^ 120): Confige timore tuo carnes meas: a judiciis enim tuis timui. 830 880 883 897,908 sq. Licet etiam donum timoris corresponc* Jeat virtuti *n'963 spei, quatenus primo et per se intendit revefentiam Dei ad vitandam ejus offensam, et reprimer^atn præsumptionem quæ opponitur spei. Unde dicjt S. Thomas (Ila-IIæ, q. 141, a. 1 ad 3) quod “60num timoris principaliter quidem respicit Deum, cujits offensam vitat: et secundum hoc correspondet virtuti spei, ut supra1 dictum est. Secundario * aut^m potest res- *n·964 picere quæcumque aliquis refugit ad vitandam Dei offensam. Maxime autem homo indiget timore divino ad fugiendum ea quæ maxime alliciunt, cifca quæ est 1 Cf. Ilam-IIæ, q. 19, a. 9 ad 1. 236 DE DONIS SPIRITUS SANCTI temperantia. Et ideo temperantiae etiam corresponde! donum timoris”. © 831 Sic ergo circa ista dona explicare oportet duo. 832 Primum, quæ sit ratio eorum formalis, in qua distinguantur a virtutibus moralibus etiam infusis sibi correspondentibus. 833 Secundum, ad quæ objecta se extendat et quam habeat materiam quodlibet ex his donis. DE DONO PIETATIS 834 II. — Incipimus ab isto dono, licet in Isaia1 prius ponatur donum fortitudinis ut subordinatum dono consilii quam pietas quæ subordinatur dono scientiæ, eo quod materia pietatis quæ est circa religionem et justitiam prior est in nobilitate materia fortitudinis, pertinetque ad voluntatem in qua est religio et justitia. © 835 Verum2 quidem est aliquos in Isaia non legere pietatem distinctam a timore, quia eodem vocabulo3 dicunt in Hebræo nominari spiritum pietatis et spiri­ tum timoris. 1 Cf. Is. 11, 2-3. 1 Cf. Suarez, De Gratia, Lib. II, cap. 21, n. 13, Opera Omnia, VII (Vivès), p. 692. • Yir’at. DE DONO PIETATIS 237 836 Cæterum quidquid sit de Hebraicis codicibus, quos modo obtinemus vel translationibus aliis privatis, certe in Vulgata, quæ auctoritate Ecclesiæ approbata1 est, constat nominari spiritum pietatis distinctum a spiritu timoris, quam distinctionem probat etiam anti­ quissima Patrum traditio, et Ecclesiæ usus communiter septiformem spiritum confitentis propter septem dona Spiritus Sancti nominata ab Isaia, ut * supra ostendimus, *“*100 sqq’ quæ non essent septem, si donum pietatis et timoris confunderentur. 837 Certe, licet cultus quem respicit pietas et reverentia quam timor exhibet multum symbolizent, tamen diffe­ runt ex parte materiæ et rationis formalis circa ipsam, quia pietas et religio respiciunt pro materia cultum ut exhibendum Deo, in quem respiciunt per modum cujusdam prosecutionis, in quantum respicitur Deus ut g57 * beneficus et principium f omnis boni in nos. At vero *n ’890,903 timor reveretur Deum resiliendo ab ipso in propriam parvitatem, ut a principio summæ majestatis et potens infligere malum. Timor enim etiam reverentialis non respicit personam quam timet ut beneficam (sic enim potius erga illam demulcetur quam terretur), sed ut habentem potestatem infligendi malum, etsi nolit de facto unquam infligere. Et sic omnino differt a pietate. Θ t 838 III. — Hoc ergo supposito, explicanda sunt illa duo supra * posita de istis donis, quomodo intelligenda *n·832*3 sint in dono pietatis, scilicet, quæ sit ejus formalis ratio qua a cæteris virtutibus distinguitur; et secundo, quæ sit ejus materia * ad quam se extendit. *n. 882 sqq· 1 Cf. Cone. Trident., sess. IV, Msi XXXIII, 22. 238 DE DONIS SPIRITUS SANCTI * * * 839 IV. — Et quidem circa rationem ejus formalem, g70 * difficultas est in distinguendo hoc donum pietatis a *n’ religione infusa, cui maxime videtur correspondere. 840 Nam quod * dicit D. Thomas (Ila-IIæ, q. 121, a. 1) *n’857 quod donum pietatis respicit Deum ut Patrem, quod non faciunt aliæ virtutes, ut religio quæ respicit illum ut Dominum: proprium autem pietatis est exhibere observantiam parentibus; quod autem aliquis sic elevetur ut Deum pro Patre habeat, nec solum pro Domino, et sic affectu pietatis ipsum colat, quod pro­ prium est eorum qui acceperunt Spiritum adoptionis in quo clamamus: Abba (Pater), ut inquit Apostolus (Rom. 8,15), — hoc inquam quod D. Thomas dicit non sufficit1. Nam etiam religio infusa respicit Deum et exhibet illi cultum ut Patri, siquidem nihil aliud est respicere Deum ut Patrem quam respicere illum ut principium gratiæ quam nobis infundit et per quam nos adoptat in filios; sed religio infusa respicit Deum ut principium gratiæ, quia respicit illum ut auctorem supernaturalem, qui utique est auctor gratiæ; ergo respicit illum ut Patrem; ergo in hoc non differt a dono pietatis, si in hoc solum consistit pietas quod respiciat Deum ut Patrem. Licet religio acquisita * solum colat *n' Deum ut Creatorem et principium totius naturæ, quia nihil dictat de auctore supernaturali, ut religio infusa. © 841 V. — Dices: Religionem infusam respicere qui­ dem Deum ut Patrem, sed communi modo, quatenus 1 Scilicet, ad distinguendum donum pietatis a religione infusa. DE DONO PIETATIS 239 dictatur a fide cognitio Dei ut Patris per gratiam in articulo salvatoris et glorificatoris; donum autem pietatis respicere Deum ut Patrem ex peculiari aliquo instinctu Spiritus Sancti, ut significat D. Thomas (Ila-IIæ, q. 121, a. 1). 842 VI. — Sed contra, quia iste peculiaris instinctus * non addit aliquid supra cognitionem et respicientiam *"· 872 sqad Deum ut Patrem per gratiam, nisi forte secundum magis vel minus in isto genere, quæ non variant spe­ ciem et formalem rationem actus, sed intra eamdem magis vel minus perficiunt. o 843 VII. — Nec valet dicere quod iste peculiaris ins­ tinctus pro dono pietatis quo distinguitur a religione infusa est instinctus pro casibus extraordinariis, in quibus prudentia etiam infusa dictare non potest, ut si quis ex instinctu divino permaneat in oratione usque ad continuationem mortis, vel si quis petat a Deo miraculum ut melius defendatur respublica, talis ins­ tinctus non est a prudentia infusa, nec illum sequitur religio, sed donum pietatis. 844 Sic aliqui explicant distinctionem istius doni a religione infusa, ut Gregorius Martinez (In lam-IIæ, q. 68, a. 6). 845 Cæterum, hoc est confugere ad casus extraordi­ narios qui non pertinent ad omnes existentes in gratia, sed potius ad gratias gratis datas, ut ad gratiam mira­ culorum quæ etiam potest reperiri in peccatore1 ; dona 1 Cf. Ilam-IIæ, q. 178, a. 2. 9 240 DE DONIS SPIRITUS SANCTI autem Spiritus Sancti sunt solum in habentibus gra­ tiam, et universaliter in omnibus habentibus gratiam: qui tamen omnes non faciunt miracula aut illa extraor­ dinaria opera; ergo non sufficienter per hoc explicatur ‘ ille specialis instinctus requisitus ad donum pietatis. 846 Unde nec D. Thomas explicavit donum pietatis per conformitatem ad talem instinctum extraordina­ rium, nec posuit differentiam inter pietatem et reli­ gionem nisi quia religio respicit Deum ut Creatorem; pietatis autem donum respicit illum ut Patrem, et ideo tale donum est excellentius religione, ut patet (IlaIlæ, q. 121, a. 1). Nusquam vero comparavit hoc donum cum religione infusa, quæ respicit Deum ut auctorem supernaturalem, atque adeo ut Patrem per gratiam. Et ideo in hoc manet integra difficultas. Θ 847 VIII. — Alii dicunt distingui donum pietatis a religione etiam infusa ob *extensionem suæ materiæ. η· * 851,877 Nam donum pietatis extendit se ad omnem materiam justitiæ, sic enim colit Deum ut Patrem ita quod ho­ *mines respicit ut fratres in communicatione gratiæ ac *n- 892,904 Spiritus, et sub hac ratione exhibet Deo cultum et homi­ nibus justitiam ministrat; religio autem solo cultu Dei contenta est, nec ad alias materias justitiæ se extendit. 848 Denique etiam addi potest quod donum pietatis * 853,880 versatur circa debitam reverentiam ad Scripturas non contradicendo illis, sive intelligantur, sive non, ut Augustinus illi attribuit (De Doctr. Christ., Lib. II, *n' * cap. 7, et De Serm. Dorn., Lib. I, cap. 4) *. Imo gene1 PL 34, 39,1234. DE DONO PIETATIS 241 raliter denominatur pia affectio illa qua afficimur ad res fidei, etiamsi non intelligamus eas, et inde movemur ad credendum. 849 Utrumque hoc refert Suarez {De Gratia, Lib. II, cap. 21, nn. 16-17) \ 850 IX. — Neutrum plane explicat specialem formalitatem et rationem doni pietatis. 851 Non * : primum tum quia non explicat formalem ♦°·847 rationem hujus doni, sed extensionem materiæ, et oportet reddere rationem quare tantam extensionem petat donum pietatis et qualis sit formalis ejus ratio quæ totam illam materiam complectatur; tum quia non constat donum pietatis se extendere ad omnem illam materiam, aut ad eam non se extendere religionem infusam. 852 Si enim ex eo extenditur ad omnem materiam justitiæ donum pietatis quia respicit Deum ut Patrem et consequenter debet respicere homines * ut fratres, ♦n·892*904 cur non etiam religio infusa eodem modo se habebit, siquidem respicit Deum ut Patrem, quatenus respicit aut auctorem gratiæ (et consequenter poterit respicere homines ut fratres, quatenus communicant in eadem gratia), aut si religio infusa non potest sic respicere homines ut fratres sed solum Deüm ut Patrem, quomodo pietas utrumque complectitur, et quæ est illa ratio formalis ita elevata quæ tantam materiam potest com­ plecti cum ratio formalis religionis infusæ non possit.853 853 Nec illud secundum* [argumentum] sufficienter *n·848 explicat donum pietatis. 1 Opera Omnia, VII (Vivès), p. 692-693. 242 DE DONIS SPIRITUS SANCTI 854 Tum quia habere reverentiam ad Scripturas * non *n’880 potest esse adæquatus et totalis actus doni pietatis, cum versetur etiam circa cultum Dei, non solum circa Scripturarum reverentiam. 855 . Tum quia in angelis et beatis est donum pietatis, nec tamen versatur circa Scripturas, cum illis careant. 856 Tum denique quia iste respectus et affectus ad Scripturas magis pertinet ad fidem vel ad piam affec­ tionem qua disponitur animus ad fidem quam ad reli- *° ’848 * gionem vel pietatem, quia testimonium Scripturæ fides accipit; ergo et illis reverentiam exhibet, nec illis con­ tradicit. Certe si hæc reverentia attribuitur pietati, utique et religioni infusæ potest attribui, nec est cur illi denegetur; ergo per hoc solum non distinguitur pietas a religione. Et S. Thomas (In III Seni., dist. 34, q. 3, a. 2, qla 2 ad 1) dicit quod “Exhibere reveren­ tiam Sacræ Scripturæ. . . ad latriam pertinere videtur”. ★ ★ 857 X. — Quare persistendo in *dicto D. Thomæ », 840 oportet ejus mentem venari ex his quæ alibi etiam tradit loquens de dono pietatis, scilicet (In III Sent., dist. 34, q. 3, a. 2, qla 1 ad 1), ubi distinguit pietatis donum a pietate virtute quæ reddit cultum Deo, quæ utique est religio infusa quæ respicit Deum ut auctorem gratiæ, et sic etiam pietas appellari potest. Et dicit D. Thomas quod “quamvis pietas virtus, quæ latria dicitur, ipsi Deo exhibeatur; in hoc tamen accipit aliquid humanum pro mensura, scilicet beneficium * a Deo acceptum, ra- *n- 8591 tione cujus est debitor ei; sed pietas quæ est donum 1 Cf. Ilam-IIæ, q. 121, a. 1. DE DONO PIETATIS 243 accipit in hoc aliquid divinum pro mensura, ut scilicet Deo honorem impendat, non quia sit ei debitus, sed * *n- fθθ’ 866, quia Deus honore dignus est, per quem modum etiam ipse Deus sibi honori est”. 858 Itaque formaliter et specifice differunt pietas donum et religio infusa seu latria quæ est pietas virtus ex diversa ratione debiti , * quæ est id quod formalius et *n‘ intimius attenditur in his virtutibus quæ sunt ad al­ terum: ex diversa enim ratione debiti originatur di­ versa virtus ad alterum. 859 Invenit ergo D. Thomas quomodo ex intimis dis­ cerneret donum pietatis a latria seu religione infusa, quia religio ita respicit rationem cultus in Deo quod fundat illud in ratione debiti mutui, scilicet respiciendo *beneficia Dei erga nos et retributionem quam debemus ei juxta modum talium beneficiorum, secundum illud (Ps. 115, 12-13): Quid retribuam Domino, pro omnibus quæ retribuit mihi? Calicem salutaris accipiam: et nomen Domini invocabo. Ubi invocatio Domini, quæ est actus religionis, fit per modum retributionis· et debiti ad id quod Dominus retribuit et dat nobis. 860 XI. — At vero donum pietatis relicta hac mensura g6g retributionis* et largitionis bonorum honorat et magnificat Dominum ratione* sui, sive bona, sive mala *°·857 nobis tribuat, sed in quadam nuditate et annihilatione* *n·860 861 omnium solum attendit ad magnitudinem divinam in se et propter se, dicens cum propheta (Ps. 33, 4): Magnificate Dominum mecum: et exaltemus nomen ejus in idipsum, hoc est, non in his quæ nobis tribuit nec juxta mensuram beneficiorum colamus, sed propter ipsum et in idipsum; et iterum (Ps. 72, 22-23, 25-26, 244 DE DONIS SPIRITUS SANCTI 28) : Ad nihilum redactus sum, et nescivi. Ut jumen­ tum factus sum apud te: et ego semper tecum. . . Quid enim mihi est in coelo? et a te quid volui super terram? Deficit caro mea, et cor meum: Deus cordis mei, et pars mea Deus in aeternum. . . Mihi adhaerere Deo bonum est: ponere in Domino spem meam. 861 Ecce perfectum pietatis donum et cultus Dei ultra mensuram et modum humanum, quando anima quasi nihilum et inane quoddam se reputat et quasi omni creato beneficio exuta, imo quasi sine intellectu stultus quoad mundum, et jumentum quoddam soli oneri aptum et motioni qua agitur a Deo et quæ semper cum ipso est, quando nec in cælo nec in terra aliquid proprium agnoscit, quando ipsa caro deficit et consu­ mitur et ipsa substantia1 tamquam nihil ponitur ante Deum, tunc in tali vacuitate et * annihilatione positus *n·860 nulla beneficiorum divinorum mensura ductus, sed recordatus justitiæ ejus solius1 2, respicit Deum in se tamquam hæreditatem3 suam æternam et ipsi imme­ diate adhæret et colit ac veneratur in se. 862 Iste honorat Deum dono pietatis solum honorem et magnitudinem ejus spectans (nam adhærere Deo po­ nitur ut mensura ad quam attendit donum pietatis, ut docet S. Thomas (In III Sent., dist. 34, q. 3, a. 2, qla 3), etiam nullo ejus attento beneficio, sed sive per famam, sive per infamiam, sive per gloriam, sive per ignobilitatem, et ut tandem ipse Apostolus fatetur de se (Philip. 1, 20) : Magnificabitur Christus in corpore meo, sive per vitam, sive per mortem: hoc est honorabitur 1 Cf. Ps. 38, 6. 2 Cf. Ps. 70,16. ’ Cf. Ps. 15, 5. DE DONO PIETATIS et coletur, non attento beneficio vel damno, sed propter solam magnificentiam suam. s I f 863 Qua etiam ratione dicit in suo Cantico Beatissima Virgo (Luc. 1, 46-48) : Magnificat anima mea Dominum: et exultavit spiritus meus in Deo salutari meo. Quia respexit humilitatem ancillæ suæ: quasi magnificandi et exultandi in Deo motivum et ratio non sit aliud quam ipsa Dei celsitudo respiciens illam profundissimam humilitatem et servilem conditionem potius quam sublimissima beneficia sibi collata, etiam maternitatis divinæ. 864 XII. — Sic ergo differt clare pietatis donum in ipso modo honorandi et colendi Deum ratione honoris qui in ipsoest, et non solum ex consideratione et mensura beneficiorum quæ nobis confert. Et qui gratias agit et venerationem et cultum reddit Deo propter beneficia nobis collata præsertim creationis operatur ex motivo religionis, quæ est virtus, sive acquisita, sive infusa, ut cum dicitur (Apoc. 4, 11): Dignus es, Domine Deus noster, accipere gloriam et honorem et virtutem: quia tu creasti omnia. Ecce motivum religionis honorantis Deum quia creavit nos et est auctor naturæ, quod pertinet ad religionem acquisitam. 865 Iterum, quia redemptor est et auctor supernaturalis, redduntur gratiæ et cultus honoris a religione infusa, ut cum dicitur (Apoc. 5,9-10) : Dignus es, Domine, accipere librum, et aperire signacula ejus: quoniam occisus es, et redemisti nos Deo in sanguine tuo. . . et fecisti nos Deo nostro regnum et sacerdotes. Ecce motivum religionis infusæ, scilicet ex beneficio supernaturali redemptionis, et quia nos facti sumus regnum Dei per gratiam. è t I I I i I I ! g I p I I I i I ! E I i I I I I I I I |. 245 246 866 867 868 869 DE DONIS SPIRITUS SANCTI At vero donum pietatis * relictis his omnibus moti­ ves beneficiorum Dei gratias agit Deo et colit ipsum solum * quia in se magnus et pius est, ut cum dicitur (Apoc. 11, 17): Gratias agimus tibi, Domine Deus omni­ potens, qui es, et qui eras, et qui venturus es: quia accepisti virtutem tuam magnam, et regnasti; et iterum (Apoc. 15, 4): Quis non timebit te, Domine, et magnificabit nomen tuum? quia solus pius es. Et Ecclesia canit in Hymno Angelico1: “Gratias agimus tibi propter magnam gloriam tuam”. Ubi iste cultus et gratiarum actio non redditur propter hæc aut illa beneficia nobis collata, nec magni­ ficatur Deus propter ea quæ nobis contulit, sed quia in se pius est, propter *gloriam suam quam habet in se, quia accepit virtutem et regnavit. XIII. — Videndus est Bernardus (In Cant., serm. LXXXIII, n. 5)2, ubi late et pulchre discernit diffe­ rentiam amoris in servo qui ducitur spe mercedis, et in filio qui ad hæreditatem oculum injicit; in sponsa quæ solum amat sponsum quia in se sponsus est. Primi respiciunt Deum cum connotatione beneficiorum, spon­ sa immediate in se amat. “Sponsæ autem, inquit, res et spes unus est amor. Hoc sponsa abundat, hoc sponsus contentus est. Purus amor mercenarius non est. Purus amor de spe vires *non sumit, nec tamen diffidentiæ damna sentit”. Hoc est altius et sublimius motivum, et sic petit aliquid altius humana virtute quæ mensurat cultum Dei juxta * retributiones et beneficia ejus; hæc autem etiam 1 Gloria in excelsis Deo. ! PL 183,1183. ♦n. 860 ♦n. 857, 896 ♦n. 903 *n. 906 ♦n. 860 DE DONO PIETATIS nullo attento beneficio * sed quia in se magnus est et ♦n·906 laudabilis nimis1 honorat , * et sic affectu paterno super- *n·857 excellentissimo ipsum colit. i i ί ★ ★ I I I i 870 XIV. — Ad rationes ergo dubitandi supra * positas pro distinctione istius doni a virtute religionis etiam infusa, patet ex dictis *. | I I I I I I 839 sqq’ n.85 * 871 De religione enim acquisita , * facilis est respon- *°· 840 sio, quia hæc est naturalis ordinis et respicit Deum ut Creatorem et auctorem naturæ; donum autem pietatis respicit objectum et rationem supernaturalem in Deo, colendo ipsum ut Patrem et auctorem gratiæ, et non solum ut Dominum. ° 872 I De religione autem infusa, dicimus quod etiam g42 ggg respicit Deum ut auctorem gratiæ et Patrem, sed aliter * *n’ quam donum pietatis. ita quod mensuramus cultum et obsequium illius juxta modum beneficiorum* ejus erga nos in ordine et linea supernatural!. I K I It 874 ' ; j I 873 Nam religio infusa respicit Deum ut auctorem I gratiæ et identice* etiam ut Patrem, sed non in se et *n‘ I ratione sui, sed ratione effectuum quos in nobis operatur, r I B. I sqq. ° I I' ! 247 g57 j ! I i J g57 I Donum autem pietatis respicit* Deum ut Patrem *n' formaliter prout in se et ratione gloriæ et majestatis ------ s ί * 1 Cf. Ps. 95,4. i 248 DE DONIS SPIRITUS SANCTI propriæ, etiamsi nullum beneficium nobis daret, etiamsi inferat pcenam vel mortem, et sicut Apostolus {Philip. 1,20) magnificat Christum Sive per vitam, sive per mor­ tem; non solum se habet sicut Jacob {Gen. 28, 20-21), cum dixit: Si fuerit Deus mecum, et custodierit me in via per quam ego ambulo, et dederit mihi panem ad vescendum et vestimentum ad induendum,. . . erit mihi Dominus in Deum. Ubi juxta beneficiorum mensuram acceptatur veneratio et cultus Deo exhibendus, et promittitur ipsi quod habebitur in Deum: Et decimas, inquit1, om­ nium quæ dederis mihi, offeram tibi: omnium, inquit, quæ dederis, utique juxta beneficiorum mensuram offe­ rens redditionem cultus. 875 Altior ergo erit virtus quæ offert cultum Deo, etsi non dederit quidquam, quæ relinquit2 omnia ut se­ quatur Christum, quæ magnificat ipsum non solum per vitam sed etiam per mortem; et cum Petro dicit {Luc. 22, 33): Tecum paratus sum et in carcerem, et in mortem ire', et cum propheta cantat {Ps. 22, 4): Et si ambu­ lavero in medio umbræ mortis, non timebo mala, quoniam tu mecum es. 876 Hæc ergo formalis ratio * altior est, et respicit *n,88° Deum ut Patrem, * quatenus in se pius et misericors et ♦»·857 dives est, non solum ratione beneficiorum quæ mihi confert. © 877 XV. — Ad id vero quod * dicitur de his quæ at- *D' tribuuntur dono pietatis et non religioni infusæ, scilicet 1 Gen. 28, 22. 1 Cf. Mat. 19, 27; Marc. 10, 28. 847 DE DONO PIETATIS 249 quod donum se extendit ad omnem materiam justitiæ et non religio, verum quidem est, sed tamen non sufficit hanc solum reddere rationem, quia hoc solum se tenet ex parte materiæ quam ratio ipsa formalis et quidditativa afficit et distinguit. 878 Et ideo hanç ex * dictis explicavimus, quod scilicet *”·857 sqq religio infusa inclinet ad cultum Dei auctoris supernaturalis juxta mensuram et modum beneficiorum gratiæ ejus in nos; donum autem pietatis solum attendendo ad majestatem et gloriam Dei in se, sive nobis beneficia conferat, sive non. Inde vero extenditur * ad observan- *"· fse’sq. tiam et pietatem atque convictum humanum in omni materia justitiæ considerando in hominibus non quod homines sunt, sed quod sunt participes filiationis Dei aut capaces illius, ita quod sicut Deum colit ut Patrem, ita respicit homines ut fratres per gratiam. 879 Quomodo autem hoc faciat pietas, * statim expli- *n-892 sq' cabimus. Θ 880 XVI. — Quod vero * dicitur de actu doni pietatis, *n·848 quem illi tribuit Augustinus1, scilicet honorare sanctos et non contradicere Scripturæ, respondet D. Thomas (In III Sent., dist. 34, q. 3, a. 2, qla 2 ad 1) quod exhi­ bere reverentiam Sacræ Scripturæ pertinet ad latriam seu religionem, pertinet tamen etiam ad donum pietatis, g76 licet altiori * modo quam ad religionem; nonf tamen ^854 solum pertinet actus iste ad donum pietatis, sed etiam 1265 misericordiam exhibere aliis, unde beatitudo * illa qua dicitur (Mat. 5, 7) : Beati misericordes, quoniam ipsi mi1 De Doctr. Christ., Lib. II, cap. 7, PL 34, 39. 250 DE DONIS SPIRITUS SANCTI ser icordiam consequents corresponde! dono pietatis, ut ex Augustino1 docet S. Thomas (Ila-IIæ, q. 121, a.2); g29 imo generaliter in omni* materia justitiæ tam erga *n‘ g Deum quam erga proximos versatur, ut statim* dice- *n’ sq mus. 881 Unde non potest ille actus solus esse adæquatus g48 actus doni pietatis, *nec per illum distingui potest a *n' religione, quia etiam ad religionem pertinet exhibere #n. eso reverentiam Scripturis, ut * dicit S. Thomas, licet aliof fn·872,880 modo quam ad donum pietatis. * * * 882 XVII. — Circa secundum * supra positum, *“·838 scilicet de materia ad quam se extendit donum pietatis, respondemus quod materia ejus primaria et principalis est in ordine ad cultum Dei, respiciendo ipsum ut Patrem. Extenditur * tamen secundario et accessorie *n·888,904 (sub eadem tamen ratione formali * specifica) ad omnem *»· 857 communicationem et debitum erga alterum. 883 Est D. Thomæ (In III Seni., dist. 34, q. 3, a. 2, qla 2), ubi inquit: “Pietas donum uno et eodem modo dirigit in communicationibus omnibus quæ ad alterum sunt, aliam tamen mensuram accipiens quam virtutes: quæ mensura, quia simplex est et una, et ideo pietas unus habitus est; et ex comparatione ad hanc mensu­ ram omnis actus ejus specificatur”. Itaque pietas inter dona partis appetitivæ corresponde! justitiæ virtuti cardinali in omni sua * materia et latitudine, sub altiori *n·829,998 ratione formali * complectens omnia ad quæ se exten- *n· 1101 dit justitia, tam erga Deum quam erga homines. 1 De Serm. Dom., Lib. I, cap 4, PL 34,1234. DE DONO PIETATIS 251 884 XVIII. — Pro hujus intelligentia, advertendum est quod inter virtutes quæ versantur ad alterum et sunt partes potentiales justitiæ, illa quæ versatur erga Deum et reddit ei cultum debitum, vocatur religio seu latria; Jiyi Qfi7 ° quæ vero reddit debitum cultum parentibus ,'vocatur * n’ pietas; quæ vero superioribus et principibus, vocatur observantia. 885 Donum autem Spiritus Sancti, quod altiori modo quam virtutes versatur circa istas materias, principali­ ter versatur erga Deum reddendo illi debitum cultum, sed non respicit ipsum ut Dominum et Creatorem, sed ut Patrem, juxta illud (Rom. 8, 15) : Accepistis spiritum adoptionis filiorum, in quo clamamus: Abba (Pater'). Et hoc ideo quia in ordine gratiæ Deus habet se erga nos sicut Pater: Voluntarie enim genuit nos Verbo veri­ tatis, ut simus initium aliquod creaturæ ejus, ut dicitur (Jac. 1, 18). 886 Et ideo oportet in hoc ordine et genere gratiæ nos moveri erga ipsum ut erga Patrem, cum simus filii1 adoptivi per gratiam, et sic non solum debemus reddere cultum ei debitum ut Domino, quod facit religio, sed etiam ut Patri, cujus hæreditatem in gloria expectamus2. 887 Et hæc est ratio quare donum, quod in parte appe­ titiva respicit debitum ad * alterum seu erga Deum, *n·858 non dicitur donum religionis seu latriæ, sed donum pietatis, quia cum pietas inter nos sit virtus quæ reddit honorem * , parentibus illa quæ in genere supernatural! *n‘ respicit Deum ut Patrem (quia filii Dei3 sumus), 1 Cf. lam, q. 33, a. 3. 1 Cf. Rom. 8, 23. ’ Cf. I Joan. 3,1. 252 DE DONIS SPIRITUS SANCTI retinet nomen pietatis, quia erga Patrem cælestem versatur. © 888 889 890 XIX. — Ex hac ergo ratione formali deducitur quod petat donum pietatis * extendi ad omnes alias creaturas quibus in gratia communicat aut communi­ care potest, quod non habet religio quæ est virtus, sed ipsa sola respicit Deum ut colendum: requiruntur vero aliæ virtutes ad respiciendum homines in ratione . *debiti Ratio disparitatis est quia religio respicit cul­ tum debitum Deo sub ratione excellentiæ propriæ et peculiaris ipsius Dei, in qua alius non communicat, quia Gloriam meam, dicit1 ipse, alteri non dabo. Et ideo vocatur latria, quo cultu *nefas est alium præter Deum colere. Et sic religio ex propria sua ratione, quia respicit excellentiam divinam ut propriam et non communicabilem, sistit in Deo, nec extenditur ad honoran­ das creaturas formaliter et elicitive. At vero pietas * respicit in parentibus ipsam ra­ tionem originis, ratione cujus venerationem exhibet patri ut habenti auctoritatem principii. Unde ubi­ cumque communicatur et invenitur hæc ratio originativa et participatio ejus, pertinet ad eamdem virtutem pietatis totum id colere, sicut per pietatem * non solum observamus parentes, sed alios qui communicant in eadem stirpe sanguinis, quæ est ratio originis et gene­ rationis in his qui ex sanguinibus et ex voluntate viri et ex voluntate carnis nati sunt2. Eodem modo, in 1 Is. 48,11. 2 Cf. Joan. 1,13. ♦n. 878, 882, 904 *n. 858 ♦n. 905 *n- 884 *n. 892, 904 DE DONO PIETATIS 253 his qui ex Deo nati sunt et ex Spiritu regenerati1, oportet virtutem illam quæ respicit principium * talis n*· 837·903 generationis, scilicet Deum ut Patrem, etiam respicere * secundario omnes qui in tali generatione spirituali *n‘ communicant, et se habent ut fratres in communica­ tione gratiæ, sicut nos respectu Dei sumus sicut filii1 2. 891 Ex ipsa ergo ratione formali pietatis, qua respi­ cimus Deum ut Patrem, nascitur quod debeat istud donum * extendi ad communicationem et observantiam *”·878 habendam erga homines, quatenus etiam filii Dei sunt et cives sanctorum et domestici * Dei3. Quod religio *n·910 etiam infusa non facit, quia non respicit Deum for­ maliter sub communicatione Patris, sed sub excellentia dominii supremi per modum latriæ colendi in genere gratiæ, et secundum mensuram * beneficiorum ejus *n8591 erga nos. © 892 XX. — Unde ulterius declaratur *quomodo qqq’ 8521 pietatis donum exigat ex sua propria ratione extendi ad creaturas seu ad homines quatenus sunt filii Dei, sicut pietas virtus extenditur non * solum ad parentes, «*· 890 sed etiam ad cognatos et fratres, quia pietas donum * respicit gloriam et majestatem Dei in se ut colendam *n‘860 sqq' et venerandam, non * juxta hanc vel illam mensuram *n·903 qua nobis beneficia confert, sed absolute propter ma­ gnam gloriam suam. Magnitudo autem gloriæ Dei attenditur non solum prout est in se infinita, sed etiam prout in sui participatione invenitur in his qui filii 1 Cf. Joan. 3, 5. 2 Cf. I Joan. 3,1. 3 Cf. Eph. 2,19. 254 DE DONIS SPIRITUS SANCTI Dei sunt et divinæ consortes naturæ1 : pertinet enim ad magnitudinem Dei ut Patris et auctoris gratiæ multos filios adducere in gloriam2, sicut ad magnitudinem Dei ut Creatoris multas species rerum creare in universo. 893 Quare non potest virtus aliqua seu donum inclinare in venerationem et cultum Dei ut Patris,' et sub ratione R78 illa qua Pater est, et non inclinare ex consequenti * in omne illud quod Patris est et ad ejus filios pertinet in ea linea et ordine in quo est Pater. Et sic cum omnes creaturæ intellectuales non damnatæ sint3 filii Dei, aut potestatem habeant filios Dei fieri4, ad omnes ex consequenti se extendit donum pietatis: sicut cha­ ritas, quia respicit Deum ut bonum amabile, ex conse­ quenti debet afficere et amare omne quod Dei est et ex illo bonum participat; sed charitas præcise * in ratione *n’ amoris, pietas in ratione debiti * et observantiæ. *°· 858 ★ ★ 894 XXL — * : Dices Hac ratione etiam religio infusa *n,898sq' se extendit non solum ad Deum, sed etiam ad omnes homines, et ad omnem materiam justitiæ, quod nos negamus. 895 Et sequela patet, quia etiam respicit Deum ut gggg ,* Patrem siquidem respicit ut auctorem gratiæ in ordine *n' supernatural!, quod etiam nos * supra concessimus; *®· 872 ergo si respicit ut Patrem, etiam debebit respicere secundario omnes filios et quidquid Patris est, sicut ipsum donum pietatis. 1 2 • ‘ Cf. II Pel. 1, 4. Cf. Heb. 2,10; Joan. 10, 16. Cf. Illam, q. 8, a. 3. Cf. Joan. 1,12. DE DONO PIETATIS 255 896 Nec sufficit distinctio * supra posita, quod religio *ί1·857, respicit Deum secundum rationem alicujus beneficii nobis collati, pietas autem respicit Deum in se et ratione sui colendum. Nam si ita est, ergo pietas magis respicit in Deo de excellentia et minus de commu­ nicatione, religio vero e contra, siquidem pietas res­ picit excellentiam Patris in se et non ratione alicujus beneficii in nos; ergo non respicit illam ut communica­ tivam ad nos, sed solum prout in se, religio vero e con­ tra; ergo * potius ad religionem pertinebit respicere ’n-905 Deum in se et homines ut communicant beneficia Dei quam ad donum pietatis. 897 XXII. — * , Confirmatur quia dato quod pietas *n-908 respiciat non solum Deum sed etiam homines, tamen respiciet illos sub ratione alicujus observantiæ et cultus; inde vero non sequitur quod complecti possit *omnem materiam justitiæ, quia multa alia pertinent *n' ad rationem justitiæ in ratione debiti rigorosi et legalis aut etiam debiti moralis quæ non sunt cultus et ve­ neratio; ergo non complectitur pietas omnem mate­ riam justitiæ, si solum respicit id quod est observan­ tiæ et cultus in Deo et hominibus: sicut licet pietas er­ ga parentes et cognatos respiciat * observantiam eis de- *n·884,887 bitam, tamen si cum parentibus et cognatis concurrat aliqua ratio debiti rigorosi justitiæ non a pietate exer­ cetur, sed a justitia commutativa vel distributiva, aut ab aliqua simili. Θ 898 899 XXIII. — * Respondetur negando sequelam. *“·894 sq' Ad * , probationem dicitur quod religio infusa res- *n-895 picit in Deo auctore supernatural! * non jus paternum ♦n-872>901 256 DE DONIS SPIRITUS SANCTI formaliter, sed jus dominativum seu supremi dominii in illo ordine. 900 901 902 Licet enim idem sit auctor supernaturalis in ordine gratiæ, et Pater qui adoptat filios per gratiam, et sic virtus quæ respicit Deum auctorem supernaturalem *identice respiciat Patrem, tamen fundantur in hac eadem dignitate diversa jura quæ formaliter specificant diversas virtutes quæ sunt ad alterum in ratione de­ , biti * nam istæ formaliter respiciunt rationem justi seu juris, et secundum diversum jus seu diversam rationem justi quæ respicitur, fundatur diversa virtus seu diversa pars justitiæ. In auctore ergo supernatural!, et fundatur jus * dominativum seu supremi dominii Dei in ipsa dona gratiæ, et fundatur jus * , paternum quo respicit filios adoptivos ut hæredes Dei et cohæredes1 et communi­ cantes in eodem Spiritu, et fundatur jus * , amicabile quatenus non dicit eos servos sed amicos2, quod perti­ net ad charitatem, non ad pietatem. Si attendamus ad jus dominativum Dei, etiam in ordine supernatural!, fundatur supremus cultus latriæ seu religionis infusæ, quæ respicit Deum ut supremum Dominum qui potest si vult3 dare gratiam aut tollere sive cum culpa sive sine illa, et sic in hoc debito fun­ datur latria, eo quod latria est summa * servitus cujus correlativum est summum dominium, atque adeo re­ ligio infusa respicit auctorem supernaturalem ut supre­ mum Dominum et * identice Patrem. Ad hoc autem 1 Cf. Rom. 8,17. ’ Cf. Joan. 15,15. • Cf. Rom. 9,18. *n. 873, 902 ♦n· 858 ♦ri. 899 ♦n. 899, 903 *n. 906 ♦n. 905 *n. 873, 900 DE DONO PIETATIS 257 requiritur quod honoret Deum et cultum servitutis ei 859 offerat juxta mensuram * beneficiorum acceptorum, nec *n‘ enim Deus dominatur nobis, nec nos Deo subjicimur nisi ratione alicujus rei operatæ in nobis et accepta a g57 Deo, quæ utique beneficium * aliquod est. *n’ 903 XXIV. — Si vero attendamus ad jus * paternum quo Deus se gerit ut Pater per spiritum adoptionis In quo clamamus: Abba (Pater) », sic fundatur donum pietatis, quod observat et colit in Deo rationem princi­ *pii generativi per gratiam et gloriam illam immensam quæ est ipsa hæreditas2 filiorum, * non attendendo pro mensura colendi et honorandi ipsum beneficium aliquod nobis collatum, *sed gloriam illam immensam qua in se est Pater et hæreditas ipsa filiorum Dei. 891 *n· 899,901 *n·837,890 * 892 n· *n·867 Et sic separat jus supremi dominii, et tantum at­ tendit jus paternum summæ pietatis, et honorat seu θθ magnificat Deum, quia * pius est, ut dicitur (Apoc. 15, *n’ 4). Et sub hac ratione et formalitate Patris ita respicit Deum primario et per se quod extenditur * secundario ad *n' 882,888 omnes filios Dei respectu quorum est Pater, et ad omne illud quod conjungitur ei ut Patri et ad ipsum ut ad Patrem pertinet, eo quod omnia ista per se conjuncta sunt, sicut qui colit et observat parentes virtute pietatis, ex consequenti * observat consanguineos et fratres ♦n-890 ut aliquid patris. 905 XXV. — Ad id vero quod * dicitur potius religio- *°' 8 ί nem infusam respicere Deum ut communicativum quia ? ut beneficum nobis, pietas autem respicit illum ut i in se colendum et non ratione beneficiorum, et sic 1 Rom. 8,15. ’ Cf. Ps. 15, 5. 258 DE DONIS SPIRITUS SANCTI minus debet extendi ad observantiam aliorum præter Deum quia non respicit illum ut communicativum ad nos, respondetur quod religio respicit Deum ut communicativum nobis in beneficiis per modum su­ premi Domini, ratione quorum constituit nos servos summa servitute , * et sic communicando beneficia su­ premi Domini non communicat nobis consortium honoris, sed inferioritatem servitutis; unde virtus quæ respicit ipsum ut supremum Dominum et reddit ei cul­ tum summæ servitutis et latriæ non * respicit alias personas præter Deum colendo et honorando simili latria. 906 907 At vero donum pietatis respicit Deum ut Patrem, non quidem attendendo ad *beneficia (licet illis non fraudetur), juxta illud Bernardi {In Cant., serm. LXXXIII, η. 5)1: “Purus amor de spe vires *non sumit, nec tamen diffidentiæ damna sentit”,· sed solum ad id quod Patris est in se. De ratione autem patris est ut habeat filios et eis per filiationem consortium honoris communicet, sicut de ratione charitatis, quæ est mutuus et amicabilis amor, est quod communicet se aliis ut amicis et non ut servis2, sed hoc non ratione debiti et observantiæ, sed solum amoris et juris * . amicabilis * Unde de ratione pietatis est quod ita honoret Deum quod * etiam se extendat ad alios qui consortium habent honoris divini, et sunt filii Dei, sicut * chantas ita amat Deum ut amicum quod etiam ad omnes Dei amicos et ad omnja quæ Dei sunt se extendit. 1 PL 183,1183. ’ Cf. Joan. 15,15. 902 *η· 889 *n. 857, 869 *n< 868 ♦n. 858 ♦n. 901 *n. 878 ♦n. 893 DE DONO PIETATIS 259 908 XXVI. — Ad * , confirmationem respondetur quod ♦n·897 pietas observantiam habendo erga alios homines tam­ quam erga filios Dei et fratres in gratia et domesticos1 Dei, sub illa ratione potest exercere omnem * materiam *n'829,880 justitiæ duplici via. 909 Primo imperative, quia potest imperare justitiæ commutativæ et distributive et aliis virtutibus quæ justitiæ aggregantur, ut exerceant suos actus erga alios homines ex hoc fine ut honorent debite ipsos * quia filii Dei sunt. Sed hac ratione etiam religio imperat aliis virtutibus ut propter cultum Dei faciant ea quæ de virtutibus sunt, quia virtutibus colitur Deus. Si hoc ergo sufficeret ut donum pietatis se extenderet ad omnem materiam justitiæ, etiam id haberet religio. 878,892 910 XXVII. — Secundo ergo dici potest quod pietas se extendit ad omnem materiam justitiæ et dirigit in omnibus communicationibus, ut dicit S. Thomas (In III Sent., dist. 34, q. 3, a. 2, qla 2), intelligendo quod id facit etiam elicitive * sub ratione tamen altiori *n·911 *914 pertinente ad ordinem supematuralem et respiciente ea quæ sunt ad alterum, non quatenus pertinent ad con­ victum et modum humanum, sed quatenus pertinent 891 ad convictum supematuralem inter filios et domesticos * Dei2. Et sic eminenter * facit et extendit se ad alias *”·914,1112 materias justitiæ, non formaliter illas exercet secun­ dum suas peculiares rationes. 911 Nec est necesse quod si donum pietatis tractat et se extendit ad omnes materias justitiæ tractet illas sub omni particulari et propria ratione talium virtutum, 1 Cf. Eph. 2,19. * Cf. Eph. 2,19. 260 DE DONIS SPIRITUS SANCTI verbi gratia, quod materiam justitiæ commutativæ aut distributivæ tractet sub ratione commutationis rigorosæ et debiti æqualis inter unum et alterum, aut si tractat materiam liberalitatis aut fidelitatis, de illis tractet secundum suas peculiares rationes et motiva, sed de omnibus istis tamquam de materiis inadæquatis tractat sub altiori ratione formali, ita quod ad donum pietatis materialiter se habet quod in hoc exer­ ceatur justitia commutativa, in illo distributiva, in illo fidelitatis vel affabilitatis, etc. 912 913 Omnia ista materialiter se habent ad donum pietatis, formaliter autem habet respicere hæc omnia * quatenus sunt operationes filiorum et domesticorum *n' Dei1, atque adeo sub ratione observantiæ et cultus inter cognatos et fratres cognatione spiritus et gratiæ, et communione fidei et sanctorum quibus ista justitiæ debita reputantur pro minimis et materialiter tantum at­ tactis, juxta quod dicit Apostolus (I Cor. 6, 1-3) : Audet aliquis vestrum habens negotium adversus alterum, judi­ cari apud iniquos, et non apud sanctos? An nescitis quo­ niam sancti de hoc mundo judicabunt? Et si in vobis judicabitur mundus, indigni estis qui de minimis judice­ tis? Nescitis quoniam angelos judicabimus? quanto magis saecularia! Itaque non negat Apostolus quod sancti in quan­ tum sancti seu ut filii Dei ducti Spiritu ejus et dono isto pietatis judicent sæcularia, et communicationes sæculares et humani convictus tractent, et ad illas se ex­ tendant quæ sunt actus justitiæ commutativæ et dis­ tributivæ, sed tamquam de minimis et materialiter 1 Cf. Eph. 2,19. 878, 892 DE DONO FORTITUDINIS 261 attactis, formaliter autem sub altiori ratione qua cum angelis communicant, imo de illis judicabunt. 914 Et hæc altior ratio est affectus pietatis quo se trac­ tant et communicant ut filios Dei et spiritualiter co­ gnatos et communicantes, et sic virtualiter seu emi­ * nenter habent elicere actus justitiæ rigorosæ et aliarum *n' 91°’1112 virtutum quæ sunt ad alterum, non formaliter et in­ feriori modo, sicut justitia commutativa quæ operatur istas actiones ut convictus humani sunt, pietas, ut sunt communicationes filiorum Dei et fratrum in Spiritu. Et hoc quod de justitia eminenter faciunt, elicitive * *n·910 non imperative faciunt. DE DONO FORTITUDINIS 915 i I XXVIII. — Eodem * modo de hoc dono tractanda ♦n-832*3>838 nobis sunt duo, scilicet, quæ sit ejus formalis ratio qua distinguitur a fortitudine virtute; et secundo *, quæ *n‘ sit ejus materia ad quam se extendit. * * * ]· h 916 XXIX. — RESPONDEO ERGO ET DICO: L Donum fortitudinis ex parte formalis rationis differt a fortitudine quæ est virtus, quatenus ad | vincenda pericula et difficultates non innititur solum viribus humanis aut humano modo menI suratis, sed virtuti et potentiæ divinæ quasi inI dutum ipsa virtute ex alto —Materia * autem ad *°· 950 ; quam se extendit donum fortitudinis est victoria t i Cf. Luc. 24,49. 262 DE DONIS SPIRITUS SANCTI cujuscumque difficilis et evasio omnium peri­ culorum, sive in principali materia virtutis quæ est circa pericula mortis, sive in materiis acces­ soriis, quæ pertinent ad alias virtutes fortitudini , * adjunctas ut magnificentia, perseverantia, pa­ tientia. *n. 952 Θ 917 Hæc conclusio sumitur ex D. Thoma (Ila-IIæ, q. 139, a. 1) et expressius (In III Sent., dist. 34, q. 3, a. 1, qla 1). 918 Et licet aliqui putent actum doni fortitudinis specie et substantia non differre ab actu fortitudinis quæ est virtus, quia putant actum fortitudinis doni fieri etiam ex virtute fortitudinis,- quod Valentiæ1 attri­ buit Suarez [De Gratia, Lib. II, cap. 21, n. 10)2, tamen affirmandum est distingui specifice, supposito quod dona sunt habitus * distincti a virtutibus et superiores illis, sic enim * oportet et actus ipsos distingui: isti enim distin­ guuntur sicut et ipsi habitus. ♦n. 135 sqq. ♦n. 1002 . ★ ★ 919 Inquirimus autem rationem formalem qua dis­ * tinguitur hoc donum a virtute fortitudinis, et affirma­ mus esse illam quam in conclusione * . retulimus ★ ★ 920 XXX. — Pro cujus intelligentia, est adverten­ dum quod fortitudo de se importat quamdam animi 1 Verbotenus apud Suarez non nominatur. 1 Opera Omnia, VII (Vivès), p. 690. *n- 915 *n. 916 DE DONO FORTITUDINIS firmitatem ad aggrediendum vel sustinendum gravia et difficilia mala, præsertim pericula mortis quæ sunt principaliora et terribiliora aliis. Hæc autem firmitas non potest in animo consequi nisi attendendo et regulando vires et media quibus tali malo possit resisti illudque superare. Et cum humanæ Vires sint valde limitatæ et fragiles, præsertim ad perseverandum et vincendum in executione tantam periculorum multitudinem, sicut in hac vita occurrit pro consequendo quolibet fine arduo, et præsertim pro consequendo fine æterno in quo est omnium periculorum evasio et omnium malorum victoria, non sufficit ad hæc commu­ nis virtus fortitudinis. | * ; ? t : ΐ ; /■ Θ 921 ; ■ i ( 922 Ï 263 Fortitudo ergo quæ est virtus tendit ad superandas difficultates et vincenda mala modo humano, et regulando istam fortitudinem et firmitatem juxta modum limitatum humanum seu proprium hominis ut homo est (licet supponendo auxilia divina nostro modo recepta et ad nostrum modum limitata), et sic dicit Philosophus (Eth. III, 10)1 quod “Fortis est instupefactibilis ut homo”, scilicet in his periculis et terribilibus quæ sunt secundum hominem. Et fortitudo infusa licet ordinet * actum fortitu- *n. 929 dinis ad finem supernaturalem charitatis, tamen de su­ pernaturalibus viribus non accipit regulationem nisi modo humano et juxta capacitatem et limitationem recipientis, ita quod licet supernaturaliter judicet posse multo majora fieri, tamen propria infirmitas et 1 Eth., III, 10 (1115 b 12). 264 DE DONIS SPIRITUS SANCTI limitatio etiam detinet juxta quam metitur, et modifi­ cat etiam supernaturales actiones et vires. 923 At vero donum fortitudinis ita induit1 virtutem 934, 94°' ex alto quod virtutem ipsam Dei facit quasi * , propriam *n' 9θ° et depulsa infirmitate naturæ sola divinitatis operatur virtute, juxta quod dicit propheta (Ps. 17, 3) : Diligam te, Domine, virtus mea: Dominus firmamentum meum, et refugium meum; et iterum (Ps. 17, 30) : In Deo meo transgrediar murum, hoc est, ut interpretatur D. Thomas (In III Sent., dist. 34, q. 3, a. 1, qla 1): “Omne quod posset humanæ infirmitati obviare”, hoc enim nomine muri intelligitur. 924 XXXI. — Itaque differt fortitudo virtus et forti­ tudo donum sicut fortitudo ut humana, vel ut divina. Fortitudo enim regulata modo humano, et ut dictant regulæ prudentiæ, facit fortitudinem virtutem, regu­ lata vero instinctu et regula divina et juxta vires divinas nobis assistentes est fortitudo donum. > 925 Unde dicitur (Ps. 43, 4): Nec enim in gladio suo possederunt terram, et brachium eorum non salvabit eos: sed dextera tua, et brachium tuum, et illuminatio vultus tui. Gladius enim et brachium humanam fortitu­ dinem indicat, quæ utique virtus est. Quando autem operatur quis per ipsam dexteram et brachium Dei, non quidem secundum regulas ordinarias, sed secundum illuminationem vultus Dei et instinctum Spiritus non prudentialiter metientis vires proprias, sed operantis juxta vires et brachium Dei, non attendendo ad infirmi­ tatem propriam, talis fortitudo est plus quam virtus, quia ultra omnes regulas prudentiales et ultra fortitu1 Cf. Luc. 24, 49. DE DONO FORTITUDINIS 265 dinem humanam est, quasi fortitudo divina qua in­ duimur l. 926 Et sic fortitudo donum perficit et adjuvat fortiθ34 tudinem virtutem in his in quibus ex parte * subjecti 938,946,96°^ operantis deficere potest. Verum est enim quod D. Gre- H83 sq. gorius {Moral., Lib. XXXV, cap. 8, η. 15)2 dicit quod per dona juvantur virtutes. ★ ★ 927 XXXII. — Sed * : dices Fortitudo virtus versatur *n. 933sq. circa mala maxime terribilia, scilicet circa pericula mortis, ut docet S. Thomas (Ila-IIæ, q. 123, a. 4); ergo ad talia pericula superanda non oportet uti dono speciali; ergo ad nulla alia, quia si summa pericula et summæ difficultates vincuntur sine dono, a fortiori minores vincentur; ergo ad nulla indiget dono. 928 Imo etiam sine virtute fortitudinis multi sustin42 * nent mortem et acerbissima tormenta, ut multi gen- *n' ’ ’ tiles et infideles, et se ipsos occidunt; ergo nullæ sunt tam magnæ et arduæ difficultates quæ requirant donum fortitudinis præter virtutem fortitudinis. 929 XXXIII. — Si dicatur hanc esse virtutem ordina­ riam et procedere juxta regulas communes, ulterius autem debere * ordinari fortitudinem ad finem super- *n·922 naturalem et secundum auxilia supernaturalia, et sic indigere dono, contra est, quia ad hoc *sufficit fortitudo *”*945 infusa, hæc enim respicit finem supernaturalem et su­ pernatural! nititur auxilio et regulatur a prudentia » Cf. Luc. 24, 49. 2 PL 76, 758,—Etiam Moral., Lib. II, cap. 49, PL 75, 592. 266 DE DONIS SPIRITUS SANCTI infusa; ergo in substantia potest omnia illa facere quæ facit donum fortitudinis, scilicet opera fortia in ordine supernaturali. Quod autem sint opera magis vel minus insignia aut extraordinaria, ideoque petant spe­ cialem instinctum vel motionem Spiritus Sancti, hoc per accidens se habet et secundum magis vel minus intra eamdem substantiam et speciem actus supernaturalis. 930 XXXIV. — Et confirmatur , * quia si virtus for­ titudinis inclinat ad sustinenda etiam pericula mortis propter honestatem virtutis et finem supernaturalem, quod id fiat instinctu et motione Spiritus Sancti non ponit nisi vel novam notitiam vel novum præceptum ut ita fiat; ad hoc autem non indiget nova virtute, licet sit novum præceptum, quia ex novo præcepto non mu­ tatur specificatio et quidditas virtutis. ♦n. 947 931 Quod exemplis * fit manifestum, nam temperantia, etiam adveniente novo præcepto ecclesiastico, non mutat rationem formalem virtutis temperantiæ. — Et præceptum Dei ad Abraham1 ut occideret filium, licet rem extraordinariam imperaverit et quæ solum ex præcepto Dei licita reddebatur, tamen ad virtutem * obedientiæ et religionis ille actus pertinebat. — Et actus heroici' atque extraordinarii virtutum, licet re­ quirant speciale auxilium et motionem divinam atque etiam instinctum, non * tamen ad diversam speciem vir­ tutis spectant quam ad virtutem cardinalem cujus sunt actus. Et ad credendum revelationi * particulari Dei non requiritur alia fides quam fides theologica, quæ est virtus. ♦n. 947 1 Cf. Gen. 22, 2. ♦n. 948 ♦n. 231 948 DE DONO FORTITUDINIS 932 267 Ergo neque ad operandum opera fortitudinis ex­ traordinaria, licet fiant ex speciali impulsu et instinctu Dei, requiretur alia virtus quam virtus fortitudinis. © 933 934 935 XXXV. —' * Respondetur concedendo quod fortitudo virtus versatur circa pericula mortis, et si sit fortitudo infusa versatur circa pericula mortis ex fine et auxilio supernatural!, neque ad hoc præcise requiritur donum fortitudinis distinctum a virtute. Sed requiritur hoc donum ad tendendum in pericula mortis et in alia terribilia et difficilia sic, id est, ultra modum virium humanarum et infirmitatis ejus. 927 sq‘ Nam licet virtus fortitudinis tendat ad ea quæ difficillima sunt ex objecto et genere suo, tamen cum quadam infirmitate et trepidatione ex parte operantis* et virium propriarum, quam trepidationem et contingentiam et infirmitatem ex parte operantis in ordine ad illud opus tollit* et sublevat donum fortitudinis, utens *°·938 divina virtute tamquam sua* et operans ex motione et *n·923,940 instinctu Spiritus Sancti ut solidante infirmitatem nostram et induente1 nos virtute ex alto, ut quasi petra solida operemur, juxta quod dicitur (Ps. 26, 6): In petra exaltavit me: et nunc exaltavit caput meum super inimicos meos. Et hæc est doctrina D. Thomæ (In III Sent., dist. 34, q. 3, a. 1, qla 1 ad 3), ubi inquit quod “Virtus fortitudinis respicit opus difficillimum ex genere suo, non tamen secundum comparationem ad operantem, quia i . j j i i ! j ] ' ! i j! ( j 1 1 Cf. Luc. 24, 49. j 268 DE DONIS SPIRITUS SANCTI non excedunt vires ejus. Sed fortitudinis donum etiam est circa ea quæ excedunt humanam facultatem”. 936 XXXVI. — Quod sic explicandum est ex ejus­ dem doctrina paulo ante ista verba, quia proprium fortitudinis est ponere in animo firmitatem contra pericula et mala imminentia quæ vincenda sunt. Fir­ mitas autem hæc sumitur ex comparatione virium operantis in ordine ad opus difficile quod aggreditur vel sustinet, quæ quidem sunt vires fragiles et defectibiles ex infirmitate sua. 937 Et sic virtus fortitudinis humano modo procedens, etiamsi sit propter finem supernaturalem, intendit repellere malum ex genere suo arduum et facere opus difficillimum, viribus tamen defectibilibus et infirmis, et sic ad substantiam illius operis sufficientibus, quarum defectum et infirmitatem non potest *sufficienter virtus fortitudinis reparare, quia etsi dat inclinationem ad superandum opus difficile, non tamen penitus ipsam infirmitatem et defectibilitatem virium solidare potest. Et sic plerumque deficit et frangitur etiam fortis et constans ex metu cadente in constantem virum. 59 89 938 Donum autem fortitudinis ita inclinat in ardua et difficilia opera ex genere suo quod etiam ex parte opeg26 rantis consolidet infirmitatem et depellitf trepida- fn’934 * tionem naturæ ex virtute assistentis Spiritus, et sic etiam circa difficillima pericula, qualia sunt pericula mortis, altiori motivo movetur quam fortitudo virtus. 939 Unde Christus Dominus1, qui in passione sua primo trepidationem monstravit ad ostensionem in1 Cf. Mat. 26,39. DE DONO FORTITUDINIS 269 firmæ naturæ et quasi humano modo procedens ex vir­ tute fortitudinis quæ trepidationes illas compatitur, statim rediit ex dono * fortitudinis in suam soliditatem, et, ut inquit S. Leo Papa (Sermones, serm. LIX (VIII De Passione Dom.), cap. I)1: “Depulsa trepidatione infirmitatis, et confirmata magnanimitate virtutis, rediit in sententiam suæ dispositionis æternæ”. *n 944 940 Itaque donum fortitudinis confirmat virtutem forti­ tudinis in his in quibus admittit defectibilitatem et trepidationem ex propria infirmitate in ordine ad pe­ ricula circa quæ versatur, quia virtus fortitudinis ver­ satur ex specie sua circa illa cum similibus defectibus, donum autem fortitudinis ex specie sua * tollit illos, eo *n‘ quod utitur virtute et viribus divinis quasi * propriis ex *n'923, ’ instinctu Spiritus Sancti. 941 XXXVII. —- Quod vero * dicitur plures subire *n·928 mortem et pelicula gravia, et tolerare illa etiam sine dono et virtute fortitudinis, imo cum peccato, ut qui ex desperatione aut vanitate se ipsos occidunt, *respondetur 1185 istos non subire illa pericula ex vera fortitudine, sed potius ex quadam animi defectione, pusillanimitate, temeritate aut vanitate, vel etiam ex aliqua ignorantia, quæ omnia vera fortitudo non admittit, quæ non tam in actionibus corporis2 quam in animi affectibus de­ monstratur et perficitur. ' * Non enim est fortis qui in animo est dejectus et pusillus, aut desperatus, aut vanus, licet opere externo exerceat ea quæ fortis, conjiciendo se in pericula aut ; ( i 1 PL 54, 337. 2 Cf. S. Augustinum, Enarr. in Psalm., Ps. XXXIV, serm. 2, 13, PL 36, 340.—Ilam-IIæ, q. 123, a. 1 ad 2. - 942 270 DE DONIS SPIRITUS SANCTI illa sustinendo, quia non ex animo forti et invicto, sed potius victo a pusillanimitate spiritus et tempestate1 ea tolerat. 943 Nam qui, verbi gratia, ob molestiam temporalium calamitatum se occidit non est fortis, sed pusillanimis, quia non potest tolerare molestias temporales, sed vult illas finire per mortem. Et qui ex vanitate in pericula mortis se conjicit aut in alias pœnalitates, ille non est fortis, sed victus a vanitate vel a passione audaciæ; unde non potest sustinere injuriam vel opprobrium, et ne sustineat, appetit mortem qua homines laudent. 944 Vere autem fortis non solum mortem sed etiam confusionem contemnit, sicut de * Christo dicit Aposto- *n‘939 lus (Heb. 12, 2) : Qui proposito sibi gaudio sustinuit cru­ cem, confusione contempta. Honoris quippe appetitus difficillime vincitur in corde humano, nec est fortis corde qui ab illo appetitu victus difficilia tolerat in cor­ poralibus: donum ergo fortitudinis vincit exteriora mala, sed præcipue cordis interiora confirmat.945 * 945 XXXVIII. — Quod vero dicitur* sufficere forti- *”·929 tudinem infusam ad toleranda hæc propter finem supematuralem, dicimus sufficere quidem in suo ordine et linea, sed non absolute et quoad omnia. Nam forti­ tudo infusa ex dictamine supernaturalis finis tendit in ardua et difficilia, sed juxta modum humanum et capa­ citatem subjecti, id est, cum defectibilitate et infirmi­ tate virium et trepidatione ex parte operantis, unde fre59 sq quenter deficit* non ratione virtutis (quæ non inclinat *n’ ad deficiendum), sed ex debilitate subjecti quod non potest perfecte corroborare. 1 Cf. Ps. 54, 9. DE DONO FORTITUDINIS 946 271 At vero donum fortitudinis fertur in ista difficilia et gravia non solum ex dictamine et motivo supernatu­ ral!, sed ex tali motione Spiritus quod omnem trepidationem tollit et * infirmitatem corrigit ad vincendas quascumque difficultates, sicut dicitur de *Samsone (Judic. 15,14) quod Irruit super eum Spiritus Domini: et sicut solent ad ardorem ignis ligna consumi, ita vincula, quibus ligatus erat, dissipata sunt et soluta. Quibus verbis designatur omnem difficultatem et impedimen­ tum etiam extrinsecæ ligationis ex potenti illo Spiritu in se irruente Samsonem superasse. g26 202 947 XXXIX. — Ad * , confirmationem respondetur *n’ 930 instinctum et motionem Spiritus Sancti, cui tamquam rationi formali donum fortitudinis innititur, non con­ sistere solum in novo præcepto aut nova revelatione et luce vel notitia quæ sibi infundatur (et sic exempla * allata pro aliis virtutibus non quadrant), sed consistere *°· 931 in nova constantia et firmitate animi ex subministra­ tione Spiritus infusa, quæ vires humanas corrigit et infirmitatem adaptat ad quælibet difficilia superanda.948 948 Quamquam in illa obedientia Abraham* præter *n·931 divinum præceptum, etiam donum pietatis quo reli­ giose Deo obedivit in tam extraordinaria actione, et donum fortitudinis in depellenda omni trepidatione et hæsitatione ex paterni amoris teneritudine emolliente cor derivata, intervenisse par est credere. Et qui revelationes* accipiunt privatas, etiam lumen peculiare *n' accipere ad eas intelligendas et assentiendas præter fidem theologicam multi probabiliter adstruunt1. Sed dato quod credantur fide theologica, quæ est virtus, 1 Cf. Joan, a Sto Thoma, Curs. Theol., In Ilam-IIæ, De Fide, disp. 6, n. 4, VII (Vivès), p. 115. 10 272 DE DONIS SPIRITUS SANCTI ideo est quia credulitas talium revelationum non petit aliud motivum vel rationem formalem quam ipsius fidei. 949 *Depulsio vero infirmitatis et trepidationis pro­ priae, quam facit donum fortitudinis, petit altiorem vim spiritus quam sit motivum virtutis fortitudinis, quæ illas imperfectiones permittit. ★ ★ 950 XL. —· Quoad * secundam partem conclusionis, de materia ad quam se extendit donum fortitudinis, quidam distinguunt materiam doni fortitudinis a ma­ teria virtutis fortitudinis et aliarum virtutum ei ad, junctarum * quasi donum fortitudinis solum versetur circa illas actiones quæ sunt omnino * extraordînariæ et petunt specialem instinctum Spiritus Sancti ut fiant, sicut quando martyres se projiciebant * in ignem, aut Jonathas cum uno armigero tantum invasit integrum exercitum \ aut Samson interfecit2 mille viros. Θ 951 XLI. — Cæterum D. Thomas (In III Sent., dist. 34, q. 3, a. 1, qla 2 ad 1) expresse dicit quod “Licet donum fortitudinis principaliter sit circa illa opera supererogationis, nihilominus etiam est circa alias diffi­ cultates, circa quas est etiam virtus communiter, sed non eodem modo sicut dictum est”. 952 Quod autem non solum versetur circa præcipuam materiam virtutis fortitudinis quæ sunt pericula mortis, » Cf. I Reg. 14,1-15. 1 Cf. Judic. 15,14-16. *n'915,916 °* ‘ *”■ 257 *n' DE DONO FORTITUDINIS 273 sed etiam circa alias materias virtutum illi adjuncta­ ,rum ut magnanimitatis, magnificentiae, patientiae, n*- 916>950 * perseverantiae, etc., docet ibi * D. Thomas in corpore, *n·951 dum dicit quod “Unum donum fortitudinis se extendit ad omnes difficultates quæ in humanis rebus possunt accidere etiam supra facultatem humanam, sicut Apos­ tolus dicebat1: Omnia possum in eo qui me confortat. Et ideo oportet actum fortitudinis doni accipere circa omnia difficilia proportionabiliter actui fortitudinis circa quædam difficilia”. 953 De ipsa autem virtute fortitudinis dicit quod “quia innititur facultati humanæ, non est respectu om­ nium difficultatum, sed respectu aliquarum quæ sunt maxime in genere humanarum. . .; ad alias autem dif­ ficultates sunt ordinatæ aliæ virtutes quæ sunt facul­ tates quædam”. 954 Itaque sicut potentiæ sensitivæ multiplicantur in homine propter limitationem et coarctationem cujuslibet facultatis (nec ex eo quod unus sensus possit circa excellentius objectum, verbi gratia, visus, sequitur quod possit circa inferius objectum, verbi gratia, odoratus, vel gustus), ita multiplicantur virtutes quæ humano modo innituntur, quia unaquæque circa limi­ tatum et determinatum objectum versatur, et licet *n·1094 * illud sit principalius aut difficilius, non sequitur quod possit operari circa minus difficile, quia extra sphæram illius limitationis est. 955 At vero sicut intellectus qui eminentior est omni­ bus sensibus versatur circa omnia objecta sensus modo 1 Philip. 4,13. 274 DE DONIS SPIRITUS SANCTI altiori, unus et idem existens, ita donum fortitudinis versatur circa omnia * difficilia circa quæ diversæ vir­ tutes versantur, unum * et idem existens. 956 XLIL — Et ratio hujus sumitur, tum a priori, tum a posteriori. 957 A priori quidem, quia motivum et ratio formalis qua innititur donum est universalior et altior omni motivo virtutum quæ versantur circa difficile; ergo debet complecti plures materias, et ad plura se extendere quam quælibet ex illis virtutibus. 958 Patet consequentia, quia quanto motivum est uni­ versalius et efficacius, tanto magis potest se extendere pluraque complecti; ergo extensior materia debet correspondere altiori et universaliori motivo. Ergo cum motivum doni fortitudinis innitatur viribus divinis et virtuti Spiritus moventis quæ ad omnia se potest extendere, omnium virtutum fortitudinis materias com­ plectetur, quia Omnia, inquitpossum in eo qui me con­ fortat. 959 XLIII. — A posteriori autem deducitur, quia si solum serviret donum fortitudinis pro * extraordinariis actionibus quæ vix aliquando accidunt, non esset ne­ cessarium donum fortitudinis ad salutem, nec in omni­ bus habentibus gratiam oporteret poni. Constat enim extraordinarias illas actiones non esse necessarias ad salutem, nec in omnibus reperiri. Ergo si donum forti­ tudinis sicut et cætera dona in omnibus justis invenitur, et necessarium est ad salutem sicut alia dona, ut docet ‘ Philip. 4,13. ♦n. 961,1109 ♦n. 961 *n. 950 DE DONO FORTITUDINIS 275 S. Thomas (la-IIæ, q. 68, a. 5 et a. 2), oportet quod donum fortitudinis deserviat de se etiam ad alias actiones, sicut et potest deservire ad extraordinarias, * 207 208 licet per accidens * ex defectu occasionis aut materiæ *n’ 1136 non semper se offerat eas exercere. I ■ I I I I 960 Et veritas est quod ad vincendas omnes difficulI tates quæ homini se offerunt in consequendo tam arduo I fine, sicut est vita æterna, et in evadendis tot periculis, I sicut pro illius consecutione se offerunt, et ad consoli! dandam infirmitatem et trepidationem nostram, quæ i ex parte subjecti * se offerunt, si sola virtute modo hu- *n-926 I mano mensurata inniteretur, plerumque ratione infirI mitatis subjecti deficeret. Necessarium est igitur do! num aliquod altiori vi et firmitate innixum, quale est I donum fortitudinis, quod utitur divina virtute ut pronrin * r pria. · & *η· 923>940 |> 961 Talis autem virtus propter suam infinitatem * ad *n·955 E omnem materiam difficilem potest se extendere, et in E omni materia dare totalem fiduciam et firmitatem 926 i etiam ex parte subjecti , * et sic donum fortitudinis I * unum existens omnes virtutes quæ circa difficile sunt *n'955 E potest complecti, sicut una spes omnia sperabilia in■ tendere quæ ad vitam æternam conducunt. E 1 K | E E 962 XLIV. — Nec tamen quia donum fortitudinis potest infirmitatem omnem ex parte subjecti corrigere sequitur quod hàbeat adjunctum efficax auxilium sicut donum perseverantia, quia etsi potest ex parte motionis Spiritus omnem infirmitatem solidare, non tamen de facto semper facit obsistente mutabilitate voluntatis. 276 DE DONIS SPIRITUS SANCTI DE DONO TIMORIS 963 XLV. —-Non possumus in præsenti explicare ea quæ ad hoc donum pertinent ut * correspondet virtuti spei, de quo tractatur (Ila-IIæ, q. 19), sed omnia ea illuc reservamus pro tractatu De Spe ». 964 Nunc autem solum agemus de timore quatenus 979 983 correspondet secundario * virtuti cardinali temperan- '992’1245 tiæ, ut supra ex D. Thoma2 docuimus *, ut ex hoc *n-83° appareat quomodo omnia dona correspondeant omni- *n· o2o,iiw, oo0incn , . , ,a. bus virtutibus . * 1179 * * * 965 XLVI. — Suppono ex his quæ latius ad illam quæstionem (Ila-IIæ, q. 19) tractanda sunt varios esse timores, qui * non omnes pertinent ad donum Spiritus *n‘979 Sancti. 966 Est enim timor mundanus, timor servilis, timor initialis, timor filiajis seu reverentialis. 967 Et nascitur ista divisio, ut optime notat S. Thomas (In III Sent., dist. 34, q. 2, a. 1, qla 2), ex eo quod timor generaliter loquendo est fuga de malo. Malum autem est duplex, aliud est malum pœnæ, aliud culpæ. Unde oportet duos timores dividi, al­ terum qui fugiat malum pœnæ, alterum qui fugiat malum culpæ. 1 Cf. Joan, a Sto Thoma, Curs. Theol., In Ilam-IIæ, De Spe, disp. 6. ’ Cf. Ilam-IIae, q. 141, a. 1 ad 3. g30 992 DE DONO TIMORIS 277 I 968 Deinde dividuntur ex motivo, quia aliquis timor I fugit malum pœnæ quae vitari sine peccato non potest, I ut qui ob metum poenarum negat fidem vel perdit virtu! tem aut timet reprehendere ne perdat honorem, et hic i timor est mundanus seu humanus et malus. Alius est I timor qui timet poenam quia debetur culpæ, præsertim I poenam æternam, et talis fugiendo poenam vitat conse­ il quenter culpam quæ est causa pœnæ. Et talis timor est I servilis sed bonus: incipit enim a timore poenarum quas I proprie servi timent, sed non sistit ibi, sed transit ad I fugiendam culpam quatenus causa est pœnæ, non sicut I timor mundanus qui fugit poenam etiam cum com-· I missione culpæ. L 969 Similiter timor qui primo et per se fugit culpam non L ratione pœnæ sed ratione offensæ, quia contra Deum Γ est et ab illo separari timet, filialis timor est, quia filio­ la rum est timere patrem perdere et ab illo separari. t 970 ( ( Γ b * Sed tamen iste timor aliquando est imperfectus, et dicitur initialis , * quia adhuc miscet aliquid de timore *n·977 pœnæ, sic enim fugit malum culpæ quod etiam in illo timet incurrere pœnam, et aliqualiter ab illa impellitur ad fugiendam culpam quia causa est pœnæ, licet principaliter moveatur ex eo quia offensa est Dei. F j, 971 Aliquando vero est perfectus, quia non miscet [ aliquid de timore pœnæ (talem enim timorem perfecta charitas pellit1 foras), sed solum timet culpam quia I offensa est Dei, et talis timor est filialis, reverentialis et [ castus, qui manet2 in sæculum sæculi. If I 1 Cf. I Joan. 4,18. » Cf. Ps. 18,10. 278 DE DONIS SPIRITUS SANCTI © 972 XLVII. — Ex his ergo timoribus, neque munda­ nus, neque servilis donum timoris constituunt. 973 Non mundanus, quia malus est et peccatum. Dici­ tur enim mundanus, quia timet mundum amittere et ea quæ in mundo sunt potius quam Deum, quem præ mundi timore derelinquit. 974 Non servilis, quia licet malus non sit, tamen adhuc in peccatore esse potest, ut cum peccator per attri­ tionem disponitur ad justificationem et utili poenarum timore concurritur, ut docet Concilium Tridentinum (sess. XIV, cap. 4)1 [attritionem] et donum Dei esse et ♦n. 194, 417, Spiritus Sancti impulsum *non quidem adhuc inhabi­ 651, 1171, tantis, sed tantum moventis. Et loquitur de attri­ 1205 tione ex gehennæ vel poenarum metu concepta. Ergo excluditur manifeste ab illis donis quæ sunt dona Spiri­ tus Sancti inhabitantis, qualia sunt ista de quibus in præsenti agimus. 975 Et ita sentit D. Thomas (Ila-IIæ, q. 19, a. 9), ubi expresse * utrumque timorem a ratione doni exclu­ ♦n. 973, 974 dit, et (In III Sent., dist. 34, q. 2, a. 1, qla 3). 976 Relinquitur ergo quod donum timoris *solum sit *n, 965 timor *filialis et castus, quia fundatur in charitateet *n. 969 sq· reveretur Deum ut Patrem, timetque separari ab eo per culpam. 977 Et timor iste non differt ab * initiali in substantia *n. 970 et specie, sed quoad statum et modum, ut docet S. Thomas (Ila-IIæ, q.· 19, a. 8), quia initialis timor ‘ Msi XXXIII, 93. DE DONO TIMORIS 279 competit charitati imperfectae et statui incipientium, in quibus adhuc remanet aliquid de timore servili, quatenus timor pœnæ operatur in eis, licet non princi­ paliter, sed tamen principaliter timent culpam et separationem a Deo, quod in substantia est timor filialis. Crescente vero charitate foras mittitur1 timor, scilicet quantum ad illum modum servilitatis timentis poenam, quam non timet qui perfectus est, sed solum culpam et separationem a Deo, quæ amarissimum ma­ lum est, juxta illud (Jer. 2,19) : Scito et vide quia malum et amarum est reliquisse te Dominum Deum tuum, et non esse timorem Dei apud te. 978 * t έ Et quia concipit anima in se et cognoscit quam grande malum sit culpæ, repletur amaritudine, nec dat locum ad concipiendum et æstimandum aliquid creatum pro bono videns se æterno bono privatam, et sic oblita bonorum pro nihilo æstimat poenas quæ his bonis pri­ vant, nec illas timet. Ut videas ipsam magnitudinem amaritudinis timentis culpam excludere omnem servilitatem timentis poenas, juxta quod dicit propheta (Thren. 3,15-18) : Replevit me amaritudinibus, inebriavit me absinthio. Et fregit ad numerum dentes meos, cibavit me cinere. Et repulsa est a pace anima mea, oblitus sum bonorum. Et dixi: Periit finis meus, et spes mea a Domino. Qui enim recte æstimat quam amarum ma­ lum sit perdidisse finem ultimum et spem a Domino, omnium aliorum bonorum obliviscitur nec sentit eorum amissionem, quæ est malum pœnæ. * * * 979 XLVIII. — His suppositis, solum in praesenti in976, quirimus quomodo timor, qui *est donum, correspon- *° ‘g86 » Cf. I Joan. 4,18. 280 DE DONIS SPIRITUS SANCTI deat temperantiæ et effectus illius faciat altiori modo quam temperantia ipsa. ★ ★ 980 Et quidem de ratjone formali qua procedit timor quod sit distincta a temperantia, non est difficultas, quia timor procedit ex reverentia ad Deum et fuga a culpa ad reprimendum et coercendum petulantiam passionum exorbitantium a ratione, quales præcipuæ sunt passiones lasciviæ *; temperantia autem non per *n·992 modum fugæ aut reverentiæ ad Deum, sed ex ipso amore honestatis procedit ad refrænandum passiones concu­ piscibilis. 981 Et distinguitur etiam ab * , humilitate licet valde * n·" 8·1001 similis sit, quia etsi humilitas procedat ad refrænandum passiones audaciæ, et præsumptionem et superbiam ex subjectione et reverentia ad Deum, ut tradit S. Thomas (Ila-IIæ, q. 161, a. 2 ad 3), tamen formaliter et directe humilitas non facit ipsam reverentiam et motum fugæ, quem elicit timor, sed ex illius participatione humilitas reprimit et moderatur spem præsumptivam ne aliquis dé se nimis magnifice præsumat, et sic directe modera­ tur passionem humilitas, scilicet motum spei qui est motus spiritus in magna tendentis, ut docet S. Thomas (Ila-IIæ, q. 161, a. 4).982 * 982 Timor autem qui est donum non moderatur directe passiones, sed circa Deum versatur per modum reve24θ 98g rentiæ resiliens* in se a magnitudine eminentiæ illius, *n’ quatenus, non solum est beneficus et habet potestatem g59 g91 benefaciendi, quod respicit* religio, sed quatenus *n' potest lædere et annihilare, quod incutit timorem et DE DONO TIMORIS 281 reverentiam. Inde procedit humilitas ad reprimen­ dam vim passionum in magna tendentium super se. ★ ★ 983 XLIX. ■—■ De extensione vero * materiæ doni *n·833 timoris pro ea parte qua * tangit temperantiam, dici- *n. 964 mus extendi ad omnem materiam quæ indiget mode­ ratione et freno. Maxime enim timor coercet et deti­ net animum et declinare facit a malo, juxta illud (Prov. 15, 27) : Per timorem. . . declinat omnis a malo, et iterum (Ps. 31, 9): In camo et freno maxillas eorum constringe, et (Ps. 118,120) : Confige timore tuo carnes meas. 984 Et hoc patet, quia timor habet de se universa­ lissimum motivum, scilicet in omnibus se Deo subjicere et reverentiam ad eum habere; ergo omnem materiam complecti potest quæ restrictione animi indiget ut passiones refrænentur. 985 Et hæc est omnis materia temperantiæ, sive in ma­ teria principali, quæ sunt delectationes tactus, sive in aliis adjunctis, quæ sunt minus principales, ut in mode­ randa ira, audacia, spe, præsumptione, etc. Omnis enim materia hæc, ex timore Domini habente pro effectu animum restringere et contrahere, refrænationem coarctationemque recipit. © 986 L. — Dices : Hac ratione non sola temperantia sed omnis alterius virtutis materia attingi potest * a dono *η· θ92·1026 timoris, quia timor ab omni peccato retrahere potest, juxta auctoritatem allegatam (Prov. 15, 27) : Per timorem Domini declinat omnis a malo', sed non aliter 282 DE DONIS SPIRITUS SANCTI materiam temperantiæ attingit timor nisi quatenus re­ primit peccatum seu passiones exuberantes; ergo timor non minus extenditur ad alias materias aliarum virtu­ tum quam ad temperantiam, et sic non videtur corres* pondere illi specialiter. *n-979 987 LI. — Respondetur ita verum esse, quia, ut dicit S. Thomas (Ila-IIæ, q. 141, a. 1 ad 3): “Donum timo­ ris principaliter quidem respicit Deum, cujus offensam vitat: et secundum hoc corresponde! virtuti spei, ut supra1 dictum est. Secundario * autem potest res- *n·1016 picere quæcumque aliquis refugit ad vitandam Dei offensam. Maxime autem homo indiget timore divino ad fugiendum ea quæ maxime alliciunt, circa quæ est temperantia, et ideo temperantiæ etiam * corresponde! *η·1051 donum timoris”. 988 Itaque timor in tota sua universalitate, et res­ * picit Deum per reverentiam et subjectionem resili*endo et contrahendo se ab illa magnitudine in propriam parvitatem, et *secundo respicit separationem a Deo per culpam cujus malum fugit, et tertio res­ picit effectum * quem ponit in animo, quatenus illum constringit et coercet, et sic ab exuberantia et dila­ tatione concupiscentiæ et delectationis detinet. 989 Nam, ut docet S. Thomas (la-IIæ, q. 44, a. 1), timor facit contractionem, tum in ipso appetitu qui contrahitur, id est, ad pauciora se extendit ex debilitate virtutis orta ex imaginatione mali imminentis a quo opprimitur, tum in corpore quod ex retractione spiri­ tuum infrigidatur et contrahitur seu dissolvitur, juxta quod dicitur (Is. 13, 7-8): Propter hoc, omnes manus 1 Cf. Ilam-IIæ, q. 19, a. 9 ad 1. *n·989 *992 ♦»·249-982 n-" 2 * ♦n·"1-992 DE DONO TIMORIS 283 dissolventur, et omne cor hominis contabescet, et conteretur·, et {Luc. 21, 26): Arescentibus hominibus præ timore, et expectatione eorum quæ supervenient universo orbi. 990 E contra vero proprius effectus delectationis est dilatare animum, ut docet D. Thomas (la-IIæ, q. 33, a. 1), ex illo {Is. 60, 5): Videbis, et afflues, et mirabitur et dilatabitur cor tuum. 991 Et sic ex parte *effectuum timor delectationi oppo- *n· 988 nitur, quatenus ejus dilatationem et exuberantiam reprimit et contrahit. 992 LII.—'Dicimus ergo quod donum timoris ex ratione * objecti quod reveretur et cui subjicitur correspondet spei theologicæ, et præsumptionem ei op* positam reprimit; ex parte vero culpæ seu offensæ Dei quam fugit et vitat omni virtuti corresponded * potest, quia omne malum seu peccatum vitare1 potest; ex parte vero effectus quem ponit in an,imo specialiter * correspondet temperantiæ, quatenus delectatio quam temperantia reprimit dilatationem causât, cujus contra­ rium facit timor, scilicet contractionem * in appetitu et corpore, et sic configit timore carnes2 et exsiccat® ossa facitque fugere lasciviam *. 993 *n· 988 *β·963 mT5, *n’ *n·989 980 *n' LIII. — Nec dici potest quod ex vi hujus effectus* solum poterit donum timoris reprimere passiones *”·988,992 delectationis quæ pertinent ad temperantiam virtutem cardinalem, non tamen eas passiones quæ pertinent ad alias virtutes ei accessorias et minus principales, 1 Cf. Eccle. 7,19. 1 Cf. Ps. 118,120. • Cf. Pros. 17,22. | ! i | ί 284 DE DONIS SPIRITUS SANCTI sicut clementia et mansuetudo refrænat iras, humilitas præsumptionem et superbiam, etc.: istæenim passiones non mitigantur per contractionem animi, sicut delec­ tationes. 994 Sed respondetur donum timoris per effectum con­ tractionis directe et per se primo reprimere delecta­ tionem, ex consequenti autem omnem aliam passionem quæ indiget refrænari et coerceri ob suam dilatationem et nimietatem, quæcumque illa sit, sive in ira, sive in præsumptione et vanitate: hæc enim omnia habent aliquid de delectatione adjunctum, sicut m curiositate aut nimio cultu vestium est delectatio, non quidem naturalis, sed animalis. Et in vindicta quam exercet ira est etiam delectatio vindicantis, et in vanitate delec­ tatio magna est. 995 Omnem ergo delectationem non tantum carnis, quæ naturalis est, sed etiam apprehensionis et æstimationis, quæ animalis est, reprimere potest timor, qua­ tenus causât non solum contractionem carnis, sed etiam spiritus. Ad quod etiam adjuvatur ex illa universa ratione fugiendi omne peccatum, quia offensa Dei est. 996 Et ideo timor non solum habet pro effectu pauper1009 * tatem spiritus, quæ est prima f beatitudo posita a fn. 1009, Christo (Mat. 5, 3) : Beati pauperes spiritu, sed etiam 1015,1259 beatitudinem * luctus (Mat. 5, 5) : Beati qui lugent, ut *η· docet S. Thomas (Ila-lîæ, q. 19, a. 12 ad 2), quia spi­ ritum contrahit et evacuat a propria præsumptione, faciendo recognoscere propriam parvitatem et pauper­ tatem, et carnalia reprimit et configit, quod est lugere seu non delectari aut dilatari, sed flere et contrahi in se. DE DONO TIMORIS 285 ★ ★ 997 LIV. —; Quod si inquiras per quem actum opera­ tur timor in omni materia temperantiæ, an solum per actum fugæ, quia fugit malum culpæ, an etiam aliquo motu prosecutionis, quia humiliat cor et subjicit Deo reprimens magnificationem et tollens rationem ardui quam directe respicit timor: delectatio autem ratio­ nem ardui * non habet, ut docet S. Thomas (Ila-IIæ, q. 19, a. 12 ad 2), et ideo non eget fuga timoris. 1027 Θ 998 999 LV. — Respondetur quod *Suarez (De Gratia, Lib. II, cap.'21, n. 22)1 censet hunc timorem esse actum humilitatis et sub humilitate totam temperantiam in* telligi debere, sicut de pietate respectu justitiæ * dictum est. .Pro qua sententia citat Richardum1 2 et Scotum3, dicitque esse * consentaneum Augustino (De Serm. Dom., Lib. I, cap. 4)4*dicenti: “Timor Dei congruit humili­ bus”, et (Serm. ad Popul., serm. CCCXLVII, cap. 2)s: “Quis est humilis, nisi timens Deum ?” Et D. Gregorius (Moral., Lib. II, cap. 49, η. 77)6 timorem hunc superbiæ opponit, quod humilitatis proprium est. Cum autem humilitas formaliter non sit actus fugæ sed prosecutionis quo nimiæ præsumptionis spiritum moderatur, sequitur quod timor motu prosecutionis reprimat delectationes. 1 2 ’ ‘ • • Opera Omnia, VII (Vivès,) p. 694. Cf. In III Sent., dist. 34, a. 2, q. 4. Cf. In III Sent., dist. 34, n. 20. PL 34,1234. PL 39,1525. PL 75, 593. *n' *n’ *n‘829,883 *”·1008 286 DE DONIS SPIRITUS SANCTI Θ 1000 LVI. —· Dicendum nihilominus est timorem . divinum differre ab * , humilitate nec formaliter et in *n' specie esse actum humilitatis, sed longe diversum, operari vero effectus temperantiae: tum generaliter * n·" 2·1026 * per illam fugam qua vitat Deum offendere in quacum­ que culpa, tum specialiter per effectum * quem causât *°· 988,992 in passionibus delectabilibus et frænatione indigentibus, scilicet contrahere et configere dilatationem et vitium quod important. 1001 Et quidem quod distinguatur ab humilitate vir­ tute, Suarez negare non potest, etiam consequenter ad sua principia secundum quæ * admittit dona esse dis- *”' tinctos habitus specifice a virtutibus; ergo donum timoris differre debet a virtute quæ est humilitas; ergo et actus doni timoris differre debet ab actu virtutis humili­ tatis. 14g 1002 Patet consequentia, quia de actibus debemus loqui * proportionaliter ad habitus, siquidem habitus pro- *n·918 ducunt actus sibi similes in specie; ergo si habitus doni timoris et virtutis humilitatis specie distinguuntur, etiam et actus, et non potest actus doni timoris esse actus humilitatis. — Hæc ad * . Suarez 1003 1003 LVII. — Contra Scotum autem et alios qui non* *n-138sq· distinguunt dona a virtutibus, probatur actum timoris non posse esse actum virtiitis humilitatis adæquate et præcise, quia timor, ut optime S. Thomas docet (IlaIIæ, q. 19, a. 1), respicit duplex objectum, scilicet, et ipsum malum quod refugit ac timet, et illam per­ sonam seu principium a quo tale malum provenire potest vel permitti, et talem personam reveretur. DE DONO TIMORIS <· 287 1004 Unde timor sub formalitate timoris non amat neque malum quod timet, neque personam a qua timet: timor enim non est amor, nec de bono, licet revereatur personam in se bonam ut tamen indictivam mali aut potentem illud indigere, præsuppositive tamen aut comitanter etiam amorem talis personæ admittere potest. 1005 At vero humilitas nec refugit malum nec respicit personam superiorem ut potentem indigere malum, et sic proprie ejus actus nec est fuga malorum imminen­ tium, nec reverentia aut trepidatio de potestate su­ periori, sed ordinata subjectio sui ad superiorem ex consideratione propriorum defectuum et superioris excellentia, quod utique formaliter non fit per respec­ tum aliquem et considerationem mali quod indigi possit a superiori, sed omni consideratione mali sublata, etiam humilitas salvari potest solum per hoc quod aliquis recognoscat quis sit in se et quis sit alter cui se subjicit. 1006 In cujus signum, constat quod humiliari possumus etiam paribus aut subditis et his a quibus nihil timemus, sicut Christus humiliabat se etiam propriis discipulis lavando eorum pedes1, a quibus nihil timebat. Et (I Pet. 2, 13) dicitur: Subjecti estote omni humanae creaturae propter Deum, nec tamen omnem * humanam *”·1 creaturam timemus. 1007 Formaliter ergo actus timoris non est actus humili­ tatis, quamvis humilitas a timore possit derivari * et regulari tamquam effectus ejus, quia ex eo quod aliquis reveretur Deum et ei subjicitur ut potenti indigere malum, nascitur quod non quærat magnificari in se nec 1 Cf. Joan. 13,5. 288 DE DONIS SPIRITUS SANCTI in alio præter1 Deum, et sic abjiciat a se omnem pro­ priam magnificationem quæ est superbia, etiam sine respectu ad inflictionem mali, et hæc est humilitas. 1008 1009 1010 1011 Et propter hoc Augustinus {De Serm. Dom., Lib. I, cap 4)2 humilitatem, quam intelligit per paupertatem *n. 998 spiritus, * attribuit dono timoris quo homo Deum reveretur, ut inquit S. Thomas (Ila-IIæ, q. 161, a. 2 *n. 1007 ad 3), sed tamquam effectum * , consecutum non ut ac­ tum proprium. *n. 996,1015 * Paupertas enim spiritus est beatitudo correspon­ dons dono timoris tamquam effectus illius, quia, ut dicit S. Thomas (Ila-IIæ, q. 19, a. 2): “Cum ad timorem filialem pertineat Deo reverentiam exhibere et ei subditum esse, id quod ex hujusmodi subjectione con­ sequitur pertinet ad donum timoris. Ex hoc autem quod aliquis Deo se subjicit, desinit quærere in se ipso... magnificari. . . Et ideo ex hoc quod aliquis perfecte timet Deum, consequens est quod non quærat magnifi­ cari in se ipso per superbiam”. Igitur humilitas seu paupertas spiritus et abjectio superbiæ est aliquid *consequens ad actum reverendi *n. 1°12 *n. 1007 Deum, et sic est effectus ejus consecutus et * regulatus ‘ ab eo, non actus formalis illius. Utraque ergo, scilicet humilitas et timor subjicient hominem Deo, sed diversa formalitate, timor respi­ ciendo in Deo potestatem inflictivam mali, et sic reve­ retur ipsum; humilitas abstrahendo a ratione inflictiva mali, et solum subordinando parvitatem suam Deo » Cf. I Cor. 1, 31. PL 34,1234. DE DONO TIMORIS et hominibus * ipsis habet. 289 etiam quos non timet nec malum ab ♦n. 1006 Θ 1012 ' ( h [ LVIII. — QUAPROPTER DICENDUM EST quod timor non habet nisi unum actum formaliter et specifice, sed ex illo plures effectus * deri­ vantur qui etiam attribuuntur timori, sed ut * consecuti et imperati vel regulati ab ipso, inter quos aliqui * pertinent ad temperantiam et ma­ terias ejus quarum una etiam est humilitas, et ideo quia istos effectus timor inducit, eminenter et virtualiter est temperantia et humilitas aliœque virtutes ei adjunctæ, eisque correspondet. 1013 Actus proprius et elicitus a dono timoris est illa reverentia ad Deum ut principium potens infligere malum, et fuga illius mali quod potest infligere si sit imminens, licet in Christo et in beatis non sit necesse ponere actum doni timoris pro hac secunda parte, quia respectu eorum nullum malum est imminens, sed solum est quoad primam partem, reverendo Deum ut habentem potestatem inflictivam mali, quod est res­ picere bonum (scilicet Deum) cum potestate ad malum. 1014 Unde dicit Augustinus (De Civit. Dei, Lib. XIV, cap. 9)1 : “Timor ille castus permanens in saeculum sæculi, si erit in futuro sæculo, non erit timor exiens a malo quod accidere potest; sed tenens in bono quod amitti non potest”. [ 1015 Iste actus sic universaliter fugiens omne malum I separativum a Deo eique se subjiciens ut summae et I 1 PL 41, 416. *n. 1279 ♦n. 1010,1025 ♦n. 988,992 290 DE DONIS SPIRITUS SANCTI infinitæ eminentiæ habet ex hoc evacuare omnem magni­ ficationem spiritus et omnem superbiam, quod est beati« »■« · · * · ili *13 tudo illa pnma * paupertatis spiritus1 ; et secundo habet omnem delectationem corporis exuberantem compes­ cere et pro illa tristitiam seu luctum inducere, quod, pertinet ad tertiam * beatitudinem, quia dicitur (Mat. 5, 5) : Beati qui lugent. 1016 LIX. — Utramque enim beatitudinem correspon­ des dono timoris, primam directe, aliam ex conse, quenti * docet S. Thomas (Ila-IIæ, q. 19, a. 12 ad 2). 1017 Et hoc recte, nam anima debite in se concipiens illam magnitudinem cui universa subjiciuntur summa et omnimoda servitute et dependentia, in motu, in vita, in esse, quia (Act. 17, 28) In ipso vivimus, et movemur, et sumus, et simul cogitans quam voluntarie2 et libere omnia ista nobis a Deo donentur (quibus pro sua mera voluntate3 potest nos privare vel non privare, concedere vel auferre), concutitur timore magno, et a facie vultus ejus expavescit, et omnia magnifica sua quæ quasi montes sublimantur in propria æstimatione deponit et evacuat, sicut propheta dicit (Ps. 96, 4-5) : Illuxerunt fulgura ejus (id est, splendor seu fulgor potentiæ vindi­ cantis) orbi terræ: vidit, et commota est terra. Montes sicut cera fluxerunt a facie Domini: a facie Domini omnis terra. 1018 Quia videlicet quidquid altum et sublime est in terrenis (hoc est enim omnis terra) a facie divinæ poten­ tiæ diffluit et dissolvitur præ timore, sicut cera a facie * Cf. Mal. 5,3. · « Cf. Jac. 1,18. ‘Cf. Rom.S, 18. inno Xvxjy g96 1021 DE DONO TIMORIS 291 ignis, quia solus Dominus elevatur cum timetur, et omne quod sublime est in hominibus evanescit et depauperatur, juxta quod alia Scriptura dicit (Is. 2, 17-19): Ei incurvabitur sublimitas hominum, et humi­ liabitur altitudo virorum, et elevabitur Dominus solus in illa die: et idola penitus conterentur: et introibunt in speluncas petrarum, et in voragines terræafacie formidinis Domini, et a gloria majestatis ejus, cum surrexerit per­ cutere terram. 1019 Quibus verbis significatur desolatio interior quam causât timor Domini, quasi carbo 1 desolatorius con­ terens omnem sublimitatem spiritus, ita ut anima eligat potius ingredi in speluncas et voragines terrae potius quam in faciem et vultum potentis illius aspicere et gloriam iratæ majestatis contemplari. ' 1020 Hoc pertinet ad paupertatem interiorem spiritus, quia vere depauperatur in se qui omnem sublimitatem et altitudinem deponit et evacuat, et sic quasi denu­ datus ingreditur in speluncas et voragines terræ a facie formidinis Domini, hoc est, in vilitates et vacuitates suæ terrenæ substantiæ. ■ ί 1021 l [ LX. — Hinc nascitur alius secundus * effectus qui *n·1015 pertinet ad tristitiam de rebus temporalibus et cessationem delectationum carnalium, et est beatitudo luctus, quia beati sunt qui lugent2. I 1022 Nam qui est in timore Dei, et tali timore qui I omnem spiritus altitudinem3 destruit et evacuat, » Cf. Ps. 119, 4. 1 Cf. Mat. 5, 5. » Cf. II Cor. 10, 5. 292 DE DONIS SPIRITUS SANCTI quomodo in delectationibus dilatari potest ? Sed po­ tius quasi mortuus a corde1 sepultum se reputat et in fossam humum projectum a timore divino, sicut ipse propheta dicit (Is. 2, 10): Ingredere in petram, et abs­ condere in fossa humo a facie timoris Domini, et a gloria majestatis ejus. 1023 Et sic confixa caro a sagitta timoris omnem vi­ gorem et quasi lascivientem et ebullientem libidinem detumescere et marcessere facit, quasi infirmata et conturbata ab illo priori effectu paupertatis spiritus, juxta quod dicit Psalmista (Ps. 30, 11): Infirmata est in paupertate virtus mea: et ossa mea conturbata sunt, id est, conturbatio ossium in delectatione carnis ex pau­ pertate virtutis et spiritus derivatur. 1024 Et iterum alia Scriptura2 dicit: Quoniam sagittæ tuæ infix æ sunt mihi: et confirmasti super me manum tuam. Non est sanitas in carne mea a facie iræ tuæ: non est pax ossibus meis a facie peccatorum meorum. Sic timor carnem macerat, lasciviam reprimit, infirma­ tam reddit et non sanam, ne in libidinem erumpat, sed quasi clavis configatur a timore Domini et a paupertate spiritus; et sic vere juxta verbum prophetæ (Is. 40, 7): Exsiccatum estfænum, et cecidit flos (camis), quia spiri­ tus Domini sufflavit in eo. 1025 LXI. — Ex quibus explicatur quomodo ratione horum effectuum qui * consequuntur ad actum timoris primo facit id quod humilitatis est eminentiori modo per paupertatem spiritus tollentem omnem super­ biam. Et hoc modo loquuntur auctoritates * supra 1 Cf. Ps. 30,13. » Ps. 37,3-4. ♦n. 1012 998 DE DONO TIMORIS 293 allatæ in favorem Suarez quæ humilitatem tribuunt timori, scilicet consecutive, quasi effectum ab eo deri­ vatum, non quasi actum formaliter elicitum. 1026 Secundo, * facit id quod castitatis est et temperantiæ et reliquarum virtutum ad temperantiam perti­ nentium, quatenus delectationes configit et avertit per contractionem animi et pavorem divinæ justitiæ et potentiæ, et inducit luctum seu tristitiam pro istis tem­ poralibus miseriis. 1027 Nec fugit delectationem tamquam quid * arduum *n·997 in se, sed facit avulsionem et separationem a delecta­ tionibus, quæ est ardua nobis et valde difficilis, ut patet in tentationibus superandis. ARTICULUS VII UTRUM BENE CONSTITUATUR NUMERUS SEPTEM DONORUM? 1028 I. — Non dubitari potest de numero donorum quod 153 * septem sint, nisi forte ab aliquibus qui dona ista nonf fn. 138 sq' distinguunt a virtutibus eaque virtutibus adæquant. Posset enim aliquis dicere dona esse aliquas virtutes, sed non omnes; si autem adæquantur inter se, oportet ea ad numerum virtutum adaptare. 1029 Nec urgentur multum loco Isaiæ numerantis (Is. Qg 11, 2-3) septem spiritus * seu dona Spiritus Sancti, quia *n’ sqq' dicunt non esse numerum præcisum et adæquatum, cum post numeratos septem spiritus etiam addit * fidem et *”·1078,1125 justitiam, cum inquit paulo post (Is. 11, 5): Et erit justitia cingulum lumborum ejus: et fides cinctorium renum ejus. Ergo adjungit alia duo dona istis septem prioribus, et sic plus quam septem erunt. 1030 A qua sententia non multum abhorret Lorca (In lam-IIæ, q. 68, disp. 25, membr. 4), quatenus censet probabiliter posse defendi. 1031 Sed nihilominus fatetur oppositam sententiam esse communem nec ab ea recedendum esse propter aucto­ ritatem patrum et theologorum, apud quos communiter est receptum esse septem dona Spiritus Sancti. 1032 II. — Cæterum numerus iste septenarius donorum DE NUMERO DONORUM 295 ita firmatus est in sensu Ecclesiæ, patrum et scholasti­ corum, ut nulla probabilitas relinqui possit in sententia opposita. 1033 Nam quæ probabilitas esse potest1 in sententia quæ est contra concordem et communem sanctorum patrum et theologorum sensum, et sic videtur accepta esse ab Ecclesia. 1034 Nam ipsa in hymno Veni Creator canit de Spiritu Sancto: “Tu septiformis munere”, et iterum2: “Da tuis fidelibus in te confidentibus sacrum septenarium”. Sufficienterque patres et Ecclesia hunc numerum quasi determinatum et certum intellexerunt, non autem tro­ pice et secundum figuram, sicut solet aliquando numero septenario universitas aliquarum rerum designari, eo quod Scriptura loquitur de his donis cum specificatione et secundum nomina propria, quod est signum loqui de ipsis tamquam de rebus determinatis et certis, quæ illum numerum efficiunt. 1035 Nam (Is. 11, 2-3) nominantur hæc septem dona suis nominibus, dicendo: Requiescet super eum Spiritus Domini (ubi loquitur de Spiritu in genere), deinde spe­ cifice dividit et suis nominibus vocat, dicendo: Spiritus sapientiæ et intellectus, spiritus scientiæ et consilii. . . 1036 Unde Tertullianus (Adv. Marcionem, Lib. V, cap. 8)3, expendens hunc locum, inquit: “Requiescet super illum Spiritus Domini. Dehinc species ejus enumerat: Spiritus sapientiæ et intellectus, etc.” 1 Cf. Cone. Trident., sess. IV, Msi XXXIII, 22 sq. • Ex Sequentia Veni Sancte Spiritus. » PL 2, 489. 296 DE DONIS SPIRITUS SANCTI 1037 Quando autem in Scriptura numerus aliquis poni­ tur, suis nominibus nominando quamlibet speciem seu rem quæ numeratur, non aliquem indeterminatum numerum generaliter vult accipere, sed determinatum et designatum. Et sic communiter Patres hunc nu­ merum tradunt. 1038 Videndus est Hieronymus (In Isaiam, Lib. IV, super 11, 2)1; Gregorius (Moral., Lib. I, cap. 27)2, (In Ezech., Lib. II, horn. 7)3; Augustinus (Serm. ad Popul., serm. CCXLVIII, cap. 5)4, (Serm. ad Popul., serm. CCCXLVII, cap. 2-3) ®, De Doctr. Christ., Lib. II, cap. 7) «, (De Serm. Dom., Lib. I, cap. 4)7; Ambrosius (De Spir. Sancto, Lib. I, cap. 16; In Psalm. CXVIII, serm. 5)8; Cyprianus (De Cardinalibus Christi Operibus, cap. De unctione chrismatis)u; Bernardus (Serm. de Diversis, serm. XIV; Serm. in Annunt. B.M.V., serm. II)1 "; Tertullianus ubi supra * et (Adv. Judæos, cap. *n·1036 9)11; Origenes (In Num., horn. VI, n. 3)12 et (In Isaiam, horn. Ill, n. 1-2)13.1039 * 1039 Et sequuntur universi theologi et communis sensus fidelium. Atque ita res hæc* plus est quam probabilis, *n-1 et opposita plusquam improbabilis. I PL 24,144-145. s PL 75, 544. » PL 76,1016. ‘ PL 38,1161. ‘ PL 39,1524-25. • PL 34,39-40. 7 PL 34,1234. ’ PL 16, 740; 15,1265. • Cf. Opera D. Cypriani (Parisiis, apud Sebastianum Nivellium, 1574), p. 476. 10 PL 183, 574-577; 390-392. II PL 2, 623. “ PG 12, 608. “ PG 13, 228-229. DE NUMERO DONORUM 297 ★ ★ 1040 Nec potest de hac re ratio aliqua naturalis reddi, cum de istis donis solum * ex revelatione fidei nobis ^j22^,55’ constet, et ita solum potest hic numerus qui ex Scriptu- 1082,1106, ra et traditione Ecclesiæ nobis constat explicari et de­ fendi, non demonstrari. ** * 1041 III. — Quapropter in ejus explicatione duo nobis facienda sunt. 1042 * Primum est rationem aliquam investigare, quæ *°· 1043 10441045 *sq' saltem secundum aliquam proportionem et analogiam ostendat hunc numerum esse competentem, præsertim examinando rationem D. Thomæ ». 1043 Secundum* est inquirere an ista septem dona sint 1069 gq. septem species infimæ, an subalternæ*, ita quod sub ’ 1101 illis contineantur diversæ species atomæ, et ita simpli- *°’ citer sint plura dona quam septem. * * * 1044 IV. — Circa primum*, est advertendum quod D. *n'1042 Thomas (la-IIæ, q. 68, a. 4) probavit sufficientiam isto­ rum donorum ex eo quod per ista septem dona suffi­ cienter perficiuntur omnes vires rationales quæ natæ sunt obedire et moveri a divino instinctu. © 1045 Istæ enim vires sunt ratio, et vis appetitiva. 1 Cf. lam-IIæ, q. 68, a. 4. 298 DE DONIS SPIRITUS SANCTI Ratio autem et speculativa est et practica, et utraque ista pars perficitur duplici dono, nec amplius requiritur. Nam utraque pars tam practica quam spe­ culativa non habet nisi duplex * , munus scilicet appre- *n' hendere seu invenire veritatem, et judicium resolutivum habere de illa. 1046 1047 Pars ergo speculativa quantum ad inventionem • perficitur per donum intellectus, et quantum ad judi­ cium per donum sapientiæ, quæ judicat per altissimas causas. 1048 Pars autem practica quantum ad inventionem per­ ficitur per consilium, quantum ad judicium per scien­ tiam quæ judicat per causas inferiores. 1049 * Altera vero potentia, scilicet vis appetitiva, per- ♦n-1045,1063 fici debet quoad tria, scilicet vel in ordine ad alterum, quod proprie spectat ad voluntatem, sicut facit justitia, et hoc pertinet ad donum pietatis; vel in ordine ad se, et hoc solum fit dupliciter: —primo, perficiendo ea quæ sunt irascibilis partis, et sic est donum fortitudinis; — secundo, perficiendo ea quæ sunt concupiscibilis retra­ hendo a noxiis cupiditatibus, et hoc facit donum timoris per contractionem animi ab omni dilatatione noxiæ cupiditatis, sicut dicitur (Ps. 118, 120): Confige timore tuo carnes meas. 'k ★1050 * 1050 V. — Hæc D. Thomæ collectio* optima est, quia *11·1058 revera comprehenditur omne quod perfectibile est in potentiis rationalibus a motione divina. Et quidquid per virtutes intellectuales et morales cardinales fit, ^.904,1057, totum hoc ostendit correspondes* in donis. 1179 DE NUMERO DONORUM 299 Θ 1051 Sicut enim sunt quatuor virtutes cardinales, pru­ dentia, justitia, fortitudo, temperantia, ita corres­ pondent eis quatuor dona, donum consilii, pietatis, fortitudinis, et timoris pro ea parte qua timor secundario * *n ’ reprimit delectationes. © 1052 Virtutes autem intellectuales * sunt habitus prin- *n· 1064 cipiorum, qui etiam vocatur intellectus, sapientia et scientia; quibus correspondent donum intellectus, sa­ pientiæ et scientiæ. 1053 Pro parte vero practica * perficienda, sunt duæ *n·1063 virtutes, alia pro agibilibus, scilicet prudentia, et ad hanc pertinet donum consilii; alia pro factibilibus, scilicet ars, et huic non correspondet donum Spiritus Sancti, ut docet S. Thomas (la-IIæ, q. 68, a. 4 ad 1), eo quod ista dona perficiunt hominem ut bene moveatur a Spiritu Sancto in his quæ pertinent ad bene vivendum et componendum in ordine ad consecutionem vitæ aiternæ. Quæ vero ordinantur ad ea quæ sunt factibilia, seu artefacta externa, non pertinent ad motionem Spiritus Sancti, nec enim Spiritus Sanctus supernatu­ ral! dono et particulari instinctu nos movet ad facien­ dum vestes1 vel ædificandum domos, sed ad tendendum in vitam æternam. 1054 Et in uno verbo, artes solum versantur circa opera naturalis ordinis, non superna turalis, nec enim dantur artefacta supematuralia; ergo neque debet dari ars 1 Cf. tamen Ex. 28. 3. 9g7 300 DE DONIS SPIRITUS SANCTI supernaturalis; dona autem Spiritus Sancti super­ naturalia sunt; ergo non * correspondet aliquod donum *n·1075 arti, nec motio artis est motio Spiritus. Θ 1055 VI. — Quod vero attinet ad tres virtutes théologales, illæ supponuntur ad dona tamquam radix et funda- * 244 245 , * mentum quia per illas unimur Deo; præsupponi iîi9, i229sq’ autem debet unio hominis ad Deum ut ab ejus Spiritu possit recte moveri. 1056 Specialiter tamen * deserviunt fidei donum intellec- *η·247’248 tus et scientiæ, ut recte apprehendi et judicari possint credibilia quatenus credenda sunt; spei deservit * , timor *n'249,963 quatenus præsumptionem nimiam coercet; charitati , sapientia * quatenus ex sapore et gustu amoris ipsum 250 experitur in se et cognitione affectiva tenet. 1057 Et sic ex omni parte iste numerus donorum suffi- tn··^1050’ *ciens et adæquatusf est. 1064 ★ ★ 1058 • VII. —■ Solum obstat prædictæ* collectioni D. *n·1044 sq’ Thomæ id quod affirmat* donum intellectus et sapien- *»·1047'8 tiæ perficere partem speculativam, consilium autem et scientiam partem practicam; cum tamen intellectus et sapientia etiam practica sint, sicut fides cui deser­ viunt simul est speculativa et practica, quia per charitatem operatur1. Scientia non est solum practica, sed etiam* speculativa, quia non solum de agendis *Ib judicat, sed etiam scientifice de veritatibus in se. 1 Cf. Gal. 5,6. DE NUMERO DONORUM 301 Unde hoc ipsum agnovit S. Thomas (Ila-IIæ, q. 8, a. 3 et 6) retractans * in dono intellectus id quod *n·288 docuerat1, quod non erat practicus. Et idem docet de dono scientiæ (Ila-IIæ, q. 9, a. 3). 1059 Cum ergo D. Thomas retractet id quod hic docue­ rat et super quod fundat suam consequentiam et doc­ trinam qua colligit istum numerum donorum, ruit tota collectio * , facta et sic frustra eam adducimus. *“·1044 sq‘ Θ 1060 VIII. — Respondetur verum esse quod hanc par­ tem retractavit D. Thomas, et fatetur (sicut et nos con­ cedimus) donum intellectus, scientiæ et sapientiæ occu­ pare utramque partem mentis, scilicet speculativam et practicam. 1061 Et licet possemus sustinere adhuc * præfatam collectionem, dicendo quod intellectus et sapientia licet sint speculativa et practica magis eminent in parte specu­ lativa et propterea connumerantur illi, scientia autem quia procedit per causas inferiores et similiter donum consilii magis eminent in practica, licet etiam sint specu­ lativa, tamen nolumus uti hac expeditione (quæ tamen non est insustentabilis), sed liquide cum D. Thoma eam retractare, eo quod ipse sanctus Doctor (Ila-IIæ, q. 8, a. 6) sic dicit: “Videtur autem quibusdam quod donum intellectus distinguatur a dono scientiæ et consilii per hoc quod illa duo pertineant ad practicam cognitionem, donum autem intellectus ad speculativam. A dono vero sapientiæ, quod etiam ad speculativam cognitionem pertinet, distinguitur in hoc quod ad sa­ pientiam pertinet judicium, ad intellectum vero capa1 Cf. lam-IIæ, q. 68, a. 4. n- 1044 sq. * 302 DE DONIS SPIRITUS SANCTI citas intellectus eorum quæ proponuntur, seu penetra­ tio ad intima eorum. Et secundum hoc supra nume­ rum assignavimus1. Sed diligenter intuenti donum intellectus non solum se habet circa speculanda, sed etiam circa operanda, ut dictum est; et similiter etiam donum scientiæ circa utrumque se habet, ut infra dicetur. Et ideo oportet aliter eorum distinctionem accipere”. 1062 Ita D. Thomas, ubi cum dicat hoc a quibusdam2 sentiri illisque sic videri, omnino insinuat se in aliena sententia fuisse locutum (la-IIæ, q. 68, a. 4), licet ibi diligenter fuerit discussa, reservando id commodiori loco (Ila-IIæ, q. 8, a. 6; q. 9, a. 3; q. 45, a. 3). 1063 IX. — Quare cum ex propria D. Thomæ sententia aliter oporteat istorum donorum collectionem seu dis­ tinctionem accipere, dicimus quod conformiter ad eam tria dona pertinentia ad vim * , appetitivam scilicet donum pietatis, fortitudinis et timoris recte hic discer­ nuntur et distinguuntur a D. Thoma3, imo et donum consilii, quod solum ad partem * practicam pertinet in agibilibus correspondetque prudentiæ. 1064 Sed circa tria priora dona, scilicet intellectus, sapientiæ et scientiæ, quæ complectuntur vim specula­ tivam et practicam, non debemus eorum *sufficientiam colligere penes ordinem et correspondentiam ad virtutes , intellectuales * quarum aliquæ speculativam partem, aliæ practicam perficiunt, propter limitationem sui et coarctatam rationem formalem quam habent, et sic 1 Cf. lam-IIæ, q. 68, a. 4. ’ Cf. Guilelmum Altissiodorensem, Summa Aurea, P. III, tr. 8, q. 1. ’ Cf. lam-IIæ, q. 68, a. 4. ♦n. 1049 ♦n. 1053 #H- 1057 ♦U. 1052 DE NUMERO DONORUM 303 non1 potest una virtus simul informare et perficere potentiam secundum utramque rationem. 1065 At vero cum supernaturalia ita eleventur quod possint ad utrumque extendi, ut patet in fide quæ est simul practica et speculativa, sicut et visio beata, quia in his non2 attenditur limitatio ad subjectum quod perficiunt, sed participatio divinæ scientiæ quam repræsentant et cujus vices gerunt, quæ simul utrumque complectitur, ideo formalior et verior est distinctio is­ torum donorum, quam (Ila-IIæ, q. 8, a. 6) ponit D. Thomas, ex correspondentia ad fidem et imitatione illius, quam ex correspondentia ad virtutes * intellectuales et *n·1052 limitatione perficiendi partem speculativam seorsum a practica (la-IIæ, q. 68, a. 4). 1066 X. — Sic ergo probat D. Thomas sufficientiam donorum intellectualium (Ila-IIæ, q. 8, a. 6), quia ista dona ordinantur ad cognitionem supernaturalem quæ in nobis habetur per fidem. Fides autem primo est circa ipsam veritatem primam seu divinam, secundo, circa quædam pertinentia ad creaturas, tertio, circa directionem humanorum actuum ad quam se extendit, quia fides per dilectionem operatur3. 1067 Ut igitur recte se habeat homo circa ea quæ propo­ nuntur credenda, oportet ex parte sua habilitari: tum ad capiendum et recte apprehendendum ea quæ pro­ ponuntur, tum ad judicandum et discernendum quænam sint credenda, quæ respuenda et quomodo inhærendum sit illis. 1 Cf. Joan, a Sto Thoma, Curs. Theol., In lam, q. 1, disp. 2, a. 10, n. 6-7. 1 Cf. Joan, a Sto Thoma, Curs. Theol., In lam, q. 1, disp. 2, a. 10, n. 18. • Cf. Gal. 5, 6. 304 1068 DE DONIS SPIRITUS SANCTI Et circa rectam * , apprehensionem habilitât donum *”· Ιιθ sq. intellectus; circa rectum judicium, si sit per causas altissimas seu divinas, habilitât donum sapientiæ; si sit per causas creatas, donum scientiæ; si sit circa agibilia et directionem humanorum actuum, donum consilii. * * * 1069 XI. — Circa istum vero discursum et collec* tionem tam donorum intellectualium quam appetiti- ' i044 sq. vorum, plures difficultates possunt se offerre: tum ad probandum pauciorem numerum donorum sufficere, # 1073sq tum ad probandum * plura dari posse. ★ ★ 1070 XII. — Ad probandum * pauciora dona suffi- *n’1080’ cere, oritur in primis dubitatio, quia omnia illa officia seu munera judicandi de objectis supernaturalibus et divinis possunt fieri ab eodem habitu seu principio; nec enim est ratio * cur illa omnia non possint ad eumdem *n’ habitum pertinere, præsertim tantæ elevationis et per­ fectionis, sicut sunt ista dona. 1071 ,* Secundo quia eadem fides unica existens omnia 1084 ista objecta * comprehendit et potest se extendere ad *n·1088 partem speculativam et practicam, quod etiam faciunt ista dona; ergo similiter poterit unum et idem donum extendi ad judicandum de omnibus illis superiori et eminentiori motivo.1072 * 1072 Tertio*, quia non est ratio cur idem habitus non *n·1099 sufficiat ad apprehendendum* veritatem et simul *n-1046 judicandum de ea, cum unus actus ad alium ordinetur et sub eadem ratione formali possint attingi. DE NUMERO DONORUM 305 ★ ★ 1073 XIII. —Ad probandum autem * plura esse de- ^θ^9, bere dona, urget ratio, quia, etsi septem dona Spiritus Sancti numerentur, non constat omnia esse species atomas, sufficit quod sint subalternae, sicut dicuntur esse quatuor virtutes cardinales, sub quibus tamen plures continentur, vel quasi partes subjectivae et species atomae, ut sub justitia continetur commutativa, distri­ butiva et legalis, tamquam species; religio, pietas, ob­ servantia, gratitudo et aliæ similes, ut potentiales partes justitiæ. Et sub prudentia continentur regnativa, oeconomica, militaris, ut species; synesis, eubulia et gnome, tamquam potentiales virtutes adjunctæ. 1074 Cur ergo sub donis non continebuntur plures species pietatis, consilii, etc., aut cur ista dona sub diversis officiis omnia illa complectentur et non sub diversis specificationibus ? 1075 , Secundo * quia sunt plures virtutes intellectuales *n·1117 sub sapientia et scientia, cur ergo non plura dona intellec­ tualia sub donis sapientiæ et scientiæ ? Cur etiam non erit aliquod donum correspondens * arti ? *n' nflSQ ” 1076 ,* Tertio dantur dona correspondentia virtutibus *n·1119 moralibus et intellectualibus, cur ergo non dabuntur alia correspondentia virtutibus theologicis ? 1077 , Quarto * dona ita numerantur et disponuntur *n·1121 quod ponuntur bina et bina, scilicet regulativum cum regulato, ut sapientia et intellectus, quia sapientia regit intellectum, scientia et pietas, consilium et *n' * 306 DE DONIS SPIRITUS SANCTI fortitudo1 : cur ergo non ponetur2 aliud donum cum timore directivum ejus ? 1078 ,* Quinto sicut (Zs. 11, 2-3) ponuntur illa septem °· * 1125 dona simul, ita statim * subjunguntur alia duo, scilicet *n·1029 fides et justitia, dicendo (Zs. 11, 5): Et erit justitia cingulum lumborum ejus: et fides cinctorium renum ejus’, ergo præter illa septem dona dabuntur ista alia duo. 1079 * Tandem Paulus (I Cor. 12, 4) plura alia dona *η'1128 Spiritus numerat dicens: Et divisiones gratiarum sunt, idem autem Spiritus, et infra (I Cor. 12, 8-10) : Alii datur per Spiritum sermo sapientiæ: alii autem sermo scientiæ in eodem Spiritu: alteri fides in eodem Spiritu: alii gratia sanitatum in uno Spiritu: alii operatio virtutum, alii prophetia, etc. Cur ergo ista omnia non etiam nume­ rabuntur inter dona Spiritus, et sic erunt plura quam septem ? ★ ★ CUR NON SINT PAUCIORA DONA QUAM SEPTEM 1080 XIV. — Ad * primum pro ista parte, respondetur *n·1070 quod omnia illa officia seu munera judicandi de objectis possunt fieri ab eodem habitu, distinguo: ab eodem habitu alterius ordinis vel rationis quam sint ista dona (si forte sit possibilis *), transeat; ab eodem habitu qui *n-1096 sit ejusdem rationis et ordinis atque ista dona et de fâcto detur, nego. 1 Cf. Is. 11, 2. « Cf. Is. 11, 3. DE NUMERO DONORUM 307 1081 Et cum * dicitur quod non est ratio cur non pos- °' * 1070 sint fieri ab eodem habitu omnia illa munera seu officia, iuyt> respondetur quod quidquid sit de possibili *, an possit dari aliquis habitus ita elevatus et eminens quod omnia illa munera præstare possit (de quo nunc non disputo), tamen quod de facto non fiant omnia illa per eumdem habitum, manifestum est, quia Scriptura * ipsa assignat pluralitatem talium donorum, et non unum solum donum. 1082 Et sic D. Thomas non debuit probare, sed suppo­ nere1 quod plura sint ista dona et non unum; et ob eamdem rationem, neque est unus tantum habitus in parte appetitiva fungens officio illorum trium, pietatis, fortitudinis et timoris, quia de facto plura esse Scriptura asserit, et sic non est id probandum, sed supponendum et congruentiæ quærendæ, quia sic docet fides per 22,155, quam solum * nobis innotescunt ista dona, idque magis 4^8104C * congruit capacitati et limitationi nostræ cui quantum *n. 1096, potest gratia se accommodat2. 1114 1083 Hoc autem supposito quod in tali numero po­ nantur a Scriptura, recte D. Thomas * discurrit pro- n* 1044sq· portionem et convenientiam secundum quam talis gq numerus ponatur. Nec amplius ipse ejus *discursus et *n’ io69 ratio probare intendit. Θ 1084 XV. — Ad * , secundum respondetur eodem modo *n·1071 extendi dona ista ad objecta sibi proportionata et 1 Cf. Joan, a Sto Thoma, Curs. Theol., In lam-IIæ, De Virtutibus, disp. 16, a. 2, n. 9. s Cf. Joan, a Sto Thoma, Curs. Theol., In Illam, De Incarnatione, disp. 13, a. 3, n. 10; disp. 14, a. 2, n. 5.—In Ilam-IIæ, De Caritate, disp. 9, a. 2, n. 10. 308 DE DONIS SPIRITUS SANCTI debita sicut fides ad sua, licet unum possit esse univer­ salius altero in extensione ad materialia objecta: plura enim attingit fides vel donum sapientiæ quam donum *n. 750 sq., consilii, quod solum ad operabilia humana se extendit . * 786 sqq. 1085 Cæterum in formali ratione et in modo operandi, neque fides facit id quod donum sapientiæ vel intellec­ tus, neque ista dona id quod fides, sed unumquodque *n. 1089 operatur juxta genus et ordinem suum. * 1086 Fides in credendo divino testimonio præcise sine hoc quod se immisceat in * inquirendo vel explicando ♦n. 430, 555 aut judicando de rebus fidei, et ita sola fides unica existens non præstat omnia ista munera, sed præcise exercet munus credendi, licet circa plura vel pauciora objecta quam aliquod ex istis donis. 1087 Et donum sapientiæ exercet munus judicandi de istis virtutibus, sed non credendi; et donum intellectus exercet munus penetrandi et recte capiendi res fidei, sed non credendi. Itaque unumquodque ex his donis unicum existens se extendit ad omnia ista objecta, sed non ad operandum et exercendum munus alterius, et eo modo quo alterum. 1088 XVI. — Unde quando * dicitur quod fides unica ♦n. 1071 existens sufficit ad complectendum omnia ista objecta et partem speculativam et practicam, distinguo: sufficit ad omnia ista objecta sub tali modo qui est proprius ipsius *fidei , et non sub alio qui est proprius donorum, *n. 442 scilicet credendo præcise et non judicando et resolvendo, vel non penetrando et apprehendendo intime ex parte terminorum, transeat', sufficit ad omnia ista objecta suo modo et ratione propria attingenda, et etiam sub modo et ratione aliorum, nego. DE NUMERO DONORUM 309 I 1089 Et eodem modo dona ipsa ita se habent quod I unumquodque sufficit ad attingenda omnia illa objecta 1085 I suo modo et sub ratione sua formali, non * tamen modo *n' 1099’ I et ratione formali alterius. I 1090 Distinctio autem donorum non sumitur solum I ratione diversorum objectorum materialium ad quæ se I extendant, sed ex diversitate rationis formalis et modi I operandi circa talia objecta. : 1091 Et loquendo de isto modo et ratione formali opeI randi, non se extendit fides ad omnia ad quæ se extenI dunt ista dona, nec unica existens facit omnia quæ faI ciunt ista dona sub omni ratione formali, sed unum! quodque sua. I 1092 Et sic nullum fit argumentum quod sufficiat unum I donum, sicut sufficit una fides, quia fides non * sufficit *n·1093 I ad omnia illa, sed solum sufficit ad credendum, alia I vero requiruntur ad judicandum vel apprehendendum. I 1093 XVII. —■ Cur vero non * sufficiat una fides ad *”·1092 omnia illa munera, et unum donum ad omnia illa officia judicandi et apprehendendi ? p ! 1094 Dicimus id provenire ex limitatione * specifica cu- *n-954 I juslibet virtutis, sicut etiam una scientia non sufficit ad id quod faciunt omnes scientiæ, nec una potentia i sensitiva ad exercendum munera omnium sensuum, quia ; unumquodque habet suam speciem limitatam. 1095 I An vero de potentia absoluta possit fieri unus habitus seu unum donum quod omnia illa munera exerceat sub aliqua eminentissima ratione? 310 DE DONIS SPIRITUS SANCTI 1096 Dicimus fortasse id esse *possibile , sed non esse *n·1081 conforme capacitati et *limitationi nostræ, cui con- ♦»· veniens est per formas magis limitatas operari, et sic de facto non sunt data nobis dona tantæ eminentiae. 1097 Unde autem constat nobis de facto sic non esse data? 1098 Respondeo ex Scriptura, quæ *nobis revelat ista *°· dona tamquam distincta, et tres virtutes théologales ut distinctas (I Cor. 13,13) : fides, spes, charitas: tria hæc. Q 1072 1099 XVIII. — Ad * , tertium jam supra] respondimus *£1089 quod ad apprehendendum et judicandum sub eadem forma et ratione judicii, sufficit unus habitus et una virtus quæ ad omnia ordinate se habentia sub una ra­ tione se extendit. Ad judicandum autem et appre­ hendendum sub diversa forma judicii non sufficit una virtus nec idem habitus. 1100 Donum autem sapientiæ et scientiæ ordinantur ad judicandum sub *diversa forma judicii quam donum *n-317sqq' intellectus, quia illa judicio resolutorio judicant, quia per causas procedunt sive altissimas et primas, sive inferiores; hoc procedit judicio simplici et apprehen­ sive, sicut * habitus principiorum qui dicitur intellectus: *°· non enim dicitur apprehendere donum intellectus quia nullo modo judicat, sed quia non judicat modo réso­ lutive sicut sapientia et scientia, sed simplici modo. DE NUMERO DONORUM 311 ★ ★ CUR NON SINT PLURA DONA QUAM SEPTEM? AN OMNIA SEPTEM DONA SINT SPECIES ATOMÆ ? 1101 XIX.—* contra Adprimum istam partem, quod *n·1073 inquirit an ista dona sint species *subalternae vel ^3 atomæ, respondetur sine dubio esse species * , atomas licet eminentioris et altioris rationis quam virtutes, et ideo una species atoma talium donorum æquivalet * *n’ pluribus speciebus virtutum, et hac ratione æquivalenter seu eminenter plures sunt species donorum, sed formaliter sunt septem species atomæ et infimæ, sicut una species infima solis * aut stellæ eminenter æquivalet *η· pluribus corruptibilibus; et una species atoma angeli pluribus corporalibus. 1102 Quod ergo dona sint species atomæ, sumitur ex D. Thoma (In III Sent., dist. 34, q. 3, a. 2, qla 2), ubi loquens de dono pietatis (et eadem est ratio de aliis) inquit quod “Pietas donum uno et eodem modo dirigit in communicationibus omnibus quæ ad alterum sunt, aliam tamen mensuram accipiens quam virtutes: quæ mensura, quia simplex est et una, ideo pietas unus habitus est; et ex comparatione ad hanc mensuram omnis actus ejus specificatur”. 1103 Si autem pietas esset donum unum sola unitate subalterna et non atoma, non diceretur quod uno et eodem modo dirigeret in omnibus communicationibus, sicut neque potest dici de virtute justitiæ quod uno et eodem modo dirigit in omnibus communicationibus ad alterum: * aliter enim dirigit in justitia commutativa, *°· m 312 DE DONIS SPIRITUS SANCTI aliter in distributiva, aliter in religione, aliter in obser­ vantia, etc., sed simpliciter diverso modo dirigeret. 1104 Nec * diceretur quod illa mensura esset una et sim- *n·1102 plex, et quod habitus esset unus et omnis actus ejus specificaretur in ordine ad unam mensuram: hæc enim omnia indicant manifeste atomam specificationem. 1105 XX. — Est etiam hoc conformius Scripturæ et sensui Ecclesiæ, quæ absolute et simpliciter ponunt ' * *n-io32sq. septem dona Spiritus Sancti sine ullo addito. 1106 Si autem sub quolibet dono essent plures species atomæ, simpliciter plura dona essent quam septem. Sicut non potest dici absolute quod sunt quatuor vir­ tutes morales, sed solum dicitur quod sunt quatuor virtutes cardinales, non autem absolute solum quatuor virtutes, sic dicerentur esse septem genera donorum, non septem dona absolute. Et si darentur aliæ species atomæ donorum, deberent utique nominari quales et quot sint; hoc autem non invenitur; ergo non debent poni. De istis enim donis, cum solum nobis constet * *”’417/io4o,’ ex revelatione, non1 licet extendere assertionem ad ea ιθ82 quæ fides non explicat, nec sensus Ecclesiæ insinuat. 1107 XXL — Ratio denique suffragatur, quia moti­ va et rationes formales istorum donorum sunt unius speciei atomæ in quolibet dono; ergo et dona ipsa quæ talibus motivis specificantur. 1108 Consequentia est nota, quia res specificatæ * non *n’71 possunt excedere sua specificativa; ergo si rationes for1 Cf. Ilam-llæ, q. 10, a. 12; Illam, q. 1, a. 3. f» DE NUMERO DONORUM 313 males non sunt speciei subalternæ sed atomæ, neque ipsa dona sunt nisi infimæ et atomæ speciei. 1109 Antecedens probatur, quia in quolibet genere in quo dividuntur per varias species virtutes sive intellec­ tuales sive morales, dona operantur elevatiori et altiori motivo et regula valente comprehendere et unire sub eminentiori motivo omnia illa quæ dividuntur in ipsis motivis virtutum; *ergo illa motiva et rationes formales donorum *minus divisibiles sunt in illo genere virtutum quam ipsa motiva virtutum. 1110 Consequentia patet, quia illud motivum quod pro­ cedit altiori et elevatiori motivo valente comprehen­ dere plures rationes inferiores minus dividitur specifice quam illa inferiora motiva, alioquin si divideretur sicut illa, non magis unite procederet. Sicut virtus *solis , *n ' quia eminentior est, minus specifice dividitur quam virtutes elementorum et mixtorum; et scientia angeli superioris minus1 quam scientiæ et species repræsentativæ inferiorum; et scientiæ et artes architectonic» et superiores minus dividuntur quam ministeriales et inferiores. 1111 Antecedens vero probatur, quia in uno genere, verbi gratia, temperanti» aut justitiæ, virtutes ad alterum quæ sunt justitiæ, vel refrænativæ quæ sunt temperan­ tia, dividuntur in varias species, quia diverso modo seu diversa regulatione mensuratf ratio ea quæ sunt men* suranda secundum justitiam commutativam quam quæ secundum distributivam, aut in ordine ad Deum vel in ordine ad propinquos, etc. 1 Cf. lam, q. 55, a. 3.—Joan, a Sto Thoma, Curs. Theol., In lam, q. 55, disp. 21, a. 4, n. 1-30. 22o 314 DE DONIS SPIRITUS SANCTI 1112 At vero pietas donum, quæ mensuratur mensura divina et instinctu Spiritus Sancti, omnia ista valet 914 * comprehendere sub una altiori mensura quasi archi- *n' tectonica, quatenus respicit Deum ut Patrem et omnes homines ut fratres in ordine gratiæ, et sic omnia debita * *n’ sub hac ratione illis reddit modo supematurali istius communicationis gratiæ qui unus est, et subordinat sibi omnes communicationes ordinis naturalis. Et timor sub eadem ratione contractiva animi et refugitiva mali culpæ retrahit * ab pmni illicita delectatione, et re- *n- 992>1026 frænat omnem excessum dilatationis noxiæ, quod vir­ tus temperantiæ facit sub diversis mensurationibus rationis et honestatis propriæ. 1113 XXII.—'Dices: Instari hoc totum in virtutibus moralibus infusis. Nam istæ procedunt sub altiori ra­ tione quam virtutes acquisitæ, utpote sub motivo supematurali, quod est altius et eminentius quam or­ dinis naturalis, et tamen * tot sunt virtutes infusæ quot *n·1115 acquisitæ; ergo non bene * sequitur ex altiori et elevatio- *n· 1109 ri motivo donorum quod sint pauciora quam virtutes.1114 1114 XXIII. — Respondetur esse diversam rationem in virtutibus infusis et in donis, quia virtutes infusæ1 sunt elevatiores* quam acquisitæ ex parte objecti et *n·420> 676 substantiæ actuum, non ex parte modi regulandi et movendi, sed potius virtutes infusæ proportionantur in modo operandi acquisitis, quia respiciunt quidem ob­ jectum finemque supernaturalem, et ratione hujus elevatiores sunt et altioris ordinis quam acquisitæ, sed tamen regulatio et modus mensurandi actiones circa talia objecta et finem fit per prudentiam infusam, quæ regulatur juxta regulas communes et modum intelli1 Cf. De Ver., q. 12, a. 1 ad 7. DE NUMERO DONORUM 315 gendi nostro discursu ductum, qui juxta limitationem suam elicit ex objectis supernaturalibus fide * cognitis tum conclusiones theologicas, tum regulas practicas et prudentiales. Sed in omnibus istis proceditur juxta * limitationem discursus et capacitatis naturalis, licet in materia supernatural!, ut ipsa experientia constat, tum in scientia theologica, tum in prudentia ordinaria. 1115 Unde non mirum guod tales virtutes, etiamsi sint supernaturales et infusæ, non tamen sint * pauciores *D‘ numero quam acquisitæ, quia licet in materia et objecto quod tractant eleventur super virtutes ordinis naturalis, tamen in ipso modo regulandi et mensurandi et cognos­ cendi non ita elevantur quod magis unite et indi visi­ biliter et eminentialiter id faciant quam virtutes ac­ quisitæ. 1116 Dona autem Spiritus Sancti respiciunt cognitionem et regulationem altiorem quam humanæ vires possint attingere, etiam in modo procedendi, et ita regulantur instinctu et motione Spiritus Sancti. Et ideo magis unite et eminentialiter procedunt quam virtutes infusæ, eo quod altiori modo et eminentiori regulatione mensu­ rantur. Ergo non debent in numero sic dividi et multi­ plicari sicut virtutes, sed pauciori numero contineri et indivisibili modo unire unum integrum genus vir­ tutum, quia motivum et formalis eorum ratio altior et elevatior est, etiam in modo procedendi. 591’484, iog2 1096’ 13 © 1117 XXIV.—Ad * , secundum respondetur ex dictis, *°· 1075 quod attinet ad sapientiam et scientiam, dicimus non multiplicari dona hæc sicut scientiæ naturales, quia 316 DE DONIS SPIRITUS SANCTI procedunt sub altiori et simpliciori ratione, atque adeo magis imita minusque divisibili quam scientiæ naturales, sicut de virtutibus dictum * est. 1118 1114 sq. Quod attinet ad * , artem dicimus non dari artem *°io75 3 SQ donum, quia non datur artificiale supematurale circa quod talis ars versetur, sed omnia supernaturalia per­ tinent ad cognitionem et appetitum, quia pertinent ad bene vivendum in ordine ad vitam æternam, quod non fit per artem. Θ *n. 1076 1119 XXV, —Ad * , tertium jam supra] respondimus fn- 243 sq. correspondere aliqua dona virtutibus theologicis, licet 244 245, *non ut superiora ipsis, sed ut deservientia et præpa- ' 1055 rantia circa id quod tenet se ex parte * materialis objecti, °· * 251 eo quod virtutes theologicæ uniunt nos ipsi fini ultimo, 1055 et sunt quasi fundamentum * et radix ipsorum donorum 1230’ quibus nos movet Spiritus Sanctus ad tendentiam in consecutionem istius finis, cui supponere debent nos esse conjunctos per fidem, spem et charitatem.1120 1121 1120 Et sic omnia dona pertinent ad istas virtutes ut ad radices, ut docet S. Thomas (la-IIæ, q. 68, a. 4 ad 3). Specialiter vero fidei correspondet donum intellectus et scientiæ, spei donum timoris, charitatis, sapientia, ut docet S. Thomas (Ila-IIæ, q. 8 et 9, q. 19, q.45) ; sed tamen non ut superiora his virtutibus, sed eis de­ servientia, ut supra* dictum est. 1055 sQ' o 1121 XXVI. — Ad Thoma dupliciter. quartum*, respondetur ex D. *n·1077 DE NUMERO DONORUM 317 1122 Primo respondetur (In III Sent., dist. 34, q. 1, a. 2 ad 3) quod timor importat quemdam recessum a malo. Idem autem est directivum motus in accessu ad terminum ad quem et in recessu. Unde illa dona quæ dirigunt in accedendo ad Deum per spem, charitatem, pietatem, etc., etiam deserviunt directioni timoris in recedendo, sicque non oportet ei aliud direc­ tivum adjungere. 1123 Secundo respondetur ex eodem S. Thoma (laIlæ, q. 68, a. 4 ad 5) quod dirigitur timor a sapientia, quia excellentia divina quam præcipue considerat sapientia est maxime ratio timendi Deum. Et ipse timor etiam præparat ad sapientiam, sicut dicitur (Ps. 110, 10) quod Initium sapientiæ est timor Domini, et sic respicit sapientiam ut formam seu finem ad quem disponit; ergo ut regulam sui directivam et mensurativam. 1124 XXVII. — Nec est inconveniens quod donum 1Q77 etiam intellectus dirigatur et * reguletur per sapientiam, *n' 1242’ quia ipsa et perficit hominis intellectum et dirigit affec­ tum et reflectitur1 super ipsa principia quæ habitu in­ tellectus cognoscuntur. Θ 1125 XXVIII.—Ad * , quintum dicimus illa duo quæ *n‘1078 numerantur ab Isaia (Is. 11, 5) post septem dona non 50s ( poni ab ipso per modum * , spiritus sicut alia septem quæ *°' numeraverat, et sic non possunt comprehendi inter 1 Cf. Joan, a Sto Thoma, Curs. Theol., In lam-IIæ, De Virtutibus in communi, disp. 16, a. 3 per totum. 318 DE DONIS SPIRITUS SANCTI illa dona quæ specialiter nos reddunt bene mobiles a Spiritu. 1126 Et sic non dicit Isaias quod spiritus justitiæ et fidei 1029 erit cingulum lumborum ejus, sed *dicit quod justitia *n’ et fides. Signum ergo est ista non pertinere ad dona quæ sunt spiritus sicut illa septem, sed esse virtutes specialiter pertinentes ad administrationem regni Messiæ seu Christi, qui in justitia et fidelitate (id designat fides, non fidem theologicam, quæ non fuit in Christo) regnaturus erat. 1127 Juxta Hebræum non significantur hic virtutes, sed homines fideles et justi, qui appropinquabunt et cingent latus Messiæ regnantis. © 1Û79 1128 XXIX. — Ad * , ultimum respondetur Paulum (I Cor. 12, 8-10) numerare dona Spiritus quæ pertinent * °*' ’ ad gratias gratis datas (ut est communis expositio) et non sunt omnibus communia, nec est necesse quod reperiantur solum in habentibus gratiam, sed etiam in 127 peccatoribus, ut prophetia * et aliæ similes, quia dantur *n' in ædificationem aliorum, non in propriam justificatio­ nem et bonum. Et sic notanter dicit Apostolus: Alii da­ tur per Spiritum sermo sapientiæ: alii sermo scientiæ, etc., quia non omnibus dantur, sed alii hoc, alii illud. 1129 Dona autem Spiritus Sancti omnibus justis dantur, quia ordinantur ad hoc ut moveamur a Spiritu Sancto in vitam æternam, juxta illud (Ps. 142, 10): Spiritus tuus bonus deducet me in terram rectam. DE NUMERO DONORUM 1130 319 Unde et (fs. 11, 2-3) declarantur esse ista septem dona in Christo, eo quod Requiescet super eum Spiritus Domini, spiritus sapientiæ et intellectus, etc. Non requiescit autem Spiritus Domini super peccatores, sed super justos: Spiritus enim Sanctus disciplinée effugie fictum, . . et corripietur a superveniente iniquitate, ut dicitur (Sap. 1,5). ARTICULUS VIII QUÆ SINT PROPRIETATES DONORUM SPIRITUS SANCTI? 1131 I. — Tria numerari possunt tamquam proprietates donorum, scilicet connexio inter se et cum charitate et gratia, ita quod sine gratia non reperiantur; — secundo, * duratio eorum tam hic quam in patria;— ' , tertio * æqualitas vel inæqualitas, tam inter se quam *n’ cum virtutibus. Hæc enim etiam sunt proprietates1 virtutum. 1132 Alia autem proprietas quæ virtutibus convenit, scilicet quod in medio consistat, solum convenit virtu­ tibus moralibus, quæ mensurantur ratione in materia capaci excessus vel defectus; quæ vero instinctu ipso Spiritus Sancti ducuntur non habent determinatam regulationem in medio, sed ipsi Deo immediate uniun­ tur et ejus impulsum sequuntur. CONNEXIO DONORUM INTER SE ET CUM CHARITATE 1133 II.— Dona Spiritus Sancti esse connexa probat S. Thomas (la-IIæ, q. 68, a. 5) eadem proportione qua probaverat supra1 2 virtutes morales esse connexas. 1 Cf. lam-IIæ, q. 65,66,67. 2 Cf. lam-IIæ, q. 65, a. 1. DE CONNEXIONE DONORUM 1134 321 Sicut enim conjunguntur omnes virtutes ratione unius prudentiæ a qua regulantur, et hæc non potest haberi nisi supponendo intentionem * rectificatam1 per virtutes, ita connectuntur omnia dona Spiritus Sancti * ratione charitatis, quæ haberi non potest nisi per * inhabitantem Spiritum Sanctum, et hic habitare in nobis non potest nisi anima reddatur bene mobilis * ab ipso et obediens in omnibus ad quæ velit illam agere (Rom. 8, 14) : Qui enim Spiritu Dei aguntur, ii sunt filii Dei. #n. 1138 ♦n. 1140 sq. ♦n. 974,1205 ♦η-1139 © 1135 III. — Et bene adverte quod quando dicimus dona ista esse connexa, non intelligitur quantum ad actus et exercitium eorum, sed quoad habitus. 1136 Nec enim necesse est ut qui exercetur in una vir­ tute exerceatur in omnibus, sed necesse est quod sit dispositus et paratus exerceri in illa si occasio * se obtulerit, quia si in materia virtutum aliquis habeat dictamen sequendi unam virtutem et operandi in illa, verbi gratia, in justitia vel religione, habeat autem dictamen corruptum circa materiam castitatis ita ut non sit paratus servare illam si occasio se obtulerit, mani­ festum est quod si concurrat occasio aut servandi casti­ tatem aut non servandi justitiam, potius eliget abrum­ pere justitiam quam castitatem servare, quod est indi­ cium dictamen illud de justitia servanda non fuisse firmum, atque adeo nec virtuosum. i 1137 Eodem modo dicendum est de connexione dono­ rum, quod non est necesse esse connexa ex parte ac­ 1 Cf. Joan, a Sto Thoma, Curs. Theol., In lam-IIæ, q. 57-62, disp. 16, a. 4, n. 7. »n. 207, 208, 959,1273 322 DE DONIS SPIRITUS SANCTI tuum ita ut qui se exercet in uno etiam se exerceat in alio, sed ex parte habituum, quia qui ex unione ad Deum per virtutes theologicas paratus est sequi ejus motionem et instinctum quo movetur ad consecutionem j-.Ί 0Π 9AQ vitæ æternæ, debet esse paratus * sequi in omnibus ’ quæ ad talem consecutionem et tendentiam conducunt, ita ut qui cognitione sequitur motionem Spiritus Sancti circa ea quæ ad fidem pertinent, sed non est paratus sequi in pietate vel firmitate aut timore retrahente a malo, non est sufficienter dispositus ad sequendum duc­ tum Spiritus Sancti respectu consecutionis vitæ æternæ, nec cum propheta dicere potest (Ps. 118, 60): Paratus sum, et non sum turbatus: ut custodiam mandata tua. © 1138 IV. — Igitur circa connexionem istorum donorum inter se, supposito quod radicantur et connectuntur in charitate, sicut virtutes morales in prudentia, non est aliqua alia difficultas quam quæ offerri potest circa ipsarum virtutum moralium connexionem: sine pru­ dentia enim nulla est virtus quæ vera virtus moralis sit, utpote deficiente regula ipsa moralitatis; posita autem prudentia, nulla deest, quia ad rectum judicium dictamenque prudentiæ omnes requiruntur, quia omnium 134 recta intentio requiritur ut prudenter procedatur, *fl' * quæ intentio in materiis virtutum ab ipsis virtutibus fit. 1139 Et sine charitate non est aliquod donum Spiritus Sancti movens nos efficaciter et recte in consecutionem 1176 vitæ æternæ. Et posita charitate, * nullum deest, Π88 quia non posset charitas manere nisi * moveretur quis *n· debite in vitam æternam secundum Spiritus Sancti motionem. DE CONNEXIONE DONORUM 323 * * * 1140 V. — Solum difficultas esse potest de ipso præsupposito, scilicet quod dona ista in * charitate unian­ tur et charitas cum ipsis, ita ut sine charitate dona non sint, neque charitas sine donis. 1141 Et ratio difficultatis est ex differentia quæ in hac parte invenitur inter dona et virtutes, siquidem dona 1180sq. * non requiruntur ad communes et ordinarias opera- °*' tiones sicut virtutes, sed ad extraordinarias et quæ speciali motione et instinctu indigent. Tales autem operationes non sunt necessariæ ad habendam charitatem, vel consequendam gloriam, quia sine extraordi3 nariis operationibus per simplicem mandatorum * observantiam potest quis salvari, nec enim est necessa­ rium martyrium vel abdicatio rerum sæcularium, aut alia opera quæ non sunt in præcepto sed in consilio, ut possit consequi quis vitam æternam; et multo minus requiruntur aliæ extraordinariæ operationes quæ vix in paucissimis reperiuntur, ut fortitudo Samsonis vel 257 gl7 aliquorum martyrum, qui se ipsos morti tradiderunt * *°'95o ’ ex instinctu Spiritus Sancti. Ergo cum dona ponantur ad istas extraordinarias operationes, ad communes autem sufficiant virtutes sine donis, non videtur con­ nexio donorum necessaria ut charitas in nobis habeatur. 1134 Θ 1142 VI. — * , Confirmatur quia etiam in multis qui *n'1185 non sunt in gratia imo nec habent fidem inveniuntur aliquæ operationes valde extraordinariæ et mirabiles in fortitudine , * in pietate, in dexteritate consiliorum *n·928 et in aliis multis admirandis et extraordinariis operibus 324 DE DONIS SPIRITUS SANCTI virtutum, quæ tamen sine donis exercuerunt; ergo non est necesse pro extraordinariis operibus virtutum ponere dona fundata in charitate. Θ 1143 VII. — Confirmatur * , secundo quia multi ha- *n'1186 bent charitatem qui carent aliquibus donis ex istis, et sine ipsis salvari possunt; ergo neque sunt connexa inter se et cum charitate, neque necessaria ad salutem. 1144 Consequentia est nota, quia non potest esse neces­ saria connexio inter illa inter quæ invenitur separatio. 1145 1187 so Antecedens vero *probatur , quia multi homines qui sunt in gratia sunt simplices et idiotæ, imo et rudes, ergo carent dono intellectus et sapientiæ et scientiæ, siqui­ dem abundant opposito, videlicet hebetudine, ruditate, simplicitate, etc. — Unde *loquens Augustinus (De *n‘1189 sq Trin., Lib. XIV, cap. 1)1 de hac scientia quæ est donum, ut admittit S. Thomas (Ila-IIæ, q. 9, a. 1 ad 2), inquit: “Qua scientia non pollent fideles plurimi, quamvis polleant ipsa fide plurimum”. 1146 *Similiter sine istis donis et eorum perfectione et *n·1194 vivacitate, multos fideles salvari docet idem Augustinus (Contra Epist. Manich., cap. 4)2: “Quos non intelligendi vivacitas, sed credendi simplicitas tutissimos facit”. Donum autem intellectus datur ad vivacitatem intelli­ gendi et ad perfectionem cognitionis; ergo si non vivaci­ tas intelligendi sed credendi simplicitas facit plures fidelium tutissimos, utique sine dono intellectus tuti 1 PL 42,1037. ’ PL 42,175. DE CONNEXIONE DONORUM 325 sunt; ergo et salvi esse possunt cum sufficiat ad id fides cum prudentia et reliquis virtutibus. ★ ★ 1195 sq 246s 1147 VIII. — Secundo est * , difficultas quia in peccatore est fides; ergo etiam possunt esse illa dona quæ de* serviunt fidei, tum ad percipiendas veritates, ad quod * ordinatur donum intellectus, tum ad judicandas, ad quod ordinatur sapientia et scientia. 1148 Consequentia patet, quia quod ordinatur et deservit uni virtuti, ea manente potest etiam manere, quia ad eam ordinatur, præsertim cum ista dona perficiant intellectum qui de se antecedit charitatem quæ est in voluntate; ergo sicut fides præcedit charitatem, ita dona illa quæ ex parte intellectus deserviunt fidei præcedere possunt charitatem, et sic sine illa inveniri. 1149 Nec sufficit dicere quod dona ordinantur ad ope­ rationes quæ sunt bonæ simpliciter et uniunt nos Deo, et istæ non possunt esse in peccatore. 1150 * Contra enim est, nam etiam fides ad idem ordi- *“·1199 natur ex sua natura et ratione, siquidem est principium directivum charitatis et bonorum operum, quia fides per dilectionem operatur1, et tamen manet in pecca­ tore; ergo etiam manere possunt dona, licet sint directiva bonorum operum et tendentium ad vitam æternam quantum est de se, licet ex defectu operantis impedian­ tur consequi illam. 1151 Denique, semper urget illud * , argumentum quod n· * 12008^· jam in * superioribus attigimus, quia videmus multos ♦n-470s 103o DE CONNEXIONE DONORUM 329 “Aditum nobis ad cæleste regnum aperiri per septi­ formem gratiam, quam Isaias in ipso nostro capite, vel in ejus corpore enumerat”. 1166 Et Hieronymus (In Isaiam, Lib. IV, super 11,2)1 dicit in Christo hæc dona fuisse ut intelligamus quod ‘‘Absque Christo, nec sapiens quis esse potest, nec intelligens, nec consiliarius, nec fortis, nec pius, nec plenus timoris Dei”. 1167 Et videri etiam potest Cyrillus (In Isaiam, Lib. II, tom. I)12, eadem verba exponens. 1168 Auctor (De Cardinalibus Operibus Christi, cap. De unctione chrismatis)3, loquens de unctione Spiritus Sancti quæ utique fit in nobis per gratiam, inquit: “Ex hujus unctionis beneficio et sapientia nobis et in­ tellectus divinitus datur, consilium et fortitudo cælitus illabitur, scientia et pietas, et timor inspirationibus supernis infunditur”. 1169 Et multi alii Patres quos articulo præcedenti citaio3g vimus videri possunt, qui eodem modo loquuntur. *n' * ★ ★ 1170 XII. — D. Thomas eam assignavit rationem4, quia sicut virtutes morales comparantur ad regimen rationis, ita dona ista comparantur ad Spiritum Sanctum mo­ 1 PL 24,145. 2 PG 70,314-315. 2 Cf. Opera D. Cypriani (Parisiis, apud Sebastianum Nivellium, 1574), p. 476. 4 Cf. lam-IIæ, q. 68, a. 3 et 5. 330 DE DONIS SPIRITUS SANCTI ventem; sed Spiritus Sanctus habitat in nobis per charitatem; ergo dona sunt connexa per charitatem. 1171 Ubi ratio ista videtur claudicare, quia divertit a Spiritu movente ad Spiritum inhabitantem. Licet enim Spiritus non habitet in nobis nisi per charitatem, tamen etiam ante charitatem est in nobis ut movens: „. ut patet quando peccator habet * attritionem antequam ' ’ justificetur, quæ est donum Spiritus Sancti * nondum *n-974’ inhabitantis, sed moventis cor, ut definit Tridentinum (sess. XIV, cap. 4) ’. 1172 Quomodo ergo D. Thomas ex eo quod dona comparantur ad Spiritum Sanctum moventem * infert *nquod debent esse cum Spiritu Sancto ut inhabitante? 1173 Sed respondetur quod sanctus Doctor non lo­ quitur de Spiritu Sancto ut movente12 pure effective (sic enim non est necesse quod inhabitet animam, quia etiam cum movet disponendo ad hanc inhabitationem et justificationem movet effective), sed loquitur de 2i7sq·. Spiritu Sancto ut movente regulative * et directive, 1230 sicut prudentia movet et regulat virtutes . * *”·220 1174 In hac enim comparatione loquitur3 S. Thomas dicens quod “Sicut comparantur virtutes ad regimen rationis, ita dona ad Spiritum Sanctum moventem” scilicet per modum regiminis et directionis. Constat autem quod si prudentia movet animam dirigendo et gubernando, intus habitat in corde et mente; ergo si Spiritus Sanctus sic movet dirigendo et gubernando, 1 Msi XXXIII, 93. 2 Cf. Joan, a Sto Thoma, Curs. Theol., In lam, q. 43, disp. 37, a. 2, n. 16-21. 3 Cf. lam-IIæ, q. 68, a. 5. DE CONNEXIONE DONORUM 331 intus debet inhabitare et rectificare hominem, quia dictamen Spiritus Sancti non potest esse defectuosum, et consequenter neque actiones. 1175 Unde recte ex motione Spiritus Sancti directi va et gubernativa ad modum prudentiæ dirigentis bene potuit inferre inhabitationem Spiritus Sancti in anima, quæ * sine charitate non est. 1172 © 1176 XIII. — Ex quo etiam colligitur efficacia * alterius *“·1139 consequentiae D. Thomæ (la-IIæ, q. 68, a. 2), ubi probat dona * necessaria esse ad salutem, quia non *n·1152 sufficit informatio virtutum secundum imperfectum modum nostræ rationis *nisi adsit motio et instinctus *°· 254 Spiritus Sancti deducentis1 nos in vitam æternam; ergo ad illum finem consequendum necessarium est donum Spiritus Sancti. 1177 Quam consequentiam enervare putat Lorea3, quia non sequitur indigere influxu omnium donorum sicut nec indiget moveri a Spiritu Sancto omni modo possibili, ergo non sequitur omnia ista dona necessaria esse ad salutem. Et præsertim, quia si movetur homo circa judicandas res divinas per donum sapientiæ, quid necesse est moveri etiam per scientiam circa res easdem ? 1178 Sed respondetur consequentiam D. Thomæ esse efficacem, quia ex * antecedente suo immediate intulit unam propositionem indefinitam, scilicet, ergo ad consequendum illum finem necessarium est donum Spiri­ tus Sancti, id est, aliquod donum superiori modo diri1 Cf. Ps. 142,10. ’ Cf. In lam-IIæ, q. 68, disp. 25. 1179 332 DE DONIS SPIRITUS SANCTI gens et regulans quam virtutes, et tollens defectus quos non sufficit regimen virtutum tollere. 1179 Quod vero omnia dona Spiritus Sancti necessaria sint ad salutem, non habuit necesse D. Thomas specifi- *n. 1178 care et ex illo * antecedente inferre, sed relinquitur virtualiter manifestatum, ex eo quod in eodem antece­ dente assumit quod in ordine ad finem supematuralem consequendum non potest sufficienter perfici homo per virtutes et motionem rationis, sed indiget perfici su­ periori instinctu Spiritus Sancti, ut etiam explicat (la-IIæ, q. 68, a. 2 ad 2). Virtutes autem necessariæ ad consequendum illum ultimum finem sunt virtutes theologicæ et morales cardinales, quarum impletio est de necessitate salutis secundum casus occurentes. *n. 1080 sqq. Omnes autem istæ virtutes * non possunt perfici aut adjuvari unico dono, sed omnibus septem donis, quæ 964,1050 illis virtutibus * correspondent et deserviunt. Ergo si est necessarium donum perficiens omnes virtutes quæ ducuntur motione rationis ut possint pervenire ad ulti­ mum finem, virtualiter omnia dona comprehendit, quia ab omnibus donis et non solum ab uno possunt perfici ad consequendum finem ultimum omnes virtutes necessariæ ad salutem. Et quia supponebatur non posse omnes istas virtutes perfici nisi omnibus septem donis, hoc ipso quod dicitur requiri donum ad consequendum ultimum finem quia non sufficit motio rationis per vir­ tutes, relinquebatur certum omnia dona requiri, sicut omnes virtutes requiruntur. * * * 1180 XIV. — Ad * primum ergo in oppositum, respon- *Ib 1141 det D. Thomas (la-IIæ, q. 68, a. 2 ad 1) quod dona * non *°· 202 DE CONNEXIONE DONORUM 333 requiruntur solum ad operationes quæ excedunt com­ munem perfectionem virtutum quantum ad genus ipso­ rum operum, sicut consilia excedunt præcepta, sed quantum ad modum operandi, secundum quod movetur homo ab altiori principio. 1181 Quod nos explicamus ex doctrina in * superioribus *°· tradita, quod aliquæ operationes dicuntur extraordinariæ et speciales, vel ex parte objecti, vel ex parte sub­ jecti. 1182 Ex parte *objecti , quia materia de qua agunt est *°· 1276 extraordinaria et non communiter requisita ad salu­ tem, ut ea quæ cadunt sub consilio et non sub præcepto. 1183 Ex parte *subjecti , quando, licet materia sit com- *n‘ munis, tamen, vel ob subjecti imperfectionem et improportionem, vel propter modum operandi, non potest expedire omnia quæ ad talem finem requiruntur et difficultates superare. 1184 Dona ergo Spiritus Sancti non solum dantur ad movendum in operibus difficilibus et extraordinariis primo modo, sed etiam secundo. Et sic quia complec­ titur ista omnia, donum Spiritus Sancti dicitur esse necessarium ad salutem non ratione operum primo modo tantum, sed etiam secundo, quia in multis deficeret ratio in ordine ad consequendum finem ultimum propter infirmitatem * subjecti, nisi a Spiritu Sancto specialiter ageretur, quia Spiritus ille bonus est qui deducit1 nos in terram rectam. 1 Cf. Ps. 142, 10. 197Λ 204 q 94e’ * ' 334 DE DONIS SPIRITUS SANCTI Θ 1185 XV. — Ad primam * , confirmationem respondetur posse quidem a peccatore extra gratiam fieri aliquas actiones ordinatas ad fines * particulares quæ mirabiles et insolitæ sunt, sed tamen actiones ordinatæ ad conse­ cutionem ultimi finis supernaturalis plene et perfecte fieri non possunt nisi Spiritus adjuvet1 infirmitatem nostram: non enim qui faciunt illas mirabiles actiones, sed qui Spiritu Dei aguntur12 (quod non in ambulando in magis, neque in mirabilibus3 consistit), hi sunt filii Dei. Imo etiam orare quid oporteat nescimus, sed ipse Spiritus postulat pro nobis gemitibus inenarrabilibus4. 1142 g41 © 1186 XVI. — Ad secundam * , confirmationem tur antecedens. 1187 Ad * , probationem dicitur quod sunt multi simplices et idiotæ in gratia, qui nesciunt plura de his quæ ad sæculares scientias vel nostris studiis acquisitas pertinent, non * tamen qui nesciant et ignorent ea quæ ad salutem consequendam pertinent: in his enim (I Joan. 2,27) Unctio docet vos de omnibus, et iterum {Joan. 16, 13) : Spiritus Sanctus docebit vos omnem veritatem. 1188 nega­ Imo ad directionem Spiritus Sancti pertinet ut in multis quæ ad istas scientias acquisitas pertinent stulti5 fiant ut sapientes sint: Non enim multos sa­ 1 2 ’ ‘ 6 Cf. Rom. 8, 26. Cf. Rom. 8,14. Cf. Ps. 130,1. Cf. Rom. 8,26. Cf. I Cor. 3,18. 1143 472 sq DE CONNEXIONE DONORUM 335 pientes,. . . nec multos nobiles elegit Deus: sed infirma et stulta mundi elegit, ut confundat fortia (I Cor. 1, 26-27). Cum enim scientia inflet1, charitas autem ædificet, remotio scientiæ inflantis ad Spiritum Sanctum pertinet, qui tamen scientiam sanctorum2 dat illis ut deducantur per vias rectas3, et hæc est donum scientiæ quod nulli * sanctorum deest. 1139 1189 XVII.—Ad * auctoritates Augustini, respondet n-l * 145s 1—correspondet prudentiae, 632, 742, 807, 829, 1063; cur non vocatur donum prudentiae, 743. 2— ejus necessitas, 228, 254 sq. 3— distinguitur a dono intellectus, 426, 539 sq., 769-773; a dono scientiæ, 735-741; a dono sapientiæ, 539-540, 619, 735 sq., 769-773; a virtutibus theologicis, 151-164; a fide, 151-164, 744-749, 776, 778-780,1084-1092; INDEX ANALYTICUS 371 a prudentia infusa, 228-229,744 sq., 776, 780, 783-785; a lumine gloriæ, 500-503. 4— ejus ratio formalis, 763-773,1048,1107 sq. 5— extensio ejus materiæ, 750-752, 786-798,1084. 6— ejus proprius actus, 753-756, 805,918; ejus actus in patria, 502. 7— maxime nititur spei divinæ, 773; et etiam donis intellectus, sapientiæ et scientiæ, 780. 8— aliquando movet ad consulendum alios, 804-807, 815-816, 820; utrum et quando sub motione Spiritus Sancti aliquis sine aliorum consilio agere potest, 817-824. 9— dona sapientiæ et scientiæ vices non gerunt istius doni, 781-782; neque etiam fides, 775-780. 10— est simpliciter inferius dono scientiæ, 1235-1240; secundum quid autem et ex parte materiæ præfertur ei, 1244; præstantius est donis appetitivis, 1238-1240. 11— regulat dona partis appetitivæ, 460, 761, 773, 786; regulatur a donis scientiæ, sapientiæ et intellectus, 130, 165, 761, 773, 780. Contemplatio: sola et nuda fides contemplationem non nutrit, 62-64,431-432. quomodo consideratio creaturarum juvare potest ad inhaerendum firmius Deo, 720-725. CREATURÆ: CredibilitaS: quomodo evidentia credibilitatis a dono intellectus attingitur, 316-324, 328-336, 353-362; a dono scientiæ, 248. D Debitum: est id quod formalius et intimius attenditur in virtutibus quæ sunt ad alterum, 858,900,1112. Delectatio: 1—est animalis et naturalis, 994-995. 2—ejus proprius effectus, 990. 1—cognitio Dei intra Verbum et extra Verbum, 507-510. 2—in ordine gratiæ se habet erga nos sicut Pater, 885. DEUS: Diabolus: per dona illustratur mens hominis ut discernere possit tortuosas vias serpentis, 84-86. Dignitates: definiuntur, 324, 346. Discursus: formalis et eminentialis, 654. 372 INDEX ANALYTICUS Dispositio: quomodo dona sunt dispositiones, 219-221,224. Dona: 1—nihil de donis statuere possumus nisi in Scriptura et Patribus fundati, 22,155, 417,1040,1082,1106,1153; sunt infusa a Deo, ut colligitur ex Scriptura, 96-103. 2—Joannes noster existimat esse de fide ista dona supematuralia esse, et nobis dari, 104-110, 365. 3— vocantur spiritus, et quare, 50-93,166,179-181; cur illi habitus vocantur dona Spiritus Sancti, 1, 52-54, 56-57, 223, 262; quomodo dona vocari possunt virtutes, 179,223. 4— in hac vita homines quasi aquilas efficiunt ad ambulandum in via Dei, 47-49; magis passive ad divina se habent justi quam se moventes, 54, 242,265. 5— cur dantur per modum habituum, 34-38, 114-134, 262-263; quo sensu motio per dona motioni instrumenti comparatur, 264. 6— sunt necessaria ad salutem, 133, 243-252, 1176-1179; sunt magis fre­ quentes actus donorum in parte appetitiva, et consequenter etiam in consilio, 761 ; in ordine etiam naturali adjuvant dona, 255,445,789-790. 7— distinctio donorum a virtutibus sive acquisitis, sive infusis, consideratur in communi, 135-266 ; in particulari vero, discurrendo circa singula dona, 267-1027; remanebunt in patria distincta a virtutibus, 537, 1203-1205; unde sumatur distinctio donorum ab invicem, 1090. 8— ejusdem rationis sunt ista dona in Christo et in nobis, 99,152-153, 461; eadem manent in patria quæ dantur hic, 155-158. 9— dona ista non remanent in peccante mortaliter, 181,353,415-416; cur ista dona supponunt gratiam et caritatem, 181,415-416,488,517,1153-1202; disponunt ad operandum ex quadam connaturalitate ad res divinas, 118-119. 10— differt cognitio mystica et affectuosa donorum a cognitione pure intellec­ tuali, 510,532-536; cognitio affectiva donorum est cognitio extra Verbum in patria, 507-510. 11— quid per modum humanum, 945-946; quid per modum divinum, 924-926, 958; quænam est regula donorum, 1114-1116. 12— quonam sensu dona dentur in adjutorium virtutum, 58-61,246-252,255, 926. ' 13— potest distingui triplex genus donorum, 538-541; tria dona appetitivæ partis uniunt in se omnia quæ pertinent ad diversas virtutes morales, 275; dona appetitivæ partis non operabuntur in patria circa materiam virtutum, sicut hic in via, sed circa illam mensuram in qua excedunt dona istas virtutes, 542; idem est de dono scientiæ et consilii, 502, 540; non autem est idem de dono intellectus et sapientiæ, 503,539,544-546. 14— dona ista esse septem probatur, 1028-1039, 1044-1068; nec pauciora, 1070-1072,1080-1100; nec plura, 1073-1079,1101-1130; dona ista sunt INDEX ANALYTICUS 373 species infimæ, 1101-1104: de potentia absoluta est possibile dari unum solum donum, sed non esset conforme limitationi nostrae, 1095-1096. 15— sunt connexa, 1133-1202. 16— non habent determinatam regulationem in medio, 1132. 17— dantur ut homo sit bene mobilis a Spiritu Sancto, non motione effectiva, sed regulativa, 488,1171-1175,1205. 18— dona inter se comparantur, 1235-1250; non sunt perfectiora virtutibus theologicis, sed illis deservientia, 244-252, 488, 539, 1055-1056, 11191120, 1229-1230; sunt perfectiora virtutibus intellectualibus et mora­ libus, 245, 1231-1234. 19— eadem manent in patria quæ dantur hic, 129,155-158,1203-1226. 20— regulantur a fide in via, 125, 133, 512, 591; in patria autem regulantur ab ipsa visione, 1203. 21— quatuor dona pertinent ad intellectum, tria ad voluntatem, 141,151,165, 275, 303, 828, 1063-1064, 1228. 22— motio Spiritus Sancti non solum impellit, sed etiam regulat et mensurat 194,417, 974,1134,1171,1205; hæc regulatio et motio est ratio formalis donorum, 221,1206. E Eubulia: est pars potentials prudentiæ, 1073. Evidentia credibilitatis· attingitur a dono intellectus cum debita et recta aestimatione finis ultimi, 354-362. Experientia· 1— affectiva et intuitiva, 533-536. 2— duplex datur experientia de Deo et de divinis, 528-536. 3— experimentalis cognitio de se semper petit evidentiam, 397. F Fides: 1—sola et nuda fides in obscuritate nos relinquit, 62-64,196, 431, 1086; attingit revelata per testimonium divinum, 784, 1086; credere est cum assensione cogitare', 348. 2— quid sit credere fide divina, 348; vices gerit divinæ scientiæ, 1065, 1218; in multis corrigit rationem et discursum naturalem, 790. 3— assensus fidei est judicium, 143, 321; assensus fidei est simplex, non scientificus seu resolutorius, 598; fides judicat per modum adhæsionis, 62,143, 196, 321, 348, 409, 430, 438, 442, 555, 598, 604, 607, 611, 731, 1086; quomodo percipit res divinas, 233. 4— unde venit certitudo fidei divinæ, 348. 5— pia affectio et fides, 282, 348. 374 INDEX ANALYTICUS 6— est practica et speculativa, 776, 1058, 1065-1066; quomodo sit practica, 746, 775-776, 784,1066. 7— objectum primarium fidei, 690; ordo inter objecta materialia fidei, 1066. 8— circa id quod temporale est in fide, 622, 1192. 9— dona regulantur a fide in via, 125,133,512,591, 813. 10—ruit uno actu infidelitatis, 650. Fomes peccati» compatitur cum donis, 461-469. Fortitudo donum» 1—ejus necessitas, 229, 933-935. 2— corresponde! virtuti fortitudinis, 165. 3— distinguitur a virtute fortitudinis, 165, 238-240, 256-257, 916-949. 4— ejus ratio formalis, 920-926, 933-949, 957-958, 1107 sq. 5— de objectis doni fortitudinis, 916, 950-962, 1049. 6— præstantius est dono timoris, 1243; non præfertur pietati nisi secundum quid et ex parte materiae, 1243-1244. Fructus» 1—qui sunt fructus Spiritus Sancti, 3,17-21,461. 2— non distinguuntur ab operibus donorum, 3; sed illos dicunt cum quadam connotatione delectationis et gustus, 1278-1280. 3— sunt duodecim, 1279. 4— distinguuntur a beatitudinibus, 19, 1280. 5— fructus correspondens dono intellectus, 299, 349. G Gloria» magnitudo gloriæ Dei dupliciter attenditur, 892. Gnome» est pars potentialis prudentiæ, 748, 1073. Gratia» quantum potest sese accommodat capacitati et limitationi nostræ, 1082. H Habitus» 1—dona Spiritus Sancti sunt habitus, 114-134, 221, 241, 260-264, 420-421. 2—idem habitus primorum principiorum et penetrat veritates, et assentitur, 442, 604; in supematuralibus, duo habitus requiruntur, fides et donum intellectus, 618. Homo spiritualis» quomodo Scriptura describit statum spiritualis hominis, 24-49. INDEX ANALYTICUS 375 Honor: appetitus honoris difficillime vincitur in corde humano, 944, 968. 1—distinguitur a dono timoris, 981-982,1003-1011. 2— proprius ejus actus, 1005, 1006, 1011. 3— permittit Deus inundatio concupiscentiae ad cohibendum superbiam, 467469. 4— ejus formale motivum, 981. 5— definitur ipsa humilitas, 1005. HUMILITAS: I Illiterati: non excluduntur ab exercitio omnium donorum Spiritus Sancti, 125,333,362,418,629,679. Instinctus: definitur Spiritus Sancti instinctus correspondens donis Spiritus Sancti, 125-128. Instrumentum: quomodo comparatur motio per dona Spiritus Sancti motioni instrumenti, 241,264.< Intellectus donum: 1—corresponde! fidei, 247, 1120. 2— ejus necessitas, 227,246-247,344-346, 349, 421, 453-454,1194; quomodo · succurrit fidei, 61, 348-349; maxime inservit intemæ contemplationi, 62-63,334-336; reddit cor altum, non ut exaltetur cor, sed ut exaltetur Deus, 336; quæ et quot praestat circa divinorum cognitionem, 427—432 ; penetrat et rimatur occulta et sensum litteralem Sacrae Scripturæ, 443-452. 3— comparatur donum intellectus lumini naturali principiorum, 294-295, 426,1100,1241. 4—distinguitur a prophetia, 124-128,354-362; a virtutibus theologicis, 151163, 246-252, 548; a fide, 143, 151-159, 246-252, 317-333, 347-350, 366-372, 385-388, 399, 409, 427-442, 484-488, 1084-1092; a dono scientiæ, 317-333, 341-342, 407-409, 426, 539-540, 737-740; a dono sapientiæ, 317-333, 341-342, 407-409, 426, 618, 653-654, 736, 1100; a dono consilii, 408, 426, 539-540; a lumine gloriæ, 366-372, 388, 399, 475-505,515-548; a theologia acquisita, 423; a virtute intellectuali quæ vocatur intellectus, 136. 5— ejus ratio formalis, 392, 395-397, 399-409, 414-419, 440, 516-525, 528536,1107-1112; eadem in via et in patria, 395-397, 507-514, 780. 6—extensio ejus materiæ, 247,324,443-454. 7— actus ejus in via, 285-336; in patria, 506-514. 8— non variatur essentialiter, sed idem manet in patria, 373-406; est in via evidens imperfecte, in patria perfecte, 385-388, 394-397; in via 376 INDEX ANALYTICUS regulatur a fide, in patria a lumine gloriæ, 125,. 484-487 ; non tamen in via elicit actum fidei, nec in patria actum visionis, 484-488, 516-519, 527. 9—quomodo attingit evidentiam credibilitatis, 317-336, 353-362. 10— ad utramque partem pertinet, speculativam scilicet et practicam, 10581065; quantum ad hoc D. Thomas mutavit sententiam suam, 288,10601062. 11— est præstantius scientiæ dono et consilii, non tamen sapientiæ, 1235-1236, 1241. 12— evidentia affectiva doni intellectus fundatur supef gustum et experien­ tiam divinorum, 385. 13— quomodo donum intellectus et sapientiæ non sunt virtutes theologicae, 547-548. 14— beatitudo corresponded, 303, 455-469. 15—fructus corresponded, 198, 299, 349, 455, 470-474, 1222. Intellectus principiorum· 1—in naturalibus idem habitus primorum princi­ piorum ei penetrat veritates, et eis assentitur, 274,279,294,340,433,442; idem non habetur in supematuralibus, 427-428, 430, 438-440, 442. 2—ad illum habitum pertinet tantupimodo ex penetratione terminorum judi­ care de veritate, 344, 653. Intuitiva experientia: non reddit superfluam experientiam affectivam et finitivam de divinis, 532-536. J t Judicium: duplex est, aliud simplex, aliud resolutorium seu analyticum, 285, 317-322, 549, 603-608. L LatriA: 1—est pietas virtus, 857-859; ad illam pertinet reverentiam exhibere Sacræ Scripturæ, 880. 2—in quo fundatur cultus latriæ, 902. 3— cultus latriæ non respicit alias personas præter Deum, 905. Luctus: beatitudo luctus correspondet dono scientiæ et etiam dono timoris, 996, 1015. M Magnanimitas: est virtus adjuncta fortitudini, 952. INDEX ANALYTICUS 377 Magnificentia· est virtus adjuncta fortitudini, 916, 952. Malum· est duplex, aliud malum pœnæ, aliud culpæ, 967. Maria· 1—ex dono intellectus interrogavit Angelum, 439. 2—ex dono pietatis magnificabat Dominum, 863. Miraculum· gratia miraculorum in peccatore reperiri potest, 845. Misericordia· donum pietatis misericordiam aliis exhibet, 880. Moralitas· nihil aliud est quam mensuratio agibilium, 165, 254; variata regu­ latione, variatur, cum in illa consistit, 165. Motio· alia est motio effectiva, alia motio regulativa, 175-176,219-221,223-229. Munditia cordis· quid per hoc intelligendujn, 303, 455-459. Mystica cognitio, quid sit, 414, 510, 512, 518-519, 548, 570, 573, 575, 594, 599, 674, 734. N Necessitas· donorum Spiritus Sancti, 200-208, 221, 225-234, 420-421, 10801100,1176-1184. Nomen· quomodo in Scriptura appellantur dona Spiritus Sancti, 50-93. Numerus· circa numerum donorum, 1028-1130. O Objectum· ratio formalis afficit materiam et distinguit, 877. Observantia· pars potentialis justitiæ, 884. Oratio· definitur, 109. P Patientia· est virtus adjuncta fortitudini, 916,952. Paupertas spiritus· beatitudo correspondens dono timoris, 996, 1008-1009, 1015. 378 PAX: INDEX ANALYTICUS non est requies cordis ubi non est volatus ad Deum, 35. Peccatum: effectus ejus physici, 647. Perseverantia: 1—cur donum fortitudinis non importat donum perseverantia, 962. 2—est virtus adjuncta fortitudini, 916, 952. Pia AFFECTIO: 1—et fides, 282, 348, 678, 848, 856. 2—de judicio prerequisite ad piam affectionem, 555, 678. Pietas donum: 1—correspondet religioni et toti materia justitia, 829, 880, 908-914. 2— cur non vocatur donum religionis, 887. 3— ejus necessitas, 229. 4— distinguitur a religione infusa, 839-881, 888-896, 899-907 ; a religione acquisita, 871; a virtute pietatis, 857-869; a caritate, 893, 901, 907; a virtutibus moralibus, 165; a dono timoris, 837. 5— ejus ratio formalis, 851, 857-881, 888-896, 899-907, 1049, 1112. 6— extensio ejus materia, 838, 851-852, 882-914. 7— ejus actus in via et in patria, 880-881. 8— donum pietatis et donum timoris eodem vocabulo nominantur in aliquibus codicibus hebraicis, non tamen in Vulgata, 835-836. ' 9—altiori modo quam religio etiam infusa reverentiam exhibet Sacra Scrip­ tura, 880. 10— prafertur simpliciter omnibus donis appetitivis, 1235-1236,1243; secun­ dum quid autem et ex parte materia fortitudo prafertur pietati, 1236, 1244. 11— beatitudo correspondes, 880. ’ Pietas virtus: 1—reddit debitum cultum parentibus, 884, 887. 2— distinguitur a dono pietatis, 857-869. 3— religio infusa etiam pietas appellari potest, 857. Practicum: 1—speculativum naturaliter pracedit et excellentius est practico, 1240. 2— habitus supernaturales possunt ad speculativum et practicum insimul sese extendere, 1065. 3— fundatur in speculativo, 771. Prophetia: 1—non est habitus, sed lumen per modum transeuntis, 120-122, 124-125, 261; describitur cognitio prophetialis, 127; quomodo compa­ tiatur cum fide, 127. INDEX ANALYTICUS 379 2— datur in aliorum ædificationem potius quam in justificationem propriam, 1128; potest etiam dari in infideli, 127, 358, 454, 1128. 3— comparantur ad invicem instinctus Spiritus Sancti in donis et lumen propheticum, 124 sq. 4— judicat de rebus sibi revelatis, 555. Principium: quomodo unum principium potest alterum principium probare, 692-693. Prudentia: 1—donum consilii correspondet prudentiæ, 632, 742, 807; cur donum consilii non appellatur donum prudentiæ, 743. 2— differt a dono consilii, 228-229, 744, 757-773, 776, 778-780, 783-785. 3— non sufficit consiliari pro omnibus ad quæ potest nos movere instinctus Spiritus Sancti, 783. 4— de objecto virtutis prudentiæ, 787. 5— præsupponit intentionem rectificatam per virtutes, 1134. 6— sine prudentia nulla est virtus quæ vera virtus moralis sit, 1138. 7— est immediate regulativa actionum, 633; quomodo prudentia movet vir­ tutes, 220,1173. 8— circa tres actus virtutis prudentiæ, 807. R Ratio: non solum repræsentat objectum, sed etiam regulat et mensurat, 220, 1111. Regnum Messiæ: est in justitia et fidelitate, 1078, 1126. Religio: 1—religio infusa differt a dono pietatis, 839-881, 888-896, 899-907. 2— quomodo respicit rationem cultus in Deo, 859, 865, 873. 3— religio etiam infusa nec secundario extenditur ad exhibendum cultum creaturis, 888-891. 4— etiam pietas appellari potest, 857.· 5— quomodo Deus colitur exercitio omnium virtutum, 909. Revelationes privatæ: 931, 948. S Sapientia donum: 1—ejus necessitas, 227,246,250. 2—distinguitur a virtute sapientiæ, 136,554-575,581,596,672,674,685-693; a scientia infusa, 554-560,676; a theologia acquisita, 661-662,669, 673676, 685-693; a prophetia, 555,558-559; a lumine gloriæ, 500-514,549- 380 INDEX ANALYTICUS 550; a virtutibus theologicis, 142-143,151-163, 246-251, 547-548, 550; a fide, 151-160, 351, 555, 559, 569, 581, 585-592, 597-616, 662-696, 1084-1092 ; a dono consilii, 619,632-633,733,781-782 ; a dono intellectus, 316-333,340-342,407-409,426,549-550,618,652-654,741,1100; a dono scientiæ, 320, 555, 620-631, 727, 732, 736-740. 3— ejus ratio formalis, 554-594, 598-616,634-657,670-676, 780,1044-1047, 1107-1110; eadem hic et in patria, 564, 684, 694-696,780. 4— extensio ejus materiæ, 250, 252, 553, 562, 658-696. 5— correspondet caritati ut ei deserviens, 243-245, 1056, 1119-1120. 6— est practicum et speculativum, 668, 1058-1065; quantum ad hoc D. Thomas mutavit sententiam suam, 288, 1060-1063. 7— non est discursivum ex se, sed ex imperfectione subjecti, 656-657,760,762. 8— non manet in peccante mortaliter, 643-647. 9— præstantius est omnibus donis, 1235-1236, 1241-1242. Sapientia virtus, 1—est in intellectu, 162-163. 2— distinguitur a prudentia, 633; a scientia virtute, 554, 566-569, 572, 598, 606, 626; a dono sapientiæ, 136, 554-575, 581, 596, 672, 674, 685-693. 3— non est immediate regulativa actionum, 633. 4— ejus processus, 686. Scientia donum, 1—ejus necessitas, 227, 246, 248. 2— distinguitur a virtute scientiæ, 136, 698-699, 734; a theologia acquisita, 706,734; a virtutibus theologicis, 151-163,246-251,549-550; a caritate, 142-143, 161-163; a fide, 703-710, 729-732, 740, 1084-1092; a dono consilii, 733, 781-782; a dono intellectus, 317-333, 341-342, 407-409, 426, 539-540, 549, 737-740,1099-1100; a dono sapientiæ, 320, 539-540, 555, 620-631, 700-710, 718-727, 732, 736-740. 3— ejus ratio formalis, 703-727, 734, 780,1044-1048,1107-1112. 4— extensio ejus materiæ, 246-248, 698-702, 715-717, 720-725, 735-741. 5— ejus proprius actus, 720-725, 735-740; in patria, 502. 6—est simul practicum ac speculativum, 668, 1058-1065; quantum ad hoc D. Thomas mutavit sententiam suam, 288, 1060-1063. 7— correspondet fidei sicut et donum intellectus, 243, 247-248, 1056. 8— non est discursivum quantum ex se, sed ex imperfectione subjecti in hac vita, 656-657, 760, 762. 9—non est præstantius dono intellectus, bene tamen dono consilii, sim­ pliciter loquendo, 1235-1236, 1238-1242; secundum quid autem et ex parte materiæ consilium præfertur scientiæ, 1236, 1244. 10—et credibilitas, 248. Scientia infusai 1—definitur, 504. 2— quomodo judicat, 555, 559. 3— quomodo theologia donum est infusa, 676. 4— ejus extensio, 656. INDEX ANALYTICUS 381 Scientia virtus· 1—definitur, 698. 2—distinguitur a virtute sapientiæ, 554, 566-569, 572, 598, 606,626; a dono scientiæ, 136, 698-699, 734. Scire· 1—quid sit proprie, 604-605,698. 2—quomodo sit intelligendum illud (I Cor. 13, 8): scientia destruetur, 159, 1211,1225-1226. Scitum theologice1 685-693. Scriptura Sacra· 1—ejus veneratio, 848, 856, 880-881. 2—qui diversas causales in Scripturis penetraret, multum proficeret in donis scientiæ et sapientiæ, 627-631. Sensus· cur potentiæ sensitivæ multiplicantur in homine, 954. Sensus Scripturæ* intelligere proprium et litteralem sensum Scripturæ perti­ net ad donum intellectus, 447. Simplices· multoties invenitur mystica et affectiva cognitio donorum in homi­ nibus simplicibus et idiotis, 125, 333, 362, 418, 629, 679. Specificatio· res specificatæ non possunt excedere sua specificativa, 71,1108. Speculativum· naturaliter præcedit et excellentius est practice, 1240. Spes· 1—et donum timoris, 249, 963,1056. 2—motivum principale spei divinæ est omnipotentia Dei, 773. Spiritus· sic vocantur dona Spiritus Sancti in Sacra Scriptura, 50-93,166,179181. SubalternatiOi 390-391,1216,1218. SupernaturalEi omnia supematuralia pertinent ad cognitionem et appetitum, 1118. Synesis· pars potentialis prudentiæ, 1073. T Temperantia· 1—donum timoris correspondet temperantiæ, 979-1027. 2—ejus formale motivum, 980. 382 INDEX ANALYTICUS Theologia: 1—est obscura in hac vita propter dependentiam a fide, 779. 2— distinguitur theologia acquisita a dono intellectus, 423; a dono scientiæ, 706, 734; a dono sapientiæ, 661-662, 669, 673-676, 685-693. 3— theologia acquisita est quædam intelligentia rerum supematuralium juxta modum naturalium, 227, 675, 814; non sufficit ad penetrandum mysteria Dei, 196, 227, 453-454, 814. 4— theologia mystica seu theologia quæ est donum Spiritus Sancti, 170-171, 458-459, 1151, 1200. 5— distinctio aperitur ne confundas theologiam mysticam cum theologia acquisita circa res mysticas, 674-676, 1200-1202. 6— theologia acquisita indifferenter potest inveniri in justo et in peccatore, 675. 7— non quicumque existens in gratia est theologus, 706. Timori 1—divisio timoris, 965-971. 2—timor mundanus, 973. Timor donum: 1—ejus necessitas, 228-229, 249. 2—non est timor mundanus, nec servilis, sed filialis et castus, 965-978. 3— corresponde! virtuti temperantiæ et virtuti spei, 243, 829-830, 963-964, 979, 983, 992, 1120, 1245-1250. 4— distinguitur a virtutibus moralibus, 165, 837, 982; a temperantia, 964, 979-1027; ab humilitate, 981, 998-1027; a virtutibus theologicis, 246252; a dono pietatis, 829, 835-837; a spe, 246, 249, 992. 5— ejus ratio formalis, 980-996,1044-1049. 6— extensio ejus materiæ, 249, 983-996,1249. 7— actus ejus proprius, 997-1027. 8— fuit in Christo, 98,104,1013. 9— inferius est omnibus donis, 1235,1245-1250. 10— beatitudines correspondentes, 996,1008-1009,1015-1024. 11— quomodo praesumptionem reprimit, 992,1056. V Veneratio* ad Sacram Scripturam, 848,853-856, 880-881. Veritas* consistit in judicio, 290. Virtus* 1—est duplex defectus virtutis, 59-61, 195-197, 204, 221, 225-229, 232, 252, 254-259, 1094, 1178-1179, 1231. 2— ratio propter quam virtutes multiplicantur, 954, 1094, 1109. 3— ex novo praecepto non mutatur specificatio et quidditas virtutis, 930-931. INDEX ANALYTICUS 383 4— in virtutibus quæ sunt ad alterum, ratio debiti est id quod est formalius et intimius, 858. 5— esse in medio convenit tantummodo virtutibus moralibus, 1132. Virtutes infusÆ: sunt elevatiores quam acquisite ex parte objecti et subs­ tantiae actuum, non ex parte modi regulandi et movendi, 420, 676, 1114-1115. Virtus theologica: 1—nihil creati habet pro materia, 548. 2— virtutes theologicæ sunt perfectiores omnibus donis, 244-245, 485,12291230. 3— quomodo dona intellectus et sapientiæ non sunt virtutes theologicæ, 547-548. Visio beata: 1—est simul speculativa et practica, 1065. 2—vices gerit divinæ scientiæ, 1065. 3— est cognitio quidditativa et intuitiva Dei, et pro ea parte qua est intuitiva est etiam experimentalis de Deo per modum visionis, 528, 533. 4— actus visionis non elicitur a dono intellectus, 482-488, 516-519, 527.