EDICION DE LAS OBRAS COMPLETAS DE SANTIAGO RAMIREZ ΤΟΜΟ VII : E r CONSTO su™ de -nveshgawoxes CIENT[f ciENTIFICAS JACOBUS M. RAMIREZ, O. P. DE DONIS SPIRITUS SANCTI DEQUE VITA MYSTICA : IN II P. SUMMAE THEOLOGIAE DIVI THOMAE EXPOSITIO (Ι-ΙΙ, QQ. LXVIII-LXX; IMI, QQ. VIII, IX, XV, XLV, XLVI, LU, CLXX1X, CLXXXII) Editio praeparata a INSTITUTO DE Victorino Rodriguez, O.P. FILOS( MADRID, i·' Nihil obstat: Fr. Theophilus Urdanoz, O.P. Fr. Armandus Bandera, O.P. Imprimi potest: Fr. Hyacinthus Hoyos, O.P. Provincialis Provinciae Hispaniae. Imprimatur: Dr. Constantius Palomo Vicarius Generalis. Salmanticae, 18 decembris 1972. ISBN 84-00-03975Ό Rüstica Deposito Legal: S. 33 - 1974 Impreso en Espana Printed in Spain FEEHAN MF'^RIAL LIBRARY ST· Mary of t? lake seminary MUNDELEIN, ILLINOIS Iaiprenta «Calatrava». Libreros, 9. Salaaianca 1974 1st IW B NOTULA PRAEVIA EDITORIS Praesens volumen congerunt tres tractatus distincti. Expositionem enim fundamentalem De donis Spiritus Sancti adauxi duobus aliis tractatibus vere affinibus in­ timeque connexis, scilicet De vita activa et contemplativa et De recta aestimatione vitae contemplativae et Institu­ torum vitam contemplativam profitentium. Ordo enun­ tiationis est et ordo distributionis in praesenti volumine et ordo chronologicus elaborationis tractatuum, et ordo maioris extensionis eorumdem, immo et ordo arduitatis doctrinalis. Etenim: Tractatum De donis Spiritus Sancti scripsit et explica­ vit auctor in Universitate Friburgensi cursu 1929-1930 (De donis Spiritus Sancti in genere) et cursu 1930-1931 (De donis Spiritus Sancti in specie). Textus harum lectionum, quem edimus, comprehenditur 285 foliis manuscriptis. Desideratur distinctio secunda alterius partis, videlicet de donis appetitivis in particulari, idest timoris, pietatis et fortitudinis. Lector versatus facile agnoscet praesentem tractatum systhematicum de donis Spiritus Sancti opus vere prin­ ceps inter omnia usque modo de eodem subiecto edita, non excluso eximio tamquc merito celebrato commenta­ rio homonymo loannis a S. Thoma, anno 1644 scripto, saepeque reedito et adnotationibus locupletato. Liceat ■u ri[ *? -« •Λί·* >; l Ί ■L'J I *1 I 1 ·; * il ·' νπι 5 >2? 4 X a 3 £ r» O D Ο n O r-r β □ io Notula praevia editoris tamen mihi animadvertere, ne lector avidus claritatis et certitudinis non invenienda quaerat, magistrum nostrum numquam in plenam lucem theologiam de donis Spiritus Sancti protulisse sibi videbatur, semper conscium, etiam in fine vitae suae, non solum penuriae fontium positivo­ rum revelationis de donis, verum etiam et difficultatum speculationis S. Thomae de distinctione essentiali omnium vel saltem uniuscuiusque doni a ceteris et a virtutibus correspondentibus, ut ex lectura cuique patebit. Tractatus auctoris nostri exponit et complet quaestio­ nes Summae Theologiae S. Thomae de donis, nempe I-II, q. 68 (De donis in genere) et II-II, qq. 8, 9, 15, 45, 46, 52 (De donis intellectualibus in speciali). Textui recepto nihil addimus ex nostris, nisi numerationem ad latus, nonnul­ las enuntiationes paragraphorum, comprobationem criti­ cam notarum, partialem completionem bibliographiae (paragraphum «ultimo de donis scripserunt») ex articu­ lis vel operibus quae apud se habebat in bibliotheca per­ sonali, et indices. Tractatum alterum De vita activa et contemplativa exposuit semestri aestivo 1934, super quaestiones 179-182 II-II Sancti Thomae. Natura sua optime complet tracta­ tum praecedentem de donis, eo quod contemplatio perfi­ citur a donis Spiritus Sancti. Denique tractatus tertius De recta aestimatione vitae contemplativae et Institutorum vitam contemplativam profit entium est perpulchrum opusculum tempore Conci­ lii Oecumenici Vaticani Secundi conscriptum ab auctore nostro perito theologo conciliari et assessore Magistri Ge­ neralis Ordinis Praedicatorum diebus illis, cuius placita omnino consonant Decreto conciliari Perfectae caritatis, ut liquet. Ratione ergo materiae mihi opportunum visum est eo claudere hoc volumen de re mystica. Victorinas Rodriguez, O.P. INDEX RERUM SYNTHETICUS TRACTATUS PRIMUS DE DONIS SPIRITUS SANCTI (Ad I-II, QQ. LXVIII-LXX; II-II, QQ. VIII, IX, XV, XLV, XLVI, LII) Introductio: momentum et divisio tractatus de donis Spi­ ritus Sancti .................................................................. 3 PARS PRIOR. — DE DONIS SPIRITUS SANCTI IN GENE­ RE (Ad I-II, qq. LXVIII-LXX) ................................................. 11 Prologus: ratio et divisio huius partis Caput I.—De nomine doni Spiritus Sancti Caput IL—De exsistentia donorum Spiritus Sancti .......... Caput III.—De essentia donorum Spiritus Sancti .............. 13 19 27 39 Prologus: ratio et divisio huius capitis .............................. Art. 1.—Utrum dona differant a virtutibus .......................... Art. 2.—Utrum dona sint necessaria homini ad salutem. Art. 3.—Utrum dona Spiritus Sancti sint habitus .......... Art. 4.—Utrum convenienter septem dona Spiritus Sancti enumerentur .................................................... Art. 5.—Utrum dona Spiritus Sancti sint connexa .......... Art. 6—Utrum dona Spiritus Sancti remaneant in patria Art. 7.—Utrum dignitas donorum attendatur secundum enumerationem Isaiae ............. ·· Art. 8.—Utrum virtutes sint praeferendae donis 39 40 119 123 126 135 136 138 146 fI Index RERUM SYNTHETICUS Caput IV.—De differentia donorum Spiritus Sancti a beatitudinibus et fructibus ...................................... 153 Prologus: ratio et divisio huius capitis ............................. 153 Art. 1.—De comparatione donorum cum beatitudinibus. 156 Art. 2.—De comparatione donorum et beatitudinum cum fructibus Spiritus Sancti ............. 162 PARS ALTERA. —DE DONIS SPIRITUS SANCTI IN SPECIE (Ad II-II, qq. VIII, IX, XV, XLV, XLVI, LII). 169 Prologus: ratio et divisio huius partis 171 Distinctio Prima.—De donis cognoscitivis seu intellectua­ 181 libus .............. Sectio Prima.—De dono intellectus (Ad qq. VIII, XV) Caput 181 I,—De ipso dono intellectus Prologus: ratio et divisio quaestionis................................... Art. 1.—Utrum intellectus sit donum Spiritus Sancti ... Art. 2,—Utrum donum intellectus possit esse simul cum fide § I. De dono intellectus in statu viae .............. A. De proprio obiecto doni intellectus ...... B. De proprio actu et effectu doni intel­ lectus § II. De dono intellectus in statu termini seu in in patria Art. 3.—Utrum intellectus, qui est donum, sit speculati­ vus tantum an etiam practicus Art. 4.—Utrum donum intellectus insit omnibus habenti­ bus gratiam Art. 5.—Utrum donum intellectus inveniatur etiam in non habentibus gratiam gratum facientem 183 186 i 201 .............. 202 202 214 ............. 256 .............. 263 .............. 266 .............. ...... 268 Caput II.—De vitiis oppositis dono intellectus .............. 271 Art. 1.—De ipsis vitiis oppositis dono intellectus secun­ dum se ..................................................................... 271 § I. De caecitate mentis ..................................... 272 § II. De hebetudine sensus circa intelligentiam. 274 I Art. 2,—De radice vel origine horum vitiorum 276 Sectio II,—De dono scientiae (Ad q. IX) I 279 Index rerum syntiieticus Prologus: ratio et divisio capitis .......................................... Art. 1,—Utrum scientia sit donum .......................................... Art. 2.—Utrum scientiae donum sit circa res divinas ....... Art. 3.—Utrum scientiae donum sit scientia practica ... Art. 4.—Utrum dono scientiae respondeat tertia beatitu­ de, scilicet 'beati qui lugent, quoniam ipsi conso­ labuntur' .............................................................. Sectio III.—De dono sapientiae (Ad q. XLV, XLVI) Caput I.—De ipso dono sapientiae Prologus: ratio et divisio quaestionis .................................. Art. 1,—Utrum sapientia debeat inter dona Spiritus Sancti computari Art. 2,—Utrum sapientia sit in intellectu sicut in subiecto Art. 3,—Utrum sapientia sit speculativa tantum, an etiam practica Art. 4.—Utrum sapientia possit esse sine gratia, cum pec­ cato mortali Art. 5.—Utrum sapientia sit in omnibus habentibus gra­ tiam Art. 6.—Utrum septima beatitudo respondeat dono sa­ pientiae XT 279 280 290 303 311 315 319 319 ............................................. 326 ..................................................................... 328 ............................................................... 332 ...................................................... 335 ...................................................................... 337 339 Caput IL—De vitio opposito dono sapientiae, scilicet de stultitia 343 Sectio IV.—De dono consilii (Ad q. LII) .................................. 351 Prologus: ratio et divisio quaestionis .................................. Art. 1.—Utrum consilium debeat poni inter dona Spiri­ tus Sancti ........................................................... Art. 2.—Utrum donum consilii respondeat virtuti pru­ dentiae ................................................................ Art. 3.—Utrum conum consilii maneat in patria .............. Art. 4.—Utrum quinta beatitudo, quae est de misericor­ dia, respondeat dono consilii .................... 351 352 357 363 365 XII Index rerum syntheticus TRACTATUS SECUNDUS DE VITA ACTIVA ET CONTEMPLATIVA (Ad II-II, QQ. CLXXIX-CLXXXII ) Introductio ......................................................................... Quaestio CLXXIX.—De E E divisione vitae per activam et con­ templativam 373 ................. 377 Prologus: ratio et divisio quaestionis .................................... 377 Caput I.—Quaenam est vita dividenda .................................... 379 Caput II,—De ipsa divisione vitae per activam et contem­ 383 plativam ................ Art. 1.—De exsistentia divisionis vitae humanae per acti­ 384 vam et contemplativam ................ Art. 2.—De essentia divisionis vitae humanae per acti­ 390 vam et contemplativam ................ § I. An sit divisio realis, et quidem univoca vel 310 analoga ................ § II. An divisio analoga vitae humanae per acti­ vam et contemplativam sit bona .....391 392 A. An sit divisio per se ................ 396 B. An sit divisio immediata ................ 397 C. An sit divisio adaequata ................ 401 Quaestio CLXXX,—De vita contemplativa ............................ 401 Prologus: ratio et divisio quaestionis ................................... 405 Caput I.—De natura contemplationis ....................................... Art. 1.—De principio immediate elicitivo contemplationis 405 § I. De principio immediate elicitivo contempla­ 405 tionis ex parte naturae ............ A. An hoc principium sit ipsa essentia ani­ 406 mae ........................................................ B. An sit potentia animae cognoscitiva vel 408 appetitiva .................................................. § II. De principio immediate elicitivo contempla­ tionis ex parte gratiae ................. 415 A. An sit aliqua virtus infusa appetitus ... 417 B. An sit aliqua virtus infusa intellectus. 420 Art. 2.—De ipso actu contemplationis psycologice sumpto 431 Art. 3.—De proprio obiecto contemplationis ................. 434 § I. De obiecto materiali vel terminativo con­ templationis Christianae 434 Index ΧΠΙ § II. De obiecto formali seu motivo contempla­ tionis Christianae ................ 436 IL—De divisione contemplationis ................................ 439 Caput III.—De proprietatibus contemplationis ...................... 447 Quaestio CLXXXL—De vita activa .............................................. 455 Prologus: ratio et divisio quaestionis ...................................... 455 Caput I.—De natura vitae activae .............................................. Art. 1,—De directe pertinentibus ad vitam activam ....... § I. De principiis immediate elicitivis vitae ac­ tivae ............................................................... 463 A. De potentia immediate elicitiva actionis B. De virtute immediate elicitiva actionis. § II. De ipso actu in quo formaliter consistit vita activa ............................................................. Art. 2.—De reductive pertinentibus ad vitam activam. A. De actu intellectus practici pertinente ad vitam activam ........................................................... B. De actu intellectus speculativi pertinente ad vitam activam ........................................................ 457 462 Caput IL—De proprietatibus vitae activae ............................. 469 Quaestio CLXXXII.—De comparatione vitae activae ad con­ templativam ............................................................................... 471 i Caput ' rerum syntheticus Caput I.—De comparatione formali vitae activae et contem­ plativae ........................................................... 473 Art. 1.—Comparatio vitae activae et contemplativae in esse psychologico ............................................ Art. 2.—Comparatio vitae activae et contemplativae in esse morali ....................................................... Caput IL—De comparatione materiali vitae activae et con­ templativae ................................................... 485 Art. 1.—De comparatione materiali vitae activae et con­ templativae ...................................................... § I. De compatibilitate earum in ordine natura­ li vel philosophico ............................................. § II. De compatibilitate ipsarum in ordine su­ pernatural! ................................................ 488 Art. 2.—De ordine inter vitam activam et contempla­ tivam ................................................................. 493 463 463 464 465 465 467 473 480 485 486 Index XIV rerum syntheticus TRACTATUS TERTIUS DE RECTA AESTIMATIONE VITAE CONTEMPLATIVAE ET INSTITUTORUM RELIGIOSORUM VITAM CONTEMPLATIVAM PROFITENTIUM Praefato ........ Caput praevium 499 501 PARS PRIOR.—REAESTIMATIO VITAE CONTEM­ PLATIVAE ET VITAE ACTIVAE APOSTOLATUS IN HODIERNO TEMPORE L—Vera notio vitae activae et contemplativae ...... 507 509 Caput IL—Unaqueque vita continet plura ............................. 513 Caput III.—Utriusque vitae mutua conspiratio ..................... Caput IV.—Mutuum iuvamen utriusque vitae in opere apos521 tolatus ................... Caput PARS ALTERA.—DE INSTITUTIS RELIGIOSIS VI­ TAE ACTIVAE ET CONTEMPLATIVAE SERVAN­ DIS, FOVENDIS, PROVEHENDIS ET RENOVANDIS Caput Caput Caput L—Uterque status vitae religiosae sancte servandus 527 in Ecclesia huius temporis ................... 11.—Status quoque sive professio utriusque vitae 531 maxime fovendus in Ecclesia huius temporis ... III.—Professio etiam religiosa utriusque vitae iugiter 535 renovanda .................. Caput IV.—Professio vitae contemplativae perfectior pro­ fessione vitae activae .................................... Caput V.—Oratio et contemplatio actione efficacior 541 Index ONOMASTICUS 553 Index biblicus 555 Index THOMISTICUS 557 Index ANALYTICUS 561 547 TRACTATUS PRIMUS DE DONIS SPIRITUS SANCTI (AD 141, QQ. LXVI1I-LXX; Il li, QQ. VIII, IX, XV, XLV, XLVI, L1I,) INTRODUCTIO 1. Momentum tractationis. Hisce ultimis temporibus acriter discussum est —et nondum est discussionis fi­ nis— de natura contemplationis christianae et de eius distinctione in acquisitam et infusam; pariter theologi disputant utrum sit duplex via perfectionis christianae specifice distincta, ascetica nempe vel ordinaria, et mys­ tica vel extraordinaria, ut aiunt, an e contra sit unica via specie atoma. Consequenter etiam disputatum est utrum ascetica et mystica sint duae scientiae specifice distinctae inter se et a morali theologia an e contra sint diversa capita unius eiusdemque theologiae sacrae. Quaes­ tiones certe maximae actualitatis et maioris momenti, non solum speculative loquendo seu in ordine cognitio­ nis, sed etiam practice in ordine executionis vitae chris­ tianae in unoquoque et in directione spirituali animarum ad Deum. Atqui haec omnia denique tandem reducuntur ad trac­ tatum de donis Spiritus Sancti; quia saltem contemplatio altior et infusa, quam dicunt, opus est donorum Spiritus Sancti, ut apud omnes in confesso est; deinde, vita mys­ tica ad vitam donorum Spiritus Sancti maxima ex parte reduci videtur. Quia ergo tractatus de donis principia videtur continere solutionis harum controversiarum, 4 Tract. I. De donis Spiritus Sancti maioris sane momenti quam cetera haec, quae tantopere exagitantur, debet esse tractatio de donis. Accedit etiam dignitas obiecti; nam dona Spiritus Sancti sunt supra omnes virtutes humanas, intellectua­ les et morales, etiam infusas. Si ergo momentum tracta­ tionis ex materia praesertim est mensurandum, dicen­ dum est hunc tractatum esse inter excellentiores totius theologiae moralis. Denique, si de herois et diis loqui altissima res erat et dignissima, multo maius de diis vel sanctis christianis qui, mediantibus donis, spiritu Dei aguntur et agunt qua­ si Deus ipse. 2. Methodus seu modus tractandi de istis donis. Est autem multiplex modus loquendi de istis donis; possu­ mus enim de illis loqui modo plane affectivo et practico, sicut loqui solent animae quae actionem eorum exper­ tae sunt aut experiuntur in se; aut etiam possumus de his sermonem facere modo scientifico, ad ea potius co­ gnoscenda quam patienda et colenda. Quia ergo schola ista non est concionatoria neque auditores sunt santimoniales quae excitari et moveri debeant ut sequantur Ag­ num quocumque ierit, aliam methodum sequemur, nem­ pe scientijicam, ut theologos decet, qui scientiam vel co­ gnitionem per se primo quaerunt. At tractatus scientijicus dupliciter fieri potest: uno modo positive, inspiciendo documenta Scripturae, Tradi­ tionis, theologorum, et ex eis quasi historiam scientiae de donis texere; alio modo speculative, synthetice, non negligens certe positiva documenta, sed eis utens quan­ tum necesse sit, organicum corpus doctrinale quaerens et ad suprema principia Sacrae scientiae resolvens. Nos itaque sequemur hanc ultimam methodum, quae utilior et brevior et profundior est et magis accommo­ data indoli huius scholae, quae titulum habet: de theo­ logia morali speculativa. 3. Ita ergo synthetice et speculative procedendo, to­ tum tractatum dividimus in duas partes: Prima, de donis Introductio Spiritus Sancti in genere seu in communi; secunda, de singulis donis in specie seu in particulari. Quae divisio non solum obvia et naturalis et scientifica est, verum etiam respondet ei quam S. Thomas sequutus est; nam in I-II, quae tractat de morali in genere, locutus est de donis Spiritus Sancti in communi (q. 68); dum in II-II, quae agit de morali in particulari, tractat de singulis donis in specie, nempe de dono scientiae et intellectus in tractatu de fide (II-II, q. 8-9); de dono ti­ moris in tractatu de spe (q. 19); de dono sapientiae in tractatu de caritate (q. 45); de dono consilii in tractatu de prudentia (q. 52); de dono pietatis in tractatu de iustitia (q. 121), et de dono fortitudinis in tractatu de forti­ tudine (q. 139). Si tempus adsit, loquemur etiam de beatitudinibus, de fructibus Spiritus Sancti et de sensibus spiritualibus quibus animae sanctae ditatae sunt. Haec enim omnia videntur maxime conferre ad pleniorem intelligentiam de donis proprie dictis. 4. Bibliographic. Quaedam opera tantum maioris mo­ menti indicare sufficiat; nam, si quae utilia sint, in pro­ prio loco adducentur . Distinguimus autem opera, quae inserviunt pro studio positivo quaestionis, et quae pro speculativo. A. Pro studio positivo. Quantum ad Scripturam et Patres habetur studium sat bonum R. D. Touzard, cui ti­ tulus: Isaie, XI, 2-3, et les sept dons du Saint-Esprit apud «Revue Biblique», 1899, pp. 249-266; et recentius, articu­ lus R. P. Ceuppens, O. P., De donis Spiritus Sancti apud Isaiam, in commentario «Angelicum», oct. - decem. 1928, pp. 525-538. Sed praesertim quantum ad Patres et generatim quoad totam istam quaestionem consulendus est R. P. Gardeil, 0. P., in suo optimo articulo dons du Saint-Esprit, apud «Dictionnaire de théologie catholique», t. IV, col. 17281781. Quoad theologos ante S. Thomam, praeter citatum Gardeil (ibid. col. 1771-1777), videndus est doctissimus l Tract. I. De donis Spiritus Sancti articulus R. D. Lottin, O. S. B., Les dons du Saint-Esprit chez les théologiens depuis Pierre Lombard jusqu’à Saint Thomas d’Aquin, cum pluribus textibus ineditis, apud «Recherches de Théologie ancienne et médiévale», jan­ vier 1929, pp. 41-97. Quoad theologos post S. T hornam pauca et incompleta refert Gardeil {ibid. col. 1777-1781), quae nos complere aliquo modo tentabimus. B. Pro studio speculativo vel systematico videndi sunt Magister Sententiarum, III, dist. 34-35, et commentaria S. Alberti Magni, S. Bonaventurae, S. Thomae, Scoti, Du­ randi aliorumque scholasticorum ante saec. xvi in illas distinctiones Magistri. Praeterea, S. Bonaventura specialiter loquitur de do­ nis Spiritus Sancti in duobus opusculis, nempe Collatio­ nes in Hexaemeron et Collationes de septem donis Spiri­ tus Sancti, in t. V editionis ad Claras Aquas. Ceterum, de doctrina S. Bonaventurae in hac materia adest speciale opus R. P. Bonnefoy, O. F. M., Le SaintEsprit et ses dons selon Saint Bonaventure, Paris, Vrin, 1929. Insuper dissertatio quaedam doctoralis huius Uni­ versitatis (Friburgensis), cuius pars seu exstractum so­ lum in lucem prodiit a R. P. Mioc, O. F. M., cui titulus: Septem dona Spiritus Sancti in doctrina S. Bonaventurae, Sarajew, 1924. S. Apbertus Magnus etiam loquitur de donis Spiritus Sancti in sua Summa theologiae. Quod S. Thomam speciatim attinet, praeter ea quae scripsit super III Sent., dist. 34-35, et quae in Summa Theologica disseruit, locis supra citatis, de donis agit etiam in suo commentario super Isaiam, cap. XI, v. 2-3, atque etiam super Epistolam S. Pauli ad Galatas, V, lect. 6, et super Matthaeum, cap. V, et in De Caritate, art. 2, ad 17. Studium criticum —saltem in intentione— circa doc­ trinam S. Thomae de donis scripsit R. P. de Guibert, S. I., in opere Les doublets de St. Thomas d'Aquin, cap. 6, Pa­ ris, 1926, cui respondit R. P. Garrigou-Lagrange in opere Introductio Perfection chrétienne et Contemplation, t. Π, appendix II, pp. [45]-[57], Sed praesertim adest monographia conscripta a Dre. Carolo Weiss, cui titulus: S. Thomae Aquinatis de sep­ tem donis Spiritus Sancti doctrina proposita et explicata. Viennae, 1895. Item, inter Dissertationes Doctorales editas in col­ lectione «Studia Friburgensia», inseritur thesis R. D. Kolipinski, Le don de ΓEsprit Saint, don incréé et don créé selon la doctrine de St. Thomas d’Aquin. Fribourg, 1924. Insuper consulendi sunt commentatores Summae Theologicae, Caietanus (breviter), Banez (breviter etiam), Medina (uberius in I-II, q. 68) et Franciscus de Vitoria, qui sat diffuse de eis loquitur in commentariis super III et II-II. At inter commentatores quoad hanc materiam emi­ nere videtur Ioannes A S. Thoma, in I-II, disp. 18, de quo Salmanticenses hoc proferunt testimonium: «de hac ma­ teria tam docte, tam profunde et luculenter agit, ut pal­ mam aliis, immo et sibi ipsi alia scribenti, praeripere videatur» (De spe, disp. 4, dub. 4, n. 43, t. 11, p. 564). Brevius Petrus de Tapia in sua Catena Morali, lib. Π, q. 7. Sat copiose et bene Chrysostomus Javelli, in opere Divinae et christianae moralis philosophiae institutiones, IVPars, fol. 139-180. Specialiter de dono timoris fuse agunt Salmanticen­ ses, tractatus 18 de spe, disp. 4 per totum; et Petrus de Godoy, in III Partem. Quidam auctores, post Suarez, loqui solent de donis Spiritus Sancti in tractatu de gratia, ubi ipse Suarez, de gratia, lib. II, cap. 17-20; lib. 6, cap. 10. Denique, de donis Spiritus Sancti agere solent qui de i re mystica scripserunt modo scientifico, v. gr. Iosephus a Spiritu Sancto (breviter), Vallgornera (longius), in opere Mystica theologia D. Thomae, q. III, disp. 2 (t. I, pp. 382-416) et appendix (t. II, pp. 444-456). Tract. I. De donis Spiritus Sancti Recentius de hoc scripserunt Meynard, O. P., in opere Traité de la vie intérieure, lib. Ill, cap. 1, § 4 (t. I, pp. 314-363); Arintero, O. P., in sua Evolution mistica, I Parte, cap. III, § 3-5, pp. 180-232; Garrigou-Lagrange, O. P., op. cit., cap. IV, art. 5 (t. I, pp. 338-355); Joret, O. P., in sua Contemplation mystique, cap. 2, Paris, 1927; Ives de Mohon, O. Min. Cap., in Le don de sagesse, Lyon, 1928. Specialiter dignus est qui consulatur R. P. Gardeil, O. P., turn in art. cit. apud «Dictionnaire de théologie ca­ tholique», tum etiam in opella Les dons du Saint-Esprit dans les saints dominicains, Paris, 1903; cui ad iungi po­ test R. P. Froget in opere L’habitation du Saint-Esprit dans les âmes justes, IV Part., cap. 6. Circa Patres qui de donis Spiritus Sancti loquuntur videantur opera indicata apud Gardeil, art. cit., praeser­ tim nominandi sunt Hilarius, Ambrosius, Augustinus et Gregorius. Insuper legenda sunt quae habet Aristoteles circa virtutes heroicas et quae docet Benedictus XIV in suo opere De servorum Dei beatificat ion e et canonizat ione, circa virtutes in gradu heroico. Alia opera in decursu trac­ tationis indicabuntur. Ultimo de donis scripserunt: ïoseph Biard, Les dons du Saint-Esprit —dons, charismes, fruits, béatitudes— d’après S. Thomas d’Aquin et les Epîtres de S. Paul, Avignon, 1930; Gerardus M. Paris, O. P., Ad mentem S. Thomae Aquinatis dissertatio de donis Spiritus Sancti in genere. Taurini, Marietti 1930; Thomas Tascon, O. P., Foi et don d’intelligence d’après Saint Thomas, apud «Divus Thomas» Plac., 33 (1930), nn. 5-6, pp. 7-33; Giorgius M. Cserto, O. P. De timore Dei iuxta doctrinam scholastico­ rum a Petro Lombardo usque ad S. Thomam, Romae 1940; J. de Blic, S. J., Pour l’histoire des dons du S. Es­ prit, apud «Rev. d’Asc. et Myst.» 22 (1946) 117-180; Μ. Caliero, I doni dello Spirito Santo secondo S. Bernardo, apud «Divus Thomas» Plac. 57 (1946) 267-290; J. A. Aldama, S. J., Los dones del Espiritu Santo. Problemas y controversias en la actual teologia de los dones. «Revista Introductio Espanola de Teologia» 9 (1949) 3-30; La distinciôn entre las virtudes y los clones del Espiritu Santo en los siglos XVI y XVII, «Gregorianum» 16 (1935) 562-576; Ignatius G. Menendez Reigada, O. P., Traducciôn, Introduction y notas doctrinales a la ediciôn de Juan de Santo Tomâs Los dones del Espiritu Santo y la perfection cristiana. Madrid, C. S. I. C. 1948; Albertus Garcia Vieyra, O. P., Los dones del Espiritu Santo. Buenos Aires, Desclée de Brouwer 1954; Victorinus Rodriguez, O. P., Cuando es donal la motion divina en el alma, apud «Teologia Espi­ ritual», 2 (1958) 59-79; 4 (1960) 237-267; Μ. M. Philipon, 0. P., Les dons du Saint Esprit. Paris, Desclée de Brou­ wer, 1964. PROLOGUS » ' i > 5. S. Thomas loquitur de donis in genere tum in III Sent., dist. 34, q. 1, turn in Summa theologica, I-II, q. 68, per octo articulos. Eorum autem ordo non apparet statim, nam cum ratio habitus sit generica, dum e contra differentia a vir­ tutibus videatur specifica, potius deberet incipere ab ar­ ticulo tertio («utrum sint habitus») quam ab articulo pri­ mo («utrum dona differant a virtutibus»). Praeterea, cum prima quaestio de re sit an sit, et postea quid sit, debuis­ set absolute incipere ab articulo secundo, ubi quaerit de exsistentia donorum investigans eorum necessitatem seu propter quid sint. Videtur ergo male ordinare S. Doctorem tres priores articulos, quia prius debuisset agere de exsistentia donorum (art. 2), deinde de essentia, ita qui­ dem ut primo de genere (art. 3) et postea de differentia specifica (art. 1) loquendum esset. Propter quod, sine dubio, quidam thomistae ex fidelioribus discipulis S. Doctoris, ut loannes a S. Thoma (III, disp. 18) et Gardeil (art. cit., col. 1735-1739) hunc or­ dinem sequuntur, relicto ordine S. Thomae. 6. Revera, ita debet esse. Attamen ordinatio articulo­ rum S. Thomae explicari potest triplici ratione·. Prima, historica, quia communiter a doctoribus sui temporis, ut 14 Tract. I, P. I: De donis Spiritus Sancti in Prologus: divisio genere videre est in S. Alberto Magno et in S. Bonaventura, pri­ mo ponebatur quaestio de distinctione donorum a virtu­ ι tibus; secunda, polemica seu ad hominem, quia contra Guillelmum Autissiodorensem et Guillelmum Alvernum, qui negabant quasi exsistentiam donorum Spiritus Sancti autonomam, fundati in eo quod a virtutibus infusis non differrent, statim ab initio debebat hoc contra eos pro­ bari talis differentia; tertia, obiectiva et absoluta, tum quia in primo articulo quodammodo agitur de nomine donorum, eo quod redditur ratio cur sic nominentur, constat autem quaestionem quid nominis primam om­ nino esse; tum etiam quia tangitur directe quaestio exsis­ tentiae eorum, nempe an sint. Si enim dona non differunt a virtutibus, non haberent exsistentiam a virtutibus di­ stinctam, neque consequenter tractatum scientificum aut quaestionem distinctam a quaestione de virtutibus. In primo ergo articulo S. Doctor justificat cur de donis po­ suit quaestionem specialem a ceteris distinctam, proban­ do quod revera datur obiectum speciale a virtutibus dis­ tinctum, et ita manet probata exsistentia donorum (art. 1) demonstratione quia, quam tamen complet et perficit statim demonstratione propter quid (art. 2). Hac autem quaestione absoluta, statim transit ad quaestionem de essentia (art. 3), in quo non tantum ponitur genus dono­ rum, sed potius differentia eorum ab altissimis perfectio­ nibus, ut sunt beatitudines et fructus Spiritus Sancti, quae inter actus computantur. Denique in ceteris articulis sermo est de divisione donorum (art. 4) et de eorum proprietatibus vel attribu­ tis, nempe de eorum connexione (art. 5), duratione (art. 6) et dignitate tum ad intra inter diversa dona (art. 7), tum ad extra respectu virtutum (art. 8). En ergo schematicus ordo articulorum secundum praedicta: quaestionis 15 DE DONIS SPIRITUS SANCTI: I. Uno modo: 1. De exsistentia eorum (art. 2). 2. De eorum essentia, cuius definitio venatur: a) ex genere: habitus (art. 3). b) ex differentia: a virtutibus (art. 1). 3. De eorum proprietatibus, nempe: a) connexione (art. 5). b) duratione (art. 6). c) dignitate: — inter se (art. 7). — respectu virtutum a quibus differunt. (art. 8). II. Alio modo-. 1. De exsistentia donorum; quae demonstratur argu­ mento: a) quia (art. 1). b) propter quid (art. 2). 2. Essentia (art. 3). 3. Divisio (art. 4). 4. Proprietates (art. 5-8). ! III. Denique tertio modo: 1. De nomine (art. 1). 2. De re: a) Exsistentia (art. 2). b) Essentia (art. 3). c) Divisio (art. 4). d) proprietates (art. 5-8). 7. Aliter, et forte melius, explicari potest contextura articulorum huius quaestionis. S. Thomas ergo tria considerat circa dona Spiritus Sancti in genere: 1°, quid sint (art. 1-3); 2°, quot sint (art. 4); 3°, proprietates donorum (art. 5-8). 16 Tract. I, P. I: De donis Spiritus Sancti in genere Quantum ad primum inquirit tria, quae suo tempore maxime discutiebantur, ita tamen ut graduatio quaedam inveniatur: 1°, utrum sint idem quod virtutes vel ab eis differant essentialiter (art. 1); 2°, dato quod differant ab eis, utrum sint de necessitate salutis vel solum de consi­ lio vel supererogationis (art. 2): nam certum est virtutes esse de praecepto seu de necessitate salutis, unde, eo ipso quod a virtutibus distinguuntur, supererat inquirere utrum sint vel non de praecepto aut de necessitate salu­ tis; 3°, posito quod sint de necessitate salutis, quaeritur utrum sint per modum habitus seu permanentis an solum per modum actus transeuntis, et quidem esse per modum permanentis quasi concluditur ex ratione necessitatis ad salutem H (art. 3). Itaque S. Doctor, simul retinens actualitatem quaestionis suo tempore agitatae, ordinate et systematice procedit in hac serie articulorum. Alio etiam modo explicari potest ordo istorum trium HIQ articulorum. S. Thomas non quaerit in eis exsistentiam donorum, quam supponit aliunde cognitam per fidem; sed unice insistit in investigatione essentiae vel naturae ipsorum. Supponit etiam ex eadem revelatione dona esse bona quaedam supematuralia. Totus ergo stat S. Doctor in inquirendo cuiusmodi sint dona ista. Invenit autem inter bona supematuralia: 1°, gratiam sanctificantem; 2°, virtutes infusas; 3°, ea quae appellari solent dona Spiri­ tus Sancti, nempe quae Spiritus Sanctus, prout in revela­ tione apparet, secum ferre solet, nempe charismata seu gratias gratis datas, et illa quae apud Isaiam nominan­ tur; 4°, beatitudines et fructus Spiritus Sancti. Necesse est ergo dona de quibus loquimur inter ista bona reperiri. Atqui constat non esse ipsam gratiam ha­ bitualem. Remanet ergo inquirendum utrum sint virtutes infusae (art. 1), quo negato, iam quaeritur utrum sint charismata seu gratiae gratis datae, vel e contra perti­ neant ad gratiam gratum facientem (art. 2); quod si ita est, concludendum est ea non esse per modum transeun­ tis passionis ut charismata, sed per modum habitus per- Prologus: divisio quaestionis 17 manentis (art. 3), et per hoc ipsum differre etiam viden­ tur a beatitudinibus et fructibus, qui actus sunt tantum. En ergo, secundum dicta, ordo schematicus articulo­ rum huius quaestionis: DE DONIS SPIRITUS SANCTI: I. Essentia·. A. Uno modo, scilicet actuali, historico (cf. art. 2 ad 1): 1. Quidam dicebant ea esse: a) idem quod virtutes. b) vel esse supererogationis aut consilii. 2. S. Thomas ergo: a) non sunt idem quod virtutes (art. 1). b) nec tamen sunt supererogationis (art. 2). c) positive sunt habitus (art. 3). B. Alio modo: quia sunt bona supematuralia (cf. art. 3 ad 2) distincta a gratia habituali; ergo aut: 1. Idem quod virtus infusa, et hoc non (art. 1). 2. Idem quod charismata, et neque hoc (art. 2). 3. Idem quod beatitudines et fructus, vel etiam concludendo per distinctionem a charismati­ bus ea non esse per modum passionis transeun­ tis, sed permanentis (art. 3). II. Divisio (art. 4). III. Proprietates: 1. Connexio (art. 5). 2. Duratio (art. 6). 3. Dignitas: a) donorum inter se (art. 7). b) donorum respectu virtutum a quibus differunt (art. 8). Unde credimus non omnino recte assignasse loannem a S. Thoma ordinem istum, dum ait quod «ad quiddita- I 1Ô Tract. î, P. I: De donis Spiritus Sancti in genere tem declarandam considerat D. Thomas genus et differentiam et finem ad quem ordinantur et propter quem necessaria sunt: et Γ agit de differentia (art. 1), ut os­ tendat se agere de specialibus donis quae differunt a virtutibus; 2°, de fine propter quem necessaria sunt ad salutem (art. 2); 3°, de genere, ostendens quod sunt ha­ bitus» *. Male enim inciperet S. Thomas a differentia; insuper male etiam genus inquireret quia habitus est genus re­ motum respectu donorum, et ita male definiret. Melius ergo dicitur S. Thomam ex datis revelationis procedere per viam divisivam ad investigandum essen­ tiam donorum Spiritus Sancti, et quidem incipiendo qua­ si a genere (a virtutibus) et procedendo ad differentiam (ad dona Spiritus Sancti quae dicuntur charismata). Considerabimus ergo differentiam (essentialem vel specificam et non solum nominalem) a virtutibus inter quaestionem de essentia, post considerationem de exsis­ tentia, ita tamen ut ante omnia quaedam tradamus de nomine doni Spiritus Sancti. 1 Ioannes a S. Thoma, h. I., summa textus mii CAPUT I DE NOMINE DONI SPIRITUS SANCTI 8. Id quod hodie vulgo significatur nomine donorum Spiritus Sancti, non semper eodem modo appellatum est. Duo tamen nomina celebriora sunt, nempe nomen doni (praesertim ex usu Patrum et theologorum) et nomen spiritus (ex verbis Scripturae apud Isaiam XI, 2-3). Et ex utraque parte iure meritoque Spiritui Sancto appropriantur; attamen, ne esset repetitio cacophonica verbi spiritus si diceretur: Spiritus Spiritus Sancti, relicta est vox spiritus, et in usu est vox donum. Ergo apud Patres graecos dona haec multis modis sunt appellata; quandoque enim ea vocant charismata, ut S. Gregorius Nissenus, S. Epiphanius, S. Maximus et alii; quandoque spiritus seu πνεύματα, ut Gregorius Nazianzenus, Procopius de Gaza et alii; quandoque virtutes, δυνάμας, ut S. lustinus et postea S. Gregorius Magnus, vel etiam virtutes Spiritus Sancti, δυνάμεις τού πνεύματος, ut ipseS. lustinus; quandoque demum dona, δόματα, δωρεά,ut idem S. lustinus et plerique alii, quae vox, ut modo dixi, prae ceteris apud theologos invaluit 1 Cf. Gardeil, toc. cit., col. 1775 ss., praesertim col. 1761. Tract. I, P. I: De donis Spiritus Sancti in genere 20 Apud latinos autem quandoque dicunt ea documenta spiritualia, ut Tertullianus; quandoque gratias, ut Novatianus; quandoque munera, ut S. Hilarius; quandoque virtutes et dona simul, ut Gregorius; frequentius tamen dona dicuntur Huius diversitatis denominationis testis est Liturgia Ecclesiae, quae vocat ea munera («Tu, septiformis mune­ re»), charismata («nobisque mittat Filius charisma Sancti Spiritus»)12, charismatum dona («tribuit eis charismatum dona»)3 et dona Spiritus («largire dona Spiritus»)4. 9. Attamen apud theologos in significatione praecisa et technica ab his omnibus et ab aliis differt hoc nomen. Nec mirum quod talis praecissio apud Patres et in Litur­ gia non inveniatur, quia non modo scientifico, sed popu­ lari loquuntur, vero tamen modo, a theologo considerando et reverendo. Secundum theologos ergo aliud est donum; aliud est datum; aliud est dos; aliud, beneficium; aliud, gratia; aliud, munus; aliud, praemium seu mers; aliud, charis­ ma; aliud, virtus. a) Nam —ut a clarioribus incipiamus, nempe ab his quae plus differunt quam alia—, praemium seu mers, cum respondeat merito, spectat ad iustitiam; e contra, donum pertinet ad liberal i tatem. b) Munus quandoque ad liberalitatem, quandoque ad iustitiam pertinet, et quidem de se videtur importare obli­ gationem quandam, ut cum dicimus: mei muneris est, hoc est, mei officii, hoc vel illud dicere vel facere; e con­ tra, donum semper ad liberalitatem pertinet. c) Beneficium pertinet etiam semper ad liberalitatem, non proprie ad iustitiam; sed tamen differt a dono, prae­ sertim in tribus: a) quia consignificat tempus, eo quod 1 2 J * Vide Gardeil, ibid., col. 1762-1766, praesertim col. 1763. Hymnus «Veni, Creator». Offic. Pentecostes, nonum responsorium. Hymnus ad primas Vesperas. C. I. Definitio nominalis doni Spiritus Sancti f 21 importat actionem quandam (beneficium = bene-facium), donum vero a tempore abstrahit; β) quia beneficium di­ citur semper ad extra seu relate ad creaturas et essentia­ liter importat quid creatum vel factum seu extra Deum; e contra, donum potest esse ad intra, et essentialiter, immo et personaliter dici de divinis: unde Spiritus Sanc­ tus dicitur donum in sensu propio, non vero potest dici beneficium: γ) quia beneficium pertinet proprie ad mise­ ricordiam, ut docet S. Thomas, quod «quodlibet particu­ lare beneficium est ex misericordia divina» ’; e contra do­ num pertinet ad puram liberalitatem, neque supponit mi­ seriam ex parte eius cui donum fit. Tamen, omnia dona creata quae nobis Deus praebet, possunt dici beneficia, sive naturalia sint sive supematuralia; attamen, quia liberalitas videtur esse propria divitum, splendidum quid et excellens importare videtur, et propterea pro altioribus beneficiis reservatur tantum nomen doni. d) Gratia videtur utique dicere semper liberalitatem, quia non debita, sed gratis datur; tamen differt in mul­ tis a dono: a) quia dicit actum vel habitum entitativum; e contra, donum dicit semper habitum operativum; β) quia complectitur charismata seu gratiam gratis datam, quae sub generali notione gratiae continetur; donum vero contradividitur a charismatibus; γ) quia gratia proprie non est nomen personale neque essentiale —licet quan­ doque loquamur de gratia unionis, ut tamen haec conve­ niat cum dono vel dato—; e contra donum est proprie nomen essentiale et personale in divinis. e) Charisma in technica significatione theologica reser­ vatur pro gratiis gratis datis, quae per se primo dantur in aliorum utilitatem et non ad propriam sanctificationem; e contra, dona Spiritus Sancti per se primo dantur ad propriam sanctificationem, et ideo continentur quodam­ modo sub gratia gratum faciente, quam appellat S. Tho- 1 S. Thomas, In Psalm. 32, fine. 22 iRAcr. I, P. I: Di. donis Spiritus Sancti in genere mas quandoque «gratiam virtutum et donorum» *; insuper charismata dari solent per modum passionis transeuntis; e contra dona dantur per modum habitus per­ manentis. f) Adest quoque differentia secundum nomen a vir­ tutibus'. a) quia nomen virtutis dicitur non solum de virtuti­ bus infusis vel supematuralibus aut gratuitis, sed etiam de naturalibus; donum vero solum dicitur de infusis vel gratuitis vel supematuralibus; β) quia nomen virtutis proprie sumitur per comparationem ad finem, nempe se­ cundum quod perficit hominem ad bene agendum; ra­ tio vero doni sumitur secundum comparationem ad cau­ sam efficientem a qua est, etiam sistendo in gratuitis vel infusis ex utraque parte2. g) Differt etiam donum a dote: a) quia licet dona sint septem et pariter septem sint dotes (visio, comprehensio, fruitio, claritas, agilitas, subtilitas et impassibilitas), ta­ men dona competunt animae tantum seu potentiis ani­ mae; dotes vero et animae (tres priores) et corpori (qua­ tuor reliquae); β) quia dona dantur et in hac et in altera vita; dotes vero in alia vita tantum: «dona —ait S. Tho­ mas—, quae sanctis in hac vita conferuntur, non dicun­ tur dotes, sed illa quae conferuntur eis quando transfe­ runtur in gloriam, in qua sponso praesentialiter perfruuntur» \ h) Denique donum differt a dato sive ratione censignificationis, sive ratione significationis formalis, sive ratione modi significandi. «Donum et datum differunt... —ait S. Thomas—; et horum differentia potest attendi quantum ad tria, scilicet quantum ad consignificationem, datum enim consignificat tempus, cum sit participium 1 S. T iiOMV», III, 62, 2. «utrum gratia sacramentalis aliquid addat super gratiam virtutum et donorum». î Ι-Π, 68. 1. 3 IV Sent., dist. 49. q. 4, art. 1, ad 4. C. I. Dra'iNino nominalis doni Spiritus Sancti 23 (passivum verbi dare), donum autem non, cum sit no­ men- inde est quod donum competit magis divinis, quae sine tempore sunt, quam datum; unde donum potest es­ se aeternum, sed non datum. Item, quantum ad significationem, quia donare addit supra dare: donum enim, ut dicit Philosophus IV Topic., cap. 2, est datio irredibilis, non quae recompensari non valeat, sed illa quae recompensationem non quaerit: un­ de donum importat liberalitatem in dante. Item, quantum ad modum significandi: quia donum importat aptitudinem (proximam) ad dandum; datum autem importat dationem in actu. Aptitudo autem ad dandum potest attendi dupliciter: vel ex parte ipsius dati, quasi passiva, sicut calefactibile ad calefactionem aptitudinem importat; vel ex parte dantis, quasi activa, et talis aptitudo est secundum ra­ tionem qua aliquid datur liberaliter. Ratio autem omnis liberalis collationis est amor: quod enim propter cupi­ ditatem datur vel propter timorem, non liberali ratione datur, sed talis datio magis dicitur quaestus vel re­ demptio» «Doni vocabulo significatur id quod benigne et gra­ tuito, nulla spe remunerationis proposita donatur»2. 10. Sic ergo, donum est, ut Aristoteles definit: datio liberalis seu non restituenda: ή δωρεά δόσις έστιν άναποδοτος 8; hoc est, datio irredibilis, ut dicebant scholastici, seu om­ nino gratuita. «Donum —ait S. Albertus Magnus— non omnis datio est, sed est datio quaedam irredibilis, hoc est, eius quod gratis datur et reditio non expectatur. Da­ tio, quaecumque datio est, sive sit gratuita, sive spe re­ ditionis facta»4. 1 / Sent., dist. 18, q. 1, art. 2. 2 Catechismus Romanus, I Pars, n. 9, p. 102. 1 Aristoteles, IV Topic., cap. 4, n. 12, Didot, I, 213. 7. 4 S. Albertus Magnus, In IV Topic., tract. 2, cap. 5, t. II, p. 375b. 24 I Tract, I, P. I: De donis Spiritus Sancti in genere In hac autem notione doni multa includuntur: Γ, ex parte doni, quatenus est a donante, quod sit proprium donantis, quasi possessio eius: quia nemo dat quod non habet; 2°, ex parte ipsius donationis, quod nempe sit om­ nino liberalis vel gratuita seu amicabilis; 3°, ex parte ter­ mini cui datur, ut scilicet evadat eius propria quasi pos­ sessio·, et inde est, 4°, quod talis debet esse persona seu natura rationalis, ad quam tantum amicitia esse potest; 5°, quod sit excelletis seu magni pretii aut cara, quia est donatio amicabilis, et quidem divitis seu liberalis; 6°, quod sit perpetua vel durabilis aut permanens, utpote possessio propria, et irredibilis, ita ut ea frui seu delectari possit tamquam bono honesto, et non solum utili. «Habere au­ tem dicimus id quod libere possumus uti vel frui, ut vo­ lumus l. Et inde apparet quam bene appropriatum est Spiritui Sancto donum, et consequenter quam exacte dictum est: dona Spiritus Sancti. Non quidem, quia sint propria et personalia ipsius tertiae personae Trinitatis —nam sunt ad extra, et omnia quae sunt ad extra communia sunt toti Trinitati—, sed per appropriationem·, nam, ut dic­ tum est, donum est datio gratuita: «ratio autem gratuitae donationis est amor; ideo enim damus gratis alicui ali­ quid, quia volumus ei bonum; primum ergo quod damus ei est amor quo volumus ei bonum. Unde manifestum est quod amor habet rationem primi doni, per quod omnia dona gratuita donantur»2. Atqui Spiritus Sanctus est amor et ut amor procedit a Patre Filioque. Ergo ei appropriari debent quaecumque ad amorem pertinent aliquo modo, inter quae est donum. Unde donum, sub communi ratione doni, appropriate Spiritui Sancto, licet appropriari possit aliis personis sub speciali aliqua ratione ta­ lis doni, ut ipsemet S. Doctor tradit, dicens: «licet omnia dona, in quantum dona sunt, attribuantur Spiritui Sancto, J S. Thomas, I, 38, 1. 2 I, 38. 2. > C. I. Definitio nominalis doni Spiritus Sancti r 25 quia habet rationem Primi Doni, secundum quod est amor...; aliqua tamen dona secundum proprias rationes attribuuntur per quandam appropriationem Filio, scilicet illa quae pertinent ad intellectum» ‘, nempe donum Sa­ pientiae, Scientiae, Intellectus et Consilii. Item S. Thomas: «si considerentur ista dona secun­ dum proprias rationes, sicut scientia in quantum est scientia, tunc quaedam appropriantur Filio, quae perti­ nent ad perfectionem intellectus; quaedam Spiritui Sanc­ to, quae pertinent ad perfectionem affectus, quamvis omnia communiter sint dona totius Trinitatis. Si autem considerentur in quantum habent rationem doni, sic omnia attribuuntur Spiritui Sancto, qui est pri­ mum donum, in quo omnia dona donantur. Similiter etiam, si considerentur quantum ad princi­ pium motionis talium donorum, qui est amor. Bonitas enim Dei, ut dicit Dionysius, est diffusiva omnium quae recipiuntur in creaturis a Deo, quae appropriantur Spiri­ tui Sancto»2. Bene ergo Dominicus Soto scribit: «vulgare enim est dona Dei, quae propria sunt totius Trinitatis, Spiritui Sancto attribui, eo quod sola divina voluntate donentur, per cuius modum Spiritus Sanctus a Patre et Filio spi­ ratur» 3. Eo vel magis quod dona ista dicuntur Spiritus apud Isaiam. Atqui omnis spiritus vel inspiratio evidenter appropriatur vel attribuitur tertiae Personae Trinitatis, ut in illo loco: «Spiritu Sancto inspirati locuti sunt sancti Dei homines»4. Et tamen, quia est solum appropriatio, inde est quod tertia Persona non revelatur explicite apud Isaiam, sicut neque in Antiquo Testamento, sed implicite et obscure, sub velamine appropriationum, quae plena i 2 I, 43, 5, ad 1. In Isaiam, XI, edit. Vives, t. 18, p. 742b. Dominicus Soto, In Epist. ad Romanos, cap. V, p. 145. II Petri, 1, 21. 26 Tract. I, P. I: De donis Spiritus Sancti in genere luce resplendent post completam revelationem in Novo Testamento «Illa igitur pignora seu dona quibus Spiritus (Sanc­ tus) specialissimo modo iungit cor suum cordi nostro, faciendo nos coniunctos sibi et mobiles a se, vocantur spiritus, quia ex amore spirante et ponderante in nos pro­ cedunt; et vocantur specialiter dona, quia per illa seipsum nobis donat et in nobis est»12. 1 Videatur S. Thomas in I Sent., dist. 10, q. 1, art. 4, ubi comr/arat nomen spintus et nomen doni. * 2 Joannes A S. Thoma, loc. cit. de donij, art. 1, n. 2 CAPUT II DE EXSISTENTIA DONORUM SPIRITUS SANCTI 11. Cum loquamur de donis creatis, quae manifeste simt in genere accidentis, sicut et alia supematuralia hominibus, collata, et aliunde omne accidens esse vel ex­ sistentiam habeat in subiecto, donorum exsistentia debet esse in aliquo subiecto. Est autem triplex subiectum ra­ tionale creatum in quo dona haec esse possunt: Γ, huma­ nitas Christi, seu Christus ut homo; 2°, ceteri homines iusti; 3°, angeli boni seu iusti. Quia ergo non eadem cer­ titudine vel saltem claritate constat dona exsistere in his tribus subiectis, ideo de singulis speciali conclusione se­ pararim tractabitur. Unum tamen addere liceat, nempe in hoc nostro trac­ tatu directe considerari principaliter exsistentiam dono­ rum in homnibus iustis, non autem in Christo neque in angelis, quia de illis potius agere ad dogmaticam spectat, ut revera fecit S. Thomas pro Christo in III, q. 7, art. 5, et de angelis aequipollenter in I, q. 62, art. 3, et S. Albertus Magnus, post Magistrum Sententiarum, ex professo trac­ tat in III Sent. dist. 34, art. 5: «utrum haec dona sint in Christo et in Angelis». E contra agere de exsistentia eorum in hominibus pertinet pleno iure ad moralem theologiam; Tract. I, P. I: De donis Spiritus Sancti in genere et propterea, fortasse non est eadem ratio essendi dono­ rum in hominibus, in Cristo et in Angelis. 12. conclusio prima: In Christo fuerunt excellentis­ sime dona Spiritus Sancti. 13. Probatur 1°, ex auctoritate Sacrae Scripturae. Le­ gimus enim in Isaia: «Egredietur virga de radice lesse et flos de radice eius ascendet; et requiescet super eum Spi­ ritus Domini, spiritus sapientiae et intellectus, spiritus consilii et fortitudinis, spiritus scientiae et pietatis, et re­ plebit eum spiritus timoris Domini» Atqui, sensu litte­ rali, ut omnes interpretes fatentur, virga ista et flos de radice lesse est Messias seu Christus; et aliunde apud omnes in confesso est istos spiritus Domini esse dona Spiritus Sancti. Ergo in Christo dantur seu exsistunt do­ na Spiritus Sancti. Et quidem excellentissime·, nam dicit textus: requies­ cet, non ergo per modum transeuntis, sed permanentis; et insuper quasi in subiecto proprio, quia sicut corpus quiescit quando ad proprium locum pervenit, ita et spi­ ritus Domini seu dona Spiritus Sancti requiescunt quasi in proprio et connaturali loco vel subiecto in Christo lesu. Ut ergo talem excellentiam Scriptura innuat, usa est ter­ minis ponderativis et augmentativis, non dicens tantum: quiescet aut implevit, sed quasi reduplicando et iterando quietem illam et impletionem aut effusionem, dixit: re­ quiescet et replevit. Sed ne aliquod dubium oriretur de Christo, ut sub­ iecto horum donorum, in Novo Testamento legimus quod Christus conceptus et natus est de Spiritu Sancto2, qui et descendit super eum et mansit in eo, corporali spe­ cie sicut columba, quando in Iordane baptizatus est3. Unde et statim «lesus plenus Spiritu Sancto regressus est i I satas 11, 1-3. î Luc. 1, 35. 3 Mc. 1, 10. C. II. De exsistentia donorum Spiritus Sancti a Iordane et agebatur a Spiritu in desertum»1, illum impellebat, ut legimus apud Marcum: «et Spiritus expulit eum in desertum 2. 29 qui et statim iV 14. 2°, constat ex auctoritate Ecclesiae. Nam in Con­ cilio Romano, anno 382 celebrato, sub S. Damaso Papa, legimus: «Prius agendum est de Spiritu Septiformi, qui in Christo requiescit: spiritus sapientiae, Christus Dei virtus et Dei sapientia (I Cor. 1, 24); spiritus intellectus, intellectum tibi dabo et instruam te in via hac qua gra­ dieris (Psalm. 31, 8); spiritus consilii, et vocabitur magni consilii angelus (Isaias, 9, 6); spiritus virtutis (seu forti­ tudinis), ut supra dictum est. Christus Dei virtus et Dei sapientia; spiritus scientiae, propter eminentiam scien­ tiae lesu Christi, ut ait Apostolus (Eph. 3, 19); spiritus veritatis, et ego vita et veritas (Ioan. 14, 6); spiritus ti­ moris, initium sapientiae timor Domini» (Psalm. 110, 10)3. Et in Concilio Senonensi, anno 1140, damnata fuit ista propositio Abaelardi: «quod in Christo non fuit Spiritus timoris Domini»4. Ad quem errorem refutandum magni theologi medii aevi post Magistrum Sententiarum longe tractaverunt de dono timoris, et S. Thomas specialem articulum scripsit in III, q. 7, art. 6; utrum in Christo fuerit donum timoris. 15. 3°, Ratio theologica est obvia. Christus enim erat plenus gratiae et veritatis5, quia in ipso complacuit om­ nem plenitudinem inhabitare 6. Atqui dona Spiritus Sancti ad gratiam pertinent, non ad meram naturam, ut per se patet. Ergo in Christo erat plenitudo donorum Spiritus Sancti, non solum quia omnia habebat, sed quia plenis­ sime et omnibus modis habebat. Unde S. Albertus Mag- i Luc. 4, 1. Mc. 1, 12. Conc. Romanum, Denz. n. 83. Concilium Senonense, Denz. n. 378. 6 Ioan. 1, 14. Colos. 1, 19. •u Tract. I, P. I: De 30 donis Spiritus Sancti in genere nus optime ait quod omnia dona Spiritus Sancti «plenis­ sime in Christo sunt, erunt et fuerunt semper» 16. conclusio secunda: Dona Spiritus Sancti exsi­ stunt in omnibus hominibus iustis. Textus Isaiae directe et litteraliter de solo Christo intelligitur; at inde a primis saeculis Patres extenderunt exsistentiam donorum ad omnes homines iustos, fundati plenaria revelatione Novi Testamenti. 17. Probatur. Primo. Legimus enim quod Christus est plenus gratiae et veritatis 2, in qua plenitudine conti­ netur utique donorum plenitudo, ut constat ex prima con­ clusione. Dein legimus etiam quod «de plenitudine eius nos omnes accepimus et gratiam pro gratia»3. Scimus etiam quod praedestinavit nos «conformes fieri imaginis Filii eius, ut sit ipse primogenitus in multis fratribus»4. Ergo omnes nos debemus conformari vel assimilari Chris­ to, per acceptionem gratiae, virtutum et donorum, quae de plenitudine eius accepimus. Et sic donorum plenitudo, quae Christo data est non solum ut est singularis homo, sed etiam et praecipue ut est caput corporis Ecclesiae, debet a capite derivari et extendi ad membra viva eius, quae sunt animae iustorum. Unde bene dicit Suarez: «in Christo enim fuerunt illa dona cum plenitudine tamquam in exemplari»5. 18. Secundo. Apparet etiam ex facto, quod est perfec­ tissima expositio Scripturarum. Venit enim Spiritus Sanctus cum donis suis super Apostolos et discipulos in coenaculo congregatos, hoc est, super totam Ecclesiam iustorum quam repraesentabant6; «et repleti sunt ow- 6 S. Albertus Magnus, III Sent. dist. 34, art. 5, p. 628 Ioan. 1, 14. Ibid. 16. Rom. 8, 29. Suarez, De Gratia, lib. II, cap. 17, n. 3, t VII p 670b Act. II. ’ ' C. II. De exsistentia donorum Spiritus Sancti 31 i * ' nes Spiritu Sancto» ‘, quem et gentiles accipiebant per impositionem manuum Apostolorum, ut narratur ibid. cap. 8i2. Quae omnia nunciata erant a loele pro­ pheta, ut S. Petrus interpretabatur: «effundam de Spi­ ritu meo super omnem carnem» 3, «et erunt omnes docibi­ les Dei»4. Quod quidem Spiritus Sancti donum, licet ex­ tenderetur etiam ad charismata seu gratias gratis datas, sectini tamen ferebat gratiam gratum facientem et dona stricte dicta, ut patet ex fortitudine et sapientia et consi­ lio Apostolorum in praedicatione Evangelii, quae prius non habebant. Unde Caietanus super illud verbum: «et repleti sunt omnes Spiritu Sancto», ait: «ecce effectus intimus, quod pleni sunt secundum animam Spiritu Sanc­ to; nulla pars animae mansit carens Spiritu Sancto, sed intellectus, voluntas et appetitus pleni sunt Spiritu Sancto»5. lam Christus eis promisserat: «accipietis virtutem supervenientis Spiritus Sancti in vos» (Act. 1, 8); «even­ tus subsecutus testatur veritatem horum, acceperunt enim illapsi Spiritus Sancti in eis robur ac potentiam tantam, ut mundus obstupuerit» 6. 19. Tertio. Apostolus expresse dixit: «quicumque Spiritu Dei aguntur, ii sunt filii Dei... Ipse enim Spiritus testimonium reddit spiritui nostro quod sumus filii Dei. Si autem filii, et heredes: heredes quidem Dei, coheredes autem Christi»7. Patet quod hic agitur de gratia gratum facienti, et non de gratia gratis data, quia per gratiam gratum fa­ cientem sumus filii Dei. Insuper constat agi de donis Spiritus Sancti; quia verbum aguntur idem est ac illud i î J 4 s Act. 2, 4. Act. 8. Act. 2, \Ί. Ioan. 6, 45. Caietanus, h. I., pp. 434-5. « Caietanus, h. t., p. 432b. 7 Rom. 8, 14, 16-17. 32 Tract. I, P. I: De donis Spiritus Sancti in genere quod adhibetur ab Evangelistis respectu Christi post bap­ tismum, quando agebatur et movebatur et impellebatur a Spiritu in desertum, ubi omnes concedunt sermonem esse de donis Spiritus Sancti. S. Thomas sic exponit verba illa Pauli: «Duo conside­ randa sunt: Γ, quidem quomodo aliqui aguntur a Spiritu Dei, et potest sic intelligi: quicumque spiritu Dei aguntur, idest reguntur sicut a quodam ductore et directore, quod quidem in nobis facit Spiritus, scilicet in quantum illu­ minat nos interius quid facere debeamus. Spiritus tuus bonus deducet me in terram rectam (Psalm. 142, 10). Sed quia ille qui ducitur, ex seipso non operatur, homo autem spiritualis non tantum instruitur a Spiritu Sancto quid agere debeat, sed etiam cor eius a Spiritu Sancto movetur, ideo plus intelligendum est in hoc quod dicitur: quicumque Spiritu Dei aguntur. Illa enim agi dicuntur, quae quodam superiori instinctu moventur. Unde in bru­ tis dicimus quod non agunt, sed aguntur, quia a natura moventur et non ex proprio motu ad suas actiones agen­ das. Similiter autem homo spiritualis, non quasi ex motu propriae voluntatis principaliter, sed ex instinctu Spiritus Sancti inclinatur ad aliquid agendum, secundum illud Isaiae, 59, 19: «cum venerit quasi fluvius violentus quem spiritus Domini cogit»; et Luc. 4, 1, quod Christus age­ batur a Spiritu in desertum. Non tamen per hoc excludi­ tur quin viri spirituales per voluntatem et liberum arbi­ trium operentur, quia ipsum motum voluntatis et liberi arbitrii Spiritus Sanctus in eis causât, secundum illud Phil. 2, 13: Deus est qui operatur in vobis velle et per­ ficere. 2°, considerandum est quomodo illi, qui Spiritu Dei aguntur, sunt filii Dei. Et hoc est manifestum ex simili­ tudine filiorum carnalium, qui per semen carnale a patre procedentes, generantur. Semen autem spirituale a Patre procedens est Spiritus Sanctus. Et ideo per hoc semen aliqui homines in filios Dei generantur- «Omnis qui natus est ex Deo peccatum non facit, quoniam semen Dei manet C. II. De exsistentia donorum Spiritus Sancti 33 ineo» (I Ioan. 3, 9) *. Quae verba ex professo idem S. Doc­ tor de donis intelligit in hoc tractatu de donis, I-II, q. 68, art. 2 corp. Et Caietanus optime scribit: «dicitur autem et est Spi­ ritus Sanctus spiritus Dei, quia a Deo Deus est, et ad Deum nos inspirat, movet et impellit habitans in nobis; Spiritus autem Christi, quia et a Christo ratione divinae naturae est, et Christi merito ab ipso est nobis datus, et ad Christum inspirat, movet et impellit illos in qui­ bus habitat»2. «Cum autem audis: 'spiritu Dei aguntur', cave ne fu­ rorem intelligas, ne velut amentes agi homines a spiritu Dei intelligas; sed obedientiam talem ac tantam spiritus nostri exhibuit Spiritui Sancto habitandi in viris perfec­ tis, ut parendo agantur obsequentissimi a Spiritu Sancto habitante in eis; agitur enim non solum invitus aut ne­ scius, sed etiam perfectissime obsequens. Et iuxta hunc sensum sancti viri dicuntur agi a Spiritu Dei. 'Hi sunt filii Dei’. De filiis adoptionis est sermo. Et apte iungit haec duo: esse filios Dei, et agi spiritu Dei; nam filiorum est tam obsequentissimos se exhiberi patri, ut agantur spiritu patris, ut operentur ad nutum patris»3. Similiter Dominicus de Soto scribit: «est autem pro­ pria geminaque ratio filii agi spiritu patris, et maxime spiritualis filii. Etenim sicuti animalis vita per vitales spi­ ritus a patre derivatur in filium, per quos tum complexio patris tum subinde affectus quoque similes transfundun­ tur, ita renatis in Christo per lavacrum regenerationis Spiritus Sanctus effunditur abunde, ut ait alibi Paulus, quo ai? nutum Dei ducuntur, aguntur et gubernantur. Neque vero ait simpliciter —ut Chrysostomus adnotavit—: quicumque spiritum Dei acceperunt, sed: quicum­ que spiritu Dei aguntur, ad denotandum quod ad adipis­ cendum filiorum hereditatem non satis est spiritu semel 1 S. Thomas, In Rom. 8, lect. 3, p. 111. Caietanus, In ad Rom. 8, 9, p. 43. Caietanus, In Rom. 8, 14, p. 44b. ΐίΛ*.-. 34 Tract. 1, P. I: De donis Spiritus Sancti in genere imbui, nisi ducatu gubernatuque Dei, qui nauclerus est et auriga noster, continenter vivamus» Ergo sicut verum est: quicumque spiritu Dei aguntur hi sunt filii Dei, ita e converso: quicumque sunt filii Dei i Spiritu Dei aguntur. 20. Quarto accedit quod in baptismate et incorpora­ mur Christo, et renascimur spiritu et aqua, et Spiritum Sanctum accipimus una cum gratia sanctificante et vir­ tutibus et donis. Ita quidem ut adventus Spiritus Sancti super Christum dum baptizaretur in Iordane mansioque super eum et impulsus in desertum non tam ad ipsum ut erat singularis persona, quae plena erat gratia et veri­ tate, intelligenda vel attribuenda; sed ut erat caput cor­ poris mystici in membra viva diffundenda. Baptizabatur enim propter nos ut erat caput nostrum, ut nos lavaret et sanctificaret. Unde S. Thomas recte scribit: «Sicut Au­ gustinus dicit in libro de Baptismo parvulorum, ad hoc baptismus valet, ut baptizati Christo incorporentur ut membra eius. A capite autem Christo in omnia membra eius gratiae et virtutis plenitudo derivatur, secundum illud Ioan. 1, 16: de plenitudine eius nos omnes accepimus. Unde manifestum est quod per baptismum aliquis conse­ quatur gratiam et virtutes «et dona» 2. Et iterum: «per baptismum aliquis regeneratur in spiritualem vitam, quae est propria fidelium Christi, sicut Apostolus dicit, Gal. 2, 20: quod autem nunc vivo in car­ ne, in fide vivo Filii Dei. Vita autem non est nisi mem­ brorum capiti unitorum, a quo sensum et motum susci­ piunt. Et ideo necesse est quod per baptismum aliquis incorporetur Christo quasi membrum eius. Sicut autem a capite naturali derivatur ad membra sensus et motus, ita a capite spirituali, quod est Christus, derivatur ad membra eius sensus spiritualis, qui consistit in cognitio­ ne veritatis, et motus spiritualis, qui est per gratiae in- Γ» 1 Dominicus de Soto, Ad Rom. 8, 14, p 215 2 S. Thomas, III, 69, 4. ce C. II. De exsistentia donorum Spiritus Sancti 35 stinctum. Unde Ioan. 1, 14, 16, dicitur: vidimus eum ple­ num gratiae et veritatis; et de plenitudine eius omnes accepimus. Et ideo consequens est quod baptizati illumi­ nentur a Christo circa cognitionem veritatis, et fecunden­ tur ab eo fecunditate bonorum operum per gratiae infu­ sionem» \ Et alibi expresse ait quod Spiritus Sanctus in specie columbae apparuit super Christum baptizatum ad desi­ gnandum septem dona Spiritus Sancti, quae columba suis proprietatibus significat2. Et in corpore: «hoc quod circa Christum factum est in eius baptismo, sicut Chrysostomus dicit, pertinet ad mysterium omnium qui postmodum fuerant baptizandi. Omnes autem qui Spiritu Christi baptizantur Spiritum Sanctum recipiunt, nisi ficti accedant, secundum illud Mat. 3, 11: ipse vos baptizabit in Spiritu Sancto»3. Quae doctrina traditur quoque a Catechismo Concilii Tridentini, ubi dicitur quod per baptismum gratia nobis datur et quod «huic additur nobilissimus omnis virtutum comitatus, quae in animam cum gratia divinitus infun­ duntur»4, et quod «per baptismum etiam Christo capiti tamquam membra copulamur et connectimur. Quemad­ modum igitur a capite vis manat qua singulae corporis partes ad proprias functiones apte exequendas moven­ tur, ita etiam ex Christi Domini plenitudine in omnes qui iustificantur divina virtus et gratia diffunditur, quae nos ad omnia christianae pietatis officia habiles reddit» s. Quod autem in baptismo accipiatur Spiritus Sanctus testatur Rituale Romanum, cum sacerdos ter exsufflat in faciem baptizandi, et dicit semel: «exi ab eo, spiritus im­ munde, et da locum Spiritui Sancto Paraclito», et postea in modum crucis halat in faciem eius, et dicit: «accipe 1 2 5 Ibid. art. 5. Ill, 39, 6, ad 4. Ibid. 39 ’ 6· . ci οι a Catechismus Romanus, Pars II, de baptismo, n. 51, p. 214. Ibid. n. 52, p. 215. 36 Tract. I, p. I: De don is Spiritus Sancti in genere Spiritum Sanctum per istam insufflationem et benedic­ tionem» *. lam vero Spiritus Sanctus non venit vacuus, sed dona sua secum affert et effectus proprios eius pro­ ducit. Atqui inter istos effectus maxime sunt dona enumeranda. Nam Catechismus Romanus: «Praecipuos ta­ men —ait— et maxime proprios Spiritus Sancti effectus II propheta enumerat: Spiritum sapientiae et intellectus; spiritum consilii et fortitudinis; spiritum scientiae et pie­ tatis et spiritum timoris Domini, quae dona Spiritus Sancti vocantur, interdum autem Spiritus Sancti nomen eis tribuitur»12. 21. Quinto. Sed praesertim iste adventus Spiritus Sancti cum donis suis confirmationi tribuitur. Episcopus enim precatur: «emitte in eos (confirman­ dos) septiformem Spiritum tuum sanctum Paraclitum de coelis: Spiritum sapientiae et intellectus, spiritum consi­ lii et fortitudinis; spiritum scientiae et pietatis; adimple eos spiritu timoris tui»3. Unde Su Thomas expresse docet «quod in hoc sacramento datur baptizato Spiritus Sanctus ad robur, sicut Apostolis datus est in die Pentecostes, ut legitur Act. 2, 2ss., et sicut dabatur baptizatis per imposi­ tionem manus Apostolorum, ut dicitur Act. 8, 17»4. Et clarius alibi: «in confirmatione datur gratia cum septifor­ mi plenitudine Spiritus Sancti, ut in littera (Magistri) di­ citur, quod ad septem dona pertinet» 5, imo et respon­ dendo illi obiectioni concedit quod «in baptismo dantur virtutes et dona et similiter in confirmatione». 22. Sexto. Accedit quoque lex orandi in Ecclesia, quae die Pentecostes ita precatur Deum: «da tuis fidelibus, in te confidentibus, sacrum Septenarium». Ergo manifeste dona extenduntur a Christo ad fideles iustos. 1 Rituale Romanum, Tit. II, cap. 4, p. 39. 2 Catechismus Romanus, I Pars, n. 10, p. 102. 3 Pontificale Romanum, de sacramento confirmationis 4 S. Thomas, III, 72, 7. 5 IV Sent. dist. 7, q. 2, art. 2, qla. 2, ob. 2. C. Π. De exsistentia donorum Spiritus Sancti 37 Et in Dominica I Adventus, oratione tertia, precatur: «Deus, qui caritatis dona per gratiam Sancti Spiritus tuo­ rum cordibus fidelium infudisti...». i 23. Septimo. Denique Leo XIII in Encyclica «Divi­ num illud munus», data 9 maii 1897, ait: «hoc amplius, homini insto, vitam scilicet viventi divinae gratiae et per congruas virtutes tamquam facultates agenti, opus plane est septenis illis, quae proprie dicuntur Spiritus Sancti donis. Horum enim beneficio instruitur animus et muni­ tur, ut eius vocibus atque impulsioni facilius promptiusque obsequatur; haec propterea dona tantae sunt effica­ citatis ut eum ad fastigium sanctimoniae adducant, tantaeque excellentiae, ut in coelesti regno eadem, quam­ quam perfectius, perseverent» Certum est ergo secundum fidem dona fuisse in Chris­ to; pariter ex magisterio ordinario Ecclesiae certum est secundum fidem dona illa esse in iustis omnibus homi­ nibus. 24. conclusio tertia: Dona Spiritus Sancti extiterunt in Angelis bonis et modo exsistunt in eis. 25. Probatur. In quocumque datur gratia sanctificans dantur et dona Spiritus Sancti. Atqui in Angelis datur gratia sanctificans. Ergo et in eis dantur dona Spiritus Sancti. Maior patet; quia dona Spiritus Sancti sunt sequela gratiae sanctificantis et dantur omnibus filiis Dei. Atqui sequela vel proprietas datur ubicumque datur natura vel essentia ex qua emanat. Minor etiam constat; quia nullus est in gloria sine gratia; angeli autem sunt in gloria coelesti. 1 Leo XIII, Enc. "Divinum illud", edit. Herder, p. 29. Patrum tes­ timonia videri possunt apud Gardeil, loc. cit., coi. 1756 seqs. Quaedam etiam citat Pesch, t. VIII, n. 98, quae et antiqui scholastici cogno­ scebant. 38 Tract. I, P. I: De donis Spiritus Sancti in genere Saltem ergo ut conclusio theologica omnino certe con­ stat angelos habuisse et habere de facto dona Spiritus Sancti. Itaque secundum fidem catholicam certum est et in­ dubitatum dona Spiritus Sancti stricte dicta exsistere. CAPUT III DE ESSENTIA DONORUM SPIRITUS SANCTI 26. Constat ergo dona Spiritus Sancti exsistere a par­ te rei in Christo lesu, in iustis omnibus et in angelis eaque 1 esse bona quaedam supematuralia seu infusa. Unde mo­ do remanet determinandum quid sint. lam vero, inter bona supematuralia invenitur: Γ, gratia habitualis; 2°, virtutes infusae; 3°, gratiae gratis datae vel charismata; 4°, gratia actualis et actus emi­ nentes supematurales, nempe beatitudines et fructus Spi­ ritus Sancti. Atqui apparet statim ea non esse gratiam habitualem, quia dona sunt operativa per se primo, dum gratia haI bitualis est habitus entitativus. Solum ergo remanet exa­ minare reliqua: utrum nempe dona Spiritus Sancti idem sint ac virtutes infusae; quo negato, utrum sint idem ac charismata; quo etiam negato, utrum sint actus emi­ nentes, nempe beatitudines et fructus, an e contra sint habitus quidam permanentes. Vel etiam possumus dicere quod: Γ, determinatur quid non sint dona, nempe a) non sunt ipsae virtutes infusae; β) neque opera quaedam supererogationis aut consilii; 2°, positive, quid sint, nempe habitus quidam supematurales eminentes. 40 Tract. I, P. I. De donis Spiritus Sancti in genere Haec autem inter se mutuo se non opponunt, sed po­ tius se complent, et fundantur in historia quaestionis et in ipso textu S. Thomae, iuxta ea quae supra dicta sunt, nn. 6, 7. U dona differant a virtutibus Art. l.-Utrum SENTENTIAE THEOLOGORUM 27. Quando scholastici incoeperunt scientifice organizare et explicare data revelationis, multa problemata eis occurrebant. Quod si de rebus dogmaticis difficulta­ tes multae aderant, magis tamen de moralibus, in qui­ bus Patres minus scientifice locuti sunt, quia circa illas minus impeterant haeretici. Plus ergo scholastici circa partem moralem quam circa dogmaticam adlaborare de­ buerunt, et maiorem, consequenter, progressum, fecerunt. Quum itaque theologiam donorum et virtutum agere intendebant, primum quod eis occurrebat erat quaerere utrum haec omnia eadem sint an diversa. 28. Hac ergo in re triplex fuit positio fundamenta­ lis: duae extremae et una media. Prima positio extrema ait omnia dona esse idem re cum virtutibus. Secunda extrema dicit omnia dona esse realiter distincta a virtu­ tibus. Tertia, media, asserit quaedam dona esse re identica quibusdam virtutibus, quaedam vero re a virtutibus quibusdam distincta. 29. luxta plures, a tempore Magistri Sententiarum (circa 1252) usque ad Philippum de Grèves seu Chancellarium (1160-1236), ne dicamus, omnes aut fere omnes theologos, dona Spiritus Sancti sunt idem re cum virtu­ tibus, a quibus solum differunt secundum nomen aut ad plus secundum logicam considerationem aut pure logi­ cam rationem nominis. Ita Magister ipse Sententiarum, C. III. a. 1, § I: An differant realiter a virtutibus Hugo a S. Victore, Gandulphus Bononiensis, Petrus Pictaviensis, Praepositinus, Godofridus Pictaviensis, Guilelmus Alvemus et Guilelmus Autissiodorensis. Lombardus ait: «haec dona virtutes esse nec in fu­ turo desitura, Ambrosius ostendit, ea septem fore virtu­ tes dicens, et in angelis abundantissime esse» Et post citatum Ambrosium, concludit: «hic expresse traditum est septem dona et virtutes esse sanctificationesque fide­ lium mentium et in futuro non desitura, cum sint et in angelis». Praepositinus scribit: «nobis autem videtur quod eadem sit virtus quae hic et ibi connumeratur. Nec hoc impedit, si modo inter filios, modo inter angelos domus habet communioni (a Gregorio citato hic in argumento sed contra); quia una et eadem res variis modis signifi­ catur»3. Et concludit: «hos autem, a viis magistrorum nostrorum non declinantes, dicimus illa (dona) esse vir­ tutes» 3. Godofridus Pictaviensis: «dicunt quidam quod tria dona, scilicet timor, pietas et fortitudo virtutes sunt, alia vero non; alii dicunt quod nulla dona sunt virtutes, sed effectus virtutum. Sed, licet Magister meus hac via ince­ deret (sicut Stephanus Langton et loannes Saresburiensis?) ego magis assentiens praedictis auctoritatibus et rationibus, dico quod dona sunt virtutes»4. Guilelmus Autissiodorensis: «dicimus quod omnia septem dona sunt virtutes»5; «revera, omnes virtutes sunt dona Spiritus Sancti, scilicet totius Trinitatis. Sed illa septem, dona per appropriationem dicuntur, propter praerogativam quam habent circa septem capitalia pec­ cata»6; «sive dicamus quod naturalia sunt gratuita, sive 9 4 i * 1 Petrus Lombardus, III Sent. dist. 34, cap. 2. ) 1 Apud LarnN, O.S.B., Les dons du St. Esprit chez les théologiens depuis Pierre Lombard jusqu’à St. Thomas d’Aquin, in «Recherches de théologie ancienne et médiévale», jan. 1929, p. 65, lin. 21-24. 1 Ibid. p. 66, 43-4. ♦ Ibid. p. 67, 36-40. 5 Ibid. p. 70, 17. 4 Ibid. p. 71, 47-50. > r- ; 42 Tract. I, P. I: De donis Spiritus Sancti in genere C. Ill, a. 1, § I: An differant realitur a virtutibus non, dicamus quod in viro iusto idem sunt in essentia virtutes cardinales et dona Spiritus Sancti, sed differunt in ratione; differunt enim officio et statu»1. Sed praesertim pro hac positione citandus est Guilelmus Alvemus, qui prius quidem differentiam inter virtutes et dona docuerat donaque aeque fere ac postea S. Thomas intellexerat, sed postmodum adeo vergit con­ tra distinctionem, ut non modo eam negaret, verum etiam ridiculam et stultam appellaret. En eius verba: «quod si quis quaesierit unde usus ille inoleverit quod septem dicuntur esse dona Spiritus Sanc­ ti, et cum de donis Spiritus Sancti sermo est, sacri Doctores et scholares de huiusmodi donis solum agi intelligunt; respondemus quia aliquando visum est nobis sep­ tem illa dona magis in recipiendo consistere quam in ef­ fluendo seu emanando; cum enim virtutes in eo quod virtutes principia videantur, dona magis videbantur no­ bis principia esse quodammodo passionum, hoc est, aptitudines receptionum a fonte gratiae in mentem huma­ nam descendentium ac defluentium. Sapere enim et de­ gustare spirituales delicias ac sapores, magis est recinere ac influi quam efflui; similiter et intelligere spiritualia ac divina, intelligere, inquam, intellectu, quod est donum, magis videtur nobis illuminari sive lumen recipere quam lumen huiusmodi intellectu agere vel effluere; iuxta hunc modum videbatur etiam nobis de dono consilii, hoc est, quod sancti viri de dono isto vel sibi vel aliis consulunt...; similiter quoque de dono fortitudinis, quod ipsum esset aptitudo quaedam et habilitas ad recipiendam conforta­ tionem desursum; confortari autem magis est recipere quam agere»2. Sed postmodum addit: «tu vero ne decipias animam tuam in his, quae grammaticalia pene sunt, nec multum cures utrum dona an virtutes nominentur; quia et revera I » Ibid. pp. 71, 74-76. 1 p. 138, coi. 2 GH. dona sunt et virtutes, cum utriusque nominationis ratio eis conveniat»1. Et postquam exempla quaedam ponit, ita pergit: «qui ergo ita somniant de virtutibus, quia nec nomina equorum —ut dicit poeta— nec praelia, nec cer­ tamina virtutum, neque nobiles triumphos adhuc intelligunt, merito circa grammaticalia reptant, se in rebus parum utilibus occupantes. Verum, quod dona ista se­ cundum intellectum huiusmodi hominum, et virtutes sint, multis modis atque viis manifestum esse potest» 2. Et discussionem incoeperat hac virulenta phrasi: «in hac quidem declaratione seu distinctione non est ea uti­ litas quae disputationem aut investigationem requirat; sed propter homines erroneos et imbecilles, qui sub prae­ textu theologicorum quaerunt grammaticalia, nescientes differentias horum ad illam, ideoque de his tumultu mul­ to corrixantur, et, ut ita dicamus, de Deo vanissime cor­ nicantur, dicemus tibi rationes istarum nominationum» s. «Esse donum —concludit— est nominatio seu deno­ minatio a loris, et ab accidente tantum nominans sive denominans. Manifestum est enim praeter essentiam rei cuiuscumque, quae donabilis est, esse dari sive donari; quare et fieri et esse donum, accidunt rebus huiusmodi post completam eorum essentiam. Quare manifestum est quod cuicumque accidit dari sive donari, accidit esse et fieri donum: quare et omni virtuti. Nihil igitur habet quaestionis ista distinctio donorum et virtutum, circa quam tanta curiositate laborant et tanta imbecillitate intellectus erratur, nisi hoc solum, vi­ delicet: quare Isaias propheta, loquens de Domino Salva­ tore, expresse et nominatim dixit de illis quod requies­ cent super eum sex illorum, de ultimo vero, idest, de spi­ ritu timoris dixit expresse quod repleret ipsum. Cum igi­ tur alia dona sint non minora, imo etiam quaedam maio- i Ibid. p. 139, col. 1 B. Guh-elmvs Alvernus, De Virtutibus, cap. 11, edit. Veniis 1591 ' 43 Ibid. C. Ibid. p. 138, coi. 2 E. 44 Tract. I, P. I: De donis Spiritus Sancti in genere ra, ut caritas, quare de aliis tacuit propheta, et ista sola expressit in laudem Redemptoris? Videtur nobis quia haec fuit causa, scilicet quia ista minus in eodem apparuisse videntur opinione iudaeorum et etiam spectantium, et de eo solummodo secundum hominem cogitantium; totum enim quod agebat secun­ dum hominem; aut desipientia aut insipientia huiusmodi hominibus videbatur, et hoc est stultum Dei atque stul­ titia» Ex quibus apparet quam bene S. Thomas positionem istam expresserit, cum ait: «si loquamur de dono et vir­ tute secundum hominis rationem, sic nullam oppositio­ nem habent ad invicem (et consequenter, neque ullam realem distinctionem). Nam ratio virtutis sumitur secundum quod perficit hominem ad bene agendum, ut supra dictum est; ratio autem doni sumitur secundum comparationem ad cau­ sam a qua est. Nihil autem prohibet illud quod est ab alio ut donum, esse perfectivum alicuius ad bene operandum; praesertim, cum supra dixerimus quod virtutes quaedam nobis sunt infusae a Deo. Unde secundum hoc, donum a virtute distingui non potest. Et ideo quidam posuerunt quod dona non essent a virtutibus distinguenda». Hanc sententiam postea renovarunt Scotus, Mayr, Biel, Bassolis, inter veteres scholasticos; saeculo xvr et xvii, Palacios, Vazquez, Lorca, Montesinos, Salas, Arriaga et Cornelius a Lapide; nostris quoque diebus idem sen­ tiunt Pesch et Sanda; Schiffini putat rem esse minons momenti. Ita Sanda scribit: «fere omnia quae ad haec dona ex­ plicanda spectant, sunt incerta et obscura... Probabiliter illa poetica nomina apud Isaiam designant virtutes mo­ rales earumque partes (ita fere iam Scotus). Dona intel­ lectualia sunt partes prudentiae: consilium est eubulia, i Ibid. pp. 139-140. C. Ill, a. 1, § I: An differant reai.iter a virtutibus 45 sapientia est synesis, intellectus et scientia poetice com­ putantur partes integrantes prudentiae. Fortitudo est ipsa virtus fortitudinis; pietas potest explicari tamquam gratitudo erga Deum; timor Dei, iuxta modum loquendi et cogitandi Antiqui Testamenti, est virtus religionis» *. 30. Alia positio extrema tenet omnia dona Spiritus Sancti realiter distingui a virtutibus. Quae positio, post Philippum de Grèves seu Chancellarium (t 1236), commu­ nis evasit inter theologos posteriores, etiam maximos, ut Odo Rigaud, Guilelmus de Melitona, loannes de Rupella, S. Albertus Magnus, S. Bonaventura, Petrus de Tarentasia, S. Thomas, et postea etiam maiores theologi, ut Henricus Gandavensis, Richardus de Mediavilla et fere tota schola theologorum posterior; et licet obscure et alio modo, etiam pridem Stephanus Langton et Simon Tomacensis et loannes Sarisberiensis. Omnes isti theologi, licet non conveniant in modo et ratione assignandi differentiam realem inter dona et vir­ tutes, in generali affirmatione realis distinctionis coincidunt. Quia vero distinctio realis potest esse et accidentalis et essentialis, ideo videndum est quomodo isti theologi realem distinctionem intellexerint. 31. Quantum ex eorum attenta lectione apparet, crederim omnes admississe distinctionem essentialem vel specificam, licet nonnumquam tales rationes distinctionis dederint ut nonnisi accidentalem concluderent. Propterea, eorum diversitas potius est in -medio demonstrandi aut probandi quam in conclusione quam probare intendebant. Unde potius quam opiniones insufficientes, dicendae sunt demonstrationes aut rationes aut tentamina insufficientia. Et quidem tam Philippus de Grèves quam Odo Ri­ gaud, a quo, ut videtur, positionem quaestionis immedia- > Sanda, Synopsis theologiae dogmaticae specialis, tract. 5, cap. 1, § 112; scholion, t. I, p. 229. Friburgi Brisgoviae, 1916. Tract. I, P. I: De donis Spiritus Sancti in genere te accepit Albertus Magnus, loquuntur de diversis opinio­ nibus diversorum, quos imitatus est Albertus, cum ait: «ad hoc inveniuntur Doctores habentes quinque opinio­ nes» ’. Sed S. Thomas iam in Sententiis, et S. Bonaventura, et maxime ipse S. Thomas in Summa Theologica, rec­ tius et profundius loquuntur, cum dicunt quod «nent assi­ gnaverunt convenientem distinctionis causam, quae scili­ cet ita communis esset virtutibus quod nullo modo do­ nis, aut e converso»2. Et ideo perfecte vera videntur quae scribit Lottin: «en présence de la pénurie d’information historique relevée à l'instant chez le Chancelier, le lecteur n’étail-il pas tenté de convertir en trois opinions defférentes ce qui n’était qu’un triple exposé d’un meme auteur? L’histoire de la théorie des dons au cours des vingt années qui vont suivre ne laisse pas que d’être instructive à cet égard» s. Non ergo est nobis praeoccupatio quaerendi auctores diversarum opinionum, sed potius diversarum rationum quae pro eadem thesi probanda propositae sunt. Iam vero constat habitus ex triplici capite posse es­ sentialiter distingui, ut patet ex tractatu de habitibus, III, q. 54, art. 1-3, nempe: secundum diversa subiecta in quibus sunt, secundum diversos fines proximos et secun­ dum diversa obiecta formalia. Et revera ad ista tria reducuntur omnes rationes pro­ positae. 32. a) Ex parte subiecti voluerunt quidam probare distinctionem realem et specificam inter dona Spiritus Sancti et virtutes, praesertim morales seu cardinales. Et quidem duplici argumento: Γ, alia est ratio supe­ rior, alia ratio inferior, quia illa secundum rationes aeter­ nas et supematurales vel divinas; haec vero secundum 1 S. Albertus Magnus, III Sent. dist. 34, art. 1, p. 617b 2 S. Thomas, I-II, 68, 1. 3 Lottin, art. at., p. 48. rationes temporales et naturales et humanas. Atqui dona Spiritus Sancti sunt in ratione superiori, dum virtutes morales sunt in inferiori. Quod argumentum iam proposuerat Guilelmus Autissiodorensis ’, non quidem ut realem probaret differen­ tiam, sed solum diversa officia unius eiusdemque rei. At­ tamen Odo Rigaud illud proposuit quasi unam opinionem eorum qui realem distinctionem defendebant. Scribit enim: «alii quoque dixerunt quod dona sunt ad infor­ mandum superiorem partem rationis, virtutes ad infor­ mandam inferiorem»2; et ex eo transivit ad S. Albertum Magnum, qui ait: «ideo tertii veniunt et dicunt quod do­ na dicuntur per comparationem ad Deum dantem, et ideo sunt in superiori parte rationis; virtutes autem respiciunt opera specialia, quae sunt super materias spe­ ciales, et ideo sunt in inferiori parte animae vel ratio­ nis»3. S. Thomas quoque in III Sent., dist. 34, q. 1, art. 1, hanc rationem affert, iisdem fere verbis ac S. Al­ bertus, a quo immediate accepit. Attamen S. Bonaventura illud omisit, fortasse quia legerat Autissiodorensem, qui tamen distinctionem rea­ lem negabat; et ob eandem rationem, sine dubio, S. Tho­ mas omisit etiam in hoc loco Summae Theologicae. 2’, omnis habitus est sicut in subiecto in libero arbi­ trio, quod est facultas rationis et voluntatis. Attamen do­ na sunt principaliter in ratione, quia in ea sunt quatuor dona, scilicet sapientiae, scientiae, intellectus et consilii; e contra virtutes sunt principaliter in voluntate vel in af­ fectu, quia ex illis, solum duae sunt in ratione4. Hoc etiam argumentum S. Thomas sumpsit ex Alberto (loc. cit.) licet melius illud proponat. Hoc argumentum, veluti positionem quamdam, ita schematice refert Philippus de Grèves: «alii vero volunt dividere inter dona et virtutes, secundum quod dona sunt Cf. Lottin, art. cit., pp. 71-72, 77-95. Art. cit., pp. 86, 94-95. S. Albertus Magnus, III Sent. dist. 34, art. 1, p. 618a Vide hic, litteram S. Thomae. ._______ C. Ill, a. 1, § I: An differant realiter a virtutibus Tract. I, P. I: De 48 S ■ · donis Spiritus Sancti in genere in libero arbitrio in quantum est facultas rationis; virtu­ tes vero in libero arbitrio in quantum est facultas volun­ tatis *. Et eodem fere modo Odo Rigaud, qui ait: «alii etiam dixerunt quod, cum liberum arbitrium sit facultas voluntatis et rationis, dona sunt quoad facultatem ratio­ nis, virtutes vero quoad facultatem voluntatis»2. Et huic modo schematico magis respondet expositio eiusdem ar­ gumenti apud S. Bonaventuram \ Quinam primo tale argumentum proposuerint, adhuc ignoratur. Forte originem habet, occasionalem saltem, ab Autissiodorensi, quatenus quasi provocatum fuerit veluti instantia ad validum reddendum argumentum eius in favorem realis distinctionis. 33. 3) Ex parte finis proprii virtutum et donorum etiam tentatum est probari distinctio essentialis utrorum­ que. Et quidem in hac parte diversa argumenta quasi diversa tentamina sunt proposita, non quasi diversae opi­ niones, cum etiam aliquando ab uno eodemque propo­ nerentur. Possunt autem reduci ad tria ista argumenta. Γ Virtutes sunt per se primo ad bene operandum vel agendum; dona vero sunt per se primo ad resistendum tentationibus. Ita S. Bruno de Asti, Hugo a S. Victore, Abaelardus et S. Bernardus, quos refert Gardeil4, ad hoc inducti ex verbis S. Augustini relatis hic obi. 2, et S. Gregorii in corpore articuli. «Dixerunt aliqui quod... (dona) non sunt ad idem ad quod virtutes; quia virtutes sunt ad agendum; dona ve­ ro ad resistendum tentationibus»5. 2° Tam virtutes quam dona sunt per se primo ad agendum et resistendum contra mala animae nostrae, Lottin, art. cit., pp. 78, 4845. Art. cit., pp. 86. 89-91. S. Boxaventura, loc. cit., p. 736b. Gardeil, art. cit., coi. 1774, 1768-1769. „ ‘"ΎΓ %'«' «V5· (Odo Ri8aud’· Vide Philippum Chancellarium, tota. p. /o. 2 C. Ill, a. 1, § I: An differant realiter virtutibus 49 quae expellenda sunt; diversimode tamen, quia virtutes sunt contra peccata; dona vero contra sequelas peccati et contra vitia. Et inde est quod contra septem vitia ca­ pitalia a Deo donantur nobis septem dona Spiritus Sanc­ ti. Hoc argumento iidem fere utebantur ac praecedenti, et nitebantur verbis S. Gregorii quae S. Thomas adhibet infra, art. 2, obi. 3. Abaelardus ita illud proponebat in hymno Pentecostes: «tu tibi templa dedica —illa septi­ formi quam habet gratia— contra septem illa dae­ monia» Quia tamen hoc argumentum non multum differt a praecedenti, ideo S. Thomas, hic, brevitati consulens, omisit, cum tamen illud posuerit in III Sent., loc. cit., et S. Bonaventura, ibid. S. Albertus Magnus non affert illud illo loco, sed postea per modum obiectionis, dist. 34,art. 2, obi. 2, et forte hac ratione motus est S. Thomas ad illud referendum hic, art. sequenti, obi. 3. Hoc argumentum erat celeberrimum, eoque multi usi sunt, quos inter memorari liceat Philippum de Grèves, Odonem Rigaud et ipsum S. Bonaventuram, in Breviloquio, P. V, cap. 52. En quomodo illud proponit Philippus Chancellarius: «oportet scire quod homo cecidit per peccatum in septem miserias quibus est debilitatio potentiarum motivarum et itivarum, scilicet stultitiam, hebetudinem, praecipi­ tationem, timorem, ignorantiam, duritiam, animi extol­ lentiam, quam nominamus superbiam. Rationabilis cecidit in quatuor, scilicet ignorantiam, stultitiam, hebetudinem, praecipitationem; et sunt hebe­ tudo et stultitia in cognitiva; ignorantia et praecipitatio in motiva. Timor vero et extollentia in irascibili; duri­ tia vero in concupiscibili. ' Et cum sint ita debilitatae aut possibiles debilitari, indigebat homo adiutoriis quibus confortentur potentiae. 1 Abaelardus, Hymnus* Pentecostes, ML 188, 1398. i Edit. Quaracchi, p. 201. Λ'. 50 Tract. I, P. I: De donis Spiritus Sancti in genere Praeter haec autem adiutoria, indiget principiis rec­ tarum operationum contra principia pravarum operatio­ num, scilicet virtutibus, quae rectae sunt ad actus. Et ita, cum dona principaliter opponantur vitiis sive impedimentis, virtutes principaliter non vitiis, sed pecca­ tis, differunt secundum se dona et virtutes» *. 1 Similiter Odo Rigaud scribit; «natura humana per se lapsa, per se non potuit reparari, sed indiguit gratia re­ parante. Cum ergo in sui lapsu fuerit spoliata gratuitis et vulnerata in naturalibus, gratia in virtutibus reparat spo- i liationem, gratia in donis vulnerationem. Virtus red­ dit sanitatem spiritualem per ablationem culpae et in­ fusionem gratiae; dona restituunt valetudinem per de­ fectuum consequentium ex peccato remotionem; beatitudines autem restituunt perfectum statum, quantum pos­ sibile est in via. Unde sicut in illo qui fuit infirmus primo extinguitur morbus, licet adhuc remaneant multa synthomata per quae adhuc remanet homo imbecillis et invalidus; se­ cundo restituitur valetudo per synthomatum ablationem; ultimo venit ad perfectionem status sanitatis et valetudi­ nis·, sic et in homine, qui per peccatum lapsus fuerat, primo per virtutes extinguitur morbus per culpae abla­ tionem; secundo restituitur valetudo perficienda per do­ na; tertio ponitur in statu perfecto, quantum possibile est in via, per beatitudines2. Attamen ipse Guilelmus Autissiodorensis, qui negabat realem distinctionem donorum a virtutibus, hoc argumen­ tum posuerat1, cui valorem appropriationis vel adapta­ tionis tantum tribuit. 3° Alia esset finalitas virtutum et donorum, quatenus per virtutes homo disponitur ad hoc quod simpliciter bene operetur et bona operando et malis resistendo; per 1 Apud LOTTIX, art. cit., pp. 80-81, 131-144, 2 Ibid. pp. 88-89, 167-181. Vide etiam infra nn 97 211-218 3 Ibidem, p. 71, 48-61. ’ 1 Z‘°· C. Ill, a. 1, § I: An differant realiter a virtutibus 51 dona vero ad perfectiores operationes et resistentias dis­ ponitur, nempe ad hoc ut conformemur Christo patienti et monenti in passione sua, et sic dona modum quem­ dam heroicum praeseferre videntur. Hoc argumentum proponit Philippus de Grèves et Odo Rigaud celebre illud appellat. «Dixerunt alii —ait Odo— (et horum opinio magis fuit celebris) quod vir­ tutes regulant ad agendum; dona ad patiendum secun­ dum conformitatem ad Christum, cui data sunt dona ad patiendum pro redemptione humani generis» 2. Et postea ait quod haec expositio est «satis sollem­ nis», et eam proponit magis accurate3. De illa autem S. Albertus Magnus asserit quod «magnam partem mul­ titudinis habet sequentem, quia valde celebris fuit et est haec opinio apud multos»4. In omnibus istis latet elementum quoddam commune, nempe: dona sunt perfectiora virtutibus, et ideo sunt magis passiva quam activa; et quia passivum disponit ad activum, dona iuxta quosdam essent priora virtutibus quasi seminaria virtutum (Simon Tomacensis5 et loannes Saresburiensis)6; alii, e contra, cum dona perficiant virtutes et sint in adiutorium virtutum, sunt posteriora naturaliter virtutibus (Stephanus Langton7 et ceteri theo­ logi). Et ex his magni theologi inde a Philippo et Odone, talem posuerunt distinctionem inter dona et virtutes, quod virtutes sunt ad simpliciter agendum, dona vero ad agendum liberius et expeditius; virtutes ad actus pri­ mos, dona ad actus secundos et perfectos; virtutes ad actus communes, dona ad altiores actus. 1 2 Ibidem, p. 80, 111-120. ·· Ibidem, p. 86, 100-103. Ibidem, p. 88, 150-165. S. Albertus Magnus, III Sent. dist. 34, art. 1, p. 618b. Lottin, art. cit., p. 70, 32-37. Ibid. p. 42. Ibid. p. 64, 29-30. <1 u· Tract. I, P. I: De 52 donis Spiritus Sancti in genere Hucusque perventum est cum apparuit S. Thomas, cuius argumentum postea discutietur, quodque procedit: 34. γ) ex obiecto formali distincto pro donis et pro virtutibus. 35. Tertia denique positio media asserit quaedam dona non distingui re a virtutibus quibusdam, quaedam vero a quibusdam realiter esse distincta. Haec opinio sat antiqua est; nam eam recolunt Praepositinus et Godofridus Pictaviensis. Praepositinus enim scribit: «dicunt quidam quod tria donorum, timor, pie­ tas, fortitudo, virtutes sunt; quatuor (reliqua non sunt virtutes, sed) sunt boni usus naturalium potentiarum, scilicet rationis et intellectus» Et eodem modo Godofridus ait: «dicunt quidam quod tria dona, scilicet timor, pietas et fortitudo, virtutes sunt; alia vero, non»12. Hugo a S. Charo eandem opinionem refert, paulo ta­ men immutatam. «Quidam —ait— dicunt quaedam dona esse virtutes, scilicet sapientiam, fortitudinem, pietatem et timorem; quaedam non, ut alia tria» 3. Et videtur quod ipse inclinatur in favorem eius, cum ait: «si quis autem tertiam opinionem, quae dicit quaedam dona esse virtutes et quaedam non, vellet sustinere, facillima est responsio ad obiectiones. Omnes enim (opiniones vel rationes) quae probant quod dona sunt virtutes, non probant hoc nisi de illis donis quae dicit haec opinio esse virtutes; simi­ liter obiectiones contrariae, quae probant quod dona non sunt virtutes, non probant hoc nisi de illis donis, quae dicit haec opinio non esse virtutes: et ideo haec opi­ nio facilior est ad sustinendum»4. Quae sententia, per plura saecula oblivioni tradita, reassumpta fuit recenter a Schiffini, qui tamen inscius 1 2 3 4 Art. cit., p. Ibid. p. 67, Ibid. p. 74, Ibid. p. 76, 66, 39-41. 36-37. 44-46. 145-152. - :· Λ. C. Ill, a. 1, § II, 1: Factum distinctionis a virtutibus 53 erat, ut videtur, antiquissimae positionis. Ita scribit theo­ logus iste: «paucis dicam quod sentio; neque enim puto hanc rem magni esse momenti. Quod spectat tria priora dona, sapientiae, intellectus et scientiae, videntur esse reipsa distincta a virtutibus». Quantum vero ad alia quatuor non videtur ponenda realis distinctio. Nam «donum consilii non mihi videtur esse distinctum reipsa a virtute prudentiae infusae, si­ quidem bene referri potest ad illam prudentiae partem subiectivam, quae a S. Thoma appellatur gnome. Idem puto de dono fortitudinis relate ad virtutem, quae eodem nomine appellatur. Quod autem praestat donum pietatis et timoris filialis, videtur etiam praestari a virtute reli­ gionis iuncta cum virtute caritatis. Distinctio tamen ratio­ nis concedenda videtur inter quatuor haec postrema dona ac virtutes» QUAESTIONIS RESOLUTIO In solvenda quaestione distinguimus factum distinc­ tionis et rationem eiusdem, in crisim revocando diversa argumenta theologorum. 1. Factum distinctionis donorum a virtutibus 36. conclusio: Dona Spiritus Sancti realiter diffe­ runt a virtutibus. 37. Probatur. 1°, inductive seu quasi a posteriori. Vir­ tutes aliae sunt acquisitae vel naturales et aliae infusae vel supematurales. Atqui dona Spiritus Sancti realiter 1 Schiffini, De Gratia divina, disp. Ill, sect. 11, n. 216, p. 342. Friburgi Brisg. 1901. * · . ■ ubi 54 h ? Tract. I, P. I: De donis Spiritus Sancti IN GENERE differunt tum a virtutibus acquisitis tum a virtutibus in­ fusis. Ergo simpliciter et universaliter dona Spiritus Sancti differunt realiter a virtutibus. Maior est clara, et a nemine theologorum hodie ne­ gatur. Minor vero probatur per partes: 38. A) Dona Spiritus Sancti realiter differunt a vir­ tutibus acquisiis, Γ Quae sunt realiter separabilia sunt realiter di­ stincta. Atqui dona Spiritus Sancti et virtutes acquisitae sunt realiter separabilia, quia in peccatore dari possunt et de facto dantur virtutes acquisitae tum intellectuales —de quibus nullum est dubium— tum etiam morales, quae non amittuntur uno solo actu peccati mortalis, et tamen non dantur dona Spiritus Sancti, quae uno solo peccato mortali amittuntur, nec esse possunt in peccato­ ribus. Ergo dona Spiritus Sancti realiter differunt a vir­ tutibus. Quod si quis dubitet de hoc argumento, en aliud effi­ cacius·. in puero baptizato dantur de facto dona Spiritus Sancti, ut patet ex dictis circa exsistentiam donorum. Atqui in puero illo de facto nulla datur virtus acquisita, neque intellectualis neque moralis, quia nondum habet usum rationis quo possit tales virtutes acquirere. Ergo dona Spiritus Sancti realiter separabilia sunt a virtutibus acquisitis. 2° Essentialiter naturalia et essentialiter supematuralia realiter differunt. Atqui dona Spiritus Sancti sunt essentialiter supematuralia, dum virtutes acquisitae sunt essentialiter naturales. Ergo dona Spiritus Sancti et vir­ tutes acquisitae realiter differunt. Maior certa est, quia naturale et supernaturale sunt differentiae reales, non logicae tantum, ut omnes conce­ dunt. Minor etiam patet tum ex dictis de exsistentia dono­ rum, quae sunt sequela gratiae sanctificantis, tum etiam C. Ill, a. 1, § II, 1: Factum distinctionis a virtutibus ex communi omnium sensu quantum ad naturalitatem virtutum acquisitarum. 39. B) Dona Spiritus Sancti realiter differunt a vir­ tutibus infusis. Virtutes infusae vel supematurales aliae sunt théologales, scilicet fides, spes, caritas; et aliae mo­ rales, nempe prudentia, iustitia, fortitudo et temperantia. Atqui dona Spiritus Sancti ab utroque genere virtutum infusarum realiter differunt. I 1°, quidem realiter differunt a fide et spe theologicis. Quae sunt realiter separabilia sunt realiter distincta. At­ qui dona Spiritus Sancti et fides et spes theologicae sunt realiter separabilia. Ergo dona Spiritus Sancti realiter differunt a fide et spe theologicis. Maior patet; quia signum infallibile et ab omnibus admissum distinctionis realis aliquorum est eorum realis separabilitas aut separatio. ' Minor, ubi unice est difficultas, sic patet; a) In Christo lesu quando in terris degebat, erant realiter dona Spiri­ tus Sancti, ut patet ex dictis dum loqueremur de exsis­ tentia donorum. Atqui in Christo, dum in terris degeret, non erant de facto fides neque spes; ut probatur in III, q. 7, art. 3-4. Ergo in Christo, dum in terris degeret, rea­ liter separata sunt dona Spiritus Sancti a fide et a spe theologicis. b) Dona Spiritus Sancti manent realiter in patria, ut patet ex dictis dum de eorum exsistentia loqueremur, et Leo XIII expresse docet, cum ait: «haec propterea dona tantae sunt efficacitatis, ut eum (hominem) ad fastigium sanctimoniae adducant, tantaeque excellentiae ut in coelesti regno eadem, quamquam perfectius, perseverent» ‘. Atqui in coelo non manent fides neque spes theologicae, secundum illud: «quod videt quis, quid sperat?»: «quod non videmus, speramus»2; et illud: «fides est... argumen- 1 Lro XIII. Enc. "Divinum illud munus", edit, cit., p. 29. 2 Rom. 8, 25. 56 Tract. I, P. I: De donis Spiritus Sancti in genere tum non apparentium» «cum venerit quod perfectum est, evacuabitur quod ex parte est»2. Ergo dona Spiritus Sancti de facto separantur a fide et spe theologica in animabus beatis in coelo. c) Vera fides et vera spes theologicae realiter manent in multis peccatoribus, secundum illud Tridentini: «si quis dixerit, amissa per peccatum gratia, et fidem semper amitti, aut fidem, quae remanet, non esse veram fidem, licet non sit viva... a. s.»3. Atqui in peccatoribus realiter non manent dona Spiritus Sancti. Ergo in peccatoribus realiter separatae sunt fides et spes theologicae a donis Spiritus Sancti. 40. 2°, dona Spiritus Sancti realiter differunt a cari­ tate theologica. Dona Spiritus Sancti alia sunt intellectua­ lia, nempe donum intellectus, donum sapientiae, donum scientiae, donum consilii; alia sunt affectiva seu appeti­ tus, scilicet donum fortitudinis, donum pietatis, donum timoris. Atqui ab utrisque realiter differt caritas theo­ logica. a) A donis quidem intellectualibus·, nam habitus subiectati in potentiis distinctis sunt et ipsi realiter distincti. Atqui habitus caritatis theologicae et habitus donorum intellectualium Spiritus Sancti subiectantur in potentiis realiter distinctis; quia caritas theologica subiectatur in voluntate, dona vero intellectualia subiectantur in intel­ lectu: voluntas autem et intellectus sunt potentiae reali­ ter distinctae. Ergo habitus caritatis theologicae realiter distinguitur a donis intellectualibus Spiritus Sancti. b) Differt etiam realiter a ceteris donis Spiritus Sancti quae ad appetitum pertinent. Nam ordo virtutum theologalium realiter differt ab ordine virtutum moralium, licet idem esset realiter subiectum habituum utriusque ordinis. i Heb. 11, 1. 1 I Cor. 13 10. 3 Concilium Tridentinum. Denz. 838. C. Ill, a. 1, § II, 1: Factum distinctionis a virtutibus f l Atqui caritas essentialiter pertinet ad ordinem virtutum theologicarum; dona vero quae ad appetitum pertinent, ut nomine eorum patet, essentialiter spectant ad ordinem virtutum moralium et materiam virtutum moralium concernunt. Ergo caritas theologica realiter differt a donis Spiritus Sancti quae ad appetitum pertinent. Maior patet: quia ordo theologicarum virtutum est essentialiter increatus seu divinus; ordo vero virtutum moralium est essentialiter creatus seu humanus; et propterea genere differunt isti duo ordines, et tam realiter sicut Creator a creatura et sicut Deus ab homine. Minor est indubitata; nam certe caritas est virtus theologica; certe etiam donum fortitudinis, pietatis et timoris essentialiter respiciunt materiam virtutum mo­ ralium, nempe iustitiae (donum pietatis), fortitudinis (do­ num fortitudinis) et temperantiae (donum timoris). Quod si quis velit reducere donum timoris ad materiam spei theoloacae, non infirmaret argumentum, quia spes realiter differt a caritate, et materia spei a materia caritatis. Sive ergo donum timoris referatur ad virtutem tempe­ rantiae sive ad virtutem spei, certum est caritatem theo­ logicam a tali dono differre realiter. 41. 3°, dona Spiritus Sancti realiter differunt a vir­ tutibus moralibus infusis. Quod ostenditur sive ad homi­ nem sive simpliciter. a) Ad hominem quidem; nam secundum patronos identitatis realis inter dona Spiritus Sancti et virtutes, non exsistunt revera virtutes morales infusae. Inde argumentum: quod realiter exsistit differt rea­ liter ab eo quod realiter non exsistit, sicut ens reale a non ente. Atqui secundum patronos identitatis realis in­ ter dona et virtutes, dona Spiritus Sancti realiter exsi­ stunt; virtutes autem morales infusae realiter non exsi­ stunt; aliunde etiam, ut supra ostensum est, dona Spiri­ tus Sancti realiter differunt a virtutibus moralibus acqui­ sitis. Ergo, omnibus modis, dona Spiritus Sancti realiter 58 Tract. I, P. I: De donis Spiritus Sancti in genere β) Simpliciter etiam hoc idem constat. Dona enim Spiritus Sancti, ut supra dictum est, alia sunt intellec­ tualia, ut donum intellectus, sapientiae, scientiae et con­ silii; alia vero sunt affectiva vel ad appetitum pertinen­ tia, ut donum pietatis, fortitudinis et timoris. Atqui utriusque generis dona realiter differunt a virtutibus mo­ ralibus infusis. a) Dona quidem intellectualia realiter differunt a iustitia, fortitudine et temperantia infusis, quia illa sunt in intellectu sicut in subiecto, dum iustitia est in volun­ tate, fortitudo in irascibili et temperantia in concupisci­ bili, quae manifeste sunt potentiae realiter distinctae: item donum intellectus, sapientiae et scientiae realiter differunt a prudentia infusa, quia illa sunt per se primo speculativa et circa necessaria; haec vero per se primo practica et circa contingentia. b) Similiter dona quae ad affectum pertinent realiter differunt a virtute infusa prudentiae, quia illa sunt in appetitu sicut in subiecto, dum prudentia infusa est in ratione, quae evidenter sunt potentiae realiter distinctae. c) Pariter certum est donum timoris realiter differre a virtutibus moralibus infusis quibuscumque, quia evi­ denter timor non est virtus et consequenter tantum dif­ fert a virtutibus quantum non virtus a virtutibus seu quantum non ens ab ente. Solum ergo remanet difficultas distinguendi realiter donum consilii a prudentia infusa; donum fortitudinis a fortitudine infusa, et donum pietatis a iustitia vel reli­ gione infusa; quia in his idem est subiectum utrobique eademque materia circa quam operantur dona et virtu­ tes. Et hoc est unicum fundamentum sententiae mediae Hugonis a S. Charo et Schiffini. d) Oportet ergo invenire argumentum ad talem di­ stinctionem realem probandam, quod quidem est huiusmodi: Impugnatur sententia media Hugonis a S. Charo et Schiffini: Quod convenit ommuni rationi univocae con- ■ C. Ill, a. 1, § II, 1: Factum distinctionis λ virtutibus 59 venit omnibus contentis sub illa univoca ratione. Atqui realis differentia a virtutibus moralibus infusis conve­ nit communi rationi univocae donorum Spiritus Sancti. Ergo realis differentia a virtutibus moralibus infusis con­ venit omnibus contentis sub illa communi ratione uni­ voca donorum Spiritus Sancti. Sed omnia dona Spiritus Sancti —nullo excepto— conveniunt in una ratione univoca doni Spiritus Sancti. Ergo omnia et singula dona Spiritus Sancti —nullo ex­ cepto— realiter differunt a virtutibus moralibus infusis. Maior est clara, quia ratio communis univoca est eadem omnino apud omnes vel omnia quae sub illa sunt aut continentur. Ergo quod convenit illi uni rationi, con­ venit evidenter omnibus quae illam unam eamdemque rationem habent. Sicut quod convenit rationi univocae humanitatis, v. gr. visibilitas aut disciplinabilitas aut mor­ talitas, convenit omnibus hominibus, utpote contentis sub una illamet univoca ratione. Minor constat; quia ratio doni Spiritus Sancti est univoca omnibus donis Spiritus Sancti, et ideo quod convenit uni dono, ut donum est, convenit omnibus et singulis donis. Atqui realis differentia a virtutibus mo­ ralibus infusis convenit evidenter pluribus donis Spiritus Sancti, ut ex dictis patet. Ergo et convenit dono, ut do­ num est; et sic manifeste convenire debet omnibus et singulis donis Spiritus Sancti, nullo excepto. Identitas quidem vel non identitas realis, cum sit unitas quaedam aut diversitas, quae immediate sequitur ad ens, evidenter est praedicatum quidditativum, et con­ sequenter de omnibus univoce convenientibus dicendum est sicut dicitur de quolibet aut de singulis. Sicut quando quaeritur utrum homo, re vel non, dif­ ferat a lapide aut a bruto, non quaeritur praedicatum accidentale, sed substantiale et quidditativum, et propterea respondetur praedicato essentiali vel quidditativo, puta vivens aut rationale. Similiter ergo quando quaestione ponitur identitas vel differentia realis donorum a virtutibus, est sermo dc *1 60 Tract I, P. I: De donis Spiritus Sancti in genere aliquo essentiali vel quidditativo. Aut ergo negandum est realem distinctionem donorum a virtutibus convenire quibusdam donis —quod patet manifeste esse falsum— aut neganda est univocitas donorum Spiritus Sancti —quod aeque falsum est— aut denique affirmanda est realis distinctio omnium et singulorum donorum Spiri­ tus Sancti ab omnibus et singulis virtutibus —quod uni­ ce verum est—. Si quis autem vellet facilius procedere et clarius, quamvis minus profunde et efficaciter, potest uti argu­ mento inductionis, hoc modo: quod convenit pluribus et principalioribus donis respectu virtutum moralium in­ fusarum, convenit ceteris donis minus principalibus re­ spectu earumdem. Atqui pluribus et principalioribus do­ nis Spiritus Sancti convenit realis distinctio a virtutibus moralibus infusis, ut ex dictis patet. Ergo et ceteris do­ nis Spiritus Sancti minus principalibus convenit realis distinctio a virtutibus infusis; et sic omnia et singula dona Spiritus Sancti realiter differunt ab omnibus et singulis virtutibus infusis. Argumentum quidem facile, sed minus efficax quam praecedens; quia istud inductione incompleta —licet suf­ ficienti— procedit; illud vero abstractione metaphysica j nititur; et propterea istud certitudinem moralem vel phy­ sicam tantum habet; illud vero certitudinem metaphysicam absolutam. 42. 2e, probatur conclusio a priori. Illa, quae habent divisionem essentialem vel specificam distinctam, sunt specifice distincta inter se; et consequenter, realiter distincta. Atqui dona Spiritus Sancti et virtutes habent divisionem essentialem vel specificam distinctam. Ergo dona Spiritus Sancti et virtutes sunt essentialiter vel specifice distincta inter se; et consequenter, realiter distincta. Maior patet; quia divisio essentialiter distincta sup­ ponit divisibile essentialiter distinctum, eo quod divisio essentialis debet respondere divisibili seu naturae rei di- C. ΙΠ, a. 1, § II, 1: Factum distinctionis a virtutibus 61 videndae. Atqui differentia essentialilis vel specifica est realis, quia essentia non est ens rationis. Ergo quae ha­ bent divisionem essentialiter distinctam, habent et esi sentiam essentialiter et realiter distinctam inter se. Minor facile patet; quia virtutes dividuntur in qua­ tuor genera, nempe acquisitas morales, intellectuales, mo’ rales infusas et theologicas; et in quindecim species, nempe quatuor cardinales acquisitas, quatuor cardinales infusas, quinque intellectuales (quarum una coincidit re cum una ex moralibus, nempe prudentia) et tres theolo­ gicas. E contra, dona Spiritus Sancti non dividuntur in genera, puta theologalia et moralia, acquisita et infusa, sed in species tantum, quae non sunt quindecim, sed septem tantum. , Quod argumentum proponit revera S. Thomas in hoc articulo, cum ait: «sed eis (scilicet negantibus realem distinctionem donorum a virtutibus) remanet non minor difficultas, ut scilicet rationem assignent quare quaedam virtutes dicantur dona, et non omnes; et quare aliqua computantur inter dona quae non computantur inter virtutes, ut patet de timore»; quasi dicat: remanet eis magna difficultas quare dona et virtutes non habent ean­ dem divisionem et easdem species, si essentialiter et rea­ liter sunt idem. Quod clarius proposuerat in loco parallelo Sententia­ rum, cum dicit: «ea quae non sunt unius divisionis non sunt eadem. Sed virtus alio modo dividitur in suas spe­ cies quam donum. Ergo virtus non est idem quod do­ num» ’. Adhibetur etiam a S. Bonaventura his verbis: «quae­ cumque habent alias et alias differentias dividentes, necesse est ipsa ad invicem differre. Sed divisio virtutum alia est quam divisio donorum, et per alias differentias —virtutes enim dividuntur per theologicas et cardinales, i S. Thomas, III Sent. dist. 34, q. 1, art. 1, arg. 2 sed contra. 62 Tract. I, P. I: De donis Spiritus Sancti in genere quod nequaquam est circa dona reperire—. Ergo necesse est habitus donorum ab habitibus virtutum differre» *. Et prius propositum fuerat ab Odone Rigaud, a quo videtur sumpsisse S. Bonaventura. «Diversae sunt —in­ quit— species donorum et virtutum. Si ergo diversorum generum diversae sunt species, diversa sunt dona et vir­ tutes. Prima (antecedens) patet, quia virtutes dividuntur per theologicas et cardinales: dona autem non sic. Ergo ha­ bent diversas species et differentias»2. 2. Ratio distinctionis donorum et virtutum a) Negative 43. conclusio prima: Non valet assignatio differen­ tiae inter virtutes et dona ex parte diversi subiecti, qua­ tenus dona essent in ratione vel parte superiori et virtu­ tes in ratione vel parte inferiori. 44. Probatur. Qui tale argumentum posuerunt, vel intelligunt rationem superiorem et inferiorem, vel por­ tionem aut partem superiorem et inferiorem, nempe spi­ ritum seu mentem et animam. Atqui in neutro casu eorum argumentum probat con­ clusionem quam intendunt. Non quidem si intelligant stricte rationem et non por­ tionem seu partem: Γ, quia distinctio rationis in superiorem et inferiorem non est distinctio potentiae vel subiecti, sed distinctio muneris vel officii, et sic non valet per se sola distingue­ re habitus, quasi a diverso subiecto vel potentia. Unde ipse Guilelmus Autissiodorensis, qui hoc argu­ mentum novit, realem distinctionem virtutum et donorum s. Bonaventura, III Sent. dist. 34, art. 1, q. 1 are 2 n 73Sh Apud Lottin, loc. cit., p. 84, 4649. H C. Ill, a. 1, § II, 2: Ratio dist. donorum et virtutum I 63 non admisit. Scribit enim: «dicamus quod in viro iusto idem sunt in essentia virtutes cardinales et dona Spiritus Sancti, sed differunt in ratione, (logice); differunt enim in officio et statu. Unde sicut secundum quod dividit Au­ gustinus rationem in inferiorem partem et superiorem, non dividit ipsam, sed eius officia; sic qui virtutem in virtutes cardinales et dona, non dividunt virtutem in es­ sentia, sed per officium et status» l. 2’, quia neque omnia dona neque omnes virtutes sunt in ipsa ratione, sive superiori sive inferiori, quia iustitia, temperantia, fortitudo, spes et caritas, sunt in appetitu', pariter donum pietatis, fortitudinis et timoris sunt in ap­ petitu. Ergo impossibile est ex parte rationis, quasi sub­ iecti, sumere distinctionem donorum a virtutibus; quia quod non est realiter in aliquo subiecto non potest di­ stingui realiter ex parte talis subiecti. 3’, quia etiamsi tam dona omnia quam omnes virtutes essent in ipsa ratione tamquam in subiecto, non tamen omnia dona essent in ratione superiori et omnes virtutes in inferiori. Nam virtutes cardinales essent quidem in inferiori, théologales vero sunt in superiori: dona etiam quaedam essent in superiori, ut donum sapientiae et intellectus; sed alia in inferiori, ut donum scientiae et consilii et for­ titudinis et pietatis et timoris Domini. Ergo nulla appa­ ret ex hac parte valida ratio ad distinguendum dona a virtutibus. Unde Odo Rigaud merito scribit: «hoc nihil videtur; quia fides et spes, quae immediate ordinant in Deum et dirigunt, sunt in superiori parte rationis. Item, aliqua dona sunt quae ordinant ad proximum, ut pietas et huiusmodi; ergo sunt in inferiori parte rationis. Ergo ex utraque parte dicunt falsum»2. Neque valet argumentum si intelligant portionem su­ periorem et inferiorem, quasi spiritum seu mentem et 1 Apud Lottin, art. cit., p. 71, 75-80. 2 Art. cit., p. 86, 94-99. 1; 64 Tract. I, P. I: De donis Spiritus Sancti in genere animam, ita quidem ut dona essent in mente vel spiritu, et virtutes essent in anima: 1°, ex dictis, quia donum for­ titudinis et pietatis et timoris, imo et consilii essent in portione inferiori seu in anima sicut virtutes morales prudentiae, iustitiae, fortitudinis et temperantiae; 2°, quia, ut plurimum, valeret argumentum ad probandam di­ stinctionem donorum a virtutibus moralibus, non autem a virtutibus theologalibus; et tamen oportebat ab utris­ que distinguere. Uno verbo: medium demonstrativum debet esse tam universale sicut conclusio demonstranda, secundum illud: «latius hoc quam praemissae conclusio non vult». Atqui conclusio demonstranda distinctionis realis inter dona et virtutes est universalis, nempe omnium donorum ab om­ nibus virtutibus, et tamen medium adductum non est universale. Ergo argumentum quod illi magisri adduce­ bant est penitus invalidum et sophisticum. 45. conclusio secunda: Non valet argumentum de­ sumptum ex eo quod dona essent in libero arbitrio, prout est facultas rationis, et virtutes in eodem prout est fa­ cultas voluntatis. 46. Probatur. Ut hoc argumentum valeret, deberent omnia dona esse in ratione et omnes virtutes in voluntate, quia secus non assi atur medium universale ad proban­ dam conclusionem universalem. Atqui neque omnia dona sunt in ratione neque omnes virtutes sunt in voluntate; dona enim pietatis, fortitudinis et timoris non sunt in ratione; pariter virtutes fidei et prudentiae non sunt in voluntate. Ergo istud argumentum est prorsus invalidum. Quod si velint illud proponere per modum appropria­ tionis, quasi maior pars donorum esset in ratione et maior pars virtutum in voluntate vel appetitu, iam non ostenditur de facto conclusio, quia conclusio probanda est distinctio realis et essentialis; appropriatio vero con­ sistit in sola distinctione rationis inadaequata: fieret er­ go transitus ab ordine logico et partiali ad ordinem rea- C. ΠΙ, a. 1, § II, 2: Ratio dist. donorum et virtutum 65 lem et totalem; quod est manifestus paralogismus. Me­ rito ergo S. Thomas contra hoc argumentum ait: «opor­ teret autem, si haec distinctio esset conveniens, quod mines virtutes essent in appetitiva, et omnia dona in ratione» Et iam pridm expreserant Philippus de Grèves et Odo Rigaud. «Non videtur verum —ait Philippus—; quia quae­ dam virtutes sunt tantum ad cognoscendum operanda, et quaedam virtutes simpliciter ad operandum. Similiter de donis intelligendum est. Quare non per hoc distinguun­ tur»2. «Hoc nihil est —scribit Rigaud—; quia utrumque in! venimus in utrisque. Aliquae sunt virtutes quae respi­ ciunt cognitivam; aliae, quae affectivam: et similiter de donis»3. j Redit semper argumentum: «secundum commune (virtutibus et donis) non attenditur differentia» donorum a virtutibus4. Atqui ratio superior et inferior et portio ■ superior et inferior animae sunt communes virtutibus et donis. Ergo secundum rationem superiorem et inferiorem et secundum portionem superiorem et inferiorem non attenditur differentia donorum a virtutibus. 47. conclusio tertia: Non valet argumentum inde wnptiun, quod virtutes sunt ad agendum·, dona vero ad resistendum tentationibus. I 48. Probatur. Quod est commune virtutibus et donis non distinguit virtutes a donis. Atqui agere et resistere tentationibus est quid commune virtutibus et donis. Er­ go agere et resistere non distinguit virtutes a donis. Minor constat; quia «unumquodque (hoc est, omne ens, et consequenter tam virtus quam donum, quae sunt 1 t ’ * I S. Thomas, I-II, 68, 1. Apud Lottin, art. cit., p. 78, 46-48. Ibid. p. 86, 91-93. S. Thomas, III Sent. dist. 34, q. 1, art. 1. Tract. I, P. I: De 66 donis Spiritus Sancti IN GENERE entia) resistit naturaliter suo contrario» 1 et naturaliter operatur seu producit actionem suam quia unumquodque est propter suam operationem. Ita fides resistit, cum de ea dicatur: «adversarius ves­ ter diabolus, tamquam leo rugiens, circuit quaerens quem devoret: cui resistite fortes in fide» 2; «in omnibus su­ mentes scutum fidei, in quo possitis omnia tela nequissi­ mi ignea extinguere» \ Similiter spes, secundum illud: «memores... sustinen- ' tiae spei Domini Nostri lesu Christi»4; et illud: «induti loricam fidei et caritatis et galeam spem salutis»5. Praesertim vero de caritate dicitur quod minima ca­ ritatis sufficit ad resistendum cuilibet tentationi, secun­ dum illud: «aquae multae non potuerunt extinguere ca­ ritatem» 6. Quod argumentum iam proposuerat Philippus Chancellarius, cum ait: «quod autem virtutes sint ad resisten­ dum, habetur ex fide7: cui resistite fortes in fide. Et quod dona sint ad operandum habetur ex Glossa super lob, 1, 4, super illud: filii faciebant convivia, glossa: pietas | opera misericordiae ducet. Et ita tam virtutes quam do­ na sunt ad operandum et resistendum» 8. Similia habet Odo Rigaud9. 49. conclusio quarta: Non valet ratio assignata quod virtutes sint contra peccata et dona contra vitia aut vulnera peccati. 50. Probatur. Γ, quia quod est commune non est di- 2 5 6 8 9 S. Thomas, hic. I Petri, 5, 8-9. Eph. 6, 16. I Thess. 1, 3. Ibid. 5, 8. Cant. 8, 7. I Petri, 5, 9. Apud Lothn, art. cit.. n 7R Ibid. p. 85-86. 83-88. P' ' 2' Cf' 'b,d· P· ”■ 98-102. C. Ill, a. 1, § II, 2: Ratio dist. donorum ET virtutum 67 stinctivum. Atqui etiam virtutes expellunt utrumque, et peccata et sequelas peccati; quia virtutes infusae, ut in­ fusae vel cum gratia habituali, expellunt peccata, secun­ dum illud: «universa delicta operit caritas» ut virtutes autem, hoc est, ut habitus, contrariantur vitiis qui sunt habitus mali, et ideo eos formaliter et immediate expel­ lunt. Unde S. Thomas merito scribit: «ad actum peccati consequitur macula et reatus, quae per gratiam (vel cari­ tatem) removentur; et iterum dispositio vel habitus, qui per habitus contrarios tolluntur»2. 2‘, quia contra singula vitia vel peccata capitalia sunt etiam virtutes speciales, nempe contra superbiam, humi­ litas; contra avaritiam, liberalitas; contra luxuriam, cas­ titas; contra iram, patientia; contra gulam, sobrietas et abstinentia; contra invidiam, caritas et misericordia; contra acediam, alacritas et spes. Atqui haec non sunt dona, sed virtutes. Ergo contra vitia capitalia specialiter non est necesse dona Spiritus Sancti ponere. ? 3’, quia ubi non adest peccatum neque sequelae pec­ cati non essent ponenda virtutes neque dona. Atqui in Adamo innocenti et in angelis non erat peccatum neque sequelae peccati. Ergo neque in Adamo innocenti neque in angelis essent ponenda virtutes et dona, quod certe fal­ sum est. Hanc rationem noverat iam Odo Rigaud, qui eam ita solvere nititur: «si obiiciatur quod, cum huiusmodi de­ fectus non fuerint in Adam in primo statu nec sunt in angelis, nec Adam nec angeli secundum hoc haberent do­ na, dicendum quod immo, sed ad alios actus; quia in no­ bis sunt ut medicina purgativa vel curativa, sed in eis tamquam medicina praeservativa vel conservativa»3. Et post pauca; «dona in Adam in primo statu et in angelis » i j Prov. 10, 12. S. Thomas, III Sent. dist. 34, q. 1, art. 1. Apud Lottin, art. cit., p. 90, 204-208. i- : ■ f * WJ1 Tract. I, P. I: De donis Spiritus Sancti in 68 genere esse quasi medicinam praeservat ivam et conservativam, quae in nobis sunt quasi medicina purgativa» ‘. At haec ratio manifeste non valet, quia non est danda medicina praeservativa vel conservativa cui nulla aegri­ tudo vitii et peccati accidere potest. Atqui Christo Domino et beatis in patria nulla aegritudo vitii occurrere potest, cum sint ab intrinseco impeccabiles et indefectibiles. Er­ go in illis non essent ponenda dona Spiritus Sancti, et ta­ men in eis maxime ponuntur, ut patet ex his quae diximus cap. 1, de exsistentia donorum Spiritus Sancti. Unde pa­ tet quod hoc argumentum non solum deficit quia est a posteriori seu per posteriorem quoad se, ut ait S. Bonaventura2, sed etiam quia est omnino per accidens, quia status peccati et vitii est quid omnino accidentale ad ponendum et distinguendum virtutes et dona, quae per se primo debent poni in natura rationali ut sic, elevata ad ordinem supematuralem; et ita debent poni etiamsi non fuisset peccatum, imo etiamsi peccatum non fuis­ set possibile, ut si homines et angeli, sicut Christus, con­ diti essent in visione beatifica. Insuper, hoc argumentum, quod iam noverat Autissiodorensis, eum non convincit, quia non habet nisi va­ lorem appropriationis. «Revera —inquit— omnes virtu­ tes sunt dona Spiritus Sancti, scilicet totius Trinitatis. Sed illa septem dona per appropriationem dicuntur dona propter praerogativam quam habent circa septem capi­ talia peccata» \ Bene ergo S. Albertus Magnus: «nec est conveniens dictum aliquorum, hoc quod scilicet substantiale sit donis esse contra vulnus peccati et quod in angelis sunt sicut medicina praeservativa, quia nulla est ratio praeservativae medicinae in eo in quo nulla est potentia morbi. Unde cum in Christo impossibilitas fuerit ad morbum, nullo S. Bonaventura, III Sent. dist. 34, P. ï. an. 1, q. 1, p. 737b. > Apud Lottis, art. cit., p. 71, 57-50. 2 C. Ill, a. I, § II, 2: Ratio dist. donorum et virtutum 69 modo infuit aliquid ei ut medicina praeservativa, et ta­ men dona sunt in Christo; ergo non substantialiter ordi­ nata contra peccatum, sed per accidens, ut dictum est»’. 51. conclusio quinta: Non valet ratio sumpta ex eo quod per dona conformemur Christo patienti et morienti, per virtutes vero simpliciter operemur. 1 ί 52. Probatur: Γ Ratio distinctiva virtutum a donis valere debet pro omni statu et pro omni subiecto in quo dantur dona et virtutes, quia oportet ea inter se distin­ guere in omnibus in quibus sunt. Atqui haec ratio nec valet pro homine in omni statu neque valet pro omni subiecto. Ergo argumentum propositum non valet. Minor constat; quia homo ante peccatum erat in statu impassibili, et tamen habebat dona et virtutes, eo quod habebat gratiam habitualem; ergo in illo statu dona non poterant ordinari ad patiendum. Similiter homo in statu gloriae erit penitus impassibilis, et tamen habebit et vir­ tutes et dona, quae evidenter hac finalitate carebunt, cum ibi non sit possibilis passio. Quam rationem S. Bonaventura ita proponit: «in hoc deficit, quod non est illa dif­ ferentia secundum omnem statum, quia neque secundum statum naturae iustitiae (ante peccatum originale) nec secundum statum gloriae, in quibus fuerunt et erunt do­ na et virtutes, et tamen neque ordinabantur nec ordina­ buntur ad patiendum» 2. Et pridem Odo Rigaud: «secundum hoc, Adam in pri­ mo statu non habuisset dona, scilicet si tantum sunt ad patiendum, quia manens in illo statu erat impassibilis» 3. Insuper nec pro omni subiecto valet; quia angeli sunt impasibiles, cum sint incorporei, et tamen habebant et habent dona Spiritus Sancti, ut supra dictum est, et qui­ dem distincta a virtutibus. Unde ipsemet Odo Rigaud, i S. Albertus Magnus, III Smt. dist. 34, art. 2, ad 2, p. 622b. i S. Bona ventura, III Sent. toc. cit., p. 737. » Apud Lottin, art. cit., p. 86, 110-111. » i··;· ■p I ■■ u. Tract. I, P. I: De donis Spiritus Sancti 70 in genere ibid, ait; «item, nec angeli haberent, cum sint impassibi­ les, cuius contrarium dicit Ambrosius in littera [Magistri Sententiarum]» 2°, quia hoc argumentum non valet nec pro ipso Chris­ to. Nam Verbum potuit incarnari in carne impassibili, si homo non peccasset, et tamen haberet dona eiusdem rationis sicut nunc habet. Quam rationem vidit S. Alber­ tus Magnus, qui sympathiam habet erga tale argumen­ tum. «Huic opinioni (vel potius argumento) contrarium non est quod obiiciatur nisi hoc solum, quod, ut videtur, rationabiliter solvi non potest, scilicet quod dona data fuissent etiam Christo incarnato et non passo, ut si homo non peccasset; ergo haec non est substantialis differentia donorum et virtutum sed potius accidentalis secundum statum peccati»2. Adsunt tamen aliae rationes, etiam pro ipso Christo. Certo enim dona dantur in Christo post resurrectionem suam et per totam aeternitatem in eo exsistent, et tamen post resurrectionem est omnino impassibilis. Ergo finalitas essentialis et constitutiva et distinctiva donorum a virtutibus non est haec: ad patiendum secundum conformitatem ad Christum. Denique, quia id quod praecipue debemus imitari in Christo non debet a priori determinari, sed ex doctrina Scripturae. Atqui secundum Scripturam debemus prae­ cipue imitari virtutes Christi, nempe humilitatem, man­ suetudinem et caritatem, non autem dona, secundum illud: «discite a me, quia mitis sum et humilis corde»3; et illud: «hoc est praeceptum meum, ut diligatis invicem sicut ego dilexi vos»4. «Et hae etiam virtutes —addit S. Thomas— praecipue (magis quam ipsa dona) in passione Christi refulserunt» \ secundum illud; «maiorem hac di1 2 3 4 s Art. cit., p. 86. 103-104 S. Albertus Magnus, /// Sent. dist. 34, art 1 n 6?Rh Matt. 11, 29. · P' 0280 Ioan. 15, 12. s. Thomas, I-II, 68, 1. C. Ill, a. 1, § Π, 2: Ratio dist. donorum et virtutum 71 lectionem nemo habet, nt animam suam ponat quis pro amicis suis»1. Quod vero ibi maxime resplenduerint hu­ militas et mansuetudo etiam constat, secundum illud: «oblatus est quia ipse voluit et non aperuit os suum: si­ cut ovis ad occissionem ducetur et quasi agnus coram tondente se obmutescet et non aperiet os suum»2. En ! mansuetudo. Similiter: «vere languores nostros ipse tulit et dolores nostros ipse portavit, et nos putavimus eum quasi leprosum et percussum a Deo et humiliatum»3; ^humiliavit semetipsum factus obediens usque ad mor­ tem, mortem autem crucis»4. En humilitas. Merito ergo S. Thomas in Sententiis scripserat: «hoc iterum nihil videtur esse dictu; quia in passione Christi praecipue a Sanctis (auctoribus sacris) proponuntur no­ bis imitanda caritas, humilitas et patientia, quae sunt virtutes magis quam sapientia et scientia, quae sunt dona. Unde videtur adinventio quaedam esse et rationi non con­ cordat» 5. ? 3’, quia hoc argumentum revera non differt ab illo secundum quod dona essent ad patiendum, virtutes vero ad agendum, quod supra probavimus non esse validum. Unde Odo Rigaud merito scribit: «sed contra: aut di­ cuntur esse dona ad patiendum, idest ad recipiendum passionem, et hoc nihil esset dictu, quia sine arte et sine omni habitu infuso, si aliquis agat in te, tu naturaliter pateris et recipis passionem, quae est effectus et illatio actionis; aut ad patiendum, idest ad voluntarie sustinen­ dum passionem. Si sic; ergo, cum ad hoc sit virtus, sicut patientia, in hoc non differunt dona a virtutibus»6. «Item, nonne ex donis eliciuntur actus? Constat quod sic, de aliquibus ad minus, sicut de pietate, quae dona ) ί loan. 15, 13. Isaias 53, 7. Ihid. v. 4. Philipp. 2, 8. S. Thomas, III Sent. dist. 34, q. 1, art. 1. Apud Lottin, art. cit., p. 86, 104-109. 72 Tract. I, P. I: De donis Spiritus Sancti in genere misericordiae donat, sicut dicit Gregorius. Ergo sunt ad agendum. Ergo non tantum ad patiendum. Ergo nulla est differentia quam assignant» l I β) Positive 53. His ergo fere communiter reiectis ab illis magnis theologis circa medietatem saeculi XIII, quidam modus distinguendi sat communis propositus est, sequens ean­ dem directionem ex fine proprio donorum et virtutum, usque dum S. Thomas transformavit in distinctionem ex formali obiecto, quod confirmavit ea quae alii dicebant. Oportet ergo hanc rationem vel modum, quem S. Tho­ mas approbat, inspicere tum apud alios ante S. Doctorem, tum deinde apud ipsum S. Thomam, sive in operibus ante Summan theologicam sive in ipsa Summa theologica. S. Thomas ergo thesim illam communem suo tempore, hoc modo enuntiat: «et ideo alii dicunt quod dona dan­ tur ad altiores actus quam sint actus virtutum (en ratio ex fine)’, et haec opinio inter omnes vera videtur»1 2. Et eodem modo hic, in Summa postquam suo proprio modo thesim iustificaverat, concludit: «et hoc est quod quidam dicunt, quod dona perficiunt hominem ad altio­ res actus quam sint actus virtutum»3. 54. a) Modus proponendi argumentum ante S. Tho­ mam. Hoc argumentum proponitur a Philippo de Grèves, Odone Rigaud, loanne de Rupella, Guilelmo de Melitona (Alexandro Halensi), S. Alberto Magno et S. Bonaventura. In qua expositione est duplex stadium: unum, imper­ fectius et corrigendum, ante S. Albertum Magnum; aliud, perfectius apud Albertum et Bonaventuram, perpolien­ dum et complendum, potius quam corrigendum a S. Tho1 Art. cit.. P- 86-87. 114-117. i S. Thomas, III Sent. dist. 34. q. 1, art j J S. Thomas, I-II, 68, 1, fine corp. C. Ill, a. 1, § II, 2: Ratio dist. donorum et virtutum 73 ma, ubi argumentum supremam perfectionem attigit, ut videbimus. 55. 1) Ante S. Albertum Magnum, videtur quod om­ nes illi theologi necessitatem, et consequenter finalitatem donorum, ponunt pro homine in statu naturae lapsae', et ita differentiam assignant inter illa et virtutes secundum conditiones hominis lapsi. Unde, quamvis formulae sint eaedem apud ipsos et Albertum cum Bonaventura, sensus tamen formalis est distinctus, et ideo potest dici quod est nova argumentatio; sicut et suo modo accidit cum modo argumentandi Alberti et Bonaventurae et modo S. Thomae, ut postea apparebit; nam Albertus et Bona­ ventura ponunt argumentum pro omni statu hominis vel potius abstrahendo a quolibet statu. I 56. Videamus ergo singulas expositiones. Philippus de Grèves scribit; virtus proprie dicta est «illud quod primo rectificat potentiam, vel prima rectitudo potentiae in suum optimum; donum autem est datio liberalis ex prima superadditione gratiae super gratiam virtutis ad actus consequentes. Sunt enim tres status actuum: quidam actus dicendi sunt primi, quidam medii, quidam ultimi et perfectissimi. Primi sunt actus virtutum, quia virtus est habitus quo primo erigitur potentia. Actus consequentes et medii sunt actus donorum, quia donum est datum in adiutorium virtutis (et consequenter venit naturaliter post virtutem, quia adiutor est natura­ liter post illum cui adiuvat). Actus autem consequentes et ultimi et perfectissimi sunt actus beatitudinum. Interponuntur etiam actus fructuum, et quodammo­ do sunt medii secundum alium modum, sicut alibi ex­ ponetur. Et hoc est ita videre in quibusdam (en exemplum): primus actus rationabilis (intellectus) in finem (supematuralem) est credere (actus virtutis fidei); secundus (me­ dius) est intelligere cum sapore (actus doni sapientiae); 74 a»·;, Tract. I, P. I: De donis Spiritus Sancti in genere tertius (ultimus^ munditia cordis plena ad videndum Deum, sicut possibile est in via (beatitudo); hoc enim, scilicet videre Deum immediate, coniuctum est plena munditia in patria» *. Et postea: «virtutum sunt primi actus; donorum me­ dii; et donum datur in adiutorium virtutis. Quaeritur in quo donum iuvat virtutem, et quod do­ num quam virtutem. Item: an scientia dicitur iuvare fidem aut intellectus, cum fides sit finis, scientia vero quae ad finem; intel­ lectus quidem si est finis, tamen circa alia lumen est fidei et circa alia lumen est intellectus: et fides videt in speculo, intellectus in imagine. Item: non sufficit dicere quod dona sint circa actus medios, nisi dicatur quod (quid) sint illi secundi actus et quomodo iuvent primos»2. «Respondendum est quod donorum est duplex effec­ tus; quia sicut dictum est, quaedam impedimenta ex cor­ ruptione procedunt, et haec impediunt exitum virtutis in operationem: dona reprimunt huiusmodi poenas sive corruptiones, ut liberius et expeditius procedat virtutis operatio a potentia; et secundum hoc, dona data dicun­ tur in adiutorium virtutis. Verbi gratia, potentia intelligibilis, dum habet hebetudinem, minus habilis est dicenda ad credenda (ad credendum), et ita impeditur effectus fidei, tollitur autem per donum intellectus; et ita (etiam) prudentia circa sua operabilia impeditur per vitium igno­ rantiae; cum autem tollitur per donum scientiae, expe­ ditur in sua operatione. Alius autem effectus donorum est, et hic magis princi­ palis, qui habetur in comparatione ad proprios actus, scilicet secundum quod dona directiva sunt in passiones, quemadmodum virtutes sunt principia ad rectas opera­ tiones» 3. 1 Apud Lottin, art. cit., p. 79. 78-92. 2 Ibid. p. 81, 152-160. 3 Ibid. p. 82. 192-204. C. Ill, a. 1, § II, 2: Ratio dist. donorum et virtutum 75 Tenet enim Philippus quod dona per se primo sunt ad patiendum; virtutes vero ad agendum, ut explicat ibid Minus tamen congruenter, quia utrumque de utrisque pau­ lo antea affirmaverat2. 57. Odo Rigaud similiter ait: «si autem sumatur virtus proprie et similiter donum, prout virtus dicitur esse ad bene operandum, donum ad expedite bene ope­ randum, ut non dicatur donum quaelibet datio irredibilis, sed habitus superadditus virtuti ad expedite bene operandum, sic differunt dona et virtutes, et sunt alii habitus donorum et alii virtutum»3. Et postea: «propter hoc alii dixerunt quod virtutes sunt ad agendum, et dona ad expedite agendum. Et haec opinio similiter solemnis fuit» 4. Denique.· «beatitudines dirigunt ad actus perfectos, dona ad actus perfectivos, virtutes ad actus incoeptivos» s. / I > 58. loannes e Rupella dicit: «si gratia respicit motivam (potentiam), aut est ad recte operandum, aut ad expedite operandum, aut ad delectabiliter operandum, aut ad perfecte operandum. Si ad recte operandum, sic est in virtutibus, prout operari est commune ad agere et pati. Si ad expedite operandum, sic est gratia in donis. Quod sic est intelligendum: virtutes expellunt peccata a potentiis et habilitant eas ad recte operandum; quibus expulsis adhuc remanent debilitates in ipsis potentiis, quas sanant dona, quibus sanatis, vires sanatae expedite recte operantur, et ideo dicit auctoritas quod bona dan­ tur in adiutorium virtutis... Si ad delectandum in bonis operibus , sic est gratia in fructibus, de quibus ad Gal. V. 2 Ibid. 81-82, 149-151; 167-190. Ibid. p. 79, 98-101. Apud Lottin, art. cit., pp. 84-85, 55-60. Art. cit., p. 87. 118-119. Ibid. p. 91, 252-253. il ' J Tract. I, P. I: De 76 donis Spiritus Sancti in genere Si ad perfecte operandum, sic est gratia in septem beatitudinibus, de quibus Matt. VI»1. Hoc argumentum, prout ab istis exponitur, sic refer­ tur a S. Alberto Magno: «dicunt quod virtutes sunt ad agendum simpliciter, sed dona sunt expeditiones virtu­ tum, et sunt ad agendum expedite; et haec opinio quan­ doque habuit multos defensores propter verbum Gregorii, qui dicit quod «dona data sunt in adiutorium virtu­ tum contra defectum»2. Et postea addit: «sine praeiudicio consentio in ultimam opinionem, quae fundatur super verbum Gregorii, quia Gregorius plus de donis lo­ cutus est quam aliquis alius sanctus. Et ideo quidam doctor (Rupella) tenet illam opinio­ nem, et est bona, licet a quibusdam improbantibus eam non bene explanata sit; dicit enim Gregorius expresse quod «dona data sunt in adiutorium virtutum»3. 59. Sed praesertim eam magis complete defendit con­ tinuator Alexandri de Hales, qui videtur esse Guilelmus de Melitona4. «Dona —ait—, fructus, beatitudines conferuntur a Deo ad perfectionem naturae lapsae, non institutae. Ad cuius declarationem nota quod virtutes, secundum quod ex auctoritatibus sanctorum potest rationabiliter colligi, sunt ad informandum sive ad rectificandum li­ berum arbitrium; tunc autem est liberum arbitrium in­ formatum, quando est in iustitia rectificatum. Haec au­ tem informatio rectitudinis in statu naturae institutae potentias animae reddidit habiles ad agendum bonum recte, expedite, delectabiliter et perfecte, propter conformitatem et obedientiam naturae respectu gratiae. Sed primus homo in lapsu in culpam, spoliatus fuit gratuitis et vulneratus in naturalibus: ex spoliatione au1 p. 9, 2 s ·» Ioannes DE Rvpella, Summa de Virtutibus, apud Lottin, art. cit., nota 33. S. Albertus Magnus, IU Sent. dist. 34, art 1 n 61 Rb Ibid. p. 619a. ' ' Cf. Bonnefoy, op. cit., p. 85. C. Ill, a. 1, § II, 2: Ratio dist. donorum et virtutum i : \ , . 77 tem ista subsecuta est deformatio et impotentia ad bo­ num, et ex illa vulneratione effecta est natura infirma et subsecuta est difficultas ad bonum; ex hac autem diffi­ cultate subsecuta est fatigatio et fastidium in progressu in bono sive in exercitio operum bonorum, et ex his ori­ tur quaedam vitae imperfectio sive versatio in operibus imperfectionis. Homo autem sic deiectus, sive humana natura sic lap­ sa non poterat per se reparari, nec illa quae sufficiebant ad recte agendum, expedite, delectabiliter et perfecte in statu naturae conditae, sufficiebant post lapsum, scilicet virtutes solae. Propterea, divinae benignitatis largitas habitus multi­ plices contulit homini contra multiplicia incommoda iam tacta, ut sic humanae naturae lapsae defectus rele­ varet, ita ut per collationem gratiae in virtutibus refor­ metur ipsa anima et efficientur potentiae potentes ad bene et recte operandum; per collationem gratiae in doms ad expedite operandum; per collationem gratiae in fructibus, ad delectabiliter operandum; per collationem gratiae in beatitudinibus, ad perfecte operandum. A virtutibus enim est anima potens ad operandum; ex donis, ad expedite operandum; ex fructibus, ad delec­ tabiliter operandum; ex beatitudinibus, ad perfecte ope­ randum; ita quod contra quadruplicem oppressionem sive detectionem, quae ex culpa habet originem, auctor et reparator humanae naturae quadruplicem apponit relevationem. Ex his ergo patet quod dona, fructus et beatitudines proprie respiciunt statum naturae lapsae; virtutes autem semper fuerunt necessariae (pro omni statu). Propter quod non est simile de comparatione donorum, fructuum et beatitudinum et ipsarum virtutum ad statum ante culpam et post» 1 Apud Alexandrum de Hales, Summa theol. I P· Π libri, inquisit. 4, tract. Ill, titul. 2, memb. 2, cap. 1, art. 2, ad 8-9, η. 513, edit. Quaracchi, 1928, p. 755b. Et idem docet in III, q. 12, memb. II m tine: WBr»·. 78 Tract. I, P. I: De donis Spiritus Sancti in genere 60. Ex his omnibus apparet clare in mente horum theologorum dona non dari nisi in statu naturae lapsae et ratione lapsus naturae; et non apparet cur dentur in Christo et in B. Virgine et in angelis et in beatis in coelo et in Adamo innocenti, ut in primo capite probatum est. Unde videtur esse ratio accidentalis et partialis, nec apparet vere distincta ab illa secundum quam virtutes essent contra peccata, dona vero contra vitia aut synthomata vel sequelas peccatorum, quam supra (conci. 4) im­ pugnavimus cum S. Thoma et Alberto et Bonaventura1. Quae quidem reductio ad illam argumentationem in­ dicatur iam ab Odone Rigaud, dum ait: «sic patet solutio ad ea quae obiiciebantur contra ultimam opinionem (quae est opinio praesens), quae forte eadem est cum hac quae in solvendo posita est», de qua supra in conci, quarta2. Et revera, ex explicatione quam tradit, evidenter ap­ paret identitas essentialis utriusque rationis. «In homine —inquit— qui per peccatum lapsus fuerat, primo per vir­ tutes extinguitur morbus per culpae ablationem, secun­ do restituitur valetudo perficienda per dona, tertio poni­ tur in statu perfecto, quantum possibile est in via, per beatitudines. Verbi gratia, aliquis fuit infidelis: primo per virtu­ tem fidei removetur infidelitas; postea per donum intel­ lectus proficit ad intelligendum quae credidit et remove­ tur dispositio vel sequela praecedentis peccati trahens ad contrarium; postea per beatitudinem munditiae cordis depuratur cor ab omni terrenitate, ut iam perfecte, quan­ tum possibile est in via, Deum videat et cognoscat. Virtus igitur dirigit in actibus quasi incoeptivis (pri­ mis); donum, in actibus perfect ivis (mediis); sed beatitudo, in actibus perfectis (ultimis). Z' ob,ecL 2 2 Apud LorrtN, art. cit., p. 89, 197-198. C. Ill, a. 1, § II, 2: Ratio dist. donorum et virtutum 79 Et hoc forte voluerunt dicere qui dixerunt quod vir­ ais est ad agendum (simpliciter); donum, ad expedite agendum» *. Et inde est quod, absque contradictione, potuit S. Bo­ naventura transire ab hac positione, quam tenuit in III Sent., dist. 34, P. I, art. 1, ad illam contra symptomata peccatorum, quam defendit in Breviloquio, P. V, cap. 5; quia revera ad eam reducebatur. Imo et in eodem loco Sententiarum ait: «si obiicias quod idem est habilitare potentiam et eam expedire, et ita quod eadem sit virtus quae facit rectum et expedi­ tum, dicendum quod illud est verum respectu operis eiusdem generis, sed respectu operis alterius generis et alterius gradus et rationis, non habet veritatem. Magis autem dicuntur dona expedire quam virtutes, quia etsi virtutes expediant ad actus proprios, adhuc ta­ men remanent symptomata per quae homo impeditur in bene agendo, et ratione quorum adhuc ineptus est ad opera maioris excellentiae, nisi ad haec iuvaretur per habitus donorum»2. 61. Critica huius explicationis. Haec argumentatio revera non differt ab illa secundum quam virtutes sunt contra peccata, et sic faciunt potentias bene agere; dona vero contra vitia vel sequelas peccati aut contra sympto­ mata, et sic expediunt potentias et virtutes, et faciunt eas expedite agere. Et propterea eodem defectu fundamentali laborat ac illa: est differentia accidentalis et appropriate, non essentialis et propria·, insuper est differentia partia­ lis, quia non valet pro omni statu hominis, nempe ante peccatum et post glorificationem; neque pro omni subiecto, quia neque pro Christo Domino, neque pro B. Vir­ gine, neque pro angelis. Et tamen quaerebatur ratio es- > Ari. cit., p. 89, 178-189. . _ 1 S. Bonaventura, III Sent. dist. 34, P. I, art. 1, q. 1, ad 5 fine, PP. 738-739. 80 Tract. I, P. I: De donis Spirites Sancti in genere sentialis et propria et universalis, quia conclusio demon­ stranda, erat de differentia essentiali et propria et uni­ versali pro omni subiecto et omni statu subiecti. Manet ergo in his omnibus theologis idem paralogismus funda­ mentalis, neque alium progressum nisi verbalem super alias vel alias argumentationes fecisse videntur. Quem fundamentalem defectum primus vidit S. Al­ bertus Magnus. Auctoritas qua principaliter nitebantur illi theologi erat Gregorius, qui dicebat quod dona sunt «in adiutorium virtutum contra defectus». Et revera, sen­ sus Gregorii erat iste: contra defectus in quos incidimus peccando, uti clare apparet ex verbis eius, quae citantur a S. Thoma, I-II, 68, art. 2, arg. 2 et art. 8, arg. 2, collate cum arg. sed contra. Et vere illi theologi sensum Gregorii secuti sunt, qui adeo clarus erat ut S. Albertus scribat: «quod autem videtur Gregorius dicere quod dona data sunt contra de­ fectum in quem incidimus ex peccato, respodeo quod hoc dictum est per accidens, de dono scilicet ratione status hominis (lapsi) cui dantur dona. Aliter enim non essent dona in angelis et in Christo» Hoc est clare fateri illos theologos recte quidem ad­ duxisse auctoritatem Gregorii, sed vim argumentandi esse validam per accidens tantum, invalidam vero et sophisticam per se. Et infra: «ipse (Gregorius) loquitur de donis secun­ dum effectum quem habent in homine damnato propter peccatum et non reformato per ipsa, et non de substan­ tiali (vel essentiali) actu donorum»2. «Et hoc probatur per obiectionem illam, quod in angelis sunt et in Christe et in nobis fuissent, etiam si nemo peccasset: ergo patet quod accidit donis esse contra vulnus peccati» \ MAGSUS’ 111 Se”'· dist' 34 'art- h ad 5 prima arg pp. 619-620 . · ar!‘ l· Sol.ut,<\ ad ldr3,UOd obiicitur de Gregorio, p. 623a Ibid. art. 2, q. 1, ad 2, p. 622b p C. III. U. 1. § π. 2: Ratio dist. donorum et virtutum 81 Et falsitas eius manifeste apparet: si enim propria et unica finalitas donorum esset ista, nempe adiuvare virtutes et potentias hominis lapsi; ubi lapsus non da­ tur, neque dona darentur, ut fatetur expresse Guilelmus de Melitona. Atqui tamen dona dantur ubi non datur lapsus, nempe in Christo et in B. Virgine et in angelis et in Adamo innocenti, et in beatis in coelo, ubi nullus erit morbus neque ullum erit vulnus, sed omnia sanata J et ad meliorem ordinem restituta quam habebant ante peccatum hominis. Ergo manifeste, haec positio est fal­ sa et insufficiens. 62. 2) Expositio S. Alberti Magni. Magnum ergo meritum huius eximii theologi est vidisse clare lacunam et defectum istum argumentationis communis et classi­ cae theologorum sui temporis, simulque radicem aperuis­ se argumenti per se et universalis. Admittit ergo Albertus formulam communem et com­ munem graduationem ab illis theologis positam inter virI tutes, dona, beatitudines et fructus. Nec enim apud illum erat dubium de conclusione, sed de medio eam probandi. «Dico ut prius —ait ipse— quod virtutes perficiunt animam ad actus primos; et dona, ad secundos; et bea­ titudines, ad tertios; et fructus in finem, secundum quod contingit per bonum opus coniungi fini. Et qualiter hoc sit, accipiatur ex parte rationis; quia I non perficitur fidei virtute ad consensum primae verita­ tis, quam non videt, nisi in speculo et in aenigmate; hanc autem contingit melius videre in lumine illustra­ tionis per inspirationem gratiae, et contingit sapere per experimentum sui in ratione ipsa: et sic perficiunt dona. Item, contingit visum defigere in ea altius cum certiI ludine maxima, et tunc est actus beatitudinis perfectae munditiei, ut dicitur: beati mundo corde quoniam ipsi Deum videbunt *. Contingit etiam refici in gustu certi- 82 Tract. I, P. I: De donis Spiritus Sancti in genere tudinis illius, et sic erit habitus qui dicitur fructus, et vocatur ab Apostolo fides. Et Glossa ibidem dicit quod fides idem est quod de invisibilibus certitudo, et debet addi: per experimentum Spiritus, quia aliter non esset verum quod ibidem dicit Ambrosius in Glossa, quod de­ lectat suos possessores invicta et sancta delectatione, et ideo fructus Spiritus dicuntur. Et secundum hoc dona sunt secundae perfectiones animae, et praesupponunt virtutes secundum naturam (quae sunt perfectiones primae), licet simul infundantur. Item, notandum, secundum hanc opinionem, quod est perfectio animae ad actum circa difficile et bonum; et est perfectio animae ad statum boni; et actus qui sunt optimi status. Si perficiatur anima primo modo ad actum, hoc con­ tingit dupliciter, scilicet ad actum primum, qui primus est, eo quod ipse primus est ex habitu bono, et hoc mo­ do perficit virtus. Si autem est ad actum altiorem sive secundum, sic perficit donum. Si autem est perfectio secundum statum, cum status non est in bono uno vel duobus, sed in omnibus quae possunt haberi secundum perfectionem quae potest esse in statu, tunc est perfectio per beatitudines infusas. Fructus autem accedit ex parte coniunctionis cum fine, ut dictum est prius» Tam ergo virtutes quam dona et beatudines sunt ha­ bitus realiter distincti et gradualiter quidam alii perfec­ tiores; fructus vero sunt actus tantum. Similiter Albertus admittit formulam illorum theo­ logorum ex Gregorio sumptam, nempe quod dona data sunt in audiutorium virtutum contra defectum ex pec­ cato seu contra symptomata —hoc enim est omnino per accidens et secundarium, quia sunt defectus virtutum quos virtutes habent ratione subiecti vulnerati et imper1 S. Albertus Magnus, Ibidem, art. 2, q. 1, p. 622 C. ΙΠ, a. 1, § II, 2: Ratio dist. donorum et virtutum 83 fecti in quo sunt—; sed per se primo contra defectus, hoc est, imperfectiones essentiales quas virtutes habent se­ cundum seipsas, et sic dona iuvant virtutes in omni statu hominis et in aliis in quibus sunt, qui tamen non pecca­ verunt, neque ideo defectum ex peccato habent, quem talibus virtutibus communicent. «Dicit enim Gregorius expresse —scribit Albertus— quod dona data sunt in adiutorium virtutum (contra de­ fectum vel impedimentum). Et ad hoc intelligendum, notandum quod quoddam impedimentum est virtutis ad actum proprium, et hoc non habet nisi per accidens, ex aliqua dispositione subiectisui, et hoc (impedimentum) ipsa virtus convalescens in usu operis per se excludit. Et hoc dicit Bernardus in primo libro de Consideratione, ad Eugenium: «nihil (est) adeo difficile quod consuetudo facile non facit». Et hoc praecipue in consuetudinalibus est verum, de quibus in­ ducit Philosophus quod innati sumus eas suscipere, per­ ficere autem (est) ab assuetudine. Aliud autem impedimentum est potentiae ex imper­ fectione habitus (secundum se), quod est quasi e contra­ rio primo impedimento; sicut potentia nostri intellectus est in verum Primum, et ad hoc non perficit virtus fidei nisi imperfecte, scilicet in speculo et aenigmate, et ideo evacuabitur. Et ideo indiget potentia (per se) alio habitu altius iuvante in illud, et ex parte illa tamquam secunda perfec­ tio, et altius infunditur (et huiusmodi est) donum... Et hoc modo intelligitur quod dona data sunt in adiu­ torium virtutum vel potentiarum contra defectum vel imperfectionem quam habent secundum se, hoc est, se­ cundum propriam rationem vel essentiam virtutum» Et quia nimis durum videbatur contradicere Grego­ rio, qui tamen aliunde ponit dona habere actus valde per­ fectos, ut refert S. Thomas, I-II, 68, art. 5, arg. 3 et art. 1 S. Albertus Magnus, III Sent. dist. 34, art. 1, p. 619. < g4 Tract. I, P. I: De donis Spiritus Sancti in genere 6, arg. 2, cum eius responsione, ut illimet theologi con­ cedebant, ideo hanc duplicem finalitatem et duplex ad­ jutorium per se et per accidens donorum erga virtutes, quae ipse primo adinvenit explicite, Gregorio et Ambrosio tribuit modeste, quasi occultans propriam originalitatem. «Sancti dicunt —scribit— quod (dona) data sunt in ad­ jutorium virtutum et virium contra vulnus peccati, et (non solum hoc, sed etiam) quod data sunt in adiutorium, eo quod sunt ad actus perfectiores', (et) hoc est substantiale (essentiale vel per se) donis; quod autem sunt contra vulnus peccati, hoc accidit (per accidens eis convenit) ex subiecto in quo est vulnus illud. Et hoc probatur per obiectionem illam, quod (dona) in angelis sunt et in Christo et in nobis fuissent, etiam­ si nemo peccasset. Ergo patet quod accidit (per accidens convenit) donis esse contra vulnus peccati» seu contra impedimentum proveniens ex homine lapso l. Contra vulnera illa peccati directe ordinantur septem sacramenta2. «Virtus —addit— gaudet in sua operatione, sed hoc non est nisi quantum ad amotionem impedimenti quod habet in subiecto, et contra hoc datur donum; sed po­ tius contra hoc quod virtus habet ex se, ut fides ex hoc quod est in speculo et aenigmate, et prudentia ex hoc quod est per rationes humani iuris, quod nebulis erro­ rum est involutum»3. lam ergo formula Gregorii transformata est a per accidens in per se, et consequenter expeditio perfectae operationis quae a donis fit convertitur a per accidens in per se; et finaliter operationes perfectae et secundae quae donis correspondent, non sunt iam per accidens, sed per se. Sub eadem ergo formula traditionali, Albertus ponit sensum absolutum, universalem, essentialem, per se, et non solum relativum, particularem, accidentalem et per * Ibid. art. 2, q. 1, ad 2, p. 622b. 2 Ibid, in fine q., p. 623, et IV Sent., dist. 1. J Ibid. art. 1, ad 1 contra ultimam opinionem p 620a C. ΠΙ, a. 1, § Π, 2: Ratio dist. donorum et virtutum Ô5 accidens, sicut illi theologi sui temporis inde a Philippo de Grèves, Revera explicatio Alberti aequivalet omnino novae argumentationi. Unde profunde scribere potuit: «non est inconveniens quod post novam perfectionem sit alia in eodem, dum­ modo non sint eiusdem rationis, sicut opinio et scientia de eodem et ambae manent, licet quidam hoc negent; non enim habendo scientiam, propter hoc amitto opinio­ nem per signa, cum adhuc per signa possum procedere quando volo·. Ita videns veritatem in lumine intellectus, non amittit fidem propter hoc» Hoc ergo adiumentum quod dona dant virtutibus sunt divinae inspirationes et illustrationes, quibus ho­ mo meliori et altiori modo attingit obiecta supematuralia et de naturalibus iudicat. «Est quidam intellectus intuens in lumine accepto a Deo, quod lumen est gratum faciens, et hoc est donum, et est nobilior perfectio intellectus nostri quam fides vel contemplatio»i2. «Sapientia non est idem quod fides, licet sit de eis­ dem; est enim aliud lumen. Unde sicut dictum est supra de fide quod est quoddam lumen sub quo videntur ar­ ticuli, ita dicendum hic quod sapientia est quoddam lu­ men divinorum sub quo videntur et gustantur divina per experimentum;. Unde sapientia^donum est proprie gustus Dei in donis suis, sicut videtur dicere Diony­ sius de Hierotheo quod patiendo et experiendo et gus­ tando divina, didicit divina. Lumen igitur lucens et ca­ lefaciens ad huiusmodi scientiam divinorum per gustum Dei in donis suis, sine quibus ipse non est, dicitur meo iudicio sapientia-donum. Et per hoc patet quod non est fides, quia in fide non gustatur Deus in donis, sine qui­ bus ipse non est»3. i Loc. cit., art. 1, ad ultimum, p. 620a. j III Sent. dist. 35, art. 11, p. 656b fine. > III Sent. dist. 35, art. 1, ad 1, p. 645a. 86 Tract. I, P. I: De donis Spiritus Sancti in genere Unde patet quod dona sunt ad altiores actus quam virtutes, et quidem per se. Isti vero actus altiores ple­ rumque sunt supererogationis vel consilii, dum actus virtutum sunt necessitatis *. Et sic superioritas donorum super virtutes tripliciter exprimi potest; a) virtutes sunt ad bene et recte agendum vel patiendum; dona ad expe­ dite et perfecte agendum et patiendum; β) virtutes sunt ad actus primos seu necessarios omnibus ad salutem seu de praecepto; dona vero ad actus secundos vel supere­ rogationis aut de consilio; γ) virtutes operantur ex im­ pulsu et directione rationis; dona autem ex inspiratione et illustratione et directione speciali ipsius Dei. 63. 3) Expositio S. Bonaventurae. Nihil novi profert S. Bonaventura, qui eandem hierarchiam et eodem mo­ do explicatam ac Albertus retinet inter virtutes, dona, beatitudines et fructus; complet tamen ex additione sen­ suum spiritualium. Et quantum ad formulationem expli­ cationis est magis clarus et limpidus. «Sunt enim —inquit— quidam actus primi, et qui­ dam medii et quidam ultimi sive perfecti; sicut v. gr. possumus videre in actu cognoscendi quod primus est credere, secundus intelligere, tertius vero mundo corde videre. Et secundum istam trifariam differentiam actus sunt in nobis tres differentiae habituum gratuitorum, videlicet virtutum, donorum et beatitudinum; ita quod virtutes sint ad actus primos, ut patet, quia fides est ad creden­ dum; dona, ad actus medios, quia secundum quod pa­ tet, donum intellectus est ad intelligendum; beatitudines vero ad actus ultimos, ut patet, quia munditia cordis est ad Deum videndum. Et quoniam in primis actibus potentiae rectificantur, in secundis expediuntur et in tertiis et ultimis perficiun­ tur, hinc est quod habitus virtutum sunt ad agendum recte, habitus donorum ad agendum expedite, habitus beatitudinum ad agendum sive patiendum perfecte. 1 III Sent. dist. 34, art. 2, ad q. 2, p. 623 et passim alibi. ^ *· ’** > ·'· ·____ C. Ill, a. 1, § II, 2: Ratio dist. donorum et virtutum 87 Postquam autem illi habitus sunt in anima, est con­ sequenter in ea status quidam quietationis et delecta­ tionis. In hac autem delectatione duo concurrunt, videlicet quaedam spiritualis refectio et ipsius refectionis spiri­ tualis perceptio. Ideo ad ista tria genera habituum adduntur fructus et spirituales sensus, qui non dicunt novos habitus, sed habituum praecedentium exprimunt perfectum statum et usum. Rursus, quoniam ad haec omnia habenda per nos non sufficimus, data sunt nobis adminicula Sacramen­ torum, in quibus secundum diversitatem suorum effec­ tuum gratia datur ad inchoationem, profectum et con­ summationem omnium habituum praedictorum, licet illa gratia principaliter habeat respectum ad morbum curandum» Et iste «modus assignandi differentiam per compara­ tionem ad actus, est verus et proprius et abundat ab om­ nibus praedictis, quia est per propria et per priora se­ cundum rationem cognoscendi, et per ea quae omni sta­ tui sunt communia. In omni enim statu competit homini ut operetur recte et expedite et perfecte. Et quod iste modus assignandi differentias sit recte sumptus, satis manifestatur, quia secundum quod pro­ batum est, non solum secundum istam viam assignatur differentia donorum ad virtutes, sed etiam apparet dif­ ferentia omnium eorum quae computantur inter munera gratiae, videlicet virtutum et donorum, beatitudinum, fructuum, sensuum spiritualium et Sacramentorum. Nam primae tres differentiae nominant habitus, duae vero sequentes nominant status vel usus, sexta vero differentia nominat praedictorum adminicula et adiumenta» 2. Bonaventura eodem fere modo ac Albertus superioritatem explicat donorum super virtutes, scilicet: a) per i S. Bonaventura, III Sent. dist. 34, P. T, art. 1, q. 1, P- 737. 1 Ibid. p. 738. •i Tract. I, P. I: De donis Spiritus Sancti in genere maiorem expeditionem', β) quia ad opera supererogationis vel consilii; γ) quia rationibus plene supernatural!· bus et divinis regulantur et diriguntur, quas tamen plus videtur reducere ad illustrationes fidei quam ad inspi­ rationes directas Spiritus Sancti conformes veritatibus fidei. 64. Sed praesertim S. Bonaventura deficit in eo quod non tam firmiter et energice tenet hanc ultimam explicationem sicut Albertus; quod quidem partim ve­ nit ex tendentia et charactere proprio S. Bonaventurae, qui semper vult traditionem retinere et quodammodo diversorum dicta concordare. Unde potest dici quod po­ sitio S. Bonaventurae est syncretismus et iuxtapositio quaedam expositionis traditionalis post Philippum de Grèves et novae interpretationis S. Alberti Magni, ita | quidem ut videatur cor eius trahi ad traditionalem, intel­ lectus vero ad novam Alberti Magni. Defectus quidem realis, quia illae duae explicationes | rigorose sumptae non possunt simul consistere, sicut ne­ que id quod est per se consistere potest cum eo quod est per accidens. Aliunde etiam sunt defectus quidam communes ipsi et Alberto: Γ, quia si dona sunt ad opera consilii vel supererogationis, non apparet cur habitualiter sint in omnibus habentibus gratiam sanctificantem, quia non omnes appellantur ad statum perfectionis; 2°, quia non sat bene coordinant diversis virtutibus; 3°, quia non est necesse ponere quod beatitudines sunt habitus; 4°, quia ratio superioritatis donorum supra virtutes, quam assi­ gnant, non videtur esse adeo generalis et universalis sicut deberet esse ad conclusionem generalem pro­ bandam. I 65. b) Expositio S. Thomae. Ut vidimus hucusque, I duplex erat formula iam communis exprimendi differen­ tiam essentialem vel specificam inter virtutes et dona Spiritus Sancti, scilicet prima: dona dantur in adjuto­ rium virtutum contra earum defectus; secunda: dona C. Ill, a. 1, § Π, 2: Ratio dist. donorum et virtutum 89 dantur ad altiores et perfectiores actus quam sint actus virtutum. Prima etiam formula hoc modo exprimebatur: dona sunt expeditiones virtutum, quatenus tollunt impedimen­ ta quibus a perfecte agendo impediebantur; vel etiam: dona sunt ad actus medios vel expeditos. Et quia actus medii vel expediti perfectiores et altiores erant, ideo secunda formula idem exprimebat, nempe: dona sunt ad altiores et perfectiores actus quam sint actus virtutum. Ex dictis etiam patet S. Albertum Magnum fuisse pri­ mum qui duplicem defectum virtutum distinxit, nempe: a) per accidens seu ex conditione hominis aut subiecti lapsi seu ratione status subiecti adhuc affecti vulneribus aut symptomatibus peccati, et β) per se aut essentialis, hoc est, ex ipsamet ratione habitus virtutis. Differentia ergo essentialis donorum a virtutibus de­ bet esse per se, non per accidens aut ratione status: er­ go evidenter finalitas primaria donorum est ut tollant impedimenta seu imperfectiones essentiales aut per se virtutum et eas expediant ad altiores per se actus seu ad actus essentialiter et per se perfectiores. Quod si ita est, evidenter actus isti altiores donorum debent per se seu essentialiter convenire donis et per se seu essentialiter non convenire virtutibus, quatenus superant essentialem potentiam virtutum. At tunc statim surgit quaestio quinam sint et in quo consistant isti actus, hoc est: a) quinam sint isti actus altiores seu perfectiores donorum; β) in quo consistat ista maior perfectio aut superioritas actuum donorum super actus virtutum. Respondent S. Albertus Magnus et Su Bonaventura, ut vidimus: a) actus donorum sunt opera supererogationis seu consilii, saltem magna ex parte, dum actus virtutum sunt opera communia seu de praecepto] β) superioritas vero actuum donorum super actus virtutum inde venit quod dona operantur ex impulsu vel illustratione aut motione ipsius Dei, dum virtutes operantur potius ex di­ rectione et impulsu rationis humanae] seu dona per con- < i · •. '* I ir 90 Tract. I, P. I: De donis Spiritus Sancti in genere tactum aut experientiam divinorum, dum simplices vir­ tutes quasi per quandam distantiam et abstractionem, media humana ratione. Haec sunt ergo quae invenit S. Thomas antequam ip­ se doctrinam de donis exponeret. Dato charactere S. Thomae, absque dubio formulam traditionalem retinebit, simul tamen novam aut profun­ diorem explicationem dabit; erat enim S. Doctor simul valde traditionalis aut conservator et insuper valde ori­ ginalis aut progressista. 66. Ac revera ita est. Nam, Primo, sancte tenet for­ mulas communes quas diximus, nempe: a) dona sunt ad altiores actus quam sint actus virtutum', «et ideo alii dicunt quod dona dantur ad altiores actus quam sint ac­ tus virtutum, et haec opinio inter omnes vera videtur» «et hoc est quod quidam dicunt, quod dona perficiunt hominem ad altiores actus quam sint actus virtutum»2; β) dona sunt in adiutorium virtutum contra defectus vel impedimenta: «dona dantur in adiutorium virtutum»2; «dona dantur in adiutorium virtutum contra defectus... et sic videtur quod perficiant quod virtutes perficere non possunt»4. 67. Secundo, retinet quoque explicationem secundae formulae datam ab Alberto Magno, hoc est, quod dona sint contra defectus vel impedimenta per se virtutum, et non solum contra impedimenta vel defectus ex pec­ cato originali vel actuali. Ita enim scribit: «dona dantur in adiutorium virtutum, quibus perficiuntur animae po­ tentiae ad actus proportionatos secundum modum hu­ manum, sicut fides quae facit videre in speculo et aeni­ gmate. Est autem duplex defectus virtutis: unus per ac­ cidens, qui est ex indispositione habentis, ex qua indis» S. Thomas, » I-II, q. 68, 3 In Isaiam. 4 I-II, q. 68, III Sent. dist. 34, q. 1, art. 1 [circa 1254-12561 art. 1 [circa 1269-1270]. cap. 11, Vives, t. 18, p. 741 [circa 1259-1261] art. 8, sed contra: cf. art. 2, ad 3 [circa 1269-1270] > C. Ill, a. 1, § II, 2: Ratio dist. donorum et virtutum f ► »1 positione manet (defectus) in subiecto, et iste defectus tollitur per augmentum virtutis. Alius defectus est per se, ex parte ipsius habitus, si­ cut fides secundum suam dispositionem est in continente (in eam habente?) imperfecta, quia aenigmatica; et iste defectus tollitur per altiorem habitum, qui vocatur do­ num, quia quasi excedit modum humanae operationis, a Deo datum, sicut donum intellectus quod facit aliquo modo limpide et clare intueri quae sunt fidei» l Similiter in Summa theologica. «Rationi humanae -inquit— non sunt omnia cognita neque omnia possi­ bilia, sive accipiatur ut perfecta perfectione naturali (virtutibus acquisitis) sive accipiatur ut perfecta theolo­ gicis virtutibus (virtutibus infusis). Unde non potest quan­ tum ad omnia repellere stultitiam et alia huiusmodi, de quibus ibi fit mentio. Sed Deus, cuius scientiae et potestati omnia subsunt, sua motione ab omni stultitia et ignorantia et hebetudine et duritia et ceteris huiusmodi, nos tutos reddit. Et ideo dona Spiritus Sancti, quae faciunt nos bene sequentes instinctum ipsius, dicuntur contra huiusmodi defectus dari»2. 68. Sed, tertio, quantum ad explicationem seu inter­ pretationem primae formulae non omnino conformatur S. Alberto et S. Bonaventurae. Non enim admittit S. Doc­ tor quod actus proprii donorum, quibus superant actus proprios virtutum, sint opera consilii vel supererogatio­ ns, sicut dicebant Albertus et Bonaventura. «Dona —in­ quit— excedunt communem perfectionem virtutum, non quantum ad genus operum, eo modo quo consilia exce­ dunt praecepta, sed quantum ad modum operandi, se­ cundum quod movetur homo ab altiori principio» \ 1 In Isaiam, cap. 11, edit. Vives, t. 18, pp. 741-742. ’ I-II, q. 68, art. 2, ad 3. J I-II, q. 68, art. 3, ad 1. 1* 92 Tract. I, P. I: De donis Spiritus Sancti in genere Et merito; quia eiusdem extensionis seu universalita­ tis debet esse differentia specifica donorum a virtutibus sicut subiectum proprium donorum. Atqui latius patet subiectum proprium donorum quam genus operis supererogationis vel consilii; quia, ut patet ex primo capite, subiectum proprium donorum est omnis creatura ratio­ nalis habens gratiam habitualem; at vero opus consilii vel supererogationis non se extendit ad omnem creatu­ ram rationalem habentem gratiam habitualem, tum quia differentia consilii et praecepti est pro via et non pro patria; et pro hominibus, non pro angelis; imo et pro­ babiliter, pro hominibus lapsis tantum, non pro homi­ nibus in statu naturae integrae; dum e contra dona abstrahunt ab omnibus istis differentiis; tum etiam in hoc statu vitae praesentis et lapsae, opera consilii non sunt pro omnibus habentibus gratiam habitualem, sed pro quibusdam tantum; e contra, opera praecepti, sicut et dona, sunt pro omnibus habentibus gratiam habi­ tualem. Ergo manifeste distinctio inter consilia et praecepta non est sufficiens et adaequata pro stabilienda differen­ tia inter dona Spiritus Sancti et virtutes. Attamen aliud principium vel radicem explicationis formulae illius admittit, quod nempe superioritas vel al­ titudo operum donorum super opera virtutum inde ve­ niat quod ad opera donorum homo impellitur et movetur divina inspiratione, dum ad opera virtutum homo duci­ tur propria ratione aut secundum modum proprium ra­ tionis. Et inde est quod admittit differentiam hanc «quan­ tum ad modum operandi tantum, secundum quod move­ tur homo ab altiori principio» hoc est, a Spiritu Sancto. Non enim manebat aliud praeter genus vel materiam operum nisi modus vel ratio formalis operandi diversa. Unde necesse erat admittere differentiam pure formalem, non materialem (ex subiecto vel ex obiecto mere mate1 III, q. 68, art. 2, ad 1. C. Ill, a. 1, § II, 2: Ratio dist. donorum et virtutum 93 ir riali) inter virtutes et dona Spiritus Sancti. Et sic non tam ex subiecto vel ex fine, sed profundius ex formali ratione distinguit dona a virtutibus. 69. Sed S. Thomas inde ab initio usque ad finem vitae suae clarius et profundius differentiam ex hoc ca­ pite explicavit. Accepit siquidem ex Alberto et Bonaventura dona agere et pati ex instinctu vel inspiratione quadam divina ultra et supra modum ordinarium agendi et patiendi se­ cundum virtutes: et quod plus est, vidit hanc inspiratio­ nem constare ex revelatione, quia praecise dona vocan­ tur in Scriptura Spiritus, hoc est, fructus vel effectus inspirationis divinae ’. Statim autem recordatus est doctrinae philosophicae Aristotelis secundum quam: a) datur quidam instinctus seu inspiratio divina ante et supra consilium nostrum, quae primo movet nos ad consiliandum et cogitandum; 3) et quando homo operatur ex huiusmodi instinctu seu inspiratione, heros appellatur seu quasi Deus, et virtute divina vel heroica movetur et agit. Datur enim triplex modus moraliter agendi apud ho­ mines; a) quidam modus communis et ordinarius, qui ut in pluribus invenitur, et iste est modus virtutum, proportionatus humanae naturae, quia virtus, per definitio­ nem, est habitus secundum rationem vel humanam natu­ ram, hoc est, «habitus in modum naturae, rationi con­ sentaneus», ut Tullius dicit2 et iste modus potest uno verbo dici humanus, quia regulatur secundum mensuram humanam; β) alter modus agendi quandoque est infra humanum seu bestialis, quando nempe quidam homines sicut bruta animalia operantur; sed iste modus rarus est et apud paucos et anormales homines; γ) denique tertius modus est ei directe oppositus et contrarius, nem- i tsdias, 11, 2*3. e ... -, i Tullius cicero, De Inventione Rhetorica, lib. 2, cap. 53, o. Tro­ jus, I-II, q. 56, art. 5. 94 Tract. I, P. I: De donis Spiritus Sancti in genere pe supra vei vel ultra numanum, humanum, quia excedit modum regu regu-­ larem et communem operandi hominum; et iste modus est etiam rarus, et excedit communem modum virtutum humanarum; qui autem hoc modo operantur dicuntur divini viri vel heroes et istae virtutes dicuntur virtu­ tes heroicae ’. Eo enim ipso quod feritas aut saevitia ponitur mos seu vitium infra humanum, quod non dicitur nisi relative ad humanum modum, sicut diminutivum relate ad positivum, virtus seu bonus modus agen­ di quasi ex divina inspiratione, dici solebat modus ultra vel supra humanus seu divinus. Quia ergo agere virtutis heroicae est ultra vel supra humanum, utpote ex divina inspiratione vel instinctu, do­ num Spiritus Sancti eo ipso quod ponitur ex divino instinctu vel inspiratione, debet dici operari modo supra humano et esse ad modum virtutis heroicae. Concluden­ dum igitur hanc formulam: hominem per dona agere et pati ex divina inspiratione vel instinctu, habere hunc sensum: a) dona sunt quasi virtutes heroicae; β) dona differunt a virtutibus sicut virtutes heroicae differunt a virtutibus mere humanis seu communiter dictis; γ) et quia virtus heroica differt a virtute communiter dicta ex modo operandi, quatenus virtus communiter dicta ope­ ratur modo humano seu proportionato naturae rationali, dum heroica operatur modo supra humano seu excedenti naturam nostram, hoc est, modo quasi divino, dicendum differentiam inter virtutes et dona hoc modo esse expri­ mendam: virtutes operantur modo humano (et imperfec­ tiori seu inferiori), dona vero operantur modo divino vel supra humano (et perfectiori vel superiori). Et sic intelligitur communis sententia iuxta quam do­ na perficiunt hominem ad altiores actus {in modo ope­ randi) quam sint actus virtutum. S. Thomas fecit duas reductiones donorum: a) ad virtutes heroicas; β) ad virtutes purgati animi, ad quas reducit ipsas heroicas virtutes2. i Vide- Aristotelem, VII Ethic. Nie., cap. 1, η. 1-3. 1 Vide infra, η. 72. C. HI, a. 1, § II, 2: Ratio dist. donorum et virtutum 95 70. Quod autem S. Thomas reducat dona Spiritus Sancti ad virtutes heroicas pluribus constare potest. Sic enim ait: «huiusmodi dona nominantur quandoque vir­ tutes secundum communem rationem virtutis; habent tamen aliquid supereminens rationi communi virtutis, in quantum sunt quaedam divinae virtutes perficientes ho­ minem in quantum est a Deo motus: unde et Philosophus inVII Ethicorum, cap. 1, supra virtutem communem po­ nit quandam virtutem heroicam vel divinam, secundum quam dicuntur aliqui divini viri» Et clarius adhuc: «clementia est virtus humana; unde directe sibi opponitur crudelitas, quae est malitia hu­ mana. Sed saevitia vel feritas continetur sub bestialitate. Un­ de non directe opponitur clementiae, sed superexcellen­ tiori virtuti, quam Philosophus vocat heroicam vel di­ vinam, quae secundum nos videtur pertinere ad dona Siritus Sancti. Unde potest dici quod saevitia directe op­ ponitur dono pietatis»i2. In quo autem consistat virtus heroica et quomodo se habeat ad virtutem communiter dictam et ad bestialitatem seu malitiam infra humanam, hoc modo exponit S. Doctor: «est autem considerandum quod perversitas in unaquaque re contingit ex eo quod corrumpitur tem­ perantia debita illius rei. Sicut aegritudo corporalis in homine provenit ex eo quod corrumpitur humorum pro­ portio debita huic homini; et similiter perversitas appe­ titus, qui interdum rationem pervertit, in hoc consistit, quod corrumpitur commensuratio affectionum humana­ rum. Talis autem corruptio non consistit in indivissibili, sed habet latitudinem quandam, ut patet de temperantia hu­ morum in corpore humano; salvatur enim natura huma­ na cum maiori vel minori caliditate. Et similiter contem- i I-II, q. 68, art. 1, ad 1. » II-II, q. 159, art. 2, ad 1 [circa 1271-1272). 96 Tract. I, P. I: De donis Spiritus Sancti in genere perantia vitae humanae salvatur secundum diversas men­ suras affectionum. Uno igitur modo potest contingere perversitas in tali consonantia, ita quod non exerceatur extra limites huma­ nae vitae, et tunc dicitur simpliciter incontinentia vel malitia humana, sicut aegritudo humana corporalis in qua salvari potest natura humana. Alio modo potest corrumpi contemperantia humana­ rum affectionum, ita quod progrediatur ultra limites hu­ manae vitae, in similitudinem affectionum alicuius bes­ tiae, puta leonis aut porci; et hoc est quod vocatur bestialitas: et est simile sicut ex parte corporis complexio alicuius mutaretur in complexionem leoninam vel porci­ nam... i Dicit ergo (Philosophus) primo quod bestialitati con­ venienter dicitur opponi virtus quae communem modum hominum excedit, et vocari potest heroica seu divina; he­ roas enim gentiles vocabant animas defunctorum viro­ rum insignium, quos etiam esse deificatos dicebant. Ac cuius evidentiam considerandum est quod anima humana media est inter superiores substantias et divi­ nas, quibus communicat per intellectum, et animalia bru­ ta, quibus communicat in sensitivis potentiis. Sicut ergo affectiones sensitivae partis aliquando in homine corrumpuntur usque ad similitudinem bestiarum, et hoc vocatur bestialitas supra humanam malitiam et incontinentiam, ita etiam rationalis pars quandoque in homine perficitur et formatur ultra communem modum humanae perfectionis, quasi ad similitudinem substantia­ rum separatarum, et haec nominatur virtus divina, supra humanam virtutem et communem. Ita enim se habet rerum ordo, ut medium ex diversis partibus attingat utrumque extremum. Unde etiam in hu­ mana natura est aliquid quod attingit ad id quod est su­ perius; aliquid, quod coniungitur inferiori; aliquid vero quod medio modo se habet... Deinde manifestat quod sit in hominibus quaedam virtus heroica vel divina (et qui­ dem) dupliciter: uno modo, per dictum Homeri, qui in- C. Ill, a. 1, § II, 2: Ratio dist. donorum et virtutum 97 troducit Priamum de filio suo Hectore dicentem quod erat excellenter bonus, ita quod non videbatur mortalis hominis exsistere filius, sed Dei, quia quoddam divinum apparebat in eo ultra communem hominum modum; se­ cundo, manifestat idem per communem dictum gentilium, qui dicebant quosdam homines deificari, quod Aristote­ les non dicit esse credendum quantum ad hoc quod ho­ mo vertatur in naturam divinam, sed propter excellen­ tiam virtutis supra communem modum hominum; ex quo patet esse in hominibus aliquibus quandam divinam virtutem, et concludit hanc virtutem esse bestialitati op­ positam. Deinde... probat propositum duplici ratione. Primo quidem, quia malitiam vel virtutem dicimus propriam ho­ mini: unde neque malitia attribuitur bestiae, quae est infra hominem; neque virtus Deo, qui est supra homi­ nem; sed virtus divina est honorabilior virtute humana, quam simpliciter virtutem nominamus: perversitas au1 tem bestiae est quoddam alterum genus malitiae a mali­ tia humana, quae simpliciter malitia nominatur... Secundam rationem ponit... et dicit quod homines in quibus invenitur tanta bonitas, quae raro invenitur in ho­ minibus, videntur divini viri. Unde Lacones, scilicet qui­ dam Graeciae cives, quando valde admirantur alicuius ho­ minis bonitatem, dicunt: iste est vir divinus. Et simili­ ter ex parte malitiae bestialis, raro invenitur inter homi­ nes... Quia igitur sicut virtus divina raro in bonis inve­ nitur, ita et bestialitas raro in malis, videntur sibi per oppositum respondere» 71. Et inde facile apparent sequentes explicationes pro differentia donorum Spiritus Sancti a virtutibus. «Ad huius —inquit— intellectum sciendum quod, cum virtus in omnibus rebus inveniri possit... loquentes ta­ men in morali materia (in qua unice versamur) de virtu- J In VII Elhicor., lect. 1, circa 1266. 98 Tract. I, P. I: De donis Spiritus Sancti in genere te, intelligimus de virtute humana, quae quidem ad ope­ rationem humanam bene exequandam perficit. Operatio autem hominis (vel humana) potest dici tri­ pliciter. Γ, ex potentia eliciente vel imperante operationem {ex subiecto et agente); sicut operatio rationis vel alicuius potentiae quae obedit rationi, quia a ratione habet homo quod sit homo; nutriri autem et videre ( = operatio po­ tentiae vegetativae vel sensitivae) non sunt operationes hominis in quantum est homo, sed in quantum est vivum (=vegetativum) vel animal ( = sensitivum); et secundum hoc omnes habitus perficientes ad operationes aliquas in quibus non communicant homines cum brutis, possunt dici virtutes humanae. 2°, dicitur operatio humana ex materia sive obiecto (materiali), sicut illae quae habent pro materia passiones sive operationes humanas: sic enim virtutes morales pro­ prie dicuntur humanae virtutes. Unde dicit Philosophus X Ethic., cap. 7, quod opus speculativae virtutis est ma­ gis divinum quam humanum, quia habet necessaria et aeterna pro materia, non autem humana (et contingen­ tia). Λ 3°, dicitur humana ex modo (ex obiecto formali quo), quia scilicet in operationibus humanis vel primo vel se­ cundo modo, etiam modus humanus servatur: si autem ea quae hofninis sunt (primo vel secundo modo, hoc est, ab homine et circa hominem) supra humanum modum quis exequatur, erit operatio non humana simpliciter, sed quodammodo divina (hoc est, erit humana materialiter= ex subiecto et ex obiecto materiali; sed divina formaliter = ex principio impellente et ex obiecto formali quo). Unde Philosophus in VII Ethic., cap. 1, contra virtutem simpliciter (humanam) dividit virtutem heroicam, quam divinam dicit, eo quod per excellentiam virtutis homo fit quasi Deus. C. Ill, a. 1, § II, 2: Ratio dist. donorum ET virtutum I 99 Et secundum hoc dico, quod dona a virtutibus distin­ guuntur in hoc quod virtutes perficiunt ad actus humano modo, sed dona ultra humanum modum. Quod patet in fide (virtute) et intellectu (dono). Connaturalis enim modus humanae naturae est ut divina non­ nisi per speculum creaturarum et aenigmata similitudi­ num percipiat, et ad sic percipienda divina perficit fides, quae virtus dicitur. Sed intellectus donum, ut Gregorius dicit super Ezech., hom. 19, de auditis mentem illustrat, ut homo etiam in hac vita praelibationem futurae manifestationis accipiat. Et ad hoc etiam consonat nomen doni. Illud enim pro­ prie donum dici debet quod ex sola liberalitate donantis competit ei in quo est et non ex debito suae conditionis» «Sunt enim virtutes intellectuales, theologicae et mo­ rales, in quibus omnibus hoc commune invenitur, quod perficiunt ad actus suos secundum humanum modum-, un­ de cum donum elevet ad operationem quae est supra hu­ manum modum, oportet quod circa materias omnium vir­ tutum sit aliquod donum quod habeat aliquem modum excellentem in materia illa...»2. «Modus unicuique rei ex propria mensura praefigitur: unde modus actionis sumitur ex eo quod est mensura et regula actionis; et ideo cum dona sint ad operandum su­ pra humanum modum, oportet quod donorum operatio­ nes mensurentur ex altera regula quam sit regula huma­ nae virtutis, quae est ipsa divinitas ab homine participata suo modo, ut iam non humanitus, sed quasi Deus factus participatione, operetur, ut ex praedictis patet: et ita om­ nia dona communicant in mensura operationis, differunt autem in materia circa quam operantur»3. Eandem doctrinam affert in Isaiam, cap. 11, prout ci­ tavimus supra, n. 67, circa 1259-1261. ΠΙ Sent. dist. 34, q. 1, art. 1 [circa 1254-1256]. Ibid. art. 2. Ibid. art. 3. I i Tract. I, P. I: De 100 donis Spiritus Sancti in genere Similiter in ad Galatas, cap. V, lect. 6, ait: «in virtute enim est considerare habitum et actum. Habitus autem virtutis perficit ad bene agendum; et si quidem perficiat ad bene operandum humano modo, dicitur virtus; si ve­ ro perficiat ad bene operandum supra modum humanum, dicitur donum. Unde Philosophus supra communes vir­ tutes ponit virtutes quasdam heroicas, puta cognoscere invisibilia Dei sub aenigmate est per modum humanum, et haec cognitio pertinet ad virtutem fidei; sed cognos­ cere ea perspicue et supra humanum modum, pertinet ad donum intellectus» *. Item: «Philosophus distinguit duplex genus virtutis: unum communis, quae perficit hominem humano modo; aliud specialis, quam vocat heroicam, quae perficit supra humanum modum. Quando enim fortis timet ubi est ti­ mendum, istud est virtus; sed si non timeret esset vitium: si autem in nullo timeret confissus Dei auxilio, ista virtus esset supra modum humanum, et istae virtutes vocantur divinae», et sunt dona Spiritus SanctiI2. Pariter: «dona perficiunt virtutes elevando eas supra modum humanum, sicut donum intellectus virtutem fi­ dei, et donum timoris virtutem temperantiae in receden­ do a delectabilibus ultra humanum modum»3. Denique, hic, in Summa theologica idem docet, ut pa­ tet legenti, maxime q. 68, art. 2, ad 1; et praesertim q. 69, art. 3, ubi virtutibus tribuitur modus moderatus, donis vero excellentior et abundantior. 72. Aliam etiam reductionem donorum ad virtutes tradit S. Thomas. Invenit siquidem in Macrobio hanc classificationem virtutum cardinalium, nempe in politi­ cas, purgatorias, purgati animi et exemplares4. I 1 > « Super ad GaL. edit.Marietti. p. 593a [circa 1259-12651. In Matt. cap. V, p. 71b [circa 1256-1259; vel 1271-1272] De Caritate, q. unie. an. 2, ad 17 [circa 1270-1272] Vide I-Π, q. 61, art. 5. C. Ill, a. I, § II, 2: Ratio dist. donorum et virtutum 101 In Sententiis ergo S. Doctor reducit dona ad virtutes exemplares. «Dona —inquit— de quibus nunc loquimur, sunt virtutes divinae; unde reducuntur ad virtutes exem­ plares, quas ponit (Macrobius) in Deo, quae non sunt idem specie cum virtutibus politicis, sed sunt supra eas, ut dicit Philosophus in VII Ethic, cap. 1» Unde apparet quod S. Doctor identificat hic virtutes exemplares cum heroicis. At in Summa theologica identificat heroicas cum vir­ tutibus purgati animi. «Quas quidem virtutes —ait— di­ cimus esse beatorum vel aliquorum in hac vita perfectis­ simorum»1; isti autem sunt heroes seu divini (beati) vi­ ri, ut patet. Et clarius adhuc: «habitus ille heroicus vel divinus non differt a virtute communiter dicta nisi secundum perfectiorem modum, in quantum scilicet aliquis est dis­ positus ad bonum quodam altiori modo quam communi­ ter omnibus competat. Unde per hoc non ostenditur quod Christus non habuerit virtutes, sed quod habuit eas per­ fectissime, ultra communem modum. Sicut etiam Ploti­ nus posuit quendam sublimem modum virtutum, quas esse dixit purgati animi» 3. Hanc reductionem donorum ad virtutes purgati ani­ mi fecerat iam Guilelmus Autissiodorensis, qui distinc­ tionem essentialem donorum a virtutibus negabt. Sic enim ait: «revera virtutes politicae differunt a donis per ope­ ra exteriora, quia in statu in quo sunt politicae non exer­ cent nisi opera exteriora, ut dictum est; sed in quantum sunt purgatoriae vel animi purgati exercent interiora ope­ ra, et in illo statu dona dicuntur et sanctificationes men­ tis. Unde Origines dicit super Cantica quod Salomon do­ cet in Proverbiis politicas virtutes; in Ecclesiaste, purga­ torias; in Canticis, purgati animi. ί /// Sent. dist. 34, q- 1, art. 1, ad 6. 1 III, q. 61, art. 5. J III, q. 7, art. 2, ad 2. 102 Tract. I, P. I: De donis Spirites Sancti in genere Et hoc verum est; quia in Proverbiis docentur gene­ rates sententiae quibus regitur vita humana in exteriori­ bus operibus; in Ecclesiaste vero docetur principaliter contemptus mundi per quem purgatur animus humanus ut a sollicitudine mundi ad delicias spirituales et quie­ tem spiritualem tendat; in Canticis autem docetur quo modo quiescendum sit in amplexibus veri sponsi, quod perfecte non facit animus nisi purgatus» ‘. An vero S. Doctor opus Autissiodorensis cognoverit, ignoratur hucusque; crederim tamen cognovisse, ut pa­ tebit circa divisionem donorum. S. Albertus Magnus ponit problema de ista reductio­ ne, et videtur eam negare 1 2* . 73. CONCLUSIO: S. Thomas multipliciter demonstrat distinctionem specificam donorum a virtutibus. 74. Ratio prima, ex eo quod dona Spiritus Sancti habentur ex divina inspiratione vel instinctu (secundum formulam S. Alberti Magni et S. Bonaventurae). Habitus formaliter disponentes potentias hominis ut bene et prompte moveantur a principiis moventibus spe­ cifice differentibus, sunt specifice differentes inter se. At­ qui dona Spiritus Sancti et virtutes sunt habitus formaliter disponentes potentias hominis ut bene et prompte moveantur a principiis moventibus specifice differenti­ bus. Ergo dona Spiritus Sancti et virtutes sunt habitus specifice differentes inter se. Maior facile constat. Ubicumque duo extrema relati­ va sunt specifice differentia, et alia duo correlativa spe­ cifice differunt inter se, quia correlativa sunt eiusdem ordinis et naturae. Atqui dispositio mobilis est correla­ tiva moventis vel motoris, quia omne quod movetur de­ bet esse proportionatum motori. Ergo ubicumque mo- 1 Apud Lottis, art. cit., p. 72 , 96-107. ’ S.· Alrerti1.Μ'.ΓΛι\/// Sent- dist· 34. art. 1, secunda series difficultatum, diffic. 1, p. 616a, et resp. p. 619b. C. Ill, a. 1, § II, 2: Ratio pist. donorum et virtutum I 103 ventia sunt specifice differentia, et dispositiones mobi­ lium debent esse specifice differentia inter se. Minor patet. Deus et homo seu ratio divina et ratio humana sunt principia moventia potentias hominis, spe­ cifice differentia. Atqui dona Spiritus Sancti sunt habi­ tus formaliter disponentes potentias hominis ut bene et prompte moveantur a ratione divina seu a divino in­ stinctu; dum virtutes sunt habitus formaliter disponentes potentias hominis ut bene et prompte moveantur ab hu­ mana ratione. Ergo dona Spiritus Sancti et virtutes sunt habitus formaliter disponentes potentias hominis ut be­ ne et prompte moveantur a principiis moventibus speci­ fice differentibus. Maior huius constat; quia Deus et homo non conve­ niunt in eadem specie, sed specie differunt, ut patet; et quidem non solum in essendo, sed etiam in operando vel movendo. Minor quoque patet ex ipsamet notione tam doni quam virtutis. Nam virtus est habitus rationi et naturae consentaneus; definitur enim: «habitus in modum na­ turae, rationi consentaneus» donum vero est directe et formaliter ab inspiratione divina, et. consequenter debet esse habitus in modum Dei, divinae rationi consentaneus; nam dona Spiritus Sancti in Sacra Scriptura «nobis tra­ duntur non quidem sub nomine donorum, sed magis sub nomine spirituum. Sic enim dicitur Isaiae 11, 2-3: «re­ quiescet super eum spiritus sapientiae et intellectus...». Ex quibus verbis manifeste datur intelligi quod ista sep­ tem enumerantur ibi secundum quod sunt in nobis ab in­ spiratione divina»1 2. Ergo «virtutes humanae perficiunt ho­ minem secundum quod homo natus est moveri per ra­ tionem in his quae interius vel exterius agit» 3; dona ve­ ro perficiunt hominem secundum quod natus est moveri 1 I-II, q. 56, art. 5, ex Tullio. » I-II, q. 68, art. 1. J Ibid. •Î 104 Tract. I, P. I: De ponis Spiritus Sancti in genere per Spiritum Sanctum, hoc est, «secundum ea homo dis­ ponitur ut efficiatur prompte mobilis ab inspiratione di­ vina» Ergo dona Spiritus Sancti et virtutes specifice diffe­ runt. 75. Ratio secunda, ex eo quod dona dantur nobis contra defectus essentiales virtutum in ordine ad finent supematuralem rite et perfecte assequendum (ex formu­ la Gregorii prout interpretata est ab Alberto Magno). Habitus tollentes imperfectionem seu improportionem essentialem virtutum ad finem ultimum supematuralem rite et perfecte assequendum, specifice differunt a vir­ tutibus. Atqui dona Spiritus Sancti sunt habitus tollen­ tes imperfectionem seu improportionem essentialem vir­ tutum ad finem ultimum supematuralem rite et perfecte assequendum. Ergo dona Spiritus Sancti sunt habitus specifice distincti a virtutibus. Maior patet; nam habitus essentialiter superans vel excedens alterum, differt essentialiter seu specifice ab illo, eo quod inter realiter excedens et realiter excessum est realis differentia. Atqui habitus tollens essentialem imperfectionem seu improportionem alterius, essentiali­ ter superat vel excedit alterum, quia nemo dat quod non habet, et si formaliter tollit imperfectionem seu impro­ portionem, formaliter habet perfectionem et proportio­ nem. Ergo habitus tollentes imperfectionem seu impro­ portionem essentialem virtutum ad ultimum finem su­ pematuralem rite et perfecte assequendum, specifice dif­ ferunt a virtutibus. Minor, ubi unice est difficultas, sic ostenditur: 76. 1°. Virtutes sunt triplicis generis: a) acquisitae, tam morales quam intellectuales; 3) morales infusae; γ) theologicae. Atqui omnes istae virtutes sunt essentiali­ ter imperfectae seu improportionatae ad ultimum finem rite et perfecte assequendum. i Ibid. C. Ill, a. 1, § II, 2: Ratio dist. donorum et virtutum V 105 α) Acquisitae quidem, licet perfecte habeantur vel ha­ beri possint ab homine, saltem in statu naturae sanae et integrae, ita ut possint dici humana possessio, tamen sunt essentialiter imperfectae seu improportionatae ad ulti­ mum finem supematuralem, quia hic est supernaturalis quoad substantiam, dum illae sunt omnino naturales, et quoad substantiam et quoad modum. P) Morales infusae, licet haberi possint perfecte in suo genere, ut in statu iustitiae originalis et in coelo, ta­ men sunt essentialiter improportionatae fini ultimo. Nam habitus essentialiter seu per se primo ordinati ad crea­ turas, sunt essentialiter seu per se primo deficientes in ordine ad ipsum Creatorem. Atqui virtutes morales in­ fusae sunt habitus essentialiter seu per se primo ordi­ nati ad creaturas, quia proprium obiectum virtutum mo­ ralium, etiam infusarum, est quid creatum; finis vero ul­ timus supernaturalis est essentialiter quid increatum, nempe Deus ipse facialiter visus. Ergo virtutes morales infusae sunt essentialiter imperfectae seu improportio­ natae ad ultimum finem supematuralem rite et perfecte assequendum vel attingendum. ϊ) Virtutes theologicae sunt fides, spes et caritas. At * qui fides et spes sunt virtutes essentialiter imperfectae, quia essentialiter important distantiam a proprio obiecto, quod Deus est. Ergo, licet non in re, in modo tamen attingendi ultimum finem, sunt essentialiter imperfectae, et imperfectae vocantur ab Apostolo in I Cor. 13, 9-13. Neque satis est ad tollendam imperfectionem fidei scientia theologica; quia haec est formaliter de conclu­ sionibus, non de ipsis principiis respondentibus ultimo fini, quae semper remanent obscura et imperfecte co­ gnita. Ergo scientia theologica, prout est virtus intellec­ tualis, et quodammodo acquisita studio, est essentialiter improportionata ad ultimum finem rite et perfecte as­ sequendum seu attingendum. Denique caritas, quando simul habetur cum fide et spe, imperfectionem quandam essentialem, ratione status vel coniunctionis huiusmodi, participat; et ideo in modo 106 Tract. I, P. I: De donis Spiritus Sancti in genere attingendi proprium suum obiectum, essentialem aut quasi connaturalem imperfectionem habere videtur. » 77. 2°. E contra, dona Spiritus Sancti sunt essentia­ liter perfecta et proportionate ultimo fini supematurali rite et perfecte assequendo. Nam habitus directe producti ex divino instinctu vel inspiratione Spiritus Sancti, qui omnia scit et omnia potest, sunt essentialiter proportionati ad ultimum finem rite et perfecte assequendum. Atqui dona Spiritus Sancti sunt habitus nobis donati directe ex inspiratione vel instinctu Spiritus Sancti, qui omnia scit et omnia potest, in ordine ad finem supernaturalem rite et perfecte assequendum. Ergo dona Spiritus Sancti sunt habitus essentialiter proportionati ad finem ultimum su­ pernaturalem rite et perfecte assequendum. Minor per se patet. Maior autem constat, quia Deus movens est essentialiter proportionates Deo fini, sicut Deus Deo aequalis est. Atqui ultimus finis supernaturalis rite et perfecte assequendus est Deus-finis; Deus autem infundens dona Spiritus Sancti est Deus movens seu im­ pellens instinctu suo ad Deum finem ultimum. Ergo ha­ bitus ex hoc instinctu divino per se primo procedentes, sunt essentialiter proportionati ultimo fini rite et per­ fecte assequendo. 78. Ratio tertia, ex modo formaliter diverso attingen­ di eadem obiecta materialia. Illi habitus specifice distin­ guuntur qui habent obiecta formalia essentialiter distinc­ ta. Atqui dona Spiritus Sancti et virtutes habent obiecta formalia essentialiter distincta. Ergo dona Spiritus Sanc­ ti et virtutes essentialiter seu specifice distinguuntur. Maior patet ex tractatu de habitibus, I-II, q. 54, art. 2. Minor vero, ubi unice stat difficultas, facile suadetur. Obiectum formale quo dona Spiritus Sancti et virtutes attingunt obiecta materialia et proprias actiones exercent, est regula vel mensura vel modus quibus obiecta et ac­ tiones illae ultimo fino commensurantur. Atqui regula vel mensura vel modus quibus actiones humanae et obiecta C. HI, a. 1, § II, 2: Ratio dist. donorum et virtutum 107 humanarum actionum ultimo fino commensurantur, est essentialiter distincta in virtutibus et in donis Spiritus Sancti. a) Nam regula virtutum acquisitivarum est prudentia acquisita, quae operatur ex naturali deliberatione rationis naturalis humanae; regula virtutum moralium infusarum est prudentia infusa, quae operatur ex deliberatione ra­ tionis humanae illustratae fide; regula virtutum theolo­ gicarum, quoad exercitium, est prudentia infusa; quoad specificationem vel in ordine ad obiectum, est fides, quae est ad modum syndereseos supernatural is: haec autem omnes regulae essentialiter praesupponunt operationem humanam praeviam aut modum humanum seu connaturalent nobis; ut manifeste apparet in prudentia, atque etiam in ipsa fide. ?) E contra regula vel mensura donorum Spiritus Sancti est providentia supernaturalis ipsius Dei, hoc est, eius supematuralis omniscientia et omnipotentia, quae est ante et supra omnem humanam prudentiam vel pro­ videntiam. Atqui ratio vel prudentia Dei est essentialiter distincta a ratione vel prudentia humana. Ergo et regula seu obiectum formale quo virtutum et donorum Spiritus Sancti est essentialiter distincta. • · f · 79. Confirmatur Γ. Ita differt bonitas virtutum a bonitate donorum sicut malitia humana a malitia bestiali. Atqui malitia humana specifice differt a malitia bestiali, sicut ipse homo specifice differt a bestia. Ergo et bonitas virtutum specifice differt a bonitate donorum Spi­ ritus Sancti. Maior, ubi unice stat difficultas, patet; quia homo me­ dius est inter bruta animalia et Deum: Deo autem com­ paratur in bono; brutis autem in malo. Atqui bonitas vir­ tutum est bonitas proprie humana; bonitas vero dono­ rum, quae sunt virtutes heroicae vel divinae, est bonitas divina seu quasi propria Dei. Ergo sicut homo specifice differt a Deo, ita bonitas propria hominis specifice dif­ fert a bonitate propria Dei. 108 ’’ r? Tract. I, P. I: De donis Spiritus Sancti in genere C. Ill, a. 1, § II, 2: Ratio dist. donorum et virtutum 109 Pariter verum est fidem et spem esse essentialiter im­ 80. Confirmatur 2°. Ita se habent modus humanus perfectas quoad modum attingendi proprium obiectum, et modus divinus in habitibus moralibus sicut se habent quod Deus est; quia essentialiter important distantiam, diversi gradus abstractionis in habitibus intellectualibus. et ab ipso Paulo dicuntur imperfectae, in I Cor. 13, 9-10. Atqui diversi gradus abstractionis inducunt distinctas At argumentum pro virtutibus moralibus infusis, et species habituum intellectualium. Ergo et diversi modi maxime pro caritate, non valet. Nam virtutes morales in­ attingendi et mensurandi obiecta et actus morales indu­ fusae, in statu naturae lapsae et in hac vita, habent im­ cunt distinctas species habituum moralium. Cum ergo perfectionem quandam etiam respectu proprii obiecti; virtutes habeant modum humanum, dona vero modum divinum attingendi propria materialia obiecta, dicendum i similiter caritas, in hac vita et in statu naturae lapsae, imperfectionem quandam habet. Sed exinde nihil conclu­ est dona Spiritus Sancti et virtutes esse habitus morales di potest: primo quidem, quia istae imperfectiones sunt specifice distinctos. accidentales seu per accidens, ratione conditionum subComparetur triplex modus virtutis moralis in III Sent, dist. 34, q. 1, art. 1, cum triplici modo scientiae rationalis iecti' non autem per se; secundo, quia etiam dona Spi­ in Boetium De Trinitate, q. 6, art. 1, corp, et ad 4: mo­ ritus Sancti, in statu naturae lapsae et in praesenti vita, dus raionalis, modus intelligibilis = modus humanus, habent suas imperfectiones, etiam relate ad propria modus divinus. / obiecta; ergo ex hac parte non apparet quomodo possint Apparet ergo S. Doctorem transformasse argumentum tollere imperfertiones virtutum. ex fine, prout ponebatur a S. Alberto et S. Bonaventura, Si vero considerentur virtutes morales infusae per se in argumentum ex forma prout tangit et respicit finem. et essentialiter, nullam habent imperfectionem respectu proprii obiecti. Habent quidem imperfectionem essentia­ 81. Attamen istae rationes seu explicationes S. Tho­ lem ad ipsum Deum in se ipso, quia non est proprium mae non carent difficultate. earum obiectum; sed eandem improportionem habent Γ, quidem non videtur verum dona esse perfectiora l dona eis correspondentia v. gr. donum consilii aut fortivirtutibus neque data esse ad tollendam essentialem im­ Îtudinis, quae non possunt ipsum Deum perfecte attinge­ perfectionem virtutum. Nam medium demonstrationis de­ re; sed relative ad propria earum obiecta nullam habent bet esse tam universale sicut conclusio demonstranda. improportionem essentialem neque accidentalem secun­ Atqui in argumento posito medium demonstrandi est mi­ dum se, quin eo ipso amittant speciem suam; et hoc ma­ nus universale quam conclusio demonstranda. Nam me­ xime in statu naturae integrae aut in patria et in Christo dium demonstrandi erat virtutes quasdam esse esentia> lesu, in quibus virtutes morales infusae nullam imperfec­ liter imperfectas seu improportionatas fini supernatural! tionem essentialem aut accidentalem praeseferunt. Ergo rite assequendo; conclusio vero demonstranda erat om­ 1 saltem in statu naurae integrae, ut in Adamo innocenti, nes virtutes esse essentialiter imperfectas seu impropor­ et in Christo lesu et in beatis, non dantur dona Spiritus tionatas tali fini. Sancti a virtutibus moralibus distincta. Equidem, verum est virtutes acquisitas esse quoad Et ideo istae virtutes manent essentialiter in patria, substantiam impares ad finem essentialiter supernaturain qua evacuatur quod imperfectum est; ergo essentiali­ lem: e contra, dona Spiritus Sancti, cum sint supematuralia quoad substantiam, possunt talem imperfectio­ ter nullam imperfectionem habent, neque essentialem ne­ nem tollere. que accidentalem. 110 Tract. I, P. I: De donis Spiritus Sancti in genere Sed praesertim hoc apparet respectu caritatis. Nam caritas est essentialiter magis perfecta quoad substan­ tiam et quoad modum quam omnia dona Spiritus Sancti. Quoad substantiam quidem, quia est virtus theologica habens Deum pro formali obiecto; quoad modum etiam attingendi obiectum suum, quia licet admittat vel per­ mittat distantiam vel absentiam obiecti, ut in hac vita, hoc est per accidens; per se autem postulat praesentiam et perfectam possessionem, ut patet in patria et in Chris­ to lesu; insuper per caritatem homo unitur Deo per con­ tactum quemdam et experientiam·, et caritas habetur ex divino instinctu non minus quam dona Spiritus Sanc­ ti, quae, saltem in hac vita, distantiam vel absentiam a Deo ipso permittunt. Ergo nulla est imperfectio caritatis essentialis respectu donorum Spiritus Sancti. Unde ipse S. Thomas scribit: «dona illa quae com­ municant cum virtutibus in obiecto quod in patria re­ manebit, non remanebunt in patria a virtutibus illis dis­ tincta, a quibus non distinguuntur nisi ex imperfectione et perfectione in modo operationis; quod patet de in­ tellectu et fide; quia visio quae fidei succedit, ad intel­ lectus donum perfectum pertinet, ut patet in Glossa Matt. V: et similiter est de sapientia, per quam filii Dei vocabimur in comparatione ad spem, quae ad hanc cel­ situdinem aspirat. Sed dona illa quae communicant cum virtutibus in materia quae in patria non remanebit, non remanebunt quoad actus quos habent circa materiam illam in qua cum virtutibus communicabant, sed quantum ad actus quos habent circa mensuram, in qua non communicant cum virtutibus. Et ideo actus donorum illorum remanebunt distincti ab actibus virtutum qui erunt in patria et erunt actus horum donorum medii inter actus virtutum theologica­ rum et actus moralium virtutum, sicut qui in patria remanebunt...» ’. J III Sent. dist. 34, q. 1. art. 3, ad 6. C. Ill, a. 1, § II, 2: Ratio dist. donorum et virtutum 111 Praeterea, forma donorum Spiritus Sancti est perfec­ tior donis et quoad substantiam et quoad modum. Atqui caritas est forma donorum, quia omnia dona connectuntur in caritate sicut omnes virtutes morales in pru­ *. dentia Ergo caritas est essentialiter magis perfecta quam dona et quoad substantiam et quoad modum. Er­ go impossibile est dona data esse ad tollendam imper­ fectionem quarumcumque virtutum, quia caritas est vir­ tus et non donum. Unde ipse S. Thomas hoc concedit expresse dum ait: «voluntas non habet aliquam imperfectionem de ratione sui in nobis quantum ad modum suae operationis, sicut (habet) intellectus, qui cognoscit accipiendo a phantas­ matibus: unde in statu viae Deum per essentiam ama­ mus, non autem videmus. Et ideo non potest accipi su­ pra illam virtutem quae est in voluntate aliquod donum perficiens ad agendum nobiliori modo quam sit modus virtutis; et ideo, cum donum non sit supra virtutem nisi ratione modi, non erit inconveniens quod virtus perfi­ ciens voluntatem quantum ad sui supremum dignior sit quolibet dono»2. 1 Et clarius in opere scripto versus finem vitae suae (1270-1272): «dona perficiunt virtutes elevando eas supra modum humanum, sicut donum intellectus virtutem fi­ dei et donum timoris virtutem temperantiae in receden­ do a delectabilibus ultra humanum modum. Sed circa amorem Dei non inest aliqua imperfectio (essentialis), quam oporteat per aliquod donum perfici; unde caritas non ponitur donum virtutis, quae tamen ex­ cellentior est omnibus donis» 3. Ergo demonstratio illa non est universalis et necessa­ ria; ergo neque essentialis; ergo neque essentialem dif­ ferentiam donorum ut sic a virtutibus ut sic demons­ trare valet. 1 III, q. 68, art. 5. 2 111 Sent. dist. 34, q. 1, art. 1, ad 5. J De Caritate, art. 2, ad 17. 112 Tract. I, P. I: De donis Spiritus Sancti in genero Denique, lumen gloriae, quod in patria succedit fidei et respondet caritati, est essentialiter habitus quidam et perfectissimus quidem, multo magis quam omnia dona Spiritus Sancti, et quoad substantiam et quoad modum: et quia correspondet virtutibus, potest dici virtus reduc­ tive. Non ergo videtur solvere difficultatem interpreta­ tio formulae Gregorii ab Alberto tradita et a S. Thoma acceptata: est solutio apparens, partialis; non radicalis et completa et vera. Fortasse hoc venit ex transpositione traditional! doc­ trinae antiquae non distinguentis virtutes morales infu­ sas ab acquisitis; et sic remanebat imperfectio essentia­ lis acquisitarum et fidei et spei. Solum ergo caritas quandam difficultatem ingereret. At haec iam S. Thomas cor­ ripuit et reformavit 82. 2°, etiam argumentum desumptum ex modo ope­ randi humano et supra humano difficultatem et instan­ tiam patitur tum simpliciter tum ad hominem. Simpliciter quidem; quia haec differentia non est universalis pro omnibus donis et omnibus virtutibus, ut vidimus modo pro caritate et pro lumine gloriae; et ta­ men deberet esse universalis omnino, ut esset necessa­ ria et essentialis, et universalem ac essentialem diffe­ rentiam donorum a virtutibus quibuscumque probaret. Ad hominem etiam; quia modus suprahumanus est proprius virtutis heroicae, ut S. Thomas docet in VII Ethic., lect. 1; aliunde dona reducit ad virtutes heroicas, ut vidimus ex II-II, q. 159, art. 2, ad 1. Et licet in III Sent. dist. 34, q. 1, art. 6, dona reduceret ad virtutes exemplares, in Summa tamen, hoc retractavit, quia he­ roicas reducit ad virtutes purgati animi in III, q. 7, art. 2, ad 2. Atqui virtutes purgati animi non differunt spe­ cie a politicis et purgatoriis, quae sunt virtutes huma- i Vide hac de re O. Lottin, O.S.B., Le, premières définitions tt îS“ÎX ÎraXu^oye"di‘ apud ,Re™e des Sc-ρωβ C. Ill, a. 1, § II, 2: Ratio dist. donorum et virtutum 113 nae simpliciter dictae, sed soluni gradualiter, ut docet idem S. Thomas turn in I-II, q. 61, art. 6; turn in hoc loco HI, q. 7, art. 2, ad 2, et thomistae et ceteri theo­ logi admittunt communiter. Sufficiat afferre Caietanum: «adverte quod distinc­ tio virtutum moralium in politicas, purgatorias et pur­ gati animi, non est distinctio virtutum secundum essen­ tiam, sed secundum statum, et actus perfectionem. Illi­ met namque habitus qui modo sunt virtutes politicae, quia passiones ad medium reducunt, proficiunt in tan­ tum ut passiones auferant; et usque adeo ascendunt, ut passionum obliviscantur, ut in resp. ad 2 ex Plotino habes. Potes etiam inspicere hanc esse mentem Auctoris ex hoc quod virtutes purgati animi dicit esse beatorum; constat enim ex q. 67, art. 1, inferius, quod eaedem vir­ tutes morales perseverant in patria, differentes secun­ dum status perfectionum et actus. Memento tamen quod hic non distinctas has secun­ dum essentiam a moralibus dicimus, comprehendendo sub moralibus acquisitas et infusas morales. Purgatoriae namque et purgati animi morales infusae sunt secundum essentiam; politicae autem morales acquisitae, secun­ dum veritatem, quidquid Plotinus putaverit in homine divino» *. Et alibi: «in responsione ad 2 eiusdem articuli, ha­ bes ab Auctore solutionem illius quaestionis, an virtus heroica differat specie a virtute communiter dicta. Hinc I enim aperte habes partem negativam, dum dicitur quod non differt nisi secundum perfectiorem modum. Est ergo excellentia heroicae in modo, non in formali differentia sita. Et hoc auctor quasi probat ex simili apud Plotinum, ubi patet non esse differentiam forma­ lem, sed maioris et minoris perfectionis tantum. f 1 Caietanus, In I-II, q. 61, art. 5, n. 1. 114 Tract. I, P, I: De donis Spiritus Sancti in genere Et consonat rationi fugienti, ad instar naturae, pluralitatem, ubi unum sufficit. Constat enim quod ad ac­ tum fortitudinis quantumcumque celsum sufficit fortitu­ dinis latitudo; sicut in naturalibus videmus quod ad quantumcumque illuminationis actum sufficit latitudo luminis, et ad actum frigefactionis latitudo frigoris, et sic de aliis» \ Ipse Benedictus XIV ait: «ex dictis in capite praece­ denti virtus Christiana, ut sit heroica, efficere debet ut eam habens operetur expedite, prompte et delectabiliter supra communem modum ex fine supernatural!, et sic sine humano ratiocinio, cum abnegatione operantis et affectuum subiectione» 2. Et propterea in causis confessorum pro beatificatione et canonizatione discuti debet dubium: «an constet de virtutibus theologicis Fide, Spe et Caritate tum in Deum tum in proximum, necnon de cardinalibus Prudentia, lustitia, Temperantia et Fortitudine earumque adnexis in gradu heroico in casu et ad effectum de quo agitur»0. Inde ergo difficultas ad hominem: reductio donorum ad virtutes heroicas seu ad modum supra humanum ope­ randi, qui est modus virtutum purgati animi, non est ad rem, sed contra rem de qua agebatur. Agebatur enim de probanda differentia essentiali vel specifica donorum a virtutibus, et pro medio ponitur id quod talem differen­ tiam essentialem non solum non concludit, sed etiam positive excludit. * Caietanus, In III, q. 7, art. 2, n. 2. Cf. Salmanticenses, Cursui Theol., in Ι-Π, 61, 5, animadversiones, ed. cit. t. 6, p. 320, n. 6. Vide plurium testimonia apud Benedictum XIV, De Servorum Dei beatifica­ tione et beatorum canonizatione, lib. Ill, cap. 21-24, praesertim cap. 22. edit. Bassani, 1778, t. III, p. 101 sqts., ubi constat apud theologos com­ muniter constare virtutes heroicas esse idem ac virtutes purgati animi et virtutes purgati animi vel heroicas non differre specie a virtutibus communiter dictis, sed tantum gradualiter, et hanc sententiam tribuum expresse S. Thomae. » Benedictus XIV, loc. cit., cap. 22, n 1 n 101 a J Can. 2104 C. I. C. C. ΠΙ, a. 1, § Π, 2: Ratio dist. s donorum et virtutum 11$ Nec dicatur S. Thomam adducere doctrinam Aristo­ telis de virtute communi et heroica acquisitis et in eis valere id quod diximus, non autem applicare ad doctri­ nam de virtutibus et heroicis infusis vel supernaturalibus, in quibus haec doctrina non verificaretur. Nam in primis hoc esset mirabile, non dari plenum parallelismum inter naturales et supernaturales eiusdem generis; deinde, etiamsi hoc est, semper daretur idem peccatum illogismi in processu, quia pro medio probandi ponere­ tur oppositum conclusionis; tertio, quia, teste Aristote­ le, virtutes heroicae acquisitae vel naturales sunt val­ de rarae; ergo et dona Spiritus Sancti etiam deberant valde raro inveniri in hominibus, et tamen constat ex prima parte, talia dona dari in omnibus habentibus gra­ tiam habitualem, qui plures sunt, non admodum rari. Unde multo magis logice Guilelmus Autissiodorensis qui, ut vidimus, docet dona esse virtutes purgati animi, tenet non differre realiter et essentialiter a donis, eo ip­ so quod virtus purgati animi non differt re et essentia a virtute humana communiter dicta. Unicus ergo modus logice procedendi esset ponere do­ na Spiritus Sancti esse virtutes exemplares, hoc est, prout sunt in ipso Deo, et tunc differunt specie a virtu­ tibus humanis, ut concludebat S. Thomas in III Sent, dist. 34, q. 1, art. 1, ad 6: sed hoc patet esse falsum in se et retractatum expresse a S. Doctore, quia dona Spi­ ritus Sancti sunt essentialiter habitus in nobis, non in Deo. Vel etiam, posita reductione donorum ad virtutes he­ roicas, dicere quod virtutes heroicae differunt specie a virtutibus humanis communiter dictis, ut videtur dicere S. Thomas cum ait: «alio modo, secundum naturam, ha­ bitus (specifice) distinguuntur, ex eo quod habitus unus disponit ad actum convenientem naturae superiori. Et sic virtus humana, quae disponit ad actum convenientem naturae humanae, distinguitur (specie) a divina vir- Tract. I, P. I: De 116 donis Spiritus Sancti in genere tute vel heroica, quae disponit ad actum convenientem cuidam superiori naturae» *. At hoc non valet, tum quia in locis posterioribus con­ trarium expresse docet, ut vidimus, et consequenter eis standum est pro definitiva sententia S. Thomae; tum etiam quia in loco citato S. Thomas loquitur quidem de distinctione essentiali vel specifica virtutum, sed non de virtute heroica in sensu stricto, sed solum de virtute in­ fusa vel supernaturali, quae divina dici potest —et in hoc sensu, heroica—, relate ad virtutem mere acquisi­ tam et plene humanam, ut patet legenti postea q. 62, art. 1, corp, et ad 1 et 2, et q. 63, art. 4; praesertim vero q. 58, art. 3, ad 3 et q. 61, art. 1, ad 2; et bene explicat Card. Aguirre2. Nec denique potest dici quod S. Doctor sumit com­ parationem inter virtutes humanas communiter dictas et virtutes heroicas ex una parte, et virtutes simpliciter dictas et dona Spiritus Sancti ex alia parte, analogice, non univoce, ideoque argumentum eius valorem habere analogicum, non univocum; quia ubi habetur formalis oppositio seu contrarietas radicalis, non datur analogia; in casu autem daretur formalis et radicalis oppositio vel contrarietas inter utramque comparationem, quia inter terminos unius esset identitas essentialis, et inter terminos alterius esset distinctio essentialis, et certe nul­ lus dicet identitatem esse analogam distinctioni. 83. 3°, denique argumentum ex divino instinctu vel inspiratione, prout exponitur in I-II, q. 68, art. 1, et con­ cordat interpretationi S. Alberti Magni et S. Bonaven­ turae de unctione et experimento divinorum, etiam dif­ ficultate non caret. Primo quidem, quia etiam omnes virtutes infusae vel i I-II, q. 5. art. 3. SSTte Ethicae' disP· 13> q· 3, sect. 4, n. 41. SalVoS ditse’rit1 C. Ill, a. 1, § III: Solvuntur difficultates articuli 117 supernaturales habentur solum ex divino instinctu vel inspiratione vel infusione Spiritus Sancti. Secundo, quia, saltem in moralibus infusis et maxime in caritate, habetur illa experientia et tactus et unctio divinorum, per quandam connaturalitatem ad divina. Tertio, quia non est verum totaliter in aliis virtuti­ bus haberi modum humanum et in donis non, quia im­ perium prudentiae infusae non est ex mera ratione, sed tx unctione Spiritus Sancti, et assensus fidei non est ex lumine et directione rationis humanae, sed ex motione gratiae Dei *. Ergo, omnibus perpensis, videtur hic haberi meram appropriationem seu adaptationem pro distinctione do­ norum a virtutibus; quod a S. Doctore in aliis explica­ tionibus propositis merito reprehendebatur. Explicatio ergo S. Thomae, originalis quidem quoad modum proponendi, non quoad rem, ostendit viam illam magistralem non sufficientem esse ad realem distinctio­ nem, et essentialem quidem, ostendendam inter dona et virtutes. Et dicendum videtur maiorem eius perfectio­ nem technicam melius ostendere vitium radicale argu­ mentationis. § in SOLVUNTUR DIFFICULTATES Duae primae procedunt ex auctoritate Gregorii et S. Augustini; aliae duae vero procedunt ex ratione. 84. Obiectio prima (per locum a definitione vel no­ minatione ex auctoritate): Dona Spiritus Sancti appellantur virtutes a Gregorio. Ergo non differunt a virtutibus. 1 Vide pro prudentia infusa II-II, q. 47, art, 14, ad 1. 118 Tract. I, P, Iz De donis Spiritus Sancti in genere 85. Respondetur. Distinguo: appellantur et sunt vir­ tutes humanae simpliciter aut communiter dictae sicut ceterae, nego·, appellantur et sunt virtutes eminentiores, hoc est, heroicae vel divinae, concedo. Ergo non sequitur dona non distingui a virtutibus simpliciter vel commu­ niter dictis. 86. Obiectio secunda (per locum a contrario ex auc­ toritate). Septem vitia capitalia dicuntur ab Augustino contraria septem donis Spiritus Sancti. Atqui septem illa vitia sunt contraria virtutibus humanis communiter seu vulgo dictis. Ergo dona Spiritus Sancti non differunt a virtutibus communiter dictis. 87. Respondetur. Distinguo maiorem: septem vitia capitalia sunt contraria septem donis Spiritus Sancti se­ cundum eandem rationem qua sunt contraria virtutibus communiter dictis, nego; secundum aliam rationem for­ malem specifice diversam, concedo. Concedo minorem et nego consequens et consequentiam. Illa enim vitia contrariantur virtutibus in quantum sunt contra bonum rationis; contrariantur vero donis in quantum sunt contra divinum instinctum vel inspiratio­ nem. 88. Obiectio tertia (per locum a definitione ex ra­ tione). Quae habent eandem definitionem sunt essentia­ liter eadem. Atqui dona Spiritus Sancti et virtutes, sal­ tem infusae, habent eandem definitionem; nam defini­ tio virtutis: «bona qualitas mentis qua recte vivitur et nemo male utitur et quam Deus in nobis sine nobis ope­ ratur», convenit donis; pariter definitio doni: «datio irredibilis», convenit virtuti, saltem infusae. Ergo dona Spiritus Sancti et virtutes sunt essentialiter seu specifice eadem. 89. Respondetur. Distinguo maiorem·, quae habent eandem difinitionem essentialem, hoc est, eandem for­ mulam et eundem sensum realem formulae, sunt essen- C. III, a. 2: De necessitate donorum Spiritus Sancti 119 tialiter eadem, concedo; quae habent eandem formulam definitionis, diversum tamen sensum realem formulae, sunt essentialiter eadem, nego. Contradistinguo minorem et nego consequens et con­ sequentiam. Nam sive donis sive virtutibus recte vivitur, diversi­ mode tamen, quia virtutibus recte vivitur rectitudine ra­ tionis; donis vero recte vivitur rectitudine inspirationis seu instinctus Spiritus Sancti. Similiter tam virtus infusa quam donum Spiritus Sancti sunt datio irredibilis, sed diversimode; quia vir­ tus est datio in ordine ad motionem rationis humanae; donum autem est datio in ordine ad motionem seu instinctum Spiritus Sancti. 90. Obiectio quarta (per locum a divisione ex ratione). Quae habent eandem divisionem essentialem sunt essentialiter eadem. Atqui dona et virtutes habent ean­ dem essentialem divisionem. Ergo dona et virtutes sunt essentialiter eadem. 91. Respondetur. Transeat maior. Distinguo mino­ rem: habent eandem divisionem essentialem, hoc est, quantum ad omnia et secundum eundem sensum, nego; quantum ad aliqua tantum et in his aliquibus secundum diversum sensum, concedo. Et nego consequens et consequentiam. Posset concedi maior simpliciter et negari simpliciter minor. Art. 2.-Utrum dona sint necessaria homini ad salutem SOLUTIO QUAESTIONIS 92. conclusio: Dona Spiritus Sancti sunt homini ne­ cessaria ad salutem consequendam. 120 Tract. I, P. I: De doxis Spiritus Saxcti ix gexere 93. Probatur. Γ, ,’J| ; | ffil 126 Tract. I, P. I: De doxis Spirites Saxcti ix cexere passione quadam initiali magnam activitatem inde sus­ cipit, ut dicit idem S. Doctor, ad 2. 110. Ex his omnibus apparet iam quasi definitio do­ norum, nempe: «.habitus reddentes iustum promptum ad sequendum instinctum Spiritus Sancti», hoc est, ad ope­ randum iuxta inspirationem Spiritus Sancti; vel, ut S. Thomas ait: «habitus quibus homo (iustus) perficitur ad prompte obediendum Spiritui Sancto» .* Art. 4.- Utrum convenienter septem dona Spiritus Sancti enumerentur 111. Aliud est quaerere utrum de facto dentur sep­ tem dona Spiritus Sancti neque plura neque pauciora; aliud autem reddere rationem huius numeri et distinctio­ nis inter singula. Qui textum Scripturae, prout apparet in Vulgata vel in editione Septuagintavirali, legebant, septenarium nu­ merum de facto, absque ullo dubio admittebant. Sic enim textus Isaiae sonat: «et egredietur virga de radice lesse, et flos de radice eius ascendet; et requiescet super eum Spiritus Domini: spiritus sapientiae et intellectus, spiritus consilii et fortitudinis, spiritus scientiae et pietatis; et replebit eum spiritus timoris Domini»1 2. Propter quod S. Thomas simpliciter ait ad argumen­ ta: «in contrarium est auctoritas Scripturae, Isaiae 11, 1-3», de septenario numero3. 112. Sed in textu hebraico massoretico non inveniun­ tur nisi sex, nempe: «requiescet super eum Spiritus lahve 1 S. Thomas, I-II, 68, 3. 2 Isaias 11, 1-3. 3 S. Thomas, I-II, 68. 4. sed contra. C. Ill, a. 4: De numero septenario donorum 127 Spiritus sapientiae et intell igent iae; Spiritus consilii et fortitudinis; Spiritus scientiae et timoris lahve, et eius respirare (erit) in timore lahve». Similiter versio syriaca Pesitta, loco: «et replebit eum Spiritus timoris Domini», habet: «et splendebit in timo­ re Domini»; Targum autem habet; «lahve illum perveni­ re faciet ad suum timorem». Et quidem in textu originali hebraico eodem verbo exprimitur spiritus pietatis et timoris, quae latine duo­ bus verbis exprimitur, sicut et graece a Septuaginta, nem­ pe πνεύμα εύσεβείας et πνεύμα φόβου θεού. 113. F. Ceuppens, Ο. P., scribit: «Exegetae legitime concludere licet versionis Septuaginta auctores bis idem vocabulum adhibere volentes, duo synonyma: εοσεβείά et φόβος 6εού, sumpsisse; utrumque enim obedientiam reverentialem divinae voluntati designat... Ergo, non obstantibus septem terminis materialiter distinctis, etiam in Septuaginta sex tantum formaliter et quoad sensum differunt» Sunt qui verba illa: «et replebit eum spiritus timoris ) Domini» vel; «faciet eum respirare timorem Domini» dicunt esse glossam quamdam aut variationem textui in sertam (Condamin, S. I., et plures alii); alii vero dicunt pertinere quidem ad textum, sed eundem sensum habe­ re, fortasse ut septenarium numerum compleret, qui sa­ cer et symbolicus apud hebraeos erat. Praeterea, ex parallelismo et ex regulis metricis hebraeorum, prout etiam apparent in illo capite a versicu­ lo 1 ad 8, fas est concludere phrasim illam non spectare ad textum originalem 2. 1 Ceuppeus, De donis Spiritus Sancti apud Isaiam, in «Angelicum» 5 (1928), p. 528. l 2 Vide Ceuppens, loc. cit., pp. 526-527. 128 •* Tract. I, P. I: De donis ’Spiritus Sancti in genere «Auctores nostri temporis magis magisque admittere Isaiam non de septem, sed de sex donis textum locutum esse fatendum est. Sane, in textu masoretico septem adsunt termini, sed septimus ad enumerationem non pertinet et est sexto identicus; de facto ergo sex tantum numerantur, quod Pesitta et Targum lectionibus confir­ matur. In versione Septuaginta et Vulgata, septem dona, et quidem nomine distincta, occurrunt, at constructione propositionis inspecta, etiam istis in documentis septi­ mum donum ad enumerationem pertinere non videtur; immo, ut iam supra adnotavimus, Vulgata versionem graecam sequitur, et huius versionis Septuaginta traduc­ tores eandem forsam expressionem vitare voluerunt. Patres Graeci vero linguam Hebraicam forsam igno­ rantes vel solam Septuaginta versionem adhibentes, ex ista fundamentum pro theoria septem donorum Spiritus Sancti hauserunt» h Idem auctor circa numerum septenarium donorum concludit «quoad septenarium donorum numerum dicere licet: a) hanc doctrinam in textu originali Isaiae funda­ mentum non habere; b) ad theologiam patristicam per­ venisse mediante versione Septuaginta; haec vero versio valde probabiliter intentionem non habuit numerum sep­ tenarium ut donorum numerum accuratum determinan­ di; c) verum esse apud plures Patres tum graecos tum latinos inveniri; utrum vero haec verba in sensu scho­ lastico de septem donis neque plus neque minus intel­ lexerint, ex eorum testimoniis non constat»2. Potius videntur sumere, ut patet ex Ambrosio et Au­ gustino, symbolice, pro totalitate vel universitate dono­ rum Dei. 114. Si autem septenarium numerum in sensu theo­ logorum accipiamus, prout revera in usu est a pluribus i Cevppexs, loc. cil., p. 534. > Ibid. p. 537. C. Ill, a. 4: i De numbro septenario donorum 129 saeculis in Ecclesia catholica, theologi munus est relatio­ nem reddere distinctionis et numeri septenarii. Et quia divisio respondere debet divisibili, inde iam patet tot modos iustificandi numerum septenarium do­ norum esse, quot erant modi intelligendi naturam eorum vel modum distinguendi dona a virtutibus. Et revera ita Bonaventuest, prouti apparet legenti S. Albertum, ram et S. Thomam in III Sent. dist. 34. 115. Imo ipse S. Thomas non semper in hac re constans sibi fuit. Nam in III Sent. dist. 34, 1, art. 2, et in commentario super Isaiam tenet justificationem quam S. Albertus ', dicit esse «communiter omnium antiquoram doctorum» et esse «valde bonam», nempe secundum per­ fectiones requisitas ad vitam activam et contemplativam,. Qua in re videtur plurimum sequi Magistrum suum Albertum, et non satis logice procedere respectu finalitatis do­ norum, quae non sunt per se primo ad opera supereroga­ tions vel consilii; sed in hac re, S. Thomas evolutionem habuit a Sententiis et in Isaiam ad Summam theologicam. Hanc autem explicationem melius et profundius pro­ posuit in hoc articulo Summae secundum doctrinam Guilelmi Autissiodorensis 1 2, prout adnotant editores leo­ nini, II-II, q. 8, art. 6; sed postea in illo loco II-II ex­ plicite retractavit, et ait donum sapientiae, intellectus et scientiae non solum esse speculativa, sed etiam practica. Post ea quae circa articulum primum dicta sunt, ubi aliae expositiones confutatae sunt, valore carent etiam aliae expositiones divisionis super illis fundatae; unde inutile est eas in medium adducere et singilatim exami­ nare. S. Bonaventura, qui valde clare et ingeniose propo­ nit plures iustificationes, concludit: «sic igitur patet quod quadruplex est via sumendi donorum sufficientiam et octo modi (duo pro unaqueque via), inter quos nescio 1 S. Albertus Magnus, III Sent. dist. 34, art. :3, p. 626. 2 Gcilelmus Autissiodorensis, Summa aurea, P. Ill, lib. ill, tract. . 5, cap. i, q. 1. 130 Tract. I, P. I: De donis Spiritus Sancti in genere si aliquis est qui satisfacit curioso perscrutatori. Hoc ta­ men constet (si tamen constat) secundum quod auctori­ tates dicunt, quod dona Spiritus Sancti sunt tantum sep­ tem, nec plura nec pauciora1. 1 i 116. Sat ergo erit proponere iustificationem S. Tho­ mae, prout ab ipso denique proposita fuit. Dona dantur ad actus altiores quam sint actus virtu­ tum, et consequenter latam viam moralem hominis per­ vadunt et penetrant et elevant: unde et in omnibus fa­ cultatibus humanis capacibus moralitatis subiectari de­ bent; «et ideo —ait S. Thomas— in omnibus viribus ho­ minis quae possunt esse principia humanorum actuum, sicut sunt virtutes, ita etiam sunt dona, scilicet in ra­ tione et in vi appetitiva»2. 117. Dona ergo quae cognoscitiva sunt evidenter de­ bent esse in ratione, quae est facultas cognoscendi; et cum sint supematuralia, manifeste «ordinantur ad co­ gnitionem supematuralem, quae in nobis per fidem fun­ datur... Fides autem (non est unice speculativa, sed est simul speculativa et practica, ita sane ut) primo quidem et principaliter se habet ad Veritatem Primam; secunda­ rio, ad quaedam circa creaturas considerandas; et ul­ terius se extendit etiam ad directionem humanorum ope­ rum, secundum quod per dilectionem operatur»3. Ergo similiter dona cognoscitiva non possunt distingui per mere speculativa et mere practica, sed simul debent esse speculativa et practica. Si enim dona reducerentur ad virtutes mere intellectuales, ut nomina eorum sonant, tunc quidem deberent distingui per speculativum et praeticum seu per vitam contemplativam et activam; et hoc modo S. Thomas distinxit in Sententiis et in commen­ tario super Isaiam et perfectius in hoc loco I-II. Sed s O. ’ ll\Sent· dist' H P’ r’ art 2’ «· InUMAb, 1-11, OO, II-II, q. 8, art. 6. p·746b· C. Ill, a. 4: Dr, numero septenario donorum 131 quia principium cognitionis donorum et finis eorum non est cognitio naturalis virtutum intellectualium, sed co­ gnitio supernaturalis fidei, quia «virtutes (theologicae) praesupponuntur ad dona sicut radices quaedam dono­ rum» \ manifeste dona cognoscitiva distingui debent proportionaliter ad munera vel officia quae superemi­ nentor habet virtus fidei. Sic ergo dicendum est dona cognoscitiva perficere et subiectari in intellectu humano prout est simul specula­ tivus et practicus. Ad cognitionem autem perfectam ali­ cuius duo requiruntur: Γ, apprehensio vel penetratio terminorum aut extremorum, quasi ad primam operatio­ nem mentis pertinens; 2°, indicium rectum de illo. Unde , et in cognitione fidei, quae perfici debet per dona co­ gnoscitiva, duo requiruntur, nempe: a) intellectu ea per­ cipere aut apprehendere et penetrare, et hoc pertinet ad donum intellectus- β) intellectu ea recte iudicare, ut ho­ mo «aestimet his esse inhaerendum et ab eorum opposi­ tis recedendum»2. Hoc autem indicium rectum intellec­ tus subdistingui debet secundum obiecta materialia fidei iudicanda, quae tamen pro donis sunt quodammodo for­ malia, scilicet a) de divinis, et hoc spectat ad donum sapientiae, quae de altissimis est; b) de creatis genera­ liter et quoad principia vel potius conclusiones genera­ les, et hoc spectat ad donum scientiae; c) de creatis hu‘ manis in speciali et quantum ad conclusiones particula­ res aut applicationem ad singularia opera, et hoc pertinet ad donum consilii. Utrum haec dona intellectualia vel cognoscitiva spe­ cifice distinguantur inter se, merito dubitari potest, quia cognitio donorum est superior quam cognitio sacrae theo­ logiae, quae est una specie atoma circa omnia obiecta fidei. » I-II, 68, 4 ad 3. 1 II-II, q. 8, art. 6, 10 •a *T -s' CD 3 CO CO CD CD co cd CO o o 3 a (T> CD co CD P CO CO P o> 3 CD CD CD CD CD CD Ü O co CD CD CO (/) co CD o o CD CO o P G) o P G co P P P o CD CD O CD (S) CD CD G> CO co CD I ) rationem in rebus fidei A) Quoad apprehensionem donum intellectus. ί rectum I B) quoad et perfectum < indicium Λ 2 vel penetrationem simplicem CO LO terminorum de divinis seu ad Deum pertinentibus sapientiae. b) de creatis seu ad creaturas sub Deo et in ordine ad Deum pertinenti­ bus / donum 1) in genere et quoad conclusiones generales = donum scientiae. 2) in specie, pro humanis, et quoad conclusiones parti­ culares seu applicationem ad singularia opera = do­ num consilii. II) appetitum in i A) supenorem seu voluntatem: in his quae sunt ad alterum = donum prosequutio- J pietatis. ne boni supera) concupiscibilem, contra inordinatam concupiscen­ naturalis B) inferiorem vel tiam delectabilium = donum timoris. sensitivum: in his quae sunt b) irascibilem, contra terrorem periculorum doad seipsum num fortitudinis. » ·»*·ιι* ·- — —«♦· δ -— I -i if.· 134 Tract. I, P. I: De donis Spiritus Sancti ix genere 120. Dubitari posset utrum ista distributio sit recta et adaequata; nam ex una parte, si dona debent esse in omnibus potentiis humanis in quibus sunt humanae vir­ tutes, ut expresse ait S. Thomas, evidenter debent esse in appetitu inferiori concupiscibili et irascibili in quibus sunt temperantia et fortitudo, nempe donum timoris in concupiscibili et donum fortitudinis in irascibili; ex alia vero parte, cum dona sint in angelis in quibus non datur appetitus sensitivus, neganda essent pro eis dona timoris et fortitudinis; si vero ponantur in eis, iam non distin­ guuntur secundum illa diversa subiecta, et consequenter distributio non est bene facta. Pariter, si donum consilii est circa applicationem ad singularia opera humana, non potuit secundum hoc esse in angelis: et sic in angelis non essent nisi quatuor dona, scilicet intellectus, sapien­ tiae, scientiae et pietatis. À «« ··. - v?· C. III, a. 5: De connexione donorum Spiritus Sancti 135 Consequenter omnis cognitio videtur esse practica et ad prudentiam pertinere. 123. Responderi potest quod, licet iste sit finis im­ mediatus donorum in Messia, tamen talis finis obtineri non potest absque rationibus divinis inspectis et consul­ tis, et ideo speculationem quandam praesupponit perti­ nentem ad rationem superiorem. < > Art. 5.-Utrum dona Spiritus Sancti sint connexa 124. conclusio: Omnia dona Spiritus Sancti sunt connexa in gratia habituali sicut in radice·, in caritate autem sicut in forma. 121. Respondetur S. Doctorem hanc distinctionem fecisse donorum prout sunt in homine, non absolute vel secundum se, ut patet ex tenore verborum eius. In angelis autem modo suo analogico reperiri pos­ sunt omnia. Attamen dicendum videtur quod donum con­ silii importat applicationem ad singularia opera, non praecise humana, sed eius in quo est; similiter donum timoris et fortitudinis videntur esse, etiam in homine, per prius in voluntate et per posterius et quasi materia­ liter tantum in appetitu sensitivo. 125. Probatur. Prima pars. Quae habent unam com­ munem radicem vél originem essendi sunt sibi invicem connexa vel unita in radice illa. Atqui dona Spiritus Sancti, sicut et virtutes infusae, habent unam commusm radicem vel originem essendi, nempe gratiam habitualem, a qua, sicut potentia ab essentia, profluunt, Ergo dona Spiritus Sancti sunt sibi invicem connexa in gratia habituali sicut in radice. Confirmatur. «Quidquid est de necessitate salutis oportet esse simul cum gratia (sanctificante). Sed dona sunt de necessitate salutis... (ut dictum est art. 2)». Er­ go dona sunt connexa in gratia habituali ’. 122. Maior difficultas oritur ex contextu, ubi ponun­ tur dona Spiritus Sancti apud Isaiam. Messias describi­ tur ut Princeps pacis universalis, et dona ponuntur qua­ si conditiones eius eximiae ad munus principis et iudicis obeundum. «Omnia haec dona, testante contextu, ordi­ nantur ad hoc ut Messias rite iudicis munus exercere possit, ut revera iudex idealis ac perfectus habeatur»1. 126. Secunda pars. Ita se habent dona Spiritus Sanc1 ad caritatem sicut se habent virtutes morales ad pru­ dentiam. Atqui virtutes morales connectuntur in prudentia sicut in forma, et per modum termini. Ergo et dona Spiritus Sancti connectantur in caritate per modum iis vel termini sicut in forma. I Cevppens, loc. cit., pp. 529-530. i4 i S. Thomas, III Sent. dist. 36, q. 1, art. 3, arg. 1 sed contra. ■ 136 Tract. I, P. I: De donis Spiritus Sancti in genere Revera, ceterae virtutes morales in tantum sunt vir­ tutes in quantum rationi uniuntur eique prompte et fa­ ciliter obediunt; rationi autem uniuntur per prudentiam, quae rationem perficit et materiam moralium virtutum pervadit. Similiter dona Spiritus Sancti in tantum sunt dona in quantum uniuntur Spiritui Sancto eique promp­ te el faciliter obediunt: uniuntur autem per caritatem, per quam Spiritus Sanctus in nobis habitat. Ergo evi­ denter dona Spiritus Sancti sibi invicem in caritate uniuntur. Et ultra hoc habetur redundantia vel refluentia quae­ dam perfectionis ex uno dono in aliud, sicut ex una vir­ tute in aliam et ex una in aliam potentiam animae. Et ideo etiam ex hac parte est quaedam ratio connexionis donorum. Art. 6.-Utrum dona Spiritus Sancti remaneant in patria iI 127. conclusio: Dona Spiritus Sancti manent in pa­ tria, perfectiori tamen modo quam in via. S. Bonaventura formulât conclusionem hoc modo: «rationabiliter dicitur et communiter tenetur quod dona in patria non evacuabuntur, sed perfectius remanebunt» 1 . 128. Probatur. Prima pars: 1°, ex auctoritate. «Haec propterea dona tantae sunt efficacitatis, ut eum (animum) ad fastigium sanctimoniae adducant, tantaeque excellen­ tiae ut in coelesti regno eadem, quamquam perfectius, perseverent »2. Patres similiter id docent, quos inter luculenter S. Am­ brosius scribit: «neque enim civitas illa Hierusalem mea­ tu alicuius fluvii terrestris abluitur, sed ille ex vitae fon­ te procedens Spiritus Sanctus, cuius nos brevi satiamur 1 S. Bonaventura, III Sent. dist. 34, P. I art 2 a In 7V>b 2 Leo XIII, Encycl. "Divinum illud munus", edi’, cit ,’p 29 I I C. Ill, a. 6: De permanentia donorum in patria 137 haustu, in illis coelestibus Thronis, Dominationibus et Potestatibus, Angelis et Archangelis redundantius videtur effluere pleno septem virtutum spiritualium (donorum) fervens meatu» 129. 2°, probatur a posteriori ex facto. Quae manent in comprehensore manent in patria, quia comprehensor habet beatificam visionem. Atqui de facto dona manent in comprehensore, nempe in Christo lesu dum in terris degeret, qui simul erat comprehensor et viator. Ergo do­ na Spiritus Sancti manent in patria. Quod argumentum ita proponitur a S. Thoma: «Chris­ tus fuit simul viator et comprehensor. Sed in Christo fue­ runt dona excellentissime, ut patet per id quod dicitur Isaiae 11, 1-3 (et supra probatum est, cap. 1). Ergo per comprehensionem gloriae non excluduntur, et ita mane­ bunt in patria»12. » 130. 3°, patet argumento a fortiori, quia de facto in patria manet donum timoris, quod est imperfectius om­ nium donorum. Quod argumentum ita proponit S. Bo­ naventura: «timor est donum infimum inter omnia. Sed timor in patria manebit, secundum quod dicitur in Psal­ mo 18,10: 'timor Domini sanctus permanet in saeculum saeculi’. Ergo videtur quod omnia alia dona maneant, per locum a minori»3. 131. 4°, probatur a priori, per locum a definitione ad definitum. Dona Spiritus Sancti, ut dictum est art. 3, sunt habitus quidam infusi quibus homo disponitur ad con­ stanter, prompte et delectabiliter sequendam motionem vel instinctum Spiritus Sancti. Atqui homo in patria mul­ to perfectius quam in via dispositus est ad prompte, con­ stanter et delectabiliter sequendum instinctum Spiritus 1 S. Ambrosius, De Spiritu Sancto, lib. 1, cap. ML. 16, 740, hic «d contra, licet minus exacte transcribatur. 2 S. Thomas, IU Sent. dist. 34, q. 1, art. 3. arg. 1 sed contra. ’ S. Bonaventura, III Sent. loc. cit., arg. 4, p. 749b. Cl i 138 Tract. I, P. I: De donis Spiritx.s Sancti IN GENERE Sancti, quia in patria Deus erit omnia in omnibus 1 et ibi homo erit totaliter subditus Deo. Ergo in patria dona Spiritus Sancti perfectissime .permanebunt quantum ad eorum essentiam. 132. Secunda pars: Γ, argumento generali. Omnia quae in patria remanent, postquam fuerunt in via, per­ fectius esse habent in patria quam in via, ut patet de virtutibus moralibus infusis et de caritate. Atqui dona Spiritus Sancti, quae in via sunt vel fuerunt, manent aut manebunt in patria. Ergo perfectius esse habebunt in patria quam in via. - . - > •· 1 133. 2°, argumento speciali. Habitus non habentes contraria neque opera exercentes circa materiam acciden­ talem, sed unice circa formalem rationem et principalis­ sima obiecta, habent perfectius esse vel statum meliorem, quam si contraria habeant et circa accidentalia occupen­ tur. Atqui dona in patria non habent contraria, quia ibi nulla est possibilitas peccati aut indocilitatis Spiritui Sancto; et pariter, in patria non operabunt circa passio­ nes moderandas aut minora quae in hac vita exercere debent: in via autem et contraria habere possunt, et circa inferiora quaedam passionum et operationum humana­ rum occupari debent. Ergo evidenter dona statum per­ fectiorem et firmiorem et puriorem obtinebunt in patria quam in via. Quod ergo imperfectionis est in via evacua­ bitur in patria, et ibi retinebunt ea tantum quae perfec­ tionis sunt. Habebunt itaque statum et actus et modum agendi perfectiores quam in via. Art. 7.-Utrum dignitas donorum attendatur secundum enumerationem Isaiae Il 134. Dona apud Isaiam numerantur bina et bina, ex­ cepto dono timoris quod solum ponitur. Duo ergo consi» I Cor. 15. 28. - ,4 i · I 1 11 C. Ill, a. 7: De ORdinb dignitatis donorum 139 derari possunt in serie enumerationis apud Isaiam: i) ordo omnium; β) combinat io ( = com-binatio) unius cum altero in praedicta serie, in qua bina et bina ponun­ tur. Unde S. Albertus Magnus expresse quaerit de his duo­ bus, nempe «de ordine et combinat tone donorum»1; et S. Bonaventura etiam inquirit «de donorum ordinatione et combinatione»2. Et quia ordo supponit inaequalitatem quandam et si­ mul connexionem plurium quae ordinantur, ideo pariter quaeruntur in hoc articulo: Γ, utrum dona Spiritus Sanc­ ti sint inaequalia seu alia aliis perfectiora; 2°, secundum quam rationem attendatur inaequalitas illa, ita ut ordo inter dona constituatur; 3°, qualis sit ordo enumeratio­ nis in textu Isaiae; 4°, utrum combinatio donorum in textu Isaiae sit conveniens. 135. conclusio prima: Dona Spiritus Sancti sunt in­ aequalia in diversis hominibus et in uno eodemque ho­ mine secundum diversa tempora; in uno tamen eodem­ que homine sunt proportionaliter aequalia, licet absolu­ te inaequalia sint. 136. Probatur prima et secunda pars. Ita se habent dona in diversis hominibus vel in uno eodemque secun­ dum diversa tempora sicut se habet gratia habitualis et caritas in quibus adunantur. Atqui gratia sanctificans et caritas inaequalia sunt in diversis hominibus et in uno eodemque secundum diversa tempora. Ergo et dona Spi­ ritus Sancti, hoc est, singula dona sunt inaequalia in di­ versis hominibus et in uno eodemque secundum diversa tempora. •I· 137. Tertia pars, (dona Spiritus Sancti simul in uno eodemque etiam homine sunt absolute inaequalia). Dona Spiritus Sancti sunt proportionalia in perfectione sua i S. Albertus Magnus, III Sent. dist. 34, art. 4, p. 626. i S. Bonaventura, III Sent. dist. 34, P. I. art. 2, q. 2, p. 747. 140 Tract. I. P. I: De donis Spiritus Sancti in genere potentiis animae in quibus resident et virtutibus infusis quibus respondent, eas perficiendo. Atqui tam potentiae quam virtutes infusae sunt inaequales quantitate abso­ luta, quia perfectior est intellectus quam voluntas, et vo­ luntas quam appetitus sensitivus et similiter perfectio­ res sunt virtutes intellectuales quam iustitia et haec perfectior quam fortitudo et temperantia. Ergo et dona Spiritus Sancti sunt inaequalia quantitate absoluta seu alia aliis perfectiora, nempe dona cognoscitiva perfectio­ ra quam dona appetitiva seu affectiva. 138. Quarta pars (sunt tamen aequalia proportionaliter seu quantitate proportionali). Quantitas perfectionis donorum respondet quantitati perfectionis potentiarum ! animae et virtutum infusarum. Atqui potentiae animae et virtutes infusae sunt aequales proportionaliter inter se, quia ab eodem principio dimanant et in eadem radice uniuntur. Ergo similiter dona Spiritus Sancti in uno eodcmque homine sunt proportionaliter aequalia, et sic augeri et minui possunt proportionaliter, sicut digitus I manus et membra corporis. 139. conclusio secunda: Ordo inter dona Spiritus Sancti sumi potest dupliciter: a) quoad se vel ex parte i causae formalis (ordo dignitatis); β) quoad nos vel ex ' parte causae quasi materialis et dispositivae. I 140. Probatur. Ordo donorum est relatio priorum et posteriorum ad principium donorum. Atqui principium donorum est duplex: Deus seu Spiritus Sanctus, per mo­ dum causae efficientis et regulantis (formalis); et nos, per modum causae materialis recipientis; vel etiam obiecta formalia donorum et obiecta mere materialia. Ergo et duplex potest esse ordo donorum Spiritus Sancti: alter formalis seu quoad se vel dignitatis; et alter quoad nos vel ex parte materiae aut dispositionis. Ordo autem temporis vel loci non datur, quia dona sunt qualitates, quae non sunt in loco; ct insuper infun- C. Ill, a. 7: De ordine dignitatis donorum 141 duntur simul, sicut virtutes infusae; et consequenter sunt omnia simul. Primus autem ordo seu dignitatis est descensivus, nempe ab altiori ad minimum; secundus vero seu dis­ positionis est ascensivus, a minori ad maximum. Et quia per dona homo ascendit in altum perfectionis ebristianae, ideo Patres hanc quaestionem de ordine do­ norum ex professo sibi posuerunt, eum etiam comparan­ do cum ordine beatitudinum et fructuum Spiritus Sancti. Hilarius et Ambrosius quasi per transennam et obscu­ re de hac re locuti sunt; clare autem et luculenter Au­ gustinus et Gregorius, ex quibus positionem quaestionis acceperunt scholastici. «Novit initium sapientiae esse timorem Domini (Psalm. 110, 10). Novit in illa septiformi Spiritus Sancti gratia timorem in postremo tamquam firmamentum eo­ rum quae superius sunt dicta numerari» ’. < 141. Sed praesertim Augustinus scribit; «Si ergo le­ gem nemo implet viribus suis nisi Deus adiuvet Spiritu suo, iam recolite quemadmodum Spiritus Sanctus septe­ nario numero commendatur, sicuti Sanctus Propheta di­ cit, implendum hominem 'Spiritu Dei, sapientiae et intel­ lectus, consilii et fortitudinis, scientiae et pietatis, Spi­ ritu timoris Dei’. Istae septem operationes commendant septenario numero Spiritum Sanctum, qui quasi descen­ dens ad nos incipit a sapientia, finit ad timorem: nos autem ascendentes incipimus a timore, perficimur in sa­ pientia; initium enim sapientiae timor Domini» 2. Et alibi clarius: «Isaias etiam propheta, cum septem illa notissima dona spiritualia commendaret incipiens a sapientia pervenit ad timorem Dei, tamquam de sublimi descendens ad nos, ut nos doceret ascendere. Inde ergo coepit, quo volumus pervenire; et illuc pervenit, unde 1 Hilarius, tractatus in Psalm. 118, 38, littera V, n. 16, ML. 9, 541. Et similiter tradit Ambrosius, in h. I., ML. 15, 1264-1265. ’ S. Augustinus, Sermo 148, ML. 38, 1160-1161. i?|; 142 Tract. I, P. I: De donis Spirites Sancti in genere debemus incipere. Requiescet in eo —inquit— Spiritus Dei, Spiritus sapientiae et intellectus, Spiritus consilii et fortitudinis, Spiritus scientiae et pietatis, Spiritus timo­ ris Domini. Sicut ergo ille non definiendo, sed docendo a sapientia usque ad timorem descendit, sic nos, non superbiendo, sed proficiendo, a timore usque ad sapientiam oportet ascendere; initium enim sapientiae timor Domini: ipsa est enim convallis plorationis, de qua Psalmus dicit: as­ censiones in corde eius disposuit in convalle plorationis. Per convallem quippe humilitas significatur; quis est enim humilis nisi timens Deum et eo timore conterens cor in lacrymis confessionis et poenitentiae? Quia cor contritum et humiliatum Deus non spernit. Sed non ti­ meat ne in convalle remaneat. In ipso enim corde contri­ to et humiliato, quod Deus non spernit, ascensiones per quas in illum assurgamus, ipse disposuit. Nam ita Psal­ mus dicit: ascensiones in corde eius disposuit in convalle plorationis, in locum quem disposuit. Ubi fiunt ascensiones? In corde, inquit. Sed unde as­ cendendum? In locum, inquit, quem disposuit. Quis est iste locus nisi quietis et pacis? Ibi enim est illa clara, et quae numquam marcescit, sapientia. Unde ad nos excitandos quibusdam doctrinae gradi­ bus descendit Isaias a sapientia usque ad timorem, a loco scilicet sempiternae pacis usque ad convallem temporalis plorationis, ut nos in confessione poenitentiae dolendo, gemendo, flendo, non remaneamus in dolore et gemitu et fletu; sed ascendentes ab ista convalle in montem spiritualem, ubi civitas sancta lerusalem mater nostra aeterna fundata est, imperturbabili laetitia perfruamur. Ergo ille cum proposuisset sapientiam, lumen scilicet mentis indeficiens, adiunxit intellectum, tanquam quae­ rentibus unde ad sapientiam veniretur, responderet: ab intellectu: unde ad intellectum, a consilio; unde ad con­ silium, a fortitudine; unde ad fortitudinem, a scientia; unde ad scientiam, a pietate, unde ad pietatem, a timore. C. Ill, a. 7: De ordine dignitatis donorum 143 Ergo ad sapientiam a timore, quia initium sapientiae timor Domini. A convalle plorationis usque ad montem pacis» ‘. I 142. Et Gregorius ait: «Per Sancti Spiritus septifor­ mem gratiam aditus nobis coelestis vitae aperitur. Quam septiformem gratiam Isaias in ipso nostro capite vel in eius corpore quod sumus, enumerans dicit: 'requiescet super eum spiritus sapientiae et intellectus, spiritus con­ silii et fortitudinis, spiritus scientiae et pietatis, et re­ plebit eum spiritus timoris Domini’. Quos gradus de coelestibus loquens, descendendo ma­ gis quam ascendendo numeravit, videlicet sapientiam, intellectum, consilium, fortitudinem, scientiam, pietatem, timorem. Et cum scriptum sit: initium sapientiae timor Domini, constat procul dubio, quia a timore ad sapien­ tiam ascenditur, non autem a sapientia ad timorem redi­ tui, quia nimirum perfectam habet sapientia caritatem, et scriptum est; perfecta caritas foras mittit timorem. Propheta ergo, quia de coelestibus Deus nos ad ima loquebatur, coepit a sapientia et descendit ad timorem; sed nos, qui de terrenis ad coelestia tendimus, a timore ad sapientiam numerantes ascendimus. Est itaque primus gradus ascensionis timor Domini. Sed qualis timor iste est si pietas in eo non est? Qui enim compati tribulationi proximi vel ignorat vel dissimulat, huius timor ante Deum nullus est, quia ad pietatem non sublevatur; sed pietas per inordinatam misericordiam, cum peccata quae parcenda non sunt, et quae feriri gehen­ nae ignibus possunt, temporaliter parcit, ad aeternum supplicium pertrahit. Ut ergo vera et ordinata sit pietas, ad scientiam est sublevanda, ut sciat quid ex iustitia pu­ niat, quid ex misericordia dimittat. Sed quid, si sciat quid agere quis debeat, virtutem vero agendi non habeat? Scientia ergo nostra crescat ad 1 S. Augustinus, Sermo 347, ML. 38, 1524-1525. 144 Tract. I, P. I: De donis Spiritus Sancti C. III, a. 7: De ordine dignitatis donorum in genere 145 fortitudinem, ut cum videt quid agendum sit, hoc agere i vero, primo circa principia cognitionis et rei, et est saper mentis fortitudinem possit, ne a timore trepidet, et ! pientia; postea circa principia cognitionis, et est intellec­ tus; tertio circa conclusiones universales cognitionis et timore lapsa non valeat defendere bona quae sentit. Sed saepe fortitudo, si improvida fuerit, et minus con­ | rei, et est scientia. Quantum vero ad morales, primo est iustitia, cui re­ tra vitia circumspecta, ipsa sui praesumptione in casum spondet pietas; deinde fortitudo, cui donum fortitudinis ruit. Ascendat ergo ad consilium, ut praeveniendo prae­ respondet; tertio, temperantia, cui timor adiungitur. muniat omne quod agere fortiter potest. Si vero in ordine dignitatis non solum consideremus Sed esse consilium non potest, si intellectus deest, perfectionem formalem, sed etiam quodammodo matequia qui non intelligit malum quod agentem gravat, quo­ modo potest bonum solidare quod adiuvat? Itaque a con­ I riant circa quam, sic fortitudo et consilium, quae sunt circa ardua, praeferuntur scientiae et pietati, quae sunt silio ascendamus ad intellectum. circa communia; et hoc attento, talis est ordo donorum: Sed quid si intellectus magno quidem acumine vigilet, sapientiae, intellectus, consilii, fortitudinis, scientiae, pie­ et moderari se nesciat per maturitatem? Ab intellectu er­ tatis et timoris, prout habetur apud Isaiam. go ascendatur ad sapientiam, ut hoc quod acute intellec­ Unde patet enumerationem Isaiae non omnino respontus invenit, sapientia mature disponat. Quia ergo per timorem surgimus ad pietatem; per [ dere dignitati formali donorum, sed quodammodo tanpietatem ducimur ad scientiam; per scientiam ad forti­ I tum et partialiter. Et idem dic de ordine ascensivo. Haberi ergo potest tudinem roboramur; per fortitudinem ad consilium ten­ I quaedam adaptatio vel appropriatio ordini dignitatis et dimus; per consilium in intellectum proficimus; per in­ tellectum ad sapientiam pervenimus, per septiformem i generationis virtutum, non autem perfecta proportionalitas. Sancti Spiritus gratiam nobis ascendentibus aditus vitae Quantum denique ad combinationem eorum, potest coelestis aperitur» *. etiam dici quod habetur quaedam correspondentia, ita ut primum quod ponitur sit quasi dirigens, aliud autem 143. S. Thomas autem hoc in loco examinat quae­ quasi exequens. stionem, et respondet cum distinctione: ordine dignitatis seu perfectionis formalis, series debet fieri donorum «per . Quae tamen correspondentia, licet pia et pulchra sit, non est tamen nimis urgenda, cum non sit nisi mera ap­ comparationem ad proprios actus prout procedunt a suis propriatio vel adaptatio. principiis», et tunc habetur ordo sequens: sapientia, in­ S. Thomas, qui super hunc locum Isaiae hanc com­ tellectus, scientia, consilium, pietas, fortitudo et timor. binationem prosequitur, in III Sent., dist. 34, q. 1, art. 2, Ratio est; quia hoc modo ordo donorum respondere secundo loco proponit, quasi ad abundantiam l; hic ve­ debet ordini virtutum simpliciter dicto; atqui ordo vir­ ro, in Summa theologica, penitus omittit. Plura dant S. tutum correspondentium simpliciter et per se est huiusAlbertus Magnus et S. Bonaventura, locis supra citatis. modi, nempe: Γ, intellectuales; 2°, morales: intellectua­ lium autem primo circa necessaria, deinde circa contin­ gentia ubi est prudentia (consilium); circa necessaria i S. Gregorius Magnus. Homil. «η Ezechiel, lib. II, hom. 7, ML 76, 1065. ■ 1 Cf. tamen expositio primae partis textus. : 146 Trace I, P. I: De donis Spiritus Sancti C, Hi, a. 8: IX GENERE II virtutes sint praeferendae donis Art. 8.-Lt rum 144. In hoc ultimo articulo comparantur dona virtu­ tibus quntum ad perfectionem, et quaeritur quinam ha­ bitus sint magis perfecti utrum dona Spiritus Sancti aut virtutes. Ad solutionem ergo quaestionis notandum est tria esse genera virtutum: 1 , virtutes intellectuales, quae sunt virtutes acquisitae; 2°, virtutes morales infusae; 3’, virtutes theologicae. Comparatio ergo perfectionis donorum fieri debet cum singulis ex his tribus generibus virtutum. Sed rursus considerandum est aliquem habitum operativum tripliciter posse alterum excedere: Γ, quoad sub­ stantiam vel essentiam et non quoad modum; 2°, quoad modum operandi et non quoad substantiam; 3°, quoad substantiam et modum simul. Incipientes ergo a facilioribus statuimus sequentes conclusiones: 145. conclusio prima: Dona Spiritus Sancti sunt perfectiora virtutibus acquisitis intellectualibus vel mo­ ralibus, et quoad substantiam et quoad modum operandi. 146. Probatur. Prima pars (quoad substantiam vel essentiam). Habitus essentialiter supematurales vel infu­ si excedunt quoad substantiam vel essentiam habitus es­ sentialiter naturales vel acquisitos. Atqui dona Spiritus Sancti sunt habitus essentialiter supematurales vel in­ fusi, dum virtutes intellectuales vel morales acquisitae sunt habitus essentialiter naturales. Ergo dona Spiritus Sancti excedunt essentialiter vel quoad substantiam om­ nes virtutes acquisitas tam intellectuales quam morales. Maior patet; quia habitus essentialiter supematura­ les vel infusi habent causam efficientem essentialiter su­ pematuralem, hoc est, Deum solum ut causam propriam principalem; ordinantur etiam per se ad finem essentia­ liter supematuralem; insuper dantur in ordine ad na- De ordine perfectionis inter virtutes et dona 147 turam essentialiter vel quoad substantiam elevatam ad ordinem supematuralem, et sic habent formam vel regulam aut comniensurationem supematuralem quoad substantiam; e contra, habitus acquisiti causantur ab agente naturali per actus naturales; ordinantur ad finem naturalem humanae vitae; denique dicuntur ad naturam secundum se sumptam, et ideo naturalem formam vel comniensurationem habent. Atqui, sicut nomine ipso pa­ let, supernaturale excedit et superat naturale. Minor patet ex dictis cap. 1, ubi ostensum est dona esse essentialiter infusa; quoad virtutes autem acquisi­ tas intellectuales et morales, quae in peccatoribus haben­ tur, nemo dubitat eas esse essentialiter naturales. 147. Secunda pars. Dona Spiritus Sancti comparan­ tur ad virtutes acquisitas sicut virtutes heroicae ad vir­ tutes communiter dictas. Atqui virtutes heroicae exce­ dunt virtutes communiter dictas quoad modum operan­ di, quia illae operantur modo supra humano seu quasi divino; virtutes autem acquisitae operantur modo hu­ mano et ordinario. Ergo dona Spiritus Sancti excedunt virtutes acquisitas etiam quoad modum operandi. Homo ergo, per dona Spiritus Sancti, non solum operatur altiora et perfectiora quam per virtutes acqui­ sitas, sed etiam quando circa eandem materiam agunt, per ea operantur altius et promptius et constantius et delectabilius quam per solas acquisitas virtutes. 148. conclusio secunda: Dona Spiritus Sancti sunt perfectiora virtutibus moralibus infusis et quoad subMntiam et quoad modum operandi. 149. Probatur utraque pars simul argumento gene­ ri. «Ad altiorem motorem oportet maiori perfectione mobile esse dispositum» (hic). Atqui Spiritus Sanctus, 5d cuius specialem motionem homo disponitur per dona Spiritus Sancti, est altior motor quam humana ratio, ad aiius motionem homo disponitur per virtutes morales, u V 1 148 Tract. I, P. I: De noxis Spiritus Sancti tn genere etiam infusas. Ergo dona Spiritus Sancti sunt perfec­ tiores habitus vel dispositiones quam virtutes morales infusae. i I • : ■ J F ·W t 1 ■■· · Λ \ 150. Probatur prima pars argumento speciali. Dona Spiritus Sancti alia sunt cognoscitiva, alia affectiva. At­ qui utraque excedunt virtutes morales infusas quoad substantiam. Dona quidem cognoscitiva speculativa et practica evi­ denter excedunt quoad substantiam habitus virtutes mo­ rales, quae sunt in sola ratione practica, ut prudentia, vel in appetitu, ut iustitia, fortitudo et temperantia. Quantum ergo ratio speculativa excedit practicam et quantum ratio excedit appetitum in perfectione, tantum dona intellectualia, hoc est, sapientiae, intellectus et scien­ tiae, excedunt quoad substantiam virtutes morales infu­ sas, hoc est, infusam prudentiam; et donum consilii etiam iustitiam et fortitudinem et temperantiam. Similiter dona cetera excedunt virtutes morales in­ fusas, nempe donum consilii, virtutem prudentiae; do­ num pietatis, virtutem iustitiae; donum fortitudinis, vir­ tutem fortitudinis; et donum timoris, virtutem tempe­ rantiae. Nam quod a Deo nobis datur in adiutorium vir­ tutum moralium contra earum defectum essentialem seu per se, excedit quoad substantiam virtutes morales infu­ sas, ut per se patet. Atqui dona Spiritus Sancti data sunt nobis contra essentialem defectum virtutum quasi in adiutorium virtutum, ut patet ex dictis art. 1. Ergo etiam cetera dona Spiritus Sancti excedunt quoad substantiam ceteras virtutes morales sibi correspondentes. Unde Leo XIII expresse docet quod dona Spiritus Sancti tantae sunt dignitatis et efficacitatis ut hominem iustum «ad fastigium sanctimoniae adducant» ’. 151. Probatur secunda pars argumento speciali. Per­ fectior est modus operandi sub speciali regulatione Spii Leo XIII, Enc. " Divinum illud munus", ed. cit., p 29. 1 _ __ > C. Ill, a. 8: De ordine perfectionis inter virtutes et dona 149 ritus Sancti quam sub defectibili regulatione rationis nos­ trae, etiam supernaturalizatae virtute fidei. Atqui per do­ na Spiritus Sancti homo operatur sub speciali directione vel regulatione et impulsu Spiritus Sancti; dum per vir­ tutes morales, etiam infusas, operatur sub directione et impulsu propriae rationis, quae defectibilis et limitata est. Ergo evidenter dona Spiritus Sancti sunt perfectiora quam virtutes morales infusae, etiam quoad modum ope­ randi. 152. conclusio tertia: Dona Spiritus Sancti sunt in­ feriora quoad substantiam quam fides et spes; attamen superant fidem et spem quoad modum operandi: utro­ que autem modo, et quoad substantiam et quoad modum, [ sunt infra caritatem. 153. Probatur prima pars. Illi habitus sunt potiores quoad substantiam quam dona Spiritus Sancti qui na­ turaliter sunt priores et universaliores quam dona et sunt quasi radices vel principia donorum. Atqui tales sunt haI binis fidei et spei theologicae. Sunt quidem fides et spes naturaliter priores quam dona Spiritus Sancti; quia fides et spes sunt naturaliter priores caritate, et caritas est naturaliter prior donis, quae non dantur nisi cum caritate. Item, illud est naturaliter prius quod naturaliter est magis propinquum principio. Atqui fides et spes natura­ liter sunt magis propinquae Deo quam dona Spiritus Sanc­ ti, quod patet ex formali obiecto utrorumque. I Sunt deinde naturaliter universaliores, quia una so­ la fides ad omnia credenda, creata et increata, se exten­ dit; similiter una sola spes ad omnia speranda sufficit: dona vero Spiritus Sancti multiplicantur in septem, et consequenter restrictionem septenariam habent. Ex hac ergo parte dici potest fidem et spem septem saltem gra­ dibus excedere dona Spiritus Sancti singula. Denique fides et spes sunt quasi radices donorum et eorum principia, ratione scilicet maioris propinquitatis ad Deum ipsum et ratione maioris universalitatis. j I ·.*< 150 Tract. 1, p. I: De donis Spiritus Sancti in genere 154. Secunda pars. Quoad modum operandi illi ha­ bitus sunt potiores qui praesentiam et plenam possessio­ nem obiecti prae se ferunt, quam qui absentiam et di­ stantiam obiecti proprii exigunt. Atqui fides et spes es­ sentialiter postulant distantiam a proprio obiecto, quia fides est essentialiter de non visis et spes essentialiter est de non habitis; e contra, dona Spiritus Sancti, licet distantiam quandam permittere possint, ut in hac vita, praesentiam tamen naturaliter exigunt, prout apparet in altera vita, et quia semper, etiam in hac vita, per expe­ rientiam quandam vel contactum aut instinctum agunt. Ergo quoad modum operandi dona Spiritus Sancti su­ perant fidem et spem. Caietanus optime expressit totam hanc doctrinam his verbis: «Adverte quod dona aliter respondent virtuti theo­ logicae et aliter virtuti morali. Nam dona medium tenent locum inter theologicas et morales virtutes; sunt enim nobiliora moralibus, sed theologicae sunt nobiliores ip­ sis, ut ex supra dictis patet (I-II, q. 68, art. 8). Et propterea theologicis virtutibus respondent quasi organa, mo­ ralibus autem quasi formae. Et ad hoc insinuandum Auc­ tor in tractatu hoc de prudentia, quae primum tenet in moralibus locum, assignando eidem donum, non conclu­ sit quod respondet prudentiae simpliciter et absolute, sed addidit: sicut adiuvans et perficiens» C. III, a. 8: De ordine perfectionis inter vir π ils et dona quia dona connectuntur in caritate. Denique caritas per connaturalitatem et experientiam divinorum operatur, et praesentiam Dei exigit magis quam dona. Ergo caritas est omnibus modis superior donis Spiritus Sancti. Rationem generalem prioritatis virtutum theologica­ rum supra dona Spiritus Sancti affert S. Thomas cum ait: · C. IV, a. 1: Comparatio donorum cu.m beatitudïnidus » 161 163. Praemia autem, quae beatitudinibus apud Mat­ thaeum assignantur, se habent ex additione quasi ascen­ dendo a minori ad maius, eo modo quo etiam fit in enu­ meratione ipsarum beatitudinum. Unde S. Thomas egre­ gie scribit; «etiam praemia secundum additionem se ha­ bent ad invicem; nam plus est possidere terram regni coe­ lorum quam simpliciter habere, multa enim habemus quae non firmiter et pacifice possidemus; plus est consolari in regno quam habere et possidere, multa enim cum do­ lore possidemus; plus est etiam saturari quam simplici­ ter consolari, nam saturitas abundantiam consolationis importat; misericordia vero excedit saturitatem, ut plus scilicet homo accipiat quam meruerit vel desiderare po­ tuerit; adhuc autem maius est Deum videre, sicut maior est qui in curia Regis non solum prandet, sed etiam fa­ ciem Regis videt; summam autem dignitatem in domo regia filius Regis habet» Aliunde etiam examusim beatitudinibus respondent, sicut generatim praemia respondent quantitati et quali­ tati meritorum. Nam, ut modo dictum fuit, septem beatitudines dis­ tribuuntur quasi in tres series, quarum prûna continet tres primas beatitudines evangelicas, et sunt dispositio­ nes negativae ad perfectam et futuram beatitudinem adi­ piscendam, quatenus important «retractionem ab his in quibus (falsa et) voluptuosa beatitudo consistit» 2. Prae­ mia autem eis debita consistere debent in veris bonis eis contrariis, hoc est, a) in vera abundantia verorum bo­ norum, quae significatur per regnum coelorum; β) in vera et quieta et aeterna possessione bonorum illorum, quae significatur per possessionem terrae; γ) in conso­ latione ab omnibus tristitiis et afflictionibus, quae procu­ rare solent possessiones divitiarum, quae ostenditur in plena et totali consolatione. > 141, q. 69, art. 4, ad 3. 1 Ibid. corp. * S 1 s 162 ■ I I I I Tract. I, P. I: De donis Spiritus Sancti in genere Secunda series beatitudinum continet opera vitae ac­ tivae, et ita sunt dispositiones positivae, licet remotae, futurae beatitudinis, quae sunt duae, nempe debita tota­ liter reddere, cui respondet perfecta saturatio; et mise­ ratio alieni mali, cui respondet liberatio divina ab omni miseria. Denique tertia series, quae duas ultimas beatitudines continet, praesefert proximam et immediatam dispositio­ nem ad futuram beatitudinem, quae in contemplatione seu visione faciali Dei sita est, et ideo munditiae cordis respondet limpiditas visionis; paci vero cum seipso et cum aliis respondet divina filiatio, qua Deo assimilamur, qui est Deus unitatis et pacis. 164. Denique quantum ad correspondentiam inter beatitudines et dona, licet diversimode exponi possit per quamdam adaptationem seu appropriationem, ut videri potest apud S. Thomam in I-II, q. 69, art. 3, ad 1-3, sat est notare quaedam pertinere ad vitam contemplativam, nempe donum intellectus, quod respondet sextae beatitudini, et donum sapientiae, quod respondet septimae beatitudini, eo quod intellectui attribuitur visio; et sapien­ tiae, filiatio adoptiva, qua assimilamur Filio Dei naturali, qui est Dei virtus et Dei sapientia. Quaedam autem pertinent ad vitam activam, sive ut dirigentia, sicut scientia et consilium, sive ut exequentia, nempe tria cetera, hoc est, donum fortitudinis, pietatis et timoris. Attendendum est tamen in eis sive conformitas materiae sive conformitas motivi seu formalis obiecti. Art. 2.-De comparatione donorum et beatitudinum cum fructibus Spiritus Sancti 165. Fructus (a fructificando vel a fruendo) dicitur proprie «quod ex planta producitur cum ad perfectionem venerit, et quandam in se suavitatem habet» ‘. S. Thomas, MI, q. 70, art. 1. C. IV, a. 2: Comparatio donorum cum fructibus S. S. 163 Unde patet quod fructus habet relationem ad duo: primo quidem ad arborem producentem ipsum, quae est eius propria causa efficiens; secundo, ad hominem qui fructum ex arbore adipiscitur, et eo fruitur seu in eo de­ lectatur, et est eius causa finalis. Secundum hoc ergo duplex fructus distinguitur: unus, productus, prout scilicet ab arbore producitur; alius, adeptus vel acquisitus, prout ab homine consequitur et eo fruitur. Analogice autem in spiritualibus et supernaturalibus fructus dicitur quod ex semine gratiae et virtutum et do­ norum in corde hominis producitur cum ad perfectionem venerit et quandam suavitatem habet. Et similiter distingui debet duplex fructus spiritualis: unus, productus, et sic sunt actus humani perfecti et de­ lectabiles prout secundum rationem aut secundum Spi­ ritum Sanctum procedunt, quo in casu dicuntur fructus Spiritus Sancti, quia Spiritus Sanctus seminavit et incre­ mentum dedit; alter vero fructus est adeptus, et sic est id quod homo ultimo adipiscitur ita ut eo plene et per­ fecte frui possit, et iste est ultimus finis obiective sum­ ptus. Proprie ergo fructus Spiritus Sancti sunt actus supernaturales perfecti procedentes ex semine Spiritus Sancti seminato in facultatibus hominis; hoc est, fructus pro­ ducti. 166. Secundum hoc ergo dicendum est quod fructus Spiritus Sancti differunt a donis et virtutibus sicut actus ab habitibus; et conveniunt cum beatitudinibus eo quod sunt actus: differunt tamen ab eis in hoc quod fructus sunt tquaecumque virtuosa et supernaturalia opera in quibus homo delectatur; sed beatitudines dicuntur solum perfecta opera» *; et ideo beatitudines sunt propriae do­ norum; fructus vero sunt communes donis et virtutibus. I ibid. art. 2. 12 164 i Tract, I, P. I; De donis Spiritus Sancti in genere 167. Numerantur autem duodecim fructus Spiritus Sancti a Paulo in epistola ad Gal. 5, 22-23, cum ait: «Fruc­ tus autem Spiritus est caritas, gaudium, pax, patientia, benignitas, bonitas, longanimitas, mansuetudo, fides, mo­ destia, continentia, castitas». Notat autem S. Thomas, et merito, quod «Apostolus non intendit hic tradere artem virtutum et vitiorum, et ideo non ponit unum contra aliud, sed aliqua enumerat de istis et aliqua de illis, secundum quod expediens vide­ tur praesenti intentioni» \ Attamen numerus eorum pulchre et subtiliter iustificatur a S. Doctore, hoc circiter modo: Fructus Spiritus Sancti sunt id quod producitur a Spi­ ritu Sancto in nobis, seu id quod producitur a nobis ut motis a Spiritu Sancto, vel etiam sunt effectus Spiritus Sancti in nobis. Effectus autem Spiritus Sancti in nobis est ordinare mentem nostram, et ideo distinctio fructuum Spiritus Sancti sumenda est secundum diversum processum ordi­ nationis mentis ab eo in nobis productam. Atqui iste processus est duplex: 1°, ordinatio mentis in seipsa; 2°, ordinatio mentis per comparationem ad alios. 1) In seipsa autem ordinatur mens hominis quando bene se habet et in bonis et in malis. a) Relate autem ad bona ordinari debet et in sua ra­ dice vel principio, quod est amor, et sic est caritas·, et in sequelis vel consequentiis eius, quae duplicis generis est, nempe immediata, et tunc est gaudium·, et mediata, et tunc est pax, quae est perfectio gaudii. β) Relate vero ad mala bene se habet mens hominis quando non perturbatur et commovetur ex impedimentis bonorum, quae sunt vel imminentia malorum, contra quam bene disponitur per patientiam; vel dilatio bono­ rum, contra quam bene disponitur per longanimitatem. I S. Thomas. Ad Gal. cap. V, lect. 6, p. 594b C. IV, a. 2: Comparatio donorum cum fructibus S. S. 165 2) In ordine ad alios mens hominis bene debet esse disposita: α ) quoad eos qui sunt iuxta se, hoc est, quoad proximum, sive quoad bona eis facienda, sive quoad ma­ la ab eis illata patienter toleranda: et quidem quoad pri­ mum, hoc potest esse vel in intentione aut corde, et tunc est bonitas; vel in executione aut opere, et tunc est be­ nignitas; quoad tolerantiam autem debitam malorum, est mansuetudo. ?) quoad eos qui sunt supra se, et sic Deus solus est, ad quem bene disponitur mens per fidem. j) quoad id quod est infra se, hoc est, quoad corpus nostrum in motibus suis; et si quidem bene se habet quoad motus exteriores, dicitur modestia; si vero quoad interiores, dicitur castitas vel continentia, prout bene se habet quoad motus illicitos vel etiam quoad licitos aliquo modo. En ergo schema iustificationis huius: 166 Tract. I, P. I: De donis FRUCTUS SPIRITUS SANCTI Spiritus Sancti in genere C. IV, a. 2: Co.mp,\ratio donorum cum tructibus S. S. Apparet ergo optime convenientia enumerationis fruc­ tuum Spiritus Sancti. Et «licet potuissent vel plures vel etiam pauciores fructus numerari, ...tamen omnes do­ norum et virtutum actus possunt secundum quandam convenientiam ad haec reduci, secundum quod omnes vir­ tutes et dona necesse est quod ordinent mentem aliquo praedictorum modorum» IN NOBIS SUNT ORDINATIO OPERATIVA MENTIS NOSTRAE Π S 3 & cr o O Û. o O P□ 168. Paulo antea Apostolus enumerationem quan­ dam fecerat operum carnis, cum dixit: «manifesta sunt autem opera carnis, quae sunt fornicatio, immunditia, impudicitia, luxuria, idolorum servitus, veneficia, inimi­ citiae, contentiones, aemulationes, irae, rixae, dissensio­ nes, sectae, invidiae, homicidia, ebrietates, comessationes, et his similia, quae praedico vobis sicut praedixi; quoniam qui talia agunt regnum Dei non consequentur» 2. Quaerit ergo S. Thomas, post Augustinum, utrum in­ ter opera camis et fructus Spiritus Sancti sit oppositio et coadaptatio contrarietatis, ita ut singula singulis op­ ponantur. Responsio est quod habetur contrarietas et oppositio ingenere vel in globo, quia caro et spiritus contraria sunt, secundum illud: «caro concupiscit adversus spiritum et spiritus adversus carnem» 3; at in particulari non est ne­ cesse quaerere adaptationem contrarietatis singulorum operum carnis ad singulos fructus Spiritus Sancti aut vicissim, quia «Apostolus non intendit omnia opera spi­ ritualia nec omnia opera carnalia enumerare» 4. Potest tamen esse quasi adaptatio vel appropriatio quaedam plus ninusve exacta et ingeniosa, quemadmodum Augustinus fecit et S. Thomas refert in illo loco. Q k Albertus Magnus, HI Sent., dist. 35, art. 3, edit, cit., t. 28 p. OZOcl. 9 ’ Prologus 175 actu exercito (dist. 35, q. 2), ita tamen ut utramque vi­ tam ad virtutes correspondentes reducat, et ideo etiam dona dividuntur secundum virtutes, quantum ad genera singulorum, licet non quantum ad singula generum. Un­ de recte ait: «nec tamen oportet quod tot sint dona quot sunt virtutes; quia in unoquoque genere in quo multa continentur convenit esse unum summum, et ita re­ spectu multarum virtutum quae sunt unius coordinatio­ nis potest unum donum excellentiam importare» ’. Cum ergo tria sint genera virtutum, nempe intellec­ tuales, morales et théologales, tribus illis generibus re­ spondet aliquod donum. Sed insuper S. Doctor subdistinguit dona perficientia virtutes quantum ad vitam activam, quae duo necessario postulat, nempe directionem et exeeutionem. Sic ergo in Sententiis determinat: 1°, de vita activa et contemplativa (dist. 35, q. 1); 2°, de donis perficien­ tibus in utraque vita (ibid. q. 2), et quidem: a) de per­ ficientibus in vita contemplativa, nempe de sapientia et intellectu (ibid. art. 1-2) ut expresse notat ibid. q. 1, art. 2, obi. 3; β) de perficientibus in vita activa quantum ad directionem rationis, scilicet de dono scientiae et consilii (ibid. dist. 35, q. 2, art. 3-4; et γ) de perficien­ tibus in vita activa quantum ad exeeutionem appetitus, nempe de dono timoris (dist. 34, q. 2) et de aliis duobus donis subsequentibus, scilicet de dono fortitudinis et de dono pietatis (ibid. q. 3). Locutus est autem prius de dono timoris, cum Ma­ gistro, quia «propter multiplicem sui acceptionem, spe­ cialem difficultatem habet» (ibid. dist. 34, divisio tex­ tus secundae partis); et occasione eius, quod ad exeeu­ tionem vel appetitum pertinet, adiunxit statim conside­ rationem de dono fortitudinis et de dono pietatis, quae etiam pertinent a appetitum. Certe, hic apparet clare mens S. Thomae, qui tamen » S. Thomas, III Sent., dist. 34, q. 1, art. 2. 176 Tract. I, P. II: De donis Spiritus Sancti in specie exponens textum alienum et inordinatum Magistri, non est ausus omnia prosequi secundum methodum propriam magis scientificam. Idemque tradidit postea in commentario super Isaiam, ubi tamen quantum ad coordinationem eorum quae ad vitam activam pertinent, sequitur expositionem aliorum, quos inter Odo Rigaud, distinguentes inter ea quae sunt de praecepto et ea quae de consilio, ducti nomine doni «consilium», quam tamen distributionem appellaverat iam S. Thomas minus propriaml, quia revera omnia dona sunt necessaria ad salutem. Neque S. Doctor umquam mutavit aut retractavit talem conceptionem fundamentalem. 172. Revera enim S. Thomas, etiam in Summa theo­ logica, tenet: Γ, quaedam dona pertinere ad vitam ac­ tivam, quaedam vero ad contemplativam, saltem aequivalenter (I-II, q. 68, art. 4, et II-II, q. 8, art. 6); 2°, dona respondere tribus generibus virtutum, nam in I-II, q. 55, prolog, appellat ea «adiuncta» vel adnexa quaedam vir­ tutibus; et in II-II, postquam reduxit totam materiam moralem ad considerationem virtutum, reducit virtutes omnes ad septem, nempe ad tres théologales et ad qua­ tuor cardinales, nam ex quinque intellectualibus, una, nempe prudentia ponitur etiam inter morales vel cardi­ nales, alia vero, scilicet ars, est extra genus moralitatis, «aliae vero tres intellectuales virtutes, scilicet sapientia, intellectus et scientia, communicant etiam in nomine cum donis quibusdam Spiritus Sancti, unde simul etiam de eis considerabitur in consideratione donorum virtu­ tibus correspondentium» (II-II, prolog.); et sic istae in­ tellectuales quodammodo reducuntur ad dona, quae aliunde ad théologales reducuntur, prout in actu exer­ cito tradit, nempe de intellectu et scientia ad fidem, de sapientia vero ad caritatem; et hoc ideo, quia theolo1 S. Thomas, HI Sent., dist. 34, q. 1, art. 2 fine Proiogus 177 gales spectant ad vitam contemplativam, morales vero ad vitam activam (II-II, q. 180, art. 2; 181, art. 1; 182, art. 2). Quod autem S. Thomas perpolivit vel retractavit est conceptus vitae contemplativae; nam prius, modo ni­ mis aristotelico, concepit vitam contemplativam quasi vitam speculativam, quae certe est contemplatio philo­ sophica (I-II, q. 68, art. 4); postea vero animadvertit contemplationem christianam non esse aridam et mere , speculativam, sed sapidam, dulcem, saporosam cum amore et ex amore ad res contemplatas, prouti apparet in virtutibus theologicis, et sic reliquit contemplationem aristotelicam ut veniret ad contemplationem S. Augus­ tini (II-II, q. 8, art. 6), et sic divisit dona per activa et contemplativa non quasi per diversas res, sed per diver­ sas rationes formales primarias: non enim speculativum etpracticum, prout ad ordinem supernaturalem spectant, sunt adeo differentia sicut in ordine naturali vel philo­ sophico. Quam quidem distinctionem utriusque conceptionis noverat iam in Sententiis (III, dist. 35, q. 1, art. 2, qla. 1), sed nondum perfecte applicaverat donis, quia per prius reduxerat dona ista ad virtutes intellectuales et per posterius ad theologicas, ut videre est in III Sent. dist. ! 34, q. 1, art. 2, dum in Summa contrarium fecit et me­ rito quidem, quia reductio potius debet fieri ad superius quam ad inferius, et supematuralium virtutum potius ad supematuralissima, ut sunt virtutes théologales, quam ad mere naturalia ut sunt virtutes pure intellectuales. 173. Denique S. Thomas radicem tangit coordina­ tionis donorum, reducendo eorum genera ad genera subiecti proprii in quo resident, et sic ponit duas supremas categorias donorum, nempe: dona cognoscitiva, quae sunt in intellectu sicut in subiecto, et ad hanc reducun­ tur intellectus, sapientia, scientia et consilium; et dona , appetitiva, ad quam reduncuntur cetera, nempe pietas, , fortitudo et timor (I-II, q. 68, art. 4 et II-II, q. 8, art. 6). ■ 178 Tract» I, P. II. De donis Prologus Spiritus Sancti in specie Et revera, gemis sumi debet ex parte materiae in qua (Summa theologica) vel circa quam (III Sent. dist. 34, q. 1, art. 2). Qua in re S. Doctor sequutus est Odonem Rigaud, qui sic ait: «aliqui conati sunt reducere dona ad virtutes, et secundum numerum virtutum sumere numerum do­ norum. Sed via illa non est via expedita, quia aliquibus vir­ tutibus respondent dona, aliquibus nulla. Praeterea, non necesse est sic sumere, quia cum di­ cuntur dona expeditiva virtutum, hoc non est intelligendum quod sint expeditiva virtutum secundum se, sed virium in quibus sunt virtutes, auferendo defectus ipsa­ rum virium; et ideo melius est ut penes ipsas vires vel defectus earum sumatur numerus donorum et non pe­ nes numerum virtutum»1. Revera, si defectus virium non solum sint defectus vitiosi, ex peccato procedentes, sed etiam defectus aut imperfectiones naturales, tunc melius intelligitur mu­ nus donorum et differentia donorum a virtutibus qua­ tenus alios vel alios defectus vel saltem alio modo tol­ lunt virtutes et dona, et sic solvi posset difficultas quam respectu caritatis tetigimus in prima parte. Quantum vero ad alia tria appetitiva, hic est ordo tractandi: 1°, de dono pietatis; 2°, de dono fortitudinis; 3', de dono timoris, quia talis est ordo dignitatis, nec vi­ detur esse aliqua specialis difficultas vi cuius ordo iste naturalis mutari debeat. Quem ordinem etiam sequitur Carolus Weiss \ 174. Sic ergo, pervenientes ad considerationem sin­ gulorum donorum, primo agemus de donis cognoscitivis, quae sunt altiora et magis intelligibilia, utpote sim­ pliciora; deinde vero de donis appetitivis, seu de donis intellectualibus et de donis moralibus. Et quia donum intellectus naturaliter prius est quam cetera dona cognoscitiva, ideo ab eo initium sumemus; deinde, scientia est facilior nobis ut cognoscatur quam sapientia, et ideo secundo loco agemus de dono scien­ tiae; tertio vero de dono sapientiae; ultimo autem de dono consilii, quod maiorem complexitatem practicam habet. i Apud LorniN, loc. cit., pp. 279-280, nota 46. 179 C. Weiss, Op. dr. DISTINCTIO PRIMA DE DONIS COGNOSCITIVIS SEU INTELLECTUALIBUS 175. Quatuor sunt dona cognoscitiva seu intellectua­ lia, nempe donum intellectus, donum scientiae, donum • I consilii, de quibus hoc ordine enu­ sapientiae et donum merationis agendum est. SECTIO PRIMA DE DONO INTELLECTUS (Ad qq. 8, 15) 176. Circa donum intellectus duo consideranda oc­ currunt: 1°, de ipso dono intellectus (II-II, q. 8); 2°, de vitiiis ei oppositis, quae sunt caecitas mentis et hebetudo sensus (ibid. q. 15). CAPUT I DE IPSO DONO INTELLECTUS 177. Circa ipsum donum intellectus, duo considerat S. Doctor in II-II, q. 8: °, ipsum donum absolute vel secundum se (art. 1-6): 2°, ipsum donum relative ad ea quae ei correspondent turn ex parte beatitudinum turn ex parte fructuum (art. 7-8), et quia beatitudines et fruc­ tus sunt veluti actus donorum, ideo Γ, de ipso habitu doni intellectus; 2°, de actibus eius. Ita quidem ut beatiI tudo sit per modum actus, fructus vero per modum effectus. Circa absolutam considerationem doni intellectus duo occurrunt: Γ, exsistentia eius, quae concluditur ex fine vel necessitate ipsius quasi propter quid sit (art. 1); 2°, essentia ipsius (art. 2-6), quae determinatur inquirendo 1 tpasi genus eius proximum per comparationem tum ad fident, ubi apparet quid est iste intellectus ut est intel­ lectus (art. 2-3) tum ad caritatem, ubi constabit ratio doni Spiritus Sancti (art. 4-5); nam ratio intellectus vi­ detur quasi repugnare formali rationi fidei, quae est de non visis, et aliunde ratio cognitionis videtur independens a caritate; unde oportebat resolvere istam dupli­ cem difficultatem apparentem contra rationem genericam \ A.»■ ■ i 2 CD CD CD C/) CD P CD ΙΛ c/d CD CD z ►— ω ω P (Λ c/) c/> CD to cn (/) CD C/> rt> 3 CD A) exsistentia vel ratio essendi eius: art. 1. I) absolute vel Η secundum se: de ipso habitu [ a) quasi genus i proximum do-' I ni Sp. Sancti / α) ratio intellectus I supernaturalis per comparationem ad obiectum fidei I) formale — non visum: art. 2. materiale·, spe­ culativum et practicum: art. 3. omnem: art. 4. B) essentia ipsius β) ratio doni Spiritus i Sancti per com-J 2) solam et sem­ parationem ad ca-1 per et conver­ ritatem f sing art. 5. b) quasi differentia specifica a ceteris donis Spiritus Sancti: art. 6. a) beatitudinibus: per modum actus: art. 7. II) relative ad ea quae ei corre­ spondent (de sequelis eius) in b) fructibus Spiritus Sancti: per modum effectus seu produc­ ti: art. 8. ids TrtAcr. I, P. II: De donis Spiritus Sancti in specie Apparet ergo bonus ordo articulorum, licet possit 1 dici quod exsistentia eius ostenditur in quinque priori­ bus articulis, quatenus non solum ostenditur eius neces­ sitas respectu intellectus naturalis (art. 1), sed etiam respectu intellectus supernaturalis fidei et theologiae (art. 2) et respectu prophetiae et aliorum charismatum (art. 3) una cum caritate (art. 4-5). Vel etiam hos articulos multiplicavit ut solveret dif­ ficultatem pendentem ex doctrina I-II, q. 68, art. 4. 11 intellectus sit donum Spiritus Sancti Art. l.-Utrum PRAENOTANDA A) De nomine «intellectus» 178. a) Etymon eius: a) Latine, solebant antiquiores scholastici nomen intellectus sumere ac si esset idem ac intuslegere. Ita Guilelmus Alvernus ait quod «nomen in­ tellectus sumptum est ab eo quod intus, quasi interiorum sive interna lectio» Similiter S. Thomas: «dicitur autem intellectus ex eo quod intus legit, intuendo essentiam rei» 2. Quod hic etiam repetit, cum ait: «nomen intellectus quandam intimam cognitionem importat; dicitur enim intelligere quasi intus legere» Quam etymologiam iam pridem proposuerat S. Isidorus, qui tamen addit aliam, nempe quod idem sit ac inter­ legere; et haec est vera etymologia prout moderni philo­ logi admittunt et verbis latinorum, nominatim Tullii, re­ spondet. Unde iuxta vim vocis intellegere idem est ac inter plura aliquid sumere seu tollere, et ideo per se primo 2 Guilelmus Alvernus, De Virtutibus, cap. 11 edit cit S. Thomas, VI Ethic., lect. 5. ’ IMI, 8, 1. d 147a Dist. I, Sec. I, C. I, a. 1: Exsistentia doni intellectus 187 t f importat discretionem, selectionem. «Itaque —ait Tul­ lius-illa non dico me expetere, sed legere', nec optare, sed sumere; contraria autem non fugere, sed secernere» '. Et propterea phrasim habet: «nuces legere»2; et Virgilius: «qui legitis flores et humi nascentia fraga»3. Quam etiam primaevam significationem habet graecum Iqm, ex radice Xey=adunare, simul ponere; et inde verbum colligo, colligere, collectio quasi coadunatio, et ex adverso eligere (ex-legere), secernere. 179. b) Graece. Cui significationi respondet quoque etymologia verbi graeci διανοία, quo significatur intellec­ tus (ίία-νους): δία enim, quando in compositionem venit, significat primo separationem, segregationem, ex radice «i = dividere, separare; ac dein, discretionem, differen­ tiam, penetrationem inter plura ut discernantur; νοος vero aut νους, ex radice γνω, significat cognitionem discre­ tam seu potius discretivam et penetrantem. 180. β) Usus nominis seu vulgaris significatio. lam vero hoc nomen «intellectus» multipliciter sumitur, etiam apud S. Thomam: 1° quidem significat angelos vel sub­ stantias separatas, quae alio nomine dicuntur Intelligentiae vel Intellectus, ut videre est in opusculo de sub­ stantiis separatis, passim4; 2°, ipsam essentiam animae humanae, non prout est anima, sed prout est spiritus vel mens, quae dicitur intellectus 5; 3°, potentiam primam et principalem animae rationalis, quae etiam dicitur intelligent ia, et a voluntate distinguitur; 4°, verbum men­ tis, seu id quod ab intellectu intelligitur quatenus est intellectum, et hoc modo dicitur quod verba sunt signa 1 Tullius Cicero, IV Dc Finibus, cap. 26, edit, cit., t. II, p. 239. î Tullius Cicero, De oratore, lib. V, cap. 66, t. I, p. 280. J Virgilius, Eclog. III, 92. 4 Cf. S. Thomam, De substantiis separatis, cap. 4, edit, de Maria, P- 21. , 5 Cf. III, q. 6, art. 2, corp, et ad 1, et III Sent., dist. 2, q. 2, art. 1, qla. 2, corp, et ad 2. Λ*. ’ 188 25 Tract. I, P. II: De donis Spiritus Sancti in specie intellectuum sicut intellectus sunt signa rerum hoc est, pro re intellecta prout intellecta; 5", ipsam intellectionem seu actuni intelligendi, ut in illo Psalmi: «Servus tuus sum ego, da mihi intellectum» 2; et in illo Pauli ad Ti­ motheum: «intellige quae dico; dabit enim tibi Dominus in omnibus intellectum» 3; 6°, habitum intelligendi prima principia, qui dicitur intellectus principiorum4; 7’, ac­ tum vel habitum intelligendi minores syllogismi practici prudentialis in particulari, et sic est pars prudentiae5; 8°, denique significat unum ex donis Spiritus Sancti, quod dicitur donum intellectus, de quo agitur in hac quaestio­ ne 8, II-II. Quatuor ex istis acceptionibus recolit ex professo S. Thomas, cum ait: «cum scire (et intelligere) sit aliquis actus, et circa actum consideretur obiectum, potentia, habitus et ipse actus, invenitur quandoque aliquod no­ men quod ad ista quatuor aequivocatur, sicut hoc nomen «intellectus» quandoque significat rem intellectam (qua­ tenus intellectam), sicut nomina (verba oris) dicuntur significare intellectus (verba mentis); quandoque vero ipsam intellectivam potentiam; quandoque vero habitum quemdam; quandoque vero actum» 6. 181. Patet autem ex dictis in prima parte quod dona Spiritus Sancti non nominant proprie potentias neque actus neque obiecta, sed habitus; consequenter donum intellectus nominare debet hoc in loco habitum quemdam intellectualem seu intellectus. Porro, circa huiusmodi habitum oportet determinare tum obiectum tum actus proprios, et inde concludi po­ terit propria ratio eius ut habitus est, in seipso et per comparationem ad alios habitus eiusdem generis proximi. Cf. I, q. 13, art. 1. Psalm. 118, 125. II Tim. 2, 7. Cf. I- II. q. 57. art. 2. Cf. II- II. q. 49, art. 2. De Veritate, q. 17. art. 1. Dist. I, Sec. I, C. I, a. 1: Exsistentia doni intellectus 189 Sed in explicandis istis donis in concreto magna dif­ ficultas invenitur, non solum quia de se sunt valde ele­ vata et supematuralia, sed etiam quia, cum hoc, caremus fontibus proprie theologicis. Scripturae enim, in sensu proprio et litterali ex quo unice poterat trahi argumen­ tatio, de his donis in particulari tacet; similiter Patres pauca quaedam et vaga de singulis dicunt; theologi vero tum scholastici tum mystici diversimode loquuntur in­ ter se, ita ut nequeat haberi certum argumentum ex eorum auctoritate. Et quidem oporteret habere ipsum donum intellectus modo eminenti, ut de illo possemus disserere, secundum illud Tullii: «statuere enim qui sit sapiens vel maxime videtur esse sapientis» ’. Unde solum manet ad analogiam confugere inter ista dona et alios habitus vel virtutes naturales eiusdem no­ minis, vi cuius modo suo ad ordinem supematuralem donorum poterimus transferre quae de naturali cogno­ scimus; addendo etiam quasdam, quasi per viam remo­ tionis, distinctiones et praecissiones, per comparationem ad virtutes correspondentes. Magna ergo prudentia, mag­ na discretione, magna etiam modestia opus est, ut theo­ logia sana de singulis donis debito modo construatur. B) De intellectu naturali 182. In ordine naturali, intellectus sumitur duplici­ ter.· Γ, pro potentia vel facultate intelligendi; 2°, pro ha­ bitu quodam intellectuali, qui dicitur intellectus princi­ piorum, et videtur comprehendere principia omnia pri­ ma tam speculativa quam practica, sub quo respectu speciale nomen syndereseos accipit. Oportet ergo exami­ nare ipsum singillatim, incipiendo a potentia. 183. 1. De intellectu ut est potentia quaedam animae humanae. Intellectus est facultas quaedam animae humai Tullius Cicero, II Acad., cap. 3, edit, cit., t. II, P· 9. 190 Tract. I, P. II: De donis Spiritus Sancti in specie nae spiritualis seu inorganica cognoscitiva, essentialiter ’ distincta tum a voluntate, quae facultas quidem est inor­ ganica, sed non cognoscitiva, sed appetitiva, tum etiam a sensibus externis vel internis, qui sunt facultates cognoscitivae, sed non spirituales vel inorganicae. Relinquentes ergo comparationem intellectus ad vo­ luntatem, quae manifesta est, hic oportet attendere na­ turam intellectus prout est facultas cognoscitiva essen­ tialiter distincta a sensibus, quod et S. Thomas facit in hoc articulo; et hoc patet ex proprio obiecto utriusque. Neque consideramus pro momento differentias internas ipsius intellectus, prout nempe distinguitur in agentem et possibilem et prout distinguimus functiones eius ut intellectus et ut ratio, et rationis ut superior vel inferior, ut speculativa vel ut practica. Haec enim omnia non con­ stituunt ipsam potentiam intellectivam, sed eam praesupponunt. 184. a) Proprium itaque obtectum sensus sunt quali­ tates (seu accidentia) sensibiles exteriores rerum corpo­ ralium in singulari. Sic in substantiis corporeis attingunt colorem, saporem, odorem, sonum (sensibilia propria), quantitatem, distantiam, motum, quietem (sensibilia communia); in verbis attingunt sonum tantum; in litte­ ris attingunt figuram et colorem et quantitatem. E contra, intellectus habet pro obiecto quod quid est seu essentiam rerum sensibilium, et sic sub accidentibus vel qualitatibus aut sensibilibus exterioribus propriis vel communibus attingit rationem substantiae; sub sono vo­ cis attingit in verbo sensum eius; sub figura litterarum, attingit sensum verbi scripti; sub symbolis et figuris res ipsas repraesentatas aut figuratas; et haec quidem omnia immediate et intuitive, quasi sensibilia per accidens: sed insuper per discursum attingit remotiora et magis inte­ riora, quatenus ex sensibilibus substantiis, intellectis, pervenit ad cognitionem substantiarum omnino spiritua­ lium et incorporearum, ut sunt angeli et Deus; et ex cau­ sis deducit effectus, et ex effectibus deducit causas Disr. I, Sec. I, C. I, a. 1: Exsistentia doni intellectus 191 Unde dicere possumus quod obiectum sensus sunt exteriora; obiectum intellectus, interiora; obiectum sen­ sus sunt particularia; obiectum intellectus, universalia; obiectum sensus sunt corporalia; obiectum intellectus sunt spiritualia; obiectum sensus sunt immediate praes­ entia; obiectum intellectus sunt mediata et distantia. Nec tamen est necesse dicere S. Doctorem in his ver­ bis possuisse propriam materiam vel obiectum doni in­ tellectus; sed generaliter loquitur, et quidem maxime pro mero intellectu naturali prout a sensu distinguitur, ut patet ex toto contextu: quapropter, licet haec applicari suo modo possint dono intellectus, non tamen formaliter in littera sub hoc respectu continentur; unde Caietanus, licet non dicat falsa, tamen non attigit sensum litte­ ralem articuli. Similia verba ac S. Thomas habet Guilelmus Alvernus Respectu ergo horum omnium potest dici intellectus humanus, cuius proprium obiectum est ens vel essentia in sensibilibus et ex sensibilibus seu quidditas rei ma­ terialis. Quod autem hic sit sensus S. Thomae evidenter con­ stat ex contextu in III Sent. dist. 35, q. 2, art. 2, qla. 1, ubi haec habet: «intellectus secundum suum nomen im( portat cognitionem pertingentem ad intima rei. Unde cum sensus (exterior) et imaginatio (interior) circa acci­ dentia occupentur, quae quasi circumstant essentiam rei, intellectus ad essentiam eius pertingit: unde secundum Philosophum, in III de Anima, obiectum intellectus est quid. Sed in apprehensione huius essentiae est differentia: aliquando enim apprehenditur ipsa essentia per seipsam, non quod ad eam ingrediatur intellectus ex ipsis quae quasi circumvolvuntur ipsi essentiae, et hic est modus apprehendendi a substantiis separatis·, unde intelligen- 1 Guilelmus Alvernus, De Virtutibus, cap. 11, p. 147 192 Tract. I, P. II: De donis Spiritls Sancti in specie tiae dicuntur; aliquando vero ad intima non pervenitur nisi per circumposita, quasi per quaedam ostia, et hic est modus apprehendendi in hominibus, qui ex effectibus et proprietatibus procedunt ad cognitionem essentiae rei (unde prologium: nihil est in intellectu quod prius non fuerit in sensu). Et quia in hoc oportet esse quemdam discursum (sal­ tem secundum successionem), ideo hominis apprehensio ratio dicitur, quamvis ad intellectum terminetur in hoc quod inquisitio ad essentiam rei perducit. Unde si aliqua sunt quae statim sine discursu rationis apprehenduntur, horum non dicitur esse ratio, sed intellectus, sicut prin­ cipia prima quae quis statim probat audita. Primo ergo modo, intellectus potentia est; sed secun­ do modo accipiendo, habitus principiorum dicitur. Sicut autem mens humana in essentiam rei non in­ greditur nisi per accidentia, ita etiam in spiritualia non ingreditur nisi per corporalia et sensibilium similitudi­ nes, ut Dionysius dicit». Dist. I, Sec. I, C. I, a. 1: Exsistentia doni intellectus 193 186. 2. De intellectu ut est habitus quidam. Sed no­ men intellectus sumitur etiam pro habitu quodam intel­ lectus possibilis, qui habitus, utpote subiectatus in poten­ tia operativa, est habitus operativus, hoc est, ordinatus ad operationes proprias potentiae in qua est. Attamen iste habitus non se extendit ad omnes opera­ tiones intellectus, sed unice habet operationem iudicandi immediate: unde et dicitur intellectus principiorum, hoc est, judiciorum primorum seu immediatorum, quae statim surgunt in mente notis terminis. Et ratio huius est duplex: prima, quasi negativa vel per exclusionem, quia pro prima operatione intellectus » non est necessarius aliquis habitus, sed sufficit naturalis potentia, nec latitudinem aut indeterminationem habet, quae ad necessitatem habitus requiritur; pro tertia vero habetur alius habitus, qui est scientia vel sapientia: un­ de solum remanet veluti propria pro intellectu secunda operatio mentis; secunda ratio est positiva et propter quid, nam iste habitus est virtus quaedam intellectualis prima, atqui de ratione virtutis intellectualis primae est elicere actum perfectum cognoscitivum, qui necessario debet esse iudicium, utpote in quo primo et formaliter invenitur veritas; ergo iste habitus debet habere pro actu proprio iudicium verum, et non satis est quod habeat simplicem perceptionem seu apprehensionem: neque po­ test habere iudicium mediatum, quia iam non esset pri­ mum et sic non esset intellectus primorum seu principio­ rum, quae prima sunt. I ΛF ei 185. b) Sic autem sumendo intellectum (possibilem, non agentem), prout etiam includit rationem, habet tres actus circa proprium obiectum, scilicet simplicem appre­ hensionem seu perceptionem, iudicium immediatum et iudicium mediatum seu ratiocinium vel discursum, quo­ rum duo primi sunt proprii intellectus ut intellectus ab­ solute; tertius vero est actus rationis seu intellectus ut rationalis. «Sunt autem —ait S. Thomas— rationis tres actus, quorum primi duo sunt rationis secundum quod est intellectus quidam; una enim actio intellectus est intelligentia indivisibilium sive incomplexorum, secundum C) De intellectu supernatural! quam concipit quid est res...; secunda vero operatio in­ tellectus est compositio vel divisio intellectus, in qua iam 187. In ordine supernatural! proprie dicto seu quoad verum vel falsum est...; tertius vero actus rationis est substantiam, habitus operativus non solum habet ratio­ secundum id quod est proprium rationis, scilicet discurre­ re ab uno in aliud, ut per id quod est notum deveniat in I nem propriam habitus, sed etiam locum habet potentiae cognitionem ignoti» 1 operativae, quia non potest dari potentia naturalis quae naturaliter possit illos actus utcumque agere secundum I S. Thomas, I Post., lect. 1. n. 4 propriam speciem. Unde Bafiez recte ait: «habitus su- ■■ J J 194 y** Tract. I, P. II: De donis Spiritus Sancti in specie pematurales habent vicem potentiae; in hoc enim di­ stinguuntur a naturalibus, quod habitus naturales ponun­ tur ut melius et facilius producatur actus, non ut simpli­ citer producatur; habitus vero supernaturales ponuntur ad simpliciter operandum, quoniam potentia naturalis se­ cundum suam naturam non habet virtutem ad producen­ dum illum; et ideo, si actus est supernaturalis, necessario debet poni habitus supernaturalis, praecipue cum species formalis desumitur a lumine et ab aliquo supernatural!» Id ergo quod in ordine supernatural! se habet loco intellectus, est habitus quidam operativus divinitus et per se infusus, qui simul habere debet duos actus propor­ tionales his qui in ordine mere naturali respondent intel­ lectui ut intellectus est, nempe simplicem apprehensio­ nem, quae respondet potentiae, et iudicium immediatum quod respondet habitui; neque enim supponere potest simplicem apprehensionem supernaturalem quae fiat ab ipsa nuda potentia naturali intellectus, neque ab ipsamet quasi natura vel essentia supernatural!, quae est gratia habitualis, quia haec non est immediate operativa. Debet ergo produci uterque actus ab ipso habitu supernaturali intellectus. Iudicium vero mediatum seu discursus non fit proprie loquendo nisi per ordinationem propriam maioris et mi­ noris propositionis, quae fit a ratione naturali prout sup­ ponit cognitionem supernaturalem principiorum eique subservit, et hoc reservatur scientiae vel sapientiae sa­ crae, quae studio acquiritur et nominatur sacra theologia, quae non est formaliter et in se supernaturalis, sed solum radicaliter, ut explicari solet in introductione generali ad sacram theologiam. Unde id quod est rationis ut ratio est, nempe tertia operatio circa supernaturalia, est proprium sacrae theo­ logiae, quae est virtus intellectualis acquisita studio a fi­ deli; quod vero est intellectus ut intellectus, nempe sim- 1 basez, h, I. q. 88. art. 3. reap. ad 3 arg. edit, cit., col. 1567-15«. Dist. I, Sec. I, C. I, a. 1: Exsistentia doni intellectus 195 plex apprehensio et iudicium supernaturale immediatum, pertinet ad habitum infusum intellectus, quicumque deni­ que ille sit: et sic apparet iam differentia sat magna in­ ter habitum intellectus ordinis naturalis et habitum in­ tellectus ordinis supernaturalis. Et notandum quod hoc in loco et pro momento non quaerimus utrum iste habitus aut quasi habitus super­ naturalis sit aliquid simplex et specificum specie atoma, an e contra plures habitus complectatur inter se speci­ fice distinctos, puta habitum fidei divinae, habitum doni intellectus, habitum doni scientiae, habitum doni sapien­ tiae, habitum doni consilii et actum (vel habitum, si exsi­ stat) prophetiae; haec enim secunda quaestio determina­ bitur articulis subsequentibus. 188. In hoc ergo articulo primo solum quaeritur ex­ sistentia alicuius intellectus supernaturalis, quicumque denique ille sit, prouti evidenter apparet ex toto tenore litterae, tum in difficultatibus, tum in responsionibus, tum etiam in corpore articuli, ubi non apparet conclusa exsistentia doni intellectus proprie dicti. Neque tamen S. Thomas aequivoce procedit; quia re­ vera, si supernaturalis est, non ex nobis, sed ex solo demo Dei procedere potuit. Assumit enim nomen doni in hoc sensu largiori et generaliori prout ratio disputandi exi­ gebat, quae ab universalioribus et generalioribus incipere debet. § Π QUAESTIONIS RESOLUTIO 189. conclusio: Necessarium est homini aliquod do­ num intellectus supernaturalis quo veritates supernaturales attingere, penetrare et iudicare valeat, et quidem non solum per modum actus transeuntis, sed etiam per mo­ dum habitus permanentis. 14 196 Tract, I, P. 11; De donis Spiritus Sancti in specie 190. Probatur. Prima pars. Id sine quo homo non po­ test tendere efficaciter ad beatitudinem supematuralem, ad quam de facto destinatus est, neque eam attingere et possidere cum ad finem pervenerit, est necessarium ho­ mini, et consequenter datur homini a Deo. Atqui sine aliquo intellectu supernatural! homo non potest efficaci­ ter tendere seu moveri ad beatitudinem supematuralem, ad quam de facto destinatus est, neque eam attingere et possidere cum ad finem motus pervenerit. Ergo aliquis intellectus supematuralis est necessarius homini, qui ideo de facto ei datur a Deo, et consequenter appellatur donum intellectus. Maior patet, quia media sunt necessaria ad finem, et posita exsistentia finis in intentione, necesse est apponere media ut in executione finis attingatur. Minor etiam est evidens: quia a) certum est secundum fidem hominem esse de facto destinatum ad beatitudinem supematuralem, quae consistit in visione Veritatis Pri­ mae et Increatae; b) certum est hominem tendere ad ta­ lem finem per motus seu actus humanos proportionates, hoc est, supematurales; atqui actus humanus includit essentialiter actum intellectus et voluntatis; ergo et ac­ tus humanus supematuralis essentialiter includit cogni­ tionem supematuralem et supematuralem appetitionem: cognitio autem supematuralis postulat intellectum ali­ quem supematuralem; c) certum est Veritatem Primam Supematuralem non posse attingi et possideri sine ali­ quo actu intellectus et quidem supematuralis. Ergo sine aliquo intellectu supematurali homo non potest proportionaliter, hoc est, efficaciter moveri in Veritatem Pri­ mam supematuralem, neque eam attingere et possidere cum ad finem motus pervenerit. Ac revera, homo naturaliter habet lumen intellec­ tus naturalis. Sed iste intellectus non sufficit ad Veri­ tatem Primam supematuralem attingendam et per intuitionem possidendam, tum quia lumen naturale est vir­ tutis et efficacitatis finitae, dum Veritas Prima supernaturalis est infinita; tum etiam quia lumen illud est vir- Dist. I, Sec. I, C. I, a. 1: Exsistentia doni intellectus 197 tutis naturalis et non potest procedere nisi per media I creata naturalia, quae non possunt ducere ad Veritatem essentialiter supematuralem et per seipsam sine aliquo I medio creato attingendam et possidendam. Quia ergo id quod necessarium est, de facto est, quia quod necesse est esse, est de facto, dicendum est talem intellectum supematuralem de facto in homine esse seu dari de facto a Deo, secundum illud axioma: qui dat fi­ nem, dat media necessaria ad finem. 191. Secunda pars, a) Non minus providet Deus ho­ mini ad cognitionem supematuralem veritatum superna, turalium quam ad cognitionem naturalem veritatum na­ turalium. Atqui ad cognitionem naturalem veritatum natu­ ralium quae latent sub sensibilibus naturalibus providit Deus homini dando ei intellectum, non solum per modum actus transeuntis, sed etiam per modum naturae et habitus permanentis. Ergo et in ordine supernatural! Deus homini providet dando ei intellectum supematuralem non solum per modum actus vel illuminationis transeun­ tis, sed etiam per modum habitus permanentis. b) Media debent esse fini proportionata et adaequata. Atqui intellectus supematuralis datur homini ut continuo , tendat in beatitudinem supematuralem et ut per modum I habitus seu status Veritatem Primam possideat, quasi por­ tionem et proprietatem eius, quia homo non semel aut iterum debet moveri ad Deum, sed per totam vitam suam; insuper, beatitudo aeterna est per modum status perma­ nentis et immobilis. Ergo et intellectus supematuralis quo homo ad haec duo indiget, debet esse per modum habitus permanentis, et perseverantis quantum de se est, et non solum per modum motus seu illustrationis trans­ euntis. Ex quo iam apparet talem intellectum non esse pro­ prie prophetiam, quia haec est per modum passionis transeuntis, sed vel fidem divinam vel alios habitus intel­ lectivos supematurales. 198 Tract. I, P. II: De donis Spiritus Sancti in specie Quod quidem pro dono intellectus stricte dicti patet ex verbis Isaiae, ubi dicitur: «requiescet super eum Spiri­ tus... intellectus» *. § III SOLVUNTUR DIFFICULTATES 192. Obiectio prima. Dona Spiritus Sancti sunt dona supernaturalia et gratuita seu indebita, contradistincta a dotibus mere naturalibus quae simul cum natura et ex natura habentur. Atqui intellectus est habitus quidam naturalis animae humanae ex natura causatus. Ergo intel­ lectus non est donum Spiritus Sancti. 193. Respondetur. Concedo maiorem. Distinguo mi­ norem: intellectus naturalis, qui dicitur intellectus prin­ cipiorum, est dos naturae ex natura causatus, concedo; intellectus supematuralis quo altiora et supematuralia cognoscimus, est dos naturae ex natura causatus, nego. Contradistinguo conclusionem: ergo intellectus non est donum Spiritus Sancti, intellectus naturalis, qui di­ citur intellectus principiorum tam speculativorum quam practicorum (synderesis), concedo; intellectus supema­ turalis quo homo supernaturaliter movetur in Deum et attingit Deum ipsum, nego. 194. Obiectio secunda, quae est instantia quaedam: Atqui etiam hoc donum supematurale ad supematuralia cognoscenda, non debet dici donum intellectus, sed po­ tius donum rationis. Nam dona gratuita et supematuralia participantur ab homine secundum proportionem et modum naturalem hominis. Atqui modus naturalis proprius hominis non est intuitionis seu intellectivus, sed potius rationalis seu disi Isaias, 11, 2. Din. I, Sec. I, C. I, a. 1: Exsistentia doni intellectus 199 cursivus. Ergo istud donum vel lumen supernaturale ho­ mini datum, debet recipi in homine per modum rationis «1 discursus, ideoque debet appellari donum rationis po­ tius quam donum intellectus. 195. Respondetur. Distinguo maiorem·, dona gratui­ ta et supematuralia participantur ab homine secundum modum proprium et naturalem hominis, salva tamen utriusque propria natura et distantia et modo specifico, concedo·, modo omnino univoco et homogeneo et sublata omni differentia vel distantia propria, nego. Transeat minor, aut si mavis, distinguo·, modus natu­ ralis proprius hominis est rationalis seu discursivus, non intellectualis seu intuitivus, unice vel exclusive, nego·, Drincioaliter discursivus et secundario vel aliquo modo intuitivus, concedo. Et nego consequens et consequentiam. Nam istud lumen, utpote penitus supernaturale. non potest causari actibus nostris, et consequenter non po­ test esse discursivus ad modum luminis conclusionis ex lumine medii syllogismi; sed unice datur a Deo per mo­ dum luminis immediati, hoc est, intellectus. Non ergo tenet proportio et analogia quantum ad hanc causalitatem, quae est id quod est formale in lumine intellectuali, sed solum quantum ad materiale luminis et cognitionis, quod sunt snecies intelligibiles et phantas­ mata concomitantia et alia huiusmodi, ut compositio et divisio et efformatio propositionum seu enunciabilium, nuae sunt propria modi cognoscendi humani et salvatur in cognitione supernatural] fidei, ut supra dictum est, q. I. art. 2, pro fide, et idem valet pro prophetia et pro Ionis Spiritus Sancti stricte dictis. Ex hac responsione habes clare quod donum intellec­ tis non est discursivum, etiam prout complectitur in se idem et prophetiam et alia dona cognoscitiva. 196. Obiectio tertia, quae iterum est quaedam instania. Atqui neque hoc modo debet dici donum intellectus. fi 200 Tract. I, P. II: De donis Spiritus Sancti in specie Nam, si lumen supematurale nobis donatum dicere­ tur donum intellectus, eodem iure inspiratio supernaturalis nobis collata divinitus, deberet dici donum volunta­ tis. Atqui nullum donum Spiritus Sancti dicitur voluntas. Ergo neque ullum donum dici debet intellectus. i 197. Respondetur. Γ, transeat maior, concedo mino­ rem et nego consequentiam. Non sumus nos qui ita no­ minamus, sed Deus per auctores sacros, et theologia de­ bet non solum revereri sensum, sed etiam verba divina et divinas formulationes. Absolute ergo et a priori posset dici donum voluntatis, sed de facto non dicitur, quia non habetur usus in traditione, et nominibus utendum est ut plures. 2°, haec denominatio «intellectus» non est a potentia intellectus, sed ab actu intelligendi, «qui nominat, vi ver­ bi, quandam excellentiam cognitionis penetrandi ad in­ tima» ’, et ideo optime convenit ad designandam per­ fectissimam et excellentissimam cognitionem supernaturalem, quae est propria doni intellectus; sed «voluntas», ut est nomen actus voluntatis, nullam excellentiam vi verbi includit, sed solum nominat «simpliciter appetitivum motum»2·, unde ob suam generalitatem et imper­ fectionem, manet pro mero ordine naturali, dum e contra pro intellectu est ratio quaedam cur assumatur ad ex­ primenda supernaturalia. Obiectio autem laborat in aequivoco, quia procedit ex consideratione potentiae intellectus et voluntatis, ut pa­ tet ex eius verbis, dum tamen ratio huius denominatio­ nis potius sumatur ex actu, quia non per potentiam fa­ cultas cognoscitiva distinguitur in intellectum et ratio­ nem, cum non sit nisi una sola potentia, sed solum per actus seu operationes, quatenus duae primae sunt intel­ lectus, tertia vero est rationis. Respondet ergo S. Tho- Dist. I. Sec. I, C. I, a. 2: De compati b i litate int. cum fide 201 mas complens doctrinam solutionis ad 2, ubi negavit debere appellari donum rationis. Ex hoc articulo sequentia habentur: a) donum intel­ lectus non est mera potentia neque merus actus, sed est habitus quidam; b) pro materia vel obiecto proprio habet veritates supematurales quoad substantiam seu mysteria intrinsece supernaturalia; c) habet duos actus proprios, nempe simplicem apprehensionem et iudicium immediatum; d) non est discursivus, sed intuitivus. Art. 2 -Utrum donum intellectus possit esse II simul cum fide 198. Difficultas, quam S. Doctor tangit in hoc articu­ lo, est obvia; nam de ratione intellectus est videre, vel, ut ait ipse S. Thomas, «omne quod intelligitur, intellectu I videtur» (hic, obi. 2): fides autem est essentialiter de non visis seu de non apparentibus. Insuper intellectus est clarior et evidentior quam scientia; scientia autem est incompatibilis cum fide in eodem subiecto et in eodem actu circa idem obiectum: ergo a fortiori intel­ lectus est incompatibilis cum fide (hic, obi. 3). Adde quod inter diversos intellectus, supremum graI dum videtur habere donum intellectus, quia dona sunt perfectiora virtutibus. Si ergo de ratione intellectus na­ turalis principiorum est intueri et intrinsece videre, mul­ to magis hoc erit de ratione doni intellectus. Unde vide­ tur quod donum intellectus non exsistit in via, sed solum in patria, ita ut succedat fidei, sed nequeat coëxsistere cum fide. 199. Ut ergo clare exponantur quae ad hoc donum spectant, 1°, considerabimus illud secundum ea quae ei conveniunt in statu viae; 2°, secundum ea quae ei con­ veniunt in statu patriae, et sic 3°, apparebit quid sit proprie de essentia huius doni, et quid sit accidentale ei secundum status contingentes in quibus esse potest. ï b ; «; 202 Tract. I, P. Π: De donis Spiritus Sancti Fatendum est tamen S. Doctorem non loqui in tota ista quaestione nisi de dono intellectus in statu viae, li­ cet innuat statum patriae in hoc ipsomet articulo. DE DONO INTELLECTUS IN STATU VIAE 200. Natura huius doni in hoc statu determinari debet ex consideratione proprii obtecti eius tam mate­ rialis quam formalis quod et quo; et ex consideratione proprii actus circa illa obiecta. A. De proprio obiecto doni intellectus 201. a) S. Thomas expresse docet idem esse obtec­ tum materiale fidei et doni intellectus. «Donum —in­ quit— intellectus non solum se habet ad ea quae primo et principaliter cadunt sub fide, sed etiam ad omnia quae ad fidem ordinantur» tam increata quam creata, tam supematuralia quam naturalia, tam speculativa quam practica. Et in alio loco ait: «intellectus autem (donum) est indifferenter circa omnia apprehensa spiritualia»1. Similiter S. Albertus Magnus: «donum intellectus meo iudicio est de Deo principaliter et de his spiritua­ libus in quibus relucet veritas divina» 3. Hoc est ergo obiectum materiale adaequatum vel to­ tale' quod quidem loannes a S. Thoma hoc modo ex­ pressit: «obiectum doni intellectus est quodcumque la­ tens obiectum quod lumine naturali sufficienter pene­ trari non potest»4; vel potius est descriptio obiecti proprii. 1 S. Thomas, II-II, q. 8, art. 3. 2 ΠΙ Set., dist. 35, q. 2, art. 2, qla 3 > S. Albertus Macxus, ZZZ &«.. dist. 35. art. 10. edit. cit. t. 28. p. 0303. 4 Joannes a S. Thoma, In I-Il, disp. 18. art. 3, § 3, π. 10, edit. Lugdu- ni, p. 214a. Dist. I, Sec. I, C. I, a. 2: De in specie compatibilitate int. cum fide 203 Sed in hoc obiecto possumus distinguere obiecta par­ tie vel inadaequata, quae primo distinguuntur in ob­ iecta per se, et haec sunt pure supematuralia, quae non­ nisi per lumen infusum attingi possunt, et omnino la­ tent intellectui naturali; et obiecta per accidens, quae nempe secundum se naturalia sunt et intellectui naturali pervia, sed tamen pro quibusdam impervia moraliter sunt aut sub altiori ratione considerantur: prima obiec­ ta dicuntur etiam propria; alia vero appellantur quoque extensiva. loannes a S. Thoma bene ait quod donum in­ tellectus se extendit «etiam ad naturalia quatenus suOematuralibiis deserviunt, ut quatenus ex vivacitate cir­ ca supematuralia discretioneque eorum ab erroribus et sensibilibus, etiam naturalia ipsa magis illustrentur» *. Unde et sancti maxime contemplativi, v. . S. Theresia, multum diligebant naturalem pulchritudinem renun, et S. loannes a Cruce per plures horas extaticus ex fenestra contemplabatur coelum stellatum et clarissi­ mum Beticae, ut biographi eius narrant2, de quo coelo, sicut et de coelo Castellae vere dici potest illud psalmi: «coeli enarrant gloriam Dei et opera manuum eius an­ nuntiat firmamentum»3. Obiectum vero proprium seu per se doni intellectus, sicut et fidei, sunt intrinsece supematuralia. Sed hoc ob­ iectum iterum distingui debet in principale seu prima­ num, quod sunt supematuralia divina seu increata; et secundarium, quod sunt supematuralia participata a creaturis, et consequenter creata, ut gratia, virtutes in­ fusae, ipsa dona Spiritus Sancti, gloria coelestis tam essentialis quam accidentalis, etc. 202. b) Obiectum formale quod doni intellectus, etiam coincidit cum obiecto formali quod fidei theolo- 1 Joannes a S. Thoma, loc. cit., p. 214ab. 2 Vide Obras de S. Juan de la Cruz, edic, dei P. Silveno de Sta. Teresa. Burgos 1929, t. I, preliminares, p- 91. 3 Psilm. 18, 2. • · · ” J ··*■ Ύ 204 v*Si Tract. I, P. II: De donis Spiritus Sancti in specie Dist I, Sec. I, C. I, a. 2: De compatibilitate int. cum fide 205 Et alibi docet quod «philosophia humana (et intel­ gicae, nempe est Deus sub ratione Deitatis seu est ipsa lectus naturalis) eas (creaturas) considerat secundum Deitas in se prout maxime resplendet Veritate, Bonitate quod huiusmodi sunt; unde et secundum diversa rerum et Pulchritudine. Quod quidem patet ex modo dictis; genera, diversae partes philosophiae inveniuntur: fides nam obiectum formale quod idem est ac obiectum ma­ autem Christiana eas considerat non in quantum huius­ teriale primarium, in ordine ad quod cetera obiecta ma­ modi, utpote ignem in quantum ignis est, sed in quantum terialia considerantur; et ideo ratio formalis quae a fide divinam altitudinem repraesentat et in ipsum Deum quo­ et a dono intellectus consideratur est praecise ratio vel dammodo ordinatur, ut enim dicitur: «gloria Domini forma constitutiva obiecti primarii in esse rei. Cum ergo plenum est opus eius; nonne Dominus fecit sanctos obiectum primarium utriusque sit Deus ipse supernatoenarrare omnia mirabilia sua?» raliter consideratus, et ratio constitutiva Dei in esse rei Et propter hoc etiam alia et alia circa creaturas et sit Deitas in se, manifeste ratio formalis quae fidei et philosophus et fidelis considerant; philosophus namque doni intellectus est deitas ipsa prout ad intra. considerat ea quae in eis, secundum naturam propriam, Nec mirum quod ita sit, cum donum intellectus sit conveniunt, sicut igni ferri sursum; fidelis autem ea supra scientiam theologicam quae coincidit in obiecto solum considerat circa creaturas quae eis conveniunt formali quod cum fide, ut docetur in I, q. 1, art. 7. secundum quod sunt ad Deum relata, utpote quod sunt Accedit etiam quod donum intellectus essentialiter spectat ad vitam contemplativam supematuralem. Atqui • a Deo creata, quod sunt Deo subiecta, et huiusmodi»2. Et sic videmus sanctos contemplativos ubique inve­ ad vitam contemplativam supematuralem spectant ea nire symbola vel imagines Trinitatis aut Incarnationis vel omnia quae dicta sunt, sed principaliter «contemplatio aliorum mysteriorum supematuralium. divinae Veritatis» quia «principaliter consistit in opera­ tione intellectus circa Deum·, unde et Gregorius, super 201 c) Obiectum denique formale quo doni intellec­ Ezech. (horn. XIV) dicit quod contemplativa vita ad so­ tus differt tum ab obiecto formali quo fidei, tum ad ob­ lum videndum principium anhelat, scilicet Deum»1. iecto formali quo sacrae theologiae, et prophetiae et vi­ Idem est ergo obiectum materiale et formale quod sionis beatificae. vitae contemplativae christianae vel supematuralis et doni intellectus. Et inde est quod omnia praeter Deum, 204. a) Ah obiecto quidem formali quo fidei divinae, sub ratione Dei considerat donum intellectus et ubique quia istud obiectum si pure et in se absolute considere­ Deum percipit, dum scilicet supematuralia participata tur, est increatum, nempe ipsa Veritas Prima seu Increasunt quasi resonantia quaedam propriae deitatis, et crea­ ta ut active revelans seu testificans seu affirmans aut ne­ turae rationales veluti svmbolum quoddam aut figura gans; si vero consideretur ut cadit super obiectum ma­ vel signum illius resonantiae supematuralis et denique teriale proprium, hoc est, ut refert rem dictam, est es­ Dei. Et ideo pulchre S. Thomas dicit quod in creaturis sentialiter non visum seu obscurum, ut patet ex dictis visibilibus «sicut in quodam libro, Dei cognitio» legi II-II, q. 1, art. 1 et 4-5: e contra obiectum formale quo potest, hoc est, intelligi3. doni intellectus, si consideretur absolute et secundum se, S. Thomas, II-II, q .180, art. 4. Ill Set., dist. 35, q. 1, art. 2, qla. 3 Super ad Rom. I, lect. 6, edit, cit., n 21b 1 Eccli. 42, 16-17. 2 S. Thomas, II Contra Gent., cap. 4. WV 206 Tract. I, P. II: De donis Spiritus Sancti in specie est essentialiter quid creation; si vero consideretur ut cadit super obiecta materialia propria, naturaliter exigit vel postulat evidentiam seu claritatem seu visionem, li­ cet permittat aliquam obscuritatem: sicut fides ipsa de se postulat essentialiter absentiam seu non possessio­ nem obiecti, dum caritas simul ac exigit vel postulat connaturaliter possessionem vel praesentiam obiecti, per­ mittit tamen, quasi per accidens et ad tempus, absentiam obiecti. 205. Et ratio est, primo, quia donum intellectus non respicit obiecta sua materialia prout unice et formaliter cadunt sub Veritate Prima active revelante, sed prout cadunt sub experientia seu contactu supernatural! affec­ tivo intellectus, iam elevati per fidem theologicam vel per visionem beatificam, et uniti per contactum caritativum ad Deum revelantem et ad veritates revelatas: et sic at­ tingit obiecta illa prout stant sub unctione Spiritus Sancti recepta in intellectu et voluntate, ideoque creata; sup­ ponit ergo experientiam vel degustationem voluntatis ex unctione Spiritus Sancti recepta, qua fit connaturalis re­ bus dictis seu obiectis materialibus fidei, et formaliter respicit obiecta illa sub ratione veri divini seu visibilis ex degustatione vel contactu praevio voluntatis. Et cum illa unctio et illa degustatio praecedens sunt essentiali­ ter quid creatum in nobis et quid psvchologicum, ideo veritas quae in illis attingitur ab intellectu ex hac boni­ tate, terminat donum intellectus secundum rationem supernatural em creatam seu secundum lumen aut prin­ cipium formaliter creatum. Praeclare S. Thomas: «Cum dicit (psalmus): 'gustate et videte quoniam suavis est Dominus’... duo facit: pri­ mo enim hortatur ad experientiam (gustate), secundo ponit experientiae effectum (videte)... Experientia de re sumitur per sensum; sed aliter de re praesenti, et aliter de absente; quia de absente per visum, odoratum et auditum; de praesenti vero per tac- ■m Dist. I, Sec. I, C. I, a. 2: De compati b i litate A int. cum fide 207 tum et gustum; sed per tactum de extrinseca praesente, per gustum vero de intrinseca. Deus autem non longe est a nobis nec extra nos, sed in nobis (secundum illud) Hierem. 14, 9: tu in nobis es, Domine; et ideo experientia divinae bonitatis dicitur gustatio (iuxta illud) I Pet. 2, 3: si tamen gustastis quo­ niam dulcis est Dominus (et illud) Prov. 31, 18: gustavit et vidit quia bona est negotiatio eius. Effectus autem experientiae ponitur duplex: unus est certitudo intellectus; alius, securitas affectus. Quantum ad primum dicit: et videte; in corporalibus namque prius «detur et postea gustatur, sed in rebus spiritualibus prius gustatur, postea autem videtur, quia nullus cognos­ cit qui non gustat, et ideo dicit prius: gustate, et postea: videte. Quantum ad secundum dicit: quoniam suavis est Dominus (secundum illud): O quam bonus et suavis est, Domine, spiritus tuus in nobis (Sap. 12, 1); quam magna multitudo dulcedinis tuae (Psalm. 30, 16). Et postea (subdit); beatus vir qui sperat in eo (et Isaiae 30, 18): beati omnes qui spectant eum» l. Et in hoc etiam sensu dicit alibi: «quaeritur autem hic quare praemiserit sal luci. Responsio Chrysostomi: quia prius vita quam doctrina, vita enim ducit ad scien­ tiam veritatis»z. Et Augustinus optime dixerat: «nomen ergo Dei iucundum est amantibus Deum, super omnes iucunditates: exspectabo nomen tuum, quia iucundum est. Et cui putas iucundum est? Da mihi palatum, cui iucundum est. Lauda mei quantum potes, exaggera dulcedinem eius quibus valueris verbis; homo nesciens quid sit mei, nisi gustaverit, quid dicas, nescit. Ideo magis ad experimentum te invitans Psalmus, quid ait? Gustate et videte, quoniam suavis est Dominus. Gus1 S. Thomas, In Psalm. 33, 9, edit. Vives, t. 18, p. 419. a In Matt. V, edit, cit., p. 81a. 208 Λ » ' Tract. I, P. II: De donis Spiritus Sancti in specie tare non vis, et dicis: iucundum est? Quid iucundum est? Si gustasti in fructu tuo inveniatur, non in solis vocibus, tamquam tantummodo in foliis, ne maledicto Domini ares­ cere tamquam illa ficulnea merearis. Gustate, inquit, et videte, quoniam suavis est Domi­ nus: gustate et videte; tunc videbitis si gustaveritis. Homini autem non gustanti, unde probas? Laudando iucunditatem nominis Dei, quantacunque dixeris, verba sunt; aliud est gustus. Verba laudis eius audiunt et im­ pii, non autem gustant quam iucundum est nisi sancti. Proinde, iste sentiens dulcedinem nominis Dei et vo­ lens explicare et volens ostendere, nec inveniens quibus, etenim sanctis non opus est ut ostendat quia et ipsi gus­ tant et norunt, impii autem sentire non possunt quod gustare nolunt, quid ergo facit de iucunditate nominis Dei? Tulit se continuo a turbis impiorum: et exspectabo, inquit, nomen tuum quia iucundum est, in conspectu sanctorum tuorum. Iucundum est nomen tuum, sed non in conspectu im­ piorum; ego quam dulce sit scio, sed his qui gustave­ runt» ’. Item S. Thomas: «possum dicere quia dulcia sunt, quia probavi·, eam ego diligo et experior ea. Nullus autem testimonium potest ferre nisi qui experitur» 12. 206. Secundo, similiter ratio propria intellectus pos­ tulat vel exigit visionem quandam seu claritatem, et ideo ratio ista formalis qua donum intellectus respicit obiecta sua materialia secum trahit lucem quandam et pe­ netrationem usque ad intima eorum, quae est lux expe­ rientiae supematuralis ex divina unctione et penetratio ex impulsu divini Spiritus cui coniungimur. Unde S. Tho­ mas dicit; «Amans vero dicitur esse in amato secundum apprehensionem (vel cognitionem), in quantum amans 1 S. Augustinus, In Psalm. 51, n 17 ML 3ή At 7 2 S. Thomas, In Psalm. 18. 7, u3a 36’ 612’ 7. n. P. 333a. Disr. I, Sec. I, C. I;a. 2: 1 i i I I De compatibilitate int. cum fide 209 non est contentus superficiali apprehensione amati, sed nititur singula quae ad amatum pertinent intrinsecus disquirere, et sic ad interiora eius ingreditur. Sicut de Spiritu Sancto, qui est amor Dei, dicitur I Cor. II, 10, quod scrutatur etiam profunda Dei» Utrumque optime expressit loannes a S. Thoma quan­ do dicit quod donum intellectus respicit obiecta sua ma­ terialia «sub motivo intelligendi res spirituales modo affectivo et expérimentait, prout scilicet experimur in nobis quid sint aut quid non sint ex affectu quo eis uni­ mur»2; vel «sub ratione simplicis intelligentiae ortae ex quadam expérimentait et affectuosa connaturalitat e et unione ad divina, quae solum est in his qui sunt in gratia»3. Et paulo post: «necesse est —inquit— ponere distinctos habitus ad fidem et ad donum intellectus, quia procedunt ex distinctis motivis et rationibus formalibus; fides ex motivo ita extrinseco quod nihil de interioribus obiecti penetrat, donum autem intellectus conatur interiora rei penetrare»4; «donum intellectus tendit ad intelligentiam et penetrationem veritatis, non quomodocum­ que, sed ex quadam experientia affectiva circa res divi­ nas; fides autem non procedit ex tali experientia, sed ex nudo testimonio dicentis, unde et datur in peccatore sine gratia, sine qua tamen non datur donum intellectus»5. «Donum vero inltellectus et sapientiae est cognitio (divinorum) fundata et consequens post amorem et gus­ tum habitum de Deo amato et unito animae et connaturalizato per affectum et amorem»6. Unde respicit veritattm obiectorum suorum prout est «affective et mystice cognoscibilis extra Verbum et in aliquo effectu, idest in ipso affectu interno et fruitione atque gustu quo Deus MI, q. 28, art. 2. Joannes a S. Thoma, toc. tit., § II, n. 11, p. 211b fine. Ibid., n. 12, p. 212a. 4 Ibid., § III, n. 8, p. 214a. Ibid., n. 9, p. 214a. « Ibid., § IV, n. 12, p. 217b fine. 210 '· ··/> Tract. I, P. Π; De donis Spiritus Sancti connût uralizatur et intime unitur animae illi per affectum et inhabitationem in ea: hoc enim aliquid creatum est, quia est effectus et affectus in anima relictus ex praesen­ tia divinitatis. Ex vi talis effectus et unionis atque connaturalitatis ad Deum, penetrare ipsum et apprehendere quae divina sunt, est affectiva et mystica cognitio» *. Denique ait: «donum intellectus, ex motione et illus­ tratione Spiritus Sancti, perficit et acuit intellectum ad perceptionem et penetrationem eorum quae sibi propo­ nuntur, et sic omnia illa coniungit et adunat in una ra­ tione formali, scilicet in modo penetrandi et capiendi res superiores et ea quae ordinantur ad ipsas, nempe ex spi­ ritu et affectu et quasi experimentali cognitione circa res illas; has enim non experimur nisi per affectum et rec­ tam ac debitam aestimationem et ordinationem erga illas. Et iste modus intelligendi et cognoscendi res spiritua­ les ex quodam experimentali affectu illarum, tendit de se ad evidentiam quasi experimentalem; et est unica et specifica ratio eius formalis, scilicet intellectum perficere et illustrare, ut ex quadam connaturalitate et experien­ tia circa res spirituales, intelligat et penetret et discernat ipsas; connaturalitas autem non habetur ad res istas nisi per affectum; qui enim adhaeret Deo, unus spiritus est, ut dicitur 1 Cor. VI, 17» 2. Donum sapientiae et intellectus «non habent pro ma­ teria ipsum Deum immediate in se, sed ut expertum et connaturalizatum et unitum nobis in aliquo creato, sci­ licet in ipso affectu et experimentali unione caritatis ad Deum. Unde istae cognitiones sunt affectivae et mysti­ cae, non quidditativae et intuitivae rei in se. Virtus autem theologica habet pro materia Deum in seipso immediate, non ratione alicuius creati, quod formaliter tangatur3. 1 Ibid., n. 15, p. 218ab. 2 Ibid., § II, n. 8, p. 211b. 3 Ibid., § IV, n. 23. p. 219b. Dist. I, Sec. I, C. I, a. 2: De in specie compatibilitate int. cum fide 211 S. Thomas uno verbo saepius repetit istam diversam rationem formalem, quando ait quod proprium est do­ norum Spiritus Sancti, et consequenter doni intellectus, •TUI cognoscere divina seu obiecta materialia propria per connaturalitatem quamdam vel affinitatem vel compassio­ nem vel inclinationem vel assimilationem vel contactum ad ea, quasi ex instinctu vel affectione quadam *. Liceat tantum hos duos textus adducere: «duplex est cognitio divinae bonitatis...: una quidem speculativa...; alia autem est cognitio divinae bonitatis... affectiva seu experimentalis, dum quis experitur in seipso gustum di­ vinae dulcedinis...»2. «Duplex est cognitio veritatis (divinae): una quidem quae habetur per gratiam (supematuralis vel infusa); alia vero quae habetur per naturam (naturalis vel acqui­ sita). Et ista quae habetur per gratiam (supematuralis vel infusa), est duplex: una quae est speculativa tantum (=fides vel potius prophetia), sicut cum alicui aliqua se­ creta divinorum revelantur; alia vero quae est affectiva, producens amorem Dei, et haec proprie pertinet ad do­ num sapientiae»3. 207. β) Similiter differt obiectum formale quo doni intellectus ab obiecto formali quo prophetiae; quia licet lumen propheticum, quo propheta attingit quae a Deo ipsi revelantur, sit creatum ut lumen doni intellectus et visionem quandam exigat, tamen alio modo et alia ra­ tione veritates divinas attingit, quia per lumen propheti­ cum mere speculative, per lumen vero doni intellectus mere affective seu experimentaliter, et ideo lumen illud est quaedam gratia gratis data, et per modum transeun­ tis, dum hoc pertinet ad gratiam gratum facientem, et per modum permanentis vel habitus. Quam differentiam S. Doctor his verbis expressit: «intelligentia, quae neces1 Vide quosdam textus apud Marin Sola, La evohiciôn homogénea del dogma catôlico, cap. 4, sect. 5, nn. 219-220. ï S. Thomas, II-II, q. 97, art. 2, ad 2. 13 *· - 212 Tract. I, P. II: De donis Spiritus Sancti in specie saria est ad prophetiam, est quaedam illustratio mentis circa ea quae prophetis revelantur; non autem est illustra­ tio mentis circa aestimationem rectam de ultimo fine, quae pertinet ad donum intellectus» Quae verba ita egregie exponit loannes a S. Thoma: «intelligentia prophetica est illustratio quaedam mentis circa ea quae revelantur, idest, circa esse vel non esse talis rei prout est extra nos et in se; ad donum autem intellectus pertinet illustratio mentis circa aestimationem rectam de ultimo fine, idest illustratur mens circa divina secundum quod sentiuntur intra nos, et secundum connaturalitatem et unionem qnandam affectivam erga divi­ na, et hoc pertinet ad experimentatam cognitionem eo­ rum; quae longe differt a cognitione veritatis solum prout est in se et quasi quidditativa, non affectiva»2. 208. 7) Differt etiam obiectum formale quo doni in­ tellectus ab obiecto formali quo Sacrae Theologiae, quia licet utrumque creatum sit et evidentiam aut visionem postulet obiecti materialis proprii, tamen lumen theolo­ gicum est essentialiter productum a nobis et acquisitum per coordinationem maioris revelatae et minoris rationis naturalis, et ideo est essentialiter naturale, licet radicali­ ter supernaturale sit; insuper de se est mere speculati­ vum et abstractum; lumen vero quo donum intellectus propria obiecta respicit, est essentialiter et immediate infusum, quia est experientia divinorum causata imme­ diate ex unctione et instinctu supematurali Spiritus Sanc­ ti, et ideo cognitionem affectivam producit. Unde donum intellectus est per se et essentialiter infusum et carita­ tem praesupponit, dum sacra theologia est per se et essentialiter acquisita studio et non praesupponit cari­ tatem, licet praesupponat fidem aut visionem. Denique lumen theologicum est essentialiter mediatum seu diseurΠ-ΙΙ, q. 8, art. 5, ad 2. Joannes a S. Thoma, loc. cit„ § m, n. 6 p 213ab Dist. I, Sec. I, C. I, a. 2: De compati b i litate int. cum fide 213 w», dum lumen doni intellectus est essentialiter im; mediatum et intuitivum *. ' Unde et differentia specifica adest inter mysticam ttperimentalem, quae pertinet ad dona Spiritus Sancti, et mysticam speculativam quae pertinet ad sacram theo­ logiam. Quam differentiam optime proponit loannes a S. Thoma, his verbis: «respondeo gustum et experien­ tiam internam divinae dulcedinis, super quam fundatur mystica cognitio divinorum non dari sine aliqua reflexio­ ne super ipsum actum gustandi et fruendi Deo. Ceterum, reflexio illa seu cognitio talis actus potest dupliciter considerari: uno modo, quod sit reflexio ten­ dens ad cognoscendum illum actum entitative et physice et quoad suam quidditatem; alio modo, quod sit cognoscitiva illius quoad suum exercitium et effectum quem re­ linquit in subiecto gustandi de Deo et sentiendi experi­ mentum eius. Hoc secundo modo fundatur cognitio affectiva in illa fiMl cognitione seu reflexione ad actum, quo beatus fruitur Deo, non primo modo; longe enim differt cognoscere aliquod obiectum vel actum quidditative et entitative, etiam per actum reflexionis, et cognoscere ipsum experimentaliter et affective» 12. 209. δ) Denique, obiectum formale quo doni intel­ lectus differt ab obiecto formali quo visionis beatificae·, quia obiectum formale que visionis beatificae est pure increatum, nempe ipsa divina essentia quae vices gerit speciei intelligibilis, et necessario cadit super obiectum primarium modo evidenti et intuitivo, ita ut non patia­ tur obscuritatem; e contra, obiectum formale quo doni intellectus est essentialiter quid creatum, ut supra dic­ tum est, et patitur seu permittit obscuritatem aut penurobram obiecti primarii, ut patet in hac vita. 1 Vide S. Thomam, I, q. 1, art. 6, ad 3. Quae enim ibi docet S. Thoaaj de differentia inter donum sapientiae et sacram theologiam, eodem iure valent pro differentia inter illam et donum intellectus. 2 Joannes a S. Thoma, loc. cit., § IV, n. 16, p. 218b. « II 214 Tract. I, P. II: De donis Spiritus Sancti Sed, quia de differentia inter donum intellectus in patria et visionem beatificam, est quaedam difficultas litteralis S. Thomae, ideo postea longius tractabimus hanc quaestionem. Sic ergo habetur talis coordinatio: 1°, visio beatifica seu beatitudo formalis; 2°, fides theologica; 3°, donum intellectus (abstrahimus pro momento a coordinatione doni intellectus cum aliis donis Spiritus Sancti et a quae­ stione utrum differant specifice vel non); 4°, prophetia; 5°, sacra theologia; 6°, intellectus naturalis principiorum vel quaecumque alia naturalis cognitio. - *1 B. De proprio actu et effectu doni intellectus 210. Distinguere oportet proprium actum et proprium effectum doni intellectus, quia actus pendet ab illo in genere causae efficientis, dum effectus respondet potius in genere causae formalis et habetur simplici posi­ tione habitus doni intellectus, licet nihil actu operetur. a) De proprio actu doni intellectus 211. Excluso iudicio mediato seu discursu, qui non pertinet ad intellectum ut intellectus est, ut supra dixi­ mus, tum quia iste intellectus est per se infusus, dum indicium mediatum seu conclusio est essentialiter quid acquisitum, nam ut optime ait S. Thomas, «quod ratioci­ natur, ex aliquo praecedenti intellectu procedit; donum autem gratiae (infusum) non procedit ex lumine naturae (quod esset veluti intellectus praecedens gratiam), sed superadditur ei (immediate a Deo), quasi perficiens ip­ sum» *; tum etiam quia de dono scientiae idem S. Doctor expresse tradit non esse discursivum, cum ait: «divina scientia non est discursiva vel ratiocinativa, sed absoluta et simplex, cui similis est scientia quae ponitur donum Spi­ ritus Sancti, cum sit quaedam participative similitudo 1 S. Thomas, II-II, q. 8, art. 1, ad 2 Dist. I, Sec. I, C. I, a. 2: De in specie compati b i litate int. cum fide 215 ipsius»'; quod autem de dono scientiae dicitur, a fortio­ ri dicendum est de dono intellectus. Solum ergo manet difficultas circa alias duas opera­ tiones mentis, hoc est, circa simplicem apprehensionem et iudicium immediatum, utrum habeat utramque vel unam tantum, et dato quod utramque habeat, quaenam ei principalius conveniat et quasi formalius. 212. a) Itaque, certum est in primis ad donum intel­ lectus pertinere simplicem apprehensionem supematuralium terminorum. Quod quidem S. Thomas semper do­ cuit. Ita in Sententiis, cum Magistro, dicit donum intel­ lectus capere obiectum suum et ipsum adspicere. Dixe­ rat Magister; «intellectu (dono) intelligibilia capimus» 2. · S, Thomas autem; «quod autem spiritualia quasi nuda veritate capiantur, supra humanum modum est, et hoc facit donum intellectus, qui de auditis per fidem mentem illustrat, ut dicit Gregorius»3: «sed, si supernatural! lu­ mine mens in tantum elevetur, ut ad ipsa spiritualia adspicienda introducatur, hoc supra humanum modum est, et hoc facit intellectus donum, quod de auditis men­ tem *illustrat» : «intellectus videtur nominare simplicem apprehensionem»5; «in contemplatione est necessaria apprehensio, quae est per intellectum» 6. In Isaiam, cap. 11, ait: «dentum intellectus facit ali­ quo modo limpide et clare intueri quae sunt fidei» 7. In Summa theologica: «intellectus importat quan­ tum perceptionem veritatis» 8; «donum intellectus perti­ net ad utramque cognitionem, scilicet speculativam et practicam... quantum ad apprehensionem, ut capiantur ea quae dicuntur»9; donum intellectus est «per quod ho1 II-II, q. 9, art. 1. 3 Petrus Lombardus, III Sent., 35, cap. 2. 3 S. Thomas, III Sent., dist. 34, q. 1, art. 2. 4 5 « 7 • ’ Ibid., dist. 35, q. 2, art. 2, qla. 1. Ibid., qla. 3. Ibid., ad 3. In Isaiam, edit. Vives, t. 18, p. 742a. II-II, q. 8, art. 5, ad 3. Ibid., art. 6, ad 3. r- 216 Tract. I, P. Π; De donis Spiritus Sancti in specie mo spiritualia bona apprehendendo cognoscit, et ad eo­ rum intima subtiliter penetrat» *; et postea, in q. 45, art. 2, ad 3, ait quod ad donum intellectus spectat percipere res divinas. Ratio supra data est, quia nempe habitus supernatu­ ralis gerit vices potentiae, et ideo in suo ordine formaliter supernatural! debet elicere omnes actus, etiam quoad substantiam operis; consequenter, donum intellectus eli­ cere debet actum simplicis apprehensionis supernaturalis. 213. β) Sed, utrum ad ipsum pertineat etiam iudi­ cium supernaturale, difficultatem apparentem exhibent plures textus S. Doctoris ex omni opere ubi de hac re tractat. Liceat hos textus in medium afferre, in quibus vide­ tur S. Thomas a dono intellectus excludere iudicium. In Sententiis dicit in contemplatione esse duplicem viam: aliam inventionis, quae pertinet ad donum intel­ lectus; aliam, iudicii et ordinationis, quae ad donum sa­ pientiae spectat2. Et paulo post dicit quod donum intel­ lectus est «cuius est spiritualia apprehendere»', doni au­ tem sapientiae «cuius est spiritualia quae intellectus ap­ prehendit, iudicare sive ordinare sive approbare»'. Item: «intellectus videtur nominare simplicem ap­ prehensionem, sed sapientia nominat quandam plenitu­ dinem certitudinis ad indicandum de apprehensis; et ideo intellectus videtur pertinere ad viam inventionis, sed sapientia ad viam iudicii»4: «in contemplatione est ne­ cessaria apprehensio, quae est per intellectum, et iudi­ cium quod est per sapientiam»5: «in donis pertinentibus ad vitam contemplativam, est aliud donum quod respon­ det inventioni, scilicet intellectus; et aliud quod respon· det indicio, scilicet sapientia»6. 2 4 6 Ibid,, q. 15, art. 2 fine. Ill Sent., dist. 34, q. 1, art. 2. Ibid., art. 4. Ibid., dist. 35, q. 2, art. 2, qla 3 Ibid, ad 3. ' ‘ HI Sen,., dist. 35, q. 2. an. 4. qla. 2. arg. 2 sed contra. Dist. I, Sec. I, C. I, a. 2: De co.mpatibilitate int. cum fide 217 fell Quam doctrinam fideliter retinet in Summa theologi­ ca. Sic enim scribit: «ad apprehensionem igitur veritatis percipitur ratio per intellectum...·, ad recte autem iudicandutn..., per sapientiam» «Sic igitur circa ea quae fidei proponuntur credenda, duo requiruntur ex parte nostra: primo quidem ut intel­ lectu penetrentur vel capiantur, et hoc pertinet ad donum intellectus; secundo autem oportet ut de eis homo ha­ beat indicium rectum, ut aestimet his esse inhaerendum et ab eorum oppositis recedendum; hoc igitur donum... pertinet ad donum sapientiae» 2. «Donum intellectus pertinet ad utramque cognitionem, scilicet speculativam et practicam, non quantum ad iudi­ cium, sed quantum ad apprehensionem, ut capiantur ea quae dicuntur»3. «Intelectus (ut intellectus seu ut distinguitur a ratio­ ne) habet duos actus, scilicet percipere et iudicare·, ad quorum primum ordinatur donum intellectus·, ad secun­ dum autem, secundum rationes divinas, donum sapien­ tiae, sed secundum rationes humanas, donum scientiae» 4. Et ideo dono intellectus opponitur caecitas mentis et hebetudo sensus, quae important carentiam simplicis apprehensionis seu perceptionis; dum sapientiae opponi­ tur stultitia, quae dicit carentiam iudicii5. 214. Respondetur a dono intellectus non excludi iu­ dicium seu secundam operationem mentis, sed e contra in eo includi. Quod quidem constat: Γ, ex verbis formalibus S. Thomae, qui comparat do­ num intellectus tum intellectui naturali principiorum, tum fidei divinae. Intellectui quidem naturali cum ait: «ita se habet lumen superadditum ad ea quae nobis su- 1 II-II, Ibid, II-II, II-II, q. 8, art. 6, corp. ad 3.. q. 45, art. 2 ad 3. q. 15, art. 2; q. 46, art. 1. π Tract. I, P. Π: De 218 donis Spiritus Sancti in specie pematuraliter innotescunt, sicut se habet lumen natu­ rale ad ea quae primordialiter cognoscimus» *. Fidei etiam divinae comparat his verbis: «donum intellectus est circa prima principia cognitionis gratui­ tae, aliter tamen quam fides; nam ad fidem pertinet eis assentire, ad donum vero intellectus pertinet penetrare mente ea quae dicuntur» 2. Utrique simul comparat dum scribit: «fides, quae spiritualia in speculo et aenigmate quasi involuta tenere facit, humano modo mentem per­ ficit, et ideo virtus est; sed. si supematurali lumine mens in tantum elevetur ut ad ipsa spiritualia aspicienda in­ troducatur, hoc supra humanum modum est, et hoc fa­ cit intellectus donum, quod de auditis mentem illustrat, ut ad modum primorum principiorum statim audita pro­ bentur, et ideo intellectus donum est»3. Atqui evidenter fides est indicium essentialiter, ut constat ex his quae tradit S. Doctor in De Veritate, q. 14, art. 1; similiter naturalis intellectus principiorum est essentialiter indicium, quia est virtus, quae verum attingere debet perfecte; denique prima principia utriusque cognitionis tam naturalis quam supematuralis non sunt simplices termini, sed propositiones primae seu axiomata, quae essentialiter sunt signa iudicii. Ergo, ut possit esse comparatio doni intellectus ad fidem et natu­ ralem intellectum, et ut possit attingere prima principia cognitionis supematuralis, istud donum debet esse iudicativum. Dist. I, Sec. I, C. I, a. 2: De compatibilitate int. cum fide 219 Dicendum est ergo contrapositionem illam, quam adhibet saepe S. Doctor, esse adaptationem seu appro­ priationem quandam, ita ut in iudicio doni intellectus maxime appareat penetratio seu apprehensio vel intuitio intima veritatis, dum in iudicio sapientiae principaliter apparet approbatio et ordinatio. Unde et quandoque atribuit dono intellectus aestimationem —quam solet ponere quasi propriam sapientiae—, quandoque vero ipsi sapientiae tribuit penetrationem, quae videbatur exclusiva intellectus. Sic in II-II, q. 8, art. 5, corp, et ad 2, ait quod recta aestimatio de ultimo fine pertinet ad j donum intellectus; et in q. 46, art. 1, dicit quod «sa­ piens subtilem ac perspicacem» habet sensum iudicandi. 216. Rationem autem huius appropriationis dat S. Thomas in II-II, q. 9, art. 2, nempe quod «in his in quibus aliquid est perfectissimum (et aliquid minus per­ fectum), nomen commune generis (seu imperfecti) appropriatur his quae deficiunt a perfectissimo, ipsi autem perfectissimo adaptatur aliud speciale nomen», hoc est, 1 nomen perfectius. Cum ergo duae sint operationes intel­ lectus ut intellectus est, alia imperfecta, quae dicitur simplex apprehensio, et alia perfecta, quae dicitur iudicium; cumque donum sapientiae sit perfectius quam do­ num intellectus, adaptatur sapientiae nomen operationis perfectioris, nempe iudicii, relicto pro intellectu nomine operationis imperfectioris, scilicet simplicis apprehenI sionis. Et quidem excellentiam cognitionis veritatis supema­ turalis, quam donum intellectus habet, obtinetur ab eo 215. 2°, idem constat ex verbis citatis in contrarium. principaliter per terminorum depurationem et penetra­ In illis enim dicitur quod donum intellectus attingit ve­ tionem maximam, quae adaptatur viae inventionis. Quam ritatem. Atqui veritas est propria iudicii et proprium obquidem activitatem S. Doctor pluribus nominibus aequiiectum iudicii. Ergo ex propriis illis verbis apparet do­ valentibus expressit, nempe apprehendere et invenire ■ J 1. ’; num intellectus iudicare. apprehendere et capere2; sane capere et percipere3; 1 2 II-II. q. 8, art. 1. ad 2. II-II. q- 8, art. 6, ad 2. Ill Sent,, dist. 35. q. 2, art. 2, qla. 1 MI, q. 68, art. 4. II-II, q. 8, art. 6, ad 3; q. 15, art. 2 fine. ΙΙ-Π, q. 8, art. 5, ad 3; q. 45, art. 2, ad 3. 220 Tract. I, P. II: De donis Spiritus Sancti in specie capere et penetrare1; apprehendere et penetrare2; addi scere vel penetrare3; intueri et videre4; limpide et clare intueri5; quasi nuda veritate adspicere6; ad liquidum penetrare7. Possumus addere etiam discernere6. Patet ergo ad donum intellectus duas primas opera­ tiones mentis pertinere. b) De proprio effectu doni intellectus 217. Ut supra dictum est, haec est differentia inter actum et effectum doni intellectus, sicut et aliorum habi­ tuum, quod effectus respondet dono ut causae formali et ideo se habet per modum habitus·, actus vero respondet ei ut causae efficienti, et consequenter se habet per mo­ dum motus. Primus ergo effectus formalis doni intellectus est munditia cordis et mentis, quae quidem, ut est cordis vel affectus, inchoative fit per virtutes morales, et per fidem directive seu regulative, consummative vero fit per cari­ tatem et dona appetitiva ex radice caritatis; ut vero est mentis seu intellectus, quae ad purificationem cordis se· quitur quodammodo, quoad depurationem ab erroribus et haeresibus, est effectus fidei; quoad depurationem autem a phantasmatibus et creatis repraesentationibus, pertinet ad donum intellectus. Unde signanter S. Doctor dixit quod haec munditia cordis et mentis «pertinet ali­ quo modo ad donum intellectus»9, quia vel formaliter spectat ad habitus appetitivos (munditia cordis), vel par­ tialiter spectat ad habitum fidei (munditia mentis ab erroribus et haereticis perversitatibus). Revera enim S. Doctor tribuit fidei purificationem cordis (per modum inchoationis) et mentis ab erroribus 1 q’ 8 ,art· 6> corp-: <1- 9> art- 12 II-II, q. 15, art. 2 fine. ’ iiïî' q· 8' 5 sed contra; art. 6, ad 1 Π-Π, q. 8. art. 7 corp, et sed contra. 5 In Isaiam, cap. 11, edit. cit. p 742a 6 /n Sen, dist. 35, q. 2. art. j. 7 Π-ΙΙ. q. 8, art. ♦. ad 3. 8 Η ίτ’ q' !’ art’ 2: q’ 15. art. 2-3 9 II-II, q. 8, art. 7. Dist. I, Sec. I, C. I, a. 2: De compatibilitate int. cum fide 221 et haeresibus (per modum perfectionis seu complemen­ ti): quae ultima purificatio adeo fidei per se primo com­ petit, ut etiam ab informi fide sequatur. Unde scribit: «fides, etiam informis, excludit quandam impuritatem sibi oppositam, scilicet impuritatem erroris, quae con­ tingit ex hoc quod intellectus humanus inordinate inhae­ ret rebus inferioribus, dum scilicet vult secundum ratio­ nes rerum sensibilium metiri divina» Et alibi scribit quod munditiam mentis «depuratae a phantasmatibus et erroribus, ut scilicet ea quae de Deo proponuntur non accipiantur per modum corpora­ lium phantasmatum, nec secundum haereticas perversi­ tates... facit donum intellectus» 2. Rursus: «quantum ad statum viae ponitur (quasi effectus doni intellectus) cordis munditia, non solum a passionum illecebris (quam munditiam donum intellec­ tus non facit, sed praesupponit per vitam activam per­ fectam), sed etiam ab erroribus et phantasmatibus et spiritualibus formis, a quibus omnibus docet abscedere Dionysius in Lib. de mystica theologia, cap. 1, tendentes in divinam contemplationem»3. Sed insuper, adest quaedam impuritas obscuritatis in obiectis fidei divinae, quam removet aliquo modo et munditiam facit donum intellectus, etiam in hac vita; et hoc videtur per se primo ad hoc donum pertinere 4. Secundus effectus doni intellectus est fides, hoc est, certitudo subiectiva seu status certitudinis et securitatis et tranquillitatis in mente habentis tale donum; quod ideo est, quia, licet haec certitudo quoad causam sit pro­ pria fidei5, tamen quoad certitudinem subiectivam, qua tollitur agitatio mentis ex obscuritate vel inevidentia rei quae credenda proponitur, fit a dono intellectus, et est 2 3 « i II-II, q. 8, art. 7. III Sent., dist. 34, q. 1, art. 4. Vide II-II, q. 7, art. 2 ad 3. II-II, q. 4, art. 8. 222 Tract. Ι, Ρ. II: De donis Spiritus Sancti in specie veluti sequela purificationis ab obscuritate per quandam illustrationem et visionem quam secum affert et exigit1. Sed haec omnia uberiorem postulant explicationem ut videatur quomodo et circa quae obiecta fidei divinae in concreto exerceat donum intellectus actus suos et con­ sequenter effectus producat, tam in hac vita quam in futura. a) De compatibilitate obiecti fidei et obiecti doni intellectus 218. Quaestio de exercitio vel dynamismo doni intel­ lectus in hac vita est punctum difficilius in hac re, quia fi­ des et intellectus videntur res irreductibiles, cum de ratio­ ne fidei sit obscuritas seu inevidentia, dum de ratione in­ tellectus sit claritas vel evidentia; quomodo ergo donum intellectus potest esse simul cum fide in eodem intel­ lectu viatoris seu in hac vita et circa idem obiectum? Ut haec difficultas rite solvi possit, «duplici distinc­ tione est opus: una quidem ex parte fidei ( = ex parte obiecti fidei); alia autem ex parte intellectus (=ex parte intellectionis et evidentiae)» 2. 219. Ex parte ergo fidei oportet distinguere obiectum formale quo eius, quod est ipsa Veritas Prima in dicendo seu revelando prout connotât Veritatem Primam in co­ gnoscendo, et obiectum materiale, nempe id omne quod est dictum seu revelatum a Veritate Prima3. Sed hoc materiale obiectum potest dupliciter consi­ derari: uno modo, in genere, hoc est, sub communi ra­ tioni credibilis seu dicti aut revelati a Deo; alio modo, in speciali, hoc est, sub propria ratione talis vel talis rei dictae seu revelatae a Deo, v. gr. ratio propria Tri­ nitatis, Incarnationis, Redemptionis et alia huiusmodi secundum se4. Denique obiectum materiale fidei consideratum in II-II, q. 8, art. 8. II-II, q. 8, art. 2, corp. IMI. q. 1. art. 1. Dist. I, Sec. I, C. I, a. 2: De » compati bi litate int. cum fide 223 speciali vel secundum propriam et concretam eius ra­ tionem, distinguitur in obiectum principale seu prima­ num seu attributionis, et continet veritates supematurales quoad substantiam ad Deum ipsum pertinentes (=obiectum formale quod): et in obiectum secundarium seu attributum ( = obiectum mere materiale), et conti­ net cetera a Deo revelata quae ordinantur ad horum ma­ nifestationem. S. Thomas explicat pulcherrime istam distinctionem hoc modo: «aliqua sunt credibilia, de quibus est fides secundum se; aliqua vero sunt credibilia de quibus non est fides secundum se, sed solum in ordine ad alia: sicut etiam in aliis scientiis quaedam proponuntur ut per se intenta, et quaedam ad manifestationem aliorum. Quia vero fides principaliter est de his quae videnda speramus in patria, secundum illud Heb. XI, 1: fides est substantia sperandarum rerum, ideo per se ad fidem pertinent illa quae directe nos ordinant ad vitam aeter­ nam, sicut sunt tres Personae, omnipotentia Dei, mys­ terium Incarnationis Christi, et alia huiusmodi. Et se­ cundum ista distinguuntur articuli fidei. Quaedam vero proponuntur in Sacra Scriptura ut credenda, non quasi principaliter intenta, sed ad prae­ dictorum manifestationem, sicut quod Abraham habuit duos filios, quod ad tactum ossium Elisaei suscitatus est mortuus et alia huiusmodi, quae narrantur in Sacra Scriptura in ordine ad manifestationem divinae maiestatis vel incarnationis Christi. Et secundum talia non oportet articulos distinguere» ‘. Adde distinctionem inter obiectum per se ( = a Deo revelata et non naturaliter cognoscibilia) et obiectum per accidens ( = naturaliter cognoscibilia, sed a Deo re­ velata pro illis qui non possunt ea faciliter cognoscere per vires naturales); ad quam alludit S. Thomas in IIII, q. 1, art. 5, ad 3). En ergo istas distinctiones obiecti fidei schematice contractas: i II-II, q. 1, art. 6. Λ Tract. I, P. II: De donis Spiritus Sancti OBIECTUM FIDEI Ê5 Q α> £ 5 in specie *· ·β * I Dist. I, Sec. I, C. I, a. 2: De compatibilitate int. cum fide 225 220. Ex parte vero doni intellectus oportet recolere ex supra dictis: Γ, idem esse obiectum materiale fidei et doni intellectus; consequenter per se et principale et necessarium obiectum doni intellectus, circa quod di­ recte et per se et principaliter cadit, sunt mysteria reve­ lata supematuralia quoad substantiam, hoc est, articuli fidei; alia vero cadunt sub ipso secundario et contingen­ ter et quandoque per accidens: sed obiectum formale ' quo fidei divinae, ut sic, non cadit nisi sub fide, et nullo modo sub dono intellectus, quod habet aliud obiectum formale quo, specifice distinctum ab obiecto formali quo . fidei, ut patet ex dictis: nullus enim habitus attingit formaliter vel ut quo obiectum formale quo alterius ha­ bitus specifice distincti, licet possit attingere sub alio respectu et quodammodo materialiter, quatenus intra proprium obiectum materiale sub alia ratione contine­ tur; ut sic ergo, excluditur a dono intellectus obiectum formale quo fidei divinae; 2°, donum intellectus, ex pro, pria ratione intellectus, postulare visionem quandam ideoque evidentiam quandam seu claritatem in obiecto eius tam formali quo quam materiali·, aliunde, cum di­ cat essentialiter perfectionem in cognoscendo, et nihil perfecte cognoscatur nisi proprie intellectu attingatur, hoc est, secundum propria et specifica eius, et non so­ lum secundum communia vel generalia, sequitur; 3°, quod sub dono intellectus, ut materia propria, non ca­ dit obiectum materiale fidei consideratum in communi, hoc est, sub mera ratione credibilis, sed solum cadit obiectum materiale fidei in speciali consideratum, se­ cundum propria eius, v. . secundum propria mysteria Trinitatis vel Incarnationis. 221. Sic ergo ex parte doni intellectus, oportet fa­ cere duplicem distinctionem·, unam, quoad obiectum eius materiale, in primarium seu principale vel necessa­ rium (= articuli fidei secundum propria et specifica unius­ cuiusque) et in secundarium seu accidentale vel contin­ gens (=cetera divinitus revelata, praeter articulos fidei, et in ordine ad eorum convenientiorem seu maiorem et 226 Tract. I, P. II: De donis Spiritus Sancti in specie meliorem manifestationem); aliam vero ex parte ipsius intellectionis vel visionis eius respectu utriusque obiecti materialis, in visionem seu intellectionem perfectam omnino, quae est visio seu cognitio quidditativa, «quan­ do scilicet pertingimus ad cognoscendum essentiam rei intellectae et ipsam veritatem enuntiabilis intellecti se­ cundum quod in se est»; et in visionem seu cognitionem imperfectam seu non quidditativam, «quando scilicet ipsa essentia rei vel veritas propositionis non cognoscitur quid sit aut quomodo sit, sed tamen cognoscitur quod ea quae exterius apparent, veritati non contrariantur» Itaque, totum problema huius articuli secundi redu­ citur ad hoc ut sciamus quaenam visio seu intuitio doni intellectus et circa quae obiecta, est compatibilis cum obscuritate fidei seu cum statu viae. Quod ut melius resolvatur, possumus sub alio re­ spectu rem proponere, nempe sub respectu evidentiae obiecti fidei compatibilis cum obscuritate vel inevidentia eius. 222. Evidentia ergo obiectiva —ad rem praesentem quod attinet— potest esse duplex: alia, veritatis, quae sumitur secundum esse proprium rei, et consequenter respicit obiectum materiale fidei sub ratione propria eius, v. gr. Trinitatis, Incarnationis, et haec est evidentia om­ nino intrinseca; alia vero est evidentia credibilitatis, quae non sumitur secundum esse rei quae creditur, sed secundum dici seu testimonium de re, et consequenter respicit obiectum materiale fidei sub ratione commimi seu universali eius, prout scilicet est mere revelatum a Deo et nihil amplius, et haec est evidentia extrinseca. Sed haec evidentia communis et extrinseca credibili­ tatis adhuc distinguitur in naturalem seu rationalem, quae sumitur ex signis supernaturalibus quoad modum, nempe ex miraculis, et haec est evidentia credibilitatis penitus extrinseca et mediata seu discursiva, quae etiam appellatur evidentia apologetica —quia est conclusio de» IMI. 8, 2, corp. Dist. I, Sec. I, C. I, a. 2: De compati bi litate int. cum fide 227 monstrationis apologeticae— et scientifica, quia potest naturaliter acquiri; et in supernaturalem seu ex fide, qua­ tenus omnia obiecta materialia fidei adunantur sub ob­ jecto formali quo eius, quod quidem est per se et im­ mediate credibile pro habente habitum fidei divinae, et sic ista credibilitas est mere intuitiva et immediata seu non discursva, sicut et ipsa fides, a qua elicitur actus credendi; atque etiam quodammodo intrinseca, quate­ nus respicit obiecta materialia fidei sub communi ratio­ ne credibilis non quidem ex meris signis sensibilibus exterioribus miraculorum, sed ex alto obiecti formalis quo fidei, quod interius quodammodo tangit obiecta illa materialia, licet non sub propriis rationibus. Haec ergo evidentia credibilitatis supernaturalis, si comparetur cum naturali evidentia eius, dicitur aliquo modo intrin­ seca; si vero comparetur cum evidentia veritatis seu propria, dicitur et est extrinseca. Rursus, evidentia veritatis seu propria distinguitur in evidentiam obiecti primarii fidei et doni intellectus, hoc est, articulorum fidei; et in evidentiam obiecti se­ cundarii fidei et doni intellectus, et quidem in hoc casu potest intelligi esse obiecti secundarii materialiter sumpti vel secundum se, aut formaliter accepti quatenus redu­ citur ad principale et stat sub principali vel primario. Quod si loquamur de evidentia obiecti primarii, haec potest distingui in omnino perfectam seu positivam, quae afficit ipsam essentiam articuli fidei in seipsa; et in ne­ gativam seu imperfectam, quae non afficit ipsam essen­ tiam propriam articuli fidei in se, attamen attingit pro­ prietates eius specificas et discretionem eius a ceteris omnibus; quae postremo potest esse triplex: alia affec­ tiva seu experimentalis, quae respondet degustationi amorosae eius; alia vero speculativa seu abstractiva, quae soli cognitioni et a longe respondet —quae duae sunt intuitivae et immediatae—; alia vero mediata seu discursiva. En ergo distinctiones evidentiae schemate adiuncto expressas: 16 Tract. I. P. II: De donis Spiritus Sancti in specie EVIDENTIA $ 2 □. G Q (Λ ω Ο α O Co «Λ 5 (Λ (Λ Dist. I, Sec. 1, C. 1, a. 2: De compatiûilitate inT. cum fide 22$ 223. lam vero, certum est evidentiam credibilitatis esse compatibilem cum fide, imo necessario requiri ad fidem. Evidentia quidem credibilitatis naturalis, quia, ut S. Doctor expresse tradit, «ea quae subsunt fidei... con­ siderari possunt... in generali, scilicet sub communi ra­ tione credibilis, et sic sunt visa ab eo qui credit; non enim crederet nisi videret ea esse credenda vel propter evidentiam signorum vel propter aliquid huiusmodi» Similiter etiam evidentia supernaturalis credibilitatis, quia sicut unusquisque habitus natura sua proportionatur proprio obiecto formali quo et eo mediante, obiecto materiali, ita etiam fides theologica; et consequenter, pro fideli ut fidelis est, connaturale ideo evidens— est credere Deo et credere Deum. Unde S. Thomas: «lumen fidei facit videre ea quae creduntur (esse credibilia et credenda); sicut enim per alios habitus virtutum homo videt illud quod est sibi conveniens secundum habitum illum, ita etiam per habitum fidei inclinatur mens homi­ nis ad assentiendum his quae conveniunt rectae fidei, et non aliis»2. Et similiter: «infideles, eorum quae sunt fidei ignorantiam habent, quia nec vident aut sciunt ea inseipsis, nec cognoscunt ea esse credibilia; sed per hunc (secundum) modum fideles habent eorum notitiam, non quasi demonstrative, sed in quantum per lumen fidei videntur esse credenda, ut dictum est»3. Sed haec ad nostram quaestionem nihil referunt, quia sub hac ratione generali et imperfecta, haec obiecta ma­ terialia fidei non cadunt sub dono intellectus; neque etiam esset necessarium ponere ad hoc tale donum, quia evidentia naturalis credibilitatis praecedit natura sua fidem, et attingitur per se a ratione naturali; evidentia vero supernaturalis credibilitatis per se primo pertinet ad habitum fidei et natura sua ordinatur ad credendum: 2 II-II, q. 1, art. 4, ad 2. Ibid, ad 3. II-II, q. 1, art. 5, ad 1. 230 Tract. I, P. II: De donis Spiritus Sancti in specie consequenter est quid essentialiter huius vitae, et sic ad donum intellectus minime pertinere potest. Item, obiectum mere per accidens fidei, hoc est, veri­ tates ordinis naturalis ad Deum et divina pertinentes, ut quod Deus exsistit, quod est unus, quod habet providen­ tiam de mundo et de homine, et alia huiusmodi, potest esse intrinsece et per se evidens de se et simul obiectum fidei, licet non pro uno eodemque intellectu simul et secundum eundem respectum. Sed quia haec non spec­ tant per se ad fidem neque ad donum intellectus, sed me­ re per accidens, et de rebus non est iudicandum secun­ dum ea quae per accidens sunt, evidentia quae huius ob­ iecti pro dono intellectus haberi posset, non solvit quae­ stionem de comparatione inter fidem theologicam et do­ num intellectus x. Sic ergo tota quaestio reducitur ad compatibilitatem et coexsistentiam evidentiae intrinsecae et propriae doni intellectus ex una parte, et obscuritatem fidei theologicae ex alia parte, circa obiectum materiale per se fidei et doni intellectus. 224. S. Thomas docet expresse fidem theologicam esse compatibilem cum perfecta seu plena evidentia ob­ iecti secundarii fidei et doni intellectus: «Quaedam alia ad fidem ordinata (=hoc est, obiecta secundaria fidei), etiam hoc modo ( = omnino perfecte et quidditative) intelligi possunt» 12. Quod quidem verum est, si ista obiecta secundaria sumantur mere materialiter seu absolute vel secundum se. Sic omnino evidens erat Abrahamo, quod habuit duos filios; et Elisaeo, quod ad tactum ossium eius, mortuus resuscitatus est; sed quod in duobus filiis Abrahae symbolizabantur duo Testamenta vel etiam praedestinatio et reprobatio, non erat evidens quidditative Abrahamo nec vicinis suis. Similiter quod Christus erat homo, quod in 1 Vide supra, n. 219 pro obiecto formali quo fidei. 2 Π-ΙΙ, 8, 2c. Dist. I, Sec. I, C. I, a. 2: De compatibilitate int. I I cum fide 231 cruce mortuus est et alia huiusmodi, erant quidditative evidentia Apostolis et discipulis; sed quod suppositum eius erat Verbum seu Persona divina, quod morte sua causavit redemptionem nostram, quae erat finis incarna­ tionis eius, non erat eis visum, sed creditum; non evi­ dens, sed obscurum. Et tamen ista omnia sub fide non cadunt prout con­ siderantur mere materialiter secundum se, sed prout considerantur relata ad Deum et sub Deo. Consequenter, neque etiam ex hac parte solvitur plene difficultas, quia neque sub dono intellectus cadunt materialiter, sed formaliter; et quando sunt evidentia materialiter, sunt na­ turaliter evidentia pro intellectu naturali, quin necesse sit ponere ad hoc donum supernaturale intellectus. Quod si ponamus fidem in uno et intelligentiam naturalem et claram in altero, iam sumus extra quaestionem, quia agimus de compatibilitate utriusque in uno eodemque in­ tellectu. Ad rem Caietanus: «in Littera conceditur quod quae­ dam de secundario pertinentibus ad finem possumus intelligere perfecte. Et hoc patet tam in moralibus quam etiam in historialibus. Viderunt siquidem Apostoli lesum Nazarenum crucifixum, et miracula gestaque eius, et Bea­ ta Virgo vidit se virginem illum parere; moralia quoque ratione naturali monstrantur, quae in Sacra Scriptura continentur. Loquor autem virgineum partum, passionem et gesta lesu Christi inter secundario spectantia ad fidem, acci­ piendo haec in quantum fuerunt hominis; nam in quan­ tum fuerunt hominis-Dei, in quaestionem non veniunt; constat enim quod intelligi perfecte in via non contingit. Licet ergo B. Virgo sentiret se parere virginem, fide ta­ men tenebat se parere hominem-Deum; et similiter, licet Apostoli et alii viderent lesum Nazarenum crucifixum, fide tamen tenebant Deum crucifixum —si tamen crede­ bant—, et sic de aliis. Tenemur tamen credere non solum illa quae illi ere- 232 Tract. I, P. II: De donis Spiritus Sancti in specie diderunt, sed et quae viderunt (et non poterant ut sic credere). Et dixi: secundario pertinentia ad fidem, quia ordi­ nata ad fidem Trinitatis et Incarnationem Filii Dei»’. Unde, secundum ipsum S. Thomam, haec secundario revelata, materialiter vel secundum se sumpta, sunt obiectum experientiae ( = visionis externae) aut prophetiae; non autem fidei neque ideo doni intellectus. En eius ver­ ba: «quamvis prophetia ct fides sint de eodem, sicut de passione Christi, non tamen secundum idem, quia fides formaliter respicit passionem ex parte illa qua subest aliquid aeternum ( = divinum), scilicet in quantum Deus est passus; hoc autem quod temporale (=humanum) est, respicit materialiter; sed prophetia, e contra­ rio» 2. 225. Remanet igitur tota quaestio circa obiectum primarium seu principale fidei theologicae et doni intel­ lectus, hoc est, circa articulos fidei, sine quibus nec fides esset theologica seu divina, neque donum intellectus per­ tineret ad vitam contemplativam. Quaeritur ergo utrum de istis articulis possit dari aliqua evidentia propria et intrinseca compatibilis cum obscuritate fidei seu cum statu viae; si enim non datur evidentia quaedam et visio penetrativa, non habet locum donum intellectus quod essentialiter postulat evidentiam quandam intrinsecam; si vero ponitur visio intuitiva et propria, iam videtur excludi ratio formalis fidei quoad nos, nempe obscuritas seu inevidentia. Aliis verbis et reassumendo: totum problema de compatibilitate doni intellectus, quod exigit natura sua visionem quandam. cum fide quae secumfert semper obscuritatem seu inevidentiam, reducitur ad hoc: quaenam evidentia obiecti fidei sit compatibilis in hac vita cum inevidentia eius­ dem obiecti respectu eiusdem intellectus simul. » Caictaxus, in h. t. 2 S. Thomas, HI Sent., dist. 24, q. 1, art. 1. qla. 1, ad 2. .·*■ Non enim est sermo de fide in uno intellectu et de dono intellectus in altero intellectu, quia tunc nulla est repugnantia et difficultas, cum unus intellectus possit ha­ bere ipsam etiam visionem beatificam, dum alius potest habere tantum fidem informem. Est ergo problema de uno eodemque intellectu eius­ dem viatoris simul. Et quia idem est obiectum mate­ riale et formale quod doni intellectus et fidei theologi­ cae, ut ex dictis patet, tota questio est ista: a) quomodo potest idem intellectus viatoris simul videre et non vi­ dere obiecta sua; vel b) quomodo potest idem obiectum respectu eiusdem intellectus esse simul evidens et inevidens. 226. 1) Manifestum est in primis- quod problema non cadit circa obiectum formale quo fidei ut quo, quod est auctoritas Dei revelantis falli et fallere nescia; nam formaliter ut quo non est attingibile a dono intellectus, sed a fide tantum, cum ut sic sit eius obiectum specificativum et exclusivum; si vero per quandam quasi re­ flexionem sumatur ut quod, tum cadit sub dono intel­ lectus, sed quia reducitur ad obiectum formale quod fidei et doni vel ad obiectum materiale primarium utriusque, tota quaestio devolvitur ad quaestionem de tali obiecto materiali primario. 227. 2) Si vero sumamus obiectum materiale fidei sub communi vel generali ratione credibilis seu dicti a Deo, tunc tale obiectum sub hac consideratione potest et debet esse evidens intellectui nostro, at non evidentia propria et intrinseca veritatis, sed evidentia extrinseca credibilitatis. Quod si sumamus hanc evidentiam prout fundatam in signis divinis exterioribus et visibilibus, nem­ pe in miraculis, haec evidentia est naturalis et attingitur ab intellectu naturali, etiam infideli; consequenter sepa­ rari potest et a fide et a dono intellectus, nec ideo potest problema solvere; si vero sumamus credibilitatem ut proprietatem quandam dictorum a Deo ex hoc praecise quod a Deo dicuntur vel prout stant sub obiecto formali 234 Tract. I, P. II: De donis Spiritus Sancti in specie quo fidei, iam haec credibilitas, quae supernaturalis est, ad fidem ipsam pertinet, neque ad rem nostram spectat; quia donum intellectus, cum dicat maximam perfectio­ nem in intelligendo obiectum suum, non respicit commu­ nia et extrinseca, sed propria et intrinseca: non ergo cadit proprie circa obiectum fidei sub communi ratione credibilis, sed sub ratione propria veritatis. Evidentia igitur eius, cum non sit pertinens ad donum intellectus, eo ipso quod est naturalis et extrinseca, dum evidentia doni intellectus debet esse supernaturalis et intrinseca et propria, non attingit punctum problematis. * 228. 3) Obiectum autem per accidens fidei potest esse evidens evidentia intrinseca et propria intellectui nostro; sed non potest problema nostrum solvere, quia vel illud radicaliter excludit ex una parte, tollendo fidem circa idem, ut accidit his qui demonstrative cognoscunt ista obiecta; vel excludit ex alia donum intellectus, cum illa evidentia sit naturalis et scibilitatis, non autem super­ naturalis et mystica sicut debet esse evidentia propria doni intellectus; vel denique —et hoc magis ad rem pertinet— est extra quaestionem, quia per accidens se habet et ad fidem et ad donum intellectus: ex per acci­ dens autem non potest solvi problema ullum. Utique fides potest manere integra in sua essentia licet ista obiecta clare et evidenter nobis pateant, quia fides non specificatur ex ipsis; sed nobis patent natura­ liter, et non per donum intellectus; consequenter deest unus terminus comparationis. 229, 4) Similiter obiectum per se, sed secundarium fidei, potest esse intrinsece et ex propriis evidens intel­ lectui viatoris, sed vel est evidens intellectui alterius, et sic vagatur extra quaestionem; vel est quidem evidens re­ spectu eiusdem intellectus, sed materialiter vel in re, non formaliter seu ut relatum ad primarium et formale, et ideo non ut cadit sub fide, et iam exit a questione; vel denique haec evidentia hoc modo sumpta est pure natu- I Dist. I, Sec. I, C. I, a. 2: De compati bilitate int. cum fide 235 ralis et sensitiva, non vero supernaturalis et mystica, et iam exit a terminis doni intellectus. Adde quod, etiamsi respectu talis obiecti problema solveretur, non tamen esset problema ipsum in se solu­ tum, quia nec fides nec donum intellectus ex propriis cadunt circa talia obiecta, sed secundario et quasi per extensionem. 230. Tota ergo quaestio est circa obiectum pri­ marium utriusque, hoc est, circa articulos fidei. Certum est in primis ista obiecta seu istos articulos fidei non posse esse evidentia in sensu omnino perfecto, ita ut quidditative prout sunt in se videantur aut videri possint, quia tunc esset status patriae seu visionis fa­ cialis, et consequenter evacuatio fidei et status viae; er­ go impossibile est quod donum intellectus in statu viae det nobis aut dare possit talem visionem aut evidentiam: unde S. Thomas conceptis verbis asserit quod «hoc mo­ do, ea quae directe cadunt sub fide, intelligere non pos­ sumus, durante statu fidei» ’; secus, donum intellectus esset ipsum lumen gloriae, quod falsum st. Evidentia ergo veritatis perfecta seu positiva nequit tali obiecto convenire in statu viae. 231. Ergo solum manet ut possibilis evidentia quae­ dam intrinseca quidem et propria seu quidditatis aliquo modo, sed negativa tantum seu discretiva istius obiecti et elementi formalis seu divini eius, ab omnibus aliis obiectis contrariis aut disparatis et ab omnibus aliis ele­ mentis inferioribus seu creatis vel humanis, «in quantum scilicet —ait S. Thomas— homo intelligit quod, propter ea quae exterius apparent ( = alia obiecta et praesertim elementum materiale et humanum proprii obiecti fidei et doni intellectus, quae exteriora vel superficialia sunt re­ spectu elementi divini et formalis, et apparent rationi vel intellectui naturali, sicut sensibilia exteriora apparent 1 IMI, 8, 2, corp· 236 Tract. I, P. II: De donis Spiritus Sancti in specie sensibus extemis), non est recedendum ( = per negatio­ nem aut distractionem) ab his quae sunt fidei ( = interio­ ra seu divina); et secundum hoc nihil prohibet, durante statu fidei intelligere etiam ea quae per se sub fide ca­ dunt», hoc est, articulos fideil. At nondum est finis, quia ista cognitio, et consequen­ ter intelligentia discretiva articulorum fidei, potest ali­ quo modo fieri a tribus habitibus, nempe a fide ipsa theo­ logica, a sacra theologia prout sapientia principaliter est, et a dono intellectus, ut S. Thomas conceptis verbis tradit diversis locis. 3) Intelligentia discretiva propria doni intellectus 232. Ad fidem quidem theologicam pertinet ista dis­ cretio, quia fides sicut quilibet habitus qui est virtus, inclinat ad propria obiecta attingenda et non ad alia, et consequenter natura sua et in actu exercito omnis ha­ bitus et omnis potentia discretionem facit obiecti proprii a ceteris omnibus. Unde S. Doctor ait: «quod ex fide (fidelis) falsum aestimet, est impossibile»2. Et infra: «etsi non omnes habentes fidem plene intelligant ea quae proponuntur credenda, intelligunt tamen ea esse creden­ da et quod ab eis pro nullo est deviandum»3. Item: «fi­ des, etiam informis, excludit (formaliter seu per seipsam immediate) quandam impuritatem sibi (directe) opposi­ tam, scilicet impuritatem erroris (circa divina), quae contingit ex hoc quod intellectus humanus inordinate inhaeret rebus se inferioribus, dum scilicet vult secun­ dum rationes rerum sensibilium ( = corporalium et crea­ tarum et naturalium) metiri divina»4. 233. Ad sacram etiam theologiam, quae est et dicitur scientia fidei, quatenus non solum deducit vi discursus conclusiones virtualiter contentas in propositionibus fi­ dei, prout est scientia·, sed etiam quatenus, ut sapientia, Ibidem. Π-ΙΙ, q. 1, art. 3, ad 3. TT-II. q. 8, art. 4. ad 2. II-II, q. 7. art. 2. Disr. 1, Sec. I, C. I, a. 2: De compatibilitate int. cum fide 237 reflectitur super principia eius, quae sunt articuli fidei, ea exponendo et explicando discursu mere explicativo, per accuratam explicationem terminorum quibus con­ stant, eaque ab adversariis defendendo *; et ideo dicitur etiam fides quaerens intellectum. Ac de facto invenit intelligentiam quondam articulorum fidei intrinsecam et propriam eosque illustrat aliquo modo. Unde Concilium Vaticanum I docet: «ac ratio quidem, fide illustrata, cum sedulo, pie et sobrie quaerit, aliquam, Deo dante, mys­ teriorum intelligentiam, eamque fructosissimam, assequi­ tur, tum ex eorum quae naturaliter cognoscit, analogia, tum e mysteriorum ipsorum nexu inter se et cum fide hominis ultimo; nunquam tamen idonea redditur ad ea perspicienda instar veritatum, quae proprium eius obiectum constituunt»1 2. Et S. Thomas expresse tradit quod est duplex mo­ dus tractandi res theologicas: uno modo, positive, per auctoritates «ad removendam dubitationem an ita sit» et ad cognoscendum tantummodo quia sunt a Deo dicta vel revelata; alio modo, speculative, ad sciendum quo­ dammodo quid et quomodo sint ea quae a Deo sunt re­ velata. «Quaedam vero disputatio —ait— est magistralis in scholis (=ad credentes seu admittentes principia seu articulos fidei), non ad removendum errorem, sed ad instruendum auditores, ut inducantur ad intellectum ve­ ritatis quam intendit, et tunc oportet rationibus inniti investigantibus veritatis radicem, et facientibus scire quomodo sit verum quod dicitur (et creditur); alioquin, si nudis auctoritatibus magister quaestionem determi­ net, certificabitur quidem auditor quod ita est, sed nihil scientiae vel intellectus acquiret, sed vacuus abscedet»3. Quae quidem intelligentia seu visio necessario et na­ turaliter supponit fidem, ad quam sequitur, et reflectitur super materiam fidei. «Cum enim homo habet promptam 1 Concilium Vaticanum I. Denz., n. 1796. 3 Quodlib. 4, art. 18. Vide etiam In Boët. de Trtnit., prolog. >7^^· ■■ I I 4 u-.‘j 238 I I I *■ I ' ·« I I # ·■. ” -> I . jI ; Tract. I, P. II: De donis Spiritus Sancti in specie voluntatem ad credendum, diligit veritatem creditam, et super ea excogitat et amplectitur si quas rationes ad hoc invenire potest» et tamen istae «rationes quae indu­ cuntur ad auctoritatem fidei ( = circa principia theologiae vel articulos fidei) non sunt demonstrationes quae in vi­ sionem intelligibilem (eorum quasi intuitivam) intellec­ tum humanum reducere possunt; et ideo (isti articuli et ista principia) non desinunt esse non apparentia (=seu obscura); sed removent impedimenta fidei, ostendendo non esse impossibile quod in fide proponitur; unde per tales rationes non diminuitur meritum fidei vel ratio fidei»1 2. Sacra ergo theologia illustrat articulos fidei, non so­ lum negative, eos contra negantes defendendo, sed etiam positive, tum analyzando et explicando terminos eorum ex philologia vel ex historia vel ex philosophia, tum eo­ rum virtualitatem evolvendo in conclusiones, et conse­ quenter melius penetrando veritatem eorum; tum etiam comparando eos inter se et videndo eorum connexionem et radicem communem, tum denique contrariorum erro­ rum aut haereseon radices detegendo, quae simul, per contrapositionem, aperiunt aliquo modo radices proprias articulorum fidei. Quae quidem intelligentia theologiae est multo maior quam mera intelligentia discretiva fidei, ut per se patet. Unde Caietanus merito scribit: «intelligere enim quae exterius apparent, fidei non contrariari, contingit dupli­ citer, scilicet positive et negative. Tunc namque positiva intellectione cognoscimus nihil apparentium fidei contra­ riari, quando intellectus, per positivam penetrationem, extrema sic comparat ut penetret in extrinseco extremo nullam esse contrarietatem ad ea quae sunt fidei; et hoc attribuitur fidei pro quanto nititur scientia creaturarum (philosophia) et theologali in suum obsequium, nec est commune omnibus (fidelibus'4 .Stiz Dist. I, Sec. I, C. I, a. 2: De compatibilitate 1 II-II. q. 2, art. 10. 2 II-II, q. 2, art. 10, ad 2. 239 Tunc autem negative intelligimus nihil apparentium contrariari veritati fidei, quando intellectus, per negatio­ nem obstaculi, non intelligit aliquid contrariari. Hoc autem commune est omni fideli; et attribuitur fidei, quia ex fidei dono inest cuilibet fideli non solum non intelli­ gere aliquid contrarium, imo nec dubitare de aliquo contrario; dubius enim in fide infidelis, non fidelis, est» Attamen haec discretiva exteriorum evidentia vel illustratio, potius est credibilitatis quam veritatis, ut adnotat ipsemet2; quamvis sit aliquo modo positiva; sed insuper theologia illustrat directe et positive articu­ los fidei, per positivam et directam expositionem et ex­ plicationem terminorum quibus constat, et ut scientia quatenus eorum virtualitatem aperit et evidenter videt consequentiam et connexionem inter conclusiones quas emit et principia fidei, licet ipsum consequens in seipso maneat obscurum. 234. Istae ergo illustrationes et evidentiae circa ipsos articulos fidei nequeunt esse, hoc modo sumptae, propriae et specificae doni intellectus, cum etiam ad alios habitus pertineant. Oportet igitur alias novas et distinctas illu­ strationes admittere proprias doni intellectus, vel easdem forsitan, sed alio modo et alia via. Oportet ergo recolere quod articuli fidei seu mysteria proprie dicta, supematuralia quoad substantiam, sunt veritates intrinsece divinae seu ad ipsam deitatem prout in se est, pertinentes, cum sint eadem quoad se quarum visio intuitiva nos beatos efficit. Splendor autem seu nitor et evidentia earum est quan­ do nudae apparent prout in se sunt, quantum possibile est, non admixtae et quasi obumbratae per extranea in­ feriora, quae eas quasi commaculant et obumbrant ex sua opacitate. Aliunde discretio, quae propria est huius altioris cognitionis, importat segregationem earum ab ele- ■ 5 int. cum fide 1 Caietanus, in h. I., art. 4, n. 2. t Caietanus, h. I. art. 2, § 3. 240 Tract. I, P. Π: De donis Spiritus Sancti in specie mentis extraneis, maxime inferioribus, seu purificationem earum maximam, prout est possibile in hac vita. Et his respondet penetratio, quasi terminus correlativus. In se istae divinae veritates sunt purissimae et limpi­ dissimae; quoad nos vero sunt obscurae, tum ex improportione seu debilitate subiecti cognoscentis, tum ex inferioritate seu defectu medii quo eas attingimus. Utique medium quo fidei theologicae est plane divi­ num et perfectissimum, nempe ipsa Veritas Prima seu Increata revelans seu testificans, sed quia intellectus subiecti credentis manet adhuc valde imperfectus, non penetrat tale medium neque ideo veritates illas, sed sim­ pliciter accipit credendo, adhaerendo, assentiendo, cap­ tivando intellectum in obsequium Christi ex imperio vo­ luntatis. E contra, medium quo sacrae theologiae et doni intel­ lectus est creatum, ideoque magis accommodatum et proportionatum intellectui nostro, sed de se minus pro· portionatum obiecto quod seu veritatibus divinis vel ar­ ticulis fidei. Quando ergo istud medium quo creatum ita elevatur ut accedat plus et plus ad medium quo fidei seu increatum et consequenter ad ipsas veritates seu articu­ los fidei, et aliunde ita purificatur ut non obscuret vel diminuat divinas veritates, sed quasi per medium diaphanum faciat eas quodammodo videre prout in se sunt, tan­ to etiam intelligentia articulorum fidei fit magis intensa et penetrans et divina. In se itaque hoc medium oportet quod sit discretum j vel segregatum aut remotum et purificatum a phantasma­ tibus et speciebus intelligibilibus prout a phantasmatibus dependent aut phantasmata concernunt, et a similitudini­ bus corporalibus, et a quacumque compositione, ut paulatim quasi liberetur ab influxu et dependentia elementi creati, et quanto plus obtinetur talis purificatio, tanto articuli fidei magis nitent nobis et illustrati apparent et evidentes, ideoque tunc intellectus noster, gratia Dei adiutus, magis in illos penetrare potest. Dist. I, Sec. I, C. I, a. 2: De compatibilitate int. cum fide 241 235. Quae, ut melius intelligantur, oportet notare quod alius est modus creatus humanus attingendi res di­ vinas seu articulos fidei; alius, modus creatus angelicus·, alius, modiis divinus. 1° Modus humanus ordinarius et connaturalis est: «) quoad terminos ipsos articulorum fidei eos vestire phantasmatibus corporalibus et attingere quoquo modo per species intelligibiles naturales a phantasmatibus abs’ tractas eisque aliquo modo ligatas, quia per divinam revelationem non infunduntur necessario neque ordina­ rie novae species, sed homo utitur speciebus connaturalibus quas iam habebat apud se; β) quantum vero ad ipsas veritates, accipit per modum iudicii, hoc est, com­ positionis aut divisionis seu affirmationis et negationis, easque per enuntiationes seu propositiones exprimit. 236. 2° Modus angelicus est simplicior, quia sine compositione phantasmatum neque enuntiationum neque per enuntiationes, sed per species intelligibiles inditas aut aliunde infusas quas apud se habebat, accipit et re­ praesentat divina. Quando vero homo vult, per theologiam, aliquo mo­ do penetrare illas veritates, tunc seligit analogias vel si­ militudines tum corporales ( = analogias metaphoricas), I tum spirituales ( = analogias proprias); utrobique tamen ! valde remotas, et quidem metaphoricae sunt valde exI traneae et imperfectae, quae corrigi debent ex analogiis propriis; quae, aliunde, quia sumuntur ex terminis com­ munibus et transcendentibus, nempe ex ente et ex his quae enti per se insunt, nonnisi a longe et ex communis­ simis aptae sunt repraesentare articulos fidei. Angelus vero multo altius et melius potest divina attingere, non solum quia perspicatioris est intelligentiae, sed etiam quia species creatae quibus utitur, sunt altiores et puriores, cum sint vel propria eius essentia ut medio quo aut ut speculo, vel species omnino immateriales in­ ditae vel aliunde divinitus infusae, absque ulla dependen­ tia a phantasmatibus vel a corporeis elementis. ·< & 242 ·< Tract. I, P. II: De donis Spiritus Sancti in specie Attamen istae species, cum sint creatae et limitatae, non conveniunt cum veritatibus divinis repraesentandis nisi in ratione communissima entis et in ratione magis propria vel minus remota spiritualitatis vel immaterialitatis positivae, et non solum praecisivae, ut erat immaterialitas specierum intelligibilium humanarum. Multo ergo clarius et melius istae species possunt repraesentare divina quam species humanae, ideoque multo altior est intelligentia theologica angelorum in via quam intelligentia theologica hominum quando hic degunt. 237. 3° Modus vero divinus est omnino alterius ge­ neris; non solum enim est penitus spiritualis et incor­ poreus —in quo superat modum humanum—, verum etiam est omnino simplex et unus, hoc est, non compo­ situs ex potentia et actu —in quo excedit modum ange­ licum et quemcumque alium modum creatum, qui semper debet esse compositus hac saltem compositione—; insu­ per, est penitus transcendens ipsum ens commune seu transcendens, cum sit super ens et super omnia quae enti ut sic conveniunt; et denique, est omnino proprius et perfecte adaequatus veritatibus divinis cognoscendis, et ideo secumfert cognitionem divinorum plene quidditativam et comprehensivam, multo superiorem cognitioni nostrae univocae obiecti proportionati intellectus nostri. N 238. Quanto ergo homo magis elevatur ab imperfecto modo cognoscendi humano et magis accedit ad modum spiritualiorem et immaterialiorem angelicum cognoscen­ di, tanto limpidius et modo magis penetranti attingere valet veritates divinitus revelatas. Quod quidem fit quan­ do a Deo directe illuminatur et quando Deus infundit novas species, aliquando adeo spirituales et elevatas sicut species quas angelis indidit aut infundit, vel etiam aliquando plus. Sed ulterius, cum inter modum angelicum et divinum attingendi res divinas sit multo maior distantia quam inter modum humanum et modum angelicum, adest la­ titudo infinita elevationis super ipsum modum angelicum, Dist. I, Sec·. I, C. I, a. 2: De compatibil itate int. cum fide 243 quin adhuc accedat ad modum plane divinum, sicut est modus ipsius Dei et beatorum in patria, qui modo vere et proprie divino cognoscunt divina. Et de facto, per donum intellectus in hac vita elevatur homo super modum angelicum, quamvis nondum perve­ niat ad modum Dei. Quia cognitio per donum Spiritus Sancti procedit ex interna experientia effectuum divino­ rum, hoc est supematuralium quoad substantiam, in no­ bis; dum species inditae angelorum sunt ordinis natura­ lis vel ad plus, respectu hominis, sunt supematurales quoad modum tantum. Ideo per tales species ex una par­ te minus perfecte repraesentantur divina et increata, cum sint inferioris ordinis; ex alia vero, homo vel angelus per istas species procedit quasi ab extrinseco; dum e contra isti effectus proprii Dei et intrinsece supematurales, ex quorum intima degustatione procedit donum intellectus, et melius divina repraesentant et per eos quasi ab intrin­ seco procedit; non iam amplius ex communibus et ana­ logicis, sed quasi ex propriis. 239. Possumus ergo appropriare vias intelligendi ali­ quo modo divina in hac vita, si dicamus quod via causalitatis respondet intelligentiae mere naturali vel philoso: phicae; via excellentiae vel eminentiae, per analogias tam proprias quam metaphoricas, respondet intelligentiae theologicae; via vero remotionis, quae est via discretionis I et purificationis, respondet dono intellectus; et inde est , quod dono intellectus attribuitur penetratio divinorum et iudicium discretivum eorum et illustratio mentis creden­ tis, secundum illud Gregorii: «de auditis mentem illu­ strat». 240. Correspondentia seu proportio inter evidentiam seu illustrationem vel nitorem ex una parte, et discretio­ nem et purificationem ex alia parte, ac denique penetra­ tionem, omnino constat in doctrina S. Thomae diversis locis; quorum quaedam oportet in medium afferre. Nitor enim est splendor quidam vel refulgentia lucis cadentis super aliquod corpus ex eoque reflectantis, so17 244 Tract, I, P. II: De donis Spiritus Sancti in specie letque etiam appellari claritas et evidentia. Nitor autem opponitur maculae, quae contrahitur ex unione corporis limpidi cum corpore inferioris qualitatis et extraneae na­ turae; tollitur autem macula lavando et purificando cor­ pus maculatum idque ab extraneis et inferioribus se­ gregando ’. Inde ergo apparet quod tres isti termini sunt sibi in­ vicem correspondentes, nempe illustratio, nitor et evi­ dentia, quatenus illustratio seu illuminatio causât nito­ rem, ex quo sequitur evidentia, hoc est, aptitudo rei ni­ tidae ut videatur. Purificatio autem vel puritas est conditio interna et immanens rei nitidae. Ut enim scribit S. Doctor, «impu­ ritas uniuscuiusque rei consistit in hoc quod rebus vilio­ ribus immiscetur; non enim dicitur argentum esse im­ purum ex permixtione auri, per quam melius redditur, sed ex permixtione plumbi vel stanni»2; puritas vero obtinetur per segregationem ab inferioribus extraneis et per accessum ad superiora et perfectiora; ideo ergo con­ ceptus purificationis et discretionis vel remotionis mu­ tuo sibi correspondent. Et his respondet etiam conceptus penetrationis; pe­ netratio enim est ingressus ad interiora, qui non potest fieri nisi removendo impedimenta, hoc est, portam vel fenestram vel tectum vel quidquid obstet tali ingressui. Unde Caietanus per penetrationem intelligit cognitionem formalem, claram, resolutam alicuius, usque ad ultimas eius differentias3. Et loannes a S. Thoma: «hoc est pe­ netrare rem aliquam per intellectum et apprehendere eius veritatem, scilicet quod discernatur et clarescat intellectui quid aliquid sit vel quid non sit, et non cum confusione et admixtione aliorum procedat; sicut oculus tunc acute 1 Vide I-II, q. 86, art. 1-2 ’ II-II, q. 7, art. 2. Caietanus, De ente et essentia, q. 1 et 14. Dist. I, Sec. 1, C. I, a. 2: De compatibiUtate int. cum fide 24$ videt et penetrat visibilia, cum non obscure neque con­ fuse, sed cum distinctione videt» Quando ergo media creata cognoscendi supematuraliter divina, magis supematuralia sunt et magis divina et niagis intima Deo et nobis, sicut sunt proprii eius effec­ tus supematurales intus a nobis experti et degustati, tunc magis pura et limpida sunt, et consequenter magis illu­ strant intellectum nostrum eique reddunt magis nitida et clara et evidentia divina mysteria, quae, hoc medio adeo diaphano et claro, melius distinguere et penetrare valet. Contactus enim iste divinus ex quo procedit donum intellectus, cum sit amorosus et dulcis, et magis imme­ diatus et intimus, eo quod voluntas non indiget specie­ bus ad adhaerendum proprio obiecto, et modo diviniori et ultra humano illustratur humanus intellectus, articu­ los fidei quodammodo ex propriis et intimis penetrat et ridet, secundum illud: gustate et videte quoniam suavis est Dominus. Consequenter: 241. Γ Visio ergo, et consequenter evidentia, quae de isto proprio obiecto fidei et doni intellectus et theo­ logiae sacrae haberi potest, est valde distincta inter se; evidentia enim theologica est mediata, quatenus evidenter cognoscimus et quidem intrinsece consequentias vel con­ clusiones contentas in articulis fidei, ideoque virtualita'■ tem intelligimus articulorum fidei; sed tamen ipsi artiI culi secundum se et secundum id quod divini maxime habent, nobis manent inevidentes seu obscuri et semper sub mysterio. Unde merito dictum est sacram doctrinam i esse quidem scientiam, sed non in statu scientiae, quia non valet resolvere conclusiones suas usque ad principia propria intrinsece et per se evidentia theologo, et sic ista evidentia non est incompatibilis cum inevidentia fi­ dei, quia non versantur circa omnino idem. Quapropter Caietanus notat quod theologia et fides non sunt de 1 Ioannes A S. THOMA, In III, disp. 17, art. 3, n. 11, edit, cit., p. 2O7a. LI * Cr-TA •I 246 Tract. 1. P. II; De donis Spiritus Sancti in specie Dist. I, Sec. I, C. I, a. 2: De compatibilitate int. cum fide 247 eodem formaliter, «quia fides est de principiis theolo­ giae, ipsa vero theologia est de conclusionibus ex ipsis principiis»; et insuper «theologia nostra, licet secundum suam speciem sit scientia, non tamen est in statu scien­ tiae, habet enim imperfectum statum; sicut perspectiva non-geometrae secundum suam speciem est scientia subalternata, sed non pervenit adhuc ad perfectum statum scientiae, et propterea non facit scire nisi inchoative et imperfecte, quia, ut dicitur in I Post., non sciet carens resolutione usque ad principia evidentia sibi. Theologia ergo in nobis viatoribus est secundum se vera scientia subalternata, non tamen in statu scientiae, quousque con­ tinuetur cum evidentia principiorum illius; et propterea, dato quod sit de creditis, non sequitur aliqua contradictio, nec quod fides et scientia sint de eodem, quia hoc, scili­ cet quod scientia et fides non possunt esse de eodem, intelligitur de scientia in statu scientiae, et non de scien­ tia in statu imperfecto» Habetur ergo in theologia evidentia propria et intrin­ seca minoris rationis naturalis et medii secundum quod attingit minorem et est pars quaedam minoris, et seque­ lae vel consequentiae conclusionis a tali minori et a tali medio prout minoris est, licet nequeat plene videre maio­ rem fidei in se neque medium prout est pars formalis syllogismi theologici, et propterea deest ei status scientiae, quia habet statum fidei de maiori absolute et de medio ut est pars formalis maioris. Et in hoc solo sensu imperfecto et diminuto et dimidiato, potest et debet dici quod theologia habet evidentiam intrinsecam et propriam, licet mediatam, rerum ad fidem et articulos fidei perti­ nentium: est ergo evidentia eius speculativa et mediata seu diseursiva. quatenus natura sua, quasi instinctive quidem, tendit in obiectum formale quo eius et in obiectum materiale prout adunatur et continetur sub obiecto formali quo, sed utrumque obiectum manet intellectui credentis om­ nino inevidens prout in se est. Propter quod fides est quidem virtus intellectus et quidem speculativi, sed non est proprie loquendo virtus intellectualis, quia modus cognoscendi quem habet ex parte subiecti est imperfec­ tissimus, ut conceptis verbis tradit S. Thomas: «in cogni­ tione autem fidei —inquit— invenitur operatio intellectus imperfectissima quantum ad id quod est ex parte intel­ lectus, quamvis maxima perfectio inveniatur ex parte ob­ iecti (cogniti, quod est summe perfectum, nempe Deus); non enim intellectus capit illud cui assentit credendo»’. Unde est evidentia et visio large sumpta pro cognitio' ne quacumque. Dat ergo fides instinctive evidentiam discretivam seu negativam exteriorem, hoc est, discretionem ab omnibus contrariiis ( = haeresibus et erroribus theologicis) et ex­ traneis vel disparatis, nempe ab omnibus his quae non cadunt sub fide positive et in se, nihil intrinsece et ex propriis capit, sed solum accipit et tenet credendo et assentiendo. | 243, 3° Sed evidentia quam hahet donum intellectus est alterius generis; est enim immediata seu non discur| siva, ideoque ipsorum articulorum fidei in seipsis, sicut i evidentia fidei theologicae, at non est speculativa, sed uperimentalis vel affectiva, quatenus oritur ex tactu Spi­ | ritus Sancti in corde et ex degustatione intima articulo­ rum fidei, prout non solum sunt a Deo et de Deo, sed prout sunt ad Deum. Et tamen ista evidentia immediata, 242. 2° Visio vero et evidentia quam fides ipsa theo­ quae oritur ex experientia supernatural! divinorum, in logica habet de suo obiecto, est immediata quidem seu statu viae nondum pervenire potest ad plenam lucem seu intuitiva, sed specularis et aenigmatica et speculativa; d statum evidentiae perfectae, ita ut sit speculative t i Caietanus, II-II, q. 1. art. 5, n. 2. i S. Thomas, III Contra Gent., cap. 40. ik.?·.. i 248 Tract. I, P, II: Di. donis Spiritus Sancti in specie etiam plena et consummata, quia semper remanent ne­ bulae et umbrae et aenigmata fidei ex parte ipsius intel­ lectus. Sicut ergo sacra theologia habet veram evidentiam, sed diminutam et imperfectam in suo genere, quia est quidem vera scientia, at non in statu scientiae, sed in statu quasi praeternaturali, ita etiam donum intellectus secum affert quandam veram visionem intimam divino­ rum, sed imperfectam et inchoatam, hoc est, non in sta­ tu evidentiae; quasi dicamus quod donum intellectus in hac vita est verum donum et verum intellectum seu intelligentiam aut penetrationem affert, at non est in statu intellectus, sed in statu praeternaturali. 244. Et haec est ratio cur, purificato intellectu cre­ dentis per donum intellectus, non solum crescit donum et consequenter evidentia ista affectiva et experimentalis divinorum, sed etiam crescit fides, quia purior et altior et divinior fit, unice sistens in pura divina veri­ tate revelante; est enim magna perfectio doni intellectus accedere quantum potest ad obiectum formale quo fidei, quod est pure increatum et divinum, eo ipso quod Deus dicens est plene adaequatus Deo dicto et Deo nobis per fidem repromisso; penetrans ergo quantum potest Deum revelatum, quod est finis noster et nostra beatitudo re­ promissa, in quantum per caritatem et ex caritate tendit, magis accedit quasi ab intrinseco ad Deum dicentem, usque dum Deus ipse perfecte et plena luce facie ad faciem se nobis manifestet in patria, ubi donum intellectus erit in statu doni, hoc est, in statu sibi connaturali, et ubi effectus eius proprii non erunt ullo modo impediti sicut modo sunt, sed omnino liberi et spontanei et evoluti et consummati et ad perfectum adducti. Et sic donum intellectus perficit fidem in modo ten­ dendi in obiecta propria, quatenus purificat seu mundat mentem hominis a modo nimis materiali et humano et creato, et elevat per divinas motiones illustrativas et affectivas ad hoc ut rectam aestimationem practicam Dist. I, Sec. I, C. I, a. 2: De compatibilitate int. cum fide 249 habeat de Deo ut est finis ultimus noster, et ex hinc nu­ ditate spiritus ab inferioribus et creatis quantum possi­ bile est, tendat in mysticam contemplationem divinorum, per remotionem seu discretionem eorum etiam quae ma­ gis propria et propinqua videbantur in via eminentiae speculativa. 245. S. Thomas expressit valde bene hoc quando di­ xit quod datur quaedam «munditia cordis quae est quasi contemplativa respectu visionis divinae, et quidem est munditia mentis depuratae a phantasmatibus et errori­ bus, ut scilicet ea quae de Deo proponuntur, non acci­ piantur per modum corporalium phantasmatum, nec se­ cundum haereticas perversitates, et hanc munditiam fa­ cit donum intellectus» Et alibi addit quod etiam depuratur a formis quibus­ cumque et similitudinibus creatis, quando dicit quod do­ num intellectus in hac vita mundat mentem «etiam ab erroribus et phantasmatibus et spiritualibus formis, a quibus omnibus docet abscedere Dionysius tendentes in divinam contemplationem» 2. Nam, ut valde bene ait ali­ bi, «scanduntur (divina) quasi triplici gradu: primus est in derelinquendo sensum; secundus, in derelinquendo phantasias; tertius, in derelinquendo rationem naturat Iem>, hoc est, modum naturalem cognoscendi3. Etiam mathematica abstractio derelinquit sensum ex­ teriorem; et metaphysica derelinquit phantasiam mathe[ maticae, sed fides et sacra theologia et donum intellectus I derelinquunt ipsam metaphysicam, transcendentes ratio1 nem naturalem, etiam altissimam et depuratissimam. I Considerant enim Deum prout transcendit ordinem naturalem, et prout est supematuralis quoad substan­ tiam in seipso. Bene ergo dicit Bâfiez quod «maior est abstractio nostrae theologiae quam metaphyiscae; abs­ trahit enim a materia metaphysica» 4. i II-II, q. 8, art. 7. : Ill Sent., dist. 34, q. 1, art. 4. / Sent., divis, textus prologi. Banez, In I, q 1., art. 3, ad 5, edit cit., vol. 31D. 250 Tract. I, P. II: De do.xis Spiritus Sancti in specie Atque etiam docet «quod ceteris paribus doctior erit in theologia qui caritatem habuerit quam qui non habue­ rit; quia sine caritate non sunt conjuncta huiusmodi do­ na Spiritus Sancti cum fide, quae illuminant mentem et intellectum dant parvulis. Unde videmus egregios theolo­ gos non mediocri sanctitate fuisse praeditos» 246. Huic autem remotioni vel abstraction! ab om­ nibus formis creatis, etiam spiritualibus et altissimis, respondet via remotionis, non iam mere speculativa, sed affectiva et experimentalis, quae est perfectissima om­ nium quae in hac vita haberi potest. Unde S. Doctor, gradualiter proponit triplicem ascensum mentis in Deum quando scribit: «tripliciter mens humana proficit in co­ gnitione Dei, quamvis ad cognoscendum quid est non pertingat, sed solum an est: 1°, secundum quod perfec­ tius cognoscitur eius productio et efficacia (=via causalitais); 2°, prout nobiliorum effectuum causa cognoscitur, quia cum eius similitudinem altiori modo gerant, magis eminentiam eius commendant ( = via eminentiae); 3°, se­ cundum quod magis ac magis cognoscitur elongatus ab his omnibus quae in effectibus apparent ( = via remotio­ nis vel negationis). Unde dicit Dionysius, De Divinis No­ minibus, quod cognoscitur: a) ex omnium causa, b) et excessu, c) et ablatione. In hoc autem profectu cognitionis maxime iuvatur mens humana, cum lumen eius naturale nova illustratio­ ne confortatur, sicut est lumen fidei et doni sapientiae et intellectus, per quod mens supra se in contemplatione elevatur, in quantum cognoscit Deum esse supra omne id quod naturaliter apprehendit; et quia ad eius essen­ tiam -videndam penetrare non sufficit, dicitur in seipsum quodammodo reflecti; et hoc est quod dicitur Genes. 32, | 30, super illud: ’vidi Dominum facie ad faciem’, in Glos­ sa Gregorii; visus animae, cum in Deum intenditur, im­ mensitatis coruscatione reberberatur» 12. 1 Ibid., art. 4, ad 2, col. 40C. 2 In Boëtium De Trinit., q. 1, art. 2. Cf. Π-Π, 180 4 ad 3. Dist. I, Sec. I, C. I, a. 2: De compatibilîtate int. cum fide 251 Ista reflexio vel reberberatio est praecisse experien­ tia effectuum supernaturalium Deitatis in nobis, qui hac reflexione vitali et psychologica immediate percipiuntur et degustantur. Et «secundum hoc dicimur in fine nostrae cognitio­ nis Deum, tamquam ignoratum, cognoscere, quia tunc ma­ xime mens in Dei cognitione perfectissime invenitur, quando cognoscitur eius essentiam esse supra omne id quod apprehendere potest in statu huius vitae» Nam ' 256 t 1 I Tract. 1, P. IL De donis Spiritus Sancti in specie Et super illum textum: «per me, si quis introierit, salvabitur et ingredietur et egredietur et pascua inve­ niet» ', ait Gregorius: «ingredietur quippe ad fidem, egreditur vero a fide ad speciem, a credulitate ad con­ templationem, pascua autem inveniet in aeterna refec­ tione» 2. «Est autem in contemplativa vita —ait alibi— magna mentis contentio, cum sese ad coelestia erigit, cum in rebus spiritualibus animum tendit, cum transgredi niti­ tur omne quod corporaliter videtur, cum sese angustat ut dilatetur. Et aliquando quidem vincit, et reluctantes tenebras suae coecitatis exsuperat, ut de incircumscripto lumine quiddam furtim et tenuiter attingat, sed tamen ad semetipsam protinus reberberata revertitur, atque ab ea luce, ad quam respirando transiit, ad suae coecitatis tenebras suspirando rediit»3. «Sed inter haec sciendum est quia quandiu in hac mortali came vivitur, nullus ita in contemplationis vir­ tute proficit, ut in ipso iam incircumscripto luminis ra­ dio mentis oculus infigat: neque enim omnipotens Deus iam in sua claritate conspicitur, sed quiddam sub illa speculatur anima, unde refota proficiat, et post ad visio­ nis eius gloriam pertingat» \ «Ea ergo quae sub eo sunt, implent templum, quia, sicut dictum est, et cum mens in contemplatione profe­ cerit, non iam quod ipse est, sed id quod sub ipso est, contemplatur» 5. § Π DE DONO INTELLECTUS IN ALTERA VITA 250. Sicut in statu viae principalis difficultas erat videre differentiam operationis realis inter fidem —quae Ioan. 10, 9. 2 S. Gregorius Magnus, lib. I, Hotnil. in Evang., hom. 14, n. 5, ML. 76, 1130-1131. 3 Lib. II Homil. in Ezech.. hom. 2, n. 12. ML. 76, 955. Ibid., η. 14, col. 956. Ibid. D. - Dist. I, Sec. I, C. I, a. 2: De compat ibi litate int. cum fide 1 I / ' I 257 est intellectus quidam supematuralis— et donum intel­ lectus; ita in statu termini potissima difficultas est di­ stinguere actus doni intellectus a visione beatifica, et consequenter ipsum donum intellectus a lumine gloriae. Sicut in via difficultas erat in adunando fidem et intellectum, ita e converso, in patria, tota difficultas est in distinguendo donum intellectus a lumine gloriae. S. Thomas saepius docere videtur visionem beatifi­ cam pertinere ad donum intellectus consummatum prout est in patria. Ita enim scribit: «dona illa quae communi­ cant cum virtutibus in obiecto quod in patria remanebit, non remanebunt in patria a virtutibus illis distincta, a quibus non distinguuntur nisi ex imperfectione et per­ fectione in modo operationis; quod patet de intellectu et fide, quia visio, quae fidei succedit, ad intellectus do­ num perfectum pertinet, ut patet in Glossa Mat. V» ’. «Vita enim contemplativa et hic incipit et in futuro (eadem permanens) consummatur; unde actus qui erunt perfecti in patria, quodammodo in hac vita inchoantur, sed imperfecti sunt; donum autem intellectus, cuius est spiritualia apprehendere, in patria ad ipsam divinam es­ sentiam pertingit, eam intuendo; unde in sexta beatitudine, quae ad donum intellectus pertinet, ponitur quan­ tum ad statum patriae: quoniam ipsi Deum videbunt. Sed in statu viae spiritualia, et praecipue Deum, ma­ gis videmus cognoscendo quid non est quam apprehendendo quid est; et ideo quantum ad statum viae ponitur cordis munditia, non solum a passionum illecebris (quam munditiam donum intellectus non facit, sed praesupponitur per vitam activam perfectam), sed etiam ab erroribus et phantasmatibus et spiritualibus formis, a quibus omnibus docet abscedere Dionysius, in libro de Mystica Theologia, tendentes in divinam contemplatio­ nem» 2. i III Sent., dist. 34, q. 1, art. 3, ad 6. 1 III Sent., dist. 34, q. 1, art. 4. Tract, I. P. II: De >*^5 donis Spiritus Sancti in specie «Videre Deum, defigendo intuitum in essentiam eius, non possumus in statu viae», bene vero possumus in statu termini nam, ut dicit idem S. Doctor in corpore, «hoc erit in patria». Nec mirum, quia Deus videndus est principale obiectum et fidei et doni intellectus et vitae contemplativae, quae «principaliter consistit in operatione intellectus cir­ ca Deum; unde Gregorius super Ezech. dicit quod con­ templativa vita ad solum videndum principium anhelat, scilicet Deum» 1 2. Et idem docet in Summa theologica. «Videre enim Deum respondet dono intellectus» 3. Nam «duplex est Dei visio; una quidem perfecta, per quam videtur Dei essentia; alia vero imperfecta, per quam, etsi non videamus de Deo quid est, videmus ta­ men quid non est, et tanto in hac vita Deum perfectius cognoscimus quanto magis intelligimus eum excedere quidquid intellectu comprehenditur. Et utraque Dei visio pertinet ad donum intellectus·. prima quidem (perfecta) ad donum intellectus consum­ matum, secundum quod erit in patria; secunda vero (imperfecta et negativa) ad donum intellectus inchoatum, secundum quod habetur in via»4. Ergo visio perfecta, hoc est, facialis vel intuitiva di­ vinae essentiae pertinet, iuxta S. Thomam, ad donum intellectus consummatum, prout habetur in patria; quia ergo visio facialis divinae essentiae est ipsa formalis béa­ titude consummata seu visio beatifica, dicendum videtur quod visio beatifica pertinet ad donum intellectus con­ summatum. Et videtur necessarium hoc dicere, tum quia beatitudines evangelicae, quae sunt inchoatio quaedam vel prae­ libatio futurae et perfectae et unicae beatitudinis, sunt 1 III Sent., dist. 35. q. 2, art. 2. qla. 2, ad 2 2 III Sent., dist. 35, q. 1. art. 2, qla 3 3 I-II, q. 69. art. 3, ad 1. < II-II, q. 8. art. 7. Disr. I, Sec. I, C. I, a. 2: De compatibilitate int. cum fide 259 actus quidam donorum prout sunt in hac vita, et quidem eliciti a donis, iuxta doctrinam S. Thomae ergo et consummatio beatitudinum debet pertinere etiam ad do­ na consummata; tum etiam quia visio beatifica est ter­ minus et consummatio vitae contemplativae, quae perti­ net ad virtutes theologicas et ad donum intellectus et sapientiae; cum ergo in patria non manebit fides, quae est virtus theologica, sed manebunt dona correspondentia, talis visio beatifica debet pertinere ad donum intel­ lectus et sapientiae. i 251. Quod si ita est, hoc donum, prout est in patria, non differt a lumine gloriae, sed debet cum ipso identificari, quia lumen gloriae est habitus intellectus elicitivus visionis beatificae. Et inde difficultas: aut donum intellectus est idem specie in via et in patria, et tunc, si in patria est idem ac lumen gloriae, etiam in via, et sic dabitur lumen, glo­ riae in omnibus iustis, etiam viatoribus —quod est ab­ surdum—; vel non manet idem specie, et tunc falsa est doctrina de permanentia donorum in patria, quia quod non manet idem specie, non manet idem essentia, ideoque vere non manet; et tamen doctrina de permanentia donorum in patria docetur a Leone XIII in Encyclica «Divinum illud munus», quam supra citavimus. r 252. Respondetur. Distinguo totum: visio beatifica pertinet ad donum intellectus large sumptum, concedo; stricte sumptum pro uno de septem donis Spiritus Sancti ab aliis contradistinctum, subdistinguo: pertinet ad do­ num intellectus elicitive et formaliter, nego; regulative et antecedenter, concedo. Revera, non videtur posse dici visionem beatificam pertinere ad donum intellectus stricte sumptum et qui­ dem elicitive, tum quia donum sapientiae altius est, ideoque deberet visio tribui sapientiae potius quam intel­ i I-II, q. 69, art. 1. 18 IP 260 Tract. I, P. II: De donis Spiritus Sancti in specie lectui, et tamen non tribuitur; tum quia visio beatifica succedit et respondet fidei, quae altior est formaliter quam donum intellectus in via, sicut omnes virtutes theologicae sunt digniores donis quoad substantiam; er­ go et visio beatifica debet esse quid altius dono intel­ lectus consummato; et consequenter lumen gloriae re­ gulat et dirigit donum intellectus patriae, sicut fides re­ gulat in via. Nec mirum, quia, ut diximus ad art. 1 huius quaes­ tionis, in illa sumitur donum intellectus in sensu quodam largiori, et non praecise in sensu specifico doni Spiritus Sancti. Dicitur ergo hanc visionem facialem pertinere ad do­ num intellectus consummatum sensu largiori, nempe quia omne quod supernaturale est, dicitur et est donum Dei, et quidem quanto supematuralius et altius, tanto maius donum: cum itaque haec visio sit altissimum et supematuralissimum donum Dei, et aliunde sit actus intellectus, hac de causa dicitur donum intellectus con­ summatum, quia consummat et perficit eminentissimo modo omnia dona supematuralia ad intellectum perti­ nentia, nempe et dona Spiritus Sancti stricte dicta, et intellectus fidei, et prophetiae et sacrae theologiae. Secus, si in sensu stricto sumatur verbum «donum», quasi esset donum Spiritus Sancti, non possent vitari gravissima inconvenientia inter arguendum posita. Quapropter recte loannes a S. Thoma arguit ex ipsamet ratione formali doni stricte dicti, etiam prout ma­ net in patria, quod nempe datur semper ad sequendam motionem seu instinctum Spiritus Sancti. Atqui ipsa visio beatifica non est qua sequimur instinctum et motionem Spiritus Sancti, sed qua possidemus illum et unimur illi per aeternam et immutabilem operationem Ergo neque donum intellectus in patria est lumen gloriae, neque ac­ tus ab eo elicitus est visio facialis Dei. 1 Joannes a S. Thoma, loc. cit., art. 3, § 4, n. 4, p. 217a Dist. I, Sec. I, C. I, a. 2: De compatibilitate int. cum fide I, , t I i I I 261 Ergo «dicendum est donum intellectus manere in pa­ tria etiam distinctum a lumine gloriae, licet regulatum ab ipso et a visione beatifica; et sic distinguendum est in donis istis intellectualibus· id quod se habet regula­ tive et quod se habet formaliter’, regulative se habet in via fides; in patria visio, quatenus hic per fidem et ibi per visionem mens unitur et coniungitur Deo, et postea per donum Spiritus Sancti, mens sic illi unita et subiecta, movetur ad varios actus ex praesentia et impulsu Spiritus agente filios Dei et spirante quocumque volue­ rit» «Quod, si inquiras per quam formalem rationem distinguitur in patria donum intellectus et sapientiae a lu­ mine gloriae, et quem actum distinctum exercent ab ipsa visione, cum versetur utrumque circa Deum evidenter et non obscure cognitum, respondetur unico verbo id posse explicari dicendo quod lumen gloriae elicit visionem Dei beatificam antecedenter ad amorem, quia regulat et ex­ citat ad ipsum; donum vero intellectus et sapientiae est cognitio fundata et consequens post ipsum amorem et gustum habitum de Deo amato et unito animae et connar turalizatum per affectum et amorem. Itaque cognitio Dei in beatis quantum ad visionem beatificam est ab ipso Deo immediate in se, et haec antecedit amorem caritatis· beatificum, qui ex visione illa oritur; quantum autem et cognitionem Dei extra Verbum et secundum quod ex effectibus et in effectibus cognoscitur, etiam beatus multiplicem cognitionem habet, tum supematuralis ordinis et infusam, tum ordinis naturalis et acquisitam. Et inter supernaturales, prima et potissima est quae nascitur ex ipso affectu et gustu et fruitione interna qua anima inhaeret Deo eique connaturalizatur et unitur; hic enim effectus aliquid creatum est. Ex hac ergo connaturalitate et unione ad Deum atque experimental! eius i Ibid., n. 3, p. 216b. 262 Tract. I, P. II: De donis Spiritus Sancti in specie praesentia et gustu penetrare et apprehendere ea quae divina sunt atque etiam rationes mysteriorum iudicare et resolvere, pertinet ad lumen et habitum donorum in­ tellectus et sapientiae. Cognoscere autem ea quae divina sunt prout relucent in aliis effectibus, sive supematuralibus sive naturalibus, pertinebit ad alias scientias, vel infusas vel naturales, quae non sunt dona Spiritus Sancti, quia non procedunt ex adhaesione et connaturalitate ipsa affectiva ad Deum, et sic non sunt cognitiones mysticae quae per dona Spi­ ritus Sancti dantur, sed pure intellectuales quae verita­ tem rerum in se ad extra respiciunt» ’. 253. Est ergo etiam ibi cognitio Dei per effectus et ex effectibus intimis Dei, multo etiam maioribus et in­ timis quam in via, sed minime potest esse facialis visio Dei, cum sit per speciem creatam; et tamen, quia donum intellectus est ibi in suo statu connaturali et consum­ mato, postulante perfectissimam visionem et penetratio­ nem secundum modum suum, talis cognitio, comparata cum obumbrata et imperfecta cognitione negativa viae, potest dici visio et perfecta, licet per comparationem ad ipsam visionem facialem Dei sit adhuc imperfecta et mediata, media nempe specie creata, licet non medio discursu. Et hac de causa, manet donum intellectus in patria idem specie ac in via, quia idem est formale obiectum quo utrobique, nempe experientia intima et supematura­ lis divinorum in effectibus supematuralibus gratiae et gloriae, licet ibi sit in statu connaturali penetrandi divina quantum possibile est per medium aliquod creatum, et sic consummat evidentiam mysticam quam in via in­ choavit. Et manebit etiam distinctum a lumine gloriae, non autem ab eo absortum, eo ipso quod retinebit idem es­ sentialiter medium quo. i Ibid., n. 13, pp. 217-218. Disr. I, Sec. I, C. I, a. 3: Donum intellectus est spec, et praCt. 263 Art. 3.-Utrum intellectus, qui est donum, sit H practicus speculativus tantum an etiam 254. Notanda est formula tituli: «utrum intellectus, qui est donum, sit speculativus tantum an etiam practi­ cus», ubi apparet quod S. Doctor sumit in hoc articulo nomen doni intellectus in sensu stricto et proprio, et non in sensu largiori pro quocumque intellectu superna­ tural!: eo ergo ipso quod in hoc articulo talem praeci­ sionem emphatice ponit, satis ostendere videtur quod in duobus prioribus articulis sumebat nomen doni intellec­ tus sensu quodam largiori; et hoc dixit praecipue ut distingueret inter intellectum ut est donum Spiritus Sancti et ut est una ex virtutibus intellectualibus, ut cla­ re apparet ex obiectione secunda. 255. conclusio prima: Intellectus, qui est virtus in­ tellectualis, est speculativus tantum; et differt specie a synderesi, quae est intellectus practicus. 256. Probatur prima pars. Virtus intellectualis con­ siderans tantum universalia et necessaria sub ratione veri per se noti est speculativa tantum. Atqui talis est intellectus, qui dicitur simpliciter virtus intellectualis, quia versatur formaliter circa prima principia cognitio­ nis, quae necessaria sunt et universalissima, et quidem per ordinem ad veritatem demonstrandam vel cognoscen­ dam. Ergo intellectus, prout est virtus intellectualis, est speculativus tantum. 257. Secunda pars. Virtus intellectualis formaliter considerans et dictans prima principia rationis practicae sub ratione boni, est intellectus quidem specie differens ab intellectu primorum principiorum demonstrationis. Atqui talis est synderesis. Ergo synderesis est virtus in­ tellectualis practica. Consequenter intellectus naturalis, ut est virtus quae­ dam intellectualis, distinguitur in duas species, nempe 264 Tract. I, P. II: De donis Spiritus Sancti Dist. I, Sec. I, C. I, a. 3: Donum in specie 258. conclusio secunda: Intellectus supematuralis, qui est donum Spiritus Sancti, est simul speculativus et practicus, non tamen ex aequo, sed per se primo spe­ culativus et per se secundo practicus. 259. Probatur prima pars. Donum intellectus se ex­ tendit ad omnia obiecta materialia fidei divinae, ut pa­ tet ex dictis articulo praecedenti. Atqui obiecta mate­ rialia fidei sunt non solum speculativa et divina, sed etiam ! practica et contingentia quatenus ad divina et primaria t hac de causa probatum est supra quod ordinantur fides theologica est simul speculativa et practica, q. 4, art. 2—. Ergo etiam donum intellectus est simul specu­ lativus et practicus. Nec enim solum revelantur creden- i da, sed etiam agenda. 260. Secunda pars (non ex aequo, sed per se primo est speculativus et per se secundo est practicus). Do­ num intellectus- est quaedam prolongatio fidei et com­ plementum eius, secundum illud: virtutes theologicae sunt radices quaedam donorum, et dona sunt quaedam derivationes virtutum theologalium et ideo proportionari debent virtutibus illis in respiciendis obiectis materialibus. Atqui fides theologica non est speculativa et practica ex aequo, sed per se primo est speculativa et per se secundo est practica, quia per se primo est de divinis et aeternis et per se secundo est de creatis et humanis. Ergo similiter donum intellectus est per se pri­ mo considerativus divinorum et aeternorum, quae sunt speculativa, et per se secundo est considerativus obiecti secundarii fidei, quod complectitur creata et humana. I I-II . 68. art. 4 265 261. conclusio tertia: Donum intellectus est sicut in subiecto in intellectu ut intellectus est, et quidem in intellectu prout nomen suscipit rationis superioris. in intellectum principiorum speculativorum, qui dicitur intellectus simpliciter dictus, et in intellectum principio­ rum practicorum, qui nomen speciale habet, scilicet syndereseos. * Ù intellectus est spec, et pract. 1 , ' i 262. Probatur. Eius est habitus cuius est actus. At­ qui actus doni intellectus non est discursivus seu ratio­ nalis, sed intellectivus seu intuitivus, ut patet ex dictis articulo primo. Ergo donum intellectus est in ipso intel­ lectu ut intellectu sicut in subiecto, non autem in ra­ tione. Quod autem sit in intellectu superiori patet, nam ra­ tio superior potest sumi dupliciter: uno modo ex parte obiecti materialis, quatenus versatur circa divina et ae­ terna, dum ratio inferior versatur circa contingentia et humana; alio modo, formaliter seu ex parte medii, qua­ tenus ratio superior est supematuralis, hoc est, iudicans per medium supematurale et divinum, dum ratio infe­ rior est naturalis, scilicet iudicans per medium naturale et mere humanum. Atqui utroque modo donum intel­ lectus pertinet ad rationem superiorem; ex parte quidem obiecti materialis, quia per se primo —a quo specificatur et nominatur— respicit aeterna et divina et increata, ut patet ex conclusione praecedenti; ex parte etiam me­ dii seu obiecti formalis, quia est habitus per se infusus et supematuralis, ut constat ex art. 1. Ergo donum intel­ lectus stat sicut in subiecto in ipso intellectu ut dicit rationem superiorem. Versatur itaque donum intellectus in rationibus ae­ ternis et supematuralibus conspiciendis seu contemplan­ dis et consulendis seu regulandis lege aeterna1; haec autem pertinent ad rationem superiorem «quae dono in­ tellectus perficitur», ut expresse docet S. Thomas 2. Et quidem donum intellectus excedit in immensum, prout est speculativus, intellectum naturalem principio­ rum speculativorum; et prout est practicus excedit in II-II, 8, 3, corp, et ad 1 et 3. Hic, corp, in fine. Hi J I 266 Tract. I, P. II: De donis Spiritus Sancti IN SPECIE infinitum totam vim syndereseos. Unus enim cum sit, altius et profundius et ad multo plura se extendit specu­ lative et practice quam duo intellectus naturales. Art. 4.-Utrum donu intellectus insit omnibus habentibus gratiam 263. Postquam in articulo primo et secundo consi­ deravimus obiectum proprium doni intellectus et in ar­ ticulo tertio subiectum eius quo, consequenter in hoc et in articulo sequenti consideratur subiectum quod eius. 264. conclusio: Donum intellectus est in omnibus habentibus gratiam. 265. Probaturi 1°. Ubi datur forma doni intellectus ibi datur et donum intellectus. Atqui in omnibus haben­ tibus gratiam datur forma doni intellectus; nam forma doni intellectus est caritas, quae datur in omnibus ha­ bentibus gratiam. Ergo donum intellectus datur in om­ nibus habentibus gratiam 2°. Voluntas non fertur amore caritativo in bonum di­ vinum et supematurale nisi tale bonum divinum et supematurale supematuraliter et practice ei praesentetur ab intellectu, secundum illud: nihil volitum quin prae­ cognitum, et: bonum intellectum est obiectum voluntatis. Atqui cognitio supernaturalis et affectiva boni divini et supematuralis primo habetur per fidem divinam ut per­ ficitur et completur dono intellectus; quia necesse est quod haec cognitio rectificet etiam practice voluntatem ad amorem caritativum, quod quidem non fit per solam et nudam fidem, quae dari potest in peccatoribus. Ergo donum intellectus requiritur in omnibus habentibus ca­ ritatem, qui de facto sunt omnes habentes gratiam sancti­ ficantem. i Vide 141, q. 68, art. 5. Dist. I, Sec. I, C. I, a. 4: Donum intel, inest omn. iustis 267 Potest ergo deesse ab his qui sunt in gratia intellectus naturalis tam speculativus quam practicus, sed intellec­ tus supematuralis qui est donum intellectus manet quoad habitum in omnibus; licet ut exeat in actus, homo debet habere usum expeditum rationis. 266. Sed usus et perfectio doni intellectus non commensuratur usui et perfectioni intellectus naturalis, nam potest quis esse mediocris in naturalibus et excellentis­ simus in supematuralibus, ut videmus in vitis sanctorum plurimorum. Et licet in sanctis suscipiat magis et minus, tamen quoad ea omnia quae sunt de necessitate salutis omnes animae in gratia sufficienter instruuntur a Spiritu Sancto, secundum illud: «unctio docebit vos de omnibus» Vim rationis huius articuli valde bene expressit Caie­ tanus, cum ait: «ad rectam voluntatem non sufficit rec­ titudo fidei per seipsam, sed exigitur rectitudo fidei per seipsam et subserviens ei donum; addit siquidem donum intellectus supra fidem rectam aestimationem practice de Deo ex caritate amando, ut in sequenti articulo di­ citur. Et si dicatur quod hoc facit fides, etsi non informis, tamen formata, dicendum est quod hoc facit fides for­ mata, sed non per seipsam immediate, sed mediante do1 no intellectus. ' Et si ulterius quaeratur quare fides formata per seip­ sam ad hoc non sufficit, dicendum quod hoc est propter imperfectam participationem divini luminis in lumine fi­ dei. Ex eo namque quod unum in superiori participatur divisim inferius, oportet quod lumen fidei, si ad hoc se extendit ut rectam aestimationem practice in intellectu moto a perfecta voluntate faciat, ut velut multiplicatum per lumen doni intellectus hoc assequatur. Signum autem huius est quod fides formata non dif­ fert ab informi penes id quod se tenet ex parte intellec- » I Ioan. 2, 27. 268 Tract. I, P. II: De donis Spiritus Sancti in specie tus, sed voluntatis. Ex hoc enim, subsumendo quod fides informis caret tali exsistimatione, et talis exsistimatio ad intellectum pertinet, videbitur quod congrue aliud lu­ men, scilicet doni intellectus, additur» *. ■ r; 267. Ex qua ratione apparet quod donum intellectus pendet a caritate in genere causae formalis, sed caritas in actu suo pendet a dono intellectus in genere causae quasi materialis et dispositivae. Quod si ita est, sequitur immediate donum intellectus agere quotiescumque agit voluntas per caritatem', et consequenter quod exercitium huius doni est normale et frequentissimum in vita Chris­ tiana. Secus enim, si dari posset exercitium caritatis absque exercitio doni intellectus, tota fabrica huius ar­ ticuli funditus rueret. Quae quidem doctrina est maxime notanda pro con­ troversiis mysticis quae tantopere agitantur istis tempo­ ribus. Art. 5.-Utrum donum Intellectus inveniatur etiam in non habentibus gratiam gratum facientem II 268. Conclusum est articulo praecedenti donum in­ tellectus esse in omnibus iustis; modo quaeritur in praesenti utrum inveniatur in solis iustis an etiam in aliis qui carent gratia habituali. Et sic apparebit proprium subiectum quod doni intellectus, nam proprium est id quod omni, soli, semper et conversim praedicatur de re. 269. conclusio; Donum intellectus invenitur in solis iustis seu habentibus gratiam habitualem. 270. Probatur. Donum intellectus non datur nisi in illo cuius intellectus speculativus et practicus est bene mobilis a Spiritu Sancto, ut patet ex definitione generali donorum. Atqui in solis iustis intellectus speculativus et »■ > Caietanus, h. I. n. 1. Dist. I, Sec. I, C. I, a. 4: Donum intel, inest solis iustis 269 practicus est bene mobilis a Spiritu Sancto. Ergo in solis iustis datur donum intellectus. Minor, ubi unice stat difficultas, sic ostenditur: ille solus intellectus speculativus est bene mobilis a Spiritu Sancto qui est unitus Veritati Primae, a qua descendit omne verum speculativum supernaturale; ille autem so­ lus intellectus practicus est bene mobilis a Spiritu Sancto qui est unitus Veritati Primae ut Primo et Summo bono, hoc est, ut ultimo fini, quia intellectus practicus respicit verum in ordine ad bonum. Atqui unio ad Veritatem Pri­ mam quasi ad Summum Verum habetur per fidem theo­ logicam vel per visionem beatificam; unio autem ad Veri­ tatem Primam quasi ad Summum Bonum vel ultimum fi­ nem habetur per caritatem, quae unit mentem hominis Summo Bono et ultimo fini. Ergo donum intellectus da­ tur in solis illis qui habent fidem theologicam aut visio­ nem beatificam, et insuper habent caritatem. Caritas autem invenitur in solis iustis. Ergo in solis iustis datur donum intellectus. S. Thomas valde formaliter hoc deducit ex eo quod donum intellectus debet facere rectam aestimationem practicam circa ultimum finem. Nam donum intellectus respondet Spiritui Sancto moventi intellectualiter per illustrationes supematurales ad cognoscenda supernaturalia et divina. Atqui Spiritus Sanctus movet directe ad finem ultimum seu ad ipsum Deum ut est ultimus finis, quia ordo finium respondere debet ordini agentium. Er­ go directe motio illustrativa Spiritus Sancti ad hoc ordi­ natur et tendit ut homo rectam et firmam aestimationem habeat de fine ultimo, ei firmiter et practice inhaerens tamquam optimo. Quae quidem aestimatio est practica et instinctiva et experimentalis, et non solum mere speculativa. Unde Caie­ tanus valde exacte vertit formulam S. Tomae de recta aestimatione circa finem dicens quod est recta aestimatio practice de ultimo fine. 271. Et inde apparet differentia radicalis inter donum intellectus proprie dictum et ceteros intellectus tam na- 270 Tract. I, P. II: De M Nis Spiritus Sancti in specie turales quam supematurales; nam intellectus naturalis principiorum speculativorum et synderesis possunt dari et dantur de facto in peccatoribus; similiter intellectus fidei theologicae potest dari in peccatoribus, quia datur fides informis; potest insuper dari intellectus theologiae et prophetiae sine caritate et gratia, quia omnes isti in­ tellectus non sunt experimentales seu per supernaturalem perceptionem, ut ait S. Doctor, hic, ad 3; sed sunt sim­ plex cognitio plus minusve speculativa. Respondentia dono intellectus patent ex dictis ad art. 1 et 2; distinctio vero eius a ceteris discutietur post considerationem sin­ gulorum donorum intellectualium. CAPUT II DE VITIIS OPPOSITIS DONO INTELLECTUS 272. Superest iam ut opposita dono intellectus con­ sideremus, de quibus agit S. Doctor in II-II, q. 15. Circa haec autem vitia vel peccata opposita dono in­ tellectus, duo considerari possunt: 1°, ipsa vitia vel pec­ cata per se seu formaliter ut opponuntur dono intellec­ tus; 2°, radicem vel originem eorum aut, si mavis, reduc­ tionem eorum ad vitia capitalia. Art. L-De ipsis vitiis oppositis dono intellectus secundum se 273. Ut patet ex dictis supra, dum traderemus no­ tionem intellectus, hoc nomen intellectus dicit duo·, a) vim quandam seu facultatem cognoscitivam immediate, hoc est, per intuitionem aut visionem quandam; b) emi­ nentiam quandam aut perfectionem in videndo et intuen­ do, hoc est, vim penetrativam seu vigorem in videndo. Consequenter vitia aut peccata possunt opponi dono intellectus in duplici gradu, nempe aut per privationem facultatis videndi aut per privationem vigoris in videndo, retenta tamen facultate visiva. 272 Tract. I, P. II: De donis Spiritus Sancti in specie Dist. 1, Sec. I, C. II, a. 1: De vitiis oppositis dono intellectus 273 furiosis; c) si desit applicatio eorum ad alia intelligenda, Ac revera, dono intellectus, prout nominat facultatem intelligendi supematuralia, opponitur caecitas mentis, I uti apparet in minus intelligentibus et praesertim in pi­ gris et negligentibus. quae importat omnimodam seu totalem privationem co­ Principium vero visionis supernaturalis est supernatugnitionis bonorum spiritualium vel supernaturalium; rale vel infusum et ad videndas veritates supematurales prout vero nominat vigorem et prompt itudinem penetraper vires gratiae, et habet duplicem gradum: a) per mo­ tivam in intelligendo, opponitur ei hebetudo sensus, quae dum habitus (= facultatis supernaturalis), et sic sunt ha­ importat debilitatem quandam et tarditatem mentis circa bitus intellectus supematurales, u|t fides theologica et considerationem bonorum spiritualium vel supematuradonum intellectus; b) per modum actus vel applicationis lium. horum habituum ad supematuralia cognoscenda vel con­ sideranda. DE CAECITATE MENTIS I ♦ ·' · I 274. Caecitas mentis dicitur analogice ad caecitatem corporalem, et ideo «sicut caecitas corporalis est priva­ tio eius quod est principium corporalis visionis (hoc est, potentiae visivae aut organi videndi, nempe oculorum), ita etiam caecitas mentis est privatio eius quod est princi­ pium mentalis sive intellectualis visionis» ’. Est autem duplex principium intellectualis visionis in homine: aliud naturale, aliud supematurale vel infusum. Naturale autem —quod est ad videndas naturales ve­ ritates per vires naturales— est in duplici gradu: nempe aut facultas seu potentia intelligendi ( = intellectus agens et possibilis), aut habitus intellectuales- immediati (habi­ tus primorum principiorum et synderesis). Et quia isti habitus intellectuales immediati possunt considerari vel secundum se vel ut sunt media quibus alia cognosci et intelligi possunt, inde est quod caecitas mentis in ordine naturali potest habere triplicem gradum: a) si desit ipse intellectus agens et possibilis, qui de facto numquam de­ sunt, cum «pertineant ad speciem animae rationalis» qua­ si proprietates eius connaturales; b) si desint prima prin­ cipia speculativa et practica, ut accidit in amentibus et 275. Consequenter caecitas supematuralia mentis po­ test tria importare: a) privationem habitus fidei theolo­ gicae; b) privationem habitus doni intellectus; c) priva­ tionem usus vel applicationis utriusque habitus ad supernaturalia consideranda vel regulanda. Et manifestum est, secundum dicta, quod caecitas per privationem habitus fidei trahit secum alias duas caeci­ tates. Sed quia contraria debent esse in eodem genere, cae­ citas mentis directe opposita dono intellectus, est caren­ tia talis doni, ex qua fit ut homo non habeat rectam aestimationem practice de ultimo fine humanae vitae; quia, «nisi usque ad hoc moveatur a Spiritu Sancto intel­ lectus humanus ut rectam aestimationem de fine habeat, nondum assecutus est donum intellectus, quantumcumque ex illustratione Spiritus alia quaedam praeambula (etiam supematuralia) cognoscat» *. Unde privatio usus vel applicationis doni intellectus ad divina cognoscenda et gustanda, quae fit quando homo non consentit Spiritui Sancto moventi per illustrationes, sed eum contristat, est reductive caecitas mentis, quasi dispositio ad plenam cae­ citatem, sicut peccatum veniale ad mortale. - * 274 Tract. I» P. II: De donis Spiritus Sancti in specie Dist. I, Sec. I, C. II, a. I: De vitiis oppositis dono intellectus 275 i ratus, per quem odoramus bonum odorem Christi; gus­ § II tus, ut gustemus eius dulcedinem; tactus, ut palpemus cum loanne Verbum vitae» ‘. DE HEBETUDINE SENSUS CIRCA INTELLIGENT!AM Unde S. Doctor, exponens illud Pauli ad Philippenses: «hoc sentite in vobis quod et in Christo lesu» 2, ait: «hoc 276. Pariter hebetudo sensus circa intelligentiam seu hebetudo mentis, dicitur analogice ad hebetudinem sen­ sentite, idest experimentaliter tenete quod fuit in Christo lesu», sus circa sensibilia, principaliter visus. Dicitur ergo visus Notandum quod quinque modis debemus hoc sentire, corporalis hebes seu lippus, quando non videt nisi ex scilicet quinque sensibus: 1°, videre eius caritatem, ut ei propinquo et magna quidem visibilia, hoc est, quando caret vigore videndi distantia et penetrandi seu distin­ conformemur illuminati (secundum illud): «regem in de­ core suo videbunt oculi eius, cernent terram de longe» 3; guendi etiam parva visibilia: unde similiter «ille dicitur «nos vero omnes, revelata facie gloriam Domini spéculan­ hebes circa intelligentiam qui ad cognoscendam veritatem rei pertingere non potest nisi per multa ei exposita, et tunc j tes, in eandem imaginem transformamur, tamquam a Do­ 4; 2°,, audire eius ut ----------------beatificemur etiam non potest pertingere ad considerandum omnia mini Spiritu» x ---- —sapientiam, L------------ , — (secundum illud): «beati viri tui et beati servi tui qui quae pertinent ad rei rationem» \ Patet autem quod talis hebetudo mentis potest esse stant coram te semper, et audiunt sapientiam tuam» 5 (et vel naturalis ( = debilitas mentis circa considerationem illud): «in auditu auris obedivit mihi» 6; 3°, odorare gra­ vel penetrationem veritatum naturalium), vel supernatu- tias suae mansuetudinis, ut ad eum curramus (secundum ralis ( = debilitas mentis circa supematuralia et divina), illud); «trahe me, post te curremus in odorem unguento­ quae accidit quando quis «de spiritualibus subtiliter dis­ rum tuorum»7; 4°, gustare dulcedinem eius pietatis, ut cutere vel considerare fastidit vel negligit»2; importat in Deo semper dilecti simus (iuxta illud): «gustate et vi­ ergo tepiditatem, languorem, taedium quoddam circa ob­ dete, quoniam suavis est Dominus»8; 5°, tangere eius iecta propria doni intellectus affective consideranda vel virtutem, ut salvemur (secundum illud): «si tetigero tan­ contemplanda, et sic tarde et parum subtiliter ad ea pene­ tum fimbriam vestimenti eius, salva ero»9, et «sic sentite trare nititur et nonnisi maiora et graviora attendit, dif­ quasi tangendo per operis imitationem» 10. ferentias vero intimas non percipit. I I Habetudo ergo sensus circa spiritualia est debilitas et Et propterea, quia est debilitas et imbecillitas pene­ imbecillitas horum sensuum spiritualium, principaliter trationis affectivae seu experiment alis divinorum, quae I sensus visus per directam oppositionem ad donum intel­ fit per sensus spirituales, ideo dicitur hebetudo sensus lectus. circa supematuralia percipienda. Nam theologi et mysti­ ci, post Originem, distinguunt quinque sensus spirituales, i Ill Sent,, dist. 13, exp. litterae. ad similitudinem quinque sensuum exteriorum corpora­ Phil. 2, 5. Isaias 33, 17). lium, dicentes «quod visus spiritualis est ut videamus II Cor. 3, 18. Deum; auditus autem, ut audiamus qui loquitur; odoIII Reg. 10, 8. 6 1 II-II, 15, 2. î Ibid. I 9 10 Psalm. 16, 45. Cant. 1, 3. Psalm. 33, 9. Matt. 9, 20-21. S Thomas, Ad Phil., cap. 2, lect. 2, p. 91. 276 Tract. I, P. II: De donis Spiritus Sancti in specie Art. 2.- De radice vel origine horum H vitiorum 277. Lex est contrariorum quod oriantur ex contra­ riis causis. Quia ergo ista vitia sunt contraria dono intel­ lectus, qui est valde spirituale, ideo oriri debent sicut ex radice ex carnalibus vitiis seu affectionibus, quia caro contrariatur spirtui, secundum illud: «caro concupiscit adversus spiritum et spiritus adversus carnem» .* Sunt autem inter vitia capitalia duo vitia carnalia, nempe luxuria et gula, quorum maximum est luxuria, quae quandoque totaliter absorbet mentem aut eam penitus impedit, et ideo ex ea nata est sequi caecitas mentis, quae dicit totalem privationem cognitionis aut considerationis bonorum spiritualium vel supematuralium; deinde venit gula, quae minus vivide et vehementer trahit spiritum ad corporalia vel impedit exitum eius in superna, sed tamen debilitat, et obtusum sensum, quasi ex pinguedine, red­ dit, et ideo ex gula nata est sequi hebetudo sensus circa spiritualia et divina. Eo ergo ipso quod affectus hominis trahitur ad degu­ stationem corporalium et carnalium per luxuriam et gu­ lam, efficitur omnino incapax vel saltem languidus et debilis ad supernaturalia et spiritualia capienda et expeIt rimentaliter degustanda. Propter quod, quia per ista duo vitia homo efficitur valde animalis, nam ea spondent animalitati hominis j quoad conservationem speciei (per coitum) vel individui (per cibum et potum), ideo Paulus profunde et vere dixit: I «animalis homo non percipit ea quae sunt Spiritus Dei»1 2. «Ubi primo —ait S. Thomas— considerandum est quis homo dicatur animalis». Est ergo considerandum quod anima est forma cor­ poris; unde proprie animae intelliguntur illae vires quae sunt actus corporalium organorum, scilicet vires sensi­ tivae. ! Dicuntur ergo homines animales qui huiusmodi vires 1 Gal. 5, 17. 2 / Cor. 2, 14. Dist. I, Sec. I, C. II, a. 2: De horum vitiorum radice 277 sequuntur, inter quas est vis apprehensiva et appetitiva, et ideo potest dici homo dupliciter animalis: uno modo, quantum ad vim apprehensivam, et hic dicitur animalis sensu, qui, sicut dicitur in Glossa, de Deo iuxta corporum phantasiam vel Legis litteram vel rationem philosophicam iudicat, quae secundum vires sensitivas accipiuntur; alio modo dicitur quis animalis quantum ad vim appetitivam, qui scilicet afficitur solum ad ea quae sunt secundum appetitum sensitivum, et talis dicitur animalis vita, qui, sicut dicitur in Glossa, sequitur dissolutam lasciviam animae suae, quam intra naturalis ordinis metas spiritus rector non continet. Unde dicitur in canonica ludae: «hi sunt qui segregant semetipsos, animales. Spiritum non habentes» Secundo autem videndum est quare tales non possunt percipere ea quae sunt Spiritus Dei. Quod quidem ma­ nifestum est, et quantum ad animalem sensum, et quan­ tum ad animalem vitam. Ea enim de quibus Spiritus Sanctus illustrat men­ tem, sunt supra sensum et rationem humanam, secundum illud Eccli.: «plura supra sensum hominis ostensa sunt tibi»2, et ideo ab eo capi non possunt, qui soli cognitioni sensitivae innititur. Spiritus etiam Sanctus accendit affectum ad diligen­ dum spiritualia bona, sensibilibus bonis contemptis; et ideo ille qui est animalis vitae, non potest capere huiusmodi spiritualia bona, quia Philosophus dicit quod qualis unusquisque est talis finis videtur ei (secundum illud): J 1 4 lud. 19. Eccli. 3, 25. Prov. 18, 2. S. Thomas, In I Cor., c. 2, lec. 3, p. 241. SECTIO SECUNDA DE DONO SCIENTIAE (Ad II-II, q. IX) i ‘ . 278. Consequenter, cum S. Thoma, agendum est de dono scientiae. Et quidem, secundum schema generale tractandi de singulis donis, oportet agere: 1°, de ipso doI no scientiae; 2°, de vitiis ei oppositis. Sed quia vitium oppositum dono scientiae est ignorantia, et de ignorantia actum est in tractatu de peccatis, quatenus est una ex causis interioribus peccati \ ideo non remanet considera­ re nisi donum ipsum scientiae, de quo loquitur S. Doctor in II-II, q. 9. Ergo ipsum donum scientiae considerat dupliciter: i 1°, absolute vel secundum se (art. 1-3); 2°, relative vel com­ parative ad beatitudinem ei correspondentem (art. 4). Circa donum ipsum absolute vel secundum se conside­ ratum, investigat naturam vel essentiam eius, nempe tum genus eius quasi proximum, hoc est, rationem doni intel­ lectualis iudicativi (art. 1), tum differentiam eius specifi­ cam ab aliis donis intellectualibus iudicativis, quod qui­ dem fit per considerationem proprii obiecti eius, nempe a dono sapientiae (art. 2), et a dono consilii (art. 3). Evidenter, ex primo articulo apparebit differentia eius > I-II, q. 76. 280 Tract. I, P. II: De donis Spiritus Sancti in specie a dono intellectus, a quo plus differt quam a dono sapien­ tiae vel a dono consilii, et ideo dixi quod in isto primo articulo consideratur quasi genus proximum doni scien­ tiae; quia cetera ista dona intellectualia supponunt do­ num intellectus et in eodem immediate fundantur. Art. l.-Utrum scientia sit donum § I PRAENOTANDA 279. A) Sensus articuli. In hoc articulo inquiritur quasi genus doni scientiae, nempe tum remotum, utrum sit donum aliquod Spiritus Sancti, tum proximum seu in ordine donorum intellectualium et quidem ut distin­ guitur a dono intellectus. Cum enim ista quaestio imme­ diate veniat post quaestionem de dono intellectus, quaes­ tio: utrum scientia sit donum, ex contextu eadem est ac ista: utrum scientia sit donum Spiritus Sancti distinctum a dono intellectus. Ut ergo quaestio rite solvi queat, oportet videre di­ versas significationes huius nominis: scientia. 280. B) Definitio nominis, a) Etymon verbi «scien­ tia». Nomen ergo scientis sicut et scire, videtur derivari ex graeco ΐοημι, eiusdem significationis ac scire, vel ex | sanscrito ski, quod idem significat; et ad eundem sensum fundamentalem referri videtur αίσΟησις = sensus, facultas I sentiendi vel percipiendi; Ισημι provenire videtur ex οίδας, ex quo βίδω, βΐσομαι. Constat autem quod είδω, a quo ε!δος= idea, species, provenit ex radice υιδ = videre; et inde ΐατορέω, ίστορία= inquisitio, investigatio. Quae cum ita sint, scire, iuxta vim nominis, est videre, sentire, intelligere, cognoscere. Unde Quintilianus recte: «plurima —inquit— verba mutationi figuramus, scio, non ignoro, et non me fugit, et non me praeterit, et quis ne­ scit?, et nemini dubium est; sed etiam ex proximo mutua- Dist. I, Sec. II, a. 1: De exsistentia doni scientiae 281 π licet, nam et «intelligo» et «sentio» et «video» saepe idem valent quod «scio». Quorum nobis ubertatem ac di­ vitias dabit lectio, ut non solum quomodo occurrunt, sed etiam quomodo oportet, utamur: non semper enim haec inter se idem faciunt, nec sicut de intellectu animi recte dixerim, «video», ita de visu oculorum, «intelligo»; nec ut mucro gladium, sic mucronem gladius ostendit» I i j , j 281. b) Usus verbi «scientia». Hoc nomen plures ac­ cipit significationes, tum in ordine naturali, tum in ordi­ ne supernatural!. α) In ordine naturali scire dicitur: Γ, quaecumque cognitio, sive sensitiva sive intellectiva, sive evidens et certa sive inevidens et incerta, et sic includit et fidem et opinionem; 2°, cognitio certa et evidens quaecumque, sive sensitiva sive intellectiva, sive immediata sive mediata, et sic excludit fidem et opinionem; 3°, cognitio intellectiva et mediata certa et evidens, hoc est, per demonstrationem acquisita, nempe certa et evidens cognitio conclusionis per demonstrationem seu ex causis essendi vel cogno­ scendi quibuscumque, prout distinguitur ab intellectu principiorum, et tamen includit sapientiam; 4°, cognitio certa et evidens conclusionis per demonstrationem ex causis essendi vel cognoscendi proximis et non ultimis vel primis, et sic distinguitur scientia a sapientia1 2. Et haec ultima acceptio est propriissima et technica, quia differt ab omnibus aliis modis cognitionis, et a ce­ leris virtutibus intellectualibus, et hoc modo eam accipit Aristoteles, licet quandoque, ut notat S. Thomas, large accipiat scientiam «pro qualibet certitudinali cognitione, et non secundum quod scientia dividitur contra intellec­ tum, prout dicitur quod scientia est conclusionum, et intellectus principiorum»3. 1 Quintilianus, Inst. Orat. lib. X, cap. 1, η. 1, edit, cit., t. IV, pp. 20-21. i Vide S. Albertum Magnum, in II Post., tract. 2, cap. 1, edit. Vives, t. II, p. 22-23; Dom. Soto, in II Post., q. 2, edit, cit., pp .294-295. î S. Thomas, / Post., lect. 7, n. 6. ·$■/*»' ■ Tract. I, P. II: De 282 donis Spiritus Sancti in specie 282. β) In ordine supematurali scientia dicitur triΓ, pro scientia conclusionum demonstratarum ex principiis fidei, quae est essentialiter acquisita, et so­ lum est radicaliter supernaturalis vel infusa, et haec est scientia seu theologia sacra ’; 2°, pro scientia infusa, quae est quaedam gratia gratis data, et ab Apostolo appellatur sermo scientiaeI, 2; 3°, pro scientia infusa pertinente ad gratiam gratum facientem, ideoque intrinsece supernatu­ ral! et per se infusa, scilicet pro quodam dono Spiritus Sancti, quod ab Isaia dicitur spiritus scientiae3. § Π I RESOLUTIO QUAESTIONIS . »· 283. conclusio prima: Exsistit quaedam scientia su­ pernaturalis, quae est donum Spiritus Sancti. ■ I ■ ■ 284. Probatur. Γ, ex Sacris Litteris, in quibus poni­ tur scientia inter dona et gratias speciales Dei. «Requies­ cet super eum... spiritus scientia»4; «et erit fides in tem­ poribus suis; divitiae salutis sapientia et scientia, timor Domini ipse est thesaurus eius»5; «iustum deduxit Do­ minus per vias rectas et ostendit illi regnum Dei et dedit illi scientiam sanctorum»6; «non cessamus pro vobis orantes et postulantes ut impleamini agnitione voluntatis eius in omni sapientia et intellectu spirituali, ut ambu­ letis digne Deo per omnia placentes, in omni opere bono fructificantes, et crescentes in scientia Dei» 7. Datur ergo aliqua scientia supernaturalis vel infusa, ultra et supra I I, q. 1, art. 3. 2 I Cor. 7, 8. Isaias, 11, 2. Isaias, 11, 2. 5 Ibid. 33, 6. 6 Sap. 10, 10. Coloss., 1, 9-10. * Dist. I, Sec. II, a. 1: De exsistentia doni scientiae 283 sckiitiam mere naturalem, quae ideo merito dicitur do­ num Spiritus Sancti» 1. 285. 2°, apparet hoc idem ratione theologica. Non minus providet Deus homini in ordine supernatural! ve'i gratiae quam in ordine naturae, ita quidem ut haec pro. videntia supernaturalis suavis sit et proportionetur pro, videntiae naturali. Atqui homo in ordine naturali intel· ligendi non solum perficitur habitu intellectus circa pro­ positiones per se notas capiendas, sed etiam habitu indi­ cativo earundem et eorum quae continentur virtualiter in ipsis, qui dicitur scientia. Ergo et in ordine supema­ turali vel gratiae, ad veritates supematurales attingendas, homo perfici debet et habitu capiendi et intelligendi eas recte —quod pertinet ad donum intellectus— et habitu recte indicandi de eis et de omnibus quae in ipsis virtua­ liter continentur, et hic dicitur praecise donum scientiae. Exsistit ergo aliqua scientia infusa vel supernaturalis, ultra scientiam mere philosophicam vel naturalem, ideoque essentialiter distincta a scientia acquisita vel philo­ sophica 2. 286. conclusio secunda: Haec scientia supernaturalis ve! infusa, quae antonomastice dicitur donum Spiritus Sancti stricte dictum, differt essentialiter tum a fide theo­ logica et dono intellectus, tum a gratia gratis data quae dicitur sermo scientiae, tum denique a scientia theolo­ gica, quae dicitur sacra scientia. 281 Probatur prima pars (differt a dono intellectus et a fide theologica). Licet enim haec scientia, sicut et fides theologica et donum intellectus, iudicet de veritati­ bus svpernaturalibus et discernat credenda a non cre­ dendis et divina ab humanis, tamen attendendo ad actus propïos et formales eorum, differunt, quia fides per se » S. » f. Thomas, II-II, 9, 1, sed contra. Thomas, II-II, 9, 1c. I 284 Tract. I, P. II: De donis Spiritus Sancti in specie primo assentit veritatibus dictis a Deo; donum intellec­ tus, per se primo apprehendit vel capit, penetrando ter­ minos propositionum fidei; scientia vero per se primo iudicat et discernit certe et recte credenda a non cre­ dendis. 288. Secunda pars (differt a sermone scientiae, quae dicitur gratia gratis data); 1°, quidem, quia donum scien­ tiae datur omnibus et solis iustis, sermo vero scientiae non datur omnibus iustis, sed quibusdam tantum, neque solis iustis, quia datur etiam quandoque peccatoribus; 2°, quia donum scientiae per se primo ordinatur ad maio­ rem unionem spiritualem eius qui illud habet cum Deo, per hoc quod perfecte discernit credenda a non creden­ dis ut is qui habet illud melius et perfectius et purius credat vel intellectu et affectu uniatur divinae veritati; sermo vero scientiae per se primo ordinatur ad utilita­ tem aliorum, hoc est, ad manifestationem exteriorem, verbis, veritatum fidei, ut alii ad credendum inducantur et contradictores revincantur. Unde S. Thomas ait: «no­ tandum quod sapientia et scientia inter dona Spiritus Sancti computantur, sicut habetur Isaiae, XI, 2-3; unde signanter Apostolus inter gratias gratis datas non ponit sapientiam et scientiam, sed sermonem sapientiae et scientiae, quae pertinent ad hoc ut homo aliis persuadere valeat per sermonem ea quae sunt sapientiae et scien­ tiae» ’. 3°, quia sermo scientiae est supematuralis quoad modum tantum; donum vero scientiae est supematurale quoad substantiam. 289. Tertia pars (differt a scientia theologica, quae dicitur sacra doctrina): 1°, quia sacra theologia est for­ maliter et essentialiter naturalis, utpote acquisita per studium ex principiis fidei; donum vero scientiae est es­ sentialiter et formaliter supematurale et infusum, et nullo modo acquisitum vel acquisibile; 2°, quia sacra i S. Thomas, In I Cor., 12. lect 2., pp. 353-354. Dist. I, Sec. II, a. 1: De exsistentia doni scientiae 285 theologia in nobis est essentialiter mediata et discursiva, ideoque dicitur et est argumentative donum vero scien' tiae, sicut et donum intellectus et alia intellectualia, est essentialiter intuitivum et immédiatum, et nullo modo discursivum, quia secus esset acquisitum ex principiis, et non infusum, contra id quod dictum est in prima ra­ tione. Unde S. Thomas expresse ait: «in Deo est certum iudicium veritatis absque amni discursu, per simplicem intuitum, ut in I dictum est, q. 14, art. 7; et ideo divina scientia non est discursiva vel ratiocinativa, sed absoluta et simplex; cui similis est scientia quae ponitur donum Spiritus Sancti, cum sit quaedam participativa similitu­ do ipsius»2. «Et ideo etiam solvitur —ait S. Albertus Magnus— id quod quidam possent obiicere, utrum esset scientia com­ plexorum vel incomplexorum, vel principiorum vel con­ clusionum, quoniam nihil horum est, sed est lumen, sicut fides ad credibila, simplex similitudo divina veritatis et iustitiae, sub quo videntur rationes divinae operabilium per nos, quae pertinent ad modum vivendi sancte et me­ ritorie, sicut dicit Apostolus: sobrie et iuste et pie viva­ mus in hoc saeculo (Tit. II, 12)»3. Et Bânez optime adnotat: «donum scientiae non est habitus discursivus; quia ut inquit D. Thomas, partici­ patio quaedam est divinae scientiae, quae non est ratio­ cinativa. Et notandum est proportionaliter dicendum esse de dono sapientiae quantum ad hoc quod est non esse discursivum. Ubi denique notandum est quod omnis discur­ sus, qui habetur a christiano theologo ex rebus supernaturaliter cognitis per fidem vel per donum scientiae vel sapientiae, pertinet vel ad scientiam theologiae acqui­ sitam, vel ad gratias gratis datas ad erudiendum alios i I, q. 1, art. 8. J S. p. 649a. Albertus Magnus, III Sent., dist. 35, art. 4, edit, cit., t. 28, :■ l - II •r. 286 K 1 Tract. I, P. II: De donis Spiritus Sancti in specie vel ad respondendum contrariis, dissolvendo eorum ar­ gumenta, quod quidem non pertinet ad singulos fideles, et ideo sufficit illis donum scientiae et sapientiae, ut sim­ plici quodam assensu distinguant credenda a non creden­ dis et permaneant in illis» Unde non possumus satis mirari id quod ait Ioannes a S. Thoma, nempe non videri absurdum «quod ista dona de se non sint discursiva, possint tamen permittere dis­ cursum saltem ex imperfectione nostra in hac vita, cui se accommodant ista dona. Certe, D. Thomas solum dicit quod donum scientiae est simile divinae in hoc quod sit simplex et non discursivum quantum est de se et ex sua formali ratione, licet ratione imperfectionis subiecti id permittat... Quare non videtur inconveniens quod ad utrumque se extandat donum sapientiae et scientiae, sci­ licet quod ex sua formali ratione elevare possit mentem ad intelligendum sine discursu formali, et ex parte co­ gnoscentis, per accidens tamen ex dispositione subiecti imperfecte participantis illud lumen, potest uti modo discursivo» 2. Attamen, oportet addere, discursum excludendum a dono scientiae esse discursum proprie dictum vel secun­ dum causalitatem, non autem discursum improprie dic­ tum vel secundum meram successionem tantum3, quia de facto habentes donum scientiae, per illud sciunt unum post aliud, cum non semper actu operentur, sed cum in­ terruptione, saltem in statu viae; et similiter iste discur­ sus minus proprie dicitur de angelis, qui tamen proprie sunt intuitivi. 290. Unde apparet conceptum scientiae prout dicitur de dono scientiae et de scientia increata Dei et de scien­ tia creata acquisita, sive sit sacra theologia sive aliae t Banez, In II-II. q. 9. art. 1. edit, cit., coi. 550. 2 Ioannes A S. Thoma, In I-II, disp. 18, art. 4, § 1, n. 35, edit, cit., fc /-J VZ · > Vide hanc distinctionem in S. Thoma, I, q. 14, art. 7. Disr. I, Sec. II, a. 1: De exsistentia doni scientiae 287 scientiae mere philosophicae, analogice dici, non univo­ ce; quia conveniunt quantum ad rationem propriam et formalem rei significatae per nomen scientiae, differunt vero quantum ad modum significandi. Quantum ad rem significatam scientia dicit tria: a) cognitionem perfectam; b) evidentiam; c) certitudinem. ·' < A· * < IL * I donis Dist. I, Sec. II, a. 2: De propio Spiritus Sancti in specie ditur et roboratur, debet esse tam altum et divinum si­ cut ipsa fides. Atqui per donum scientiae fides theologica gignitur, nutritur, defenditur et roboratur, ut ait Augus­ tinus. Ergo donum scientiae est tam altum et divinum sicut fides theologica, et consequenter versatur directe circa res divinas. I . Tract. I, P. II; De i 305. Respondetur. Transeat maior, quae etiam di­ stingui potest: id quo fides divina gignitur, nutritur, defenditur et roboratur, sicut a causa propria et prin­ cipali, debet esse tam altum et divinum sicut ipsa fides, concedo; ...sicut a causa quadam instrumental! et mere dispositiva, debet esse tam altum et divinum sicut ipsa fides, nego. Distinguo minorem: per donum scientiae proprie dictum, prout est unum ex septem donis Spiritus Sancti, fides theologica gignitur, nutritur, defenditur et robora­ tur, nego; per donum scientiae large dictum, prout est una ex gratiis gratis datis, fides theologica gignitur, nu­ tritur, defenditur et roboratur, subdistinguo: sicut a causa propria et principali, nego; sicut a causa mere instrumen­ tal! et extrinsece dispositiva, concedo. Et nego consequens et consequentiam. S. Augustinus, cuius auctoritas invocatur ab arguente, non loquitur ibi de dono scientiae, sed de sermone scien­ tiae, quae est quaedam gratia gratis data. Sic enim scri­ bit: «verum, secundum hanc distinctionem quae dixit Apostolus: 'alii datur sermo sapientiae, alii sermo scien­ tiae, ista definitio dividenda est, ut rerum divinarum scientia, proprie sapientia nuncupetur; humanarum au­ tem, proprie scientiae nomen obtineat, de qua volumine XIII disputavi, non utique quidquid sciri ab homine po­ test de rebus humanis, ubi plurimum supervacaneae va­ nitatis et noxiae curiositatis est, huic scientiae tribuens: I sed illud tantummodo quo fides saluberrima, quae ad veram beatitudinem ducit, gignitur, nutritur, defenditur, roboratur: qua scientia non pollent fideles plurimi, quam­ vis polleant ipsa fide plurimum: aliud est enim scire I obiecto doni scientiae 301 tantummodo quid credere debeat propter adipiscendam beatam vitam, quae nonnisi aeterna est, aliud autem scire quemadmodum hoc ipsum et piis opituletur et con­ tra impios defendatur, quam proprio appellare vocabulo scientiam videtur Apostolus» ’. Evidenter ergo Augustinus loquitur de sermone scien­ tiae, de quo Apostolus in I Cor. XII, 8, loquebatur. Atqui sermo scientiae, apud Apostolum, est una ex gratiis gra­ tis datis, ut cum S. Thoma2 docent communiter theologi. Imo ipse S. Thomas de hac ipsa scientia, de qua lo­ quitur Augustinus, ait expresse quod «ponitur inter gra­ tias gratis datas», eamque a dono scientiae proprie dicto distinguit3, et citat in confirmationem verba Augustini quae inveniuntur in textu citato ab obiiciente. Unde ap­ paret argumentum non urgere, quia est extra quaestio­ nem. Neque S. Thomas videtur legisse contextum, et ideo neque sibi constans fuit. Ceterum S. Doctor ista Augustini applicavit etiam ad sacram theologiam in I, q. 1, art. 2, sed contra. 306. Obiectio secunda. Dignius et altius est donum scientiae quam scientia acquisita vel philosophica. Atqui datur aliqua scientia acquisita vel philosophica circa Deum et res divinas, nempe metaphysica in parte illa quae dicitur theodicaea. Ergo donum scientiae non potest esse circa res humanas et creatas tantum. 307. Respondetur. Concedo maiorem. Distinguo mi­ norem·. Theodicaea est circa Deum et res divinas formaliter et in recto, nego; materialiter et in obliquo, concedo. Contradistinguo conclusionem: donum scientiae ne­ quit esse circa res humanas et creatas tantum, mate­ rialiter, concedo; formaliter, hoc est, ex rebus humanis 1 S. Augustinus, De Trinit., lib. XIV cap. 1, n 3, ML. 42, 1037. 2 S. Thomas, I-II, q. HL art- 4- cf· I41’ q‘ 68, art' 5' d 1 2‘ 3 II, II, 9, 1 ad 2. Tract. I, P. II: De donis Spiritus Sancti in specie et creatis, subdistinguo: naturaliter consideratis, conce­ do; supernaturaliter inspectis, nego. Et nego consequentiam positam ab obiiciente. Theodicaea utitur medio creato naturali ad cogno­ scendum Deum; donum vero scientiaoe utitur medio crea­ to supematurali, et quidem non abstracto, sed infuso et vivo et experimental!; unde et genere superat theodicaeam, atque etiam in modo attingendi et utendi proprio medio. 308. Obiectio tertia. Habitus qui versatur circa res creatas et divinas simul non differt ab habitu sapientiae. Atqui habitus et donum scientiae versatur simul circa res creatas et divinas, secundum illud Apostoli: «invisi­ bilia Dei per ea quae facta sunt, intellecta, conspiciun­ tur» Ergo donum scientiae non differt a dono sapien­ tiae. 309. Respondetur. Distinguo maiorem: habitus qui versatur circa res creatas et divinas non differt ab ha­ bitu sapientiae, si versetur circa haec omnia secundum idem medium vel eandem formalem rationem, concedo; si versetur secundum aliud medium et aliam rationem formalem, nego. Concedo minorem et nego consequens et consequen­ tiam. Coincidunt ergo materialiter scientia et sapientia, sed differunt formaliter et specifice, tum in ordine naturali tum in ordine supematurali. Unde S. Doctor recte scri­ bit: «theologia sive scientia divina est duplex: una, in qua considerantur res divinae, non tamquam subiectum scientiae, sed tamquam principium subiecti, et talis est theologia quam philosophi prosequuntur, quae alio no­ mine metaphysica dicitur; alia vero quae ipsas res di­ vinas considerat propter seipsas, ut subiectum scientiae et haec est theologia quae Sacra Scriptura dicitur»2. 1 Rom. 1, 20. 2 S. Thomas, ht Bo'ét. de Trinit., q. 5, art. 4 ■•’s-· 4i Dist, I, Sec. II, a. 3: Donum scientiae est speculativo practicum 303 Inter quas theologias est differentia non solum spe­ cifica, sed etiam generica, et nonnisi analogice conve­ niunt in ratione scientiae divinae1: «unde theologia, quae ad sacram doctrinam pertinet, differt secundum gemis ab illa theologia quae pars philosophiae poniModo etiam simili et proportionali —non quidem ge­ nerice, sed specifice, ut videtur— se habent donum scien­ tiae et donum sapientiae respectu cognitionis divinorum; quod quidem apparet clare si comparentur inter se re sponsio ad 2 art. 1, q. 1, I P. et responsio quam hic S Doctor dat ad 3. Art. 3.-Utrum scientiae donum sit scientia practica PRAENOTANDA 310. Clarius S. Thomas in distributione articulorum quaesierat: «utrum scientia, quae est donum Spiritus Sancti, sit speculativa vel practica»; eandemque quaes­ tionem posuerat pro dono intellectus 3 et ponet pro dono sapientiae4, sicut et posuerat pro beatitudine formali5 et pro habitu fidei theologicae6 et pro scientia theoloRelative ergo ad donum scientiae, Augustinus dixerat -ut patet ex textibus supra citatis— eam unice et exclusive inservire vitae activae, quae essentialiter oc cupatur de rebus humanis et creatis ei commutabilibus huius vitae praesentis. Unde et idem docuit Magister I, q. 1, art. 1, ad 2 Ibid. II-II, q. 8, art. 3. II-II, q. 45, art. 3. I- II, q. 3, art. 5. II- II, q. 4, art. 2. I, q. 14, art. 16. 304 Tract. I, P. Il: De donis Spiritus Sancti Sententiarum; postquam enim praecipuos textus Augus­ tini retulit, concludit: «ecce aperte demonstratum est in quo differant spiritus sapientiae et spiritus scientiae, scilicet ut sapientia divinis, scientia humanis attributa sit rebus» «Sic ergo distingui potest inter illa tria, sci­ licet scientiam, intellectum et sapientiam: scientia valet ad rectam administrationem rerum temporalium et ad bonam inter malos conversationem; intelligentia, ad Creatoris et creaturarum invisibilium speculationem; sapientia vero ad solius aeternae Veritatis contempla­ tionem et delectationem»2. 312. Mirum ergo non est, si magni scholastici, se­ quentes Augustinum et Magistrum Sententiarum, docue­ rint communiter donum scientiae esse practicum tantum et ordinari ad vitam activam tantum et nullo modo esse speculativum. Et sic Guilelmus Autissiodorensis ait duo dona inservire perfecte vitae contemplativae, nempe do­ num intellectus et donum sapientiae; alia vero quinque inservire vitae activae, et assignat dono scientiae in vita activa «apponere operibus pietatis sal discretionis»3; et idem dixerunt quoad rem Hugo a S. Charo, Philippus de Grèves, loannes de Rupella, Odo Rigaldus4, quibus accedunt etiam maiores theologi, ut S. Albertus Magnus et Petrus de Tarantasia. Sic enim scribit S. Albertus Magnus: «scientia, do­ num est, quod est lumen acceptum a Deo simplex, in quo videntur rationes operabilium pertinentium ad vi­ tam, et ideo se habet ad prudentiam sicut melior ac perfectior habitus operabilium» 5; et «est tantum de his quae sunt operabilia per nos»6. • Ÿ i Petrus Lombardes, III Sent., dist. 35, cap. 1. a Ibid., cap. 2. J Apud Lottin, Les classifications des dons .... ____ r.„_____ du S.-Esprit au XII' et au XIIIe siècle, in «Revue d’Ascétique et de Mystique», juillet 1930, p. 274. * Ibid., p. 275 ss. ’ S. Albertus Magnus. ni Sent., dist. 35. art. 4, edit, cit., t. 28. p. 649a. 6 Ibid, ad 1, p. 649a. ► ■· *** Dise I. Sec. II, a. 3: Donum in specie ♦ scientiae est speculativo practicum 305 313. Unde S. Thomas iunior hoc idem docuerat. Ait enim in III Sent. dist. 34, q. 1, art. 2, quod per donum scientiae homo iustus «certitudinaliter sentit de his quae agenda occurrunt», nam ipsa est «quae docet conversari in medio pravae et perversae nationis; unde et ipsum nomen certitudinem importat» ‘; unde et «indicium pru­ dentiae per donum scientiae perficitur» 2. «Cum ergo (ait postea)3 scientia sit donum et sit circa res creatas, opor­ tet quod de ratione scientiae sit tantum illa cognitio quae est ad necessitatem salutis; non est autem de ne­ cessitate salutis cognitio rerum quantum ad naturas et quidditates suas, sed solum cognitio eorum quae quis debet facere vel vitare: et ipsa scientia contemplativa non pertinet ad rationem doni scientiae, sed solum scien­ da practica, qua homo quandam certitudinem concipit de agendis ex praesentia Spiritus, et in hoc differt a prudentia, quae non certitudinaliter, sed magis aestimative de agendis iudicium habet: unde et hoc nomen a certitudine iudicii nomen habet». Denique: «inferior —inquit— ratio quae et specula­ tiva et practica potest esse, perficitur dono scientiae quantum ad operabilia; scientiis vero speculativis in quantum est speculativa»4. Imo et senior eandem doctrinam retinet in I-II, q. 68, art. 4, ubi ait quod «ad recte iudicandum speculativa quidem (ratio) per sapientiam, practica vero per scien­ tiam perficitur». 314. Media quadam via incedit S. Bonaventura, apud quem donum scientiae est simul speculativum et practi­ cum, principalius tamen practicum quam speculativum. Sic enim scribit: «Quaedam autem scientia est, quae con­ sistit in intellectu secundum quod est inclinatus et in- i S. Thomas, III Sent., d. 34, q. 1. a. 2. Ibid, ad 5. Ill Sent., dist. 35, q. 1, art. 3, qla. 2. Ibid, ad 3. 306 Tract. I, P. II: De donis Spiritus Sancti in specie clinans; inclinatus, inquam, a fide, et inclinans ad bo­ nam operationem, et haec (scientia) fundatur super prin­ cipia fidei et habet ortum a dono gratiae, et talis est scientia quae est donum Spritus Sancti. Et ex hoc patet quis sit actus proprius huius doni. Est enim actus eius dirigire ad agenda secundum praeexigentiam regulae ipsius fidei, cuius est dirigere ad opera mi­ sericordiae, ut non tantum bona pro bonis reddat, secun­ dum quod dictat lex naturae, sed etiam bona pro malis, secundum quod dictat lex gratiae, ad exemplar ipsius lesu Christi, in quo fuit gratiae abundantia. Et ideo ad ipsam scientiam non solum pertinet diri­ gere in agendis, sed etiam ex consequenti pertinet nosse ea quae sunt fidei, tamquam fundamentum suae direc­ tionis, et ulterius nosse humanitatem Christi tamquam exemplar sui regiminis; ita quod hic triplex actus con­ venit ei secundum triplicem respectum: unus videlicet respectu obiecti motivi, alter vero respectu sui funda­ menti, et tertius est exemplaris excitativi. Et quia principalis actus accipitur ex parte obiecti, hinc est quod praecipuus actus doni scientiae est diri­ gere circa actionem, secundum quod dicit Augustinus *'. 315. Sed S. Thomas expresse retractavit in hac IIII, q. 8, art. 6, ea quae prius docuerat circa donum in­ tellectus et sapientiae et scientiae, et categorice affirmat ista tria dona non esse speculativa tantum et mere sub­ servientia vitae contemplativae, sed esse simul specula­ tiva et practica, ad instar fidei divinae a qua regulantur et cui in hac vita subserviunt. Attamen non admittit ista tria dona —et in specie donum scientiae— esse principa­ lius practica et secundario speculativa, sed e converso affirmat ea esse per se primo speculativa et ser se se­ cundo practica, sicut et dixerat de ipsa fide divina2. IS. Bonaventura. hi Sent., dist. 35, art. unie., q. 2, edit, cit., t. III. p. //DO. S. Thomas, II-II, q. 4, art. 2, ad 3. Dist. I, Sec. I J, a. 3: Donum scientiae est speculativo practicum 307 § π RESOLUTIO QUAESTIONIS 316. conclusio prima; Donum scientiae est per se primo speculativum et per se secundo practicum. 317. Probatur. Media debent esse proportionata fini et derivationes vel sequelae debent esse proportionatae principiis. Atqui donum scientiae, sicut et donum intellec­ tus et sapientiae, sunt media quaedam ad fidem theolo­ gicam et sequelae vel derivationes quaedam eius: fides autem est simul speculativa et practica, licet per se pri­ mo speculativa et per se secundo practica. Ergo similiter donum scientiae —sicut et donum intellectus et sapien­ tiae— est simul speculativum et practicum, ita quidem ut sit per se primo speculativum et per se secundo prac­ ticum. Maior constat, quia haec se habent sicut conclusiones propriae ad propria principia vel sicut effectus proprii ad proprias causas; consequenter ea quae essentialiter sunt in principiis vel in causis, debent etiam essentialiter —li­ cet suo modo— participari in effectibus et conclusioni­ bus. Minor autem apparet ex verbis S. Thomae supra ci­ tatis, nempe ex I-II, q. 68, art. 4, ad 3, et in hac II-II, q. 8, art. 6, et in hac q. 9, art. 3, nempe ordinantur haec dona ad adiuvandam fidem in perceptione et penetratio­ ne et iudicio proprii obiecti materialis, quod imperfecte quoad modum attingitur a fide, eo ipso quod essentialiter est obscura et inevidens. Quia ergo obiectum formale quod fidei, quod est obiectum materiale per se et prin­ cipale eius, est simul Summum Verum et Summum Bo­ num1, ita quidem ut per se primo sit Summum Verum et per se secundo Summum Bonum, consequenter ab ha- 1 II-II, q. 4, art. 2, ad 3. 308 Tract. I, P. II: De donis Spiritus Sancti in specie Dist. 1, Sec. II, a. 3: Donum scientiae est speculativo practicum 309 cundo aliquid speculationis habeat ex quasi synderesi bitu fidei attingitur per se primo ut Primum Verum et supernatural!, quae est fides theologica et quodammodo per se secundo ut Primum Bonum; et a dono scientiae si­ donum intellectus. cut et a dono intellectus et sapientiae, per se primo ap­ Licet ergo non admittatur illud esse unice practicum prehenditur aut iudicatur resolutorie ut Primum Verum, —de quo suo loco dicetur— hoc tamen sufficit ut speet per se secundo ut Primum Bonum et ultimus finis. «Unde etiam oportet —concludit S. Thomas— quod do­ ' cifice distinguantur, quia contraponuntur secundum ea quae eis per se primo conveniunt, et non coincidunt num scientiae primo quidem et principaliter respiciat nisi in eis quae secundario ad illa pertinent. speculationem, in quantum scilicet homo scit quid fide tenere debeat; secundario autem —et tamen per se, et non solum per accidens— se extendit etiam ad operatio­ § III nem, secundum quod per scientiam credibilium et eorum SOLVUNTUR DIFFICULTATES quae ad credibilia consequuntur —nempe articulorum fidei et ceterorum secundario revelatorum circa creatu­ 320. Obiectio prima. Scientia cui deputatur seu at­ ras et homines— dirigimur in agendis» ’. tribuitur actio est scientia practica. Atqui donum scien318. conclusio secunda: Donum scientiae differt spe­ I tiae est cui deputatur seu attribuitur actio, secundum illud Augustini «actio qua exterioribus rebus utimur, cifice a dono consilii. j scientiae deputatur» l. Ergo donum scientiae est practi319. Probatur. Habitus simul speculativus et practi­ ’ cum seu scientia practica. cus et quidem per se primo speculativus et nonnisi per 321. Respondetur. Distinguo maiorem-, scientia cui se secundo practicus, differt essentialiter et specifice ab deputatur vel attribuitur actio, unice et per se primo, est habitu mere practico —vel saltem per se primo practi­ scientia practica, concedo; cui attribuitur actio non uni­ - —. Atqui donum scientiae est habitus per se primo *ce ce nec per se primo, sed secundario tantum, est scientia speculativus et per se secundo practicus, dum donum con­ practica, sub distinguo·, est scientia simpliciter et per se silii est habitus solum et exclusive practicus vel saltem per se primo practicus. Ergo donum scientiae differt es­ I primo practica, nego; est scientia secundario practica, I concedo. sentialiter et specifice a dono consilii. Contradistinguo minorem: dono scientiae attribuitur Maior constat, quia speculativum et practicum, si se­ actio, secundario et per se secundo, concedo; primario cundum se et ut primo sunt, sumantur, hoc est, ex aequo, sunt differentiae essentiales habituum, ut patet in divi­ I seu etiam unice, subdistinguo: secundum opinionem Au­ sione habituum intellectualium et philosophiae, ubi pri­ gustini, transeat; secundum rei veritatem, nego. I Et nego consequens et consequentiam. ma divisio est per speculativum et practicum. Solutio patet ex dictis. Notanda sunt tamen verba ac­ Minor autem patet quoque, quia donum scientiae spe­ cifice et per se primo est speculativum; donum vero con­ curata S. Thomae: «attribuitur enim ei actio, sed non silii —sicut et prudentia, cui immediate et per se primo sola (=non unica) nec primo», sed secundo, hoc est, per respondet— est per se primo practicum, licet per se se­ se secundo, ut dictum est2. 1 Hic, corp. 1 S. Augustinus, De Trinit., lib. XII, cap. 14. 1 S. Thomas, hic, ad 1. 310 Tract. I, P. II: De donis Spiritus Sancti in specie 322. Obiectio secunda. Scientia directiva pietatis est scientia practica. Atqui scientia, quae est donum Spiritus Sancti, est directiva pietatis, ut patet ex verbis Gregorii. Ergo scientia, quae est donum Spiritus Sancti, est practica. 323. Respondetur. Distinguo maiorem: scientia uni­ ce vel per se primo directiva pietatis est scientia prac­ tica, concedo; scientia quae non unice nec per se primo est directiva pietatis, sed solum per se secundo, est scien­ tia practica, subdistinguo: est practica per se secundo, concedo; est practica unice et per se primo, nego. Cont radis tinguo minorem: donum scientiae est directivum pietatis unice et per se primo, nego; per se se­ cundo tantum, concedo. Et nego consequens et consequentiam. S. Thomas unico verbo solutionem dedit, dicens: «et hoc etiam modo —hoc est, non unice nec per se primo, sed solum per se secundo— dirigit pietatem» *. Dist. I, Sec. II, a. 4: Quaenam beatitudo respondeat dono scientiae 311 solis iustis reduplicative ut iusti et sancti sunt, sub di­ stinguo: non est speculativa, unice aut mere, concedo; non est speculativa per se primo et secundario practica, nego. Concedo minorem et nego consequens et consequen­ tiam. Solutio patet etiam ex dictis. Iusti enim ut iusti, cum sint iusti per gratiam et caritatem, agunt etiam, hoc est, sciunt et volunt et operantur ex gratia et caritate, et ideo quasi ex habitu vel instinctu supernatural!. Unde scientia et intellectus et sapientia iustorum, ut iusti sunt, non est mere abstracta et speculativa, sed ultra altissimam et profundissimam contemplationem quam secum fert, est etiam secundario practica et affectiva et experimentalis et mystica. Sicut ergo non quicumque quocumque modo intelligit habet donum intellectus, sed solum «ille qui intelligit quasi ex habitu gratiae» et unctione Spiritus Sancti, ita etiam non quicumque quocumque modo sciunt aliquid, habent donum scientiae, sed illi soli «qui ex infusione gratiae certum iudicium habent circa credenda et agenda, quod in nullo deviat a rectitudine iustitiae» et veritatis supernaturalis1. Unde signanter dictum est: «iustum de­ duxit Dominus per vias rectas et ostendit illi regnum Dei et dedit illi scientiam sanctorum» 2. 324. Obiectio tertia. Scientia quae habetur a solis iustis non est speculativa; quia quod habetur a peccato­ ribus et iniustis, non habetur a solis iustis ut patet ex terminis; scientia autem speculativa habetur etiam a pec­ catoribus et iustis, ut experientia constat, et testatur illud lacobi; «scienti bonum et non facienti, peccatum est illi»2. Atqui donum scientiae habetur a solis iustis et nullo modo a peccatoribus. Ergo scientia quae est do­ Art. 4.-Utrum dono scientiae respondeat tertia beatitudo, num Spiritus Sancti, non est speculativa, ideoque debet i scilicet beati qui lugent, quoniam ipsi consolabuntur esse practica, cum non detur medium inter speculativum et practicum. 326. Consequenter S. Doctor inquirit beatitudinem 325. Respondetur. Distinguo maiorem: scientia quae respondentem dono scientiae. Cum autem beatitudines habetur a solis iustis, specificative ut sunt homines vel evangelicae sint quasi actus quidam donorum, quaerere intelligentes, non est speculativa, nego; quae habetur a beatitudinem respondentem dono scientiae idem est ac investigare actum proprium et alicitivum eius. Hic, ad 1. lac. 4, 17. 1 Hic, ad 3. i Sap. 10, 10. 312 1 J I i ■ Tract. I, P. IL De donis Spiritus Sancti in specie Attamen, quia inter dona et beatitudines non est stric­ tus et necessarius nexus, ideo quandoque non propria, sed appropriata et adaptata quaerere debemus; et hoc accidit aliquo modo in praesenti. 327. conclusio: Dono scientiae in quantum est spe­ culativum et in quantum est cognitio quaedam perfecta, respondet delectatio et consolatio; in quantum vero est practicum et respiciens creata et humana modo practico, respondet ei per se primo luctus et tristitia, per se se­ cundo vero et ex consequenti respondet consolatio et gaudium. 328. Probatur prima pars. Donum scientiae, ut patet ex dictis art. 2, non solum creata et humana respicit, sed etiam divina et increata, quasi obiectum secundarium et extensivum. Quatenus ergo speculatur creata et conse­ quenter divina, pulchritudinem et bonitatem utrorumque attingit, ideoque naturaliter delectationem et gustum af­ 1 fert; et similiter quando quasi reflexe ipsa scientia vel speculatio aut contemplatio experitur, naturaliter homo gaudet et laetatur; unde ipse S. Thomas expresse con­ cedit «quod de ipsa consideratione veritatis homo gau­ det» *. Sive ergo ex obiecto sive ex actu suo vitali coI gnoscitivo, donum scientiae prout speculativum est, cau­ I sât directe quandam delectationem spiritualem, quae po­ test dici quaedam praelibatio futurae et perfectae beatitudinis. 329. Secunda pars. Quatenus vero donum istud con­ sideratur ut practicum, tunc fertur in actus humanos et in res creatas ut dirigendos per usum earum ad bea­ titudinem supematuralem. Atqui homo, in statu praes­ enti, valde debilis et imbecillis est et nimis pronus ad sensibilia et corporalia et praesentia. Ex hac ergo parte videt solum Deum esse nostram veram beatitudinem per- > Hic, ad 2. Dist. I, Sec. II, a. 4: Quaenam beatitudo respondeat dono scientiae 313 fectam; aliunde experitur infidelitates humanas et quo­ modo res creatae occasionem praebent ut eis inhaerea­ mus et Deum relinquamus, secundum illud: «creaturae factae sunt in odium et in muscipulam pedibus insipien­ tium»1; unde clamat cum Apostolo: «infelix ego homo, quis me liberabit de corpore mortis huius?»2, et quanto magis hoc experitur, et videt pericula peccandi et caducitatem rerum huius mundi, luget; quia, ut optime ait S. Doctor, «ad lugendum movet praecipue scientia per quam homo cognoscit defectus suos et rerum mundana­ rum, secundum illud Eccl. I, 18: 'qui addit scientiam, addit et dolorem’»3: unde cum eodem Apostolo ait: «cu­ pio dissolvi et esse cum Christo»4; «heu mihi, quia in­ colatus meus prolongatus est» 5. Ex consequenti tamen consolatur, «dum homo per rectum iudicium scientiae, creaturas ordinat in bonum divinum»6, quod iudicium procedit ex gratia Dei, per quam liberamur et sublevamur7 sufficienter et superabundanter8. Quia ergo donum scientiae est per se primo specula­ tivum et per se secundo practicum, delectatio et gaudium quoddam convenit ei per se primo; per se vero secundo, quandiu sumus in hac vita mortali, convenit ei luctus et tristitia, mixta cum consolatione adiutorii Dei, quod numquam deficit. Quod si luctus per se primo responderet dono scien­ tiae, semper comitaretur donum scientiae, et sic luctus deberet etiam manere in patria, sicut ipsum donum scien­ tiae, quod falsum est; nam ibi solum manet consolatio. Luctus ergo respodet ei per accidens, ratione lapsus ho­ minis quia nnia nec npr esset psspt in angelis nnaplis et Adamo innocenti. minis, 1 Sap. 14, 11. 2 Rom. 7, 24. S. Thomas, I-II, q. 69, art. 3, ad 3. Phil. 1, 23. Psalm. 119, 5. S. Thomas, hic, ad 1. 7 Rom. 7, 25. II Cor. 12, 9. ave 314 Tract. I, P. II: De donis Spiritus Sancti in specie Ubi notandum est quod, secundum theoriam Augus­ tini de dono scientiae, ei per se primo responderet luc­ tus, ut revera ait in verbis citatis a S. Thomae in argu­ mento sed contra; quia vero S. Doctor correxit doctri­ nam Augustini circa naturam huius doni, ut vidimus articulo praecedenti, consequenter debebat corrigi in hoc loco; at S. Thomas modeste et reverenter procedit, ut semper, trahens Augustinum ad bonum sensum'. SECTIO TERTIA DE DONO SAPIENTIAE (Ad II-II, qq. XLV-XLVI) 330. Consequenter considerandum est de dono sa­ pientiae. Circa quod occurrit dubium cur a S. Thoma ponatur ut correspondens virtuti caritatis et non potius ut correspondens fidei. Ratio huius attributionis crederim quod est duplex; la, ex nomine, quod venit a sapere et sapiendo vel gustando, ut dicitur postea; gustus au­ tem et saporatio experimentalis divinorum maxime per­ tinet ad caritatem, utpote quae est amor et amicitia hoI minis ad Deum; 2a, ex re per nomen significata, nam inter omnes virtutes altior et perfectior est caritas; simi­ liter inter omnia dona Spiritus Sancti, maius et altius et perfectius est donum sapientiae: iustum erat ergo quod supremum donum supremae virtuti attribuatur. Neque oportet perfectam et absolutam adaptationem inter virtutes et dona invenire, ut in tractatu de donis in genere dictum est; sed sat est appropriationem quandam fundatam in eo quod est essentiale et potissimum seu characteristicum utrobique ponere, ut vere synthesis fieri queat: hoc autem, ut patet ex duplici ratione ad­ ducta, invenitur in casu praesenti. 1 Cetera videantur in littera art. 4 S. Thomae, quae clara est, et Comment, in Matt. 5, edit, cit., pp. 73-74. 331. Quantum vero ad distributionem articulorum huius quaestionis, non facile apparet ordo logicus. Si ad vrr. 316 Tract. I, P. II: De donis Spiritus Sancti in specie litteram inspiciamus, possumus dicere quod considerat tria fundamentalia: Γ, exsistentiam eius, ut revera do­ num Spiritus Sancti (art. 1), quae quidem quaestio pro singulis donis in particulari semper ponitur a S. Doctore; 2°, proprium subtectum eius, tum proximum seu quo, nempe facultatem vel potentiam animae in qua im­ mediate residet (art. 2-3), tum remotum seu quod, nempe hominem iustum convertibiliter, nempe solum (art. 4) et omnem (art. 5); 3°, denique, proprium actum seu beatitudinem ei correspondentem, ut pro singulis in particu­ lari facit (art. 6). Consequenter autem, sicut et pro ceteris donis, de vitio vel vitiis oppositis dono sapientiae, in capite sequenti. Revera tamen, S. Doctor, ultra iustificationem exsist­ entiae doni sapientiae proprie et stricte dicti, ex qua apparet iam quasi genus eius remotum (art. 1), inspicit et determinat naturam vel essentiam doni sapientiae ut est habitus, et quidem per determinationem causae quasi materialis vel generis proximi eius, nempe quasi mate­ riae in qua (art. 2) et circa quam (art. 3), et quasi diffe­ rentiae specificae vel causae quasi formalis ipsius, nem­ pe obiecti quasi formalis quo, scilicet per connaturalitatem quandam ad divina, et sic differt maxime a sapien­ tia acquisita, quae est sacra theologia (art. 4), et per de­ gustationem vel experiment at ionem affectivam divinorum. et sic maxime differt a gratia gratis data, quae appellatur sermo sapientiae (art. 5). Postmodum considerat donum sapientiae per ordinem ad beatitudinem ei correspondentem seu actum proprium eius (art. 6). Unde tractatus de dono sapientiae apud S. Thomam, II-II, q. 45-46, ita ordinari potest: ni' DONO SAPIENTIAE 1 i i ' I | | | ' ( aviiNHiavs oNoa aa : CAPUT I DE IPSO DONO SAPIENTIAE I I J ( i 332. Antequam ad singulos articulos deveniamus, quaedam sunt dicenda de nomine sapientiae. A) De origine nominis et propria eius significatione etymologica. Quidam scholasticorum, ducti quibusdam verbis Ecclesiastici, dicentis: «sapientia enim doctrinae secundum nomen est eius» ’, crediderunt hoc verbum compositum ex sapore et scientia (sap-ientia), ac si esset sapida scientia, hoc est, dulcis, delectabilis, saporosa cognitio. «Et ideo signanter dicit Augustinus quod Filius (=cui attribuitur sapientia in divinis) mittitur, cum a quoquam cognoscitur atque percipitur; perceptio enim experimentalem quandam notitiam significat, et haec proprie dicitur sapientia, quasi sapida scientia, secundum illud Eccli. VI, 23: sapientia doctrinae secundum nomen est eius»2. Unde et dicebant quod sapientia infusa in hoc differt a sapientia acquisita vel philosophica, quod philosophica plus habet de sapere quam de sapore, dum I Eccli. 6, 23. î S. Thomas, I, q. 43, art. 5, ad 2. 320 Tract. I, P. II: De donis Spiritus Sancti in specie infusa «magis consistit in sapore quam in sapere et ma­ gis consistit in dilectione et dulcedine quam in contem­ platione» l. Attamen, ipse S. Thomas, qui prima verba scripserat, scribit alibi: «si tamen iste sit intellectus illius aucto­ ritatis, quod non videtur; quia talis expositio non con­ venit nisi secundum nomen quod habet sapientia in la­ tina lingua; in graeco autem non competit, et forte ne­ que in aliis linguis» 2. Et nihilominus non potest proprie loquendo dici retractatio respectu eorum quae scripse­ rat in Prima Parte, quia iam pridem in Sententiis dixe­ rat: «dictum Ecclesiastici non intelligitur quantum ad similitudinem nominis cum sapore, quia illa similitudo, etsi sit in lingua latina, non tamen est in aliis linguis, sed loquitur quantum ad significatum quod omnes con­ cipiunt de nomine sapientiae, in quacumque lingua di­ catur» 3. Sed aliunde non pauca sunt minus bene dicta in his verbis: Γ, quidem, quia terminatio entia, non vult di­ cere compositionem alterius verbi, puta scientia, sed est flexio latina ordinaria ad construenda verba abstracta, ut pati-entia, provid-entia, sci-entia, contin-entia, quin ta­ men necesse sit quod patientia sit quasi scientia patiendi, providentia, scientia providendi, et sic de aliis; imo, oporteret tunc dicere quod scientia esset quasi scientia sciendi; 2°, quia evidenter constat Ecclesiasticum non loqui de etymologia verbi sapientia; 3°, quia verum est quod sapientia, latine, venit a sapiendo, sapere autem venit a sapore, ut statim dicetur; 4°, quia falsum est quod in graeco nomen σοφία non sit eiusdem significatio­ nis, ut modo apparebit. 333. Sapientia ergo, latine, a sapiendo venit; sapere autem a sapore. Sapor vero objective est qualitas rerum 1 In Catietcum CMtttcorum, expositio altera, cap. 1; inter opera S. Thomae, edit. Vives, t. 18, p. 613b 2 II-II, q. 45, art. 2, ad 2. ’ ‘/’W ’ HI Sent., dist. 35. q. 2, art. 1, qla. 3, ad 1. Dist. I, Sec. Ill, C. I: De π-so dono sapientiae 321 quae gustu percipitur, ut dulcedo mellis aut pomi. S. Thomas, secundum sensum communem, definit saporem quando ait quod «sapor consistit in humido aqueo aliI. qualiter digesto»Alio modo, ex Aristotelei2, nempe «saj por nihil est aliud quam passio facta in humido aqueo a sicco terrestri cum additione calidi, quae gustum se­ cundum potentiam alterando in actum reducit». Distinguit autem sapores in simplices seu primarios et compositos seu combinatos et derivatos, et ait omnes, ) sicut colores, reduci posse ad septem 3. Primarii sunt sapor dulcis et amarus, quibus proxime accedunt sapor salsus et acer seu acetosus. Et de facto, hodie solent distinguere quatuor sapores fundamentales seu qualitates gustativas puras, quas vocant dulce et amarum, salsum et acre seu acerbum et acetosum vel accidum4. Sapor ergo objective sumitur; sapere vero sumitur subjective, hoc est, saporem percipere, gustare; sapientia autem proprie significat actionem sapiendi vel gustandi, ita ut idem sit ac degustatio, et consequenter habitum degustandi vel sapiendi. Denique, sapor, sapientia, sapere, in latinum ex grae­ co venerunt; nam sapientia graece dicitur σοφία, ex ra­ dice = habere saporem, habere gustum (obiective); ex eadem ergo radice σαπ venit latinum sapor et sapere et sapientia, et graecum σαφια=σοφία 334. B) De vi verbi «sapientia». Optime notat S. Tho­ mas quod «sapientia, secundum nominis sui usum, vide­ tur importare eminentem quandam sufficientiam in co­ gnoscendo» 5, hoc est, maximam perfectionem in cognos- i II de Anima, lect. 19, n. 488. > In De sensu et sensato, lect. 10, n. 141. J II de Anima, lect. 21, n. 514; De sensu et sensato, lect. 11, n. 148-153. , , . 4 Frobes, Psicologia experimental, p. 130; Psychologia speculativa, I, p. IM; Donat, Psychologia, pp. 85-86. S. Thomas, III Sent., dist. 35, q. 2, art. 1, qla. 1. I 3 Tract. I, P. II: De 322 donis Spiritus Sancti in specie cendo. Quod quidem omnino respondet tum usui loquendi apud latinos, tum origini verbi. «Ut enim —ait Tullius— quisque maxime perspicit quid in re quaque verissimum sit quique acutissime et celerrime potest et videre et ex­ plicare rationem, is prudentissimus et sapient issimus ri­ te haberi solet * Et merito talis perfectio sapientiae tribuitur. Nam no­ men sapientiae venit primo, ut dictum est, ab actu sen­ sus gustus; homo autem in gustu excellit inter omnia animalia et inter sensus certissimus est gustus, quia ma­ gis immediate et intime fertur in obiectum suum quam alii sensus. Unde S. Thomas optime dixit: «sensum gus­ tus habet homo certiorem quam alia animalia, quia gus­ tus est tactus quidam, tactum autem habet certissimum aliis animalibus, licet in aliis sensibus deficiat a quibus­ dam animalibus; sunt enim quaedam animalia quae me­ lius vident, audiunt et olfaciunt quam homo, sed homo secundum tactum, multum differt in certitudine cogni­ tionis ab aliis animalibus» 2. Et licet admittat et verum sit quod sensus visus per­ fectior est, quia spiritualior est et ad plura obiecta se extendens3, tamen negari nequit sensum gustus, et quia tactus quidam est et quia intimus et continuatus, maxi­ mam certitudinem in sentiendo seu cognoscendo sensi­ biliter sibi vindicare. 335. C) De usu verbi «sapientia». Nomen autem sa­ pientiae multipliciter dicitur, et quidem secundum im­ positionem nominis, primo dicta est de sapientia huma­ na naturali tum particulari et practica tum universali et speculativa; dein, extensa est ad sapientiam divinam na­ turalem designandam; postea, in ordine supematurali, dicitur de sapientia proprie dicta humana et creata, et 1 1 lect. > Tullius Cicero, / De Officiis. cap. 5, edit, cit., t. III, pp. 261-262. S. Thomas, tl de Anima, lect. 19, n. 482. Cf. De sensu et sensa:: 9, n. 120. l Metaph., lect. 1, n. 5-8. Dist. I, Sec. Ill, C. I: De ipso dono sapientiae 323 de sapientia metaphorice dicta, hoc est, ad malum et fal­ sum ordinata, salvata tantum perfectione in modo ordi­ nandi; ac denique de sapientia increata appropriata Fi­ lio seu Verbo. 336. a) In ordine ergo naturali, sapientia designat: 1) magnam habilitatem et perfectionem in aliquo opere externo perficiendo, v. gr. in canendo, in efficiedo sta­ tuam et in aliis huiusmodi; 2) in opere interno virtutum, et sic dicitur proprie prudentia; 3) in cognitione specu­ lativa determinata, v. gr. de anima vel de coelo; 4) in cognitione humana speculativa simpliciter, et sic idem est ac metaphysica; 5) et quia haec est de divinis et Deo maxima perfectio est attribuenda, ideo sapientia dicitur de cognitione summa Dei. 337. b) In ordine autem supernaturali quandoque etiam sumitur pro sapientia creata, quandoque pro sa­ pientia increata attributa per appropriationem Secundae Personae Trinitatis Sumpta autem pro sapientia creata apud nos, homines, quandoque sumitur proprie, nempe respectu veri et boni; quandoque metaphorice tantum, nempe respectu falsi et mali, et sic dicitur sapientia ter­ rena, animalis et diabolica2. Quod si proprie sumatur, quandoque stat pro sapien­ tia particulari vel secundum quid, nempe respectu actio­ num humanarum ordinandarum, et haec est prudentia infusa; quandoque vero pro sapientia universali vel sim­ pliciter, sive sit formaliter supernaturalis et infusa, ut donum sapientiae, quod pertinet ad gratiam gratum fa­ cientem, et sermo sapientiae, qui spectat ad gratias gratis datas; sive denique sit virtualiter et radicaliter tantum supernaturalis, ut sacra theologia nostra. Distinctionem fundamentalem sapientiae in sapien­ tiam particularem vel secundum quid et sapientiam uni- 1 I, q. 39, art. 8. » lac. 3, 15. Cf. S. Thomam, II-II, q. 45, art. 1, ad 1. I .JiJ (/) Ηω 3 ο οι CZ) *5 CZ) o s Ρ ο α> (Ζ) Π) (Ζ) (7) (7) n> <Λ (X) ο cz> cv cv CZ) (Ζ) £Λ rt> (Ζ) (Λ (T <τ α> (/> α ω ο ω (Λ α> α α> Ο) (Λ c (Z) ω ο α CZ> ω 3 0> CZ) ο 1 P ω 0) ΙΛ (Ζ) Ο Ο (✓) P a> (Z) α> α> o σ' o (/i P P ο o ο ω 2 o Ο cz) Ο a (Λ O P 0) ο ω P ro CZ) (Λ ιζι α> (Λ » η c/> o D-X) CZ) &> Ο α> C/3 Ρ C/) (/) (Ί> I) in ordine naturali a) secun­ dum quid vel A) humana vel creata parti­ cularis f ' «> in operibus lecta. ; -: C/3 CD c/> (Ί> £/> O rp c^icrioribu.s·. β ) in operibus interiaribusz perfecta. urs per­ prudentia 2) speculativa·, scientia vel cognitio in statu perfecto. b) simpliciter seu universalis et speculativa: Philosophia Prima = Metaphysica. B) divina seu increata: attributum Dei naturaliter cognoscibilis. II) in ordine super· naturali A) increata seu divina: attributum essentiale Dei supematuraliter cognoscibilis et per appropriationem attributum Filio seu Verbo. quoad substan­ tiam pertinens ad gratiam gra­ tum facientem; a) formaliter quoad modum, infusa pertinens ad 1) simpli ­ a) proprie gratiam gratis citer dicta dicta datam. seu ad seu uni­ verum Β) creata versalis β) virtualiter et radicaliter tantum suet bo ­ (maxi­ pematuralis: theologia nostra. num or ­ me hu­ dinata mana) 2) secundum quid vel particularis: prudentia infusa et donum consilii. Ώ CZ) e — * l ) t erren ?ί nnimnlic f 3 diabolica. >»-· 'A -·*Λ^,'*1·Α«Τ«·ΖΚί to en ÎH 326 Tract. I, P. II: De donis Spiritus Sancti Disr. I. Sec. Ill, C. I, a. 1: in specie 338. conclusio: Datur quaedam sapientia supenialu· ralis quae est donum Spiritus Sancti proprie et stricte dictum. 339. Probatur·. 1°, ex Sacris Litteris, in quibus affir­ matur dari quandam sapientiam supematuralem a Spi­ ritu Sancto donatam nobis. «Et requiescet super eum Spiritus Domuni, spiritus sapientiae et intellectus...»1, et ab Ecclesia et Patribus ponitur talis spiritus sapientiae inter dona Spiritus Sancti proprie et stricte dicta, ut di­ ximus in priori parte, de donis Spiritus Sancti in genere. Et quamvis dicatur et verissimum sit quod «omnis sapientia a Domino Deo est» 2, specialiter tamen et in sen­ su proprio et perfectissimo de caritate dicitur: «dilectio Dei honorabilis sapientia»3, quae desursum est, secun­ dum illud: «quae autem desursum est sapientia, primum quidem pudica est, deinde pacifica, modesta, suadibilis, bonis consentiens, plena misericordia et fructibus bonis, non iudicans, sine simulatione» 4. Isaias 11, 2. Eccli. 1, 1. Ibid., v. 14. lac. 3, 17. doni sapientiae 327 scientiae), de sapientia quadam infusa, qua per unionem et affinitatem ad ipsa divina supernaturalia secundum se, possit de ceteris omnibus iudicare et ordinare. I Sed haec sapientia est verum et proprie dictum do­ num Spiritus Sancti, tum quia per eam homo redditur 1 prompte mobilis a Spiritu Sancto ad ferendum iudicium et ordinationem de omnibus, etiam supematuralibus, per regulas divinas supematurales; tum etiam quia homini spirituali, qui divina sapit, haec specialiter attribuuntur ' a Deo secundum illud: «spiritualis iudicat omnia» *, et illud: «Spiritus omnia scrutatur, etiam profunda Dei» 2. Evidenter enim est possibile haberi ab homine co­ gnitio quaedam iudicativa divinorum per experientiam af­ fectivam eorum, quae, utique, secundum ordinem divi­ nae providentiae, debetur homini iusto, maiori adhuc 1 ratione quam cognitio iudicativa propria doni scientiae. Si ergo datur de facto quaedam scientia quae est donum Spiritus Sancti, a fortiori dari debet quaedam sapientia supematuralis, affectiva, mystica, quae est donum SpiI ritus Sancti proprie dictum. Art 1 -Utrum sapientia debeat inter dona Spiritus Sancti computari 340. 2°, ex ratione theologica. Non minus providet Deus homini in ordine supernatural! respectu cognitionis veritatis supematuralis, quam providit in ordine natu­ rae respectu cognitionis veritatis naturalis. Atqui respec­ tu cognitionis veritatis naturalis providit, ultra intellec­ tum et scientiam, de habitu sapientiae, qua per supre­ mas causas ordinis naturalis possit de ceteris omnibus iudicare et ordinare. Ergo etiam respectu cognitionis ve­ ritatis supematuralis debuit provideri, ultra intellecturo (= fidem et donum intellectus) et scientiam (= donuro De exsistentia I ' j I 341. Haec autem sapientia evidenter differt a sapien­ tia simpliciter, mere philosophica seu metaphysica; pa­ riter differt a sacra theologia, quae est sapientia quaedam acquisita per studium ex veritatibus fidei, quia haec sola non sufficit pro omnibus et non est omnibus necessaria ad salutem; differt etiam a fide theologica et a dono intellectus, quia fides per se primo assentit revelatis et donum intellectus per se primo apprehendit ea, sed sapientia per se primo iudicat secundum ea. Tamen notandum est in isto articulo primo sumi sa­ pientiam, proprie quidem ut est iudicativa, non tamen stricte ut est donum Spiritus Sancti, hoc est, unum ex septem donis, sed large pro sapientia quadam infusa vel supernatural!, nondum ponens distinctionem a ceteris I / Cor. 2, 15. 1 Ibid., v. 10. ·( sapientiis infusis si quae sint. Supernaturalia enim, ut­ pote infusa, a solo Deo donari possunt gratis, et hac de causa omnis sapientia supematuralis vel infusa potest et debet dici donum Spiritus Sancti. Et inde argumentum', non minus dives debet esse ho­ mo in ordine supernatural! quam in ordine naturali. Sed in ordine naturali, praeter sapientiam secundum quid vel particularem, habet sapientiam simpliciter, quae est metaphysica. Ergo et in ordine supernatural!, praeter sa­ pientiam secundum quid vel particularem, quae est pru­ dentia vel donum scientiae, debet habere sapientiam sim­ pliciter vel universalem, quae a solo Deo dari patest. Sat ergo est ostendere hic dari sapientiam quandam ultra simplicem virtutem intellectualem quae sapientia dicitur. Art. 2.-Utrum sapientia sit in intellectu sicut in subiecto II PRAENOTAMINA 342. Investigat S. Doctor in hoc articulo proprium subiectum immediatum seu quo doni sapientiae; quia ex una parte, ratione saporis vel dulcedinis, quam secure fert, videtur ad affectum seu voluntatem pertinere; ex alia vero, cum sit iudicativa, videtur pertinere ad intel­ lectum. Sicut ergo de subiecto proprio fidei diversae erant sententiae *, ita et de subiecto doni sapientiae. S. Bonaventura ergo videtur dicere quod donum sapientiae est in intellectu et voluntate simul, non tamen ex aequo, sed primo et principaliter in affectu seu voluntate, secun­ dario vero in intellectu, sicut et de fide dixerat. Disr. I, Sec. Ill, C. I, a. 2: I I [ . • I Subiectum sapientiae est intellectus 329 Ratio est, quia de proprio subiecto habituum iudicandum est secundum proprium actum eius. Atqui proprius actus doni intellectus simul est intellectus et voluntatis, non tamen ex aequo, sed principaliter et consummative vel elicitive est affectus seu voluntatis, inchoative vero et imperative est intellectus. Ergo donum intellectus est per se primo et formaliter in voluntate, licet dispositive et secundario sit in intellectu, et quidem practico. «Actus doni sapientiae partim est cognitivus et partim est affectivus, ita quod in cognitione inchoatur et in affectione consummatur, secundum quod ipse gustus vel saporatio est experimentalis boni et dulcis cognitio; et ideo actus praecipuus doni sapientiae propriissime dictae est ex parte affectivae» Contrarium omnino docet S. Thomas, cui, hac in re, consentit S. Albertus Magnus. Ait ergo S. Albertus quod donum sapientiae «non est habitus confectus ex cogni­ tione et dilectione, sed potius est lumen secundum se habens actum proprium»1 2, nempe «est quoddam lumen divinorum sub quo videntur et gustantur divina per ex­ perimentum... lumen igitur lucens et calefaciens ad huiusmodi scientiam divinorum per gustum Dei in donis sine quibus ipse non est, dicitur meo iudicio sapientiadonum»3. Unde potius quam «dilectio cogniti Dei», debet dici «cognitio Dei dilecti»4. § Π RESOLUTIO QUAESTIONIS 343. conclusio: Donum sapientiae est essentialiter seu formaliter in solo intellectu sicut in subiecto, licet causaliter et dispositive pendeat a voluntate seu affectu. 1 S. Bonaventura, III Sent., dist. 35, art. unie. q. 1, edit, cit., t. III, p. 774. Vide ibid, ad 3 et 5 et 6. i S. Albertus Magnus, III Sent., dist. 35, art. 1, ad 12 definit., edit, cit., t. 28, p. 645b. J Ibid, ad lam definit., p. 645a. 4 Ibid, ad 2am def. ad 2, p. 645b. «■ Dist, I, Sec. III, C. I, a. 2: Subiectum sapientiae est intellectus 331 Tract. I, P. II: De donis Spiritus Sancti in specie 346. Quam doctrinam clarissime expresserat in III 344, Probatur prima pars. In illa potentia est forSent. dist. 35, q. 3, art. 1, scribens: «sapientia, secundum maliter seu essentialiter donum sapientiae sicut in subnominis sui usum, videtur importare eminentem quan­ iecto cuius est elicitive proprius actus doni sapientiae, dam sufficientiam in cognoscendo, ut a) etiam in seipsa quia eius est habitus cuius est actus. Atqui actus pro­ certitudinem habeat de magnis et mirabilibus, quae aliis prius doni sapientiae est elictive actus intellectus. Ergo ignota sunt, et b) possit de omnibus iudicare, quia unus ­ habitus doni intellectus est essentialiter vel formaliter in quisque bene iudicat quae cognoscit; c) possit etiam et solo intellectu sicut in subiecto. alios ordinare per dictam eminentiam» ’. lam vero «sa­ Minor, ubi unice stat difficultas, sic ostenditur: actus pientiae donum eminentiam cognitionis habet per quan­ proprius doni sapientiae est contemplari seu penetrare dam unionem ad divina, quibus non unimur nisi per divina, et iudicare de omnibus aliis naturalibus et superamorem, ut qui adhaeret Deo sit unus spiritus cum eo12; naturalibus secundum divina, et ordinare omnia natura­ unde et Dominus3 secreta Patris revelasse discipulis di­ lia et supematuralia secundum divina contemplata. At­ qui tres isti actus, nempe contemplari, iudicare et ordi­ cit, in quantum amici erant. Et ideo sapientiae donum nare, sunt elicitive actus intellectus, et non voluntatis. dilectionem quasi principium praesupponit, et sic in af­ Ergo actus proprius doni sapientiae est elicitive actus fectione est, sed quantum ad essentiam in cognitione est; intellectus et non voluntatis. unde ipsius actus videtur esse et hic et in futuro divina amata contemplari et per ea de aliis iudicare, non so ­ 345. Secunda pars. Contemplari divina, iudicare de lum in speculativis, sed etiam in agendis, in quibus ex omnibus secundum ipsa et ordinare omnia per ipsa, pos­ sunt fieri dupliciter: uno modo, abstracte et speculative, i fine iudicium sumitur» 4. Et propter hoc, quia est diversus modus et diversum secundum perfectum usum rationis, hoc est, per studium medium iudicandi et ordinandi et contemplandi divina et laborem; alio modo, concrete et instinctive et expertin dono sapientiae et in sacra theologia, ideo specie difmentaliter, per connaturalitatem quandam ad divina. At­ qui sapientia supematuralis quae est donum Spiritus ( ferunt istae duae sapientiae, sicut specie differt habitus virtutis moralis ab habitu scientiae moralis 5. Sancti contemplatur et iudicat et ordinat hoc secundo modo; dum sapientia supematuralis quae dicitur sacra Quam differentiam alibi etiam S. Doctor pulcherrime theologia iudicat et ordinat et contemplatur divina pri­ expressit his verbis: «qui enim per studium quaerunt mo modo; constat autem ad connaturalitatem erga di­ sapientiam, per partes et etiam longo tempore student; vina requiri caritatem, quae est in affectu seu voluntate sed qui habent eam a Spiritu Sancto, velociter accipiunt, sicut in subiecto. Ergo donum sapientiae pendet causa­ Act. II, 2; factus est repente de coelo sonus tamquam liter et dispositive a dispositione voluntatis quae est per advenientis spiritus vehementis; (nam) illi qui habent caritatem. «Sic igitur oncludit S. Doctor— sapientia, quae est donum, causam quidem habet in voluntate, sci­ licet caritatem, sed essentiam habet in intellectu, cuius actus est recte iudicare» 1 III Sent., d. 35, q. 3, a. 1, qla. 1. * S. Thomas, hie. 2 J < 2 / Cor. 6, 17. loan. 15, 15. S. Thomas, ibid. qla. 2. I, q. 1, art. 6, ad 3. II 332 I 4 i *t Tract. I, P. II: De donis Spiritus Sancti in specie scientiam per revelationem divinam, subito implentur sapientia, sicut illi qui sunt subito repleti Spiritu Sancto»\ I* > 1 * '..1 4 ? II sapientia sit speculativa tantum, Art. 3.-Utrum an etiam practica 1 », PRAENOTANDA Dist. I, Sec. Ill, C. I, a. 3: Donum sap. est speculativo-practicum 333 subiecto, sicut docouerat Guilelmus Autissiodorensis et plures alii; at in hac II-II, q. 8, art. 6, hoc expresse re­ tractavit; et sicut donum scientiae ampliavit usque ad speculativam rationem, cum prius soli practicae rationi adiungebatur, ita donum intellectus et sapientiae exten­ dit ad intellectum practicum, cum prius solum poneren­ tur in speculativo. Initio ergo positio Alberti Magni et positio S. Thomae erant diametraliter opositae, nempe iuxta S. Albertum donum sapientiae esset in solo intellectu practico; e contra, iuxta S. Thomam, tale donum esset in solo intel­ lectu speculativo. Postea vero S. Doctor mitigavit suum intellectualismum et ad viam quandam mediam pervenit, dicens quod donum sapientiae est simul in intellectu speculativo et in intellectu practico, non tamen ex aequo, sed per se primo et principaliter in intellectu speculativo et per se secundo et extensive in intellectu practico. 347. Dato quod donum sapientiae sit proprie et for­ maliter in intellectu sicut in subiecto, cum intellectus possit esse speculativus et practicus, statim quaeritur utrum sit in intellectu speculativo vel in intellectu prac­ tico sicut in subiecto. S. Albertus Magnus videtur dicere quod sapientia est in intellectu practico sicut in subiecto; sicut ceteroquim de fide hoc expresse docet2, et de ipsa sacra theologia ait esse principaliter practicam 3. Unde de dono sapien­ tiae ait quod est de fine, non quidem per modum veri (quia tunc est donum intellectus), sed per modum boni, RESOLUTIO QUAESTIONIS «et sic est sapientia, a sapore dicta magis quam a sape­ re» 4. «Sapientia autem stricte dicitur a sapore illius quod 348. conclusio: Donum sapientiae est simul in in­ simpliciter est sapidum, et illud non est nisi res divinae, tellectu speculativo et in intellectu practico; at non ex et ideo sapientia est tantum divinorum»5; est enim sa­ uquo, sed per se primo et principaliter in intellectu spe­ pientia donum Spiritus Sancti «prout est emanatio di­ culativo et per se secundo in intellectu practico. vinae bonitatis continens dulcedinem Dei»6. 349. Probatur prima pars. Ita se habet donum sa­ S. Thomas hac in re non semper sibi constans fuit; nam in Sententiis et in I-II, q. 68, art. 4, docuit donum pientiae quantum ad speculativum et practicum sicut se habet fides theologica, quae radix est donorum cognossapientiae esse in intellectu speculativo tantum sicut in citivorum et ad cuius obiecti cognitionem uberiorem et perfectiorem ordinantur sicut in finem. Atqui fides theologica est simul, licet non ex aequo, in intellectu specu­ In Psalm. 44, 1, edit. Vives, t. 18, p. 5O3a. 2 S. Albertus, III Sent., dist. 23, art. 6. lativo et in intellectu practico, ut dictum est in tractatu / Sent., dist. 1. de fide, II-II, q. 4, art. 2. Ergo similiter donum sapien­ Ill Sent., dist. 34, art. 3. edit, cit., t. 28, p. 625a. 5 Ill Sent., dist. 35, art. 2, p. 647a dae est simul, licet non ex aequo, in intellectu specula­ 6 Ibid., art. 1, ad 3, circa lam definit., p. 645b. tivo et in intellectu practico. 334 Tract. I, P. II: De donis Spiritus Saxcti in specie 350. Secunda pars apparet ex eodem principio: Si­ cut se habet fides theologica et donum intellectus ad speculativum et practicum, ita se habet donum sapien­ tiae. Atqui fides theologica per se primo et principaliter est speculativa seu cognoscitiva, et per se secundo tan­ tum est practica vel directiva operum virtutis; et simi­ liter donum intellectus. Ergo pariter donum sapientiae per se primo et principaliter est speculativa ideoque in intellectu speculativo, et nonnisi per se secundario est practica et in intellectu practico. 351. Confirmatur. De subiecto habitus doni sapien­ tiae iudicandum est sicut de subiecto proprio actus pro­ prii eius. Atqui actus proprius doni sapientiae est per se primo contemplativus seu speculativus et nonnisi per se secundo est directivus et practicus; quia, iuxta S. Au­ gustinum, donum sapientiae est in ratione superiori sicut in subiecto; ratio autem superior, iuxta eum, intendit rationibus aeternis seu divinis conspiciendis et consu­ lendis; et primo quidem conspiciendis seu contemplan­ dis; deinde vero consulendis pro directione actionum humanarum: «conspiciendis quidem —ait S. Thomas— secundum quod divina in seipsis contemplantur; con­ sulendis autem, secundum quod per divina iudicat de humanis per divinas regulas dirigens actus humanos»1; et quia «prius est considerare aliquid in seipso quam secundum quod ad alterum comparatur», ideo «ad sa­ pientiam per prius pertinet contemplatio divinorum, quae est visio principii; et per posterius dirigere actus humanos secundum rationes divinas 2; unde et signanter Augustinus primo loco posuit: «conspiciendis»; secundo vero: «consulendis». Ergo et ipse habitus doni sapien­ tiae per se primo est in intellectu speculativo, et nonnisi per se secundo est in intellectu practico. 1 S. Thomas, II-II, 45, 3c. î Ibid, ad 3. Dist. I, Sec. Ill, C. I, a. 4: Donum sapientiae non est sine gratia 33S Sicut ergo divina sapientia est per prius speculativa quam practica ‘, et beatitudo nostra formalis per se pri­ mo est speculativa et per se secundo est practica, ut patet ex dictis in I-II, q. 3, art. 5; ita fides theologica et donum intellectus et scientiae et sapientiae, imo et ipsa theologia sacra, sunt simul speculativae et practicae, et quidem per se primo speculativae et per se se­ cundo practicae2; quia haec omnia sunt formaliter or­ dinis divini et impressiones vel sigillationes propriae sa­ pientiae Dei. Et inde apparet nova ratio distinctionis doni sapien­ tiae a virtute intellectuali sapientiae, nempe a Metaphy­ sica, quae est mere speculativa et nullo modo practica3; simul etiam, per modum conclusionis, apparet distinctio doni sapientiae a dono consilii, quia hoc donum vel est in intellectu practico tantum vel saltem per se primo est in intellectu practico, et non in speculativo. Sapor ergo vel dulcedo doni sapientiae non est quid constitutivum eius, sed solum quid consequutivum per se, quasi proprium eius, eo fere modo quo de fruitione dictum fuit in tractatu de beatitudine formali. Art. 4.-Utrum sapientia possit esse sine gratia, II cum peccato mortali 352. Visa differentia doni sapientiae a virtute sapien­ tiae tum mere naturali, hoc est, metaphysica, tum quo­ dammodo supematurali, nempe sacra theologia, oportet adhuc distinguere hanc sapientiam a sermone sapientiae, quae, licet sit formaliter supernaturalis vel infusa, tamen alia via et alio modo de divinis iudicat: et quidem, ut initio dictum est, in hoc articulo completur distinctio a sacra theologia; in sequenti vero a sermone sapientiae. 1 I, q. 14, art. 16. , T , t . Î II-II, q. 4, art. 2; q. 8, art. 3; q. 9, art. 3; I, q. 1, art. 4. î Hic, ad 1. 33θ Tract. I, P. II: De donis Spiritus Sancti in specie 353. conclusio: Donum sapientiae non potest esse cum peccato mortali. 354. Probatur: Γ, ratione generali. Dona Spiritus Sancti stricte dicta sunt connexa cum caritate1 et infor­ mata a caritate. Atqui quod est connexum et informatum seu unitum caritati nequit esse simul cum peccato mor­ tali, quia caritas et peccatum mortale contrarie oppo­ nuntur. Ergo dona Spiritus Sancti nequeunt esse cum peccato mortali. Sed sapientia est verum donum Spiri­ tus Sancti. Ergo donum sapientiae nequit esse cum pec­ cato mortali. ' Ο'Ί I 355. 2°, ratione propria et speciali. Nullus habitus cognoscitivus dari potest sublato eius obiecto formali quo seu medio formali cognoscendi et iudicandi. Atqui obiectum formale quo seu medium formale cognitionis doni sapientiae tollitur radicaliter per peccatum mortale. Ergo habitus doni sapientiae nequit esse sine gratia vel cum peccato mortali. Minor, ubi unice stat difficultas, ita ostenditur: me­ dium formale quo donum sapientiae iudicat de divinis et ex divinis non est medium abstractum et mere specu­ lativum, sed medium concretum, vitale, experimentale, nempe ex quadam connaturalitate vel affinitate vel unio­ ne intima ad divina. Atqui tale medium seu talis affini­ tas vel unio ad divina fit per gratiam et caritatem, quae radicaliter tollitur per peccatum mortale, utpote sepa­ rans nos a Deo ut ab ultimo fine. Ergo obiectum formale quo seu medium quo doni sapientiae radicaliter tollitur per peccatum mortale. Unde et expresse dicitur in Sacris Litteris: «in male­ volam animam non introibit sapientia, nec habitabit in corpore subdito peccatis»2. 1 I-II, q. 68, art. 5. 2 Sap. 1, 4. Dist. I, Sec. Ill, C. I, a. 5: Donum sapientiae est in solis iustis 337 Constat ergo donum sapientiae pertinere ad gratiam gratum facientem, ideoque esse per se et essentialiter supernaturalem et infusam. Et per hoc radicaliter differt, imo et separatur a sapientia mere naturali vel radicaliter tantum supernatural], quae haberi potest cum peccato mortali. Ita, sapientia mere philosophica, quae est virtus intellectualis seu Metaphysica, potest haberi et sine ca­ ritate et sine fide, et consequenter cum peccato mortali et cum peccato infidelitatis; sapientia autem radicaliter tantum supernaturalis, scilicet sacra theologia, nequit cer­ te haberi absque fide seu cum peccato mortali infideli­ tatis; sed bene haberi potest cum peccato mortali seu sine caritate. Et ratio est, quia utraque haec sapientia est acquisita per studium et inquisitionem rationis: at sapientia, de qua loquimur, procedit per medium essen­ tialiter supernaturale et infusum. Art.5,«Utrum sapientia sit in omnibus habentibus gratiam 356. Finaliter in hoc articulo completur differentia doni sapientiae ab omni alia sapientia. Nam, ultra sa­ pientiam de qua loquitur Isaias, 11, 2, et quae proprie est donum sapientiae, adhuc Paulus loquitur de alia sa­ pientia, quam appellat sermonem sapientiae *, quae est vere Dei sapientia, hoc est, supernaturalis et per se in­ fusa, secundum illud: «loquimur Dei sapientiam in mys­ terio absconditam»2. 357. conclusio: Sapientia quae est donum Spiritus Sancti stricte dictum, est in omnibus et solis habentibus patiam; sapientia vero, quae est sermo sapientiae non est in omnibus et solis habentibus gratiam, sed quandoιμι invenitur in iustis simul cum dono, quandoque in occatoribus separata a dono sapientiae. i 1 Cor. 12, 8. I Ibid., v. 7. 338 I Tract. I, P. II: De donis Spiritus Sancti in specie 358. Probatur prima pars. Quod per se sequitur ad gratiam et caritatem, inest omnibus et solis habentibus gratiam et caritatem. Atqui donum sapientiae —sicut et cetera dona Spiritus Sancti— per se sequitur ad gratiam et caritatem. Ergo donum sapientiae —sicut et cetera dona Spiritus Sancti— inest omnibus et solis habentibus gratiam et caritatem, hoc est, omnibus et solis iustis. Non tamen est necesse quod insit eis secundum ac­ tum, sed sat est quod insit secundum habitum, quia no­ men doni est nomen habitus, secundum illud: «et requies­ cet super eum Spiritus Domini...» *. Et propterea, «amen­ tes baptizati, sicut et pueri —et dormientes— habent qui­ dem habitum sapientiae, secundum quod est donum Spi­ ritus Sancti; sed non habent actum, propter impedimen­ tum corporale quo impeditur in eis usus rationis»2. 359. Secunda pars. Gratiae gratis datae non insunt omnibus et solis iustis, sed quandoque insunt iustis et quandoque peccatoribus. Atqui sermo sapientiae —quia tamen est sapientia quaedam infusa— pertinet ad gratias gratis datas, quas Spiritus Sanctus distribuit singulis fi­ delibus, iustis vel peccatoribus, prout vult. Ergo sermo sapientiae non est in omnibus et solis iustis, sed quan­ doque invenitur adiuncta dono sapientiae; quandoque vero separata. Quando ergo simul in uno eodemque hae duae gra­ tiae vel sapientiae inveniuntur, ut in Apostolis, praeser­ tim in Paulo, tunc sapientia supernaturalis maior est vel saltem maior apparet, ad minus extensive, quatenus non solum inservit pro salute propria procuranda, sed etiam pro salute aliorum. Quae quidem maior extensio —et quandoque etiam maior intensitas— seu altior gra­ dus, aliquando habetur «quantum ad contemplationem divinorum, in quantum scilicet altiora quaedam mysteria et cognoscunt et aliis manifestare possunt»; aliquando Dist. I, Sec. III, C. I, a. 6: Quaenam beat, respondeat dono sap. 339 «etiam quantum ad directionem humanorum actuum se­ cundum regulas divinas, in quantum possunt secundum eas non solum seipsos, sed etiam alios ordinare» ‘; ali­ quando finaliter quantum ad utrumque simul, nempe ad manifestationem divinorum et directionem humanorum actuum pro aliis. Quae doctrina est maioris momenti pro re mystica, in qua non est tantum iudicandum secundum rem materialem, sed secundum medium formale2. Art. 6.-Utrum septima beatitudo respondeat dono sapientiae 360. Consequenter, circa donum sapientiae conside­ randa est beatitudo ei correspondens, quae proprie lo­ quendo est actus proprius doni. Et distinguuntur actus in hac vita, qui se habent per modum meriti, et in altera vita, qui se habent per mo­ dum praemii. Et quidem, post Augustinum, theologi at­ tribuunt sapientiae septimam beatitudinem, scilicet «bea­ ti pacifici, quoniam filii Dei vocabuntur»3. Proprius ergo effectus seu actus doni sapientiae in hac vita est paci­ ficare·, in alia vero vita est pertingere ad perfectam fi­ liationem divinam. 361. Quod quidem ita constat: duo sunt actus prin­ cipales doni sapientiae, nempe contemplari vel iudicare divina, quatenus est speculativum, et ordinare vel regu­ lare humana et creata secundum divina, quatenus est practicum. Et licet absolute et per se loquendo, magis sit contemplativum seu indicativum quam ordinativum seu regulativum, quia per se primo est speculativum et per se secundo tantum est practicum, ut patet ex dictis art. 3, tamen in vita praesenti seu in statu viae princi­ 1 Isaiaj 11, 2. 2 S. Thomas, Hic, ad 3. 1 Hic, corp. , , . Vide etiam Caietanum, h. I. Cetera clare patent in littera. Mati. 5, 9. 23 9 L · V'f 340 <5 « B Tract. I, P. II: De donis Spiritus Sancti in specie paliter evolvitur ratio ordinationis et regulationis, dum in altera vita maxime in iudicio et contemplatione per­ durat. Secundum hoc ergo in vita praesenti, et prout est or­ dinativum, directe et per se causai pacem in seipso et cum proximo. Nam proprium est doni Spiritus Sancti, prout est ordinativum humanorum actuum, causare vel producere tranquillitatem ordinis in seipso et cum pro­ ximo, hoc est, interiorem et exteriorem. Atqui donum sapientiae ut est practicum et in praesenti vita est ma­ xime ordinativum et regulat ivum humanorum actuum secundum rationes divinas: et aliunde tranquillitas or­ dinis est pax. Ergo dono sapientiae prout est practicum respondet ut actus et effectus proprius, pax seu paci­ ficatio *. 362. Et quidem, ad pacem interiorem seu in seipso, duo requiruntur; a) recessus a malo seu a peccato, quod contrariatur caritati et sapientiae directivae, et hoc at­ tribuitur sapientiae directive, timori executive, secundum illud: «initium sapientiae, timor Domini»2; b) accessus et firmatio in bono, quatenus omnia humana ad debitum ordinem rediguntur, et hoc attribuitur sapientiae in his verbis lacobi: «quae desursum est», sapientia, primo qui­ dem «pudica est», quasi vitans corruptelas peccati; «deinde autem pacifica», quod est finalis effectus sapien­ tiae; media autem per quae ad talem pacificationem per­ venit sunt moderatio et docilitas, et propter hoc subdit: «modesta, suadibilis». Ad pacem vero exteriorem seu cum aliis tria cumu­ lative requiruntur: a) ut bonis eorum non repugnet, et quantum ad hoc dicitur: «bonis consentiens»; b) ut ma­ lis vel defectibus eorum compatiatur affective et effecti­ ve, et ideo subditur: «plena misericordia et fructibus Vide S. Thomam, hic. corp, et ad 1. Psalm. 110, 10. Disr I, Sec. Ill, C. I, a. 6: Quaenam beat, respondeat dono sap. 341 bonis»; c) ut caritative corrigat eos, respectu mali cul­ pae, et ideo concludit: «iudicans sine simulatione» 363. Aliis verbis: pax perfecta duo postulat: pacem interiorem seu in seipso et pacem exteriorem seu cum aliis proximis. Quoad primam pacem, hoc est, interiorem, tria re­ quiruntur; a) inchoatio eius, quae est remotio mali per­ turbantis, et in casu praesenti est malum culpae, et propterea dicitur de sapientia supematurali desursum ve­ niens quod est casta vel pudica, quia «initium sapientiae timor Domini»2; b) consummatio vel finis eius, quae est perfecta pax et tranquillitas omnium partium homi­ nis inter se et cum Deo, et ideo ait lacobus de eadem sapientia, quod est pacifica; c) processus seu motus ab inchoatione usque ad consummationem eius, ad quod duo concurrunt: a) ipse homo qui interius debet paci­ ficari, et ideo ipse maxime debet ad hoc conari et adlaborare, omnia sua ordinans et ad mensuram propriam redigens, et ideo subditur: modesta, hoc est, modum omnibus et per omnia imponens; β) alii etiam homines consiliis et collaboratione sua, quando homo solus non sufficit, et ideo additur: «suadibilis». Quoad pacem vero exteriorem vel cum aliis haben­ dam alia tria concurrunt: a) respectu bonorum quae alii habent, ut eis non repugnet aut contradicat, et ideo dicitur: «bonis consentiens»; b) respectu vero malorum quae forte habent, a) si sint mala poenae, debet eis com­ pati affective et effective seu interius et exterius vel cor­ de et opere, et ideo additur: «plena misericordia et fruc­ tibus bonis»; β) si vero sint mala culpae, debent carita­ tive corrigi quantum est possibile, et ideo concluditur: ’iudicans sine simulatione», ne scilicet correctionem praetendens, odium intendat explere. 1 lac. 3, 17; S. Thomas, hic, corp, et ad 3. 2 Psalm. 110, 10. Tract. I, P. Π: De 342 donis Spiritus Sancti in specie 364. Absolute vero et maxime pro altera vita, prout est speculativum vel contemplativum, directe et per se causât assimilationem ad Deum prout est Verbum vel Filius, qui procedit ex cognitione Patris seu per viam intellectus, et sic donum sapientiae, quando rationes di­ vinas directe conspicit et contemplatur, naturaliter pro­ ducit verbum simile illis, ideoque ex hac parte forma, liter et per se assimilatur Filio, qui est sapientia genita et consubstantialis. Unde optime respondit ei divina fi­ liatio, secundum illud: «quoniam filii Dei vocabuntur»1, CAPUT II et illud; «quos praescivit conformes fieri imaginis Filii sui» 2. DE VITIO OPPOSITO DONO SAPIENTIAE, Qui duplex effectus, diversimode manifestatus et evo­ SCILICET DE STULTITIA lutus in hac vita et in altera, optime exponitur a S. Doc(Ad q. XLVI) tore alibi his verbis: «donum sapientiae, cuius est spi­ ritualia, quae intellectus apprehendit, iudicare sive or­ dinare sive approbare, infallibiliter et recte indicabit et j ordinabit de omnibus quae ei subduntur, sive sint ap- . 365. Consequenter loquendum est de vitio opposito prehensiones sive operationes, et in hoc quaedam simi­ dono sapientiae, quod est stultitia. Circa quam S. Thomas duo considerat: a) de ipsa litudo Deitatis in homine apparebit, cum Deus a provi­ stultitia secundum se vel absolute sumpta, et quidem dendo et iudicando nomen acceperit, secundum quam dupliciter, nempe a) de stultitia psychologice inspecta, homo filius Dei manifeste ostenditur; unde in septima beatitudine, quae ad sapientiam reducitur, dicitur: «quo­ per oppositionem ad habitum vel actum doni sapientiae (art. 1), et β) de eadem moraliter, prout opponitur cari­ niam filii Dei vocabuntur». tati, quae est radix et forma doni sapientiae (art. 2); In statu autem viae magis operatur in removendo impedimenta, quae praedictam ordinationem impedire | b) deinde vero tractat de stultitia per comparationem possunt, quam eam assequatur, et ideo pacificatio po­ ad suam primam radicem et causam, hoc est, de reduc­ nitur in septima beatitudine quantum ad statum viae, tione huius vitii et peccati ad vitium aliquod capitale per quam perturbantia pacem, quae est ordinationis prae­ (art. 3). En ergo ordo articulorum huius quaestionis: dictae terminus, quietam conatur et in seipso et etiam quantum ad alios qui quocumque modo ei obediunt»3. a) psychologice (art. 1). : 1 A) secundum se 3! vel absolute: b) moraliter (art. 2). L· z : B) de causa vel radice eius (art. 3)1. 2 3 Matt. 5, 9. Rom. 8, 29. S. Thomas, Hl Sent., dist. 34, q. 1, art. 4. 1 Cf. in Psalm. 48, n. 4 fine, t. 18, p. 529b. Tract. I, P. II: De 344 donis Spiritus Sancti in specie 366. Plura sunt nomina quae affinitatem habere vi­ dentur cum nomine «stultitia». Et quidem stultitia vi­ detur ese omnino idem ac stoliditas et stupiditas, nam stoliditas et stultitia eiusdem sunt radicis et originis, quasi nempe stans, nihil agens, non se movens; unde Tullius ait: «causarum igitur genera duo sunt: unum, quod vi sua id quod sub ea subiectum est, certe efficit, ut ignis accendit; alterum, quod naturam efficiendi non habeat, sed sine quo effici non possit, ut si quis aes cau­ sam statuae velit dicere, quod sine eo non possit effici. Huius generis causarum, sine quo non efficitur, alia sunt quieta, nihil agentia, stolida, quodammodo, ut lo­ cus, tempus, materiae, ferramenta et cetera generis eius­ dem; alia autem praecursionem quandam adhibent ad efficiendum et quaedam afferunt per se adiuvantia, etsi non necessaria» ’. 367. Stupiditas autem a stupore et stupendo venit. Stupor autem ex graeco 'στύπορ = stipes; unde et latine quandoque scribitur stupeo, quandoque vero stipeo; un­ de vi vocis videtur significare stationem immobilem et inactivam ut planta seu trancus vel stipes. Quod si quis velit a στύφω = claudere, adstringere, unde et stuppa, qua rimae et foramina navium obstruuntur, derivare, tunc stupiditas esset qualitas illa qua mens est clausa, impe­ netrabilis, dura, ita ut veritas in eam penetrare non valeat. «Eamque animae duritiem, sicut corporis, quod cum uritur non sentit, stuporem potius quam virtutem pu­ tarem» 2. Et quia hoc venit ex defectu sanitatis et vigoris ani­ mae ad cognoscendum vel intelligendum, ideo prout im­ portat defectum vigoris dicitur etiam imbecillitas', prout vero dicit carentiam sanitatis vel sensus, dicitur insania 2 Tullius Cicero, Topica, cap. 15, edit, cit., ■„ t. Z, I, p. Z„ 582. Tullius, Pro domo sua, cap. 36, edit, cit., t. V, ρΓ 481. - · t· Dist, I, Sec. Ill, C. II: De vitio opposito sapientiae 345 vel insanitas; prout vero importat carentiam sapientiae, quae sanitas est animi, dicitur insipientia. Et licet Tullius videatur dicere aliquando quod amen­ tia et dementia conveniunt cum insipientia vel insania, tamen aliquo modo ab illis differunt, et videntur impor­ tare nativam quandam seu connaturalem vel congenitam et radicalem stultitiam, quae revera est fatuitas. En verba Tullii: «nomen insaniae significat mentis aegrotationem et morbum, idest insanitatem et aegritu­ dinem animi, quam appellarunt (Stoici) insaniam. Om­ nes autem perturbationes animi morbos philosophi ap­ pellant, negantque stultum quemquam his morbis va­ care; qui autem in morbo sunt, sani non sunt, et om­ nium insipientium animi in morbo sunt; omnes insipien­ tes igitur insaniunt. Sanitatem enim animorum positam in tranquillitate quadam constantiaque sentiebant; his rebus mentem vacuam appellarunt insaniam, propterea quod in pertur­ bato animo, sicut in corpore, sanitas esse non possit. Nec minus illud acute quod animi affectionem, lumi­ ne mentis carentem, nominaverunt amentiam, eandemque dementiam. Ex quo intelligendum est eos qui haec rebus nomina posuerunt, sensisse hoc idem quod a So­ crate acceptum diligenter Stoici retinuerunt: omnes in­ sipientes esse non sanos. Qui enim animus est in aliquo morbo —morbos hos perturbatos motus, ut modo dixi, philosophi appellant— non magis est sanus quam id corpus qui in morbo est. Ita fit, ut sapientia sanitas sit animi; insipientia autem quasi insanitas quaedam, quae est insania, eademque dementia; multoque melius haec notata sunt verbis latinis quam graecis, quod aliis quo­ que multis locis reperietur» ’. Sed differentiam traditam inter stultitiam et fatuita­ tem conceptis verbis docet Augustinus. «Tunc enim i Tullius Cicero, III Tusculi, quaest., cap. 4-5, edit, cit., t. II pp. 384-385. 346 Tract. I, P. II: De donis Spiritus Sancti Dist. I, Sec. Ill, C. II: De vitio opposito sapientia?. in specie —ait— homo incipit aut sapiens aut stultus esse, ut al­ terum horum necessario appelletur, cum iam posset, nisi neglegent, habere sapientiam, ut vitiosae stultitiae sit voluntas rea. Non enim quisquam ita desipit, ut stultum appellet infantem, quamvis sit absurdior si vellet appel­ lare sapientem. Ut ergo infans nec stultus nec sapiens dici potest, quamvis iam homo sit, ex quo apparet naturam homi­ nis recipere aliquid medium, quod neque stultitiam ne­ que sapientiam recte vocaberis, ita etiam si quisquam tali affectione animatus esset, qualem habent illi qui per negligentiam sapientia carent, nemo eum stultum recte diceret quem non vitio, sed natura talem videret. Est enim stultitia rerum appetendarum et vitandarum, non quaelibet, sed vitiosa ignorantia. Unde neque animal irrationale stultum dicimus, quia non accepit ut sapiens esse possit; appellamus tamen plerumque ex similitudine aliquid non proprie. Nam et caecitas, cum maximum vitium sit oculorum, non tamen in catulis nascentibus vitium est, nec proprie caecitas dici potest» Stultitia ergo proprie dicta, iuxta Augustinum, est ca­ rentia sapientiae, non congenita, sed culpabiliter con­ tracta vel acquisita. At vero de fatuitate ait: «an ita est quispiam vestrum fatuus, ut fatuitatem nullum malum putet, cum Scrip­ tura dicat «mortuum septem diebus, fatuum vero omni­ bus diebus esse lugendum?1 2. Quis autem nesciat, quo a vulgo moriones vocant, natura ita fatuos, ut quibus­ dam eorum pene sensus pecorum conferatur?»3. « Numquid enim potest dicere fatuitatem naturalem esse non posse?»4. 1 S. Augustinus, De libero arbitrio, lib. Ill, cap. 24, n. 71, ML. 32. 2 Eccli. 17, 13. 3 S; A’ gustinus, Contra lulianum Pelagianum, lib. Ill, cap. 4, n. 10» ML. 44. 4 Opus imperfectum contra Julianum, lib. Ill, cap. 160, ML. 45. 347 Optime ergo S. Thomas distinxit inter stultitiam et fatuitatem, quatenus fatuitas est semper congenita et im­ portat totalem carentiam iudicii; dum stultitia non sem­ per est congenita et solum importat imperfectionem seu carentiam partialem iudicii, hoc est, iudicat, sed tarde et male: homo ergo fatuus est «simpliciter circa omnia t stupidus»1; stultus vero habet discretionem et iudicium aliquo modo, sed valde obtusum et hebetatum. i I j i , i I i 368. Inde ergo constat stultitiam opponi sapientiae privative et contrarie, quia vel habet aliquid de iudicio, quod proprie pertinet ad sapientiam, vel saltem potest habere seu capax est habendi; e contra, fatuitas oppo­ nitur negative, quia neque de facto habet iudicium, neque capax est habendi, nisi mere radicaliter et metaphysice. Se habent ergo stultitia et fatuitas sicut ignorantia et nescientia. Quae quidem contrarietas et oppositio inter stultitiam et sapientiam saepius in Sacris Litteris innuitur, non solum in Proverbiis et Ecclesiaste et Ecclesiastico, ubi per totum latet oppositio inter sapientiam et stul­ titiam, sed et alibi. Ita enim de Philosophis ait Paulus: «dicentes enim se esse sapientes, stulti facti sunt»2; «scriptum est enim: perdam sapientiam sapientium et prudentiam prudentium reprobado. Ubi sapiens? Ubi scriba? Ubi conquisitor huius saeculi? Nonne stultam fecit Deus sapientiam huius mundi? Nam quia in Dei sapientia non cognovit mundus per sapientiam Deum, placuit Deo per stultitiam praedicationis salvos facere credentes; quoniam et iudaei signa petunt et graeci sapientiam quaerunt, nos autem praedicamus Christum crucifixum, iudaeis quidem scandalum, gentibus autem stultitiam, ipsis autem vocatis iudaeis atque graecis Christum Dei virtutem et Dei sapientiam; quia quod stul­ tum est Dei, sapientius est hominibus, et quod infirmum 1 S. Thomas, hic, ad 4. 2 Rom. 1, 22. 348 x /· A · t I < I Tract. I, P. II: De donis Spiritus Sancti in specie est Dei, fortius est hominibus» l. «Nemo vos seducat: si quis videtur inter vos sapiens esse in hoc saeculo, stultus fiat ut sit sapiens; sapientia enim huius mundi stultitia est apud Deum; scriptum est enim: comprehendam sa­ pientes in astutia eorum; et iterum: Dominus novit co­ gitationes sapientium quoniam vanae sunt»2. Et quidem, quia contraria sunt in eodem genere, sicut donum sapientiae est maxima sapientia quam creaturae rationales participare possunt, quia est de altissimis et ex altissimis et intimis, ita stultitia ei opposita est maxi­ ma stultitia. Unde S. Doctor merito scribit: «praecipue autem videtur aliquis esse stultus quando patitur defec­ tum in sententia iudicii quae attenditur secundum cau­ sam altissimam', nam si deficiat in iudicio circa aliquid modicum, non ex hoc vocatur aliquis stultus»3. Dist. I, Sec. Ill, C. II: De vmo opposito sapientiae 349 rebus moralibus et divinis, et sic opponitur sapientiae, hoc est, prudentiae large sumptae pro qualibet cognitio­ ne vel iudicio recto morali, et hoc modo videtur sumi ab Augustino, et sine dubio sumebatur a stoicis et a Tul­ lio, qui ait: «omnes stulti sunt sine dubio miserrimi, ma­ xime quod stulti sunt; miserius enim stultitia quid pos­ sumus dicere?» ’; «stultitia, consensu omnium philoso­ phorum, maius est malum quam in omnia mala et for­ tunae et corporis ex altera parte ponantur» 2; et hoc mo­ do non sumitur in praesenti; alio modo, ut est vitium vel peccatum speciale, directe oppositum dono sapientiae et praeceptis contemplationis divinae veritatis, et ita evi­ 1 denter sumitur hic; quia contraria debent sumi in eodem genere; donum sapientiae autem est habitus quidam spe­ cialis a ceteris aliis specifice et essentialiter distinctus, ut i ex dictis apparet. 369. Stultitia autem vel est ipsa formaliter vitium 370. Denique radicem stultitiae facile est assignare. aut peccatum quoddam, quando nempe sumitur proprie I pro stultitia ex causa voluntaria, in quantum scilicet ho­ I Si enim loquamur de stultitia transitoria, quae immedia­ mo immergit voluntarie sensum suum rebus terrenis et te procedit ex indispositione momentanea corporali, macaducis, ex quo redditur sensus eius ineptus et hebes ad rime stultitia nata est provenire ex ira, quae «sua acuipercipiendum et iudicandum divina divino modo, secun­ tate maxime immutat corporis naturam»3, et propterea dum illud: «animalis homo non percipit ea quae sunt irati dicuntur insani et qui ira correpti sunt dicuntur in Spiritus Dei; stultitia enim est illi et non potest intellifuria vel furiosi esse, quia de facto extra rationem et iudigere, quia spiritualiter examinatur»4: vel est poena quae­ cium ponuntur: sed de hac stultitia non loquimur princi­ paliter in hoc tractatu. dam remote vel proxime procedens ex peccato orignali, quando scilicet provenit ex indispositione naturali vel Alia ergo est stultitia proprie dicta, qua homo reddi­ congenita, et dicitur proprie fatuitas, amentia vel demen­ tur actualiter et habitualiter incapax vel ineptus iudicantia, quia tunc personaliter stultus nullam habet culpam di de rebus spiritualibus et divinis secundum proprias personalem, ideoque neque peccatum. causas, quae sunt divinae et divino modo operantes. Haec Sumpta autem in primo et stricto sensu, sive pro stul­ autem ineptitudo vel incapacitas vel defectus sani iudicii, titia habituali sive pro stultitia actuali, adhuc dupliciter provenire debet ex contraria causa eius ex qua provenit intelligi potest: uno modo, ut vitium vel peccatum alirectum iudicium doni sapientiae. Atqui rectum iudicium quod generale, complectens omnem defectum iudicii de doni sapientiae venit ex unione ad Deum, qui maxime ■ 1 I Cor. 1, 19-25. ■ B ■ 2 I Cor. 3, 18-20. 3 S. Thomas, Π-Π, q. 46, art. 1, ad 1 4 / Cor. 2. 14. 1 Tullius Cicero, I De natura Deorum, cap. 9, edit, cit P· ^θ9· 2 Ibid., lib. Ill, cap. 32, loc. cit., p. 644. J S. Thomas, II-II, q. 46, art. 3, ad 3. II 350 Tract. I, P. II: De donis Spiritus Sancti in specie spiritualis est, et ideo sapientia est maxime casta et pu­ dica, ut supra dictum est. Ergo defectus iudicii qui com­ petit stultitiae provenire debet ex unione affectiva ad cor­ poralia, maxime vero ad ea quae principaliter absorbent animum et immergunt spiritum in luto materiae, et hoc est praecisse luxuria. Nec mirum quod ita sit, quia hebetudo sensus et cae­ citas mentis, quae opponuntur dono intellectus prove­ niunt etiam ex luxuria, ut ibi dictum est; et homo maxi­ me animalis efficitur et ostenditur in luxuria. SECTIO QUARTA DE DONO CONSILII (Ad II-II, q. LII) I 371. Circa donum consilii, iuxta schema generale ( quod S. Doctor proposuit in prologo totius II-II, consi­ deranda essent duo: Γ, de ipso dono consilii; 2°, de vi­ tiis ei oppositis. Sed quia eadem vitia quae sunt opposita virtuti pru­ dentiae —cui respondet donum consilii— suo modo op1 ponuntur etiam dono consilii, ideo tota consideratio pro­ pria reducitur ad investigationem ipsius doni consilii. Circa quod S. Thomas duo inquirit: 1°, de ipso dono consilii secundum se vel prout est habitus quidam divi­ nitus infusus (art. 1-3); 2", de ipso dono consilii relative ad beatitudinem ei correspondentem, quae erit proprius * vel appropriates actus eius, ideoque considerat donum j consilii prout est actus (art. 4). . Quantum autem ad tres priores articulos, ultra testi­ ficationem exsistentiae doni consilii ex eius necessitate vel finalitate (art. 1), considerat naturam eius propriam seu specificam, prout maxime differt a dono scientiae (art. 2), et finaliter specialem quandam difficultatem de permanentia eius in altera vita, solvit (art. 3). Possumus ergo dicere quod tria considerat: a) exsi­ stentiam vel necessitatem eius, et consequenter genus YÎrt>> 352 Tract. I, P. II: De donis Spiritus Sancti in specie Dist. I, Sec. IV, a. 1: Df. exsistentia doni consilii 353 eius proximum prout est donum quoddam Spiritus Sanc­ 1 Domini non habeo, consilium autem do» et generaliter ti, contradistinctum a virtute ei correspondente (art. 1); dicitur quod praeceptum est de mediis absolute neces­ b) essentiam eius vel differentiam specificam a dono sariis ad finem ultimum assequendum; consilium vero scientiae (art. 2); c) proprietatem eius, nempe duratioes de mediis melioribus et aptioribus seu ad melius esse, nem seu permanentiam in altera vita, quae difficultatem et ideo sunt de arduis et difficilioribus; 3°, pro habitu consiliandi, et sic est εύβουλία, quae est virtus quaedam quandam ingerere videbatur (art. 3). secundaria, adiuncta virtuti prudentiae acquisitae vel in­ a) exsistentia et quasi ge­ fusae; 4°, denique, pro habitu quodam sumendi consi­ nus eius (art. 1); lium a Deo ex quadam connaturalitate ad divina et doci­ litate ad inspirationes et suggestiones eius, quibus dedu­ b) essentia vel quasi dif­ cit nos per viam rectam usque ad finem ultimum superferentia ipsius a dono ω A) absolute vel prout naturalem. z scientiae (art. 2); est habitus , Evidenter, cum dona Spiritus Sancti sint habitus qui­ c) proprietas ipsius, nem­ dam, ut patet ex tractatu de donis in genere2, in hoc pe duratio vel perma­ articulo, quando quaeritur: «utrum consilium debeat nentia in alia vita poni inter dona Spiritus Sancti», debet sumi consilium (art. 3). pro habitu et non solum pro actu vel obiecto. B) relative ad beatitudinem ei correspondentem vel prout est actus (art. 4). RESOLUTIO QUAESTIONIS Art. l.-Utrum consilium debeat poni inter dona Spiritus Sancti II 373. conclusio PRIMA; Exsistit quidam habitus divi­ nitus infusus per modum consilii, qui est donum Spiritus Sancti proprie et stricte dictum. 3Ί4. Probatur: 1°, Isaias, in cap. 11, 2-3, loquitur de donis Spiritus Sancti proprie et stricte dictis, ut in con. fesso est apud omnes. Atqui inter talia dona ponitur 372. Hoc nomen «consilium» sumitur multipliciter: praecise donum consilii, quod est per modum habitus; Γ, pro actu consiliandi de mediis aptis vel aptioribus ad i nam dicit: «et requiescet super eum ( = en habitus)... spifinem aliquem intentum obtinendum, et ita est unus ex I ritus (= en infusio vel inspiratio) consilii et fortitudinis» 3 . actibus humanis de quo loquitur S. Thomas in I-II, q. Ergo datur de facto quidam habitus divinitus infusus, 14; 2°, pro obiecto vel re vel medio ipso adinvento ab qui est donum consilii. actu consilii, ut cum dicimus: hoc est meum vel tuum consilium, et sic distinguitur consilium a praecepto, et consequenter est aliquid a ratione consiliante constitutum i I Cor. Ί, 15. per modum propositionis cuiusdam, sicut et praeceptum, I-Π, q. 68, art. 3. et hoc modo Paulus dicebat: «de virginibus praeceptum Isaias 11, 2. PRAENOTAMEN 354 Tract. I, P. Π; De donis Spiritus Sancti Dist. I, Sec. IV, a. 1: De in specie 375. 2n, αν ratione theologica. Non minus providet Deus homini in ordine ad consequendum finem supernaturalem per habitus supernaturales et infusos, quam pro­ vidit in ordine ad consequendum finem naturalem per habilitatem et capacitatem habendi seu acquirendi vir­ tutes naturales. Atqui in ordine naturali, praeter virtutes intellectuales speculativas, nempe intellectum, sapientiam et scientiam, dedit ei media et vires ut acquireret virtu­ tes intellectuales practicas, nempe artem et maxime pru­ dentiam, inter cuius partes potentiales stat εύβοολία, quae est virtus bene consiliandi. Ergo et in ordine super­ natural!, ad consequendum modo debito finem supernaturalem, debuit ei providere non solum de intellectu et sapientia et scientia infusis, sed etiam de prudentia et εύβουλία infusis. Necesse est ergo dari εύβουλίαν quandam supematuralem vel infusam, quae nequit esse nisi ex dono Dei, et ideo talis εύβουλία merito dicitur et est donum Spiritus Sancti. Ex quo apparet iam differentia specifica huius εύβουλία; ab εύβουλία acquisita vel philosophica vel naturali, quae est mera virtus. Sed, praeter et supra virtutem prudentiae et εύβουλία; acquisitam, adest virtus prudentiae et εύβουλίας infusa et supematuralis; et ideo oportet adhuc videre utrum talis εύβουλία supematuralis sufficiat, vel etiam necesse sit dari alia εύβουλία specialis et superior adhuc, quae sit proprie et antonomastice donum Spiritus Sancti. t 376. conclusio secunda: Donum consilii est εύβουλία quaedam supematuralis essentialiter distincta a virtute εύβουλίας sive acquisita sive infusa. '1 377. Probatur. Ubi est diversa ratio formalis bene consiliandi de mediis ad finem humanae vitae ibi est di­ stincta species εύβουλίας. Atqui datur de facto diversa ra­ tio formalis consiliandi de mediis ad finem humanae vi­ tae in virtute acquisita εύβουλίας et in virtute infusa eius­ dem nominis in dono consilii. Ergo donum consilii dif- • ' 355 fert specifice a virtute acquisita et a virtute infusa εύβουλίας. Maior est clara, quia habitus et virtutes specificantur ex ratione formali obiecti; ubi ergo est diversa ratio for­ malis, ibi est diversa species. Minor vero, ubi unice stat difficultas, sic ostenditur: bene consiliari de mediis ad finem humanae vitae secun­ dum lumen rationis humanae, sive solius sive adiutae a lumine supematurali fidei, et bene consiliari secundum lumen ipsius rationis divinae, specie differunt inter se, sicut specie differunt ratio humana et ratio divina, et specie quoque differunt ratio humana sola et ratio huma­ na illustrata et adiuta lumine supematurali fidei. Atqui virtus acquisita εύβουλίας bene consiliatur de mediis ad finem humanae vitae secundum purum lumen naturale rationis humanae', virtus autem infusa εύβουλίας bene consiliatur de mediis ad finem humanae vitae secundum lumen rationis humanae illustratae et adiutae lumine su­ pematurali fidei; donum vero consilii bene consiliatur de mediis ad finem humanae vitae secundum lumen ip­ sius rationis divinae. Ergo diversa est ratio formalis con­ siliandi in virtute εύβουλίας acquisitae, et in virtute εύβουλίας infusae, et in dono consilii. Unde manifeste haec tria specie differunt inter se. 378. Et quidem necessitas istius triplicis rationis for­ malis consiliandi clara est: prima quidem seu naturalis, quia «proprium est rationali creaturae quod per inquisi­ tionem rationis moveatur ad aliquid agendum» et ad fi­ nem suum connaturalem consequendum, «quae quidem inquisitio consilium dicitur» '; secunda etiam seu infu­ sa, quia homo destinatus est ad finem supematuralem, et ideo debet moveri supernaturaliter per consilium suum illustratum et adiutum lumine fidei ad invenienda media proportionata tali fini; tertia denique, «quia humana ra­ tio —sive sola, sive illustrata remote lumine fidei— non 1 S. Thomas, hic, corp. 24 ................ exsistentia doni consilii ΟΜΚ 356 Tract. I, P. II: De donis Spiritus Sancti in specie Dist. I, Sec. IV, a. 2: Donum consilii respondet prudentiae 357 potest comprehendere singularia et contingentia omnia donum consilii respondeat Art. 2,-Utru quae occurrere possunt, et circa quae consilium cadit, et virtuti prudentiae propter hoc «cogitationes mortalium sunt timidae et in­ certae providentiae nostrae» quapropter, «indiget ho­ 379, Ratio dubitandi principaliter oritur ex modo mo in inquisitione consilii specialiter dirigi a Deo qui dictis; nam consilium directe respondet εύβουλίας quae omnia comprehendit», praeterita et praesentia et futura est pars quaedam potentialis prudentiae, non autem diet futuribilia et possibilia, quia omnia aperta et nuda 1 recte ipsi prudentiae; aliunde, cum pars potentialis pru­ sunt oculis eius, et «hoc fit per donum consilii, per quod dentiae sit imperfectior natura sua ipsa prudentia, dum homo dirigitur quasi consilio a Deo ipso accepto»2. e contra notio doni importat maiorem perfectionem quam Quandoque tamen hoc consilium a Deo acceptum est I ipsa virtus intellectualis cui respondet, male videtur dici per se primo ordinatum ad utilitatem aliorum, ut de Si­ donum consilii, sed potius dicendum fuisset donum mone Machabaeo dicitur: «ecce Simon, pater vester, ipse prudentiae. rir consilii est» 3, et tunc pertinet ad gratiam gratis da­ , Deinde, cum de facto in isto articulo agatur de proprio tam, et non est proprie loquendo donum Spiritus Sancti subiecto et de proprio obiecto doni consilii, quia non in sensu stricto; quandoque vero accipitur a Deo per se aliter potest fieri comparatio cum virtute sibi corresponprimo ad propriam sanctificationem et unionem cum Deo, dente, ipso facto apparebit distinctio inter donum consi­ tunc pertinet ad gratiam gratum facientem et est donum lii et donum scientiae. consilii proprie et stricte acceptum4· Uno ergo verbo dicere possumus quod: a) virtus 380. Ad primum ergo punctum dicendum est donum εύβουλίας est per se primo recte consiliativa active·, b) consilii optime nominatum esse, ab eo nempe quod ma­ consilium, quod est gratia gratis data, est per se primo xime formale et primarium est in ipso, licet ex conse­ recte consiliativum passive seu recte susceptivum consi­ quenti non limitatur ad solum consilium, sed etiam ex­ lii divini aliis per ipsum transmittendi vel communican­ tendatur ad indicium et ad imperium vel praeceptum. di, et quidem per modum actus vel passionis transmit­ tentis; c) donum vero consilii est quaedam dispositio ha­ 381. Ratio primae partis est, quia dona Spiritus bitualis qua homo iustus fit per se primo recte et prompte I Sancti prout in nobis sunt, per prius sunt passiva quam susceptivus divini consilii pro sua propria salute et sanc­ activa, quia per prius sunt principia vel dispositiones re­ tificatione seu pro his quae sunt necessaria vel utilia cipiendi motionem et directionem a Spiritu Sancto quam ad suam aeternam salutem consequendam, ex qua passi­ vitate et sub illa, humana ratio agitur a Spiritu Sancto 1 agendi vel eliciendi actus et operationes sub et per et simulque elicitive agit dirigendo efficaciter et infallibili- I cum tali motione Spiritus Sancti. Atqui inter ista tria: ter actus suos in finem aeternae vitae; unde et merito I consilium, iudicium et imperium, imperium et iudicium dicunt vi nominis motionem quandam activam et pro­ dictum est: «consilium meum justificationes tuae»5. priam, dum nomen consilii potius est addiscentis et pa­ tientis vel recipientis et ex consequenti agentis et elicien­ Sap. 9, 14. S. Thomas, hic, ad 1. tis. Ergo multo melius, iuxta vim nominis, consilium re­ I Mach. 2, 65. spondet elemento formali et primordiali doni Spiritus S. Thomas, hic, ad 2. Psalm. 118, 24. Sancti, quam nomen iudicii vel imperii. II 358 Tract. I, P. II: De donis Spiritus Sancti in specie 382. Secunda pars etiam inde facile patet, quia ex hac perfectissima passivitate quae habetur per dona Spi­ ritus Sancti, sequitur perfectissima activitas elicitiva et consequenter directiva facultatis humanae ab eo motae. Atqui ad consilium, utpote naturale complementum et finis, sequitur iudicium et imperium. Ergo facultas mota a Spiritu Sancto per donum consilii, sub ipso et cum ipso et per ipsum movetur etiam ad recte et divine judi­ candum et imperandum de mediis supernaturalibus ad finem ultimum assequendum. Optime ergo S. Doctor ait quod «iudicare et praecipe­ re (per se primo et vi nominis) non est moti, sed moven­ tis; et quia in donis Spiritus Sancti mens humana non se habet ut movens (per se primo), sed magis ut mota..., inde est quod non fuit conveniens quod donum correspondens prudentiae diceretur vel iudicium ( = donum iu­ dicii) vel imperium ( = donum imperii), sed consilium ( = donum consilii), per quod potest significari motio (pas­ siva) mentis consiliatae ab alio consiliante» Et tamen, quia «movens motum, ex hoc quod move­ tur movet», inde est quod mens humana ex hoc ipso quod dirigitur a Spiritu Sancto (per hoc quod ab eo accipit consilium), fit potens (active consiliari et iudicare et praecipere, hoc est) dirigere se»- et alios ( = per consi­ lium quasi per gratiam gratis datam). Donum ergo consilii non limitatur tantum ad recipien­ dum consilium a Deo, sed ex consequenti procedit ad eli­ ciendum active actum consilii et iudicii et imperii ad quae consilium natura sua ordinatur. Unde iure ait Ioannes a S. Thoma quod ad donum consilii, «non solum per­ tinet bene consiliari et iudicare de agendis, sed etiam bene imperare et applicare ad exequendum iudicata» . Itaque donum consilii est per se primo consiliativum > 2 3 edit, S. Thomas, hic, ad 1. Hic, ad 3. Ioannes a S. Thoma, Cursus Theol., I-II, disp. 18, art. 5, n. 20, cit., p. 233b fine. Dist. I, Sec. IV, a. 2: Donum consilii respondet prudentiae 359 ■ passive, hoc est, susceptivum consilii divini, sed per se secundo est consiliativum et indicativum et imperativum active, hoc est, elicitive. 1 ‘ ! 1 I i I 383. Quantum vero ad secundum punctum, dicendum est donum consilii esse in ratione practica inferiori sicut in subiecto, quia versatur circa agibilia, in particulari, cir­ ca quae versatur etiam prudentia (hic, ad 2). Et ex hoc apparet differentia eius a dono scientiae, nam donum scientiae est quidem in ratione sicut in sub­ iecto, sed per se primo est in ratione speculativa et non­ nisi per se secundo est in ratione practica; e contra, donum consilii est per se primo vel forte etiam unice in ratione practica. Dico per se primo saltem, quia fortasse attingit etiam aliquid speculationis, quatenus consulit ra­ tiones aeternas ut per eas regulet et dirigat actiones nos­ tras temporales; unde connotatione et quasi in obliquo videtur habere aliquid speculationis, et ex hac parte posset dici quod est secundario aliquo modo etiam in ratio­ ne speculativa; sed hoc non impedit differentiam speci­ ficam assignatam. Qua in re S. Doctor progressum fecit, nam prius do­ cuerat donum scientiae inveniri etiam in ratione practi­ ca, et ideo difficilius poterat assignari differentia eius a dono consilii; unde et penes certitudinem iudicii differentiam utriusque assignavit, quatenus in dono scien­ tiae esset certitudo quasi absoluta, dum in dono consilii esset solum certitudo quaedam conditionata et aestimativa1; et insuper quatenus ad donum scientiae pertine­ ret iudicare, dono vero consilii solum pertineret invenire, quasi diceret quod dono consilii unice pertinet invenire, hoc est, consiliari circa agibilia, dum dono scientiae per­ tineret iudicare et imperare quodammodo 2; sed tunc non pertineret proprie ad prudentiam, sed ad εύβουλίαν. Exin­ de ergo de novo apparet cur ad donum consilii prout con1 S. Thomas, III Sent., dist. 35, q. 2, art. 3, qla. 2, et art. 4, qla. 1. 2 Ibid., art. 4, qla. 2. 360 Tract. I, P. II: De donis Spiritus Sancti in specie Dist. I, Sec. IV, a. 2: Donum consilii respondet prudentiae 361 cipitur finaliter a S. Thoma, pertineat et consilium et in­ 385. Unde dicendum est quod ’’consilium, secundum dicium et imperium, quia iam non adest ratio distinguen­ quod est donum Spiritus Sancti, dirigit nos in omnibus di penes hos actus donum scientiae a dono consilii. quae ordinantur ad finem vitae aeternae, sive sint de Et hoc, nempe donum consilii respondere εύβουλία, et necessitate salutis ( = de praecepto) sive non ( = de consi­ non ipsi prudentiae —ad quam proprie responderet do­ lio tantum)”; sive sint ardua et difficilia sive non \ num scientiae— concedit expresse S. Doctor in III Sent, Debet enim extendi ad totam materiam ad quae se dist. 35, q. 2, art. 4, qla. 2, ad 3. Unde et de novo apparet 1 extendunt εύβοϋλια et prudentia, et adhuc plus, quia al­ vis quaestionis positae in hoc articulo praesenti; utrum tiori modo procedit et ex altiori radice. Et propter hoc donum consilii respondeat virtuti prudentiae. S. Doctor bene ait quod «donum consilii respondet pru­ dentiae, sicut ipsam adiuvens et perficiens»2. 384. Quantum autem ad proprium obiectum vel ma­ teriam circa quam versatur donum consilii, tempore 386. Denique quaeri potest utrum donum consilii sit S. Thomae ordinarie putabatur esse opera ardua et per­ i discursivum aut mere instinctivum et intuitivum. loanfectionis seu supererogationis, quae dicitur materia con­ nes a S. Thoma persistit in sua opinione, quam respectu silii, prout distinguitur a materia praecepti. Ita S. Alber­ doni sapientiae et scientiae proposuerat, nempe quod do­ tus Magnus, qui ait: «consilii actus sunt in quibus differt num consilii est simul intuitivum et discursivum et qui­ ab aliis donis, per lumen divinitus inspiratum in altioridem frequentius discursivum quam intuitivum. «Licet bus bonis ad quae facienda et cognoscenda non sufficit enim —ait— aliquando detur subita aliqua illustratio, homo per communem virtutem, ut est vendere omnia et et apertio dubitationis ex insperato prorumpat sine prae­ dare pauperibus et habere thesauros in coelo; hos autem vio discursu et inquisitione, tamen hoc etiam invenitur thesauros et mercedem contemplationum non cognosci­ aliquando in prudentia-virtute et in prudentia acquisita; mus nisi consilii lumine» ’. nam etiam in naturalibus aliquando incidit quasi fortui ­ «Specialiter tamen dicitur consilium lumen dirigens to aliqua cogitatio bene directiva sine praevio discursu; in aggressu arduorum elevatorum super industriam ho­ neque hoc frequantius experimur in supematuralibus ut minis, quae Deus solum ad statum perfectionis propala­ propter hoc debeamus ponere speciale donum consilii vit, et hoc modo consilium est spirituale donum quod accipiunt fideles a Spiritu Sancto ut impleant consilia vel 1 solum pro illis paucis vicibus quibus istas subitaneas co­ gitationes et consilia sentimus. Dona autem Spiritus ut possint implere si velint»1 2. Sancti, et praesertim in parte appetitiva, frequentiores Et idem docet S. Bonaventura 3. Sed haec S. Thomas semper ab initio respuit, quia 1 actus habent, et consequenter etiam in consilio quod est tunc donum consilii non daretur nisi quibusdam iustis j talium regulativum. Nec est inconveniens quod etiam in eligendis mediis tantum, nempe his qui ad statum perfectionis per consi­ ■ non ex natura sua, sed ex divina potentia ordinatis ad lia evangelica sunt vocati, et iam non esset verum quod septem dona sunt in omnibus et singulis iustis. finem, indigeamus discursu et collatione, quia hoc ipsum quod est cognoscere talia media ex divina potentia ordi1 J\’BERTVS Magnus> 1JI Sent., dist. 35. art. 7, edit, cit, t. 28. pp. 651-652. 2 Ibid., art. 8. p. 652b. 3 S. Bonaventura, III Sent., dist. 35, art. unie. q. 4. > S. Thomas, I-II, 52, 4 ad 2. 2 Hic, corp- ■ 362 I ■ Î. < I .·■ donis Dist. 1, Sec. IV, a. 3: De Spiritus Sancti in specie permanentia doni consilii in patria 363 num consilii, sed ad solam rationem naturalem vel ad virtutem εύβουλίας aut prudentiae. Propter quod legimus: «omni tempore benedic Deum, et pete ab eo ut vias tuas dirigat et omnia consilia tua in ipso permaneant» et tamen «quid oremus, sicut opor­ tet, nescimus, sed ipse Spiritus postulat pro nobis gemi­ tibus inenarrabilibus»2; et propter hoc Christus dixit quod Spiritus Sanctus «suggeret vobis omnia» 3. Et ideo S. Thomas, super illud Psalmi XIX, 5: «tri­ buat tibi secundum cor tuum et omne consilium tuum confirmet», ait; «tribuat tibi secundum cor tuum, id est secundum voluntatem quae est de fine, quasi dicat: per­ ducat te ad finem quem intendis, qui debet esse Deus, Prov. X, 24: desiderium suum iustis dabitur; et omne consilium tuum confirmet, hoc est, de his quae sunt ad finem. Consilia enim nostra debilia sunt, quia non possu­ mus praevidere omnia, Sap. IX, 14: cogitationes morta­ lium timidae, et incertae providentiae nostrae; sed Deus est qui confirmat dirigendo consilium nostrum, quod de­ bet esse de aeternis petendis, Ioan. XVI, 24; petite ut gaudium vestrum sit plenum; et dando efficaciam ad nostra consilia exequenda» 4. nentur ad talem finem, magna discussione indiget, nec sine discursu —illustrato tamen et deducto a Spiritu Sancto— cognosci a nobis potest modo connaturali ra­ tionis, sicut etiam scientia infusa et donum scientiae et sapientiae uti possunt discursu» E contra, lavelli docet donum consilii non esse discursivum. «Donum consilii —ait— non est per inquisitionem et discursum, sed per illuminationem; illuminatur enim mens a primo lumine quid et quommodo agendum vel non agendum»1 2. Et consentit Gregorius Martinez, quem citat loannes a S. Thoma 3. 387. Et hoc videtur omnino tenendum: vel enim agi­ tur de susceptione passiva consilii a Deo —quod principale et formale est—, et tunc ei repugnat discursus, quia discursus est essentialiter quid activum, dum receptio illa est essentialiter quid passivum; vel agitur de actione elicienti consilium et indicium et praeceptum vi motio­ nis consiliantis a Deo acceptae, et sic etiam ei repugnat discursus, quia dona Spiritus Sancti movent per modum instinctus seu gratiae operantis, et ideo non habetur dis­ cursus qui potius responderet gratiae coopérant!. Insuper, si ageret discurrendo, perveniret homo ad consilium et iudicium et praeceptum per syllogismum quendam, etiam talis conclusio esset essentialiter acqui­ sita, non infusa; essentialiter naturalis, non supematura­ lis. Non ergo potest admitti discursus proprie dictus vel secundum causalitatem, sed solum discursus secundum meram successionem in usu consilii iam a Deo accepti in instanti. Quod si tentamina apparent, hoc non spectat ad do- Art. 3,-Utrum donum consilii maneat in patria 388. Donum consilii, sicut et alia dona Spiritus Sancti, permanere in patria certum est. Ut enim diximus loquentes de donis in genere, ad I-II, Q- 68, art. 6, Patres docent dona manere adhuc in patria; quam doctrinam suam fecit Leo XIII in Encyclica «Di­ vinum illud munus», in qua docet dona eadem, licet altiori et perfectiori modo, in patria duratura. 1 Ioannes a S. Thoma, Cursus Theol., I-II, disp. 18, art. 5, n. 5, pp. 230-231. 2 J avelli, Divinae et Christianae philosophiae moralis Institutio­ nes IV Pa de donis S S., cap. 6, fol. I69v, b; edit. Venetiis, apud Andream Amvabcmum 1565. 1 Loc. cit., n. 5, p. 230b. Tob. 4, 20. Rom. 8, 26. Ioan. 14, 26. 10 S. Thomas, In Psalm. XIX, n. 2, edit. Vives, t. 18, p. 336h. —— 4 Tract. I, P. II: De 364 Tract. I, P. II: De donis Spiritus Sancti in specie Dist. I, Sec. IV, a. 4: Quaenam beat, respondeat dono consilii 365 Pro dono autem consilii specialis erat difficultas tum . circa quam doni intellectus non erit eadem extensive ne­ quia ad vitam activam pertinet, tum quia videtur habere ' que intensive. Attamen manebunt semper quaedam hu­ pro scopo tollere imperfectionem incertitudinis quam ha- ‘ mana agibilia regulanda et moderanda per donum con­ bet virtus prudentiae; iam vero neque vita activa neque silii, nempe: a) ante diem iudicii, ea omnia per quae incertitudo amplius manent in altera vita. «alios homines pertrahunt ad finem quem ipsi sunt con­ secuti, sicut sunt ministeria angelorum et orationes sanc­ 389. conclusio: Donum consilii, quantum ad habi­ torum» ’; b) post diem vero iudicii, manebunt adhuc tam tum, manet idem in patria·, sed quantum ad actum et in beatis angelis quam in hominibus quidam actus ordi­ materiam circa quam operatur, manet transformatum in nati ad finem, ideoque ordinandi et regulandi per donum melius. consilii, nempe quidam actus «quasi procedentes ex con­ secutione finis, sicut quod Deum laudant» 2 1 , et actus qui ­ 390. Probatur prima pars. Quandocumque manet bus ad invicem beati loquuntur et conversantur, sicut eadem radix proxima habitus et idem obiectum formale angeli modo faciunt. quo vel eadem mensura, manet et idem specie habitus. Materia ergo circa quam, erit minus extensa et minus Atqui in patria manet eadem radix proxima et idem ob­ rebellis directioni consilii. iectum formale quo habitus doni consilii. Ergo in patria Actus consequenter doni consilii in patria est: a) con­ manet idem specie donum consilii, quantum ad habitum. Maior patet; quia essentia habitus et esse eius pen­ tinuatio a Deo cognitionis eorum quae sciunt circa agen­ da, et b) illuminatio nova a Deo de his quae circa agen­ dent a radice ipsius proxima a qua emanat (=esse), et da nesciunt. a proprio obiecto formali quo mensuratur (=essentia). Quandiu ergo eadem specie manent et radix proxima doni consilii et eius propria mensura, manet et idem specie Art. 4.-Utru quinta beatitudo, quae est de donum quantum ad habitum. misericordia, respondeat dono consilii Minor autem facile suadetur quoad utramque partem; nam: a) manet eadem radix proxima doni consilii, quia 392. Denique S. Doctor considerat actum proprium manet eadem gratia habitualis et eadem caritas specie, doni consilii in hac vita, qui est beatitudo ei correa qua donum consilii emanat, et a qua pendet quantum ad esse; b) manet etiam eadem regulatio vel mensura spondens. eius, nempe ratio ipsa divina directiva rationis nostrae 393. conclusio: Dono consilii respondet ut proprius practicae, a qua pendet non solum quantum ad fieri, sed actus seu beatitudo opera misericordiae quidem spiritua­ etiam quantum ad esse. lis elicitive tum circa se tum circa alios miseros; mise­ II 391. Secunda pars. Materia circa quam operatur do­ ricordiae vero corporalis imperative tantum. num consilii in hac vita est tota activitas humana, cum 394. Probatur prima pars (ei respondet misericor­ suis miseriis et defectibus et incertitudinibus et tentatio- dia). Dono consilii respondet ut propria materia ea quae nibus; sed in altera vita non amplius erunt sequelae pec­ cati originalis, ex quo tales miseriae praesentes oriuntur; non erunt quoque amplius tentationes neque ulla incer­ 1 S. Thomas, hic, ad 1. titudo vel anxietas dubitationis. Consequenter, materia 2 Hic, ad 1. 366 Tract. I, P. II: De tonis Spiritus Sancti in specie sunt maxime utilia ad finem supematuralem consequen­ dum, et ut proprius actus illi qui immediate versantur cir­ ca talem materiam. Atqui maxime utilia ad finem ultimum supematuralem consequendum sunt opera misericordiae, secundum illud: «Pietas (hoc est, misericordia) ad omnia utilis est» nam maxime utile ad finem consequendum, qui consistit in omnimoda liberatione a malis omnibus et miseriis, est uti misericordia, secundum illud: «beati mi­ sericordes, quoniam ipsi misericordiam consequentur»I2, et illud: «dimittite et dimittetur vobis»; «eadem mensura qua mensi fueritis, remetietur vobis» 3. 395. Secunda pars. Inter opera misericordiae sunt opera spiritualia, inter quae est consilium dare, et opera corporalia. Generatim ergo donum consilii, utpote ad modum prudentiae divinae, dirigit et ordinat opera ista misericordiae, quae elicitive fiunt a virtute misericordiae, sed opus misericordiae quod est consilium, videtur quod eliciatur ab ipso dono intellectus, quatenus non solum oportet dare consilium aliis —quod extensive tantum et ut pertinet ad gratias gratis datas, pertinet ad donum con­ silii—, sed etiam sibi ipsi et quidem principaliter, et quantum ad hoc consilium elicitive procedit a dono con­ silii. «Unde mens humana, ex hoc ipso quod dirigitur a Spiritu Sancto (per donum consilii), fit potens (consilio accepto) dirigere se et alios»4. Alibi autem S. Doctor ait: «ista béatitude reducitur ad donum consilii, quia hoc est singulare consilium, ut inter pericula huius mundi misericordiam consequemur, secundum illud I Tim. IV, 8: pietas ad omnia utilis est»5. I Tim. 4, 8. 2 Matt. 5, 7. Luc. 6, 37-38. S. Thomas, hic, art. 2, ad 3. Vide Dionys Cart., De donis tract 3 art. 10, edit. Tomaci, 1908, t. XXXV, p. 216a ’ ' s S. Thomas, In Matt. 5, p. 75b. Dist. I, Sec. IV, a. 4: Quaenam beat, respondeat dono consilii 387 396. Consideratis ergo singillatim donis intellectuali­ bus vel cognoscitivis, quaeri potest final iter utrum singida ista dona specifice differant inter se. 397. Theologi —inter quos, sine dubio, etiam S. Tho­ mas— hanc distinctionem supponere videntur eo fere modo proportionali sicut habetur distinctio inter virtu­ tes intellectuales correspondentes, quae evidenter speci­ fica est. 398. Sed Franciscus de Vitoria mitius et modestius loquitur, cum ait: «De distinctione istorum donorum est etiam notandum quod non est facilis quaestio; de hoc enim sunt opiniones, et S. Thomas diversa dicit hic et in I-II, q. 68, art. 4. Sed parum refert, quomodo quis dicat, dummodo con­ cedamus quod per ista dona habemus aliquos actus quos non haberemus etiam posita fide et virtutibus et gratia. Quem autem actum habeamus per sapientiam, quem per scientiam, parum refert, sed sufficit scire quod circa illa quae debemus credere et operari sunt dona; non ta­ men. est vis facienda an illa distinguantur. Item, etiam est superfluus labor thomistarum in isto loco et Domini Caietani in I-II, q. 68, art. 4, ubi quaerit ad quod donum pertineat iudicare per causas altissimas. Et respondet quod intellectus ponitur ad intelligendum et penetrandum omnia, sive speculativa sint sive practica; sed sapientia ponitur ad iudicandum de rebus per causas altissimas, scilicet divinas; donum autem scientiae poni­ tur ad iudicandum de rebus per causas proprias et natu­ rales aut humanas. Hoc semper intellige in casibus in quibus non suffice­ rent virtutes infusae aut gratia, sed Spiritus Sanctus mo­ vet per illa dona. 368 Tract. L P. II: De donis Spiritus Sancti in specie Dist. 1, Sec. IV, a. 4: Quaenam beat, respondeat dono consilii 369 live ad materiam principalem et praedominantem unius­ cuiusque. Et de facto sic esse videtur, quia gustus supernaturalis divinorum ex quo iudicando procedit donum sapientiae, specie differt a gustu supernatural! creato­ 399. Revera, quaestio non est facilis. Nam haec qua­ rum supernaturalium ex quo procedit iudicando donum tuor dona non differunt ex parte obiecti mere materialis scientiae; et similiter uterque gustus specie differt a gus­ seu materiae circa quam, quia omnia et singula extendun­ tu supernatural! humanorum agibilium ex quo iudicando tur ad totam materiam ad quam se extendit fides theolo­ procedit donum consilii; denique hi omnes gustus sugica; similiter non differunt ex parte proprii subiecti, pernaturales specie differunt a gustu initiali omnium susive proximi vel quo, nempe potentiae animae, quia omnia pematuralium globatim, ex quo procedit penetrando et et singula sunt in intellectu possibili secundum potentiam discernendo donum intellectus. eius obedientialem; sive remoti vel quod, nempe perso­ Nam experientia proprie dicta debet esse intima, con­ nae vel suppositi, quia omnia et singula sunt in omnibus creta, individualis, absque ulla abstractione et universalizatione. Unde facilius videtur sequi differentia specifica et solis iustis. donorum cognoscitivorum Spiritus Sancti, quae experiManet ergo solum possibilis differentia ex parte obiec­ mentaliter procedunt, quam differentia specifica virtu­ ti formalis quo feruntur in materiam illam omnibus et singulis communem, et ex parte appropriationis portio­ tum intellectualium correspondentium quae abstractio­ ne procedunt. Et tamen, ex alia parte, dona ista magis num illius materiae. intime adunantur quam virtutes, quia est unus Spiritus Dono enim intellectus appropiantur de facto omnia sive speculativa sive practica; dono vero sapientiae ma­ i a quo directe mensurantur et una caritas et gratia a qua xime appropriantur speculativa divina; dono scientiae ’ emanant. maxime appropriantur speculativa creata; dono vero con­ silii maxime appropriantur practica humana seu agibilia. Quia ergo ista diversitas principalis obiecti materialis, quod vices gerit obiecti formalis quod, satis est ad indu­ cendam differentiam specificam habituum correspondentium, sicut proportionaliter videmus in virtutibus intellec­ tualibus correspondent ibus, concludere licet dona etiam Spiritus Sancti intellectualia specice differre inter se. Consilium autem ponitur, secundum eum (= Caietanum), ad applicandum omnia sive practica vel specula­ tiva, ad opus» 400. Sed praesertim oportet insistere in obiecto for­ mali quo. Certum est quod istud obiectum in omnibus et singulis istis donis est creatum et supernaturale quoad substantiam et ordinis experimentalis seu mystici. Diffe­ rentia ergo obiecti formalis quo non potest oriri nisi relai Franciscus de Vitoria, In II-II, q. 8, art. 6, ed. V. Beltrân de Heredia, pp. 150-151. Salamanca 1932 1932. .*·, ■ * I TRACTATUS SECUNDUS DE VITA ACTIVA ET CONTEMPLATIVA IAD II-II, QQ. CLXXIX-CLXXXII) INTRODUCTIO 1. Ultra ea quae ad omnes christianos aequo iure spectant, quaedam specialia dantur quae Spiritus Sanc­ tus partitur singulis prout vult. Et de istis loquitur S. Doctor inde a q. 171 usque ad finem totius Secundae Partis. Differentiae autem inter homines christianos seI eundum ea quae ad habitus et actus animae pertinent, reducuntur ad tres; quarum prima sumitur secundum diversas gratias gratis datas, iuxta illud: «divisiones gra­ tiarum sunt» secunda sumitur secundum diversas vi­ tas, activam scilicet et contemplativam, quae accipitur secundum diversa operationum studia, iuxta illud: «di­ visiones operationum sunt»2; tertia denique accipitur «secundum diversitatem officiorum et statuum» in so­ cietate ecclesiastica, quae est Corpus Christi mysticum, dicente eodem Apostolo: «divisiones ministrationurn sunt»3. Postquam ergo S. Thomas consideravit diversas gra­ tias gratis datas (qq. 171-178) consequenter considerat diversas operationes seu diversas vitas hominum chris- « I Cor. 12, 4. 1 I Cor. 12, 6. 3 / Cor. 12, 5. 374 Tract. II: De vita activa et contemplativa tiane viventium (q. 179-182), ac denique exponit diversos status et diversa officia hominum (q. 183-189). 2. Inter has tres differentias hominum, maxime spec­ tat ad moralem theologiam considerare differentiam operationum, cum et ipsa moralis tota quanta est ver­ setur circa humanas operationes seu actiones. Et hac de causa —relictis aliis duabus differentiis hominum Christianorum propter angustiam temporis—, specialiter tractandum est de differentia operationum. «Operationum autem nomine —ait Caietanus— intelliguntur operationes gratiae gratum facientis; in cuius signum subiungit: «qui operatur omnia in in omnibus·». Dicendo in omnibus, insinuat quod de nostris intimis operationibus in nobismetipsis manentibus intendit, qua­ les sunt diligere, sperare ac credere in Deum et huius­ modi. Optime autem accommodat tamquam proprium principium operationum Deum, cuius est intime efficere etiam ipsa nostra opera, non sine nobis, sed in nobis; non sine causis secundis, sed in ipsis causis secundis. Ad tollendam stultitiam illorum, qui subtrahebant cau­ sis secundis proprias actiones, ex eo quod Deus efficit omnia. Ab uno ergo atque eodem Deo, qui efficit omnia in omnibus causis secundis, dicit procedere diversitatem operationum spectantium ad gratiam gratum facien­ tem» *. 3. Apparet ergo momentum huius considerationis ex propria dignitate et moralitate materiae tractandae. Sed insuper, cum studia theologiae mysticae tantum agitentur nostris temporibus, haec consideratio —quae tangit prima principia eorum— maximam actualitatem habet. Et sequemur textum S. Thomae, ut appareat id quod Pius XI de S. Doctore dixit, eum esse scilicet du­ cem et magistrum studiorum, etiam in rebus mysticis1. 1 Caieianus,Ιη I Cor. XII, 6, edit, cit., t. V, pp 127-128. Pius XI, Encycl. 'Studiorum ducem”, AAS, 15 (1923 ) 320. Introductio 375 Denique, quia vita activa complectitur exercitium om­ nium virtutum moralium, et vita contemplativa exerci­ tium omnium virtutum theologicarum et donorum Spi­ ritus Sancti, haec tractatio continet synthesim totius vi­ tae moralis christianae. 4. Hunc igitur tractatum S. Thomas ex intimo sui ordinavit. Quia enim agitur de divisione operationum, primum quod considerat est ipsa divisio operationum seu vitae humanae christianae in activam et contempla­ tivam (q. 179); secundo, investigat membra divisa singillatim vel secundum se, hoc est, tum vitam contempla­ tivam (q. 180) tum vitam activam (q. 181); ac denique comparat membra divisa inter se (q. 182), nam inter divisa debet esse quidam ordo. DE DIVISIONE VITAE PER ACTIVAM ET CONTEMPLATIVAM (Ad q. CLXXIX) 5. Quaerit ergo S. Thomas in hac quaestione divi­ sionem operationum seu vitae supernatural!s in activam et contemplativam —non quidem quoad factum divisio­ nis seu distinctionis, quod veluti obvium et indiscussum acceptat, sed quoad naturam eius, an scilicet sit bona divisio, hoc est, an sit divisio per se et immediata seu conveniens rei dividendae (art. 1), et an sit adaequata seu sufficiens (art. 2). Ut tamen haec divisio convenienter intelligatur, necesse est primo determinare naturam rei dividendae; et ideo oportebit considerare duo in hac quaestione: primo, quaenam est vita quae hic est dividenda seu distinguen­ da; secundo, quomodo dividatur seu cuiusmodi sit di­ visio per activam et contemplativam, scilicet: a) an sit divisio per se\ b) an sit divisio inmediata·, c) an sit di­ visio adaequata', d) an sit divisio univoca seu generis in species, vel potius analoga seu analogi in analogata. CAPUT I QUAENAM EST VITA DIVIDENDA I 6. Notandum est ergo quod vita potest sumi dupli­ citer: uno modo, pro vita substantiali viventium, quae est eorum essentia et esse, secundum illud Aristotelis: I «vita viventibus est esse» ’, etsi hoc sensu non cadit sub consideratione morali, sed unice sub consideratione psy­ chologica, unde nec sub hoc adspectu consideratur a no­ bis; alio modo, pro vita accidentali, hoc est, pro vita quae resultat ex natura vel substantia viventis, et haec quidem vita rursus distinguitur in vitam in actu primo, quae consistit in potentia naturali vel in habitu exer­ cendi opera vitae, hoc est, in capacitate et habilitate operandi vitaliter, et in vitam in actu secundo, quae con­ sistit in ipsis operationibus vitalibus. Constat autem quod considerare vitam accidentalem in actu primo, prout continetur in potentia naturali —quae est accidens, nempe qualitas—, non pertinet ad moralem, sed exclusi­ ve ad psychologiam; considerare vero vitam accidenta•em in actu primo prout continetur in habitibus supernaturalibus seu infusis, pertinet quidem ad moralem su1 Aristoteles, II De Anima, cap. 4, n. 4. 380 Tract. Π: De vita activa et contemplativa Q. CLXXIX: De divisione vitae in activam et contemplativam 381 pematuralem, sed non est huius loci, quia isti habitus sunt communes omnibus iustis, et ideo de illis hucusque per totam Secundam Secundae dictum est (q. 1-170). Re­ stat ergo considerare in hoc loco solam vitam accidenta­ lem in actu secundo, hoc est, ipsas operationes vitales supematurales. vitae, hoc est non ipsos actus secundos prout materiali­ ter sunt positi ab homine, sed prout formaliter ponuntur propter finem; consideratur ergo studium vitae in actu secundo, potius quam merus actus secundus. Unde Jo­ sephus a S. Sancto optime ait quod «hic aut alius ac­ tus in individuo vitam non constituit, sed studium ad ipsos actus»1. «Studium autem, ut ait Tullius Cicero, est 7. Et quia tota moralis consideratio est de homine animi assidua et vehemens ad aliquam rem magna cum viatore —quia mores proprie dicuntur humanil—, exclu­ voluptate occupatio, ut philosephiae, Poeticae, Geome­ ditur a praesenti tractatu tum vita Dei, tum vita angelo­ triae, Litterarum»2. rum et animarum separatarum, tum vita pecorum et Quam ob rem S. Thomas dicit infra, q. 181, a. 1: «vita plantarum, et unice consideratur vita hominis viatoris activa et contemplativa distinguuntur secundum studia in actu secundo, prout formaliter operatur ut homo, sci­ hominum intendentium ad diversos fines: quorum unum licet vita rationalis deliberata. Non ergo consideratur to­ est consideratio veritatis, quae est finis vitae contem ­ ta vita hominis in actu secundo, quia non considerantur operationes vegetativae neque sensitivae, sed solum ope­ plativae; aliud autem est exterior operatio, ad quam ordinatur vita activa». rationes rationales, quae homini competunt in quantum Suamque doctrinam ex S. Gregorio mutuatus est, di­ est homo, hoc est, animal rationale seu intellectuale. Ne­ cente: «videndo et agendo differunt; quia vita activa que tamen hic considerantur istae operationes prout sunt naturales, sed prout sunt supematurales. hoc est, homi­ visionem habet in transitu, opus vero in intentione; con­ templativa vero opus in itinere, intentionem in quiete»3. nis christiani viatoris. Consideratur ergo exclusive vita Et ideo vita hoc modo sumpta definitur: «illud dici­ humana Christiana vel supernaturalis in actu secundo. Attamen, indirecte et in obliquo, ad maiorem mani­ tur esse uniuscuiusque vita in quo maxime studet, sicut militis in pugnando et ebriosi in potando; unde et in festationem vitae de qua agimus, oportebit considerare tum vitam humanam naturalem seu philosophicam, tum I talibus ad amicos convivere volunt. Sed hoc in quo ma­ xime studet quis est illud quod finem suae vitae ponit» 4. vitam supernaturalem animarum beatarum atque ideo «Quamvis autem plures dictarum operationum in ali­ angelorum, tum denique vitam ipsius Dei prout sub fi­ quo sint, ex illa tamen dicitur vita eius, quae principalis de cadit. 8. Et quia moralis consideratio est potissime de ac­ in ipso est: sicut animalium vita dicitur in sentiendo, tibus humanis per comparationem ad finem ultimum to­ quamvis etiam nutriantur; et hominum in intelligendo, tius humanae vitae, non autem directe per comparatio­ quamvis etiam sentiant; et hoc non solum est accipiennem ad agentem —quia hoc potius pertinet ad psychologiam—. tota nostra consideratio est de vita superna­ 1 Iosephus a S. Sancto, Cursus theol. mystico-scholasticae, II Prae­ tural) hominis viatoris in actu secundo per comparatio­ dicabile, dip. 10, q. 2, n. 12, edit. Brugis 1926, t. II, p. 400a. nem ad finem ultimum supernaturalem totius humanae 2 Tullius Cicero, De Inventione Rhetorica, lib. 1, cap. 25. Vide 1 I-II, q. 1, art. 3. S. Ttomam, II-II, q. 167, a. 1. 3 S. Gregorius Magnus, Expositio in I Regum, lib. 5, cap. 4, d 68, ML. 79, 402. , . , _ < S. Thomas, III Sent. d. 35, q. 1, a. 1, arg. 3 sed contra, n. 9. 382 >I Tract. II: De vita activa et contemplativa dum secundum naturales potentias, sed etiam secundum habitus superadditos. Unde vita uniuscuiusque hominis dicitur in hoc consistere in qua summum studium im­ pendit et curam» *. Alibi autem: «unusquisque id ad quod maxime affi­ citur reputat vitam suam, sicut philosophus philosopha­ ri, venator venari, et sic de aliis. Et quia homo maxime afficitur ad ultimum finem, necesse est quod vitae diversificentur secundum diversitatem ultimi finis»2. «Videmus enim quod homines volunt cum suis ami­ cis conversari secundum actionem in qua principaliter delectantur, quam reputant suum esse, et cuius gratia eligunt suum vivere, quasi ad hoc totam vitam suam or­ dinantes. Et inde est quod quidam cum amicis volunt simul potare; quidam autem simul ludere ad aleas; qui­ dam autem exercitari, puta in tomeamentis, luctationi­ bus et aliis huiusmodi, vel etiam simul venari vel simul philosophari, ita quod singuli in illa actione volunt com­ morari cum amicis, quam maxime diligunt inter omnia huius vitae. Quasi enim volentes convivere cum amicis, huiusmodi actiones faciunt, in quibus maxime delectan­ tur, et in quibus reputant consistere totam vitam suam: et in talibus actionibus comunicant amicis»3. Tandem: «in hominibus vita uniuscuiusque hominis videtur esse id in quo maxime delectatur et cui maxime intendit, et in hoc praecipue vult quilibet convivere ami­ co»4. Unde vita activa et contemplativa «accipiuntur secuncum diversa operationom studia» 5. Ibid., corp η. 13. In I Ethic., lect. 5, n. 58. In X Ethic., lect. 14, nn. 1948-1949 II-II, q. 179, a. 1c. ΙΙ-Π, q. 171, prol. CAPULT II DE IPSA DIVISIONE VITAE PER ACTIVAM ET CONTEMPLATIVAM 9. Vita activa denominatur ab actione, sicut vita contemplativa denominatur a contemplatione. Actio autem, ab agendo dicta, proprie loquendo sig­ nificat ducere, dirigere, ordinare, conducere, ex graeco ήω, ante se pellere; contemplatio vero, a contemplando sumpta (ex con = cum: augmentativum seu intensivum, et templum, ex graeco τέμενος = divisio terrae vel campi reservata ductori exercitus, ubi quietus omnia circum­ spicit attente), significat intentis oculis corporis vel ani­ mi aliquid respicere, ut sagittarius contemplatur scopum quo mittat sagittas suas, maxime autem ex aliquo loco eminenti quieto animo undique circumspicere et ex om­ ni parte attente intueri, fixis oculis. Et ad hanc signi­ ficationem ex graeco derivatam, pro loco eminenti et aperto duci reservato, alludere videtur Festus, cum ait: caP· 7« nn. 7-9, edit, cit., Π. 124-125; VII Politicorum, cap. 13, n. 8, edit, cit., t. I, p. 618, 15-16. q CLXXIX. C. II, a. 2: De essentia divisionis vitae humanae 397 converso; et propter hoc non fit secundum diversas ope­ rationes humanas actu, sed secundum diversa studia vel diversas intentiones exercendi operationes cognoscitivas vel operationes morales; nam, ut vulgo dicitur, «unus­ quisque id ad quod maxime afficitur reputat vitam suam, sicut philosophus philosophari, venator venari» vel etiam «illud dicitur esse uniuscuiusque vita in quo ma­ xime studet, sicut milites in pugnando et ebriosi in po­ tando»2; non quod alias operationes non exerceat, sed quia in his principaliter seu maxime incumbit quasi specializatus, ut dicunt. Est ergo divisio secundum opposi­ tas rationes formales, non secundum oppositas res, eo modo quo bonum dividitur in honestum et delectabile et utile3, et sicut divisio analogi in analogata. Et hac ratione, quia fit per oppositas rationes et non per oppositas res, potest quis utrique vitae quasi ex aequo intendere, et sic est vita mixta vel potius quasi mixta, quia revera semper praedominatur activa vel contem­ plativa 4, sicut eadem res potest esse honesta et utilis se­ cundum diversam rationem. «Quia ergo quidem homines principaliter —licet non unice— intendunt contemplationi veritatis; quidam prin­ cipaliter —non unice— intendunt exterioribus actionidus, inde est quod vita hominis convenienter dividatur per activam et contemplativam»5. C. An divisio vitae humanae per activam et contemplativam sit adaequata 33. conclusio.· Divisio vitae humanae per activam «t contemplativam est adaequata. 34. Probatur. Divisio adaequata est quae totam et solam naturam dividendam exhaurit ac dividit. Atqui taS. Thomas, I Ethic., lect. 5, n. 58. Ill Sent., dist. 35, q. 1, art. 1, arg. 3 sed contra, edit, cit., n. 9. 1 Ethic., lect. 5, n. 58. Hic, art. 2, ad 2. Hic. art. 1. 398 Tract. II: De vita activa et contemplativa Q. CLXXIX, C. II, a. 2: De essentia divisionis vitae humanae 399 Haec tamen divisio vitae non coincidit cum di­ lis est divisio vitae humanae per activam et contem­ visione vitae in asceticam et mysticam, licet quandam plativam. parentelam habeat cum ipsa, quia vita ascetica potest or­ Nam vita dividenda est vita intellectualis humana in dinari ad contemplationem, imo et debet, licet etiam non actu secundo, qui est operatio vitalis intellectualis. Atqui possit dari vera vita ascetica sine aliqua consideratione haec operatio per se dividitur secundum proximum finem eius —quia ex fine sumitur immediate ratio efficien­ l vel contemplatione. Potius ergo ascetica et mystica vi­ detur esse subdivisio vitae contemplativae in inchoatam tis—; finis autem operationis intellectualis aut est ipsaet consummatum seu perfectam, licet ascetica compre­ met operatio cognoscitiva veritatis ( = vita contemplati­ hendat etiam totam vitam activam interiorem. Adaptatio va), aut est extra operationem cognoscitivam ipsius in­ etiam quaedam invenitur inter asceticam ( = incipientes tellectus, nempe operatio appetitus superioris vel infe­ et proficientes; via purgativa et illuminativa) et mysti­ rioris regulanda (=vita activa); et praeter hos fines, nul­ cam (= perfecti; via unitiva, quae est propria contempla­ lus alius datur finis honestus seu vere humanus. Ergo tionis). Tamen, apud modernos auctores istae distinctio­ vita humana intellectualis adaequate dividitur in activam nes non sunt parallelae, quia ascetica continet activam et contemplativam. et contemplativam inferioris ordinis, nempe purgationem Quod si quis intendat delectationem sensibilem ope­ ribus suis, tunc vitam degit voluptuosam seu bestialem, $ activam et contemplationem acquisitam; dum mystica continet activam et contemplativam superioris ordinis, non humanam, quia delectatio haec non est homini pro­ scilicet purgationem passivam et contemplationem infu­ pria, sed communis homini et bruto. sam, quam etiam passivam vocant. Et notandum quod haec humana studia ex quibus sumitur divisio humanae vitae non sunt studia parti­ . studium addiscendi philosocularia seu partialia, v. phiam vel theologiam vel artem aliquam, sed studia uni­ versalia seu totalia pro tota humana vita. Et quia revera omnia aguntur plus minusve explicite pro ultimo fine quem sibi unusquisque determinavit, haec particularia studia ordinantur ad universalia seu totalia. Propter quod S. Doctor profunde ait quod «omnia studia humanarum actionum, si ordinentur ad necessita­ tem praesentis vitae secundum rationem rectam, perti­ nent ad vitam activam, quae per ordinatas actiones con­ sulit necessitati praesentis vitae...; humana vero studia, quae ordinantur ad considerationem veritatis, pertinent ad vitam contemplativam» Triplex vero genus vitae quod recolit S. Augustinus, non quasi ex propriis exhi­ bet, sed potius referens .atque exponens sententiam Mar­ ci Varronis2. Hic, art. 2, ad 3. Cf. S. Augustinum, Dc Civitate Dei, lit. 19, cap. 1 2 et 19. de vita contemplativa (Ad q. CLXXX) 35. Consequenter S. Doctor considerat singulas vitas secundum se, hoc est, tam vitam contemplativam quam vitam activam, incipiendo a vita contemplativa. Ergo circa vitam contemplativam seu circa ipsam contemplationem considerat tria: primo, naturam vel es­ sentiam eius (art. 1-5); secundo, divisionem ipsius (art. i 6); tertio, proprietates eius (art. 7-8). Et quia contemplatio est essentialiter actus quidam vitalis subiecti contemplantis circa obiectum contempla­ tum, et medium definiri debet per ordinem ad extrema eius, ideo naturam contemplationis inquirit ex duplici I capite, scilicet ex parte subiecti (art. 1-3) et ex parte obiecti (art. 4-5). Ex parte quidem subiecti oportet determinare tum principium elicitivum eius, quod est duplex, nempe po­ tentia animae (art. 1) et habitus seu virtus eius (art. 2), I tum psychologiam ipsius actus contemplativi secundum i se intra latitudinem propriae potentiae et habitus a qui­ bus elicitur (art. 3). Ex parte vero obiecti, necesse est inquirere tum ob­ iectum materiale eius (art. 4), tum obiectum formale seu q. CLXXX: Tract. II: De De vita contemplativa vita activa et contemplativa medium contemplationis circa principale obiectum (art. 5). Denique, proprietates contemplationis sunt duae, nem­ pe delectatio vel saporatio (art. 7), et duratio seu diutur­ nitas ipsius (art. 8). Quae cum ita sint, ordo articulorum huius quaestio­ nis potest sequenti schemate proponi: S (Λ o SI N0LLVndW3J.N00 ✓ · 403 CAPUT I DE NATURA CONTEMPLATIONIS 36. Ergo, ut dictum est, circa hoc oportet considerare tria: primo, principium immediate alicitivum contempla­ tionis; secundo, actum ipsum contemplationis psycholo­ gice sumptum; tertio, proprium obiectum eius. Art 1,-De principio immediate elicitivo contemplationis 37. Quia loquitur de vita contemplativa humana seu de contemplatione humana, quaeritur an ipsa essentia animae sit principium elicitivum immediatum contem­ plationis vel solum aliqua ex potentiis eius; et hoc dato, quaenam sit ista potentia. At rursus, quia loquimur de I contemplatione supernatural!, quae nequit fieri sine aliI qua virtute supernatural!, necesse erit determinare quaenam sit haec virtus. Oportet enim quod contemplatio fiat ab homine una cum gratia Dei. Itaque oportet deter­ minare duo: primo, principium immediate elicitivum con­ templationis ex parte naturae; secundo, principium im­ mediate elicitivum contemplationis ex parte gratiae. DE PRINCIPIO IMMEDIATE ELICITIVO CONTEMPLATIONIS EX PARTE NATURAE i 38. In hac ergo re necesse est determinare an hoc principium sit ipsa essentia animae, vel e contra sit tan­ tummodo aliqua ex potentiis eius. «,· 406 Tract. II: De vita - Q. CLXXX, C. I, a. 1, § I: De princ. naturali contemplationis 407 activa et contemplativa A. An principium immediate elicitivum contemplationis sit ipsa essentia animae citur: actus primus corporis physici organici potentia vitam habentis. Unde patet sententiam contrariam esse metaphysice impossibilem. Secundum modum loquendi quorundam mysti­ corum, summa et perfectissima contemplatio est quae fit in totali silentio potentiarum animae, hoc est, in totali quiete ab omni activitate potentiarum, et per tactum sub­ stantialem seu illapsum Dei in profundissimo centro ip­ sius animae, ac si esset compraesentia substantialis sub­ stantiae Dei cum ipsa substantia animae. Et sic videtur quod contemplatio quasi per antonomasim est quae fit ab ipsa essentia animae absque ullo interventu potentia­ rum. Ita sonare videntur plura verba Ruysbroeck, Ekhart, Tauleri, S. Joannis a Cruce et aliorum mysti­ corum. 43. b) Argumento ad hominem. Ratio cur contempla­ tio ponatur aliquando in ipsa substantia animae, est al­ titudo eius, quia non ponunt elicitam ab anima omnem contemplationem, sed solum altissimam. Atqui haec ra­ tio nulla est. Nam altior est contemplatio patriae per vi­ sionem beatificam quam omnis contemplatio viae. Sed contemplatio patriae per visionem beatificam non fit im­ mediate ab ipsa essentia amimae, sed a potentiis eius, nempe ab intellectu formaliter et a voluntate consequutive, ut probatum est in tractatu de beatitudine et om­ nes theologi admittunt ’. Ergo a fortiori contemplatio viae, quantumcumque alta et perfecta sit, non elicitur ab ipsa essentia animae, sed a potentiis eius. 40. conclusio: Principium immediate elicitivum con­ templationis non est ipsa essentia animae. 44. B) Indirecte seu ad absurdum. Contemplatio altissima viae est maxime meritoria, ut omnes auctores, etiam mystici, concedunt. Atqui meritum non potest con­ 41. Probatur dupliciter, nempe directe seu ostensi­ sistere in ipsa essentia animae immediate, quia meritum ve et indirecte seu ad absurdum. essentialiter consistit in actu secundo, non in actu primo, 42. A) Directe seu ostensive, duplici argumento, sci­ ( et quidem in actu secundo libero non solum a coactione, sed etiam a necessitate, ut docet Ecclesia contra ianselicet simpliciter et ad hominem. ' nistas2. Ergo impossibile est contemplationem altissia) Argumento simpliciter. Quod non est immediate ! mam viae fieri ab ipsa essentia animae immediate. operativum non est principium immediate elicitivum ac­ Quies ergo illa, de qua loquuntur auctores mystici, tus contemplativi, ut patet ex terminis. Atqui ipsa essen­ est quies a sensibus exterioribus et interioribus et a co­ tia animae non est immediate operativa —quia nulla sub­ natu potentiarum spiritualium animae per quemcumque stantia creata est immediate operativa, sicut non est discursum, atque ideo quies relativa; sed realiter impor­ suum esse—. Ergo essentia animae non est principium tat intuitionem quandam sublimen et intensissimam veri­ immediate elicitivum actus contemplativi. tatum supematuralium, quae penetrat totum intellectum Neque potest dici quod contemplatio non est actus et totam voluntatem in profundo sui prout primo ab es­ secundus seu operatio, quia contemplatio est subdivisio sentia animae erumpunt, quia in istis potentiis secundum vitae humanae in actu secundo seu operationis intellec­ tualis humanae, ut dictum est quaestione praecedenti. Propter quod S. Doctor hanc quaestionem non sumit, I Cf. S. Τηομ,\μ, I-Π, q. 3, art. 2-8. quia anima secundum essentiam suam est vita substan3 Innocentius X, Denz. n. 1094. tialis in actu primo, ut patet ex eius definitione qua di­ ' I Λ f 408 Tract. II: De vita activa et contemplativa Q. CLXXX, C. I, a. 1, § I: De princ. naturali contemplationis 409 hanc profundam rationem recipiuntur virtutes theologi­ cae et dona Spiritus Sancti, a quibus maxime elicitur actus contemplationis, ut ex dicendis patebit. Relative er­ go ad tactus gratiae ordinarios quos sentimus, tactus isti sunt profundissimi, et in hoc sensu dicuntur substan­ tiales mo, «utrum vita contemplativa nihil habeat in affectu, sed totum in intellectu». B. An principium immediate elicitivum contemplationis sit potentia animae cognoscitiva vel appetitiva (art. 1) 47. Probatur prima pars dupliciter, nempe argumen­ to directo ex quaestione praecedenti et argumento pro­ prio huius articuli. A) Argumento directo ex quaestione praecdenti. Eius­ dem potentiae elicitive est genus operationis et species eius, quia ad eandem essentiam pertinet genus et diffe­ rentia specifica. Atqui genus vitae contemplativae, quod est vita humana intellectualis in actu secundo, dividenda per activam et contemplativam, est essentialiter seu eli­ citive solius intellectus, ut constat ex dictis praecedenti quaestione, art. 1, ad 2. Ergo vita contemplativa seu ope­ ratio contemplationis est essentialiter seu elicitive actus intellectus solius. 46. conclusio: Contemplatio est elicitive, hoc est, es­ sentialiter vel formaliter, actus solius intellectus·, accidentaliter vero, hoc est, antecedenter, concomitanter et consequenter, est actus voluntatis. 45. Dato ergo quod actus contemplationis non elicia­ tur immediate ab ipsa essentia animae, necessario conclu­ ditur eam elici ab aliqua eius potentia; et ideo oportet determinare a quanam fiat. Sunt autem duae series potentiarum animae, scilicet potentiae spirituales seu ipsius animae solius, et poten­ tiae organicae, quae sunt potentiae totius compositi, et istae sunt potentiae vegetativae et potentiae sensitivae, tum apprehensivae tum appetitivae. Iam vero constat manifeste contemplationem ipsam non posse esse actum potentiarum organicarum, duplici 48. B) Argumento proprio huius articuli, tum quia, ratione: prima, quia contemplatio est subdivisio vitae tum propter quid. specifice humanae, ut constat ex dictis quaestione prae­ a) Argumento quia. Eiusdem potentiae elicitive est cedenti, at hae potentiae sunt nobis communes cum plan­ tis vel cum brutis animalibus; secundo, quia contempla­ I contemplatio Christiana vel supematuralis huius vitae ac contemplatio beatifica alterius vitae et contemplatio na­ tio datur in statu animae separatae, sed potentiae orga­ turalis seu philosophica huius vitae; quia praedicta connicae non manent in anima separata nisi virtualiter seu in radice, secundum quam rationem non sunt operativac. I templatio est media inter beatificam et philosophicam, et medium correspondet extremis. Atqui contemplatio Ergo contemplatio debet esse actus proprius poten­ philosophica seu naturalis est actus solius intellectus, tiarum superiorum animae, quae sunt duae, scilicet in­ cun sit actus Sapientiae seu Metaphysicae, quae est in tellectus et voluntas. Itaque quaestio est an contemplatio solo intellectu sicut in subiecto; similiter etiam contem­ sit elicitive actus intellectus an voluntatis an utriusque platio alterius vitae seu beatifica est elicitive solius intel­ simul. Et hoc est quod quaerit S. Doctor in articulo pri­ lectus, ut patet ex dictis in tractatu de beatitudine Ergo i Vide S. Albertum Magnum, In Dionys. de Mystica theol., cap. 1. § 6, ad 1, t. 14, p. 8336. S. Thomas, I-II, q. 3, art. 4 et q. 4, art. 5. ■ Tract. II: De vita 410 similiter contemplatio supernaturalis huius vitae est elicitive seu formaliter solius intellectus. 49. 0. CLXXX, C. I, a. 1, § I: activa et contemplativa b) Argumento propter quid. 1) Ex proprio obiecto. Proprium obiectum seu finis contemplationis est veritas. Atqui veritas formaliter per­ tinet ad solum intellectum, et ad eandem potentiam per­ tinet elicitive obiectum proprium et proprius actus. Ergo et ipse actus contemplationis pertinet elicitive ad solum intellectum. 2) Ex proprio genere. Genus contemplationis est co­ gnitio, quia contemplatio est cognitio quaedam, ut patet ex dictis quaestione praecedenti. Atqui cognitio est elici­ tive solius intellectus. Ergo et contemplatio est elicitive solius intellectus; «et hoc ipsum nomen contemplationis importat, quod visionem significat» ’. 50. Secunda pars constat eodem principio. Contem­ platio supematuralis viae media est inter contemplatio­ nem beatificam patriae et contemplationem philosophi­ cam viae. Atqui ad contemplationem beatificam patriae concurrit voluntas antecedenter, concomitanter et conse­ quenter, ut dictum est in tractatu de beatitudine, loco II huius citato; similiter, ad contemplationem philosophicam vitae, quia actus sapientiae pendet quoad exercitium a ! voluntate, quae intendit scire veritatem, et ad actum eius sequitur delectatio. Ergo similiter ad contemplationem supematuralem viae concurrit voluntas antecedenter, t concomitanter et consequenter. Et vere, cum iste actus contemplationis sit liber quan­ tum ad specificationem et quantum ad exercitium, exer­ citium eius pendet a voluntate intendente contemplatio­ nem veritatis2. i III Sent., dist. 35, q. 1, art. 2, qla. 2, edit cit n. 37. « Vide II-II, q. 166, de studiositate. 1 De princ. naturali contemplationis 411 51. Movetur autem voluntas ad imperandum actum contemplativum intellectus dupliciter, uno modo, ex amore, naturali contemplantis et amore concupiscentiae ipsius contemplationis, in qua consistit maxima perfec­ tio eius —et tunc habetur contemplatio seu speculatio philosophica—; alio modo, ex amore supernaturali ca' ritativo Veritatis Primae contemplandae et ipsius con­ templantis, ac ex amore supernaturali concupiscentiae ipsius contemplation’s supernaturalis, et haec est con­ templatio Christiana. Qui quidem amor perdurat contemplatione manente, imo et ex ea plurimum excitatur; ac denique consequitur delectatio seu quies, hoc est, gaudium tum de ipsa Veri­ tate contemplata, tum de ipsa contemplatione. Voluntas ergo per caritatem elicientem actum amoris amicitiae erga Deum contemplandum et erga honinem contemplan­ tem et actum amoris concupiscentiae erga ipsam con­ templationem, movet per modum agentis seu quoad exer­ citium, intellectum, ad contemplandum; ac dein, per ca­ ritatem causantem gaudium de Deo contemplato ex amo­ re amicitiae et de ipsa contemplatione ex amore concu­ piscentiae, voluntas consequutive seu terminative se ha­ bet ad ipsam contemplationem, indeque inardescit ad ferventius et perfectius Deum diligendum, eo quod delectatio perficit operationem ’. «Cum operatio sit quodammodo media inter operan­ tem et obiectum, velut perfectio ipsius operantis et perfecta per obiectum a quo speciem recipit, ex duplici par­ te potest operatio cognitivae affectari: uno modo, in quan­ tum est perfectio cognoscentis, et talis affectio operatio­ nis cognitivae procedit ex amore sui, et sic erat affectio in vita contemplativa philosophorum’, alio modo, in quan­ tum terminatur ad obiectum, et sic contemplationis de­ siderium procedit ex amore obiecti, quia ubi amor ibi I-II, 33, 4. r-' ■ 412 Tract. II: De vita activa et contemplativa Q. CLXXX, C. I, a. 1, § I: De princ. naturali contemplationis 413 Neque tamen iste concursus voluntatis est omnino ac­ oculus, et, ubi est thesaurus tuus ibi est et cor tuum1; i cidentalis seu contingenter se habens, sed potius se ha­ et sic habet affectionem vita contemplativa sanctorum bet necessario veluti proprium quoddam. Ideo ergo per de qua loquimur» 2. se secundo contemplatio tangit voluntatem. Quod ex ip52. Caietanus magna sagacitate et claritate collegit somet obiecto contemplationis patet, nam «ex hoc ipso has partes intellectus et voluntatis in contemplatione quod veritas est finis contemplationis, habet rationem Christiana hisce verbis.· «formaliter (contemplatio) est in I boni appetibilis et amabilis et delectantis, et secundum intellectu, quoniam est ipsa contemplatio quae est actus hoc pertinet ad vim appetitivam» ’; haec autem ratio intellectus; causaliter autem et terminative est in affectu, boni non convenit ei mere per accidens, sed per se. Unde et utroque modo dupliciter. contemplatio est inseparabilis ab affectu seu amore. Nam causaliter est in affectu ratione amoris concu­ 53. Sed quia intellectus potest esse et speculativus piscentiae et ratione amoris amicitiae. Ad amorem siqui­ et practicus, semel dato quod contemplatio sit elicitive dem concupiscentiae spectat cum aliquis appetit videre actus solius intellectus, statim quaeritur an sit actus in­ aliquid ut videat, nam ipsum videre perfectio est viden­ tellectus speculativi vel intellectus pract ici. tis, et seipsum amat qui propterea quaerit aliquid videre Et dicendum est quod est actus per se primo intel­ ut videat seu cognoscat. Ad amorem vero amicitiae spec­ lectus speculativi et per se secundo intellectus practici: tat appetitus videndi aliquam personam, quia amat illam Est per se primo intellectus speculativi et non intel­ personam. lectus practici, tum quia contemplatio patriae quam imi­ Et licet haec duo divisa inveniantur saepe, in propo­ tatur et cui assimilatur ita est, tum etiam quia tam fides sito tamen unita inveniuntur in uno et eodem affectu. Nam studens contemplationi simul concupiscit sibi visio­ viva quam dona intellectus et sapientiae quibus con­ nem veritatis; et propter amorem ipsius veritatis divinae templatio viae alicitur, hoc modo se habent, tum quia quam amat, tendit ad videndum illam. contemplatio est per se primo cognoscitiva et cognitio Et quoniam ratio amicitiae praeeminet concupiscen­ spectat per se primo ad intellectum speculativum; tum tiae, ideo Gregorius in littera allatus, vitam contempla­ etiam quia vita contemplativa Christianorum correspontivam in caritate Dei causaliter constituit; constat enim det vitae speculativae philosophorum, tum denique quia quod caritas Dei amicitiam ad ipsum formaliter importat. si per se primo spectaret ad intellectum practicum, eo Terminative autem contemplatio in affectu est, et se­ ipso reduceretur ad actionem, quia intellectus practicus cundum delectationem naturaliter consequentem ipsam per se primo pertinet ad actionem, et sic vita contempla­ contemplationem et obiectum contemplatum, et secun­ tiva non esset contradistincta ab activa. dum amorem amicitiae augmentatum ex hoc ipso quod Est tamen per se secundo intellectus practici, tum videt et delectatur, si tamen status patitur augmenum, quia intellectus practicus pendet a voluntate, quae per quod dico propter contemplationem patriae» 3. se secundo concurrit ad contemplationem, ut dictum est; tum etiam quia contemplatio beatifica, quam nostra con1 Mtt. 6, 21. 2 S. Thomas. Ill Sent., diet. 35, q. 1, a. 2, qla. 1c, π. 32. J Caietanus, In II-II, 180, 1. S. Thomas, hic, ad 1. 414 Tract. Il; De vita activa εγ contemplativa templatio viae imitatur, est per se primo intellectus speculativi et per se secundo intellectus practici, ut pro.' batum est in tractatu de beatitudine Unde et contempiatio dicitur notitia umorosa, scientia amoris, cognitio saporosa Dei. Quae omnia schematice sic contrahi posunt: 1 I II, q. 3, art. 5. a) essentialiter vel formaliter: intellectus et in intellectu. I MJUT1VA A) in statu naturae sanae et integrae 1 no intellectus ·> practici, ut pp, . Unde et casa i amoris, coç: 1) antecedenter, causaliter, efficienter: ex amore naturali β) concupiscentiae erga ipsum actum contemplationis. b) non-essentialiter sive extraessentialiter: volun­ tatis et in voluntate 1V «0 immediate ct quasi ( obiecto contemplato: Deo. directe: gaudium si-< ve delectatio de | actu ipso contemplationis. i posunt: 2) consequenter, terminative, finaliter (non tamen mere contingenter ut accidens, sed necessario ut propriant) I) naturalis vel philosophica \ .. ' O a 1 Xf^ < 1 obiectum contem­ platum. β) mediate et quasi re-l benevolentiae flexe: fervor sive aug-1 erga I subtectum contemmentatio amoris ex/ υ I plans. delectatione excita-j tus: amoris ( concupiscentiae erga ipsum actum contemplationis. a) essentialiter- intellectus et in intellectu. i·"- y ? .TJ 2« 3 * α) benevolentiae B) in statu naturae lapsae et vulnera-\ tae ·· 1) antecedenter: ex amore naturali / < .2 imperfectae et inefficacis, nempe velleitatis erga obiectum, Deum contemplandum. perfectae et efficacis erga subiectum contemplans, idest homi­ nem. i β) concupiscentiae: erga ipsum actum contemplationis prout est perfectio et bonum contemplantis, ex amore ipsius con­ templationis. b) extra-essentialiter: vo­ luntatis et in voluntate' rd z A *- · iI obiectum contemplandum, scilicet Deum ut auctorem et finem na­ turae. sublectum c^templans, scilicet ho­ minem. a) immediate-, gaudium vel delectatio de actu contemplationis. 1 2) consequenter (neccesario ut proprium) 9 s1 1 β) mediate, idest mediante praedicta delectatione: augmentatio vel fervor amoris concupiscentiae erga ipsum actum contemplationis. A) essentialiter, formalitcr: intellectus et in intellectu. II) supernaturalis vel Christiana 1) amicitiae perfectae et effi­ cacis erga B) non - essentialiter, extra essentialiter: voluntatis et in vo­ luntate vel in af­ fectu ! a) obiectum contemplandum, nempe Deum ut auctorem gra­ tiae et gloriae. β) sublectum contemplans, scilicet hominem in Deo et ex Deo et ad Deum. 2) concupiscentiae erga ipsum actum contemplandi, ex amore contemplandum et erga hominem contemplantem. tamen amicitiae erga Deum * a) principaliter: de obiecto: Deo ipso ut auctore gratiae ct et gloriae contemplato. 1) immediate et quasi directe: b) consequenter, terminati-i gaudium vel delectatio ve, finaliter (non tamen I β ) secundario: de ipso actu contemplationis. pure contingenter ut ac­ cidens, sed necessario j 2) mediate ct quasi reflexe: ί) principaliter: amoris amicitiae erga obiectum contemplaut proprium) fervor, augmen tat io, perfec-| tum et subtectum contemplans, idest Deum et hominem, tio ipsius amoris ex prae-/ dicta delectatione causa- j β) secundario: amoris concupiscentiae erga ipsum actum con­ tus I templandi. il Cl XXX, ( I, a L $ Π. hr iw>irMw.4»Wh 41$ f Π tr WlMtim IMMPUIAU’ ri.lf I flVf/ < O.‘HPMI'I ΛIIOMÎS Ι·Χ ΡΛΜ1Κ ΟΜΛ'ΠΛίϊ 54. Qufa rtüda nature nun p'Hcst in actum SUpernaujfito quoad subsianlhinh qtudis est actus ·.ontempla M dirÎStiariàe, ideo potentia elicitiva contemplatio ni? debe! intrinsecus elevari per gratiam Pci Ut possit hlon acturo exercere, Constat ergo gratiam Dd esse simplieiter et absolute necessariam, hoc ^st, physice necessatbirtet non solum mor aliter, ad diciendurn at turn ermtempfettôfltë dttfetfaflflfc fted gratia Pei, Ut patet ex tractatu de gratia ', dive ditor in gratiam gratis datam et in gratiam gratum ffttbfiWffl. Consequenter quaestio est an haec gratia Dei, qUSe immediate dat potentiam exercendi actum contem piationis, sit gratia bei gratis data vd gratum faciens SI Licet ergo quidam auctores moderni videantur fjpprmere quod haec gratia est gratis data, contrarium tamen ornriirto dicWidum est, Prinis quidem ex ipsa met eSsehHft contemplationis cui repugnat intrinsece quod adindar; tanquftm ad firiem operis, ad aliud, sed com toriplntio, sicut d Speculatio, quaeruntur propter sdpsas; m Vpf9 gratia gratis data est quae essentialiter ordinm ttff ad aliorum tPilitafem, ’ quia prirn »p»am mofivum ad crnitemplatiO' i wi efuistianam est saritas, ut patet ex dietis art t fofifas autem pertinet ad gratiam gratum indentem, a φίΛ etiam separari nequit contemplatio, Prgo conterm phtio pertinet ad gratiam gratum facientem, Unde dic I "mirnam non inimbit Sspteriii.>. nn habitabit in corpore subdito p^ccrt//s * L Et Grego ridait quod crm te mpf a tlva vita est ttiritafetn Gei et » I-IL fl. ttl, «tr t ■κ 416 Tract. II: De vita activa et contemplativa proximi tota mente retinere, et soli desiderio conditoris inhaerere» Et pertinet ad viam unitivam essentialiter. Tertio, quia contemplatio est supematuralis quoad substantiam, dum gratia gratis data est supematuralis quoad modum tantum. 56. At gratia gratum faciens potest esse et actualis et habitualis, ut dictum est in tractatu de gratia2. Quaes­ tio ergo est an gratia quae requiritur ad vitam contem­ plativam seu ad contemplationem, sit gratia actualis vel gratia habitualis. Et dicendum est quod omnino requiritur gratia actua­ lis, at non sufficit sola, sed necessaria est quoque gratia habitualis. 57. Requiritur quidem gratia actualis, quia contem­ platio est actus secundus supematuralis, ut patet ex dic­ tis, et ad omnem actum secundum supematuralem re­ quiritur absolute et simpliciter gratia actualis, quae est praemotio physica supematuralis, ut in eodem tractatu de gratia dictum est3. 58. At non sufficit sola gratia actualis. Primo, ex ipsa ratione vitae contemplativae, quia nomen vitae non im­ portat unum actum subitaneum tantum, sed vel plures actus vel unum actum continuatum aut saltem in promp­ tu habitum, quatenus quis ex officio et ex professo ei incumbit; importat ergo statum habitualem operandi, et ideo postulat principium supematurale proportionatum, hoc est, habituale. Ad vitam ergo contemplativam requiritur omnino gratia habitualis. Secundo, ex ipsa ratione gratiae actualis, eo vel ma­ gis quod sola gratia actualis potest esse cum peccato mortali sine caritate, et tamen contemplatio non potest dari sine caritate, quae est inductivum eius, ut paulo supra dictum est. 1 aPQd P Thomam. art. 1, sed contra. 2 S. Thomas, I-II, q. m, art. 2. > MI. q. 109. 71 V. * Q. CLXXX, c. I, a. 1, § II: De ■ princ. supernat. contemplationis 417 59. lam vero constat hanc gratiam seu auxilium ha­ bituale non posse esse gratiam formaliter sanctifican­ di, tum quia haec non est immediate operativa, tum I quia recipitur immediate in ipsa essentia animae, quae non est immediate elicitiva actus contemplationis. Ergo debet esse aliqua virtus seu aliquis habitus infu' siis operativus. Virtutes autem infusae sunt duplicis seriei: quaedam sunt virtutes appetitivae, quaedam vero sunt cognoscitirae. Quae distinctio proportionalis est distinctioni poten­ tiarum animae, de quibus dictum est articulo praece­ denti. Unde oportet determinare an principium immedia­ te elicitivum sit aliqua virtus infusa appetitiva vel cognoscitiva. A. An principium immediate elicitivum contemplationis sit aliqua virtus infusa appetitus 60. Nomine virtutum infusarum appetitus intelligimus in hoc loco tum tres virtutes morales infusas, nem­ pe iustitiam —quae residet in voluntate—, et temperan­ tiam —quae subiectatur in appetitu concupiscibili—, et tortitudinem —quae est in appetitu irascibili sicut in sub­ iecto—; tum tria dona Spiritus Sancti correspondentia, scilicet donum pietatis quod correspondet iustitiae, do­ num fortitudinis quod correspondet fortitudini, et do­ num timoris, quod aliqualiter respondet temperantiae; ! rion denique duas virtutes theologicas subiectatas in ip­ sa voluntate, nempe spem et caritatem. Quaeritur ergo an virtus infusa immediate seu formaI liter elicitiva actus contemplationis sit una ex istis enu­ meratis. Nulla virtus infusa appetitus est principium immediate seu formaliter elicitivum actus contemplationis, bene vero virtutes appetitus sunt prin­ cipium dispositivum contemplationis et elicitivum quonmdam effectuum eius. 61. CONCLUSIO: r 1 1* > 418 >* Tract. II: De 62. Probatur prima pars duplici argumento, scilicet quia et propter quid. a) Argumento quia. Medium correspondet extremis. Atqui contemplatio Christiana viae est media inter con­ templationem beatificam patriae et contemplationem philosophicam viae, quarum neutra elicitive est ab ali­ qua virtute appetitus, sed potius est elicitive ab aliqua virtute intellectus, nempe contemplatio beatifica patriae est a lumine gloriae, et contemplatio philosophica viae est a Sapientia vel Metaphysica. Ergo et contemplatio Christiana viae non est elicitive ab aliqua virtute infusa appetitus. b) Argumento propter quid. Eius est habitus cuius est obiectum et actus et potentia, cum habitus medius essentialiter se habeat inter potentiam operativam ex una parte et actum atque obiectum ex alia parte, et ad haec dicit relationem transcendentalem. Atqui tum potentia elicitiva contemplationis, tum proprius actus et obiec­ tum, non sunt partis appetitivae; non potentia, ut pro­ batum est articulo praecedenti; non actus, qui est per­ fecte cognoscere; non obiectum, quod est formaliter ve­ rum. Ergo contemplatio non est immediate elicitiva ali­ cuius virtutis appetitivae. 63. Secunda pars (pertinent tamen ad contemplatio­ nem, et antecedenter seu dispositive, et consequenter seu consummative). Ex eodem principio. a) Argumento quia. Quod dicitur de extremis, dicitur etiam de medio, proportione servata. Atqui contemplatio Christiana viae est media inter contemplationem beati­ ficam patriae et contemplationem philosophicam viae, ad quas concurrunt virtutes morales appetitus, hoc est, rectificatio appetitus, quae fit per virtutes morales, tum antecedenter seu dispositive, tum consequenter seu con-. summative, ut probatum est in in tractatu de beatitu-1 dine'. Ergo similiter ad contemplationem christianam 1 I-II, q. 4, art. 1 et 4. Q. CLXXX, C. I, a. 1, § II: vita activa et contemplativa i De princ. supernat. contemplationis 419 viae concurrit rectitudo supematuralis appetitus per vir­ tutes appetitus infusas tum antecedenter seu dispositi­ ve, tum sonsequenter vel consummative. b) Argumento propter quid. Ita concurrunt ad con­ templationem virtutes appetitus sicut concurrit potentia appetitiva, quia virtus et potentia sunt comprincipium operationis. Atqui potentia appetitiva concurrit ad con­ templationem christianam viae, et antecedenter seu dis­ positive, et consequenter seu consummative, ut proba­ tum est articulo praecedenti. Ergo similiter virtutes ap­ petitus concurrunt ad contemplationem tum anteceden­ ter seu dispositive, tum consequenter seu consummative. 64. Non tamen eodem modo concurrunt omnes. Vir­ tutes enim proprie loquendo morales, ut iustitia et tem­ perantia et fortitudo, concurrunt remote tantum et quo­ dammodo per accidens, ad modum removentis prohi­ bens, in quantum causant pacem ( = iustitia) et mundi­ tiam (=temperantia), quibus tolluntur vehementiae pas­ sionum et sedant exteriorum occupationum et litigiorum tumultus, ex quibus nata est impediri quies animi re­ quisita ad contemplationem; requiritur enim purificatio activa sensuum et voluntatis liberae seu appetitus hu­ mani. Virtutes enim morales causant rectitudinem appeti­ tus humani circa media; theologicae vero circa ipsum finem. Et ideo concurrunt dispositive ad contemplatio­ nem, quatenus rectitudo appetitus ad eam requiritur. Diversimode tamen; quia morales remote utpote circa media, theologicae proxime utpote circa finem ipsum. Ambae tamen in statu praesenti naturae lapsae con­ currunt et negative et positive. Quasi negative quidem et veluti removentes prohibens prout sunt sanantes; posi­ tive autem et per se prout sunt elevantes. Et similia dici possunt de donis Spiritus Sancti correspondentibus, licet haec altiori modo causent mun­ ditiam cordis et pacem exteriorem, scilicet purificationem * · if i >S^ Tract. II: De vita activa irr contemplativa I passivam sensuum et appetitus in nocte obscura sensuum, et ipsius voluntatis in nocte obscura spiritus. Virtutes vero théologales concurrunt per se, ad mo­ dum dispositionis positivae proximae, specialiter caritas, quae est veluti causa movens seu impellens ad contem­ plationem, ut dictum est articulo praecedenti. Est puri­ ficatio activa ipsius voluntatis. Et post contemplationem, eliciunt actus perfectiores vitae activae, ad quam de se quodammodo pertinent, per modum imperii. Vere enim, sicut dictum est in tractatu de caritate, caritas causai gaudium et pacem seu quietem completam contemplan­ tis, quae sunt sequelae contemplationis Schematice ergo: 1) Virtutes mere morales: purificatio activa sen­ suum et voluntatis ut liberi arbitrii seu appe­ titus humani. 2) Dona Spiritus Sancti correspondentia scilicet pie­ tatis, fortitudinis et timoris: purificatio passiva sensuum et appetitus: nox obscura sensuum. 3) Virtutes théologales appetitus; purificatio acti­ va ipsius voluntatis ut voluntas est. 4) Dona Spiritus Sancti correspondentia: purifica­ tio passiva ipsius voluntatis et intellectus: nox obscura spiritus, quae est ultima dispositio ad contemplationem. B. An principium immediate elicitivum contemplationis sit aliqua virtus infusa intellectus 65. Quia ergo ad contemplationem requiritur aliqua virtus infusa immediate elicitiva eius, et haec non est Vide Caictanum, h. I. et Pium XI, EucycT "Studiorum ducem", 7 AAS 15 (1923) 318-319. Q. CLXXX, c. I, a. 1, § II: De princ. sueernat. contemplationis 421 ·«· . ·' \ ·* * *** I virtus infusa appetitus, manifeste conscquitut eam esse I virtutem infusam intellectus. < Quod etiam positive apparet considerando proprium obiectum et propriam potentiam contemplationis, nam propria potentia elicitiva eius est solus intellectus pos­ sibilis, ut dictum est articulo primo; ergo et solus ha­ bitus intellectualis infusus est etiam immediate elicitivus eius, quia talis est habitus qualis est potentia. Simi­ liter, proprium obiectum contemplationis est verum, quod est proprium obiectum formale intellectus et ha­ bituum intellectualium. Tota ergo difficultas est in determinando isto habitu mediate elicitivo contemplationis christianae. 66. Atqui nequit esse habitus sacrae theologiae, tum quia hic habitus est naturalis quoad substantiam seu es­ sentiam seu formaliter, et solum radicaliter est supernaturalis, at contemplatio Christiana est formaliter supematuralis, ut ex dictis patet; tum quia non omnes neque soli theologi sunt contemplativi hac contempla­ tione Christiana, cum dentur theologi optimi non contem­ plativi et fideles simplices et rustici contemplativi; tum etiam quia habitus theologiae est essentialiter discursivus, non immediatus, dum e contra contemplatio est es­ sentialiter non discursiva, ut patebit articulo sequenti: tum denique quia potest dari sine caritate, sine qua non datur contemplatio. 67. Neque etiam potest esse habitus scientiae infu­ sae, tum quia essentialiter discursivus est; tum quia non necesario versatur circa Deum, circa quem necessario versatur contemplatio; tum quia est quaedam gratia gratis data, dum contemplatio pertinet ad gratiam gra­ tum facientem; tum denique quia non omnes contempla­ tivi suscipiunt habitum scientiae infusae, neque omnes qui illum habent sunt contemplativi. 68. Similiter etiam nem potest esse habitus pruden­ tiae infusae neque habitus doni consilii correspondentis, -------- Xri.. ·- 422 Tract. II: De vita activa et contemplativa quia isti habitus sunt essentialiter pertinentes ad intel­ lectum practicum ideoque ad vitam activam. 69. Denique non potest esse prophetia, tum quia est gratia gratis data, tum quia non est habitus. Ergo principium immediate elicitivum contemplatio­ nis christianae in hac vita per modum habitus infusi solum potest esse aut fides theologica aut tria dona in­ tellectualia Spiritus Sancti, nempe donum intellectus, do­ num sapientiae et donum scientiae. Quaestio igitur est determinare quinam ex istis habi­ tibus infusis intellectualibus immediate eliciat actum contemplationis christianae. Nam contemplatio beatifi­ ca alterius vitae certum est quod elicitur ab habitu lu­ minis gloriae. It 70. Qua in re potest esse triplex solutio. Prima, quod eliciatur a sola fide divina et non a donis Spiritus Sancti, ut docet Antonius ab Anuntiatione, quem refert Joseph a Spirtu Sancto secundo, quod eliciatur a solis donis Spiritus Sancti citatis et nullo modo a fide divina, ut fortasse putat Vallgornera2; tertia, quod eliciatur ab utrisque simul, non quidem ex aequo, ut per se patet, sed secundum prius et posterius ita ut a fide procedat substantia actus contemplationis et a donis Spiritus Sancti procedat modus superhumanus eius, seu aliis ver­ bis: quod eliciatur a fide illustrata et perfecta et adiuta II donis, ut dicunt maior et melior pars theologorum, qui de re mystica solide scripserunt. II imme­ 71. Et dicendum est quod istud principium diate elicitivum contemplationis non est sola virtus fidei. Realiter enim fides solum potest dari in duplici sta­ tu, scilicet in statu informi et in statu formato ex cari- i I°se™ A S. Sancto, Cursus theol. mystico-scholasticae, edit, cit t. II, p. 6:4, n. 8. » Vallgornera, Theol. myst., t. I, p. 465 sqts. Q. CLXXX, C. I, a. 1, § II: De princ. supernat. contemplationis 423 tate. Atqui neque fides ut informis neque ut formata est immediate elicitiva contemplationis. Non informis, quia haec est cum peccato mortali et contemplatio christiana nequit dari in statu peccati mor­ talis, ut supra dictum est. Neque formata, quia haec formatio aut est ratio for­ malis contemplationis ex fide aut conditio sine qua non. Non ratio formalis, quia contemplatio essentialiter perti­ net ad cognitionem; unde et articulo secundo dictum est quod caritas concurrit ad vitam contemplativam per mo­ dum dispositionis proximae. Conditio autem sine qua non, non est causa per se, et ideo non dat vim elicitivam actus. Sola ergo fides, prout fides est, etiam formata caritate, non est immediate eli­ citiva contemplationis; quia proprius eius actus est cre­ dere, hoc est, cum assensione cogitare, et hoc non est contemplari, quod quietem et visionem quandam obiecti proprii exigit. Unde neque omnes fideles, etiam iusti, sunt contemplativi, neque in promptu habent posse elicere ac­ tum contemplationis statim, sicut possunt elicere actum fidei. 72. Sed neque sola ista dona Spiritus Sancti absque fide possunt immediate elicere actum contemplationis. Primo quidem, quia in perfecte viatoribus, haec dona non possunt dari sine fide; secundo, quia haec dona se habent ad fidem divinam ut conclusio ad principium, et constat quod vis conclusionis trahitur ex principio; tertio, quia haec dona in hac vita simul operantur cum fide, ita ut a fide sit substantia operis et ab eis sit modus superhuma­ nus eius, ita ut fides se habeat ad haec dona sicut potentia naturalis ad habitus eius; quarto, quia fides praebet eis materiam, maxime principalem, quae Deus est ut verus, et Deus est primarium obiectum contemplationis sicut et fidei. 73. Ergo necesse est dicere tertium, scilicet quod ha­ bitus immediate elicitivus contemplationis est fides theo­ logica formata et haec dona tria Spiritus Sancti, hoc est, 424 Tract. II: De vita activa et contemplativa fides illustrata et roborata donis intellectus, sapientiae et scientiae. Et quia unus idemque actus specie qualis est actus contemplationis, non potest ex aequo procedere ex pluribus habitibus specie distinctis, quales sunt fides et haec dona, necessario dicendum est hos habitus concurre­ re secundum prius et posterius, iuxta eorum hierarchiam, ita ut primo concurrat fides ad instar potentiae communis, quae dat substantiam actus, hoc est, attingere utcumque Primam Veritatem in essendo; denique vero concurrit donum sapientiae, tertio donum intellectus ac finaliter donum scientiae, ex quibus habetur modus quidem evi­ dentiae intrinsecae negativae, per quandam connatural!· tatem experimentalem ad divina degustata in propriis effectibus eorum, ut in tractatu de donis dictum est. Concurrunt ergo ut principia contemplationis: fides, quae formaliter dat attingentiam Primae Veritatis secun­ dum se, sed non visam seu absentem; caritas, quae dat formaliter unionem et praesentiam Veritatis Primae ut Bonitas Prima; dona Spiritus Sancti intellectus et sa­ pientiae, quae dant formaliter cognitionem experimenta­ lem ex connaturalitate ad Veritatem et Bonitatem Pri­ mam, et sic attingunt eam veluti praesentem per gustum, secundum illud «gustate et videte», et scientiae circa obiectum secundarium. Et sic caritas concurrit ut dispositio proxima et ut conditio sine qua non, hoc est, per modum applicantis obiectum ad subiectum, modo praesenti et connaturali. Fides vero concurrit ut causa propria principalis, at­ tingens intellectualiter ipsam Veritatem Primam secun­ dum se, sed ut non visam seu obscuram; dat tamen sub­ stantiam cognitionis seu contemplationis. Dona intellectus et sapientiae concurrunt ut causa pro­ pria secundaria sub fide et attingunt Veritatem Primam ut praesentem et connaturalem per viam quamdam expe­ rimentalem gustativam in propriis effectibus eius et sic dant modum cognitionis per modum visionis ex gustu et tactu Dei immediato, atque ideo ponunt modum contem­ plationis. Q. CLXXX, C. I, a. 1, § II: De princ. supernat. contemplationis 425 74. Et haec est sine dubio mens S. Thomae, qui dicit contemplationem huius vitae esse septimam et octavam beatitudinem, quibus experimur nos esse veros filios Dei -utpote actos a Spiritu Sancto— et ut tales Deum mys­ tice videmus. lam vero, hae duae beatitudines respondent immediate donis intellectus et sapientiae, et radicaliter respondent fidei formatae caritate ’. Nam per fidem primo attingitur Veritas Prima, quae per caritatem fit nobis praesens seu inhabitans sub ratio­ ne Boni, eamque sic praesentem dona haec mystice de­ gustant et vident sub ratione Veri et Boni praesentis. Un­ de et ait: «etiam in hac vita, purgato oculo per donum in­ tellectus, Deus quodammodo videri potest»2. Et alibi: i positive: II) non essentialiter sive; extra essentialiter: cogi- a) remote, in ordine ad ac­ ceptionem materiae con­ templandae: a) cogitativae colligentis sensata externa et interna et ea com­ parantis inter se. β) rationis inquirentis causas vel deducentis conclusiones. a) interius a Deo: oratio. 2) per disciplinam ab alio: β) exterius quente: ad homine lo-ί per vocem vivam = auditio. \ per vocem mortuam = lectio. b) proxime: speculatio, consideratio, meditatio = oratio mentalis discursiva secundum meram successionem, non se­ cundum causalitatem, accedens ad ipsam Veritatem Divinam. \ B) consequenter vel terminative in affectu: admiratio et laus divinae Veritatis et Pulchritudinis. : æ est a net inter in pnc ræperviv: eæ voceir ifa». Pro.i : V&itio, saieni, s ssan sup •Zitiocem < S. ta 3 Veritati Sed ia nui sed '^L M et a est ia ‘ a actu se '£s est feeonm . ‘ - W$, ■'i#·· W - r.‘ Q. CLXXX, C. I, a. 2: 1 De ipso actu contemplationis 433 donum intellectus est iudicium discretivum et prout per­ ficitur et modificatur per donum sapientiae et scientiae est iudicium resolutivum, et ita contemplatio est simplex iudicium intuitivum Veritatis Primae affirmatae in se per idem et discretae ab omnibus aliis per propriam degus­ tationem saporosam et mysticam eius. 88. Accidentalit er tamen alii actus cognoscitivi, tum intellectus speculativi tum etiam practici concurrunt, per modum dispositionis seu praeparationis, regulariter lo­ quendo. Remote quidem disponunt ad contemplationem ea per quae accipitur materia contemplanda; quae qui­ dem accipitur quandoque per inventionem, quandoque ' per disciplinam. Per inventionem quidem accipit cogitas. tio, quae est actus cogitativae colligens omnia sensata externa et interna et comparans inter se; per disciplinam vero, tum interius seu a Deo, per orationem, quae est actus intellectus practici; tum exterius seu ab homine loquen| te sive per vivae vocis oraculum, cui respondet auditio, sive per vocem mortuam vel scripturam, cui correspon­ de! lectio. Proxime vero disponit speculatio, consideratio vel meditatio, quae non importat discursum secundum causalitatem, sed solum discursum secundum meram suc­ cessionem super materias praevie acceptas, et reducitur ad orationem quandam mentalem hoc modo discursivam. l· > •I 1 I '.■i | 89. Consequenter vero habetur admiratio et laus diI vinae Veritatis et Bonitatis, quae pertinent ad affectum. , Sed in nullo ex istis actibus consistit formaliter con­ templatio, sed in uno tantum qui est simplex intuitus di­ vinae veritatis elicitus per fidem illustratam donis Spiri­ tus Sancti. Quod et confirmat S. Doctor ex eo quod vita contem­ plativa est una tantum formaliter. Sed haec vita consijstitin actu secundo contemplationis. Ergo actus contem­ plationis est formaliter unus tantum ’. Quae omnia schemate adiuncto videri possunt: 1 * S. Thomas, H-Π, 180, 2, sed contra. 434 Tract. II: De vita activa et contemplativa Art. 3.-De proprio obiecto contemplationis 90. Obiectum contemplationis est duplex: materiale seu terminativum et formale seu motivum. Oportet ergo utrumque obiectum singillatim determinare. DE OBIECTO MATERIALI SEU TERMINATIVO CONTEMPLATIONIS CHRISTIANAE 91. Aliud est obiectum per se contemplationis chris­ tianae vel supernaturalis et aliud obiectum per accidens. Obiectum per se sunt veritates supematurales seu mysteria supematuralia ad Deum pertinentia; obiectum per accidens sunt veritates naturales seu naturaliter co­ gnoscibiles, specialiter quoque ad Deum pertinentes. Ratio est, quia cum contemplatio Christiana sit actus elicitus a fide divina illustrata donis, idem est obiectum | materiale contemplationis et obiectum materiale fidei et donorum Spiritus Sancti. Sed obiectum materiale fidei per se sunt mysteria supematuralia, dum obiectum per acci­ dens sunt praeambula fidei, ut probatum est in tractam de fide Ergo similiter obiectum per se contemplationis christianae sunt mysteria supematuralia, per accidens vero sunt veritates naturales. ■ ‘7· ’ Pi ■ 92. Et quidem per se primo seu principaliter, quas: obiectum formale quod, est Veritas Prima in essendo seu ipsa Deitas secundum se, prout dictum est de fide et ά donis. Propria ergo materia contemplationis christianae sunt articuli fidei, maxime autem mysterium Deitatis unius et trinae et mysterium Incarnationis Christi, quii etiam hae duae veritates continent duos articulos fundi 1 II-II, q. 1, art. 1. Q. CLXXX, C. I, a. 3, § I: Obiectum terminativum contempl. 435 mentales fidei, ut probatum est in II-II, q. 1. Et semper latet contemplatio Dei in omnibus istis articulis, etiam in articulis Humanitatis Christi. Et sic contemplatio haec est praelibatio quaedam exemplata contemplationis beatificae, quae est de ipsa Deitate intuitive et nude visa. 93. Sed praeterea, omnia beneficia et omnia opera Dei, etiam naturalia, prout tamen oculis fidei et donorum Spiritus Sancti videntur, quasi referentia imaginem vel saltem vestigium Dei, sunt materia contemplationis, et sic sancti et mystici plurimum amabant naturam eiusque pulchritudinem. 94. Et in ordine ad hierarchiam istorum obiectorum seu veritatum distinguuntur gradus contemplationis, hoc est, motus humani intellectus in Deum. Nam primus gra­ dus est contemplatio Dei in operibus creationis, secun­ dum illud: «mirabilia opera tua, et anima mea cognoscet nimis» ’, et illud: «meditabor in omnibus operibus tuis et in factis manuum tuarum meditabor, expandi manus meas ab te»2; secundus gradus est contemplatio Dei in opere recreationis seu elevationis ad ordinem supernaturalem; tertius gradus est contemplatio Dei in opere Re­ demptionis seu reparationis post lapsum, una cum opere justificationis et sanctificationis· peccatorum; quartus gradus est contemplatio Dei in opere glorificationis ani­ mae et corporis; quintus denique gradus est contempla­ tio Dei in seipso, qui est unus in essentia et trinus in personis, simulque omnia in omnibus. 95. Quod si sumamus processum psychologicum con­ templationis ex parte contemplantis, tunc per modum dispositionis se habent quaedam, quaedam vero per mo­ dum formae constitutivae, quaedam denique per modum sequelae redundantis. * Psalm. 138, 14. 2 Psalm. 142, 5-6. 436 Tract. II: De vita activa et contemplativa Per modum dispositionis se habent quaedam ex parte appetitus tum sensitivi tum rationalis, ut sunt virtutes morales purgati animi et praesertim spes et caritas; quae­ dam vero ex parte ipsius facultatis cognoscitivae, tum sensitivae, per visionem, auditionem et alia, et per ima­ ginationem et per cogitativam; tum rationalis, per ora­ tionem et meditationem, ut supra dictum est. Per modum formae autem est ipse actus fidei illustra­ tae donis circa ipsam Veritatem Primam in se et in effec­ tibus eius diversis. Per modum sequelae sequitur admiratio et gaudium de Deo contemplato, et maior et profundior rectificatio appetitus. Et pro tota hac dispositione ad contemplationem pos­ tulatur purificatio activa et passiva omnium potentiarum animae, ita ut intellectus ipse purificato oculo simpliciter intueatur divinam veritatem. Nam, ut profunde ait S. Doctor, «ultima perfectio humani intellectus est veritas divina; aliae autem veritates perficiunt intellectum in ordine ad veritatem divinam» \ Et alibi dicit: «ratio­ nalis mens formatur immediate a Deo, vel sicut imago ab exemplari, quia non est facta ad alterius imaginem quam Dei, vel sicut subiectum ab ultima forma, quia semper mens creata reputatur informis nisi ipsi Primae Veritati inhaereat»2. § Π DE OBIECTO FORMALI SEU M0TIV0 CONTEMPLATIONIS CHRISTIANAE Q. CLXXX, C. I, a. 3, § II: Obiectum motivum contempl. 437 modum actus, ut fortasse Moyses et Paulus —quod non facile concedendum est—; iuxta legem ordinariam divi­ nae providentiae supematuralis, contemplativi non per­ veniunt ad intuendam facialiter ipsam divinam essentiam. 97. Et ratio est quia, cum contemplatio huius vitae sit actus elicitus a fide illustrata donis intellectus, scien­ tiae et sapientiae, idem est obiectum formale quo con­ templatio attingit divinam veritatem et quo Deum attin­ gunt fides et haec dona; quia idem est obiectum formale quo actus et habitus. Atqui obiectum formale quo fidei divinae non est ipsa divina essentia secundum se, sed Veritas Prima active revelans; obiectum autem formale quo donorum Spiritus Sancti est connaturalitas affectiva tae sunt videri in degustatione experimentali propriorum ad Veritatem et Bonitatem Primam secundum quod naeffectuum earum. Ergo secundum quod ipsa Veritas Prima revelans nata est non solum credi, sed et mystice degus­ tari, contemplans fertur in eam, cum obscuritate seu inevidentia positiva, at simul cum fide positiva et cum evidentia quadam negativa qua videmus experimentaliter quid non est ipse. Quia igitur motivum formale fidei et donorum non est ipsa Deitas nude sumpta, sicut haec in hac vita non dant visionem immediatam, ita neque contemplatio videt immediate ipsam deitatem. Unde rec­ te S. Thomas: «sapientia qua nunc contemplamus Deum, non immediate respicit ipsum Deum, sed effectus ex qui­ bus ipsum in praesenti contemplamus» *. «In contempla­ tione Deus videtur per medium quod est lumen sapien­ tiae mentem elevans ad cernenda divina» 2. 96. Relicta quaestione de potentia Dei absoluta, se­ cundum quam homo viator potest simul esse comprehensor, sive per modum habitus, ut Christus Jesus, sive per 98. Et sic apparet ex omnibus istis quid sit contem­ platio christiana huius vitae, nempe simplex intuitus di- S. Thomas, II-II, 180, 4, ad 4. I, 106. 1. ad 3. Cf. De Virtutibus in communi, art. 12, ad 11. i De Viri, in communi, art. 12, ad 11. i De Vent., 18, 1, ad 4. Vide S. Joannen a Cruce .Copias sobre un txtasis de alta contemplaciôn. Obras, ed. BAC, pp. 1244-1245. 438 Tract. II: De vita activa et contemplativa vinae veritatis elicitus a fide illustrata donis scientiae, intellectus et sapientiae in statu perfecto seu mystico1. Et quia posset absolute dari ex sola gratia actuali, ideo generalius potest definiri cum Josepho a Spiritu Sancto: «simplex intuitus divinae veritatis a principio supernatural! procedens» 2. CAPUT II DE DIVISIONE CONTEMPLATIONIS 1 Ipse S. Thomas tenet quod contemplatio est simplex intuitus veritatis (II-II, 82, 3; 180, 3, ad 1); actus intellectus quo quis Deum in se ipso contemplatur vel intuetur (III Sent. 35, 1, 2, qla. 2, arg. 1 et 2 sed contra; qla. 3); actus intellectus sapientialis divina méditant (IV Sent., 15, 4, 1, qla. 2 ad 1; 15, 4, 2, qla. 1 ad 2). 2 Josephus a Spiritu Sancto, op. cit., t. II, p. 302a, n 15). I 99. Consequenter agendum est de divisione vel de unitate contemplationis; nam in hoc loco oportebit de­ terminare an et quomodo sit dividenda contemplatio. Ergo contemplatio dividi potest duobus modis: uno modo, divisione essentiali seu per se; alio modo, divi­ sione accidentali seu per accidens. Divisione per se seu essentiali contemplatio rursus dividitur in divisionem genericam et analogicam, et in divisionem specificam. Generica et analoga divisione con­ templatio dividitur in contemplationem pure naturalem seu philosophicam, quae est actus cognitionis Dei ut Pri­ ma Causa et ultimus finis naturalis ex creaturis, et est actus Sapientiae naturalis, quae appellatur Philosophia Prima seu Metaphysica in sua principali et ultima parte, que est theodicaea —et haec contemplatio potius dicenda est speculatio; et in contemplationem formaliter supernaturalem seu christianam vel infusam, quae est actus elicitus formaliter a fide theologica illustrata donis scien­ tiae, intellectus et sapientiae, de qua hucusque locuti su­ mus; et in contemplationem quandam quasi mixtam, hoc est, radicaliter supernaturalem et formaliter naturalem vel acquisitam, et haec est contemplatio quae formaliter Tract. II: De 440 vit,\ activa et contemplativa 0. CLXXX, C. II: Divisio contemplationis 441 fit per Sacram theologiam, quae vere Sapientia dicitur. Et haec est, quam auctores solent vocare contemplatio­ nem evangelicam acquisitam vel activam, ut legenti hos auctores patere potest. Secundus autem modus judicandi pertinet ad hanc doctrinam, secundum quod per studium habetur, licet eius principia ex revelatione habeantur» Haec tamen non est divisio contemplationis christia­ nae vel superanturalis, de qua loquimur in toto isto trac­ 100. Quae quidem divisio in genera est bona, quia tatu, quod vel ex eo patet quod contemplatio mere natu­ contemplatio est proprie actus elicitus a Sapientia, quae ralis seu philosophica potest haberi per solas vires natu­ est maxima vel suprema virtus intellectus; sapientia rales sine gratia Dei; similiter, contemplatio theologica autem dividitur in tria genera, nempe in sapientiam pu­ potest haberi sine caritate et gratia habituali, licet non re naturalem seu acquisitam quae est theodicaea; in sa­ sine fide, quae principia eius praebet; unde et utraque pientiam pure supematuralem seu infusam, quae est do­ haec contemplatio est potius speculatio quaedam et per­ num Sapientiae prout involvit in se fidem theologicam tinet ad tertiam operationem mentis, cum sit conclusio et alia dona Spiritus Sancti; et in sapientiam quandam syllogismi philosophici vel theologici. At contemplatio, veluti mediam inter utramque, quae est habitus Sacrae de qua loquimur in praesenti, non est conclusio syllo­ Theologiae prout est sapientia quaedam. gismi neque haberi potest sine gratia Dei et caritate, ut Quam differentiam genericam admittit expresse S. patet ex dictis capite 1. Doctor, dum ait: «theologia, quae ad sacram doctrinam Haec ergo divisio non est contemplationis christianae pertinet, differt secundum genus ab illa theologia, quae seu evangelicae, sed contemplationis in tota sua analoga pars philosophiae ponitur» ’. Et iterum: «cum iudicium ad sapientem pertineat, secundum duplicem modum judi­ ■ latitudine. candi, dupliciter sapientia accipitur. Contingit enim ali­ 101. Proprie autem et specifice dividitur contempla ­ quem iudicare uno modo, secundum modum inclinatio­ tio supernaturalis seu infusa Christiana in contemplatio­ nis, sicut qui habet habitum virtutis, recte iudicat de his nem viae seu viatorum, quae est veluti contemplatio in ­ quae sunt secundum virtutem agenda in quantum ad illa choata; et in contemplationem patriae seu beatorum, inclinatur; unde et in X Ethicorum dicitur quod virtuo­ quae est contemplatio consummata. Et differunt specie, sos est mensura et regula actuum humanorum; alio mo­ quia contemplatio viae elicitur formaliter a fide illustra­ do, per modum cognitionis, sicut aliquis instructus in ta donis; contemplatio vero patriae elicitur a lumine glo ­ scientia morali posset iudicare de actibus virtutum, etiam riae, prout eminenter praehabet dona Spiritus Sancti. si virtutem non haberet. Constat autem fidem et lumen gloriae specifice differre. Primus igitur modus iudicandi de rebus divinis per­ Differunt ergo essentialiter ex parte obiecti formalis quo, tinet ad sapientiam, quae ponitur donum Spiritus Sancti, non ex parte obiecti formalis quod. secundum illud: «spiritualis homo iudicat omnia» (I Cor. Π, 15), et Dionysius dicit II cap. de Divinis nominibus: 102. Contemplatio vero supernaturalis viae est una Hierotheus doctus est non solum discens, sed et patiens specie atoma, sicut et fides theologica et dona Spiritus divina. Sancti, a quibus elicitur. Unde et ipse S. Doctor ait quod S. Thomas, I, 1, i, ad 2 hΊ Q. CLXXX, C. II: 442 Divisio contemplationis 443 Tract. II: De vita activa et contemplativa est «una vita contemplativa, non plures»1, quod constat esse intelligendum de unitate specifica seu essentiali, non de unitate mere numerica seu individual!, ut per se patet, quia hoc modo sumpta tot sunt contemplationes quot contemplantes. Et haec est contemplatio, quam Pseudo-Dionysius ap­ pellat «circularem», quae uniformiter simplici intuitu versatur circa eandem divinam veritatem. Nam contem­ platio recta et obliqua, per ascensum ex creaturis ad Deum vel per descensum a Deo ad creaturas, non est for­ maliter ipsa contemplatio, sed solum dispositio vel prae­ paratio quaedam per alios actus intellectus, de quibus diximus articulo quarto. Hoc ergo potius spectat ad me­ ditationem vel ad theologiam sacram quam ad contem­ plationem ipsam christianam. 103. Itaque haec divisio contemplationis in circula­ rem, rectam et obliquam, nem est formalis, sed est potius divisio in ipsam contemplationem et in dispositiones ad contemplationem, quarum magis remota est recta et ma­ gis proxima est obliqua. Hi tres motus videntur esse totidem gradus vel scalae vitae contemplativae, quae formaliter et consummate consistit in circulari. Et coincidere vel saltem proporcio nari videntur gradibus fundamentalibus Richardi a S. Vic­ tore descriptis a. 4 ad 3, nempe rectus cogitationi, obli­ quus vel spiralis maditationi et circularis contemplatio­ ni praesse dictae, sicut et imaginatio, ratio atque intel­ ligent ia 2. En ergo gradus contemplationis iuxta Richardum a S. Victore et S. Thomam, II-II, 180, 4 ad 3: sex gradus scilicet iuxta sex alas Séraphin Isaias 6, 2: » S. Thomas, II-II, 180, 3. * Vide Iosephum A Spiritu t. II, p. 634, n. 98. Sancto, Isagoge, p. 93, n. 26; Cursus, A) imaginatio: cogitatio: 1) in imaginatione et secundum solam imaginatio­ nem: perceptio ipsorum sensibilium secundum se. 2) in imaginatione secundum rationem: considera­ tio ordinis et dispositionis illorum sensibilium: progressus a sensibilibus ad intelligibilia. B) ratio: meditatio: 1) in ratione secundum imaginationem: subleva­ tio a sensibilibus ad intelligibilia: diiudicatio sensibilium secundum intelligibilia. 2) in ratione et secundum rationem: consideratio absoluta intelligibilium illorum secundum se. C) intelligentia (supra rationem): contemplatio: 1) supra ratione, sed non praeter rationem: con­ templatio intelligibilium ex revelatione accepto­ rum, non ex sensibilibus; per rationem non pos­ sunt inveniri, sed tamen utcumque capi pos­ sunt, ut unitas Dei supernaturalis. 2) supra rationem et praeter rationem: contem­ platio intelligibilium quae nec ratio potest in­ venire neque capere, ut mysterium Trinitatis. 104. Denique, divisione accidentali seu per accidens dividitur contemplatio Christiana seu infusa viae in con­ templationem negativam et affirmativam. Negativa est quae principaliter fit per donum intellectus, quod iudi­ cium discretivum experimentale de Deo elicit ad quod etiam adiuvatur per donum scientiae; affirmativa vero est quae principaliter fit per donum sapientiae, quod iudicium resolutivum experimentale de Deo elicit. Quae duae contemplationes non sunt nisi duo gradus vel for­ mae unius eiusdemque contemplationis, quatenus magis explicite intervenit supremum donum, quod est donum sapientiae, vel alia duo dona. Vr* -T 444 Tract. II: De vita activa et contemplativa 105. Et ad eandem divisionem accidentalem pertinet divisio contemplationis in normalem seu ordinariam, quae elicitur a fide illustrata donis, post dispositiones praecedentes, de quibus hucusque locuti sumus; et in contemplationem miraculosam seu extraordinariam, quae fit ex sola gratia actuali removente omnia impedimenta subito absque illa praeparatione vel mortificatione. Quae divisio similis est illi qua iustificatio impii dividi solet in miraculosam et non miraculosam, quae non tangit ipsam essentiam iustificationis, sed fieri eius quantum ad dispositiones praecedentes prout pendet ex causa ef­ ficienti Et in utroque modo dari potest magna latitudo, sicut et in omni dispositione et omni psychologia individual! intra speciem humanam. 106. En ergo completa divisio contemplationis se­ cundum totam eius latitudinem consideratae: contemplatio: I) pure naturalis seu philosophica. II) pure supernaturalis vel infusa: a) divisio per se seu specifica: 1) contemplatio viae: inchoata. 2) contemplatio patriae: consummata. b) divisio per accidens seu modalis: 1) ex parte ipsius actus: а) negativa. б) affirmativa. 2) ex parte efficientis praeparationem: a) ordinaria. S) miraculosa. III) mixta ex naturali et supernatural! seu theologica. J S. Thomas, I-II, 113 Q. CLXXX, C. II: Divisio contemplationis 445 Potest etiam dici quod contemplatio miraculosa potest esse duplex: una, respectu praeparationis seu dispositio­ nis ad ipsam contemplationem, prout normaliter fit se­ cundum connaturales leges psychologiae supernaturalis, vel supra istas leges per omnipotentiam Dei ex quadam gratia actuali speciali; alia, respectu sequelae vel phoenomenorum concomitantium aut sub sequentium, v. gr. raptus, levitationis, prophetiae, quae sunt quaedam gra­ tiae datae extra ipsam essentiam contemplationis, et ideo accidentaliter tantum nata sunt eam distinguere. 107. Gradus etiam seu modalitates contemplationis ordinariae sunt plures, pro maiori vel minori intensitate gratiae habitualis et actualis et humanae cooperationis; et variantur quoque accidentaliter secundum diversam psychologiam individualem mysticorum. Omnis ergo contemplatio Christiana formaliter sumpta est contemplatio mystica et constituit formam eius quae dicitur vita mystica. Imo et contemplatio angelorum in da et primorum parentum ante lapsum erat eiusdem ' speciei cum nostra, eo ipso quod fides et dona Spiritus Sancti una cum fide elicientia contemplationem erant eiusdem speciei in ipsis et in nobis. 108. Si ergo contemplatio philosophica et theologica sunt in suo genere unae specie, quia theodicaea est una scientia specie et similiter sacra theologia; si contem­ platio beatifica patriae est etiam una specie, quia lumen gloriae est idem specie apud omnes beatos, necessario concludendum est contemplationem christianam supernaturalem esse quoque unam specie. Unde quod vulgo dicunt plures de multis speciebus contemplationis Chris­ tianae est contra totam philosophiam et contra totam theologiam et contra totam vitam christianam. 'ul ’ i i! CAPUT III DE PROPRIETATIBUS CONTEMPLATIONIS 109. Denique considerandae sunt proprietates con­ templationis, quae scilicet per se secundo ei semper co­ mitantur sicut proprium sequitur ad speciem. Ergo prima proprietas contemplationis est quod ipsa est verissima. Quod quidem certum est non solum funda­ mentaliter, quatenus contemplatio est de Prima Veritate sicut de proprio obiecto, sed etiam formaliter, tum quia contemplatio est essentialiter perfectissimum iudicium de Veritate Prima et veritas est formaliter et perfectissime in perfectissimo iudicio, tum etiam quia contemplatio eli­ citur a fide illustrata donis et fidei maxime convenit ve­ ritas formaliter; tum denique quia contemplatio attri­ buitur specialiter dono Sapientiae, quod formaliter imi­ tatur sapientiam increatam, quae est Verbum Dei, in quo stat fons totius veritatis. Unde spiritualis seu contempla­ tivus, qui iudicat omnia et ipse a nemine iudicatur, pro­ fert iudicium supremum seu resolutivum de veritate vi­ tae spiritualis et de vero valore omnium rerum in ordine ad Deum et secundum ipsum Deum *. 1 S. Thomas, IMI, q. 45, art. 1. I Λ· B' & _ 448 w 1 ·**’ i T P Tract. II: De vita activa et contemplativa 110. Secunda proprietas est quod contemplatio est optima. Nam maxime est de Veritate Prima secundum se, quae est simul Summa et Prima Bonitas et ultimus finis. Est ergo optima quia est de optimo obiecto, et insuper quia procedit quoad exercitium ex caritate et in caritate ardentiori terminatur, ut patet ex dictis art. 1 et 2. Quia igitur est de Prima Veritate summe amata et dilecta, con­ templatio est formaliter scientia seu notitia amorosa, ut profunde ait S. Joannes a Cruce, et terminus eius est ver­ bum de Deo secundum se spirans amorem, sicut et in divinis Verbum Dei non est aridum, sed saporosum seu spirans Amorem, qui est Spiritus Sanctus b Itaque est fundamentaliter et formaliter optima. 111. Tertia proprietas est quod contemplatio est pul­ cherrima. Quod quidem apparet tum ex modo dictis, qua­ tenus pulchritudo sequitur ad veritatem et bonitatem, atque ideo, si est simul contemplatio verissima et optima, consequenter est et pulcherrima2; tum etiam fundamen­ taliter, quia obiectum proprium contemplationis est pul­ chritudo increata, quae visa maxime placet; tum denique formaliter, quia est actus elicitus maximae Sapientiae, quae est donum Spirtus Sancti, quod ideo divine iudicat de omnibus maxime formaliter, per connaturalitatem ad divina, et divine ordinat cetera ad Deum; unde formam cum maxima ordinatione seu proportione secum fert in suo actu, et consequenter pulchritudinem. Quapropter S. Doctor ait: «in vita contemplativa quae consistit in actu rationis, per se et essentialiter invenitur pulchritudo; un­ de Sap. VIII, 2, de contemplatione sapientiae dicitur: «amator factus sum formae illius» 3. Causât ergo ordina­ tionem omnium virium et actuum animae, sicut caritas, et sic pulchritudinem maximam secum affert. Neque dari potest nisi tota natura sit pacata et purificata et ordinata, I. q. 43, art. 5, ad 2. I, q. 5, art. 4, ad 1. II-II, 180, 2, ad 3. Q. CLXXX, C. Ill: Proprietates contemplationis 449 lit non solum docet S. Thomas *, sed et communiter Pa­ ires, ut pluribus ostendit Krug2. Et hac de causa ipsi conlemplativi, durante contemplatione, per quandam redun­ dantiam in corpus apparere solent ordinati et splenden:es, sicut Moyses quando descendit de monte ubi cum Deo locutus erat; efficiuntur enim deiformes et transfor­ mati de claritate in claritatem, ut constat de dotibus glo­ riosis corporum beatorum. 112. Quarta proprietas contemplationis est quod sit ielectabilissima. Nam pulchra sunt quae, visa, placent3. Quae autem placent, delectant. Ex quo ergo contemplatio est formaliter pulcherrima, eo ipso est delectabilissima. Sed haec delectatio seu gaudium contemplationis ori• mr ex triplici capite; primo, formaliter, prout actus con­ templationis est perfectissimus omnium quos homo po­ test habere in hac vita, et ad actum perfectum sequitur delectatio sicut decor ad iuventutem; secundo, causaliter, ratione caritatis impepantis adtum contemplationis, et ad caritatem sequitur gaudium4, tum ratione amoris ami•citiae, quo ipsa Veritas Prima amatur, tum ratione amoris i concupiscentiae, quo amatur ipse actus contemplationis; I tertio, fundamentaliter, quia est optima et de optimo, ut dictum est. Quod quidem gaudium superat omne gaudium corpo­ rale et naturale. Unde dicitur in Sacris Litteris: «non ha­ bet amaritudinem conversatio illius, nec taedium conrictus eius, sed laetitiam et gaudium» 5; «gustate et vi­ dete quoniam suavis est Dominus»6. Attamen, in contemplatione viae istud gaudium non est plenum et perfectum, tum propter corruptionem corporis et naturae et dolores quos secum portat, tum prop­ 1 Ibid. n _ . -t j I Krug, De pulchritudine divina, lib. II, cap. 9, Fnburgi, Herder, p. 120 sqts. < S. Thomas, I, q. 5, art. 4, ad 1. ’ IMI, q. 28. I *1 Sap. 8, 16. ' i Psalm. 33, 9. Q. CLXXX, C. III: Tract. II: De 450 contemplationis 451 vita activa et contemplativa tis caritatis, fidei et donorum Spiritus Sanc­ ti ‘. c) delectationis supematuralis consummatae sive patriae, duplici quoque ratione: 1) principaliter: ratione obiecti sive Dei facialiter visi; 2) secundario, ratione ipsius actus visionis con­ naturalis filiis Dei habentibus caritatem et lumen gloriae. ter peccata saltem venialia ocurrentia, tum propter im­ pugnationes hostium animae et propter possibilitatem amittendi amicitiam Dei, ut in tractatu de caritate dictum est ‘. Quod si delectatio mere naturalis vel philosophica, quae est in contemplatione philosophica, tantam vim ha­ bet ut quosdam ad se rapiat, qui cetera omnia mundana contennunt, ut recte observat Caietanus2, quanto magis delectatio supematuralis mystica. Quam delectationem vivide describit S. Joannes a Cruce. Et ex hac divina ebrietate, claudicat, veluti abrius, circa res et negotia mundana, ut notat S. Doctor3. 113. potest: Proprietates B) Relative vel comparative ad alias delectationes et ad suas inter se2. a) Omnis delectatio cuiuscumque contemplationis superat quamcumque delectationem sensibilem vel corporalem ut intellectus sensum et spiritus carnem3. b) Delectatio christianae contemplationis viae ex­ cedit delectationem contemplationis philosophi­ cae duplici de causae4: 1) quia ex duplici capite, scilicet obiecti et ope­ rationis; 2) quia ex parte ipsius operationis altior et perfectior est ut gratia est perfectior et al­ tior natura. c) Delectatio supematuralis contemplationis pa­ triae excedit incomparabiliter delectationem contemplationis christianae viae tam ex parte obiecti contemplati quam ex parte ipsius actus contemplativi5. Ideo ergo delectatio contemplationis considerari A) Absolute vel secundum se, et sic alia est: a) delectatio contemplationis naturalis vel philoso­ phicae in statu naturae lapsae: non ratione ob­ iecti contemplati amati et dilecti, sed ratione ipsius operationis contemplativae, et quidem duplici de causa: 1) quia conveniens ipsi naturae humanae - ani­ mali rationali et ideo naturalis; 2) quia connaturalis philosopho habenti virtu­ tem sive habitum Sapientiae; habitus autem est quasi secunda natura. b) delectatio contemplationis christianae viae sive viatorum: duplici ratione scilicet: 1) principaliter: ratione obiecti, scilicet Dei contemplati super omnia dilecti ut amici; 2) secundario: ratione ipsius operationis con­ templativae et amoris caritatis concomitan­ 114. Quinta proprietas contemplationis est diuturni­ tas eius. Nam contemplatio abstrahit a tempore, tum ra­ tione obiecti, quia de aeternis est, tum ratione sui, quia Cf. II-II, 180, 5 ad 1. rr t j Cf. Prolog. S. Thomae, in Boetium de Hebdomadibus. J Hic, in fine, et I-II, 31, 5. Hic, ad 2 una cum I-II, 38, 4. Hic, ad 3. S. Thomas, II-II, q. 28, art. 1-3. Caietanus, h. I., n. 1. S. Thomas, hic, art. Ί, ad 30 I S 452 Tract. II: De vita activa et contemplativa est actus pure intellectualis, qui tempori et motui non subiicitur. Praeterea, est incorruptibilis seu indestructibilis tum per se, quia non habet contrarium, tum per accidens seu ratione subiecti, quia est in parte animae incorruptibili, quae est intellectus et quia formaliter non postulat con­ cursum corporis tiam obiective, ut in pura speculatione— sed suaviori modo procedit, nempe ex amore et connaturalitae ad divina absque ullo discursu vel conatu. Attamen, ratione mutabilitatis naturae lapsae, in suo summo diutius durare non solet. »'4 115. Contemplatio ergo seu vita contemplativa po­ test esse triplex, ut patet ex dictis, scilicet contemplatio beatifica patriae, contemplatio Christiana viae et contem­ platio mere philosophica. Rursus, unaquaeque contemplatio potest considerari et secundum se seu per se, hoc est, secundum ea quae ei conveniunt ex propria natura, et secundum esse quod habet in subiecto seu per accidens, nempe secundum ea quae conveniunt ei ratione status subiecti in quo est. Quod si consideretur secundum se, aut sumitur stricte pro actu summo et formali, nempe pro contemplatione circulari, vel large et integraliter pro actibus dispositivis seu praeparatoriis, qui sunt contemplatio recta et obli­ qua sive helicoidalis. 116. A) Dicendum est ergo quod contemplatio beati­ fica patriae est aeterna omnibus modis, scilicet tum ra­ tione sui, tum ratione subiecti contemplantis. a) Ratione sui, quia principia elicitiva contemplatio­ nis, nempe lumen gloriae et dona Spiritus Sancti sunt indestructibilia et aeterna et per totam aeternitatem per­ severantia; et actus ipse contemplativus, qui est formaliter ipsa vita aeterna, est perfectus et invariabilis et aeternus, ut probatum est in tractatu de beatitudine. b) Ratione etiam subiecti seu contemplantis. Nam hoc subiectum aut est anima separata aut est anima unita Q. CLXXX, C. III: Proprietates contemplationis 453 corpori post resurrectionem. Si sit anima separata quae spiritualis et incorruptibilis est, a nullo turbari et impe­ diri potest, quia non aggravatur corpore et necessitati­ bus huius vitae. Si vero sit anima coniuncta corpori, quia corpus erit gloriosum, nempe cum dotibus claritatis, subtilitatis, agilitatis et impassibilitatis, nullum impedi­ mentum ponet animae contemplanti. Ergo contemplatio patriae est omnino uniformis et perpetua, absque ulla vicissitudine mutationis et obumbrationis. 117. B) Contemplatio philosophica alio modo se ha­ bet. Si enim consideretur secundum se perpetuitatem habet, turn ratione obiecti proprii, quod est incorrupti­ bile et inmobile, tum ratione habitus elicitivi, nempe Sa­ pientiae, quae est habitus firmissimus, tum ratione specierum intelligibilium, quae contrarium non habent, tum denique ratione ipsius actus, qui spiritualis est et intrin­ sece independens a corpore et a motu. Si vero consideretur ratione subiecti, accurate distin­ guendum est subiectum quo et subiectum quod. Subiec­ tum quo est intellectus possibilis, qui incorruptibilis et aeternus est, et ideo ex hac parte est aeterna. Subiectum vero quod est totus homo prout est in hac vita. Et si quidem esset homo sanus, in statu naturae inte­ grae seu iustitiae originalis, nulla esset corporalis indi­ gentia neque aggravatio, et ideo perpetua potest esse eius contemplatio. Sed in statu naturae lapsae sunt multae necessitates et aegritudines et aggravationes, quae ideo plurimum inpediunt contemplationem. Nam contemplatio philoso­ phica non fit sine conversione ad phantasmata —quae postulant obiective concursum corporis— et sine abstractione summa formali, quae magnum conatum intellectus postulat. Et haec duo non possunt in summo diu durare, propter defatigationem corporis et absortionem mentis, Et aliquid simile dicendum est de contemplatione mixta seu theologica, secundum conditiones praesentes huius vitae. » 454 Tract. II: De vita activa et contemplativa 118. C) Sed circa contemplationem supematuralem seu Christianam viae, distinguendum est. Si loquamur de contemplatione quam habent animae purgatorii vel quam habebant animae sanctae detentae in limbo Abrahae, haec perpetua est, tum ratione sui, tum ratione subiecti, licet inferiori gradu quam contemplatio patriae. Si vero loquamur de contemplatione supernatural! viae quam habet anima coniuncta corpori, adhuc distin­ guendum est. Nam in statu iustitiae originalis, haec con­ templatio poterat esse diuturna, etiam in summo, non solum ex parte sui, sed etiam ex parte subiecti. Sed in statu naturae lapsae, licet ex parte sui et prin­ cipiorum nata sit esse perpetua, attamen ratione condi­ tionum subiecti interrumpitur. Potest enim plurimum durare quantum ad actus secundarios et praeparatorios, sed quantum ad actum formalem in suo summo, non po­ test diu durare, tum propter mutabilitatem et infirmita­ tem humani corporis contemplativi, tum propter indigen­ tias corporales huius vitae. Attamen, haec contemplatio, etiam ratione subiecti, nata est multo plus durare quam contemplatio philoso­ phica vel theologica, tum quia minus indiget concursu phantasmatum, tum etiam quia non fit per abstractionem, sed per illuminationem ex alto, atque ideo sine tan­ to conatu ex parte contemplantis ’. DE VITA ACTIVA (Ad q. CLXXXI) 119. Consequenter consideranda est vita activa se­ cundum se. Qua in re S. Doctor investigat duo, scilicet na­ turam eius (art. 1-3) et proprietatem ipsius (art. 4). In investigatione autem naturae eius considerat tum ea quae directe et per se primo spectant ad vitam activam (art. 1), tum ea quae reductive ad ipsam pertinent, sive re­ ductione per se, ut sunt actus virtutis intellectualis prac­ tice (art. 2), sive reductive per accidens, ut sunt actus virtutum intellectualium speculativarum (art. 3). En ergo ordo articulorum huius quaestionis: VITA activa: e· LCfi ? TTGRfGORIU?’ X MoraL cap- 15, n. 31, ML. 75, 938-939; In Ezech. hb. II, hom. 2, nn. 12-14. ML. 76, 955-956. I) Natura eius: A) directe et per se primo-. actus virtutum mora­ lium formaliter (art. 1). B) reductive: a) per se secundo sive proprie: actus virtutum intellectualium practicarum (art. 2). b) per accidens, sive improprie: actus virtu­ tum intellectualium speculativarum (art. 3). Π) Proprietas (art. 4). 456 Tract. Π: De vita activa et contemplativa Revera enim, ex quo dictum est quaestione praece­ denti vitam contemplativam esse actum elicitum intel­ lectus, difficultas erat an actus prudentiae et actus do­ cendi, qui sunt essentialiter actus intellectus, pertineant ad vitam activam. CAPUT I DE NATURA VITAE ACTIVAE 120. Sicut vita contemplativa christiana vel supematuralis sumebatur pro actu secundo intellectus circa Ve­ ritatem Primam et Bonitatem Summam, ita vita activa supernaturalis humana sumitur pro actu secundo appe­ titus circa media ad finem ultimum supematuralem, qui consistit in possessione Veritatis Primae. Circa naturam vitae activae duo consideranda sunt: primo, principia elicitiva eius; secundo, ipsam actionem seu vitam activam secundum se. Principia autem immediate elicitiva sunt duplicis ge­ neris, scilicet alia sunt naturalia vel innata, nempe poten­ tiae naturales animae; alia vero sunt adventitia, videli­ cet habitus seu virtutes tum acquisitae tum infusae. Sunt autem quaedam pertinentia ad hanc vitam di­ recte, quaedam vero reductive. Directe quidem pertinent ea quae formaliter sunt moralia quae de agibilibus sunt; indirecte vero quae non sunt formaliter moralia seu de agibilibus, licet materialiter vel connexive moralia tangant. Et quia alia est actio seu vita activa philosophica, et alia actio seu vita activa christiana, ideo de utraque se­ parating agendum est, prout tamen consideratio vitae ac- 'i\ 458 Tract. II: De vita activa et contemplativa tivae philosophicae iuvat ad melius cognoscendam vitam activam christianam. 121. En ergo schematice complexitas utriusque ge­ neris vitae activae: VITA ACTIVA NATURALIS VEL PHILOSOPHICA: I) De propriis principiis eius: A) naturalibus-. potentiae causantes actionem: a) enumeratio quoad factum: 1) intellectus practicus. 2) appetitus humanus: a) superior seu rationalis: voluntas. β) inferior seu sensitivus: — irascibilis. — concupiscibilis. b) ordo: 1) motive vel imperative vel directive: intellec­ tus practicus. 2) elicitive vel executive: electio et usus ac­ tivus: a) voluntas. β) appetitus irascibilis. -p appetitus concupiscibilis. B) acquisitis: virtutes morales: a) enumeratio: 1) ex parte intellectus: a) synderesis. o) scientia moralis. 7) prudentia: — individualis seu monastica. — regnativa seu politica. 2) ex parte appetitus: a) superioris: iustitia: — particularis. — generalis seu legalis. β) inferioris: — irascibilis; fortitudo. Q. CLXXXI, C. I: De natura vitae activae 459 — concupiscibilis: temperantia. b) ordo: 1) directive seu imperative: a) remote: — synderesis. — scientia moralis. β) proxime seu immediate: prudentia: — politica. — monastica. 2) elicitive: a) iusticia: — legalis seu generalis. — particularis seu individualis. β) fortitudo. γ) temperantia. II) De ipsa actione seu vita activa: A) secundum se seu absolute considerata (vita poli­ tica seu civilis): a) enumeratio: actus omnium virtutum moralium seu cardinalium. b) ordo seu coordinatio: 1) essentialiter: a) formaliter: actus prudentiae, maxime regnativae seu politicae: — proprie seu immediate: * synderesis. * actus prudentiae regnativae, maxi­ me imperium legislando. — reductive seu mediate: * directive: scientia moralis et his­ toria. * executive: actus instructionis seu propagandae. β) materialiter: actus iustitiae, maxime le­ galis. 2) dispositive per modum removentis prohi­ bens: Q CLXXXI. C. I. DH 460 iRAir. H; Du viia activa et cdnh.mpi au va «) actus fortitudinis, in summo. β) actus temperantiae, in summo. B) ut ordinata seu relata ad vitam speculativam seu solitariam: a) re. secat io vitae exterioris socialis. b) exercitium vitae interioris moralis: 1) temperantiae: puritas. 2) fortitudinis: а) sustinere labores et difficultates per con­ stantiam et perseverantiam. б) aggredi difficultates per studiositatem et magnanimitatem. VITA ACTIVA SUPERNATURALIS SEU CHRISTIANA: I) De propriis principiis eius: A) ex natura: potentiae animae causantes actionem supernaturalem (subdivisiones sicut in schemate priori). B) ex gratia: a) per modum gratiae gratum facientis (et ordi· narie loquendo): gratia actualis et habitualis, per modum virtutis infusae: 1) enumeratio quoad factum: a) ex parte intellectus: — synderesis supernaturalis: fides ut practica. theologia moralis, prudentia infusa: * monastica. * regnativa maxime. donum consilii: * monasticum. regnativum maxime. ex parte appetitus: — superioris: iustitia: NATURA VITAE ACTIVAE 461 ** particularis. ** legalis. * misericordia. * donum pietatis. — inferioris: * irascibilis: ** fortitudo. ** donum fortitudinis. concupiscibilis: ** temperantia. ** donum timoris. 2) ordo: «) imperative seu directive: — remote: * fides. * theologia moralis. — proxime: * donum consilii regnativum, * prudentia regnativa. β) elicitive: — donum pietatis. — misericordia. — iustitia legalis. — donum fortitudinis cum sua virtute. — donum timoris cum sua virtute seu temperantia. b) per modum gratiae gratis datae in aliorum uti­ litatem (et modo extraordinario): omnes gra­ tiae gratis datae, maxime sermo scientiae et sermo sapientiae, quae inserviunt praedicatio­ ni et doctrinae: * II) De ipsa actione seu vita activa: A) secundum se vel absolute considerata: a) enumeratio: actus omnium virtutum moralium infusarum una cum donis Spiritus Sancti correspondentibus, cum fide et theologia morali et cum gratiis gratis datis. Tract. II: De vita activa et contemplativa b) ordo seu coordinatio: 1) proprie et immediate: a) essentialiter: — formaliter seu directive: actus: * fidei ut practicae. * doni consilii. * prudentiae regnativae. — materialiter vel executive: actus: * doni pietatis. * iustitiae legalis. * misericordiae. β) dispositive: actus: — doni fortitudinis cum sua virtute. — doni timoris cum temperantia. 2) reductive seu mediate: actus: a) directive, theologiae moralis. β) executive, doctrinae et praedicationis, ma­ xime quando fit adiuta per gratias gratis datas sermonis sapientiae et scientiae. B) ut ordinata seu relata ad vitam contemplativam: a) acquirendam vel consequendam: 1) resecatio vitae exterioris. 2) exercitium vitae interioris moralis, maxime temperantiae seu puritatis. b) acquisitam vel consequutam: 1) exercitium vitae interioris moralis comple­ tae ex informatione vitae contemplativae. 2) exercitium vitae exterioris regiminis vel apostolatus ex plenitudine contemplationis. Art. l.-De directe pertinentibus ad vitam activam 122. Ad vitam activam directe concurrunt potentiae, habitus seu virtutes et actus, sicut ad vitam contempla· tivam; et ideo haec tria ex ordine consideranda sunt. U CLXXXI, C. I, a. 1: De principiis elicitivis vitae activae 463 I ! DE PRINCIPIIS IMMEDIATE ELICITI VIS VITAE ACTIVAE 123. Haec principia sunt duo, sicilicet potentiae et habitus seu virtutes. Quaeritur ergo quaenam sit potentia animae immediate elicitiva vitae activae; et similiter quaenam sit virtus immediate elicitiva eius. A. De potentia immediate elicitiva vitae activae seu actionis 124. Actio, cum sit motus vel impetus, pertinet for­ maliter ad potentiam appetitivam, cuius est impellere vel movere per modum agentis seu quoad exercitium. Vi­ tae ergo activae seu actionis humanae potentia elicitiva est appetitus humanus. Est autem duplex appetitus humanus, nempe appeti­ tus superior seu rationalis, qui dicitur voluntas, et appe­ titus inferior seu sensitivus, qui dividitur in concupisci­ bilem et irascibilem, in quo cum brutis animalibus com­ municamus, dum e contra appetitus rationalis est pro­ prius et specificus hominis. Quia ergo actio seu vita activa est pars vitae humanae ut humana est, manifestum est quod primario potentia elicitiva eius debet esse voluntas ipsa·, secundario vero seu per participationem, appetitus sensitivus, prout stat sub imperio politico ipsius voluntatis; nam ex se appe­ titus sensitivus pertinet ad vitam voluptuosam seu bestialem. B. De virtute immediate elicitiva vitae activae seu actionis 125. Vita activa est duplex: alia, naturalia vel philo­ sophica; alia, supematuralis vel theologica. Tract. II: De vita activa et contemplativa 126. Vitae activae naturalis vel philosophicae virtu­ tes immediate elicitivae sunt virtutes morales acquisitae, nempe iustitia, fortitudo et temperantia; non tamen ex aequo, sed primario et formaliter iustitia legalis et aliae iustitiae ordinate, quae sunt virtutes voluntatis seu appe­ titus rationalis; secundario autem vel dispositive forti­ tudo et temperantia, quatenus removent prohibentia rec­ tam actionem iustitiae et quatenus per se promovent bonum in proximo ratione boni exempli. Nam actio pro­ prie loquendo est operatio, quae est ad alterum. Q. CLXXXI, c. I, a. 2: De intellectu in vita activa 465 cut Martha, turbatur circa plurima. Attamen non omnia opera vitae activae ex aequo intrant essentiam eius, sed secundum prius et posterius, et maxime consistit in actu iustitiae legalis et doni pietatis erga bonum commune so­ cietatis supernaturalis, quae est Ecclesia Christi. Haec enim vita maxime mensuratur ex fine, et omnia quae in ipsa inveniuntur ordinantur ad hoc opus summum, quo fideles adimplent ea quae desunt passionis Christi, impen­ dentes et superimpendentes seipsos pro bono corporis Christi, quod est Ecclesia Dei vivi ’. Ergo temperantia et fortitudo cum donis suis correspondentibus faciunt operantem rectum et bonum in seip­ so, quantum ad appetitum inferiorem; iustitia vero facit voluntatem rectam in seipsa et in ordine ad alios perfi­ ciendos et bonificandos per opera misericordiae tum cor­ poralis tum spiritualis. 127. Vitae vero supernaturalis seu christianae sunt virtudes morales infusae eodem ordine proportionali, sci­ licet per se primo seu principaliter iustitia, deinde vero fortitudo et temperantia. Et quidem maxime ad hanc vi­ tam pertinet iustitia legalis, quae omnia ordinat ad bo­ num commune, quod est beatitudo, ita ut vere restitua­ tur pax exterior et interior per iustitiam et per alias vir­ tutes, quibus et ipse operans et alii disponuntur ad beaArt. 2,-De reductive pertinentibus ad vita activa titudinem contemplativam. Et in hoc opere complendo maximas partes habet virtus misericordiae cum omnibus 129. Reductive pertinent ad vitam activam actus in­ suis operibus, quae sub directione caritatis et iustitiae tellectus sive practici sive speculativi qui ex se quandam legalis ordinat omnia bona moralia in se et in ordine ad relationem seu necessitudinem habent cum actione. Ma­ alios ad ultimum finem supematuralem, qui est bonum gis tamen proprie actus intellectus practici. commune omnium hominum. Et ad hoc reducitur magna pars vitae quae dicitur ascetica. Et ad hoc etiam iuvatur donis Spiritus Sancti cone- A. De actu intellectus practici pertinente ad vitam activam spondentibus, nempe dono pietatis in primis, quod re­ spondet iustitiae, et donis timoris et fortitudinis respon­ 130. Respectu actus vitae activae quatuor habitus re­ gionem specialem habent, scilicet habitus syndereseos, dentibus temperantiae et fortitudini. Principaliter ergo iustitia legalis adiuta dono pietatis habitus scientiae moralis, virtus prudentiae et donum con­ elicit actum vitae activae, quo adiuvat omnes homines ad silii. Et quidem respectu actionis supernaturalis, scientia obtinendum finem suum supematuralem. toralis est theologia sacra prout practica seu moralis est; synderesis vero supernaturalis reducitur ad fidem diviBani prout per se secundo est practica. Et hae duae vir­ tutes quodammodo se habent remote ut regulae actionis, DE IPSO ACTU IN QUO FORMALITER CONSISTIT VITA ACTIVA 128. Vita activa non consistit formaliter in uno solo actu, sicut vita contemplativa, sed in pluribus, quia, si- ’ Cf. ILII, q. 101 et 121. 466 Tract. II: De vita activa et contemplativa quatenus principia quaedam plus minus generalia actionis tradunt, licet magis generalia tradat fides quam theolo­ gia moralis, quam tamen generalitatem magis efficaciter imponit quatenus et ipsa est virtus stricte dicta. Attamen bona actio seu operatio potest separari de facto ab eis, quia potest de facto quis esse fidelis et moralista, quin de facto exerceat bene opera vitae activae, de facto exerceat bene opera vitae activae. Sed aliae duae virtutes infusae, scilicet prudentia in­ fusa et donum consilii, sunt proxima et efficax regula ope­ rationum supernaturalium, quia virtutes morales infusae necessario connectuntur et formantur a prudentia et a dono consilii. Quia ergo prudentia tota quanta est versatur circa agibilia humana, licet ipsa sit formaliter virtus intellec­ tualis, tota reducitur ad vitam activam veluti principium proprium immediatum eius. Et quidem maxime per ac­ tum imperii. Idemque dicendum est de dono consilii. Praesertim vero prudentia regnativa, cui immediate subservit iustitia legalis. Ex hac ergo parte prudentia Prae­ latorum Ecclesiae, specialiter prudentia Romani Pontifi­ cis, in primis format totam vitam activam Corporis Ec­ clesiae, coordinans omnes activitates menbrorum et cor­ porationum eius ad bonum commune Ecclesiae. Unde emi­ nenti modo vita activa convenit Romano Pontifici et hierarchiae ecclesiasticae. Neque nimia occupatio exterior impedit actionem pru­ dentiae, quae potius ex exercitio circa propriam materiam perficitur, ut scite notat S. Doctor ’. Neque rarum est in regimine Ecclesiae animadvertere sat clare influxum doni consilii, praeter et supra omnes humanas considerationes. i II-II, 181, art. 2, ad 2. Q. CLXXXI, C. I, a. 2: De intellectu in vita activa 467 B. De actu intellectus speculativi pertinente ad vitam activam 131. Hic actus est actus docendi, et quidem in ordine supernatural!, actus docendi veritatem divinam seu reve­ latam, tum verbis, tum scriptis vel imaginibus, sive per modum scientiae, ut in scholis, sive per modum instruc­ tionis, ut in concionibus seu praedicationibus. Notandum est ergo quod actus doctrinae seu docendi habet duplex obiectum, scilicet obiectum quod docetur, et hoc coincidit cum ipso obiecto verbi seu conceptu men­ tis; et obiectum seu persona cui docetur per signum sen­ sibile exterius, maxime per verbum oris. Si igitur sumamus obiectum quod seu veritatem quae docetur, tunc potest pertinere doctrina ad vitam activam et ad vitam contemplativam, tum de se, ex parte finis ope­ ris, tum ex parte finis operantis. Ex se seu ex parte finis operis pertinet ad vitam activam si est veritas immediate practica, ut veritas prudentialis, cui immediate correspondet docilitas; ad vitam vero contemplativam spectat si sit veritas speculativa vel saltem non immediate practica, sed potius de se contemplabilis, ut mysterium Trinitatis vel Redemptionis. Ex parte autem finis operantis pertinet ad vitam acti­ vam vel contemplativam prout expositor seu docens or­ dinat doctrinam suam ad hoc ut audiens et addiscens agat vel contempletur. Sed si sumamus obiectum vel personam cui docetur per signa sensibilia, actus docendi est essentialiter ad alterum, et sic essentialiter pertinet ad vitam activam. Propter quod inter opera misericordiae ponitur opus do­ cendi et consiliandi. Oratio autem de se magis spectat ad vitam contempla­ tivam, quia principaliter est pro ipso orante; at ex con­ sequenti cadit sub vita activa ex parte finis orantis. Unde etiam oratio ponitur inter opera misericordiae. Qua i 468 ί ; •4 4 I I a Tract. II: De vita activa et contemplativa causa Leo XIII docet contemplativos suis orationibus et sacrificiis praeclare de hominum societate mereri *. Attamen docens debet prius esse contemplativus ve­ ritatis speculativae quam docet, secundum illud: «con­ templata aliis tradere per doctrinam»; et factivus veri­ tatis practicae, iuxta illud: «coepit facere et docere»2. Sicut ergo vita interior recta per virtutes morales et théologales est fons actionis ad alios per opera miseri­ cordiae et iustitiae, ita etiam contemplatio interior pro­ funda et vera est fons doctrinae et praedicationis ad alios seu vitae apostolicae. CAPUT II DE PROPRIETATIBUS VITAE ACTIVAE 132. Principalis proprietas consideranda est duratio eius. Et quidem vita activa non durat post hanc vitam in patria coelesti, quia ibi nulla erit miseria sublevanda, at­ que non habebunt amplius locum opera misericordiae 3. Opera vero exteriora unius ad alium ordinata erunt ad finem contemplationis2. Sed durante tota vita praesenti, necesse est continuo exercere opera vitae activae, hoc est, opera virtutum mo­ ralium et opera misericordiae. Et data conditione nos­ tra, diutius protrahi potest actio quam contemplatio, li­ cet de se contemplatio sit firmior et durabilior, nam ha­ bitus contemplativi sunt firmiores quam activi; tamen exercitium vitae activae est magis variabile atque ideo longius protrahi potest, data nostra misera conditione actuali3. Adveniente enim fine, cessant media; virtutes autem morales, quarum est vita activa, sunt circa media et mediorum4. fl I* ·-! I I I i S. Thomas, II-II, 32, 2. 1 Cf. I-II. 67, 1; 53, 1 ad 3; 61, 5. F I Leo XIII, Encycl. "Testem benevolentiae" die 22 ianuarii 1899, cit. t. V, p. 324. 4 Cf. S. Gregorium, X Moral., cap. 15, η. 31. ML. 75, 938-939; in Ezech, lib. 1, hom. 5, n. 12. ML. 76, 826. - DE COMPARATIONE VITAE ACTIVAE AD CONTEMPLATIVAM (Ad q. CLXXXII) 133. Finaliter comparanda est vita activa ad contem­ plativam. Possunt autem comparari dupliciter: uno mo­ do, formaliter vel secundum se consideratae (art. 1-2); alio modo, materialiter vel secundum esse quod habent in subiecto (art. 3-4). Formaliter autem comparari possunt tum in esse psy­ chologico, secundum rationem dignitatis (art. 1); tum in esse morali, secundum rationem seu vim meritoriam vi­ tae aeternae (art. 2). Materialiter vero vel secundum esse quod habent in subiecto, consideratur tum compatibilitas seu unio earum in eodem subiecto (art. 3), tum ordo earum inter se, dato quod simul in eodem subiecto adunentur (art. 4). CAPUT I DE COMPARATIONE FORMALI VITAE ACTIVAE AD CONTEMPLATIVAM 134. Vita ergo humana, quae dividitur in activam et contemplativam, habet aliquid psychologici et aliquid mo­ ralis in propria ratione eius. Unde comparatio formalis seu essentialis utriusque debet esse, et in esse psycholo­ gico, et in esse morali. Esse autem psychologicum natu­ raliter praecedit esse morale; et ideo prius instituenda est comparatio in esse psychologico quam in esse mo­ rali1. Art. l.-Comparatio vitae activae et contemplativae in esse psycologico 135. Ut dictum est, quaestione 179, vita consideratur in hoc loco secundum operationes vitales seu in actu se­ cundo, prout agens principaliter incumbit operationibus contemplationis vel exterioris actionis. 1 Cf. S. Gregorium, In Ezech., lib. I. hom. 4. nn. 9-10, ML. 76, 809-810; lib. II, hom. 2, nn. 8-9. ML. 76, 953-954. 474 Tract. II: De vita activa et contemplativa Comparatio autem potest fieri dupliciter: uno modo, per se seu ratione sui; alio modo, per accidens et secun­ dum quid, secundum diversum statum accidentalem sub­ iecti utriusque vitae. 136. conclusio: Vita contemplativa est simpliciter seu per se excellentior vita activa·, per accidens vero et secundum quid vita activa potest esse melior contem­ plativa. 137. riori. Probatur prima pars tum a priori tum a poste­ 0 CLXXXH, C. I, a. 1: Comparatio act. et contempl. in esse psych. 475 prema potentia animae; dum propria potentia elicitiva actionis est voluntas, et partim intellectus practicus et appetitus sensitivus, quae sunt potentiae inferiores. 2) Habitus etiam, quia proprii habitus elicitivi con­ templationis sunt virtutes theologicae cum donis scien­ tiae, sapientiae et intellectus, qui multo digniores sunt quam virtutes morales seu cardinales et dona consilii, pietatis, fortitudinis et timoris, quae eliciunt seu con­ currunt ad actus vitae activae, ut patet ex tractatu de virtutibus *. b) Similiter, proprius terminus vitae contemplativae est altior seu dignior quam proprius terminus vitae acti­ vae. Proprius terminus contemplationis et actionis chris­ tianae est proprium obiectum et proprius finis operis contemplationis et actionis. Atqui tum obiectum pro­ prium tum proprius finis contemplationis altiora seu digniora sunt quam proprium obiectum et proprius finis actionis. A) A priori. Illa vita est simpliciter seu per se altior quae est altioris principii, altioris obiecti et altioris finis. Atqui vita contemplativa est, et altioris principii, et al­ tioris obiecti, et altioris finis quam vita activa. Ergo vita contemplativa est simpliciter altior seu dignior quam vita activa. Maior est clara; quia actus secundus —in quo consistit vita humana, de qua loquimur— est essentialiter medius 1) Proprium quidem obiectum, quia obiectum forma­ te ç/iod contemplationis est ipsa Veritas increata, forma­ inter principium elicitivum ipsius et inter obiectum et le etiam quo est principaliter increatum ( = pro fide prin­ finem proprium eius, et ideo essentialiter mensuratur se­ cipaliter eliciente contemplationem), addito modo creato cundum proprium principium et proprium terminum altissimo ( = pro donis intellectus et sapientiae, elicieneius. Quanto ergo altius principium et altior terminus, I tibuscum fide contemplationem); obiectum vero formale tanto altior vita. quo et quod vitae activae est semper et exclusive creatum Minor autem, ubi unice stat difficultas, probatur per et contingens, nempe agibilia secundum medium rationis partes. prudentialis. a) Proprium principium vitae contemplativae est di­ 2) Proprius etiam finis operis, quia finis operis con ­ gnius seu excellentius quam proprium principium vitae templationis est ipsa contemplatio, dum finis operis ac­ activae. Nam proprium principium elicitivum contempla­ tionis est aliud ab actione; et ideo contemplatio essen­ tionis et actionis christianae est potentia animae et ha­ tialiter habet rationem boni honesti et delectabilis, dum bitus infusus, ut patet ex dictis in quaestionibus praece­ actio solum habet rationem utilis. Dignior autem est finis dentibus. Atqui altiores sunt potentia et habitus elicienpropter se quam finis propter aliud 2. tes contemplationem quam potentiae et habitus elicientes actionem. 1) Potentia quidem, quia propria potentia elicitiva contemplationis est intellectus speculativus, qui est su- 1 I-II, q. 66, art. 3-6; q. 68, art. 7-8. 2 Vide HI Sent., dist. 35, q. L art. 4, qla. 1, nn. 85-86. 476 Tract. II: De vita activa et contemplâtiva 138. B) A posteriori, ex proprietatibus utriusque vitae. Illa vita est simpliciter excellentior quae habet ex­ cellentiores proprietates. Atqui vita contemplativa habet excellentiores proprietates quam vita activa. Ergo vita contemplativa est simpliciter excellentior quam vita ac­ tiva. Maior constat, quia proprietates emanant ab essentia et ex eis a posteriori cognoscimus et mensuramus es­ sentiam. Minor autem facile suadetur. Proprietates vitae sunt veritas, bonitas, pulchritudo, unitas, delectatio et duratio. Atqui secundum omnes istas proprietates vita contempla­ tiva excedit vitam activam. a) Est verior vita contemplativa quam activa, quia contemplatio est vera formaliter et per essentiam, dum actio est solum vera materialiter seu per participationem a veritate contemplativae; quia eo modo veritas dicitur de his vitis quo dicitur de habitibus immediate ipsas eli­ cientibus. b) Est melior, quia illa vita est melior quae magis assimilitatur et magis accedit ad optimam vitam, quae est vita aeterna. Atqui vita contemplativa magis assimilatur et magis accedit ad vitam aeternam quam vita activa, cum vita aeterna consistat essentialiter in con­ templatione seu visione faciali Dei. Ergo vita contempla­ tiva est melior quam activa. Unde de Maria, quae symbolizat vitam contemplativam, dictum est quod «optimam partem elegit, quae non auferetur ab ea» ’. c) Est pulchrior, quia in se continet pulchritudinem essentialiter, utpote splendida et maxime ordinativa ex sapientia et caritate; activa vero solum continet pulchri­ tudinem participatam, eo modo quo pulchritudo dicitur de virtutibus moralibus, hoc est, per derivationem ordi­ nationis intellectus et rationis 1 2. 1 t^uc 10. 42. Vide S. Thomam, III Sent., dist. 35. q. 1, art. 4, qla. 1, arg. 2 sed contra, n. 77; et corp, art η 84 2 Cf. II-II, q. 180, art. 2, ad 3. Q. CLXXXII. C. I, a. 1: Comparatio act. et contempl. in esse psych. 477 Unde et significatur per Rachelem, quae pulchra erat; dum vita activa symbolizatur per Liam, quae erat lippis oculis. d) Est magis una et unita, quia contemplatio formaliter consistit in uno solo actu ut patet es dictis q. 180, art. 3; dum activa consistit in pluribus et multiplicatis operibus misericordiae et virtutum moralium. Unde vita contemplativa dicitur otium, quies, vacatio, et solum oc­ cupatur circa unum necessarium, quod est uniri Primae Veritati; sed activa appellatur negotium, turbatio, mo­ tus, et circa plura versatur, secundum illud: «Martha, Martha, sollicita es et turbaris erga plurima» 1. Iam vero constat vitam tanto esse meliorem et inten­ siorem quanto est minus disgregata et magis una. Unde et vita aeterna est maxime una et concentrata, «quia consistit in uno, immo summe uno obiecto, Deo scilicet, et in una applicatione mentis ad videndum et fruendum Deo, absque multiplicatione et successione quacumque; illa siquidem una applicatio, continua aeterno persevera­ bit actualiter, et in adunatione omnium virium hominis sub illa felicitate, ita quod nulla erit distractio»2. Et ad contemplationem etiam huius vitae requiritur quod contemplativus «totus per intentionem interius adsit, ne scilicet eius intentio ad diversa trahatur»3. e) Est delectabilior, quia est de meliori obiecto et per altiorem actum. Unde dictum est: «gustate et videte quo­ niam suavis est Dominus»4. Propter quod Augustinus di­ cit quod Martha turbabatur, sed Maria epulabatur. f) Est diuturnior de se, tum quia perdurabit per to­ tam aeternitatem, dum activa solum durabit per hanc vitam praesentem temporalem; tum etiam quia pendet 1 Lue. 10, 41. i Catetaxus, in Luc. X, v. 4. edit. cit. t. IV, p. 22°a, j S Thomas xh Boetium de hebdomadibus, prol. edit. Vives, t. 28, p. 408. Psalm. 33, 9. » ' ib · ·■ 478 Tract. II: De vita activa et contemplativa Q.CLXXXII.C. I, a. 1: Comparatio act. et contempl. in esse psych. 479 ex habitibus firmioribus et magis necessariis, dum activa pendet ex habitibus debilioribus secundum speciem suam. Unde Martha agitabatur, huc illuc sollicita pergens; dum Maria tranquilla sedebat secus pedes Domini *. errans; nec visitabit, cum non sit aliquis in carcere, ne­ que infirmus; est etiam circa probabilia, quae per nos fieri possunt, quae non habent firmam probationem; et turbatur potius quam delectatur» g) Est denique magis libera, tum quia est magis sibi sufficiens et paucioribus indigens, nempe pro sola sus­ tentatione contemplantis, dum activa pluribus indiget in alios erogandis; tum etiam quia consistit essentialiter in intellectu, qui liberior est, quam appetitus sensitivus, in quo partim consistit vita activa, cum per illum commu­ nicemus cum bestiis, quae servae sunt; unde Gregorius dicit quod vita activa est servitus, contemplativa autem est libertas2; tum denique quia est causa sui, idest sui iuris, sicut liberi; dum activa est causa contemplativae, hoc est, alterius, sicut servi. Sanctus Albertus Magnus optime exponit hanc praeeminentiam vitae contemplativae super vitam activam, cum scribit: «contemplativa praefertur activae unitate, puritate, aeternitate ( = duratione), firmitate, delecta­ tione. Unitate quidem, quia est circa unum; puritate, quia non sordidatur pulvere venialium; aeternitate, quia hic et in patria permanet in aeternum; firmitate (=veritate), quia est in luce quae non fallitur fallacia errorum; de­ lectatione, quia consolatione spiritus iugiter oblectat animum. In horum oppositis posponitur sibi activa. Haec enim est circa plurima. Quibus indiget proximus; et haec sunt frequenter non pura a venialibus, propter eos inter quos conversamur (secundum illud Isaiae VI, 5): «vir pollu­ tus labiis ego sum, et in medio populi polluta labia ha­ bentis ego habito»; haec est etiam circa transitoria, quia in futuro non panem porriget, cum non sit egenus; nec docebit, cum non sit ignorans; nec corriget, cum non sit 139. Secunda pars (per accidens vel secundum quid vita activa praefertur contemplativae). Per accidens enim se habet ad vitam humanam supernaturalem status accidentalis hominis viventis. Quod accidit duplici sen­ su; a) quoad operationes interiores, si quis adhuc sit in via purgativa et magnas tentationes adhuc patiatur; b) quoad operationes exteriores regiminis et apostolatus et operum misericordiae, propter necessitates speciales Ec­ clesiae et animarum. Est ergo status accidentalis status unionis animae ad corpus corruptibile et mortale, cum in prima institutio­ ne naturae esset incorruptibile et inmortale; similiter est quid accidentale status naturae lapsae cum vulneribus ignorantiae, malitiae, concupiscentiae et infirmitatis. Et propterea, in hoc statu accidentali, ubi sunt tot et tan­ tae miseriae sublevandae per opera misericordiae, quae pertinent ad vitam activam, et insuper purgandae sunt tot reliquiae peccatorum, quae pertinent maxime ad exerI citium virtutum moralium, melior seu utilior nobis est vita activa quam contemplativa, sicut necessitatem pa­ tienti melius est ditari quam philosophari. Et hoc ipsa vita contemplativa per caritatem ordinat, ut alii trahan­ tur ad Deum, et sic relinquatur Deus propter Deum, ut dici solet, secundum illud Pauli: «optabam enim ego ipse anathema esse a Christo pro fratribus meis» 2. Tunc ta­ men, «cum aliquis a contemplativa vita ad activam vo­ catur, non hoc fit per modum substractionis, sed per modum additionis» 3. 1 Lue. 10, 39. 2 S. Thomas. II-II, 182, 1, ad 2 > S. Albertus Magnus, In Lucam, cap. X, 4, edit. Vives, t. 23, p. 89b. 1 Rom. 9, 3. 480 Tract. II: De \ίτ,\ activa et contemplativa «Et ideo —ait S. Albertus Magnus— dicunt quidam quod habent se sicut excedentia et excessa» *l, quatenus vita activa est maior necessitate, utilitate, operositate, foecunditate, sicut Lia erat foecundior quam Rachel. 0. CLXXXll, C. I, a. 2: Comparatio act, et contempl. in esse mor. 481 elicitiva contemplationis, quae inde trahunt saporem et dulcedinem suam. Ergo vita activa est meritoria propter vitam contemplativam *. b) Ex maiori dignitate obiecti et actus. Cum meritum consistat essentialiter in actu virtutis, tanto maius est meritum quanto dignior est actus et circa dignius ob­ iectum versatur. Atqui dignior est actus contemplationis Art 2.-De comparatione vitae activae et quam actionis, ut patet ex dictis articulo praecedenti; et Il contemplativae in esse morali circa dignius obiectum versatur, quia cadit super ob­ 140. Consequenter comparanda est vita activa cum iectum divinum, quod est Deus, dum activa cadit super vita contemplativa in esse morali, quod est maxime esse obiectum creatum, quod est homo viator et miserabilis2. Accedit insuper quod vita contemplativa est difficilior meritorium. Quaeritur ergo quaenam vita sit maioris me­ per se quam vita activa, eo quod supponit completum riti, an vita activa vel contemplativa. Notandum est ergo quod, cum meritum sit correlati- exercitium vitae activae et alia plura addit, scilicet puri­ vum ad praemium, sicut datur duplex praemium, scilicet ficationes passivas sensus et spiritus usque adeo terribi­ essentiale —quod est gloria essentialis— et accidentale les, ut adaequent vel superent aliquando poenas ignis —quod est gloria accidentalis—, ita etiam datur duplex purgatorii. Et huius signum est, quod multo plures sunt homines activi quam contemplativi; quia homines, ut in meritum, nempe essentiale et accidentale. pluribus, faciliora sequuntur. 141. conclusio: Simpliciter seu per se loquendo vita 143. B) A posteriori. Illa vita est magis meritoria contemplativa est magis meritoria quam vita activa; se­ cundum quid tamen vita activa est maioris meriti quam cui maius praemium redditur a Deo iusto iudice. Atqui maius praemium redditur a Deo iusto iudice vitae con­ vita contemplativa. templativae quam vitae activae; quia vitae contemplati­ 142. Probatur prima pars. vae redditur praemium essentiale, quod est aurea seu A) A priori, a) Ex maiori dignitate principii meritorii gloria essentialis, hoc est, contemplatio facialis patriae, vitae contemplativae. Propter quod unumquodque tale quae succedet contemplationi aenigmaticae viae; dum vi­ et illud magis. Atqui vita activa est meritoria propter tae activae redditur praemium accidentale seu aureola, vitam contemplativam. Ergo magis meritoria est vita quae virtutibus moralibus et operibus vitae activae correspondet, nempe aureola martyrii actui fortitudinis; contemplativa quam activa. Minor constat, quia vita activa maxime consistit in ' aureola virginitatis actui temperantiae; aureola doctoris operibus misericordiae. Atqui opera misericordiae sunt actui docendi, qui pertinet ad vitam activam, ut patet ex meritoria imperative vel per participationem a caritate, quae essentialiter pertinet ad vitam contemplativam, veI 1 Cf. S. Thomam, III, 69, 3-4; II-II, 32; S. Joannem λ Cruce, Cant. luti movens ad contemplationem et informans principia i stroph. 29. Obras, ed. BAC, pp. 1029-1031. planta, stroph. 2, n. 25, 1 S. Albertus Magnus, toc. cit. I p. 1135; S. Gregorium, VI Moral., cap. 37, n. 61, ML. 75, 704 D; cf. II-II, 2,1. Pro resp. ad 3; cf. in Ezech., lib. II, hom. 2, n. 4, ML. 76, 950-951. 1 Cf. II-II. 26, 2; 27, 8. 482 Tract. II: De vita activa et contemplativa dictis quaestione praecedenti, art. 3. Ergo vita contem­ plativa est simpliciter magis meritoria quam activa1. l··’. 144. Secunda pars (secundum quid tamen vita activa est maioris meriti quam contemplativa). Quod quidem duobus modis potest intelligi: uno mo­ do, quasi extensive seu quoad numerum meritorum, et sic cum vita activa occupetur circa frequens ministerium et turbetur circa plurima, multa plura numero merita affert quam vita contemplativa, quae sedens est et non occupatur nisi circa unum necessarium; et ideo in hoc sensu vita activa habet plura merita quam contemplati­ va, quae tamen habet plus meriti quam activa, ut dictum est; alio modo, quasi intensive, quando scilicet vita acti­ va non consideratur ut condivisa a contemplativa, sed ut addita contemplativae, hoc est, quando vita activa est redundantia ex contemplativa et non mera dispositio ad ipsam, nam tunc est signum et effectus vehementioris vitae contemplativae, et ita auget meritum vitae contem­ plativae. Adde etiam accidens ex parte subiecti activi et con­ templativi, prout scilicet activus fervide operatur opera vitae activae, dum contemplativus tepide et negligenter incumbit contemplationi. Sed istae diversae rationes meritoriae non erant adeo perspectae ante S. Thomam; propter quod multi theo­ logi docebant activam esse magis meritoriam quam con­ templativam. Quibus ex parte accedebat S. Thomas in Sententiis2. Sed in hoc loco multo profundius determi­ II nat res, et etiam moraliter praefert vitam contemplati ­ vam vitae activae. Aequivocatio theologorum inde provenisse videtur, quod vitam contemplativam nimis considerabant quasi vitam speculativam seu mere intellectualem, et tunc ve1 Π-Π, 182, 2. ad 1. 2 III Sent., dist. 35, q. 1, art. 4, qla. 2. Q.CLXXXII, C. I, a. 2: Comparatio act. et contempl. in esse mor. 483 mm est quod in ratione boni seu moraliter potiores sunt virtutes morales quam intellectuales; at, si in vita contemplativa ponantur spes et caritas, imo et fides, quae non est pure speculativa, res omnino alio modo se ha­ bet, et dicendum est quod omnibus modis vita contem­ plativa est supra vitam activam. Notat etiam S. Doctor quod per vitam contemplati­ vam homo dat Deo potiorem partem sui, nempe intellec­ tum et voluntatem, et quidem immediate; dum per vitam activam dat Deo portionem inferiorem sui, nempe appe­ titum sensitivum et bona exteriora, et quidem mediante proximo1. Et inde est quod, inter opera exteriora vitae activae, illud potius est quod magis de propinquo attin­ git animam proximi, ut est oratio et doctrina seu prae, dicatio2. 1 2 Hic, ad 3. Cf. II-II, 85, 3c; 3 ad 2. CAPUT II DE COMPARATIONE MATERIALI VITAE ACTIVAE AD CONTEMPLATIVAM 145. Comparatio haec dicitur materialis, quia fit se­ cundum esse quod utraque vita potest habere in sub­ iecto, hoc est, in homine activo et contemplativo. Et quae­ runtur duo, scilicet compatibilitas seu coexsistentia simultanea in eodem subiecto, et ordo earum inter se quando in eodem subiecto simul inveniuntur. 1· De compatibilitate activae et contemplativae na difficultas haec surgebat ex textu sacro, ubi ex leniDlar ° jart^a et Maria, hoc est, vita activa et conei in aæuntur eandem domum habitantes Marth e° em Apicio recipientes Jesum; ex alia vero relinou C Snci\lesta est de Maria apud Dominum, eo quod ergo sqG 3ί * Jam S°Iam iak°rare et ministrare. Videntur tes jSt°SOres non perfecte compatibiles et in pace vivensubiec^j6 videndum est quomodo in uno eodemque $ 0 dari Possint pro servitio Dei, seu, ut pulchre ait vain ertus Magnus, consideranda est «beata inter actie contcmplativam sororitas» seu necessitudo \ P. 78bS Albertus Magnus, In Lucam, cap. X, v. 30, edit, cit., t. 23, 486 a : Tract. II: De vita activa et contemplativa I Q. CLXXXH. C. II, a. 1: Compatibilitas act. et contempl. 487 I dentiae regnativae, minus vero principaliter in exercitio 147. Ut igitur quaestio debito modo solvatur, notan­ fortitudinis et temperantiae ac prudentiae individualis. dae sunt quaedam distinctiones. Prima, ex parte vitae lam vero, ex una parte constat virtutes intellectuales contemplativae, quae potest sumi vel pro contempla­ et morales naturales non esse naturaliter connexas, etiam tione philosophica seu naturali (=potius dicenda specu­ in statu perfecto; licet virtutes morales inter se conlatio quam contemplatio), vel pro contemplatione Chris­ nectantur in prudentia, et virtutes intellectuales quodam tiana seu supernatural!, quae est vera contemplatio, et modo conectantur in sapientia; ex alia vero parte, in sta­ de qua formaliter loquimur in toto isto tractatu. tu naturae lapsae in qua sumus, propter vulnera peccati Secunda distinctio est ex parte vitae activae, quae originalis, virtutes intellectuales non sunt ita perfectae, similiter potest esse naturalis seu acquisita, et supernapropter redundantiam vulneris ignorantiae in intellectum turalis seu infusa. Et utroque modo potest proportions speculativum. liter sumi pro parte principaliori et formaliori activita­ 149. Consequenter, neutra vita potest perfecta dari tis, nempe pro studio et exercitio exteriorum actionum quantum ad habitus utriusque, qui constituunt hanc vi­ erga alios per opera scilicet misericordiae; et pro parte tam in actu primo proximo. Sed multo minus adhuc in magis secundaria et materiali, scilicet pro studio et actu secundo, quando agitur de vita activa seu practica exercitio compositionis et ordinationis internarum pas­ quae consistit in exterioribus operationibus regendi alios sionum animae, tam irascibilium quam concupiscibilium. eosque iuvandi. Unde non nisi pauci et post longum tem­ Tertia distinctio prae oculis habenda est ex parte pus et cum admixtione plurium errorum pervenire pos­ utriusque vitae simul, in utroque ordine naturali et su­ sunt ad actum supremum sapientiae seu vitae speculati­ pernatural!, nempe quod utraque vita sumatur secundum vae, Data ergo limitatione virium humanae naturae lap­ habitum tantum vel praeparationem animi, vel una se­ sae, supremum studium Sapientiae non potest simul dari cundum habitum et alia secundum actum, vel denique in eodem cum supremo studio actionis; et sic vita poli­ ambae secundum actum, et quidem aut simul aut succes­ tica et vita philosophica non possunt dari simul in eodem sive. in statu perfecto. Unde falsa est positio Platonis et Stoi­ corum dicentium philosophos seu sapientes debere esse rectores reipublicae. E contra, Aristoteles melius dixit has duas vitas esse perfecte distinctas et seperabiles, imo et de facto esse separatas. CONTEMPLATIVAE DE COMPATIBILITATE VITAE ACTIVAE NATURALIS 148. Vita contemplativa philosophica consistit in exercitio scientiarum speculativarum, maxime in exerci­ tio Sapientiae, idest Metaphysicae, circa substantias se­ paratas, specialiter Primam Causam, quae Deus est. Hoc autem supponit acquisitam totam philosophiam in statu perfecto. Activa vero seu practica vita consistit in exercitio vir­ tutum cardinalium, snecialiter specialiter institi iustitiae erga alios et __ pru- 150. Si vero sumatur vita activa pro exercitio for­ titudinis et temperantiae et prudentiae individualis, haec maxime inservit ad sapientiam acquirendam, quia tollit divisionem partium humanae mentis secundum contra­ rios appetitus, eos ordinatos et pacatos habens, ut sic anima humana totis suis viribus applicetur studio sa­ pientiae. Quod si aliquando apparent homines simul philosophi et politici, revera non sunt eminentes in utroque genere 488 Tract. II: De vita activa et conteaiplativa vitae, vel saltem non possunt actu incumbere studio phi­ losophiae, dum toti sunt occupati in regimine et administratione reipublicae. Ordinarie vero sunt «dilettantes» seu «amateurs» unius generis vitae, at non veri specialistaeet periti. Et multo minus hoc potest accidere in nostris tem­ poribus in quibus tota vita est brevis pro una sola scientia mediocriter comparanda. Et si quidam sint de omni re scibili et agibili loquentes et disputantes et definientes buccis crepantibus, nec sunt revera sapientes neque agentes, sed garrulli et vanam os­ tentationem aucupantes coram rudibus et imperitis. DE COMPATIBILITATE VITAE ACTIVAE ET CONTEMPLATIVAE SUPERNATURALIS 151. Sed alio modo loquendum est de vita activa et contemplativa supernatural! seu infusa ’. Ut paulo supra dictum est, comparatio haec quoad compatibilitatem seu coexsistentiam utriusque in eodem subiecto, potest fieri tripliciter. Uno modo, in actu primo proximo seu habitualiter ex utraque parte; alio modo, in actu primo proximo seu habitualiter ex una parte et in actu secundo ex alia parte; tertio modo, in actu se­ cundo ex utraque parte. 152. conclusio prima: Si vita activa et contemplati­ va sumatur in actu primo proximo seu habitualiter, utra­ que est perfecte compatibilis simul in eodem subiecto. 153. Probatur-, Vita activa et contemplativa in actu primo proximo seu habitualiter consistit in possessione habituum seu virtutum infusarum quibus immediate elir \ £f' S' θ®00"11™· VI Moralium, cap. 37, nn. 58-61. ML. 75, 761-7«. i? *b- L nn' n’13· ML· 79’ 5^· Ibid lib· 5. nn. 68-69. ML Q CLXXXIL c. II, a. 1: Compatibilitas act. et contempl. 489 ciuntur opera utriusque vitae. Atqui omnes isti habitus seu virtutes infusae sunt perfecte compatibiles simul in eodem subiecto. Nam omnes virtutes infusae tam morales quam théolo­ gales et dona Spiritus Sancti connectuntur in gratia et caritate; ita ut qui gratiam et caritatem habet, necessario hos omnes habitus infusos habet. Unde principia imme­ diate elicitiva vitae activae et contemplativae christianae, non solum non sunt incompatibilia in eodem subiecto, sed necessario connectuntur inter se. Et sic in isto statu ha­ bituali seu in actu primo proximo utraque vita simul exsistit in omnibus iustis adultis; nam in parvulis haec principia non sunt expedita ad operandum propter de­ fectum expeditionis potentiarum respectivarum. Habitus autem operativi non operantur sine cooperatione poten­ tiarum animae. Sic ergo omnes iusti adulti sunt in actu primo proximo habilitati ad vitam activam et contem154. conclusio secunda: Si vita activa et contempla­ tiva sumatur in actu primo proximo seu habitualiter ex una parte, et in actu secundo ex alia parte, utraque est perfecte compatibilis simul in eodem subiecto. 155. Probatur: Utraque vita est habitualiter simul in omnibus iustis. Aliunde iusti debent exercere virtutes suas tum contemplativas tum activas, licet non semper simul et eadem intensitate et studio. Cum ergo habitus non op­ ponatur directe actui, potest quis habere perfecte habi­ tus contemplativos et simul magno studio prosequi ope­ rationes vitae activae; et vicissim, potest quis perfecte possidere habitus vitae activae et simul magno studio co­ nari ad opera vitae contemplativae. Et necessario debet hoc accidere, quia oportet quod iusti speciali studio conentur ad opera unius vel alterius vitae. 156. conclusio tertia: Si vita activa et contemplati­ va sumatur in actu secundo, utraque est simul perfecte compativilis, si vita activa sumatur pro studio et exercitio y 490 / Tract. II: De vita activa et contemplativa Q. CLXXXII. c. II, a. 1: Compatibilitas act. et contempl. 491 Haec tamen incompatibilitas non stat in aliquo indivicomponendi et moderandi interiores passiones; si autem vita activa sumatur formaliter pro studio et exercitio ex­ ' sibili, sed latitudinem quandam habet. Quando enim quis nondum pervenit ad summitatem utriusque vitae, maior teriorum operationum, normaliter loquendo est incompaest difficultas simul operandi opera activa et contempla­ tibilis simul cum exercitio contemplationis; potest tamen tiva, et sic incipientes maxime insistere debent in mortifi­ ex gratia Dei speciali utraque simul intense haberi. catione passionum et in exercitio aliorum operum activo­ rum; quando vero iam ad perfectionem venerunt, ex ple­ 157. Probatur prima pars. Exercitium virtutum mo­ nitudine contemplationis descendunt ad opera vitae ac­ ralium quibus moderantur et regulantur interiores ani­ tivae maxima facilitate. mae passiones, est omnibus semper necessarium; et sine illo non potest quis gratiam conservare. Aliunde ista oc­ 159. Tertia pars. Sunt autem casus maximae perfec­ cupatio non impedit contemplationem, sed potius iuvat tionis, in quibus utraque vita simul in summo exercetur. ipsam, removendo passiones et phantasmata inordinata1. Ita Christus Jesus, qui simul erat viator et comprehensor, Propter quod, maximi contemplativi, ut S. Teresia et et inter maximas occupationes evangelizationis, semper S. Joannes a Cruce, simul vitam valde poenitentem dege­ actualem contemplationem Deitatis habebat. Idem de Bea­ bant, per intensissimum exercitium temperantiae et for­ ta Virgine docent S. Anselmus et S. Thomas, qui proptertitudinis. ea dicunt recitari evangelium de Martha et Maria in MisI sa assumptionis Ita etiam videntur Apostoli, ut Paulus 158. Secunda pars. Sed si nomine vitae activae su­ et Joannes, qui simul fuerunt magni activi et contemplati­ mantur exteriores operatione, ut sunt opera misericordiae vi. Et aliquid simile accidit S. Teresiae, ut ipsamet sat cla­ corporalis, homo activus satagit sirca frequens ministe­ re innuere videtur, cum scripsit: «acaece algunas y muy rium magna agitatione et operositate loquendo, conso­ muchas veces, estando unida la voluntad (para que vea lando, docendo, quaerendo eleemosynas, eas porrigendo, vuestra merced puede ser esto y lo entienda cuando lo et infinitis aliis operationibus. Iam vero, hae omnes ope­ t tuviere; al menos a mi trâjome tonta, y por eso lo digo rationes exteriores non fiunt sine exercitio potentiarum aqui), entiéndese que esté la voluntad atada y gozando, practicarum hominis; et hoc exercitium, ut in pluribus, yen mucha quietud esta sola la voluntad, y esta por otro impedit simul vacationem et quietem intellectus circa j lado el entendimiento y memoria tan libres, que pueden unum necessarium. tratar en negocios y entender en obras de caridad. Esto, aunque parece todo uno, es diferente de la oraciôn de Et vere, unum et multa, quies et motus, opponuntur quietud que dije, en parte, porque alii esta el alma que directe quando ambo sumuntur secundum actum. Cum no se querria bullir ni menear, gozando en aquel ocio ergo vires humanae sint limitatae, non est possibile utras­ santo de Maria; en esta oraciôn puede también ser Mar­ que operationes simul eadem perfectione et intensitate ta; ansi que esta casi obrando juntamente en vida activa exercere. Propter quod S. Doctor profunde dicit quod, ut y contemplativa, y entender en obras de caridad y nego­ in pluribus, utraqua vita ex aequo non datur, sed solum cios que convengan a su estado, y leer ( = docere), aunque cum praedominio unius vel alterius 2. no dei todo estân seriores de si, y entienden bien que està I Cf. IMI, q. 180, 2. î Cf. IMI, q. 179, art. 2, ad 2. . Ill Sent., dist. 35, q. 1. art. 3, qla. 3, arg. 2, sed contra. U ! » I 492 Tract. II: De vita activa et contemplativa la mejor parte del aima en otro cabo. Es como si estuviésemos hablando con uno, y por otra parte nos hablase otra perscma, que ni bien estamos en lo uno, ni bien en lo otro» ’. «Es gran merced esta a quien el Sefior la hace, porque vida activa y contemplativa es junta. De todo sirven enfonces a el Sefior juntamente; porque la voluntad es· tâse en su obra sin saber como obra, y en su contempla· ciôn; las otras dos potencias sirven en lo de Marta; ansi que ella y Maria andan juntas. Yo sé de una persona que la ponia el Sefior aquï muchas veces, y no se sabia entender; y preguntôlo a un gran contemplativo, y dijo que era muy posible, que a él le acaecia» 2. In quo quidem istae animae assimilantur angelis et animabus beatis, quae ministeria pro hominum salute implent absque ulla perturbatione divinae visionis3. Q CLXXXH. C· D, a. 2: Ordo inter actionem et contempl. 493 I tur, non ex ipsa natura utriusque vitae. Et signum huius conflictus fuit querela Marthae contra sororem suam Ma­ riam. Sed, ut verae sorores, debent se mutuo amare et juvare perfecta caritate. Sed conflictus iste est valde hu­ manus; «consuetum enim est ut quilibet opus, quo occu­ patur et cui deditus est, melius reputet» Quando vero vita contemplativa, ex sua plenitudine movet ad activam, quae ex illa nascitur per quandam redumdantiam, haec se habet ad illam per additionem, et perfecte compatibilis est cum ea2. ■ 'h Art 2 -De ordine inter vitam activam et contemplativam 161. Quando simul adsunt in eodem subiecto vita activa et contemplativa, nihilominus inter eas debet esse ordo quidam prioritatis et posterioritatis. Est autem duplex ordo per se: ordo dignitatis seu per­ fectionis, qui est ordo causalitatis formalis; et ordo gene­ rationis seu temporis, qui est ordo causalitatis quasi ma­ terialis seu dispositivae. 160. Ordinarie tamen alternatim homo operibus vi­ tae activae et contemplativae insistit, ut de S. Dominico narratur, qui per diem incumbebat actioni et per noctem contemplationi; eadem facilitate transiens a contempla­ tione ad actionem et ab actione ad contemplationem. Et haec est vita mixta seu activa et contemplativa simul, quam habere debent religiosi apostolici et episcopi. Unde 162. dicendum est ergo quod vita contemplativa est S. Thomas verissime scribit: «quia praelatorum est in prior vita activa natura et dignitate, posterior vero tem­ utraque vita perfectos esse, utpote qui medii sunt inter pore et generatione. Deum et plebem, a Deo recipientes per contemplationem 163. Ratio prioris partis apparet ex dictis supra, art. et populo tradentes per actionem, ideo oportet eos in moralibus virtutibus perfectos esse; et similiter praedi­ 1 et 2, ubi ostensum est quod contemplativa se habet ad catores: alias, indigne quis praelationis vel praedicatio­ activam ut ratio superior ad rationem inferiorem seu ut vir ad mulierem, quam regere et dirigere debet. nis officium assumit» 4*. Conflictus ergo inter utramque vitam provenit ex im­ 164. Ratio secundae partis est, quia virtutes morales perfectione eorum qui acticmi vel contemplationi dican- se habent ad théologales et dona Spiritus Sancti, sicut Sancta Teresia. Vida, cap. 17, edit. Silverio, t. I, pp. 124-125. 2 (pcfrnj,n(ll.de Perfecciôn, cap. 31, adit. cit. t. III, p. 145. Cf. S. TΓ homam, II'11· d- 181, art. 4, ad 2, et 3, q. 182, art. 1, ad 1 /// Sent., dist. 35, q. 1, art. 3, qla. 3, n. 71; hic, art. 1, ad 1. 1 S. Albertus Magnus, in Luc. X, 40, edit, cit., t. 23, p. 87a. 2 Vide Ludovicum Granatensem, Guia de Pecadores, lib. II, p. II, cap. 21, ed. Cuervo, t. I, pp. 476-482; Adiciones al memorial de la vida aistiana, p. II, cap. 19, t. 4, pp. 126-127. ♦· i * Μ· 494 Tract. II: De vita activa et contemplativa Q. CLXXXII, C. II, a. 2: Ordo inter actionem ET contempl. 495 dispositiones ad formam vel sicut media ad finem. In I Aliquid simile etiam habetur in vita philosophica na­ genere autem causae materialis, dispositio praecedit for­ turali. Nam per physicam pervenit quis ad metaphysimam et medium praecedit finem cam, quam addiscit, in via inventionis seu generationis; Et quia forma non datur perfecte in subiecto indis­ sed postea, in via iudicii, a metaphysica procedit ad phy­ posito, necesse est plurimum exerceri in ascetica, per sicam. Et proportionaliter, a vita activa fit transitus ad contemplativam in via generationis, sed a contemplativa exercitium virtutum moralium, antequam perveniamus fit descensus ad vitam activam per viam directionis, qua­ ad mysticam, per exercitium virtutum theologalium et donorum contemplativorum: incipientes enim et profi­ si per redundantiam quandam cientes sunt ante perfectos. 166. Attamen, etiam in hoc ordine supernaturali Qua de re Caietanus severe scribit: «notent qui alios oportet attendere ad diversas structuras psychologicas in via Dei instruunt ad profectum spiritualem et diligen­ hominum: quidam enim sunt naturaliter habiles ad ac­ tes efficiant ut prius in vita activa exerceri faciant quos tionem, «propter spiritus inquietudinem», propter affa­ edocent seu instruunt, quam ad contemplationis fastigium bilitatem et alias dotes necessarias ad humanam convisuadeant. Oportet siquidem prius passiones domare habi­ ventiam; alii vero sunt naturaliter quieti et pacati et tibus mansuetudinis, patientiae, etc., et sedare, quam ad solitudinem ac concentrationem spiritus adamant, et isti contemplativam vitam ascendere. naturaliter habiles sunt ad contemplationem. Et ob defectum huius, multi, non ambulantes, sed sal­ Nihilominus, per auxilium gratiae et exercitium vir­ tantes in via Dei, postquam multum temporis vitae suae tutum, possunt inquieti assuefieri quietudini; et vicissim, contemplationi dederunt, vacui virtutibus inveniuntur, possunt cogitabundi assuefieri operibus vitae activae, impatientes, iracundi, superbi, si in huiusmodi tanguntur. specialiter quando caritas urget et praecipit2. Et propterea tales nec activam nec contemplativam Ordo ergo generationis et temporis sic statui potest: neque ex utraque compositam habuerunt, sed super are­ A) Pro naturaliter aptis ad actionem exteriorem·, a) nam fabricaverunt (Mtt. VII, 26). vita activa interior; b) vita activa exterior; c) vita con­ Et utinam non sit frequens defectus iste»2. templativa; d) redundantia contemplationis in utramque 165. Sic ergo in ordine intentionis est prior vita con­ actionem. templativa quam activa, sed in ordine executionis activa B) Pro naturaliter aptis ad contemplationem·, a) asest prior quam contemplativa, sicut medium ad finem. census: 1) vita activa interior; 2) vita contemplativa; b) Et omnes quidem homines debent se exercere in vita descensus: 1) vita contemplativa: 2) vita interior et exte­ activa, prout haec consideratur in exercitio regulationis et ordinationis interiorum passionum.· vita autem con­ rior. C) Pro indifferentibus ad utramque vel aequo modo templativa est vita perfectorum, eorum scilicet qui cari­ dispositis: a) ascensus: 1) vita activa interior (contin­ tatem perfectam habent in via unitiva3. genter vita activa exterior); 2) vita contemplativa; b) 2 Μ -»«■- Cf. S. THOMAM, supra, q. 180, 2 Caietanus, In IMI, 182, 1, n. 7 S. Thomas, IMI, 182, 4 ad 1. > Hic, ad 2. 2 Hic, ad 3. Tract, II: De 496 I vita activa et contemplativa descensus·. 1) vita contemplativa; 2) vita activa interior et exterior. 167. Et ideale perfectionis Christianae est quod quis in utraque vita aptus et idoneus sit, ut simul vel saltem alternis vicibus operibus vitae activae et contemplativae incumbat, ut facere debent episcopi et ordines religiosi apostolici. «Sicut enim maius est illuminare quam lucere solum, ita maius est contemplata aliis tradere quam so­ lum contemplari» l. TRACTATUS TERTIUS DE RECTA AESTIMATIONE VITAE CONTEMPLATIVAE ET INSTITUTORUM RELIGIOSORUM VITAM CONTEMPLATIVAM PROFITENTIUM I I 'Moralium q * art' Cf- Pro hoc articulo S. Gregorium, 60Ϊ1 76?764Ca^· p’ ni 56 ML- 75- 760 CD; 761 BC; n. 57, 761-762; n · 60-61, hb ii763^764; hom’ V n’ hom- 2- n- It ml. 76’ 854-855: in ΕΛ lib. XXVin: cap"»' VI, n. 5, col. 1000 B; Mo lib. XXVIII, cap. « Λ* " PRAEFATIO 1. Hisce ultimis temporibus, ac praesertim durante Concilio Oecumenico Vaticano II, saepissime ac multipli­ citer agitata est quaestio de propria indole vitae religio­ sae deque eius duplici forma fundamentali in Institutis vitae activae et vitae contemplativae. Qua in re latet et subauditur problema illud acriter disputatum inde ab ultimis annis saeculi immediate prae­ teriti de valore ac de mutua habitudine utriusque generis vitae; quod hodie proponitur sub adspectu pastorali sive apostolatus, videlicet an et quid et quantum valeat vita contemplativa religiosorum Institutorum ei data opera vacantium ad munus pastorale sive apostolatus efficaci­ ter atque fructuose adimplendum. Quia ergo hodie non raro circumferuntur iudicia quae­ dam aestimativa minus sana minusque recta de vi atque virtute vitae contemplativae et Institutorum religiosorum ipsam profitentium erga opera apostolatus, ac si tale vi­ tae genus non esset amplius accommodatum ad mores et necessitates huius temporis, utpote quietum, otiosum pla­ neque sterile et inutile, ideoque removendum et abscin­ dendum ab Ecclesia nostrae aetatis, operae pretiu II vide­ tur esse rem iterum agere ac retractare duce et magistro S. Thoma Aquinate, una cum elucidationibus et confirma­ tionibus Magisterii ecclesiastici, qui Thomam adducere et explicare solent. » 500 1RACT. 111; De recta aestimatione vitae contempl Ut enim ad rem ait Pius XII, «que d’incompréhen­ sions, d’étroitesses de vues, de jugements erronés on éviterait, si, lorsqu' on parle de la vie contemplative, on prenait soin de rappeler la doctrine du Docteur Ange­ lique! » *. 2. Hoc autem perficiemus breviter et succinte, dilu­ cide tamen, ut opinor, et quidem duplici veluti passu: in primis considerando vitam activam et contemplativam veluti actus; ac dein, veluti status sive professiones sta­ biles religiosorum. Praemittemus tamen, ad modum in­ troductionis sive status quaestionis, brevem quamdam motivorum et modorum expositionem hodierni motus contemptionis vel certe minoris aestimationis contempla­ tionis et status religiosi vitae contemplativae dediti. CAPUT PRAEVIUM ORIGO ET SENSUS CONTEMPTUS VEL MINORIS AESTIMATIONIS CONTEMPLATIONIS ET STATUS RE­ LIGIOSI VITAE CONTEMPLATIVAE DICATI 3. Diminutio aestimationis vitae contemplativae us­ que ad eius fere contemptum, multiplici de causa evenire contingit. 4. Quandoque quidem ex ingenita et connatural! quaI dam indole temperament ali individui vel stirpis, vi cuius I nonnulli ad concreta et actuosa proni et habiles sunt, simulque ad abstracta et theoretica inepti ac veluti re­ pugnantes, quo fit, ut concreta et agibilia adament magnique aestiment, abstracta vero et theoretica contemnant. 1 Pius XII, Nuntius radiophonicus ad Montâtes universas clausuri adstrtctas, datus diei 19 iulii 1958; AAS 50 (1958) 565. 5. Aliquando etiam ex consuetudine vel educatione vel influxu medii ambientis in quo degunt, quatenus nem­ pe homines quidam educati et assuefacti sunt in aestima­ tione vitae actuosae vel rerum materialium et concreta­ rum prae rebus universalibus earumque consideratione; vel etiam degunt inter eos qui nonnisi de concretis rebus aut negotiis occupantur, indeque influxum patiuntur ad similiter cogitandum et agendum. Cap. 502 Tract. Ill: De praevium: Origo et sensus quaestionis 503 recta aestimatione vitae contempl 6. Nonnunquam insuper ex eo quod homines terrena et temporalia quaerunt et concupiscunt, neglectis et comtemptis caelestibus et aeternis. Illa enim actione et operositate adipisci solent; haec vero consideratione et contemplatione. Iste ergo naturalismus et heclonismus plus minusve fucatus, una cum nimia sollicitudine vitae praesentis eiusque necessitatum, facit ut vita delectabilis praeferatur vitae honestae, vita corporalis vitae spirituali, vita natu­ ralis vitae supernatural!, vita activa vitae contemplativae, et vita temporalis vitae aeternae. 7. Interdum denique ex abusu vel exaggeratione eo­ 9. Quam mentalitatem, ut aiunt, sive modum cogi­ rum qui contemplationi se incumbere dictitant, cum ta­ tandi et aestimandi redolet motus ille qui. in fine saeculi men revera non contemplentur, sed plane otiosi et iner­ proxime elapsi, americanismus iure vel iniuria appellatus tes maneant apud semetipsos. Inde enim provocatur est, quique in eo consistebat ut virtutes naturales, quas reactio opposita contra eos, itemque, per naturalem et activai vocabant, praeferrent virtutibus supematuralibus facilem quamdam generalizationem, contra ipsam vitam sive evangelicis, quas nominabant passivas, ac proin vi­ contemplativam. tam exteriorem et actuosam sive dynamicam vitae inte­ Ita, pragmatismus suscitatus est contra excessus ra­ riori et contemplativae sive staticae. tionalism! exaggerati, vitalismus contra speculativismum Equidem, ultro libenterque concedebant res aliter vel conceptualismum, exsistentialismus contra essentiase habuisse praeteritis temporibus, et quidem recte pro lismum, concretismus experimentalis factorum singula­ illis adiunctis; at in hac hora et in hoc tempore atque rium contra universalismum abstractum idearum metaphysicarum. Quae quidem, licet non sint omnino idem ' pro his adiunctis, res debent inverso modo se habere, II ac vita activa et contemplativa presse dictae, similitudi ­ quia non sumus amplius in tempore quietismi et statismi, sed in tempore mobilismi et dynamismi. nem tamen et analogiam quandam cum ipsis praeseferunt, atque proportionalem hominum habituadinem re­ 10. Atque nostris hisce diebus simile quid contingit dolent. 1 cum vita activa et apostolica relate ad vitam contempla­ tivam. Praeteritis saeculis, ut aiunt, in quibus mundus 8. Hoc autem, vel maxime contingit, relate ad vitam tunc cognitus erat totaliter vel magna saltem ex parte activam et vitam contemplativam proprie dictas et prout christianus, non urgebat opus apostolatus missionarioin vita Christiana integral! excoluntur, quando valores spirituales et supematurales praetereuntur vel minus aes­ rum nisi ad fidem avitam conservandam, et ideo iure po­ terant plures uni contemplationi vacare et a mundo timantur ob nimiam aestimationem rerum materialium segregari. Nunc vero temporis — addunt — res omnino et naturalium ad iocose ac delectabiliter ducendam vitam aliter se habent, quia detectae et adinventae sunt terrae naturalem et temporalem, ac si spiritualis et aeterna non universi orbis in quibus nomen Christi amissa et deper­ exsiteret. Id, quod nostris hisce temporibus videre est dita est in illis ipsis regionibus in quibus prius vigebat et ubique fere terrarum, quando homines, sub specie et florebat. Quo fit, ut opus Apostolatus debeat nunc primas praetextu elevationis et meliorationis vitae humanae, habere partes, eique omnes prorsus christiani ac religio­ quaerunt potissime, si non unice, elevationem vitae cor­ si debeant, pro virili, manum suam admovere. Nunc ita­ poralis et animalis, cui maxime subserviunt nova inventa que sacrificari debet vita contemplativa pro vita activa et et nova technica. Quae quidem elevatio plerumque secum apostolica. trahit declinationem vitae moralis et supernaturalis. PARS PRIOR REAESTIMATIO VITAE CONTEMPLATIVAE ET VITAE ACTIVAE APOSTOLATUS IN HODIERNO TEMPORE 11. Haec tamen, quae hucusque dicta sunt, proce­ dunt ex falsa vel certe imperfecta notione germanae vi­ tae contemplativae et activae apostolatus. V CAPUT I VERA NOTIO VITAE ACTIVAE ET CONTEMPLATIVAE 12. Germana namque et integralis vita contemplati­ va, itemque integralis ac germana vita activa apostolatus, non sunt separatae neque separandae, neque rursus confusae seu confundendae, sed potius accurate distin­ guendae, simulque harmonica consortione adunandae et ■ conjungendae, ut sibi mutuam conferant adiutricem operam. Non enim datur neque dari potest vita humana pure et unice contemplativa aut pure et unice activa, sicut nec pura et unica functio speculativa vel practica intel­ lectus humani, sed ambae simul, licet plerumque cum 1 maiori vel minori praeponderantia unius vel alterius, ex quo maiori studio et dedicatione sumitur ratio distinctio­ nis alterius ab altera. Quam ob rem merito ait S. Thomae: «activi a con­ templativis distinguuntur, quamvis et contemplativi ali­ quid agunt et activi aliquid contemplentur» ’. Et alibi congruenter: «vita uniuscuiusque hominis di­ citur in hoc consistere in quo summum studium impen­ dit et curam»2. Non tamen unice vel exclusive, quia alias > S. Thomas, In IV Sent., d. 21, q. 1, a. 2, qla. 2. 1 In III Sent., d. 35, q. 1, a. 1. Cf. etiam Summam Theologiae, 508 / Tract. Ill: De recta aestimatione vitae contempl. simul operationes exercet, licet non cum tanta cura tan­ toque studio. «Quidam enim sunt —prosequitur S. Doc­ tor— qui exercitiis activae insistunt principaliter, quam­ vis etiam quandoque contemplationis actus exequantur; quidam vero sunt qui, postpositis curis activae, principa­ liter contemplationi student»1, licet interdum exerceant opera activae vitae. Et secundum hanc principalitatem curae, studii et dedicationis ad actionem vel contemplationem, dividitur vita humana et Christiana in activam et contemplativam. «Quia ergo —concludit S. Thomas— quidam homines praecipue intendunt contemplationi veritatis, quidam principalieter intendunt exterioribus actionibus, inde est quod vita hominis convenienter dividitur per activam et contemplativam» 2. CAPUT II UNAQUAEQUE VITA CONTINET PLURA 13. Simul temen prae oculis semper habendum est, neutram vitam consistere in indivisibili, sed plures actus necessario secum ferre. 14. A) Quod quidem, si de vita activa loquamur, in propatulo est. Dicitur enim vita activa ab agendo vel ac­ tione presse dicta, quae scilicet de agibilibus est et circa agibilia humana versatur. Agibilia autem humana sunt plura, idest tot quot sunt obiecta virtutum moralium sive cardinalium, prudentiae nempe, iustitiae, fortitudinis et temperantiae, earumque partium, quae complures sunt variaeque indolis pro unaquaque ex quatuor principali­ bus. Suprema tamen earum est prudentia, deinde iustitia, postea fortitudo, ac denique temperantia Ergo et actus sive operationes vitae activae, quae consistit in exercitio omnium harum virtutum, sunt proportionaliter plures, et quidem secundum ordinem hierarchicum ipsarum virtu­ tum, videlicet prudentiae, iustitiae, fortitudinis et tempe­ rantiae. I 1 In III Sent., ibidem, ad 5. 3 IHI, 179, 1. « IMI, 123, 12. Tract. Ill: De recta aestimatione vitae contempl p. I, C. II: COMl’LEXITAS UTR1USQUE VITAE Et ideo in hac vita exercenda, potiores partes habere I fit et ad ferventiorem amorem ducit'. Qua de causa «vita debent actus prudentiae, et inde actus iustitiae, qui sunt : contemplativa directe et immediate pertinet ad dilectio­ operationes exteriores ad alios homines; ac postmodum nem Dei. Dicit enim Augustinus, XIX De civitate Dei, actus fortitudinis et temperantiae, qui sunt operationes cap. 19, quod otium sanctum, scilicet contemplativae vi­ interiores ad seipsum. Ita tamen ut per istas operationes tae, quaerit caritas Veritatis, scilicet divinae, cui potis­ ad alios homines intelligantur etiam, et quidem maxime, sime vita contemplativa insistit» 2. operationes caritatis erga illos. Et quamvis ipsa contemplatio sit essentialiter actus Unde S. Thomas apposite: «activa vita consistit in intellectus deiformis, ad illum tamen non pervenitur com­ omnibus agibilibus, sive sint ad seipsum, sive ad alium, muniter loquendo nisi per conatum et exercitium actuum sed principaliter consistit in his quae ad alium sunt, quia praeparantium et disponentium, puta lectionis, cogitatio­ bonum multorum, secundum Philosophum in principio nis, considerationis, et meditationis3. Hinc S. Thomas Ethicorum (I, 1094b, 9-10) est divinius quam bonum iterum: «vita contemplativa unum quidem actum habet unius» in quo finaliter perficitur, scilicet contemplationem Veri­ Et quidem per opera iustitiae ac praesertim per opera tatis, a quo habet unitatem; habet autem multos actus caritatis, quae vulgo dicuntur opera misericordiae tam quibus pervenit ad hunc actum finalem» 4, qui est sim­ corporalia quam spiritualia * 2, inter quae eminet doctrina plex intuitus praedictae Veritatis5. Ipse, que intuitus tri­ vel praedicatio, quae directe pertinet ad Apostolatum. plici momento perficitur, scilicet circulari, recto et «Vita namque activa, ut ait rursus S. Thomas, ordinatur obliquo6. directius ad dilectionem proximi, quia satagit circa fre­ quens ministerium, ut dicitur Luc. 10, 40»3. Doctrina autem «quae ordinatur ad persuadendum bonos mores, praedicatio dicitur, et haec ad vitam activam pertinet»4. 15. B) Et similiter etiam vita contemplativa huma­ na, prout in praesenti statu unionis animae ad corpus exerceri potest, licet maiorem habeat unitatem, plures tamen actus exigit ac postulat, in ordine tamen ad unum primum et principalem in quo perficitur et consummatur. Haec enim contemplatio Dei et divinorum mysterio­ rum non est arida quaedam et abstracta speculatio metaphysica, sed sapida et amorosa, quae amorem eius caritativum importat antecedenter, concomitanter et con­ sequenter, siquidem ex amore Dei procedit, cum amore I * a ’ 4 ί7τίΠ,·?βΜί·’ d· 351 q· 1( a· 3> Qla- r II-II, 32. aa. 2-4. II-II, 182. 2. In m Sent ' d· 35, q. 1. a. 3. qla. 1 ad 3. Cf. etiam ΙΙ-Π, 181.1 Cf. ΙΠ Sent., d. 35, q. 1, a. 2, qla. 3; Π-Π, 180, 1. II-II, 182, 2. Π-Π, 180, 3 ad 1. Ibidem, a. 3. Ibidem, ad 1. Ibidem, ad 6. CAPUT III UTRIUSQUE VITAE MUTUA CONSPIRATIO 16. Et inde facile est videre quomodo et in quibus vita activa et vita contemplativa non modo non oppo­ nantur, verum etiam mutuo iuventur atque compleantur. 17. A) Ut enim ad rem docet S. Thomas, «ad dilec­ tionem Dei directe pertinet vita contemplativa, quae soli Deo vacare desiderat; ad dilectionem autem proximi per­ tinet vita activa, quae deservit necessitatibus proximo­ rum. Et sicut ex caritate diligitur proximus propter Deum, ita etiam obsequium delatum in proximos redun­ dat in Deum, secundum illud Mt. 25, 40: «quod uni ex meis fecistis, mihi fecistis» ’. Sicut ergo duo praecepta caritatis non opponuntur inter se, sed intime connectuntur et mutuo se iuvant, ita duae huiusmodi vitae praeceptis illis correspondentes in­ time ad invicem connectuntur et mutuam sibi conferunt adiutricem operam. Ita, quo plus amatur Deus, eo am­ plius amatur proximus propter Deum, et vicissim. Dilec­ tio namque Dei, maxime si perfecta sit, non sistit in solo Deo, sed extenditur etiam ad omnia quae sunt Dei, et * II-II, 188, 2. □i 514 Tract. Ill: De potissimum ad filios eius, qui sumus nos ipsi et proximi nostri, propter Deum. Ac vicissim, dilectio proximi prop­ ter Deum, disponit ad dilectionem ipsius Dei eamque complet. Unde et S. Joannes evangelista dicit: «qui non diligit fratrem suum quem videt, Deum quem non videt quo­ modo potest diligere? Et hoc mandatum habemus a Do­ mino, ut qui diligit Deum diligat et fratrem suum»1. 18. B) Id, quod etiam apparet quasi inductive, com­ parando nempe diversa opera vitae activae et vitae con­ templativae. Primo quoad vitam activam·. 19. a) Si enim sumamus operationes interiores vi­ tae activae hominis ad seipsum, puta virtutum moralium fortitudinis et temperantiae, hae maxime iuvant ad vi­ tam contemplativam tollendo eius impedimenta, videli­ cet passiones deordinatas appetitus sensitivi, quibus ho­ mo trahitur ad inferiora et corporalia. Quod quidem speciatim valet de operibus castitatis, quibus mundities cor­ dis obtinetur, iuxta illud: «beati mundo corde, quoniam ipsi Deum videbunt» 2. «Et inde est —ait S. Thomas— quod virtus castitatis maxime reddit hominem aptum ad contemplationem, in quantum delectationes venereae ma­ xime deprimunt mentem ad sensibilia»3. «Et sic virtutes morales (vitae activae interioris) dis­ ponunt ad vitam contemplativam, in quantum causant pacem et munditiam»4. 20. b) Idemque dicendum est de operationibus ex­ terioribus ad alios homines, specialiter de potioribus, quae sunt opera apostolatus presse dicti, iuxta illud S. Thomae: «inter opera vitae activae, principaliora sunt 2 P. I, C. Ill: Utriusque vitae mutua conspiratio recta aestimatione vitae contempl illa quae ordinantur directe ad salutem animarum, sicut praedicare et alia huiusmodi» Praedicatio enim, et doctrina in scholis, exigit stu­ dium veritatis revelatae tradendae, perlectionem, cogi­ tationem, considerationem et meditationem, qui sunt actus praevii disponentes ad actum ipsum contemplatio­ nis, ut paulo supra dicebamus 2. Immo et ipse actus praedicationis aut doctrinae si recte fiat, nempe vivide atque ex plena convictione, na­ tus est fervorem excitare praedicantis vel docentis erga ipsas divinas veritates quas exponit, eumque extollere usque ad actum contemplationis, ut experientia constat magnorum quorumdam praedicatorum et doctorum, ma­ xime si simul vita sancta eminebant. Huc accedit administratio sacramentorum et directio atque executio actionum liturgicarum, quae propria sua indole aptae natae sunt administrantes et exequentes ad divina mysteria, quae peraguntur vel recoluntur, attolle­ re, animumque in ipsis figere. Nimirum sancta, quae per­ tractantur, non solum debent sancte pertractari, verum etiam sanctitatem afferre tam fidelibus quibus porrigun­ tur quam ministris porrigentibus, eamque iugiter augere. 21. c) Quod si quaedam opera vitae activae, ut re­ gimen externum populi fidelis et exercitium misericor­ diae corporalis erga egenos, videntur distrahere animum a divina contemplatione eamque impedire, «in quantum impossibile est quod aliquis simul occupetur circa ex­ teriores actiones et divinae contemplationi vacet»,2 hoc est cum grano salis accipiendum. Quia, si tales operatio­ nes exteriores fiant perfecto et debito modo, prout de­ cet, cum vero spiritu supernatural! fidei et caritatis, in proximis regendis et egenis sublevandis videbitur prae­ sens ipse Deus ipseque Christus, iuxta illud: «amen dico I Jn. 4, 21. Mt. 5, 8. IMI, 180, 2 ad 3. Ibidem, ad 2. 1 J4 -· *3 515 II-II, 188, 5. II-II, 180, 3 ad 1. II-II, 182, 3. •jîl •; 516 Tract. Ill: De P. I, C. Ill: Utriusqüé vitae mutua conspiratio recta aestimatione vitae contempl. vobis, quamdiu fecistis uni de his fratribus meis mini­ mis, mihi fecistis» Et sic, huiusmodi operationes et ser­ vitia filiis Dei et fratribus Christi praestita, non solum non distrahunt neque elongant a Deo, sed potius ad ipsum trahunt et ducunt, ut simul praelatus vel fidelis, hisce operibus occupati et dediti, sistant et conversentur amicabiliter cum Christo et fratribus eius. Itaque vita activa Christiana et supernaturalis in tota sua latitudine omnium operum eius, etiam apostolatus, regiminis et misericordiae corporalis, non modo non im­ pedit neque excludit vitam contemplativam, sed potius ad ipsam disponit eamque adiuvat, licet diverso gradu diversaque ratione pro diverso genere operationum illa­ rum diversaque habitudine ad ipsum actum contempla­ tionis. 22. Similiter vita contemplativa maximopere iuvat vitam activam. Ut enim supra dictum est, actus vitae contemplativae sunt duplicis classis: alii praevii et dispositivi, nempe lectio vel auditio, cogitatio, consideratio et meditatio, qui uno verbo dicuntur studium’, alii constitutivi vel consummativi, ut simplex intuitus Dei divinorumque mys­ teriorum et delectatio sive gaudium de Veritate intuita et contemplata, siquidem intuitio illa non est arida et abstracta, sed cum sapore et gustu et dilectione rei visae. 23. a) Porro studium maxime iuvat vitam activam interiorem ad seipsum, idest purificationem mentis et cordis: tum quia directe liberat mentem ab ignorantia et ab erroribus, et ad prudentiam efformandam ac per­ ficiendam opem validam praebet12; tum quia mundat cor, idest affectum hominis erga venerea, et quidem multipli­ citer. Ratione nempe occupationis, qua vitatur otiositas quae mater est omnium vitiorum; ratione magni conatus 1 Mt. 25 , 40. 2 Cf. S. Thomam, IMI, 49, 1-5. 517 et ardui laboris, vi cuius insultus carnis compescuntur eiusque pravae inclinationes mortificantur, iuxta illud S. Thomae: «valet ad vitandam carnis lasciviam. Unde Hieronymus dicit ad Rusticum Monachum (Epist. 125, n. 11): ama Scripturarum studia, et camis vitia non ama­ bis. Avertit enim animum a cogitatione lasciviae, et car­ nem macerat propter studii laborem» *. Ratione etiam delectationis spiritualis concomitantis et consequentis ipsum actum studii et contemplationis; quia gustato spi­ ritu, desipit omnis caro. 24. b) Valet etiam plurimum ad vitam activam exte­ riorem erga alios, tum apostolatus, tum regiminis, tum misericordiae corporalis exercendae erga infirmos et ege­ nos. Non enim munera regiminis et apostolatus congrue exerceri possunt absque studio diuturno scientiarum sa­ crarum aliarumque auxiliarium vel praeparantium, idest absque integro curriculo studiorum ecclesiasticorum. At­ que ad rite gerendam et exercendam curam infirmorum et invalidorum in hospitalibus et nosocomiis, requirun­ tur alia studia proportionata, quibus infirmarii reddan­ tur habiles et parati. 25. c) Praesertim vero ipsamet contemplatio presse dicta opem maximam confert ad universam vitam acti­ vam, tam interiorem quam exteriorem. Contemplatio enim directe pertinet ad rationem su­ periorem, quae divina et aeterna respicit non solum con­ tuenda vel conspicenda, sed etiam consulenda, ut exinde sumatur regula suprema, universalis et infallibilis ad humana et temporalia recte atque secundum Deum diri­ genda in ordine ad vitam aeternam2. Unde et Fides quae, perfecta et roborata per dona intellectus et sapientiae, est principium elicitivum contemplationis in hac vita, «intentionem dirigit universaliter in omnibus actibus alia- ; Cf'S. Thomvm, I, 79, 9; I-II. 15. 4; 74. 7-10; 19, 4 et 9-10. > 518 Tract. Ill: De recta aestimatione vitae contempl. rum virtutem» *, veluti synderesis quaedam supematura­ lis ordinis 2, eique tribuitur velut effectus proprius puri­ ficatio cordis3. Et sic, quo magis ascendimus ad superna eisque ma­ gis intendimus ac inhaeremus per contemplationem, eo etiam magis recedimus a carnalibus, quae et fastidium nobis ingerunt, degustatis divinis et aeternis bonis ma­ xime delectabilibus. 26. d) Maximum quoque robur et fortitudinem prae­ bet nobis fides et contemplatio divinorum ad resisten­ dum diabolo qui, tamquam leo rugiens, circuit quaerens quem devoret4; quia haec est victoria quae vincit mun­ dum, fides nostra5. 27. e) luvat etiam magnopere divina contemplatio ad officium regendi populum christianum, secundum le­ gem Dei, ad vitam aeternam, quatenus divinitus illuninat ex alto omnes humanas vias, et secum trahit divinam unctionem Spiritus Sancti qui docet nos de omnibus ad salutem pertinentibus 6. 28. f) Ac praesertim iuvat ad opus apostolatus verbi Dei, cum vita interior orationis et contemplationis sit veluti anima omnis apostolatus. Qua de re praeclare dixit Paulus VI, feliciter regnans: «il successo della vostra azione sarà assicurato a misura che aumenterano le riserve del vostro spirito. E infatti la vita interiore che darà forza all’apostolato, perché essa è la base della santità delloperaio evangelico: lo premunisce contre i pericoli del ministero esteriore, rinvigorisce e multiplica le sue energie, gli da consolazione e gioia, rafferma la sua In III Sent., d. 25, q. 2, a. 1, qla. 2. Cf. II-II, 4, 2; 8, 3. 15, 19; S. Thomas, II-II, 7, 2 I Petr., 5, 8-9. P. I, C. Ill: Utriusoue vitae mutua conspiratio 519 purità d’intenzione, è scudo contre lo scoraggiamento, è condizione necessaria per la fecondità della’azione, atti­ ra la benedizioni di Dio, rede l’apostolo santificatore e produce in lui arradiamento sopranaturale» ’. Hoc enim opus vitae activae, idest doctrina et praedi­ catio, ut ait S. Thomas, «ex plenitudine contemplationis derivatur», quae ideo non lucet solum, sed etiam illumi­ nat et calefacit, utpote «contemplata aliis tradens»2. Ac propterea dicebant apostoli, et quidem signanter: «nos vero orationi et ministerio verbi instantes erimus»3, vi­ delicet orationi primum, deinde praedicationi. Quin immo et ipsa opera exteriora misericordiae cor­ poralis iuvamentum et robur accipiunt ex contemplatio­ ne, quatenus facultatem praebet ea exercentibus ut om­ nia et omnes videant oculo divino, pauperes nempe et aegrotos eorumque dolores ac necessitates, quasi in luce passionis et mortis Christi. Sic enim melius ac profun­ dius et verius aestimant exercentes huiusmodi opera mi­ sericordiae, valorem dolorum et paupertatis, quos ipsemet Christus voluntarie assumpsit pro nostra salute. Quo fit ut, dum aegrotis et pauperibus inserviunt diligentius quasi membris Christi, ipsimet simul aedificationem acci­ piant et robur in propria vita quasi ex Christo agente et patiente in eis. Quo in sensu haec opera exteriora non distrahunt a divina contemplatione Christi et mysteriorum eius, sed potius eam excitant et iuvant; et vicissim, contemplatio urget illa servitia et ministeria, ut diligentius et perfec­ tius fiant, maiorique cum amore et supernatural! spiritu. 1 Paulus VI, Allocutio ad Superiores et alumnos Pontificii Colegii Pio Brasiliani, die 29 aprilis 1964, «Osservatore Romano», 30 aprilis 1564, p. 1, coi. 6-7. 2 S. Thomas, II-II, 188, 6. J Act. 6, 4. I Ί ■ ■‘iy ■ t? Æ h < i,a CAPUT IV MUTUUM IUVAMEN UTRIUSQUE VITAE IN OPERE APOSTOLATUS 29. Haec mutua et intima conspiratio actionis et contemplationis maxime iuvat ad apostolatum integralem efficaciter atque fructuose exercendum. Etenim: 30. a) Est triplex pars veluti integralis apostolatus perfecti, quae videlicet necesse est concurrere ad perfec­ tum eius actum videlicet oratio sive contemplatio quae exinde appellatur apostolatus orationis; doctrina et prae­ dicatio, quae propterea vocatur apostolatus verbi; et exercitium operum misericordiae sive caritatis corpora­ lis, quae ob id nominatur apostolatus operis vel facti. Quae quidem tria concurrunt simul ad perfectum et integrum actum apostolatus christiani, non tamen aequa­ liter, sed pro suo quaeque modo. Ut enim ad rem ait Leo ΧΙΠ, «ex Dei verbo habemus (Eccli. 17, 4), omnium officium esse proximorum saluti iuvandi operam dare, ordine graduque quem quisque obtinet. Fideles quidem 1 Cf. S. Thomam, Π-ΙΙ, 48, art. unico, de notione partis quasi integratis alicuius virtutis. P. I, C. IV: Iuvamen UTR!USQUE VITAE IN APOSTOLATU 522 hoc sibi a Deo assignatum munus utillime exequentur morum integritate, christianae caritatis operibus, instan­ te ad Deum ipsum assiduaque prece. Atqui, e clero sunt, idipsum praestent oportet sapienti Evangelii praedica­ tione, sacrorum gravitate et splendore, precipue autem eam in se formam doctrinae exprimentes quam Tito et Timotheo Apostolus tradidit» ’. 31. b) Principaliter tamen concurrit vita contempla­ tiva, quae sublimiorem modum orationis complectitur, quaeque gratiam Dei impetrat pro efficacitate Apostolatus verbi et operis. «Quamvis enim, ut praeclare dixit S. Pius X, solerter et acriter contendant nitanturque ho­ mines ad animarum salutem, omnino perdunt operam ni­ si eorum contentioni Deus adsit. Nam uti, quidquid su­ mus, quidquid habemus, omne ad Eo proficiscitur, ita bonorum omnium, quibus indigemus, Ipse unus fons est; Ipsum vero nulla nobis via nisi obsecratione humili pa­ tere, ex Evangelii doctrina quis ignoret?»2. Et Pius XI congruenter: «facile, ceteroquim, intelligitur, multo plus rd Ecclesiae incrementa et humani ge­ neris salutem conferre eos, quo assiduo precum macera­ tionumque officio funguntur, quam qui dominicum gre­ gem laborando excolunt; divinarum enim gratiarum co­ piam nisi in agrum irrigandum illi e coelo deducerent, iam evangelici operarii sane tenuiores e labore suo fruc­ tus perciperent» 3. Quibus per omnia consentit Joannes XXIII, summis laudibus cummulans S. Teresiam a Jesu, quae hoc sibi persuasum habebat, «precandi consuetudinem ac se de­ vovendi studium, plurimum potissimumque valere ad sa­ Leo XIII, Littera Apostotica "Testem benevolentiae", diei 22 men­ sis ianuarii ad cardinalem Gibbons, ASS, 31, p. 479. 2 S. Pius X, Epistola de Apostolatu orationis ad R P. losephum Bourée, S. J., diei 9 aprilis 1911, AAS 3 (1911) 345. λ ac C2nstiiutio Apostolica "Umbratilem", diei 8 iulii 1924, AAS, 16 (1924) 389. 523 lutem animarum procurandam, quin immo ea ipsa esse eximiam quandam apostolatus formam» «Si enim res altius consideretur, vita contemplationi dedita non officit externae actioni Dei causa patratae; nam si quis est Deo coniunctior eumque solum quaerit in omnibus, flamma caritatis apostolicae necessario exar­ descit. Tunc conspirans habetur concordia inter apostolalum externum et institutum contemplativum a vulgo remotum, siquidem a caritate ut uno fonte utrumque vitae genus procedit et alitur eadem»1. Et similiter Paulus VI: «omnes, inquit, quorum mu­ nus est sacri apostolatus operibus vacare, omnino nolu­ mus, falsa illa quicquam valeat opinio, operibus externis primas dandas esse curas, intimae vero perfectionis stu­ dio secunda, quasi id aetatis huius ingenio et Ecclesiae necessitatibus postulatur. Alacris operositas et spiritualis vitae cura, nedum al­ tera alteri noceat, arctissimam requirunt coniunctionem, ita ut ambo pari gradu et gressu semper procedant. Fer­ ventibus igitur operibus congruenter ferveat precandi studium, intemeratae conscientiae nitor, rerum adversa­ rum patientia, actuosa et pervigil caritas in animarum salutem impendenda. Quibus virtutibus reglectis, non so­ lum robur et fructus deerunt apostolici laboris, sed etiam - sensim animus defervescet, nec diu satis cavere poterit a periculis, quae in ipsa sacri ministerii perfunctione latent»3. I 1 1 Ioannes XXIII, Epistola "Causa praeclara", diei 24 iulii 1962; . AAS 54 (1962) 568. i Ibidem, p. 569. . j Paulus VI, Allocutio aliquibus Capitulis generalibus Romae cele • bratis die 23 maii 1964; AAS 56 (1964) 567. PARS ALTERA DE INSTITUTIS RELIGIOSIS VITAE ACTIVAE ET CONTEMPLATIVAE SERVANDIS, FOVENDIS, PROVE­ HENDIS ET RENOVANDIS 32. Et inde facile patet quid dicendum sit de InstiI tutis religiosis vitae activae et contemplativae servandis, provehendis et renovandis. Huiusmodi namque Instituta religiosa statum religiosum constituunt, ac proinde no­ minant statum eorum qui exercitio vitae activae et con­ templativae mancipantur et dedicantur quasi ex officio per totum tempus vitae suae, vel saltem per sat longum et diuturnum, prut agitur de professione religiosa per­ petua vel temporali. Quod autem dicitur de actu, valet etiam proportionaliter de statu vel habitu, quia status importat habitum sive modum quemdam habitualem se habendi vel gerendi, nempe stabilitatem sive immobili­ tatem quamdam *, quam habitus quoque praesefert2. Un­ de, sicut se habent inter se vita activa et vita contempla­ tiva actuales sive ut actus, ita se habent etiam inter se vita activa et vita contemplativa ut status sive quasi habi­ tuales. 1 S. Thomas, II-II, 184, 1. 1 I-II, 49, 2 ad 3. »9 CAPUT 1 UTERQUE STATUS VITAE RELIGIOSAE SANCTE SERVANDUS IN ECCLESIA HUIUS TEMPORIS 33. Utrumque enim docuit nos Christus exemplo suo: quia diu peragrabat per civitates et loca annuntians et praedicans regnum Dei, simulque sanabat aegrotos, et famelicos saturabat panibus; noctu vero secedebat, et perseverabat in oratione Et idem fecerunt Apostoli, qui non solum erant instan­ tes orationi et praedicationi verbi Dei, sed etiam cura­ bant infirmos et alia opera caritatis exercebant. Atque in domo Lazari, quae Ecclesiam figurare vide­ tur, exceperunt Jesum duae sorores, Martha nempe et Maria, quae, iuxta plurimorum Patrum expositionem, vi­ tam activam et contemplativam repraesentabant2. J Luc. 6, 12. 1 Luc., 10, 38-42. Cf. Originem, In Lc. frag. 39 (Rauer, 251, 34); In Le. Hom. 1 (ibidem, 9, 26); S. Ambrosium, Expos, in Psalmum 118, 11, 11 (CSEL, 62, 239); S. Augustinum, Serm. 103-104 (ML. 38, 613-618); Cassianum, Colat. I, cap. 8 (ML. 49, 490-492); Pomerium, De vita contem­ plativa, Lib. 1, cap. 8 (ML. 59, 423-428); S. Gregorium Magnum, Moral., lib. 45, cap. 37, n. 57 (ML. 75, 761); Felicem Pozo, S. J., Marta y Maria. Nota exegética a Lc. 10, 38-42 y I Cor. 7, 29-35, apud embris 1950; AAS 43 (1951) 11. 3 Paulus VI, Ad Monachos benedictinos Montis Cassini, «LOsservatore Romano», 25 octobris 1964, p. 1, coi. 4-5. 4 Ibidem, coi. 6. 8 CAPUT II STATUS QUOQUE SIVE PROFESSIO UTRIUSQUE VITAE MAXIME FOVENDUS IN ECLESSIA HUIUS TEMPORIS 35. Quod quidem, si de professione vitae actuosae fiat sermo, ab omnibus incunctanter admittitur; at non item, si loquamur de vita contemplativa. Verumtamen nulli dubium esse potest professionem vitae contemplati­ vae esse maximopere fovendam et excolendam. Qua de re S. Pilis X recolit Institutionem Monialium carmelitarum a Sancta Teresia Abulensi in pristimum fervorem resti­ tutam, eamque plurimum laudat ob eius spiritum emi­ nenter apostolicum, eo ipso quod simul spiritum habe­ bat eminenter contemplativum. Ipsa enim, cum non posset personaliter exercere Apostolatum praedicationis ob eius conditionem mulie­ bris sexus, eminenter illum compensavit, instituens «apos­ tolatum quem vocant precum et paenitentiae» *, non so­ lum mulierum, sed et virorum. «Et vero Institutum vitae non satis laudandum illae tenent, quae mundi opibus, laudibus deliciisque nuditati 1 S. Pius X, Epistola ad Praepositum Generalem Ord. Carm. Excalc., sie 7 aprilis 1914; AAS 6 (1914) 139. 35 532 Tract. Ill: De recta aestimatione vitae contempl Crucis posthabitis, cum sese in silentia sacri recessus abdiderint, ad aram christianae paenitentiae igne carita­ tis, gratae Deo victimae, absumuntur; atque ignotae huic saeculo, saeculi tamen salutem interdiu noctuque implo­ rare non cessant. Nec minus ii probandi sunt religiosi viri, qui non adeo in divinarum rerum versantur, nihil ut tribuant actioni vitae, sed, utrumque rite et ordine insistentes, bonum Christi odorem, quem in suis claustris magnarum virtutum exercitatione collegerint, foras in communem fructum diffundere consueverunt. Quare vos, dilecti filii, hanc duplicem in vita ratio­ nem, et contemplandi, et agendi, more institutique Pa­ trum vestrorum, non modo retinebitis constanter, sed efficietis etiam ut vigeat semper in vobis et floreat. Nunc enim maxime, si umquam alias, talibus sacrorum admi­ nistris indiget Ecclesia qui utraque laude abundent, inti­ me cum Deo coniunctionis sollertisque erga homines ca­ ritatis, quales nimirum Teresia Mater cum primis ex­ petebat» ’. 36. Quibus per omnia consentiunt documenta a Pio XII tradita in Constitutione Apostolica Sponsa Chris­ ti, data die 21 novembris 1950: «Moniales ergo omnes probe sciant ipsarum vocationem plene totamque Apostolicam esse, nullis locorum, rerum, temporum limitibus circumscriptam, sed ad omnia, semper et ubique sese por­ rigentem, quae aut ad Sponsi honorem aut ad animarum salutem quovis modo spectant. Haec vero universalis apostolica Monialium vocatio nulla re impedit quomi­ nus Monasteria suis precibus, et totius Ecclesiae, et sin­ gulorum hominum vel coetuum necessitates commenda­ tas habeant. Communis omnium Monialium apostolatus, quo divini Sponsi sui honorem zelare et universae Ecclesiae om1 Ibidem, p. 142. II: Uterque status vitae maxime fovendus 533 niumque christifidelium bonum provehere debent, his tribus praecipue veluti instrumentis utitur: 1°, exemplo christianae perfectionis; cum earum vita, licet sine verbis, alte tamen loquatur et continuo ad Chris­ tum atque ad christianam perfectionem fideles trahat et bonos Christi milites ad legitimum certamen ut vexillum excitet alliciatque ad coronam; 2°, precatione, tum publice Ecclesiae nomine, septies in die solemniter canonicis horis ad Deum fundenda, tum etiam privatim perenniter Deo omnibus formis offerenda; 3°, devovendi se studio ita ut afflictationibus, quae ex vita communi fidelique regulari observantia oriuntur, alia propriae abnegationis exercitia sive prorsus volunta­ rie suscepta, addantur, quibus generose illa impleantur quae desunt passionum Christi Jesu pro corpore Eius quod est Ecclesia» \ 37. Nec praetereunda sunt Instituta religiosa dicata operibus exterioribus caritatis sive misericordiae corpo­ ralis ad subveniendum proximis nostris pauperibus, ae­ grotis vel quacumque alia necessitate corporali laboran­ tibus, quae apostolatum operis sive facti constituunt, et quidem efficacissimum. Sicut enim divina revelatio non solum fit verbis, sed etiam factis sive gestis2 inter se in­ time connexis, ita etiam eius expositio et propagatio per apostolatum fit non solum verbis per praedicationem, ve­ rum etiam per gesta vel facta boni exempli vitae et servi­ tii fratrum omniumque proximorum. Et ideo S. Thomas iure adnumerat inter religiosa Insti­ tuta vitae activae, ea quae mancipantur «ad serviendum Deo in membris suis per actionem, sicut illorum qui ad hoc Deo se dedicant, ut infirmos suscipiant, captivos redi­ mant, et alia misericordiae opera exequantur. 1 Pius XII, Constitutio Apostolica "Sponsa Christi", AAS 43 (1951) 14. 2 Cf. Schema de Divina Revelatione, cap. 1, n. 2, p. 6, 1. 3-9 {Const i- lutione "Dei Verbum" promulgata, n. 2). 534 Tract. Ill: De recta aestimatione vitae contempl Nec est aliquod opus misericordiae ad cuius executionem Religio institui non possit, etsi non sit hactenus instituta» *. Equidem tempore S. Thomae institutae erant duae Re­ ligiones, scilicet B. M. de Mercede pro Redemptione cap­ tivorum, et Hospitaliorum ad hospites et peregrinos su­ scipiendos: non autem ceterae, quae temporibus subsequentibus fundatae sunt, quaeque hodie vigent et florent, puta ad parvulos, ad senes, ad aegrotos, ad egenos, aliosque id genus recipiendos et sublevandos, ita ut nulla sit necessitas corporalis vel opus misericordiae cui non re­ spondeat aliqua Institutio Religosa. At, pro suo tempore S. Doctor recte asserit: «etsi non sit hactenus instituta». Porro, «sicut ex caritate diligitur proximus propter Deum, ita etiam obsequium delatum in proximos redun­ dat in Deum, secundum illud Mt. 25, 40: quod uni ex mi­ nimis meis fecistis, mihi fecistis»2. Atque ita «Dei servitium et famulatus salvatur etiam in operibus vitae activae, quibus aliquis servit proximo propter Deum... Et dum religiosi operibus vitae activae insistunt intuitu Dei, consequens est quod in eis actio ex contemplatione divinorum derivetur» 3. CAPUT III PROFESSIO ETIAM RELIGIOSA UTRIUSQUE VITAE IUGITER RENOVANDA 38. Neque satis est hoc duplex vitae genus sancte servare in Institutis vitae religiosae ipsumque fovere at­ que provehere, verum etiam necesse est illud indesinen­ ter renovare ac perficere. Ut enim S. Thomas ait, «Religionis status ordinatur ad perfectionem caritatis, quae se extendit ad dilectionem Dei et proximi. Ad dilectionem autem Dei directe perti­ net vita contemplativa, quae soli Deo vacare desiderat; ad dilectionem autem proximi pertinet vita activa (exte­ rior), quae deservit necessitatibus proximorum» l. Porro, huiusmodi continua perfectio et renovatio utriusque vitae essentialiter postulatur, tum ex propria natura caritatis, tum ex propria indole status religiosi. 39. a) Ex ipsa natura caritatis quae, utpote amor Dei super omnia, totum hominem trahit et elevat usque ad Deum ipsum ut in eo sistat et in eo quiescat per intimam cap. L oJiSa thwiogica™ ed? r"V — 2 II-II. 188, 2. R Sp,az21- ° P Ibidem, ad 1. * religionern’ 1 1 II-II, 188, 2. Cf. etiam Contra impugnantes Dei cultum et retiponem, I P., cap. 1, ed. cit " £2 536 Tract. Ill: Di. mixta atstimahoniî vitab contbmpl. ct amicabilem unionem cum illo, iuxta illud praeclare dictum S. Thomae: «primo caritas unit Deo sicut hominem in Deum trahens» ’. Amor namque amicitiae natura sua postulat ac exigit praesentiam amati, et non nisi aegre tolerat absentiam eius. Quae quidem exigentia tanto maior est quanto perfectior est amicitia et perfectior amicus di­ lectus. Cum ergo caritas sit perfectissima amicitia homi­ nis ad Deum. Deusque ipse diligendus sit perfectissimus amicus, planum est caritatem maxime postulare summam unionem ct conversationem cum Deo prae ceteris amori­ bus humanis erga ceteros amicos, quos in infinitum superexcedit. Nihil fortius, intensius et vehementius hac divina ca­ ritate in cordibus nostris effusa per Spiritum Sanctum qui datus est nobisI2* . Nihil quoque urgentius et ardentius movet hominem ad currendum in via Dei et crescendum in Christo usque ad cius realem comprehensionem, Hinc Apostolus: «veritatem facientes in caritate, cres­ camus in illo per omnia qui est Caput Christus; ex quo totum corpus compactum et connexum per omnem junc­ turam subministrationis, secundum operationem in men­ suram uniuscuiusque membri, augmentum corporis facit in aedificationem sui in caritate» J. Et iterum: «hoc oro, ut caritas vestra magis ac mays abundet in scientia ct in omni sensu»4. «Induite vos ergo sicut electi Dei sancti et dilecti, viscera misericordiae, benignitatem, humilitatem, modestiam, patientiam, sup­ portantes invicem et donantes vobis ipsis si quis adver­ sus aliquem habet querelam: sicut et Dominus donavit vobis, ita et vos. Super omnia autem haec caritatem ha­ bete, quod est vinculum perfectionis; ct pax Christi exuitet in cordibus vestris, in qua ct vocali estis in uno cor­ pore» i 2 De Potentia, 7. 9 ad 6. Rom. 5. 5. F.phex. 4, 15-16. Phil. 1, 9. Colos. 3, 12-15. p Il, C. Ill: I/TKAQIM I’UOI'I'MIO II GIH'R RRNOVANOA 537 «Caritas enim patiens est, benigna est, caritas non aemulatur, non agit perperam, non inflatur, non est ambi­ tiosa, non quaerit quae sua sunt, non irritatur, non cogi­ tat malum, non gaudet super iniquitatem, congaudet autem veritati: omnia suffert, omnia credit, omnia sperat, omnia sustinet» Haec est ergo le.x ct exigentia verae caritatis, ut sem­ per sempcrqtic magis ardeat et crescat in servitio Dei ct proximorum propter Deum. Et quidem, pro modo quo virtutes capiunt augmen­ tum, intensive ct qualitative potius quam extensive ct mere quantitative. Non plura, cum vel minima caritas se extendat ad omnia, sed plus et melius. Et in hoc sensu caritas viae crescere potest ct debet in infinitum, absque ullo termino vel limite2, sive agatur dc caritate Dei sive de caritate proximi, atque ideo dc vita tam contemplativa quam activa. 40, b) Ex propria indole status religiosi. Status enim relidosus est quidem status perfectionis Christianae, non quidem exercendae sicut status Episcoporum, sed aequi· fundae. Oua dc re S. Thomas egregie: «ille, inquit, qui transit ad Religionem, non profitetur se esse perfectum, sed profitetur se adhibere studium ad perfectionem conse­ quendam; sicut etiam ille qui intrat scholas, non profi­ tetur se scientem, sed profitetur se studentem ad scien­ tiam acquirendam» \ «Unde non oportet quod quicumque est in religione iam sit perfectus, sed quod ad perfectio­ nem tendat»4. Porro «studium, ut ait Tullius Cicero, est animi assi­ dua et vehemens ad aliquam rem applicata, magna cum voluntate occupatio»5. Religiosus ergo, vi status ct proI I Cor., 13, 4-7. S. Thomas, Π-ΙΙ, 24, 7. - IMI, 186, 2 ad 1. j 4 IMI, 1H6, 1 ad 3. Cf. etiam 184 5 ad 2. ’ TuixWS Ch i ho, De inventione Rhetorica, llb. 1, cap. 25, Cf. etiam S. Thomam, ΙΙ-Π, 166, 1. 538 Tract. Ill: De recta aestimatione vitae conteaipl. P. Il, C. Ill: Utraque professio iugiter renovanda 539 Et inde redundabit apostolatus orationis et mortifica­ tionis ad universam Ecclesiam et ad salutem omnium ho­ minum. Ut enim prosequitur idem Pontifex, «vos efforts quotidiens n'ont d’autre but que celui de mettre votre esprit et votre coeur toujours plus étroitement en con­ tact avec le Seigneur, qui se révèle et qui vous invite à prendre part à son oeuvre de redemption, à sa croix, et à l'extension de son Eglise» '. «Loin de vous enfermer etroitement en vous-mêmes entre le murs du monastère, votre union à Dieu vous élargit l'esprit et le coeur aux dimensions du monde et de l'oeuvre redemptrice du Christ, qui se prolonge dans ΓEglise» 2. Et idem proportionaliter dicendum est de profitentibus vitam activam: actuositas realis et vivida, sed sine morbosa agitatione. fessionis suae, tenetur totus incumbere, per totum vitae suae tempus, perfectioni christianae acquirendae maxima cum animi assiduitate et vehementia, ita ut in ea magis magisque indesinenter progrediatur. Nulla ibi debet esse tepiditas, nulla relaxatio, sed summa animi contentio semper renovata semperque iuvenescens, ita sane ut quo plus temporis in sua professione consumpsit eo maior sit aviditas et vehementior conatus religiosi ad proficien­ dum in sanctitate vitae quam professus est. Religiosis namque praecipue dictum est: «qui iustus est, iustificetur adhuc» et iterum; «non verearis usque ad mortem iustificari»2, sed magis magisque «is qui ius­ tus est, renovetur de die in diem» 3. Vita nimirum activa vel contemplativa, quam religiosi profitentur, non est vita in actu primo et in essendo, qua­ 41. c) Quod autem spectat renovationem vitae reli­ si statica, sed vita in actu secundo et in operando, quasi giosae, de qua tantopere loquuntur hodie, ea est rite in­ dynamica 4. Non est ergo vita otiosa, sed operosa. fligenda. Non est enim confundenda cum mutatione vel Quod si desinat ab operando secundum genus suum, alteratione vitae regularis unicuique Instituto propria, eo ipso amittit essentiam suam et emortua est. Qui ergo neque primario in accommodatione ad semper volventes profitentur vitam contemplativam, contemplationi vacent conditiones et situationes mundi, licet secundariae quae­ et in actus contemplationis semper semperque perfectio­ dam normae Constitutionum aptari possint et debeant, res et ferventiores prorumpant. Quam ob rem Pius XII praesertim in Institutis vitae activae et mixtae ex activa apposite: «sans aucun doute, une vie contemplative sans et contemplativa, ad melius et fructuosius exercendum veritable contemplation mériterait qu'on dise d'elle: cela apostolatum verbi et operis ad salutem animarum. ne sert de rien» 5. Sed vera et primaria renovatio est illa quae afficit Uno verbo: omnes et singuli religiosi et religiosae, qui ipsam essentiam vel speciem propriam uniuscuiusque vitam contemplativam profitentur, debent continuo et Instituti, quae nempe fit secundum spiritum eius potius ferventer vivere vitam illam, praesertim in actu suo su­ quam secundum meram litteram. Augmentum scilicet et premo et specifico, qui est ipsa contemplatio 6. renovatio de die in diem secundum propriam naturam J Apoc. 22, 11. 2 Eccli. 18, 22. 3 II Cor. 4, 16. < S. Thomas, In III Seni., di. 35, q. 1, a. Ic et ad 1; II-II, 179, Ic et ad 1. 5 Pius XII, Nuntius radiophinicus ad Moniales universas clausura adsctrictas, die 19 julii 1958; AAS 50 (1958) 568 6 Ibidem, pp. 579-581. uniuscuiusque, non secundum alienam: secus non reno­ vatio, sed transformatio esset in aliam naturam. Hic autem spiritus maxime vigebat in proprio Funda­ tore vel Conditore singulorum Institutorum. Et ideo ve­ 1 Ibidem, p. 570. 2 Ibidem, p. 586. ·< t. 540 Tract. Ill: De recta aestimatione vitae contempl. ra renovatio religiosorum Institutorum maxime consistit in reditu semper magis fideli ad spiritus Fundatorum, qui totam vitam proprii eorum Instituti pervadere atque in­ formare debet. «Religiosa enim Instituta, ut egregie dicit Paulus VI, tandiu vigent et florent quamdiu in eorum disciplina et operibus, et in sodalium moribus et vita, integer Condito­ ris animus perstat ac spirat» *. Et post pauca: «in huiusmodi autem renovatione ves­ trorum Institutotum procuranda, vobis semper cura ha­ benda est ut spirituali sodalium vestrorum vitae praeci­ puae partes tribuantur. Quare apud vos et apud religiosos omnes, quorum munus est sacri apostolatus operibus va­ care, omnino nolumus, falsa illa quidquam valeat opinio, operibus externis primas dandas esse curas, intimae vero perfectionis studio secundas, quasi id aetatis huius inge­ nio et Ecclesiae necessitatibus postuletur. Alacris operositas et spiritualis vitae cura arctissimam requirunt coniunctionem, ita ut ambo pari gradu et gres­ su semper procedant»2. : CAPUT IV PROFESSIO VITAE CONTEMPLATIVAE PERFECTIOR PROFESSIONE VITAE ACTIVAE 42. Semper tamen et per se loquendo status religio­ sus vitae contemplativae est perfectior quam status reli­ giosus vitae activae. 43. A) Quod patet in primis ex eo quod ita se habet status vitae contemplativae ad statum vitae activae sicut se habet actus vitae contemplativae ad actum vitae acti­ vae. Atqui actus vitae contemplativae est melior et per­ fectior quam actus vitae activae. 44.a) Actus enim vitae contemplativae, quae signa­ tur et repraesentatur per Mariam in domo Lazari, est, sedens secus pedes Domini Jesu, audire verbum illius, servans illud et comferens in corde suo; actus vero vitae activae, quae repraesentatur et signatur per sororem eius Martham, est, cum sollicitudine et agitatione quadam, sa­ tagere in serviendo et ministrando ipsi Domino quantum ad hospitium, cibum et potum ’. > Paulus VI, Allocutio aliquibus Capitulis Generalibus Romae ce­ lebratis, dic 3 maii 1964; AAS 56 (1964) 569. Ibidem, p. 570. 1 Luc. 10, 38-42. t 542 Tract. IΠ: De recta aestlmatione vitae contempl. Porro ipse Dominus, quin respueret vel reprobaret ac­ tus Marthae, praetulit actum Mariae, dicens: «Martha, Martha, sollicita es et turbaris erga plurima. Porro, unum est neccessarium: Maria optimam partem elegit, quae non auferetur ab ea» 45. b) Praeterea, tales sunt actus qualia sunt ob­ iecta circa quae versantur et qualia sunt principia a qui­ bus immediate eliciuntur. lam vero obiecta propria circa quae versatur actus vitae contemplativae sunt incomparabiliter meliora et digniora quam obiecta circa quae versantur actus vitae activae: illa enim sunt divina et aeterna, haec vero huma­ na et temporalia. Similiter principia immediate elicitiva actus contem­ plationis sive vitae contemplativae excedunt incomparabi­ liter principia immediate elicitiva actuum vitae activae; quia illius est fides divina viva, adiuta et roborata donis sapientiae et intellectus; horum autem sunt virtutes mo­ rales, adiutae et roboratae donis scientiae, consilii, pie­ tatis et fortitudinis. Constat autem virtutes theologicas, inter quas est fides, excedere incommensurabiliter virtu­ tes morales aut cardinales.· itemque dona intellectus et sapientiae, dona scientiae, consilii, pietatis et fortitu­ dinis 2. 46. c) Huc accedit quod tanto actus est melior et dignior quanto praeceptum quod eo impletur est altius et dignius. Actus autem vitae contemplativae, quae respon­ det dilectioni Dei, impletur primum et maximum praecep­ tum caritatis, quod est de diligendo Deo super omnia, siquidem contemplatio involvitur dilectione Dei; actu vero vel actibus vitae activae, quae dilectioni proximi respon- 1 Luc. 10, 41-42. VJ» „ n S\ T|;OMA-M’ Ι Π; 62· l'2’ 66· 6 ad 1; 68, 7; In III Sent., di. 3o, q. 2, a. 3, qla. 2, arg. 2 sed contra. 0Î* V- Z1?* T* P. II, C. IV: Perfectior contemplatio quam actio 543 dent, impletur secundum praeceptum caritatis simile pri­ mo, quod est de diligendo proximo propter Deum ‘. Quam ob rem S. Thomas iure dixit: «opus activae vi­ tae, quod totaliter consistit in occupatione exteriori, sicut eleemosynas dare, hospites recipere et alia huiusmodi..., sunt minora operibus contemplationis» 2. Et idem asserendum est de operationibus interioribus temperantiae et fortitudinis, quibus homo reprimit motus inordinatos appetitus concupiscibilis et irascibilis; itemque exterioribus ieiunii, macerationis, flagellationis et huiusmodi, quibus inferior appetitus edomatur et submit­ titur rectae rationi et voluntati; sicque mundatur et puri­ ficatur, ut homo Christianus et vir religiosus possit assur­ gere ad divina contemplanda et ad Deum videndum, iuxta illud: «beati mundo corde, quoniam ipsi Deum videbunt» (Mt. 5, 8); et illud: «pacem sequimini cum omnibus et sanctimoniam, sine qua nemo videbit Deum» (Heb. 12, 14). Quo fit, ut istae virtutes morales eiusque actus se habeant ad actum vitae contemplativae per modum remo­ ventis prohibens, atque adeo ad instar dispositionis qua­ si negativae3. Itaque in exercitio vitae christianae et religiosae, pri­ mas partes habet oratio sive contemplatio, deinde prae­ dicatio verbi Dei, postea opera exteriora misericordiae corporalis. Et hac de causa, Apostoli sibi reservarunt ac­ tus superiores orationis et apostolatus verbi, diaconis au­ tem commiserunt opera inferiora ministrandi mensis et alia id genus. Cum enim, crescente multitudine credentium, non dossent ipsi simul attendere omnibus illis officiis et minis­ teriis, dixerunt: «non est aequum nos derelinquere ver­ bum Dei, et ministrare mensis. Considerate ergo, fratres, viros ex vobis boni testimonii septem, plenos Spiritu 1 Mt. 22, 36-39. 2 S. Thomas, II-IL 188, 6. J II-II, 180, 2. 1 544 Tract. IU: De recta aestimatione vitae contempl. Sancto et sapientia, quos constituamus super hoc opus. Nos vero orationi et ministerio verbi instantes erimus*1. 47. d) Tandem, actus vitae contemplativae est, ex se, magis meritorius quam actus vitae activae. Meritum enim commensuratur perfectioni actus et radici caritatis qua actus ille elicitur vel imperatur2. Perfectior est autem, ex se, actus vitae contemplativae quam actus vitae acti­ vae, ut patet ex modo dictis; et insuper ex maiori caritate procedit, quia fertur directe et immediate in Deum, qui est obiectum formale et primarium caritatis. Omnis enim virtus, sicut et omnis habitus operativus omnisque potentia activa, primario maiorique cum in· tensitate et vehementia fertur in obiectum eius primarium et formale; ad secundaria vero ac mere materialia non fertur nisi per posterius et ex primo. lam vero, propter quod unumquodque tale, et illud magis. Ex quo ergo actus vitae activae procedant ex radice et imperio caritatis erga Deum, cui directe et immediate incumbit actus proprius vitae contemplativae, sequitur actum vitae contemplativae, ex se, procedere ex maiori et vehementiori caritate quam actus vitae activae, ideoque maioris esse meriti apud Deum. 48. B) Idem constat ex eo quod status vitae contem­ plativae est similior et propinquior vitae beatae in patria quam status vitae activae. Quod argumentum ita egregie proponitur a S. Thoma: «quanto vita alicuius est caelesti vitae similior tanto est nobilior. Sed vita contemplativa est similior caelesti quam activa; quia in caelesti vita, ut dicit Augustinus, ultimo libro De Civ. Dei3, vacabimus et videbimus, videbimus et amabimus, amabimus et laudabimus. Ergo vita contem­ plativa est nobilior quam activa» 4. Act. 6, 2-4. 2 S. Thomas, I-II, 21, 3-4; 114, 4; II-II, 83, 15; 182, 2 3 S. ÂGUSTI.NÜS, De civitate Dei, cap 30 n 5 ML. 41, 804. S. Thomas, In III Sent., d. 35, q. 1, q. 4, qia' 1 arg. 2 sed contra. P. II, C. IV: Perfectior contemplatio quam actio 545 Qualis autem est vita, talis est status vitae sive Insti­ tutionis religiosae. Et ideo dignius et perfectius est Insti­ tutum religiosum dicatum vitae contemplativae quam di­ catum vitae activae; quia, ut ipse S. Doctor profunde di­ cit, «illa Religio est eminentior quae digniori actui dedi­ catur» '. 49. C) Quod si loquamur de Religione Instituta ad opera utriusque vitae simul, nempe contemplationi et praedicationi verbi Dei in propriam et aliorum salutem, haec dicenda est ceteris perfectior: tum quia in se claudit similes perfectiones earum Religionum quae specialiter dicantur operibus vitae contemplativae, itemque earum quae dicantur operibus vitae activae; tum etiam quia magis accedit et assimilatur vitae Christi et Apostolorum, qui simul orationi et ministerio Verbi incumbebant2. Tunc enim opera vitae activae sunt veluti extensio quaedam et prolongatio vitae contemplativae, iuxta illud: «credidi, propter quod locutus sum» 3, et illud: «ex abun­ dantia cordis os loquitur» 4. Et sic doctrina et praedicatio verbi Dei nihil subtrahunt de vita contemplativa, sed se habent ad ipsam per modum additionis vel redundantiae, ut ait S. Thomas 5, quia ex plenitudine contemplationis oriuntur et effluunt. Talis namque religio, ut iterum dicit S. Doctor, «est instituta ad contemplandum, et contemplata aliis traden­ dum per doctrinam et praedicationm» 6. Nimirum, primo ad orandum et contemplandum, ac dein, per se tamen et non mere per accidens et quasi occasionaliter, ad contem­ plata aliis tradendum modo continuo et perseveranti qua­ si ex officio propriae professionis. Et inde aliquando no- 1 Contra impugnantes Dei cutium et religionem, I P., c. 1, n. 11, td. cit., p. 8b; cf. II-II, 188, 6. Cf. S. Thomam, ibidem. i Psal. 115, 1. Mt. 12, 34. S. Thomas, II-II, 182, 1 ad 3. II-II, 188, 7. 546 Tract. Ill: De recta aestimatione vitae contempt. men accipiunt, ut Institutio Ordinis Fratrum Praedicato­ rum, a S. Dominico de Guzman fundati, qui noctem inte­ gram dicabat orationi et castigationi proprii corporis per cruentam flagellationem, integram autem diem predicationi verbi Dei, ita quidem ut nonnisi cum Deo —in ora­ tione— aut de Deo —in praedicatione— collequeretur1. CAPUT V ORATIO ET CONTEMPLATIO ACTIONE EFFICACIOR 50. Denique, huiusmodi maior perfectio vitae con­ templativae prae vita activa, et consequenter status reli­ giosi sive Institutionis dicatae vitae contemplativae prae dicata vitae activae, secum trahit necessario maiorem va­ lorem maioremque vim contemplationis et contemplati­ vorum ad propriam et aliorum salutem quam actionis et activorum. i Breviarium Ord. Praed. die 4 Augusti, in officio S. Dominici, lect. 5, et 6. Salus enim propria et aliorum pendet maxime ex gra­ tia Dei, nobis quoque cooperantibus cum ea, sub ea et ex ea. Porro gratia Dei, quae ex ipso solo sicut ex propria causa procedit, concursum quemdam adsciscit ex parte creaturarum: sive per modum causae efficientis instrumentalis coniunctae vel separatae, puta humanitatis Chris­ ti et sacramentorum Novae Legis; sive per modum cau­ sae moralis et meritoriae, ut sunt orationes sanctorum pro aliis; sive tandem per modum exterioris loquelae proponentis ea quae sunt fidei et invitantis ad ea corde suscipienda. Porro, salva oratione Christi, quae fuit meritoria de condigno ex toto rigore iustitiae pro salute omnium houimurn, eo ipso quod nobis omnibus meruit perfectissi e Tract. Ill: De recta 548 aestimatione vitae contempl omnes gratias, ceterorum orationes pro aliis hominibus non sunt meritoriae gratiae nisi de congruo et per modum impetrationis; pro peccatoribus quidem ut convertantur et vivant, pro iustis autem ut perseverent et proficiant in gratia iam accepta '. Hoc tamen meritum, quod verum quidem est, et non mere nominale, maioris est vis magis­ que influit in gratiam a Deo conferendam quam simplex praedicatio et invitatio exterior, quae forinsecus tantum et imperfecte concurrit2. Qua de causa, signanter dictum est: «orate pro invicem, ut salvemini» 3. Et ad orationem continuam atque perseverantem invitamur a Christo Jesu: «Oportet semper orare, et non deficere»4; et ab eius Apostolo: «sine intermissione orate»5. Est enim oratio valde afficax ad favorem et gratiam Dei obtinendam, iuxta illud eiusdem Salvatoris nostri: «petite, et accipietis; pulsate, et aperietur vobis; omnis enim qui petit, accipit; et qui quaerit, invenit; et pulsanti aperietur» 6. «Propterea dico vobis: omnia quaecumque orantes petitis, credite quia accipietis, et veniet vobis»7* . Maxime cum petuntur in nomine eius: «si quid petieritis in nomine meo, hoc faciam»3. Plus ergo valet ad salutem animarum contemplatio et fervida atque perseverans oratio religiosorum et reli­ giosarum vacantium vitae contemplativae quam exterior praedicatio verbi Dei, licet utrumque opus requiratur, quia haec oportet facere et illa non omittere. 51. Hinc Joannes XXIII, sua faciens praeclara verba Pii XI, ait: «La stessa vita contemplativa, che un malin- 2 3 4 6 7 8 Cf. S. Thomam, III, 114, 6; II-II, 83, 7 et 15. Cf. II-II, 6, 1. lac. 5, 16. Lue. 18, 1. I Thes. 5, 17. Mt. 7, 7-8. Mc. 11, 24. Jn. 14, 14. P. II, C. V: Contemplatio actione efficacior 549 teso attivismo non comprende in tutta la sua bellezza, è indirizzata essenzialmente alTapostolato, mediante le preghiere e la riparazione, secondo la parole del Nostro Predecessore Pio XI: «multo plus ad Ecclesiae incremen­ ti et humani generis salutem conferre eos, qui assiduo precum macerationumque officio funguntur, quam qui dominicum agrum laborando excolunt. Divinarum enim gratiarum copiam nisi in agrum arrigandum illi a caelo deducerent, iam Evangelii operarii sane tenuiores e labo­ re suo fructus percipirent» h Et iterun, prorsus egregie: «nessuna anima che si con­ sacra al Sgnore è dispensata dal sublime compito di con­ tinuare la missione salvatrice del Redentore divino. Da quelle che vivono nel silentio dei chiostro, e particolarmente di là, la Chiesa molto si attende. Esse, como \losé, tengono le braccia alzate in preghiera, consapevoli che in tale supplice atteggiomento si ottiene vittoria. Ed è tanta Γ import anza dei contributo delle religiose di vita contemplativa all’apostolato, che compatrona delle Mis­ sioni —émula quindi di San Francesco Saverio— Pio XI voile non una suora di vitta attiva, ma una Carmelitana, Santa Teresa del Bambino Giesù» 2. Et sic, formaliter exercentes Apostolatum orationis, paenitentiae et exempli vel testimonii vitae christianae perfectae, eminenter quoque exercent apostolatum verbi, utpote ei succum et virtutem communicantes per superabundantes gratias exinde promanantes. 52. Quam ob rem, vel de ipsis qui vitam contempla­ tivam solitariam ducebant, ait S. Thomas; «illi, qui soli­ tariam vitam agunt, multum utiles sunt generi humano», 1 Pius XI, Const. Apost. ’'Umbratilem”, AAS 16 (1924) 389; Ioan\es XXIII, Alloc, ad eos qui interfuerunt Conventui I Romae habito de fidelibus qui hac aetate ad perfectionis statum vocantur, die 16 dec. 1961; AAS 54 (1962) 35. . . . 2 Ioannes XXIII, Adhortatio ad universi orbis catholici Sanctimoac sacras virgenes, die 2 iulii 1962; AAS 54 (1962) 515. 550 Tract. Ill: De recta aestimatione vitae contempl. 11 « 5 i 1 orationibus nempe, macerationibus et heroico vitae Chris­ tianae exemplo1. Data enim communione bonorum in corpore Christi quod est Ecclesia, nihil in ea deperditur, sed bonum unius partis redundat et refluit in bonum ceterarum et totius corporis. Et inde est quod bonum superius eorum qui devoventur exercitio vitae contemplativae, refluit in eos qui dicantur vitae activae, eorumque actus, per gratias emeritas oratione et paenitentia, perfectiores et efficaciores evadunt pro salute animarum. Nimirum, tam religiosi activi quam contemplativi con­ currunt ad bonum commune Ecclesiae et salutem anima­ rum, pro suo quique modo: sanctiores et meliores, am­ plius et efficacius; minus sancti autem minusque boni, minus et tenuiori efficacitate. Quia ergo religiosi profitentes statum vitae contempla­ tivae sunt in statu meliori ac perfectiori quam illi qui profitentur statum vitae activae, consequens est ut illi plus conferant ad bonum commune Ecclesiae et ad salu­ tem animarum quam isti, quantum est de se et vi profes­ sionis suae. Quam ad rem faciunt praeclara illa verba doctoris communis Ecclesiae: «vita iustorum est (principaliter) conservativa et promotiva boni communis, quia ipsi sunt principalior pars multitudinis» 2. 1 S. Thomas, ΙΙ-Π, 188, 8 ad 4. 2 II-II, 64, 6. ÎÏ ? Pâg. Index rerum syntheticus I. Index onomasticus II. Index Biblicus .... III. Index Thomisticus IV. Index analyticus . IX 553 557 561 567 (*) Indicantur paginae. Littera n notam designat in calce paginae adiectam. I. INDEX ONOMASTICUS Abaelardus, 29, 48, 49. Aguirre, loseph. Saénz de, 116. Albertus Magnus (S.), 6, 14 23 27, 29, 4547, 49, 51, 68-70,' 72,' 73, 76, 78, 80-85, 87-91, 93, 102, JÏÏ’ 112, 1I6' 129’ 139« 145S’ »12?2, 252> 281n’ 285> 304' 329. 332, 333, 360, 4O8n, 478480, Aldama, j. A., 8. Alexander Halensis, 72, 76, 77. 8· «, 70, 82, 84, 37n’ 141' 156· 158· 171· S' -θο, Oz/n. Angélus M a Sta. Teresia, Ansehnus (S ) 491 Antoni^ ab Anuntiatione, Ot,e^s’ *’ 23. 94n, 96-98, 3m’ mo’ 191’ 281’ 294> 388, 389, 396, 426, 440, 487. Amaga, Rodericus, 44 iSst^s1c(S·^ 8> 48« 141, 155, 156, 158, 167, M 3no' ^1’ ,208’ 291‘293’ S' ,3??’ A14* 317> 334, 339, 349, 386, 387, 39gn, 430, 477« 511', f 253. 100, 379, 118, 171, 301, 43t B°minicus, 7, 193, 194, 249. 285. filius (S.), 387. jassohs, 44. benedictus XIV, 8, 114. Bernardus (S.), Biard, loseph, 8. Biel, Gabriel, 44, Blic, J., 8. Bonaventura (S.), 6, 14, 62, 68, 69, 72, 73, 78, 91, 93, 102, 108, 116, 137, 139, 145, 153, 154, 360. Bonnefoy, 6, 76. Breviarium, O.P., 546. Bruno de Asti, 48. 45-49, 61, 79, 86-89, 129, 136, 305, 329, Caietanus, Thomas de Vio, 7, 31, 33, 113, 114, 150, 231, 232, 238, 239, 244-246, 267, 268, 339n, 367, 374, 412, 420n, 450, 477, 494. Caliero, M., 8. Cartusianus, Dionysius, Cassianus, loannes, 387, 527. Catechismus Romanus, Ceuppens, F., 5, 127, 128, 134. Cicero, Tullius, 93, 103, 186, 187, 189, 291, 322, 334, 335, 349, 381, 388, 537. Clemens Alexandrinus, 387. Concilium Romanun, 29. Concilium Senonense, 29, Concilium Tridentinum, 56. Concilium Vaticanum I, 237. Concilium Vaticanum II, 499, 533n. 554 Indices Concilium Viennense, 385, 386 Condamin, 127. Cornelius a Lapide, 44. Cserto, Giorgius M., 8. Dconasus Papa (S.), 29. Dionysius-Ps., 25 , 221, 249-252, »<. I. Index Hilarius (S.), 8, 20, 141, 171, Homerus, 96. Hugo a S. Vitore, 41, 48. Hugo de S. Caro, 52, 58, 304. Innocentius X., 407. Isaac Ninivita (S.), 387. Isidorus (S.), 186. ONOMASTICUS Mohon, Yves de, 8. Montesinus, L., 44. Novatianus, 20. Origines, 101, 387 , 527n. i' ! I Dominicus de Guzman (S.), 492, Donat, 321. Durandus, 8. ;■ Eadmerus Carturiensis, Ekhart, Joannes, 406. Epiphanius (S.), 19. Euripides, 388. Evagrius, 387. 172-174. Festugière, 338n. Festus, 383. Frobes, 8, 321 n. Gandavensis, Henricus, 45. Gandulphus Bononiensis, 41. Garcia Vieyra, Albertus, 9. Gardeil, 5, 6, 8, 13, 19n, 20n, 37n, 48. Garrigou-Lagrange, 6, 8. Gerardus M. Paris, 8. Godofridus Pictaviensis, 41, 52. Godoy, Petrus, 7. Gonzdlez Arintero, J., 8. Gregorius Magnus (S.), 8, 19, 20, 41, 48, 49, 72, 76, 80, 82-84, 99, 112, 117, 141, 143, 171, 172, 204, 214, 250, 254-256, 258, 281, 286, 287, 394, 412, 415, 455n, 469, 473η, 478η, 491n, 488n, 496n, 527n. Gregorius Nazianzenus (S.), 19, Gregorius Nissenus (S.), 19. Guibert, losephus, 6. Guilelmus Autissiodorensis, 41, 47, 48, 50, 62, 68, 101, 115, 129, 304, 333. Guilelmus Auvernus, 14, 41, 125, 186, 191. Guilelmus de Melitona, 45, 76, 81. Hieronymus (SJ, 387, 517. I 14, 102, 42, 72, Javelli, Chrisostomus, 7, 362. Joannes XXIII, 522, 523, 548,549. Joannes a Cruce (S.), 203, 253 406, 437n, 448, 450, 481n, 490,'. Joannes a Sto. Thoma, 7, 13,17, 26, 202, 203, 209, 210, 212, 213, 244, 245, 260-262, 268, 298n, 358, 362, 432. Joannes Chrisostomus (S.), 33, 35, 158, 207. Joannes Saresburiensis, 41, 45, 51. Joret, 8. Josephus a Spiritu Sancto, 7, 381, 422, 430, 432, 438, 442η. Justinus (S.), 18. Julianus Pomerius, 387, 527. Kolipinski, 7. Krug, 449. Lacemes, 97. Leo XIII, 37, 55, 120, 136, 148, 155, 172, 259, 363, 384, 468, 521, 528. Llorca, 44. Lombardus, Petrus, 6, 40, 41, 215 304. Lottin, 6, 41, 46, 47n, 48, 50, 51, 62n, 63, 65-70n, 74, 75 , 78, 102, 112n, 174, 178, 304n. Ludovicus Granatensis, 493n. Macrobius, 100, 101, 384, 426. Marin Sold, llln. Martinez, Gregorius, 362. Mayr, Joannes, 44. Maximus Confesor (S.), 19, 388. Mediavilla, Richardus, 45. Medina, Bartholomaeus, 7. Menendez Reigada, Ignatius, Ml 9. Meynard, Mioc, 6. Palacios, 44. Paulus VI, 518, 523, 529, 540. Pesch, Christianus, 37n, 44. Petrus Chrysologus (S.), 228. Petrus Pictaviensis, 41. Philipon, Μ. M., 9. Philippus de Grèves (Chancellarius), 40, 45-49, 51, 65 , 66, 72, 73, 75, 85, 88, 304. Pius X (S.), 385, 522, 528 , 529, 531. Pius XI, 374 , 385 , 420n, 522, 548, Pius XII, 500, 529, 532, 533, 538, 539. Plato, 388, 487. Plotinus, 101, 113. Pozo, Felix del, 527n. Praepositinus, 41, 52. Procopius de Gaza, 19. Quintilianus, 280. Richardus a Sto. Victore, 442. Rigaud, Odo, 45 , 47-51, 62, 63, 6567, 69, 70, 72, 75, 78, 176, 178, 304. Rituale Romanum, 35. Rodriguez, Victorinus, VIII, 9. 555 Rupella, Joannes de la, 45 , 72, 75, 76. Ruysbroeck, Joannes, 406. Salas, Joannes, 44. Salmanticenses, 7, 114,n, 432. Sanda, 44. Schiffini, 44, 52-58. Scotus, Joannes Duns, 6, 44. Seneca, 388. Silverius a Sta. Teresia, 203n. Simon Tomacensis, 45, 51. Socrates, 345. Soto, Dominicus, 25, 33, 281n. Stephanus Langton, 41, 45, 51 Stoici, 345 , 388, 487. Suarez, Franciscus, 7, 30. Tapia, Petrus de, 7, 157, 158. Tarantasia, Petrus de, 45, 304. Tascon, Thomas, 8. Taulerus, 406. Teresia (Sta.), 203, 385, 490492, 522, 531, 532, 549. Tertullianus, 20. Thalassius, 388. Touzard, R. D., 5. Valgomera, 7, 422. Varro, 383. Vazquez, Gabriel, 44, 123. Virgilius, 187. Vitoria, Franciscus de, 7 , 367. Weiss, Carolus, 7, 179. Xavier, Franciscus (S.), 549. IL INDEX BIBLICUS Genesis 4, 7 .................................... 32, 30 .................................. 394 295 Exodus 20, 21 .................................. 25, 40 .................................. 251 389 III Regum 10, 8 ..................................... 275 Tobias 4, 20 .................................... 263 Liber Psalmorum 16, 18, 18, 19, 30, 31, 33, 83, Π0, H5, 118, 118, 119, 138, 140, 142, 54 .................................. 2 .................................... 10 ................................... 5 ..................................... 16 ................................... 8 .................................... 9 ................. 275, 449, 11 ................................... 10 .......... 29, 141, 340, 1 ................................... 24 ................................. 125 ................................ 5 ................................... 14 ................................ 5-6 ............................... 10 ................................ 275 203 137 363 207 29 477 299 341 545 356 188 313 435 435 32 Liber 10, 10, 31, Proverbiorum 12 .................................. 24 .................................. 18 .................................. 67 277 207 Ecclesiastes 1, 18 ....................................... 313 Liber sapientiae 1, 4 .............................. 336, 7, 28 ..................................... 8, 2 ...................................... 8, 2 ....................................... 9, 14 ............................ 356, 10, 10 ................. 282, 298, 12, 1 .................................... 14, 11 ................................... 415 120 448 448 363 311 207 313 Ecclesiasticus 1, 1 ...................................... 1, 14 .................................... 1, 28 ................................... 3, 25 ................................... 6, 23 ................................... 17, 13 ................................... 17, 14 .................................. 18, 22 ................................... 24, 27 .................................. Cantica Canticorum b 3 ...................................... 8-7 ........................................ 326 326 120 277 319 346 521 538 429 275 66 II. tin 6, 2 .. 6, 5 . 9, 6 . 11, 1-3 11. 2-2 11, 30, 33, 59, 442 478 29 .......... 126, 137 19, 28, 93, 103, 123, 198, 284, 353 2 ... 282, 326, 337, 338, 353 18 .................................... 207 6, 17 ................................. 275 71 32 19 leremias 14, 9 . 24, 7 . 207 298 Ezechiel 37, 10 429 I Machabaeorum 2, 65 ................ *1 « I' Evangelium secundum Matthaeum 3, 11 ............................ 5 156, 158, 3 11 5, 81, 514, 5, 8 .... 339, 5, 5, 48 76, 21 ... 7-8 . 26 ... 9 20-21 11, 29 22, 36-39 Λ 356 35 156 159 363 543 342 394 412 494 275 70 545 543 513, 516, 534 Evangelium secundum Marcum 28 1, 10 29 I. 12 II, 24 548 Evangelium secundum Lucam 1. 35 ...................................... 29, 12 394, I i 559 Indices 558 ί INDEX BIBLICUS 28 32 527 6, 20-22 156 6, 37-38 10, 3842 ............ ..... 527, 541 10, 39 ................. 478 10, 40 ................. 510 10, 41 ................. ....... 477 542 10. 42 .................. ...... 447, 542 18, 1 .................. 14, 3142, 45 .... 29 209, 327 276, 348 327, 440 348 4% 16 ιυ ......... ........................ 394 .............. 210, 331 6 17 Ίμ S° ........ ......................... 282 Ίh "J 28 ......... ........................ 353 337 12 7 1 ......................... .......... 12, 8......... ........ 291, 301, 337 426 12, 31 .. 426 12, 31 . 337 12, 56 . 109 13, 9-10 105 13, 9-13 15, 28 138 Evangelium secundum Joannem 1, 14 1, 16 6, 45 10, 9 14, 2 14, 14, 14 14, 17 14, 26 15, 12 15, 13 15, 15 16, 24 29, 30, 30, 34, 35 31 256 29 124 363, 429 70 71 331 363 3. 17 3, 18 4, 16 12, 9 8 2, 2 2, 2, 17 6, 8 8, 17 15, 19 519 31 36 518 Ad Romanos 5 .... 24-25 14, 16-17 8, 15 ......... 22-23, 28 8, 8, 26 .. 29 ... 37-39 9 I ad Timotheum II ad Timotheum 12 429 429 275 538 313 H, 1 .......... 12, 14 ...... 302 347 536 313 31 429 298 429 342 299 479 429 75 167, 276 164- 165 430 19 Ad Philippenses 1, 9-11 429 536 66 298 313, 428 275 71 2, 13 Ad Colossenses 1, 9-10 56, 543 Epistola Jacobi 3, 15 ............. Ad Ephesios 15-16 16 .. 285 Ad Titum 34, 4, 188 Ad Hebraeos ............. ............. ............ ............ 5, 17, 19-21 5, 22-23 .... 299 2, 2, 12 Ad Galatas 468 31 331 31 31 536 I ad Tessalonicenses 1-3 ............................ 66 5, 8 .......................... 5, 17 ........................ 548 11 ad Corinthios Actus Apostolorum 20 1. 19 ... 3, 1245 j ad Corinthios 1, 19-25 ....... 1, 24 ............ 2, 10 ........... 2.14........... 2, 15 ........... 3, 17 ............ 4, 17 ............. I Petri 2, 3 . 5, 8-9 326, 341 310 207 66, 518 II Petri 1, 21 I Joannis 2, 27 .. 21 267 418 514 Epistola ludae 1, 19 277 Apocalypsis 282 538 III. INDEX THOMISTICUS COMMENTARIA IN SCRIPTURAM SA­ CRAM In Cantica Canticorum Cap. 1, exp. altera .......... 320 Commentaria in Aristotelem In libros peril LMENEIAS In librum I Lect. 3, n. 4 394 In Librum Psalmorum In Psalmum - 18, 7 ............ 19, 2 32 in fine ... 33, 3 44, 1 48 ............... 208 363 21 207 332 343 In libros posteriorum analytico- RUM In librum I Lect. 1, n. 4 ....................... 192 — 7, n. 6 ....................... 281 In Isaiant Cap. 3 ............................... 324 11 ................. 25, 90, 91, 180, 215, 220 In Evangelium secundum thaeum Mat­ libros de anima In librum II Lect. 19, n. 488 .......... 321, 322 — 21, n. 514 ................. 321 In de In Epistolam ad Romanos Cap. 1, lect. 6 ................... — 8, lect. 3 ..................... In tres 204 33 sensu et sensato Lect. 9, n. 120 ................. 322n — 10, n. 141 .................. 321 — 21, nn. 148-153 ......... 321 In I ad Corinthios Cap. 2, lect. 3 ................. 12, lect. 2 ................. 277 384 In ad Galatas Cap. 5, lect. 6 .......... 100, 164 In duodecim libros metapwysico- RUM In librum I Lect. 1, nn. III. Indices In decem libros ethicorum ad ni- COMACHUN In librum I Lect. 1, n. 12 ... — 3, nn. 58-59 — 5, n. 58 .... 393n 396, 397 382 In librum VII 112 d. d. d. d. d. d. d. d. 15 expositio textus ad 3 24, 1, 1, qla. ad 2 ..... 25, 2, 1, qla. 2 ............ 34, 1, 1 ... 13, 47, 65, 66, 71, 72, 90, 99, 108, 126, 34, 1, 1 arg. 2 sed cont. 34, 1, 1 ad 5 ............... 34, 1, 1 ad 6 ......... 101, 34, 1, 2 ......... 99, 145, 174, 176, 177, 178, 215, 216, 303, In librum X Lect. 14, nn. 1948, 1949 ... 382 Commentaria in librum Dionysii. De divinis nominibus Prologus St. Thomae Cap. 1, lect. 3 34, 1, 3, arg. 1 sed contra ........................... ad 6 110, 153, 155, 216, 221, 249, 257, d. 34, 1 6 Index Sermones 125n 254 61 111 115 305 305 137 257 342 112 175 507, 53$ d. 35, 1, contra 395, 396 Commentaria in libros boetii. d. 35, 1, 1, arg. 3 sed con­ De Trinitate tra ... 381, 382, 389, 395, 397 d. 35, 1, 1, arg. 3 qla. 1. 321 237n Prologus ......... d. 35, 1, lc ....... .............. 538 Q. 1, 2 .............. d. 35, 1, 1, qla. 3 ad 1 ... 320 Q. 1, 2 ad 2 ....... 293 d. 35, 1, 1 ad 1 . .............. 538 Q. 5, 1 ad 1 ....... 299, 302 d. 35, 1, 1 ad 5 . .............. 508 Q. 5, 4 ................. 108 d. 35, 1, 2 obi. 3 ............ 175 Q. 6, le et ad 4 d. 35, 1, 2, qla. 1 ...... 177, 254, 412 d. 35, 1, 2, qla. 2 ............ 410 De Hebdomadibus d. 35, 1, 2, qla. 3 ...... 258,511η Prol.................... d. 35, 1, 2, qla. 2, arg. 1-2 sed contra ...... ...... 432, 438 d. 35, 1, 3, qla. 3 ............ 492 Super sententiis pétri lombard i d. 35, 1, 3, qla. 1 rt ad 3. 510 d. 35, 1, 4, arg. 2 sed In librum I 476n 544 contra .................. Prologus, divisio textus. 249 d. 35, 1, 4, qla. 1 475n 476n d. 10, 1, 4 ........................... 26 d. 35, 1, 4, qla. 2 ..... 482 d. 18, 1, 2 .......................... d. 35, 2, 1 .......... d. 31, expositio textus ... 287 ...... 175 d. 35, 2, 2, qla. 1 ...... 191, In librum II 215, 218, d. 35, 2, 2 ad 2 ................ d. 24, 2, 2, arg. 2 sed con­ d· 35, 2, 2, qla. 3 ...... 202, tra ................................. 204, 215, 216 d. 35, 2, 3 ........ Γη librum III 175 d. 35, 2, 3, qla. 2 305, 359 Z pe ia 03 εψ 'j ‘ 3 '3 p Z81 d. 35, 2, 3, qla. 2 ad 3...... 305 THOMISTICUS d. 35, 2, 4, qla. 1 ............. Sermo 18, In Evag. Epi­ d. 35, 2, 4, qla. 2, arg. 2 phaniae ............................... 387 sed contra ... 216, 359, 491,549 d. 35, 2, 4, qla. 2 ad 3 ... 360 S umma contra gentiles d. 35, 3, 1, qla. 1-2 .......... 331 d. 36, 1, 3, arg. 1 sed Liber II contra .......................... Cap. 4 .............................. 205 In librum IV Liber III d. 7, 2, 2, qla. 2 abi. d. 15, 4, 1, qla. ad d. 15, 4, 1, qla. 2 ad d. 15, 4, 2, qla. ad d. 21, 1, 2, qla. d. 49, 4, 1 ad 4 2 1 1 2 Cap. Cap. De Veritate 11, 4 ....... 17, 1 ....... 18, 1 ad 4 425, 288 395 188 437 De Potentia 7, 9 ad 6 De Spiritualibus creaturis De virtutibus in communi 125n 436n 437 De caritate 111 quodlibetales IV, 18 ............................. Contra impugnantes et religionem I, cap. 1 Prima Pars 1, 1 ad 2 .......... .......... 303, 440 1, 2 .... .................. 301 .................. 335 L 4 ..... 1, 6 ad 3 ...... 213n, 331, 441 ......... 204, 294 L 7 ...... .......... 237, 285 L 8 ...... 5, 4 ad 1 ........ ............ 448, 449 ................... 188n 13, 1 ... ........ 285,286η 14, 7 ... 303, 335, 394 14, 16 .. ................... 24 38, 1-2 .. ................. 323 39, 8 .... ........ 319, 448 43, 5 .... 25 43, 4 ad 1 .......... ................. ................. 542n 62, lc ... 62, 1 ad 12 ....... ................. 116 ................ 542 62, 2 ..... ................ 27 62, 3 ..... ................ 211 64, 1 .... ................. 517n 79, 9 ..... 116, 1 ad 3 ....... ................ 436 Prima Secundae 2 ad 17 .. Quaestiones 247 251 Summa theologica Quaestiones disputatae 11 ......... 12, ad 11 40 ............................... 49 ............................... Dei cultum 535, 545 L 3, 3, 3, 3, 4, 4, 4, 5, 14 15, 3 ......... ............................ 2 ......... ........................... 4 .......... ........................... 5 ...... . ......... 303, 335, 8 ......... ........................... 1 .......... ........................... 4 .......... ........................... 5 ........... .......................... 3 .......... .......................... .............. .......................... 4 ......... .......................... 380 407n 409 414 407n 418 418 409 116 359 517 564 III. Indices Index THOMISTICUS 565 r.i 19, 4 ...................................... 517 19, 9 ..................................... 517 19, 10 .................................... 517 21, 3 ..................................... 544 21, 4 ...................................... 544 28, 2 ...................................... 209 31, 5 ...................................... 451 33, 4 ...................................... 411 38, 4 ...................................... 451 49, 2 ad 3 ............................ 525 50, 4 ...................................... 430 ad 3 43, 469n 2 ............. 106 porologus 176 3 ad 2 .... 432 56, 125 56, 5 93, 103, 432 57, 188n 57. 2 ad 3 432 58, 2 ad 3 . 58, 116 ad 2 116 61, 61. 5 ............ 100n, 101, 157, 426,462η 61, ....................... 113 63, ....................... 116 66, ..................... 475 66. ............. 475,542η 6 ad 1 ..................... 542η 67, ...................... 469η 68, 66, 70, 72, 90, 143, 104, 116 68, 1 ad 1 .. 95 68, 2 ........... 135 68, 2, obi. ... 68, 2, arg. 2 80 68, 2, arg. 3 90n, 91 68, 2 ad 1 .. 68, 126, 353 68, 3 ad 1 .................. 91, 125 68, 3 ad 2 ................... 126 68, 3 ad 3 ................. 68, 4 sed contra ... 126, 68. 4 sed contra ... 126, 130, 177, 186, 217, 219, 305, 332, 368 68 ad 3 ................. 131, 151, 264, 295, 307 68 5 336 11, 68, 5, arg. 3 83 68, 5 ad 1-2 301 68, 6 363 6, arg. 2 ...................... 84 7 .............. 475 8 .......................... 150, 8, arg. 2 sed contra 80 90 68, 8 ad 2 .... 151 69, 1 ............. 259 69, 1 ad 1 ...... 156 69, ad 3 ................ 150, 425 69, 3 .................... 100, 425, 481 69, 3, ad 1-3 ...... 162, 258, 425 69, 3 ad 3 313 69, 3 ad 5 . 159 69, 4c ...... 161,481η 69, 4 ad 3 .... 161 70, ... 162 70, 2 ... 163 70, ad 4 .... 167 70, 74, ,517n 74, 10 .... . 517n 86, 1 et 2 . 244n 109 416 415 HI, 416 Hl, 2 301 ill, 113, 10 444 544 114, 114, 548n 68, 68, 68, 68, Secunda Secundae 1, 1 ............. 205, 222, 294, 434 1, 3 ad 3 .......................... 236 205 229 ad 2 229 ad 3 205, 5 ad 1-3 294 2, 2. 10 ad 2 432 295 2 ............. 303, 328, 333, 335 2 ad 3 .................... 306, 307 8 6, 7, 2 7, 2 ad 3 8 ... 8, 1 8, 1 ad 2 8, 1 ad 8, 2c 548 221 518 5, 181, 183 186 210, 218 200 235-236, 294 obi. 1-3 ............... 202, 265, 303, 335, », > 8, 4 ad 2 ...... 8.4 ad 3 ...... 8.5 sed contra 8, 5 ad 2 ..... 212, 215, 6 ............ 129, 130, 131, 176, 177, 217, 220, 295, 306, 307, 201 518 236 220 219 219 333 8, 6 ad 1 8, 6 ad 3 215, 217, ...... 200, 221, 249, 253, 258, 218 218 425 5 9, 1c ... 214, 220, 280, 283 294 9, 1 ad 1 ................... ....... 285 9, 1 ad 2 .................... 295, 301 9, 2 .............................. ....... 219 9, 2 ad 3 .................... 293, 303 9, 3 ......... 295, 307, 308, 335 9, 3 ad 1 .................... 309, 310 9, 3 ad 3 .................... ....... 311 9, 4 .............................. ....... 311 9, 4 ad 1 .................... ....... 313 9, 4 ad 2 .................... ....... 312 15 ........................ 181, 271 15, 1 ............................. ....... 272 15, 2 ... 216, 217, 219, 220, 274 18, 1 ............................ 479 19 ...... 5 24, 7 ............................. 537 24, 9............... ....... 426 481n 27, 481n 449 28, 1-3 450 32, 481n 32, 469 510 32, 510 45 5 1 .... 447 45, 1 ad 1 323n 45, 2 330 45, 2 ad 2 320 45, 2 ad 3 217, 219 45, 3 234, 339n ...... 335 3 ad 1 45, 3 ad 3 ...... 334 45, 5 .... 303 338 45, 45, 45, 45, 45, 5 6 6 6 6 ad 3 ...... ad 1 ad 3 ad 4 338 340, 425 340 341 347 217 219 46, 1 ad 1 . 348 46, Î ad 3 . 349 47, 14 ad 1 117 48, 521n 49, 516n 49, 2 188n 49, 5 516n 49, 5 516n 52 ■ 5, 351 52, 352, 355 52, ad 1-2 356 52, 2 357 361 52, 2 ad 1 358 52, 2 ad 2 359 52, 2 ad 3 358, 366 52, 3 ad 1 . 365 361 52, 4 ad 2 550 6 82, 3 ................ .................... 438 83, 7 ............... .................... 548 83, 15 ............ ........... 544, 548 85, 3 et ad 3 .................... 483 98, 2 ad 2 ........................ 221 .................... 465 101 .............. 5, 465 121 123, 12 ............. .................... 509 ................... 5 139 159, 2 ad 1 .... ............ 95, 112 .................... 410n 166 1 .................... .............. 381n 167, 171, prol........... ................... 382 173, 2 ............... ................... 430 372-374, 375-77 179 179, 1 .............. ......... 382, 397 179, 1 ad 2 ...... .......... 396, 409 179, 2 ad 2 ..... .................. 397 179, 2 ad 3 ..... .................. 398 180 ............................... 375, 401 180 1 ...... 408, 415, 417, 419-420, 421, 432, 448 413 1 ad 1 ........................ 180, 180, 2 ........................... 177, 423, 431, 490, 494η, 543 2 sed contra ............. 180, 433 180, 2 ad 2 ........................ 514 180, 2 ad 3 448, 449, 476n, 514 180, 3 è 421, 434, 442, 511 Indices 566 515 511 204 250η, 442 ad 3 436 ad 4 451n ad 1 451 451 7 ad 2, 3, 4 ...... 375, 455 177, 381, 462 465 2 466 2 ad 2 410n 492n ad 2 468, 492 ad 3 375, 471 473 182, 1 ad 2 ........................ 478 1 ad 3 ............. 492n, 545 182, 2 ... 177, 480, 510, 511, 545 182, 2 ad 1 482 182, 2 ad 3 483 182, 3 515 180, 180, 180, 180, 180, 180, 180, 180, 181 181, 181, 181, 181, 181, 181, 182 3 ad 1 ad 6 438, 511, 182, 182, 183 184, 184, 186, 186, 188, 188, 188, 188, 188, 188, 4 ad 1 . 4 ad 2-3 1 5 ad ad 2 ad 2 2 ad 494 495 374 537n 537 537 513, 534, 535 534 1 ............. 515, 517 496, 519, 543, 545 545 545 7 ad 4 2 3 3 Tertia Pars 7, 2 ad 2 ad 4 39, 62, 2 69, 69, 5 72, IV. INDEX RERUM ANALYTICUS 101, 112, 113 27 187 35 Paginae 34 NOTULA PRAEVIA EDITORIS 36 IXDEX RERUM SYNTHETICUS VII IX TRACTATUS PRIMUS DE DONIS SPIRITUS SANCTI (Ad I-II, QQ. LXVIII-LXX; II-II, QQ. VIII, IX, XV, XLV, XLVI, LII) Introductio ......................................................... 1. 2. 3. 4. Momentum tractationis ........................................................... Methodus seu modus tractandi de donis Spiritus Sancti Divisio tractatus ....................................................................... Bibliographia .............................................................................. • 1 1 PARS PRIOR DE DONIS SPIRITUS SANCTI IN GENERE (Ad I-II, QQ. LXVIII-LXX) Prologus: Ratio huius partis et examen ordinationis articulorum 13 quaestionis LXVIII S. Thomae .................................................... Caput I.—De nomine doni Spiritus Sancti ..................................... A) Nomina donorum Spiritus Sancti apud Sanctos Patres graecos et latinos .................................................................................... B) Praecisio technica apud Theologos verbi «donum» a ver­ bis «praemium», «mers», «munus», «beneficium», «gratia», «charisma», «virtus», «dos», «datum» C) Ratio appropriationis Spiritui Sancto 18 18 20 24 IV. Index rerum analyticus 569 Indices 568 Paginae Paginae Caput II.—De exsistentia donorum Spiritus Sancti ..................... conclusio prima: In Christo fuerunt excellentissime dona Spi­ ritus Sancti probatur : a) Ex Sacra Scriptura ............................................................... b) Ex declarationibus Ecclesiae ............................................. c) Ratione theologica .................................................................. (dona); contra peccata (virtutes) vel contra vitia (dona); ad simpliciter bene operandum (virtutes) vel ad heroice operandum ................. 48 c) Ex diverso obiecto formali ...................................... ......................................................................................... 28 Tertia positio, media: Quaedam dona non distin­ guuntur re a virtutibus quibusdam, quaedam vero alia dona re distinguuntur a quibusdam aliis vir­ 29 tutibus. Sic quidam antiqui et recenter Schiffiini, 29 § II. Quaestionis resolutio ........................................................ conclusio secunda: Dona Spiritus Sancti exsistunt in omnibus 1. Factum distinctionis donorum a virtutibus ...... iustis ............................................................... probatur: 1) Ex participatione plenitudinis gratiae Christi, ideoque et dononim eius ................................................................... 2) Ex plena effusione Spiritus Sancti in die Pentecostes super totam Ecclesiam ........................................................ 3) Quia iusti «Spiritu Dei aguntur» ...................................... 4) Ex renascentia baptismali aqua et spiritu .................... 5) Ex ritu sacramentali Confirmationis ............................... 6) Ex lege orandi Ecclesiae sacrum septenarium ............. 7) Auctoritate Leonis XIII ....................................................... conclusio tertia: Dona Spiritus Sancti extiterunt in Angelis bo­ nis et modo exsistunt in eis probatur: quia in eis datur gratia sanctificans ............................... Caput III.—De essentia J donorum Spiritus Sancti ............................ Art. I. Utrum dona differant a virtutibus ............................... § I. Sententiae theologorum ................................................... Prima positio extrema: Dona Spiritus Sancti sunt idem re cum virtutibus. Ita Petrus Lombardus, Hu­ go a S. Victore, Gandulphus Bononiensis, Petrus Pictaviensis, Praepositinus, Godofridus Pictaviensis, Guilelmus Alvemus. Guilelmus Autissiodorensis, Scotus, Mayr, Biel, Bassolis, Palacios, Vazquez, Lor­ ea, Montesinos, Salas, Arriaga, Cornelius a Lapide, Pesch, Sanda ....................................................................... Secunda positio extrema: Omnia dona Spiritus Sancti realiter distinguuntur a virtutibus. Ita Phi­ lippus de Grèves, Odo Rigaud, Guilelmus de Melitona, loannes de Rupella, S. Albertus Magnus, S. Bonaventura, S. Thomas et fere tota schola theolo­ gorum posterior ................................................................ Eorum argumenta pro distinctione reali, et quidem essentiali, sumuntur vel: a) Ex diverso subiecto, nempe ratione inferiori vel superiori, libero arbitrio vel ratione .......... b) Ex diverso fine proprio, scilicet vel ad agen­ dum (virtutes), vel ad resistendum tentationi ,53 conclusio: Dona Spiritus Sancti realiter differunt a virtutibus) 30 probatur: 1°, inductive seu quasi a posteriori 30 A) Realiter differunt a virtutibus acquisitis 31 a) quia sunt realiter separabilia .......... 34 b) quia sunt essentialiter supematuralia 36 B) Realiter differunt a virtutibus infusis. 36 a) a fide et spe, ut patet ex earum se37 parabilitate ab eis in Christo, in bea­ tis et in peccatoribus fidelibus .......... 37 ...................................................... b) a caritate, ex diverso subiecto psy­ 37 chico (quoad dona intellectualia) vel ex obiecto morali non theologali 39 (quoad dona affectiva) ........................ c) a virtutibus cardinalibus infusis, tum 40 si negetur exsistentia huiusmodi vir­ 40 tutum, quo supposito esset distinctio rei a non-re; tum si admittatur, quia tunc maior pars donorum sunt in in­ tellectu, maior vero pars virtutum moralium sunt in appetitu. Quando vero non adest critérium diversi subiecti, adest tamen critérium rationis 40 univocae donorum distinctae a ratio­ ne univoca virtutis .............................. 2°, probatur a priori: eo quod dona habent divisionem essentialem distinctam a divivisione essentiali virtutum ...................... 2. Ratio distinctionis donorum et virtutum .......... A. Negative ................................................................... conclusio prima: Non valet assignatio diffe­ rentiae inter virtutes et dona ex parte di­ versi subtecti, quatenus dona essent in ratione vel parte superiori et virtutes in ratione vel parte inferiori ....................... 54 54 54 58 60 62 62 IV. 570 Index rerum analyticus 571 Indices Paginae Paginae 2·, quia Christus post resurrectionem est impassibilis, et tamen habet dona; nobisque praecipue commendatur imitari vir­ tutes Christi .............................................. 70 3°, quia etiam per dona operamur ............... 71 B. Positive ........................................................................ 72 PROBATUR: 1°, quia distinctio rationis in superiorem et inferiorem non est distinctio potentiae vel subiecti, sed munerum ................. 62 2°, quia neque omnia dona neque omnes vitutes sunt in ipsa ratione sive superio­ ri sive inferiori ..................................... 63 3°, quia non omnia dona sunt in ratione superiori neque omnes virtutes sunt in ratione inferiori .................................... 63 4°, quia, etiamsi intelligatur ratio superior ut spiritus, et ratio inferior ut anima, non valet argumentum, cum dentur dona in anima et pariter virtutes in spiritu. conclusio secunda: Non valet argumentum desumptum ex eo quod dona essent in li­ bero arbitrio, prout est facultas rationis, et virtutes in eodem prout est facultas vo­ luntatis ..................................................................... probatur: quia neque omnia dona sunt in ra­ tione, neque omnes virtutes sunt in vo­ luntate ............................................................. conclusio tertia: Non valet argumentum inde sumptum quod virtutes sunt ad agendum, dona vero ad resistendum tentationibus. probatur: quia agere et resistere tentationi­ bus est commune virtutibus et donis ...... conclusio quarta: Non valet ratio assignata quod virtutes sint contra peccata et dona contra vitia aut vulnera peccati ........... 66 Historia critica doctrinae distinctionis dono­ 63 64 64 65 65 probatur: 1°, quia etiam virtutes expellunt vitia ...... 67 2°, quia contra singula vitia capitalia sunt speciales virtutes ......................................... 67 3’, quia dantur dona ubi non dantur vitia, ut in Adamo innocente, in angelis et in Christo ....................................................... 67 conclusio quinta: Non valet ratio sumpta ex eo quod per dema conformemur Christo patienti et morienti, per virtutes vero sim­ pliciter operemur ........................................... 69 probatur: Ie, quia et angeli et homo ante peccatum originale et homines in gloria sunt im­ passibiles et tamen sunt subiectum do­ norum ........................................................ 69 rum et virtutum ex fine et obiecto ........ 72 a) Modus proponendi argumentum ante S. Thomam ...................................................... 1) Ante S. Alberturn Magnum: dona sunt contra defectus ex vitio in natura lapsa: — iuxta Philippum de Grèves ............. — iuxta Odonem Rigaud ..................... — iuxta loannem e Rupella ................. — iuxta Guilelmum de Melitona ...... — Crisis huius explicationis: deficit quia non affert nisi distinctionem accidentalem et appropriatam, et incidit in defectum explicationum reiectarum ab ipsis .......................... 2) Expositio S. Alberti Magni: virtutes perficiunt ad actus primos, dona vero ad actus secundos, perfectiores per se 3) Expositio S. Bonaventurae: est syncretismus quidam explicationis Phi­ lippi de Grèves et illius S. Alberti. Merita et demerita explicationis S. Al­ berti et S. Bonaventurae .................... b) Expositio S. Thomae ................................... 1) Accipit duas formulas traditionales distinctionis, scilicet quod dona sunt contra defectus impedientes exerci­ tium virtutum, et quoi dona sunt ad perfectiores actus .................................. 2) Retinet interpretationem a S. Alberto datam de perfectioribus actibus do­ norum relate ad defectus essentiales virtutum, reiecta habitudine ad de­ fectus accidentales status naturae lap­ sae .............................................................. 3) Non admittit restrictionem donorum ad opera supererogationis iuxta in­ terpretationem S. Alberti et S. Bona­ venturae; admittit tamen dona pro­ cedere ex motione seu inspiratione divina, dum virtutes procedunt ex mo­ tione propriae rationis ........................ 72 73 75 75 76 79 81 86 88 88 90 90 91 IV. Indices Index rerum ANALYTICUS 573 Paginae Paginae 4) S. Thomas semper assignavit modum seu rationem formalem operandi di­ versam donorum ut critérium adae­ quatum distinctionis a virtutibus ..... 5) Synthesim explicativam perfecit «in­ spirationis divinae» donorum (ex Sa­ cra Scriptura) et doctrinae Aristotelis de virtute suprahumana vel «heroica», bene intelligibilis in donis Spiritus Sancti ......................................................... 6) Correspondentiam quoque agnovit in­ ter dona et virtutes «purgati animi» et «exemplares» classificationis Ma­ crobii .......................................................... Scholion: Adspectus obscuriores explicationis S. Thomae modo 93 *4 probatur: a) Quia virtutes et dona sunt habitus for­ maliter disponentes potentias ut bene moveantur a principiis moventibus spe­ cifice differentibus, scilicet a humana ra­ tione (virtutes) et a ratione divina seu instinctu divino (dona) ............................... b) Quia dona dantur nobis contra defec­ tus essentiales virtutum in ordine ad fi­ nem supematuralem rite et perfecte as­ sequendum ...................................................... 1) Imperfectio essentialis virtutis acqui­ sitae relate ad finem supematuralem 2) Inadaequatio virtutis moralis infusae relate ad finem supematuralem ...... 3) Imperfectio essentialis fidei et spei, quaeque redundat in imperfectionem caritatis in hac vita ............................... c) Quia virtutes et dona habent obiecta for­ malia essentialiter distincta, nempe re­ gulam vel mensuram vel modum rationis humanae, etiamsi prudentia infusa et fide theologali elevatae (motivum forma­ le virtutum) et regulam vel mensuram vel modum inspirationis divinae (moti­ vum formale donorum) .............................. d) Confirmatur ex comparatione ad boni­ tatem humanam et supra humanam . e) Confirmatur insuper ex comparatione cum criterio distinctionis habituum intel­ lectualium i 'h‘>' 9 I § III. Solvuntur difficultates articuli S. Thomae ............. 117 Art. 2. Utrum dona sint necessaria homini ad salutem ...... 119 § I. Solutio quaestionis ............................................................ 119 conclusio: Dona Spiritus Sancti sunt homini ne­ cessaria ad salutem consequendam ................. 119 93 100 conclusio: S. Thomas multipliciter demon­ strat distinctionem specificam donorum a virtutibus ............................................................. expositae ............................ 108 102 102 probatur: 1°, auctoritate Leonis XIII ....................................... 2°, ratione theologica: quia homini est necessa­ rium ai salutem bene et prompte sequi in­ stinctum Spiritus Sancti ad vincendas multi­ plices difficultates occurrentes in vita, ad quod disponunt dona Spiritus Sancti ........ Confirmatur, quia per virtutes, non solum acquisitas, sed etiam morales infusas et théo­ logales, in praesenti statu impotens est moraliter omnibus difficultatibus contra salutem aeternam plene obviare. 120 120 § II. Solvuntur difficultates articuli S. Thomae ................. 122 Art. 3. Utrum dona Spiritus Sancti sint habitus .................... conclusio: Dona Spiritus Sancti sunt habitus ............... 123 123 probatur: 104 105 105 105 1°, ex auctoritate Sacrae Scripturae ............................... 2°, ex ratione theologica: quia naturaliter sequuntur ex gratia habituali .................................................. Confirmatur: primo quia dona dantur in pueris baptizatis qui sunt incapaces actuum; oraeterea necessitas cui correspondent est habitualis; sicut denique habituales sunt virtutes quibus proportionantur ...................................................... .................... 123 124 124 Art. 4. Utrum convenienter septem dona Spiritus Sancti enumerentur ........................................................................... 106 107 108 a) Numerus septenarius vel senarius donorum iuxta versionem Septuagintaviralem et Vulgatam vel iuxta textum hebraicum massoreticum .................................... b) Diversae iustificationes theologorum numeri septenarii iuxta diversa eorum opinamenta de natura donorum c) lustificatio proposita a S. Thoma .................................. Art. 5. Utrum dona Spiritus Sancti sint conexa .................... conclusio: Omnia dona Spiritus Sancti sunt connexa in gratia habituali sicut in radice·, in caritate autem sicut in forma .................................................................... 126 128 130 135 135 ! υι Indices IV. Index Prima pars: quia dona profluunt a gratia sicut po­ tentiae ab essentia animae ................................................ Secunda pars: quia dona se habent ad caritatem sicut virtutes morales ad prudentiam .......................... Art. 6. Utrum dona Spiritus Sancti remaneant in patria. conclusio: Dona Spiritus Sancti manent in patria, perfectiori tamen modo quam in via .................................... conclusio prima: 135 135 136 probatur: Prima pars: Ie, ex auctoritate Leonis XIII ac Sancto­ rum Patrum; 2°, a posteriori, ex exsistentia eorum in Christo comprehensore; 3°, a fortiori, ex permanentia inferioris doni timoris; 4°, a priori, per locum a defi­ nitione donorum et patriae ............................................ Secunda pars: 1°, argumento generali, communi donis et virtutibus infusis; 2°, argumento speciali, eo quod in patria evacuabuntur difficultates et materia acci­ dentalis propriorum obiectorum ..................................... Art. 7. Utrum dignitas donorum attendatur secundum enu­ merationem Isaiae ................................................................. conclusio prima: Dona Spiritus Sancti Junt inaequalia in diversis hominibus et in uno eodemque homine se­ cundum diversa tempora; in uno tamen eodemque ho­ mine sunt proportionaliter aequalia, licet absolute in­ aequalia sint ........................................................................... Art. 8. Utrum virtutes sint praeferendae donis .................... Dona Spiritus Sancti sunt perfectiora virtutibus acquisitis intellectualibus vel moralibus, et quoad substantiam et quoad modum operandi ..... 146 probatur: Prima pars: quia dona sunt supematuralia quoad sub­ stantiam, virtutes vero acquisitae sunt naturales ...... Secunda pars: quia modus donorum est supra huma­ nus, sicut modus virtutum heroicarum ............................ conclusio secunda: Dona Spiritus Sancti sunt perfectiora virtutibus moralibus infusis et quoad substantiam et quod modum operandi ....................................................... 146 147 147 probatur: 136 138 138 a) Argumento generali: quia dona disponunt ad altiorem motionem Spiritus Sancti ................................... b) Argumento speciali pro prima parte: quia dona ex­ cedunt virtutes morales et ex parte subiecti imme­ diati seu facultatis et ex parte finis, quia sunt in adiutorium virtutum ........................................................ c) Argumento speciali pro secunda parte: quia modus operandi donorum respondent speciali motioni Spi­ ritus Sancti ....................................................................... 147 148 148 conclusio tertia: 139 probatur: Prima et secunda pars: quia ita se habent gratia et caritas, in quibus adunantur dona .................................. Tertia pars: Sunt absolute inaequalia in perfectione ex proportione ad potentias animae et ad virtutes infusas quibus respondent ...................................... ·.......................... Quarta pars: Sunt proportionaliter aequalia, sicut po­ tentiae in quibus resident et virtutes infusae quibus respondent ................................................................................ conclusio secunda: Ordo inter dona Spiritus Sancti sumi potest dupliciter: vel quoad se seu ex parte causae formalis (ordo dignitatis), vel quoad nos seu ex parte causae quasi materialis et dispositivae ....................... probatur: Ex duplici principio donorum, scilicet Deo per modum causae efficientis et regulantis, et homine per per modum causae materialis recipientis. Ergo ex par­ te Dei habetur ordo dignitatis, qui est descensivus; ex parte vero hominis habetur ordo dispositionis qui est ascensivus in enumeratione Isaiae ..................... 575 Paginae Paginae PROBATUR: RERUM ANALYTICUS Dona Spiritus Sancti sunt inferiora quoad substantiam quam fides et spes; attamen supe­ rant fidem et spem quoad modum operandi; utroque autem modo, et quoad substantiam et quoad modum, sunt infra carittatem 149 probatur: 139 139 140 140 140 146 Prima pars: quia fides et spes sunt priores et univer­ saliores quam dona, et radices eorum ........................... Secunda pars: quia fides et spes exigunt absentiam et distantiam proprii obiecti, dona vero potius postulant praesentiam et contactum ................................................ Tertia pars: quia caritas est prior et universalior et radix et forma donorum, et maiorem praesentiam et contactum cum principio virtutum et donorum habet Caput IV.—De differentia donorum Spiritus Sancti a beatitudinibus et fructibus .......................................................................... Art. 1. De comparatione donorum cum beatitudinibus ...... a) Quaestio exegetica de numero beatitudinum ............. b) Beatitudines non sunt habitus, sed actus, et quidem donorum Spiritus Sancti .................................................... c) Conveniens ordinatio beatitudinum et praemiorum ipsarum 149 150 150 153 156 156 157 159 IV. Index rerum 576 analyticus 577 Indices Paginae Art. 2. De comparatione donorum et beatitudinum cum fruc­ tibus Spiritus Sancti ......................................................... 162 b) Obiectum formale quod doni intellectus etiam a) Notio fructuum Spiritus Sancti ................................. 162 coincidit cum obiecto formali quod fidei theo­ b) Conveniens ordinatio fructuum Spiritus Sancti ......... 164 logicae ................................................................ 203 c) Obiectum formale quo doni intellectus differt tum ab obiecto formali quo fidei, tum ab obbiecto formali quo sacrae theologiae, et prophe­ tiae et visionis beatificae ......................................... 205 PARS ALTERA DE DONIS SPIRITUS SANCTI IN SPECIE (Ad II-II, QQ. VIII, IX, XV, XLV, XLVI, LII) Prologus: Historia tractationis donorum Spiritus Sancti in specie iuxta eorum habitudinem ad vitam contemplativam vel ad vi­ tam activam; ad diversa genera virtutum; et ad diversa genera facultatum humanarum Distinctio L—De donis cognoscitivis seu intellectualibus a) Ab obiecto formali quo fidei divinae ............. 205 1) quia obiectum fidei est increatum et ob­ scurum, obiectum vero doni intellectus est creatum et clarum ........................................... 205 2) quia ratio propria intellectus postulat lu­ cem et penetrationem usque ad intima ex ................................................................. 171 unctione et impulsu Spiritus Sancti ...... 208 181 8) Ab obiecto formali quo prophetiae, quia lu­ Sectio I: De dono intellectus (Ad II-II, qq. 8 et 15) 181 Caput I.—De ipso dono intellectus 183 Art. I. Utrum intellectus sit donum Spiritus Sancti ............... 186 I. Praenotanda .......................................................................... A) De nomine «intellectus» ............................................... a) Etymologia latina et graeca ................................. b) Usus nominis ............................................................. B) De intellectu naturali .................................................... 1) Ut est potentia quaedam animae humanae ..... 2) Ut est habitus quidam ............................................. 186 186 186 187 189 189 193 II. Quaestionis resolutio ........................................................... conclusio: Necessarium est homini aliquod donum in­ tellectus supernaturalis quo veritates supernaturales attingere, penetrare et iudicare valeat, et qui­ dem non solum per modum actus transeuntis, sed etiam per modum habitus permanentis ............... 195 195 probatur: Prima pars: quia homo destinatus est ad finem supernaturalem, in quem non potest tendere et at­ tingere sine aliquo intellectu supernatural! ......... 196 Secunda pars: apparet et ex analogia cum habitu intellectus naturalis, et ex habituali necessitate continuo tendendi in beatitudinem, eamque permanenter possidendi ...................................................... 197 III. Solvuntur difficultates ........................................................ 198 M Art. 2. Utrum donum intellectus possit esse simul cum fide ... 201 I. De dono intellectus in statu viae ...................................... A. De proprio obiecto doni intellectus ........................... a) Obiectum materiale doni intellectus idem est ac obiectum materiale fidei 202 202 men propheticum est gratia gratis data trans­ iens, lumen vero intellectus est gratia sanc­ tificans permanens ........................................... 211 γ) Ab obiecto formali quo sacrae theologiae, quia lumen theologicum est acquisitum, na­ turale et abstractum, lumen vero doni intel­ lectus est infusum, supernaturale et affec­ tivum ................................................................... 212 o) Ab obiecto formali quo visionis beatificae, quia, hoc est pure increatum et evidens ... 213 B. De proprio actu et effectu doni intellectus .......... a) De proprio actu doni intellectus ........................... 214 214 a) Ad donum intellectus pertinet simplex appre­ hensio supematuralium terminorum β) Ad donum intellectus pertinet actus iudicii. 1) Ex verbis S. Thomae, qui comparat donum intellectus intellectui naturali principio­ rum et fidei divinae, certe iudicantibus ... 2) Ex verbis S. Thomae quibus affirmat do­ num intellectus attingere veritatem, quae invenitur in iudicio ...................................... 3) Explicatur appropriatio iudicii dono sa­ pientiae b) De proprio effectu doni intellectus .................... primus effectus formalis doni intellectus est munditia cordis et mentis ..................................... secundus effectus doni intellectus est fides, idest certitudo subiectiva .......................................... a) De compatibilitate obiecti fidei et obiecti do­ ni intellectus ................................................... 1) Distinctio obiecti fidei in formale et ma- 215 ........ 217 217 218 219 ........................................................ 220 220 221 578 IV. Indices Index rerum analyticus 579 Paginae Paginae teriale, sive in genere sive in speciali, quod iterum potest esse primarium vel secun­ darium, per se vel per accidens ................ 2) Distinctio obiecti materialis doni intel­ lectus in primarium et secundarium, di­ stinctioque actus huius doni in visionem perfectam et imperfectam .......................... 3) Distinctio evidentiae in evidentiam credibilitatis, sive naturalis sive supematuralis, et in evidentiam veritatis seu intrinsecam, sive sit obiecti secundarii, sive sit obiecti primarii, quae denique potest esse perfec­ ta vel imperfecta ............................................ 4) Quaestio ergo reducitur ad compatibilitatem inter obiectum primarium fidei inevidens et evidentiam intrinsecam doni intellectus circa idem obiectum materiale in eodem subiecto ......................................... 1° Problema non est directe de obiecto formali quo fidei ...................................... 2° Neque est problema de evidentia credibilitatis, sive naturalis sive supema­ turalis ....................................................... 3° Minus autem est problema de evidentia objectorum per accidens creditorum, quae competit intellectui naturali de­ monstranti .............................................. 4· Similiter est extra quaestionem eviden­ tia obiectorum per se secundariorum fidei non formaliter ut relatorum ad obiectum primarium ............................ 5) His praehabitis distinctionibus, dicendum est obiecta primaria seu articulos fidei non posse esse evidentia perfecte dono intellectus durante statu fidei; posse tamen esse evidentia intrinsece et proprie, evi­ dentia negativa seu discretiva istius ob­ iecti et elementi formalis eius ab omnibus aliis obiectis contrariis aut disparatis et ab omnibus aliis elementis inferioribus seu creatis ........................................................... β) De intelligentia discretiva articulorum fidei propria doni intellectus 1) Non est sicut discretio ipsius fidei theolo­ gicae, quae, sicut quilibet habitus discre­ tionem facit proprii obiecti ....................... 2) Non est sicut discretio sacrae theologiae, quae diversimode (negative et positive, extrinsece et intrinsece) illustrat articulos fidei 3) Discretio autem doni intellectus importat segregationem seu purificationem articu­ lorum fidei ab elementis extraneis inferio­ ribus in eos penetrando, magis accedens ad supernaturalitatem fidei quam sacra theologia et magis accedens ad conditio­ nem humanam quam fides .................. Et inde apparet triplex modus attingendi articulos fidei: 1° Modus humanus ordinarius ..................... 2° Modus angelicus ......................................... 3° Modus divinus, penitus spiritualis et simplex, transcendens et perfecte adae­ quatus veritati divinae ....................... Hunc ergo modum divinum participat donum intellectus ex interna experien­ tia effectuum propriorum Dei ............. 4) Consequenter hae habentur differentiae: 1° Evidentia propria sacrae theologiae est intrinseca et propria, sed speculativa et mediata seu discursiva ........................ 2° Evidentia fidei theologicae est immedia­ ta, sed instinctiva, specularis et aenigmatica .................................................... 3° Evidentia autem doni intellectus est immediata, sed experimentalis seu af­ fectiva ex experientia supernatural! di­ vinorum ................................................... 5) De effectu purificativo doni intellectus re­ spectu eiusdem fidei, quapropter huic do­ no tribuitur docta ignorantia .................... 6) Extensio penetrationis huius doni ad ob­ iecta secundaria fidei ............................... 226 232 233 234 234 235 § II. De dono intellectus in altera vita .................................. a) Quaestio de differentia doni intellectus a lumine gloriae in patria ................................................................ b) Solutio: lumen gloriae regulat et dirigit donum intellectus in patria, sicut fides in via ........................ c) Donum intellectus in patria cognoscit etiam ex effectibus Dei intime consequentibus perfectam unionem luminis gloriae et caritatis ........................ Art. 3. Utrum intellectus, qui est donum, sit speculativus tan­ ................................. tum an etiam practicus ......................................................... conclusio prima: Intellectus, qui est virtus intellectualis, est speculativus tantum; et differt specie a synderesi, quae est intellectus practicus ......................................................... 241 241 242 243 245 246 247 248 254 262 263 263 probatur: 237 Prima pars: quia versatur circa prima principia cogni­ tionis, necesaria et universalissima ...................................... 263 hi IV. Indices 580 263 § II. Resolutio quaestionis ............................................................... 282 conclusio prima: Exsistit quaedam scientia supernaturalis quae est donum Spiritus Sancti .................... 282 264 probatur: a) Ex Sacra Scriptura ...................................................... b) Ratione theologica, ex analogia cum ordine pro­ videntiae naturalis ........................................................ probatur: Prima pars: quia versatur circa credenda et agenda, si­ cut fides ......................................................................................... 264 Secunda pars: quia ita est fides, a qua derivatur ......... 264 conclusio tertia: Donum intellectus est sicut in subtecto in intellectu ut intellectus est, et quidem in intellectu prout nomen suscipit rationis superioris ..................................... 265 probatur: quia eius actus est intuitivus, et quidem circa aeterna conspicienda supematuraliter ............................ 265 Caput II,—De probatur: Prima pars: quia scientia per se primo iudicat et discernit, dum fides per se primo assentit, et in­ tellectus per se primo apprehendit ........................... Secunda pars: quia sermo scientiae non semper coincidit cum dono scientiae in subiecto, nec per se primo ordinatur ad perfectionem proprii subiecti, neque est supematuralis quoad substantiam sicut donum scientiae ................................................................. Tertia pars: quia sacra theologia est essentialiter naturalis et discursiva, dum donum scientiae est supematurale et intuitivum ......................................... 266 vitiis oppositis dono intellectus .................................. 271 Art. 1. De ipsis vitiis oppositis dono intellectus secundum se. § I. De caecitate mentis ............................................................... a) Diversi gradus caecitatis mentis naturalis ............. b) Diversi gradus caecitatis mentis supematuralis ...... § IL De hebetudine sensus circa intelligentiam .................... 271 272 272 273 274 Art. 2. De radice vel origine horum vitiorum ............................... * 276 Sectio II: De dono scientiae (Ad II-II, q. 9) ...................................... 279 Art. 1. Utrum scientia sit donum .................................................... § I. Praenotanda .............................................................. A) Sensus articuli .............................................. ' B) Definitio nominalis, etymologica et usualis 280 280 280 280 283 fusa, quae antonomastice dicitur donum Spiritus Sancti stricte dictum, differt essentialiter tum a fide theologica et dono intellectus, tum a gratia gratis data quae dicitur sermo scientiae, tum denique a scientia theologica, quae dicitur sacra scientia . 283 266 Art. 5. Utrum donum intellectus inveniatur etiam in non ha­ bentibus gratiam gratum facientem .................................... 268 conclusio: Donum intellectus invenitur in solis iustis seu habentibus gratiam habitualem ....................i.................. 268 probatur: Quia solus intellectus iustorum est bene mobilis a Spiritu Sancto .......................................................................... 268 282 conclusio secunda: Haec scientia supematuralis vel in­ Art. 4. Utrum donum intellectus insit omnibus habentibus gratiam .......................................................................................... 266 conclusio: Donum intellectus est in omnibus habentibus gratiam ........................................................................................... 266 probatur: a) Quia est in omnibus habentibus caritatem ................... b) Quia ad gratiam et caritatem requiritur cognitio supernaturalis affectiva, quae habetur per fidem per­ fectam dono intellectus .................................................... 581 Paginae Paginae Secunda pars: quia synderesis dictat prima principia rationis practicae sub ratione boni .................................... conclusio secunda: Intellectus supematuralis, qui est donum Spiritus Sancti, est simul speculativus et practicus, non tamen ex aequo, sed per se primo speculativus et per se secundo practicus ............................................................ Index rerum analyticus 283 284 284 § III. Solvuntur difficultates .......................................................... 289 Art. 2. Utrum scientiae donum sit circa res divinas ................. 290 I. Praenotanda: Problema distinctionis scientiae a sa­ pientia ........................................................................... 290 § § II. Resolutio quaestionis .......................................................... 294 conclusio: Ex parte obtecti materialis seu materiae circa quam versatur, donum scientiae coincidit cum ceteris donis intellectualibus et cum virtute theo­ logica fidei et cum sacra theologia, ideoque versa­ tur non solum circa humana et creata, sed etiam circa divina et increata et aeterna; ex parte vero obiecti formalis quo seu medii attingendi talia obiecta, differt donum scientiae a dono sapientiae et a ceteris habitibus indicatis 294 probatur: Prima pars: quia omnia dona intellectualia ordi­ nantur ad perfectionem cognitionis supematuralis quae fundatur in fide .................. Secunda pars: 1°, differt ab obiecto formali quo fidei, quia hoc est increatum et inevidens; 2°, dif- 294 Indices 582 IV. Index Paginae fert ab obiecto formali quo sermonis scientiae, quia hoc est supematurale quoad modum tantum et spe­ culativum; 3°, differt ab obiecto formali quo theo­ logiae, quia hoc est essentialiter naturale et ab­ stractum; 4°, differt ab obiecto formali quo doni intellectus, quod est apprehensivum et discreticum, dum obiectum formale quo scientiae non est ap­ prehensivum, sed unice iudicativum; 5°, differt ab obiecto formali quo doni sapientiae, quia sapien­ tia versatur circa obiectum primarium fidei per se pnmo, et quidem ex altissimo gustu divinorum, dum donum scientiae per se primo versatur circa obiectum secundarium fidei et quidem ex gustu ve­ ritatum creatarum .......................................................... § III. Solvuntur difficultates ........................................................ Art. 3. Utrum scientiae donum sit scientia practica ................ Art. 2. Utrum sapientia sit in intellectu sicut in subiecto ...... 328 § I. Praenotamina ............................................................................. 328 295 299 § II. Resolutio quaestionis ............................................................. 329 303 maliter in solo intellectu sicut in subiecto, licet cau­ saliter et dispositive pendeat a voluntate seu affectu § II. Resolutio quaestionis ........................................................... conclusio prima: Donum scientiae est per se primo speculativum et per se secundo practicum ........ probatur: ex proportione ad fidem theologalem cuius est derivatio ................................................................. conclusio secunda: Donum scientiae differt specifice a dono consilii ................................................................ probatur: quia donum consilii est exclusive vel saltem per se primo practicum ........................................... 307 § III. Solvuntur difficultates ......................................................... 30Π 307 conclusio: Donum sapientiae est essentialiter seu for­ 329 probatur: Prima pars: quia eius actus est actus intellectus eli­ citive ...................................................................................... Secunda pars: quia sapientia iudicat per connaturalitatem ad divina, quae debetur caritati seu af­ fectui ..................................................................................... 330 330 Art. 3. Utrum sapientia sit speculativa tantum, an etiam prac­ tica ........................................... 332 308 § I. Praenotanda ............................................................................. 332 309 § II. Resolutio quaestionis ............................................................ conclusio: Donum sapientiae est simul in intellectu speculativo et in intellectu practico; at non ex aequo, sed per se primo et principaliter in intellectu speculativo et per se secundo in intellectu practico. 333 308 · Art. 4. Utrum dono scientiae respondeat tertia beatitudo, sci­ licet beati qui lugent, quoniam ipsi consolabuntur ........... 311 conclusio: Dono scientiae in quantum est speculativum et in quantum est cognitio quaedam perfecta, respondet delectatio et consolatio; in quantum vero est practicum et respiciens creata et humana modo practico, respondet ei per se primo luctus et tristitia, per se secundo vero et ex consequenti respondet consolatio et gaudium .... 312 probatur: Caput I.—De 326 1°, ex Sacra Scriptura ................................................................. 326 2°, ratione theologica: ex analogia cum providentia or­ dinis naturalis ................................................... 326 303 dono sapientiae (Ad II-II, qq. 45-46) ........................... 326 probatur: I. Praenotanda circa historiam quaestionis .................... Sectio III: De Paginae 4rt. 1. Utrum sapientia debeat inter dona Spiritus Sancti computari .......................................................................................... conclusio: Datur quaedam sapientia supematuralis quae est donum Spiritus Sancti proprie et stricte dictum ......... § Prima pars: quia speculatio perfecta est delectabilis et ex se et ex obiecto ....................................................................... Secunda pars: quia experimur debilitatem humanam et pronitatem ad sensibilia avertentia a Deo ........................ 583 rerum analyticus 312 312 315 ipso dono sapientiae ...................................... 319 Prologus. Notio etymologica et usualis verbi «sapientia»................. 319 · · ······♦·······<······ ··■···········■·········· 333 probatur: Prima pars: quia ita est fides in qua fundatur do­ num sapientiae, et ex proprio actu ........................... Secunda pars: ex eodem principio ........................... Art. 4. Utrum sapientia possit esse sine gratia cum peccato mortali .......................................................................................... conclusio: Donum sapientiae non potest esse cum peccato mortali .......................................................................................... 333 334 335 336 probatur: Ie, ratione generali connexionis cum cantate .................... 2°, ratione propria, ex carentia obiecti formalis quo, seu experientiae supematuralis ........................................... 336 Art. 5. Utrum sapientia sit in omnibus habentibus gratiam .... 337 336 IV. Indice*· 584 ad solum consilium, sed etiam extendatur ad iudicium et ad imperium et praeceptum ................................................ conclusio: Sapientia quae est donum Spiritus Sancti stricte 337 Prima pars: quia donum sapientiae sequitur per se gra­ tiam et caritatem ......................................................................... Secunda pars: quia sermo sapientiae est gratia gratis data .................................................................................................. 338 Art. 6. Utrum septima beatitudo respondeat dono sapientiae. 339 338 conclusio: Caput II.—De vitio opposito dono sapientiae, scilicet de stultitia. a) De nominibus stultitiae ................................................................... b) Stultitia opponitur privative et contrarie dono sapientiae in suo esse psychologico et morali ............................................. c) Cuius radix est praecipue luxuria ............................................. 339 343 343 347 349 351 Sectio IV: De dono consilii (Ad II-II, q. 52) Prima pars: quia consilium dicit quid magis passivum quam iudicium et imperium ..................................................... Secunda pars: quia iudicium et imperium sequuntur ut naturale complementum ad consilium ex Spiritu Sancto. conclusio secunda: Dicendum est donum consilii esse in ra­ tione practica inferiori sicut in subiecto, quia versatur circa agibilia, in particulari circa quae versatur etiam prudentia ........................................................................................ conclusio tertia: Consilium, secundum quod est donum Spiritus Sancti, dirigit nos in omnibus quae ordinantur ad finem vitae aeternae, sive sint de necessitate salutis ( = praecepto) sive non ( = de consilio tantum); sive sint ardua et difficilia sive non .................................................. conclusio quarta: Donum consilii non est discursivum pro­ prie seu secundum cauSalitatem, sed improprie sive se­ cundum meram successionem Art. 3. Utrum donum consilii maneat in patria ........................ conclusio: Donum consilii, quantum ad habitum, manet idem in patria; sed quantum ad actum et materiam circa quam operatur, manet transformatum in melius . consilium debeat poni inter 357 358 359 361 362 363 364 probatur: Prima pars: quia permanet obiectum formale eius quo Spiritus 352 eiusdemque radix proxima .................................................... Sancti .............................................................................................. Secunda pars: quia in patria non amplius manent se­ 352 § I. Praenotamen de nomine consilii ...................................... quelae peccati, miseriae et incertitudines ....................... 353 § II. Resolutio quaestionis ............................................................. Art. 4. Utrum quinta beatitudo, quae est de misericordia re­ conclusio prima: Exsistit quidam habitus divinitus in­ spondeat dono consilii ............................................................ fusus per modum consilii, qui est donum Spiritus conclusio: Dono consilii respondet ut proprius actus seu 353 Sancti proprie et stricte dictum ........................... beatitudo opera misericordiae quidem spiritualis elicitive probatur: tum circa se tum circa alios miseros; misericordiae vero corporalis imperative tantum ............................................. 353 1", ex Sacra Scriptura ....................................................... 2°, ratione theologica: ex analogia cum ordine na­ probatur: 354 turali ........................................................................ Prima pars: quia opera misericordiae sunt maxime utilia conclusio secunda: Donum consilii est εύβουλίας quaedam ad vitam aeternam ................................... supematuralis essentialiter distincta a virtute Secunda pars: sicut in prudentia divina 354 εόβουλίας sive acquisita sive infusa ....................... scholion: de differentia specifica donorum intellectivorum. probatur: ex diversa ratione formali consiliandi de mediis ad finem secundum lumen rationis divinae. 354 Art. 1. Utrum 357 probatur: probatur: Proprius actus doni sapientiae in hac vita est pacificare; in alia vero vita est pertingere ad perfectam filiationem divinam ..................................................................... 585 Paginae Paginae dictum est in omnibus et solis habentibus gratiam; sa­ pientia vero quae est sermo sapientiae non est in omni­ bus et solis habentibus gratiam, sed quandoque invenitur in iustis simul cum dono, quandoque in peccatoribus separata a dono sapientiae ................................................. Index rerum analyticus dona Art. 2. Utrum donum consilii respondeat virtuti prudentiae. conclusio prima: Dicendum est donum consilii optime nomi­ natum esse, ab eo nempe quod maxime formale et primarium est in ipso, licet ex consequenti non limitetur 357 364 364 365 365 365 366 367 IV. Indices 586 Index rerum analyticus 587 Paginae TRACTATUS SECUNDUS DE VITA ACTIVA ET CONTEMPLATIVA (Ad II-II, QQ. CLXXIX-CLXXXII) Paginae Introductio 373 De 377 divisione vitae per activam et contempplativa (Ad q. 179) Caput I.—Quaenam est Caput II.—De vita dividenda ipsa divisione vitae per activam et contemplativam Art. 1. De exsistentia divisionis vitae humanae per activam et contemplativam ............................................................................ conclusio: Vita humana supematuralis viae dividitur de facto in activam et contemplativam .............................. probatur: a) Auctoritate: 1 ) Ecclesiae .............................................................................. 2) Sanctorum Patrum et theologorum ........................... b) Ratione theologica, ex ipsamet ratione status viae.... 379 probatur: quia fit per sic et non per oppositas ra­ tiones .......................................................................... 396 C. An divisio vitae humanae per activam et contemplavam sit adaequata ...................................................... 397 conclusio: Divisio vitae humanae per activam et contemplativam est adaequata ........................... 397 probatur: quia tota operatio vitalis humana seu in­ tellectualis tendit vel in contemplationem veri­ tatis, vel in vitam agendam regulatam intellectu 397 De vita contemplativa (Ad q. 180) 401 Caput I—De 405 383 384 184 384 386 388 natura contemplationis Art. 1. De principio immediate elicitivo contemplationis ......... 405 § I. De principio immediate elicitivo contemplationis ex parte naturae ....................................................... 405 A. An principium immediate elicitivum contemplatio­ nis sit ipsa essentia animae ................................ 406 conclusio: Principium immediate elicitivum contem­ plationis non est ipsa essentia animae 406 probatur: Art. 2. De essentia divisionis vitae humanae per activam et a) Directe seu ostensive: quia anima non est imcontemplativam ............................................................................ 390 mediate operativa, et maxima contemplatio patriae non est immediate ab anima ....................... 406 § I. An divisio vitae humanae per activam et contemplati­ b) Indirecte seu ad absurdum: quia secus non es­ vam sit univoca vel analoga ........................................ 390 set meritoria ........................................................... 407 conclusio: Divisio vitae humanae supematuralis in ac­ B. An principium immediate elicitivum contemplatio­ tivam et contemplativam est realis et quidem ananis sit potentia animae cognoscitiva vel appetitiva. 408 logica 390 conclusio: Contemplatio est elicitive, hoc est, essen­ probatur: tialiter vel formaliter, actus solius intellectus; Prima pars: quia sunt vitae realiter separabiles ... 390 accidentaliter vero, hoc est, antecedenter, concoSecunda pars: quia earum obiecta formalia solum mitanter et consequenter, est actus voluntatis. 409 analogice conveniunt ........................................................ 391 probatur: II. An divisio analogica vitae humanae in activam et Prima pars: a) ratione communi vitae humanae contemplativam sit bona ............................................... 391 quae est intellectiva; b) ex correspondentia cum A. An divisio vitae humanae per activam et contem­ contemplatione beatifica quae est intellectualis; plativam sit per se ....................................................... 392 c) ex eius obiecto quod est veritas; d) ratione conclusio: Divisio vitae humanae per activam et communi actus cognitionis qui est intellectus ... 409 contemplativam est per se ................................... 392 Secunda pars: ex eius participatione contempla­ probatur: quia sumitur secundum proprias causas tionis beatificae et contemplationis philosophicae, vitae humanae: formalem, exemplarem, finalem, quarum est media ................................................... 410 efficientem, materialem ......................................... 392 § II. De principio immediate elicitivo contemplationis ex An divisio vitae humanae per activam et contem­ parte gratiae .......................................................... 415 plativam sit immediata ................................................ 396 A. An principium immediate elicitivum contemplatio­ conclusio: Divisio vitae humanae per activam et nis sit aliqua virtus infusa appetitus .................. 417 contemplativam est immediata 396 conclusio: Nulla virtus infusa appetitus est princi- Indices 588 IV. Index rerum analyticus 589 i Paginae Paginae \ · I pium immediate seu formaliter elicitivum actus contemplationis, bene vero virtutes appetitus sunt principium dispositivum contemplationis et eli­ citivum quorumdam effectuum eius ................... 417 et speculativi et practici, et appetitus concurrunt ad con­ templationem ............................................. 433 Art. 3. De proprio obiecto contemplationis ............................... § probatur: Prima pars: ratione quia ex correspondentia cum contemplatione beatifica et philosophica; ratione propter quid, ex propria facultate, actu et ob­ iecto contemplationis .............................................. Secunda pars: ratione quia ex correspondentia cum contemplatione beatifica et philosophica; ra­ tione propter quid, ex correspondentia cum fa­ cultatibus appetitivis concurrentibus ad con­ templationem ............................................................... B. An principium immediate elicitivum contemplatio­ nis sit aliqua virtus infusa intellectus ................ a) Nequit esse habitus sacrae theologiae ................ b) Neque etiam potest esse habitus scientiae in­ fusae ..................... .......... c) Non potest esse habitus prudentiae infusae ne­ que habitus doni consilii ................. ................... d) Neque potest esse prophetia ................................... e) Ergo solum remanent fides theologalis et tria dona intellectualia Spiritus Sancti ..................... 1) Et quidem principium immediate elicitivum non est sola virtus fidei ....................................... 2) Sed neque sola ista dona Spiritus Sancti abs­ que fide possunt immediate elicere actum contemplationis ......................................................... 3) Ergo habitus immediate elicitivus contempla­ tionis est fides illustrata et roborata donis intellectus, sapientiae et scientiae .................... 4) Sic ergo caritas concurrit ut dispositio pro­ xima; fides ut causa propria principalis; dona intellectus et sapientiae ut causa propria se­ cundaria i....................... f) Sed fides illustrata donis est tprincipium elici­ tivum contemplationis non in statu incipientium, neque in statu proficientium, sed in statu per­ fectorum ........................................................................... Art. 2. De ipso actu contemplationis psychologice sumpto ..... a) Actus contemplationis non est formaliter prima operatio mentis seu simplex apprehensio ............................................ b) Neque est formaliter discursus secundum causalitatem seu conclusio illativa ........................................ c) Sed iudicium immediatum ....................... d) Antecedents vero et consequenter alii actus intellectus, I. De obiecto materiali seu terminativo contemplationis Christianae 434 a) Obiectum per se primo seu principale est Veritas Prima in essendo ............................................. 434 b) Obiectum secundarium contemplationis sunt omnia opera Dei, etiam naturalia, prout oculis fidei et donorum videntur, diversis gradibus ......................... 435 418 § II. De obiecto formali seu motivo contemplationis Chris­ tianae .......................................... 436 a) Est obiectum motivum fidei divinae et donorum. 437 b) Inde definitio contemplationis Christianae .............. 437 419 420 421 421 421 422 422 422 divisione contemplationis ......................................... a) Divisio essentialis in genericam et specificam. Illa subdivi­ ditur in naturalem et supematuralem, quae iterum subdi­ viditur in infusam seu formaliter supematuralem et in mixtam seu theologicam ................................................................. b) Subdivisio contemplationis specifice supernaturalis in con­ templationem viatorum et beatorum ................................. c) Divisio accidentalis multiplex contemplationis .................... Caput IL—De 439 439 441 443 Caput III,—De proprietatibus contemplationis .... 447 Prima: contemplatio Christiana est verissima 447 423 Secunda: 424 De 448 est optima ........................................ Tertia: est pulcherrima .................................... 448 Quarta: est delectabilissima 449 Quinta: est 424 434 451 diuturna ........... vita activa (Ad q. 181) Caput I,—De 455 457 natura vitae activae 426 Prologus: complexitas vitae activae ................................................. 457 431 Art. 1. De directe pertinentibus ad vitam activam .................... 462 431 432 432 § I. De principiis immediate elicitivis vitae activae ............. 463 A. De potentia immediate elicitiva vitae activae seu actionis ......................................... 463 B. De virtute immediate elicitiva vitae activae seu actionis ......................................... 463 § II. De ipso actu in quo formaliter consistit vita activa. > 4 . 464 IV. Indices 590 Index rerum analyticus Paginae Paginae ArL 2. De reductive pertinentibus ad vitam activam ............ 465 A. De actu intellectus practici pertinente ad vitam activam. 465 B. De actu intellectus speculativi pertinente ad vitam ac­ tivam ........................................................................................ 467 Caput II.—De proprietatibus vitae activae ......................................... 469 De comparatione vitae activae ad contemplativam (Ad q. 182)......... 471 Caput I—De 473 comparatione formali vitae activae ad contemplativam. Art. 1. Comparatio vitae activae et contemplativae in esse psy­ chologico ......................................................................................... 473 conclusio: Vita contemplativa est simpliciter seu per se excellentior vita activa; per accidens vero et secundum quid vita activa potest esse melior contemplativa .... 474 probatur: Prima pars’, a) A priori, ex altiori principio, ex altiori obiecto, et ex altiori fine; b) a posteriori, ex excellentio­ ribus proprietatibus vitae contemplativae: quia verior, melior, pulchrior, magis una, delectabilior, diuturnior, et magis libera ............................................................................. Secunda pars: quia ratione status naturae lapsae utilior nobis et aliis est vita activa ................................................. 591 conclusio prima: Si vita activa et contemplativa suma­ tur in actu primo proximo seu habitualiter, utraque est perfecte compatibilis simul in eodem subiecto. 488 conclusio secunda: Si vita activa et contemplativa su­ matur in actu primo proximo seu habitualiter ex una parte, et in actu secundo ex alia parte, utraque est perfecte compatibilis in eodem subiecto ....... 489 conclusio tertia: Si vita activa et contemplativa su­ mantur in actu secundo, utraque est simul perfecte compatibilis, si vita activa sumatur pro studio et exercitio componendi et moderandi interiores pas­ siones; si autem vita activa sumatur formaliter pro studio et exercitio exteriorum operationum, norma­ liter loquendo est incompatibilis simul cum exer­ citio contemplationis; potest tamen ex gratia Dei speciali utraque simul intense haberi ................... 490 Art. 2. De ordine inter vitam activam et contemplativam ...... 493 conclusio: Vita contemplativa est prior vita activa natura et dignitate, posterior vero tempore et generatione ...... 493 474 TRACTATUS TERTIUS 479 DE RECTA AESTIMATIONE VITAE CONTEMPLATIVAE ET INSTITUTORUM RELIGIOSORUM VITAM CONTEMPLATIVAM PROFITENTIUM Art. 2. De comparatione vitae activae et contemplativae in esse morali ..................................................................................... 480 conclusio: Simpliciter seu per se loquendo vita contempla­ tiva est magis meritoria quam vita activa; secundum quid tamen vita activa est maioris meriti quam vita contemplativa ................................................................................ 480 Praefatio ........................................................................................................ 499 praevium.—Origo et sensus contemptus vel minoris aestima­ tionis contemplationis et status religiosi vitae contemplativae dicati ................................................................... 501 Caput probatur: Prima pars: a) A priori, ex maiori dignitate principii meritorii vitae contemplativae, et ex maiori dignitate obiecti et actus eius; b) a posteriori, ex maiori merito. Secunda pars: duobus modis potest accidere maius me­ ritum vitae activae: extensive quoad numerum merito­ rum, et intensive quando vita activa addit supra con­ templativam ....... PARS PRIOR 480 482 comparatione materiali vitae activae ad contempla­ bam ..................................................................................................... 485 § T. De compatibilitate vitae activae et contemplativae na­ turalis .............................................................................. 486 Π. De compatibilitate vitae activae et contemplativae su­ pematuralis ............................................................. 488 Caput I.—Vera notio vitae activae et contemplativae ..................... Caput II.—Unaquaeque Caput II,—De Art- 1. De compatibilitate activae et contemplativae ................ REAESTIMATIO VITAE CONTEMPLATIVAE ET VITAE ACTIVAE APOSTOLATUS IN HODIERNO TEMPORE Caput III.—Utriusque 485 Caput IV.—Mutuum 507 vita continet plura 509 vitae mutua conspiratio 513 juvamen utriusque vitae in opere apostolatùs. 521 nr Indices 592 PARS ALTERA DE INSTITUTIS RELIGIOSIS VITAE ACTIVAE ET CONTEMPLATIVAE SERVANDIS, FOVENDIS, PROVEHENDIS ET RENOVANDIS Paginae Caput I.—Uterque status vitae religiosae sancte ecclesia huius temporis Caput SERVANDUS IN ....................... IL—Status quoque sive professio utriusque vitae maxime FOVENDUS IN ECCLESIA HUIUS TEMPORIS Caput III,—Professio ETIAM RELIGIOSA UTRIUSQUE VITAE VITAE CONTEMPLATIVAE PERFECTIOR VITAE ACTIVAE C.aput V—Oratio et contemplatio actione efficatior 531 IUGITER 535 RENOVANDA Caput IV—Professio 527 PROFESSIONE 541 547