INSTITUTIONES

THEOLOGIAE MORALIS
SECUNDUM DOCTRINAM

S. THOMAE ET S. ALPHONSI
AUCTORE

IANUAR1O BUCCBRONI
E SOCIETATE IESU

VOLUMEN IV.

EDITIO SEXTA

ROMAE
EX TYPOGRAPHIA PONTIFICIA iN ÎXTO
......
r- p ■
Q
N INSTITUTO PII IX.
Via dicta : 5. Prisca, 8, g, S11_
_ y’
pcr Aventino Colle

1915.

OPERIS APPROBATIO
Cum Opus cui titulus: Institutiones Theologiae Moralis, etc. P. lanuari
Bucceroni S. I. aliqui e. S. Theologi recognoverint, et in lucem edi posse pro­
baverint. facultatem concedimus, ut typis edatur, si ita iis, ad quos spectat
videbitur.

Romae d. 7. Mart. 1904.
Augustus Ferretti S. I.

Praefos. Provinciae Romanae

Facultatem facimus, ut praefatum opus, ab ipso auctore recognitum et
auctum, sexta vice edatur, si ita iis ad quos spectat videbitur.
Romae die 8. Iulii a. 1913.
Octavius Turchi

Praep. Prov. Rom. S. 1.

ABBREVIATIONS
S. Th S. q. i. a i. = S. Thomas Summa Theologica, Supplem. quaest. 1.
art. i.
L 5., H. A. tr. i. n. 37. — S. Alphonsus de Ligorio Theologia Moralis, Nea­
poli 1819., eodem tract, n. 5.: et Homo Apostohcus, Bassani 1826., tract.
1. num. 37.
A A. S. v. i. p. 6. — Acta Apost. Sed. vol. 1. pag. 6.
A. S. S. v. i. p 6
Acta S Sed. vol. 1. pag. 6.
M. = Enchiridion Morale, edit. 4. eodem numero.
Codices Italiae, Galliae, Helvetiae. Hispaniae, Lusitaniae. Austriae initialibus
litteris indicantur. C. L, C. G., C. He., C. H , C. L., C. A.
Codex Germanus initialibus litteris. C. B , Codex Borussicus, indicatur.
Usuales Ivris Romani citationes:

Inst de Hand § 1. Mandantis — Institutiones sub titulo de Mandato § i.% in­
cipiente Mandantis.
L 7. § 4 Sed cum de Pactis — Pandectae Lege 7a § 4* incipiente Sed cum,
sub titulo de Pactis, — vel addito ante titulum D. sive ff.; i. e. Digestum
latine, Pandectae graece.
L Creditor C. de Usuris =. Lege quae incipit. Creditor, in Codice, titulo de
Usuris.
Nov. 22. C. i. = Authenticae Novella 22.1 capite i.°
Ltb. i f. tit 7. C. un. — Libro i.'0 fetidorum titulo 7.0 capite unico.
Usuales Iuris Canonici

citationes:

Decretum Gratiani :
Prima Pars: Can. Ictuntum 7. Dist. 76.; vel Dist. 76. Cap. 7.
Secunda Pars Can Qui‘viderit 13. quaest. 5. causa 32 ; vel cans. 32. q. 5. c. 13.
Tractatus de Poenitentia Dist. I. Can. 1.
Tertia Pars: Can Est unitas 49. Dist. 4. de Consecr.’. vel, de Consecr. Dist. 4 c. 49.
Decretales Gregorii IX. : Cap. Presbyter 1. de Peculio Clericorum.
Decretales Bonifacii VIII : Cap. Non putamus 2. de Consuetudine in 6."
Clementinae Clementis V.: Clem 3 de Haereticis.
Extravagantes loannis XXII : Extr. 2. de Cone, praeb.
Extravagantes Communes; Extr. Comm. 5. de Poenit.
Pr d. ~ Propositio damnata.
Cf. 119. = Confer, hic num. 119.
Lmt , α. in tine cuiuscumque paragraph! vel numçri. idem est ac Confer.
Citationes ad ea. quae immediate praecedunt, referuntur; post lineolam in
title ad ea. quae in ipso numero vel paragraphe praecedunt, referuntur.

7f?7|\'7|\'7p7)\'7|Wj?7p7pp 7|V7j?7p'7^\ ^7^ 7R 7j?7ppf?

DE MATRIMONIO

I. — DE SPONSALIBUS ET DE BANNIS
919. Quid sint sponsalia? — Sponsalia sunt promissio voluntaria,
deliberata, et mutua, signo sensibili expressa, futuri matrimonii inter
personas iure habiles. — Promissio, vera, non ficta ; non propositum,
hoc enim nullam inducit obligationem. — Voluntaria et deliberata,
scilicet voluntate et deliberatione sufficienti ad peccatum grave, cum
sponsalia sub gravi obligent. — Mutua, sponsalia enim contractus
sunt onerosus, conditionem involvens : si tu repromiseris. Attamen si
promittens sponte velit se obligare independenter ab alterius promis­
sione, et hoc sit certum, non haberentur sponsalia, neque consequenter
impedimentum publicae honestatis, sed mera promissio gratuita unam
tantum partem obligans, vi merae fidelitatis. Dicitur, et hoc sit certum,
quia regulariter nunquam sponsi intendunt gratis se obligare sine con­
ditione, quod alter etiam se obliget. Acceptatio autem promissionis,
repromissionem de se non includit ; quia potest quisque acceptare
obligationem alterius, quin seipsum obliget. — Signo sensibili expressa,
nam ad quemlibet contractum, non sufficit consensus internus, sed re­
quiritur consensus externe expressus aut verbis aut signis. Unde non
sufficit ad sponsalia taciturnitas.
Valerent tamen, per se, sponsalia, si parentes ea contraherent, prae­
sente filio, qui tacet, modo filius interne et positive consentiat. Cum enim
parentes prae magno amore erga filios praesumuntur ipsi bene con­
sulere, merito censentur filii consentire ipsorum promissioni, adeoque
per ipsorum promissionem suum exprimere consensum. Si filius vero
interne dissentiat, « certe ad sponsalia illa a parentibus contracta non
obligatur. Et idem omnino dicendum puto, si filius negative se habuerit

4

I. - DE SPONSALIBUS ET DE BANNIS

non dissentendo neque consentiendo ». L. 838. Idemque dicendum, si
parentes sponsalia contrahant pro filiis absentibus, et isti, certiores facti
sponsalium a parentibus, non contradicant, si nempe vere tacite spon­
salia ratificent. Parentes, non alii ; sponsalia, non etiam matrimonium.
Cum hac in re speciale sit Ius, illud non est extendendum. C. Si in­
fantes un. de Desp. imp. in 6.°; R. I. 28.a in 6.° — Verum haec amplius
non valent post Decretum Ne temere, de quo hic in tine dicendum.
— Schmalz. 61. seqq. ; S. Th. 4. D. 27. q. 2. a. 2. ad 1., S. q. 43.
a. 2. ad l.;L. 831.836.-839.
Inter habiles, i. e. qui nullo impedimento a matrimonio prohi­
bentur. Quare nulla erunt sponsalia, si matrimonio obstet aliquod im­
pedimentum. Stante enim impedimento dirimente, res promissa vel
non subsistit, vel non est in propria potestate, adeoque nulla esse
potest eius promissio. Stante vero impedimento impediente, res pro­
missa illicita est, et nulla esse potest promissio rei malae. Excipe, nisi
promissio, non sit absoluta, sed conditionata, si nempe dispensatio
obtineatur, vel referatur ad futurum tempus, quo impedimentum cesset,
ut impuberum sponsalia vel sponsalia, invitis parentibus, ubi cesset eo­
rum dissensus. — Nulla autem luris solemnitas communiter requirebatur
ad eorum validitatem, eamque neque civilis potestas, neque Ordinarii
locorum apponere possunt. S. C. C. 8. Iui. 1865., 23. Mart. 1878.
Communiter. Ut enim valerent sponsalia in Hispania et in America
Latina publica scriptura erant contrahenda. S. C. C. 31. lan. 1880.;
S. C. Neg. Eccl. Extr. 1. lan. 1900. — Futuri matrimonii, ubi ergo
Decr. Trid. vigebat de matrimonio coram parocho et testibus contra­
hendo, contractus de praesenti neque matrimonium erat, quia deerat
forma Trid., neque sponsalia constituebat, quia promissio tunc, per se,
neque virtualiter habebatur futuri matrimonii. — Ut valet matri­
monium per procuratorem et per litteras contractum, ita etiam, per se,
valent sponsalia. L. In sponsalibus 18. ff. de Sponsal. — S. Th. S. q. 43.
a. 1. 2., q. 55. a. 4.; Schmalz. 1. 4. tit. 1. n. 73.-77. 247.; E. M.
Cf. 923.
Verum ex Decr. S. C. C. Ne temere publica scriptura fieri debent,
ut sint valida, a partibus subsignata et vel ab Ordinario loci, vel a
parocho, vel a duobus testibus. Quod si utraque vel alterutra pars
scribere nesciat, id in ipsa scriptura adnotetur ; et alius testis addatur,
qui cum Parocho, aut loci Ordinario, vel duobus testibus dictis, scri­
pturam subsignet — Ad valida ineunda sponsalia, partes tenentur
subsignare scripturam, unico contextu cum parocho seu Ordinario, aut
cum duobus testibus ; et non sufficit, ut scriptura ab una parte cum

I. - DE SPONSALIBUS ET DE BANNIS

5

parocho, vel cum duobus testibus subsignata, remittatur ad alteram
partem, quae vicissim cum parocho vel cum duobus testibus subscribat;
et est praeterea apponenda data, seu adscriptio diei, mensis et anni.
— Parochus hic et in matrimonio est ille qui legitime praeest paroe­
ciae, vel cui in aliquo definito territorio cura animarum primario com­
missa est, vel cui in loco missionum cura animarum universaliter est
commissa. Abrogatum manet ius speciale Hispaniae extensum ad Ame­
ricani Latinam, vi cuius ad sponsalium valorem requirebatur scriptura
publica, a notario subscripta. — Invalida quidem sunt sponsalia, non
servata praedicta forma, tum pro foro externo, tum pro foro interno,
licet iuramento firmentur, cum praedicta forma propter commune bo­
num praescripta sit. L. 1. 3. n. 177. — Valida vero manet simplex
matrimonii promissio sine repromissione. Nam Decr. Ne temere spectat
tantum ad sponsalia. — Sponsalia contrahi non possunt nisi coram
loci Ordinario vel parocho, et non etiam coram delegato ab alterutro.
Possunt autem celebrari coram quolibet loci Ordinario vel parocho,
dummodo intra limites territorii sui, seu in proprio territorio, S.
C. C. 28. Mart. 1908., eiusdem Ordinarii vel parochi. — Tenentur
hisce decretis omnes catholici, sive contrahant inter se, sive contrahant
cum acatholicis. Acatholici inter se contrahentes non ligantur prae­
dictis decretis. Quare secus contrahentes, catholici invalide contrahunt,
nisi aliter pro aliquo loco a S. Sede statutum sit, acatholici vero va­
lide contrahunt.

920. An teneatur matrimonium contrahere, qui ficte promisit
sponsalia alteri vere repromittenti? — R. Negative. Etenim l.° cum
ficta promissio fuerit, nequit teneri vi promissionis, etiamsi fuerit iu­
ramento firmata. S. Th. 3. D. 39. q. 1. a. 3. q. 3. — 2.° « Esto ficte
promittens peccaverit contra iustitiam, alteram partem decipiendo, non
tenebatur tamen ex iustitia ponere verum consensum, cum nulla ei
aderat obligatio contractum ineundi, et contra alter nullum acquisierit
ius in eum ex suo consensu ; ideo tenetur quidem postea ratione de­
ceptionis damna resarcire, sed non tenetur ratione promissionis verum
consensum ponere, et matrimonium contrahere. Secus vero dicendum,
si intervenerit defloratio, quia tunc deflorans omnino tenetur ad ma­
trimonium, cum non possit tunc alia via sat aequi valenter damnum
resarcire». L. 833. 847., 1. 3. n. 642. — Hinc, si vir mulierem in­
ducat ad peccatum, sub ea conditione, quod eam in matrimonium sit
ducturus, si votis annuerit, crimine patrato, si non vi contractus, saltem
vi damnificationis iniustae, iuxta communissimam sententiam, eam du-

6

I. - DE SPONSALIBUS ET DE BANNIS

cere tenetur, si potest ; secus enim sufficiet, si ei de nuptiis provideat.
Ratio est, « quia aliter, si deflorator virginem deceptam non ducat,
nunquam ei reddet aequale, nec damnum adaequandum reficiet ».
L. I. 3. n. 642. Idque valet etiamsi vir voverit religionem, ordines
vel castitatem, et postea mulierem cognovit sub promissione vera vel
ficta matrimonii. Votum enim non obligat, cum notabilis omnino facta
sit mutatio, et gravissima iustitiae obligatio supervenerit. L. 1. 6.
n. 833. 874. Attamen S. D. aliique communiter excipiunt: l.° Si ex
matrimonio timeatur pessimus exitus, ut discordiae, rixae, scandala, etc.
2.° Si vir cognoverit foeminam, putans eam esse virginem, sed cor­
ruptam invenerit ; vel si ea rem deinde habuerit cum alio ; si hoc
enim in matrimonio sufficit, ut fiat separatio, multo magis matrimonio
non contracto. Sporer 538. seqq. 3.° Si futurum sit familiae dedecus.
L. 849. 851. 4.° Si vir conditionem mulieris notabiliter antecellat, ob
eamdem rationem dedecoris familiae. — L·. 1. 3. n. 642.-650., 1. 6.
n. 851.; S. Th. S. q. 46. a. 2. ad 4.; C. B. 1300. Cf. 928.

921. An sint irrita sponsalia contracta per dolum dantem causam
contractui, etsi circa qualitatem, v. g. divitias, qualitates corporis,
animi? — Controvertitur. Prima sententia satis probabilis affirmat.
Hoc enim sponsalium proprium est, quia matrimonia mutua benevo­
lentia sponte iniri necesse est. Secunda sententia probabilior negat.
Etenim hoc commune est cuilibet contractui, ut irritus non sit, nisi
defectu consensus vel obiecti. « Habet vero tunc deceptus actionem
irritandi contractum propter iniuriam et defectum consensus, idque
currit, etiamsi deceptio provenerit ab alio tertio, parte ignorante ».
!.. 835. « Probabiliter dicunt Lessius, etc., quod si res integra est, ut
evenit in simplicibus sponsalibus, et error sit invincibilis in conscientia
deceptus non tenetur stare contractui, ne iudicis quidem post senten­
tiam ». L. H. A. tr. 18. n. 2.
922. In sponsalia per metum inita sint ipso iure invalida? — Si
metus sit gravis, controvertitur. Prima sententia affirmat, si metus sit
ab extrinseco et iniustus : valida enim essent, si metus foret ab in­
trinseco, puta si quis promitteret, timens ne cogeretur ad solvendum
debitum ; vel iustus, tunc enim pars contrahens irrationabiliter esset
invita. Ratio, quia metus dirimit matrimonium, et sponsalia sunt via
ad matrimonium. Secunda sententia negat ; addit tamen ea posse
rtscindi a metum passo ; si vero iuramentum adfuerit, debere ipsum
servari donec relaxetur. Ratio, quia neque invalida sunt iure positivo,
quod nihil habet de sponsalibus : neque invalida iure naturali : metus

I. - DE SPONSALIBUS ET DE BANNIS

7

enim per sc consensum non tollit. — « Utraque sententia est proba­
bilis, sed prima mihi videtur probabilior..., quia nemo potest obligari
ad exsequendum actum per se nullum, et cui ius resistit, qualis esset
matrimonium durante tali metu contrahendum... Ex his infertur, quod
ex huiusmodi sponsalibus minime oriatur impedimentum publicae ho­
nestatis ». L. 844.
Si metus sit levis, qui causam dederit contractui prima sen­
tentia affirmat, quam multo probabiliorem dicit Ballerin.; secunda
vero communior et S. Alphonso probabilior negat. Ratio, quia non
censetur alter veram iniuriam intulisse, cum metus levis facile repelli
possit. — An autem in tali casu possit metum passus sponsalia in
conscientia rescindere, prima sententia satis probabilis negat propter
rationem modo allatam ; secunda vero sententia communior et proba­
bilior affirmat. « Ratio, quia cum metus dederit causam contractui, ita
ut alias initus non fuisset, incutiens metum tenetur contractum rescin­
dere, unde sicut ille tenetur relaxare fidem iniuste“per talem metum
extortam, ita metum passus potest fidem datam revocare». L. 844.
— Sanch. 1. 1. d. 14., 1. 4. d. 16.

923. An verba de praesenti inter impuberes apta ad matrimo­
nium, cum hoc ex iure positivo sit nullum, habeant vim sponsalium?
— R. Affirmative ex C. Si infantes un. de Desp. imp. in 6.°, C. Tuae
nobis fin. e. t. Ratio, quia, quum actus non valent eo modo quo fiunt,
ex interpretativa contrahentium voluntate, valent meliori modo quo
possunt, nisi quis expresse dissentiat. Sponsalia autem interpretative
continentur in matrimonio, nisi reipsa tantum expresse intendatur ma­
trimonii vinculo sese constringere. Sponsalia enim non habentur, nisi
mera iuris praesumptione. Sanch. 1. 1. d. 21. n. 3. 5.; Schmalz. 1. 4.
tit. 2. n. 63.; Pignatelli Cons. tom. 9. C. 133. n. 46. — Hinc plures
idem dicebant, si puberes matrimonium clandestine, i. e. sine parocho
et testibus contrahant, in loco ubi Trid. est promulgatum. Sed hoc
negandum omnino est, S. C. C. 8. lun. 1595.; Ferrar. v. Matrimonium
art. 2. n. 2.; Bened. XIV. Quaest. can. 291. par. Ultimum. «Ratio,
quia cum actus est nullus non iam ex parte contrahentium, sed ex
parte sui ipsius, eo quod est contra'bonos mores, et ius illi resistit,
Trid. s. 24. C. 1., tunc talis actus nullam parit obligationem ». L. 841.
Excipe, e contra, nisi clandestine contrahentes matrimonium expresse
intendant se obligare eo modo, quo possent. Sanch. 1. c. n. 6. — Si
vero agatur de matrintonio civili, ex Declaratione Leonis XIII. 17.
Mart. 1879., ubi Decretum Trid. s. 24. C. 1. de R. promulgatum est,

8

I. - DE SPONSALIBUS ET DE BANNIS

sive matrimonium intendatur de praesenti, sive de futuro « impedi­
mentum iustitiae publicae honestatis non producitur » ; adeoque neu­
trum est. — E. M.
Verum post Decr. Ne temere omnino negandum matrimonium de
praesenti converti in sponsalia de futuro. Sunt enim duo contractus
omnino distincti et bene diversi. Et distincti ac diversi penitus ma­
nent ex laud. Decr., ut constat ex toto eius tenore. Enimvero ad va­
liditatem utriusque contractus bene diversae sunt requisitae formalitates. Matrimonium valide non potest contrahi, nisi coram parocho
vel loci Ordinario vel sacerdote ab alterutro delegato, et duobus saltem
testibus. Sponsalia contrahi non possunt, nisi per scripturam, subsi­
gnatam a partibus et vel a parocho, aut loci Ordinario vel saltem a
duobus testibus.

924. An valida sint sponsalia, quae malitia, i. e. rationis adver­
tentia supplente aetatem, ante septennium incantur? — R. Affirmative,
« quia nimirum LL. septennium praescribentes stricte fundantur in
praesumptione, quod non nisi septennio expleto lumen rationis illu­
cescit... C. Si infantes un. de Despons. impub. in 6.°». Ithur. Cas. 30.
n. 25. Quare sponsalia licite inire possunt omnes, qui licite matrimo­
nium inter se inire possunt, et praeterea impuberes. C. A. nobis 8. de
Despons. imfùb.
S. Th. S. q. 43. a. 2.; Ferraris v. Sponsalia n. 15.;
C. Litteras de Desp. imp., C. Ad dissolvendum 13. e. t., C. Accessit 5.
e. t. ; L. 14. ff. de Sponsal.
925. An sponsalia contracta inter habentes impedimentum diri­
mens sub exfressa conditione : si Papa dispensaverit, impleta condi­
tione, valida sint, sine novo consensu / — R. Affirmative. Consensus
enim perseverat per se usque ad iinpletionem conditionis. Est prae­
terea talis consensus in se honestus et licitus. Quare nulla est ratio,
cur consensus sit renovandus. L. 843. 859., 1. 3. n. 650. Verum ante
conditionem impletam neque sponsalia sunt, neque inducunt impedi­
mentum publicae honestatis. Obligant tamen ad petendam dispensa­
tionem, si Papa soleat in tali impedimento dispensare. Quare peccaret
sponsus, si cum sorore sponsae matrimonium contraheret, non expectato eventu conditionis. Sponsalia vero cum eadem contracta essent
nulla, cum esset promissio illicita de re iniusta, quae non obligat. Si
R. Pont, dispensare non soleat, sponsalia omnino illicita essent adeoque
nullius momenti, nullamque inducerent obligationem. L. 11. cc.
Sunt tamen, in praesenti, plures qui tenent praedicta sponsalia esse
omnino irrita ; adeoque nullam esse obligationem dispensationem pe­

I. - DE SPONSALIBUS ET DE BANNIS

9

tendi. Innituntur variis S. Sedis Decisionibus. — Cf. A. S. S. v. 1.
p. 79. seqq. 121.
Haec S. Th. generatim de sponsalibus sub conditione: «Si autem
fiat dicta promissio sub conditione, distinguenda est ; quia aut est con­
ditio honesta, ut cum dicitur : accipiam te, si parentibus placeat, et
tunc stante conditione, stat promissio, et non stante non stat ; aut
est inhonesta, et hoc dupliciter ; quia aut est contraria bonis matri­
monii, ut si dicam : accipiam te, si venena sterilitatis procures, et tunc
non contrahuntur sponsalia ; aut non est contraria bonis matrimonii,
ut si dicam : accipiam te, si furtis meis consentias, et tunc stat pro.
missio, sed tollenda est conditio». S. q. 43. a. 1.
Cum autem sponsalia, ut valide nunc contrahantur, opus est, ut
scripto actu fuerint contracta, necesse est, ut eodem scripto actu
praedicta conditio fuerit expressa, secus sponsalia omnino nulla sunt.
926, Quae et quanta sit obligatio sponsalium ? — Sponsalia obli­
gant ad ineundum matrimonium sub peccato mortali. Sunt enim con­
tractus onerosus in re gravi. Si terminus non sit praefixus, sufficiet, si
ea promittens impleat pro more regionis, vel quando a promissario re­
quiratur. Ubi notandum est, quod « si altera pars ex oblivione, timore,
verecundia vel simili causa non peteret, ut praecipue in foeminis evenit,
tenetur tunc sponsus de se sine petitione matrimonium contrahere,
cum commode possit... Quod si altera pars, cum possit commode pe­
tere, tacet, tunc ipsa videtur dilationi assenti re ». L. 845. Quare re­
siliens cogi potest ad matrimonium, etiam a indice per censuras: quod
tamen raro expedit ob periculum infelicis exitus. C. Rcquisivit 17. dc
Sponsal.; L. 846.; S. Th. S. q. 43. a. 1. ad 2.
Nihil de sponsalibus habetur C. G. — Verum C. I. 53. 54.;
C. H. 43. 44.; C. A. 45. 46.; C. B. 1297. sponsalibus denegatur
legalis obligatio matrimonii contrahendi. Si tamen promissio rite con­
stet, resiliens sine iusta causa tenetur alterum compensare pro damno
ex C. A. et ex C. B. 1298.; ex C. I. et C. H. pro expensis, quae
propter promissum matrimonium fecerit. Oportet autem ex C. I. et
C. H. compensationem petere intra annum a die quo promissio im­
plenda erat.
lure Romano is qui sponsalibus obligatus est, per­
mittitur conditioni seu pacto renuntiare, et postea cum alia contrahere.
L. Alii 1. C. h. t. Si vero absque praevia renuntiatione, aut sponsus
aut sponsa alii nupserit, infamia notatur. L. Quid ergo § 3. de His
qui notantur infamia. — lure canonico obligatio habetur non tantum
ex fidelitate, verum etiam ex iustitia matrimonium contrahendi, et

10

I. - DE SPONSALIBUS ET DE BANNIS

impedimentum habetur, impediens matrimonium cum alia, et dirimens
matrimonium cum consanguineis in primo gradu. — E. M.

927. An valida sint sponsalia posteriora : contra priorem fidem
inita, et prae illa sint adimplenda ? — << Certum est, quod si secunda
sponsa fuerit conscia priorum sponsalium matrimonium cum prima
debet contrahi ». — Si illa fuerit ignara, « prima sententia dicit, spon­
sum teneri contrahere cum secunda, si cum hac copulam habuit...,
secunda sententia vero communior et probabilior dicit, sponsum te­
neri contrahere cum prima, etiamsi adfuerit copula cum secunda...
Ratio, quia promissio facta secundae sponsae semper est nulla, utpote
de re illicita, cum fuerit priori sponsae promissa : nec iniuria illata
alteri ius huic adimit. Et hoc etiamsi secunda promissio fuerit iuramento firmata ». L. 848. — Neque vero tenetur prior sponsa iuri suo
cedere, etiamsi altera grave damnum ex defloratione patiatur, quia
haec debet suo crimini imputare quod tale damnum patiatur. — Grave
quidem peccatum est post inita sponsalia, alia attentare sponsalia, quae
utpote illicita, irrita etiam sunt; nulla enim esse potest vis illicitae
promissionis, quamvis intercedant et iuramentum et copula. Nam illud
nequit esse vinculum iniquitatis. Haec ius quaesitum alteri adimere
non potest. — Sponsalia autem iniens cum alia aut alio, iure suo
cadit quoad priora sponsalia. — Idemque ferendum indicium, si vel
meram futuri matrimonii promissionem alteri laciat. — L. ib. ; Sporer 237. ; Bened. XIV. Notif. 46.
928. An peccent filiifamilias sponsalia et matrimonium contra­
hentes absque parentum consensu; et an haec in casu valida sint? —
Ad validitatem quod spectat certum est, matrimonium esse omnino
validum, licet sine parentum consensu, iique omnino dissentiant. Trid·
s. 24. C. 1. de R. M. — Quoad vero sponsalia, insciis parentibus,
iisque etiam invitis, nunquam haec ea tantum de causa invalida sunt ;
siquidem inde generatim et necessario non habetur, quod illicita sint.
Consensus enim parentum necessarius non est per se seu ex natura
rei: neque ex lege positiva. Ratio 1.‘ est, quia quilibet homo in eli­
gendo statu et individua vitae societate sui iuris est et libertatis. Ra­
tio 2.' est, quia ex Trid. 1. c. validum est matrimonium sine consensu
parentum Atqui eadem est ratio pro sponsalibus, quae via sunt ad
matrimonium . quia nempe homo hac in re sui iuris est. S. Th. 2.
2. q. 104. a. 5.; S. Bonavent. 4. d. 29. a. 1. q. 3. Ea tantum de
causa: nam alia de causa, ratione etiam parentum, sponsalia esse pos­
sunt illicita et consequenter invalida, ut mox patebit ex dicendis.

I.

DE SPONSALIBUS ET DE BANNIS

11

Illicite quidem contrahunt, si parentes sint rationabiliter inviti, puta,
si sponsa vel sponsus malis imbutus sit moribus, si tale matrimonium
redundaret in dedecus familiae, vel ex eo gravia scandala aut dissensio­
nes sint exoritura. « Casu autem, quo filius non posset sine peccato
tale matrimonium inire, dicunt dd. quod ad illud non obligetur, etiamsi
cum iuramento sponsalia contraxisset; quia cum haec promissio esset
de re illicita, iuramentum non potest esse vinculum iniquitatis... Idem
dicendum putant communiter aa., scilicet non teneri sponsum ad im­
plenda huiusmodi sponsalia cum gravi parentum iniuria, etiamsi vir­
ginem defloravit, sed sufficere quod eam dotet... Ratio, quia virtus
iustitiae nequit obligare ad actum, qui sine peccato impleri non po­
test... Conveniunt autem dd. filios excusari saltem a mortali, si absque
consensu parentum nuptias contrahunt ex iustis causis... Si pater im­
pediat filium ab aliquo matrimonio sine iusta causa; tunc filius non
tenetur obedire, et pater graviter peccat impediendo». L. 849.
Difficultas praecipua, propter quam parentes saepe inviti sunt,
et dubitatur, tum utrum parentes iuste dissentiant, tum utrum ipsi
sponsi facta promissione obligentur, practice est ex disparitate condi­
tionis utriusque contrahentis. « Certum est, quod si contrahentes tem­
pore sponsalium non fuerint disparitatis conscii, sponsalia sunt nulla,
dummodo ignorantia fuerit antecedens; valida tamen, si fuerit conco­
mitans... Si iam conscii fuerint, communiter dd. dicunt teneri ad ma­
trimonium ». L. 851. — Ac valida declarata sunt sponsalia nobilis
viri cum ignobili, sed honesta puella. S. C. C. 28. Aug. 1751.
Excipe tamen l.° si ratione disparitatis in nobilitate ex illo ma­
trimonio eveniat dedecus familiae. « Ratio, quia promissio est nulla,
cum sit de re graviter illicita, utpote quae impleri non potest, nisi
cum magno familiae detrimento». L. 851. lustitia sane obligat, ne
hoc detrimentum familiae inferatur. Non sufficit autem « qualiscumque disparitas, sed requiritur notabilis, puta si vir nobilis desponsa­
verit filiam artificis, mechanici, vel agricolae ». L. 851.
Excipe 2.° si ratione disparitatis in divitiis probabiliter timeatur
scandalum, v. g., odia propinquorum, etc., « quia eo casu graviter
peccaret sponsus contra caritatem, et ideo cum matrimonium illud
contrahere, tunc esset res illicita, non potest promissio facta ad illam
obligare. Et ob eamdem rationem dicit Sanch. etc., hoc dicendum,
etiamsi sponsa deflorationem passa fuerit. Et etiamsi, ut addit San­
chez,... nulla sit inter contrahentes disparitas. Fateor quidem hanc
esse communem sententiam, et per se loquendo veram, quando filius

12

I. - DE SPONSALIBUS ET DE BANNIS

commode huiusmodi scandala vitare posset; sed si non posset sine
gravi suo incommodo, rationi adductae videtur obstare, quod caritas
non obliget cum gravi incommodo... Fortene sponsus non videtur grave
incommodum subiturus, si omittere cogatur matrimonium cum puella,
quacum credit quietam se ducturum vitam, ob vehementem amoris
passionem, qua se sentit affectum erga illam? Grave quidem incom­
modum existimant hoc omnes dd. illi, etc... Tanto magis quod hu­
iusmodi scandala... inito matrimonio, facile evanescunt, et animi con­
ciliantur». L. 851. — Si vero nulla timeantur scandala ratione disparitatis notabilis in divitiis, quia tamen huiusmodi promissio est prodiga,
putat adhuc S. Alph. 1. c. sponsum ad matrimonium non teneri. Sed,
ex communi hominum sensu, illicitum profecto non est, quod dives
cum paupere matrimonium contrahat. Salin, c. 1. n. 82. ; Sanch. 1. 1.
d. 14. n. 2. « Verumtamen, addit idem S. D., cum culpa prodigali­
tatis non sit plus quam venialis, quaevis mediocris iusta causa vitium
prodigalitatis auferre potest ». Hinc, subdit S. Alph., « vix casum ac­
cidero posse, quod sponsum eam ducere non teneatur, quia rarissime
deerit aliqua ex his causis ».
Ex C. I 63.; C. G. 148. Filii contrahere nequeunt matrimonium
sine consensu parentum, nondum completo anno 25.°, si masculi;
anno 21.° si foeminae sint. Ex C. H. 45.-47. 320. matrimonium pro­
hibetur minori, nempe ante 23.annum aetatis, sine consensu patris,
vel cius defectu matris, maiori vero sine consilio patris, vel eius
defectu matris. Ex C. A. 49. minores et etiam maiores, qui per se
valide obligari non possunt, neque possunt matrimonium contrahere
valide sine consensu patris, vel eo deficiente tutoris, vel curatoris et
iudicis Ex C. B. 1304. 1305. 1331. qui habet restrictam contrahendi
capacitatem indiget consensu sui repraesentantis legalis; filius ante
annum 21 u“ indiget consensu patris. Loco patris succedit mater, cuiu- tamen consensu non indiget filius declaratus legitimus. Ex defectu
huiusmodi consensus peti potest matrimonii irritatio. — Sed ubi vere
agatur de ipsa matrimonii validitate, nullius roboris sunt omnes civilis
legis contrariae dispositiones, quoad ipsam matrimonii validitatem, si
aliunde de iure naturali et canonico validum sit. Trid. s. 24. C. 1.
de R. M. - L. 849. 859. 851. 877., 1. 3. n. 335.; S. Th. S. q. 47.
a. 6.; Ithur. Cas. 14. n. 7. seqq. ; E. M.
92l>. Quomodo dissolvantur sponsalia t — Sponsalia dissolvuntur
ρ<· mutuum consensum, sicut quivis contractus, cuius obligatio, quoad
eius stabilitatem ab alia lege non pendet, nempe divina vel humana,

I. - DE SPONSALIBUS ET DE BANNIS

13

uti, e. g. in matrimonio, et professione religiosa. L. 854.; S. Th.
S. q. 43. a. 3. ad 5.
« Inter puberes per mutuum consensum solvuntur sponsalia, etiam
iuramento firmata, non solum valide,
sed etiam licite, si adsit ratio»
nabilis causa ; nam alias esset saltem veniale..., quia iuramentum in
favorem tertii, quamvis principaliter fiat in honorem Dei, semper con­
ditionem includit, si alter acceptet, vel si non remittat ». L. 855.
« Inter impuberes vero non solvuntur sponsalia, nisi ipsi fiant pu­
beres ex C. De illis 7. de Despons. impub.... Dicunt autem Sanch., etc.
quod si alter sponsorum ante pubertatem dissenserit, et in tali dis­
sensu perseveraverit, solvantur sponsalia cum ille ad pubertatem pervenit. Si tamen interne tantum dissenserit, censent Sanch., etc., posse
etiam resilire in conscientia ; sed probabilius id negant Cone., etc.,
tum quia hoc beneficium resiliendi non conceditur a iure nisi recla­
mantibus, quod certe intelligitur externe, tum quia sicut ad ineundum
contractum non sufficit solus consensus internus, ita ad contractum
solvendum nec sufficit solus internus dissensus ». L. 856. ; Schmalz.
1. 4. tit. 2. n. 32. 40.-43. — « Certum autem est eum puberem esse,
qui ex habitu corporis pubertatem ostendit, et generare iam potest ».
C. Puberes 3. de Despons. impub.
Sponsalia item dissolvuntur, si notabilis mutatio accidat vel dete­
gatur, quae si esset praevisa, sponsalia non fuissent contracta, vel
quae si superveniret, iam esset sufficiens ad illa rescindenda. Ratio,
quia sponsi sub hac conditione subintellecta obligari censentur. Hu­
iusmodi mutatio haberetur, si detegatur impedimentum dirimens, si su­
perveniret, vel detegeretur gravis inimicitia vel odium inter ipsos
sponsos, vel parentes aut consanguineos; gravis infirmitas, v. g. lepra,
phtysis, morbus gallicus, etc. ; magna debita vel grave periculum for­
tunae, famae, etc. L. 863. 865. ; S. Th. S. q. 43. a. 3. ad 3.
Dissolvuntur pariter sponsalia, si alter perfectiorem vitae statum
inire maluerit. S. Th. 1. c. Hac enim etiam tacita conditione contracta
censentur. Si autem religiosa professio ipsum matrimonium ratum dis­
solvit, multo magis sponsalia. — Dissolvuntur tandem sponsalia per
auctoritatem S. Pontificis, iusta interveniente causa, ut ex ipsa praxi
Ecclesiae constat. A. S. S. v. 15. p. 587.
930. An pars laborans occulto defectu sufficienti ad solvenda spon­
salia, teneatur illum manifestare ante sponsalia, vel, eis contractis, ante
matrimonium ? — Si defectus redderet nuptias perniciosas, ut esset
infamia, lepra, morbus gallicus, etc., tenetur manifestare vel a nuptiis

14

I. - DE SPONSALIBUS ET DE BANNIS

desistere. Idemque dicendum, si sponsa ex concubitu habito cum alio
sit praegnans, quia tunc periculum adest damni sponsi, quod nempe
alere debeat prolem alienam, eaque inter proprios haeredes connume­
retur. — Si vero defectus nuptias tantum redderet minus appetibiles,
uti, e. g., quod sponsa non sit virgo, sed corrupta, tunc, esto ipsa
non possit virum decipere, fingendo se immunem a tali defectu, si
vir ostendat se aliter nolle eam ducere; secus tamen potest etiam in­
terrogata dissimulare, aequivoce respondendo. Ratio 1? est, quia est
contra iustitiam. Ratio 2.* quia nemo tenetur propalare proprium de­
fectum cum propria infamia, si non laedat ius alterius. — L. 863.865.; La-Croix 1. 6. p. 3. n. 183.
931. An per alterius crimen sponsalia dissolvantur?— Per atrox
crimen alterius sponsi solvuntur sponsalia ex parte innocentis. Atrox
crimen censetur haeresis, furtum grave, homicidium vel simile, quod
grave damnum vel infamiam pariat. Ratio, quia notabilis prorsus adest
mutatio rerum. Ex parte innocentis ; nemo enim ex proprio delicto
commodum reportare debet. — L. 860.; C. B. 1299.

932. An fornicatio sit causa sufficiens sponsalia dissolvendi? —
« 37 fornicatio fuerit ante sponsalia, certum est apud omnes posse
virum, cognita fornicatione sponsae post sponsalia, eam relinquere.
E converso non potest mulier rescindere sponsalia ob fornicationem
sponsi cum alia ante habitam..,, nisi vir insuper prolem ex alia ha­
buerit, vel etiam nisi ipse noscatur fuisse deditus huic vitio cum plu­
ribus foeminis se commiscendo ». L. 861. Ratio asserti est, quia sponsa
notabiliter inde vilior redditur, non item sponsus. Ratio vero exceptionis est, quia merito tunc timeri potest, ne sponsus sponsae sit
fidem servaturus. — Attamen S. Th. absolute ait: «quod quamvis
nondum dederint sibi mutuo potestatem corporis sponsalia contrahen­
tes, tamen ex hoc efficiuntur sibi invicem suspecti de non servanda
fide in futurum: et ideo potest sibi praecavere unus contra alium, sponsalia dirimendo ». S. q. 43. a. 3. ad 6. Adde, resilire etiam posse
sponsam, si sponsalium tempore, non fuisset ipsa consensum praebi­
tura. si sponsum cognovisset esse fornicarium ; tunc enim error adesset, dans causam contractui, adeoque consensus deesset. Ac, si sponsa
vere honesta virgo sit, haud aeque intendit nubere impudico ac pudico.
« 37 vero fornicatio fuerit post sponsalia, certum est, posse spon­
sum mulierem relinquere, si ipsa voluntarie fornicata
sit...
Si
sponsa
*
violenter fuerit fornicationem passa..., communius et verius affirmant».
L. 1. c. Si vero sponsus esset post sponsalia fornicatus, communius

j
|

1

I

!

I

1
1

i
I
1

1

I. - DE SPONSALIBUS ET DE BANNIS

15

et probabilius dicunt, sponsam non posse recedere, multoque minus,
si vir metu fuerit coactus. Ratio est eadem ac illa, quae pro prae­
cedente casu adducitur. Verum quoad fidem datam servandam pari iure
sive vir sive mulier censentur. Quare, altera parte voluntarie forni­
cante, verius videtur posse alteram resilire. Praeterea, licet turpior
habeatur lapsus sponsae quam sponsi ; nihilominus lapsus sponsis no­
tabilem status mutationem producit. Qualem posthac fidelitatem a tali
sponso potest sponsa sperare?
Utroque sponso fornicante, prima sententia tenet, quod utrique
liceat resilire; quia uterque in servanda fide eodem iure censetur; se­
cunda sententia, quod neutri id liceat; quia paria delicta mutua com­
pensatione tolluntur ; « tertia sententia, probabilior et communis...,
docet sponsum bene posse resilire, non vero sponsam. Ratio, quia in
hoc non daretur aequa compensatio, cum longe turpior sit fornicatio
sponsae, quam sponsi». L. 861. 862., H. A. tr. 18. n. 18.; Diana
torn. 2. tr. 6. r. 14.

933. An per impedimentum· superveniens sponsalia dissolvantur ?
— « Si impedimentum sit impediens, communissime et probabilius...
negant sponsalia dissolvi, nisi impedimentum proveniat ex voto reli­
gionis, et valde probabiliter etiam castitatis... Ratio, quia alia impe­
dimenta hodie non vigent ». — « Si vero impedimentum sit dirimens,
certum est apud omnes dissolvi ex parte innocentis... Sufficit autem
sola fama huiusmodi impedimenti..., quando adest opinio impedimenti
apud maiorem partem viciniae... An tunc solvantur etiam ex parte
nocentis, affirmat Dic., et probabile putant Salm., quia supposito tali
impedimento iam factum est impossibile matrimonium. Negant vero
communius et probabilius Sanch. etc., qui dicunt tunc suspendi obli­
gationem sponsalium, donec tollatur impedimentum; quia aequum non
est, ut delinquens commodum ex suo crimine reportet ». L. 857. ;
S. Th. S. q. 43. a. 3. ad 4.
934. An qui impedimentum apposuit teneatur dispensationem ob­
tinere, vel ipsam oblatam acceptare? — « Alii, ut Fill., etc., dicunt
non teneri, etiamsi sponsalia fuerint iurata, nisi ad hoc obligetur ra­
tione damni illati, nempe deflorationis, vel famae deturpatae, quia
promissio intelligitur facta, rebus in eodem statu manentibus... Alii,
ut Rone., etc., dicunt teneri, adhuc praeciso damno illato, ad pro­
curandam dispensationem una cum expensis..., etiamsi essent magnae.
Ratio, quia tenetur quisque modo quo potest resarcire ius alterius,
quod ipse iniuste laesit... Alii demum probabilius, ut Sanch., etc.,

16

I. - DE SPONSALIBUS ET DE BANNIS

dicunt, teneri quidem, etiam secluso damno illato, si dispensatio fa­
cile possit impetrari; secus, si adeam requirerentur magnae expensae
et longa mora; quia obligatio orta ex sponsalibus urget sponsum ad
apponenda media tantum ordinaria et facilia, non autem difficilia et
extraordinaria. Excipit tamen Spor., etc., nisi esset reparandum da­
mnum deflorationis vel famae : quia tunc teneretur etiam magnam ex­
pensam erogare, sed non tanta, ut cogeretur a suo statu decidere ».
L. 858.

935. An per matrimonium subsequcns non solum cesset obligatio
sponsalium, durante matrimonio, ut certum est ; verum etiam omnino
illa dissolvantur ; ita ut, mortuo coniuge, priorum sponsalium obliga­
tio amplius non urgeat? — Prima sententia affirmat, quia obligatio
semel extincta nunquam reviviscit. Porro, quando res servituti seu
obligationi prius obnoxia in alium transit statum, qui non ex acci­
dentali impotentia, illius obligationis excusationem afferat, sed suapte
natura repugnet obligationi illi seu servituti, haec tunc non solum
suspenditur, sed prorsus extinguitur. Atqui matrimonium ex natura
sua est indissolubile, ac per illud coniux in perpetuum se in alterius
potestatem tradit. Ergo. Secunda sententia, quam sibi S. Alph. 875.
absolute probabiliorem dicit, negat; quia neque iure positivo, neque
naturali constat, quod sponsalia per matrimonium subsequens omnino
irritentur. « prout patet in eo, qui post votum religionis matrimonium
consummaret, hic enim, mortuo coniuge, teneretur quidem votum
adimplere ».
936. An per ordinum susceptionem sponsalia dissolvantur? —
« Per susceptionem ordinum sacrorum certum est etiam dissolvi spon­
salia, non autem matrimonium ratum. Ita omnes... et patet ex Extrav.
Antiquae de Voto ». L. 871. — An autem peccet, qui ordines sacros
suscipit, inscia vel invita sponsa? « Prima sententia affirmat peccare
graviter, et hanc tenent Sanch., Pal., etc. Ratio, quia nullo iure con­
cessum est ordini sacro sponsalia dirimere, sicut est datum statui re­
ligioso... Secunda sententia vero non minus probabilis negat, eamque
tenent Pont., Nav., etc. Ratio ; quia in promissione sponsalium imbibita semper est conditio, nisi melior status eligatur». L. 871. —
Utrum etiam per susceptionem ordinum minorum dissolvantur spon­
salia * ·' Prima sententia affirmat... quia talis est mutatio sponsi... ut
merito indicetur noluisse sponsa se obligare ad nuptias cum eo con­
trahendas .. Secunda sententia communior et verior negat... Ratio, quia
revera status ordinum minorum per se non est incompossibilis cum

I.

17

DE SPONSALIBUS ET DE BANNIS

matrimonio... ut patet ex C. 1. et 2. de Cler. coniug. ». L. 872. Secl
hoc evincit sponsalia non dissolvi ex parte initiati minoribus ordini­
bus, minime vero non dissolvi ex parte sponsae, cui merito grave esse
poterit matrimonium cum tali viro contrahere.

937. An per ingressum in religionem unius sponsi solvantur spon­
salia contracta ante professionem? — Adsunt tres sententiae. Prima
asserit ex neutra parte dissolvi. De ea S. Alph. ait: « Non videtur
satis probabilis ». Secunda, quam tenent Bus., Sanch., aliique, dicit
dissolvi ex parte utriusque. Eam S. D. ostendit non satis suaderi.
Tertia, quae S. Alphonso « absolute probabilior videtur », dicit dis­
solvi tantum ex parte manentis in saeculo, quia ex eius parte tunc
accidit notabilis mutatio, cum dedecori aestimetur, nubere cum eo,
qui religionem deseruit. Alter vero per ingressum inhabilis non ht
ad contrahendum matrimonium, adeoque, si egrediatur, promissis stare
debet. — « Teneretur sponsus ante ingressum nuptias celebrare, si
hoc necessarium esset ad prolem legitimandam, scandalum reparan­
dum, vel honori sponsae providendum, si alio modo non posset oc­
curri. Et hoc casu nec etiam permittitur sponso post celebrationem
matrimonii ingredi religionem, illudque non consummatum relinquere;
nequit enim tunc deserere uxorem, quae propter infamiam non pos­
set alias nuptias invenire ». L. 870.
938. Quid quoad votum ingrediendi religionem, vel suscipiendi
ordines sacros, vel castitatis servandae? — « Certum est l.° quod vo­
vens ingredi religionem licite voveat et debeat ingredi, nec tenetur
stare sponsalibus, si vere vult fieri religiosus... Certum est 2.°... quod
per huiusmodi tria vota solvantur sponsalia ex parte non voventis,
cum merito censetur per ipsa vovens sponsalibus renuntiare. Certum
est 3.° quod si quis post sponsalia emittit votum non solum ingre­
diendi, sed etiam profitendi religionem, tunc sponsalia ex parte
utriusque dissolvantur ; quia vovens tunc fit omnino inhabilis ad
matrimonium contrahendum ». L. 873.
939. An per votum servandae castitatis, vel suscipiendi ordines
sacros solvantur sponsalia etiam ex parte voventis? — « Si votum
antecedat sponsalia, certum est ipsa esse irrita, quia ipsorum promis­
sio, cum sit de re illicita, non obligat ». — Si subsequatur, prima
sententia negat, eamque plures et graves theologi tenent. « Ratio,
quia Deus non acceptat promissionem rei alteri promissae, et ab eo
acceptatae, nec ullo iure habetur, quod sponsalia per haec vota diriBucceroni. bist. theol. moralis IV.

□

18

I. - DE SPONSALIBUS ET DE BANNIS

mantui ». Secunda sententia vero affirmat, eamque quam plures et
graves dd. tenent ap. S. Alph. et Sanch., « qui vocat probabilissi­
mam, et communiter probabilem vocant et tutam Salm., etc., eam­
que absolute docet S. Th. S. q. 52. a. 1. ad 1... Ratio, quam com­
munius tradunt, est, quia promissio sponsalium censetur semper facta
sub conditione, nisi melior status eligatur. Idque valere dicunt, etiamsi
sponsalia fuerint iurata, quia iuramentum sequitur naturam actus ».
L. 873. Confirmatur Decisione S. C. C. 15. Mart. 1705. ubi dictum
est; votum castitatis aut suscipiendi ordines sacros per electionem
melioris status irritare sponsalia, etiam iuramento firmata. — Excipe
vero, « si sponsus votum ederet, ut sponsam eluderet... Item proba­
bilius... etiamsi sine animo eludendi sponsus voverit castitatem, si
postea obtineat dispensationem voti, non poterit aliam ducere... Sed
non omnino improbabiliter Bon. et Sanch. id negant ». L. ib. — De
Angelis Praelect. iur. can. 1. 4. t. 6. n. 6.
940. An dissensus parentum sit causa dissolvendi sponsalia ? —
« Censeo dicendum, ait S. Alph. 877., quod, si pater iniuslc dissen­
tiat a tali matrimonio, filius non possit a sponsalibus recedere, et tam
ipse quam pater peccaret, si vellent ea dissolvere. Secus vero, si pa­
ter iuste contradicat, nempe si matrimonium vergeret in dedecus fa­
miliae; tunc enim sponsalia illa non obligant, cum nemo possit obli­
gari ad exsequendam rem iniustam ». Et idem dicunt Laym. et Sanch.
« cum aliis communiter, si ex tali matrimonio magna scandala sint
oritura inter propinquos ». Atque hinc patet, dissensum parentum non
esse verum impedimentum impediens matrimonium. Agitur enim tan­
tum de honore et obsequio parentibus debito. Unde culpa aliqua non
deesset, gravis vel levis, secundum varias circumstantias, matrimo­
nium contrahendo, insciis parentibus, nulla urgente causa. L. ib.
941. An possit sponsus sponsalia rescindere, si ipsi adveniat pin­
guis haeredilas? — Negant communissime dd., quia sponsus « non
est deceptus in conditione sponsae, in qua nulla facta est mutatio ».
Mutatio quidem in sponso facta est, sed in re cxtrinseca huiusmodi
contractui. Plures vero probabiliter affirmant, « eo quod in tali casu
lam accedit notabilis rerum mutatio ». Idem consequenter dicendum
videretur, si quis contraxerit sponsalia cum una et postea offeratur
ei coniugium cum altera conditionis excedenter melioris. Quod « non
auderem, ait S. Alph. 876., omnino damnare»; subdit tamen: «a
contraria sententia abscedere nec unquam ego consulere auderem ».

I. - DE SPONSALIBUS ET DE BANNIS

19

942. An possit sponsa resilire a sponsalibus, si sponsus alio pro­
ficiscatur? — « Certum est, quod si sponsus alio transfert suum do­
micilium, vel si in longinquam regionem abeat, etsi cum animo re­
deundi, poterit sponsa statim ad alias nuptias transire ; hoc est
expressum in C. De illis 5. de Spousal... — Si vero sponsus disces­
sit in propinquum locum..., expectandum est donec redeat; vel requiri
debet sponsus, ut intra certum tempus accedat ad contrahendum ma­
trimonium, quod si ille requisitus reditum iusta ex causa differret vel
erit expectandum ad prudentis arbitrium... vel, quod securius est, causa
est remittenda arbitrio iudicis... Haec autem procedunt, si in sponsalibus
nullum fuerit tempus praefixum ad nuptias ineundas... — Cum termi­
nus sponsalibus apponitur, spectandum est, an apponatur ad sollici­
tandam, sive ad non differendam obligationem contrahendi matri­
monium, vel an ad obligationem finiendam. Tunc apponitur ad
sollicitandum, quando partes ideo praefigunt terminum, ut neutra
ante illum possit alteram cogere ad implendum contractum. Tunc
autem ad finiendum, quando terminus apponitur, ut eo elapso, nulla
remaneat obligatio... — An, elapso termino ex defectu, v. g., sponsi,
possit sponsa resilire, si inculpabiliter omiserit ille nuptias inire iusto
detentus impedimento? Prima sententia negat... Ratio, quia non est
aequum, ut privetur iure suo qui ex iusta causa impeditur a promis­
sis adimplendis... Secunda sententia communior et probabilior affir­
mat... Ratio, quia terminus ad hoc apponitur, ne pars parata diu
maneat sine nuptiis, alias frustra tempus praefigeretur. Haec autem
sententia clare probatur ex C. Sicut 22. de Spousal... An, elapso ter­
mino, remaneat libera etiam pars, quae culpabilem apposuit dilatio­
nem? Prima sententia communior negat... Ratio, quia nemo debet
ex suo crimine commodum reportare... Secunda sententia affirmat...
et hanc expresse etiam tenet D. Th. in 4. d. 27. q. 2. a. 3. ad 2...
Ratio videtur esse, quia cum terminus sit appositus ad obligationem
finiendam, illo elapso, cessat obligatio... Prima sententia est quidem
longe communior, et mihi longe probabilior; sed secunda sua pro­
babilitate non caret ». L·. 866. 868. — S. C. de P. F. 26. Sept.
1840., Collect, η. 1216.; S. Th. S. q. 43. a. 3. ad 2.; L. 17.; de
Spousal, if. ; L. 2. e. t. C.
943. An resiliens a sponsalibus teneatur arrhas restituere? —
Sponsalia contrahi posse datis arrhis, nullum est dubium. Arrhae
enim sunt pignus datum implendi rem promissam. Si res promissa,
ut hic, licita est, licite datur pignus ad eam implendam. — Resiliens

20

I. - DE SPONSALIBUS ET DE BANNIS

culpabiliter a sponsalibus perdit suas arrhas, et tenetur ad eas alte­
rius partis reddendas, ac ad restitutionem, quanti eius intererat talem
contractum impleri. Cf. 926. — L. 852.; Sanch. 1. 1. d. 30. 35.;
Schmalz. 1. 4. t. 1. n. 126. seqq.; L. 5. de Sponsal. C. ; C. B. 1301.
944. An iuste resiliens a sponsalibus teneatur solvere poenam
promissam? — « Si poena generaliter apponatur in eum qui iuste
resiliat, certum est apud omnes promissionem poenae non obligare ».
L. 853. Est enim contra libertatem matrimonii. — Si adiiciatur in
iniusie resilientem, « prima sententia satis probabilis negat..., quia
adhuc libertas laederetur... ; secunda sententia vero probabilior affir­
mat... Ratio, quia talis adiectio poenae non est neque contra ius na­
turale, neque positivum ». L. 853. 1. 3. n. 949. — Ex C. B. 1297.
promissio poenae, si matrimonium non contrahatur, est nulla. —
S. Th. S. q. 43. a. 1. ad 4.; Sanch. 1. 1. d. 30. seqq.; L. Tilia
134. C. de Verborum obligationibus ; C. Gemma 29. de Sponsal. et
Matr., C. Requisivit 17. e. t., S. C. de P. F. 22. Nov. 1790., Col­
lect. η. 603. v. 1.

945. An ad sponsalia solvenda iudicis auctoritas requiratur? —
« In supradictis causis, quando manifestae sunt, non requiritur aucto­
ritas iudicis ad dissolvenda sponsalia; alioquin requiritur. Quod si
sponsus, cognito suo iure resiliendi, nihilominus carnaliter cognoverit
sponsam, censetur tacite suo iuri renuntiasse, et sponsalia ratificasse...
Laym. et Pal. aiunt, quod, stante probabili timore infelicis exitus,
licite potest vir a sponsalibus recedere ». L. 878. Verum post Decr.
Ne temere aliud est dicendum pro catholicis. Cum sponsalia publico
actu contrahantur, ad eorum solutionem opus est, ut interveniat pu­
blica Ecclesiae auctoritas.
946. Quid de osculis et amplexibus sponsorum inter se? —
Oscula, amplexus, aliique similes actus turpes, vel minus honesti eo­
dem plane modo ac aliis, ita sponsis illiciti sunt. Ratio est, quia
sponsalia nullum sponsis tribuunt speciale ius in copulam et veneream
delectationem, adeoque nec in istis actibus, qui periculum continent
magis vel minus proximum venereae delectationis. — Oscula, am­
plexus, aliique actus honesti ex suo obiecto, et modo exrs> peragendi
sponsis permittuntur. Ratio est, quia isti actus liciti in se sunt, adeoqm ut aliis solutis, ita etiam sponsis permittuntur. De sponsis autem
potius quam de aliis movetur speciatim quaestio, tum, quia ex una
parte facilius ipsis isti actus permitti possunt ob specialem rationem,

I. - DE SPONSALIBUS ET DE BANNIS

quae pro ipsis viget, ad benevolentiam nempe mutuo fovendam, quae
ipsis omnino necessaria est ad futurum matrimonium, tum quia ex
altera parte speciale etiam adest peccati periculum, unde generatim
consilium dandum ipsis est, ut ab hisce etiam actibus abstineant,
quantum fieri potest. — Billuart diss. 6. art. 16.; L. S50.

947. Quid de istis sponsorum actibus, ceteroquin in se honestis
et licitis, sentiendum, si ad actus venereos ciendos conferant ? —Valet
hic generalis regula: tunc solum hos actus esse culpabiles, cum vel
mala est causa, vel subest periculum proximum consensus. — Quid
si sponso vel sponsae constet, alterum in istis actibus peccare ob pra­
vum affectum? Si actus illi coram aliis fiant, licite potest alter illos
actus permittere, ne infametur, vel sui suspicionem ingerat, et ne alii
scandalizentur. Si actus illi fiant clam, et certum sit malitiose fieri,
ubi de aliis ac de sponsis agatur, communiter dd. docent teneri re­
pellere illos actus. Verum, si de sponsis agatur, pro quibus saepe hac
in re notabile incommodum adesse posset, quia alter certo a matri­
monio recedet, adhibenda videtur generalis regula de scandalo acce­
pto, posse nempe istud permitti, si citra grave incommodum impe­
diri nequeat; impediendum vero, si absque notabili incommodo id
fieri possit. — Quid de iisdem hisce actibus sentiendum, quando ex
lapsuum frequentia periculum consentiendi in subsecuturam veneream
delectationem tamquam proxima peccandi occasio haberi debet? — Haec
quaestio, uti praecedentes, de ipsis etiam aspectibus et colloquiis fieri
potest, quae iustissimam habent causam, ut per se patet; unde pa­
rentes licite omnino tales aspectus et colloquia permittere possunt;
quamvis magna semper cautio et prudentia sit in his adhibenda. Va­
let autem hic regula generalis de occasione proxima necessaria ; moralitcr enim impossibile est, ut sponsus serio cogitans de matrimonio
ineundo sponsam non invisat, aspiciat, alloquatur, eique iuxta morem
exhibeat alia benevolentiae signa, quae mutuum eius amorem mani­
festent. Media igitur confessarius suggerat non modo generalia, sed
etiam specialia; ut debita servetur moderatio, neque necessitas in iis
signis exhibendis excedatur ; tum vero ut nunquam solus cum sola
agat. Curandum item, ne matrimonium diu differatur. Quod si ista
et alia remedia fructum non obtineant, hoc unum superest, ut cum
ipsis non secus ac cum aliis occasionariis et recidivis agatur. — Reu­
ter Neo-confess. 112.

948. An sit adulterium copula habita cum desponsata per verba
de futuro? — « Probabilius negatur cum Sanchez de Matr. 1. 1. d.

90
te te

I. - DE SPONSALIBUS ET DE BANNIS

2. n. 2., Salm., Ronc. Censent autem Ronc. et Salm., quod si unus
ex sponsis cum alia persona fornicetur, debeat aperire in Confessione
circumstantiam sponsalium, tanquam mutantem speciem ratione iniuriae alteri illatae. Probabile vero satis est cum Trull., Pont., Dian.,
Covarr., Lug., Sanch. et Laym. esse tantum circumstantiam aggra­
vantem, cum sponsus per sponsalia nullum acquirat ius in corpus al­
terius ». L. 1. 3. n. 447., 1. 6. n. 647.; Billuart diss. 6. app. 1. Pe­
tes 3.°; Ithur. Cas. 6. n. 16.; Lugo de Poenit. d. 16. n. 177. 178.
949. An matrimonio banna sint praemittenda? — Matrimonium
licite contrahi non potest, etsi valide, sine praeviis eiusdem proclamationibus, et grave est. Trid. s. 24. C. 1. 5. de R. M., C. Cum inhi­
bitio 3. § 1. de Clandest. desp. — Omnes contracturi proclamationis
legi subjiciuntur. Ex usu tamen excipiuntur Principes, quia eorum ge­
nus satis notum est, et ordinarie satis publica sunt connubia. Exci­
pitur etiam urgentis necessitatis casus, v. g., si quis morti proximus
concubinam ducere vellet ad prolem legitimandam, et periculum esset
in mora. — Parochus denuntiationes omittens, etiamsi sciat nullum
adesse impedimentum, graviter peccat. Lex enim obligat, quamvis in
particulari casu ratio eiusdem cesset; et gravissimum semper adest
periculum, si res ista indicio parochorum relinquatur. An autem pec­
cet graviter parochus, si unam tantum prodam ationeni sine dispensatione
omittat? Controvertitur. Alii affirmant, quia una proclamatio e tribus
gravis pars totius praecepti habenda est. Alii probabiliter negant, ob
oppositam rationem. Omittere autem duas denuntiationes probabilius
grave est. L. 991. — Ex iuxta causa Episcopus eiusque vicarius ge­
nendis a lege bannorum dispensare possunt, facilius ab una vel altera
denuntiatione, quam ab omnibus. Trid. s. 24. C. 1. de R. M. Dispen­
satio autem ab utroque Episcopo obtinenda est, si sponsi ad diversas
dioeceses pertineant. Si enim ex una parte et uno in loco non dete­
gantur impedimenta, non sequitur non posse detegi ex altera parte
et altero in loco. Attamen non desunt auctores, qui dicunt alterutrius
Ordinarium posse cum ambobus dispensare, ob unitatem actus ambo­
rum. et probare videtur S. Alph. 1006. — Communiter docent dd.,
quod Episcopus non solum potest, sed etiam tenetur aliquando dispen­
sare, nempe ad vitandum grave damnum commune vel privatum, spi­
rituale vel temporale ; quin etiam ob notabile bonum spirituale aut
temporale communitatis vel alterius privati. — L. 389.-391. 1005,1007.; C. L 70. seqq.; C. B. 1316.; E. M.

950. Nota Si gravi de causa omissae fuerint denuntiationes ante
matrimonium, ne. e g.. malitiose impediatur, « deinde ante illius con­

I

I. - DE SPONSALIBUS ET DE BANNIS

23

summationem denunciationes in Ecclesia fiant, ut si aliqua subsunt
impedimenta facilius detegantur ». Trid. s. 24. C. 1. de R. M. Ergo,
si constet nullum esse impedimentum, consummando non delinquent
graviter coniuges contra Decretum. Immo Trid. mox addit, remitti
posse denuntiationes prudentia et indicio Episcopi. Proclamationes fa­
cere parochus aggredi nequit, nisi prius ipsi constet de libero utriusque
contrahentis consensu. Inquirere quoque debet, utrum aliquo affician­
tur impedimento, et utrum sciant rudimenta fidei, quae deinde suos
filios docere debent. Rit. Rom. de Sacr. matr.
Status liber: Ante Ordinum receptionem et ante matrimonium
ineundum constare debet. lurato testimonio duorum potest probari.
Processus per se est instituendus, et servandae sunt normae traditae
Instr. S. O. 21. Aug. 1670., cum adnexis declarationibus, 29. Aug.
1890. et 1868. quoad obitum coniugis probandum. Si autem prae­
dictus status liber legitime probari non possit, recurrendum tunc est,
praevia obtenta facultate, ad iuramentum suppletorium S.O. 1. Febr. 1865.

951. Quonam in loco debeant fieri denuntiationes? — « Certum
est faciendas esse in parochia utriusque contrahentis..., quia sic fert
consuetudo. Excipiunt Laym. etc., nisi parochiae essent valde propin­
quae... Si alter sponsorum de brevi moratur in aliquo loco, Pont, pu­
tat sufficere, si fiant in loco, ubi ille actu degit. Sed longe probabi­
lius Sanch. etc. ex declar. S. C. dicunt omnino fieri debere in paro­
chia unde discessit, quia denuntiationes, ideo fiunt, ut impedimenta
manifestentur, ac propterea oportet eas fieri ubi sponsi diutius sunt
commorati. Et hic notandum, quod si alter sponsorum sit externus,
parochus non debet facere denuntiationes, nisi postquam ipse per fi­
dem authenticam probaverit statum liberum coram Ordinario, ut ha­
betur ex Instruet, S. C. S. O.... Quoad vagos autem Trid. s. 24. C. 7.
de R. M. praecipit parochis non assistere eorum matrimoniis, nisi post
diligentem inquisitionem adhibitam, et nisi prius ab Ordinario licen­
tiam assistendi obtinuerint. Hinc recte ait Ronc., quod graviter pec­
caret parochus, si tale praeceptum non servaret ». L·. 991. — Facienda
sunt in ecclesia parochiali domicilii vel quasi domicilii sponsorum,
vel simplicis commorationis et domicilii proxime praeteriti, nisi a sex
mensibus illud sponsi dereliquerint.
Menstrua tamen commoratio est nunc tantum pro matrimonio at­
tendenda, et non etiam quasi-domicilium. Hinc si sponsi, ubi nunc
sunt, a semestri vel a mense saltem devenerint, ibi denunciationes fa­
ciendae sunt, secus vero in loco etiam unde discesserunt. « Genera-

24

I. - DE SPONSALIBUS ET DE BANNIS

tim enim satisfit Decreto Tridentino, si matrimonia denuntientur ubi
contracturi matrimonium tempore dinuntiationum sunt parochiani ».
Schmalz. I. 4. t. 3. n. 14. Satis autem est quoad locum originis et
prioris domicilii, vel ubi diutius fuerint commorati, testimonium quae­
rere status liberi, per fides Ordinariorum eorum, et per examen te­
stium, secundum cit. Instr. S. O. 21. Aug. 1620. a Clemente X. confir­
matam, vel saltem, ex speciali induito, per iuramentum suppietorium
ipsorum contrahere volentium. Si vero unus aut uterque sponsus in
duobus locis aequale habeat domicilium, vel domicilium in uno loco,
in alio quasi-domicilium, aut menstruam habitationem, in utroque
banna sunt proclamanda. — Plures autem dd. aiunt proclamationes
fieri posse extra ecclesiam in loco magni concursus, quia sic obti­
netur finis Concilii. — L. 991.; E. M.
Archidioecesi Parisiensi concessum est, ut affigantur in loco ec­
clesiae conspicuo per tres dies dominicas vel festivas, continuas, scri­
ptae schedulae futura matrimonia exhibentes, et affixae remaneant per
totam diem a prima missa matutina usque ad ultimum officium liturgicum vespertinum. S. C. C. 28. Mart. 1908.
Romae « ab illis, qui sex continuos menses post adeptam puber­
tatem in alia dioecesi morati sunt, exigitur Documentum status liberi,
datum ab Ordinario loci. Extradioecesani exhibebunt Documentum
originis, baptismi, confirmationis et status liberi.... Peractis publica­
tionibus in contrahentium paroeciis, et etiam in paroeciis ubi contra­
hentes aequale habeant domicilium vel quasi-domicilium.... poterit
parochus procedere ad celebrationem matrimonii ». Instr. Emi Card.
Vicar. Urbis 5. Apr. 1902., A. S. S. v. 37. p. 223. seq. Cfr. recentiorem Instr, apud M. E. v. 23. p. 28.-34.
Ad statum liberum comprobandum testes sunt rite examinandi
secundum Instr. S. O. 21. Aug. 1670., Collect. S. C. de P. F. v. 1.
n. 192., Decretum S. O. 24. Febr. 1847., Collect, cit. n. 1011. Cf.
etiam Decret. S. O. 13. lan. 1869. Coli. cit. ed. 2. a. 1907. n. 1342.
Quando non habeantur certa documenta de morte coniugis appli­
candum esse aliis similibus casibus responsum a S. O. datum 20. Iui.
1S98. quoad viros, qui adstiterunt pugnae de Adua. S. C. de Sacr.
16. Dec. 1910. Cf. Enchirid. num. 996.

952. Quandonam proclamationes fieri debeant? — Fieri debent
diebus festivis de praecepto, continuis, inter missarum solemnia. Trid.
s 24 C. 1 de R M. Diebus festivis de praecepto, saltem in loco
proclamationum. Diebus festivis. Plures docent posse fieri etiam die

I.

DE SPONSALIBUS ET DE BANNIS

25

feriali, si quapiam ex causa magnus populi concursus ad ecclesiam
habeatur. Schmalz. 1. 4. t. 1. n. 24. Continuis, i. e. nullo die festo
omisso a prima proclamatione ad tertiam. Probabile putat S. Alph.
992. non graviter peccari, si dies festi, uno alterove interiecto, non
sint continui, praesertim si agatur de festis praeter dominicam. Leve
enim periculum est, ne populus obliviscatur. An vero possint fieri proclamationes diebus festis immediate sibi succedentibus, si occurrant?
Controvertitur, et duplex est probabilis sententia. Inter missarum solemnia, i. e. in missa parochiali, vel conventuali. DD. addunt probabi­
liter, ex iusta causa fieri posse in concione, vel occasione processionis,
cum congregatus est populus. Fieri non possunt in missis privatis,
neque in vesperis. Si tamen parochus oblitus fuerit proclamationem
ultimam facere in missa, et nuptiae urgeant, eam supplere poterit in
vesperis. Factis proclamationibus, statim contrahere licet etiam eadem
die. Si vero factis proclamationibus, matrimonium intra duos menses
non sequatur, probabilius repetendae sunt proclamationes, nisi aliter
Episcopo videatur. Rit. Rom. Et trimestri elapso, novo etiam testi­
monio status liberi opus est, nisi iterum aliud Episcopo videatur. S.
I. C. 24. Febr. 1847. ad 4. — L. 991. 992. 993.; E. M.
S. C. C. in Pineroliens. 7. Apr. 1862. rescripsit, « denuntiatio­
nes fieri posse enuntiatis diebus festis suppressis, i. e. iuxta Decr.
Pii IX. ad Subalpinos; curandum tamen, ut haec expleantur tempore
divini officii, quo frequentior fidelium numerus in ecclesia adesse
solet». Auctores autem addunt: sed de venia Ordinarii.

953. An revelari debeant cognita matrimonii impedimenta? —
Datur per se gravis obligatio impedimenta matrimonii revelandi. Ratio
eruitur ex motivo religionis et caritatis, et ex ipso bannorum prae­
cepto. — Obligatio haec spectat ad omnes cuiuscumque sexus, aetatis,
parochiae, dioeceseos, etiam amicos et consanguineos; eaque quam pri­
mum moraliter implenda est, ne forte, dispensatione ab una aut altera
proclamatione obtenta, matrimonium statim sequatur. Matrimonio au­
tem secuto, lex quidem positiva cessat ; sed lex naturalis pro circum­
stantiis revelationem exigere potest. — Praedicta adest obligatio, quan­
tumvis impedimenta sint occulta, eaque quis noscat sub secreto natu­
rali, etiam simpliciter commisso vel promisso, etiam iurato. Huiusmodi
enim secretum non obligat cum grave imminet damnum communitati
vel particulari personae. Probabilius vero revelationis non adest obli­
gatio, si sit secretum commissum consilii petendi causa, v. g., advo­
cato, medico, parocho, etc. Id commune bonum exigere videtur. Sed

26

I. - DE SPONSALIBUS ET DE BANNIS

illi, qui sic norunt impedimenta matrimonii, debent saltem monere
sponsos, ut a matrimonio desistant. C. Praeterea 12. de Spons. —
Tenetur quis impedimeta revelare, licet ea solus cognoscat nec probare
possit, cum hic unius testimonium sufficiat. Potest quis, absolute
loquendo, impedimentum revelare, si damnum innocenti impendat,
vel publicum sequatur damnum. Cf. V. 1. n. 1542. Ipsique contra­
hentes tenentur illud revelare, siquidem non agitur de poena subeun­
da, sed de peccato et scandalo vitando. — Non tenetur vero illud
quis revelare cum gravi suo damno, si grave inde aliorum scandalum
sequeretur, si revelatio esset inutilis vel potius bona fide contrahentibus
obfutura, si obtenta iam esset dispensatio, etc. — L·. 994.-1002.

954. An parochus possit aliquando dispensare in denuntiationibus ?
— R. Negative, quia nullam habet jurisdictionem in foro externo.
« Valde probabiliter tamen dicunt Sanch., Laym., etc.... quod in ca­
sibus, in quibus Episcopus dispensare tenetur, et adiri non possit,
periculumque sit in mora, poterit declarare praeceptum proclamationum non obligare, modo certus sit nullum adesse impedimentum.
Immo in huiusmodi casibus censent Bus., Pont,, etc., posse ipsos spon­
sos, si certi sint non esse impeditos, nuptias inire sine denuntiationi­
bus ». L. 1007.

955. Quid parocho sit agendum, si sponsi iam sint in Ecclesia ad
matrimonium contrahendum, et occultum impedimentum adesse depre­
hendat* — Si nuptiae differri nequeant sine periculo infamiae, aut
aliis gravissimis incommodis, et poenitens versetur in impedimenti
ignorantia invincibili, omittenda est monitio, et permittenda est ma­
trimonii celebratio donec dispensatio obtineatur. — Si poenitens sit
in ignorantia vincibili, aut si aperte cognoscat impedimentum, nec
sino infamia aut scandalo differri possit matrimonium, ne ad dispen­
sationem quidem ab Episcopo otinendam, tunc maxima est difficultas,
luxta S. Lig. et alios, posset confessarius, seu declarare legem Eccle­
siae de impedimentis non obligare in tantis angustiis infamiae et scan­
dali, et ad matrimonii celebrationem procedere. Omnis quidem pote­
stas in aedificationem data est, non in destructionem. Attamen quam­
primum, saltem ad cautelam, dispensationem postulare deberet. luxta
.dios permitti posset simulatio contractus matrimonii cum proposito
quamprimum dispensationem ab impedimento petendi. Non potest au­
tem. aiunt, cessare naturaliter impedimentum; lex enim irritans nun­
quam cessat ob incommodum particulare, quodeumque illud sit. Quoties
vero adiri potest Episcopus, adeundus est, quia, iuxta sententiam com-

II.

DE NATURA ET PROPRIETATIBUS MATRIMONII

27

munem, in eo casu, ab impedimentis ecclesiasticis dispensare potest.
— C. Ubi 2. de Dcsfr. impub.; L. 613. 1122.; Monit. Eccles, v. 12.
p. 16. seqq.
Neque item desunt qui tenent, in articulo mortis, quando grave
%
adesset periculum pro aeterna infirmi salute, cessare ecclesiasticam
legem impedimentorum vi urgentioris legis naturalis, nempe caritatis,
et locum saltem tum fieri legitimae epicheiae M. E. v. 20. p. 177. 474.
Verum in praesenti omnis fere evanescit difficultas. Nam Episcopi,
in praedicto casu, facultatem habent, inter quinquennales, « dispensandi
super impedimentis adulterii et affinitatis ex copula illicita, etiam in
matrimoniis contrahendis, dispensandique, quoad praedictum affinitatis
impedimentum, facultatem subdelegandi, etiam habitualiter, parochis
propriae dioecesis ». Form. Facult. 5. Maii 1896. Parochis, et etiam
rectoribus, sic dictis, qui in districtu aliquo, curam animarum exer­
cent, licet parochi veri nominis non sint; nec non iis sacerdotibus,
qui durante vacatione parochiae, vel occasione infirmitatis vel absen­
tiae parochi, tanquam administratores parochiae deputantur. S. Poenit.
17. Iui. 1901. Cf. 1044.; E. M. de Leg. n. 264. et hic 955.

II. — DE NATURA ET PROPRIETATIBUS MATRIMONII
956. Quid sit matrimonium? — Matrimonium bifariam spectari
potest, scilicet ut contractus, et ut sacramentum, siquidem utrumque
est. Matrimonium ut contractus, est conventio, qua vir et mulier sibi
invicem legitime tradunt dominium in corpora in ordine ad actus ex
se aptos ad generationem prolis, et se obligant ad individuam vitae
societatem. Matrimonium ut sacramentum definitur: sacramentum no­
vae legis, gratiam conferens ad legitimam viri et mulieris coniunctionem sanctificandam, et ad prolem pie suscipiendam, sancteque edu­
candam. Trid. s. 24. Docir. de sacr. matr., c. 1.; Deer. S. O. La­
mentabili 3. Iui. 1907. pr. 51.; L. 879. 880.; S. Th. S. q. 42., q. 44.
957. Resolves: Matrimonium ergo licitum est; et licitus eius
usus est. Non est tamen singulis necessarium ; siquidem necessa­
rium ex sua intrinseca natura est tantum ad perfectionem multitudi­
nis, et non ad perfectionem uniuscuiusque. S. Th. S. q. 41. a. 2. 3.;
E. M.

28

π.

DE NATURA ET PROPRIETATIBUS MATRIMONII

958. Quaenam sit matrimonii divisio? — Matrimonium spectari
potest tum quoad coniunctionem viri et mulieris, tum quoad vinculum
quod ex ea oritur. Hinc dicitur primo in fieri vel in facto esse.
Matrimonium in fieri dicitur ipse actualis contractus, qui mutuo con­
sensu viri et mulieris perficitur. Vocatur autem in facto esse connubium perseverans in vinculo, quod ex matrimoniali contractu pro­
venit.
Insuper distinguitur matrimonium legitimum, ratum et consum­
matum. Matrimonium legitimum dicitur, quod contrahitur iuxta nor­
mam legis naturalis et civilis, non tamen Ecclesiae ratificationem aut
rationem sacramenti habet, quale olim in lege naturae ac mosaica, et
etiam nunc inter iudaeos ac gentiles initur. — Matrimonium ratum
est, quod contrahitur inter christianos nullo impedimento irretitos,
inter quos tamen post contractum nondum intercessit commercium
conjugale. Ratum, quia non solum natura et ius civile, sed etiam
Ecclesia illud approbat et ratum habet. C. Quanto 7. de Divort. —
Matrimonium consummatum dicitur, quod copula coniugum comple­
tum est; quod intelligi non modo de rato, sed etiam de mere
legitimo debet. Ut possit matrimonium dici consummatum duo requi­
runtur: l.° ut coniunctio carnalis perfecta sit et sufficiens ad gene­
rationem, adeo ut, prout habetur in C. Verum 2. de Conv. coniug.,
coniuges effecti simul fuerint una caro. Non ea ergo, sufficeret, ex
qua, licet adempta mulieri foret corporalis virginitatis integritas, de­
ficiente tamen apta virilis seminis effusione, generatio sequi non pos­
set. 2.° Ut eiusinodi coniunctioni praecesserit legitimus consensus vel
matrimonium ratum. Copula ergo ante contractum matrimonialem
habita non efficit, ut contractum dein matrimonium consummatum
censeatur, atque adeo neque indissolubilitatem neque alios consum­
mati matrimonii effectus operabitur. Unde concludes, eum, qui voto
religionis obstrictus, mulierem vitiaverit, posse eam ducere, et dein,
nisi alia causa obstet, religionem votam ingredi, si postquam duxit,
eam rursus non cognovit. — Schmalz. 1. 4. t. 1. n. 227. 228.
Alia praeterea est matrimonii distinctio in verum, praesumptum
et putatitium. — Verum dicitur, quod reapse et valide contractum
est, atque ut tale probatur quopiam ex iis argumentis, quibus et ce­
tera negotia probari solent, cuiusmodi est parochi vel aliorum testi­
monium. fiber matrimoniorum, confessio coniugum, diuturna honestae
tbeminae cohabitatio. Leviores probationes sufficiunt cum agitur de
matrimonio sustinendo, quam cum res est de eo dissolvendo. —
Schmalz. 1. 4. t. 1. n. 233.

Π. - DE NATURA ET PROPRIETATIBUS MATRIMONII

29

Praesumptum dicitur, quod a iure praesumitur; quae quidem
iuris praesumptio maxime in triplici casu locum habet. Ac l.° quando
in locis ubi decretum Trid. de forma matrimonii non vigebat, post
sponsalia absolute inita inter duas personas habiles, secuta est inter
eas carnalis copula; tunc enim consensus de futuro praesumitur transiisse in consensum de praesenti, et copula praesumitur admissa affe­
ctu coniugali. Schmalz. 1. 4. t. 1. n. 115. seqq. ; Pirhing e. t. n. 27.;
Barbosa in Cap. Is qui e. t. n. 3. seqq.; S. Th. S. q. 46. a. 2. —
2.° Quando post sponsalia inita sub conditione, ante eiusdem even­
tum intercessit carnale inter sponsos commercium; Ecclesia enim,
praecisione facta a praedicto Trid. Decr. de forma, tunc praesumit,
sponsos a conditione recessisse, adeoque voluisse pure et absolute
matrimonium contrahere. Patet ex C. Per tuas 6. de Cond. apposzt.
— 3.° Quando post sponsalia de praesenti ab impuberibus, in quibus
malitia aetatem non suppleat, invalide contracta, inter eosdem, ubi
adepti pubertatem fuerint, signa interveniunt ratificati consensus, cuius­
modi sunt non tantum carnalis copula, sed etiam oscula, amplexus,
cohabitatio, etc. Patet ex C. unie. § idem quoque de Desp. impub.
in 6.° Qui tamen casus et ipse locum habere potest solum ubi prae­
dictum Trid. Decr. non viget. Cf. Schmalz. 1. 4. t. 1. n. 234.
Verum Decr. Leonis XIII. 15. Febr. 1S92. praesumptio haec
iuris, quae simul praesumptio erat de iure, quae nullam contrariam
probationem admitteret, abrogata est. Abrogatur quidem hoc Decr.
explicite praesumptio ex carnali copula. Verum consequenter et im­
plicite abrogata censenda est praesumptio ex aliis signis, quae minoris
roboris sunt. Abrogatur autem praesumptio. Quare, si copula, vel alia
signa consensum reapse exprimant de praesenti ex reali contrahentium
intentione, matrimonium validum adhuc erit in locis, ubi Trid. Decr.
non viget. — C. H. S3.
Insuper in praesenti ex supra cit. Decr. Ne temere matrimonium
hoc praesumptum locum amplius habere non potest, cum omnino ad
eius validitatem contrahendum sit, secundum formam statutam in eo­
dem Decreto, nisi illis in locis et in illis personis, quas praedictum
Decretum non spectat.
Putalitium denique matrimonium dicitur, quod legitime contra­
ctum existimatur, cum tamen a parte rei ob latens aliquod impedi­
mentum sit nullum. De quo ideo inquirunt dd., ut constet, quando
nam vim legitimandi prolem inde susceptam, aliosque iuris effectus
habeat. Duo porro ad id sunt necessaria: l.° ut contractum sit bona
fide saltem ab alterutro coniugum, qui nescius impedimenti fuerit.

30

II. - DE NATURA ET PROPRIETATIBUS MATRIMONII

Ita in C. /£v tenore 14. Qui filii legit. Quam quidem bonam fidem
nec error iuris, nec dubitatio de valore matrimonii excludit, ut probat
Covarruvius de Spons, p. 2. c. 8. § 1. n. 9. In dubio autem bona
haec fides praesumitur. 2.° Ut matrimonium contractum publice fue­
rit et in facie Ecclesiae, idest coram parocho et testibus, et prae­
missis, vel saltem dispensatis, denuntiationibus. Cf. C. fin. de Clandest.
desfr. § 1.
Memoranda est et alia matrimonii distinctio in canonicum, poli­
ticum seu civile, et conscientiae. — Canonicum dicunt, in quo omnia
concurrunt, quaecumque a sacris canonibus ad matrimonium praescri­
pta sunt. — Politicum seu civile illud dicunt, in quo concurrunt ea
quoque, quae iure civili exiguntur, quaedam scilicet solemnitates, pacta
dotalia, etc. ; sine quibus matrimonium canonice quidem validum est,
illegitimum tamen civiliter reputatur, atque adeo, in civili foro, actio­
nem non habet et civilibus caret effectibus, e. g., quoad patriam viri
et uxoris potestatem, quoad filiorum successionem, quoad mulieris
dotem, etc. — Matrimonium conscientiae, seu morganaticum, dicitur
legitima coniunctio viri cum foemina inferioris conditionis eo pacto
inita, ut uxor et liberi inde nati dono nuptiali vel alia certa portione,
tempore sponsalium destinata, contenti sint, et a ceteris bonis avitis
ac paternis, una cum titulis, dignitatibus et insignibus abstineant.
Schmalz. 1. 4. t. 1. n. 236. seqq. — Matrimonium autem conscientiae
seu occultum dicitur quod clam contrahitur coram parocho, vel alio
sacerdote ab Ordinario vel parocho deputato, et duobus testibus familia­
ribus, qui ad secretum servandum tenentur. Huiusmodi matrimonia, et
baptismus filiis enatis collatus in secreto matrimoniorum et baptizatorum
libro adnotantur. Cavendum in ipsis est, ne matrimonium, quod occultum
est, habeatur cum scandalo tanquam turpis concubinatus, ne filii ille­
gitimi censeantur, et legitima portione destituantur, eorumque edu­
catio negligatur. Quare sine Episcopi facultate fieri non potest. Bened. XIV. C. Satis vobis 17. Nov. 1741.; E. M.
Matrimonium clandestinum: Est matrimonium celebratum sine
praeviis bannis; quod, sine debita venia, illicitus est. Est etiam ma­
trimonium celebratum sine parocho, vel alio sacerdote legitime dele­
gato et testibus, et hoc nunc, quoad catholicos, est omnino nullum,
nisi positiva habeatur exceptio, secundum Decr. Ne temere. Ex eo
nullum habetur publicae honestatis impedimentum.

959. Quaenam sint essentialia matrimonii, quatenus contractus?
— Ut omnes contractus, ita matrimonium constat re, causa et con-

II. - DE NATURA ET PROPRIETATIBUS MATRIMONII

31

sensu. — Res est, quod mutuo datur et accipitur, potestas seu ius in
corpus, ad coeundum, in ordine ad generationem. Ipsa ergo commixtio
ad essentiam non pertinet, sed ad eius tantum consummationem. Hinc
coniuges licite abstinere possunt ab usu coniugii, et optare ne plures
nascantur filii, quam possint alere; dummodo eos positive non impe­
diant, nec abortum procurent.
Causa est sobolis procreatio et educatio, finis primarius matri­
monii, et mutuum totius vitae adiutorium, finis matrimonii secunda­
rius, Gen. 1., 28. Post Adae peccatum, remedium etiam concupiscen­
tiae, alius matrimonii secundarius finis est, 1. Cor. 7., 2. 5. 9. Pro­
lis generatio ex primaria matrimonii institutione est, remedium ex se­
cundaria, quae illam praesupponit. S. Th. S. q. 42. a. 2., C. G. 1. 4.
c. 78. Hinc licite matrimonium contrahitur in remedium concupiscen­
tiae, modo proles positive non excludatur, adeoque praesupposito
primario matrimonii fine, nempe generatione prolis, sine quo fine ma­
trimonium esse non potest. Non enim illud remedium quaerendum in
alia re est, sed in matrimonio. — Idque asserendum de ipso usu coniu­
gii ad concupiscentiam sedandam. Contrarium opinatur S. Th. S. q.
49. a. 5. ad 2. Sed ab eo recedit S. Alph. 882., et iure, siquidem id
magis propria interpretatione eruitur ex textu S. Pauli 1. c. — Licitum
item est, matrimonium contrahere propter finem extrinsecum honestum,
e. g., ob pacem familiarum conciliandam, amorem conservandum in­
ter consanguineos, honorem familiae conservandum, sanitatem tuendam,
etc. Ratio, quia « haec non est deordinatio, eligere aliquem ex fini­
bus secundariis honestis prae fine primario, modo iste non excluda­
tur. Secus vero, si finis non sit honestus, nempe si sit voluptatis, vel
cupiditatis divitiarum, vel vani honoris ». L. 883. Enimvero ad rectam
quamque operationem opus non est, ut principalis finis, ad quem ea
operatio est ordinata, actu semper intendatur. Sufficit actu intendere
alios fines, ad quos etiam ea operatio natura sua refertur, modo non
excludatur finis primarius, vel aliquid ei positive non fiat contrarium,
vel primario subordinentur, ita ut secundarius alius finis uti principa­
lis non intendatur, neque illi secundario fini ceteri subordinentur.
Consensu tandem perficitur, vera nempe voluntate utriusque su­
per eadem re, i. c. iure coeundi, quo ultro citroque tradendo, matri­
monium contrahitur. Iure coeundi, in ordine nempe ad generationem.
Et quia matrimonium perpetuum est, si uni eorum propositum sit il­
lud ad tempus tantum contrahere, ex defectu legitimae voluntatis, li­
cet externe non manifestatae, nihil erit actum. Quare dari quidem po­
test matrimonium sine bono prolis et sine bono fidei, seu fidelitatis,

32

II. - DE NATURA ET PROPRIETATIBUS MATRIMONII

secundum se; quia haec duo matrimonii bona, secundum se, spectant
ad usum matrimonii et esse rei ab usu suo non dependet ; sed dari
non potest matrimonium sine ipso bono sacramenti seu inseparabili­
tate; nam haec «pertinet ad ipsum matrimonium secundum se, quia
ex hoc ipso, quod per pactionem coniugalem sui potestatem sibi in­
vicem in perpetuum coniuges tradunt, sequitur quod separari non pos­
sunt, et inde est, quod matrimonium nunquam invenitur sine insepa­
rabilitate ». S. Th. S. q. 49. a. 3. — L. 879. 883. ; S. Th. S. q. 41. a.
1., q. 42. a. 2. 4., q. 44. a. 1., q. 45. a. 1., q. 48. a. 1., q. 49., q. 54. a.
3., q. 58. a. 1. ad 3., 4. D. 2. q. un. a. 4., D. 26. q. 2. a. 4.; Commentin 1. ad Cor. Leet. 1.; C. G. 146.; G. B. 1325.; E. M.

960. Qualis consensus esse debeat? — Consensus debet esse :
l.° Mutuus; consistit enim matrimonium in contractu, qui est essen­
tialiter consensus duorum, seu consensus mutuus. Unde si ex una
parte deficiat, nullum erit. — 2.° De praesenti : quia per promissio­
nem de futuro fiunt tantum sponsalia, non vero matrimonium. Dedu­
citur etiam ex C. Si inter 31. de Spons. et mairim. — 3.° Delibera­
tus et voluntarius ; quia est contractus de re gravi, gravem propterea
obligationem inducens ; nemo autem censetur obligationem gravem sibi
imponere, nisi libere ac plene consentiat. Constat ex Iure canonico,
quod invalidât matrimonia ex metu gravi contracta. — 4.° Manifesta­
tus signis externis, quia omnis conventio inter homines aliquo signo
externo cognosci debet: conventio enim mutuam acceptationem inter
contrahentes necessario supponit. — S. Th. S. q. 45.; Lugo Resp. Mor.
1. 1. d. 42.; E. M.

961. An consensus verbis exprimi debeat? — R. Negative quoad
validitatem, quia de iure naturali in contractu sufficit, ut consensus
certo aliquo signo exprimatur. C. un. § fin. de Despons. impub. in
6.°; C. Is qui fidem 31. de Spons., C. Tuae fraternitati 25. de Spons.
Quare sufficit, ut consensus externe manifestetur, e. g., annuli tradi­
tione et acceptatione, et quoad mulierem etiam silentio. L. 882. 887.;
S. Th. S. q. 45. a. 2., q. 47. a. 3. — Affirmative quoad liceitatem,
quia alias ageretur contra Rubricam et Ecclesiae consuetudinem. At­
tamen non videtur excedere veniale, si verba non adhibeantur ; immo
ab omni culpa verecundia aut alia rationabilis causa excusaret. L. 888.
962. Quid agendum, si quis dicat se ficte consensisse? — Quoad
forum externum fides ei non adhibetur, nisi ex circumstantiis pateat,
illum aut dolo fuisse deceptum aut gravi metu inductum ad contra-

II. - DE NATURA ET PROPRIETATIBUS MATRIMONII

33

hendum ; supponi enim nequit eum, qui libere matrimonium iniit, ficte
consensisse. — Quoad forum internum, qui asserit se ficte consensisse,
obligandus est ad abstinendum a debito petendo et reddendo, donec
vere consenserit, et ordinarie etiam ad consensum verum ponendum,
ut sic iniuriam comparti illatam reparet. Ordinarie, quia si compars
separationi consentiat, vel ipse ad contrahendum coactus fuerit, con­
sensum supplere non tenetur. — Sufficit autem, ut consensus alterius
consensui praecedenti, et non revocato, accedat. Quare, si quis coram
parocho et testibus non vere consenserit, satisfacit consentiendo postea.
— Ceterum coniux, qui verum assensum posuit, non obligatur cre­
dere alteri asserenti, se ficte consensisse, nisi id iuramento firmaret;
ideoque licite debitum peteret, donec defectus consensus evidenter pro­
baretur. S. C. C. 24. Febr. 1720.; S. Th. S. q. 45. a. 4. ad 2. — Obli­
gatio autem ineundi vero consensu matrimonium gravissimam se facile
prodit, non modo quia secus graviter peccatur contra reverentiam sa­
cramento debitam, sed etiam quia per iniuriam gravissimum alteri parti
damnum infertur. Quippe cum in foro externo difficillime probari fi­
ctio queat, deceptae parti non permittuntur aliae nuptiae, ideoque hoc
unum illi superest, ut aut Religionem ingrediatur, aut in saeculo ma­
neat innupta. — L. 887. 1113. 1114. ; Schmalz. 1. 4. t. 1. n. 265. seqq.
963. An sufficiat consensus per procuratorem? — R. Affirmative,
quoad validitatem, modo adsint conditiones requisitae, quia matrimo­
nium habet totam rationem contractus naturalis. Contractus autem qui­
libet per procuratorem fieri potest. — Conditiones vero ad matrimo­
nium hoc modo contrahendum sunt: 1.° ut procurator habeat speciale
mandatum ; ut mandatum sit de contrahendo cum determinata persona ;
ut mandatum exsequatur per seipsum, C. fin. de Proc. in 6.°; nisi
expressam ad id habuerit facultatem; 2.° ut mandans mandatum non
revocaverit neque mentaliter tantum, neque etiam tacite, celebrando,
e. g., sponsalia cum alia ; 3.° ut procurator ostendat scriptum manda­
tum parocho et testibus: verum sufficit etiam, ut mandatum oretenus
detur; 4.° ut matrimonium contrahat coram eisdem, iuxta formam
Trid., antea vigentem, et nunc etiam coram parocho et testibus iuxta
Decr. Ne temere ; nihil item refert quod mandatum detur viro vel foeminae. Id enim mandati naturam non adimit neque immutat ; 5.° ut
limites mandati non excedat, si, e. g., conditio requisita a mandante
sit, ut contrahatur tali dote, tali tempore, etc, — Negative quoad licei­
tatem, nisi causa valde gravis urgeat. Ratio, quia iste modus contrahendi
Bucceroni. IhsL thcol. monilis IV.

3

34

II. - DE NATURA ET PROPRIETATIBUS MATRIMONII

est contrarius praxi ordinariae Ecclesiae, et vix inter alios, quam inter
Principes et .Magnates sic matrimonia fiunt. Hinc parochus non debet
propria auctoritate matrimoniis huiusmodi benedicere, ut ex praxi Ec­
clesiae et Ritualibus constat. — L. 885. 886. 889.; Sanch. 1. 5. d. 8.
n. 24.
.Matrimonium item licet contrahere vel epistolam, quae ab alia
parte coram parocho et testibus legatur, declarante simul suum con­
sensum. Idque etiam nunc post Decr. Ne temere. Bene parochi invi­
tatio ab absente per epistolam fieri potest, et pe? epistolam coram
alia parte et testibus lectam exquirere potest parochus absentis con­
sensum, et item per epistolam coram iisdem testibus et alia parte
lectam habere potest absentis oblatum consensum et acceptatum alte­
rius consensum.

964. An sil validum matrimonium sub conditione initum? —
Certum est, esse validum, si conditio sit de praeterito vel de prae­
senti, et verificatur. Ratio est, quia consensus ille conditionatus statim
transit in absolutum, et proinde nihil deest valori sacramenti. — Si
adiiciatur conditio honesta et possibilis de futuro, non perficitur ma­
trimonium, donec conditio impleatur; quia contractus transferre debet
ius mutuum in corpora de praesenti. Impleta autem conditione, valet
sine novo consensu matrimonium ; siquidem contractus conditionatus,
adimpleta conditione, transit in absolutum, et eo ipso valet ratione
sacramenti, quia inter Christianos contractus matrimonii a sacramento
disiungi nequit. Sine novo consensu, cum tamen id multi negent, et
ex S. Alph. 895. probabiliter, tutius est, consensum renovare. —
Quamvis validum sit matrimonium, etsi contrahentes ignorent imple­
tam esse conditionem, quia conditionis exsistentia non ab eius notitia
dependet, uti tamen matrimonio non possunt ante acceptam illius
adimpletionis notitiam, secus voluntate saltem et intentione fornica­
tionem committerent. — Conditio impossibilis ex natura rei, vel de
facto tantum, pro non adiecta habetur in foro externo, quia in re tam
gravi praesumitur non fuisse serio appositam. C. fin. 7. de Condit,
appostt. Sed quia praesumptio cedit veritati, et pro foro externo et
pro foro inferno casus illi excipiendi sunt, in quibus veritas certo
praesumptioni adversetur et praevaleat. Si vero dubium sit, conditio
tunc pro utroque foro pro non adiecta habetur, ne forte separentur
illi qui legitime sunt coniuncti, et aliis illegitime coniungantur. —
5 ° ·■ Si autem sit conditio de futuro necessaria, sicut solem oriri cras,
tunc est matrimonium ; quia talia futura iam sunt praesentia in suis

II. - DE NATURA ET PROPRIETATIBUS MATRIMONII

35

causis ». S. Th. 4. D. 29. q. un. a. 3. q. 3.; L. 57 pupillus 9. § 1.
de Novationib. — L. 890. 892. 895.; S. Th. S. q. 47. a. 5.; Schmalz.
1. 4. t. 5. n. 37. 60. seqq.
965. An sil licitum contrahere cum consensu conditionato ? —
R. Negative. Talis modus contrahendi est illicitus, praesertim si conditio
sit de futuro, nisi forte, ut habet S. Lig. 892., adsit urgentissima
causa. Ratio est, quia multa ac gravia incommoda ex tali modo con­
trahendi subsequi facile possunt, nempe, ambages, difficultates, et inde
iurgia et scandala.
966. An sit validum matrimonium initum sub conditione turpi? —
Si conditio turpis non repugnet substantiae matrimonii, validum cen­
setur matrimonium in foro externo; in eo enim conditio pro non
adiecta habetur. C. fin. de Condit, apposit. Quia tamen hoc praesum­
ptioni innititur, hinc si aliunde certo constet, serio fuisse adiectam,
et consensum reipsa non fuisse praestitum, nisi sub eius eventu, tunc
sane in neutro foro matrimonium validum censebitur, nisi evenerit
conditio. Verificata autem conditione, quoad forum internum controvertitur, sicut in ceteris contractibus. Ordinarie tamen non censetur
conditio sine qua non, sed merum propositum aut promissio a con­
tractu matrimoniali independens, ac proinde consensus non indicatur
tali conditione suspensus, nisi de hoc omnino constet. Ceterum in du­
bio pro matrimonio semper iudicandum est. L. 891. — Invalidum
vero censetur matrimonium in foro interno, si conditio haec repugnet
substantiae seu essentiae matrimonii, triplici nempe essentiali eiusdem
bono, idest l.° bono sacramenti ; 2.° bono fidei; 3.° bono prolis ;
quod fieret, si sponsi contrahendo matrimonium, perpetuitatem in ma­
trimonio, facto divortio, fidelitatem in coniugio, debitum non reddendo,
et commixtione cum alio, aut generationem prolis positive eam impe­
diendo excluderent. Ratio est, quia tali conditione, sive interius tan­
tum in intentione unius aut utriusque contrahentis, sive exterius tan­
tum, apposita, aut non habetur aut saltem exterius non exprimitur
consensus in verum matrimonium, cum ipsa substantia seu essentia
matrimonii vi talis conditionis tollatur. Verum in foro externo, nisi
conditio in expressum pactum deducatur, praesumptio est pro valore
matrimonii, cum causa sit favorabilis, et communis boni. — Invali­
dum ergo est matrimonium, si talis conditio repugnans substantiae
matrimonii expresse apponatur et in pactum deducatur, in utroque
foro, etiamsi interior adesset consensus, quia consensus exterior suffi­
ciens deesset. C. 67 conditiones 7. de Cond. appos. — Si conditio tur-

36

π. -

DE NATURA ET PROPRIETATIBUS MATRIMONII

pis non sit de futuro : sed de praesenti, vel de praeterito, ex commu­
niori sententia matrimonium valet, verificata conditione, non valet ea
non verificata. Ratio, quia talis conditio, proprie conditio non est, L.
Institutio 10. § 1 ffi de Condition, institution. — L. 881. 882. 891.;
S. Th. 4. d. 29. q. un. a. 3. q. 3., d. 31. q. 1. a. 3.; Schmalz. 1. 4.
t. 5. n. 90. seqq.; Lugo de Sacr. d. 8. n. 129.; E. M.

967. Resolves : Si conditio turpis non afficiat ipsum contractum,
sed afficiat tantum executionem contractus, quia matrimonio quidem
volunt ligari, sed matrimonii officia adimplere nolunt, tunc graviter
peccant, sed matrimonium valet. — In locis, ubi lex adest divortii,
si legis notitia se habet anlccedenter quoad consensum, h. e., si ideo
contrahunt, quia norunt id sibi licere, et aliter non contraherent, in­
validum est matrimonium ; si vero se habet concomitante)', quia gene­
ralem habent voluntatem contrahendi, ita ut aeque contraherent sine
tali notitia, matrimonium validum est. In foro externo generalis vo­
luntas contrahendi semper praesumitur, nisi contrarium probetur, ut
docet Bened. XIV. de Syn. 1. 13. C. 22. n. 7., et declaravit Pius VI.
Litt. ad Archiep. Pragens. 11. Iui. 1789. — Si matrimonium initum
quidem sit sub conditione, excludente bonum prolis, sed quae honesta
sit, sub conditione nempe castitatis servandae, matrimonium valet:
nam adhuc habentur consensus et obiectum, quae contractui omnino
essentialia sunt; obiectum enim est mutua traditio ci. potestas in pro­
prium corpus. Id tamen alii negant. Ac Bened. XIV. 1. c. n. 10. refert
huiusmodi matrimonium fuisse declaratum nullum a. S. C. C. in par­
ticulari quodam casu. Ac ita tenendum videtur, si praedicta condi­
tione non mere usui, sed potestati abrenuntiatur. « Ea enim conventio,
in pactum expresse deducta, qua mulier a se abdicavit potestatem in
corpus viri, et vir similiter potestatem in corpus mulieris aperte con­
traria est substantiae matrimonii ». Bened. XIV. 1. c. Idque sane verificabatur in praedicto casu a S. C. deciso. — L. 881. 882.; Lugo
de Sacr. d. 8 n. 131. 132.; Collectam S. C. de P. F. n. 1291. 1292.
1299. 1301. 1302.
968. <n Notandum hic, quod differt conditio a demonstratione, causa,
modo, die, quia demonstratio, sive causa adiecta, puta si quis dicat,
duco te, quae es virgo, vel quia es virgo, non vitiat, nec suspendit ma­
trimonium, esto causa sit falsa aut turpis, etiam contra substantiam
matrimonii, ut Sanch. 1. 5. d. 19. n. 2. Nam licet ille non contra­
heret. si sciret eam non esse virginem, praebet tamen tunc absolute
consensum, qui non impeditur, nisi ab errore circa substantiam, sive

II. - DE NATURA ET PROPRIETATIBUS MATRIMONII

37

circa conditiones substantiales matrimonii. Neque suspendit modus, si
dicatur, v. g., duco le, ut mihi inservias.etiamsi modus sit de re
turpi aut impossibili, duco te, ut occidas, etc. Ratio, quia consensus non
pendet a modo, sicut pendet a conditione. Et etiamsi, ait Viva cum
Pal., modus sit contra substantiam matrimonii, scilicet duco te, ut adul­
terium facias, etc. Sed probabilius contradicunt huic Salm. cum Sanch.,
quia non videtur habere animum contrahendi, qui intentionem habet
contractui oppositam. Utrum autem dies appositus suspendat contra­
ctum, puta si dicatur: duco te post tres dies? Negat Sanch. Sed pro­
babilius affirmant Viva cum Con. etc., quia contrahens tunc non in­
tendit ponere perfectum consensum, nisi post tertium diem ». L. 896.
— S. Th. S. q. 48. a. 2. ; Schmalz. 1. 4. t. 5. n. 136. seqq.; Sanch. 1. 5.
d. 19. n. 2. 3.
969. Quaenam sint essentialia matrimonii quatenus sacramentum
est? — Sacramentum matrimonii non est quid distinctum ab ipso con­
tractu matrimonii, sed est ipsemet matrimonii contractus, elevatus a
Christo D. N. ad esse sacramenti. Pius IX. Alloc. 27. Sept. 1853.,
pr. 67.a 73.a Syll. d. a Pio IX. — Unde patet quod ipsi contrahentes
sunt ministri et subiecta huius sacramenti. Flor. Decr. pro Arm.; Trid.
s. 24. C. 1. de R. M. Materia autem et forma ipso contractu contine­
tur. Materia remota sunt ipsa corpora seu ius in corpora sponsorum,
in contractu matrimonii invicem tradenda in ordine ad generationem.
Materia autem proxima est mutua traditio corporum, quae per verba
aut signa consensum in contractu exprimentia perficitur ; et forma est
mutua contrahentium acceptio verbis aut signis expressa. — Quare
inter christianos, nullo impedimento sive naturali, sive divino, sive ca­
nonico laborantes, haberi non potest contractus matrimonii, quin simul
matrimonii sacramentum habeatur, et vice versa sacramentum sine
contractu esse non potest. Inter christianos, nam homines non baptizati non sunt capaces sacramentorum. Nullo impedimento etc., licet
enim per se omnis homo baptiza tus sit subiectum capax sacramenti
matrimonii, per accidens tamen plurcs a matrimonio valide contrahendo
arcentur propter varia impedimenta. — Ex praedicta vero mutua ac­
ceptione et traditione, vinculum matrimonii exoritur nempe ius et obli­
gatio mutua in corpora in ordine ad generationem, adeoque coniunctio viri et uxoris ad unam generationem et educationem prolis, et
iterum ad unam vitam domesticam. — L. 879. 880. 897.-899.; S. Th.
4. d. 26. q. 2. a. 1. ad 1., d. 28. q. 1. a. 3., S. q. 44. a. 1„ q. 45. a. 1.
2., q. 48. a. 1.; E. M.

38

IL - DE NATURA ET PROPRIETATIBUS MATRIMONII

970. Resolves: Matrimonium infidelium, licet sit validum in ra­
tione contractus, non tamen est sacramentum. S. Th. S. q. 59. a. 2.
An sacramentum sit, matrimonium fidelis cum infideli, accedente Pa­
pae dispensatione, alii negant, alii affirmant. Matrimonium vero ab in­
fidelibus contractum, quando ambo coniuges ad fidem convertuntur,
susceptione baptismi, in sacramentum transit. — Haeretici et schisma­
tici, qui ineundo matrimonium, Ecclesiae leges quoad matrimonii sub­
stantiam servant, valide contrahunt et sacramento muniuntur. — Chri­
stiani omnes, qui nolunt omnino sacramentum recipere, neque valide
contrahunt, etsi velint matrimonium contrahere; et si matrimonium
vere contrahere volunt, etiam sacramentum recipiunt, etsi nolint sacra­
mentum facere. — Lugo de Sacr. d. 8. n. 120.-130.; Schmalz. 1. 4.
t. 1. n. 302.-304., t. 19. n. 164.-176.; Ferraris v. Matrimonium a. 1.
n. 19.; Clericat. de Matr. decis. 4. n. 25.

971. Utrum matrimonium civili, an ecclesiastica auctoritate rega­
tur? — Cum inter christianos contractus ipse matrimonii sit sacra­
mentum ; nequit matrimonium quatenus contractus regi potestate civili,
quatenus sacramentum potestate ecclesiastica; neque simul, quatenus
contractus et sacramentum est, regi ab utraque potestate civili et ec­
clesiastica ; sed exclusive regi debet qua contractus et qua sacramen­
tum ab auctoritate Ecclesiae. Quare ad solam Ecclesiam pertinet sta­
tuere ea praecipue, quae spectant ad substantiam huius contractus, et
quoad inhabilitatem personarum et quoad formam et solemnitatem con­
stituendam, quoad impedimenta nempe dirimentia statuenda. Itemque
ad Ecclesiam solam pertinent causae matrimoniales et sponsalium alio­
rumque impedimentorum immediate et directe matrimonium impedien­
tium, Trid. s. 24. c. 4. 12.; Bened. XIV. C. Singulari
7. 9.;
Leo XIII. Enc. Arcanum, et Ep. ad Episc. Prov. Ven. 3. Febr. 1893.;
Syll. pr. 68.* seqq. — Cum autem familiae membra sint Societatis
Civilis, hinc matrimonium in Societate Civili civilia parit iura et obli­
gationes, quae civiles matrimonii effectus nuncupantur. Si quid igitur
possunt civiles Principes super matrimoniis, ea tantum, spectat, quae
in genere civili versantur, Leo XIII. Enc. Arcanum, et Epist. d. 8.
Febr. 1893. — Verum matrimonium civilis quidam contractus non
est, sed maxime naturalis. Matrimonii contractus ab ipso Deo, mundi
exordio, institutus est, Gen. -., 18.; et praeterea res sacra semper
fuit et est, sacra, haud quidem naturali tantum iure, sed etiam su­
pernatural! Dei ordinatione. Trid. s. 24. Doctr. de Sacr. M.; Leo XIII.
Enc. cit. Hinc, matrimonium, quoad infideles, et qua contractus natu-

II. - DE NATURA ET PROPRIETATIBUS MATRIMONII

39

ralis et qua res sacra, a civili Principum potestate et iurisdictione
minime dependet quoad impedimenta ipsum dirimentia, secundum plu­
rium et gravium dd. sententiam. Sed alii sunt dd., qui infidelium ma­
trimonia, cum non sint sacramenta, nec ideo iure canonico regi pos­
sint, ne contrahentes in re tam gravi sint exleges, Principum sive fi­
delium sive infidelium potestate et iurisdictione regi arbitrantur. Huic
secundae sententiae adhaerere videtur S. Th. 4. d. 39. q. 1. a. 2. ad 3.;
siquidem « ea quae pertinent ad legem naturae sunt determinabilia
per ius positivum; et ideo si prohibentur ab aliquo iure positivo apud
eos infideles contrahere matrimonium cum infidelibus alterius ritus,
disparitas cultus impedii matrimonium iijter eos ». — S. Th. S. q. 42.
a. 2.; 4. d. 34. q. 1. a. 1., Quodl. 5. a. 15.; Schmalz. 1. 4. t. 1. n. 360.
seqq., t. 18. n. 2.-8.; Collectan. S. C. de P. F. n. 1089.; E. M.

972. Resolves : Impedimenta matrimonium dirimentia ex Iure
Canonico desumenda sunt, minime vero ex Iure Civili, nisi quatenus
accesserit huic Ecclesiae approbatio et confirmatio, vel quatenus Ius
Civile conforme sit hac in re luri Canonico; ex hoc, ubi difforme sit,
corrigendum. — Trid. s. 24. Decr. de R. M. etc.; C. I. 56. seqq.;
C. G. 161. seqq.; C. H. 83. seqq.; C. A. 47 seqq.; C. B. 1303. seqq.
Matrimonium civile nihil in se continet illicitum, si nihil aliud
eo significetur, nisi « extrinseca caeremonia ad explendas formas, quae
ab auctoritate civili exigi solent ». S. C. C. 7. lan. 1899. Quare hoc
sensu permittitur. Monit. Eccles, v. 11. p. 389.
973. Nota: Cum praesenti Iure Civili Ital., Gall., Germ, matri­
monium non admittatur nisi civile, initum nempe secundum civile ius,
hinc, eo praetermisso, plura sequi possunt gravia damna et spiritualia
et temporalia. Spiritualia, quia integrum erit alteri ab altero disce­
dere et aliud inire civile matrimonium. Temporalia, quia vir lege non
cogitur uxorem alere, et filii, tamquam legitimi minime a lege reco­
gniti, in paternam haereditatem, vi civilis legis, in foro externo, non
succedunt. Quare praetermittendae non sunt civiles caeremoniae. Ac,
si civili iure sponsus et sponsa a matrimonio prohibeantur, eos ma­
trimonio coniungere non licet iniussu Episcopi. S. Poenit. 15. lan.
1866. Cf. C. I. 70. seqq. 93. seqq. 721.; C. G. 165. seqq. 723.; C.
B. 1317. 1324. — Secus vero est ex C. A. 69. seqq. 75. seqq. et
ex C. H. 42. seqq. 75. seqq. — Cf. V. 1. n. 223. 680.; Collectan.
S. C. de P. F. n. 1390.; E. M.
Civile matrimonium matrimonium non est, neque sponsalibus aequivalet, adeoque nullum inducit publicae honestatis impedimentum.

40

II. - DE NATURA ET PROPRIETATIBUS MATRIMONII

— Cum tamen speciem habeat matrimonii sanari in radice potest.
Contrahendum ante religiosum matrimonium est, ratione civilium ef­
fectuum, ne secus gravia damna exoriantur. Et hoc sensu matrimonium
civile, quatenus significat ritum civilem in eo servandum, quoad ci­
viles ipsius effectus obtinendos, nihil continet, ut iam dictum est,
quod non possit approbari. Ac, quando contrahi non possit, ad
Episcopum recurrendum est. In casibus particularibus, potest ab Epi­
scopo permitti, ut prius religiosum matrimonium contrahatur et dein­
de civile. — Ordinarius ergo permittere potest, ut religiosum ma­
trimonium contrahatur, sine prius inito matrimonio civili, sed opus
est: ut si antea sponsi fuerint matrimonio civili ligati, obtinuerint
legalem separationem : vel, si haec haberi non possit, ut sit moraliter certum, quod altera pars nunquam coram lege exigat civilem
coniunctionem ; ut scripto et coram delegata persona ab Ordinario
ac duobus testibus promittant civilem matrimonium quam primum
fieri poterit celebraturos; ut moraliter certum sit matrimonium ineun­
tes non esse deinde ad invicem separandos. S. C. de Sacram.
Mart. 1909. — Matrimonium civile, uti etiam matrimonium mixtum vel
matrimonium nullum ignoranter vel scienter contractum, vel pericu­
lum matrimonii sive civilis sive mixti causa canonica est ad obtinen­
dam dispensationem ab aliquo impedimento dirimente. — Clerici in
sacris constituti, vel Regulares aut Moniales post votum solemne ca­
stitatis matrimonium contrahere praesumentes, nec non omnes cum
aliqua ex praedictis personis matrimonium contrahere praesumentes,
etiam mere civile, incurrunt excomm. Ordinario reserv. — Matrimo­
nium hoc clerici in sacris constituti consummantes irregularitatem
praeterea incurrunt.
974. An status gratiae ad sacramentum matrimonii requiratur?
— Sponsi matrimonium contrahentes, in statu gratiae versari debent,
quia matrimonium est sacramentum vivorum. Qui contrahunt in pec­
cato mortali, rei sacrilegii evadunt, nec gratias sacramentales perci­
piunt. Probabiliter tamen illae gratiae sunt tantum suspensae, et re­
moto obice seu peccato mortali, animae applicantur. —Si nullus fructus
ex monitione speretur, melius erit indignum non monere de sacrilegio,
ut saltem sic minus peccet; et potius inducendus erit, ut saltem quam
primum ad confitendum accedat. — L. 894.

975. An parochus exigere debeat, ut libellus Confessionis a spon­
sis exhibeatur f — Non potest perse id exigere, nisi lex seu praece­
ptum Episcopi illud statuat. Ratio est, quia quamvis requiratur status

II. - DE NATURA ET PROPRIETATIBUS MATRIMONII

41

gratiae ad hoc sacramentum suscipiendum, non tamen requiritur ne­
cessario Confessio, cum contritio absolute sufficere possit etiam iis,
qui in statu peccati mortalis versantur. Aliunde parocho plerumque
non innotescit, sponsos in statu gratiae non versari. — Ubi lex par­
ticularis exsistit, parochus exigere debet Confessionis testimonium.
Possunt tamen occurrere casus, in quibus haec lex exceptionem ad­
mittat, uti si matrimonium iam sit civiliter contractum, et una pars
testimonium Confessionis requisitum exhibeat, etc. Ac, si sponsus non
sit publicus peccator, nec de eius indignitate constet, rationes etiam
minus graves sufficiunt. Cf. 372. seq.
976. An in Ecclesia celebrandum sit matrimonium, et in missa
a parocho benedicendum? — Matrimonium in Ecclesia decet celebrari,
et sponsi hortandi sunt, ut recipiant benedictionem nuptialem, quae
pertinet ad solemnitatem nuptiarum, et distinguitur omnino a ritu
celebrandi matrimonii sacramentum, quo sacerdos sponsos coniungit
et annulum benedicit, et qui in Rituali Romano habetur. Benedictio­
nem nuptialem exhibet Missale in missa pro sponso et sponsa. Si eam
omittunt, aut omni vacant culpa, aut certe gravi.
Matrimonium celebrari potest quovis tempore, etiam feriato, vel
interdicti. Benedictio nuptialis datur tantum in missa, et dari potest
etiam postquam matrimonium est celebratum, etiam si sponsa prae­
gnans accedat. Datur autem a solo Episcopo vel parocho proprio, in
eorum tantum proprio territorio, et extra tempus feriatum et inter­
dicti. Ea consistit in Orationibus, quae habentur in Missali : Propi­
tiare etc. et Deus, qui potestate etc., dicenda ante Libera nos ; nec
non Deus Abraham, dicenda ante benedictionem. In missa; nempe
si fieri potest votiva pro sponso et sponsa; quae ideo quavis die per­
mittitur, praeter dupl. 1. et 2. cl., dies festos de praecepto, et vigi­
liam Pentecostes, aliosque exceptos dies. Cf. hic 657., sed in his ad­
denda est Missae praescriptae commemoratio pro sponso et sponsa ;
et insuper post Orationem dominicam et Ite Missa est Orationes ad­
duntur, quae ad hoc in Missa pro sponsis habentur. Semel autem data
sive viro sive mulieri, iterum in secundis nuptiis dari non potest. Ve­
rum cum foeminam ea benedictio praecipue respiciat, si mulier eam
numquam acceperit, dari poterit, sive tunc primum, sive tunc iterum
nubat, ubi ea viget consuetudo. — C. 1. 3. de Secund, nupt.; Trid.
s. 24. C. 1. de R. M.; Rit. Rom. h. t.; S. O. 1. Sept. 1841. Col­
lect. S. C. de P. F. v. 1. n. 938.; S. R. C. 23. lun. 1853., 14. Aug.
1858. Mont. Alb., 9. Maii 1893., 30. lun. 1896., Bened. XIV. Instr.

42

II. - DE NATURA ET PROPRIETATIBUS MATRIMONII

80. η. S.; L. 984. 988.; Collectan. S. C. de P. F. n. 1536. 1537.,
1559. 1560. 1561.; E. M.
Ad impertiendam benedictionem nuptialem post tempus feriatum
coniugibus necessaria est praesentia amborum et non sufficit solius
sponsae. S. R. C. 27. Maii 1911. ad 7.
Si pars una catholica sit et altera publice fidem abiecerit vel re­
probatae sectae se adscripserit, quin haereticae etiam sectae adscripta
fuerit, re ad Episcopum delata, poterit Episcopus permittere ut pa­
rochus tamquam testis authorizabilis tantum assistat matrimonio, si
secus grave scandalum vel damnum oriretur, excluso omni ecclesiastico
ritu, et omnino exclusa missae celebratione, nisi adiuncta aliud exi­
gant, S. O. 21. Febr. 1883., 23. Apr. 1873.; E. M.
Sacerdotes omnes nuptiis benedicentes, vel sponsos matrimonio
coniungentes, sine venia parochi sponsorum suspensi sunt, quamdiu
ab Ordinario praedicti parochi absolvantur. — Benedictio post partum
fieri debet a parocho, si expetitus ipse fuerit: fieri potest a quocum­
que Sacerdote, si pariter expetitus fuerit, in quacumque ecclesia, eius
superiore certiore facto. Deneganda non est mulieri post partum, cuius
proles mortua est sine baptismo. Mulier quae illegitimum filium enixa
est ius non habet ad benedictionem post partum.
Probatio matrimonii. Si legitima haberi non possit probatio initi
matrimonii deferatur partibus iuramentum, quo propriam assertionem
confirment; hoc praestito, partes habeantur tamquam legitimo matri­
monio coniunctae, earumque proles ut legitima. Excipiendi tamen sunt
casus, in quibus ius plenam probationem requirit, e. g. si agatur de
praeiudicio alterius matrimonii, vel de ordinibus suscipiendis. Matri­
monium autem, ut supra, per iuramentum confirmatum inscribatur non
quidem in communi matrimoniorum libro, sed in distincto libello ad
hoc destinato. S. C. de Sacr. 6. Mart. 1911.

977. Quid de unitate matrimonii ? — Unitas matrimonii in eo
sila est, quod matrimonium sit coniunctio unius viri cum una foemina.
— Certum est, fiolyandriam, seu coniunctionem simultaneam plurium
virorum cum una foemina, pugnare cum lege naturali, quia praecipuis
matrimonii finibus adversatur, nempe generationi prolis et bonae eius
educationi. Plurium semen admixtum sterile est. Incertus praeterea
tit pater, cui proles educanda praecipue incumbit. — Certum est, pohyamiam simultaneam seu simultaneam coniunctionem plurium foe·
minarum cum uno viro, esse in omni casu prohibitam, saltem de iure
positivo divino Novae Legis, ut constat ex Luc. 16., 18.: Omnis,

II.

DE NATURA ET PROPRIETATIBUS MATRIMONII

43

qui dimittit uxorem suam, et aliam ducit, moechatur. Constat pariter
ex Trid. s. 24. Doctr. de sacr. matr,, c. 2. Ea praeterea repugnat
saltem pacificae coniugum habitationi, secundario matrimonii fini, et
difficiliorem reddit prolis educationem. — Certum est, secundas nu­
ptias et ulteriores esse licitas tam viro quam mulieri etiam sub lege
Evangelica. Constat ex auctoritate et praxi Ecclesiae, nec non ex Scri­
ptura sacra, 1. Cor. 7., 39. Mulier alligata est legi, quanto tempore
vir eius vivit · quod si dormierit vir eius, liberata est: cui vult nubat,
tantum in Domino. — S. Th. S. q. 63., q. 65.; E. M.

9/8. Quid de firmitate matrimonii, quatenus spectat vinculum?
— Matrimonium est indissolubile, i. e. matrimonio semel contracto,
divortium quoad vinculum fieri nequit, saltem de lege positiva divina.
De fide est. Prob. l.° Ex verbis Christi, Matth. 19., 6.: Itaque iam
non sunt duo, sed una caro. Quod ergo Deus coniunxit, homo non
separet. 2.° Ex verbis S. Pauli 1. Cor. 7., 10. 11.: Jis autem, qui
matrimonio iuncti sunt, praecipio, non ego, sed Dominus, uxorem a
viro non discedere, quod si discesserit, manere innuptam, aut viro
suo reconciliari. Et vir uxorem non dimittat. 3.° Ex Trid. s. 24. c. 5.
7. Licet ergo etiam ante consummatum matrimonium casus incidat,
quo stante non potuisset matrimonium iniri, e. g., si vir impotens,
si mulier amens fiat; matrimonii vinculum perseverat. C. 25. cau. 32.
— L. 955.; S. Th. S. q. 67.; Collectan. S. C. de P. F. n. 1295.;
C. B. 1348.; E. M.

979. An exceptio detur, quoad praedictam matrimonii firmitatem?
Triplex casus est excipiendus. l.° Dissolvi potest matrimonium
ratum et non consummatum Christianorum, gravi de causa, per di­
spensationem Papae, ex potestate divinitus ipsi concessa. Patet ex eo
quod SS. Pontifices iam multoties hac potestate usi sint, uti S. Gre­
gorius VIL, Paulus III., etc., Bened. XIV. C. Dei miseratione. Cf. Per­
rone de Matr. t. 3. s. 2. c. 6. a. 4. Extendenda autem haec facultas
est ad matrimonia consummata in infidelitate, si coniuges post ba­
ptismum, quo coniugium fit ratum, rursus illud nondum consumma­
verint; itemque ad matrimonia consummata in infidelitate, cum coniux
conversus et baptizatus permittitur, Apostolica Auctoritate, remanere
cum uxore, quae cum ipso conversa et baptizata fuerit, tanquam cum
legitima uxore, aliis dimissis, licet haec prima eius uxor non sit ; vel,
quia coniux infidelis absens moneri non possit, cum permittitur, Apo­
stolica Auctoritate, ut coniux conversus ad fidem et baptizatus cum
quavis fideli matrimonium contrahat. Enimvero hoc matrimonium va-

44

II.

DE NATURA ET PROPRIETATIBUS MATRIMONII

lidum et firmum est, etiamsi postea innotescat coniugem priorem in­
fidelem suam voluntatem iuste ob impedimentum declarare non potuisse,
et ad fidem etiam, tempore transacti secundi matrimonii, conversum
fuisse. Id quidem luculentissime constat ex Litteris S. Pii V. 2. Au­
gusti 1571., Gregorii XIII. 25. lan. 1585., Urbani VIII. 20. Octo­
bris 1624., 17. Septembris 1627. — Non consummatum, actu nempe
perse idoneo ad effectum generationis ; et consequenter, S. Alph. 1036.,
S. Th 4. D. 41. q. 1. a. 1. q. 4. ad 2., actu ex utraque parte per­
fecto. — Consummatum Christianorum nullo modo dirimi potest,
Matth. 19., 6. ; Trid. s. 24. C. 7. de M., et idem dicendum, si ma­
trimonium a fideli cum infideli ex Rom. Pont, dispensatione contra­
hatur. Clemens XIII. 2. Aug. 1759.; S. O. 1. Aug. 1753. — L. 955.
956. 959.; Collectam S. C. de P. F. n. 1308.
Dispensatio a matrimonio rato non consummato exclusive a Summo
Pontifice obtinenda est. Episcopus in hac causa non potest, sine spe­
ciali facultate obtenta a S. C. de Sacram., processum instituere. In aliis
autem causis Episcopus index competens est in prima instantia.
2.° Dissolvi potest matrimonium ratum et non. consummatum
per solemnem professionem religiosam unius coniugum, atque hoc ex
privilegio speciali a Christo concesso et ab Ecclesia declarato. C.
Verum, C. Ex parte de Convers. coniugat,; Trid. s. 24. c. 6. So­
lemnem : i. e., non simplicium votorum, etiam in Soc. lesu, sed solemniuni. Professionem ; non merum in Religionem ingressum. —Ut
autem sponsi de huius privilegii usu deliberent, ab ipso hire duos
menses post nuptias sibi concessos habent, quo tempore non tenen­
tur reddere debitum. C. Verum, C. Ex publico de Convers. coniug.
Ac « quilibet coniugum licite potest intra bimestre debitum negare,
quamvis non habeat animum intrandi Religionem, quia utitur iure
suo». L. 956. Immo post illum quoque bimensem, si matrimonium
etiam per illicitam debiti negationem consummatum non fuerit, hoc
privilegium manet. Neque illud impedit fornicatio habita inter spon­
sos ante matrimonii celebrationem, nisi matrimonium necessarium sit
ad kgitimandam prolem, vel reparandum scandalum, aut sponsae ho­
norem. Si intra bimestre violentia adhibeatur, et matrimonium ita
consummetur, dum sponsa rcipsa de religione capessenda cogitabat,
licet iam indissolubile sit matrimonium, potest tamen sponsa etiam in
hoc casu Religionem ingredi. Peccat vero ille, qui matrimonium cum
intentione Religionem ingrediendi contrahit, quin compartem moneat.
— L. 870. 958.; S, Th. S. q. 61. a. 2. 3.; Schmalz. 1. 3. t. 32.
n. 11. seqq.

11.

DE NATURA ET PROPRIETATIBUS MATRIMONII

45

Sunt qui censent huiusmodi ius non concedi nisi iis, qui post
nuptias contractas et nondum consummatas deliberant de ingressu in
religionem. Sed hoc sensu irritum illud ius esset, nam tunc statim
quisque post contractum matrimonium debitum reddere teneretur. Quis
enim tam amens est, ut deliberans de ingressu in religionem matri­
monium contrahat?
3.° Dissolvi potest matrimonium etiam consummatum infidelium
ex concessione divina, quando alteruter coniugum convertitur ad fidem
chrislianam, licet non catholicam, sed haereticam, per susceptionem
baptismi, et alter recusat cum eo pacifice cohabitare, vel non coha­
bitat, nisi cum iniuria Creatoris, et Religionis Christianae contemptu,
aut conatum adhibet, ut partem fidelem ad peccatum mortale per­
trahat. Concessio haec divina eruitur ex verbis Apostoli 1. Cor. 7.,
12.-15, ubi ait: Si quis frater uxorem habet infidelem et haec con­
sentit habitare cum illo, non dimittat illam... ; quod si infidelis disce­
dit, discedat, non enim servituti subiectus est frater aut soror in hu­
iusmodi ; in pace autem vocavit nos Deus. Eamdem fusius explicat
Innocentius HI. in C. Quanto 7. de Divortiis. — L. 955. 956.;
S. Th. S. q. 59. a. 3.-6. ; E. M.
Interpellatio coniugis infidelis facienda est, si alter, eo in infide­
litate manente, convertatur, et velit novum inire matrimonium. Dum­
modo constet coniugem nolle pacifice habitare ex eius responso, vel
ex processu saltem summario nullum responsum dare voluisse, vel
obtenta fuerit a S. Sede dispensatio ab interpellatione facienda, ma­
trimonium contrahi potest.

980. Nota: Non statim dissolvitur matrimonium per susceptio­
nem baptismi ; Crimina in baptismo solvuntur, non coniugia, C. Gau­
demus 8. de Divortiis, C. Si quis 28. q. 2. : sed quando coniux con­
versus et baptizatus novum init coniugium. Coitu etiam habito post
alterutrius conversionem, si altera pars nolit pacifice cohabitare absque
Creatoris contumelia, solvi adhuc potest, quocumque elapso tempore,
matrimonium. Quando autem coniux conversus ad alias transit nuptias,
cum iam dissolutum sit prius matrimonium, etiam coniux, qui manet
in infidelitate valide et licite aliud contrahere potest matrimonium. —
Regulariter ex praescripto luris, C. Quanto 7. de. Divortiis, privile­
gium 1’aulinum. Quod si infidelis discedit, discedat, interpretantis, pars
conversa ad alia vota transire nequit, priusquam infidelis interpellatus,
aut absolute recusaverit cum ea cohabitare, aut noluerit saltem co­
habitare sine contumelia Creatoris. — Si non possit infidelis interpel­

46

II. - DE NATURA ET PROPRIETATIBUS MATRIMONII

lari, propterea quod longe absit et fugerit, vel latitet, plures censent
apud Sanchez 1. 7. d. 74. n. 13.-15. omitti posse interpellationem,
quia nulla impossibilium obligatio; neque ea opus esse, quippe iam
morali constat certitudine, infidelem coniugem nolle converti, nec velle
pacifice habitare. Alii, quibus adstipulatur Bened. XIV. de Syn. 1. 6.
c. 4. n. 3., putant necessariam esse dispensationem pontificiam ; et
huic sententiae adhaesit S. C. C. 17. lan. 1722. apud eumdem Be­
ned. XIV. 1. c. et S. O. 16. Sept. 1824. Cf. Collectam S. C. de P. F.
n. 1328. Diversus sane esset casus, si infidelis coniux coactione qua­
dam a coniuge absit et cum ea cupiat coniungi, tunc enim neque di­
scedit neque discedere potest, quo in casu Apostolica opus esset di­
spensatione pro infideli converso, et tunc utique hoc sensu dispensatio
ab interpellatione, quae datur bene intelligi potest. — Quando, in
aliquibus locis, lege vel consuetudine ad removendum peculiare per­
versionis periculum, prohibetur, ne pars conversa cum infideli coha­
bitet, nisi haec etiam velit ad fidem converti, non solum interpellari
debet infidelis, an pacifice cohabitare consentiat, sed etiam an velit
fidem christianam amplecti. Si autem, elapso tempore per legem vel
consuetudinem praefixo, se nolle converti ad fidem declaraverit, quam­
vis aliunde vellet pacifice cohabitare, recuperat coniux conversus li­
bertatem eique permittitur, ut ad novas nuptias convolet. Ecclesiae
enim indicio pro locorum circumstantiis, sola infidelis pertinacia in
infidelitate periculum adesse censetur pro coniugis fidelis perversione,
et pro Creatoris contumelia. — Privilegio Paulino, non conceditur
parti conversae ut novum matrimonium inire possit cum alio infideli,
aut etiam cum catechumena, sed cum fideli solum baptizato S. C. de
P. F. 16 lan. 1683., 7. Aug. 1891., Collectan. cit. n. 2183.; L. 956.
957.; S. Th. S. q. 59. a. 3. 6.; Bened. XIV. de Syn. 1. 13. C. 21.;
Sanch. 1. 7. d. 73.; Monit. Eccles, v. 11. p. 533.
Quando alter coniugum infidelium ad fidem convertitur, altero
manente in infidelitate, potest conversus sacros ordines recipere vel
religionem profiteri. In primo casu matrimonium non solvitur, adeoque si alter coniux convertatur non potest novum contrahere matri­
monium. Sanch. 1. 7. d. 76. n. 11. In altero vero casu, « omnino
tenendum est, ait Sanch. 1. c. n. 9., dissolvi prius matrimonium con­
summatum per professionem, sicut dissolveretur per subsequens coniugium ·>. — Ferraris Supplementum v. Privilegium Paulinum ; E. M.
981. Quid et quotuplex sil divortium, cl quanam causa et aucto­
ritate lie-f< fiat4 — Divortium separatio et disiunctio est. Triplex est;

II. - DE NATURA ET PROPRIETATIBUS MATRIMONII

47

quoad vinculum, quoad habitationem, quoad torum. — Divortium
quoad vinculum illud est, quo vinculum ipsum matrimonii dissolvitur,
ita ut priores coniuges aliud possint licite et valide matrimonium
inire, quod in tribus casibus, praec. num. expositis, verificatur. —
Divortium quoad habitationem separatio est mere quoad cohabitationem, manente matrimonii vinculo. — Divortium quoad torum sepa­
ratio est respiciens ipsum matrimonii usum et coniugale debitum,
manente iterum matrimonii vinculo.
Coniux a coniuge divertere potest quoad habitationem et torum :
l.° Ex mutuo consensu, quod perse constat; dummodo absit incon­
tinentiae periculum ; sive ad tempus, negotiorum causa, sive in per­
petuum ob vitae perfectioris desiderium. 2.° Ob adulterium coniugis,
propter violatam fidem, Matth. 5., 32.; 19., 9.; 1. ad Cor. 7., 11.;
C. 4. 5. 8. de Divort. Ob adulterium, nempe moraliter certum, non
condonatum sive expresse, sive implicite per actum coniugalem, non
mutuum, quia tunc exsisteret compensatio, voluntarium, non vero ex
illata violentia patratum, perfectum et consummatum. Utrum etiam
ob sodomiam et bestialitatem ? Communis sententia affirmat, a qua
ait S. Alph. 362. non esse recedendum, sed eam revera non probari.
S. Th. 4. D. 39. q. 1. a. 1. ad 4. 3.° Ob supervenientem haeresim.
C. de illa de Divort. 4.° Ob quodvis grave periculum corporis et ani­
mae, Can. 28. cau. 1.; C. 8. 13. de Rest, spol.; Trid. s. 24, c. 8.; e. g.,
si immineat periculum vitae, mutilationis, enormium aut frequentium
saevitiarum; vel periculum perversionis.— C. I. 148.-155.
Praedictum divortium a toro propter adulterium certo fieri potest
propria auctoritate, item a toro et habitatione, dummodo, si delictum
sit occultum, scandalum absit, quod vix abesse potest; et verius etiam
propter haeresim ; et propter praedictum periculum, si proximum et
clarum sit. — Nemo vero per se tenetur divortium facere; siquidem
neque ad id quis tenetur ex iustitia, ut indubium est; neque ex ca­
ritate, quae non urget cum gravi incommodo, quod ordinarie divor­
tiis inest: consulitur praeterea propriae et alterius incontinentiae, et
maiora scandala praecaventur.
Divortium aliud est perpetuum, aliud temporaneum. Perpetuum
per se est divortium factum ob adulterium, vel iudicis auctoritate.
Perpetuo divortio facto, potest adhuc coniux innocens, in cuius favo­
rem est, coniugem quando velit ad se revocare, non cogitur tamen
eum admittere, cum hoc non sit sine gravi incommodo, licet conversus
fuerit alter coniux ad bonam frugem, vel, probabilius, ipsemet in idem
inciderit postea delictum, v. g., adulterii, sive propria, sive, verius,

48

II. - DE NATURA ET PROPRIETATIBUS MATRIMONII

iudicis auctoritate, factum fuerit divortium. Si vero divortium tempo­
raneum sit, cogitur coniux coniugem, ad fidem reversum, C. 6. de
Divort., vel amoto iam periculo, ob quod divertit, recipere. — L. 960.977.: S. Th. S. q. 59. a. 3. 6., q. 62. ; Sanch. 1. 10.; Schmalz. 1. 4.
t. 19.; E. M.

982. Quid de /iliis educandis, facto divortio? — DD. unanimiter
statuunt filios educandos apud partem innocentem. Sed quando alter
coniux est infidelis vel haereticus proles semper educanda est apud
fidelem, quamvis hic reus sit, idque in favorem fidei, ex C. fin. dc
Conv. infid. Expensae vero pro educanda prole a patre sunt faciendae,
si hic sit in culpa, Auth. Si pater ap. L. 976. Si vero mater sit in
culpa, nihil lex statuit; aequum tamen censet Sanch. 1. 10. d. 20.
n. S., ut id quod est statutum pro patre, etiam pro matre intelligatur. Verum, si facto divortio vir dotem retineat, iam satis videretur
uxor ad prolis educationem concurrere. Haec secundum Ius Roma­
num. Consulendae vero sunt nunc recentiores variorum locorum leges.
C. 1. 148. seqq. ; C. G. 229. seqq. ; C. H. 104. seqq. ; C. A. 103.
seqq., C. B. 1585. 1635. 1636. 1685. — Schmalz. 1. c. n. 181.-183.
983. Quid dc sententia divortii a vinculo, a indice laico profe­
renda / — Ubi civilis lex viget divortii non solum a toro et ab ha­
bitatione; sed etiam a vinculo ipsius matrimonii, coniuges non possunt,
ulla ratione, iudicis sententiam petere, neque eam consequenter petere
et defendere possunt advocati, neque indices ipsam ferre ullo modo
possunt, sententiam nempe quae naturali, divino et ecclesiastico niri
repugnet de indissolubili matrimonii vinculo. Agitur enim de re in­
trinsece illicita. Quod si per summum nefas coniuges petierint et ob­
tinuerint a indice huiusmodi sententiam divortii ab ipso matrimonii
vinculo, non potest syndicus ullo modo hos coniuges ad aliud civile
matrimonium admittere, et sua praesentia auctorizare. Nam tunc sua
auctoritate eos non admitteret nisi ad publicum et legale adulterium,
quod ipso favore legis protegeretur. Hinc summam inferret iniuriam
in praeexsistens matrimonium, et capaces civilium matrimonii effectuum
auctoritative eos declararet, qui, priore matrimonio adhuc permanente,
horum effectuum incapaces omnino sunt. — C. B. 1564. seqq.; E. M.

in.

DE IMPEDIMENTIS MATRIMONII

49

III. — DE IMPEDIMENTIS MATRIMONII

984. Quid el quotuplex sit matrimonii impedimentum ; quonam
iure constituatur, et a quonam superiore ; quosnam afficiat ? — Ma­
trimonii impedimenta sunt quaedam conditiones vel circumstantiae a
iure constitutae, quae a matrimonio contrahendo prohibent. A iure,
nam particulare praeceptum seu prohibitio facta alicui vel aliquibus
impedimentum dici non solet. — Impedimenta, quae matrimonium
licite inire vetant impedientia dicuntur, quae arcent a matrimonio
valide contrahendo dirimentia appellantur. Contrahendo, nam contra­
ctum iam, si forte superveniant, minime irritum reddunt. Impedimenta
dirimentia in leges inhabitantes et irritantes recidunt. Quare regula­
riter nec ignorantia nec vis nec metus etiam mortis ab eis incurrendis
excusat. — Impedimenta dirimentia omnia vel iure naturali, vel iure
divino, vel iure canonico constant. Neque ea Episcopi constituere
possunt, sed solum Romanus Pontifex. Impedimenta a Christianis
Principibus introducta neque sunt dirimentia, neque proprie impe­
dientia, et ideo in conscientia non obligant, nisi mere per accidens,
ex damno, eis non servatis, obventuro. — Impedimenta iuris natu­
ralis et divini omnes obligant, etiam infideles. Impedimenta iuris ca­
nonici obligant tantum christianos, C. 4. de Consang., C. 8. de Divort.,
nempe catholicos et haereticos, et sic S. Sedes matrimonia mixta ca­
tholicorum et acatholicorum permittens, si quod adsit impedimentum
dirimens, illud prius dispensat. Ac si matrimonium ineatur a fideli
cum infideli, impedimentum ecclesiastici iuris infidelem certe directe
non afficit ; afficit tamen directe fidelem, et quia matrimonium con­
tractus est, et contractus inter duos est et non potest ex una parte
esse invalidum, validum ex altera, indirecte impedimentum infidelem
etiam afficit, ut videre est in impedimento disparitatis cultus, cri­
minis, etc. C. 1. de Conv. inftd. — Trid. s. 24. c. 3. 4.; Sanch. 1. 7. d. 5.,
d. 78. n. 3.; Schmalz. 1. 4. t. 1. n. 375., t. 7. n. 46.: La-Croix 1. 6.
p. 3. n. 525.; Bened. XIV. de Syn. 1. 8. c. 14. n. 5., 1. 13. n. 23.;
Lugo Resp. Mor. 1. 1. d. 45. n. 4.; E. M.

985. Resolves : Hinc, si contracto matrimonio mulier certo de­
tegat impedimentum dirimens, vi cuius nullum fuerit matrimonium,
debitum petere non potest, nec reddere, etiamsi ad id comminatione
mortis cogeretur, quia coniunctio fornicaria esset, quae in nullo casu
Bucceroni. lust. tiuol. moralis IV.
Λ

50

HI. - DE IMPEDIMENTIS MATRIMONII

licita est. Excipe probabiliter, nisi mulier mere passive se haberet, ita
ut omnino materialiter tali actui cooperaretur, si metu mortis ad id
cogatur, secluso semper consensus periculo.
986. Quot et quaenam sint impedimenta impedientia ? — Nume­
rantur hodie quatuor : Ecclesiae vetitum, tempus, sponsalia, votum.
Olim sex enumerabantur. Aderant enim impedimenta etiam catechismi
et criminis. Sed haec duo impedimenta ex omnium tum theologorum,
tum canonistarum consensu, uti obsoleta modo habentur. — Contra­
hebatur catechismi impedimentum ab eo, qui respondebat pro infante,
in professione fidei quae praecedit collationem baptismi, et constituebat
impedimentum impediens in iisdem gradibus, ac cum patrino baptismi
et confirmationis. — Impedimentum criminis poena quaedam erat ex
veteri iure quibusdam gravioribus criminibus imposita, qua nempe reus
prohibebatur a quovis matrimonio cum quavis persona contrahendo
vel omnino, si caelebs esset, vel post coniugis mortem, si coniugatus.
— Schinalz. 1. 4. t. 11. n. 59. seqq., t. 13. n. 3. 27.-29., t. 16.;
Sanch. 1. 7. d. 15.; De lustis de Dispensat. Matrim. 1. 2. 1. c.
n. 58. seqq.

987. Quid Ecclesiae vetitum ? — Est prohibitio sive generalis,
sive particularis, ab Ecclesia facta aut aliquo superiore ecclesiastico,
ne aliquod matrimonium celebretur. — Prohibitio particularis ha­
betur, quando iusta et speciali de causa matrimonium alicui interdi­
citur, sive a parocho, sive ab Episcopo, sive a Papa, qui ultimus
prohibitioni etiam irritationem addere potest. C. 7'ua 4. de Sponsa
duorum. Possunt praeterea Papa et Episcopus prohibitioni censuram
adnecterc. C. ult. de A/alr. contracto contra interd. — Causae iustae,
propter quas ex communi dd. sententia interdici matrimonium potest,
tres praecipue enumerantur: l.° reclamatio de sponsalibus, quibus
alteruter sponsorum prius se cum alia persona obstrinxerit; 2.° suspicio
non vana latentis impedimenti, coniugium inter eos aut dirimentis aut
etiam mere impedientis : 3.° timor non inanis, ne ex eo matrimonio
graves rixae, inimicitiae, scandala, aliave incommoda subsequantur.
— Prohibitio generalis, quae nempe speciatim matrimonium spectat,
habetm l.° ne matrimonium contrahatur sine consensu parentum.
Cf. 928. 940.; 2.° sine bannis, Cf. 949. seqq.; 3.° clandestine, Cf. 1026.;
4.° cum acatholico, Cf. 1010. — Schmalz. 1. 3. t. 16. n. 1.; Pirhing
1. 4. t. 16. n. 1.; Bened. XIV. Inst. 80.

988. Quid tempus J — Est determinatum aliquod per anni de­
cursum tempus, quod feriatum dicitur, et quo Ecclesia solemnitates

III. - DE IMPEDIMENTIS MATRIMONII

51

nuptiarum vetat. Trid. s. 23. c. 11. C. 10. de R. M. Tale autem
nunc est tempus, quod fluit a prima dominica Adventus usque ad
Epiphaniam inclusive, et a die Cinerum usque ad Octavam Paschatis
item inclusive. — Nunc ; nam ante Tridentinam Synodum feriatum tem­
pus erat l.° a dominica prima Adventus usque ad Epiphaniam; 2.° a
dominica Septuagesimae usque ad Octavam Paschatis ; 3.° a feria se­
cunda Rogationum usque ad Octavam Pentecostes ; 4.° duabus aut
tribus hebdomadis ante Nativitatem S. loannis Baptistae. Ceterum
Trid. solas nuptiarum solemnitales praefato tempore prohibet, nimirum
sponsos benedicere, simul cum missa pro sponso et sponsa, in qua illa
habetur solemnis benedictio, sponsam cum strepitu domum ducere, con­
vivia nuptialia solemniora instruere. Non autem vetat parocho proclamationes facere, vel etiam sponsos privatim coniungere, licet variis
in locis propter consuetudinem id etiam prohibeatur. Consuetudo ni­
mirum quorumdam locorum habet, non quidem ne fiant proclamationes, aut ne celebretur contractus matrimonii, neve hoc consummetur
per tempora feriata, sed ne celebrentur nuptiae nisi aut urgente aliqua
necessitate, aut obtenta Ordinarii licentia, etiam, si fieri possit, in casu
necessitatis : cui consuetudini utique par est, ut parochi sese accom­
modent. Neque vero, secundum antiquos canones, abstinendum est a
matrimonii consummatione, sive ex praecepto sive ex consilio. Nam
canones illi solum de solem ni sponsae traductione loquuntur, non vero
de matrimonii consummatione, atque ita necesse non est eos expli­
care de mero consilio, et non de praecepto, nam solemnis illa tradu­
ctio reipsa praecepto interdicitur. — Rit. Rom. de Matr. ; S. R. C.
14. Aug. 1855. Mont. Alb. η. 3079. 3380. 3922.; Schmalz. 1. 4.
t. 16. η. 27. 31.-41.; Bened. XIV. Instr. 80.; L. 983. 984.; S. Th. S.
q. 64. a. 10.
Ex C. Leonis XIII. Trans occanum 19. Apr. 1897. pro Ame­
rica Latina concessum est, « ut Indi et Nigritae quocumque anni
tempore nuptiarum benedictionem accipere possint, dummodo his tem­
poribus, quibus ab Ecclesia prohibentur nuptiae, pompae apparatum
non adhibeant ».

989. Quid sponsalia ? — Sponsalia quaelibet, sive ecclesiastica,
sive privata, serio contracta, nisi aut mutuo contrahentium consensu,
aut alia iusta de causa legitime dissoluta fuerint, sunt impedimentum
matrimonium impediens. Patet ex iure naturali ; exsistit enim gravis
obligatio iustitiae pactum ex oneroso contractu servandi. Si quis
autem, non obstante illo impedimento, nuptias contrahat, validum

52

III. - DE IMPEDIMENTIS MATRIMONII

quidem erit matrimonium, cum impedimentum hoc sit tantum impe­
diens, non tamen licitum. C. Duobus 1. de sponsa duor.
990. Quid votum? — Quadruplex distinguitur votum matrimo­
nium impediens, nempe votum castitatis ; votum non nubendi; votum
ingrediendi Religionem; votum ordines sacros suscipiendi.
Votum castitatis. — Qui tale votum emisit, peccat graviter ma­
trimonium iniens cum intentione illud consummandi, quia votum in­
fringit. — Peccat etiam graviter, seclusa hac intentione, quia exponit
se periculo vel votum vel ius alterius coniugis violandi. — Contracto
matrimonio, nec petere nec reddere potest debitum, labente primo bi­
mestre, quia ex privilegio divino coniuges hoc tempore ab obligatione
coniugalis debiti eximuntur. Elapso autem hoc tempore, potest quidem
debitum reddere, et alterius iuri satisfacere, non tamen petere sine di­
spensatione a voto, aut sine suspensione seu indirecta voti irritatione
ab altero coniuge facta. — Debet omnino abstinere, si alter consentiat,
vel ius petendi amiserit, v. g., ob adulterium vel incestum. Quod si
aegre abstinere potest, dispensationem quamprimum postulare, aut
praedictam irritationem ab alio coniuge quaerere debet. — Si alter coniux moriatur, ad novas nuptias convolare nequit, nisi dispensationem
a voto suo etiam ad hunc effectum impetraverit. — S. Th. Quodl. 3.
a. 18., Quodl. 10. a. 11.; La-Croix 1. 3. n. 564.
Votum non nubendi, seu votum virginitatis. — Qui voto isto emisso
matrimonium contrahit, graviter peccat, ut manifestum est. — Con­
tracto matrimonio, reddere atque etiam petere potest debitum, quia
iam impossibilis facta est voti observatio. — Ob eamdem rationem,
mortuo coniuge, novum matrimonium saltem probabiliter contrahere
potest.
In praxi dubium est quandoque, an quis stricte virginita­
tem seu corporalem tantum integritatem, virginitatem vel caelibatum,
vel potius universim castitatem voverit. Interrogandus erit poenitens,
utrum amore aureolae virginitatis, vel intentione se ab oneribus ma­
trimonii liberandi sanctiusque Deo serviendi ductus fuerit, an unice
amore et affectu puritatis. In primo casu virginitatem, quae dumtaxat
voluntaria seminis effusione in viro, voluntaria laceratione corporalis
integritatis in foemina amittitur, in altero casu caelibatum, qui mere
matrimonium prohibet, in tertio casu vere castitatem vovisse censen­
dus est. — La-Croix: 57.
I 'ofum stricte virginitatis nempe corporalis tantum integritatis ser­
vandae, mero matrimonii contractu non violatur, sed violatur, quia ma­
trimonium contrahendo, periculo se quis exponit amittendi in eo vir­

III.

DE IMPEDIMENTIS MATRIMONII

53

ginitatem. Ea autem semel amissa, cum votum factum iam sit impos­
sibile, debitum petere et reddere potest.
Votum ingrediendi Religionem. — Qui tale votum emisit, pec­
cat graviter matrimonium ineundo, tum quia alterum decipit, tum
quia se exponit periculo votum violandi. — Ante matrimonii con­
summationem tenetur Religionem ingredi ; ideoque mortaliter pec­
cat, quando prima vice sive petendo sive reddendo debitum, matri­
monium consummat; quia votum adimplere debet, quando potest.
Illud autem adimplere potest non consummando matrimonium in primo
bimestri, cum tunc ex privilegio divino possit quilibet Religionem in­
gredi, et altera pars, coniuge solemniter profitente, a vinculo matri­
monii liberetur. - Post consummatum matrimonium potest petere et
reddere debitum, quia exsecutio voti facta est impossibilis, et petitio
ictus coniugalis non est contra ipsius votum, cum non voverit casti­
tatem, sed Religionem. — Etiam consummato matrimonio per se te­
netur Religionem ingredi, quoties illaeso compartis iure id potest,
v. g., si alter consentiat, vel ius petendi debitum amittat in perpe­
tuum, aut si matrimonium per mortem solvatur; quia obligatio voti
semper subsistit. In praxi autem in hisce casibus magis expedit, ut
ad dispensationem recurratur. Magis expedit; nam in praxi circumstan­
tiae ratione aetatis, prolis forte ex matrimonio susceptae, status fortu­
narum, habilitatis quoque ad munia religiosa ita sunt immutatae, ut
propter materiae mutationem voti obligatio fere per se cesset, nec opus
sit dispensatione.
Votum suscipiendi ordines. — Qui votum illud emisit, peccat gra­
viter matrimonium ineundo, ut in comperto est. — Tenetur ordines
suscipere, si possit, v. g., si obtineat consensum alterius. — luxta plures tenetur Religionem ingredi ante matrimonii consummationem, etiam
invito altero, ut votum adimplere possit. Sed alii probabilius hoc ne­
gant. — Inito matrimonio, potest illud consummare, si votum amplius
adimplere nequeat. — Mortua uxore, vel separatione legitime facta,
tenetur sacros ordines suscipere, nisi dispensetur. Votum enim non ces­
sat. — S. Th. S. q. 53.
991. Quinam dispensare valeant in impedimentis impedientibus ?
— Nemo dispensare potest, praeter Summum Pontificem et ex iusta
causa, ab impedimento ex validis sponsalibus orto, cum hac in re de
stricto iustitiae debito agatur, quod nullus praeter supremum Princi­
pem auferre potest. Idem dicendum de necessitate consensus paren­
tum, quae a iure naturali repetenda est; haec tamen naturaliter ces-

54

III. - DE IMPEDIMENTIS MATRIMONII

sat, si parentes iniuste dissentiant. — Episcopi, seu Ordinarii anima­
rum Pastores, jurisdictione plena in foro externo gaudentes, dispensare
possunt l.° in obligatione bannorum; 2.° quoad contractum per tem­
pus feriatum, ubi consuetudo hunc quoque interdicat; 3.° in voto ca­
stitatis temporaneae, et virginitatis seu non nubendi. — Nequeunt au­
tem dispensare l.° quoad votum perpetuae castitatis; 2.° quoad vo­
tum ingrediendi Religionem ; 3.° quoad impedimentum disparitatis
cultus inter catholicos et haereticos; 4.° quoad clandestinitatem, seu
matrimonium in facie Ecclesiae contrahendum ; 5.° quoad solemnitates nuptiarum, S. R. C. 14. Aug. 1858. Mont. Alb. ad 2.; 6.° quoad
probationem status liberi. Haec enim impedimenta Papae reservata
sunt. — Regulares ex suis privilegiis dispensare valent mere pro foro
interno in voto virginitatis, seu non nubendi ; nam eandem habent
potestatem dispensandi a votis in foro interno, quae competit Episco­
pis, iure ordinario, secundum communem dd. sententiam. — L. 987.
1119. 1128., Bened. XIV. Inst. 80. n. 15.; Sanch. 1. 1. d. 61.
992. Nota : Episcopus, urgente necessitate, nempe cum periculum
est in mora, dispensare potest in voto castitatis ad matrimonium con­
trahendum. Itemque, contracto matrimonio, Episcopus dispensare po­
test, urgente necessitate, in eodem castitatis voto, ad debitum peten­
dum ; idque etiam absolute potest Episcopus vi facultatum quinquen­
nalium, et confessarius habens pagellam S. Poenit. Cf. respectivas For­
mulas. — Idem potest Episcopus in voto continentiae, quo alteruter
coniugum post contractum matrimonium se obligaverit. Cum enim vi
huius voti exigere quidem debitum prohibeatur, illud tamen reddere
possit, immo et debeat, non est votum perfectae castitatis, atque adeo
non est Summo Pontifici reservatum. Secus dicendum, si ex communi
consensu coniux uterque perpetuam continentiam vovisset. — L. 986.
987. 1126.
9C)3. Quot et quaenatn sint impedimenta matrimonii dirimentia?
— I 'iginti hodie absolute enumerantur impedimenta dirimentia. —
Quinque ex parte consensus et libertatis, l.° error personae, 2.° er­
vo) conditionis servilis, 3.° furia et amentia, 4 ° vis, 5.° raptus. —
Ouatuordecim ex parte personarum contrahentium. Si simpliciter quis
impediatur a contrahendo cum qualibet persona, erit impedimentum
6.° vel impotentiae, 7.° vel aetatis, quia omnino non potest, sive in
perpetuum sive ad tempus tantum: vel quia non potest ex officio su­
scepto. et est impedimentum 8.° ordinis; vel quia non potest ex voto
emisso et impedimentum habetur 9.° voti. Si vero quis impediatur a

III. - DE IMPEDIMENTIS MATRIMONII

03

contrahendo tantum cum determinata persona, vel hoc est propter obli­
gationem ad alterum, et est 10.° impedimentum ligaminis ; vel propter
nimiam distantiam ad ipsam, et est 11.° disparitas cultus ; vel propter
nimiam propinquitatem, et est 12.° consanguinitas, 13.° cognatio spi­
ritualis, 14.° cognatio legalis, 15.° affinitas, 16.° honestas publica;
vel propter indebitam coniunctionem ad ipsam, et sic est crimen, nempe
17.° adulterium, 18.° homicidium, 19.° utrumque simul. — Tandem
unum est ex parte extrinsecae solemnitatis, et impedimentum est
20.° clandestinitatis. — S. Th. S. q. 50. a. 1.
Praedicta impedimenta sequentibus versiculis continentur. Primus
complectitur quinque impedimenta ex parte consensus ; quatuor sequen­
tes quatuordecim continent impedimenta ex parte personarum contra­
hentium ; ultimus impedimentum continet ex parte formae.
1. Error, 2. Conditio, 3. Demens, 4. Violentia, 5. Raptus;
6. Non potis, 7. aut Aetas, 8. Ordo, 9. Votumque, 10. Ligamen,
11. Disparitas cultus, 12. Sanguis, 13. Cognatio sacra,
14. Orlave adoptando, 15. Affinis, 16. Popularis honestas,
17. Insultans thalamo, 18. Perimens, 19. vel Crimen utrumque;
20.
Clandestinus : Dirimunt bis dena relata.

994. Quid impedimentum impotentiae et aetatis? — Ad matrimo­
nium contrahendum essentialiter requiritur res ad contrahendum ha­
bilis: substantialia enim contractus sunt res, causa, consensus. Res est
ius coeundi in ordine ad generationem prolis ultro citroque tradendum
acceptandum. Impotentia ergo ad coeundum, ita ut vir et mulier fieri
non possint una caro, impedimentum matrimonii dirimens constituit,
quod dicitur impotentiae. C. 1. § 1. de Frigid.; Sanch. 1. 7. d. 92. n. 7.
Quare qui impotentes sunt ad praedictum actum, « nec fini secunda­
rio, qui est remedium concupiscentiae, possunt satisfacere, nam istud
haberi debet non per quantcumque copulam, sed per eam, quae ex
natura sua sil apta ad generationem prolis ». Schmalzgr. 1. 4. t. 15.
n. 32.
Unde nec in remedium concupiscentiae contrahere possunt; cum
finis secundarius supponat primarium; et non potest matrimonium esse
in remedium concupiscentiae, nisi sit matrimonium. Matrimonium enim
« principaliter est in officium naturae ». S. Th. 3. p. q. 73. a. 2. apud
Caietanum. Ac accessorium sine principali esse non potest. Et sane
matrimonium institutum secundario in remedium concupiscentiae aliud
matrimonium sui generis non est; sed est illud idem matrimonium
ante peccatum institutum ; ita ut illi institutioni in officium naturae

56

III. - DE IMPEDIMENTIS MATRIMONII

ante peccatum alia deinde accesserit institutio in remedium concupi­
scentiae. S. Th. ibid, in c. ad 2. ad 3. Si ergo impossibile est matrimo­
nium secundum prinlam institutionem, quomodo haberi potest matri­
monium secundum eius institutionem secundariam? Quin imo quomodo
potest amplius haberi naturalis, seu secundum naturam, coniunctio
viri cum muliere, semel remota prolis possibilitate, et ordinatione il­
lius coniunctionis ad prolem? « Coniunctio, ait A. D. S. q. 55. a. 3.
c., viri et uxoris dicitur naturalis principaliter propter prolis produ­
ctionem ». Atque haec coniunctio ita simul ex A. D. naturalis et prin­
cipalis est, ut ipsa sit, quae constituat primam perfectionem seu per­
fectionem essentialem matrimonii. « Dicendum, ait q. 73. a. 4. c. apud
Caietanum, quod duplex est integritas, una attenditur secundum per­
fectionem primam, quae consistit in ipso esse rei. Alia, quae attendi­
tur secundum perfectionem secundam, quae consistit in operatione.
Quia ergo carnalis coniunctio est quaedam operatio, sive usus matri­
monii, per quod facultas ad hoc datur : ideo erit carnalis commixtio
de secunda perfectione matrimonii et non de prima » ; et facultas ad
eam erit de prima. Quapropter mox ad 1. loquens S. D. de prima
institutione matrimonii, ac de verbis illis: erunt duo in carne una ait:
« Dicendum quod Adam exposuit integritatem matrimonii quantum
ad utramque perfectionem, quia res ex suo actu innotescit ». Unde
etiam et illud apparet, quod praedicta carnalis commixtio ex A. D.
est commixtio, per se apta ad generationem, seu ut loquitur idem S. D.
commixtio seminum, quae possit esse causa generationis. S. q. 55. a. 3.
ad 3. Ac Caietanus in cit. q. 75. a. 1. definiens coniugalem copulam
ait : « Est enim illa quae ordinatur per se ad unam cognationem et
unius prolis educationem, et unam vitam domesticam ». Hac ergo co­
pula quaeri potest remedium concupiscentiae, non alia. Copula illa ex
qua, secundum se, et non secundum aliquod accidens, ut in infirmis,
in sterilibus, in senibus, sequi non potest generatio, actus ex A. D. con­
tra naturam est, adeoque in illa absonum omnino est quaerere reme­
dium concupiscentiae. « Ille actus, ait S. D., est contra naturam in
genere luxuriae, c v quo non potest sequi generatio secundum commu­
nem sfeciem actus; non autem ille ex quo non potest sequi propter
aliquod particulare accidens, sicut est senectus vel infirmitas ». QQ. DD.
de Malo q. 15. a. 2. ad 14. et a. 1. c.
Impossibile igitur est contractum inire matrimonii, ut moderni
quidam asserunt, intendendo eius secundarium finem, positive excluso
fine primario, in quo dumtaxat ille finis secundarius quaerendus est.

III.

DE IMPEDIMENTIS MATRIMONII

D/

Impotentia alia est naturalis, alia accidentalis. Prima est, quae
naturaliter inest, ut viri frigiditas, qua omnino perfici nequit copula
per se apta ad generationem ; vel nimia caliditas, qua vir semper se­
minat extra vas, antequam penetrare possit. Altera est, quae ex ac­
cidenti est, e. g., ex abominatione viri erga mulierem, ex morbo, ex
abscissione, ex maleficio. Itemque alia est temporanea, alia perpetua.
Si tolli potest vel aliquo licito remedio absque vitae periculo, vel pro­
gressu annorum, temporanea est; secus perpetua. C. 1. de Frigid.,
S. Th. 4. d. a. 24. a. 2. Et sic temporanea est impotentia nimiae caliditatis, et impotentia aegroti etiam in mortis periculo. Perpetua im­
potentia, alia est absoluta, si nempe impotentia sit coeundi quoad
omnes, alia est relativa, si tantum alicui commisceri prohibeat.
Sola impotentia perpetua, si sit matrimonium antecedens, sive abso­
luta, sive relativa, matrimonium dirimit, idque naturali iure; adeoque
etiam ignorata; temporanea vero matrimonio non obest, C. 1. 2. 3. 6.
de Frigid.; Sanch. 1. 7. d. 92. n. 6., d. 97. n. 2.; S. Th. Quodl. 11.
a. 10. 11. — Nullum ergo est matrimonium contractum cum castrato
seu spadone, carente utroque testiculo, qui verum semen non habet,
Sixtus V. C. Cum frequenter ; Sanchez 1. 7. d. 92. n. 20.; cum frigido,
vel morbo aut senio ita confecto, ut nulla sit vis ad opus conjugale,
secus enim quis vel extrema senectute a matrimonio minime prohibe­
tur. Nullum consequenter est, uti videtur, matrimonium contractum
cum muliere, absolute carente utroque ovario, vel utero, vel clausum
uterum habente; nullum matrimonium est cum ea, a qua quis cohi­
betur sive maleficio, sive naturali repugnantia, sive ob nimiam arctitudinem. C. 4. c. 33.; C. 1. 5. 6. de Frigid.} Dominic. Benetti Opus
Medico-Morale Canon Undecimus Adnotationes num. 1. 2. 3.
Consequenter ; quia eodem modo ac pro viri impotentia, mulieris
impotentia intercedente, actus per se aptus ad generationem, seu actus
coniugalis esse non potest. Neque maritus neque uxor tunc esse po­
test. Matrimonium enim est coniunctio maritalis seu coniunctio ad ea,
quae mariti officium requirit. S. Th. S. q. 44. a. 3. ad 1. Et ib. in
c. loquens A. D. de matrimonii essentia et de definitione, quae tangit
matrimonii essentiam, scilicet quod sit coniunctio maritalis, inquit dif­
ferentiam specificam haberi illo maritalis verbo « quia cum matrimo­
nium sit coniunctio ad aliquid unum, talis coniunctio in speciem tra­
hitur per illud ad quod ordinatur, et hoc est illud quod ad maritum
pertinet ». Et ib. a. 1. matrimonium ait A. D. « ordinari ad unam
generationem et educationem, prolis, et iterum ad unam vitam dome­
sticam ». Secundum illam conjunctionem est et dicitur maritus et uxor ;

5δ

III. - DE IMPEDIMENTIS MATRIMONII

ct secundum hanc ordinationem est et dicitur matrimonium, in c. et
ad 3. — « Volo filios procreare, ct ideo maritum accepi». C. 1. de
Frigid. Nec puber est, nisi qui generare potest. C. Puberes 3. de Despons, impub. Et L. 320. § 3. fi", de Verborum significatione : « Na­
tura nos quoque docet parentes pios, qui liberorum procreandorum
animo et voto uxores ducunt». Ac L. 9. C. de Nuptiis: « Si vicinis
vel aliis scientibus, uxorem liberorum procreandorum causa domi ha­
buisti... quamvis neque nuptiales tabulae factae sunt, non ideo minus
veritas matrimonii... suam habet potestatem ». Et Auth. Coll. IV. tit. I.
Nov. XXII. Praef. matrimonium honestum dicitur ex filiorum procrea­
tione. Et ib. Cap. VI. vir potens dicitur, valens ministrare filiorum
procreationi. Ergo et mulier. Cf. Commentar, n. 150. — Si secus esset
mutanda quidem foret matrimonii definitio, et obiectum contractus ma­
trimonialis.
Nec valet obiicere, mulierem nihil essentiale praestare in gene­
ratione. Hoc enim maxime in praesenti, post novissima physiologiae
studia, omnino falsum est. Ad generationem ex parte viri essen­
tialiter requiritur zoosperma, ex parte mulieris ovulum, et utriusque seminis commixtio, uti veteres loquuntur. Ac, quod consequens
est, ex parte viri testes requiruntur, quibus illud zoosperma elabo­
ratur, et penis quo idem zoosperma in mulieris vaginam eiaculatur.
Ex parte mulieris vero praeter vaginam, virilem penem recipientem,
requiruntur ovaria, quibus ovula elaborantur, et uterus, quo fiat ge­
neratio, adeoque communicatio vaginae cum utero, secus ovuli foecundatio in utero impossibilis physice est. Cf. par. Impotentia.
Neque item obiici potest naturam non aliud intendere nisi sen­
sibilem copulam, nulla habita ratione eorum quae sensibiliter non con­
stant; adeoque impotentia habetur, si copula impossibilis apparet, po­
tentia vero habetur, si constat de possibilitate materialis copulae, quin
inquirendum sit de virtute et efficacia ipsius copulae. Verum, cum
eunuchi, si ablatio testium locum habeat post pubertatem, retineant
capacitatem erigendi membrum et coeundi, eorum tunc matrimonium
validum omnino esset contra Sixti V. cit. Constitutionem.
Ac ad rei substantiam quod attinet, consonat doctrina de hac re
Angelici Doctoris circa generationem. In ea enim ipse omnino agno­
scit, ut essentiales non tantum partem viri verum etiam partem mu­
lieris. De affinitate loquens S. q. 55. a. 4. ad 2. dicit, « quod vir et
mulier efficiuntur in carnali copula una caro per commixtionem seminmn
Et haec commixtio seminum viri nempe et mulieris est causa
generationis ex A. D. Unde ibid. a. 3. ad 3. ait: « Dicendum quod

III. - DE IMPEDIMENTIS MATRIMONII

59

concubitus contra naturam non habet commixtionem seminum, quae
possit esse causa generationis ; et ideo ex tali concubitu non causatur
affinitas ».
Insuper S. Th., de generatione loquens S. q. 58. a. 1. ad 6.
ait, « quod mas est agens, sed foemina est patiens ». Ita autem pa­
tiens non est quasi nihil agat et nihil in generatione praestet. Unde
ibid, mox subdit: « Et ideo maior caliditas requiritur in mare quam
in foemina ad opus generationis ». Et 3. p. q. 15. a. 1. ad 2., active
generatio a viro est, quia seminalem rationem praestat, passive a mu­
liere quia corpulentam substantiam praestat. Ac Quodl. 5. a. S, « cum
in generatione hominis, ait, sicut et aliorum animalium semen patris
sit agens, materia vero a matre ministrata sit, sicut patiens, ex quo
corpus humanum formatur, etc. ». Item Quodl. 8. a. 5. ad 3. « ad
conceptionem humani corporis duo concurrunt; scilicet materia, ex
qua formatur conceptum, et iterum vis formativa, quae conceptum
format: quorum primum Augustinus vocat corpulentam substantiam,
secundum vero seminalem rationem. Dicimur ergo secundum utrum­
que istorum fuisse in Adam originaliter, in quantum scilicet materia
concepti praeparata est per virtutem generativam matris, vis autem
formativa est in semine patris ». Cf. etiam 1. 2. q. 81. a. 5., 2. 2.
q. 26. a. 10. ad 1. Si seminalis ratio appelletur zoosperma viri, quod
mulieris ovulum foecundat, et corpulenta substantia appelletur ovulum
ex parte mulieris ; quid haec doctrina a recentiorum physiologorum
placitis dissentit? Caeterum cum aliquid ad generationem essentiale
praestetur ex A. D. tum a viro tum a muliere, licet principaliter a
viro, ad substantiam quod attinet, eius de generatione doctrina nullo
pacto discrepat a doctrina apud physiologos omnino certa, praesertim
post recentiores factas observationes. Ac quod physiologi dicunt ge­
nerationem haberi ex fusione substantiae zoospermatis cum vesicula
germinativa ovuli, in utero, nonne bene aliis verbis intelligi potest
illa seminum commixtione, qua ex Ang. Doct. vir et mulier una caro
efficiuntur, et qua productio prolis habetur, S. q. 55. a. 8. in c. et
a. 4. ad 2., viri semine ad matricem descendente mulieris, Quodlib. 6.
a. 18.
Nihil pariter est obiicere, quod ex S. Th. S. q. 58. a. 1. ad 1
de essentia matrimonii non est potentia ad actum generationis sed po­
tentia ad carnalem copulam. Profecto ex S. D. ad essentiam matri­
monii non pertinet potentia ad copulam vel coniunctionem carnalem
seu corporum, quamcumque, secus intelligi posset etiam copula sodomitica ; sed potentia ad copulam carnalem coniugalcm, et haec alia

60

III. - DE IMPEDIMENTIS MATRIMONII

non est ex tota doctrina A. D. in Suppi, quam illa, quae ordinatur
ad generationem. « Dicendum, ait A. D. S. q. 49. a. 2. ad 1., quod
in prole, non solum intelligitur procreatio prolis, sed etiam educatio
ipsius, ad quam sicut ad finem ordinatur tota communicatio operum,
quae est inter virum et uxorem, in quantum sunt matrimonio coniiincli... Et sic in prole, quasi in principali pine, alius quasi secun­
darius includitur », operum nempe communicatio. Si omnium aliorum
operum communicatio finem non habet principalem nisi prolem, nonne
carnalis copula ad prolem per se ordinatur ex A. D. ? Quare quamvis
hoc S. D. non repetat in 1. c., subintelligitur tamen adeoque illa car­
nalis copula est copula per se apta ad generationem. Neque aliter om­
nino esse posset; nam natura non intendit illam copulam propter se,
ut in illa sistat, sed propter aliud, propter generationem. « Natura
(in matrimonio) prolem intendit ». S. Th. S. q. 49. a. 5. ad 1. Et
Contr. Gent. 1. 3. c. 122. « ad generationis utilitatem, ait A. D., coitus
ordinatur... Sic igitur ordinata esse seminis debet emissio, ut sequi
possit et generatio conveniens et geniti educatio ». Quare si positive
generatio excludatur, iam illa carnalis copula illicita est. Et sic etiam,
si in ipso matrimonio positive apponatur conditio prolis positive im­
pediendae, si generationem prolis evites, L. 891., si venena sterilitatis
procures, S. Th. S. q. 43. a. 1., matrimonium nullum est, quia illa
conditio substantiae contractus repugnat. C. fin. de Cond. appos. in
despons.
Neque valet urgere responsionem S. D. in eodem illo art. 1.
q. 58. ad 1. « quod senes, quamvis quandoque non habeant caliditatem sufficientem ad generandum, tamen habent caliditatem sufficien­
tem ad carnalem copulam. Et ideo conceditur eis matrimonium se­
cundum quod est in remedium, quamvis non competat eis secundum
quod est in officium naturae ».
Etenim senes isti ex A. D. non sunt impotentes ad actum per
sc aptum ad generationem, cum ab A. D. dicantur tantum quandoque
non habere illam vim, unde est quod ex A. D. si ex illo actu gene­
ratio revera non sequatur, uti sequi potest, et aliquando sequitur, hoc
sit tantum ptr accidens. Et hoc factum generationis, ex eodem A. D.
quandoque deest non propter impotentiam, sed propter sterilitatem,
deest enim propter defectum sufficientis caliditatis, quae quidem non
pertinet ad ipsam causam physiologicam generationis, quae sunt ipsa
organa generationis, et copula naturali modo peracta, Cf. 995. ; sed
ad sterilitatem, ad favorabiles nempe illas conditiones, in quibus illa
causa, ut omnes causae, reperiri debet, ut suum producat effectum,

III. - DE IMPEDIMENTIS MATRIMONII

61

quae vero favorabiles conditiones in humana generatione quam plures
occultae sunt, et non ab humana voluntate, sed ab ipsa natura pen­
dent. Unde idem A. D. Quodl. 11. a. 11. ad 1. inquit senes non esse
frigidos ad actum generationis, sed ad generationem ipsam prolis.
Potentia generandi, cum effectu^ coniuncta, deficit regulariter in
foeminis ab anno 45-50., imminuitur regulariter in viris ab anno 50.
Sunt tamen casus, :n quibus etiam sexagenariae et septuagenariae ge­
nerant; et septuagenarii facilius generant cum iuniore. Verum prolis
detrimentum non abest cum notabilis habetur inaequalitas in sponso­
rum aetate. Antonelli Medicina Pastoralis ed. 2. vol. 2. n. 340. 363.
Unde senibus et sterilibus matrimonium ex A. D. « conceditur
secundum quod est in remedium, quamvis non competat eis (nempe
de facto non competat eis), secundum quod est in officium naturae » ;
minime vero quamvis eis competere non possit secundum quod est in
officium naturae, stante physica impotentia ad generationem. Hoc enim
ex A. D. reddit matrimonium impossibile. Loquens enim de triplici
matrimonii bono, prolis, fidei, sacramenti, ait quod bonum prolis est
principalius et essentialius, imo principalissimum et essentialissimum :
« Proles est essentialissimum in matrimonio ». Quomodo istud essen­
tialissimum haberetur, si in matrimonio sufficeret copula per se inepta
ad generationem? Ita ergo senibus et sterilibus matrimonium in re­
medium competere potest, ut istud essentialissimum non desideretur,
nempe non, in actu; sed in potentia. Immo ita est iterum istud es­
sentialissimum, ut neque illi senes, neque alii omnes matrimonio con­
juncti possint ex A. D. licite in copula carnali intendere remedium,
quin simul intendant officium naturae. Quid igitur, si positive exclu­
dant, positive reddendo impossibile illud officium, et quoad liceitatem
copulae post contractum matrimonium, et quoad ipsius matrimonii
contrahendi validitatem?
« Quando coniuges, ait A. D. conveniunt causa prolis procreandae,
vel ut sibi invicem debitum reddant, quod ad finem pertinet, totaliter
excusantur a peccato... Et ideo duobus solis modis coniuges absque
omni peccato conveniunt, scilicet causae procreandae prolis, et debiti
reddendi : alias autem semper est ibi peccatum ad minus veniale... Si
aliquis per actum matrimonii intendat vitare fornicationem in coniuge,
non est aliquod peccatum, quia haec est quaedam redditio debiti, quae
ad bonum fidei pertinet. Sed, si intendat vitare fornicationem in se,
sic est ibi superfluitas, et secundum hoc est peccatum veniale; nec
ad hoc est matrimonium institutum, nisi secundum indulgentiam, quae
est de peccatis venialibus ». S. q. 49. a. 5. c. ad 2. Institutum enim

62

III. - DE IMPEDIMENTIS MATRIMONII

est ad prolis procreationem, ad quam per se ordinatur illa carnalis
copula, coniugale debitum constituens, et in qua est secundario consti­
tutum, remedium concupiscentiae; ita ut « sine intentione prolis ma­
trimonium esse non possit », ib. a. 3. c. neque consequenter, coniu­
gale debitum, et remedium concupiscentiae.
« Ex principiis D. Thomae, inquit Billuart dissert. 7. a. 9. Coi
liges 3.°, requiritur ad consummationem matrimonii, qua vir et mu­
lier censentur una caro, quod fiat commixtio seminum, seu eorum
quae sunt loco seminis ex parte mulieris ». Ergo ex principiis D. Tho­
mae ad matrimonium ratum potentia requiritur, potentia naturalis et
physica, Billuart. 1. c. ibid, ad 1., ad praedictam seminum commixtio­
nem, qua coniuges fieri actu possint una caro. Matrimonium ergo ra­
tum in remedium sine praedicta potentia, ad actum nempe per se
aptum ad generationem, ex principiis D. Thomae subsistere nequit.
« Ex quo patet, quod contra bonum hominis est omnis emissio se­
minis tali modo, quod generatio sequi non possit... Dico autem mo­
dum, ex quo generatio sequi non potest secundum se, sicut omnis
emissio sine naturali commixtione maris et foeminae: propter quod
huiusmodi peccata contra naturam dicuntur. Si autem per accidens
generatio ex emissione seminis sequi non possit, non propter hoc est
contra naturam, nec peccatum, sicut, si contingat mulierem sterilem
esse ». Contra Gent. 1. 3. c. 122.
Ac ad senes quod attinet ipse S. D. expresse nobis dicit quod
illa senum copula non est secundum se impotens ad generationem,
sed tantum secundum accidens, et ideo illis et matrimonium et copula
coniugalis permittitur. Imo clarius adhuc A. D. nobis dicit illam se­
num copulam non esse secundum suam intrinsecam naturam seu spe­
ciem impotentem ad generationem, adeoque esse per se aptam ad ge­
nerationem, licet ex particulari tantum accidentali causa generatio non
sequatur. Liceat eius verba supra allata iterum hic referre: «Actus
ille est contra naturam in genere luxuriae, ex quo non potest sequi
generatio secundum communem speciem actus ; non autem ille est, ex
quo non potest sequi propter aliquod particulare accidens, sicut est
senectus vel infirmitas ». QQ. DD. de Malo q. 15. a. 2. ad 14. Unde
est. quod ablato particulari illo accidente, generatio in senibus etiam
et in infirmis sequitur. Num, perfecte absoluteque ovariis et utero de­
ficientibus vel utero penitus clauso, copula quae in talibus circum­
stantiis habeatur dici potest actus secundum communem sui speciem,
ex quo sequi possit generatio, et quod consequenter, ea ablata acci­
dentali causa defectus uteri, ovariorum et interclusionis vaginae, ge­

III. - DE IMPEDIMENTIS MATRIMONII

63

neratio de facto sequatur? Si ita est tunc utique inde impotentia non
habetur; sed si non est ita, ex A. D. impotentia habetur.
Postremo nullo modo obstant notae Responsiones S. Poenitentiariae et S. Officii, matrimonium non esse impediendum, in casu ex­
cisionis ovarii et uteri. Nam, ut mihimetipsi diserte declaratum est ab
ipso Emo Cardinali Lucido M. Parocchi, S. Officii Secretario, Re­
sponsiones illae ad particulares casus dumtaxat datae, supponebant,
posse adhuc per se in illis casibus sequi generationem ; scilicet qua­
tenus non fuisset perfecta et absoluta uteri et ovariorum excisio, et
absentia. Ac eandem sententiam amplexi sunt quoad dispensationes
matrimoniales concedendas vel denegandas tum Emmus Card. AloisiMasella, tum Emmus Card. Di Pietro, Sanctitatis Suae Datarii et
ambo pertinentes ad S. Officium. Ac, aliis omissis, S. C. C. 19.
Dec. 1899. propter uteri defectum invalidum matrimonium declaravit,
quamvis contrarium acriter propugnasset defensor vinculi ex officio
in causa Monastcrien. Ac in Collect S. C. de P. F. ed. 2. a. 1907.
n. 1733. S. O. Responso: Non esse impediendum subiicitur nota:
« Hoc responsum peculiarem casum respicit, de quo agebatur ». Ac
eadem S. O. Congr. 16. lan. 1895. declaravit in huiusmodi casibus
esse in singulis recurrendum, cum hucusque responsum non fuerit,
nisi pro casibus particularibus. Collect, cit. n. 1907.
Neque decisivum ullo pacto est novissimum Responsum S. C.
de Sacram. 2. Apr. 1909. Nam S. C. se referens ad Responsum iam
alias datum S. O. 23. lun. 1890., consueta formula, respondit : Ma­
trimonium non esse impediendum.
Casu ergo practico occurrente, recurrendum ad S. C. cum res
nondum sit definita. Ac matrimonium quidem practice non est impe­
diendum, cum negari non possit adhuc progredi posse naturales
scientias, et alia posse inveniri necessaria et sufficientia ad genera­
tionem. Ut mihi relatum est ab Officiali quodam S. C., Summus
Pontifex Pius X. dixit matrimonium non esse impediendum ; nam
nescitur quid intus sit, quid intus fiat.
Alia item quaestio est de vasectomia in viro, seu scissione ca­
nalium virile semen deferentium. Et ad impotentiam quod attinet,
res item nondum omnino certa est ; nam alii dicunt inde haberi per­
petuam impotentiam, cum restitui non possit potentia, ad semen emit­
tendum, et consequenter nullum est matrimonium, alii e contrario di­
cunt posse restitui praedictam potentiam, et consequenter cum non
sit impotentia nisi temporanea, matrimonium valet.

64

III. - DE IMPEDIMENTIS MATRIMONII

Impotentia e contra non habetur ex brevitate tantum vaginae,
quia adhuc carnalis copula potest haberi ; et potest illa virile semen
sufficienter recipere et retinere quantum satis sit ad generationem,
ad quam unum sufficit zoosperma, unum ovulum in utero foecundans,
in quo deinde evolvitur. Evolvitur ; utrum, ovulum, proprie et stricte
rem sumendo, etiam foecundetur, an foecundetur in tubis vel in ova­
riis, physiologis definiendum remittimus: cum id ad nos non spectet,
neque aliquid immutet quoad moralem doctrinam de impotentia, de
qua agimus.
Plures et graves doctores asserunt satis esse, si vir semen ad
vaginae os ingressumque effundere possit, et illud mulier possit intra
se recipere; hoc enim ad generationem sufficere ipsa constat expe­
rientia. Gur. Baller. 885., D’Annib. ed. 3.a n. 431. Alii tamen id ne­
gant. Enimvero aliud est generationem posse eo actu haberi, aliud
illo actu, seu potentia tantum ad eiusmodi actum, posse matrimonium
haberi: cum maritalis actus naturali modo non sit. Ac, si imperfe­
ctissimus ille actus ad matrimonium sufficeret, non apparet amplius
quomodo matrimonii impedimentum censeri possit frigiditas, uti com­
muniter traditur. Et sic La-Croix 1. 6. p. 3. n. 793. ait: « Si vir vas
femineum penetrare non possit, quamvis in illius introitu semen ef­
fundat..., censeri debet impotentia, quia talis seminatio non sufficit
per se, ut tales coniuges modo naturali censeantur fieri una caro ».
Cf. Sanch. 1. 2. d. 21. n. 2. 5.; S. Th. Quodl. 6. a. 18.; A. S. S.
v. 26. p. 534. seqq. Atque id tenendum videtur ex causis pluries de­
cisis, pro dispensatione a matrimonio rato non consummato, a S. C.
de Sacramentis, in tali casu.
Impedimentum hoc impotentiae, iuris naturalis cl divini, irratio­
nabiliter omnino et iniuste non admittitur C. G. Illud admittit C. I.
107., C. II. 83., C. A. 60. Implicite vero et limitate tantum habetur
C. B. 1333. 1334. — Ceterum, cum omnes Codices admittere de­
beant matrimonii invaliditatem ex errore personae, et cum, stante im­
potentia, substantialis esset error in persona, matrimonium ex iisdem
Codicibus, si non directe, saltem indirecte ut nullum civili etiam iure
habendum est. Cf. C. G. 146. 180.
Porro, si matrimonium nullum sit ob hoc impedimentum impo­
tentiae, coniuges ecclesiastici iudicis auctoritate separantur ; impotenti
aliae vetantur nuptiae, et potenti aliud permittitur matrimonium. C. 5.
6. 7. de Erigid. Recurrendum in tali casu est ad Ordinarium et ad
S. Cone. Congr.

III. - DE IMPEDIMENTIS MATRIMONII

65

Positivo tantum iure invalidum est matrimonium impuberum, quia
praesumuntur impotentia quadam naturali, licet tantum temporanea,
ad generationem laborare. Pubertas habetur ex eodem iure canonico
pro maribus anno 14.° expleto, pro feminis anno 12.° expleto, quia
proxima potentia generandi citius in feminis quam in masculis inci­
pere et desinere solet. Capacitas enim generandi incipit cum puber­
tate, quando nempe in viris testes elaborare incipiunt zoospermata,
quod contingit inter annum 13.um et I6.uni aetatis; et ovulatio pariter
incipit in foeminis, quae regulariter cum menstruis habetur, et haec
anno circiter 12.° incipiunt. — Quare valet matrimonium impuberum,
si iam generare et coire possint, et onus coningalis vinculi satis intelligant ; et matrimonium
impuberis, qui iam possit, cum pubere, qui
%
nondum coire possit. Illicitum tamen permaneret semper matrimo­
nium contrahere sine Ordinarii licentia, ante legitimam aetatem. Itcmque valet matrimonium impuberum, qui rationis usum habent, inter
infideles, qui legibus Ecclesiae non subduntur. C. 2. 3. 6. 7. 9. 10. 1 1.
14. de Despons. impub.; Bened. XIV. C. Magnae nobis 29. lun. 1748.;
Sanch. I. 7. d. 104. n. 9.; Schmalz. 1. 4. t. 2. n. 48.-60.
Potest ex iusta causa summus Pontifex cum fidelibus in hoc im­
pedimento dispensare, et aliquando de facto dispensavit. Schmalz. 1. 4.
t. 2. n. 50.-52.; Navar. Cons. 4. 5. tit. de Despons. impub.; de lustis
1. 8. η. 55.
luri canonico quoad requisitam aetatem consentiunt C. A. 48.,
C. H. 83. Verum cum plena et perfecta pubertas habeatur quoad vi­
rum anno 18.°, quoad feminam anno 14.°, hinc alii recentiores Co­
dices requirunt annum 18.um in viro, 15.U,I‘ in feminis, C. I. 55.; C.
G. 144. Ex C. B. 1303, vir ante maioritatcm, femina ante 16.un* annum
matrimonium contrahere non possunt. — Ante annum 18.um pro viris
et 15.um pro foeminis, vel steriles adhuc sunt vel nonnisi debilem gi­
gnunt prolem. Ac ut ex matrimonio boni consequantur effectus praeter
facultatem generandi opus est, ut coniugum corpus sit plene evolu­
tum, quod contingit pro foemina et pro viro post vigesimum aetatis
annum. Si inferiore aetate matrimonium contrahatur non pauca in­
commoda coniugibus et liberis secutura facile erunt. Antonelli vol. 2.
p. 180. n. 360. 361. 362. — L. 1064.-1066. 1094.-1104.; S. Th.
S. q. 58.; E. M.

995. Nota : In dubio de impotentia antecedenti, standum est pro
valore matrimonii, et coniugibus copulam experiri permittendum est.
Immo ad hoc triennium ipsis a iure canonico conceditur, non ostante
Ulccekoni. Inst, thcol. woralts IV,

5

66

HI. - DE IMPEDIMENTIS MATRIMONII

maiori probabilitate pro impotentia perpetua. C. Laudabilem de Frig,
et malcf. Quare quando certo appareat impotentia antecedens ab ex­
perimento iam cessandum est, et matrimonium nullum est declaran­
dum. Si vero etiam post triennium dubium persistat, matrimonium
validum iudicandam est, nam standum est pro valore actus. — In
dubio de impotentia consequenti, licet pariter coniugibus copulam ex­
periri, usquedum certi sint eam perfici nullo modo posse, « licet saepe
aut semper semen extra vas effundant ». L. 1103. « Caliditas superflua
vix potest esse impedimentum perpetuum ». S. Th. S. q. 58. a. 1.
ad 2. « Probabiliter censent Contin. Tournely et Cabassut., quod
huiusmodi coniuges, si sint iuvenes, non sunt separandi, quia pro­
cessu temporis fervor ille deficit, et sic possunt fieri habiles ». L. 109o.
Impotentia confundenda non est cum sterilitate. — Impotentia,
ut ipsum verbum indicat, in essentiali defectu est physiologicae causae
generativae, quae remote est in organis generationis viri et mulieris:
proxime in ipsa carnali copula naturali modo perfecta, nempe cum
effusione seminis ex parte viri in vaginam mulieris, et receptione ex
parte mulieris ; ita ut sequi possit generatio, seu vere fieri possint
una caro.
Sterilitas: Perperam cum impotentia a modernis quibusdam con­
funditur. Sterilitas, impotentia non est. Haec enim respicit causam
ipsam generationis, et consequenter importat substantialem defectum
membrorum necessariorum ad actum coniugalem et ad generationem.
Sterilitas e contra respicit ipsum effectum non secutum generationis,
propter accidentalem defectum debitarum conditionum, ut causa generativa producere possit suum effectum. Id communissima constat
sententia, sterilibus enim omnes matrimonium permittunt, impotenti­
bus omnes prohibent. Idem etiam constat ipsa verborum significatione;
nam impotentia est defectus potentiae, sterilitas est defectus effectus.
Illicitum autem omnino est directa procurare intentione mulieris
sterilitatem. S. O. 22. Maii 1895.
Sterilitas est in aliquo tantum accidentalis foecundationis et ge­
nerationis impedimento, unde vel obstaculum habeatur ingressui zoospermatis in ovulum et utriusque essentialis ad generationem elementi
contactui, vel, eo contactu posito, obstaculum habeatur actioni virtutis
foecundativae zoospermatis in ovulum, vel demum temporanea habea­
tur absentia nemaspennatum in viris, ovulorum in foemina. Unde fit
quod, eo ablato impedimento, ut saepe contingit, sequitur actu generatio. Quapropter copula in huiusmodi circumstantiis est et manet
semper per se apta ad generationem, sed per accidens tantum, ex ac­

III. - DE IMPEDIMENTIS MATRIMONII

67

cidentali nempe impedimento, manet suo effectu frustrata, defectu fa­
vorabilium illarum dispositionum, in quibus illa causa inveniri debet,
ut suum producat effectum. Et hic defectus per accidens est, ad tempus
immo etiam ad momentum, et regulariter occultus. Ipsi physiologi
penitus perfectas non habent omnes illas dispositiones, quae sunt de
facto necessariae ad generationem habendam. Illud generatim dici po­
test requiri quod zoosperma sit sanum et maturum, quod ovulum sit
sanum et maturum, et quod ambo perveniant ad idoneum et con­
gruum contactum. Quare impotentia spectat ad ipsum coniugalem
actum; sterilitas ad eius effectum. Sterilitas latens est, impotentia ma­
nifesta.
Hinc in humana generatione duo sunt quasi actus. Primus in
copula est, quae ab humana pendet voluntate, et quae ut sit licita
sufficit, ut sit per se apta ad generationem, et consequenter ut hoc
modo et in his aptitudinis circumstantiis fiat ; adeoque nihil fiat quod
positive sit contra generationem, seu generationi contrarie obstet, ut
est communissima doctorum sententia. Alter actus, qui est continuatio
primi, ab ipsa natura dependens, et non ab humana voluntate, est
occursus spermatis per vaginam et uterum in ovulum, et fusio illius
spermatis cum substantia ovuli, unde huius foecundatio, seu generatio
habetur. Et hoc est unam carnem fieri. Erunt duo in carne una, « hoc
est, in uno carnalis generationis perfecto iustoque principio », ut in­
quit Caietanus lentae. 9. q. 1., qui deinde ita rem explicat: « Et qui­
dem quod hic interveniat unum carnale generationis principium per­
fectum clare patet: nam licet mulieris et viri sint duae carnes et
singulae sint duo partialia principia genei ationis; ambae tamen con­
currunt ad integrandum unum numero completum generationis prin­
cipium ». Quare in illis verbis « sermo est de carne ipsorum coniu­
gum, et de unitate numerali carnalis generationis principii perfecti
ac iusti ». Caietan. ibid. Quod perfectum generationis principium cor­
porum commixtione habetur, Caietanus ibid., ea certe commixtione,
quae per se est apta ad generationem, tum ex parte viri, tum ex
parte mulieris; secus enim quomodo haberi poterit unum carnalis
generationis perfectum principium ?
Quare steriles cum non sint ad actum coniugalem impotentes, li­
cite coire possunt ; immo etiam matrimonium inire. Licet per accidens
generatio non sequatur; copula tamen rite perfecta, actus adhuc per
se aptus est ad generationem. Et sic valide etiam contrahunt senes,
qui matrimonium consummare valent, et viri uno carentes testiculo;

68

III. - DE IMPEDIMENTIS MATRIMONII

item mulieres, quae possunt semen excipere, etsi illud non retineant,
Gousset 791., L. 1095., et mulieres uno ovario carentes.
996. Quid impedimentum ligaminis? — Ex parte rei aliud ha­
betur impedimentum ligaminis: si nempe ius in proprium corpus am­
plius non habeatur; quia alteri iam praeexistente matrimonio tradi­
tum sit; unde in alium nullo modo transferri potest; et impedimentum
dirimens est. Quare ligamen est vinculum prioris matrimonii, quod
vi unitatis et indissolubilitatis aliud impedit matrimonium, donec ipsum
perduret praecedens matrimonium. C. G. 147. 184.; C. B. 1390. 1326.
Cf. ib. a. 1348. Si vero ius in proprium corpus alteri tantum spon­
salibus promissum sit, impedimentum tunc tantum impediens habetur,
siquidem, citra alterius iniuriam, coeundi ius in alium transferri non
potest ; excepto casu quod agatur de consanguineis sponsae in primo
gradu ; nam tunc impedimentum habetur dirimens publicae honestatis.
Cf. 1014. — Hinc si dubium habeatur circa mortem prioris coniugis,
tunc non licet matrimonium contrahere; quia cum certo constet prae­
cedens matrimonium, alterum iniri non potest cum praeiudicio prioris
coniugis, si forte mortuus non fuerit; sed de eius morte moraliter
certo constare debet. C. Dominus 2. de Secund, nupt. ; C. In prae­
sentia 19. de Spousal.; L. 901. 902.; S. O. 6. Maii. 1891. i A. A. S.
v. 2. p. 198. seq. — Ex C. B. 13. seqq. absens mortuus potest de­
clarari post aliquot annos ipsa lege determinatos, pro variis casibus.
Sed haec non est nisi mera quaedam legis praesumptio. Haec iuris
praesumptio habetur post 30. annos, ex quo indicis officio absentia
fuerit declarata, ex C. I. 10. seqq., C. G. 112. seqq., C. A. 34. —
S. Th. S. q. 62. a. 5., q. 65., q. 67. ; Schmalz. 1. 4. n. 4. seqq. ; E. M.
Coniugis absentis obitus, ut alter coniux matrimonium contrahere
possit, probari debet positive, authenticis documentis, vel testibus fide
dignis, vel convincentibus adminiculis.
ΛΪ nullum initum sit matrimonium propter aliquod impedimen­
tum dirimens, non licet novum inire matrimonium, antequam per le­
gitimam sententiam constet m foro externo de prioris matrimonii
nullilate Recurrendum in tali casu ad Ordinarium est. Collect. S. C.
de P. F. n. 1225. — L. 1101.
Causa nullitatis matrimonii in foro ecclesiastico admittitur etiam
post mortem coniugis, verum non propter temporalem quaestum, et
ideo raro admodum admittitur, e. g. si de prolis legitimitate agatur
vel de spirituali alio damno. Cf. A. S. S. v. 41. p. 779. seqq.

III.

DE IMPEDIMENTIS MATRIMONII

69

997. Quid impedimentum consanguinitatis ? — Res in matrimonio
contrahendo non tantum debet esse possibilis, unde impedimenta im­
potentiae et ligaminis exoriuntur ; verum etiam esse debet honesta,
unde propter coniunctarum personarum reverentiam impedimenta ex­
surgunt consanguinitatis, affinitatis, honestatis publicae, propter reli­
gionis reverentiam impedimenta habentur ordinis et voti. — Porro
impedimenta haec partim iure naturali, partim iure canonico constant.
Quae iure canonico constituuntur infideles non attingunt. Verum, si
ad fidem conversi matrimonium inire velint, tunc naturale vinculum,
consanguinitatis et affinitatis, quod erat ante baptismum, post bapti­
smum profecto perdurans, matrimonio obstat. — C. ult. de Divort.;
S. Th. 4. d. 41. q. 1. a. 1. q. 1.; Sanchez 1. 7. d. 65. n. 4.
Consanguinitas est vinculum quarumdam personarum inter se ex
eo quod ab uno eodemque communi stipite proximo per carnalem
generationem descendant ; adeoque exsurgit ex unitate et participa­
tione eiusdem sanguinis. Tria sunt in consanguinitate distinguenda,
scilicet l.° stipes, seu persona, ex qua aliae ducunt originem, et in
qua tanquam in una radice conveniunt ; 2.° gradus, seu mensura di­
stantiae unius personae ab altera, quae distantia a stipite, in quo coniunguntur, numeratur; 3.° linea, seu series personarum ab eodem sti­
pite descendentium. Linea, duplex est; alia recta, et alia collateralis
seu transversalis. Prior est series personarum, quarum aliae ab aliis
descendunt, vel immediate, ut filii a parentibus, vel mediate, ut ne­
potes ab avis, vel a proavis, etc. Posterior vero est series persona­
rum, quae licet stipitem communem habeant, aliae tamen ab aliis non
descendunt, ut sunt fratres, consobrini, etc. Linea collateralis est ae­
qualis vel inaequalis, prout consanguinei aequaliter vel inaequaliter a
communi stipite distant, ut infra explicabitur. Cf. 998.
Gravia adducunt physica incommoda pro prole matrimonia inter
consanguineos, nisi perfecta consanguinei gaudeant sanitate. Graviora
autem incommoda sunt quo propior est consanguinitatis gradus. An­
tonelli vol. 2. p. 181. seq.
Consanguinitas matrimonium dirimit, in linea recta, indefinite,
Nicolaus I. ad Bulgaros C. 37. 39., et naturali iure, saltem in primo
gradu. Saltem, nam de aliis gradibus disputatur; L. 470. 1029., Sanch.
1. 7. d. 51. n. 7.; Schmalz. 1. 4. t. 14. n. 30. In linea collaterali,
usque ad quartum gradum. C. 8. Non debet de Consanguin. An au­
tem iure naturae matrimonium dirimatur saltem in primo gradu, nempe
inter fratrem et sororem, controvertitur. Verius tamen videtur nonnisi
canonico iure dirimi ex Genes. 20. 12. Illud vero certum est nun­

70

HI. - DE IMPEDIMENTIS MATRIMONII

quam in hoc gradu Ecclesiam dispensasse. Bened. XIV. C. Aestas
anni 11. Oct. 1754.; Schmalz. 1.4. t. 14. n. 42.-48.; L. 470.; Lugo
Rcsp. Mor. 1. 1. d. 40. n. 9. Quoad alios gradus iuxta omnes non
nisi ecclesiastico iure matrimonium dirimitur.
Indi et Nigritac. In America Latina intra tertium et quartum
tam consanguinitatis quam affinitatis gradum matrimonia contrahere
possunt. — Catholicis indigenis trium Vicariatuum Apostolicorum Madagascariensis Insulae extensio concessa est privilegii Indorum et Nigritarum Americae Latinae, impedimenti nempe consanguinitatis et
affinitatis restricti ad primum et secundum gradum, ita tamen ut quo­
usque dictum privilegium pro America Latina perduret, eodem tem­
pore pro insula Madagascarien. vigeat, ut tum in America Latina, tum
in praefata insula eadem sit privilegii duratio. Leo XIII. C. Trans
Oceanum pro America Latina 19. Apr. 1297.; S. C. de Sacram. 1.
Apr. 1911. ex Audient. 2. Apr. 1911.
Consanguinitas matrimonium dirimit etiam inter eos, qui tantum
vel ex eodem patre, vel ex eadem matre nati sunt ; seu inter con­
sanguineos tantum per lineam masculinam, vel tantum per lineam fe­
mininam ; uti etiam inter consanguineos ex illegitimis natalibus genitos.
Ratio est, quia diversitas patris aut matris, i. e. quod communis stipes
sit tantum pater vel tantum mater, vel natalium illegitimitas, non im­
pedit, quin carnalis consanguinitas revera existât. C. Per hios de Probat.
— Consanguinitas inter easdem personas ex duplici vel etiam multi­
plici capite oriri potest, et tunc est duplex vel multiplex propinquitas,
seu impedimentum in petitione dispensationis aperiendum. Id contin­
git ex eo quod ex propinquis ascendentibus consanguineis, vel aliqui
inter se coniugia contraxerunt, vel aliquis successive contraxit cum
pluribus inter se consanguineis, vel consanguinei ex uno stipite con­
traxerunt cum consanguineis alterius stipitis. Et sic : l.°Si quis uxo­
rem ducat consanguineam, e. g. consobrinam, eorum liberi sunt simul
utriusque parentis filii et nepotes, et inter se sunt simul fratres et
sobrini. 2." Si quis ducat uxoris suae consanguineam, e. g. sororem,
utriusque uxoris filii erunt simul inter se fratres consanguinei et consobrini. 3.° Si duo fratres duas sorores ducant, liberi ex utroque ma­
trimonio provenientes, dupliciter inter se consanguinei erunt, sunt
nempe simul inter se patrueles et consobrini. Haec circumstantia mul­
tiplicis consanguinitatis necessario declaranda est. Cf. De lustis de
Dispens. matrim. 1. 2. c. 3. n. 31. seqq. — Advertendum vero est
multiplicitatem cognationis non ex eo causari, quod duo sint ex iisdem
p dr< et matre Pater enim et mater se habent ad instar unius stipi­

III.

DE IMPEDIMENTIS MATRIMONII

71

tis. Ac aliud est esse fratres vel patrueles, aliud dupliciter consangui­
neos. — Distinguendum igitur est inter qualitatem et quantitatem seu
multitudinem graduum cognationis. Qualitas est primus, secundus, ter­
tius, quartus gradus; gradus purus aut mixtus. Quantitas est, gradus
simplex, duplex, triplex, etc. — Trid. s. 24. c. 3.; L. 1029.; S. Th.
S. q. 54.
Gradus consanguinitatis vel affinitatis simplex vel mixtzis dicitur
l.° prout simplex excludit gradus ex altera parte inaequalis admi­
xtionem ; et sic Titius et Titia sunt consanguinei in tertio gradu
simplici si aeque ipsi distant a stipite, sive ex uno sive ex duplici
capite consanguinei sint ; e contra consanguinei sunt in gradu mixto,
si inaequaliter distent a stipite, Titius in tertio gradu et Titia in
quarto ; et tunc dicuntur consanguinei in quarto gradu attingente
tertium, si ex uno capite consanguinei sunt; vel iterum si inaequa­
liter distent a stipite, Titius in tertio gradu et Titia in quarto, Titia
in secundo et Titius in tertio, et tunc dicuntur consanguinei in quarto
gradu attingente tertium ex parte imius contrahentium, in tertio gradu
attingente secundum ex parte alterius contrahentium, si ex duplici
capite consanguinei sint ; 2.° simplex dicitur prout excludit eiusdem
gradus multiplicationemex quacumque causa ; 3.° simplex dici potest,
prout excludit admixtionem alterius diversi impedimenti e. g. con­
sanguinitates mixtae cum affinitate. 4.° tandem simplex dicitur, prout
excluditur graduum inaequalitas, eiusdem gradus multiplicatio, aliud
quodcumque impedimentum.
Sunt qui tenent non esse habendam rationem in consanguinitate
nisi proximi stipitis, Gallo Suppetiae Evang. Praecon. v. 4. p. 149.
seq. Alii vero tenent remotioris etiam stipitis rationem habendam esse,
quando matrimonium intercessit in gradibus superioribus; siquidem
tunc, si matrimonium hoc non intercessisset, adhuc consanguinei es­
sent ex remotiori stipite. Et sic, e. g. Caius nepos et Caia neptis
Titii Avi, sunt consanguinei inter se in 2.° gradu in linea collaterali.
Hi matrimonium inter se ineunt. Horum nepos et neptis, Sempronius
et Sempronia, sunt consanguinei item inter se in 2.° gradu a proxi­
miori stipite, Caio et Caia; et consanguinei etiam sunt in 4.° gradu,
a remotiori stipite, Titio, eoque duplici per lineam nempe paternam
et maternam, seu per Caium et Caiam. Hanc secundam sententiam
probavit S. O. 11. Mart. 1896., et decrevit, tria esse declaranda im­
pedimenta, impedimentum nempe proveniens ex stipite proximiori, et
duo impedimenta provenientia a remotiori stipite per lineas in stipite
intermedio coniunctas. — E. M.

72

HI. - DE IMPEDIMENTIS MATRIMONII

« Ne autem intra gradus prohibitos contrahatur, debes publice
inhibere, et praesumptores ecclesiastica districtione punire, non obstante
consuetudine, quae dicenda est corruptela ». C. Quod per his 5. de
Consanguin, et affin.
998. Quaenam sint regulae ad gradus consanguinitatis computan­
dos — Tres ex Iure Canonico assignantur regulae. — 1 ,a Regula.
In linea recta tot numerantur gradus quot personae, stipite dempto, seu
tot sunt gradus, quot sunt generationes. Hinc inter patrem et filium
unicus est gradus, quia unica est generatio, seu unica filii persona,
secluso patre, utpote stipite. Inter nepotem et avum duo gradus nu­
merantur, quia duae sunt generationes, licet tres interveniant personae,
nempe avus, pater, et eius filius, seu nepos respectu avi. Ponas pariter
proavum vel abavum, et tres vel quatuor gradus habebis. — 2.a Re­
gula. In linea collaterali aequali tot sunt gradus quot sunt personae
in una parte, stipite dempto. Hinc frater et soror sunt in primo gradu:
quia si stipes communis seu pater seponatur, remanet unica persona ex
utraque parte ; et cum singuli distent uno gradu a stipite, etiam
unico gradu inter se distant. Pariter patrueles seu filii fratrum, et
consobrini seu filii sororum distant singuli duobus gradibus a stipite
communi, seu ab avo, et proinde consanguinei sunt inter se in secundo
gradu. Sic etiam de aliis dicendum est. — 3." Regula. In linea col­
laterali inaequali tot sunt gradus quot personae in barte remotiori, sem­
per stipite dempto. Hinc, si unus distet a communi stipite duobus
gradibus, et eius consanguineus tribus, erunt inter se consanguinei in
tertio gradu, iuxta effatum : Gradus remotior trahit ad se propinquio­
rem. Igitur Bertha consanguinea erit in secundo gradu cum patruo,
seu fratre patris sui, quia distat duobus gradibus a stipite communi,
nempe ab avo suo : licet patruus ipse unico gradu ab eodem stipite
separetur, cum sit stipitis filius, seu frater patris Berthae. Sic etiam
de aliis quibuscumque statuendum. Quare nullum adest impedimentum,
si consanguinitas sit in quinto gradu attingente quartum, C. Vir qui
fin. de Consang. et affin.; S. Pius V. C. Sanctissimus 20. Mart. 1560.;
Bened. XIV. C. Etsi pastoralis 30. Sept. 1755.
Tot autem sunt consanguinitates quot sunt diversae viae assur­
gendi ad eumdem stipitem, ad diversos stipites.
Regula ex Iure civili unica est. Ad gradus iuxta Ius Civile Ro­
manum computandos, desumitur numerus, seu summa omnium perso­
narum in qualibet linea, stipite dempto. Proinde in linea recta, eodem
modo computantur ac gradus canonici : in linea collaterali aequali,

III.

DE IMPEDIMENTIS MATRIMONII

gradus canonici duplicantur; in linea collaterali inaequali duplicatur
linea minor et additur excessus maioris. — C. 2. c. 35. q. 5.; L. 1029.;
S. Th. S. q. 54. a. 2.; Schmalz. 1. 4. t. 14. n. 15. 19. 60. 107.
Advertendum hic quod in linea transversali inaequali in Suppli­
catione dispensationis tam ex una, quam ex altera parte debet exprimi
gradus propinquior et remotior. Proximiori reticito, « matrimonia sunt
quidem valida, sed illicita, dummodo dispensatio non attingat Pri­
mum gradum; adeoque donec litterae declaratoriae, seu ut vocant
perinde valere, expediantur, coniuges debent separari». S. O. 12. Dec.
1748. Excepto primo gradu, quia in eo primo gradu Papa non in­
tendit dispensare, nisi exprimatur. S. Pius V. C. Sanctissimus 20. Aug.
1566.; L. 1031.; Bened. XIV. Quaest. can. 183.; De lustis 1. 1. c. 4.
n. 121. seqq.
Advertendum item ex C. A. 41. 65. gradus computari ut in Iure
Romano; matrimonium vero non prohibetur secundum omnes gradus
constitutos a Iure Canonico, cui standum est. — C. H. 84. 915. se­
quitur etiam Ius Romanum quoad gradus consanguinitatis computan­
dos, excepto matrimonio, in quo quoad impedimenta matrimonii se­
quitur Ius Canonicum, nisi quod impedimentum consanguinitatis, ex
copula illegitima restringat ad secundum gradum in linea collaterali.
Quare standum hac etiam in re est luri Canonico. Trid. enim nihil
immutavit quoad hoc impedimentum circa Ius antiquum, quamvis af­
finitatem contraxerit, ad secundum gradum. Schmalz. 1. 4. t. 16. n. 9.
— Eamdem Iuris Romani regulam in computandis consanguinitatis
gradibus servant C. G. 161.-164. 735. seqq. et C. I. 48. seqq. 59. 68.
Quoad impedimenta vero matrimonii a Canonico Iure recedunt, ut ab
eo recedit etiam C. B. 1310. 1327. 1589. Sed hac in re Ius Can. unice
observandum est. Idque dictum sit pro aliis etiam impedimentis.

999. Quid intelligatur per cognatum et agnatum? — Cognatio
est propinquitas inter personas diversae familiae, per lineam femini­
nam sibi invicem coniunctas. Agnatio est propinquitas inter personas
eidem familiae adnatas, coniunctas proinde sibi invicem fer lineam ma­
sculinam. Quare cognati dicuntur coniuncti, si descendunt per lineam
femininam ; agnati dicuntur coniuncti, si per masculinam descendunt.
« Quia qui nascuntur patris non matris familiam sequuntur ». Inst.
1. 1. t. 15. § 1.; Schmalz. 1. 4. t. 14. n. 10.
1000. Quinam sint consanguinei in linea recta? —Sistendo in­
tra quatuor tantum gradus, supra patrem et infra filium, sunt sequen-

Ill, - DE IMPEDIMENTIS MATRIMONII

tes, hoc ordine, incipiendo a quarto gradu superiori: l.° Abaviis (trisavolo) ; 2.° proavus (bisavolo) ; 3.° avus (nonno) ; 4.° pater (padre) ;
l.° filius (figlio); 2.° nepos, neptis (nipote); 3.° pronepos, proneptis
(pronipote) ; 4.° abnepos, abneptis (terzo nipote, terza nipote).
1001. Quinam sint consanguinei in linea transversa seu collate­
rales J - Consanguinei collaterales ex parte patris sunt l.° Propa­
truus (terzo zio paterno), frater proavi ; Proamita (terza zia paterna)
soror proavi ; 2.° Patruus magnus (prozio paterno) frater avi ; amita
magna (prozia paterna), soror avi ; 3.° patruus (zio paterno), frater
patris; amita (zia paterna), soror patris; bS frater, soror. Fratres di­
cuntur consanguinei, si communem habent solum patrem, diversam
vero matrem ; uterini, si matrem tantum communem habent, et diver­
sum patrem; germani, si patrem et matrem communem habent; 5.° Pa­
trueles (cugini paterni), filii vel filiae fratris patris; 6.° Sobrini (se­
cond! cugini paterni), filii vel filiae patruelum ; 7.° Sobrinorum filii
(terzi cugini paterni).
Collaterales consanguinei ex parte matris: l.° Proavunculus (terzo
zio materno) frater proaviae; promatertera (terza zia materna), soror
proaviae; 2.° Avunculus magnus (secondo zio materno), frater aviae;
matertera magna (seconda zia materna), soror aviae; 3.° Avunculus
(zio materno); matertera (zia materna), soror matris; 4.° Prater et
soror; 5.° Consobrinus (cugino materno), filius sororis matris; ami­
tini (cugini paterni e materni), duo filii quorum unus ex fratre alter
ex sorore natus est; 6.° Sobrini (secondi cugini materni), consobrino­
rum filii; 7.° Sobrinorum filii (terzi cugini materni). — Inst. 1. 3. t. 6.;
L. 1. seqq. de Grad. et adfin.
Sequenti consanguinitatis schemate varios gradus, et lineas videre
est. Personae, quae tractu coniunguntur, sunt inter se in linea recta:
cum cacteris in linea collaterali. Ex parte dextera, in qua collocatur
frater, collocantur consanguinei mares, et per sexum masculinum coniunctae feminae. Ex sinistra, in qua ponitur soror, consanguineae fe­
minae, et per sexum femineum coniuncti mares. Cellula vacua cum
littera N. est persona de cuius cognatione quaeritur, quaeque matri­
monium cum alia vult contrahere. Videndum est in quanam alia cel­
lula sit haec persona reponenda, et, cellula propria ei assignata, ascen­
dendum est usque ad cellulam, in qua lineae coniunguntur, ibi enim
stipes habetur. Numerus autem in cellula inscriptus gradus consangui­
nitatis indicat, et semper gradum remotiorem designat respectu N.

75

m. - DE IMPEDIMENTIS MATRIMONII

ABAVUS
ABAVIA

PSWRUUS
i PftÛÂAlTA,

proavus
. proavia

11MI «HW
AM)C1 AUAAj

AVVS
AVIA

horum
filii

PATRUUS

FAT£R
MATIS

Herous

P*1AU(l(S

FRAT£R

i^BHiNi

FRATRIS

HORUM

piui

MPOTtS

rsoMtroru

FRATRiS

filii

NfPOTtS

FRATRIS
Mdtaroii

morum
FILII

Avwanus’

HORUM

MATlirtAAJ

FiLH

SOROR

AMITINI

FILII

HORUM

AMITA

AVUNCUIUA

Ai'tmiaaaa

FILIUS

Filia

N(POS
Ntms

FR0MPO&

COmSOBAi*
. AMlTlNl

SORORIS

Mrons

PPOM Wi

SOBRINI

noHiroTts

.

F| CII

SORORIS
kN(POTtS,

horum

FILII

SORORIS

ABMtPOS

abneptis

1002. Quid impedimentum affinitatis? — Affinitas est propinqui·
tas, quam quis contrahit cum consanguineis personae, cum qua car­
nale commercium habet, seu est propinquitas quae exsurgit ex car­
nali copula inter alterum et alterius consanguineos, e. g., inter virum
et consanguineos uxoris, et viceversa. Ex carnali copula, nempe ex
se apta ad generationem, licet generatio non sequatur. — Affinitas
(X copula licita matrimonium dirimit in linea transversa usque ad quar­
tum gradum; et ulterius etiam in linea recta, C. Non debet 8. de Con­
sanguin.: ex copula illicita, usque ad secundum, Trid. s. 24. C. 4. de
R. M., adeoque ex publico concubinatu et ex matrimonio mere civili
ultra secundum gradum non extenditur. An etiam ex matrimonio nullo?
Alii affirmant, sive bona sive mala fide vir et mulier coierint. Car­
rière de Matr. p. 163. Secundum alios, si vir et mulier bona fide
coierunt extenditur usque ad quartum, sin mala fide, iuxta plures, ait
Scav. Mediol. 1874. cd. 12.a 1. 3. n. 794., extenditur usque ad quar­

76

III. - DE IMPEDIMENTIS MATRIMONII

tum, iuxta alios usque ad secundum. Et hoc verius videtur secundum
Trid. — Gradus et lineae affinitatis accipiuntur ex consanguinitate, et
sicut in consanguinitate; ita ut affinis unius partis quis sit in eadem
linea eodemque gradu, quibus alterius partis consanguineus. Hinc qui
est, c. g., uxoris consanguineus in primo gradu, sive rectae, sive trans­
versae lineae, is affinis est marito in eodem gradu lineae rectae vel
transversae. Ac ut in consanguinitate ita in affinitate distantia a re­
motiori gradu sumitur. Proinde nulla est opus dispensatione ex affi­
nitate ob copulam illicitam, quando alter primo alter tertio gradu a
stipite distat. — C. B. 1310. 1327. 1590.
Ex certa omnium sententia affinitas matrimonium dirimit solo iure
ecclesiastico in linea collaterali, et multo probabilius in linea recta, si
primus gradus forte excipiatur. De primo gradu lineae rectae controvertitur inter doctores. Dubitandum tamen non est de potestate Pon­
tificis concedendi dispensationem in primo gradu affinitatis in linea
recta etiam ex copula licita inter vitricum et privignam. S. O. 4. Sept.
1743.; Schmalz. 1. 4. t. 14. n. 82.-84. 101.-105.; Bened. XIV. Epist.
Aestas anni 11. Oct. 1757., de Syn. 1. 9. c. 13. Ecclesia vero nunquam
dispensavit in affinitate orta ex legitimo matrimonio, licet dispensa­
verit in affinitate orta ex illicito commercio, v. g., si quis ducat uxo­
rem, postquam cum huius filia aut matre fornicatus fuerit. Affinitas
enim, ex copula fornicaria, ob corporum tantum unionem oritur; ex
legitimo matrimonio consummato, oritur tum ob carnalem copulam
tum ob coniugalem societatem in communem et individuam vitam. S.
Th. 4. d. 41. q. 1. a. 1. q. 3., q. 4. ad 2.; Lugo Resp. Mor. 1. 1. d. 40.
43. Si duo ergo infideles, in primo gradu lineae rectae affines ex le­
gitimo matrimonio, contracto inter se legitimo matrimonio, ad fidem
converterentur, sine Pontificia dispensatione separari non possent. Sed
Cf. Casum seq. num. 1002.1'1'
Affinitas ex matrimonio, sive sit impedimentum dirimens ex iure
naturae, sive ex iure ecclesiastico, affinitas certe est naturalis. Quare
infidelis ad fidem conversus contrahere non potest cum filia, cum ma­
tre, cum sorore illius uxoris, quam tempore infidelitatis legitime ha­
buit. Ratio, quia naturale vinculum etiam inter infideles exoritur ex
matrimonio, et quia post baptismum perseverat, iam obnoxium fit legi
irritanti Ecclesiae. — An etiam ex cofmla illicita praedictum naturale
vinculum exoriatur? Negant Sanch. 1. 7. d. 65. n. 9. ; Lugo 1. c. aliique;
sed verius affirmant alii plures et graves dd. ex S. Th. 4. d. 41. q. 1.
a. 1. q. 3.. nam si vir et mulier, quamvis illicite coeuntes, fiunt tamen
nec< ssario et naturaliter una caro, necessario et naturaliter alter alte­

III. - DE IMPEDIMENTIS MATRIMONII

77

rius cognationis fines ingreditur, eiusque consanguineis coniungitur.
Quare infidelis ad fidem conversus sine dispensatione matrimonium
inire non potest cum matre vel filia, vel sorore eius, quam antea for­
nicarie cognoverat. Idque constat etiam ex Resp. S. O. 26. Aug. 1891.
Affinitas quoque multiplex esse potest, nempe si quis carnale ha­
buerit commercium cum pluribus consanguineis, vel cum persona mul­
tipliciter comparti consanguinea, minime vero si pluries cum eadem
consanguinea. Affinitas enim non ex actibus, sed ex personis multi­
plicatur. Sanch. 1. 8. d. 24. n. 4. 5. — L. 1067. 1069. ; S. Th. S. q. 55.;
Schmalz. 1. 4. t. 14. n. 67. seqq. ; E. M.
1002.bii Casus recentissime solutus est, qui sequitur; « loannes
T. et Rebecca St. dioecesis Hagulstadensis et Novocastrensis (//?xham et Newcastle), ad pedes Sanctitatis vestrae provoluti, dispensa­
tionem perhumiliter petunt ut matrimonium inter se licite contrahere
possint, non obstantibus impedimentis affinitatis in primo gradu et pu­
blicae honestatis. — Res ita stat:
loannes T. matrimonium contraxit cum muliere, nomine St., iam
matre filiae ex copula inhonesta, nomine Rebecca St.
Ex his nuptiis nati sunt 3 aut 4 pueri et uxor loannis T. Anno
vero 1907, loannes matrimonium civile contraxit cum Rebecca St.
bona in fide quod ad dirimentiam ex affinitate ortam.
Certum est et probari potest Rebeccam non esse filiam loannis.
Ex his secundis nuptiis nati sunt duo pueri.
Causae sunt: 1) Legitimatio prolis. — 2) Maius bonum prolis
quae, adhuc infantes, patris et matris cura maxime indigent. — 3) Ad
cohonestandum statum loannis et Rebeccae. — 4) Ad sedandum scan­
dalum ortum ex cohabitatione partium quae iam propter educationem
prolis vix separari possint ».
« Sacra Poenitentiaria, mature consideratis peculiaribus adiunctis
in casu expositis de speciali et expressa Apostolica Auctoritate, beni­
gne sic annuente Ss. Duo N.ro Pio X. Tibi Dilecto in Christo ora­
torum Ordinario facultatem concedit, si ita sit, super recensitis in pre­
cibus impedimentis cum oratoribus benigne dispensandi, ad hoc ut
ipsi, omissis proclamationibus sed remoto scandalo, servatis in reli­
quis canonicis praescriptionibus, matrimonium contrahere, in eoque
remanere, licite ac libere valeant, prolemque sive suscipiendam exinde
legitimam declarandi ac respective nuntiandi. Contrariis quibuscumque
non obstantibus. Praesentes autem litterae, cum attestatione imperti­
tae excutionis, in cancellaria Episcopali caute custodiantur, ut pro quo­

78

III. - DE IMPEDIMENTIS MATRIMONII

cumque futuro eventu de matrimonii validitate et prolis legitimitate
constare possit. Datum Romae in S. Poenitentiaria die 2 Decem­
bris 1911 ». — Asseritur, iam alia vice eandem dispensationem da­
tam fuisse.
1003. Nota: Quando de eo agitur, qui filiam ducere velit, post­
quam cum matre fornicatus fuerit, in dispensatione addi conditio so­
let, dummodo copula cum matre non antecesserit nativitatem filiae, ut
scilicet caveatur periculum, ne quis propriam filiam in matrimonium
ducat. At satis impleta conditio censeri potest, si copula cum inatre
eo tempore praecesserit, ut illud periculum prorsus absit.
Ad contrahendam affinitatem certum est requiri seminationem viri;
an autem requiratur seminatio etiam feminae? Negant Pont., aliique,
quia ad generationem non est necessarium semen femineum. Affirmant
S. Bonav., aliique « tum quia iuxta aliorum plurium sententiam etiam
semen feminae requiritur ad generationem, tum quia, et haec ratio
fortius urget, non contrahitur affinitas, nisi coeuntes fiant nna caro;
at non fiunt una caro, nisi semina commisceantur. Et haec sententia
valde firmatur ex auctoritate D. Th.... In dubium praesumendum est
pro copula perfecta (viri), quia ex communiter contingentibus haec
prudenter adfuisse praesumitur... Et sic etiam, semper praesumitur
seminatio mulieris, quando ipsa in coitu magnam senserit voluptatem,
esto seminationem non adverterit. Immo, in foro externo, ubi constat
de coitu semper pronunciandum pro impedimento affinitatis contracto,
et sic etiam iudicandum in foro interno, quod praesumptioni fori ex­
terni conformari debet semper, ac non constat hanc esse falsam ».
L. 1075.; Schmalz. 1. 4. t. 14. n. 71.-73. Haec S. Th. 4. d. 41. q. 1.
a. t. q. 4. ad 2.: « Vir et femina efficiuntur una caro per mixtionem
seminum. Unde quantumcumque aliquis claustra pudoris invadat, nisi
commixtio seminum sequatur, non contrahitur ex hoc ajfinitas ». Et
Pyrrhus Corradus Praxis Dispcns. Apost. 1. 7. c. 1. n. 18.: « Ad cau­
sandam affinitatem requiritur concursus utriusque seminis ». Verum,
cum semen proprie tale in femina non sit humor ille, qui in aestu
voluptatis segregatur, et exterius etiam se prodit, sed ovulum, quod
ab ovario insensibiliter secernitur, ex venerea excitatione, et etiam
sine ullo voluptatis sensu, naturaliter, singulis fere mensibus, decidit ’
in uterum, et virili semine in utero fecundatur, si vir intra vas femi­
neum seminaverit, difficile quidem erit pronuntiare actum ex parte
feminae non esse consummatum. — Cf. los. Antonelli de Cone. imp.
et sterilit. Romae 1900.

HI. - DE IMPEDIMENTIS MATRIMONII

79

Affinitas inter coniuges contracta matrimonium ipsorum dirimere
nequit, cum huic indissolubiliter iam contracto superveniat; eiusdem
tamen usum impedit in poenam coniugis adulteri et incestuosi, partem
ream privando iure petendi debitum. C. Si quis de Eo qui cognovit,
etc. Haec autem utpote ex copula illicita, vi Decr. Trid. s. 24. C. 4.
de R. M. non contrahitur, nisi ex copula cum consanguineis alterius
in primo et secundo gradu. Confirmatur ex Declaratione expressa Gre­
gor. XIII. apud S. Lig. 1070. — Probabiliter vero non impedit
imperfectos actus, dummodo periculum absit pollutionis. Cum enim
lex sit poenalis stricte est intelligenda, et non est ad hos etiam actus
extendenda. L. 933.
C. I. 52.; C. G. 162.; C. A. 40. non videtur agnoscere aliam af­
finitatem, nisi ex matrimonio, unde sub ea et vinculum publicae ho­
nestatis comprehenditur. Secus vero est ex C. H. 84. recte distinguente
affinitatem legitimam a mere naturali ; et sub illa honestas publica etiam
comprehenditur. Ad Ius Romanum quod spectat, Cf. Schmalz. 1. 4.
t. 14. n. 70.

1004. Resolves: Personae, quae carnaliter coniunguntur, non
sunt proprie inter se affines, sed sunt principium affinitatis, et quasi
stipitis locum tenent. — Affinitas esse non potest inter duas personas,
quarum neutra copulam habuerit cum consanguinea alterius ; idcirco
consanguinei unius coniugis nullam habent affinitatem cum consangui­
neis alterius. — Nemo prohibetur, sua uxore mortua, fratris eius vi­
duam ducere; vel successive ducere uxores duorum illius fratrum vi­
duas. Duo fratres ducere possunt duas sorores; pater et filius ducere
possunt matrem et filiam ; immo filius potest ducere matrem, et pa­
ter eiusdem filiam. Vitricus ducere potest viduam privigni ; et noverca
viduum privignae. Nam affinitas non parit affinitatem. C. Non debet
8. de Consang.; Schmalz. 1. 4. t. 14. n. 74. 75. — Qui peccavit cum
duabus sororibus, aut consobrinis germanis, aut cum matre et filia,
nullam harum ducere potest. — Vir, qui peccavit cum sorore vel con­
sobrina, vel amita comparlis suae, debitum petenti reddere tenetur,
quamvis petere ipse nequeat. Ratio est, quia cum agatur de lege mere
prohibente, innocens ex culpa nocentis pati non debet. — Non priva­
tur iure petendi debitum, qui cum propriis consanguineis peccat, quia
nullam affinitatem inde cum uxore contrahit. — Si uterque coniux per
incestum affinitatem cum altero contraxerit, neuter tenetur, immo
nec potest debitum alteri reddere. — L. 1068. 1069.; S. Th.
S. q. 55. ; E. M.

80

III. - DE IMPEDIMENTIS MATRIMONII

1005. An uxor, vi aut metu cognita a consanguineo viri, ius
debitum petendi amiserit? — R. Negative, si vis fuerit absoluta: im­
pedimentum enim illud petendi debiti, quoad coniuges incestuosos,
poenae tantum rationem habet; poena autem nulla esse potest, ubi
nulla est culpa. — Negative etiam quando uxor, quae vim aut me­
tum passa est, graviter non deliquerit; quia poena gravis cum culpa
levi proportionem non habet. — Immo probabilius etiam negandum
videtur, si uxor illa graviter peccaverit, quia metus gravis excusat a
legibus humanis, etsi a lege naturali excusare non valeat; ergo cum
in nostro casu excuset a lege, prout est ecclesiastica, a poena etiam
per eam legem inflicta excusare debet. — Schmalz. 1. 5. t. 39. n. 79.;
L. 1071.
1006. An ignorantia excuset ab impedimento petendi debiti? —
R. Probabilius affirmative, si adsit ignorantia iuris, nempe humanae
legis id prohibentis. Ratio, quia ut ignorantia excusat a transgressione
humanae legis, ita etiam a poena. — Si adsit ignorantia facti, nempe
hanc esse consanguineam uxoris, commune est non incurri impedi­
mentum. Ratio, quia ubi deest incestus culpa, deest etiam poena. Patet
etiam ex C. S7 quis 1. de Eo qui cognovit, etc., ubi hoc imponitur
impedimentum scienter peccanti. — Satis probabiliter excusat etiam
ignorantia poenae, cum sit poena extraordinaria. — L. 1072. 1074.

1007. Quis possit in hoc impedimento debitum petendi dispensare?
— « Communissime docent semper et absolute posse Episcopum di­
spensare... Ratio, quia dato quod Episcopus id non posset ex dispo­
sitione luris, bene tamen id potest ratione consuetudinis. Hanc autem
facultatem dispensandi bene potest alteri delegare non solum in par­
ticulari, sed etiam in generali. Insuper possunt etiam in hoc impedi­
mento dispensare omnes confessarii regulares mendicantes, a provin­
ciali ad hoc munus deputati, ex pluribus privilegiis ». L. 1076, —
Id sane possunt Episcopi vi facultatum quinquennalium, necnon con­
fessarii approbati habentes Pagellam S. Poenit. Cf. hanc Pagellam.
1008. Quinam sint affines? — Affines praecipui ratione copulae
licitae sunt sequentes: l.° Socer, Socerus, pater mariti, cui nurus re­
spondet, uxoi filii. A'<
magnus, avus mariti, cui pronurus respon­
det uxor nepotis.
Socei est etiam uxoris pater, cui gener respondet,
maritus filiae; Socer magnus vel Prosocer est item avus uxoris, cui
progener respondet, maritus neptis. — Socrus, mater mariti, cui mirus
consequenter respondet, seu uxor filii. Socrus magna, mariti avia, cui

81

III. - DE IMPEDIMENTIS MATRIMONII

pronurus respondet. — Socrus est etiam mater uxoris, cui gener re­
spondet. Socrus magna vel prosocrus, avia uxoris, cui respondet pro­
gener. — 2.° Vitricus, maritus matris, Noverca, uxor patris, quibus
respondet privignus, privigna, filius, filia ex primo matrimonio patris
aut matris. — 3.° Levir, frater uxoris, frater mariti : Glos, soror
uxoris, soror mariti: Fratria, uxor fratris ; Sororius, maritus sororis.

1009. Quid cognatio spiritualis? — Spiritualis cognatio est pro­
pinquitas quaedam personarum, quae ex baptismate et confirmatione
exoritur. Dirimit matrimonium de iure ecclesiastico l.° inter ministrum
sacramenti et subiectum, huiusque genitores ; 2.° inter patrinum vel
matrinam et filiolam vel filiolum, eorumque genitores. Trid. s. 24.
C. 2. de R. M. Quare nec a coniuge baptizantis, nec a coniuge patrini contrahitur, S. Pius V. Cum illius vicem, nec inter ipsos patrinos. Unde patrimis et matrina matrimonium inter se inire possunt.
— Ad cognationem contrahendam baptismus est conditio necessaria
quoad omnes ; proinde si vel baptizans, vel parentes baptizati sint
infideles, licet catechumeni, cognatio ab iis non contrahitur. Quocirca
tam fidelis, qui baptizavit prolem infidelis, tam qui eam a sacro fonte
suscepit, possent matrimonium contrahere non quidem cum prole baptizata, sed cum eius parentibus postquam ad fidem conversi essent.
Schmalz. 1. 4. t. 11. n. 32.-35. — Certum est autem, hanc cogna­
tionem contrahi etiam ab haeretico, tum si baptizet, tum si teneat in
sacro fonte, tum si prolem illius alius baptizatus sive haereticus sive
catholicus, vel baptizet vel teneat. Ratio, quia quisquis characterem
baptismalem habet, est capax huius cognationis, et legibus Ecclesiae
subditur. Sanchez 1. 7. d. 60. n. 2.; Pirhing 1. 4. t. 11. n. 40. —
In confirmatione item ut patrini contrahant cognationem, opus est ut
sint confirmati. — Haec quoque cognatio multiplex esse potest. Multi­
plicatur ex sacramentis, v. g., si quis Caium in baptismo et confir­
matione, non item si plures Titii filios in baptismo vel confirmatione
tenuerit. S. O. 29. Apr. 1894. Itemque multiplicatur ex personis, si
duo invicem alter alterius filios tenuerint, etc. Reiff. 1. 4. t. 21. app.
de Disp. n. 201.; Schmalz. 1. 4. t. 16. n. 208.; Sanch. 1. 7. d. 54.
n. 17.; De lust. 1. 1. c. 4. n. 170.; Corrad. 1. 8. c. 8. n. 16. —
S. Th. S. q. 56. Cf. 442. seqq. ; E. M.

1010. Nota: Parentes baptizantes filios in necessitate vel bona
fide nullam contrahunt spiritualem cognationem, qua ab usu coniugii
prohibeantur : haec enim prohibitio rationem habet poenae, quae sine
culpa non incurritur. Immo probabiliter nec videntur eamdeni cognaBucceroni. I»ist. thcol. moralis IV.

6

82

III. - DE IMPEDIMENTIS MATRIMONII

tionem contrahere, etiamsi ex industria, seclusa necessitate, prolem
baptizarent. Enimvero dissentiunt dd., et alii affirmant, alii negant.
Quare, licet contrahant cognationem spiritualem ; haec tamen effectum
non habet privandi iure exigendi debitum. Ratio, « quia causa usum
coniugii tali casu permittendi utrique coniugi iustissima fuit, evidens
videlicet et manifestum periculum incontinentiae... ; quod periculum
merito probat privationem iuris petendi debitum hoc casu non esse
asserendum sine aperto iuris textu, qualis tamen... nullus reperitur ».
Schmalz. 1. 4. t. 11. n. 48. — C. 2. de Cogn. spir.; La-Croix 1. 6.
p. 1. n. 358.; L. 150.; Schmalz. 1. 4. t. 11. n. 42. seqq,; E. M.

1011. Quid cognatio legalis? — Cognatio legalis est propinquitas
personarum, quae oritur ex adoptione legati. Adoptio actus legitimus
est, per quem is, qui natura non est, assumitur in filium aut nepotem.
Duplex distinguitur adoptio hire communi; l.° Perfecta, quae et ar­
rogatio dicitur, et illa est, qua persona extranea sui iuris, Rescripto
Principis, transit in potestatem et familiam adoptantis et omnia filii
legitimi iura acquirit, et haeres evadit necessarius. 2.° Imperfecta,
quae dicitur simplex, illa est, qua persona extranea, quae sui iuris
non est, sed in potestate manet et familia patris vel avi sui naturalis,
cuiusvis competentis indicis auctoritate, assumitur in filium vel nepo­
tem, non tamen transit in adoptantis familiam et potestatem, et proptcrea non fit huius haeres necessarius ex testamento, licet ei succedat
ab intestato. Cf. V. 1. n. 663.
Cognatio legalis, nempe perfecta adoptio, constituit impedimen­
tum dirimens de Iure ecclesiastico, Ius Romanum approbante, per quod
prius impedimentum hoc inductum fuit. Eruitur ex Resp. Nicolai I.
et Paschalis II. C. Ita diligere 1. c. 30. q. 3., C. Post susceptum 5.
1. c., C. un. de Cogn. leg. Et ratio est, quia cognatio obstat nuptiis
propter pericula cohabitationis. S. Th. 4. d. 42. q. 2. a. 3. ad 2.
Hinc viget hoc impedimentum, ubi adoptio servatur. Romano iure,
non reccntiori, quo adoptatus in familiam adoptantis et sub eius pa­
triam potestatem non transit. Ita Gur. 809., D’Annib, ed. 3.tt p. 1.
n. 65. coli. p. 3. n. 433., aliique contra alios, qui tenent adoptionem
quoque imperfectam, adeoque reccntiori etiam iure, matrimonium di­
rimere. « Probabilius dicunt, ait S. Alph. 1027., S. Th. S. q. 57. a. 2.,
Sanch. 1. 7. d. 73. n. 9., Salm. n. 41. cum aliis (cognationem lega­
lem) oriri tantum <.v adoptione perfecta ». Ita quidc m ex L. Adopti­
vus 14. ff. de Adoptionib.. L. 07 paterfamilias 15. ib., L. Quin etiam
$ 2. ff, de Ritu nuptiarum, etc. — Ut autem adoptione canonicum

ΠΙ. - DE IMPEDIMENTIS MATRIMONII

83

impedimentum habeatur, ea esse debet legitime inita, S. Poenit.
16. Maii 1826. Adoptio privatim inita, nulla iuris solemnitate, nullum
parit impedimentum. S. O. 16. Apr. 1761.
Cognatio legalis ad similitudinem cognationis naturalis ex Iure
Romano matrimonium dirimit inter sequentes personas: l.° Quasi in
linea recta inter adoptantem et adoptatum et huius filios, dum sunt
sub paterna potestate constituti ; 2.° inter adoptatum et filios ado­
ptantis, quasi in linea collaterali, dum huius filii sub paterna potestate
versantur, nec sunt emancipati ; 3.° inter adoptantem et uxorem ado­
ptati, ac vicissim inter adoptatum et uxorem adoptantis, quasi in linea
recta per modum affinitatis, ut constat ex declaratione S. C. C. in Hortana 25. Sept. 1734.
Differunt inter se istae cognationes (et consequenter etiam im­
pedimentum ex iis ortum), quod prima et postrema sint perpetuae;
quocirca adoptans, v. g., ducere nequit filiam aut neptem adoptivam
in uxorem, etiamsi per emancipationem adoptio fuerit soluta, nec pri­
vignus aut nurus (intellige adoptivos) iungi matrimonio possunt cum
noverca aut socero, licet adoptio aut per emancipationem aut per mor­
tem adoptantis cessaverit. Requireretur igitur dispensatio Sedis Apostolicae, quae tamen etiam in postremo casu difficillime conceditur.
Secunda vero in linea collaterali durat dumtaxat, quamdiu durat ado­
ptio. Lugo de Poenit. d. 16. n. 327.
Sex autem modis ex Iure Romano solvitur adoptio: l.° morte
naturali adoptantis ; 2.° morte eiusdem civili ; 3.° ob nuptias incestuosas; 4.° ob dignitatem, v. g., episcopalem; 5.° per sententiam;
6.° per emancipationem.
Cum impedimentum hoc sit iuris communis, solus Summus Pon­
tifex potest dispensare. In linea recta et in affinitate legali difficillime
dispensat et ex gravi causa. In linea transversali raro dispensatio pe­
titur, siquidem emancipatione tollitur hoc impedimentum, et sic citra
I
ullam dispensationem matrimonium adoptatus contrahere potest cum
filia carnali adoptantis. Schmalz. 1. 4. t. 12. n. 37.
C. I. 213. etc.; C. G. 353. etc.; C. A. 181.; C. H. 178. 179.,
adoptio fit interventu publici magistratus, aliisque servatis praescri­
ptionibus legis. C. I. 211.; C. G. 349., parentes adoptivi tenentur
procurare, si opus est, educationem adoptati, eique subsidia et ali­
menta necessaria subministrare. Eadem vero obligatione quoad alimenta
tenetur adoptatus erga adoptantem. Idem quoad alimenta statuit C. H.
176. — C. I. 737. 806.; C. G. 350.; C. A. 183. 755., adoptatus
cum suis descendentibus haeres est adoptantis una cum filiis legitimis,

84

III. - DE IMPEDIMENTIS MATRIMONII

eique ab intestato succedit. Nullum tamen ius habet in bona consan­
guineorum aut cognatorum adoptantis. C. H. 177. nullum adoptatus
acquirit ius ad haereditatem praeter testamentum, vel specialem con­
ventionem. — C. I. 210.; C. G. 347.; C. H. 175.; C. A. 182. nomen
familiae adoptantis confertur adoptato, qui illud addit nomini suae fa­
miliae. — C. I. 210. 212.; C. G. 348. 349. adoptatus manet in sua
naturali familia et in ea omnia sua servat iura, et suas obligationes.
Quare non transit adoptatus in adoptantis familiam, neque eius subest patriae potestati, ut in adoptione perfecta, seu arrogatione luris
Romani. C. A. 183.; C. H. 177. adoptatus servat quidem sua iura
in propria sua familia, sed transit sub patriam potestatem adoptantis,
soluta priori patria potestate. — Nihil de solutione adoptionis habetur
C. I. et C. G., adeoque videtur usque ad mortem perpetuo durare.
Ex C. A. 185. solvi potest adoptio. Ex C. H. 180. minor adoptatus
impugnare potest adoptionem intra quatuor annos post adeptam ma­
iorem aetatem. — C. I. 60., C. G. 348., coniugium vetitum est inter
adoptantem et adoptatum, huiusque descendentes: inter adoptantem
et coniugem adoptati; inter adoptatum et coniugem adoptantis ; inter
adoptatum et filios adoptantis, qui post adoptionem nascantur; inter
filios adoptivos eiusdem personae. C. H. 84. matrimonium contrahere
non possunt tamquam incapaces pater vel mater adoptans et adopta­
tus; coniux patris vel matris adoptantis et adoptatus; pater vel mater
adoptans et coniux adoptati : descendentes legitimi adoptantis et ado­
ptatus, adoptione permanente. C. B. 1311. adoptans matrimonium
contrahere non potest cum adoptato eiusque descendentibus, usque
dum perdurat adoptio.
Ex C. I. et ex C. G. adoptio non habetur, nisi imperfecta, cum
adoptatus non transeat in familiam adoptantis, neque constituatur sub
huius patria notestate. Hinc probabilius non habetur inde impedimen­
tum dirimens; donec Ecclesia huiusmodi adoptionem certo recenseat
inter impedimenta dirimentia, uti perfectam adoptionem seu arroga­
tionem luris Romani recensuit. Probabilius enim sola adoptio perfecta
seu arrogatio Romanorum ex Iure Canonico impedimentum dirimens
est.
E contra ob oppositam rationem impedimentum dirimens vi­
detur adoptio ex C. H. et C. A. Ac ad Austriam quod attinet in
Instructione Card. Von Rauscher, a Pronuntio commendata, dicitur
$ 29. « Adoptio Imperii Austriaci... matrimonium dirimit, quoties
adoptatus patentai adoptantis p stati subiicitur, vel in eiusdem do­
mum phonon familias ad instar cohabitaturus recipiatur ». — Be-

HI. - DE IMPEDIMENTIS MATRIMONII

85

ned. XIV. de Syn. 1. 9. c. 15.; Schmalz. 1. 4. t. 12. n. 3. 10. 26. seq. ;
L. 1027.; S. Th. S. q. 57.; E. M.
1012. An cognatio legalis matrimonium dirimat usque ad quar­
tum gradum inter adoptantem et descendentes adoptati aut viceversa?
— Certo restringitur ad primum gradum quoad adoptatum et de­
scendentes adoptantis. Ex Iure Canonico constat. — Controvertitur
quoad adoptantem et descendentes adoptati. Probabiliter cognatio non
extenditur ultra primum gradum, seu ultra adoptatum, nisi habeat
descendentes sub potestate sua constitutos. Etenim secundum com­
muniorem Sanchesii sententiam, 1. 7. d. 63. n. 34., ex Romano Iure
impedimentum se ad eos extendit, qui simul cum patrefamilias ado­
ptato transeunt in potestatem adoptantis. — L. 1027.

1013. Resolves: Durante itaque adoptione, potest matrimonium
consistere 1.° inter adoptantem et matrem ac sororem adoptati ; —
° inter adoptantem et filiam adoptivae, quia haec non est in pote­
2.
state matris, adeoque non transit in potestatem adoptantis ; — 3.° inter
adoptantem et filiam illegitimam adoptati, quia scilicet filii illegitimi
non sunt in patris potestate, atque adeo filia adoptati in casu in po­
testatem adoptantis non transit ; — 4.° eadem de causa consistet ma­
trimonium inter filium illegitimum adoptantis, et huius filiam adopti­
vam ; — 5.° inter filium et filiam duorum fratrum adoptivorum, quia
isti nullo cognationis vinculo inter se vinciuntur; — 6.° inter duos
adoptivos unius adoptantis ; nam nullo id iure vetitum est; — 7.° inter
adoptatum et sororem aut matrem adoptantis. — Schmalz. 1. 4. t. 12.
n. 31. seqq. ; L·. 1027.; S. Th. 4. d. 42. q. 1. a. 2. ad 5.

1014. Quid publica honestas? — Publica honestas quaedam quasi
affinitas est ex animorum conjunctione. Ea exoritur 1.° ex sponsalibus
validis et certis, minime vero ex invalidis et incertis, C. un. de Spons.
in 6.°; Trid. s. 24. C. 3. de R. M., licet occultis, S. O. 11. Aug. 1852.;
S. Poenit. 10. Sept. 1834.; A. S. S. v. 2. p. 381.; Schmalz. 1. 4. t. 1.
n. 108. Licet occultis ; sed nunc, post Decr. Ne temere, sponsalia oc­
culta amplius de iure esse non possunt, sed tantum de facto. Si
sponsalia inita fuerinL sub conditione resolutiva, cum illico valeant,
impedimentum exsurgit et perseverat publicae honestatis, licet re­
solvantur; si vero inita fuerint sub conditione suspensiva, ea pen­
dente, neque sponsalia sunt, neque impedimentum est: ea vero im­
pleta, si consensus non fuerit revocatus, sine novo consensu valent, et
impedimentum pariunt. Sed, si matrimonium interim contrahatur, et

86

III. - DE IMPEDIMENTIS MATRIMONII

deinde verificetur conditio, neque matrimonium dissolvere possunt,
neque eius impediunt usum. Contrahitur autem inter sponsum et consanguineas sponsae, inter sponsam et consanguineos sponsi sive legi­
timos sive illegitimos, C. 8. de Spons, et matr., in primo tantum gradu
lineae tum rectae tum obliquae, Trid. ib.
Exoritur 2.° ex matrimonio rato, etiam invalido, ob aliquod nempe
impedimentum dirimens, e. g., impotentiae, cognationis, disparitatis
cultus, criminis, ligaminis, dummodo non fuerit invalidum ex defectu
consensus, ex errore, ex metu, ex ficto consensu, licet defectus sit oc­
cultus; neque ex priore impedimento publicae honestatis ex sponsa­
libus, valide contractis, in praeiudicium priorum sponsalium ; adeoque
viget impedimentum, si ea sponsalia fuerant soluta ante matrimonium.
Non habetur explicitus textus iuris ; sed deducitur a fortiori; nam
vinculum matrimonii rati fortius est, quam quod oritur ex sponsali­
bus, C. un. de Spons, in 6°; S. Pius V. C. Ad Romanum Pontificem
§ 35. 1. Iui. 1568.; Schmalz. 1. c. n. 101. 104.-106. Hinc si Titius,
v. g., initis sponsalibus cum Bertha, ea relicta, eius sororem ducat,
ad primam redire potest et debet, nec indiget dispensatione, nisi matrimonium consummaverit. —Rato; nam eo consummato, transit in perfectam affinitatem, et aliud non parit impedimentum. Publica enim
honestas, inchoata quaedam affinitas est. Bened. XIV. de Syn. 1. 9.
c. 13. n. 3. Ex matrimonio rato, non ex matrimonio civili, in locis
ubi Decr. Trid. de matrimonio coram parocho et testibus contrahendo
est promulgatum. Leo XIII. 17. Mart. 1879. Et multo minus nunc
contrahitur impedimentum post Decr. Ne temere ex matrimonio mere
civili. An neque etiam ex matrimoniis clandestinis, quae nempe sine
parocho et testibus fuerint contracta ? Ita existimavit Sanchez 1. 7.
d. 70. n. 13., contra vero opinatus est Pontius 1. 7. c. 35. n. 5. Plures quidem adstipulati sunt Sanchesio, longe plures Pontio. Attamen
post cit. Leonis XIII. Decretum, Sanchesii sententia omnino praeferenda
consequenter est. Et utriusque ratio est, quia matrimonium civile, ubi
promulgatum est Trid., et nunc post promulgatum Decr. Ne te­
mere, et matrimonium clandestinum formam matrimonii non habent,
et forma dat esse rei; unde nihil omnino sunt in esse matrimonii,
adeoque ex illis tamquam f.v matrimonio invalido impedimentum pu­
blicae honestatis exoriri non potest. Cf. 919. 923. — Si matrimonium
sit nullum ex defectu aetatis, cum iuris interpretatione in sponsalia
transeat, impedimentum attendendum est quasi ex sponsalibus, non
ex matrimonio. Cf. n. 923. Sed iterum nunc post Decr. Ne temere
praedictum matrimonium nullo pacto in sponsalia transeunt.

1

I

!

I
i

I

i

I

III. - DE IMPEDIMENTIS MATRIMONII

87

Impedimentum hoc, ex matrimonio sive rato, sive invalido, exor­
tum, usque ad quartum gradum progreditur lineae rectae et collate­
ralis. C. un. de Spons., in 6.°; L. 1061. — Atque hoc impedimentum
publicae honestatis, semel contractum perpetuum est, et perdurat, spon­
salibus et matrimonio solutis. Nullum autem pro fundamento habet
naturale vinculum, nullam naturalem cognationem, ex sponsalibus et
ex matrimonio rato, sive invalido, sive valido. Quare eo non tenentur
infideles ad fidem conversi. L. 1061.-1064.; Mansella de Impedim. etc.
p. 66.; E. M.
1015. Quid impedimentum voti et ordinis? — Votum dirimens
matrimonium est solum votum solemne castitatis, per professionem in
religione approbata emissum, C. 10. de Conv. Coniug., C. un. de Voto
in 6.° Castitatis, non vero votum religiosum, quia ideo et eatenus
professio religiosa matrimonium dirimit, quatenus solemne votum ca­
stitatis includit. Non dirimunt ergo matrimonium vota, licet solemnia,
quorumdam Ordinum Equestrium, qui profitentur tantummodo casti­
tatem coniugalem, Schmalz. 1. 4. t. 6. n. 45. Solemne; votum enim
simplex castitatis, etiam perfectae et perpetuae, etiam emissum in re­
ligiosis Congregationibus virorum et mulierum, matrimonium non di­
rimit, sed tantum impedit. Ex speciali privilegio Gregorii XIII. sunt
excipienda vota simplicia, quae post biennium tyrocinii emittuntur in
Societate lesu.
Ordo matrimonium dirimens est ordo sacer, nempe presbytera­
tus, diaconatus et subdiaconatus. C. De Diacono 1., C. Ex Litterarum
2. Qui cler. vel vov. Extrav. Antiqua de Voto, Trid. s. 24. C. 9. Ordo
sacer etiam apud Graecos et Italo-Graecos, Ruthenos et Maronitas
matrimonium dirimit. Sed eadem non est pro omnibus certitudo. Nam
pro Italo-Graecis irritum declaravit huiusmodi matrimonium a subdiaconis, diaconis et presbyteris attentatum Bened. XIV. Pro Ruthe­
nis Synodus Tamascensis ann. 1720., approbata in forma specifica ab
Apostolica Sede, pro Maronitis Synodus Libanensis ann. 1736., ap­
probata pariter ab Apostolica Sede, irritum declararunt matrimonium
illa presbyteri, ista diaconi, presbyteri et Episcopi. Quoad alios Grae­
cos nondum habetur expressa Apostolicae Sedis definitio; sed sen­
tentia est consona tum opinioni Tribunalium Urbis, tum ipsi antiquo
luri Ecclesiae Orientalis. Bened. XIV. C. Eo quamvis tempore § 38.
39., C. Anno vertente § 13., C. Etsi pastoralis § VII. n. 27.; S. C.
de P. F. 24. Mart. 1858. — Collectan. S. C. de P. F. n. 1572, Quoad
Ruthenos in America Septentr. et in Regione Canadensi Cf. hic
n. 97 et 377.

88

III. - DE IMPEDIMENTIS MATRIMONII

Porro quoad voium, debet esse emissum l.° voluntarie et deli­
berate ; 2.° cum vera intentione se obligandi ; secus enim votum va­
lidum non foret. Quoad ordinem, requiritur l.° ut sit susceptus valide;
2.° ut sit susceptus voluntarie; adeoque non ex gravi metu.
Impedimentum ordinis iuxta sententiam communem dirimit tan­
tum iure ecclesiastico. Ratio est, quia ex una parte ordo per se non
repugnat cum statu coniugali ; nec adest ex altera parte prohibitio ulla
divina, quae in Scripturis aut in Traditione inveniatur. L. 1059. Cum
autem solemnitas voti sit iuris ecclesiastici, eo ipso Papa dispensare
potest, dummodo adsit causa sufficiens, idest rei gravitati proportionata. Posse Pontificem ab hoc impedimento dispensare, sententia est
receptissima dd., quos longa serie allegat Sanchez de Matr. 1. 8. d. 8.
n. 7. ; et quidem concessae huius dispensationis exempla passim sup­
petunt, ut videre est apud Schmalz. 1. 3. t. 35. n. 48.; Albit. de Inconst. in fide c. 36. n. 132. seqq. Confirmatur ex Decr. S. O. 20. Febr.
1888., quo Leo XIII. concessit Episcopis facultatem dispensandi, « sive
per se, sive per ecclesiasticam personam sibi benevisam, aegrotos in
gravissimo mortis periculo constitutos, quando non suppetit tempus
recurrendi ad S. Sedem, super impedimentis, quamtumvis publicis,
matrimonium iure ecclesiastico dirimentibus, excepto sacro presbytera­
tus ordine et affinitate lineae redae ex copula licita proveniente ». Bened. XIV. de Syn. 1. 2.; L. 808. 1025. 1026. 1059., 1. 3. n. 256.;
Mansella de Impedim. etc. p. 92. seqq.; S. Th. 2. 2. q. 88. a. 11.,
S. q. 53.
Moderna sunt lura, quae etiam ordinatos in sacris ad matrimo­
nium admittunt. Nulla quidem lex est id vetans C. I. et C. G. Hinc
liberam viam sinunt huiusmodi personis turpissimi et sacrilegi concu­
binatus. Secus vero est C. A. 63., C. H. 83. — E. M.

1016. Quid impedimentum disparitatis cultus ? — Si causa matri­
monii consideretur, matrimonium institutum est ad mutuum vitae adiutorium. Ne inde potius coniugibus periculum sit pertimescendum reli­
gionis et vitae., utrique periculo cautum est impedimento disparitatis
cultus et criminis, arcendo catholicos a nuptiis cum non catholicis, et
coniugem criminosum, coniuge mortuo, a nuptiis cum criminis socio.
Disparitas cultus alia est inter catholicum et acatholicum, et ma­
trimonium mixtum dicitur, alia inter Christianum et infidelem. Aca­
tholicum, nempe ex secta, sive haeretica, sive schismatica; sive in ea
natus et educatus, sive ei a catholica fide deficiens nomen dederit.
Acatholicum ; non, catholicum, liberum cogilatorem ; nec catholicum

III. - DE IMPEDIMENTIS MATRIMONII

89

massonem. Quoad massonum matrimonia Cf. E. M. 976. 1029. —
Prima cultus disparitas inter catholicum et acatholicum matrimo­
nium impedit, sed non dirimit. Bened. XIV. C. Singulari nobis. San­
ctae Sedis tantum est mixtas permittere nuptias, seu mixtae reli­
gionis catholicorum cum acatholicis, Pius VII. Litt. Vix nova 17.
Febr. 1809. ad Episcopos Galliae, quae non nisi gravi de causa per­
mittit, dummodo nihil metuendum sit fidei coniugis catholici, pro­
curet hic pro viribus acatholici conversionem, et hac expressa con­
ditione, quod uterque coniux promittant se filios omnes nasciluros in
catholica Religione educaturos. Greg. XVI. ad Archiep. Friburgens.
23. Maii 1846. Harum cautionum exhibitio morali constare debet cer­
titudine, et ad scandalum removendum notoria esse debet. — Si pars
haeretica, obtenta dispensatione, nolit deinde acquiescere, ut filii in
catholica religione educentur, matrimonium valet, quia inde impedi­
menti mere impedientis natura non mutatur. Ac permittitur parti ca­
tholicae in tali remanere matrimonio, ne proli maius obveniat damnum.
— Si vero catholicus mixtas contrahat nuptias, vel non impetrata di­
spensatione, vel non servata praedicta dispensationis lege, a sacra­
mentis arcetur, quoad promiserit confessario educaturum se liberos in
catholica Religione, et reparaturum scandalum aliis fidelibus datum.
Pius VI. Epist. ad Card. De Frankenberg 23. Iui. 17S2. — Dispen­
satione obtenta cum solitis clausulis, parochus assistere potest huic
matrimonio, S. O. 20. Dec. 1838., bannis omissis, nisi necessaria et
opportuna videantur indicio Ordinarii, pro detegendis impedimentis,
omissa in iis mentione religionis eorum, qui nuptias sint contracturi.
S. C. de P. F. 11. Maii 1871. Celebratio huius matrimonii fieri debet
coram parocho et duobus testibus iuxta praescriptum Cone. Trid.,
et nunc Decr. Ne temere, extra tamen ecclesiam, et sine parochi be­
nedictione. Potest tamen in sacristia celebrari. S. O. 17. Ian. 1S77. ;
Monit. Eccles, v. 12. p. 469. Unde patet sacerdotem non posse tunc
deferre stolam et superpelliceum. Attamen, ubi graviora adessent mala,
Episcoporum arbitrio committitur, ut, aliis servatis necessariis cautio­
nibus, « indicent, quando commemoratae conditiones de contrahendis
mixtis hisce nuptiis extra ecclesiam et absque parochi benedictione im­
pleri minime possint, et quando in promiscuis hisce coniugiis ineundis
tolerari queat mos adhibendi ritum pro matrimoniis contrahendis in
Dioecesano Rituali legitime praescriptum, exclusa tamen semper mis­
sae celebratione ». Pius IX. Instr. 15. Nov. 1858. — Collectan. S. C.
de P. F. n. 908. 1429. 1430. 1434. 1444.

90

in. - DE IMPEDIMENTIS MATRIMONII

Matrimonio assistere non potest parochus : l.° Si non obtenta di­
spensatione, mixtae nuptiae contrahuntur, quamvis lex eius assisten­
dam praescribat, nisi parochus tamquam magistratus politicus inter­
veniat. S. O. 20. Dec. 1838. Attamen SS. Pontifices materialem tantum
parochi assistendam permittere solent, ubi necessitas id exigit, prius
alioquin omnino requisita utriusque partis promissione de prole in
Catholicisme educanda. Ita Pius VII. concessit facultatem parochis
qui in Russia et Germania versantur, assistendi, si cogerentur, ma­
trimoniis mixtis absque obtenta dispensatione initis. Praedicta permit­
titur assistentia ad maiora vitanda mala, ne invalide contrahatur ma­
trimonium, ne partes ministrum adeant haereticum, etc. Praesentia
tamen parochi non impedit, quominus sponsi sic contrahentes graviter
peccent. Gregorius XVI. 22. Maii 1841. — 2.° Si uterque coniux nolit
consentire in catholicam educationem prolis, sed pars haeretica prorsus
exigat, ut proles sui sexus suam religionem sectetur. S. O. 17. lun.
1829. Verum in Instructione, quae addita est Litteris Gregorii XVI,
ad Primatem et Episcopos Hungariae 20. Apr. 1841. haec habentur:
« Tolerari posse (Sua Sanctitas) declaravit, ut, quoties ex temporum,
locorum, ac personarum conditione matrimonium acatholici viri cum
catholica muliere, et vicissim, omissis licet necessariis cautionibus, sine
graviori discrimine nequeat impediri, atque insuper Ecclesiae utilitati,
communique bono expedire videatur, si illud, quamvis vetitum et illi­
citum, coram catholico parocho potius, quam coram ministro acatholico, ad quem partes facile confugerent, contrahatur, idem catholicus
parochus, aliusve sacerdos eius vice fungens, matrimonio ipsi, mate­
riali tantum praesentia, nullo adhibito ecclesiastico ritu, intersit, pe­
rinde ac si partes unice agat meri testis, ut aiunt, qualificati seu
auctorizabilis, ita scilicet, ut utriusque coniugis audito consensu, dein­
ceps pro suo officio actum valide gestum in matrimoniorum librum
valeat referre ». Apud Rosckovani torn. 2. pag. 818. — 3.° Si sponsi
post matrimonium contrahant etiam in ecclesia protestantica, ritu protestantico. S. O. 21. Apr. 1847. — Si iam ante matrimonium con­
traxerint coram ministro haeretico, parochus matrimonio assistere non
potest, nisi pars catholica facti poenitens absolvatur et scandalum
reparet.
. Utera cultus disparitas, quae est inter baptizatum et infidelem,
matrimonium dirimit, non ex lege scripta, sed ex consuetudine vim
universalis legis habente. Quare omnes tenet, qui in Ecclesiam reci­
piuntur. etiamsi in illis locis sint, in quibus primum Christiana Re­
ligio praedicatur. Bened. XIV. C. Singulari nobis § 10.; Sanchez 1. 7.

III. - DE IMPEDIMENTIS MATRIMONII

91

d. 71. ; Schmalz. 1. 4. t. 6. n. 121.-124. Dirimit autem matrimonium
quamvis baptizatus ducat catechumenam, vel non baptizatus aposta­
tam, vel haereticam. Bened. XIV, C. Singulari nobis, 9. F'ebr. 1749.
— Conditiones autem servandae in dispensationibus quoad matrimonia
inter Christianos et infideles ex pluribus S. C. de P. F. Instructionibus
hae praescriptae reperiuntur; l.° Ut cohabitatio cum infideli non ad­
ducat aut contumeliam Creatoris, aut periculum perversionis. 2.° Ut
proles instituatur in Christiana religione. 3.° Ut dispensetur solum in
locis (intellige Provinciam, Vicariatum, etc. non vero pagum, in quo
forte plures essent christiani), ubi plures essent infideles, quam Chri­
stiani. 4.° Ut dispensatio gravibus tantum de causis concedatur, adeo
ut potius dispensetur in impedimentis consanguinitatis seu affinitatis,
si hoc pacto vitarentur matrimonia cum infidelibus. 5.° Additur ali­
quando, ut adsit probabilis spes de conversione contrahentis infidelis.
Collectai!, cit. n. 1261. 1263. 1270. 1301. — Longe difficilius dispen­
satio haec cum ludaeis conceditur. — Valida vero sunt sponsalia inter
baptizatum, et adhuc catechumenum, uti valent sponsalia impuberum.
Sponsalia enim sunt de futuro, et in futuro potest inter eos matrimo­
nium consistere. Schmalz. 1. 4. t. 6. n. 130.-131. Forma vero servanda
est in Decr. Ne temere statuta. — Lugo de Poenit. d. 16. 336. 343.;
S. Th. S. q. 59. a. 1.; E. M.
Excipiendi ab hoc impedimento videntur fideles, qui tam sunt
ab aliis seiuncti, ut neque christianam ducere, neque dispensationem
petere possunt. S. O. 4. lun. 1851. Collect. S. C. de P. F. n. 1275.
Baptismus dubius sive dubio iuris, sive dubio facti in ordine ad
matrimonium ineundum vel initum ut baptismus validus habendus
est. E. M. Et matrimonium validum est, vel quatenus iste casus le­
gitima epicheia in lege non comprehendatur, vel quatenus Ecclesia
suppleat defectum et tacite dispensat.

1O16.M· Nota: «Dispensationem super impedimento disparitatis
cultus nunquam concedi, nisi expressis omnibus conditionibus seu cau­
tionibus » S. O. 16. Apr. 1890.
« 1. Utrum dispensatio super impedimento disparitatis cultus,
ab habente a Sancta Sede potestatem, non requisitis vel denegatis
praescriptis cautionibus impertita, valida habenda sit an non? Et qua­
tenus negative :
2. Utrum hisce in casibus, cum scilicet de dispensatione sic in­
valide concessa evidenter constat, matrimonii ex hoc capite nullitatem
per se ipse Ordinarius declarare valeat, vel opus sit, singulis vicibus,
ad Sanctam Sedem pro sententia definitiva recurrere?

92

III.

DE IMPEDIMENTIS MATRIMONII

R. Ad 1. Dispensationem, prout exponitur impertitam, esse nullam.
Ad 2. Affirmative ad primam ; negative ad secundam partem ».
S. O. 21. lun. 1912.
Ex Decr. Ne leniere et ex S. C. C. 27. Iui. 1908. ab Ordinario
vel a Parocho exquirendus et excipiendus est, ad matrimonii validi­
tatem, contrahentium consensus, etiam in matrimoniis mixtis. Attamen
« Praescriptionem Decreti Ne temere, η. IV. § 3. de requirendo per
parochum excipiendoque, ad validitatem matrimonii, nupturientium
consensu, in matrimoniis mixtis in quibus debitas cautiones exhibere
pervicaciter partes renuant, locum posthac non habere; sed standum
laxative praecedentibus Sanctae Sedis ac praesertim s. m. Gregorii
PP. XVI. (Litt. Apost. 30. aprilis 1841. ad Episcopos Hungariae)
ad rem concessionibus et instructionibus : facto verbo cum Ssmo »
S. O. 21. lun. 1912. Cf. n. 1016.
Si agatur de matrimonio inter unam partem catholicam et alteram
quae defecit a fide, vel adscripta sit damnatae sectae, Episcopus per­
mittere poterit, ut parochus matrimonio passive intersit tanquam
testis auctorizabilis, si nullo modo possit matrimonium impediri, et
si ex matrimonio non adsit grave scandalum vel damnum timeatur,
dummodo cautum sit catholicae educationi universae prolis, et absit
perversionis periculum pro parte catholica, omni excluso ecclesiastico
ritu, et omnino exclusa missae celebratione, nisi aliud ferant adiuncta.
Ita ex S. O. 21. Febr. 1883., 23. Apr. 1873. Sed in praesenti, nisi
sit locus praedictae exceptioni, consensus a parocho exquirendus est,
ut modo dictum est, ex Decr. Ne temere,

1017. Quid impedimentum criminis? — Crimen matrimonium ·
dirimens triplex est, scilicet: l.° adulterium, 2.° homicidium coniu­
gis, 3.° utrumque simul, modo certae concurrant conditiones, quas
subiicimus. Impedimentum hoc est impedimentum iuris tantum eccle­
siastici.

1018. Quid requiratur ad adulterium solum? — Ad impedimen­
tum ex hoc capite incurrendum requiritur: l.° Ut adulterium sit ve­
rum, formale, consummatum. Verum, id est, ut saltem alteruter for­
nicator matrimonio non mere putalitio, sed legitimo ac valido, etiamsi
forte non consummato, sit coniunctus. Formale, et quidem ex utraque
parte, id est. ut uterque cognoscat, alterutrum esse coniugatum. Suf­
ficit igitur, ut quis scienter accedat ad foeminam coniugatam, nec necessarium est, ut ista coniugata sciat, etiam eum, quocum adulterat,
coniugatum esse. Formale adulterium non adest, etiamsi solum ex

III. - DE IMPEDIMENTIS MATRIMONII

93

ignorantia culpabili et crassa complex ignoret alterum esse coniuga­
tum, dummodo ignorantia non fuerit affectata. Ad formale enim adul­
terium dolus malus requiritur. L. 44. ad Leg. Iui. de adult. Consum­
matum, intercedente nempe copula carnali perfecta per se apta ad
generationem. In foro externo id semper praesumitur, si vir intra vas
seminaverit. In foro vero interno difficile erit aliud definire in casu;
consummatio enim matrimonii habetur per mixtionem seminum. S. Th. 4.
d. 41. q. 1. a. 1. q. 4. ad 2. Semen autem ex parte mulieris pro­
prie est ovulum, quod etiam sine ullo libidinis sensu ex ovario in
uterum decidit, omni fere mense. Et haec ex parte foeminae propria
seminatio est. Ille autem humor, qui in actu copulae a femina secerni
solet, sed non semper, improprie semen est, quod valde utile quidem
est foecundationi, sed non necessarium : et inde seminatio improprie
dicta habetur: cuius defectus non impedit consequenter, quominus vir
et uxor vere una caro effici possint. — Sanch. 1. 7. d. 79. n. 38.;
De lustis 1. 2. c. 16. n. 38.; Schmalz. 1. 4. t. 7. n. 55.; L. 1036.
° Ut adsit promissio matrimonii facta ab uno adultero et ab
2.
altero saltem aliquo signo acceptata, sive haec promissio praecedat,
sive comitetur, aut sequatur adulterium ; sed si praecedat, requiritur,
ut retractata ante adulterium non fuerit. Tum promissio tum acce­
ptatio debet esse vera, et ideo non sufficit ficta. L. 1039.; Schmalz.
1. 4. t. 7. n. 22.-24., qui id confirmat ex C. Significasti (5. de Eo qui
duxit, etc. Insuper non sufficit conditionata promissio aut acceptatio,
quousque conditio nondum extat. Secus dicendum, si adiecta conditio
purificetur ante mortem coniugis, ac multo magis si ante patratum
adulterium. Schmalz. 1. c. n. 25.-28. Quia autem opus est iniuria ad
impedimentum incurrendum, ideo necesse est notitiam habere coniugii
utriusque partis vel saltem alterutrius; et ignorantia excusat dummodo
crassa aut supina non fuerit. C. 2. de Constit. in 6.° Utrumque ergo,
et adulterium et promissio, formaliter intelligendum est. Quare non
valet adulterium ignoranter admissum, licet postea promissio scienter
secuta fuerit, nec admissum scienter post promissionem ignoranter fa­
ctam, quamdiu promissor ratam eam non habuerit, quae verior sen­
tentia est. Aliud existimant Sanch. 1. 7. d. 79. n. 34.; Schmalz. 1. 4.
t. 7. n. 13., aliique, putantes, prout matrimonium (de quo statim di­
cendum), ita et promissionem, ignoranter initam, tacite confirmari
adulterio postea scienter admisso. Sed non est par ratio, et ceu turpis
promissio non est facile praesumenda, ita nec turpis ratihabitio. Quin
imo nec ratihabitio sufficit, si facta fuerit, altero inscio. — Probabi­
lius antem non requiritur repromissio. C. 6. 8. de Eo qui duxit. Ve-

94

III. - DE IMPEDIMENTIS MATRIMONII

rumtamen cum sua oppositae quoque sententiae non desit probabilitas,
Schmalz. 1. 4. t. 7. n. 30., in dubio an repromissio accesserit, impe­
dimentum ut mere probabile, atque adeo incertum, quod perinde est
ac nullum, censeri potest. Confirmatur ex Praxi Dat. Apost. n. 151.,
ubi habetur: « data sibi invicem fide ».
3.° Ut tum promissio matrimonii, tum adulterium fiant, vivente
priore coniuge, seu constante eodem matrimonio. Nimirum tum adul­
terium tum matrimonii promissio cedere in iniuriam debent unius
eiusdemque coniugis ; quod non contingeret, si Bertha, v. g., vivente
primo marito, promitteret matrimonium Titio; cum eodem vero adul­
terium committeret, quando post primi mariti mortem Caio nupsisset.
Adulterium ex Iure matrimonium dirimit, non modo quando ac­
cedit promissio matrimonii futuri, contrahendi scilicet post mortem
coniugis, nam si promitteretur matrimonium contrahendum, alio con­
iuge adhuc vivente, impedimenti ratio cessaret, ut cum dd. advertit
Schmalz. 1. 4. t. 7. n. 9.; sed etiam si adulter, adhuc vivente coniuge,
matrimonium de praesenti cum adultera contrahat, seu potius vere et
ex animo, non ficte, attentet; id patet ex C. Cum haberet 5. de Eo qui
duxit, etc. Nec refert, utrum attentent matrimonium contrahere co­
ram parocho ac testibus, an clandestine, et an matrimonio civili. S.
O. 22. Dec. 1880. Coll. S. C. de P. F. n. 1544. In statuendo enim
hoc impedimento non attenditur valor matrimonii aut sponsalium, si
sola promissio intercedat, quae invalide, uti patet, contrahuntur, sed
ratio criminis. — Quod si complex ignoraverit legitimum alterius con­
jugium, quando cum eo inivit matrimonium ; vel, comperto alterius
coniugio, adulterium, non retractans matrimonium, committit, et sic
impedimentum inducitur; quia si post scientiam acceptam in matri­
monio perseverat, et adulterium deinde addit, matrimonium ratum
habet, quod cum adulterio coniunctum non minus provocat ad ca­
ptandam alterius mortem, quam si scienter contractum ab initio fuisset;
vel matrimonium retractat ante adulterium, aut etiam ab adulterio,
quod materiale prius extitisset, et non formale, cessat, statim ac con­
jugium alterius comperit, et sic ratio impedimenti abest. Schmalz. 1. c.
n. 12. 15. — C. 5/ quis vivente c. 31. q. 1., C. 1.-8. de Eo qui
duxit, etc.; L. 1031. seqq.
C. B. 1312. 1328. matrimonium contrahi nequit a coniuge per
divortium iuridice separato propter adulterium, cum persona cum qua
adulterium commissum fuit. Huiusmodi matrimonium est nullum.
— E. M.

III. - DE IMPEDIMENTIS MATRIMONII

95

1019. Quid requiratur ad homicidium solum? — Tres condi­
tiones requiruntur, ut ex hoc adsit impedimentum: l.° Mutua conspi­
ratio, mandato, consilio, etc., unde non sufficit, ut coniux coniugem
suum occidat, si persona, quacum matrimonium initurus est, hanc
actionem ignoret, aut contradicat. Neque sufficit, quod quis, audiens
coniugis occisionem, et multo minus mera negligentia, e. g. in cu­
rando infirmum, eam approbet, ac ratam habeat. Neque videtur suf­
ficere solus consensus, quia lura machinationem requirunt. C. Lauda­
bilem 1. de Conv. infidel.; L. 1033. — 2.° Intentio matrimonii. Ita
communiter, quamvis in hire non sit expressum. Ratio est, quia finis
legis est, ne quis spe matrimonii proprium vel alterius coniugem oc­
cidat. Non requiritur intentio haec ex utraque parte, sed verius, ut
intentio illa ab uno habita aliquo modo fuerit alteri manifestata. Suf­
ficere autem, ait S. Lig. 1034., ut indicia quaedam huius intentionis
praecesserint, v. g., familiaritates, epistolae amatoriae, etc. Quare im­
pedimentum non adest, si Titius, Caia coopérante, uxorem occidat,
ut liberius Caia fruatur, vel eius filiam ducat. — 3.° Mors realiter
secuta ex actione physica vel morali alterutrius complicis. — C. 1.
3. 6. de Eo qui duxit.; C. 1. de Conv. infid.; L. 1031. seqq.; E. M.

1020. Quid requiritur ad utrumque simul? — Quando crimina
adulterii et coniugicidii reperiuntur coniuncta, non requiritur mutua
conspiratio ad coniugicidium, nec promissio matrimonii, sed haec suf­
ficiunt: l.° Adulterium, quale supra expositum est. Praecedere autem
debet coniugicidio, non tamen necesse est, ut praecedat mortis ma­
chinationi. Praecedere coniugicidio ; nam si praecedat mors coniugis,
adulterium, quod consistit in copula cum coniuge alterius, locum ha­
bere amplius non poterit. Requiritur enim, ut adsit adulterium mate­
riale simul et formale respectu coniugis interfecti. Schmalz. 1. 4. t. 7.
n. 49. 51.; Sanch. 1. 7. d. 18. n. 12. — 2.° Machinatio mortis ab
uno adulterorum ex intentione matrimonii. Sufficit autem, ut haec in­
tentio ab uno habeatur. Gousset 824.; Carrière 739. S. Lig. insuper
requirit probabilius, ut haec intentio alteri manifestetur. — 3.° Mors
ex machinatione unius adulterorum secula, eodem modo ac supra di­
ctum est de solo homicidio. L. 1036. — 4.° Adulterium et coniugi­
cidium eodem constante matrimonio admissum. — Hoc impedimentum,
quod propter duplex crimen unitum vocatur utrumque simul, unicum
constituit impedimentum. Contra vero si et adulterium et homicidium
suas proprias conditiones separatim habeant, uti expositae sunt, du­
plex inferunt impedimentum. — C. 1. 3. 6. de Eo qui duxit; C. 5.
c. 31. q. 1.; L. 1031. seqq.

96

III. - DE IMPEDIMENTIS MATRIMONII

1021. Nota: Impedimentum criminis, impedimentum est et poena.
Quatenus impedimentum, cum impedimentum sit luris ecclesiastici,
locum non habet inter infideles, etiamsi dein ad fidem veniant. Ba­
ptismus omnia delet crimina. Quod idem dicendum, quoad solum adul­
terium, si alterutrum, aut adulterium scilicet, aut promissio tantum
facta sit post baptismum, Schmalz. 1. 4. t. 7. n. 3.; itemque, si fidelis
non fuit particeps caedis, quam infidelis patravit; tunc enim impedi­
mentum non incurrit ex solo homicidio: vel si neque eadem patravit
ipse, sed infidelis, qui expers est talis impedimenti, licet adulterium
ipse commiserit, quia adulterium sine homicidio impedimentum non
inducit ulrumque simul. Schmalz. ibid. n. 46. Contra vero si fidelis,
promisso matrimonio, adulterat cum infideli, itemque si fidelis parti­
ceps machinationis seu caedis fuit, vel cum adulterio caedem etiam
pat.avit, impedimentum incurrit, quo consequenter, licet indirecte, li­
gatur et infidelis, non secus ac in impedimento disparitatis cultus con­
tingit. Immo id locum habet, etiamsi uxor fidelis hoc ideo fecerit, ut
vir infidelis, inito postea cum ipsa matrimonio, ad fidem convertatur,
prouti diserte habetur in C. Laudabilem 1. de Convers. infid., ubi
Pontifex hanc reddit rationem, quod tale damnum tali lucro Ecclesia
compensare non velit, Schmalz. 1. c. 46.-48.
Quatenus poena, cum certe poena sit extraordinaria, probabilius
ignorantia impedimenti ab impedimento excusat. Communius tamen
id negant, « sed principiis nec certis nec evidentibus ». D’Annib. ed. 3.*
p. 3.* n. 442., Gur. Baller. 788., Krimer in Decretal. 1. 4. n. 1011.1029., Sanch. 1. 9. d. 32. n. 17. 21. Attamen non abs re negari po­
test, impedimentum hoc principalius saltem constitutum esse in poe­
nam criminis ; sed quia publico moralitatis sensu indecens et inho­
nestum est, quod matrimonium contrahatur inter hasce criminosas
personas. Schmalz. 1. 4. t. 7. n. 61.
Impedimentum hoc multiplex esse potest, adeoque tunc in sup­
plici dispensationis libello exponendum. Multiplex est ratione adulterii,
si utraque pars sit coniugata ; ratione homicidii, si ab utroque coniux
occidatur; ratione utriusque simul, si modo commemoratae circum­
stantiae una concurrant.
Benedictus XIV. Epist. Aestas anni 1756. ait nullo exemplo con­
stare Pontificem dispensare in impedimento publico utriusque simul.
55 Si impedimentum oriatur ex adulterio, utroque vel alterutro machi­
nante, sitque occultum, habet quidem maior Poenitenliarius facultatem
dispensandi, raro tamen el semper pro foro tantum interno, his quo­
que servatis, ut gravis occurrat necessitas, aut grave immineat peri­

97

III. - DE IMPEDIMENTIS MATRIMONII

•

culum, et casu in plena Congregatione aut Poenitentiariae signatura
proposito ». Dispensatio autem regulariter datur super crimine solius
adulterii sive publici, sive occulti. — Facultatem dispensandi super
occulto criminis impedimento, dummodo sit absque ulla machinatione,
habent etiam Episcopi, vi facultatum quinquennalium, et confessarii
approbati, vi facultatum S. Poenit., quas confer in respectivis Formulis.
— E. M.
« Non raro accidit, ut qui ab Apostolica Sede dispensationem
super matrimonio rato et non consummato vel documentum libertatis
ob praesumptam mortem coniugis obtinuerunt, ad consulendum suae
animae saluti, novum matrimonium in facie Ecclesiae cum iis cele­
brare velint, cum quibus, priore vinculo constante, connubium mere
civile, adulterio commisso, contraxerunt.
Porro quum ab impedimento proveniente ex adulterio cum at­
tentatione matrimonii, quod obstat in casu, peti ut plurimum haud
soleat dispensatio, SS. D. N. Pius Pp. X., ne matrimonia periculo
nullitatis exponantur, de consulto Emorum Patrum S. huius C. de
disciplina Sacramentorum, statuit ut in posterum dispensatio a dicto
impedimento in casu concessa censeatur per datam a S. Sede sive di­
spensationem super matrimonio rato et non consummato, sive permis­
sionem transitus ad alias nuptias.
Quoad praeteritum vero eadem Sanctitas Sua matrimonia quae
forte ex hoc capite invalide inita fuerint, revalidarc et sanare benigne
dignata est.
Idque per praesens eiusdem S. C. decr. promulgari iussit, qui­
buslibet in contrarium non obstantibus ». S. C. de Sacram. 3. lun. 1912.
1022. Quid impedimentum erroris, conditionis, furiae? — Quan­
tum est ex parte consensus, impedimenta matrimonii habentur erroris,
conditionis, furiae, metus, raptus. — Error dirimit matrimonium, de
iure naturali, si sit circa personam, siquidem error substantialis, in
praesenti materia, est, licet sit crassus et concomitans, e. g., si dum
Titius falso existimans ducere Caiam, dicat intra se: ducerem hanc,
etsi Caia non esset, secus vero si diceret : volo hanc ducere, etsi forte
Caia non sit — Error circa qualitates personae, vel circa naturam
et proprietates matrimonii, dummodo non sit circa ipsam rem con­
tractus, matrimonium non dirimit. Publici enim boni valde interest
matrimonia non dirimi propter ullum alium errorem praeter substan­
tialem, e. g., si quis matrimonium contrahat cum errore facti, exi­
stimans, ducere virginem, sanam, nobilem, et e contra ducat scortum,
Bucccroni. last. theol. moralis IV.

n

98

III.

DE IMPEDIMENTIS MATRIMONII

leprosam, trivio natam, quamvis erret efficaci compartis dolo, et
noluisset certe cum tali foemina contrahere; siquidem voluntas est
haec interpretativa, quae, cum non sil, nihil potest efficere. Idem di­
catur, si quis erret errore iuris, putans, e. g., matrimonium posse
dissolvi. Idemque dicendum, si quis contrahat ignorans naturam usus
matrimonii. Sufficit enim ad valorem contractus matrimonii velle con­
trahere, ut alii contrahunt, velle inire matrimonium prout a Deo et
a Christo Domino fuit institutum. Sufficit confusa quaedam notitia ma­
trimonii, praevalente generali matrimonii voluntate, praedictam absor­
bente ignorantiam vel errorem. Bened. XIV. de Syn. 1. 13. C. 22. n. 7.
Triplex excipiendus est error accidentalis, qui matrimonium di­
rimit. — Primus casus est, quando qualitas est conditio, sub qua
praestatur consensus; manifestum est enim, conditione deficiente, etiam
conditionatum, idest consensum, deficere.
Alter casus est, quando qualitas est deterininativa personae, quacum quis contrahere intendit; seu quando personam, cum qua con­
trahit, non cognoscit, nec determinat, nisi ex indicio et nota illius
qualitatis. Qua de re Pirhing 1. 4. t. 1. n. 163.: « Si per qualitatem,
in qua erratur, certa et individua persona designetur, animoque con­
cipiatur, quae visu prius ignota est, tunc error redundat in errorem
personae». Item sat clare Sanchez 1. 7. d. 18. n. 38.: «Ad expli­
candum, quando error circa qualitatem redundet in errorem personae
matrimonium dirimentem, dico breviter, tunc id accidere, quando er­
ratur circa qualitatem, quae certam personam designat, quae contra­
henti prius nota non erat absque illa qualitate (scilicet nisi ex illa
qualitate): nec constat, mentem contrahentis fuisse in personam sibi
praesentem, quaecumque illa sit, consentire ».
Tertius casus est error circa conditionem servilem compartis, qui
dirimit matrimonium de Iure ecclesiastico, ut constat ex lib. 4. Decre­
talium, t. 9. Hoc impedimentum locum non habet amplius in Europa,
non quia cessat ius, sed quia communiter deest occasio, nisi forte in
partibus turcici imperii, aut si quae personae, servituti adhuc manci­
patae, in alias Europae partes aliunde adveniant. Error autem hac in
re ex communi dd. sententia matrimonium dirimit, etiamsi crassus
fuerit. L. 1019.; Schmalz. 1. 4. t. 9. n. 29.-31. Quod si contrahens
sciat conditionem alterius servilem, aut coniugium ignoranter contra­
ctum, deinde, cognito errore, ratum habeat, ex omnium sententia
certum est, matrimonium esse validum. Ex dispositione autem luris
Canonici, C. όϊ viduam 15. d. 34., scienter contrahens cum ancilla
lit irregularis, L. 1018.; Schmalz. 1. c. n. 15.-18.; et in secundo casu

III. - DE IMPEDIMENTIS MATRIMONII

99

renovandus esset consensus coram parocho ac testibus, nisi forte nullitas praecedentis contractus ita omnino occulta esset, ut probari non
posset: tunc enim sufficeret consensus denuo a parte libera emissus.
Schmalz. 1. 4. t. 3. n. 121., et t. 9. n. 18. Hoc porro impedimentum,
uti patet, valet solum quoad matrimonium liberi cum servo: nam (et
haec sedulo notanda pro locis, in quibus adhuc servitus viget) coniugia inter servos extra controversiam, Schmalz. 1. c. n. 7., valida ha­
benda sunt, Cf. C. 2. q. 2. c. 29., et S. Th. 2. 2. q. 104, art. 5.,
etiamsi contrahantur sine heri consensu, C. Dignum 1. de Coniug.
serv.; Schmalz. 1. c. n. 10.; quocirca sicut servus licite, etiam hero
suo invito, matrimonium contrahit, sic herus graviter contra iustitiam
peccat, si servum aut positive a matrimonio impediat, aut illum, post­
quam contraxit, durius hac de causa tractet. — Leo XIII. Litt.
5. Maii 1888. ; Sanchez 1. 7. d. 21. n. 15.; Schmalz. 1. c. n. 13. 14.
— C. I. 105.; C. G. 180.; C. A. 57.-59.; C. B. 1332.-1334.
« Dicendum quod furia aut praecedit matrimonium, aut sequi­
tur. Si sequitur, nullo modo dirimit ipsum ; si autem praecedit, tunc
aut furiosus habet lucida intervalla, aut non. Si habet, tunc quamvis,
dum est in illo intervallo, non sit tutum quod matrimonium con­
trahat, quia nesciret prolem educare; tamen si contrahit, est matri­
monium. Si autem non habet, vel si quando non habet, contrahit;
tunc quia non potest esse contractus ubi deest rationis usus, non erit
verum matrimonium ». S. Th. S. q. 58. a. 3. — C. B. 1325.; L. 1009.
seqq. ; S. Th. S. q. 51., q. 52.
1023. Quid impedimentum vis seu metus? — Metus levis, etiam
iniustus, matrimonium non dirimit. Ratio est l.° quia metus levis non
censetur graviter et efficaciter in consensum influere; 2.° quia ex iure
positivo solus metus gravis irritum facit matrimonium; 3.° quia secus
innumera matrimonia fierent irrita cum maximo societatis detrimento.
— Metus vero gravis dirimit certo matrimonium de iure ecclesiastico.
Requiruntur tamen sequentes conditiones, scilicet, ut metus incutiatur
l.° a causa externa et libera; 2.° iniuste; 3.° ad finem contrahendi
matrimonii. C. 10. 14. 15. 18. 28. de Spons.; C. 2. de Eo qui duxit.
— De iure ecclesiastico, an etiam de iure naturali ? Disputata res est
inter dd. — Trid. s. 24. C. 1. 2. de R. M. ; S. Th. S. q. 47. a. 3.
; Sanch. 1. 4. d. 12. n. 3.; Lugo de lust, et lur. d. 22. n. 175. seqq.;
4.
Schmalz. 1. 4. t. 1. n. 399.; L. 1050.; C. I. 105.; C. G. 180.; C.
A. 55.; C. B. 1335.
Utrolibet iure dirimi dicas hoc impedimentum dispensationem non
admittit, sed necesse est, ut causa metus tollatur. C. Cum locum 1.

—r?.

100

III. - DE IMPEDIMENTIS MATRIMONII

de Spons, et matr. Idcirco, perseverante causa metus, nec per copu­
lam, nec per cohabitationem (haec alias praesumuntur metu extorta)
matrimonium convalidatur ; durante enim metu, sicut matrimonium
non potest valide contrahi, sic nec convalidari contractum invalide.
Secus dicendum, si prorsus libere et effectu maritali admittatur co­
pula, ut habent communiter dd. post S. Th. 4. D. 29. q. 1. a. 3.
q. 2. ad 2., vel etiam spontanea sit cohabitatio, quae, C. Ad id 21.
de Spons, et matr., pro consensus ratificatione accipitur. Quo in casu,
si occultum impedimentum extitit, necesse sane non erit rursus coram
parocho consensum renovare ex generali doctrina, quam ex S Poenitentiariae decretis, S. Pii V. auctoritate latis, et S. C. C. Declara­
tionibus, atque S. Rotae praxi confirmat Bened. XIV. Instruet. 87.
n. 62. — Sanch. 1. 2. d. 36. n. 2.
Neque vero necessarium est, ut et alter coniux, qui nesciverit
impedimentum, de ipso certior fiat, quando novo consensu matrimo­
nium convalidandum est. Nam licet id forte probabilius requiratur
quando utriusque contrahentis consensus invalidus est propter impe­
dimentum, quo uterque ipso iure inhabilis est ad contrahendum, Sanch.
1. c. ; L. 895.; oppositum tamen dicendum videtur de casu praesenti,
quando res est de solo defectu consensus, prout etiam fit quando alter­
uter contrahentium ficte consentiat. Rationem ita exponit Sanchez de
Matr. 1. 4. d. 18. n. 2.: «Secundo supponendum est, si post matri­
monium metu extortum accedat copula sponte habita affectu coniugali,
ratificari prius matrimonium, et ex tunc incipere valere, si alter, qui
absque metu consenserat, in pristino consensu perseverat. Et ratio est,
quia cum non oporteat consensus esse simul, et consensus illius, qui
metum passus non est, fuerit legitimus, solum desiderabatur ad ma­
trimonium consensus spontaneus illius, qui metu consenserat, ut dixi
1. 4. d. 15. n. 2. Sed hic consensus sufficienter exprimitur per copu­
lam, etc., ex C. Is qui 30. de Spons. Ergo ea secuta ratificatur prius
matrimonium ». Et eodem modo paulo post ib. n. 3. ratiocinatur de
consensu per diuturnam, mutuam ac spontaneam cohabitationem ex­
presso, id confirmans ex iuris explicita definitione in C. Ad id 21. de
Spons, et matritn.
In dubio an metus censendus sit gravis, communis doctrina est,
iudicandum pro valore matrimonii, tum quia matrimonii causa favo­
rabilis est, tum propter reverentiam sacramenti. Laymann 1. 5. tr. 10.
p. 2. c. 5. n. 4. Quo spectat illud Innocentii III. C. Licet 47. de Test,
ct attest. <· Tolerabilius est. aliquos contra statuta hominum dimittere

III. - DE IMPEDIMENTIS MATRIMONII

101

copulatos, quam coniunctos legitime contra statuta Domini separare ».
Schmalz. 1. 4. t. 1. n. 432. — Sanchez 1. 4. d. 3.
Dissidium autem dd. de metus reverentialis sufficientia facile con­
ciliatur, si reputes, hunc quoque metum pro adiunctorum varietate
modo levem, modo gravem merito censeri. Ita cum aliis Laymann 1. c.
n. 3., qui simili ratione indicandum censet quoad preces importunas,
quibus pro diversis personarum circumstantiis facile aut difficillime
contradicere liceat, ut notant etiam Sanchez 1. 4. d. 7. n. 7. ; Konink,
Lessius, etc.
Dissidium etiam est inter dd., utrum matrimonium invalidet gra­
vis metus, iniuste incussus, sed non ad extorquendum consensum,
quamvis communis affirmet sententia. Cf. n. 944.; Sanchez 1. 4. d. 12.
n. 3.; Lugo de lust, et lur. d. 22. n. 175.; L. 1049.
Quando matrimonium ex gravi metu contractum fuit, non tene­
tur quis in foro conscientiae, per se loquendo, illud perficere, et potest,
altero invito, resilire. Idque valet etiam de illo, qui liber a metu fuit,
etiamsi ab ipso seu eius culpa illatus fuerit. Ita Sanch. aliique, et
probabile est S. Alph. 1057. — Per se loquendo, i. e. nisi illatum
damnum non nisi per matrimonium posset reparari. — L. 1045. seqq.;
E. M.

1024. Quid impedimentum raptus? — Raptus est violenta ab­
ductio mulieris de loco tuto in alium, ubi sub potestate raptoris de­
tineatur, matrimonii ineundi causa. Raptus dirimit matrimonium de
iure ecclesiastico inter raptorem et raptam. Trid. s. 24. C. 6. de R. M.
Triplex requiritur conditio ad hoc impedimentum incurrendum,
nempe l.° ut mulier rapta abducatur de loco in locum. Mulier, quae­
cumque ipsa sit. An etiam sponsa? Affirmandum, quia lex non distin­
guit. Alii tamen negant, quia sponsa cogi potest ad nuptias, nisi forte
iustam habeat causam a sponsalibus recedendi. Cf. Collect. S. C. de
P. F. n. 1418. Cogi utique potest ad nuptias; sed tamen sponsalia ius
non dant ad vim ei inferendam. Mulier rapta, non incurrit impedi­
mentum, si mulier rapiat virum, quia Trid. loquitur tantum de viro
raptore. Abducatur, non si invita retineatur in loco, quo sponte ac­
cesserat, siquidem hic stricta opus est interpretatione. Idem autem
est, sive raptor per se, sive per alios raptum exsequatur ; itemque
sive per se et penes se, sive per alios ac penes alios raptam perso­
nam in sua retineat potestate. S. C. C. 25. lun. 1864., A. S. S. v. 1.
p. 15.-24. Impedimentum autem incurrit qui pro se rapit, non vero
qui rapiunt pro alio, quamquam hi alias poenas tum civili tum cano­

102

III.

DE IMPEDIMENTIS MATRIMONII

nico iure in raptores decretas incurrere possunt. Schmalz. 1. 5. t. 17.
n. 26. De loco in locum, non contrahitur impedimentum, si abducatur
de cubiculo in cubiculum eiusdem domus, quia sic proprie sub ra­
ptoris potestate non constituitur. — 2.° Ut foemina rapiatur tantum
matrimonii causa; quare impedimentum non incurritur, si mulier ab­
ducatur alia de causa, v. g., libidinis explendae. Trid. enim nihil aliud
intendit, nisi libertati matrimonii favere. Neque incurritur impedimen­
tum, si matrimonium contrahatur raptorem inter et raptam, postquam
haec a potestate raptoris fuerit liberata. Ex Trid. textu hoc clare ap­
paret. Durat e contra hoc impedimentum quamdiu mulier rapta est
in potestate raptoris, etiamsi libere consentiat. — 3.° Ut raptus fiat,
muliere repugnante, seu omnino invita, vi illata aut metu incusso.
Hinc impedimentum non habetur, si mulier abductioni consentiat, tunc
enim non raptus sed fuga habetur, quamvis inviti sint ii, sub quorum
est potestate; et e contra impedimentum adest, si his consentientibus
invita ipsa abducatur. Raptus seductionis, uti appellatur blanditiis sive
muneribus mulierem inducendo ad se sequendum, impedimentum non
constituit; quia nulla vis, nulla fraus adhibita abductae, nec iniuria
parentibus illata. Si vero mulier dolo circumducta in potestatem mo­
lientis rapinam inscia deveniat, raptus adhuc habetur, et matrimonium
dirimitur. S. C. C. 24. Apr. 1868., 25. hin., 27. Aug. 1864., A. S. S.
v. 1. p. 23. ; Riganti de Cancell. Reg. 40. η. 79. seqq. — L. 1107, seq.;
S. Th. 2. 2. q. 154. a. 7. ad 4. ; Schmalz. 1. 5. t. 17. n. 37.-40. ; E. M.

1025. An valeant sponsalia contracta, dum mulier rapta sub po­
testate raptoris versatur? — Duplex datur sententia probabilis. Prima
sententia negat, quia sponsalia libertatem requirunt, sicut ipsum ma­
trimonium; lex enim poenalis extenditur, ubi eadem ratio militat.
Secunda sententia affirmat, et hanc probabiliorem dicit S. Lig. cum
La-Croix, etc. Ratio huius sententiae est, quia sponsalia, utpote quae
semper sunt rescindibilia, minorem libertatem, quam matrimonium,
requirunt. — L. 1107.
1026. Quid antea ex Cone. Trid. clandestinitas matrimonii? —
Praeter rem, causam et consensum, in matrimonio consideranda sunt
cius solemnia, illa nempe extrinseca matrimonii forma, qua matrimo­
nium tamquam contractus valide conficitur, qua sacramentum sancte
initur. Hinc aliud exsurgit matrimonii impedimentum, nempe clandestinitatis. — Subiicimus hic primo, quae ex praecedente iure erant
servanda, tum quia adhuc ad praxim inservire possunt, tum quia in­

III.

DE IMPEDIMENTIS MATRIMONII

103

serviunt ad adaequatam iuris canonici cognitionem. Subiiciemus postea
ea quae servanda sunt praesente iure vigente.
Matrimonium clandestinum dicitur illud, quod contrahitur sine
solemnitate ab Ecclesia requisita, i. e. sine assistentia proprii parochi
et duorum saltem testium. Impedimentum istud est de solo iure eccle­
siastico, cum fuerit a Trid. constitutum, s. 24. C. 1. de R. M.
Parochus proprius hic est parochus domicilii vel quasi-domicilii,
Bened. XIV. C. Paucis abhinc, Collectan. S. C. de P. F. n. 1409.,
non item originis, nisi forte ibidem quis domicilium habeat, et quoad
vagos parochus, loci in quo, dum contrahunt, versantur, licet alter
tantum ex sponsis sit vagus. L. 1089. Si quis duobus in locis domi­
cilium habet, vel in uno domicilium, in alio quasi-domicilium, coram
quolibet eorum contrahere potest. Parochus autem proprius est, sive
sponsi sive sponsae in propria paroecia. Quin immo « sufficit paro­
chus viri etiam in parochia mulieris ; quia matrimonia voluntariae
iurisdictionis sunt, et quia Cone, nihil de loco expressit, et quia vi­
detur Cone, voluisse praesentiam parochi et testium ad tollendam
solam clandestinitatem, ad quod sufficit unus parochus sive viri sive
mulieris ». S. C. ap. Fagnan. in C. Quod nobis de Clandest. despons.
n. 33.; Barbosa de Offic. parochi p. 2. c. 21. n. 45.; Bened. XIV.
Notif. 33. n. 5. seqq., Quaest. Can. 182.; L. 1087. — Parochiis; ma­
trimonium aeque valet, si coram Episcopo vel eius Vicario generali
contrahatur, Bened. XIV. Quaest. Can. 182., vel, Sede vacante, co­
ram Vicario capitulari. Facultatem assistendi matrimoniis habent etiam
Cardinales in suo quisque Titulo, et Pontificii Legati in Provinciis sibi
concreditis. Cardinales enim in suis Titulis Ordinarii sunt et iurisdictionem habent episcopalem; itemque Legati Pontificii, sive ordinarii,
sive extraordinarii, sive a latere, sive mere missi, aut etiam nati, iurisdictionem habent ordinariam in provinciis sibi concreditis. Ferraris
v. Matrimonium a. 3. n. 12. 20. 45., v. Cardinales a. 3. n. 12. 20.,
v. Legatus n. 12. 45. Parochus; valide etiam assistit pro-parochus,
seu vicarius, qui ab Ordinario, vel ab ipso parocho habeat in parochia
absolutam, plenam, et absque ulla restrictione potestatem. Bened. XIV.
de Svn.
X 1. 13. c. 23. n. 1.
Cum parochus adsit, quasi testis qualificatus, auctorizatus, nulla
opus est potestate ordinis seu iurisdictionis. Quare licite adest, etsi
clericus tantum sit; valide vero etsi sit suspensus, irregularis, excoinmunicatus, vitandus vel acatholicus, schismaticus, etsi Episcopus id
ei prohibuerit. Quod idem dicendum est de Vicario generali, si con­
tra Episcopi prohibitionem, vel ipse matrimonio assistat, vel cuipiam

104

III. - DE IMPEDIMENTIS MATRIMONII

sacerdoti facultatem dederit assistendi. Valide idem parochus adest,
licet falso parochus sit, sed habeat titulum coloratum, et communi
errore parochus reputetur, et probabilius etiamsi adsit solus com­
munis error, sine titulo colorato. Parochus adest valide etiam in alieno territorio, invito etiam huius loci parocho vel Ordinario, li­
cet matrimonium solem ni ter benedicere non possit. Alium item de­
legare potest, dummodo sacerdotem deleget, non diacomim, et valide
sacerdotem quemcumque, etiam vitandum. Non diacomim, nisi forte
is errore communi ut sacerdos habeatur. Sanch. 1. 3. d. 22. n. 01.
Generalis etiam delegatio, etiam tacita, aut metu extorta, sed non
praesumpta, sufficit, e. g., ad exercenda parochialia munia. Delegare
autem alium potest etiam vicecuratus, cum sit ipse delegatus ad uni­
versalitatem causarum, Ferraris v. Matrimonium a. 2. n. 179.-181.
Nihil refert, etsi parochus et testes adsint casu, dolo aut vi in­
ducti. Sufficit enim, quod sciant quid fiat, sive ex verbis, si caeci sint,
et contrahentium voces agnoscant, sive ex signis, si sint surdi, sive
per interpretem, si sint ignari idiomatis. Quare valet matrimonium,
etsi parochus fingat se non audire, obstruendo sibi digitis aures, non
videre, oculos claudendo, neque intelligere, dummodo revera ex acti­
bus antecedentibus et consequentibus perceperit consensum partium ;
si, e. g., vocem sponsae vel sponsi minime audierit, sed viderit spon­
sum manu sponsam tenentem, S. C. C. 12. lan. 1715., vel ei traden­
tem annuhim, S. C. C. 28. Nov. 1671. Sufficit enim quod sint omnes
moraliter praesentes sicut testes, qui de re peracta testimonium per­
hibere debent. Bened. XIV. de Syn. 1. 13. c. 23.; L. 899. Ad matri­
monii validitatem testes quilibet sufficiunt, sive mares sive foeminae,
etiam parentes, moniales, infideles, sive aetate maiores, sive minores,
modo rationis usum habeant, et de contracto matrimonio testari va­
leant.
Si matrimonium per procuratorem vel per litteras contrahatur,
valet matrimonium, quando matrimonii declaratio fiat per procurato­
rem coram parocho et testibus, vel utriusque contrahentis litterae co­
ram parocho et testibus legantur.
Domicilium et quasi domicilium hic censendum est Iure Canonico
non Civili, animo nempe habitandi in loco, i. e. in paroecia, et non
tantum in dioecesi, perpetuo vel per maiorem anni partem ; neque
vero opus est ipso habitationis facto praedicto tempore, sed statim ac
eum in locum quis advenerit, domicilium, vel quasi-domicilium acqui­
rit et valide contrahit. — Declaratum vero est pro Statibus Foede­
ratis Americae, sufficere habitationem per spatium saltem unius men-

III

DE IMPEDIMENTIS MATRIMONII

105

sis, quin inquisitio facienda sit de animo permanendi in loco per ma­
iorem anni partem S. O. 6. Maii 1886. Declaratio haec pro Foederatis
Statibus Americae Septentrionalis 6. Maii 1886. de sufficienti com­
moratione unius mensis ad validitatem matrimonii, quin inquisitio fa­
cienda sit de animo ibi permanendi per maiorem anni partem, extensa
est ad Archidioecesim Parisiensem. S. O. 20. Maii 1905., A. S. S. v. 38.
p. 210. — Quoad scholasticos, ephebos, puellas in collegiis et mona­
steriis, expositos, infirmos in hospitalibus, si eo in loco mansuri sint
per maiorem anni partem, parochus proprius quasi domicilii non est
collegii, monasterii, hospitalis rector, confessarius, cappellanus, sed
parochus in cuius paroecia situm est collegium, monasterium, hospi­
tale. Itemque quoad famulos, parochus proprius est parochus, in cuius
paroecia domicilium habent heri quibus famulantur, licet in eadem
forte civitate vel oppido, domum ac domicilium iidem habeant. In carceribus detenti, quorum causa nondum expedita est, et career tantum
locus custodiae est, a parocho proprii domicilii vel quasi-domicilii in
matrimonium coniungi debent. Si vero eorum causa expedita sit, et
damnati sint in perpetuum vel ad tempus determinatum, et career lo­
cus poenae est, tunc eorum proprius parochus est ille, in cuius pa­
roecia career situs est. — Bened. XIV. Not. 33. 88. ; Pirhing 1. 3. t. 28.
§ 1. n. 12.; Ferrar. v. Moniales a. 1. n. 36.; Lugo Resp. Mor. 1. 1. d.
35. 37. D’Annib. 457.
Matrimonia clandestina sunt omnino invalida in omnibus locis, ubi
Concilii Decretum fuit promulgatum, et, in dubio, ubi fuerit aliquo
tempore in parochia tanquam Decretum Concilii observatum. S. C. C.
18. lan. 1663. Quin Trid. clandestine contrahentes ad sic, i. e. sine
parocho et testibus, deinceps contrahendum inhabiles reddit. Quare in­
valide ibi contrahunt illi etiam, qui domicilium vel quasi-domicilium
habent uterque vel unus tantum sponsorum in locis ubi Trid. non vi­
get. — Invalida vero non sunt in locis, ubi haec promulgatio sive cul­
pabiliter sive inculpabiliter omissa fuit; vel in desuetudinem Decretum
abiit, licet unus tantum sponsorum domicilium vel quasi-domicilium
ibi habeat; alter vero domicilium vel quasi-domicilium habeat in loco
ubi Trid. viget propter individuitatem contractus. Bened. XIV. de Syn.
1. 6. c. 6. n. 12.; Clemens XIII. 1762. ad Archiep. Mechlin.; Colle­
ctan. cit. n. 1400. Quare hisce in locis ratum est matrimonium, quod
dicitur civile. — Matrimonium iisdem in locis valet eorum, qui domi­
cilium vel quasi-domicilium habent in loco ubi Trid. viget, nisi eo
loci venerint in fraudem, i. e. solo animo matrimonium sine parocho
et testibus contrahendi ; minime vero, si etiam ibidem domicilium vel

106

III. - DE IMPEDIMENTIS MATRIMONII

quasi-domicilium prius acquisierint; tunc enim eorum matrimonium
valet. S. C. C. 5. Sept. 1626.; Urbanus VIII. Br. ad Archiep. Colonien. 14. Aug. 1626.; Bened. XIV. C. Paucis abhinc annis. Not. 33.
Quin immo communior sententia tenuit validum etiam esse matrimo­
nium eorum, qui habentes domicilium vel quasi-domicilium in loco
ubi Trid. viget, veniunt in alium locum, ubi Trid. non viget, sine in­
tentione quidem acquirendi domicilium vel quasi-domicilium, at simul
sine intentione clandestine contrahendi, si deinde ibidem clandestine
contrahant. Contrariae tamen nunc sunt S. C. C. et S. O. Decisiones,
quibus declaratum est Tridentinam legem esse simul localem et per­
sonalem ; et etiam quia in foro externo, fraus ipso facto praesumitur.
Cf. S. C. de P. F. 7. lun. 1S67. n. 1407., A. S. S. v. 36. p. 222. seqq.
— Invalida tandem sunt matrimonia eorum, qui habentes et retinen­
tes domicilium, ubi Tridentinum non est promulgatum, veniunt in lo­
cum, ubi est promulgatum, ibique contrahunt sine ullo parocho aut
testibus, aut etiam coram testibus et parocho huius loci. Ut enim va­
lide ibidem contrahant coram testibus et parocho necesse est vel acqui­
rere eo in loco domicilium vel quasi-domicilium, vel contrahere coram
parocho prioris retenti domicilii, aut sacerdote ab eodem delegato.
Sanch. 1. 3. § 13. n. 27. 28. 35.; Lugo Resp. Mor. 1. 1. d. 36.; Pont.
1. 5. c. 9. n. 2. 7.; Engel 1. 4. t. 3. n. 20. Dico 3.°; Barbosa de Offic.
Episc. p. 2. alleg. 32. n. 153.; Reiffenst. 1. 4. t. 3. n. 123.; Verricelli
tr. de Apost. miss. tit. 15. q. 251.; A. S. S. v. 32. p. 419.
Matrimonium contractum in domo legationis illius nationis, in
qua non viget Trid. Decr. est nullum, si legatio reperiatur in natio­
nis loco, in quo viget Decr. Trid., et Tridentina forma in eo matri­
monio non servetur. S. O. 1. Aug. 1900.
Matrimonia clandestina sunt ubique illicita, et sub gravi prohi­
bita. Ecclesia enim ea semper detestata est, ut declarat Trid. et evi­
denter ostendit Bened. XIV. de Syn. 1. 8. c. 12. n. 4. — S. Th. S. q.
45. a. 5.
Agnoscitur ut receptum Tridentini Decretum in Italia, Hispania,
Lusitania, Gallia, Hollandia, Belgio hodierno, Magno Ducatu Luxemburgensi. Austria presse sumpta, Hibernia, Bavaria, etc. Non autem
receptum est in Anglia, Scotia, Suecia, Saxonia, Dania, Borussia presse
dicta, et pluribus foederatis Helvetiae Provinciis, etc. Cf. Perrone de
Matr. 1. 2. s. 1. c. 6.; Zitelli Apparatus lur. eccles. 1. 2. c. 2. a. 7.
Elench. locor, etc., Ferraris Supplementum v. Matrim. clandest.; Col­
lectam S. C. de P. F. n. 13S7. 1392. 1399. 1402. 140S. 1412.

HI. - DE IMPEDIMENTIS MATRIMONII

107

Postremo Bened. XIV. edidit Declarationem 4. Nov. ann. 1741.,
in qua statuit, matrimonia clandestina, inita vel ineunda in Hollandia
et in foederatis Hclgii Provinciis quae antea Hispaniae subiectae erant,
inter haereticos, vel inter unam partem haereticam et alteram catho­
licam, esse valida. Nihil autem statuit circa matrimonia catholicorum
inter se. Immo Benedictus XIV. expresse declaravit, ad catholicos eam
dispositionem haudquaquam spectare. « Sciant, inquit, nisi coram mi­
nistro catholico et duobus testibus nuptias celebraverint, nunquam se
neque coram Deo, neque coram Ecclesia, veros et legitimos coniuges
fore». Litt. 17. Sept. 1746. ad Simonem in Hollandia Missionarium
§ 3. Bullar. torn. 3. Supplem. n. III. vide etiam de Syn. I. 6. c. 7.
— L. 1078. seqq.; Pont. 1. 5.; A. S. v. 23. p. 751.; E. M.
1027. Nota: Benedictina Declaratio ad alias provincias vel dioe­
ceses extendi non potest sine S. Sedis iudicio. Pius VII. ad Vicar,
dioeces. Trevir. 23. Apr. 1817. Illa enim Declaratio facta non est,
ratione iuris, quia ea matrimonia erant matrimonia haereticorum, et
haeretici sunt a Decr. Trid. exempti : sed speciali ratione facti, ex
temporum et locorum conditione, et quia nempe valde dubitabatur in
illis provinciis de promulgatione Trid. Decr., et simul huiusmodi ma­
trimonia valida censebantur. Et sic in insula Melitensi declaratum est
valere matrimonia haereticorum inter se, mixta vero non valere, non
observata Tridentina forma, S. O. 3. lun. 1892.; secus ac declaratum
fuit pro Hollandia et foederatis Belgii provinciis. Quare praedicta De­
claratione nullo pacto quaestio dirimitur: utrum haereticorum matri­
monia et mixta, inita sine parocho et testibus, sint valida vel inva­
lida in locis, in quibus Trid. fuit promulgatum, et in quibus, haere­
ticis in haereticalem societatem coeuntibus, paroeciae haereticae sub­
intrarunt in locum catholicarum. De his enim tantum quaestio esse
potest: siquidem ubi haeretici simul convivunt cum catholicis, et se­
paratam societatem non effbrment, sive habeant statum civilem, pro­
pria templa et ministros, sive non, tridentina forma tenentur, et ma­
trimonium coram catholico parocho et testibus contrahere debent, ubi
Trid. Decr. viget. Iis vero locis, in quibus haeretici iam tempore pu­
blicationis decreti Tridentini in separatam et per se consistentem com­
munitatem seu quasi-paroeciam coaluerant, Decreto in paroeciis catho­
licis publicato non comprehendebantur. S. O. 18. Mart. 1884.; Cf. Col­
lectam cit. n. 1388. 1399. 1404. 1424.; E. M.
1028. Quid clandestinilas ex praesente iure?— Clandestinitas in
matrimonio nunc habetur, quando non celebratur in facie Ecclesiae,

108

HI. - DE IMPEDIMENTIS MATRIMONII

id est coram Ordinario loci vel parocho et testibus duobus, vel co­
ram delegato ab alterutro et duobus testibus. Ea reddit matrimonium
illicitum et invalidum. — Parochus et loci Ordinarius valide matrimo­
nio assistit a die tantummodo adeptae possessionis sui beneficii vel
initi officii, intra limites dumtaxat sui territorii, et si invitatus ac roga­
tus, absque vi et metu gravi, requirat excipiatque contrahentium con­
sensum, sive suorum subditorum, sive non subditorum. Licite autem
assistit, constito de contrahentium statu libero : et constito saltem de
menstrua commoratione, in cuius defectu opus est venia Ordinarii vel
parochi proprii contrahentium, seclusa gravi necessitate; secus, emo­
lumenta stolae sua non facit et proprio contrahentium parocho sunt
remittenda. Parochus autem et loci Ordinarius licentiam concedere
possunt alii sacerdoti determinato et certo, ut matrimoniis intra limi­
tes sui territorii adsistat. Parochus sponsae regulariter matrimonio
adsistit. Matrimonio autem celebrato, eius celebratio adnotanda est in
libro matrimoniorum et baptizatorum. — Si communis habeatur, in
aliqua regione, impotentia loci Ordinarium, aut parochum, aut ab al­
terutro delegatum habendi, et a mense talis rerum conditio habeatur,
matrimonium licite et valide contrahi potest coram duobus testibus.
— Imminente mortis periculo, ubi parochus vel loci Ordinarius aut
sacerdos delegatus haberi nequeat, matrimonium contrahi valide ac
licite potest coram quolibet sacerdote et duobus testibus. — Matri­
monia clandestina haereticorum inter se valida sunt. — Matrimonia
mixta clandestina uti etiam sponsalia, illicita et invalida sunt. — Decr.
Ne temere S. C. C. 2. Aug. 1907. Ex eo praesens ius vigens est
constitutum.
Menstrua commoratio est tantum pro matrimonio attendenda, et
non etiam quasi-domicilium. — Matrimonium vero valide contrahit,
qui in fraudem legis se confert in regionem, ex qua abest a mense
parochus locive Ordinarius, seu sacerdos ab eis delegatus.
Quoad catholicos ritus orientalis, nihil est immutatum per Decr.
Ne temere, quoad matrimonium contrahendum. — Validum tamen non
est matrimonium contractum a catholico ritus latini cum catholico ri­
tus orientalis, non servata forma a Decr. Ne temere statuta.
Acatholici sive baptizati, sive non baptizati, etiam schismatici
et haeretici rituum orientalium, nullibi ligantur ad catholicam sponsa­
lium et matrimonii formam servandam.
Qui ad sectam schismaticam vel haereticam transierunt, vel con­
versi ad fidem catholicam ab ea postea defecerunt, etiam in iuvenili
vel infantili aetate, etiam in Imperio Germaniae, -»d valide cum per­

III. - DE IMPEDIMENTIS MATRIMONII

109

sona catholica contrahendum matrimonium, adhibere debent formam
in Decr. Ne temere statutam, ita scilicet, ut contrahere debeant co­
ram parocho et duobus testibus.
Quoad matrimonia eorum, qui a genitoribus acatholicis vel infi­
delibus nati, sed in Ecclesi i Catholica baptizati, postea ab infantili
aetate in haeresi seu infidelitate, vel sine ulla religione adoleverunt,
quoties cum parte acatholica vel infideli contraxerint, an teneantur Decr.
Ne temere art. XI. § I.; recurrendum est in singulis casibus. S. O.
31. Mart. 1911.
Parochi, territorium cumulative habentes cum alio vel aliis pa­
rochis, matrimonio adsistere possunt in territorio cumulative habito.
Parochus, qui in territorio aliis parochis assignato nonnullas personas
vel familias sibi subditas habet, matrimonio adsistere valet, quoad suos
subditos tantum, ubique, in dicto territorio. — Cappellani seu recto­
res piorum cuiusvis generis locorum, a parochiali jurisdictione exempto­
rum adsistere valide possunt matrimoniis, absque Ordinarii vel paro­
chi delegatione, quoad personas sibi creditas, in loco tamen, ubi iurisdictionem exercent, dummodo constet ipsis commissam fuisse plenam
potestatem parochialem. — Quoad cappellanos castrenses vel paro­
chos nullum absolute territorium, nec cumulative cum alio parocho
habentes, et iurisdictionem directe exercentes in personas aut familias,
adeo ut has personas sequantur quocumque se conferant, nihil est im­
mutatum per Decr. Ne temere, quoad adsistentiam matrimoniis suo­
rum subditorum.
Degentes in locis ludiarum Orientalium, in quibus viget duplex
iurisdictio, valide et licite matrimonium contrahunt coram parocho
personali, minime vero coram parocho territorii. — Quoad delegatio­
nem, relate ad matrimonium, nihil est immutatum, excepta necessitate
eam faciendi sacerdoti determinato et certo, et restrictam ad territo­
rium delegantis. — Ecclesiae regulares exemptae, ad tenorem Decr.
Ne temere, possunt et valent existimari tanquam territorium parochi
seu Ordinarii, in quorum territoriali districtu sunt sitae, ad effectum
adsistentiac matrimonii ib. — Quoad qualitatem testium, relate ad
matrimonium a Decr. Ne temere nihil est immutatum.
1029. Nota: Ex Decr. Ne temere exceptio habetur, nisi pro ali­
quo particulari loco aut regione aliter a S. Sede sit statutum. Hinc
in universo Germaniae imperio, matrimonia clandestina haereticorum
inter se valida sunt, ut in omnibus aliis locis, sed matrimonia mixta
clandestina, quamvis sint etiam illicita, sunt tamen valida, uti eruitur
ex sequentibus litteris Apostolicis. — Suppl. I. E. M. n. 1026.

110

m.

DE IMPEDIMENTIS MATRIMONII

S. Pontifex Pius X. Litteris diei 18. lan. 1906. Provida sapien­
tique, declaravit, decrevit, ac mandavit:
« I. — In universo hodierno Imperio Germaniae caput Tametsi
Concilii Tridentini, quamvis in pluribus locis, sive per expressam pu­
blicationem sive per legitimam observantiam, nondum fuerit certo pro­
mulgatum et inductum, tamen inde a die festo Paschae (idest a die
decimaquinta Aprilis) huius anni millesimi nongentesimi sexti omnes
catholicos, etiam hucusque immunes a forma Tridentina servanda, ita
adstringat ut inter se non aliter quam coram parocho et duobus vel
tribus testibus validum matrimonium celebrare possint.
II. — Matrimonia mixta quae a catholicis cum haereticis vel
schismaticis contrahuntur, graviter sunt manentque prohibita, nisi ac­
cedente i usta gravique causa canonica, datis integre, formiter, utrinque legitimis cautionibus, per partem catholicam dispensatio super im­
pedimento mixtae religionis rite fuerit obtenta. Quae quidem matrimonia,
dispensatione licet impetrata, omnino in facie Ecclesiae coram paro­
cho ac duobus tribusve testibus celebranda sunt, adeo ut graviter de­
linquant, qui coram ministro acatholico vel coram solo civili magi­
stratu vel alio quolibet modo clandestino contrahunt. Imo si qui ca­
tholici in matrimoniis istis mixtis celebrandis ministri acatholici operam
exquirunt vel admittunt, aliud patrant delictum et canonicis censuris
subjacent.
Nihilominus matrimonia mixta in quibusvis Imperii Germanici
provinciis et locis, etiam in iis quae iuxta Romanarum Congregatio­
num decisiones vi irritanti capitis Tametsi hucusque subiecta fuerunt,
non servata forma Tridentina, iam contracta vel (quod Deus avertat)
in posterum contrahenda, dummodo nec aliud obstet canonicum im­
pedimentum, nec sententia nullitatis propter impedimentum clandestinitatis ante diem festum Paschae huius anni legitime lata fuerit, et
mutuus coniugum consensus usque ad dictam diem perseveraverit, pro
validis omnino haberi volumus, idque expresse declaramus, definimus
atque decernimus.
111. — Ut autem indicibus Ecclesiasticis tuta norma praesto sit,
hoc idem iisdemque sub conditionibus et restrictionibus declaramus,
statuimus ac decernimus de matrimoniis acatholicorum, sive haereti­
corum sive schismaticorum, inter se in iisdem regionibus non servata
forma Tridentina hucusque contractis vel in posterum contrahendis;
ita ut si alter vel uterque acatholicorum coniugum ad fidem catholi­
cam convertatur, vel in foro ecclesiastico controversia incidat de-va! ditate matrimonii duorum acatholicorum cum quaestione validitatis

in. - DE IMPEDIMENTIS MATRIMONII

111

matrimonii ab aliquo catholico contracti vel contrahendi connexa, ea·
dem matrimonia, ceteris paribus, pro omnino validis pariter habenda sint.
IV. — Ut demum Decretum hoc Nostrum ad publicam notitiam
perveniat, praecipimus Imperii Germanici Ordinariis ut illud per ephe­
merides dioecesanas aliosque opportuniores modos ante diem Paschae
anni currentis cum clero populoque fideli communicent ».
Exceptio per Const. Provida in Germania inducta, quoad matri­
monium, extensa ad regnum Hungariae, et quae viget adhuc, etiam
post Decr. Ne temere de Spons, et de Matr., valet tantum quando
ambo coniuges sint nati in Germania, vel ambo nati in regno Hun­
gariae. Quare natus in Germania cum nato in regno Hungariae non
servata forma Decr. Ne temere, mixtum matrimonium valide contra­
here non potest sive in Germania sive in regno Hungariae.
De matrimoniis Christifidelium rutheni ritus in Statibus Foede­
ratis Americae Septentrionalis. « Art. XXVII. Matrimonia inter ca­
tholicos ruthenos et latinos non prohibentur ; sed maritus latinus
uxoris ruthenae ritum non sequatur, nec uxor latina ritum mariti
rutheni.
Art. XXVIII. Si vero vir latinus in uxorem duxerit mulierem
ruthenam, integrum erit mulieri ad ritum latinum, sive in actu matri­
monii, sive postea, durante matrimonio, transire, quin electionem semel
factam, vivente viro, revocare possit.
Art. XXIX. Soluto matrimonio, mulieri ruthenae, quae ritum
mariti amplexa fuerat, resumendi proprii ritus libera erit potestas.
Art. XXX. Uxori ruthenae, quae maluerit in proprio ritu per­
manere, licebit tamen in ieiuniis et festis suum maritum sequi.
Art. XXXI. Vir ruthenus potest, si velit, ritum uxoris latinae
sequi, eique pariter licebit in ieiuniis et festis ritui uxoris latinae sese
conformare. Soluto matrimonio, poterit in ritu latino permanere, vel
ritum ruthenum resumere.
Art. XXXII. Matrimonium inter virum latinum et ruthenam mu­
lierem latine coram parocho latino contrahatur ; inter virum vero ru­
thenum et mulierem latinam contrahi potest vel ruthene coram parocho
rutheno, vel latine coram parocho uxoris.
Art. XXXIII, Si uterque contrahens in suo ritu permaneat, com­
petit presbyteris respective ritus officium parochi erga illos exercere
in rebus quae hic recensentur, nempe : in communionis paschalis, via­
tici et extremae unctionis administratione, in adsistentia in mortis ar­
ticulo, in exequiis persolvendis atque in humatione: excepto necessi­
tatis casu.

112

III. - DE IMPEDIMENTIS MATRIMONII

Art. XXXIV. Nati in Civitatibus Foederatis Americae ex patre
latino et matre ruthena, latino ritu sunt baptizandi: proles enim sequi
omnino debet patris ritum, si sit latinus.
Art. XXXV. Si vero pater sit ruthenus et mater latina, liberum
erit eidem patri, quod proles vel ritu rutheno baptizetur, vel etiam ritu
latino, si in gratiam uxoris latinae ipse consenserit.
Art. XXXVI. Infantes ad eius parochi iurisdictionem pertinent,
cuius ritu sunt legitime baptizati, cum per baptismum fiat suscepti
ritus latini vel rutheni professio, ita ut ad latinum ritum spectent qui
latino ritu baptizati sunt; qui vero ritu rutheno sunt baptizati, in ruthenorum sint habendi.
Excipitur casus quando iis baptismus alieno ritu collatus fuerit
ob gravem necessitatem, cum nimirum morti proximi fuerint, vel in
loco, in quo parentes tempore nativitatis morabantur, parochus pro­
prii ritus non adesset; tunc enim ad parochum ritus, quem parentes
profitentur, pertinebunt, iuxta superius statuta ». Pius X. XVIII. Kal.
Iui. 1907. C. Ea semper.
De matrimoniis Christifidelium rutheni ritus in Regione Canadensi. « Art. 34. Matrimonia inter catholicos ruthenos et latinos non
prohibentur; sed ad vitanda incommoda quae ex rituum diversitate
in familiis evenire solent, uxor, durante matrimonio, ritum viri sequi
potest, quin ex hoc sui nativi ritus mutatio inducatur.
Art. 35. Soluto matrimonio, mulier proprium ritum originis re­
sumere valet.
Art. 36. Matrimonia tum inter fideles mixti ritus, tum inter fi­
deles ruthenos, servata forma decreti Ne temere contrahi debent.
Art. 37. Attamen matrimonia mixti ritus in ritu viri et ab eius­
dem parocho erunt benedicenda.
Art. 38. Dispensationes matrimoniales in matrimoniis mixti ritus,
si quae sint dandae vel petendae, dentur et petantur ab episcopo
sponsae.
Art. 39. Nati in regione Canadensi ex parentibus diversi ritus,
ritu patris sunt baptizandi ; proles enim sequi omnino debet patris
ritum.
Art. 40. Baptismus in alieno ritu ob gravem necessitatem susce­
ptus, cum nimirum infans morti proximus esset vel natus esset in loco
in quo tempore nativitatis parochus proprius patris non aderat, ritus
mutationem non inducit.
Art. 41. Infantes ad eius parochi iurisdictionem pertinent, cuius
ritus est eorum pater ». S. C. de Pr. Fid. IS. Aug. 1913,

113

III. - DE IMPEDIMENTIS MATRIMONII

De matrimoniis Christifidelium Graeco-Rutheni ritus in Foede­
ratis Civitatibus Americae Septentrionalis. « Art. 28. Matrimonia inter
catholicos Graeco-Ruthenos et Latinos non prohibentur; sed ad vi­
tanda incommoda, quae ex rituum diversitate in familiis evenire so­
lent, uxor, durante matrimonio, ritum viri sequi potest quin ex hoc
sui nativi ritus mutatio inducatur.
Art. 29. Soluto matrimonio, mulier proprium ritum originis re­
sumere valet.
Art. 30. Matrimonia tum inter fideles Graeco-Ruthenos, tum inter
fideles mixti ritus, servata forma decreti Ne temere, contrahi debent,
ac proinde in ritu mulieris a parocho mulieris benedicenda sunt.
Art. 31. Dispensationes matrimoniales in matrimoniis mixti ritus,
si quae sint dandae vel petendae, dentur et petantur ab episcopo
sponsae.
Art. 32. Nati in regione Statuum Foederatorum Americae Septen­
trionalis ex parentibus diversi ritus, ritu patris sunt baptizandi : proles
enim utriusque sexus sequi omnino debet patris ritum.
Art. 33. Baptismus in alieno ritu ob gravem necessitatem su­
sceptus, cum nimirum infans morti proximus esset vel natus esset in
loco in quo tempore nativitatis, parochus proprius patris non aderat,
ritus mutationem non inducit; et sacerdos, qui baptizavit, proprio pa­
rocho testimonium baptismatis remittere debet.
Art. 34. Infantes ad eius parochi iurisdictionem pertinent, cuius
ritus est eorum pater, exceptis natis ex illegittimo thoro qui sequuntur
ritum matris». S. C. de Prop. Fid. 17. Aug. 1914.
« l.° An et sub quibus cautelis annuendum sit, ut oratores ma­
trimonium in facie Ecclesiae contrahere valeant, quamvis civilem ri­
tum explere nequeant?
« 2.° Quaenam dispensatio circa matrimonii celebrandi formam
concedenda sit, cum, ratione civilis legis, parochus matrimonio assi­
stere non possit? »
R. « Parochus catholicus, constito primum sibi nullum inter
contrahentes intercedere canonicum impedimentum... permittat ut,
absque etiam sua adsistentia, matrimonium ineant, sed tamen prae­
sentibus tribus aut saltem duobus testibus integrae fidei ; ac, ita ce­
lebrato matrimonio, teneantur coniuges, citius quam fieri potest, illud
parocho significare, qui in codice matrimoniorum illud saltem secreto
adnotet cum indicatione diei ac nominibus testium qui praesentes fue­
runt ». S. C. de Prop. Fid., 24. Mart. 1909., Collect, η. 571.
Buccekoni. hist, theol. moralis IV.

8

114

III. - DE IMPEDIMENTIS MATRIMONII

« Ordinarius, constito primum sibi etiam, si opus fuerit, per
iuratam contrahentium attestationem, nullum inter ipsos intercedere
canonicum impedimentum, permittat, ut absque praesentia parochi
matrimonium in casu valide et licite iniri possit, emisso a sponsis
formali consensu coram duobus testibus; imposito, ad normam N. IX.
Decreti « Ne temere », testibus in solidum cum contrahentibus onere
curandi, ut initum coniugium quamprimum parocho significetur, qui
in libro matrimoniorum illud saltem secreto adnotet cum indicatione
diei et nominibus testium, qui praesentes fuerunt. Idem autem Ordi­
narius hortari non omittat nupturientes, ut ad sacramentum Confes­
sionis et SS. Eucharistiae debitis cum dispositionibus accedant ante
matrimonii celebrationem, ac insuper curet, ut iidem contrahentes se
obligent ad formalitates civiles explendas statim ac fieri poterit, cuius
obligationis documentum in Curia Episcopali adservetur ». S. C. de
Sacram. 26. Nov. 1909.
Praecedentibus particularibus decisionibus, patet, facultatem factam
fuisse, in expositis casibus, ab ipsa S. C. ; et consequenter simili im­
possibilitatis matrimonii civilis casu occurente, recurrendum esse ad
S. C. de Sacram. Cf. Suppi, alterum Enchir. Mor. n. 1049. p. 103.

1030. An coniuges, qui deficiente parocho, clandestine contraxe­
runt, ad benedictionem, data opportunitate, accipiendam teneantur? —
Non tenentur quidem, sed ad hoc adhortandi sunt. Sacerdotes autem
coniugibus declarare debent, huiusmodi benedictionem ad matrimonii
validitatem minime pertinere. S. O. 6. Iui. 1817., 15. lan. 1874;
Collectam S. C. de Prop. Fid. η. 1394; A. S. S. v. 26. p. 254. seqq.
1031. An liceat matrimonium contrahere cum impedimento dubio?
— Duplex distinguendum est dubium, facti et iuris. — Dubium facti
habetur, quando dubium versatur circa peculiare factum, ex quo impe­
dimentum exsurgit, e. g., si dubium sit de ipso facto adoptionis, mu­
neris patrini, carnalis copulae, etc. — Dubium iuris habetur, quando
dubium est impedimentum, quod ex tali vel tali facto, aliunde certo,
nascatur, e g., constat de imperfecta adoptione, constat de munere
patrini exercito in baptismo privato ; sed utrum inde enascatur impe­
dimentum, disputatur inter dd.
N/ dubium sil iuris, licet matrimonium contrahere cum impedi­
mento dubio iuris ecclesiastici. Ratio est, quia, in casu dubii iuris, si
forte impedimentum reipsa adesset. Ecclesia supplere censetur defe­
ctum contractus de iure canonico irriti, sicut iurisdictionis defectum
>uppkt, quoties communiter dd. tenent eam supplere iurisdictionem in

ΙΓΙ. - DE IMPEDIMENTIS MATRIMONII

115

sacramento poenitentiae, stante eius dubio. Porro opinio docens, Ec­
clesiam defectum supplere etiam in praesenti casu dubii impedimenti,
generaliter ut probabilis recepta est ab innumeris doctoribus, qui ei
suffragantur. In casu autem veri dubii facli, insolubilis nempe dubii,
possessio quidem stat pro libertate. Attamen, in dubio facti, commu­
nius non admittitur licere tunc absque dispensatione contrahere ; nem­
pe ne sacramentum periculo nullitatis exponatur, et propter periculum
fornicationis, etsi tantum materialis ; et, quia communius id dd. tenent,
non censetur tunc Ecclesia supplere. La-Croix 534. 535.; L. 901. 902.
Si vero, in dubio iuris, sive facti, agatur de impedimento iuris
naturalis et divini, videlicet ligaminis, cognationis, impotentiae; in
primo casu dubii ligaminis, seu praeexsistentis matrimonii, utrum va­
lide fuerit contractum, utrum coniux vere mortuus fuerit, matrimonium
aliud inire non licet, nisi moraliter certo constet de invaliditate prioris
matrimonii, vel de eius dissolutione. Ratio est, quia pro variis casibus
vel est certum ius quaesitum tertii, quo eum spoliare non licet pro­
pter merum dubium ; vel certe res de se gravi scandalo publico est
obnoxia. C. Dominus 2. de Secund, mipt.; C. In praesentia de Sponsat.
In altero casu cognationis, non licet item propter publicum scanda­
lum, quia publice scandalum affert commisceri forte filiae vel sorori ;
et certe periculum adest publici maioris scandali, si deinde filiam vel
sororem esse certo detegatur. In tertio casu impotentiae licet matri­
monium contrahere, quia gravissimum esset propter dubium matrimo­
nio quempiam privare, et possidet certum ius ad ipsum, nisi impo­
tentia probetur, vel certe favet ei praesumptio, quod sit naturaliter
potens. «Deberet tamen, ait S. Alph. 1102., ante matrimonium mo­
nere coniugem de tali dubio. Ceterum, praecisis circumstantiis et ex­
perientiis, quisque praesumitur habilis, etiamsi castissime vixerit »
L. 1102. 902.
Haec, fer se loquendo ; « nam urgente gravissima causa poterit
matrimonium contrahi, modo accedat declaratio Summi Pontificis, tanquam unici interpretis legis divinae ». L. 902. — « Ceterum proba­
biliter dicunt..., quod in impedimentis dubiis bene potest Episcopus
dispensare. Et idem dicunt communissime dd., generice loquendo, de
omnibus casibus sive impedimentis Pontifici reservatis, quando dubi­
tatur, an indigeant dispensatione... Ratio, quia ex una parte, licet di­
spensatio huiusmodi impedimentorum sit Papae reservata, tamen cum
reservatio sit odiosa, stricte est interpretanda, et restringenda tantum
ad casus certos. ., tum quia, cum in casibus, qui frequenter occurrunt,
possit inferior dispensare in lege superioris, bene poterit Episcopus in

116

III. - DE IMPEDIMENTIS MATRIMONII

impedimentis dubiis dispensare, eo quod in iis frequenter contingit
dubitare de indigentia dispensationis ». L. 902. Sed haec intelligenda
sunt de casibus, in quibus Summus Pontifex solet dispensare; minime
vero de aliis. — Zitelli de Dispensationibus Matr. c. 2. § 1. par. &eundam. Nota.
1032. An liceat coniugibus uti matrimonio, si post nuptias initas
dubium de aliquo impedimento oriatur? — R. Negative, donec facta
fuerit inquisitio sufficiens de veritate. Si tamen unus tantum dubitet,
quamvis non possit debitum petere, debet tamen illud reddere alteri
in bona fide petenti, ne iure quod possidet temere eum privet. —
Affirmative, si adhibita seria diligentia ad veritatem detegendam, du­
bium adhuc remaneat, quia in dubio melior est conditio possidentis;
in dubio standum est pro valore actus ; in causa favorabili, ut est ma­
trimonium, inclinandum est in favorem eius. — Verum, si agatur de
dubio infidelium matrimonio, quorum unus ad fidem convertatur, in
gratiam fidei matrimonium ut nullum habetur, et poterit quamlibet
ducere, dummodo sit baptizata C. Inquisitioni 44. de Sent, exc.; C.
Dominus 2. de Secund, nupt.; L. 903.-908. 1102.; De lustis de Dispens. Matrim. 1. 1. c. 6. n. 456. seqq.; Kenrick tr. 21. n. 54. 55.
56.; E. M.

1032. *,|e An liceat coniugibus uti matrimonio, si nuptias ineant
cum dubio de aliquo impedimento? — R. Negative, ut in praecedente
quaestione, donec facta fuerit sufficiens de veritate inquisitio. — Affir­
mative, satis probabiliter, si dubium remaneat post adhibitam diligen­
tiam. Ratio est, quia quamvis dubitans non possit uti principio pos­
sessionis, potest tamen uti aliis principiis : In dubio, standum pro
valore actus, nisi contraria obstet praesumptio; In dubio, sententia
pro matrimonio ferenda est, nisi periculum adsit publici scandali.
L. 903, seqq.
1033. An valeat matrimonium contractum cum impedimento pu­
tato, sed non exsistente? — Si contrahens non sit omnino certus de
impedimento, sed aliquo modo dubitet de illo, validum est matrimo­
nium. Ita communiter cum La-Croix 525. Ratio est, quia contrahit
saltem conditional?, nempe in quantum possum, quamvis ad conditio­
nem illam non reflectat: ergo, non exsistente impedimento, consensus
iam adest absolutus — Si contrahat cum certitudine impedimenti,
quod pani pendet, ita ut statuat vivere in concubinatu, certum est,
invalidum esse matrimonium. Ratio est, quia tunc voluntas contra-

ni.

DE IMPEDIMENTIS MATRIMONII

117

hendi matrimonium non est praedominans. — Si contrahat quidem
cum certitudine impedimenti, sed dolens de impedimento, et non au­
dens illud aperire, ne impediatur matrimonium, vel ne infametur, aut
ex inadvertentia aliqua, aut cum aliquali dubitatione, quae admisceri
solet putatae certitudini, controvertitur. Probabilius valet matrimonium
ob voluntatem praedominantem illud contrahendi. Ita La-Croix ib.
Attamen ad cautelam in praxi inducendus foret ad consensum reno­
vandum. — Sanchez 1. 2. d. 33.; Pontius 1. 4. c. 23; Cf. V. 1. n. 9.

1034. Quid agendum, si post matrimonium contractum de impe­
dimento certo constet? — Si impedimentum publicum sit, separatio
facienda est, ad scandalum vitandum. Cf. L. 111. — Si sit occultum,
et coniuges sint in bona fide, in ea sunt regulariter relinquendi, prae­
sertim si periculum adesset separationis vel fornicationis, ratione scan­
dali, quod ordinarie non abest. C. Quia circa 6. de Consang.; Be­
lied. XIV. Not. 87.; Sanch. 1. 2. d. 38. — Si sit occultum, et coniuges
illud non ignorent, vel petenda est statim dispensatio, et interim ne­
que petere neque reddere possunt, C. Consultationi 4. de Frig., vel
omnino separandi sunt etiam quoad cohabitationem, officio iudicis, si
scandala secus exorirentur, C. Porro 3. de Divort., nisi malint coha­
bitare, quasi frater et soror, C. 4. cit. de Frig, et Malefic., remoto
quovis incontinentiae periculo, quod difficultate non caret. Verum
alias nuptias inire non possunt, nisi post legitimam iudicis sententiam,
quae nunquam transit in rem indicatam. Bened. XIV. C. Dei mise­
ratione. — Si alteruter tantum impedimentum cognoscat, is neque
petere neque reddere potest, C. Dominus 2. de Secund, nufit.; et vel
petenda statim dispensatio, vel separatio etiam quoad habitationem
facienda est. — E. M.
Modum servandum in indiciis de valore matrimonii praescribit
Bened. XIV. C. Dei miseratione 3. Nov. 1741. Designandus ab Epi­
scopo est defensor matrimonii, qui iuratus suum munus exequi studeat,
omnes rationes quae ei favent strenue propugnans. Quod si Episcopus
examine instituto matrimonium valere censuerit, et appellatio non fue­
rit facta ad indicem superiorem, sententia vim obtinebit. Si vero irri­
tum illud habuerit, defensor ad superiorem debet appellare, ut res
iterato iudicio subiiciatur. Duobus autem emissis concordibus indiciis,
licebit ad nova vota transire; quamvis semper liceat rem ad indicium
revocare, si novae suppetant rationes; nunquam enim transit in rem
definitam. — In processu instituendo servanda praeterea est Instructio
S. C. C. 22. Aug. 1840., Instr. S. C. de P. F. 1883. Coli. ed. 2/
a. 1907. n. 1587.

118

IV. - DE IMPEDIMENTORUM DISPENSATIONE ETC.

Tribunal in causis matrimonialibus constituitur ex iudice, ex can­
cellario, et ex defensore vinculi. Praeter actorem et reum, adsunt te­
stes septimae manus, indicati a viro et uxore, et sunt septem perso­
nae ipsis sanguine vel affinitate coniuncti, si haberi possint; vel secus
septem vicini bonae famae, qui deponere possint, septem ex parte viri,
et septem ex parte feminae. Alii tamen non excluduntur, qui rem co­
gnoscant, et sint fide digni.
« Quando agitur de impedimento disparitatis cultus et evidenter
constat unam partem esse baptizatam et alteram non fuisse baptizatam ; quando agitur de impedimento ligaminis, et certo constat pri­
mum coniugem esse legitimum et adhuc vivere; quando denique agitur
de consanguinitate et affinitate ex copula licita, aut etiam de cognatione
spirituali, vel de impedimento clandestinitatis in locis, ubi Decretum
Tridentinum Tametsi publicatum est, vel uti tale diu observatur, dum­
modo ex certo et authentico documento, vel in huius defectu ex certis
argumentis evidenter constet de existentia huiusmodi impedimentorum,
Ecclesiae auctoritate non dispensatorum, hisce in casibus, praetermis­
sis solemnitatibus in Const. Apost. Dei miseratione requisitis, matri­
monium poterit ab Ordinario declarari nullum, cum interventu tamen
defensoris vinculi matrimonialis, quin opus sit secunda sententia». S. 0.
5. lun. 1889.

IV. — DE IMPEDIMENTORUM DISPENSATIONE
ET MATRIMONII REVALIDATIONE
1035. In omnia impedimenta possint dispensari, et dispensentur?
— Non omnia impedimenta possunt dispensari, ut impedimenta impo­
tentiae, infantilis aetatis, ligaminis, consanguinitatis in primo gradu
lineae rectae, erroris et metus, neque omnia indigent dispensatione, ut
raptus, clandestinitatis, defectus seu vitium consensus. Non omnia item
solent dispensari, ut consanguinitas in primo gradu lineae collateralis,
affinitas ex copula licita in primo gradu lineae rectae ; crimen publi­
cum utroque vel alterutro machinante; raptus, muliere sub raptoris
potestate manente. Quae vero dispensantur alia rarius, alia frequentius
dispensantur Rarius et graviori de causa dispensantur clandestinitas,
spiritualis paternitas et filiatio, affinitas ex copula illicita, in primo
gradu lineae rectae, votum solemne, ordo sacer, cultus disparitas, aetas.

IV. - DE IMPEDIMENTORUM DISPENSATIONE ETC.

119

De spirituali paternitate et filiatione Cf. De lustis de Dispens. matr.
1. 2. c. 5. n. 7.; Schmalz. 1. 4. t. 11. n. 57., t. 16. n. 144. Sed in
praesenti cognatio spiritualis cuiusvis generis inter impedimenta recen­
setur gradus minoris, quamvis vero in Formulis S. C. de Sacram,
excipiatur in communicatione facultatum dispensatio inter levantem et
levatum seu vice versa inter levatum et levantem, et inter baptizan­
tem et baptizatum. Cf. numm. seqq. 1036. 1038. De affinitate Cf.
Collectan. S. C. de P. F. n. 1242. De honestate publica Cf. Ferraris
Suppi, hac v. De voto solemni et ordine sacro Cf. Bened. XIV. Quaest.
Can. 200. — Alia quae possunt et solent frequentius dispensari, ut
consanguinitas, affinitas, honestas publica, cognatio spiritualis, praeter
gradus iam exceptos, cognatio legalis, crimen occultum, sine gravi
causa dispensari non solent. Trid. s. 24. C. 5. de R. Hinc ad vali­
ditatem dispensationis obtinendae requiritur, ut nulla sit obreptio vel
subreptio cadens in causam motivant. Superior enim non censetur
dispensare, nisi sub tacita conditione, si preces veritate nitantur. Mo­
tivant ; nam si falsitas efferatur, vel veritas taceatur tantum circa
causam impulsivam, dispensatio valet. C. Super litteris de Rescript.
— Sed nunc impedimenta gradus minoris speciali non indigent causa.
Cf. num. seq. — Praxis Apostolicarum Dispensationum Datariae Apostolicae secundum reformatas Formulas ; Pyrrh. Corrad. Prax. Dispens.
Apost. 1. 8.; L. 1118.-1120. 1129.; E. M.
1036. Quaenam sint causae iustac, ut dispensetur in impedimentis
dirimentibus? — Causae aliae sunt honestae, aliae famosae ad scan­
dala vitanda. Strictius olim, largius hodie accipiuntur, ob temporum
immutatas circumstantias. Honestae sunt : l.° Aetas puellae, quae, 24.
aetatis annum iam egressa, hactenus virum paris conditionis, cui nu­
bere possit, non invenit. 2.° Defectus dotis, si puella nullam habeat,
aut non sufficientem, ut viro paris conditionis nubere possit in pro­
prio loco, in quo commoratur. 3.° Angustia loci, i. e. si mulier ideo
in loco originis, vel domicilii, ratione oratricis tantum, paris conditio­
nis virum invenire non possit. 4.° Graves inimicitiae sedandae inter
viri et mulieris parentes, vel consanguineos vel affines. 5.° Lites di­
rimendae super rebus magni momenti ortae inter virum et mulierem,
vel inter eorum parentes. 6.° Paupertas viduae, quae numerosa prole
sit onerata. 7.° Praerogativa dignitatis regiae. 8.° Conservatio illustris
familiae. 9.° Conservatio bonorum in eadem familia. 10.° Excellentia
meritorum erga Ecclesiam. 11.° Virtutes christianae, quae in altero
viro probabiliter non invenirentur. 12.° Largior eleemosyna in pia

120

IV. - DE IMPEDIMENTORUM DISPENSATIONE ETC.

opera refundenda. — Causae famosae sunt l.° Nimia familiaritas,
suspecta et periculosa, nec non cohabitatio sub eodem tecto, quae fa­
cile impediri non potest. 2.° Infamia mulieris, sive ex vera sive ex
falsa suspicione orta, unde mulier cogitur remanere diffamata vel innupta,
vel disparis conditionis viro nubere. 3.° Copula secuta inter contra­
here volentes, et legitimatio prolis. 4.° Periculum matrimonii civilis,
5.° Periculum matrimonii mixti, vel coram acatholico ministro. 6.° Pe­
riculum incestuosi concubinatus. 7.° Cessatio publici concubinatus. 8.° Re­
motio gravium scandalorum, ne iterum fornicentur, ne inimicitiae exar­
descant. 9.° Periculum incontinentiae pro iuniore vidua. 10.° Revalidatio matrimonii. — Bened. XIV. Resp. ad Archiep. Turon. 26. Sept.
1754.; A. S. S. v. 2. p. 62.; Instr. S. C. de P. F. 9. Maii 1877.;
L. 1129. 1130.; E. M.
Dispensatio dicebatur sine causa, quando nulla ex his causis
adest, quae allegari solent ut canonicae; vel quando, nulla propria
causa allegata, dispensatio solet peti et concedi ex certis rationalibus
causis, scilicet ob copiosorcm Compositionem in gradibus aliquantulum
remotis, vel in gradibus remotioribus ob causam boni publici Ponti­
ficis animum moventem, vel etiam quia, cum causa turpis sit, non
expedit eam manifestare. Causae canonicae illae dicuntur, quae ex stylo
et consuetudine probata Curiae admitti regulariter solent pro dispensationibus matrimonialibus. Minime vero prohibetur, alias quoque causas
exponere, quibus vel aliae roborentur, vel etiam aliarum suppleatur
defectus, e. g. puellae deformitas, infirmitas, etc. — Formulae Data­
riae Apostolicae Reformatae; E. M.
Post Const. Sapienti consilio Pii X. III. Kal. Iui. 1908. dispen­
sationes matrimoniales distinguuntur maioris gradus ei minoris gradus.
Illae conceduntur ex legitima causa, istae ex rationabilibus causis a
S. Sede probatis.
« 19. Dispensationes gradus minoris sunt ab impedimentis
a) consanguinitatis et affinitatis tertii et quarti gradus lineae
collateralis, sive aequalis sive inaequalis, hoc est quarti gradus mixti
cum tertio, et quarti vel tertii mixti cum secundo ;
b} affinitatis in primo gradu, et in secundo simplici vel mixto
cum primo, ubi hoc impedimentum ex illicito commercio procedat;
c) cognationis spiritualis cuiusvis generis;
d} publicae honestatis, sive per sponsalia sive per matrimo­
nium, super quod iam dispensatum sit, fueritque solutum.
20. Dispensationes maioris gradus concedi solitae, interveniente
legitima causa, sunt ab impedimentis

IV. - DE IMPEDIMENTORUM DISPENSATIONE ETC.

121

α) consanguinitatis secundi gradus lineae collateralis aequalis,
et secundi vel tertii gradus primum attingentis ;
b} affinitatis primi et secundi gradus lineae collateralis aequalis,
et secundi vel tertii gradus primum attingentis ;
c) criminis ex adulterio cum promissione futuri matrimonii.
21. Dispensationes a minoribus impedimentis conceduntur omnes
ex rationabilibus causis a S. Sede probatis. Sic vero concessae pe­
rinde valebunt ac si ex motu proprio et ex certa scientia impertitae
sint: ideoque nulli erunt impugnationi obnoxiae sive obreptionis vitio
sive subreptionis ». Ordo servand. in Rom. Cur. Normae peculiares
C. 7. a. 3.
Super votis simplicibus, in aliqua Religiosa Congregatione emis­
sis, dispensatio a S. C. de Relig. hac formula datur: < Cum se omnino
imparem sentiat ad sustinenda onera vitae communis, etc. ».

1037. Quaenam sint in supplici libello exprimenda ad dispensa­
tionis validitatem? — l.° Oratorum nomina, cognomina et dioecesis,
vel dioeceses, unde originem habent, vel actualis domicilii, vel quasi
domicilii, vel lo i, in quo nunc habitant. Error in nomine vel cogno­
mine oratorum probabilius validitati dispensationis non officit, si sit
verisimilis error et de persona constet. Si verus fuit in nomine
vel cognomine error, sanatio petenda est. Formula A. S. C. de Sacram.
Haec exprimenda sunt cum dispensatio petitur a S. C. de Sacram.
« Quando vero petitur a S. Poenit. tacentur nomina et alia, sed tantum
exprimitur persona et locus, quo litterae sunt dirigendae». L. 1146.
— 2.° Species impedimenti seu impedimentorum infima, eorumque
numerus, si plura sint. Valet tamen dispensatio, si materialis irrepserit
error in computatione impedimentorum, dummodo tamen casus expo­
natur uti est. S. O. 22. Febr. 1899.; Formulae S. C. de Sacram.
— 3.° Causa motiva dispensationis. Causa allata debetne esse vera,
tum tempore quo rescriptum Romae expeditur, tum tempore quo ex­
secutioni dispensatio mandatur? Satis est, quod causa exsistat, quo
tempore delegatus dispensationem ipsam exsequitur; quia Pontifex
negotium committere videtur secundum ea adiuncta, quae delegatus
reperiet. L. 1132. Cf. V. 1. n. 283., hic 1045. Necesse vero non est,
ut dispensandi causa concessionem eiusdem praecedat, sed sufficit,
quod per ipsam dispensationem, huiusque modum causa ipsa con­
summetur. « Nam quando datur dispensatio sine causa, imponitur
aliqua satisfactio vel mulcta in pium opus vel in aliam utilitatem Ec­
clesiae communem ; per quod opus consurgit causa dispensationis,

122

IV. - DE IMPEDIMENTORUM DISPENSATIONE ETC.

quae tunc fit per modum commutationis, sicut etiam in concessione
Indulgentiarum fieri diximus ». Suarez de Leg. 1. 6. c. 18. n. 26.;
L. 1130. — 4.° Cetera, quae ex iure, vel ex consuetudine, aut ex
4
stylo Curiae exponenda sunt, ne petitio sit subreptitia. Et sic expo­
nendum est, utrum contractum iam fuerit matrimonium nullum, sive
scienter, sive etiam ignoranter. Formula VIII. IX. S. C. de Sacram.;
Trid. s. 24. C. 5. de R. M.; C. Cum inhibitio fin. de Clandest. desfons.
— 5° Legitimatio prolis explicite petenda est, et in Rescripto conce­
denda. S. C. de Sacram. 29. lan. 1909. — Pius VII. C. Expositum
nobis 18. lun. 1816.; Bened. XIV. C. Magnae nobis ; Praxis Apostol.
Dispens. n. 116. 117.; Sanch. 1. 8. d. 21.; Reiffenst. 1. 4. t. 21. app.
n. 210. seqq.; L. 1131.; Lugo Resp. Mor. 1. 1. d. 43.; E. M.
Formulae ad petendas dispensationes a legibus, ab impedimentis
matrimonii, ad varias obtinendas gratias a S. Pontifice, nullae sunt
determinatae.
1038. Resolves: Exprimendum non est unum impedimentum
pro alio, quamvis maius, v. g., consanguinitas pro affinitate.
In voto exprimendum est, utrum sit perpetuae castitatis, an non
nubendi, an intrandi in religionem.
In crimine, utrum sit adulterium, an homicidium, an utrumque
simul. Itcmque in adulterio, an adfuerit matrimonii promissio, an etiam
matrimonium de facto initum, vivente adhuc alterius coniuge, siqui­
dem longe difficilius dispensari solet. Dispensatio non datur, nisi re­
moto scandalo. A legitimatione prolis excluditur proles adulterina.
Formula V. VI. S. C. de Sacram.
In publica honestate, si sit in primo gradu, an ex matrimonio,
an ex sponsalibus. Sive autem ex matrimonio sive ex sponsalibus
sit, exprimenda est linea, et si ex matrimonio gradus. Hinc expri­
mendum est, utrum publica honestas proveniat ex sponsalibus a
sponso initis cum matre desponsandae ; quia difficultas maior est
quam si ageretur de sponsalibus initis cum sorore desponsandae;
cum maior sit inhonestas; impedimentum enim in primo casu est in
linea recta, in altero in linea obliqua. In gradu vero inaequali suf­
ficit exprimere remotiorem. C. Vir. ult de Consang. Addendum prae­
terea est priora sponsalia soluta fuisse; nam alias dispensatio a S. C.
de Sacram non datur; a S. Poenitent. vero datur, sed sub conditione,
dummodo priora sponsalia mutuo consensu fuerint resoluta. — Corrad.
1 8. c. 7.; Fonnul. communie, facult. S. C. de Sacram.
In Cognatione legali necessarium est exprimere tantum lineam
et gradum.

IV. - DE IMPEDIMENTORUM DISPENSATIONE ETC.

123

In Cognatione spirituali, exprimendum antea erat, utrum sit pa­
ternitas seu maternitas, an compaternitas ; et, tutius, utrum ex bapti­
smo an ex confirmatione. Sanch. 1. 8. d. 24. n. 15.; Corrad. 1. 8. c. 8.
n. 15. Verum nunc ex Const. Sapienti consilio cognatio spiritualis,
cuiusvis generis inter impedimenta minoris gradus recensetur. Attamen
in Formulis facultatum, quae communicantur, excluditur dispensatio
inter levantem et levatum, inter baptizantem et baptizatum. Formulae
S. C. de Sacram.
In Cognatione naturali exprimendum l.° est, utrum sit consan­
guinitas, an affinitas, et si affinitas utrum ex copula licita vel illicita,
si intra secundum gradum contineatur. 2.° Exprimenda est linea et
gradus, et si vicinior pro remotiore expositus fuerit dispensatio valet.
Si cognatio non sit simplex, sed mixta ex consanguinitate et affini­
tate hoc etiam exprimendum erit; ac, si gradus sint inaequales, uter­
que exprimendus est tum in consanguinitate, tum, verius, in affinitate.
Et si propinquior sit primus, dispensatio secus non valet. Itemque, si
cognatio sit multiplex, id etiam ad validitatem exprimendum est. S.
Pius V. C. Sanctissimus 20. Aug. 1566.; Bened. XIV. C. Etsi ma­
trimonialis 27. Sept. 1755.; S. O. 12. Dec. 1748. Cf. Sanch. 1. 8.
d. 24. n. 12. 13.; Schmalz. 1. 4. t. 16. n. 190. 192. « Praeterea recte
advertit Tourn. quod in gradu mixto exprimi debet sexus, qui est in
primo gradu, quia difficilius conceditur, ut nepos ducat amitam, quam
patruus ducat neptem ; maior enim perversio est ordinis, ut nepos
constituatur suae amitae caput». L. 1136. Neque vero ad validitatem
exprimenda est « copula incestuosa, vel consilium et intentio per eam
facilius dispensationem impetrandi... super quibuscumque gradibus pro­
hibitis consanguinitatis, affinitatis, cognationis spiritualis, nec non pu­
blicae honestatis ». Leo XIII. 25. lun. 1885. Litt. Cire. S. O. Co­
tula incestuosa, inter eos, nempe consanguineos, affines, etc. habita,
qui matrimonium inter se contrahere volunt ; et quae antea erat ne­
cessario exprimenda. Neque item est necessarium dicere in petitione,
quoties copula habita sit cum consanguinea sponsae; quia ex variis
copulis exsurgit unica affinitas ; debet tamen exprimi copula habita
cum variis consanguineis sponsae; quia ex iis tot diversae affinitates
contrahuntur; et licet haec impedimenta non sint specie diversa, sunt
tamen numero distincta. Manifestum est ex Declaratione Bened. XIV.;
L. 1138. — Formulae S. C. de Sacram.
Exponenda, in affinitate non est, praeter affinitatem ortam ex
copula licita, cum proprio coniuge, affinitas etiam contracta ex copula

124

IV. - DE IMPEDIMENTORUM DISPENSATIONE ETC.

illicita, ante-matrimoniali, cum eodem coniuge. S. Poenit. 29. Mart.,
7. lun. 1842., 10. Dec. 1874.
Dispensari non solet in dubio impedimento consanguinitatis in
primo gradu, tum lineae rectae, tum lineae collateralis.
Si quis duplici laboret impedimento exponere debet simul in li­
bello supplici utrumque impedimentum, si disparata non sint, sed
plura numero in eadem specie, vel diversa specie infima, inter se af­
finia, e. g., duplex consanguinitas, tam ex parte patris, quam ex parte
matris, duplex affinitas, consanguinitas et affinitas, votum castitatis et
ingrediendi Religionem. Ac si unum sit publicum, alterum occultum,
dispensatio prioris a S. C. de Sacram, petenda est, utriusque vero simul
dispensatio a S. Poenitentiaria est deinde impetranda ; siquidem prior
dispensatio subreptionem continet, adeoque revalidanda. Bened. XIV.
C. Pastor bonus § 41.; Collectan. S. C. de P. F. n. 1470.; Suarez
de Leg. 1. 6. c. 24.; Sanch. 1. 8. d. 23. n. 1.; Lugo Resp. Mor. 1. 1.
d. 43.; L. 1139.
Si aliam dispensationem quis antea impetraverit, eaque usus fue­
rit, debet illius mentionem facere, quum agitur vel de eodem casti­
tatis voto, quia posterior dispensatio est quasi extensio prioris, vel de
eodem crimine, quia remissionem veniae crimina, nisi semel commissa,
non habent. Suarez de Leg. 1. 9. c. 23.; Sanch. 1. 8. d. 22. n. 2. 20.
Itemque manifestandum est, si vir rapuit mulierem, quamvis raptum
iam purgaverit, Reg. 49. Cane. Apost. ; De lustis 1. 2. c. 15.
n. 30. seqq.
Si dispensatio concedenda sit ad ineundum matrimonium propter
illicitum commercium, exprimendum erat, an ab uno vel utroque, sub
spe dispensationis facilius obtinendae, commercium illud habitum sit.
Si dispensatio concedenda sit post initum matrimonium, exprimendum
item erat, utrum scienter, et mala fide saltem unius partis, fuerit con­
tractum matrimonium nullum, utrum clandestine, et utrum deinde fuerit
consummatum; utrum e contrario contractum fuerit ignoranter, et
bona fide saltem unius partis, utrum neglectis denunciationibus, et
fuerit deinde iterum consummatum post cognitam nullitatem ; utrum
haec facta fuerint, sub spe facilius dispensationem obtinendi. Trid.
s. 24. C. 5. R. M.; Paul. IV. C. Ab ea ipso die ; Clem. un. de Consang, ; S. C. de P. F. 9. Maii 1877. — Verum in praesentibus For­
mulis S C. de Sacramentis haec omnino silentio praetermittuntur. —
Sanch. 1. 8. d. 25. n. 21., 1. 3. d. 42. n. 7.; Schmalz. 1. 4. t. 3.
n. 85.; Kenrick n. 216.

IV. - DE IMPEDIMENTORUM DISPENSATIONE ETC.

125

Si revalidatio petebatur dispensationis nullae ob occultum subre­
ptionis vitium in gradibus l.° et 2.° vel 2.° tantum, exprimendum
erat utrum dispensatio expedita fuerit z>z forma pauperum; secus enim
vel compositio facienda est 50. ducatorum auri de camera, vel sol­
venda taxa definienda a Maiori Poenitentiario ; secundum varios casus,
expressos in C. Bened. XIV. Pastor bonus § 41. 42. — Haec etiam in
praesentibus S. C. de Sacramentis Formulis silentio omnino praeter­
mittuntur. — L. 1131. seqq.; Praxis Apost. Dispens. Dat. Apost.; E. M.
1039. Nota: In casu dubiae dispensationis, valida censenda est;
quia in dubio standum est pro valore actus. L. 1133. — Cessante
causa motiva dispensationis, e. g., si mortua fuerit proles legitimanda,
antequam dispensatio expediatur, aut fiat ab Episcopo vel ab alio, cui
a Pontifice commissa fuerit, dispensatio invalida est. L. 1132. — Si
causa motiva cesset, dispensatione iam expedita et a delegato suppli­
cantibus communicata, valet dispensatio, etiamsi ea causa cesset ante
matrimonii celebrationem, quia per dispensationem iam impedimentum
sublatum est. L. ib.
In Renovatis Formulis Datariae Apostolicae nova habetur clau­
sula, vi cuius dispensatio conceditur non tantum ab expositis impe­
dimentis verum etiam ab aliis bona fide forsan reticitis. Cf. Praxis
Apostol. Dispens. Dat. Apost. n. 28. 29. 150. Ibi explicatio ha­
betur. — Verum in praesentibus Formulis S. C. de Sacram, specialis
formula habetur ad convalidandum matrimonium ob noviter detectum
impedimentum.

1040. An qui obtenta dispensatione ab impedimento affinitatis ex
copula illicita, v. g., cum consanguinea sponsae, item cum eadem ante
matrimonium peccat, nova indigeat dispensatione? — R. Negative, si
dispensatio nondum fuerit exsecutioni mandata a delegato ; quia tales
dispensationes non sortiuntur effectum a die expeditionis, sed a tem­
pore exsecutionis. — Immo Negative etiam, licet dispensatio exsecu­
tioni mandata fuerit. Ratio est, quia impedimentum affinitatis iam
sublatum est per dispensationem quoad effectum contrahendi matri­
monium. — Si autem, contracto matrimonio, rursus peccaverit cum
eadem consanguinea uxoris, privatur iure petendi debitum, quia di­
spensatio, iuxta stylum Curiae, concessa fuit ad effectum contrahendi
matrimonium, non vero ad liberius peccandum. — Indigeret vero
nova dispensatione, si peccaret cum alia sponsae consanguinea ante

126

IV. - DE IMPEDIMENTORUM DISPENSATIONE ETC.

matrimonium, etiam post expeditam dispensationem, quia nova affi­
nitas contraheretur. — L. 1140.

1041. A quonam impedimentorum dirimentium dispensatio pe­
tenda sit? — A solo Romano Pontifice per se petenda est ; siquidem
ad eum solum proprie pertinet haec facultas. Ac Sedi Apostolicae
sunt speciali modo reservatae dispensationes omnes matrimonialium
impedimentorum, sive impedientium, sive dirimentium, concedendae
regibus vel regiae stirpis principibus. S. C. de Sacram. 7. Mart. 1910.
Dispensat S. Pontifex per S. C. de Sacramentis potissimum, quoad
forum externum, adeoque ab omnibus impedimentis, natura sua vel
facto publicis, consanguinitatis, affinitatis ex matrimonio, vel ex co­
pula illicita sed publica, cognationis spiritualis, criminis publici, aliis­
que S. O. non reservatis. Ad hanc Congr. in praesenti tam pauperes
quam divites recurrere debent pro dispensatione a publico impedi­
mento. Ad S. O. recurrendum est pro impedimento disparitatis cultus,
et mixtae religionis, necnon pro iis, quae spectant ad Paulinum pri­
vilegium.
Dispensatio semper per Episcopum vel eius Vicarium generalem
petenda est. Et si agatur de primo affinitatis gradu vel de secundo
consanguinitatis vel affinitatis gradu mixto cum primo, non sufficiebant
antea consuetae formulae, sed requirebatur ut ipsi Episcopi litteris
manu propria exaratis causas canonicas et necessitatem explicarent
dispensationis; vel saltem commendationem propria manu adderent,
praesertim ubi ageretur de primo consanguinitatis gradu tangente se­
cundum. Formulae Reformatae Datariae Apostolicae, initio; Praxis
Datar. Apostol. n. 11. Verum in praesentibus S. C. de Sacram. For­
mulis nihil huiusmodi explicite apparet.
Dispensat S. Pontifex etiam per 6". Poenitcntiariam potissimum,
in foro interno, et in impedimentis occultis, quoad matrimonia sive
ineunda sive inita.
S. Poenitentiaria iure sibi proprio dispensat: l.° In matrimoniis
contrahendis, in foro conscientiae tantum, super impedimentis occultis
impedientibus, itemque super omissione denunciationum etiam ad ef­
fectum contrahendi secreto. Bened. XIV. B. Pastor bonus 13. Apr.
1744. § 39.
'-’.° In contractis matrimoniis, dispensat in 2.° gradu consangui­
nitatis vel affinitatis, si impedimentum saltem per decennium duraverit occultum et oratores simul contraxerint et convixerint et uti
coniuges legitimi reputati fuerint. Itemque dispensat in 3.° et 4.° con-

IV. - DE IMPEDIMENTORUM DISPENSATIONE ETC.

127

sanguinitatis vel affinitatis gradibus occultis. Insuper revalidat matri­
monia in iisdem 3.° et 4.° gradibus publicis, ex causa subreptionis
vel obreptionis occultae Litterarum Apostolicarum nulliter contracta,
praeterquam si falsitas consistat in narratione praecedentis copulae,
quae antea revera non intercesserat. Bened. XIV. ib. § 40.
° Revalidat item matrimonia nulliter contracta ex dispensatione
3.
nulla ob subreptionem in l.° et 2.° vel in 2.° tantum ac etiam in
3.° et 4.° consanguinitatis seu affinitatis. Bened. XIV. ib. § 41. 42.
4. ° Dispensat super impedimento occulto affinitatis ex copula
illicita, in foro conscientiae, et in matrimoniis tam contractis quam
contrahendis. Bened. XIV. ib. § 43.
5. ° Dispensat super impedimento occulto adulterii, si fuerit cum
fide data dumtaxat, neutro machinante; vel etiam, sed raro, utroque
aut altero machinante, tam in contrahendis quam in contractis matri­
moniis. Bened. XIV. ib. § 44.
6. ° Dispensat S. Poenitentiaria, in praefatis casibus, etiamsi
impedimenta multiplicia sint; et prolem in foro conscientiae tantum
legitimam decernit, non tamen in adulterio conceptam. Bened. XIV.
ib. § 45.
7. ° Sede Apostolica vacante, potest adhuc S. Poenitentiaria fa­
cere quaecumque ad forum conscientiae pertinent. Bened. XIV. ib. § 51.;
Pius X. C. Vacante Sede 25. Dec. 1904. par. 16.
Dispensatio a S. Poenitentiaria immediate ab oratore, vel ab alio,
e. g., a confessario, eius loco, peti potest. Securius autem et facilius
ista quoque dispensatio mediante Episcopo vel eius Vicario generali,
tacito nomine oratoris, postulatur. Nulla est determinata formula, ne­
cessario adhibenda. Sufficit impedimentum exponere, cuius petitur di­
spensatio, et dispensationis causam. Cf. 1037.
Dispensat quoque S. Pontifex per 6*. Officium in impedimentis
disparitatis cultus, et mixtae religionis, et in iis quae Paulinum re­
spiciunt privilegium. — S. C. de Prop. Fide ad proprias Congregationes
deferre debet quae ad matrimonium spectant. Potest tamen adhuc an­
tiquas facultatum formulas concedere, quarum plures matrimonium re­
spiciunt, longinquis orientalibus missionibus, re tamen agitata et com­
posita cum S. C. de Sacram. Congregatio pro negotiis ritus orien­
talis sua munia ex integro servat. Valet etiam in posterum conce­
dere dispensationes matrimoniales mixtae religionis ac disparitatis
cultus, excepto tantummodo privilegio Paulino, quod ad S. O. perti­
net. Supplem. alter. Enchir. Mor. 178. 181. — Trid. s. 24. C. 3.; Innoc. XIII. C. Romanus Pontifex 3. Apr. 1692.; Bened. XIV. C. Pa-

128

IV. - DE IMPEDIMENTORUM DISPENSATIONE ETC.

stor bonus 13. Apr. 1744.; Notif. 87. n. 7.; A. S. S. v. 7. p. 423.
seqq.; L. 1118. 1144.
Prohibetur sub poena nullilatis post aditam unam Congregatio­
nem pro dispensatione obtinenda, aliam adire ; et, dispensatione ne­
gata ab Apostolica Sede, eadem allegata causa, eam petere ab Ordi­
nario. Innoc. XII. C. Ut occurratur 4. lun. 1692.; Pius X. C. Sapienti consilio ; Ord. serv. in Rom. Cur. Norm, pecul. c. 1 n. 2.;
Zitelli de Dispens. Matr. Romae 1887. p. 70.
Ex S. O. 11. Aug. 1887. dispensationes matrimoniales pro foro
externo omnes committuntur vel oratorum Ordinario vel Ordinario
loci. Pro foro conscientiae litterae diriguntur ad confessarium ex approbatis ab Ordinario, eligendum vel designatum ab oratoribus. —
Zitelli de Dispens. Matr. p. 100.; Praxis Apost. Dispens. Apost. Dat.
n. 188. seqq.; E. M.
1042. Nota: Dispensatio dabatur ab Apostolica Dataria antea,
vel in forma pauperum, cum gratis seu minoribus expensis dispen­
sabatur ; vel in forma communi, exigendo constitutam taxam, quae
componenda appellatur, quia ex variis impedimentis et oratoribus varie
definitur. Exponendus ideo status fortunae, quae possidetur, et pos­
sidenda speratur. Gratis omnino, cum miserabilibus dispensabatur. Col­
lect. S. C. de P. F. ed. 2. n. 393.
« Vere pauperes non alii existimantur quam qui adeo miserabi­
les sunt, ut labore manuum et industria tantum vivant... Illi etiam
pauperes merito dici possunt, qui... bona in capitali possideant valo­
ns scutorum 300. monetae romanae, si ipsi citra montes degunt, vel
si ultra montes valoris ducatorum auri de Camera 300, summam at­
tingentium scutorum 325. dictae monetae. Quod si bona habeant ad
quantitatem usque scutorum vel respective ducatorum 1000. auri de
Camera, dispensatio nihilominus in forma pauperum conceditur, so­
luta tamen eleemosyna scutorum quatuor pro quolibet centenario ».
S. O. 26. Sept. 1754. Hi ultimi fere pauperes appellantur. — Scutum
Romanum aequivalet 5,375 libell.
In concessione dispensationum ab impedimentis matrimonialibus
ex causis inhonestis intelligi non potest tacite concessa Ordinario etiam
facultas declarandi legitimam prolem susceptam ante exeeutionem di­
spensationis et celebrationem matrimonii, sed requiritur, ut prolis legitimatio ab oratoribus petatur, eaque in Rescripto concedatur. S. C.
de Sacram. 29. lan. 1909. — Instr. Urbani VIII. 6. Oct. 1671.; Col­
lect S. C. de P. F. n. 1477.; Reifienst. 1. 4. t. 31. App. n. 398. 402.;
Schmalz. t. 16. n. 232. seqq.; A. S. S. v. 1. p. 383. 446. ; E. M.

j

IV.

129

DE IMPEDIMENTORUM DISPENSATIONE ETC.

1043, An valeat dispensatio in forma pauperum, cum oratores
pauperes non sint? — Illicita est, et graviter, ut per se patet;
valida tamen, quia cum paupertas dispensationis causa motiva non sit,
ea neque obreptionis neque subreptionis vitio laborat. Sed oratores
eam solvere adhuc tenentur, nisi remissio obtineatur. C. Sapienti con­
silio, Ordo servand. in Rom. Cur. Norm. comm. C. 11. n. 3., Valere
pergunt taxationes antea constitutae ab Apost. Dataria et a S. Poenitentiaria. C. Sapienti consilio 1. c. Disposit. tempor. n. 12. — Invalida
vero certo foret, si ea data foret ab Episcopo, habente hanc specialem
cum pauperibus dispensandi potestatem. S. C. C. 26. Apr. 1873.;
Monit. Eccles, v. 11. p. 388. — S. Poenit. 1. Dec. 1852.; A. S. S.
v. 7. p. 423. ; L. H. A. 87.

1044. An etiam ab Episcopo, saltem aliquando, peti possit dispen­
satio impedimentorum? — Peti potest ab Episcopo, si hanc habeat
facultatem ex speciali induito et delegatione Romani Pontificis. Et tunc
Episcopus limites mandati excedere non potest, secus invalide agit.
S. C. C. 26. Apr. 1873.; A. S. S. v. 7. p. 297. Cf. Lugo Resp. Mor. 1.
1. d. 43.; Sanch. 1. 8. d. 2. n. 27. 28., d. 23. n. 10. — Porro Episcopi
et Vicarii Apostolici vi facultatum quinquennalium vel ad longius tem­
pus in pluribus impedimentis dispensare possunt. Idemque possunt
etiam confessarii approbati habentes pagellam S. Poenit. Cf. respectivas Formulas. — Non possunt tamen Episcopi in uno eodemque casu
dispensationes cumulare a pluribus impedimentis, sine speciali facul­
tate. Verum haec prohibitio non extenditur ad eos casus, in quibus
cum impedimento natura sua publico, aliud occurrit impedimentum
occultum, seu fori interni. — Quando autem Episcopi dispensant ex
facultate sibi a S. Sede delegata, dispensare possunt etiam in casu,
in quo una persona est suae dioecesis altera vero alienae; quia facul­
tas procedit tunc a Papa, et sublato impedimento ex una parte eva­
nescit consequenter etiam ex altera. S. O. 31. Mart. 1872.; S. C. de
P. F. 19. Sept. 1861.
Peti item potest ab Episcopo in impedimentis occultis, et urgentissimo necessitatis casu, quae moram non patiantur adeundi Romanum
Pontificem, vel eius delegatum, neque per epistolam, sive in matri­
moniis contrahendis, si celebratio matrimonii differri non possit sine
gravi periculo infamiae et scandali, Cf. 955., sive in matrimoniis contra­
ctis, si vel separatio sine gravi damno fieri non possit, vel dispensatio
differri non possit sine periculo incontinentiae, dummodo matrimonium
initum fuerit non scienter, i. e. inscio impedimenti uno saltem ex sponBucceroni. IhsI. theol. moralis IV,

9

130

IV. - DE IMPEDIMENTORUM DISPENSATIONE ETC.

sis, neque spretis publicationibus. C. Ubi 2. de Despons. impub.; Trid.
s. 24. C. 5. de R. M. ; L. 611,613. 1121. seqq.; Sanch. 1. 2. d. 40.;
De lust. 1. 2. c. 2. n. 182. seqq.; Reiffenst. 1. 4. t. 21. app. n. 65.
509. ; Pignatelli t. 3. Cons. 33. n. 8.
Haec potestas restringitur communiter ad impedimenta occulta, urgentissimo necessitatis casu. Attamen amplianda videtur, pro mortis
articulo, ad publica impedimenta. Argumentum desumitur ex Responso
S. O. 22. Apr. 1890. Cfr. Enchir. Moral, ed. 4. n. 1044. Verum vix
hodie locus esse potest usui talis potestatis, cum Episcopi et alii spe­
ciales alias facultates habeant a Summo Pontifice.
Etenim peti etiam potest dispensatio, in impedimentis dirimenti­
bus publicis, iuris ecclesiastici, non excepta clandestinitate, sed exce­
pto sacerdotio et affinitate lineae rectae ex copula licita, quoad aegro­
tos in gravissimo mortis periculo constitutos, in civili matrimonio vel
concubinatu viventes, quando non suppetit tempus recurrendi ad S. Se­
dem, secundum potestatem locorum Ordinariis factam a Leone XIII.
per Decr. S. O. 20. Febr. 1888., 13. Dec. 1899. Cf. 1015. Possunt
autem Episcopi hanc facultatem parochis aliisque, parochorum munus
gerentibus, habitualiter subdelegare, pro casibus in quibus periculum
est in mora, S. O. 9. lan. 1889., 23. Apr. 1890., et pro actu par­
ticulari, cuilibet sacerdoti. Inclusa autem facultas est prolem legitimandi, exclusa prole adulterina et sacrilega. S. O. 8. Iui. 1903.
Praeterea « Sanctitas Sua... declarare dignata est ac decernere,
quemlibet sacerdotem, qui ad normam art. 7. decreti Ne temere, immi­
nente mortis periculo, ubi parochus vel loci Ordinarius vel sacerdos ab
alterutro delegatus haberi nequeat, coram duobus testibus matrimonio
adsistere valide ac licite potest, in iisdem rerum adiunctis dispensare
quoque posse super impedimentis omnibus etiam publicis matrimonium
iure ecclesiastico dirimentibus, exceptis sacro presbyteratus ordine et
affinitate lineae rectae ex copula licita » S. C. de Sacram. 14. Maii 1909.
Quare vi huius Decreti habetur tantum naturalis obligatio sincerae
poenitentiae et reparationis scandali. — Facultas haec dispensandi ab
impedimentis matrimonialibus, imminente mortis periculo in casu art.
VII. Decreti Ne temere, facta per Decr. S. C. d. 14. Maii 1909.,
valet non solum pro concubinariis ; sed, etiamsi non agatur de concubinariis, alia tamen adsit causa, ad consulendum conscientiae, et, si ca­
sus ferat, legitimation! prolis. S. C. de Sacram. 16. Aug. 1909., —
Eodem Decreto 14. Maii 1909. S. C. de Sacram, comprehenduntur etiam
parochi, etsi non fuerint ad normam declarationis S. O. 9. lan. 1889.

IV. - DE IMPEDIMENTORUM DISPENSATIONE ETC.

131

habitualiter subdelegati a propriis Ordinariis. S. C. de Sacram. 29.
Iui. 1910.
Peti tandem potest dispensatio ab Episcopo in impedimentis dubiis,
in quibus quamvis tunc non sit necessaria, ubi agatur de dubio iuris,
quia lex dubia non obligat; attamen, ubi agatur de dubio facti, di­
spensatio impedimentum, si revera sit, tollit. Quare, si deinde appareat
vere impedimentum, nova opus non est dispensatione; secus dispensatio
nihil prorsus ageret. — Bened. XIV. de Syn. 1. 9. c. 2. ; Corrad. 1. 8.
c. 4. n. 34. seqq. L. 1. 1. n. 190., 1. 6. n. 613. 902. 1103, 1121.-1125.
1129., de Priv. 54. seqq.; Lugo Resp. Mor. 1. 1. d. 39.; E. M.
1045. Quomodo sit expedienda dispensatio? - Dispensatio con­
cedi solet in forma commissoria, nempe non dispensatur, sed com­
mittitur potestas dispensandi oratorum Ordinario, vel Ordinario loci,
in foro externo, Trid. s. 22. C. 5. de R., vel confessario, ab Episcopo
approbato, in foro interno.
Quoad dispensationem S. Poenitentiariae, fiat post absolutionem
his verbis, aut similibus: Auctoritate apostolica dispenso tecum super
impedimentum N., quod incurristi, ut matrimonium inire (vel initum
perficere') valeas et legitimam reddo prolem susceptam (vel suscipien­
dam). In nomine Patris, etc. Si vero dispensatio sit a voto castitatis,
dicitur: Insuper tibi votum castitatis, quod emisisti, ut valeas matri­
monium contrahere, et illo uti, in opera, quae tibi praescripsi, dispen­
sando commuto. In nomine, etc. Nulla formula sub poena nulli tatis,
immo nec sub praecepto praescribitur; nulla enim in Rit. Romano
habetur. — Si confessarius prolem legitimare omisisset, hanc omis­
sionem reparare posset ; tunc enim causam sibi commissam et non­
dum absolutam continuaret. — Si impedimentum sit utrique contra­
henti notum et commune, uterque a respective confessario dispensan­
dus est. S. Poenit. 15. Nov. 1748. Idem Rescriptum duobus confessariis
inservire potest, et dilacerandum est ab eo, qui posterius cum suo
poenitente illud exsequitur. Si vero impedimentum uni tantum notum
sit, unica exsecutio requiritur.
Quoad dispensationem S. C. de Sacram., nonnisi accepto Rescri­
pto, debet 1.° delegatus ad dispensandum animadvertere, ne in no­
mine et cognomine oratorum, in nomine dioecesis aut loci error obre­
pserit; varias debet observare clausulas dispensationi insertas; et de­
bet inquirere de veritate causarum ; probabilius tamen haec informa­
tio ad validitatem non requiritur. Etenim ex S. O. 28. Aug. 1885.
loco verborum, si per informationem preces veritate nili repereris,

132

IV. - DE IMPEDIMENTORUM DISPENSATIONE ETC.

quae olim apponebantur in Rescripto, verba ponenda sunt: si vera
sint exposita, et nunc alia aequivalentia ponuntur in formulis S. C.
de Sacrani., prae oculis habita causa, quae ad optatam gratiam impe­
trandam potissime affertur. Cf. V. 1. n. 285. Sufficit, ut parochus
vel alius delegetur ad verificationem causarum ; sed « dispensatio et
legitimatio prolis ab ipso tantum exsecutore effici potest ». S. Poenit. 27. Apr. 1886. — 2.° Debet declarare coram partibus et te­
stibus, tolli impedimentum matrimonii, et iubere ut attestatio huius
dispensationis scribatur in registris dioecesis. — 3.° Debet transmit­
tere Rescriptum ad parochum alterutrius partis cum licentia, ut ma­
trimonio assistere possit. — 4.° Expedit omnino dispensationem dare
expressis verbis, Dispensamus, in scriptis, et Auctoritate Apostolica,
et prolem legitimam declaramus. Notetur ad hanc legitimationem
opus esse speciali Induito; et excluditur proles adulterina et sacrilega.
Ac dispensatio tunc perficitur et impedimentum aufertur, cum Ordi­
narius hanc suam declarat dispensandi voluntatem, seu quando con­
scriptum documentum signat et expedit. Si data fuerit, et sponsi,
mutato consilio, aliud inierint matrimonium, vidui facti, adhuc ea uti
possunt. — 5.° Quamvis autem nulla praevideatur censura ab ora­
toribus fuisse contracta, Ordinarius tamen vel confessarius, qui vi
Indulti matrimonialem dispensationem concedit, « absolutionem a cen­
suris laudabiliter praemittit ». S. Poenit. 2. Iui. 1891. Si vero cen­
sura oratores sint innodati absolutio ad validitatem dispensationis om­
nino est praemittenda. S. O. 18. Dec. 1872.; A. S. S. v. 26. p. 517.
Verum ex C. Sapienti consilio validitati hodie gratiae S. Sedis non
obest censura, nisi agatur de nominatim excommunicatis aut a S. Sede
nominatim suspensis a divinis. Ordo servand. in Rom. Cur. Norm. part.
C. 3. art. 1. η. 6. — Pyrr. Corrad. de Disp. 1. 1. c. 4.; De lustis
1. 1. c. 6.; L. L 1. n. 197. in fin. 1131. 1146.; Bened. XIV. Inst.
87. n. 34.
Dispensatio execution! mandanda est per Ordinarium, id est Epi­
scopum, Administratorem seu Vicarium Apostolicum, Praelatum seu
Praefectum habentem jurisdictionem cum territorio separato, eorumque Officiales seu Vicarios in spiritualibus generales, et, Sede vacante,
Vicarium capitularem vel legitimum administratorem.
Si dispensatio concedatur in forma gratiosa, h. e. si Summus
Pontifex directe dispenset et delegato mera exsecutio dispensationis com­
municandae committatur, delegatus exsequi potest Apostolicas Litte­
ras, si interim Summus Pontifex moriatur ; quia est gratia facta. Ac
eralia tunc intelligitur concessa, et impedimentum ablatum, cum Re-

IV. - DE IMPEDIMENTORUM DISPENSATIONE ETC.

133

scriptum subscribitur et sigillo munitum expeditur. Si vero dispensa­
tio concedatur in forma commissoria, et interim Summus Pontifex
emoriatur, delegatus adhuc Apostolicas Litteras exsequi potest, si sit
exsecutor necessarius, est enim etiam gratia jacta. Nam Summus Pon­
tifex tunc petitioni annuens, dat mandatum delegato dispensandi, seu
dispensationem exsequendi. Non enim tunc ipse dispensat, sed post
certarum conditionum cognitionem S. Sedis exsequitur dispensationem,
quae prius conditionata, postea, eadem manens, absoluta tunc evadit.
Eam vero exsequi non potest, si sit exsecutor voluntarius, est enim
gratia facienda. Nam Summus Pontifex tunc simpliciter potestatem ei
confert dispensandi ; adeoque dispensatio revera directe non habetur,
nisi a delegato, cui talis facta est potestas, et quando a delegato di­
spensatur. — Cf. V. 1. n. 251. 255. 283.; Praxis Apost. Dispens.
n. 226. 229.; E. M. 1044. 1045.

1046. Quaenam sint praecipuae clausulae, quae in dispensationibus
apponi soleant? — Notandum primo est, quod ex variis clausulis,
quae in Apostolico Rescripto continentur, aliae continent veras con­
ditiones ad validitatem dispensationis spectantes, aliae continent prae­
cepta et monitiones ad liceitatem tantum dispensationis pertinentes.
— Porro praecipuae clausulae sunt sequentes:
1. ° Sz ita sit, si preces veritate nitantur, vel alia aequivalens.
Haec ad ea tantum pertinet, quae dispensationem subreplitiam vel
obreptitiam redderent. Fides autem, quoad confessarium, poenitenti
adhibenda est, nisi certe sciat oppositum ex notitia extra confes­
sionem.
2. ° Audita prius sacramentali Confessione, idque requiritur ad
valide dispensandum, pro foro interno, licet poenitens alteri iam fuerit
antea confessus. Sufficit unum tantum ex sponsis confessum fuisse, nisi
aliud clare exprimatur, quia non debet alteri per alterum iniqua con­
ditio inferri. De R. L in 6.° In solo poenitentiae tribunali, audita
poenitenti Confessione, exsequi potest confessarius rescriptum S. Poenit.
pro foro interno. Exsecutio vero valet, licet poenitens invalide ac sa­
crilege confiteatur. Dispensatio autem ante absolutionem manifestanda
est, et concedi potest, etsi differatur absolutio. S. Poenit. 19. Maii 1834.
Ac eadem S. Poenit. 4. lan. 1839. declaravit: « In exsequendis S. Poe­
nit. rescriptis curandum quidem est, ut poenitens ad peccatorum ab­
solutionem disponatur; nihilominus validas fore absolutiones a cen­
suris, dummodo saltem praecesserit accusatio seu confessio peccato
rum, quae sacramentalis sit ».

134

IV. - DE IMPEDIMENTORUM DISPENSATIONE ETC.

3. ° Sublata, prius occasione peccandi, nempe proxima et volun­
taria; si vero sit necessaria, sufficit ut animo auferatur, reddendo il­
lam ex proxima remotam per debita media. Monitio est, non conditio
ad validitatem dispensationis.
4. ° Remoto, quatenus adsit, scandalo, praesertim per reparatio­
nem, si fieri potest. « Separationem praeferri aliis modis reparationis
scandali; si haec fieri nequeat, scandalum esse reparandum, sed mo­
dum scandali reparandi remitti prudenti arbitrio et conscientiae Ordi­
narii, iuxta cuiusque casus exigentias». S. Poenit. 12. Apr. 1889.
5. ° Dummodo impedimentum sit occultum, nempe si notum sit
paucis, in oppido quinque vel sex solis personis, in civitate septem
vel octo tantum, et ex circumstantiis prudenter coniiciatur illud non
fore divulgandum. — Si vero tantum contrahentibus notum sit, vel
uni tantum, qui illud probare non possit, omnino occultum tunc di­
citur. L. 1. 1. app. 2. n. 33., 1. 6. n. 593. 1111., 1. 7. n. 76. 78.
141.; Bened. XIV. Inst. 87. n. 39. seqq.; D’Annib. ed. 3.a p. 1.
n. 242.
6. ° Cum gravi et diuturna poenitentia salutari ; cum gravi poe­
nitentia salutari. « In praefinienda poenitentiae qualitate, gravitate, duratione, etc., quae dispensantis aut delegati arbitrio i uri conformi re­
mittuntur, neque severitatis, neque humanitatis fines esse excedendos,
rationemque habendam conditionis, aetatis, infirmitatis, officii,· sexus, etc.
eorum, quibus poena irrogari iniungitur ». S. Poenit. 8. Apr. 1890.
Imponenda igitur est poenitentia, eaque acceptanda, et implenda sub
gravi. Sed « omissum eius adimplementum secum non fert dispensa­
tionis invaliditatem ». S. Poenit. 14. Dec. 1891. «Clausulae praescri­
benti impositionem poenitentiae censeri satisfactum, etiamsi ficto animo
ab iis suscipiatur, qui dispensantur». S. Poenit. 12. Nov. 1891. —
De lustis 1. 1. c. 7. n. 137. seqq.; Reiffenst. 1. 4. t. 21. n. 409.
7. ° Erogata aliqua eleemosyna, iudicio Ordinarii. << Non observantia huius clausulae, quae apponi solet in dispensationibus, secum
non fert nullitatem dispensationis ». S. Poenit. 10. lun. 1876. Cum
pauperibus haec clausula, iudicio Episcopi omitti potest. S. Poenit.
11. Nov. 1890.
8. ° Certiorata parte de nullilate prioris matrimonii ; ita tamen,
ut oratoris delictum non sit manifestandum. Duo autem importat haec
clausula, nempe 1.° ut altera pars consensum renovet ; 2.° ut fiat con­
sequenter certior de prioris consensus nullitate.
9.° Et quatenus haec certioratio absque gravi periculo fieri nequeat. renozato consensu, iuxta regulas a probatis auctoribus traditas.

IV. - DE IMPEDIMENTORUM DISPENSATIONE ETC.

135

Varii autem traduntur modi. Ili sunt praecipui a variis auctoribus
assignati: l.° Si coniux simpliciter dicat: Nullum est matrimonium
nostrum propter aliquod impedimentum, vel: Dixit mihi confessorius
nullum esse..., ideoque renovemus consensum. Sed hoc modo iam alia
pars de nullitate matrimonii omnino certior fit, et in hoc tota pra­
ctice difficultas est. 2.° Si dicat coniux: Non habui verum consensum,
quando matrimonium contraxi ; novum nunc praestare volo, vis et tu
praestare? Hic modus communiter admittitur ab auctoribus, et recte
adhiberi potest sine mendacio, cum consensus nullus non sit verus
consensus; et aliunde coniux ignarus impedimenti satis sic cognoscit
matrimonii nullitatem. 3.° Si dicat : Angor scrupulis de valore nostri
matrimonii, ideoque renovemus consensum. Admitti potest hic modus
iuxta communiorem sententiam cum S. Lig. 1117. Sufficit enim, ut
altera pars ponat consensum a priori independentem ; ad hoc autem
satis est, ut dubitet prudenter de valore primi matrimonii. 4.° Exhi­
bentur etiam varii alii modi a pluribus theologis, v. g., si coniux comparti dicat: Dic, quaeso, si nullum esset nostrum matrimonium, nonne
iterum contrahere velles? Vel: Sz non mihi nupsisses, nonne nunc nu­
bere velles? etc. Sed merito isti modi reiiciuntur; quia sic incertum
est, num altera pars intendat consensum iterare in praecedens matri­
monium, an vero in novum consentire. L. 1117.
« Opus est distinguere inter nullitatem et causam nullitatis. Nul­
lités manifestanda est. Ratificari enim non potest actus nullus, nisi
eius nullitas cognoscatur, C. Proposuit, C. Ad nostram dc Coniugio
servorum. Quoad causam vero nullitatis, eam error esset manifestare ».
Bened. XIV. Epist. ad Card, de Sinzendort Episc. Wratislav. Accusiamo
29. Dec. 1742. Ex ea nullitatis matrimonii habenda cognitione tota
difficultas, ut patet, practice est.
Si moraliter impossibile sit partem certiorare, et ita renovare con­
sensum, aut dispensatio petenda tunc est in radice, aut post petitam
dispensationem, et stante urgente necessitate, clausula haberi potest
ut non irritans, ita ut consensum renovet unus tantum impedimenti
conscius, alio impedimenti inscio in consensu prius dato perseverante.
Cf. Bened. XIV. Not. 87. n. 74. seqq. Cf. hic n. 1050.
°
10.
Praesentibus laceratis, sub poena excommunicationis latae
sententiae. Laceratio Litterarum S. Poenitentiariae, quae hanc clausu­
lam apponit, statim facienda est, sed intellige moraliter, nempe saltem
infra triduum post dispensationem exsecutam. Si autem in litteris non
sit apposita clausula lacerationis, prout non apponitur quando matri­
monium nondum est contractum, tunc non est obligatio eas lacerandi,

136

IV. - DE IMPEDIMENTORUM DISPENSzVTIONE ETC.

sed huiusmodi dispensatio debet a parocho caute annotari in libro,
qui non possit a quopiam alio aspici, quo ipse scilicet, ubi opus
fuerit, fidem facere de dispensatione impetrata possit. — L. 1143.;
Schmalz. 1. 4. t. 16. n. 242. seqq. ; Bened. XIV. Not. 87.; A. S. S.
v. 28. p. 512.; Praxis Apost. Dispens. ; E. M.

1047. Quid sit matrimonii revalidatio? — Est illud ex invalido
ob essentialem defectum, validum reddere, praedictum defectum au­
ferendo. Hic autem defectus provenire potest ex consensu, ex forma,
ex personarum inhabilitate ad contrahendum.

1048. Quid de revalidalione ob defectum consensus? — Consen­
sus tamdiu habitualiter, et hic virtualiter etiam, permanet, quamdiu
semel rite positus, non fuerit revocatus. — Quare l.° si unus e con­
trahentibus consensum non praestitit, illum praestare omnino debet,
etiam altera parte inscia, et hoc tantum sufficit; secus enim nunquam
habebitur matrimonium, neque alia via et modo consensus suppleri
potest. Significatur autem huiusmodi consensus cohabitatione aliisque
actibus coniugalibus. Atque ita utrumqne habetur, et interior consen­
sus, et exterior eius significatio, quae necessario in verbis non consi­
stit. Neque vero ad matrimonii validitatem aliud per se in casu de­
sideratur. Scire tamen debet ille, qui consensum renovat, priorem
consensum fuisse nullum, et nullum matrimonium, quia secus reapse
non consentit, cum nihil volitum quin praecognitum. Et sic omnino
praestandus est consensus, si nunquam adfuit, vel nonnisi simulatus,
erroneus, coactus, postquam error et metus cessaverit. Id valet, si
defectus sit occultus, licet parochus et testes conscii fuerint impedi­
menti. Ratio est, quia assistentia parochi et testium requiritur tantum,
ut testentur celebrationem matrimonii, ut impediatur, ne coniuges aliud
contrahant matrimonium ; non ut testentur matrimonii validitatem. Si
vero defectus fuerit publicus, matrimonium tunc iterum coram paro­
cho et testibus est contrahendum, ubi Trid. vigebat, et ubi nunc ma­
trimonium secundum Decr. Ne temere est contrahendum, secus ubi
matrimonium validum sit, independenter sive a Trid. sive a praedicto
Decreto. Neque autem necessarium per se est, ut etiam alter contra­
hens consensum renovet. — L. 1114.; A. S. S. v. 11. p. 346. seq.
2 ° S/ defuit utriusque contrahentis consensus, necesse est, ut uter­
que consentiat. An autem necesse sit consensum mutuo ponere, vel
sufficiat ut seorsim ponatur? Controvertitur; alii tenent sufficere si
scorsim ponatur, quia semel posito unius consensu, huic alterius con­
sensus accedere potest; alii mutuo aiunt ponendum, quia secus deficit

IV. - DE IMPEDIMENTORUM DISPENSATIONE ETC.

137

contractus. «Certum est, ait S. Alph. 1114., quod in contractu ma­
trimonii non requiritur simultas physica consensuum sponsorum, sed
sufficit moralis, nempe si consensus unius moraliter perseverat, dum
ponitur consensus alterius ». Ac renovandus quidem iterum est coram
parocho et testibus, si praedictus defectus fuerit publicus, secus vero
si occultus, ut in praecedenti casu.
3.° Verum, si defectus in utroque casu praecedenti licet occul­
tus, talis est, ut in foro externo sit dispensandus, et probari possit,
necesse omnino est matrimonium secreto coram parocho et testibus
revalidari, secus enim, si impedimentum forte manifestum fiet, coniuges divortium possent instituere. — C. Insuper 4. Qui matrim. ac­
cusa. ; C. Propositum 1. de Eo qui dux. ; C. Ad id 21. de Sponsat. ;
Sanch. 1. 2. d. 32.; L. 1109.-1114.; S. Th. S. q. 47. a. 4. ad 2.
1049. Quid de revalidatione ob defectum formae? — Certum est
matrimonium invalidum ratione clandesUnitatis ineundum esse coram
parocho et testibus, antea, secundum legem Trid., nunc, secundum
Decr. Ne temere, a qua raro dispensatur. — Si ambo coniuges non
renuant se sistere coram parocho et testibus, matrimonium publice
vel occulte contrahendum est, prout eius nullitas publica vel occulta
sit. Ratio, quia in primo casu scandalum est auferendum, in altero
praecavendum, et integra servanda sponsorum fama.
Si una pars vel utraque renuat ad Ecclesiam pergere coniungendi
sunt in sua ipsorum domo vel alio loco ab ipsis electo, dummodo
adsint testes graves, quorum ope convalidatio huius matrimonii fieri
possit publica, si hoc ad tollendum scandalum sit necessarium, sci­
licet si invaliditas prioris conjunctionis sit notoria. — Si unus renuat
contrahere coram parocho, et renuentia oriatur ex ignorantia vel ali­
quo errore contra leges aut doctrinam Ecclesiae circa impedimenta
matrimonium irritantia, renuens debita cum prudentia et in caritate
instruatur. Et quatenus adhuc renuat matrimonium suum in facie Ec­
clesiae convalidare, tunc satagentium est, ut specialem procuratorem
constituat, qui eius nomine matrimonium contrahat de more; aut sal­
tem, expresso consensu de praesenti per epistolam directam proprio
parocho vel alteri sacerdoti Ordinarii aut parochi licentiam habenti,
matrimonium renovetur. Cf. 963. — Si pars indisposita ne per procura­
torem quidem velit contrahere, ad dispensationem in radice matrimo­
nii, seu ad matrimonii sanationem in radice deveniri potest, ita ut
saltem innocentis partis animae saluti, prolis legitimitati et familiarum
tranquillitati omnino consultum sit, et quamprimum etiam renuentis

138

IV. - DE IMPEDIMENTORUM DISPENSATIONE ETC.

animae saluti provideri possit. — Instr. Card. Caprara Legati a la­
tere in Galliis.
Si invalide ratione clandestinitatis contractum fuerit matrimonium,
et coniuges deinde pergant in locum, in quo matrimonium clandesti­
num validum sit, ibique coniugalem vitam continuent, matrimonium
convalidatur, si nullitatis conscii consensum renovent saltem per con­
iugalem copulam. Verum, si nullitatem ignorent, vel ad eam non
attendant et continuetur coniugalis vita, manet invalidum matrimo­
nium, S. 0. 31. Aug. 1887. ; quia manet semper prior consensus in­
validus, nec accessit novus consensus a priore independens, et omnino
necessarius Verum haec resolutionis ratio difficultate non caret, cum
partium consensus, naturaliter consensus est, et consensus permanet
quocumque in loco, adeoque extrinseco dempto impedimento servandae
extrinsecae formae, consensus qui erat naturaliter validus, et non po­
terat effectum suum producere, stante legis impedimento, hoc dempto,
suum producit effectum. Et sic, recepto ab infidelibus baptismate, eo­
rum matrimonium manet et sacramentum evadit, licet non renovetur
in matrimonium consensus. Et sic etiam, eodem omnino consensu,
neque ullo pacto renovato post cognitam nullitatem matrimonii, ma­
trimonium ex occulto impedimento invalidum in radice sanatur. Ratio
igitur Resolutionis non videtur esse posse invaliditas consensus, sed
potius quia ex Cone. Trid. s. 24. C. 1. de R. M. qui clandestine
contrahere attentant inhabiles redduntur ad sic contrahendum, adeo­
que etiam alio in loco inhabiles perseverant ad clandestine contrahen­
dum. — C. Propositum 1. de eo qui duxit, etc. E. M. 859.
1050. Quid de revalidationc ob defectum inhabilitatis personae?
— Si matrimonium revalidandum sit ob personae inhabilitatem, ra­
tione alicuius impedimenti dirimentis, quod dispensetur, dispensatio
sane ab eodem impedimento petenda est. — Si uterque coniux sit
conscius impedimenti, uterque tenetur consensum renovare, obtenta
dispensatione ad matrimonium revalidandum. Ratio est, quia scientia
nullitatis matrimonii, ob notum impedimentum dirimens, verum con­
sensum in praecedenti matrimonii contractu facile excluserat. Cf. 1033.
— Si una tantum pars impedimentum cognoverit, illa tenetur con­
sensum suum renovare, saltem sola seorsim. Sequitur ex modo dictis.
Pars ignara impedimenti non deberet necessario renovare consen­
sum ad matrimonii validitatem, si impedimentum alteram tantum par­
tem respiceret. Ratio est, quia consensus illius fuit ab initio validus,
et proinde perseverat; ergo sufficeret renovatio consensus partis inha­

IV. - DE IMPEDIMENTORUM DISPENSATIONE ETC.

139

bilis. Hinc, si fidelis duxisset non baptizatam, quae ignorat impedi­
mentum, sufficeret, ut cessante infidelitate vel obtenta dispensatione,
fidelis renovaret consensum ; quia consensus infidelis fuit validus, cum
Ecclesia non potuerit ei imprimere inhabilitatem personalem. L. 1114.;
S. Th. S. q. 47. a. 4. ad 2. Cf. Monit. Eccles, v. 11. p. 24. seqq.,
p. 105. seq. Attamen ex variis S. O. decisionibus, si utraque pars
esset in casu ignara impedimenti, et pars infidelis reciperet baptismum,
et matrimonium ab ipsis, scientibus illius nullitatem, non ratificatur,
in loco ubi matrimonia clandestina vel mixta sunt valida, matrimo­
nium manet invalidum, licet permaneant in cohabitatione coniugali.
S. 0. 8. Maii 1899. In ratione huius Resolutionis invenienda, eadem
difficultas apparet ac in praecedenti casu, ut ex sequenti quoque quae­
stione videre est. Ratio affertur, quod consensus, qui ex consuetudine
maritali colligitur, ex errore oritur, quod prior consensus censetur va­
lere. Sed, si hoc verum esset nunquam, invalide contracto matrimo­
nio, posset matrimonium sanari in radice, non renovato consensu, quod
est contra ipsum factum. Quare melius dici potest, quod Ecclesia in
tali casu illum priorem consensum uti legitimum non acceptat; ac nisi
Ecclesia illum acceptet, obnoxius manet potestati irritanti Ecclesiae.
— C. Propositum de eo qui duxit, etc. ; E. M. 959.
An autem renovandus sit consensus etiam a parte ignara impe­
dimenti, cum hoc utramque attingat'? Duplex datur sententia. — Prima
sententia affirmat. Ratio est, quia impedimentum tollit efficaciam con­
sensus a principio ; ergo remanet inefficax, et proinde nullum effectum
producere potest, cum perseveret eodem modo, quo datus est: dispen­
satio autem simplex non sanat vitium, quod praecessit, sed partes reddit
solummodo capaces ad consentiendum in posterum. — Secunda sen­
tentia negat. Ratio est, quia prior consensus, licet effectu suo caruerit
ob impedimentum a iure positivo appositum, tamen de iure naturae
fuit validus, cum fuerit praestitus a persona de iure naturae habili erga
personam de iure naturae habilem ad contrahendum. Quod confirma­
tur ex ipsa dispensatione in radice, quae aliquando datur. Ecclesia
enim in ea certe non supplet, neque supplere potest defectum con­
sensus. Ergo, sublato impedimento sufficit, prior consensus, qui virtualiter in effectu, per copulam coniugalcm, cohabitationem, aut per
alia signa externa, perseverat. Ergo, accedente consensu interno coniugis conscii impedimenti, expresso saltem per similia signa externa,
utriusque consensus unitur, et matrimonium convalidatur. — C.
infantes un. de Dcspons. impub. in 6.°; Lugo Resp. Mor. 1. 6. d. 2. n. 2.

140

IV. - DE IMPEDIMENTORUM DISPENSATIONE ETC.

Verum practice consensus renovandus omnino est non ex rei na­
tura, sed propter clausulam quae in simplici dispensatione continetur;
altera parte de nullitate prioris consensus certiorata, quae clausula non
monitionem, sed probabilius conditionem continet. L. 1115. 1116. 1117.
895. 1145.; A. S. S. v. 26. p. 421. seq. — Consensus autem publice
renovandus est coram parocho et testibus, si impedimentum sit pu­
blicum ; private vero, si sit occultum. Ratio est, quia non posset secus
sufficienter matrimonium probari coram Ecclesia ; ac in primo casu
scandalum est removendum ; in altero vero impediendum est scan­
dalum et partium diffamatio. Sane, si impedimentum, licet occultum,
in foro externo probari potest et dispensari debet, matrimonium se­
creto coram parocho et testibus est revalidandum, ne coniuges postea
possint separari, si impedimentum innotescat. Quare, cum impedimen­
tum ita occultum est, ut nullo modo in foro externo probari possit,
opus tunc non est coram parocho et testibus matrimonium iterum
contrahere.
S. Alph. 1. 6. n. 1116. loquens de secunda sententia modo relata,
ait, posse eam ad praxim inservire in casu urgentis necessitatis. « Nam
si ex notitia nullitatis matrimonii prudenter timeri possit periculum
mortis, gravis infamiae, aut scandali ex separatione secuturi ; et ex
alia coniux non posset evitare redditionem debiti ; tunc bene potest
uti secunda sententia tanquam probabili ; quia eo casu ratione neces­
sitatis etiam cum periculo frustrationis sacramenti licitum est sequi
opinionem tantum probabilem, ut communiter docent ». Cf. hic n. 1046.
9.°
Bened. XIV. Epist. ad Card, de Sinzendort Episc. Wratislav.
Accusiamo 29. Dec. 1742. Bullar. edit, neapol. 1885., Instit. 87.
n. 62. seqq.; S. C. C. 8. lun. 1610.; S. Poenit. Ferraris v. Matri­
monium a. 8. n. 9.; Pyrrhus Corrad. 1. 7. c. 7. n. 8. 9. 12. 13., 1.8.
c. 3. n. 44.; L. 1899.
Si periculum sit, ne alter nullitatem matrimonii cognoscens con­
sensum nolit renovari; vel, cum uterque coniux impedimentum igno­
ret, idem adsit periculum, et alia essent gravia diffamationis incom­
moda, tunc adeunda est Apostolica Sedes, ut a predicta conditione
renovationis consensus dispenset, et dispensationem concedat, quae di­
citur in radice. Ea assurgens usque ad originem, seu radicem matri­
monii, et personam reddit habilem ad contrahendum, et sanat ipsum
; Jtuni consensus, initio praestiti. Radix enim matrimonii est consensus,
et radix, quae sanatur, est consensus in matrimonium naturaliter va­
lidus adeoque matrimonium incipit ex nunc esse validum. S. O. 8.
Mart lQ00.; Monit. Eccles, v. 12. p. 3. Matrimonium ipsum praeterea

IV. - DE IMPEDIMENTORUM DISPENSATIONE ETC.

141

sanatur quoad effectus, et quoad legitimationem prolis, ex tunc, i. e.
quasi ab initio fuisset validum. Scilicet relaxatur in tali casu illa con­
ditio renovandi consensum, qua sublata etiam personae inhabilitate per
dispensationem, ille consensus, naturali iure validus, suam exerit mo­
ralem vim, et matrimonium perficitur. Verum, uti patet, opus est. ut
consensus in matrimonium vere adfuerit et perseveret, et matrimonium
vere contractum fuerit, et bona fide utriusque vel saltem ex una parte,
et speciem matrimonii habuerit et adhuc retineat. Quare haec dispen­
satio applicatur alterutra parte, vel utraque etiam parte illius ignara.
Dispensatio in radice exsequenda est eodem modo, ac dispensatio
simplex, addendo in formula verba, in radice. Sic, e. g. : « Ego, au­
ctoritate apostolica mihi concessa, matrimonium a te contractum cum
N., in radice eius sano et consolido, prolemque susceptam et suscipien­
dam legitimam declaro, in nomine Patris, et Filii, et Spiritus Sancti ».
Sed nulla formula in Rit. Rom. habetur. — Sanch. 1. 2. d. 35. 36.
37., 1. 8. d. 7. ; Bened. XIV. C. Etsi, Not. 68. 80. 87., de Syn. 1. 13.
C. 21.; L. 1109. 1115. seqq.; E. M.
Dispensatio in radice a S. Poeni ten tiaria, a S. C. de Sacram.,
a S. Ofticio conceditur pro variis casibus, et per Ordinarium petenda
regulariter est. — Monit. Eccles, v. 19. p. 4. seqq.
Ex S. O. 22. Nov. 1889. ad sanationem in radice exigitur, ut
pars catholica, matrimonii nullitatem agnoscat. Collect. S. C. de Prop.
Fid. η. 1721.
Ex S. Ο. 11. Mart. 1868. revalidantur in radice, non renovato
consensu, matrimonia contracta cum impedimentis iuris ecclesiastici.
Collect. S. C. de P. F. ed. 2. a. 1897. η. 1326.
Ex S. Ο. 22. Aug. 1906. sanatur in radice matrimonium nullum
ob disparitatem cultum, post receptum baptismum ab uxore, nulla ca­
tholici viri praemonitione. Collect, cit. n. 2239.
Legitimatio prolis, a Summo Pontifice facta, extenditur per quandam consequentiam ad effectus etiam temporales. C. Per venerabilem
13. Qui filii sint legitimi. Dupliciter autem patet; quoad canonicos
et civiles effectus, et quoad ipsam maculam et infamiam illegitimorum
natalium auferendam.
A Summo Pontifice Pio X. facultas mihi bis concessa est matri­
monium sanandi in radice duarum matronarum, non praemonitis viris,
ac documento relicto apud ipsas huiusmodi sanationis, si necessitas
forte occurreret demonstrandi obtentam sanationem.

142

v.

DE USU MATRIMONII

V. - DE USU MATRIMONII
1051. An licitus et debitus sit matrimonii usus? — R. Affirma­
tive. Idque de fide est ex 1. Cor. 7., 3. Uxori vir debitum reddat;
similiter autem et uxor viro. Ratio patet ex ipsa natura contractus
matrimonii, quam ipse Apostolus deinde exprimit 1. c. Debitus, i. e.
invicem debitus, si nempe saltem tacite petatur, quia non tenetur per
se necessario uti iure suo ; sed tantum aliquando per accidens, v. g.,
ad avertendum periculum incontinentiae imminens coniugi. Debitus,
adeoque post bimestre, et si compars ius petendi non amiserit per
adulterium, vel per incestum. — L. 900. 938. ; S. Th. S. q. 44. a. 5. 6.

1052. Resolves: Tenentur coniuges ad cohabitationem, nec po­
test unus diutius abesse sine alterius consensu, aut sine necessitate;
haec quippe obligatio sequitur ex ipsa obligatione debitum reddendi.
Causae autem iustae abeundi ad longum tempus sunt bonum publicum,
familia alenda vel tuenda, damnum ab inimicis vitandum, etc. Debet
tunc vir, qui alibi diu manere debet, uxorem eo ducere, si commode
possit, ut secum cohabitet. Pervenit de Conv. lepros.; S. Th. S. q. 64.
a. 6. ad 1., Quodl. 4. a. 11. Cf. V. 1. n. 675.
Graviter peccat coniux negans debitum, quoties est periculum
incontinentiae, vel gravis molestiae in altera parte. Item, si neget al­
teri serio petenti. Secus autem, si compars benevole remittat, aut re­
misse petat, aut immoderate, v. g., post tertiam vel quartam vicem
eadem nocte; nec si differat ad breve tempus, nempe ad noctem, vel
si a nocte differat ad tempus matutinum, secluso tamen semper in­
continentiae periculo. Peccat pariter coniux aliquid faciens, quo per se
generatio impeditur.
Peccat item graviter vir vel mulier, si se impotentem reddat,
etiam mediis alias licitis, invita comparte. S. Th. S. q. 64. a. 1. ad 3.,
a. 6. ad 4. — Possunt quidem coniuges ex gravi causa aliquid facere,
ex quo per accidens sequatur effusio seminis; peccant tamen, si in usu
matrimonii faciant aliquid, quo per se vel semen extra vas effundatur,
vel receptum reiiciatur. Hinc, seclusa copula perfecta, illicita est ar­
tificialis foecundatio. S. O. 24. Mart. 1897. Artificialis foecundatio,
qua nempe ars naturae substituatur, non qua natura arte mere adiuvelur.
Ars quidem naturae substituitur, si vir prius polluatur, et deinde
semen ex ea collectum in vaginam instrumento aliquo immittatur. Na­

V.

DE USU MATRIMONII

143

tura vero nonnisi adiuvatur, si copula naturali modo prius peragatur,
et deinde sive digitis sive syphunculo semen in vaginam iam immis­
sum ulterius usque ad ostium uteri impellatur ad foecundationem cer­
tius obtinendam.
« Certum est, esse illicitum habere copulam propter solavi volu­
ptatem, ut patet ex pr. 9/ d. ab Innoc. XI... Commune tamen est
apud omnes, id non esse mortale, sed tamen veniale peccatum... Nul­
lum autem erit peccatum, si coniux principaliter intendat procreatio­
nem prolis et utatur voluptate, eam moderate intendens, ut se excitet
ad copulam ; sicut pariter minime peccat, qui intendit moderatam de­
lectationem in comedendo, ad praestandum corporis conveniens ali­
mentum ». L·. 912. 938. 940. 942. 954. — Licitus tandem est coniugii
usus in remedium concupiscentiae, ad incontinentiam vitandam. —
Sanch. 1. 9. d. 11.; E. M.

1053. « An liceat coniugibus copulari, si ob senectutem, vel aliam
dispositionem plerumque accidat, quod semen extra vas effundatur ?
— Affirmant probabiliter Bossius, etc., modo adsit spes probabilis se­
minandi intra vas, quia semper ac adest talis spes, ius habent ad co­
pulam, et si semen effunditur, hoc per accidens evenit ». L. 954.
Neque vero illicitus est ob senectutem ipsis matrimonii usus; nam
licet iste tunc actu non sit in officium naturae, adhuc tamen ille actus
aptus per se est ad illud, et certe contra illud non est. Unde licet
etiam senibus matrimonium contrahere. Etenim zoospermata, unde in
viris pendet vis generandi, et ovula, unde pendet in mulieribus eadem
generandi vis, pubertatis tempore primo producuntur et perdurant in
viris per totam vitam et in feminis usque ad provectam aetatem, quin
ullum definiri possit tempus, quo penitus vis illa extinguatur, licet se­
nectute imminuatur. Imminuitur vis illa generativa in viris anno cir­
citer 60. aetatis, in foeminis circiter anno 40.-50., qua aetate ordi­
narie menstrua finem habent. Imminuitur ; menstruorum enim, propter
aetatem, absentia, impotentiae argumentum non est. Non enim semper
in feminis menstruatio et ovulatio simul connectuntur : illa enim ces­
sare potest et haec nihilominus potest perdurare; et sine menstruatione
haberi etiam potest praegnatio. Ac, menstruatione cessante, non ideo
ea omnino extinguitur, potest enim, post aliquam magis minusque
diuturnam interruptionem continuare in extrema etiam senectute. De­
cisio praeterea ovuli cum natura sua interna sit et abscondita semper
per se praesumitur. — Dominic. Benetti Opus Medico Morale Canon
undecimus Adnotationes num. 3.; Franc. Topai, Importanza dell’utero.
Roma 1900. p. 44.-45.; S. Th. S. q. 58. a. 1. ad 3.

144

V. - DE USU MATRIMONII

Licita item est copula, si mulier semen non possit retinere. Ratio
est. quia copula tunc adhuc per se apta est ad generationem et ad
generationem sufficiens; ac illa seminis emissio per accidens tantum
est, et generationem minime impediens. Quaelibet enim sit seminis
quantitas ex vagina emissi, vaginalis mucosa retinet semper seminis
quantitatem ad generationem sufficientissimam.
« Dein, peracta iaculatione, et cum vir recesserit, ordinarie semen
semel infusum in vaginam non amplius emittitur, quum tunc parietes
vaginales ita inter se cohaerent, ut vicissim se tangant, ex quo magna
difficultas exitus; immo etiamsi pars aliqua ob speciales conditiones
vaginae extra emittatur, illud quod remanet adhaerens mucosae et
plicis vaginae semper multo abundantius est, quam necessitas foecundationis requirit ». Antonelli vol. 2. p. 189. n. 381.
Ex hisce autem sequitur graviter non peccare mulierem, si post
actum copulae surgat, ambulet, laboret etc.; cum, peracta copula, statim inter se cohaereant parietes vaginales et vaginam occludant, ita
ut nihil seminis ordinarie emittatur. Quare peccatum esse poterit
tantum ob pravam intentionem impediendi generationem. Antonelli
1. c. p. 220. n. 479.

1054. An licitus sil sterilibus usus matrimonii? — R. Affirma­
tive, tum quia nulla adest positiva lex id prohibens, tum quia steriles,
per se idonei sunt ad actum coniugalem perficiendum. Si autem nulla
ex eo sequitur generatio, hoc per accidens est, et a natura est, om­
nino independens ab eo actu rite perfecto, prout a coniugibus est. Alii
praeterea adsunt etiam honesti actus coniugalis fines praeter genera­
tionem. Hinc licitus etiam est matrimonii usus eo tempore et illis
diebus, quibus difficilior generatio est. Cf. 1077.; E. M.
1055. « An aliquando vir teneatur petere? — Per se loquendo,
non tenetur petere; tenetur vero per accidens, nimirum si uxor tacite
exigat, puta si ostendat aliquod indicium, quo tacitam petitionem si­
gnificet; quia in mulieribus, ob innatam etiam verecundiam, talia signa
habentur pro vera petitione. Ita communiter... ex D. Th. S. q. 64.
a 5 ad 2 E converso recte dicit Sanch., etc., ex eodem D. Th. 4.
D. 22 q. un. a. 3. ad. 2., non tenon mulierem reddere viro, nisi hic
expresse petat; cum enim non pudeat viros expresse exigere, bene
possunt uxores praesumere, quod viri expresse non petentes nolint ipsas
obligare ad petendum ». L. 928. Id sane valet, item per se et ordi­
narie loquendo. L. ib. ; S. Th. S. q. 64, a. 5. ad 2. n. 6. ad. 3.

145

V. - DE USU MATRIMONII

1056. « An l'xor teneatur aliquando petere debitum ? — Certum
est l.° ordinarie non teneri..., quia hoc est mulieribus notabiliter in­
verecundum. — Certum est 2.° in periculo incontinentiae, quod, cum
alter coniux est in periculo incontinentiae, tam vir quam uxor tenetur
petere ad liberandum alterum a periculo... — 3.° Sed dubium fit, an
teneatur uxor tunc petere ex caritate vel ex iustitia ? Prima sententia...
dicit teneri ex iustitia. Ratio..., tunc potius est redditio quam petitio
debiti... Et huic sententiae videtur adhaerere D. Th. S. q. 49. a. 5.
ad 1... Secunda sententia, quae videtur probabilior..., dicit teneri tan­
tum ex caritate. Ratio, quia ubi nulla est petitio alterius coniugis
expressa vel tacita, nulla adest obligatio iustitiae ad reddendum...
Ideo a D. Th. huiusmodi petitio non dicitur absolute redditio, sed
quaedam redditio debiti... Ex hac sententia infertur, quod coniux, cum
non teneatur ex iustitia, sed tantum ex caritate eo casu ad petendum,
non tenetur petere cum magno incommodo; hinc probabiliter tunc ex­
cusatur uxor a petendo, si in hoc magnam verecundiam subire de­
beret ». L. 929. Cf. S. Th. q. 64. a. 5. ad 1., a. 6. ad 3.
1057. « An si vir se retrahat post seminationem, sed ante semi­
nationem mulieris, possit ipsa stalim tactibus se excitare, ut seminet?
— Negant auctor addit, ad Wigandt, etc. Ratio, quia semen mulie­
ris non est necessarium ad generationem ; item quia effusio illa mulie­
ris, utpote separata, non fit una caro cum viro. Communius vero af­
firmant Wigandt, Less., etc. Ratio, tum quia seminatio mulieris pertinet
ad complendum actum coniugalem, qui consistit in seminatione utriusque coniugis; unde sicut potest uxor tactibus se praeparare ad co­
pulam, ita etiam potest actum copulae perficere... tum quia, ut plures
sentiunt, seminatio mulieris est necessaria, vel saltem multum confert
ad generationem, nihil enim a natura frustraneum agitur. Omnes au­
tem concedunt uxoribus, quae frigidioris sunt naturae, posse tactibus
se excitare ante copulam, ut seminent in congressu maritali stalim ha­
bendo ». D. 919.
Et sane, nihil hac in re contra naturam habetur, si consideretur
illud, quod iam alias annotatum est, quod foemineum semen proprie
in mulo est, quod omni fere mense ex alterutro ovario decidit in ute­
rum, absque ullo libidinis aestu. Mixtione facta virilis seminis et ovuli,
vir et mulier una fiunt caro, et illud habetur, quod requiritur et suf­
ficit ad generationem. Aliud semen in foemina, improprie dictum,
quod situm est in illo humore, qui aliquando foris etiam prodit, utile
quidem est ad coniugalem actum faciliorem reddendum, utile etiam
Bucceroni. Inst. theol. moralis IV.

io

146

V. - DE USU MATRIMONII

est ad ipsam generationem, sed non necessarium. Unde mulieres in
ipso actu copulae frigidae possunt optime concipere, et matres fre­
quenter evadunt. Ut ergo, si simpliciter locum non habeat haec im­
propria seminatio, nihil fit contra naturam, ita etiam, si non eodem
tempore, in actu copulae, simul cum seminatione viri contingat. « Non
est necesse, ait Sanch. 1. 9. d. 17. n. 9. utrumque coniugem semi­
nare simul ».
Plurimae foeminae, ait Antonelli, praedictam distillationem seu
secretionem humoris seu muci vulvo-vaginalis aliquando in copula non
patiuntur. Verum licet non sit haec secretio necessaria ad generatio­
nem, ad eam tamen valde utilis est, nam per ipsam non solum faci­
lior evadit coitus; verum etiam, cum ipsa sit alcalinae naturae, valet
immutare actionem acidam secretionis vaginalis, quae hac ratione pos­
set etiam interimere nemaspermata. Cum autem indicet perfectam vo­
luptatem consecutam, patet quod revera complementum copulae sit,
cum huiusmodi voluptas a natura ad copulam generativam ordinetur.
— Cum tamen eius defectus generationem minime impediat ab omni
gravi saltem peccato excusatur mulier, si se retrahat a seminando, id
est a praefata distillationc seu secretione, cum vir iam seminaverit.
Fecundatio enim effici omnino potest absque tali seminatione seu ef­
fusione muci. Neque vero tenentur coniuges aptiori modo coire, sed
sufficit, ut generatio per eos non impediatur. — Consequenter neque
graviter peccat vir, si a copula se retrahat, cum iam seminaverit, non
expectando mulieris seminationem. Immo ordinarie saltem neque ve­
niale est; nam, peracta iaculatione, membrum fere statim relaxatur;
quare impossibile est diutius copulam protrahere. Antonelli vol. 2.
p. 217. n. 471. 472., p. 219. n. 477. p. 220. n. 478. Cf. hic. n. seq.
1058. « An peccent mortaliter coniuges, si incepta copula cohi­
beant seminationem ? —
coniuges ambo in hoc consentiant, nec adsit
periculum seminandi extra vas, id, per se loquendo, non est mortale;
illa enim penetratio vasi feminei tunc reputatur instar tactus verendo­
rum, qui inter coniuges permittitur, vel saltem non est mortalis, se­
cluso periculo pollutionis. Ita communiter... 3Ï ambo consentiant, nam
si alter se retrahit sine alterius consensu certe graviter peccat... Per
sc loquendo, nam sapienter advertit Sanch. id ordinarie esse mortale,
quia ordinarie adest periculum ex tali retractione effundendi semen,
nisi coniuges experti sint oppositum ; quo casu tamen puto nullo modo
posse eos excusari saltem a veniali... ; si vero femina iam seminaverit,
xcl sil in probabili periculo seminandi, non potest quidem vir data

V. - DE USU MATRIMONII

147

opera a seminati^.· e se retrahere, sine gravi culpa, quia tunc ipse est
causa, ut semen uxoris prodigatur... Si autem vir iam seminaverit,
dubium fit, an femina mortaliter peccet, si se retrahat a seminando.
Prima sententia affirmat... Ratio, quia, ut aiunt, etiam semen mulieris
active concurrit ad generationem..., saltem semen mulieris iuxta om­
nes valde confert prolis confectioni, cum ad hoc saltem fuerit a na­
tura institutum. Secunda sententia communior negat... Hi contrario
nituntur fundamento, nempe quod semen mulieris non est necessarium
ad generationem... Nec obstare... quod semen feminae conferat per­
fectioni prolis ; nam respondent, quod non tenentur coniuges ad convenientiorem modum generandi, sed satis est si generationi non ob­
stent ». L. 918. 954.
Licet autem S. D. hanc secundam opinionem dicat communio­
rem et probabiliorem, primam tamen censet satis probabilem, et ideo
in praxi tenendam ad damnum prolis vitandum. Et mox S. D. subdit,
neque practice esse probabile posse mulierem in actu coitus animum
ad alia divertere, ne concitetur ad seminationem. Idque n. 954. dicit,
verius esse mortale. Verum cum illa seminatio feminae, de qua hic
proprie fit quaestio, nempe interioris humoris effusio, essentialis nullo
modo sit generationi, et certum sit, quod non ideo generatio impe­
diatur. non videtur necessario practice primam opinionem esse tenen­
dam. Peccatum igitur potius est ex animo impediendi generationem,
quam ex re ipsa, ut contingit etiam in aliis rebus, quae quamvis gene­
rationem non impediant, si tamen hac prava intentione fiant, peccatum
profecto aderit. — E. M.
« At aliquid notare oportet de ratione sedandae libidinis per in­
choationem et abruptionem copulae, qua nonnulli Theologi censent posse
licite sedari. Statim dicimus finem sedandae libidinis non posse ha­
beri, nisi per copulam cum emissione seminis in vas, scilicet quae sit
apta ad generationem ex parte utriusque; nam sedatio concupiscen­
tiae hoc tantum modo necessario habetur, dum introductio penis et
abruptio copulae ante iaculationem nullo modo minuit, multo minus
vero extinguit, sed quam maxime aestum libidinis auget et inflammat.
Quare abruptio copulae non potest inservire ad compescendam libi­
dinem, cum, contra, ipsa concupiscentiae ardore vehementer adcrescat ».
Antonelli vol. 2. p. 222. n. 483.
1059. « An peccet mortaliter vir inchoando copulam in vase prae­
postero, ut postea in vase debito eam consummet? — Communiter et
verius affirmant... Ratio, quia huiusmodi coitus, etsi absque semina­

148

V. - DE USU MATRIMONII

tione, est vera sodomia, quamvis non consummato; sicut ipsa copula
in vase naturali mulieris alienae est vera fornicatio, licet non adsit
seminatio ». L. 916. Idem S. D. ib. affirmat de simplici virilium tactu
cum eodem praepostero vase; « quia saltem talis tactus non potest
moraliter fieri sine affectu sodomitico ».

1060. An liceat in coniugali actu aliam personam cogitare de eaque delectarif — « Excusant a mortali Sanch. et Spor. coniugem, qui
se excitaret ad copulam delectando de pulchritudine alterius personae,
sed absque affectu turpi; at merito dicunt hoc esse valde periculosum,
et non permittendum. Sicut nec etiam permittendum puto, se excitare
ad coitum, respiciendo ad imagines diversi sexus; maxime si essent
sacrae, quod recte aiunt La Croix et Spor., esse mortale propter gra­
vem irreverentiam. An autem liceat marito delectari de copula aliena
(ab aliis nempe habita) cogitata, ut se excitet ad coitum cum uxore?
Ex una parte videtur negandum, cum obiectum, de quo delectatur,
sit per se turpe. Ex alia non videtur damnandum talem coniugem...
Illud autem... se (maritum) delectari de copula cogitata inter ipsum
et alienam, dico omnino reiiciendum, cum talis delectatio sit de obiecto
intrinsece malo, et ipsi coniugi omnino vetito ». L. 913. 914.
1061. « An liceat petere cum periculo sanitatis, nempe si alter­
uter coniugum laboret lepra, morbo gallico, phtisi, aut alio morbo con­
tagioso? — Per se loquendo non licet, cum nemo sit dominus suae
vitae aut salutis. Attamen probabiliter Busemb., etc., dicunt, quod si
morbus esset diuturnus, et non proxime tendens ad mortem, nempe
quod non soleat de brevi et facili mortem inferre..., tunc non erit il­
licitum sano petere, si aderit iusta causa..., quia alias esset valde one­
rosum tamdiu abstinere ab usu coniugii, quod vix poterit esse sine
periculo incontinentiae. Advertendum tamen quod coniux infectus morbo
gallico, seu syphilide, aut simili contagioso, non poterit petere ab al­
tero inscio, nisi vitium suum illi manifestet, et manifestando possit
alter remediis occurrere morbo; immo nec etiam poterit reddere, nisi
certiore facto sano... Ceterum vero non tenetur manifestare, quia non
tenetur cum tanto detrimento suae famae coniugale debitum praestare.
In omnibus enim contractibus gravissimum incommodum in solutione
excusat a debito reddendo ». L. 909. 910. 950. — « Hic est ordo
naturalis, ut prius aliquid in seipso perficiatur, et postmodum alteri
de perfectione sua communicet; et hic est etiam ordo caritatis, quae
naturam perficit. Et ideo cum uxor in viro potestatem non habeat,
nisi quantum ad generativam virtutem, non autem quantum ad ea

V.

DE USU MATRIMONII

149

quae sunt de conservatione individui ordinata, vir tenetur uxori debi­
tum reddere in his quae ad generationem prolis spectant, salva tamen
prius personae incolumitate ». S. Th. S. q. 64. a. 1. — C. Quoniam
dc Coniug. lepros.
Gravissimum est periculum transmittendi syphilidem ex coniuge
syphilitico ad alium coniugem et ad prolem per copulam. Effectus
autem syphilidis horribiles sunt, eaque etiam frequens causa est abor­
tus. Cum per curam medicam ordinarie aliquod post tempus, si morbus
sat levis sit, removeri possit, copula hoc tempore non est permittenda.
Antonelli vol. 2. p. 203. n. 423. 430. Quoad vero copulam in phtisi
habendam, notandum est grave periculum infectionis adesse per oscula,
et, uti videtur, aliquando etiam per copulam, quamvis per hanc non
proximum sit. Cum vero phtisici magna concupiscentia saepe agiten­
tur, et ex modico copulae usu grave damnum illis non proveniat, vi­
detur haec posse eis permitti. Antonelli 1. c. n. 433. Ad alios morbos
non contagiosos quod attinet, videndum est, utrum ex copula morbus
gravetur et periculum mortis afferat necne. In morbis cum febre coniunctis, et praesertim in morbis acutis et inflammatoriis, ut sunt pe­
ritonites, pneumonia, pleurites, pericardites, meningites, hyperaemia
cerebralis, et in vitiis cardiacis et in pluribus similibus, copula sem­
per grave damnum illatura est, et etiam aliquando mors repentina
inter vel post copulam sequi potest. Antonelli 1. c. n. 434. 436. Co­
pula slatirn post prandium absque periculo non evadit donec duae vel
tres horae saltem a prandio transierint. Antonelli 1. c. n. 439.
Periculum gravissimorum malorum et mortis matris et fetus est
in praegnatione extra-uterina, quippe quae veram anomaliam et dero­
gationem legum physiologiae constituit. Cf. los. Antonelli Opusc. de
Cone, impôt, et steril. Romae 1900. c. 5. n. 104. seqq.
1062. Resolves: « Commune est non teneri uxorem reddere de­
bitum, si experta sit, non posse parere sine probabili periculo mortis,
quia solutio debiti non obligat cum tanto detrimento ». L. 953. —
Neque reddere coniux tenetur, si possit rationabiliter timere damnum,
vel periculum grave sanitatis, quia non censentur coniuges se obli­
gasse ad debitum cum tanto incommodo reddendum. S. Th. S. q. 64.
a. 6 ad 4. — Actus coniugalis tempore morbi saltem plerumque ne­
que sub levi est illicitus, quia crebio nullum inde accidit damnum
coniugibus: labor autem, qui actum comitatur, in morbum, saltem
communiter loquendo, admodum influere nequit. Attamen ob notabi­
lem corporis debilitatem excusantur a reddendo debito laborantes febri

150

V. - DE USU MATRIMONII

valida, aut alio morbo gravi. — Non excusatur a debito reddendo
uxor ob ordinaria partus, graviditatis, aut nutritionis incommoda, nec
ob dolores graves quidem, sed tempore breves, nec ob dolores diu­
turnos sed moderatos, v. g., capitis per plures menses post partum,
nec ob sanitatem aliquantisper debilitatam ; quia haec omnia conditioni
matrimoniali adnexa sunt; secus vero, si periculum vitae, aut morbi
gravis, ex iudicio medici vere prudentis pertimescendum esset. L. 952.

1063. « An coniux possit et teneatur reddere, quando timetur dam­
num prolis nasciturae? — Communiter et verius affirmant D. Th.
D. 32. q. un. a. 1. ad 4... Ratio assignatur a D. Th. : Uxor tenetur viro
leproso reddere debitum, et quamvis proles gigneretur infirma, tamen
melius est ei sic esse, quam penitus non esse ». L. 951. — Quid, si
mater experta sit filios parere mortuos? Hoc casu Laym, dicit, quod
bene poterit uxor reddere, immo et petere, quia illa mors foetus per
accidens evenit. Attamen Bossius aliique tenent eam non posse neque
reddere neque petere, quia mater ex morte prolis exponitur magno
periculo vitae. Secluso ergo huiusmodi periculo, illicitum per se non
apparet reddere et petere, licet coniux hac ratione excusari posset a
reddendo. Et, si adesset periculum incontinentiae, ut de facto adest,
fere communiter consentiunt, quod tunc licitum sit reddere et petere,
et ipse S. Alph. omnino consentire videtur. L. 952. 953.

1064. « An sit iusta causa negandi debitum, si plures nascantur
filii, quam coniuges possint alere? — Prima sententia negat... Ratio,
tum quia procreatio prolis spectat ad praecipuum finem matrimonii...
tum quia exponeret alterum periculo incontinentiae... Secunda vero
sententia affirmat... Ratio, tum quia multiplicitas prolium futurarum
cederet in nocumentum filiorum iam genitorum, tum quia in omnibus
debitis magna difficultas excusat a solutione ». L. 941. Prima sententia
magis arridet S. D. propter periculum incontinentiae, quod revera vix
non aderit.
1065. Utrum liceat reddere illicite petenti cum peccato mortali? —
R. Negative, si culpa se tenet ex parte actus, e. g. si alter petat in
loco sacro, vel publico. Ipse enim actus tunc illicitus est et petenti
et reddenti. — Affirmative, si culpa se teneat ex parte tantum per­
sonae e g. si petat ex pravo fine, quia actus manet in se honestus,
et alter non ideo amittit ius ad actum. Quare, per se loquendo, et
potest et debet tunc coniux reddere. Per se loquendo, nam si potest
facile alterius peccatum impedire, ex caritate id facere tenetur, vel

V.

DE USU MATRIMONII

151

eum saltem monere debet, si tamen id facere possit citra grave in­
commodum, quod ut plurimum adesse dicunt. Si vero compars ius
amiserit per incestum, tunc alter coniux potest quidem per se reddere,
sed non tenetur. — L. 944.-946., 1. 2. n. 61., S. Th. q. 64. a. 6.
Cum peccato mortali. Cum peccato autem veniali, si actus est venialiter illicitus ex parte ipsius actus, petenti reddere alter non tenetur,
quia alter non habet ius ad illum cum sit per se illicitus. Reddere
tamen potest, quando adest iusta causa, « cum quaelibet iusta causa
excuset a veniali » in hoc casu. L. 946.
In casu impotentiae supervenientis post matrimonium valide con­
tractum illicita evadit consequenter copula, qua proximum pollutionis
periculum habetur: cum copula tunc non sit ratione generationis, adeoque neque ratione sedandae concupiscentiae haberi potest. Nam, non
est matrimonium ordinatum in remedium concupiscentiae, nisi qua­
tenus coniunctio, qua fit satis concupiscentiae, ex natura rei ordinatur
ad finem principaliorem generationis, qualis non est eunuchorum.
Praedicta impotentia esse potest tum ex parte viri tum ex parte
foeminae. In huiusmodi impotentia neuter potest petere neque red­
dere debitum, copulam exercendo. Possunt tamen coniuges in casu
praedictae impotentiae tactus, amplexus, oscula exercere, citra tamen
proximum periculum pollutionis, vel consensus in casu ; quin vero
praedictos actus impedire possit pollutio, si per accidens tantum se­
quatur.
Non desunt vero auctores qui copulam praedictis coniugibus per­
mittunt exercere, quia, aiunt, ius habent ad illam. Sed haec est dif­
ficultas ; nam ius utique habent ad copulam, quae est, secundum na­
turam; non ad copulam, ex qua pollutio habeatur, contra naturam.
1066. « An liceat uxori reddere debitum vel petere a viro volente
seminare extra vas post copulam inceptam? — Prima sententia affir­
mat..., quia cum mulier reddit aut petit dat operam rei licitae, nec
ipsa propter malitiam viri debet suo iure privari. — Secunda sententia
dicit, uxorem non posse nec petere nec reddere, nisi adsit gravis causa,
quae ipsam excuset in permittendo peccatum viri, et in cooperando
ad materiale peccati illius, alias tenetur ex caritate, cum possit sine
gravi incommodo, viri peccatum impedire. — Ego tamen distinguen­
dum puto. Si agatur de reddendo debito, dico uxorem probabiliter
posse et teneri negare debitum, si possit sine gravi incommodo, quia
abusurus re sibi debita non habet ius ad rem sibi vindicandam, sed
probabilius videtur uxor non solum posse reddere, sed etiam teneri.

152

V. - DE USU MATRIMONII

Ratio, quia quando culpa se tenet ex parte personae petentis, cum
ipsa habeat ius ad copulam, nequit alter sine iniustitia debitum ne­
gare, si non possit monendo a tali culpa illum avertere, et tunc patet,
quod reddens ne materialiter quidem cooperatur seminationi extra vas,
sed tantum copulae inceptae, quae per se omnino utrique est licita.
Si vero agatur de petitione debiti, dico uxorem non posse petere, si
non adsit iusta et gravis causa. Tunc enim revera tenetur ex caritate
impedire peccatum viri. lustam autem causam habebit petendi, si ipsa
esset in periculo incontinentiae, vel si deberet alias privari suo iure
petendi plusquam semel vel bis, cum perpetuo scrupulo, an ei sit
grave incommodum, vel ne, tunc se continere ». L. 947. Cf. 1. 2.
n. 53. par. Λ7 vero: S. Poenit. 16. Nov. 1816., 1. Febr. 1823.,
8. lun. 1842.; E. M.
« Peccatum coniugati cum sua uxore non est secundum indebi­
tam materiam, sed secundum alias circumstantias, quae non constituunt species moralis actus ». S. Th. 2. 2. q. 154. a. 1. ad 4. Quare
praeter mutuum scandalum manet species peccati contra naturam,
quocumque modo post copulam perfectam generatio impediatur. Ferreres 922. IV. Haec praxis quoad valetudinem coniugum, plurimorum
itemque gravium est ferax malorum. Antonelli vol. 2. p. 351. n. 587.
1067. Resolves : Peccatum viri in praecedenti casu onanismus
communiter appellatur. Nomen suum sortitur ab Onan, secundo filio
Patriarchae Indae, qui post defunctum fratrem suum Her iuxta mo­
rem coactus est viduam eius Thamar (.lucere, ut suscitaret semen
fratri suo ; sed introiens ad uxorem fratris sui semen fundebat in ter­
ram, ne liberi fratris nomine nascerentur. Et idcirco percussit eum
Dominus, quod rem detestabilem faceret. Gen. 38., 9. 10. Onanismus
voluntarius est semper peccatum mortale, utpote contra naturam:
ideoque nunquam coniugibus licitus esse potest. — Uxor a peccato
excusari potest, si gravi de causa viro onanistae debitum reddat, modo
interius ipsius peccato non assentiatur, exteriusque repugnantiam suam
seriis admonitionibus, aliisve displicentiae signis ostendat. — Non pec­
cat uxor consensum internum voluptati praebendo, quando actum coniugalem viro onanistae permittere potest, modo assensum peccato viri
non praebeat. Ratio est, quia cum minime peccet actum huiusmodi
permittendo, neque peccat voluptatem ex ea provenientem admittendo,
quamvis praesciat, virum copulam non esse perfecturum : actus enim
ille est in se honestus et licitus mulieri, et per eam non stat, quo­
minus debito modo perficiatur.

|

I
I

1

i

V.

DE USU MATRIMONII

153

Verum, si mulier in eo actu non seminaverit, ut communiter di­
citur ab antiquis theologis, non potest post copulam ad seminationem
se excitare, si nempe vir, non peracta seminatione in vase debito se
retrahat. Ille enim actus ex parte mulieris non ordinatur a natura nisi
ad copulam generativam. Quare esset in casu vera pollutio ex parte
mulieris, uti est ex parte viri. — Non potest item vir tactibus se
excitare ad seminationem extra debitum vas, si mulier iam semina­
verit et a copula se retraheret, quin viri seminationem expectaverit.
Ratio est eadem, quia esset talis actus manifesta pollutio ex parte viri.
L. 919. — Hinc item dicendum consequenter est cum eodem S. Alph.
1. c. non posse virum se retrahere a copula antequam seminet, si in
ea uxor iam seminaverit, aut sit in probabili periculo seminandi. Ratio
est, quia secus actus ille mulieris finem a natura intentum non asse­
queretur. — « Lotiones vaginales, quibus mulieres ad servandam mun­
ditiem genitalium utuntur, non sunt faciendae, nisi saltem duodecim
post horas a copula, quia alias semen deperditur cum emissione lo­
tionis adhibitae, vel vita perimitur et dein deperditur, iuxta naturam
lotionis ». Antonelli vol. 2. p. 186. n. 378. Verum, quantum est ex
parte temporis, brevius etiam tempus sufficit, ne generatio reapse im­
pediatur.
1068. « An coniux prohibitus a petendo ratione voti, vel affini­
tatis, aut cognationis spiritualis post matrimonium contractae, possit
quandoque licite exigere debitum? — Id admittunt communiter dd. si
adsit periculum incontinentiae in altero coniuge. Immo dicunt tunc
teneri petere, quia haec obligatio oritur ex ipsa institutione matrimo­
nii. Item admittunt etiam communiter S. Th. 4. D. 38. q. 1. a. 3.
q. 2. ad 4., etc., posse coniugem impeditum petere, si alter interpre­
tative petat, nempe quando mulier, ut ait D. Th., verecunda est, et
vir sentit eius voluntatem de debiti redditione. Tunc enim potest
coniux impeditus se offerre, quia tunc potius est reddere quam pe­
tere ». L. 930. Attamen quoad coniugem, qui praeter necessitatem
prolem suam baptizavit, satis probabilis est sententia, quae negat eum
debitum petere prohiberi, eamque tenent plures et graves dd., ut ait
idem S. D. 150. Quoad votum vero, potest illud a coniuge directe
vel indirecte irritari; immo post matrimonium factum, absque coniugis
consensu, cuius coarctetur libertas petendi, illicitum censetur.
1069. « An autem liceat petere coniugi impedito, si ipse sit in
periculo incontinentiae? — Affirmat Viguerius, etc., maxime si ille
esset impeditus ratione affinitatis vel cognationis spiritualis, et com-

154

V. - DE USU MATRIMONII

mode non posset haberi dispensatio, essetque periculum in mora,
quia lex ecclesiastica in tanto discrimine non obligat. Negant vero
Sanch., etc., quia periculum incontinentiae est iusta causa dispensandi,
non autem coeundi. Sed prima sententia respectu ad impedimentum
ab Ecclesia impositum, mihi non videtur improbabilis, si revera di­
spensatio brevi obtineri nequeat, et magnum periculum sit in mora ».
L. 930. De cognatione spirituali. Cf. hic 1068.

1070. « An liceat coniugi excommunicato (licet vitando) petere de­
bitum, et an petere ab excommunicato (quamvis vitando)? — Quod
liceat coniugi petere ab excommunicato certum est ex C. Quoniam
multos 103. caus. 11. q. 3. An autem liceat excommunicato etiam
petere?... Communiter et verius affirmant... Ratio, quia lex ecclesia­
stica non obligat cum tanto periculo, in quo esset quidem excommunicatus, si ipse non posset separari ab altero coniuge, ut revera non
potest, et non posset petere». L. 931.; C. Inter alia de Sent. exc.
1071. « An coniux teneatur reddere debitum amenti vel ebrio? —
Negant communissime et probabilius Busemb., etc. Ratio, quia licet
isti dominium retineant, sunt tamen incapaces usus dominii... Quam­
vis autem non sit obligatio reddendi coniugi amenti, vel ebrio licitum
est tamen ei reddere, ut communiter dicunt, cum usus matrimonii sit
per se licitus, et proles educari possit a coniuge sanae mentis, modo
absit periculum scandali vel abortus. Unde non licet coire cum uxore
amento furiosa, nisi ipsa experta sit sterilis ». L. 948.
Addendum est, quod concepti in ebrietate facillime nascuntur
proclives ad alienationes mentis, ad amentiam ac scrophulam; et al­
cool potest inficere etiam ovulum ipsum et semen. Ad hoc accedit
quod proles facile nasci potest etiam hebes ac surdomuta. Quapropter
coniux non tenetur reddere coniugi ebrio. Antonelli vol. 2. p. 205.
n. 438.

1072. « An et quomodo peccent coniuges coeundo situ innaturali?
— Situs naturalis est, ut mulier sit succuba, et vir incubus; hic enim
modus aptior est effusioni seminis virilis et receptioni in vas femineum
ad prolem procreandam. Situs autem innaturalis est, si coitus aliter
fiat, nempe sedendo, stando, de latere, vel praepostere more pecudum,
vel si vir sit succubus, et mulier incuba... Communiter dicunt omnes
istos modos non excedere culpam venialem. Ratio, quia, licet adsit
aliqua inordinatio... mutatio situs generationem non impedit, cum se­
men viri non recipiatur in matricem mulieris per infusionem seu de­

V. - DE USU MATRIMONII

155

scensum, sed per attractionem, dum matrix ex se naturaliter virile
semen attrahit». L. 917.; S. Th. 4. D. 31. in fin. in exp. litt. Atque,
ut habet idem S. Alph. et S. Th. 11. cc., id etiam sine ullo fit pec­
cato, si ex iuxta causa fiat; et e contra peccatum grave est si expe­
rientia constaret, quod mutato naturali situ nihil seminis femina reti­
neret. Cf. 1053.
Mutatio situs, gravis non est. Ratio est, quia in mutatione situs
generationis finis obtinetur. Ad fecundationem ovuli unum tantum nemasperma sufficit. In seminis autem iaculatione plura millia emittuntur.
Quando ergo aliquid seminis in vaginam penetrat, ob motum proprium
nemaspermatum, haec progrediuntur usque ad uterum, ad tubas et
ovaria ; eo magis quod eorum vitalitas per plures dies perdurat, et si
in ovulum occurrant fecundatio sequitur. Insuper peracta iaculatione,
et cum vir recesserit, ordinarie semen semel infusum in vaginam non
amplius emittitur, quum tunc parietes vaginales ita inter se cohaerent,
ut vicissim se tangant, ex quo magna difficultas exitus. Antonelli
vol. 2. p. 189. n. 381.
1073. Nota: Cavendum est prudenti confessario, ne de variis
congrediendi modis faciat quaestiones, quae non solum inutiles sunt,
sed scandali etiam plenae. Hinc, si poenitens dubium de his iniiciat,
confessario satis erit nosse, an completa fuerit pollutio extra vas de­
bitum. 67 dubium iniiciat, aut etiam dubitandi occasionem poenitens
suppeditet; nemo enim non videt, eiusmodi interrogationes, in re tam
lubrica, nisi manifesta adsit necessitas, nunquam esse faciendas. L. 917.

1074. « An liceat coire coniugibus tempore praegnationis? —
Commune est id non esse mortale, nisi adsit periculum abortus...
D. Th. 4. D. 81. in fin. in expos, litt.... Communiter non adest tale
periculum... Et ideo non esse vexandos coniuges importunis interro­
gationibus... Utrum autem, secluso periculo abortus, sit culpa venialis?
Affirmant D. Antonin, etc. Negant vero Sanch. etc., quia nullibi ha­
betur id per se vetitum... Ut coitus sit licitus in matrimonio, sufficit,
ut per se actus sit ad generationem idoneus; quod autem ipsa non
eveniat, per accidens se habet. Ceterum mihi arridet sententia, quam
tenet Pont, etc., nempe quod coitus cum praegnante non potest excu­
sari a culpa veniali, nisi adsit periculum incontinentiae vel alia ho­
nesta causa ». L. 924. Quare agitur saltem de incerta obligatione.
Causa vero honesta vix unquam abesse potest. Insuper conceptio non
semper coincidit cum copula, sed saepe post plures horas, vel dies,
vel etiam post hebdomadam contingit. Hinc statui non potest a qua-

156

V. - DE USU MATRIMONII

nam copula conceptio secuta fuerit. Neque vero ipsae foeminae, prae­
sertim primis diebus, suum praegnationis statum cognoscunt. Quare
hac etiam de causa non possunt tunc ab usu matrimonii prohiberi. —
Ad abortum autem praecavendum sufficeret copulam eodem tempore
pluries non iterare, et non nimis vehementer et cum impetu eam perficcre. Antonelli vol. 2. p. 193. n. 394.
Praegnatio. Evolutio naturalis et physiologica fetus est, quae fit
cum ovulum fecundatum in uterum descendit, ibique sistit, praegnatio
tunc dicitur uterina. Quaecumque vero praegnatio quae extra uterum
accidit, veram anomaliam et irregularitatem physiologicae praegnatio­
nis constituit, quae cum sit praeter ordinem consuetum et leges phy­
siologicas, gravissimorum malorum pro vita matris et fetus semper
causa est. Omnis praegnatio, quae extra uterum locum habet, ubi­
cumque fetus sese evolvat extrauterina dicitur, fetusque ipsi extraute­
rini vel ectopici nuncupantur.
Totum tempus, quo fetus in utero sistit, praegnatio dicitur, et
perdurat ordinarie spatio novem mensium vel circiter 280 dierum.
Fetus in utero pluribus obtegitur membranis et immersus iacet liquido
quodam albido, liquido amniotico. Partu ex utero eiicitur per contra­
ctiones musculorum uteri, quae rumpunt membranas fetum involventes, quo fit ut liquidum amnioticum fluere incipiat. Membranae fetus
post partum secundinae vocantur.
Probabile praegnationis signum est suppressio menstrui, cum antea mulier regularia menstrua habebat. Notandum tamen, etiam ob
alias causas menstrua posse cessare, et, etiam tempore praegnationis,
posse semel vel bis apparere. Ad hoc accedunt mutationes in genita­
libus et partim magnitudo ventris et uteri, qui ceterum ex aliis causis
crescere potest, maior secretio vaginae, et uberum turgor, quae etiam
lac secernere possunt.
Praegnationes extrauterinae plerumque ante tempus finem habent,
ob scissionem membranarum fetum involventium. Aliquando fetus per­
fectam evolutionem prosequitur, sed, ut patet, nasci non potest. In
utroque casu, in magno constituitur discrimine vita matris. Praegnatio
extrauterina uterum supponit; uterus enim est via necessaria ad trans­
itum spermatis. Cum ergo uterus abest, sive a nativitate sive per
chirurgicam operationem, impossibilis est praegnatio ectopica. — An­
tonelli vol. I. p. 142. seqq.

1075. « An sit illicitum coire tempore purgationis post partum ?
— Triplex adest sententia. Prima dicit esse mortale ex C. fin. Dist. 5.

1
i

>

|
i

|
1
|

V.

DE USU MATRIMONII

157

Secunda sententia dicit nullum esse peccatum... Quia, ut aiunt, huiusniodi immunditia est tantum materialis, non moralis. Tertia sententia
probabilior et communior... dicit esse veniale, non autem per se mor­
tale. Est veniale, quia talis coitus continet aliquam indecentiam. Unde,
nisi excuset causa honesta, nempe periculum incontinentiae, vel dis­
sidii. vel alia similis, nequit ab omni culpa excusari. Non autem est
mortale per se loquendo, quia talis indecentia non videtur tanta, ut
mortalem culpam inducat... Per se, nam poterit aliquando esse mor­
tale, si ex concubitu gravis morbus vel notabilis aggravatio morbi
immineret ». L. 926. Dispositio autem cit. C. fin. vel obsolevit, vel
de congruitate est, non de praecepto. Sed et levis culpa non nisi opinio
est. Illud vero notandum, quod duabus primis hebdomadis potest fe­
minae gravissime officere. Aliis vero duabus sequentibus hebdomadis
periculum tam gravis damni imminuitur. Generatim ergo non nisi post
sex hebdomadas mulier reddere tenetur, omni tunc cessante periculo.
Quare ratio hac in re habenda est probabilis damni. Hoc transacto
tempore, puerperale tempus finem habet, et menstruationes denuo ap­
parent. quae indicant mulierem iam aptam esse ad novam praegna­
tionem. Multo tamen serius menstruationes apparent si ipsa mulier
infantem suum lactet. — Antonelli vol. 2. p. 195. n. 399. 400. 401.
1076. « An liceat debitum petere tempore lactationis? — Com­
munissime affirmant... Ratio, quia non extat lex prohibens». L. 911.
Neque vero ullum adest periculum, quod lac inficiatur et corrum­
patur.
Lactatio semel incepta, nisi aliquid obstet, per decem et octo vel
viginti quatuor menses perdurat. Secretio lactis uteri congestionem
seu menstrua suspendit. Si lactatio non fiat a matre, cum lactare pos­
sit, non pauca sequuntur incommoda, etiam gravia pro matre et in­
fante. Ubera enim, cum nequeant secernere lac iam praeparatum, ma­
gnam actionem exercent in uterum, qui tunc acquirit facilem dispo­
sitionem ad graves morbos contrahendos. Plures tamen esse possunt
causae physiologicae, quae matrem a lactatione impediunt, e. g. ma­
gna eius debilitas, et variae affectiones morbosae, de quibus medicus
est consulendus. Antonelli vol. 1. p. 2. de 5.° Praec. c. 7.
Tempore lactationis menstrua suspenduntur, adeoque concluden­
dum est tempus lactationis minus aptum esse ad novam foecundationem. Ea tamen adhuc haberi potest, et aliquando habetur, et tunc
lac paullatim minuitur, donec omnino cesset. Antonelli v. 1. p. 144.
145., v. 2. p. 196. n. 403.

158

v.

DE USU MATRIMONII

1077. « An licitum sit coniugibus coire tempore menstrui? _
Tempore fluxus extraordinarii certum est licere tam reddere quam pe­
tere... ex D. Th. 4. D. 32. q. un. a. 2. q. 2... Tempore autem fluxus
naturalis adsunt tres sententiae. Prima damnat de mortali, et hanc
tenet idem D. Th. 1. c. q. 3. ad 1... Secunda sententia dicit omni culpa
carere... Ratio, quia hodie id nullo iure prohibetur... Licet sit facile
periculum eo tempore frustrandi semen ; tamen ad coitum cohonestan­
dum non requiritur, ut ex eo sequatur generatio, sed sufficit, quod
coitus ille per se sit aptus generationi, esto per accidens semen disper­
gatur. ut accidit in accessit ad mulierem praegnantem aut sterilem....
Tertia sententia communissima et probabilior dicit coitum tempore
menstrui non esse mortale, sed non excusari a veniali. Quod non sit
mortale probat ratio adducta pro secunda sententia. Quod autem sit
veniale probatur, quia talis concubitus... involvit quandam turpitudi­
nem et deordinationem, cum... coitus tunc minus convenit fini gene­
rationis. Conveniunt autem Nav., Pal., etc., quod nullum sit pecca­
tum coire tali tempore, si adsit aliqua causa turpitudinem illam co­
honestans, nempe ad vitanda dissidia, aut incontinentiam, in se vel in
altero, aut alia similia... An autem casu, quo nulla adsit causa, uxor
menstruata possit et teneatur debitum reddere, si maritus monitus no­
lit desistere? Affirmant Pal., etc. Verum probabilius negandum... Ratio,
quia cum culpa etiam venialis se teneat ex parte actus probabilius
non tenetur coniux, neque potest licite debitum reddere ». L. 925.
Sed practice, marito petente, vix aut ne vix quidem pro uxore causa
abest, qua possit. Ac ipse S. Th. S. q. 44. a. 4. ait: « Si vir non de­
sistit a petitione, debet (uxor) debitum reddere poscenti ». Ratio au­
tem a S. D. adducta pro tertia sententia, recentioribus physiologicae
scientiae placitis refragatur, siquidem tempore menstrui mulier aptior
Per se est ad generationem.
Huiusmodi enim menstruus fluxus non est nisi fluxus sanguinis,
qui abundantius fluit ad uterum quando maturi alicuius ovuli decisio
ab ovario habetur. Praedicto fluxu, organa eriguntur, parvae uteri
venulae distenduntur, et sanguis plus minusve copiosus guttatim ma­
nat, et extra per genitalia egreditur. Hinc praedictus fluxus est signum
ovulationis; sed eius defectus neque impotentiae, neque sterilitatis si­
gnum est. Multae enim foeminae sine tali fluxu concipiunt ; at post­
quam cessaverit, etiam post longum tempus iterum manifestatur. Du­
rante huiusmodi fluxu periculum tantum habetur alicuius localis irri­
tationis pro muliere, quae levior vel gravior esse poterit, prout ille
fluxus magis vel minus diuturnus et morbidus sit. Regulariter per duos

V.

DE USU MATRIMONII

159

vel tres durat dies. Incipit a pubertate, et anno circiter 45.-50. aetatis
plerumque cessare solet.
Atque hac in re tanquam principium nunc statuitur, foeminam
fecundari posse quovis tempore, quod intercedit ab una menstruatione
ad alteram, et aliquando non posse fecundari temporibus, quae aptiora
communiter habentur ad foecundationem, ut est tempus, quod prae­
cedit vel sequitur ovulationcm et exitum ovulorum, ac proinde men­
strua. Res enim certa non est. Ac multae adsunt causae, quae pos­
sunt mutare tempus maturationis et exitum ovulorum inter quas est
ipse coitus, et genitalium excitatio. Antonelli Medicina Pastoralis ed.
2? p. 1. c. 15. n. 219. 224.
« Copula tempore menstrui afferre potest multa incommoda vale­
tudini mulieris, et praesertim graves haemorragias ». Antonelli vol. 2.
p. 190. 191. n. 387. 388. Ac, si agatur de fluxu extraordinario,
multum timeri potest quod copula morbum valde aggravet. Unde, per
se loquendo, leve vel grave esse poterit ex hoc capite copulam agere.
Antonelli 1. c. p. 191. n. 390.
1078. « An in diebus festivis vel ieiunii aut Rogationum sit il­
licitus actus coniugalis? — Commune est non esse vetitum tunc de­
bitum reddere cum D. Th. S. q. 64. a. 9.... An autem sit vetitum pe­
tere? Prima sententia affirmat, et hanc tenent D. Th. 1. c. a. 7., etc.
Hoc tamen sub culpa veniali, ut ait D. Th. ib. a. 8. cum aliis, non
vero sub mortali, ut aliqui improbabiliter tenent... Secunda vero com­
munior negat esse illicitum... Ratio, quia id non habetur vetitum ullo
iure ». L. 923. Hinc etiam deducitur non esse cur huiusmodi usus
tempore Adventus vel Quadragesimae prohibeatur. Cf. 603.
1079. « An sint mortales tactus et aspectus turpes inter coniuges
Propter solam voluptatem, sine ordine ad copulam ? — Negat senten­
tia communis et verior... Ratio, quia status coniugalis sicut cohonestat
copulam, ita etiam huiusmodi tactus et aspectus. (Secus enim pluri­
mis periculis scrupulisque esset obnoxius). Sicut autem delectatio quae­
sita in copula culpam venialem non excedit, ita etiam in his tactibus
et aspectibus ». L. 933. Enimvcro cum huiusmodi actus incompleti
sint de se referibilos ad actum completum et perfectum, cum hic sit
licitus coniugibus, non possunt illi per se esse iisdem illiciti. L. 932.
933. A fortiori culpa per se vacant huiusmodi actus, sive sint minus
honesti, sive sint simpliciter inhonesti, si ad copulam immediate re­
ferantur. Tunc enim sunt quaedam copulae praeparatio et inchoatio.
Quare, secluso voluntariae extra vas pollutionis aut sodomiae crimine,

160

V. - DE USU MATRIMONII

nihil fit contra bonum matrimonii. Levis autem culpa, quae in huiusmodi actibus inesse potest, facile ob fines ipsi matrimonio intrinsecos
aut alios extrinsecos excusatur, v. g., quia ad fovendum affectum, vel
ad sedandam concupiscentiam idonei sunt.

1080. Quid si coniuges ex his turpibus actibus praevideant pollu­
tionem secuturam in se vel in altero? — Resolutio pendent ex intrin­
seca natura actus, ex modo, quo exercetur, ex causa aliisque circum­
stantiis. Agitur enim de voluntario in causa; quare si actus talis sit
vel saltem tali modo exercetur, ut per se proxime influat in pollutio­
nem, nullaque iusta fiat causa, grave certe peccatum habetur. Secus
vero, si actus talis est, et tali modo exercetur, adhibendo debitam cau­
telam ad illam impediendam, ut pollutio, si sequatur, non nisi per
accidens sequatur, et iusta sit causa.
Hinc S. Alph., post tres sententias relatas circa propositam quae­
stionem, ait: « Puto probabilius dicendum, quod actus turpes inter
coniuges cum periculo pollutionis, tam in petente, quam in reddente
sunt mortalia ; nisi habeantur, ut coniuges se excitent ad copulam pro­
xime secuturam, quia cum ipsi ad copulam ius habeant, habent etiam
ius ad tales actus, tametsi pollutio per accidens copulam praeveniat.
Actus vero pudicos etiam censeo esse mortalia, si fiant cum periculo
pollutionis in se vel in altero, casu quo habeantur ob solam volupta­
tem, vel etiam ob levem causam; secus si ob causam gravem, puta
si aliquando adsit urgens causa ostendendi indicia affectus, ad foven­
dum amorem, vel ut coniux avertat suspicionem ab altero, quod ipse
sit erga aliam personam propensus. Probabiliter dicunt Sanch., etc.,
in reddente tactus etiam impudicos, nisi sint tales, ut videantur in­
choata pollutio, esse licitos, quamvis adsit periculum pollutionis in
alterutro, quia tunc reddens dat operam rei licitae, ad quam obligatur
propter ius petentis, qui tametsi peccet, non tamen ius amittit, cum
culpa se teneat ex parte personae ». L. 934., Sanch. 1. 9. d. 45. Sane
ipse S. Alph. 1. 3. n. 484. ait: « Sententia communis et probabilior
docet, pollutionem non esse mortalem, nisi proveniat ex causa per se
mortali in genere luxuriae». Et 1. 3. n. 483. inquit: « Excipitur ta­
men, si praefatae actiones (graviter in pollutionem influentes) ponan­
tur ex causa necessaria, vel utili vel convenienti animae aut corpori ;
tunc enim pollutiones ex ipsis provenientes, adhuc praevisae, non sunt
peccata, dummodo absit consensus, vel eius periculum.
1081. « An sit semper mortale, si vir immittat pudenda in os
uxoris? — Negant Sanch., Boss., Perez, modo absit periculum pol­

161

V. - DE USU MATRIMONII

lutionis. Sed verius affirmant Sporer, Tamb., Diana, Fagund.; tum
quia in hoc actu... adest proximum periculum pollutionis, tum quia
haec per se videtur nova species luxuriae contra naturam, dicta ab
aliquibus irrumatio. Semper enim ac quaeritur a viro aliud vas prae­
ter vas naturale ad copulam institutum, videtur nova species luxu­
riae ». L. 935.

1082. « An sint mortalia tactus turpes, quos coniux habet cum
seipso, altero absente, et secluso periculo pollutionis?— Prima senten­
tia negat... Ratio, quia huiusmodi tactus ab ipso statu coniugali co­
honestantur, cum de natura sua ordinentur ad copulam; et ideo, se­
cluso periculo pollutionis, non possunt esse in coniuge graviter illi­
citi, etsi copulam de praesenti ipse non posset consummare. Secunda
vero sententia probabilior, et in praxi omnino suadenda, affirmat...
Ratio, tum quia coniux non habet ius per se in proprium corpus, sed
tantum per accidens, nempe tantum ut possit se disponere ad copu­
lam..., tum quia tactus pudendorum, quando fiunt morose, et cum com­
motione spirituum, per se tendunt ad pollutionem, suntque proxime
connexi cum eius periculo ». L. 936. Atque ex ipsa ratione secundae
sententiae probabilior profecto apparet prima potius sententia.
1083. « An sit mortalis delectatio morosa in coniuge de copula
habita vel habenda, quae tamen non posset haberi de praesenti? —
Prima sententia affirmat... Ratio, quia talis delectatio est quasi inchoata
pollutio... Secunda vero sententia communior... dicit talem delectatio­
nem non esse mortalem, si absit periculum pollutionis, sed tantum
venialem. Est venialis, quia ipsa caret debito fine, cum non possit
ordinari ad copulam praesentem. Non autem est mortalis, quia dele­
ctatio sumit suam bonitatem vel malitiam ab obiecto, et cum copula
sit licita coniugatis, non potest esse graviter illicita illius delectatio.
Et huic expresse favet D. Th. de Malo q. 15. a. 2. ad 17... Idque
admittit Sporer, etiamsi habeatur delectatio venerea, orta ex commo­
tione spirituum. Tertia demum sententia... distinguit et dicit, quod si
delectatio sit absque commotione spirituum non erit mortalis; secus
si cum commotione et titillatione partium ». L. 937. — Grave uti­
que est peccatum, si illa delectatio sit proxime coniuncta cum peri­
culo pollutionis; secus vero si illi delectationi proxime coniunctum non
sit periculum pollutionis. Hoc autem proximum pollutionis periculum,
per se loquendo, non habetur secundum S. D. ex quacumque com­
motione spirituum et partium alteratione; sed ex vehementi et gra­
viori commotione spirituum. — S. Th. vero 1. a S. Alph. c., ait: « DeBucceroni. lus!, thtol. moralis IV.

n

162

I. - DE NATURA CENSURAE

lectationes in bonitate et malitia consequuntur operationes delectabiles;
et ideo, sicut carnalis commixtio non est peccatum mortale coniugato,
est autem peccatum mortale non coniugato ; similis etiam differentia
est de delectatione et de consensu in delectationem. Non enim potest
esse gravius peccatum consensus in delectationem, quam consensus in
actum, ut patet per Augustinum ». At vero hoc argumentum probat,
non modo consensum in delectationem (nam hoc dicit morosa dele­
ctatio) non esse mortale, sed ne veniale quidem esse peccatum. Sci­
licet non potest esse illicitum delectari de re licita, delectari nempe
rationali delectatione, et similiter nec desiderium de copula futura, nec
approbatio de praeterita, sunt per se illicita; quia approbatio et de­
siderium rei licitae illicita esse non possunt. — L. 1. 5. n. 23. 24. 25.
Coniugibus ergo illicita sunt ea omnia, quae rationem habent pol­
lutionis, vel quae natura sua illius continent proximum periculum. Hinc
plures resolvi possunt casus, qui occurrere possunt ex anormali con­
iugum statu. — Sanchez 1. 7. d. 102. n. 6. seqq.

DE CENSURIS
I. — DE NATURA CENSURAE
1084. Quid sit censura? — Est poena spiritualis medicinalis, qua
homo baptizaius, delinquens, et contumax per potestatem ecclesiasticam
quor undam bonorum spiritualium usu privatur. — Poena: i. e. po­
tissimum fori exterioris. Quare illi soli censuram ferre possunt, qui in
foro exteriori jurisdictionem habent. — Spiritualis ; quia in quadam
spiritualium bonorum subtractione consistit; a potestate est spirituali
seu ecclesiastica; propter bonum spirituale ; et in conscientia obligans.
— Medicinalis ; nam ad hunc proprie finem imponitur, tanquam me­
dicina ad praecavenda peccata nondum admissa, eaque admissa cu­
randa, ut nempe quis non peccet, et si peccaverit ad meliorem frugem
redeat. C. Cum medicinalis 1. de Sent. exc. in 6.° Hinc, ut censura
revera feratur per modum censurae, et non generatim per modum
poenae, necesse est, ut non feratur in perpetuum, nec ad arbitrium
ferentis, sed simpliciter ferenda est, ita ut statim ac reus se emenda­

I. - DE NATURA CENSURAE

163

verit, absolvi possit; cessante enim morbo, medicina cessat. — Homo
baptizatus ; qui enim baptizatus non est Ecclesiae potestati non subdi­
tur. Debet autem esse rationis capax et subditus: nam qui incapax
est culpae, et poenae non est obnoxius ; potestas autem iurisdictionis,
cuius actus censura est, non nisi in subditos exercetur. Debet etiam
esse determinata quaedam persona, et non persona moralis, quae pri­
vari quidem potest iuribus quibus gaudeat, sed plecti non potest poenis
et censuris, ut resipiscat, cum non nisi moralem habeat exsistentiam.
Singulae tamen personae corporis moralis, censuris puniri possunt.
Cf. Schmalz. n. 44.-46. Censuris vero ab ipso iure latis obnoxii non
sunt Cardinales et Episcopi, nisi expresse comprehendantur, excepta
excommunicatione; itemque impuberes, excepto casu violationis clau­
surae monialium. C. Apostolicae Sedis. Speciali autem privilegio, decursu
temporis legitime introducto, reges et reginae nequeunt censura ligari
nisi a Papa. — Per potestatem ecclesiasticam; poena enim non nisi ab
habente potestatem imponi potest, et poena spiritualis ad potestatem
pertinet spiritualem. — Quorumdam spiritualium bonorum usu; cen­
surae ergo non ipsa bona, neque potestatem, seu iura ad ea, sed eorum
tantum usum adimunt reo, donec ad meliorem frugem redierit. C. Ex
litteris 11. de Const. Usu autem privat eorum bonorum, quae sunt in
potestate Ecclesiae, uti sunt preces publicae, sacramentorum administ atio, sacrificii oblatio, ecclesiastica sepultura, etc. Quare non privat
bonis mere internis, v. g., charactere sacramentali, potestate ordinis,
nec bonis propriis ac privatis, v. g., fide, spe, caritate, etc. Ac, si in­
terdum privat humano convictu, id tantum fit secundario. — E. M.

1085. Quaenam sit censurarum divisio? — Pro variis bonis,
quorum usu censura privat, triplex ea est, nempe excommunicatio,
suspensio et interdictum. Excommunicatio et interdictum omnes, su­
spensio non nisi clericos attingit. Excommunicatio vim habet solius
censurae, seu poenae medicinalis. Quare ferri non potest in personam
moralem. C. Romana 5. de Sent. exc. in 6.°; Suarez d. 18. S. 2.
n. 3. Suspensio vero et interdictum ferri possunt per modum etiam
merae poenae, seu in vindictam culpae, et per modum merae priva·
tionis, quae etiam sine culpa tenet, adeoque et nocentes et innocentes.
Hinc suspensio et interdictum ferri possunt propter delictum mere
praeteritum, quod nullum habeat tractum successivum, nulla praevia
comminatione seu monitione, nulla causa expressa, in perpetuum, seu
in determinatum tempus, vel ad beneplacitum eius, qui eam irrogavit.
Ferri item possunt in personas morales, v. g., capitulum, civitatem, etc.,

164

I. - DE NATURA CENSURAE

et quoad innocentes rationem habent merae privationis. Violatio cen­
surae, latae per modum censurae infert irregularitatem, si clericus
eam violet, ordinem exercendo, non item latae per modum poenae,
nisi aliud speciatim Iure cautum sit.
Censurae aliae sunt latae a iure, aliae ab homine. Priores fe­
runtur per modum legis, posteriores per modum mandati seu sen­
tentiae. Exemplum prioris generis sunt censurae contentae in C. Apostolicae Sedis, censurae contentae in statutis episcopalibus. Exemplum
posterioris est, si Episcopus, sine iudiciali processu, mandatum, vel
iudex iudiciali instituto processu sententiam ferat contra raptorem, ut
raptum intra triduum, libertati reddat, secus in excommunicationem
incidat. Suarez d. 3. s. 1. n. 2. Censura lata a iure, mortuo auctore,
adhuc perseverat, non item lata ab homine ; qui tamen hanc incurrit
ea tenetur ubique locorum, donec ab ea absolvatur. Censurae episco­
pales in synodo latae habentur ut censurae per modum legis, et,
mortuo Episcopo, perdurant; extra synodum vero latae habentur, ut
censurae per modum simplicis statuti, et mortuo Episcopo, ces­
sant. L. 6.
Censurae item aliae sunt latae sententiae ; aliae ferendae senten­
tiae. Sunt latae sententiae, si incurrendae statuuntur ipso facto, quo
quis contra legem agit. Sunt ferendae sententiae, si per iudicis sen­
tentiam sunt infligendae. Quare censurae sunt ferendae sententiae, si
verba legis iudicis ministerium, seu alterius actionem requirunt ad
censuram incurrendam, e. g., si dicatur: praecipitur sub poena ex­
communicationis, excommunicatus erit, etc. Sunt vero latae sententiae,
si verba legis sententiam condemnatoriam, vel saltem criminis declaratoriam, non includant, e. g., talia agens ipso facto, ipso iure ex­
communicatur.
1086. Quid requiratur ex parte peccati, ad censuras incurrendas?
— Requiritur ut sit mortale, censura enim gravissima poena est, quae
consequenter mortalem culpam praesupponit. Unde sobrie et magna
circumspectione ferendae sunt. Trid. s. 25. C. 3. de R.; Bened. XIV.
de Syn. 1. 10. c. 2. Quare, nisi agatur de levi quadam censura, vel
saltem ad bme tempus, quae propter culpam levem feratur, censurae
excommunicationis, suspensionis et interdicti, prout ordinarie feruntur,
pro levibus culpis ferri nullo modo possunt. L. 30.; Schmalz. 1. 5.
t. 39. n. 59.; Suarez d. 4. s. 6. n. 12.; Lugo de lust, et lur. d. 16.
n. 61.; Lessius 1. 2. c. 12. n. 54.; Sanch. in Decal. 1. 7. c. 21.
n. 28. 29. — Peccatum esse debet externum; nam Ecclesia iudicat

I. - DE NATURA CENSURAE

165

in foro externo, ad quod censurae pertinent, non vero in foro interno.
Non solum exterius debet esse peccatum, sed etiam grave in ratione
actus externi. Quare qui a gravi culpa excusatur sive quoad actum
internum, sive saltem quoad actum externum, a censura quoque excu­
satur. — Debet esse peccatum opere consummatum, quia leges poe­
nales strictae sunt interpretationis. Debet nempe peccatum esse com­
pletum in suo genere secundum proprietatem verborum, quae in
praecepto seu lege continentur. Schmalz. 1. c. n. 64. — Requiritur
ut peccatum non sit mere praeteritum, quia censura est poena medi­
cinalis, quae proinde ferri non potest in eos, qui iam ad meliorem
frugem sese receperunt. Mere praeteritum, si enim praeteritum deli­
ctum, ut furtum, detractio, etc. successivum tractum habeat, potest
propter ipsum censura ferri, ea prius reo denunciata, nisi mandato
pareat, ablatum intra definitum tempus restituendi, famam repa­
randi, etc. Mere praeteritum, si nempe censura revera imponatur per
modum censurae, seu poenae medicinalis, et non per modum merae
poenae vindicativae. Quare superior, qui vult peccatum aliquod cen­
sura punire, hanc prius comminari debet. L. 54. — Contumacia tan­
dem requiritur. Per censuras enim punitur contumacia contra legem
Ecclesiae, et quidem Ecclesiae comminantis contumaci censuram.
C. Pia 1. de Except, in 6.°; C. Statuimus 3. de Sent. exc. in 6.°.
Contumacia a contemnendo est, hinc contemptus censurae est. Quare
ad censuram incurrendam necesse est, ut censura prius fuerit iam
lata, vel per modum legis generalis, vel per particulare praeceptum
saltem incurrenda denunciata, nisi praecepto pareatur. Hinc, si quis
a contumacia recedat, antequam censuram, effectu secuto incurrendam,
reapse incurrat, eam deinde secuto effectu minime incurrit. A contu­
macia recedat, nempe Confessione, vel dolore, vel voluntatis retracta­
tione, et modo quo possit conetur effectum impedire, licet revocatio
innotescere non possit ei, cui forte mandatum, vel consilium dedit.
L. 31. 39. 40., 1. 7. n. 368. 373, 1. 6. n. 600.
1087. An ad incurrendam censuram monitio praerequiratur ? —
R. Affirmative. Ratio est, quia censura fertur ob contumaciam et inobedientiam actualem. Atqui ille qui monitus non est a ferente censu­
ram ipsi rebellis et inobediens non est. Ergo. Quare inter dd. com­
muniter receptum est, censuram, nulla prorsus monitione praemissa,
regulariter nullam esse. Iam age quoad censuram a Iure latam per
modum legis, vel latam ab homine per modum mandati, ipsa lex et
ipsum mandatum monet. Si tamen delictum sit occultum, ad decla-

166

I. - DE NATURA CENSURAE

randam incursam censuram opus certe est rei citatione, secus nulla
et irrita erit sententia. Si vero censura non comprehendatur lege sive
mandato, tunc opus est eam comminari, seu reum necesse est monere,
et quidem trina opus est monitione, quamvis hoc non spectet ad va­
liditatem, vel una pro tribus, servato inter ipsas saltem duorum die­
rum spatio, vel inter hanc et sententiam spatio saltem sex dierum.
Fieri autem monitio debet reo coram testibus, et fieri solet et debet
scripto, sed viva voce valet. Quamvis autem censura sine scriptis lata
valeat; nihilominus, quia hoc grave est, si ©retenus lata fuerit; magis
poena praesumitur, quam censura. Si censura iam lege fuerit commi­
nata, siquidem de censura agatur ferendae sententiae, an nova opus
sit monitione disputatur, alii affirmant, et aequius est, quia huiusmodi
censurae plerumque ignorantur, alii negant et est probabilius, quia
lex ipsa satis monet. — C. Reprehensibilis 26. de Appellationib. etc.;
C. Cum medicinalis 1. de Sent, excomin. in 6.°; L. 22. 51. 65. 317.;
S. Th. S. q. 21. a. 3.
1088. Quinam censuras ferre possint? — Censuram de iure or­
dinario ferre potest omnis ac solus superior ecclesiasticus, habens in
foro externo seu contentioso ecclesiasticam iurisdictionem, sive ordi­
nariam, sive delegatam, nempe Papa et Concilium Generale respectu
omnium fidelium; Cardinales in Ecclesiis sui tituli; Primates, Archi·
episcopi, turn in dioecesibus propriis, tum in dioecesibus suffraganeo·
rum, tempore visitationis, nec non cum agitur de causa ad eorum
tribunal delata, quia tunc iurisdictione in suffraganeos pollent; Epi­
scopi in suis dioecesibus, modo electi ac confirmati sint, esto non
consecrati; Legati Seriis Apostolicae in provinciis suae legationis;
Vicarii Generales Episcoporum, nam cum ipsis Episcopis unum tri­
bunal constituunt; Capitulum, Sede vacante, et ante electionem Vicarii
Capitularis, qui deinde tali potestate exclusive gaudet ; ordinum reli­
giosorum abbates, generales, provinciales, rectores, priores conventuales, guardiani, etc. respectu religiosorum sibi subditorum, iique omnes,
quibus specialiter a praedictis ea potestas ex delegatione committitur.
Quare ab hac potestate, tum ordinaria, tum delegata excluduntur
iure communi tum laid tum mulieres omnes, etiam abbatissae. Pa­
rochi item, cum iurisdictionem non habeant in foro externo ordina­
riam, sed tantum administrationem ad rectum parochiae ordinem,
hanc facultatem non habent. — Ad potestatem delegatam quod spe­
ctat haec cessat morte delegantis, cum agatur de causa iustitiae, nisi
causa a delegato iam fuerit incepta saltem per citationem. Delegatus

I. - DE NATURA CENSURAE

167

vero ad censuras ferendas non potest alterum subdelegare, nisi expres­
sam habuerit licentiam a delegante, vel nisi saltem sit delegatus ad
quascumque causas, vel a Rom. Pont. — CC. Perniciosa 1., Cum
ab Ecclesiarum 3., Pastoralis 11. § Praeterea, Conquerende 16., Grave
gerimus 19., de Off. iud. ord., C. Cum Episcopus 7. e. t. in 6.°; C.
Transmissam 15. de Elect.; C. Si pro debilitate de Off. Deleg. ; CC.
Cum in Ecclesiis 10., His quae 11. de Maior, et obed., C. Ea quae
fin. de Statu Monach. ; C. Quaerenti 20. de Verbor. signifie. ; C. Cum
medicinalis 1. de Sent. exc. in 6.°; S. Th. S. q. 22. a. 1. 2.; Schmalz.
n. 3. 12.-21. 40.; Engel, n. 12.-15.; Pichler Ius Canon 1. 5. t. 39.
n. 4. 5. ; Lugo Resp. Mor. 1. 6. d. 6. ; E. M.
1089. Quid requiratur, ut ecclesiasticus superior possit censuras
ferre? — Requiritur: l.° Ut sit compos rationis, immo animum ha­
beat ligandi eum, contra quem fert censuram. Ratio, quia ferre cen­
suram est actus iurisdictionis, qui ab interiori voluntate totum suum
vigorem habet. — 2.° Ut habeat iurisdictionem expeditam quoad
usum. Hinc Episcopus excommunicatus, suspensus, haereticus aut
schismaticus nequit ferre censuras: idem de eius vicario dicatur. At­
tamen occultus haereticus aut excommunicatus valide, etsi illicite, fert
censuras, quia propter publicum bonum, nisi sit vitandus, Ecclesia illi
conservat iurisdictionem. Immo non desunt, et videtur hodie commu­
nis opinio, qui tenent etiam « publice excommunicatum valide ferre
censuras, si non sit nominatim denuntiatus, vel publicus clerici per­
cussor ex Extr. Martini V. Ad evitanda, ubi sancitur excommunica­
tum toleratum in iis, quae pertinent ad publicum officium, non esse
vitandum, nec etiam ab illis, qui id sciunt ». L. 12. ; S. Th. S. q. 22.
a, 3. — 3.° Ut censuram ferens libere agat, non coacte. An autem
censura lata ex metu gravi sit valida, alii negant, alii verius affir­
mant: quia actus metu gravi factus de se est validus, nisi speciali
iure positivo irritetur. Atqui iure positivo non irritatur censura ex
metu lata. Ergo. Schmalz. n. 23.; L. 12. — E. M.

1090. An Episcopus possit ferre censuras, si sit extra dioecesim?
— R. Negative. Nemo enim potest in alieno territorio iurisdictionem
contentiosam exercere. Excipiuntur tamen sequentes casus: l.° Si cen­
sura feratur non per modum sententiae, sed per modum praecepti, aut
statuti, ad futura crimina praecavenda. 2.° Si censura feratur per
modum sententiae, quae tamen non indigeat cognitione causae et stre­
pitu iudiciali, vel quia est contumacia manifesta, vel quia causa iam
cognita est in proprio territorio. Si strepitu iudiciali indigeat, opus

168

i. - de natura censurae

est, quod venia fiat ab Ordinario loci, et partes consentiant: nemo
enim invitus trahi potest extra territorium suum. 3.° Si Episcopus
sit iniuste expulsus a proprio territorio, tunc enim sufficit venia pe­
tita ab Ordinario loci, licet non obtenta. C. Novit. 7. de Off. leg.;
Clem. un. de For. comp.
1091. An Episcopus in sua dioecesi exsistens possit ferre censu­
ram in subditum extra dioecesim exsistentem T — Episcopus, in sua
dioecesi exsistens, censuris per sententiam ligare potest subditum, in
aliena dioecesi exsistentem, tum pro crimine in propria commisso,
tum etiam, si subditus extra dioecesim delinquat ; sed de re, quae in
illa sit, agatur, prout si excommunicentur clerici, qui ad synodum
non accedunt. Neque vero obstat, quod citatio extra territorium fieri
nequeat; tunc enim sufficit, quod reus in propria domo citetur, aut
in loco publico. Si item Episcopus per speciale praeceptum, alicui sub
censura prohibuit delictum, hanc absens incurrit. Praeceptum enim
personale est. Cum ergo subditus extra territorium ligetur praecepto,
ligatur etiam censura. Ita S. Alph. n. 23., qui sententiam negantem
probabilem dicit, cum quis delinquat extra territorium ius dicentis,
et addit : Certum autem est, ex C. Ut animarum 2. de Const, in 6.°,
quod si Episcopus nullum subdito antea dederit praeceptum sub
poena censurae, nequit eum censura punire, si delinquat in aliena
dioecesi. Et idem dicendum, si delinquat in loco exempto, quia in eo
manet, ac si esset in loco extra dioecesim, ex C. Cum Episcopus 7.
de Off. ord. in 6.°; C. Volentes 1. de Priv. ib. ; Clem. Archicpiscopo
2. e. t. Per sententiam vel speciale praeceptum : nam si prohibitio
facta sit per statutum territoriale, censura in delinquentes lata non
afficit exsistentem extra territorium statuentis censuram, ut expresse
deciditur in C. Ut animarum 2. de Const, in 6.° Praelati vero regu­
lares possunt suos subditos censuris ligare, quocumque loco exsisten­
tes; quia eorum iurisdictio est magis personalis, quam territorialis.
L. 20.; Engel n. 31. — La-Croix 1. 7. n. 28.; Pichler Ius Can. 1. 7.
t. 39. n. 6.

1092. An Episcopus possit censura ligare subditum alienum in sua
dioecesi delinquentem f — Peregrini probabiliter, iuxta Lugonem et
alios non incurrunt censuras latas speciali iure alicuius loci ; ab ipsa
enim obligatione servandi leges istius loci eximuntur. Si vero sermo
sit de censuris ab homine per sententiam latis, possunt quidem ab Epi­
scopo loci censuris ligari postquam ipsi deliquerint in eo loco, com­
munem legem violando, et non tantum eius dioecesis, et postquam

I. - DE NATURA CENSURAE

169

eos Episcopus citaverit; si tamen communis illa lex aliquid praecipiat,
vel prohibeat sub excommunicatione et aliis poenis a iudicc ecclesia­
stico infligendis: tunc enim ratione delicti sortitur peregrinus forum
Episcopi illius loci, in quo deliquit. Si vero Episcopus ipse excom­
municationem propria auctoritate minetur violanti legem communem,
e. g., furanti, non restituenti, etc., excommunicatio nulla est. Nam de­
lictum immediatum, ob quod fertur excommunicatio, est contumacia
et inobedientia subditi inobedientis Episcopo, prohibenti furtum vel
praecipienti restitutionem, sub censura. Porro Episcopus neque prae­
cipere potest peregrino noti subdito, neque consequenter specialem sen­
tentiam in eum non subditum ferre potest. Alii tamen cum Engel et
La-Croix huic sententiae contradicunt ; quia sicuti possunt ferri leges,
quibus obligantur peregrini, v. g., de non gestandis armis, ita illis
legibus potest addi censura, et talis peregrinus ratione delicti fit sub­
ditus tali Episcopo. Unde saltem poterit prout incola et advena of­
ficio indicis censuris coerceri. C. fin. de For. comp. — La-Croix 1. 7.
n. 32.; Engel n. 35. 112.; Schmalz. n. 47.-48.; L. 19. 26. 27., 1. 6.
n. 591.; Lugo Resp. Mor. 1. 6. d. 22.; Laymann c. 4. n. 5. 6.
1093. An Episcopi censuras ferre possint m regulares? — R. Af­
firmative, si non sint exempti; tunc enim legibus ac censuris episco­
palibus subiiciuntur eodem plane modo ac alii clerici. Insuper, si Epi­
scopum habeant tamquam proprium praelatum, censuris ligari ab ipso
poterunt aeque ac reliqui regulares a propriis superioribus. Sanch. in
Dec. 1. 6. c. 1. n. 11.; Schmalz. 1. 3. t. 35. n. 61. 62. — Affirma­
tive, si sint exempti, et delinquant circa ea, in quibus vi canonum
et Constitutionum subiiciuntur Episcoporum jurisdictioni. Ac in tali
casu Episcopi non ordinaria, sed delegata potestate procedunt. S. C.
C. 17. Febr. 1632.; Bened. XIV. de Syn. 1. 9. c. 16. n. 5., 1. 7. c. 41.
n. 5.; Barbosa de Off. et Potest. Episc. p. 3. alleg. 105. n. 14. seq.
— Negative, si sermo sit de illis regularibus, qui hac in re gaudent
speciali exemptione. Duplex enim distinguenda est regularium exem­
ptio, seu immunitas ab Episcoporum censuris. Prima inde provenit,
quod regulares in quibusdam exempti sint ab Ordinariorum iurisdictione, ideoque quoad haec neque censuris neque aliis poenis puniri
possunt. Cum tamen in aliis sint subiecti Episcopis, delinquentes in
hisce rebus possunt ab ipsis, etiam censuris puniri. Altera vero inde
provenit, quod speciali privilegio gaudeant regulares quidam, nempe
Mendicantes et Religiosi Societatis lesu, ut non possint ab Episcopis
puniri censuris, quamvis puniri possint aliis poenis, si in illis ipsis

170

I. - DE NATURA CENSURAE

rebus delinquant, in quibus Ordinariis locorum subiiciuntur. Excipitur
casus ex C. Inscrutabili Gregorii XV., nempe « si in alienis ecclesiis,
quae suorum ordinum non sunt, absque Episcopi licentia; et in ec­
clesiis suis aut suorum ordinum, non petita illius benedictione, vel ipso
contradicente, praedicare praesumpserint ». Innoc. X. Br. Cum sicut
accepimus 14. Maii 1653. alium declarando cit. Const. Inscrutabili
Gregorii XV., addidit casum, nempe Confessionum audiendarum. Ter­
tius etiam addendus est casus circa formam et habitum sacrarum ima­
ginum ex C. Urbani VIII. Sacramenta 15. Mart. 1642.

1094. An ignorantia a censura incurrenda excuset? — Ignorantia
invincibilis, sive facli, sive iuris, sive poenae, i. e. appositae censurae,
ab ea incurrenda excusat. Deest enim contumacia. Idem ac ignorantia
operatur hic oblivio et inadvertentia. — Ignorantia vincibilis leviter
culpabilis, vel etiam graviter culpabilis, si non sit crassa aut supina,
a censura etiam incurrenda excusat, secus si crassa et supina sit, ex
C. fin. de Const, in 6.°, ubi dicitur, « ligari nolumus ignorantes, cum
tamen eorum ignorantia crassa aut supina non fuerit ». An autem re­
vera detur ignorantia graviter culpabilis, quae tamen crassa aut su­
pina non sit, disputatur. Communiter negant: plures tamen affirmant,
quia ad ignorantiam crassam summa quaedam negligentia requiritur,
et dari potest negligentia graviter culpabilis, licet non sit summa. A
fortiori non excusat a censura incurrenda ignorantia affectata, sive
facti, sive iuris, sive poenae. — Ignorantia vincibilis graviter culpa­
bilis, sive sit crassa aut supina, sive, probabiliter, etiam affectata a
censura incurrenda excusat, si in Decreto clausula sit: qui hoc fecerit
scienter, consulto, temere, qui hoc facere praesumpserit, etc. Nam qui
cum ignorantia qualicumque agit, scienter profecto non agit. Et sane
ex S. O. 12. lan. 1870. per haec verba, ausu temerario, vel ex prae­
sumptione, etc., significatur, quod quis non coactus aut ignorans, sed
prudens sciens deliquerit, quem porro omni excusatione expertem cen­
surae subiacere mirum esse non debet. — L. 43.-45, 48.

10^5. An metus gravis a censura excuset? — R. Affirmative;
nisi tamen legis observatio necessaria sit pro publico bono conser­
vando, aut eius violatio cedat in contemptum fidei, vel legis, vel po­
testatis ecclesiasticae. Ratio responsionis est, quia ex metu delinquens,
ex naturae infirmitate potius, quam ex contumacia, peccat. Ratio ex­
ceptionis est, quia in praedictis casibus humanae etiam legis obligatio
non cessat.

I.

DE NATURA CENSURAE

171

1096. An appellatio legitime interposita a censura excuset? —
R. Affirmative, si nempe interposita fuerit ante sententiam, vel post
eam quidem latam, sed pendente die ex qua, vel conditione sub qua
lata fuit. Itemque cessat, si die aut conditione pendentibus alter de­
sinat esse superior, alter desinat esse subditus. Si vero absolute iam
lata sit censura, eam appellatio non suspendit, unde canonistae dicunt
appellationem esse in devolutive, non in suspensivo. Semper vero re­
cursus ad S. Sedem datur contra ipsius iniustitiam. — L. 63.-65.;
Suarez d. 3. s. 4. n. 10. seqq., s. 5. n. 2., s. 15. n. 18. seqq.; Lugo
Resp. Mor. 1. 2. d. 6.
1097. An indicandus sil incurrisse censuram, qui dubitat, an eam
incurrerit? — In dubio facti, et in dubio exsistentiae iuris excusatur
quis a censura incurrenda, non item in dubio iustitiae iuris, an nempe
iusta sit censura. Ratio l.1 est, quia in dubio melior est possidentis
conditio. Atqui qui dubitat, an suo facto incurrerit censuram, possidet
ius spiritualibus bonis utendi. Ergo non est suo iure privandus. Ergo.
Ratio 2.*, quia favores sunt ampliandi, et odia restringenda. Ergo ius,
inducens poenam dubiam, in benigniorem partem est accipiendum:
poena enim odiosa est. Ergo. Ratio 3.11, nam, in dubio iustitiae prae­
sumptio favet superiori. — Cum quis dubitat, an a censura, quam
incurrit, sit absolutus, in foro externo pro censura, seu ligamine in­
dicandum ex C. Sicut 39. de Sent, exc., adeoque absolutio petenda.
In foro item interno petenda absolutio est, ne forte bonorum Eccle­
siae expers quis fiat. — Lugo de Poenit. d. 20. n. 18.; Sanch. in
Dec. 1. 1. c. 10. n. 55. 56.; S. Th. Quodl. 4. a. 14.; L. 32. 39.
67. 68.

1098. An censura ligatur, qui eam manifeste iniustam esse no­
scit? — Censura non ligatur, qui eam certo iniustam esse noscit, sive
ob falsam praesumptionem facti, sive ob omissas legales formas, sive
ob limites jurisdictionis excessos. Quare eam publice servare non te­
netur, nisi ratione scandali, si adsit. — L. 68.; S. Th. S. q. 21. a.
; Laymann c. 6. n. 2.-4.; Schmalz. n. 89.-94.; Engel n. 103.-113.;
4.
Lugo de Inst, et lur. d. 37. n. 188.
1099. An possit quis ligari pluribus censuris simul? — Propter
unum idemque delictum una tantum incurritur censura, ex pluribus
ab uno eodemque legislatore forte latis, illa nempe, qua aliae emi­
nenter comprehendantur. Sic, e. g., usurpantes bona ad personas ec­
clesiasticas ratione suarum ecclesiarum pertinentia sola excommunica­
tione innodantur R. P. reservata, et non etiam Tridentina excommu­

172

I. - DE NATURA CENSURAE

nicatione. Propter unum idemque delictum plures quidem incurrere
quis potest censuras a diversis legislatoribus latas ab Episcopo bene­
ficii et ab Episcopo domicilii, a Romano Pontifice et ab Ordinario
loci; v. g., si clerici monialium clausuram violantes suspensione pu­
niantur episcopali Statuto, qui excommunicationi R. P. simpliciter re­
servatae per C. Apost. Sed. obnoxii etiam essent. Propter idem deli­
ctum iteratum, propter diversa delicta, potest quis plures censuras
incurrere, pluries nempe eamdem, et plures diversas, eiusdem vel di­
versae rationis. Atque hic notandum est, quod si censura sit reservata
Pontifici, per hanc reservationem videtur tunc subtracta inferioribus
Praelatis facultas sibi eamdem censuram reservandi.
1100. Quid de absolutione generatim censurarum ?— « Absolutio
significat actum iustitiae, in quo causa aliqua, seu indicium termina­
tur in favorem rei... Dispensatio autem est actus gratiae seu miseri­
cordiae..., qua aliquid relaxatur a communi lege in favorem alicuius».
Thesaurus de Poenis p. 1. c. 20. Ad censuram solvendam necessaria
est absolutio a iudice seu superiore legitimo impertita; ac si reus a
sua cessavit contumacia ipsa iustitia exigit, ut a censura absolvatur.
Ac aliter censura solvi non potest, licet praestita fuerit iam satisfactio,
si debebatur, et secuta fuerit emendatio, exceptis censuris in defini­
tum tempus latis: eo enim finito, cessant, et quae latae sunt ad be­
neplacitum eas irrogantis, hoc enim mortuo, vel huius resoluto iure,
cessant. Constat ex C. Qua fronte 25. de Appell.; C. Ex litteris 11. de
Const.; C. Cum desideres 15. de Sent, exc.; C. Relatum 37. ib.; pr.
44.· ab Alex. VII. d.; L. 122. — Uniusmodi absolutio dari potest a
superiore ecclesiastico, vel ab eius delegato, etsi non sit sacerdos. Et
quamvis censurae poenae in primis sint fori externi, absolutio tamen
ab ipsis dari potest in foro interno conscientiae, quamdiu ad externum
forum non fuerint deductae, quod communi constat doctrina et praxi.
— Absolutio a censuris, quasi removens prohibens, prius sub gravi
danda est, quam absolutio a peccatis ; si tamen posterius detur, valet ;
et, si poenitens hanc recipiens graviter non peccaverit, valet quoque
absolutio a peccatis. Cum vero non constet poenitentem censura ligari
non nisi ad cautelam praemittitur. Atque ex his patet absolutionem a
censuris penitus distinctam esse ab absolutione a peccatis, et unam
sine alia stare posse. S. Th. S. q. 24. a. 2. ad 2.; Laymann c. 7.
n 1.; Schmalz. n. 107. 111. — E. M. 952.

1101. Quinam a variis censuris absolvere possint ?— A censura,
tum ab homine per modum praecepti, vel per sententiam particularem,

I. - DE NATURA CENSURAE

173

turn a iure reservata, absolvere tantum possunt l.° qui censuram tulit;
2.° eius superior; 3.° eius successor, 4.° alius ab horum quopiam
delegatus. Ratio est, quia eius est absolvere, cuius est ligare. L. 63.;
Laymann c. 7.; Schmalz. n. 85.-93. 97.; S. Th. S. q. 24. a. 1. Cen­
sura ab homine per modum praecepti, vel per sententiam particularem
lata; nam censurae ab homine latae, sed per modum statuti, sive ge­
neralis sententiae, iuxta probabiliorem opinionem aequiparantur latis a
iure, quae non sint reservatae. L. 73.; Schmalz. 94.; Engel n. 124. a
censuris, quae minus proprie tales sunt, nempe ad certum diem latis,
in perpetuum, vel ad superioris beneplacitum, ab eo tantum vel ab
alio specialem habente facultatem absolvi possunt: siquidem licet ex­
presse non sint reservatae, implicite tamen reservatae sunt, ex ipsa
earum natura. Cf. Suarez d. 29. S. 1. n. 16.
Quilibet confessarius absolvere potest a censuris, a iure latis, Papae
vel Episcopo minime reservatis, tum pro foro interno, tum pro foro
externo, C. Nuper 29. de Sent, exc.; Formula absolutionis Rit. Rom.;
Struggl. 29.; S. Th. S. q. 24. a. 1.; L. 69.-71. 126. 322. 339., 1. 1.
n. 191.; Schmalz. n. 95. 96. — « Attamen ut possit quis publice ab­
solutione uti, necesse est, ut de illa publice constet... Ut autem publice
constare censeatur, satis est, quod publice constet, illum fuisse con­
fessum... habenti potestatem... dummodo satisfactio, quae necessaria
fuerit, publice sit etiam exhibita ». Suarez d. 7. s. 5. n. 29. Id enim
requiritur, quamvis censura iuridice denuntiata non fuerit, ad scanda­
lum praecavendum, et ut constet eum a sua contumacia recessisse, et
ad obedientiam Ecclesiae rediisse, Cf. Leonis XIII. Monita pro lubilaeo a. 1900. Singulares Kai. Nov. 1899. § 8. seqq.
Ex Trid. s. 24. C. Liceat 6., et ex C. Apostolicae Sedis par.
Firmant, possunt Episcopi in foro conscientiae, absolvere a casibus
et censuris occultis Summo Pontifici reservatis, iis exceptis, quae spe­
ciali modo sunt reservatae. — Hac potestate gaudet etiam Vicarius
Capitularis, S. C. C. 3. Dec. 1632. — Possunt Episcopi etiam ge­
neraliter delegare alicui sacerdoti hanc Trid. facultatem, modo illam
expresse specificent; specialis enim ex Trid. requiritur deputatio. Et
possunt absolvere etiam peregrinos, cum fiant subditi, se in foro con­
scientiae submittendo. — Ex hac vero facultate Episcopi absolvere
non possunt a casibus occultis, reservatis ab aliis Episcopis. S. C. C.
24. lan. 1711., 20. Nov. 1712.; Bened. XIV. C. Pias Christi 21. Aug.
1752. — Illi autem casus reputantur occulti, qui in iudicio non fue­
runt probati, et aliqua ratione celari adhuc possunt in vicinia, uti si
paucis, v. g., quinque aut sex personis discretis, innotescat tantum,

174

I. - DE NATURA CENSURAE

aut si factum appareat dubium. Probabiliter crimen in uno loco pu­
blicum absolvi potest ab Episcopo in alio loco, ubi est occultum;
dummodo non sit timor quod facile publicetur ubi est occultum. Ab­
solvi item potest ab Episcopo crimen occultum, sive occultum sit ma­
terialiter, quia publice ignoratur commissum delictum, sive occultum
sit formaliter, nempe, quia licet notum sit crimen, ignoratur tamen
ei adnexam esse censuram. — L. 76. 78. 1. 1. Ap. II. de Privil.
n. 29. seqq. 1. 6. n. 294. 593. 594.
Praelatos regulares vi suorum privilegiorum suos subditos a cen­
suris per C. Af)osl. Sed. latis, sive speciali modo, sive simpliciter Ro­
mano Pontifici reservatis l.° non posse absolvere; at 2.° posse ab­
solvere a censuris Episcopis reservatis etsi occultis; et 3.° quantum
ad eorumdem praelatorum facultatem subditos suos absolvendi a cen­
suris Romano Pontifici reservatis non contentis in praedicta Constitu­
tione, et pertinentibus ad internum regimen, nihil esse per eamdem
Constitutionem innovatum ; 4.° regulares impeditos adire Romam non
posse absolvi per suos superiores regulares a censuris contentis in ea
Constitutione et Summo Pontifici reservatis; sed recurrere debere ad
S. Sedem pro necessariis facultatibus, declaratum fuit in S. O. d. 22.
Mart. 1881. Synod. Dioeces. Ostiens. et Velit. Romae 1892. pag. 122.
A pluribus censuris, licet reservatis, absolvere etiam possunt Con
fessarii illi, qui habent Pagellam S. Poenitentiariae. Cfr. praedictam
Pagellam.
Quinam tandem et quomodo a casibus et censuris papalibus ab­
solvere possint in articulo mortis, et in casu impedimenti Romam
adeundi, Cf. 773. 797. 799. 800.
1102. Quaenam sint notandae speciales absolutionis a censuris
circumstantiae f
I ariae absolutionis a censuris notandae circumstan­
tiae seqq. propositionibus declarantur. — A censuris absolvi potest
absens et invitus. Absolutio enim a censuris non est sacramentalis,
sed mera relaxatio vinculi ab Ecclesia impositi, quae potest etiam in
absentes et invitos pronuntiari. Id vero non licet sine gravi causa.
L. 117. 130.; S. Th. S. q. 24. a. 2. — Is qui pluribus censuris est
adstrictus potest absolvi ab una, relictis aliis, quia inter eas non est
necessaria connexio. C. Cum pro causa 27. de Sent. exc. L. 118. 131.;
S. Th. q. 24. a. 3. — Absolutio vi aut metu gravi, iniuste incusso,
extorta, non valet, ex C. unie, de His quae vi, etc. in 6.°; L. 119.
— Idem dicatur, si per errorem circa causam motivant detur. C. Offic.
42. d, Scnt.exc. — Schmalz. n. 99. 100. 102.; Thesaurus de Poenis,
p. 1. c. 22.-24.

I. - DE NATURA CENSURAE

175

1103. Absolutio dari nequit, nisi prius, ubi opus fuerit, scanda­
lum absolvendus reparaverit, parti laesae satisfecerit, vel si nequeat,
cautionem idoneam praestiterit, vel nisi iuraverit aut promiserit se sa­
tisfacturum, quum primum poterit, et, si crimen sit de atrocioribus,
aut de clericorum percussione agatur, se nunquam in illud relapsurum.
Verum iuramenium et cautio pignoratitia ad externum forum perti­
nent. Quoad forum internum sufficit simplex et sincera promissio de
satisfaciendo, de stando mandatis Ecclesiae, etc. C. Porro 7. de Sent,
exc., C. Per luas 40. 10. 11. ib. ; C. Qua fronte 25. de Appell. ; C.
Odoardus 3. de Solui.; C. Ex parte 23. de Verb. sign. ; S. Poenit.
5. Iui. 1857. — An autem quum Pontifex dat facultatem absolvendi,
satisfacta parte, clausula haec* apponatur semper tamquam conditio
sine qua non, alii probabiliter affirmant, alii probabiliter negant. L. 121.
129.; Schmalz. n. 100. 101. — Rit. Rom. de Absol. ab excomm. ;
Monita citt. n. 1101.
1104. Absolutio dari potest, tum absolute, tum condilionate. Abso­
lutio item dari potest ad reincidentiam, i. e. ut absolutus, nisi aliquid
praestet, puta nisi post tale tempus restituerit, in eandem reincidat
censuram ipso facto. Reincidcntia vel est a iure vel est ab homine.
Ab homine tunc tantum est, cum expressa voluntate superioris adiiciatur; a iure vero cum claro iure contineatur. Sumus enim in odiosis.
Porro censura, in quam absolutus est recasurus nova numero est cen­
sura, licet eiusdem speciei. Quare reincidentia addi nequit absolutioni,
nisi ab eo, qui potestatem habet ferendi censuram, eaque non incur­
ritur sine nova culpa et contumacia. L. 86. 87. 123.-125.; Laymann
c. 7. n. 8.; Lugo de Poenit. d. 20. n. 213.-214.

1105. Ad valide absolvendum a censuris, nulla in iure praescri­
bitur determinata formula. Quare sufficit superioris voluntas signo sen­
sibili manifestata, ut alteri nota fiat. Schmalz. n. 98. Ac quamvis ipso
facto dari possit, per se loquendo; ex Iure tamen non videtur prae­
sumendum sic datam esse, Cf. Clement. Si summus 4. de Seni, exc.,
C. Si aliquando 41. e. t., C. In praesentia 46. ib. ; Schmalz. n. 77.
389. ; S. Raymund. De Pefiafort Summ. 1. 3. de Sententiis Prae­
cepti etc. § 36. — Ad licite absolvendum in foro sacramentali for­
mula adhibenda est, quae habetur in ipsa formula sacramentalis abso­
lutionis, eademque adhibetur in foro interno conscientiae extra sacra­
mentum. In foro vero externo formula adhibenda est in Rituali et
Pontificali Romano, et C. A nobis 28. de Seni, exc., praescripta. —
Ad solemnem et publicam absolutionem, prout in Rituali describitur,

176

II. - DE EXCOMMUNICATIONE

opus est mandato Episcopi, qui id tantum praecipere solet, quum
totius communitatis scandalum adfuit, aliaeque servandae sunt luris
solemnitates ; et sic, si sermo sit de crimine enormi, ante absolutio­
nem, delinquens iurare debet, nisi forte sit impuber, in tale crimen se
non amplius relapsurum. C. Ex tenore 10., C. De cetero 11. de Sent,
exc.; Rit. Rom. de Absol. ab excomm. — Qui potestatem habet ab­
solvendi in foro conscientiae a censura potest id facere etiam extra
Confessionem, praeter quam in iubilaeo, in quo danda est in foro sacramentali. Bened. XIV. C. Inter praeteritos § 63. — Absolutio data
in foro externo, in interno etiam prodest ; data in foro interno prodest
toleratis etiam in externo, sed non impedit, quominus agi possit contra
ipsos ad normam luris; non item vitandis, quando id liceat, ut in
Iubilaeo et in articulo mortis. Bened. XIV. C. Inter praeteritos § 61.
— L. 70. 116. 126.-129., 1. 6. n. 536.; Laymann p. 2. c. 6.; Pichler
1. 5. t. 39. n. 13.; Rit. Rom. de Absol. ab excomm.

II. — DE EXCOMMUNICATIONE
1106. Quid et quotuplex sit excommunicatio? — Excommunicatio
est censura per quam quis privatur communione Ecclesiae. « Est poena,
quam Ecclesia infligere potest, gravissima, ac virtute in se continet
censuras alias suspensionis et interdicti, utpote quae non ita plene,
sed tantum partialiter privant bonis Ecclesiae, seu illorum usu ».
Pichler 1. 4. t. 39. n. 23. — Excommunicatus, qui post legitimas
monitiones non resipuerit, et per annum in excommunicatione insor­
duerit, seu pertinaciter perseveraverit, haeresis incurrit suspicionem,
quia Ecclesiae auctoritatem contemnere videtur. Trid. s. 25. C. 3.
de R. — Duplex est, alia minor, alia maior. Haec maior excommu­
nicatio dupliciter patet. Alia enim est, qua quis est excommunicatus
toleratus, quem fideles non tenentur vitare; alia est, qua quis est ex­
communicatus non toleratus, quem vitare tenentur.
1107. Quid de excommunicato tolerato? — Quoad excommunicatum Iole latum, cuicumque, etiam clam excommunicato, canonico iure
interdictum est cum aliis communicare tam in divinis quam in huma­
nis. At fideles cum illo communicare possunt tam in humanis quam
in divinis, etiam sine necessitate, quamvis non teneantur. Hinc licite

II.

177

DE EXCOMMUNICATIONE

spiritualia, velut sacramenta, dari possunt excommunicato, itemque
licite peti possunt sacramenta ab excommunicato, etiam absque neces­
sitate, praecise vi excommunicationis; nam si ille in peccato mortal
est, causa iusta requiritur. Quare indirecte indultum est etiam excom­
municato, ut communicare valeat sine peccato cum iis a quibus ro­
gatur. Idem dicatur de suspenso et interdicto, quoad eas res, quibus
vetitum est cum ipsis communicare. C. Martini V. in Cone. Constant.
Ad evitanda; Schmalz. n. 121.-125.; L. 135. 138.-140. 160.

HOS. Quid de excommunicato vitando? — Excommunicati vitandi
duo tantum recensentur. — Primus est quivis nominatim excommuni­
catus, qui simul sit specialiter ac publice denuntiatus. Nominatim, i. e.
nomine expresso per verba aut signa indubitata, ita ut non possit cum
alio confundi. Hinc non tenemur vitare haereticos, v. g., etiamsi pu­
blice notum sit eos esse a Iure excommunicatos. Specialiter denun­
tiatus, i. e. non generaliter denuntiatus, sed nominatim etiam denun­
tiatus. Hinc si dicatur: Excommunicamus Petrum incendiarium, et
eius complices, Petrus tantum est vitandus, non vero alii, licet publice
noti sint; nam sententia quoad illos est tantum generalis, et non spe­
cialis contra certam personam. Publice denuntiatus, i. e. fieri debet
denuntiatio in loco publico, iuxta usum regionis. Hic autem notandum
est, quod licet sufficiat, ut excommunicatus a iure denuntietur tantum
tanquam talis, ut iam sit vitandus ; non sufficit tamen, si reus sen­
tentia declaretur tantum, quod nempe commiserit crimen, cui annexa
est excommunicatio; sed ipsamet excommunicatio debet a indice de­
nuntiari. — Secundus est notorius clerici percussor. Notorius, i. e.,
secundum S. Alph. non solum notorietate iuris, sed notorietate etiam
facti, communiter seu ordinarie saltem loquendo. Notorietate iuris,
quod nempe notum sit vel per sententiam indicis, vel per confessio­
nem rei in indicio, vel per sufficientem depositionem iudicialem. Nolorictate facti, quod nempe pluribus reapse notum sit, ita ut factum iam
non possit aliqua tergiversatione celari. Secus enim semper poterit
factum aliquo suffragio excusari. Hinc probabiliter, percussor clerici,
notorius in uno loco, vitandus non est in alio, ubi non est notorius.
Et idem dicatur de priori casu, i. e. de nominatim excommunicato,
publice iam in aliquo loco denuntiato, qui sit in alio loco omnino
ignotus. Ac « nisi saltem (publice) constet facto (ipso) quod percussor
advertenter voluerit (cognoverit et contempserit) censuram incurrere,
probabiliter nunquam est vitandus » ante ipsam sententiam iudicis
specialiter eum denuntiantis. L. 144. Constat ex C. Cone. Constant.
Bucceroni. Inst. iheol. moralis IV.

ia

17S

II. - DE EXCOMMUNICATIONE

Ad evitanda; S. O. 9. lan. 1884. — L. 134. 146.; Diana t. 5., tr. 1.
de Excommunie. Res. 50. n. 4. 5.; Lugo Resp. Mor. 1. 2. d. 5.;
Laymann c. 4.; Ferraris Bibl. v. Excomm. art. 9. n. 5. 7.; E. M.

1109. Quid de excommunicatione minori? — Excommunicatio mi­
nor privat per se tantum usu passivo seu receptione sacramentorum,
et consequenter electione passiva ad beneficia et dignitates Ecclesiae.
C. 67 quem 59. de Sent, exc.; C. A nobis 2. de Except.; C. Si ce­
lebrat 10. de Cler. exc. min. — Ea ob unicam tantum causam incur­
rebatur, si quis nimirum cum excommunicato vitando communicaret,
et a quolibet confessario absolvi poterat. C. Nuper 29. de Sent. exc.
Cf. S. Th. S. q. 23. a. 1.2.; L. 147. 156.; Suarez d. 24.; Laymann
c. 3. n. 6.; Schmalz. n. 198.-211. — Excommunicatio minor hodie
per C. Aposlolicae Sedis sublata est. Ita S. O. 5. Dec. 1883., adprobante ac plene confirmante Leone XIII. Hoc tamen non impedit,
« quominus Episcopus (etiam in praesenti) in poenam alicuius criminis
possit nominatim alicui interdicere usum passivum sacramentorum, vel
saltem Communionis ». L. 148. — Verum ob communicationem cum
excommunicato, in quibusdam peculiaribus casibus incurritur nunc
excommunicatio maior, suspensio, interdictum. C. Aposlolicae Sedis
art. 16. et 17. Excommunicationum R. P. simpliciter reservatarum,
art. 1. Excommunicationum nemini reservatarum, art. 6. Suspensio­
num, et art. 2. Interdictorum. S. O. 9. lan. 1884. — Synod. Dioeces.
Albanen. an. 1880. append, n. 10. § XI. n. 3. ; Pichler n. 34. 35.; E. M.
1110. Quid de excommunicatione maiori? — Excommunicatio
maior sequentes habet effectus : Privat susceptione et usu passivo sa­
cramentorum. C. A nobis 28. de Sent, exc., C. Cum illorum 32. ib.,
C. Sacris, 38. ib., C. Si quem 59. ib., C. fin. de Cler. excomm. ministr.
Hinc « nullus excommunicatus, sive toleretur sive non, potest ea licite
(valide vero recipit, excepta poenitentia, nisi in bona fide accedat),
recipere sub mortali, nisi excuset ignorantia invincibilis, metus mortis,
infamiae, iacturae bonorum, etc., quia censura non obligat cum tanto
rigore». L. 158. — Schmalz. n. 146.-153.; Pichler n. 29. ; Coninck
dub. 5.

1111. Privat, salit m non toleratos, communibus Ecclesiae suffra­
giis et orationibus, quae nempe nomine Ecclesiae fiunt ab eius mi­
nistris. itemque fructu privat indulgentiarum.— Communibus Eccle­
siae suffragiis et orationibus ; quare non privat suffragiis et orationibus
Privatis, quae nempe nomine proprio fiunt. « Unde non tantum quivis

II. - DE EXCOMMUNICATIONE

179

privatus, sed etiam sacerdos potest tamquam persona privata pro
excommunicatis orare, etiam in publicis precibus et sacro : immo
actionem sacrificandi prout pendet a merito privato operantis offerre,
vel eius in Monento in particulari meminisse. Hoc est certum cum
S. Thoma ». L. 162. — Saltem non toleratos, quia, ut docet idem
S. D., probabiliter pro excommunicato tolerato offerri possunt sacri­
ficia etc., etiam nomine Ecclesiae. « Ratio, quia leges favorabiles cum
omni amplitudine intelligendae sunt; dum igitur fidelibus concessum
fuit communicare cum toleratis, concessum etiam fuit orationes pu­
blicas pro eis offerre; nam communicare id etiam importat, etc. ».
L. 164. — CC. cc. ; Schmalz. n. 126. 134.-139.; Pichler n. 29. 33.;
Coninck dub. 6.; Engel n. 38.; Laymann c. 1. n. 4.; Salmant. Tr. 10.
cap. 3. n. 56. ; Suarez d. 9. s. 4. 5. ; S. Th. 3. p. q. 82. a. 7. ad 3.,
S. q. 21. a. 1. ad 2., a. 3. Cf. 610.

1112. Privat usu activo seu administratione sacramentorum. C.
Latores 4. de Cler. excomm. ministr., C. fin. ib. Administratio ; haec
non tolerato illicita omnino est, praeter quam in casu extremae neces­
sitatis aut gravis incommodi ; valide tamen sacramenta confert, praeter
poenitentiam, quae iurisdictionem requirit, et qua caret, nisi communis
adsit error facti, vel de mortis articulo agatur. Excommunicato vero
tolerato quandoque est licita, si nempe non ipse se ingerat, sed fideles
exigant et petant; et sic potest celebrare, si sit pastor, cuius subditi
teneantur audire sacrum, nec sit alius qui celebret: in gratiam enim
fidelium tolerantur, non in ipsorum favorem. Hinc valide etiam poe­
nitentiam ministrat, cum non privetur jurisdictione : hoc enim expedit
ad fidelium utilitatem. — L. 165.-170.; S. Th. 3. p. q. 64. a. 9.;
Schmalz. n. 144.-146.; Laymann c. 2. n. 5.; Ithur. Cas. 42.
1113. Privat usu divinorum officiorum, ita ut excommunicatus
sive vitandus sive toleratus non tantum careat eorum fructu, sed etiam
sub mortali ea nequeat celebrare, iisque intéressé, parte notabili, ita
ut moraliter censeatur cum aliis communicare, nisi excuset ignorantia
vel necessitas vitandi scandali. Licet eadem sit lex pro vitandis et
toleratis ; ad hos tamen quod spectat, cum hodie vix adsit confcssarius, qui excommunicatum arceat a divinis officiis et nullus sit excommunicatus, qui existimet a divinis officiis sibi esse abstinendum, rigor
iuris hac in re temperatus quibusdam videtur. Similiter peccant alii,
qui cum excommunicato vitando participant, cum illo divinis assi­
stendo, v. g., eidem missae: ac licet peccatum hoc ex genere suo sit

180

II. - DE EXCOMMUNICATIONE

mortale, ex parvitate tamen materiae veniale est, ut si exigua pars
missae, v. g., usque ad evangelium tantum, cum illo audiatur.
1114. Porro per divina ojjicia intelliguntur sacrificium missae,
publica oratio, processio, cantus horarum, benedictio olei, aquae, can­
delarum, palmarum, cinerum, et cetera annexa ordini clericali ex institu­
tione Christi, vel Ecclesiae, quae publice et solemniter fiunt, cum propriis
ornamentis, excepta concione. L. n. 177. Hinc excommunicatus, sive to­
leratus sive vitandus, potest etiam tempore, quo non celebrantur divina,
ecclesiam ingredi ad orandum privatim, et seorsim ab aliis in distincto
sacello, et in eodem etiam sacello, ubi alii orant, privatim orare, quia
privatim orando minime cum aliis communicat. Immo, quamvis ex
C. Excommunicates 17. q. 3. c. 11 interdicatur excommunicato com­
municare cum aliis etiam in oratione privata ; secluso tamen scandalo
et contemptu, non videtur materia gravis uti socio ad recitandum
officium privatim, sicut ad dicendum Rosarium. Obligatus ad horas
canonicas ab illis recitandis liber non est. Eas vero recitando non
debet dicere Dominus vobiscum, sed Domine, exaudi orationem meam,
quia illa formula importat quamdam ad populum salutationem, unde
secus peccaret venialiter. L. 173.-178.; Schmalz. n. 131.-133. 178.;
Pichler 1. c.
1115. Iam vero, si excommunicatus assistat divinis officiis, et sit
vitandus, neque monitus velit ab Ecclesia recedere, tenentur clerici
eum expellere, si possunt, aut si non possunt, aut gravius incommo­
dum timetur, ab officio cessare, alias graviter peccant. Si missae sa­
crificium celebretur, celebrans, nondum inchoato canone, debet ab­
rumpere missam ; si inchoavit, potest, ceteris abeuntibus, sacrum pro­
sequi vel abrumpere, ob sententiae utriusque probabilitatem ; si con­
secravit, debet, solo ministro manente, pergere usque ad communio­
nem inclusive; et reliqua perficere in sacristia, vel alio decenti loco.
Expelli autem debet excommunicatus opera laicorum, si adsint, si
vero desint, etiam clerici eum expellere debent. Ad assistentes vero
quod attinet, alii probabilius dicunt eos etiam graviter peccare, nisi
excuset aliqua necessitas, aut parvitas materiae; alii non improbabi­
liter aiunt hanc communicationem adstantium culpam venialem non
excedere, quia talis communicatio videtur nimis remota et accidenta­
lis. nisi ipsi causa etiam sint ut excommunicatus intersit. Communis
autem doctrina est, quod si adstantes audiant aliam missam diver­
sam ab illa, quam audit excommunicatus, nec ipsi, nec celebrans te­
nentur recedere, quia tunc nulla est formalis communicatio. C. Ve-

II.

DE EXCOMMUNICATIONE

181

niens 16., C. Significavit 18., C. Nuper 29., C. Responso 43. de
Sent, exc.; Clem. Gravis 2. e. t. ; Laymann c. 2. n. 6.; Engel n. 57.
59.; Pichler n. 33.

1116. Privat collatione beneficii, aut dignitatis ecclesiasticae iurisdictioneni habentis; eaque facta excommunicato, uti praesentatio, ele­
ctio, institutio, confirmatio, nulla est, idque licet ignoretur excommu­
nicatio; nam ignorantia licet possit excusare a culpa, non supplet
tamen defectum conditionis requisitae ad valorem actus. Beneficium
enim datur propter officium. Excommunicatus autem, sive vitandus,
sive toleratus, inhabilis est officio exercendo ; non potest enim in of­
ficio communicare. C. Postulatis 7. ; C. nil. de Cler. exc. Hinc nequit
facere fructus suos. Beneficio autem alio iam obtento non privatur,
neque tenetur ante sententiam indicis fructus restituere, si per se, vel
per alium, onera eiusdem implevit. Poenae enim requirentes actionem
ex parte delinquentis indigent semper sententia iudicis, saltem declaratoria. L. 179.-183., 1. 1. n. 148.-149.; Schmalz. n. 147.-162.;
Engel n. 60. 61. — Privat etiam Apostolicis Rescriptis. Excommu­
nicatus est inhabilis ipso iure ad obtinenda haec rescripta tam gratiae,
quam iustitiae, quae consequenter nulla erunt. C. Dilectus 26. de
Rescriptis; C. /pso iure 1. e. t. in 6.° Excipe, nisi fuerint concessa
scienter, motu proprio, vel praemissa, uti assolet, absolutione a cen­
suris; quod etiam intelligendum erit de collatione beneficii, si in con­
cessione clausula adsit absolutionis a censuris. Pichler n. 29.; Coninck
dub. 9. 10.; L. 180. 182.; Laymann c. 2. n. 7.-12. Valida item sunt
Rescripta minora S. Sedis, licet ab excommunicatis obtenta, pro foro
conscientiae tantum. S. Poenit. 9. Sept. 1898. A. S. S. v. 35. p. 754.
— E. M.
Plures non improbabiliter negant toleratum esse inhabilem ad
beneficia obtinenda. Cf. Commentar, n. 103. 5.°
Ex Const. Vacante Sede Apostolica ad effectum eligendi Summum
Pontificem nullus Cardinalis impediri potest activa vel passiva ele­
ctione, vi alicuius excommunicationis, suspensionis, interdicti, aut alte­
rius ecclesiasticae poenae, quae interim manent omnes suspensae. § 29.
Servatis quae habentur praescripta per Const. Sapienti consilio,
« gratiae ac dispensationes a S. Sede concessae etiam censura irre­
titis ratae sunt ac legitimae, nisi de iis agatur, qui sint nominatim
excommunicat!, aut a S. Sede nominatim pariter poena suspensionis
a divinis mulctati ». Ord. serv. in Rom. Cur. 29. Sept. 1908.
p. 2. c. 3.

182

Π. - DE EXCOMMUNICATIONE

1117. Privai communicatione forensi, seu omni actu ad indicium
pertinente in foro tum ecclesiastico, tum, per se, etiam civili. C. De­
cernimus 8. de Seni. exc. in 6.° Per se, nam hodie in foro civili lo­
cum non habet. — Hinc excommunicatus nequit esse index, advoca­
tus, procurator, actor, tabellio, testis, tutor, curator aut exsecutor
testamenti, etc. Verum distinguendum est inter excommunicatum to­
leratum et vitandum. Excommunicatus toleratus nulla forensi commu­
nicatione ipso facto privatur, unde valide agit, si ea utatur; et licite
etiam si requiratur. Sed iuridice repelli potest per exceptionem, tum
ab adversariis, tum a iudice. Excommunicatus vero vitandus illicite
agit; potest tamen excipere, appellare et seipsum defendere. Praete­
rea sententia iudicis vitandi non solum est illicita, sed invalida, cum
careat jurisdictione. C. Ad probandum 24. de Sent, et re iud.; C.
Cum inter 5. de Except.; C. Pia consideratione 1. ib. Insuper nec
potest licite inire contractus, nec testari, etsi faciat valide, etiam cum
excommunicatum instituit haeredem.

1118. Privat ecclesiastica iuris dictione. C. Ad probandum 24. de
Sent, et re iud., C. Romana 1. de Suppi. negL praelat. in 6.°; C.
Romana 1. de OJJic. vicar, in 6.°; C.
is cui 10. de Off. deleg.
in 6.° Ratio autem est, quia jurisdictionis exercitium est praecipua
cum fidelibus communicatio. Hinc excommunicatus vitandus et illicite
et invalide absolveret, eligeret ad beneficia, etc. Excommunicatus vero
toleratus, etiam notorius, haereticus quoque ex secta et schismaticus,
valide iurisdictionem exercet, sed illicite agit, nisi vel ex gravi causa,
vel rogatus iurisdictionis actus exerceat ; quibus in casibus a mortali
peccato excusatur etiam sacramenta ministrans. Illicite; sed eius actus
possunt per exceptionem, iudicis sententia, irritari. L. 185.; Ithur.
Cas. 42.; Laymann c. 2. n. 13.; Schmalz. n. 163.-166.; Pichler 1. c.;
Coninck dub. 10.; Lugo de lust, et Iur. d. 37. n. 6. seqq.
Simoniae crimen in electione Summi Pontificis specialissimae sub­
jacet excommunicationi, irrita tamen non est praedicta simoniaca electio.
Pius X. C. Vacante Sede 25. Dec. 1904. § 51.-79.
1119. Privat ecclesiastica sepultura, quae nempe fit in loco sacro,
ad sepulturam fidelium destinato. Hinc excommunicatus vitandus et
(oluatus nequeunt in loco sacro sepeliri, et si in loco sacro sepulti
uerint, inde sunt extrahendi. Hoc autem intercedit discrimen inter vi­
tandam et toleratum, quod l.° si uterque dederit moriens signa poe­
nitentiae. toloatus potest sepeliri in loco sacro, quamvis deceat eum
prius ab excommunicatione absolvere. Imo toleratus, si occultus sit,

II. - DE EXCOMMUNICATIONE

183

in loco sacro certe sepeliri potest ; si notus, potest adhuc in loco sa­
cro probabiliter sepeliri, quia si licet cum iis viventibus communicare,
licet etiam cum mortuis, et quia plura sic scandala practice, maxime
in praesenti, vitantur. 2.° Si excommunicatus vitandus sepultus sit in
loco sacro, locus iste tali contactu censetur pollutus, et est expiandus;
si vero excommunicatus toleratus in loco sacro fuerit sepultus, locus
sacer non censetur pollutus, nec proinde expiatione indiget. — C.
Sacris 12. de Sepult.; Pichler n. 29.; Coninck dub. 8.; L. 186. 187.
1120, Privat societate civili, quae quinque involvit, os, orare,
vale, communio, mensa. Quare nequeunt excommunicat! cum aliis fide­
libus convivere, cohabitare, conversari, negotia tractare, etc. Privatio
civilis huius consortii intelligenda est tantum pro vitandis ; nam tole­
rati ex hodierna consuetudine amplius non peccant in civilibus com­
municando cum fidelibus, etsi ab ipsis non requisiti. S. Poenit. 5. Iui.
1867. In civilibus, nam in divinis, non nisi requisiti, communicare
possunt. Pichler 1. c.
1 1121. Insuper dantur causae graves, in quibus licet aliquando
etiam cum non tolerato communicare, C. 37 vere 34. de Sent. exc.
Hae causae sunt: l.° Utile, i. e. utilitas sive spiritualis sive tempo­
ralis, tum ipsius excommunicat!, tum alterius. 2.° Lex, i. e. coniunctio matrimonialis, nisi coniuges sint per divortium separati; aut ex­
communicatio ista sit propter dubium valoris matrimonii; aut etiam
alter coniugum sil ob haeresim excommunicatus. An autem quis pos­
sit communicare etiam in divinis cum coniuge excommunicato, du­
plex est sententia. Prima affirmat ; secunda verior negat. 3.° Humile,
i. e. status sublectionis. Hinc filii, etiam emancipati et adoptivi, ne­
potes, pronepotes, et in eodem genere affines, communicare possunt
cum parente. Itemque communicare possunt servi et ancillae cum do­
mino, si ante excommunicationem fuerint in servitio; religiosi cum
praelato; milites cum duce excommunicato. Et e contra parentes, ma­
riti, domini communicare possunt cum filiis, uxoribus et famulis ex­
communicatis. Haec autem communicatio non extenditur etiam in di­
vinis, nisi ea communicatio necessaria sit ad praestandum obsequium
debitum. Hinc famuli licite comitantur dominum ad missam, ac licite
iussi ministrant excommunicato celebranti, aut cum eo officium reci­
tant, si ad id vi famulatus teneantur. 4.° Pes ignorata, i. e. igno­
rantia sive iuris sive facti, tum invincibilis, tum etiam satis probabi­
liter vincibilis et crassa. 5.° Necesse, i. e. necessitas gravis sive
animae, sive corporis, sive bonorum temporalium ; sive communican-

184

II. - DE EXCOMMUNICATIONE

tis, sive excommunicati, sive aliorum. Nam Ecclesiae leges de se non
obligant cum gravi incommodo. — C. Responsio 43. de Sent. exc.,
C. Inter alia 31. ib., C. Si vere 35. ib., C. Cum voluntate 54. ib.;
C. Quoniam multos 103. c. 11. q. 3.; Schmalz. n. 183.-194.; Pichler
n. 32.; S. Th. S. q. 23. a. 1.; Engel n. 47.-52.; L. 200.-206.
1122. Iam vero Os sunt colloquia, litterae, et generatim signa
benevolentiae, uti sunt dona mittere vel acceptare, etc. An autem
signa urbanitatis excommunicato exhibere liceat, prima sententia ne­
gat, et ea probabilis est; secunda sententia etiam probabilis affirmat,
modo ea signa, ut est assurgere, aperire caput, cedere locum, fiant
ut vitetur nota inurbanitatis, vel indignatio excommunicati, neque
exhibeantur tamquam signa amicitiae aut communicationis. — Orare
est quaelibet communicatio in divinis, v. g., assistere missae, vel of­
ficiis publicis ecclesiae, de qua supra, vel privata oratione communi­
catio. — Vale comprehendit salutationes omnes verbo aut alio signo
exhibitas honoris causa, nisi haec fiant ad vitandum damnum et in­
dignationem ipsius excommunicat!. Hinc probabiliter licet excommunicatum resalutare; resalutatio enim, non honoris exhibitio, sed potius
debiti solutio et mere actus urbanitatis est. Probabilius vero videtur
non licere, excommunicato rescribere, secundum S. Alphonsum, qui
non valet acquiescere sententiae oppositae ; « quia rescriptio videtur
vera communicatio ». — Communio comprehendit omnem contractum,
qui tamen validus est, si fiat, omnemque societatem, adeoque cohabitationem et cooperationem. — Mensa comprehendit convivia per
modum tamen societatis et commercii, quale non habetur certe, si casu
incidas in idem iter, hospitium, mensam, immo lectum. — L. 188.195.; S. Th. S. q. 21. a. 1.; Laymann c. 2. 16. 17.; Schmalz. n. 177.;
Pichler 1. c. n. 31.; Coninck dub. 12.
1123. An grave sit excommunicationem violare? — Communi­
catio in divinis censetur mortale, nisi excuset parvitas materiae, vel
damnum grave, vel consuetudo, vel privatim tantum communicent.
Cf. 1114 1120. Quamvis vero peccent, nullam tamen poenam incur­
runt, cxcomrnunicatus communicans cum aliis, et alii communicantes
cum ipso, nisi in casibus iam indicatis, Cf. 1109. — Communicatio
in civilibus, secluso contemptu, sed sine iusta causa, est tantum ve­
niale. Id autem intelligitur, per se loquendo, et praecisione facta a
contraria consuetudine, quae toleratos ab omni excusat peccato ; adeo­
que valet adhuc quoad vitandos. S. O. 2. Aug. 1893. An autem fre­
quenter et continuate in civilibus communicare sit iterum, per se lo­

III.

DE SUSPENSIONE

185

quendo, mortale; duplex adest sententia probabilis, altera affirmans,
altera negans. — Tandem communicatio in crimine criminoso, i. e.
in eodem crimine seu contumacia, ob quam lata est excommunicatio,
mortale peccatum est. Esset, v. g. si, post excommunicationem latam
ob furtum, quis adhuc communicaret cum excommunicato, ut eidem
consilium aut opem suppeditaret, ne illa restitueret. Incurritur autem
poena excomm. ob hanc communicationem in casu indicato in C.
Apostol. Sedis, Excomm. R. P. simpliciter reserv. art. 17. — C. όϊgnificavil 18. de Sent, exc.; S. Th. S. q. 23. a. 2. 3., Quodl. 11.
a. 9.; L. 196.-199. 207.; Laymann c. 3. n. 1.-3.; Schmalz. n. 178.182. 195.-197.; Pichler n. 31.; Coninck dub. 14.

III. — DE SUSPENSIONE

1124. Quid sil suspensio? — Suspensio est censura, qua clericus
privatur usu potestatis ecclesiasticae, quam habet ratione ordinis, of­
ficii, beneficii. Quare per eam non privatur clericus passiva sacramen­
torum receptione, neque communibus suffragiis, etc. — Suspensio cum
poena gravissima sit, infligi licite non potest sine monitione, sive scri­
ptura, aliisque iuris formalitatibus. Quare, si praelatus, vel non prae­
missa monitione, vel causa non expressa, vel oretenus dicat: Ego te
suspendo, nisi lata fuerit per modum praecepti, aliquid nempe prae­
cipiendo, puta famulam dimittere intra certum tempus, sub poena su­
spensionis ipso facto incurrenda, erit potius vel mera poena, vel sim­
plex celebrandi prohibitio, et non censura; non enim praesumitur
praelatum voluisse delinquere, censuram absque praevia monitione,
vel non declarata causa, vel oretenus ferendo. Cf. 1103. Unde eam
infringens inobedientiae gravis reus esset, non ideo tamen evaderet
irregularis. L. 317. 318. — In communitatem autem, qua talem, lata
tenet quidem omnes quoad officia, vel beneficia communia ; minime
vero quoad beneficia vel munia particularia, neque ut censura, sed ut
privatio, ac ut poena quaedam canonica, et ut inhabilitas particularis
personarum ad illa. L. 317.; Lugo Resp. Mor. 1. 1. d. 18.; Schmalz.
n. 45. — Censura item proprie talis non est, si Episcopus ad caute­
lam clericum arceat ab exercitio sacri ministerii, non quia criminis
reus sit, aut de crimine iam convictus, vel confessus; sed quia non
decet sancta tractari ab illo, quem publica fama male refert. Card. De

186

m. - DE SUSPENSIONE

Luca Opp. tom. 14. adnotat. ad S. Cone. Trid. disc. 43. η. 3. 4.;
Bonacina t. 3. de Cens, in part. d. 3. q. 5. p. 1.; Pichler n. 39. 41. 42.
1125. Quid suspensio ex informata conscientia? — Suspensio
ferri potest ab Ordinario ex informata conscientia, nempe ex causis
sibi notis, adeoque extraiudicialiter, nulla praemissa monitione, et omni
appellatione remota ; recursus tamen ad Apost. Sed. semper liber erit.
Constans nunc praxis est, ut non nisi temporanea haec suspensio per­
mittatur, minime vero perpetua. S. C. C. 8. Apr. 1848. Utrum vero
huiusmodi suspensio ferri possit non solum ob occultum crimen, ve­
rum etiam ob delictum publicum, controvertitur. Sententia affirmans
innititur potissimum in C. Trid. s. 14. C. 1. de R., unde constat
posse Episcopum « clerico ascensum ad sacros ordines ex quacumque
causa, etiam ob occultum crimen, quomodolibet, etiam extraiudicia­
liter, interdicere, aut a suis ordinibus seu gradibus vel dignitatibus
ecclesiasticis suspendere ». Sententia negans vero constat ex Instr.
S. C. de P. F. 20. Oct. 1884. n. 7., S. C. C. 26. Apr. 1853. Haec
suspensio sustinetur, etsi oretenus data, attamen praestat ut scripto
fiat. S. C. C. 8. Apr. 1843., 14. Sept. 1782. Ferri potest etiam a
Vicario Capitulari, et in ea infligenda exprimendum est id fieri iuxta
traditam a Trid. facultatem. Huiusmodi suspensio, cum sit ob deli­
ctum occultum, vel utcumque praeteritum, vel, si ob delictum quod
in futurum pendet, desit monitio et contumacia, rationem censurae
non habet. Quare iuxta quosdam hanc violans suspensionem non in­
currit irregularitatem. Iuxta alios vero, eosque plures, eam incurrit.
Hanc amplectitur sententiam S. C. C. 8. Apr. 1848., S. C. de P. F.
Instr, cit. 20. Oct. 1884. n. 11. — Si item suspensio feratur in tempus
definitum, utrum eam violans irregularitatem incurrat, alii negant, alii
affirmant. Verius affirmandum ex C. Cum aeterni 1. de Sent, et re
iud. in 6.°, si tamen ob delictum non mere praeteritum, sed aliquo
saltem modo futurum ista sit, si nempe suspensio fuerit lata per mo­
dum praecepti aut statuti, aut legis, ob crimen futurum, vel etiam
praeteritum habens tractum successivum. Tunc enim iam est ad prae­
cavenda delicta, et non tantum ad praeterita punienda. Quare ratio­
nem quoque censurae vere tunc habet. — L. 314.; Salm. t. 10. c. 5.
n. 13.; Bened. XIV. de Syn. 1. 12. c. 8. n. 3.-5.; Bouix de ludie,
v. 2. Parisiis 1885. p. 310. seqq.; A. S. S. v. 7., v. 14. p. 299.
seqq.; E. M.

1126. Quomodo cesset suspensio? — Suspensio imposita per mo­
dum usurae cessat per absolutionem. Suspensio vero imposita per

III. - DE SUSPENSIONE

187

modum merae poenae spiritualis cessat per dispensationem vel remis­
sionem superioris, vel etiam per seipsam sine alia superioris declara­
tione, nempe elapso tempore constituto, vel impleta conditione impo­
sita. Si suspensio imposita sit per modum censurae reus emendatus
iure suo postulat ut absolvatur. Si vero imposita sit per modum
poenae, ab ea reus ut solvatur nullo potest iure postulare, licet iam
correctus et emendatus sit. Huiusmodi suspensio per modum poenae
est suspensio in perpetuum, vel ad certum tempus, v. g., ad trien­
nium, vel donec reus satisfecerit, vel restituerit, vel ad beneplacitum
Sedis, vel superioris, in quo postremo casu suspensio etiam cessat,
inortuo vel deposito superiore, etc. — « Etsi suspensiones, quae ut
purae poenae feruntur, potius per dispensationem tolli debeant; doctores tamen aliqui, nullo observato discrimine, omnem suspensionem
propter delictum seu in perpetuum, seu ad certum tempus impositam
absolutione auferri aiunt ; quod verbum [absolutionis') et in formula re­
laxationis usurpari solet... Eademque ratione privilegium a Sede Apostolica confessariis Societ. lesu concessum, quod, fidelium confessio­
nibus auditis, eos in foro conscientiae absolvere possint a quibus­
cumque sententiis, censuris ac poenis ecclesiasticis ex peccatis resul­
tantibus, ad suspensiones iuris indistincte se extendit, sicut significat
Avila ». Laymann c. 4. n. 4. Sane in C. Apostolicae Sedis tum ex­
communicatio, tum suspensio et interdictum communi censurarum no­
mine comprehenduntur. — L. 322.
1127. Quotuplex sit suspensio?— Suspensio alia est totalis, qua
clericus arcetur ab omni ecclesiastica functione, et simul fructibus et
administratione beneficii privatur; alia partialis, qua alterutro tantum,
in totum, vel etiam in partem privatur. Haec, si sit ad breve tempus,
et lata ab homine, pro sola culpa veniali infligi potest. L. 78. 321. —
Suspensus ab ordine simpliciter privatur exercitio solemni, seu ex of­
ficio, illo scilicet modo, quo a laicis exerceri nequit, cuiuscumque or­
dinis, sive maioris, sive minoris. Attamen minorum hodie ordinum
functionibus etiam laici defungi solent. Hinc suspensio usque ad mi­
nores ordines sese extendere non videtur. Neque vero suspensus ab
ordine privatur voce in capitulo, nec prohibetur horas in choro reci­
tare. Is item minime privatur jurisdictione et beneficio. Hinc et va­
lide absolvere potest. Alii tamen negant, quia et actus ordinis est.
Suspensus ab ordine superiore non ideo est suspensus etiam ab infe­
riore ordine. Suspensus ab inferiore ordine non est etiam suspensus a
superiore, nisi superioris ordinis exercitium contineatur in exercitio or-

188

III. - DE SUSPENSIONE

dinis inferioris. L. 314. — Suspensus a iurisdictione simpliciter, omni
jurisdictione privatur, tum interna, tum externa; minime vero exercitio
ordinis. Suspensio ab ordine suspensum tenet ubique. Suspensio a juris­
dictione verius extra territorium eam ferentis nullam habet vim. —
Suspensus ab officio simpliciter, intelligitur a quovis officio, sive ab or­
dine, sive a jurisdictione proveniat. Officium enim hic est omnis spiri­
tualis potestas. Hinc privatur usu tum iurisdictionis, tum ordinis, seu
cuiuscumque ministerii ecclesiastici; minime vero suspensione etiam a
beneficio tenetur. Quare adhuc poterit illius fructus percipere, si tamen,
saltem per alios, impleat beneficii officia et onera. Suspensio haec a
divinis etiam dicitur. C. Medicinalis 1. de Seni. exc. in 6.°; C. Inter
sollicitudines 10. de Purg. Can. ; C. Cum aeterni 1. de Sent. et re iud.
in 6.° Hinc parochus ab officio suspensus nec missam celebrare, nec
praedicare, nec officiis praeesse, nec sacramenta ministrare potest. Ca­
nonicus a divinis suspensus ex S. C. EE. et RR. 29. Febr. 1869.
nequit percipere chorales distributiones nec reliqua emolumenta. —
Suspensus a beneficio simpliciter privatur fructibus et administration
beneficii; minime vero etiam ordinis vel officii functionibus. Tenetur
autem adhuc ad onera et officia beneficii praestanda, et tunc potest
partem fructuum retinere quam substituto dare deberet, quia stipen­
dium esset laboris. — Suspensus tandem ab officio et beneficio simul,
vel simpliciter suspensus, nisi ex adi unctis limitatio aliqua colligatur,
totaliter suspensus censetur. — Laymann p. 3. c. 1.; L. 315. 316.;
Schmalz. n. 266.-269. 290.-305.; Engel n. 74.-79.

1 128. Quomodo peccet suspensionem violans T — Peccat graviter
qui suspensus exercet actum sibi vetitum per suspensionem ; nam
violat praeceptum Ecclesiae in re gravi. Immo suspensus ab ordine
sacro incurrit etiam irregularitatem (quae ob solam violationem su­
spensionis ab ordine, et non etiam a iurisdictione et beneficio, incur­
ritur), si eiusdem ordinis officium scienter et solemniter exerceat, extra
tamen casum necessitatis, seu gravis incommodi. C. Is cui 20. de
Seni. exc. in 6.°; C. Cum aeterni de Sent, et re iud. in 6.° Cf. etiam
Lugo Resp. Mor 1. 2. d. 10., ubi quaestionem tractat, « utrum su­
spensus occultus celebrare possit sine periculo irregularitatis ad alen­
dum se et matrem egentem ». Excusare etiam potest hac in re, tum
a peccato gravi, tum ab irregularitate, levitas materiae, v. g., si exer­
ceret actum levem iurisdictionis; aut benediceret mensam, exerceret
ordinem sacrum non solemniter, vel non sacrum, quod tamen hodie,
uti iam dictum est, cum etiam a laicis exerceatur, suspensione com-

III. - DE SUSPENSIONE

189

prehendi amplius non videtur. Insuper, si suspensus toleratus se non
ingerit in functiones, quibus per suspensionem prohibetur, sed ab aliis
requiritur, nullo pacto peccat, neque irregularitatem incurrit. Aliter se
res habet cum suspenso non tolerato, denuntiato; nam iste extra urgentissimam causam, etsi a fidelibus postuletur, ea officia a quibus
suspensus est exercere nequit. Verum alii non tenentur sub mortali
eum vitare, nisi censentur cooperari actui, a quo suspensus est: unde
audire eius missam non erit peccatum, si non inservias, secluso tamen
scandalo.
1129. An actus suspensi sint validi? — Actus a suspenso prae­
stitus est nullus et irritus. « Poena haec locum dumtaxat habet in iis,
quae ab Ecclesia pendent, uti est iurisdictio et beneficium ; in his ergo
suspensus, si beneficium administret, et iurisdictionem exerceat, inva­
lidum actum facit, modo denuntiatus sit tanquam suspensus ; quia facta
denuntiatione, privatur potestate omnimoda actus illos exercendi. Ante
denuntiationem solum impeditur ab illorum exercitio, dum a fidelibus
non requiritur; quando autem a fidelibus requiritur, valide et licite
illos actus exercet, ideoque necessarium est, ut iurisdictionem reti­
neat ». Schmalz. n. 309. 306. 308.; L. 313. Insuper «suspensus a
beneficio, si eidem se ingerat et fructus percipiat, non efficitur quidem
irregularis, ex communi tamen sententia beneficium perdit ipso iure.
C. Cupientes 16. § Ceterum de Elect, in 6.° ». Engel n. 77. « Quare,
cum beneficiatus ita suspensus per seipsum administrare beneficium
nequeat, solet eidem dari oeconomus, qui redditus colligat, et eosdem
iussu Episcopi piis causis applicet, reservatis suspenso alimentis ne­
cessariis ». Schmalz. n. 308.; Pichler n. 43. — Cf. hic n. 1 116. in fine.

1130. Quid suspensio a Pontificalibus? — «Si Episcopus su­
spensus a Pontificalibus missam celebrat solemniter in apparatu pon­
tificali. certum est quod peccat... An autem incurrat etiam irregula­
ritatem. affirmant Angel., etc. Negant vero probabilius Laym., etc.
Ratio, quia Episcopus sacrificando, non exercet actum substantialem
ordinis episcopalis, sed actum ordinis sacerdotalis, a quo non est su­
spensus, et quod celebratio fiat cum pontificalibus, per accidens se
habet; irregularitas autem non incurritur, nisi in exercitio actus or­
dinis prohibiti ». L. 314.
1131. Quid intelligatur nomine Pontificalium? — Pontificalium
nomine intelligitur usus auctoritati vus insignium Pontificalium, vide­
licet mitrae, baculi pastoralis et pallii. Quare suspensus a Pontifica­

190

m.

DE SUSPENSIONE

libus repellitur consequenter ab actibus ordinis episcopalis, qui sine
praedictis insignibus fieri non debent, quales sunt confirmationis sa­
cramentum aut ordines conferre, virgines, Ecclesias, altaria consecrare.
Potest tamen missam celebrare more aliorum sacerdotum, Confessiones
audire, baptizare, immo et censuras ferre, conferre beneficia, aliosque
actus iurisdictionis exercere, quippe ad Pontificalia minime spectant.
— Laymann c. 1. n. 6.; Giraldi Expos. lur. Pontif. p. 2. s. 21. nota 2.
pag. 826.
Sacra peragere ritu pontificali spectat ad Episcopos. Sed ex pri­
vilegio id etiam conceditur Protonotariis ad instar Participantium,
aliisque inferioribus Praelatis, sed ornatu moderatiori. Pius VII. C.
Decet Rom. Pontif. 4. Iui. 1822.
1132. Quid depositio et degradatio? — Suspensioni subiici solent
depositio et degradatio, ob similitudinem, quam cum ea habent, cum
utraque remotio sit ab ecclesiastico ordine, iurisdictione et beneficio,
non obstante, quod ad eius titulum fuerit clericus ordinatus aut loco
patrimonii subrogatus. Ab ea tamen longe differunt, cum huiusmodi
poenae ulterius adhuc progrediantur, neque tantum usu potestatis ec­
clesiasticae, sed ipso iure radicali, in quantum fieri potest, privent,
idque in perpetuum; unde censurae non sunt; sed poenae vindicativae. Privant iure radicali, quatenus depositione et degradatione inhabilitas perpetua habetur ad omne officium et beneficium, si nempe
perfecta sit depositio, et non tantum ab officio, vel tantum a beneficio.
Sed si depositio sit ab officio, et a beneficio etiam consequenter est;
beneficium enim propter officium est. Censura item non est, sed mera
poena, simplex privatio beneficii. Suspensione ablata, ipso iure su­
spensus in suo officio et beneficio restituitur: depositus vero novo in­
diget titulo, ut in eo de novo reponatur. Si depositio clericum deficit
ab omni officio et beneficio et clericali dignitate, degradatio habetur;
caque verbalis est. si mera indicis sententia a clericalibus privilegiis
deficitur, realis si solemnis ritus accedat, quo clerico ordinum insi­
gnia detrahuntur, eisque detractis, curiae traditur saeculari. Huius­
modi poenae, cum gravissimae sint, ante indicis sententiam non in­
curruntur. — L. 1. 3. n. 670., 1. 7. n. 323. 327.; Suarez de Cens,
disp. 13. sect. 2. η. 14.; disp. 27. η. 5.; Bouix de Parocho, Pari­
siis 1855. pag. 365. seqq.; Laymann p. 1. c. 1. n. 3., p. 3. c. 5.;
Coninck disp. 16.; Schmalz. n. 7.; Bened. XIV. de Syn. 1. 9. c. 6.
n. 3. seqq.; C. Quam grave 2. Aug. 1757.; C. Degradatio 2. de Poenis
in 6.°; Trid. s. 13. C. 4. de R. ; Pont. Rom. Degradat, forma.

IV.

DE INTERDICTO

191

IV. — DE INTERDICTO

1133. Quid sit interdictum? — Interdictum est: censura, qua
prohibetur usus omnium divinorum officiorum, aliquorum sacramentonim et sepultura ecclesiastica, praecise quaternis usus est. Quare in­
terdictum jurisdictionem non adimit. Praecise quatenus usus est sacra­
rum quarumdam rerum; quia excommunicatio eodem usu privat, qua­
tenus est communicatio cum fidelibus ; suspensio vero proprie non illum
usum bonorum fidelium, sed exercitium potestatis ecclesiasticae impe­
dit. Et sic generali interdicto afficiuntur tum clerici tum laici, eoque
clericis prohibetur quidem sacris operari, quia haec prohibentur tem­
pore interdicti, vel in loco interdicto, sed non tamquam exercitium
ministerii sacri. — C. Responso 43. de Sent, exc.; C. Permittimus 57.
ib. ; C. Alma mater 24. ib. in 6.°; C.
sententia 16. ib. ; C. Non
est 11. de Spons.; C. Cum et plantare 3. § 3. Quod si de Priv.; C.
Episcoporum 8. ib. in 6.°; C. Quod in te 11. de Poen. et rem.; L.
328.; Schmalz. n. 340.-349. 398.-401.; Engel n. 91.; Pichler n. 45.
1134. Quid requiratur ad interdicti observantiam ? — Ut interdi­
ctum alios obliget duo requiruntur. Primum est, ut interdictum denun­
tiatum sit; secus enim post Extrav. Ad evitanda nec interdictum lo­
cale observare, nec personaliter interdictum vitare tenemur; quamvis
ipse personaliter interdictus abstinere a divinis debeat, cum primum
censura ista ligatur, quia interdictis sicut excommunicatis per Extrav.
cit. nullus est factus favor. Alterum est, ut passim observetur inter­
dictum locale ab iis, in quorum gratiam est constitutum. Si ipsi enim
interdictum non observent, censetur Ecclesia illud remittere. C. Peti­
stis 20. de Priv.; Schmalz. n. 389. ; Pichler n. 52.
1135. Quid de divinis officiis? — Divina officia, quae in loco
interdicto, vel a personis interdictis nequeunt peragi, et quibus adesse
vetatur, ea sunt, quae solemniter a solis clericis exercentur in loco
designato, excepta concione, uti sunt publica celebratio missae, publica
celebratio horarum canonicarum in choro, publicae et solem nes bene­
dictiones, etc. — Eaque in interdicto generali locali, singulis diebus
prohibentur, praeter dies Nativitatis Domini, Paschatis, Pentecostes,
Assumptionis B. V., diem et Octavam Corporis Christi; quibus adden­
dum est festum Immaculatae Conceptionis pro tota Hispania: tunc
enim permittuntur divina officia celebrari solemniter, admissis etiam

190

III.

DE SUSPENSIONE

libus repellitur consequenter ab actibus ordinis episcopalis, qui sine
praedictis insignibus fieri non debent, quales sunt confirmationis sa­
cramentum aut ordines conferre, virgines, Ecclesias, altaria consecrare.
Potest tamen missam celebrare more aliorum sacerdotum, Confessiones
audire, baptizare, immo et censuras ferre, conferre beneficia, aliosque
actus jurisdictionis exercere, quippe ad Pontificalia minime spectant.
— Laymann c. 1. n. 6.; Giraldi Expos. lur. Pontif. p. 2. s. 21. nota 2.
pag. 826.
Sacra peragere ritu pontificali spectat ad Episcopos. Sed ex pri­
vilegio id etiam conceditur Protonotariis ad instar Participantium,
aliisque inferioribus Praelatis, sed ornatu moderatiori. Pius VII. C.
Decet Rom. Pontif. 4. Iui. 1822.
1132. Quid defositio et degradatio? — Suspensioni subiici solent
depositio et degradatio, ob similitudinem, quam cum ea habent, cum
utraque remotio sit ab ecclesiastico ordine, jurisdictione et beneficio,
non obstante, quod ad eius titulum fuerit clericus ordinatus aut loco
patrimonii subrogatus. Ab ea tamen longe differunt, cum huiusmodi
poenae ulterius adhuc progrediantur, neque tantum usu potestatis ec­
clesiasticae, sed ipso iure radicati, in quantum fieri potest, privent,
idque in perpetuum; unde censurae non sunt; sed poenae vindicativae. Privant iure radicati, quatenus depositione et degradatione inhabilitas perpetua habetur ad omne officium et beneficium, si nempe
perfecta sit depositio, et non tantum ab officio, vel tantum a beneficio.
Sed si depositio sit ab officio, et a beneficio etiam consequenter est;
beneficium enim propter officium est. Censura item non est, sed mera
poena, simplex privatio beneficii. Suspensione ablata, ipso iure su­
spensus in suo officio et beneficio restituitur: depositus vero novo in­
diget titulo, ut in eo de novo reponatur. Si depositio clericum deficit
ab omni officio et beneficio et clericali dignitate, degradatio habetur;
vaque verbalis est, si mera indicis sententia a clericalibus privilegiis
deficitur, realis si solemnis ritus accedat, quo clerico ordinum insi­
gnia detrahuntur, eisque detractis, curiae traditur saeculari. Huius­
modi poenae, cum gravissimae sint, ante indicis sententiam non in­
curruntur. — L. 1. 3. n. 670., 1. 7. n. 323. 327.; Suarez de Cens,
disp. 13. sect. 2. η. 14.; disp. 27. η. 5.; Bouix de Parocho, Pari­
siis 1855. pag. 365. seqq.; Laymann p. 1. c. 1. n. 3., p. 3. c. 5.;
Coninck disp. 16.; Schmalz. n. 7.; Bened. XIV. de Syn. 1. 9. c. 6.
n. 3. seqq.; C. Quam graze 2. Aug. 1757.; C. Degradatio 2. de Poenis
in 6.°, Trid. s. 13. C. 4. de R. ; Pont. Rom. Degradat, forma.

IV. - DE INTERDICTO

191

IV. — DE INTERDICTO

1133. Quid sit interdictum? — Interdictum est: censura, qua
prohibetur usus omnium divinorum officiorum, aliquorum sacramentorum et sepultura ecclesiastica, praecise quatenus usus est. Quare interdictum iurisdictionem non adimit. Praecise quatenus usus est sacrarum quarumdam rerum; quia excommunicatio eodem usu privat, quatenus est communicatio cum fidelibus; suspensio vero proprie non illum
usum bonorum fidelium, sed exercitium potestatis ecclesiasticae impedit. Et sic generali interdicto afficiuntur tum clerici tum laici, eoque
clericis prohibetur quidem sacris operari, quia haec prohibentur ternpore interdicti, vel in loco interdicto, sed non tamquam exercitium
ministerii sacri. — C. Responso 43. de Sent, exc.; C. Permittimus 57.
ib. ; C. Alma mater 24. ib. in 6.°; C. 67 sententia 16. ib. ; C. Non
est 11. de Spons.; C. Cum et plantare 3. § 3. Quod si de Priv,; C.
Episcoporum 8. ib. in 6.°; C. Quod in te 11. de Poen. et rem.; L.
328.; Schmalz. n. 340.-349. 398.-401.; Engel n. 91.; Pichler n. 45.

I
I
|
I
I

1134. Quid requiratur ad interdicti observantiam?— Ut interdidum alios obliget duo requiruntur. Primum est, ut interdictum denuntiatuin sit; secus enim post Extrav. Ad evitanda nec interdictum lo­
cale observare, nec personaliter interdictum vitare tenemur; quamvis
ipse personaliter interdictus abstinere a divinis debeat, cum primum
censura ista ligatur, quia interdictis sicut excommunicatis per Extrav.
cit. nullus est factus favor. Alterum est, ut passim observetur inter­
dictum locale ab iis, in quorum gratiam est constitutum. Si ipsi enim
interdictum non observent, censetur Ecclesia illud remittere. C. Peti­
stis 20. de Priv.; Schmalz. n. 389. ; Pichler n. 52.

I
|

1135. Quid de divinis officiis?— Divina officia, quae in loco
interdicto, vel a personis interdictis nequeunt peragi, et quibus adesse
vetatur, ea sunt, quae solemniter a solis clericis exercentur in loco
designato, excepta concione, uti sunt publica celebratio missae, publica
celebratio horarum canonicarum in choro, publicae et solem nes bene­
dictiones, etc. — Eaque in interdicto generali locali, singulis diebus
prohibentur, praeter dies Nativitatis Domini, Paschatis, Pentecostes,
Assumptionis B. V., diem et Octavam Corporis Christi; quibus adden­
dum est festum Immaculatae Conceptionis pro tota Hispania: tunc
enim permittuntur divina officia celebrari solemniter, admissis etiam

'■
I

|
|j

|

192

IV. - DE INTERDICTO

personis interdictis, quae quidem tenentur iis festis missam audire,
modo qui causam interdicto dederunt, ad altare non accedant, neque
ad Offertorium neque ad Communionem. Aliis vero diebus licet reli­
giosis ac clericis omnibus, in interdicto locali generali, officia celebrare,
si ipsi interdicti non sint, et celebrent ianuis clausis, submissa voce,
ac sine campanarum sonitu, excommunicatis ac interdictis exclusis,
illis nempe, qui tales sunt denuntiati, et ita ut ab iis qui foris sunt
nihil exaudiri possit, videri nihil. — Quod si interdictum sit generale
personale populi, nihil impedit, quotidie celebrari in ecclesiis divina,
modo serventur conditiones nuper relatae. Ratio est, quia ex vi huius
interdicti non sunt interdictae ecclesiae, neque clerici. — Quando tan­
dem interdictum fuerit locale speciale, licitum tantum erit semel in
hebdomada missam celebrare ad renovandam eucharistiam pro infir­
mis. — Iam vero licet interdictum sit instar excommunicationis, non
tamen separat a communione fidelium. Hinc si interdictus missam ce­
lebret, ei assistere possumus, et si interdictus aderit divinis officiis,
et iussus abire noluerit, non ideo cessandum erit, nisi forte locus ipse
sit interdictus, quia ibi Ius non dat facultatem celebrandi, nisi exclu­
sis interdictis. Neque item eiusdem sepultura coemeterium vel eccle­
sia polluitur. Quin licet pro eo vivo, seu vita functo offerre sacrificia,
et publicas preces fundere. — C. Responsio 43. de Sent, exc.; C. Per­
mittimus 57. ib. ; C. Alma 24. ib. in 6.°; C. Quod in te 11. de Poen.
et rem.; Clem. Ex frequentibus 1. de Sent. exc.; Martinus V. C. Inef­
fabile sacramentum ; Eugenius IV. C. Excellentissimum; S. C. Concist. 10. Dec. 1913.; Schmalz. n. 361.-368. ; Laymann p. 4. c. 2. n. 2.;
L. 333.; Engel n. 83. 84. 92.; Giraldi Expos. lur. Pont. p. 1. s. 811.;
Pichler n. 50. 51.

1136. Quid de sacramentis? — Sacramenta, quae in loco inter­
dicto, vel a personis interdictis, non licet ministrare vel recipere sunt:
Eucharistia, i. e. ordinaria Eucharistiae distributio ; Extrema Unctio,
extra casum necessitatis, quando nempe aliud sacramentum nequeat
cum certitudine administrari, Ordo sacer, Matrimonium, nempe cum
solemni benedictione. C. Quod in te 11. de Poen. et rem.; C. Non
est 11. de Spons.; C. Responso de Sent. exc. — S. C. Concist. 10. Dec.
1913. prohibetur publica administratio sacramentorum.

1137. Quare licet l.° Baptismus, qui potest dari etiam solemniter; sed non a specialiter interdicto, extra casum necessitatis. C. Non
est 11. de Spons.; S. C. Concist. 13. Dec. 1913. Schmalz. n. 351.

IV.

193

DE INTERDICTO

1138. Licet 2.° Confirmatio, etiam solemniter; sed iterum mi­
nime collata a specialiter interdicto, vel in gratiam eius, qui fuerit spe­
cialiter interdictus, nisi prius satisfaciat, vel, si non possit, cautionem
praestet de satisfaciendo, vel, si neutrum possit, iuret se satisfacturum
cum poterit. C. Responso 43. de Sent. exc.; C. Quoniam 19. ib. in
6.°; C. Alma 24. ib. ; C. Clerici 3. de Clcr. exc. min. ; C. Latores
4. ib. ; Schmalz. n. 352.
1139. Licet 3.° Poenitentia, non tamen collata a specialiter inter­
dicto extra casum necessitatis, nec in gratiam eorum, qui specialiter in­
terdicti sunt, nisi praestent satisfactionem, aut, si non possint, cautio­
nem, vel si neutrum possint, iurent se satisfacturos cum poterunt. C.
Quod in te 11. de Poen. et rem.; C. Alma 24. de Sent. exc. in 6.°
« Si tamen ab interdicto, specialiter etiam denuntiatio, administretur,
probabilius sacramentum validum erit; quia interdictum non iurisdictionem, sed usum divinorum tollit ». Schmalz. n. 353.
1140. Licet 4.° Viaticum in periculo vel articulo mortis, sed non
in gratiam specialiter interdicti, nisi prius satisfaciat, vel, si non pos­
sit, cautionem praestet, vel, si neque id possit, iuret se satisfacturum.
Potest hoc casu et debet SS. Sacramentum ad domum aegroti depor­
tari cum solita solemnitate, comitantibus clericis, candelis accensis,
pulsatis cymbalis. Delato Sacramento, etiam licitum est sacerdoti po­
pulo illud ostendere ad adorandum, et cum ipso eidem benedicere;
haec enim per interdictum non prohibentur, nisi missae sacrificio. Ut
autem ss. Eucharistia in mortis articulo exsistentibus ministrari pos­
sit, concessum est, ut iam diximus, eam semel in quavis hebdomada
renovare, celebrato sacrificio missae. C. Quod in te 11. de Poen. et
rem.; C. Permittimus 57. de Sent, exc.; C. Alma ib. in 6.°; S. C.
Concist. 10. Dec. 1913.; Laymann p. 4. c. 2. n. 1.; Schmalz. n. 354.

1141. Licet 5.° Extrema Unctio, «si infirmus nullum aliud sa­
cramentum possit recipere ; tunc enim potest illi extrema unctio mi­
nistrari ex praesumpta Ecclesiae voluntate; quia non est credendum,
Ecclesiam suis fidelibus, et maxime morituris, subsidium sacramento­
rum denegare velle, maxime cum salus aeterna infirmi, sacramento non
recepto, non leviter periclitetur, cuius periculum maxima ex parte tem­
peratur, sacramento extremae unctionis recepto ». Schmalz. n. 355.
« Religiosos autem, ait S. Alph. 334., commune est tempore inter­
dicti posse recipere Communionem et extremam unctionem ».
Bucceroni. Inst. thcol. moralis IV.

13

1Q4

IV. - DE INTERDICTO

1142. Licet 6.° Ordo generaliter tantum interdictis et in loco
non interdicto. Ratio est, quia quaelibet sacramentorum receptio et
administratio in loco interdicto, et personis specialiter interdictis est
prohibita; secus vero iis, qui generaliter interdicti sunt, in loco non
interdicto. Insuper licet ordo, si casus, qui rarus omnino est, contin­
geret, « in aliqua provincia esse tantam sacerdotum penuriam, ut sa­
cramentum poenitentiae et eucharistiae commode infirmis ministrari
non posset... Ratio est quia C. Alma permittuntur aliqua sacramenta
administrari et confici tempore interdicti, consequenter ergo permit­
tenda est ordinatio ministrorum, qui ad id fuerint necessarii, alias
inutilis esset ista concessio. Conf, a pari : ex eo quod tempore inter­
dicti concessa sit ministratio baptismi et confirmationis, concessa etiam
censetur benedictio fontis, et confectio chrismatis, sine quibus mini­
strari illa sacramenta non possunt. Ergo, cum neque sine ministris
ministrari sacramentum poenitentiae et eucharistiae possit, ex horum
concessione recte infertur concessa illorum ordinatio ». Schmalz. n. 356.

1143. Licet 7.° Matrimonium. Cum in Iure habeatur, illud con­
trahi posse quocumque tempore, in interdicto non comprehenditur. Hinc
contrahi potest in loco interdicto et a personis generaliter interdictis.
« Immo etiam specialiter interdicti, si poenitentes et contriti sint, nul­
latenus ab eo contrahendo excluduntur; quia non prohibetur ex vi
obicis, qui per poenitentiam removetur ». Schmalz. n. 328. Attamen
solemnis benedictio tunc sponsis dari nequit. Haec enim sub officio
divino continetur. Quare sicut hoc, ita illa tempore interdicti prohi­
betur. C. Non est 11. de Spons.; S. C. Concist. 10. Dec. 1913.;
Schmalz. n. 357.-360.; La-Croix n. 420.; L. 334.; Laymann c. 2.
n. 1.; Engel n. 94.; Pichler n. 50.
1144. Quid de sepultura ecclesiastica? — In interdicto locali ge­
nerali, laici, qui specialiter ex sua culpa interdicti non fuerint, nisi
in alium locum sacrum non interdictum transferantur, ex C. 07 sen­
tentia 16. de Sent. exc. in 6.°, sepeliendi sunt in loco non sacro, etiamsi
agatur de infantibus, et amentibus. At, si in loco sacro interdicto sepulti fuerint, exhumari non debent, quia hoc non habetur in Iure sta­
tutum, licet aliud sit de excommunicatis. C. Sacris 12. de Scpult. Ces­
sante vero interdicto, omnes in loco sacro sunt reponendi. Clerici, si
non sint nominatim interdicti, et interdictum servaverint, possunt se­
peliri in loco sacro interdicto; sed silentio et sine solemnitate: immo
in Ecclesia etiam interdicta speciali interdicto. — Si interdictum sit
locale speciale, nemini dubium est ecclesiasticam sepulturam prohi-

IV.

DE INTERDICTO

195

beri laicis. — In interdicto vero personali, sive generali, sive par­
ticulari, tum clerici tum laici in Ecclesia non interdicta sepeliri pos­
sunt, si non fuerint denuntiati. Quibus enim vivis communicamus,
etiam mortuis communicare possumus. — Nominatim autem denun­
tiatus interdictus, si decedat absque absolutione, et nullum poeniten­
tiae signum dederit, aut talis signi ab ipso dati nulla sit proba­
bilis opinio, extra locum sacrum sepeliendus est. At si constet tale
signum dedisse, poterit, praestita indirecta absolutione ab interdicto,
ecclesiasticae sepulturae tradi. — C. Quod in te 11. de Poen. et reni.;
C. Episcoporum 8. de Priv. in 6.°; Clem. Eos qui 1. de Sepult. ;
Schmalz. n. 369.-378. ; Laymann c. 2. n. 3. ; L. 335. ; Engel n. 95.-97.;
Salm. t. 10. c. 6. p. 6.; Pichler n. 50.

1145. Quid de interdicto ab ingressu Ecclesiae? — Interdictum
ab ingressu Ecclesiae interdictum quoddam speciale et partiale est,
quo quis prohibetur in Ecclesia ordinem sacrum exercere, divinis of­
ficiis interesse, et ecclesiastica sepultura. Hinc « solum privat partici­
patione divinorum in Ecclesia..., ita ut sic interdictus nec celebrare in
ea possit, nec sepeliri, nec dare aut recipere sacramenta, nec ministe­
rium aliquod sacrum exercere, nec missam aut aliud divinum officium
audire... Per Ecclesiam intelligitur quodlibet templum auctoritate Epi­
scopi deputatum ad sacra facienda, sive illud sit benedictum, sive non...
Celebratio ergo vel participatio divinorum in tali Ecclesia interdicitur
per hanc censuram, non extra illam... Ergo extra Ecclesiam omnia
alia, quae alias licebant tali personae, postea licent, ut est facere sa­
crum in privato oratorio approbato, recipere sacramentum unctionis
in domo sua, et quaelibet alia sacramenta extra Ecclesiam ». Suarez
de Cens. d. 35. s. 4. — Itemque « vi huius interdicti prohibetur ec­
clesiastica sepultura, etiam in coemeterio non contiguo..., non priva­
tur tamen aliquis ingressu coemeterii etiam contigui Ecclesiae, nec
celebratione divinorum officiorum in ipso ». Suarez 1. c. — Vi huius
interdicti non prohibetur etiam ingressus in Ecclesiam ad privatas tan­
tum orationes in ea fundendas; immo etiam probabilius ad sacramenta
in ea privatim recipienda. Concionem item in Ecclesia audire prohi­
bitum non est. Ratio, quia nullo iure haec significantur. — C. Sacro
48. de Sent. exc.; C. /s cui 20. ib. in 6.°; Schmalz. n. 379.-388.;
Salm. n. 89. ; Engel n. 98.-99. ; Bonacina de Interd. d. 5. p. 6. n.
11.-12.; Coninck disp. 17. dub. 2.
1146. Quotuplex sit interdictum? — Interdictum aliud est locale,
quod immediate afficit locum, aliud personale, quod immediate afficit

196

IV.

DE INTERDICTO

personas; aliud mixtum, quod immediate afficit locum et personam.
Horum vero quodlibet potest esse generale vel particulare, prout af­
ficit totam quamdam regionem aut communitatem, vel locum quem­
dam determinatum, v. g., datum oratorium, vel personam quamdam
in particulari. — Interdictum personale speciale vera censura est; et
interdictum locale et personale generale censura non est; sed privatio
quaedam, adeoque omnes obligat etiam innocentes. Imponi enim po­
test ob valde grave delictum capitis vel praecipuorum membrorum,
licet reliqui culpa vacent. Tolli autem non potest, nisi ab habente
jurisdictionem in foro externo. Locus enim et communitas foro poenitentiali non subiiciuntur. Idem dicendum ob eamdem rationem de
suspensione in communitatem lata. — Quando interdicitur civitas, in­
terdicuntur etiam suburbia, ecclesia cathedralis, et ecclesiae exemptae
regularium ; et omnes illud tenentur servare, etiam Episcopus, qui tu­
lit, uno excepto Pontifice. Licet autem in hoc casu alio ire, ut divi­
nis officiis assistant. Immo religiosi, quando servatur interdictum ab
ecclesia cathedrali vel matrice, seu paroeciali, tenentur illud servare,
etiamsi nullum sit ex quocumque capite. — Si vero interdictum est
generale personale, excipiuntur: l.° Episcopi qui eximuntur etiam a
suspensione generali; 2.° innocentes, si alibi domicilium collocant;
3.υ exteri ; 4.° infantes et amentes, doli incapaces, qui tamen privan­
tur adhuc sepultura ecclesiastica. — Quotquot autem cuivis interdicto
locali vel personali generali causam dederunt, ex Decretalibus inter­
dicti ipso iure manent. Sed post C. Apost. Sedis hoc interdictum, quod
personale speciale est, non amplius viget. Porro interdicto populo, non
intclliguntur interdicti qui non sunt pars populi, ut clerici, studiosi,
peregrini. Interdicto clero, non interdicuntur laici, neque religiosi, immo
neque alii clerici, qui ibi nullum habent officium, vel beneficium, nam
hi cum clero unum corpus non constituunt. — C. Praesenti 10.,
de Sent. exc. in 6.°; C. 57 sententia 19. ib. ; C. Si civitas 17. ib.;
C. Alma mater 24. ib. ; C. Auctoritate 4. de Priv. in 6.°; C. Li­
cet 11.; Clcm. Ex frequentibus 1. de Sent, exc.; Schmalz. n. 324.333.; L. 311. 322. 329.-334. 338.; Laymann c. 1. 4.; Engel n. 83.88.; Suarez d. 33. s. 1. n. 6.; Bonacina d. 4. q. 1. p. L, d. 2. q.
8. p. 14.; Pichler n. 48.; Coninck dub. 1.

1147. Quid de violatione interdicti? — Tum clerici tum laici
interdictum violantes, sive personale, sive locale, sive generale, sive
speciale, peccant graviter, quando agatur de re gravi. — Excommu­
nicationem praeterea incurrunt nemini reservatam qui mandant vel

IV.

DE INTERDICTO

197

cogunt ad sepulturam ecclesiasticam hominis nominatim interdicti. C.
Apostolicae Sedis, Excomm. nemini resero, par. 1. — Si clerici, spe­
cialiter interdicti, ordinem sacrum exerceant, vel scienter celebrent in
loco supposito interdicto, irregularitatem incurrunt. — Suspensionem
et Interdictum praeterea incurrunt clerici, interdictum violantes in ca­
sibus designatis in C. Apostolicae Sedis par. 6. Susp. et par. 2. Interd. — lidem clerici interdictum violantes non gaudent privilegio,
vi cuius in loco sacro sepeliri possunt tempore interdicti. — Clericus
vel religiosus, etiam monialis, violans interdictum locale redditur inha­
bilis ad electionem tam activam, quam passivam. Extenditur haec
poena a plerisque dd. etiam ad violatores interdicti personalis. — C.
Cum medicinalis 1. de Sent. exc. in 6.°; C. Is qui 18. § Is vero:
C. Is cui 20, ib. ; Clem. Gravis 2. e. t. ; C. Quod in te 91. de Poen.
et rem.; Trid. s. 25. C. 12. de Reg. ; Schmalz. n. 390.-397.; Lay­
mann c. 3. ; Coninck dub. 3. 3. ; L. 336.
Civitas Adriensis cum suburbio subiecta est interdicto generali,
locali et personali Decreto S. C. Concist. 30 Sept. 1909. quod illud
ita explicabat: « Per tale censura è proibita nelle chiese di Adria e
di Tomba, 1. la celebrazione della S. Messa con tutte le altre sacre
funzioni, 2. il suono delle campane, 3. Ia pubblica amministrazione dei
Sacramenti, e 4. i funerali solenni. — E permesso soltanto, 1. l’amministrazione del Battesimo ai bambini, e degi i altri Sacramenti coi
SS. Viatico agli infermi, 2. Ia privata celebrazione dei matrimoni,
3. una sola Messa alia settimana per la rinnovazione della SS.ma Eucaristia.
Si avverte poi che, se gravemente peccano i violatori dell’ interdetto, i sacerdoti incorrerebbero nella irregolarità.
Per ordine poi di Sua Santità, nella Domenica 10 Ottobre, in
tutte le altre parrocchie della diocesi si faranno pubbliche preghiere
di penitenza per implorare le divine misericordie sui colpevoli ». A.
A. S. v. 5. p. 517.

1148. Quid cessatio a divinis? — Interdicto subiici solet cessatio
a divinis, quae non est censura, neque proprie poena, sed mera prohi­
bitio et privatio. Est enim prohibitio primario clericis facta, ut absti­
neant a sacrificio missae, sacramentorum administratione, et a divinis
officiis in aliquo loco sacro celebrandis. Fertur ob delictum notorium
et gravissimum in ipsa Ecclesia perpetratum, si reus noluerit satisfa­
cere, in signum moeroris Ecclesiae, ad reparandum iniuriam Ecclesiae
illatam. — Cum interdicto locali affinis sit, sacramenta ac alia plura,

198

DE SEPULTURA ECCLESIASTICA

quae in huiusmodi interdicto licent, licita etiam sunt in hac cessatione a divinis; eam tamen violantes nullam incurrunt irregularitatem. Cum autem nullo iure prohibeatur ecclesiastica sepultura tempore
cessationis a divinis, asserenda non est. Quare non solum clerici, sed
etiam laici in coemeterio et ecclesia sepeliri possunt; sine tamen di­
vinorum officiorum solemnitate. — Imponi potest ab iisdem, qui pos­
sunt censuras ferre. Causa, propter quam imponitur, exprimi debet
instrumento publico per tabellionem, seu aliis patentibus litteris, sigillo
authentico munitis, quae debent tradi ei, contra quem cessatio indi­
citur. Debet praeterea prius delinquens moneri, an satisfactionem et
emendationem praestare velit: quia non indicitur nisi in contuma­
ciam. — Cum res gravissima sit obligat sub gravi, eamque servare
tenentur etiam religiosi exempti. — Clcm. Ex frequentibus 1. de Seni,
exc.: C. Dilectis 55 de Appell.; C. Irrefragabili 13. de Off. ord,;
C. 57 canonici 2. ib. in 6.°; C. Quamvis 8. ib. ; C. Non est vobis
11. de spons.; Schmalz. n. 402.-425.; Pichler n. 54.; Engel n. 101.
102.; Laymann p. 4. c. 6.; L. 340.; Coninck dub. 7.

V.

- DE SEPULTURA ECCLESIASTICA

1149. Quid ecclesiastica sepultura? — Sepultura ecclesiastica, de
qua in praec. par. saepe dictum est, duobus constat: loco sacro seu
benedicto, qui ab Episcopo vel usu addictus est sepeliendis fidelibus,
pie in Christo decedentibus, et ritu sacro in mortuo efferendo et se­
peliendo. Toleratur, ut fidelium cadavera curru ad ecclesiam et coe­
meterium deferantur, et tunc etiam parochus et clerus sacris vestibus
induti et erecta cruce funus ducere possunt. S. R. C. 5. Mart. 1870.
n. 3212. Antequam cadaver ad coemeterium deferatur, in ecclesiam
ferendum est, ut ibi saltem absolutionem recipiat, et, quantum fieri
possit, missa praesente corpore defuncti pro eo celebretur. Quare
missa potest ad alium diem remitti. Neque vera de ea adest obligatio.
Rit. Rom. de Exseq., de Bened. Coem.; C. Ad haec 4. de Relig.
dom.; Suarez d. 12. s. 4. n. 6.;Salm. tr. 10. c. 3. n. 75. — Cum
novum coemeterium benedicitur, pars aliqua extrema sine benedictione
relinquenda est pro sepeliendis infantibus non baptizatis, aliisque, qui­
bus ecclesiastica sepultura denegatur. Neque vero necesse est, ut pars
illa per murum separetur, modo ab alia discerni possit. Si vero pro-

V. - DE SEPULTURA ECCLESIASTICA

199

pter civilem legem omnes indiscriminatim in coemeterio sunt sepe­
liendi, tunc omittenda est benedictio coemeterii, sed singulis vicibus,
quibus catholicus sit sepeliendus, locus in quo eius cadaver est depo­
nendum, benedicendus erit prout in Rituali. — E. M.

1150. Quid de electione sepulturae? — Omnes eligere possunt
sepulturam ubi maluerint, quamvis extra paroeciae suae ecclesiam vel
coemeterium, dummodo non eligant ecclesias monialiam, et locum
eligant religiosum, aut saltem non profanum, veluti oratorium priva­
tum, et locus ius sepulturae habeat. Excipiuntur vero l.° regulares,
nisi decesserint a propriis monasteriis adeo remoti, ut ad ea commode
deferri nequeant; 2.° impuberes, quibus potest pater eligere sepulturam,
aut mater, eo mortuo. — Qui, nulla sibi electa sepultura, decedit,
sepeliendus est in sepulchro maiorum nempe familiari (quod quis
constituit sibi et familiae suae), vel hacreditario (quod constituit sibi
et haeredibus). Secus vero in ea parochia, quis sepeliendus est, in
qua decessit, si in ea domicilium, vel quasi domicilium habuit. Et si
extra haec loca decessit, deferendus est ad locum domicilii vel quasi
domicilii ; qui si adeo remotus est, ut eo commode portari nequeat,
sepeliendus erit vel in ecclesia cathedrali, si ibi exstat, vel in ecclesia
eius parochiae, in qua diem suum obiit.
Ad acquirendum ius sepulturae pro se et familia sua vel haere­
dibus, aliis exclusis, requiritur licentia Ordinarii loci, vel Regularium,
qui illam ex privilegio concedere possunt pro suis ecclesiis, capellis,
coemeteriis. Pirhing 1. 3. tit. 28. § 3. n. 24.
lure speciali Episcopi sepeliendi sunt in ecclesia cathedrali, si
alium sibi locum non eligant ; uxor sepelienda erit in sepulchro ul­
timi viri sui, si propriam sibi non eligat sepulturam; vir autem, si
prior decedat, non electa sepultura, in ea quam elegerit uxor; infantes
expositi in sepulchro hospitalis, a quo alebantur; clerici in ea ecclesia,
in qua residentiale beneficium morientes possederant; regulares in
ecclesia sui ordinis, licet extra monasterium decesserint, si ad eam
commode deferri queant, adeoque omnes qui regularium iure fruuntur,
nempe novitii, famuli, tertiarii, et tertiariae, quae in monasterio per­
petuo degunt; quae vero seorsim vivunt sepeliri possunt in ecclesia
ordinis cuius assumpserant habitum, si in his extet communis earum
sepultura, nec, alia electa, decesserint; secus in ecclesia parochiali se­
peliendae sunt. Mulieres, quae de licentia Sed. Apostolicae monaste­
rium intraverant, animo ibi perpetuo manendi, ibidem sepeliendae
sunt; non item puellae, quae in monasterio morabantur educationis

200

V. - DE SEPULTURA ECCLESIASTICA

causa, quae sepeliendae sunt in parochia, ubi monasterium est. —
C. 1. 3. 5. 6. 7. 10. h. t. : C. 1.-5. e. t. in 6.°; Clem. 2. e. t. ; S.
C. EE. et RR. 8. lun. 1731., 6. Maii 1870., 5. Apr. 1878.; A. S.
S. v. 5. p. 568., v. 11. p. 352.; Ferraris h. v. n. 102., v. Moniales
a. 1. n. 61. 62. 63.; Schmalz. 1. 3. t. 28. n. 1.-38. 72.-82.; Giraldi
Animadvers. ad Barbosa de OIT. et Potest, parochi p. 3. c. 26.
n. 25.; E. M.

1151. Quid de iure efferendi ducendiquc funus? — Ecclesiae
ritus iubet fidelium cadavera, utcumque deferuntur (licet curru) sive
ad ecclesiam sive ad coemeterium, semper a sacerdote esse associanda ».
S. R. C. 15. Iui. 1876. Santanderien. — Ius mortuos efferendi ducendique funus ad ecclesiam, uti vocant hodie, exponentem, quoad
saeculares, soli parocho regulariter competit, nempe proprio unius­
cuiusque, ratione domicilii vel quasi domicilii, si quis in sua parochia
decesserit et in ea sepelitur; vel, etsi decesserit in sua parochia, in
aliena sit sepeliendus, quamvis ecclesia sit regularium, vel, si in aliena
parochia decesserit, et sepeliendus sit in sua. Ad ecclesiam, nam ab
hac ad coemeterium, sine pompa et recto tramite, iis competit, quibus,
non exstantibus coemeteriis, sepeliendi ius foret. Cf. Decretum super
exequiis S. R. C. 23. Apr. 1895. n. 3854. — Episcopo haec prae­
stant canonici cathedralis Ecclesiae; regularibus praelatus, monialibus
ordinarius monasterii cappellanus, sive confessarius, quamvis coemete­
rium sit extra ecclesiam ipsorum, et pertranseundum sit per paroe­
ciam, « dummodo cadaver deferatur cum stola et cruce, sed absque
pompa et recto tramite ad coemeterium ». S. C. C. 24. Febr. 1872.,
12. Aug. 1872. Attamen « Religiosi dispersi quoad funera subsunt
parocho loci prouti ceteri parochiani ». S. C. EE. et RR. 26. Febr.
1864.; A. S. S. v. 1. p. 168. — Rit. Rom. de Exseq.; S. C. C.
21. Aug. 1869., A. cit. v. 5. p. 126. 221. 611.; S. C. EE. et RR.
21. Mart. 1884.; A. cit. v. 16. p. 551.; Ferraris v. Parochus a. 3.;
Bened. XIV. Notif. 33. n. 16., Notif. 105. n. 33. seqq.; E. M.
Quare, si defunctus extra propriam parochiam sit tumulandus seu
exponendus, Parochi est stolam deferre, cadaver e domo levare, et
funus ducere usque ad ianuam ecclesiae tumulantis seu exponentis,
sive haec sit saecularis, sive regularis. — Regulares, in quorum ec­
clesia defunctus est tumulandus seu exponendus possunt simul cum
parocho ab ecclesia parochiali ad domum defuncti accedere, et, ca­
davere per parochum levato, ad propriam ecclesiam tumulantem eum
associare ; vel possunt ad propriae ecclesiae ianuam expectare, quin

V. -

DE SEPULTURA ECCLESIASTICA

201

accedant ad funeris associationem. — Unica Crux in funeribus defe­
renda est, eaque ecclesiae tumulantis seu exponentis, sub qua ipse
parochus incedere tenetur, si ea sit regularium, et regulares funus
una cum parocho associent. Si Capitulum ecclesiae Cathedralis vel
Collegiatae adfuerit, ei privative spectat crucem levare. — S. R. C.
23. Apr. 1895., A. S. S. v. 36. p. 421. seqq.
Possunt Regulares defunctum associare et ducere, sed recto tra­
mite, a propria ecclesia, in qua exponitur, ad coemeterium sine pa­
rochi interventu. S. C. EE. et RR. 5. Maii 1905., A. S. S. v. 38.
p. 207.
S. C. C. 27. Aug. 1904. resolvit: Quoad extraneos alibi defun­
ctos, qui in coemeterio alicuius loci sepulturam elegerunt, non desi­
gnata ab ipso defuncto ecclesia, in qua solemnia funeris persolvantur,
ius funerandi et sepeliendi spectare ad parochum cathedralis seu ad
ecclesiam principalem loci, salvis consuetudinibus et constitutionibus
particularibus. Quoad peregrinos, qui perfunctorie in civitate commo­
rantur, et ibi moriuntur, non electa sepultura, dum ad locum domi­
cilii sui transferri nequeunt, ius funerandi et sepeliendi spectare ad
parochum loci, in quo peregrinus vitam absolvit, salvis consuetudi­
nibus et constitutionibus particularibus. A. S. S. v. 37. p. 462. seq.
Quoniam sepulcrum gentilitium non censetur canonice erectum,
nisi accedat licentia Ordinarii, hinc sepulcra, quae in modernis coe­
meteriis, sola auctoritate civili, absque ecclesiasticae auctoritatis inter­
ventu instituta sunt, in sensu iuris canonici fundata nullatenus dici
possunt. — Quare ius funerandi percipiendique emolumenta funeris
illius defuncti, qui sepeliendus defertur in sepulcro canonice erecto
spectat ad parochum tumulantem, reservata quarta funeraria parocho
domicilii. — E contra, si agatur de sepulcro canonice non erecto, ius
funerandi praedictum defunctum et emolumenta omnia inde perci­
piendi pertinet ad parochum domicilii ; quamvis in casu parochus tumulationis ex defuncti vel parentum voluntate alterum funus peragere
et eiusdem emolumenta percipere possit. Ex S. C. C. 17. lun. 1905.,
A. S. S. v. 38. p. 230.
1152. In quanam ecclesia funus peragendum ? — lusta funebria
in ea ecclesia sunt peragenda, in qua defunctus iussit, et si nihil lus­
sent, cum ea sint pars ecclesiasticae sepulturae, in ea, in qua sepe­
litur, vel sepeliendus esset, si publica sint ibi communia coemeteria.
Quod si huiusmodi ecclesia sit ecclesia parochialis, haeredes exigere
nequeunt, ut expositio cadaveris et iusta funerum alibi fiant; si vero

202

V. - DE SEPULTURA ECCLESIASTICA

non est ecclesia parochialis, parochus item exigere nequit, ut in ec­
clesia parochiali fiant. Neque vero parocho tunc licet in aliena ecclesia
iusta persolvere, S. R. C. 23. Apr. 1895., nisi agatur de oratorio
publico Confraternitatum, quando tumulandus sit subditus parochi, in
cuius parochiae fines, est oratorium, S. R. C. 7. Iui. 1877. n. 3423.
S. C. C. 24. Mart. 1821., A. S. S. v. 5. p. 566.
Licet in aliena ecclesia, etiam Regularium, cantare missam de
requie, postquam funeralia in ecclesia parochiali persoluta fuerint,
etiamsi missa exequialis in ecclesia parochiali non fuerit celebrata. S.
R. C. Maii 1879. n. 3494. Ex Rit. Rom. missa pars funeris neces­
saria non est, adeoque omitti potest. Ita etiam ex S. R. C. 13. Maii
1879. n. 3474.
Possunt Regulares exequias celebrare die 3.* 7.* et 30.* Parochi
enim non possunt praetendere nisi ius funerale, quando alibi eligitur
sepultura. S. R. C. 26. Iui. 1637. n. 643. Possunt item Regulares
missas de requie celebrare diebus anniversariis. S. R. C. 24. lan. 1902.
Tolerari potest usus contegendi ramis et floribus tumulos, qui
eriguntur in ecclesiis occasione funeralium. S. R. C. 16. lun. 1893.
Goana ad 6. — E. M.

1153. Quid de funerariis emolumentis ? — Emolumenta funeraria
cedunt ecclesiae, in qua quis sepelitur, vel exponitur, si in publicis
coemeteriis sepeliatur. Ex his, si praedicta ecclesia non sit parochialis
ecclesia, portio quaedam debetur parocho in compensationem operis,
quod sustinet in ministrandis suis parochianis sacramentis, quae, quia
Can. Iure est statuta, canonica dicitur. Est autem quarta ex iure com­
muni, nisi aliud consuetudine loci vel privilegio inductum sit. Ea de­
betur parocho domicilii, vel quasi domicilii, et si quis in alia ecclesia
conditus sit, detrahenda erit ab ecclesia sepeliente vel exponente, nisi
adsit contraria consuetudo vel privilegium. — Trid. s. 25. C. 13. de
R. ; S. Pius V. C. Etsi Mendicantium 16. Maii 1567. § 11.; Paulus V.
Br. Decet Romanum Pontificem IV. Kal. Maii 1725.; S. C. EE. et
RR. 19. Apr. 1790., 18. Aug. 1843.; S. C. C. 26. Nov. 1864., A.
S. S. v. 1. p. 86.; S. C. C. 16. Febr. 1867., A. S. S. v. 3. p. 305.,
v. 5. p. 209. seqq., v. 9. p. 27., v. 15. p. 553. seqq., v. 11. p. 381.;
C. 1. 4. 8. 9. 10. h. t. ; C. 2. e. t. in 6.°; Clem. 2. e. t. ; Schmalz.
1. c. n. S3.-93.; Ferraris v. Quarta Funeralis.
Funerum celebratio ac emolumentorum perceptio in familiis mixti
ritus, latini et rutheni, in regione Canadensi, et in Statibus Foederatis
Americae Septentrionalis, ad parochum illius ritus pertinent, ad quem

V. - DE SEPULTURA ECCLESIASTICA

203

defunctus pertinebat. S. C. de P. F. 8. Aug. 1913. art. 32., 17. Aug.
1914. art. 26.
1154. Quid quarta funeralis? — Quarta funeraria est portio illa
emolumentorum parocho solvenda, quando quis extra propriam paro­
chiam sepelitur. Praedicta portio statutis dioecesanis vel consuetudine
determinatur. Detrahitur ex solis illis emolumentis, quae occasione
funeris obveniunt ecclesiae tumulanti, ex candelis et cereis oblatis,
minime vero ex missarum legatis.
« Quarta funeralis, seu canonica portio debetur de omnibus,
quae obveniunt ratione funeris, scilicet in die funeris ». Barbosa de
Parocho p. 3. c. 25. n. 36. — Benedict. XIII. C. Romanus Pontifex
28. Apr. 1725. § 4., pro Italia et insulis adiacentibus edita, consti­
tuit: << Ut... parochis defunctorum, qui in ecclesiis quorumcumque
regularium tumulabuntur, persolvatur, et cum effectu tradatur quarta
pars omnium intorticiorum et candelarum, quibus defuncti cadaver in
itinere ad ecclesiam tumulantem associabitur, nec non omnium intor­
ticiorum et candelarum, quae in eadem ecclesia circa cadaver, vel
etiam in altaribus in die funeris accendentur. A praedicta tamen quarta
funerali exceptae intelligantur, et sint, candelae, quae sacerdotes, etiam
regulares, vel piarum sodalitatum confratres, funus associantes, manualiter per viam accensas deferent. Quod si funus non fieret in die
tumulationis, sed ad diversam diem, vel ad aliud longius tempus dif­
feratur, parocho nihilominus assignetur quarta pars omnium intorti­
ciorum et candelarum, quae ipsamet peracti funeris die in ecclesia,
ubi defunctus humatus fuit, circa coenotaphium seu tumulum hono­
rarium, atque etiam in altaribus eiusdem ecclesiae accensa fuerint...
Sub praedicta quarta funerali comprehendi non intendimus, immo ex­
presse ab ea excipimus legata missarum et anniversariorum, hisque
similia pia relicta ad favorem ecclesiae tumulantis vel exponentis a
defuncto disposita », etc. Addendum, quod « debetur etiam quarta
parocho ex funeralibus secundo loco factis ». S. C. C. 3. Aug. 1621.
— Barbosa 1. c. ; Ferraris v. Quarta funeralis; A. S. S. v. 5.
p. 598. seqq.

1155. An constitutione publici coemeterii iura immutentur? —
Per constitutionem publici coemeterii mutatur tantum locus materialis
sepulturae; minime vero mutantur ecclesiarum et fidelium iura quoad
sepulturam et funera. Per illegitimam item regularium suppressionem
non possunt supprimi ecclesiastica çorumdem iura; neque eadem iura
cessant, si familiae regulares aliquo modo persistant et convivant,

204

V. - DE SEPULTURA ECCLESIASTICA

quamquam coram civili lege tamquam ecclesiastica instituta non
agnoscantur; adhuc enim in eo casu persistit subiectum illorum iurium.
S. C. C. 26. Nov. 1814., 16. Febr. 1867., 16. Sept. 1871., 24. Febr.
1872., A. S. S. v. 1. p. 87. 124. 239., v. 5. p. 569., v. 13. p. 419.,
v. 20. p. 587.
1156. Quinam privandi sint ecclesiastica sepultura ? — Sepultura
pars est communionis ecclesiasticae, adeoque « nemo christianus in
communione fidelium defunctus extra ecclesiam aut coemeterium rite
benedictum sepeliri debet ». Rit. Rom. de Exsequiis. Quibus vero
non licet dare ecclesiasticam sepulturam habes in Rit. Rom. ibid.; E. M.

1157. Quid de suicidis et de duellantibus ? — Ad suicidas quod
attinet, S. O. 16. Maii 1866, haec habet: « Quando certo constat vel de
iracundia vel desperatione, negari debet ecclesiastica sepultura, et vitari
debent pompae et solemnitates exsequiarum ; quando autem certo con­
stet de insania, datur ecclesiastica sepultura cum solem ni tatibus exse­
quiarum ; quando tamen dubium superest, utrum mortem quis sibi
dederit per desperationem, an per insaniam, dari potest ecclesiastica
sepultura, vitatis tamen pompis et solemnitatibus exsequiarum ».
Duellantes iuxta Benedictum XIV. C. Detestabilem § 9. privantur
ecclesiastica sepultura, licet absoluti fuerint, et etiam ante sententiam
iudicis, sive in loco duelli, sive extra illum locum deinde moriantur.
Verum duellantes non incurrunt duellantium poenas ob congressum
improvisum; quamvis pugnantes, ex eodem rixae impetu, ad locum
aliquem idoneum ex aequo perrexerint. S. C. C. 5. Oct. 1744. — E. M.
1158. Quid de sectariis et de haereticis ? — Sectariis, si notorii
sint, « neque sacramenta, neque exequias, neque ecclesiasticam sepul­
turam concedi posse, nisi debita retractatione emissa, per absolutionem
Deo et ecclesiae fuerint reconciliati. Si quando vero iidem morte prae­
venti retractationem rite emittere non potuerint, nihilominus ante
mortem signa poenitentiae et devotionis dederint, tunc poterit eis
concedi sepultura ecclesiastica, vetitis tamen ecclesiasticis pompis et
solemnitatibus exequiarum ». S. C. de P. F. 10. Maii 1898.
Haeretici item, quibus deneganda est sepultura ecclesiastica, non
sunt haeretici occulti, sed publici et manifesti, licet nondum per Ec­
clesiam declarati. Constat ex C. Martini V. Inter cunctas, et Respon­
sione, ab Urbano VIII. approbata, S. O. 6. Nov. 1641., nec non ex
C. Aposl. Sed. art. 1. Excomm. nem. reserv. — E. M.

V. - DE SEPULTURA ECCLESIASTICA

205

1159. Quid de notoriis excommunicatis et de iis, quorum corpora
cremationi subiieiantur ? — Si notorius excommunicatus, antequam
Ecclesiae reconcilietur moriatur, sed signa ante eius mortem dederit
poenitentiae, « evulgatis resipiscentiae signis, dari posse sepulturam
ecclesiasticam, vetitis tamen Ecclesiasticis pompis et solemnitatibus
exequiarum. Quod si in aliquo casu circumstantiae extraordinariae
concurrant, parochus consulat Ordinarium, et stet eius mandatis ».
S. O. 6. Iui. 1898.
Iis, qui propria voluntate cremationem elegerunt, et in hac vo­
luntate certo et notorie usque ad mortem perseverarunt, deneganda
est ecclesiastica sepultura. Secus vero, si crematio aliorum voluntate
eveniat. S. O. 15. Dec. 1886. — E. M.
Crematio cadaverum illicita est. Quare illicitum est eam man­
dare, illi formaliter cooperari, nomen dare societatibus, quae illam
promovent. Illis, qui eam mandarunt, neque licet sacramenta mini­
strare, neque licet dare ecclesiasticam sepulturam. Si vero eorum cor­
pora aliena voluntate crementur, Ecclesiae ritus adhiberi possunt tum
domi tum in ecclesia, sed non usque ad cremationis locum, remoto
scandalo.
1160. Quid de publicis peccatoribus? — Ecclesiastica sepultura de­
neganda non est reis, qui morte plectuntur, si dederint signa poeniten­
tiae; sed sepeliendi sunt sine solemnitate. — Idem de meretricibus di­
cendum, quae in publico lupanari moriuntur, quaeque publico scandalo
satisfecerint, et sua peccata confessae sint. Dari illis potest ecclesiastica
sepultura, vitatis tamem pompis et solemnitatibus exsequiarum, S.
0. 19. Sept. 1877. — Neque etiam neganda mimis et comoedis, modo
sacramenta non recusaverint; nulla enim lege hoc prohibetur. — Qui
Praecepto communionis paschalis, vel confessionis annuae non satisfe­
cerunt, non privantur hodie sepultura ecclesiastica, nisi post edictum
propositum, quod amplius proponi non solet; et consulto Ordinario.
— Itemque deneganda non est peccatoribus impoenitentibus, si solus
sacerdos testis fuit huiusmodi impoenitentiae, ad scandala vitanda.
Hinc sacerdos, dubius de dispositionibus moribundi, ipsum absque
testibus alloquatur, et ad confessionem inducat, modo publicum scan
dalum non sit reparandum. — E. M.
1161. Quid in casu dubii? — « Ubi dubium occurrerit Ordina­
rius consulatur». Rit. 1. c. ; S. O. 16. Maii 1866. etc. Si recurri ad
ipsum non possit, principium valet: In dubio odia restringenda : neque
vero ob gravia incommoda, quae inde provenire possint, ulli est de­

206

DE CONST. « APOSTOLICAE SEDIS »

neganda, nisi certo de hac obligatione constet. La-Croix 1. 7. n. 254.-256.
« Ceterum, ait S. Alph. de Priv. n. 91., nemo sepultura privandus in
quocumque casu sine sententia Episcopi, aut superioris, si cadaver sit
religiosi ». — Cum de positiva lege agatur, quae cum gravi incom­
modo non obligat, licet in tali casu mortuum efferre ritu catholico,
eique solemnia funerum solvere, dum ne haec extorqueantur in con­
temptum Ecclesiae, et dum ne defunctus efferatur signis massonicis
feretro, aut vexillis, appositis. S. O., 13. Iui. 1609., censuit sepulturam
haereticorum tolerandam esse, si ei absque scandalo resisti non potest.
Ac S. Poenit. 10. Dec. 1860. de notorie excommunicatis «curandum,
ait, ut cuncta ad normam sacrorum canonum fiant, quatenus vero
absque turbarum et scandali periculo id obtineri nequeat, parochus
neque per se, neque per alios sacerdotes ad sepulturam ullo modo
concurrat », i. e. passive se habeat. — E. M.
Vexilla massonica, vel anticatholica, nullo pacto admitti possunt
in funeralibus et in ecclesiis. Quin imo in ecclesiis, nonnisi benedicta
vexilla sunt admittenda; nisi secus turbae ac pericula timeantur. S. R.
C. 14. Iui. 1887. ad 1. n. 3679., S. Poenit. 3. Apr. 1887., S. O.
4. Apr. 1887.

DE CONST. APOSTOLICAE SEDIS
1162. Quaenam in praesenti vigeant censurae ? — Haec in C. Apo­
stolicac Sedis Pii IX. de Censuris: Motu proprio, certa scientia, matura
deliberatione Nostra deque Afostolicae Nostrae potestatis plenitudine,
hac perpetuo valitura Constitutione decernimus, ut ex quibuscumque
censuris sive excommunicationis, sive suspensionis, sive interdicti, quae
per modum latae sententiae, ipsoque facto incurrendae, hactenus im­
positae sunt, non nisi illae, quas in hac ipsa Constitutione inserimus,
eoque modo, quo inserimus, robur exinde habeant: simul declarantes,
easdem non modo ex veterum canonum auctoritate, quatenus cum hac
Nostra Constitutione conveniunt, verum etiam ex hac ipsa Constitu­
tione Nostra, non secus ac si primum editae ab ea fuerint, vim suam
prorsus accipere debere. — Vi praesentis Const, eae nunc tantum cen­
surae latae sententiae vigent de iure communi, quae vel in ipsa ex­
presse continentur, vel ipsi post eius promulgationem accesserunt iam,
vel poslmodum accedent. Omnes autem illae censurae, quae in eadem

DE CONST. « APOSTOLICAE SEDIS »

207

Const, clare et certo continentur, etiamsi antea dici potuissent obso­
letae, aut in desuetudinem abiisse, aut universim ignorari, nullam nunc
talein exceptionem admittunt, et plenam obtinent vim obligandi. S. O.
15. lun. 1870, Eas in sequentibus numeris gradatim explicabimus
ipsum laud. Constitutionis textum declarantes. — E. M.

1163. Excommunicationi latae sententiae speciali modo Romano
Pontifici reservatae subiacere declaramus :
Speciali modo. Sequentes excommunicationes speciali modo reser­
vatae dicuntur ob quatuor rationes. Prima est, quia pro eis «generalis
concessio absolvendi a casibus et censuris, sive excommunicationibus,
Romano Pontifici reservatis nullo pacto sufficit ». Par. A quibus. Ubi
autem notandum est, quod etiamsi quis habeat specialem facultatem
absolvendi ab hisce casibus Sedi Apostolicae speciali modo reservatis,
non ideo concessa etiam facultas censetur pro casu absolutionis com­
plicis, qui specialissima indiget mentione. S. O. 17. lun. 1866.,
4. Apr. 1871. Continetur vero in ea speciali facultate haeresis absol­
venda, cum specialissime, uti ante, non fuerit nunc excepta. Giraldi
Exp. lur. Pont. torn. 2. p. 1. t. 7. s. 809. Secunda est, quia exclu­
duntur etiam a facultate absolvendi, Episcopis concessa a Trid. Syn.
s. 24. C. 6. de R., licet eadem facultas, absolvendi nempe ab omnibus
censuris occultis, etiam Papae reservatis, firma maneat in quibuscum­
que aliis censuris hac eadem Const. Apostolicae Sedi reservatis. Par.
Firmam tamen. Tertia est, quia « absolvere praesumentes sine debita
facultate, etiam quovis praetextu, excommunicationis vinculo Romano
Pontifici reservatae innodantur, dummodo non agatur de mortis articulo;
Par. A quibus. Quarta est, quia absoluti in articulo mortis a non
habente potestatem, si convaluerint, speciali obligatione tenentur standi
mandatis Ecclesiae. Cf. 799.
1164. I. Omnes a Christiana fide apostatas, et omnes ac singulos
haereticos, quocumque nomine censeantur, et cuiuscumque sectae exsi­
stant, eisque credentes; corumque receptores, fautores, ac generaliter
quoslibet illorum defensores.
Apostatae sunt, qui a christiana religione penitus deficientes ad
sectam mahometanam, vel aliam transeunt, vel etiam nullam. Intellige
autem apostatam non solum exteriori opere vel signo, sed etiam animo.
Nam dicitur apostata a christiana fide. Qui vero externe tantum apo­
stata est, non a fide, sed a confessione fidei apostata est. Insuper de
apostata sermo est a christiana fide, non tantum interius concepta, sed
etiam exterius solemniter in baptismo professa.

208

DE CONST. « APOSTOLICAE SEDIS »

Haeretici. Ut haec excommunicatio praecise ob haeresim lata incur­
ratur, requiritur, l.° ut haeresis sit formalis, i. e. cum errore intel­
lectus, et pertinacia voluntatis. Pertinax autem dicitur, qui suae opi­
nioni adhaeret, non obstante quod noverit eam adversari doctrinae
Ecclesiae Romanae, ipsi sufficienter propositae ; vel ita est animo com­
paratus, ut, etiamsi illa docrtina ipsi sufficienter proponatur, nolit ta­
men a sua opinione dimoveri. Ratio huius ultimi disiunctionis membri
est, quia quaelibet ignorantia, etiam crassa et affectata, iuxta veriorem
et communiorem sententiam excusat ab haeresi et haereticorum poenis.
Potest enim quis optime habere voluntatem credendi omnia, quae ipsi
sufficienter proponuntur, ut revelata a Deo, ac ut dogmata Ecclesiae,
quamvis non habeat voluntatem adhibendi diligentiam, ut sciat quae
sint a Deo revelata, quae ab Ecclesia definita. Hinc licet graviter peccet
contra fidem, non est tamen formaliter infidelis et haereticus, sed fidelis
et catholicus credens omnia quae a Deo revelata sunt ac ab Ecclesia
sunt definita, et sibi sufficienter proponuntur. De Lugo de Fide d. 20.
s. 6.; L. 301. Requiritur 2.°, ut mentis haeresis signo externo, ex se
vel ex circumstantiis interni erroris manifestativo, exterius prodat, ma­
nifestatione graviter culpabili, licet nulli res innotescat. L. 303.-305.
Hinc excommunicationem non incurrunt l.° haereticus mere mentalis,
aut qui abstinet a missa audienda ; 2.° qui suam haeresim manifestat
ad consilium petendum. Minime vero excusat dubium positivum exte­
rius proditum, quia ita dubitans iudicat veritatem ab Ecclesia propo­
sitam posse esse falsam. L. 302. Cf. Struggl tr. 4. q. 2. n. 12.; Lugo
de Fide d. 20. n. 17. Requiritur 3.°, ut haeresis ad forum iudiciale
Episcopi non fuerit adducta. Etenim Episcopi per se aut per delegatum
absolvere possunt in utroque foro a quavis haeresi, si semel ad eorum
forum iudiciale fuerit deducta. L. App. de Priv. n. 39. ; Benedict. XIV.
de Syn. 1. 9. c. 4. Pii autem IX. Constitutio huic Episcoporum facul­
tati derogare non videtur. Quare Episcopis nullam tantum competit
facultas absolvendi ab haeresi sive occulta, sive notoria, quae ad eorum
forum nondum fuerit adducta. Hinc protestantes omnes, qui vellent
suam haeresim abiurare, et consequenter eam ad forum externum de­
ducere, necesse non habent Romam recurrere, sed ab Episcopo pos­
sunt absolvi, tam pro externo quam pro interno foro, vel per seipsum
vel per delegatum.
Quocumque nomine censeatur, peculiari nempe aliquo haeretico­
rum nomine. — Cuiuscumque sectae exsistant, « etiamsi animo hae­
resi non adhaereant, sese vel nomine tenus adseribunt sectae, cuius­
cumque sit ea nominis, haereticae vel schismaticae, quacumque de causa

209

DE CONST. « APOSTOLICAE SEDIS »

id fiat », iuxta Declarationem S. O. Synodus Dioecesana Albanensis
anno 1886. p. 1. art. 6. n. 2.
Credentes, vere nempe credentes sive explicite sive implicite hae­
reticis; credentes vel in particulari aliquod falsum haereticorum dogma,
licet in omnibus ipsis non adhaereant, neque nomine particulari com­
pellentur, e. g., Calvinistae, Lutherani, etc., neque alicui sectae par­
ticulari, v. g., Ecclesiae reformatae, etc., adscript! censeantur, vel cre­
dentes generatim tantum, haereticos veram fidem et religionem habere,
quamvis nihil distincte et in particulari credant contra fidem; creden­
tes eis dicentibus catholicam religionem esse falsam.
Receptores, recipere est, refugium abscondendi causa praestare in
suo vel alieno loco. Quare receptores sunt, qui hospitio recipiunt vel
occultant, etsi semel, haereticum, ut effugiat poenas suae haeresis. —
Fautores, favere generatim est quamvis operam alicui praestare in eius
commodum et utilitatem, seu faciendo aliquid, e. g., commendando,
pecuniam largiendo, seu omittendo quod quis ex officio facere debuis­
set. Fautores ergo sunt, qui in causa fidei haereticis favent, aut ne­
gative, omittendo scilicet, cum possint et teneantur ex officio, haere­
ticum capere, custodire, punire: aut positive illum, qua talis est, lau­
dibus, commendationibus, pecunia, etc., adiuvando, v. g., ut fugiat,
etc. Hinc S. O. 11. Maii 1892. declaratum est excommunicationem
contrahi ab iis, qui matrimonium ineunt coram ministro haeretico vel
schismatico sacris addicto. — Defensores, defendere est protegere ali­
quem, ut tuto et libere aliquid facere possit, vel aliquid protegere
adversus contrarias oppugnationes. Defensores ergo errorum vel per­
sonae sunt, qui eorum errores verbis, scriptis, etc. defendunt, etsi in­
terne aliud sentiant, vel qui impediunt, ne illi propter haeresim ca­
piantur aut puniantur.
Haec igitur verba: Receptores, fautores, defensores haereticorum,
formaliter intelligenda sunt de illis, qui favent haereticis, quatenus
haeretici sunt, nempe vel quia talem doctrinam profitentur, vel etiam
in ordine ad eam haeresim docendam, defendendam, aut aliquid hu­
jusmodi. Ratio est, quia poena stricte intelligenda est, iuxta subiectam
materiam. Praeterea receptores, fautores, defensores, intellige receptione,
favore, defensione perfecta. Itaque, si haereticum receptaveris, defen­
deris, eique faveris, ne caperetur; ille tamen captus fuerit, excommu­
nicationem latam in receptores, fautores, defensores haereticorum non
incurristi. — B. Coenac § 1. ; C. Sicut ait 8. ; C. Excommunicamus
13. 15. de Haereticis: Suarez d. 21. s. 2. l.aexcomm. ; Bonacina de
Censur. in partie, d. 1. q. 2. p. 1. 2. 3.; L. 300. seqq.; Ferraris v.
Bucceroni. lust. thcoL moralis IV·

14

210

DE CONST. « APOSTOLICAL· SEDIS »

Haeresis, Haereticus ; Schmalz. 1. 5. t. 7.; S. Th. 2. 2. q. 10.-12.,
Quodl. 10. a. 15. 16.; E. Μ.
Publica abiuratio haereticorum, qui ad fidem reverti cupiunt ne­
cessaria non est, sed eorum abiuratio fieri potest coram quopiam ab
Episcopo delegato ut notario, et aliquibus personis uti testibus. Absti­
nere autem illi omnino debent a communicatione in spiritualibus cum
haereticis, et ab omni re haeresis protestativa. S. O. 28. Mart, 1900.;
Monit. Eccles, v. 12. p. 49. 50.
%
1165. II. Omnes el singulos scienter legentes sine auctoritate Se­
dis Afrostolicae libros eorumdem apostatarum et haereticorum haeresim
propugnantes, nec non libros cuiusvis auctoris per apostolicas litteras
nominatim prohibitos, eosdemque libros retinentes, imprimentes, et quomodolibet defendentes.
Scienter, clausula haec initio posita afficit, in sensu obvio et na­
turali, non solum legentes, sed etiam retinentes, imprimentes, defen­
dentes. Quare ab hac censura excusat ignorantia sive facti, sive iuris,
etiam crassa, et non improbabiliter etiam affectata. L. 296. — Le­
gentes, nomine lectionis intelligitur hic lectio proprio sensu, et humano
modo, ita ut intelligat quis ea quae legit. Intelligitur praeterea lectio
stricte talis, unde prohibetur quidem legere, sed non prohibetur au­
dire legentem, qui forte facultatem habet; neque partem libri memo­
riter recitare ; quia haec nomine lectionis stricte non comprehendun­
tur. Ithur. Cas. 39.; L. 292. Legentes, quantitate notabili et sufficienti
ad grave peccatum. Ita dd. communiter, qui tamen discrepant in de­
terminatione huiusmodi quantitatis. Rectius autem distinguendum vi­
detur, quia si prohibitum librum legendo, statim incurras in haeresim,
poteris vel paucas lineas legendo excommunicationem incurrere, quia
magnum adest perversionis periculum, quod removere intendit Eccle­
siae prohibitio. Si vero in materiam incurras omnino indifferentem,
nulloque errore infectam, vel paginam integram legendo, a mortali
adeoque ab excommunicatione, excusaris. Ithur. 1. c. n. 30. 31.; L.
284. 294. Idem de retinentibus dicas; qui enim librum modico tem­
pore, v. g., uno alterove die, retinet, etiamsi animum habeat semper
retinendi, excommunicationem non incurrit. Eadem enim est ratio pro
tempore ac pro materia. Neque desunt theologi, qui excusant eum,
qui retinet librum longiori tempore, expectans tempus opportunum ad
tradendum superiori, vel alteri licentiam habenti. — Sine auctoritate
Sedis Apostolicae. Ergo Papa solus, aut ii, quibus ipse hanc commi­
serit aut delegaverit facultatem, potest dispensare super lectionem li­
brorum, praesenti censura prohibitorum.

DE CONST. « APOSTOLICAE SEDIS »

211

Libros, epistolae, conciones, publica diaria, S. O. 27. Apr. 1880.,
opuscula, libri non sunt. Neque manuscripta, libri sunt. Folia ex libro
prohibito separata, libri fragmenta, non liber sunt. Cf. S. Alph. 293.,
Suarez de Cens. d. 23. s. 7. n. 3. Liber enim proprie est volumen
plurium foliorum simul collectorum, non exiguae omnino molis, de
uno eodemque vel etiam de variis argumentis tractantium. Unde ex­
communicationem incurrunt scienter legentes publicationes periodicas,
in fasciculos ligatas, haeresim propugnantes, et habentes auctorem
haereticum. S. O. 13. lan. 1892. — Apostatarum et haereticorum,
additur eorumdem : agitur ergo de illis, de quibus sermo est in prae­
cedenti excommunicatione, nempe quocumque nomine censeantur et
cuiuscumque sectae exsistant ; omittuntur vero eis credentes, quare vi­
detur requiri ad hanc excommunicationem incurrendam, quod auctor
haereticus sit aliunde notus, neque sufficere, quod primum manifeste­
tur talis per ipsum librum. Talis enim esset potius catholicus credens
haereticorum erroribus, quam haereticus, uti in praecedenti excom­
municatione distinguitur. Attamen, si auctor haeresim evidenter certo
profugnet, et evidenter pertinaci animo contra auctoritatem Ecclesiae,
eo ipso haereticus iure ac merito censebitur. Hinc si liber anonymus
sit, ex ipso libro cognosci potest, an eius auctor sit haereticus, L. 283.,
et censura tunc incurritur. Confirmatur ex C. Officiorum Leonis XIII.
de Prohib. et cens. libr. § 47. — Haeresim propugnantes, « etiamsi
unus tantum error in toto libro contineatur, totus est prohibitus; nec,
illo etiam deleto errore, licebit librum retinere, quia absolute prohi­
bitus est vi huius clausulae ». Suarez 1. c. Negant hoc ultimum, et
quidem probabiliter, La-Croix n. 330., aliique, quia tunc liber non
continet amplius haeresim, nec ullum periculum inducit. L. 283. Ve­
rum sedulo notandum est, haeresim propugnare non esse simpliciter
haeresim continere, sed haereseos patrocinium data opera, et quasi
pro viribus suscipere. Quare non comprehenduntur sub hac excom­
municatione libri haereticorum, qui incidenter tantum continent hae­
resim, cum ex professo non agant de fide. L. 287. Neque videntur
comprehendi primitivorum haereticorum libri, cum illorum haeresis non
amplius noceat, et eorum cognitio ecclesiasticae historiae valde uti­
lis sit. La-Croix 1. 7. n. 333.
Per Apostolicas litteras. Apostolicae litterae sunt, quae nomine
Romani Pontificis immediate prodeunt, sive in forma Brevis, sive in
forma Bullae, vel alia quavis forma, dummodo in illis legatur, Aucto­
ritate Apostolica, vel quid aequivalens. — Nominatim prohibitos, i. e.
expresso in particulari libri titulo. Quare non comprehenduntur hac

—

212

DE CONST. « APOSTOLICAE SEDIS »

censura libri omnes, qui per litteras Apostolicas generali modo tan­
tum damnantur. Nominatim prohibitos., verba quidem generalia sunt;
attamen ea communiter dd. intelligunt de prohibitione sub poena ex­
communicationis Romano Pontifici reservatae. Secus enim videtur
S. Pontifex aliis relaxare, quod sibi non reservat, adeoque neque tunc
aderit excommunicatio speciali modo sibi reservata. Verum eodem hoc
argumento evincitur, quod illa excommunicatio, licet Summo Ponti­
fici reservata, speciali tamen modo eidem reservata non est. Nam, si
eam Summus Pontifex simpliciter tantum sibi reservat, specialem reservationem eo ipso adimere videtur. Potius ergo dicendum esset agi
de prohibitione sub poena excommunicationis specialiter reservatae. Sed
tunc inutilis prorsus esset hic articulus 2.”' Constitutionis. Quare vi­
detur dicendum agi de prohibitione simpliciter facta sub poena ex­
communicationis, licet nulla ei addatur reservatio. Dicitur sub poena
excommunicationis ; quia si prohibitio fiat, vel nulla addita poena, vel
alia, huc profecto non pertinet. Agitur enim hic de censuris. Cf. 1178.
Retinentes. « Retinere is dicitur, qui apud se librum habeat, sive
habeat commodatum, sive depositum, sive alienum, sive ad ligandum,
sive ad vendendum, sive ad bibliothecam ornandam, sive in propria,
sive in aliena domo; adeo ut quovis modo, et ubivis librum habeat,
censuram contra retinentes latam incurrat. Itaque non licet tibi eos
vendere aut donare... Quod tamen ipse limitandum putarim, nisi ven­
das aut dones habenti facultatem illos legendi, tunc enim adesse credo
facultatem tacitam, seu interpretativam superiorum, qui rationabiliter
inviti non censentur... Non peccares, si ut alii facultatem habenti
morem gerens librum aliquem prohibitum emptum Romae, v. g. Fa­
num tecum ipse deferres; sicut neque etiam peccaret bibliopola, qui
ligandum diutius in officina librum detineret ; quia haec omnia acces­
soria sunt facultati ipsi concessae, et per ipsam concessa intelliguntur ».
Ithur. Cas. 39. n. 40. — Imprimentes sunt, in sensu obvio, generatim
quotquot ad impressionem proxime cooperantur, uti sunt qui typos com­
ponunt, atramento eos tingunt, chartas madefaciunt, praelum versant,
etc. Qui folia et libros impressos iam ordinant, imprimentes proprie non
sunt ; vendentes et alio asportantes, retinentes potius sunt. Dominus
typographiae et editor, imprimentes, in sensu obvio, non sunt, sed
mandantes imprimere. Regulariter sunt tum legentes, tum etiam reti­
nentes, — Quomodolibct defendentes, defendentes nempe sive verbis,
sive factis ; sive pravam quam continent doctrinam, sive ipsum librum
materialem, si nempe impediunt, quominus liber comburatur, aut Epi­
scopo vel Inquisitori tradatur. L. 285. Non comprehenditur vero hac

DE CONST. « APOSTOLICAE SEDIS »

213

censura, qui doctrinam bonam et veram, in libro contentam, appro­
bat et laudat, dum tamen librum ipsum absolute non censeatur ap­
probare, nec etiam qui stylum, eloquentiam, phrasim, ingenium laudat,
dummodo id non arguat laudem et approbationem libri. — B. Coenae
§ 1 ; Lugo de Fide d. 25. n. 94.; L. 281.-299.; Bouix de Cur. Rom.
p. 3. § 3. c. 11.; Suarez d. 21. s. 2. l.a excomm.; Bonacina d. 1.
q. 2. p. 4.; E. M.
1166. III. Schismaticos, ct eos, qui a Romani Pontificis pro tem­
pore exsistentis obedientia, pertinaciter se subtrahunt vel recedunt.
Schismatici, proprie ii sunt, qui vel tantum ex voluntatis malitia,
vel etiam ex errore in doctrina fidei, subiectionem Romano Pontifici
denegant, a corpore Ecclesiae se separando, et novam ac separatam
Ecclesiam constituendo, vel constitutae iam adhaerendo. — Ii qui a
Romani Pontificis pro tempore exsistentis obedientia pertinaciter se
subtrahunt, i. e. totaliter se separant ab eius ecclesiastica auctoritate,
licet nulli alteri Capiti, seu supremae auctoritati ecclesiasticae adhae­
reant. Neque vero necesse est, ad hanc incurrendam censuram, vi hu­
ius clausulae, ut isti rebelles sint auctoritati Romanae Sedis, generatim inspectae ; sed sufficit, ut rebelles sint auctoritati Personae, quae
actu Romanam Sedem occupat. — Ac recedunt, partialiter nempe, in
aliqua tantum re, spirituali auctoritati Romani Pontificis, pro tempore
exsistentis, audacter rebelles exsistunt, eidem auctoritati in re particu­
lari refragando, qui nempe in re particulari spirituale imperium et
auctoritatem Romani Pontificis reiiciunt, uti sunt e. g. Catholici qui­
dam liberales. Quare hanc non incurrit excommunicationem, qui Ro­
mano Pontifici obedire nollet, in re aliqua particulari, propter diffi­
cultatem rei, vel etiam propter odium in Personam; eius tamen spi­
ritualem auctoritatem recognoscens ; sua enim inobedientia non vere
pertinaciter recederet a Romano Pontifice pro tempore exsistente, sed
eius tantummodo leges, seu praecepta transgrederetur. — Pertinaci­
ter, h. e. sciens volens; quare excommunicationem non incurrit, si
eius denegat auctoritatem, eique se non submittit, quia legitimum non
existimat, quum dubie valida eius electio sit.— C. 5. Dist. 19.; B.
Coenae § 1.; S. Th. 2. 2. q. 39.; Suarez d. 21. s. 2. l.a excomm.,
d. 23. s. 2. 2.a excomm., s. 3. par. Melius ; Bonacina d. 1. q. 2.
p. 5.; E. M.

1167. IV. Omnes et singulos, cuiuscumque status, gradus seu
conditionis fuerint, ab ordinationibus seu mandatis Romanorum Pon­
tificum pro tempore exsistentium ad universale futurum Concilium

214

DE CONST. « APOSTOLICAE SEDIS »

appellantes: necnon eos quorum auxilio, consilio vel favore appella­
tum fuerit.
Quoad personas generalissima est haec censura: nam fertur in
omnes cuiuscumque status, gradus et conditionis. Quia vero excom­
municatio non fertur in communitatem, sed in singulares personas,
ideo in eam, si tale delictum committat, interdicti censura fertur. Cf.
1334. — Ab ordinationibus seu mandatis, circa nempe res spirituales.
— Pro tempore exsistentium, adhuc nempe viventium, cum haec « verba
aliquid operari debeant » ex C.
Papa 10. de Priv. in 6.° — Fu­
turum Concilium, non futurum Romanum Pontificem, neque praesens
Concilium. — Ut autem patet ex ipsa forma excommunicationis, qui
auxilium, consilium, favorem praestant, excommunicationem non in­
currunt, nisi effectu secuto, nisi nempe reapse appellatum fuerit. Hinc
auxilium, consilium vel favor debet appellationem antecedere vel co­
mitari ; nam si tantum subsequatur, deturque ad resistendum ponti­
ficiis decretis sub specie talis appellationis, tunc non incurretur haec
censura ex vi huius clausulae, quia revera non est datus favor ad ap­
pellandum, sed ad actiones postea secutas, quae sunt longe diversae.
Minime vero distinguenda est appellatio a mandato iusto vel iniusto,
quia Constitutio absolute et indistincte loquitur, et non fundatur in
eo, quod res iusta vel iniusta sit, sed in eo quod sic appellans iniuriam facit auctoritati Romani Pontificis: nam facto ipso profitetur Ge­
nerale Concilium esse illa superius. Appellare enim est ab inferiori
iudice ad superiorem provocatio.
Consilium, favor ; licet consilium videatur esse aliquis favor vel
auxilium morale, qui enim rectum consilium praebet non parum iuvat
ad bene operandum; attamen distincta sunt; nam influxus sunt distincti,
ad distinctos fines ordinati. Consilium enim est ad instructionem mentis
et voluntatis motionem ac impulsum ; auxilium autem et favor ad exse­
cutionem. Consilium dat, qui persuadet, et persuadendo impellit alium
ad aliquid faciendum. Agitur enim de consilio praclico, non de consilio
mere doctrinali. Auxilium praestare est subsidium, adiumentum, opem
ferre ad ipsum actum seu opus externum. Favor autem a faveo, quod
est studeo, amo, amplector, auxilium extendit ad morale etiam sub­
sidium, v. g., laudibus, commendationibus, adiuvando. Hinc, cum in
iuribus extensio fit ad consulentes et faventes, expressa fit eorum men­
tio. — Pius II. C. Exsecrabilis ; B. Coenae §2.; C. Significasti 4.
de Electione et Electi Potest.; Suarez d. 21. s. 2. secunda clausula;
Bonacina d. 1. q. 3. p. 1. 2.

DE CONST. « APOSTOLICAE SEDIS »

215

1168. V. Omnes interficientes, mutilantes, percutientes, capientes,
carcerantes, detinentes, vel hostiliter insequentes S. R. E. Cardinales,
Patriarchas, Archiepiscopos, Episcopos, Sedisque Apostolicae Legatos,
vel Nuncios, aut eos a suis dioecesibus, territoriis, terris seu dominiis
eiicientes, nec non ea mandantes, vel rata habentes, seu praestantes in
eis auxilium, consilium vel favorem.
Omnes, intellige cuiuscumque sexus aut status. — Interficientes,
quovis modo, veneno, gladio, etc. — Mutilantes, i. e. membrum ab­
scindentes. — Percutientes, percussio manu ordinarie fit, sive imme­
diate, sive mediante instrumento, nempe baculo. — Capientes, i. e.
comprehendentes, libertatem abeundi impediendo. — Carcerantes, i. e.
in carcerem detrudentes. — Detinentes, i. e. violenter inclusum cu­
stodientes carcere, vel loco alio, unde non possit libere exire. — Ho­
stiliter insequentes sunt qui fugientem sibique caventem animo infesto
persequuntur, ut ei malum inferant, nempe interficiendo, mutilando,
etc. Punitur enim haec insecutio, etiam alio effectu non secuto, prout
est attentatio alterius criminis per hanc legem prohibiti. Nec enim
verisimile est, quod lex prohibeat attentatum alicuius delicti, quod
ipsa non prohibet, nec punit. Hostiliter ergo insequentes non sunt,
qui insequuntur tantum dehonorandi vel diripiendi causa.
Episcopos, nempe consecratos ; poenae enim strictae interpretationis
sunt. — Legatos. Sunt, qui ad graviora gerenda negotia vel ad generalitatem negotiorum a Summis Principibus deputantur. — Delegati sunt,
qui ad peculiaria quaedam negotia, non tamen graviora, vel non ad
universa negotia a Summis Principibus deputantur. — Nuntii, Apostolici sunt Legati Summi Pontificis apud varias nationes commorantes.
— Eiicientes, antea nempe receptum eiicientes. — Eiicientes generatim dictum, sive publica, sive privata auctoritate, vi adhibita. —
Suis dioecesibus, territoriis, terris seu dominiis, locis nempe, ubi ius
habent iurisdictionis, domicilii, proprietatis, dominii, ratione sui mu­
neris suaeque dignitatis. — Quare hac censura iniuriae plectuntur in
corpus interficientes, mutilantes, percutientes; in libertatem, capientes,
carcerantes, detinentes, hostiliter insequentes ; in dignitatem, eiicientes
a suis, etc.
Mandantes, mandans est, qui iubet vel rogat aliquid suo nomine
fieri. — Rata habentes, hae pro ratihabitione requiruntur conditiones :
ut percussio sit facta nomine tuo, vel in tui gratiam ; quod tunc con­
tingit, quando ea praecesserunt, quae aliis causam dare poterant pu­
tandi alium libenter consensurum, ut suo nomine delictum fieret; ut
ratihabitionem externe significes ; ut quando evenerit percussio fueris

216

DE CONST. « APOSTOLICAE SEDIS »

habilis ad mandatum vel consilium percussionis saltem habitualiter;
nam si fueris amens, non incurris; secus si ebrius, aut dormiens: ita
communiter. L. 267.; Suarez d. 21. S. 2. n. 71.; Schmalz. n. 244.
Ea mandantes, etc. praestantes in eis auxilium, etc. Mandantes
ergo, auxiliaries, consulentes, faventes, omnes quidem intelligendi de
mandato, auxilio et favore efficaci, et quod graviter influxerit, et qui­
dem in ea, quae nempe dicta sunt, non in aliam actionem ab eis di­
versam. — Auxilium, ille qui tantum promittit auxilium, non videtur
posse dici auxilium praestare. — Consilium, e. g., utilitatem osten­
dendo, media idonea suggerendo. — Favorem, vel positive exhortando,
incitando, vel negative non impediendo cum possit et debeat. Debeat,
i. e. cum ex officio aut iustitia teneatur, ut reges, iudices, etc. Si au­
tem ex caritate tantum teneatur, censura verius non incurritur. — C.
Felicis 5. de Poenis in 6.°; Clem. 1. de Poenis; Extr. un. de Consuelud.; B. Coenae § 11.; Suarez d. 21. s. 2. 11.a censura, d. 22.
s. 3. 3? excomm.; Bonacina d. 1. q. 12., d. 2. q. 3. p. 7., d. 4. q.
3. 4.; L. 268. 269.; Ithur. Cas. 41. n. 16., Cas. 43. n. 1.-3.
1169. VI. Impedientes directe vel indirecte exercitium iurisdiclionis ecclesiasticae, sive interni, sive externi fori, et ad hoc recurrentes
ad forum saeculare, eiusque mandata procurantes, edentes, aut auxi­
lium, consilium vel favorem praestantes.
Impedientes reipsa, secus non erunt vere impedientes, sed conantes impedire. Impedientes, etiamsi ad hoc non recurrant ad forum sae­
culare. — Directe, v. g., vi aut metu incusso ipsis ecclesiasticis in­
dicibus, jurisdictionem exercere volentibus. — Indirecte, si eis quis
obstet in alia re, vel alia persona, v. g., si vis aut metus eorum con­
sanguineis, officialibus, etc. inferatur. Impedire enim est facere aliquid,
quo quis invitus arceatur vel cesset ab agendo. — Quare, si quis con­
siliis, precibus, fallaciis utitur, is potius suadere, impetrare, decipere,
intelligitur. - Exercitium iurisdictionis ecclesiasticae. Ut quis ergo
hanc incurrat censuram, necesse est, ut ei resistat, qui iurisdiclione
insignitur, v. g., Episcopo, parocho, etc., secus enim non erit impe­
diens exercitium iurisdictionis, sed aliquid aliud, v. g., si quis impe­
diat actorem adire iudicem, non exercitium iurisdictionis, sed actoris
petitionem impedit. Exercitium iurisdictionis, nempe ex iure, ne quis
illud incipiat, vel in illo pergat. Agitur de exercitio iurisdictionis ec­
clesiasticae, quae a Christo Domino, vel ab eius Vicario, qua Roma­
nus Pontifex est, promanat, et clericis competit, quatenus clerici sunt.
Agitur de exercitio iurisdictionis, cuius est, e. g., peragenda commit-

DE CONST. « APOSTOLICAE SEDIS »

217

tere, ea quae sunt ordinis, et deputare ad officia ecclesiastica ; minime
vero de exercitio ipsius ordinis, e. g., sacrum facere, vel de exerci­
tio ipsius officii ecclesiastici, v. g., praedicare, docere, etc. lurisdictionis ecclesiasticae, sive ordinariae sive delegatae. Est autem iurisdidio potestas alios regendi et gubernandi. — Interni fori, uti ea est,
qua utitur S. Poenitentiaria, et illa est, quae ad forum conscientiae
pertinet. — Externi fori, quae ad societatem spectat Christianam, sive
sit contentiosa, quae exercetur inter partes iudicio contendentes, sive
sit voluntaria, quae sine ullo iudiciali processu et sententia exercetur,
ut, e. g., dioecesim visitare, mittere praedicatores, censuras ferre, etc.
Et, disiunctive intelligendum ex sensu obvio et toto contextu, ita
ut altera personarum classis, quae hanc censuram incurrat, denotetur.
— Ad hoc, i. e. ad impediendum praedictum exercitium, non ad aliud,
e. g., ad non differendum exercitium illius iurisdictionis, et redditio­
nem iustitiae, ad iuste decernendum, etc. Ad hoc, recurrentes ergo
aliique omnes, de quibus in sequentibus agitur, censuram hanc non
incurrunt, nisi effectu secuto. — Recurrentes ad forum saeculare, re­
currere est alterius opem contra aliquem vel aliquid implorare, quasi
ab eo iniuriam quis patiatur. — Forum propria significatione est lo­
cus exercendorum indiciorum. Quare eorum patrocinium implorandum
est, qui in foro iurisdictionem exercent, qualis non est, e. g., Prae­
fectus urbis. Attamen videtur posse etiam latius accipi forum saccu­
lare pro quolibet civili magistratu ex oppositione cum foro interno et
externo primae partis, quod ex communi acceptione latissime patet.
Mandata procurantes, sunt qui proxime ad id cooperantur. —
Edentes, nempe condentes, sunt magistratus civiles, seu ii qui judi­
ciaria vel etiam alia civili potestate mandata ipsa ferunt, talia decer­
nendo. — Auxilium, etc. Cf. dicta superioribus censuris. — Eiusque,
nempe fori saecularis. — Aut, videtur ergo haec ultima clausula, aut
auxilium, etc., in sensu obvio referri tantum ad ultimam personarum
classem, i. e. ad mandata procurantes, edentes. Verum alii eam refe­
runt ad primam etiam, secundam et tertiam classem personarum, quae
praesens censura attingit, scilicet ad impedientes, recurrentes, mandata
procurantes, edentes. — C. Clericis 3. de Immun, cedes, in 6.°; B.
Cocnae § 16.; Suarez d. 21. s. 2. 16.α censura; Bonacina d. 1. q. 17.

1170. VII. Cogentes sive directe, sive indirecte, indices laicos ad
trahendum ad suum tribunal personas ecclesiasticas, praeter canonicas
dispositiones ; itemque edentes leges vel decreta contra libertatem aut iura
Ecclesiae.

218

DE CONST. « APOSTOLICAE SEDIS »

Cogentes. Cogere hic est per vim vel metum gravem iniuste in­
ducere ad aliquid faciendum. Hinc cogentes non sunt, qui clericum
criminosum indici produnt, qui clericum debitorem conveniunt coram
iudice laico. Cogentes... indices, nota distingui hic cogentem a iudice
coacto, ergo ipsi iudices, qui sententiam tantum ierunt contra perso­
nas ecclesiasticas, ad suum tribunal ab aliis delatas, excommunicatio­
nem hanc non incurrunt. In Instr. S. U. I. 15. lun. 1870. dicitur:
« Cogentes... indicat excommunicationem eos non attingere, qui subordinati sint, etiamsi iudices fuerint, sed in eos tantum esse latam, qui
a nemine coacti vel talia agunt, vel alios ad agendum cogunt ». Et
in Litt. Cire, eiusdem S. U. I. 23. lan. 1886. haec habentur: « Haec
Supr. C. S. R. et U. I. non semel declaravit, caput Cogentes non af­
ficere nisi legislatores et alias auctoritates... Caeterum in iis locis, in
quibus fori privilegio per Summos Pontifices derogatum non fuit, si
in eis non datur iura sua persequi, nisi apud iudices laicos, tenentur
singuli prius a proprio ipsorum Ordinario veniam petere, ut clericos
in forma laicorum convenire possint: eamque Ordinarii nunquam de­
negabunt, tum maxime, cum ipsi controversiis inter partes concilian­
dis frustra operam dederint. Episcopos autem in id forum convenire
absque venia Sedis Apostolicae non licet. Et si quis ausus fuerit tra­
here ad indicem seu iudices laicos vel clericum sine venia Ordinarii,
vel Episcopum sine venia S. Sedis, in potestate eorumdem Ordina­
riorum erit in eum, praesertim si fuerit clericus, animadvertere poenis
et censuris ferendae sententiae, uti violatorem privilegii fori, si id ex­
pedire in Domino indicaverint ».
Verum praesens excommunicatio ampliata deinde ita est: « ... Nos
Motu Proprio statuimus atque edicimus: quicumque privatorum, laici
sacrive ordinis, mares feminaeve, personas quasvis ecclesiasticas, sive
in criminali causa, sive in civili, nullo potestatis ecclesiasticae permissu,
ad tribunal laicorum vocent, ibique adesse publice compellant, eos
etiam omnes in Excommunicationem latae sententiae speciali modo
Romano Pontifici reservatam incurrere ». Pius X. M. P. Quantavis
diligentia 11. Oct. 1911.
« Non è lecito, senza il permesso della Potestà ecclesiastica, senza
incorrere nella censura comminata nel Motu Proprio « Quantavis Di­
ligentia », costituirsi parte civile in una causa penale di azione pubblica contro una persona ecclesiastica. — Non è lecito, come sopra,
citare dinanzi al foro laico gli ecclesiastici, accio depongano come testimoni, sia nelle cause civili, sia nelle cause penali ». S. O. 11. Marzo
1912., Monit. Eccles, vol. 37. p. 4.

DE CONST. « APOSTOLICAE SEDIS »

219

Cogentes autem sive directe, sive indirecte sunt, qui vi aut metu
ipsis indicibus incusso, vel aliis personis, quae cum ipsis conjunctio­
nem habent, eos adigunt ad trahendum ad suum tribunal personas
ecclesiasticas in causa sive criminali, sive civili. Iudices laicos, qui
nempe pro laico tribunali ex officio ius dicunt, non alios magistratus.
— Ad trahendum, quasi reum, non tamquam testem, peritum, etc.
Sed Cf. praedictum M. P. Pii X. — Ad suum tribunal, ut nempe
in ius trahat, non ut ei aliquid praecipiat, eum admoneat, corripiat.
Sed Cf. cit. M. P. — Personas ecclesiasticas, quae nempe gaudent
privilegio fori. — Praeter canonicas dispositiones. Plures enim dantur
casus, in quibus index laicus, tum in civilibus, tum in criminalibus,
licite contra ecclesiasticas personas procedit. Cf. de hac re Schmalz.
1. 2. t. 2. par. 6. de Foro comp. rat. pers. eccl. n. 80. seqq. ;
Bizzarri Collect, p. 178. seqq. ed. 1885. —Praeter canonicas dispo­
sitiones, intellige etiam Concordata Regni cum Sede Apostolica. —
Edentes, auctores legum et decretorum, non ceteros. — Leges, gene­
rales et in perpetuum, v. g., de regio placito, de regio exsequatur,
etc., quae a suprema auctoritate procedunt, vel decreta, quae a qua­
vis potestate sunt, etiam inferiori, sed generaliter proferuntur, non
autem pro casu particulari, tunc enim mandata, vel iudicum potius
sententiae essent. — Libertatem aut iura, generalissime dictum, adeoque omnia comprehendit; v. g., religiosas familias expellendo, sacra
ministeria inhibendo, clericos ab instructione populi arcendo, etc. —
Ecclesiae, nempe universalis. — C. Clericis, 3. de Immun, eccles. in
°; B. Cocnae § 15.; L. de Privil. n. 18.-24.; Suarez d. 21. s. 2.
6.
15.‘ censura; Bonacina d. 1. q. 16., d. 2. q. 6. p. 1.; Bened. XIV.
Inst. 40. ; E. M.
1171. VIII. Recurrentes ad laicam potestatem ad impediendas lit­
teras vel acta quaelibet a Sede Apostolica, vel ab eiusdem Legatis aut
Delegatis quibuscumque profecta; eorumque promulgationem vel exse­
cutionem directe vel indirecte proh ibentes ; aut eorum causa sive ipsas
partes, sive alios laedentes vel perterrefacientes.
Recurrentes, quicumque, quocumque modo. Recurrentes ergo erunt
supplicem libellum dantes, citantes seu provocantes, appellantes, etc.
— Ad laicam potestatem, quaelibet ipsa sit, praefecti urbium, praesi­
des tribunalium, iudices aliique omnes iurisdiclioncm exercentes in ci­
ves. — Ad impediendas, reipsa : licet enim excommunicatio directe
feratur non in impedientes, sed in recurrentes ; cum tamen huiusmodi
recursus sit ad impediendum, et actio externa debeat esse perfecta et

220

DE CONST. « APOSTOLICAE SEDIS »

consummata, ut quis excommunicationem incurrat, recursus hic intelligendus est, effectu secuto. Idem dicendum propter eamdem rationem
de prohibitione, laesione, perterrefactione. Alii tamen aliter opinantur
cum directe ipse recursus, ipsa laesio et perterrefactio condemnetur.
— Litteras, quavis forma datas, dummodo tamen ab Auctoritate Apostolica procedant, unde mox dicitur: A Sede Apostolica profecta. Acta
quaelibet, sive nempe sint gratiae, sive iustitiae; sive negotium spiri­
tuale sive temporale respiciant, iuris tamen ecclesiastici seu spiritualis.
— Acta Sedis Apostolicae appellantur, ea quae Romani Pontificis aucto­
ritate geruntur, sive immediate, sive mediate. Unde dicitur: Acta quae­
libet a Sede Apostolica, vel ab eiusdem Legatis aut Delegatis quibus­
cumque profecta. Comprehenduntur « etiam quae mediate a sacris
romanis Congregationibus proveniunt». S. O. 13. lan. 1892. — Acta
S. Sedis sunt monitoria, citationes, processus, sententiae, etc. de man­
dato S. Sedis facta. — Legati « ii dicuntur, qui ad aliqua negotia
gerenda a summis Principibus (et in casu nostro a S. Pontifice) de­
putantur, communiter differunt a Delegatis, queis unum peculiare ne­
gotium, nec valde implexum, aut etiam peculiaria negotia committun­
tur, cum Legatus habeat aut generalitatem negotiorum concreditam,
aut saltem valde implexum traditum munus ». De Angelis Praelect.
lur. Can. 1. 1. t. 30. n. 1. — Profecta, non, ne proficiscantur. Quare
huic excommunicationi non subiiciuntur, qui huiusmodi Litteras vel
Acta impetrari impediunt.
Promulgationem, publicationem nempe consueta forma, ac more.
— Exsecutionem, i. e. quaecumque sunt necessaria ut Litterae et Acta
Apostolica effectum habeant, v. g., si quis tabelliones prohibeat in­
strumenta super eis conficere, vel confecta partibus tradere, aut par­
tes traditis uti. — Prohibentes, publica nempe auctoritate. Ut enim
loquitur Pontifex in prima parte de recursu ad laicam potestatem, ita
in hac secunda parte loquitur consequenter de prohibitione ex recursu
illo ad potestatem laicam profluente. Attamen contraria opinio bene
etiam sustinetur, quia lex non distinguit. — Partes sunt ii quorum
interest, ut Litterae vel Acta Sedis Apostolicae promulgentur, vel ex­
secutioni mandentur. — Alios, puta patrocinatores earundem partium,
causa actorum obtentorum, aut exsecutores, vel personas alias, ad quas
acta obtenta aliqua ratione referantur, et pertineant : dicitur enim eo­
rum causa, sive ipsas partes, sive alios, etc. — Laedentes proprie et
stricte sunt, qui grave aliquod damnum alicui inferunt in bonis cor­
poris. — Perterrefacientes sunt, qui admodum grave damnum inferre
minantur. Perterrefacere enim est valde terrefacere, valde gravem

DE CONST. « APOSTOLICAE SEDIS »

221

metum facere. — C. Clericis 3. de Immun, eccles. in 6.°; B. Coenae
§ 13.; Suarez d. 21. s. 2. 12.a 13.a 14.a censura; Bonacina d. 1.
q. 14.; E. M.

1172. IX. Omnes falsarios Litterarum Apostolicarum, etiam in
forma Brevis ac Supplicationum gratiam vel iustitiam concernentium,
per Romanum Pontificem, vel S. R. E. Vice-Cancellarios seu Geren­
tes vices eorum, aut de mandato eiusdem Romani Pontificis signata­
rum. Nec non falso publicantes Litteras Apostolicas, etiam in forma
Brevis, et etiam falso signantes Supplicationes huiusmodi sub nomine
Romani Pontificis, seu Vice-Cancellarii aut Gerentis vices praedi­
ctorum.
Falsarios, falsarii Apostolicarum litterarum sunt, qui dolo malo,
vel semel, veras Litteras Apostolicas adulterant, addendo, detrahendo,
vel immutando aliquid, ita ut alterum decipere queant, quod vero non
materialiter sed formaliter aestimari debet, iuxta nempe sensum a Ro­
mano Pontifice principaliter intentum. Dolo malo, quare si veras lit­
teras corruperis mox laceraturus, nemini nocens, nullaque iniuria affi­
ciens Romani Pontificis auctoritatem, verius est excommunicationem
cessare. Castropal. tr. 29. de Cens. d. 2. p. n. 4. Minime vero fal­
sarii sunt, qui falsas litteras integras fabricant. Hi enim non falsarii
sunt; nam veritatem re ipsa non immutant, sed falsas litteras fabri­
cantes sunt, ut in B. Coenae habebatur, ubi falsarii et falso fabricantes
distinguebantur. Suarez de Cens. d. 21. s. 1. 6.a Cens. Falsarios, in­
curritur ergo praesens excommunicatio, vi huius clausulae, statim ac
falsitas perfecta fuerit, licet quis falsatis litteris minime deinde utatur.
Qui autem utitur, incurrit aliam excommunicationem Episcopo resejvatam, de qua infra.
Litterarum Apostolicarum. Ergo huc non spectant litterae alio­
rum quorumcumque, ut Nuncii Apostolici, Legati a latere, Poenitentiarii maioris, SS. Congregationum, etc. Immo nec Litterae Aposto­
licae vel Rescripta nondum signata, vel munita sigillo, vel plumbo,
quia cum nondum authentica sint, nondum valent: nec ea quae va­
lere desierint, et amplius valere non possunt, puta dispensatio a ser­
vitio chori ad tempus, hoc elapso ; dispensatio matrimonialis, mortuo
dispensato, etc.
Etiam, adeoque etiam in alia forma solemniori, uti sunt Bullae.
— In forma Brevis. Brevia, Litterae sunt Romani Pontificis, pro ne­
gotiis minoris momenti, descriptae in subtili et alba membrana vel
ordinaria charta, et latino charactere. Inscribuntur nomine Summi

222

DE CONST. « APOSTOLICAE SEDIS »

Pontificis: Pius P. X., et datam referunt secundum vulgare Kalendarium. Expediuntur a Secretaria Status, vel etiam a S. C. de Sacram,
quoad matrimoniales dispensationes. Sigillum habent cerae rubrae in
quo impressa est imago divi Petri piscationem agentis. Ideo dicuntur
expediri sub annulo Piscatoris. — Bullae, Litterae sunt, pro gravio­
ribus negotiis, Summi Pontificis, quae nunc charta pergamena et cha­
ractere latino excribuntur. Deferunt plumbeum sigillum, unde Bullae
dictae sunt, et datam secundum Rom. Kalend., initio anni nunc sumpto
ad. l.° lan. Sigillum pendens retinetur nunc in Bullis maioris mo­
menti. In aliis impressio est sigilli rubri coloris imagines referentis
S. Petri et Pauli. Inscribuntur nomine Summi Pontificis: Pius Servus
Servorum Dei. Novae Bullarum formulae confectae sunt et pro­
batae sunt M. P. Pii X. 8. Dec. 1910. Expediuntur per viam Con­
cellariae, et Protonotarii Apostolici Bullas subscribunt, ex C. Sapienti
consilio. Ac de speciali mandato Pii X. 15. Apr. 1910. ad validita­
tem subscribere debet Cardinalis S. R. E. Cancellarius, et Cardinalis,
qui praeest officio, cui de re competit in ipsis Constitutionibus per­
tractata. Sed Bullae beneficiorum non consistorialium per Data­
riam expediuntur. — Supplicationum, supplicationes proprie sunt pe­
titiones ad Pontificem directae pro gratia vel iure obtinendo. Verum
iuxta stylum Curiae significant potius Pontificis responsum, sive fiat
simplici sigilli appositione ad petitionem, aut subscriptione nominis,
sive per Rescriptum, in quo petitio memoretur. Hoc secundo sensu
hic sumuntur, nam sermo est de supplicationibus per R. Ponlif. etc.
signatis. — Gratiam vel iuslitiam concernentium, gratiam continere
dicuntur, quae aliquod continent Romani Pontificis beneficium, seu
liberalitatem ; iustitiam vero, quae ad lites, adeoque ad causae alicuius
cognitionem, seu definitionem pertinent. — Per Rom. Pont., vel S.
R. E, Vice-Cane., seu Ger. vices eorum, aut de mandato eiusd. R.
Pont, signatarum, Litterarum nempe Apostolicarum propria manu,
propriove sigillo Pontificis, vel aliena quidem manu subsignatarum,
sed eius nomine, aut de eius mandato. Agitur enim de Litteris Apostolicis. S. R. E. Vice cancellarius hodie post C. Sapienti Consilio ap­
pellatur Cancellarius, et est unus ex S. R. E. Cardinalibus, qui in
Consistoriis, ex officio, notarii munere fungitur. Ad Cancellariae offi­
cium hoc unum pertinet, expedire litteras sub plumbo circa maiora
Ecclesiae negotia.
Ealso publicantes sunt: l.° qui veras Litteras Apostolicas, sed
adulteratas; 2.° qui simpliciter falsas, seu integras, falso fabricatas,
modo quovis in vulgus diffundunt. Ergo, si quis paucis tantum osten-

DE CONST. « APOSTOLICAE SEDIS »

223

derit Litteras Apostolicas simpliciter confictas ita ut publicatae adhuc
dici non possint, hanc non incurreret excommunicationem. Exigunt
aliqui modum usitatum pro auctoritativa promulgatione ; verum publi­
catio idem non est ac promulgatio ; et in hac Constitutione unum ab
alio apprime distinguitur. — Litteras Apostolicas etiam in forma Bre­
vis, non additur: ac supplicationes, ut in prima parte. — L'also si­
gnantes supplicationes sunt, qui falsam subscriptionem, falsum illis si­
gillum apponunt, ut authenticae habeantur. — Supplicationes, restrin­
gitur ergo haec pars ad supplicationes dumtaxat. — C. Ad falsariorum
7. dc Crim, falsi; B. Coenae § 6.; Bonacina d. 1. q. 7.

1173. X. Absolventes complicem in peccato turpi, etiam in mortis
articulo, si alius sacerdos, licet non approbatus ad Confessiones, sine
gravi aliqua exoritura infamia et scandalo possit excipere morientis
Confessionem.
Absolventes, immutatur hic et ampliatur excommunicatio lata iam
a Bened. XIV., qui eam tulit contra audentes, praesumentes absolvere,
ausu temerario absolventes. Cf. 1280. seqq.; E. M.
1174. XI. Usurpantes, aut sequestrantes iurisdictionem, bona, red­
ditus ad personas ecclesiasticas, ratione sicarum ecclesiarccm, aut bene­
ficiorum perlinentes.
Usurpantes bona ecclesiastica ii hic sunt, qui illa a domino aucloritalive occupant, tamquam propria, h. e. quasi ius in ipsa habe­
rent. Hinc non comprehenduntur fures, qui licet rem alienam et ipsi
invadant; illam tamen tamquam alienam invadunt, nullum ius in eam
praetendentes, quo eam tamquam sibi propriam, occupatam iam, re­
tineant. S. O. 9. Mart. 1870.; Roncaglia de Cens. tr. 4. c. 4. q. 2.
r. 1. Neque vero comprehenduntur ii, qui bona ecclesiastica, ab aliis
usurpata, emptione, donatione, aut quovis alio contractu acquirunt,
licet et contra iustitiam et contra religionem graviter isti peccent:
censuram tamen isti incurrunt latam a Tridentino, S. O. 8. Iui. 1874.,
quod praeterea declaravit: «huiusmodi usurpatores bonorum eccle­
siasticorum innodari sola excommunicatione R. P. specialiter reservata »,
vi praesentis Const. Apost. Sed., et non etiam excommunicatione sim­
pliciter reservata, vi Concilii Tridentini. — Sequestrantes hic appellan­
tur, qui iudiciali officio et iurisdictione rem alicui tertio custodiendam
iniuste committunt, vel ipsimet custodiunt, atque ita impediunt, ne
ipsa sub potestate maneat illius, ad quem pertinet, eaque libere uta­
tur. — Sequestrantes, excommunicati sunt ergo indices. Sequestrum
enim ex iudicis mandato omnem suam vim habet. Sequestrantes sunt

224

DE CONST. « APOSTOLICAE SEDIS »

hic etiam qui rem in vim sequestri detinent. Actor etiam comprehendi
videtur, nam bene dicitur ex usu communi sequestrare.
Iurisdictionem, etiam temporalem, ut ex toto contextu patet, et
quia absolute dictum. — Bona, sive immobilia sive mobilia. — Redi­
tus, quidquid res fert, vel quidquid percipitur intuitu rei; minime vero
proventus et obventiones aliunde, ceu distributiones quotidianae. —
Ad personas ecclesiasticas pertinentes, hinc censuram hanc non incur­
runt usurpantes aut sequestrantes bona locorum piorum, nempe noso­
comiorum, laicalium confraternitatum, etc.; licet isti Tridentinae cen­
surae subiaceant. Idem dicendum de bonis, quae pertinent ad ecclesias,
sed non ad ecclesiasticas personas, v. g., bona destinata ecclesiae re­
parandae, divinis obeundis, pauperibus sublevandis, puellis dotandis, etc.
Ratione suarum ecclesiarum aut beneficiorum sive saecularium,
sive regularium ; non incurritur ergo praesens excommunicatio, si aga­
tur de bonis, ad ecclesiasticas personas pertinentibus, sed alia ratione.
Neque etiam incurritur, si quis haec eadem usurpet, sequestret, dum
beneficium vacat: praesens enim excommunicatio ipsis personis eccle­
siasticis imprimis consulere videtur, ad personas ecclesiasticas pertinen­
tes. — Ecclesiarum, hinc non incurrunt praesentem censuram, vi hu­
ius clausulae, usurpantes, aut sequestrantes bona monasteriorum. Universim et per se loquendo, bona monasteriorum non pertinent ad per­
sonas ecclesiasticas, nempe ad religiosos, ratione suarum ecclesiarum,
aut beneficiorum, puta bona Collegii religiosorum, in quo pueri edu­
cantur, etc. Bona monasteriorum ad nullas personas ecclesiasticas per­
tinent, sed vel ad ipsa Monasteria, vel ad Romanam Ecclesiam per­
tinent. — Beneficiorum, hinc iterum non incurrunt hanc censuram
usurpantes aut sequestrantes bona vel reditus cappcllaniarum laicalium.
Beneficia enim vero sensu non sunt, et in pias fundationes vel le­
gata pia resolvuntur. Incurrunt vero usurpantes aut sequestrantes
bona vel reditus beneficiorum, quae iuris patronatus laicalis sunt.
Sunt enim beneficia stricto sensu accepta, quamvis obnoxia sint ser­
vituti patronorum, qui ius habent praesentandi beneficiatum, quum va­
caverint, ius habent ad quasdam honoris praerogativas, et ius aliquod
ad alimenta, si ad egestatem vergant. — C. Generali Conslit. 13. de
Electione et elect, potest, in 6.°; B. Coenae § 17.; Bonacina d. 1. q.
18.; Suarez d. 21. s. 2. 17.1 censura; Ferraris v. Bona art. 1. n. 13.
seqq. ; E. M.

11/5. XII. invadentes, destruentes, detinentes per se vel per alios,
civitates, terras, loca aut iura ad Ecclesiam Romanam pertinentia:

225

DE CONST. « APOSTOLICAE SEDIS »

vel usurpantes, perturbantes, retinentes supremam iurisdictionem in eis;
nec non ad singula praedicta auxilium, consilium, favorem praestantes.
Invadentes, vi nempe adhibita ; invadere enim est vi aut impetu
ingredi; quamvis non intendatur eam civitatem subtrahere ex domi­
nio Papae ; neque in aliquo laedere ius Ecclesiae. — Destruentes in
totum vel in partem. — Detinentes, sive ipsimet invaserint, sive ab
aliis accepta retineant, uti v. g. haeredes, si tamen sine maiori pu­
blico damno·, et sine maiori ipsius temporalis Principatus Romani Pon­
tificis damno illum statim deserere possint; et nisi accedat saltem ta­
citus consensus ipsius Romani Pontificis, uti pro locis pluribus in B.
Coenae enumeratis accessisse videtur. Qua in re unicus legitimus in­
dex est ipse Romanus Pontifex. — Vet per se, vel per alios, ad tria prae­
cedentia refertur. — Ex hoc capite, soli viri Principes hanc excom­
municationem incurrunt; non item Senatores et Deputati, quippe qui,
non quasi singuli, sed quasi Ordines retinent. — Iura, i. e. tempo­
ralia et suprema, principalia, ut ius imponendi tributa, creandi magi­
stratus, etc. — Ad Ecclesiam Romanam pertinentia, non ad privatas
personas, etiam Summi Pontifici.
v
Usurpantes, h. e. sibi adseribentes tamquam propriam supremam
jurisdictionem. — Perturbantes, v. g., qui directe impediunt, quomi­
nus in hisce locis leges ferantur, promulgentur, exsecutioni mandentur;
qui rebellionem promovent, etc., satagentes constitutum regimen im­
mutare, vel supremam iurisdictionem labefactare et imminuere ; non
alii. — Retinentes, i. e. de facto exercentes supremam iurisdictionem
loco legitimi Principis, huius iurisdictionem ita impediendo. — Supre­
mam iurisdictionem temporalem, eam nempe quae soli Principi, seu
supremo gubernanti competit, quae scilicet Summo Pontifici compe­
tit, ut Princeps est, circa res maioris momenti, uti sunt causae Sta­
tus, sanguinis, confiscationis bonorum, etc. — In eis, h. e. civitatibus,
terris, locis praedictis.
Ad singula praedicta, nempe ad invadendum, destruendum civi­
tates, etc. usurpandum, perturbandum, retinendum supremam, etc. —
Auxilium praebentes, proxima nempe cooperatione, et secluso omni
gravi metu, coactione et gravi incommodo proportionato, excusante,
sive proprio, sive publico. Auxilium, favorem praebentes in retinendo,
minime sunt illi, qui opinione tantum, quin reipsa et formali coope­
ratione vel adhaesione aliquid faciant, stant pro . usurpatoribus. Enc.
Pii IX. 1. Nov. 1870., 26 Martii 1860; S. Poenit. 10. Dec. 1860.
Auxilium vero, favorem praebentes in relinendo sunt, qui operam ali­
quam praestant, quae proxime usurpatores in detentione confirmet,
Bucceroni. Insl. iheol. moralis JV.

*5

226

DE CONST. « zVPOSTOLICAE SEDIS »

v. g., largiendo pecuniam, personas in populum influentes denuntiando
scripta in vulgus diffundendo ad popularem opinionem immutandam, etc.
Quaestio autem hic est, an auxilium et favorem praebeant in re­
tinendo, qui publica munia gerunt. Iam vero haec duplicis generis
sunt : alia enim sunt mere civilia, quae nempe pertinent ad necessi­
tates et utilitates civium, alia sunt politica, quae spectant ad regi­
men ipsum tuendum totius nationis. Prioris generis munera suscipere
licitum est, siquidem ea directe et per se non tendunt ad usurpato­
rem approbandum vel confirmandum, sed dumtaxat ad publicum or­
dinem servandum, quem servare ipse usurpator debet ex ipsa natura
societatis, quae seipsam pessumdare nequit. Quoad munera vero alte­
rius generis, S. Poenit. 10. Oct. 1860. ad generale quaesitum 13.un:
« An retineri et suscipi possint sub intruso Gubernio officia »; respon­
dit, « tolerari posse, dummodo non agatur de officiis, quae directe et
proxime influunt in spolium, vel in eiusdem spolii manutentionem, et
exerceri possint absque periculo laesionis legum divinarum et eccle­
siasticarum ». Et sic in spolii manutentionem ex officio directe et pro­
xime influunt, qui primum seu supremum magistratum gerunt in qua­
vis provincia, etc. Instructio Pii VII 22. Maii 1809., 10. lun. 1809.
— Cit Enc. Pii IX. Respicientes 1. Nov. 1870., quae post Const.
Apost. Sed. edita est, ad alios etiam cooperatores excommunicatio
explicite extenditur ; ad mandantes, fautores, adiutores, consiliarios,
adhaerentes, procurantes, exsequentes. — B. Cocnae § 20.; Bonacina
d. 1. q. 21.

1176. A quibus omnibus excommunicationibus, huc usque recen­
sitis, absolutionem Romani Pontifici pro tempore speciali modo reser­
vatam esse et reservari; et pro ea generalem concessionem absolvendi
a casibus et censuris, sive excommunicationibus Romano Pontifici re­
servatis, nullo pacto sufficere declaramus, revocatis insuper earumdem
respectu quibuscumque induitis, concessis sub quavis forma et quibus­
vis personis, etiam Regularibus cuiuscumque Ordinis, Congregationis,
Societatis, et Instituti, etiam speciali mentione dignis et in quavis di­
gnitate constitutis. Absolvere autem praesumentes sine debita facultate,
edam quovis praetextu, excommunicationis vinculo Romano Pontifici
reservatae innodatos se sciant, dummodo non agatur de mortis articulo,
m quo tamen firma sit quoad absolutos obligatio standi mandatis Ec­
clesiae, si convaluerint. Cf. 799. ; E. M.
1177. Excommunicationes latae sententiae speciali modo R. P. re­

servatae, quae accesserunt C. Apostolicae Sedis.

DE CONST. « APOSTOLICAE SEDIS »

227

XIII. Ex C. Pii IX. Romanus Pontifex
Aug. 1873. par. Con­
fidimus, seqq., A. S. S. v. 7. p. 104., excommunicatio fertur latae
sententiae, specialiter reservata Romano Pontifici 1.° in Dignitates et
Canonicos Cathedralium Ecclesiarum vacantium, ac illos, qui deficien­
tibus Capitulis, Vicarios deputant (vacantis Ecclesiae), aut vacantes
Ecclesias legitime administrant, qui, remoto Vicario Capitulari, ante
exhibitionem Litterarum Apostolicarum, concedere et transferre in no­
minatum et praesentatum a laica potestate ad eamdem Ecclesiam, eius
curam, regimen et administrationem sub quovis titulo, nomine, quae­
sito colore, ausi fuerint. 2.° In nominatos et praesentatos ad vacantes
ecclesias, qui earum regimen et administrationem suscipere audent ex
praedicta concessione et translatione a Dignitatibus et Canonicis, aliis­
que, de quibus supra, in eos peractam. 3.° Nec non in eos, qui prae­
missis paruerint, vel auxilium, consilium aut favorem praestiterint,
cuiuscumque status, conditionis, praeeminentiae et dignitatis fuerint.
Excluduntur ab hac excommunicatione Episcopi. Cf. n. 1237. 1246.
— A. S. S. v. 7. p. 401.
Excommunicatione latae sententiae Summo Pontifici reservata,
excluso etiam Maiori Poenitentiario, praeterquam in mortis articulo
innodantur, violantes Pontificium secretum, seu secretum sic dictum
S. Officii. Ad hoc secretum servandum inter alios tenentur examina­
tores scriptorum et librorum Servorum Dei, et qui aliquo munere
funguntur in Congr. Consist. Ordo servand. in Rom. Cur. Norm, pecul. art. 2. n. 4. ; E. M. de Secundo Decal. Praec. 555.
Eandem excommunicationis poenam, exclusive reservatam S. Pon­
tifici, incurrunt secretum violantes in iis omnibus, quae ad electionem
Romani Pontificis pertineant, et in iis quae in Conclavi seu loco electio­
nis agantur. Ac eandem etiam incurrunt excommunicationem omnes illi,
qui in aliquam incurrunt excommunicationem impositam et irrogatam
per Const. Pii X. Vacante Sede de Sede Apostolica vacante, et de
Romani Pontificis electione 25. Dec. 1904., ut sunt e. g. illi, qui, in
praedicta electione, munus proponendi Veto sive Exclusivam recipe­
rent alicuius civilis potestatis, illudque quavis ratione patefacerent,
n. 51. 81.

1178. Excommunicationi latae sententiae Romano Pontifici reser­
vatae subiaccre declaramus :
I. Docentes vel defendentes, sive publice sive privatim, propositio­
nes ab Apostolica Sede damnatas sub excommunicationis poena latae
sententiae, item docentes vel defendentes tamquam licitam firaxim in-

228

DE CONST. « APOSTOLICAE SEDIS »

quirendi a poenitenle nomen complicis, prouti damnata est a Benedi­
cto XIV, in Const. Suprema 7. Iulii 1745., Ubi primum 2. limit
1746., Ad eradicandum 28. Septembris 1746.
Docentes, docere, ut credere, idem non est ac in praxirn dedu­
cere ; haec duo possunt reipsa seu facto optime distingui. Docere pro­
prie est simpliciter tradere et persuadere doctrinam aliquam, sive pri­
vato sive publico magisterio. Quare, si quis dumtaxat dicat, se tenere
hanc vel illam propositionem non fuisse damnandam, hanc non incur­
rit excommunicationem. — Defendentes, defendere est earum patro­
cinium suscipere, ab oppugnationibus et contrariis rationibus eas vin­
dicando, quasi fuerint damnatione indignae. — Publice, publica schola,
universitate, collatione, disputatione, etc. Duplex hoc additum, sive
publice, sive privatim, in fine positum, utrumque quod praecedit, do­
centes vel defendentes, afficit, uti ex sensu obvio constat. — Ab Apostolica Sede, nempe a Summo Pontifice, non ab Indice, non a S. C. I.,
non a Concilio Oecumenico. — Sub excommunicationis poena latae
sententiae. Agitur ergo hic de Romano Pontifice damnante ex Cathe­
dra sub excommunicationis poena latae sententiae, quamvis non adda­
tur reservatio; nam primo, hoc non habetur in Const., deinde inutilis
evaderet haec pars articuli.
Item docentes, etc. Bened. XIV. in C. Suprema penitus reprobat
praxirn exquirendi nomen complicis, denuntiata quoque, nisi reveletur,
absolutionis sacramentalis negatione ; agitur de complice non in re turpi
tantum ; sed in quovis peccato. Lex enim absolute loquitur. — In C.
Ubi primum, poena imponitur excommunicationis ipso facto ac Ro­
mano Pontifici reservatae in quemlibet, qui « ausus fuerit docere, li­
citam esse eiusmodi praxirn ». — In C. Ad eradicandum Pontifex de­
cernit et declarat « memoratam praxirn in se ipsa, et ubique locorum
et temporum Apostolica Auctoritate reprobatam atque damnatam esse
et censeri debere ». — Duo igitur, ut patet, requiruntur, ut quis huiusmodi excommunicationem incurrat; l.° ut doceat vel defendat hanc
praxirn licitam esse; 2.° ut utrumque simul licitum esse doceat, vel
defendat, i. e. et exquirere nomen complicis et reticenti absolutionem
denegare. Necesse vero non est, ut ausu et praesumptione haec do­
ceat, vel defendat. Dicitur enim prouti damnata est a Bened. XIV.,
etc. nempe praxis; non, docere vel defendere.
Si confessarii denegandae absolutionis minis poenitentes coege­
rint ad complicis revelationem, Bened. XIV. iussit S. Inquisitioni esse
denuntiandos, tamquam suspectos in fide, non tamen a poenitentibus

DE CONST. « APOSTOLICAE SEDIS »

229

ipsis, sed ab aliis qui aliunde quam ex propria eorum Confessione
illud noverint.
Huc autem spectant, quae habentur in Motu Proprio Pii X:
« Ad haec, audentiores quotidie spiritus complurium modernista­
rum repressuri, qui sophismatis artificiisque omne genus vim efficaci­
tatemque nituntur adimere non Decreto solum Lamentabili sane exitu,
quod V. nonas lulias anni vertentis S. R. et U. Inquisitio, Nobis iubentibus, edidit, verum etiam Litteris Encyclicis Nostris Pascendi Do­
minici gregis, datis die VIII. mensis Septembris istius eiusdem anni,
Auctoritate Nostra Apostolica iteramus confirmamusque tum Decre­
tum illud Congregationis Sacrae Supremae, tum Litteras eas Nostras
Encyclicas, addita excommunicationis poena adversus contradictores;
illudque declaramus, ac decernimus, si quis, quod Deus avertat, eo
audaciae progrediatur, ut quamlibet e propositionibus, opinionibus do­
ctrinisque in alterutro documento, quod supra diximus, improbatis
tueatur, censura ipso facto plecti Capite Docentes Constitutionis Apostolicac Sedis irrogata, quae prima est in excommunicationibus latae
sententiae Romano Pontifici simpliciter reservatis. Haec autem excom­
municatio salvis poenis est intelligenda, in quas, qui contra memorata
documenta quidpiam commiserint, possint, uti propagatores defenso­
resque haeresum, incurrere, si quando eorum propositiones, opiniones,
doctrinaeve haereticae sint, quod quidem de utriusque illius documenti
adversariis plus semel usuvenit, tum vero maxime quum modernista­
rum errores, id est omnium haerescos collectum, propugnant ». Pius X.
M. P. Praestanti Scripturae 18. Nov. 1907.

1179. An per praedictas litteras Benedicti ΑΎΚ ita interdictum
sit quaerere nomen complicis, ut in nullo casu id liceat? — R. Nega­
tive, l.° quia ipse Bened. XIV. supponit casus, in quibus id liceat,
iuxta veras et sanas doctrinas; 2.° quia aliquando confessarius cir­
cumstantias interrogare debet, ex quibus, licet per accidens, in cogni­
tionem complicis deveniat ; et aliquando etiam ipse poenitens compli­
cem manifestare tenetur Superiori, vel alteri, nec tamen id nisi per
confessarium praestare potest. — L. 1. 6. n. 491. 499.; Ithur. Cas. 31.;
Lugo de Poenit. d. 16. n. 432. 433.
1180. An id liceat etiam ad correctionem vel bonum publicum?
R. Ad l.uffi Negative. Constat l.° ex Const. Bened. XIV. 11. cc. ;
° quia huiusmodi etiam correctio sacramentum poenitentiae odiosum
2.
redderet fidelibus, perniciosa est famae proximorum, et periculum con­
tinet violationis sigilli sacramentalis. — Ad 2.um distinguendum est:

230

DE CONST. « APOSTOLICAE SEDIS »

si sermo sit de damno publico impediendo, affirmative, si id nempe
sit unicum medium necessarium; si vero agatur de bono publico mere
promovendo, negative, ob easdem rationes.
1181. An graviter peccet confessorius, si nomen complicis inter­
roget, sed non sub poena denegandae absolutionis ? — Huiusmodi im­
prudens interrogatio ex curiositate, levitate, vel alia simili causa ex­
cusaretur a peccato mortali, seclusa tamen gravi proximi diffamatione,
et gravi poenitentis scandalo. Ratio, quia deessent tunc graves illae
rationes, modo expositae, Cf. 1180., et quas enumerat Bened. XIV.
in sua C. Suprema.

1182. II. Violentas manus, suadente diabolo, iniicientes in cleri­
cos, vel utriusque sexus monachos, exceptis quoad reservationem ca­
sibus et personis, de quibus iure vel privilegio permittitur, ut Epi­
scopus aut alius absolvat.
Violentas manus, intelligitur per hoc quaevis iniuriosa actio ex­
terior, factis, non verbis, mortalis in clerici personam ; sive per eam
laedat quis eius corpus, eum percutiendo, vulnerando, ei venenum
praebendo, quando huiusmodi actio coeperit nocere; sive eius laedat
libertatem, in carcerem eum detrudendo, C. Nuper 29. de Sent, exc.,
etc. ; sive laedat eius dignitatem, vim ei utcumque inferendo, v. g.,
si sistat rhedam, qua vehitur, violenter illi detrahat pileum, cum
foedet, etc. L. 272-275. 280. Iniuriosa autem percussio haberetur,
etiamsi clericus consentiret in eam, cum lex haec sit in favorem status.
C. Contingit 36. de Sent, excomm. Excommunicationem e contra non
incurrunt, si qui clericum percutiant defensionis causa, vel ioco; vel
si clericum percutiant, correctionis gratia, parentes, praeceptores, su­
periores. Cum voluntate 54. § 2. ib., C. Ex tenore 10. ib., C. >Sz vero
3. ib., C. Super eo 1. ib.
Suadente diabolo, hoc « tantum importat percussionem cum pec­
cato gravi ». L. 275. 48. ; Suarez de Cens. d. 22. s. 1. n. 2.; Schmalz.
n. 228.; Elbel n. 132. — Iniicientes, non, mandantes, consulentes,
consentientes, ratihabentes, non impedientes iniicere. — Clericos, quo
nomine intelligitur omnis prima saltem tonsura initiatus, etiamsi con­
jugatus sit, dummodo cum unica virgine et deferat habitum ac tonsuram clericalem, C. un. de Clcr. coni, in 6.°; item, etiam excommunicatus, suspensus, interdictus, depositus verbaliter tantum, irregularis.
— Monachos, « intellige quemvis religiosum, etiam laicum conversum,
novitium utriusque sexus Item Tertiarios S. Dominici, S. Francisci
si gestent habitum et vivant in communitate. Item eremitas subiectos

DE CONST. « APOSTOLICAE SEDIS »

231

alicui regulae, vel superiori... Idem dicit Fagnanus de mulieribus con­
viventibus in conservatoriis, quamvis religio non sit adhuc approbata...
Et idem ait Renzius de seminaristis, etc. ». L. 271. Schmalz. n. 219.
Exceptis, etc... Excipiuntur ergo casus et personae, de quibus
iure vel privilegio permittitur, ut Episcopus aut alius absolvat. —
Casus; triplex distinguenda est percussio, enormis, mediocris, sive
gravis, levis. Percussio est enormis, si quis ea clericum vel monachum
mutilavit, oculum ei exclusit, membrum rupit, ingens vulnus inflixit,
fecit ut magna sanguinis copia aliunde quam e naribus effunderetur.
Est mediocris, si percussio contusionem affert vel deformitatem, puta
si extrahitur dens, si capillorum copia evellitur, si fit suggillatio carnis,
si sanguinis copia effunditur, absque tamen graviori corporis laesione,
Tandem percussio levis hic dicitur, non quia importat peccatum ve­
niale, sed quia, etsi mortalis sit, prudentum indicio levis existimatur
comparata cum enormi, v. g., si fit palma, pugno, fuste, lapide, non
relinquendo vestigium. Animadvertendum autem est, quod percussio
levis potest evadere gravis vel enormis ratione circumstantiarum, ni­
mirum ratione personae laesae, personae laedentis, personae coram
qua fit percussio, ratione scandali, loci, temporis, iniuriae. L. 276.278. ; Extrav. Perlectis apud S. D. n. 277. — A percussione levi,
etiam publica, possunt absolvere Episcopi ex C. Pervenit 17., C. Si
vero 3. de Sent. exc. Et sic pariter eorum Vicarii Generales, quia hoc
habent Episcopi de iure ordinario. Idemque possunt alii iurisdictio­
nem quasi episcopalem habentes. L. 79. 279. A percussione enormi,
aut mediocri, si est publica, potest absolvere tantum Papa, aut legatus
a latere, qui gaudet auctoritate pontificia, ex C. Ad Eminentiam 20.
de Sent. exc. Idem possunt legali missi ad aliquam provinciam ex C.
Excommunicatis penult, de Off. Legali, in Provincia dumtaxat sua,
nec quoad extraneos. 67 vero percussio fuerit occulta, possunt ab ea
absolvere etiam Episcopi ex Trid. C. Liceat 6. s. 24. L. 88. 279.
Personae, a percussione etiam publica Episcopi absolvere possunt
sanctimoniales aliasque omnes mulieres, ex CC. Mulieres 6., Ea no­
scitur 13., De monialibus 32. de Sent, exc., Ithur. Cas. 43. n. 29.
« Et hoc etiamsi percussio fuerit enormis... Item eos, qui collegialiter
vivunt, si percussio fuerit gravis, non vero si enormis... Item omnes
impeditos adire Romam ». L. 279. ; C. Canonica 50. de Sent, excomm., C. Quoniam 9. de Vit. et hon. cl. Adde et regulares, « si
percussio fuerit levis vel enormis occulta..., de suorum praelatorum
licentia ». L. 107., Append, de Privil. n. 97. Cf. Suarez de Relig.
t. 4. 1. 2. c. 3.

232

DE CONST. « APOSTOLICAE SEDIS »

Aut alius, praelati ergo regulares absolvere possunt suos subditos,
etiam novitios: l.° Si percusserint eiusdem ordinis consodalem, nisi
percussio sit enormis aut iniecta manus fuerit in Episcopum vel Ab­
batem. 2.° Si percusserint religiosum alterius ordinis, dummodo adhi­
beatur etiam sententia praelati, cui percussus subiicitur. Eos vero ab­
solvere non possunt, si percusserint clericum saecularem, sed ab Apostolica Sede sunt absolvendi, excepto casu percussionis levis, quo ab
Episcopo absolvi possunt. CC. Monachi 2., Cum illorum 32., Cano­
nica 50. de Seni, cxc., Religioso 21. e. t. in 6.°, S. Alph. n. 107.,
ubi addit: « Notandum... quod praedicta procedunt iuxta ius com­
mune: nam spectatis privilegiis, religiosi bene possunt absolvi a suis
praelatis etiamsi percussio fuerit enormis, ex pluribus privilegiis...,
etiamsi religiosus percusserit alium alterius ordinis, vel clericum sae­
cularem..., etiamsi percussio fuerit publica ». Cf. Lucidi de Visitat, etc.
c. 4. de Clero regul. § 4. n. 96.-9S. ; Scav. 1. 1. n. 954. — Aid
alius, « poenitente impedito superiorem adire, vel in periculo mortis,
a quovis confessario potest absolvi ». D’Annib. Summ. p. 1. n 368.
ed. 3.* — C. 29. caus. 17. q. 4.; Suarez d. 22. s. 1.; Schmalz.
n. 97. 243.-262.; Elbel n. 125.-149.; Bonacina d. 2. q. 3. p. 6.

1183. An excommunicationem incurrat, qui volens occidere cle­
ricum Petrum, errore invincibili occidit clericum Antonium ? —
Plures et graves dd. negant, quia illa realis percussio respectu cle­
rici Antonii non fuit voluntaria, sed mere casualis. Alii probabilius et
communiter, ut ait S. Alph. 1. 3. n. 628., affirmant, quia licet error
adsit in persona, clericum tamen vere vult laedere, et de facto laedit.
Ergo laedit vere statum clericalem. Ergo. —Suarez 1. c. n. 54.; Mo­
lina de lustit. et Iure tr. 3. d. 3. n. 2.; Sanchez de Matr. 1. 9. d.
32. n. 27.; Schmalz. n. 229. 234.
1184. An incurrat excommunicationem qui percutit aliquem, igno­
rans esse clericum, sed tali animo, ut si sciret adhuc percuteret ? —
« Communius et probabilius negant Sanch.. Suarez, etc., quia igno­
rantia concomitante adest tantum voluntas interpretati va, quae non
est vera voluntas ». L. 275. ; Schmalz. n. 233. ; C. 07 vero 4. de
Sent. exc.
1185. III. Duellum perpetrantes, aut simpliciter ad illud provo­
cantis, vel ipsum acceptantes et quilibet complices, qualemcumquc ope­
ram aut favorem praebentes ; nec non de industria spectantes, illudque
permittentes, vel quantum in illis est non prohibentes, cuiuscumque
dignitatis sint, etiam regalis vel imperialis.

DE CONST. « APOSTOLICAE SEDIS »

233

Duellum, prout poena hac excommunicationis plectitur, est illi­
citum duorum bellum seu pugna, ex condicto, statuto tempore, in
loco convento, et lethalibus ac paribus armis, etsi « convenerit, ut non
singuli cum singulis, sed bini, terni, aut plures hinc inde pugnent »,
Clemens VIII. C. Illius vices § 3. 5., nempe unus adversus unum,
etsi plures successive cum eodem commiserint. — Duellum perpe­
trantes, i. e. duellum committentes, sive privatim, sive publice, adhi­
bitis nempe patrinis, affixis subscriptisque chartulis, seu provocationis
libello, etc. Comprehenduntur hic etiam illi, inter quos pactiones initae
sint de dirimendo certamine, cum primum alteruter vulneratus fuerit,
seu sanguinem effuderit, aut certus ictuum numerus utrinque illatus
fuerit. Ili enim vere duellum perpetrant, dummodo tamen duellum de
se lethale sit. — Simpliciter ad illud provocantes, sive scripto, vel alio
exteriori signo provocent. Praesens excommunicatio incurritur, etiamsi
duellum de facto non sequatur, neque accessus, nec ullus alius actus
ad pugnam proximus. Nam cum dicatur simpliciter provocantes, cen­
sura imponitur praecise ob provocationem, et non etiam ob duellum.
— Ipsum acceptantes, eadem facienda animadversio ac pro provocan­
tibus.
Quilibet complices, vel qualemcumquc operam aut favorem prae­
bentes. Quare excommunicantur mandantes, consilium dantes, comi­
tantes, nuncii, dictantes libellos provocatorios, aut eos scribentes, vel
affigentes; patrini, testes, armorum magistri, etc. An autem complices
et cooperatores excommunicationem incurrant, si pugna ad effectum non
perducatur? Alii affirmant; alii vero negant; tunc enim non verificatur
quod duelli complices et cooperatores fuerint. — De industria spe­
ctantes, i. e. qui data opera ad duelli locum accedunt, et duello assi­
stunt. Hinc excommunicationem non incurrit, qui obiter et casu per
locum duelli transiens aspicit curiositate ductus. Item neque hanc ex­
communicationem incurrere videntur, qui spectant a longe, vel in se­
creto, vel alio modo, nihil ad pugnam acuendam inducente. Tandem
neque hanc excommunicationem incurrit, qui locum duelli adeunt ad
illud impediendum: nam rem optimam praestant. — Illud permitten­
tes, vel quantum in illis est non impedientes, huic ergo excommuni­
cationi subjacent civiles illae vel militares auctoritates, quae, cum pos­
sint, duellum minime impediunt. Domini temporales, ea non prohi­
bentes in terris suis, etc. — Greg. XII. C. Ad tollendum ; Clem. VIII.
C. Illius vices; Bened. XIV. C. Detestabilem; L. 220.; Rciffenst. 1.
5. t. 14.; Schmalz. 1. 5. t. 14.; Lugo Resp. Mor. 1. 2. d. 1. 2: Bo
nacina d. 2. q. 3. p. 48.; E. M.

234

DE CONST. « APOSTOLICzVE SEDIS »

1186. IV. Nomen dantes sectae massonicae, aut carbonariae, aut
aliis eiusdem generis sectis, quae contrCi Ecclesiam, vel legitimas po­
testates seu palam, seu clandestine machinantur, nec non iisdem seclis
favorem qualemcumque praestantes ; earumve occultos coryphaeos ac
duces non denuntiantes, donec non denuntiaverint.
Nomen dantes sunt quicumque scientes et volentes in eam admit­
tuntur, quocumque ritu, vel quamvis sine ritu initientur. — Sectae
massonicae hominum coetus, seu societates sunt, qui adversus Eccle­
siam, vel legitimum Gubernium aliquid moliri sibi proponunt, « sive
id clam, sive palam fecerint, sive exegerint, sive non a suis asseclis
secreti servandi iuramentum ». S. O. 12. lan. 1870., 10. Maii 1884..
15. Aug. 1846. — Aut aliis eiusdem generis, sectae plane religiosae,
haereticae et schismaticae huc non pertinent. — Legitimas potestates,
sive civiles, sive religiosas. — Notandum autem hic est, quod absolvi
non possunt qui praedictis sectis nomen dederunt, si, licet emissi iuramenti poenitentiam agant, externe tamen cum iisdem sociis communi­
cant, ratione scandali quod adest. S. O. 5. Iui. 1837., 27. lunii 1838.,
S. Poenit. 8. Nov. 1821. — Favorem qualemcumque, qualemcumque
latissime patet; sive negative, cum debeat et possit quis facere; sive
positive, vel physice, vel moraliter quis agat ; sive per se, sive per
alios; sive directe, sive indirecte, sive palam, sive occulte. — Occultos
coryphaeos ac duces, non quoscumque, qui damnatis sectis nomen dedeiint. — Occultos, si igitur publice noti sint, omitti denuntiatio po­
test, ut eruitur ex Instr. S. O. 1. Febr. 1871. — Coryphaeos ac duces.
Per praesentem Constitutionem nulla quidem censura adest quoad de­
nuntiationem omittentes aliorum sectariorum. Verum remanet semper
obligatio eos denuntiandi vel ex lege ecclesiastica, si haec vigeat, vel
ex lege naturali, quae graviter obligat, ubi agatur de gravi damno
evitando.
Donec non denuntiaverint. Denuntiatio Inquisitori vel Episcopo
loci, vel quasi episcopale munus ibidem gerenti, vel alteri ab eis ad
hunc effectum delegato, facienda est, ut eruitur ex Instr, cit. Ab ea
autem excusare potest grave damnum proprium vel suorum, nisi pe­
riculum adsit damni communis, quod semper praevalet privato, vel
inutilitas denuntiationis, propterea, quod nullum remedium praelatus
sit adhibiturus. Lapsus autem notabilis temporis requiritur ad excom­
municationem pro omissa denuntiatione. Talis est integer mensis, ex
quo quis obligationem novit et potuit adimplere, secundum commu­
nem regulam. Facta autem denuntiatione, cessat saltem reservatio cen­
surae, cum conditionate feratur, donec non denuntiaverint. Quin imme

DE CONST. « APOSTOLICAE SEDIS »

235

«censura ipsa per denunciationem cessat. S. O. 1. Febr. 1871. ». Si
iusta autem de causa, quis absolvatur, antequam faciat denuntiatio­
nem, ab habente ad hoc potestatem, et promissionem factam denun­
tiationis faciendae deinde non servet, in eamdem reincidit excommu­
nicationem, vi huius clausulae: donec non denuntiaverint. — Clem. XII.
C. In eminenti; Bened. XIV. C. Providas; Pius VII. C. Ecclesiam;
Leo XII. C. Quo graviora; Gregor. XVI. C. Inter; Pius IX. Alloc.
Qui pluribus 9. Nov. 1846.; Ep. Enc. Leonis XIII. Humanum genus
20. Apr. 1884.; Instr. S. O. 10. Maii 1884.; Ferraris v. Denuntiatio ;
E. M.

1187. V. Immunitatem asyli ecclesiastici ausu temerario violare
iubentes, aut violantes.
Immunitas asyli ecclesiastici est ius, quod competit locis sacris
vel religiosis, ne, qui ad ea confugiunt, vi inde extrahantur. C. Inter
6. de Immun, eccles. Excipiuntur tamen ex C. Cum alias Gregorii XIV.
et ex B. Ex quo divina Benedicti XIII. latrones publici, viarum gras­
satores, depopulatores agrorum, homicidae, haeretici, rebelles rei lae­
sae maiestatis contra personam Principis, aliique, quos excipit Be­
ned. XIII, C. cit., et Bened. XIV. C. Officii nostri, servatis tamen
formalitatibus, duabus hisce Constitutionibus praescriptis. Cf. A. S.
S. v. 2. p. 49. seqq. 120. 486. Competit hoc ius ecclesiis, etiam non­
dum consecratis, pollutis, interdictis, earumque sacristiis, campanilibus,
tectis, atriis, coemeteriis, etiam ab Ecclesia separatis; oratoriis ab Epi­
scopo erectis; hospitalibus, in quibus exstat aliqua cappella publica;
domui religiosorum; seminariis; palatiis Episcoporum, vel S. R. E.
Cardinalium. CC. 9. 21. 35. 36. ult. de Imm. Eccl.; C. 4. de Relig.
doni.; L. de Priv. n. 25.-27. Habita quidem ratione locorum et tem­
porum, plura in contrarium acta, per accidens excusantur a peccato,
propterea quod moraliter vitari non possint, et lex positiva cum tanto
incommodo non obligat. Attamen per se hoc ius adhuc obtinet, non
obstante contraria inducta consuetudine, ut nempe sacrorum reverentiae
consulatur. S. O. 22. Dec. 1880.
Ausu temerario utrumque membrum complectitur. Ex quo intelligitur, cum tantum excommunicationem incurrere, qui ab aliis minime
coactus, prudens ac sciens, immunitatem asyli ecclesiastici aut violare
iubet, aut exsequendo violat. S. O. 1. Febr. 1871., A. S. S. v. 15.
p. 539. — Violare iubentes. Hinc excommunicationem incurrunt om­
nes mandantes extrahi delinquentem ex asylo ecclesiastico, effectu vio­
lationis secuto. — Violantes sunt, qui de facto reum ab asylo vi ex-

236

DE CONST. « APOSTOLICAE SEDIS »

trahunt, non qui tantum attentant. — C. 6. caus. 17. q. 4. tit. 49.
de Immun, ecclcs. lib. 5. Decret.; Greg. XIV. C. Cum alias; Be­
ned. XIII. C. Ex quo divina; Clem. XII. C. In Suprema; Be­
ned. XIV. CC. rllias felicis, Officii nostri, Elapso proxime ; Ferraris
Bibi. v. Immunitas ecclcs.; Reiffenst. 1. 3. tit. 49.; Bonacina d. 2.
q. 3. p. 16.
1188. VI. Violantes clausuram monialium, cuiuscumque generis
aut conditionis, sexus vel aetatis fuerint in eorum monasteria absque
legitima licentia ingrediendo; pariterque eos introducentes vel admit­
tentes ; itemque moniales ab illa exeuntes extra casus ac formam a
S. Pio V. in Const. Decori praescriptam.
Violantes clausuram monialium sunt, ut constat ex sequentibus,
qui in earum monasteria absque legitima licentia ingrediuntur. —
Clausura dicitur totum illud spatium, quod septis monasterii conti­
netur. — Monialium, i. e. quae stricte religionem profitentur vera
propriaque professione. Sermo enim hic est de ea clausura, de qua lo­
quitur Trid. s. 25. de Reg. C. 5., et Pius V. in Const. Decori. Hinc,
ut canonicae et pontificiae clausurae non adstringuntur recentiores
moniales, neque huic censurae obnoxiae sunt. S. C. EE. et RR.
1. Aug. 1839. — Cuiuscumque generis aut conditionis. Non videntur
comprehendi etiam personae regalis familiae, quae, ratione suae su­
premae dignitatis specialiori mentione dignae sunt, neque comprehendi
videntur praelati sive saeculares, sive regulares ingredientes absque
necessitate: nequit enim de ipsis dici quod ingrediantur absque facul­
tate. — Sexus vel aetatis. Hinc non solum viri, sed et mulieres; non
solum adulti, sed et infantes septennes, doli capaces. — Monasteria,
nomine monasterii intelligitur domus, in qua religiosae simul congre­
gatae regulariter vivunt. L. 231.
Absam légitima licentia. Non necessario ergo requiri videtur, ra­
tione huius excommunicationis incurrendae, ut haec licentia scripta
obtineatur, ut habetur in Trid. 1. c., et sufficere videtur etiam licentia
generalis. Et sane ille qui ingreditur, licentia accepta a superiore, licet
neque in scriptis habita, neque speciali, sed generali, non ingreditur
quidem absqu legitima licentia. Hanc licentiam concedere possunt:
1 ° Episcopi auctoritate propria, vel delegata, prout monasteria sint
Episcopo subiecta, vel immediate subsint Summo Pontifici. 2.° Vicarii
generales, quoad monasteria dumtaxat Episcopo subiecta. 3.° Vicarii
capitulares. sede vacante, tum quoad monasteria Episcopo subiecta,
tum etiam quoad illa. qua», subduntur Sedi Apostolicae. 4.° Episcopus,

DE CONST. « APOSTOLICAE SEDIS »

237

et praeterea praelatus regularis, i. e. Generalis, Provincialis, vel im­
mediate Superior monasterii, quoad monasteria regularibus subiecta,
nisi contraria vigeat consuetudo, ut a solo Episcopo detur. Bened. XIV.
de Syn. 1. 13. c 12. n. 23. 5.° Abbatissa, confessarius, aut alius vir
prudens ex delegatione seu commissione Episcopi. S. C. C. 26. Nov.
1722. L. 223. 224. 228.
Haec autem licentia dari nequit nisi in casibus necessariis, adeo­
que gravi de causa, eaque minor requiritur pro ingressu feminae, quam
viri; pro ingressu diurno quam nocturno, consanguineae quam extra­
neae, et pro ingressu in priora receptacula, quam in interiora. In ne­
cessitatibus autem urgentibus, quae moram non patiuntur, ut in casu
mortis, incendii, violentiae, etc. non requiritur ulla licentia ad ingre­
diendum, L. 225. Medicus ordinarius non potest ingredi nisi ex licentia
renovata singulis trimestribus ; nec non debet associari a duabus monialibus senioribus, et intrare solus. Medicus extraordinarius nequit
ingredi ad libitum monialium, sed tantum in defectu ordinarii, vel
quando cum ordinario habendum est collegium. Insuper ingredi pos­
sunt ex licentia fabri et alii necessarii, qui artem suam intra clausu­
ram exercere debent. L. 226. Confessarius ingredi potest ad mini­
stranda infirmis sacramenta poenitentiae et eucharistiae, non solum in
periculo mortis, sed quoties ex praescripto regulae dispensatur Com­
munio, et quoties illa monialis communicare consuevit; item ad mini­
strandam extremam unctionem, et ad commendandas animas agonizantium, stola et superpelliceo indutus, S. C. EE. et RR. lan. 1714.,
non tamen ad exsequias defunctae monialis peragendas. Confessarius
saecularis intrare debet sine socio, regularis vero debet habere socium
probatae vitae et maturae aetatis. Dum autem Confessionem audit,
debent assistere comitatrices ad ianuam, ita ut eum videant. L. 227.
Postremo possunt ingredi monialium monasteria Episcopi in casu ne­
cessitatis aut visitationis, sed a paucis iisque senioribus ac religiosis
personis comitati ; item praelati regulares visitationis causa, semel in
anno, et si sit Generalis, potest ipse habere secum duos sui ordinis
socios, qui sint exemplares et maturae aetatis; si vero alius, unum
tantum ; et insuper debent assistere quatuor moniales ex senioribus,
quae non separentur a Visitatore. L. 221., Bizzarri Collectan. pag. 262.
ed. 1885., Licet censuram non incurrat qui monasterium cum licentia
ingressus, finito negotio, statim non egreditur, mortaliter tamen pec­
cat, si mora sit notabilis.
Ingrediendo, ingredi est intus ire, intus consistere et non tantum
pedem intus ponere. — Introducentes sunt, qui positive cooperantur

238

DE CONST. « APOSTOLICAL· SL·DIS »

ad ingressum, intus mittendo, seu ingredi volenti ianuam aperiendo.
— Admittentes sunt recipientes, qui ingressum non prohibent, cum
possint et debeant ex officio, nempe Praefectae et Ostiariae. — Paritcrque cos introducentes vel admittentes, eos, nempe violantes. —
Extra casus, etc. Ex C. cit. S. Pii V. « excusatur egressio si adsit iusta
causa, nempe (ut ibi dicitur) magni incendii, vel infirmitatis, leprae
aut epidemiae ». Hinc sufficiunt ad egrediendum causae similes, ut bel­
lum imminens, latronum incursus, inundatio fluminis, aut aedificii ruina,
— Ac formam, etc. Quando enim patet aditus, et tempus, nempe si
periculum patitur moram, requiritur omnino ex praefata Bulla S. Pii V.
ad egrediendum licentia in scriptis habita ab Episcopo, et etiam a
praelato regulari si monasterium sit exemptum. Sed nec in praedictis
casibus extra monasteria, nisi ad necessarium tempus, stare licet. —
Exeuntes, i. e. toto corpore extra clausuram egredientes. S. Alph.
cum aliis non admittit parvitatem materiae. Quare, si monialis exeat
e clausura, vel clausuram quis ingrediatur, etiam uno passu, hanc ex­
communicationem incurrit. Quod tamen alii apud euind. S. Doct. ne­
gant, n. 229. — Gregor. XIII. C. Dubiis 23. Dee. 1581.; Alexand. VII.
C. Felici 10. Nov. 1664.; Giraldi Exp. lur Pont. p. 2. § 140.; Lugo
Resp. Mor. 1. 3. d. 18.; E. M.
1189. Nota: Ad maiorem castitatis custodiam prohibetur sub
gravi tum clericis tum laicis frequens accessus ad colloquendum cum
monialibus ad crates sine speciali facultate et sine rationabili ac ma­
nifesta causa, et ubi non adsit legitima consuetudo in contrarium. Ista
autem frequentia consistit in eo, quod quis tribus diebus continuis,
aut (piator in hebdomada, vel semel singulis mensibus per annum cir­
citer, monasterium adeat. Regularibus vero ista cum monialibus col­
locutio speciatim prohibetur, etiamsi fiat semel et per quadrantem cum
dimidio, immo « per quodeumque modicum temporis spatium, pec­
cant mortaliter ». Ita S. C. 1. Maii 1669. « Regulares accedentes ad
colloquendum cum monialibus sine licentia, peccant mortaliter; etiam
ex rationabili causa, quando non adest licentia », etc. S. C. 26. Nov.
1672. Ex Decr. autem S. C. edito iussu Sixti V. a 1590. regularibus
colloqucntibus cum quibuscumque monialibus, sive sui, sive alterius
ordinis, ve! cum qualibet muliere in monasterio degente, imposita est
poena privationis officii, vocis activae et passivae ipso facto incurrenda.
Probabilius excipitur abbatissa extra Romam. Eximuntur vero ab hac
prohibitione coniuncti in l.° et 2.° gradu consanguinitatis, obtenta
prius venia Ordinarii, qui eam in forma praescripta et per quatuor

DE CONST. « APOSTOLICAE SEDIS »

239

vices ad summum quolibet anno dare potest. S. C. EE. et RR. 13.
Kal. Dec. 1623. — C. Monasteria de Vit. et honest, cleric.; C. Pe­
riculum de Stat, regul. in 6.° ; L. 1. 6. n. 332.-243. ; Bonacina t. 1.
de Claus, q. 3. ; Lezana Summa Quaest. Regular, v. 2. v. Moniales
n. 17. seqq.
Ex Trid. s. 25. C. de Reg. excommunicatur magistratus saecu­
laris, si, ad instantiam Episcopi, non praebeat auxilium adversus inobedientes et contradictores clausurae monialium, excommunicatione ne­
mini reservata. — Bonacina d. 2. q. 10. p. 7. de Clausura q. 4.;
Ferraris v. Moniales a. 3. 4. ; Lucidi de Visit, etc. v. 2. c. 5. § 2.,
v. 3. Docum LV. seqq. ed. 4.a; Bizzarri Collect, pp. 301. 311. 319.
329. 347. 410. 438. 454. seqq. 546. seqq. 596. seqq. 723. seqq.
ed. 1885.; Bened. XIV. de Syn. 1. 9. c. 15.; Schmalz. 1. 3. t. 35.;
Reiffenst. ib.
1190. VII. Mulieres violantes regularium virorum clausuram, et
superiores aliosve eas admittentes.
Mulieres. Cum eadem haec excommunicatio antea viguerit, et
nihil novi nunc addatur, videtur facienda eadem exceptio ac antea.
Quare excipiuntur « reginae, electrices, et similes, earumque filiae ».
L. 231. 225. Mulieres, nempe rationis usum habentes et puberes. —
Violantes, nempe ingrediendo, etiamsi eo tempore, quo nullus reli­
giosus intus sit; hoc enim per accidens est. — Regularium, i. e. re­
ligiosorum, qui solemnia vota emittunt; qui enim simplicia tantum
vota edunt, saltem ex sacris canonibus, clausurae non subiiciuntur.
Clausura est totum illud spatium, quod septis monasterii conti­
netur, adeoque officinae, coenacula seu refectoria, valetudinaria seu infirmaria, dormitoria, coquina, etc., claustra, horti, prata, viridaria, nisi
separata sint clavi et muro convenienti ; non tamen sacristia, si ad eam
ex ecclesia aditus pateat; immo nec prima claustra, in quae vadunt
mulieres ad hauriendam aquam, modo coenobium habeat alia claustra
mulieribus invia. S. C. EE. et RR. 21. Apr., 16. Maii 1582., Fer­
raris v. Conventus a. 3. n. 9. seqq. In nonnullis regularium ordinibus,
qui intra monasterium cubiculum habent S. Fundatoris vel alterius
Sancti, legitima consuetudo adest admittendi ibi fideles utriusque sexus
die eiusdem festo. « Ait Elbel, n. 671., quoad modum servandi clau­
suram, attendendas esse legitimas consuetudines ac rationabiles, aucto­
ritate Superiorum approbatas : nor. autem eas, quae potius abusus et
corruptelae dicendae sunt ». L. 231. Nomine autem monasterii seu
conventus non veniunt domus privatae, seu residentiae, ubi unus aut

240

DE CONST. « APOSTOLICAE SEDIS »

alter religiosus habitare consuevit ; neque domus quae aedificatur, nisi
iam sint sufficientia habitacula: ita ut communitas regulariter iam vi­
vere possit. L. 231.
Aliosve, ergo etiam inferiores et subditi, admittentes, incurrunt
hanc excommunicationem. — Religiosi suam violantes clausuram per
mulierum introductionem ad malum finem incurrunt ipso facto poenam
privationis officiorum, praeterea in posterum inhabilitatem ad digni­
tates et officia sui ordinis consequenda. Monita de usu facultatum Ju­
bilaei Kai. Nov. 1899. § VII. — Eas, nempe mulieres violantes. —
Admittentes, i. e. recipientes, approbantes admissionem, vel non im­
pedientes, cum possint et ex officio debeant. — Bened. XIV. C. Re­
gularis disciplinae, C. Decet Rom. Pont.; Suarez d. 22. s 6. 6? ex­
comm.; Bonacina d. 2. q. 3. p. 38. de Clausura q. 5.; Pellizar. Man.
Reg. tr. 5. 6. n. 36. 37.

1191. VIII. Reos simoniae realis in beneficiis quibuscumque, eorumque complices.
Reos, conferentes et accipientes beneficium simoniace. Reos, non
habetur hic cuiuscumque sint dignitatis. Hinc alii excludunt Cardinales,
alii vero eos comprehensos etiam volunt. Etenim clausula haec non
ideo habetur in articulo sequenti, ut hic intelligantur exclusi; sed ut
in eo articulo intelligantur inclusi etiam Cardinales et praelati, qui
antea ex multorum sententia solo interdictu ab ingressu Ecclesiae
plectebantur. Pius IV. C. Rom. Pont. §4. — Simoniae, h. e. pro­
prie et stricte talis, seu iuris divini. — Simoniae realis, ultro citroque
rem et pretium dando et accipiendo. Licet vero requiratur, ut simonia
sit realis, impletio ex utraque parte ; nihilominus, si pars tantum pro­
missi solvatur, iam ex utraque parte intelligitur perfecta realis simonia,
et sufficiens ad hanc excommunicationem incurrendam.
In beneficiis, i. e. in beneficiis proprie dictis, cuiusmodi non sunt
pensiones, aut vicariae temporales, etc., officia, dignitates, etc. in or­
dinibus religiosis. Quare qui pensionem spiritualem vendit, licet simoniam committat, praesentem excommunicationem non incurrit. Be­
neficium enim est: Ius perpetuum percipiendi reditus ex bonis Eccle­
siae propter sacrum officium, auctoritate ecclesiastica, constitutum. Per­
petuum, h. e. tum objective, quatenus nempe ipsum beneficium ex se
ita sit perpetuum, ut maneat penes beneficiatum, donec ei ex legitima
causa auferatur, et ut morte bénéficiât!, vel amotione ipsius a bene­
ficio. ipsum beneficium non extinguatur, sed vacet possessore, ita ut
alteri sit conferendum, adeoque in se perpetuo duret; tum subiective

241

DE CONST. « APOSTOLICAE SEDIS »

quatenus nempe beneficiatus perpetuo, quamdiu vivat, irrevocabiliter
illud habere debeat. Hinc nomine beneficiorum, proprie et stricte, non
veniunt parochiae, quae modo revocabili conferuntur. Alii vero ad hanc
incurrendam censuram, subiectivam etiam perpetuitatem non requirunt.
In beneficiis, h. e. in emendis, vel vendendis ipsis beneficiis; in col­
latione, electione, praesentatione, aliisque actibus, qui ad beneficiorum
provisionem pertinent. — Quibuscumque, sive nempe sint beneficia
duplicia, sive simplicia ; sive iurispatronatus, sive liberae collationis, etc.
Complices, quare poenam hanc incurrunt, e. g., non modo con­
ferens et recipiens beneficium, sed etiam ii, quorum cooperatione, me­
diatione, favore simoniacus contractus perficitur. — Extr. 2. h. t. ;
Lugo Resp. Mor. L. 2., d. 3. n. 2. 3. d. 7. n. 8. ; Suarez d. 22.
s. 5. 4.a excomm. ; Bonacina d. 2. q. 3. p. 24. ; Thesaur. de Poen.
p. 2. Simonia.
1192. IX. Reos simoniae confidentialis in beneficiis quibuslibet,
cuiuscumque sint dignitatis.
Reos, dantes nempe et accipientes beneficia eorumque fructus;
itemque resignantes. Rei enim simoniae confidentialis sunt, qui confidentiale pactum inter se ineunt. Reos, non etiam complices, ut in
praeced. art — Confidentialis, quae non nisi locum habet in bene­
ficiis ecclesiasticis; hinc additur, in beneficiis quibuslibet, etc. — Haec
vero excommunicatio incurritur tum ob simoniam confidentialem realeni, tum ob simoniam confidentialem mixtam, scilicet ex una parte
tantum completam ; vera enim est confidentialis simonia. Neque vero
exigitur, ut promissum ex utraque parte impleatur. — Cuiuscumque
sint dignitatis, adeoque praesens excommunicatio tenet et S. R. E.
Cardinales aliosque praelatos. — Pius IV. C. Romanum; S. Pius V.
C. Intolerabilis ; Trid. s. 25. C. 7.; Suarez d. 22. S. 6. 7.a excomm.;
Bonacina d. 2. q. 3. p. 25.

1193. X. Reos simoniae realis ob ingressum in religionem.
Reos, praesentem excommunicationem ergo, in casu simoniaci in­
gressus in religionem, tam dantes quam recipientes incurrunt — Ob
ingressum. « Valde probabile est non incurri excommunicationem in
simplici ingressu, sed in professione ». L. 108. — Ob ingressum,
simonia haec est iuris divini ; ob sustentationem vero novitiorum nulla
est simonia ; professorum, vel nulla, vel non nisi simonia iuris humani
est, adeoque, ubi vigeat adhuc, excommunicationi huic minime ob­
noxia. — In religionem, stricte et proprie talem. — Extr. 1. h. t. ;
Suarez d. 22. s. 5. 2.* excomm.; Bonacina d. 2 q. 3. q. 29.
Bucceroni, last. iheol. moralis IV.

16

242

DE CONST. « APOSTOLICAE SEDIS »

1194. XI. Omnes, qui quaestum facientes ex Indulgentiis, aliis­
que gratiis spiritualibus excommunicationis censura plectuntur Consti­
tutione S. Pii V. Quam plenum 2. lan. 1569.
Omnes qui, etc. Praedicta C. S. Pii V. decernitur dumtaxat in­
feriores ab Episcopis sententiam excommunicationis incurrere, § 6. —
Quaestum facientes, necesse ergo est saltem pretii partem recipere.
Quaestum facientes, etc., nempe l.° largiendo indulgentias aliasque
gratias spirituales, nulla cum re temporali conferendas, certain sol­
ventibus pecuniam, ita ut haec pecuniae solutio conditio sit propter
illam concessionem debita, quasi eiusdem pretium, licet id praetextu
fiat pii operis promovendi; 2.° litteras, quae huiusmodi gratias con­
tinent publicare praesumendo, vel indicem casuum ac indulgentiarum
aedibus sacris appendi iubendo, quibus, emptores venari videntur, cum
palam significetur solventibus supradicla concedi, licet iterum id fiat
praetextu pii operis. Const, cit.
1. 2. 3. 4.
Aliisque gratiis spiritualibus ; hae praedicta Constitutione recen­
setur; l.° facultas eligendi quemlibet sacerdotem, a quo quis non tan­
tum a non reservatis, sed etiam a reservatis absolvatur. § 1.; 2.° « poe­
nitentiarum iniunctarum remissiones ». § 2.; missae sacrificium, sepul­
tura, tempore interdicti; ciborum prohibitorum usus; assumptio duo­
rum vel plurium compatrum ad sacrum baptisma, contra Trid. De­
cretum, praeter eos, qui synodalibus, ut dicunt, Constitutionibus adsciscuntur; a simoniae reatu absolutio Sedi Apostolicae reservata », §3.
Excommunicationis, etc. Suspensio ergo in eadem Const. S. Pii V.
lata contra Episcopos et Cardinales, 8 6., per Const. Apost. Sed. mi­
nime renovata est. — Bonacina d. 2. q. 3. p. 20.
1195. XII, Colligentes eleemosynas maioris pretii pro missis, et
ex iis lucrum captantes, faciendo eas celebrari in locis, ubi missarum
stipendia minoris pretii esse solent.
Colligentes, collectio copiosam indicat earum eleemosynarum, et
studiosam inquisitionem ad modum mercaturae. Quare hanc censuram
non incurreret, qui unum vel aliud tantum stipendium colligeret; vel
cui missae per se ipsum celebrandae sponte committantur. Colligentes
generatim dicitur, sive sint laici sive clerici. — Colligentes eleemosy­
nas. etc.... ubi missarum stipendia, etc. Praesens ergo censura intelligenda est de solis missis manualibus, minime vero de iis, quae pro­
pter fundationem vel beneficium, aut in perpetuum, debentur. L. 1.
6. n. 321. Excomm. 3.° Cf. A. S. S. v. 4. p. 39., v. 8. n. 84. —
Maioris pretii, minoris pretii, hanc ergo censuram non incurrit, qui

DE CONST. « APOSTOLICAE SEDIS »

243

missas celebrare facit in loco, ubi eodem stipendio celebrantur, quam­
vis stipendii partem retineat.
Ex iis lucrum captantes, hinc censuram non incurrunt, qui col­
ligunt ex officio eleemosynas pro missis celebrandis, si ex eis sibi re­
tineant aequam laboris renumerationem. L. 1. c. n. 332. dub. 3.; vel
sibi retineant quasi eleemosynam, si vere pauperes sint ; vel simpliciter
quasi rem alienam sibi retineant: tunc enim non quasi mercatores,
sed ut veri fures habendi sunt. Neque vero censuram incurrunt ii,
quibus liberaliter et omnino sponte excessus remittatur. Liberaliter et
omnino sponte, nam incurrunt, si secerdotem rogent, ut remittat; vel ab
eo quaerant, an consentiat, ut partem retineant; id enim Bened. XIV.,
1. c. inter exsecrabiles abusus recenset. Tandem non incurrunt censu­
ram ii etiam, qui partem e stipendio detrahunt, ut in quosdam usus
pios erogetur, quamvis id. S. C. C. 9. Sept. 1874. improbaverit. —
Et ex eis lucrum captantes, excommunicatio ergo non incurritur, cum
quis colligit eleemosynas, sed cum, tradito alteri stipendio minori, re­
tinet sibi eius partem, in materia nempe gravi, ratione lucri.
In locis ubi, etc., vox generalis est; quare huic excommunica­
tioni subiacet non solum qui in alio loco, verum etiam qui in eodem
loco, in quo eleemosynas colligit, missas minori eleemosyna celebrandas
committit, S. O. 13. lan. 1892., si nempe stipendia ipsa colligeret,
laxam excedentia, et non nisi statutum stipendium aliis traderet, ex­
cessu sibi retento. Taxant excedentia, secus enim non verificaretur,
quod colligeret eleemosynas maioris pretii ; et faceret missas celebrari
in loco, ubi missarum stipendia minoris pretii esse solent, i. e. com­
muniter loquendo, sive ex taxa dioecesana, sive mere ex consuetudine
et communi praxi. — E. M.

1196. XIII. Omnes, qui excommunicatione mulctantur in Consti­
tutionibus S. Pii V. Admonet nos quarto Kalcndas Aprilis 1567, In­
nocenti IX. Quae ab hac sede pridie nonas Novembris 1591., Cle­
mentis VIII. Ad Romani Pontificis curam 26. lunii 1582., et Ale­
xandri VIII. Inter ceteras nono Kalendas Novembris 1660., alienanationem et infeudationem civitatum et locorum S. R. E. respicien­
tibus.
Omnes absolute omnino, nulla facta exceptione, C. Admonet nos,
S3. — Qui excommunicatione mulctantur, etc. Porro cit. C. S. Pii V.
Admonet nos, 1. c. excommunicatione mulctantur primo tractantes, con­
sulentes , aut alias verba facientes de infeudalionibus, aut alienationi­
bus de civitatibus et locis immediate ad S. Sedem spectantibus. Ex­

244

DE CONST. « APOSTOLICAE SEDIS Λ

communicatione item mulctantur praedicti, tractantes, consulentes, aut
alias verba facientes, de postulandis a S. Sede quibusvis personis, in
Duces, Vicarios, Gubernatores seu quemvis alium titulum, ad vitam,
vel in perpetuum, vel longum tempus, aut etiam ad Sedis Apostolicae beneplacitum, civitatum et locorum praefatorum. — Tractantes,
sive publice sive privatim. — De infeudationibus aut alienationibus,
quocumque modo faciendis, v. g., sub annuo censu aut canone; in
perpetuum, ad vitam, ad longum tempus, ad beneplacitum S. Sedis;
quocumque titulo, v. g., gubernii, vicariatus ; quacumque causa, etiam
necessitatis vel evidentis utilitatis. Hinc patet non hic agi de aliena­
tione proprie dicta, quae consistit in translatione perpetua dominii
directi et utilis in alium, ut in donatione, venditione, etc.; sed de
alienatione improprie tali, qua dominium directum vel ius aliquod in
loco alienato a S. Sede semper retinetur. § 1.
Immediate spectantibus, loca immediate subiecta sunt ea, in qui­
bus Summus Pontifex iurisdictionem temporalem exercetsive perseipsum
sive per suos delegatos ministros, gubernatores, indices. — lain vero
excommunicatione mulctantur omnes praedicti, de eligendis oratoribus,
ad S. Sedem super praemissis vel illorum occasione mittendis, propo­
nentes, tam ipsi quam oratores munus huiusmodi recipientes, Ά\χ\.αΙϋ
quicumque alienationes huiusmodi Torn ano Pontifici pro tempore ex­
sistenti, per se vel alium seu alios, insinuantes vel suadentes. Insinuare
idem est ac declarare mentem suam esse ut Summus Pontifex prae­
dicta loca alienet ac infeudet. Suadere, ratione, motivo, permovere ad
huiusmodi alienationes faciendas. Per se vel alium seu alios, ergo non
per epistolam.
Innocentius IX. hanc Constitut. approbat et extendit C. cit. ad
loca non tantum devoluta, sed etiam devolvenda, S. Sedi tam imme­
diate quam mediate subiecta. Loca mediate subiecta, sunt ea, in qui­
bus Summus Pontifex iurisdictionem temporalem non exercet, eamque
in alium transtulit, sibi reservans dominium directum. Talia sunt sta­
tus in feudum concessi.
Clemens VIII. C. cit. comprobat, confirmat, innovat et declarat
Bullam S. Pii V. extensam ab Innoc. IX., revocans Constitutionem
Greg. XIV. 13. Sept. 1591., qua declaraverat Constitutionem S. Pii V.
non esse intelligendam de feudo nondum devoluto, quando evidens
Ecclesiae utilitas, aut necessitas postulabat iterum esse in feudum tra­
dendum.
Denique Alexander VII. C. cit. non modo tres enucleatas Con­
stitutiones comprobavit, confirmavit et innovavit, verum etiam addidit

DE CONST. « APOSTOLICAE SEDIS »

245

declarando sub eadem S. Pii V. Constitutione comprehendi principa­
tus, ducatus, civitates, etc. post eam usque ad illud tempus et in fu­
turum successivis temporibus in perpetuum sive devolutionis, sive alio
quovis titulo, quomodolibet acquisita et acquirenda per S. R. E. et
Sedem et Cameram Apostolicam. Item asseruit quomodo intelligendae essent Constitutiones Gregorii XIII. V. Id. Iui. 1580. et Sixti V.
Kal. Iui. 1585. pro bonis confiscatis editae, nec non aliae Litterae
Clementis VIII. VII. Kal. lun. 1596. datae. — Avanz. Adn. (35.);
Bonacina d. 22. q. 3. p. 4L; E. M.
1197. XIV. Religiosos praesumentes clericis aut laids, extra ca­
sum necessitatis, sacramentum extremae unctionis, aut eucharistiae per
viaticum ministrare absque parochi licentia.
Religiosi, tales hic non censentur novitii cuiusvis ordinis vel con­
gregationis. Nec comprehenduntur religiosi earum congregationum, in
quibus non nisi vota simplicia emittuntur. Ratio est, quia in poena­
libus lex stricte est interpretanda. Ob eamdein rationem neque com­
prehenduntur religiosi eorum ordinum, in quibus emittuntur quidem
vota solemnia, ipsi tamen non nisi vota simplicia emiserunt. Compre­
henduntur vero eo nomine religiosi omnes solemniter professi, quam­
vis et ipsi sint parochi. Hi enim stricte communi iure habentur tam­
quam veri religiosi, minime vero alii, licet vota simplicia emiserint in
Religione, in qua vota solemnia emittantur. Id positive per speciale
privilegium declaratum est de Scholasticis Soc. lesu. Bizzarri Collectam
p. 745. ed. a. 1885.; Suarez d. 22. s. 2.a excomm. ; Lugo Resp. Mor.
1. 4. d. 44. n. 2. 3.
Praesumentes, cessat ergo excommunicatio, si falso existimaveris
necessitatis casum adesse, vel parochi licentiam non deesse : si enim
ita putabas, iam non praesumpsisti. — Clericis et laicis. Possunt ta­
men Religiosi ex Trid. s. 24. C. 11. de R. ultima sacramenta mini­
strare clericis et laicis, qui « actu inserviunt et intra eorum septa ac
domos resident, subque eorum obedientia vivunt ». Neque vero incur­
ritur excommunicatio, si ministraverint regularibus. — Extra casum
necessitatis, quoties nempe adest periculum mortis, et parochus non
potest, vel non vult infirmo sacramenta ministrare. — Aut euchari­
stiae per viaticum, quare nulla censura, si non per viaticum, sed ei,
qui iam viaticum recepit, iterum ex devotione ministraverint; quod
neque prohibitum est, nisi sit per publicas vias incedendum.
Absque parochi licentia, saltem praesumpta.— Parochi, qui nempe
curam animarum habet, aut vices eius gerit; quocumque nomine vo-

246

DE CONST. « APOSTOLICAE SEDIS »

cetur, et cuius aegrotus subditus sit ex domicilio vel quasi domicilio.
Quare excluduntur peregrini et vagi. — Clem. 1. de Privil.; Bonacina d. 2. q. 9. p. 5.

1198. XV. Extrahentes absque legitima venia reliquias ex sacris
Coemeteriis sive Catacumbis Romae eiusque territorii, cisque auxilium
vel favorem praebentes.
Reliquiarum, quae inveniuntur in Cryptis et Coemeteriis Urbis,
quaedam SS. Martyrum esse constat, e. g., « cum phialae vitreae,
aut figulinae sanguine tinctae ad loculos sepultorum in sacris coeme­
teriis vel intus vel extra ipsos reperiuntur » ; S. C. Rei. et Ind. 10.
Dec. 1863. Quasdam vero constat martyrum non esse; ut illae quas
reperire est in loculis apertis. Quaedam denique utrum Martyrum sint
necne, dubium est. Excommunicationem praesentem incurrit, qui prio­
res illas Sanctorum Martyrum reliquias extrahit, minime vero qui ce­
teras extrahit, sive certo constet eas Sanctorum non esse, sive dubi­
tetur. — Reliquias, ossa nempe et cineres. Horum vel minimam par­
ticulam auferre absque venia sub gravi prohibuit Paulus V. Dec. 23.
Aug. 1613. et 16. Maii 1614., simulque declaravit huiusmodi furtum
nunquam excusari propter materiae parvitatem. — Legitima venia ab
Emo Card. Vicario danda est, servata forma a Paulo V. 11. cc. et a
Clemente X. constituta Br. Ex commissae nobis 13. lan. 1672. Sci­
licet venia scripta requiritur, subscripta ab Emo Card. Urbis Vicario,
eius sigillo munita, et extractio ex catacumbis fieri debet praesente
sacerdote delegato. — Eisque, extrahentibus. — Bonacina d. 2. q. 3.
p. 13. $ Incidens.
1199. XVI. Communicantes cum excommunicato nominatim a
Papa in crimine criminoso, ei scilicet impendendo auxilium vel fa­
vorem.
Communicantes, tum clerici, tum laici. — Cum excommunicato
nominatim a Papa, eo nempe quem S. Pontifex nominatim excom­
municat particulari excommunicatione, vel nominatim denuntiat excommunicatum generali excommunicatione latae sententiae. Minime ergo
hic comprehenditur qui a quovis alio excommunicatur, vel qui papalem excommunicationem cum incurrerit, deinde a quovis alio Or­
dinario nominatim denuntiatur excommunicatus. — In crimine crimi­
noso, « Id est in eodem crimine, sive contumacia, ob quam lata est
excommunicatio, post latam et sibi notam excommunicationem, v. g.,
si quis suam concubinam excommunicatam post excommunicationem
iterum cognoscat, ut habetur ex C. όζ Concubinae 55. de Seni, exc,,

DE CONST. « APOSTOLICAE SEDIS »

247

vel si quis post excommunicationem latam in aliquem ob furtum, con­
cubinatum, etc. impendit ei auxilium, aut consilium, ne restituat, ne
concubinam dimittat, vel ne exeat ab excommunicatione». L. 197.—
Ei scilicet impendendo auxilium vel favorem, non quaelibet ergo com­
municatio hic comprehenditur; sed communicatio l.° cum excommu­
nicato nominatim a Papa ; 2.° in crimine criminoso ; 3.° impendendo
ci in eo crimine auxilium vel favorem ; non additur consilium. Cri­
men ergo hic, ut patet, est crimen iam commissum, nam qui auxilium
vel favorem impenderet in crimine committendo, cum nondum excom­
municato communicaret. — C. Nuper 29. de Sent, excomm.; Bonacina
d. 2. q. 3. p. 21.; E. M.
1200. XVII. Clericos scienter et sponte communicantes in divinis
cum personis a Romano Pontifice nominatim excommunicatis, et ipsos
in ofiiciis recipientes.
Clerici, ergo laici et Episcopi hanc non incurrunt censuram ; di­
sputatur de regularibus. — Scienter et sponte, ergo quaevis ignorantia,
etiam affectata, et quivis metus seu coactio excusant. Nota hanc clau­
sulam, quae deest in art. praecedenti. — Communicantes in divinis,
ergo non incurritur ob communicationem in civilibus. Ista autem com­
municatio in divinis gravis esse debet, ita ut non excuset parvitas ma­
teriae. — A R. P. nominatim excommunicatis, idem dicendum ac in
praeced. art. — Et ipsos in officiis recipientes, pars haec intelligitur
ab auctoribus tanquam explicativa et determinativa prioris, ita ut com­
municatio in divinis, quae clericis sub poena excommunicationis re­
servatae interdicitur, illa sit tantum, qua nominatim excommunicates
a Papa admittunt ad divina officia obeunda. Hoc enim est, recipere
aliquem in divinis officiis. Divina vero officia seu divina, idem hic
sunt, nempe sacramenta, missae sacrificium, preces publicae, etc. Nam
divina officia ea sunt, quae clerici obeunt, ut Ecclesiae ministri, seu
quae a solis clericis fieri solent. — C. Significavit 18. de Seni, excomm.;
L. 33.; Suarez d. 10. s. 2.; Bonacina t. 3. d. 2. q. 5. p. 3. n. 3.

1201. XVIII. Absolvere praesumentes sine debita facultate, etiam
quovis praetextu (ab excommunicationibus speciali modo R. P. reser­
vatis) . . . dummodo non agatur de mortis articulo ». Par. A quibus
Cf. 1177.
Absolvere praesumentes; non simpliciter absolventes. — Absolvere;
non, fingere absolutionem. — Ab excommunicationibus speciali modo
R. P· reservatis; non, ab aliis. — Dummodo non agatur de mortis ar-

248

DE CONST. « APOSTOLICAE SEDIS »

ticulo, vel de casu urgentiori, vel valde durum sit poenitenti in statu
peccati mortalis diutius remanere. Cf. 800.; Suarez d • ·— — · s. 5.5? excomm.

1202. XIX. Ex Cone. Trid. s. 22. C. 11. de R. excommunica­
tionem incurrunt simpliciter reservatam R. P., confirmatam per prae­
sentem Const., par. Praeter hos, bonorum cuiuscumque Ecclesiae, aut
pii loci occupatorcs; « 37 quem clericorum -vel laicorum, quacumque
is dignitate, etiam imperiali, aut regali praefulgeat, in tantum ma­
lorum omnium radix cupiditas occupaverit, ut alicuius Ecclesiae, seu
cuiusvis saecularis vel regularis beneficii, montium pietatis, aliorumque
piorum locorum iurisdicliones, bona, census ac iura, etiam feudalia el
emphyteutica, fructus, emolumenta, seu quascumque obventiones, quae
in ministrorum et pauperum necessitates converti debent, per se vel per
alios, vi vel timore incusso, seu etiam per suppositas personas cleri­
corum, seu quacumque arte, aut quocumque quaesito colore, in pro­
prios usus convertere, illosque usurpare praesumpserit, seu impedire,
ne ab iis, ad quos iure pertinent, percipiantur, is anathemati tamdiu
subiaceat, quamdiu iurisdicliones, bona, res, iura, fructus el reditus,
quos occupaverit, vel qui ad eum quomodocumque, etiam ex donatione
suppositae personae, pervenerint, Ecclesiae, eiusque administratori sive
bcneficiato integre restituerit, ac deinde a Romano Pontifice absolutionem
obtinuerit. Quod si eiusdem Ecclesiae patronus fuerit, etiam iure pa­
tronatus ultra praedictas poenas, eo ipso privatus exsistat. Clericus
vero, qui nefandae fraudis et usurpationis huiusmodi fabricator seu
consentiens fuerit, eisdem poenis subiaceat, nec non ... ».
Conferenda est haec Trid. censura cum art. 11. et 12. excommunie,
huius Const. R. P. sp. mod. res. In istis agitur de bonis et iuribus
ad personas ecclesiasticas ratione suarum Ecclesiarum aut beneficiorum
pertinentibus, ac de locis et iuribus perlinentibus ad Ecclesiam Ro­
manam. Atque huiusmodi « occupatorcs bonorum ecclesiasticorum in­
nodantur sola excommunicatione R. P. specialiter reservata », S. O.
8. Iui. 1874., el non etiam Tridentina censura. Haec cetera omnia
bona vel iura complectitur, que quovis modo ecclesiastica dici pos­
sunt. Cum autem haec censura latissima sit, hinc ex se ad omnium
ecclesiasticorum bonorum occupatorcs extenditur.
3'z quem clericorum vel laicorum, non comprehenduntur ergo re­
gulares. — 37' quem, etc. quacumque dignitate, etiam regali aut im­
periali... usurpare seu impedire. Ergo decretum hoc non ad quas­
cumque occupationes, sed ad auctoritativas et potentiates pertinet. Non
ergo quisquis rem quamlibet quoquo modo in suos usus convertit,

DE CONST. « APOSTOLICAE SEDIS »

249

v. g., conductor, qui mercedem non solvit, commodatarius, deposita­
rius, qui rem non restituit; debitor non solvens debita, S. C. C.
27. Febr. 1569., excommunicationem incurrit, Trid. s. 23. C. 3., nec
illi, qui decimas subtrahunt, vel impediunt, Trid. s. 25. De R. C. 12.,
quod plane decretorium est. Neque vero comprehenduntur alienantes,
de quibus specialis hic habetur censura. — In proprios usus conver­
tere, non in alienos, puta si loci pii rector arbores caederet pertinentes
ad eumdem locum, et non in proprium commodum converteret, sed
alterius. — In proprios usus convertere, illosque usurpare praesum­
pserit, utrumque copulative, non disiunctive sumendum. Etenim « fures
surripientes res ecclesiae vel locorum piorum non incurrunt excom­
municationem Concilii ». S. C. C. 27. Febr. 1596. — Seu impedire,
ne ab iis ad quos iure pertinent, percipiantur. Agitur ergo de extra­
neis, et non de ipsis possessoribus. Quare « hoc Decretum non habet
locum, quando Dominus beneficii caedit arbores fructiferas, et illas ad
commodum proprium convertit ». S. C. C. ap. Pignatelli torn. 7.
Cons. 11.
Bona, ut alias in lur. Can. immobilia vel mobilia pretiosa. C.
13. de Elect, in 6.°, Extr. Ambitiosae de reb. Eccl. non alien. Intellige autem bona, quorum iam habetur dominium et possessio, ac ius
in re, non etiam nondum possessorum, uti legata pia, etc., vel quorum
non nisi ius ad rem habeatur. — Emolumenta significant quaslibet uti­
litates, quomodocumque ex aliqua re provenientes. — Piorum locorum,
quae nempe auctoritate ecclesiastica erecta sint, ad pium opus desti­
nata, et quae dependenter ab Ecclesia reguntur et administrantur, unde
dicitur; is usurpator, anathemati tamdiu subiaceat..., quamdiu . . .
ecclesiae ciusquc administratori sive bcneficiato integre restituerit.
Per se, vel alios. Ergo et mandantes comprehenduntur, etiam
clerici cooperatores et consentientes, dicitur enim in fine: Clericus, qui
nefandae fraudis et usurpationis huiusmodi fabricator, seu consentiens
fuerit, etc. adeoque effectu secuto, quod et pro aliis valet. S. Poenit.
15. r\pr. 1873. — Vi, vel timore, etc. Actio ergo, quae hoc Decreto
coercetur, est convertere in proprios usus bona, census, etc., ea usur­
pare vel impedire, ne ab iis ad quos iure pertinent, percipiantur,
idque non utcumque, sed vi vel timore incusso, seu quacumque arte,
nempe fraude, aut quocumque quaesito colore, i. c. titulo seu praetextu,
et non tantum tamquam sibi propria et debita occupando. Illud autem
non interest, utrum quis usurpaverit seu impedierit per se vel per
alios, seu etiam per suppositas personas. Neque vero ii tantum excom­
municantur, qui haec bona convertunt in proprios ustis, usurpant, et

1

250

DE CONST. « APOSTOLICAE SEDIS »

impediunt, ne percipiantur ab iis, ad quos pertinent, vel haec man­
dant, per alios occupando etc., sive clerici, sive laici, sive bénéficiât!,
sive patroni, haec faciant; vel etiam consulant seu mere consentiant,
si clerici, positivo consensu ; sed etiam illi ad quos ea bona ab his
quomodocumque pervenerint, haereditate, legato, donatione, locatione,
emptione, etc. in quantitate tamen non simpliciter gravi, quod alienum
esset ab eodem Trid. s. 23. C. 3. de R., sed notabili. Alloc. Pii IX.
Quod praenuntiavimus 25. Iui. 1875., S. O. 8. Iui. 1874. ad 2. —
Praesumptio vero requiritur. Dicitur enim usurpare praesumpserit.
Ergo metus et ignorantia excusat.
Is anathemati tamdiu subiaceat, quamdiu, etc. Speciali ergo opus
est facultate ad hosce poenitentes absolvendos. Ea vel a S. Poenitentiaria quaerenda est vel ab Ordinariis, quibus extraordinariae ad hunc
effectum conceduntur facultates. S. Sedes facultatem concessit Ordi­
nariis in Italia ad annum duraturam aequae compositionis faciendae
pro eis qui ecclesiastica bona iniuste acquisierunt, vel acquisita alie­
naverunt. S. Poenit. 15. Apr. 1892. Facultas est etiam concessa Or­
dinariis Galliae admittendi fideles ad compositionem, propter indebite
acquisita bona, post legem separationis. Secret. Stat. 21 Sept. 1907.
Cf. Supplem. alter. Enchir. Moral. — Suarez d. 22, s. 6. 9a excomm.,
d. 23. s. 4. 4.a excomm.; Bonacina d. 1. q. 18. p. 4.; Card. De Luca
App. torn. 14. Annot. ad S. C. C. Disc. 23.; E. M.
Si patronus tale commiserit crimen, etiam iuris patronatus pri­
vationem incurrit: Si clericus, inhabilitatem ad beneficia obtinenda et
obtenti beneficii privationem ac suspensionem ab ordine, Ordinarii ar­
bitrio, incurrit.
Indultum ad compositionem admittendi, quod antea a S. Poenitentiaria ad annum dabatur, nunc datur a S. C. Concil. ad quinquen­
nium. Monit. Eccles, vol. 25. pag. 66. seqq.

1203. Excommunicationi latae sententiae Episcopis, sive Ordi­
nariis reservatae, subiacere declaramus :
Excommunicationi, etc. Excommunicationes papales sunt, a quibus
iure ordinario absolvendi facultas Episcopis conceditur, qui proinde
delegata ipso iure potestate absolvunt. — Confessarii Romae speciali
non indigent facultate Emi Cardinalis Vicarii quoad sequentes casus
absolvendos, ex antiqua consuetudine. S. O. 1. Dec. 1875.
I. Clericos in Sacris constitutos, vel Regulares aut Moniales post
votum solemne castitatis matrimonium contrahere praesumentes, nec non
omnes cum aliqua ex praedictis personis matrimonium contrahere prae­
sumentes.

DE CONST. « APOSTOLICAE SEDIS »

251

Clerici, nec omnes, sed in sacris constituti. — Regulares, mo­
niales, non omnes, sed post votum solemne castitatis ; neque vero isti
omnes, sed praesumentes, adeoque excusat ignorantia; etsi postea, re
cognita, in cohabitatione perseverent, quia iam tunc non contrahunt,
sed antea iam contraxerunt. Agitur vero de matrimonio contrahendo,
adeoque non incurritur praesens censura pro sponsalibus. S. O. de­
claravit 22. Dec. 1880: «Clericos in sacris constitutos, vel regulares
aut moniales post emissum solemne castitatis votum, praesumentes
contrahere matrimonium, sic dictum, civile in locis, ubi lex Tridentina de clandestinitate viget, incurrere excommunicationem latae sen­
tentiae Episcopis seu Ordinariis reservatum ». Similiter S. O. 13. lan.
1892. declaravit, hanc etiam incurrere excommunicationem, si praeter
impedimentum voti solemnis castitatis alia habeant impedimenta, v. g.
affinitatis vel consanguinitatis. Minime vero requiritur, ut matrimonium
hoc attentatum etiam consummetur: fertur enim contra praesumptuose
contrahentes matrimonium. — Nec non omnes, etc. hanc ergo excom­
municationem incurrunt non tantum clerici in sacris constituti, regu­
lares vel moniales, sed etiam illi, qui cum ipsis contrahunt. — Clem.
unie, de Consang, et affin.; Suarez d. 11. s. 3. n. 15. d. 4. s. 3. n. 3.,
d. 23. s. 5. 7,a excomm.; Sanch. de Matr. 1. 7. d. 48.; E. M.
1204. II. Procurantes abortum, effectu secuto.
Procurantes, dicuntur proprie qui abortum directe intendunt, et
opere exteriori de se efficaci, ut reapse sequatur, de industria conantur.
Procurantes immediata et proxima actione. Procurantes ; nihil distin­
guitur; ergo omnes; adeoque ipsae mulieres praegnantes, si in seipsis
abortum procurent. Lugo Resp. Mor. L. 2. dub. 4., L. 1. 3. n. 395.
— Procurantes sive per se sive per alios ; quare etiam mandantes, sed
non etiam consulentes, adiuvantes, etc. — Abortus, foetus immaturi
eiectio est. Quare chirurgi craniotomiam exercentes, licet graviter pec­
cent, hanc censuram non incurrunt. Abortum; absolute dictum; quo­
cumque ergo tempore fiat post conceptionem, sive foetus sit animatus,
sive inanimatus, nempe primis conceptionis diebus. L. 1. 3. n. 396.
— Effectu secuto. Non incurritur ergo praesens censura, si licet quis
abortum procuraverit, haud tamen procuraverit efficaciter. — L. 40.
368.; Lugo de Poenit. d. 16. n. 444.; Pal. d. 4. p. 7. n. 15.; Bonacina d. 2. q. 2. p. 10.; Ithur. Cas. 21. n. 30. seqq.

1205. III. Litteris Apostolicis falsis scienter utentes; vel crimini
ea in re coopérantes.

252

DE CONST. « APOSTOLICAE SEDIS »

Litteris Apostolicis, quavis forma. — Falsis, sive partim veru,
immutatis; sive de integro suppositis. — Scienter, ergo ignorantia
excusat. — Utentes, qui eas nempe exhibent, ut effectum habere pos­
sint, quamvis de facto non habeant, puta quia falsitas deprehenditur;
sive laici, sive clerici. — Crimini ea in re coopérantes, qui nempe
utenti, non qui falsificanti, proximam operam, non consilium, non
exhortationem, in earum usu suppeditant. Cooperari enim est alteri
opem praestare. — C. ad Falsariorum 7. de Crim. falsi.

1206. IV. Praecedentibus excommunicationibus, reservatis Epi­
scopis, excommunicatio addenda est in laicos, delinquentes contra De­
creta S. C. C. 9. Sept. 1874., 11. Maii 1904. 1238.
1207. Excommunicationi latae sententiae nemini reservatae subiacere declaramus :
I. Mandantes seu cogentes tradi ecclesiasticae sepulturae haereticos
notorios, aut nominatim cxcommunicalos, vel interdictos.
Mandantes seu cogentes, non ergo sepelientes, neque simpliciter
admittentes ad ecclesiasticam sepulturam. Quare parochus mandatis
civilis auctoritatis obtemperans, et ad ecclesiasticam sepulturam nomi­
natim excommunicatum admittens, hanc censuram non incurrit. In­
cidit tamen in interdictum latae sententiae. Mandantes, qui nempe
iubent vel rogant suo nomine rem fieri. — Cogentes, qui compellunt
vim adhibendo. Coactio enim proprie non est, nisi ubi interveniat vis,
et iniuria, si iniusta sit. Mandantes seu cogentes, ex subiecta materia
videntur restringendi ad mandantes seu cogentes publica potestate seu
vi. Agitur enim de publica et communi sepultura.
Tradi ecclesiasticae sepulturae, h. e. tumulo inferre, concedere.
Qui mandant ergo et cogunt excommunicationem non incurrunt, nisi
post sepulturam traditam. — Sepultura autem ecclesiastica locus est
sacer Christifidelibus sepeliendis, vel divinis saltem officiis peragendis
addictus ex Episcopi destinatione; vel etiam communi usu et consue­
tudine. An necessario episcopalis benedictio requiratur; alii affirmant,
alii negant. Excommunicationem hanc ergo non incurrit qui mandaret
seu cogeret sepelire ritu catholico, sed in loco profano; e contra in­
currit, qui mandaret seu cogeret sepeliri in loco sacro, etiam nullo
ritu adhibito.
Haereticos notorios, et non tantum vitandos. Comprehenduntur,
ut patet, etiam notorii schismatici haeretici, et apostatae a fide ca­
tholica veri haeretici. — Nominatim, etc., expresso nomine per verba
aut signa indubitata. Excommunicates vel interdictos, publice tales de-

JF* ·

DE CONST. « APOSTOLICAE SEDIS »

253

nuntiatos. Nemo enim tenetur vitare censuratum, si censura non sit
publice denuntiata, C. Ad Evitanda. — C. Quicumque 2. de Haeret.
in 6.°, Clem. 1. de Sepult.; Ferraris v. Sepultura; Suarez d. 12. s. 4.
n. 6.; Bonacina de Cens. d. 2. q. 2. p. 3. § 3. n. 3.; Reiffenst. 1. 3.
t. 28. n. 2.

1208. II. Laedentes aut perterrefacientes Inquisitores, denuntian­
tes, testes, aliosve ministros S. Officii; eiusve Sacri Tribunalis Scri­
pturas diripientes, aut comburentes, vel praedictis quibuslibet auxilium,
consilium, favorem praestantes.
Laedentes sunt damnum inferentes in personam. — Perterrefa­
cientes sunt plus quam gravem metum simpliciter facientes, sed me­
tum oppido gravem. — Ministros, qui deputati sunt ex officio pro
servitio seu negotiis gerendis S. O., e. g., Consultores, Advocati, No­
tarii, Exsecutores, etc. — S. Officii, ubicumque sit, sive Romae sive
alibi; lex non distinguit. — S. Officii; non, Episcoporum, licet hi
sint Inquisitores nati. — Scripturas, non Scripturam. Scripturas, h. e.
instrumenta sive publica sive privata, sive typis impressa sive manu­
script, pertinentia ad acta S. O. Dicitur enim eiusve sacri Tribu­
nalis Scripturas. — Diripere proprie est in partes diversas rapere,
et vehit praedari : rapere autem est vi auferre. Quare hanc excom­
municationem non incurrunt, qui Scripturas S. Officii clam furantur,
vel qui unam dumtaxat, vel aliam vi auferunt. — Diripientes, com­
burentes, non aliter destruentes. — S. Pius V. C. Si de protegendis ;
Bonacina d. 2. q. 2. p. 13.; E. M.
1209. III. Alienantes et recipere praesumentes bona ecclesiastica
absque Beneplacito Apostolico, ad formam Extravagantis 'Ambitiosae
de Reb. Eccl. non alienandis.
Alienantes, Omnes, nullo excepto : lex haec non distinguit. Neque
in sensu obvio Episcopi et Abbates in Extrav. Ambitiosae excipiuntur,
quia ex cit. Extr. Ambitiosae non excommunicatione, sed interdicti ab
ingressu ecclesiae poena plectuntur. Nam pro ipsis potius alia additur
poena, pro maiori delicti gravitate, attenta earum personarum quali­
tate, interdictum ab ingressu ecclesiae, quod praesenti Const, est abro­
gatum. Si ea Extrav. exciperentur ab excommunicatione Episcopi et
Abbates, etiam alii omnes inferiores praelati, aliique bonorum eccle­
siasticorum administratores essent excipiendi, siquidem isti etiam alia
plectuntur poena, beneficiorum privatione. Et sic nullus amplius alie­
nans excommunicatus esset ex illa Extravagant!. Sub regimine autem
praesentis Const, sequeretur hoc gravissimum inconveniens, quod Epi-

254

DE CONST. A APOSTOLICAE SEDIS »

scopi et Abbates, qui gravius peccant, nulla poena plecterentur, et
punirentur tantum illi qui minus peccant. — Alienantes ; non, de­
struentes, furantes, diripientes. Neque vero comprehenduntur omnes
alienantes, sed ii dumtaxat, quibus ecclesiasticorum bonorum admini­
stratio concredita est, uti sunt parochi, rectores etc., quorum nempe
nomine et mandato alienatio fit, non eorum mandatarii. In sensu enim
obvio illi hic sunt alienantes illegitime, qui servata forma Extr. Am­
bitiosae, legitime alienarent. — Recipere praesumentes, excusat ergo
ignorantia.
Alienatio autem hic late accipitur, ut constat ex ipsa Extrav.
Ambitiosae, quae habetur in lib. 3. tit. 4. Extrav. Comm. C. unie.
de Reb. Eccl. non alienandis. Etenim, ait S. Pontifex: « Omnium re­
rum et bonorum ecclesiasticorum alienationem, omneque pactum, per
quod ipsorum dominium transfertur, concessionem, hypothecam, loca­
tionem et conductionem ultra triennium, nec non infeudationem vel
contractum cmphyleuticum, praeter quam in casibus iure expressis, ac
de rebus et bonis in emphyteusim ab antiquo concedi solitis, et cum
Ecclesiarum evidenti utilitate, ac de fructibus et bonis, quae servando
servari non possunt pro instantis temporis exigentia, hac perpetuo
valitura Constitutione fieri prohibemus ». Deinde additur: « Si quis
contra huius nostrae prohibitionis seriem de bonis et rebus eisdem
quidquam alienare praesumpserit, alienatio, hypotheca, concessio, lo­
catio, conductio et infeudatio huiusmodi nullius omnino sit roboris
vel momenti ». Praeterquam de rebus et bonis in emphyteusim ab an­
tiquo concedi solitis, exceptio haec ex praxi praesenti non amplius
admittitur. Nullius roboris vel momenti in foro externo, et interno,
secundum obvium sensum ; licet plures negent pro foro interno, si
iusta subsit causa. Tandem poena imponitur excommunicationis in
alienantes et recipientes, et praecipitur, ut horum bonorum alienatio
nunquam inconsulto Romano Pontifice, fiat. Alienantes et recipientes;
alienatione ergo perfecta ex utraque parte, re tradita et acceptata;
neque sufficit si vendita, v. g., fuerit sub conditione suspensiva.
Bona ecclesiastica, etc., quae nempe iam fuerint debite et rite
acquisita, iuxta formam eiusdem Extravag. Ambitiosae. Etenim alie­
nare est acquisita iam a se abiicere, minime vero acquirendis renun­
tiare. Unde alienatio per se non est, pecuniam mutuam accipere aut
dare. Cf. Decr. S. C. C. 21. Mart. 1626., L. 1. 4. n. 187. — Bona
ecclesiastica autem sunt bona monasteriorum, ecclesiarum, quorum­
cumque locorum piorum, quamvis a laicis administrarentur, dummodo
tamen ecclesiastica auctoritate fuerint erecta; beneficia item ecclesia-

DE CONST. « APOSTOLICAE SEDIS »

255

stica, minime vero cappellaniae mere laicales. Bona Ecclesiastica, i. e.
immobilia et mobilia pretiosa, ut habetur in cit. Extr. Nomine autem
rerum pretiosarum veniunt vasa aurea, vel argentea, gemmae, biblio­
thecae copiosae. Item greges et armenta totaliter considerata. Item
incisio arborum et sylvarum, si fiat cum deterioratione. Venit etiam
magna pecuniae summa donata ac destinata ad emenda immobilia,
vel mobilia pretiosa; tunc enim illa censetur quid immobile vel mo­
bile pretiosum. Non item generatim pecunia; eoque minus reliquiae
pretiosae, quod alienum est a mente Pauli II. et a proprietate ver­
borum, nemo enim eas in patrimonio nostro esse dixerit. Cf. Vol. 1.
n. 1173. Neque vero quaevis rei immobilis, vel mobilis pretiosae di­
stractio, aut locatio ultra triennium, hac Extr. vetatur. Ordinarii adhuc
iure suo alienant, ut antea, praedia exigui valoris, C. Terrulas 53.
caus. 13. q. 2.; immo et non exigui, si urgeat necessitas, quae mo­
ram non patitur. Locationes quoque carent et culpa et censura, si
facta luerint ea lege, ut, finito unoquoque triennio, liceat locatori a
locatione discedere Promissio item locationis renovandae locatio non
est. Nec est illicitum vendere reditus sui beneficii pro mercede vel
pensione annua ultra triennium, quia nullo iure prohibetur; dum ne
veneant, aut locentur repraesentata (anticipata) mercede. Trid. s. 25.
C. 11. De R. Porro S. C. C. EE. et RR. d. 1. Maii 1840. pro prae­
diis exigui valoris summam determinavit 25. scutatorum aureorum de
Camera, nempe circiter 225. libellarum italicarum, quae ob immuta­
tum pecuniae valorem duplo augeri in praesenti potest, proportionata
ratione. Scutatum aureum parum distat a valore 9. lib. ital. Alienari
item possunt absque Pontificis licentia res, quae verisimiliter ad trien­
nium sine notabili deterioratione non perdurant, vel quae usu consu­
muntur, ut fructus, vestes, singularia iumenta, etc., res vetustate con­
fectae, inutiles, damnosae, res quaelibet hoc pacto Ecclesiae acquisita,
ut alienari debeat.
Absque beneplacito Sedis Apostolicae, Praeter causam iustam, ut
alienatio rerum immobilium, et mobilium pretiosarum fieri possit, etiam
opus est, ut ea fiat requisitis ex iure solemnitatibus, quas tamen omnes
supplet Apostolicum beneplacitum ; sine quo excommunicationi alie­
nationes obnoxiae sunt, si sine iusta urgente causa peractae. Episcopis
insuper et Abbatibus inferiores, beneficiis, « quorum res et bona alie­
narunt, dumtaxat, ipso facto privati existant, iliaque absque declara­
tione aliqua vacare censentur». Extr. Ambitiosae.— L. 1. 4. n. 187.;
La-Croix 1. 4. n. 1363. seqq.; Suarez d. 22. s. 6. 2.a excomm.;
Schmalz. L. 3. t. 13.; Reiffenst. ib. ; Lugo Resp. Mor. 1. 3. d. 9.

256

DE CONST. « APOSTOLICAE SEDIS »

10. 12. 13.; Bonacina d. 2. q. 5. p. 11.; Bizzarri Collectan. pp. 298.
299. 527. seqq. 544. seqq. etc. ed. 1885.; E. M.
Eandem excommunicationem incurrunt vendentes et acquirentes
valores ad portatorem, spectantes ad ecclesiastica entia, vol. 1. n. 1173..9
necnon ii qui violant praescriptiones Instructionis Inter ea, circa de­
bita et obligationes oeconomicas a Religiosis Familiis suscipienda. S. C.
de Religios. 30. Iui. 1909., A. A. S. v. 1. p. 699.

1210. IV. Négligentes, sive culpabiliter omittentes denuntiare infra
mensem confessorios, sive sacerdotes, a quibus sollicitati fuerint ad
turpia, in quibuslibet casibus, expressis a Praedecessoribus Nostris Gre­
gorio XV. Constit. Universi 20. Aug. 1622., et Benedicto XIV. Con­
stit. Sacramentum Poenitentiae 1. lun. 1741.
Négligentes, etc. Cf. De Const. Bened. XIV. Sacramentum Poe­
nitentiae, 1249. seqq.; E. M.
1211. V. Praeter hos hactenus recensitos, eos quoque quos Sacro­
sanctum Concilium Tridentinum, sive reservata Summo Pontifici aut
Ordinariis absolutione, sive absque ulla reservatione excommunicavit,
Nos fiariter ita cxcommunicatos esse declaramus ; excepta anathematis
poena in Decreto Sess. IV. de Editione et usu Sacrorum Librorum
constituto, cui illos tantum subiaccrc volumus, qui libros de rebus sa­
cris tractantes sine Ordinarii approbatione imprimunt, aut imprimi
faciunt.
Censurae Trid. Cone, per praesentem Const, confirmatae illae
sunt, quae latae sunt directe ab ipso Cone., quae vel primum a Cone.
Trid. fuerunt latae, vel iam antea latae, distincte et expresse comme­
moratae, cius auctoritate de novo inflictae fuerunt, qualis, e. g., est
censura, de qua mentio fit in praesenti paragr. Ea enim « ex Ca­
none Concilii novissimi Lateranensis » desumpta expresse dicitur. —
Porro haec Cone. Trid. cit. s. 4. habet: « Nulli liceat imprimere, vel
imprimi facere quosvis libros de rebus sacris sine nomine auctoris,
neque illos in futurum vendere, aut etiam apud se retinere, nisi pri­
mum examinati probatique fuerint ab Ordinario, sub poena anathe­
matis... Et si regulares fuerint, ultra examinationem et probationem
huiusmodi, licentiam quoque a suis Superioribus impetrare teneantur,
recognitis per eos libris, iuxta formam suarum ordinationum. Qui
autem scripto eos communicant, vel evulgant nisi antea examinati
probatique fuerint, eisdem poenis subiaceant, quibus impressores ».
1 ridentina haec excommunicatio, quae nemini est reservata, re­
stringitur nunc et extenditur. Restringitur ad eos dumtaxat, « qui li-

257

DE CONST. « APOSTOLICAE SEDIS »

bros de rebus sacris tractantes sine Ordinarii approbatione imprimunt,
aut imprimi faciunt », minime comprehendens retinentes, vendentes,
evulgantes, si eorumdem librorum editores non sint. Extenditur vero
ad omnes libros, sive libri nomen auctoris non habeant, sive habeant.
— De rebus sacris, quamvis haec verba, de rebus sacris pateant latis­
sime; nihilominus ad eos libros contrahenda sunt, de quibus agitur
in cit. Decreto ; nempe « ad libros sacrarum Scripturarum, nec non
ad earumdem adnolationes, et commentarios, minime vero extendenda
ad libros quoscumque de rebus sacris in genere, idest ad religionem
pertinentibus, tractantes ». S. O. 22. Dec. 1880. — Sine Ordinarii
approbatione ; sola approbatio Ordinarii sub dicta censura exigitur,
nempe ut liber imprimatur; non, ut etiam in ipso libro obtenta appro­
batio imprimatur. C. Officiorum Leonis XIII. de Cens, et prohib.
libror. § 48. — Suarez d. 23. s. 7. 1. excomm.; Bonacina d. 2. q. 2.
p. 16.; E. M.

1212, VI. Reliquae excommunicationes Tridentinae, nemini reser­
vatae, quae per praesent. Const, retinentur, sunt sequentes: l.° Ra­
ptor ac omnes illi consilium, auxilium, et favorem praebentes sint ipso
iure excommunicati. S. 24. C. 6. de R. M.
Raptor, nempe mulieris ad matrimonium cum rapta contrahen­
dum. Agitur enim de raptu, impedimento dirimente matrimonium. —
Ac omnes illi consilium, auxilium in favorem praebentes, scilicet ad
raptum; non item, si haec praebeant post raptum admissum, quo
rapta facilius raptori nubat. — Sint ipso iure excommunicati. Impe­
dimentum dirimens cessat, si rapta sub raptoris potestate non am­
plius detineantur; verum excommunicatio perseverat, et nonnisi ab­
solutione finem habet. — Suarez d. 31. s. 5. par. ultima; Bonacina
d. 2. q. 2. p. 9. et de Susp. d. 3. p. 5. par. 1. n. 38.; E. M.
1213. VII. 2.° Praecipit S. Synodus omnibus, cuiuscumque gra­
dus, dignitatis et conditionis exsistant, sub anathematis poena, quam
ipso f^clo incurrant, ne quovis modo directe vel indirecte subditos suos,
vel quoscumque alios cogant, quo minus libere matrimonia contrahant.
S. 24. C. 9. de R. M.
Omnibus cuiuscumque gradus, dignitatis et conditionis exsistant,
non tamen omnes simpliciter excommunicationem incurrunt, sed omnes
tantum temporales domini ac magistratus cuiuscumque gradus, digni­
tatis et conditionis. De his enim agitur in cap. cit. — Sub anathe­
matis poena, non reservata. — Directe, cum vis exercetur in ipsam
personam, quam quis cogere vult ad matrimonium, et immediate in
Bucceronî. lust, theol. moralis IV.

Π

258

DE CONST. « APOSTOLICAE SEDIS »

ordine ad matrimonium inferatur. — Indirecte, cum vis exercetur in
aliam personam, quae influat in personam, quam quis ad matrimonium
vult cogere, vel cum vis exercetur in hanc ipsam personam non im­
mediate in ordine ad matrimonium, sed in ordine ad aliud, quod pa­
tientem ad matrimonium cogat. — Subditos suos vel quoscumque alios,
sub eorum jurisdictione degentes, ut habetur in eod. cap. cit., vel saltem
eorum iurisdictioni aliquo modo et aliquo tempore subiectos. — Co­
gant, coactione gravi et iniusta. — Quominus libere matrimonia con­
trahant ; quare coactio respicere debet matrimonium reapse contractum,
neque sufficit ad excommunicationem incurrendam cogere ad sponsalia
tantum, vel cogere ad matrimonium, si tamen matrimonium non se­
quatur. — Suarez d. 23. s. 7. 4.* excommm,; Ithur. Cas. 14. n. 14.
seqq., Cas. 24. n. 14. seqq.; Card. De Luca Opp. t. 14. Annotat, ad
S. Cone. Trid. disc. 26. n. 35. seqq.; Bonacina d. 2. q. 2. p. 6.

1214. VIII, 3.° /n omnes et singulas personas, cuiuscumque qua­
litatis vel conditionis fuerint, tam clericos quam laicos, saeculares vel
regulares, atque etiam qualibet dignitate fungentes, si quomodocumque
coegerint aliquam virginem, vel viduam, aut aliam quamcumque mu­
lierem invitam, praeterquam in casibus in iure expressis, ad ingre­
diendum monasterium, vel ad suscipiendum habitum cuiuscumque re­
ligionis, vel ad emittendam professionem ; quique consilium, auxilium
vel favorem dederint, quique scientes eam non sponte ingredi mona­
sterium, aut habitum suscipere, aut professionem emittere quoquo modo
eidem actui vel praesentiam, vel consensum, vel auctoritatem interpo­
suerint. Itemque in eos, qui sanciam virginum vel aliarum mulierum
voluntatem veli accipiendi, vel voti emittendi, quoquo modo sine iusta
causa impediunt. S. 25. C. 18. de Reg.
Virginem vel viduam, aut aliam quamcumque mulierem ; si ergo
coactio fit alicui viro, ut religionem ingrediatur, non incurritur haec
censura. Cum Cone, excipiat casus in iure expressos, licite cogi po­
test mulier delinquens ad monasterium ingrediendum, in sui criminis
poenam, vel ob cautionem, ne labatur in aliquam incontinentiam; ad
habitum vero aut professionem raro aut nunquam. L. 212., C. 18.
de Convers. coniugator., C. 19. e. t.
. Id ingrediendum monasterium, vel ad suscipiendum habitum, vel
emittendam professionem. « Tria membra distincte numerantur, scilicet
coactio ad ingrediendum monasterium ad suscipiendum habitum, et ad
professionem emittendam... Concilium bis haec tria enumerat tamquam
omnino distincta. Et ideo in illo primo membro non dicit ingredi re­

DE CONST. « APOSTOLICAE SEDIS »

259

ligionem, sed monasterium, quia nimirum per illud prohibet, ne co­
gantur feminae ad habitandum ibi, etiam proprio habitu retento ».
Suarez d. 23. s 7. 6.a excomm. Quare iuxta Suaresium aliosque in­
curritur praesens censura, etiamsi quis cogat feminam ad monasterii
ingressum, non ut profiteatur, nec ut habitum sumat, sed ut ibi ho­
neste educetur. Bonacina vero d. 2. q. 2. p. 2. n. 6., aliique distin­
guunt utique illa tria, unde asserunt excommunicationem incurrere,
qui vel ad solum ingressum mulierem cogit, licet ipsa neque habitum
suscipiat, neque professionem emittat. Verum inquiunt ingressum intelligendum esse in ordine ad habitum suscipiendum vel professionem
emittendam. Quare excommunicationem hanc non incurreret, qui fe­
minam alio fine cogeret ad monasterium ingrediendum, e. g., ut ibi
educetur. Primam sententiam probabiliorem existimat S. Alph. n. 212.
Velum accipere, vel votum emittere idem yidetur esse quod re­
ligionem profiteri ; tamen quia nemo potest profiteri, nisi prius ha­
bitu suscepto, qui hanc susceptionem impediret, a fortiori impediret
professionem, et consequenter hanc censuram incurreret. Suarez 1. c.,
Bonacina 1. c. p. 3. n. 3. Negat vero Sanchez aliique, « quia decretum
Cone, est cum rigore accipiendum ». S. Alph. n. 212.
Quoquo modo sine insta causa; ergo, si cum iusta causa, haec
excommunicatio non incurritur. — Impediunt ; impedire non est co­
gere, impedire est sese opponere, vel obstacula apponere, ne quis quod
iuste appetit assequi possit. — Ithur. Cas. 24. ; Sanchez in Decal.
1. 4. c. 4.
1215. IX. 4.° Ne tantum Sacramentum (Eucharistiae) indigne at­
que ideo in mortem et condemnationem sumatur, statuit atque declarat
ipsa S. Synodus, illis, quos conscientia peccati mortalis gravat, quantumcumque etiam se contritos existiment, habita copia confessoris, ne­
cessario praemittendam esse confessionem sacramentalem. Si quis autem
contrarium docere, praedicare, vel pertinaciter asserere ; seu etiam pu­
blice disputando defendere praesumpserit, eo ipso excommunicatus exsi­
stat, S. 13. can. 11.
Necessario praemittendam esse; non additur, ex iure divino. Si
quis ergo defendat, confessionem praemittendam esse ex iure mere
ecclesiastico, excommunicationem hanc nullo modo incurrit. Verum si
defendat « mandatum Tridentini factum sacerdoti, sacrificanti ex ne­
cessitate cum peccato mortali, confitendi quam primum, esse consilium,
non praeceptum », vel « illam particulam quam primum intelligi, cum
sacerdos suo tempore confitebitur », excommunicationem incurrit R.

260

DE CONST. « APOSTOLICAE SEDIS »

P. simpliciter reserv. vi art. 1. illius seriei. Duae enim istae propo­
sitiones sunt 38.‘ et 39.·, quas cum aliis sub poena excommunicationis re­
servatae Secli Apostolicae damnavit Alexander VII. d. 18. Mart. 1666.
— Suarez d. 23. s. 7. 2.· excomm.; Bonacina d. 2. q. 12. p. 14.
1216. X. 5.° Tametsi dubitandum non est, clandestina matrimonia,
libero contrahentium consensu facta, rata et vera esse matrimonia,
quamdiu Ecclesia ea irrita non fecit, et proinde iure damnandi sunt
illi, ut eos S. Synodus anathemate damnat, qui ea vera ac rata esse
negant, quique falso affirmant, matrimonia a filiisfamilias sine con­
sensu parentum contracta irrita esse, et parentes ea rata vel irrita
facere fosse: nihilominus S. Dei Ecclesia ex iustissimis causis illa
semper detestata est, atque prohibuit. S. 24. C. 1. de R. M.
Sine consensu parentum contracta irrita esse, et parentes ea rata
vel irrita facere fosse ; non agitur ergo hic de potestate auctoritatis
civilis. De hac agitur s. 24. c. 3. 4. 9. 12. et pp. dd. Synod. Pistor.
53.* 59.· 65.· — Bonacina d. 2. q. 2. p. 8.

1217. Aliae, quae adsunt Tridentinae excommunicationes, iam
proprio in loco enumeratae sunt; nempe l.° de clausura, quae nemini
etiam est reservata, Cf. 1189., 2.° de duellantibus, quae translata est
in praes. Const, inter excomm. R. P. simpl. reservatas, Cf. 1185.;
3.° de usurpatoribus bonorum ecclesiasticorum, quae reservata etiam
est simpl. R. P., Cf. 1202.; 4.° tandem, quod attinet ad censuras
Trid., quae sub anathemate in fine singulorum canonum indicuntur,
omnes quidem implicite continentur, ratione haeresis, in art. primo
excommunicationum R. P. speciali modo reservatarum. Idem dicendum
de anathemate S. 25. Decr. de Indulg.
12IS. Excommunicatio accessit C. Apost. Sed., nemini reservata,
in missionaries negotiationi et mercaturae operam dantes, et in su­
periores eorum immediatos, qui delinquentes non puniverint, iuxta C.
Urbani VIII. Ex debito 21. Febr. 1633., et Clementis IX. Sollicitudo
17. lui. 1669., ex Summi Pontificis Declaratione. S. C. de P. F. 29.
Mart. 1873.; S. O. 4. Dec. 1872.
Haec Clemens IX. 1. c. §3.: « Omnibus et singulis personis ec­
clesiasticis, tam saccularibus quam regularibus, cuiuscumque status, gra­
dus, conditionis et qualitatis, ac cuiusvis Ordinis, Congregationis et
Instituti... et earum cuilibet, quae ad insulas, provincias, regna lu­
diarum Orientalium... ac in fartes Americae, iam australes quam se­
ptentrionales a Sede Afostohca, vel Congregatione venerabilium fratrum

DE CONST. « APOSTOLICAE SEDIS »

261

nostrorum S. Λ’. E. CC., negotiis Propagandae Fidei praepositorum,
aut ab earum Superioribus sub nomine missionariorum, aut quovis alio
titulo, pro tempore missae fuerint, aut in illis partibus quomodolibet
inorabuntur, sub excommunicationis latae sententiae, ac privationis vo­
cis activae et passivae... nec non amissionis mercium et lucrorum omnium ipso facto incurrendis... poenis, tenore praesentium districte pro­
hibemus... ne mercaturis et negotiationibus saecularibus huiusmodi quovis
praetextu, titulo, colore, ingenio, causa, occasione et forma, etiam se­
mel, per se, aut mediantibus ministris, seu aliis personis subsidiariis,
directe vel indirecte, tam nomine proprio, quam suarum respective re­
ligionum... vel aliorum quorumlibet, et alias quovis modo et qualiter­
cumque se ingerant vel immisceant. Ac ex nunc... postquam casus eve­
nerit, merces et lucra quaecumque, quae ex ciusmodi mercaturis et
negotiationibus provenerint... in usum et commodum pauperum, hospi­
talium, seminariorum, etc., harum serie applicamus, delinquentes te­
neantur consignare merces et lucra huiusmodi locorum Ordinariis...
qui illa ut praefertur, et non in alios usus, distribuere et erogare de­
beant... § 4. Insuper eisdem censuris et poenis innodamus, et innodatos
fore declaramus, Superiores immediatos, ac Provinciales, ac Generales
praedictorum Ordinum seu Congregationum, qui eorum respective sub­
ditos in praemissis... etiam pro unica vice quomodolibet delinquentes,
saltem per amotionem illorum a locis commissi per eos delicti, non pu­
niverint. — A sententia vero excommunicationis huiusmodi per Supe­
riores vel alium seu alios quoscumque, etiam qu'avis auctoritate suf­
fultos, nemo ex praedictis delinquentibus absolvi possit, praeterquam
in articulo mortis constitutis, nisi lucris huiusmodi prius restitutis ».
Regna ludiarum Orientalium, partes Americae; laud. Declaratio
S. 0. et S. C. de P. F. complectitur etiam missionaries sinenses. S.
0. 17. lan. 1883. — Aut in illis partibus quomodolibet morabuntur ;
« eadem prohibitio et poena ad mentem Clementis IX. non solum af­
ficit missionaries europaeos, sed etiam quoscumque ecclesiasticos viros,
qui sub nomine missionariorum, aut quovis alio titulo, pro tempore
missi fuerint, aut in illis partibus quomodolibet morabuntur ». S. O.
17. lan. 1883. — Negotiatio est aliquid emere, ut immutatum carius
vendatur, e. g., oleum, frumentum, libros, etc. Mercatura vero ea quo­
que complectitur, quae naturaliter mutata solent revendi, e. g., mustum
quod vinum factum, vitulos qui facti boves, sues qui saginati reven­
duntur. Naturaliter, nam si hominum arte et industria mutata reven­
duntur, artificium est, quod huc non pertinet, e. g., si ex empta lana
vestes, ex ferro arma, ex ligno vasa conficias. Verum si haec quoque,

262

DE CONST. « APOSTOLICAE SEDIS »

in publicis officinis, conductis operariis, praestentur, quaestuosum ali­
quid sunt, et a negotiatione parum distant, nec consequenter regu­
lariter sine lethali culpa exercentur. L. 1. 3. n. 836, — Quavis modo
et qualitercumque se ingerant vel immisceant ; etiam semel ; etiam pro
aliis mercaturae et negotiationi operam dantes.
Nemo ex praedictis delinquentibus, i. e. ex iis qui negotiationibus
aut mercaturis dant operam, vel eis se ingerunt et immiscent. Supe­
riores ergo, etiam lucris non restitutis a delinquentibus, absolvi pos­
sunt, nec mora delinquentium eis nocet. — Nisi lucris, etc. Restitutis
ergo lucris huiusmodi, potest quis ab alio absolvi quam a S. Pontifice.
Lucrorum condonatio non nisi a S. Sede obtinenda est. Restitutio
autem facienda est « locorum Ordinariis seu eorum Vicariis in spiri­
tualibus, aut Officialibus, vel Apostolicis Vicariis, seu Provicariis ». Hi
lucra restituta « in usum et commodum pauperum, hospitalium, se­
minariorum ecclesiasticorum ac operariorum (non tamen religionum...
eorum, qui in praemissis vel circa ea deliquerint, sed aliorum non
delinquentium...), et non in alios usus distribuere et erogare debeant »
§ 3. — E. M.

1219. « An post B. Apost. Sed. vigeant adhuc censurae prae­
scriptae in duabus CC. s. m. Benedicti XIV. circa ritus Sinenses et
Malabaricos?
R. Constitutionibus Benedicti XIV. s. m. super me­
moratis ritibus Sinensibus et Malabaricis, annor. 1742. et 1744. editas,
omnino vigere, exceptis tantum censuris latae sententiae, de quibus
nulla fit mentio in Const. SSmi Dni Pii IX. IV. Id. Oct. edita, quae
incipit Apostolicae Sedis moderationi ; ideoque ad calcem formulae iuramenti, quod a Benedicto XIV. in eadem Const, praescribitur et
confirmatur, inter verba: «.Poenis per praedictas Constitutiones impo­
sitis me subitetum agnosco et declaro, inseratur, post vocem impositis,
hoc additum: et adhuc vigentibus » S. O. 3. Mart. 1873.
Suspensiones latae sententiae Summo Pontifici simpliciter reservatae.
1220. I. Suspensionem ipso facto incurrunt a suorum beneficio­
rum perceptione ad beneplacitum S. Sedis capitula et conventus eccle­
siarum et monasteriorum aliique omnes, qui ad illarum seu illorum
regimen et administralionem recipiunt Episcopos aliosve Praelatos, de
p) acdictis ecclesiis seu monasteriis apud eamdem S. Sedem quovis modo
provisos, antequam ipsi exhibuerint Litteras Apostolicas de sua pro­
ni otione.
.1 suorum beneficiorum perceptione. « Suspenso capitulo vel con­
ventu, non censentur suspensi singuli, nisi sint in culpa. Quando su-

DE CONST. « APOSTOLICzkE SEDIS »

263

spensio fertur in solam communitatem, non afficit singulas personas
quoad munia particularia, sed tantum quoad officia vel beneficia to­
tius communitatis ». L. 317. Beneficia vero totius communitatis ea
sunt, quae ad communitatem, ut communitas est, pertinent, licet eo­
rum fructus in singulas personas distribuantur. — Beneficiorum : ea
quae sunt ordinis et iurisdictionis salva permanent. — Perceptione, non
administratione ; perceptione nempe fructuum. — Ad beneplacitum
S. Sedis; suspensio ergo haec non est determinato aliquo tempore
duratura, sed quandiu placuerit S. Sedi, h. e. Romano Pontifici pro
tempore exsistenti, eiusque successoribus, donec nempe suspensi super
hoc eiusdem Sedis gratiam meruerint obtinere. Quare, declarata S. Se­
dis voluntate remittendi seu revocandi suspensionem, sine alia abso­
lutione expirât. Layman p. 3. c. 3. n. 3.
Aliique omnes; verba haec in obvio sensu non videntur intelligenda esse de singulis personis capitulorum et conventuum, sed refe­
renda videntur ad alios, qui non sunt capitulorum et conventuum
membra. Hinc capitula et conventus suspenduntur quidem a beneficiis
communibus, quae ipsa capitula et conventus, qua tales, possidebant,
minime vero a beneficiis, quae singulae personae possident. Alii vero
a capitulis et conventibus, omnes quidem plectuntur privatione per­
ceptionis eorum, quae singuli obtinent. — Suspensio haec quoad ca­
pitula et conventus partim poena, partim privatio est, eamque incur­
runt illi quoque, qui ex capitulis et conventibus non receperint. Est
vero quoad alios simpliciter poena, quare eam non incurrunt, nisi qui
mortali culpa non vacant.
Ad regimen et administralionem recipiunt ; censetur Episcopus
vel Praelatus recipi in regimen ct administralionem ecclesiae statim
ac eius auctoritas tanquam legitima agnoscitur, eum excipiendo et
admittendo. Quare semel ac Praelatus receptus fuit, illi, qui ei recepto
iam, et in pacifica possessione sui officii, obedientiam praestant, su­
spensionem hanc non incurrunt. — Episcopos, alii intelligunt conse­
cratos; quia cum simus in odiosis, stricta interpretatione utimur; alii
vero intelligunt etiam simpliciter electos vel confirmatos, quin adhuc
episcopalem consecrationem acceperint, quia dicitur, quovis modo pro­
visos, et agitur de promotione. Cf. Ferraris v. Episcopus a. 2. n. 32.
36. 38. — Praelatos^ qui jurisdictione quasi espiscopali ct externa pol­
leant, non eos, qui uti mere administratores mittuntur. — Apud eamdem
S, Sedem quovis modo provisos, nempe « qui apud dictam Sedem
promoventur, aut confirmationis, consecrationis vel benedictionis mu-

264

DE CONST. « APOSTOLICAE SEDIS »

nus recipiunt ». Extravag. coinm. Iniunctae nobis C. 1. de Electione.
— Bonacina d. 3. q. 4. p. 40.

1221. II. Suspensionem per triennium a collatione ordinum ipso
jure incurrunt aliquem ordinantes absque titulo beneficii vel patrimonii,
cum pacto, ut ordinatus non petat ab ipsis alimenta.
Suspensionem per triennium ; quare triennio transacto suspensio
per se ipsam expirât. Laymann p. 3. c. 3. n. 3. — Ordinantes absque
titulo beneficii vel patrimonii ; agitur ergo de collatione ordinum maio­
rum ; ad hos enim recipiendos titulus requiritur beneficii, vel, hoc
deficiente, patrimonii. — Aliquem, sive alienum, sive suum subditum,
Cf. C. Si Episcopus 37. de Praeb. in 6.°; sive saecularem; regulari­
bus tamen exceptis, privilegium hac in re habentibus. Cf. 1222. —
Absque titulo ; ergo incurrunt censuram hanc, si quem ordinent cum
titulo falso, ex quo nullum ius percipiendi fructus in ordinatum transit.
Minime vero incurrunt, si quem ordinent cum titulo, sed insufficiente,
licet hoc Cone. Trid. prohibeatur. — Patrimonii ; patrimonio accensentur pensiones perpetuae, legata perpetua missarum, cappellaniae
manuales sub conditione, donec ordinatus provideatur. L. 1. 6. n. 825.;
Bened. XIV. Notif. 26.
Cum pacto, etc. « Innocentius III. in C. Cum secundum Aposto­
lum de Praeb., ordinantibus, qui clericos sine titulo ad .sacros ordines
promovent, onus imposuit illos alendi, donec per eos ecclesiastica be­
neficia consequantur. Quod etiam confirmatum et explicatum est in C.
Si Episcopus de Praeben. in 6.°; in Cone, vero Lateranensi sub Ale­
xandro III. p. 1. C. 5. addita est limitatio: Nisi qui ordinatur de
sua vel paterna hacreditate subsidium possit habere. Quae tamen nunc
servanda est iuxta praescripta in Cone. Trid. in s. 21. C. 2. de R. ».
Suarez d. 31. s. 1. 7.* suspens. — C. 5/ quis 45. de Simon.; Card.
De Luca opp. t. 14. Annotat, ad S. Cone. Trid. d. 14.; Bonacina
d. 3. q. 1. p. 8.
1222. III. Suspensionem per annum ab ordinum administratione
ipso iure incurrunt ordinantes alienum subditum, etiam sub praetextu
beneficii slatim conferendi, aut iam collati, sed minime sufficientis,
absque eius Episcopi litteris dimissorialibus, vel iam subditum pro­
prium, qui alibi tanto tempore moratus sit, ut canonicum impedimen­
tum contrahere ibi potuerit, absque Ordinarii eius loci litteris testimo­
nialibus.
Ordinantes ; etiam ordines tantum minores, etiam iuxta aliquos
tonsuram conferentes: verbum enim generale est, et ad omnem ordi-

DE CONST. « APOSTOLICAE SEDIS »

265

nantem extenditur. Merito tamen prima tonsura excluditur, cum ordo
non sit. S. O. 18. Apr. 1888. Alienum subditum, qui consequenter
proprius subditus non est, neque titulo nativitatis, neque originis, ne­
que domicilii, neque beneficii, neque familiaritatis, neque incardinationis. —Eliam sub praetextu: incurritur ergo praesens censura etiamsi
quis sine tali praetextu subditum alienum ordinet absque litteris dimissorialibus Episcopi, cuius ille subditus est.
Litterae dimissoriales eae sunt, quae scripto continent expressum
consensum et licentiam proprii Episcopi, ut subditus possit ab alieno
Episcopo ordinari. — Litterae testimoniales sunt illae, quae fidem fa­
ciunt aliquem dignum esse, cui ordines conferantur. Quare non suf­
ficiunt litterae commendatitiae in genere de vita et moribus alicuius
absque ullo ad ordines recipiendos respectu. Verum praedicta licentia
et testimonium viva etiam voce dari potest ex Trid. s. 14. de R. C. 2.,
praeterquam Ultramontanis in Italia degentibus, C. 1. de Temp. ord.
in 6.° Litterae testimoniales dari debent ab Episcopo domicilii, ab
Episcopo originis, ab Episcopo illius loci, ubi quis fortuito natus est,
et ab Episcopo loci, ubi quis aliquandiu moratus est; si in tali loco
tamdiu, nempe ultra sex menses, et ea aetate, nempe post septennium,
moratus sit, ut canonicum impedimentum contrahere potuisset. Quod
hic autem de dimissoriis et testimonialibus litteris praescribitur et ad
eos pertinet, qui Piis Sodalitiis seu Congregationibus, in quibus vota
simplicia emittuntur, nomen dederunt, S. C. EE. et RR. 6. Maii 1864.
Illis vero religiosis, qui hodie ante vota solemnia emittunt vota sim­
plicia, durante triennio horum votorum post tirocinium, dimissoriae
dantur a Superioribus Regularibus quoad tonsuram et ordines mino­
res tantum, S. C. EE. et RR. 12. lan. 1858.; post edita vero solemnia
vota, quoad omnes ordines.
Eius Episcopi ; qui ordines nempe ei conferre potuisset, vel di­
missorias ad ordines concedere. Episcopi autem nomine, hic intelligitur etiam Vicarius Generalis, Episcopo in. remotis agente: et Vicarius
Capitularis, Sede vacante, et quidem etiam infra annum pro arctatis,
iis nempe quibus, ratione beneficii, aut recepti aut recipiendi, opus sit
non differri sacri ordinis aut tonsurae collationem ; post annum pro
non arctatis. — Tanto tempore, i. e., ut in matrimoniis ex veriori
sententia, ultra sex menses, vel ultra tres pro clericis addictis servitio
militari. Cf. 893. — Canonicum impedimentum, puta censuras, irregu­
laritatem, etc. — C. Eos qui 2. de temp, ordin. in 6.°; Innocent. III.
C. Speculatores 4. Nov. 1694.; Card. De Luca 1. c.; Bonacina d. 3.

266

DE CONST. « APOSTOLICAE SEDIS »

q. 1. q. 11., q. 2. p. 7.; Giraldi Expos. lur. Pont. p. 2. s. 96.; Ho­
norante Prax. Secret. Urb. Vicar, c. 1. n. 9.; E. M.
1223. IV. Suspensionem per annum a collatione ordinum ipso
iure incurrit, qui excepto casu legitimi privilegii, ordinem sacrum
contulerit absque titulo beneficii vel patrimonii clerico in aliqua Con­
gregatione viventi, in qua solemnis professio non emittitur, vel etiam
religioso nondum professo.
« Pius V. Motu proprio anni 1568., qui incipit Romanus Pon­
tifex, extendit decretum Cone. Trid. s. 21. C. 2. de R., quatenus ti­
tulum beneficii vel patrimonii requirit, etiam ad clericos religiosos vel
religiosorum more viventes, qui professionem et solemnia vota non
emiserunt, et eos aliter ordinatos ipso iure suspendit, et si ministrent
irregulares efficit ». Suarez de Cens. d. 31. s. 1. Haec S. P. V. ex­
tensio servatur per C. Apost. Sedis, ut constat ex praesenti suspen­
sione. Excepto casu legitimi privilegii ; unde excipiuntur Religiosi
Societatis lesu, licet vola tantum simplicia emiserint ex C. Gregorii XIII.
Ecclesiae catholicae 28. lunii 1591. Cfr. Sanchez Consil. Mor. 1. 7.
c. 3. d. 35. n. 9.
Clerico in aliqua Congregatione, etc.; quare, secluso speciali pri­
vilegio, titulo paupertatis ordinari nequeunt: l.u religiosi, qui vota
simplicia emiserunt in Congregatione, cui vota simplicia tantum con­
cessa fuere; 2.° religiosi qui nunc vota simplicia emittunt ex mandato
Pontificio, licet pertineant ad ordines, in quibus antea sola vota so­
lemnia emittebantur. S. C. 20. lan. 1860. — Qui... ordinem sacrum
contulerit : hanc ergo suspensionem unica personarum classis incurrit,
ipsi nempe ordinem conferentes, seu ordinantes. — Card. De Luca
1. c.; Bonacina d. 3. q. 1. p. 8. q. 2. p. 10.

1224. V. Suspensionem perpetuam ab exercitio ordinum ipso iure
incurrunt religiosi eiecti, extra religionem degentes.
Religiosi. Praedicta suspensio non attingit nisi religiosos ad solemnem professionem admissos, l.° quia S. Congreg. Card. Cone. Trid.
interpret., d. 21. Sept. 1624., communicato consilio cum Urbano VIII.,
atque ex ipsius facultate, inter alia, sequens edidit Decretum: « Eiecti
extra religionem degentes sint perpetuo suspensi ab exercitio ordinum,
sublata Ordinariis locorum facultate dictam suspensionem relaxandi aut
moderandi ». Porro praedicta suspensio, iuxta communem thth. sen­
tentiam, non attingebat religiosos ad solen nem professionem non ad­
missos. 2.° Nam religiosorum nomine in odiosis religiosi stricte dicti,
seu professi, solum venire solent. Quare hanc censuram non incurrunt

DE CONST. « APOSTOLICAE SEDIS »

267

neque novitii, neque religiosi, qui vota simplicia dumtaxat emiserunt.
— Eiecti; hanc ergo suspensionem non incurrunt apostatae, aut fu­
gitivi, quia eiecti non sunt. Neque vero incurrunt iniuste eiecti. Quare
opus est, ut quis ex iusta causa et servato ordine iuris eiiciatur. Secus
enim non erit vere eiectus. — Extra religionem degentes ; hac ergo su­
spensione non amplius ligantur eiecti ipsi, qui iterum recipiuntur, aut
ad aliam religionem canonice transeunt, quia non sunt extra religio­
nem degentes. Bonacina d. 3. q. 8. p. 12., de Claus, q. 2. p. 12.;
Lucidi vol. 2. p. 36. seqq. ed. 3?

1225. Ex Decreto S. C. EE. et RE. 4. Nov. 1892.: « Alumni
votorum solemnium vel simplicium, perpetuorum vel temporalium, in
sacris ordinibus constituti, qui expulsi vel dimissi fuerint perpetuo su­
spensi maneant, donec a S. Sede alio modo eis consulatur ; ac prae­
terea Episcopum benevolum receptorem invenerint et de ecclesiastico
patrimonio sibi providerint. — Qui in sacris ordinibus constituti et
votis simplicibus obstricti, sive perpetuis, sive temporalibus, sponte
dimissionem ab Apostolica Sede petierint et obtinuerint, vel aliter ex
Apostolico privilegio a votis simplicibus vel perpetuis vel tempora­
neis dispensati fuerint, ex claustro non exeant, donec Episcopum be­
nevolum receptorem invenerint, et de ecclesiastico patrimonio sibi pro­
viderint, secus suspensi maneant ab exercitio susceptorum ordinum. —
Quod porrigitur quoque ad alumnos votorum simplicium temporalium,
qui quovis professionis vinculo iam forent soluti, ob elapsum tempus,
quo vota ab ipsis fuerunt nuncupata ». Quare eiecti sunt a S. Sede
semper dispensandi, etiamsi Episcopum invenerint receptorem et de
patrimonio sibi providerint. Dimissi, aliique si Episcopum invenerint
receptorem et de patrimonio sibi providerint, ipso facto eorum cessat
suspensio.
Secundum Novissimum de expulsione vel dimissione Religioso­
rum Decretum, S. C. de Relig. Quum singulae par. 20.,
< 20. Omnes Religiosi, de quibus agitur, in Sacris constituti, qui
expulsi vel dimissi fuerint, perpetuo suspensi manent, donec a com­
petente Auctoritate, post emendationem vitae, dispensationem obtinue­
rint. Religiosi vel Clerici, non in Sacris, expulsi vel dimissi, prohi­
bentur, quominus ad superiores Ordines adseendant sine venia Sanctae
Sedis. Omnes autem expulsi vel dimissi, etiamsi sese vere emendave­
rint, ad suum vel ad alium Ordinem vel Congregationem admitti non
poterunt, absque speciali licentia Sedis Apostolicae ».
Attendendae praeterea sunt novae clausulae, licet non expressae,
quae adnexae intendendae sunt Rescriptis saecularizationis aut voto-

268

DE CONST. « APOSTOLICAE SEDIS »

rum perpetuorum dispensationis, quae religiosis clericis constitutis in
sacris ordinibus conceduntur. Cf. vol. 3. n. 254.

1226. VI. Suspensionem ab ordine suscepto ipso iure incurrunt,
qui eumdem ordinem recipere praesumpserunt ab excommunicato vel
suspenso, vel interdicto, nominatim denuntiatis, aut ab haeretico vel
schismatico notorio: eum vero, qui bona fide a quopiam eorum esi or.
dinatus, exercitium non habere ordinis sic suscepti, donec dispensetur,
declaramus.
Suspensionem ab ordine suscepto, h. e. valide suscepto; secus
enim suspensio ne intelligi quidem potest. — Qui eumdem ordinem
recipere, etc.; non est ergo suspensio totalis ab omni ordine suscepto,
sed partialis ab ordine tantum, ab excommunicato, suspenso, vel in­
terdicto, recepto. — Ab ordine suscepto ; haec ergo suspensio non ex­
tenditur etiam ad primam tonsuram ; extenditur vero ad consecratio­
nem Episcopi, nam textus generatim loquitur. — Ab excommunicato,
vel suspenso, vel interdicto a collatione ordinum. — Nominatim denunciatis, aut ab haeretico vel schismatico notorio, non incurritur igitur
praesens suspensio, si ordo recipiatur ab interdicto, suspenso, excom­
municato, sed tolerato ; vel ab haeretico, aut schismatico, sed occulto·
— Praesumpserunt ; ab hac ergo suspensione excusat ignorantia, etiam
crassa aut supina, et gravis metus.
Eum vero qui bona fide... exercitium non habere ; oppositio, quae
hic statuitur inter eum, qui praesumit recipere ordinem, et eum qui bona
fide ordinatur ab excommunicato; item diversus ille loquendi modus,
de primo enim dicitur suspensionem incurrere, de posteriori exer­
citium non habere ordinis sic suscepti, aperte innuere videtur hanc
suscepti ordinis privationem non ini ungi tamquam censuram ordinato,
sed tamquam privationem et poenam in iniuriam ordinantis absque de­
bita potestate, et quasi irregularitas ex defectu. Hinc idem dicendum
est etiam in casu coactionis et metus cadentis in constantem virum.
Ille enim defectus potestatis non tollitur propter metum, inuno quo­
dammodo augetur, praesertim si ab ipsomet ordinante incutiatur. —
Donec dispensetur, dispensatio haec, uti ex iure constat, reservata non
est S. Pontifici ; neque vero hic reservatur, cum indefinite ponatur >
unde intelligenda est cum clausula, prout de iure. Donec dispensetur
a suo Episcopo. Ante dispensationem peccat ministrando in susceptis.
— C. Quoad 1. de Schism.; C. Fraternitati 2. ib. ; C. unie, de Ordi­
natis ab Episc. qui ren. ep.; Bonacina d. 2. q. 1. p. 9. 10.; The­
saurus, de Poenis eccles. p. 2. Ordo c. 24. n. 1. v. Limita et adver­
tendum.

DE CONST, a APOSTOLICAE SEDIS »

269

1227. VII. Clerici saeculares exteri, ultra quatuor menses in Urbe
Korna commorantes, ordinati ab alio quam ab ipso suo Ordinario absque
licentia Card. Urbis Vicarii, vel absque praevio examine coram eo­
dem peracto, vel etiam a proprio Ordinario posteaquam in praedicto
examine reiecti fuerint, nec non clerici pertinentes ad aliquem ex sex
cfiscopatibus suburbicariis, si ordinentur extra suam dioecesim, dimissoriahbus sui Ordinarii ad alium directis, quam ad Card. Urbis
Vicarium: vel non praemissis ante ordinem sacrum suscipiendum
exercitus spiritualibus per decem dies in domo urbana Sacerdotum a
Missione nuncupatorum, suspensionem ab ordinibus sic susceptis ad
beneplacitum S. Sedis ipso iure incurrunt. Episcopi vero ordinantes
ab usu Pontificalium per annum.
Clerici saeculares ; haec ergo non pertinent ad regulares, neque
ad laicos, qui tonsuram, et cum ea ordines simul minores recipiunt.
— Ultra quatuor menses, non ante hoc tempus, qui nempe breviori
tempore in Urbe moras traxerint. — Clerici exteri, hic dicuntur, qui
neque ad Romanam dioecesim, neque ad aliquem e sex episcopatibus
suburbicariis pertinent. Id constat ex altera illa parte addita, clerici
saeculares exteri... nec non clerici pertinentes ad aliquem c sex episco­
patibus suburbicariis, etc. — In Urbe commorantes, ibique adhuc per­
gunt commorari ; dicitur enim in Urbe commorantes, non qui com­
morati fuerint, ordinati ab alio, etc. ; quare haec non pertinent ad illos,
qui ordinandi quidem discedunt, sed non amplius reversuri. — Pro­
prio ordinario, ratione originis, seu domicilii, seu incardinationis, seu
beneficii, seu familiaritatis. — Posteaquam in praedicto examine reiecti
fuerint, non item, absque praevio praedicto examine. — Nec non cle­
rici pertinentes, etc., non additur, ultra quatuor menses, in Urbe Roma
commorantes. Hanc ergo incurrunt suspensionem, licet in sua dioecesi
commorentur, si, etc. — Episcopatus suburbicarii, sunt Ostiensis, Por­
tuensis et Sanctae Rufinae, Albanensis, Praenestinus, Sabinensis, Tu­
sculanus, Veliternus. Cfr. M. P. Pii X. Edita a Nobis 5. Maii 1914.
— Vel non praemissis... exercitiis, nempe nisi privilegio gaudeant. —
Ante ordinem sacrum, non quemlibet ordinem. — Sacerdotes a Mis­
sione, vulgo Lazarislae, nuncupati, ii sunt, qui S. Vincentium a Paulo
fundatorem habent. — Episcopi ordinantes, non simplicem tonsuram
conferentes. — Suspensionem ab usu Pontificalium. Cf. 1130. 1131.—
Edict. Card. Vic. iussu Bened. XIV. edit. 20. Mart. 1743.; Declarat,
edita iussu Alex. VII. a. 1668.; Honorante Prax. Secret, c. 16.

1228. Praecedentes suspensiones non sunt omnes stricta signifi­
catione censurae ; quaedam enim sunt simpliciter poenae, illae nempe

270

DE CONST. « APOSTOLICAE SEDIS »

quae feruntur ad beneplacitum, in perpetuum, vel tempore determinato,
e. g., per triennium, per annum. Quaedam vero est simpliciter pri­
vatio, ut illa quae fertur in clericos bona fide recipientes ordines ab
Episcopo nominatim excommunicatio, etc. Quaedam tandem est pri­
vatio et poena, ut illa quae fertur in Capitula et Monasteria. Hinc violatio suspensionis in innocentes, in personas morales, in Capitula, Mo­
nasteria, Universitates, etc. ; in singulos quidem et graviter reos, aut
in perpetuum, aut ad beneplacitum, nullam inducit irregularitatem. An
idem valeat cum suspensio feratur in diem certum, per annum, per
triennium, alii negant, quia rationem censurae non habet, poenae nempe
medicinalis; alii affirmant ex C. Cum aeterni 1. de Seni, et re iud.
in 6.°, et verius cum eo ipso, quod ab ipso iure feratur, iam est ad
praecavenda futura delicta, et non tantum ad praeterita punienda. Quare
ex hoc capite rationem quoque censurae vere habet. Cf. L. 1. 7. n.
314.; Salm. t. 10. c. 5. n. 13.

1229. Suspensiones Tridentinae addendae praecedentibus suspen­
sionibus Const. A post. Sed. sequentes sunt :
VIII. « Non liceat Capitulis Ecclesiarum, Sede vacante, infra an­
num a die vacationis, ordinandi licentiam, aut litteras dimissorias, seu
reverendas, ut aliqui vocant, tam ex iuris communis dispositione, quam
etiam cuiusvis privilegii aut consuetudinis vigore, alicui, qui beneficii
ecclesiastici recepti sive recipiendi occasione arctatus non fuerit, conce­
dere. Si secus fiat, Capitulum contraveniens ecclesiastico subiaceat in­
terdicto, et sic ordinati, si in minoribus ordinibus constituti fuerint,
nullo privilegio clericali, praesertim in criminalibus gaudeant ; in ma­
ioribus vero ab exsecutione ordinum, ad beneplacitum futuri praelati,
sint, ipso iure suspensi ». S. 7. C. 10. de R.
57’ in minoribus ordinibus. « Pro suscipientibus minores ordines
alia poena statuitur, scilicet, ne clericali privilegio praesertim in cri­
minalibus gaudeant; quare non suspenduntur, ut Congr. Cone, decla­
ravit... Poena imposita ordinatis minoribus hunc (primam tonsuram
recipientem) non comprehendit ; quia appellatione minorum ordinum,
maxime in decreto poenali et odioso, solum veniunt intelligendi qua­
tuor minores ordines, et non prima tonsura, quae ab illis distinguitur...
Arctatus vero occasione beneficii recepti... ille dicitur, qui beneficium
obtinet, ratione cuius obligatur se promoveri facere; ut qui obtinet
parochialem ecclesiam est arctatus intra annum ad sacerdotium pro­
moveri... Occasione vero beneficii recipiendi arctatus dicitur, qui voca­
tus est ad beneficium vacans, certum requirens ordinem, quo ipse ca-

DE CONST. « APOSTOLICAE SEDIS »

271

ret». Castropal. de Cens. d. 4. p. 10. par. 1. n. 11.; Suarez de Cens,
d. 31. s. 1.2? suspens.; Bonacina de Suspens, disp. 3. p. 5. par. 1.
η. 5. — Infra annum a die vacationis, quia si post annum Sedes adhuc
vacat, permittitur, ut Capitulum, dimissorias concedendo, provideat
de novis sacerdotibus. Verum litteras dimissoriales concedere post
annum ad Vicarium Capitularem, non ad Capitulum spectat. Vi­
carius S. Pontificis, Sede vacante, minime Tridentino decreto com­
prehenditur. — Ordinandi licentiam ; pro tonsura conferenda di­
missoriae, etiam infra annum, concedi possunt. S. C. C. 10. Febr.
1594. — Poenam hanc « impositam iis, qui contra huius Sanctae
Synodi sub Paulo III. Decretum (Sess. 7. C. 10. de R.) a Ca­
pitulo Episcopali, Sede vacante, litteras dimissorias impetrant, ad
illos, qui easdem litteras non a Capitulo, sed ab aliis quibusvis in
iurisdictione Episcopi loco Capituli, Sede vacante, succedentibus, ob­
tinerent, mandat extendi. Concedentes autem dimissorias contra for­
mam Decreti, ab officio et beneficio per annum sint ipso iure suspensi».
C. Tr. s. 23. C. 10. de R. — Bonacina d. 3. q. 1. p. 11.
1230. IX. Unusquisque a proprio Episcopo ordinetur. Quod si
quis ab alio promoveri petat, nullatenus id ei, etiam cuiusvis genera­
lis, aut specialis Rescripti, vel Privilegii praetextu, etiam statutis tem­
poribus permittatur, nisi eius probitas ac mores Ordinarii sui testimo­
nio commendentur ; si secus fiat, ordinans a collatione ordinum per
annum, et ordinatus a susceptorum ordinum exsecutione, quamdiu pro­
prio Ordinario videbitur expedire, sit suspensus. S. 23. C. 8. de R.
Nisi eius probitas ac mores Ordinarii sui testimonio commenden­
tur. Haec igitur suspensio incurritur ab alieno Episcopo ordinante, et
ab ordinato ab eo absque litteris testimonialibus proprii Ordinarii.
Quare hic non agitur de carentia litterarum dimissoriarum. « Cleri­
cus qui obtinuit Rescriptum, vel Privilegium a Papa recipiendi ordi­
nes a quovis Episcopo, si eos recipiat absque litteris commendatitiis
proprii Episcopi incurrit eandem suspensionem ex eod. Trid., quia
rescriptum illud excludit litteras dimissorias non vero commendatitias,
h. e. testimoniales de vita et moribus ». Bon. num. 22.; Mazzotta
tract. 8. d. 3. q. 2. c. un. par. 1. η. IX. Incurritur autem haec censura
« ob receptionem ordinum tam maiorum quam minorum, quia de omni­
bus generatim textus loquitur, sicuti declaravit ibi Sacra Concilii Con­
gregatio. Ob receptionem autem primae tonsurae non videtur hanc
suspensionem contrahi ». Castropal. de Cens. d. 4. p. 10. par. 1. n. 4.
— Per annum. « Quomodo tollatur suspensio lata pro determinato

272

DE CONST. « APOSTOLICAE SEDIS »

tempore, vel sub aliqua conditione? Resp. Si lapsum sit tempus, aut
impleta conditio, cessat absque ulla absolutione: quia ultra intentio­
nem ferentis progredi nequit... Intermedio autem tempore, seu ante
impletam conditionem tolli suspensio talis per dispensationem potest
ab eo, qui eam tulit, vel ab huius Superiore, aut successore, non au­
tem ab inferiore. Adeoque si lata sit a iure communi ad certum tem­
pus tollere illam, aut relaxare solus Pontifex potest ante tempus fini­
tum... Ratio est, quia alias intentio Pontificis frustraretur ». Schmalz.
1. 5. t. 39. n. 311. 312. — Quamdiu proprio Ordinario videbatur expe­
dire. Haec suspensio a proprio Episcopo, cui facta est iniuria, tol­
lenda est. — Bonacina d. 3. q. 1. p. 11.

1231. X. Abbatibus, ac aliis quibuscumque, quantumvis exemptis,
non liceat in posterum intra fines alicuius dioecesis consistentibus, etiamsi
nui us dioecesis, vel exempti esse dicantur, cuiquam, qui regularis
subditus sibi non sit, tonsuram vel minores ordines conferre; nec ipsi
Abbates, et alii exempli, aut Collegia vel Capitula quaecumque, etiam
Ecclesiarum Cathedralium litteras dimissorias aliquibus clericis saecu­
laribus, ut ab aliis ordinentur, concedant. Sed horum omnium ordina­
tio, servatis omnibus, quae in huius Sanctae Synodi decretis continen­
tur, ad Episcopos, intra quorum dioecesis finem exsistant, pertineat,
non obstantibus quibusvis privilegiis, praescriptionibus, aut consuetudi­
nibus, etiam immemorabilibus. Poenam quoque impositam his, qui con­
tra huius S. Synodi sub Paulo III. decretum (S. 7. C. 10. de R. Cf.
1229.) a Capitulo episcopali, Sede vacante, litteras dimissorias impe­
trant, ad illos, qui easdem litteras, non a Capitulo, sed ab aliis qui­
busvis in iurisdiclione Episcopi loco Capituli, Sede vacante, succeden­
tibus, obtinerent, mandat extendi. Concedentes autem, dimissorias con­
tra formam Decreti ab officio et beneficio per annum sint ipso iure
suspensi, S. 23. C. 10. de R.
Cuiquam, etc. « Hinc sequitur praefatos Abbates, aliosque exem­
ptos subiici huic poenae, dum litteras dimissorias faciunt clerico sae­
culari, quamvis hic alias ad suam iurisdictionem pertineat. Ratio est,
quia Concilium loquitur de concedentibus dimissorias clericis saecula­
ribus ». Bonacina de Susp. d. 3. p. 5. Par. 4. n. 12. — Collegia vel
Capitula, i. e. Sede non vacante, quae speciali quodam iure iurisdi­
ctionem habent in aliqua dioecesis parte. Aliud enim Decretum exstat
de Capitulis Sede vacante, Cf. 1229. — Poenam quoque, etc. Cf. 1329.;
Bened. XIV. de Syn. 1. 2. c. 11.
Suspensionem ergo ab officio et beneficio per annum incurrunt
Abbates, Praelati exempti et Vicarii Capitulares, qui clericis saecula-

DE CONST. « APOSTOLICAE SEDIS »

273

ribus 'itteras dimissorias concedunt, ut ab alio quam a proprio Epi­
scopo ordinentur. Ordinati, cum dimissoriis Vicarii Capitularis, suspen­
sionem incurrunt ab executione ordinum ad arbitrium futuri Praelati.
Cfr. 1299.
1232. XI. Nemo Episcoporum, qui titulares vocantur, etiamsi in
loco nullius dioecesis, etiam exempto, aut aliquo monasterio cuiusvis
Ordinis resederint, aut moram traxerint, vigore cuiusvis privilegii,
sibi de promovendo quoscumque ad se venientes pro tempore concessi,
alterius subditum, etiam praetextu familiaritatis continuae commcnsalitalis suae, absque sui proprii praelati expresso consensu, aut litteris
dimissoriis, ad aliquos sacros aut minores ordines, vel primam tonsu­
ram promovere vel ordinare valeat. Contra faciens ab exercitio Pon­
tificalium per annum, taliter vero promotus ab exsecutione ordinum sic
susceptorum, donec suo praelato visum fuerit, ipso iure sint suspensi.
S. 14. C. 2. de R.
Episcopi titulares dicuntur, qui consecrati quidem sunt pro aliqua
dioecesi. Verum, quia huiusmodi dioecesis ab infidelibus, ab haereti­
cis, vel schismaticis invasa est, Episcopus in ea neque clerum, neque
populum sibi subiectum habet. Cf. Giraldi Iur. Pont. Expos, p. 1. s.
64. — Ad aliquos sacros, aut minores ordines, vel primam tonsuram
promovere. « Cautum est, ut nullatenus haec facultas tribuatur Epi­
scopo titulari, adeo ut nulla in eis competentia intret. Non potest enim
intrare illa originis minusque domicilii vel beneficii, cum in Titularibus nullum ex his verificabile remaneat, quamvis aliquis de Ecclesia
ab infidelibus occupata ad loca catholica veniat, ut catholice vivat,
quoniam efficitur subditus illius dioecesis, ut supra insinuatur. Unde
propterea remaneret solus titulus familiaritatis, qui per hoc Decretum
Conciliare sublatus fuit, dum sub hoc praetextu plures committeban­
tur fraudes, atque multi qui ob illiteraturam, vel ob vitam et mores
aliasve iustas causas per Ordinarium repellebantur, ita ordines assu­
mebant ». Card. De Luca 1. c. disc. 14. n. 19. — E. M.

1233. XII. Nulli Episcopo liceat, cuiusvis privilegii praetextu,
Pontificalia in alterius dioecesi exercere, nisi de Ordinarii loci expressa
licentia, et in personas ei Ordinario subtectas tantum ; si secus factum
fuerit, Episcopus ab exercitio pontificalium, et sic ordinati ab exsecu­
tione ordinum sint ipso iure suspensi. S. 6. C. 5. de R.
Nulli Episcopo, quod dictum est de Episcopo, intelligendum est
de Archiepiscopo, quia ipsi datum non est pontificalia exercere in dioe­
cesi suffraganeorum, nisi in aliquibus casibus. — Et in personas, etc.
Bucceroni. Inst. iheol. moralis IV.

18

274

DE CONST. « APOSTOLICAE SEDIS »

Hoc Decretum non impedit, quominus Episcopus exsistens in aliena
dioecesi, praevia licentia Ordinarii eiusdem dioecesis, possit ordines
conferre, tam subditis propriis, quam Episcopi licentiam concedentis,
S. C. 22. Febr. 1630. ; immo etiam subditis alterius Episcopi, si huius
litteras dimissoriales habeant, et licentia iterum accedat Episcopi loci.
— Si secus : neutra, quae sequitur, suspensio Summo Pontifici reser­
vata est. — Bonacina d. 3. q. 1. p. 12. q. 2. p. 12.; Lugo Resp. Mor. 1.
1. d. 32.; E. M.

1234. XIII. Episcopi, quod, absit, si ab huiusmodi crimine non
abstinuerint ; et a Synodo provinciali admoniti, se non emendaverint,
ipso facto sint suspensi: et si perseverent... S. 25. C. 14. de R.
Ab huiusmodi crimine, i. e. concubinatu. — Admoniti, non requi­
ritur, trina admonitio, sed una sufficit. — S? non emendaverint, nisi
nempe statim, moraliter loquendo, tollant occasionem delicti et scan­
dali. — Suspensi, « quae suspensio absolute fertur, et sine limitatione
temporis, officii aut beneficii; et ideo ea omnia complectitur ». Suarez
d. 31. s. 5. par. penult. — Trid. s. 15. C. 12. de R. ; Bonacina d. 3. q. 0.
p. 1. q. 7. p. 4.
1235. XIV. Si quis parochus vel alius sacerdos, sive regularis,
sive saecularis sit, etiamsi id sibi ex privilegio vel immemorabili con­
suetudine licere contendat, alterius parochiae sponsos, sine illorum pa­
rochi licentia, matrimonio coniungere aut benedicere ausus fuerit, ipso
iure tamdiu suspensus maneat, quamdiu ab Ordinario eius parochi,
qui matrimonio intéressé debebat, seu a quo benedictio suscipienda erat,
absolvatur. S. 24. C. 1. de R. M.
« Non explicat Cone, a quo huiusmodi sacerdotes propter tale
crimen suspendantur: cum tamen verisimile non sit suspendi illum ab
omni officio et beneficio, ut verbum illud simpliciter prolatum indicare
videtur: tum quia peccatum illud non videtur dignum tanta poena,
tum etiam quia illa poena indifferenter fertur in parochos et in sacer­
dotes simplices tam regulares quam saeculares. Et ita videtur suspen­
sio solum esse de re communi omnibus illis. Censeo igitur illam esse
suspensionem ab officio sacerdotali, vel ad summum a munere sacer­
dotali ; quia, iuxta communem intelligentiam canonum ex materia subiecta determinatur poena, ut in eo quis puniatur, in quo deliquit.
Item quia, cum sacerdos propter abusum sacerdotalis muneris suspen­
ditur, recte intelligitur suspendi formaliter, quatenus sacerdos est ;
atque adeo a sacerdotali munere ». Suarez de Cens. d. 31. s. 3. — Filliuc. tr. 17. n. 101.; Bonacina d. 3. q. 3. p. 5.

DE CONST. « APOSTOLICAE SEDIS »

275

1236. XV. Professionis temfus (quoad moniales) ne Episcopus
ignoret (ut eas explorare possit), teneatur praefecta monasterio eum
ante mensem certiorem facere. Quod si praefecta certiorem Episcopum
non fecerit, quamdiu Episcopo videbitur, ab officio suspensa sit. S. 25.
C. 17. de Reg.
Suspensio haec censura non est, sed mera poena. Agitur autem
de monialibus proprie dictis, quae nempe vota^solemnia emittunt.
Addi hic possunt poenae, ipso facto incurrendae, a superioribus
regularium Institutorum sive virorum sive mulierum, non observan­
tibus dispositiones Decreti Quemadmodum. S. C. EE. et RR. 17. Dec.
1890. de ratione reddenda conscientiae, de Confessione, de Communione;
poenae nempe contra Superiores Apostolicae Sedis mandata violantes.
Poenae contra Superiores Apostolicae Sedis mandata violantes
sunt illae quae recensentur in Constitutionibus Apostolicis legendis
a Regularibus in publica mensa vel capitulo, videlicet ; privatio vocis
activae et passivae, officiorum, dignitatum, et inhabilitatis ad praedicta.
1237. Suspensiones quae accesserunt C. Apostolicae Sedis, speciali
modo Rom. Pont., reservatae.
XVI. Si vero aliqui ex praedictis episcopali charactere sint insi­
gniti, in poenam suspensionis ab exercitio pontificalium... ipso facto,
absque ulla declaratione incidunt Sanctae Sedi pariter reservatam.
Pius IX. C. Romanus Pontifex 28. Aug. 1873. Par. Confidimus seqq.
Si vero aliqui ex praedictis, qui nempe regimen Ecclesiae temere
suscipiunt, praesentati vel nominati a laica potestate, remoto vicario
capitulari, et qui temere illud concedunt, vel ad id cooperantur, non­
dum praesentatis Bullis provisionis, cui de iure, Cf. 1177. — X/ epi­
scopali charactere sint insigniti ; Episcopi ergo non excommunicatio­
nem, sed suspensionem incurrunt. Exceptio enim pro ipsis fit. — Pa­
riter reservatam, nempe speciali modo. — A. S. S. v. 7. p. 401.
Canonici et dignitates privantur praeterea ipso iure fructibus be­
neficiorum, aliisque ecclesiasticis redditibus, quae singulariter possi­
dent. Pius IX. C. Romanus Pontifex V. Kai. Sep. 1873. par. Con­
fidimus.
XVII. «Sacerdotes, qui, lege S. C. Cons. 20. Mart. 1914. non
servata, temere arroganterque demigraverint in Américain, vel in In­
sulas Philippinas, suspensi a divinis ipso facto maneant ; qui nihilo­
minus sacris operari audeant, in irregularitatem incidunt, quibus a
poenis absolvi non possint, nisi a S. Congr. Concist. ». S. C. Concist.
25. Mart. 1914.

27ο

DE CONST. « APOSTOLICAE SEDIS »

1238. Aliae eliam accessere suspensiones reservatae et non reser­
vatae.
XVIII. «Qui statuta in articulis 8. 9. 10. et 11. Decreti Ut
Debita S. C. C. 11. Maii 1904., circa mercimonium missarum, et sti­
pendiorum imminutionem, quomodolibet aut quovis praetextu perfrin­
gere ausus fuerit, si ex ordine sacerdotali sit, suspensioni a divinis
S. Sedi reservatae et ipso facto incurrendae obnoxius sit: si clericus
sacerdotio nondum initiatus, eidem suspensioni a susceptis ordinibus pa­
riter subiacebit, et insuper inhabilis fiet ad superiores ordines assequen­
dos : si vero laicus excommunicatione latae sententiae Episcopo reser­
vata obstringetur ». Cf. n. 623. — E. M. n. 627. 1238.
XIX, « 20. Omnes Religiosi, de quibus agitur, in Sacris consti­
tuti, qui expulsi vel dimissi fuerint, perpetuo suspensi manent, donec
a competente Auctoritate, post emendationem vitae, dispensationem
obtinuerint. Religiosi vel Clerici, non in Sacris, expulsi vel dimissi,
prohibentur, quominus ad superiores Ordines adseendant sine venia
Sanctae Sedis. Omnes autem expulsi vel dimissi, etiamsi sese vere
emendaverint, ad suum vel ad alium Ordinem vel Congregationem
admitti non poterunt, absque speciali licentia Sedis Apostolicae ».
1239. XX. Missionarius quilibet latinus e clero saeculari vel re­
gulari, qui orientalem quempiam ad lalinum ritum consilio auxiliove
inducat, praeter suspensionem a divinis, quam ipso facto incurret, celerasque poenas per eandem Consi. Demandatam (Bened. XIV. 24.
Dec. 1743.) inflictas, officio suo privetur et excludatur. Quae prae­
scriptio, ut certa et firma consistat, exemplar eius patere vulgatum
apud Latinorum ecclesias iubemus. Leo XIII. B. Orientalium dignitas
prid. Calen. Dec. 1894, de disciplina Orientalium conservanda et
tuenda. A. S. S. v. 27. p. 260.
1239?1· XXI. « Acres de liturgico palaeoslavi seu glagolitici ser­
monis usu controversias, quae diu iam in provinciis Goritiensi, ladrensi et Zagabriensi dioeceses plures commoverunt, compositas atque
adeo sublatas omnino esse oportuit, post ea quae Sacrum hoc Con­
silium itemque illud extraordinariis Ecclesiae negotiis praepositum,
Pontificis Maximi nomine et auctoritate, decreverat. Sed tamen non­
dum ipsas conquievisse dolendum est ; siquidem hic sermo etiamnunc
multifariam contra praescriptum usurpatur in perfunctione sacrorum :
id quod non modo magnam affert et admirationem et offensionem pie­
tati publicae, verum, cum gravi etiam caritatis pacisque Christianae
detrimento, Christi fideles, vel intra domesticos parietes, hostiles facit.

DE CONST. « APOSTOLICAE SEDIS »

277

Tanta obtemperationis debitae oblivio quantae sit aegritudini
SSiïio D. Pio PP. X. facile aestimari potest ; Isque, Apostolici officii
sui esse intelligens huiusmodi controversiis imponere finem, nuper huic
Sacrae Congregationi mandavit, ut, datis ad Rmos Archiepiscopos,
Episcopos et Ordinarios ceteros provinciarum memoratarum litteris,
quaecumque Decreto diei 15. Augusti 1898. aliisque deinceps prae­
scripta fuissent omnia, nonnullis opportune mutatis, revocaret, eaque
sancte inviolateque, onerata ipsorum Antistitum conscientia, observari
iuberet.
Primum igitur, quum eo ipso Decreto cautum fuerit, ut Ordi­
narii singuli indicem conficerent atque exhiberent omnium suae dioe­
cesis ecclesiarum, quas certum esset privilegio linguae glagoliticae in
praesens uti; quumque ei praescriptioni satisfactum non sit, quippe
talis index, licet studiose expetitus, desideratur tamen adhuc, eumdem
Sacra haec Congregatio praecipit ut Ordinarii omnes intra mensem
lulium anni proximi Apostolicae Sedi exhibeant his quidem legibus
confectum :
ut eae dumtaxat ecclesiae, tamquam hoc privilegio auctae, no­
tentur, in quibus non coniecturâ aliqua, sed certis monumentis ac
testibus constiterit, linguam glagoliticam ab anno 1868 ad praesens
tempus sine intermissione in sacris peragendis adhibitam esse:
ut, eiusdem privilegii nomine, nullae istis adscribantur ecclesiae,
ubi in solemnibus Missis latina lingua celebrandis Epistolam et Evan­
gelium cantari glagolitice mos fuerit, eoque minus ubi ista sermone
croatico vulgari canantur.
Praeterea, Sacra haec Congregatio, quae infra scripta sunt, ap­
probante item Summo Pontifice, religiosissime observanda edicit:
I. Quandoquidem Apostolica Sedes de usu glagoliticae linguae
liturgico opportunum factu censuit, certis terminare finibus quod oliin
indulserat, usus huiusmodi considerari et haberi ab omnibus debet ut
privilegium locale, quibusdam adhaerens ecclesiis, minime vero ut per­
sonale, quod ad nonnullos sacerdotes pertineat. Quamobrem sacerdo­
tes, qui palaeoslavicae dictionis periti sint, eam adhibere non pote­
runt, Sacrum facientes in ecclesia, quae hoc privilegio careat.
II. Semel confecto ct publicato ecclesiarum privilegiatarum indice,
nulli prorsus licebit in aliis, quacumque causa aut praetextu, linguam
palaeoslavicam. in sacram lilurgiam inducere. Si quis vero, saecularis
aut regularis sacerdos, secus fecerit aut id attentaverit, ipso facto a
celebratione A fissae ceterorumque sacrorum suspensus maneat, donec ab
Apostolica Sede veniam impetrabit.

278

DE CONST. « APOSTOLICAE SEDIS »

III. In ecclesiis, quae privilegio fruuntur, Sacrum facere et Offi­
cium persolvere, publica et solemni ratione, permissum exclusive erit
palaeoslavico idiomate, quacumque seclusa alterius linguae immixtione,
salvis tamen praescriptis ad § XI huius Decreti. Libri autem ad Sacra
et ad Officium adhibendi characteribus glagoliticis sint excusi, atque
ab Apostolica Sede recogniti et approbati : alii quicumque libri liturgici, vel alio impressi charactere, vel absque approbatione Sanctae
Sedis, vetiti omnino sint et interdicti.
IV. Ubicumque populus sacerdoti celebranti respondere solet, aut
nonnullas Missae partes canere, id etiam nonnisi lingua palaeoslavica,
in ecclesiis privilegiatis fieri licebit. Idque ut facilius evadat, poterit
Ordinarius, fidelibus exclusive, permittere usum manualis libri latinis
characteribus, loco glagoliticorum, exarati.
V. In praefatis ecclesiis, quae concessione linguae palaeoslavicae
indubitanter fruuntur, Rituale, slavico idiomate impressum, adhiberi
poterit in Sacramentorum et Sacramentalium administratione, dum­
modo illud fuerit ab Apostolica Sede recognitum et approbatum.
VI. Sedulo curent Episcopi in suis Seminariis studium provehere
cum latinae linguae, tum palaeoslavicae, ita ut cuique dioecesi neces­
sarii sacerdotes praesto sint ad ministerium in utroque idiomate.
VII. Episcoporum officium erit, ante Ordinationem sacram, de­
signare clericos, qui latinis vel qui palaeoslavicis ecclesiis destinentur,
explorata in antecessum promovendorum voluntate et dispositione, nisi
aliud exigat ecclesiae necessitas.
VIII. Si quis sacerdos, addictus ecclesiae, ubi latina adhibetur
lingua, alteri debeat ecclesiae inservire, quae palaeoslavici fruitur idiomatis privilegio, Missam solemnem ibi celebrare Horasque canere te­
nebitur lingua palaeoslavica: attamen illi fas erit privatim Sacra pe­
ragere et Horas canonicas persolvere latina lingua.
Sacerdos vero, palaeoslavici idiomatis ecclesiae adseriptus, cui
forte latinae ecclesiae deservire contigerit, non solemnem tantummodo,
sed privatam etiam Missam celebrare itemque Horas canere tenebitur
latina lingua; relicta illi solum facultate Officium privatim persolvendi
glagolitice.
IX. Licebit pariter sacerdotibus, latini eloquii ecclesiae inscriptis,
in aliena ecclesia, quae privilegia linguae palaeoslavicae potitur, Mis­
sam privatam celebrare latino idiomate. Sacerdotes vero, linguae pa­
laeoslavicae ecclesiis addicti, eodem hoc idiomate ne privatum quidem
Sacrum facere poterunt in ecclesiis, ubi latina lingua adhibetur.

DE CONST. « APOSTOLICAE SEDIS »

279

X. Ubi usus invaluit in Missa solemni Epistolam et Evangelium
slavice canendi, post eorumdem cantum latino ecclesiae ipsius idiomate absolutum, huiusmodi praxis servari poterit. In Missis autem
parochialibus fas erit post Evangelii recitationem illud perlegere vul­
gari idiomate, ad pastoralem fidelium instructionem.
XI. In ipsis paroeciis, ubi viget linguae palaeoslavicae privile­
gium, si quis e fidelibus ostenderit se cupere aut velle, ut Baptismus
vel sacramenta cetera, Matrimonio non excepto, sibi suisve admini­
strentur secundum Rituale Romanum latinum, et quidem publice, eademque lingua habeantur rituales preces in sepultura mortuorum, huic
desiderio aut voluntati districte prohibentur sacerdotes ullo pacto ob­
sistere.
XII. In praedicatione verbi Dei, aliisve cultus actionibus, quae
stricte liturgicae non sunt, lingua slavica vulgaris adhiberi permittitur
ad fidelium commodum et utilitatem, servatis tamen generalibus De­
cretis huius Sacrae Rituum Congregationis.
XIII. Episcopi illarum regionum, ubi eadem in usu est lingua
vernacula, studeant uniformi curandae versioni precum et hymnorum,
quibus populus indulget in propria ecclesia; ad hoc ut qui ex una
ad aliam transeunt dioecesim vel paroeciam, in nullam offendant pre­
cationum aut canticorum diversitatem.
XIV. Pii libri, in quibus continetur versio vulgata liturgicarum
precum, ad usum tantummodo privatum Christifidelium, ab Episcopis
rite recogniti sint et approbati ». S. R. C. IS. Dec. 1906.

1240. XXII. « SSmus Dnus Noster Leo PP. XIII., omnibus ma­
ture perpensis, et iuxta ea quae alias per Ernuin Urbis Vicarium edi
iusserat, haec quae sequuntur per Sacram Concilii Congregationem
praescripsit ac statuit :
1. Clerici et sacerdotes saeculares alienae dioecesis aut etiam re­
gulares, extra claustra degentes, nequibunt in posterum stabile domi­
cilium in Urbe statuere absque expressa venia Summi Pontificis, per
officium S. Congregationis Concilii impetranda.
2. Qui vero in praesens Romae degunt, si nullo beneficii aut
officii titulo ad residendum adstricti sunt, nec per diuturnam commo­
rationem et tacitam aut expressam suorum Episcoporum licentiam do­
micilium Romae acquisierint, post mensem a die huius decreti ela­
psum ad suam dioecesim redire debebunt.
3. Nullus ex clericis et sacerdotibus alienae dioecesis ad eccle­
siasticum officium, quodeumque sit, aut ad aliud munus quod resi-

280

DE CONST. « APOSTOLICAE SEDIS »

dentiam in Urbe requirat, eligi a quoquam in posterum poterit, nisi
praeter testimoniales commendatitias sui Episcopi litteras, exhibeat
quoque veniam a Summo Pontifice iam obtentam Romae manendi;
itemque nemini beneficium confertur, si assensum Ordinarii sui ad hoc
non obtinuerit: atque aliter facta beneficii collatio nulla et irrita erit.
4. Qui ad litterarum scientiarumque studiis operam dandam vel
ad honesta negotia peragenda, vel ex alia iusta causa in Urbe cum
Ordinarii licentia versantur, statim ac temporaria huiusmodi causa
cessaverit, vel a proprio Episcopo revocentur, ad propriam dioecesim
redire debebunt, exclusa omni futili excusatione, ac praesertim, ob pe­
culiarem dioecesium his temporibus conditionem, nullatenus eisdem
suffragante exceptione, sive ex susceptis studiis, sive ex praetensa te­
nuitate sustentationis ab Episcopo oblatae, desumpta : quod si durante
hac eorum commoratione in Urbe sese, uti decet, non gesserint, per
Vicariatum Urbis propriis Ordinariis denunciabuntur, et ab Urbe di­
scedere cogentur.
5. Quicumque denique, quolibet modo, praesentibus dispositionibus
se non conformaverit, aut, quod Deus avertat, eisdem contraiverit. ipso
facto suspensioni a divinis obnoxius fiet ». S. C. C. 22. Dec. 1894.
XXIII. « Qui (sacerdotes ad breve tempus proficiscentes), ob
temporariam causam discesserunt, elapso temporis spatio sibi concesso,
regrediantur, nullamque habeant Ordinarii prorogandae licentiae semel
datae facultatem.
Quodsi aut infirmitate aut alia quadam perentoria causa regressus
inopinato impediatur, postquam de rei veritate et de dispensationis
necessitate constiterit, ad primum insequentem mensem prorogare tem­
pus liceat Episcopo loci; ultra mensem, causis etiam Indulti perma­
nentibus, nonnisi Nuntiis aut Delegatis Apostolicis, qui ibidem ver­
santur, Indultum prorogare liceat ad congruum, sed breve, tempus,
ea lege, ut id ne cunctentur aut Episcopum Sacerdotis proprium, aut
Sacram hanc Congregationem edocere.
Qui vero Sacerdotes hanc deliquerint regulam, suspensi maneant
a divinis». S. C. Consist. 25. Mart. 1914.
XXIV. « Prohibemus absolute
clericis
et
sacerdotibus
nomen
dare
I
cuilibet societati, quae non dependeat ab Episcopis. Specialiori modo,
et nominatim, prohibemus eisdem, sub poena pro clericis inhabilitatis ad sacros ordines, et pro sacerdotibus suspensionis ipso facto a
divinis, adseribi foederationi democraticae nationali, cuius programma
datum fuit Romae-Torrette d. 20. Oct. 1905., et Statutum, etiam sine

DE CONST. « APOSTOLICAE SEDIS »

281

nomine auctoris, eodem anno typis editum est Bononiae apud Com­
missionem Provisoriam ». Pius X. Ep. ad Epp. It. 28. Iui. 1906.
XXV. « ... SS. D. N. Leo PP. XIII... statuit ac decernit, ut in
posterum quisquis ex clero, ut intestinis bellis et politicis contentio­
nibus opem utcumque ferat, proprium residentiae locum absque iusta
causa, quae a legitima ecclesiastica auctoritate recognita sit, deserue­
rit, vel clericales vestes exuerit, quamvis arma non sumpserit et hu­
manum sanguinem minime fuderit; et eo magis qui in civili bello
sponte sua nomen militiae dederit, aut bellicas actiones quomodocum­
que dirigere praesumpserit, etsi ecclesiasticum habitum retinere per­
gat; ab ordinum et graduum exercitio, et a quolibet ecclesiastico of­
ficio et beneficio suspensus illico et ipso facto maneat; et inhabilis
praeterea fiat ad quaelibet officia aut beneficia ecclesiastica in poste­
rum assequenda, donec ab Apostolica Sede restitutus non fuerit, sub­
lata ad hunc effectum respectivis dioecesium Ordinariis qualibet di­
spensandi potestate, etiamsi amplissimis, sive solitis, ut vocant, sive
extraordinariis facultatibus rehabilitandi clericos gaudeant: contrariis
quibuscumque minime obstantibus ». S. C. C. 12. Iui. 1900. Monit.
Eccles, v. 12. p. 294.
Interdicta ex Const. Apostolicae Sedis.

1241. I. Interdictum Romano Pontifici speciali modo reservatum
ipso iure incurrunt Universitates, Collegia et Capitula, quocumque no­
mine nuncupentur, ab ordinationibus seu mandatis eiusdem Romani
Pontificis, pro tempore existentis, ad universale futurum Concilium
appellantia.
Universitates, Collegia et Capitula; quare hoc interdictum non
fertur in omnes et singulos, sed in ipsas communitates. Praesens ergo
interdictum, non speciale interdictum, sed generale personarum est,
afficiens non singulares personas, sed corpora moralia. Hinc rationem
censurae non habet, adeoque clerici, qui ei causam non dederunt, or­
dinem exercendo illud violantes, irregularitatem non contrahunt. At­
tamen singula tenet eorum membra, alias foret inutile, sive clericos,
sive laicos, sive nocentes, sive innocentes. — Quocumque nomine nun­
cupentur, communitates aliae, similes, particularium personarum, com­
prehenduntur, alio quovis nomine appellatae, Confraternitatis, Congre­
gationis, etc., sive saeculares, sive ecclesiasticae. — Appellantia, ad
incurrendum hoc interdictum non est necesse, ut omnes de illa com­
munitate, sed satis est, si plures nomine tamen communitatis appel­

282

DE CONST. « APOSTOLICAE SEDIS »

lent.
B. Coenae § 2.; Bonacina app. tom. 1. de Interdicto d. 5.
p. 8. n. 8. 9., tom. 3. de Cens, in part. d. 4. q. 1. p. 5.

1242. II. Scienter celebrantes, vel celebrari facientes divina in lo­
cis ab Ordinario, vel delegato Indice, vel a iure interdictis, aut nomi­
natim cxcommunicatos ad divina officia, seu ecclesiastica sacramenta,
vel ecclesiasticam sepulturam admittentes, interdictum ab ingressu Eccle­
siae ipso iure incurrunt, donec ad arbitrium eius, cuius sententiam
contempserunt, competenter satisfecerint.
Scienter ; adverbium hoc initio positum membra omnia sequen­
tia afficit Omittitur autem sponte, ergo non quilibet metus aut coa­
ctio excusat, sed tantum gravis. — Celebrantes vel celebrari facientes ;
interdictum ergo est speciale personale. Celebrare autem, etc. nefas
esse intelligitur, diebus exceptis, et locis, et non servatis conditioni­
bus, quibus ex iure licet. Cf. 1135. — Divina, quae nempe solis Ec­
clesiae ministris fas est obire. — In locis interdictis, interdicto locali
generali, vel particulari, facta interdicti denuntiatione. Martin. V. C.
Ad evitanda. — Nominatim cxcommunicatos ; quare poena fertur con­
tra participantes cum nominatim excommunicatis, non vero cum su­
spensis et cum interdictis. Item cum nominatim excommunicatis, non
cum excommunicatis quibuscumque. Praeterea poena non fertur contra
omnes participantes, et in quibuscumque rebus, sed contra admittentes,
et in tribus rebus sacris participantes, scilicet divinis officiis, sacra­
mentis, ecclesiastica sepultura. Illa autem specialis participatio, quae
per verbum, celebrari facientes, et admittentes denotatur, ad eos per­
tinet dumtaxat, ad quorum curam et officium spectat prohibere vel
admittere aliquem ad huiusmodi actus. Hi sunt parochi, rectores, alii­
que, quibus Ecclesiae vel coemeteriorum cura est commissa, sacerdo­
tes, clerici.
Sacramenta, nempe excepta poenitentia, et viatico in
articulo mortis. — Donec, etc. Potest ergo huiusmodi interdictum a
quocumque absolvi, sed postquam interdicto obnoxii ad arbitrium eius,
eums sententiam contempserunt, excommunicationis vel interdicti, com­
petenter satisfecerint. Eorte etiam cessat tunc ipso facto interdictum,
Cf 11 So. — C. Episcoporum 8. de Privil. in 6.°; Suarez d. 22. s. 4.
4? censura; Bonacina d. 3. q. 3. p. 1., d. 4. q. 2. p. 6.

1243. Denique quoscumque alios Sacrosanctum Concilium Triden­
tinum suspensos aut interdictos ipso iure esse decrevit, Nos fari modo
suspensioni vel interdicto eosdem obnoxios esse volumus et declaramus.
Tridentinas suspensiones superius recensuimus. Cf. 1229. seqq.

DE CONST. « APOSTOLICAE SEDIS »

283

nterdicta vero Tridentina sequentia sunt, quae reservationem annexam
non habent; ea tamen ex subiecta materia desumitur.
1244. III. Metropolitanus suffraganeos Episcopos absentes, metropolitanum vero absentent suffraganeus Episcopus antiquior residens,
sub poena interdicti ecclesiae, eo ipso incurrenda, infra 1res menses
per litteras seu nuntium Romano Pontifici denuntiare teneatur ». S. 5.
C. 1. de R.
Haec obligatio denuntiandi absentem sub poena interdicti adest,
cum praelatus absens iam fuerit absque ulla iusta et rationabili causa
per annum integrum, eiusque contumacia ultra annum perseveret. Et­
enim postquam Cone, poenam decreverit privationis quartae partis
fructuum unius anni, si praelatus absens fuerit per sex menses, et pri­
vationis alterius quartae partis fructuum, si idem praelatus per alios
sex menses absens fuerit, subiungit: « Crescente vero contumacia, ut
severiori canonum censurae subiiciatur, metropolitanus suffraganeos,
etc. ». Ergo illa obligatio non adest nisi, crescente contumacia, post
annum iam elapsum absentiae.

1245. IV. Capitulum ecclesiarum, sede vacante, infra annum a
die vacationis ordinandi licentiam, aut litteras dimissorias seu reveren­
das alicui, qui beneficii ecclesiastici recepti sive recipiendi occasione
arctatus non fuerit, concedens... ecclesiastico subiaceaf interdicto. S. 10.
C. 10. de R.
Beneficii... occasione arctatus, Cf. 1229.
1246. Interdictum, quod accessit C. Apost., Sed., speciali modo
R. P. reservatum.
V. 07 vero aliqui ex praedictis episcopali charactere sint insigniti,
in poenam... interdidi ab ingressu ecclesiae, ipso facto, absque ulla
declaratione incidunt, Sanctae Sedi pariter reservatam. Pius IX. C.
Romanus Pontifex 28. Aug. 1873. Par. Confidimus, seqq.
In poenam interdicti, etc., nempe praeter suspensionem, Cf. 1237.
Sivero aliquid ex praedictis, Cf. 1177. — Pariter reservatam, nempe
speciali modo.

1247. Quae vero censurae sive excommunicationis sive suspensio­
nis, sive interdicti, Nostris, aut Praedecessorum Nostrorum, Consti­
tutionibus aut sacris canonibus, praeter eas, quas recensuimus, latae
sunt atque hactenus in suo vigore perstiterunt, sive pro R. Pontificis
t lectione, sive pro interno regimine quorumcumque Ordinum et Insti­
tutorum regularium, nec non quorumcumque Collegiorum, Congrega-

284

DE CONST. « APOSTOLICAE SEDIS »

tionum. coetuum, locorumque piorum, cuiuscumque nominis ct generis
sint, eas omnes firmas esse, et in suo robore permanere volumus et
declaramus.
Constitutionibus, aut sacris canonibus. Non ergo huc pertinent
censurae latae a regularium superioribus, aut capitulis seu provincia­
libus, seu generalibus pro Ordinis proprii subditis.
Pro R. Pontificis electione. Hodie electio Pontificis fit a Cardina­
libus, iuxta Constitutionem Summi Pontificis Pii X. Vacante Sede
25. Dec. 1904. Censurae igitur, quae adsunt pro electione S. P., ex
hac constitutione sunt repetendae. — Comment, in hanc Const, n. 133.;
CC. Pii IX. In hac sublimi X. Kai. Sept. 1871, Licet per Apostolicas
VI. Id. Sept. 1874., Consulturi 10. Oct. 1827.; Benedict. XIV. C.
Pastor bonus n. 12.
Pro interno regimine, h. e. pro bono spirituali horum Ordinum,
Institutorum, etc., qua talia sunt, promovendo. Huiusmodi pro regu­
laribus sunt: l.° Excommunicatio lata in regulares, qui habitum re­
ligionis suae temere dimittunt, ex C. Ut periculosa 2. Ne clerici mo­
nachi in 6.° Cf. Sanchez in Dec. 1. 6. c. 8. n. 45. 2.° Excommuni­
catio in monachos intra septa monasteriorum arma tenentes sine li­
centia abbatum, ex Clem. 1. § 9. in fin. de Stat, monach. 3.° Excom­
municatio in eos, qui violant clausuram vel violare permittunt. Greg.
XIII. C. Inscrutabili, C. ubi gratia, S. Pius V. C. Decori. 4.° Ex­
communicatio in eos, qui non denuntiant supremae Inquisitioni suos
subditos haereticos, vel suspectos de haeresi ; vel suos subditos de­
nuntiare volentes, deterrent; vel qui non denuntiant, aut retrahunt
denuntiare volentes de fide suspectos, sive confratrcs, sive superiores.
Paulus V. C. Romanus Pontifex, Alex. VIII. C. Licet alias. 5.° Ex­
communicatio in eos, qui adeunt curias Principum, ut suis Praelatis,
vel Monasteriis damnum aliquod inferant. Clem. 1. de Statu monach.
b.° Excommunicatio adversus apostatas et eiectos, si habitus dimise­
runt; ea enim et puniuntur et praecaventur crimina. Cf. Suarez d. 22.
s. 5. 3.* excomm., d. 23. s. 3. 2.“ excomm., s. 4. 10.* excomm., 14.*
excomm., s. 5. 4.* excomm., 5.* excomm., 10.* excomm., d. 31. s. 6.
Ex Decr. Quum singulae S. C. de Relig. 16. Maii 1911. censetur
x eluti lata a iure poena expulsionis vel dimissionis contra apostatas
a fide catholica, ab Instituto religioso, nisi intra tres menses religiosus
redierit, fugientem a monasterio, suscepta secum muliere, celebrantem
matrimonium, vel attentantem, vel mere etiam civile matrimonium
contrahentem. <x Item in suo robore permanent censurae latae pro in­
terno regimine tum Ordinum et Institutorum regularium in genere,

DE CONST. « APOSTOLICAE SEDIS »

285

tum particulariter singularium Ordinum et Institutorum ». S. O. 22.
Mart. 1881. Synodus Dioecesana Albanensis an. 1886. Append.
Num. 10.
Locorumque piorum, ea nempe quae proprio internoque regimine
polleant, et sint ecclesiastica erecta auctoritate. — Eas omnes fir­
mas, etc. Non innovat ergo S. Pontifex tales censuras, sed mere de­
clarat
non esse abrogatas per hanc Constitutionem, et permanere in
suo robore, in eo nempe statu manere, in quo reperiebantur ante prae­
sentem Const. Quare, si qua per desuetudinem vel aliam causam ces­
saverit, nequaquam innovata vi praesentis Constitutionis haberi potest.
— Bonacina t. 2. de Cens, in part. ; E. M.
« An, post Const. Pii IX. Apost. Sed., adhuc vigeat excommu­
nicatio latae sententiae, nemini reservata, lata a Clem. XI. per Br.
21. Aug. 1711., in eos qui absque praevia tunc Patriarchae Aquil.
nunc vero Archiepiscopi Utinen. licentia extrahere, asportare, commo­
dare etc. libros, quinterna, folia exsistentes in Bibliotheca tunc Patriar­
chal!, nunc vero Archiépiscopal i Utinensi, audent, seu praesumunt?
— R. Affirmative ». S. O. 7. Sept. 1898.
1248. Ceterum decernimus, in novis quibuscumque concessionibus
ac Privilegiis, quae ab Apostolica Sede concedi cuivis contigerit, nullo
modo ac ratione intelligi unquam debere, aut posse comprehendi facul­
tatem absolvendi a casibus, et censuris quibuslibet Romano Pontifici
reservatis, nisi de iis formalis, explicita ac individua mentio facta fue­
rit: quae vero privilegia aut facultates, sive a Praedecessoribus No­
stris, sive etiam a Nobis cuilibet Coetui, Ordini, Congregationi, So­
cietati, et Instituto, etiam regulari cuiusvis speciei, etsi titulo peculiari
praedito, atque etiam speciali mentione digno, a quovis unquam tem­
pore huc usque concessae fuerint, ea omnia, casque omnes Nostra hac
Constitutione revocatas, suppressas, ct abolitas esse volumus, prout re­
apse revocamus, supprimimus et abolemus, minime refragantibus, aut
obstantibus privilegiis quibuscumque, etiam specialibus, comprehensis
vel non in Corpore Iuris aut Apostolicis Constitutionibus, et quavis
confirmatione Apostolica, vel immemorabili etiam consuetudine, aut alia
quacumque firmitate roboratis, quibuslibet etiam formis ac tenoribus,
et cum quibusvis derogatoriis, aliisque efficacioribus, et insolitis clau­
sulis, quibus omnibus, quatenus opus sit, derogare intendimus, et de­
rogamus.
Duplex in praesenti Constitutione continetur privilegiorum revo­
catio: prima in parag. « A quibus», Cf. 1176.; altera in par. hac,

286

DE CONST. « APOSTOLICAE SEDIS >,

Celerum. Utraque revocatio, si de regularium saltem aut de quorum­
cumque coetuum privilegiis sermo sit, plenissima est, ut constat ex
clausulis insertis in utraque par. cit., quae plenissime derogatoriae sunt.
Haec privilegiorum derogatio restringitur ad ea sola privilegia, quae
ad censuram de iure communi, seu excommunicationum, suspensionum
et interdictorum de iure communi vigentium, et S. Sedi reservatorum,
absolutionem spectant. Aperte constat ex duplici parag. cit. Cetera
quaecumque privilegia integra prorsus manent. Quare revocata non
est facultas absolvendi a casibus papalibus, quorum absolutio prae­
senti Constitutione non Summo Pontifici, sed Episcopis est reservata.
Antiquo iure excipiuntur proOltalia extra Urbem a facultate Regula­
ribus data absolvendi a casibus papalibus casus Clementini, inter quos
est etiam percussio levis clericorum, aut gravis per mulierem com­
missa, quarum absolutio etiam nunc Episcopis reservata manet in
praedictis locis. Cf. n. 1182. Neque vero derogantur per praesentem
Constitutionem extraordinariae quaelibet facultates, ad tempus alicui
personae vel communitati concessae ante dictam Constitutionem. S. Poenit. 5. Dec. 1873.; Instr. S. Ο. 1. Febr. 1879. Speciali decreto S. O.
9. Mart. 1870. Pius IX. facultates confirmavit, quibus gaudebant sa­
cerdotes omnes sive saeculares spiritualem curam infirmis praestantes
in quibuscumque hospitalibus Urbis. — A. S. S. v. 6. p. 284,
seqq., E. M.
1249. Firmam tamen esse volumus absolvendi facultatem a Tridentina Synodo Episcopis concessam s. 24. C. 6. de R. in quibuscum­
que censuris Apostolicae Sedis hac Nostra Constitutione reservatis, iis
tantum exceptis, quas eidem Apostolicae Sedi speciali modo reservatas
declaravimus.
Porro Tridentina facultas sequentis tenoris est: « Liceat Episcopis
in irregularitatibus omnibus et suspensionibus, ex delicto occulto prove­
nientibus, excepta ea quae oritur ex homicidio voluntario et exceptis
aliis deductis ad forum contentiosum, dispensare; et in quibuscumque
casibus occultis, etiam Sedi Apostolicae reservatis, delinquentes quos­
cumque sibi subditos, in dioecesi sua per seipsos, aut vicarium, ad id
specialiter deputandum, in foro conscientiae gratis absolvere, imposita
poenitentia salutari ».

1250. Decernentes, etc. (sequuntur hic clausulae consuetae). Dat.
Romae a. NDLLCEXIN. IV. id. Octobr.

DE CONST. « SACRAMENTUM POENITENTIAE »

287

DE CONST. SACRAMENTUM POENITENTIAE

1251. Quid de sollicitatione in Confessione? — Ad sollicitatio­
nem quod spectat, tria circa eam statuuntur in cit. C. Bened. XIV.
Kal. lun, 1741. Primum est, ut Inquisitores et locorum Ordinarii
«severe animadvertant per condignas poenas», § 1., in confessarios
sollicitantes in Confessione, qui iisdem Inquisitoribus sive Ordinariis
sunt denuntiandi. Alterum est, ut confessarii « suos poenitentes, quos
noverint fuisse ab aliis sollicitatos, moneant de obligatione denun­
tiandi », § 2. Tertium est, ut « innoxios sacerdotes apud ecclesiasti­
cos indices falso sollicitationis insimulantes » priventur beneficio abso­
lutionis, quae Summo Pontifici reservatur, § 3. — E. M.
Bened. XIV. C. Etsi Pastoralis 26. Mail 1742. § 9. n. 5. haec
habet: « Tum subiectio omnibus et singulis Romanorum Pontificum
Constitutionibus, contra sollicitantes praesertim in Confessione editis,
quae in singulas Nationes universim vires suas extendunt, ac Latinos
aeque ac Graecos sua amplitudine comprehendunt ».
1252. Quinam sint denuntiandi ? — Denuntiandi quidem sunt
« omnes et singuli sacerdotes tam saeculares quam regulares, quomodolibet exempti... cuiuscumque dignitatis et praeeminendae, aut quovis
privilegio et induito muniti », § 1. et 2., ad turpia in Confessione
sollicitantes. Omnes et singuli sacerdotes, « etiamsi sacerdotes sint, qui
jurisdictione ad absolutionem valide impertiendam careant », § 2., S.
0. 11. Febr. 1661. « Non vero sub hisce Constitutionibus compre­
henduntur interpretes, nunciive sollicitationis, vel illam mandantes, aut
consilium dantes, etiamsi sint sacerdotes. Nam isti nec proprie sunt
sollicitantes, aut tractatum inhonestum habentes in sacra Confessione,
neque actiones istae sunt actiones sacerdotales, neque ut tales veniunt
sub nomine sacerdotum... Sic quoque comprehenditur sacerdos vel
alius, qui sollicitat poenitentem, dum non sibi, sed alii confitetur »;
Pignatelli Consuit. Canon. Noviss. C. 117. par. Non vero. Neque vero
denuntiandus est poenitens, qui in Confessione sollicitat sacerdotem.
L. 689. — E. M.

1253. Quodnam sit crimen sollicitationis, propter quod confessarii
sunt denuntiandi? — Illud est, quo huiusmodi confessarii aliquem poenitenlem, quaecumque persona illa est, vel in actu sacramentalis con­
fessionis, vel ante, vel immediate post confessionem, vel occasione, aut

288

DE CONST. « SACRAMENTUM POENITENTIAE »

praetextu confessionis, vel etiam extra occasionem confessionis in confessionali, sive in alio loco ad confessiones audiendas destinato, aut
electo, cum simulatione audiendi ibidem confessionem, ad inhonesta
et turpia sollicitare, vel provocare, sive verbis, sive signis, sive nutibus,
sive tactu, sive per scripturam, aut tunc aut post legendam, lentave­
rint, aut cum eis illicitos, et inhonestos sermones, vel tractatus teme­
rario ausu habuerint, § 1. — Quaecumque persona illa sit, « sive
mares sive feminae, quaecumque illae sint ». Instr. Univ. Inq. ad omnes
Episcopos 20. Febr. 1867.

1254. In actu sacramentalis confessionis, non aliorum sacramen­
torum. Actus sacramentalis confessionis verificatur inter initium con­
fessionis et absolutionem datam. Sollicitatio habet locum in actu sa­
cra /entalis confessionis, vel cum confessarius tunc illicitos et inhonestos
sen iones, aut tractatus simpliciter habeat, vel cum media tantum tunc
apponat, quibus postea sollicitat. Atque haec distinctio formalis solli­
citationis, vel tantum causalis, seu sollicitationis in se, vel in medio
tunc posito, intelligenda est quoad omnes alias clausulas: immediate
ante, immediate post, etc. L. 676. Neque vero requiritur, uti detur
absolutio. Greg, XV. C. Universi Dominici gregis 30. Aug. 1622. § 4.
ait esse denuntiandum sollicitantem occasione confessionis, etiam ipsa
confessione non secuta.
1255, Vel ante, vel immediate post confessionem. « Illud imme­
diate ante sentiunt communius stricte intelligendum esse, ita ut nullum
intervallum intercedat » L. 677. Sic qui mulierem, ante pedes genuflexam ad confitendum, sollicitat, etsi nondum se crucis signo munierit,
dicitur sollicitare immediate ante. « Illud immediate post communiter
a dd. intelligitur, quando post confessionem nec confessarius nec poenitens ad alia se divertit, ita ut eveniat sollicitatio, antequam ulla alia
actio intervenerit ». Attamen, si aliqua actio intercedat, « ex circum­
stantiis indicandum, an principaliter intenta fuerit sollicitatio, et ne­
gotium ut medium ; an vero negotium principaliter, et sollicitatio per
accidens ». L. 677.

1256. Occasione aut praetextu confessionis. Occasio et praetextus
duo hic distincta significant. Confessionis occasione sollicitare est, ex
vera confessione provocandi opportunitatem, vel motivum sumere.
Praetextu vero confessionis sollicitat, qui confessionem praetexit, seu
ficte incitat ad confessionem, ut liberius provocet. Praetextus falsa
causa est. et praetexere est causam aliquam non veram afferre. Quare

F”

289

DE CONST. « SACRAMENTUM POENITENTIAE »

I
I

huiusmodi confessarius est denuntiandus, etiam confessione non secula.
Praetextu, id est si sacerdos confessionem praetexat, ut sollicitet poenitentem; non si poenitens eam praetexat, ut confessarium sollicitet;
nec si uterque ex condicto, ut alios fallant. L. 679. — Occasione con­
fessionis tribus modis sollicitare quis posse videtur: l.° Dum ex
expressa aut tacita confessionis petitione sollicitandi motivum sumit.
L. 677. 2.° Ex confessione ipsa, h. e., dum intelligendo, e. g., in ipsa
confessione poenitentis proclivitatem ad venerem, occasionem nanci­
scitur ad inhonesta tunc illum provocandi ; vel poenitentem interrum­
pendo, ne confessionem incipiat, vel ne prosequatur, eumdem interim
sollicitans, opportunitate sumpta confessionis. 3.° Cum notitia utitur,
quam ex confessione habuit, ad sollicitandum postea poenitentem. Iste
autem usus notitiae confessionis debet ex circumstantiis sufficienter
constare ad denuntiationis obligationem imponendam. L. 678. Verum
difficultas adest circa primum modum ; siquidem tunc confessarius sol­
licitare videtur potius occasione petitionis confessionis, quam occasione
confessionis, si tamen confessio de praesenti neque immediate sequa­
tur, neque sequi debebat. Pignatelli Cons. 104. n. 14. Idem dicendum
de promissione confessionis. Pignatelli Cous. 117. par. Ratio autem.
Difficultas item adest circa tertium modum. Non enim videtur occa­
sione confessionis sollicitare, qui cognita in confessione poenitentis fra­
gilitate, domi eum adit, et urget, quippe is ex confessione notitiam,
ex notitia sollicitandi ansam capit. Pignatelli Cons. 117. par. Unde
multo et ratio autem.
1257. FÎ7 etiam extra occasionem confessionis in confessionali.
« An sit denuntiandus confessarius, qui sedens in confessionario solli­
citat mulierem, stantem ante confessionarium, non simulando confes­
sionem ? Censuerunt Qualificatores opinionem negativam non carere
probabilitate». S. O. 11. Febr. 1661. ad 15.um Conferenda sane est
haec resolutio cum resolutione eiusdem S. C. ead. d. ad 4.um; « An
confessarius, qui feminae in confessionario dicenti se velle in crastinum
confiteri illam sollicitat, et confessionem dissuadet, sit denuntiandus?
— Si sollicitatio fiat extra locum confessionis, et absque praetextu con­
fessionis, censuerunt Qualificatores negativam opinionem esse proba­
bilem, secus in confessionario seu in loco confessionis ».
1258. Sive in alio loco ad confessiones audiendas destinato, aut
electo, cum simulatione audiendi ibidem confessionem. Triplex ergo di­
stinguitur locus confessionum audiendarum. Primus est confessionale
ordinarium. Secundus est quicumque alius locus a confessionali diBucceroni. btst. theoL moralis IV.

19

290

DE CONST. « SACRAMENTUM POENITENTIAE »

stinctus, ubi confessiones audiuntur, e. g. genuflexorium, quod est in
sacristia, ubi confessiones excipiuntur. Tertius, quivis locus ad con­
fessiones audiendas electus. Clausula illa: cum simulatione audiendi
ibidem confessionem, ultimo loco posita, ad omnia antecedentia refertur,
adeoque et ad primum illud membrum, sive extra confessionis occa­
sionem in confessionali, ex communi regula, quod clausula ultimo loco
posita ad omnia antecedentia connexa referatur. Totum discrimen in
eo esse videtur, quod ad primum et secundum locum quod attinet,
requiritur quidem quod tum confessarius tum poenitens sit in confessionario, vel in alio loco in quo confessiones audiuntur, at hoc ipso
tunc, regulariter loquendo, habetur confessionis simulatio, et denun­
tiationis urget obligatio, ut constat ex cit. Resp. S. O. ad 4.um. Ad
tertium vero locum quod spectat, non sufficit quod confessarius et
poenitens sint in eodem loco, vel simul colloquantur, sed opus est,
ut positive confessionem simulent. Pignatelli Cons. Can. Noviss. C. 117.
par. Tertio seqq. ; E. M.
1259. Ad inhonesta et turpia, i. e. obscena, nempe tactus, aspe­
ctus, etc. Addit Greg. XV. C. cit. § 4.: « sive inter se, sive cum aliis
quomodolibet perpetranda ». Hinc denuntiandus est confessarius, qui
sollicitat poenitentem, ut inducat aliquam personam ad secum pec­
candum. L. 691. Itemque ex Bened. XIV. denuntiatio urget, etiamsi
sollicitatio a confessario non fro seipso, sed pro alia persona peracta
fuerit, §2. — « An confessarius, qui sollicitat poenitentem ad actus
illicitos extra actus venereos, sit denuntiandus? Censuerunt Qualificatores opinionem negativam esse probabilem ». S. O. 11. Maii 1661.
ad 11.““; L. 684.; Bened. XIV. de Syn. c. 11. n. 14.

1260. An denuntiandus sit confessarius sollicitans ad actus tantum
venialiter inhonestos ? — « Sententia probabilior negat » L. 683. Con­
stat ex toto tenore Constitutionis Benedicti XIV. Venialiter inhonestos,
nempe extra rem veneream. Hinc S. O. 11. Eebr. 1661. ad 3.um : «An
confessarius sollicitando propter parvitatem materiae sit denuntiandus.
— Cum in rebus venereis non detur parvitas materiae, et, si daretur,
in re praesenti non daretur, censuerunt Qualihcatores esse denuntian­
dum, et opinionem contrariam non esse probabilem ». Sedulo vero
hic animadvertendum est, aliud esse sollicitare ad actus leves, aliud
Per actus leves sollicitare ad graviora, quo casu absque ullo dubio
facienda est denuntiatio, modo appareat interior intentio. Castro-Pal.
tr. 4. d. 9. p. 3. n. 4.

DE CONST. « SACRAMENTUM POENITENTIAE »

291

1261. Sollicitare vel provocare, etc... lentaverint, aut cum eis illi­
citos et inhonestos sermones vel tractatus temerario ausu habuerint.
Sollicitatio gencratim est solers inductio et motus voluntatis alienae
ad aliquid agendum vel patiendum. Sollicitatio vel provocatio hic est
quaevis invitatio et incitatio ad res venereas a sacerdote tamquam a
confessorio, vel quasi confessorio, facta, licet sollicitationis statim ipsum
poenituerit, vel in ipsa sollicitatione destiterit, S. O. 11. Maii 1661.
ad 2.um ; unde dicitur: sollicitare vel provocare lentaverint; scilicet
sacerdotes, confessione utcumque abutentes ad praedictum effectum. —
Inhonestos sermones aut tractatus habere. Explicatio est prioris clausu­
lae, et declaratur, sollicitationem vel provocationem denuntiandam ha­
beri per quoscumque inhonestos sermones aut tractatus confessarium
inter et poenitentem, sive confessarius primus incipiat, sive incipiat
poenitens, ita ut uterque reapse eos inhonestos sermones et tractatus
habeat, iisque sistatur, quin ulterius procedatur; tunc enim mutua
habetur sollicitatio. Hinc mandatur confessariis, ut « poenitentes, quos
noverint fuisse, ut supra, Cf. 1253., ab aliis sollicitatos, moneant de
obligatione denuntiandi sollicitantes », § 2. Quamvis autem S. Pontifex
aperte addat ibidem casum mutuae sollicitationis, nihil tamen addit de
casu confessarii, mere passive se habentis respectu sollicitationis ex
parte poenitentis, licet illi consentientis.

1262. « An sil denuntiandus con fessarius, quid dat poenitenti char­
tam in confessione, postea domi legendam, in qua ad venerem sollici­
tabat? — Qualificatores censuerunt esse denuntiandum, et negativam
opinionem non esse probabilem ». S. O. 11. Maii 1661. ad l.um Con­
stat etiam ex pr. 6.a d. ab Alex. VII.; confirmata a Bened. XIV.
§ 1. simul cum pr. 7.ft de hac eadem re. Idem totidem verbis habetur
in C. Bened. XIV. § 1.: « sive per scripturam aut tunc aut post le­
gendam ». Cf. 1253.
1263. « An sit denuntiandus confessarius, qui audiens confessio­
nem dat donum mulieri, ita ut dicatur illam sollicitasse ? — Idem re­
sponderunt Qualificatores quod ad 12.um ». S. O. 11. Febr. 1661. ad
16.um. Per se loquendo, donare aliquid non est inhonestum, neque ten­
dit ad inhonesta, sed ad conciliandam benevolentiam, vel ad satisfa­
ciendum gratitudini ob acceptum aliquod beneficium. — Porro haec
ad 12.um: «An confessarius, si laudet poenitentem de pulchritudine
et venustate, dicatur illam sollicitare: et ideo sit denuntiandus? Cen­
suerunt Qualificatores, si laus illa sit seria et nihil pravae intentionis
redoleat, negativam esse probabilem. Si vero secus, non esse proba­

292

DE CONST. « SACRAMENTUM POENITENTIAE »

bilem ». Laudare pulchritudinem mulieris, etiam in confessione, non
est per se ex obiecto peccatum mortale, neque est actus per se dire­
ctus ad sollicitationem ad turpia.

1264. An sil denuntiandus confessarius, si dubia sit eius sollici­
tatio? — « Si dubitatur an eius factum vel dictum fuerit vera solli­
citatio, tunc cum communiori et veriori sententia dicendum, non esse
obligationem denuntiandi... Ratio, tum quia dubia in meliorem par­
tem accipienda sunt, et in verbis ambiguis benignior interpretatio fa­
cienda ;... tum quia in dubio nemo est privandus fama, quam possi­
det; tum quia Bullae praecipiunt denuntiari sollicitantes; sed nequit
dici sollicitans, de quo dubitatur, an vere sollicitaverit; nam crimen
dubium non est crimen ». L. 702. Si « factum vel dictum sit vera
sollicitatio, et tantum dubitatur an ille, vel alius confessarius, id egerit
vel dixerit, tunc est denuntianda, quia dum crimen est certum, rite
iudices procedere possunt ad inquirendam personam, de qua dubium
vertit. Hoc tamen censeo dicendum solo casu, quo facile iudices per
suam diligentiam certi fieri possint de persona sollicitante; quia alias
sacerdos ille, cum possit esse innocens, remaneret aliquo modo diffa­
matus, et in dubio illaesa debet servari fama proximi, qui eam pos­
sidet ». L. 702. Quoad casus varios dubiae sollicitationis, aliosque
in quibus dd. communius censent confessarium esse denuntiandum,
Cf. L. 704.
1265. An confessorii monere debeant poenitentes dc denuntiatione
facienda? — Confessarii omnino obligantur «suos poenitentes, quos
noverint fuisse ab aliis, ut supra, sollicitatos, sedulo monere, iuxta
occurrentium casuum circumstantias, de obligatione denuntiandi Inqui­
sitoribus, sive locorum Ordinariis, personam, quae sollicitationem com­
miserit... Caveant insuper diligenter, ne poenitentibus, quos noverint
iam ab alio sollicitatos, sacramentalem absolutionem impertiant, nisi
prius denuntiationem praedictam ad effectum perducentes, delinquen­
tem indicaverint competenti ludici, vel saltem se, cum primum pote­
runt. delaturos spondeant, ac promittant ». § 2.
1266. Suos poenitentes sollicitatos ; non, alios, non sollicitatos; hos
non praecepto positivo monere debent, sed vi praecepti naturalis, qua­
tenus praeceptum hoc obliget in particulari casu. Neque ab illis ad­
monendis eorum bona fides excusat. Verum, confessarius non tenetur
poenitentes interrogare, utrum fuerint sollicitati, et monere de obli­
gatione denuntiandi, nisi prudenter ex confessione audita indicet fuisse

DE CONST. « SACRAMENTUM POENITENTIAE »

293

sollicitatos. — Ab aliis, non a seipso ; hinc confessarius, qui sollici­
tavit, non tenetur ipse monere sollicitatum de obligatione denuntiandi,
posito casu, quod iste poenitens deinde ei confiteatur ; quia de iure
naturali nemo tenetur procurare, ut sua turpitudo reveletur, — Mo­
nere ; quamvis vero confessarius desinat poenitentem monere de obli­
gatione denuntiandi, adhuc tamen non cessat in poenitente obligatio
ipsum seu alium confessarium sollicitantem denuntiandi, si aliunde sciat
se ad id lege Pontificia obligari, sicuti non cessat onus restitutionis
in poenitente ex quo confessarius desinat ipsum monere de tali obli­
gatione, si aliunde sciat, nec invincibiliter ipsam ignoret. Pr. 7? d. ab
Alex. VII.

1267. An si confessarius praevideat certo poenitentem, in bona
fide exsistentem, non esse denuntiaturum, debeat nihilominus monere
illuni de sua obligatione, et dimittere, si nolit denuntiare? — In casu
mortis, nempe, morte poenitentis instante, negative. Nam nemo tenetur
facere rem inutilem et nocivam. Porro, iuxta hypothesim, illa monitio
inutilis est bono communi procurando, et nociva est bono privato poe­
nitentis, cum tunc cum in malam fidem et in aeternam damnationem
coniiciat. Insuper, si quid valet clausula, appositam ab eodem Be­
ned. XIV., monendi nempe poenitentes iuxta occurrentium casuum
circumstantias, Cf. 1265. 1278., absoluta obligatio non est semper et
in quocumque casu monendi. Ergo saltem in exposito casu, vere ex­
tremo. — Extra mortis periculum, affirmative. Ratio primo est, quia
iure ac merito sperari semper potest, ut huiusmodi poenitens, confessario instante, et Dei gratia adiuvante, serius saltem facturus sit, quod
hodie forte difficultate territus facere recusat. Unde etiam nihil tunc
vetat, quominus confessarius, si ad ipsum poenitens certo sit rediturus,
absolutionem opportune differens, vel etiam concedens in casu neces­
sitatis, occasionem expectet favorabilem, quando magis erit ille dispo­
situs et facturus praevideatur, quod frustra hodie ab ipso exigeretur.
Si poenitens vero rediturus non sit ad eumdem confessarium, sufficit,
quod moneatur de obligatione colloquendi de tali re cum suo ordinario
vel alio confessario propter rei difficultatem adhuc enodandam, et in­
terim animo paratus sit ad obligationem implendam, si qua forte sit,
et ab eodem confessario ei manifestetur. Praeterea ad istum etiam ca­
sum extenditur praedicta clausula Bened. XIV. poenitentes monendi
iuxta occurrentium casuum circumstantias, quae ad unicum mortis ex­
tremum casum restringenda non est. Cf. Benedictum XIV. Epist. enc.
Apostolica Constitutio n. 20. Insuper difficultas, quae in denuntiatione

294

DE CONST. « SACRAMENTUM POENITENTIAE »

facienda poenitentem terrere potest, talis profecto non est, ut nullum
habeat remedium, cum Sacra Congr. varios ipsamet indicet modos,
quibus longe facilior fieri potest impletio gravissimae huius obligatio­
nis. Cf. 1270. 1278.

1268. An teneatur ad denuntiationem non solum sollicitatus, sed
etiam qui aliunde certo scit sollicitationem ? — R. Affirmative, « si
sciat crimen a personis fide dignis; secus, si sciret a fide indignis,
vel feminis levibus. Hoc autem dicendum, non iam ex B. Gregorii,
sed ex Edicto S. Inquis. 10. Mart. 1677., ubi dicitur teneri ad denun­
tiandum confessarium, qui scierit vel audierit illum sollicitasse». L. 695.
Haec S. O. 11. Maii 1661. ad 14.um : « An quis teneatur denuntiare
confessarium sollicitantem, si hoc audivit non a fide dignis, sed solum
a levibus personis? Censuerunt Qualif. opinionem negativam non carere
probabilitate ». Notandum tamen hic est affirmativam resolutionem
subinferri potius ex proposita Quaestione quam ex Responsione S. C.
1269. An teneatur ad denuntiationem, qui scit sollicitationem sub
secreto naturali? — R. Affirmative, « quia nemo tenetur ad secretum,
etiam iuramento promissum, quando secretum vergit in damnum com­
mune. Secus vero, si sollicitatio sit manifestata ad petendum consi­
lium ; nam propalatio secreti esset tunc contra humanum commercium,
ct etiam contra publicum bonum, quod certe in consiliis expetendis
intervenit ». L. 698. Atque hoc ultimum fundatur praeterea in Decr.
Alex. VII. 8. Iui. 1660., quod Regulares, a quibus consilium petitur
circa obligationem denuntiandi, obligat solum ad hoc, ut moneant et
obligent ad denuntiandum.
1270. An deneganda sit absolutio poenitenti, qui sacerdotem solli­
citantem denuntiare recuset? — R. Affirmative. « Poenitentes admo­
niti et omnino renuentes nequeunt absolvi ; qui vero ob iustain cau­
sam denuntiationem differre debent, eamque quo citius poterunt fa­
ciendam spondent serioque promittunt, possunt absolvi... Si necessitas
urgeat (persona sollicitata) se gerat iuxta consilia et monita sui confessarii », stante nempe gravi difficultate denuntiationis faciendae. Instr,
cit. n. 5. et 7., L. 693.
1271. An denuntiationem omittentes excommunicationem incur­
rant
Ex C. Apostolicae Sedis Pii IX. Id. Oct. 1869. excomm.
latae sent, nemini reservatam incurrunt: « Négligentes sive culpabili­
ter omittentes denuntiare infra mensem confessarios sive sacerdotes, a
quibus sollicitati fuerint ad turpia, in quibuslibet casibus expressis a

DE CONST. « SACR/X.MENTUM POENITENTI/VE »

295

praedecess. nostris Greg. XV. C. Universi 20. Aug. 1622., et Be­
ned. XIV. C. XIV. C. Sacramentum Poenitentiae 1. lun. 1741. ». —
Négligentes, sive culpabiliter omittentes denuntiare, adeoque cum id
facere potuerint et debuerint. — Infra mensem, ab hac cognita obli­
gatione computandum ; post mensem ergo elapsum incidunt in excom­
municationem. Ceterum, si promiserint denuntiaturos, et eis fides ha­
beri possit, absolvi poterunt, et non solum a peccatis ante mensem
elapsum, quod in C. Bened. XIV. expresse cautum est, Cf. 1265. 1270.;
sed etiam ab excommunicatione post elapsum mensem. Praesens enim
excommunicatio reservata non est. Neque vero huiusmodi poenitens
videtur reincidere in eamdem excomm., si postea fidem fefellerit, cum
absolutio hic absolute concedatur; et quando C. Apostolicae Sedis aliud
voluit, aperte expressit. — A quibus sollicitati fuerint, solum ergo
poenitentes sollicitati huic excommunicationi subduntur, minime vero
omnes quicumque sollicitationem resciverunt. — Pignatelli Cons. Can.
Noviss, C. 117. par. Terminus autem.

1272. Quaenam sint causae a denuntiatione facienda excusantes ?
— Si vere et rationabiliter ex denuntiatione grave timeatur damnum
in vita, fama et rebus temporalibus, excusari posset poenitens a de­
nuntiando. Ratio est, quia datur ius naturale ad haec damna praeca­
venda, contra quod non praevalet ius positivum Ecclesiae, quae ulte­
rius non solet obligare cum gravi incommodo ad suarum legum
observantiam. Accedit, leges imponentes denuntiationem de sua natura
non obligare cum gravi incommodo, quia non habent illud de sua
natura adnexum, uti se habent, e. g., praecepta facta militi de non
relinquenda statione, vel parocho de assistendo infirmis, peste labo­
rantibus. Quando autem lex de sua natura non exposcit cum gravi
incommodo adimpleri, cessat obligare, si istud grave incommodum
superveniat, ut constat de lege imponente ieiunium, auditionem sa­
cri, etc. Verum etiam cum quocumque damno facienda denuntiatio
est, quoties ex eo crimine oriretur despectus huius sacramenti, et ani­
marum pernicies. Hoc autem quamvis posset non intercedere, quando
certo cognosceretur aliquem semel sollicitasse non ex despectu sacra­
menti, sed ex mera momentanea libidine, utique eveniret quando sol­
licitatio oriretur ex parvipendentia sacramenti, vel si sollicitans esset
vir potens, et frequenter sollicitaret. In his ergo casibus ratio boni
communis, et praecavendi damnum Religionis, praeponderat cuicum­
que privato damno, adeoque nunquam esset omittenda denuntiatio. —
L. 699.; Pignatelli Cons. Can. Noviss. C. 117. par. Denique seq. ; E. M.

296

DE CONST. « SACRAMENTUM POENITENTIAE »

1273. Nota: Qui ob praedictas causas denuntiare nequeant, eis
cessantibus, adhuc tenentur. S. O. 21. Febr. 1630.; Girald. pag. 640.
Nota qui, pag. 641. — E. M.

1274. An mulier teneatur denuntiare confessarium sollicitantem,
cui ipsa, consensit? — R. Affirmative. Praecepit enim Bened. XIV.
denuntiationem fieri « sive sollicitationi poenitens consenserit, sive con­
sensum minime praestiterit ». Ratio, quia denuntiatio fieri potest abs­
que ullo propriae famae periculo, cum non possit de eo ab Episcopo
interrogari, adeoque etiamsi interrogetur quis potest proprium con­
sensum denegare. L. 700. In Instr, cit. n. 6. dicitur: «Cavendum
quoque, ne ex denunciantibus quaeratur, num sollicitationi consense­
rint; et convenientissimum foret, si de huiusmodi consensu, quamtumvis sponte manifestato, ut nihil notetur in tabulis. Ex Declar. Urba­
ni VIII. sub fer. V. d. 17. Apr. 1624. ».

1275. An mulier bona fide et simplicitate constituta, quae sollici­
tationem non intellexit, moneri debeat de denuntiatione, et denuntiare
debeat? — R. Negative, ratione scandali. Attamen « S. C. die 11.
Maii 1707. declaravit, puellam sollicitatam in simplicitate constitutam,
et absque notitia inhonestatis, teneri denuntiare confessarium sollici­
tantem, postquam compos effecta fuerit, et notitiam praeteritae solli­
citationis acquisiverit ». Girald. pag. 641.
1276. An sollicitatus teneatur ad denuntiandam sollicitationem ha­
bitam a longo tempore, vel occultam, vel quae nequeat iuridice probari?
— R. Ad l.um affirmative, ex aperta Declaratione Bened. XIV. C.
Sacr. Poenit. § 2. L. 697. — Ad 2.um omnino affirmandum ; secus
enim gravissima ista lex prorsus inutilis esset, cum crimen hoc de se
occultum sit. L. 696. — Ad 3.um « omnino a /firmandum ». L. 695.
Ratio, quia iuridica probatio hic non est necessaria.
1277. An sit denuntiandus confessarius sollicitans, si fuerit iam
emendatus, vel indicatus ac punitus, vel defunctus? — R. Ad l.um
Affirmative. Idque absolute probabilius censet S. Alph. et practice ac
regulariter tenendum videtur. Etenim primaria et praecipua ratio legis
denuntiationis, non est emendatio personae particularis, sed, securitas
publica sacramenti et animarum, castigatione certa tam abominabilis
c liminis, ct r.t metu indeclinabili poenae, etiam actu unico, aut semel
tantum iterato, immo etiam indemnitas Ecclesiae, ne scilicet eiusmodi
pestes ad officia publica subrepant, quo nihil est nocentius communi
Ecclesiae bono. — Bened. XIV. de Synod.
1. 6. c. 11. n. 10.
*

DE CONST. « SACRAMENTUM POENITENTIAE »

297

Ad 2.um Certum est, quod, si ipse delinquat iterum, postquam in
primo crimine fuerit punitus, iterum denuntiari debet. Et idem dicen­
dum, si de sollicitatione non fuerit plene convictus, quia tunc nec fuis­
set punitus. Si de eadem sollicitatione iam fuerit satis convictus et
punitus, longe probabilius affirmandum, L. 637., ex S. O. 11. Maii
1661. ad 13.um: «An sit denuntiandus confessarius, qui propter solli­
citationem alterius abiuravit? — Censuerunt (Qualif.) opinionem nega­
tivam non esse probabilem, et ideo denuntiandum, quod etiam fuit
resolutum die 26. Iulii 1628. ». Abiuravit, id est, qui ob aliam prae­
cedentem sollicitationem comparuit coram Inquisitore, et abiuravit,
nempe haeresim detestavit; cum enim abiuratio sit detestatio haeresis,
aliquis in tantum abiurare debebat, in quantum erat haereticus vel de
haeresi suspectus ; et talis habebatur sollicitator, qui ideo debebat
abiurare saltem ad cautelam ; et si suspicio de haeresi erat levis, di­
cebatur abiurare de levi ; si vehemens, abiurare de vehementi. Ani­
madvertendum tamen est, quod in praecedenti Responsione agitur de
sollicitatione alterius poenitentis, ob quam abiuravit confessarius, non
illius eiusdem poenitentis, ob cuius sollicitationem sponte comparuit.
Sed in alio Decreto 26. Iulii 1628., citato in praedicta Responsione,
uti illud Decretum habetur apud Albitium de Inconst. in Fid. c. 35.
n. 50., statuitur generatim, « sollicitatum teneri denunciare sollicitan­
tem, quamvis scit, ipsum in Sancto Officio comparuisse ». Eodem ge­
nerali sensu idem Decretum refertur a Giral, p. 641.
Ad 3.um Negative, quia tunc cessat totalis finis legis, scilicet tam
punitio quam emendatio rei. S. O. 6. Mart. 1839.; S. Poenit. 24. Apr.
1884., L. 692. — E. M.
1278. Quandonam, cuinam et quomodo facienda sit denuntiatio ?
— Denuntiatio intra mensem, a tempore quo eius obligatio innotuit,
facienda est. S. O. 10. Mart. 1677.; L. 693. Cf. 1271.
Facienda est « Inquisitoribus sive locorum Ordinariis », § 2. Lo­
corum, i. e. loci, in quo versatur poenitens, etiamsi poenitens et con­
fessarius sollicitans ad aliam dioecesim pertineant. Ad loci Ordina­
rium vel Inquisitorem pertinet excipere iuratam denuntiationem, eam·
que transmittere ad Episcopum sacerdotis rei. In Instr, cit. n. 1. « rem,
dicitur, ad Sanctam Sedem vel ad loci Ordinarium deferre debent ».
Obligationi satisfacit, qui denuntiat huiusmodi delinquentes Supremo
Tribunali Sacrae Romanae Universalis Inquisitionis. Pignatelli Cous.
Can. Noviss. C. 117. Ex parte vero. — Denuntiationem etiam excipere
possunt Vicarii Apostolici, qui vero remittere debent « ad S. O. per

298

DE CONST. « SACRAMENTUM POENITENTIAE »

medium S. C. de P. F. in epistola clausa, nomina sollicitantium ». S.
O. 20. lun. 1882. Ad Regulares quod spectat, Superiores Regulares
denuntiationem hanc recipere non possunt, neque hanc causam cogno­
scere. Decr. Alex. VII. Licet alias 3. Iui. 1660. — Cardinales, Epi­
scopi et ipsi Inquisitores, qui sint vere delegati Sedis Apostolicae, in
casu sollicitationis, si ea sit denuntianda, denuntiandi sunt non Inqui­
sitori vel Ordinario loci, sed vel S. Sedi, vel S. C. S. et U. I. « Si
non possunt, vel immediate nolunt eos denuntiare Supremo Tribunali
tenentur eos denuntiare Inquisitoribus vel locorum Ordinariis, ut de­
lictum innotescat S. Officio; quia obligatio denuntiandi non requirit
in indice, nisi facultatem recipiendi denuntiationes iuridicas. Hoc enim
sufficit, ut delictum S. Tribunali innotescat, ut postea secundum
eius leges contra delinquentem procedatur ». Pignatelli Cons. Can. Noviss. C. 117. par. Idcoque.
Quoad modum denuntiationis faciendae, haec cit. Instr, n. 6.-8.:
« 6. Denuntiationes anonymae contra sollicitantes ad turpia nul­
lam vim habent; denuntiationem enim fieri debent in indicio, nempe
coram Episcopo eiusve delegato cum interventu ecclesiastici viri, qui
notarii partes teneat, et cum iuramento et cum expressione et sub­
scriptione sui nominis; nec sufficit si fiat per apochas, vel per litte­
ras sine nomine et cognomine auctoris. Ceterum prohibetur, ne in
recipiendis denuntiationibus praeter indicem et notarium, virum utrum­
que ecclesiasticum, speciali et scripto exarata Episcopi deputatione mu­
nitum, testes intersint ».
« 7. Denuntiationis onus est personale, et ab ipsa persona solli­
citata adimplendum. Verum, si gravissimis difficultatibus impediatur,
quominus hoc perficere ipsa possit, tunc vel per se, vel per episto­
lam, vel per aliam personam sibi benevisam, suum adeat Ordinarium,
vel Sanctam Sedem per Sacram Poenitentiariam, vel etiam per hanc
Supremam Inquisitionem, expositis omnibus circumstantiis, et deinde
se gerat iuxta consilia et monita sui confessarii. At, si nullo impedi­
mento detenta denuntiationem omnino renuat, in hoc casu aliisque
memoratis laudandus est confessarius, qui operam suam poenitenti non
denegaverit, et vel Ordinarium vel Sanctam Sedem pro opportunis
providentiis consuluerit, suppresso tamen poenitentis nomine. Formu­
lae autem hisce in casibus adhibendas tradunt probati auctores, quos
inter Pignatelli Cons. Can. Noviss. t. I. c. 104. ; Caréna, Albitius, etc. ».
o 8. Non infrequenter occurrit casus, ut confessarius aliusque ec­
clesiasticus ab Episcopis (quorum utique haec potestas est) deputetur
ad denuntiationes recipiendas in re ad sollicitationis crimen spectante,

DE CONST. « SACRAMENTUM POENITENTIAE »

299

absque interventu notarii. Qui ad hoc gravissimum munus viri ma­
xime idonei destinantur, de actu denuntiationis iudiciaria ratione as­
sumendo instrui debent, ac moneri, ut statim a recepta denuntiatione
eam continuo ad ipsum Episcopum, a quo fuerunt deputati, caute
transmittant, neque confecti actus exemplum vel vestigium aliquod
sibi retineant. Atque in hunc fere modum haud difficulter denuntiandi
munus adimpletur. Profecto a locorum Ordinariis efficiendum est, ne
ad loca suae jurisdictioni subiecta applicare oporteat, quod pro mis­
sionibus Pernambuci in America, die 22. lun. an. 1627. declaratum
fuit: Mulieres videlicet sollicitatas non teneri ad denuntiationem, si
ministri Inquisitionis et Vicarii Episcopi in longinquis regionibus de­
gentes sine gravi incommodo adiri nequeant ».
Si igitur mulier neque ad hoc induci potest, ut denuntiationem
in scriptis et cum iuramento faciat confessario, ad id deputato, ad
S. Sedem recurrendum est pro opportuno remedio, et interim non
absolvatur talis poenitens, utpote indispositus.
Omnes locorum Ordinarii deputantur iudices ad inquirendum et
procedendum contra sollicitantes. Quare possunt non solum ad actum
verum etiam ad habitum delegare aliis facultatem admittendi iuridicas
denuntiationes. — L. 695. ; E. M.
1279. Quid de falso denuntiationis crimine? — « Quoniam im­
probi quidam homines reperiuntur, qui vel odio, vel ira, vel alia in­
digna causa commoti vel aliorum impiis suasionibus, aut promissis,
aut blanditiis, aut minis, aut alio guovis modo incitati, tremendo Dei
indicio posthabito et Ecclesiae auctoritate contempta, innoxios sacerdo­
tes apud ecclesiasticos iudices falso sollicitationis insimulant : Ut igitur
tam nefaria audacia, et tam detestabile facinus metu magnitudinis poe­
nae coerceatur ; quaecumque persona, quae exeerabili huiusmodi flagitio se inquinaverit, vel fer scipsam innocentes confessarios impie
calumniando, vel sceleste procurando, ut id ab aliis fiat, a quocumque
sacerdote, quovis privilegio, auctoritate, et dignitate munito, praeter
quam a Nobis, Nostrisque successoribus, nisi in fine vitae et excepto
mortis articulo, spe absolutionis obtinendae, quam Nobis et successo­
ribus praedictis reservamus, perpetuo careat ». § 3.
Praesens casus reservatus papalis est, sed sine censura. Reservatio poenalis est. Illa autem procuratio efficax esse debet iniustae de­
nuntiationis secutae. Agitur vero, non de qualibet falsa denuntiatione,
sed de denuntiatione iuridica, h. e. aptid ecclesiasticos iudices facta,
apud nempe Ordinarium loci, vel Inquisitorem. — L. 693.

300

DE CONST. « SACRAMENTUM POENITENTIAE »

1280. Quid de absolutione complicis ?— In eadem C. Bened. XIV.
Sacr. Poenit. agitur etiam de complicis absolutione, de eius illiceitate
et invaliditate, de excommunicatione in absolventem lata.

1281. Quid de illiceitate et invaliditate absolutionis ? — Haec Be­
ned. XIV. C. cit. § 4. et 2. : « Omnibus et singulis sacerdotibus, tam
saecularibus quam regularibus, cuiuscumque ordinis, ac dignitatis, ta­
metsi alioquin ad confessiones excipiendas approbatis, et quovis pri­
vilegio et induito, etiam speciali expressione, et specialissima nota, et
mentione digno suffultis, Auctoritate apostolica, et Nostrae potestatis
plenitudine interdicimus et prohibemus, ne aliquis eorum, extra casum
extremae necessitatis, nimirum in ipsius mortis articulo, et deficiente
tunc quocumque alio sacerdote, qui confessarii munus obire possit,
confessionem sacramentalem personae complicis in peccato turpi, atque
inhonesto, contra sextum Decalogi praeceptum commisso, excipere au­
deat, sublata propterea illi ipso iure quacumque auctoritate et iuris·
dictione ad qualemcumque personam ab huiusmodi culpa absolvendam;
adeo quidem, ut absolutio, si quam impertierit, nulla, atque irrita omni­
no sit, tanquam impertita a sacerdote, qui jurisdictione, ac facultate
ad valide absolvendum necessaria privatus exsistit, quam ei per prae­
sentes has nostras adimere intendimus; et nihilominus, si quis confessarius secus facere ausus fuerit, maioris quoque excommunicationis
poenam, a qua absolvendi potestatem Nobis solis, Nostrisque Succes­
soribus dumtaxat reservamus, ipso facto incurrat. — Declarantes etiam,
et decernentes, quod nec etiam in vim cuiuscumque Jubilaei, aut et­
iam Bullae, quae appellatur Cruciatae Sanctae, aut alterius cuiuslibet
Indulli, confessionem dicti complicis huiusmodi quispiam valeat ex­
cipere, eique sacramentalem absolutionem elargiri: cum ad hunc effe­
ctum, et in hoc casu, nullus confessarius, utpote qui in huiusmodi
peccati, et poenitentis genere, jurisdictione, ut praefertur, careat, et ab­
solvendi facultate a Nobis privatus exsistat, habendus sit pro confessario legitimo et approbato. Non obstantibus Constitutionibus et Ordi­
nationibus Apostolicis, praesertim quae nuncupantur Cruciatae Sanctae,
vel lubilaei Universalis, et plenarii, nec non quibusvis... Statutis, et
Consuetudinibus, Privilegiis quoque, Induitis, et Litteris Apostolicis...
Quibus omnibus... hac vice dumtaxat specialiter, et expresse deroga­
mus, ceterisque contrariis quibuscumque ».

1282. An semper illicita, semper invalida sit complicis absolutio?
— Absolutio complicis illicita semper erit extra casum extremae ne­
cessitatis. nimirum in ipsius mortis articulo, et deficiente tunc quocumque

DE CONST. « SACRAMENTUM POENITENTIAE »

301

alio confessorio, qui confessorii munus obire possit. Invalida vero semper
erit praeter mortis articulum. In articulo mortis valida semper erit,
etiam citra necessitatem. Sic enim Bened. XIV., C. Apostolici, mentem
suam declaravit circa huiusmodi necessitatis casum. l.° Ita interdi­
citur et prohibetur complex complicem audire et absolvere in praedicto
mortis articulo, « ut si alius aliquis sacerdos non defuerit, etiamsi forte
iste alius simplex tantummodo sacerdos fuerit, sive alias ad confes­
siones audiendas non approbatus, possit nihilominus ipse sacerdos sim­
plex Confessionem excipere ac absolutionem impertire ». — 2.° « Si
casus urgentis qualitas et concurrentes circumstantiae, quae vitari non
possint, eiusmodi fuerint, ut alius sacerdos ad audiendam constitutae
in dicto articulo personae confessionem vocari, aut accedere sine gravi
aliqua exoritura infamia, vel scandalo nequeat ; tunc alium sacerdotem
perinde haberi, censerique posse ac si revera abesset, atque deficeret;
ac proinde in eo rerum statu, non prohiberi socio criminis sacerdoti
absolutionem poenitenti ab eo quoque crimine impertiri. Sciat autem
complex eiusmodi sacerdos, et serio animadvertat, fore se re ipsa co­
ram Deo, qui irrideri non potest, reum gravis adversus praedictam
nostram Const, inobedientiac, latisque in ea poenis obnoxium, si prae­
dictae infamiae, aut scandali pericula sibi ultro ipse confingat, ubi non
sunt: immo intelligent teneri se graviter huiusmodi pericula, quantum
in se erit, antervertere vel removere opportunis adhibitis mediis, unde
fiat, ut alteri cuivis sacerdoti locus pateat illius confessionis, absque ullius
infamia, vel scandalo, audiendae ». — 3.° « Quod si idem sacerdos,
aut quovis modo sese nulla gravi necessitate compulsus ingesserit, aut,
ubi infamiae vel scandali periculum timetur, si alterius sacerdotis opera
requirenda sit, ipse, ad id periculum avertendum, congrua media ad­
hibere de industria neglexerit, atque ita personae in dicto crimine
complicis, eoque in articulo, ut praefertur, constitutae sacramentalem
Confessionem excipere, ab eoque crimine absolutionem largiri, nulla,
sicut praemittitur, necessaria causa cogente, praesumpserit; quamvis
huiusmodi absolutio valida futura sit, dummodo ex parte poenitentis
dispositiones a Christo Domino ad sacramenti poenitentiae valorem re­
quisitae non defuerint; non intendimus enim pro formidando mortis
articulo eidem sacerdoti, quantumvis indigno, necessariam jurisdictio­
nem auferre, ne hac ipsa occasione aliquis pereat; nihilominus sacerdos
ipse violatae, ausu eiusmodi temerario, legis poenas nequaquam effu­
giet ; ac propterea latam in dicta Constitutione maiorem excommuni­
cationem, eodemque plane modo, quo ibidem decernitur, Nobis, et huic
Sanctae Sedi reservatam, incurrit ».

302

DE CONST. « SACRAMENTUM POENITENTIAE »

1283. An si sacerdos complex, stante necessitate, in mortis arti­
culo complicis confessionem incipiat audire, et alter adveniat sacerdos
inceptam confessionem explere possit? — R. Affirmative. « Ratio est,
quia quando audire incepit, id per Pontificem, iurisdictionem illi dan­
tem, licebat; iurisdictio autem haec per adventum alterius non expirât;
quia nimirum confessio, pro qua collata iurisdictio est, cum coepta
solum ponatur, nondum est integra, seu perfecta ». Ithur. Cas. 49. n. 17.
1284. An sacerdos complex, si complicis confessionem incipiat au­
dire in articulo mortis, stante necessitate, possit deinde, transacto mor­
tis periculo, confessionem perficere et absolvere? — R. Affirmative.
Ratio eadem est, ac in praecedenti casu. Etenim iurisdictio valens
tempore inchoatae confessionis tamdiu permanere censetur, quamdiu
confessio inchoata per absolutionem completa non fuerit. Ad hanc enim
confessio ordinatur, eaque suum habet complementum. — Ithur. Cas.
49. n. 21. 22. 23.

1285. An sacerdos complex, complice in mortis articulo absoluto,
urgente necessitate, eius deinde confessionem, illo periculo transacto,
ratione integritatis perficere possit? — Vel poenitens peccata complicitatis omnia nutibus sufficienter expressit, vel non. Si prius, sacerdos
complex confessionem ratione integritatis perficere potest; secus non
potest. Ratio primi est, quia per absolutionem validam peccata complicitatis directe remissa sunt, adeoque ipsa complicitas directe destructa
est, et sacerdos complex sicut alius quilibet ab aliis peccatis absolvere
potest. Peccata enim illa non sunt amplius materia confessionis ne­
cessaria, sed materia libera tantum, sicut peccata venialia, aut mor­
talia iam patefacta. Ratio secundi est, quia tunc adhuc perdurat complicitatis vinculum; peccata enim reliqua non nisi indirecte remissa sunt,
utpote in confessione omissa. Ergo illa peccata remanent materia con­
fessionis necessaria. — Ithur. Cas. 49. n. 19. 20.
1286. An complex complicem absolvere possit non solum in arti­
culo, verum etiam in periculo mortis? — Articulus mortis in hoc di­
stinguitur a periculo mortis, quod articulus mortis proximitatem cer­
tam, periculum mortem instantem probabilem denotet. — R. Affirma­
tive. Ratio extrinseca est, quia articulus mortis et periculum mortis
ex iure canonico, communissima theologorum sententia et confessariorum praxi, aequiparantur omnino in ordine ad sacramenta poeniten­
tiae, eucharistiae et extremae unctionis recipienda. Ratio vero intrin­
seca est, quia eadem fere est, moraliter loquendo, infirmi necessitas;

DE CONST. « SACRAMENTUM POENITENTIAE »

303

unde, ne pereat, Ecclesia sacerdotibus omnibus iurisdictionem confert
pro mortis articulo, etiamsi de sacerdote complice complicem absol­
vente agatur; uti aperte constat ex C. Bened. XIV. Apostolici mune­
ris. Ithur. Cas. 49. n. 4-10.

1287. Nota : Idem dicendum, etiamsi periculum mortis fuerit pru­
denter quidem, sed falso existimatum. Ithur. Cas. 49. n. 11.-15. Cum
enim difficile aliquando sit distinguere verum et reale periculum a
periculo tantum existimato et apparenti; omnibus absolute datur iu­
risdictio pro mortis articulo seu periculo prudenter existimato, ne quis
po eat.
1288. Quid, si moribundus aiteri quam sacerdoti socio peccati no­
lit confiteri? — In isto casu absolvi potest a sacerdote complice, si
sit aliunde dispositus, ne scilicet pereat, aut periclitetur. Gousset Theol.
Mor. v. 2. n. 489. — Idem dicendum est, si sacerdos alius advoca­
tus nolit venire, vel praesens iam nolit confessionem audire. Ratio,
quia tunc idem est ac si non esset copia alterius confessarii.
1289. Quandonam hic complicitas habeatur? — Complicitas hic
tunc habetur, cum adest duorum pluriumve exterius, vicissim seu mu­
tuo declarata consensio, concordia, conspiratio in peccatum turpe atque
inhonestum, mortiferum illud quidem, contra sextum decalogi prae­
ceptum, quamvis non consummatum per copulam. Exterius, compli­
citas sane haberi nequit sine actu externo. Mortale, nam S. Pontifex
loquitur de peccato, quod sacramcntali absolutione necessario delen­
dum sit. Mortale vero intelligitur tum ratione actus interni, tum ra­
tione operis exterioris. Quare praefata lex locum non habet ubi de
peccatis tantum gravibus, sed dubiis, sive dubium sit iuris, sive sit
facti, vel de simpliciter venialibus agatur, vel de venialibus tantum
quoad actum externum, licet alteruter, vel uterque interne graviter
peccaverit. Quanta vero imprudentia sit et temeritas, ob periculum
scandali, confessarium complicem adire, etiamsi agatur de venialibus
tantum in hac materia eidem confessario complici manifestandis, nemo
est qui non videat. Vicissim seu mutuo. Ergo « l.°si sacerdos occa­
sionem nactus ex somno, vel ebrietate, femina aliqua ad libidinem
explendam uteretur, non propterea iurisdictionem ad illam absolven­
dam amitteret ; quia cum tam ebria, quam dormiens peccando impa­
res sint; neutra complex formaliter haberetur, utraque licet materia­
liter socia criminis in peccato contra sextum praeceptum a sacerdote
patrato dici possent... 2.° Si sacerdos aliquis per summum nefas in-

304

DE CONST. « SACRAMENTUM POENITENTIAE »

duceret feminam ad credendum, peccato prorsus vacare, si turpiter
ab ipso tangi se sineret, eaque ab illo decepta bona fide ab se tur­
piter tangi pateretur, quin formale in se peccatum admitteret; nec
complex' esset, et posset «ese subiicere sacramentali eiusdem sacerdo­
tis iudicio pro absolutione non a venereo, a quo immunem eam po­
nimus, sed ab aliis peccatis obtinenda ». Ithur. Cas. 41. n. 25. 26.
Complicitas item non adest, de qua in hac lege, si mulier, cum qua
sacerdos peccat, licet interius consentiat, exterius tamen resistat. No­
mine autem peccati turpis venit omne peccatum externum grave con­
tra sextum praeceptum, licet sit solus tactus, sive colloquium. Ratio,
quia verba Bullae: /n peccato turpi atque inhonesto contra sextum prae­
ceptum, quaecumque peccata turpia sine dubio comprehendunt. S. O.
d. 28. Maii 1873., L. 554.

1290. An praedicta complicitas comprehendat peccatum turpe con­
fessorii cum criminis socio, commissum etiam antequam sacris ordi­
nibus fuerit initiatus / — R. Affirmative. Ratio est, quia S. Pontifex
indefinite omnino loquitur de peccato commisso cum complice, neque
illud restringit ad peccatum commissum ab ipso confessario, habente
iam facultatem confessiones audiendi, vel iam in sacris constituto. S. Poe­
nit. 22. lan. 1879., Ithur. Cas. 47. n. 2.-6.

1291. An valida sit absolutio saltem aliorum peccatorum, si poenilens fuerit in bona fide, ut fit quoties de peccatis reservatis agitur?
— R. Affirmative. Ratio, quia in Bulla jurisdictio quidem adimitur
confessario, sed confessario complici, quoad poenitentem complicem,
et, quod potissimum est, ab huiusmodi culpa, in huiusmodi peccati
genere. Ergo non ab aliis, non in aliis. S. Poenit. 16. Maii 1877.
1292. An error poenitentis iurisdictionem suppleat, quando abso­
lutio complici indebite impertitur ? — R. Negative. Ratio, quia Eccle­
sia supplens iurisdictionem, in casu erroris, intendit consulere non ali­
quibus tantum, qui decepti putarent iurisdictionem huic sacerdoti inesse,
sed multitudini hominum, communi persuasione id ipsum falso existi­
mantium. Hinc error supplens iurisdictionem respicit multitudinem, cui
Ecclesia favere intendit; non vero respicit paucos. Atqui, ubi agitur
de complice absolvendo, duo tantum intersunt, confessarius scilicet et
complex, quos Const. Benedictina vult punire. Ergo error nihil pror­
sus validitati absolutionis a complice impertitae suffragari potest. Ithur.
Cas. 51. n. 26., Cas. 47. n. 10. 11.

305

DE CONST. « SACRAMENTUM POENITENTIAE »

1293. Quid si confessarius complicem inadvertenter absolveret?
— Plures affirmant absolutionem valere. Ratio, quia Constitutiones
Bened. XIV. temerarium ausum et praesumptionem requirunt. Plures
e contra negant absolutionem valere. Duo enim distinguenda sunt in
C. Bened. XIV., iurisdictionis ademptio et poena excommunicationis.
Haec quidem tum in C. Sacram, poenit. tum in C. Apost. regim. fer­
tur contra audentes et praesumentes: illa vero confessario complici
simpliciter adimitur, uti constat ex ipso tenore Bullae. Unde constat,
ademptionem iurisdictionis non tamquam poenam proprie constitui,
sed tamquam legem irritantem ad periculum avertendum, ne sacerdos
complex, complicem absolvere audeat, et ad removendam a sacri tri­
bunalis sanctitate omnem turpitudinis occasionem, et sacramentorum
contemptum, ut dicitur ibid, initio § 4. Hinc absolutio invalida erit
quoad ipsum complicitatis peccatum, valida vero quoad alia peccata,
si poenitens sit in bona fide. Cf. 1291.

1294. An sacerdos dubitans, utrum poenitens sit eius complex,
illum absolvere possit? — R. Affirmative. Gur. Cas. 619. Ratio; quia
praesumendum non est, prudenter legislatorem voluisse in confessarium animadvertere, cum tanto dubio circa rem ex una parte, et tanto
famae detrimento et novo forte scandalo ex altera. Igitur casus prae­
sens recidere videtur in quaestionem iurisdictionis probabilis vel du­
biae, in qua, stante gravi causa, probabilius absolvere licet. Cf. 770.
1295. An sacerdos complex iurisdictionem habeat in peccatum com­
plicitatis per contritionem perfectam deletum, vel indirecte tantum per
claves remissum? — R. Negative. Ratio, quia ex Boned. XIV. con­
fessarius privatur simpliciter iurisdictione necessaria ad complicitatis
peccati remissionem, per claves necessario obtinendam. Ithur. Cas. 48.
n. 2. 7. 8. 11.-16.
1296. An sacerdos complex iurisdictione careat in peccatum com­
plicitatis, etiam directe iam remissum ? — R. Negative. Ratio, quia
peccatum illud non est amplius materia necessaria confessionis, sed
libera. S. O. 29. Maii 1867.

1297. An confessarius complex complicem absolvere possit vi sal­
tem alicuius privilegii, vel Jubilaei? — R. Negative. Constat ex Const.
Bened. XIV. § 5. Notandum autem hic est, quod invalide absolvit
poenitentem, qui vi privilegii posset absolvi a quocumque peccato
summo Pontifici reservato, quia hoc peccatum non est reservatum ;
cum quilibet confessarius non complex ab eo possit absolvere. Ex quo
Buccekon'I. Inst. iheol. moralis IV.

20

306

DE CONST. « SACRAMENTUM POENITENTIAE »

consequitur, confessarium, habentem potestatem absolvendi a casibus
Summo Pontifici reservatis, non posse complicem absolvere.
1298. An sacerdos petens facultatem, ut aliquis sacerdos compli­
cem absolvat, proprium complicem ipsemet absolvere queat? — An Epi­
scopus concedere possit facultatem hanc complicem suum absolvendi l
— R. Ad l.nm Affirmative. Ratio est, quia facultas absolvendi com­
plicem postulata est in genere pro aliquo sacerdote. Ergo tam valere
debet pro ipso oratore, quam pro alio. — R. Ad 2.“m Negative. Ratio
est, quia lex prohibens, ne sacerdos complicem absolvat, est lex ge­
neralis Ecclesiae et gravissimi momenti. Porro Episcopi nequeunt di­
spensare in legibus Ecclesiae generalibus auctoritate propria, nisi in
casibus minoris momenti, et in praxi frequenter occurrentibus. Constat
etiam tum ex praxi Ecclesiae, quae Episcopis, petentibus facultatem
absolutionis complicis, eam Induito particulari pro quibusdam neces­
sitatis casibus numero paucis concedere solet ; tum praesertim ex Const.
Apostolicae Sedis, qua casus ille speciali modo, immo iuxta Decr. S.
O. 17. lan. 1866. specialissimo modo Papae reservatur.

1299. Quid de excommunicatione? — Excommunicatio constituta
a Bened. XIV., Cf. 1281., retinetur in C. Apostolicae Sedis, et am­
pliatur. Non enim excommunicatio fertur in audentes absolvere, sed in
simpliciter « absolventes complicem in peccato turpi, etiam in mortis
articulo, si alius sacerdos, licet non approbatus ad confessiones, sine
gravi aliqua exoritura infamia et scandalo, possit excipere morientis
confessionem ». — Absolventes, non ergo satis est confessionem dum­
taxat audire, quin absolvatur. Confessarii tamen, fingentes et simulan­
tes absolutionem complicis in peccato turpi, non effugiunt excommu­
nicationem. S. Poenit. 1. Martii 1878., S. O. 5. Dec. 1883. — Absol­
ventes, etiam cum ignorantia crassa aut supina, S. O. 13. lan. 1892.
— Complicem, nempe formalem, adeoque mutuo consensu, ex utraque
parte exterius manifestato. — In peccato turpi, nempe l.° contra sex­
tum decalogi praeceptum; 2.° formali, nam si alteruter peccaverit ma­
terialiter tantum, complex dici non potest ; 3.° externo ; 4.° gravi ex
utraque parte, non modo in ratione actus interni, sed etiam in ratione
actus externi ; 5.° directe iam ab alio confessario non absoluto. — In
peccato turpi ; excommunicationem tamen adhuc incurreret confessarius,
qui poenitentem directe vel indirecte induceret, ad illud reticendum
peccatum. Directe, ei persuadendo illud peccatum esse omittendum.
Indirecte, ei persuadendo non fuisse peccatum, commissam cum sacer­
dote turpitudinem, etc. — Etiam in mortis articulo, a fortiori extra.

DE CONST. « OFFICIORUM AC MUNERUM »

307

— Si alius sacerdos, Heel non approbatus, i. e. non « deficiente tunc
quocumque alio sacerdote, qui confessarii munus obire possit ». Cf. 1281.
Hinc suspensus, vel etiam excommunicatus complici praeferendus est,
per se loquendo ; secus, si infamia et scandalum sequeretur. — In mor­
tis articulo, seu periculo, Cf. 1286.
Casus iste adeo pro reservato habetur, ut etiam in generali et
amplissima concessione facultatum, quae a S. Sede pro variis locis con­
ceditur absolvendi ab omnibus casibus etiam sub censura speciali modo
reservata, expresse excipiatur. S. O. 4. Apr. 1871. Cf. 1298. Eius abso
lutio privative spectat, et in foro tantum interno, ad S. Poenit., ad
quam est recurrendum.

1300. An censuram evadat sacerdos complex, qui citra necessita­
tem complicis confessionem audiat in articulo mortis, si antequam ab­
solvat facti cum poeniteat, deinde vero absolvit ob circumstantiam in­
choatae confessionis? — Negant auctor Cas. Conse. Bonon. ann. 1759.
mens. Maii Cas. 2., aliique. Ratio, quia nulla erat initio confessionis
iurisdictio confessarii, cum non fuerit iuridice incoepta, et nulla rema­
net in eius prosecutione. Neque vero alia est necessitas absolutionem
impertiendi, quam mortis articulus, deficiente alio confessario, vel ur­
gente scandali et infamiae periculo. Alii vero affirmant. Etenim « l.° Non
incurrit poenam pro sola confessione incepta, quia non incurritur illa
poena, nisi confessio absolutione compleatur. 2.° Neque incurrisset
absolvendo post mutatam voluntatem in melius, et contritionem de eo
peccato elicitam ; nam nemo incurrit excommunicationem per actum,
qui ex una parte omitti amplius non potest, et ex altera parte omni
culpa caret, immo factus obligatorius. Etenim tunc incurritur excom­
municatio, quando sine ulla necessitate (scandali et infamiae vitandae')
absolutio a complice impertitur. At confessarius, audita poenitentis
confessione, eum absolvere cogitur; ergo excommunicationem non in­
currit ». Gur. Cas. 628., Ithur. Cas. 50. n. 25. 26. Ad rationem quod
attinet primae sententiae, Cf. 1282.

DE CONST. OFFICIORUM AC MUNERUM.

1301. Quaenam adsit librorum prohibitio? — Prohibitio librorum
alia est iure naturali, alia iure positivo. Lectio librorum, e. g., fal­
sam religionem tradentium, rerum superstitiosarum, lascivarum, et quam-

308

DE CONST. « OFFICIORUM AC MUNERUM »

cumque virtutem oppugnantium, aut vitium defendentium, per se lo­
quendo, iure naturali prohibetur. Ratio, quia lectio horum librorum,
per se loquendo, periculum habet annexum perversionis. Nisi igitur
talis lectio fiat a viris doctis, et ex honesta intentione hos libros im­
pugnandi, exstirpandi, etc., peccaminosa erit pro rata periculi perver­
sionis. — Ad ius positivum quod spectat, nullum dubium est, quod
Ecclesia potestatem habeat libros noxios prohibendi. Iam vero « pro­
hibere libros per totum orbem spectat ad Summum. Pontificem, et
pro ipso ad S. Congregationem. Episcopi autem et Inquisitores pos­
sunt libros prohibere in territorio proprio », etiam sub poena censu­
rae subeundae. L. 290. « Ordinarii, ait Leo XIII. cit. C. § 29., etiam
tamquam Delegati Sedis Apostolicae, libros, aliaque scripta noxia in
sua dioecesi edita vel diffusa proscribere, et e manibus fidelium au­
ferre studeant. Ad Apostolicum indicium ea deferant opera vel scripta,
quae subtilius examen exigunt, vel in quibus ad salutarem effectum
consequendum supremae auctoritatis sententia requiri videtur ». Obli­
gatio ergo pro Ordinariis adest proscribendi non omnes libros et scri­
pta noxia, sed tantum in sua dioecesi edita vel diffusa, adeoque regu­
lari quodam exemplarium numero. Alii vero libri vel scripta penitius
examinanda, vel superioris auctoritatis indicium exigentia, omnia sunt
denuntianda. Ac, quia Ordinarii locorum procedere hac in re possunt
potestate a S. Sede delegata, suis praescriptionibus obligare possunt
regulares etiam exemptos.
Ordinarii, etiam tamquam Delegati Sedis Aposlolicae... auferre
studeant. « Ius quidem his verbis, sed etiam officium mandatur... Epi­
scoporum officium est modernistarum scripta, quaeve modernismuin
olent provehuntque; si in lucem edita, ne legantur cavere, si nondum
edita, prohibere ne legantur ». Pius X. Litt. Enc. Pascendi dominici
8 Sept. 1907.
Modernismum damnat Summus Pontifex, id est temerarias et fal­
sas novitates, quas non pauci proferunt, hac nostra aetate, quoad Theo­
logiam, Philosophiam, Excgesim et Historiam Biblicam, nec non Hi­
storiam ecclesiasticam. Scilicet intemperanti novitatis studio pervasi,
posthabitis doctrinis a Patribus et a catholicis Doctoribus constanter
traditis, sententias asserunt parum fundatas, ac praescindentes a su­
pernatural! ratione factorum et inspiratione S. Scripturae ipsam Re­
ligionem evertere videntur. Modernismum quidem damnat Summus
Pontifex, non modernum quodeumque inventum, quod solida ratione
comprobetur. Cuius rei auctor est ipse Summus Pontifex in suo Br.
ad Ernestum Commer Summa nos 14. lun. 1907. Equidem, inquit,

i
DE CONST. « OFFICIORUM AC MUNERUM »

309

calumnia est asserere Aposlolicam Sedem « obsoletioribus studiis
adhaerentem, disciplinarum eam obstare progressui, alas acerrimis qui­
busque ingeniis circumcidere, verumque edocentibus obniti. Neque ta­
men falsius quidquam aut iniquius fingi cogitatione potest; si quidem
improbat certam errandi libertatem Ecclesia, fidelesque ne patiantur
se irretiri fallaciis evigilat: at non illud ullo pacto prohibet, immo vero
instando commendat suadetque, traditum divinitus verum, cui ipsa cu­
stodiendo est data, pro gentium aetatumque indole, apertius explanari
et interpretatione evolvi legitima ».
Porro ad ius commune vigens quod spectat, standum est, in
praesenti, Indici librorum prohibitorum, novissime recognito iussu
Leonis XIII. Br. Romani Pontifices 17 Sept. 1900.; nec non De­
cretis Generalibus iam statutis ab eodem Leone XIII. cit. C. Offi­
ciorum ac munerum. Ea vim legis sola habent, « abrogatis Regu­
lis S. Trid. Syn. iussu editis, Observationibus, Instructione, Decretis,
Monitis, et quovis alio Decessorum Nostrorum hac de re statuto,
iussuque, una excepta C. Benedicti XIV. Sollicita et provida, quam,
sicut adhuc viguit, ita in posterum vigere integram volumus ». Par.
Itaque. — Abrogatis Regulis, etc. simpliciter, adeoque quoad obliga­
tiones et quoad poenas. Abrogatae item manent contrariae consuetu
dines, quamvis in cit. C. clausula eas abrogans non habeatur. Id enim
aperte deducitur ex scopo huius C., nempe ut praesentis temporis ne­
cessitatibus cautum sit. C. Benedicti XIV. Sollicita et provida metho­
dum praescribit in examine et proscriptione librorum servandam in
S. C. S. Off. et Indic. — Praefata autem Constitutio Officiorum ac mu­
nerum vim obligatoriam habet ubique locorum, etiam in regionibus
Britannici idiomatis. S. C. Indic. 23. Maii 1898. Cf. hic 1312. Quare
Index quoque librorum prohibitorum ubique locorum est observandus.
LeoXIII. C. Romani Pontifices 17. Sept. 1900. — Pius X. Motu pro­
prio Sacrorum antistitum 1. Sept. 1910; E. M.
Tenentur Episcopi interdicere in propria Dioecesi libros omnes
noxios et speciatim Modernistarum, prohibitionem tamen, si sufficiat,
ad clerum unum coercendo ; integro tamen bibliopolarum catholico­
rum officio libros ab Episcopo notatos minime venales habendi. Hi,
si obedientiam detrectent, Episcopi, monitione praemissa, bibliopola­
rum catholicorum titulo privent, et potiore iure si episcopales audiant;
qui vero pontificio titulo ornantur, eos ad S. Sedem deferant. Pius X.
M. P. Sacrorum Antistitum.
Decr. 20. Oct. 1907. liber: // programma dei modernisa pro­
scriptus in Urbe est.

310

DE CONST. « OFFICIORUM AC MUNERUM »

« Itaque nemini cuiuscumque gradus et conditionis Nostrae ju­
risdictioni subiccto eumdem librum vendere aut legere vel relinere, li­
ceat sub culpa lethali.
Cum porro huius libri auctores et scriptores in adserta Respon­
sione acriter tueantur systema, quod in Encyclica Pascendi dominici
gregis — omnium haereseon contectum — esse affirmatur; SS. Do­
minus Noster Pius PP. X. per hoc Decretum auctores et scriptores,
ceterosque omnes, qui quoquomodo ad hunc librum conficiendum ope­
ram contulerunt, excommunicationis poena afficit, a qua Sibi soli ab­
solutionem reservat. Addit SS. Dominus Noster, hoc Decretum va­
lere perinde ac si traditum esset in manus uniuscuiusque ex dictis
auctoribus et scriptoribus, qui si sint sacerdotes et actum Ordinis
exerceant, in irregularitatem incurrent.
Nil autem satius esset, ait SSmus, quam ut omnes Episcopi, in
sua quisque dioecesi, hanc praescriptionem indicerent et censuram
promulgarent. — Datum Romae, die 20. Octobris 1907. ». Petrus
Respighi. Card. Vicarius. — Supplem. Prim. Enchir. Moral, ed. 3*.
Ac Decr. 28. Dec. 1908. prohibitus est in Urbe libellus perio­
dicus: Nova et Vetera et Rivista di cultura.
« Nemo ideo eum imprimat vel imprimi faciat, nemo vendat aut
legat. Si secus quis fecerit, is noverit graviter peccasse. Praeterea cle­
rici cuiusque ordinis, qui periodico eidem se consocient, vel si iam
consociationem fecerint, quamprimum eam non retractent, noverint se
suspensionem a divinis ipso facto incurrisse ». — Datum Romae, die
28. lanuarii 1908. Petrus Respighi Card. Vic. — Supplem. Prim.
Enchir. Mor. ed. 3‘. Cf. 1313.
1302. Quid librorum prohibitio importet? — Importat prohiberi
eorumdem librorum lectionem, translationem seu versionem in aliam
linguam, retentionem, defensionem, impressionem, publicationem, ven­
ditionem, donationem. Libri enim, proscripti cit. C., simpliciter prohi­
bentur. — « Quicumque librorum venditores, praecipue qui catholico
nomine gloriantur, libros de obscoenis ex professo tractantes neque ven­
dant, neque commodent, neque retineant: caetcros prohibitos venales
non habeant, nisi a S. Indic. Congr. veniam per Ordinarium impe­
traverint, nec cuiquam vendant, nisi prudenter existimare possint ab
emptore legitime peti». § 46. Cf. n. 1304.-1307.-1311. — Si quando
alicuius auctoris in Indice opera omnia expresse prohibeantur, haec
prohibitio ad eos libros non pertinet, qui aut nullo modo, aut obiter
tantum fidei veritates attingunt, et nullo decreto generali aut speciali

DE CONST. «OFFICIORUM AC MUNERUM»

311

proscribuntur. Index libror, prohib. Praef. — Librorum prohibitorum
lectione vel retentione excommunicatio incurritur tantum in duobus
casibus iam supra relatis, § 47. 48. Cf. 1165. 1212. Cf. etiam prae­
cedentem numerum in fine. — Absolute, liber Inquisitoribus, vel
Ordinariis tradendus est. Ratio, ut superiores sciant quae fidelibus
propinentur venena, et antidotum praeparent. Ut autem plurium
locorum hodie praxis est, et ut tutius et citius tales libri extirpentur, comburi etiam possunt. Lacerari vero non possunt, ut dein­
de eius foliis res involvantur. Expectare paucis diebus vel ad li­
brum superiori tradendum, vel ad veniam petendam, grave non est,
neque consequenter censurae obnoxium. — Libri tandem intelliguntur, libri typis impressi, et alicuius regularis molis, non manuscripta,
lithographiae, etc. ; neque exiguae molis libelli, vel folia volantia. Quae
quidem distinctio aperte in praesenti fit Constitutione. — Cf. n. 1165.;
Sanchez in Dec. 1. 2. c. 10. n. 56.; La-Croix 349.; Laymann de
Fide XV. 7.; E. M.
1303. An noxii libri sint denuntiandi? — « Quamvis catholico­
rum omnium sii, maxime eorum, qui doctrina praevalent perniciosos
libros Episcopis aut Apostolicae Sedi denunciare; id tamen speciali
titulo pertinet ad Nuntios, Delegatos Apostolicos, locorum Ordinarios,
atque Rectores Universitatum doctrinae laude florentium ». § 27. —
Catholicorum omnium sit, i. e. ex caritate obligante, quando grave
adsit periculum, et denuntiatio ab aliis non fiat, et sine gravi incom­
modo fieri possit. — Perniciosos, quoad fidem vel mores. — Aposto­
licae Sedi, i. e. Sacrae Congr. Indicis, vel S. Inquis., vel de Prop.
Fid., vel Negot. Eccles, extraord. — Speciali titulo officii et iustitiae,
unde gravius obligatio praedictos urget.
1304. Quid de editionibus textus originalis, et versionum non
vulgarium et vulgarium Sacrae Scripturae? — «Editiones tex s
originalis et antiquarum versionum catholicarum Sacrae Scr' rarae,
etiam Ecclesiae Orientalis, ab acatholicis quibuscumque pub alae, etsi
fideliter et integre editae appareant, iis dumtaxat qui studiis theolo­
gicis vel biblicis dant operam, dummodo tamen non impugnentur in
prolegomenis aut adnotationibus catholicae fidei dogmata, permit­
tuntur». § 5. —Antiquarum ; de antiquis versionibus hic agitur tan­
tum, non de recentioribus. — Ab acatholicis ; editiones ergo textus ori­
ginalis et antiquarum versionum catholicarum Sacrae Scripturae a ca­
tholicis publicatae omnibus permittuntur. — /is dumtaxat ; aliis ergo
non permittuntur. — Qui studiis theologicis vel biblicis dant operam;

312

DE CONST. « OFFICIORUM AC MUNERUM »

sive privato studio, sive in publica schola; sive magistri, sive disci­
puli. S. C. Indic. 23. Maii 1898. Impugnare proprie non est simpli­
citer negare; sed negare, addita negationis ratione. — Catholicae fidei
dogmata, non quaelibet theologorum sententiae et opiniones.
« Eadem ratione et sub iisdem conditionibus permittuntur aliae
versiones Sacrorum Bibliorum sive latina, sive alia lingua non vul­
gari ab acatholicis editae ». § 6. — Eadem ratione, etc. ; permittun­
tur nempe quaelibet aliae versiones non vulgares, ab acatholicis factae,
studiosis tantum rerum theologicarum vel biblicarum, dummodo ta­
men non impugnentur fidei dogmata in prolegomenis aut adnotationibus.
« Versiones omnes in lingua vernacula, etiam a viris catholicis
confectae, omnino prohibentur, nisi fuerint ab Aposlolica Sede appro­
batae, aut editae sub vigilantia Episcoporum cum adnolationibus de­
sumptis ex Sanctis Ecclesiae Patribus, atque ex doctis catholicisque
scriptoribus ». §7 — Nisi fuerint, etc.; vernaculae ergo versiones
sine notis nonnisi ab Apostolica Sede debent approbari ; cum notis
etiam ab Episcopis possunt approbari.
« Interdicuntur versiones omnes Sacrorum Bibliorum, quavis vul­
gari lingua, ab acatholicis quibuscumque confectae, atque illae prae­
sertim, quae per Societates biblicas a Romanis Pontificibus non semel
damnatas, divulgantur, cum in iis saluberrimae Ecclesiae leges de
divinis libris edendis funditus posthabeantur. Ilac nihilominus versio­
nes iis, qui studiis theologicis vel bibiicis dant operam, permittuntur,
iis servatis, quae supra statuta sunt ». §8. — Saluberrimae leges, i. e.
de traditione, quam acatholici omnino contemnunt. — Hae nihilomi­
nus versiones, sive ab acatholicis, sive a catholicis confectae. — Iis
servatis ; dummodo nempe non impugnentur in prolegomenis aut adnotationibus catholicae fidei dogmata. — Decr. S. Ο. I amentabili 3.
lui. 1907. pr. 1.; E. M.
1205. Quid de libris apostatarum, haereticorum, schismaticorum
aliorumque scriptorum d — « Libri omnes, quos ante annum 1600. aut
Summi Pontifices, aut Concilia oecumenica damnarunt, et qui in novo
Indice non recensentur, eodem modo damnati habeantur, sicut olim
damnati fuerunt, iis exceptis, qui per haec Decreta Generalia permit­
tuntur ». § 1. — Ante annum ; in Indice enim librorum prohibitorum
fere non nisi libri posterius damnati inseruntur. Eorum librorum damna­
torum exempla habentur in eadem C. initio par. Praecipue vero. —
Eodem modo, plurium enim prohibitio in vigore esse desinit, tum pro­

DE CONST. « OFFICIORUM AC MUNERUM »

313

pter vetustatem errorum, de quibus nemo amplius curat ; tum propter
sufficientem notitiam iam propagatam et invalescentem eorumdem er­
rorum, unde nocere desierunt; tum propter utilitatem, quae habetur
ex lectione talium librorum, ex quibus mulla constare possunt spe­
ctantia ad Ecclesiae praxim et doctrinam. Huiusmodi sunt, e. g., libri
Tertulliani, Origenis, etc. — /is exceptis, Cf. §3. 4. 5. 6. 8. 10., etc.
Hinc « ea nunc opera quae vel ex professo de religione non tractant,
vel etsi de ea tractant, nihil tamen contra fidem continent, permissa
sunt, nisi forte aliquo decreto generali aut speciali deprehendantur
prohibita ». Index libr. prohib. Praef.
« Libri apostatarum, haereticorum, schismaticorum et quorum­
cumque scriptorum haeresim vel schisma propugnantes, aut ipsa reli­
gionis fundamenta utcumque evertentes, omnino prohibeantur ». § 2.
— Libri, non omnes, sed hacresi vel schisma propugnantes : non mere
continentes, sed additis probationibus defendentes. — Quorumcumque
scriptorum, etiam catholicorum. — Religionis fundamenta, motiva
nempe credibilitatis revelatae Religionis, eiusque fundamentales veri­
tates, uti sunt spiritualitas et immortalitas animae, existentia Dei
unius et trini, mundi creatio, Sacra Scriptura, Divinitas lesu Christi,
Ecclesia Catholica, Romanus Pontifex, etc. — Utcumque, sive falsis
probationibus, sive etiam irrisione, aliaque ratione ; sive scripto sive
imaginibus.
« Item prohibentur acalholicorum libri, qui ex professo de reli­
gione tractant, nisi constet nihil in eis contra fidem catholicam conti­
neri ». § 3. — Acalholicorum, nempe ad catholicam religionem non
pertinentium ; haereticorum, schismaticorum, iudaeorum, infidelium. —
Ex professo, non obiter et per transennam. — De religione, i. e., de
rebus sacris, de Sacris libris, de Fidei mysteriis, de Theologia Dogma­
tica vel Morali, de Ecclesiae Ritibus vel Canonibus, de cultu San­
ctorum, etc. — Contra fidem catholicam ; hinc non prohibentur libri
Romanarum Antiquitatum, aliique id genus.
« Libri eorumdem auctorum, qui ex professo de religione non
tractant, sed obiter tantum fidei veritates attingunt, iure ecclesiastico
prohibiti non habeantur, donec speciali decreto prosçripti haud fue­
rint ». §4. — Eorumdem auctorum, acalholicorum. — Ex professo ;
haereticorum ergo libri, qui ex instituto non tractant de religione, sed
obiter tantum, quamvis forte errent circa doctrinam catholicam, posi­
tive non sunt prohibiti, multoque magis si de religione nihil omnino
contineant.

314

DE CONST. « OFFICIORUM AC MUNERUM »

1306. Quid, de libris liturgicis et precatoriis? — « In authenticis
editionibus Missalis, Breviarii, Ritualis, Caeremonialis Episcoporum,
Pontificalis Romani, aliorumque librorum liturgicorum a S. Sede Apo­
stolica approbatorum, nemo quidquam immutare praesumat: si secus
factum fuerit, hae novae editiones prohibentur ». § 18. — Aliorumque
librorum liturgicorum, ut illi sunt, qui liturgicum cantum signant et
qui ab editione authentica et typica vaticana discrepare non possunt,
et ideo sunt ab Ordinario loci approbandi. Pius X. Motu proprio
25. Apr. 1904., S. R. C. 11. Aug. 1905., 14. Febr. 1906.-2««/quam alicuius momenti. Si enim res omnino levis sit ad ecclesiasticum
superiorem spectabit usum libri permittere vel prohibere. — Immu­
tare ; non, typographical! mendum corrigere. Immutare ; non, aliquid
ad maiorem claritatem et commoditatem in extensum, non abbreviate,
referre, vel proprio in loco repetere. — Praesumat ; adeoque ex in­
tentione, non inadvertenter. —
secus, si nempe quidquid fuerit
immutatum, ex typicis et approbatis editionibus, sive habeatur sive
non habeatur approbatio, qua deficiente, liber non est ipso facto pro­
hibitus. Cf. E. M. 125.
« Litaniae omnes, praeter antiquissimas et communes, quae in
Breviariis, Missalibus, Pontificalibus, ac Ritualibus continentur, et
praeter Litanias de B. Virgine, quae in sacra Aede Lauretana decan­
tari solent, et Litanias SS. Nominis lesu iam a S. Sede approbatas,
non edantur sine revisione et approbatione Ordinarii ». §19. —
Praeter etc. Decreto 2. Apr. 1899. probatae etiam sunt Litaniae SSnii
Cordis lesu. Decreto 18. Mart. 1909. probatae item sunt litaniae in
honorem S. Joseph Sponsi B. V. M., A. A. S. v. 1. p. 290. seqq. —
Non edantur, hic prohibetur tantum earum litaniarum publicatio. Sed
vi sequentis par. ipsi libri eas continentes prohibentur, sine legitima
approbatione publicati. — Ex decr. S. R. C. 20. lun. 1896., 11. Febr.
1898. Dub. prohibetur publica in ecclesiis vel oratoriis publicis reci­
tatio litaniarum, quas nondum S. Sedes probavit, licet eas probaverit
Ordinarius, etiamsi fiat ea recitatio sine interventu sacri ministri.
« Libros aut libellos precum, devotionis, vel doctrinae institutionisque religiosae, moralis, asceticae, mysticae, aliosque 'huiusmodi,
quamvis ad fovendam populi christiani pietatem conducere videantur,
nemo praeter legitimae auctoritatis licentiam publicet : secus, prohibiti
habeantur ». § 20. — Libros aut libellos, non folia volantia. — Vel
doctrinae... quamvis etc. quare non videtur hic agi de libris, in quibus
ea doctrina mere speculative exponitur. Legitimae auctoritatis, nempe
Ordinarii, qui permittere potest etiam libros devotionis continentes

DE CONST. « OFFICIORUM AC MUNERUM »

315

versionem Epistolarum, Evangeliorum, Canonis Missae. S. R. C.
4. Aug. 1877. Collect. S. C. de P. F. n. 1890. — Publicet: secus.
Quare libri omnes in hac par. recensiti, sine authentica Ordinarii ap­
probatione iam nunc edendi, non antea editi, uti prohibiti habendi sunt.
Cf. n. 1308. § 13., n. 1312. § 41. — E. M.
Approbandae ab Ordinario sunt Orationes pro obtinenda Servo­
rum Dei intercessione. S. R. C. 21. Mart. 1914.
1307. Quid de libris obscoenis? — « Libri, qui res lascivas seu
obscocnas ex professo tractant, narrant, aut docent, cum non solum
fidei, sed et morum, qui huiusmodi librorum lectione facile corrumpi
solent, ratio habenda sit, omnino prohibentur ». § 9. — Pes lascivas
seu obscocnas : non ergo agitur de amoribus uti vocant, quibus nar­
randis romanenses fabellae mere eroticae immorantur. — Ex professo,
i. e. non leviter, sed ex proposito. — Tractant, i. e. disputando, de­
fendendo, vel simpliciter discurrendo de huiusmodi rebus, ita ut sint
vel totius libri obiectum, vel alicuius capitis tantum speciale argu­
mentum. — Narrant, facta, historias vel fabellas referendo. — Docent,
rerum lascivarum agendarum naturam explicando, declarando, etc. —
Tractant, narrant, docent, eas nempe res insinuando; non certe earundem illiceitatem ostendendo, et abominationem persuadendo, vel ad
medicinam, chirurgiam etc. scicntirice explicandam ; dicitur enim : qui
huiusmodi etc.
« Libri auctorum sive antiquorum sive recentiorum, quos classicos
vocant, si hac ipsa turpitudinis labe infecti sunt, propter sermonis ele­
gantiam et proprietatem, iis tantum permittuntur, quos officii aut ma­
gisterii ratio excusat : nulla tamen ratione pueris vel adolescentibus,
nisi solerti cura expurgati, tradendi aut praelegendi erunt ». §. 10. —
Si hac ipsa turpitudinis labe infecti sunt ; i. e..·<► si res lascivas seu obscoenas ex professo tractant, narrant aut docent, ut habetur in praec.
§9.
Permittuntur, nisi tamen in Indice sint nominatim relati. —
Officii aut magisterii ratio excusat. Professores ergo humanarum lit­
terarum aliique eatenus hos libros legere possunt, quatenus id ab officii
aut magisterii ratione exigatur, id nempe sit ipsis ideo necessarium
vel utile. Alumnis vero nullatenus permittuntur, nisi ea turpitudinis
labe fuerint expurgati.
1308. Quid de aliis specialis argumenti libris? — « Damnantur
libri, in quibus Deo, aut B. Virgini Mariae, vel Sanctis, aut Catho­
licae Ecclesiae eiusque cultui, vel sacramentis, aut Apostolicae Sedi
detrahitur. — Eidem reprobationis iudicio subiacent ea opera, in qui-

316

DE CONST. « OFFICIORUM AC MUNERUM »

bus inspirationis Sacrae Scripturae conceptus pervertitur, aut eius
extensio nimis coarctatur. — Prohibentur quoque libri, qui data opera
ecclesiasticam hierarchiam, aut statum clericalem vel religiosorum pro­
bris afficiunt ». § 11. — Libri quorumcumque, sive acatholicorum sive
catholicorum. — Detrahunt, male nempe loquuntur, quamvis non ex
professo, sed in materia gravi. — Inspirationis Sacrae Scripturae, quae,
« Spiritu Sancto inspirante, conscripta, Deum habet auctorem ». Cone.
Vatic. C. Dei Filius C. 2.; Decr. S. O. Lamentabili 3. Iui. 1907.
pr. 9. — Pervertitur, si e. g. inspirationis conceptus constitueretur
in subsequent! Ecclesiae approbatione Sacrorum Librorum ; vel in di­
rectione quadam concomitante Spiritus Sancti, si necessitas postulet;
vel in divina assistentia ad praecavendos errores. Decr. cit. pr. 10.
12. 19. 20. — Coarctatur, nempe ad aliquos tantum libros Sacrae
Scripturae, non ad omnes; vel ad aliquam tantum librorum partem,
non ad integros libros; vel ad fidei et morum dogmata tantum, non
etiam ad reliqua, ad res historicas, ad res profanas, ad res ad natu­
rales scientias spectantes; vel ad res tantum, de quibus ex professo
agunt, non etiam ad alias obiter tantum dictas. Decr. cit. pr. 11.—
Data opera; adeoque non si habeatur aliqua tantum iniuriosa expressio,
sed si vel totus liber, vel notabilis eius pars, vel integrum aliquod ca­
put probris afficiat ecclesiasticam hierarchiam, aut statum clericalem
vel religiosum : non, privatam aliquam personam, nisi inde vituperium
in ipsum ordinem hierarchicum, vel eius partem vel in ipsum statum
clericalem vel religiosum convertatur.
« Nefas esto libros edere, legere, aut retinere, in quibus sortilegia,
divinatio, magia, evocatio spirituum, aliaeque huiusmodi generis su­
perstitiones docentur vel commendantur ». § 12. — Docentur, ad ea
exercenda. Docentur vel commendantur ; non, si mere superstitiosa facta
narrent, vel de illis tractent aut discurrant, ad ea improbanda, eorumque malitiam et perniciem ostendendam.
« Libri aut scripta, quae narrant novas apparitiones, revelationes,
visiones, prophetias, miracula, vel quae novas inducunt devotiones,
etiam sub praetextu quod sint privatae, si publicentur absque legitima
Superiorum Ecclesiae licentia, proscribuntur ». § 13. — Scripta, licet
non sint libri, sed libelli aut folia; licet sint manuscripta, nam pro­
priissime scripta sunt. — 6"/ publicentur, prohibitio ergo non afficit
libros ante hanc Const, publicatos. — Absque legitima venia, quae
si habeatur, iam non videtur amplius requiri, vi praesentis Constitutio­
nis, protestatio iuxta Decretum Urbani VIII. Sed Cfr. quae hic in
fine numeri habentur. — Absque légitimante. Omnes quidem libri de

DE CONST. « OFFICIORUM AC MUNERUM »

317

rebus sacris et de moribus ecclesiasticae censurae subiiciendi sunt, ut
licite edantur, verum non ideo omnes sunt prohibiti, si sine legitima
approbatione editi fuerint, §41.; dum e contra libri, de quibus agi­
tur in hac par., sine licentia superiorum Ecclesiae publicati, proscripti
sunt, et consequenter neque legi neque retineri possunt. Cf. 1306.
« Prohibentur pariter libri, qui duellum, suicidium, vel divortium
licita statuunt· qui de sectis massonicis vel aliis eiusdem generis so­
cietatibus agunt, casque utiles et non perniciosas Ecclesiae et civili so­
cietati esse contendunt; et qui errores, ab Apostolica Sede proscriptos,
tuentur
14. — Libri quorumcumque auctorum, acatholicorum, vel
catholicorum. — Statuunt, contendunt, tuentur ; non ergo obiter sed
data opera id faciunt. — Errores ab Apostolica Sede proscriptos, e. g.
errores in Syllabo proscriptos. S. C. Indic. 23. Maii 1898. — E. M.
« De sacris Reliquiis haec teneantur. Si Episcopi, qui uni in hac
re possunt, certo norint Reliquiam esse subditiciam, fidelium cultu
removeant. Si Reliquiae cuiuspiam auctoritates, ob civiles forte per­
turbationes vel alio quovis casu, interierint; ne publice ea proponatur
nisi rite ab Episcopo recognita. Praescriptionis argumentum vel fun­
datae praesumptionis tunc tantum valebit, si cultus antiquitate com­
mendetur; nimirum pro decreto anno MDCCCXCVI. a sacro Consi­
lio indulgentiis sacrisque Reliquiis cognoscendis edito, quo edicitur:
Reliquias antiquas conservandas esse in ea veneratione in qua hactenus
fuerunt, nisi in casu particulari certa adsint argumenta eas falsas vel
suppositilias esse. — Quum autem de piis traditionibus iudicium fue­
rit, illud meminisse oportet : Ecclesiam tanta in hac re uti prudentia,
ut traditiones eiusmodi ne scripto narrari permittat, nisi cautione multa
adhibita praemissaque declaratione ab Urbano VIII. sancita; quod etsi
rite fiat, non tamen facti veritatem adserit, sed, nisi humana ad cre­
dendum argumenta desint, credi modo non prohibet. Sic plane sacrum
Consilium legitimis ritibus tuendis, abhinc annis XXX, edicebat Decr.
2. maii 1877.: Eiusmodi apparitiones seu revelationes neque approba­
tas neque damnatas ab Apostolica Sede fuisse, sed tantum permissas
tamquam pie credendas fide solum humana, iuxta traditionem quam
ferunt, idoneis etiam testimoniis ac monumentis confirmatam. Hoc qui
teneat, metu omni vacabit. Nam Apparitionis cuiusvis religio, prout
factum ipsum spectat et relativa dicitur, conditionem semper habet
implicitam de veritate facti : prout vero absoluta est, semper in veri­
tate nititur, fertur enim in personas ipsas Sanctorum qui honorantur.
Similiter de Reliquiis affirmandum. — Illud demum Consilio vigilan­
tiae demandamus, ut ad socialia instituta itemque ad scripta quaevis

318

DE CONST. « OFFICIORUM AC MUNERUM »

de re sociali assidue ac diligenter adiiciant oculos, ne quid in illis
modernismi lateat, sed Romanorum Pontificum praeceptionibus respon­
deant ». Pius X. Litt. Enc. Pascendi dominici gregis 8. Sept. 1907.
1309. Quid de diariis, foliis, ei libellis periodicis? — «Diaria,
folia et libelli periodici, qui religionem aut bonos mores data opera
impetunt, non solum naturali, sed etiam ecclesiastico iure proscripti
habeantur. — Curent autem Ordinarii, ubi opus sit, de huiusmodi le­
ctionis periculo et damno fideles opportune monere ». § 21. — Re­
ligionem revelatam, et consequenter etiam naturalem. — Data opera,
i. e. ex proposito, ex professo, adeoque non obiter, non leviter, sed
habitualiter religionem et bonos mores graviter impetunt, a quocum­
que scribantur sive a catholicis sive a fortiori ab haereticis. — Pro­
scripti habeantur; non licet ergo eos legere, retinere eisque subscribi.
Ubi opus sil; ea omissa monitione, non ideo licet impune legere prae­
fata diaria, quae proscripta manent ex generali hac lege. Ubi opus sit;
adeoque monitio non semper est facienda, sed tantum, in particulari
casu, in quo specialis adsit ratio. — Card. Urbis Vicarius Litt. 16.
Maii 1903. nominatim eph. Asinum prohibuit.
« Nemo e catholicis, praesertim e viris ecclesiasticis, in huius­
modi diariis, vel foliis, vel libellis periodicis, quidquam, nisi suadente
iusta et rationabili causa, publicet ». § 22. — In huiusmodi diariis,
de quibus nempe agitur praec. §21. Quidquam, sive sit articulus,
uti appellatur, sive etiam sit simplex quoddam nuntium alicuius rei.
« Viri e clero seculari prohibentur quominus absque praevia Or­
dinariorum venia diaria, vel folia periodica moderanda suscipiant ».
§ 42. — Diaria etc., non libelli periodici. — Moderanda, venia ergo
Ordinarii requiritur tantum pro directione diarii, non pro scriptione
alicuius articuli, vel uti dicitur pro collaboratione.

1310. Quid de imaginibus et indulgentiis ? — « Imagines quo­
modocumque impressae D. N. lesu Christi, B. Mariae V., Angelorum
atque Sanctorum, vel aliorum Servorum Dei ab Ecclesiae sensu et de­
cretis difformes, omnino vetantur. Novae vero, sive preces habeant
adnexas, sive absque illis edantur, 'sine ecclesiasticae potestatis licen­
tia non publicentur ». § 15. — Imagines, non statuae, non numismata,
non picturae. — Quomodocumque impressae, vario enim modo imprimi
possunt. — Impressae iam, vetantur, si sint difformes ab Ecclesiae sensu
ct Decretis. Cf. 1 rid. s. 25. de Sacr. Imag., Bened. XIV. C. Solli­
citudini I. Oct. 1745. — Omnino vetantur, ergo neque publice exponi
neque privatim retineri possunt. Excipe, nisi retineantur uti merum

DE CONST. « OFFICIORUM AC MUNERUM »

319

historicum artis monumentum. — Novae, seu posthac imprimendae, et
novae quoad earum formam, imprimi et publicari non possunt sine
licentia potestatis ecclesiasticae. Sine ea publicatae illicite quidem fue­
runt publicatae, sed non sunt proscriptae, nisi sint difformes ab Ec­
clesiae sensu et Decretis.
«Universis interdicitur indulgentias apocryphas et a S. Sede Apostolica proscriptas vel revocatas quomodocumque divulgare. Quae di­
vulgatae iam fuerint de inanibus fidelium auferantur >. § 16. — Apo­
cryphae, nempe falsae. Cf. veras indulgentias in authenticis Indulgen­
tiarum Collectaneis a S. C. approbatis, Raccolta delle Indulgence etc.
— A S. Sede Apost. proscriptas, Cf. Ferraris v. Indulgentia a. 4. —
Divulgare, per se lectio non interdicitur, sed praecipitur, ut divulga­
tae, sive typis sive manuscriptis, e inanibus fidelium auferantur, quod
maxime spectat ad ecclesiasticos superiores.
« Indulgentiarum libri omnes, summaria, libelli, folia etc., in qui­
bus earum concessiones continentur, non publicentur absque competen­
tis auctoritatis licentia ». § 17. — Competentis auctoritatis, nempe vel
S. C. Indulg. vel Episcopi ; S.“° C.,e, si de novis indulgentiis, et de
novis earum summariis agatur; Episcopi, si sermo sit de indulgentiis
et de summariis iam a S. C. approbatis, secundum normas ante no­
vam Const. Officiorum ac munerum stabilitas. S. Indic. C. 7. Aug.
1897. — Licentia; sine ea illicite publicantur, sed non ideo publicati
proscripti ipso facto sunt. — E. M. 1310. 1355.
1311. Quid de facultate legendi et retinendi libros prohibitos? —
« Libros sive specialibus, sive hisce Generalibus Decretis proscriptos,
ii tantum legere et retinere poterunt, qui a Sede Apostolica, aut ab
illis, quibus vices suas delegavit, opportunas fuerint consecuti facul­
tates ». $ 23. — Specialibus, insertos nempe in Indice librorum pro­
hibitorum. — Generalibus, idest hisce Generalibus Decretis proscriptos.
« Concedendis licentiis legendi et retinendi libros quoscumque
prohibitos Romani Pontifices Sacram Indicis Congregationem praepo­
suere. Eadem nihilominus potestate gaudent, tum Suprema Sancti
Officii Congregatio de Propaganda Fide pro regionibus suo regimini
subiectis. Pro Urbe tantum, haec facultas competit etiam Sacri Pa­
latii Apostolici Magistro ». § 24. — Cum illi, qui referuntur in hac
par., potestate gaudeant ordinaria in casu, eam aliis possunt delegare.
« Episcopi, aliique praelati iurisdictione quasi episcopali pollen­
tes, pro singularibus libris, atque in casibus tantum urgentibus, licen­
tiam concedere valeant. Quod si i idem generalem a Sede Apostolica

318

DE CONST. « OFFICIORUM AC MUNERUM »

de re sociali assidue ac diligenter adiiciant oculos, ne quid in illis
modernismi lateat, sed Romanorum Pontificum praeceptionibus respon­
deant ». Pius X. Litt. Enc. Pascendi dominici gregis 8. Sept. 1907.
1309. Quid de diariis, foliis, el libellis periodicis? — « Diaria,
folia et libelli periodici, qui religionem aut bonos mores data opera
impetunt, non solum naturali, sed etiam ecclesiastico iure proscripti
habeantur. — Curent autem Ordinarii, ubi opus sit, de huiusmodi le­
ctionis periculo et damno fideles opportune monere ». § 21. —
ligionem revelatam, et consequenter etiam naturalem. — Data opera,
i. e. ex proposito, ex professo, adeoque non obiter, non leviter, sed
habitualiter religionem et bonos mores graviter impetunt, a quocum­
que scribantur sive a catholicis sive a fortiori ab haereticis. — Pro­
scripti habeantur ; non licet ergo eos legere, relinere eisque subscribi.
Ubi opus sit; ea omissa monitione, non ideo licet impune legere prae­
fata diaria, quae proscripta manent ex generali hac lege. Ubi opus sit;
adeoque monitio non semper est facienda, sed tantum, in particulari
casu, in quo specialis adsit ratio. — Card. Urbis Vicarius Litt. 16.
Maii 1903. nominatim eph. Asinum prohibuit.
« Nemo e catholicis, praesertim e viris ecclesiasticis, in huius­
modi diariis, vel foliis, vel libellis periodicis, quidquam, nisi suadente
iusta et rationabili causa, publicet ». § 22. — In huiusmodi diariis,
de quibus nempe agitur praec. § 21. Quidquam, sive sit articulus,
uti appellatur, sive etiam sit simplex quoddam nuntium alicuius rei.
« Viri e clero seculari prohibentur quominus absque praevia Or­
dinariorum venia diaria, vel folia periodica moderanda suscipiant ».
§ 42. — Diaria etc., non libelli periodici. — Moderanda, venia ergo
Ordinarii requiritur tantum pro directione diarii, non pro scriptione
alicuius articuli, vel uti dicitur pro collaboratione.

1310. Quid de imaginibus et indulgentiis ? — « Imagines quo­
modocumque impressae D. N. lesu Christi, B. Mariae V., Angelorum
atque Sanctorum, vel aliorum Servorum Dei ab Ecclesiae sensu et de­
cretis difformes, omnino vetantur. Novae vero, sive preces habeant
adnexas, sive absque illis edantur, 'sine ecclesiasticae potestatis licen­
tia non publicentur ». § 15. — Imagines, non statuae, non numismata,
non picturae. — Quomodocumque impressae, vario enim modo imprimi
possunt. — Impressae iam, vetantur, si sint difformes ab Ecclesiae sensu
et Decretis. Cf. Trid. s. 25. de Sacr. Imag., Bened. XIV. C. Solli­
citudini 1. Oct. 1745. — Omnino vetantur, ergo neque publice exponi
neque privatim retineri possunt. Excipe, nisi retineantur uti merum

DE CONST. « OFFICIORUM AC MUNERUM »

319

historicum artis monumentum. — Novae, seu posthac imprimendae, et
novae quoad earum formam, imprimi et publicari non possunt sine
licentia potestatis ecclesiasticae. Sine ea publicatae illicite quidem fue­
runt publicatae, sed non sunt proscriptae, nisi sint difformes ab Ec­
clesiae sensu et Decretis.
«Universis interdicitur indulgentias apocryphas et a S. Sede Apo­
stolica proscriptas vel revocatas quomodocumque divulgare. Quae di­
vulgatae iam fuerint de manibus fidelium auferantur >. § 16. — Apo­
cryphae, nempe falsae. Cf. veras indulgentias in authenticis Indulgen­
tiarum Collectaneis a S. C. approbatis, Raccolla delle Indulgenze etc.
— A S. Sede Apost. proscriptas, Cf. Ferraris v. Indulgentia a. 4. —
Divulgare, per se lectio non interdicitur, sed praecipitur, ut divulga­
tae, sive typis sive manuscriptis, e manibus fidelium auferantur, quod
maxime spectat ad ecclesiasticos superiores.
« Indulgentiarum libri omnes, summaria, libelli, folia etc., in qui­
bus earum concessiones continentur, non publicentur absque competen­
tis auctoritatis licentia ». § 17. — Competentis auctoritatis, nempe vel
S. C. Indulg. vel Episcopi ; S.ao C.le, si de novis indulgentiis, et de
novis earum summariis agatur; Episcopi, si sermo sit de indulgentiis
et de summariis iam a S. C. approbatis, secundum normas ante no­
vam Const. Officiorum ac munerum stabilitas. S. Indic. C. 7. Aug.
1897. — Licentia; sine ea illicite publicantur, sed non ideo publicati
proscripti ipso facto sunt. — E. M. 1310. 1355.

1311. Quid de facultate legendi et retinendi libros prohibitos? —
« Libros sive specialibus, sive hisce Generalibus Decretis proscriptos,
ii tantum legere et retinere poterunt, qui a Sede Apostolica, aut ab
illis, quibus vices suas delegavit, opportunas fuerint consecuti facul­
tates ». § 23. — Specialibus, insertos nempe in Indice librorum pro­
hibitorum. — Generalibus, idest hisce Generalibus Decretis proscriptos.
« Concedendis licentiis legendi et retinendi libros quoscumque
prohibitos Romani Pontifices Sacram Indicis Congregationem praepo­
suere. Eadem nihilominus potestate gaudent, tum Suprema Sancti
Officii Congregatio de Propaganda Fide pro regionibus suo regimini
subiectis. Pro Urbe tantum, haec facultas competit etiam Sacri Pa­
latii Apostolici Magistro ». § 24. — Cum illi, qui referuntur in hac
par., potestate gaudeant ordinaria in casu, eam aliis possunt delegare.
« Episcopi, aliique praelati iurisdictione quasi episcopali pollen­
tes, pro singularibus libris, atque in casibus tantum urgentibus, licen­
tiam concedere valeant. Quod si iidem generalem a Sede Apostolica

320

DE CONST. « OFFICIOR UM AC MUNERUM »

impetraverint facultatem, ut fidelibus libros proscriptos legendi retinendique licentiam impertiri valeant, eam nonnisi cum delectu et ex
iusta et rationabili causa concedant ». § 25. — Praedicti ergo pote­
statem habent ordinariam et delegatam in casu. Utraque poterit sub·
delegari. Facultate ordinaria permittere possunt lectionem singulorum
librorum, et in casu urgenti, quo non possit recurri ad Romanum
Pontificem vel alium ab eo potestatem habentem. Delegata autem fa­
cultate, quando eam obtinuerint, possunt generalim permittere libros
prohibitos. — Cum delectu, non generatim cuilibet personae, sed per­
sonae probae et prudenti, pro qua non adsit perversionis periculum.
— Cum delectu, non indeterminate et indefinite pro quovis libro, sed
individua vel saltem specifica facta librorum indicatione, perniciosio­
ribus exclusis. — Ex iusta et rationabili causa, e. g. ratione studio­
rum, libri conscribendi, etc.
« Omnes qui facultatem apostolicam consecuti sunt legendi et re­
tinendi libros prohibitos, nequeunt ideo legere et retinere libros quos­
libet, aut ephemerides ab Ordinariis locorum proscriptas, nisi eis in
apostolico induito expressa facta fuerit potestas legendi et retinendi
libros a quibuscumque damnatos. Meminerint insuper, qui licentiam
legendi libros prohibitos obtinuerint, gravi se praecepto teneri huius­
modi libros ita custodire, ut ad aliorum manus non perveniant ». §26.
— Ab Ordinariis locorum proscriptas ; Cf. n. 1301. § 24. Constitu­
tionis. — Non perveniant; aliis ergo dare non possunt. — Lugo
Resp. Mor. 1. 4. d. 42.

1312. Quid de praevia librorum approbatione ? — « Omnes fide­
les tenentur praeviae censurae ecclesiasticae eos saltem subiicere libros,
qui divinas Scripturas, Sacram Theologiam, Historiam Ecclesiasticam,
Ius canonicum, Theologiam naturalem, Ethicen, aliasve huiusmodi
religiosas aut morales disciplinas respiciunt, ac generaliter scripta omnia,
in quibus religionis et morum honestatis specialiter intersit ». §41.—
Omnes fideles, qui nempe imprimunt vel faciunt imprimere libros, uti
sunt typographi et editores vel ipsi librorum auctores. Omnes fide­
les ; verum « si auctor, Romae degens, librum non in Urbe, sed alibi
imprimere velit, praeter approbationem Cardinalis Urbis Vicarii et
Magistri Sacri Palatii Apostolici, alia non requiritur ». § 37. — Eos
libros etc. ; illi ergo libri, qui non tractant de religione et de mori­
bus, uti e. g. libri litterarii, historiae profanae, scientiarum mathema­
ticarum etc., libere possunt publicari. — Libri, nempe qui typis alio­
que modo publicantur et diffunduntur. — Scripta omnia; ergo non

321

DE CONST. « OFFICIORUM AC MUNERUM »

solum libri, sed ct libelli, et ephemerides et folia volantia. — Specia­
liter ; salis ergo non est, ut aliqua ad religionem et mores allusio
tantum habeatur, nisi de huiusmodi argumentis proprie tractent.
« Viri e clero saeculari ne libros quidem, qui de artibus scientiis­
que mere naturalibus tractant, inconsultis suis Ordinariis, publicent,
ut obsequentis animi erga illos exemplum praebeant ».§ 42.— Viri
c clero saeculari, non alii. — Viri e clero saeculari. « Regulares prae­
ter Episcopi licentiam, meminerint teneri se, sacri Concilii Tridentini
decreto, operis in luce edendi facultatem a praelato, cui subjacent, obti­
nere. Utraque autem concessio in principio aut in fine operis impri­
matur ». §·* 36. Trid. Decr. est de Edit, et usu Sacr. Libror. Illud,
ut aliqui opinantur, ad omnes libros extendit Clemens VIII., a regu­
laribus publicandos. Sed illa Instructio, ut praesens Decretum, tantum
asserit, Regulares teneri, sacri Concilii Tridentini Decreto, operis in
lucem edendi licentiam etiam a Praelato suo obtinere. Nihilominus
Pius X. Motu proprio Sacrorum Antistitum 1. Sept. 1910. ait: « Reli­
giosorum moderatores de gravissimo officio monemus numquam si­
nendi aliquid a suis subditis typis edi, nisi prius ipsorum et Ordina­
rii facultas intercesserit ». § IV. — Ne libros quidem, etc.; ergo omnes
tum de rebus sacris et de moribus, tum de rebus mere naturalibus.
— Quid de diariis in particulari habeatur, Cf. 1309. — Inconsultis
suis Ordinariis ; venia ergo habenda est a proprio Ordinario, eaque
distincta est ab ecclesiastica censura, quam liber subire debet, Ordi­
narii loci, in quo liber publicatur, § 35., quae censura attingit tan­
tum libros de religione et de moribus tractantes, § 41. — Dubitatur
an haec regula § 42. sit praeceptiva.
« Sine praevio consensu Ordinarii nemo e clero potest publicare
scriptum aliquod argumenti religiosi vel moralis, vel mere technici.
In fundatione circulorum ct societatum Statuta ct Regulae praevie
examinari ct approbari debent ab Episcopo. Conferendae super actione
populari vel alio quovis argumento a nullo sacerdote vel clerico ha­
beri possunt sine venia Episcopi loci. Omnis loquendi ratio, quae po­
pulo inspirare potest aversionem a superioribus classibus habenda est
uti contraria verae caritati christianae. Reprobanda est pariter in ca­
tholicis publicationibus omnis assertio, quae male sanam novitatem
continens, irrideat fidelium pietatem, et innuat, novam vitae christia­
nae directionem, novam Ecclesiae gubernationem, novas animae mo­
dernae adspirationes, novam vocationem socialem cleri, novam civi­
litatem christianam ». Pius X. Ep. ad Epp. Ital. 28. lui. 1906.
Bucceruni, Inst. ihcol. moralis IV.

□!

322

DE CONST. « OFFICIORUM AC MUNERUM »

Subiectis libris praeviae censurae ecclesiasticae, et « absoluto exa­
mine, si nihil publicationi libri obstare videbitur, Ordinarius in scriptis
et omnino gratis illius publicandi licentiam in principio vel in fine ope­
ris imprimendam auctori concedat ». § 40. — Si nihil... licentiam...
Ordinarius, qui peracto examine alicuius libri, licentiam deneget, te­
netur auctori denegatae licentiae rationem dare, si liber videatur ca­
pax correctionis. S. Indic. C. 1. Sept. 1898.
« Nullus liber censurae ecclesiasticae subiectus excudatur, nisi in
principio nomen et cognomen tum auctoris tum editoris praeferat, lo­
cum insuper et annum impressionis atque editionis. Quod si aliquo in
casu, iustas ob causas, nomen auctoris tacendum videatur, id permit­
tendi penes Ordinarium potestas sit ». § 43. — Editor ille hic dici­
tur, qui libri impressionem peragendam suscipit in sua typographica
officina. Cf. § seq. 44.
« Noverint typography et editores librorum novas eiusdem ope­
ris approbati editiones, novam approbationem exigere, hanc insuper
textui originali tributam, eius in aliud idioma versioni non suffragari ».
§ 44·
Novas editiones ; non excerpta ex aliqua editione et seorsim edita,
lirature a parte. S. C. Indic. 23. Maii 1898.
« Libri ab Apostolica Sede damnati, ubique gentium prohibiti cen­
seantur, et in quodeumque vertantur idioma » § 45. — Ab Aposto­
lica Sede ; non, ab Ordinariis locorum. Ubique gentium, lex universa­
lis pro quolibet loco; ac universales sunt omnes aliae leges in prae­
senti Const, contentae; de iis enim dicitur in eadem Const, par. Ita­
que matura: «quibus catholici homines toto orbe religiose obediant».
Libri a Religiosis edendi. — Religiosi, ad Institutum votorum
simplicium addicti, aeque ac Religiosi solemnium votorum, a suis Su­
perioribus beneplacitum sive imprimatur ad manuscripta typis edenda,
iuxta leges, expostulare tenentur. Et si quando legitimus Superior
approbationem hanc, de qua loquimur, denegarit, Religiosi non po­
terunt manuscriptum alicui typographo edendum tradere, qui illud
publicet cum Imprimatur Ordinarii loci, suppresso nomine auctoris.
— S. C. Relig. 15. lun. 1911.
Omnino autem praescribitur ut in « universis curiis episcopalibus
censores ex officio adsint, qui edenda cognoscant: hi autem e gemino
clero eligantur, aetate, eruditione, prudentia commendati, quique in
loctrinis probandis improbandisque medio tutoque itinere eant. Ad
illos scriptorum cognitio deferatur, quae ex articulis XLI. et XLII.
memoratae Constitutionis praevio subsunt examini, Censor sententiam

ΠΕ CONST. « OFFICIORUM AC MUNERUM »

323

scripto dabit. Ea si faverit, Episcopus potestatem edendi faciet per
verbum Imprimatur, cui tamen proponetur formula Nihil obstat, adscripto censoris nomine. — In Curia romana, non secus ac in cete­
ris omnibus, censores ex officio instituantur. Eos, audito prius Cardi­
nali in Urbe Pontificis Vicario, tum vero annuente ac probante ipso
Pontifice Maximo, Magister sacri Palatii apostolici designabit. Huius
erit ad scripta singula cognoscenda censorem destinare. Editionis fa­
cultas ab eodem Magistro dabitur necnon a Cardinali Vicario Ponti­
ficis vel Antistite eius vice gerente, praemissa, prout supra diximus,
approbationis formula adiectoque nomine censoris. — Extraordinariis
tantum in adiunctis ac per quam raro, prudenti Episcopi arbitrio, cen­
soris mentio intermitti poterit. — Auctoribus censoris nomen patebit
nunquam, antequam hic faventem sententiam ediderit: ne quid mole­
stiae censori exhibeatur vel dum scripta cognoscit, vel si editionem
non probarit. — Censores e religiosorum familiis numquam eligantur,
nisi prius moderatoris provinciae secreto sententia audiatur: is autem
de eligendi moribus, scientia et doctrinae integritate pro officii con­
scientia testabitur. — Religiosorum moderatores de gravissimo officio
monemus numquam sinendi aliquid a suis subditis typis edi, nisi prius
ipsorum et Ordinarii facultas intercesserit. — Postremum edicimus et
declaramus, censoris titulum, quo quis ornatur, nihil valere prorsus
nec unquam posse afferri ad privatas eiusdem opiniones firmandas.
His universe dictis, nominatim servari diligentius praecipimus,
quae articulo XLII. Constitutionis Officiorum in haec verba edicun­
tur: Viri e clero saeculari prohibentur quominus, absque praevia Or­
dinariorum venia, diaria vel folia periodica moderanda suscipiant. Qua
si qui venia perniciose utantur, ea, moniti primum, priventur. Ad sa­
cerdotes quod attinet, qui correspondentium vel collaboratoruni nomine
vulgo veniunt, quoniam frequentius evenit eos in ephemeridibus vel
commentariis scripta edere modernismi labe infecta, videant Episcopi
ne quid hi, contra quam siverint, moliantur, datamque potestatem, si
oportet retractent. Idipsum ut religiosorum moderatores praestent gra­
vissime admonemus: qui si negligentius agant, Ordinarii auctoritate
Pontificis Maximi provideant. — Ephemerides et commentaria, quae
a catholicis scribuntur, quoad fieri possit, censorem designatum ha­
beant. Huius officium erit folia singula vel libellos, postquam sint edita,
integre attenteque perlegere; si quid dictum periculose fuerit, id in
sequenti folio vel libello corrigendum iniungat. Eadem porro Episco­
pis facultas esto, etsi censor forte faverit ». Pius X. Motu Proprio
Sacrorum Antistitum 1. Sept. 1910.

324

DE CONST. « OFFICIORUM AC MUNERUM »

1313. Quinam possit libros approbaret — « Penes quos potestas
sit sacrorum bibliorum editiones et versiones adprobare vel permit­
tere ex iis liquet, quae supra (§ 7.) statuta sunt ». § 30. — Penes
quos, nempe penes S. Sedem vel Episcopos. A S. Sede praedictae
editiones et versiones approbandae sunt. Si vero eis adnotationes adji­
ciantur desumptae a SS. PP. aliisque catholicis scriptoribus, etiam ab
Episcopis possunt approbari. Cf. 1304.
« Libros ab Apostolica Sede proscriptos nemo audeat iterum in
lucem edere: quod si ex gravi et rationabili causa, singularis aliqua
exceptio hac in re admittenda videatur, id nunquam fiet, nisi obtenta
prius sacrae Indicis Congregationis licentia, servatisque conditionibus
ab ea praescriptis » § 31. — Proscriptos, nempe simpliciter, Cf. 1304.
seqq., sive generalibus decretis, sive decreto aliquo speciali. — Id
numquam fiet, etc. ; non sufficit ergo libros corrigere, eosque in lu­
cem iterum edere sine praedicta venia.
« Quae ad causas Beatificationum et Canonizationum Servorum
Dei utcumque pertinent, absque beneplacito Congregationis Sacris Ri­
tibus tuendis praepositae publicari nequeunt ». § 32. — Utcumque
perlinent, nempe quoad actus processibles. — S. R. C. 11. Iui. 1821.
Decr. Gener., 12. Febr. 1909. Cfr. M. E. V. 21. p. 18.
« Item dicendum de Collectionibus Decretorum singularum Roma­
narum Congregationum: hae nimirum Collectiones edi nequeant, nisi
obtenta prius licentia, et servatis conditionibus a moderatoribus unius­
cuiusque Congregationis praescriptis ». § 33. — Edi nequeant, sed
illicite editae, non ideo carum usus est interdictus. De Collectionibus,
non de singulis Decretis, quae solent a specialibus ephemeridibus, e.
g. ab Actis S. Sedis, publicari.
« Vicarii et Missionarii Apostolici Decreta sacrae Congregationis
Propagandae Fidei praepositae de libris edendis fideliter servent ».
§ 34. — Decreta etc. Quare non possunt opus sive proprium, sive
alterius typis mandare sine expressa et scripta venia S. C. de Pr. F.
initio operis imprimenda. S. C. de Pr. F. 6. Dec. 1655., Coll. η. 1869.
Cf. E. M. — Fideliter servent ; quoad poenas vero in eis inflictas prae­
senti standum est Const. § 47. seqq.
« Approbatio librorum, quorum censura praesentium Decretorum
vi Apostolicae Sedi vel Romanis Congregationibus non reservatur,
pertinet, ad Ordinarium loci, in quo publici iuris fiunt ». § 35. —
Ad Ordinarium loci, etc.: non, auctoris; non. editoris. — In quo, etc.;
non ubi imprimuntur; sed ubi in lucem eduntur, ubi nempe primum
eduntur, licet inde, ex eo nempe loco, liber in aliis etiam locis publi-

DE CONST. « OFFICIORUM AC MUNERUM »

325

cetur, uti fieri solet. Approbatorum enim librorum venditio non solet
ad dioecesim a cuius Ordinario fuit liber approbatus, coarctari. Caeterum non dicitur ad Ordinarium locorum, sed loci.
Decr. 28. Dec. 1908. prohibetur Romae libellus periodicus : Rivista di Cultura. « Ac si quis e clero saeculari vel regulari eum legat
vel ei se consociet noverit se suspensionem a divinis ipso facto incur­
risse ». Monit. Eccles, v. 20. p. 528. Cf. hic n. 1301.
Quoad regulares, et quoad auctores Romae degentes, Cf. 1312.
- E. M.
Approbatio Ordinarii loci, in quo liber publicatur. Episcopus
loci, in quo aliquis auctor, eidem non subditus, librum a proprio
Ordinario, iam examinatum, et praelo dignum, indicatum, publici
iuris facere desiderat, istius libri impressionem permittere potest, ap­
ponendo indicium : Nihil obstare, censoris alterius dioeceseos ab istius
Ordinario sibi transmissum. S. C. Indic. 9. Maii 1912.
De libris liturgicis edendis. — Quo latius pleniusque normae de
libris liturgicis edendis a S. R. C. pluries traditae 11. Aug. 1905.,
14. Febr. 1906., 25. lan. 1911., serventur, S. Rit. C., ad praecaven­
dos et impediendos abusus, haec servanda decrevit:
« Editiones Librorum Sacram Liturgiam spectantium, sive Ritus
et Preces in Sacris functionibus peragendis contineant, sive Sacras
Caeremonias supradictos Ritus Precesque comitantes praescribant, sive
huius Sacrae Congregationis Decreta in unum collecta referant, sunt
vel Typicae, vel iuxta Typicas.
« Editiones Typicas excudere tantum possunt vel Pontificia Typographia Poliglotta Vaticana, vel alii Typographi Pontificii, qui a
S. R. C. veniam obtinuerint.
« Singula editionis typicae folia revisioni S. R. C. submittentur,
quae seu Commissionis Liturgicae, seu Commissionis de Musica et
Cantu Sacro, iuxta opportunitatem, sententiam exquiret.
« Quaevis typica editio approbationis referet Decretum, talem edi­
tionem esse typicam declarans, simulque omnibus editoribus praescri­
bens, ut praedictae editioni typicae futuras editiones omnino con­
forment.
<■ Editores, aliqua editione typica completa, duo exemplaria huic
S. R. C. tradent, in Archivio ipsius S. C. maxima cura et studio con­
servanda.
« Quivis typographic, accedente consensu et approbatione respectivi Ordinarii, Editiones iuxta typicas, quae nempe adamussim prae­
dictis editionibus typicis respondeant, excudere potest.

326

DE IRREGULARITATE

« Rev.mi locorum Ordinarii, diligenti rerumque liturgicarum pe­
rito constituto revisore, qui videat an praefatae editiones plane cum
typicis concordent, talem concordandam declarent et imprimatur ap­
ponant.
< Quoad editiones Missarum aut Officiorum alicuius Dioecesis
Propriorum, de quibus editio typica non extat, si in ipsa Dioecesi
cudendae sint, Rev.mi locorum Ordinarii concordandam cum origina­
libus declarent et imprimatur apponant. Quoad vero editiones tum
alienae Dioecesis, tum Ordinum Regularium seu Congregationum.
Rev.mi locorum Ordinarii, quorum iurisdictioni Typographi subiacent,
imprimatur apponant, postquam vel Ordinarius Dioecesis, vel Superior
Ordinis seu Congregationis ad quos praedicta Officia seu propria per­
tinent, de harum editionum concordantia cum originalibus a S. S. C.
approbatis Rescriptum, quod pariter edendum est, sibi remiserint.
« Inter Libros Sacram spectantes Liturgiam, ad effectum prae­
sentis Decreti, sequentes praecipue adnumerandi sunt:
« Breviarium, Missale, Rituale et Pontificale Romanum eorumque
excerpta; Martyrologium Romanum; Caeremoniale Episcoporum; Pro­
pria tum Officiorum, tum Missarum alicuius Dioecesis, Ordinis, seu
Congregationis Religiosae; Memoriale Rituum Benedicti PP. XIII.
pro minoribus Ecclesiis; Instructio Clementina pro expositione SS. Sa
cramenti; Collectio Decretorum S. R. C. » — S. R. C. 17. Maii 1911.
Novi Psalterii edendi facultas. — S. R. C. Decreto 15. lan. 1912.
Episcopis vetitum est quominus typographie suae dioeceseos faculta­
tem concedant imprimendi novum « Psalterium ». Iam enim S. R. C.
Decreto 15. nov. 1911. in ipsa novi Psalterii editione typica Vaticana
relato, hanc editionem typicam declaravit, « statuitque ut novae eius­
dem Psalterii editiones huic in omnibus sint conformes et non impri­
mantur nisi a typographie huius S. Congregationis, servatisque prae­
scriptionibus ab hac Secretaria tradendis ».

DE IRREGULARITATE

1314. Quid sit irregularitas? — Irregularitas definitur: impedi­
mentum canonicum, quo quis directe ct primario interdicitur a susce­
ptione ordinum ac consequenter ab eorum usu. — Impedimentum, h. e.
inhabilitas quaedam non irritans, sed mere prohibens, siquidem inha-

DE IRREGULARITATE

327

bilitas est tantum ad ordines debito honore ct reverentia suscipiendos
et exercendos. S. Th. s. q. 39. a. 4. ad 2. Quare irregularitas censura
non est. Nec est proprie poena, sed impedimentum, ex macula et nota
proveniens contra divini ministerii dignitatem. Et, si quando feratur
etiam per modum poenae; ea medicinalis non est, sed mere punitiva.
C. Quaerenti '20. de Verb. Sign., L. 341. — Canonicum; impedimenta
enim, quae aliquem ordinibus prohibent, quaedam naturali iure con­
stant, uti in mutis; quaedam iure divino, ut in foeminis; quaedam
denique iure canonico, ut in spuriis. Iam vero non ex illis, neque ex
istis, sed ex his proprie irregularitates consistunt. C. Is qui 18. d<
Sent. exc. in 6.° Ex prioribus impotentia potius et incapacitas, vel
etiam indignitas, quam mere impedimentum habetur. Canonicum, quart
irregularitas supponit personam iure naturali et divino habilem. Irre­
gularitas tamen saepe latius accipitur etiam pro indignitate et pro
inhabilitate proprie tali. — Quo directe et primario interdicitur a su­
sceptione ordinum ; hinc irregularitas distinguitur ab excommunicatione,
quae directe privat communione fidelium ; ab interdicto, quod directe
privat divinis officiis ; a suspensione, quae directe privat functionibus
ordinis. Interdicitur a susceptione, h. e. a licita tantum susceptione
ordinum ; quare collati valent. C. Innotuit nobis 3. de Eo qui furi.
— Consequenter ab eorum usu prohibet, nempe exercitio maiorum or­
dinum, C. Ilenricus 2. de Cleric, pugn. ; C. Quaesitum 17. de Temp,
ordin. Et sane absonum esset impune ordinem exercere, quem quis
suscipere prohibetur. Maiorum, quia minores hodie a laicis etiam exer­
ceri solent. L. 342. — S. Th. S. q. 39. a. 1.; Suarez de Censur.
d. 40. s. 1. n. 2.
1315. Resolves: Irregularitas, per se, arcet a clero; adeoque,
si id efficere non possit, arcet tunc ab exercitio clericalis ministerii,
nempe ut irregularis a clero arceatur saltem quatenus se non gerat
ut clericum.
Ut leges inhabilitantes, ita irregularitas, utpote macula sordidum
efficiens, ipso iure, et ante omnem indicis sententiam inhabilem reddit,
tametsi lata videatur verbis futuri temporis v. g. erit irregularis. At,
si verba requirant officium iudicis, magis suspensio quam irregularitas
intelligitur. Hinc quoties in Iure canonico quis ordinum usu et exer­
citio dumtaxat prohibetur, potius suspensio, quam irregularitas intel­
ligitur. Irregularitates item non sunt leges, quae tantum a beneficiis
et ecclesiasticis dignitatibus removent. Neque irregularitates sunt, quae
ab ipsa etiam ordinum susceptione arcent, haud quidem ob divini mi­

328

DE IRREGULARITATE

nisterii reverentiam, sed ob aliam quamvis causam, ut e. g. quod
nullus a non suo Episcopo ordines recipiat.
« Certum est, quod nulla incurritur irregularitas, nisi in Iure sit
expressa. C. Is qui de Sent, exc., in 6.°... Huius autem luris nomine
veniunt tantum Decreta Pontificis, sive Concilii a Papa approbati, non
autem aliorum, nec venit consuetudo... Hinc infertur, ad incurrendam
irregularitatem non valere argumentum a simili, nec a maiori ad mi­
nus, ut communiter docent ». L. 345. — Irregularitas enim proprie
ea tantum est quae ex positivo Iure constituitur. Illa, quae est ex
naturali iure, potius naturalis quaedam indignitas et inhabilitas est,
quam irregularitas. Promiscue tamen saepe a dd. usurpantur. Itemque non desunt irregularitates, quae communi dd. sententia sine ex­
presso iure constituuntur; usu forte et consuetudine confirmatae.
Irregularis, quamvis illicite, valide tamen absolvit. Illicite, quia
exercet ordinem, a quo prohibitus est; valide, quia absolvere est
actus jurisdictionis, quam irregularitas per se non prohibet. « Irregu­
laritas nullo modo privat iis actionibus, quae non requirunt exercitium
ordinis, et quas etiam laici exercere possunt, ut recipere sacramenta,
officia canere, sicut et conferre beneficia, quia haec spectant ad usum
iurisdictionis, non ordinis ; item matrimonio assistere, vel licentiam
assistendi alteri praebere, dispensare in votis, absolvere a censuris,
dare facultatem audiendi confessiones ». L. 342. 358.
« Graviter peccat, qui in irregularitate exercet actum ordinis,
aut suscipit, licet ordines ei collati sint validi... Et sic etiam peccat
graviter irregularis suscipiens primam tonsuram ». L. 342. Irregula­
ritas enim inhabilem reddit etiam ad primam tonsuram. Nam frustra
ad ordines praeparatur, qui ab ordinibus prohibetur.
Pluribus quis irretiri potest irregularitatibus, sive ex diversis obiectis, sive ex actibus repetitis. L. 353.
1316, Quotuplex sit irregularitas. — Duplex est irregularitas:
alia, quae provenit ex delicto: alia ex defectu aliquo inculpabili. Alia
item totalis est, quae impedit omnem ordinem suscipiendum, atque
omne ordinis iam suscepti exercitium, ut est homicidium et bigamia;
alia partialis, quae prohibet ab aliquo tantum ordinis ministerio, vel
solo ascensu ad ordinem superiorem. Praeterea alia est ad tempus,
quae per seipsam desinit, alia perpetua, quae per se indefinite per­
durat. Irregularitas, quae est totalis et perpetua, proprie irregularitas
est. Irregularitas enim per se arcet a clero. Ea personam sequitur
ubique locorum, et sola Ecclesiae auctoritate et dispensatione deletur.

DE IRREGULARITATE

329

Illa vero, quae partialis est, vel ad tempus, improprie tantum irre­
gularitas est; a clero enim simpliciter non arcet. Prohibitio quaedam
potius est, uti e. g. defectus scientiae vel aetatis. Cf. 1214. —
L. 341. 1318.

1317. An irregularitas beneficiis etiam privet? — R. Negative
quoad beneficium simplex, quod nullum importet ordinis sacri exer­
citium; nam nulla tunc adest privationis ratio. — Affirmative quoad
beneficium obtinendum, cui adnexum sit officium, quo defungi irregu­
lari non licet. Beneficium enim datur propter officium ; atqui irregu­
laris est inhabilis ad officium, cum non possit ordinem exercere. Ergo
licite saltem beneficium recipere non potest. Licite saltem, nam si ei
collatum fuerit, probabile est collationem valere, atque ideo postquam
irregularis possessionem eius coeperit, si onera beneficii per alium
impleat, fructus suos facit, quod vel ipse Suarez, et S. Alph., con­
trariae sententiae tanquam probabilioris patroni, non diffitentur. Ratio,
quia non sunt imponendae poenae, nisi in Iure sint clare expressae,
nullibi autem habetur expressum, quod irregularitas reddat hominem
incapacem beneficii. Alii tamen urgent locum Trid. s. 22. C. 4. de R.,
ubi dicitur irrita sit provisio facta iis, qui debitis carent habilitatibus.
L. 343. — Quoad beneficium vero ante irregularitatem iam obtentum,
quod exercitium ordinis sacri requirat, si irregularitas provenit ex de­
fectu infirmitatis, non est dubium, quin possit beneficium retineri, si
per alium onera impleantur. C. Ex parte de Cler. aegr. Si vero sit
ex delicto, privari eo debet irregularis per iudicis sententiam ; et licet
non privetur ipso facto, C. Ex litteris de Excess, praelat., tenetur
tamen petere dispensationem. At si eam non petit, vel non possit
obtinere, tenetur beneficium renuntiare. Ratio, quia si non potest licite
beneficii oneribus satisfacere, neque potest licite illud retinere. Hanc
tamen renuntiationem differre poterit, si laboret magna inopia, et alium
iam delegaverit pro adimplendis beneficii oneribus. Sic communiter
ius interpretantur. — Ipso facto tamen depositionis a beneficio sen­
tentia habetur, si sit casus nominatim in iure 'exceptus, ut homici­
dium in C. Pro humani 1. § 2. de Homic. in 6.° — L. 342. 343.
344.; Lugo Resp. Mor. 1. 2. d. 11.
1318. Quid statuendum de illo, qui dubitat de irregularitate in­
cursa? — Tenetur sub gravi rem prius explorare, nisi forte ex mora
inquirendi grave damnum sequi possit. Agitur enim de gravi Eccle­
siae lege propter honorem et reverentiam sacramento ordinis debitam.
— Debita diligentia adhibita, si dubium adhuc perseverat, generatim

330

DE IRREGULARITATE

loquendo, non est habendus ut irregularis, sive dubium sit negativum,
sive sit positivum; sive sit facti, sive sit iuris. C. Is qui 18. de Seni,
exc. in 6. Ratio, odia sunt restringenda ; et nemo in dubio spolian­
dus iure suo. Generatini loquendo, quia, ut verius tenendum affirmat
S. Alph. cum communi, excipitur dubium de homicidio (non de mutilatione) ; talis enim casus expresse declaratur in Iure. Hoc tamen
intellige, si quis certus sit de homicidio secuto, et solum dubitet, an
actione sua fuerit illius causa, utrum nempe ipse, an alius occiderit.
Iinmo observant id tantum valere pro clericis; et iuxta plures pro
solis sacerdotibus, et solum quoad missae celebrationem, quia de hoc
tantum loquitur Ius; ne si forte deinde certe homicida noscatur, cum
scandalo populi inveniatur celebrasse. CC. /Id audientiam 12., Signi­
ficasti 16. 18., Petitio tua 24. de Hom.; L. 3-16. 347. 371.

1319. Quomodo tollatur irregularitas? — Quatuor modis tolli
potest irregularitas: l.° Per cessationem causae, si irregularitas sit
minus proprie et perfecte talis, ex defectu, e. g., aetatis, ignorantiae, etc.
2.° Per baptismum, si irregularitas sit ex delicto. Sed baptismus po­
tius quam tollat impedit irregularitatem. Infidelis enim irregularis non
est, cum legi Ecclesiae non subjiciatur. 3.° Per dispensationem. Et
hic proprius modus est tollendi irregularitatem. Irregularitas enim
iure canonico est constituta. Quare eius ablatio, cum gratia sit, non­
nisi dispensatione verificatur. 4.° Per professionem religiosam, quae
non omnem irregularitatem, sed unam tantum, quae est ex defectu
natalium, aufert, neque etiam in ordinem ad praelaturas, licet regu­
lares. Privilegium autem hoc concessum religiosae professioni dispen­
sationi aequivalet.
Irregularitas tollitur hac vel simili forma: Dispenso tecum super
irregularitate, vel irregularitatibus, si sint pluies, in quam vel in quas,
ob talem causam vel tales causas, eas exprimendo, incurristi, etc,
Cf. Rit. Rom. de Sacr. poenit. etc. Nulla indiget dispensatio verbo­
rum forma, immo et sine verbis re ipsa et facto dari potest, e. g., si
Episcopus sciens et prudens irregulari ex delicto occulto litteras con­
cedat dimissorias ad ordines, vel eum ordinat.
Contessarius in nullis irregularitatibus potest dispensare, nisi ha­
beat specialem facultatem. Potest tamen dispensare super irregulari­
tate occulta, quando occurrat, in casibus comprehensis in Dccr. S. O.
23. lun. 1886., in casibus nempe vere urgentioribus, in quibus di­
spensatio differri nequeat absque periculo gravis damni, scandali vel
infamiae, S. O. 6. Sept. 1909. — Episcopus potest ex Trid. s. 24. C. 6.

DE IRREGULARITATE

331

dispensare in irregularitatibus provenientibus ex delicto occulto, nisi
tamen sit voluntarium homicidium, vel nisi fuerit irregularitas ad fo­
rum contentiosum deducta; non item, regulariter, in irregularitatibus
ex defectu. Potest quoque Episcopus dispensare in omnibus irregula­
ritatibus dubiis. — Possunt generatim regulares ex variis privilegiis
dispensare in iisdem irregularitatibus, in quibus possunt Episcopi di­
spensare sive cum propriis subditis, sive cum saecularibus. Comp.
Priv. S. I. v. Dispensatio n. 164. seqq. — Summus Pontifex in omni
irregularitate dispensat ecclesiastici iuris. Pro foro externo recur­
rendum est ad S. C. Cone, pro irregularitate ex delicto, ad S. C.
de Sacram, pro irregularitate ex defectu; et pro foro interno recur­
rendum est ad S. Poenit. Bened. XIV. C. Pastor bonus 13. Apr. 1744.
- L. 352.-355. 396. 400. 469.; S. C. Consist. 27. Febr. 1909., 28.
Nov. 1911.
1320. Quid requiratur ad incurrendam irregularitatem ex deli­
cto — Ut incurratur irregularitas ex delicto, i. e. ex proprio delicto,
actus humanus esse debet: l.° Externus ; haec enim irregularitas est
poena in foro externo. 2.° Mortaliter malus ; quia est poena gravis,
cui non congruit culpa levis. 3.° Plene consummatus ; odia enim sunt
restringenda, L. 348. Minime vero requiritur quod crimen sit publi­
cum. Sed irregularitas incurritur ob crimen etiam occultum. Trid. s.
24. C. Liceat 6., L. 349. — An vero requiratur scientia legis Eccle­
siae prohibentis? Sententia communissima et probabilior affirmat; quia
haec irregularitas vera poena est. C. Proposuisti Dist. 82. ; L. 350.
An etiam requiratur scientia poenae, seu irregularitatis? Controvertitur; et satis probabiliter affirmandum: quia irregularitas quasi poena
extraordinaria est. L·. 351.; 1. 6. n. 705. Ut autem ab irregularitate,
quasi poena, excusat ignorantia, ita etiam excusat metus. Irregulari­
tas vero non habetur ex quovis delicto, licet enormi, sed ex delictis
tantum in Iure constitutis, videlicet ex sequentibus:
1321. Ex mala susceptione baptismi irregularis est qui adulta
aetate baptizatur ab haeretico declarato sine ulla necessitate; eius enim
errori videtur communicare. C. Ventum est 18. cans. 1. q. 1., C. Qui
in qualibet 10. cans. 1. q. 7. Impedit haec irregularitas omnium or­
dinum susceptionem et consequenter exercitium. — Insuper irregula­
ris est qui differt baptizari usque ad mortis periculum, nam infirmae
fidei signum est; unde potius irregularitas ex defectu est, i. e. ex
defectu fidei, quoad alias Episcopus indicaverit. Clinici appellabantur,

332

DE IRREGULARITATE

qui baptismum recipiendum usque ad lectum mortis differebant, —
C. Si quis un. Dist. 57.; Suarez d. 43. s. 3. n. 6.

1322. Ex iteratione baptismi fit irregularis, qui rebaptizatur. C.
Confirmandum 65. Dist. 50. ; acolythus qui ministrat rebaptizanti,
C. Ex litterarum 2. de Apost.; adeoque et qui rebaptizat, ut habet
communis sententia. L. 356. Sed opus est baptismo: l.° Vero ac
perfecto, ideo non contrahitur, si quid ei desit seu materia seu forma,
seu intentio suscipientis vel conferentis; atque ideo nec si alteruter
conditionem apposuerit, si non sum, vel non es baptizatus, licet is qui
conditionem adhibet non ignoret revera collatum, et rite collatum
fuisse baptismum; quia sic revera non rebaptizatur; id tamen alii
negant, quia conditio, in fraudem legis apponitur, et ideo pro non
apposita habetur. Quod tenet etiam Cat. Rom. dc Sacram, bapt. n. 57.
— 2.° Notorio, utroque, dato et iterato, ac solemni, C. Ex littera­
rum 2. dc Apost.; ibi enim dicitur: «Si publicum est quod proponi­
tur ». Publicum multi notorium, multi solemne interpretantur. Ergo
res dubia est, quandiu non adfuerit utrumque.
Haec autem irregularitas prohibet a sola ordinum susceptione, a
iam susceptorum exercitio non prohibet. Alii tamen ad exercitium
etiam extendunt. Ignorantia vero culpabilis ab ea non excusat, C. Qui
bis 107. de Consecr. Dist. 4., secus si inculpabilis. — L. 356., 1. 6.
n. 122.; Bened. XIV. Inst. 84. n. 14. seqq.
1323. Ob exercitium ordinis irregularis fit clericus, qui scienter
et solemniter exercet ordinem sacrum, quem non habet, C. 57 quis
1., C. Ex litteris 2. de Cler. non ord. min.
Is qui exercuit ordinem, quem non habet, irregularis est quoad
illius susceptionem, et ab exercitio ordinis praecipui, quem habet,
suspenditur per biennium vel triennium ad arbitrium Episcopi ; a quo
poterit in beneficio dispensari. C. cit. 2.
Irregularitatem hanc incurrit clericus non diaconus evangelium
canens cum stola, vel si non sacerdos absolvat sacramentaliter etc.
E contrario irregularitatem non incurrit laicus exercens actum ordinis,
quem non habet. Neque irregularitatem incurrit sacerdos simplex ex­
cipiendo Confessiones, quia hic revera exercet actum ordinis, quem
iam habet, licet careat jurisdictione. Unde peccat, sed non incurrit
irregularitatem. Propter camdem rationem peccat quidem, sed non
incurrit irregularitatem, diaconus sine delegatione presbyteri extra ca­
sum necessitatis solemniter baptizans. L. 359., 1. 6. n. 116.

DE IRREGULARITATE

333

1324. Ex mala ordinum susceptione plures quidem recensentur
a theologis et canonists irregularitates. Irregulares nempe sunt:
l.° qui ordinatur ab Episcopo excommunicato, suspenso, interdicto,
haeretico, schismatico, simoniaco. L. 358. — Qui ordinem suscipit
ab Episcopo, qui renunciavit episcopatui quoad locum et quoad di­
gnitatem. Navarr. Man. conf. 241. — 3.° Qui censurae obnoxii ordi­
nem recipiunt. Cf. L. 1. 6. n. 799. par. Utrum. — 4.° Qui post ma­
trimonium contractum ante consummationem ordinem sacrum recipit,
uxore invita, L. 361. — 5.° Qui ordinatur ab alieno Episcopo sine
litteris dimissorialibus sui Episcopi. — 6.° Qui ordinatur furtive,
nempe Episcopo nesciente, non approbante, ab eo non examinatus.
L. 361. — 7.° Qui ordinatur per saltum, vel ante legitimam aetatem
Cf. L. 360. — 8.° Qui sine titulo maiores recipit ordines.
9.° Qui
uno eodemque die recipit plures ordines, quorum unus sacer est.
L. 361., 1. 6. n. 796. 797., Navarr. 1. c. — Verum hic canonistae
et theologi irregularitatem cum suspensione permiscent. Quatenus ha­
betur, antiquo iure, suspensio constituta, ea in praesenti non viget,
nisi renovata inveniatur in C. Apostolicae Sedis de censuris. Ad irre­
gularitatem autem quod spectat, cum ea saltem valde dubia sit; et
quoad poenas, in obscuris quod minimum est tenendum est, quoad ir­
regularitates, certo iure constare debent, affirmanda sane non est.
Ci. Suarez d. 31. s. 1., d. 42. s. 3.
Inter poenas contra simoniace ordinatos erat olim etiam inhabilitas seu suspensio a spe ascendendi ad ordines superiores. C. Sixti V.
Sanctum et salutare 5. lan. 1589. § 3. Haec suspensio a spe ascen­
dendi ad ordines superiores, censura non videtur, sed irregularitas; et
ab hac irregularitate, si crimen sit occultum, dispensare non potest
Episcopus, vi C. Liceat Trid., siquidem Sixtus V. huic facultati de­
rogavit quoad crimen simoniae. Sed hanc etiam irregularitatem alii
negant. Sane Sixtus V. 1. c. irregulares, inquit, fieri, qui simoniace
promoti et sic suspensi ministrare praesumpserint. Unde potius su­
spensio, quam irregularitas intelligitur. Suarez de Simon. 1. 4. c. 56.
η. 20.; D’Annib. Comm, in C. Apost. Sed. ed. 4.α η. 211. not. 15.
- L. 1. 6. η. 799., 1. 7. η. 160. 361.

1325. Ob censurae violationem irregularis fit, qui ordinem sacrum,
quem habet, exercet, dum est irretitus excommunicatione maiori, vel
interdicto, aut suspensione, quibus ordinum exercitio prohibetur, dum­
modo tamen id faciat scienter et serio, ac solemniter, CC. 1. 18. 20.
de Sent. exc. in 6.° Exercet; non item qui suscipit. Interdicto, spe-

334

DE IRREGULARITATE

ciali personali non generali, quod propria et stricta significatione cen­
sura non est. Suspensione ; non quae privatio aut mera poena potius
est. — Hanc irregularitatem incurrit etiam sacerdos, qui scienter ce­
lebret in loco nominatim interdicto. C. Is qui 18. de Sent. exc. in 6.°
§ 1. Interdicto; non, polluto. — Hanc, quoque irregularitatem incurrit
ex communi sententia Episcopus vel sacerdos censuratus cogens alium
ad celebrandum coram se, ex C. Tanta 18. de Exc. praei, et ex C.
Illud. 5. de Cler. exc. min. L. 175. 358.; Suarez d. 12. s. 1. n. 5. seqq.
Alii tamen hanc irregularitatem negant. Diana p. 4. tr. 2. r. 57.;
Suarez d. 34. s. 4. n. 17. — Ab hac irregularitate dispensare pos­
sunt confessarii approbati habentes pagellam S. Poenit. Cf. hanc
pagell. — Hugo Resp. Mor. 1. 2. d. 10.

1326. Resolves: Irregularitatem hanc non incurrit qui actum
ordinum maiorum exercet, sed non solemniter, i. e. diaconus sine
stola, subdiaconus sine manipulo ; nec qui exercet actum ordinum mi­
norum etsi ex officio et solemniter; nec qui concionatur, aut actum
exercet jurisdictionis, ut si Episcopus excommunicet, et parochus as­
sistat matrimonio, secus vero, si matrimonio solemniter benediceret;
ilemque neque qui canit in choro cantans Dominus vobiscum. L. 358.
Cf. Bened. XIV. C. Inter praeteritos.

1327. Ex iniuncta membri mutilatione irregularitas habetur, si quis
nempe gravi culpa mutilet sive seipsum, sive alium, vel positive et
efficaciter ad huiusmodi mutilationem cooperetur. C. 3. 4. 5. de Corp,
vit., Clem. Si furiosus un. de Hom.; L. 365. 379. 388. — Commu­
nissime et probabilius dicunt nomine membri intelligi tantum partes
illas corporis, quae proprium officium habent, ab aliis distinctum, ut
manus, pes, oculus, lingua. Mulilatio autem intelligitur hic, quando
praedictum membrum a corpore separatur. L. 365. 379. — In hac
irregularitate propter mutilationem bene possunt dispensare Episcopi,
si sit occulta et ex delicto, ex facultate Trid. s. 24. C. Liceat 6., ubi
tantum excipitur irregularitas ob homicidium voluntarium. L. 381.,
de Priv. 51., Suarez d. 44. n. 2. n. 4.
1328. Resolves: Non fit irregularis, qui in rixa praescindit alteri
aures, nares, digitum, pollicem, unguem, dentes, barbam, capillos, quia
proprie membra non sunt. — Nec fit irregularis, qui excaecavit ho­
minem, solo visu eum privando, non autem oculum extrahendo; nec
qui debilitat tantum membrum, et non abscindit, quia non est mu­
lilatio. — Qui aliquid tantum sibi abscidit fit irregularis ob saevitiam,

DE IRREGULARITATE

licet membri partem, v. g., digitum, immo digiti partem absciderit.
— Irregulares quoque sunt eunuchi, qui nempe culpabiliter per se, .
vel per alios virilia aut testiculos sibi amputaverint, licet zelo casti­
tatis. — C. Si quis 4. 7., C. Qui pariem 6. Dist. 55. ; C. Ex parte 3.,
C. Significavit 4., C. Ex parte 5., de Corp. vit. ord. vel non ; L·. 365.
378.-382. 415.-419.
Casu clerici occurrente qui sibi ipse manus iniecit et se castravit,
reputans tali modo saluti suae et corporis et animae prospicere, S. C.
de Sacram. IS. Dec. 1908. respondit: Non expedire, ut Orator ad
ordines promoveatur.
1329. Ex homicidio irregularitas incurritur. Triplici modo hac
in re homicidium contingere potest, iuste, casualiter, iniuste. — Pro
homicidio iusto nulla incurritur irregularitas, cum tunc nulla habeatur
culpa. L. 382. 388. 389. — Pro homicidio mere casuali nulla etiam
incurritur irregularitas, sive rei licitae, sive rei illicitae operam dando,
illud eveniat. Ratio est, quia tale homicidium tunc non est volunta­
rium. Iura autem irregularitatem statuentia ex homicidio intendunt
punire vere delinquentes homicidii culpa. Clem. 37 furiosus un. de
Hom. Incurritur vero irregularitas primo, si actio sit licita, sed ef­
fectus praevideatur, et sufficiens non adhibeatur diligentia ad illud
praecavendum, tanta nempe quae excuset a peccato gravi, L. 366.
377. 382. 383.-386. Secundo, si actio illicita sit, et communiter pe­
riculosa mortis, quamvis omnis adhibeatur diligentia, ne mors prae­
visa sequatur, quia cum opus sit de se proxime periculosum, nulla
diligentia potest non periculosum fieri. L. 3S6. 387., 1. 3. n. 398. —
Si homicidium sit iniustum, sive directe volitum in se, sive indirecte
volitum in causa, inseparabiliter et proxime cum homicidio coniuncta
irregularitas incurritur. C. Si quis 1. de Horn.; Trid. s. 14. C. 7. de
R.; L. 365., 1. 3. n. 628.
Irregularitatem incurrunt omnes, qui propria actione hominem
occidunt, C. Si quis 1. de Horn.; Trid. s. 14. C. 7., L. 367. 368. 369.
Itemque irregularitatem incurrunt omnes homicidium mandantes, vel
consulentes, in homicidium vere induentes, aliique quoquo modo effi­
caciter et positive coopérantes. C. Si quis viduam 8. Dist. 50.; C. 37gnificasti 18. de Hom., C. Sicut 6. e. t.; L. 370.-376.
Irregularitas per homicidium contracta tollitur per baptismum ;
vel potius, deleto per baptismum peccato irregularitas non habetur,
C. 67 quis Dist. 50.; et per dispensationem Summi Pontificis, L. 390.
Episcopi autem, si homicidium fuerit voluntarium, nullo modo pos-

336

de irregularitate

sunt dispensare, in irregularitate, etiamsi illud fuerit occultum. Trid.
s. 24. C. Liceat 6., s. 14. C. 7., L. 391. 392. Si vero homicidium
luerit casuale, valde probabile est posse Episcopus dispensare in ir­
regularitate ex eo contracta, quando crimen fuerit occultum, cum
Cone, in d. cap. Liceat neget Episcopis facultatem dispensandi tan­
tum, si homicidium fuerit voluntarium, ad distinctionem casualis. L.
393. Praeterea communissime docent, quod possunt dispensare Epi­
scopi in irregularitate ex homicidio casuali, etiam notorio, ad susci­
piendos ordines minores, et beneficia simplicia; quia id iam poterant
Episcopi de iure antiquo. Trid. autem tantum reservavit irregularita­
tem ex homicidio voluntario, non vero casuali publico. L. 393. 394.
395., de Priv. 51. 52., 1. 3. n. 397. Quoad praelatos regulares, Cf.
L. 396. — S. Th. 2. 2. q. 64. a. 8., s. q. 39. a. 4.; D’Annib. p. 1.
n. 424. ed. 3.·.; Lugo Resp. Mor. 1. 2. d. 8. 9. 11.

1330. Resolves : « Certum est, quod si quis lethaliter quantumcumque vulneret, si mors non sequitur, irregularitatem non incurrit:
quia nulla assignatur in Iure propter conatum occisionis, sed tantum
propter homicidium aut mutilationem. » L. 368. — Mandans vel con­
sulens in dubio, an mandatum vel consilium fuerit, vel non, efficax
causa homicidii, irregularitatem non incurrit, quia irregularitas non
incurritur, nisi expressa sit in Iure. Iura autem loquuntur de iis, qui
certe sunt causa homicidii, mandando vel consulendo, vel qui dubie
homicidium committunt, non autem de iis, qui tantum dubie ad illud
concurrunt. L. 371. — « Qui alium occidit ob defensionem sui cum
moderamine inculpatae tutelae, certum est quod excusatur ab irregu­
laritate, ut patet ex C. Significasti 18. § fin. de Hom. et ex Clem.
Si furiosus e. t.... Excusatur etiam ab irregularitate qui occidit iniustum invasorem alterius innocentis... quia irregularitas ex homicidio
privato non incurritur nisi cum peccato mortali », L. 388. Hinc ne­
que ineuhitur irregularitas, si alter iniuste occidatur ob defensionem
libertatis, honoris, pudicitiae, vel bonorum temporalium cum modera­
mine inculpatae tutelae. L. 3S9. Neque irregularis evadit medicus, si
casu infirmus ex pharmaco praestito decedat, sine gravi medici negligentia. C. Ad aures de Act. et quai. ord. L. 3S4. Si homicidium
casu, vel vim vi repellendo, committatur, res loci Ordinario commit­
titur. qui causa cognita, ad sacros ordines, ad altaris ministerium et
beneficia quaecumque ac dignitates dispensare potest, ex Trid. s. 14.
C. 7. de R. — Irregulares fiunt « omnes, qui ad homicidium se ex­
citant, quamvis unus solus occidat ; omnes qui proeliantur in bello

337

DE IRREGULARITATE

iniusto, si aliquis in co occidatur, etiamsi hoc non intendant; tunc
enim saltem incurrunt irregularitatem homicidii casualis; omnes qui
ministrant arma aut pecunias ad homicidium, aut bellum iniustum pa­
trandum ; omnes qui iniuste accusant, aut testificantur, aut iudicant,
ut homo occidatur; omnes qui associantur occisorem, animun augen­
do ». L. 374. 459. — Irregularis fit, qui procurat abortum foetus
animati anima rationali, secus si animatus non sit; vel dubium sit,
an foetus sit animatus: cum in hoc casu nullibi irregularitas reperiatur expressa. C. Maiores 32. q. 2.; L. 1.3. n. 395. 396. — Bened. XIV.
Inst. 101. n. 8.
1331. Quid de irregularitate ex defectu? — Cum huiusmodi ir­
regularitas non ex delicto, sed ex defectu repetatur, nihil interest utrum
exoriatur ex culpa propria vel aliena, sponte vel ex metu commissa,
ante vel post baptismum, cum cognitione vel cum ignorantia positiva
legis Ecclesiae; vel etiam contracta sit citra omnem culpam. Non qui­
libet autem defectus, sed defectus tantum in Iure notati irregulari­
tatem inducunt, irregularitatem, proprie talem, uti est defectus nata­
lium. libertatis, famae, sacramenti, lenitatis. Verum huic irregularitati
propria significatione irregularitas accensetur minus propria significa­
tione, ea nempe quae profluit ex aliquo animi vel corporis vitio. Porro
praedicti defectus sequentes sunt.
1332. Ex defectu natalium irregulares sunt omnes illegitimi, quos
constat esse illegitimos, eo quod ratione originis reputentur viles. Quare
irregulares non sunt expositi, neque illegitimi, in matrimonio nati, de
quibus illegitimitas iure non constat. L. 432.; A. S. S. v. 1. p. 252.;
C. 1. et fin. de EU. presb.; Trid. s. 25. C. 15. de R.
Tales autem communi iure legitimantur frimo per subsequens
matrimonium inter eorum parentes, modo hi tempore conceptionis, et
valde probabiliter tempore nativitatis, matrimonium valide contrahere
potuerint; promotione tamen excepta ad episcopatum vel cardinalatum. C. Tanta qui fil. sint leg.; L. 420.-423. — Filii nati ex matri­
monio irrito ob aliquo impedimentum occultum, tamen putato valido,
saltem ex uno sponsorum, censentur legitimi, C. Cum inter 2. Qui
fil. sini leg., C. Ex tenore e. t.: secus vero, si ambo parentes tem­
pore matrimonii fuerint in mala fide, C. Cun inhibitio 3. § 57 quis
de Cland. desp. Illegitimi item sunt filii nati ante matrimonium in­
valide contractum, licet ambo parentes putaverint validum, quia nullo
iure ut legitimi approbantur. L. 425. Filii quoque nati ex matrimonio
nullo, clandestino, i. e. sine denuntiationibus, ac sine licentia Episcopi
Buccf.kONI. Inst. theol. moralis JV.

22

338

DE IRREGULARITATE

inito, esto coram parocho et testibus, illegitimi reputantur, etiamsi pa­
rentes in bona fide contraxerint, ex eod. § Si quis diet. C. 3. L. 425.
— Legitimantur secundo per professionem religiosam quoad ordines
tantum, non quoad praelaturas. C. 1. de Fil. presb. Sed ex aliis pri­
vilegiis possunt praelati regulares dispensare in irregularitate cum suis
subditis illegitimis. L. 354. 426. Praedicta autem illegitimorum pro•
*·
·
·
hibitio, quod praelationes nullatenus habere possint, etiam in momalibus locum habet. Illegitimi, non rite légitimât!, religiosum Institu­
tum simplicium votorum, ex Normis S. C. ingredi non possunt, sine
dispensatione S. Sedis. — Legitimantur tertio per dispensationem pon­
tificiam. Sed si de minoribus ordinibus agatur, ac de beneficiis, ani­
marum curam annexam non habentibus, Episcopus potest propria
auctoritate cum illegitimo dispensare. C. Is qui 1. de Fil. presb. in
6.°; L. 427.-429., de Priv. 49.; Bened. XIV. de Syn. 1. 13. c. 24.
n. 11. seqq. — Si quis non possit spurium sine infamia se prodere,
nulla indiget dispensatione, Laymann n. 1. — S. Th. S. q. 39. a. 5.,
q. 68.; Lugo Resp. Mor. 1. 2. d. 7., 1. 6. d. 2. n. 4. 5.

1333. Ex defectu libertatis irregulares sunt servi ubi adhuc vigeat
servitus, nisi eorum domini ordinationi consenserint. C. 1. seqq. de
Serv. non ordin.; C. Nulli 2., C. 67 servus 20. Dist. 24. Huc aliquo
modo spectant, licet revera irregulares non sint, coniugali, nisi uxo­
res consentiant et castitatem voveant, Cf. 899.; curiales, i. e. curiae
saeculari obligati, praestito iuramento, ut iudices, advocati, etc., quamdiu talia officia habent; milites, quamdiu iuramento tenentur: thesau­
rarii, depositarii publici, et qui Remp. administrant, donec officio re­
nuntiaverint. et rationes reddiderint, vel creditoribus satisfecerint. Cum
hi irregulares proprie non sint, licet prohibeantur sacros ordines re­
cipere, si tamen receperint, eorum exercitio nullo iuure prohibentur.
C. 1.2. 3. Dist. 51.; C. Magnus un. de Oblig. ad rat. ord.; L. 455.
456., 1. 3. n. 838. — S. Th. S. q. 39. a. 3.; Pichl. 1. 1, t. 17. n. 4.
seqq.; Schmalz. 1. L t. 17. n. 2. seqq.
1334. /£v defectu corporis irregularitas habetur, vel quia impedit
congruum exercitium ordinis, vel quia affert notabilem indecentiam
aut horrorem. Irregularitas haec, si impedimentum affert, secluso iure
positivo, est potius inhabilitas quaedam iure naturali vel divino, quam
irregularitas. Si vero impedimentum non habetur nisi ex iure positivo,
tunc vera irregularitas est. — Tit. de Corp. vit. ord. vel non; L. 403.;
S. Th. S. q. 39. a. 6.

DE IRREGULARITATE

339

1335. Resolves: Ob impedimentum exercitii irregulares sunt:
l.° Caecus, qui omnino visu caret. C. ult. Dist. 55. Quod si quis iam
sit sacerdos, et constet non posse errare, poterit a Summo Pontefice
obtinere dispensationem, et pluries iam in tali casu dispensatum est.
Uti vero tunc debet assistentia alterius sacerdotis. S. R. C. 12. Apr. 1822.
Si alicui deest visus oculi dexteri, non est irregularis, secus si sinistri ;
nisi possit oculo dextero sine magna deformitate Canonem legere. Si
quis non sit omnino caecus, sed ita caecutiens, ut non possit legere in
missali, is irregularis etiam est ad ordines suscipiendos. Caecutientibus
pluries item data est dispensatio etiam quoad ordines suscipiendos.
Quoad eos vero exercendos, « probabiliter dicunt Lugo, Pal., etc. licite
celebrare sacerdotem, qui ob visus debilitatem, memoriter missam re­
citat, modo discernat, calicem et hostiam, quantum sufficit ad evitan­
dam irreverentiam et modo ad notam effugiendam habeat missale in
altari, vel alium librum loco ipsius ». Verum /Ipostolico indiget In­
duito, ut missam votivam de B. V. vel de Requiem celebret. L. 1. 6.
n. 390. Non est irregularis, qui est debilis visu, ita ut indigeat perspicillis, vel qui ex obliquo intuetur. Strabones ergo irregulares non
sunt, nisi magna sit deformitas. Irregularis vero est qui maculam ha­
beat in oculo. C. Cum de tua 2. de Corp. vit. ord. — L. 404. ; Navarr.
c. 27. n. 199. ; Laymann 1. 1. tr. 5. c. 7. n. 2.; Pirhing 1. 1. t. 20. n. 6.
2. ° Surdus, qui ex utraque aure penitus non audit, quia talis sa­
cerdos, cum non possit audire vocem ministri, nequit sine indecentia
celebrare. Si tamen surditas superveniat sacerdotio suscepto, non in­
terdicitur sacerdoti celebratio; facilius enim toleratur defectus super­
veniens in promoto, quam in promovendo, prout de caecutiente di­
ctum est. Surdaster autem, sive difficulter audiens, minime irregularis
est. L. 405.
3. ° Mutus, qui non possit loqui, aut verba integra proferre, ita
ut nullam possit vocem pronuntiare, quin aliquid omittat, vel nisi
magna difficultate. Slaesi vero sive balbutientes, aut carentes dentibus
non sunt irregulares, etiamsi cum aliqua difficultate verba proferant,
nisi afferant causam risus, aut contemptus. L. 406.
4. ° Claudus, qui sine baculo nequit ire ad altare, C. Nullus episco­
pus Ni. de Cons. Dist. 1., si sine baculo non possit sustentari in
altari. Claudus, qui non indiget baculo, minime est irregularis; sicut
nec etiam qui habet crura distorta; quia talis defectus veste talari
facile tegi potest ; secus si in hoc magna adesset deformitas. Si quis
vero est instructus pede ligneo, irregularis est eo quod celebrare cum
pede ligneo magnam habet indecentiam. Quod si modicus sit defe-

340

DE IRREGULARITATE

ctus, et aliquo modo indecentia possit reparari, permitti potest iudicio
Episcopi celebratio. L. 407. Pluries iam dispensatio data est infirmis
sacerdotibus, ut sedendo possent celebrare, cum stando non possent.
5. ° Qui caret manu, aut digitis omnibus, aut pollice irregularis
est. C. ult. de Corp. vit. Idem dicunt de eo, qui caret indice, vel
parte pollicis aut indicis, vel qui habet eos ita debiles, ut nequeat
hostiam elevare, aut frangere. Unde irregularis est, cui dexterum vel
sinistrum brachium obriguit. A. S. S. v. 7. p. 81. 82. Secus, si quis
careat ungue pollicis, vel indicis, ut dicitur in d. C. ult. Si quis autem
iam fuerit ordinatus, et habet pollicem impeditum, in casu necessitatis
probabiliter posset eucharistiam ministrare posterioribus digitis. Si
quis caret tribus posterioribus digitis, etiam est irregularis. Si vero
caret uno tantum digito minori non est irregularis, et idem est, si caret
duobus. Nec pariter est irregularis, qui habet sex digitos, modo sextus
digitus usum aliorum non impediat. L. 408. Pluries dispensatio data
est, et post susceptum sacerdotium et ante illud, brachio sinistro, vel
etiam dextero amputatis, vel eius tantum parte amputatis, vel pollice
aut indice amputatis.
6. ° Nullus morbus irregularitatem inducit, nisi vel exercitium
ordinis impediat, vel notabilem afferat indecentiam et scandalum. Hinc
irregularis est, qui paralysi vel tussi ita laboret, ut propter tremitum
manuum sit periculum effundendi calicem, vel eiiciendi eucharistiam.
Itemque irregularis est abstemius, qui vinum nequit sumere, nisi cum
periculo evomendi. L. 409. Cf. A. S. S. v. 7. p. S0. seqq.
Ratione vero deformitatis irregulares sunt: l.° Ii quibus dust
aliquod membrum, nempe qui carent naso, vel illum habent nimis de­
formem ; illi quibus oculus erutus est, nisi per oculum vitreum repa­
rari possit; qui carent auriculis, nisi capillis talis defectus celari possit.
2.° Leprosi, C. 'Lua nos de Cler. aegr., nisi scandalum absit, v. g.,
si in loco privato celebrent, qui habent labia corrosa vel abscissa, vel
faciem valde maculatam. 3.° Afonstruosi, nempe qui enormem habent
gibbam; pigmei sive nani, statura ita breves, ut ad risum moveant,
vel brachia sufficienter extendere non possint ad altaris ministerium;
gigantes, qui praegrandi statura quemdam excitant terrorem; aethiopes, qui horrorem gignerent, si apud nos habitualiter ministerium
exercerent; hermaphroditi, licet virilis sexus praevaleat. Irregulares
vero non sunt, qui subfusco vel rubenti sunt colore. — C. 2.-5. h. t. ;
L. 410.-412. 416.

1336. Nota: Defectu utcumque cessante, cessat ipso facto irre­
gularitas quaelibet ipsa sit, et sive ante sive post ordinem susceptum

DE IRREGULARITATE

341

fuerit ipsa contracta. — Si aliquis ex praefatis defectibus corporis su­
perveniat ordinibus iam susceptis, sacerdos non impeditur ab actibus
illius ordinis, quos potest exercere sine incongruitate et indecentia, ita
ut sacerdos caecus aut claudus bene potest excipere confessiones, ca­
nere evangelium, etc. C. 7. de Cler. aegrot. — Si vero talis defectus
ante ordines adveniat, absolute inducit irregularitatem, non solum ad
illum ordinem, cuius exercitium impedit, sed ad omnes alios. Ratio,
quia, cum omnes ordines sacerdotium respiciant, exclusus a sacerdotio
censetur etiam ab omnibus ordinibus repulsus. L. 413. Alii tamen
aliter opinantur. Et sic possent abstemio conferri ordines minores,
immo et subdiaconatus et diaconatus, ut possit, e. g., obtinere bene­
ficium et propriae paupertati subvenire. Navarrus Man. c. 27. n. 204.
Sed distinguendum est inter eam quae affert impotentiam, et eam
quae affert deformitatem. Illa arcet tantum ab ordinibus, quos con­
grue quis exercere non potest, haec ab omnibus prohibet. — L. 343.
390. 408. 413.; La Croix 1. 7. η. 438.

1337. In hac irregularitate proveniente ex defectu solus Papa
potest dispensare. Episcopi possunt in dubio declarare et iudicare, an
defectus corporis notabiliter impediat exercitium ordinis, vel an ma­
gnam afferat indecentiam. Praelati regulares possunt item de hoc iudi­
care, quin imo « bene etiam possunt dispensare in huiusmodi irregu­
laritate ». L. 414. Dispensare tamen nullo modo possunt, qui naturaliter
inhabiles sunt, et qui ab ipsa S. Sede non solent dispensari. Cf. V. 1.
n. 278.; C. 2. h. t.
1338. Ex defectu aetatis irregularitas ad tempus solet recenseri.
Sed ea, ut aliae plures huiusmodi prohibitiones, proprie irregularitas
non est; et absque dispensatione ipso facto cessat. Cf. 1234. L. 434.
1339. Ex defectu animi irregularitas habetur; nempe ex defectu
usus rationis, scientiae et fidei. — Ex defectu usus rationis irregula­
res sunt: l.° Amentes. Talis animae defectus vel oritur in homine post
ordinationem, vel ante. Si post, cessante defectu per diuturnum tem­
pus, Ordinarii indicio, vel Praelati si sit regularis, poterit ordinem
susceptum iterum exercere. Si ante, videndum est, an defectus pendeat a causa permanente et habituali, v. g., ab organorum laesione,
et tunc non poterit amplius promoveri ad ordines, quia ita laborantes
facile relabuntur in eumdem morbum, C. Maritum 2. Dist. 33.; an
vero a causa transitoria et accidentali, v. g., a febri vel vulnere, et
tunc promoveri utique poterit. L. 398. — 2.° Epileptici et daemoniaci.

342

DE IRREGULARITATE

Si epilepsis antecedat ordinationem, perpetuo illi sunt irregulares; at­
tamen, si quis ante pubertatem hoc morbo affectus fuerit, et postea
perfecte liberetur, diuturno accedente experimento, non censetur irre­
gularis. Si vero tali morbo laborans iam ordinatus sit, licet non omnino
sit liber, dummodo raro accessum patiatur morbi, neque consuescat in
terram subito cadere, et in magnos erumpere clamores, ac spumas
evomere, poterit privatim celebrare, adiuncto sacerdote ieiuno, qui
missam in casu accessus morbi perficiat. Ac, si liber omnino sit, po­
terit tunc iudicio Episcopi ad ordinis exercitium omnino reverti. C.
Communiter 3., C. Clerici 4. Dist. 33., L. 399. — Possessi a dae­
mone, plene possessione finita probabiliter possunt ordinari ; probabi­
liter, non desunt enim qui negant. — In hac irregularitate, durante
defectu, nec etiam Papa dispensare potest, quia illo laborantes sunt
de iure divino inhabiles. L. 400. — S. Th. S. q. 39. a. 2.

1340. Ex defectu scientiae, illiterali sunt omnino irregulares.
« Qui sunt adeo rudes, ut ignorent etiam prima rudimenta gramma­
ticae, ita ut nesciant praestare ea, quae pertinent ad ordinis exerci­
tium, ad quod requiritur sane scientia linguae latinae, ipsi sunt prorsus
irregulares, et graviter peccant tam ordines suscipiendo, quam eos
exercendo... C. Illitcratos Dist. 36... Haec irregularitas, sublata causa
ignorantiae, de se tollitur sine dispensatione ». L. 1. 6. n. 791.; Trid.
s. 23. C. 4. De R. ; C. Illileratos 1. Dist. 36.
1341. Ex defectu fidei irregularitatem contrahunt, neophyti, seu
in adulta aetate recens ad fidem conversi, qui Apostolica indigent di­
spensatione. Disputatur autem a dd. quousque ad fidem conversus
dicatur neophytus, an usque ad unum annum, ad duos, vel ad decem,
Boned. XIV. de Syn. 1. 12. c. 1. n. 6. « Putat, ait S. Alph. 402.,
Tolet. post decennium neophytum non esse amplius irregularem, immo
antea, si Episcopus indicet illum bene moribus profecisse ». Consentit
Busemb. ib. — Neophyti non sunt, adeoque, neque irregulares, baptizati in infantili aetate; neque irregulares sunt filii iudaeorum et infi­
delium, Bened. XIV. de Syn. 1. 12. c. l.n. 4.-4. — Irregulares quidem
sunt haeretici ; si tamen haeresis sit occulta, quaestio est inter dd. Lugo
de Fide d. 23. s. 4. n. 124. Filii vero haereticorum sunt irregulares
usque ad 2.°“ gradum per lineam paternam, usque ad l.UB> per ma­
ternam. Si tamen parentes haeresim eiuraverint filii irregularitate sol­
vuntur, Bened XIV. de Syn. 1. 13. c. 24. n. 21.; C. 2. 15. de Haer.
in 6.° S. O. 4. Dec.; 1890.; A. S. S. v. 25. p. 579.; Collect. S. C.

DE IRREGULARITATE

343

de P. F. n. 1696. — Huc quoque pertinent, qui baptismum usque ad
mortem differunt. Cf. 1321. — E. Μ.
Dispensatio super irregularitate ex defectu natalium ob haeresim
parentum semel concessam ad suscipiendam tonsuram et ordines mi­
nores, valet etiam ad suscipiendos ordines maiores. S. O. 5. Dec. l>06.
1342. Ex defectu sacramenti, nempe ex bigamia, irregularitas
exoritur, ut patet ex toto tit. de Big. Idque illatum est ex illo Apo­
stoli 1. ad Tim. 3.: Oportet Episcopum unius uxoris esse virum. Ex
defectu sacramenti, quia is, qui duas duxit uxores, non potest apte si­
gnificare unionem Christi cum Ecclesia, unica eius sponsa. L. 435, 436.
1343. Bigamia triplex est, vera, interpretativa, similitudinaria. —
l7era est, quando quis cum duabus virginibus successive verum con­
traxit matrimonium, et consummat. Debet ergo utrumque matrimo­
nium esse validum et consummatum, C. Debitum 5. de Big. non ord. ;
L. 435. 436.
Interpretativa habetur, cum quis luris interpretatione, sive fictione
quadam, duas censetur habuisse uxores, quamvis revera non habuerit.
Haec bigamia tripliciter contingit. Primo, quando quis ducit et co­
gnoscit viduam iam a suo priori marito cognitam, etiamsi ducat in­
valide, C. A nobis ult. de Big., C. Debitum e. t., L. 437.; itemque
quando quis ducit et cognoscit mulierem ab alio corruptam, C. ult.
Dist. 51., C. Curandum Dist. 34., et secundum communiorem sen­
tentiam, licet invalide contrahat ob aliquod impedimentum dirimens;
secus vero si quis duceret mulierem a se prius corruptam, L. 438.
439. 440. Secundo, quando quis cognoscit uxorem postquam illa adul­
terium commiserit, C. Si cuius, 11., C. Si laid 12. Dist. 34.; L.
441. 442. 443. Tertio quando quis duo contrahit et consummat
matrimonia, unum validum, alterum invalidum, ex C. Nuper 4. de Big.,
itemque quando quis duo contrahit matrimonia, ambo invalida, et ma­
ritali affectu consummat. L. 444. 445. 446. 447.
Similitudinaria contrahitur ex attentatione matrimonii, quamvis in­
validi, cum corrupta vel virgine post votum solemne emissum in Re­
ligione approbata, vel post susceptionem sacri ordinis. Huiusmodi
enim nubentes similes sunt contrahentibus duplex matrimonium, qua­
tenus post connubium spirituale cum Christo initum, ab eo receden­
tes, attentant matrimonium contrahere, dummodo tale matrimonium
sit consummatum.
Porro irregularitas certo habetur in bigamia vera ; dubia vero ex
bigamia interpretativa et similitudinaria. Plures enim sunt auctores,

344

DE IRREGULARITATE

qui utramque denegant, excepto casu, quod quis, post contractum
et consummatum matrimonium validum, suscipiat sacros ordines, et
deinde matrimonium attentet, et consummet cum alia muliere, etiam
virgine; vel post ordinationem in sacris viduam ducat. — Irregularis
vero non est laicus, qui ducit monialem professam : quia lura loquun­
tur tantum de contrahente post proprium votum. C. Nuper 4., C.
A nobis 7. dc Big. non ord.\ C. 24. 32. c. 27. q. 1.; L. 448. 449.
— S. Th. S. q. 66.; Suarez d. 49.; Sanch. de Matr. 1. 7. d. 85.;
Schmalz. 1. 1. t. 21. n. 1. seqq.; D’Annib. p. 1. n. 416. seqq. ed. 3.*;
Authent. Coll. IV. tit. 1. Nov. XXII. C.XLII.
1344. Bigamia vera non tollitur per baptismum, neque per pro­
fessionem religiosam. C. Deinde 3. Dist. 26., C. όϊ quis viduam 13.
Dist. 24. Summus Pontifex potest in irregularitate ex bigamia vera,
et interpretati va dispensare, L. 455. — Episcopus dispensare non
potest in bigamia vera, et interpretativa ad ordines sacros suscipien­
dos, neque ad ministrandum in ipsis, neque ad beneficia ipsis annexa
recipienda, L. 451., et, verius, etiam ad ordines minores et ad bene­
ficia simplicia recipienda, L. 452. — In bigamia autem similitudinaria
ex delicto occulto, et ex duplici matrimonio altero spirituali, altero
carnali, bene possunt Episcopi dispensare, etiam ad ordines sacros
suscipiendos et ministrandos. C. 4. de Cler. coniug. ; C. Qui cler. vel
vov.; L. 452., de Priv. 50. — « Praelati regularium in bigamia in­
terpretativa dispensare posse ex privil. Pauli III. traditum est ». Ita
D’Annib. 1. c. n. 420., qui bigamiam similitudinariam et interpretativam paulo aliter declarat, a communi dd. sententia recedens. Ex
S. Alph. Praelati Regularium dispensant in omni bigamia suos sub­
ditos. Verum non videtur quod Summi Pontifices, generalibus con­
cessionibus, voluerint etiam concedere facultatem dispensandi in illis
irregularitatibus, e. g. ex defectu animi, ex infamia, ex homicidio di­
recte voluntario, ex bigamia vera, in quibus ipsimet vel non valent
dispensare vel nonnisi rarissime dispensant, et ex gravissimis causis,
secundum Reg. 81. Iuris in 6? Cf. Compendium Privilegiorum Soc.
lesu v. Dispensatio. — L. 453.; S. Th. Quodl. 4. a. 13., S. q. 66. a. 4.

1345. Ex defectu lenitatis irregularis est l.° qui occidit vel mu­
tilat in bello iusto offensive), non vero si alii occidant; nec qui occidit
in bello iusto defensive, nec qui hortatur ad occidendum, etiamsi bel­
lum sit offensivum, modo iustum. C. Petitio tua, C. Dilectus, C. Si­
gnificasti de Homic. Bened. XIV, Not. 191.; L. 457.-460. ; La-Croix
528. — 2.° In indicio iusto irregulares fiunt, qui ad mortem vel

DE IRREGULARITATE

345

mutilationem cooperantur active, efficaciter et proxime per actionem
ex natura sua ad id ordinatam. Clem. Si furiosus dc Hom.; C. Cle­
ricis, C. Sententiam Ne Cler. vel Mon. ; C. Ex litteris dc Exc. praei.
Quare irregulares fiunt iudices, advocati seu procuratores contra reum
agentes, tabelliones, apparitores, lictores, carnifices, testes voluntarii,
secus coacti, accusatores vel denuntiatores ; secus tamen, si accusant
reum, tantum ut proprium damnum praecaveant, vel sibi resarciatur,
facta protestatione, se nolle poenam sanguinis, C. Praelatis de Ham.
in 6.°, in causa propria aut etiam cognatorum usque ad quartum gra­
dum ; vel nisi causa sit propriae Ecclesiae ; vel si damna sint in fu­
turum aliis inferenda, ita ut alia via impediri non possint. L. 461.
468. — 3.° Irregulares etiam sunt ex defectu lenitatis, clerici, in sa­
cris constituti, aut monachi, mcdcntes cum incisione et adustione, C.
Sententiam 9. Ne Cler. vel Mon., si ex tali incisione vel adustione
mutilatio vel mors sequatur. Si tamen alius peritus absit, bene pote­
rit tunc clericus aut monachus sine peccato et consequenter sine pe­
riculo irregularitatis incisionem aut adustionem adhibere. L. 384. 385.
389. — S. Th. S. q. 39. a. 4.; D’Annib. p. 1. n. 426. 427. ed. 3?

1346. Ab irregularitate ex defectu lenitatis Episcopi dispensare
non possunt, sed a Summo Pontifice dispensatio petenda est, quamvis
irregularitas sit occulta. L. 469. « Praelati autem regulares bene pos­
sunt cum suis subditis dispensare in hac irregularitate ». L. 469.

1347. Ex defectu bonae famae omnes infames irregulares sunt,
C. Infames 17. c. 6. q. 1., sive infamia sit facti, sive sit iuris. Infamia
facti dupliciter habetur. Ea primo habetur per confessionem rei in iudicio, vel per sententiam indicis saltem declaratoriam criminis, infa­
miam inferentis apud honestos et probos viros, licet in Iure nulla ex­
presse infamia notetur. Secundo infamia facti est mere facti, seu po­
pularis, eaque ex quocumque item publico crimine et conditione vel
officio est personae, eam obscurante et vilem reddente in communi
hominum existimatione, absque ullo etiam iudiciario actu. — Infamia
iuris dupliciter quoque habetur. Ea enim habetur primo per senten­
tiam indicis, infamiae notam infligentem. Habetur secundo sine senten­
tia indicis, per ipsum Ius, quo infamiae nota infligitur; scilicet ex
crimine vel ex personae conditione est in Iure notata, tamquam ma­
culante et infamante. — Infamia facti proprie indignum reddit; infa­
mia iuris proprie reddit irregularem ; et ea est, quae proprie impe­
dimentum canonicum inducit.

f ♦

346

DE IRREGULARITATE

Infamia ipso iure habetur primo per delictum qualificalum, evi­
dens et publicum, seu saltem ita notorium, ut nulla possit tergiversa­
tione celari, vel iudicis sententia accedente, infamiae poenam decla­
rantis aut irrogantis. Qualificalum, h. e., cui a Iure infamia annexa est;
vel ipso facto, vel post iudicis sententiam. Crimina autem, quibusdeiure
annexa est infamia, sunt largitio munerum a regularibus facta contra
C. Clementis VIII. Religiosae Congregationes XIII. Kal. Iui. 1594.;
furtum; homicidium; homicidium sacrilegum, C. Petrus 17. de Homic.;
periurium factum in iudicio; apostasia a fide, haeresis, C. Excommu­
nicamus 13. § 5. de Haeret.; simonia ; sodomiam exercere, S. Pius V.
C. Horrendum illud 30. Aug. 1568.; crimen laesae maiestatis, C. Fe­
licis 5. de Poenis in 6.°; adulterium; incestus, C. Coniuncliones*!.^.
2. can. 35.; bigamia, C. Nuper 4. de Bigam is; proditio; rapina ; le­
nocinium ; exercitium usurarum; Cone. Later. II. can. 13.; invasio
Cardinalium, C. Felicis cit., vel Episcoporum; raptus mulierum; seu
ad illum cooperatio, Trid. s. 24. C. 6. de R. ; duellum, quoad duellantes, eorum patrinos, non alios, Trid. s. 25. C. 19. de R. ; paratio ar­
morum contra parentes; exercitium histrionum cum turpibus reprae­
sentationibus, ita ut non fiat sine peccato mortali ; non item ars ma­
cellarii, carnificis, lictoris, etc., cum haec officia bene exerceri possint
sine peccato; aliaque, (piae ex Iure infamiam inducunt. Cf. Suarez de
Simon. 1. 4. c. 56. n. 21. ; La-Croix 562. seqq. ; Salm. c. 8. n. 78. seqq.;
Pichl. 1. 1. tit. 11. n. 21.; Trid. s. 24. C. 6. de R. M., s. 25. C. 19. de
R. ; Can. 6. q. 1. Cap. 17., C. 4. et ult. de Temp, ordin.
Potest secundo ipso iure irregularitas incurri ob infamiam etiam
alienam, prout incurrunt filii eorum, qui damnati sunt ob delictum
laesae maiestatis, filii nati ex meretrice, filii haereticorum, et etiam
nepotes per viam masculinam ab iis descendentes, modo tamen sit
notorium parentes fuisse haereticos, et in haeresi decessisse. C. 2. § 2.,
('. 15. de haeret, in 6.° Ut autem omnes hi irregularitatem incurrant,
opus est, ut nati sint post delictum. Sanch. 1. 2. c. 27. n. 14. —
Bened. XIV. de Syn. 1. 13. c. 24. n. 21. Const.tm refert Cap. In
quibusdam de Poenis, in qua filii patroni occidentis rectorem Eccle­
siae usque ad 4.'m generationem fiunt irregulares ultra amissionem
iuris patronatus pro omnibus. Eilii etiam et nepotes insectantium vel
percudentium S. R. E. Cardinales ab ordinibus recipiendis et exercen­
dis prohibentur. C. Felicis 12. de Poenis. Id autem de filiis tantum
valet natis post crimen a patre commissum. — L. 1. de /Iis qui not.
in) ; Lugo de Fide d. 23. s. 4., Resp. Mor. 1. 2. d. 12., Bened. XIV.
Quaest. can. q. 449.; Bizzarri p. 470. seqq.

DE INDULGENTIIS

347

1348. Infamia mere fadi tollitur vel per baptismum vel per no­
toriam emendationem, vel etiam per mutationem loci. Infamia facti ex
iudicis sententia tollitur aut per dispensationem, aut per aliam senten­
tiam, qua reo sua fama restituatur. Infamia iuris, quae proprie irre­
gularitas est, non nisi per dispensationem tollitur. Ac sive iuris, sive
facti sit, reo per iudicis sententiam condemnato, a solo Rom. Pont,
potest dispensari. Trid. s. 24. C. 6. de R. — Episcopus dispensare
non potest, ut infamis infamia facti ad sacros ordines ascendat; potest
tamen, ut in susceptis ministret, si crimina sint minora adulterio, et
reus egerit poenitentiam. C. Et si clerici 1. de Judiciis, 1. 2. tit. 1°.
— Irregularitas ob crimen parentum, vel ob officium infame tollitur
per ingressum in religionem. Possunt etiam regulares ex privilegiis
Pii IV. et S. Pii V. in hac irregularitate dispensare cum suis subditis.
- L. 352. 362.-364. 454.; Suarez d. 48. H. ; S. C. C. 9. Aug. 1890.;
S. O. 11. Iui. 1884.; A. S. S. v. 23. p. 619. seq. 700.

DE INDULGENTIIS
1349. Quid sit indulgentia? — « Indulgentia remissionem et fa­
cilitatem, sive, ut sic loquamur, condescensionem in Scripturis sanctis,
aliisque auctoribus... significare solet ». Bellarm. de Indulg. 1. 1. c. 1.
Hinc Indulgentia, theologice sumpta, definitur: remissio poenae tem­
poralis, Deo debitae pro peccatis quoad culpam remissis, concessa a
legitimo ministro extra sacramentum poenitentiae, per applicationem
satisfactionum Christi et Sanctorum.
Remissio poenae temporalis ; remissio enim poenae aeternae una
cum remissione culpae mortalis non obtinetur nisi per sacramentum
poenitentiae, vel per caritatem et contritionem perfectam cum voto
sacramenti. Remissa autem culpa et poena aeterna, non semper remit­
titur poena temporalis, peccato etiam debita. S. Th. 3. p. q. 80. a. 4.
Porro poena haec temporalis, ea est quae deinde per opera satisfactoria et per Indulgentiam in hac vita remittitur, secus erit post hanc
vitam in Purgatorio luenda. Idem proportionata ratione dicendum est
de peccato veniali, cui nonnisi temporalis poena debetur. S. Th. 1. c.
Eius culpa caritate aliisque piis actibus remittitur, quibus etiam remit­
titur temporalis poena; sed haec iterum non semper tota remittitur,
unde vel per alia satisfactoria opera vel per Indulgentiam remittenda

348

DE INDULGENTIIS

est in hac vita, secus in Purgatorio post hanc vitam et ipsa luenda
erit. Trid. s. 6. C. 30., s. 14. C. 5. 8. 9., c. 12. 15.; S. Th. 4. D. 16. q.
2. a. 2. q. 4., D. 17. q. 2. a. 5. q. 2., S. q. 15. a. 3. Quare indulgentia
neque remissio est reatus culpae, Bened. XIV. de Syn. 1. 13. c. 18.
n. 7., Suarez de Poenit. d. 50. s. 1. n. 14., neque remissio est fcatus
poenae aeternae ; sed remissio tantum est reatus poenae temporalis,
adhuc peccato debitae. Poenae temporalis, nempe a Deo in Purgato­
rio infligendae, adeoque remissio coram Deo est. Minime vero mera
remissio est vel poenitentiae, a confessario impositae vel imponendae
poenitenti, vel poenitentiae canonicae, quam olim Ecclesia infligebat.
Indulgentia tunc maxime salutaris, Trid. s. 25. Decr. de Indulg.^dws
non esset. « Haec opinio, ait S. Th. 4. D. 20. q. 1. a. 3. q. 1., non vi­
detur vera, primo quia esL expresse contra privilegium Petro datum,
ut quod in terra remitteret et in coelo remitteretur; unde remissio,
quae fit quantum ad forum Ecclesiae, valet etiam quantum ad forum
Dei; et praeterea Ecclesia, huiusmodi Indulgentias largiens seu dans,
magis damnificaret, quam adiuvaret, quia remitteret ad graviores poe­
nas, scilicet Purgatorii, absolvendo a poenitentiis iniunctis ». Quamvis
autem indulgentia sit remissio poenae temporalis, et ex hoc capite nos
liberat ab aliis operibus satisfactoriis; haec tamen non ideo possumus
absolute négligera; siquidem ea inserviunt simul et ad satisfaciendum
pro pedcatis commissis, et ad peccata in posterum praecavenda. S. Th.
Quodl. 2. a. 16. ad 3.
Remissio haec temporalis poenae fit per applicationem satisfactio­
num Christi et Sanctorum, vi communionis Sanctorum, quae in Eccle­
sia adest, et potestatis qua unus potest pro alio satisfacere. « Opus
unius, ait S. Th. Quodl. 2. a. 16., potest esse satisfactorium pro alio,
ad quem per intentionem facientis refertur. Christus autem pro Eccle­
sia sua Sanguinem suum fudit, et multa alia fecit et sustinuit, quorum
aestimatio est infiniti valoris propter dignitatem personae..., similiter
etiam et omnes alii Sancti intentionem habuerunt in his quae passi
sunt, ct fecerunt propter Deum, ut hoc esset ad utilitatem non solum
sui, sed etiam totius Ecclesiae ». Cf. C. Gent. 1. 3. C. 158. n. 4. Porro
satisfactiones pretii infiniti lesu Christi, quibus accedunt satisfactiones
Beatae \ irginis, nec non superabundantes satisfactiones Sanctorum the­
saurum Ecclesiae constituunt, de quo per indulgentias participamus,
Extrav. Unigenitus 2. de Poenit. ct remiss., Bened. XIV. C. Pia Ma­
ter 5. /\pr. 1747. initio. Superabundantcs : « Et ideo, ait S. Th. 4.
D. 20. q. 1., a. 3. q. 1., dicendum quod (indulgentiae) valent et quan­
tum ad forum Ecclesiae, et quantum ad indicium Dei, ad remissio­

DE INDULGENTIIS

349

nem poenae residuae post contritionem et absolutionem et confessio­
nem, sive sit iniuncta, sive non. Ratio autem quare valere possunt est
unitas corporis mystici, in qua multi operibus poenitentiae supererogaverunt ad mensuram debitorum suorum ; et multas etiam tribulatio­
nes iniuste sustinuerunt patienter, per quas multitudo poenarum po­
terat expiari, si eis deberetur : quorum meritorum tanta est copia, quod
omnem poenam debitam nunc viventibus excedunt, et praecipue pro­
pter meritum Christi, quod etsi in sacramentis operatur, non tamen
efficacia cius in sacramentis includitur, sed sua infinitate efficaciam sa­
cramentorum excedit. Dictum est autem supra a. 2. q. 3., quod unus
pro alio satisfacere potest. Sancti autem, in quibus superabundantia
operum satisfactionis invenitur, non determinate pro isto, qui remis­
sione indiget, huiusmodi opera fecerunt; alias absque omni indulgen­
tia remissionem consequeretur: sed communiter pro tota Ecclesia, si­
cut Apostolus dicit ad Coloss. 1., se implere ea quae desunt Passioni
Christi in corpore suo pro Ecclesia, ad quam scribit. Et sic praedi­
cta merita sunt communia totius Ecclesiae. Ea autem, quae sunt com­
munia multitudinis alicuius distribuuntur singulis de multitudine secun­
dum arbitrium eius, qui multitudini praeest. Unde sicut aliquis con­
sequeretur remissionem poenae, si alius pro eo satisfecisset; ita si ei
satisfactio alterius sibi per eum, qui potest, distribuatur ». Cf. Quodl.
2. a. 16., S. q. 25.; L. 1. 6. n. 531.; E. M.
1350. An Ecclesia potestatem habeat indulgentias concedendi ? —
R. Affirmative, et de fide est. Trid. s. 25. Decr. de Indulg.; Pius IV.
B. Iniunclum nobis 18. Nov. 1564. — Indulgentiae autem sine causa
concedi non possunt, neque licite, neque valide. Ratio, quia praelati
Ecclesiae non sunt nisi delegati Christi ad thesaurum Ecclesiae dispen­
sandum. L. 1. 6. n. 532. Iam vero « quaecumque causa adsit, quae in
utilitatem Ecclesiae vergat et honorem Dei, sufficiens est ratio indul­
gentias elargiendi ». S. Th. 4. Sent. D. 20. q. 1. a. 3. q. 2. — Indulgen­
tias concedere potest « Papa principaliter, alii vero in quantum pote­
statem ab eo accipiunt vel ordinariam vel commissam seu delegatam ».
S. Th. Quodl. 2. a. 16.; Suarez de Poenit. d. 53. — Hanc facultatem
potest Summus Pontifex delegare ct Episcopis et simplicibus sacer­
dotibus. Immo, ut ait S. Th. Quodl. 2. a. 16. ad 2., « indulgentia non
se extendit ad remissionem culpae, quia non est sacramentalis, unde
non sequitur ordinem, sed iurisdictionem; potest enim et non sacerdos
indulgentiam facere, si sit ei commissum ».— Hinc 1.° applicatio in­
dulgentiarum fit extra sacramentum. 2.° Episcopus electus et canonice

350

DE INDULGENTIIS

institutus, quamvis non adhuc consecratus, indulgentias concedere po­
test, minime vero Episcopus titularis, vel coadiutor, vel dimissionarius. S. C. Indulg. 12. lanuar. 1878. ad. 4. 3.° Indulgentiae personalis
concessae ab Episcopo, acquiri possunt tantum a dioecesanis, cum a
iudice non suo ligari nullus valeat vel absolvi. C. Quod autem 4. de
Pocnit. et remiss. Potest vero Episcopus indulgentias concedere suis
subditis extra suam dioecesim versantibus, quia iurisdictionem perso­
nalem habet in illos. — S. Th. S. q. 26. ; L. 1. 6. n. 532.-533.
1351. Quinam in particulari indulgentias concedere possunt? —
l.° Summus Pontifex pro universo catholico orbe quascumque indul­
gentias concedere potest pro vivis et pro defunctis. Concilium Gene­
rale hanc etiam habet facultatem una cum Summo Pontifice. Conci­
lium vero Provinciale hanc non habet potestatem. S. Th. Quodl. 2. a.
16. — 2.° Episcopi concedere possunt annum indulgentiae die dedi­
cationis seu consecrationis Ecclesiae ; et quinquaginta dies aliis tem­
poribus; et hae indulgentiae defunctis aaplicabiles non sunt. C. Cum
ex eo 14. de Poenit. et remiss. Non potest Episcopus indulgentias con­
cedere fidelibus alterius dioecesis. Possunt tamen peregrini lucrari in­
dulgentias locales, visitando, e. g., Ecclesiam seu oratorium, cui con­
cessa est indulgentia. Episcopus autem successor non potest eidem
obiecto vel pietatis actui alios addere quinquaginta dies indulgentia­
rum. Neque vero possunt Episcopi quinquaginta indulgentiarum dies
concedere singulis partibus alicuius pii operis, vel singulis alicuius ora­
tionis verbis, S. C. Indulg. 12. lan. 1878. —Archiepiscopi possunt con­
cedere annum indulgentiae die dedicationis seu consecrationis ecclesiae
ut Episcopi, et praeterea aliis temporibus indulgentiam centum dierum,
tum in propriis dioecesibus, tum in illis propriae provinciae. C. No­
stro 15. de Poenit. el remiss. — Insuper Archiepiscopi et Episcopi
facultatem habent benedictionem dandi cum Indulgentia plenaria in
articulo mortis, et aliis hanc facultatem delegandi. Bened. XIV. C. Pia
mater. Pro hac benedictione ritus servandus est in Rit. Rom. prae­
scriptus. — 3.° « Episcopus in partibus infidelium, quamvis auxilia­
rius Ordinarii alicuius dioecesis, Indulgentiam 50. dierum concedere
non potest, sicut dioecesanus ». S. C. Indulg. 12. lan. 1878. — 4.° Nun­
tii et Legati Apostolici possunt, vi concessionum, quae ipsis fiunt a
Summo Pontifice, locis propriae Nuntiaturae seu Legationis indulgen­
tias concedere pro pio aliquo opere centum, vel ter centum dierum,
dummodo annum non attingant. Possunt Ecclesiae vel Capellae con­
cedere indulgentias septem annorum et septem quadragenarum pro

DE INDULGENTIIS

351

fidelibus omnibus, qui receperint poenitentiae et eucharistiae sacra­
menta, et qui visitaverint praedicta sanctuaria, ibique oraverint ad in­
tentionem Summi Pontificis. — 5.° Cardinales concedere possunt in­
dulgentias bis centum dierum in propriis dioecesibus et in propriis
Ecclesiis titularibus. Ex tacito saltem consensu Summi Pontificis po­
test Cardinalis maior Poenitentiarius concedere Romae centum dies
indulgentiarum. — 6.° Vicarii apostolici, Vicarii generales, Vicarii
capitulares, Abbates, Generales, Provinciales ordinum religiosorum,
canonici poenitentiarii, parochi et confessarii nullam possunt conce­
dere indulgentiam, sine speciali Sanctae Sedis facultate. C. Acce­
dentibus 12. de Excess, praei.; S. C. de P. F. 24. Aug. 1852.
Cf. S. C. Indulg. 28. Aug. 1903.; Suarez d. 55. s. 5. n. 2.; S. Th.
S. q. 26. ; La-Croix 1317. seqq.; E. M. — 7.° Sacerdotes ad­
script! Foederationi Sacerdotali Eucharisticae possunt suis poenitentibus concedere Indulgentiam plenariam pro unaquaque hebdomada, si
praedicti poenitentes quotidie vel fere quotidie recipient SS. Eucha­
ristiam. Pius X. Br. 10. Maii 1906. Praedicti Sacerdotes possunt
item benedicere coronas cum indulgentiis Patrum Crucigerorum. Pius X.
15. Sept. 1908. — 8.° « Quandocumque (absente confessario ordina­
rio) alius quilibet sacerdos ad extrema sacramenta religiosis mulieri­
bus votorum tum solemnium tum simplicium ministranda rite vocetur,
eisdem animam agentibus apostolicam etiam benedictionem, etsi aliunde
hac facultate non polleat, impertiri valet, ad normam ceteroquin Const.
Benedicti XIV. Pia mater, et servata forma in Rit. Rom. praescri­
pta ». S O. 1. Apr. 1909. A. A. S. v. 1. p. 490.

1352. Nota : Illi, qui impetrant generales concessiones indulgen­
tiarum, generales non personales, pro recitatione, e. g. precum, etc.,
deferre debent sub poena nullitalis exemplar earumdem concessionum
ad Secretarium S. C. Indulg. Ead. S. C. 28. lan. 1756., 14. Apr.
1856. — Qui facultatem benedicendi Coronas, Cruces, Rosaria, Nu­
mismata, etc. cum applicatione Indulgentiarum Apostolicarum et S. Birgittae obtinuerit, eam valide exercere nequit, nisi ad excipiendas sacramentales confessiones, saltem virorum, sit approbatus. S. C. Indulg.
14. lun. 1901. Eademque facultas a S. Ofif. est recognoscenda. Pius X.
Motu proprio 7. Apr. 1910. A. A. S. v. 2. p. 225. seq. — Omnes
confessarii commutare possunt abstinentiam fer. IV. et sabbati, ad quam
tenentur, qui legere nesciunt, loco recitandi parvum officium, ad ef­
fectum fruendi privilegio sabbatino scapularis B. Μ. V. a Monte Car­
melo. S. C. Indulg. 14. lun. 1901. — Trid. s. 21. C. 9. de R.; E. M.

352

DE INDULGENTIIS

Cardinalium privilegia. — « 6. Lucrandi in propriis sacellis in­
dulgentias, ad quas adquirendas praescripta sit visitatio templi alicu­
ius vel publicae aediculae civitatis seu loci, in quo Cardinales actu
commorentur; quo privilegio etiam eorum familiares frui possunt.
7. Benedicendi ubique, solo crucis signo, cum omnibus indulgen­
tiis a Sancta Sede concedi solitis, rosaria, aliasque coronas precatorias, cruces, numismata, statuas, scapularia a Sede Apostolica probata,
istaque imponendi absque onere inscriptionis.
8. Sub unica benedictione erigendi in ecclesiis, et oratoriis etiam
privatis, in quibus missa celebrari possit, aliisque piis locis, Stationes
Viae Crucis cum omnibus indulgentiis, quae huiusmodi exercitium per­
agentibus impertitae sint ; nec non benedicendi pro fidelibus, qui causa
infirmitatis vel alterius legitimi impedimenti sacras stationes Viae Crucis
visitare nequeant, Crucifixi icones cum applicatione omnium indulgen­
tiarum devoto exercitio eiusdem Viae Crucis a Sede Apostolica ad­
nexarum.
14. Concedendi indulgentiam ducentorum dierum in locis vel in­
stitutis ac pro personis suae iurisdietionis vel protectionis; item in
aliis locis, sed a praesentibus solummodo, singulis vicibus, lucrandam ».
Supplem. Primum. E. M.
1353. Quid in Concessionibus indulgentiarum significent verba: in
forma Ecclesiae consueta ? — Verba in forma Ecclesiae consueta, quae
adhibentur in Concessionibus seu Induitis, nihil aliud significant, nisi
quod indulgentiae conceduntur fidelibus vere poenitentibus, seu vere
contritis. Lavorius tr. de lubilaeo et Indulg. p. 2. c. 14., Theod. a
Sp. S. P. 1. p. 284. Neque vero significant specialem aliquam formulam
esse adhibendam in piorum obiectorum benedictione, ut illis indul­
gentiae applicentur. Ad hoc enim sufficit simplex crucis signum, prae­
ter Rosaria PP. Praedicatorum et Servitarum, pro quibus praescripta
formula requiritur, S. C. Indulg. 11. Apr. 1840., 7. Ian. 1843., 29.
Febr. 1864. Praescripta formula etiam requiritur pro Crucibus Statio­
num Viae Crucis, pro aggregatione variis Confraternitatibus, pro In­
dulg. plenaria in articulo mortis, per Apostolicam Benedictionem, et pro
Apostolica Benedictione praeter praedictam. — Possunt plura obiecta
simul benedici, eisque indulgentiae applicari. S. C. Indulg. 12. Mart.
1855. Eidem obiecto possunt plures indulgentiae applicari. Et sic
eidem coronae applicari possunt indulgentiae apostolicae, PP. Prae­
dicatorum, Crucigerorum, Sanctae Birgittae. Ad eas tamen lucrandas
renovanda sunt opera iniuncta iterabilia. S. C. Indulg. 29. Febr.

353

DE INDULGENTIIS

1820. — Applicari generatim possunt indulgentiae quibuslibet rebus
soliais et duraturis, minime vero fragilibus. S. C. Indulg. 24. lan.
1846. Speciatim vero benedici possunt coronae seu rosaria ex chalibe polito (acciaio polimentato), ex ferro, stamno, plumbo et ex vi­
tro solido ac compacto. S. C. Indulg. 29. Febr. 1820., 22. Mart.
1839. — An autem possit quis easdem indulgentias pluries in die
lucrari, pluries iterando opera iniuncta, ex alia Concessionis clausula,
loties, quoties, est definiendum, vel si Concessio nihil determinet. S. O.
24. lun. 1914., A. A. S. v. 6. p. 379. Eodem die pluries obtineri non pos­
sunt indulgentiae Stationum, seu Visitationis Ecclesiae. E contrario plu­
ries obtineri possunt indulgentiae Rosarii, actuum Fidei, Spei, Cari­
tatis, etc. — E. M.
Pro Via Crucis erigenda, requiritur scripta facultas obtenta a
Generali Ord, S. Francisci vel a S. Sede. Ea Ordinario est exhi­
benda, qui scripto consensum praestare debet, uti etiam Superior loci.
Usitata forma est facienda, et documentum in loco asservandum est
erectionis. Ita plura S. C. Indulg. decreta.
Benedictio Apostolica in fine concionum impertienda. — Benedi­
ctio haec datur unico crucis signo cum Crucifixo sequenti formula:
Benedictio Dei Omnipotentis Patris et Filii et Spiritus Sancti descendat
super vos, et maneat semper. R. Amen. S. R. C. 11. Maii 1911.
Absolutio Generalis et Benedictio papalis Tertiariis Saecularibus.
— « Superiores Regulares possunt ad Absolutionem Generalem et Be­
nedictionem papalem impertiendam Tertiariis saecularibus, in propriis
ecclesiis delegare Sacerdotes sui Ordinis, etiam non approbatos ad
confessiones audiendas ». S. O. 27. Maii 1914., A. A. S. v. 6.
p. 347.
Modus benedicendi quaedam devotionalia Apostolica auctoritate. —
Declaratio. « In benedicendis pluribus similibus aut diversis religionis
obiectis, quae sacerdoti pluribus facultatibus munito, coniuncta vel
commixta offeruntur, atque in ipsis, vigore diversarum facultatum, in­
dulgentiis ditandis, sufficere unicum signum pro pluribus benedictio­
nibus atque indulgentiarum adnexionibus. Et declaratio non extenditur
ad metallica numismata scapularibus substituenda, de quibus in Decr.
S. O. 16. Decr. 1910. » S. O. 18. Maii 1914., A. A. S. v. 6.
p. 346.
Benedictio numismatum pro scapularibus. — Plura benedici simul
possunt numismata, scapularibus sufficienda, unico crucis signo, a Sa­
cerdote habente potestatem. Neque opus est ut personae quibus diBucceroni. Inst. theol. »toralis IV.

23

354

DE INDULGENTIIS

stribuantur iam Scapularibus fuerint adscriptae. S. O. 4. lun. 1903.,
A. A. S. v. 5. p. 303. seq.
Indulgentia toties quoties, Crucifixis adnexa. — « Facultas benedicendi Crucifixos cum Indulgentiae Plenariae applicatione, toties
quoties nuncupatae, sive personaliter a Summo Pontifice, sive quomo­
documque ab Apostolica Sede per tramitem cuiuslibet Officii vel per­
sonae obtenta, ita et non aliter est intelligenda, ut quicumque christifidelis in articulo mortis constitutus aliquem ex huiusmodi Crucifixis
benedictis, etiamsi illi non pertineat, osculatus fuerit, vel quomodo­
cumque tetigerit, dummodo confessus ac sacra Communione refectus,
vel, si id facere nequiverit, saltem contritus, SSmum lesu Nomen, ore,
si potuerit, sin minus corde, devote invocaverit, et mortem tamquam
peccati stipendium de manu Domini patienter susceperit, Plenariam
Indulgentiam acquirere valeat». S. O. 10. lun. 1914., A. A. S. v. 6.
p. 348.

1354. Quibusnam indulgentiae applicari possint? — Cum viven­
tes auctoritati subsint Ecclesiae, directe illis Ecclesia remittit per in­
dulgentias temporales poenas; et consequenter dicitur indulgentias
concedi per modum solutionis et absolutionis, eas nempe poenas sol­
vendo per applicationem satisfactionum Christi et Sanctorum. S. Th.
4. d. 20. q. 1. a. 3. q. 1. ad 2. — Indulgentiae defunctis, in Pur­
gatorio degentibus, etiam applicari possunt, eisque applicantur per
modum suffragii, cum Ecclesia iurisdictionem amplius non habeat in
animas, quae in Purgatorio detinentur. Per modum suffragii, offerendo
nempe Deo partem satisfactionum Christi ct Sanctorum, quae concessae
indulgentiae respondeat, Deum rogando, ut velit solari animas Pur­
gatorii, eis tantam poenam remittendo, quantam indulgentiae obten­
tae respondeat. Affirmari autem infallibili ter non potest effectus realis talis indulgentiae, an nempe totaliter et tali animae applicetur.
Deus enim nullam huius rei fecit formalem promissionem. Sed, at­
tenta communicatione Sanctorum, pie admodum credi et sperari
potest. S. C. Indulg. 28. Iui. 1840. Hinc valde utile est applicare
defunctis, maiorem, quam possumus, indulgentiarum numerum. Quare
« licet effectus indulgentiarum pro vivis sit infallibilis, non est tamen
infallibilis pro defunctis, cum pro eis nulla adsit promissio, unde
Deus ipsas acceptat tantum ad suum beneplacitum ». L. 1. 6. n. 534.
Idque confirmatur ex usu et praxi Ecclesiae, celebrandi per complures
annos ac pro eisdem animabus sacra, v. g. anniversaria, etiam in al­
taribus privilegiatis, seu quibus inhaeret privilegium indulgentiae ple-

DE INDULGENTIIS

355

nariae. Inanis autem ista praxis esset, si infallibili constaret certitu­
dine, quod statim, primo sacro illis applicato, liberarentur. — Omnes
et singulae indulgentiae, quae recensentur in Collectione precum etc.
vulgo Raccolla di orazioni etc., fidelibus etiam defunctis applicabiles
sunt. S. C. Indulg. 30. Sept. 1852. — S. Th. S. q. 27. a. 4., q. 71.;
Lugo d. 27. n. 58.; La-Croix 1336.; Billuart Append, art. 6.; E. M.
1355. Quotuplcx sit Indulgentia? — Indulgentia alia est plenaria,
alia partialis. Plenaria est illa, qua tota poena temporalis peccatis de­
bita remittitur. Partialis autem illa est, qua aliqua certa quantitas prae­
dictae poenae remittitur. S. Th. Quodl. 2. a. 16. Porro indulgentia
partialis, e. g., quadraginta dierum vel unius anni, non importat re­
missionem poenae Purgatorii quadraginta dierum vel unius anni, sed
remissionem tantum illius poenae Purgatorii, quam quis olim obti­
nuisset coram Deo per poenitentiam canonicam quadraginta dierum
vel unius anni. Quanta autem sit remissio poenae Purgatorii respon­
dens praedictae canonicae poenitentiae ignota nobis res est, et divinae
reservatur misericordiae. — Bened. XIV. de Syn. 1. 13. c. 17.; S. Th.
S. q. 28.; L. 1. 6. n. 530. 535.
Indulgentia praeterea alia est localis, alia personalis, alia realis.
Localis est illa, quae affixa est loco determinato, e. g., determinatae
ecclesiae, determinato sacello et altari, statuae vel imagini, in aliquo
Sanctuario collocatae. Personalis strictius est illa, quae alicui vel ali­
quibus personis conceditur, quin omnibus fidelibus concedatur. Minus
stricte autem est illa, quae independenter a loco vel a determinato obiecto,
fidelibus conceditur, propter aliquem pietatis actum. Realis tandem est
illa, quae adnectitur portatilibus devotionis obiectis seu rebus, e. g.,
crucifixo, numismati, rosario, parvae statuae, etc. Indulgentia haec
realis regulariter personalis etiam est, siquidem regulariter soli harum
rerum proprietarii, quibus primum praedictae res traditae sunt indul­
gentias lucrari possunt. Ac si eaedem res aliis commodentur, ut in­
dulgentias lucrentur ; vel eis donentur, indulgentiae amittuntur. S. C.
Indulg. 6. Febr. 1657., 3. Febr. 1745. Obiecta benedicta neque vendi
neque permutari possunt, secus indulgentiae amittuntur, S. C. Indulg.
4. lun. 1721., 4. Dec. 1722, Quin immo, si quis ea emat, ut deinde
benedicta distribuat, neque eorum pretium repetere potest, neque ali­
quid titulo etiam eleemosynae, quin indulgentiae amittantur. S. C. In­
dulg. 22. Febr. 1847., 31. lan. 1837., 16. Iui. 1887. Huiusmodi autem
indulgentiae reales perdurant quandiu saltem moraliter non destruatur
obiectum ; et sic, si rosarium reficiatur, quia aliquot grana amissa sunt,
non ideo amittuntur indulgentiae. S. C. Indulg. 10. lan. 1839.

356

DE INDULGENTIIS

Indulgentia insuper alia est perpetua, alia temporanea. Prior per­
durat usquedum revocetur; posterior non nisi tempore determinato
perdurat, v. g., tribus, quinque, septem annis. Indulgentiae autem ad
beneplacitum Romani Pontificis seu Sectis Apostolicae concessae, per
petuae censentur, quia non ad personam, sed ad dignitatem referun­
tur. Reg. 16? Iuris in 6.°
Indulgentia tandem alia est tantum pro vivis, alia tantum pro
defundis, alia pro vivis cum facultate eam applicandi defunctis, in­
dulgentia haec pro vivis concessa et defunctis etiam applicabilis non
significat, quod quis bis indulgentiam lucrari possit sibi et defunctis,
sed dumtaxat quod possit eam lucrari pro libito suo vel pro se vel
pro defunctis. S. C. Indulg. 15. lan. 1839. Ut igitur indulgentia de­
functis possit revera applicari, requiritur: l.° ut tanquam applicabilis
defunctis in Pontificio Induito concedatur, 2.° ut adsit intentio talem
applicationem faciendi. Suarez d. 53. s. 14. Applicari autem potest
vel generatim omnibus animabus in Purgatorio degentibus, vel in par­
ticulari aliquibus vel alicui tantum. — E. M.
1356. An ad lucrandas indulgentias intentio praerequiratur? —
R. Affirmative, nam indulgentia gratia est, quae fit volentibus ea frui;
et ideo semper opera quaedam implenda praescribuntur. Verum necesse non est, ut haec intentio sit actualis, sed sufficit intentio vir·
lualis, quae nempe semel habita et non revocata, nos movet ad opera
praescripta implenda. An autem sufficiat etiam intentio mere habitualis,
i. e. semel habita et non retractata, quin ea nos moveat ad opera prae­
scripta implenda, controvert!tur. Graves doctores affirmant, quia in­
dulgentia conceditur ab Ecclesia per modum solutionis pro opere im­
posito. Hoc ergo praestito, vis clavium Ecclesiae poenam solvit. Cf.
Schmalz. 1. 5. t. 38. n. 133. In indulgentiarum libro la Raccolla p. XII.
dicitur: « necesse est habere saltem in generali intentionem lucrandi
indulgentias ». Quare sufficit, si quis mane intentionem efformet lu­
crandi, durante die, omnes indulgentias, quae adnexae sint piis ope­
ribus, quae quis sit facturus. Neque vero necesse est scire determi­
nate quaenam hae indulgentiae sint, et an reapse sint. — Laymann
1. 5. tr. 7. c. 6. n. 3.; Diana torn. 4. res. 18.; Billuart App. de In­
dulg. art. 5.; Lugo de Poenit. d. 27. n. 80.

1357. An ad lucrandas indulgentias requiratur, ut sit quis in
statu gratiae? — R. Affirmative. « Nulli potest dimitti poena, nisi
cui iam est dimissa culpa ». S. Th. 4. D. 20. q. 1. a. 5. q. 1., L.
1. 6. n. 333. 534. Indulgentia praeterea ab intentione concedentis

DE INDULGENTIIS

357

pendet. Porro indulgentia non nisi contritis et confessis conceditur.
S. Th. S. q. 27. a. 1. Attamen, si indulgentia plenaria plura requirat
pietatis opera, satis est, ut ultimum in statu gratiae perficiatur. Raccolta p. XII.; L. 1. c. Si, cum Confessio praescripta est, post Con­
fessionem in grave quis incidat peccatum, sufficit contritionis actus,
et nova tantum requiritur Confessio in lubilaeo. S. C. Indulg. 14.
Mart. 1852.

1358. An qui sil in statu peccati mortalis possit saltem indul­
gentias lucrari pro animabus Purgatorii ? — S. C. Indulg. respondit
22. Febr. 1847.: Consulat probatos auctores. Atqui probati auctores
alii affirmant, quia opus est ut quis prius suam faciat Indulgentiam ;
alii negant quia ad lucrandam Indulgentiam sufficit tantum facere quod
praescribitur, ad eam Animabus Purgatorii ab Ecclesia applicandam.
L. 1. 6. n. 534.; Bellarm. de Indulg. 1. 1. c. 14.; Suarez de Poenit.
d. 53. s. 4. n. 6.; Lugo de Poenit. d. 27. n. 75.

1359. An peccatum veniale sit obex ad lucrandam indulgentiam ?
— « Certum est peccatum veniale non remissum quoad culpam, non
posse remitti quoad poenam. Ita S. Th. S. q. 27. a. 1., quem se­
quuntur Viva. Sporer et alii passim. Illud tamen veniale non impedit,
quominus remittatur poena debita aliis peccatis iam remissis... Nec
obstat indulgentiam plenariam concessam fuisse sub ratione totalis re­
missionis, ita ut si poenam non tollat illius venialis non remissi, nul­
lam tollat. Nam respondetur, quod sicut non repugnat culpam alicuius
venialis remitti, quin remittatur culpa aliorum, ita et poena. Pontifex
autem concedendo indulgentiam plenariam, non praesumitur velle eam
restringere tantum ad eos, quibus remittuntur omnia venialia, sed po­
tius illam concedere iuxta capacitatem subiecti, ut remittatur saltem
poena venialium illorum, quorum culpa remissa est ». L. 1. 6. n. 534.
« Nemo plenariam indulgentiam consequitur, qui ab omni peccato ve­
niali liber non sit, quum poena non remittatur, culpa manente: sed
potest caeterorum veniam plenam consequi, qui alicuius tantum tenetur
affectu, ideoque pro animi dispositione perfectiore effectus maior est:
nam Pontifex censetur concedere plenariam remissionem impetrandam
pro capacitate subiecti, ut remittatur poena peccatorum venialium re­
missorum ». Kenrick ed. 2. Mechliniae 1860. tr. 18. n. 253. Atque
hinc patet, quod possit quis acquirere plures indulgentias plenarias
eadem die. S. C. Indulg. 27. Maii 1841. Nemo tamen potest lucrari
secundam indulgentiam plenariam, si post primam nulla amplius poena
luenda supersit.

358

DE INDULGENTIIS

1360. Quid generatini requiratur quoad impletionem operum iniunclorum ad acquirendas indulgentias ? — Ea quis pie et devote per­
sonaliter et integraliter implere debet, tempore et loco aliisque dreun».
stantiis in induito constitutis. S. C. Indulg. 21. Mart. 1820. Personaliter;
eleemosyna tamen in Jubilaeo praescripta, per alium impleri potest.
Integraliter; parva omissio indulgentiam lucrari non impedit; parum
pro nihilo reputatur. Nullo autem determinato ordine inter se impleri
debent. — Formula illa, qui vere poenitentes confessi ac s. commu­
nione rejecti ecclesiam visitaverint, importat quidem Confessionem esse
peragendam etiam ab illis, qui sibi lethalis peccati conscii non sunt,
quae tamen Confessio suffragari etiam potest, si expleatur in vigilia
festivitatis; verum ecclesiae visitatio impleri potest sive ante sive post
aliorum piorum operum implementum. S. C. Indulg. 19. Maii 1859.
— Cum in partialibus Indulgentiis clausula additur: corde saltem con­
trito, contritio requiritur solum ut dispositio, non ut opus iniunctum,
adeoque nccesse non est, ut contritionis actus eliciatur ab iis, qui sunt
in statu gratiae. S. C. Indulg. 17. Dee. 1870. — Opus, quod aliunde
cx obligatione est perficiendum, sufficere non potest ad indulgentiam
lucrandam, sine expressa concessione Summi Pontificis, nisi sit opus
iniunctum a confessario in poenitentiam. Bened. XIV. C. Inter prae­
teritos $ 53., S. C. Indulg. 29. Maii 1841., 7. Mari. 1888. Cf. Be­
ned. XIV. Inst. 53. § 11. Cf. hic 734. Eodem autem pio opere, cui
variis titulis indulgentiae adnexae sunt, possunt omnes lucrifieri; dum­
modo opera iniuncta vere iterari nequeant, vel non soleant, sicut Con­
fessio, nisi sit aliunde necessaria. S. C. Indulg. 12. lan. 1878. ad 3.
In sola Rosarii Mariani recitatione concessa est cumulatio Indulgen­
tiarum a PP. Praedicatoribus et a PP. Crucigeris nuncupatarum, dum­
modo Coronae utranique benedictionem acceperint. S. C. Indulg. 12.
lun. 1907. In sola Rosarii etc. nam Indulgentia 500. dierum, quae
adnectitur Coronis benedictis a PP. Crucigeris, vel aliis facultatem ha­
bentibus, toties acquiritur, quoties dicta Corona recitatur Pater noster
vel Ave Maria. Acta S. Sed. v. 40. p. 443. — SSmus annuit, « ut
infirmi aut senio confecti in communitate, et sub regula viventes, qui
ecclesias aut oratoria visitare, aliave pro indulgentiis praescripta exequi
non possunt, indulgentias nihilominus lucrari valeant, adimplendo alia
pia opera confessarii arbitrio praescribenda ». Leo XIII. 16. lan. 1886.
Idem privilegium iam antea concesserat Pius IX. IS. Sept. 1862. habitualiler infirmis extra communitatem, e domo egredi impotentibus.
— S. Th. S. q. 27. a. 3.; L. 1. s. n. 533. 534.; E. M.

f

DE INDULGENTIIS

359

« Fideles utriusque sexus, qui perfectionis studio, vel institutionis
seu educationis aut etiam valetudinis causa in domibus ecclesia vel
publico sacello carentibus, de consensu vero Ordinariorum constitutis,
vitam communem agunt, nec non personae omnes ad illis ministran­
dum ibidem commorantes, quoties ad lucrandas indulgentias praescri­
batur visitatio alicuius ecclesiae in genere, i. e. non determinatae, vel
indeterminati alicuius publici oratorii, visitare valent propriae domus
sacellum, in quo obligationi audiendi sacrum iure satisfacere possunt,
dummodo cetera opera iniuncta rite praestiterint ». S. O. 14. lan. 1909.
A. A. S. v. 1. p. 210.
1361. Quandonam peragendae sint Confessio et Communio f —
Pro indulgentia iubilaei, vel in forma iubilaei omnia opera prae­
scripta, adeoque etiam Confessio et Communio peragenda sunt tem­
pore designato pro duratione Iubilaei. — Pro aliis indulgentiis Con­
fessio et Communio non semper est requisita. Et sic necessaria non
est pro indulgentiis Viae Crucis. Requiritur tamen ordinarie quoad
plerasque indulgentias plenarias. Porro Confessio et Communio in
pervigilio peragi possunt festivitatis, seu diei cui indulgentiae affixae
sunt ; et etiam octo diebus ante festum, ubi propter confessariorum
inopiam frequenter fideles confiteri non possunt. S. C. Indulg. 19. Maii
1750., 12. lun. 1822., 6. Oct. 1870. Raccolta p. XXL, L. 1. c. n. 534.
— Cum ad lucrandam indulgentiam praescribitur Confessio, omnibus
ea necessaria est, etiam illis, qui iam sunt in statu gratiae; pro his vero
sufficit tantum Confessio sine absolutione. S. C. Indulg. 19. Maii 1759.,
20. Aug. 1822., 15. Dec. 1841., 6. Maii 1852. — Omnes illi, qui
consuetudinem habent Confessionem singulis hebdomadis saltem semel
peragendi, lucrari possunt omnes et quascumque indulgentias; quae
occurrunt ab una ad aliam Confessionem, excepta indulgentia iubilaei,
aliisque concessis ad instar iubilaei. Confessio tunc necessaria esset
tantum, si graviter peccaverint. S. C. Indulg. 9. Dec. 1763., 5. Mart.
1855., 4. Dec. 1843., 23. Nov. 1878., 25. Febr., 1886., Raccolta
p. XVII. XVIII. Insuper omnes qui quotidie accedunt ad Commu­
nionem, quamvis semel aut iterum per hebdomadam a Communione
abstineant, absque hebdomadariae Confessionis obligatione, omnes oc­
currentes Indulgentias lucrantur. S. C. Indulg. 14. Febr. 1906. —
Communio paschalis sufficit ad lucrandas indulgentias affixas eidem
diei vel dici sequenti. Eadem tamen non sufficit ad lucrandam indul­
gentiam iubilaei. Idemque dc annua Confessione dicendum est. S. C.
Indulg. 10. Maii 1844., 19. Mart. 1841., 15. Dec. 1841., 10. Maii 1884.

360

DE INDULGENTIIS

— Extra iubilaeum eadem Confessio et Communio sufficit ad lucran­
das plures indulgentias plenarias eadem die vel sequenti, dummodo
tamen alia praescripta opera impleantur. S. C. Indulg. 29. Maii 1841.,
29. Febr. 1864. — Cum ad lucrandam indulgentiam localem vel per­
sonalem determinata ecclesia est visitanda, necessarium non est in ea­
dem ecclesia Communionem recipere, nisi etiam hoc praescriptum
fuerit. Quod si Communio in ea recipiatur eadem die, cui adnexa est
indulgentia, et preces fundantur ad intentionem Summi Pontificis, necesse non est alteram facere visitationem, Raccolta p. XXV. — Cum
in articulo mortis possibile non sit Communionem recipere, sufficit
tunc ad lucrandam indulgentiam plenariam invocare cum contritione,
et saltem corde, si ore non possit, Nomen lesu. — E. M.
« ... Indulgctur, ut Confessio peragenda ad lucrandam Indulgen­
tiam, si haec pluries eadem die sit concessa, tribus diebus immediate
praecedentibus; sin vero semel in die sit concessa, duobus tantum
integris diebus anticipari queat... ita tamen ut praeter Communionem
pridie diei, cui est adnexa Indulgentia, permissam, in adimplendis
cacteris operibus iniunctis regula generalis, circa modum et tempus
concessionibus praescriptum servetur ». S. C. Indulg. 11. Mart. 1908.,
A. S. S. v. 41. p. 359. seq.
Omnes qui quotidie accedunt ad Communionem, quamvis semel
aut iterum per hebdomadam a Communione abstineant, absque hebdomadariae Confessionis obligatione omnes occurrentes Indulgentias
lucrantur, nihil tamen innovato circa Indulgentias lubilaei. S. C. In­
dulg. 14. Febr. 1906.
Relate ad eos, qui quotidie vel fere Angelorum pane reficiuntur,
firmis remanentibus amplioribus iam factis concessionibus ac nominatim d. 14. Febr. 1906., ad quaslibet lucrandas Indulgentias sufficit
confessio sacramentalis, ultimo octiduo, ante diem pro lucranda In­
dulgentia designatum, peracta. S. C. Indulg. 23. Apr. 1914., A. A. S.
v. 6., p. 309.

1362, Quaenam sint preces recitandae ? — Preces regulariter re­
citandae secundum intentiones, non sunt saepe determinatae. Quare
quis liber est eas recitare preces quas velit. S. C. Indulg. 29. Maii 1841.,
13. Sept. 1888., Ex recepto usu sufficiunt quinque Pater et Ave.
Preces tamen vocales recitandae sunt. S. C. Indulg. 13. Sept. 1888.,
Bened. XIV. Convocatis 25. Nov. 1749. § 51., Enc. ad Poenit. rom.
Inter praeteritos 3. Dec. 1729., § S3. — Preces in ecclesia recitandae
sunt, si praescribatur ecclesiam visitare, ibique preces fundere, secus

DE INDULGENTIIS

361

quolibet in loco recitari possunt, Raccolta p. XXIV. Preces flexis ge­
nibus recitandae non sunt, nisi id etiam praescribatur. S. C. Indulg.
18. Sept. 1862. Raccolta p. XV. Potest autem quis eas recitare solus,
vel cum socio alternatim iuxta morem. S. C. Indulg. 29. Febr. 1820.
Toties preces recitandae quot sunt indulgentiae diversae, quas quis
eadem die lucrari velit. Raccolta p. XXV, — Intentiones Summi Pon­
tificis, quas fere semper exigit, sunt catholicae Ecclesiae exaltatio, pro­
pagatio fidei, haereseos, et schismatis extirpatio, conversio peccatorum,
pax et concordia inter Principes christianos, aliaeque christiani po­
puli necessitates. Necesse non est explicite has intentiones habere;
sufficit generatim orare ad intentionem Summi Pontificis. S. C. In­
dulg. 12. Iui. 1847. — Orationes, quibus indulgentiae adnexae sunt,
possunt in qualibet lingua recitari, dummodo traductio fidelis sit. Ut
constet de fidelitate traductionis, sufficit Declaratio Card. Praefecti
S. C. Indulg., vel Episcopi loci, cui lingua vulgaris sit illa tradu­
ctionis. S, C. Indulg. 29. Dec. 1864. Excipitur parvum Officium
B. Mariae V., quod latine est recitandum. S. C. Indulg. 13. Sept. 1888.
Item dicendum de Officio Defunctorum. Parvi Officii B. V. Mariae
recitatio in lingua vulgari valet tantum pro recitatione privata, S. C.
Indulg. 28. Aug. 1903. Ea autem privata adhuc est, «quamvis ipsius
recitatio locum habeat in communi intra septa domus religiosae, immo
et in ipsa ecclesia vel publico oratorio praedictae domui adnexis, sed
ianuis clausis». S. R. C. 18. Dec. 1906. — Pro surdis-mutis, quando
ecclesiae visitatio praescribitur, sufficit devote ecclesiam visitare; quando
preces publicae praescribuntur, sufficit corde orare, dummodo simul
cum aliis fidelibus in eodem loco reperiantur ; quando privatae preces
praescribuntur, confessarius eas commutare potest in alios pios actus
aliquo modo sensiles. S. C. Indulg. 15. Mart. 1852. Raccolta p. XVI.
Ac generali Decreto ipsis concessum est indulgentias acquirere, iniunctas preces signis vel mente fundendo, vel tantum easdem legendo
sine ulla pronuntiatione. S. C. Indulg. 18 Iui. 1902. — E. M.
Indulgentia plenaria quotidiana pro visitantibus aliquam ecclesiam,
nisi aliud expresse declaretur, significat eam indulgentiam semel tan­
tum in anno unumquemque Christifidelem posse lucrari. Pius IX.,
15. Mart. 1852.
1363. Quomodo perficienda ecclesiae visitatio? — Visitatio eccle­
siae perficienda est ad lucrandas indulgentias, quando ea praescribitur
et in determinata ecclesia efficienda est, si ea sit ex induito determi­
nata. Raccolta p. XXI. Necesse non est in ecclesiam intrare. Si ec-

362

DE INDULGENTIIS

clesia clausa sit vel impossibile sit in eam intrare ob aliam rationem,
sufficit tunc ad ianuam orare. « Exsistens prope fores ecclesiae in ea­
dem esse censetur». Lavorius de lubilaeo p. 1. c. 18., L. 1. 6. n. 534.
Sacella monasteriorum, seminariorum, aliarumque piarum societatum,
ad quae omnibus fidelibus ex publica via liber accessus non est, non
censentur oratoria publica in ordine ad lucrandas indulgentias. S. C.
Indulg. 22 Aug. 1842. Visitatio ecclesiae pedibus vel curru fieri po­
test. Ut plures quis lucretur indulgentias visitationem ecclesiae prae­
scribentes, plures efficere debet visitationes, egrediendo et iterum in­
grediendo in ecclesiam. S. C. Indulg. 29. Febr. 1864. Raccollo
p. XXIII. — E. M.
1364. Quonam tempore implenda sint praescripta opera? — Im­
plenda sunt tempore determinato in ipso induito. S. C. Indulg.
25. Sept. 1841. Confessio tamen et Communio, ut dictum est, semper
in pervigilio fieri possunt. Tempus indulgentiae pro una die deter­
minata concessae incipit a media nocte ad mediam noctem, nisi aliud
exprimatur. S. C. 12. lan. 1878. «Quando in concessione verba ha­
bentur a primis vesperis, visitatio pridie fieri potest, sed non ante
horam, qua communiter solent publice vesperae recitari ». Raccolta autentic. delle Indulg. p. XXII. Cf. 1370. Verum deinde ex S. 0.
26. lan. 1911. tempus ad visitationem ecclesiae, quando haec prae­
scripta est, incipit a meridie dici praecedentis, cui Indulgentia affixa
est, usque ad mediam noctem sequentis diei. — Cum Indulgentia ple­
naria semel in mense conceditur, mensis non necessario est a primo
eius die computandus, sed sufficit spatium continuum triginta dierum.
Pius IX. 9. Aug. 1852., Decreto Urbis et Orbis, « benigne manda­
vit, ut omnes indulgentiae, quae hucusque quibusdam festis con­
cessae fuerunt, ac in posterum concedentur, vel quae pro iisdem fe­
stis aliquibus ecclesiis et publicis oratoriis pariter concessae fuerunt
et in posterum concedentur, vel etiam si libuerit, de consensu Ordi­
narii, illae concessae in sacris supplicationibus, aut in novendialibus,
vel septenariis, sive triduanis precibus ante vel post festum, vel eius
octavario perdurante, translatae intelligantur pro eo die, quo festa
huiusmodi etiam quoad soleninitatem tantum, et externam celebratio­
nem, non vero quoad officium et missam, in aliquibus locis, vel ec­
clesiis, publicisque oratoriis, sive in perpetuum, sive aliqua occasione,
sive ad tempus, eoque durante, legitime trasferuntur. Cum vero trans­
fertur tantum officium cum missa, non autem soient nitas, et exterior
celebratio festi, indulgentiarum nullam fieri translationem decrevit».
— E. M.
i

DE IUBILAEO

363

1365. An quando facultas conceditur commutandi opera iniuncta,
ad lucrandas indulgentias, commutatio in Confessione fieri debeat? —
Standum, ait Gury 1016., regulae quam tradit Bened. XIV. C. Inter
praeteritos § 63., ubi statuit huiusmodi commutationes in sola Confes­
sione faciendas esse. Recensita enim controversia de commutatione
votorum, absolutione a censuris, ac potestate dispensandi in aliis ma­
teriis, seu opera praescripta commutandi; num haec omnia fieri de­
beant a confessario in actu sacramentalis confessionis, necne, ita con­
cludit : Nos vero ad omnem difficultatem tollendam, in instructione,
C. Convocatis, iniunximus, non posse a pocnilenliariis ullas absolu­
tiones, commutationes, ac dispensationes dari extra actum sacramen­
talis confessionis : idque nobis et congruum esse, et materiae gravitati
ac ministerii qualitati conveniens visum est, atque omnem controver­
siae ansam eripit, et conforme est praxi Poenitentiariae nostrae apostolicae. Verum Baller, ib. observat Benedictum XIV. 1. c. loqui de
facultatibus concessis, ac modo iis utendi, occasione lubilaei a. 1750.,
non vero statuere legem generalem. Unde concludit, tunc solum com­
mutationes, etc., necessario faciendas esse in Confessione, quando in
concessione eiusmodi conditio expresse cavetur. Enimvero ex variis
Responsis S. Poenit. 16. Mart. 1865., 30. lan. 1886. res est, quae
pendet ex voluntate concedentis Indulgentiam. Si positive non con­
cedatur, cum in Jubilaeis pro norma sit., cit. Const. Bened. XIV. haec
facultas reapse non habetur. S. C. Indulg. 15. Mart. 1852.
In Monitis pro lubilaeo Anni Sancti 1900. § II. dicitur: « Ad­
vertant confessarii absolutiones, commutationes, quarum ipsis potestas
collata est non posse a se exerceri extra actum sacramentalis confes­
sionis ». Nihilominus pro confessariis extra Romam, ab Episcopo de­
legatis, vi B. lubilaei, quoad impeditos Romam veniendi, declaravit
S. Poenit. 10. Maii 1900. posse facultatibus commutandi visitationes
Basilicarum uti extra Confessionem, sed erga proprios poenitentes.

DE IUBILAEO
1366. Quid sit Jubilaeum? — Vox lubilaeitm deducitur, iuxta
plures, ab hebraeo iobel, quod significat quinquagesimum, quia apud
Hebraeos annus lubilaei anno quinquagesimo recurrebat; vel, iuxta
alios, ab eodem verbo significante sonum tubae, quo indicebatur quin-

364

DE IUBILAEO

quagesimus annus. Iuxta alios etiam lubilaeum deducitur a iubai
vel iobal, quod significat germinare, quia anno quinquagesimo terra
non colebatur, et incolae fructibus sponte germinantibus vescebantur.
Ad imitationem lubilaei veteris testamenti, institutum est iubilaeum
ecclesiasticum, quod Romae primum celebrabatur, deinde vero in uni­
verso orbe cum plenissima peccatorum Indulgentia, magno gaudio et
solemnitate coepit celebrari. Institutum est a Bonifacio VIII. C. An·
liquorum habet 23. Febr. 1300., et quolibet anno centesimo erat ce­
lebrandum. Verum Clemens
VI. Constitutione anni 1343. decrevit quin9
quagesimo quoque anno deinceps celebrandum. Ex decreto autem Ur­
bani VI. quolibet anno trigesimo tertio; et ex statuto Pauli II. quo­
libet anno vigesimo quinto celebrari coepit. — lubilaeum definitur.
Indulgentia plenaria solemnis, quam Summus Pontifex aliquando con­
cedit omnibus fidelibus cum obligatione certa opera pia peragendi,
tribuens simul confessariis specialem potestatem a peccatis censurisque
reservatis absolvendi, pleraque vota commutandi, ac in aliis dispen­
sandi. Hinc lubilaeum non differt, nisi accidentaliter, ab Indulgentia
plenaria ordinaria, scilicet ratione solemnitatis et privilegiorum ipsi
adnexorum ; et etiam ratione uberrimarum et extraordinariarum gra­
tiarum, quae illud concomitantur. Has enim gratias omnino speciales
arguunt miri et stupendi effectus, quos lubilaeum producere solet,
etiamsi non fiant solemnes fidelium coadunationes, nec divinum ver­
bum praedicetur, ratione precum totius Ecclesiae.
1367. Quoluplex sil lubilaeum? — Multiplex distinguitur lubi­
laeum : lubilaeum maius, quod regulariter occurrit omni anno vige­
simo quinto, qui annus sanctus vocatur. Dicitur etiam lubilaeum
ordinarium, eo quod sit iure fixum et determinatum. — lubilaeum
minus, quod solet concedi a singulis Summis Pontificibus post unius­
cuiusque exaltationem, et in aliis peculiaribus circumstantiis, et dici­
tur lubilaeum extraordinarium. — Generale, quod conceditur universo
orbi, cuiusmodi semper est lubilaeum maius, et quandoque etiam
lubilaeum minus; sed concedi solet prius Urbi, seu Romae soli, an­
tequam Orbi concedatur. — Particulare, quod conceditur alicui pro­
vinciae, civitati vel loco particulari, ut est celeberrimum lubilaeum
Ecclesiae Aniciensi concessum, quoties festum Annuntiationis B. Vir­
ginis in diem sacrum Parasceues incidit.
Annus integer ordinarie conceditur Romae ad lucrandum lubi­
laeum maius; et anno sequenti sex menses concedi solent per exten­
sionem omnibus aliis orbis christiani regionibus. lubilaeum minus etiam

DE IUBILAEO

365

primum fit Romae, sed paucis hebdomadis, et deinde extenditur ad
universum orbem, ut, decurrente anno, per tempus ab Episcopo de­
terminandum fieri possit. Verum tum pro lubilaeo ordinario tum pro
extraordinario attendendum imprimis est ad tenorem Indulti concessi.
Pius IX. ad longissimum tempus illud concessit occasione Concilii
Vaticani. Leo XIII. integrum annum 1886. ac pro omnibus fidelibus
ad lucrandum lubilaeum constituit.
Jubilaeum ordinarium Romae toties quoties, iniunctis operibus
iteratis, acquiri potest. In reliquo orbe semel tantum acquiritur, nisi
aliud Summus Pontifex in sua Bulla expresse declaret. Bened. XIV.
C. Benedictus Deus. lubilaeum vero extraordinarium, utrum pluries
possit acquiri ex Bulla concessionis est definiendum. lubilaeo a. 1913.
S. Poenit. declaravit, prout alias occasione praecedentium lubilaeorum,
Indulgentiam plenariam pluries acquiri posse; semel vero caeteris fa­
voribus posse quempiam frui. S. Poenit. 6. lun. 1913.
Pluries lubilaeum indictum est recentioribus temporibus. Omnium
maxime memorabile est lubilaeum Anni Sancti 1899. a Leone XIII.
indictum B. Properante ad exitum V. Id. Maii 1S99. — In lubilaeo
anni sancti, seu lubilaeo maiori, dum Romae celebratur, non anno
sequenti, quo ad totum orbem lubilaeum extenditur, suspenduntur
Romae et extra Romam toto anno omnes aliae Apostolicae Sedis In­
dulgentiae tam plenariae quam particulares concessae pro vivis, non
autem quae sunt concessae pro defunctis. Immo omnes Indulgentiae,
etiam quae alias non erant defunctis applicabiles, iis hoc anno appli­
cari possunt. S. C. Indulg. 16. Dec. 1749.; Bened. XIV. C. Inter
praeteritos § 24., C. Cum nos 17. Maii 1749. Cf. Inviti Sacri Card,
Urb. Vic. a. 1900. — Excipiuntur a suspensione Indulgentiarum pro
vivis: l.° Indulgentiae pro moribundis; 2.° Indulgentiae pro oratione
Angelus; 3.° Indulgentiae pro visitatione Sacratissimi Sacramenti so­
lemniter expositi; 4.° Indulgentiae pro iis, qui comitantur SS. Sacra­
mentum infirmis delatum ; 5.° Omnes Indulgentiae, quae ab alio, quam
a Papa, conceduntur, a Legatis a latere, Nunciis, Archiepiscopis,
Episcopis. Bened. XIV. Br. Cum nos. Sed suspensa manet indulgentia
benedictionis papalis, quam dant Archiepiscopi, Episcopi, etc. bis in
anno. Clemens XIII. C. Inexhaustum 3. Sept. 1762. Attamen in C.
lubil. Quod Pontificum Leonis XIII. prid. cal. Oct. 1899. integrae
permanserunt indulgentiae, « quas Episcopi in usu pontificalium, aut
impartienda benedictione aliave forma consueta largiri solent ».
Suspenduntur pariter, sed extra Romam, facultates a S. Sede
concessae absolvendi a casibus et censuris reservatis, commutandi vota,

366

DE IUBILAEO

dispensandi in irregularitatibus et impedimentis, non aliae. Bened. XIV.
Br. Cum nos § 3. 4., C. Inter praeteritos § 32., C. Convocatis § 55.56.
— Excipitur vero facultas Episcopis concessa a Trid. s. 24. L. Liceat
6. de R., aliaeque facultates, quibus gaudent de iure communi, vel
ex speciali Induito, in particularibus casibus pro determinatis personis.
Eademque exceptio facienda pro facultatibus concessis praelatis regu­
laribus in favorem suorum subditorum. Integrae etiam manent facul­
tates S. O., missionariorum et ministrorum, qui ab eodem S. 0. vel
a S. C. de P. F. fuerint deputati., aliaeque facultates a S. Poenit.
missionaries concessae exercendae in locis missionum, earumque occa­
sione. Bened. XIV. Br. Cum nos § 3.; S. Poenit. 1875.; A. S. S.
v. 8. p. 486. — Verum, cum non semper eaedem huius suspensionis
conditiones serventur, attendendum item semper est ad tenorem Bullae
lubilaei. L. 1. 6. n. 535. 536. Pro lubilaeo anni sancti 1900. S. Poenit.
21. Dec. 1899. declaravit : suspensionem facultatum «non extendi ad
poenitentes illos, qui tempore Confessionis, indicio Ordinarii vel confessarii, sine gravi incommodo hic et nunc ad Urbem accedere ne­
queunt ». Et 26. Dec. 1899. eadem S. Poenit. declaravit eam suspen­
sionem non extendi ad facultates Ordinariis concessas pro foro externo.
— Haec autem indulgentiarum et facultatum suspensio extra Romam,
dum Romae lubilaeum celebratur, eo spectat, ut fideles Romam adire
invitentur. Bened. XIV. C. Inter praeteritos §17. — Attamen plures,
qui Romam venire non possunt, iubilaeum lucrari adhuc possunt in
proprio habitationis loco, nempe moniales, anachoretae, senes et in­
firmi, carceribus detenti. Leo XIII. C. Aeterni Pastoris 24. Oct. 1899.
— Qui Romae iubilaeum anni sancti lucrati sunt, possunt adhuc iubi­
laeum lucrari, cum deinde ad universum orbem extenditur. — Monit.
Eccles, v. 11. p. 467., v. 12. p. 315. seq. ; A. S. S. v. 33. p. 219.
seq.; E. M.
1368. Quid requiratur ad lubilaeum lucrandum? — Necesse est
habere intentionem lubilaeum lucrandi virtualem vel saltem habitualem.
— Insuper exacte implenda sunt opera praescripta, eaque sine expressa
Summi Pontificis facultate commutari non possunt. Hanc facultatem
ordinarie Pontifex confessariis concedit pro impeditis. Laymann 1. 5.
tr. 8. c. 8. n. 12. — In lubilaeo generali minori, sequentia opera
regulariter iniunguntur: leiunium, Eleemosyna, Visitatio ecclesiarum,
pie orando ad Summi Pontificis intentionem, Confessio, Communio.
In lubilaeo generali maiori opera praescripta sunt: Confessio, Com­
munio, Visitatio ecclesiarum. Bened. XIV. Br. Inter praeteritos 3. Dec.

DE IUBILAEO

367

1749. pro lubilaeo anni sancti, L·. 1. 6. n. 536. Pro lubilaeo particu­
lari attendendum est ad tenorem Indulti concessi. Cf. C. Bened. XIV.
In suprema 20. Nov. 1744. et C. Nullis verbis 20. Febr. 1745. —
Opera iam aliunde ex obligatione debita inservire non possunt ad
lubilaeum lucrandum, nisi id a Summo Pontifice concedatur. Bened. XIV.
Enc. Inter praeteritos § 53., L. 1. 6. n. 536. 538. Quocumque ordine,
prout quis velit, impleri possunt. Necesse tamen est, ut sit quis in
statu gratiae quando ultimum implet. Bened. XIV. Enc. Inter prae­
teritos § 73. 77. Nulla vero est obligatio eadem perficiendi in una
eademque hebdomada. S. Poenit. 16. Mart. 1865.; A. S. S. v. 1.
p. 176. Impleri autem possunt in propria dioecesi, vel in alia dioe­
cesi, sese, conformando praescriptionibus Ordinarii loci. S. C. Indulg.
28. Nov. 1759. A. S. S. v. 8. p. 486., v. 18. p. 334. Potest item
quis Confessionem et Communionem peragere in aliena dioecesi, ce­
tera vero opera in propria, sese iterum conformando praescriptionibus
Ordinarii loci. S. Poenit. 1875., 15. lan. 1886., A. S. S. v. 8. p. 486.,
v. 18. p. 334. — Si lubilaeum protrahitur pro itinerantibus in mari,
possunt hi post reditum in patriam lubilaeum lucrari, praescripta
opera implendo, vel illud lucrari cum in aliquem stationis locum per­
venerint. S. Poenit. 1875., A. S. S. v. 8. p. 485., L. 538. — E. M.
1369. Quid de Confessione et de Communione ? — Ad lubilaeum
ucrandum Confessio necessaria est etiam illis, qui gravis peccati con­
scientiam non habent. Necessario tamen non est absolutio, nisi in Bulla
Jubilaei praescribatur. In hac etiam lubilaei Confessione confessarius
sacramentalem poenitentiam imponere debet. Bened. XIV. C. Convo­
catis § 46. 64. 65.; S. C. Indulg. 6. Maii 1852.— Si post peractam
Confessionem, et ante alia opera impleta incidat quis in peccatum
grave, iterum confiteri debet ad lubilaeum lucrandum, et non sufficit
quod conteratur. Bened. XIV. C. Convocatis § 47. Inter praeteritos
£ 79. Alia tamen opera iam impleta non sunt iteranda. S. C. Indulg.
23. Nov. 1759. — Annua Confessio ex obligatione, licet quis bis ad
Confessionem accedat, et deinde semel absolvatur ad lubilaeum lu­
crandum non sufficit, sine expressa Summi Pontificis facultate. Idem
de Communione paschali dicendum est. Tum Confessio, tum Com­
munio Jubilaei in qualibet ecclesia fieri potest. S. C. Indulg. 9. Dec.
1763., 10. Maii 1844.; S. Poenit. 25. lan. 1875., 26. Febr. 1875.,
26. Febr. 1879., 25. Mart. 1881., 15. lan. 1886.; A. S. S. v. 8.
p. 555. — Confessio fieri potest die praevertente primum diem lu­
bilaei, si nempe fiat incipiente iam die ecclesiastico, h. e. in primis

368

DE IUBILAEO

vesperis primae diei lubilaei. Bened. XIV. C. Inter praeteritos § 8.
— E. M.

1370. Quid de visitatione Ecclesiae? — Numerus visitationum,
et numerus ecclesiarum, quae visitari debent, Bulla lubilaei indicatur.
Cum aliquo in loco sufficiens ecclesiarum numerus non habeatur, po­
test Episcopus toties visitationem unius vel duarum ecclesiarum prae­
scribere, quot sunt ecclesiae pro acquisitione lubilaei visitandae. S. C.
Indulg. Decr. Urbis et Orbis 15. Mart. 1852. Potest Episcopus pro
visitatione etiam publicum oratorium designare, in quo habitualiter
missa celebratur, S. Poenit. 1879., 25. Mart. 1881., 15. lan. 1886.;
A. S. S. v. 11. p. 528., v. 13. p. 423., v. 18. p. 334. — Potest
Episcopus dioecesis numerum etiam imminuere visitationum pro illis,
qui eas processionaliter faciunt cum capitulo, congregationibus, confraternitatibus, et etiam cum parocho aut alio sacerdote ab ipso de­
signato. S. Poenit. 26. Febr. 1879., 25. Mart. 1881., 15. lan. 1886.;
A. S. S. v. 11. p. 527., v. 13. p. 423., v. 18. p. 333. — In ultimo
lubilaeo, occasione festorum Constantinianorum, dicebatur in Const. Uni­
versus Christi'fidelibus, 8. Mart. 1913., extra Romam, templum vel
templa visitanda, ab Ordinario semel tantum designanda. Quare semel
designata, amplius immutare non poterat. Regulares visitationes per­
agere nequeunt in propriis sacellis domesticis, neque praelati regu­
lares ea designare possunt pro suis subditis; sed visitationem per­
agere debent in ecclesiis ab Episcopo praescriptis. Regulares impediti
possunt in particulari commutationem obtinere a proprio confessario.
S. Poenit. 1875.; A. S. S. v. 8. p. 554., 24. Apr. 1886., 15. Dec. 1886.
Qui aliquas peregerit visitationes in propria dioecesi, si in aliam
abit dioecesim, potest ibi reliquas visitationes perficere, secundum
praescriptionem Ordinarii loci. S. Poenit. 1875., lan. 1886.; A. S. S.
v. 8. p. 486., v. 18. p. 324.; S. Poenit. 5. lun. 1961.; Monit. Eccles,
v. 13. p. 202.
Quando in Bulla lubilaei praescribuntur quatuor ecclesiarum vi­
sitationes in die, dies sumitur vel naturalis a media nocte ad mediam
noctem, vel ecclesiastica a primis vesperis usque ad finem crepusculi
diei sequentis. « Terminata eodem die naturali vel ecclesiastico visita­
tione quatuor Basilicarum, statim potest, quando incipit novus dies
ecclesiasticus inchoari nova quatuor Basilicarum visitatio iterum in­
grediendo in Basilicam ultimo loco visitatam ». S. Poenit. 31. lan.
1900., 20. Febr. 1900. — .4 primis vesperis, ab hora nempe qua
vesperae publice, seu in choro recitantur, seu qua secundum morem

369

DE IUBILAEO

recitari possunt, vel qua vesperae incipiunt secundum probatos aucto­
res, hora nempe circiter secunda a meridie. Bened. XIV. Inter prae­
teritos § 3. 13.; S. Poenit. 25. lan. 1875., 20. Febr. 1900.; A. S. S.
v. 8. p. 266., v. 32. p. 512.; Raccolta p. XXII.; Theodor, a. Sp. S.
de Indulg. II. p. 74.; Martinucci Manuale Ecclesiasticorum. — Quando
plures sunt faciendae visitationes ecclesiarum et nihil quoad tempus
praescribatur, tunc possunt omnes visitationes fieri vel eadem die vel
diversis diebus. S. Poenit. 1879., 25. Mart. 1881., 15. lan. 1886.;
A. S. S. v. 11. p. 528., v. 13. p. 423., v. 18. p. 334. — Impleri
non possunt plures visitationes faciendae, diutius in ecclesia commo­
rando, sed necesse est egredi et iterum ingredi, quamvis immediate
post quis iterum ingrediatur. Ac cum magnus esset populi concursus,
etiam extra ecclesiam impleretur visitatio, toti populo sese uniendo,
S. Poenit. 25. lan. 1875.; A. S. S. v. 8. p. 268. 485.; Theodor, a
Sp. S. de lubilaeo C. VI. § 1. n. 3. Preces autem in huiusmodi vi­
sitationibus recitandae secundum intentionem Summi Pontificis, vocales
esse debent, et quaelibet esse possunt, cum non determinentur. Suf­
ficit ex communi sententia recitare quinque Pater, Ave, Gloria, Be­
ned. XIV. C. Convocatis § 51., C. Inter praeteritos § 83. — Qui in
Urbe aut in ipso itinere Romam ad lucrandum Jubilaeum, mortali
morbo corripiatur, aliaque legitima causa prohibeatur, potest Confes­
sione et Communione cum debitis dispositionibus Jubilaeum lucrari.
Boned. XIV. C. Inter praeteritos §14. — B. Properante ad exitum
Leonis XIII. V. Id. Maii 1899.; L. 1. 6. n. 536. 537.; E. M.
1371. Quid de ieiunio lubilaei? — Ad lucrandum lubilaeum
ieiunium observandum est, etiam ab illis qui ex lege Ecclesiae ad
ieiunium non obligantur, vel ex legitima causa a ieiunii lege vel ab
abstinentia dispensantur. Si legitime quis impediatur, commutationem
a confessario obtinere debet. Ille autem qui a confessario obtinuerit
propter iustam causam facultatem comedendi carnes in ieiunio lubi­
laei non posset simul eadem refectione pisces etiam comedere. Venia
haec a confessario concessa carnes comedendi ad serotinam collatio­
nem extendi non potest, nisi existimet confessarius, debitam habens
facultatem, debere quempiam omnino a ieiunio dispensare. Qui vero,
ex legitima venia, ova et lacticinia comedere potest, pisces etiam
eadem refectione potest comedere. S. C. Indulg. 10. Iui. 1869.;
S. Poenit. 26. Febr. 1879., 25. Mart. 1881.; A. S. S. v. 11. p. 527.,
v. 13. p. 422.; Bened. XIV. Epist. ad Archiep. Compostellan. 10.
lun. 1745.
Buccerom. Iasi. theol. moralis IV.

24

370

DE IUBILAEO

leiunium in Iubilaeo praescriptum est ieiunium ecclesiasticum,
secundum quod ex lege Ecclesiae servatur. Quare permittitur sero­
tina collatio et matutinum frustulum praeter unicam comestionem.
Prohibetur vero usus carnium, et tempore quadragesimali usus etiam
lacticiniorum, si ille adhuc vigeat. S. Th. 2. 2. q. 147. a. 8. ad 3.;
S. Poenit. 20. lan., 28. Apr. 1865.; A, S. S. v. 1. p. 174. 175. Ac
si extra tempus quadragesimale strictius ieiunium expresse praescri­
batur, duplex tunc abstinentia a carne et a lacticiniis, etiam extra
tempus quadragesimae, servanda est, non obstante Induito, Privilegio,
vel generali consuetudine, permittentibus lacticinia vel etiam carnes
diebus ieiunii et praecepto Ecclesiae. S. Poenit. 16. lan. 1886., 26.
Febr. 1879., 4. Mart. 1879., 31. Mart. 1879., 25. Mart. 1881., 31.
Aug. 1881.; A. S. S. v. 11. p. 527., v. 13. p. 422. 423., v. 18.
p, 333.
Si Bulla lubilaei dies designet, quibus ieiunium servandum sit,
designatum tempus servandum est, et ieiunium valet ad lucrandum
lubilaeum, quamvis tempore designato ieiunium incidat ex praecepto
servandum. Si vero Bulla lubilaei tempus' ieiunii non designet, non
potest ieiunium fieri eadem die, qua habeatur aliunde ex praecepto
Ecclesiae ieiunium servandum, nisi expresse id concedatur in Induito
lubilaei, vel speciali concessione permittatur. S. Poenit. 2. Iui. 1881.,
15. lan. 1886., 10. Apr. 1886. ; L. 1. 6. n. 537. —Si tria ieiunia
praecipiantur feria IV., VI. et sabbato, facile inter omnes fere conve­
nit, tria haec ieiunia in eadem hebdomada esse implenda, cum praepiantur ad modum ieiuniorum quatuor temporum. Cf. S. C. Indulg.
10. Iui. 1869. — E. M.

1372. Quid de eleemosyna? —Eleemosyna fieri potest per se et
per alium, dummodo si per alium fiat proprius accedat consensus et
intentio. Et sic paterfamilias eleemosynam facere potest pro se, pro
uxore, pro filiis, pro famulis. Superior Conventus seu Monasterii eleemosinam facere potest pro toto Conventu seu Monasterio, etc. — Si
nihil praescribatur, quaelibet eleemosyna sufficit pro divitibus et pro
pauperibus. Si vero eleemosyna praescribatur proportionata fortunae,
ea quidem, quae pro pauperibus sufficit, non sufficit pro divitibus,
Theodor, a Sp. S. I. p. 323. ; L. 1. 6. n. 538.; La-Croix 1428. 1430.;
Laymann c. 8. n. 12.; E. M.

1373. Quid de confessoriorum facultate opera iniuncta commu­
tandi ' — Possunt confessarii opera iniuncta lubilaei, ex iusta causa,
in alia pia opera, quae iam debita non sint, commutare, adeoque in

DE IUBILAEO

371

alia fere aequalia. Confessio et Communio, itemque preces secundum
intentionem Summi Pontificis, quando ab ecclesiae visitatione separan­
tur, ab hac commutatione excipiuntur. Verum pro pueris, qui nondum
ad primam Communionem admissi sunt, permittitur commutatio in
aliud pium opus arbitrio confessarii. Bened. XIV. C. Inter praeteritos
§ 53. 80., C. Convocatis § -18. Qui sine sua culpa quacumque ex causa
impeditus fuit ad Communionem accedere, potest etiam dilationem
obtinere a suo confessario. Ita communiter. Bouvier Opusc. de Indulg.
et lubil. c. 3. §4.; Gur. 1066.; Baller. Palm. Op. Mor. ed. 3.* v. 5.
n.817. Huiusmodi commutatio in Confessione facienda videtur, Cf. 1365.,
nisi aliud declaretur, ut in Iubilaeo anni 1865. Bened. XIV. C. Con­
vocatis § 25., C. Inter praeteritos § 63.; Leo XIII. 30. lan. 1886.;
S. Poenit. 16. Mart. 1865.; A. S. S. v. 1. p. 176.; L. 1. 6. n. 534. 15.°
Si pluries autem lubilaeum potest lucrifieri, pluries etiam ex legitima
causa praescripta opera possunt commutari. S. Poenit. 2. Iui. 1881.,
18. Mart. 1886., A. S. S. v. 18. p. 512. Nihilominus in Iubilaeo Anni
Sancti 1900. contrarium declaratum est ab eadem S. Poenit. 20. Febr.
et 10. Maii 1900.; A. S. S. v. 12. p. 637. v. 13. p. 64. Ac declaratum
simul est, quod quamvis a confessario plures commutationes quis ob­
tinere non possit; potest tamen iterum lubilaeum lucrari, iterando
opera iniuncta in prima commutatione. S. Poenit. 10. Maii 1900. Monit. Eccl. v. 12. p. 167. — E. M.

1374. Quid de aliis confessoriorum facultatibus ? — Potest confessarius absolvere a peccatis omnibus et censuris cuicumque, etiam
speciali modo Summo Pontifici vel Episcopo reservatis, sive occultis,
sive publicis; sive censurae latae sint a iure sive ab homine, excepta
tantum absolutione complicis et falsa sollicitationis accusatione. Bene­
dict. XIV. C. Inter praeteritos § 56.-61., C. Sacramentum Poenit. §5.,
C. Convocatis § 5. 6., S. Poenit. 1. lun. 1865.; A. S. S. v. 8. p. 360. ;
Pius X. Br. Universis 8. Mart. 1912., A. A. S. v. 5. p. 93. Iubilaeo
tamen anni sancti 1900. excepta non est falsa sollicitationis accusatio.
Et absolutio complicis excepta est, quae 1er aut amplius data fuerit.
Leo XIII. B. Quoniam divinae XII. Kai. Nov. 1899. — Haec autem
absolutio semel tantum dari potest, et in foro tantum conscientiae, sa­
tisfacta parte laesa, et reparato scandalo, et favore tantum eorum, qui
lubilaeum lucrari volunt, et praescripta opera implere. Bened. XIV.
C. Inter praeteritos § 62. 86.; S. Poenit. 1. lun. 1869., 15. lan. 1886.;
A. S. S. v. 5. p. 33., v. 18. p. 334.; L. 1. 6. n. 537. Excipiebatur olim
etiam haeresis; Boned. XIV. C. Convocatis § 53., C. inter praeteritos

372

DE IUBILAEO

§ 38. 85.; S. O. 23. Mart. 1656. Verum in praesenti haeresis etiam
comprehenditur, ea prius retractata et abiurata. S. Poenit. 1. lun.
1869., 25. lan. 1875.; A. S. S. v. 5. p. 32., v. S. p. 266.
Qui postquam a reservatis fuit absolutus, vel votorum commu­
tationem obtinuit, si deinde, immutata voluntate, nolit opera iniuncta,
lubilaei implere, quamvis peccet, sed non graviter ex communi sen­
tentia, manet tamen a reservatis absolutus et dispensatus a votis. Be­
ned. XIV. C. Inter praeteritos §86., C. Convocatis § 54. ; L. 1. 6. n.
537.; Lugo d. 20. n. 100.; Salmant. c. 13. n. 57. — Ille item, qui a
reservatis fuit absolutus et a votis dispensatus, et qui nullam vel sa­
crilegam recepit absolutionem, manet absolutus a reservatis et dispen­
satus a votis. Id quidem negat S. Alph. 1. 6. n. 537. Sed alii et gra­
ves dd. probabiliter affirmant, adeoque cum reservatio iam dubia es­
set, practice cessat. Cf. 806.; Lugo d. 20. n. 111.-113.; Bened. XIV.
C. Inter praeteritos § 62. ■— Qui tempore lubilaei rite Confessionem
perfecerit, quamvis in ea oblitus sit reservatorum peccatorum, potest
deinde post lubilaeum ab iisdem peccatis absolvi, siquidem a reservatione saltem fuit tunc absolutus, vel ius ad absolutionem acquisivit,
Idem de votorum dispensatione dicendum. L. 1. 6. n. 531. 537. q. 4.;
Ferraris v. lubilaeum a. 2. n. 27.; La-Croix 1449. — Potest item confessarius absolvere poenitentem a censuris et a réservations peccato­
rum, eiusque vota dispensare, quamvis confessarius debeat ei absolu­
tionem differre, si tamen impleat poenitens monita confessarii et alia
lubilaei praescripta opera peragat, deinceps absolutionem obtenturus
etiam post lubilaeum. L. 1. 6. n. 535. 537.
Si quis in Confessione peracta lubilaei, quod iam lucratus est,
nullos habebat reservatos casus, neque vota dispensanda, potest adhuc
semel a reservatis absolvi, et a votis dispensari, si iterum possit lu­
bilaeum lucrari, iterum praescripta opera peragendo. S. Poenit. 1. lan.
1873. Hinc eadem S. Poenit. 5. lun. 1901. contrarium declaravit ha­
bita ratione Const. Temporis quidem VIII. Kal. lan. 1900. pro exten­
sione lubilaei huius anni, qua lubilaeum non nisi semel acquiri po­
terat. Monit. Eccles, v. 12. p. 489., v. 13. p. 202. — In lubilaeo anni
sancti pluries indulgentia, iniunctis operibus iteratis, obtineri potest;
sed non nisi semel aliis gratiis potest quis uti. Qui ergo iam abso­
lutus est semel a peccatis et censuris reservatis, et lubilaeum lucra­
tus est, quamvis deinde repetat opera iniuncta ad iterum lucrandum
lubilaeum, non potest amplius a reservatis absolvi. An autem iterum
absolvi possit, si nondum lubilaeum lucratus sit semel, cum nondum
omnia opera iniuncta peregerit, ut illud semel saltem possit lucrari;

DE IUBILAEO

373

alii negant, ex S. C. Indulg. 10. lui. 1869., S. Poenit. 1. lun. 1869.,
25. lan. 1875., 15. lan. 1886., A. S. S. v. 5. p. 32., v. 8. p. 267. 359.,
v. 18. p. 333., alii vero affirmant, nisi contrarium in Bulla lubilaei
exprimatur. Dubio proposito: << An tempoie praesentis lubilaei a. 1901.
liceat confessariis pluries uti facultatibus extraordinariis eisdem con­
cessis erga eundem pocnitentem, qui nondum omnia opera iniuncta
adimplevit ad lubilaei indulgentiam lucrandam »; S. Poenit. 25. lan.
1901. respondit: « Affirmative ». A. S. S. v. 33. p. 375. Idem respon­
dit 3. Apr. 1904., Monit. Eccles, v. 16. p. 169.; D’Annib. p. 3. n.
190. ed. 2.a et p. 1. n. 348. ed. 3? Cf. Bened. XIV. C. Convocatis § 52.,
C. Inter praeteritos § 67. 73. 77. 78. 79. 84. 85.; A. A. S. v. 5.
p. 279.
Tempore lubilaei possunt Regulares sine ulla suorum Superio­
rum venia confiteri cuilibet confessario regulari vel saeculari approbato
ab Ordinario loci, vel approbato tantum a proprio Praelato, et possunt
absolvi ab illo etiam a casibus in suo Ordine reservatis, Bened. XIV.
C. Inter praeteritos § 35. 36., S. Poenit. 30. lan. 1886. Moniales vero
confiteri etiam possunt cuilibet confessario, sed ab Ordinario loci pro
monialibus approbato. L. 1. 6. n. 236.; Ferrai is v. Approbatio a. 2.
n. 21. Ac S. Poenit. 11. Ian. 1900. declaravit : « Ad moniales quoque
simplicia vota professas spectare beneficia B. Aeterni Pastoris (lubi­
laei Anni Sancti), eisque licere confessarium sibi semel eligere ex sim­
pliciter approbatis ad audiendas Confessiones personarum saecularium ».
— « Libera electio confessarii, quae ad effectum lubilaei, i. e., si adsit
animus lucrandi lubilaeum, conceditur regularibus et monialibus, po­
test ab his exerceri pluries, donec perfecerint opera ad lubilaeum re­
quisita ». S. Poenit. 9. lun. 1901. ad 3.
Possunt tandem confessarii vota commutare, vel commutando di­
spensare vota, etiam iurata ac Sedi Apostolicae reservata, exceptis
votis castitatis et religionis, et in favorem tertii, ac poenalibus seu
praeservativis a peccato; et ab irregularitate ex violatione censurae di­
spensare, non ab aliis, in quibus, ut in reliquis omnibus, tenor Bullae
lubilaei attendendus est, Bened. XIV. Inter praeteritos § 45., L. 1. 6.
n. 536.; ac in illis, in quibus non adversatur lubilaei Bulla, regulae
servandae sunt traditae a Bened. XIV. in eadem C. Inter praeteritos.
S. C. Indulg. 15. Mart. 1852. — Leo XIII. B. Temporis quidem VIII.
Kal. lan. 1900.; E. M.

374

DE ALTARI PRIVILEGIATO ET GREGORIANO

DE ALTARI PRIVILEGIATO ET GREGORIANO

1375. Quid sit altare privilegiatum? — Altare privilegiatum est
altare, cui summus Pontifex annexuit Indulgentiam plenariam, quae,
si spectetur mens concedentis et usus potestatis clavium, animam statim liberet ab omnibus Purgatorii poenis; si vero spectetur applica­
tionis effectus, intelligenda est indulgentia, cuius mensura divinae mi­
sericordiae beneplacito et acceptationi respondet. S. C. Indulg. 28. Iui.
1840.; Bened. XIV. Inst. 56. n. 15. Indulgentia haec ab aliis plena­
riis indulgentiis, quae defunctis applicantur, non differt, nisi quatenus
certiorem habet effectum. Etenim, secundum communem dd. senten­
tiam, ipsa non pendet a personalibus sacerdotis dispositionibus, seda
divinae victimae oblatione: siquidem ea unice adnexa est divini sacri­
ficii celebrationi in tali altari. Hinc sacerdos, qui ex stipendio accepto
debet celebrare in altari privilegiato, susceptae obligationi non satis­
facit celebrando in alio altari, et lucrando indulgentiam plenariam
alicui pio operi vel obiecto annexam ; satisfacit vero si privilegio gau­
deat altaris privilegiati personalis. Qui actum heroicum caritatis faciunt,
tale habent privilegium. S. C. Indulg. 13. Febr. 1745., 22. Febr. 1847.,
2. Maii 1852. Altare enim privilegiatum, aliud est locale, aliud per­
sonale, prout privilegium vel determinato altari, vel personae adhae­
ret, in quocumque altari quis celebret, sive privilegiato, sive non, sive
fixo, sive porlatili. S. C. Indulg. 15. Mart. 1852., 20. Mart. 1846.
1376. Quaenam sint requisitae conditiones ad altare privilegiatum
locale ? — Necesse est ut ecclesia vel oratorium, in quibus adsit, sint
benedicta, neque requiritur ut sint consecrata. Necesse vero est quod
altare sit fixum, quod nempe a loco dimoveri non possit. Quare suf­
ficit, ad constituendam qualitatem altaris fixi, ut in medio altaris sta­
bilis et inamovibilis, licet non consecrati, lapis consecratus etiam amovibilis ponatur. Sufficit, ut altare sit ligneum muro minime firmatum,
cum lapide in medio mensae consecrato, et alicui Sancto specialiter
dicatum. Indulgentia ipsi fixo altari conceditur, non lapidi consecrato
amovibili, qui unus alteri pro necessitate vel opportunitate suffici po­
terit. Neque vero potest praedicta indulgentia transferri ab uno altari
fixo ad aliud altare fixum in eadem ecclesia vel oratorio, sine speciali
facultate. Ac indulgentia amittitur, etiamsi ipsum altare fixum ab una
ecclesia in aliam transferatur; minime vero si ab uno loco ad alium

DE ALTARI PRIVILEGIATO ET GREGORIANO

375

in eadem ecclesia transferatur, sub eadem tamen manens invocatione;
vel si propter vetustatem de novo construatur, aut quoad maiorem
partem reparetur, dummodo sub eodem titulo vel invocatione iterum
construatur. S. C. Indulg. 22. Apr. 1752., 30. Ian. 1760., 17. Nov. 1764.,
15. Dec. 1841., 24. Apr. 1843., 20. Mart. I486., 26. Mart. 1867.,
27. Sept. 1843., 16. Sept. 1723., 27. lun. 1836., 24. Apr. 1843.,
15. lui. 1902.
1377. Quaenam sini conditiones requisitae ad lucrandam Indul­
gentiam altaris privilegiati? — l.° Indulgentia altaris privilégiât! se­
parari non potest ab applicatione seu fructu sacrificii missae. S. C.
Indulg. 25. Aug. 1897. — 2.° Necesse est missam applicare pro eadem
anima, pro qua missa celebratur. S. O. 8. Iui. 1846., S. C. Indulg.
31. lan. 1848., 18. Dec. 1885. — 3.° Indulgentia applicari non potest
nisi uni tantum animae, licet pro pluribus quis missam celebret. S. C.
Indulg. 28. Iui. 1840., 29. Febr. 1864., 19. lun. 1880., 19. Dec. 1885.,
A. S. S. v. 13. p. 139., v. 18. p. 340. — 4.° Diebus non impeditis, missa
de requiem legenda erat. S. C. Indulg. 11. Apr. 1840., 22. Febr. 1847.
Aliis diebus impeditis ratione ritus, lucrabatur quis indulgentiam aliam
missam diei respondentem legendo. Idque valebat etiam, si quis missam
de requie non legeret, ratione expositionis SS. Sacramenti, sive statio­
nis ecclesiae, vel alterius solemnitatis. S. C. Indulg. 11. Apr. 1840.,
22. Apr. 1847., 30. lun. 1760., 27. Nov. 1764., 29. Febr. 1864., etc. Sed
nunc ex Decr. S. O. 19. Febr. 1913. « ad altaris privilegiati Indulgen­
tiam lucrandam non amplius in posterum, sub poena nullitatis, requiri
Missam de Requie, aut de Feria vel Vigilia, cum Oratione defuncti
propria celebrari ; id tamen laudabiliter fieri, cum licet, ac decet, pie­
tatis gratia erga defunctum ».
137S. Nota: Quando missam quis celebrat in altari privilegiato
pro aliquo defuncto, missa per se privilegiata est, neque necesse est,
ut vel offerens eleemosynam, vel sacerdos intendat applicare privilegium.
Non enim requiritur explicita applicationis intentio, implicita sufficit.
Quando vero quis celebrat pro pluribus defunctis, si uni determinatae
animae explicite privilegium non applicet, non ideo praedictum privile­
gium evadit inutile. Nam tunc vel applicatur alicui animae prout Deo
placuerit, vel omnibus, non plenarie omnibus, sed partialiter singulis.
S. C. Indulg. 5. Mart. 1855., 19. lun. 1880.; A. S. S. v. 13. p. 141. —
Missa defunctorum non nisi in paramentis nigris celebranda est: vio­
lacea adhiberi non possunt nisi in casu, quo die 2. Nov. SS. Eucha­
ristiae sacramentum publicae fidelium adorationi sit expositum pro so-

376

DE ALTARI PRIVILEGIAT© ET GREGORIANO

lemni Oratione quadraginta horarum S. R. C. 27. lun. 1S68. Decr.
Gener. — Sacerdos, qui missam celebravit pro defuncto in altari privilegiato, eique applicando indulgentiam altaris privilégiât!, potest
eadem die, vi sacrae Comunionis in sacrificio peractae, lucrari aliam
indulgentiam plenariam pro se vel pro animabus Purgatorii, immo
potest plures indulgentias plenarias animabus Purgatorii lucrari, si ad
eas lucrandas sacra Communio praescribatur. S. C. Indulg. 10. Maii
1844. — E. M.

1379. Quid de missis gregorianis ct altari gregoriano? — Cum
monachus nomine lustus mortuus esset, misertus est eius status
S. Gregorius, quia fassus ille erat sese gravem offendisse regulam.
Hinc S. Gregorius alium accersivit monachum, eique dixit: Vade
itaque ab hodierna die diebus triginta continuis offerre pro eo sacri­
ficium ; stude, ut nullus praetermittatur dies, quo pro absolutione illius
hostia salutaris non offeratur. — Ex hoc facto missarum usus dima­
navit, quae a S. Gregorio nuncupantur, et quae specialem habent effi­
caciam ex intercessione S. Gregorii, et ex peculiari Ecclesiae desti­
natione.
Distinguuntur autem Gregorianae missae et altare Gregorianum.
Altare Gregorianum est altare S. Gregorii, in monte Coelio, in Urbe,
quod etiam specialiter efficax est pro liberatione animae a Purgatorio,
missa super eo celebrata. Atque hanc eandem efficaciam habent etiam
altaria alia Gregoriana ad instar ex speciali Ecclesiae concessione. —
Altare privilegiatum confundendum non est cum altari gregoriana. Al­
tare privilegiatum effectum habet ad animam a Purgatorii poenis li­
berandam ex usu potestatis clavium. Altare autem gregorianum spe­
cialem titulum habet ad divinam acceptationem, mediationem nempe
S. Gregorii et peculiarem Ecclesiae destinationem : verum de conces­
sione Indulgentiae plenariae pro altaribus gregorianis non constat. S.
C. Indulg. 24. Aug. 1888., A. S. S. v. 1. p. 254. seqq.
Hinc fiducia, qua fideles retinent, celebrationem missae inaltari
S. Gregorii, in eius ecclesia Caelimontana, uti specialiter efficacem ex
beneplacito et acceptatione divinae misericordiae ad animae e Purga­
torii poenis liberationem, pia est ct rationalis, atque praxis easdem
missas celebrandi est in Ecclesia probata. Idem dicendum de altaribus
gregorianis ad instar. — Fiducia item qua fideles retinent, celebratio­
nem triginta missarum, quae vulgo gregorianae dicuntur, uti specia­
liter efficacem ex beneplacito et acceptatione divinae misericordiae ad
animae a Purgatorii poenis liberationem, pia est et rationalis, atque

DE ALTARI PRIVILEGIAT© ET GREGORIANO

377

praxis easdem missas celebrandi est in Ecclesia probata. S. C. Indulg.
15. Mart. 1884., A. S. S. v. 16. p. 508. seqq. — E. M.
Privilegium Altaris Gregoriani concessum est Altari maiori, divis
Benedicto et Scholasticae, dicato, Cryptae Bencdictinae Casinensi. PiusX.
Br. Archicoenobium Casinense 10. Febr. 1913.
Missae Gregorianae triginta continuis diebus sunt celebrandae, et
laudabiliter de requie, quando possint celebrari.
Necesse non est, ut praedictae triginta continuae missae, sine ulla
interruptione, celebrentur ab eodem sacerdote et in eodem altari, li­
cet pro una eademque anima debeant applicari, cuius liberatio implo­
ratur. S. C. Indulg. 14. lan. 1889.
« Decretum 11. Dec. 1912. — Sequentia exhibita sunt dubia de
Missis triginta quae Gregorianae nuncupantur, nec non de Altaribus,
tum ecclesiae S. Gregorii in Monte Coelio Urbis, tum alibi exsisten­
tibus, quae ad instar illius appellata sunt Gregoriana:
I. Utrum sit necessarium quod Missae triginta, quae Gregoria­
nae appellantur, celebrentur triginta diebus continuis sine interruptione?
Et quatenus affirmative :
II. Utrum in casu satisfaciat sacerdos, qui eadem die bis vel ter,
vel per se (v. gr. die Natalis Domini) vel per alios, celebrationem réas­
sumai, ita ut triginta dierum spatio Missae omnes celebrentur? Et
quatenus negative :
III. Utrum idem sacerdos teneatur alium sibi substituere celebra­
turum Missam aliquam tricenariam ?
IV. Utrum quis satisfaciat obligationi curandi tricenarium Grego­
rianum, si pluribus sacerdotibus triginta Missas Gregorianas distribu­
tas committat, eadem die vel paucorum dierum spatio omnes celebran­
das ad dictam intentionem ?
V. Utrum diebus in tricenario occurrentibus, in quibus Missa de
requie a rubricis permittitur, ipsa legi debeat ad onus tricenarii Gre­
goriani satisfaciendum ?
VI. Utrum Altare S Gregorii in Monte Coelio de Urbe sit vere
ac proprie privilegiatum ?
VII. Quaenam requirantur conditiones ad obtinendum privilegium
Altaris Gregoriani « ad instar » ?
VIII. Utrum concedatur privilegium personale Altaris Gregoriani
« ad instar » ? Et quatenus negative :
IX. Quid dicendum de concessionibus Altaris Gregoriani perso­
nalis forsitan iam factis ?

378

PRAECIPUAE ALIAE INDULGENTIAE

R. Ad I. Affirmative, prout in decisis a S. Congregatione Indul­
gentiarum, die 14. lanuarii 1889.
Ad II. Negative. — Ad III. Affirmative. — Ad IV. Negative.—
Ad V. Negative; poterit tamen laudabiliter legi, pietatis gratia erga
defunctum, diebus quibus licet et decet. — Ad VI. Affirmative, iuxta
Rescriptum ex audientia Ssmi, diei 18. Februarii 1752. — Ad VII.
Deinceps Altaria Gregoriana non essa concedenda. — Ad VIII. Ne­
gative. — Ad IX. Habeantur ut merae concessiones Altaris persona­
lis simpliciter privilegiati ».

1380. Quid de actu heroico caritatis quoad altare privilegiatum?
— Indultum personale altaris privilegiati singulis anni diebus, uti
etiam facultas applicandi defunctis omnes indulgentias concessas et con­
cedendas pro vivis, concessum est pro actu heroico caritatis erga ani­
mas Purgatorii. S. C. Indulg. Decr. Urb. et Orb. 20. Nov. 1854. Hic
actus in eo consistit, quod Christifidelis, sive adhibita aliqua formula,
sive mentaliter tantum, Deo offerat pro animabus Purgatorii omnia
opera satisfactoria, quae ipse quoad vixerit peraget, omnesque indul­
gentias, quas lucrari potest, nec non suffragia omnia, quae quomodo­
cumque ei postmortem poterunt obvenire. S. C. Indulg. 18. Dec. 1885.
Huiusmodi autem actus heroicus non impedit, quominus quis obliga­
tionibus, quas habet satisfaciat, et suffragia offerat pro hac vel illa
anima. — Actus heroicus caritatis revocari potest. S. C. Indulg. 20.
Febr. 1907., A. S. S. v. 40. p. 370. seq. E. M.

PRAECIPUAE ALIAE INDULGENTIAE

1381. Stationes Almae Urbis. — Stationes Romae ea loca sacra
sunt Sanctorum Reliquiis insignia, quae fideles solent visitare ad In­
dulgentias lucrandas, quae pro statutis diebus sunt determinatae,
S. C. Indulg. 9. Iui. 17/7. Dies in Missali Romano reperiuntur. Ac
Regulares, qui privilegium habent ut visitantes proprios Ordinis ec­
clesiae Stationum Indulgentias lucrentur, eas praedictis diebus, in Mis­
sali Romano adnotatis, et non etiam aliis, acquirunt, S. C. Indulg.
7. Mart. 1678. — Indulgentiae Stationum Almae Urbis habentur in
Rescripto S. C. Indulgentiar. 9. Iui. 1777., 28. Febr. 1827.

13S2. Portiuncula. — Est indulgentia plenaria, quam toties quo­
ties lucrantur visitantes ecclesias Ordinis S. Francisci die 2. Aug., a
primis vesperis, a meridie, orando aliquando in illis, peccata confitendo,

PRAECIPUAE ALIAE INDULGENTIAE

379

et accedendo ad Communionem, quamvis in aliis ecclesiis, et in pervi­
gilio, imo etiam die 31. et 30. Iulii. Haec Indulgentia in ecclesia
S. Mariae Angelorum prope Assisium, per Jubilaeum anni sancti, non
suspenditur. Concessum est, ut etiam in aliis ecclesiis possint christifideles hanc Indulgentiam lucrari. Et concessiones factae prorogatae
sunt sine die. Quoad novas concessiones providendum, pariter sine
die committitur respectivis Ordinariis, qui etiam loco d. 2. Aug. sta­
tuere possunt ad praedictam lucrandam Indulgentiam Dominicam pro­
xime insequentem. S. O. 26. Maii 1911., Acta Ap. Sed. v. 3. p. 234.

13S3. Scapulare. — B. Μ. V. de Monte Carmelo deferentes pie
creditur praeservari ab igne aeterno. Privilegio praeterea gaudent sabbatino ; quod B. Virgo illud deferentes in sabbato post eorum mortem
liberet a Purgatorii poenis. — Possunt milites confraternitati S. Sca­
pularis B. V. Mariae de Monte Carmelo aggregari illiusque indulgen­
tias et gratias lucrari, dummodo praefatum scapulare iam prius rite
benedictum sibimetipsis imponant, nec non aliquas fundant preces ad
B. V. Mariam. Pius X. 4. Ian. 1908.
Pro scapulari deferri potest, ad respectivas intelligentias lucrandas,
sabbatino privilegio non excepto, numisma ex metallo, ad collum, seu
aliter decenter super propriam personam. Parte recta referre debet
1). N. I. C. ostendens suum sacratissimum Cor, aversa B. V. M. Be­
nedictum esse debet tot distinctis benedictionibus, quot sunt scapu­
laria imposita, unico crucis signo, a quovis sacerdote, qui respecti va
scapularia benedicendi sive ordinaria sive delegata polleat facultate.
Opus autem non est, ut quis sit iam adscriptus Scapularibus, sed
potest postea adscribi. Benedici autem possunt simul plura numismata
simul, quae fideles in quodam habeant conventu, unico crucis signo,
pro unoquoque scapulari. S. O. 4. lun. 1913.
1384. Indulgentiae Con fraternitatum a die admissionis acquirun­
tur. — Sanatae sunt admissiones ad pias Confraternitates, factae sine
nominum inscriptione eorumque transmissione. Ac SSmus « declaravit,
firma remanente in conscientia obligatione inscribendi et transmittendi
nomina, iuxta decreta aliasque S. Sedis praescriptiones, fideles, eo
ipso quod a legitime deputato admittuntur, rite adseriptos censeri ad
effectum tantummodo ut Indulgentias lucrari aliarumque gratiarum
spiritualium participes fieri valeant, etiamsi eorum nomina, quacumque
ex causa in album sodalitatis relata non fuerint». S. C. Indulg. 23.
Apr. 1914., A. A. S. v. 6. p. 308.

380

PRAECIPUAE ALIAE INDULGENTIAE

1385. Via Crucis. — Indulgentiae pro pio exercitio Viae Crucis
illae sunt, quas quis consequeretur, si personaliter stationes Viae Crucis
in Jerusalem visitaret.
Pro Indulgentiis acquirendis Viae Crucis opus est legitima eius
erectione, facta ab habente talem facultatem, vel a S. Sede vel a Mi­
nistro Generali Fratrum Minorum. Praedicta facultas in scriptis danda
est ad validitatem. Fratres Minores eas erigere possunt, nempe vel
Superior loci, vel alius eius subditus ex eius commissione.
Regulariter erigi potest in ecclesiis et publicis vel privatis ora­
toriis, et ex speciali induito etiam extra ecclesias vel oratoria erigi
potest. — Consensus scriptus requiritur parochi, et superioris eccle­
siae, domus religiosae, aliusve loci pii, ubi erectio facienda est. Con­
sensus autem parochi non est necessarius, si locus sit de iure vel de
facto ab eo exemptus. Requiritur item consensus scriptus ad validita­
tem Ordinarii loci, nisi agatur de ecclesiis et domibus Regularium. —
Quatuordecim Cruces pro quatuordecim Stationibus sunt benedicendae,
prout habetur in Appendice Ritualis Romani ; et erectionis documen­
tum conficiendum est, et in archivo episcopali vel loci in quo facta
est erectio asservendum est.
Iuxta decreta 30. lan. 1839., 23. Nov. 1878., indulgentiae huius
sacrosanti exercitii crucibus tantum sunt adnexae. Hinc, antiqua et
recepta praxi, cruces supra depictas tabellas integre conspicueque emi­
nere debent. S. C. Indulg. 27. Mart. 1901. Congr. Sacerd. a Corde
/esu. Ad Indulgentias lucrandas requiritur tantum se conferre ex una
ad aliam stationem, meditando Passionem D. N. I. C., quantum ex
multitudine fidelium et loci angustia, possibile sit. S. C. Indulg. '20.
Febr. 1841.
Qui a visitandis stationibus Viae Crucis legitime impediti sunt,
possunt earum lucrari Indulgentias, recitando quatuordecim Pater, .-!ve
et Gloria et in fine quinque Pater, Ave, Gloria in Sanctorum Christi
vulnerum memoriam, ac unum demum Pater, Ave et Gloria, secun­
dum mentem S. Pontificis, et simul manu tenendo Crucifixum, bene­
dictum ab aliquo Superiore Fratrum Minorum, vel ab alio Sacerdote,
qui a S. Sede hanc obtinuerit specialem facultatem. — E. M.
Praeter Indulgentias, quae acquiruntur, erectas regulariter Sta­
tiones obeundo, vel, stante iusto impedimento, brevioribus precibus
ante Crucifixum, per Fratres Minores benedictum, omnes aliae con­
cessiones revocantur, nominatim vero quae Coronas viae Crucis dictas
respiciunt. S. O. 24. Iui. 1912.

PRAECIPUAE ALIAE INDULGENTIAE

381

1386. Cruces « a Missionibus » nuncupatae. — Decreto S. O.
13. Aug. 1913., praecedentibus omnibus revocatis Induitis et Privi­
legiis, uniformes Indulgentiae statutae sunt pro Crucibus, quae a Mis­
sionibus nuncupantur. A. A. S. v. 5. p. 429.

1387. Indulgentiae et privilegia Expositioni SSfhi Sacramenti
adnexae. Cf. A. A. S. v. 6. p. 74. seq.

1388. Indulgentiae Apostolicae. — Indulgentiae, quas Summus
Pontifex solet adnectere obiectis sibi a fidelibus porrectis illae solae
sunt, quae Apostolicae nuncupantur, et quae in elencho edito a S. C.
Indulg. continentur. S. O. 2. lun. 1913,, A. A. S. v. 5. p. 305.
Indulgentiae, quas SSnius D. N. Benedictus XV impertitur bene­
dictione devotionalium obiectorum. — Cf. A. A. S. v. 6. p. 503. seqq.
Monita. — Ut quis valeat Indulgentias lucrari, quas Summus
Pontifex Benedictus XV. impertitur omnibus utriusque sexus Christifidelibus, qui retinent aliquam ex coronis, rosariis, crucibus, crucifixis,
parvis statuis ac numismatibus ab eadem Sanctitate Sua benedictis
requiritur :
1. Ut Christifideles in propria deferant persona aliquod ex enunciatis obiectis.
2. Quod si id minime fiat, requiritur ut illud in proprio cubiculo,
vel alio decenti loco suae habitationis retineant, et coram eo devote
praescriptae preces recitent.
3. Excluduntur ab apostolicae benedictionis concessione imagines
typis exaratae, depictae, itemque cruces, crucifixi, parvae statuae et
numismata ex stanno, plumbo, aliave ex materia fragili seu consumptibili confecta.
4. Imagines repraesentare debent Sanctos, qui vel iam consueta
forma canonizati, vel in martyrologiis rite probatis descripti fuerint.
Indulgentiae quas Summus Pontifex solet adnectere variis piis
obiectis illae tantum sunt, quae in elencho edito a S. C. Indulg. re­
censentur, nisi aliud expresse declaret ipse Summus Pontifex S. C.
Indulg. 12. lun. 1913. A. A. S. v. 5. p. 305.
1389. Plenaria Indulgentia « toties quoties » die 2.a Nov, —
« Die 2.a Nov. cuiuslibet anni, christifideles, confessi ac S. Commu­
nione refecti, quoties aliquam ecclesiam vel publicum aut semipublicum
oratorium, defunctis suffragaturi visitaverint, ibique ad mentem S. Pon­
tificis oraverint, toties plenariam indulgentiam, animabus piacularibus
flammis addictis tantummodo profuturam, lucrari valeant ». S. O. 25.
lun. 1914. A. A. S. v. 6. p. 378.

382

PRAECIPUAE ALIAE INDULGENTIAE

1390. Benedictio Apostolica in articulo mortis. — Facultas imper­
tiendi Benedictionem Apostolicam, cum Indulgentia plenaria in articulo
mortis, omnibus conceditur Episcopis, qui eam petunt. Eam Episcopi
possunt aliis Sacerdotibus subdelegare. Omnibus infirmis, qui eam pe­
tunt, impertienda est, etiam pueris, nondum ad primam Communionem
admissis, in periculo mortis constitutis. — Formula adhibenda est,
praescripta a Benedicto XIV., et quae reperitur in Rit. Rom. Opus
est, ut infirmus receperit Sacramenta poenitentiae et Eucharistiae;
quod si fieri nequeat sufficit, ut saltem contritus corde devote invocet
Nomen lesu ; et aequo ac libenti animo mortem de manu Domini
suscipiat. — Hanc infirmus Indulgentiam non lucratur, nisi in vero
mortis articulo, et consequenter moriatur. Quare non nisi semel acquiri
potest haec Indulgentia et semel danda est a Sacerdote, etiamsi quis
eam receperit in statu peccati mortalis vel relapsus postea fuerit in
peccatum mortale. Satis erit, ut ante mortem praedictus infirmus rite
impleat requisitas conditiones ad eam lucrandam Indulgentiam. —
Iterari tantum poterit, si infirmus convalescat, et in novum incidat
mortis periculum. — E. M.

APPENDIX

DE VOCATIONE SACERDOTALI ET RELIGIOSA
Ad n. 246. 255. 256.
'I

« Monsieur, En raison des dissensions qui se sont produites à
l’occasion du double ouvrage du Chanoine Joseph Lahitton sur « La
Vocation Sacerdotale » et de l’importance de la question doctrinale
y soulevée, Notre Très Saint Père le Pape Pie X a daigné nommer
une Commission spéciale d’Emes Cardinaux.
Cette Commission, après avoir mûrement examiné les arguments
en faveur de l’une et de l’autre thèse, a prononcé, dans sa réunion
plénière du 20. Juin dernier, le jugement suivant:
« Opus praestantis Viri, losephi Canonici Lahitton, cui titulus
« La Vocation. Sacerdotale », nullo modo reprobandum esse; imo, qua
«parte adstruit: — l.°) Neminem habere unquam ius ullum ad or« dinationem antecedenter ad liberam electionem Episcopi. — 2.°) Con« ditionem, quae ex parte Ordinandi debet attendi, quaeque Vocatio
« sacerdotalis appellatur, nequaquam consistere, saltem necessario et
« de lege ordinaria, in interna quadam adspiratione subiecti seu invi« tamentis Spiritus Sancti, ad sacerdotium ineundum. — 3.°) Sed e
« contra, nihil plus in Ordinando, ut rite vocetur ab Episcopo, requiri
« quam rectam intentionem simul cum idoneitate in iis gratiae et na« turae dotibus reposita, et per eam vitae probitatem ac doctrinae
« sufficientiam comprobata, quae spem fundatam faciant fore ut sa« cerdotii munera recte obire eiusdemque obligationes sancte servare
« queat; esse egregie laudandum ».
Sa Sainteté, Pie X, a pleinement approuvé, dans l’audience du
26. Juin, la décision des Eminentissimes Pères, et Elle me charge d’en
donner avis à votre Grandeur qui voudra bien la communiquer à son
sujet, M. le Chanoine Joseph Lahitton, et la faire insérer — ex in­
tegro — dans la « Semaine Religieuse » du Diocèse... ». Rome 2. Juil­
let 1912. R. Card. Merry del Val.

384

DE VOCATIONE SACERDOTALI ET RELIGIOSA

Ad religiosum statum rite amplectendum, praeter generalem invi­
tationem omnibus factam, divina requiritur specialis vocatio. Eadem
haec divina vocatio necessaria quoque est ad amplectendum sacerdo­
talem statum. Matth. XIX. 11.
Porro divina haec vocatio habetur supernaturalibus internis intel­
lectus illustrationibus, et voluntatis inspirationibus, quibus quis exi­
stimat talem statum sibi convenientem, utilem, vel etiam aliquo modo
necessarium ad vitae sanctitatem et aeternam salutem consequendam,
et desiderium concipit et constanter fovet huius status amplectendi.
S. Th. 2. 2. q. 189. a. 10. ad 1.
Atque haec voluntas, cum voluntas sit finis, recta illa et efficax
intentio est, quae est omnino necessaria ad statum sacerdotalem et re­
ligiosum reapse amplectendum.
Praedicta autem intellectus existimatio et rationalis voluntatis adspiratio, ex divina proveniens speciali providentia, variis haberi potest
modis. S. Ignatius de Loyola Exerc. Spir. de Elect. — Divina autem
haec vocatio variis ostenditur signis. Etenim simul cum aptitudine est
tum interna tum externa ad praedictum statum. — Sed a legitimis
Superioribus, positiva probatione est agnoscenda, et ad suum effectum
rata habenda est, praevio de ipsa divina vocatione examine rite per­
acto. Et haec legitima admissio seu electio plene et adaequate consti­
tuit divinam vocationem. Catech. Roman, de Ord. n. 3.
Quapropter, secundum communem S. Alphonsi sententiam, cle­
ricus, qui huc usque in turpi peccato fuit vel recidivus vel consuetu­
dinarius, quamvis habeat sincerum dolorem de suis peccatis et pro­
positum non peccandi de caetero, et absolvi possit, non potest tamen
ad sacros ordines admitti, nisi antea ex aliis indiciis moralem faciat
certam spem sui, quod constanter in sancta castitate sit victurus.
S. Alph. 1. 6. n. 64. seqq.
1. Quaestio circa divinam vocationem ad ecclesiasticum statum
agitata est, et variae inveniuntur auctorum opiniones. Sunt, qui eam
reponunt in legitima admissione ad sacros ordines, ab ecclesiasticis
facta superioribus. Sunt, qui eam reponunt in inclinatione et attra­
ctione quadam, quam quis ad sacerdotium in se experitur. Alii con­
tenti sunt simplici voluntate ad sacerdotium ascendendi vel religio­
sum statum amplectendi, cum voluntate simul deinde exequendi eius­
dem status obligationes. Alii in aptitudine eam reponunt ad ecclesia­
sticum statum. Alii in variis modis eam constituunt, quibus voluntas
et propositum habetur ecclesiasticum statum amplectendi. Alii tandem

385

DE VOCATIONE SACERDOTALI ET RELIGIOSA

omnem denegant necessariam esse divinam vocationem; cum omnibus
liberum sit quemcumque statum amplecti.
2. Quid de istis variis opinionibus sentiendum sit satis superque
ostendit Decisio Eminentissimorum Patrum et proposita thesis, quae
inspicit divinam vocationem adaequate et complete sumptam, et quam
mox declarare et demonstrare conabimur. Praenotare tantum liceat,
nostra humilissima opinione, specialem Dei vocationem ad consilio­
rum statum, qualis est status religiosus et status etiam sacerdotalis,
ullo modo negari non posse. Idque constat, ex ipsa Decisione Emi­
nentissimorum Patrum initio relata et ex declaratione et demonstra­
tione propositae thesis, quae publice propugnata fuit in Academia
Theologiae Moralis, habita in Pontificia Universitate Gregoriana, die
24. Maii a. 1912., Praeside Eminentissimo Cardinali Casimiro Gennari, qui eam publice amplissimis verbis probavit et laudavit. Et ea
thesis revera non est, nisi explicatio et declaratio quaedam illius De­
cisionis, licet eam tempore praecesserit.
3. Sane in praefata Decisione Emmorum Patrum asseritur antecedenter ad liberam electionem Episcopi, quoad ordinationem sacer­
dotalem requiri rectam intentionem simul cum idoneitate ad praedi­
ctum statum. Atqui recta haec intentio, seu voluntas amplectendi ec­
clesiasticum vel religiosum statum, simul cum idoneitate ad ipsum,
est praecise illud quod constituit divinam vocationem, cum ea intentio
et voluntas a Deo sit. Hinc Pius X. in Catechismo ipsius iussu Ro­
mae edito a. 1913., n. 404., huic interrogationi: « Chi entrasse nel
Sacerdozio senza vocazione farebbe male ? » Responsio haec subiicitur,
quae, ut interrogatio, praeviam omnino ad Sacerdotium supponit vo­
cationem : « Chi entrasse nel Sacerdotio senza vocazione farebbe malissimo, perche etc. ». Et in eodem Catechismo η. 405. huic alteri
interrogationi : « Quali doveri hanno i fedeli verso i chiamati agli Or­
dini? » Responsio haec subditur: « I fedeli hanno il dovere di lasciare
ai figli e dipendenti piena libertà di seguir la vocazione, etc. ». Ergo
ut quis recte Sacerdotium ingrediatur, praeviam ad ipsum habere
debet vocationem, divinam nempe vocationem. Atque haec quoad
sacerdotalem statum.
4. Ad statum religiosum quod spectat, Normae S. C. EE. et
R.R. in Generali Congregatione probatae d. 28. lun. 1901., et quae
constituunt ius vigens in Ecclesia pro Institutis votorum simplicium,
art. 56. asseritur divinam vocationem esse omnino requisitam, et primo
loco, ad quempiam in Institutum admittendum: «Conditiones requi­
sitae in recipiendis sunt: in primis vera vocatio a supernatuBucceroni. Inst, thcol. moralis IV.

^5

386

DE VOCATIONE SACERDOTALI ET RELIGIOSA

RALI FINE

PROCEDENS ». Ecce RECTA

illa

INTENTIO, seu DIVINA

VOCATIO.

5. Caeteris omissis, statuta assertio confirmatur ex innumeris do­
cumentis praesertim S. P. Pii X. et ex Constitutionibus continue pro­
batis a S. C. EE. et RR. et nunc de Religiosis. Pius X. C. Suscepium inde 25. Mart. 1914., « Perpetua Ecclesiae cura, ait, ut a Sa­
cerdotio arceantur indigni, vel non salis idonei ministri ; assidua
eiusdem sollicitudo, ut, qui probati vocatique a Deo sunt, ad illud
ita comparentur, ut, etc. ».
« Promuovano i Vescovi..., come prescrive il Tridentino, secondo
la nécessita delle diocesi ; e nel promuovere in tal guisa potranno
scegliere solamente coloro, che sono veramente idonei, rimandando
quelli che inostrasscro inclinazioni contrarie alia vocazione sacerdotale,
precipua fra esse la indisciplinatezza, e, ciô che la genera, 1’orgoglio
della mente ». Pio X. Lett. Enc. Pieni Γanimo 28. Luglio 1906.
Et idem S. P. Pius X. ad Magistr. Gener. O. P. scribebat
4. Aug. 1913.: « Praelati Ordinis... caveant omnino, ne festinanter,
ne gregatim adulescentes adsciscant, de quibus in incerto sit, afflatune
divino sanctissimam istam vitae rationem deligant ». Nonne est haec
divina vocatio praerequisita ad sacerdotalem et ecclesiasticum statum
rite amplectendum ? Cf. Supplementum primum ed. 4. et 5. Instit.
Theol. Mor. et ed. 4. Enchir. Mor. ed. 3. pag. 62. seqq.
Itemque Pius X., scribens ad eundem P. Generalem Dominkanorum, d. 7. Maii 1907. sic se exprimebat: « I Padri capitolari comprenderanno quanto c importante la scella illuminata dei giovani novizii, e la loro graduata formazione. Se e vero che la Vocazione viene
da Dio, non è men vero che Dio si degna servirsi delle cause seconde
per effetluare i disegni della sua eterna sapienza ».
Chirographo pariter d. 1. Inn. 1914., de Virginibus Canossianis
ad sacras earum missiones educandis, statuit Summus Pontifex PiusX.,
ut « certa quaedam constituatur domus educandis fingendisque ad tan­
tum munus atque onus iis virginibus Canossianis, quae illud suscipere,
Deo vocante, voluerint». A. A. S. v. 6. p. 341.
Ac autograho 28. lan. 1912. ad alumnos Seminariis Regiensis,
in Aemilia, Pius X. Deum adprecatur, ut divinae ad statum sacerdo­
talem vocationis... per pietatem, disciplinam et studium certissima exhi­
beant argumenta ».
6. Benedictus XIV. de Synodo 1. 11. C. 2. n. 12. praescribit
pariter, ut clerici, qui in Seminario recipi non possint, doceantur
« quibus dotibus atque virtutibus instructos esse oporteat illos, qui

DE VOCATIONE SACERDOTALI ET RELIGIOSA

387

ad sanctuarii ministerium digne accedere cupiunt; quaenam sini vera
ecclesiasticae vocationis indicia; quae ratio vitae etc. ». Et n. 16.
« neve admittantur in clerum, nisi qui et merito, et requisitis quali­
tatibus praediti, et divina vocatione, quantum homini fas est de in­
terioribus iudicare, ad ecclesiastica ministeria appellati esse digno­
scantur ».
7. Director spiritualis in Seminariis alumnis opportuna dabit mo­
nita, praesertim quoad vocationem sacerdotalem. — Confessarii Semi­
nariorum obligationem imponere debent ab ecclesiastico statu rece­
dendi eis qui ostenderent ad eum non esse vocatos. — Ac ad supe­
riores cursus admittendi non sunt nisi illi adolescentes, qui signa
dederint vocationis ad ecclesiasticum statum. — Art. 54. 56. 86. Nor­
marum, pro ordinatione educativa et disciplinari Seminariorum in
Italia, S. C. C. EE. et RR. 18. lan. 1908., quas Summus Pontifex
Pius X. ab omnibus, ad quos spectat, servari et execution! mandari iussit.
A sacris ordinibus arcendus decernitur, « qui certa vocationis
signa non praebeat, aut qualitatibus ad ecclesiasticum statum requi­
sitis non videatur instructus ». S. C. C. Decr. Vetuit S. Tridentina
Synodus 22. Dec. 1905.
S. C. de Relig. Decr. 1. lan. 1911. plura quoad laicos constituit
ad sanctum, vocationis propositum impensiore cura provehendum in ipsis.
A. A. S. v. 3. p. 30. Ac plura etiam constituit pro Religiosis ser­
vitio militaris addictis, ne sanctae vocationis donum amittant. Acta
Apost, Sed. v. 3. p. 37. Ac iterum Decr. 7. Sept. 1909., de quibus­
dam in Religiosas Familias non admittendis, ita incipit : « Ecclesia
Christi licet spirituali gaudio afficiatur, quum fideles matura delibe­
ratione et recta intentione statum perfectionis in Religiosis Familiis
amplectuntur, qualitatis tamen quam numeri potius sollicita, ingressum
in Novitiatum et professionem votorum ita moderata est, ut eos tantum
decreverit, ad evangelica consilia in religiosis domibus servanda, esse
admittendos, qui divinae vocationis argumenta praeberent ». Acta
Apost. Sed. v. 1. p. 709.
Ac Normis cohaerenter in art. 8. Constitutionum Sororum Reparatricium ό’ό’. Cordis /esu, quae nuperrime definitive approbatae sunt
a S. C. de Religiosis, ut in aliis statuitur: «Non si ammetteranno
nell’ Isti tuto delle Suore Riparatrici, se non persone, che abbiano una
vera vocazione soprannaturale ».
Neque silentio praetermittendum est sequens Decretum S. Officii,
quod aperte praesupponit et affirmat praeviam divinam vocationem
ecclesiastico statui.

388

DE VOCATIONE SACERDOTALI ET RELIGIOSA

« Decretum. Sodalitates promovendis iuvandisqtie ecclesiasticis
vocationibus constitutae spiritualibus gratiis ditantur. Adest profecto
providentissimus Deus Ecclesiae suae sanctae, ut mittat opportuno tem­
pore operarios in messem ; non dedignatur autem fideles suos per­
saepe missionis istiusmodi suscipere cooperatores. Auctor est nimirum
piissimi consilii, quo multae exortae sunt per orbem Sodalitates, fo­
vendis, tuendis, invandis ecclesiasticis vocationibus... Omnes et singulae
sodalitates, quibus praecipuus et immediatus est finis promovere eccle­
siasticas vocationes, iisque opportunis mediis opitulari... ». S. 0. 28.
Maii 1913., Acta Ap. Sedis v. 5. p. 236. seq.
8. Rmus Episcopus loannes Régine, Episcopus Neocastrensis Dioeceseos, in sua Pastorali Epistola pro Quadragesima praesentis anni 1915.
pag. 7. malos in clero sacerdotes adesse ait, quia « alcuni, non vo­
cati, entrarono nel sanluario per la finestra uti fur et latro».
Et Rmus Episcopus Aretinus, loannes Volpi, in sua Epistola Pa­
storali anni 1914. distinguens inter vocationem internam et extimam,
hanc ait esset authenticam et officialem vocationem, sed ad hanc praesupponi omnino internam divinam vocationem, vel ex divina revela­
tione, vel ex extraordinaria quadam motione Spiritus Sancti, vel ex
propria libera supernaturali electione, facta nempe spiritu fidei, et
auxilio ordinariae gratiae ; quod quidem propositum saepius est reno­
vandum, ut tandem effectu finem possit reapse consequi. « Basta che
la vocazione nasca da una intenzione, che sia frutto di una deliberazione e di una elezione emananti dal nostro libero arbitrio, che non
esclude mai, s’ intende, la grazia, ma invece la suppone sempre ».
Pag. 8. 18. 19. 28. 30.
Et idem Rmus Episcopus Aretinus 1. c. pag. 15. : Medium effi­
cax, ait, ad bonos sacerdotes habendos est non ordinare nisi vere bo­
nos sacerdotes, quia isti, magno zelo adlaborabunt in adulescentulo­
rum animis rite excolendis, « e per tai mezzo faranno svolgere in un
bel numero di essi il germe, (cioè le predisposizioni naturali e soprannaturali) della divina vocazione,... al contrario dei sacerdote non
buono, il quale,... perche non ha mai provato in s'e vocazione si su­
blime, o non vi ha corrisposto, è inetto a discernerla, a nutrirla, a
svilupparla negli altri ».
Egregie autem insistit laudatus Episcopus Aretinus in sua Pa­
storali Epistola, in hac praeparatione adolescentium bonae indolis ad
sacerdotium. Quomodo autem pervenire tandem poterunt adolescentes
ad sacerdotium, sine ulla ad illud adspiratione ? et haec adspiratio, si
in ipsis revera habeatur, profecto sine gratia non est, quae in super-

DE VOCATIONE SACERDOTALI ET RELIGIOSA

389

naturali intellectus illustratione est et voluntatis inspiratione a Spiritu
Sancto. Deus (est), qui operatur in nobis ct velle et perficere pro bona
voluntate. Ad Phil. 2., 13.
Conferatur etiam Monitore Ecclesiastico Vol. 25. pag. 125. seqq.,
31. Maggio 1913., Vol. 25. pag. 221. seqq., 31. Luglio 1913.
9. lainvero generalis vocatio omnium ad statum perfectionis, et
consequenter ad statum religiosum et sacerdotalem, constat ex ipsis
verbis Christi, omnes invitantis ad eum perfecte sequendum, obser­
vantia omnibus proposita non tantum praeceptorum, verum etiam
evangelicorum consiliorum. Omnibus lesus Christus Dominus Noster
etiam nunc dicit, quod dixit illi adolescenti, qui a iuventute sua om­
nia custodivit mandata: « Si vis perfectus esse, vade, vende quae
habes, et da pauperibus,... et veni sequere me » (Matth. 19., 21.).
lesu Christi invitationem omnibus etiam repetit Apostolus: « De vir­
ginibus praeceptum Domini non habeo, consilium autem do... Beatior
erit, si sic permanserit, secundum meum consilium ». (1. ad Cor. 7.,
25. 40.).
10. Sed specialis alia divina vocatio requiritur ad praedictum sta­
tum amplectendum, ut asseritur in prima thesis propositae parte. Ete­
nim, ut ipse Dominus Noster lesus Christus aiebat pharisaeis : « Non
omnes capiunt verbum istud, sed quibus datum est » (Matth. 19., 11.),
Non omnes capiunt, non dicitur tantum de intellectuali cognitione,
quod quis coelibatum iudicet matrimonio praestantiorem, sed de tali
dicitur intellectuali cognitione, qua illam virginitatem servandam ap­
probet, ct qua consequenter voluntas ad eam amplectendam efficaciter
impellatur. Quapropter Christus postquam dixit: Non omnes capiunt
verbum istud, statim subdit : sed quibus datum est. Speciale ergo re­
quiritur Dei beneficium, speciale Dei donum, sed quibus datum est ;
et hoc donum, specialis divina vocatio est.
11. Postquam Apostolus in 1.* ad Cor. (7., 1. seqq.) bonum affir­
maverit matrimonium, meliorem virginitatem servandam, statim deinde
ait: « Nisi unicuique sicut divisit Dominus, unumquemque sicut vocavit
Deus, ita ambulet». Et iterum: «Unusquisque, in qua vocatione vo­
catus est, in ea permaneat ». Et tertio: « Unusquisque, in quo vocatus
est, fratres, in hoc permaneat apud Deum ». Non omnes, ex Apostolo,
ad matrimonium, neque omnes ad virginitatem servandam vocantur.
Neque omnes pariter ad religiosum statum, ad sacerdotium et ad apostolatum vocantur. Si igitur matrimonio longe praestantior virginitas
est, si saeculari statui praestat religiosus status, si laicali longe prae­
stat sacerdotalis status, ad hunc et ad illum, specialis a Deo est vo-

390

DE VOCATIONE SACERDOTALI ET RELIGIOSA

catio, specialis gratia. Si secundum eundem Apostolum « unusquisque
proprium donum habet ex Deo, alius quidem sic alius vero sic» (1. c.
v. 7.), alius, ut ait idem Apostolus « alligatus uxori, alius solutus ab
uxore » (v. 27.), alia « matrimonio iuncta » (v. 10.), alia « innupta et
virgo » (v. 24.), nonne speciale Dei donum est, quod quis fortunate
virginitatem amplectatur, et fortunatius sacerdotalem et religiosum sta­
tum, « misericordiam quidem consecutus a Deo, ut sit fidelis »(1. ad
Cor. 7., 25.), quam sua sapientia Deus aliis concedit, aliis non con­
cedit.
12. « Maxime necessaria est, ait S. Alphonsus, ad assumendum
ecclesiasticum statum divina vocatio... Quantumvis quis doctus, pru­
dens, sanctus sit non potest ex se ingredi in sanctuarium, nisi prius
ad illud a Deo vocetur, et a Deo in illud introducatur » (in Opere :
Selva di materie predicabili, capite 10. partis primae). Interior, haec
divina vocatio est, ut per se patet.
13. lamvero quinam illi sunt, quibus id coelitus datum esi, seu
in quo divina haec interior vocatio consistit ? — Respondet huic se­
cundae quaestioni altera thesis nostrae pars. Divina haec interior vo­
catio consistit in supernaturalibus internis intellectus illustrationibus
ct voluntatis inspirationibus, quibus quis existimat talem statum sibi
convenientem, utilem vel etiam aliquo modo necessarium ad vitae
sanctitatem et aeternam salutem consequendam, et desiderium concipit
et constanter fovet huius status amplectendi, et ita capiat verbum il­
lud, docili intellectu, efficaci voluntate, quod non omnes capiunt. Agi­
mus enim de plena perfectaque divina vocatione, quae ad effectum
perducatur.
14. Postquam Christus haec protulit verba: « Non omnes capiunt
verbum istud, sed quibus datum est», ipsemet protinus explicat, qui­
bus datum sit, et quomodo. Ait enim : « Sunt eunuchi, qui de matris
utero sic nati sunt », scilicet ex naturae defectu, et consequenter ex
naturali necessitate, adeoque non in istis quaerendum est supernaturale illud donum. Pergit autem Christus, inquiens: «Et sunt eunu­
chi, qui facti sunt ab hominibus », id est aliorum violentia, aliorum
malitia. Neque igitur isti sunt illi, quibus caeleste virginitatis et ca­
stitatis donum desuper collatum est. Ac tandem Christus addidit: «Et
sunt eunuchi, qui se ipsos castraverunt, propter regnum coelum ». Id
quidem ad litteram intelligere absonum esset, ut omnino absurdum
esset ad litteram intelligere illa alia: erue oculum tuum dexterum, et
proiice abs te... abscide dexteram manum tuam, et proiice abs te
Matth. 5., 2e). 30.), abscide pedem tuum, et proiice abs te (Matth.

DE VOCATIONE SACERDOTALI ET RELIGIOSA

391

IS., S.). Etenim Christus ait; «et sunt eunuchi, qui se ipsos castra­
verunt, propter regnum coelorum ». Physica impotentia nihil omnino
confert ad regnum coelorum sibi aequi: ndum, et ad regnum coelorum
aliis praedicandum. Eunuchi ergo, qui se ipsos castraverunt illi sunt,
qui intellectus indicio et firmo seu constanti voluntatis proposito se
continent, ut a cura et sollicitudine familiae liberi esse possint, et totos
se possint impendere divino servitio. Illud enim propter regnum coe­
lorum hoc significat, ut quis expeditius, certius et plenius Deo pla­
ceat. Quod S. Paulus diserte declaravit: « Qui sine uxore est, sollicitus
est, quae Domini sunt, quomodo placeat Deo; qui autem cum uxore
est sollicitus est, quae sunt mundi, quomodo placeat uxori, et divisus
est; et mulier innupta et virgo cogitat, quae Domini sunt, ut sit sancta
corpore et spiritu ; quae autem nupta est cogitat, quae sunt mundi,
quomodo placeat viro » (1. ad Cor. 7., 32. seqq.).
15. Statum autem a Christo designari perpetuum pro toto vitae
cursu, et non transeuntem pro brevi quodam tempore, ipsa verba lu­
culenter ostendunt: qui se ipsos castraverunt. Hisce enim verbis de­
signantur, qui perpetuo impotentes sunt, et perpetuo ipsimet propria
voluntate impotentes se ad matrimonium reddiderunt. Et isti illi sunt,
qui rationis iudicio et voluntatis firmo proposito cum Dei gratia in
perpetuum ab omni matrimonio retrahuntur. Idque plene non imple­
tur, nisi ab iis, qui, solemni sacrorum ordinum vel religiosae profes­
sionis voto, matrimonium sibi illicitum et invalidum reddunt. Quod
utique, ut quis facto sancte consequatur, necesse omnino est, ut ani­
mo suo cogitet excellentiam et praestantiam istius status, convenien­
tiam, utilitatem, necessitatem illius, propter regnum coelorum, propter
eius bona acquirenda, et constans, firmum, efficax concipiat desiderium
illius virginalis, religiosi, sacerdotalis status. Et hae quidem supernaturales sunt intellectus illustrationes, supernaturales voluntatis inspira­
tiones, et illae ct istae supcrnaturalia sunt Dei dona; quibus datum
est. Et haec quidem est recta illa intentio ab Emmorum Patrum De­
cisione, requisita, quae quidem reda intentio, supernaturalis profecto
intentio est seu supernaturalis voluntas, intentio enim voluntatis actus
est, cui praevia intellectus cognitio praecedit. Ea igitur recta intentio
continetur praecise praedictis intellectus illustrationibus et voluntatis
inspirationibus. Ut autem revera quis ecclesiasticum statum amplecta­
tur, opus est non solum ut redam illam intentionem |concipiat, sed
etiam ut constanter foveat. Sine hac constantia, recta illa intentio sine
effectu erit. Atque haec constans recta intentio adhuc magis clare ap­
paret si consideretur, amplecti statum sacerdotalem et religiosum non

392

DE VOCATIONE SACERDOTALI ET RELIGIOSA

fieri in instanti, sed durare a prima tonsura ad sacerdotalem ordina­
tionem, a Postulatu ad Professionem.
16. Angelicus Doctor, licet verbum non adhibeat divinae voca­
tionis ad sacros ordines, eam tamen implicite exigit, exigendo ad eos,
praeter scientiam, non communem sanctitatem. Scientia requiritur ait
S. Thomas, « quia suscipiens ordinem praeficitur ad repellendam igno­
rantiam in plebe ». Excellens requiritur sanctitas; quia, inquit, « sicut
illi, qui ordinem suscipiunt, super plebem constituuntur gradu ordinis,
ita et superiores sint merito sanctitatis ». Explicite vero quoad sta­
tum perfectionis, affirmat S. Thomas divinam vocationem, et quidem,
ut in nostra thesi est proposita, affirmando nempe divinam inspi­
rationem, quin ullam de ea moveat dubium; et adhuc magis signi­
ficativum adhibet verbum, divinae nempe motionis. « Dicendum, ait,
quod cum dicitur: Probate spiritus, si ex Deo sint, locum habet in
his, quae dubia sunt, utrum spiritus Dei sint; sicut dubium potest
esse in his, qui iam sunt in religione, utrum ille, qui religioni se offert
spiritu Dei ducatur, an simulate. Et ideo debent accedentem pro­
bare, utrum divino Spiritu moveatur. Sed illi, qui religioni ac­
cedit, 'non potest esse dubium, an propositum de ingressu in relictio­
nem in corde eius exortum, sit a Spiritu Dei, cuius est ducere
hominem in terram rectam » (2. 2. q. 189. a. 10. ad 1.).
17. lamvero, Dominus Noster lesus Christus statum in sua Ec­
clesia constituit consiliorum, et perfectionis, seu statum religiosum,
statum item constituit in sua Ecclesia consiliorum, et apostolici zeli,
seu statum sacerdotalem, quo sacerdotes, et ipsi facilius et copiosius
regnum coelorum consequerentur, et apud alios regnum coelorum pro­
moverent, evangelium inter gentes annuntiando, earumque spirituali
bono inserviendo. Ad hunc religiosum et sacerdotalem statum idem
Christus omnes non obligat, sed omnes tantum invitat et hortatur,
omnibus religiosi et sacerdotalis status excellentia et praestantia pro­
posita. Certissime tamen non omnes, sed multos ita Deus movet in­
ternis nempe intellectus illustrationibus et voluntatis inspirationibus,
ut reipsa praedictum statum amplectantur. Et inde etiam est, quod
Deus sua divina providentia ita sua naturalia et sopranaturalia dona
distribuit, ut quos ipse vocat ad religiosum et sacerdotalem statum,
illis sint instructi dotibus, quae ad hoc vitae genus sint necessariae.
Quapropter in Monitore Ecclesiastico v. 24. scitissime observatur:
« Quelli che il Signore chiama a stato di tanta santità, talmente li
dispone e prépara con grazie naturali e soprannaturali, che sieno ad

DE VOCATIONE SACERDOTALI ET RELIGIOSA

393

esso trovati idonei. Illos quos Deus eligit ad aliquod officium ita prae­
parat et disponit, ut ad illud inveniantur idonei. S. Thorn.
Nè solameate li fa idonei, ma rende abbastanza conoscibile la
loro vocazione principalmente dalla stessa idoneità, Guerra ecc. »,
nempe potissimum vitae probitate et sufficienti doctrina. « Duo haec
ad promovendos clericos omnino requirantur, innocentiae vitae cum
doctrinae sanitate coniuncta ». Pius X. M. P. Sacrorum Antistitum
1. Sept. 1910, par. VII. Cf. etiam Monit. Eccles, v. 24. p. 318 seqq.
Et haec divina motio, et divina providentia, divina vocatio est ad
religiosum statum, ad ecclesiasticum statum, interna divina vocatio
certe est, secundum verbum Apostoli.
18. Et divina vocatio, vox Dei vocantis, appellatur ab ipsa S. C.
Consistoriali.
In Litteris Circularibus S. C. Consist, d. 16. Iui. 1912., sci­
licet paulo post laudatam Decisionem Eminentissimorum Patrum, de
Seminariis Italiae, ad Rmos Ordinarios, defectus primum notatur in
Seminariis alumnorum, qui adspirant ad ecclesiasticum statum, et
deinde ad rem nostram quod attinet haec habentur : <s Poichè per le
divine promesse c certo, che mai si inaridirà in Israele la stirpe
levitica, e che l'assistenza divina, e le vocazioni alio stato ecclesiastico
non mancheranno nella Chiesa, usque ad consummationem saeculi, nè
faranno giammai difetlo anime generose che rispondano alia voce dei
Signore anche quando le chiama aile privazioni ed al sacrifizio : non
vi è da cadere di animo pel disagio présente, di cui soffrono le diocesi. Ma piuttosto conviene pensare al rimedio... Cerchino... giovinetti di buona indole... inclinati alie cose di Chiesa,... li coltivino
nella pietà... affinchè, se la voce di Dio li chiamassc, possano essere
alti e préparait a rispondervi e ad entrare a suo tempo nei Semi­
narii ». Et debitae deinde, ad eos admittendos in Seminario, ex eadem
S. C. adhibendae sunt cautelae. « ... Si esiga almeno. che manifestino
un' iniziale inclinazione alio stato ecclesiastico... La promiscuité di
alunni non chiamati, e di a Iri chiamali alio stato ecclesiastico riesce
scmpre fatale a questi ultimi, e... causa la perdita di moite voca­
zioni... Quanto aile scuole, si curera che esse siano interne e per i
soli seminarist! od aspiranti alio stato ecclesiastico... debbono avere
un carattere ed un indirizzo loro proprio, quale si richicde per gli
aspiranti al Sacerdozio... Tutti gli alunni di ginnasio dovranno concorrere alia licenza di Stato... Le eccezioni al riguardo non dovranno
essere che in casi rarissimi di ctà inoltrata, pietà distinta e sicurezza
di vocazione ». Ecce igitur vocatio divina praerequisita ad admissionem

394

DE VOCATIONE SACERDOTALI ET RELIGIOSA

non tantum ad Sacerdotium, sed ad ipsam in Seminaria admissionem.
Quae quidem vocatio divina ex eadem S. C. Consistoriali specialis
divina gratia est, quae praedicta manifestatur inclinatione ad res san­
ctas, et adspiratione ad ecclesiasticum statum, adeoque non est sine
quadam adspiratione subiecti seu invitamentis Spiritus Sancti, ad Sa­
cerdotium ineundum. Atque hic statim notandum est, praedictam incli­
nationem, quae vel a primis annis vitae manifestatur vel serius, et
diutius foveatur, absolute loquendo, necessariam omnino non est ad
divinam habendam vocationem, ut asseritur in Epistola specialis Com­
missionis Cardinalium, et mox constabit ex variis modis, quibus
divina vocatio haberi potest. Aliud vero est, quod hanc inclinationem,
ex interna quadam quasi continua adspiratione subiecti, seu quasi
continuis invitamentis Spiritus Sancti, saltem necessario et de lege
ordinaria, sacerdotalis vocatio non exigat, ut habetur in Declaratione
Eminentissimorum Patrum, initio allata, aliud est, quod si praedicta
habeatur inclinatio, adspiratione interna quasi continua subiecti, seu
quasi continuis invitamentis Spiritus Sancti ad sacerdotium aut reli­
giosum statum ineundum, divina vocatio ea non sit. Sane eo ipso
quod asseritur in Decisione Commissionis Cardinalitiae, vocationem
sacerdotalem in ea, saltem necessario et de lege ordinaria, non con­
sistere, implicite affirmatur esse tamen veram vocationem sacerdotalem,
licet non necessario et extraordinarie. Atque hic antequam praedictos
varios modos divinae vocationis declaremus, notanda sunt alia quaedam
gravissima verba S. C. Consistorialis, cuius epistolae omnino respondet
thesis in antecessum constituta. « La licenza liceale, di Stato, ait, non
sarà obbligatoria per tutti, ma bensi.. per quelli, della CUI voCAZIONE gli Ordinarii non fossero interamente sicuri ». Atque haec
securitas profecto non habetur quoad eos qui ad res mundanas sese
ostendunt inclinatos, et habetur e contrario quoad eos, qui sese osten­
dunt inclinatos ad res sacras, ad pietatem, ad Dei cultum, quod
perbelle describit S. Hieronymus in suo Nepotiano adhuc clerico:
* Erat sollicitus, si niteret altare, si parietes absque fuligine, si pavi­
menta tersa, si ianitor creber in porta, si vela semper in ostiis, si
sacrarium mundum, si vasa luculenta, et in omnes caeremonias pia
sollicitudo disposita, non minus non maius negligebat officium ». Si
in Seminario alumni omnes hanc eandem ostenderent piissimam incli­
nationem, non ea securum redderet Episcopum de divina eorum vo­
catione ?
19. Non omnes tamen Deus eodem modo movet et vocat, prout
docent doctores et magistri vitae spiritualis. Secundum communiter

DE VOCATIONE SACERDOTALI ET RELIGIOSA

395

receptam doctrinam, traditam a S. Patre Ignatio de Loyola, in suis
Exercitiis Spiritualibus (2.n Hebd. de Electione), aliquorum voluntatem
divina virtus sic impellit, ut omnis dubitatio, imo etiam dubitandi
facultas animae sublata sit, quo minus sequatur impulsionem talem,
sicut legimus Beato Paulo et Matthaeo, et aliis nonnullis, vocante
Christo, accidisse. Alios Deus, non tanta movet et attrahit evidentia
et certitudine, sed eos frequenti, et saepe quasi continue allicit inte­
rioris consolationis vel desolationis experimento, quo satis clarum compertumque fit divinum beneplacitum circa huius status electionem.
Alios tandem Deus ita suavissime movet, ut quasi suis facultatibus
naturalibus relictis, ipsimet incipiant quaerere atque praestolari Dei
voluntatem, donec ipse Creator ac Dominus Noster animae sibi de­
votae communicet (Annot. 15.a). Considerans quis primo finem, ad
quid natus sit homo, scilicet ad laudandum Deum Dominum Nostrum
et ad salvandam animam suam, et hoc desiderans, cogitat et sentit
hunc praestantiorem vitae statum sibi magis utilem, et necessa­
rium, ut eo iuvetur in servitio Domini sui et salvatione animae
suae. — Prima motio extraordinaria est ; altera magis ordinaria est
ex supernatural! quadam inclinatione; tertia, simpliciter ordinaria, ex
praevia est consideratione finis et mediorum ad illum, supernaturalis
tamen semper motio est. Nam coelestia desideria homo, naturae vi­
ribus sine gratia, concipere non potest. Quapropter, cum gratia sita
sit in supernatural! intellectus illustratione et voluntatis inspiratione,
et illa tertia motio habetur, ut in thesi proposita dicitur, in supernaturalibus intellectus illustrationibus et voluntatis inspirationibus, qui­
bus quis existimat talem statum sibi convenientem, utilem, necessa­
rium, ad sanctitatem vitae et aeternam animae salutem adipiscendam,
et sese determinat constanti et efficaci voluntate ad eundem statum
desiderandum et amplectendum. — Varius autem hic modus divi­
nam habendi vocationem, ipsa vocatio profecto non est. Sed interior
divina vocatio in ipsa illa supernatural! voluntate est, quocumque
tandem modo concipiuntur.
20. Supernaturalis haec vocatio non excludit naturalem repu­
gnantiam, quam quis facile experiri posset. Sed tunc, Dei adiuvante
gratia, voluntas roboratur ad vim naturae inferendam. — Eadem item
supernaturalis vocatio non excludit naturalem aliquem affectum ; gratia
enim humanae sese accommodans infirmitati, occasione non raro utitur
etiam naturalis alicuius commodi, quod ex tali statu haberi posset.
Ac, si finis non sit primarius, sed omnino secundarius, subordinatus
fini illi supernaturalis boni, maioris securitatis propriae salutis, gloriae

396

DE VOCATIONE SACERDOTALI ET RELIGIOSA

divinae promovendae, et salutis animarum procurandae, inde sane non
impeditur supernaturalis ad religiosum et ecclesiasticum statum am­
plectendum determinata, et recta illa intentione, quae in eo debet
haberi. Tandem supernaturalis illa vocatio, quae habetur ex conside­
ratione finis et mediorum, bene originem primum haberi potest ex
exteriore gratia, ex aliorum consilio, ex Spiritualibus peractis Exerci­
tiis, ex lectione vitae Sanctorum. « Deus enim communi sua Provi­
dentia dirigit quemque per parentes, socios, confessarios, praeceptores
et alias occasiones et causas secundas, quibus fit ut hic matrimonio,
ille sacerdotio se addicat, sed libere ». Cornel, a Lapide Comm, in 1.
ad Cor. 7., 7.
21. Supernaturalis haec voluntas, si a Deo revera est, et effica­
citer est, simul est cum interna et externa aptitudine ad praedictum
statum religiosum et ecclesiasticum. Interna et externa haec aptitudo,
quae in tertia thesis parte affirmatur, consistit in illis dotibus corporis
ct animi, sanitatis et ingenii, quibus quis aptus sit ad obligationes im­
plendas, et ad officia exercenda propria praedicti status. Ac inter hu­
iusmodi dotes potissimum recensetur ea morum honestas, qua quis
bonam faciat spem sui, sive quoad propriam sanctificationem, sive
quoad bonam aedificationem proximi. Hac autem aptitudine remo­
ventur etiam impedimenta omnia, quae proveniunt ex extrinsecis
adiunctis, uti e. g. si quis obligatione teneretur sustentandi proprios
parentes, et curam propriae familiae gerendi. Quam quidem altitu­
dinem Epistola Specialis Commissionis Cardinalium scitissime coniungit cum praedicta recta intentione. In hac aptitudine, divina vo­
catio nonnisi materialiter est. Et ex ea signum habetur verae voca­
tionis ; ut etiam ex recta illa intentione quaerendi non quae sua sunt,
sed quae lesu Christi, signum aliud habetur verae divinae vocationis.
Audiatur S. Alphonsus. « Requiritur ad ordines recipiendos vocatio
divina,... Praecipua autem signa sunt: scientia conveniens,... probitas
vitae... recta intentio, nimirum desiderium vacandi divinae gloriae
et saluti animarum », L. 6. n. 802.
22. Haec S. Doctor in Opere Morali. Et in alio Opere: Homo
Apostolicus, S. Alphonsus divinam vocationem item omnino distin­
guitur ab eius signis et indiciis.
« Circa statum, ait, Horn. Apost. Tr. ult. punct. 4. n. 39. 40. ab
aliquo adolescente eligendum, non audeat Confessarius illum ei deter­
minare, sed tantum e.v indiciis curet ei suadere statum illum, ad quem
prudenter iudicare potest ipsum a Deo vocari. Praesertim loquendo
de iis qui Religionem ingredi volunt... Confessarius vocationem sui

DE VOCATIONE SACERDOTALI ET RELIGIOSA

397

poenitentis bene probet, inquirendo, ad illam habeatne impedimentum
aliquod inhabili tatis, infirmae valetudinis, inopiae parentum ?... Si
finis esset mundanus... illa non est vera vocatio.,. Si autem finis
est bonus, et abest impedimentum, nec debet nec potest Confessarius
neque alius..., sine culpa gravi, illi impedire, aut dissuadere vocatio­
nem. — Si aliquis adolescens vellet suscipere statum presbyteri sae­
cularis, non sit facilis Confessarius ad annuendum, sine longa et
probata experientia recti finis, et scientiae, vel sufficientis capacitatis.
Sacerdotes quidem saeculares habent eandem, imo maiorem obligatio­
nem quam Religiosi; et contra remanent in eisdem saeculi periculis;
unde, ut quis bonus evadat sacerdos in saeculo, oportet quod prius
egerit vitam valde exemplarem, remotam a ludis, ab otio, a pravis
sociis, et deditam orationi et sacramentorum frequentiae ».
23. Iam vero, ut quis religiosum et ecclesiasticum statum de facto
amplectatur, non sufficit, ut ad illum habeat divinam vocationem. Cum
uterque ille status, status sit in Ecclesia, et status non ordinariae san­
ctitatis, necesse est, ut eius vocatio a legitimis in Ecclesia Superiori­
bus recognoscatur et approbetur, et ab ipsismet deinde ad illum sta­
tum legitime admittatur et recipiatur.
24. Quoad religiosum statum, res luculentissime patet ex praeviis
requisitis informationibus, probationibus, examinibus, quae constitutae
sunt in omnium Religiosorum Regulis et in Normis S. C. EE. et
RR., et nunc Religiosorum, nec non in Apostolicis Constitutionibus,
praesertim Pii IX., quae omnibus bene notae sunt. — Neque res haec
nova est in Ecclesia, cum ex ipsa rei natura promanet.
25. In Regulis fusius tractatis pro Coenobitis inter Opera S. Basilii, Migne vol. 31. col. 943. 946., Interrogatione X., dicitur in Re­
sponsione : « Cum benignus Deus, idemque Salvator Noster lesus Chri­
stus praedicet, ac dicat : Venite ad me omnes, qui laboratis, et onerati
estis, ct ego reficiam vos, periculosum est repellere eos, qui, nostra
opera, accedunt ad Dominum ; eiusque iugum suave ac praeceptorum
onus, quo ad coelum attollimur, subire volunt. Nec tamen permitten­
dum est, ut ullus illotis pedibus ad sancta documenta veniat; sed
quemadmodum Dominus Noster lesus Christus adolescentem, qui ad
se accesserat, de eius vita anteacta percunctatus est; cumque eam
recte fuisse actam comperisset; praeterea ut compararet, quod ad
perfectionem deerat, praecepit; et tunc ei se sequendi copiam fecit:
ita profecto et a nobis praeterita accedentium vita est expendenda, et
iis, qui quid recte gesserint, documenta perfectiora tradenda sunt; qui
vero vel ex prava vita convertuntur, vel ex indifferenti statu ad per-

398

DE VOCATIONE SACERDOTALI ET RELIGIOSA

fectam vitam in Dei cognitione sitam transeunt, hos perscrutari par
est, nimirum qualibus praediti sint moribus, num instabiles, num ad
iudicia ferenda proni.... I li nempe, praeterquam quod ipsi nihil utili­
tatis capiunt, praeterea sunt etiam caeteris detrimenti auctores... Dum
adhuc extra sunt dimittamus, ne experimentum fratribus afferat damni
aliquid et exitii... Postquam autem unusquisque quasi vas quoddam
Domino commodum, et ad quodvis bonum opus paratum, omni tentatione adhibita, declaratus fuerit ab iis qui talia scite scrutari possunt,
ita demum inter eos, qui se Domino dedicarunt, annumeretur ».
26. Ac ad sacros ordines quod attinet, disciplina vigens in Eccle­
sia est ut unusquisque a proprio Ordinario ordinetur, qui id facere
non potest, nisi, praevio testimonio probatarum personarum, constet
de sufficientia scientiae, de morum honestate ordinandi, nec non de
absentia cuiusvis canonici impedimenti, et de vera eius divina voca­
tione ad ecclesiasticum statum.
27. Haec et alia, in thesi affirmata et iam exposita, ita comple­
ctitur Catechismus Romanus; declarans, quinam divinitus ad sacerdo­
tium, ministeriaque ecclesiastica vocati censeantur. « Quemadmodum,
ait, Salvator noster a Patre, Apostoli autem et Discipuli in univer­
sum mundum a Christo Domino missi sunt: ita quotidie sacerdotes
eadem, qua illi potestate praediti, ad consummationem Sanctorum in
opus ministerii, in aedificationem corporis Christi mittuntur. Huius
igitur tanti officii onus nemini temere imponendum est, sed iis tantum,
qui illud vitae sanctitate, doctrina, fide, prudentia sustinere possint.
Nec vero quisquam sumat sibi honorem, sed qui vocatur a Deo tam­
quam Aaron. Vocari autem a Deo dicuntur, qui a legitimis Ecclesiae
ministris vocantur. Nam, qui in hoc ministerium seipsos arroganter
inferunt atque intrudunt, de his Dominum intellexisse dicendum est,
cum inquit, Non mittebam prophetas, et ipsi currebant ; quo quidem
hominum genere nihil infelicius, ac miserius, nihil Ecclesiae Dei cala­
mitosius esse potest ». De Sacr. Ord. n. 3. Agit hic, ut patet, Cate­
chismus Romanus proprie de missione, seu de divina vocatione adae­
quate sumpta, qua nempe a Deo vocati ad sacrum exercendum mini­
sterium mittuntur. Et notetur Catechismum asserere, vocari a Deo
qui a legitimis Ecclesiae ministris vocantur ; idest non, omnes; sed
illi soli. Illi soli, quia Episcopi electio, conditio sine qua non est le­
gitimae vocationis; minime vero illi omnes, quia bene potest Episco­
pus decipi ex fraude non-vocati, vel etiam ex sua culpa. Quare illi
soli dicuntur vocari a Deo, qui a legitimis superioribus, non a populi
suffragiis, nec cuiusvis saecularis magistratus potestate, nec propria

DE VOCATIONE SACERDOTALI ET RELIGIOSA

399

temeritate, hoc ministerium assumunt, ut habet Cone. Trid. contra
Novatores.
28. Deinde autem pergens Catechismus Romanus explicare quinam
divinitus sint ad sacerdotium vocati, quinam sint ab Ecclesiae mini­
stris ad sacerdotium eligendi, inquit: Quaestus gratia ad sacerdotium
adspirare sacrilegium est; honorum aut divitiarum spe ad sacerdotium
procedere perniciosissimum est; ambitione et avaritia eorum, qui vere
sunt mercenarii, sacerdotium evilescit. Illi solum « a Deo legitime
vocati, qui ecclesiastica munera, eius unius rei causa, suscipiunt,
ut Dei honori inserviant », 1. c. n. 4. Sacerdos creandus, qui vitae et
morum integritate et congrua scientia magnopere commendetur, « quia
virtutis et innocentiae lumen aliis praeferre debet », 1. c. n. 31. 32.
29. Quapropter iure meritoque in saepe laudata Epistola specia­
lis Cardinalium Commissionis dicitur: « Neminem habere unquam ius
ullum ad ordinationem antecedenter ad liberam electionem Episcooi ».
Ubi notandum sedulo est, neminem antecedenter ad praedictam ele­
ctionem habere ius ad illam, sed antecedenter ad illam debere omnino
habere, rectam intentionem simul cum idoneitate, et requisitis dotibus
probitatis vitae et sufficientis comprobatae doctrinae, scilicet divinam
vocationem ad ecclesiasticum statum. Requisita idoneitas et requisitae
dotes profecto non habentur, in naturali quadam inclinatione ad res
mundanas; et idonei certe non sunt « coloro che positivamente aspirano alio stato secolaresco ». Sed e contrario idoneitas et requisitae
dotes profecto habentur in supernatural! quadam inclinatione ad res
sacras ecclesiae, simul cum studio sanctae vitae et sufficienti ingenio
ad sacram addiscendam doctrinam, ut habetur in laudatis Litteris Cir­
cularibus S. C. Consistor. Et idoneitas, ex dictis generatim habetur
ex sincera intentione et firma voluntate, sese divino cultui dedicandi,
ad Dei gloriam, ad animarum salutem, ad salutem animae propriae.
Scilicet idoneus non est, qui divina careat vocatione.
<< Primae Tonsurae ne initientur... de quibus probabilis coniectura
non sit, eos non saecularis indicii fugiendi fraude, sed ut Deo fidelem
cultum praestent hoc vitae genus elegisse ». Cone. Trid.
Auctor dissertationis, quae habetur in Monitore Ecclesiastico
vol. 27. pag. 76. loquens de sacerdotali vocatione adaequate sumpta
ait: « vocatio ecclesiastica est sufficiens manifestatio divinae volunta­
tis quod talis persona fiat suus minister. Et haec manifestatio fit
plena ct certa idoneitate ad sacerdotium, opportunitate, alium sacer­
dotem clero adiungendi, necessitate seu utilitate ecclesiae, Episcopi
electione ». Et certe praecipua illius idoneitatis conditio est voluntas

400

DE VOCATIONE SACERDOTALI ET RELIGIOSA

et desiderium talis status, non voluntas et desiderium rerum munda­
narum.
30. Ex ipsis relatis Catechismi Romani verbis patet utrumque
posse appellari divinam vocationem, et voluntatem a Deo inspiratam, in
hoc consiliorum et perfectionis statu, Deo vivendi, et admissionem, seu
electionem, ad eum a legitimis Superioribus, et simul etiam missionem
ad sacrum exercendum ministerium. — Et revera divina vocatio, adae­
quate et plene sumpta, totum hoc complectitur. Ac, si distinctio fiat
inter unum et alterum, et presse magis verbum illud divina vocatio
sumatur, ea sane ad illam supernaturalem voluntatem divinitus inspi­
ratam, quibus datum est, saepe saepius restringitur in ecclesiasticis
documentis, et apud Theologos fere semper. Ut Benedictus XIV. edi­
cebat: « qui in sortem Domini vocantur, ab ineunte aetate ad pieta­
tem morumque integritatem esse informandos (Ep. Enc. Ubi primum
3. Dec. 1740. § 2.), ita Pius IX inquit: Nemo admittatur ad sacer­
dotium, nisi ex anteactae vitae ratione ad sacerdotium se vocari sen­
tiat, Reg. pro Seminario Pio 28. lun. 1853. Leo XIII. inter pueros
et adolescentes discernendos iniungil eos, quibus Deus vocationem in­
didit. Ad clcr. Gall. 8. Sept. 1S99. Praecipit autem PiusX.: Obser­
vanda alumnorum vocatio est, et debitis alenda est consiliis; remo­
vendi a theologicis studiis et repellendi a Seminariis sunt, qui non
ostendunt se esse vocatos, qui non ostendunt ecclesiasticam vocationem,
Reg. pro Seminariis n. 30. 54. 56. Et, in Catechismo Provinciae
Romanae, praescripto etiam a S. Pontifice Pio X. 14 lun. 1905. di­
citur ad amplectendum sacerdotalem statum necessariam in primis
esse divinam vocationem, agnoscendam ex propria idoneitate ad studia
et obligationes huius status. — Eademque divinae vocationis acceptio
saepe habetur in Lectionibus historicis Breviarii Romani. Et sic ex.
gr. in Lectione IV. Officii S. Fidelis a Sigmaringa divina vocatio,
affirmatur, prout ea in nostra thesi exponitur. Dicitur enim: «Cum
fori pericula Fidelis esset expertus, tutiorem aeternae salutis viam
ingredi deliberavit, et superna vocatione illustratus paulo post Ordini
Seraphico inter Fratres Minores Capuccinos adseribi petiit ». Et in
Leet. IV. Officii S. Petri Martyris, de eo dicitur: « a Spiritu Sancio
ad sublimioris vitae formam vocatus, Ordinis Praedicatorum Institu­
tum suscepit». Ac in Leet. V. Officii S. Bernardini Senensis eius ad
Ordinem S. Francisci vocatio sic enarratur: «Gravi morbo tentatus,
coque ad quatuor menses patientissime tolerato, demum incolumis,
de religiosae vitae instituto capessendo deliberare coepit; quo ut sibi
viam muniret, aediculam in extrema urbe conduxit, in quam cum sese

401

DE VOCATIONE SACERDOTALI ET RELIGIOSA

abdidisset, asperrimam omni ex parte vitam trahebat, Deum assidue
orans, ut quid sibi sequendum esset, ostenderet; quare divinitus fa­
cium est, ut Beati Francisez Ordinem frrae caeleris optaret, in quo
humilitate, patientia, aliisque religiosi hominis virtutibus excelluit ».
Divina profecto interior vocatio haec fuit. Eaque etiam externa voca­
tione coniuncta fuit in S. Aloysio Gonzaga, qui « ad Societatem lesu,
coelesti voce, Matriti, fuit accitus ». Leet. V. Brev. Rom. In festo
BB. Martyrum Marci Crisini et Sociorum d. 7. Sept. Leet. IV. de
Marco Crisino dicitur: «Cum se divino instinctu ad sacerdotium sen­
tiret impelli, clericalem habitum induit, atque ad theologica studia
animum appulit». Et de eius Socio in martyrio dicitur Leet. V.:
« Ubi adolevit, se ad Societatem lesu ineundum vocari sensit, eo prae­
sertim animo, ut patriae, Lutheri et Calvini haeresi infectae et civi­
libus turbis exagitatae in subsidium veniret ». — Ad theologos au­
tem quod spectat sufficit in memoriam revocare ipsam quaestionem,
quam communiter tractant: an nempe graviter peccet, et sit in malo
statu, qui divinam vocationem omittat sequi. S. Alph. 1. 4. n. 78.,
1. 6. n. 785.
30. Ad sacros vero ordines assumptio, legitima auctoritate facta,
electio dicitur in Pontificali Romano, ut videre est in ritu ordinatio­
nis subdiaconi, diaconi, presbyteri, episcopi. In ritu de ordinatione
diaconi ab Episcopo dicitur: « Auxiliante Domino Deo, et Salvatore
Nostro lesu Christo, eligimus hos praesentes subdiaconos in ordinem
diaconii ». Et ritus consecrationis episcopalis, inscribitur: de Conse­
cratione electi in Episcopzim, et in toto isto ritu, in quo maxime lo­
cus esset textui, qui semper profertur: Qui vocatur a Deo tanquam
Aaron, consecrandus nunquam vocatus, sed semper electus a princi­
pio usque ad finem consecrationis in Pontificali appellatur. Et bene
notum est, quod ait S. Alphonsus, 1. 6. n. 804. : « Si autem vocatio
divina necessaria est ad Sacerdotium, magis erit necessaria ad officia
Episcoporum et Parochorum ». Sed et haec admissio seu electio a
legitimis facta Ecclesiae ministris bene etiam et est et vocatur vocatio,
ut audivimus a Catechismo Romano. Ac in ipsis Sacris Litteris di­
vina electio, vocatio etiam appellatur. Christus ipse apud loannem
(15., 16.) Apostolis dicit: « Non vos me elegistis; sed ego elegi
vos». Et apud Marcum (3. 15.) dicitur: « Et ascendens (Christus in
montem) vocavit ad se quos voluit ipse; et venerunt ad eum, et fecit,
ut essent duodecim cum illo, et ut mitteret eos praedicare ».
31. Neque vero silentio praetermittendum est, etiam in priori
significatione inveniri vocationis vocabulum in Pontificali Romano. In
Buccekoni. lust. iheol. moralis IV.

26

402

DE VOCATIONE SACERDOTALI ET RELIGIOSA

Ordinatione Subdiaconi Episcopus dicit : « Oremus Deum ac Domi­
num Nostrum, fratres charissimi, ut super hos servos suos, quos ad
subdiaconatus officium vocare dignatus est, infundat benedictionem
suam et gratiam ». Et in benedictione et consecratione Virginum όιspirationis etiam invenitur vocabulum. Episcopus enim ita benedictio­
nem a Deo precatur super virginum indumenta: «ut beatae castita­
tis habitum, quem te inspirante suscipiunt te protegente custodiant ».
Neque tandem etiam constantis propositi vocabulum in Pontificali de­
sideratur. Etenim in ordinatione iam commemorata subdiaconi, Epi­
scopus ita ordinandos compellat: «Dum tempus est, cogitate, et, si
in sancto proposito perseverare placet, in nomine Domini huc acce­
dite ».
32. Quae cum ita sint, patet quod licet admissio et electio ad
religiosum et ecclesiasticum statum bene sit et vocari possit etiam
vocatio, ea tamen praecise sumpta neque est vocatio adaequate inspecta,
neque divina est interior vocatio, formaliler accepta, sed externa, authen­
tica, officialis vocatio est, ut bene inquit Rmus Episcopus Aretinus, quae
illam omnino praesupponit. Et sic S. Thomas in 1. 2. q. 108. a. 4.
ad 1. asserit evangelica consilia non esse expedientia, nisi illi, «quo­
rum affectus ad haec inclinatur. Et ideo Dominus consilia evan­
gelica proponens semper facit mentionem de idoneitate hominum ad ob­
servantiam consiliorum ». Et 2. 2. q. 189. a. 1. ad 4. docet neminem
debere alios inducere ad intrandum in religionem, « antequam per Spi­
ritum Sanctum interius ad hoc instigentur ». Hac autem habita Spiritus
Sancti interna instigatione, idem Angelicus Doctor incunctanter asserit,
eadem quaestione a. 1., « magis esse a filiis obtemperandum Patri'spiri­
tuum, quam parentibus carnis. Unde Dominus reprehendit discipulum,
qui nolebat eum sequi intuitu paternae sepulturae ». Ergo Pater Spiri­
tuum iam interius praedictum adolescentem instigaverat. Iam ante
externam illam Christi vocationem interior aderat Spiritus Sancti vo­
catio. « Vocatio, enim ait idem S. Thomas (1. 2. q. 113. a. 1. ad 3.)
refertur ad auxilium Dei interius moventis et excitantis mentem ».
Quam tamen vocationem bene potest quis non sequi. Christus « non
solum vocavit adolescentem innocentem, sed etiam Matthaeum peccacatorem. Sed tamen Matthaeus secutus est vocantem, non autem ado­
lescens ». (S. Th. 2. 2. q. 189. a. 1. ad 1.).
33. Gemina est S. Alphonsi doctrina, asserentis 1. 6. n. 302.
non posse excusari se intrudentes in sacrum ministerium, sine voca­
tione, praedictis iam signis explorata ; et reprobandos esse Episcopos
qui non vocatos ad sacros promovent ordines. Quare uti ex S. Thoma

DE VOCATIONE SACERDOTALI ET RELIGIOSA

403

ita ex S. Alphonse divina vocatio non confertur ab Episcopo, sed
Episcopus eam omnino praesupponere et comprobare tenetur. Post
orationem Petri in medio fratrum « Orantes dixerunt: Tu Domine,
qui corda nosti omnium, ostende, quem elegeris ex his duobus unum ».
Act. 1., 15. 25. Et in Ordinatione Subdiaconi Episcopus pariter orat:
« Domine Sancte, Pater Omnipotens, aeterne Deus, benedicere di­
gnare hos famulos tuos, quos ad Subdiaconatus offioium eligere di­
gnatus es ». Pontif. Roman.
34. Placet hic referre, quae habet Emus Cardinalis Gasparri de
divina vocatione ad statum clericalem, de Ordine vol. 1. c. 3. s. 1.
a. 1. n. 110. seq. edit. Paris. 1893. pag. 64. seqq.
« Omnes admittunt, si excipias illos, qui divinam providentiam
aut ordinem supernaturalem detrectant, Deum independenter a crea­
turae meritis aliquos prae aliis eligere ad statum sacerdotalem... eosdemque praeparare dotibus seu corporis seu animi congruis ad sacra
ministeria digne et laudabiliter obeunda. Hic divinae supernatuRALIS PROVIDENTIAE ACTUS EST DIVINA VOCATIO AD STATUM CLE­

Ex dictis patet non vocatum a Deo ad statum sacerdota­
lem non debere sacerdotium... recipere... E contrario evidens est voca­
tum a Deo debere statum clericalem amplecti... Exceptis casibus evi­
dentibus, neminem suo proprio iudicio, nisi temere, posse definire se
non esse a Deo vocatum, et multo minus se esse a Deo vocatum ad
sacros ordines... Igitur ad explorandam nostram vocationem plerumque
consilium ab aliis quaerere debemus... Scilicet in primis episcopi est
explorare vocationem... Vices Episcopi supplet pro foro interno Con­
fessarius... pro foro externo rector seminarii... Caeterum indicia voca­
tionis aliquando sunt extraordinaria... Signum ordinarium vocationis
ecclesiasticae est sensus quidem supematuralis, hominem inclinans ad
amplectendum statum clericalem, intuitu gloriae Dei et salutis proxi­
morum ; Deus enim non vocat communiter hominem ad statum cle­
ricalem, quin illum interius inclinet aspiratione quadam supernaturali,
quae non est sensibilis, et quandoque est impugnata affectibus con­
trariis naturae, vel etiam timore, quem animae incutit onus grave
ministerii sacerdotalis. Hanc inclinationem necessario comitatur ardens
caritas erga Deum et erga proximum propter Deum, sacrorum stu­
dium, rerum divinarum cura.... Si adest haec inclinatio constans et
fortis ex recto fine cum aliis indicatis affectibus, et cum debita scien­
tia ac debita sanctitate nec ullum aliud impedimentum obest, et si
tandem Episcopus facto scrutinio candidatum admittit, et indicat ne­
cessarium aut utilem, vocatio divina est moraliter certa ».
RICALEM...

404

DE VOCATIONE SACERDOTALI ET RELIGIOSA

35. Post haec facillimum omnibus videri debet gradum facere
ad probandam ultimam thesis partem, qua a sacris ordinibus exclu­
ditur clericus in peccato turpi, alioque simili peccato habituatus, utpote indignus, nisi gravibus indiciis vel sufficientis peracti experimenti,
vel extraordinariae cuiusdam gratiae, moralis habeatur certitudo, quod
sancte de caetero sit victurus, prout sanctitatem decet sacerdotalis
status.
36. Refert haec ultima thesis pars doctrinam S. Alphonsi in dis­
sertatione de hac re, quam communiter Theologi morales sequuntur.
Non desunt tamen, qui e contrario opinantur, posse talem 'clericum simul
et recipere absolutionem et ad sacros ordines admitti. Nam, aiunt, si
sincerum habet dolorem et propositum, quo potest absolvi, potest
etiam ad sacros ordines promoveri, cum illud propositum contineat
voluntatem non relabendi in peccata et debita media adhibendi.
37. Verum recta, haec ratiocinatio non est. Nam ad absolutio­
nem recipiendam sufficit dolorem habere in praesenti et propositum
non peccandi de caetero; et non requiritur quod futurus in peccatum,
in vitium, et pravum habitum, relapsus non praevideatur. Bene qui­
dem, in praesenti, sincerus dolor commissorum peccatorum, et since­
rum propositum non peccandi de caetero haberi potest, et simul fu­
turus relapsus in peccata praevidetur Res simul incompossibiles non
sunt, et ipso quotidiano facto comprobantur.
38. Verum ad sacros ordines recipiendos oportet e contrario, ut
moralis quaedam certitudo habeatur, quod ordinandus caste et sancte
sit victurus. De prima tonsura initiandis Cone. Trid. S. 23. C. 4. de
Reform, ait: eos non esse prima tonsura initiandos, « de quibus pro­
babilis coniectura non sit, hoc vitae genus elegisse, ut Deo fidelem
cultum praestent », sed ex alio humano motivo. Ad minores ordines
promovendi, ex eodem Cone. Trid. 1. c. C. 5., non sunt illi, de quo­
rum bonis moribus non constet ex diligenti inquisitione, in antecessum
facta. Quoad ordines vero sacros idem Cone. 1. c. C. 8. primum dicit
ordinandorum honestos mores commendabiles esse debere; et deinde
iterum C. 13. ad subdiaconatum et diaconatum diserte inquit non
esse promovendos, nisi qui sperent, Deo auctore, se continere fosst,
ac tandem C. 14. ad presbyteratum decernit assumendos, qui pie et
fideliter. . se gesserint, bono vitae suae testimonio; et isti diligenti
examine praecedente idonei comprobentur, atque ita pietate ac castis
moribus suit conspicui, ut praeclarum bonorum operum exemplum, el
vitae monita ab cis possint expectar i.

DE VOCATIONE SACERDOTALI ET RELIGIOSA

405

39. lamvero habituatus in peccato turpi pie et fideliter se non
gessit, nec bonum habere potest vitae testimonium, licet hic et nunc
sincerum anteactae vitae dolorem et propositum pro futuro habeat;
adeoque idoneus ad sacerdotium, diligenti praecedente examine, com­
probari certe non potest. Ac pietate et castis moribus cum conspi­
cuus non sit, praeclarum bonorum operum exemplum ab eo procul
dubio expectari non potest. Tunc tantum de eo probabilis coniectura
et rationalis spes haberi potest, quod, Deo auctore, maneat in ipso
virtus continentiae et castitatis, quando, ut habet S. Alphonsus, vel
ex facto iam experimento, vel ex extraordinaria Dei gratia appareat
indutus iam novo homine, qui secundum Deum creatus est in iustitia
et sanctitate veritatis. Ac in allata Emorum Patrum Decisione dici­
tur requiri ad sacram ordinationem, praeter sufficientiam scientiae,
eam vitae probitatem, quae spem fundatam faciat fore ut sacerdotii
numera recte quis obire eiusdemque obligationes sancte servare queat.
40. Quapropter, quamvis confessarius, obligare non possit poenitentem, ut ad sacros ordines accedat, (S. Poenit. 27. Aug. 1829.)
bene tamen ei potest et debet declarare obligationem ab eis rece­
dendi si indignus sit.
Neque vero timendum est, inde fieri, ut deficiat in Ecclesia Dei
sufficiens ministrorum numerus. Etenim Angelicus Doctor ita hanc
refellit obiectionem : « Deus nunquam deserit Ecclesiam, quin inve­
niantur idonei ministri sufficientes ad necessitatem plebis, si digni
promoverentur, et indigni repellerentur. Et si non possent tot mini­
stri inveniri quot modo sunt, melius esset habere paucos ministros,
quam multos malos, ut dicit Beatus Clemens », (S. q. 36. a. 4.), et
dicit etiam Benedictus XIV. et Pius X. ad Archiepiscopum Caracensem.
Haec nuperrime scribebat Summus Pontifex Pius X. ad Archi­
episcopum Caracensem, et quae Venezuelanam Ecclesiam respiciunt,
Episcopos alloquens huius Ecclesiae: « Dabitis operam, ait, ut vestra
Seminaria talia existant, qualia Synodus Tridentina iussit, id est re­
ligionis doctrinaeque domicilia; in quibus adolescentes clerici, rite ad
sacerdotii officia et munia instituantur. In primis igitur, quod ad di­
sciplinam morum attinet, gravis ea et austera, vobis instantibus, ibi
dominetur; alumnique sacrorum iis virtutibus conformentur penitus,
quae sacerdotis maxime sunt, pietate, castimonia, animarum sollicitu­
dine, christianaque humilitate, quae caeterum est fundamentum virtu­
tum. De studiorum autem ratione, qualem in Seminariis vestris vigere
oporteat, documentum ex iis potestis capere, quae caeterarum est

406

c. PII X. « DIVINO AFFLATU »

fundamentum virtutum.... Sinite inculcemus auribus animisque vestris
illam Apostoli gravissimam vocem: nemini cito manus imposueris.
Nam, si, procuratis comparatisque rebus omnibus, quae ad educandos
rite alumnos Cleri pertinent, tamen non cavebitis, ut ne aditum detis
ad sacerdotium nisi dignis, omnem operam vestram frustra fuisse pu­
tatote. Indignum est autem rudem esse aut non satis a doctrina in­
structum sacerdotem, qui erudire alios ad salutem debeat; longe vero
indignius, qui apud populum magisterium exerceat Christianarum vir­
tutum, ipsum haerere in caeno vitiorum. Itaque admittere quemquam
in sacros ordines, nisi intra Seminarii septa legitimum studiorum
cursum cum laude diligentiae confecerit, scitote vobis non liciturum.
Si quis vero, quamvis bene versatus in studiis, tamen non admodum
integris esse moribus videatur, hunc initiari sacris, ipsi intelligitis
grande nefas fore. Omnino enim praestat, nullum alicubi esse sacer­
dotem, qui curam animarum gerat, quam adesse eiusmodi, qui vitae
perversitate offendentes, pestem ac perniciem Christianae plebi, pro
salute paret ». (Epist. Sollicitis nobis 8. Dee, 1910. Act. Ap. Sed.
v. 4. p. 25.).

C. PII X. « DIVINO AFFLATU»
Kal. Nov. 1911.
DIVINI OFFICII REFORMATIO

Ad n. 124.

Nova officii reformatione, singulis horis maioribus et minoribus,
psalterium recitatur, ita distributum per varias horas et dies, ut a do­
minica ad sabbatum integrum recitetur, facta ideo divisione longiorum
psalmorum in varias partes, sive officium sit de dominica et de feria,
sive sit de Sanctis. Excipiuntur tamen principaliora quaedam officia
Domini, B. V. Mariae et Sanctorum, pro quibus vetus ordo servan­
dus est. Festa autem Sanctorum retinent proprios hymnos, capitula et
ciationes. — Pius X. C. Divino afflatu 1. Nov. 1911. Ruhr. sen-.
Abrogata obligatio est Parvi Offlcii B. Mariae V. Rubr. sen·,
t. VII. n. 2.
Abrogata obligatio est Offlcii Defunctorum. Excipitur dies 2. Nov.,
qua unicum Defunctorum Officium completum recitandum est, omisso
Officio Octavae Omnium Sanctorum, vel quovis alio translato in eam

C. PII X. « DIVINO AFFLATU »

407

diem. Transferri autem in eam diem non potest quodvis aliud Offi­
cium, accidentaliter impeditum, etiam l.“° classis, et a fortiori inferio­
ris ritus. Admittitur tantum Officium occurrens l.ao classis, et Domi­
nica, quo in casu Commemoratio Defunctorum transfertur ad diem
3.&m, quae habebitur uti 2.a, si tamen similiter impedita non sit. Rubr.
serv. tit. XIII. n. 1. 2.
Officia omnia votiva abolita sunt. Rubr. serv. tit. VII. n. 1.,
S. R. C.
Abrogata obligatio est Psalmorum gradualium et poenitentialium.
Rubr. serv. tit. VII. n. 2. Psalmi Miserere et De Profundis ad pre­
ces feriales non amplius recitantur.
Speciales tandem Breviarii et Missalis rubricae novis dispositio­
nibus M.u* P.11 Pii X. de diebus festis et Decretorum S. R. C. 24. et
28. Iui. 1911. aptatae sunt, Decreto S. R. C. 23. lan. 1912. Act.
Ap. Sed. v. 4. p. 57. seqq. Novo aliquo modo deinde officia ordi­
nata, Motu Proprio Pii X. Abhinc duos annos 22. Oct. 1913. et De­
creto S. R. C. 28. Oct. 1913., A. A. S. v. 5. p. 449. seqq., p. 457. seqq.
Breviarii Ordinarium
Ordinarium divini Officii a Psalterio distinguitur, et praecedit
Psalterium, integrum per totam hebdomadam distributum, ita ut 150.
Psalmi in hebdomada recitentur. In Ordinario divini Officii genera­
lis ratio continetur divinum Officium recitandi, cum debitis simul mu­
tationibus pro variis Officiis, variis temporibus recitandis. Ordinarium
hoc divini Officii est sicut Ordo Missae, quod habetur in Missali, qui
ordinem signat generalem tenendum in quacumque Missa.
Ratio divini Officii recitandi
Generatim in recitatione divini officium, nisi sit ritus privilégiât!,
psalmi cum antiphonis in omnibus horis, et versibus ad matutinum,
desumendi sunt, ex Psalterio, de occurrente hebdomadae die, reliqua
vero vel de tempore, vel de proprio, vel de communi, et antiphonae
ad Magnificat vel Benedictus, ut in Proprio aut Communi.

Officia ritus privilegiati
Officia de Proprio vel de communi, quatenus Proprium desit, ser­
vant adhuc:
Vigiliae Nativitatis D. N. I. C., a Laudibus ad Nonam, Epipha­
niae, Pentecostes;
Duplicia l.ao et 2.ao classis;

408

C. PII X. « DIVINO AFFLATU »

Festa D. N. et B. M. Virginis ;
Festa Angelorum, S. loannis Baptistae, S. Joseph, SS. Aposto­
lorum ;
Integrae Octavae, quarum Officium recitatur.
Dominicae infra octavas Nativitatis, Epiphaniae, Ascensionis,
SS. Corporis Christi, et feria VI. post Octavam Ascensionis, quando
de eis persolvendum sit officium.
Laudes tamen, in hisce Officiis, et Horae minores, Prima, Ter­
tia, Sexta, Nona, Completorium, desumuntur ex Dominica, ut in Novo
Psalterio, et in primo Laudum Schemate. Ad Primam, loco Ps. 117.,
dicitur Ps. 53., ac Lectio brevis est Capitulum Nonae. Antiphonae sunt
propriae vel de communi. Reliqua ut in Ordinario ad Primam et Com­
pletorium, Propria vel de communi in reliquis minoribus horis.
Laudes autem ultimis tribus diebus maioris hebdomadae, qui sunt
dupl. l.a0 classis, de feria currenti sunt, secundo schemate ; et sabbato
Canticum dicitur Ezechielis: Ego dixi: In dimidio dierum meorum.
Laudum antiphonae repetuntur in horis, quia remanent, uti ante,
immutatae. — C. Divino afflatu, Rubr. Tit. 1. n. 2.
Officia ritus ordinarii, seu non privilegiali
Officia de occurrenti hebdomadae die sumunt officia ferialia, vel
festiva praecedentibus non comprehensa, quae sint ritus duplicis ma­
ioris vel minoris, semiduplicis, simplicis. Psalmi cum antiphonis, in
omnibus horis, ut in Psalterio recitandi sunt.
Versiculi ante Matutini Lectiones, sunt illi, qui designantur per
annum, extra tempus Paschale, vel tempore Paschali. — Antiphonae
et Psalmi tertii Nocturni Matutini fer. IV., nec non antiphonae, Psalmi
et Canticum Laudum uniuscuiusque feriae ex primo schemate desu­
muntur. — Antiphonae Primae, Tertiae, Sextae et Nonae illae sunt,
quae sunt designatae per annum vel tempore Paschali.
A feria 2/ post dominicam in Albis usque ad feriam VI., post
Octavam Ascensionis, et in omnibus Officiis trium Lectionum usque
ad Vigiliam Ascensionis inclusive, sub unica Antiphona Alleluia dicun­
tur tres Psalmi uniuscuiusque Nocturni in duplicibus vel seiniduplicibus, vel novem Psalmi unici Nocturni in aliis Officiis.
Festa ritus inferioris duplice 2.ao classis servant proprias antiphonas et psalmos, et versiculos Matutini, si habent, et ubi habent.
Antiphonae autem Laudum non repetuntur in Horis minoribus.
Totum autem Officium ita est ordinandum in festis non privilegiatis :

C. PII X. « DIVINO AFFLATU »

409

In festis novem Lectionum, ad Matutinum, Invitatorium et Hy­
mnus sunt de Proprio vel de respectivo Communi. — Antiphonae,
Psalmi et versiculi trium Nocturnorum de feria currenti ; sed fer. IV.
antiphonae, psalmi et versiculi III. Nocturni sumuntur ex primo Sche­
mate, in officio de Sanctis. — Lectiones 1. Nocturni de Scriptura
occurrente, cum
de tempore nisi aliter notetur. Lectiones II.
et III. Nocturni, ut in Breviario de festo, cum 1{,R). de communi vel
propriis. Sed, si in I. Nocturno sint lectiones propriae et responsoria
propria, haec leguntur.
Ad Laudes, antiphonae cum psalmis de feria currenti. Capitulum
et reliqua de Proprio vel respectivo Communi. — Antiphonae et Psalmi,
ut in primo Schemate, pro officio de sanctis.
Ad Primam, Hymn, ut in Ordinario. Antiphonae et Psalmi de
feria currenti, Capitulum Legi saeculorum, Responsorium breve cum
Gloria, et reliqua ut in Ordinario, in fine Lectio brevis Capitulum
Nonae.
Quando, in officio festivo, praescribuntur Psalmi de Dominica ad
Laudes et Horas, tunc ad Laudes sunt Psalmi primo loco, et ad Pri­
mam loco, Ps. 117. Confitemini dicitur Ps. 53. Deus in nomine tuo,
sine symbolo.
Ad Tertiam, Sextam et Nonam, Hymni ut in Ordinario. Anti­
phonae et Psalmi feriae currentis. Capitulum et reliqua, ut in Proprio
vel respectivo Communi.
Ad Vcsferas, Antiphonae et Psalmi feriae currentis. Capitulum
et reliqua de Proprio vel respectivo Communi.
Ad Completorium, Antiphonae et Psalmi feriae currentis. Reli­
qua ut in Ordinario. Attendendum est tamen, utrum praecedentes Ve­
sperae integrae vel saltem a capitulo alterius festi aut Officii fuerint,
quod Psalmos et Antiphonas in Completorio exigat de Dominica.
In festis autem trium Lectionum, et in Officio 13. Mariae V. in
sabbato ad Matutinum, Invitatorium et Hymnus sunt de Proprio vel
de Communi. — Antiphonae et Psalmi de feria currenti, omissis ver­
siculis et reliquis, in primo et secundo Nocturno, et ita continuatis
psalmis cum antiphonis usque ad versiculum tertii Nocturni. — Ver­
siculus designatus pro tempore paschali dicitur etiam in Officio B. Ma­
riae V. in Sabbato. — Lectiones prima et secunda de feria currente
tertia Officii vel festi, duabus in unam coniunctis, si duae sint in
Breviario.
Ad Laudes et alias Horas, ut in officio novem Lectionum. —
C. Divino afilatu, Ruhr. tit. 1. n. 3. seqq.

410

C. PII X. « DIVINO AFFLATU »

Utrumque Off. simplex et de S. Maria explicit ad Nonam ac
proinde caret 2.1* Vesp. ; potest tamen habere l.a' Vesp. quae una cum
Compl. ordinandae sunt ut in Officio ordinario de festo.
Officium simplex « habet tantum primas vesperas, in quibus di­
cuntur Psalmi feriales, et a Capitulo fit de festo, nisi cum eo concur­
rat officium novem Lectionum, quia tunc de eo fit sola Commemo­
ratio; et eius officium terminatur ad Nonam, et nihil amplius fit de
eo, nec commemoratio ». Rubr. Gener. Brev. tit. 3. n. 3.
In festis simplicibus, quae habent ad Laudes Antiphonas proprias,
ex alio festo desumptas, ut in festo S. Agnetis secundo, ad laudes
dicendae sunt antiphonae et psalmi de Laudibus feriae occurrentis et
a capitulo et deinceps de festo simplici. S. R. C. 26. lan. 1912.
In officio S. Mariae in Sabbato ad Laudes dicendae sunt anti­
phonae et psalmi de Sabbato occurrente, et a capitulo et deinceps de
S. Maria. S. R. C. 26. lan. 1912.

Officia dominicalia
Officia Dominicarum sunt regulariter retinenda. Pius X. M. P.
Abhinc duos annos 23. Oct. 1913. I.
Λ Matutino usque ad Completorium omnia ut in Psalterio vel
in Ordinario.
Ad Laudes psalmi desumuntur 2.° loco a Dominica Septuagesi­
mae ad Dominicam Palmarum, et tunc ad Primam loco psalmi Con­
fitemini dicuntur psalmi Dominus regnavit et lubilate.
In primis Vesperis, antiphonae et psalmi desumuntur ex sabbato,sed
in Dominicis Adventus antiphonae dicuntur ex Laudibus eiusdem Do­
minicae cum psalmis de sabbato. Completorium, post primas vespe­
ras, de sabbato.

Officia ferialia
Omnia ut in Psalterio, nisi dicend. sint propria de tempore. Dic.
cont. sub un. Noct. LI. de Scrip, occ. vel Hom. Pr. vel de Dom.
praec. Ad L. et Hor. omn. ut in Psalt. vel in Ord.; or. pr. vel de
Dominica praecedente.
Off. Fer. in Adv. Quadrag. Q. T., Vig. et l.a die Rog., inc. a
Mat.; in aliis vero Fer. per Annum, inde fit de Fer. ubi desinit Oft.
praecedentis diei. Cf. Rubr. Gen. Brev. Tit. 5. n. 2.
Octavae

« Sola duplicia I. classis, quae Octavas integras habent, eas con­
servant. Verum in hisce Octavis, exceptis privilegiatis, Psalmi de Fe-

C. PII X. « DIVINO AFFLATU »

41 1

ria currenti usurpantur. Octavae autem duplicium II. classis solo octavo
die celebrantur, et quidem ritu simplici ». Pius X. M. P. Abhinc duos
annos § II. 23. Oct. 1913.
De festo dedicationis et de octavis

« I. An Festum anniversarium Dedicationis omnium ecclesiarum
alicuius dioeceseos ita sit intelligendum, ut, ob enunciatum Festum,
singulae ecclesiae suam propriam Dedicationem celebrent?
II. An reviviscant Octavae de iure vel ex privilegio concessae
Festis a die 19. ad diem 23. Decembris occurrentibus, quum ipsae
deinceps a Festo Nativitatis D. N. I. C. haud amplius impediantur?
R. Ad I. Affirmative: nempe ut in singulis ecclesiis consecratis
agatur Festum Dedicationis propriae ecclesiae. — Ad II. Affirmative ».
S. R. C. 12. Febr. 1914.
Officiorum translatio

« Nulla, ne perpetua quidem, festorum, quae in universali Eccle­
sia celebrantur, translatio fiat, nisi duplicium I. et II. classis ». Pius X.
M. P. Abhinc duos annos § IV. 23. Oct. 1913.
Occurrentia, Concurrentia

Occurrentia habetur, quando eadem die duo occurrunt officia ; et
tunc ex tit. IV. Rub. serv., et ex tabella occurrentiae, quae confecta
est a S. R. C. Decr. 23. lan. 1912., definiendum de quonam sit offi­
cium faciendum, et an nihil de alio habeatur, vel sola de eo sit fa­
cienda commemoratio, vel in aliam diem liberam reponendum.
Festorum occurrentia dupliciter haberi potest, accidentali eorum
translatione, perpetua eorum repositione. Rubr. serv. tit. III. IV.
« Concurrentia officii attendenda est semper in secundis vesperis,
quomodo sit ordinandum officium cum sequenti die. Itaque cum di­
citur officium aliquod cum alio concurrere, intelligitur de praecedenti
in secundis vesperis cum sequenti in primis ». Rubr. Gener. Brev.
tit. XI. n. 1.
Definienda praedicta officiorum ordinatio est secundum tabellam
concurrcntiae confectam a S. R. C. Decr. cit.

Antiphonae, versus, Lectiones, Responsoria, Te Deum
Antiphonae duplicantur, in duplicibus maioribus et minoribus, ad
Matutinum, Laudes et Vesperas. — Tempore paschali, ad Matutinum
omnes psalmi cuiusvis Nocturni, etiam ferialis, exceptis festis et octa-

412

C. PII X. « DIVINO AFFLATU »

vis Paschatis, Ascensionis et Pentecostes, dicuntur sub unica antiphona;
quae in officio ritus privilégiât! sumenda est de festo, et est prima
in unoquoque Nocturno, in officio vero ordinarii ritus, ut in Psalte­
rio adnotatur. — Tempore paschali item, ad Laudes et Vesperas omnes
psalmi, in officiis ordinariis, Dominicalibus, et ferialibus, dicuntur sub
unica antiphona, ut in Psalterio. — Si quod Festum habeat antiphonas proprias, uti ex gr. S. Agatae, S. Elisabeth etc., tunc dicendae
sunt una cum suis psalmis, ad Matut. ac Vesp. ; ad Laud, autem cum
psalmis Dom. ; ad Hor. vero minores dic. ant. et pss. de fer. curr.
— In feriis Adv., temp, a Septuag. ad Pasch., in fer. Q. T., et in
Vig. per annum, Ant. et Pss. ad Laud. dic. ut in II. sch. (itemque
ad noct, in fer. IV. tres ultimi Pss. dic. 2. loco). — Ad Primam voto
post alios psalm, dic. ps. primus de L. (L sch.).
Versus dicitur de tempore, in officio feriali.
Lectiones ex Scriptura de Communi ablatae sunt in festis ritus
non privilégiât!. — Attamen etiam pro istis manent, si occurrent ea
festa in diebus, in quibus vacant Lectiones ex Sacra Scriptura, vel si
sint Lectiones omnino propriae, vel saltem responsoria propria. Rubr.
serv. tit. I. n. 4.
Responsoria sunt semper propria vel de Communi, in festis cu­
iuscumque ritus; de tempore autem sunt tantum in respective Officio.
— In festis, quae habent Responsoria propria, Lectiones leguntur pro­
priae vel assignatae de Communi. Rubr. serv. tit. L n. 4. — « Le­
ctionibus de Scriptura occurrenti semper adhaereant Responsoria de
Tempore». Pius X. M. P. Abhinc duos annos 23. Oct. 1913. § III.
Te Deum semper dicitur in Officio Sanctorum etiam Siinpl. vel
de S. Maria in Sabb. ; in OflT. Dominicarum vel Ferial, omitt. tantum
quando habetur ad Matutinum 9.um vel 3.um R).
In Officiis trium lectionum

Absolutiones

Feria IL et V. Exaudi Domine. — Feria III. et VI. Ipsius pie­
tas. — Feria IV. et Sabb. A vinculis.
Sabb. in Off. S. Mariae. — Precibus et meritis beatae Mariae
semper virginis, et omnium Sanctorum perducat nos Dominus ad re­
gna coelorum. Arnen.

Denedictioncs

L — In feriis quando legitur Homilia : 1. Evangelica lectio sit
nobis salus et protectio. Arnen. — 2. Divinum auxilium maneat sem-

C. I’ll X. « DIVINO AFFLATU »

413

per nobiscum. Anien. — 3. Ad societatem civium supernorum perdu­
cat nos Rex Angelorum. Arnen.
II. — In feriis quando non legitur Homilia: Feria II. et V. Ut
in I. Nocturno. — Feria III. et V. Ut in II. Nocturno. — Feria IV.
et Sabb. 1. Ille nos benedicat qui sine fine vivit et regnat. Arnen.
2. Divinum auxilium. 3. Ad societatem (ut supra).
III. — In festis sanctorum simplicium: 1. Ille nos benedicat (ut
supra). — 2. Cuius (wZ quorum aut quarum) festum colimus, ipse (vel
ipsa aut ipsi vel ipsae) intercedat (vel intercedant) pro nobis ad Do­
minum. Arnen. — 3. Ad societatem.
IV. — In officio S. Mariae in Sabbato: 1. Nos cum prole pia
benedicat Virgo Maria. Arnen. — 2. Ipsa Virgo Virginum intercedat
pro nobis ad Dominum. Arnen. — 3. Per Virginem Matrem concedat
nobis Dominus salutem et pacem. Arnen.
Laudes, Vesperae, Preces

Laudes si a Matutino separentur, eis praemittitur Pater et Ave.
In festis ritus privilégiât!, psalmi ad Laudes, horas et completorium
semper sumendi sunt ex Dominica, ut in Psalterio.
« Ante Vesperas Defunctorum praemitti debent Pater et Ave ; et
ante matutinum Pater, Ave et Credo, quoties vesperae aut matuti­
num Defunctorum separatim ab Officio divino recitetur ». S. R. C.
25. Oct. 1912.
Preces ad Laudes et Vesperas modificatae sunt pro Adventu, Qua­
dragesima, tempore Passionis, Quatuor Temporibus, Vigiliis.
Additi sunt versiculi pro Papa et Episcopo Dioecesano. Etiam
a Regularibus exemptis sunt recitandi. S. R. C. n. 294. ad 6., n. 1333.
ad 9., n. 1827. ad 1. Versiculus omittitur, si loci Ordinarius non sit
Episcopus. — Psalmus De Profundis et Miserere non dicitur amplius
in precibus; quae vero dicendae sunt, ad Laudes et vesperas, in fe­
riis, si officium fiat de feria currenti, quamvis commemoratio fiat du­
plicis aut semiduplicis.
In Off. feriali temp. Adv., Quadrag., Pass., Q. T. (non tamen in
Vig. Nativ. Dom., Epiph., Ascens. ac Fer. VI. post oct. Asc. nec in
Vig. et Q. T. Peni.) dic. Preces ferial, tum in L. tum in V., aliisque
horis, etiamsi facienda sit comm. dupl. aut semidupl. ad instar, simpl.
redacti.
Preces ad Primam et ad Completorium recitantur in semiduplicibus,
etiam dominicarum, in simplicibus, et in feriis. Sed omittuntur, si in
Officiis fiat commemoratio Duplicium vel Octavarum. Cf. Rubr. Brev.

414

C. PII X. « DIVINO AFFLATU »

Preces feriales et Antiphonam finalem B. Μ. V., in Choro tan­
tum, flexis genibus recitari a Rubr. praescribitur. (Cf. Decr. S. R.
C. 2682. ad 41.Y

Symbolum Alhanasianum, Confiteor, Suffragium

Symbolum Alhanasianum recitatur in festo SS. Trinitatis, — in
Dominicis post Epiphaniam, — et in Dominicis post Pentecosten, —
nisi occurrat duplex vel octava, et facta sit commemoratio.
Omittitur in omnibus Dominicis maioribus, et tempore paschali.
Confiteor semel tantum recitatur, in privato Officio, ab uno, vel
a duobus, vel a monialibus in choro, ab omnibus simul, omissis verbis
vobis, fratres, et tibi Pater ; vos fratres, et te, Pater. Similiter semel
tantum dicitur, Misereatur... nostri... nostris... nos, et Indulgentiam...
nostrorum... nobis.
Suffragia ad unum reducta sunt. Suffragium novum recitatur in
simplicibus et semiduplicibus ad Laudes et Vesperas. — Omittitur
semper suffragium tempore Adventus et Passionis. — Tempore paschali
a feria II. post dominicam in Albis usque ad Vigiliam Ascensionis,
(piando dicendum esset Suffragium, fit eius loco Commemoratio Crucis,
ut in Ordinario. — Extra tempus Paschale, et exclusis diebus, in
quibus occurrat quodcumque Officium duplex, aut infra octavam, aut
dominica, in qua commemoratur duplex simplificatum, fit suffragium.
S. R. C. 24. Febr. 1912.
Suffragium autem de omnibus Sanctis locum non habet in Vi­
gilia Omnium Sanctorum, quando de ea fit officium aut commemo­
ratio in officio semiduplici. S. R. C. 22. Mart. 1912.
Ad litteram N. nomen dicitur Titularis propriae ecclesiae, et no­
men Angelorum ac S. loannis Baptistae, si fuerint titulares, nomini
praeponitur S. loseph.
Nihil de Titulo faciendum est in suffragio quando ecclesia pro
Titulo aliquod Domini habeat Mysterium. S. R. C. 22. Mart. 1912.

MOTU PROPRIO « ABHINC DUOS ANNOS »

415

MOTU PROPRIO « ABHINC DUOS ANNOS»
%

De officiis divinis novo aliqua ex parte modo ordinandis
Pius PP. X.

« ... I. Secundum priscam Ecclesiae consuetudinem, ne facile Of­
ficia Dominicarum praetermittantur. — Itaque nullum festum, ne Do­
mini quidem, statuatur posthac Dominicis celebrandum ; ex his tamen
excipiatur, ob peculiarem ipsius naturam, ea quae a die prima ad
quintam lanuarii occurrat : quam recolendo sanctissimo Nomini lesu,
propter coniunctionem quam habet cum mysterio Circumcisionis, as­
signamus. — Festa vero, quibus usque adhuc dies Dominica attributa
erat, omnia, praeter festum sanctissimae Trinitatis, in aliam diem per­
petuo transferantur. — Ne forte autem per Quadragesimam aliquod
omittatur ex Dominicarum Officiis, quae mire facta sunt ad excitan­
dam in animis Christianam poenitentiam, eius temporis secundam,
tertiam et quartam Dominicam ad gradum I. Classis promovemus.
II. Cum recitationi Psalterii celebratio Octavarum sit impedi­
mento, id ut rarius contingat, in posterum sola duplicia I. Classis, quae
Octavas integras habent, eas conservent: verum in hisce ipsis Octavis,
exceptis privilegiatis, Psalmi de feria currenti usurpentur. — Octavae
autem duplicium II. classis solo octavo die celebrentur, et quidem
ritu simplici.
III. Lectionibus de Scriptura occurrenti semper adhaereant Re­
sponsoria de Tempore.
IV. Nulla, ne perpetua quidem festorum, quae in Ecclesia uni­
versali celebrantur, translatio fiat, nisi duplicium I. et II. classis ».
23. Oct. 1913., A. A. S. v. 5. p. 449. seqq.

DECRETUM GENERALE
SUPER M. P. «ABHINC DUOS ANNOS».
« Cum SSmus D. N. Pius PP. X. mandaverit, ut quae M. P.
Abhinc duos annos d. 23. praesentis mensis octobris decrevit, ab hac
S. R. C., iuxta votum Commissionis liturgicae, opportune apteque

416

DECRETUM GENERALE SUPER M. P. « ABHINC DUOS ANNOS»

applicarentur, haec eadem S. R. C. voluntati Sanctitatis Suae, qua
par est observantia, obsequens, haec declaranda et statuenda censuit:

I. — De Dominicis et festis hucusque Dominicis diebus affixis.
«1. Dominicae quaevis assignationem perpetuam cuiuslibet Festi
excludunt: idcirco Festa tam universalis Ecclesiae quam alicuius loci
propria, quae hucusque Dominicis assignata fuerunt, celebrentur die
fixa mensis qua in Martyrologio inscribuntur, si haec habeatur ; secus
prima die qua occurrere potest Dominica, in qua hucusque celebrata
sunt. Excipiuntur tamen :
a) Festum Ssmae Trinitatis, quod Dominicae I. post Penteco­
sten assignatum manet.
i) Festum Ssmi Nominis lesu, quod ab omnibus celebrabitur
in Dominica quae occurrat a die 2. ad 5. ianuarii, et, si ea non occur­
rerit vel impedita fuerit ab Officio nobiliori, die 2. eiusdem mensis,
O Solemnitas S. loseph, Sponsi B. Mariae Virg., Conf. et Ec­
clesiae universalis Patroni, quae assignabitur Feriae IV. ante Domini­
cam III. post Pascha occurrenti, et in ea cum sua integra Octava re­
coletur, redacto ad ritum Duplicem II. classis alio Festo S. loseph
diei 19. mardi.
</) Festum S. loachim, fixe celebrandum die 16. augusti, inde
in sequentem diem 17. translato Festo S. Hyacinthi.
<?) Anniversarium Dedicationis Ecclesiae Cathedralis, quod,
seorsim ab Anniversario Dedicationis aliarum Ecclesiarum Dioecesis,
in tota Dioecesi die ipsa anniversaria celebrabitur, si ea innotescat:
secus alia die fixa arbitrio Episcopi, audito tamen Capitulo Cathedrali,
semel pro semper designanda.
Γ) Anniversarium Dedicationis propriae Ecclesiae, quod pari­
ter, si hucusque sua propria die a singulis dioecesis Ecclesiis celebra­
tum est, ipsa die celebrari pergat : si vero in tota dioecesi vel Insti­
tuto unica die recoli consuevit Dedicatio omnium Ecclesiarum Dioeceseos, haec, extra Ecclesiam Cathedralem, in Ecclesiis consecratis
tantum, non vero in aliis recoli poterit, die ab Ordinario, ut supra,
designanda, quae tamen alia sit a die Dedicationi Ecclesiae Cathedra­
lis recolendae assignata. Quae item observentur de Anniversario De­
dicationis omnium Ecclesiarum alicuius Ordinis seu Congregationis,
quod hucusque in Dominica celebrari consueverit.
g) Festa Sanctorum vel Beatorum, quorum mentio non fit in
Martyrologio. quae tamen celebranda sunt, iuxta Rubricas, die eorum

-v"

DECRETUM GENERALE SUPER M. P. « ABHINC DUOS ANNOS »

417

natali, si agnoscatur, dummodo per Litteras Apostolicas alius dies non
fuerit assignatus.
Λ) Festa quae certis Dominicis post Pascha vel post Penteco­
sten affixa sunt, quae semel ab Ordinario, ut supra, assignanda erunt
congruentiori Feriae infra Hebdomadam immediate praecedentem.
2. Ubi Solemnitas externa Festorum quae hucusque alicui Do­
minicae perpetuo affixa erant, in ipsa Dominica celebratur, de Solemnitate Festi Duplicis I. classis permittuntur Missae omnes, praeter
Conventualem et Parochialem, semper de Officio diei dicendas; de
Solemnitate vero Festi Duplicis II. classis permittitur tantum unica
Missa solemnis vel lecta. Excipiuntur Solemnitas externa Ssmi Rosa­
rii, quae Dominica I. Octobris celebrari poterit cum omnibus Missis,
praeter Conventualem et Parochialem, de Ssmo Rosario, ut supra di­
ctum est de Duplicibus I. classis.
Omnes Missae de his Solemnitatibus in Dominica celebratis sem­
per dicantur ut in ipso Festo de quo agitur solemnitas, addita Ora­
tione de Officio diei et aliis omnibus quae dicendae essent, si Festum
ipsa Dominica incidisset (’). Prohibentur tamen in omnibus Dominicis
maioribus, et in aliis Dominicis in quibus fiat Officium nobilius ipso
Festo cuius Solemnitas externa peragitur; sed in casu, praeterquam
in Duplicibus I. classis Domini Ecclesiae universalis, in omnibus Mis­
sis quae alioquin de Solemnitate externe celebrata permitterentur, ad­
datur eius Oratio sub unica conclusione cum prima. Ubi tamen adest
(l) Unde ex. gr. si in Doni. III. post Pascha celebrari vellet Solemnitas
externa Patrocinii S. loseph, (cuius festum perpetuo assignatur in Fer. IV.
praecedenti eamdem Dominicam); omnes Missae, praeter unam tantum, dici
possunt de praedicto Festo cum commemoratione Dominicae, eiusdem Evangelio in line, omissis ceteris commemorationibus de Duplici aut semiduplici
simplif., ac de simplici, aliisque Collectis imperatis, ni essent de re gravi.
Item, si in Dom. III. Sept, celebrari vellet Solemnitas externa B. Μ. V.
Perdolentis, (cuius festum perpetuo fixum est in die XV eiusd. mensis), unica
tantum Missa solemnis vel lecta permittitur de praedicta Solemnitate, cum
conini. Dominicae aliorumque Sanctorum dupl. aut semid. simplificator., non
tamen de Simplici, si Missa sit cantata; omittuntur tantum Collectae impera­
tae ut supra, dummodo non sint de re gravi.
Nola tamen quod omnes Missae de his Solemnitatibus in Dominica ce­
lebratis, prohibentur in omnibus Dominicis maioribus (sc. I. et II. cl., puta
Adventus Quadragesimae etc.), et in aliis Dominicis in quibus fiat Officium
nobilius ipso Festo cuius Solemnitas externa peragitur; sed in casu, praeter­
quam in Dupl. 1. classis Domini Ecclesiae universalis (Paschatis, Pentecostes,
SS. Trinitatis etc.) in omnibus Missis quae alioquin de Solemnitate externe
celebrata permitterentur, addatur eius oratio sub unica conclusione cum prima.
Buccekom. Inst, theol. moralis IV.

27

418

DECRETUM GENERALE SUPER M. P. « ABHINC DUOS ANNOS»

obligatio Missae conventualis, non permittitur in casu alia Missa solemnis, sed Oratio de Festo externe tantum celebrato addi poterit,
uti supra, in ipsa Missa Conventuali.
3. Dominicae II. III. et IV. Quadragesimae, ad gradum Domini­
carum I. classis evectae, nulli in posterum cedent Festo, neque etiam
Duplici I. classis.
Dominica autem quae occurrat die 2. 3. vel 4. lanuarii, si in ea
celebrandum non sit, iuxta Rubricas, Festum Ssmi Nominis lesu aut
aliud Festum Domini, et dummodo de ipso Domino nulla fiat Com­
memoratio neque occurrens neque concurrens, commemoretur in utris­
que Vesperis, Laudibus et Missa, per Antiphonas, Versus et Oratio­
nes Dominicae infra Octavam Nativitatis, sed de ea non dicitur IX.
Lectio Homiliae nec legitur Evangelium in fine Missae.
Officium vero Dominicae quae post Epiphaniam, superveniente
Septuagesima, vel post Pentecosten, superveniente Dominica XXIV.
anticipari debet, celebratur in Sabbato praecedenti ritu Semiduplici,
cum omnibus privilegiis Dominicae tam in occursu quam in concursu
ad I. Vesperas. Omnia dicentur de Sabbato, et in I. Vesperis, de Feria VI. praecedenti, praeter Orationem, Lectiones, Antiphonam ad Be­
nedictus et Missam propriam ; et post Nonam nil amplius de Domi­
nica anticipata.

II. — De Octavis.
1. Octavae Paschatis, Pentecostes, Epiphaniae, Ssmi Corporis
Christi, Nativitatis Domini et Ascensionis sunt privilegiatae, et de eis,
si quando integrum faciendum non sit Officium, semper tamen fit
Commemoratio in Laudibus, Missa et Vesperis. Eorum Officium inte­
gre recitatur ut in die Festo praeter ea quae suis locis adsignantur.
2. In Officio autem tum de die infra Octavam, tum de die Octava
aliorum quorumlibet Duplicium I. classis, etiam Domini, Antiphonae
et Psalmi ad omnes Horas et Versus Nocturnorum dicantur de occur­
renti hebdomadae die, et Lectiones I. Nocturni, nisi habeantur pro­
priae, vel, Lectionibus de Scriptura deficientibus, sumi debeant de
Festo aut de Communi, dicuntur cum suis Responsoriis de Tempore,
ut infra dicetur. Dies autem Octava huiusmodi, etiam Domini, tam
in occursu, quam in concursu, cedit cuilibet Dominicae.
3. De Octavis vero Duplicium II. classis universalis Ecclesiae ni­
hil fit nisi in die Octava, et quidem sub ritu Simplici : ita ut si occurat in eo aliquod Officium Duplex vel Semiduplex, etiam repositum
vel translatum, aut Feria maior vel Vigilia, de die Octava huiusmodi

DECRETUM GENERALE SUPER M. P. « ABHINC DUOS ANNOS »

419

fiat tantum Commemoratio iuxta Rubricas. Festa vero Simplicia occur­
rentia commemorantur in Officio de die Octava: cui cedit etiam Offi­
cium S. Mariae in Sabbato, in casu omittendum.
Idem servatur de Octavis Duplicium II. classis alicuius Dioecesis
vel particularis Ecclesiae, quae pariter, nisi penitus omitti velint, tan­
tum in die Octava, et sub ritu Simplici celebrandae erunt.
4. Octavae Festorum particularium post diem Nativitatis Domini
non amplius impediuntur.
5. Lectiones II. et III. Nocturni singulis diebus per Octavas Fe­
storum Duplicium II. classis Ecclesiae universalis hucusque assignatae,
inserantur in Octavario Romano : non vero Lectiones I. Nocturni, etiam
si habeantur propriae.

III. — De Responsoriis de Tempore, de Lectionibus
e Scriptura occurrenti, et de aliis partibus Officiorum propriis.
1. In Officiis tam novem quam trium Lectionum, quandocumque
sumuntur Lectiones de Scriptura occurrenti, cum eis adhibeantur Re­
sponsoria de Tempore: ita tamen ut Lectiones Dominicae cuiuslibet,
etiam si reponantur infra hebdomadam et simul cum Lectionibus de
Feria dicantur, sumant semper Responsoria de I. Nocturno ipsius Do­
minicae; Lectiones vero de Feria, si transferantur vel anticipentur,
dummodo tamen simul cum Lectionibus Dominicae non dicantur, su­
mant Responsoria de Feria currenti, in Feriis Temporis Paschalis noviter disponenda. Excipiuntur tamen :
a) Lectiones de Scriptura occurrenti infra Octavas privilegiatas
Ecclesiae universalis recitandae, quae semper dicuntur cum Respon­
soriis de Octava.
T) Lectiones de aliquo Initio Scripturae occurrentis, quae ne­
cessario ponendae sint, iuxta Rubricas, in Officiis Lectiones proprias
vel de Communi assignatas habentibus, quaeque dicuntur cum Respon­
soriis propriis de huiusmodi Officiis, si habeantur, secus cum Respon­
soriis de Tempore, numquam vero de Communi.
if) Lectiones de Scriptura in Dominicis post Epiphaniam po­
sitae, quae si infra hebdomadam transferantur, dicuntur cum Respon­
soriis de Feria currenti.
<Z) Responsoria Feriae II. infra Hebdomadam I. post Epipha­
niam et Feriae II. infra Hebdomadam I. post Octavam Pentecostes,
quae, si sua die impediantur, ulterius transferuntur, iuxta proprias
Rubricas.

420 DECRETUM GENERALE SUPER M. P. « ABHINC DUOS ANNOS»

2. Responsoria quae in Festis S. Luciae Virg. et Mart., Ss. loannis et Pauli Mm„ et S. Clementis Papae et S. Mart, in I. Nocturno
habentur propria, ponantur in II. Nocturno, loco Responsoriorum de
Communi, et in I. Nocturno dicantur Lectiones de Scriptura occur­
renti cum Responsoriis de Tempore.
3. Similiter omnia quae in Festo S. Elisabeth Reginae et Vi­
duae, habentur propria, praeter Invitatorium, Hymnos, Lectiones II.
Nocturni, Versus ad utrasque Vesperas et Laudes, Antiphonas ad
Magnificat et ad Benedictus, et Orationem, expungantur, et in I. No­
cturno item dicantur Lectiones de Scriptura occurrenti cum Respon­
soriis de Tempore.
4. In Commemoratione Omnium Fidelium Defunctorum, Psalmi
ad Completorium et alias Horas minores, non amplius sumantur de
occurrenti hebdomadae die, sed proprii assignentur.
IV. — De Occurrentia et Translatione Festorum
eorumque Concurrentia.
L Festa Duplicia I. et II. classis, tam Ecclesiae universalis quam
alicuius loci propria, impedita etiam perpetuo, quocumque sublato
privilegio hucusque certis Festis concesso, transferantur in primam
sequentem diem non impeditam a Dominica quavis vel Vigilia Epi­
phaniae, ab alio Festo Duplici I. vel II. classis, vel ab Officiis eiusmodi Festa respective excludentibus. Eadem Festa, tam I. quam II.
classis, in II. Vesperis non admittunt Commemorationem sequentis diei
infra Octavam, neque cuiusvis Officii Simplicis, etiam si postera die
integrum de eis celebrandum sit Officium.
2. Festa vero Duplicia maiora vel minora aut Semiduplicia, quae
in universa Ecclesia celebrantur, si accidentaliter vel perpetuo impe­
dita fuerint, non transferuntur, sed de eis fit Commemoratio iuxta Ru­
bricas, et legitur IX. Lectio historica. Si tamen Festum impediens
fuerit Duplex I. classis Domini universalis Ecclesiae, nil fit de Festo
ut supra impedito; si vero fuerit aliud Duplex I. classis, de Officio
impedito fit Commemoratio tantum in Laudibus et in Missis privatis,
ct non legitur IX. Lectio. Idem servatur de Festis propriis alicuius
Nationis. Dioecesis, Ordinis vel Instituti, quae pariter, si in aliqua
particulari Ecclesia suo die fuerint impedita, commemorantur vel omit­
tuntur, ut supra. Festa autem propria alicuius Nationis, Dioecesis, Or­
dinis, Instituti vel particularis Ecclesiae, quae in tota Natione, Dioe­
cesi, Ordine. Instituto vel in sua particulari Ecclesia impediantur, si
impedimentum sit accidentale, pariter commemorentur vel omittantur

DECRETUM GENERALE SUPER M. P. « ABHINC DUOS ANNOS »

421

ut supra: si impedimentum sit perpetuum, reponantur in proximio­
rem diem, ab Officio Duplici, a Festo Semiduplici, a Vigiliis privilegiatis et ab Octavis II ordinis non impeditam.
De huiusmodi vero Festis Duplicibus maioribus seu minoribus
vel Semiduplicibus, quae perpetuo vel etiam accidentaliter impedian­
tur dici poterunt Missae privatae ad libitum sacerdotis, dummodo
Officium impediens non fuerit Duplex I. vel II. classis, Dominica quae­
vis, Octava I. et II. Ordinis, dies Octava III. ordinis, Feria aut Vigi­
lia privilegiata. Haec Missa dicitur ritu festivo, cum 2a. Oratione de
Officio diei et aliis de Commemorationibus forte occurrentibus (’).
Festa quae hucusque tam in Ecclesia universali, quam in parti­
cularibus locis sub ritu Semiduplici ad libitum sunt celebrata, redu­
cantur ad ritum Simplicem, de eisque fiat Commemoratio quoties im­
pediantur, ut fit de aliis Simplicibus iuxta Rubricas. Festum tamen
S. Canuti, cedit Festo Ss. Marii, etc. Mm., ideoque in eius Officio
commemoratur.
4. Si Patronus loci secundarius, vel alius Sanctus proprius, de­
scriptus sit in Kalendario cum aliis Sanctis, ab eis non separetur, sed
de omnibus simul celebretur Festum sub ritu Duplici maiori vel mi­
nori, aut Semiduplici, iuxta Rubricas, nisi sub altiori ritu in Kalen­
dario sit descriptum.
5. Quando Festum aliquod Duplex maius aut minus, vel Semiduplex occurrat in die Octava Duplici maiori non privilegiata eius­
dem Personae, Officium fiat de Festo, sub ritu diei Octavae conve­
nienti, omissa vel addita Commemoratione eiusdem Octavae, iuxta
Rubricas.
(’) Unde, ex gr., pro Societate lesu, die 5. Febr., Missae dici poterunt
ad )ib. vel de Ss. Mm. S. I. cum comm. S. Agathae, vel de S. Agatha cum
comm. Ss. Mm. S. I.
Unde sequitur etiam quod si Sacerdos Regularis celebrat in aliena Eccle­
sia, potest ad lib. dicere Missam vel de Sancto, cuius festum agitur in illa
Ecclesia, vel de Sancto Simplificato in Calendario eiusd. Ecclesiae. Quapro­
pter non licet alicui e Soc. I. celebranti in aliena Ecclesia die 5. Febr. le­
gere ad lib. Missam de S. Agatha vel de Ss. Min. Soc. !.. si alterutri in Ca­
lendario dictae Ecclesiae non sint simplificati, sed tantum de Sancto cuius
festum die agitur.
Firma tamen manet exceptio casus, in quo quis celebraturus in aliena
Ecclesia in die festo alicuius Sancti ritus semiduplicis vel simplicis in eadem
Ecclesia, potest Missam ad lib. celebrari vel de eodem Sancto semiduplici,
aut simplici, vel de Sancto assignato in proprio Calend. et quidem ritu festi­
vo, S. R. C. n. 3892 ad V.

422

DECRETUM GENERALE SUPER M. P. « ABHINC DUOS ANNOS »

V. — De reformatione Kalcndariorum particularium.
1. Ut vero omnia quae hoc decreto praescribuntur rite exsecu­
tioni mandentur, singuli Ordinarii, etiam Ordinum Regularium, et
Moderatores generales Institutorum cuiusvis generis quae Kalendario
proprio utuntur, supplicem libellum, iuxta Istructionem huius S. R. C.
diei 12. decembris 1912., in detis Apostolicae Sedis die 1. martii prae­
sentis anni editam, ad eamdem S. C. infra proximum mensem martium anni 1914. transmittant. Qui tamen post editam Constitutionem
Divino afflatu, proprii Kalendarii iam obtinuerint reformationem, ex
officio novam ab eadem S. Congregatione sine ullis expensis recipient.
2. In hac Kalendariorum reformatione, praeter ea quae superius
disposita sunt de Festis quae hucusque Dominicis affixa erant, sequen­
tes serventur normae:
λ) Anniversarium Dedicationis Ecclesiae Cathedralis, etiam ubi
hucusque die fixa celebrari consuevit una cum Dedicatione aliarum
Ecclesiarum, seorsim celebretur, iuxta superius decreta de eisdem An­
niversariis hucusque diei Dominicae affixis.
b~) Festa propria, nisi aliter per Apostolicas Litteras disposi­
tum fuerit, celebranda erunt ipsa die natali, si agnoscatur; secus, po­
nantur in aliqua die quae libera sit in Kalendario.
Q Duo vel tres Sancti qui sub eodem Communi comprehen­
dantur, sicubi occurrant eadem die et sub eodem ritu sint celebrandi,
unico Festo recolantur, adhibitis iis singulorum Communium partibus,
quae pro pluribus Sanctis qualitatis eiusdem assignantur, et contra­
ctis Lectionibus historicis III. Nocturni, quae tamen huic S. R. C.
adprobandae submittentur. Eadem norma servetur pro Festis eiusdem
Communis, quae ab anterioribus diebus sint reponenda.
Festa S. Bartholomaei Ap. et S. Ludovici Regis Conf,, in
omnibus et singulis Kalendariis, Romano non excluso, fixe diebus 24.
et 25 augusti respective assignentur, nonobstante quacumque consue­
tudine aut privilegio. Ubi vero solemnitas externa die 25. et 26. respe­
ctive celebretur, his diebus permittitur unica Missa cantata vel lecta
de ea Solemnitate, ut supra statutum est pro Festis diei Dominicae
hucusque affixis.
e) Privilegium quibus nonnullae Dioeceses vel Instituta gau­
dent, sese scilicet conformandi Kalendario Cleri Romani, aut alicuius
Ordinis seu Congregationis et alia huiusmodi, penitus aboletur.
Quae omnia, per infrascriptum huius S. Rituum Congregationis
Secretarium, sanctissimo Domino nostro Pio Pp. X. in audientia diei

CONSTITUTIO APOSTOLICA DE DIOECESIBUS SUBURBICARIIS

423

26. praesentis mensis octobris relata, Sanctitas Sua dignatus est ap­
probare, et ab omnibus servari mandavit. Consulens autem eadem
Sanctitas Sua pauperum praesertim clericorum indemnitati, Apostolica
benignitate permittit, ut hi, pro prudenti arbitrio Episcopi, Breviaria
quibus in praesenti utuntur, sine novi libelli additione, adhibere ad­
huc valeant, dummodo, iuxta Rubricarum praescriptum, novum ordi­
nem Psalterialem omnino servent. Contrariis non obstantibus quibus­
cumque ». S. R. C. Decr. Gener. Cum SSmus Onus Noster 28. Oct
1913., Acta Apost. Sed. v. 5. p. 457. seqq.

DECRETUM DE FESTIS LOCALIBUS
QUAE A RELIGIOSIS RECOLI DEBEANT
Ad n. 132.
Ordines, Congregationes et Instituta, proprio Kalendario gauden­
tes, amodo celebrare tantummodo debent officia localia Dedicationis
et Titularis ecclesiae cathedralis, nec non Festa solemniora Patrono­
rum principalium, ita ut non amplius teneantur ad officia alicui re­
gno, provinciae, aut dioecesi concessa; neque ad officia localia quae
adnexam habuerunt feriationem, nunc autem habent suppressam. 6*. /v.
C. 28. Febr. 1914.

CONSTITUTIO APOSTOLICA
DE DIOECESIBUS SUBURBICARIIS
Ad n. 203.

« Ex actis tempore quidem postremis, sed pondere atque utili­
tate praecipuis Pii X. sanctissimae memoriae Summi Pontificis unum
illud est, quod Motu Proprio Edita a Nobis diei V. Maii MCMXIV.
de Dioecesibus Suburbicariis continetur. lamdiu communis erat ea,
sane gravis, quaerimonia, gubernationem harum dioecesium, praeter­
quam Veliternae et Ostiensis, omnino instabilem et quasi precariam
esse; nam S. R. E. Cardinales, ex iure optionis aliquam ex iis obti­
nentes, cum semper possent, illa dimissa, aliam sibi optare, saepe contigebat, ut plures iam sedes mutavissent, antequam ad Decani locum

424 CONSTITUTIO APOSTOLICA

de dioecesibus suburbicariis

pervenirent. Quanta incommoda et detrimenta curationi animarum haec
frequens mutatio sedium afferret, probe animadvertit pro sua vigilantia
Pontifex, reique directo occurrere constituit. Eo igitur, quem memo­
ravimus, Motu Proprio sancitur: “ut, quam quisque Cardinalis Epi“ scopus nactus est initio Sedem, in ea permaneat etiam cum Decani
° gradum attigerit; tum enim dioecesim suam Ostiensi cumulabit.
“ Quare, perpetua coniunctione dirempta Veliternae dioecesis et Ostien“ sis, cui quidem accidet ut cum alia atque alia dioecesi in persona
“ Cardinalis decani coniungatur, hae Suburbicariae erunt sedes; Por“ tuensis et Sancta Rufinae, Albanensis, Praenestina, Sabinensis, Tu“ sculana, Veliterna ,,. Haec sapientissime Decessor Noster.
Iam vero, posita stabilitate Cardinalium Episcoporum in sua cu­
iusque sede, et condita lege ut qui Decanus evaserit, is dioecesim,
quam obtinet non dimittat, Ostiensem assumens, recte dixeris earum
dioecesium regimini satis consultum esse, amotaque incommodae re­
rum conditionis causa, necessitatem iam non ita urgere assignandi
singulis dioecesibus suffraganeos Episcopos qui, Cardinalium nomine,
easdem regant : de quibus suffraganeis idem Pius X. quatuor ante
annis edixerat in Constitutione Apostolicae Romanorum Pontificum
d. XV. Aprilis MCMX. Accedit quod Suburbicariarum Dioecesium ea
est et exiguitas territorii et propinquitas Urbi et nunc maxime faci­
litas commeatus, ut Cardinalium quisque in Urbe residens, quamvis
occupatus sit, quamcumque earum in perpetuum gubernandam susce­
perit, gubernare per se recte posse videatur. Quod si alicui contigerit
ex valetudine, aut ex aetate, aut alia ex causa ut ad episcopi rite
obeundum munus adiutore indigeat, facile ei semper erit hunc adiutorem seu suffraganeum ab Apostolica Sede petere et impetrare.
Itaque, cum Decessor Noster Motu Proprio Edita a Nobis, qua
parte huius praescriptiones attulimus, Constitutioni Apostolicae tam­
quam fundamentum subtraxerit, cumque aliae etiam haud levis mo­
menti rationes ad id accesserint, Nos, adhibitis in consilium aliquot
S. R. E. Cardinalibus, eam Constitutionem abrogatam declarantes,
Cardinales Episcopos suburbicarios officio et onere adsciscendi suffra­
ganeos, quo ex eiusdem Constitutionis praescriptis tenebantur, solvi­
mus. Item, quaecumque memorato Motu Proprio statuta sunt de an­
nuis quae singulis suffraganeis praebenda essent, et de omnibus bonis
ecclesiarum suburbicariarum apud sacrum consilium Fidei Propagan­
dae coniunctim administrandis ab Officio Spoliorum, ea quoque ut
aboleri consentaneum est. ita abolita declaramus. Illud vero sanctum
et inviolatum esto, quod eo ipso Motu Proprio diximus a Pius X. sin­

OBLIGATIO CONSTITUTIONUM RELIGIOSORUM INSTITUTORUM

425

gulari cum sapientia constitutum, ut quam quisque Cardinalis Episco­
pus initio sedem acceperit, eam ne mutet unquam; Decanus autem,
praeter illam, etiam Ostiensem assumat. Denique redditus bonaque
omnia singularum earumdem ecclesiarum singuli Cardinales Episcopi,
ut antea, administrabunt. Volumus tamen, ut quotannis Officio oeco­
nomico Spoliorum, quod supra dictum est, administrationis suae ra­
tionem referendam curent... » 1. Febr. 1915., A. A. S. v. 7. p. 229. seqq.

OBLIGATIO CONSTITUTIONUM
RELIGIOSORUM INSTITUTORUM
Ad n. 250.

In Constitutionibus seu Regulis Religiosorum Institutorum distin­
guendae sunt Regulae, quae revera non sunt Constitutiones Religiosi
Instituti, sed Documenta quaedam spiritualia seu ascetica, quae pro­
ponuntur Religiosis, ut omni suo conatu ad perfectionem tendant, et
in ea progrediantur, semper eundo de virtute in virtutem. Evidens
res est, nullam adesse per se talium Regularum obligationem ; et eas
esse observandas tantum, ut quis studeat semper sanctitati vitae con­
servandae et in dies augendae. Quare hae Regulae coutinent tantum
generalem pro omnibus spiritualem directionem et consilium.
Sed aliae sunt Regulae, quae continent veras Constitutiones re­
gularis disciplinae ab omnibus in tali Instituto observandae; ita ut qui
eas violet bene possit a superiore puniri, poenitentia quadam imposita,
et a subdito omnino acceptanda et implenda. Et sic etiam in Reli­
giosis Congregationibus instituta sunt Capitula culparum. Cf. Normas
S. C. de Religiosis n. 167. seqq.
Quamvis autem hae Regulae seu Constitutiones per se non obligent
sub culpa ; eas tamen religiosus tenetur etiam obligatione servandi,
virtute obedientiae, nempe non semper, sed aliquando, i. e. quando
cius urget obligatio sive per se sive per accidens. Scilicet obiectum
voti obedientiae est exeeutio tantum externa mandati Superioris. Ve­
rum virtus usque ad internam submissionem sese extendit, perfectam
ita reddens obedientiam. Quare virtus per se obligat ad Regulas seu
Constitutiones servandas, quando circa Regulas seu Constitutiones in­
terveniat Superioris praeceptum, ut nempe non solum religiosus tunc
exequatur Superioris mandatum, quod pertinet ad votum obedientiae,

426

OBLIGATIO CONSTITUTIONUM RELIGIOSORUM INSTITUTORUM

sed etiam Regulas seu Constitutiones tum observet, obsequente et non
reluctante voluntate. Obligat item per se virtus obedientiae ad Re­
gulas et Constitutiones non contemnendas. Obligat vero per accidens
ratione scandali vel damni Communitatis, quod ex ea Regularum et
Constitutionum inobservantia exurgere potest. Et sic patet, quomodo
facile conciliantur duo Nor manem numeri, qui inter se repugnantes
primo adspectu aliquibus apparent, nempe numeri 134. et 320., in­
fra hic relati.
Quando vero ita non urgeat obligatio virtutis obedientiae, tenetur
adhuc religiosus Regulas seu Constitutiones per se observare, ex vir­
tute obedientiae, non stricta tamen obligatione sub reatu culpae, sed
ex consilio et directione, ei proposita legitimorum Superiorum volun­
tate, et Ecclesiae mandato, si Religiosus serio velit studere Christianae
perfectioni et ad veram vitae sanctitatem adspirare, eam acquirere
et augere. Inde obligatio etiam exurgit eas Regulas et Constitutiones
observandi non directe sed indirecte, ex alia nempe superiori lege,
quod nempe membrum toti conformetur, et totius bono prospiciat.
Ipsa enim naturali lege ad id tenetur, ex qua uti tenetur semper
honeste agere, inde est ut praeterea ex hac lege teneatur etiam Re­
gulas et Constitutiones servare, quatenus sine peccato non erit, si eas
violet ex non recto fine, si inordinata ex circumstantiis eius actio sit,
si tandem Regularum et Constitutionum transgressio versetur in ma­
teria quae sit contraria votis, vel naturali aut positivae legi, qua ipse,
ut alii, adstringatur.
Hisce praestitutis, facile est videre nullam adesse repugnantiam
inter duos numeros citatos Normarum.
« N. 134. Ex virtute obedientiae Soror tenetur obligatione im­
plendi dispositiones Constitutionum et Superiorum.
« N. 320. Constitutiones per se non obligant sub reatu culpae.
« Minime tamen a culpa excusari potest Soror, quae Constitutio­
nes transgrederetur ex contemptu, vel in materia, quae contraria es­
set sive votis sive praeceptis Dei vel Ecclesiae ».

1

LITTERAE TESTIM. ORDIN. PRO ADMITTENDIS IN RELIG.

427

LITTERAE TESTIMONIALES ORDINARIORUM
PRO ADMITTENDIS IN RELIGIONEM
Ad η. 262?"

Errata: 262?" Nota: Nemo licite admitti potest ad habitum,
seu ad novitiatum inchoandum, et deinde ad professionem sive in
Instituto virorum votorum solemnium, sive in Instituto virorum et
mulierum votorum simplicium, minime vero in Instituto mulierum
votorum solemnium, sine testimonialibus, etc.
Corrige: 262?" Nota: Nemo licite admitti potest ad habitum,
seu ad novitiatum inchoandum, et deinde ad professionem, sive in Insti­
tuto virorum votorum solemnium, sive in Instituto virorum votorum
simplicium, minime vero in Instituto mulierum votorum solemnium
et mulierum votorum simplicium, sine testimonialibus litteris Ordinarii
originis et loci, in quo postulans moratus sit, ultra annum, post exple­
tum decimum quintum aetatis suae annum, sub poena privationis omnium
officiorum, vocisque activae et perpetuae inhabilitatis ad alia in po­
sterum obtinenda. S. C. super statu Regul. 25. Ian. 1848., Decreto
Romani Pontifices, publice legendo quotannis die prima lanuarii, sub
poena privationis officii ac vocis activae et passivae a Superioribus
ipso facto incurrenda. Huic Decreto derogari non potest, nisi expresse
et nominatim. Dispensatio alicui Instituto concessa aliis non est com­
municabitis. Cfr. etiam Declarationes eiusdem S. C. 1. Maii 1851.,
25. Febr. 1863. Enchiridion Morale ed. 4. pag. 239. seqq.
Aliud autem habetur Decretum eiusdem etiam S. C. Regulari disci­
plinae, 25. lan. 1848., de receptione Novitiorum ad habitum et profes­
sionem, sub poena etiam servandum privationis omnium officiorum, vocisquc activae, et perpetuae inhabilitatis ad alia in posterum obtinenda,
et publice legendum d. 1? lanuarii et Dominica 1? Iulii, sub poena
pariter privationis officii, ac vocis activae et passivae. Neque hoc De­
cretum derogari potest, nisi expresse et nominatim ; ac dispensatio
alicui concessa Instituto, aliis non est communicabilis. Cf. n. 268.
277?"

428

DE AFFILIATIONE INSTITUTIS RELIGIOSIS

DE AFFILIATIONE INSTITUTIS RELIGIOSIS
Ad η. 303.b,e

Affiliatio Religioso Instituto duplex esse potest. Prima affiliatio,
stricte talis, haberi potest Instituti respectu alterius Instituti. Et haec
in eo est, quod Institutum Religiosum ab alio Instituto dependeat
quoad suam gubernationem et administrationem, vel saltem quoad
spiritualem directionem. Haec affiliatio, quae permissa est, quoad an­
tiqua Instituta, ut videre est in antiquis secundis Ordinibus et Tertiis
Ordinibus, nunc omnino prohibita est recentibus Institutis Religiosis.
In Normis S. C. EE. et RR. 28. lun. 1901. art. 17. dicitur: « Non
approbantur in posterum Instituta Sororum a similibus Institutis vi­
rorum simplicium dependentia, nec Instituta virorum huiusmodi Insti­
tuta Sororum sibi aggregata et a se directa habentia». Et iterum
art. 52. dicitur: « Nullum Institutum religiosorum votorum simplicium
potest sibi aggregare simile Institutum Sororum, quod ab ipso depen­
deat, vel ab eo dirigatur ».
Altera affiliatio late talis est, quae continetur participatione bo­
norum operum alicuius Instituti. Nullum quidem dubium esse potest
de hac bonorum operum participatione. Eam Summus Pontifex Leo X.,
C. /Ilius qui caritas est 28. Febr. 1520. § 5., Bullar. Rom. vol. 5.
pag. 741., Confraternitati Charitatis de Urbe concessit, scilicet ut «qui­
cumque dictae Confraternitatis et quicumque etiam illius officiales.,, fiant
participes ieiuniorum ac divinorum officiorum ac aliorum quorumcumque spiritualium bonorum, ubicumque in toto orbe pro tempore fa­
ctorum ».
Ac quod etiam Praelati Regulares hanc possint concedere bo­
norum operum participationem constat ipso facto. Illam enim saepe
benefactoribus concedunt, et speciales habentur huiusmodi affiliationis
litterae. Ac concessio habetur facta ab Urbano V. Ordini Fr. Min.
S. Francisci. Verum Anacletus Reiffenstuel, Theol. Mor. Tr. XII. Dist.
III. quaest. XI num. 144. ait: « Notare Auctores hanc concessionem
nihil continere quod de iure communi non sit concessum : nam de iure
communi iam potest quilibet Praelatus bona et merita suorum subdi­
torum communicare et applicare benefactori ».
Verum possuntne idem Superiores religiosorum virorum laici etiam
Instituti, et Superiorissae etiam sororum rccentiorum Institutorum vo­
torum simplicium? Non desunt qui negant, vel dubitant: quia istis

DE AFFILIATIONE INSTITUTIS RELIGIOSIS

429

nulla est facta a S. Sede specialis vel generalis concessio, quia isti
non habent spiritualem iurisdictionem vi proprii Instituti Religiosi in
suos subditos.
Nihilominus affirmandum videtur. Et plura Moderna Instituta hanc
concedunt suis benefactoribus affiliationem sine ullo dubio, et sine ulla
difficultate. Analysim huius affiliationis instituamus. Et in primis haec
est quaestio bene clare exposita :
Utrum possint benefactores praedictorum recentiorum Instituto­
rum eisdem affiliari, ut nempe participes fiant bonorum operum, quae
in praedictis fiant Institutis.
Agitur uti patet in hac affiliatione de fructu bonorum operum
sodalium virorum seu sororum Instituti. Porro hic fructus multiplex
est, de quibus singillatim mox dicendum, ad Responsionem proposito
Dubio exponendam.
Est primo fructus Indulgentiarum. Et evidens res est, quod affiliatio
Religiosis Institutis extendi non potest ad Indulgentias, sine speciali
Induito Apostolico. Neque vero affiliatio, quae reapse benefactoribus
solet a Religiosis istis Congregationibus concedi, fuit unquam ita in­
tellecta, ut videre est in earum Diplomatibus, quae benefactoribus affiliatis dantur. Cfr. etiam Normas art. 16.
Est praeterea fructus meriti de condigno, et iste etiam fructus
excluditur ab illa affiliatione. Una enim ex conditionibus meriti de
condigno est, ut quis sibi mereatur. S. Th., 1. 2. q. 114. a. 6.
Praeter meritum dc condigno est meritum de congruo. Ut com­
munis est sententia, potest quis alteri de congruo mereri. Ut enim
ait Angelicus Doctor 1. 2. q. 114. a. 6. «congruum est secundum
amicitiae proportionem, ut Deus impleat hominis voluntatem in sal­
vatione alterius, licet quandoque possit habere impedimentum ex parte
illius, cuius aliquis iustificationem desiderat ». Ex quibus ultimis S. Doctoris verbis patet huiusmodi meritum pro aliis non esse infallibile.
Sic propter decem iustos, si ibi inventi fuissent, pepercisset Do­
minus Sodomae et Gomorrhae ac finitimis civitatibus. Gen. 18.
Insuper alius est fructus nostrorum bonorum operum, nempe satisfactorius pro poenis temporalibus, et impetratorius gratiarum actua­
lium. Fructus satisfactorius potest operanti et aliis prodesse vivis, per
modum solutionis, adeoque probabilius infallibiliter, vi communionis San­
ctorum. Itemque fructus impetratorius et operanti et aliis vivis, absque
ullo dubio, prodesse potest. « Quaecumque enim pie sancteque ab uno
suscipiuntur, ad omnes pertinent, et ut illis prosint, charitate, quae non

430

DE AFFILIATIONE INSTITUTIS RELIGIOSIS

quaerit quae sua sunt, efficitur... ». Ita Catcch. Roman, explicans Com­
munionem Sanctorum, p. 1. de Nono Symboli articulo, n. 25.
Remanet oratio, de qua etiam nullum moveri potest dubium. Et­
enim catholica doctrina est, quod possumus pro nobismetipsis et pro
aliis orare ; adeoque alios reddere participes impetratorii fructus, qui
orationis proprius est. Et sic lac. ult. monemur orare pro invicem,
ut salvemur. Eodemque pertinet illud 1. Ioann. 5., 16. « Qui scit
fratrem suum peccare peccatum non ad mortem petat, et dabitur ei
vita peccanti non ad mortem... ».
Christi autem promissio omnino universalis est: Omnis qui pe­
tit accipit... Quodcumque petieritis in nomine meo hoc faciam. Hinc
Suaresius inquit: « Propter hoc satis pia et probabilis videtur sen­
tentia, quae asserit promissionem esse universalem, sive unus pro se
sive pro aliis oret... Impetratio ista infallibilis non est ex iustitia, sed
principaliter ex misericordia atque etiam ex simplici fidelitate ».
Ut igitur participatio habeatur bonorum operum Religiosorum
alicuius Instituti opus non est ecclesiastica iurisdictione in eo, qui illam
concedit, neque opus est aliqua speciali facultate prius obtenta a Sancta
Sede ; sed opus tantum est charitate, quae non quaerit quae sua sunt,
et consequenter, ut quis velit alios participes reddere fructuum suorum
bonorum operum.
Nulla igitur est difficultas, si Religiosi alicuius Instituti in eam
participationem consentiant, ut reapse omnes consentiunt; neque re­
vera ulla moveri potest seria difficultas circa istam piam Religiosorum
voluntatem et praxim.
Opus autem non est, ut quilibet Religiosus in particulari Bene­
factori manifestet suam voluntatem. Sed sufficit omnino quod id fa­
ciat Capitulum vel Superior, qui vi suae auctoritatis oeconomicae to­
tam Communitatem repraesentat, hac tamen sciente et consentiente.
Et sic si agitur de Communitatum votis, ista a Superiore Com­
munitatis, hac consentiente, emittuntur. Si agitur de eleemosyna fa­
cienda ad lubilaeum lucrandum, paterfamilias eleemosynam facere po­
test pro se, pro uxore, pro filiis, pro famulis ; Superior Conventus seu
Monasterii eleemosynam facere potest pro toto Conventu seu Mona­
sterio, etc. Quare cum Religiosum Institutum Corpus quoddam Mo­
rale sit, eius Capitulum Generale vel Superior Generalis, qui eius Ca­
put est, bene poterit illam bonorum operum totius Instituti, nomine
eiusdem Instituti, scientis et consentientis, participationem concedere
et communicare benefactoribus, toto Instituto, ut dictum est, id bene
volente et probante, de quo nulla esse potest quaestio.

DE AFFILIATIONE INSTITUTIS RELIGIOSIS

431

Quam denique utilis sit haec spiritualium bonorum participatio
ex ipsis Sacris Litteris aperte constat. Propter decem iustos, si ibi
inventi fuissent, pepercisset Deus Sodomae et Gomorrhae ac finitimis
civitatibus. Gen. IS. Itemque Matth., IX. 2.: « lesus videtis fident
illorum (qui paralyticum ei offerebant) dixit paralytico, remittuntur tibi
peccata tua ». Ex S. Augustino, Senn. 4. de Sauciis, Sauli conver­
sionem impetravit, et quodammodo meruit S. Stephanus. Notum item
est S. Monicam S. Augustini conversionem impetrasse. Mullum sane
valet deprecatio iusli assidua, ut asserit ipse S. lacobus in Epist. Cath.
cap. ult., et loquitur S. lacobus explicite de oratione pro aliis. Vis
autem impetratoria est proprie in oratione, sed est etiam in quolibet
bono opere, cum Dei gratia facto. Ex omnium enim Doctorum sen­
tentia opera bona habent vim meritoriam, satisfactoriam, impetratoriam, sub qua impetratione continetur etiam vis propitiatoria, salu­
tarium nempe gratiarum impetratione.
Ex hisce patet nullam revera requiri ad participationem proprio­
rum bonorum operum alteri faciendam, sive agatur de persona phy­
sica, sive de persona morali seu de corpore morali, speciali quadam
concessione facienda a S. Sede, vel spirituali quacumque iurisdictione.
S. Sedis specialis utique concessio requiritur, si agatur, ut agitur in
concessione facta a Leone X., de participatione bonorum operum om­
nium Christifidelium in toto orbe.
Id unice revera potest facere difficultatem, in praedicta affiliatione
seu bonorum operum communicatione, quod nempe requiratur in ope­
rantibus intentio propria opera dirigendi ad praedictum finem, cum
intentio haec finis nonnisi ab operantibus pendeat. Sed ideo supra di­
ctum est praedictam affiliationem bene fieri posse a Superiore vel a
Capitulo, Communitate rem sciente et consentiente seu probante, sci­
licet ut praedicti affiliati omnem ex ea affiliatione possint percipere
fructum; nam etiam si Communitas non sit aliquo modo praemonita;
semper aliquis fructus affiliatis proveniet neque exiguus; ut ex mox
dicendis latius apparebit.
« De fide certum est dari aliquam inter fideles bonorum operum
communicationem, quibus ipsi sese mutuo iuvare, ac sibi invicem suf­
fragari possunt, quoad fructum impetratorium. Patet ex illo articulo
Symboli Apostolorum : Credo Sanctorum Communionem...
« Possunt insuper fideles i usti se invicem iuvare per suffragia ad
satisfactionem pro poena temporali. Ita certa et communis catholico­
rum, contra haereticos.

432

DE AFFILIATIONS INSTITUTIS RELIGIOSIS

« Ut suffragium habeat suum fructum, tres ex parte offerentis
requiruntur conditiones: I. status gratiae... II. ut offerens habeat intentionem offerendi pro altero opus suum, eique suffragium applicandi...
III. ut eiusmodi opus ex se sit satisfactorium, hoc est habeat valorem
et pretium ad solvendum debitum illius, pro quo offertur. Et talia
opera generatim sunt tria, videlicet oratio, ieiunium et eleemosyna, sub
quibus omnes aliae operationes poenales comprehenduntur.
« Ut suffragium, quoad vim satisfactoriam, habeat suum effectum
etiam ex parte illius, pro quo offertur, tres requiruntur conditiones:
I. quod indigeat suffragio; II. quod sit in statu gratiae; III. quod
peccata pro quibus satisfactio exhibetur, iam sint remissa quoad
culpam...
« Additur, quoad vini satisfactoriam, nam quoad vim impetratoriam potest suffragium prodesse etiam existentibus in peccato
mortali, eisdem de congruo promerendo atque impetrando specialia
gratiae auxilia, quibus interius illuminati citius ad poenitentiam con­
vertantur, atque a variis tum animae tum corporis periculis praeser­
ventur... ». Ita Anacletus Reiffenstuel Theol. Moral. Tr. XII. Dist. III.
quaest. XI. n. 133. seqq.
Et Suaresius in 3. p. torn. 4. disp. 55. Sect. 5. inquit : « Prae­
lati Religionum sive locales, sive provinciales, sive generales... habent
potestatem concedendi aliquibus remissionem poenarum, applicando
eis bona merita et satisfactiones suarum congregationum et efficiendo
illos participes earum, eos ad quandam specialem unionem cum suis
religionibus admittendo... Nam quaelibet privata persona potest offerre
suffragium pro alio ex suis operibus...
« /Advertendum est inter suffragia quaedam esse, quae per mo­
dum impetrationis, aut meriti de congruo offeruntur, alia vero per mo­
dum satisfactionis aut solutionis... satisfacere pro peccatis iam com­
missis... a qualibet privata persona fieri potest propria auctoritate vel
pro seipsa, et tunc retinet proprium nomen satisfactionis, vel pro alia
vivente aut defuncto propter unionem charitatis, et vocatur suffragium
satisfactorium...
« Quando aliqua Religio vel Praelatus eius aliquos admittit ad
consortium seu participationem operum talis Religionis... admittit illos
ad applicationem suorum meritorum et operum, praecipue per modum
impetrationis. Nam, quia propter pia opera totius Religionis Deus
specialiter bene facit membris eius, ideo omnibus etiam cum tali Re­
ligione specialiter coni unctis specialia beneficia confert propter eadem
opera.

433

DE AFFILIATIONE INSTITUTIS RELIGIOSIS

« Possunt etiam aliquos admittere ad participationem suffragii
satisfactorii, si velint satisfactiones suas applicare, quando eas faciunt.
In hoc tamen advertere oportet, huiusmodi applicationem semper re­
quirere particularem voluntatem et intentionem singularum persona­
rum operantium. Itaque non satis est, quod Praelatus unius domus
v. g. sua intentione et voluntate applicet pro benelactoribus, aut pro
benefactore tantam satisfactionem, vel tale opus satisfactorium, quod
ab aliquo sibi subdito efficitur, sed necesse est, ut etiam ipse subdi­
tus sua voluntate illud offerat vel expresse et directe vel intentionem
suam ad Superioris intentionem referendo. Ratio est, quia voluntas
superioris non sufficit ad dirigendum moraliter alienum opus, quia
non est directe et immediate sub dominio illius, licet habeat aliquod
ius ad illud, proximus autem operans habet proprium dominium illius
operis, quoad usum eius, et ideo ab illo pendet relatio ad hunc vel
illum finem. Et eadem ratione ab eius intentione pendet, quod opus
sit satisfactorium pro hoc vel illo... Quapropter nec recte nec valide
faciunt Praelati Religiosorum, si in suis subditis eorum opera aliis
applicant, quoad satisfactiones: quia, moraliter loquendo, subditi qui
ignorant Praelati intentionem aliam diversam habebunt, et illa erit,
quoad factum, efficax...
« Sed dicet aliquis : Quis ergo fructus provenit fidelibus... ex eo
quod a Praelatis Religionum admittuntur ad consortium et participa­
tionem bonorum operum religionis ? Nam, si necessaria semper est
particularis intentio et applicatio singulorum religiosorum, illa sola
sufficeret sine tali admissione vel unione, et haec sine dicta intentione
non sufficit, nullum ergo fructum affert...
« Respondetur... tribus modis posse suffragium prodesse alteri,
per modum satisfactionis et per modum directae impetrationis et in­
directe per modum cuiusdam meriti de congruo. — Dico ergo illam
admissionem seu unionem in primis prodesse ad hunc postremum mo­
dum fructus, qui non pendet ex particulari intentione singulorum ope­
rantium, sed hoc ipso quod aliquis est peculiari modo membrum vel
socius huius religionis, merita eiusdem religionis valent apud Deum,
ut ratione illorum peculiari auxilio aliqua bona conferat personis ei
coniunctis, etiam si ad hunc finem ea merita non referantur.
« Et praesertim habebunt hanc efficaciam, si talis persona ali­
quid a Deo petat propter merita talis religionis... Maiorem enim ac­
cipiet oratio efficaciam ex eo quod talis persona magis coniuncta fuerit
eis propter quorum merita petit: nam ratio amicitiae postulat, ut proBucceroni. lust. thcol. moralis IV.

'jB

434

DE AFFILIATIONE INSTITUTIS RELIGIOSIS

pter amicos aliis eis coniunctis benefaciamus, etiam ipsis amicis nihil
directe petentibus...
« Addendum vero est etiam prodesse ad illum fructum qui di­
recte per propriam impetrationem obtineri potest. Nam licet ad hunc
fructum necessaria sit propria intentio personae orantis, tamen efficacior est iusti oratio facta pro persona sibi coniuncta quam pro ex­
tranea...
« Et praeterea prodest, ut participes fiant personae sic coniunctae
orationum omnium, quae generaliter fieri solent pro ipsa religione, et
membris eius, nam illos participant non solum priori modo seu indi­
recte, sed etiam quoad directam impetrationem.
« Et verisimile est, quando hae orationes fiunt a tota commu­
nitate et quasi nomine totius Religionis, non pendere effectum eorum,
etiam quoad directam impetrationem ex intentione particulari singu­
lorum membrorum, sed intentionem Praelatorum sufficere, quamquam si
accedant etiam intentiones singulorum, multum conferrent, caeteris pa­
ribus, ad efficacem impetrationem ».
Hinc factum iam est Nova etiam Religiosa Instituta votorum
simplicium benefactores admisisse ad praedictam participationem pro­
priorum bonorum operum, nulla praevia obtenta facultate, et nulla eis
favente ecclesiastica iurisdictione, qua omnino carent, uti e. g. So­
rorum Instituta. Caeterum in ipsis laudatis Normis S. C. EE. et RR.,
quas sequitur etiam nunc S. C. de Religiosis, argumentum habetur
praedictae admissionis. Etenim art. 51. dicitur :
« Congregationibus votorum simplicium non permittitur sibi ag­
gregare tertium quemdam coetum, habentem speciem tertii ordinis.
Nihil tamen obstat, quominus pro exterioribus domus negotiis
Congregationes virorum pios homines et Congregationes sororum pias
feminas sibi addicant, quibus certam vivendi formam praescribant, et
meritorum proprii Instituti participationem concedant ».
Ut ergo nihil obstat admittere ad participationem bonorum ope­
rum Instituti huiusmodi mandatorios, saeculares, extraneos, benefacto­
res ; ita a pari nihil obstat admittere ad eamdem participationem bonorum
operum Instituti alios sacculares, extraneos, benefactores, sive pecuniae
largitione, sive alio modo praestitis servitiis in favorem Instituti. Quid
e. g. obstare potest, quominus Institutum, grati animi ergo, admittat
ad talem bonorum operum participationem Cardinalem Protectorem
Instituti, Cardinalem Praefectum S. C. de Religiosis a quo obtinuit
varia Decreta Approbationis? Et idem de aliis dicatur.

CONFIRMATIONIS MATERIA

435

CONFIRMATIONIS MATERIA
Ad n. 475. 476. 477.

Advocatus Episcopus ad Confirmationem ministrandam cuidam
adolescenti invenit eius frontem, ob contagiosum morbum, conspersum
spissa quadam crusta, quae abundanter sanie manabat. Quare primum
super eius caput manum imposuit, et deinde, bombacio intincto sacro
chrismate, praedictam unxit frontis crustam. An valide? — Non vi­
detur.
Materia Sacramenti Confirmationis proxima est chrismatio et im­
positio manus Episcopi, uti constat ex Conf. fid. Mich. Paleol. : « Aliud
est sacramentum Confirmationis quod per manuum impositionem Epi­
scopi conferunt, chrismando ».
Praedicta manus impositio, ritus ab Apostolis introductus, ut in
ordinatione, ita in confirmatione, tactu corporali facienda est.
Haec autem manus impositio ritus realiter distinctus et separatus
non est ab ipsa chrismatione in fronte confirmandi, et per modum
crucis facienda. C. unie, dc Sacr. Unet, dicitur: « Per frontis chrismationem manus impositio designatur, quae alio nomine dicitur Confir­
matio; quia per eam Spiritus Sanctus datur ad augmentum et robur ».
Cum igitur manus impositio, essentialis omnino in Confirmatione,
ab unctione sit indistincta, quae in fronte est omnino facienda, et non
super caput, patet invalidam esse Confimationem, si primum manus
impositio fiat super caput, et deinde fiat unctio, medio instrumento ;
quod etiam decisum est a S. O. 14. Ian. 1885.
Et sane, cum impositio manus, essentialiter requisita in Cofirmatione, non sit impositio manus super caput confirmandi, distincta
ab ipsa unctione, et ab hac separata; sed illa sit manus impositio,
quae unctionem in fronte per modum crucis comitatur, quae conse­
quenter sit ab unctione indistincta, S. Alph. 1. 6. n. 164., patet hanc
manus impositionem omnino physicam esse debere, et consequenter
immediatam, id est fieri debere, nullo instrumento, seu nulla extranea
re, intermedia. Ac ut in fronte chrismatio essentialiter facienda, ita ea
chrismatione, manus quoque impositio in fronte est. « L’onction doit
être faite par contact immédiat de la main de l’Evêque qui confirme
sur le front de celui, qui est confirmé, sans le concours d'aucun in­
strument intermediaire, comme pinceau, linge, éponge, etc ». Diction-

436

confirmationis materia

naire de Théologie Catholique, Paris 1908. v. Confirmation pag. 109S.
vol. 3.
Quare impositio manus super infirmi caput, primum facta, in
Casu, nihil revera confert quoad Confirmationis validitatem.
Quae quidem validitas ab immediata pendet unctione, in fronte
infirmi, chrismate peracta, et ab implicita immediata manus impo­
sitione ministri. Si Confirmatio seu chrismatio fieri posset peni­
cillo, vel alio instrumento, « deficeret immediata impositio manus
ministri, quae omnino requiritur ; mediata illa impositio impro­
prie dicitur ». Non manus, sed penicillus, bombacium, imponitur,
S. Alph. 1. c. Quaestione proposita: An valida sit Confirmatio, peni­
culo collata ab orthodoxo ministro ? S. C. de Sacramentis 6. Aug. 1912.
respondit: Negative, et ideo iteranda.
Iam vero, in Casu, unctio immediate manu ministri, seu eius
pollice, facta non est, sed mediante bombacio, unde revera hac unctione
manus impositio immediata non fuit, sed mediata.
Atque ex hoc capite simpliciter invalida dicenda est, in Casu,
Confirmatio.
Ac si ex defectu impositionis manus invalida fuit Confirmatio, ea
quoque invalida fuit ex defectu verae unctionis, in Casu. Etenim quo­
modo dici poterit frons iniuncta confirmandi adolescentis, si, ut ex­
ponitur, unctio facta est super crustam sanie manantem? Si crusta
illa erat sanie manans, unctio erat physice impossibilis, cum debuit
bombacium statim sanie imbibi, et sanies immediate ei adhaerere et
consequenter unctio sacro chrismate haberi amplius non potuit eo bom­
bacio.
Praeterea uti dubius habetur baptismus, si caput baptizandi sca­
teat oleosa crusta, cum aqua tunc difficile caput ipsum attingat. A
pari ergo, quin imo multo magis uti dubia habenda est Confirmatio,
si unctio fiat super crusta, quae sanie manat.
Uti dubia, praescindendo nempe a requisita manus immediata
impositione et requisita unctione, de quibus iam dictum est.

COMMUNIO MINISTRI

437

COMMUNIO MINISTRI
Ad n. 537.

« II. Rituale Romanum, edit, typ., tit. IV. cap. II. ubi descri­
bitur ordo administrandi sacram communionem communicandis tam
extra missam quam ante vel post ipsam, atque etiam intra Missam,
ad n. 11. haec habet: «Sacerdos porrigit communicandis Euchari« stiam incipiens a ministris altaris, si velint communicare ». Item
in decreto n. 1074. Galliarum, 13. iulii 1658., in proposito dubio:
An in communione intra missam prius ministrandum sit SS.mum Eu­
charistiae sacramentum ministro missae inservienti quam monialibus
vel ceteris ibidem praesentibus? S. R. C. responderi mandavit: In
casu praedicto ministrum sacrificii non ratione praeeminendae, sed
ministerii, praeferendum esse ceteris quamvis dignioribus.
Unde quaeritur: An vox minister altaris vel sacrificii in his et
similibus documentis S. R. C. restringenda sit exclusive ad ministros
iam in ordinibus minoribus constitutos vel saltem tonsuratos, an po­
tius voce ministri intelligendi sint omnes quicumque seu laici seu
clerici qui missae inserviunt ?
R. Ad II. Nomine ministri altaris vel sacrificii missae venit qui­
libet clericus vel laicus, missae ad altare inserviens, qui praeferendus
est ceteris in distributione sacrae Synaxeos; cauto tamen, ut laico
inservienti praeferantur clerici, et clericis minoris ordinis alii in maiori
ordine constituti aut personae, quae superiori polleant dignitate liturgice attendenda per se (uti regum), vel per accidens (uti sponsorum
in missa pro benedicendis nuptiis) ». S. R. C. 30. lan. 1915. Ro­
mana ad 2.

MISSA PRO POPULO
Ad n. 622.

I

r

« Obligatio pro parochis adhuc manet applicandi missam pro
populo d. 19. Mart, in festo S. loseph, feria V. post dominicam primam post Pentecostem, in festo SSmi Corporis Christi, et d. 24.
lunii in festo S. loannis Baptistae; et non etiam fer. IV. ante domi­
nicam tertiam post Pascha, qua festum Patrocinii S. loseph celebra­
tur ». S. C. C. 16. Dec. 1914., A. A. S. v. 7. p. 26. 27.

438

DECRETUM S. C. C. « UT DEBITA »

DECRETUM S. C. C. «UT DEBITA» 11. MAII 1904,

Dc observandis et vitandis in missarum manualium satisfactione
Ad n. 627.

1. Ratio Decreti est crescens periculum ex praesenti rerum statu
et hominum malitia, ne acceptae missarum elemosynae disperdantur,
et assumptis obligationibs non satisfiat. Finis ideo huiusmodi Decreti
est, maiores adhibendas cautelas, ne piae fidelium voluntates frauden­
tur, et ut studiose ac sancte susceptae obligationes in missarum cele­
bratione et applicatione impleantur. Par. Ut debita.
Missae Manuales
2. Definitio et determinatio, quae hic fit manualium missarum
non est nisi ad effectus tantum praesentis Decreti intelligenda et ha­
benda. Par. Declarat.
3. Porro illae sunt, aliis celebrandae commissae; 1. quae non
sunt in perpetuum vel quasi in perpetuum constitutae; 2. quae sunt
in perpetuum statutae, sed non in aliqua eccles:a constitutae, vel ali­
cui annexae beneficio; 3. quae sunt in aliqua ecclesia, constitutae,vel
alicui beneficio annexae, sed extra eam ecclesiam, vel ab alio, et non
a beneficiato, quavis de causa, celebrantur. Parr. Declarat, Pariter,
Ad instar.
4. Missae autem beneficiis adnexae, quas de iure aliis Sacerdoti­
bus tradi possunt et debent, quando eas beneficiarius per se ipsum non
celebrat et non applicat, illae sunt, quas ex tabulis fundationis non
tenetur beneficiatus per seipsum celebrare, S. Alph. 1. 6. n. 330. Par.
Ad instar.
Missae item, quae ex onere perpetuo inhaerent ecclesiae, mona­
sterio, confraternitatibus aut locis piis quibuscumque, quae de iure
aliis sacerdotibus tradi possunt, illae sunt, quae in nulla ecclesia sunt
constitutae, ita ut a quolibet sacerdote pro administratorum arbitrio
ubivis applicari possint. Par. Ad instar, S. C. C. 19. Dec. 1904.
Tempus utile pro celebratione Missarum manualium
5. Termini statuti sunt ; mensis pro missa una, semestre pro cen­
tum missis : aut aliud longius vel brevius temporis spatium, iuxta ma­
iorem vel minorem numerum missarum ; ita tamen ut nemini liceat

DECRETUM S. C. C. « UT DEBITA »

439

tot missas assumere, quibus intra annum a die susceptae obligationis
satisfacere probabiliter ipse nequeat, salva semper voluntate offeren­
tium, sive explicite sive implicite, vel brevius tempus exigentium, vel
longius concedentium. Parr. Iam vero... 1. 2. 3.
6. Nemo potest plus missarum quaerere et accipere quam cele­
brare probabiliter valeat inter temporis terminos statutos, et per seipsum, vel per Sacerdotes sibi subditos. Prohibetur ergo missarum col­
lectio, quae a privato fiat, ut distribuantur deinde inter varios Sacer­
dotes, licet pauperes. Et per scipsum ; non prohibetur tamen missas
accipere, ut quis eas tradat Ordinario, vel Praelato, aut eas accipere
ut ipse eas celebret, sed ut eas alteri tradat, de ea re monito offe­
rente. Par. lamvero... 1.
7. Mensis statutus est pro missa una indefinite ; adeoque sive
agatur de missis pro vivis sive pro defunctis. Si non agatur de re­
center defunctis, eas per hebdomadam differre leve tantum videtur
esse peccatum. Pro missa una, vel pluribus, quae non ab uno eodemque offerente tribuantur, sed a pluribus; scilicet pro unaquaque tunc
utile tempus erit mensis unus a die acceptionis, Quare, si eo tempore
Sacerdos omnes celebrare non posset, offerentes monere tenetur, nisi
aliter constet de voluntate oblatorum. Par. 2.; S. C. C. 27. Febr. 1905.
S. Semestre pro centum missis statuitur; nempe si eae ab uno
eodemque offerente acceptentur. Nonnisi leve videtur, si quis earum
paucas, quatuor vel quinque, per breve tempus, per tres vel quatuor
hebdomadas, differret. Sunt, qui breve tempus ad quinque hebdoma­
das extendunt. Par. 2.
9. Ex hoc, quod Decretum pro una missa mensem assignet, tanquam utile tempus, et semestre pro centum, varii Auctores varie
tempus assignant pro alio missarum numero. Verum cum pro pluribus
missis, centum numero, semestre assignetur, i. e. 180. dies pro 100.
missis, evidenter S. C. pro unoquoque mense 14.-15. missas assignat,
i. e. fere alternis diebus missam celebrandam. Hinc facile determinari
poterit tempus utile plus minusvc, ut dicitur ab eadem S. C., pro alio
missarum numero. Et sic videtur posse deduci, quod pro ducentis
missis utile tempus annus integer erit, pro trecentis annus cum di­
midio, etc. Par. 2.
Archiepiscopus Leopoliensis Ruthenorum sequentem Sac. Congr.
proposuit computationem, ut nempe usque ad 10. missas statueretur
unus mensis, pro primo et secundo mense 20. missae celebratae, et
pro quibuslibet viginti sequentibus statueretur successive semper unus
mensis, et sic pro 100. sex menses habentur. Eam S. C. neque ap­

440

DECRETUM S. C. C. « UT DEBITA »

probavit neque reprobavit, sed respondit: rem relinqui discreto iudicio
et conscientiae Sacerdotum, iuxta Decretum et regulas a probatis doctoribus traditas. S. C. C. 27. Febr. 1905.
10. Verum nemini licet tot missas assumere, quibus intra annum
a die susceptae obligationis satisfacere probabiliter ipse nequeat, salta
tamen semper contraria offerentium voluntate, qui aut brevius tempus
pro missarum celebratione sive explicite sive implicite ob urgentem
aliquam causam deposcant, aut longius tempus concedant, aut maiorem
missarum numerum sponte sua tribuant, Par. 3.
11. Quare, si alicui offerantur tercentae missae ab eodem obla­
tore, quibus ipse satisfacere non posset, nisi intra annum cum dimidio,
oblatorem monere tenetur, eas vero potest simpliciter acceptare, si
ipsas possit et velit intra annum celebrare. Si autem sexcentae missae
ab eodem oblatore offerantur, patet quod tunc oblator omnino con­
sentiens sit in dilationem celebrationis ultra annum, cum non possint
omnes ab uno eodemque Sacerdote uno anno celebrari. E contra brevius tempus, pro missarum celebratione, implicite ob urgentem ali­
quam causam, oblator deposcere potest, e. g. si de missis agatur pro
recenter defunctis, quae sub gravi saltem intra mensem debent cele­
brari, et quae e. g. offerantur Praelato regulari alicuius monasterii,
scilicet ut a regularibus illius monasterii quam primum celebrentur.

Obligatio tradendi missas, debito tempore non celebratas, Ordinario
12. Omnes utcunque ad missarum onera implenda obligati, sive
ecclesiastici sive laid in fine cuiuslibet anni missarum onera, quibus
nondum satisfecerint, propriis Ordinariis tradere debent. Pro missis
fundatis aut alicui beneficio adnexis obligatio eas deponendi decurrit
a fine illius anni, intra quem onera impleri debuissent. Pro missis vero
manualibus obligatio eas deponendi incipit post annum a die suscepti
oneris, si agatur de magno missarum numero ; pro istis utique obli­
gatio est eas missas reliquas in fine anni, et nondum celebratas, pro­
priis Ordinariis (radendi. Nam, si agatur de minori missarum nu­
mero, aut de diversa voluntate offerentium, salvae manent praescri­
ptiones praecedentis articuli 3. Cf. n. 10. Debent enim statuto a iure
tempore celebrari intra mensem, intra sex menses, vel tempore ab
offerente statuto breviori aut longiori, quin eas Sacerdos integro anno
possit retinere. Unde, si eas ipse non possit celebrare curare debet,
ut ab aliis celebrentur, debito tempore; quamvis obligatio eas Epi­
scopo tradendi ante annum elapsum non habeatur. Par. 4.
13. Quare illi omnes, qui susceptis obligationibus non satisfece­

DECRETUM S. C. C. « UT DEBITA »

441

rint post elapsum annum hoc art. 4. statutum, obligatione tenentur
non celebratas missas Ordinario tradendi id est proprio Ordinario,
Regulares Superiori Regulari, Saeculares Episcopo. Si Sacerdos hasce
Ordinario tradens missas, sine missis remaneret, auctores docent posse
aliquot missas sibi retinere, e. g. quindecim vel viginti ; sed satius
est de ea re Ordinarium praemonere.
14. Praecedens praescriptio obligat per se sub gravi. Etenim su­
per earum omnium observantia omnium ad quos spectat conscientia
graviter oneratur. Par. Super. Contra transgressores praecedentis ar­
ticuli 4. Episcopus procedere potest in particulari, servatis servandis,
cum censuris.

Facultas libere disponendi de missis
15. Qui exuberantem missarum numerum habent, de quibus sibi
liceat libere disponere, possunt \eas tribuere, praeterquam Ordinario
aut S. Sedi, Sacerdotibus quoque sibi benevisis, dummodo certe ac per­
sonaliter sibi notis, et omni exceptione maioribus. Par. 5. — Qui exu­
berantem missarum numerum habent, qui nempe non sint in mora
quoad missarum celebrationem. Hi enim post annum elapsum nonnisi
Ordinario eas tradere debent, secundum praecedentem, art. 4. Alii
igitur, qui liberam habent missarum dispositionem ; et qui per annum
négligentes non fuerint in curanda earum celebratione, aliis etiam Sa­
cerdotibus celebrandas tradere eas possunt.
16. Qui missas cum sua eleemosyna Ordinario aut S. Sedi tra­
diderint ab omni obligatione coram Deo ct Ecclesia relevantur, post­
quam nempe missas et eleemosynas tradiderint. Par. 6. Ordinario,
aut S. Sedi, aut Superioribus Generalibus Ordinum seu Congregatio­
num Religiosarum. S. C. C. 27. Febr. 1905. Qui vero missas a fi­
delibus susceptas, utcumque suae fidei commissas, sive ex fidelium com­
missione et traditione, sive ex testamento vel legato, sive ab ipso of­
ferente sive ab eius mandatario, exeeutore, vel alio quocumque, aliis
celebrandas tradiderint, obligatione tenentur usque dum peractae cele­
brationis fidem non sint assecuti, sive scripto documento, pro foro ex­
terno, sive tantum viva voce pro foro interno. Par. Qui vero.
17. Obligatio ergo fidem assequendi afficit eos, qui missas a fi­
delibus susceptas, aut utcumque suae fidei commissas aliis celebrandas
tradiderint. Quare alios non afficit, qui proprias missas aliis celebran­
das committunt. Illi, amissa eleemosyna et missa non celebrata ex
qualibet etiam fortuita causa, de suo supplere, et missis satisfacere te­
nentur. Par. Oui vero.

442

DECRETUM S. C. C. « UT DEBITA »

Ordinariorum obligatio

18. Ordinarii dioccesani missas, quas ex praecedentium articulo­
rum dispositione coacervabunt, statim ex ordine in librum cum respectiva eleemosyna referent, et curabunt pro viribus, ut quamprimum
celebrentur, ita tamen ut prius manualibus satisfiat, deinde iis quae
ad instar manualium sunt. In distributione autem servabunt regulam
Decreti Vigilanti, scilicet : « missarum intentiones primum distribuent
inter sacerdotes sibi subiectos, qui eis indigere noverint; alias deinde,
aut S. Sedi, aut aliis Ordinariis committent, aut etiam si velint Sa­
cerdotibus extra-dioecesanis, dummodo sibi noti sint, omnique exce­
ptione maiores », firnia semfier regula articuli 6. de obligatione, do­
nec a sacerdotibus actae celebrationis fidem exegerint. Par. 7. Cf. n. 6.
Ordinarii dioccesani; agitur de Ordinariis locorum; sed evidenter
proportionata ratione idem intelligendum est de Ordinariis Regula­
rium. Quare in praesente artic. 7°. nomine Ordinariorum veniunt
quoque Praelati Regulares pro suis respectivis subditis. S. C. C.
27. Febr. 1905.
19. Prius missis manualibus satisfaciendum, quas nempe fideles,
oblata manuali stipe celebrari postulant, cuilibet vel quomodocumque
sive brevi manu, sive in testamentis, hanc stipem tradant, dummodo
fierpetuam fundationem non constituant, vel talem ac tam diuturnam,
ut tanquam perpetua haberi debeat. Par. Declarat. Insuper praesenti
Decreto inter manuales missas accenscntur illae, quae privatae alicuius
familiae patrimonium gravant quidem in perpetuum, sed in nulla ec­
clesia sunt constitutae, quibus missis ubivis a quibuslibet sacerdotibus
batris-familias arbitrio, satisfieri potest. Par. Pariter.
20. Post manuales missas satisfaciendum erit iis, quae ad instar
manualium sunt. Hae ex praesenti Decreto illae sunt, quae in aliqua
ecclesia constitutae, vel beneficiis adnexae a proprio beneficiario, vel
in propria ecclesia, hac illave de causa, applicari non possunt; et ideo
aut de iure, aut cum S. Sedis induito aliis Sacerdotibus tradi debent,
ut iisdem satisfiat. Par. Ad instar.
21. Primum distribuent inter Sacerdotes sibi subiectos, alias
deinde... aut etiam, si velint. Sacerdotibus extradioecesanis. Quoad
primos illos Sacerdotes obligatio quidem imponitur Episcopis; sed
nullum strictum ius inde exoritur pro Sacerdotibus, ut res per se evi­
dens est, secus enim Episcopi ex stricta iustitia obligarentur ad illos
sacerdotes in distributione praeferendos, et consequenter ad eos in­

DECRETUM S. C. C. « UT DEBITA »

443

demnes faciendos, si eos praeterirent. Sane ex Decreto simplex quod­
dam mandatum Ordinariis factum eruitur, distribuent, et nihil aliud.
22. Ordinarius curare debet ut, quatenus fieri possit, stipendia a
variis benefactoribus accepta variis sacerdotibus tradantur, ita ut mis­
sae tempore debito celebrentur, S. C. C. 27. Febr. 1905., tempore
nempe constituto ab hoc Decr. Ut debita, perinde ac missae a par­
ticularibus oblatoribus commissae. Sufficit tunc, ut Sacerdotes cele­
brent iuxta mentem Ordinarii, qui tamen intentionem pro singulis
offerentibus efformare debet, iuxta regulas a probatis theologiae mo­
ralis auctoribus traditas. Melius tamen esset, si patefiant sacerdotibus
intentiones praescriptae. S. C. C. 27. Febr. 1905. Quando autem
stipendia recipiuntur ex manu Ordinarii tempus utile ex concessione
S. Sedis incipit a die qua Sacerdos illa accipit ab Ordinario, non a
die, qua fideles ea primum tradiderant. S. C. C. 27. Febr. 1905.
23. Episcopi quoque missas tenentur tradere Sacerdotibus sibi
notis, omnique exceptione maioribus. Ac praeterea obligati etiam ipsi
permanent de missarum celebratione, donec a Sacerdotibus actae ce­
lebrationis fidem exegerint.
24. Si autem Episcopi dioecesani et Praelati Regulares aliis Epi­
scopis seu Praelatis Regularibus missas celebrandas tradant, liberi
manent a qualibet alia obligatione, etiamsi eas tradant Superioribus
Generalibus Congregationum Religiosarum. S. C. 27. Febr. 1905.

Omne commercii genus prohibetur
j
j

i

'

25. Ope missarum quodlibet commercium, vel commercii genus
sub gravi prohibetur, sive mercatoribus, sive aliis non mercatoribus,
sive laicis, sive ecclesiasticis. Et prohibetur non tantum collectio mis­
sarum a fidelibus vel a locis piis acceptarum, verum etiam simplici­
ter hasce missas requirere, acceptare et tradere ob alium quemlibet
finem, quam ob ipsam missarum celebrationem, ct stipendio integro
tunc dato, neque in aliam rem commutato. Idque prohibetur et pro
missis celebrandis, et pro missis iam celebratis ; si nempe pro istis
quis reciperet, loco stipendii, libros vel alias merces; ita ut pro istis
missis iam celebratis, nondum contractu impleto, non merx, sed stipendium est tradendum ; quoties id in usum et habitudinem cedat et
vergat in subsidium alicuius commercii. Prohibetur autem bibliopolis,
mercatoribus, venditoribus rerum sacrarum, ephemeridum administra­
toribus, aliisque missas requirentibus, e. g. auctoribus librorum ad
eos vendendos, non missas tradere, proprias, sed alienas, nempe a
fidelibus vel locis piis acceptas. Istae enim tradi non possunt, nisi iis

444

DECRETUM S. C. C. « UT DEBITA f>

qui eas celebrent, sive per se, sive per suos subditos. Contraria indulta, hactenus concessa, manent in posterum omnia abrogata. Par.
8., 9. 10.
26. Non prohibetur autem, loco stipendii, in pecunia, aliam
quamcumque rem loco stipendii tradere Sacerdoti, sive a mercatore
sive a quocumque alio, qui a Sacerdote petat, ut velit celebrare mis­
sam pro se vel secundum suam intentionem, quando nempe, ut patet,
de propria missa agatur, non de aliena, quae committatur Sacerdoti
celebranda.
2 /. Quoties id in usum et habitudinem cedat. Sacerdos ergo, qui
emerit pannum a mercatore, et postea non posset solvere pretium
illius, posset pro ea vice sese offerre ad celebrandas missas, quarum
stipendium aequaret illud pretium, et quas ipse forte scit debere illum
mercatorem facere celebrare ex patris sui legato. Id tamen habitualiter facere non posset : nam explicite ex Decreto prohibetur, et certe
cederet in subsidium illius mercaturae.
28. Eleemosynam celebranti ex integro tradenda est. Excipitur
casus, quo sacerdos sponte non rogatus partem traditi ipsi stipendii
tradenti cedat. Non agitur autem de casu, quo excessus stipendii non
detur intuitu celebrationis missae, sed intuitu personae, quacumque
alia ratione detur, idque certum sit.
29. Contra hanc praescriptionem non peccaret, et consequenter
poenas non incurreret, licet aliunde peccaret, Sacerdos, qui secundam
celebrans missam eadem die, et pro ea ex induito eleemosynam acci­
piens, hanc integram tradere deberet Episcopo, et nonnisi partem ei
traderet. S. C. C. 27. Febr. 1905. Licet autem pro hac secunda
missa, eadem die, stipendium ex generali lege accipi non possit, po­
test tamen sacerdos eam applicare secundum eam intentionem, ad
quam ex regula Ordinis, si e. g. sit religiosus, obligatur, aut ex sta­
tuto piae Congregationis vel pii Sodalitii, cui forte sit adseriptus,
tenetur.
E contra sacerdotes, quibus a rectoribus seu administratoribus
ecclesiarum committitur satisfactio unius aut plurium legatorum mis­
sarum, in ecclesia fundatorum, non possent pro suo arbitrio commit­
tere earum missarum celebrationem aliis sacerdotibus extra ecclesiam
propriam, et cum minori eleemosyna. S. C. C. 19. Dec. 1904.
30. Nemini praeterea licet, neque etiam Episcopis, neque etiam
cum licentia offerentium, sine S. Sedis venia, quidquam detrahere de
stipendiis traditis Sanctuariis, ut ipsorum decori consulatur ; non, ut
sustineantur expensae necessariae pro ipsa missarum celebratione,

DECRETUM S. C. C. « UT DEBITA »

445

nempe pro hostiis, vino, etc., si ecclesia alios non habeat reditus,
nec ideo missarum numerus imminuatur, de qua re Cf Enchiridion
Morale n. 624. Par. 11.
Poenae contra transgressores legis

31. Qui autem statuta in praecedentibus articulis 8. 9. 10. el 11.
(Cf. hic n. 25. 30.) quomodolibet, aut quovis praetextu perfringere
ausus fuerit, si ex ordine sacerdotali sit, suspensioni a divinis S. Sedi
reservatae, et ipso facto incurrendae obnoxius erit; si clericus sacer­
dotio nondum initiatus, suspensioni a susceptis ordinibus subiacebit, et
insuper inhabilis fiet ad superiores ordines assequendos ; si vero laicus,
excommunicatione latae sententiae Episcopo reservatae obstringetur.
Par. 12.
32. Quare Cardinales et Episcopi, cum expresse non commemo­
rentur, praedictam suspensionem non incurrunt. Praedictas autem
poenas incurrunt, qui damnatum praecedentibus articulis 8. 9. 10.,
Cf. n. 25., commercium exercent ope missarum, et qui illegitime par­
tem relinent stipendii, etiam uti sanctuariorum decori et ornamento
consulatur, secundum articulos 9. et 11. Cf. n. 25.-30. Excusat vero
ab huiusmodi poenis incurrendis ignorantia, etiam crassa et supina,
et etiam probabiliter affectata: nam ex ipso Decreto requiritur ausus,
praesumptio, scientia, Parr. 8. 12.
33. Inhabilis fiet. Inhabilitas haec illicitam tantum, et non etiam
invalidam reddit ordinationem, et ab Episcopo, vi Cap. Liceat, si
occulta sit, dispensari potest.
34. Per praesens vero Decretum nihil est detractum art. 12. se­
cundae seriei excommunicationum C. Apostolicae Sedis. Ea integra et
immota manet. Plures ergo, qui non incurrunt excommunicationem
Summo Pontifici reservatam per C. Apostolicae Sedis, excommunica­
tionem et suspensionem incurrunt latam per Decr. Ut debita, ut con­
stat ex dictis. Eam enim incurrunt scienter tradentes missas, aut eas
etiam acceptantes, aliquod commercii genus cum eleemosynis missarum
agentes, — missas nempe a fidelibus et locis piis acceptas, tradendo
aut acceptando non laxative pro celebratione earum, sed ob alium
quemlibet finem ; — eleemosynam acceptam in alias res commutantes,
aut imminuentes ; — vendentes aut ementes res, aut associationes ephe­
meridum ineuntes, ope missarum ; — tandem aliquid ex missis, san­
ctuario traditis, detrahentes, ut ipsorum decori et ornamento consulatur.
35. Sequitur deinde par. 14. praesentis Decreti dispositio quae­
dam prudentialis et provisoria, quae, iam amplius locum non habet

446

DECRETUM S. C. C. « UT DEBITA »

Missae beneficiis adnexae et Missae in paroeciis fundatae

36. Denique quod spectat missas beneficiis adnexas, quoties aliis
Sacerdotibus celebrandae traduntur, Emi PP. declarant ac statuunt,
eleemosynam non aliam esse debere quam synodalem loci, in qua be­
neficia erecta sunt.
Pro missis vero in paroeciis aliisque ecclesiis fundatis eleemosy­
nam quae tribuitur non aliam esse debere quam quae in fundatione
vel in successivo reductionis induito reperitur in perpetuum taxata,
salvis tamen semper iuribus, si quae sint legitime recognitis sive pro
fabricis ecclesiarum, sive pro earum rectoribus iuxta declarationes a
S. C. exhibitas in Monacensi 25. Iui. 1874. et Hildesien. 21. lan. 1898.
Par. 15.
Hinc sacerdotes fruentes cappellaniis fundatis sive ecclesiasticis
sive laicalibus non possunt aliis Sacerdotibus missas suarum cappellaniarum celebrandas committere, statuta eleemosyna pro suo arbitrio,
sed servare debent praecedentes dispositiones articuli 15. Decreti. S.
C. C. 19. Dec. 1904. Missae in ecclesiis fundatae, sunt missae, qua­
rum obligatio perpetua est, et in titulum, auctoritate Episcopi, ere­
ctae non sunt, adeoque a beneficiis distinguuntur. Ferraris v. Benefi­
cium a. 1. n. 9. 10. Ad huiusmodi autem onera perpetua admittenda
venia Episcopi necessaria est.
37. Quod spectat missas beneficiis adnexas; ut e. g. est missa
pro populo a parocho celebranda. Nihil de tempore et de loco dici­
tur; servanda enim sunt ea quae ab ipsomet bénéficiât© essent ser­
vanda. Salvis iuribus pro fabricis ecclesiarum, retineri enim potest fa­
vore ministrorum et ecclesiarum inservientium ea redituum portio,
quae in limine fundationis vel alio legitimo modo ir sis assignata fuit,
independenter ab opere speciali praestando pro legati implemento.
Salvis iuribus pro ecclesiarum rectoribus, quando nempe eleemosynae
missarum quorundam legatorum pro parte locum teneant congruae
parochialis. Par. In Monacen.
Ordinariorum officium et vigilantia

3S. Denique officii singulorum Ordinariorum erit curare, ut in
singulis ecclesiis, praeter tabellam onerum perpetuorum, et librum in
quo manuales missae, quae a fidelibus traduntur, ex ordine cum sua
eleemosyna recenseantur, insuper habeantur libri, in quibus dictorum
onerum et missarum satisfactio signetur. Par. Denique.

DECRETUM S. C. C. « RECENTI »

447

39. Ipsorum pariter erit vigilare super plena et omnimoda executione praesentis Decreti, quod Sanctitas Sua ab omnibus inviolabi­
liter servari iubel, contrariis quibuslibet minime obstantibus. Par.
Ipsorum.

DECRETUM S. C. C. « RECENTI »
22. Maii 1907.
DE SATISFACTIONE MISSARUM

Ad η. 627?1·

1. Decr. hoc S. C. C. Recenti 22. Maii 1907. abusus et fegts
violatio declaratur de Missarum accepta stipe suo marte demere ali­
quid, retentaque sibi parte pecuniae, ipsas Missas aliis celebrandas
committere ob assensum sacerdotis, animo plus minus aequo recipien­
tis, vel ob finem alicuius pii operis iuvandi exercendaeve caritatis.
2. Abusus item et legis violatio declaratur collectio magno nu­
mero Missarum, ingenii copia in manibus privatorum hominum coa­
cervata, periculo semper obnoxia, quod semper imminet rebus priva­
tae fidei commissis.
3. Abusus tandem et legis violatio declaratur, Missas celebrandas
committere non modo copiosius, quam liceret largiri privatis, sed etiam
inconsideratius ignotis presbyteris eas credere, ob nominis titulive ali­
cuius eorum speciem, vel ob commendationem aliorum, qui eos satis
non norunt. — Unde deducitur satis esse, si quis Sacerdotem per­
sonaliter non cognoscat, sed ex aliorum commendatione fide digna, qui
eum plane noscunt, sciat illum esse probum et omnem mereri fi­
duciam.
4. Cum autem admoneantur Episcopi et locorum Ordinarii, ut
omnem hac in re curam et vigilantiam adhibeant, ac rei gravitatem
edoceant clerum et administratores piorum legatorum, patet non tantum
ecclesiasticos verum etiam laicos hisce Decretis obligari.
5. Ad malum radicitus extirpandum tria sub gravi culpa S. C.
decernit.
l.° Ut in posterum quicumque Missas celebrandas committere
velit Sacerdotibus sive regularibus sive saecularibus extra dioecesim
commorantibus, hoc facere debeat per eorum Sacerdotum Ordinarium,

448

DECRETUM S. C. C. « RECENTI »

qui pro regularibus eorum Superior est, aut ipso saltem audito atque
annuente. Ordinarius enim Sacerdotes illos bene sibi perspectos ha­
bere potest. — Episcopus autem horum Sacerdotum impedire non
potest, quominus illis Sacerdotibus Missae transmittantur, si praedicti
Sacerdotes personae dignae sint, et omnem fiduciam mereantur. Epi­
scopus item eorum, qui Missas mittunt Missarum transmissionem im­
pedire non potest, nisi agatur de illis Missis, quae a suis subditis
intra annum non celebratis, aut non factis celebrari, secundum Decret.
Ut debita art. 4., proprio Episcopo tradendae sunt. — Neque vero
comprehendi videntur praesenti Decreto illi, qui Missas proprias aliis
committunt, sed qui aliorum Missas celebrandas Sacerdotibus com­
mittunt. Unusquisque enim de rebus suis disponere potest, prout velit,
dummodo id faciat sine aliorum iniusto damno.
6. 2.° Ut unusquisque Ordinarius, ubi primum licuerit, suorum
Sacerdotum catalogum conficiat, describatque missarum numerum, qui­
bus quisque satisfacere tenetur, quo tutius deinceps in assignandis
missis procedat.
7. Obligatio, ut patet, est pro Episcopo, ut sciat quas quisque
Missas ex obligatione beneficii, capellaniae, vel commissionis celebrare
teneatur, quo tutius ipse deinceps in assignandis Missis procedat.
Eademque obligatio est pro Superiore Regulari. Obligatio vero non
imponitur etiam Sacerdotibus ex praesenti Decreto, ut nempe ratio­
nem dent Ordinario Missarum privatim ipsis commissarum.
S. 3.° Denique, si qui vel Episcopi vel Sacerdotes velint in po­
sterum missas, quarum exuberet copia, ad Antistites aut presbyteros
ecclesiarum, quae in Oriente sitae sunt, mittere, semper et in singulis
casibus id praestare debebunt per S. C. Prop. Fidei.
9. Si qui vel Episcopi vel Sacerdotes ; quare Decretum hoc laicos non attingit. Quarum exuberet copia, non aliarum; quarum exu­
beret copia sive pro se, quoad Sacerdotes, sive etiam pro suis subdi­
tis, quoad Episcopos, et quoad acceptas ab aliis Missas; non quoad
proprias Missas, quas ipsimet tradunt, sua pecunia, celebrandas.
10. Per S. C. de Prop. Fid.; vel etiam per Delegatos Apostolicos, aut Superiores Religiosorum ad suos subditos. S. C. C. 9.
Sept. 1907. Cf. etiam Decr. S. C. de Prop. Fid. 15. Iui. 1908., quod
habetur in textu sub num. 627.bl* in fine.
11. Praecedentes praescriptiones Sanctitas Sua ratas habuit et
confirmavit, casque vulgari iussit, ut observentur contrariis quibus­
libet minime obstantibus.

449

NOTAE

NOTAE
Ad n. 639. et 657. M·

« Ordinarii, ex iustis et rationabilibus causis, servatisque de iure
servandis, permittere possunt, per modum actus, celebrationem Missae
domi, quocumque die.
« Ordinarii, ex iustis et rationabilibus causis, servatisque de iure
servandis, permittere possunt, per modum actus celebrationem Missae
domi, eorum favore, qui domestici Oratorii Induito gaudent, etiam
iis diebus, qui in obtento Induito excepti sunt, dummodo iustae et
rationabiles causae aliae sint ab eis, ob quas concessum fuit Indultum
Oratorii domestici ». S. C. de Sacram. 22. Mart. 1915., A. A. S.
v. 7. p. 147.

Dominicae I. classis sunt: 1. I. Adventus. — 2. I. Quadrag. —
3. Passionis. — 4. Palmarum. — 5. Paschatis. — 6. In Albis. —
7. Pentecostes. — 8. SS. Trinitatis.
Dominicae II. classis sunt: 1. II. III. et IV. Adv. — 2. Septua­
gesimae. — 3. Sexagesimae. — 4. Quinquagesimae. — 5. II. III.
IV. Quadr.
In Duplicibus I. classis fieri possunt et debent, si occurrant,
commemorationes: 1. de Dominica quacumque vel II. classis vel mi­
nori — 2. de Die infra Octavas privilégiâtes Nativ., Epiph. et SS.
Corp. Christi — 3. de Feria maiori non privilegiata, (i. e. Adv.,
Quadrag., Quat. Temp, et II. Rog.) — 4. de Vigili Epiphaniae.
In Duplicibus II. classis vero fieri possunt et debent, si occurrant,
commemorationes: 1. de quavis Dominica — 2. de quolibet Duplici
(etiam de Die Octava non privilegiata), vel Semiduplici, ad modum
Simplicis redacto — 3. de Die infra Octavas privilegiatas Nativ.,
Epiph. et SS. Corp. Chr. — 4. de Feria maiori quacumque — 5. de
Vigilia — 6. de Simplici vero fit tantum in Laudibus et in Missis
privatis.
Feriae, Vigiliae et Octavae privilegiatae quae excludunt Duplicia I. classis: 1. Feria IV. Cinerum — 2. Feriae totius Maioris Heb­
domadae — 3. Vigiliae Nativit. et Pentecostes — 4. Dies infra
Octavas Pasch. et Pentec. — 5. Dies Octava Nativ. (seu Circumci­
sio), Epiph. et SS. Corp. Christi.
Bhcceroni. Inst theol. moralis IV.

□9

450

NOTAE

Attamen in die Octava Comm. Solemnis SS. Corp. Christi, oc­
currente Festo SS. App. Petri et Pauli, fit de eorumdem Festo, cum
commemoratione diei Octavae, quae autem omittitur in II. Vesperis,
ob concurrentiam Festi SS. Cordis lesu. (Cf. Acta S. Sedis, fasc.
31. lan. 19121).
Feriae, Vigiliae atque Octavae quae excludunt Duplicia II.
classis, praeter illas iam indicatas in praecedenti sunt: Dies infra
Octavas Epiphaniae et SS. Corp. Christi.
In Feriis Quadragesimae, (necnon Quatuor Temporum, II. Ro­
gationum, et in Vigiliis) si occurrat fieri Officium alicuius Festi Du­
plicis (non tamen I. vel II. classis) aut semiduplicis, Missae privatae
dici poterunt ad libitum, vel de Festo cum commemoratione ultimo­
que Evangelio Feriae aut Vigiliae, vel de Feria aut Vigilia cum com­
memoratione Festi.

« Ex decreto S. R. C., n. 3365. Clodien. 7. augusti 1875. ad
,
III.
Episcopus potest praecipere, ut collecta pro re gravi, si revera
sit pro re gravi, dicatur etiam in duplicibus primae classis; quae­
ritur :
I. Quando Episcopus praescribit collectam pro re gravi etiam
in duplicibus primae classis, collecta dicendane erit in omnibus et
singulis duplicibus primae classis?
II. Si Episcopus collectam pro re gravi simpliciter praecipiat
absque ulla mentione duplicium primae classis, quibus diebus collecta
omittenda erit?
♦
R. Ad I. Affirmative, exceptis sequentibus diebus; nempe: Na­
tivitas Domini — Epiphania Domini — Feria V. in Coena Domini
— Sabbatum Sanctum — Pascha Resurrectionis — Ascensio Domini
— Pentecostes — Festum SSmae Trinitatis et Festum SSmi Corpo­
ris Christi.
Ad II. In omnibus duplicibus primae classis, in vigiliis Nativi­
tatis Domini et Pentecostes, et in Dominica Palmarum ». S. R. C·
23. Dec. 1914.

DE SACRAMENTO ORDINIS

451

DE SACRAMENTO ORDINIS
Ad n. 880.

Cum certum omnino sit Ordinem generatim et sine ulla distin­
ctione esse sacramentum, inde concludendum est, non solum presby­
teratum et diaconatum esse sacramenta, verum etiam subdiaconatum
et ordines minores. « Unde... oportet, quod in omnibus character im­
primatur ». S. Th. S. q. 35. a. 2. c., q. 37. a. 5.
Cum autem episcopatus in apice sit seu in ampliato sacerdotii
gradu, certum videtur episcopatum esse sacramentum. Cone. Trid.
S. 23. C. 3. 4. c. 4. 6.
Ac ad subdiaconatum et minores ordines quod spectat, eos esse
sacramenta longe probabilior et verior sententia est, quippe quae con­
formior logice omnino est doctrinae Concilii Tridentini Sess. 23., tum
in Capitibus tum in Canonibus, et doctrinae Concilii Florentini in De­
creto pro Armenis, quod omnino gratuito asseritur nullius esse valo­
ns, neque id videtur posse cum aliqua solida probabilitate affirmari.
« Divisio autem ordinis non est totius integralis in suas partes,
neque totius universalis, sed totius potestativi... Et ideo omnes ordi­
nes sunt unum sacramentum ». S. Th. S. q. 37. a. 1. ad 2.
Neque certe solida argumenta sunt contra assertam naturam sa­
cramenti praedictorum ordinum, quod careant divina institutione, quod
careant materia et forma, quod careant efficacia gratiae; quia tales
ordines ante saeculum tertium nunquam nominantur, nec habetur in
ipsis manuum impositio; et quia alia est eorum distinctio in Ecclesia
Latina et Graeca. S. Alph. 1. 6. n. 735. par. Patet, S. Th. S. q. 37.
a. 2. 4. 5.
1. Proposita thesis, ut patet, non versatur circa Ordinem in ge­
nere: An sit sacramentum. Lutherus, Illyricus Kemnitius, aliique No­
vatores negarunt, sed certissima veritas est ex Sacra Scriptura pa­
riter et divina Traditione. Ac indubia, nec ullo modo controversa est,
clarissima Concilii Tridentini definitio Sess, 23a. canone 3°.: « Si quis
dixerit Ordinem, sive sacram ordinationem non esse vere et proprie
sacramentum, a Christo Domino institutum, vel esse figmentum quod­
dam humanum, excogitatum a viris rerum ecclesiasticarum imperitis,
aut esse tantum ritum quemdam eligendi ministros verbi Dei et sacra­
mentorum anathema sit ».

452

DE SACRAMENTO ORDINIS

2. Neque item, in proposita thesi, agitur de simplici sacerdotio
et de diaconatu. — De simplici sacerdotio. Nam sacerdotum ordo bipar­
titus est, inquit Anacletus Pontifex, Episcoporum scilicet, qui sacer­
dotes primi appellantur, et presbyterorum, de quibus Rhabanus ait:
secundi vero ordinis viri presbyteri sunt.
Certissima veritas est presbyteratum, prout ab episcopatu di­
stinguitur esse sacramentum. Concilium Tridentinum Sess. 23*. ca­
none 1°. disertis verbis de sacerdotio affirmat, eius simul declarans
intimam naturam : « Si quis dixerit, non esse in Novo Testamento
sacerdotium visibile et externum; vel non esse potestatem aliquam
consecrandi et offerendi verum Corpus et Sanguinem Domini, et pec­
cata remittendi et retinendi; sed officium tantum et nudum ministe­
rium praedicandi Evangelium, vel eos, qui non praedicant non esse
sacerdotes; anathema sit». In canone 2°. affirmat pariter Concilium,
praeter sacerdotium, esse alios ordines; adeoque sacerdotium esse or­
dinem, et ordinem primarium seu supremum omnium, quippe ad
ipsum alii omnes ordines diriguntur. « Si quis 'dixerit, praeter sacer­
dotium non esse in Ecclesia Catholica ordines, et maiores et minores,
per quos vehit per gradus quosdam in sacerdotium tendatur ; anathema
sit ». Sequitur deinde canon 3U“. iam relatus, in quo Concilium affir­
mat Ordinem, sive sacram ordinationem, esse sacramentum. Ergo aut
presbyteratus certissime est sacramentum, aut ordo non est sacra­
mentum.
3. Certa item theologice veritas est diaconatum esse sacramen­
tum. Nam idem Cone. Tridentinum canone 4°. « Si quis dixerit, ait,
per Sacram ordinationem non dari Spiritum Sanctum, ac proinde
frustra Episcopos dicere: Accipe Spiritum Sanctum, aut per eam non
imprimi characterem, vel eum qui sacerdos fuit, laicum rursus fieri
posse; anathema sit ». Atqui etiam in ordinatione diaconi praedicta
verba dicuntur. Ergo etiam in ea datur Spiritus Sanctus, et confertur
gratia, et consequenter, quia ritus collativus gratiae est, sacramentum
est. Insuper canone 6°. dicitur: « Si quis dixerit in Ecclesia Catho­
lica non esse hierarchiam divina ordinatione institutam, quae constat
ex Episcopis, Presbyteris, et Ministris : anathema sit ». Atqui inter
plures ministrorum ordines, quos enumerat ipsum Concilium Tridentinum capite 2°. ab ostiariatu ad diaconatum, principales sunt dia­
coni, qui consequenter saltem principaliter designantur praedicto ca­
none 6°. Atqui iterum praedicta hierarchia, divinitus instituta, ex
eodem Concilio Tridentino capite 4°., reapse non est, nisi ordinis sa-

DE SACRAMENTO ORDINIS

453

cramentum. Nullum ergo dubium esse potest diaconatum esse sacra­
mentum.
4. Verum ex hisce, quae modo praemissa sunt, logica deductione,
consequitur et Episcopatum et subdiaconatum et alios minores ordi­
nes esse sacramentum, de quibus tantum in nostra thesi quaestio est,
quia de iis tantum apud catholicos doctores controversa res est.
5. Et sane primo, si Ordo generatim et sine ulla distinctione est
sacramentum, omnes ordines sunt consequenter sacramentum, cum
secus valde aequivoca esset illa tridentina assertio can. 3°. Ordo est
vere et proprie sacramentum, quae quidem non distinguit inter ordi­
nem et ordinem, ita ut includat presbyteratum et diaconatum, exclu­
dat subdiaconatum et alios minores ordines, vel etiam episcopatum,
si ut ordo distinctus habeatur. Ac si certe illa indefinita propositio
Ordo est sacramentum includat diaconatum, uti reapse includit, eadem
ratione, includere debet alios omnes ordines. Logica ratio inclusionis
diaconatus in ea indefinita propositione alia profecto esse non potest,
nisi quia est verus ordo. Atqui etiam alii ordines ex Concilio Tridentino sunt veri ordines. Ergo et ipsi includuntur.
6. Et haec ratiocinatio confirmatur ex Concilio Florentino. Et­
enim postquam dixerit omnino generatim et sine ulla distinctione:
Sextum Sacramentum est ordinis, subdit statim explicite presbytera­
tum, diaconatum, subdiaconatum et alios ordines. Ergo omnes sunt
sextum sacramentum ordinis. Et deinde addit: ordinarius minister
huius sacramenti est Episcopus. Ergo hoc sacramentum habet etiam
ministrum extraordinarium. Atqui minister extraordinarius non est, nisi
subdiaconatus et minorum ordinum, de diaconatu enim valde dubia
res est, quamvis et de subdiaconatu auctores sint et affirmantes et
negantes. Ergo hi omnes ordines sacramentum sunt. Et tandem in fine
Concilium inquit: «Effectus huius sacramenti est augmentum gratiae,
ut quis sit idoneus minister ». Ministeria autem antea Concilium com­
memoravit explicite minorum ordinum. Neque vero dubium esse po­
test, quod haec recta sit Florentini Concilii interpretatio etiam ex
extrinseca ratione. Nam omnia fere ad verbum descripta sunt ex
Opusculo S. Thomae de Fidei articulis et de septem sacramentis. Et
S. Thomas propositam a nobis docet sententiam.
7. Sed ad Concilium Tridentinum regrediamur. Concilium Tri­
dentinum ita gradatim progreditur in Capitibus. In Cap. 1°. asserit
existentiam sacerdotii ct sacrificii, et ordo neque nominatur. In Cap. 2°.
distincte commemorat et recenset omnes ordines, qui sacerdotio ex of­
ficio deserviunt, et varii gradus sunt, quibus ad sacerdotium ascendatur.

454

DE SACRAMENTO ORDINIS

In Cap. 3°. vero dicit: Ordinem esse vere et proprie unum ex septem
sanctae ecclesiae sacramentis. Ergo, ut impossibile est restringere hanc
Concilii sententiam ad sacerdotium, ita simili modo impossibile est
restringere eandem assertionem ad sacerdotium et diaconatum. Evi­
denter talis restrictio non esset, nisi ex praeiudicata opinione, et contra
mentem et doctrinam traditam eiusdem Concilii.
8. Et eodem omnino modo procedit Concilium in Canonibus. In
Canone l.° affirmat existentiam sacerdotii, quin ordinem nominet. In
Canone 2.° affirmat praeter sacerdotium, ordines maiores et minores,
ad sacerdotium tendentes. In Canone 3.° affirmat Ordinem esse sacra­
mentum. Ordo ergo in Canone tertio alius intelligi non potest nisi
ordo, qui explicatur in Canone secundo, et qui praeter sacerdotium
ordines maiores et minores simul complectitur, qui omnes ad sacer­
dotium tendunt.
9. Insuper Concilium Tridentinum Capite quarto eiusdem Sess.23.
affirmat ecclesiasticam hierarchiam ordinis constitutam, divino iure, in
Ecclesia. Porro haec hierarchia ex eodem Concilio constituitur ex
Episcopis, et ex ceteris ecclesiasticis gradibus. Atqui ceteri ecclesia­
stici gradus non sunt tantum sacerdotes et diaconi, sed omnes, qui
in praecedenti Capite secundo numerantur, ut per eos ascensus fiat
ad sacerdotium, scilicet ab ostiariatu ad diaconatum. Itemque prae­
dicta hierarchia divinitus constituta in Ecclesia, complectitur, ex eo­
dem Capite quarto, non tantum Episcopos; sed reliquos inferiores
ordines, ceteros ordines. Atqui reliqui ordines, ceteri ordines, non sunt
tantum presbyteratus, nec tantum presbyteratus et diaconatus, sed
omnes alii ordines, enumerati ab ipso Concilio in praecedente Capite
secundo. Ergo omnes sunt divinitus instituti, et si divina non carent
institutione, sacramenta omnes sunt.
10. Quod quidem diserte confirmatur canone sexto: « Si quis
dixerit, in Ecclesia catholica non esse hierarchiam divina ordinatione
institutam, quae constat ex episcopis, presbyteris et ministris; ana­
thema sit ». Ministri in hoc canone sexto, qui respondet capiti quarto,
sunt omnes illi, qui sunt ministri in Capite eodem quarto; ed hi sunt
omnes illi, quos ordinare spectat ad Episcopos, adeoque omnes scilicet
presbyteri, diaconi, subdiaconi, acolithi, aliique. Non enim ad Episco­
pos pertinet ordinare tantum presbyteros et diaconos. Itemque Mi­
nistri in Canone sexto sunt omnes illi, qui pertinent ad ministrorum
ordines, qui sunt in ecclesiae ordinatissima dispositione, ut habetur
Capite secundo, et qui complectuntur, ex eodem Capite, omnes ordi­
nes maiores et minores. Caeterum, si Concilium Tridentinum eccle­
«

DE SACRAMENTO ORDINIS

455

siasticam hierarchiam ordinatione institutam voluisset revera ad dia­
conos restringere, cur loco dicendi ministris, quod omnibus ministris
competit, non dixit diaconis?
11. Ac, si alia adhuc opus sit probatione, nostra conclusio non pa­
rum confirmatur ex eo quod omnes Theologi, uno tantum excepto,
Concilii Tridentini, communiter subdiaconatus et minoribus ordinibus
veri et proprie dicti sacramenti rationem tribuerint. Et consequenter,
ut observat clarissimus de Augustinis, Tridentini Patres, approbando
doctrinae et canonum de sacramento ordinis schema, quod a com­
muni theologorum sententia non recedebat, in hanc eandem senten­
tiam concessere. De Ordine art. 6. ed. ait. Romae 1887.
12. Em.mus Card. Ludovicus Billot in suo tractatu de Ordine hanc
statuit thesim XXIX.: « Plenitudo sacramenti Ordinis est in Sacer­
dotio, participatio vero in ordinibus ministrorum. Quare ordinationes
etiam inferiores sunt sacramcntales et imprimunt characterem; quod
tamen de solo diaconatu, ut theologice certum proponitur, de caeteris
autem nonnisi ut probabilius, et Conciliorum definitionibus consenta­
neum magis ». Quam thesim consequenter Em.mus Cardinalis brevi­
ter quidem, sed invicte probat potissimum ex Concilio Florentino, ex
Concilio Tridentino, ex S. Thoma.
13. Et praestat hic audire Petrum Canisium, qui contra haereticos
summam explicans catholicae doctrinae, nulla mota controversia, sim­
pliciter affirmat ordines omnes esse sacramenta. Haec sunt ipsissima
verba Canisii :
« Quid est Ordinis Sacramentum ? Est, quo singularis gratia ac
potestas spiritualis quibusdam traditur, ut munus in Ecclesia ex pro­
fesso gerant. Hoc est, Sacramentum, per quod, velut ostium, neces­
sario intrant legitimi dispensatores mysteriorum et eloquiorum Dei,
ministri Christi et Ecclesiae, Episcopi, Presbyteri, Diaconi, et quot­
quot demum in ecclesiasticis muniis obeundis rite et cum auctoritate
versantur. Nemo enim, ut Scriptura testatur, sibi sumit aut sumere
debet honorem, exercendorum videlicet ministeriorum Ecclesiae, nisi
qui vocatur a Deo, tamquam Aaron; hoc est, nisi sacramento visi­
bili ordinationis initiatus, et ab Episcopo legitime ordinatus, missus­
que fuerit ad opus certi ministerii, quod in Ecclesia pro suo statu
gerat, iuxta leges divinae et Apostolicae traditionis ». Canisius, Opus
Catcchisticum, sive de Summa Doctrinae Christianae, de Ordine I.
« Quot gradus in se continet hoc Sacramentum ? Generatim qui­
dem, minores ordines maioresque continet: minores scilicet quatuor,
Ostiariorum, Lectorum, Exorcistarum et Acolytorum ; maiores vero

-Μ

456

DE SACRAMENTO ORDINIS

tres nempe Subdiaconorum, Diaconorum, ac Presbyterorum. Ex pre­
sbyteris porro alii maiores, alii minores a Christo instituti inveniun­
tur ». Canisius 1. c. IIII.
14. Et similiter ex Catechismo, edito iussu Pii X. 18. Oct. anno
1912., Ordo sacramentum omnes complectitur ordines, et maiores et
minores ; et omnes ordines minores et maiores pertinent ad sacram
hierarchiam ; num. 397. 399. 400. Et idem omnino habebatur in alio
Catechismo, praescripto pro Provincia Romana ab eodem Pio X.
14. lun. 1905. p. 4. c. 8., ubi dicitur Sacramentum Ordines varios
continere gradus, nempe presbyteratum, diaconatum, subdiaconatum
et Ordines minores, ex quibus resultat sacra hierarchia.
15. Contra quam sententiam valde sane debile est argumentum,
quod desumitur ex diversa ordinum numeratione et distinctione in
Ecclesia Latina et Graeca. Etenim, aiunt, quidquid sit, an proxima
ab Apostolis aetate omnes habuerit Ecclesia Graeca minores ordines,
quod negat quidem Morinus, nunc certe alios ordines infra diacona­
tum non admittit, nisi subdiaconatum et Lectoratum, caeteros vero
in suis Euchologiis a mille et amplius annis numquam recensuit.
Quamvis Morinus neget Ecclesiam Graecam a proximo Apo­
stolorum tempore habuisse minores ordines, alii tamen affirmant, et
pluribus probat Hallier.
Et certe minores ordines praeter subdiaconatum et Lectoratum
commemorat antiquus auctor operis de Hierarchia Ecclesiastica, item­
que antiquus auctor Epistolae ad Antiochenos, si illius S. Dionysius
et istius S. Ignatius martyr veri non sint auctores. Eos etiam com­
memorat Synodus Laodicena ; et S. Epiphanius ecclesiasticis ministris
Exorcistas et lanitores annumerat. Cf. Wirceburg. n. 54.
16. Ac, si deinde et in praesenti omnes ordines minores in Ec­
clesia Graeca singillatirn non conferantur, ea profecto a veteri recessit
more temporis successu, quod Innocentius IV. in Graecis reprehendit.
Quamquam dici potest solum Exorcistatum a Graecis recentioribus
negligi, Acolytatum et Ostiariatum simul cum Subdiaconatu conferri,
ut eruitur ex ipsa subdiaconatus forma, quae a Graecis usurpatur.
Hinc Benedictus XIV. C. Etsi pastoralis super ritibus Graecorum ait,
quod clericus Graecus per Subdiaconatum, graeco ritu collatum Aco­
lytatum et Ostiariatum recepisse censeatur. Ergo hi ordines existunt
apud Graecos, quamvis seorsum non conferantur. Et ab aliis Orien­
talibus etiam exorcistatum conferri constat ex Gabriele Philadelphiensi. Cf. Wirceburg. n. 54. 55. 58. 59. 60.

9

DE SACRAMENTO ORDINIS

*

457

17. Ecclesia autem Latinae et Graecae diversitas in ritu sacramentorum essentiali bene explicatur ex eo quod Christus hunc ritum in
sua infima specie non determinavit. Hinc apud Graecos, Coptos, Ae­
thiopes sola manuum impositio servata est. Ecclesia vero Latina illi
addidit ad maiorem quandam significationem et expressionem tradi­
tionem instrumentorum, quam solam constituit pro subdiaconatu aliis­
que inferioribus ordinibus.
18. Caeterum quoad Ecclesiam Graecam valent, quae mox di­
cenda sunt de Ecclesia Latina. Nam aiunt, quod ante saeculum ter­
tium praedicti ordines, de quibus tota controversia est, ante saeculum
tertium nunquam nominantur: Primo enim nominantur a Cornelio Papa
in Epistola ad Fabium Episcopum Antiochenum circa annum 251.
19. Facile vero responderi potest omnes ordines inferiores semper
fuisse implicitos in supremo ordine ministrorum, id est in diaconatu ;
ac relictum fuisse dispositioni Ecclesiae, ut decerneret explicitam eorum
collationem in parte, vel in toto, prout expedire videretur. Unde S. Tho­
mas Suppi, q. 37. a. 2. ad 2. ait: « quod in primitiva Ecclesia pro­
pter paucitatem ministrorum omnia inferiora ministeria diaconis com­
mittebantur... nihilominus erant omnes praedictae potestates, sed im­
plicite in una diaconi potestate. Sed postea ampliatus est cultus di­
vinus, et Ecclesia quod implicite habebat in uno ordine, explicite tra­
didit in diversis. Et secundum hoc dicit Magister, quod Ecclesia alios
ordines instituit ». Scilicet, non eos, propria auctoritate, instituit, sed
eos a Domino institutos, crescente fidelium numero, separation plu­
ribus contulit.
20. Aliud autem est praedictos ordines primum a nobis inveniri
commemoratos a Cornelio Papa, aliud quod tunc primum fuerint in­
vecti in Ecclesia. Quin imo Cornelius Papa enumerans omnes nomi­
natin'!, et maiores et minores ordines, et affirmans Romae adesse, im­
plicite affirmat iam pridem eos extitisse.
S. lustinus Martyr, saec. 2.°, f. a. 161., in Apologia pro Chri­
stianis Prima, num. 67., Migne vol. 6. col. 429. 430. diaconos com­
memorat et lectorem, cuius erat legere in Christianorum conventu com­
mentaria Apostolorum aut scripta prophetarum. « ΕΙτα παυσαμένου
τοΰ (Ιναγινώσκοντος, deinde, ubi lector desiit... ».
Tertullianus item, saec. 2.°, f. a. 199., de Praescription. XLL,
Migne vol. 2. col. 57.: «Alius hodie episcopus, cras alius; hodie
diaconus, qui cras lector; hodie presbyter, qui cras laicus: nam et
laicis sacerdotalia munera iniungunt ».

458

DE SACRAMENTO ORDINIS

21. Hinc admodum difficile non erit eorum divinam institutionem,
non sine solido fundamento asserere. Etenim bene potuit eorum insti­
tutio orali communicatione a Christo Domino tradi. Et ita evenisse
ex Augustini regula dicendum est. Scilicet, « Quod universa tenet
Ecclesia, nec Conciliis institutum, sed semper retentum est, nonnisi
Auctoritate Apostolica traditum rectissime creditur ». Atqui hanc re­
gulam rei nostrae convenire est manifestum. Etenim, quin ullum reperiatur Concilium, in quo instituti fuerint ordines diaconatu inferiores,
eos nihilominus semper, ab Ecclesiae primordiis, in Ecclesia fuisse,
semperque constanter retentos scimus. Et re quidem vera Concilium
Tridentinum Sess. 23. Capite 2.° De septem ordinibus agens inquit:
« Non solum de sacerdotibus, sed et de diaconis Sacrae Litterae aper­
tam mentionem faciunt, et quae maxime in illorum ordinatione atten­
denda sunt gravissimis verbis docent, et ab ipso Ecclesiae initio se­
quentium ordinum nomina atque uniuscuiusque eorum propria mini­
steria, scilicet, subdiaconi, acolythi, exorcistae, lectoris et ostiarii in
usu fuisse cognoscuntur, quamvis non pari gradu ; nam subdiaconatus
ad maiores ordines a Patribus et sacris conciliis refertur, in quibus,
et de aliis inferioribus frequentissime legimus ». Praedictum autem
Ecclesiae initium ex ipso Concilio ad tempora refertur Apostolorum.
Etenim eadem Sess. Cap. 17. de Reform. Concilium vult, « ut san­
ctorum ordinum a diaconatu ad ostiariatum functiones, ab Apostolo­
rum temporibus in Ecclesia laudabiliter receptae, et pluribus in locis
aliquandiu intermissae, in usum iuxta sacros canones revocentur ».
22. Tripliciter autem explicari potest divina ministrorum omnium
institutio. Primus modus, quem tradit S. Alphonsus 1. 6. n. 735., re­
petit ministrorum institutionem ab ipsa institutione sacerdotii, in qua
implicite continebatur. Allato textu Lucae 22. : « Hoc facite in meam
commemorationem » ; mox S. D. subdit : « Ubi licet tantum sacerdo­
tium fuerit ordinatum, in ipso tamen contenta fuit ordinatio aliorum
ministrorum, qui Sacerdotibus inserviunt ». Et S. Thomas rationem
affert, « quia inferior potestas comprehenditur in superiori virtute,
sicut sensus in intellectu, et ducatus in regno ». S. q. 35. n. 5., q. 37.
a. 1. ad 2. ad 3., a. 2., a. 4. Cf. Scavini, Mediolani 1874., de Sacram.
Ord. n 528. Alter modus affertur a doctissimo Struggl Tr. IX. q. 3.
art. 2. n. 22. Ait praedictus Auctor : « Omnes Ordines (nempe dia­
conatus, subdiaconatus, aliique omnes minores ordines) fuerunt a
Christo instituti, saltem institutione generali ministrorum Ecclesiae».
Tertius tandem modus est, si dicatur omnes inferiores ordines in dia­
conatu fuisse comprehensos et institutos, et deinde Ecclesiae potestate

DE SACRAMENTO ORDINIS

459

fuisse inter se separatos, uti iam ex Angelico Doctore audivimus. At­
que hinc patet, difficultatem hanc divinae institutionis, quoad subdiaconatum et alios minores ordines, eandem esse pro diaconatu, de
cuius divina institutione certo quidem constat ex Concilio Tridentino,
sed quandonam fuerit a Christo institutus, et quomodo, in Sacris Lit­
teris in particulari non explicatur. Quin imo neque etiam de Episcopatu, cuius certa est, divina institutio, certo constat, quandonam et
quomodo Christus huiusmodi sacramentum instituerit. Probabiliter
dicitur, hoc fuisse post Resurrectionem, quando Apostolos constituit
Pastores Ecclesiae. Quadraginta enim illis diebus, Christus praebuit
se vivum, apparens et loquens de regno Dei. Ac, post Resurrectionem,
etiam potestatem dedit Apostolis remittendi peccata, cum iam sacri­
ficium et sacerdotium in ultima Coena instituerit.
23. Ac nonne etiam potuit exorcistatus et lectoratus institui, quando
Christus, ante sacerdotii institutionem in ultima Coena, binos misit
discipulos suos, potestatem eis conferens daemones eiiciendi, et verbum
Dei praedicandi. Apud Luc. 9., 1. 2., «Convocatis autem duodecim
Apostolis, dedit illis virtutem et potestatem super omnia daemonia,
et ut languores curarent. Et misit illos, praedicare regnum Dei, et
sanare infirmos». Et 10., 17., «Reversi sunt autem septuaginta duo
cum gaudio dicentes, Domine, etiam daemonia subiiciuntur nobis in
nomine tuo ». Et apud Mare. 6., 7. « Et vocavit duodecim et coepit
eos mittere binos, et dabat illi potestatem spirituum immundorum ».
Et infra v. 12. «Et exeuntes praedicabant, ut poenitentiam agerent »
Et v. 30. « Et convenientes Apostoli ad lesum renuntiaverunt ei omnia,
quae egerant et docuerant ». Egerant, daemones expellendo ; docuerant,
populos instruendo, quo disponerentur et praepararentur, ad Eucha­
ristiae percipiendum mysterium, quod serius erat instituendum. Prae­
terea nonne etiam acolythatus et subdiaconatus institutionem asserere
possumus in missione Apostolorum ad parandum locum pro Pascha
mandacanda, immo pro Eucharistia instituenda et sumenda ?
24. Hac de divina institutione remota obiectione, removenda alia
obiectio est ex efficacia gratiae, quam dicunt non haberi in subdiaconatu aliisque inferioribus ordinibus, cum in ipsis manuum impositio
non habeatur, qua gratia confertur.
Nullum utique dubium esse potest gratiam conferri manuum im­
positione in Episcopatu, in Presbyteratu, in Diaconatu. Falsum ta­
men omnino est, gratiam non conferri etiam in aliis ordinibus, quia
manuum impositionem non continent. Habetur enim, in aliis ordini­
bus, instrumentorum traditio cum correspondentibus verbis; adeoque

460

DE SACRAMENTO ORDINIS

materia et forma nullo modo deest in eis, ut habetur ex ipso Tridentino Concilio, ex Concilio Florentino, Decreto pro Armenis, ex
Pontificaii Romano, ex Catechismo Romano.
25. Gratuitum autem illud assertum est. Nullibi dicitur, gratiam
in ordine non dari nisi manuum impositione. Et ex eo, quod, hac
manuum impositione, gratia conferatur, in aliquibus ordinibus supe­
rioris gradus, non sequitur quod non conferatur, aliis ritibus, in aliis
inferioris gradus ordinibus. Falsum deinde assertum videtur ex ipso
Concilio Tridentino, quod gratiam non tribuit in hoc sacramento, nec
exclusive, nec simpliciter manuum impositioni, sed generatim signis,
quibus conficitur sacramentum. Qua assertione iterum apparet ex Con­
cilio Tridentino Ordinem sacramentum complecti omnes ordines et
maiores et minores. Ecce verba Concilii Capite 3.° Sess. 23?: «Cum
Scripturae testimonio Apostolica traditione, et Patrum unanimi con­
sensu, perspicuum sit, per sacram ordinationem, quae verbis et signis
exterioribus perficitur, gratiam conferri, dubitare nemo debet, or­
dinem esse vere et proprie unum ex septem sanctae ecclesiae sacra­
mentis ».
26. Insuper ex Pontificali Romano Episcopus « moneat ordi­
nandos, quod instrumenta, in quorum traditione character imprimitur,
tangant ». Ex qua monitione patet, et omnes ordines esse sacramenta,
neque solum ritum efficacem gratiae esse manuum impositionem. Ac
Catechismus Romanus num. 10., de ipso loquens Sacerdotio, haec
habet gravissima verba, quae bene ostendunt quam sit falsa adversa­
riorum affirmatio : « Quare Episcopus ei calicem cum vino et aqua,
et patenam cum pane porrigens, qui Sacerdos ordinatur, inquit, Ac­
cipe potestatem offerendi sacrificium, etc., quibus verbis semper docuit
Ecclesia, dum materia exhibetur, potestatem consecrandae Eucharistiae,
charactere animo impresso, tradi, cui gratia adiuncta sit, ad illud munus
rite et legitime obeundum ». Ac num. 34. spiritualem characterem or­
dinibus omnibus attribuit. Tandem Concilium Florentinum, quin ma­
nuum impositionem excludat, non alium sacramentorum ritum profert,
nisi instrumentorum traditionem, cui ritui evidenter annectit efficaciam
gratiae, quam, post recensitos ordines, eorumque materiam et formam,
explicite in fine affirmat.
27. Sed adversarii aiunt, Concilium non tradere, nisi accidentalem
ritum. Falsa haec est affirmatio. Nam Concilium initio declarat, Sa­
cramenta 'tribus perfici, videlicet rebus tanquam materia, verbis tan­
quam forma et persona ministri conferentis sacramentum, cum inten­
tione faciendi quod facit Ecclesia ; quorum si aliquod desit, non per-

DE SACRAMENTO ORDINIS

461

ficilur sacramentum». Tria haec substantialia explicat pro singulis
sacramentis, adeoque etiam pro ordine substantialem tradit mate­
riam et formam, unde etiam iterum constat omnes ordines ex Con­
cilio Florentino esse sacramenta, cum omnium substantialem materiam
et formam adsignet. Caeterum non agi de mero ritu accidentali, sed
substantiali constat ex ipsa Concilii affirmatione, siquidem ait: « Se­
xtum sacramentum est ordinis, cuius materia est illud, per cuius tra­
ditionem confertur ordo». Si ergo ordo confertur per traditionem
huius materiae, haec traditio substantialis omnino est.
28. Sed urgent alia via adversarii, asserentes nullius esse valoris
Decretum Concilii Florentini, cum in eo agatur de mera quadam
Instructione Armenorum, pro quorum unione praedictum Decretum
editum fuit. Verum aliud est Decretum hoc non continere in hac re
definitionem dogmaticam ex Cathedra, aliud est, bene diversum, De­
cretum non referre nisi meram quandam opinionem, et quidem falsam,
secundum eosdem adversarios. Hoc enim Decreto, Sacro approbante
Concilio, et ipsis etiam oratoribus consentientibus, Armenis proposita
doctrina est, sub compendio, orthodoxae fidei. Decretum continetur in
Bulla Eugenii IV. Exultate Deo, « Datum est Florentiae in publica
Sessione svnodali, solemniter in Ecclesia maiori celebrata». Ut habetur
§ 3. Oratorum fides in antecessum examinata est, tam circa <i alia ad
fidem orthodoxam, et ritus universalis Ecclesiae pertinentia », quam
circa « Septem Ecclesiae Sacramenta ». Et deinde § 4. dicitur : « Ex­
pedire indicavimus, ne ulla in futurum de fidei veritate apud ipsos
Armenorum haesitatio esse valeat, atque idem per omnia sapiant cum
Sede Apostolica, unioque ipsa stabilis et perpetua, sine ullo scrupulo,
perseveret, sub quodam brevi compendio orthodoxae fdei veritatem,
quam super praemissis profitetur Ecclesia, per hoc Decretum, sacro
hoc approbante Florentino Concilio, ipsis oratoribus ad hoc etiam con­
sentientibus, traderemus». Et deinde § 9., ubi incipitur tractare de
Sacramentis, haec initio expositionis doctrinae Ecclesiae praemittun­
tur : « Quinto ecclesiasticorum sacramentorum veritatem pro ipsorum
Armenorum tam praesentium quam futurorum, faciliori doctrina, sub
hac brevissima redigimus formula ». Quae cum ita sint, non intelligitur quidem, quomodo possint moderni scriptores hoc Decretum ha­
bere, ut nullius valoris, vel ad summum, ut praticam quandam
instructionem, et nullo modo doctrinale. Caeterum practica Instructio
ad summum intelligi potest quoad ritum servandum, sed nullo pacto
quoad intrinsecam ordinis naturam. Et proposita nostra thesis de
hac agit, non de illa. Non agitur enim in thesi de ritu, quo confe-

462

DE SACRAMENTO ORDINIS

runtur ordines; sed, an ordines sint sacramenta, instituta consequenter
a Christo Domino Nostro, quolibet tandem ritu conferantur. — Neque
tandem illud est praetermittendum, doctrinalem valorem Decreti nullo
pacto posse inde imminui, quod, in Sacramento Eucharistiae, prae­
scribat vino aquam ante consecrationem admiscendam. Nam iste
ritus etiam ad doctrinam pertinet. Etenim, ita dicitur in De­
creto : « Aqua autem ideo admiscetur, quoniam iuxta testimonia San­
ctorum Patrum ac Doctorum Ecclesiae, pridem in disputatione exhibita,
creditur, ipsum Dominum in vino, aqua permixte, hoc instituisse Sacra­
mentum ». Si iuxta Sanctorum Patrum et Doctorum testimonia Christus
ita hoc instituit Sacramentum, haec Sacramenti institutio, maxime ad
doctrinam pertinet ipsius Sacramenti. Et quod huiusmodi ritus revera
maximi ad doctrinam pertineat, patet etiam ex eo, quod S. C. de
Prop. Fide, in suo Decreto 30. lan. 1635., Armenos, praedictum ritum
omittentes, gravissime reprehendit, « quia aqua in vino consecrando
miscetur ex traditione Apostolica, idque Christum fecisse ex testimo­
niis Sanctorum Patrum creditur », et quia contrarius Armenorum
ritus « aut involvit haeresim Monophysilarum, aut saltem de illa est
suspectissimus » Solum enim vinum consecrant Armeni, ut per hoc
ostendant unam esse tantum in Christo Domino naturam. Nonne haec
ad orthodoxae catholicae fidei doctrinam pertinent ?
29. Operae pretium est audire ea quae de hac quaestione habet
Eminentissimus Cardinalis Ludovicus Billot. Ait enim : « Re quidem
vera nonnisi ex praeiudicatae causae necessitate potuerunt quidam
adduci ad rejiciendam normam Decreti pro Annonis, cuius plena au­
ctoritas semper fuit in Ecclesia Dei. Nonne huic Decreto consueverunt
theologi religiose adhaerere, dum illud passim in medium afferunt
inter ceteras regulas, a quibus discedere non licet ? Nonne ex eodem
ipsum Tridentinum plerasque sumpsit formulas dogmaticas in doctrina
Sacramentorum ?... Quae omnes desumptas esse constat ex Decreto
pro Armenis, quod ad margines citatur cum locis Scripturarum, luris
Canonici, et praecedentium Conciliorum, quibus Concilii Patres in suis
definitionibus innitebantur. Quare pauci admodum sunt, qui non ti­
muerint Decreti huius auctoritatem declinare ». De Ordine Quaest.
XXXIV.-XXXIX Supplem. Thés. XXX. § 1. n. 2. Ita doctissimus
Cardinalis. Et doctus Annotator hispanus Guryani Compendii P. Casajoana S. L « Verius, ait,,., omnes ordines et maiores et minores
sunt Sacramenta iuxta probabiliorem et communiorem sententiam. Ita
docet Eugenius IV. Decr. ad Armenos; cuius auctoritas plus probat,
quam rationes omnes opinionis oppositae ». De Ordine n. 699. Nota.

DE SACRAMENTO ORDINIS

463

30. Neque, quoad subdiaconatum, obiectio valet, quod non fuerit
semper ordo maior et sacer, sed primum ordinibus maioribus et sa­
cris accenseri coeperit ad Urbano II. in Cone. Benev. a. 1091., vel
ab Innocentio III. a. 1207.
Si ordo sacer et maior intelligatur ex eius intrinseca ratione,
scilicet quatenus spiritualem tribuit potestatem altaris sacrificio propius
inserviendi, quam initiati minoribus ordinibus faciant, subdiaconatus
semper in Ecclesia Dei fuit ordo sacer et maior. Nam, iam audivimus
ex Concilio Tridentino, uniuscuiusque septem ordinum propria mini­
steria ab ipso Ecclesiae initio in usu fuisse. Audivimus item ex eodem
Concilio, subdiaconatum ad maiores ordines a Patribus referri, quae
verba antiquam et universalem exprimunt traditionem, neque referri
possunt ad posteriorem saeculorum Patres et Concilia, cum absolute
et generali ratione proferantur, et proferantur post alia verba, de usu
propriorum ministeriorum uniuscuiusque septem ordinum ab ipso Ec­
clesiae initio.
31. Si vero ordo sacer et maior ex alia extrinseca ratione intel­
ligatur, tunc utique non semper subdiaconatus fuit ordo sacer et maior,
sed nihil inde deduci potest contra sacramentalem eius naturam.
Non semper utique- subdiaconatus fuit ordo sacer, hac deducta
denominatione a continentiae voto, quod non semper ei adnexum
fuit. Neque fuit semper ordo maior, quatenus subdiaconus possit in
Episcopum eligi, quod non obtinuit, nisi ab Urbano II. et ab Inno­
centio III. Urbanus enim permisit, ut interdum, sed rarissime, op*
portunitate exigente, et non sine Romani Pontificis vel Metropolitani
licentia, subdiaconus eligi possit in Episcopum, quem, ex solo coetu
eorum, qui sunt in sacris constituti, assumendum veteres Canones sanciverant. Innocentius autem, ex eo quod subdiaconatus inter sacros
ordines iam computaretur, statuit, ut subdiaconus in Episcopum va­
leat libere eligi, sicut diaconus vel sàcerdos. Neque tandem ordo sacer
est, si ordo sacer pro ordine hierarchico accipiatur, hierarchia stricte
sumpta. Sic enim hierarchiae sunt, qui jurisdictionem aliquam seu
principatum in Ecclesia obtinent, cuiusmodi sunt Episcopi, Presbyteri
et Diaconi, ut docent Patres, Ignatius, Hieronymus, Chrysostomus.
32. Neque item, quoad ordines minores, obiiccre valet quod
exiguae et viliores sint eorum propriae functiones. Nihil vile et exi­
guum, sed e contrario magna et nobilis res est, res quaelibet, quae
ex se ad divinum cultum spectat, ad sacrosanctum Eucharistiae sa­
crificium. Ac nonne etiam Christus ipse, Salvator humani generis, eas
exercuit functiones, uti scite adnotavit Magister Sententiarum, 1. 4.

464

DE SACRAMENTO ORDINIS

Dist. 24., et S. Bonaventura, Comp. Theologicae Veritatis 1. 6. C. 36.?
Septiformi ergo Ordinum officio cum ipse iam Dominus usus fuerit,
ex eius exemplo magis adhuc elucet sacrorum ordinum dignitas. Enimvero Christus, ait S. Bonaventura, exercuit: Ostiariatum, quando eiecit
negotiantes de templo, Matth.21., 12., nec sinebat, ut quisquam trans­
ferret vas per templum, Mare. 11., 16.; Lectoratum, quando stans in
medio seniorum legit in Sinagoga, assumpto Isaiae libro, Luc. 4.,
16. seqq.; Exorcistatum, quando a daemone liberabat obsessos, Luc.
11. 14. 15.; Acolythatum, quando dixit: Ego sum lux mundi, Ioann.
6. 12.; Subdiaconatum, quando linteo se praecinxit, et pedes discipu­
lorum lavit, Ioann. 13., 4. seqq.; Diaconatum, quando post coenam
Corpus et Sanguinem suum dispensavit discipulis suis, Luc. 22., 19.
20.; Sacerdotium, denique quando se ipsum in ara crucis obtulit, et
quando in Coena panem in Corpus et vinnm in Sanguinem con­
vertit.
33. Dicendum nunc est de sacramenta! i episcopatus natura. Episco­
patum esse sacramentum certo constat ex Concilio Tridentino Sess. 33.
Cap. 3°. ubi statuit, Ordinem esse sacramentum. Quod Concilium ita
probat: « Inquit enim Apostolus: “ Admoneo te, ut resuscites gra­
tiam Dei, quae est in te, per impositionem manuum mearum. Non
enim dedit nobis Deus spiritum timoris, sed virtutis et dilectionis et
sobrietatis ». Loquitur hic Apostolus ad Timotheum, et impositio ma­
nuum ei facta ordinatio fuit in Episcopum, ut cum Chrysostomo, Theophilactus, Oecumenius, Anselmus aliique notae non infimae interpre­
tes affirmant. Et S. Thomas Lect. 3. in Epist. 2. ad Timotheum
explicans illa verba: « Quae est in te per impositionem manuum
mearum », inquit: « A quo scilicet ordinatus erat Episcopus; in qua
manus impositione data est ei gratia Spiritus Sancti ». Apostolus autem
eo in loco, nempe in 2. ad Tim. cap. 1°. de officiis propriis Episcopi
agit, et idem habetur in 1. ad Tim. cap. 4°.
34. Insuper Concilium Tridentinum, postquam asseruerit generatim ordinem esse sacramentum capite 3°., immediate sequente ca­
pite 4°. docet, per ordinem, episcoporum, presbyterorum aliorumque
ordinum constitutam esse sacram hierarchiam. et ad hierarchicum or­
dinem sacerdotes et praecipue episcopos pertinere. Ergo etiam sacra
ordinatio episcoporum sacramentum est, ut sacramentum est sacra or­
dinatio presbyterorum, et reliquorum inferiorum ordinum.
35. Praeterea ex canone 6°. Concilii Tridentini episcopatus per­
tinet ad hierarchiam, divina ordinatione institutam ; itemque ex cap. 3°.
et can. 4°. impositione manuum et verbis, Accipe Spiritum Sanctum

DE SACRAMENTO ORDINIS

465

gratia confertur. Atqui episcopatus hoc ritu confertur. Cum ergo in
eo habeatur triplex illud elementum, intrinsece constitutivum sacra­
menti, signum sensibile, divina institutio, efficacia gratiae, concludendum
necessario est episcopatum etiam esse vere et proprie sacramentum.
36. Cum septem igitur ordines sint, et quilibet eorum sacramentum
sit, quaeritur ultimo loco, utrum sint septem ordines et septem sacra­
menta, an unus ordo et unum sacramentum. Ad hanc definiendam
quaestionem praemittendum est ex Angelico Doctore triplex totum
esse distinguendum. Totum primo est intégrale, quod dividitur in
partes intégrales, quae singulae consequenter non recipiunt praedica­
tionem totius. Et sic vere dici non potest: tectum est domus; vesti­
bulum est domus, etc. Alterum est totum universale, quod dividitur
in partes subiectivas, de quibus singulis seorsim praedicari potest, sed
quae simul praedicationem totius recipiunt in plurali, non in singulari.
Et sic dicitur Petrus est homo, Paulus est homo; homo est animal,
asinus est animal ; homo est corpus animatum, asinus est corpus ani­
matum; sed non dicitur, Petrus et Paulus sunt homo sed sunt plures
homines ; nec dicitur homo et asinus sunt animal, sunt corpus anima­
tum, sed sunt plura animalia, plura corpora animata. Tertium tandem
totum est potestativum, cuius haec est natura, quod totum secundum
completam rationem est in uno, in aliis autem est aliqua participatio
ipsius. Et sic in regno, quamvis tota potestatis plenitudo resideat
penes regem; non tamen excluduntur ministrorum potestates, quae
sunt participationes quaedam regiae potestatis. « Et ita est hic: tota
enim plenitudo sacramenti huius est in uno ordine, scilicet sacerdotio,
sed in aliis est quaedam participatio ordinis. Et hoc significatum est in
hoc quod Dominus dixit, Num. XI 17., Moysi: Auferam de spiritu
tuo, tradamque eis, ut sustineant tecum onus populi. Et ideo omnes or­
dines sunt unum sacramentum ». S. Th. Suppi, q. 37. a. 1. ad 2. ad 3.
37. Ac ut omnes ordines sunt sacramentum et unum sacramentum,
sic etiam singuli ordines sunt sacramentum, « secundum modum, quo
totum potestativum praedicatur de suis partibus, quod medium est
inter totum universale et totum intégrale. Totum enim universale adest
cuilibet parti, secundum totam suam essentiam et virtutem, ut animal
homini et equo; et ideo proprie de singulis partibus praedicatur. To­
tum vero intégrale non est in qualibet parte, neque secundum totam
essentiam, neque secundum totam virtutem; et ideo nullo modo de
partibus praedicatur, sed aliquo modo, licet improprie de omnibus
simul, ut si dicamus, quod paries, tectum et fundamentum sunt do­
mus. Totum vero potentiale adest singulis partibus secundum totam
Bccxeroni. Inst. thcol. moralis

IV.

30

466

DE SACRAMENTO ORDINIS

suam essentiam, sed non secundum totam virtutem. Et ideo quodam­
modo potest praedicari de qualibet parte, sed non ita proprie, sicut
totum universale. Et per hunc modum Augustinus dicit, quod me­
moria, intelligentia et voluntas sunt una animae essentia », S. Th·
1. p. q. 77. a. 1. ad 1., scilicet, quia essentia animae existit tota in his
potentiis, licet non secundum totam virtutem. Et ita hic, ut iam di­
ctum est, tota plenitudo sacramenti huius in solo sacerdotio est, in
aliis quaedam eius participatio est; et ex illo etiam, ad quod alii
ordines referuntur, varii ordines distinguuntur. S. Th. Suppi, q. 37. a. 2.

FORMA ORDINATIONIS
Ad n. 882.

Quum, iuxta plures auctores, Praefatio, in Ordinatione Presby­
terorum, praesertim ultima verba: Da, quaesumus, Omnipotens Pater,
in hos famulos tuos Presbyterii dignitatem, etc., ad formam Sacra­
menti pertineant. Quaeritur:
1°. Utrum, in praedictis verbis, vox ut loco in per inadvertentiam usurpata, formam substantialiter vitiet?
2°. Quid faciendum in hoc casu ?
Evidens res est praedictam immutationem esse substantialem in
ea propositione : Da quaesumus etc. Etenim substituendo ut vocabulo
in nullus omnino superest amplius sensus.
Verum inde nullum dubium haberi potest pro ordinationis vali­
ditate. Nam, quamvis auctores sint qui asserant praedictam Praefatio­
nem pertinere ad formam Sacramenti, id tamen verum non est.
Etenim primo forma comitatur materiam; materia hic est manuum
impositio, quae quando pronuntiatur Praefatio omnino expleta est. In­
super quando pronuntiatur Praefatio inter impositionem manuum et
Praefationem iam alii ritus et aliae caeremoniae interfuere, quibus con­
sequenter Praefatio non posset amplius cum materia uti forma coniungi. Ac tandem Praefatio non recitatur manus extensis super ordi­
natis, quae extensio est continuatio prioris impositionis manuum, quam
consequenter moraliter coniungit cum forma: Oreimis fratres charissimi
etc.; sed recitatur extensis manibus ante pectus, et haec extensio ma­
nuum ante pectus, ex Decisionibus S. Officii, nullo modo sufficit ad
validitatem ordinationis, si loco praedictae extensionis adhibeatur. Est
igitur ritus bene diversus. Et consequenter, finita manuum extensione
et finita forma, quae eam comitatur, totus ritus essentialis expletus

DE SACRAMENTO ORDINIS

467

est, neque ea quae sequuntur ad essentiam pertinent. Post manuum
extensionem et concomitantem formam oremus, fratres carissimi, etc.
sequuntur: genuflexio, elevatio, extensio manuum ante pectus: hoc
certo certius ad essentiam ordinationis non pertinet uti materia, ergo
neque concomitans oratio et Praefatio.
Accedunt praecedentibus considerationibus intrinsecis. Decisiones
plures S. Officii, quibus constat formam substantialem impositionis ma­
nuum non esse nisi praefatam Orationem: Oremus fratres charissimi.
S. O. 17. Mart. 1897. declaravit sacerdotem iterum ordinandum,
sub conditionem, cum Episcopus non meminerat, utrum ipse tenuisset
manus elevatas super caput promovendi, in secunda impositione, cum
recitatur oratio: Oremus fratres charissimi.
Idem S. O. 6. Iui. 1898. declaravit validam esse ordinationem,
si Episcopus advertens defectum extensionis manus, ante traditionem
instrumentorum, ipse solus manum extendat super ordinandos, et sub­
missa voce repetat exhortationem : Oremus fratres charissimi.
Validae a S. O. declaratae sunt ordinationes, si Episcopus ma­
num tenuit extensam saltem immediate ante vel immediate post ora­
tionem : Oremus, vel saltem non omisit eam ex toto, durante prae­
dicta oratione. — Conferatur Enchiridion Morale ed. 4,a pag. 621.
seqq., S. Alph. ed. P. Gandé vol. 3. pag. 755. seq., nola d.
Forma ergo necessaria et substantialis non est nisi Oratio : Ore.
mus etc. Etenim, si manuum impositio non fiat, ea durante, vel im­
mediate post eam, iteranda ordinatio est. Ergo forma substantialis,
materiae seu manuum impositioni correspondens, non est nisi praedi­
cta Oratio.
Et confirmatur. Nam ex S. R. C. 18. Febr. 1843. Ecclesia Ro­
mana manus ordinandis imponit in prima tantum Oratione: Ore­
mus, fratres charissimi. Ergo tantum haec Oratio substantialiter
refertur ad impositionem manuum. Ergo alia Oratio et Praefatio se­
quens omnino extraneae substantialiter sunt manuum impositioni. Et
consequenter forma illius non sunt.
Supervacaneum autem est notare, quod illud tantum refertur ad
Orationem, i. e. ad formam, et non ad impositionem manuum ; nam
Ecclesia Romana, praeter illam manuum impositionem, in ea Oratione,
aliam etiam adhibet manuum impositionem, in fine Ordinationis, in
alia illa potestatis traditione: Accipe Spiritum Sanctum, etc. Quare
sensus illius propositionis est: Secunda manus impositio, quae ex com­
muni sententia non est, nisi continuatio primae, habetur tantum in ea

468

CIRCA INTERRUPTIONEM STUDIORUM

Oratione. Quare, finita manuum impositione seu applicatione materiae,
finit forma, quae ad eam refertur, et cum ea regulariter coexistit.
Et sane, si manuum impositio habetur tantum Oratione: Orc­
inus, fratres charissimi, etc. Ergo non habetur in alia sequenti Ora­
tione et multo minus in sequenti Praefatione. Si in hac non habetur
manuum impositio, evidenter haec Praefatio non potest referri et coniungi quasi forina cum materia, quae non est.
Et confirmatur, quia Praefatio recitatur non cum manibus extensis
super ordinandos, sed manibus extensis ante pectus, quae extensio ex
S. Officii Decretis manuum impositio non est, et huius loco redderet
invalidam ordinationem, vel certe dubiam.
Quare finita manuum super ordinandos extensione et concomi­
tante Oratione, Oremus, fratres charissimi, ritus impositionis manus
cum sua forma expletus est; et alia omnino incipit caeremonia. Quod
ostenditur etiam facto quod ordinans tunc ad altare convertitur etc.
Et illud etiam ultimo loco omittendum non videtur, incongruum vi­
deri tam longam formam hic usurpari, cum regulariter in omnibus
sacramentis brevissima esse soleat. Esset enim ea forma fere duarum
paginarum.
Quibus praemissis, propositis dubiis respondendum videtur. —
Ad l.um Providebitur in 2.° — Ad 2.um Acquiescat. — Et ita ad
hunc Casum respondit S. C. de Sacramentis 17. Sept. 1914.

CIRCA INTERRUPTIONEM STUDIORUM
Ad n. 903.

« I. Cum haud raro contingat, ut Religiosi studentes, absque
ulla ipsorum aut superiorum culpa, per plures menses studia inter­
rumpere cogantur (ex. gr. infirmitatis, aut servitii militaris causa),
quaeritur utrum huiusmodi studentes totum annum scholarem sic in­
terruptum seu abbreviatum repetere teneantur ; an a Superiore gene­
rali, accedente voto deliberativo suorum Consiliariorum, dispensari
possint.
II. Utrum examen seu periculum, de quo in Responso ad η. VI.
Declarationum sacrae Congregationis diei 7. septembris 1909. sermo
est, subiri debeat etiam ab alumnis, qui aliquam disciplinam accesso­
riam Theologiae in scholis non excoluerint ; et si affirmative, utrum

DECRETUM S. C. C. « NE TEMERE »

469

hoc examen tam ab istis alumnis quam ab aliis subeundum, coincidere possit cum examine in fine anni scholaris subiri solito.
R. Ad I. Negative ad l.ain partem; affirmative ad 2.“m, dum­
modo 1) interruptio seu compendium studiorum complexive non du­
raverit ultra tres menses ; 2) studia omissa scholis privatis suppleta
fuerint; 3) et in examine constiterit, ex testimonio examinatorum seu
doctrinae iudicum, alumnos disciplinas, de quibus in eorum absentia
in scholis actum est, prorsus didicisse.
Ad II. Examen, de quibus in Responso ad num. VI. Declara­
tionum sacrae Congregationis diei 7. sept. 1909. agitur, requiri pro
qualibet disciplina omissa, sufficere tamen examen ordinarium etiam
in fine anni praestitum, quod ex testimonio examinatorum seu doctri­
nae iudicum constare debet ». S. C. de Religios. 8. lan. 1915.

DECRETUM S. C. C. « NE TEMERE»
DE SPONSALIBUS ET MATRIMONIO
Ad n. 912., 1026.

« Ne temere inirentur clandestina coniugia, quae Dei Ecclesia
iustissimis de causis semper detestata est atque prohibuit, provide
cavit Tridentinum Concilium, cap. /. .Sk-sr. NN/K de reform, matrim.
edicens: «Qui aliter quam praesente parocho vel alio sacerdote de
«ipsius parochi seu Ordinarii licentia et duobus vel tribus testibus
« matrimonium contrahere attentabunt eos Sancta Synodus ad sic con« trahendum omnino inhabiles reddit, et huiusmodi contractus irritos
«et nullos esse decernit».
Sed cum idem Sacrum Concilium praecepisset, ut tale decretum
publicaretur in singulis paroeciis, nec vim haberet nisi iis in locis ubi
esset promulgatum ; accidit ut plura loca, in quibus publicatio illa
facta non fuit, beneficio tridentinae legis caruerint, hodieque careant,
et haesitationibus atque incommodis veteris disciplinae adhuc obnoxia
maneant.
Verum nec ubi viguit nova lex, sublata est omnis difficultas.
Saepe namque gravis exsistit dubitatio in decernenda persona parochi,
quo praesente matrimonium sit contrahendum. Statuit quidem cano­
nica disciplina, proprium parochum eum intelligi debere, cuius in pa­
roecia domicilium sit, aut quasi domicilium alterutrius contrahentis.

470

DECRETUM S. C. C. « NE TEMERE »

Verum quia nonnunquam difficile est iudicare, certo ne constet de
quasi-domicilio, haud pauca matrimonia fuerunt obiecta periculo ne
nulla essent: multa quoque, sive inscitia hominum sive fraude, illegi­
tima prorsus atque irrita deprehensa sunt.
Haec dudum deplorata, eo crebrius accidere nostra aetate vide­
mus, quo facilius ac celerius commeatus cum gentibus, etiam disjun­
ctissimis, perficiuntur. Quamobrem sapientibus viris ac doctissimis
visum est expedire ut mutatio aliqua induceretur in iure circa for­
mam celebrandi connubii. Complures etiam sacrorum Antistites omni
ex parte terrarum, praesertim e celebrioribus civitatibus, ubi gravior
appareret necessitas, supplices ad id preces Apostolicae Sedi admo­
verunt.
Flagitatum simul est ab Episcopis, tum Europae plerisque, tum
aliarum regionum, ut incommodis occurreretur, quae ex sponsalibus,
idest mutuis promissionibus futuri matrimonii privatim initis, derivan­
tur. Docuit enim experientia satis, quae secum pericula ferant eiusmodi sponsalia: primum quidem incitamenta peccandi causamque cur
inexpertae puellae decipiantur; postea dissidia ac lites inextricabiles.
His rerum adiunctis permotus SS.mus D. N. Pius PP. X. pro ea
quam gerit omnium Ecclesiarum sollicitudine, cupiens ad memorata
damna et pericula removenda temperatione aliqua uti, commisit S. Con­
gregationi Concilii ut de hac re videret, et quae opportuna aestima­
ret, Sibi proponeret.
Voluit etiam votum audire Consilii ad ius canonicum in unum
redigendum constituti, nec non E.morum Cardinalium qui pro eodem
codice parando speciali commissione delecti sunt: a quibus, quemad­
modum et a S. Congregatione Concilii, conventus in eum finem saepius
habiti sunt. Omnium autem sententiis obtentis, SS.mus Dominus
S. Congregationi Concilii mandavit, ut decretum ederet quo leges a
Se, ex certa scientia et matura deliberatione probatae, continerentur,
quibus sponsalium et matrimonii disciplina in posterum regeretur, eorumque celebratio expedita, certa atque ordinata fieret.
In exeeutione itaque Apostolici mandati S. Concilii Congregatio
praesentibus litteris constituit atque decernit ea quae sequuntur.
De sponsalibus

I. — Ea tantum sponsalia habentur valida et canonicos sortiuntur
effectus, quae contracta fuerint per scripturam subsignatam a partibus
et vel a parocho, aut a loci Ordinario, vel saltem a duobus testibus.

DECRETUM S. C. C. « NE TEMERE »

471

Quod si utraque vel alterutra pars scribere nesciat, id in ipsa
scriptura adnotetur; et alius testis addatur, qui cum parocho, aut loci
Ordinario, vel duobus testibus, de quibus supra, scripturam subsignet.
II. — Nomine parochi hic et in sequentibus articulis venit non
solum qui legitime praeest paroeciae canonice erectae; sed in regio­
nibus, ubi paroeciae canonice erectae non sunt, etiam sacerdos cui in
aliquo definito territorio cura animarum legitime commissa est, et pa­
rocho aequiparatur : et in missionibus, ubi territoria necdum perfecte
divisa sunt, omnis sacerdos a missionis Moderatore ad animarum cu­
ram in aliqua statione universaliter deputatus.
De matrimonio

III. — Ea tantum matrimonia valida sunt, quae contrahuntur
coram parocho vel loci Ordinario vel sacerdote ab alterutro delegato,
et duobus saltem testibus, iuxta tamen regulas in sequentibus articulis
expressas; et salvis exceptionibus, quae infra η. VII. et VIII. po­
nuntur.
IV. — Parochus et loci Ordinarius valide matrimonio adsistunt:
§ 1°. a die tantummodo adeptae possessionis beneficii vel initi
officii, nisi publico decreto nominatim fuerint excommunicat! vel ab
officio suspensi ;
§ 2°. intra limites dumtaxat sui territorii : in quo matrimoniis
nedum suorum subditorum, sed etiam non subditorum valide assistunt;
§ 3°. dummodo invitati ac rogati, et neque vi neque metu gravi
constricti requirant excipiantque contrahentium consensum.
V. — Licite autem adsistunt ;
§ 1Q. constito sibi legitime de libero statu contrahentium, ser­
vatis de iure servandis;
§ 2°. constito insuper de domicilio, vel saltem de menstrua com­
moratione alterutrius contrahentis in loco matrimonii;
§ 3°. quod si deficiat, ut parochus et loci Ordinarius licite ma­
trimonio adsint, indigent licentia parochi vel Ordinarii alterutrius con­
trahentis, nisi gravis intercedat necessitas, quae ab ea excuset;
§ 4°. quoad vagos, extra casum necessitatis, parocho ne liceat
eorum matrimoniis adsistere, nisi re ad Ordinarium vel ad sacerdo­
tem ab eo delegatum delata, licentiam adsistendi impetraverit;
§ 5°. in quolibet autem casu pro regula habeatur, ut matrimo­
nium coram sponsae parocho celebretur, nisi aliqua iusta causa ex­
cuset.

472

DECRETUM S. C. C. « NE TEMERE »

VI. — Parochus et loci Ordinarius licentiam concedere possunt
alii sacerdoti determinate ac certo, ut matrimoniis, intra limites sui
territorii adsistat.
Delegatus autem, ut valide et licite adsistat, servare tenetur li­
mites mandati, et regulas pro parocho et Joci Ordinario η. IV. et V.
superius statutas.
VII. — Imminente mortis periculo, ubi parochus, vel loci Ordi­
narius, vel sacerdos ab alterutro delegatus, haberi nequeat, ad con­
sulendum conscientiae et (si casus ferat) legimationi prolis, matrimo­
nium contrahi valide ac licide potest coram quolibet sacerdote et
duobus testibus.
VIII. — Si contingat ut in aliqua regione parochus locive Or­
dinarius, aut sacerdos ab eis delegatus, coram quo matrimonium ce­
lebrari queat, haberi non possit, eaque rerum conditio a mense iam
perseveret, matrimonium valide ac licite inire potest emisso a sponsis
formali consensu coram duobus testibus.
IX. — § 1°. Celebrato matrimonio, parochus, vel qui eius vices
gerit, statim describat in libro matrimoniorum nomina coniugum ac
testium, locum et diem celebrati matrimonii, atque alia, iuxta modum
in libris ritualibus vel a proprio Ordinario praescriptum; idque licet
alius sacerdos vel a se vel ab Ordinario delegatus matrimonio adstiterit.
§ 2°. Praeterea parochus in libro quoque baptizatorum adnotet,
coniugem tali die in sua parochia matrimonium contraxisse. Quod si
coniux alibi baptizatus fuerit, matrimonii parochus notitiam initi con­
tractus ad parochum baptismi sive per se, sive per curiam episcopa­
lem transmittat, ut matrimonium in baptismi librum referatur.
ij 3°. Quoties matrimonium ad normam η. VII. aut VIII. contra­
hitur. sacerdos in priori casu, testes in altero, tenentur in solidum
cum contrahentibus curare, ut initum coniugium in praescriptis libris
quam primum adnotetur.
X — Parochi qui heic hactenus praescripta violaverint, ab Or­
dinariis pro modo et gravitate culpae puniantur. Et insuper, si aliCLi . ' •■..t momo acistiterint contra praescriptum < _ et 31 num. V.,
e* amenta sieltu sua ne laciant, sed proprio contrahentium parocho
remittant.
XI < ° Statutis superius legibus tenentur omnes in catho1 ·' t c <->
ptizati et ad eam ex haeresi aut schismate conversi
■o : s - e
sive .12 ab eadem postea defecerint, quoties inter se
sponsalia vel matrimonium ineant.

DECRETUM S. C. C. « NE TEMERE »

473

§ 2°. Vigent quoque pro eisdem de quibus supra catholicis, si
cum acatholicis sive baptizatis sive non baptizatis, etiam post obten­
tam dispensationem ab impedimento mixtae religionis vel disparitatis
cultus, sponsalia vel matrimonium contrahunt; nisi pro aliquo parti­
culari loco aut regione aliter a S. Sede sit statutum.
§ 3°. Acatholici sive baptizati sive non baptizati, si inter se
contrahunt, nullibi ligantur ad catholicam sponsalium vel matrimonii
formam servandam.
Praesens decretum legitime publicatum et promulgatum habeatur
per eius transmissionem ad locorum Ordinarios ; et quae in eo dispo­
sita sunt ubique vim legis habere incipiant a die solemni Paschae Re­
surrectionis D. N. I. C. proximi anni 1908.
Interim vero omnes locorum Ordinarii curent hoc decretum quam­
primum in vulgus edi, et in singulis suarum dioecesum parochialibus
ecclesiis explicari, ut ab omnibus rite cognoscatur.
Praesentibus valituris de mandato speciali SS. D. N. Pii PP. X.,
contrariis quibuslibet etiam peculiari mentione dignis minime obstan­
tibus.
Datum Romae die 2Λ. mensis Augusti anni 1907. ».
1. « I. Ea tantum sponsalia habentur valida, et canonicos sor­
tiuntur effectus, quae contracta fuerint per scripturam subsignatam a
partibus, et vel a parocho aut a loci Ordinario, vel saltem a duobus
testibus.
Quod si utraque vel alterutra pars scribere nesciat, id in ipsa
scriptura adnotetur: et alius testis addatur, qui cum parocho, aut loci
Ordinario, vel saltem duobus testibus, de quibus supra, scripturam
subsignet ».
2. Ea tantum, sponsalia, nempe catholicorum inter se vel etiam
catholicorum cum acatholicis. — A parocho, nempe eodem, qui
pro matrimonio infra in Decreto assignatur. — A loci Ordinario,
nempe ab Episcopo, vel ab eius Vicario Generali, vel ab Administra­
tore Apostolico, vel ab Abbate Nullius, vel a Vicario Capitulari. —
Perscripturam subsignatam; sine ergo scriptura, vel sine subscri­
ptione omnium, quamvis unius tantum partis vel testis subscriptio
desit, sponsalia sunt nulla. — Habentur valida ; quare secus inita in­
valida sunt, tum in foro externo tum in foro interno. — Et canoni­
cos sortiuntur effectus ; quare iterum, secus inita, nullum pariunt ma­
trimonii impedimentum. — Agitur autem, ut patet, de sponsalibus,
non de simplici matrimonii promissione ab uno facta, et ab altero
acceptata, quae consequenter valida manet et obligans, ut ante Deere-

474

DECRETUM S. C. C. « NE TEMERE »

tum, in foro conscientiae. A fortiori valida manet obligatio, in foro
conscientiae, seductoris promissio, qui sub oblata matrimonii executione
puellam defloraverit. — Agitur praeterea de forma tantum sponsalium;
quare quoad alia omnia valent ea quae ante Decretum valebant, et
sic sponsalia inita e. g. post alia sponsalia sunt nulla, utpote intrin­
sece illicita.
3. A parocho, aut ab Ordinario. Sponsalia praeterquam coram
Ordinario aut Parocho, celebrari non possunt coram ab alterutro de­
legato, S. C. C. 28. Mart. 1908. — Oeconomus, licet delegatus a
parocho vel ab Episcopo ad universalitatem causarum, sponsalibus nec
licite nec valide adsistere potest. — Celebrari necessario non debent
coram Ordinario vel Parocho domicilii aut menstruae commorationis;
sed possunt celebrari coram quolibet Ordinario aut Parocho, dum­
modo intra limites territorii eiusdem Ordinarii vel Parochi. S. C. C.
28. Mart. 1908.
4. Per scripturam subsifrnatam a partibus, et vel a Parocho, aut
a loci Ordinario, vel saltem a duobus testibus. Cum sponsalia conti­
neant promissionem mutuam, mutua etiam exigitur eius acceptatio.
Quare ad valida ineunda sponsalia partes tenentur subsignare simul
scripturam, unico contextu, cum Parocho seu Ordinario, aut cum duo­
bus testibus; et non sufficit ut scriptura ab una parte cum Parocho,
vel Ordinario, aut cum duobus testibus subsignata, remittatur ad al­
teram partem absentem, quae vicissim cum Parocho vel Ordinario,
aut cum duobus testibus subscribat. S. C. C. 27. Iui. 1908. Si spon­
sus vel sponsa in alio degat loco, huic difficultati occurri tunc potest
procuratorem constituendo. Ut enim matrimonium potest valide et
licite per procuratorem contrahi, quia contractus est ; ita etiam eadem
ratione possunt sponsalia per procuratorem contrahi.
5. Quamvis autem in Decreto nulla fiat mentio datae, nihilomi­
nus ex ipsa natura rei apparet, ad sponsalium validitatem in scriptura
esse apponendam datam, seu adseriptionem diei, mensis et anni. S. C. C.
27. Iui. 1908. ad 2. Ratio est, quia secus praedicta scriptura omnino
incerta manet ad fidem faciendam.
6. « II. Nomine parochi hic et in sequentibus articulis venit non
solum qui legitime praeest paroeciae canonice erectae ; sed in regio­
nibus, ubi paroeciae canonice erectae non sunt, etiam Sacerdos, cui
in aliquo definito territorio cura animarum legitime commissa est, et
parocho aequiparatur ; et in missionibus ubi territoria necdum per­
fecte divisa sunt, omnis Sacerdos a missionis Moderatore ad animarum curam in aliqua statione universaliter deputatus ».
I

DECRETUM S. C. C. « NE TEMERE »

475

7. Nomine Parochi... Parochus de quo agitur est Parochus pro
sponsalibus et pro matrimonio. Non dicitur Nomine Parochi proprii ;
quare quilibet parochus, in suo tamen territorio, legitimus Parochus
est pro sponsalibus et pro matrimonio, omni remota quaestione do­
micilii vel quasi domicilii sponsorum vel nupturientium. Parochus, qui
legitime praeest paroeciae ; Sacerdos, cui cura animarum legitime com­
missa est. Ergo parochus, sacerdos catholicus; non, haereticus, schi­
smaticus.
8. An possint adhiberi testes, mali christiani, haeretici, pagani,
in ordine ad observandas praescriptiones art. II. III. VII. VIII., quoad
qualitatem testium a Decr. Ne temere nihil est immutatum. S. C. de
Sacram. 12. Martii 1910.
9. Per art. 1. Decreti manet abrogatum ius speciale, ante idem
Decretum in Hispania vigens, vi cuius ad valorem sponsalium requi­
rebatur scriptura publica a notario subscripta. S. C. de Sacram.
12. Martii 1910.
10. « III. Ea tantum matrimonia valida sunt, quae contrahuntur
coram Parocho vel loci Ordinario, vel Sacerdote ab alterutro dele­
gato, ct duobus saltem testibus, iuxta tamen regulas in sequentibus
articulis expressas, et salvis exceptionibus, quae infra η. VII. et VIII.
ponuntur.
IV. Parochus et loci Ordinarius valide matrimonio adsistunt:
§ l.° A die tantummodo adeptae possessionis beneficii vel initi
officii, nisi publico decreto nominatim fuerint excommunicari, vel ab
officio suspensi ;
§ 2.° Intra limites dumtaxat sui territorii: in quo matrimoniis
nedum suorum subditorum, sed etiam non subditorum valide adsistunt;
§ 3.° Dummodo invitati ac rogati, et neque vi neque metu gravi
constricti, requirant excipiantque contrahentium consensum ».
11. Ad validitatem ergo matrimonii requiritur ut contrahatur
l.° coram Parocho vel Ordinario, vel Sacerdote, non diacono, ab Or­
dinario vel a Parocho delegato; 2.° coram duobus saltem testibus;
quare si sit unus testis, matrimonium erit invalidum. Delegato. Quoad
delegationem, an requiratur semper delegatio specialis, an vero sufficiat
generalis, nihil est immutatum, excepta necessitate eam faciendi sacer­
doti determinato et certo, et restrictam ad territorium delegantis. S.
C. C. 27. lui. 1908. — Parochus; non, adiutor Parochi. Parochus
sive ex institutione, sive commissione. Ordinarius ; Episcopus, Vica­
rius Generalis, Capitulum sede vacante, Vicarius Capitularis. Teslest
qualescumque, qui sint habiles ad testandum, adeoque physice et mo-

476

DECRETUM S. C. C. « NE TEMERE »

raliter assistere debent, et contrahentium consensum intelligere. —
Delegatio fieri potest generalis sive uni, sive pluribus, certis tamen
ac determinatis, sive pro uno sive pro pluribus matrimoniis. — Dele­
gato fieri etiam potest facultas subdelegandi.
12. Parochus et loci Ordinarius, etc. Recensentur hic conditiones
necessariae, ut Parochus vel Ordinarius valide matrimonio assistat.
Praecipua ea est, ut matrimonio assistant dumtaxat intra limites pro­
priae paroeciae, vel dioeceseos, territorii sui, quamvis agatur de non
propriis subditis. Et extra eos limites invalide assistunt, licet agatur
de propriis subditis.
13. Quoad parochos et cappellanos castrenses nullum absolute
territorium nec cumulative cum alio parocho habentes, at iurisdictio­
nem directe exercentes in personas aut familias, e. g. regnantes, adeo
ut has personas sequantur, quocumque se conferant, nihil est mutatum ;
quare valide poterunt assistere matrimoniis suorum subditorum, ut
antea poterant. S. C. C. 1. Febr. 1908. — Parochi autem qui terri­
torium exclusive proprium non habent, sed cumulative territorium cum
alio vel aliis parochis retinent, matrimoniis adsistere valet in territorio
cumulative habito. S. C. C. 1. Febr. 1908. — Parochus, qui in ter­
ritorio aliis parochis assignato nonnullas personas vel familias sibi
subditas habet matrimoniis adsistere valet, quoad suos subditos tan­
tum, ubique, in dicto territorio. S. C. C. 1. Febr. 1908. — Cappellani seu rectores piorum cuiusvis generis locorum, e. g. nosocomii, a
parochiali iurisdictione exemptorum, adsistere possunt matrimoniis
absque parochi vel Ordinarii delegatione quoad personas sibi creditas,
in loco tamen, ubi iurisdictionem exercent, et dummodo constet ipsis
commissam luisse plenam potestatem parochialem. S. C. C. 1. Fe­
bruarii 1908.
14. Degentes in locis Indiarum, in quibus viget duplex iurisdictio, attentis peculiaribus circumstantiis in casu occurrentibus, ut va­
lidum et licitum ineant matrimonium tenentur se sistere dumtaxat
coram parocho personali, et non possunt etiam coram parocho terri­
torii. S. C. de Sacram. 27. Maii 1910.
15. Intra limites dumtaxat sui territorii. Ecclesiae regulares exem­
ptae ad tenorem Decreti existimari possunt et valent, tamquam ter­
ritorium Parochi seu Ordinarii, in quorum territoriali districtu sunt,
ad effectum adsistentiae matrimonii. S. C. de Sacram. 12. Mart. 1910,
16. Intra limites dumtaxat sui territorii. Decr. cVe Temere. SS.°'in
audientia dici 1. Maii 1910., Rmo Abbati Nullius Sancti Pauli per
modum delegationis benigne licentiam concedere dignatus est, qua

DECRETUM S. C. C. « NE TEMERE »

477

sive per se, sive per delegatum, in Ecclesiis S. Pauli extra moenia et
S. Callixti trans Tiberim valide et licite, servatis servandis, adsistere
valeat matrimoniis suorum dumtaxat subditorum. — Scilicet extra
limites sui territorii.
17. Parochus autem et loci Ordinarius ad validitatem matrimonii
debet esse non tantum electus, verum etiam immissus in possessionem
sui officii, vel usitatis formalitatibus capta possessione beneficii, vel
aequivalenter ipso inito exercitio proprii officii; neque vero sit, publico
Decreto, ab officio suspensus, aut, publico decreto, nominatim excommunicatus. — Quare sola nominatio ad officium vel beneficium non
sufficit; sed eius requiritur possessio. Itemque ad validitatem requi­
ritur, ut Parochus et loci Ordinarius invitentur et rogentur, remota
omni vi et metu gravi; ac ipsimet interrogent contrahentes et eorum
excipiant consensum. — Invitati ac rogati, nedum explicite, sed etiam
implicite, valide matrimoniis adsistunt. S. C. C. 28. Mart. 1908.
18. Cum autem ex praesenti Decreto ad valide matrimonium con­
trahendum generatim exigatur, ut Parochus requirat et excipiat con­
trahentium consensum, consequens est, ut etiam ad matrimonia mixta
valide contrahenda ab Ordinario vel a Parocho exquirendus et exci­
piendus sit contrahentium consensus, servatis ad liceitatem quoad re­
liqua praescriptionibus et instructionibus S. Sedis. S. C. C. 27. Iui.
1908. Hisce autem praescriptionibus et instructionibus cavetur, ne Pa­
rochus matrimonio assistat in loco sacro, sed extra ecclesiam, ne re­
citet super contrahentes preces aliquas ecclesiasticas, ne ullo modo
ipsis benedicat, nisi tamen, prudenti Ordinariorum iudicio, ad vitanda
maiora mala, aliquid horum tolerari queat, exclusa tamen semper
missae celebratione.
Decr. tamen S. O. 21. lun. 1912., declaratum est praescriptionem
de requirendo per parochum excipiendoque consensu ad matrimonii
validitatem, « in matrimoniis mixtis, in quibus debitas cautiones exhi­
bere pervicaciter partes renuant, locum posthac non habere, sed standum
laxative praecedentibus S. Sedis praesertim Gregorii XVI. Litt. 30. Apr.
1841. ad Epp. Hungariae ad rem concessionibus et instructionibus».
A. A. S. v. 4. p. 443.
19. Attentis autem specialibus difficultatibus expositis ab Ordi­
nariis Sinensibus, S. C. concessit praedictis Ordinariis facultatem di­
spensandi a forma substantiali matrimonii pro casibus tantum verae
necessitatis, cum potestate hanc facultatem etiam habitualiter subdelegandi missionum rectoribus, facto verbo cum SSmo. S. C. C.
27. Iui. 1908.

478

DECRETUM S. C. C. « NE TEMERE »

20. V. « Licite autem adsistunt:
§ l.° constito sibi legitime de libero statu contrahentium, ser­
vatis de iure servandis:
§ 2.° constito insuper de domicilio, vel saltem de menstrua com­
moratione alterutrius contrahentis in loco matrimonii ;
§ 3.° quod si deficiat, ut Parochus et loci Ordinarius licite ma­
trimonio adsint, indigent licentia Parochi vel Ordinarii proprii alter­
utrius contrahentis, nisi gravis intercedat necessitas, quae excuset;
§ 4.° quoad vagos, extra casum necessitatis, Parocho ne liceat
eorum matrimoniis adsistere, nisi re ad Ordinarium vel ad Sacerdo­
tem ab eo delegatum delata, licentiam adsistendi impetraverit;
§ 5.° in quolibet autem casu pro regula habeatur, ut matrimonium
coram sponsae Parocho celebretur, nisi aliqua iusta causa excuset ».
21. Constito sibi legitime de libero statu contrahentium, reservatis
de iure servandis.
S. Congr. de Sacram. « praescribenda censuit, quae sequuntur:
I. In memoriam redigatur parochorum haud licere ipsis adesse
matrimonio, nisi constito sibi legitime de libero statu contrahentium,
servatis de iure servandis: (Cfr. Decr. Ne temere, η. V. § 1.); iidemque praesertim moneantur, ne omittant baptismi testimonium a con­
trahentibus exigere, si hic alia in paroecia fuerit collatus.
II. Ut autem quae η. IX. § 2. memorati Decreti praecepta sunt
rite serventur, celebrati matrimonii denuntiatio, ad baptismi parochum
transmittenda, coniugum eorumque parentum nomina et agnomina
descripta secumferat, aetatem contrahentium, locum diemque nuptia­
rum, testium qui interfuerunt nomina et agnomina, habeatque parochi
subscriptum nomen cum adiecto parochiali sigillo. Inscriptio autem
accurata indicet paroeciam, dioecesim, oppidum seu locum baptismi
coniugum, et ea quae ad scripta per publicos portitores tuto trans­
mittenda pertinent.
III. Si forte accidat ut, adhibitis etiam cautelis, de quibus η. I.
baptismi parochus, in recipienda denuntiatione matrimonii comperiat
alterutrum contrahentium aliis nuptiis iam esse alligatum, rem quan­
tocius significabit parocho attentati matrimonii.
IV. Ordinarii sedulo advigilent ut haec praescripta religiose ser­
ventur, et transgressores, si quos invenerint, curent ad officium revo­
care, adhibitis etiam, ubi sit opus, canonicis poenis ». 6. Mart. 1911.
22. Constito sibi etc. Quare ad liceitatem Parochus vel Ordinarius
debet inquisitionem facere de statu libero contrahentium, adeoque
tenetur de horum examine, examine testium, proclamatione bannorum.

DECRETUM S. C. C. « NE TEMERE »

479

Ipse Parochus ergo summarium processum facere potest de statu
libero.
23. Abolita tamen non est lex vel consuetudo in nonnullis dioe­
cesibus vigens, vi cuius a Curia episcopali peragenda sunt acta, quibus
constet de statu libero contrahentium, et dein venia fiat parochis adsistendi matrimoniis. S. C. 1. Febr. 1908.
24. Si sponsi matrimonium contrahant in aliena paroecia ex venia
proprii parochi, patet quod non ideo matrimonii proclamationes in
propria paroecia omitti possint.
25. In festis autem nuper suppressis, ut eruitur ex Decisione
S. C. C. 7. Apr. 1862. in Pinerolien., fieri possunt denuntiationes
pro matrimoniis et pro sacris ordinibus, curandum tamen ut fiant tem­
pore divini officii, quo frequentior fidelium numerus in ecclesia adesse
solet, et de licentia Episcopi.
26. Constito insuper, etc. Requiritur praeterea ad liceitatem, ut
contrahentes habeant domicilium, vel commorentur ab integro mense
in dioecesi, si assistit matrimonio Episcopus; in paroecia, si illi assi­
stit Parochus. Contrahentes, ambo vel saltem unus eorum. Commo­
rentur, factum requiritur commorationis per integrum mensem, et
nihil aliud requiritur. Quare licet alibi domicilium vel quasi-domicilium non habuerint, sed vagi fuerint, possunt nunc coram parocho loci
menstruae habitationis matrimonium contrahere, servatis de iure ser­
vandis, circa eorum statum liberum.
27. Quod si deficiat, etc. Deficiente domicilio, vel saltem menstrua
commoratione in loco, requiritur licentia Parochi vel Ordinarii loci do­
micilii, vel menstruae saltem commorationis alterutrius contrahentis,
excepto casu gravis necessitatis. Licentia requiritur, non delegatio,
adeoque valet etiam licentia rationabiliter praesumpta, et etiam interpretativa. Gravis autem necessitas scripto constare debet, ut possit
exhiberi, si difficultas aliqua deinde enascatur. Parochus autem, qui
alterius Parochi licentia matrimonio assistit, sua facit iura stolae.
28. Quoad vagos etc. vel ad sacerdotem ab eo delegatum. Licentia
danda est vel ab Ordinario vel a Sacerdote delegato ab Ordinario.
Quoad vagos, licet non ambo contrahentes, sed unus tantum vagus sit.
Sacerdos ergo vel Sacerdotes plures sunt delegandi ab Episcopo in
pluribus dioeceseos praecipuis locis, qui de vagorum conditione inqui­
rant in ordine ad matrimonium contrahendum. Extra casum necessi­
tatis, excluditur iterum casus gravis necessitatis, qua extante, sine
praedicta licentia, Parochus ad matrimonium procedere potest.

480

DECRETUM S. C. C. « NE TEMERE »

29. Nomine vagorum, de quibus art. V. § 4., veniunt omnes et
soli, qui nullibi habent Parochum vel Ordinarium proprium, ratione
domicilii vel menstruae commorationis. S. C. de Sacram. 12. Mart, 1910.
Ad licitam enim matrimonii celebrationem habenda est ratio dum­
taxat menstruae commorationis, et non etiam quasi-domicilii. S. C. C.
28. Mart. 1908. — Menstruae commorationis, in Dioecesi, si matri­
monio Episcopus seu loci Ordinarius adsistit; in Paroecia, si Parochus
matrimonio adsistit.
30. In quolibet casu. Quando ambo contrahentes non habent do­
micilium, vel saltem ab integro mense non commorantur in eodem
loco, regulariter matrimonio assistere debet parochus sponsae, nisi
iusla, non gravis, aliqua causa excuset. Quod etiam scripto est con­
signandum, pro casu quo aliqua difficultas deinde exoriri possit.
Matrimonia inter fideles mixti ritus, latini et rutheni, in Canadensi regione, tum inter fideles ruthenos, servata forma Decr. Ne te­
mere contrahi debent. — Uxor, durante matrimonio, ritum viri sequi
potest. Soluto matrimonio, mulier proprium originis ritum resumere
valet. — Matrimonia mixti ritus in ritu viri et ab eiusdem parocho
erunt benedicenda. Dispensationes vero dentur ct petantur ab Episcopo
sponsae. — S. C. de P. F. 8. Aug. 1913. art. 34.-38.
At, in Foederatis Civitatibus Americae Septentrionalis, matrimonia
inter fideles mixti ritus latini et rutheni, tum inter ipsos Graeco-Ruthenos, servata forma Decreti Ne temere contrahi debent, ac proinde
in ritu mulieris a parocho mulieris benedicenda sunt. — S. C. de
P. F. 17. Aug. 1914. — Cf. Supplem. Primum Instit. Theol. Mor.
et Enchir. Mor. ed. 3. pag. 18. seqq.
31. « VI. Parochus et loci Ordinarius licentiam concedere possunt
alii Sacerdoti determinato ac certo, ut matrimoniis intra limites sui
territorii adsistat.
Delegatus autem, ut valide et licite adsistat, servare tenetur limi­
tes mandati, et regulas pro Parocho et loci Ordinario η. IV. et V.
superius statutas ».
32. Quatuor ergo sunt conditiones, ut ab alio Sacerdote, quam
a Parocho vel ab Ordinario, matrimonio assistentia valide et licite
praestari possit: l.° ut ei licentia detur ab Ordinario vel a Parocho,
non ab alio; 2.° ut nonnisi Sacerdoti licentia detur; 3.° ut licentia
detur Sacerdoti certo et determinato; 4.° ut matrimonio assistat in
territorio licentiam dantis. — Minime vero requiritur, ut delegatio non
fiat, nisi in singulis casibus. Etenim quoad delegationem, praesenti De­
creto, nihil est immutatum, excepta necessitate eam faciendi Sacerdoti

481

DECRETUM S. C. C. « NE TEMERE »

determinato et certo, et restrictam ad territorium delegantis, quando
nempe delegatio simplici fiat Sacerdoti. S. C. C. 27. Iui. 1908. Quare
valida erit licentia, data generatim, ut matrimoniis assistat, vice-parocho vel alteri Sacerdoti, qui Parochum suppleat in casu absentiae.
Non enim requiritur etiam, ut licentia nonnisi pro certo et determi­
nato matrimonio detur. Si vero licentia alteri Ordinario vel Parocho
fiat, hi matrimonio valide et licite assistere possunt intra limites pro­
prii territorii. — Cum autem delegatus teneatur servare limites et ea
quae pro Parocho et loci Ordinario par. IV. et V. statuta sunt, se­
quitur posse delegato committi tum assistentia matrimonii, tum etiam
ea quae respiciunt inquisitionem circa statum liberum contrahentium,
et summarium dc eo processum ; ac delegationem fieri non posse Pa­
rocho, publico Decreto, suspenso ab officio, vel nominatim publico
Decreto excommunicato. Delegatio autem fieri non potest in generali,
sed in particulari omnino, sacerdoti determinato ac certo. — Sacerdoti
determinato ac certo, sive cx clero sacculari, sive ex clero regulari.
33. Si Parochus et Ordinarius non proprius licentiam obtinuerint
a Parocho et Ordinario proprio matrimonio adsistendi, possunt facul­
tatem matrimonio adsistendi delegare alii Sacerdoti determinato et
certo, intra limites sui territorii. Nam cum licentiam obtinuerint, licite
assistere possunt, sed, cum sint Parochus et Ordinarius, facultatem
habent vi proprii officii, et ex iure proprio, matrimonio valide assi­
stendi, et eam possunt consequenter alteri certo et determinato sacer­
doti delegare, intra limites proprii territorii.
Cum Ordinarius loci et Parochus possint, ordinaria potestate,
delegare licentiam alii sacerdoti certo ac determinato, ut matrimoniis
intra limites sui territorii assistat, possunt quidem eam licentiam illi
delegare, cum facultate subdelegandi ; sed evidenter, cum facultate subdelcgandi non quemlibet, sed alium certum ac determinatum sacerdo­
tem. Id enim, contra Decretum, aequivalenter esset facultatem con­
cedere, per obliquam viam, sacerdoti incerto ac indeterminato.
34. « VII. Imminente mortis periculo, ubi Parochus, vel loci
Ordinarius, vel Sacerdos ab alterutro delegatus, haberi nequeat, ad
consulendum conscientiae, et (si casus ferat) legitimationi prolis, ma­
trimonium contrahi valide ac licite potest coram quolibet Sacerdote
ct duobus testibus ».
35. Periculo, et non tantum articulo mortis. Haberi nequeat, mo­
rali ter loquendo, adeoque probabiliter haberi nequeat vel etiam in
dubio, utrum haberi possit. — Ad considendum conscientiae, et... le­
gitimationi prolis. In istis ergo duobus casibus, si Parochus vel OrBuccf.koni. lusi. theol. moralis IV.

31

482

DECRETUM S. C. C. « NE TEMERE »

dinarius vel Sacerdos rite delegatus haberi nequeat, alius quilibet
Sacerdos licite et valide matrimonio assistit. — Ad consulendum con­
scientiae, ad vitandum ergo peccandi periculum et periculum conse­
quenter aeternae salutis moribundi. — Ad considendum conscientiae,
si item ea moribundus aliunde teneatur gravi obligatione. — Ad con­
sulendum conscientiae, generale est ; adeoque non in solo casu concu­
binatus, uti diserte antea habebatur in Decr. S. O. 20. Febr. 1888.
— Et legitimationi prolis, quae consequenter sacrilega, incestuosa vel
adulterina non sit. — Coram quolibet Sacerdote, etiam publice excom­
municato vel suspenso.
36. In praedicto ergo periculo, opus non est ulla Ordinarii vel
Parochi venia, multo minus opus est ipso Parocho vel alio Sacerdote
ab Ordinario vel Parocho delegato, sed quilibet Sacerdos cum duobus
tamen testibus matrimonio assistere potest. Sed nonne, si desint testes,
locus dari potest legitimae epicheiae? Non desunt qui affirmant. Sed
non videtur. Id enim implicite praesupponitur in prop. damn, a S. 0.
19. Ian. 1661., E. Μ. η. 1044. Insuper in praesenti Decreto agitur prae­
cise de urgentissimo casu, imminente mortis periculo, et lex irritans
est. Ac si locus datur epicheiae, quando desint testes, tunc dicendum
esset dari locum etiam epicheiae, quando Sacerdos etiam desit.
37. « Quilibet vero sacerdos, qui ad normam art. VII. Decreti Ne
temere, imminente mortis periculo, ubi parochus vel loci Ordinarius
vel sacerdos ab alterutro delegatus haberi nequeat, coram duobus te­
stibus matrimonio adsistere valide ac licite potest, in iisdem rerum
adiunctis, dispensare quoque potest super impedimentis omnibus, etiam
publicis, matrimonium iure ecclesiastico dirimentibus, exceptis sacro
presbyteratus ordine et affinitate lineae rectae ex copula licita ». S. C.
de Sacram. 14. Maii 1909. — « Haec alia facultas valet non solum
pro concubinariis; sed, etiamsi non agatur de concubinariis, alia adsit
causa ad consulendum conscientiae, et, si casus ferat, legitimation!
prolis ». S. C. de Sacram. 13. 15. Aug. 1909. Valet praeterea pro
impedimentis omnibus, duobus tantum exceptis. Ergo valet etiam pro
impedimento clandestinitatis, et consequenter potest sacerdos dispen­
sare etiam a praesentia duorum testium, si haberi nequeant.
38. « VIII. Si contingat, ut in aliqua regione Parochus, locive
Ordinarius, aut Sacerdos ab eis delegatus, coram quo matrimonium
celebrari queat, haberi non possit, eaque rerum conditio a mense iam
perseveret, matrimonium valide ac licite iniri potest, emisso a sponsis
formali consensu coram duobus testibus ».

DECRETUM S. C. C. « NE TEMERE »

483

30. Si contingat, quovis in loco id contingat; unde sequitur ge­
neraliter: ut in aliqua regione, sive nempe in universa quadam Na­
tione, vel Provincia, sive in determinata alia parte seu loco; sive desit
loci Ordinarius, sive desit tantum Parochus, vel Sacerdos delegatus
ab Ordinario vel a Parocho, et quavis de causa id contingat, sive
quia e. g. missionarius ad locum non revertatur, nisi post sex men­
ses, sive quia sponsi ad missionarium accedere non possint; tunc enim
etiam verificatur quod haberi non possit.
40. Quare e contra in locis dissitis, ad quae singulis mensibus
missionarius non venit; in quibus tamen, si peteretur, haberi posset,
et vel ad eum aut ad alium missionarium, qui sit Parochus in sensu
Decreti, absque gravi incommodo accedere possent sponsi, matrimonia
contracta, sine missionarii seu parochi praesentia, retinenda sunt uti
invalida. S. C. C. 27. Iui. 1908. — Potest tamen coram alio Parocho,
in praedicto casu, gravi urgente causa, matrimonium libere contrahi;
nam ex praesenti Decreto matrimonium valide contrahitur coram quo­
libet Parocho. Parochus proprius ad liceitatem tantum requiritur, cuius
licentia tantum opus esset, et quae, stante gravi et iustissima causa,
bene praetermitti potest, et praesumi.
41. A mense, id est a triginta diebus, quamvis post mensem
elapsum mox Parochus, aut Ordinarius, aut Sacerdos ab cis delegatus
sit adventurus. — Eaque rerum conditio a mense iam perseveret. Haec
rerum conditio non censetur interrupta, ratione momentanei, inopinati
et fidelibus prorsus incogniti transitus per aliquem locum, a quo iam
a mense missionarius abest. S. C. C. 27. Iui. 1907.
42. In aliqua regione, quicumque locus sit, matrimonium potest
valide et licite contrahi coram solis testibus, sine praesentia Sacer­
dotis competentis ad assistendum, semper ac elapso iam mense, Sa­
cerdos competens absque gravi incommodo haberi vel adiri nequeat.
S. C. 12. Mart. 1910.
43. 5/ contingat, ut in aliqua regione. Valide matrimonium coram
solis testibus init, qui in fraudem legis se conferat in eam regionem.
S. C. de Sacram. 12. Mart. 1910.
44. « IX. § l.° Celebrato matrimonio, Parochus, vel qui eius vices
gerit, statim describat in libro matrimoniorum nomina coniugum ac
• testium, locum et diem celebrati matrimonii atque alia, iuxta modum
in libris ritualibus, vel a proprio Ordinario praescriptum, idque licet
alius Sacerdos vel a se vel ab Ordinario delegatus matrimonio adstiterit.

484

DECRETUM S, C. C. « NE TEMERE »

§ 2.° Praeterea Parochus in libro quoque baptizatorum adnotet
coniugem in tali die in sua Parochia matrimonium contraxisse. Quod
si coniux alibi baptizatus fuerit, matrimonii Parochus notitiam init*
contractus ad Parochum baptismi sive per se, sive per curiam episco­
palem transmittat, ut matrimonium in baptismi librum referatur.
§ 3.° Quoties matrimonium ad normam η. VII. aut VIII. con­
trahitur, Sacerdos in priori casu, testes in altero, tenentur in solidum
cum contrahentibus curare, ut initum coniugium in praescriptis libris
quam primum adnotetur ».
45. Parochus... stalim describat, ille quidem parochus, qui matri­
monio suam praebuit assistendam, licet non proprius ex venia proprii
parochi. — Describat, nempe illa quae enumerantur, nomina coniugum et testium, locum et diem celebrati matrimonii, et nomen Ordi­
narii, Parochi vel delegati, qui matrimonio adfuit. Atque alia, iuxta
modum in libris ritualibus, vel a proprio Ordinario praescriptum;
quare Ordinarius potest, praeter praedicta, alia addenda praescribere.
46. Describat in libro matrimoniorum, et praeterea matrimonium
adnotet in libro baptizatorum. Ac si contrahentes alibi fuerint baptizati,
matrimonii notitiam Parochus sive per se sive per curiam episcopalem
propriae dioeceseos, vel dioeceseos contrahentium, transmittere debet
ad Parochum illius paroeciae, in qua contrahentes fuerunt baptizati.
47. Ad hanc curandam quam primum matrimonii adnotationem
tenentur sacerdos, vel testes, in solidum cum contrahentibus, quando
matrimonium celebretur in extremis, vel Parocho aut Ordinario aut
eorum delegato deficiente. — Parochus autem, ad quem haec transmit­
titur notitia, eam adnotare debet in libro matrimoniorum et in libro
baptizatorum, et si contrahentes alibi fuerint baptizati, ad parochum
baptismi eam ipse transmittere tenetur. — In solidum tenentur, quare
uno adnotationem négligente, alii ad eam curandam obligantur, uno
eam curante, alii liberi manent.
48. « X. Parochi, qui heic hactenus praescripta violaverint, ab
Ordinariis pro modo et gravitate culpae puniantur. Et insuper, si
alicuius matrimonio adstiterint contra praescriptum § 2.1 et 3.1 num. V.
emolumenta stolae sua ne faciant, sed proprio contrahentium Parocho
remittant ».
49. Parochi, qui ; non alii. Hactenus praescripta, scilicet quod
validitatem et quoad liceitatem. — Puniantur ; poenae ergo sunt fe­
rendae ab Ordinario sententiae. — Contra praescriptum § 21 et 3·'
num. I’., si nempe Parochus assistat matrimonio eorum, qui pertinent
ad aliam paroeciam, sine venia Parochi vel Ordinarii proprii alter­

DECRETUM S. C. C. « NE TEMERE »

485

utrius contrahentis, et extra casum necessitatis. — Non faciet sua;
adeoque nulla requisita sententia pro huiusmodi subeunda poena. —
Proprio contrahentium Parocho remittat, proprio ratione domicilii,
contrahentium, scilicet sponsae, si diversarum illi sint paroeciarum.
50. « XI. § l.° Statutis superius legibus tenentur omnes in ca­
tholica Ecclesia baptizati, et ad eam ex haeresi aut schismate con­
versi (licet sive hi, sive illi ab eadem postea defecerint), qqoties inter
se sponsalia vel matrimonium ineant.
§ 2.° Vigent quoque pro iisdem de quibus supra catholicis, si
cum acatholicis sive baptizatis, sive non baptizatis, etiam post obten­
tam dispensationem ab impedimento mixtae religionis vel disparitatis
cultus, sponsalia vel matrimonium contrahunt; nisi pro aliquo par­
ticulari loco aut regione aliter a S. Sede sit statutum.
§ 3.° Acatholici sive baptizati sive non baptizati, si inter se con­
trahunt, nullibi ligantur ad catholicam sponsalium vel matrimonii
formam servandam ».
51. Omnes in catholica Ecclesia baptizati, et conversi, licet postea
defecerint. Lex ergo universalis est pro quolibet loco, abolita conse­
quenter qualibet alia contraria lege vel consuetudine, sive generali,
sive particulari.
52. Omnes in catholica Ecclesia baptizati. Decretum non exten­
ditur ad catholicos ritus orientalis S. C. C. 1. Febr. 1908. Quare
valida sunt catholicorum matrimonia inter se, vel eorum matrimonia
mixta, si nempe cum schismatico vel haeretico contrahunt, non servata
forma Decreti. Attamen validum non est matrimonium contractum a
catholico ritus latini cum catholica ritus orientalis, non servata forma
a Decr. Ne temere statuta. S. C. C. 28. Mart. 1908. Cfr. praeterea
ea quae supra dicta sunt de Ruthenis, n. 30., par. 2.a et 3Λ — An ii
etiam praedicto Decreto teneantur, qui nati a parentibus acatholicis,
catholice baptizati sunt, et a prima aetate haeretice, infideliter vel
atheorum ritu succreverunt, nondum definitum est, et recurrendum
in singulis casibus est. S. O. 31. Mart. 1911.
53. Postea defecerint ; post baptismum in catholica Ecclesia, vel
post conversionem ad eam. — Etiam in imperio Germaniae catholici
qui ad sectam haereticam vel schismaticam transierunt, vel conversi
ad fidem catholicam ab ea postea defecerunt, etiam in iuvenili vel
infantili aetate, ad valide cum persona catholica contrahendum, adhi­
bere debent formam in Decreto Ne temere statutam, ita scilicet, ut
contrahere debeant coram parocho et duobus saltem testibus. S. C. C.
1. Febr. 1908. Et ratio est, quia Decretum Provida, quod unice exci­

486

DECRETUM S. C. C. « NE TEMERE »

pitur, respicit tantum matrimonia haereticorum inter se et cum catho­
licis. Cf. n. 55.
54. Pro iisdem calholicis, si cum acatholicis baptizatis, adeoque
omnia matrimonia mixtae religionis, salva exceptione indicata, obnoxia
sunt huic legi. — Mixtae religionis. Immota permanent, quae pro
hisce nuptiis statuta sunt, absque catholico ritu, et extra ecclesiam
celebrandis. — Cfr. dicta supra n. 18., par. Decr. — Si cum acatholicis.
Sub nomine acatholicorum comprehenduntur etiam schismatici et hae­
retici rituum orientalium. S. C. C. 28. Mart. 1908.
55. Nisi pro aliquo particulari loco, aut regione aliter a S. Sede
sit statutum. Comprehenditur tantummodo Const. Provida Pii X.
18. lanuarii 1906. pro Germanico Imperio. Minime quoque compre­
henduntur cetera Indulta ac Declarationes clandestinitatis impedimen­
tum respicientes. S. C. de Sacr. 1. Febr. 1908. — Praefata autem
Const. Provida, extensa est, quoad matrimonia mixta, Regno Hungariae. S. C. de Sacr. 9. Febr. 1909.
56. Post extensionem C. Provida ad regnum Hungariae, Germa­
niam inter et Hungarian!, quoad validitatem clandestinorum mixtorum
matrimoniorum, reciproca relatio non habetur, ita ut duo coniuges nati
ambo in regno Hungariae, valide non contrahant clandestino quoque
modo in Germania, et, viceversa, duo coniuges nati ambo in Germa­
nia matrimonium mixtum clandestinum valide non ineant in regno
Hungariae. S. C. de Sacram. 18. lun. 1909. — Neque item natus in
Germania cum nata in regno Hungariae mixtum matrimonium valide
init sive in Germania sive in regno Hungariae. Sed, in quovis casu,
ambo coniuges esse debent nati in Germania, vel respective in regno
Hungariae. S. C. de Sacram. 18. lun. 1909.
57. Haeretici et schismatici omnes e contra praesenti Decreto non
tenentur. Valide sponsalia et matrimonium contrahere possunt quo­
cumque in loco.
58. « Praesens Decretum legitime publicatum et promulgatum
habeatur per eius transmissionem ad locorum Ordinarios; et quae in
eo disposita sunt ubique vim legis habere incipiant a die solemnis
Paschae Resurrectionis D. N. I. C. proximi anni 1908.
Interim vero omnes locorum Ordinarii curent hoc Decretum quam
primum in vulgus edi, et in singulis suarum dioecesum parochialibus
ecclesiis explicari, ut ab omnibus rite cognoscatur.
Praesentibus valituris de mandato speciali SSmi D. N. Pii PP. X.,
contrariis quibuslibet, etiam peculiari mentione dignis, minime ob­
stantibus ».

COPULA MARITALIS ET PERFECTA

487

59. Ubique vim legis habere. Decretum ergo vim habet univer­
salis legis in universa Ecclesia. Publicatum et promulgatum censetur
per ipsam transmissionem ad locorum Ordinarios. Abolet ipsum quamcuinque etiam particularem legem et consuetudinem contrariam, qui­
buscumque etiam particulari mentione dignis minime obstantibus. Eius
tandem obligatio incipit a die solemni Paschae Resurrectionis prae­
sentis anni 1908., id est a Die 19. Aprilis, ab initio istius diei, quod
a media nocte est post praecedentem diem. Hinc monentur Ordinarii,
ut curent hoc Decretum quamprimum in vulgus edi, et praeterea in
singulis suarum dioecesium parochialibus ecclesiis explicari ; id enim
omnino necessarium est, ut praedictum Decretum ab omnibus rite co­
gnoscatur et observetur.
Matrimonii probatio
« Imprimis curandum diligentissime est, ut factum contracti ma­
trimonii legitimis probationibus ostendatur: quae probationes, licet
studiose quaesitae, si haberi nequeant, deferatur partibus iuramentum,
quo propriam assertionem confirment: hoc praestito, partes habeantur
tamquam legitimo matrimonio coniunctae, earumque proles ut legitima.
Excipiendi tamen sunt casus, in quibus ius plenam probationem re­
quirit ex. gr. si agatur de praeiudicio alterius matrimonii vel de or­
dinibus suscipiendis.
Matrimonium autem per iuramentum ut supra confirmatum inscri­
batur non quidem in communi matrimoniorum libro, sed in distincto
libello ad hoc destinato». S. C. Sacram. 6. Mart. 1911.

COPULA MARITALIS ET PERFECTA
Ad n. 958.
Copula vere maritalis non est copula imperfecta ut est illa, quae
habetur penetratione membri virilis intra vas mulieris cum effusione
virilis seminis, muliere impotente ad generationem extante; sed co­
pula perfecta est, quae perficitur seminum commixtione, seminis nempe
virilis, et foeminei. Sine hac enim seminum commixtione non habetur
proximum generationis principium ; cum huiusmodi principium non
habeatur nisi virili semine ct ovulo, ac utriusque commixtione, ut il­
lud istud foecundare possit. Enim vero ut matrimonium ex suo fine

488

COPULA MARITALIS ET PERFECTA

intrinseco est ad generationem, ita etiam ad generationem ut ad suum
intrinsecum finem maritalis et perfecta copula est.
« In generatione hominis, ait S. Th. Quodl. 5. a. 8., sicut et
aliorum animalium semen patris est agens, materia vero a matre mi­
nistrata est, sicut patiens, ex quo corpus humanum formatur ». Et
Quodl. 8. a. 5. ad 3. : « Ad conceptionem humani corporis duo con­
currunt; scilicet materia, ex qua formatur conceptum, et iterum vis
formativa, quae conceptum format... Materia concepta praeparatur per
virtutem generativam matris, vis autem formativa est in semine pa­
tris *. Matrimonium autem ex S. Th. S. q. 44. a. 1. est coniunctio
viri et uxoris ad unam generationem et educationem prolis et ad miam
vitam domesticam. Copula ergo maritalis et perfecta illa esse non po­
test, quae non est de se simpliciter generativa ; sed generativa tantum
ex parte viri et non etiam ex parte mulieris, adeoque ad generatio­
nem inidonea. « Volo filios procreare, et ideo maritum accepi ». C. Ac­
cepisti 1. de Frigid, Quae igitur ad filios procreandos impotens est,
est etiam impotens ad maritum accipiendum. Ea profecto « numquam
poterit esse mater aut coniux ». C. Fraternitatis 4. eod. tit.
quasi dicatur : non potest esse mater, ergo neque potest esse coniux.
Unde idem S. Th., Catena Aurea Matth. C. 19. v. 15.; « Deus ma­
sculum quidem et foeminam creavit hominem profler necessitatem fi­
liorum generandorum... Et hoc est quod dicitur: Propter hoc re­
linquet homo patrem et matrem, ET adhaerebit uxori SUAE ». Et
in Ep. ad Eph. C. 5. Lect. 10.: «Et quia homo respectu patris et
matris est inferior, non superior, ideo ad uxorem cuius est superior,
et ad filios naturaliter plus afficitur, quam ad parentes, et etiam, quia
uxor sibi coniungitur ad actum generationis ». Et Contra Gen­
tes 1. 3. C. 122. « Sic igitur ordinata esse seminis debet emissio, ut
sequi fossit et generatio conveniens et geniti educatio. Ex quo patet,
quod contra bonum hominis est omnis emissio seminis tali modo quod
generatio, secundum se, sequi non possit, et si ex proposito hoc aga­
tur oportet esse peccatum ».
Si copula maritalis et perfecta, perfecta non est nisi tantum in
ratione copulae, matrimonium habebitur etiam inter eunuchos, qui co­
pulam in ratione copulae perficere possunt; matrimonium consumma­
bitur, etiamsi vir in ea copula non seminet. Seminis effusio extranea
omnino est copulae in ratione copulae, et ad eam perficiendam mi­
nime pertinet. Pertinet ad copulam de se generativam, et haec de se
simpliciter generativa, seu generationi idonea, esse non potest, nisi
talis sit simul ex parte viri et ex parte foeminae. Ut copula viri im­

COPULA MARITALIS ET PERFECTA

489

potentis idonea generationi non est, ita neque copula mulieris impo­
tentis generationi idonea est. Operatio sequitur esse.
Copula perfecta est copula viri seminantis in debito vase mulie­
ris, adeoque aliunde non impotentis ad generationem. Nam debitum
vas copulae maritalis non est mera vagina, sed est vas aptum ad ge­
nerationem, Salmant. de Matr. tr. 9. c. 4. punct. 1. n. 2. Vagina
non est locus, in quo virile semen sistere debet ex institutione na­
turae, tanquam in naturali suo termino, sed est tantum via et canale,
per quod illud semen debeat ad uterum pervenire et ovulum foecundare. Hinc in copula motus naturaliter producitur musculorum et epitelii coruscantis membranae pituitosae, et simul fit motus descensus
uteri, qui spasmodice contrahitur ad hauriendum semen, quo peracto,
semen deinde perveniat ad ovulum foecundandum. Unde patet quod
demptis utero et ovariis non habetur subsequent tantum generationis
obstaculum, sed essentialis potentiae generationis defectus antecedens.
et consequenter concomitans impotentia ad generandum; quippe tunc
copula remanet substantialiter incompleta et imperfecta, eo ipso quod
ea membrorum viri et mulieris unio, unione terminari non possit, ex
praedicto essentiali defectu elementorum requisitorum essentialiter ad
generationem, virilis seminis et foeminei ovuli.
Neque valet dicere eam copulam esse certe idoneam ad sedan­
dam concupiscentiam, etsi non sit ad generationem idoneam, et ma­
trimonium adhuc licite et valide contrahi posse ad sedandam concu­
piscentiam, stante impotentia mulieris, ad generandum. Etenim quo­
nam actu sedanda licite erit concupiscentia ? Certe non copula qua­
cumque, sed copula maritali. Et quaenam haec est? Illa in qua vir
tantum seminat, ex tante impotentia mulieris ad generandum ? Verum
hoc est illud, quod est probandum. Unde patet clara principii petitio.
Iam enim tunc supponitur matrimonium valere, non obstante ea im­
potentia ad generandum.
Noldin (De Sacram, n. 577.) copulam carnalem vocat eam quae
est «.per se aptam ad prolis generationem ».
Sanchez (De matrim. I. VII. disp. 92., n. 281)'. « Matrimonii
« contractus essentialiter consistit in mutua obligatione ad copulam per­
ii feclam suapte natura aptam ad prolis generationem ».
Santi (/. IV., ht. 15., n. /.): « Copula perfecta ea est quae...
« de se capax sit ad generationem operandi ».
Wernz (/. I\ ., tit. 13., n. 342.)'. «Illa copula dicitur perfecta
« quae de se est apta ad generandam prolem, quamvis per accidens
«prolis generationem de facto non producat, v. gr. in mulieribus iam

490

MATRIMONII CONSUMMATIO, ETC.

« gravidis vcl in viris vel Jeminis slerilibus v. gr. ob provectam ae« talem »
Dicitur suapte natura apta, seu de se capax, quia non requiri­
tur, ut generatio revera sequatur. Quapropter impotentia, quae est
« incapacitas viri vel mulieris ad copulam perfectam vel generandam
«prolem» (Wernz 1. c.) non est confundenda cum sterilitate, «quia
« in sterilitate tantum per accidens est ut non sequatur generatio, in
« impotentia vero est per se seu ex intrinseco defectu naturae; in
« priori generatio non sequitur ex aliquo obstaculo ab extra adve« niente, quod eam impedit, uti ex deficientia caloris vel eius exube« rantia; in impotentia vero coeundi generatio non sequitur ex de« fectu eorum quae natura ipsa ut media necessaria ad hunc finem
«exigit» (S. R. Rota in una Platien. -- Null. Matr. coram Mori).
Atque haec quidem quoad doctrinam speculativam. Nam, practice
loquendo, matrimonium profecto non erit impediendum, tum quia pra­
ctice non constat de absoluta et perfecta mulieris impotentia, tum quia
quaestio non est adhuc dirempta.

MATRIMONII CONSUMMATIO
SECUNDUM COMMUNEM DOCTORUM SENTENTIAM

Dicendum, ait Angelicus Doctor, frigiditatem magis et frequentius
quam caliditatem matrimonium impedire, quia « tollit non solum com­
mixtionem seminum, sed etiam vigorem membrorum, quo fit con­
junctio » 4. D. 34. q. 1. a. 2. ad 2.
Viva, De Matrim. q. 5. a. 10. n. 5. ait: « Impotentes hic dici,
qui non possunt habere talem copulam, ex qua fiat UNA caro ex
duobus per utriusque seminis commixtionem, ex qua possit una
caro prodire ».
Sylvius in Supplem. q. 58. a. 1. quaerit. 1. inquit: «Impoten­
tia, quae matrimonium dirimit, est impotentia copulae carnalis, id est
illius copulae, in qua viri et mulieris commisceantur semina... De
ratione matrimonii est traditio potestatis ad copulam carnalem ; haec
autem copula fieri non potest, nisi possint commisceri semina, seu
quae sunt loco seminum ».
Pichler, Summa Iur:>prudentiae 1. 4. tit. 1. n. 75. matrimonium,
ait, «.consummatum, quod non solo consensu contractum, sed etiam

MATRIMONII CONSUMMATIO, ETC.

491

copula carnali, eaque perfecta,... seu per se sufficiente ad generatio­
nem prolis et faciente, ut coniuges per commixtionem seminum ef­
ficiantur una caro, completum et perfectum est ».
Billuart, Summa S. Thomae edit, nova Paris. 1895. torn. 10.
pag. 161., matrimonium, ait, « consummatum est quod per carnalem
copulam maritalem et commixtionem seminum completur; quia tunc
coniuges fiunt una caro... Dixi et commixtionem seminum; quia ne­
que per solam penetrationem vasis sine seminatione, neque per solam
viri sine seminatione mulieris consummatur matrimonium in foro con­
scientiae, licet consummatum praesumatur in foro exteriori ; quia sine
commixtione seminum apta generationi non fiunt una caro inchoa­
tive, quae inchoatio completur per prolem, in cuius una carne com­
plete adunantur ».
Zacchias Quaest. Med.-Leg. Consil. 72. n. 11. ait: «Certum au­
tem est coniuges fieri unam carnem, quod est de essentia matri­
monii, non per penetrationem vasorum, sed per commixtionem se­
minum ex parte utriusque effusorum ». Et Op. cit. lib. 9. tit. 3.
q. VII. n. 2.-3,: « Requiritur in consummatione matrimonii potentia
ad generandum, quia per generationem, quae ex miscela utrius­
que seminis in UNUM succedit, vir et uxor efficiuntur una caro...
Nam quid illud est, virum et uxorem effici unam carnem? Num
simplex utriusque coniunctio per membra generationis? Nequaquam:
nam frusti atoi ia est haec coniuntio, nisi ex ea sequi possit generatio,
aut semina utriusque decisa non misceantur ad concipiendum fe­
tum.., Ubi ergo ex coitu nulla est spes generationis ex eo quod
semina CONIUGUM simul non concurrunt, neque uniantur... non
possunt vir et uxor effici una caro, et sic non possunt matrimo­
nium consummare ».
Si theologi utique non defuere, imo plures fuere, inter antiquos,
qui ad maritalem actum requirebant tantum virile semen, hoc ideo
fuit, quia Aristotelis sententiam sunt secuti, requirentis ad generatio­
nem tantum virile semen, quin aliquid femina praestare in ea debe­
ret. Quare isti theologi nunquam contenti fuere praecise ipso coitu,
in quo vir solus semen effuderit, nisi quia crediderunt illum coitum
per se solum sufficientem ad generationem, quam sufficientiam ipsimet
excludunt, in alia Galeni et Hyppocratis sententia, requirentium du­
plex essentiale elementum, alterum ex parte viri, alterum ex parte
foeminae, et quam plures quoque ex antiquis, iique doctissimi, am­
plexi sunt.

492

MATRIMONII CONSUMMATIO, ETC.

Et sic, e. g. De lustis, qui illi adhaeret Aristotelis sententiae,
de Dispens. Matrim., 1. 2. C. 7. n. 10. seqq,, ecce quomodo loqui­
tur: « Non nisi per copulam perfectam et consummatam vir et foemina efficiuntur una caro ». Ut ergo affinitas contrahatur « requiritur
veri seminis virilis in vase effusio, quae sit ad prolis generationem
sufficiens... Dixi, requiri de necessitate seminis virilis effusionem, quia
probabilissimum est non requiri ad generationem foemineum semen,
unde, quamvis foemina non seminet, sed solus vir, contrahitur affini­
tas, non tamen a converso contrahitur, si sola foemina seminet, et non
vir ». Si ergo probabilissimum et certum sit contrarium, ut in prae­
senti est, requiri nempe ad generationem foemineum semen, seu ovu­
lum, neque copula ex De lustis erit perfecta, nec matrimonii erit con­
summatio, neque erit affinitas.
Et sic etiam Sanchez, de Matrim., 1. 2., D. 21., n. 10., 11., qui
eidem Aristotelis adhaesit sententiae quaestionem movet, utrum ea
sententia certa sit, et respondet: « Sed quamvis haec sententia com­
munior et probabilior sit, non tamen est adeo certa, ut quidam ex
eius defensoribus existimant, cum innitatur illi soli principio phi­
losophico, quod semen foemineum non sit necessarium ad generatio­
nem, et illud non est certum, quia satis probabiliter multi te­
nent contrarium, ut Hippocrates et multi alii; cum ergo fundamen­
tum non est certum ; ita nec opinio illi innitens... Quare
concludo esse probabile non consummari matrimonium nisi
ETIAM FEMINA SEMINET. Prob. QUIA AD MATRIMONII CONSUMMATIO­
NEM REQUIRITUR COPULA EX QUA SEQUI POTEST GENERATIO... Ut

clare colligitur ex ceteris DD., cum inde probent consummari matri­
monium absque femineo semine, quod non sit ad generationem neces­
sarium ; sed probabile est, nisi femina seminet, NON POSSE EX EA
copula sequi generationem, ut probavi, ergo similiter habet ean­
dem probabilitatem non esse consummatum matrimonium viro
SOLO SEMINANTE ».

Inde clare habetur, secundum antiquorum omnium doctorum sen­
tentiam, matrimonium consummari copula per se simpliciter apta ad
generationem, quae nempe habet omnia elementa ut generatio sequi
possit. Et ideo si eorum plures existimarunt matrimonium consum­
mari, solo viro effundente semine in debitum vas mulieris, hoc ideo
fuit, quia tenuere semen mulieris non esse ad generationem necessa­
rium. Si vero teneatur, ut nunc certum videtur, mulieris semen seu
ovulum esse ad generationem necessarium, iam copula illa in qua
solus vir semen effundit, neque per se est sufficiens ad generationem,

AFFINITATIS INTRINSECA NATURA, ETC.

493

neque consequenter per eam matrimonium consummatur, neque ex ea
affinitas exoritur; sed omnino opus est utriusque, viri et foeminae,
sem in u m com m ixiione.

AFFINITATIS INTRINSECA NATURA
SECUNDUM COMMUNEM DOCTORUM SENTENTIAM
Ad n. 1002.
Ut consanguinitas est naturale vinculum ex communione sangui­
nis, ita affinitas est naturale vinculum ex seminum commixtione.
S. Thom. 4. D. 41. q. 1. a. 1. qc. 4. ad 2.: « Vir et foemina
efficiuntur una caro per mixtionem seminum. Unde quantumcumque
aliquis claustra pudoris invadat, NISI COMMIXTIO SEMINUM SEQUATUR,
non contrahitur ex hoc affinitas ». « Dicendum, ait idem
S. Th. S. q. 55. a. 3. ad 3. quod concubitus contra naturam non
habet commixtionem seminum, quae possit esse causa generatio­
nis, et ideo ex tali concubitu non causatur affinitas ».
S. Bonaventura 1. 4. Sent. D. 41. q. 1. Resp.: « Affinitas gene­
raliter contrahitur per omnem coitum, in quo est commixtio SEMI­
NUM. Et ratio huius est, quia non contrahitur, nisi ratione unionis;
tunc autem dicuntur una caro fieri, quum per commixtionem se­
minum fit consummatio illius operis ».
Pyrrhus Corradus: « Per vinculum coniugale, cum potestate ad
copulam, vir et uxor uniuntur in ratione unius principii ad genera­
tionem, ct inde inter eos oritur affinitas... Tunc solum dicitur affini­
tas, quando vir et foemina una et eadem caro efficiuntur; unde san­
guis unius dicitur sanguinem alterius tangere ». Sanguis unius, san­
guinem alterius; non sanguis profecto viri, sed semen, quod honestiore
verbo sanguis a veteribus appellabatur; adeoque neque sanguis foe­
minae sed semen, seu ovulum. Dispens. Apost. lib. 8. cap. 7. num. 18.
19. 20.
Atque hac eadem sanguinis expressione et sanguinis commix­
tione explicatur affinitas in C. Lex Divinae 18. can. 27. quaest. 2.
Sanguinis commixtio, scilicet seminis utriusque viri et foeminae, cum
commixtio non fiat, uno tantum seminante.
Sed adhuc clarius idem Pyrrhus Corradus Prax. Dispens. Apost.
lib. 7. cap. 1. n. 18.: « ad causandam affinitatem requiritur CONCURSUS
utriusque seminis

».

494

MATRIMONIUM SENUM

Perez De Matrimonio Disp. 31. S. 1. η. 1. 2. inquit: « Affini­
tas ex eo solum oritur, quod sanguis viri id est semen, quod hone­
stiori nomine dicitur sanguis, quia proxime fit ex sanguine, et san­
guis menstruus foeminae, aut eius semen, commisceantur intra
matricem ipsius foeminae... Absque ea commixtione qui aliter commi­
scentur non fiunt una caro... fieri unam carnem seu unum sangui­
nem est fieri principium ex se sufficiens unius carnis et prolis ».
Salmanticenses Curs. Theol. Moral. De Matrim. tr. 9. c. 4.
punct. 1. n. 5.-6. inquiunt: « Per illam copulam, et non aliam con­
summatur matrimonium, per quam coniuges fiunt una caro, et resul­
tat affinitas cum consanguineis ; sed etiamsi vir claustrum pudoris
penetret, nisi utriusque seminis commixtio sequitur, neque sequitur
affinitas, nec coniuges fiunt una caro. Ergo nisi foeminae semina­
tio CUM seminatione viri intra vas conjungatur non consum­
matur matrimonium ».

S. Alph. in suo Opere Morali resumit fere totam moralem an­
tiquorum doctrinam. lamvero lib. 6. n. 1075. quaestionem tractat, an
ad affinitatem contrahendam requiratur, ut copula ex utraque parte,
viri et foeminae, sit consummata, et respondet: «Certum est requiri
seminationem viri ; an autem requiratur etiam seminatio foeminae, ne­
gant Pontius, Palans, etc.... Ratio, quia ad generationem non est ne­
cessarium semen femineum, iuxta plurimorum sententiam. Secunda
sententia vero etiam probabilis affirmat, et hanc tenent S. Bonav., Innoc. etc.... Ratio tum quia iuxta aliorum plurium sententiam etiam
semen feminae requiritur, ad generationem, tum quia (et haec ratio
fortius urget) non contrahitur affinitas, nisi coeuntes fani una caro ;
at non fiunt una caro, nisi semina commisceantur. Et haec sen­
tentia valde firmatur ex auctoritate D. Thomae etc. ». Unde S. Alphonsus ibid. n. 918. hanc ait postremam sententiam esse in praxi
tenendam.

MATRIMONIUM SENUM
Ad n. 994. 1053.
Ang. Doctores QQ. DD. de Malo q. 15. a. 2. ad 14.: « Ille
actus est contra naturam in genere luxuriae, ex quo non potest sequi
generatio, secundum communem speciem actus; non autem ille, ex quo

COPULA CUM MULIERE PRAEGNANTE
non potest sequi

nectus

propter aliquod particulare accidens,

495

SICUT

est se­

VEL INFIRMITAS ».

Paulus Zacchias 1. 9. tit. 3. VII. n. 2.-3.: « Quandocumque de­
crepitus contrahit matrimonium praesumitur potens ad generandum ;
nam quotiescumque decrepitus est potens ad coeundum, potest prae­
sumi potens ad generandum, cum ex Aristotelis auctoritate et ex quo­
tidiana experientia habeamus, virum in~ quacumque aetate generare
posse, dum possit coire, et semen emittere ».
Cum senes generandi potentiam retineant, et retinere certe prae­
sumuntur, nisi contrarium positive probetur, nam generandi potentia
maxime naturalis est; ideo matrimonium, sine ulla difficultate, licite
et valide contrahunt. Et quoad viros, quotidiana constat experientia,
et doctissimi asserunt physiologi, quacumque aetate ipsi sint, posse
eos generare, dummodo coire et semen emittere valeant, ut ipse Zac­
chias affirmavit. Virilis enim seminis elaboratio et confectio semel pu­
bertatis tempore incepta tota perdurat vita. Et ad foeminas quod atti­
net, nulla definiri potest aetas, qua in ipsis cesset vis generative. Nam
ut iterum ex experientia et ex physiologia constat, nullum statui po­
test in vetulis tempus, quo menstruatio dici potest definitive cessata,
unde deduci posset in ipsis absoluta generandi capacitas. Menstrua
etiam semel cessata pluribus iterum causis instaurantur ; et etiam abs­
que menstruis ovulatio persistit, et praegnatio reapse contingit. Po­
tentia tamen generandi, cum ejfectu coniuncta, deficit regulariter in
foeminis ab anno 45.-50., imminuitur regulariter in viris ab anno 50.
Sunt tamen casus, in quibus etiam sexagenariae et septuagenariae ge­
nerant; et septuagenarii facilius generant cum iuniore. Verum prolis
detrimentum non abest cum notabilis habetur inaequalitas in sponso­
rum aetate. Conferantur docta Opuscula et Medicina Pastoralis losephi
Antonelli in hac re versatissimi, et omni maioris invidia. Conferantur
item Opuscula docti et eruditi Francisci Topai, clarissimi in Urbe
Chirurgi.

COPULA CUM MULIERE PRAEGNANTE
Ad n. 1074.
Illicita videri posset haec copula, quia, cum uterus sit clausus
durante tempore praegnationis, haberi non potest commixtio virilis
seminis cum ovulo mulieris. Ea copula consequenter matrimonium
consummari non potest, siquidem generatio est omnino impossibilis.

495

DECISIONES SACR. CONGR. CIRCA ONANISMUM

Verum licita reapse est huiusmodi copula, quia praegnatio non
reddit mulierem impotentem ad generationem. Ea non est nisi mere
extrinsecum accidens quoddam particulare, quod in praesenti impedire
tantum potest effectum copulae. Sed copula manet in se omnino idonea
ad generationem tum ex parte viri tum ex parte mulieris, et est vere
consummativa matrimonii. Ac tam verum est quod ea copula vera se­
minum commixtio per se non desideretur, neque consequenter aptitudo
in ea desit ad generationem ad prolem etiam effective habendam, ut
superfetatio non sit impossibilis. Nzxa. praeterea seminum per se est
in ea copula commixtio, quatenus inchoative in ea copula est semi­
num commixtio; verus enim in ea est utriusque seminis concursus,
licet iste ad suum terminum et effectum non pertingat, ob acciden­
tale praegnationis impedimentum. Coniuges, maritali copula, fiunt una
caro, non actualiter in prole seu in ipsa effectiva generatione prolis,
sed potentialiter relate ad prolem, in uno proximo prolis principio,
quod illa est inchoative seminum commixtio, et utriusque seminis
concursus, quod semen vario modo, secundum varias circumstantias,
impediri potest in sua activa et passiva foecundatione. Apposite Perez
de Matrim. disp. 31. sect. 1. n. 2.: « Fieri unam carnem est fieri
principium ex se sufficiens unius carnis et prolis ». Et Caietanus len­
tae. 9. q. 1. coniuges, ait duo sunt in carne una, « hoc est in uno
carnalis generationis perfecto iustoque principio ».

DECISIONES SACRARUiM CONGREGATIONUM
CIRCA ONANISMUM
Ad n. 1066. 1067.

« Quaeritur a Sede apostolica, qua nota theologica dignae sint
tres propositiones sequentes, nimirum: l.° Ob rationes honestas coniugibus uti licet matrimonio eo modo, quo usus est Onan. 2.° Proba­
bile est istum matrimonii usum non esse prohibitum de iure naturali.
° Nunquam expedit interrogare de hac materia utriusque sexus
3.
coniuges, etiamsi prudenter timeatur, ne coniuges, sive vir sive uxor,
abutantur matrimonio.
R. Ad l.um: Propositionem esse scandalosam, erroneam, et iuri
naturali matrimonii contrariam. Ad 2.um : Propositionem esse scanda­
losam, erroneam et alias implicite damnatam ab Innocentio XI. pro-

497

DECISIONES SACR. CONGR. CIRCA ONANISMUM

positione 49? Ad 3.um: Propositionem, prout iacet, esse falsam, nimis
laxam, et in praxi periculosam ». S. O. 21. Maii 1851.
Quaeritur: « 1.° An coniuges, qui matrimonio eo utuntur modo,
ut conceptionem praecaveant, actum per se moraliter malum exerceant?
2. ° Si actus habendus sit ut moraliter malus, an coniuges de illo
se non accusantes considerari possint tanquam in ea constituti bona
fide, quae eos a gravi culpa excuset ?
3. ° An probanda sit agendi ratio confessariorum, qui, ne, conju­
gates offendant, illos circa modum, quo iuribus matrimonii utuntur,
non interrogant ?
R. Ad l.um Cum tota actus deordinatio ex viri malitia procedat,
qui loco consummandi, retrahit se et extra vas effundit; ideo si mulier
post debitas admonitiones nihil proficiat, vir autem instet minando
verbera aut mortem, poterit ipsa, ut probati theologi docent, citra
peccatum simpliciter permittere, idque ex gravi causa, quae eam ex­
cusat; quoniam charitas, qua illud impedire tenetur, cum tanto in­
commodo non obligat ».
Ad 2,um autem et 3,um respondetur: « Quod praefatus confessa­
rius revocet in mentem adagium illud: sancta sancte esse tractanda;
atque etiam verba perpendat S. Alphonsi de Ligorio, viri docti et
harum rerum peritissimi, qui in Praxi confessariorum, § 4., n. 41.
inquit: Circa autem peccata coniugum respectu ad debitum conjugale,
ordinarie loquendo, confessarius non tenetur, nec decet interrogare,
nisi uxores, an illud reddiderint, modestiori modo quo possit... De
aliis taceat, nisi interrogatus fuerit. Necnon alios probatos auctores
consulere non omittat ». S. Poenit. 8. lun. 1842.
« Bertha virum habet, quem constanti experientia cognoscit esse
onanistam. In vanum omnia tentavit media, ut illud a tam nefando
crimine retraheret. Quinimo gravissima aut saltem gravia mala ei im­
minent nunc probabiliter, ita ut vel haec mala incurrere debeat, vel
fugere e domo mariti, nisi permittat saltem aliquando abusum ma­
trimonii, etc.
R. Cum in proposito casu mulier a sua quidem parte nihil contra
naturam agat, detque operam rei licitae, tota autem actus inordinatio
ex viri malitia procedat, qui, loco consummandi, retrahit se et extra
vas effundit; ideoque, si mulier post debitas admonitiones nihil pro­
ficiat, vir autem instet, minando verbera aut mortem aut alia gravis­
sima mala, poterit ipsa (ut probati theologi docent) citra peccatum
permissive se habere; cum in his rerum adiunctis ipsa viri sui pec­
catum simpliciter permittat, idque ex gravi causa, quae eam excusat;
Bucceroni. IhsL· thcol. moralis IV.

gj

498

DECRETUM « LAMENTABILI »

quoniam charitas, qua illud impedire tenetur, cum tanto incommodo
non obligat ». S. Poenit. 1. Febr. 1823.
Alia Decisione d. 13. Nov. 1901. eadem S. Poenit. declaravit,
adhuc haberi purum putum onanismum, licet maritus, in actu abrum­
pendi copulam, et extra vas seminandi, intendat sedationem concu­
piscentiae, et non pollutionem ; neque consequenter posse absolvi, si
in eo actu velit perseverare.

DECRETUM S. O. FER. IV. 3. IUL. 1907.
quo nonnullae propositiones reprobantur ac proscribuntur.
« Lamentabili sane exitu aetas nostra freni impatiens in rerum
summis rationibus indagandis ita nova non raro sequitur ut, dimissa
humani generis quasi haereditate, in errores incidat gravissimos. Qui
errores longe erunt perniciosiores, si de disciplinis agitur sacris, si de
Sacra Scriptura interpretanda, si de fidei praecipuis mysteriis. Dolendum autem vehementer inveniri etiam inter catholicos non ita paucos
scriptores qui, praetergressi fines a Patribus ac ab ipsa Sancta Eccle­
sia statutos, altioris intelligentiae specie et historicae considerationis
nomine, eum dogmatum progressum quaerunt qui, reipsa, eorum cor­
ruptela est.
Ne vero huius generis errores, qui quotidie inter fideles spar­
guntur, in eorum animis radices figant ac fidei sinceritatem corrum­
pant, placuit SSmo D. N. Pio divina providentia Pp. X. ut per hoc
Sacrae Romanae et Universalis Inquisitionis officium ii qui inter eos
praecipui essent notarentur et reprobarentur.
Quare, instituto diligentissimo examine, praehabitoque RR. DD.
Consultorum voto Emi ac Rmi Dili Cardinales, in rebus fidei et mo­
rum Inquisitores Generales, propositiones quae sequuntur reprobandas
ac proscribendas esse indicarunt, prouti hoc generali Decreto repro­
bantur ac proscribuntur:
1. Ecclesiastica lex, quae praescribit subi icere praeviae cen­
surae libros Divinas respicientes Scripturas, ad cultores critices aut
exegeseos scientificae librorum Veteris et Novi Testamenti non ex­
tenditur.
2. Ecclesiae interpretatio Sacrorum Librorum non est quidem
spernenda, subiacet tamen accuratiori exegetarum iudicio et cor­
rectioni.

DECRETUM « LAMENTABILI »

499

3. Ex iudiciis et censuris ecclesiasticis contra liberam et cul­
tiorem exegesim latis colligi potest fidem ab Ecclesia propositam con­
tradicere historiae, et dogmata catholica cum verioribus Christianae
religionis originibus componi reipsa non posse.
4. Magisterium Ecclesiae ne per dogmaticas quidem definitio­
nes genuinum Sacrarum Scripturarum sensum determinare potest.
5. Quum in deposito fidei veritates tantum revelatae conti­
neantur, nullo sub respectu ad Ecclesiam pertinet iudicium ferre de
assertionibus disciplinarum humanarum.
6. In definiendis veritatibus ita collaborant discens et docens
Ecclesia, ut docenti Ecclesiae nihil supersit nisi communes discentis
opinationes sancire.
7. Ecclesia, cum proscribit errores, nequit a fidelibus exigere
ullum internum assensum, quo indicia a se edita complectantur.
8. Ab omni culpa immunes existimandi sunt qui reprobationes
a Sacra Congregatione Indicis aliisve Sacris Romanis Congregatio­
nibus latas nihil pendunt.
9. Nimiam simplicitatem aut ignorantiam prae se ferunt qui
Deum credunt vere esse Scripturae Sacrae auctorem.
10. Inspiratio librorum Veteris Testamenti in eo consistit quod
scriptores israelitae religiosas doctrinas sub peculiari quodam aspectu,
gentibus parum noto aut ignoto, tradiderunt.
11. Inspiratio divina non ita ad totam Scripturam Sacra ex­
tenditur ut omnes et singulas eius partes ab omni errore praemuniat.
12. Exegeta, si velit utiliter studiis biblicis incumbere, in pri­
mis quamlibet praeconceptam opinionem de supernatural! origine Scri­
pturae Sacrae reponere debet, eamque non aliter interpretari quam
cetera documenta mere humana.
13. Parabolas evangelicas ipsimet Evangelistae ac christiani
secundae et tertiae generationis artificiose digesserunt, atque ita ratio­
nem dederunt exigui fructus praedicationis Christi apud iudaeos.
14. In pluribus narrationibus non tam quae vera sunt Evan­
gelistae retulerunt, quam quae lectoribus, etsi falsa, censuerunt magis
proficua.
15. Evangelia usque ad definitum constitutumque canonem con­
tinuis additionibus et correctionibus aucta fuerunt; in ipsis proinde
doctrinae Christi non remansit nisi tenue et incertum vestigium.
16. Narrationes loannis non sunt proprie historia, sed mystica
Evangelii contemplatio; sermones, in eius evangelio contenti, sunt

500

DECRETUM « LAMENTABILI »

meditationes theologicae circa mysterium salutis historica veritate de­
stitutae.
17. Quartum Evangelium miracula exaggeravit non tantum ut
extraordinaria magis apparerent, sed etiam ut aptiora fierent ad si­
gnificandum opus et gloriam Verbi Incarnati.
18. loannes sibi vindicat quidem rationem testis de Christo;
re tamen vera non est nisi eximius testis vitae christianae, seu vitae
Christi in Ecclesia, exeunte primo saeculo.
19. Heterodoxi exegetae fidelius expresserunt sensum verum
Scripturarum quam exegetae catholici.
20. Revelatio nihil aliud esse potuit quam acquisita ab homine
suae ad Deum relationis conscientia.
21. Revelatio, obiectum fidei catholicae constituens, non fuit
cum Apostolis completa.
22. Dogmata, quae Ecclesia perhibet tamquam revelata, non
sunt veritates e coelo delapsae, sed sunt interpretatio quaedam factorum
religiosorum quam humana mens laborioso conatu sibi comparavit.
23. Existere potest et reipsa existit oppositio inter facta quae
in Sacra Scriptura narrantur, eisque innixa Ecclesiae dogmata; ita ut
criticus tamquam falsa reiicere possit facta quae Ecclesia tamquam
certissima credit.
24. Reprobandus non est exegeta qui praemissas adstruit, ex
quibus sequitur dogmata historice falsa aut dubia esse, dummodo
dogmata ipsa directe non neget.
25. Assensus fidei ultimo innititur in congerie probabilitatum.
26. Dogmata fidei retinenda sunt tantummodo iuxta sensum
practicum, idest tamquam norma praeceptiva agendi, non vero tam­
quam norma credendi.
27. Divinitas lesu Christi ex Evangeliis non probatur; sed est
dogma quod conscientia Christiana e notione Messiae deduxit.
28. lesus, quum ministerium suum exercebat, non in eum finem
loquebatur ut doceret se esse Messiam, neque eius miracula eo spe­
ctabant ut id demonstraret.
29. Concedere licet Christum quem exhibet historia, multo in­
feriorem esse Christo qui est obiectum fidei.
30. In omnibus textibus evangelicis nomen Filius Dei aequivalet tantum nomini Alessias, minime vero significat Christum esse
verum et naturalem Dei Filium.
31. Doctrina de Christo quam tradunt Paulus, loannes et Con­

DECRETUM « LAMENTABILI »

501

cilia Nicaenum, Ephesinum, Chalcedonense, non est ea quam lesus
docuit, sed quam de lesu concepit conscientia Christiana.
32. Conciliari nequit sensus naturalis textuum evangelicorum
cum eo quod nostri theologi docent de conscientia et scientia infal­
libili lesu Christi.
33. Evidens est cuique qui praeconceptis non ducitur opinio­
nibus, lesum aut errorem de proximo messianico adventu fuisse pro­
fessum, aut maiorem partem ipsius doctrinae in Evangeliis Synopticis
contentae authenticitate carere.
34. Criticus nequit asserere Christo scientiam nullo circumscri­
ptam limite nisi facta hypothcsi, quae historice haud concipi potest
quaeque sensui morali repugnat, nempe Christum uti hominem ha­
buisse scientiam Dei, et nihilominus noluisse notitiam tot rerum com­
municare cum discipulis ac posteritate.
35. Christus non semper habuit conscientiam suae dignitatis
messianicae.
36. Resurrectio Salvatoris non est proprie factum ordinis histo­
rici, sed factum ordinis mere supernaturalis, nec demonstratum nec de­
monstrabile, quod conscientia Christiana sensim ex aliis derivavit.
37. Fides in resurrectionem Christi ab initio fuit non tam de
facto ipso resurrectionis, quam de vita Christi immortali apud Deum.
38. Doctrina de morte piaculari Christi non est evangelica sed
tantum paulina.
39. Opiniones de origine sacramentorum, quibus Patres Tri­
dentini imbuti erant, quaeque in eorum canones dogmaticos procul
dubio influxum habuerunt, longe distant ab iis quae nunc penes histo­
ricos rei christianae indagatores merito obtinent.
40. Sacramenta ortum habuerunt ex eo quod Apostoli eorumque successores ideam aliquam et intentionem Christi, suadentibus et
moventibus circumstantiis et eventibus, interpretati sunt.
41. Sacramenta eo tantum spectant ut in mentem hominis re­
vocent praesentiam Creatoris semper beneficam.
42. Communitas Christiana necessitatem baptismi induxit, ado­
ptans illum tamquam ritum necessarium, eique professionis christianae
obligationes adnectens.
43. Usus conferendi baptismum infantibus evolutio fuit disci­
plinaris, quae una ex causis extitit ut sacramentum resolveretur in duo,
in baptismum scilicet et poenitentiam.
44. Nihil probat ritum sacramenti confirmationis usurpatum fuis­
se ab Apostolis : formalis autem distinctio duorum sacramentorum, ba­

502

DECRETUM « LAMENTABILI »

ptismi scilicet et confirmationis, haud spectat ad historiam christiani­
smi primitivi.
45. Non omnia, quae narrat Paulus de institutione Eucharistiae
(1. Cor. xi, 23-25), historice sunt sumenda.
46. Non adfuit in primitiva Ecclesia conceptus de christiano pec­
catore auctoritate Ecclesiae reconciliato, sed Ecclesiae nonnisi admo­
dum lente huiusmodi conceptui assuevit. Imo etiam postquam poeni­
tentia tamquam Ecclesiae institutio agnita fuit, non appellabatur sa­
cramenti nomine, eo quod haberetur uti sacramentum probrosum.
47. Verba Domini : Accipite Spiritum Sanctum ; quorum remise­
ritis peccata, remittuntur eis, et quorum retinueritis, retenta sunt
(Ιο. xx, 22 et 23) minime referuntur ad sacramentum poenitentiae,
quidquid Patribus Tridentinis asserere placuit.
48. lacobus in sua Epistola (vv. 14 et 15) non intendit promul­
gare aliquod sacramentum Christi, sed commendare pium aliquem mo­
rem, et si in hoc more forte cernit medium aliquod gratiae, id non
accipit eo rigore, quo acceperunt theologi, qui notionem et numerum
sacramentorum statuerunt.
49. Coena Christiana paullatim indolem actionis liturgicae assu­
mente, hi, qui Coenae praeesse consueverant, characterem sacerdota­
lem acquisiverunt.
50. Seniores qui in Christianorum coetibus invigilandi munere
fungebantur, instituti sunt ab Apostolis presbyteri aut episcopi ad
providendum necessariae crescentium communitatum ordinationi, non
proprie ad perpetuandam missionem et potestatem Apostolicam.
51. Matrimonium non potuit evadere sacramentum novae legis
nisi serius in Ecclesia; siquidem ut matrimonium pro sacramento ha­
beretur nccesse erat ut praecederet plena doctrina de gratia et de
sacramentis theologica explicatio.
52. Alienum fuit a mente Christi Ecclesiam constituere veluti so­
cietatem super terram per longam saeculorum seriem duraturam; quin
imo in mente Christi regnum coeli una cum fine mundi iamiam ad­
venturum erat.
53. Constitutio organica Ecclesiae non est immutabilis; sed
societas Christiana perpetuae evolutioni aeque ac societas humana est
obnoxia.
54. Dogmata, sacramenta, hierarchia, tum quod ad notionem tum
quod ad realitatem attinet, non sunt nisi intelligentiae christianae in­
terpretationes evolutionesque, quae exiguum germen in Evangelio latens
externis incrementis auxerunt perfeceruntque.

DECRETUM « LAMENTABILI »

503

55. Simon Petrus ne suspicatus quidem unquam est sibi a Chri­
sto demandatum esse primatum in Ecclesia.
56. Ecclesia Romana non ex divinae providentiae ordinatione,
sed ex mere politicis conditionibus caput omnium Ecclesiarum effe­
cta est.
57. Ecclesia sese praebet scientiarum naturalium et theologica­
rum. progressibus infensam.
58. Veritas non est immutabilis plusquam ipse homo, quippe
quae cum ipso, in ipso et per ipsum evolvitur.
59. Christus determinatum doctrinae corpus omnibus temporibus
cunctisque hominibus applicabile non docuit, sed potius inchoavit mo­
tum quemdam religiosum diversis temporibus ac locis adaptatum vel
adaptandum.
60. Doctrina Christiana in suis exordiis fuit iudaica, sed facta
est per successivas evolutiones primum paulina, tum ioannica, demum
hellenica et universalis.
61. Dici potest absque paradoxo nullum Scripturae caput, a pri­
mo Genesis ad postremum Apocalypsis, continere doctrinam prorsus
identicam illi quam super eadem re tradit Ecclesia, et idcirco nullum
Scripturae caput habere eundem sensum pro critico ac pro theologo.
62. Praecipui articuli Symboli Apostolici non eandem pro Chri­
stianis primorum temporum significationem habebant quam habent pro
christianis nostri temporis.
63. Ecclesia sese praebet imparem ethicae evangelicae efficaciter
tuendae, quia obstinate adhaeret immutabilibus doctrinis, quae cum
hodiernis progressibus componi nequeunt.
64. Progressus scientiarum postulat, ut reformentur conceptus
doctrinae christianae de Deo, de Creatione, de Revelatione, de Per­
sona Verbi Incarnati, de Redemptione.
65. Catholicismus hodiernus cum vera scientia componi nequit
nisi transformetur in quemdam christianismum non dogmaticum, id est
in protestantismum latum et liberalem.
Sequenti vero feria V. die 4. eiusdem mensis et anni, facta de
his omnibus SSnw D. N. Pio Pp. X. accurata relatione, Sanctitas Sua
Decretum Emorum Patrum adprobavit et confirmavit, ac omnes et
singulas supra recensitas propositiones ceu reprobatas ac proscriptas
ab omnibus haberi mandavit ».

INDEX ANALYTICUS RERUM
DE MATRIMONIO
1. De sponsalibus et de Bannis — De sponsalium natura et obliga­
tione, pag. 3. - De eorum dissolutione. 12. - De necessitate bannorum, 22. - Variae bannorum circumstantiae, 23.

II. De natura et proprietatibus matrimonii — Quid sit matrimonium,
et quaenam eius divisio, 27. - Matrimonium quatenus contractus, 30.
- Matrimonium quatenus sacramentum, 37. - Unitas et firmitas matri­
monii, 42. - De divortio, 46.
III. De impedimentis matrimonii — Quid et quotuplex matrimonii impedi­
mentum, 49. - Impedimenta impedientia, Ecclesiae vetitum, tempus,
sponsalia, votum, 50. - Quot et quaenam impedimenta dirimentia, 54.
- Impotentia et aetas, 55. - Ligamen, 68. - Consanguinitas, 69. - Affi­
nitas, 75. - Cognatio spiritualis, 81. - Cognatio legalis, 82. - Publica
honestas, 85. - Votum et Ordo, 87. - Disparitas cultus, 88. - Adulte­
rium, 92. - Homicidium, 95. - Utriusque simul, 95. - Error, conditio,
furia, 97. - Vis seu metus, 99. - Raptus, 101. - Clandestinitas, 102.

IV. De matrimonii revalidatione— De impedimentorum dispensatione, 118.
- De matrimonio in variis nullitatis casibus revalidando, 136.
V. De usu matrimonii — Eius liceitas et obligatio, secundum se et secun­
dum varias eius circumstantias, 142. - Actus iuxta naturam, contra na­
turam, praeter naturam, 159.
DE CENSURIS

I. De natura censurae — Quid et quotuplex sit censura, 162. - Requi­
sita ad censuras, 164. - Quinam censuras ferre possint, 166. - Causae
excusantes, 170. - De absolutione censurarum, 172.

II. De excommunicatione — Quid sit excommunicatio, 176. - De excom­
municato tolerato, vitando, 176. - Excommunicatio minor, Γ78. - Ex­
communicatio maior, varii eius effectus. 17S. - Excommunicationis
violatio, 184.
III De

— Quid et quotuplex suspensio, 185. - Suspensio ex
informata conscientia, 186.- Suspensio a pontificalibus, 189. - Suspen­
sionis violatio, 188. - Depositio, degradatio, 190.
suspensione

506

INDEX ANALYTICUS RERUM

IV. De interdicto — Quid et quotuplex interdictum, eiusque effectus, 191.
- Interdictum ab ingressu ecclesiae, 195. - Interdicti violatio, 196. Cessatio a divinis, 197.

V. De sepultura ecclesiastica — Quid ecclesiastica sepultura, eiusque
electio; ius funeris, et funeraria emolumenta, 198. - Quinam ecclesia­
stica sepultura privandi, 204.
DE CONST. APOSTOLICAE SEDIS

I Excommunicationes — Speciali modo Summo Pontifici reservatae, 206.
- Simpliciter Summo Pontifici reservatae, 226. - Episcopis reserva­
tae, 250. - Nemini reservatae. 252. - Tridentinae, 256. - Excommuni­
cationes aliae addendae, 260.
II. Suspensiones — Constitutionis Apost. Sed., 262. - Concilii Tridentini, 270.
Suspensiones aliae addendae, 275.

III. Interdicta — Constitutionis Apost. Sed., 281. - Concilii Tridentini, 282.
Interdictum addendum, 2S3.

DE CONST. SACRAMENTUM POENITENTIAE

I. De sollicitatione in confessione — Confessarii sollicitantes denun­
tiandi, 287. - Poenitentes de denuntiatione facienda monendi, 292. Causae excusantes, 295. - Quandonam, cuinam, quomodo facienda sit
denuntiatio, 297. - Falsae denuntiationis crimen, 299.
II. De absolutione complicis — Illiceitas et invaliditas absolutionis, 300.
Complicitatis natura, 303. - Excommunicatio, 306.
DE CONST. OFFICIORUM AC MUNERUM

I. Librorum prohibitio — Naturalis et positiva, 307. - Eius vis, 310. - De­
nuntiatio, 311.
II. Decreta generalia — Sacra Scriptura, 311. - Haereticorum libri, 312.
- Liturgici et precatorii, 314. - Obsceni, 315. — Alii libri, 315. - Ephe­
merides, 318. - Imagines et indulgentiae, 318. - Legendi facultas, 319.
- Librorum approbatio, 320.

DE IRREGULARITATE
I. De irregularitatibus
modo tollatur, 330.

generatlm

— Quid et quotuplex sit, 326. - Quo­

IL De irregularitatibus ex delicto — Quomodo incurratur, 331. - Mala
baptismi susceptio, 331. - Baptismi iteratio, 332. - Exercitium ordi­
nis, 332. - Mala ordinum susceptio, 333. - Censurae violatio, 333. - Mutilatio, 334. — Homicidium, 325.

INDEX ANALYTICUS RERUM

507

III. De irregularitatibus ex defectu — Quomodo incurratur, 337. - Na­
talium, 337. - Libertatis, 338. - Corporis. 338. - Aetatis, 441. - Animi,
341. - Scientiae. 342. - Fidei, 342. - Sacramenti, 343. - Lenitatis, 344.
- Bonae famae, 345.

DE INDULGENTIIS
I. De indulgentiis generatim — Quid et quotuplex sit indulgentia, 347.
- Quinam indulgentias concedere possint, 350. - Requisita ad indulgen­
tias lucrandas, 356.

II. De 1UB1LAEO — Quid et quotuplex sit lubilaeum, 363. - Requisita ad lubilaeum lucrandum, 366. - Extraordinariae iubilaei facultates, 371.
III. De altari privilégiât© et gregoriano — Quid et quotuplex altare
privilegiatum, 374. — Requisita ad indulgentiam altaris privilegiati lucran­
dam, 375. - Altare Gregorianum. Missae Gregorianae, 376. - Actus he­
roicus caritatis, 378.

IV. Praecipuae aliae indulgentiae — Stationes almae Urbis, 37S. - Por­
tiuncula, 378. - Scapulare. 379. - Confraternitates, 379. - Via Crucis, 380.
- Cruces a Missionibus, 381. - Expositio SSmi Sacramenti. 381. - Indul­
gentiae Apostolicae, 381. - Dies 2a Nov., 381.

APPENDIX
De

vocatione sacerdotali et religiosa,

383.

C. Pii X. « Divino afflatu ». Divini officii reformatio 406.
M. P. < Abhinc duos annos ». De divinis officiis novo aliqua

ex parte

MODO ORDINANDIS 415.

Decretum Generale super M. P. «Abhinc duos annos» 415.
Decretum de festis localibus, quae a religiosis recoli debeant 423.
Constitutio Apostolica de Dioecesibus suburbicariis 423.
Obligatio Constitutionum Religiosorum Institutorum 425.
Litterae Testimoniales Ordinariorum pro admittendis in Religionem

427.
De affiliations Institutis Religiosis 428.
Confirmationis materia 435.
Decretum S. C. C. « Ut debita » de observandis
rum manualium satisfactione

et vitandis in missa­

438.

Decretum S. C. C. < Recenti » de satisfactione missarum 447.
Notae ad n. 639 et 657 bis 449.
De Sacramento Ordinis 451.
Forma ordinationis 466.
Circa interruptionem studiorum 468.
Decretum S. C. C. « Ne temere » de sponsalibus et matrimonio 469.
Copula maritalis et perfecta 487.

508

INDEX ANALYTICUS RERUM

Matrimonii consummatio secundum communem Doctorum sententiam

493·
Affinitatis

intrinseca natura

tenti am

SECUNDUM

COMMUNEM

493.

Matrimonium senum 494.
Copula cum muliere praegnante 495·
Decisiones Sacrar. Congr. circa ONANISMUM 496.
Decretum S. O., quo nonnullae propositiones
BUNTUR

DOCTORUM SEN-

498.

^SPROBANTUR AC PROSCR1-

INDEX ALPHABET1CUS RERUM
Numerus sine puncto (io) primum Volumen, cum puncto (io.) secundum Volumen
designat. Tituli secundarii vel ad praecedentes, vel ad titulum primarium im­
mediate referuntur.

A
Abbates: Cf. Superior. Quoad le­
ges 182, Ordines 892, 1231.
Abbatissa : Cf. Superior. Quoad
ecclesticain jurisdictionem 182, Leges
182, Praecepta 182, Regularem disci­
plinam 1Ô2, Censuras 1088. Ordina­
rius pro monialium exploratione mo­
nendus 1236.
Abiuratio : Haereticorum 351,
1164. de levi, de vehementi 1277.
Abominatio : Quid, quale peccatum
17» 327·
Abortus: Quid 663, 742, Directa
procuratio 743, 745. Indirecta procura­
tio 743, 744, Appendix X, Excommu­
nicatio 1204. Irregularitas 1330.
Absolutio: A dispensatione discri­
men 1100. Forma 74S. Conditionata
750. seqq. Ad reincidentiam 1104.
Danda, differenda, deneganda 809. A
peccatis, a censuris 748. 1100. seqq.
Ab .haeresi 351, A censuris speciali
modo reservatis sine facultate 1201.
Absentis 74S. 1102. Complicis 1173.
1280. seqq. Moribundi 753. 754.
Abstinentia: Virtus 349, Praece­
ptum 1571, 1575, Quandonam obliget
1573, i6or. Quosnam 1574. 1577. Quid
carnes animalium 1572.
Acatholici: Quinam sint 351.

Acceptatio : Quoad dispensationem
237, Privilegium 249, Contractus 940,
Vota 5S9, Debita 966, Promissionem
9S5.9S6, Donationem iooi,seqq. ion,
Testamentum 1051, Legatum 1024,
1056, Absolutionem a censuris 1102.
Acceptilatio: Quid 966.
Accessio : Quid, quotuplex 900.
seqq. Acquisitio per eam dominii 900,
seqq.
Accrescendi ius : Quid 1049
Accusator: Quinam 59. Quinam
accusare prohibeantur 60. Quando­
nam accusandum vel non 61. 62. 63.
Processus accusatorius S.
Acedia : Quid, quale peccatum 343,
3S3, Eius filiae 344.
Acolytatus ; Quid S75, S76.
Acquisitio dominii : Iure naturali,
civili, privata voluntate 882, seqq.
Actio : Quid 6. 8.
Actor : Quinam 8. 59.
Actus : Valor, rescissio, forma, solemnitas 223, Clausulae 286, Contra­
ctuum instrumenta 936, ion, Facultativi 913
Actus heroicus Caritatis; Quid,
Indulta 1380.
Actus humanus: Quid 5, 7, Re­
late ad hominem 5, 6, Relate ad finem
5, 67, Actus hominis 7, Partitio ib.
Libertas humanorum actuum n, Eli­

510

INDEX ALPHABETICUS RERUM

citi, imperati 14, seqq. Actus primoprimi 12, 58, Secundo-primi 12, Deli­
berati 7, 12. Boni, mali, honesti, tur­
pes, indifferentes 68, 69, 70, 73, 74,
84, 89. Exteriores 71, 72, Moralitas 68,
seqq. Obiectum 83, seqq. Circumstan.
tiae 87, seqq. Interni, externi, mixti,
occulti 171, Finis 75, seqq. Actus he­
roici 171, Actus praeteriti 210, Invin­
cibilis ignorantia quoad actus internos
108, Actus indifferentes, ex quibus se­
quitur duplex effectus, alter bonus,
alter malus 35, seqq., 712, 738, 739,
Meritum 75. Laus; culpa; bonitasî
malitia; rectitudo, honestas, peccatum
ib. An simul bonus et malus 73, 81, 92.
Adiuratio ; Quid 632, Quotuplex
653, Requisita ad liceitatem 634, Qui­
nam eam possint adhibere 635. Ser­
mones cum daemone immiscere 636,
Quaerere a daemone revelationem alicuius rei 637.
|
Adlunctlo : Quid 905, Acquisitio
dominii 905.
Adoptio : Quid, quotuplex. effectus
ion. Quoad hereditatem 1042. Matri­
monium 10n. Adulterium 798, Filii
adoptivi 663, 667.
*
Adoratio : Quid, quotuplex 459,
460, Latria, Hiperdulia, Dulia 460,
Trinitatis 460, Sanctorum cultus 461,
462, 463, Locus, obligatio 460.
Adulatio: Quid 347.
Adulterium : Quid 793, Quale pec­
catum 793, Adulterium mentale 794.
Species 306 793, Quoad sponsos 9 ;8,
Filios 663. Haereditatem 1038. 1045,
Damnum reparandum 1377, Impedi­
mentum matrimonii 101S. 1020. Eius
dispensatio 1021.
Advena Quis 199, An legibus loci
teneatur ibid.
Advocati : Quinam 32, Obligatio­
nes 33-’35m Quoad pauperes 40S, Quid
si causa sit iniusta 36. 37. Quid si
causa sit minus probabilis 38. Quid si
adhibeat media iniusta 39. Honora­
rium 40.

Aedes : Communes 1242.
Aedificatio: Dominii acquisitio904
Aemulatio: Quid et an licita 327
;
Aequiprobabilismus : Origo 2,
Quid ii2, An probandus 119.
Aequitas: Quid 834. In legibus
177, In contractibus 963, seq.
Aequivocatio : Quid, quotuplex, liceitas 1529, seqq.
Aetas : Quoad leges ecclesiasticas
195, leiunium 1578, Beneficia 9C9. Or­
dines 909. Sponsalia 924, Matrimo­
nium 994, Infans 66}, Minor ibid.
Maior ibid.
Affectus praesentis saeculi:
Quid, quale peccatum 326.
Affinitas: Quid 1002. Ex copula
licita, illicita 1002. Linea, gradus 1002.
An matrimonium dirimat de iure na­
turali 1002. An naturalis sit 1002. An
multiplex esse possit 1012. An viri et
feminae seminatio requiratur 1003. Af­
finitas, inter coniuges, amissio iuris
petendi debitum 1003. seqq. Quinam
sint affines jooS.
Aggressor: Eius occisio 726,seqq.
Agnati : Agnati et cognati distin­
ctio 999.
Alcoolisaius: Grave peccatum 332,
Abstinentiae promissio ab omni ine­
briante potione 332bu.
Alea. Ludi aleatorii 176. seqq. Con­
tractus 1243, seqq.
Alienatio; Quoad minores 667, 952,
953. Uxores 677, 953,954. Interdictos
952· 953, Tutores, curatores 686, seqq.
Bonorum ecclesiasticorum 869, In frau­
dem creditorum 1105, seqq. 1138.
Alimenta; Quid 682, A quibusnam
praestanda 682
Alluvio : Dominii acquisitio 903
S. Alphonsus: Eximia doctrina,
aequiprobabilismus. Probabilismus 2,
131. seqq. Opinio multo probabilior
131, 132, 133, 135, Opinio parum pro­
babilior 131, 134. 135, Opinio aeque
probabilior 131, seqq. Quas opiniones
ut probabiles habeat 136, Quas pra-

INDEX ALPHABETICUS RERUM

ctice sequendas 119, 120. Licet eius
sequi opiniones 125.
Altare : Requisitum ad missam 643.
Consecratum, Fixum, portatile 642.
642.bls Execratum 642. Privilegium al­
taris portatilis 262, Privilegiatum 1375·
seqq. Gregorianum 1379.
Amentia: Quoad matrimonium
1022. irregularitatem 1339.
Americanismus : Errores 35ibi·,
368
Ambitio : Quid, quale peccatum
322. 34S.
Amentes : Actus 48.
America Latina : Privilegia 2S2
Amicitia: lustitiae annexa 347
Amphybologia : An licita 1529,
seqq.
Amor : Quid, quotuplex 17, 377,
3S4, 388, 391, Dei, proximi Cf. Ca­
ritas, sui 226.
Amotio: Canonica 192. 192.bi»
Amplexus : An liciti 7S2, Quoad
sponsos 946. 947.
Anatocismus: Quid 1105.
Ancilla : Cf. Famulus.
Animalia : Varia genera 894, Do­
minium 895, seqq. Locatio 1203,
seqq.
Antichresis: Quid 1280, Credito­
ris obligationes 128Γ, Debitoris obli­
gationes 12S2
Anthropologia criminalis: Quid
II
Antonius : Cordubensis Tutiorismi
auctor 2.
Apostasia : Quid quale peccatum
351, Excommunicatio 1164. 1165.
Apparitor : Quinam 46. Dotes,
obligationes 54. 55. Exsecutio iniustae
sententiae 58. Stipendium 56. 57.
Appellatio : Quid, quando, an li­
cita 14. 86. Quoad censuras 1096. Ad
futurum Concilium 1164. 1241.
Appetitus: Quid 9, Concupiscibi­
lis, irascibilis 54, Rationalis, sensilis,
8, 58, Ultimi finis seu felicitatis 12
Approbatio : Legum in forma com­

511

muni et specifica 243, Confessoriorum
755. seqq. Regularium quoad confes­
siones 782. seqq. Institutorum Reli­
giosorum 248. 248.bl*
Aqua : Servitutes variae 853, Do­
minium 1242.
Arbitri : Quinam 24. Munus 25.
lura et obligationes 26. Valor senten; tiae 25. 27.
Arbor : Vicini fundi 853, Commu­
nis 1242.
Arcae parcimoniae : An licitae
11 r i
Arrha : Quoad contractus 980, Ven­
ditionem 1129, Sponsalia 943.
Ars notoria : Quid 479
Articulus mortis : Distinctio a pe­
riculo 766. Quoad absolutionem 766.
773· 799· Quoad matrimonii impedi­
menta 1044.
Artifices : Quinam 94. Obligationes
1205, 94. Restitutio 94.
Ascetica : Distinctio a Theologia
Morali 1
Aspectus : Turpes 744, 775, Coniugum 1079.
Assecuratio : Quid 1261, Conditio­
nes 1261, 1262, Obligationes assecurantis 1263, Vitae 1241
Assignatio: Quid 1112
Astrologia : An licita 475
Astutia : Quid, quale peccatum
346
Asylus : Cf. Immunitas. Excommu­
nicatio 1187.
Attentio : Interna, externa in ora­
tione 455
Attestationes : Parochiales 234.
Attritio : Cf. Contritio.
Auctor: Quoad possessionem 917,
92S, Dominium S75, seqq. Edens alie­
num librum, manuscriptum, alienas
conciones, lectiones 879, seqq. Ap­
pendix XII. In contractibus 917,
1137
Auctoritas: A Deo 706
Audacia : Quid, quale peccatum
17, 348

512

INDEX ALPHARETICUS RERUM

Avaritia : Quid, quale peccatum
323. Eius filiae 324
Avulsio : Dominii acquisitio 903

B
Banna: Obligatio 173,949.950. Lo­
cus 95r. Tempus 952. Dispensatio
949. 991. 951 955. En revelari debeant
matrimonii impedimenta 953.
Baptismus: Quid 3S9. Quotuplex
390. seqq. Effectus 394. Necessitas
395. Materia remota 396. seqq, Mate­
ria proxima 401. seqq. Proficiendo
puerum in flumen 713. Forma 412.
seqq. Minister 419. seqq. Ritus 431.
seqq. Pennicilhis in unctionibus 867.
Patrini 441. seqq. Spiritualis cognatio
450. seqq. Subiectum 460. seqq. Ba­
ptismus filiorum, invitis parentibus 464.
Iteratio baptismi 465. seqq. Operatio
Caesarea 469. seqq. Quoad dissolutio­
nem matrimonii infidelium 979. 980.
Interdictum 1137. Irregularitatem 1321.
seqq. Dubius quoad matrimonium 145,
14S
i
Beatitudo: Λη libere appetatur 12
Beati: Quinam; cultus 461, 463
Bellum: Quid 383, 751, Quotuplex
752. Liceitas 753, Conditiones requi­
sitae 754, Quid facere liceat contra
hostes 755, 756, An in auxilium hae­
retici et infideles, possint advocari 757,
Dubium de iustitia belli 754, 758,
Quoad clericos 759. Principis et du­
cum obligationes 760, Pacta servanda
761, Diebus festis 658
Benedictio: Quid quotuplex 493,
Matrimonii 976. 1030. Sacrarum ve­
stium et utensilium 273, 644, seqq.
Fontis baptismatis 434.
1
Beneficentia : Quid 3S7
Beneficium : Quid 1S6. Quotuplex
187. Erectio, divisio, suppressio 186.
215· Quomodo acquiratur 1S8. Reser- '
vatio, devolutio, praeventio 188 In­
compatibilitas 191. Concursus 190.
199. seqq. Quibusnam conferendum 1
19 t. Digniores eligendi 195. seqq. |

Quomodo amittatur 192. 192Λ1· Béné­
ficiât! obligationes, 193. Habitus et
tonsura tor. Officium divinum 104.
105. 117.-122. Missarum applicatio
194. Quoad ordines 893. Quoad irre­
gularitatem 1317.
Benevolentia: Quid 387
Bestialitas : Quid 823, Quale pec­
catum S23. Congressus cum daemone
S24, S25, Tactus cum bestia 826.
Bigamia: Quoad irregularitatem
1342.
Blasphemia : Quid, quotuplex,qua­
le peccatum, 342, 369, 531. 533'536,
Quoad reservationem 532, Contumelia
in Deum, imprecatio, subsannatio,
illusio, derisio 342, 531, Verba dimi­
diata 537, intentio inhonorandi Deum
538. In Deum, in Sanctos 539, Per iocum 540, Maledicere creaturis 541,
542, 'Poti mundo 543, Mortuis, diabolo
544, Nomen Dei, Sacrum Nomen, Sa­
crum Dei Nomen 545, 546, Dubiae
locutiones 547
Bona : Quid £66, Varia bona 389,
Mobilia, immobilia 866, 1065, 1066,
Nullius, amissa, derelicta, vacantia
884, seqq. Dotalia, paraphernalia,
communia 677, Ecclesiastica 969, Cle­
ricorum 504. 870, Bona propter scan­
dalum omittenda 427, 434, 435, 436,
Bona armis defendere 731, 732, 734,
735. \cquisitio 882, seqq. Praescriptio
921, seq. Communio bonorum 1241,
1242. Bonorum ecclesiasticorum alie­
natio 1209, Usurpatio 1174. 1175. 1196.
1202. Praeceptum omnia bona sua re­
linquendi 492
Bonitas: Moralis 68, 75
Breviarium : Impressio 125. Ci.Ho­
rae Canonicae.
Bulla Cruciatae : abolita in Ame­
rica 2S2.
Bursa: Quid, ludi bursae 1260
C
Caducitas : Testamenti 1034.
Caeci : Quoad contractus 952. Ho­
ras canonicas 167. Irregularitatem 1335.

513

INDEX ALPHABETICUS RERUM

Caramuel : Lati probabilismi au­
Caecitas mentis: Quid, quale pec­
ctor 2
catum 326
Career : An privatis liceat quem­
Caelibatus : Clericorum 97. In ec­
clesia occidentali et orientali ib. Quo­ piam aliquando incarcerare 417, 125,
Praeventivus 10.
nam iure 98. An ex voto 98.
Caeremoniae : sacrae 377.
Cardinales : Potestas ferendi leges
Calendarium : In Officio servan­ 182, 203. Quoad censuras 1088. Pri­
dum 12S. 132.
vilegia 26ob1’, Canonis 1168. Officium,
Calix: Materia 645. Consecratio
jurisdictio, 203. Suburbicarii 303. et
645. Exsecratio 642. 646. Inauratio Appendix Vi.
646.
Caritas : Quid 382, Dei, proximi,
Calumnia: Quid, quale peccatum
speciale praeceptum, 3S3. 387, Quan*
14S6. 1493. Retractanda 1507
donam urgeat 386, 387, Peccata 3S4,
Cambium: Quid 1174, Quotuplex
3S5, 388, Mortem exoptare 378. 391,
1175, Fictum 1176, Reale 1177. Fran- Caritatis ordo 389, seqq. Inimicorum
cofurtense 1178, Quid, si quis officium
dilectio 395, seqq. Eleemosyna 401,
cambiendi non habeat 1179, Famulus seqq. Correptio fraterna 409, seqq.
pecunias commutans 1180, Commuta­ Scandalum 419, seqq. Cooperatio 437,
tio adulterinae pecuniae 1181, Quid
seqq.
ratione mutui accipi possit a campsoCarmelitae : Privilegia 270
ribus 11S2, Quid de B. S. Pii V. de
Castitas : Quid 349, 767, Peccata
Cambiis 1183, Clericis vetitum 182.
325, 449, 767, Votum reservatum 619,
Campana: Consecratio 643.
620, Votum quoad matrimonium 990.
Candelae: Requisitae ad missam
Religiosum votum 291, seqq.
Catechismus : Tradendus 241.
643· 643>>’ 654.
Canonicatus: Quid 222.
Casus: Reservati 794. seqq. Sine
Canonici : Quinam, scientia, hone­ censura 795. Cum censura 795. Papa­
stas, gradus academici 216. Residen­ les 795. Episcopales 795. Occulti 801.
Collationes 272
tia 214. Officium chori 218. seqq.
Missa conventualis 225. Assistentia
Cathedraticum : Solvendum Epi­
scopo 203.
episcopo 226. Capitulo interesse 222.
Caupo : Choreas admittens 439,
Munus, Sede Vacante 227. Theologus,
Ephemerides exhibens 439, Vinum
poenitentiarius, parochus, conficiens
processus Servorum Dei 220. Sacrum vendens aqua mixtum 444, Cibos prae­
bens vetitos 444, Quoad res deposi­
ministerium. Privilegia 216.
tas 1075, 1076
Canonis : Privilegium 260
Causa : Removenda 35, 36, 37, Per
Cantus : Religiosus 638
Capacitas : Contrahendi 951, 952, se, per accidens 36, Graviter, leviter
Donationes accipiendi 100S. Succe­ influens 37, Eius malitia 37, 39, An
in confessione explicanda 39, Effectus·
dendi 1038, Vendendi 1138
Capitulum : Episcopi concilium 226. pravi 36, Pollutionis 40, Voluntarium
in causa 34, Contractus sub causa 9S1,
Potestas ferendi leges, seu statuta 182,
Donatio causae piae 1023, Quoad ma­
Dandi dimissorias 1229. 1245. Sede
vacante 227.
| trimonium 959, 968. Damnum 135S,
Cappellani : Militum quoad confes­ seqq. Motiva, impulsiva 283, Lucrati­
va, onerosa 932, Causam habentes 917,
siones 780. Monialium quoad sepullurent 1151. Communes et Lauretani Î Causae matrimoniales 1034. Causae
269.bi"
I judiciales 7. Causae ecclesiasticae ib.
Bvcclro.m. /usi. Uitol. moralis IV’.

33

514

INDEX ALPHABETICUS RERUM

Cautio : Quid 346
Censura: Natura 1084. Divisio 1085.
Requisita 1086. (089. Monitio 1087.
Quinam censuras ferre possint 1088.
1089. Episcopus extra Dioecesim 1090.
Subditus extra Dioecesim 1091. Subdi­
tus alienus 1092. Episcopi 261, 1088.
Regulares 1093. Ignorantia 1094. Me­
tus *095. Appellatio [096. Dubium
1097. Censura iniusta 1098. An pluri­
bus censuris quis ligari possit 1099.
Absolutio 1100. Quinam a censuris
possint absolvere 1101. Potestas epi­
scoporum absolvendi 264, 1:01. Po­
testas regularium 277, iror. Variae
absolutionis circumstantiae 1102. Scan­
dalum reparandum, parti laesae satis­
faciendum 1103. Absolutio, absolute,
conditionate, ad reincidentiam 1104.
Formula 1105. Excommunicatio 1106.
seqq. Suspensio 1124. seqq. Interdi­
ctum 1133. seqq. Excommunicationes
vigentes 1163. seqq. Suspensiones
1220. seqq. Interdicta 1241. seqq. Ir­
regularitas 1325.
Census: Quid 1187, Quotuplex
1188, An inter immobilia recenseatur
866, 921, Recentiores leges n89, 1190,
Reservativus 1191, Consignativus 1192,
1193, Vitalitius 1194, Redimibilis 1195,
1197, Irredimibilis 1196, Emptio et
constitutio reditus 1198, 1199, Condi­
tiones requisitae ad liceitatem census
1200, An vitalitius divisibiliter decur­
rat, extinctio 1202
Certitudo : Quid 99, Obiectiva, subiectiva 98, Moralis 99, 112, 133, 134,
Quoad honestatem actionis, sacra­
menta administranda 100, seqq., 113,
seqq.
Cessatio a divinis: Quid 1148.
Cessio bonorum : An a restitutione
excuset 1645. An bona cedens aliquid
sibi possit reservare 1466, Aliquibus
prae aliis restituere possit 1445, 1446,
Utrum restituendum bona cedenti, an
eius creditoribus 1423
Character: Sacramentorum 311.

Chirurgus: Cf. Medicus.
Cloroformium : Eius licitus usus
336
Choreae: An licitae 782, Iu popi­
nis 439. Clericis prohibitae 181.
Chorus: Obligatio 104. 218. 219.
221. seqq. Distributiones, fructus be­
neficii 220. Causae excusantes ibid.
Chrisma: Quid 475. Venditio 520
Ciborium: Materia 551. Benedictio
ibid.
Cingulum: Quoad missam 651.
Circumspectio: Quid 346
Circumstantiae: Quid 87, An cir­
cumstantiae speciem humano actui
tribuant 88, 89, An actus sit bonus,
si circumstantia sit mala 92, An cir­
cumstantiae opus immutent 90, Cir­
cumstantiae, obiectivae, subiectivae;
aggravantes, imminuentes ; mutantes
speciem, addentes speciem, tribuentes
speciem 89, 91, 706. Quot sint 93,
Quomodo sint accipiendae 94, Cir­
cumstantia sollicitationis 425, Consue­
tudinis 707. Peccati cum diversis per­
sonis 708. Voti et matrimonii 709. In­
cestus 711. Propinquitatis 712. Digni­
tatis et officii 713. Temporis sacri 714.
Temporis peccati 715.
Clamor: Quid, quale peccatum 342
Clandestinitas : Matrimonii impe­
dimentum ex Cone. Trid. 1026. 1049.
Benediction declaratio 1026. 1027. Pro
haereticis 1028. Ex Decr. Ne temere.
Pro toto Germaniae imperio 1029. An
cesset ob impotentiam parochum ad­
eundi, et quid tunc agendum 1028.
seqq. Dispensatio 991. 1049.
Claudus: Irregularis 1335.
Clausulae: In Rescriptis 286, In
dispensationibus matrimonii 1146. In
contractibus 967, seqq.
Clausura: Regularium 294. Egres­
sus e monasterio 295. Accessus ad
moniales 11S9. Episcoporum potestas
circa monialium clausuram 267. Vio­
lantes 11S8. 1189.
Clementia: Quid 349

INDEX ALPHABETICUS RERUM

Clerici : Obligationes positivae 95
seqq. Negativae 174. seqq. An civili­
bus legibus teneantur 196, 197, San­
ctitas vitae 95. Exercitia spiritualia 96.
Caelibatus 97. 99. Tonsura 100.-103.
Officium divinum 104. seqq. Gestatio
armorum 174. Piscatio et venatio 175.
Ludus alearum 176. 177. 179. Ludus
chartarum 178. Agitatio taurorum rSo.
Ingressus in cauponas, choreae, co­
moediae, habitatio cum mulieribus 181.
Concubinatus 210. Negotiatio 182. 1S3.
Alienatio rerum Ecclesiae 1S4. Artes
el officia interdicta 7. 185. Universi­
tates frequentare 185.bis. Diaria diri­
gere ib. Variis societatibus et prae­
sertim sindicalistis nomen dare ib.
Privilegia 260. Dominium proprietatis
S70. Eleemosyna facienda S70, seqq.
Testamentum 870. Ordines recipiendi
S96. seqq. 1221. seqq. Obedientia epi­
scopo debita 917. Alienae Dioeceseos
Romae degentes 1240. Diaria conseri
bentes 1309. Exercentes ordinem quem
non habent 891. Libri contra statum
clericalem 1308.
Clerici inferiores: Divina vocatio,
scientia, sanctitas 246. Habituati in
peccato turpi 247. Uxorem ducentes
918. Percussores clericorum 1182.
Coactio : Quid 64. Quoad actus vo­
luntatis 64, seqq.
Cocaina: Eius licitus usus 336
Codicillus.* Quid 1024
Coemeterium: Benedictio 1149.
Pollutio 642. Sepeliendi 1156. seqq.
Cognati: Obligationes 681, Quoad
alimenta 682, Testamentum 1044, Co­
gnati et agnati 999.
Cognatio legalis: Quid, quotuplex
roji. Inter quasnam personas matri­
monium dirimat loir. 1013. Quomodo
fiat. Quomodo cesset ion. Ius Roma­
num, Ius recens 10n.
Cognatio naturalis: Cf. Consan­
guinitas, Affinitas.
Cognatio spiritualis: Quid, quo­
tuplex 1009. Inter quasnam personas

515

matrimonium dirimat 1009. An a pa
rentibus filios baptizantibus contraha­
tur 1010. Quoad adulterium 798
Collatio bonorum: Quid 1015,
Quaenam donationes a collatione exi­
mantur 1016, Expensae pro dote, sa­
cerdotio, doctoratu, beneficio, studiis,
exemptione militiae, ludis, debitis sol­
vendis 10:7, seqq.
Collatio serotina; Cf. leiunium.
Collectae: In Missa 657.bis.
Collegia; Quoad statuta condenda
182.
Colonia: Partiaria 1204. 1208
Commercium: Quid 1139
Commissio Biblica: Eius decisio­
nes ^58.
Commissum: Quid 233, Lex com­
missoria 1132
Commixtio: Quid 907, Acquisitio
dominii 907
Commodatum: Quid 1070, Commodatarii obligationes 1071, An a pe­
riculo prius salvandae res commoda­
tae, quam propriae 1073. Commodantis
obligationes 1074, Quoad occultam
compensationem 1474
Communicatio: Cum infidelibus
368. Judaeis 366. Haereticis 367, Ex­
communicatis 1107. seqq.
Communio bonorum: Rei com­
munio, quid, obligatio ii 18, 1121, Com­
munio bonorum. quid, eius leges 1241,
seq. Haereditatis communio, quid,
obligatio 1118, 1122
Communio Eucharistica: Sub
utraque specie 55S. Sub specie vini
55S. Distributio 273, 526. seqq. Obli­
gatio 558. seqq. Prima puerorum com­
munio 560. 564. Infirmi et moribundi
561. seqq. Amentes, semifatui, deli­
rantes, sensibus destituti, surdi-muti,
obsessi, epileptici, capite damnati 565.
seqq. Communio paschalis 156-, seqq.
558. Causae excusantes a communione
paschali 222, Ordinandi 911. Dispo­
sitiones animae 568. seqq. 1215, Di­
spositiones corporis 148, 580. seqq.

516

INDEX ALPHABETICUS RERUM

Frequens communio 579. Quoad se­
pulturam 1160. Spiritualis 604.
Commutatio: Votorum 62, seqq.
Poenitentiae sacramentalis 744. seqq.
Ultimarum voluntatum 1067, seq.
Comoediae: Componere, reprae­
sentare, adesse 439, 779, Comoedi
quoad sepulturam 1160.
Compensatio: Quid 966, Occulta
1471, seqq. Legalis 1471, Quoad de­
positum et commodatum 1076, 1474,
An licita 1471, Conditiones requisitae
1473, seqq.
Complex: Inquisitio nominis com­
plicis r 178. seqq. Absolutio 1173. 1280.
seqq. Excommunicatio in absolventem
1173. 1299. seq.
Componenda: Quid 1036.
Compositio: Bonorum ecclesiasti­
corum. Debitorum incertorum 1421.
1460, Amicabitis 1284
Compromissum: Quid 1284
Concilium : Tridentinum, ubi non
fuit promulgatum, an obliget 169, Ge­
nerale, Provinciale 181, 243, Concilio
rum potestas ferendi leges 1S1.
Concubinatus: Quid 7S9
Concupiscentia: Quid 17, 54. Con­
cupiscibilis, irascibilis 54, Antecedens,
consequens 54. An causet involunta­
rium, 54, An sit peccatum 54, — An di­
minuat peccatum 55, 56 An totaliter
excuset a peccato 57, Varii concupi­
scentiae motus 58, Positive eis resi­
stere. negative se habere 58, 295,
296, 297, 821
Concursus : Quaenam beneficia sint
concursu conferenda 190, 190 bis. An
eligens minus dignum ad damnum re­
sarciendum teneatur 199. An minus !
dignus possit concurrere 200. Exami­
natorum obligationes 201. 202.
ί
Conditio In contractibus 972. 973,
Dere turpi et impossibili, potestativa,
resolutive, suspensiva, ib. Conditiones
vanae in votis 590, In legatis 1060, ‘
seqq. In sacramentis 345. seqq. In
absolutione 750. seqq. In sponsalibus |

925. In matrimonio 964. seqq. ServiJis 1022.
Condonatio: Quid 966
Conductio: Cf. Locatio.
Confessarius : Approbatio 755.
seqq. Iurisdictio 765. seqq. Regula­
rium et Monialium 7S2. seqq. Quoad
casus reservatos 794. seqq. Pater S07
Medicus 808. 809. Occasional, reci­
divi 809. Doctor 810. seqq. Scientia
130, 811. 812. Prudentia 129, Poenitentis monitio 813. seqq. Ratio agendi
cum scrupulosis 164, ludex 819. seqq.
Ratio interrogandi 291. 827. seqq. De­
fectus in confessione commissi corri­
gendi 826. seqq Quoad restitutionem
faciendam 1416, 82S. 829. Sigillum sacramentale 831. seqq. An circumstan­
tia confessarii in confessione decla­
randa 713.
Confessio: Natura 695. Praeceptum
697. An vocalis 69S. 699. An in ab­
sentia 698. 699 An integra 700. seqq.
Dubia 147. Varii integritatis casus ibid.
Causae ab integritate excusantes 418.
seqq. Quoad parochos 781. Episco­
pos 263. 7S1. Cardinales 781. Regu­
lares 274, 277, seq. 790. Moniales 791,
seqq Peregrinos 777. Milites 780. Mo­
ribundos 772. 773. Annua confessio
1553, seqq. Causae ab annua confes­
sione excusantes 222. Confessio ge­
neralis 722. seqq. Confessionis sigillum
831. seqq.
Confirmatio: Quid 473. Effectus
474. Materia, impositio manuum, un
ctio chrismatis 475. seqq. Forma quoad
Latinos, quoad Graecos 481. seqq.
Minister ordinarius, extraordinarius,
presbyteri graeci 4S4. seqq. Ritus 494.
Subjectum 480. Obligatio quoad mi­
nistrum. quoad subiectum 487. 490.
Quid m dubio 491. Dispositiones re­
quisitae 492. 493. Ad ordines requi­
sita 901. Quoad interdictum 113S.
Confraternitates : In Conventibus
Religiosarum 294.
Confusio: Quid 907, 966, Aequi

INDEX ALPHABETICUS RERUM

sitio dominii 907, Obligationis extinctio 966
Congregationes : SS. Congregatio­
num Decreta 17S, Procedendi ratio 7.
Obedientia eis debita 353, Religiosae
2 48.
Coniux: Obligationes et iura 674676, De coniugum bonis 677, Bona
dotalia, paraphernalia, communia 677,
Bona mariti 677, Uxoris contractus 678,
Fideiussio 679, Quid, si irritum sit ma­
trimonium 6S0, Voti irritatio 609-6 r i,
Damna reparanda 683. Adulterium Cf.
h. v. Coniugicidium Cf. v. Crimen.
Delectatio Cf. h. v. Contractus 954,
Venditio 1138, Donatio 1008, Ingres­
sus in Religionem 262. Ordines susci­
piendi 899.
Consanguinitas: Quid, linea, gra­
dus multiplicitas 997. Regulae ad gra­
dus consanguinitatis computandos 998.
Consanguinei per lineam masculinam,
femininam, cognati, agnati 999. Con­
sanguinei in linea recta, collaterali
1000. ίσοι. Matrimonii impedimentum
997. seqq.
Conscientia : Quid et quotuplex
95-98, 154, Recta, erronea 98, 153,
Invincibiliter, vincibiliter erronea 98,
103, seqq Certa, agere iuxta eam,
agere contra eam 99, seqq. Probabi­
lis, quid et an regula morum 111, seqq.
Dubia, quid et an regula morum 137,
seqq. Scrupulosa, quid et an regula
morum 158, seqq. Tenera 158, Laxa
9S, Stricta 98, Perplexa 154
Consecratio: Quid proprie sit
493·
Consensus: Quid 24, 21, Eius ab
electione distinctio 21,’Quoad contractus 939. seqq. Professionem religio­
sam 277, Sponsalia 919. seqq. Matri­
monium 959. seqq. 1022. 1048. Resti
tutio a consentiente facienda 1408,
seqq.
Consiliarius: Municipiorum Appen­
dix IV
Consilium : Quid 25, 22. Contra

517

legem 211, Minoris mali 428. 429,
Consilium prout a lege et praecepto
distinctum r66, Restitutio a consulente
facienda 1401, seqq., 1431, 1435Constitutio: Divino afflatu 121.
Apostolicae Sedis 1162. seq. Sacramen­
tum Poenitentiae 125r. seqq. Officiorum
1301. seqq. Romanos Pontifices 272.
Consuetudo: Quid, quotuplex 18S,
189, Requisita 190, Lex consuetudi­
nem prohibens 19 r, Abrogans 171,
Existentia 125, Cessatio 171, 191, Cir­
cumstantia consuetudinis peccati 53,
64, 707. Consuetudinarii absolvendi
809.
Consumptio; Quid, quale pecca­
tum 348
Contemptus: Materialis, formalis
legis 208, 3:8
Contentio: Quid sit, quale pecca­
tum 322, 3S3
Continentia: Quid 349
Contractus: Quid 931, Quotuplex
932· 933. Translatio dominii 934, Solemnitates 936, 937, Conditiones es­
sentiales 93S, Consensus 939, seqq.
Capacitas contrahendi 951, seqq. Obiectum 955, seqq. Causa 958, seqq. Obli­
gatio 963. seqq. Obligationis cessatio
966. Accidentales modificationes 967,
luramentum 96S, Varii contractuum
modi 971, Contractus conditionalis 972.
973, sub modo 974, Ad terminum 975,
Obligationis alternativae 977, Solidariae 978, Divisibilis, indivisibilis 979,
Cum clausula poenali 9S0, Sub causa
981, Sub demonstratione 981, Resti­
tutio 1387. seqq. Trinus contractus
1239, seq·
Contritio: Quid 179. Quotuplex
677 Necessitas 678. Vera, realis supernaturalis, summa, universalis 679.
Vocalis 6S0. Confessionem praecedens
681. Ex vel cum intentione confessio­
nis 683. Nova ne semper ad confes­
sionem requisita 684 Ex metu gehen­
nae, poenarum huius vitae, Purgatorii,
ex turpitudine peccati 686. seqq. At-

518

INDEX ALPHA BETICUS RERUM

tritio cum sacramento in articulo mor­
tis 691. Perfecta iustificatio 693.
Contumelia: Quid, quotuplex, qua­
le peccatum 305, 342, 1514, seqq. Re­
stitutio honoris 1517. seqq. In Deum
331
Conventus: Sacerdotum 245. bis.
Convicium: Quid 1514, seq.
Cooperatio : Quid et quotuplex.
2Γ2, 445, Quatenus licita 442, seqq.
Ex ea restituendum 1395, seqq.
Copula: Cum desponsata 948. 958·
Uxore 1051. seqq. Aliis 787. seqq.
Cor I. C. : Poenitens, Imago 460.
Corporale: Ad missam requisitum,
benedictum, mundum, auro elabora­
tum 643. seq.
Corpora moralia: Quaenam 867,
Dominii capacitas ib. Alienandi facul­
tas 184, Haereditatis capacitas 1039,
Extinctis, ad quaenam bona deveniant
869, 1221
Corona : Quid, quoad clericos 102.
Obligatio too. 101. 103.
Correptio fraterna: Quid 414,
Praeceptum 415, seq., Quandonam
obligat 417, seqq. Quosnam 418, seqq.
Ordo servandus, 421, 922.
Craniotomia. Quid 742, llliceitas
745. S O. Responsum. Appendix XI
Creditor: Privilegiatus, hypothe­
carius, communis, 1437, Quinam prae­
ferendus 1437. seqq. Gesta iu fraudem
creditorum 1007.
Crematio: Corporum, quoad sepul­
turam 1159.
Crimen : Quoad sponsalia 931. Ma­
trimonium 1017. Adulterium roiS. Ho­
micidium 1019. Utrumque simul 1020.
Quid quoad infideles 1021. An igno­
rantia excuset 1021. An multiplex im­
pedimentum esse possit ro2i. An di­
spensetur 1021. Crimen criminosum
1199.
Crudelitas: Quid 393, 449
Crux in missae celebratione 647.
Culpa Quid 75. luridica, theolo­
gica; lata, levis, levissima 1072, 1357,

An restitutio facienda ex culpa juri­
dica 1072, 1077, 1328, 1388, 1389,1393,
Ex peccato tantum veniali 1329. 1330,
Culpa retractata 1361, Poena 1393.
Cultus: Quid 450, Cultus Dei 450.
Insueti cultus tituli Appendix VI
Cultus disparitas.· Matrimonii im­
pedimentum 1016.
Cultus Sanctorum: Imagines 1310.
Libri damnati 1308. De Sanctis vel
Beatis absque certo S. Sedis Decreto
vel Induito Appendix VII
Curator: Cf. Tutela.
Curia Romana: Nova ordinatio
178 bis.
Curiositas: Quid 449.
Custodes: Quinam 91 Obligatio­
nes 94. Damnorum compensatio 1419,
94. Mulcta 1394, 94.
D

Damnificatio: Quid 1326, 1357,
Restitutio facienda 1357, Tres requi­
sitae conditiones 135S, Quid restituen
dum 1359, Damnum non impediens
1360, Bonum impediens 1367, 1368,
Damni causam retractans 1361, Da­
mnum per accidens secutum 1362, Ex
pravo exemplo 1363, Occasione iniu
stae actionis 1364, Ex prava intentione
1365. Ex errore 1366, 1370, Quid in
dubio 1369, Damnificatio in bonis ani­
mi 1371, Ob iniustum homicidium
1372, seqq. Ob stuprum et fornicatio­
nem 1376, Ob adulterium 1377, Oc­
casione militiae 1382
D’Annibale : Quoadprobabilismum
121
Dataria: Quoad matrimoniales di­
spensationes 1042.
Debitor: Accipiens dona ex debi­
tore, 1006, seqq Donationem simu­
lans T449, Cf. Restitutio.
Debitum: Incertum 1421, Coniu­
gale Cf. Matrimonium.
Decalogus : Quid singulispraeceptis
praecipiatur, prohibeatur 150, Memo­
riter addiscendus 36r, 363, 367

INDEX ALPHABETICUS RERUM

519

Decimae: Obligatio 463 c, 1548,,
ad eorum electionem 105, 705, Offi■ cia 705
Censura 1202.
Declinare a malo: Quoad iusti-- :
Derisio: Quid 1514, seq.
Desiderium: Quid 17, 23, Efficax,
tiani 347
Decreta: SS. Congregationum 178,,
inefficax 17, 291, 292, Species 208,
291, Rei malae 291, 292, Sub condiConciliorum 181
Defectus: Quoad irregularitem 1331.. tione, si malum non esset 293, Mali
seqq. In confessione commissi 825. seq
proximi ex bono fine 389, Invincibilis
Defensio: Sui 726, seqq. Reus vii ignorantia quoad prava desideria 108
se defendens 80.
Desperatio: Quid, quale peccatum
Defloratio : Cf. Siuprum.
17, 344. 376· An admittat parvitatem
Degradatio: Quid 1132.
materiae 377
Delectatio: Quid 17,28, Rationa­
Detractio: Quid, quale peccatum
lis, sensibilis, venerea, morosa 291,,
328, i486, seqq. Plurium, coram plu292, 293, 769, seqq. Eius a gaudio1 ribus, in pluribus materiis 304, Cir­
distinctio 25, 291, Species 208, 291,
cumstantiae excusantes 1494, seqq.
De re mala 291, 293, 294, De eius; Audiens detractionem 1505, Restitutio
effectu 294, Agere propter delectatio­ famae 1506, seqq. Causae excusannem 82, Quoad sponsos et coniuges ' tes 1510
292, 794, 1083.
Devotio: Quid 451, Necessitas ib.
Delegatio : An delegatus subdele- Appendix V
gare possit 254, 767. Mera executio
Diaconatus: Quid 875. 876. Ordo
et ministerium 254, An delegatio ex- maior, sacer, hierarchicus 875. Sacra­
piret morte delegantis vel eius remo­ mentum 885. Defectus supplendus
tione ab officio 251, 255, 768.
890. Caelibatus 97. Diaconus minister
Delictum: Quid 287, 1357, Occul­ baptismi et eucharistiae 419. 526, seq.
tum 264, Quoad irregularitatem 1320.
Diaria: Impressio, liceitas, prohibiseqq.
I tio 1309. Interdicta seminariorum alu­
Demeritum: Humanorum actuum
mnis 210.
Dies: Quoad contractus 975, Testa75Demonstratio : Quoad contractus j mentum 1032, Matrimonium 968.
qSi, Quoad matrimonium 968.
Dimissio: E Scholis, e Religioso In­
Denuntiatio: Quid 59, luridica,
stituto 262. 279. 276.bls
evangelica 59, Quandonam denun­
Discipuli: Obligationes 700
tiandum vel non 417, 61. 62. 63. De­
Discordia: Quid, quale peccatum
nuntiandi libri 1303. Coriphaei secta
322, 383
rum 11S6. Haeretici et de haeresi su­
Disparitas cultus: Quid, quotu­
specti 346 Confessarii sollicitantes | plex, matrimonii impedimentum, im­
1210. 1252. seqq. Impedimenta matri­ pediens, dirimens 1016. Dispensatio
monii 953. Indicium 8.
1 991. 1016. Parochi assistentia quoad
Depositio: Quid 1132.
■ matrimonia mixtae religionis 1016.
Depositum: Quid 1075, Deposita­
Dispensatio: Quid, 235, Extensio
rii obligationes 1078, Deponentis obli­ 236, Requisita 237, Dubium de neces­
gationes 107S. Quoad occultam com­ sitate 239, Tacita, praesumpta, inter­
pensationem (474
pretative 240, Ad cautelam 244, In
Deputati: Quoad leges ferendas
foro interno, externo 247, Quinam di­
183, Quoad leges observandas 198,
spensare possint et cum quibusnam
238, 241, seqq., 268, Cessatio 248, VaQuoad excommunicationem 1175. Quo-

520

INDEX ALPHABETICUS RERUM

liditas, invaliditas 284, Una vice con­
cessa, altera negata 284, In forma
communi, pauperum 1038. 1041. seqq.
Praestanda in dispensationum exsecu­
tione a delegato 285, 1045. Dispensa­
tionum clausulae servandae 286, 1946.
luramenti 568, 569, Voti 1614. seqq.
Quoad Missam et opera servilia 661,
Abstinentiam et ieiunium 1577, 1626,
Matrimonium ratum 979. Ius petendi
debitum 1007. Varia impedimenta ma­
trimonii 991. 992. 994, 997. 99S. :oo2.
ion. 1015. 1016. 1021. 1035., seqq.
237, In radice 1050. Quomodo impe­
tranda 1037. seqq.
Disputatio: Cum haereticis 372
Distillatio : Quid 809, Quale pec­
catum 81 r
Ditior: Ex re aliena 1356
Divinatio : Quid 468, Quotuplex
469, Quale peccatum 471, Varii divi­
nationis casus 470, 472, Somnia 173,
Sortes 476. Virga divinatoria 477, A- |
strologia 475
Divisio. Inter liberos 1069, Credi­
tores et debitores 979
Divortium: Quid, quotuplex 981.
Liceitas, illiceitas 978. 4S3. Filii edu­
candi, facto divortio 982. Sententia di­
vortii 19. 0S3. Libri damnati 1308.
Doctoratus : Conditiones, 70ο1'1'
Doctores : Auctoritas, opiniones
122, 123, 125, 126, laudati no
Dolus : Quid, quotuplex 346. 043,
1357, In contractibus 943, Matrimonio
962. 1022 1024. luramentis 563, Votis
575. Professione religiosa 277. Spon­
salibus 921.
Domicilium : Requisita ad domici­
lium 109, Quoad baptismum 419. 420.
Ordines S93. Matrimonia 1026.
Dominium: Quid S38, Quotuplex
S30. Obtectum, propria vita, opera,
fama; alterius personae vita, opera;
bona exteriora ,858, seqq Sublectum,
perbona peccator, infidelis, amens, in­
fans S67, Filn familias, uxores 667,
seqq , 677. seqq . S6S, Ecclesia S64.

Clerici 870, seqq., Auctores 875, seqq.
Varii modi acquirendi dominium 8S2,
Occupatio 883, seqq. Inventio 8S5,
seqq. Venatio, piscatio 894, seqq. Ac­
cessio 900, seqq. Productio rei 901,
Unio rei 902, Alluvio 903, Inaedificatio, plantatio, satio 904, Adiunctio903,
Specificatio 906, Commixtio, confusio
907, Usucapio, praescriptio 908, seqq.
seqq. Contractus 931, seqq.
Dominus: Obligationes 693, Casus
practici 694, Merces solvenda 696, Fa­
mulum dimittere 696, Damna repa­
randa 6 S3.
Donatio : Quid 991, Quotuplex 995,
996, Mortis causa 997; quid, quoad
ipsam, recentiores leges 998, 999, In­
ter vivos 1000, Acceptatio requisita
root, seqq., ion, Donatoris capaci­
tas 1005, seqq. Capacitas donatarii
1040, Quantitas bonorum, quae donari
possunt 1010, Rei alienae 1341, 1342.
A regularibus 2S5. Examinatoribus 520,
Indicibus 20. seqq. Positivi Iuris prae­
scriptiones tor I, Donationis vis et obli­
gatio tora. seqq. Simulata ion, Inof­
ficiosa 673, Reductio 1014, Collatio
1015, seqq., Revocatio 1022, 1023
Dos: Quid, administratio, ususfructus, dominium, alienatio, restitutio,
lucra dotalia 677. Religiosarum 274.
Dubium : Quid, 137, Positivum,
negativum; speculativum, practicum;
strictum, latum 138. 141, 144, 151, lu­
ris. facti 143, 147, Opinio dubia 131,
133. L34. Conscientia dubia 137, seqq.
Lex dubia non obligat 119, 134, 146,
157, Dubium duarum legum incompos
sibilium in praxi 154, 155, Dubium de
satisfactione legis. 156, In dubio me­
lior conditio possidentis 121. 143, Stan­
dum pro eo, pro quo stat praesum­
ptio, 145. Factum non praesumitur,
sed demonstrari debet 147, Omne fa­
ctum praesumitur recte factum 147,
Nemo praesumitur malus, nisi probe­
tur 149, Favores ampliandi, odia re­
stringenda 150, Peculiares dubii nega-

INDEX ALPHABETICUS RERUM

521

Eleemosyna: Ex praecepto facien­
tivi casus 144, 146, 148, 154, T56, Te­
da, ex quibusnam bonis, in quanam
merarium 1480, seqq. In fide 347, 1165.
De damnificatione 1369, 1427. De re­ necessitate 401, seqq. Quoad bénéfi­
stitutione 142S, 1469, De crimine pro­ ciâtes 870, Missarum 622. seqq. 1238.
ximi 1483, seqq. De impedimento ma­ Religiosi et Sorores eleemosynas quae­
trimonii 1031. seqq. De irregularitate rentes 294.
Emancipatio : Quid, quandonam
13 IS. De homicidio quoad irregulari­
tatem ibid. De censura 1097. De iu­ 667
Emigratio: Comitatus 234. Sacerrisdictione 770. 771. De complice ab­
solvendo 1294. Quoad sepulturam 1161 ' dotes emigrantes 245.
Emphyteusis: Quid 1214, An reDuellum: Quid 756, Quale pecca*
centiore Iure admittatur 1215 Eius le­
tum 747, seqq. Excommunicatio 1185
Infamia 1347. Sepultura 1157. Dam­ ges 1216, 1217, Eius extinctio 1218
Emptio: Cf. Venditio. Bonorum ecnum reparandum 1375, Libri damnati
clesiasticorum 1202. Rerum furtivarum
1308.
1333» 134«, Diebus festis 657
Dulia: Quid 460, Hyperdulia ibid.
Ens Morale : Quid S67
E
Epicheia : Quid 179, Quandonam
Ebrietas: Quid, quale peccatum locum habeat 179, Appendix II, Cf. In­
332. 333, 449, Ad morbum depellen­ terpretatio.
Episcopatus: Quid 876. Ordo di­
dum 334. Ad vitandam mortem 333.
Ad operationem chirurgicam 336, Ad stinctus a presbyteratu 878. Episcopi
impediendum peccatum 337, 429, Ad consecratio 883.
Episcopus : Susceptio regiminis Ec­
elicienda secreta 338, Quoad amen­
tem 339. Quoad mala in ipsa commissa clesiae n17. 1220. 1237. 1246. Pote­
stas ferendi leges 181, Dispensandi
340
243, 244. 262, seqq. 1248. .Absolvendi
Ecclesia: Potestas ferendi leges 180,
seqq. Dominium iurisdictionis. proprie­ 264, 124S. Quoad fidelium confessio­
tatis 869, Latina, Graeca quoad cae­ nes 779. Confessarios regulares et monialium 7S2. seqq. Casus reservatos
libatum 97. 98. Horas canonicas 104.
Medio anensis. Toletana quoad Offi­ 795, seqq. 124S. Censuras roSS, 1090.
cium 124. Ecclesiae pollutio et recon­ seqq. Ordines S92. seqq. 1221. seqq.
ciliatio 639. 641. Exsecratio et ad cul­ Extremam unctionem 866. Matrimonii
tum restitutio 642. An converti possit impedimenta 950. 955 991. 992. 1015.
1044. Sepulturam 1150. 1168. Legata
in usum profanum 505, An possit vendi
106S. Prohibitionem librorum 1301.
50S, Privilegia 260
Effectus: Ad culpam imputabihs seqq. Praecipua episcopi privilegia
35. seqq. Ad gravem culpam impu­ 261, seqq. Caelibatus 97. Concubina­
tabitis -7. Quandonam imputabilis 38 tus 1234. Sanctitas 203. Residentia 204.
seqq., 1244. Dioecesis visitatio 209.
Egressus : E monasterio 295.
Clericorum regimen 210. Cura habenda
Eiecti: Ex Religiosis Institutis 254.
doctrinae 211. Librorum 1301. Praedi,
262. 279. 279b,‘.
Electio : Quid 23, 26, Eius ab in­ catio 212. Missa 213. 238. Pontificalia
1233· Synodus 214 Episcopus titularis
tentione distinctio 17, Distinctio a con
1232. Religiosus 252. Suburb. Λρρ. VI.
sensu 21. Distinctio ab usu 23, Me­
Epistolae: Dominium 1546, Secre­
diorum libera 12. Status 667, Indigno­
tum 1545, seqq.
rum 195. Electiones politicae 446, 705,
Equuleus: In iudiciis 227bl’, S.
Obligatio in iis restitutionis 1410

522

INDEX ALPHABETICUS RERUM

Ergastulum : Poena 227bu
Error :In voto 575, luramento 563,
Contractibus 943, Contractibus sub
causa, sub demonstratione 981, Matri­
monio 1022. Sacramentis 3(7. seqq.
Jurisdictione 769. 779. Censuris 1102.
Eubufia : Quid 346
Eucharistia: Quid 495. Quid in ea
credendum 365. Quamdiu Christus realiter praesens 496. Quamdiu species
integrae permaneant 197. An unicum
sacramentum 498. Effectus 498. 500.
Materia remota 501. Siligo, secale 502.
Far, spelta 503. Panis azymus, fermen­
tatus 504. Latini, Graeci 505. Panis
fermentatus in casu necessitatis 506.
Vinum artefactum 501. Vinum ace­
scens 507. Congelatum 508. Quantitas
aquae admiscendae 509. Materia pro­
xima 510. Requisita ad validam et li­
citam consecrationem 510. 511. Ho­
stiae oblatae, incoepto Canone 512. Ho­
stia fracta, maculata 513. Materia dubia
514. Particulae consecratae admixtae
non consecratis 315 Ciborium extra
Corporale 516. Ciborium clausum 517.
Guttae separatae 518. 519. Consecratio
unius speciei sine altera 520. Forma,
quaenam 521. 522. Vox enim 523.
Verba Qui pridie etc. 574. Verba Novi
et aeterni etc. 525. Minister consecra­
tionis. dispensationis 526. Diaconus
526. 527. Regulares 528. Obligatio eu­
charistiam dispensandi 529. Parochus
529. seqq Requisita ad licitam di­
spensationem 535 Ritus, oratoria pri­
vata. infirmi 556. Quandonam mini­
strari possit 537. 53S. Sacerdos pollice
et indice infirmitate laborans 539. Ho­
stia vel Sanguis decidens in terram
540. Decidens in vultum, barbam, ve­
stes communicantis 541. 542. Particu­
lae consecratae remanentes, nec sit
tabernaculum 543. Hostiarum fragmen­
ta, quae reperiantur 544. Hostia du- ,
bie consecrata 545. Sacerdos sacras
es omens species 546. Verba .-icctpe
viaticum etc. 547. infirmus indisposi- 1

' tus 54S. Ubi et quomodo asservanda
sit eucharistia 549. 550. Expositio pu­
blica, privata; eucharistia detecta, ve­
lata 273. Ciborium consecratum et ar­
genteum 551· Lumen 552. Oleum oli­
varum 553. Ciborium renovandum 554.
556. Subtectum, quodnam 557. Obli­
gatio suscipiendi eucharistiam 558.559.
Pueri 560. 564. Periculum mortis 561.
562. Infirmus tussi laborans 563. Amen­
tes, semifatui, delirantes 565 Surdimuti, obsessi, epileptici 566. Capite
damnati 567. Animae dispositiones
568. Confessio 569. seqq. 1215. Affe­
ctus ad venialia, Communionis frequen­
tia 579. Corporis dispositio, ieiunium
580. seqq. Quandonam liceat non ie­
iunium communicare 59?. seqq. leiunium quoad infirmos 597. Viaticum
iteratum 598. 599. Exterior corporis
decentia 600 601. Pollutio 602. Usus
matrimonii 603. Spiritualis communio
604. Episcopi et Regulares quoad Eu­
charistiam 262. 273. Eucharistia quoad
interdictum 1136. 1140. Cf. Missae sa·
crificittm.
Eunuchi: Quinam, pollutio 812
Eutrapelia; Quid 449
Evagatio mentis : Quid, quale pec­
catum 345
Evictio: Quid, quis et quando eam
praestet 1131, 1137
Examen : Ad confessionem 757.
Ordines 894. 903. 1227. Beneficia
202.
Examinatores: Synodales 202.
Excardinatio : Quoad ordines re­
cipiendos 893.
Excommunicatio : Quid, quotuplex 1106. Excommunicatus toleratus
1107. Vitandus 1108. 1199 1200. 1207.
1226. 1242. Sepultura 1159. Excom­
municatio minor 1109. Maior 1110.
Usus sacramentorum trio. Ecclesiae
suffragia mi. Administratio sacra­
mentorum n 12. Divina officia 1114.
seqq. Collatio beneficii 1116. Com­
municatio forensis 1117. Aposto-

INDEX ALPHABETICUS RERUM

523

lica Rescripta 1116. Specialiter S. P.
Fascinatio: Quid 479 Addend.
reservatae 147S. seqq. Episcopis re­
Feminismus: Appendix VIII
servatae 1203. seqq. Nemini reserva
Fenus: Quid 1086
tae 1207. seqq.
I
Festum: Dies festi 1551. Institutio
Execratio: Ecclesiae, altaris, sa­ 1550, Observantia 639, seqq. App. V.
crorum vasorum 642.
Fetus : Ectopici 745
Executor: Litterarum ApostolicaFeudum: Quid 1219
rum necessarius, voluntarius 2S3, 251,
Fictio iuris : Quid 206, Eius vis 206
Praestanda 285, Matrimonialium di­
Fideicommissum . Quid, quotuspensationum 1045. Testamentarius plex 1024, Obligatio 1033
1053, seqq. Damni 1431
Fidelitas: Obligatio 988
Exemptio : Loci 200. Regularium
Fideiussio: Quid 1264, 1270, Pre­
272
! tium 1265, Obligationes 1266, 1268,
Exercitia spiritualia: Ante ordi­ Iura 1269. Quinam fideiussor esse pos­
nes recipiendos 1227.
| sit 1276, Uxor 679
Exorcistatus : Quid S75. 876.
Fides: Quid, quotuplex 350, Neces­
Extrema Unctio: Quid S61. Ef­ sitas 353, seqq. Peccata 351, 352. Igno­
fectus 86?. S63. Materia remota, pro­ rantia 87, Professio 369, Communica­
xima S64. Forma 865. In necessitate tio cum ludaeis, haereticis, infideli­
869. Minister 866. Ritus 867 seqq. Im­ bus, 370, seqq. Libertas 374, Quoad
minente morte 658. S69. Subiectum praescriptio nem 825 seqq. Possesso­
871. Obligatio S72. Quoad interdictum rem 1331, seqq. Justitiae connexa 347
1141. Regulares ministrantes 1197.
Filiusfamilias : Legitimus, illegiti­
mus; naturalis, adoptivus 663, Infan­
Exultatio: In adversis 328
tes, impuberes, puberes; minores, ma­
F
iores 664, Obligationes 665, 666, Pa­
Facere bonum: Quoad iustitiam tria potestas 667, Bonorum proprietas,
347
; ususfructus, administratio 667, Lucra
Fallacia : Quid, quale peccatum 324
ex proprio labore 666. 668, Dona 669,
Falsarii : Quinam 1072. Excommu­ Renuntiatio ususfructus 670, Eleemosy­
nae 401, Contractus 953, Collatio 1015,
nicatio 1072. 1295.
Fama: Quid 1480, Dominium pro­ seqq. Legitima 1038. 1:039. 1043. J045.
1047., Furtum 103, Damna reparanda
priae famae <864. S65, Laesio 1386,
683, Matrimonium 92S.
seqq Restitutio 1506, seqq.
Finis: Quid, quotuplex 77, An uni­
Familiares: Quinam 692. Quoad
missam in orato:io privato 644, Epi­ cus sit humanae actionis finis 78, An
scoporum. Regularium 274, Quoad or­ speciem haec capiat ex fine 71, 72,
79, Duplex finis, bonus et malus 81.
dines S93. 1232.
An extrinsecus finis externum opus
Famosum : Quid 1503.
Famulus: Servorum et famulorum immutet So, 1294. 1365, 136S, An sem­
distinctio 692. Obligationes 695, Mer­ per agendum propter gloriam Dei 75,
ces 696. Compensatio 698, 699, Fur­ An licitum propter delectationem age­
tum 1305. Cooperatis peccato domini | re 82.
Forma : Actuum 223, In forma gra­
446. 147, Non impediens damnum 697,
Quoad ludaeos 371, Eleemosynam 401, tiosa 283, In commissaria 283, In for­
ma dignuw.
Missam et opera servilia 651,661. Com
Fornicatio: Quid, quale peccatum
munionem paschalem 1566, Damna re­
788, Inchoata, contra naturam consumparanda 683

524

INDEX ALPHABETICUS RERUM

mata 789, Tactus post copulam 309.
Damnum reparandum 1376, Quoad
sponsalia 932.
Fortitudo: Eius natura, actus, vir­
tutes annexae seu partes integrantes»
potentiales. subiectivae, praeceptum ’
vitia opposita 348
Fratres : Germani, consanguinei
uterini :ooi. Successio 1017, Alimenta
682
Fratres laici : Postulatus, No vitiatus, Professio 207bie.
Fraus: Quid, quale peccatum 324»
346, In legem 207, 221, Reserva
tionem 797, Matrimonii solemnia
1026.
Fructus : Quid, quotuplex 844, Fru’
ctuum productio 901, Cuiusnam sint
901, Restituendi 1337, 1317, 1348
Fruitio: Quid, quotuplex 28, 25,
Obiectum 25
Fuga: Quid 17. Quoad fidem 370,
A Deo 376
Functiones: Episcopales, Parochiales 203. 213. 226.
Funus: Ducere 1151. In quanam
Ecclesia 1155. Quarta funeraria 1153.
seqq. Funeri civili intervenire 370
Furia: Quoad matrimonium 1022.
Furtum Quid 12S9, Quale pecca­
tum 1296, Materia absolute et relative
gravis 1297, seqq. Appendix XIII, Qui­
busnam circumstantiis materia gravior
possit respective levis effici 1301, seqq.
Filii-familias 1303, Uxores 1304. Fa­
muli 1305. Furta minuta 1036, seqq.
Necessitas extrema, gravis 1310, seqq.
Caedere ligna in sylva vetita 1315,
Comedere uvas in vinea aliena 1316,
Fragmenta sartorum 1317, Exigua res
valde cara 1318, Restitutio facienda
1327, seqq., 1343, seqq.
G

Gaudium: Quid 2S, Λ delectatione
distinctio 25, 291, Species 291, Rei
malae 291, 29», 293, 291, Mali pro­
ximi ex bono fine 3S9

Generatio : Humana 813, 994. 995.
I
| Ex S. Thoma 904, Artificialis 1051
Genet: Probabilioristoruni caput 2
Germani : Quoad matrimonium
1029.
Gestio: Negotiorum gestio 1118,
Gestoris et domini obligationes U19
Gloria : Quid 662. Inanis gloria 322,
488
Gnome : Quid 346
Gradus: Academici 7oob“
Gratia: Quid 662, Justitiae annexa
447, facta, facienda 251, Re integra
255, Delegata subdeleganda 254, Ces
satio 255
Graeci Catholici : Quoad leges Ec­
clesiae latinae et orientalis 193
Gula: Quid quale peccatum 329,
330, 449, Filiae 331, Ebrietas Cf. h v.
H

Habitatio: Quid 842, lura, obliga­
tiones S42, Quoad domicilium 199.
Habitus: Quid 53, Actiones ex ha
bitu factae 53, Habituati 247. 809.
Quoad Clericos 100.-103. Quoad Re­
ligiosos 273. 296.
Haereditas: Testamentaria 1043,
Ab intestato 1047, Massa 1014. lacens
1048, Aperitio 1050, Acceptatio, re­
pudiatio 1051, Aditio n 18. 1123, Com­
munio n 18, 1122, Quoad sponsalia
941.
Haeres Quid, quotuplex 1040, Le­
gitimus, necessarius, voluntarius 1040,
1042, 10 17, lura, Obligationes 1051,
1052, Quoad Commodatum 1071, De­
positum 1076
Haeresis : Quid, quotuplex, ' quale
peccatum 351, 352, Denuntianda 351,
Abiuranda 351, Permissio libertatis
quoad haereticos 369, Haeresis suspi­
cio 351, rro6.
Haeretici : Quoad ecclesiasticas le
ges 194, Matrimonii impedimenta 970.
984. Clandestina matrimonia 1026.
1027 Templa aedificare 439, Adire
365, Communicatio 370, 372, lurisdi·

525

INDEX ALPHABETICUS RERUM

rtio 772. Excommunicatio 1164. 1165.
Sepultura 1159. 1207. Libri 1165. 1305.
Suspecti de haeresi 351, 1106. Abiuratio 351, 1164.
Hasta: Venditio sub hasta, quid·
an licita 1159. Retrahere rem, incepta
licitatione 1160, Mittere fictos licita­
tores iT.6r, Amicos ad rem suo no­
mine emendam 1162, Eos rogare, ne
licitent 1163, Pactum cum aliis, ne
licitent, aut ne plus offerant 1164
Hebdomada sancta : Functiones
635·
Hierarchia : Ordinis, iurisdictionis
S75. Libri damnati 130S.
Hispania: Indulta, Privilegia 282.
Homicidium: Cf. Occisio. Illiceitas
70S, seqq. Damna reparanda 1372,
seqq. Censura 119S. 1182. Irregula­
ritas 1329. 1345·
Homologatio: Quid 686
Honestas; Quid 75, 349, Cf. Pu­
blica fioiicslas.
Honor: Quid 662, 1514, Armis de­
fende 1 e 733. Laesio 1514, Restitutio
2517. seq.
Horae Canonicae : Obligatio 104.117. Restitutio 117.-122. Recitatio pri­
vati m, in choro 107. no. 158.-160. 163.
Cum socio no. 111.-172. 173. Dubium
de recitatione 123. Ritus 124.-12S. Pro­
prium Dioeceseos 128. Psalmi Gradua­
tes, Oliicium B.M. V., Defunctorum 116.
125.129.-131. Ordo 132.-187. Inversio
officiorum 133. Horarum 134.-136.
Commemorationum 137. Pronuntiatio,
vocalis, integra, continuata 138,-144,
Aliquid addere 145. Imperfecta pro­
nuntiatio i |6. Pater et Ave ante Lau­
des 147. Tempus 148. Morae parvae
149. Matutinum et Laudes 150.-155.
Litaniae 154. Vesperae m Quadrage­
sima 156. Anticipatio, dilatio 157. Ordo
et tempus quoad chorum 15S. Locus
et situs 159.-164. Quoad chorum 159.
160. 163. Intentio et attentio 165. Existens in mortali 166. Causae excu­
santes, impossibilitas, caritas, dispen­

satio 167. Quid in dubio 168. 169.
Excusatus a toto 170. 171. An socius
adhibendus. 172. 173.
Horror futuri saeculi : Quid,quale
peccatum 326
Humilitas: Quid 321, 449
Hyperdulia: Quid 460
Hypnotismus: An licitus 485. Hypnotizati actus 48
Hypocrisis : Quid quale peccatum
322, 1525
Hypotheca : Quid 1276, Quotu­
plex 1277. Bona hypothecae subiecta
1278, Hypothecarii iura, obligationes
1279
1

Idololatria : Quid, quotuplex, qua­
le peccatum 467
Ignis : Inferni 368
Ignorantia : Antecedens, conco­
mitans, consequens 48, Iuris, facti,
poenae, vincibilis, invincibilis, affe­
ctata, voluntaria per accidens, 50,
216, Invincibilis quoad actus internos,
praecepta naturalia, pollutionem 108,110, An causet involuntarium 48, Red­
dat actum nullum 49. Sit peccatum
50, 51, Speciale peccatum 52, Dimi­
nuat peccatum 51, Excuset a lege ir­
ritante et poenali 225, 229, A censu­
ris et irregularitatibus 1094. 1320.
Quoad clericorum caelibatum 99. Af­
finitatem 1006.
Illusio: Quid 1514, seqq.
Imagines SS.: Cultus 460, 463.
Quomodo pingendae 463. Quaenam
in Ecclesiis 462. Benedictio 467. 463,
Obscenae 439, impressio 1310.
Immunitas : Personalis 260, Lo­
calis 260, 497, Realis 260, Asyli 497,
1187. Violantes 1168. 1170. 11S2 11S7.
Impatientia: Quid, quale pecca­
tum 34S.
Impedimenta: Actus humani 5, 47,
seq. Ordinis 896. seqq. Matrimonii
9S4. 993. seq. Quoad sponsalia 925.
933- seqq. Dispensatio 1035. seqq. Re­

526

INDEX ALPHABETICUS RERUM

novatio consensus 1023. 1046. 1048
1049. 1050.
Imperium : Quid, quotuplex 27,
24, Voluntatis super sensus, exteriora
membra 64bu
Impotentia : Quoad restitutionem
1462, seqq. Integritatem confessionis
718. Matrimonium 994. 995. Paro
chum adeundum ad matrimonii cele­
brationem 1028. seqq.
Imprecatio: Quid quale peccatum
541. 542, 1514, seqq.
Improperium : Quid 1514, seqq.
Impuberes: Quoad sponsalia 923.
seqq. Matrimonium 994. Censuras
1084.
Imputabilitas : Quid 12
Inadvertentia : Quoad humanos
actus 50
Inaedificatio : Quid 904, Dominii,
acquisitio 904
Incapncitas: Contrahendi 951, 952,
Donationes accipiendi, succedendi
1038, Vendendi 1138
Incola : Quis 199
Incarcerare: Aliquem 719, 725
Incestus: Quid 795, 766, Quale
peccatum 795, Species 797, 79S, Quid
si habita fuerit dispensatio quoad ma­
trimonium 799, Amissio i uris ad pe­
tendum debitum 1003.
Inconsideratio : Quid, quale pec­
catum 50, 326, 346
Inconstantia : Quid, quale pecca­
tum 346
Indebitum : Solutio et repetitio
1124. seq.
Indi: Eorum misera conditio 863
Indignatio : Quid, quale peccatum
327. 342
Indignitas: Succedendi 103S
Indulgentia : Quid 1349. Quotu­
plex >355· Ecclesiae potestas 1350.
seqq. Conditiones servandae 1352.
seqq. Applicatio 1353. 1354. Intentio
1356 Status gratiae 1357. seqq. Ope­
ra imuncta 1360. Confessio, communio
1361. Preces 1362. Ecclesiae visitatio

;

[

'

'

1368. Tempus 1364. Operum commu­
tatio 1365. Jubilaeum 1366. seqq. Al­
tare privilegiatum 1375. seqq. Quoad
Regulares et Moniales 281, Quaestus
ex Indulgentiis 1194. Libri 1310.
Infamia: Irregularitas 1347.
Infantes : Qui 664, Baptizandi 463.
Confirmandi 489. Communio 560.
Inferior: Obligationes quoad su­
periores ecclesiasticos, civiles 701,
702, 704, Rebellio 706, Regicidium 706
Infidelitas : Quid, quotuplex, quale
peccatum 346, Communicatio cum in­
fidelibus 368, Permissio libertatis quo­
ad infideles 360, Infidelium indui ve­
stibus 365, Eorum templa aedificare
439 Adire 365
Infideles: An ecclesiasticislegibus
obligentur 193, An ad fidem compel­
lendi 369, Communicatio cum ipsis
368, Quoad matrimonium 970. 971.
979· 980. 984.
Infirmi: Quoad abstinentiam, ieiunium 1577, 1616. Horas canonicas
167. Communionem 592. seqq. Soro­
res praestantes assistentiani infirmis
294Ingratitudo; Quoad promissionem
et donationem 992, 1022
In habili tati : Quoad contractus 952,
953
Inimicitia: Quid, quale peccatum
327, Inimicorum dilectio 395. seqq.
Signa eis praestanda communia et
specialia amicitiae 396, 397, 39S, Of­
fensae veniae 398, Vindicta 398
Iniuria: Quid 12S7, 1366, 1370,
Obiectum 128S, Species 1288, 1289,
Quid, si quis consentiat 1290, seqq.
An actus internus iniuriam in actu
externo valeat gignere 80, 1294, 1365,
*368, Quale sit peccatum 1295, Re­
paranda 1319
Iniustitia : Quid, quale peccatum
1286, Iniustitiae reparatio 1319
Innaturale: Quid 65
Innocens: Occisio 736, seqq.
Innocentius XI: Laxum damna-

INDEX ALPHABETICUS RERUM

527

Inventio: Quid 885, Res inventae
vit probabilismum 2, Probabilismum
885, Dominium 886, seqq.
minime damnavit 119
Invidia : Quid, quale peccatum 327,
Inobedientia : Quid, quale pecca­
383, Invidiae filiae 328
tum 322
Involuntarium : Quid 48, 65, Sim­
Inquietudo cordis : Quid, quale
pliciter secundum quid ; contrarie, pri­
peccatum 324
vative 48, 59, 60, 65, 66, Quoad cle­
Inquisitio : In indiciis 8.
Insensibilitas: Quid, quale pec­ ricorum caelibatum 99.
Ira: Quid, quale peccatum 17. 341,
catum 348, 349
Eius filiae 342
Instituta : Religiosa votorum soIronia: Quid, quale peccatum 1525
lemnium et simplicium 248. Privilegia
Irregularitas: Quid 1314. seqq.
270, 272, Bonorum administratio 272
Quotuplex 1316. Cessatio 1319. Ex
Insulae Philippinae: Privilegia 282
Integritas: Virginalis 790, Confes­ delicto 1320. Ex baptismo 1321. seqq.
Ex ordine 1323. seqq. Ex censura vio­
sionis 700. seqq.
lata 1325. seqq. Ex mutilatione 1327.
Intentio: Quid 20, Plurium 21,
ex homicidio 1329. Ex defectu 1331.
Impossibilitas 9, 10, Incompossibilium
21, 22, 344. Λ11 intentio tinis opus Natalium 1332. Libertatis 1333. Cor­
immutet So. Sacramentorum 339 . seqq. poris 1334. seqq. Aetatis 1338. Ani­
mi 1339. seqq. Scientiae 1340. Fidei
3S1. seqq. Missarum 19, Matrimonii
132 r. 1345. Famae 1347. Potestas epi­
9· 19
Interdictum: Quoad contractus scoporum dispensandi 264, 1319. 1323.
952, 953, Quoad censuras 1133. seqq.
1329· 1337. 1344· 1346. 1348. Potestas
Quotuplex 1146. Violatio 1147. Epi­ Regularium 278, 1319. 1337· 1346.
scopus quoad interdictum 261, Ab in­
1348.
Irreligiositas: Quid 464, 486
gressu Ecclesiae 1145. Cessatio a di­
Irrisio: Quid 15:4, seq. Quale pec­
vinis 1148. Interdicta reservata, non
reservata 1241. seqq.
catum 1516
Irritatio: luramenti 568, Voti 599t
Interesse: In mutuo 1095, Ob
damnum emergens, lucrum cessans seqq.
Irrumatio: Quid 829
1096, seqq. Ob periculum sortis 1100,
Iter: Confessoriorum approbatio
seqq. Poena Conventionalis 1102. Le­
gale, conventionale 1103, seqq.
766. Regularium Confessio
Interpres : Quoad confessionem
lactantia: Quid, quale peccatum
699. 838. Sollicitationem 1252.
2c8, 322, 1525
Interpretatio: Legis 150. 157. 171,
leiunium: Ecclesiasticum X573b,i,
Quotuplex 174, Regulae 175. Promul­ Lex ieiunii Appendix XIV, 1578, 1579,
gatio 176, Extensio legis 177, Decreta
Unica refectio 1580, seqq. Frustulum
SS. Congregationum 178, Epicheia matutinum 1585, Collatio serotina
179, Privilegiorum 256, 446, Votorum
1592. seqq. Abstinentia a carne et a
592, seqq. Contractuum 963, seqq.
lacticiniis 1601. seqq. Promiscuitas
Interstitia: Quoad ordines 904.
1607, Hora refectionis 1609, seqq.
I n ti m id itas : Quid, quale peccatum
Causae a ieiunio excusantes 222, 1615,
1615, seqq. Dispensatio, commutatio
348
Intrusi : Quinam 3S8. Sacramento­
1626, Naturale 580. seqq.
rum petitio 388. Excommunicatio 1177.
loannes S.: Tres testimonium dan­
Inventarium : Beneficia 1501, Quid,
tes in coelo 268
si omissum 1055
lubilaeum: Quid 1366. Quotuplex

528

INDEX ALPHABETICUS RERUM

1367. Requisita 1368. Confessio, Com­ navigantes 766. Quoad regulares et
munio 1369. Visitatio Ecclesiae 1370.
moniales 782 seqq. Impedientes 1169.
Ius: Commune, Romanum, Cano­
leiunium 1371. Eleemosyna 1372, Ope­
nicum, Recens i8obi\ 184. Usuales
rum commutatio 1373. Confessariorum
facultates 1374.
citationes vol. 1. p. 2. Distinctio Theol.
Mor. et Iur. Can. 1, Gentium 180
ludaei : Communicatio 371
Ius : Quid, quotuplex 833, Naturale,
ludex: Quinam 1. Scientia, pru­
dentia, integritas 2. seqq. Causas in­ positivum 16. Privatum, publicum, gen­
dicare et celeriter expedire 5. Legiti­ tium 1S0, Ad rem, in re S83, Altum,
mum indicium 5. seqq. Rectus pro­ bassum, proprietatis 833, 834, Accre­
scendi 1049, Quoad compensationem
ces us 8. seqq Quoad ecclesiasticos 7.
Reum ad confessionem criminis co­
1477, 1478, Patronatus (89. Damno­
gens 7. Iusta sententia 13. seqq. Dona
sum alteri 834, Venditio 1139, 1146.
20. 21. Pretium operae 22. 23. Indi­
Ignorantia et error circa ius naturale
ces synodales 202.
; IO9
ludicium : Indicium temerarium
lustitia: Natura 347, 708,833,834,
1480, seqq. Quoad iuramentum 553,
Partes intégrales, subiectivae, poten­
seqq. Quoad indicem 5. seqq. Indicia
tiates 347, Quotuplex 835, Commutavaria 1. Indiciorum gradus J4.bi»
tiva, distributiva, legalis vindicativa
Iuramentum: Quid 548, Quotu­ 835, seqq. Praecepta Decalogi spe­
plex 549. Requisita 550, Casus varii
ctantia ad iustitiam 708, 832, Injusti­
tia S35, 1286, Iniustitiae reparatio 1319.
55 L 559, Liceitas, 552, 553, Veritas
553, 556, 557, ludicium 553, seqq.
seqq.
Justitia 553, 554, 559, Promissorium
K
558, seqq. Additum contractibus 96S,
Ex errore aut dolo 563, Ex metu 564,
Kinematographa : Repraesentatio­
An semper implendum 56"), Cessatio
nes in ecclesiis 497
ab intrinseco 566, Rei mutatio 567.
Cessatio ab extrinseco 568, Irritatio,
L
Dispensatio, Commutatio 56S, 569,
Episcopi et Regulares quoad dispen­
Laesio: In contractibus 950, Ven­
sationem 269, 280, Quinam ad illud
ditione 1132, seqq. Legitima 1014.
emittendum teneantur 369, 550, 558
Laparatomia: An licita 745
lura stolae: Quid 512. Rutheni ib.
Latria : Quid 460
lurati: Quinam 28. Obligationes
Laus: Quid 75, 662
29. Votum ex privata scientia 30. Sen­
Laus Dei: Quid, quotuplex 638
tentia in personam ecclesiasticam |
Laxismus: Quid 112, Damnatus
31·
J 112, 114
lurisdictio : Quid 833, 837, 765.
Lectoratus : Quid 875. 876. In Ec­
Ordinaria, delegata 765. Quibusnam ; clesia Graeca 875.
competat 766. In aliena dioecesi 774.
Legatum : Quid 1024, Sub condi­
Delegata subdeleganda 254, 767. Ter­ tione 1032, 1057, Sub modo 1057, In
ritorialis, personalis 7. An expiret
diem 1057. Quis et cui possit legare
morte delegantis, aut eius amotione
105S, Quaenam legari possint 1059,
ab ollicio 255, 768. An Ecclesia sup­ Relictum creditori, 1060, Orphanis
pleat m casu dubii 117, Erroris 769.
ro6t, Puellis nubentibus 1062, 1063,
779. Dubia 770. Probabilis 771. Iu
1064, Annuum, menstruum 1059, Rei
articulo mortis 766. 772. 773. Quoad
impossibilis 1059, alimentorum, ciba-

INDEX

529

ALPHABETIC US RERUM

taria appositio causarum eximentium
riorum 1059, Bonorum immobilium,
et impedientium 220, seqq.
mobilium 1065, 1066, Commutatio
Lex aeterna: Imperfecta in huma­
1067, ro6S
i
Legitima: Quid 1041, Quibus de­ na mente participatio, 109
Lex naturalis: Natura, immutabi­
beatur 1042, Quanta 1043
I
Lex: Quid 166, Realis, localis, per­ litas r8o, i8obl’
Libellus: Quid 1250
sonalis 17r, Quoad personarum sta­
Liberalismus: Quatenus damnatus
tum 171, 109, Promulgatio, quoad le­
ges Pontificias, Dioecesanas, Civiles
183
Liberalitas : Quid 323, lustitiae an­
119, 166, 167, 168, 169, Acceptatio
170, Possibilitas, cessatio, interpreta­ nexa 347.
Libertas : Appendix I
tio 157, 271, seqq. Afficit territorium
Liberum Quid 8, 11, Discrimen a
171, 157, Dubia 119, 144, 154, 155,
157, Obscura 157, Ambigua ib. In­ voluntario et spontaneo S, Libertas
vincibilis ignorantia legis naturalis exercitii, specificationis, contrarietatis
n. Physica, moralis ri, In humanis
109, Extensio de casu ad casum 177,
actibus 12, In tentationibus 13, UndeLex singularis 249. Irritans 223,
Inhabilitans 177, 210, 223-225, Con­ nam sit 12
Libri: Prohibitio 1301. 1302. De­
stitutiva juris 226, Denegans actionuntiandi 1303. Sacrae Scripturae 12 ii.
nem in foro externo 226, Poenalis
1304. Haereticorum 1305. Liturgici et
177, 227. seqq. Poena conventiona­
lis in contractibus 231, 980, Mutuo
precatorii 638, 125. 1306. Obsceni
1102, Venationem et piscationem pro­ 77S, 130S. De specialibus quibusdam
argumentis 1308. De diariis 1309. De
hibens 899, Tributorum 232, Eorum
defraudatio 233. 234, Auctor legis, lex imaginibus et indulgentiis 1310. Leaeterna naturalis, divina, canonica, ci­ gen Ii facultas 1311. Approbatio 1312.
vilis 1S0. 184, 242, Quinam in Eccle­ seq. Lectio prohibita, etiamsi absit
sia et in societate civilis leges ferre periculum 173, Libros pravos compo­
nere, imprimere, vendere, restituere
possim 181, seqq. Consuetudo tSS,
seqq. Summus Pontifex iSi, 184, Ty­ 444. 448, 449. 1302. Excommunicatio
rannus 1S5, 186, 187, Subiectum legis, ; 1165. 1211. 1303.
Ligamen : Impedimentum matri­
legislator, infideles, haeretici, clerici,
peregrini, pueri 192, seqq. Obligatio monii 996.
legis, vis et extensio; notitia et ob­
Litaniae: Die festo S. Marci et
servatio 202, seqq. Observantia quoad
triduo Rogationum 131. Pridie vespe
substantiam et quoad modum Appen­ re 15j, Novae 1306.
dix 111, Commissio, omissio 20S. 706,
Litigium : Quid 347
Occasio, cooperatio, quoad violationem
Litterae: Apostolicas falsi ficantes
legis 209, 211, 212, 318, Satisfactio
1072. Falsis utentes 1205. Dimissorialegis, variae eius circumstantiae 213,
les, testimoniales, S93. Ad ordines
seqq. Dubium de satisfactione legis
requisitae S93. 902. 903. Collybisticae
156, Contemptus legis 51, 62, 20S,
1175
31S, Obligationis cessatio propter cau­
Liturgia : Libri imprimendi 1306.
sas eximentes et impedientes; dispen­
Locatio conductio : Quid 1203, An
sationem, privilegium 216, seqq. Igno­ dissolvatur, si res locata pereat, si
rantia, metus, impotentia 216, seqq,;
moriatur interim locator vel conductor
Obligationis tempus, 203. 219, Volun­
1204, Quinam locare conducere posBucceroni. last. thcol. moralis

IV.

34

530

INDEX A LPHABETICUS

sint ia >5 Quid locari conduci possit
1206, Obligationes locatoris 1207, Obli­
gationes conductoris 1208, Damna
compensanda, si res locata pereat 1209,
1210, Pensio remittenda, imminuenda,
in casu sterilitatis vel alterius infor­
tunii I2JI-I2J3
Loteria: Quid 1256. An licita 1257,
Conditiones 1258
Ludus : Quid 1246, An licitus et
validus 1247, Quid, si quis exponat
pecuniam furtivam 1248, Si exponat
magnam pecuniae summam 1252, Si
ludat cum filiofamilias 1249, Si sit
multo peritior T250, Quid de ludo
prohibito 1251, De fraude, metu, co­
actione, importunitate adhibitis 1253,
seqq. Loteria 1256, seqq. Ludi Bursae
1260
Lux : Electrica 549.b,ï 553.
Luxuria: Quid, quale peccatum
325, 440, 762 seqq. Parvitas materiae
37. 765. Directe, indirecte voluntaria
40, 7^5, 766, Interior, exterior 773,
Delectatio sensibilis, venerea 769,
seqq. Luxuriae filiae 326, Castitas,
virginitas 767, 768, Actus incompleti,
consummati 773, 787, Species 783,
Circumstantiae 7S4, seqq. 796. \dspectus 432, 433, 774, Sermones 776,
seqq. Tactus 7S0. seqq. 796, S26, Pec­
cata consummata iuxta naturam, con­
tra naturam 7S7, Fornicatio 7S8, seq.
Stuprum 790, seq. Raptus 792, Adul­
terium 793, seq. Incestus 795, seqq.
Sacrilegium Soo, seqq. Pollutio 809,
seqq. Bestialitas S23, seqq. Sodomia
S27, seqq.

M
Magia: Quid, quale peccatum 179.
483
Magister: Obligationes 700. Dam­
na reparanda 683
Magistratus : Suum officium non
implentes 1296, Non servantes iustitiam distributlvam 1323

RERUM

Magnanimitas: Quid (48, Vitia
opposita 448
Magnetismus: An licitus 485
Magnificentia : Quid 348, Vitia
opposita 34S
Maior : Quis 664, Iura 664, 667
Maledictio : Quid, quale peccatum
342, An aliquando licita, et effectum
habeat 5|2bi\ Dei 531, Creaturarum,
mundi, mortuorum, daemonis 541,
seqq., 15:4, seq.
Malefactor : Occidere, mutilare,
verberare, incarcerare 719, seqq.
Maleficium : Quid, quale pecca­
tum 479, Quid liceat ad illud tollen­
dum 484
Malitia : Quid, quale peccatum 75,
344, Eius in peccatis gravitas 3(1
Mandatum : Contractus, quid itu,
Quinam mandans et mandatarius esse
possit 1113, Mandatarii obligationes
1114, Mandantis obligationes 1115,
Cessatio 1116. Restitutio a mandante
facienda 1395, seqq. 1431.
Mansuetudo : Quid 349
Mappa : Ad missam requisita 649.
Benedictio 650.
Mare : Obiectum dominii 866
Maritus : lura et obligationes 675,
seqq. 868
Martyrium : Dispositiones requi­
sitae et effectus 392. Se offerre, prae­
ceptum 492, Martyrum causae 461.
Materia : Sacramentorum 314. seqq.
Baptismi 396. seqq. Confirmationis
475. seqq. Appendix X. Eucharistiae
501. seqq. Poenitentiae 665. seqq. Ex­
tremae Unctionis 864. seqq. Ordinis
88r. seqq. Matrimonii 969.
Matrimonium: Quid 956. Liceitas
957. Divisio 93S. Contractus 959. seqq.
Cum indigno 212, 372, seqq. Sub con­
ditione 964. seqq. Cum impedimento
9, 19. 955· 1031· seqq. 1143. Post
sponsalia 935. Per procuratorem 913.
Sine parentum consensu 92S. Civile
971. seqq. 223. 680, 973, Sacramen­
tum 969. fria bona 959. 966. Status

531

INDEX ALPHABETICUS RERUM

gratiae 974. 975. Benedictio 976. 1235.
Corani ministro haeretico 370, Pro­
batio 976. Unitas 977. Firmitas 978.
seqq. Divortium 9S1.-9S3. Impedi­
menta impedientia 984. seq. Dirimen­
tia 993. seqq. Dubia 1031. seqq. Im­
pedimentorum dispensatio 1035, Ma­
trimonium dubium 14S, Cum impedi­
mento dubio vel putato 1031. seqq.
Matrimonii revalidatio 1047. Dispen­
satio in radice 1050. Causae matrimo­
niales, processus 1534. Usus matri­
monii 1032. 1051. seqq. Generatio ar­
tificialis 1052. Onanismus 1063. 1067.
Situs 1562 1073. Tempus 1074. seqq.
Tactus et aspectus 1079. seqq. Dele­
ctatio morosa de copula habita vel
habenda 1083. Irregularitas ex bigamia 1342 seqq. Decr. Ne lentere Ap­
pendix XVIl. Copula maritalis et per­
fecta Appendix XVIII. Matrimonii con­
summatio Appendix XIX. Aflinitas
Apdendix XX. Matrimonium senum
Appendix XXI. Copula cum muliere
praegnante Appendix XXII.
Medicus: Obligationes 79.-93. Quo­
ad ludaeos 366, Pauperes 408. Phar­
macum probabile 117, Dubium 89.
Tempore pestis 90. Quoad animam
infirmi 91. 92. Stipendium 89. 93.
Medina . B. Probabilismi auctor 2.
Medium : Rationis, rei 346, 347.
Memoriale: Rituum Benedicti XIII.
635·
Mendacium : Quid, quotuplex, qua­
le peccatum 1523, seqq. In confes­
sione 716.
Mercatores : Quinam 94. Quoad
mutuum 1104. 1108, Venditionem-emptionem 1149, seqq. Restitutio 94.
Cooperatio 439, Prohibitio mercatus
diebus festis 657
Merces : Quid 1203, Insta quoad
operarios 1206
Meretrices : Permittendae 444, Do­
mus locanda 444, Scandalum 447, Pre­
tium acceptum 960, Famulatus 447,.
Sepultura 1160.
;

Meretricium.· Quid 789.
Meritum: Humanorum actuum 75
Methodus : Positiva, casuistica,
scholastica 4
Metus: Quid, quotuplex 17, 59, 60.
Operari cum metu, ex metu 59, 60.
Quoad voluntarium 59, Culpam 62,
Praeceptum 63, 216. Legem irritan­
tem 225, Affinitatem 1005. Contractus
944, seqq. luramenta 564, Vota 576.
Clericorum caelibatum 99. Divinum
officium 106. Sponsalia 922. Matrimo­
nium 1023. 1213. Ingressum in Reli­
gionem 1214. Censuras 1095. 1102.
Miles : Inscripti 13S6, Desertores
1384, 1385, Spoliantes hostes et so­
dales, damnificantes in bello S84, 1382,
1383, Reos comprehendentes 726, Com­
munio paschalis 1569, Confessio 780,
Quoad clericalem statum 174. Sacra­
mentum ordinis 913. Religiosum sta­
tum 277.
Minister : Sacramentorum, quisnam
337. Attentio 338. Intentio 539. seqq.
Probitas 349. seqq. Obligatio 360. seqq.
Sacramenta indignis deneganda 365.
seqq. Eorum simulatio 375. Ritus 377.
seqq. Acatholicus advocandus 444.
Missae inserviens 653.
Minor: Quis 664. Testamenta 1037.
Contractus 667. 952. 953. Mutuum
10S5, Matrimonium 667
Misericordia : Quid, eius actus 3S7,
388, Opera corporalia 396. Opera spi­
ritualia 418
Missa audienda: Quanam die 639,
A quibusnani 639, An integra 6jo.
seqq. Quonam in loco 644, An in ora
torio privato 644, Quanam praesentia
645, 646, Quanam attentione 647, seqq.
Causae excusantes 222, 655, 651
Missa Conventualis : Quoad canonicos, ritum 225.
Missa de Requiem : Efficacia, ora­
tiones, quandonam legi possit 612
657·
Missae sacrificium : Quale 605
606. Eius partes 608. Defectus occur-

34*

532

INDEX ALPHABETICUS RERUM

rentes 329. seqq. 609. Eius virtus, an
infallibiliter efficax 606. 607. Pro quibusnam possit offerri 610. Fructus
611. 612. 613. Applicatio 614. seqq.
Pluribus applicatum 19. Fructuum di­
visio 621. Obligatio applicandi missam
622. 627. Stipendium 623 seqq. Sa­
cerdotes Societatis 632. seqq. Colle­
ctio eleemosinarum missarum 627. r 195.
Missarum mercimonium 520, 627. 1238.
Decr. Ut debita Appendix XI. Trans­
missio 627b1’. Decr. Recenti Appen­
dix XII. Varia Missae adiuncta 635.
seqq. Hora 273, 635. seqq. Saepius
in die 638. Locus 273, 639.-640. Co­
ram SS. Sacramento 647. In aliena
ecclesia 648. 657. In oratoriis semipublicis 640. In mari 639. Inter ru­
ptio 658. Variatio 657. Paramenta
613. seqq. Ritus 656. seqq. Conventualis, de feria, de dominica. Votivae,
de requie 657bu. Potestas episcopi di­
spensandi quoad locum, quoad ho­
ram 262. Episcoporum privilegia 262,
Regularium privilegia 273, Cantiones
in lingua vulgari 657,cr. Preces in fine
Missae, gratiarum actio, Passio, Evan­
gelium, Benedictio, aqua lustralis, pre­
sbyter assistens 657bl’. Notae variae
Appendix XIII.
Missale : Ad missa requisitum 648.
657. Impressio 125.
Mlssionarii: Negotiantes 1218. Quo­
ad ritus sinenses et malabaricos 1219.
Orientalium rituum 1239, Apostolici
699,i1‘, Religiosi 272
Modernismus Contra fidem 368,
Haereseon contectum 361 bl\ Ab Epi­
scopis arcendus 211.
Modestia : Quid 349, Morum ib.
Cultus ib.
Modus In contractibus 971, Con­
tractus sub modo 974. Quoad matri­
monium 968.
Mohatra Quin, an licita 1158
Mollities : Quid, quale peccatum,
34S. 809
Monasterium Erectio 272

Moniales : Quoad officium divinum
107. 116. Privilegia 270. Sepulturam
279, Clausuram 267, 1188. Π89. Con­
fessiones 791. seqq. Casus reservatos
735. Indulgentias 282, Matrimonium
1203·
Monitio : Quid 423, Quandonam
facienda 423, 813. seqq. A confessario
facienda 813. seqq. S28. S29, In causis
clericorum 8. Quoad censuras 10S7.
Monopolium : Quid, an licitum
1165, Conspiratio ad merces summo
pretio vendendas 1166, Mercatores
omnes merces ementes 116-, Pretium
iniustum per monopolium constitutum
1168
Monstrum : Quoad baptismum 461.
Montes pietatis : Quid 1694, An
usurarii 1094
Mora : Restitutio et damnorum com­
pensatio ex mora 1196, 1390
Moralitas: Quid 67. Generice, spe­
cifice 68, 69, Unde desumatur 67, 69,
70, 75» 76, An universalis 70, 74, Actus morales interiores, exteriores 71,
72, Actus bonus simul et malus 73,
Actus indifferentes 74
Moribundi : Absolutio 753. 754.
773. Viaticum 558. seqq.
Morpliina: Eius licitus usus 336
Mors : Apparens 754tor. Acceleratio
713, Procuratio 712, 717, Commortui
1050
Motus : Concupiscentiae 58
Mulier: Ad conspiciendum se prae­
bens 437, Se ornans 538, 444, Munera
acceptans ab amasio 44
Inserviens
missae 643. 653.
Musica : Sacra 638
Mutilatio : Sui, aliorum 714, Irregulasitas 1327. seq. 1335.
Mutus : Quoad sacramenta 3S5.
Contractus 952, Testamenta 1026, Re­
stitutionem 1415, seqq.
Mutuum : Quid 10S0, Praeceptum
quoad pauperes loSr, Petere mutuum
ab usurario 437, Mutuatarii obliga­
tiones 1082. Mutuantis obligationes

INDEX ALPHABETICUS RERUM

533

Tyrannis 185, seqq. Rebellio 706, Regicidium 706, in dubio praesumptio
stat pro Superiore 146. Religiosum vo
tum 297, seqq.
Obiectum ; Quid 83, 84. An hu­
manus actus ex obiecto specificetur
71, 72, 84, Obiectum bonum, finis
malus 85, Obiectum malum, finis bo
nus 86, Contractuum 755. seqq.
Oblatio: Natura et obligatio 463 b
N
Obligatio : Quid 202, Legis 202,
Nativitas: Quid 90!, Acquisitio seqq. Contractuum 913, seqq. In fa­
dominii 901, Cuiusnam sit animal ge­ ciendo, non faciendo, dando 963, Ad
terminum, ad diem 975, Alternativa
nitum 901
Naturale. Quid 8, 65, Innaturale6s 976, In solidum 978, Divisibilis, indi­
Necessitas: Extrema, gravis, com­ visibilis 979. Obligationes oeconomicae
a religiosis familiis suscipiendae 286.
munis 389, 1510, seqq. Variae in ea
Oblivio : Quoad actus humanos 50
obligationes 390, 102, seqq.
Observantia: Quid 662, lustitiae
Negligentia: Quid, quale peccatum
annexa 347, Vana observantia 478,
346
Negotiatio: Quid 1184, Quotuplex
seqq. Festorum 639, seqq.
Occasio : Quid, quotuplex, an pec­
1185, An licita 1186, Interdicta cle­
catum 209, 31S, 809. Trasgrediendi
ricis 1S2. Missionaries 1218. Diebus
legem 209, Permittere, apponere 337,
festis 657.
Nomen : I. C. adorandum 460
435, 436> Occasionarii 809.
Occisio: Sui 710, seqq. Rei 719,
Non manifestans : Quinam 1415,
seqq. Iniusti aggressoris 726, seqq.
Quandonam restituat 1415, 1418, 1419
Non obstans: Quinam 1415, Quan­ Innocentis 736, seqq. Regis tyranni
706, Falsorum accusatorum, testium,
donam restituat 1415, seqq.
Notarius : Quinam 46. Dotes, obli­ indicis 80.
Occultum : Delictum 264, 1046.
gationes 47. 48. Non verum rei preOccupatio : Quid 8S3, Acquisitio
tnnn inscribens 49. Honorarium 50.
dominii 783, Res nullius 885, 886,
Instrumenta conficiens die festo 51.
Bona derelicta S87, Vacantia 887,
Notorium : Quid, quotuplex 1501,
Thesaurus 889, Res amissae 890
Γ5Ο3
Odium : Proximi, quid, quale pec­
Novatio : Quid 566
Novitius : Quoad leges et praece­ catum 17, 327, 32S. 387, 388, 399,
Inimicorum 305, seqq. Inimicitiae, abo­
pta 182, Confessionem et reservatiominationis 389, 399. Dei, quid, quale
nem 275 Quoad ordines 894. Dispo
peccatum 327, 376, 3S4, 3S9, An ad­
sitionem suorum bonorum 274. Noviliatus 261. seqq. Non admittendi ib. mittat parvitatem materiae 377
Offensio : Quid, quale peccatum
Novum Testamentum : Leges 180
398, 1287, Venia petenda et conce­
0
denda, satisfactio danda 398, 400
Officia : Civilia, Politica 7O7W*, An
Obduratio cordis : Quid, quale
peccatum 324
1 digniores eligendi 707, Iniquus offi­
Obedientia : Quid 662, Justitiae an
ciorum distributor 1323, Culpa, in eo­
nexa 347, Civilibus principibus 706,
rum executione, iuridica 1389, Divina

10S3, Quid, si interim res mutuata
crescat vel decrescat ro8|, Mutuum
praestitum Ecclesiae, minori 1085, Usura 10S6, seqq. Iustum interesse 1095,
seqq.
Mysteria: Necessario credenda 354,
seqq.
Mystica : Distinctio a Theologia
Morali 1

534

INDEX ALPHABETICUS RERUM

officia 1113 seqq. 1135 1143. Nomi­
natim excommunicatos in officiis reci­
pientes 1200.
Officium (S ): Eius ministros lae­
dentes, scripturas diripientes 1208 Cau­
sae 272
Officium divinum : Cf. Horae Ca­
nonicae. Officium B. Μ. V. 116. 125.
129. 130. Defunctorum 129. 130. 131.
Pridie vespere Commemorationis om­
nium Fidelium defunctorum 154. Re­
formatio Appendix II. Ordinatio Ap­
pendix III. IV. V.
Omissio : Maioris boni 74, Quoad
justitiam 347
Onanismus: Quid, quale peccatum
1066, seqq. Aependix XXIII.
Opera, Opus : Locatio 1204, seqq.
Operarii : Obligationes, cessatio a
labore 444, 94.
Opera servilia : Quaenam 652, Pro­
hibitio 652, Casus varii practici 653,
Materia gravis 654, seqq. Mercatus
657, Forensia 958, seqq. Causae ex­
cusantes 661
Opinio : Temeraria 1480, Quale
peccatum 1483, Probabilis 112, seqq.
In sacramentorum administratione 348.
In sacramento poenitentiae 771. Com­
munis 122, 123
Opium : Leges prohibentes 228,
Opprobrium : Quid 1514, seq.
Optio: Quid 188.
Oratio Quid, quotuplex, privata
publica 452, Conditiones 455, 458,
Praeceptum 453, Quandonam urgeat
454· Quosnam possumus orare 456,
Pro quibusnam 457, Quid petendum
45S, Fructus 458, lusti, peccatoris,
pro se, pro aliis 45S, Dominica 366
seq.
Oratorium In quibusnam Orato­
riis possint Episcopi dare licentiam
celebrandi 640. Missa m privato ora­
torio 262, 644, 639. Sacramenta mi­
nistranda 536 Oratoria semipublica,
in domo particulari, in navi 644, 6|o.
Oratoria privata Regularium 273, Ora­

torii privati benedictio 503, Pollutio
641.
Ordines Equestres: Privilegia 282
Ordo : Quid 873. Effectus S74. Cae­
libatus 97. Quod sint ordines 875.
Quid singuli ordines 976.-978. Eorum
institutio 875. Quid Prima Tonsura
879. An omnes ordines sint sacramenta
880. Appendix XIV. Materia 8S1. 883.
885. 889. Forma 882. Appendix XV.
Contactus physicus instrumentorum
884. 886. 8S7. 888. Defectus sup­
plendi S83. 890. Ordine carens, actus
ordinis exercens 891. Minister S92.
Proprius episcopus 893. Quid de re­
gularibus 275, 894. 903. 907. 912. 914
Episcopus extra dioecesim ordines
conferens S95. Dispensatio in intersti­
tiis 265, 275, 4θ4· Subiectum, requi­
sita ad validam et licitam ordinatio­
nem 99, 896. seqq. 1221. seqq. Quoad
matrimonium 990. 991. 10x5. Spon­
salia 936. Irregularitatem 1423. seq.
Interdictum 1142. Preces praescriptae
9x5. Missae praescriptae 916.
Orientales : Pecuniae collectores
209. In Religiosas familias admittendi
262.
Oscula : An licita 7S2. Inter spon
sos 946. 947.
Ostentatio : Quid 322
Ostiariatus : Quid 875. 876.
P

Pagani : Communicatio 373
Palla : Ad missam requisita, bene­
dictio 644.
Pallium : Archiepiscopus 213.
Palpo: Quinam 1411, Quandonam
restituat 1411
Papa : Primatus. Potestas ferendi
leges rSi, Abrogandi, corrigendi leges
civiles 1S4. Potestas dispensandi 242,
seq. Commutandi legata 1067, Acta
impedientes 1171. Litterarum falsarii
1072. 1205. Dominium temporale 1175.
1x96 Electio 1247. Appendix Const.

INDEX ALPHABETICUS RERUM

Vacante Secte. Iura quoad praescriptio­
nem gar, Divinatio de vita aut morte
475, Simoniaca electio 521
Parentes: Obligationes 671, Iura
in filiorum personas et bona 667, 724,
225, Filiorum exhaeredatio 672, 1046,
Legitima filiis relinquenda 673, Divisio
inter liberos facienda 1069, Filiorum
sponsalia et matrimonium 92S. 940.
Damna reparanda 683
Parochus : Quis 22S. Potestas fe­
rendi leges 1S2, Dispensandi 245, A
bannis 954. Confessiones audiendi 774.
seqq. An possit sibi confessarium eli­
gere 781. Casus reservare 795. Cen­
suras ferre 10S8. Parochus Religionem
ingrediens 365. Obligationes 228 seqq.
Residentia 228. 229. 230. Absentia
230. 231. 232.233. Habitatio 230. Vi­
sitatio pauperum, aegrotorum cura
234. Correctio, monitio 235 Oratio,
missa 236. 622. seqq. 638. Missa pro
populo 237. 23S. Praedicatio 239. 240.
Catechismus 241. 56ob1’. Administratio
sacramentorum 242. Assistentia matri­
moniis 1016 1026 1235. Stante impe­
dimento 955.
Participans: Quinam 1413, Quan­
donam restituat 1413
Parvificentia : Quid, quale pecca­
tum 34S
Passio : Quid 55, An diminuat pec­
catum 55, 56, A peccato excuset 57.
Patena : Materia, consecratio 645.
Patientia : Quid 348, Vitia oppo­
sita 348
Patria potestas : Quid 637
Patrinus: In baptismo 441. seqq.
Quinam 442. seqq. Conditiones 450.
seqq Obligationes 449. Cognatio 449.
seqq. In confirmatione 494.
Patronatus: Quid, acquisitio, obli­
gationes, iura 189.
Pauperes : Quoad matrimoniales
dispensationes 1041. 1042. 1013.
Paupertas: Religiosum votum 280.
seqq.
Peccatores : Publici quoad se­

535

pulturam ri6o. Moribundi obstinati
754bl*·
Peccatum : Quid 75, 287, Requi­
sita 54. 58, 288, 289. In actu interno,
externo 290. seqq. Mortale, veniale
311, 312. 313, 316, Imperfecta adver­
tentia 314, Deliberans de consensu
315, Volens vitare tantum venialia
319, An veniale fiat mortale 317, 318,
Ex malitia 53, Contra Spiritum San­
ctum tot, Peccata capitalia Cf. Vitia
Capitalia. Species 289, 298. seqq Mul­
tiplex species 299, Contra conscien
tiam 101, 107, Ex conscientia dubia,
erronea 152, 153, Ex ignorantia 51,
52, 302, In causa 37, 39. 302, Nume
rus 94, 303, seqq. Plura unius actus
obiecta 404, Actuum interruptio 307,
Media ad peccatum adhibita 310, Ex
quali peccato oriatur obligatio resti­
tutionis 1328, seqq. 1389, 1390, 1508
Peculatus : Quid 1289
Peculium : Religiosorum 288.
Penicillus : In baptismate et ex­
trema unctione 867.
Pensio : Quid 1S6. Impositio, im­
minutio 186. Amissio 1S7. Quotuplex
187. Pensionati obligationes 193.
Peregrini : Qui 199, An locorum
legibus teneantur 199, 200, 201, An
locorum gaudeant privilegiis 253, A
quonam possint dispensari 241, Absol­
vi a peccatis, a censuris 777. 797.
Baptismus 422. Communio paschalis
1566, Sepultura 1150. Votum reserva­
tum triplicis peregrinationis 119, 620
Periculum : Quid, quotuplex 209,
Proximum peccandi 31S, se exponere
probabili peccandi periculo 209, 318.
319·
Periurium : Quid, quale peccatum
324
Permissio : Quid 37, Permissum,
volitum 37, 58
Permutatio : Quid, quaenam pro­
prietates 1173
Perseverantia : Quid 322, 348,
Vitia opposita 34S.

536

INDEX ALPHABETICUS RERUM

Persona : In iustitia 836, Contra­
ctibus 951, seqq. Moralis S67, 1221
Pertinacia : Quid, quale peccatum
322, 448
Petulantia : Quid 449
Pharmacopolae: Obligationes 89.
Pharmacum dubium 89.
Philosophia moralis: Distinctio a
Theologia Morali 1
Picturae: Rerum obscenarum 439,
Earum adspectus 275, Pingere die
festo 652
Pietas : Quid 662, Iustitiae annexa
447. Praeceptum decalogi 708
Pignus: Quid 1271, Creditoris iura
1272, Obligationes 1273, Debitoris iu­
ra 1274, Obligationes 1275
Piscatio : Dominium animalium 894,
seqq. Leges prohibitivae 899
Pixis: An argentea et consecrata
551·
Plagium : Quid 1289
Plantatio : Quid 904, Acquisitio
dominii 904
Poena : Quid, variae poenae, variae
partitiones, a quo imponendae 227,
Talionis 8. Equulei ib. Carceris praeventivi 10. Conventionalis in contra­
ctibus 231, 980, In mutuo 1102, In
sponsalibus 944. Leges poenales 237.
seqq. Interpretatio 177, An excuset
ignorantia 229, Aetas 195, 229, Me­
tus 222, Officio indicis irroganda 227,
230, Dispensatio 264
Poenitentia: Quid 66r. Probabili
tas 662. Necessitas 663. Effectus 664.
Partes essentiales 665. Materia remota
666. 667. Proxima 66S. Directa, indi­
recta peccatorum remissio 669. Pec­
cata commissa in susceptione bapti­
smi 670. Adultus sub conditione ba­
ptizandus 671 672. Peccatum in ge­
nere 673. Dubium 674. 675. Materia
libera 667 676. Contritio, quid et quotuplex 677 Necessitas 67S. 6S5. Dotes
679 680 An praecedere debeat con­
fessionem 681, seqq. Attritio 686. seqq.
Sacramentum validum et informe 690.

Actus fidei, spei, caritatis 692. Initium
amoris 693. Propositum, quid et quotuplex, dotes, necessitas 694. Confes
sio, eius natura 695. Necessitas 696.
697. An vocalis 698. 670. An integra
700. 701. Actus externus 702 Effe­
ctus peccati 703. Separata venialium
confessio 704. Vox simulata 705. Cir
cumstantiae aggravantes 706. Consue­
tudo 707. Diversae personae compli­
ces 70S. Votum castitatis 709. 71c.
Incestus 711. Propinquitas personae
in aliis peccatis 712. Dignitas personae
713. Tempus sacrum 714. Peccatum
recens, ut antiquum, accusatum 715.
Mendacium in confessione 716. Con­
fessarius dormiens 717. Causae ab in­
tegritate excusantes 718. 719. Revela
tio complicis 720. 721. Confessio ge
neralis 722. 724. Satisfactio, imponen
da 725. Obligatio 727. 728. Quando
nam imponenda 729. Quantitas 726.
730. Qualis 731. seqq. Acceptatio et
impletio 735. 736. Obligatio 737 -739Implere poenitentiam in mortali 740.
741. Dilatio 742. Poenitentiae oblivio
743. Commutatio, 744 seqq. Forma
quaenam 74S. Quid in ea essentiale,
quid accidentale 748. 749. Absolutio
conditionata 750. seqq. Approbatio,
quid 756. Requisita 755. 757. A quo­
nam obtinenda 75S. 759. 764. Prae­
sumpta -60. Limitatio et revocatio
761 seqq. lurisdictio requisita 765.
Ordinaria, delegata 766. seqq Durante
maritimo itinere 766. Stante errore
communi 769. Dubia 770. seqq. In
articulo mortis 772. 773. In aliena
dioecesi 774 seq. Quoad parochos 775.
Sine venia parochi 776. Sine venia
proprii episcopi 778. Quoad peregri­
nos 777. Quoad milites 780. Parochi,
episcopi, cardinales quoad eorum confessarium 781. Approbatio et iurisdictio quoad regulares et moniales 782.
seqq Superiores audientes Confessio­
nes subditorum 790. Confessarius, or­
dinarius. extraordinarius, specialis mo

INDEX ALPHABETICUS RERUM

537

nialium 791. Confessarii recentiorum
Praecedentia ; Honoris signum
sororum 793· Reservatio 794. seqq.
Varia ministri officia, patris 807. Me­
Praeceptum. Quid, a lege distin­
dici 80S. 8C9. Doctoris 810. seqq. In­ ctio, cessatio 166, 171, 199. 109t.
dicis 8)9. seqq. Absolutio danda, dif­ Obligandi vis'166, Omittendum pro­
ferenda. deneganda 809. Monitio fa­ pter scandalum 436, Praecepta deca­
ciendae 821. Defectus, in confessione logi. Primum 450, Secundum 526, Ter­
commissi, corrigendi 826. Sigillum con­ tium 639, Quartum 662, Quintum 708.
fessionis 831. seqq. Poenitentia quoad Sextum et Nonum 762, Septimum et
interdictum 1139. Sepulturam 1160.
Decimum 832. Octavum 1479, Prae­
S. Poenitentiaria : Quoad matri­ cepta Ecclesiae, an credenda 364, Pri­
moniales dispensationes 1041. 1042.
mum et Secundum 1518, 1549, Ter­
tium et Quartum 1552, Quintum et
1043.
Sextum 1571, Episcopi et regulares
Poenitentiae: Corporales 718
Pollutio: Quid 809, Quale pecca­ quoad dispensationem 268, 281
Praecipitatio : Quid, quale pecca­
tum Sto, An aliquando permissa Sn,
S14, Species, Sir, S14, Varii casus pra- tum 326. 346.
clici S15. 816, Invincibilis de ea igno­
Praedae : An licitae in bello 756
rantia no, Voluntaria in se. in causa
Praedicatio : Episcopi approbatio
40. Sio, 820. Variae eius causae 40,
245. Materia ib. Quoad regulares 276.
Quoad impuberes 812, Eunuchos 812,
245bl*. Parochos 239. seqq. Episcopos
Feminas S13, Coniuges 1080. Quid in
212.
casu seminis corrupti S17, 818, An im­
Praelati Regulares: Quoad privi­
pedienda 819, 821, 822. Delectatio et legiorum interpretationem 271, Chodesiderium naturalis pollutionis 292.
rum 109. Dispensationes 281, Subdi­
torum confessiones 7S2. 790.
Ecclesiae 641.
Polyandria: Illiceitas 977.
Praescriptio : Quid 908, Causae
Polygamia: Illiceitas 977.
909, Acquisitio dominii 910, Requisita
Pontifex: Summus, vide Papa.
911, Quinam possint praescribere 912,
Pontificalia: Quae 1131. Exercen­ Quaenam possint praescribi 913. 914.
tes in aliena dioecesi 1233.
Contra quosnam 915, 924, Possessio
Populus: Quoad legem 183
916, seqq. Titulus 919, seqq. Tempus
921, seqq. Interruptio 923, Suspensio
Porro: Operatio 7î4bi»
Possessio: Quid, quotuplex 854, 924, Bona fides 925, seqq.
855, Naturalis, civilis, civilissima S56.
Praesumptio : Quid 145, 204, lu­
ris et de Iure 204, De praesenti, de
lura et privilegia 857, 916. seqq. 1332.
seqq. Ad praescriptionem requisita
futuro 46, An obliget lex et sententia
916. seqq In dubio melior est con­ in praesumptione fundata 204, 205, In
ditio possidentis 121, 143, Restitutio dubio 145, Quoad factum 167, Quoad
facienda a possessore bonae fidei 1332,
delictum 149, Dispensatio praesumpta
240
seqq. Malae fidei 1345, Dubiae fidei
1352. seqq. Daemonis 479. Quoad proPraesumptio novitatum : Quid,
quale peccatum, 322
babilismum 121
Postulatus: Novitiatui praemitten­
Praesumptio sui : Quid, quale pec­
catum 322, 348. 376, Parvitas materiae
dus 262bl*. 273.
Potestas: Ordinaria, delegata 241,
377, Peccare sub spe veniae, ex con­
fessionis facilitate 379, 370
7o5bi', Dominativa 600, 7O5bl’, lurisPrecarium : Quid 1070
dictioms 600, 705*’*', Oeconomica 7O5bl*

538

INDEX ALPHABETICUS RERUM

Preces: Quoad voluntarium 61
Presbyteratus: Quid 875. 876.
Ordo maior, sacer, hierarchicus 875.
Ab episcopatu distinctus 878. Sacra­
mentum 880.
Presbyteri : In Americam emigran­
tes, vel Romam petentes 245. Inser­
vire Ecclesiae, pueros catechismum
docere, audire confessiones, celebrare
missam, e dioecesi discedere, praedi­
care 245. Caelibatus 97. Circumstantia
presbyteratus in confessione decla­
randa 710.
Presbyteri graeci : Matrimonii usus ante missae celebrationem 603.
Pretium: Quid 1126, Quotuplex
Π40, Variatio 1141, Quale in variis
venditionis et emptionis casibus ser­
vandum 1142, seqq.
Primitiae: Obligatio 463 r/
Princeps: Auctoritas a Deo 706
Principium: Reflexum irr, 141
Privilegium : Quid 249, Quotuplex
250, 257, Odiosum 257, Gratia facta,
facienda 251, 254, 255, Quinam con­
cedere possint et quibusnam 252, seq.
Interpretatio 256, 257, 271. Commu­
nicatio 270, Usus 259, Cessatio 255.
258, Peregrini 253, Clericorum 260,
Episcoporum 261, seqq. Regularium
270, seqq. Canonis 260, 261. 1168.
1182. Fori 260, 980. Revocatio per C.
Apost. Sed. 1248. Oratorii privati 644,
Creditorum 1437, Paulinum 979. 9S0.
Probabiliorismus : Quid 112, An
probandus 119
Probabilismus : Origo 2, S. Alph.
ib.. Quoad obiectivam rei veritatem
116, 117, 120, Necessaria ad salutem,
sacramenta, medicos, iudices, advo­
catos, ubi damnum aliorum vel gra­
vius malum sequatur 18 38. 117. 348.
Quoad subiectivam actionis honesta­
tem tiS, seqq. 156, 157, luramentum
556, Sacramentale sigillum, S34. Ae­
qui probabilismus 131, seqq.
Probabilitas: Quid m, Opimo
probabilis, probabilior, probabilissima,

tenuiter probabilis, dubie probabilis,
1X2, 114, ΙΓ5, 118. 119, Multo, parum,
aeque probabilior 131. seqq. Specula­
tiva, practica 113, 123, 127, Intrinseca,
extrinseca xi2, 122, 125. 126, Iuris,
facti 143, Probabilis et probabilioris
oppositio iT2, 119, 135, Oppositae
probabilitates i?8. Quoad compensa­
tionem 1478. Quoad jurisdictionem
771.
Probatio: Status liberi 991. Pro­
bationes in iudicio 8.
Processus : Causarum 6 7. Accu­
satorius, inquisitorius, 8. seqq. In cau­
sis matrimonialibus 7. 1034.
Procuratio : Quid, praestanda Epi­
scopo 209.
Procuratores: Quinam 32. .Man­
datorii n 12, Dotes, obligationes 41.
42. Stipendium 43.
Proditio: Quid, quale peccatum
324
Productio rei: Quid 901, Aequi
sitio dominii |oi
Professio fidei : A quibus facienda
35'. 369
Professio religiosa: Quid 276. Re­
quisita 276. Coacta .'04. Reclamatio
quoad eius nullitatem 278. In mortis
articulo 277. Impedimentum matrimo­
nii 1015. Eius dissolutio 979.
Profusio: Nimia 348
Promiscuitas : Ciborum 1607. 1626,
Quandonam et quosnam obliget ib.
Promissio: Quid 9S3, 984. Gra­
tuita. onerosa 987. 9S9, Acceptatio
9S5, 986, Obligatio 9S7. 989, 990,996,
Effectus 988, Quid, si praemoriatur
promissarius, promittens, 991, Cessa­
tio 992, Quid de ea Civile Ius 993,
Venditionis 993, 1129, Matrimonii 993,
919. 920. Deo facta 570
Propositiones damnatae: Docere,
defendere 36S, 1178. Modernistarum
Appendix XXIV.
Propositum : Quid 20, 23, 694. 9S4,
Differt a promissione, a voto 572, 984,
Quotuplex 694. Firmum, efficax, uni­

539

INDEX ALPHABETICUS RERUM

versale 694. An in confessione neces­
sarium, et quale 694.
Proprietas: Quid 838
Protonotarii Apostolici : Privile­
gia 269 bl*.
Providentia: Quid 346
Proxeneta: Quid 1112, Venditio
r 169, Emens infra, supra pretium de­
signatum 1170, Emens sibi rem, eamque deinde vendens 1171, Dona acci­
piens a vendente 1172
Prudentia: Natura, Actus, partes
intégrales, subiectivae, potentiates 346,
Regula morum 113, 119, 124, Prae­
ceptum 346, Peccatum 346, Carnis 346,
Imprudentia 346
Pruritus: Abigendus 481
Psalmi: Graduales 129.
Psycopathologia : Vel Psychiatria,
quid 11
Puberes: Impuberes 994.
Publicum : Quid 1503
Publica honestas: Quid 1014. Undenam oriatur 1514. An inde adulte­
rium 797, Matrimonii impedimentum
1014.
Pudicitia: Quid 349, 7S1, Armis
defendenda 729, 730, 734, 735
Pueri: Quoad ecclesiasticas leges
195, Confessionem 1553, Primam com­
munionem 195, i57Ob1’, 560. Pollu­
tionis ignorantia 110, Damnum illa­
tum 683
Purificatorium : Necessitas 643.
644·
Pusillanimitas: Quid, quale pec­
catum 322, 344, 348

Q

Quasicontractus : Quid, quotuplex
π 18 seqq.
Quasldelictum : Quid 1357
Quasidomicilium Quomodo acqui­
ratur 199
Quarta funeralis: Quid, cuinam
debeatur 1153. seqq.

R

Rancor: Quid, quale peccatum 346
Raptus : Quid, quotuplex 792, Quale
peccatum 792, Impedimentum matri­
monii 1024. Sponsalium 1025. Excom­
municatio 1212.
Ratihabitio: Quid r 117, Restitutio
1400
Ratio : Prudentiae pars 346, Red­
denda conscientiae 301.
Reconciliatio: Ecclesiae 641.
Receptans: Quinam 1412. Resti
tutio 1412
Recidivi : Quinam, absolutio 809.
Reclusio: Poena 227 bu
Rectitudo: Rationis 69. 70, 75, Hu­
manorum actuum ib.
Reductio: Donationis 1014. Qui­
nam eam possint exigere 1007, 1014
Referendarius; Quinam 32. Dotes,
obligationes 44. 45.
Regicidium : 706
Regimen: Matrimoniale 677
Regula morum : Evolutio et vi­
ces 2
Regulares: Status 24S. Approbatio
ib. Obligatio perfectionis 249. Regulae
250. seqq. Dispersi 251. Parochi, epi­
scopi 252. Apostatae, fugitivi 253.
Eiecti, dimissi, saecularizati 254. Of­
ficium divinum 104. 105. 107. 10S.
109. 112. 124. Divina vocatio 255.
seqq. Novitiatus 261. seqq. Bonorum
dispositio 27}. Transitus ad alium or­
dinem 266. Professio 276. seq. Vota
simplicia, solemnia 248. Nullitas pro­
fessionis 278. Eiectio 279. Votum pau­
pertatis solemne, simplex 280. seqq
Materia gravis 287. Peculium 2S8.
Eleemosynae distribuendae 289. De­
positum 290. Votum castitatis solemne.
simplex 291. seqq. 301. Gravitas pec­
catorum 392. Clausura 294. 1190. Egressio e monasterio 295. Dimissio
habitus 296. Votum obedientiae so­
lemne, simplex 297. seqq. Privilegia
270, seqq. Communicatio 270. Inter-

Ô40

INDEX ALPHABETICUS RERUM

pretatio 271, Exemptio 272, in locis
Missionum ib. Recursus ad Episcopum
pro gratiis ib. Confessio 274, 710. 7S2.
seqq. Ordines 275, 894. 906. 907. 913.
914. 1223. seqq. Baptismus 420. Cen­
surae et irregularitates 177, 278, 1093,
not. 1197. 1203. 1247. Sepultura 279,
1550. seqq. Indulgentiae 281, Libros
conscribentes 1312. Libri contra sta­
tum religiosum 1308.
Reincidentia : Quid, quandonam
habeatur not.
Relatio : Ab Episcopis transmit­
tenda ad S. C. 214. A Religiosis trans­
mittenda ad S; C. 303 bis.
Religio: Natura, actus 450, 459.
lustitiae annexa 447, Actus oppositi
464, Praecepta decalogi 708, Ingres­
sus in Religionem quoad sponsalia 937.
Simoniam 1193. Excommunicationem
12:4. Votum quoad matrimonium 990.
991. Obligatio Constitutionum Reli­
giosorum Appendix VII. Litterae te­
stimoniales Ordinariorum pro admit­
tendis in Religionem Appendix VIII.
De affiliatione Religiosis Institutis Ap­
pendix IX Interruptio studiorum Ap­
pendix VII.
Reliquiae: Cultus 460, 463, Furtum
463. Extractio 1198.
Renovatio: Eschatologica 368
Renunciatio : Privilegiorum 258,
Haereditatis 1051, Beneficiorum 192.
Bonorum quoad novitios 274.
Repetitio indebiti soluti: Quan­
donam 1124, Quoad mutuum 1107
Repressaiia : An licita, in bello 756
Repraesentatio Quoad successio­
nes 1040
Res : Integra, non integra 255, Bona
866, Amissae S90. seqq.
Rescissio: Quid 966, Vis. effectus
ib. Rescindibilitas 223
Rescriptum : Quid 2S3, Forma 283,
Subreptio, obreptio 2S3, Validitas, invaliditas 2S4, Praestanda in exsecutio­
ne, a delegato 2S5, Clausulae servan­
dae 2S6

Reservatio : Quid 794. Quinam ca­
sus possint reservare 795. Quinam ca­
sus reservati 795. Quaenam conditio­
nes 796. Ignorantia in confessario 49,
I11 poenitente 796. Quinam absolvere
possint, et quando 797. Cardinalium
facultas 797. Quoad regulares eorumque familiares 274, Casus Clementini
pro Regularibus 795. Absolutio in ar­
ticulo mortis 799. Stante impedimento
800. 802. Casus occulti 801. Dubii 796.
803. Peccatum in confidentiam licen­
tiae 804. Extensio facultatis concessae
805. Confessio nulla et sacrilega 806.
Votorum 619, 620. Beneficiorum 188.
Resignatio: Quid 192. 192 bl*.
Respublica: Praeses quoad leges
ferendas 1 S3
Restitutio: Quid 1319, In inte­
grum 924. 950, Undenam obligatio
1320. seqq. Ex bonis diversi ordinis
1324. Ab incapaci 1326, A beneficiatis 871, A confessariis 1416. Bonorum
quoad filiosfamilias et uxores 667, 677.
67S. Ex iniusta acceptione 1327, seqq.
Ex re aliena 1331, seqq. Ex eo quod
ditior 1356. Ex iniusta damnificatione
1357. seqq.: Ex contractu 1387. seqq.
Ex lege et indicis sententia 1391.
seqq. Ex iniusta cooperatione 1395,
seqq Propter simoniam 522, seqq.
1416, 82S. S29. Famae 1506, seqq.
Honoris 1517. Cuinam 1420, seqq.
Quantum 1424, seqq. Quo ordine 1429,
seqq. 1427. seqq. Quomodo 1447, seqq.
Quandonam 1455. seqq. Causae excu­
santes 1459, seqq. Occulta compen­
satio 1471, seqq.
Restrictio mentalis : An licita
1524, seqq. Quoad iuramentum 557
Retractus : Conventionalis 1154
Retrovenditio : Quid, liceitas 1154
seqq. Ad arbitrium venditoris r 154,
Emptoris 1155, Utriusque 1156
Reus : Quinam 71. Condemnatio in
dubio 113. Crimen confiteri 72. seqq.
Defensio 79. seqq. Fuga 82. seqq.
Appellatio 86. Restitutio 1321, 88.

INDEX ALPHABETICUS RERUM

541

Confessari agendi ratio 87. Occisio 719,
Sacrificium : Natura obligatio 463
seqq. Sepultura 1160.
a. Partitio, Missae 605. seqq.
Ritus: Sinenses, Malabarici 368,
Sacrilegium : Quid 493, 800, Quo­
Ruthenus 369. iura stolae 512. Quoad
tuplex 494, Quale peccatum 495, Per­
Eucharistiam 505 Non mutandus ib.
sonale 496. 801, Locale 497, 804, Reale
Rixae: Quid, quale peccatum 342,
498, 808, Species 499, Votum solemne,
383, 751
1 simplex castitatis 500. 803, Peccatum
Rosmini : Prop. damn. 368
mere internum 501, In loco sacro 94.
RotaS.: Competentia 7. I4bl". Pro­
497· 502, 503, 805, 806, 807, Cleri­
cedendi ratio ib. Auditorum et admi- corum bona laedere 504, Vasa sacra
ni strorum obligationes ib.
tangere 506. Convertere in usum pro­
Rubricae : An praeceptivae 660.
fanum 505. Peccare die festo 94, 507,
Sacerdos infirmus 659.
Voto ligatus peccans cum ligata voto
Rutheni : Caelibatus 97. Transitus
306, 802
ad ritum Latinum 377. Baptismus 431.
Saecularizati : Eorum conditio254.
Communio 505. Confessio 766. Matri­
Saevitia: Quid 393, 449
monium »028.
Salarium : Quid 1206, Familiare
1206, I ustum 1206
S
Sanatio in radice: Quid 1050.
Sacerdotium: Quid 876. seqq. De.
Sancti: Quinam, cultus 461. 463
fectus varii in ordinatione 883. seqq.
Sartores: Pannum ementes 1172,
Sacramentum: Quid 304. Quot
Fragmenta retinentes 1317
305. Institutio 306. Gratia 307. 309.
Satio: Quid 904. Dominii acquisi­
310. Character 311. Reviviscentia 308.
tio 904
Necessitas 312. Quibusnam perfi­
Satisfactio: Natura 72. Sacramenciantur 313. Materia 314. Forma 315.
talis, in confessario et in poemtente
Materia et forma dubia 317. Mutatio
obligatio 725. seqq. 735. seqq. Levior
materiae et formae 319. 320. 321.
730. Sub conditione relapsus 731. Pu­
Unio materiae et formae 322. seqq.
blica 732. Opus praeceptum 733. Sa­
Quomodo verba pronuntianda 326.
tisfactionis opera 734. Impletioin mor­
Iteratio 327. 328. Iteratio quoad ce­ tali 740. 741. Dilatio 742. Commuta­
lebrationem missae 329. Defectus tio 743. seqq. Ob iniuriam 1287. 1310
Scandalum : Quid, quotuplex, quacorrigendi 335. 336. Minister 337. At­
tentio 33S. Intentio 359. seqq. Condi· le peccatum 383, 424-428, Directum,
tionata 345. seqq. Probabilitas in su­ indirectum 425, 429. 430, Pusillorum,
pharisaicum 425. 431, 432, Suadere
scipiendis vel conferendis sacramentis
minus malum 433, seqq. Permittere
117. 318. Fides et probitas ministri
349 seqq Obligatio sacramenta mini, et apponere occasion m peccati 435,
strandi 360. seqq. Sacramenta indignis seqq. Bona temporalia dimittenda 439.
deneganda 365. seqq. Simulatio 375. seq. Praecepta omittenda 441
Schisma: Quid, quale peccatum
376. Modus sacramenta conferendi 377.
seqq. Subiectum 380. Requisita ad va­ 385. 388, Schismaticorum iurisdictio
772. Excommunicatio 1166. Schisma
liditatem 381 seqq. Ad liceitatem 286.
seqq. Petere sacramenta a malo mi­ ti eorum haereses 35ibll>
nistro 388.
Scholae: Ecclesia, parentes 7oobl
Scriba: Obligationes 46. 52. 53.
Sacra Scriptura : Editiones et verScriptura: In contractibus requi­
siones 1304. Libri de S. S. inspira­
tione 130S.
sita 934, 936, Sacra Scriptura 351*·*·

542

INDEX ALPHABETICUS RERUM

Scrupuli: Quid 158, Quoad opera­
tionem 159, 160, Correptionem frater­
nam 413, Causae, signa, remedia 161·
ιό2, 163, Utilitas 165, Ratio agendi
confessant 164
Sculpere: Die festo 653
Secretaries: Quinam 46. Dotes,
obligationes 52. 53.
Secretum : Quid, quotuplex, obli­
gatio (536, seqq. Confessionis S31
seqq.
Sectae: Excommunicatio 1186. Se­
pultura 1158. 1161. Libri damnati 1308.
Seditio: Quid, quale peccatum 342,
383, 706, 751
Semifatui: Quoad eucharistiam
565·
Seminarium : Cura 210. Studia ib.
Diaria ib. Dimissi ib.
Senatores : Quoad leges ferendas
183, Observandas 198, Electio, officia
705
Senes: Quoad ieiunium 1647, Quo­
ad matrimonium 994. 995. 1953. Ap­
pendix XXI.
Sensualitas: Quid 7S1
Sententia: Iudicis 5. seqq. Trans­
iens in rem indicatam 204, Culpa ci­
vili innixa 205
Sepulcrum: Fdmiliare, heredita­
rium 1150. Canonica erectio 1150. 1151.
Sepultura: Ecclesiastica 1149. Ele
ctio 1150 Funus 1151. seq. Emolu-.
menta 1153. seq. Quoad excommuni­
cationem n 19. Interdictum 1144. Qui­
busnam deneganda 1156. seqq. Suicidae, duellantes 1157. Sectarii, haeretici
115S. 1161. 1207. Excommunicati 1159.
1161. 1242. Corpora cremationi subji­
cientes, 1159. Publici peccatores 1160.
Sequestrum: Quid 1079, Bono- I
rum ecclesiasticorum 1174.
!
Sermones : Turpes 776, seqq.
Servi Dei: Quinam, cultus, causae
461-463
Servitus Quid,quotuplexS50, Realis 851, seqq. Praediorum urbanorum,
rusticorum S50, Personalis S60, 861,

Servus 692. Nigritarum commercium
862, 863, Matrimonii impedimentum
1022. Irregularitas 1333.
Sigillum sacramentale: Quid831.
Obligatio S31. 832. Metu mortis ser­
vandum 63, Etiam postmortem poenitentis 835. Parvitas materiae 833.
Probabilitas 834. Quinam ad sigillum
teneantur 837. seqq. Obiectum 844.
seqq.
Signatura: Apostolica 14.bi’
Simonia: Quid 850, Quotuplex509,
Confidentialis 509. Quale peccatum
510, Dare principaliter temporale ob
spirituale 511, Obire sacras functiones
ad lucrandum stipendium 513, Missam
in ludo spondere 513, Stipendium su­
pra taxam pro missa 514. Inserviens
episcopo, expectans aliquid spirituale
515, Beneficium conferre ob carnalem
affectionem 516. Tradere temporale
pro omissione rei spiritualis 517, Dare
et accipere aliquid ob ingressum in
religionem 518, Se redimere ab iniusta vexatione 519. Iuris ecclesiastici
520, Poenae 521, Excommunicatio
521, 1191.-1193, Restitutio facienda
522, seqq.
Simulatio: Quid, quotuplex 1534,
In sacramentis 373.
Sindacalismus: Quoad Sacerdotes
in Italia Appendix IV
Sobrietas: Quid 332, 349
Societas: Contractus, quid 1221,
Quotuplex 1234. Universalis particularis 1235, An licitum 1222, Lucrum et
damnum proportionatum 1223. seqq.
Obligatio sociorum in solidum 1236,
Administratio 1228, seqq. Inter conitiges 677, 1237, Inter fratres 1238, Tri­
nus contractus 1239, seq. Bonorum
communio 1241, seq.
Societas lesu Probabilismus 2
Sodomia: Quid, quotuplex, quale
peccatum S27, 828, 831, Pollutio in
ore S29. Agens, patiens. S30, Quoad
coniuges 1059.
Solemnitas: Actuum 223. Contra-

INDEX ALPHABETICUS RERUM

ctuuni 996, Testamentorum 1026, seqq.
Matrimonii 976. 988. 991 1026. Quoad
absolutionem censurarum 1105.
Solertia: Quid 346
Solidaritas : Obligatio solidaria 978,
Restitutio in solidum 1425, seqq.
Sollicitatio: Circumstantia 430,
Confessarii 1210. 1251. seqq.
Sollicitudo: Temporalium, futuro­
rum 346
Solutio: Quid 966. Indebiti 1107,
1118, 1124, 1125
Somnambulismus: Quid, an licitus 4S5
Sortes: Quandonam licitae 476,
Libri damnati 1308.
Spadones: Quinam, pollutio 812
Specificatio: Quid 906. Acquisitio
Dominii 906
Spes: Quid 375, Obiectum mate­
riale, formale 375, Necessitas 381. Pec­
cata 376, seqq.
Spiritismus: Illiceitas 469. 47 1, 4S5
Spirituale : Quid, quotuplex 50S
Sponsalia: Quid 919. Publica scri­
ptura 919. Ficta 920. Per dolum 921.
Per metum 922. Cum rapta 1025. Im­
puberes 023. Septennio minores 924.
Habentes impedimentum dirimens 925.
Obligatio 926. seqq. Impedimentum
impediens, dirimens 9S9. 991. 1014.
927. Dissolutio 929 seqq. Quoad oscu.
Ia et amplexus 946. 947.
Sponsio: Quid 1243, An licita 1244,
De electione Summi Pontificis 1245,
Spontaneum : Quid 8
Stabularii : Quoad res depositas
1076, 1076
Statistica Moralis: Quid ir,
Status: Quid, Civilis, Religiosus
223, 248. Bonorum 847
Sterilitas: Quid 995.
Stipendium: Quid 508, 512. Sa­
crarum functionum 508, seqq.
Stipulatio : Quid 933, Alii 933
Studia: In seminariis, in collegiis,
eorum ordinatio 70ο1’1 Interruptio Ap­
pendix XVI.

I
'

!

I

·
I

I

543

Studiositas: Quid 449
Strepitus: ludicialis 658
Stuprum : Quid, quale peccatum
790. Si virgo consentiat 790. 791. Da­
mnum reparandum 1376
Stylus: Quid 189. Curiae, localis 189
Subdiaconatus: Quid 875. 876. An
ordo sacer, maior 875. Sacramentum
880. Caelibatus 97. Officium divinum
104. 105. Simplex clericus gerens subdiaconi vicem 876.
Subsannatio : Quid 1514, seqq.
Substitutio : Quid, quotuplex 1024,
Obligatio 1033
Successio : Ex testamento 1038,
seqq. 1040. Ab intestato 1047. In ca­
pita, in stirpes 1040, Descendentium,
ascendentium, coniugis, collateralium
1047
Successor: Quis dicatur 917,
Suffragium: Obligatio, restitutio
705, 1410
Suicidium: Illiceitas, malitia 710,
seqq. Quoad sepulturam 1157. Libri
damnati 1368.
Superficies: Quid S42bi’
Superbia: Quid, filiae, quale pec­
catum 321, 322, 449
Superior: Potestas ferendi leges
181, Dispensandi 23S, 241, Damna re­
paranda 683, Ecclesiasticus, civilis,
obligationes 414, 415, 703. 705, No­
titia confessionis ad gubernationem
859. Ius cognoscendi veritatem 1535,
1543, Praesumptio favet 146, Regula­
ris, an possit in aliquibus dispensare
246, In irregularitatibus 27S. In jura­
mentis et votis 280, In ecclesiasticis
praeceptis 2S1, An benedicere sacras
vestes 273, An casus reservare 795.
Denegans facultatem abSolvendi a re­
servatis 274, 798. An possit subdito­
rum confessiones audire 790.
Superstitio: Quid, quale peccatum
464, 465, Species 466, Libri damnati
1308.
Surdomuti: Quoad contractus 952,
Quoad sacramenta 3S5.

544

INDEX ALPHABETICUS RERUM

Suspensio: Quid 1124. Quotuplex
1127. Ex informata conscientia 1125.
A pontificalibus 1130. 1131. Depositio,
degradatio 1132. Cessatio 1126. Vio­
latio 1128. 1129. Suspensiones reser­
vatae, non reservatae 1220. seqq. Quo­
ad divinum officium 104.
Suspicio; Quid, temeraria 1480,
Quale peccatum 1483, Suspecti de
fide 351
Susurratio : Quid, quale peccatum
328
Symbolum : Credendum 362
Synderesis: Quid 96
Synesis: Quid 346
Synnichius: Rigorismi auctor 2
T

Tactus: Turpes 7S0, seqq. 796,
807, 826, Coniugum 1079. 1082.
Taxa Innocentiana 520, Pro cultu
in Gallia ib.
Telephonium : Quoad Religiosos
294 Quoad Confessionem 748.
Temperantia: Natura, partes in­
tégrales. subjectivae, potentiales, vitia
opposita 349
Templa: Haereticorum et infide­
lium ingredi 370
Tempus: Quoad sacrilegium 507,
Praescriptionem 921, seqq. Ordines
906. 907. Matrimonium 9S8. 991.
Tentatio: Quando peccetur 13, Re
sistentia positiva, negativa 58, 295,
296. 297, 821
Tentatio Dei: Quid 4S7, Quotu­
plex 488, Quale peccatum 689, Indi­
cia Dei 490, Petere miraculum 491,
Martyrio se offerre ^92
Tertiarii· Privilegia 270. Tertii Or­
dines 24Sbl·.
Testamentum: Quid 1024, Quo­
tuplex 1026, Conditiones 1027. Testes
1028. Formae legales 1029 seqq. 1033,
Probabile 12S. Sub conditione, et ad
diem 1032. Revocatio 1034, seqq. Te­
statorum capacitas 1037, Bénéficiât»
S70, Haeredum capacitas 103S, 1045,

Haeredes necessarii, legitimi, volun­
tarii lojo, 1042, 1047. Testatoris bona
1041, Legitima, haeredibus necessariis
debita 673, 1041, seqq. Exhaeredatio
672, 1046. Successio ab intestato 1040,
Portio haeredibus legitimis debita 1047,
Haereditas iacens 1048, Ius accrescen­
di 1019, Aperitio haereditatis 1050,
Acceptatio haereditatis 1051, Benefi­
cium inventarii 1051. Iura et obliga­
tiones haeredum 1052, 1055, Exsecu­
tor testamentarius 1053, seqq. Legata
1056, seqq. Commutatio legatorum
1066, seqq. Divisio inter liberos 1069
Testis: Quinam 64. 66. Obligatio
65. 68. 70. Interrogatio 67. Reparatio
damnorum 65. 70. Septimae manus 7.
Theatra : Aedificare 444, Adire 779,
Kinematographia 414
Theologia Moralis: Quid 1. Di­
stinctio a Philosophia Morali, ab Asce.
tica, a Mistica, a lur. Can. ib. Vices
2, Partitio 3, Methodus 4, Theologo­
rum auctoritas 122, 123, 125, 126,
Theologi Morales Illustres 2, Funda
mentalis, Generalis, Specialis 3. Theo­
logiae Moralis utilitas, necessitas Ap­
pendix I.
Thesaurus: Quid 889, Dominium
889
Thomas S. : Studium eius doctri­
nae Appendix IX
Thomistae Probabilioristae 2, Ju­
ramentum sequendi doctrinam S. Tho­
mae I36bl*
Timiditas: Quid, quale peccatum
348
Timor: Servilis, filialis, necessitas
376, Cf. Melus.
Titulus. Quid, quotuplex ad prae­
scriptionem requisitus, 919. 920, Or­
dinationis 912.
Tonsura Quid 102. Obligatio quoad
clericos 100. 101. 103. Prima Tonsu­
ra S79.
Torpor Quid, quale peccatum 344
Traditio: Quid 935, Effectus 935.
Necessitas 935, Quoad contractus 942

545

INDEX ALPHABETICUS RERUM

Transactio: Quid 1283. Quinam
transigere possint 1283, Super quanam
re 1283, 1284. Vis et effectus 1283
Transgressio : Quoad iustitiam 347
Transitus: Per alienum fundum,
852, 853
Tributa: Obligatio 232. seqq. Non
solventes 1323
Tridentinum: Obligatio 169, Ex­
communicationes 1202. 12 n. seqq.
Suspensiones 1229. seqq. Interdicta
1243. seqq. Facultas episcopis con­
cessa 1249.
Tristitia: Quid 17, De bono per­
acto 344, 392, De bono alterius 327,
Contra legem 208
Tumor mentis: Quid, quale pec­
catum 342
Tutela: Quid 1120, Tutoris et Cu­
ratoris discrimen 681, Quinam tutorem
designent 6S5, Quinam tutores esse
possint 685. Officia 401, 686, seqq.
Contractus 687, 654. Actuum valor
690, Minoris obligationes 689, Tutelae
cessatio 691
Tutiorismus: Quid 112, Origo 2,
Opinio tuta 112, Tutior 112, An mo­
rum necessaria regula 113, 114, 116,
117, 118, 119, 151
Tyrannus: De iure, de facto 185,
Potestas ferendi leges 1S5, 187. Obedientia ei debita 686, 187, Eum occi­
dere 706

U
Unio rei: Quid 902, Acquisitio do­
minii 902
Usucapio: Quid 908, seqq.
Ususfructus: Quid 843, Quotuplex
845. Iura 846, onera 847, Agri, sylvae,
gregis 847. Acquisitio 84S, Cessatio
849, bonorum filiorumfamilias 667,
670, Uxorum 677
Usura: Quid 1086, 1095. 1153,
Quotuplex 1087, Illiceitas 1088, Re­
stitutio 1089. Quid in casu dubii 1000,
Si ex timore fuerit soluta 1091, Quid
de donatione antidorali 1092, De obii

gatione mutuum non repetendi, nisi
post multum tempus 1093.
Usurpatio: Quid 1174. Bonorum
ecclesiasticorum 1174. 1175. 1202
Usus: Quid 26, 23, Eius ab elecctione distinctio 23, Activus, passivus
23, 24, Dominii species 840. Usuarii
iura. obligationes 841
Uxor: Obligationes 674. seqq Pa­
tria potestas 667, Bona dotalia, extra
dotalia, communia, mariti 677, Con­
tractus 678, 679,953, Eleemosina 401.
Furtum 1304, Quoad filiorum vota 607,
60S, Damna reparanda 683, Uxoratus
peccans cum uxorata 306
V

Vagus: Quis 199. Baptismus 422.
Matrimonium 1028.
Vana gloria: Vitium capitale 221.
seq., 343
Vana observantia : Quid 478. Quo
tuplex 479, Quale peccatum 480, Va­
rii casus 481, Experientia in dubio
482, Magia 483, Maleficium 484, Magnetismus, Spiritismus 485
Vana usurpatio SS. Nominis Dei :
Quid 527. Quale peccatum 528. No­
minis Sanctorum 529, Daemonis 530
Vasa Sacra: Tangere 506, Con­
vertere in usum profanum 505, Ma­
teria 645. Execrata 642.
Vasectomia: Illiceitas 7I41'1'*
Vectores: Quoad rerum deposita
1075, >076
Venatio : Dominium animalium S94,
seqq. Leges prohibiti vae 899, Clericis
interdicta 175.
Venditio: Quid 1126. Aversione
1128, Rei dominium, periculum, com­
modum ad quemnam pertineat 1127,
112S, Arrhae 980, 1129, Promissio
venditionis 993, 1129, Venditio rei al
teri iam venditae 1130, lurium incor­
poralium, Census 1188, seqq. Rei alie­
nae 1137, 1339, seqq. Rerum spiritua­
lium 50S, Rerum malarum 443, Ven­
ditor praevidens rei abusum 443,

546

INDEX ALPHABETICUS RERUM

Obligationes venditoris et emptoris
Vindicta: Privata, publica auctori­
1131, Resolutio venditionis, ratione
tate 347,493
pretii 1132 Ratione rei 1133, Defectus
Violentia: Quid 8,64, Quale pec­
rei manifestandi 1134, Damna e vitio
catum 66, 324, An voluntas violen­
rei secuta 1135, Rei interitus 1136.
tiam pati possit 64, An causet invo­
Evictio 1137, 1139, Quinam vendere,
luntarium 65, 66
emere possint 1138, Quaenam res
Virga divinatoria: Quid et an li­
vendi possint 1139, Quid pretium,
cita 477
quotuplex, quale in variis casibus ser­
Virginitas: Quid 767, 768, Stu­
prum 790, 791, Votum reservatum
vandum 1126, 1040. seqq. Retrovenditio 1154, seqq. Mohatra 1158, Ven­ 619, Votum quoad matrimonium 990,
ditio sub hasta it59, seqq. Monopo­ 991.
Virtutes: Theologicae 2, 415, Mo­
lium 1165, seqq. Venditio per proxe­
netas 1169. seqq. Diebus lestis pro­ rales 2, 445, Cardinales 445
hibita 657
;
Vis: Cf. Metus. Quoad matrimo­
nium 1213. Quoad statum religio­
Venerabiles: Quinam, cultus 461sum 1214.
463
Visitatio: An possit episcopus vi­
Venia: Petenda 400
sitare ecclesias et monasteria regula­
Verberare: Aliquem, quatenus il­
rium 272. Dioeceseos 209.
licitum 725
Vitas : Conservatio vitae propriae,
Verecundia: Quid 345
aliorum, mediis ordinariis, extraordi­
Veritas: lustitiae annexa 347, Quid
nariis 385,715, seqq. Vitae dominium
1525· 1526
Vesperae: In Sabbato Sancto 115
858, 85 9
Vitalis: Quinam 663
In Quadragesima 156
Vitalitium : Quid 1188, An licitum
Vestes: Cf. Habitus. Quoad fidei
1194, An divisibiliter decurrat 1201
protestationem 369, Vestes sacras conVitandi: Quinam 1108.
vertere in usum profanum 505, Vestes
Vitia capitalia : Quaenam 320, Su­
sacrae quoad celebrationem missae
651. 652. Quoad sacramenta mini­
perbia, filiae 321, 322, Avaritia, filiae
stranda 379.
323, 324, Luxuria, filiae 325, 326, In­
vidia, filiae 327. 328, Gula, filiae 329,
Vetus Testamentum: Leges 180
seqq. Ebrietas 322, seqq. Ira, filiae
Vexatio : Quid 519, Vexationem re
341. 342. Acedia, filiae 343, 344
spirituali vel temporali redimere ib.
Vexilla : Massonica, non benedicta
Vocatio: Divina 246. 255. seqq.
370
‘ Appendix 1.
Viaticum : Cf. Eucharistia. Missam
Volitio : Simplex 19
interrumpendo 658. Quoad interdictum
Volitum : Quid 8
1140. Regulares ministrantes 1197.
Voluntarium: Quid 8, 9, Quotu­
Vicarius Capitularis : Quinam 227,
plex 8, Discrimen a spontaneo et li­
Potestas 227. 264, Missa pro populo
bero 8, Quoad substantiam et modum
227. 238.
7, 8, Obiectum 8. 9, De re ignota 9,
Vicarius Generalis: Potestas 215.
Indeterminata 9, Impossibili 9, 10, 19,
Vicarii Parochorum Obligationes
Incompossibili 18, 19, Quomodo a vo­
243. Residentia 244. Missa pro populo
luntate procedat 8, 9, 13, 13. Elicitive,
248. Potestas 244.
imperate 15, seqq Perfectum et im­
Vindicatio: Quid 393, lustitiae an· perfectum, absolutum, et velleitas,
nexa 447
simpliciter et secundum quid, com-

547

INDEX ALPHAHET1CUS RERUM

pletum et incompletum 29, 30, 31, 32,
33, Directum et indirectum 34, In se
et causa 34, seqq. Positivum et ne­
gativum 34, Actuale, virtuale, habi­
tuale, mterpretativum, expressum, ta­
citum. praesumptum 41, seqq.
Voluntas: Quid 7, Ubertas 12, Fi­
nis mediorum ib., 18, Simplex volitio
19, 16, Voluntatis dominium et im­
perium 24, 58, 64, Praedominans 21,
22, Cf. Violentia.
Vomitus : Au licitus, quale pecca­
tum 330.
Votum: Quid 570, Quotuplex 571,
Requisita 572, 578, Qualis requiratur
voluntas 573, 574. Ex errore 575, Ex
metu 576, Dubium 577, Materia pos­
sibilis 578, De bono meliori 5S0, De
re praecepta 5S1. De bono impeditivo
maioris boni 5S2, De re mala 583, Ex
pravo fine 581, Obligatio 584-587,
Alienum 588, 5S9. Reale, personale,
589, 59 I, Conditionale 590, Certo tem­
pore 591, 595, Interpretatio 592, 593,
Dilatio 595, Quoad clericorum caeli­

batum 98. 98. Quoad sponsalia 938.,
seqq. Quoad matrimonium 990,. seqq.,
1015. Violationem 596, Sacrilegium
510, 501, Satisfactio 215, Cessatio ab
intrinseco 597, Mutatio rei 598, Ces­
satio ab extrinseco, irritatio 590, Undenam oriatur 599, 600, 601 608, Ir­
ritatio directa 600, Indirecta 601, Su­
perior 602, seqq. 613, Pater 606, Mater
607, 60S. Praelatus religiosorum 604,
605, Coniux 609, seqq. Dominus 612,
Dispensatio 614, Quinam possint di­
spensare, et cum quibusnam 615, 6r6,
631, Potestas episcoporum 269, 991.
992. Regularium 289, 991, 992. lustae
dispensandi causae 617, Vota in uti­
litatem proximi 6t8, Reservata 618,
619, 620, Impedimentum matrimonii
990. 1015. Commutatio 621, Quinam
possint commutare 622-624. Insta com
mutandi causa 635. 626, Commuta­
tionis vis 627-630

Z
Zelus: Quid 327

IMPRIMA l'UR
Fr. A. Lepidi O. P., S. P. A. Magister.

IMPRIMATUR
t Ioseph Ceppetelli Patriarcha Const., Vicesgerens.

SUPPLEMENTUM
THEOLOGIAE MORALI
PP. BUGCERONI ET GURY-BALLERINI
H

SOCIETATE

1ESU

CONTINENS OMNES CANONES CODICIS IURIS CANONICI

SPECTANTES AD RES MORALES

Romae
EX UNIVERSITATE gregoriana
\ h»

dei

Seminario

1919

120

imprimatur
Carolus Miccinelli S. 1
Prepositi<s Provindae Romanae.

imprimatur
Ι"Γ· Albertus Lepidi O. p

S P a m ·
·, O. r. A. Magister

IMPRIMATUR
' *Oskphus Palica Archieo tit pi-ui·
rmiep. tit. Philippensis, VicesR.

Roma e __ . r v
~
—------- ------'YPOGRAPHtA POXt.HCIA IN INSTITUTO PU IX

M (J N I T U Μ

Haec canonum collectio ad res morales pertinentium, quam
iam paraverat cl. P. 1. Bucceroni dum viveret et quae ob tem­
porum difficultates mense novembri anni elapsi in lucem prodire
non potuit, hodie apparet, additis tantum responsis datis a Com­
missione Pontificia instituta ad Codicis canones authentice inter­
pretandos.
Quoniam vero necesse erat eorumdem canonum collectionem
conficere pro Compendio Theologiae Moralis PP. Gury-Ballerini,
ne multiplicarentur inutiliter editiones, idem Supplementum com­
positum pro Institutionibus Theologiae Moralis P. Bucceroni
accommodatum fuit etiam Compendio PP. Gury-Ballerini. alle­
gando una cum Codicis canonibus numeros marginales utriusque
operis, idest numerum primum extra parenthesim pro Institutio­
nibus P. Bucceroni. numerum alterum intra parenthesim pro
Compendio PP. Gury-Ballerini.
Nullus in canones relatos propositus est commentarius quia
cl. P. Bucceroni illum non apposuit et certe non apposuisset.
At id non impedit quominus praesens Supplementum maxi­
mam afferat utilitatem, in oculis enim ponit tamquam in uno
conspectu omnes canones qui ad theologiam moralem referuntur,
quique exhibent iuris antea vigentis vel confirmationem, vel de­
rogationem vel abrogationem.
Quoad citationes et abbreviationes. haec notanda :
Citationes, quae saepe apponuntur post relatos canones,
v. g. cf. can. 21 in n. 172 (121) Z, vel, cf. can. 2ij in num. 192, //
(1084, I), significant can. 21 reperiri sub num. margin. 172 pri­
mae partis huius Supplementi, vel. can. 213 reperiri in num. 192
partis secundae eiusdem Supplementi. Numeri romani intra pa-

VI

MONITUM

renthesim indicant numeros marginales primi voluminis Com­
pendii Theologiae Moralis PP. Gury-Ballerini et referuntur ad
tractatum de Statibus particularibus, qui in opere P. Bucceroni
est primus secundae partis, in opere PP. Gury-Ballerini est ul­
timus primi voluminis.
Abbreviationes, v. g. Coni. Pont. 2-3 lun. 1918 et A. A. S.
vol. .Y, pig. 344, A ita intelligas: Responsum datum die 2-3 iunii
an. 1918 a Commissione Pontificia ad canones codicis interpre·
andos instituta. — Acta Apostolicae Sedis vol. X, pag. 344, η. L

NORMAE GENERALES
EXCERPTAE E LIBRO PRIMO CODICIS JURIS CANONICI

“ Licet in Codice iuris canonici Ecclesiae quoque Orientalis disciplina
saepe referatur, ipse tamen unam respicit Latinam Ecclesiam, neque Orien­
talem obligat, nisi de iis agatur, quae ex ipsa rei natura etiam Orientalem
afficiunt „ (c«w. /).
“ Codex, plerumque, nihil decernit de ritibus et caeremoniis quas
liturgici libri, ab Ecclesia Latina probati, servandas praecipiunt in cele­
bratione sacrosancti Missae sacrificii, in administratione Sacramentorum
et Sacranientalium aliisque sacris peragendis. Quare omnes liturgicae leges
vim suam retinent, nisi earum aliqua in Codice expresse corrigatur „
{can. 2).
“ Codicis canones initas ab Apostolica Sede cum variis Nationibus
conventiones nullatenus abrogant aut iis aliquid obrogant; eae idcirco
perinde ac in praesens vigere pergent, contrariis huius Codicis prae­
scriptis minime obstantibus „ {can. j).
“ lura aliis quaesita, itemque privilegia atque indulta quae, ab Apo
stolica Sede ad haec usque tempora personis sive physicis sive moralibus
concessa, in usu adhuc sunt nec revocata, integra manent, nisi huius
Codicis canonibus expresse revocentur „ {can. 4).
“ Vigentes in praesens contra horum statuta canonum consuetudines
sive universales sive particulares, si quidem ipsis canonibus expresse
reprobentur, tamquam iuris corruptelae corrigantur, licet sint immemo­
rabiles, neve sinantur in posterum reviviscere; aliae, quae quidem cen­
tenariae sint et immemorabiles, tolerari poterunt, si Ordinarii pro locorum
ac personarum adiunctis existiment eas prudenter submoveri non posse;
ceterae suppressae habeantur, nisi expresse Codex aliud caveat „ (can.j).
11 Codex vigentem hucusque disciplinam plerumque retinet, licet op­
portunas immutationes aflerat. Itaque: 1. Leges quaelibet, sive univer­
sales sive particulares, praescriptis huius Codicis oppositae, abrogantur,
nisi de particularibus legibus aliud expresse caveatur; 2. Canones qui

9

IMPRIMATUR
Carolus Miccinelli S. I.
Propositus Provinciae Romanae.

imprimatur

1 Iosbphus Pauca

IMPRIMATUR
Arch,ep. t,t. Philippensis, Vicess.

ROMae —
TVPOGRAPHIA

pontificia in instituto

PII IX

M (J X I T U AI

Haec canonum collectio ad res morales pertinentium, quam
iam paraverat cl. P. I. Bucceroni dum viveret et quae ob tem­
porum difficultates mense novembri anni elapsi in lucem prodire
non potuit, hodie apparet, additis tantum responsis datis a Com­
missione Pontificia instituta ad Codicis canones authentice inter­
pretandos.
Quoniam vero necesse erat eorumdem canonum collectionem
conficere pro Compendio Theologiae Moralis PP. Gury-Ballerini,
ne multiplicarentur inutiliter editiones, idem Supplementum com­
positum pro Institutionibus Theologiae Moralis P. Bucceroni
accommodatum fuit etiam Compendio PP. Gury-Ballerini. alle­
gando una cum Codicis canonibus numeros marginales utriusque
operis, idest numerum primum extra parenthesim pro Institutio­
nibus P. Bucceroni, numerum alterum intra parenthesim pro
Compendio PP. Gury-Ballerini.
Nullus in canones relatos propositus est commentarius quia
cl. P. Bucceroni illum non apposuit et certe non apposuisset.
At id non impedit quominus praesens Supplementum maxi­
mam afferat utilitatem, in oculis enim ponit tamquam in uno
conspectu omnes canones qui ad theologiam moralem referuntur,
quique exhibent iuris antea vigentis vel confirmationem, vel de­
rogationem vel abrogationem.
Quoad citationes et abbreviationes, haec notanda:
Citationes, quae saepe apponuntur post relatos canones,
v. g. cf. can. 2i in n. 172 (121) /, vel, cf. can. 213 in num. 192, 11
(1084, I), significant can. 21 reperiri sub num. margin. 172 pri­
mae partis huius Supplementi, vel, can. 213 reperiri in num. 192
partis secundae eiusdem Supplementi. Numeri romani intra pa-

VI

Μ0ΝΓ1 UM

renthesim indicant numeros marginales orimi
i ·
pendii Theologiae Moralis PP. Gury-Ballerini β.° U™n,s Corntractatum de Statibus particularibus; qui in ()Der. p TntUr a<l
est primus secundae partis, in opere PP c;,lrv n. i. ' . .cceroni
timus primi voluminis.
· balle*ini est u|.
Abbreviationes, v. g. Corn. Pont. 2., iun
.. t λ
vol. X. pag. 344t ita intei|igas; Responsum d·,/
r A'A'San. tçtS a Commissione Pontificia ad canon ' "r f'e 2’3 iu[>ii
anclos
andos instituta. - Acta Apostolicae Sedis vol. X pag.

PARS PRIMA

I

NORMAE GENERALES
EXCERPTAE E LIBRO PRIMO CODICIS JURIS CANONICI

“ Licet in Codice iuris canonici Ecclesiae quoque Orientalis disciplina
saepe referatur, ipse tamen unam respicit Latinam Ecclesiam, neque Orien­
talem obligat, nisi de iis agatur, quae ex ipsa rei natura etiam Orientalem
afficiunt „ {can. z).
“ Codex, plerumque, nihil decernit de ritibus et caeremoniis quas
liturgici libri, ab Ecclesia Latina probati, servandas praecipiunt in cele­
bratione sacrosancti Missae sacrificii, in administratione Sacramentorum
et Sacramentalium aliisque sacris peragendis. Quare omnes liturgicae leges
vim suam retinent, nisi earum aliqua in Codice expresse corrigatur „
{can. 2).
“ Codicis canones initas ab Apostolica Sede cum variis Nationibus
conventiones nullatenus abrogant aut iis aliquid obrogant; eae idcirco
perinde ac in praesens vigere pergent, contrariis huius Codicis prae­
scriptis minime obstantibus „ {can. j).
“ lura aliis quaesita, itemque privilegia atque indulta quae, ab Apo
stolica Sede ad haec usque tempora personis sive physicis sive moralibus
concessa, in usu adhuc sunt nec revocata, integra manent, nisi huius
Codicis canonibus expresse revocentur „ {can. 4).
" Vigentes in praesens contra horum statuta canonum consuetudines
sive universales sive particulares, si quidem ipsis canonibus expresse
reprobentur, tamquam iuris corruptelae corrigantur, licet sint immemo­
rabiles, neve sinantur in posterum reviviscere; aliae, quae quidem cen­
tenariae sint et immemorabiles, tolerari poterunt, si Ordinarii pro locorum
ac personarum adiunctis existiment eas prudenter submoveri non posse;
ceterae suppressae habeantur, nisi expresse Codex aliud caveat „ {can. y).
“ Codex vigentem hucusque disciplinam plerumque retinet, licet op­
portunas immutationes afferat. Itaque: 1. Leges quaelibet, sive univer­
sales sive particulares, praescriptis huius Codicis oppositae, abrogantur,
nisi de particularibus legibus aliud expresse caveatur; 2. Canones qui
I

2

DE TEMPORIS SUPPUTATIONE

ius vetus ex integro referunt, ex veteris iuris auctoritate, atque ideo ex
receptis apud probatos auctores interpretationibus sunt aestimandi; 3. Ca­
nones qui ex parte tantum cum veteri iure congruunt, qua congruunt,
ex iure antiquo aestimandi sunt; qua discrepant, sunt ex sua ipsorum
sententia diiudicandi; 4. In dubio num aliquod canonum praescriptum
cum veteri iure discrepet, a veteri iure non est recedendum; 5. Quod ad
poenas attinet, quarum in Codice nulla fit mentio, spirituales sint vel ter
porales, medicinales vel, ut vocant, vindicativae, latae vel ferendae sen
tentiae, eae tamquam abrogatae habeantur; 6. Si qua ex ceteris disc
plinaribus legibus, quae usque adhuc viguerunt, nec explicite nec impl
cite in Codice contineatur, ea vim omnes amisisse dicenda est nisi in
probatis liturgicis libris reperiatur, aut lex sit iuris divini sive positiv
sive naturalis „ (can. 6).
11 Nomine Sedis Apostolicae vel Sanctae Sedis in hoc Codice veniunt
non solum Romanus Pontifex, sed etiam, nisi ex rei natura vel sermoni
contextu aliud appareat, Congregationes, Tribunalia, Officia, per quae ider
Romanus Pontifex negotia Ecclesiae universae expedire solet „ (can. 71

DE CURIA ROMANA

3
pus constet uno vel pluribus mensibus aut annis, una vel pluribus heb­
domadibus aut tandem pluribus diebus, et terminus a quo explicite vel
implicite assignetur: 1. Menses et anni sumantur prout sunt in calenda­
rio; 2. Si terminus a quo coïncidât cum initio diei, ex. gr., duo vaca­
tionum menses a die /3 augusti, primus dies ad explendam numeratio­
nem computetur et tempus finiatur incipiente ultimo die eiusdem nu­
meri; 3. Si terminus a quo non coïncidât cum initio diei, ex. gr., deci­
mus quartus aetatis annus, annus novitiatus, ocliduum a vacatione sedis
episcopalis, decendium ad appellandum, etc., primus dies ne computetur et
tempus finiatur expleto ultimo die eiusdem numeri; 4. Quod si mensis
die eiusdem numeri careat, ex. gr., unus mensis a die 30 ianuarii, tunc
pro diverso casu tempus finiatur incipiente vel expleto ultimo die men­
sis; 5. Si agatur de actibus eiusdem generis statis temporibus reno­
vandis, ex. gr.. triennium ad professionem perpetuam post temporariam,
triennium ahudve temporis spatium ad electionem renovandam, etc., tempus
finitur eodem recurrente die quo incepit, sed novus actus per integrum
eundem diem poni potest „ (can. 34).
M Tempus utile illud intelligitur quod pro exercitio aut prosecutione
sui iuris ita alicui competit ut ignoranti aut agere non valenti non cur­
rat; continuum, quod nullam patitur interruptionem „ (can. 33).

DE TEMPORIS SUPPUTATIONE
“ Salvis legibus liturgicis, tempus, nisi aliud expresse caveatur, sup
putetur ad normam canonum qui sequuntur „ (can. jr).
* § i. Dies constat 24 horis continuo supputandis a media nocte, heb
domada 7 diebus. § 2. In iure nomine mensis venit spatium 30, anni vere
spatium 365 dierum, nisi mensis et annus dicantur sumendi prout sunt in
calendario „ (can. 32).
]
“ § i. In supputandis horis diei standum est communi loci usui; sed
in privata Missae celebratione, in privata horarum canonicarum recita­
tione, in sacra communione recipienda et in ieiunii vel abstinentiae lege
servanda, licet alia sit usualis loci supputatio, potest quis sequi loci
tempus aut locale sive verum sive medium, aut legale sive regionale sive
aliud extraordinarium. § 2. Quod attinet ad tempus urgendi contra­
ctuum obligationes, servetur, nisi aliter expressa pactione conventor
fuerit, praescriptum iuris civilis in territorio vigentis „ (can. 33).
" § i. Si mensis et annus designentur proprio nomine vel aequiva
lenter, ex. gr., mense februario, anno proxime futuro, sumantur prout sun!
in calendario. § 2. Si terminus a quo nec explicite nec implicite assi­
gnetur, ex. gr., suspensio a Missae celebratione per mensem aut duos <n.
nos, 1res in anno vacationum menses, etc., tempus supputetur de momento
ad momentum; et si tempus sit continuum, ut in allato primo exemplo,
menses et anni sumantur prout sunt in calendario; si intermissum
hebdomada intelligatur 7 dierum, mensis 30, annus 365. § 3 Si tem-

DE CURIA ROMANA
« Curia Romana constat Sacris Congregationibus, Tribunalibus e
Officiis, prout inferius enumerantur et describuntur » (can. 242).
« In singulis Congregationibus, Tribunalibus, Officiis servanda est
disciplina et tractanda sunt negotia secundum normas tum generales tum
particulares, quas ipsis Romanus Pontifex praestituerit. Omnes qui ad
Congregationes, Tribunalia, Officia Romanae Curiae pertinent, ad secre­
tum servandum tenentur intra fines et secundum modum ex disciplina
unicuique propria determinatum » (can. 243).
« Nihil grave aut extraordinarium in iisdem Congregationibus, Tri­
bunalibus, Officiis agatur, nisi a Moderatoribus eorundem Romano Pon.
tifici fuerit antea significatum. Gratiae quaevis ac resolutiones indigent
pontificia approbatione, exceptis iis pro quibus eorundem Officiorum, Tri.
bunalium, Congregationum Moderatoribus speciales facultates tributae
sint, exceptisque sententiis Tribunalis Sacrae Romanae Rotae et Signa­
turae Apostolicae » (can. 244).
“ Controversiam, si qua exoriatur, de competentia inter Sacras Con­
gregationes, Tribunalia vel Officia Romanae Curiae, dirimit coetus S. R. E.
Cardinalium, quos Romanus Pontifex singulis vicibus designaverit „
(can. 243}.

4

DE CURIA ROMANA

De Sacris Congregationibus.
“ Singulis Congregationibus praeest Cardinalis Praefectus vel. si
eisdem praesit ipsemet Romanus Pontifex, eas dirigit Cardinalis Secre­
tarius; quibus adiunguntur Cardinales quos Pontifex eis adseribendos
censuerit, cum aliis necessariis administris „ (can. 246).
“ § i. Congregatio S. Officii, cui ipse Summus Pontifex praeest, tu­
tatur doctrinam fidei et morum. § 2. ludicat de iis delictis quae sibimet
secundum propriam eiusdem legem reservantur, cum potestate has cri­
minales causas videndi non solum in gradu appellationis a tribunali
Ordinarii loci, sed etiam in prima instantia, si directe ad ipsam delatae
fuerint. § 3. Ipsa sola cognoscit ea quae, sive directe, sive indirecte, in
iure aut in facto, circa privilegium, uti aiunt, Paulinum et matrimonii
impedimenta disparitatis cultus et mixtae religionis versantur; itemque
ad eam spectat facultas dispensandi in hisce impedimentis. Quare quae­
libet huiusmodi quaestio ad hanc Congregationem est deferenda, quae
tamen potest, si ita censeat et casus ferat, quaestionem remittere ad aliam
Congregationem vel ad Tribunal Sacrae Romanae Rotae. § 4. Ad eamdem pertinet non solum delatos sibi libros diligenter excutere, eos, si
oportuerit, prohibere, et dispensationes concedere; sed etiam ex officio
inquirere, qua opportuniore licebit via, quae in vulgus edantur scripta
cuiuslibet generis damnanda, et in memoriam Ordinariorum reducere,
quam religiose teneantur in perniciosa scripta animadvertere eaque San­
ctae Sedi denuntiare, ad normam can. 1397. § 5· Ipsa una competens
est circa ea omnia quae ieiunium eucharisticum pro sacerdotibus Missam
celebrantibus respiciunt „ (can. ^47).
“ § i. Congregationis Consistorialis Praefectus est ipse Romanus
Pontifex. Praeter alios ad eandem pertinent ex officio Cardinales Secretarius
S. Officii, Praefectus Congregationis de Seminariis et Universitatibus stu­
diorum et Secretarius Status. Inter Consultores eiusdem semper sunt
Assessor S. Officii, Secretarius Congregationis pro negotiis ecclesiasticis
extraordinariis et Secretarius Congregationis de Seminariis et Universi­
tatibus studiorum. § 2. Ad hanc Congregationem spectat non modo parare
agenda in Consistoriis, sed praeterea, in locis Congregationi de Prop. Fide
non obnoxiis, novas dioeceses ac provincias et capitula tum cathedralia tum
collegialia constituere; dioeceses iam constitutas dividere; Episcopos, Ad­
ministratores Apostolicos, Coadiutores et Auxiliares Episcoporum consti­
tuendos proponere, canonicas inquisitiones seu processus super promo­
vendis indicere actosque diligenter expendere, ipsorum periclitari doctri­
nam, salvo praescripto can. 255. § 3. Ab hac Congregatione dependent
ea omnia quae pertinent ad constitutionem, conservationem et statum
dioecesium. Quare ipsa vigilat super impletis vel minus obligationibus,
quibus Ordinarii tenentur ; cognoscit e i quae ab Episcopis scripto relata
sint de statu suarum dioecesium; indicit visitationes apostolicas exami-

DE CURIA ROMANA

5

natque eas quae fuerint absolutae, transmissis in utroque casu ad sin­
gulas Congregationes iis ad deliberandum negotiis quae ad eas peculia­
riter pertinent „ (can. 248).
“ § i. Congregationi de disciplina Sacramentorum proposita est
universa legislatio circa disciplinam septem Sacramentorum, incolumi iure
Congregationis S. Officii circa ea quae in can. 247, § 3 statuta sunt, et
Sacrorum Rituum Congregationis.circa ritus et caeremonias quae in Sa­
cramentis conficiendis, ministrandis et recipiendis servari debent. § 2. Ad
illam itaque spectant ea omnia, quae decerni concedique solent tum in
disciplina matrimonii tum in disciplina aliorum Sacramentorum nec non in
celebratione Sacrificii Eucharistici, iis tantum exceptis quae aliis Congre­
gationibus reservata sunt. § 3. Ipsa cognoscit quoque et exclusive de
facto inconsummationis matrimonii et de existentia causarum ad dispen­
sationem concedendam, nec non de iis omnibus, quae cum his sunt con­
nexa. Potest tamen cognitionem horum omnium, si id expedire iudicaverit,
ad Sacram Romanam Rotam remittere. Pariter ad eam referri possunt
quaestiones de validitate matrimonii, quas tamen, si accuratiorem disqui­
sitionem aut investigationem exigant, ad tribunal competens remittat.
Eodem modo ad ipsam pertinet videre de obligationibus maioribus or­
dinibus adnexis, atque examinare quaestiones de ipsa validitate sacrae
ordinationis, aut eas ad tribunal competens remittere. Et ita porro de
aliis sacramentis „ (can. 249).
u § i. Congregationi Concilii ea pars negotiorum est commissa
quae ad universam disciplinam cleri saecularis populique christiani re­
fertur. § 2. Quamobrem ipsius est curare ut christianae vitae praecepta
serventur, cum facultate opportune ab eisdem fideles dispensandi : mode­
rari quae parochos et canonicos spectant; aut quae pias sodalitates, pias
uniones (etiamsi dependeant a religiosis vel erectae sint in eorum ecclesiis
vel domibus), pia legata, pia opera. Missarum stipes, beneficia aut of­
ficia, bona ecclesiastica, mobilia et immobilia, tributa dioecesana, taxas
Curiarum episcopalium aliaque huiusmodi attingunt. Eidem reservata est
facultas eximendi a conditionibus requisitis ad assecutionem beneficiorum,
quoties ad Ordinarios eorum collatio spectat ; admittendi ad compositio
nem eos qui occuparunt bona ecclesiastica, etiam pertinentia ad religio­
sos; permittendi ut fideles acquirant bona ecclesiastica a potestate civili
usurpata. § 3. Videt quoque de iis omnibus, quae ad immunitatem eccle­
siasticam pertinent, itemque de controversiis circa praecedentiam, salvo
iure Congregationis Caeremonialis. § 4. Ad eandem pertinent ea omnia
quae ad Conciliorum celebrationem et recognitionem atque ad Episco­
porum coetus seu conferendas referuntur, extra loca quae subsunt Con­
gregationi de Prop. Eide. § 5. Est autem haec Congregatio competens
in omnibus controversiis negotia eidem commissa spectantibus, quas in
linea disciplinari pertractandas censuerit; cetera ad tribunal competens
sunt deferenda „ (can. 250).

6

DE CURIA ROMANA

“ § i. Congregatio negotiis religiosorum sodalium praeposita
ea sibi exclusive vindicat quae respiciunt regimen, disciplinam, studia,
bona et privilegia religiosorum sodalium utriusque sexus tum sollemni­
bus tum simplicibus votis adstrictorum, eorumque qui, quamvis sine
votis, in communi tamen vitam agunt more religiosorum, itemque ter­
tiorum Ordinum saecularium, incolumi iure Congregationis de Prop.
Fide. § 2. Quapropter, quaestionibus ordine iudiciario tractandis ad
tribunal competens remissis et incolumi semper iure Congregationis
S. Officii et Congregationis Concilii circa negotia ad ipsas spectantia, haec
Congregatio quaestiones omnes suae competentiae in linea disciplinari
dirimit; sed si quaestio vertatur inter religiosum sodalem et personam
non religiosam, ipsa, praesertim ad instantiam partis, potest quoque, si
aequum judicaverit, eandem quaestionem ad aliam Congregationem aut
tribunal remittere. § 3. Huic denique Congregationi reservatur concessio
dispensationum a iure communi pro sodalibus religiosis, firmo praescripto
can. 247, § 5 „ (cati. 2ji).
" § i. Congregatio de Propaganda Fide missionibus ad praediçan
dum Evangelium et catholicam doctrinam praeest, ministros necessarios
constituit et mutat, facultatemque habet tractandi, agendi et exequendi
omnia hac in re necessaria et opportuna. § 2. Curat ea omnia quae ad
Conciliorum celebrationem et recognitionem in locis sibi subiectis perti­
nent. § 3. Eius iurisdictio iis est circumscripta regionibus, ubi, sacra hie­
rarchia nondum constituta, status missionis perseverat. Huic Congregationi
sunt etiam subiectae regiones, quae, etsi hierarchia inibi constituta sit,
adhuc inchoatum aliquid praeseferunt. Eidem pariter subsunt societates
ecclesiasticorum ac Seminaria quae exclusive fundata sunt eo fine, ut in
eis instituantur missionarii pro exteris missionibus, praesertim quod attinet
ad eorum regulas, administrationem atque opportunas concessiones adsacrarn ordinationem alumnorum requisitas. § 4. Haec autem Congrega­
tio tenetur ad competentes Congregationes deferre negotia quae aut
fidem attingunt, aut causas matrimoniales, aut generales normas circa
sacrorum rituum disciplinam . tradendas vel interpretandas. § 5. Quod
vero spectat ad sodales religiosos, eadem Congregatio sibi vindicat quid­
quid religiosos qua missionarios, sive uti singulos sive simul sumptos,
tangit. Quidquid vero religiosos qua tales, sive uti singulos sive simul
sumptos attingit, ad Congregationem religiosorum negotiis praepositam
remittat aut relinquat „ (cati. 252).
“ § r. Congregatio Sacrorum RJtuum ius habet videndi et statuendi
ea omnia quae sacros ritus et caeremonias Ecclesiae Latinae proxime
spectant, non autem quae latius ad sacros ritus referuntur, cuiusmodi
sunt praecedentiae iura aliaque id genus, de quibus sive servato ordine
iudiciario sive in linea disciplinari disceptetur. § 2. Eius proinde est prae­
sertim advigilare, ut sacri ritus ac caeremoniae diligenter serventur in
Sacro celebrando, in Sacramentis administrandis, in divinis officiis per­
solvendis, in iis denique omnibus quae Ecclesiae latinae cultum respiciunt;

DE CURIA ROMANA

7

dispensationes concedere opportunas; insignia et honoris privilegia tam
personalia et ad tempus, quam localia et perpetua, quae ad sacros ritus
vel caeremonias pertineant, elargiri, et cavere ne in haec abusus irre­
pant. § 3. Denique ea omnia agit quae ad beatificationem et canonizationeni Servorum Dei vel ad sacras reliquias quoquo modo referuntur „
(ίΛΗ.
“ Ad Congregationem Caereinonialeni pertinet moderatio caeremo­
niarum in Sacello Aulaque Pontificali servandarum et sacrarum functio­
num quas Patres Cardinales extra pontificale sacellum peragunt; itemque
eadem Congregatio cognoscit quaestiones de praecedentia tum Patrum
Cardinalium tum Legatorum quos variae Nationes ad Sanctam Sedem
mittunt „ (can. 254).
“ Ad Congregationem pro negotiis ecclesiasticis extraordinariis
spectat dioeceses constituere vel dividere et ad vacantes dioeceses idoneos
viros promovere, quoties hisce de rebus cum civilibus Guberniis agendum
est; insuper Congregatio in ea negotia incumbit, quae eius examini subiiciuntur a Summo Pontifice per Cardinalem Secretarium Status, prae­
sertim ex illis quae cum legibus civilibus coniunctum aliquid habent et
ad pacta conventa cum variis Nationibus referuntur „ (can. ayj).
“ § i. Congregatio de Seminariis et Universitatibns studiorum
vigilat super omnibus quae ad regimen, disciplinam, temporalem admini­
strationem et studia Seminariorum pertinent, incolumi iure Congregationis
de Prop. Fide. Eidem pariter commissa est moderatio regiminis ac stu­
diorum, in quibus versari debent athenaea seu quas vocant Universitates
vel Facultates quae ab Ecclesiae auctoritate dependent, comprehensis iis
quae a religiosae alicuius familiae sodalibus diriguntur. Novas institu­
tiones perpendit approbatque; facultatem concedit academicos gradus con­
ferendi normasque tradit quibus ii conferri debeant, et, ubi agitur de viro
singulari doctrina commendato, potest eos ipsa conferre. § 2. In hac Sa­
cra Congregatione connumerantur inter alios Cardinales Secretaries Con­
gregationis Consistorialis et inter Consultores Assessor eiusdem Congre­
gationis „ (can. 2)6}.
“ § i. Congregationi pro Ecclesia Orientali praeest ipse Romanus
Pontifex. Huic Congregationi reservantur omnia cuiusque generis negotia
quae sive ad personas, sive ad disciplinam, sive ad ritus Ecclesiarum
orientalium referuntur, etiamsi sint mixta, quae scilicet sive rei sive per­
sonarum ratione latinos quoque attingant. § 2. Quare pro Ecclesiis ritus
orientalis haec Congregatio omnibus facultatibus potitur, quas aliae Con­
gregationes pro Ecclesiis ritus latini obtinent, incolumi tamen iure Con­
gregationis S. Offici ad normam can. 247. § 3. Haec Congregatio contro­
versias dirimit via disciplinari; quas vero ordine iudiciario dirimendas
judicaverit, ad tribunal remittet quod ipsa Congregatio designaverit „
(can. 257).

8

DE CURIA ROMANA

De Tribunalibus Curiae Romanae.
“ § i. Sacrae Poenitentiariae praeficitur Cardinalis Poenitentiarius
Maior. Huius tribunalis iurisdictio coarctatur ad ea quae forum internum,
etiam non sacramentale, respiciunt; quare hoc tribunal pro solo foro in·
terno gratias largitur, absolutiones, dispensationes, commutationes, sana·
tiones, condonationes; excutit praeterea quaestiones conscientiae easque
dirimit. § 2. Eiusdem insuper est de iis omnibus indicare quae spectam
ad usum et concessionem indulgentiarum, salvo iure S. Officii videndi
ea quae doctrinam dogmaticam circa easdem indulgentias vel circa novas
orationes et devotiones respiciunt „ (can. 258).
“ Causae ordinem iudiciarium requirentes aguntur apud Sacram
Romanam Rotam et apud Supremum Tribunal Signaturae Apostolicae
intra fines et secundum normas traditas in can. 1598-1605, salvo iure
Congregationis Sacrorum Rituum in causas sibi proprias „ (can. 259}.

I
I
1
*

i
’

De Officiis Curiae Romanae.
“ § i. Cancellariae Apostolicae, cui praeest Cardinalis Cancellarius
Sanctae Romanae Ecclesiae, hoc est proprium munus, Apostolicas expe­
dire litteras seu bullas pro beneficiorum et officiorum consistorialiuin pro­
visione, novarum provinciarum et dioecesium ac capitulorum institutione
et pro aliis maioribus Ecclesiae negotiis conficiendis. § 2. Quae litterae
seu bullae ne expediantur nisi de mandato Congregationis Consistorialis
circa negotia ad eius competentiam spectantia, aut de mandato Summi
Pontificis circa alia negotia, servatis in singulis casibus ipsius mandati
terminis „ (can. 260).
|
“ Datariae Apostolicae, quam moderatur Cardinalis Datarius Sanctae
Romanae Ecclesiae, commissum est cognoscere de idoneitate promoven­
dorum ad beneficia non consistorialia Apostolicae Sedi reservata; confi­
cere et expedire apostolicas litteras pro eorum collatione; eximere in con­
ferendo beneficio a conditionibus requisitis, quoties eius collatio ad Or­
dinarium non pertinet; curare pensiones et onera quae Summus Pontifex
in memoratis conferendis beneficiis imposuerit „ (can. 261).
“ Camerae Apostolicae, cui praesidet Sanctae Romanae Ecclesiae
Cardinalis Camerarius, cura est atque administratio bonorum ac iuriumtem­
poralium Sanctae Sedis, quo tempore praesertim haec vacua habeatur,
et tunc adamussim serventur normae statutae in const. Pii X Vacanti
Sede Apostolica, 25 Dec. 1904 „ (can. 262).
“ Officium Secretariae Status, cuius moderator est Cardinalis Secretarius Status, constat triplici parte hoc ordine:
“ i Prima pars, cui praesidet Secretariats Congregationis pro ne­
gotiis ecclesiasticis extraordinariis, versatur in negotiis quae eidem Con­
gregationi examinanda subiici debent ad normam can. 255, ceteris pro
diversa eorum natura ad peculiares Congregationes remissis;

I. - DE NATURA LEGIS

9

u 2" Altera pars, cui praeest Substitutus, incumbit in ordinaria ne­

gotia;
“ 3° Tertiam partem dirigit Cancellarius Brevium Apostolicorum,
qui vacat expeditioni Brevium „ (eau. s6j).
“ Ad Secretarias Brevium ad Principes et Epistolarum latinaruin spectat munus latine scribendi acta Summi Pontificis, ab eodem illis
commissa „ (can. 264).

DE LEGIBUS
I. — DE NATURA LEGIS.
166 (82). “ Leges instituuntur, cum promulgantur. Lex non praesumitur
personalis, sed territorialis, nisi aliud constet » (can. S).
167 (82). “ Ignorantia vel error circa legem generatim non praesumi­
tur „ (cf. can. 16, § 2).
168 (97). “ Leges ab Apostolica Sede latae promulgantur per edi­
tionem in Actorum Apostolicae Sedis commentario officiali, nisi in casibus
particularibus alius promulgandi modus fuerit praescriptus; et vim suam
exserunt tantum expletis tribus mensibus a die qui Actorum numero
appositus est, nisi ex natura rei illico ligent aut in ipsa lege brevior vel
longior vacatio specialiter et expresse fuerit statuta „ (can. 9).
“ Leges episcopales statim a promulgatione obligare incipiunt, nisi
aliud in ipsis caveatur; modus autem promulgationis ab ipsomet Episcopo
determinatur „ (can. jjj, § 2).
“ Synodales constitutiones, si in Synodo promulgentur, eo ipso obli­
gare incipiunt, nisi aliud expresse caveatur „ (can. 362).
Acta et decreta Concilii sive plenarii, sive provincialis transmittenda
sunt ad S. Sedem; nec eadem antea promulgari debent, quam a S. Con­
gregatione Concilii expensa et recognita fuerint; ipsimet autem Concilii
Patres designare debent et modum promulgationis decretorum et tempus
quo decreta promulgata obligare incipiant (cf. can. 291, § 1).
171 5 (121). “ Lex posterior a competenti auctoritate lata, obrogat
priori, si id expresse edicat, aut sit illi directe contraria, aut totam de
integro ordinet legis prioris materiam; sed firmo praescripto can. 6 n. 1
lex generalis nullatenus derogat locorum specialium et personarum sin­
gularium statutis, nisi aliud expresse in ipsa caveatur „ (can. 22).
“ In dubio revocatio legis praeexistentis non praesumitur, sed leges
posteriores ad priores trahendae sunt et his, quantum fieri potest, con­
ciliandae „ (can. 2j).
171 (81). " Praecepta singulis data, eos quibus dantur, ubique urgent;
9

π.

ΙΟ

DE LEGIS INTERPRETATIONE

sed iudicialiter urgeri nequeunt et cessant, resoluto iure praecipientis,
nisi per legitimum documentum, aut coram duobus testibus imposita
fuerint » (can. 24).
172 (121). “ Leges latae ad praecavendum periculum generale, urgent,
etiamsi in casu peculiari periculum non adsit „ {can. 21).

IL — DE LEGIS INTERPRETATIONE.
(112). “ Leges authentice interpretatur legislator eiusve successor
et is cui potestas interpretandi fuerit ab eisdem commissa. Interpre­
tatio authentica per modum legis exhibita, eandem vim habet ac lex ipsa;
et si verba legis in se certa declaret tantum, promulgatione non eget et
valet retrorsum ; si legem coarctet vel extendat aut dubiam explicet, non
retrotrahitur et debet promulgari „ (can. /7, $$ z, 2).
175 (112). Cf. can. 6, nn. 2, 3, 4. Norm. Gen.
u Leges ecclesiasticae intelligendae sunt secundum propriam verbo­
rum significationem in textu et contextu consideratam, quae si dubia et
obscura manserit, ad locos Codicis parallelos, si qui sint, ad legis finem ac
circumstantias et ad mentem legislatoris est recurrendum „ (can. i8j.
“ Leges quae poenam statuunt, aut liberum iurium exercitium coarétant, aut exceptionem a lege continent, strictae subsunt interpretationi,,
(can. 19).
174

Nota. — Commissio instituta est ad Codicis Canones authentice
interpretandos a Sum. Pont. Benedicto XV (mot. prop. 13 septembris
1917. A. A. S.( vol. IX, pag. 483 seq.).
176 (112). Cf. can. /7 in num. 174 (112) I.
177 (112). « Si certa de re desit expressum praescriptum legis sive
generalis sive particularis norma sumenda est, nisi agatur de poenis ap­
plicandis, a legibus latis in similibus, a generalibus iuris principiis, cum
aequitate canonica servatis; a stylo et praxi Curiae Romanae; a communi
constantique sententia doctorum » (can. 20).
178 (130). « Interpretatio data per modum sententiae iudicialis aut
rescripti in re peculiari, vim legis non habet et ligat tantum personas
atque afficit res pro quibus data est » {can. /7 § 3). Verum in praesenti
post Codicem Canonicum promulgatum Sacrae Congregationes novas
leges ferre non possunt, nisi qua gravis Ecclesiae universae necessitas
aliud suadeat. Earum nunc est curare praedicti Codicis observantiam
(Bened. XV, mot. prop. 13 sept. 1917. A. A. S., v. 3, pag. 433 scq.).
178-bis (126). Vid. supr. Ordinationem Curiae Romanae.

III.

DE AUCTORE LEGIS

*11

III. — DE AUCTORE LEGIS.
180-6/s (125). Collectio legum canonicarum hodie vigentium est Codex
Iuris Canonici, Pii X iussu digestus et Benedicti Papae XV auctoritate
promulgatus. In praesenti proinde huic novo Codici standum est, qui di­
sciplinam hucusque vigentem plerumque retinet, licet opportunas muta­
tiones afferat {Cf. can. 6 nn. 1, j, 6 Norm. Gen.).
181 (85). Quoad Rom. Pontificem, cf. can. 218221 in Coci.
Quoad Legatos: “ Romano Pontifici ius est, a civili potestate independens, in quamlibet mundi partem cum vel sine ecclesiastica iurisdi­
ctione mittendi „ {can. 265).
u Legati qui mittuntur cum titulo Nuntii aut Internuntii : i° Fovent,
secundum normas a S. Sede receptas, relationes inter Sedem Apostolicam
et civilia gubernia apud quae legatione stabili funguntur. 20 In territorio
sibi assignato advigilare debent in ecclesiarum statum et Romanum Pon­
tificem de eodem certiorem reddere. 30 Praeter has duas ordinarias po­
testates, alias plerumque facultates obtinent quae tamen sunt omnes de­
legatae. — Qui vero mittuntur cum titulo Delegati ApostoHci unam habent
ordinariam potestatem, de qua in n. 2, prater alias facultates delegatas
ipsis a Sancta Sede commissas „ (can. 267), cf. can. 266, 268-270 in Cod.
Quoad Concilium Oecumenicum, cf. can. 22222) in Cod.
Quoad Episcopos residentiales “ Ius ipsis et officium est gubernandi
dioecesim tum in spiritualibus tum in temporalibus cum potestate legis­
lative, iudiciaria, coactiva ad normam sacrorum canonum exercenda „
(can. 335, § i).
" Unicus est in Synodo legislator Episcopus, ceteris votum tantum
consultivum habentibus; unus ipse subscribit synodalibus constitutionibus,
quae si in Synodo promulgentur, eo ipso obligare incipiunt, nisi aliud
expresse caveatur „ (can. 362).
Quoad Concilia plenaria et provincialia, eorum “ decreta promulgata
obligant in suo cuiusque territorio universo, nec Ordinarii locorum ab iis
dispensare possunt, nisi in casibus particularibus et iusta de causa „
(can. 2)i, § 2, cf. 281-2)2 in Cod.).
182 (86). Quoad Capitula: “ Sua cuique Capitulo Statuta ne desint,
ab omnibus dignitatibus, canonicis, beneficiariis religiose servanda. — Sta­
tuta capitularia per legitimum actum capitularem condita, approbanda
subiiciuntur Episcopo, sine cuius auctoritate postea nec abrogari possunt
nec mutari. — Si, Episcopo edicente ut Statuta conficiantur, Capitulum id
praestare neglexerit, exacto sexto ab intimatione mense, Episcopus eadem
conficiat imponatque Capitulo „ (can. 410).
Quoad Religiosos : " Superiores et Capitula ad normam constitutio­
num et iuris communis, potestatem habent dominativam in subditos; in
religione autem clericali exempta habent iurisdictionem ecclesiasticam tam
pro foro interno, quam pro externo. Abbas Primas et Superior Congre­

12

IV. - DE CONSUETUDINE

gationis monasticae non habent omnem potestatem et jurisdictionem quam
ius commune tribuit Superioribus maioribus, sed eorum potestas et juris­
dictio desumenda est ex propriis constitutionibus et ex peculiaribus San­
ctae Sedis decretis „ (can. foi).
Quoad Cardinales: “ Sede Apostolica vacante, Sacrum Cardinalium
Collegium et Romana Curia, non aliam habent potestatatem, quam quae
definitur in Const. Pii X Vacante Sede Apostolica, 25 Dec. 1904 „ (can. 341}.

IV. — DE CONSUETUDINE.

188 (137). “ Consuetudo in Ecclesia vim legis a consensu competentis
Superioris ecclesiastici unice obtinet „ (can. 2j).
189 (137). Cf. can. 29 in Cod.
190 (137). “ Consuetudo, quae in iure expresse reprobatur, non est
rationabilis „ (can. 27, § 2). — “ Communitas quae legis ecclesiasticae
saltem recipiendae capax est, potest consuetudinem inducere, quae vim
legis obtineat „ (can. 26).
190 (138). “ Consuetudo rationabilis tum praeter, tum contra legem
ecclesiasticam, si fuerit legitime praescripta per annos quadraginta con­
tinuos et completos, legem inducit; contra legem vero ecclesiasticam, quae
clausulam contineat futuras consuetudines prohibentem, sola praescribere
potest rationabilis consuetudo centenaria aut immemorabilis „ (can. 28, 27).
191 (140). Cf can. f. Norm. Gen.
'
“ Firmo praescripto can. 5, consuetudo contra legem vel praeter le­
gem per contrariam consuetudinem aut legem revocatur; sed nisi ex­
pressam de iisdem mentionem fecerit, lex non revocat consuetudines
centenarias aut immemorabiles, nec lex generalis consuetudines parti­
culares „ (can. jo).
‘· I

V. — DE SUB1ECTO LEGIS.
193 (91). Cf. can. 12, if, 87 in Cod. u Legibus generalibus tenentur
ubique terrarum omnes pro quibus latae sunt „ (can. if, § 1). " Legibus
conditis pro peculiari territorio ii subiiciuntur pro quibus latae sunt, quique
ibidem domicilium vel quasi-domicilium habent et simul actu commorantur,
firmo praescripto can. 14 „ (can. 1 J, § 2), cf. n. 199 (94, 95).
Quoad Catholicos Orientales, cf. can. 2 Norm. Gen. — “ Inter varios
catholicos ritus ad illum quis pertinet, cuius caeremoniis baptizatus fuit,
nisi forte baptismus a ritus alieni ministro vel fraude collatus fuit, vel
ob gravem necessitatem, cum sacerdos proprii ritus praesto esse non po.
tuit, vel ex dispensatione apostolica, cum facultas data fuit, ut quis certo

I
i
I

!

V.

DE SUBJECTO LEGIS

quodam ritu baptizaretur, quin tamen eidem adscriptus maneret „ (can. 98,
§ i). “ Nemini licet sine venia Apostolicae Sedis ad alium ritum transire
aut, post legitimum transitum, ad pristinum reverti „ (can. 98, § j). " In­
tegrum est mulieri diversi ritus ad ritum viri, in matrimonio ineundo
vel eo durante, transire; matrimonio autem soluto, resumendi proprii
ritus libera est potestas, nisi iure particulari aliud cautum sit „ (can. 98
§ 4). u Mos, quamvis diuturnus, sacrae Synaxis ritu alieno suscipiendae
non secumfert ritus mutationem „ (can. 98, § y).
194 (95). Cf. can. 1099, § 2.
195 (91, 92). " Legibus mere ecclesiasticis non tenentur baptizati,
qui, licet rationis usum assecuti, septimum aetatis annum nondum exple'
verunt, nisi aliud iure expresse caveatur „ (can. 12).
“ Impuberes excusantur a poenis latae sententiae „ (can. 22J0).
198-bis (94). “ Locus originis filii, etiam neophyti, est ille in quo, cum
filius natus est, domicilium, aut in defectu domicilii, quasi-domicilium ha­
bebat pater, vel si filius sit illegitimus aut postumus, mater. — Si agatur
de filio vagorum, locus originis est ipsemet nativitatis locus; si de expo­
sito, est locus in quo inventus fuit „ (can. 90).
“ Persona dicitur incola in loco ubi domicilium, advena, in loco ubi
quasi domicilium habet; peregrinus si versetur extra domicilium et quasidomicilium, quod adhuc retinet; vagus, si nullibi domicilium habeat vel
quasi-domicilium „ (can. 91),
“ Domicilium acquiritur commoratione in aliqua paroecia, aut quasiparoecia, aut saltem in dioecesi, vicariatu apostolico, praefectura aposto­
lica; quae commoratio vel coniuncta sit cum animo ibi perpetuo manendi,
si nihil inde avocet, vel sit protracta ad decennium completum. — Quasi
domicilium acquiritui' commoratione, uti supra, quae vel coniuncta sit cum
animo ibi manendi saltem ad maiorem anni partem, si nihil inde avocet,
vel sit reapse protracta ad maiorem anni partem. — Domicilium vel quasidomicilium in paroecia vel quasi-paroecia dicitur paroecia te ; in dioecesi,
vicariatu, praefectura, non autem in paroecia vel quasi paroecia, dioecesanum „ (can. 92).
“ Uxor, a viro legitime non separata, necessario retinet domicilium
viri sui: amens domicilium curatoris, minor domicilium illius cuius po­
testati subiicitur. — Minor infantia egressus potest quasi-domicilium pro­
prium obtinere; item uxor a viiO legitime non separata, legitime autem
separata etiam domicilium „ (can. 9}).
“ Sive pei' domicilium sive per quasi-domicilium suum quisque pa­
rochum et Ordinarium sortitur. — Proprius vagi parochus vel Ordina­
rius est parochus vel Ordinarius loci, in quo vagus actu commoratur. —
Illorum quoque qui non habent nisi dioecesanum domicilium vel quasidomicilium parochus proprius est parochus loci in quo actu commoran­
tur „ (can. 94).
“ Domicilium ut quasi domicilium amittitur discessione a loco, cum
animo non revertendi, salvo praescripto can. 93 „ (can. 95).

VL - DE LEGIS OBLIGATIONE

14

199 (94, 95). " Peregrini non adstringuntur legibus particularibus sui
territorii quamdiu ab eo absunt, nisi aut earum transgressio in proprio
territorio noceat, aut leges sint personales „ (can. /./, $ 1, n. z). Cf.can
24 in n. 171 (81) I.
“ Peregrini non tenentur legibus territorii quo versantur, iis exceptis»
quae ordini publico consulunt, vel actuum solemnia determinant „ (cati. 14,
§ h »· 2).
u Peregrini legibus generalibus tenentur etiamsi hae suo in territorio
non vigeant, minime vero si in loco in quo versantur non obligent,
(can. 14, § 1, n. j).
·· Vagi obligantur legibus tam generalibus quam particularibus, quae
vigent in loco in quo versantur „ (can. 14, § 2).

VI. — DE LEGIS OBLIGATIONE.

(107). Lex implenda est tempore statuto. Cf. can. ji-jj Nomi.
Gen. quoad temporis supputationem ad legem implendam.
204 (102). “ Praesumptio est rei incertae probabilis coniectura; eaque
alia est iuris, quae ab ipsa lege statuitur; alia hominis, quae a iudice
coniicitur. Praesumptio iuris alia est iuris simpliciter, alia iuris et de
iure „ (can. 1025). Cf. can. 1826, 1827, 1828.
“ Plures sunt iuris praesumptiones in Codice Canonico recensitae „.
Cf. can. 1015, § 2; 1086, § i ; 1814; 1904; 1972; 2200; 2201 etc.
Cf. can. 21 in num. 172 (121) I.
210 (90). “ Leges respiciunt futura non praeterita, nisi noniinatim
in eis de prateritis caveatur „ (can. 10).
203

VII. — DE LEGE IRRITANTE ET POENALI.
223 (135). “ Irritantes aut inhabilitantes eae tantum leges habendae
sunt, quibus aut actum esse nullum aut inhabilem esse personam expresse
vel aequi valenter statuitur „ (can. n).
*
225 (136). “ Nulla ignorantia legum irritantium aut inhabilitantium
ab eisdem excusat, nisi aliud expresse dicatur „ (can. 16, § /).
225 (136). “ Ignorantia vel error circa legem aut poenam aut circa
tactum proprium aut circa factum alienum notorium generatim non prae­
sumitur; circa lactum alienum non notorium praesumitur, donec contra­
rium probetur „ (can. 16, § 2).
225 (136). “ Leges, etiam irritantes et inhabilitantes, in dubio iuris
non urgent; in dubio autem facti potest Ordinarius in eis dispensare,

VIII. - DE DISPENSATIONE

15

dummodo agatur de legibus in quibus Romanus Pontifex dispensare
solet „ (can. 15).
227 (133). “ Poena ecclesiastica est privatio alicuius boni ad delin­
quentis correctionem et delicti punitionem a legitima auctoritate inflicta „
(can. 22/3).
11 Poenae, quarum nulla mentio fit in Codice Canonico, uti abrogatae
habentur „ (cf. can. 6, § 3, Norm. Gen.}. Cf. can. 2217, in num. 1085
(745)
“ Ex Canonico Codice, praeter poenas medicinales et vindicativas,
dantur quoque remedia poenalia et poenitentiae „ (cf. can. 2216}. “ Poenae
medicinales censuris continentur, a quibus, cessante contumacia, absolutio
conceditur „ (cj. can. 2242). “ Poenae autem vindicativae, illae sunt, quae
directe ad delicti expiationem tendunt, ita ut earum remissio a cessatione
contumaciae delinquentis non pendeat „ (can. 2286). Remedia poenalia,
partim loco poenae sunt, partim media sunt ad peccata vitanda „ (cf.
can. 2306, seqq.). “ Tandem poenitentiae in foro externo imponuntur, ut
delinquens vel poenam eflugiat, vel poenae contractae absolutionem aut
dispensationem recipiat. Ob delictum aut transgressionem occultam nun­
quam poenitentia publica imponatur „ (can. 2312, § 1, 2).
11 Nativum et proprium Ecclesiae ius est, independens a qualibet hu­
mana auctoritate, coercendi delinquentes sibi subditos poenis tum spiri­
tualibus tum etiam temporalibus „ (can. 2214, § /).
Cf. can. 2220 in mini. 1088 (754) II.
Cf. can. 2218; 2226 ; 222’j, § 2; 2229 ; 2230 in num. 1094 (759, 760,
75h 752)
Cf. can. 2219; 2222; 2223 ; 2227, § 1 in num. 1088 (754) II.
Cf. oan. 2228in num. 1086 (746) II.
Cf. can. 2231,§ 2 in num. 1096 (762) II.
CJ. can. 2232in num. 1099 (762) II.
Cf. can. 2233 in num. 1087 (753) II.
Cf. can. 2236; 2237 ; 2238; 2239 in num. 1101 (763) II.
Cf. can. 2290 in num. 801 (1074 I) II.

VIII. — DE DISPENSATIONE.

236 (114). “ Strictae subest interpretationi non solum dispensatio ad
normam can. 50, sed ipsamet facultas dispensandi ad certum casum con­
cessa „ (can. 83}. Vid. can. 30 in num. 283 (128) I.
237 (117, 118). “ A lege ecclesiastica ne dispensetur sine iusta et
rationabili causa, habita ratione gravitatis legis a qua dispensatur; alias
dispensatio ab inferiore data illicita et invalida est. Dispensatio in dubio
de sufficientia causae licite petitur et potest licite et valide concedi „
(can. 84).

ι6

IX.

DE PRIVILEGIIS

(114, 115) “ Dispensatio, seu legis in casu speciali relaxatio, con­
cedi potest a conditore legis, ab eius successore vel superiore, nec non
ab illo cui iideni facultatem dispensandi concesserint „ (can. 80).
" A generalibus Ecclesiae legibus Ordinarii infra Romanum Ponti­
ficem dispensare nequeunt, ne in casu quidem peculiari, nisi haec pote­
stas eisdem fuerit explicite vel implicite concessa, aut nisi difficilis sit re­
cursus ad Sanctam Sedem et simul in mora sit periculum gravis damni,
et de dispensatione agatur quae a Sede Apostolica concedi solet „ (can. 81).
243 (115). “ Episcopi aliique locorum Ordinarii dispensare valent in
legibus dioecesanis et in legibus Concilii provincialis ad normam can. 291,
§ 2 (idest in casibus particularibus et iusta de causa), non vero in legi­
bus, quas speciatim tulerit Romanus Pontifex pro illo peculiari territorio,
nisi ad normam can. 81 „ (can. 82); scilicet “ ne in casu quidem pecu­
liari, nisi haec potestas eisdem fuerit concessa etc. „. “ Quae potestas
reapse facta est Ordinariis locorum quoad legem communem de obser­
vantia festorum et de observantia abstinentiae et ieiunii vel etiam
utriusque „ (cf. can. 1245 in num. 1626 (512) I).
245 (116). “ Parochi nec a lege generali, nec a lege peculiari dispen­
sare valent nisi haec potestas expresse eisdem concessa sit „ (can. Sj);
quemadmodum ipsum ius eis tribuit quoad legem de observantia festo­
rum, abstinentiae et ieiunii (cf. can. 1244 in num. 1626 (512) I, nec non
can. 4 Norm. Gen.).
248 (120). “ Dispensatio, quae tractum habet successivum, cessat
iisdem modis quibus privilegium, nec non certa ac totali cessatione causae
motivae „ (can. Λ'6).
241

IX. - DE PRIVILEGIIS.
(141). “ Privilegia acquiri possunt non solum per directam con­
cessionem competentis auctoritatis et per communicationem, sed etiam
per legitimam consuetudinem aut praescriptionem „ (can. 64, § z). “ Pos­
sessio centenaria vel immemorabilis inducit praesumptionem concessi pri­
vilegii „ (can. bj, § 2).
" Per communicationem privilegiorum in forma aeque principali, ea
tantum privilegia impertita censentur, quae directe, perpetuo et sine spe­
ciali rei.itione ad certum locum aut rem aut personam concessa fuerant
primo privilegiario, habita etiam ratione capacitatis subiecti cui fit com­
municatio „ (can. 64}.
“ Cum privilegia acquiruntur per communicationem in forma acces­
soria, augentur, imminuuntur vel amittuntur ipso lacto, si forte augeantur,
imminuantur vel cessent in principali privilegiario ; secus si acquirantur
per communicationem in forma aeque principali „. (can. 64).
'* Facultates habituales, quae conceduntur vel in perpetuum vel ad
250

IX. - DE PRIVILEGIIS

17

praefinitum tempus, aut certum numerum casuum, accensentur privilegiis
praeter ius „ (can. 66, § z).
* Quamvis privilegia, oretenus a S. Sede obtenta, ipsi petenti inforo
conscientiae suffragentur, nemo tamen potest cuiusvis privilegii usum ad­
versus qtiemquam in foro externo vindicare nisi privilegium ipsum sibi
concessum esse legitime evincat „ (can. 79Ï).
“ Facultates habituales Episcopo aliisve de quibus in can. 198 § i(
ab apostolica Sede concessae, non evanescunt, resoluto iure Ordinarii
cui concessae sunt, etiamsi ipse eas exequi ceperit, sed transeunt ad
ordinarios, qui ipsi in regimine succedunt; item concessae Episcopo
competunt quoque Vicario Generali „ (can. 66, § 2). Haec tamen valent,
nisi in concessione praedictarum facultatum electa fuerit industria per­
sonae, aut aliud expresse cautum sit „ (can. 66, § 2).
254 (116). Cf. can. 196, 197, 199, 201, 202, 207, 209 in mini. 765 (357) ll.
256 (141). “ Privilegium ex ipsius tenore aestimandum est, nec licet
illud extendere aut restringere „ (can. 67).
“ In dubio privilegia interpretanda sunt ad normam can. 50, sed ea
semper adhibenda interpretatio, ut privilegio aucti aliquam ex indulgentia
concedentis videantur gratiam consecuti „ (can. 68; Cf. can. 30 in num. 283
(128) 2).
“ Privilegium nisi aliud constet censendum est perpetuum „ (can. 70).
258 (142). " Per legem generalem revocantur privilegia in Codice
canonico contenta „ (can. 71). Per legem vero contrariam nulla privilegia
revocantur, nisi aliud in ipsa lege caveatur, aut lex lata sit a Superiore
illius qui privilegium concessit (can. 60, § 2). Privilegium per peculiarem
actum Superioris revocatum, perdurat usquedum revocatio ei, qui illud
obtinuit, significetur (Cf can. 60, § z). “ Resoluto iure concedentis, pri­
vilegium non extinguitur, nisi datum fuerit cum clausula : ad beneplacitum
nostrum, vel alia aequipollenti „ (can. 73).
“ Privilegio in sui tantum favorem constituto quaevis persona pri­
vata renuntiare potest. Concesso alicui communitati, dignitati locove re­
nuntiare privatis personis non licet. Nec ipsi communitati seu coetui in­
tegrum est renuntiare privilegio sibi dato per modum legis, vel si re­
nuntiatio cedat in Ecclesiae aliorumve praeiudicium „ (can. 72, 2, 3, 4).
“ Per non usum vel per usum contrarium privilegia aliis haud one­
rosa non cessant; quae vero in aliorum gravamen cedunt, amittuntur si
accedat legitima praescriptio, vel tacita renuntiatio „ (can. 76).
“ Qui abutitur potestate sibi ex privilegio permissa, privilegio ipso
privari meretur; et Ordinarius S. Sedem monere ne omittat, si quis pri­
vilegium ab eadem concesso graviter abutatur „ (can. 7S).
" Privilegium personale personam sequitur et cum ipsa extinguitur „
(can. 74).
" Privilegia realia cessant per absolutum rei vel loci interitum; pri­
vilegia vero localia, si locus intra quinquaginta annos restituatur, revi­
viscunt „ (can. 73).
2

f

IX. - DE PRIVILEGIIS

i8

%
* Cessat quoque privilegium, si temporis progressu rerum adiuncta
sic, iudicio Superioris, immutentur ut noxium evaserit, aut eius usus il­
licitus fiat ; item elapso tempore vel expleto numero casuum pro quibus
privilegium fuit concessum, firmo praescripto can. 207, § 2 „ (can. 77);
videlicet validum esse actum per inadvertentiam positum, elapso tempore
vel exhausto numero casuum, si potestas pro foro interno concessa fuerit.
Cf. can. j. 4 in Nornt. Gen.
259 (142) “ Nemo cogitur uti privilegio in sui dumtaxat favorem
concesso, nisi alio ex capite exurgat obligatio „ {can. 69).
a) Iura et privilegia Clericorum.
(1073 II) “ Soli clerici possunt potestatem sive ordinis sive iurisdictionis ecclesiasticae et beneficia ac pensiones ecclesiasticas obtinere
{can. 118).
u Omnes fideles debent clericis pro diversis eorum gradibus et mu­
neribus reverentiam, seque sacrilegii delicto commaculant, si quando cle­
ricis realem iniuriam intulerint „ {can. 119).
“ Clerici in omnibus causis sive contentiosis sive criminalibus apud
iudicem ecclesiasticum conveniri debent, nisi aliter pro locis particularibus
legitime provisum fuerit. Patres Cardinales, Legati Sedis Apostolicae
Episcopi etiam titulares, Abbates vel Praelati nullius, supremi religionum
iuris pontificii Superiores et Officiales maiores Romanae Curiae, ob ne­
gotia ad ipsorum munus pertinentia, apud iudicem laicum conveniri ne­
queunt, sine venia Sedis Apostolicae; cateri privilegio fori gaudentes sine
venia Ordinarii loci, in quo causa peragitur; quam tamen licentiam, Or­
dinarius, praesertim cum actor est laicus, ne deneget sine iusta et gravi
causa, tum maxime cum controversiae inter partes componendae frustra
operam dederit. Si nihilominus ab eo qui nullam praehabuerit veniam
conveniantur, possunt ratione necessitatis, ad vitanda maiora mala com
parere, certiore facto Superiore a quo venia obtenta non fuit „ (can. /20).
“ Clerici omnes a servitio militari, a muneribus et publicis civilibus
officiis a statu clericali alienis, immunes sunt „ {can. 121).
" Clericis, qui creditoribus satisfacere coguntur, salva sint quae ad
honestam sui sustentationem, prudenti ecclesiastici indicis arbitrio, sunt
necessaria, firma tamen eorumdem obligatione creditoribus quamprimum
satisfaciendi „ {can. 122).
Privilegium canonis non amplius inter privilegia clericorum in novo
Codice recensetur; manet tamen poena excommunicationis contra per­
cussores eorumdem clericorum, quae maiorem vel minorem adnexam
habet reservationem pro maiori vel minori dignitate personae laesae, ut
videre est in can. codicis 2343.
“ Memoratis privilegiis clericus renuntiare nequit, sed eadem amittit,
si ad statum laicalem reducatur, aut privatione perpetua iuris deferendi
habitum ecclesiasticum plectatur ad normam can. 213, § 1, 2304; reçu260

IX.

DE PRIVILEGIIS

19

perat vero, si haec poena remittatur, aut ipse rursus inter clericos ad­
mittatur „ (can. I2j).
“ Omnes qui e clericali statu ad laicalem legitime redacti aut re­
gressi sunt; eo ipso amittunt officia, beneficia, iura ac privilegia cleri­
calia et vetantur in habitu ecclesiastico incedere ac tonsuram deferre.
Clericus tamen maior obligatione coelibatus tenetur, salvo praescripto
can. 214 „ (can. 2ij); idest, dummodo non agatur de clerico, qui gravi
metu ordinem sacrum recepit, nec postea, remoto metu, eamdem ordina­
tionem ratam habuit, ideoque legitime a iudicem ad statum laicalem re­
dactus fuit, sine ullis coelibatus et horarum canonicarum obligationibus.
Religiosus in minoribus ordinibus constitutus professus a votis sive
temporariis, sive perpetuis, si legitime dimissus fuerit, eo ipso reducitur
ad statum laicalem (Cf. can. 648, 669).
u Degradatio in se continet depositionem, perpetuam privationem ha­
bitus ecclesiastici, et reductionem clerici ad statum laicalem „ (can.sjoj,
§ /) Cf. can. 2448, 2487.
u Clerici minores, ipso iure, e statu clericali decidunt si matrimo­
nium contrahant „ (can. /42).
u Clerici minores, qui propria auctoritate, sine legitima causa, habi­
tum ecclesiasticum et tonsuram dimiserint, nec, ab Ordinario moniti, sese
intra mensem emendaverint, ipso iure e statu clericali decidunt „ (can. 746).
“ Clericus minor, qui sponte sua militiae nomen dederit, ipso iure,
e statu clericali decidit „ (can. 141).
“ Clericus minor ad statum laicalem regreditur, non solum ipso facto
ob causas in iure descriptas, sed etiam sua ipsius voluntate, praemonito
loci Ordinario, aut eiusdem Ordinarii decreto iusta de causa lato, si nempe
Ordinarius, omnibus perpensis, prudenter indicaverit, clericum non posse
cum decore status clericalis ad ordines sacros promoveri „ (can. 211, § 2).
“ Clericus maior ad statum laicalem redigitur rescripto Sanctae Sedis,
decreto vel sententia ad normam can. 214, demum poena degradationis „
(can. 211, § /) cf. can. 2407 in Codice.

b) Cardinalium Privilegia.

260dns (1073). “ § i. Praeter alia privilegia, quae in Codice suis
in titulis enumerantur, Cardinales omnes a sua promotione in Consistorio
facultate gaudent:
“ i. Audiendi ubique terrarum confessiones etiam religiosorum
utriusque sexus et absolvendi ab omnibus peccatis et censuris etiam re­
servatis, exceptis tantum censuris Sedi Apostolicae specialissimo modo re­
servatis et illis quae adnexae sunt revelationi secreti S. Officii;
“ 2. Sibi suisque familiaribus eligendi sacerdotem confessionibus
excipiendis, qui si jurisdictione careat, eam ipso iure obtinet, etiam quod
spectat ad peccata et censuras, reservatas quoque, illis tantum censuris
exceptis de quibus in n. 1 ;

20

IX.

DE PRIVILEGIIS

“3. Verbum Dei ubique praedicandi;
“ 4. Celebrandi vel alii permittendi ut coram se celebret unam
Missam in feria V maioris hebdomadae, ac tres Missas in nocte Nativi­
tatis Domini;
“ 5. Benedicendi ubique, solo crucis signo, cum omnibus indulgen­
tiis a Sancta Sede concedi solitis, rosaria, aliasque coronas precatorias,
cruces, numismata, statuas, scapularia a Sede Apostolica probata eaque
imponendi sine onere inscriptionis;
“ 6. Sub unica benedictione erigendi, in ecclesiis et oratoriis etiam
privatis aliisque piis locis, stationes Viae Crucis cum omnibus indulgen­
tiis, quae huiusmodi piam exercitium [feragentibus impertitae sunt, necnon
benedicendi pro fidelibus, qui causa infirmitatis vel alius legitimi impe­
dimenti sacras stationes Viae Crucis visitare nequeant, Crucifixi icones
cum applicatione omnium indulgentiarum devoto exercitio eiusdem Viat
Crucis a Romanis Pontificibus adnexarum ;
“ 7. Celebrandi super aram portatilem non solum in domo pro­
priae habitationis, sed ubicumque degunt: et permittendi ut alia Missa,
ipsis adstantibus, celebretur.
“ 8. Celebrandi in mari, debitis cautelas adhibitis;
“ 9. In omnibus ecclesiis et oratoriis Missam celebrandi proprio
calendario conformem ;
“ 10. Fruendi altari privilegiato personali quotidiano;
“ ii. Lucrandi in propriis sacellis indulgentias, ad quas acquiren­
das praescripta sit visitatio templi alicuius vel publicae aediculae civi­
tatis seu loci, in quo Cardinales actu commorentur, quo privilegio etiam
eorum familiares frui possunt,
“ 12. Benedicendi ubique populo more Episcoporum; sed in Urbe
in ecclesiis tantum, piis locis et fidelium consessibus;
“ 13. More Episcoporum gestandi crucem ante pectus etiam supra
mozetam atque utendi mitra et baculo pastorali.
“ 14. Sacrum celebrandi in quolibet privato sacello sine praeiudicio
illius qui induito gaudet;
* 15. Pontificalia cum throno et baldachino peragendi in omnibus
ecclesiis extra Urbem, Ordinario praemonito, si ecclesia sit cathedralis;
“ 16. Honoribus locorum Ordinariis tribui solitis fruendi quocum­
que se conferant;
“ 17. Fidem faciendi in foro externo, de oraculo pontificio testantes;
“ 18. Fruendi sacello ab Ordinarii visitatione exempto;
“ 19. De reditibus beneficiariis libere disponendi etiam per testa­
mentum, salvo praescripto can. 1298;
“ 20. Consecrationes et benedictiones ecclesiarum, altarium, sacrae
supellectilis, Abbatum aliasve similes, excepta oleorum sacrorum conse­
cratione, si Cardinalis charactere episcopali careat, ubique locorum, ser­
vatis servandis, peragendi, firmo praescripto can. 1157;
“ 21. Praecedendi omnibus Praelatis etiam Patriarchis, imo ipsis

IX. - DE PRIVILEGIIS

21

Legatis Pontificiis, nisi Legatus sit Cardinalis in proprio territorio re­
sidens; Cardinalis autem Legatus a latere praecedit extra Urbem om­
nibus aliis;
“ 22. Conferendi primam tonsuram et ordines minores, dummodo
promovendus habeat dimissorias proprii Ordinarii litteras;
“ 23. Ministrandi sacramentum confirmationis, firmo onere inscri­
ptionis nominis confirmati ad normam iuris;
“ 24. Concedendi indulgentias ducentorum dierum, etiam toties
quoties lucrandas, in loco vel institutis ac pro personis suae iurisdictio
nis vel protectionis; item in aliis locis, sed a praesentibus solummodo,
singulis vicibus, lucrandas
“ § 2. Cardinalis Decanus gaudet privilegio ordinandi et consecrandi
electum Pontificem, si hic ordinatione vel episcopali consecratione indi­
geat. et tunc pallio utitur; quod privilegium, absente Cardinali Decano,
competit Subdecano, eoque etiam absente, antiquiori Cardinali Episcopo
suburbicario.
“ § 3. Demum Cardinalis Proto-diaconus pallia Archiepiscopis et Epi­
scopis privilegio fruentibus eorumve procuratoribus, vice Romani Ponti­
ficis, imponit; et nomen novi electi Pontificis populo annuntiat (can. 279).
“ Cardinalis ad sedem suburbicariam promotus et in eiusdem pos­
sessionem canonice immissus est verus Episcopus suae dioecesis, eaque
potestate in eam pollet, quam Episcopi residentiales in propria dioecesi obti­
nent. Ceteri Cardinales in suis titulis vel diaconiis, postquam eorumdem
canonicam possessionem ceperint, omnia possunt quae locorum Ordinarii
in suis ecclesiis, ecceptis ordine indiciorum et qualibet iurisdictione in
fideles, sed salva potestate in iis quae ad disciplinam, morum correctio­
nem, servitium ecclesiae pertinent. Cum throno et baldachino Cardinalis
ordinis presbyteralis potest in suo titulo pontificalia peragere et Cardi­
nalis ordinis diaconalis in sua diaconia pontificaliter assistere, et nemo
alius ibidem id potest sine Cardinalis assensu; in aliis vero Urbis eccle­
siis Cardinales throno et baldachino uti nequeunt sine licentia Romani
Pontificis „ (can. 240).
c) Episcoporum privilegia.
(1074). “ Privilegio Episcopi, sive residentiales, sive titu­
lares, fruuntur:
“ 1. Celebrandi super aram portatilem, non solum in domo pro­
priae habitationis, sed ubicumque degunt; et permittendi ut alia Missa,
ipsis adstantibus celebretur;
“ 2. Celebrandi in mari, debitis cautelis adhibitis;
“ 3. In omnibus ecclesiis et oratoriis Missam celebrandi proprio
calendario conformem;
“ 4. F ruendi altari privilegiato personali quotidiano ;
“ 5. Lucrandi in propriis sacellis indulgentias, ad quas acquirendas
261-262

32

IX.

DE PRIVILEGIIS

praescripta sit visitatio templi alicuius vel publicae aediculae civitatis seu
loci, in quo Episcopi actu commorantur, quo privilegio etiam eorum fa­
miliares frui possunt.
"6. Benedicendi ubique populo; sed in Urbe, in ecclesiis tantum,
piis locis et fidelium consessibus;
“ 7. Sibi suisque familiaribus eligendi sacerdotem confessionibus
excipiendis, qui si iurisdictione careat, eam ipso iure obtinet, etiam quod
spectat ad peccata et censuras, reservatas quoque, etiam quod spectat ad
casus Ordinario loci reservatos, illis tantum censuris exceptis quaesunt
specialissimo modo Sedi Apostolicae reservatis, et illis, quae adnexae
sunt revelationi secreti S. Officii;
“ 8. Verbum Dei ubique praedicandi, cum consensu saltem prae­
sumpto Ordinarii loci;
“ 9. Celebrandi, vel alii permittendi, ut coram se celebret unam
Missam in feria V maioris hebdomadae, ac tres Missas in nocte Nativi­
tatis Domini, dummodo non teneatur celebrare in cathedrali;
“ 10. Benedicendi ubique cum omnibus indulgentiis a S. Sede con­
cedi solitis, ritibus tamen ab Ecclesia praescriptis, rosaria, aliasque co­
ronas precatorias, cruces, numismata, statuas, scapularia a Sede Apostolica probata, eaque imponendi, sine onere inscriptionis;
“ ii. Erigendi, ritibus pariter ab Ecclesia praescriptis, in ecclesiis
et oratoriis etiam privatis, aliisque piis locis stationes Viae Cnicis cum
omnibus indulgentiis, quae huiusmodi pium exercitium peragentibus im­
pertitae sunt, nec non benedicendi pro fidelibus, qui causa infirmitatis
vel alius legitimi impedimenti sacras stationes Viae Crucis visitare ne­
queant, Crucifixi icones cum applicatione omnium indulgentiarum devoto
exercitio eiusdem Viae Crucis a Romanis Pontificibus adnexarum.
“ 12. Ius habent deferendi insignia episcopalia ad normam legum
liturgicarum.
“ 13. A capta vero possessione Episcopi residentiales ius habent
praeterea: i° percipiendi reditus mensae episcopalis; 20 concedendi in­
dulgentias quinquaginta dierum in suae jurisdictionis locis; elevandi in
omnibus ecclesiis suae dioecesis thronum cum baldachino „ (can. jz/ÿ).
" Praeterea Episcopi residentiales fruuntur privilegio:
“ i. Permittendi vel iubendi, pro fidelium commoditate, ut fons baptismalis ponatur etiam in alia ecclesia (praeter paroecialem) vel publico
oratorio intra paroeciae fines {can.
§ 2);
“ 2. Concedendi pro suo prudenti arbitrio et conscientia, ut in casu
aliquo extraordinario, iusta et rationabili de causa baptismus solemnis
administrari valeat in domibus privatis (can.
§ z, n. 2);
“ 3. Facultatem impertiendi uni eidernque sacerdoti celebrandi die
festo duas missas tantum in casu necessitatis, scilicet cum prudenti suo
iudicio, propter penuriam sacerdotum die festo de praecepto notabilis fi­
delium pars Missae adstare non possint {can. 806, § 2).
“ 4. Concedepdi licentiam missam celebrandi extra ecclesiam et ora-

IX.

DE PRIVILEGIIS

23

torium in domibus privatis super petram sacram et decenti loco, iusta
tantum ac rationabili de causa, in aliquo casu extraordinario et per mo­
dum actus, non autem in cubiculo (can. 822, § 4).
“ 5. Impertiendi benedictionem papalem cum indulgentia plenaria
secundum praescriptam formulam in sua dioecesi bis in anno, hoc est die
solemni Paschatis Resurrectionis et alio die festo solemni ab ipsis desi­
gnando. etiamsi iidem Episcopi Missae solemni adstiterint tantum (can. 914).
“ 6. Dispensandi super temporum interstitiis in ordinationibus, si
necessitas aut utilitas Ecclesiae id exposcat (can. 948, § 2).
“ 7. Dispensandi suos subditos ab omnibus irregularitatibus ex delicto
occulto provenientibus, ea excepta de qua in can. 985, n. 4, aliave deducta ad
forum iudiciale (can. 990, § z). Cf. can. 98$ in n. 1371 seqq. (843 seqq.) II.
" 8. Dispensandi a publicationibus cum suis subditis tum pro sacra
ordinatione suscipienda, tum pro matrimonio ineundo „ (can. 998, § 1,
1028, § /).
“ 9. Habendi ordinationes in sacris quolibet die dominico aut fe­
sto de praecepto, gravi tamen de causa „ (can. 1006, § 4).
“ 10. Concedendi Sacerdotibus intra fines suae delegationis et iurisdictionis facultatem benedicendi illam sacram supellectilem quae ad
normam legum liturgicarum benedici debet antequam ad usum sibi pro­
prium adhibeatur „ (can. 1404, n. 4).
“ n. Imponendi omnibus beneficiariis, sive saecularibus, sive re­
ligiosis, speciali dioecesis necessitate impellente, extraordinariam et mo­
deratam exactionem „ (can. 1504}.
“ 12. Permittendi alienationes rerum quae valorem non excedunt
mille libellarum seu francorum, ad norm. can. 1532, § 28 „. Cf. can. /442
in num. 1139 (881) I.
" 13. Concedendi dispensationes matrimoniales fere super omnibus
impedimentis iuris ecclesiastici, urgente mortis periculo, et quoties im­
pedimentum detegatur, cum iam omnia sint parata ad nuptias nec matrimonium sine probabili gravis mali periculo differri possit „ cf. can.
1044 et JO4) in num. 1044 (583, 675) //.
“ 14. Dispensandi cum omnibus suis subditis atque etiam peregri­
nis vota non reservata iusta tamen de causa et dummodo dispensatio non
laedat ius aliis quaesitum „ (can. /4/4, n. z).
“ 14. Dispensandi eadem ratione circa iusiurandum promissorium,
dummodo dispensatio non vergat in praeiudicium aliorum, qui obliga
tionem remittere recusent „ (con. 1420).
“ 16. Remittendi in casibus publicis poenas latae sententiae iure
communi statutas, exceptis: a) Casibus ad forum contentiosum deductis;
A) Censuris Sedi Apostolicae reservatis specialissimo vel speciali modo;
c) Poenis inhabilitatis ad beneficia, officia, dignitates, munera in Eccle­
sia, vocem activam et passivam eorumve privationis, suspensionis per­
petuae, infamiae iuris, privationis iuris patronatus et privilegii seu gra­
tiae a Sede Apostolica concessae „ (can. 2244, § z).

24

IX.

DE

PRIVILEGIIS

“ 17. Remittendi in casibus occultis per se vel per alium poenas
latae sententiae iure communi statutas, exceptis censuris specialissimo
vel speciali modo Sedi Apostolicae reservatis „ (can. 224η, $ 2).
“ 18. Concedendi suis subditis licentiam legendi ac retinendi libros
ipso iure vel decreto Sedis Apostolicae prohibitos, pro singulis tantum
libris atque in casibus dumtaxat urgentibus „ (can. 1402, § 1).
“ 19. Vigilandi circa clausuram monialium, etsi regularibus subiectarum, cum potestate delinquentes, regularibus viris non exceptis, poe­
nis quoque ac censuris corrigendi et coercendi „ (can. 6oj, § 1).
262 (1076). Cf. diam can. 821, § 1 in num. 635 (193) II.
263 (1076). Cf diam can. 849, 850 in num. 526 (115, 116) //.
266 (1075). Cf diam can. 1040 in num. 984 (584) //.
“ Quoad facultates habituales quae conceduntur Ordinariis „ cf. can.
66 in num. 250 (141) I.
Nota. - Facultates omnes, quae pro foro externo Ordinariis hucusque
concedebantur, quaeque vel in Brevi dicto 25 annorum, vel in formulis
typis impressis ad decennium, ad quinquennium aut etiam ad trien­
nium valiturae continebantur, in universis dioecesibus iuri communi subiectis cessaverunt ex decreto Congregationis Consistorialis 10 aprilis 1918,
a die 18 maii eiusdem anni, exceptis locis S. Congregationi de Propaganda Fide subiectis, pro quibus suo tempore quae opportuna erunt de­
cernentur, et locis remotioribus aliisque ad quae praedicti decreti notitia
utili tempore non pervenerit pro quibus cessatio praefata obtinuit a die
acceptae notitiae.
Sub huius decreti dispositione non comprehenduntur, et ideo abolitae
non sunt, facultates pro foro interno a S. Poenitentiaria datae, aliaeque
ratione praesentis belli concessae aut peculiaribus de causis ab Ordina
riis obtentae.
Circa dispensationes matrimoniales, quamvis vi canonum 1043-1045
Ordinarii opportunas dispensationes largiri queant (yid. supra), nihilomi­
nus SS.mus Dominus, attentis temporum et locorum adiunctis, haec ulte­
rius indulgenda decrevit:
“ a) ut locorum Ordinarii in America, in insulis Philippinis, in Indiis Orientalibus, in Africa, extra Mediterranei Maris oras, et in Russia,
per quinquennium a die 18 maii huius anni dispensare valeant ab im­
pedimentis minoris gradus quae recensentur in can. 1042, servatis regulis
in eo Codicis capite statutis; itemque ut matrimonia nulliter contracta,
ob aliquod eiusdem minoris gradus impedimentum, in radice sanare
queant iuxta regulas in capite XI, tit. VII, lib. III Codicis de convalida
tione matrimonii positas, monita parte conscia de sanationis eflectu;
“ 6} ut iidem locorum Ordinarii dispensare pariter per quinquen­
nium valeant ab impedimentis maioris gradus sive publicis sive occul­
tis, etiam multiplicibus, iuris tamen ecclesiastici (exceptis impedimentis
provenientibus ex sacro presbyteratus ordine et ex affinitate in linea
recta consummato matrimonio), nec non ab impedimento impediente mi

IX.

DE PRIVILEGIIS

25

xtae religionis, si petitio dispensationis ad S. Sedem missa sit et urgens
necessitas dispensandi supervenerit, pendente recursu. Concedendo tamen
hisce in casibus dispensationes, Ordinarius prae oculis semper habeat re­
gulas statutas in Codice lib. Ill, tit. VII, cap. 2, 3 et 4, circa impedi­
menta in genere et in specie, itemque clausulas apponi solitas in matri­
moniis cum hebraeis et mahumetanis; nec dispensationes concedat, nisi ca­
verit de plena earum omnium observantia iuxta sacrorum canonum prae­
scriptiones, et iuribus S. Congregationis de disciplina Sacramentorum
circa taxarum solutionem consulat;
“ c) ut Ordinarii Galliae, trium regnorum Magnae Britanniae, Ger­
maniae, Austriae et Poloniae, durante bello, quoties aditus ad S. Sedem
difficilis aut impossibilis saltem per mensem praevideatur, iisdem facul­
tatibus uti possint, quae supra sub litteris a et b recensentur „ (Act. Apost.
Sed. vol. X, pag. 189 sc.qi).
Benedictus XV induisit praeterea ut Ordinarii locorum remotiorum,
de quibus sub littera a), dispensare valeant ab impedimentis maioribus
et ab impedimento impediente mixtae religionis et sanare in radice ma­
trimonia nulliter contracta ob dirimens impedimentum de quo supra, quin
obligati sint conditionem illam et restrictionem, sub littera b) appositam
servare, hoc est si petitio dispensationis ad S. Sedem missa sit et urgens
necessitas dispensandi supervenerit, pendente recursu. Praesentibus valitu­
ris, adiunctis quae modo sunt perdurantibus (S. Congr. Consistor. 2 atig.
/918. A. A. s. a; p. j6j).
d) Privilegia aliorum Praelatorum.

269 bis, in fin. (1076 in fin.): “Circa Romani Pontifices familiares,
sive praelati titulo gaudeant, sive non, standum privilegiis, regulis et traditionibus pontificiae domus „ (can. 328).
“ Vicariis et Praefectis (Apostolicis), charactere episcopali auctis, pri­
vilegia honorifica competunt, quae ius concedit Episcopis titularibus; si
autem charactere episcopali careant, habent tantum durante munere et in
proprio territorio, insignia et privilegia Protonotariorum Apostolicorum de
numero participantium „ (can. joS). “ Idem praescriptum valet quoad Admi­
nistratorem Apostolicum, si ad tempus datus sit; sed Episcopo qui, ad
aliam Sedem translatus, prioris retinet administrationem, in hac quoque
omnia Episcoporum residentialium honorifica privilegia competunt „ (can.
315, § 3> u· *)· “ Si permanentor constitutus sit, fruitur iisdem iuribus et
honoribus ac Episcopus residentialis „ (can. 313, z). " Quae omnia va­
lent, si iura et privilegia Administratoris Apostolici determinata non sint
in litteris suae deputationis; secus hisce litteris standum est „ (can. 314).
“ Vicarii et Praefecti Apostolici iisdem iuribus et facultatibus in suo
territorio gaudent, quae in propriis dioecesibus competunt Episcopis residentialibus, nisi quid Apostolica Sedes reservaverit. Etiam ii qui cha­
ractere episcopali carent, possunt intra sui territorii fines, ac perdurante

26

IX.

DE PRIVILEGIIS

munere, omnes benedictiones Episcopis reservatas, una pontificali excepta,
impertiri, calices, patenas et altaria portatilia cum sacris oleis ab Episcopo
benedictis consecrare, indulgentias quinquaginta dierum concedere, con­
firmationem, primam tonsuram et ordines minores conferre ad normam
can. 782, § 3; 957, § 2, ac benedictionem papalem cum indulgentia ple­
naria, secundum praescriptam formulam, impertiri uno tantum ex sole·
mnioribus per annum diebus „ {can. 294; 914) cf. can. 782 in num. 484
seq. (78) II et can. 957 in num. 893 (518) II.
* Abbas vel Praelatus nullius, licet charactere episcopali careat, uti­
tur tamen in proprio territorio insignibus pontificalibus cum throno ac
baldachino, et iure ibidem officia divina pontificali ritu celebrandi; cru­
cem autem pectoralem, annulum cum gemma, ac pileolum violaceum po­
test etiam extra territorium deferre „ {can.
" /Xbbas vel Praelatus nullius, si charactere episcopali non sit or­
natus et benedictionem, si eam recipere debet, receperit, potest intra ter­
ritorii sui fines, omnes benedictiones Episcopis reservatas, una pontificali
excepta, impertiri, calices, patenas et altaria portatilia cum sacris oleis ab
Episcopo benedictis consecrare, indulgentias quinquaginta dierum conce­
dere, confirmationem, primam tonsuram et ordines minores couferre ad
normam can. 782, § 2; 957, § 3, ecclesias quoque et altaria immobilia
consecrare et benedictionem papalem cum indulgentia plenaria, secundum
praescriptam formulam, impertiri uno tantum ex solemnioribus per an
num diebus „ {can. 32J, § 2; 294, §2; 9/4).

e) Regularium Privilégia.
270 (1123). * Quaelibet Religio iis tantum privilegiis gaudet, quae
vel in Codice Canonico continentur, vel a Sede Apostolica directe eidem
concessa fuerint, exclusa in posterum qualibet communicatione. — Privi­
legia, quibus gaudet Ordo regularis, competunt quoque monialibus eius­
dem Ordinis, quatenus eorum sint capaces „ (can. 617).
“ Religiosi, etiam laici ac novitii fruuntur clericorum privilegiis, de
quibus can. 119-123 „ (can. 614, vid. 260 (1079) I).
272 (1123). “ Regulares, novitiis non exclusis, sive viri sive mulie­
res, cum eorum domibus et ecclesiis, exceptis iis monialibus, quae Supelioribus regularibus non subsunt, ab Ordinarii loci iurisdictione exempti
sunt, praeter quam in casibus a iure expressis „ (can. 6/y).
“ Regulares extra domum illegitime degentes, etiam sub praetextu
accedendi ad Superiores, exemptionis privilegio non gaudent. — Si extra
domum delictum commiserint, nec a proprio Superiore praemonito pu­
niantur, a loci Ordinario puniri possunt, etsi a domo legitime exierint, et
domum reversi fuerint „ (can. 6/6).
“ Si in regularium aliorumque religiosorum exemptorum domibus
eorumve ecclesiis abusus irrepserint, et Superior monitus prospicere ne­
glexerit, Ordinarius loci obligatione tenetur rem ad Sedem Apostoiicam

IX.

DE PRIVILEGIIS

27

statim deferendi. — Domus autem non formata manet sub peculiari vi­
gilantia Ordinarii loci, qui si abusus irrepserint, et fidelibus scandalo
fuerint, ipse per se potest interim providere „ (can. 617).
“ Religiones votorum simplicium exemptionis privilegio non gaudent,
nisi specialiter fuerit eisdem concessum. — In Religionibus tamen iuris
pontificii Ordinario loci non licet: Constitutiones ullatenus immutare aut
de re oeconomica cognoscere, salvo praescripto can. 533-535; sese inge­
rere in regimen internum ac disciplinam, exceptis casibus in iure expres­
sis; nihilominus in religionibus laicalibus ipse potest ac debet inquirere,
num disciplina ad constitutionum normam vigeat, num quid sana doctrina
morumve probitas detrimenti ceperit, num contra clausuram peccatum
sit, num Sacramenta aequa stataque frequentia suscipiantur; et, si Supe­
riores de gravibus forte abusibus moniti opportune non providerint, ipse
per se consulat; si qua tamen maioris momenti occurrant, quae moram
non patiantur, decernat statim, decretum vero ad S. Sedem deferat „
(can. 61S).
" In omnibus, in quibus religiosi subsunt Ordinario loci, possunt ab
eodem etiam poenis coerceri „ (can. 6/9).
" Per indultum ab Ordinario loci legitime concessum obligatio legis
communis cessat quoque pro religiosis omnibus in dioecesi commoran­
tibus, salvis votis et costitutionibus propriis cuiusvis religionis „ (can. 620).
“ Regulares, qui ex instituto mendicantes vocantur et sunt, eleemo­
synas in dioecesi ubi eorum religiosa domus est constituta quaerere va­
lent de sola Superiorum suorum licentia; extra dioecesim vero indigent
praeterea licentia scripto data ab Ordinario loci, in quo eleemosynas col­
ligere cupiunt. — Alii omnes Religiosi sive iuris pontificii sive iuris dioecesani eleemosynas quaerere prohibentur, sine speciali obtenta facultate,
et formalitatibus ac praescriptionibus sacrorum canonum 622-624 „ (vid.
can. 621 seq.)
* Abbates Regulares de regimine, legitime erecti, debent intra tres
menses ab electione benedictionem accipere ab Episcopo dioecesis, in qua
monasterium situm est; postquam vero benedictionem receperint, prae­
terquam potestate conferendi ordines ad normam can. 364, n. 1 fruuntur
privilegiis, de quibus in can. 325, excepto pileolo violaceo „ (can. 62f ;
vid. num. 269 (1074) I).
Praeterea sunt aliae exemptionis exceptiones in
Can. 1261, quoad divinum cultum,
Can. 1291 seqq., quoad processiones,
Can. 1382, quoad scholas, quae non sint internae pro ipsis professis,
Can. 1491, quoad ecclesiastica Instituta destinata ad opera religionis
vel caritatis in iis, quae spectant ad religionis magisterium, honestatem
morum, exercitationes pietatis, sacrorum administrationem,
Can. 295, 296, 297, quoad missionarios religiosos, qui in pluribus
subsunt jurisdictioni, visitationi et correctioni Vicarii vel Praefecti Apostolici,

28

X. - DE RESCRIPTIS

Can. 831, § 3, quoad eleemosynas Missarum,
Can. 804, § 8, quoad admissionem sacerdotis extranei ad missam
celebrandam in propria ecclesia,
Can. 612, quoad recitationem precum, vel sacra solemnia peragenda,
vel campanas pulsandas, si haec Ordinarius loci praescripserit ob causam
publicam,
Can. 1345, quoad explicationem evangelii in missis diebus festis,
si Ordinarius loci id praeceperit,
Can. 131, quoad conferentias de re morali, quibus interesse debent
religiosi licet exempti curam animarum habentes, et etiam, si collatio in
eorum domibus non habeatur, alii religiosi, qui facultatem audiendi con­
fessiones ab Ordinario obtinuerunt (cf. can. ÿyi,
Can. 1516, quoad bona fiduciaria alicui religioso commissa, si qui­
dem bona sint attributa loci seu dioecesis ecclesiis, incolis aut piis causis
iuvandis,
Can. 344, § 2, quoad visitationem Episcoporum in casibus tantum
a iure expressis,
Can. 1163, § 4, quoad aedificationem ecclesiae vel oratorii publici,
Can. 1274, quoad expositionem publicam SSmae Eucharistiae.
Nota. — Plura, quae hucusque fuerunt privilegia, hodie pertinent ad
ius commune, ut videre est in num. 273-281 et de his recurret sermo
suis in locis.

X. — DE RESCRIPTIS.
283 (128). “ Rescripta tum Sedis Apostolicae, tum aliorum Ordina­
riorum impetrari libere possunt ab omnibus, qui expresse non prohi­
bentur „ (can. j6, $ /).
“ Rescriptum impetrari potest pro alio, etiam praeter eius assensum;
ct licet ipse possit .gratia per rescriptum concessa non uti, rescriptum
tamen valet, ante eius acceptationem, nisi aliud ex appositis clausulis ap­
pareat „ (can.
" Reticentia veri seu subreptio, in precibus, non obstat, quominus
rescriptum vim habeat, ratumque sit, dummodo expressa fuerint, quae
de stylo Curiae sunt ad validitatem exprimenda. — Xec obstat expositio
falsi seu obreptio, dummodo vel unica causa proposita, vel ex pluribus pro­
positis una saltem motiva vera sit. — Vitium obreptionis vel subreptionis
in una tantum parte rescripti aliam non infirmat, si una simul plures
gratiae per rescriptum concedantur „ (can. 42).
Gratiae et dispensationes omne genus a Sede Apostolica conces­
sat etiam censura irretitis validae sunt, salvo praescripto can. 2265, §2;
11 3; 2283» exceptis scilicet excommunicatis vitandis, nec non ex
communicatis, personaliter interdictis et suspensis post sententiam decla-

X.

DE RESCRIPTIS

29

ratoriam vel condemnatoriam, qui nequeunt ullam gratiam pontificiam
valide consequi, nisi in pontificio rescripto de censura respectiva mentio
fiat (cflw. 76, $ 2).
* Cum rescriptis ad preces alicuius impetratis apponitur clausula :
Motu proprio, valent quidem ea, si in precibus reticeatur veritas alioquin
necessario exprimenda, non tamen si falsa causa finalis, eaque unica pro­
ponatur, salvo praescripto can. 1054 „ (can. 45) cf. can. 1054 tn num.
1041 (673 seq.) II.
“ Rescripta etiam Motu proprio concessa personae de iure communi
inhabili ad consequendam gratiam de qua agitur, itemque edita contra
alicuius loci legitimam consuetudinem, vel statutum peculiare, vel contra
ius alteri iam quaesitum, non sustinentur, nisi expressa derogatoria clau­
sula rescripto apponatur „ (can. 46).
“ Rescripta intelligenda sunt, secundum propriam verborum signifi
cationem, et communem loquendi usum, nec debent ad casus alios praeter
expressos extendi „ (can. 49).
“ In dubio Rescripta quae ad lites referuntur, vel iura aliis quaesita
laedunt, vel adversantur legi in commodum privatorum, vel denique im­
petrata fuerant ad beneficii ecclesiastici assecutionem, strictam interpre­
tationem recipiunt; cetera omnia latam „ (can. 70).
“ Rescripta quibus gratia conceditur, sine interiecto exeeutore, effe­
ctum habent a momento, quo datae sunt litterae, cetera a tempore exse­
cutionis „ (can. j8).
284 (128) " Rescripta non fiunt irrita ob errorem in nomine perso­
nae cui vel a qua conceduntur, aut loci in quo ipsa inoratur aut rei de
qua agitur, dummodo, indicio Ordinarii, nulla sit de ipsa persona vel re
dubitatio „ (can. 4/).
“ Gratia, ab una S. Congregatione vel Officio Romanae Curiae de
negata, invalide ab alia S. Congregatione vel officio, aut a loci Ordinario,
etsi potestatem habente, conceditur, sine assensu S. Congregationis vel
Officii, quocum vel quibuscum agi coeptum fuit, salvo iure S. Poenitentiariae, pro foro interno „ (can. 43).
" Nemo gratiam a proprio Ordinario denegatam ab alio Ordinario
petat, nulla facta denegationis mentione; facta autem mentione, Ordina­
rius gratiam ne concedat, nisi habitis a priore Ordinario denegationis
rationibus. — Gratia a Vicario Generali denegata, et postea, nulla facta
huius denegationis mentione, ab Episcopo impetrata invalida est; gratia
autem ab Episcopo denegata nequit valide, etiam facta denegationis men­
tione, a Vicario Generali, non consentiente Episcopo, impetrari „ (can. 44).
“ Si contingat ut de una eademque re duo rescripta inter se con­
traria impetrentur, peculiare, in iis quae peculiariter exprimuntur, prae­
valet generali. Si sint aeque peculiaria aut generalia, prius tempore prae­
valet posteriori, nisi in altero fiat expressa mentio de priore, aut nisi
prior impetrator dolo vel notabili negligentia suo rescripto usus non fuerit.
Quod si eodem die fuerint concessa, nec liqueat uter prior impetraverit,

30

X. - DE RESCRIPTIS

utrumque irritum est, et, si res ferat, rursus ad eum qui rescripta dedit,
est recurrendum „ (can. 48).
285 (128). “ Rescriptum Sedis Apostolicae, in quo nullus datur exe­
cutor, tunc tantum debet Ordinario impetrantis praesentari, cum id in
eisdem litteris praecipitur, aut de rebus agitur publicis, aut comprobare
conditiones quasdam oportet. — Rescripta quorum praesentationi nullum
est definitum tempus possunt exsecutori exhiberi quovis tempore, modo
absit fraus et dolus „ (can. jr, 52).
u Si in rescripto committatur merum exsecutionis ministerium, exsecu­
tio rescripti denegari non potest, nisi aut manifeste pateat rescriptum vitio
subreptionis aut obreptionis nullum esse, aut in rescripto apponantur
conditiones, quas exsecutori constat non esse impletas, aut qui rescriptum
impetraverit adeo, indicio exsecutoris, videatur indignus, ut aliorum of
fensioni futura sit gratiae concessio; quod ultimum si accidat, exsecutor,
intermissa exsecutione, statim ea de re certiorem faciat rescribentem. —
Quod si in rescripto concessio gratiae exsecutori committatur, ipsius est
pro suo prudenti arbitrio et conscientia gratiam concedere vel denegare „
(can. 44).
u Rescripti executor invalide munere suo fungitur, antequam litteras
receperit, eorumque authenticitatem et integritatem recognoverit, nisi
praevia earundem notitia ad eum fuerit auctoritate rescribentis trans­
missa „ (can. yj).
“ Exsecutio rescriptorum, quae forum externum respiciunt, scripto
facienda est „ (can. 46).
" Rescriptorum exsecutor potest alium pro suo prudenti arbitrio sibi
substituere, nisi substitutio prohibita fuerit, aut substituti persona prae­
finita. Si tamen fuerit electa industria personae, exsecutori non licet al­
teri committere, nisi actus praeparatorios „ (can. yj).
“ Rescripta quaelibet exsecutioni mandari possunt etiam ab exsecu­
toris successore in dignitate vel officio, nisi fuerit electa industria per­
sonae „ (can. jS).
" Exsecutori fas est si quoquo modo in rescriptorum exsecutione er­
raverit, iterum eadem exsecutioni mandare „ (can. 59).
" Exsecutor procedere debet ad mandati normam et nisi conditiones
essentiales in litteris appositas impleverit ac substantialem procedendi
formam servaverit, irrita est exsecutio „ (can. yf).
286 (128). “ Conditiones in rescriptis, tunc tantum essentiales pro
eorundem valore censentur, cum per particulas si, dummodo, vel aliam
eiusdem significationis exprimuntur „ (can. jy).
“ In omnibus rescriptis subintelligenda est, etsi non expressa, con­
ditio: Si preces veritate nitantur, salvo praestripto can. 45, 1054 „ (can. 40),
cf. can. 45 in num. 283 (1281 I.
“ In rescriptis, quorum nullus est exsecutor, preces veritate nitan­
tur oportet, tempore quo rescriptum datum est; in ceteris tempore exse­
cutionis „ (can. 4r).

•DE PECCATIS

31

“Rescriptum, per peculiarem Superioris actum revocatum, perdurat
usque dum revocatio ei, qui illud obtinuit, significetur. — Per legem contrariam nulla rescripta revocantur, nisi aliud in ipsa lege caveatur, aut
lex lata sit a Superiore rescribentis „ (can. 60).
♦
“ Per Apostolicae Sedis aut dioecesis vacationem nullum eiusdem
Sedis Apostolicae aut Ordinarii rescriptum perimitur, nisi aliud ex ad
ditis clausulis appareat, aut rescriptum contineat potestatem alicui fac
tam concedendi gratiam peculiaribus personis in eodem expressis, et res
adhuc integra sit „ (can. 61).

DE PECCATIS
287 (143). “ Nomine delicti iure ecclesiastico intelligitur externa et
moraliter imputabilis legis violatio, cui addita sit sanctio canonica saltem
indeterminata „ (can. 2195, § z)·
“ Qualitas delicti desumenda est ex obiecto legis, quantitas vero di­
metienda non solum ex diversa gravitate legis laesae, sed etiam ex ma­
iore minorive imputabilitate aut damno illato „ (can. 2196).
“ Delictum est: i° publicum, si iam divulgatum est, aut talibus con­
tigit seu versatur in adiunctis, ut prudenter indicari possit et debeat
facile divulgatum iri; 20 Notorium, nolorietale iuris, post sententiam iu­
dicis competentis, quae in rem iudicatam transierit, aut post confessio­
nem delinquentis in indicio factam ad normam can. 1750; 30 Notorium,
nolorietale facti, si publice notum est, et in talibus adiunctis commissum,
ut nulla tergiversatione celari, nulloque iuris suffragio excusari possit;
4° Occultum, quod non est publicum: occultum materialiter, si lateat de­
lictum ipsum; occultum formaliter, si eiusdem imputabilitas „ (can. 2197).
" Imputabilitas delicti pendet ex dolo delinquentis, vel ex eiusdem
culpa in ignorantia legis violatae, aut in omissione debitae diligentiae;
quare omnes causae, quae augent, minuunt, tollunt dolum aut culpam, eo
ipso augent, minuunt, tollunt delicti imputabilitatem „ (can. 2/99).
" Dolus heic est deliberata voluntas violandi legem, eique opponitur
ex parte intellectus defectus cognitionis, et ex parte voluntatis defectus
libertatis. Posita externa legis violatione, dolus in foro externo praesu­
mitur, donec contrarium probetur „ (can. 2200).
“ Delicti sunt incapaces, qui actu carent usu rationis. — Habitualiter
dementes, licet quandoque lucida intervalla habeant, vel in certis quibus­
dam ratiocinationibus vel actis sani videantur, delicti tamen incapaces
praesumuntur. — Delictum in ebrietate voluntaria commissum aliqua im
putabilitate non vacat, sed ea minor est quam cum idem delictum com­
mittitur ab eo qui sui plene compos sit, nisi tamen ebrietas apposite ad

Πΐ’ΐ'Η

«Η[ΟΙ

|· jli
?
I
qhiij '

b"'
mmiiE

|r:

32

DE PECCATIS

delictum patrandum vel excusandum quaesita sit; violata autem lege in
ebrietate involuntaria, imputabilitas exsulat omnino, si ebrietas usum ra­
tionis adimat ex toto; minuitur si ex parte tantum. Idem dicatur de aliis
similibus mentis perturbationibus. — Debilitas mentis delicti imputabili­
tatem minuit, sed non tollit omnino „ (can. 2201).
“ Violatio legis ignoratae nullatenus imputatur, si ignorantia fuerit
inculpabilis, secus imputabilitas minuitur plus minusve pro ignorantiae
ipsius culpabilitate. Ignorantia solius poenae imputabilitatem delicti non
tollit, sed aliquantum minuit. — Quae de ignorantia statuuntur, valent
quoque de inadvertentia et errore „ (can. 2202).
u Si quis legem violaverit ex omissione debitae diligentiae imputa­
bilitas minuitur pro modo a prudenti iudice ex adiunctis determinando;
quod si rem praeviderit, et nihilominus cautiones ad eam evitandam omi­
serit, quas diligens quivis adhibuisset, culpa est proxima dolo. — Casus
fortuitus, qui praevideri, vel cui praeviso occurri nequit a qualibet imputabilitate eximit „ (can. 2203).
“ Minor aetas, nisi aliud constet, minuit delicti imputabilitatem, eoque
magis quo ad infantiam propius accedit „ (can. 2204).
*§ i. Vis physica, quae omnem adimit agendi facultatem, delictum
prorsus excludit.—§2. Metus quoque gravis, etiam relative tantum, ne­
cessitas imo et grave incommodum plerumque delictum, si agatur de legi­
bus mei e ecclesiasticis, penitus tollunt. — § 3. Si vero actus sit intrinsece
malus aut vergat in contemptum fidei vel ecclesiasticae auctoritatis, vel
in animarum damnum, causae, de quibus in § 2, delicti imputabilitatem
minuunt quidem, sed non tollunt „ (can. 2205).
" Passio, si fuerit voluntaria et deliberate excitata vel nutrita, impu­
tabilitatem potius auget; secus eam minuit plus minusve pro diverso pas­
sionis aestu; et omnino tollit, si omnem mentis deliberationem et volun­
tatis consensum praecedat et impediat „ (can. 2206).
u Praeter alia adiuncta aggravantia, delictum augetur: i° Pro ma­
iore dignitate personae, quae delictum committit, aut quae delicto offen­
ditur; 20 Ex abusu auctoritatis vel officii ad delictum patrandum „
(can. 22ογ).
“ Quicumque actus posuerit vel praetermiserit, qui ad exsecutionem
delicti natura sua conducunt, sed delictum non consummaverit, sive quia
delictum propter insufficientiam vel ineptitudinem mediorum perficere non
potuit, delicti conatum committit. — Cum omnes actus positi vel omissi
sunt, qui ad exsecutionem delicti natura sua conducunt, et ad delictum
perficiendum sufficiunt, si ex alia causa, praeter voluntatem agentis ef­
fectum sortiti non sint, delicti conatus dicitur proprio nomine delictum
fnish alum.
C-malui delicti accedit actio illius, qui alium ad delictum
committendum inducere studuerit, sed inefficaciter „ (can. 2272).
" § i. Delicti conatus suam habet imputabilitatem eo maiorem, quo ma•41- ad consummationem accedit, quanquam minorem prae delicto consum­
mato, salvo praescripto § 3 — § 2 Delictum frustratum magis culpabile est,

DE PRAECEPTO FIDEI

33

quam simplex delicti conatus. — Ab omni imputabilitate liberatur, qui
sponte ab incepta delicti exsecutione destiterit, si nullum ex conatu dam­
num aut scandalum ortum sit ,, {can. 2213).
“ Eum qui versatur in proxima occasione delictum committendi, vel
in quem, ex inquisitione peracta, gravis suspicio cadit delicti commissi.
Ordinarius per se vel per interpositam personam moneat „ {can. 230/),
“ Si ex alicuius conversatione scandalum vel gravis ordinis pertur­
batio oriantur, est locus correptioni, ab Ordinario per se vel per inter­
positam personam, etiam per epistolam faciendae, peculiaribus accommo­
datae conditionibus personae et facti de quo agitur „ {can. 2308).
“ I am monitio, quam correptio potest esse vel publica vel secreta.
— Correptio vel monitio publica fiat vel coram notario aut duobus te­
stibus, vel per epistolam, ita tamen ut de receptione et tenore epistolae
ex aliquo documento constet. — Correptio publica fieri tantum potest ad­
versus reum de delicto convictum et confessum; et est iudicialis, si fiat
a iudice pro tribunali sedente, vel ab Ordinario ante processum crimi­
nalem. — Correptio iudicialis vel habetur loco poenae, vel fit ad augen­
dam poenam, praecipue si agatur de recidivo. — De monitione et cor­
reptione, etsi secreto factae fuerint, constare debet ex aliquo documento
in secreto archivo Curiae asservando. — Tam correptio quam monitio
fieri potest semel vel pluries, pro Superioris arbitrio et prudentia „
(can. 2309).

DE PRAECEPTO FIDEI.

350 (186). “ Ecclesiae, independenter a qualibet civili potestate, ius
est et officium gentes omnes evangelicam doctrinam docendi: hanc vero
rite ediscere, veram Dei Ecclesiam amplecti omnes divina lege tenentur „
{can. 1322, § 2).
“ Fide divina et catholica ea omnia credenda sunt, quae verbo Dei
scripto vel tradito continentur, ct ab Ecclesia sive solemni iudicio, sive
ordinario et universali magisterio tanquam divinitus revelata credenda
proponuntur. — Solemne huiusmodi iudicium pronuntiare proprium est
tum Oecumenici Concilii, tum Romani Pontificis ex cathedra loquentis.
— Declarata seu definita dogmatica res nulla intelligitur, nisi id mani­
feste constiterit „ {can. /323).
351 (189). “ Fideles Christi fidem aperte profiteri tenentur, quoties
eorum silentium, tergiversatio, aut ratio agendi secum ferrent implicitam
fidei negationem, contemptum religionis, iniuriam Dei vel scandalum pro­
ximi. — Post receptum baptisma, si quis nomen retinens Christianum,
pertinaciter aliquam ex veritatibus fide divina et catholica credendis de­
negat, aut de ea dubitat, haereticus; si a (ide Christiana totaliter recedit,
apostata; si denique subesse renuit Summo Pontifici, aut cum membris
3

34

DE PRAECEPTO FIDEI

Ecclesiae ei subiectis communicare recusat, schismaticus est. — Caveant
catholici ne disputationes vel collationes, publicas praesertim, cum aca
tholicis habeant, sine venia Sanctae Sedis aut, si casus urgeat, loci Or­
dinarii „ (can.
358 (210). " Satis non est haereticam pravitatem devitare, sed oportet
illos quoque errores diligenter fugere, qui ad illam plus minusve acce­
dunt; quare omnes debent etiam constitutiones et decreta servare, qui­
bus pravae huiusmodi opiniones a Sancta Sede proscriptae et prohibitae
sunt „ (1324}.
“ Episcopi quoque, licet singuli, vel etiam in Conciliis particularibus
congregati, infallibilitate docendi non polleant, fidelium tamen suis curis
commissorum, sub auctoritate Romani Pontificis, veri doctores seu ma­
gistri sunt „ (can. 1326}.
369 (210). M Obligatione emittendi professionem fidei, secundum for­
mulam a Sede Apostolica probatam tenentur:
“ i. Coram praeside eiusve delegato qui oecumenico vel particu­
lari Concilio aut Synodo dioecesanae intersunt cum voto seu consultivo
seu deliberativo; praeses autem coram eodem Concilio vel Synodo;
“ 2. Coram Sacri Collegii Decano, Cardinalibus primis in ordine
presbyterorum et diaconorum et S. R. E. Camerario, promoti ad cardinalitiam dignitatem;
“ 3. Coram delegato ab Apostolica Sede, promoti ad sedem epi­
scopalem etiam non residentialem, vel ad regimen Abbatiae vel Praela­
turae nullius, Vicariatus Apostolici, Praefecturae Apostolicae;
“ 4. Coram Capitulo cathedrali, Vicarius Capitularis;
“ 5. Coram loci Ordinario eiusve delegato et coram aliis consul­
toribus, assumpti ad officium consultorum dioecesanorum ;
“ 6. Coram loci Ordinario eiusve delegato, Vicarius Generalis,
parochi et ii quibus provisum fuit de beneficiis quibusvis, etiam manua
libus, curam animarum habentibus; rector, professores sacrae theologiae,
iuris canonici et philosophiae in Seminariis, initio cuiuslibet anni scho
lastici, vel saltem initio suscepti muneris; omnes promovendi ad ordinem
subdiaconatus; librorum censores, de quibus in can. 1393; sacerdotes
confessionibus audiendis destinati et sacri concionatores, antequam fa­
cultate donentur ea munia exercendi;
“ 8. Coram Ordinario eiusve delegato Rector Universitatis vel Fa­
cultatis; coram Rectore vero Universitatis vel Facultatis eiusve delegato,
professores omnes in Universitate seu Facultate canonice erecta, initio
cuiusque anni scholastici, vel saltem initio suscepti muneris; itemque qui
periculo facto academicis gradibus donantur;
u 9 Coram Capitulo vel Superiore, qui eos nominavit eorumve
delegato. Superiores in religionibus clericalibus.
“ Qui priore dimisso, aliud officium vel beneficium aut dignitatem,
etiam eiusdem speciei consequuntur, rursus debent fidei professionem
emittere ad normam huius canonis „ (can. rjo6').

I. - DE ACTIBUS RELIGIONIS

35

“ Obligationi fidei professionem emittendi non satisfacit, qui eam per
procuratorem aut coram laico emittit „ (can. 1407).
“ Reprobatur quaelibet consuetudo contra canones huius tituli „
(can. 1408). Cf. can. jjs, 455, 438, 461, etc.
Nota. — Quamvis praescriptiones a s. m. Pii X (constitut. Pascendi
et motu-proprio Sacrorum Antistitum) latae ob serpentes in praesenti modernisticos errores circa consilia a vigilantia et iuramentum antimodernisticum, natura quidem sua sint temporariae ac transitoriae, ideoque in
Codicem luris canonici referri non potuerint; tamen cum virus modernismi diffundi minime cessaverit, eas in pleno suo robore manere debent
usquedum hac super re Apostolica Sedes aliter statuerit. (S. Cong. S. Of­
ficii 22 niartii /9/8. Acta Ap. Sed., vol. X, pag. ij6).
372 (192). “ Haud licitum est fidelibus quovis modo active assistere
seu partem habere in sacris acatholicorum. — Tolerari potest praesentia
passiva, seu mere materialis, civilis officii vel honoris causa, ob gravem
rationem ab Episcopo in casu dubii probandam, in acatholicorum fune*
ribus, nuptiis, similibusque solemniis, dummodo perversionis et scandali
periculum absit „ (can. /2yS).

DE PRIMO DECALOGI PRAECEPTO
I. — DE ACTIBUS RELIGIONIS.

452 (257, 258). M Cultus, si deferatur nomine Ecclesiae a personis
legitime ad hoc deputatis et per actus ex Ecclesiae institutione Deo,
Sanctis ac Beatis tantum exhibendos dicitur publicus: sin minus priva­
tus „ (can. I2)()}.
" Orationes et pietatis exercitia ne permittantur in ecclesia vel ora­
toriis sine revisione et expressa Ordinarii loci licentia, qui in casibus
difficilioribus rem totam Sedi Apostolicae subiiciat. — Loci Ordinarius
nequit novas litanias approbare publice recitandas „ (can. /259),
460 (257,258). “ SSmae Trinitati, singulis eiusdem Personis, Christo
Domino, etiam sub speciebus sacramentalibus, debetur cultus latriae;
B, Mariae V. cultus hyperduliae; aliis cum Christo in caelo regnantibus
cultus duliae. — Sacris quoque reliquiis atque imaginibus veneratio et
cultus debetur relativus personae, ad quam reliquiae imaginesque refe­
runtur „ (can. I2$f).
“ Bonum atque utile est Dei servos una cum Christo regnantes
suppliciter invocare, eorumque reliquias atque imagines venerari; sed
prae caeteris filiali devotione Beatissimam Virginem Mariam fideles uni­
versi prosequantur „ (can. /276).

36

I. - DE ACTIBUS RELIGIONIS

“ Laudabiliter quoque, servatis servandis, Sancti nationum, dioece­
sium, provinciarum, confraternitatum, familiarum religiosarum aliorumque
locorum et moralium personarum eliguntur et, accedente confirmatione
Sedis Apostolicae, constituuntur Patroni; Beati non item sine peculiari
eiusdem Sedis Apostolicae induito „ (can. 1278).
461 (257, 258). “ Cultu publico eos tantum Dei Servos venerari licet,
qui auctoritate Ecclesiae inter Sanctos vel Beatos relati sint. — In album
Sanctorum canonice relatis cultus duliae debetur; Sancti coli possunt ubi­
que et quovis actu eius generis cultus; Beati vero non possunt, nisi loco
et modo quo Romanus Pontifex concesserit „ (can. 1277). Cf. can. i2$( in
num. 452 (277) I.
“ Servum Dei, cuius causa introducta tantum est, venerabilis titulo
decorari prohibitum est „ (can. 2084, § 2). Publicato decreto, quo, nomine
Summi Pontificis, authentice declaratur Servi Dei virtutes omnes in gradu
heroico vel martyrium bene esse probata, Servus Dei nuncupari potest
venerabilis", qui tamen titulus nullam publici cultus permissionem importat
(cf. can. 2iif). Cf. can. 1999-2141.
463 (258). “ Nemini liceat in ecclesiis, etiam exemptis, aliisve locis
sacris ullam insolitam ponere vel ponendam curare imaginem, nisi ab
Ordinario loci sit approbata. — Ordinarius autem sacras imagines publice
ad fidelium venerationem exponendas ne approbet, quae cum probato
Ecclesiae usu non congruant. — Nunquam sinat Ordinarius in ecclesiis
aliisve locis sacris exhiberi falsi dogmatis imagines, vel quae debitam
decentiam et honestatem non praeseferant, aut rudibus periculosi erroris
occasionem praebeant. — Si imagines publicae venerationi expositae
solemniter benedicantur, haec benedictio Ordinario reservatur, qui tamen
potest eam cuilibet sacerdoti committere „ (can. 1279).
" Imagines pretiosae idest vetustate, arte, aut cultu praestantes,
in ecclesiis vel oratoriis publicis fidelium venerationi expositae, si quando
reparatione indigeant, nunquam restaurentur sine dato scriptis consensu
ab Ordinario, qui, antequam licentiam concedat prudentes ac peritos viros
consulat „ (can. /280).
“ Insignes reliquiae aut imagines pretiosae, itemque aliae reliquiae
aut imagines, quae in aliqua ecclesia magna populi veneratione hono­
rentur, nequeunt valide alienari, neque in aliam ecclesiam perpetuo
transferri, sine Apostolicae Sedis permissu. — Insignes Sanctorum vel
Beatorum reliquiae sunt corpus, caput, brachium, antibrachium, cor,
lingua, manus, crus, aut illa pars corporis in quo passus est martyr,
dummodo sit integra et non parva „ (can. /281).
“ Insignes Sanctorum vel Beatorum reliquiae nequeunt in aedibus
vel oratoriis privatis asservari, sine expressa Ordinarii loci licentia. —
Reliquiae non insignes debito cum honore etiam in domibus privatis ser\.
oieque a fidelibus gestari possunt „ (can. 2282).
Publico cultu eae solae reliquiae in ecclesiis, quamquam exemptis,
h c r possunt, quas genuinas esse constet authentico documento ali-

Μ

I. - DE ACTIBUS RELIGIONIS

37

cuius S. R. E. Cardinalis, vel Ordinarii loci, vel alius viri ecclesiastici,
cui facultas authenlicandi induito apostolico sit concessa. — Vicarius
Generalis nequit, sine mandato speciali, reliquias authenticas edicere „
(can. 1283).
" Locorum Ordinarii reliquiam, quam certo non esse authenticam
norint, a fidelium cultu prudenter amoveant „ (can. 1284).
“ Sacrae reliquiae, quarum authenticitatis documenta, ob civiles per­
turbationes, vel ob alium quemlibet casum interierint, publicae venera­
tioni ne exponantur, nisi praecedat indicium Ordinarii loci, non.autem
Vicarii Generalis sine mandato speciali. — Reliquiae tamen antiquae in
ea veneratione qua hactenus fuerunt, sunt retinendae, nisi in aliquo pecu­
liari casu certis argumentis constet eas falsas vel suppositicias esse „
(can. 1285).
“ Locorum Ordinarii ne sinant, maxime in sacris concionibus, libris,
ephemeridibus, vel commentariis fovendae pietati destinatis, ex meris
coniecturis, ex solis probabilibus argumentis vel praeiudicatis opinionibus,
praesertim verbis, ludibrium aut despectum sapientibus, quaestiones agi­
tari de sacrarum reliquiarum authenticitate „ (can. 1286).
“ Reliquiae cum exponuntur, in thecis seu capsis clausae et obsignatae
sint oportet. — Reliquiae SS. Crucis nunquam in eadem theca cum reli­
quiis Sanctorum, publicae venerationi exhibeantur, sed propriam thecam
separatam habeant. — Beatorum reliquiae, sine peculiari Induito in pro­
cessionibus ne circumferantur, neve in ecclesiis exponantur, nisi ubi
eorum officiorum et Missa celebretur ex Sedis Apostolicae concessione „
(can. /287).
“ SS. Crucis reliquiae, quas in cruce pectorali Episcopus forte defert,
Ecclesiae cathedrali, ipso defuncto, cedunt, Episcopo successori transmit­
tendae; et si defunctus pluribus praefuerit dioecesibus, ecclesiae cathe­
drali dioecesis, in cuius territorio supremum diem obiit, aut, si extra
dioecesim mortuus est, ex qua ultimo discessit „ (can. 1288).
“ Sacras reliquias vendere nefas est; adeoque Ordinarii locorum,
vicarii foranei, parochi, aliive curam animarum habentes, sedulo caveant
ne sacrae reliquiae, praesertim SS. Crucis. o:casione maxime hereditatum
aut alienationis acervi bonorum, veneant, neve in acatholicorum manus
transeant.— Rectores ecclesiarum, ceterique ad quos spectat, sedulo invigi­
lent, ne sacrae reliquiae ullo modo profanentur, neve hominum incuria
pereant, vel minus decenter custodiantur „ (can. /289).
463\ " Omnes ecclesiae vel beneficia jurisdictioni Episcopi sublecta,
itemque laicorum confraternitates, debent quotannis in signum suble­
ctionis solvere Episcopo cathedraticum seu moderatam taxam determi­
nandam ad normam can, 1507 § r, nisi iam antiqua consuetudine fuerit
determinata „ (can. 1504).
“ Loci Ordinarius praeter tributum pro Seminario, de quo in can. 1355.
1356., aut bencficialem pensionem, de qua in can. 1429., potest speciali
dioecesis necessitate impellente, omnibus beneficiariis, sive saecularibus

38

H.

DE VITIIS RELIGIONI OPPOSITIS

sive religiosis, extraordinariam et moderatam exactionem imponere „
(can. if of).
“ Aliud tributum in bonum dioecesis vel pro patrono imponere ecclesiis,
beneficiis aliisque institutis ecclesiasticis, quanquam sibi subiectis, Ordi­
narius potest tantummodo in actu fundationis vel consecrationis, sed nullum
imponi tributum potest super eleemosynis Missarum sive manualium sive
fundatarum „ (can. ifo6).
“ Salvis praescriptis can. 621-624, vetantur privati tam clerici quam
laici sine Sedis Apostolicae aut proprii Ordinarii et Ordinarii loci licentia,
in scriptis data, stipem cogere pro quolibet pio aut ecclesiastico instituto
vel fine „ (can. /foj).
4631 (787 n. 54 II). C/. can. 1 f02 in mini. 1548 (473) I.

II. - DE VITIIS RELIGIONI OPPOSITIS.

467 (263). “ Locorum Ordinarii advigilent, ut sacrorum canonum
praescripta de divino cultu sedulo observentur, et praesertim ne in cultum
divinum sive publicum sive privatum aut in quotidianam fidelium vitam
superstitiosa ulla praxis inducatur, aut quidquam admittatur a fide alienum
vel ab ecclesiastica traditione absonum vel turpis quaestus speciem praeseferens. — Si loci Ordinarius leges pro suo territorio hac in re tulerit,
etiam religiosi omnes, exempti quoque, obligatione tenentur easdem ser­
vandi; et Ordinarius potest eorundem ecclesias vel publica oratoria in
hunc finem visitare „ (can. 1261).
a) De Sacrilegio.
493 (284). “ Loca sacra ea sunt quae divino cultui fideliumque sepul­
turae deputantur consecratione vel benedictione, quam probati liturgici
libri ad hoc praescribunt „ (can. iff./).
“ Loca sacra exempta sunt a jurisdictione auctoritatis civilis et in eis
legitima Ecclesiae auctoritas jurisdictionem suam libere exercet „ (can. 1160).
" Ecclesia iure asyli gaudet ita ut rei, qui ad illam confugerint, inde
non sint extrahendi, nisi necessitas urgeat, sine assensu Ordinarii, vel
saltem rectoris ecclesiae “ (can. rif?).
496 (285). “ Omnes fideles debent clericis pro diversis eorum gradibus
et muneribus, reverentiam, seque sacrilegii delicti commaculant, si quando
clericis realem iniuriam intulerint „ (can. 119).
497 (285). " Curent omnes, ad quos pertinet, ut in ecclesiis illa mun­
ditia -ervetur, quae domum Dei decet; ab iisdem arceantur negotiationes
et nundinat, quamquam ad finem pium habitae; et generatim quidquid
a sanctitate loci absonum sit „ (can. 1178).
Cf. can. 1172 in nani. 641 (200) II.

II. - DE VITIIS RELIGIONI OPPOSITIS

39

(287). Cf. can. n. 1187 in mint. 642 (202) II.
506 (287). “ Curandum ne calix cum patena, et ante lotionem purificatoria, pallae, et corporalia, quae adhibita fuere in sacrificio Missae,
tangantur, nisi a clericis, vel ab iis qui eorum custodiam habent. — Puri
ficatoria, pallae et corporalia in Missae sacrificio adhibita ne tradantur
lavanda laicis etiam religiosis, nisi prius abluta fuerint a clerico in maio­
ribus ordinibus constituto; aqua autem primae lotionis mittatur in sacra­
rium, vel, si hoc desit, in ignem „ {can. 1306).
505

b) De Simonia.

508 (288). “ Studiosa voluntas emendi vel vendendi rem intrinsece
spiritualem ex. gr. Sacramenta, ecclesiasticam iurisdictionem, consecra­
tionem, indulgentias, etc., vel rem temporalem rei spirituali adnexam ita
utres temporalis sine spirituali nullo modo esse possit, ex. gr. beneficium
ecclesiasticum, etc., aut res spiritualis sit obiectum, etsi partiale, con­
tractus, ex. gr. consecratio in calicis consecrati venditione, est simonia
iuris divini. Dare vero res temporales spirituali adnexas pro temporalibus
spirituali adnexis, vel res spirituales pro spiritualibus, vel etiam tempo­
rales pro temporalibus, si id ob periculum irreverentiae erga res spiri­
tuales ab Ecclesia prohibeatur, est simonia iuris ecclesiastici „ {can. 727).
“ Cum de simonia agitur, emptio, venditio, permutatio, etc., late acci­
piendae sunt pro qualibet conventione, licet ad effectum non deducta,
etiam tacita, in qua scilicet animus simoniacus expresse non manifestetur,
sed ex circumstantiis colligatur „ {can. 728).
509 (288). Cf. can. 727 et 728 in num. 508 (288) I.
512 (290). “ Non habetur simonia, cum temporale datur non pro re
spirituali, sed eius occasione ex iusto titulo a sacris canonibus
vel a
9
legitima consuetudine recognito; item cum datur res temporalis pro re
temporali, quae tamquam subiectum habeat adnexum aliquod spirituale,
ex. gr. calix consecratus, dummodo pretium non augeatur propter adnexam
rem spiritualem „ {can. 730).
— In Codice non recensetur simonia confidentialis, quae obti­
nuit hucusque per accessum, per ingressum, per regressum. Videntur
proinde huiusmodi reservationes non amplius tamquam simoniacae repro­
bari, si excipias deductiones ex fructibus, compensationes ac solutiones
a clerico in actu provisionis faciendae favore collatoris, patroni, vel aliorum,
ad normam can. 1441. Imo ne manet quidem, ni fallor, simonia, quae
committitur aliquid dando vel accipiendo etiam sponte oblatum, ante vel
post, occasione examinis ad paroeciam per concursum conferendam, licet
in regiombus ubi viget, haec forma provisionis paroeciarum retineatur ad
normam const. Benedicti XIV, Cum illud, 14 dec. 1742 {cf. can. 4313, § 4).
luxta haec videntur emendanda quae dicuntur in num. 520 (288 n. 18).
520 (288). * Ingressus in ecclesiam ad sacros ritus sit omnino gra­
tuitus, reprobata qualibet contraria consuetudine „ {can. 1181).
Nota.

40

I. - DE IURAMENT0

“ Sacrarum imaginum et reliquiarum prohibita venditio „ (cf. can. 1289
in num. 453 (258) Z).
521 (293). “ Quoad poenas in simoniacos vid. can. 2371 relatum inter
suspensiones Sedi Apostolicae reservatas, n. 2 et can. 2392 relatum inter
excommunicationes Sedi Apostolicae simpliciter reservatas n. 13
522-525 (293 295). “ Firmis poenis in simoniacos iure statutis, con­
tractus ipse simoniacus et, si simonia committatur circa beneficia, officia,
dignitates, subsequens provisio omni vi caret, licet simonia a tertia persona
commissa fuerit, etiam inscio proviso, dummodo hoc non fiat in fraudem
eiusdem provisi aut eo contradicente. Quare: a) ante quamlibet iudicis
sententiam res simoniace data et accepta, si restitutionis sit capax nec
obstet reverentia rei spirituali debita, restitui debet, et beneficium, officium,
dignitas dimitti; /;) simoniace provisus non facit fructus suos; quod si
eos bona fide perceperit, prudentiae iudicis vel Ordinarii permittitur fructus
perceptos ex toto vel ex parte eidem condonare „ (can. 729).
Praeterea “ Renuntiatio (officii ecclesiastici) simoniace facta, irrita est
ipso iure „ (can. /8f).
Pacifica possessio triennalis alicuius beneficii, de quo clericus simo­
niace provisus fuerit, non sufficit ad obtinendum idem beneficium tamquam
ex legitima praescriptione, quamvis intercesserit bona fides (cf. can. 1446).
“ Praesentatio, labe simoniaca infecta, est ipso iure irrita, et etiam
institutionem forte subsecutam irritam reddit „ (can. 1465, § 2).

DE SECUNDO DECALOGI PRAECEPTO
I. — DE IURAMENTO.

548 (306). lusiurandum est invocatio Nominis divini in testem ve­
ritatis (can. /Jl6).

a) Obligatio praestandi iuranientum.
550 (308). “ i. Clericus ut incardinetur in aliena diocesi iureiurando
declarare debet coram Ordinario loci eiusve delegato se in perpetuum
novae dioecesis servitio velle addici ad normam sacrorum canonum „
(cf. can. uy, n. j).
“ 2. Consultores dioecesani antequam munus consultorum susci­
piant, lusiurandum interponant de officio fideliter exequendo sine ulla
acceptione personarum „ (cf. can. 425).
“ 3. “ Antequam ad Superiorum maiorum electionem deveniatur
in religionibus virorum, omnes et singuli e Capitulo iureiurando pro-

I. - DE IURAMENTO

41

mittant se electuros quos secundum Deum eligendos esse existimaverint „
((an. fo6, § z).
“ 4. Scrutatores, in electionibus ecclesiasticorum officiorum, una
cum praeside, si et ipse e gremio collegii sit, iuramentum interponant
de munere fideliter implendo ac de secreto servando, circa acta in comitiis,
etiam expleta electione „ (can. 171, § 1).
11 5. Promovendus ad primam tonsuram, si in dioecesi episcopi
proprii habeat simplex domicilium sine origine, debet animum in eadem
dioecesi perpetuo manendi iureiurando firmare, nisi agatur de promo­
vendo alumno qui servitio alius dioecesis destinatur vel de promovendo
religioso professo „ (can. 9/6. Cf. 969, §2; 964, n. 5).
“ 6. Promotus ad cardinalatum, absens a Curia, debet in recipiendo
bireto rubro, iurare se intra annum, nisi legitimo detineatur impedimento.
Summum Pontificem aditurum „ (can. 234).
" 7. Ante canonicam institutionem seu provisionem candidatus ad
Episcopatum, praeter fidei professionem, de qua in can. 1406-1408, iusiu
randurn fidelitatis erga S. Sedem edat secundum formulam ab Apostolica
Sede probatam „ (can. 3J2) cf. can. 1406-1408 in num. 369 (210) I.
“ 8. Canonici punctatores iuramentum praestare tenentur coram
Capitulo vel eius praeside de suo munere fideliter implendo „ (can. 39f).
“ 9. Iuramentum emittere tenentur de munere bene ac fideliter
adimplendo coram Ordinario sodales Consilii dioecesanae administrationis
bonorum ecclesiasticorum „ (can. rf2o).
“ 10. Idem iuramentum emittere tenentur coram Ordinario loci vel
vicario foraneo administratores bonorum ecclesiasticorum ad aliquam
ecclesiam vel locum pium pertinentium „ (//22).
« n. In manibus Episcopi iusiurandum praestare tenentur de mu­
nere fideliter implendo: Vicarius Generalis, Officialis, Cancellarius, Pro­
moter iustitiae, Defensor vinculi, synodales Indices et Examinatores, Pa­
rochi consultores, Auditores, Notarii, Apparitores „ (can. 364, § 2, n. z,
" 12. Excepto Episcopo, qui per se potestatem iudiciariam exerceat,
omnes qui tribunal constituunt aut eidem opem ferunt, iusiurandum de
officio nte et fideliter implendo coram Ordinario vel coram indice a quo
electi sui t, vel coram viro ecclesiastico ab alterutro delegato, praestare
debent; idque ab initio suscepti officii, si sint stabiles, aut antequam
causa agatur, si pro peculiari aliqua causa sint constituti. Etiam index
a Sede Apostolica delegatus vel iudex ordinarius in religione clericali
exempta idem iusiurandum praestare tenetur cum primum tribunal con­
stituitur „ (can. 1621).
' 13. Inquisitor in iudicio criminali tenetur iisdem obligationibus,
quibus iudices ordinarii, ac praesertim praestare debet iusiurandum de
secreto servando deque officio fideliter implendo „ (can. 1941, § 2).
1 14. «) Personae, quae in processu beatificationis Servorum Dei
sive a ocorum Ordinariis iure proprio sive a delegatis Sedis Aposto-

42

I, - DE JURAMENTO

licae instruendo, partem habent, scilicet iudices, promotor fidei ac subpromotores, notarius et adiunctus debent, initio uniuscuiusque processus
secundum formulam a S. Congregatione praescriptam, iusiurandum prae­
stare de munere fideliter adimplendo, de secreto servando usque ad pro­
cessus publicationem et de donis cuiusvis generis non accipiendis. b) Or
dinarius, etsi partes iudicis non agat, tenetur tamen praestare iusiuran­
dum de secreto servando, c) Praeterquam quod de secreto servando
iurare praeterea debent testes, nemine excepto aut dispensato, de veri­
tate dicenda, antequam interrogentur; de veritate dictorum post factam
interrogationem; periti, interpretes, revisores et scriba, de munere bene
adimplendo, antequam peritiam, conversionem de uno sermone in alium,
revisionem, transcriptionem peragant; de munere bene adimpleto, post
peractam peritiam, conversionem, transcriptionem, revisionem. Etiam
cursor seu nuntius iusiurandum praestet de officio fideliter obeundo,
7) Postulatores ac vice-postulatores praestare debent insiurandum ca­
lumniae, idest iurent se veritatem per totum processum dicturos nullaque
fraude usuros „ (cati. sojy).
“ 15. Postulator (praeterea) iusiurandum coram Ordinario emittat
de scriptorum (Servi Dei) perquisitione a se diligenter facienda et postea
de eadem diligenter peracta. Si agatur de Serva Dei quae ad aliquam
religionem pertinuerit, suprema religionis Moderatrix vel Antistita Mo­
nasterii iusiurandum pariter praestet, se diligentem scriptorum perquisitionem peregisse, omnia quae possidebat Servae Dei scripta tradidisse,
neque sibi constare aliquam ex suis subditis aliasque personas eiusdem
Sei vae Dei scripta adhuc retinere „ (can. 2047}.
“ 16. In processibus, in quibus summarie procedendum est (can.
2142-2194), examinatores et consultores ac notarius debent, interposito
ab initio processus iureiurando, servare secretum circa omnia quae ra­
tione sui muneris noverint „ (cf. can. 2144, § z).
“ 17. Similiter periti, nisi iurati, ne admittantur,, (cf. can. 2145, § 2).
“ 18. In processibus tum ordinariis tum summariis, testis, ante­
quam testimonium edat, isusiurandum praestare debet de tota ac sola ve­
ritate dicenda „ (cf. can. 1767, $ z ; 2147, § 2).
“ 19 Superior potest, pro sua prudentia et negotiorum gravitate
Consiliarios adigere ad iusiurandum de secreto servando „ (can. /07).
“ luramentum, quod canones exigunt, vel admittunt, per procura­
torem praestari valide nequit „ (can. /J/6).
b) De linamento antimodcrnistico.
«
Ut iam diximus in Nota post num. 309 '210) obligatio praestandi iuramentum antimodernisticum m pleno suo robore manet, et, praemissa fidei
professione, de qua supra, in cit. n 369, illud Antistiti suo dare debent:
“ a) Dcctores singuli quotannis, ante auspicandas ineunt anno
praelectiones, etiam in Seminariis et in ordinibus religiosis.

I. - DE lURAMENTO

43

“ b) Clerici maioribus ordinibus initiandi saltem ante ineundum
S. Subdiaconatus ordinem, salvo iure Ordinarii illud denuo exigendi ante
collationem singulorum sacrorum ordinum, si ex qualibet causa necessa­
rium vel utile ducat;
“ c) Sacerdotes confessionibus excipiendis destinati et sacri concionatores, antequam facultate donentur ea munia exercendi;
“ rZ) Parochi, Canonici, Beneficiarii ante ineundam beneficii posses­
sionem ;
“ e) Officiales in curiis episcopalibus et ecclesiasticis tribunalibus,
haud exceptis Vicario generali et iudicibus;
“ f) Allecti concionibus habendis per quadragesimae tempus;
"
Officiales omnes in Romanis Congregationibus vel tribunalibus
coram Cardinali Praefecto vel Secretario eiusdem sive Congregationis
sive tribunalis;
“ h) Religiosarum familiarum Congregationumque Moderatores et
Dcctores antequam ineant officium „.
(Mot. prop. “ Sacrorum Antistitum „ i Sept. 1910; S. Cong. Con­
sist. 23 Sept. 1910 ; 24 mart, 1910. Act. Ap. Sed. X pag. 623 ; y 40 ; XI181}.
“ luramentum, praestari nequit, nisi in veritate, in indicio et in
iustitia „ (can. 1316).
c) De iuramento promissorio.

558 (312). “ Qui libere iurat se aliquid facturum, peculiari religionis
obligatione tenetur implendi quod iureiurando firmaverit. — Iusiurandum
per vim aut metum gravem extortum valet, sed a Superiore ecclesiastico
relaxari potest. — Iusiurandum nec vi nec dolo praestitum, quo quis
privato bono aut favori renuntiat lege ipsi concesso, servandum est,
quoties non vergit in dispendium salutis aeternae „ (can. 131’]').
560 (312). “ Iusiurandum stricte est interpretandum, secundum ius
et secundum intentionem iurantis, aut, si hic dolo agat, secundum inten­
tionem illius cui iuratur „ (can. /32/).
“ Iusiurandum promissorium sequitur naturam et conditiones actus
cui adiicitur. — Si actui directe vergenti in damnum aliorum aut in
praejudicium boni publici vel salutis aeternae iusiurandum adiiciatur,
nullam exinde actus consequitur firmitatem „ (can. 1318).
566 et 568 (314). “ Obligatio iureiurando promissorio inducta desinit :
Si remittatur ab eo in cuius commodum iusiurandum emissum fuerat; Si
resiurata substantialiter mutetur, aut, mutatis adiunctis, fiat sive mala sive
omnino indifferens, aut denique maius bonum impediat; Deficiente causa
finali aut conditione, sub qua forte iusiurandum datum sit; Irritatione,
dispensatione, commutatione, ad normam can. 1820 „ can. 1319}.
568 et 569 (314). “ Qui irritare, dispensare, commutare possunt
votum eandem potestatem eademque ratione habent circa iusiurandum
promissorium ; si iurisiurandi dispensatio vergat in praeiudicium aliorum,

··—-

44

Π - DE VÜTO

qui obligationem remittere recusent, una Apostolica Sedes potest iusiurandum dispensare propter necessitatem aut utilitatem Ecclesiae „
(can. IJ20).

— In Codice agitur praeterea de iuramento aestimatorio litis,
decisorio litis et suppletorio.
Primum habetur cum constat de iure ad damni reparationem, sed
quantitas damni certe aestimari non potest; tunc iudex parti quae damnum
passa est iusiurandum deferre potest, et hoc dicitur aestimatorium (cf.
can. /892 seq.).
Secundum obtinet tum ante initium litis, tum lite pendente et in
quolibet eius momento et statu. Ante litem, si partes conveniant, ut con­
troversia per iusiurandum ab alterutra praestandum transigendo diri­
matur. Pendente lite, si altera pars, iudice probante, alteri iusiurandum
defert, ea conditione ut quaestio sive principalis, sive incidens, secundum
iusiurandum decisa habeatur. — Iusiurandum huiusmodi dicitur derisorium
(cf. can. /894 seq.).
7
Tertium locum habet, cum iudex aut iubet aut admittit iusiurandum
ad probationes supplendas, cum habetur tantum semiplena probatio nec
alia probationis adiumenta supersunt. Hoc iusiurandum dicitur suppletorium
(cf. can. 1829 seq.) et adhiberi potest etiam ad libertatem status probandam
tum si agatur de sacra ordinatione suscipienda tum de matrimonio con­
trahendo (cf can. 994, $ 2; 1019, § 2; 1029, § 2 col. resp. Commissionis
apud Aci. Ap. Sed. X. 949. IV. n.
Nota.

II. — DE VOTO.
a) Voti natura.

570 (319). " Votum, id est promissio deliberata ac libera Deo facta de
bono possibili et meliore, ex virtute religionis impleri debet „ (can. /909. §./).
u Nisi iure prohibeantur, omnes congruenti rationis usu pollentes
sunt voti capaces „ (can. 1909, §. 2).
571 (319). “ Votum est publicum, si nomine Ecclesiae a legitimo Supe­
riore ecclesiastico acceptetur; secus privatum. — Solemne, si ab Ecclesia
uti tale fuerit agnitum; secus simplex. — Reservatum, cuius dispensationem
sola Sedes Apostolica concedere potest. — Personale, quo actio voventis
promittitur; reale, quo promittitur res aliqua; mixtum, quod personalis
et realis naturam participat „ (can. 1908).
576 (322). “ Votum metu gravi et iniusto emissum ipso iure nul­
lum est „ (can. 1909, § 9).
5S4 (325). (Cf. can. 1909. § 1, in num. 570 (319) I).

III.

DE LAUDE DEI

45

588 (327,328). “ Votum non obligat, ratione sui, nisi emittentem.—
Voti realis obligatio transit ad haeredes, item obligatio voti mixti, pro
parte qua reale est „ [can. 13 kA.
b) Cessatio Voti.

597-599 (329). “ Cessat votum lapsu temporis ad finiendam obliga­
tionem appositi, mutatione substantiali materiae promissae, deficiente
conditione, a qua votum pendet, aut eiusdem causa finali, irritatione,
dispensatione, commutatione „ (can. 1311).
600-601 (330). “ Qui potestatem dominativam in voluntatem voventis
legitime exercet, potest eius vota valide, et ex iusta causa, etiam licite,
irrita reddere, ita ut nullo in casu obligatio postea reviviscat. — Qui po­
testatem non quidem in voluntatem voventis, sed in voti materiam habet,
potest voti obligationem tandiu suspendere, quandiu voti adimplementum
sibi praeiudicium afferat „ [can. 1312).
605 (330). “ \7ota, ante professionem religiosam emissa, suspenduntur,
donec vovens in religione permanserit „ [can. 1313).
615 (332). u Vota non reservata possunt iusta de causa dispensare,
dummodo dispensatio ne laedat ius aliis quaesitum: Loci Ordinarius,
quod attinet ad omnes suos subditos, atque etiam peregrinos; Superior
religionis clericalis exemptae, quod attinet ad personas, quae can. 514, § 1
enumerantur; li quibus ab Apostolica Sede delegata fuerit dispensandi
potestas „ [can. 1313).
In § ia, can. 514, personae, quae enumerantur, sunt: professi, novitii et alii in religiosa domo diu noctuque degentes causa famulatus aut
educationis aut hospitii aut infirmae valetudinis.
619 (333). “ Vota privata Sedi Apostolicae reservata sunt tantum­
modo votum perfectae ac perpetuae castitatis et votum ingrediendi in
religionem votorum solemnium, quae emissa fuerint absolute, et post
completum decimum octavum aetatis annum „ [cati. /309).
622-624 (334). “ Opus voto non reservato promissum potest in melius
vel inaequale bonum ab ipso vovente commutari; in minus vero bonum
ab illo cui potestas est dispensandi ad normam can, 1313 „ [can. 1314} cj.
num. 615 (332) I.

III. — DE LAUDE DEI.
638 (257). “ Musicae, in quibus sive organo aliisve instrumentis, sive
cantu, lascivum aut impurum aliquid misceatur, ab ecclesiis omnino
arceantur; et leges liturgicae circa musicam sacram serventur. — Reli­
giosae mulieres, si eisdem liceat ad nonnam suarum constitutionum, vel
legum liturgicarum, ac de venia Ordinarii loci, in propria ecclesia aut
oratorio publico canere, tali e loco canant, ubi a populo conspici nequeant „
[can. 1264').

•Ο1

DE TERTIO DECALUG: PRAECEPTO

DE TERTIO DECALOGI PRAECEPTO
a) De Missae auditione.

639, 652, 657 (338, 354). " Festis de praecepto diebus Missa audienda
est; et abstinendum ab operibus servilibus, actibus forensibus, itemque,
nisi aliud ferant legitimae consuetudines aut peculiaria indulta, publico
mercatu, nundinis, aliisque publicis emptionibus et venditionibus „ (can.
1248).
Quinam sint dies festi observandi, vid. can. 124-] in num. 1551 (77J) 1.
639 (338). “ Supputatio diei festi, itemque diei abstinentiae et ieiunii
racienda est a media nocte usque ad mediam noctem, salvo praescripto
can. 923 „ (can. 1246).
In can. 923 agitur de visitatione ecclesiae vel oratorii ad lucrandam
indulgentiam, et de ea dicitur fieri posse a meridie diei praecedentis usque
ad mediam noctem quae statutum diem claud t (cf. num. 1364 (856) /i).
644 (348). “ Legi de audiendo sacro satisfacit, qui Missae adest, quo
cumque catholico ritu celebretur, sub diu, aut in quacumque ecclesia vel
oratorio publico aut sernipublico, et in privatis coemeteriorum aediculis, de
quibus in can. 1190, non vero in aliis oratoriis privatis, nisi hoc privile­
gium a Sede Apostolica concessum fuerit „ (cati. 12414).
b) De Ecclesiis et Oratoriis.

" Ecclesiae nomine intelligitur aedes sacra divino cultui dedicata eum
potissimum in finem, ut omnibus Christifidelibus usui sit ad divinum
cultum publice exercendum „ (can. 1/61).
“ In ecclesia nullus aperiatur aditus vel fenestra ad laicorum domus;
locaque, si adsint, subter ecclesiae pavimentum aut supra ecclesiam ad
usum mere profanum ne adhibeantur „ (can. 1164}.
" Oratorium est locus divino cultui destinatus, non tamen eo potis­
simum fine ut universo fidelium populo usui sit ad religionem publice
colendam. — Est vero oratorium: publicum, si praecipue erectum est in
commodum alicuius collegii, aut etiam privatorum, ita tamen ut omnibus
fidelibus, tempore saltem divinorum officiorum, ius sit, legitime compro­
batum, illud adeundi ; Semipublicum, si in commodum alicuius communi­
tatis, vel coetus fidelium eo convenientium erectum sit, neque liberum
sit cuique illud adire ; Privatum seu domesticum, si in privatis aedibus,
m commodum alicuius tantum familiae vel personae privatae erectum sit „
(can. //88).
“ Oratoria S. R. E. Cardinalium et Episcoporum sive residentialium
sive titularium, licet privata, fruuntur tamen omnibus iuribus et privilegiis,
quibus oratoiia semipublica gaudent „ (can. //89).

DE TERTIO DECALOGI PRAECEPTO

47

" Aediculae in coemeterio a familiis seu personis privatis ad suam
sepulturam erectae, sunt oratoria privata „ (can. f/90).
“ Oratoria publica eodem iure, quo ecclesiae reguntur. — Quare in
oratorio publico, dummodo auctoritate Ordinarii ad publicum Dei cultum
perpetuo per benedictionem vel consecrationem ad normam can. 1155, 1156,
dedicatum fuerit, omnes sacrae functiones celebrari possunt, salvo contrario
rubricarum praescripto „ (can. 1191}.
“ § i. Oratoria semipublica erigi nequeunt, sine Ordinarii licentia.—
§ 2. Ordinarius hanc licentiam ne concedat, nisi prius per se vel per
alium ecclesiasticum virum oratorium visitaverit, et decenter instructum
repererit. — § 3. Data auteip licentia oratorium ad usus profanos con
verti nequit, sine eiusdem Ordinarii auctoritate. — § 4. In collegiis aut
convictibus iuventuti instituendae, in gymnasiis, lyceis, arcibus, praesi­
diis militum, carceribi.s, xenodochiis, etc., praeter oratorium principale,
alia minora ne erigantur, nisq Ordinarii iudicio, necessitas aut magna uti­
litas id exigat „ (can. 1192).
“ In oratoriis semipublicis, legitime erectis, omnia divina officia functionesve ecclesiasticae celebrari possunt, nisi obstent rubricae, aut Ordinarius
aliqua exceperit „ (can. 1193}.
“ In privatis coemeteriorum aediculis, de quibus in can. 1190, Ordi
narius loci permittere habitualiter potest etiam plurium Missarum cele­
brationem; in aliis oratoriis domesticis, nonnisi unius Missae per modum
actus, in casu aliquo extraordinario, iusta et rationabili de causa; Ordi­
narius autem has permissiones ne elargiatur, nisi ad noi mam can. 1192, § 2 „
(can. 1194).
“ In oratoriis domesticis ex Induito Apostolicae Sedis, ηφΐ aliud in
eodem Induito expresse caveatur, celebrari potest, postquam Ordinarius
oratorium visitaverit et probaverit ad normam can. 1192, § 2, unica
Missa, eaque lecta, singulis diebus, exceptis festis sollemnioribus; sed
aliae functiones ecclesiasticae ibidem ne fiant. — Ordinarius vero dum­
modo iustae sint et rationabiles causae, diversae ab eis. ob quas Indultum
concessum fuit, etiam sollemnioribus festis permittere potest per modum
actus Missae celebrationem „ (can. //93).
In can. 1155, 1156. de quibus supra can. 1191, statuitur, ius con­
secrandi aliquem locum, quamvis ad regulares pertinentem, spectare
ad Ordinarium territorii, dummodo sit Episcopus; ius locum sacrum
benedicendi pertinere ad eundem Ordinarium territorii, pro ecclesia vel
oratorio saeculari, vel religioso non exempto vel laicali; ad superiorem
maiorem pro ecclesia ac oratorio religioso exempto. Potest autem Ordi­
narius territorii pro consecratione alterum episcopum delegare, et tum
Ordinarius territorii tum Superior maior possunt pro benedictione alte­
rum delegare sacerdotem.
“ Potest magistratibus, pro eorum dignitate et gradu, locus in ec­
clesia esse distinctus ad normam legum liturgicarum. — Sine expresso
Ordinarii loci consensu nemo fidelis locum habeat in ecclesia sibi suis-

48

DE QUARTO DECALOGI

PRAEGEPTO

que reservatum; Ordinarius autem consensum ne praebeat, nisi cetero­
rum fidelium commoditati sit sufficienter consultum. — Ea semper factis
in concessionibus inest tacita conditio, ut Ordinarius possit, ex iusta
causa, concessionem revocare, non obstante quolibet temporis decursu n
(can. I20j).
“ Optandum, ut congruenter antiquae disciplinae, mulieres in ecclesia
separatae sint a viris. — Viri in ecclesia vel extra ecclesiam dum sacris
ritibus assistunt, nudo capite sint, nisi aliud ferant probati populorum
mores aut peculiaria rerum adiuncta; mulieres autem capite cooperto et
modeste vestitae, maxime cum ad mensam Dominicam accedunt „ (can.
1262}.

DE QUARTO DECALOGI PRAECEPTO
a) Dc personis maioribus et minoribus.
664 (363, 762). “ Persona, quae vicesimum primum aetatis annum exple­
verit maior est; infra hanc aetatem minor. — Minor, si masculus, cense­
tur pubes a decimoquarto, si femina a duodecimo anno completo. — Im­
pubes, ante plenum septennium dicitur infans seu puer vel parvulus, et
censetur non sui compos; expleto autem septennio, usum rationis ha­
bere praesumitur. Infanti assimilantur quotquot usu rationis sunt habitu
destituti „'(can. 88).
“ Persona maior plenum habet suorum iurium exercitium; minor in
exercitio suorum iurium potestati parentum vel tutorum obnoxia manet,
iis exceptis in quibus ius minores a patria potestate exemptos habet „
(can. 89).
667 (363, 762). In indiciis " pro minoribus et iis qui rationis usu
destituti sunt, agere et respondere tenentur eorum parentes aut tutores
vel curatores. Si index existimet ipsorum iura esse in conflictu cum iuribus parentum vel tutorum vel curatorum, aut ipsos tam longe distare
a parentibus aut tutoribus vel curatoribus, ut hisce uti aut minime aut
difficulter liceat, tunc stent in indicio per curatorem a indice datum. Sed in
causis spiritualibus et cum spiritualibus connexis, si minores usum ra­
tionis assecuti sint, agere et respondere queunt sine patris vel tutoris
consensu, ct quidem, si aetatem quatuordecim annorum expleverint, etiam
per se ipsos; secus per tutorem ab Ordinario datum, vel etiam per pro­
curatorem a se, Ordinarii auctoritate, constitutum „ (can. 1648).
“ Minoribus vel minorum iure fruentibus graviter laesis eorumque
heredibus et successoribus, ad laesionem reparandam ex negotio seu actu
valido rcscindibili, praeter alia ordinaria remedia, suppetit remedium ex­
traordinarium restitutionis in integrum. Hoc beneficium maioribus quoque

DE QUARTO DECALOGI

49

PRAECEPTO

conceditur, quos deficit rescissoria actio aut aliud ordinarium remedium,
dummodo i ustam subesse causam et laesionem sibi imputandam non esse
probaverint „ (can. 1687).
“ Restitutio in integrum peti debet ab ordinario iudice, qui compe­
tens est respectu illius, contra quem petitur, intra quadriennium ab adepta
maioritate computandum, si agatur de minoribus; a die laesionis factae
et cessati impedimenti, si de maioribus aut personis moralibus. Minoribus
vel minorum iure fruentibus restitutio concedi potest a iudice etiam ex
officio, audito vel instante promotore iustitiae „ (can. 1688).
u Restitutio in integrum id efficit ut omnia revocentur in pristinum,
idest restituantur in statum quo erant ante laesionem, salvis iuribus,
quae alii, bona fide, ante petitam restitutionem quaesiverint „ (can.
16S9).
“ Si nullus actus processualis, quin aliquod obstet impedimentum, po­
natur in tribunali primae instantiae per biennium aut in gradu appella­
tionis per annum, instantia perimitur,, (can. 1736). “ Haec autem peremptio
obtinet ipso iure et adversus omnes, minores quoque aliosve minoribus
aequiparatos, eaque ex officio etiam excipi debet, salvo iure regressus
ad indemnitatem adversus tutores, administratores, procuratores qui culpa
se caruisse non probaverint „ (can. 1737).

b) Obligationes parentum et coniugum.
671 (371). “ Parentes gravissima obligatione tenentur prolis educa­
tionem tum religiosam et moralem, tum physicam et civilem pro viribus
curandi, et etiam temporali eorum bono providendi „ (can. nrj).
674 (378). Cf. can. mo, mi, 1112 in num. 983 (576'-*) //. Cf. can.
1128 in num. 981 (572) //.

c) Curatores.
684 (377). Cf. can. 1648 in num. 667 (363, 762). “ Ut curator ab au­
ctoritate civili alicui datus a iudice ecclesiastico admittatur, debet acce­
dere consensus Ordinarii proprii illius cui datus est. Ordinarius potest
quoque alium curatorem constituere pro foro ecclesiastico, si, omnibus
mature perpensis, id statuendum esse prudenter censuerit „ (can. 1651).

.

d) Magistri et discipuli.

700 bis (385). “ Fideles omnes ita sunt a pueritia instituendi ut non
solum nihil eis tradatur quod catholicae religioni morumque honestati
adversetur, sed praecipuum institutio religiosa ac moralis locum obti­
neat. — Non modo parentibus ad normam can. 1113, sed etiam omnibus
qui eorum locum tenent, ius et gravissimum officium est curandi christianam liberorum educationem „ (can. 1372).
4

5°

DE QUARTO DECALOGI PRAECEPTO

Scholae.
u In qualibet elementaria schola, pueris pro eorum aetate tradenda
est institutio religiosa. — iuventus, quae medias vel superiores scholas
frequentat, pleniore religionis doctrina excolatur, et locorum Ordinarii
curent, ut id fiat per sacerdotes zelo et doctrina praestantes „ (can. 1373).
u Pueri catholici scholas acatholicas, neutras, mixtas, quae nempe etiam
acatholicis patent, ne frequentent. Solius autem Ordinarii loci est decernere
’ ad normam instructionum Sedis Apostolicae, in quibus rerum adiunctis
et quibus adhibitis cautelis, ut periculum perversionis vitetur, tolerari
possit, ut eae scholae celebrentur „ (can. 1374).
“ Ecclesiae est ius scholas cuiusvis disciplinae non solum elementa­
rias, sed etiam medias et superiores condendi „ (can. 1375).
a Canonica constitutio catholicae studiorum Universitatis vel Facul­
tatis Sedi Apostolicae reservatur. — Universitas vel Facultas catholica
etiam religiosis familiis quibuslibet concredita, sua debet habere statuta
a Sede Apostolica probata „ (can. 1376).
“ Gradus acadernicos, qui effectus canonicos in Ecclesia habeant,
nemo conferre potest, nisi ex facultate ab Apostolica Sede concessa „
(can. 1377).
“ Ius est doctoribus rite creatis deferendi, extra sacras functiones, annulum etiam cum gemma, et birretum doctorale, firmo praeterea prae­
scripto sacrorum canonum, qui in collatione quorundam officiorum et be­
neficiorum ecclesiasticorum statuunt eos, caeteris paribus, indicio Ordinarii,
esse praeferendos, qui lauream vel licentiam obtinuerint „ (can. 1378).
“ Si scholae catholicae ad normam can. 1373 sive elementariae sive
mediae desint, curandum, praesertim a locorum Ordinariis, ut condan­
tur. — Itemque si publicae studiorum Universitates doctrina sensuque
catholico imbutae non sint, optandum ut in natione vel regione Univer­
sitas catholica condatur. — Fideles ne omittant adiutricem operam pro
viribus conferre in catholicas scholas condendas et sustentandas „ (can.
I379)·
“ Optandum, ut locorum Ordinarii, pro sua prudentia, clericos, pie­
tate et ingenio praestantes, ad scholas mittant alicuius Universitatis aut
Facultatis ab Ecclesia conditae vel approbatae, ut inibi studia praesertim
philosophiae, theologiae, ac iuris canonici perficiant, et acadernicos gra­
dus consequantur „ (can. 1380).
“ Religiosa iuventutis institutio in scholis quibuslibet auctoritati et
inspectioni Ecclesiae subiicitur. — Ordinariis locorum ius est et officium
vigilandi, ne in quibusvis scholis sui territorii quidquam contra fidem
vel bonos mores tradatur aut fiat. — Eisdem similiter ius est approbandi
religionis magistros et libros; itemque religionis morumque causa exi­
gendi ut tum magistri tum libri removeantur „ (can. i38r).
“ Ordinarii locorum sive per se sive per alios possunt quoque scho­
las quaslibet, oratoria, recreatoria, patronatus, etc., in iis quae religiosam

DE QUINTO DECALOGI PRAECEPTO

51

et moralem institutionem spectant, visitare; aqua visitatione quorumlibet
religiosorum scholae exemptae non sunt, nisi agatur de scholis internis
pro professis religionis exemptae „ (can. 1382). “ In religiosa alumnorum
alicuius collegii institutione servetur praescriptum can. 891 „ (can. /383).
Cf. can. 891 in num. 790 (369, 371) II.
“ Ad magisterii munus in disciplinis philosophicis, theologicis et iuridicis, ii, ceteris paribus, iudicio Episcopi et deputatorum Seminarii, prae­
ferantur, qui laurea doctorali potiti sint in Universitate Studiorum vel
Facultate a Sancta Sede recognitis, aut, si agatur de religiosis, qui simile
testimonium a suis Superioribus maioribus habeant. Philosophiae ratio­
nalis ac theologiae studia et alumnorum in his disciplinis institutionem
professores omnino pertractent ad Angelici Doctoris rationem, doctrinam
et principia, eaque sancte teneant. Curandum ut saltem sacrae Scripturae,
theologiae dogmaticae, theologiae moralis et historiae ecclesiasticae, toti­
dem habeantur distincti magistri „ (can. 1366).
“ Religiosi in inferioribus disciplinis rite instructi, in philosophiae
studia saltem per biennium et sacrae theologiae saltem per quadrien­
nium, doctrinae D. Thomae inhaerentes ad normam can. 1366, § 2, dili­
genter incumbant, secundum instructiones Apostolicae Sedis „ (can. 389).
“ In inferioribus Seminarii scholis: a) Praecipuum locum obtineat re­
ligionis disciplina, quae, modo singulorum ingenio et aetati accommodato,
diligentissime explicetur; b) Linguas praesertim latinam et patriam alumni
accurate addiscant; c) Ea in ceteris disciplinis institutio tradatur quae
conveniat communi omnium culturae et statui clericorum in regione ubi
alumni sacrum ministerium exercere debent „ (can. 1364).
“ In philosophiam rationalem cum affinibus disciplinis alumni per in­
tegrum saltem biennium incumbant. Cursus theologicus saltem integro
quadriennio contineatur, et. praeter theologiam dogmaticam et moralem,
complecti praesertim debet studium sacrae Scripturae, historiae ecclesia­
sticae, iuris canonici, liturgiae, sacrae eloquentiae et cantus ecclesiastici. —
Habeantur etiam lectiones de theologia pastorali, additis practicis exer­
citationibus praesertim de ratione tradendi pueris aliisve catechismum,
visitandi infirmos, assistendi moribundis „ (can. 1363).

DE QUINTO DECALOGI PRAECEPTO
a) Quoad suicidas.

710 (391). “ Qui in seipsos manus intulerint, si quidem mors secuta
sit, sepultura ecclesiastica priventur ad normam canonis 1240, § 1, n. 3;
secus arceantur ab actibus legitimis ecclesiasticis et, si sint clerici, sus­
pendantur ad tempus ab Ordinario definiendum, et a beneficiis aut offi­

ς2

DE SEXTO DECALOGI PRAECEPTO

ciis curam animarum interni vel externi fori adnexam habentibus remo­
veantur „ (can. 2jyo, § 2). — Cf. can. 1240, § i, n. 2 in num. 1156
(823) II.
b) Quoad homicidas.
726 (395)· “ Causa legitimae tutelae contra iniustum aggressorem,
si debitum servetur moderamen, delictum omnino aufert; secus imputa­
bilitatem tantummodo minuit, sicut etiam causa provocationis „ (can.
220), § 4).
737 (401). " Laicus qui fuerit legitime damnatus ob delictum homi­
cidii... ipso iure exclusus habeatur ab actibus legitimis ecclesiasticis et a
quolibet munere, si quod in Ecclesia habeat, firmo onere reparandi damna.
Clericus vero reus homicidii culpabilis degradetur „ (can. 2354).
Praeterea qui voluntarium homicidium perpetrarunt, sunt irregulares
ex delicto (can. 985, n. 4).
c) Quoad procurantes abortum.

745 (403). “ Procurantes abortum, matre non excepta, incurrunt, ef­
fectu secuto, in excommunicationem latae sententiae Ordinario reserva­
tam; et si sint clerici, praeterea deponantur „ (can. 2450, § r).
Praeterea qui procuraverunt abortum foetus humani, effectu secuto,
omnesque coopérantes, sunt irregulares ex delicto (can. 98J, n. 4).

d) Quoad ducllantcs.
748 (406). Mortui in duello privantur sepultura ecclesiastica ad nor­
mam can. 1240, § r, n. 4 [cf. num. 1156 (823) ll].
Duellum perpetrantes subsunt ipso facto excommunicationi Sedi Apostolicae simpliciter reservatae ad normam can. 2351 (cj. IX”' inter ex­
communicat ones Sedi Apostolicae simpliciter reservatas). Ipsi vero duellantes et qui eorum patrini vocantur, sunt praeterea ipso facto infames
(can. 2fjf).
Cf can. 984, n. f in num. 1347 (841-847) /l.

DE SEXTO DECALOGI PRAECEPTO
831 (436) Poenis, quae hic recensentur, plectuntur delicta commissa
cont-a sextum decalogi praeceptum, sive sint iuxta naturam, sive contra
naturam.
M Qui intuitu matrimonii vel explendae libidinis causa rapuerit mu­
lierem nolentem vi aut dolo, vel mulierem minoris aetatis consentientem

1.

DE SUBJECTO DOMINII

53

quidem, sed insciis vel contradicentibus parentibus aut tutoribus, ipso
iure exclusus habeatur ab actibus legitimis ecclesiasticis et insuper pro
gravitate culpae plectatur „ (can. 2333).
u Bigami, idest qui, obstante coniugali vinculo, aliud matrimonium,
etsi tantum civile, ut aiunt, attentaverint, sunt ipso facto infames; et si,
spreta Ordinarii monitione, in illicito contubernio persistant, pro diversa
reatus gravitate excommunicentur vel personali interdicto plectantur „
(can. 2336).
" Laici legitime damnati ob delicta contra sextum cum minoribus
infra aetatem srxdecim annorum commissa, vel ob stuprum, sodomiam,
incestum, lenocinium, ipso facto infames sunt, praeter alias poenas quas
Ordinarius infligendas indicaverit. Qui publicum adulterii delictum com­
miserint, vel in concubinatu publice vivant, vel ob alia delicta contra se­
xtum decalogi praeceptum legitime fuerint damnati, excludantur ab actibus legitimis ecclesiasticis, donec signa verae resipiscentiae dederint „
(can. 2137).
" Clerici in minoribus ordinibus constituti, rei alicuius delicti contra
sextum decalogi praeceptum, pro gravitate culpae puniantur, etiam di­
missione e statu clericali, si delicti adiuncta id suadeant, praeter poenas
de quibus in can. 2357, si his locus sit „ (can. 2338).
u Clerici in sacris, sive saeculares sive religiosi, concubinarii, moni­
tione inutiliter praemissa, cogantur ab illicito contubernio recedere et
scandalum reparare suspensione a divinis, privatione fructuum officii,
beneficii, dignitatis, servato praescripto can. 2176-2181. — Si delictum
admiserint contra sextum decalogi praeceptum cum minoribus infra ae­
tatem sexdecim annorum, vel adulterium, stuprum, bestialitatem, sodo­
miam, lenocinium, incestum cum consanguineis aut affinibus in primo
gradu exercuerint, suspendantur, infames declarentur, quolibet officio,
beneficio, dignitate, munere, si quod habeant, priventur, et in casibus
gravioribus deponantur. — Si aliter contra sextum decalogi praeceptum
deliquerint, congruis poenis secundum casus gravitatem coerceantur, non
excepta officii vel beneficii privatione, maxime si curam animarum ge­
rant „ (can. 2333).
In can. 21762181 agitur de modo procedendi contra clericos concubinarios.

DE SEPTIMO ET DECIMO DECALOGI PRAECEPTO
I. — DE SUBIECTO DOMINII.

869 (558). “ Ecclesia catholica et Apostolica Sedes nativum ius habent
libere et independenter a civili potestate acquirendi, retinendi et admi­
nistrandi bona temporalia ad fines sibi proprios persequendos. — Etiam

54

Π. - DE MODIS ACQUIRENDI DOMINIUM

ecclesiis singularibus aliisque personis moralibus, quae ab ecclesiastica
auctoritate in iuridicam personam erectae sint, ius est, ad normam sa­
crorum canonum, bona temporalia acquirendi, retinendi et administrandi „
(can. 1497).
“ Bona temporalia, sive corporalia, tum immobilia tum mobilia, sive
incorporalia, quae vel ad Ecclesiam universam, vel ad Apostolicam Se­
dem vel ad aliam in Ecclesia personam moralem pertineant, sunt bona
ecclesiastica. Dicuntur sacra, quae consecratione vel benedictione ad di­
vinum cultum destinata sunt; pretiosa, quibus notabilis valor sit, artis vel
historiae vel materiae causa „ (can. 1497).
" Dominium bonorum, sub suprema auctoritate Sedis Apostolicae,
ad eam pertinet moralem personam, quae eadem bona legitime acquisie­
rit „ (can. 1499, § 2).
“ Romanus Pontifex est omnium bonorum ecclesiasticorunusupremus
administrator et dispensator „ (can. 1718).
Loci Ordinarius sedulo advigilare tenetur administration! omnium
ecclesiasticorum bonorum quae sunt in suo territorio. Quare, ut recte
procedat, Consilium dioecesanum adminislrationis constituat, cuius sodales
iusiurandum de munere bene ac fideliter adimplendo coram Ordinario
emittant (Cf. can. 1719-1728).
Administratio bonorum quae destinata sint ecclesiae reparandae vel
decorandae et divino cultui in ea exercendo, ex generali lege spectat
ad Episcopum cum Capitulo in ecclesia cathedrali; ad Capitulum eccle­
siae collegiatae, si de collegiata agatur; ad ecclesiae rectorem, in aliis ec­
clesiis. Quibus, si alii, sive clerici sive laici adiiciantur, Consilium fabricat
ecclesiae constituitur; et huius administrationis ratio reddenda Ordinario
loci est, singulis annis; idque valet etiam pro administratione cuiuslibet
loci pii canonice erecti aut confraternitatis (can. 1 r$2 seq. et 1727).
870 (559). “ Etsi beneficiarius alia bona non beneficialia habeat, li­
bere uti frui potest fructibus beneficialibus qui ad eius honestam susten.
tationem sint necessarii; obligatione autem tenetur impendendi superfluos
pro pauperibus et piis causis, salvo praescripto can. 239, § 1, n. 19 „
(can. 1477).
Vid. can. 279, § ι, η. 19 in num. 260 bis (1073).

II. — DE MODIS ACQUIRENDI DOMINIUM.
i°) De praescriptione.

910 (580). “ Praescriptionem tamquam acquirendi ac se liberandi mo­
dum, prout est in legislatione civili respectivae nationis, Ecclesia pro
bonis ecclesiasticis recipit, salvo praescripto canonum qui sequuntur „
(can. 1708).

II. - DE MODIS ACQUIRENDI DOMINIUM

55

913, 914 (582). “ Praescriptioni obnoxia non sunt:
1. Quae sunt iuris divini sive naturalis sive positivi;
2. Quae obtineri possunt ex solo privilegio apostolico;
3. Iura spiritualia, quorum laici non sunt capaces, si agatur de
praescriptione in commodum laicorum;
4. Fines certi et indubii provinciarum ecclesiasticarum, dioecesium,
paroeciarum, vicariatuum apostolicorum, praefecturarum apostolicarum,
abbatiarum, vel praelaturarum nullius;
5. Eleemosynae et onera Missarum ;
6. Beneficium ecclesiasticum sine titulo;
7. Ius visitationis et obedientiae, ita ut subditi a nullo Praelato
visitari possint, et nulli Praelato iam subsint;
8. Solutio cathedratici „ (can. 1509).
“ Res sacrae quae in dominio privatorum sunt, praescriptione ac­
quiri a privatis personis possunt, quae tamen eas adhibere nequeunt ad
profanos usus; si vero consecrationem vel benedictionem amiserint, libere
acquiri possunt etiam ad usus profanos, non tamen sordidos. — Res sa­
crae quae in dominio privatorum non sunt, non a persona privata, sed
a persona morali ecclesiastica, contra aliam personam moralem ecclesia­
sticam praescribi possunt „ (can. 1510).
921 (584). “ Res immobiles, mobiles pretiosae, iura et actiones sive
personales sive reales quae pertinent ad Sedem Apostolicam, spatio
centum annorum praescribuntur. — Quae ad aliam personam moralem
ecclesiasticam, spatio triginta annorum „ (can.
925 (589). “ Nulla valet praescriptio, nisi bona fide nitatur, non so­
lum initio possessionis, sed toto possessionis tempore ad praescriptio­
nem requisito „ (can. 1512).

20) De contractibus.
936 (756). “ Quae ius civile in territorio statuit de contractibus, tam
in genere, quam in specie, sive nominatis sive innominatis, et de solu­
tionibus, eadem iure canonico in materia ecclesiastica iisdem cum effecti­
bus serventur, nisi iuri divino contraria sint aut aliud iure canonico
caveatur „ (can. 1529).
943 (776). “ Error actum irritum reddit, si versetur circa id quod
constituit substantiam actus, vel recidat in conditionem sine qua non; se­
cus actus valet, nisi aliud iure caveatur; sed in contractibus error locum
dare potest actioni rescissoriae ad normam iuris „ (can. 104).
943, 944 (780). J‘ Actus, quos persona sive physica sive moralis ponit
ex vi extrinseca, cui resisti non possit, pro infectis habentur. — Actus
positi ex metu gravi et iniuste incusso, vel ex dolo valent, nisi aliud
iure caveatur; sed possunt ad normam can. 16841689 per iudicis senten­
tiam rescindi, sive ad petitionem partis laesae sive ex officio „ (can. /oj).
945 (779^-780). “ Renuntiatio ecclesiastici officii ex metu gravi, in-

56

JI. - DE MODIS ACQUIRENDI DOMINIUM

iuste incusso, dolo aut errore substantiali, vel sinioniace facta, irrita est
ipso iure „ (can. /8)).
" Invalidum est matrimonium initum ob vim vel metum gravem ab
extrinseco et iniuste incussum, a quo, ut quis se liberet, eligere cogatur
matrimonium „ (can /ο8γ, § i).
u Ad validitatem cuiusvis professionis religiosae requiritur ut sine
vi aut metu gravi aut dolo emittatur „ (can. $72, § 1, n. 4).
u Votum metu gravi et iniusto emissum ipso iure nullum est „ (can.

“ In electionibus, invalidum est suffragium, si elector metu gravi aut
dolo, directe vel indirecte adactus fuerit ad eligendam certam personam,
aut plures disjunctive „ (can. 169).
u Poenae remissio vi aut metu gravi extorta ipso iure irrita est „
(can. 22)8).
u Si quis, motus metu gravi iniuste incusso, vel dolo circumventus,
actum posuerit vel contractum inierit qui ipso iure non sit nullus, pote­
rit, metu vel dolo probato, obtinere actus vel contractus rescissionem
actione quae vocatur rescissoria „ (can. 1684, § 1).
“ Qui actum posuit nullitatis vitio infectum, tenetur de damnis et
expensis erga partem laesam „ (can. i68r).
970 (790, 791). Quoad iuramentum actibus additum, cf. can. /ji8 in
nunt. 560 (312) / et can. IJ19 in num. 566, 568 (314) I.

A} — DE DONATIONE.
1005 (802, 803). “ Praelati et rectores de bonis mobilibus suarum ec­
clesiarum donationes, praeterquam parvas et modicas secundum legiti­
mam loci consuetudinem, facere ne praesumant, nisi iusta interveniente
causa remunerationis, aut pietatis, aut christianae caritatis; secus a suc­
cessoribus revocari poterit „ (can. i)J)).
1008 (804). “ Nisi contrarium probetur, praesumendum ea quae do­
nantur rectoribus ecclesiarum, etiam religiosorum, esse ecclesne donata.—
Donatio facta ecclesiae, ab eius rectore seu Superiore repudiari nequit
sine licentia Ordinarii. — Repudiata illegitime donatione, ob damna
quae inde obvenerint actio datur restitutionis in integrum vel indemni­
tatis. — Donatio ecclesiae facta et ab eadem legitime acceptata, propter
ingratum Praelati vel rectoris animum revocari nequit „ (can. 1 ))6).
B) — DE TESTAMENTO.

a) Dispositiones ad pias causas.
1033 (840). “ Qui ex iure naturae et ecclesiastico libere valet de suis
bonis statuere, potest ad causas pias, sive per actum inter vivos, sive
per actum mortis causa, bona relinquere. — In ultimis voluntatibus

II. - DE MODIS ACQUIRENDI DOMINIUM

57

in bonum Ecclesiae serventur, si fieri possit, solemnitates iuris civilis;
hae si omissae fuerint, haeredes moneantur, ut testatoris voluntatem ad­
impleant „ (can. 1513).
H § i. Clericus vel religiosus qui bona ad pias causas sive per actum
inter vivos, sive ex testamento fiduciarie accepit, debet de sua fiducia
Ordinarium certiorem reddere, eique omnia istiusmodi bona seu mobilia,
seu immobilia cum oneribus adiunctis indicare; quod si donator id ex­
presse et omnino prohibuerit, fiduciam ne acceptet. —§2. Ordinarius debet
exigere, ut bona fiduciaria in tuto collocentur et vigilare pro exsecutione
piae voluntatis ad normam can. 1515. — § 3. Bonis fiduciariis alicui religioso
commissis, si quidem bona sint attributa loci seu dioecesis ecclesiis, in*
colis aut piis causis juvandis, Ordinarius de quo in §§ 1, 2, est loci Or­
dinarius eiusdem religiosi proprius „ (can. 1516).
M Voluntates fidelium facultates suas in pias causas donantium vel
relinquentium, sive per actum inter vivos, sive per actum mortis causa,
diligentissime impleantur, etiam circa modum administrationis et eroga­
tionis bonorum, salvo praescripto can. 1515, § 3 „ (can. 1514).
“ § r. Ordinarii omnium piarum voluntatum, tam mortis causa, quam
inter vivos exsecutores sunt. —§2. Hoc ex iure Ordinarii vigilare possunt
ac debent, etiam per visitationem, ut piae voluntates impleantur, et alii exse­
cutores delegati debent, perfuncti munere, illis reddere rationem. — § 3.
Clausulae huic Ordinariorum iuri contrariae, ultimis voluntatibus adiectae, tanquam non appositae habeantur „ (can.
Cf. n, 1053 (834).
M Ordinarius loci advigilet, ut piae fidelium voluntates, m instituto­
rum ecclesiasticorum fundatione expressae, plene serventur „ (can. 1493).
** Qui legatum vel donationem ad causas pias sive actu inter vivos,
sive testamento, etiam per fiduciam obtinuerit, et implere negligat, ab
Ordinario, etiam per censuram, ad id cogatur „ (can. 2448).
b) Cardinalium et Episcoporum testamenta.

1037 (820). “ S. R. E. Cardinalis, Episcopus residentialis, aliique
clerici beneficiarii obligatione tenentur curandi testamento, vel alio in­
strumento, in forma iuris civilis valida, ut canonica praescripta, de quibus
in can. 12981300, debitum effectum etiam in foro civili sortiantur. —Quarnobrem tempestive in forma iure civili valida personam integrae famae
designent ad normam can. 580, quae, adveniente ipsorum morte, non so­
lum sacram supellectilem, sed etiam libros, documenta, aliaque quae ad
ecclesiam pertinent, et in eorum domo reperiuntur, occupet, et cui de­
bentur remittat „ (can. ijoi).
“ Defuncti S. R. E. Cardinalis, qui in Urbe domicilium habebat, quam­
vis Episcopus suburbicarius, aut Abbas nullius, esset, quaelibet sacra su­
pellex, exceptis annulis et crucibus pectoralibus etiam cum sacris reli­
quiis, aliaeque res omnes stabiliter divino cultui destinatae, nulla habita
ratione qualitatis et naturae redituum quibus comparatae sint, cedunt

58

π. - DE MODIS ACQUIRENDI DOMINIUM

pontificio sacrario, nisi Cardinalis eas donaverit aut testamento reliquerit
alicui ecclesiae, vel oratorio publico, vel loco pio, vel alicui personae
ecclesiasticae seu religiosae. — Optandum ut Cardinalis qui huiusmodi
facultate uti velit, saltem ex parte praeferat illas ecclesias, quas in titu­
lum, administrationem seu commendam obtinuerit „ (can. /298).
u Defuncti Episcopi residentialis, etiamsi cardinalitia dignitate fulserit,
sacra supellex cedit ecclesiae cathedrali, exceptis annulis et crucibus pe­
ctoralibus etiam cum sacris reliquiis, salvo praescripto can. 1288, et iis
omnibus utensilibus cuiusvis generis, quae legitime probetur ab Episcopo
defuncto comparata fuisse bonis ad ipsam ecclesiam non pertinentibus,
neque constet in ecclesiae proprietatem transiisse. — Si quando Episco­
pus duas vel plures dioeceses successive rexerit aut simul praefuerit
duabus vel pluribus dioecesibus unitis, aut in perpetuam administratio­
nem concessis, cathedralem ecclesiam habentibus propriam et distinctam,
quae, sacra utensilia constiterit reditibus unius tantum dioecesis fuisse
comparata, ea eiusdem cathedrali ecclesiae cedunt; secus dividi debent,
aequis partibus, inter singulas ecclesias cathédrales, dummodo dioecesium
reditus ne sint divisi, sed unam episcopalem mensam perpetuo consti­
tuant; si vero reditus divisi sint ac separati, divisio fiat inter singulas
ecclesias cathédrales pro ratione fructuum, quos in singulis dioecesibus
Episcopus perceperit, ac temporis quo eisdem praefuerit. — Episcopus
obligatione tenetur inventarii sacrorum utensilium authentica forma con­
ficiendi, in quo pro rei veritate, quando acquisita sint, exprimat, distincteque describat, si qua non ex ecclesiae reditibus ac proventibus, sed
ex propriis bonis vel ex donatione sibi tacta comparaverit; secus omnia
reditibus ecclesiae comparata praesumuntur „ (can. 1299).
“ Quae in Can. 1299 praescripta sunt, applicentur quoque clerico,
qui in aliqua ecclesia beneficium saeculare vel religiosum obtinuerit „
(can. /joo).
SS. Crucis Reliquiae ab Episcopo successori transmittendae. Cf. can.
/288 in num. 463 (258) /.

c) Ultimarum voluntatum commutatio.
1067, 1068 (832). “ Ultimarum voluntatum reductio, moderatio, com­
mutatio, quae fieri ex i usta tantum et necessaria causa debent, Sedi Apostohcae reservantur, nisi fundator hanc potestatem etiam Ordinario loci
expresse concesserit. — Si tamen exsecutio onerum impositorum ob im­
minutos reditus aliamve causam, nulla administratorum culpa, impossi­
bilis evaserit, tunc Ordinarius quoque, auditis iis quorum interest, et
servata, meliore quo fieri potest modo, fundatoris voluntate, poterit ea­
dem onera aeque imminuere, excepta Missarum reductione, quae semper
Sedi Apostolicae unice competit „ (can. 1517).

II. - DE MODIS ACQUIRENDI DOMINIUM

59

Q — DE COMMODATO.
1070 (841). “ Res sacrae ne commodentur ad usum, qui earundem
naturae repugnet „ (can. 1537).
1079 (845). Cf. can. 1672.

D} — DE MUTUO.
1088 (853). “ Si res fungibilis ita alicui detur, ut eius fiat, et postea
tantundem in eodem genere restituatur, nihil lucri ratione ipsius con­
tractus percipi potest; sed in praestatione rei fungibilis non est per se
illicitum de lucro legali pacisci, nisi constet ipsum esse immoderatum
aut etiam de lucro maiore, si iustus ac proportionatus titulus suffrage­
tur „ (can. 1343).

E) — DE MANDATO.
1112 (346). “ Renuntiatio ecclesiastici officii fieri potest per procura­
torem, speciali mandato munitum „ (can. 186).
" Possessio beneficii etiam per procuratorem, speciale mandatum
habentem, capi potest „ (can. 144$).
Ut matrimonium per procuratorem valide ineatur, requiritur spe­
ciale mandatum in scripto redactum ad normam can. 1089.
Quoad iuramentum et professionem fidei vid. can. 1407 ct 1316, § 2
in num. 550 (308) ct 369 (210) I.
1114 (847). “ Delegatus qui sive circa res sive circa personas mandati
sui fines excedit, nihil agit. Hos tamen excessisse non intelligitur de­
legatus, qui alio ir.odo ac deleganti placuerit, ea ad quae delegatus est,
peragit, nisi modus ipse fuerit a delegante praescriptus tamquam conditio „
(can. 203).
1116 (847). Quoad mandati cessationem cf. can. 207 in nam. 765
(357) ^·

E) — DE VENDITIONE ET EMPTIONE.
1139 (881). “ Bona ecclesiae immobilia propriis administratoribus eo
rumque coniunctis in primo aut secundo consanguinitatis vel affinitatis
gradu non sunt vendenda aut locanda, sine speciali Ordinarii loci licen
tia „ (can. Γ540).
“ § i. Salvo praescripto can. 1281 § 1, ad alienandas res ecclesiasticas
immobiles aut mobiles, quae servando servari possunt, requiritur: 1. aesti­
matio rei a probis peritis scripto facta; 2. iusta causa, idest urgens ne-

6o

Π. - DE MODIS ACQUIRENDI DOMINIUM

cessitas, vel evidens utilitas Ecclesiae, vel pietas; 3. licentia legitimi Su­
perioris, sine qua alienatio invalida est. § 2. Aliae quoque opportunae
cautelae, ab ipsomet Superiore pro diversis adiunctis praescribendae, ne
omittantur, ut Ecclesiae damnum vitetur „ (can. 1530).
“ § 1. Res alienari minore pretio non debet, quam quod in aestimatione
indicatur. — § 2. Alienatio fiat per publicam licitationem aut saltem nota
reddatur, nisi aliud circumstantiae suadeant; et res ei concedatur, qui
omnibus perpensis plus obtulerit. — § 3. Pecunia ex alienatione percepta
caute, tuto et utiliter in commodum Ecclesiae collocetur „ (can. 1331t.
* § i. Legitimus Superior, de quo in can. 1530. § 1, n. 3, est Sedes Apo­
stolica, si agitur; 1. de rebus pretiosis; 2. de rebus, quae valorem exce­
dunt triginta millium libellarum seu francorum. § 2. Si vero agatur de rebus
quae valorem non excedunt mille libellarum seu francorum, est loci Or­
dinarius, audito administratoris Consilio, nisi res minimi momenti sit,
et cum eorum consensu quorum interest. — § 3. Si denique de rebus, qua­
rum pretium continetur intra mille libellas, et triginta millia libellarum
seu francorum, est loci Ordinarius, dummodo accesserit consensus tum
Capituli Cathedralis, cum Consilii administrationis, tum eorum quorum
interest. — § 4. Si agatur de alienanda re divisibili, in petenda licentia aut
consensu pro alienatione exprimi debent partes antea alienatae, secus li­
centia irrita est „ (can. 1332).
u Solemnitates ad normam can. 1530-1532 requiruntur non solum in
alienatione propria dicta, sed etiam in quolibet contractu quo conditio
Ecclesiae peior fieri possit „ (can. 1333).
u Ecclesiae competit actio personalis contra eum qui sine debilis solemnitatibus bona ecclesiastica alienaverit et contra eius heredes; realis
vero, si alienatio nulla fuerit, contra quemlibet possessorem, salvo iure
emptoris contra male alienantem. — Contra invalidam rerum ecclesiasti­
carum alienatione agere possunt qui rem alienavit, eius Superior, utriusque successor in officio, tandem quilibet clericus ilii ecclesiae adseriptus,
quae damnum passa sit „ (can. 1334).
‘'Sacrarum imaginum et reliquiarum venditio prohibetur „. (Cf. can.
1281 in num. 463 (258).
1173 (758,7591. " Iu venditione aut permutatione rerum sacrarum nulla
ratio consecrationis vel benedictionis habeatur. — Administratores pos­
cunt titulos ad latorem, quos vocant, commutare in alios titulos magis
aut saltem aeque tutos ad frugiferos, exclusa qualibet commercii vel ne­
gotiationis specie, ac de consensu Ordinarii, dioecesani Consilii admini­
strationis, aliorumque, quorum intersit „ (can. 1339).
G) — DE LOCATIONE ET CONDUCTIONE.
1204 (920 cf. 789 (59) II). " Contractus locationis alicuius fundi ec­
clesiastici ne fiant, nisi ad normam can. 1531, § 2; et in iis addantur
- mp r condition s de iimitibu®· custodiendis, de bona cultione, de rite

Π. - DE MODIS ACQUIRENDI DOMINIUM

6l

solvendo canone, de opportuna cautela pro conditionibus implendis. —
Pro locatione bonorum ecclesiasticorum: i. Si valor locationis excedat
triginta millia libellarum seu francorum, et locatio sit ultra novennium,
requiritur beneplacitum apostolicum; si locatio non sit ultra novennium,
servari debet praescriptum can. 1532, § 3; 2. Si valor contineatur intra
mille libellas et triginta millia libellarum seu francorum, et locatio sit
ultra novennium, servari debet praescriptum eiusdem can. 1532, § 3;
si locatio non sit ultra novennium, praescriptum eiusdem can. 1532, § 2;
3. Si valor non excedat mille libellas seu francos, et locatio sit ultra
novennium, servari debet idem praescriptum can. 1532, § 2; si locatio
non sit ultra novennium fieri potest a legitimis administratoribus, monito
Ordinario „ (can. ffjr)·
1116 (920). “ In emphyteusi bonorum ecclesiasticorum emphyteuta ne­
quit canonem redimere sine licentia legitimi Superioris ecclesiastici de quo
in can. 1532; quod si redemerit, eam saltem pecuniae vim ecclesiae dare
debet, quae canoni respondeat. — Ab emphyteuta congrua exigatur
cautio pro solutione canonis et conditionibus implendis; in ipso instru­
mento pacti emphyteutici forum ecclesiasticum arbiter statuatur ad diri­
mendas controversias inter partes forte exorituras, et expresse declare­
tur meliorationes solo cedere „ (cati. 1542).

H} — DE SOCIETATE.
1221 (917). “ In Ecclesia, praeter personas physicas, sunt etiam per­
sonae morales, publica auctoritate constitutae, quae distinguuntur in per­
sonas morales collegiales et non collegiales, ut ecclesiae, seminaria, be­
neficia etc. „ (cati. g()).
“ Catholica Ecclesia et Apostolica Sedes moralis personae rationem
habent ex ipsa ordinatione divina; ceterae inferiores personae morales in
Ecclesia eam sortiuntur sive ex ipso iuris praescripto sive ex speciali
competentis Superioris ecclesiastici concessione data per formale decre­
tum ad finem religiosum et caritativum. — Persona moralis collegialis
constitui non potest, nisi ex tribus saltem personis physicis. — Personae
morales sive collegiales sive non collegiales minoribus aequiparantur „
(cati. 100).
“ Circa actus personarum moralium collegialium : 1) Nisi aliud ex­
presse iure communi aut particulari statutum luerit, id vim iuris habet,
quod, demptis suffragiis nullis, placuit parti absolute maiori eorum qui
suffragium ferunt, aut, post duo inefficacia scrutinia, parti relative maiori
in tertio scrutinio; quod si suffragia aequalia fuerint, post tertium scru­
tinium praeses suo voto paritatem dirimat aut, si agatur de electionibus
et praeses suo voto paritatem dirimere nolit, electus habeatur senior ordine
vel prima professione vel aetate. 2) Quod autem omnes, uti singulos, tangit,
ab omnibus probari debet. — Si de actibus personarum moralium non coi-

6a

Π. - DE MODIS ACQUIRENDI DOMINIUM

legialium agatur, serventur particularia statuta ac normae iuris commu­
nis, quae easdem personas respiciunt „ (can. ιοί).
u Persona moralis, natura sua, perpetua est; exstinguitur tamen sia
legitima auctoritate supprimatur, vel si per centum annorum spatium esse
desierit. Si vel unum ex personae moralis collegialis membris supersit,
ius omnium in illud recidit „ (can. 102).

Z) - DE FIDEIUSSIONE.
1267 (396). " A fide iubendo. etiam de bonis propriis, clericus pro­
hibetur, inconsulto loci Ordinario „ (can. rjy).

J) — DE PIGNORE.

1271 (938). “ Si ecclesiae bona, legitima interveniente causa, oppignoranda vel hypothecae nomine obliganda sint, vel agatur de aere alieno con­
trahendo, legitimus Superior, qui ad normam can. 1532 licentiam dare
debet, exigat ut ante omnes, quorum interest, audiantur, et curet ut, cum
primum fieri poterit, aes alienum solvatur. — Hac de causa annuae ratae
ab eodem Ordinario praefiniantur, quae exstinguendo debito sint desti­
natae „ (can
1276. Cf. can.
in num. 1271 (938) II.
K) — DE TRANSACTIONE.
1283 (950 cf. 957). “ Cum valde optandum sit ut lites inter fideles
evitentur, index exhortationes adhibeat, ut cum aliqua contentiosa con­
troversia quae privatum eorum bonum respiciat, ei proponitur iudicii
forma dirimenda, per transactionem, si qua concordiae spes affulgeat, lis
componatur „ (can. 1925, § r).
“ In transactione serventur normae statutae a legibus civilibus loci
in quo transactio initur, nisi iuri divino vel ecclesiastico adversentur et
salvo praescripto canonum qui sequuntur „ (can. 1926}.
* Transactio fieri valide nequit sive in causa criminali, sive in con­
tentiosa, in qua agitur vel de matrimonio dissolvendo, vel de materia
beneficiaria, cum de ipso beneficii titulo disceptatur, nisi legitima accedat
auctoritas, nec de rebus spiritualibus quotiescumque interveniat solutio
rei temporalis. Sed si quaestio fiat de bonis temporalibus ecclesiasticis et
de iis rebus quae, etsi spiritualibus sunt adnexae, seorsum tamen a spi­
ritualibus considerari queunt, transactio fieri potest, servatis tamen, si
materia id postulet, solemnitatibus a iure statutis pro alienatione rerum
ecclesiasticarum „ (can. /9.27).
“ Effectus transactionis ad exitum feliciter perductae dicitur compositio

in. - DE LAESIONE- DOMINII

6-J

seu concordia. — Expensarum, quas transactio postulaverit, nisi aliud
expresse cautum sit, utraque pars dimidium solvat „ (can. /928).
Si controversia committatur iudicio unius vel plurium, qui ad nor­
mam iuris quaestionem dirimant, vel de bono et aequo negotium pertra­
ctent et transigant, habetur compromissum in arbitros. Qui agunt ad nor­
mam iuris vocantur arbitri ; qui de bono et aequo, arbitraires (cf. can.
1929}.
" Praescripta can. 1926, 1927 etiam compromisso in arbitros appli­
centur „ (can. 1930).
“ Prohibentur ab arbitri munere valide gerendo laici in causis ec­
clesiasticis, excommunicat! et infames post sententiam declaratoriam vel
condenmatoriam ; religiosi vero munus arbitri ne suscipiant sine venia
Superioris „ (can. 1931).

III. - DE LAESIONE DOMINII.
i°) Reparatio damni illati.
1357 (659). " Ex delicto oritur: 1. Actio poenalis ad poenam decla­
randam vel infligendam, et ad satisfactionem petendam: 2) Actio civilis
ad reparanda damna, si cui delictum damnum intulerit „ (can. 2210).
Nota. Auctor agit de quasi-dclicto, Codex autem Canonicus licet ex­
presse non nominet quasi-delictum, tamen illud comprehendit in ipso de
licto, quia externa et moraliter imputabilis legis poenalis violatio obtinet
non modo si haec commissa fuerit cum intentione violandi eamdem le.
geni, sed etiam si ex imprudentia et negligentia dumtaxat. (Cf. in Cod.
can. zig), 2I99> 2200, 2203 etc.).

20) Cooperatio intusia.
1395 (694, 695 cf. 623 seqq.). § 1) “ Qui communi delinquendi con
silio simul physice concurrunt in delictum, omnes eodem modo rei ha­
bentur, nisi adiuncta alicuius culpabilitatem augeant vel minuant „.
§ 2) “ In delicto quod sua natura complicem postulat, unaquaeque
pars est eodem modo culpabilis, nisi ex adiunctis aliud appareat
§ 3) “ Non solum mandans, qui est principalis delicti auctor, sed
etiam qui ad delicti consummationem inducunt, vel in hanc quoquo modo
concurrunt, non minorem, ceteris paribus, imputabilitatem contrahunt, quam
ipse delicti exsecutor, si delictum sine eorum opera commissum non fuis­
set. — § 4) Si vero eorum concursus facilius tantum reddidit delictum,
quod etiam sine eorundem concursu commissum fuisset, minorem impu­
tabilitatem secumfert „.
§ 5) “ Qui suum influxum in delictum patrandum opportuna retra-

ό4

OBLIGATIO SERVANDI SECRETUM

datione abduxerit plene, ab omni imputabilitate liberatur, etiamsi exse.
cutor delictum ob alias causas sibi proprias nihilominus patraverit; si
non abduxerit plene, retractatio minuit, sed non aufert culpabilitatem
§ 6) “ Qui in delictum concurrit, suum dumtaxat officium negligendo,
imputabilitate tenetur proportionata obligationi, qua adigebatur ad deli­
ctum suo officio impediendum „.
§ 7) “ Delicti patrati laudatio, fructuum participatio, delinquentis oc­
cultatio, et receptatio, aliive actus delictum iam plene absolutum subsé­
quentes, nova delicta constituere possunt, si nempe poena in lege ple­
ctantur; sed, nisi cum delinquente de illis actibus ante delictum con­
ventum fuerit, non secumferunt delicti patrati imputabilitatem „ (can. 2209).
u Omnes, qui in delictum concurrunt ad normam can. 2009, §§ J*3
obligatione tenentur in solidum expensas et damna resarciendi, quae ex
delicto quibuslibet personis obvenerint, licet a iudice pro rata damnati „
(can. 22//).
1397 (694) cf. can. 2209, § y in η. 1395 (694. ^>74)·
1415 (690) cf. can. 2209, § 6 in n. 1395 (694, 690).
1411 (684; cf. can. 2 09, § 7 in n, 1395 (694, 684).
1425, 1426 (694) cf. can. 2211, in num. 1395 (694, 695).

DE OCTAVO DECALOGI PRAECEPTO
OBLIGATIO SERVANDI SECRETUM.

X

Tenentur ad secretum servandum:
1540 (469) i) “ Omnes, qui ad Congregationes, Tribunalia, Officia Ro­
manae Curiae pertinent, intra fines et secundum modum ex disciplina
unicuique piopria determinatum „ (can. 2433}.
2) Officiales Curiae dioecesanae intra fines et modum a iure vel
ab Episcopo determinatum (can. 364).
3) Omnes qui receperint informationes circa adspirantes ad reli­
gionem, luxta can. 545, 546. Cf. num. 261, Il (1098, I).
4) In matrimoniis conscientiae, Sacerdos assistens, testes, Ordina­
rius eiu>que successores, et etiam alter coniux, altero non consentiente
divulgationi, ad norm. can. 1105, 1106.
5) In iudicio criminali et interdum etiam in contentioso, iudices et
tribunalis adiutores, ad normam can. 1623, §§ 1, 2. Cfnum. 5,11 (951, I),
6) Omnes, quibus aliquid manifestatum est ratione vel sacri mini­
sterii (extra sacramentalem confessionem 1, vel officii, vel etiam praestiti
consilii, uti sunt v. g. Parochi, magistratus civitatum, medici, obstetrices,

65

I. - DECIMAE

I

advocati, notarii, aliique, quod attinet ad negotia huic secreto obnoxia
(cf. can. ijf), § 2, n. 1 in num. 65, Il (977, I).
7) Personae, quae in processu beatificationis Servorum Dei par­
tem habent, ad norm. can. 2037 (c/· num. 550 (308) 1. et can. 2012, § i ;
20ji, n. j tn Cod.).
8) Examinatores dioecesani, consultores parochi et notarius in pro­
cessibus de quibus in can. 2142 et seqq. ad norm. can. 2144. (ÇA can·
2142, 2144 in Cod.).
9) Scrutatores et praeses Collegii in electionibus, ad normam can.
171, §2. (Cf tn Cod. can. 171).
jo) Demum omnes qui ad secretum servandum a competente aucto­
ritate adstricti sunt (cf. in Cod. can. jof, 1623, § j ; 1769 ; 1944, § 1 etc.).
1545 (4“2). “ Omnes religiosi sive viri sive mulieres, libere pos­
sunt mittere litteras, nulli obnoxias inspectioni, ad Sanctam Sedem eiusque in natione Legatum, ad Cardinalem Protectorem, ad proprios Supe­
riores maiores, ad Superiorem domus forte absentem, ad Ordinarium loci
cui subiecti sint et, si agatur de monialibus quae sub regularium iurisdictione sunt, etiam ad Superiores maiores Ordinis; et ab illis omnibus
praedicti religiosi, viri aut mulieres, litteras item nemini inspiciendas
recipere „ (can. 611).

1)1·: PRIMO ET SECUNDO ECCLESIAE PRAECEPTO
1. — DECIMAE.
1548 (473). “ Ad decimarum et primitiarum solutionem quod attinet,
peculiai ia statuta ac laudabiles consuetudines in unaquaque regione ser­
vemur υ (can. if 02).
Nota. Decimae distingui solent in dominicales, si impositae sint ra­
tione dominii proprietatis et sacramentales, si propter cultum divinum; in
rtalcs si ex rebus ipsis proveniant, et personales, si ex personae indu­
stria lucrativa sint solvendae. Cf. n. 463e I (787, n. 54 II).

II. - OBSERVATIO FESTORUM.

1550 (474). “ Dies festos, itemque dies abstinentiae et ieiunii, uni­
versae Ecclesiae communes, constituere, transferre, abolere unius est su­
premae ecclesiasticae auctoritatis. — Ordinarii locorum peculiares suis
5

À

66

DE TERTIO ET QUARTO ECCLESIAE PRAECEPTO

dioecesibus seu locis dies festos aut dies abstinentiae et ieiunii possunt,
per modum tantum actus, indicere „ (can. 1244). (Cf. can. 1248, 1249 tH
num. 639, 644 (338, 348) I).
1551 (475). “ Dies festi sub praecepto in universa Ecclesia sunt tan­
tum: Omnes et singuli dies dominici, festa Nativitatis, Circumcisionis, Epi­
phaniae, Ascensionis et SS. Corporis Christi, Immaculatae Conceptionis
et Assumptionis Almae Genitricis Dei Mariae, S. Joseph eius sponsi, BB.
Petri et Pauli Apostolorum, Omnium denique Sanctorum. — Ecclesiastico
praecepto dies festi Patronorum non subiacent; locorum autem Ordinarii
possunt solemnitatem exteriorem transferre ad dominicam proxime sequen­
tem. — Sicubi aliquod festum ex enumeratis legitime sit abolitum vel
translatum, nihil inconsulta Sede Apostolica innovetur „ (can. 124J}.
Festa quae non euumerantur in can. 1247, § 1 *PSO facto ipsaque
lege nullibi sunt amplius de praecepto, etiamsi in aliqua natione, dioe­
cesi aut loco antea fuerint de praecepto ex particulari lege vel consue­
tudine etiam centenaria loci, aut ex speciali concessione Sanctae Sedis,
ita ut iis diebus non amplius fideles urgeat obligatio audiendi Missam
et abstinendi ab operibus servilibus. (Coni, ad Cod. int. 17 feb. 1918 A. A.
S. vol. X, f. 170 III).

DE TERTIO ET QUARTO ECCLESIAE PRAECEPTO
1552 I477, 480). “ Omnis utrius sexus fidelis, postquam ad annos di­
scretionis, idest ad usum rationis, pervenerit, tenetur omnia peccata sua
saltem semel in anno fideliter confiteri „ (can. 906).
14 Omnis utriusque sexus fidelis, postquam ad annos discretionis, idest
ad usum rationis, pervenerit, debet semel in anno, saltem in Paschate,
Eucharistiae sacramentum recipere, nisi forte de consilio proprii sacer­
dotis, ob aliquam rationabilem causam, ad tempus ab eius perceptione
duxerit abstinendum „ (can. 8/9, $ /).
1553 (478). Puer censetur ad annos discretionis pervenisse cum per­
venerit ad usum rationis (cf. can. 859, § r; 906)} expleto autem septen­
nio usum rationis habere praesumitur (cf. can. 88, § 3).
1559 (479). 11 Praecepto confitendi peccata non satisfacit, qui confes­
sionem lacit sacrilegam vel voluntarie nullam „ (can. 907].
1562 (480) “ Suadendum fidelibus ut huic praecepto satisfaciant in sua
quisque paroecia; et qui in aliena paroecia satisfecerint, curent proprium
parochum de adimpleto praecepto certiorem facere „ (can. 859, § 7).
1563 (480). “ Paschalis communio fiat a Dominica Palmarum ad Do­
minicam in albis; sed locorum Ordinariis fas est, si ita personarum ac lo­
corum adiuncta exigant, hoc tempus etiam pro omnibus suis fidelibus

I.

LEX ABSTINENTIAE

67

anticipare, non tamen ante quartam diem dominicam Quadragesimae,
vel prorogare, non tamen ultra festum sanctissimae Trinitatis „ {can.

1564, 1566 (482, 484). Cf. can. 859, § J in num. 1562 (480).
1567 (484). “ Praecepto communionis recipiendae non satisfit per sa­
crilegam communionem „ {can. 861'}.
1568 (481). * Praeceptum paschalis communionis adhuc urget, si
quis illud praescripto tempore, quavis de causa, non impoleverit „ (can.
$19, § ·/).
1570 bis (131 (2) II). “ Parocho est officium advigilandi, etiam per
examen, si opportunum prudenter iudicaverit, ne pueri ad sacram Synaxim accedant ante adeptum usum rationis vel sine sufficienti dispo­
sitione; itemque curandi ut usum rationis assecuti et sufficienter dispositi
quamprimum hoc divino cibo reficiantur „ {can. 854, § 5), „
“ De sufficienti puerorum dispositione ad primam communionem iudicium est sacerdoti a confessionibus eorumque parentibus aut iis qui loco
parentum sunt „ (can. 854, § 4).

1)1·: QUINTO ET SEXTO ECCLESIAE PRAECEPTO
I. — LEX ABSTINENTIAE.
t

“ Abstinentiae lex vetat carne iureque ex carne vesci, non autem
ovis, lacticiniis, et quibuslibet condimentis etiam ex adipe animalium „
(can. 1250).
1573 (485). " Lex solius abstinentiae servanda est singulis sextis fe­
riis „ (can. 1252, $ z).
“ Diebus dominicis vel festis de praecepto lex abstinentiae cessat, ex­
cepto testo tempore Quadragesimae; item cessat Sabbato Sancto post me­
ridiem „ {can. 1252, § 4).
“ Non cessat tamen diebus festis suppressis in Gallia, scilicet festis
Circumcisionis, Epiphaniae, Immaculatae Conceptionis B. V. M. et Bea­
torum Apostolorum Petri et Pauli „ (Coni. ini. Cod. ij februarii 1918,
A. A S. vol. X, fag. i~
jo I).
1573 bis (585). “Canonibus respicientibus abstinentiam et ieiunium
nihil immutatur de Induitis particularibus, de votis cuiuslibet personae
physicae vel moralis, de constitutionibus ac regulis cuiusvis religionis
vel Instituti approbati sive virorum sive mulierum in communi viven­
tium etiam sine votis „ (can. zzjf).
1574 (486). “ Abstinentiae lege tenentur omnes qui septimum aetatis
annum expleverint „ (can. 1254, § z).

68

H. - LEX IEIUNII

II. - LEX IEIUNII.

1578 (488,489). “Lex ieiunii praescribit, ut nonnisi unica per diem
comestio fiat; sed non vetat aliquid cibi mane et vespere sumere ser­
vata tamen circa ciborum quantitatem et qualitatem probata locorum con­
suetudine. — Nec vetitum est carnes ac pisces in eadem refectione per­
miscere; nec serotinam refectionem cum prandio permutare , (can. 1251).
u Lege ieiunii adstringuntur omnes ab expleto vicesimo primo aetatis
anno ad inceptum sexagesimum „ (can. 1254, § 2).
Quoad supputationem horarum diei in ieiunii vel abstinentiae lege
servandam cf. can. jj, § 1 Norm. Gen. Supputatio vero diei abstinentiae
et ieiunii facienda est ad normam can. 1246. Cf n. 639 (338).
1578 (488). “ Lex abstinentiae simul et ieiunii servanda est fer. IV
Cinerum, feriis sextis et sabbatis Quadragesimae, et feriis Quatuor Tem­
porum, pervigiliis Pentecostes, Deiparae in coelum assumptae, Omnium
Sanctorum et Nativitatis Domini. Lex solius ieiunii servanda est re­
liquis omnibus Quadragesimae diebus. Diebus Dominicis et festis de
praecepto lex abstinentiae et ieiunii, vel ieiunii tantum cessat, excepto
festo tempore Quadragesimae; nec pervigilia anticipantur: item cessat
Sabbato Sancto post meridiem (can. 1252, §§ 2, J, 4}.
1579 1488). Cf. can. 1252, § 2 in num. 1578 (482) L
1580 I904). Cf. can. 1251, § r in nant. 1578 (488) L
1595 seqq (498 seq.). Cf. can.12$ 1, §1 tn num. 1578 (488) I.
1601 1502).
C/. can. 1254, § 2 innum. 1578 (488) I;
can.1250 tn
num. 1572 (485) I.
1607 (504). Cf. can. I2$i, § 2 in num. 1578 (488) I.
1611 {505). Cf. can. i2$r, § 2 in num. 1578 (488) I.
1617 (509). Cf. can. 1254, § 2 in num. 1578 (488) I.
1619 [509 (3)]. Cf. can. 1 54, § 2 tn num. 1578 (488) Λ
1626 (312 ad.). “ Non solum Ordinarii locorum, sed etiam parochi,
in casibus singularibus, iustaque de causa, possunt subiectos sibi singu­
los fideles singularesve familias, etiam extra territorium, atque in suo
territorio etiam peregrinos, a lege communi de observantia festorum
itemque de observantia abstinentiae et ieiunii vel etiam utriusque di­
spensare. - Ordinarii, ex causa peculiari magni populi concursus, aut
publicae valetudinis, possunt totam quoque dioecesim seu locum a ieiunio et ab abstinentia vel etiam ab utraque simul lege dispensare. —
In religione clericali exempta eandem dispensandi potestatem habent Su­
periores ad modum parochi, quod attinet ad personas, de quibus in can.
514, § i (can. 1245). Vid. can. $14, § i in num. 615 (332) I.

PARS SECUNDA
DE STATIBUS PARTICULARIBUS
A. - DE PARTICULARIBUS LAICORUM OBLIGATIONI BUS
I. — DE 1UDICIBUS.
1 (951, 1). “ Nomine indicii ecclesiastici intelligitur controversiae in
re de qua Ecclesia ius habet cognoscendi, coram tribunali ecclesiastico,
legitima disceptatio et definitio. Obiectum iudtcii sunt: i°) personarum
physicarum vel moralium iura persequenda aut vindicanda, vel earumdem personarum facta iuridica declaranda; et tunc iudicium est conten­
tiosum; 2°) Delicta in ordine ad poenam infligendam vel declarandam; et
tunc iudicium est criminale „ (can. /552).
u Qui ad rem sibi vindicandam, seu ad ius suum in indicio perse­
quendum titulo agit iuris auctoritate subnixo, actione dimicat quae fiet ilotia dicitur. Si vero rei possessionem vel iuris quasi-possessionem po­
stulat, eius actio possessoria vocatur „ (can. /668). Unde distinctio inter
iudicium petitorium et possessorium.
5 (951, I). '* ludex competens parti legitime requirenti suum ministe­
rium ne recuset, firmo praescripto can. 1625, §1 „ (cati. /608) Vid. infer·
can. /625.
* ludex quovis in stadio causae se absolute incompetentem agnoscens,
suam incompetentiam declarare tenetur „ (can. 1611).
u ludex cognoscendam ne suscipiat causam, in qua ratione consan­
guinitatis vel affinitatis in quolibet gradu lineae rectae et in primo et
secundo gradu lineae collateralis, vel ratione tutelae et curatelae, intimae
vitae consuetudinis, magnae simultatis, vel lucri faciendi aut damni vi­
tandi aliquid ipsius intersit, vel in qua antea advocatum aut procurato­
rem egerit „ (cati. i6rj, § z).
“ In negotio quod privatorum solummodo interest, iudex procedere
potest dumtaxat ad instantiam partis; sed in delictis, et in iis quae pu­
blicum Ecclesiae bonum aut animarum salutem respiciunt, etiam ex of­
ficio „ (can. /6/8).
“ Si actor pro re sua probationes quas afferre posset, non afferat,
vel reus exceptiones sibi competentes non opponat, iudex ne suppleat.
Si vero agatur vel de publico bono, vel de animarum salute, eas sup­
plere potest et debet „ (can. /619).

70

J. - DE JUDICIBUS

" Iudices et tribunalia curent ut quamprimum, salva iustitia, causae
omnes terminentur, utque in tribunali primae instantiae ultra biennium
non protrahantur, in tribunali vero secundae instantiae ultra annum „
(can. 1620).
u Iudices qui cum certe et evidenter competentes sunt, ius reddere
recusant, vel qui temere se competentes declarant, vel qui ex culpabili
negligentia aut dolo actum nullum cum aliorum detrimento vel iniustum
ponunt aut aliud litigantibus damnum inierunt, tenentur de damnis et
ab Ordinario loci vel, si de Episcopo agatur, a Sede Apostolica, ad in­
stantiam partis aut etiam ex officio, congruis poenis pro gravitate culpae
puniri possunt, non exclusa officii privatione. — Iudices qui secreti legem
violare vel acta secreta cum aliis quoquo modo communicare praesum­
pserint, puniantur mulcta pecuniaria aliisque poenis, privatione officii
non exclusa, pro diversa reatus gravitate, salvis peculiaribus statutis,
quibus graviores poenae praescribantur „ (can. i6)2>, §§ 1, 2).
7-14 bis. Quae in hisce numeris proponuntur, partim confirmantur,
partim emendantur a novo Codice Iuris Canonici. Nimis longum esset
omnes canones referre qui ad praesentem materiam referuntur, imo foret
inutile, cum potius ius canonicum quam theologiam moralem respiciant;
ideoque satius erit eosdem canones tantummodo citare.
Quoad causas reservatas ipsi Romano Pontifici vel Tribunalibus
Sedis Apostolicae, vid. in Cod. can. 1557.
Quoad causas reservatas S. Officio, vid. in Cod. can. 247, 1962, 1993,
§ I» 1555» 50I> § 2.
Quoad causas matrimoniales, vid. in Cod. can. 1576, § 1, 1962 1965,
1966.
Quoad Tribunal S. R. Rotae, vid. in Cod. can. 1598-1601.
Quoad Tribunal Signaturae Apostolicae, vid. in Cod. can. 1602-1605.
Quoad causas contra sacram Ordinationem, vid. in Cod. can. 1993-1998.
Quoad causas clericorum non residentium, vid. in Cod. can. 2168-2175.
Quoad causas clericorum concubinal iorum, vid. in Cod. can. 2176-2181.
Quoad indicia in genere et praesertim quoad indicia contentiosa,
vid. in Cod. can. 1706-1924 et quoad iudicia criminalia vid. in Cod. can.
1933 195920 (933, I). “ Index et omnes tribunalis administri, occasione agendi
indicii, munera quaevis acceptare prohibentur „ (can. 1624).
“ Qui Curiae officiales seu administros quosvis ecclesiasticos, iudices,
advocatos vel procuratores donis aut pollicitationibus ad actionem vel
omissionem officio suo contrariam inducere tentaverit, congrua poena ple­
ctatur et ad reparanda damna, si qua illata sint, compellatur „ (can. 240J).
24 De arbitris cf. can. 1923-1931 in num. 1283 (950, 957) I.

III. - DE PROCURATORIBUS ET ADVOCATIS

7Γ

IL — DE PROMOTORE IUSTITIAE
ET VINCULI DEFENSORE.
* Constituatur in dioecesi promoter iustitiae et defensor vinculi ; ille
pro causis tum contentiosis in quibus bonum publicum, Ordinarii iudicio,
in discrimen vocari potest, tum criminalibus; iste pro causis, in quibus
agitur de vinculo sacrae ordinationis aut matrimonii „ (can. ij86).
u Ordinarii est promotorem iustitiae et vinculi defensorem eligere, qui
sint sacerdotes integrae famae, in iure canonico doctores vel ceteroqui
periti, ac prudentiae et iustitiae zelo probati „ (can. /589, § z).
“ Promoter et defensor constitui possunt tum ad universitatem cau­
sarum tum pro singulis causis „ (can. /588, § 2).
“ Promoter iustitiae et vinculi defensor electi ad universitatem cau­
sarum a munere non cessant, sede episcopali vacante, nec a Vicario Ca­
pitulari possunt removeri ; adveniente autem novo Praelato, indigent
confirmatione „ (can. /390).
“ In tribunali religiosorum promoter iustitiae sit eiusdem religionis
alumnus „ (can. /389, § 2).
“ Promoter iustitiae et vinculi defensor, qui reperiuntur in adiunctis,
de quibus in can. 1613, § 1, abstinere debent ab officio suo „ (can. /6/j,
§ 2). Cf. can. /6/3, § /, in num. 5 11 (951, 1).

III. — DE PROCURATORIBUS ET ADVOCATIS.
33 (959· I). “ Procurator et advocatus esse debent catholici, aetate
maiores, bonae famae; acatholicus non admittitur, nisi per exceptionem
et ex necessitate. Advocatus debet praeterea esse doctor vel alioqui vere
peritus, saltem in iure canonico. Religiosus admitti potest, nisi aliud in
constitutionibus caveatur, in causis tantum in quibus vertitur utilitas
suae religionis, de licentia tamen Superioris „ (can. 1637).
“ Advocati et procuratores possunt ab eo a quo constituti sunt, re­
moveri, salva obligatione solvendi honoraria ipsis debita „ (can. 1664, § /).
40 “ Vetatur uterque emere litem, aut sibi de immodico emolumento
vel rei litigiosae parte vindicata pacisci. Quae si fecerint, nulla est pactio,
et a iudice vel ab Ordinario poterunt poena pecuniaria mulctari; advo­
catus praeterea tum ab officio suspendi, tum etiam si recidivus sit, de­
stitui et titulo privari „ (can. /667).
" Advocati et procuratores qui ob dona aut pollicitationes aut quam­
libet aliam rationem suum officium prodiderint, ab offi io repellantur, et,
praeter damnorum refectionem, mulcta pecuniaria aliisve congruis poenis
plectantur „ (can. /666).
40 (961, I). “ Pauperes, si in totum impares sint expensis iudiciali-

I?

IV. - DE NOTARIIS ET APPARITORIBUS

bus sustinendis, ius habent ad gratuitum patrocinium; si ex parte tan­
tum, ad expensarum diminutionem „ (cati. 1914}.
“ Ad gratuitum pauperum patrocinium index in singulis causis eligat
aliquem < x advocatis in suo foro approbatum, qui ab hoc munere explendo,
nisi ex causa iudici probata, sese subducere nequit, secus a iudice
congrua poena, etiam suspensionis ab officio, plecti potest — Deficientibus
advocatis, iudex Ordinarium roget ut aliam idoneam personam si opus
sit designet ad pauperis patrocinium suscipiendum „ (can. 19/6).
41 Cf. can. 1637 in num. 33 Ιί (959, I).
44 “ Tribunalis collegialis praeses debet unum de iudicibus ponen­
tem seu relatorem designare qui in ccetu iudicum de causa referat et
sententias in scriptis redigat „ (can. 1384}.

IV. — DE NOTARIIS ET APPARITORIBUS.
46 (970, I). “ Officium notariorum est : Conscribere acta seu instru­
menta ciica dispositiones, obligationes, citationes, et intimationes iudiciales, decreta, sententias aliave circa quae eorum opera requiritur; —
In scriptis fideliter redigere quae geruntur eaque cum significatione
loci, diei, mensis et anni subsignare; acta vel instrumenta legitime petenti
ex regesto, servatis servandis, exhibere et eorum exemplaria cum auto­
grapho conformia declarare; —Conscribere acta nequit notarius nisi in
territorio illius Episcopi a quo est electus, aut pro negotio ad quod est
legitime constitutus „ (can. 374}. Cf. can. 372, 373 in num, 215, //.
47 “ Cuilibet processui interesse oportet notarium, qui actuarii of­
ficio fungatur; adeo ut nulla habeantur acta, si actuarii manu non fue­
rint exarata, vel saltem ab eo subscripta „ (can. /383).
“ Notarii, actuarii et cancellarius sine indicis mandato tradere pro­
hibentur exemplar actorum iudicialium et documentorum quae sunt pro­
cessui acquisita „ (can. 1643, § J)·
54 (905, I). “ Apparitores constituuntur ad sententias ac decreta iu­
dicis, eo committente, exsecutioni mandanda. Debent esse laici, nisi pru­
dentia in aliqua causa suadeat ut ecclesiastici ad id muneris assumantur.
Acta quae hi confecerint, publicam fidem faciunt „ (can. 1391-1393}.

V. — DE ACCUSATORIBUS.
60 (974, I) “ Actio seu accusatio criminalis uni promotori iustitiae,
ceteris omnibus exclusis, reservatur „ (can. 1934}.
• Quilibet tamen fidelium semper potest delictum alterius denuntiare

VI.

DE TESTIBUS

73

ad satisfactionem petendam vel damnum sibi resarciendum, vel etiam
studio iustitiae ad alicuius scandali vel mali reparationem „ (can. JQjf, § /).
61 * Imo obligatio denuntiationis urget quotiçscumque ad id quis
adigitur sive lege vel peculiari legitimo praecepto, sive ex ipsa naturali
lege ob fidei vel religionis periculum vel aliud imminens publicum ma­
lum „ (ran. JW, § i).
“ Denuntiatio scriptis a denuntiante subsignatis vel oretenus fieri
debet loci Ordinario, vel Cancellario Curiae, vel vicariis foraneis, vel
parochis, a quibus tamen, si viva voce facta fuerit, scriptis est consignanda
et statim ad Ordinarium deferenda „ (can. içj6).
“ Qui delictum denuntiat debet promotori iustitiae adiumenta sup­
peditare ad eiusdem delicti probationem „ (can. ryjj').
Quoad causas matrimoniales, “ habiles ad accusandum sunt: i°) Con­
iuges, in omnibus causis separationis et nullitatis. nisi ipsi fuerint impe­
dimenti causa; 2°) Promotor iustitiae in impedimentis natura sua publi­
cis. Reliqui omnes, etsi consanguinei, non habent ius matrimonia accu­
sandi, sed tantummodo nullitatem matrimonii Ordinario vel promotori
iustitiae denuntiandi „ (can. 1971).
“ Validitatem sacrae ordinationis accusare valet clericus peraeque
ac Ordinarius cui clericus subsit vel in cuius dioecesi ordinatus sit. Solus
clericus, qui existimet se ex sacra ordinatione obligationes ordini adnexas
non contraxisse, potest declarationem nullitatis onerum petere,, (can. 1994).

VI. — DE TESTIBUS.
64 (977, I). * Omnes possunt esse testes, nisi expresse a iure repel­
lantur vel in totum vel ex parte „ (can. 1756}·
u Ut non idonei repelluntur a testimonio ferendo impuberes et mente
debiles „ (can. 1757, § /).
“ Ut suspecti : r°) excommunicati, periurii, infames post sententiam
declaratoriam vel condemnatoriam ; 20) Qui ita abiectis sunt moribus ut
fide digni non habeantur; 3") Publici gravesque partis inimici „ (can.
$ *)·
• Ut incapaces: i°) Qui partes sunt in causa, aut partium vice fun­
guntur, veluti tutor in causa pupilli, Superior aut administrator in causa
suae communitatis aut piae causae, cuius nomine in iudicio consistit, iudex eiusve assistentes, advocatus aliique qui partibus in eadem causa
assistunt vel astiterunt ; 20) Sacerdotes, quod attinet ad ea omnia quae
ipsis ex confessione sacramentali innotuerunt, etsi a vinculo sigilli soluti
sint; imo audita a quovis et quoquo modo occasione confessionis ne ut
indicium quidem veritatis recipi possunt; 30) Coniux in causa sui con­
iugis, consanguineus et afiinis in causa consanguinei vel affinis, in quo­
libet gradu lineae rectae et in primo gradu collateralis, nisi agatur de

74

VII.

DE REIS

causis quae ad statum civilem aut religiosum personae spectant, cuius
notitia aliunde haberi nequeat, et bonum publicum exigat ut habeatur
(can. ιγ^γ).
“ Non idonei et suspecti audiri poterunt ex decreto .iudicis, quo
id expedire declaretur; sed eorum testimonium valebit tantummodo ut in­
dicium et probationis adminiculum, et generatim iniurati audiantur „ (ca­
non i/fS).
(977, I) “ Si quis sponte compareat testimonii reddendi gratia,
iudex poterit eius testimonium admittere vel repellere prout expedire
censuerit „ (can. 1760 § z).
* Testis, antequam testimonium edat, iusiurandum praestare debet
de tota ac sola veritate dicenda, salvo praescripto can. 1758 „ (can. /767,
§ i, cf. can. 17in num. 64 977, I).
* Testes iudici legitime interroganti respondere et veritatem fateri
debent „ (can. /7/j $ /).
68 (979, 1). “ Ab hac obligatione (respondendi iudici) eximuntur:
i°) Parochi aliique sacerdotes quod attinet ad ea quae ipsis manifestata
sunt ratione sacri minister! extra sacramentalem confessionem ; civitatum
magistratus, medici, obstetrices, advocati, notarii aliique qui ad secretum
officii etiam ratione praestiti consilii tenentur, quod attinet ad negotia
huic secreto obnoxia ; 20) Qui ex testificatione sua sibi vel consanguineis
vel affinibus in quolibet gradu lineae rectae ed in primo gradu lineae
collateralis, infamiam, periculosas vexationes, aliave mala valde gravia
obventura timent; 30) Ili de quibus in can. 1757 § 3 n. 2 (can. 175$ §2).
Cf. su/>. num. 64 (977, I).
69 (977, I). “ Testes iudici legitime interroganti scienter falsum af­
firmantes aut verum occultantes puniantur ad normam can. 1743 §3;
eademque poena mulctentur omnes, qui testem vel peritum donis, polli­
citationibus aut alio quovis modo inducere praesumpserint ad falsum te­
stimonium dicendum aut ad veritatem occultandam „ (can. 17 § j).

VII. - DE REIS.
72 (975. 1) “ Reus legitime conventus respondere debet „ (can. 1646}.
“ Iudici legitime interroganti partes respondere tenentur et fateri
veritatem, nisi agatur de delicto ab ipsis commisso. Si pars legitime in­
terrogata respondere recuset, quanti facienda sit haec recusatio, utrum
iusta sit, an confessioni aequiparanda, nec ne, iudicis est aestimare. Pars
quae respondere debet, si illegitime respondere recusaverit aut si post­
quam responderit mendax reperta fuerit, puniatur, ad tempus a iudice
pro rerum adiunctis definiendum, remotione ab actibus legitimis ecclesiasti­
cis ; etsi ante responsionem iusiurandum de veritate dicenda praestiterit,
laicus interdicto personali, clericus suspensione plectatur „ (can. 1/4}}·

DE STATU CLERICORUM

I
I

75

“ Iusiurandum de veritate dicenda in causis criminalibus nequit iudex accusato deferre; in contentiosis, quoties bonum publicum in causa
est, debet illud a partibus exigere ; in aliis, potest pro sua prudentia „
(cati. 1744V

I

------------

99
VIII. — DE APPELLATIONE.

!

'

86 “ Pars quae aliqua sententia se gravatam putat, itemque promoter
iustitiae et defensor vinculi in causis in quibus interfuerunt, ius habent
a sententia appellandi, idest provocandi ab inferiore iudice qui sententiam
tulit, ad superiorem, salvo praescripto can. 1880 “ (can. /879), ubi enu
merantur sententiae, a quibus non datur appellatio.
“ A Tribunali Episcopi Suffraganei appellatur ad Metropolitani. A
causis in prima istantia pertractatis coram Metropolita fit appellatio ad
loci Ordinarium, quem ipse Metropolita, probante Sede Apostolica, semel
pro semper designaverit. Pro causis primo agitatis coram Archiepiscopo
qui caret Suffraganeis vel coram loci Oidinario immediate Sedi Apostolicae subiecto fit appellatio ad Metropolitani, de quo in can. 285 „ (can.
1^)4, §§ r, 2, j), idest ad aliquem Metropolitani viciniorem, vel iam
electum semel pro semper, praevia Sedis Apostolicae approbatione, vel
eligendum.
* Inter religiosos exemptos, pro omnibus causis coram Superiore
provinciali actis tribunal secundae instantiae est penes supremum Mode­
ratorem ; pro causis actis coram Abbate locali, penes supremum Mode­
ratorem Congregationis monasticae ; pro causis vero de quibus in ca­
none 1579, § 3, servetur praescriptum §§ 1, 2, 3 huius canonis „ (can.
V94 § 4)·
Can. 1579, § 3, haec habet M Si controversia enascatur inter reli­
giosas personas physicas vel morales diversae religionis, aut etiam inter
religiosos eiusdem religionis non exemptae vel laicalis, aut inter religio­
sum et clericum saecularem vel laicum, index primae instantiae est Ordi­
narius loci „.

DE STATU CLERICORUM
95 “ Ex divina institutione sunt in Ecclesia clerici a laicis distineri,
licet non omnes clerici sint divinae institutionis „ (can. 107).
u Qui divinis ministeriis per primam saltem tonsuram mancipati
sunt, clerici dicuntur. Non sunt omnes in eodem gradu, sed inter eos sacra
hierarchia est, in qua alii aliis subordinantur „ (can. 108
r, 2).

?6

I. - OBLIGATIONES COMMUNES CLERICORUM

I. — OBLIGATIONES COMMUNES CLERICORUM.

i) Obligationes positivae.
(988, 1) u Clerici debent sanctiorem prae laiçis vitam interiorem 1.
exteriorem ducere eisque virtute et recte factis in exemplum excellere,
(can. 124).
“ Curent locorum Ordinarii : i°) Ut clerici omnes poenitentiae sa­
cramento frequenter conscientiae maculas eluant; 2") Ut iidem quotidie
orationi mentali per aliquod tempus incumbant, sanctissimum Sacramen­
tum visitent, Deiparam Virginem mariano rosario colant, conscientiam
suam discutiant „ (can. 12$).
u Omnes sacerdotes saeculares debent tertio saltem quoque anno
spiritualibus exercitiis, per tempus a proprio Ordinario determinandum,
in pia aliqua religiosa domo ab eodem designata vacare; neque ab eis
quisquam eximatur, nisi in casu particulari, iusta de causa ac de expressa
eiusdem < Irdinarii licentia „ (can. 126}.
“ Omnes clerici, praesertim vero presbyteri, speciali obligatione
tenentur suo quisque Ordinario reverentiam et obedientiam exhibendi „
(can. 127).
“ Quoties et quamdiu id. indicio proprii Ordinarii, exigat Ecclesiae
necessitas, ac nisi legitimum impedimentum excuset, suscipiendum est
clericis ac fideliter implendum est munus quod ipsis fuerit ab Episcopo
commissum „ (can. /28).
u Clerici studia, praesertim sacra, recepto sacerdotio, ne intermittant
et in sacris disciplinis solidam illam doctrinam a maioribus traditam, et
communiter ab Ecclesia receptam sectentur, devitantes profanas vocum
novitates et falsi nominis scientiam » (can. /29).
" § i. Expleto studiorum curriculo, sacerdotes omnes, etsi beneficium
paroeciale ant canonicale consecuti, nisi ab Ordinario loci ob iustam
causam fuerint exempti, examen singulis annis saltem per integrum trien­
nium in diversis scientiarum sacrarum disciplinis, antea opportune de­
signatis, subeant secundum modum ab eodem Ordinario determinandum.
§ 2. In collatione officiorum et beneficiorum ecclesiasticorum ratio ha­
beatur eorum qui, ceteris paribus, in memoratis periculis magis praesti­
terunt „ (can. ijo).
97. Cf. can. 172 in num. 1015 (609).
“ Clerici, licet beneficium aut officium residentiale non habeant, a
sua tamen dioecesi per notabile tempus sine licentia saltem praesumpta
Ordinarii proprii ne discedant „ (can. r4f).
“ Qui eam licentia sui Ordinarii in aliam dioecesim transierit, suae
diocesi manens incardinatus, revocari potest, iusta de causa et naturali
aequitate servata ; et etiam Ordinarius alienae dioecesis potest ex iusta

I. - OBLIGATIONES CO.'MUaES CLERICORUM

77

causa eidem denegare licentiam ulterioris commorationis in proprio ter­
ritorio. nisi beneficio eidem contulerit „ (can. .41).
100-103 (995. I). “ Omnes clerici decentem habitum ecclesiasticum,
secundum legitimas locorum consuetudines et Ordinarii loci praescripta,
deferant, tonsuram seu coronam clericalem, nisi recepti populorum mores
aliter ferant, gestent, et capillorum simplicem cultum adhibeant. Annulo
ne utantur, nisi id ipsis a iure aut apostolico privilegio sit concessum.
Clerici minores qui propria auctoritate sine legitima causa habitum ec­
clesiasticum et tonsuram dimiserint, nec, ab Ordinario moniti, sese intra
mensem emendaverint, ipso iure e statu clericali decidunt „ \can. /j6).
104 (1000, I). “ Clerici, in maioribus ordinibus constituti, exceptis
iis de quibus in can. 213, 214, tenentur obligatione quotidie horas ca­
nonicas integre recitandi secundum proprios et probatos liturgicos li­
bros „ {can. 133).
Cf. can. 213 iit num. 192, II (1084, I).
Cf. can. 2Γ4 in num. 1015 (609).
107 (1000, I). “ In religionibus sive virorum sive mulierum, quibus
est chori obligatio, in singulis domibus ubi quatuor saltem sint reli­
giosi choro obligati et actu legitime non impediti, et etiam pauciores, si
ita ferant constitutiones, debet ad normam constitutionum quotidie divi­
num officium communiter persolvi. Missa quoque officio diei respondens
secundum rubricas quotidie celebrari debet in religionibus virorum et
etiam, quoad fieri possit, in religionibus mulierum. In eisdem religionibus
sive virorum sive mulierum, solemniter professi qui a choro abfuerunt,
debent, exceptis conversis, horas canonicas privatim recitare {can. 6/0).
117 (1000, I). “ Beneficiarius tenetur peculiaria onera beneficio ad­
nexa fideliter adimplere et praeterea canonicas horas quotidie recitare.
Si, nullo legitimo detentus impedimento, obligationi recitandi horas ca
nonicas non satisfecerit, fructus pro rata omissionis non facit suos, eosque fabricae ecclesiae aut Seminario dioecesano tradat vel in pauperes
eroget „ (can. 1473).
2) Obligationes negativae.

174 (1048, I) “ Clerici ab iis omnibus quae statum suum dedecent,
prorsus abstineant; indecoras artes ne exerceant: aleatoriis ludis, pecunia
exposita, ne vacent; arma ne gestent, nisi quando iusta timendi causa
subsit; venationi ne indulgeant, clamorosam autem nunquam exerceant;
tabernas aliaque similia loca sine necessitate aut alia iusta causa ab Or­
dinario loci probata ne ingrediantur,, (can. /38).
(1053, I)· “ Saecularem militiam ne capessant voluntarii, nisi cum
sui Ordinarii licentia, ut citius liberi evadant, id fecerint; ne ve intestinis
belli.·, et ordinis publici perturbationibus opem quoquo modo ferant „
(cati. 141, § /).

r
78

I. - OBLIGATIONES COMMUNES CLERICORUM

“ Clericus minor qui contra praescriptum § 1 sponte sua militiae
nomen dederit, ipso iure e statu clericali decidit „ (can. 141 § 2).
181 CJ. can. 138, in num. 174 (1048, I).
“ Spectaculis, choreis et pompis quae eos dedecent vel quibus cle­
ricos intéresse scandalo sit, praesertim in publicis theatris, ne intersint„
(can. 140).
(1049, I). 4 Caveant clerici ne mulieres, de quibus suspicio esse pos­
sit, apud se retineant aut quoquo modo frequentent. Eisdem licet cum
illis tantum mulieribus cohabitare in quibus naturale foedus nihil per­
mittit suspicari, quales sunt mater, soror, amita et huiusmodi. aut a qui­
bus spectata morum honestas cum provectiore aetate coniuncta, omnem
suspicionem amoveat. ludicium an retinere vel frequentare mulieres, etiam
illas in qua communiter suspicio non cadit, in peculiari aliquo casu scan­
dalo esse possit aut incontinentiae aflerre periculum, ad Ordinarium loci
pertinet, cuius est clericos ab hac retentione vel frequentatione prohibere.
Contumaces praesumuntur concubinarii „ (can. 133).
182 (1055, I). “ Prohibentur clerici per se \el per alios negotiatio­
nem aut mercaturam exercere sive in propriam sive in aliorum utilita­
tem „ (can. 142).
r
183 (1048,1) “ Ea etiam quae, licet non. indecora, a clericali tamen
statu aliena sunt, vitent. Sine apostolico induito medicinam vel chirur­
giam ne exerceant; tabelliones seu publicos notarios, nisi in curia ec­
clesiastica, ne agant; officia publica, quae exercitium laicalis iurisdictionis vel administrationis secumferunt, ne assumant. Sine licentia sui Or­
dinarii ne ineant gestiones bonorum ad laicos pertinentium, aut officia
saecularia quae secumferant onus reddendarum rationum; procuratoris aut
advocati munus ne exerceant, nisi in tribunali ecclesiastico, aut in civili
quando agitur de causa propria aut suae ecclesiae; in laicali indicio cri­
minali gravem personalem penam prosequente, nullam partem habeant,
ne testimonium quidem sine necessitate ferentes. Senatorum aut oratorum
legibus ferendis, quos deputatos vocant, munus ne sollicitent neve ac­
ceptent sine licentia Sanctae Sedis in locis ubi pontificia prohibitio inter­
cesserit ; idem ne attentent aliis in locis sine licentia tum sui Ordinarii,
tum Ordinarii loci in quo electio facienda est „ (can. 13g}.
Quoad habendas licentias ad exercenda officia praesidis, moderatoris,
a secretis, arcarii et similia in arcis nummariis, mensis argentariis ru­
ralibus, aliisque similibus operibus in temporale fidelium auxilium (quae
omnia clericis prohibita sunt decreto S. C. Consistorialis, 18 nov. 1910,
Docente Apostolo), recurrendum est ad Ordinarium proprium. (Com. Poni
2-3 iun. 1918. A. A. S. vol. X pag. 344. I).

I. - DE NATURA BENEFICII ECCLESIASTICI

79

DE BENEFICIS ET DE BENEFICIAT^
L — DE NATURA BENEFICII ECCLESIASTICI
136 (1077, D· “ Beneficium ecclesiasticum est ens iuridicum a compe­
tente ecclesiastica auctoritate in perpetuum constitutum seu erectum, con­
stans officio sacro et iure percipiendi reditus ex dote officio adnexos „
(can. 1409).
u Dotem beneficii constituunt sive bona quorum proprietas est penes
ipsum ens iuridicum, sive certae et debitae praestationes alicuius fami­
liae vel personae moralis, sive certae et voluntariae fidelium oblationes,
quae ad beneficii rectorem spectent, sive iura, ut dicitur, stolae intra fines
taxationis dioecesanae vel legitimae consuetudinis, sive chorales distribu­
tiones. exclusa tertia earundem parte, si omnes reditus beneficii choralibus distributionibus constent „ (can. 1410).
Vttàbis. 11 Deductis cuiuslibet generis expensis et salvo praescripto
can. 472, n. 1, fructus beneficii vacantis pro altera dimidia parte acere
scunt doti beneficii vel massae communi, pro altera cedunt fabricae ec
clesiae seu sacrario, salva legitima consuetudine qua fructus omnes in
bonum commune dioeceseos erogentur „ (can. 1481).
“ Si paroecia pleno iure fuerit unita domui religiosae, ecclesiae ca­
pitulari vel alii personae morali, debet constitui vicarius, qui actualem
curam gerat animarum, assignata eidem congrua fructuum portione, ar­
bitrio Episcopi „ (can. 471, § 1}.
187. “ Beneficia ecclesiastica dicuntur: 1' Consistorialia, quae in Con­
sistorio conferri solent; cetera non consistorialia. 20 Saecularia vel reli­
giosa, prout ad solos clericos saeculares vel solos clericos religiosos ·
spectant; omnia autem beneficia, erecta extra ecclesias vel domus religio­
sorum, in dubio saecularia esse praesumuntur; 30 Duplicia seu reside»·
tiaha, vel simplicia seu non residentialia, prout, praeter officium beneficiale, adnexam habent, vel minus, obligationem residendi ; 40 Manualia,
temporaria seu aniovibilia, vel perpetua seu inaniovibilia, prout conferun­
tur revocabiliter vel in perpetuum; 50 Curata vel non curata, prout cu­
ram animarum adnexam habent vel non „ (can. 1411}.
“ Licet aliquam cum beneficiis similitudinem praeseferant, in iure ta­
men beneficii nomine non veniunt: i° Vicariae paroeciales non in per­
petuum erectae. 20 Cappellaniae laicales, quae scilicet erectae non sunt
a competente auctoritate ecclesiastica. 30 Coadiutoriae cum vel sine fu­
tura successione. 40 Pensiones personales. 50 Commenda temporaria, idest
concessio redituum alicuius ecclesiae aut monasterii alicui facta ita ut,
eo deficiente, reditus ipsi ad ecclesiam vel monasterium revertantur „
(can. 1412).

8q

il - ACQUISITIO BENEFICIORUM

ECCLESIASTICORUM

II. - ACQUISITIO BENEFICIORUM ECCLESIASTICORUM.
188 (1078, I). “ Officium ecclesiasticum nequit sine provisione ca­
nonica valide obtineri. Nomine canonicae provisionis venit concessio officii
ecclesiastici a competente auctoritate ecclesiastica ad normam sacrorum
canonum facta „ (can. 14]} idem dicendum de beneficiis.
" Provisio officii ecclesiastici fit vel per liberam collationem a legi­
timo Superiore, vel per eius institutionem, si praecesserit praesentatio a
patrono aut nominatio, vel per eius confirmationem aut admissionem si
praecesserit electio aut postulatio vel tandem per simplicem electionem
et electi acceptationem, si electio non egeat confirmatione „ (can. 148].
Quoad electionem, vid. in Cod. can. 161-178.
Quoad postulationem, vid. in Cod. can. 179-182.
Quoad praesentationem, vid. in Cod. can. 1455-1468.
Quoad collationem, vid. in Cod. can. 152-159.
Quoad Summi Pontificis electionem, vid. in Cod. can. 160.
“ Ius Romano Pontifici est beneficia in universa Ecclesia conferendi
eorumque collationem sibimet reservandi „ (can. 1431).
§ i, “ Praeter omnia beneficia c<>nsistonalia, et omnes dignitates ecclesiai um cathedralium et collegiatarum, ad normam can. 396, § r, sunt
reservata Sedi Apostolicae. quamquam vacanti, sola beneficia, quae infra
memorantur:
i° Omnia beneficia, etiam curata, quae vacaverint per obitum, pro­
motionem, renuntiationem vef translationem S. R. E. Cardinalium, Le­
gatorum Romani Pontificis, officialium maiorum Sacrarum Congrega­
tionum, Tribunalium et Officiorum Romanae Curiae, et Familiarium, etiam
honoris tantum, Summi Pontificis tempore vacationis beneficii;
20 Quae, fundata extra Romanam Curiam, vacaverint per beneficiarii
obitum in ipsa Urbe;
30 Quae invalide ob simoniae vitium collata fuerint;
40 Denique beneficia, quibus Romanus Pontifex per se vel per dele­
gatum manus apposuit his qui sequuntur modis; si electionem ad bene­
ficium irritam declaraverit, vel vetuerit electores ad electionem procedere;
si renuntiationem admiserit; si beneficiarium promoverit, transtulerit, be­
neficio privaverit; si beneficium in commendam dederit.
§ 2 At nunquam sunt reservata, nisi id expresse dicatur, beneficia
manualia aut iuris patronatus laicalis, vel mixti.
§ 3 Quod attinet ad collationem beneficiorum, quae Romae fundata
sint, leges peculiares de eisdem vigentes serventur (can. 1435}.
“ Coadiutores in beneficiis cum vel sine futura sue essione ab una
Sede Apostolica constitui possunt, salvo tamen praescripto can. 475, 476 „
(can. 14JJ).
“ Beneficia Sedi Apostolicae reservata ab inferioribus invalide con­
feruntur „ (can. 14J4).

8l

II. - ACQUISITIO BENEFICIORUM ECCLESIASTICORUM

In can. 475 agitur de constituendo vicario paroeciali adiutore in pa­
roecia. ubi paiochus ob senectutem, mentis vitium, imperitiam, caecitatem
aliamve permanentem causam suis muniis rite obeundis impar evaserit.
In can. 476 agitur de constituendo vicario paroeciali cooperatore in
paroecia, ubi parochus propter populi multitudinem aliasve causas ne­
queat indicio Ordinarii, solus convenientem curam gerere paroeciae.
In utroque casu ad Ordinarium loci spectat dare parocho vicarium
adiutorem, aut vicarium cooperatorem {cf. in Coci. can. 47$ § 1 ; 476 $ /).
“ Ad collationem beneficiorum vacantium. Cardinalis in proprio titulo
vel diaconia et Ordinarius loci in proprio territorio habent intentionem
in iure fundatam „ {can. 1432 § /). Cf. can. 152 in Coci.
" Exceptis dignitatibus, ad Episcopum pertinet, audito Ca, itulo, con­
ferre omnia et singula beneficia ac canonicatus in ecclesiis tum rathedralibus tum collegialibus, reprobata quavis contraria consuetudine et
revocato quolibet contrario privilegio, sed firma fundationis lege et prae­
scripto can. 1435 „ {can. 403). Cf. suf. can. 1433.
“ Con erre autem beneficia nequit Vicarius Generalis sine speciali
mandato; Vicarius autem Capitularis nec paroecias vacantes, nisi ad nor­
mam can. 455 § 2 n. 3. neque alia beneficia perpetua liberae collationis „
can. /432 § 2). In can. 455 2 n. 3, conceditur Vicario Capitulari facultas
conferendi paroecias liberae collationis, si sedes ab anno saltem vacaverit.
“ Si Ordinarius intra semestre ab habita certa vacationis notitia be­
neficium non contulerit, huius collatio devolvitur ad Sedem Apostolicam,
salvo praescripto can. 458 „ {can. 1432 § 3). Cf. can. 438 tn num. 191, II.
189 (1078, I). De iure patronatus vid. inf. η. III.
190. Cf. can. 399 § 2 et can. 431) § 4 in nient. 191, II (1080, I).
191. Beneficium quod confertur debet esse vacans renuntiatione, pri­
vatione, am tione, translatione, lapsu temporis praefiniti (cf. can. 183
§ i et can. /33}.
" Provisio officii de iure non vacantis ad normam can. 183 § 1, est
ipso facto irrita, nec subsequent! vacatione convalescit „ {can. /30 § /).
Cf. can. 183 in num. 192 II (1084, I).
“ Officium de iure vacans quod forte adhuc ab aliquo illegitime pos­
sidetur. conferri potest, dummodo rite secundum sacros canones decla­
ratum fuerit eaiu possessionem non esse legitimam, et de hac declara­
tione mentio fiat in litteris collationis „ (can. 131).
(ιο;9, I). “ Ad vacans officium promovendus debet esse clericus,
iis qualitatibus praeditus, quae a iure communi vel particulari aut a lege
fundationis ad idem officium requiruntur „ (can. 133 § /).
(1080, 1) “ Assumatur, omnibus perpensis, magis idoneus sine
ulla personarum acceptione „ (can. 133 § 2}.
“ Beneficium ecclesiasticum clerico invito et provisionem non expresse
acceptanti valide conferri nequit „ (can. 1436}.
" B -neficia saecularia nonnisi clericis e clero saeculari conferenda
sunt; religiosa sodalibus illius religionis, ad quam beneficia pertinent „
{can. 1442}.
6

■J· . ..

82

*

!
■
U
•4
J
«

• '

Π. - ACQUISITIO BENEFICIORUM

ECCLESIASTICORUM

Quilibet excommunicatus, nequit consequi dignitates, officia, beneficia,
pensiones ecclesiasticas, aliudve munus in Ecclesia „ (can. 2265 § i n. 2).
Idem dicendum de suspensis (can. 2283), de personaliter interdictis (cati.
2277 n. y) et de iis, qui infamia iuris laborant (can. 2294 § 2). Qui la­
borat infamia facti repelli debet a dignitatibus, beneficiis et officiis eccle­
siasticis (can. 2294 § 2).
Quilibet professus ad saeculum regressus, licet valeat ad normam
can. 641 sacros ordines exercere, prohibetur tamen sine novo et speciali
Sanctae Sedis induito quolibet beneficio in basilicis maioribus vel mino,
ribus, et in ecclesiis cathedralibus „ (can. 642 § / n. z). Idem dicendum
“ de iis qui vota temporaria, vel juramentum perseverantiae, vel peculiares
quasdam promissiones ad normam suarum constitutionum ediderunt et
ab eisdem dispensati fuerunt, si per sex integros annos eisdem ligati fue­
rint „ (can. 642 § 2).
11 Si ad beneficium obtinendum susceptio alicuius ordinis requiratur,
beneficiarius talem ordinem ante beneficii collationem iam receperit opor­
tet „ (can. 1474).
“ Officia quae curam animarum sive in foro externo sive in interno
secumferunt, clericis nondum sacerdotio initiatis conferri valide nequeunt „
(can. rj4).
u In collatione officiorum et beneficiorum ecclesiasticorum ratio ha­
beatur eorum qui, ceteris paribus, in periculis, de quibus in can. 130 §1
magis praestiterunt „ (can. 170 § 2). Cf. can. 170 § 1 in num. 95 //(988 I).
S. R. E, Cardinales Senatum Romani Pontifici constituunt, eidemque
in regenda Ecclesia praecipui consiliarii et adiutores assistunt (can. 2jo).
Cardinales libere a Romano Pontifice ex toto terrarum orbe eliguntur
viri, saltem in ordine presbyterali constituti, doctrina pietate ac rerum
agendarum prudentia egregie praestantes. A cardinalatus dignitate arcentur: i° Illegitimi, etiamsi per subsequens matrimonium fuerint legitimati; itemque alii irregulares, vel a sacris ordinibus impediti secundum
canonicas sanctiones, etsi cum ipsis apostolica auctoritate fuerit ad ordines et dignitatem etiam episcopalem dispensatum; 2° Qui prolem etiam
ex legitimo matrimonio susceptam, vel nepotem ex ea habet; 8' Qui piimo
aut secundo gradu consanguinitatis alicui Cardinali viventi coniuncti sunt.
(can. 2j2).
“Antequam quis in Episcopum a .sumai ur, constare debet, secundum
modum a Sede Apostolica determinatum, eum esse idoneum „ (can. jjo).
Cf can
tn mint. 897 II, ubi determinantur qualitates, qu bus praeditus esse debet clericus assumendus in episcopum.
“ Canonicus theologus et poenitentiarius el gantur qui aptiores pro
loci qualitate ad propria munera adimplenda reptria.itur; sed, ceteris paribus, praeferantur doctores in sacra theologia, si agatur de canonico
theologo, in sac> a theologia vel lure canonico, si de poenitentiario; expedit
praeterea ut canonicus poenitentiariu·» aetatis annum tricesimum exple­
verit. Praebenda theologalis et poenitentiaria ne conferantur, nisi prius

Π. - ACQUISITIO BENEFICIORUM ECCLESIASTICORUM

83

de vita, moribus, doctrina candidatorum plane constiterit, salva lege con­
cursus, ubi sit constituta „ (can. 399 $$ z, 2).
Canonicatus Episcopus conferat sacerdotibus doctrina vitaeque inte­
gritate praestantibus. — In cauonicattium collatione, ceteris paribus, ratio
habeatur illorum qui doctores in sacra theologia vel iure canonico re­
nuntiati fuerint in aliquo athenaeo, vel laudabiliter ministerium ecclesia­
sticum aut magisterium exercuerint, firmo praescripto can. 130 § 2 (can.
404). Cf. can. J30 in mint. 95, II (988, I).
M Loci Ordinarius, graviter onerata eius conscientia, obbgatione te­
netur vacantem paroeciam illi conferendi, quem magis idoneum ad eam
regendam habuerit sine ulla personarum acceptione. In hoc iudicio ratio
haberi debet non solum doctrinae, sed etiam earum omnium qualitatum,
quae ad paroeciam vacantem rite regendam requiruntur. Quare loci Or­
dinarius: i° Ne omittat documenta, si qua sint, ex Curiae tabulario de­
sumere quae clericum nominandum respiciunt et notitias, secretas quoque,
si opportunum iudicaverit, prudenter exquirere etiam ex locis extra dioe­
cesi m ; 20 Prae oculis habeat praescriptum can. 130 § 2; 30 Cl.ricum exa­
mini super doctrina coram se et examinatoribus synodalibus subiiciat; a
quo, de consensu e< 1 umdem examinatorum, potest dispensare, si a atur
de sacerdote doctrinae theologicae laude commendato „ (can. 439 §§ 1,
2, 3). Cf. suf), can. /30 § 2 et inf. can. 459 § 4.
“ Electi, postulati, praes mtati vel nominati a quibusvis personis ad
ecclesiastica officia ne confirmentur, admittantur a Superiore infra Roma­
num Pontificem, nisi antea fuerint a proprio Ordinario idonei reperti,
etiam per examen, si id ius vel officii ratio postulet aut Ordinarius op­
portunum iudicaverit „ (can. 149).
“ Omnia beneficia saecularia ad vitam beneficiarii conferenda sunt,
nisi aliud ferat vel lex fundationis, vel consuetudo immemorabilis, vel pe­
culiare indultum „ (can. /4/8).
(1082, I|. “ Nullus clericus habilis est ad acceptanda et retinenda
sive in titulum sive in commendam perpetuam plura beneficia incompatibilia. Incompatibilia sunt non solum duo beneficia, quorum onera uni­
versa idem beneficiarius per se implere simul nequeat, sed etiam duo be­
neficia quorum alterutrum ad honestam ipsius sustentationem sufficiat „
(can. 1439).
Firmo praescripto can. 188 n. 3, concessio alterius officii a Sede Apo­
stolica facta non valet, nisi in supplici libello mentio prioris incompatibilis habeatur, aut clausula derogatoria adiiciatur „ (can. 136 § 3). Cf.
can. 188, n. 3 in num. 192 //(1085 I).
“ Canonicus poenitentiarius prohibetur aliud simul officium in dioe­
cesi suscipere aut exercere, cui adnexa sit iurisdictio in foro externo „
(can. 399 § 3).
“ Tamquam simoniacae reprobantur deductiones ex fructibus, compen­
sationes ac solutiones a clerico in actu provisionis faciendae, quae collatori,
patrono aliisve cedant „ (can. 1441). Cf. can. 729 in num. 522 (293) I.

'I- —

84

HI. - IUS PATRONATUS

• Officiorum provisio cui nullus terminus fuit speciali lege praescri­
ptus, numquam differatur ultra sex menses utiles ab habita notitia va­
cationis, firmo praescripto can. 458 „ (can. rfj),
“ Vacanti paroeciae curet loci Ordinarius providere ad normam
can. 155, nisi peculiaria locorum ac personarum adiuncta, prudenti Ordi­
narii iudicio, collationem tituli paroecialis differendam suadeant „ (can. 458).
In conterenda praebenda theologali et poenitentiaria servanda est lex
concursus, ubi sit constituta (cf. can. jgy § 2).
u In regionibus, in quibus paroeciarum provisio fit per concursum
sive specialem ad normam const. Benedicti XIV “ Cum illud „ 14 dec. 1742,
sive generalem, haec forma retineatur donec Sedes Apostolica aliud de­
creverit „ (can. 459 § 4).
“ Nemo possessionem beneficii sibi collati aut propria auctoritate
capiat, aut non emissa fidei professione, si agatur de beneficiis pro quibus
haec fidei professio praescripta sit. Si agatur de beneficiis non consistorialibus, missio in possessionem, seu institutio corporalis, ad loci Ordi­
nalium spectat, qui ad id alium ecclesiasticum virum delegare poterit,
(can. 1444).
u Missio in beneficii possessionem fiat secundum modum iure pecu­
liari praescriptum, vel legitima consuetudine receptum, nisi iusta ex causa
Ordinarius ab eo modo seu ritu expresse in scriptis dispensaverit; quo
in casu haec dispensatio locum tenet captae possessionis. Loci Ordina­
rius praefiniat tempu< intra quod possessio beneficii capi debeat; quo
inutiliter praeterlapso, nisi iustum obstiterit impedimentum, beneficium
vacare declaret ad normam can. 188 n. 2 „ (can. 1444}. Cf. can. 188 in
num. 192, II (1085 I).
“ Possessio beneficii etiam per procuratorem, speciale mandatum ha­
bentem, capi potest „ (can. 1445).

III. — IUS PATRONATUS.
189 (1078, I). “ Ius patronatus est summa privilegiorum, cum qui­
busdam oneribus quae ex Ecclesiae concessione competunt fundatoribus
catholicis ecclesiae, cappellae aut beneficii, vel etiam eis qui ab illis cau­
sam habent (can. 1448}.
“ Curent locorum Ordinarii ut patroni, loco iuris patronatus quo
fruuntur aut saltem loco iuris praesentan ii, spiritualia suffragia etiam
perpetua pro se suisve acceptent. Si patroni id noluei int, eorum ius pa­
tronatus canonibus qui sequuntur, regatur „ (can. 1451}.
" Privilegia patronorum sunt: i° Praesentandi clericum ad eccle­
siam vacantem vel beneficium vacans; 20 Salva exsecutione onerum et
honesta bénéficiai ii sustentatione, alimenta ex aequitate obtinendi ex ec­
clesiae vel beneficii reditibus, si qui supersint, quodes patronus ad ino-

III. - IUS PATRONATUS

85

piam nulla sua culpa redactus fuerit, etiamsi ipse iuri patronatus re­
nuntiaverit in commodum Ecclesiae vel pensio in limine fundationis ipsi
patrono fuerit reservata, quae ad sublevandam eius inopiam non suffi­
ciat; q° Habendi, si ita ferant legitimae locorum consuetudines, in sui
patronatus ecclesia stemma gentis vel familiae, praecedentiam ante ce­
teros laicos in processionibus vel similibus functionibus, digniorem sedem
in ecclesia, sed extra presbyterium et sine baldachino „ {can. 1455}.
§ i. “ Onera seu officia patronorum sunt: i° Ordinarium loci mo­
nere, si bona ecclesiae seu beneficii dilapidari viderint, quin tamen se
immisceant administration! eorumdem bonorum; 20 Aedificare denuo
ecclesiam collapsam aut reparationes, iudicio Ordinarii, necessarias in
eadem facere, si ex titulo aedificationis ius patronatus habeant, et nisi
onus aedificandae denuo vel reparandae ecclesiae aliis incumbat ad nor­
mam can. 1186; 3° Supplere reditus, si ex titulo donationis ius patro­
natus proveniat, cum ecclesiae vel beneficii reditus ita defecerint, ut ne­
queat amplius vel cultus decenter in ecclesia exerceri, vel beneficium
conferri.— §2. Si ecclesia collapsa fuerit vel necessariis indigeat repara­
tionibus, aut si reditus defecerint ad normam § 1 nn. 2, 3, ius patronatus
interim quiescit. — § 3· Si patronus, intra tempus ab Ordinario sub
poena cessationis patronatus praefiniendum, ecclesiam denuo aedificaverit
vel restauraverit, aut reditus auxerit, ius patronatus revigescit; secus
ipso iure et sine ulla declaratione cessat „ {can. 1469).
In can. 1186 haec praescribuntur: “ Salvis peculiaribus legitimisque
consuetudinibus et conventionibus, et firma obligatione quae ad aliquem
spectat etiam ex constituto legis civilis: i° Onus reficiendi ecclesiam cathedralem incumbit ordine qui sequitur: Bonis fabricae, salva ea parte
quae necessaria est ad cultum divinum celebrandum et ad ordinariam
ecclesiae administrationem ; Episcopo et canonicis pro rata proventuum,
detractis necessariis ad honestam sustentationem; Dioecesanis, quos tamen
Ordinarius loci suasione magis quam coactione inducat ad sumptus ne­
cessarios, pro eorum viribus, praestandos. — 20 Onus reficiendi ecclesiam
paroecialem incumbit ordine qui sequitur; Bonis fabricae ecclesiae, ut
supra; Patrono; Iis qui fructus aliquos ex ecclesia provenientes perci
piunt secundum taxam pro rata redituum ab Ordinario statuendam; Paroecianis, quos tamen Ordinarius loci, ut supra, magis hortetur quam
cogat. — 3" Haec cum debita proportione serventur etiam quod attinet
ad alias ecclesias „.
“ Praesentatio, nullo obstante impedimento, sive agatur de patronatu
laicali sive de ecclesiastico et mixto, fieri debet, nisi brevius tempus lege
fundationis vel legitima consuetudine praescriptum luerit, saltem intra qua­
tuor menses a die quo is, cui ius est instituendi, patronum cer tiorem fecerit
de vacatione beneficii et de sacerdotibus qui in concursu fuerunt probati,
si agatur de beneficio quod per concursum conferri debet „ {can. 1457).
u Si intra praescriptum tempus praesentatio facta non fuerit, ecclesia
vel beneficium pro eo casu fit liberae collationis „ (can. 1458, § 1).

86

IV.

AMISSIO BENEFICIORUM ECCLESIASTICORUM

" Quilibet patronus antequam praesentatio acceptetur, non unum tan­
tum, sed plures praesentare potest, tum una simul tum etiam successive,
intra tempus tamen praescriptum, modo illos ne excludat quos prius prae­
senta vit „ (can. 1460, § 4).
“ Nemo potest praesentare seipsum neque aliis patronis accedere ut
suflragiorum numerum ad praesentationem necessarium pro se compleat „
(can. 1461).
“ Praesentatio labe simoniaca infecta, est ipso iure irrita, et etiam
institutionem forte subsecutam irritam reddit „ (can. 1465 § 2).
“ Si praesentatus non idoneus fuerit repertus, patronus, dummodo
tempus utile ad praesentandum sua negligentia lapsum ne sit, potest
alium intra tempus de quo in can. 1457 praesentare; sed si ne hic qui­
dem idoneus repertus fuerit, ecclesia vel beneficium pro eo casu fit libe­
rae collationis, nisi patronus vel praesentatus intra decem dies a signifi­
catione recusationis recursum a iudicio Ordinarii ad Sedem Apostolicam
interposuerit; quo pendente, suspendatur collatio usque ad finem contro­
versiae et interim, si opus sit, oeconomum ecclesiae vel beneficio vacanti
Ordinalius praeficiat „ (can. 1465 § /). Cf. can. 1457 sup. allegation.
“ Legitime praesentatus et idoneus repertus, acceptata praesentatione,
ius habet ad canonicam institutionem. Ius concedendi canonicam institu­
tionem proprium est Ordinarii loci, non autem Vicarii Generalis sine
mandato speciali. Si plures et omnes idonei praesentati sint, Ordinarius
eligit quem magis idoneum in Domino indicaverit „ (can. 1466}.
“ Institutio canonica pro quolibet beneficio etiam non curato dari
debet, nullo iusto obstante impedimento, intra duos menses ex quo prae­
sentatio facta sit „ (can. 146']').

IV.Λ — AMISSIO BENEFICIORUM ECCLESIASTICORUM.
»
192 (1084, I). “ Amittitur officium ecclesiasticum renuntiatione, pri­
vatione, amotione, translatione, lapsu temporis praefiniti. Resoluto quovis
modo iure Superioris a quo fuerat concessum, officium ecclesiasticum non
amittitur, nisi lex aliud caveat, aut nisi in concessione habeatur clausula :
ad beneplacitum nostrum, vel alia aequipollens „ (can. fSj).

i ) Renuntiatio.
“ Quisque sui compos potest officio ecclesiastico iusta de causa renun­
tiare, nisi speciali prohibitione renuntiatio sit ipsi interdicta „ (can. 184).
(1085, I). “ Renuntiatio ex metu gravi iniuste incusso, dolo aut
errore substantiali vel simoniace facta, irrita est ipso iure „ (can. /Sj).
“ Renuntiatio, ut valida sit, fieri debet a renuntiante aut scripto aut
oretenus coram duobus testibus aut etiam per procuratorem speciali man-

IV. - AMISSIO BENEFICIORUM ECCLESIASTICORUM

87

dato munitum; et scriptum renuntiationis documentum in Curia depona­
tur „ {can. 186).
" Renuntiatio generatim, ut valeat, ei fieri debet a quo est acceptanda,
vel, si acceptatione non egeat, a quo clericus officium accepit vel qui
eiusdem locum tenet. Quare si officium per confirmationem, admissionem,
vel institutionem collatum fuerit, renuntiatio fieri debet Superiori ad quem
de iure ordinario confirmatio, admissio vel institutio spectat „ (can. 187).
“ Ob tacitam renuntiationem ab ipso iure admissam quaelibet officia
vacant ipso facto et sine ulla declaratione, si clericus: i° Professionem
religiosam emiserit, salvo, circa beneficia, praescripto can. 584; 20 Intra
tempus utile iure statutum vel, deficiente iure, ab Ordinario determina­
tum, de officio provisus illud adire neglexerit; 3" Aliud officium ecclesia­
sticum cum priore incompatibile acceptaverit et eiusdem pacificam pos­
sessionem obtinuerit; 40 A fide catholica publice defecerit; 50 Matrimonium, etiam civile tantum, ut aiunt, contraxerit; 6° Contra praescriptum
can. 141 § i militiae saeculari nomen sponte dederit; 70 Habitum eccle­
siasticum propria auctoritate sine iusta causa deposuerit, nec illum ab
Ordinario monitus, intra mensem a monitione recepta resumpserit; 8" Residentiam, qua tenetur, illegitime deseruerit et receptae Ordinarii moni­
tioni, legitimo impedimento non detentus, intra congruum tempus ab Or­
dinario praefinitum, nec paruerit nec responderit „ (can. 188).
“ Superiores sine iusta et proportionata causa renuntiationes ne ac­
ceptent. Renuntiationem Ordinarius loci intra mensem vel admittat vel
reiiciat „ (can. 189).
u Officium, renuntiatione legitime facta et acceptata, vacat postquam
renuntianti significata est acceptatio. Renuntians in officio permaneat
donec de Superioris acceptatione certum nuntium acceperit „ (can. iyo).
“ Semel legitime facta renuntiatione, non datur amplius poenitentiae
locus, licet renuntians possit officium ex alio titulo consequi. Acceptata
renuntiatio tempestive nota fiat iis qui aliquod ius in officii provisionem
habent „ (can. 191).
2) Privatio.
u Privatio officii incurritur sive ipso iure, sive ex facto legitimi Su­
perioris. Si agatur de officio inamovibili, Ordinarius nequit clericum
eodem privare, nisi mediante processu ad normam iuris. Si de amovibili,
privatio decerni ab Ordinario potest ex qualibet iusta causa, prudenti
eius arbitrio, etiam citra delictum, naturali aequitate servata, sed certum
procedendi modum sequi minime tenetur, salvo canonum praescripto circa
paroecias amovibiles; privatio tamen effectum non habet, nisi postquam
fuerit a Superiore intimata; et ab Ordinarii decreto datur recursus ad
Sedem Apostolicam, sed in devolutivo tantum „ (can. /92).
" Qui clericum ad officium elegerunt, vel postulaverunt aut praesentaverunt, nequeunt eundem officio privare aut ab eo revocare seu amo­
vere aut ad aliud transferre „ (can. 195).

88

iv.

AMISSIO

BENEFICIORUM ECCLESIASTICORUM

Privatio officii incurritur ipso iure in quatuor casibus scilicet: i° Cle­
ricus. qui assecutus pacificam possessionem officii vel b neficii cum
priore iucompatibilis, prius quoque retinere praesumpserit contra prae­
scriptum can. 156, 1439, utroque privatus ipso iure existât „ (cnn. 2796);
20 Si quis ad episcopatum promotus, contra praescriptum can. 333 intra
tres menses consecrationem suscipere neglexerit, fructus non facit suos,
fabricae ecclesiae cathedralis applicandos; et si postea in eadem negligentia per totidem menses perstiterit, episcopatu privatus ipso iure manet»
(can. zjçS)', 3° Si quis ad dignitatem cardinalitiam promotus, iusiurandum
de quo in can. 234 emittere recusaverit, ipso facto cardinalitia dignitate
privatus perpetuo manet „ (can.
40 Excommunicatus vitandus post
sententiam condemnatoriam vel declaratoriam manet privatus dignitate,
officio, beneficio, pensione, munere, si quod habet in Ecclesia (can. 2266}.
Cf. can. 156 in nani. 191, II can. 1449 tn num. 191, 11 (1082, I) can. Jjj
tn num. 203, II (1056, Ï) can. 244 m num. 550 (308) /.
Ex facto Superioris incurritur privatio beneficii quando ipse Superior
removet clericum a beneficio. Superior autem interdum debet ad priva­
tionem devenire, interdum tantum potest.
Quando debeat, vid. in Cod. can. 2177, n. 3; 2180; 2181; 2314, § 1,
n. 2; 2231, § 7; 2340, § 2; 2343, § i. n. 2, § 2, n. 3, 2345; 2346; 2350,
§ 2; 2354, § 2; 2359, § 1; 2368, § 1; 2381, n. 2; 2384.
Quando vero possit, vid, in Cod. can. 2324; 2355; 2336; 2359. §3;
2360, § 2; 2394, n. 2; 2401; 2403; 2405.
Si ag; tur de remotione parochorum amovibilium, morius procedendi,
qui servandus est, praescribitur in Cod. lib. IV, tit. 28. Cf. in Cod.
can. 2157-2161 ; si de remotione inamovibilium vid. can. 2147 2153.
3) Translatio.

“ 'Translatio ab uno ad aliud officium ecclesiasticum ab eo tantum
perfici potest, qui ius habet tum acceptandi renuntiationem, tum removendi
a primo officio ct promovendi ad alterum. Ad translationem, si de consensu
clerici fiat, quaelibet iusta causa sufficit; si invito clerico, eadem fere causa
requiritur idemque procedendi modus ac pro privatione, firmo praescripto
can. 2162 2167, quod ad translationem attinet parochorum „ (can. 194).
u In translatione prius officium vacat cum clericus alterius posses­
sionem canonice capit, nisi aliud a iure cautum sit vel a legitimo Supe­
riore praescriptum. Reditus prioris officii translatus percipit, donec aliud
occupaverit „ (can. /94). Cf. su/>. can. /94.

d) Reductio vel regressus ad statum laicalem.
* Omnes qui e clericali statu ad laicalem legitime redacti aut regressi
sunt, eo ipso amittunt officia et beneficia „ (can. 214Y
“ Clericus minor ad statum laicalem regreditur n) Sua ipsius volun­
tate, praemonito loci Ordinario „ (can. 211, § 2); b) Decreto Ordinarii
loci iusta de causa lato (/. c ); c) Ipso facto ob causas in iure descriptas
ad norm. can. 136, 141. 648 2305. Cf. num. 100-103, H (995, I), 174, II
(1053. 0» 254, II, 1132 (813) II.

V.

BENEFICIARIORUM OBLIGATIONES

89

V. — BENEFICIARIORUM OBLIGATIONES.

193 “ Beneficiarius tenetur peculiaria onera beneficio adnexa fideliter
adimplere et praeterea canonicas horas quotidie recitare. Si, nullo legi­
timo detentus impedimento, obligationi recitandi horas canonicas non
satisfecerit, fructus pro rata omissionis non facit suos, eosque fabricae
ecclesiae aut Seminario dioecesano tradat vel in pauperes eroget „
(can. I4jf\.
" Beneficiarius bona ad suum beneficium pertinentia, ut beneficii cu­
rator, administrare debet, ad normam iuris. Si negligens aliove modo in
culpa fuerit, damna resarcire beneficio debet, atque ad ea compensanda
ab Ordinario loci compellendus est; et, si sit parochus, a paroecia amo­
veri poterit ad normam can. 2147 seqq. „ (can. i4j(C\.
“ Qui officium, beneficium, dignitatem obtinet cum onere residendae,
si illegitime absit: i° Eo ipso privatur omnibus fructibus sui beneficii
vel officii pro rata illegitimae absentiae, eosque tradere debet Ordinario,
qui ecclesiae vel alicui pio loco vel pauperibus distribuat; 2' officio, be­
neficio, dignitate privetur, ad norm. can. 2168-2175 „ (can. 2381). Cf. tn
Cod. can. 2i68-2ij^.
Beneficiarius praeterea tenetur solvere cathedraticum (can. /504);
tributum pro Seminario impositum ab Episcopo (can.
pensionem
ecclesiasticam forte suum beneficium gravantem (can. 1429} et tributa
extraordinaria, si quae a loci Ordinario imposita fuerint (can. 15041506}.
“ S. R. E. Cardinalis, Episcopus residentialis aliique clerici beneficiarii
obligatione tenentur curandi testamento vel alio instrumento in forma
iuris civilis valido ut canonica praescripta, de quibus in can. 1298-1300,
debitum eftectum etiam in foro civili sortiantur. Quamobrem tempestive
ac forma iure civili valida personam integrae famae designent ad normam
can. 380, quae, adveniente ipsorum morte, non solum sacram supelle­
ctilem, sed etiam libros, documenta aliaque quae ad ecclesiam pertinent
et in eorum domo reperiuntur, occupet et cui debentur, remittat „ (can.
1301}. C/. in Cod. can. 1298, 1299, rjoo, j8o.
195 Cf can. ijj, 459 in num. 191 ll (1079. 1080 II).
“ Si ecclesiae vel beneficio (patronato) provideri debeat per concursum,
patronus, etiam laicus, non potest praesentare nisi clericum legitime ex
concursu probatum „ (can. 1462).
u Persona praesentata debet esse idonea, idest. ipso praesentationis
vel saltem acceptationis die, qualitatibus omnibus praedita, quae iure seu
communi seu peculiari vel lege fundationis requiruntur „ (can. 146)}.
“ Praesentatio fieri debet loci Ordinario, cuius est iudicare utrum
idonea sit persona praesentata. Ordinarius ad suum formandum indicium
debet ad normam can. 149 de persona praesentata diligenter inquirere
et opportunas notitias, etiam secretas, si opus fuerit, assumere „ (can. 1464,
§ z, 2). Cf. can. 149 in num. 191 ll (1080 I).

90

v.

BENEFICIARIORUM OBLIGATIONES

Examinatores et parochi consultores.

Pag. Γ20, vol. III.
In quavis dioecesi habeantur examinatores synodales et parochi con­
sultores, qui omnes in synodo constituantur, propositi ab Episcopo, a
synodo approbati. — Tot eligantur quot Episcopus prudenti suo iudicio
necessarios indicaverit, non tamen infra quatuor, nec ultra duodecim „
(can. j8f).
u Removeri ab Episcopo nequeunt, nisi ex gravi causa et de consilio
Capituli cathedralis „ (can. 388).
“ Examinatores synodales operam suam diligenter navent praesertim
experimentis habendis ad provisionem paroeciarum necnon processibus,
de quibus in can. 2147 seqq. — Pro experimentis vero habendis ad
clericorum ordinationem et approbationem sacerdotum, qui petunt facul­
tatem excipiendi sacramentales confessiones aut sacras conciones habendi,
et pro examinibus de quibus in can. 130, integrum est Episcopo vel exa­
minatorum synodalium vel aliorum opera uti „ (can. 389). Cf. can. 214]
seqq. tn Cod. et can. 130 in num. 95, II (988, I).
“ Examinatoribus et parochis consultoribus medio tempore inter unam
et aliam Synodum demortuis vel alia ratione a munere cessantibus, alios
pro-synodales Episcopus substituat de consilio Capituli cathedralis. Quae
regula servetur quoque in examinatoribus et parochis consultoribus con­
stituendis quoties Synodus non habeatur „ (can. 386).
Examinatores et parochi consultores, sive in Synodo, sive extra Sy­
nodum constituti, post decennium ab incepto munere vel etiam prius,
adveniente nova Synodo, officio cadunt; possunt tamen negotium iam
coeptum ad exitum perducere et, servatis de iure servandis, denuo con­
stitui. Qui loco examinatorum ac parochorum consultorum deficientium
constituantur in officio persistunt dumtaxat quousque perstitissent ii quibus
substituti fuerunt „ (can. 387).
Iudices synodales.
Pag. 121, par. II, vol. III.
“ In qualibet dioecesi presbyteri probatae vitae et in iure canonico
periti, etsi extradioecesani, non plures quam duodecim eligantur ut pote­
state ab Episcopo delegata in litibus indicandis partem habeant; quibus
nomen est iudicum synodalium aut pro-synoda Hum, si extra Synodum
constituuntur. Quod ad eorum electionem, substitutionem, cessationem
aut remotionem a munere attinet, serventur praescripta can. 385-388.
Nomine iudicum synodalium in iure veniunt quoque iudices pro-syno­
dales „ (can. 1374}. Cf. sup. can. 385-388. Cf in Cod. can. 1940, 2040, § 1.

I. - EPISCOPORUM lURA ET OBLIGATIONES IN GENERE

91

DE EPISCOPIS
1. - EPISCOPORUM IURA ET OBLIGATIONES IN GENERE.

203 (1056,1). “ Episcopi sunt apostolorum successores atque ex di­
vina institutione peculiaribus ecclesiis praeficiuntur, quas cum potestate
ordinaria regunt sub auctoritate Romani Pontificis „ (can. J2(f. Cf. can.
jjo, in num. 191 U (1080 I). Cf. can. 331 in num. 897 (522) II.
" Cuilibet ad episcopatum promovendo, etiam electo, praesentato vel
designato a civili quoque Gubernio, necessaria est canonica provisio seu
institutio, qua Episcopus vacantis dioecesis constituitur, quaeque ab uno
Romano Pontifice datur. Ante canonicam institutionem seu provisionem
candidatus, praeter fidei professionem de qua in can. 1406-1408, iusiurandum fidelitatis erga Sanctam Sedem edat secundum formulam ab Apo­
stolica Sede probatam „ (can. 332). Cf. can. 1406-1407 in num. 369 (210) I.
“ Nisi legitimo impedimento prohibeatur, promotus ad episcopatum,
etiamsi S. R. E. sit Cardinalis, debet, intra tres menses a receptis apostolicis litteris, consecrationem suscipere, et intra quatuor ad suam dioece.
sim pergere, salvo praescripto can. 238, § 2 „ (can. 333). Cf. can. 238 in
num. 204 II (1057 I).
“ Omnes ecclesiae vel beneficia iurisdictioni Epistopi subiecta, item­
que laicorum confraternitates, debent quotannis in signum subiectionis
solvere Episcopo cathedraticum seu moderatam taxam determinandam ad
normam can. 1507, § 1, nisi iam antiqua consuetudine fuerit determinata „
(can. 1304). Cf. can. 1307 in num. 379 (37) 11; can. 240 in num. 260b“
11 (1073 I).
Episcopi residentiales sunt ordinarii et immediati pastores in dioece­
sibus sibi commissis. In regimen tamen dioecesis neque per se neque
per alios, nec ullo sub titulo sese ingerere possunt, nisi prius eiusdem
dioecesis possessionem canonice ceperint; sed si ante suam ad episco­
patum designationem vicarii capitulat es, officiales, oeconomi fuerint renun­
tiati, haec officia etiam post designationem retinere et exercere possunt.
Canonicam dioecesis possessionem capiunt Episcopi residentiales simul ac
in ipsa dioecesi vel per se vel per procuratorem apostolicas litteras Ca­
pitulo ecclesiae cathedralis ostenderint, praesente secretario Capituli vel
cancellario Curiae, qui rem in acta referat „ (can. 334). Cf. can. 333, § 1,
in num. 181 (85) I d § 2 tn num. 168 (97) I.
“ Observantiam legum ecclesiasticarum Episcopi urgeant; nec in iure
communi dispensare possunt nisi ad normam can. 81. Advigilent ne abusus
in ecclesiasticam disciplinam irrepant, praesertim circa administrationem
Sacramentorum et Sacramentalium. cultum Dei et Sanctorum, praedica­
tionem verbi Dei, sacras indulgentias, implementum piarum voluntatum;

92

Π. - EPISCOPORUM IURA ET OFFICIA IN SPEC E

curentque ut puritas fidei ac morum in clero conservetur, ut fidelibus,
praecipue pueris ac rudibus, pabulum doctrinae Christianae praebeatur,
ut in scholis puerorum ac iuvenum institutio secundum catholicae reli­
gionis principia tradatur „ (can.
§§ z, 2). Cf. can. 81 in num. 241
(114, 115) L

II. — EPISCOPORUM IURA ET OFFICIA IN SPECIE.
1) Residentia.

(1057, I) “ Etiamsi Episcopi Coadiutorem habeant, tenentur
lege personalis in dioecesi residentiae. Praeterquam causa visitationis
Sacrorum Liminum, Conciliorum, quibus intéresse debent, vel civilis officii
suis ecclesiis legitime adiuncti, abesse possunt aequa de causa non ultra
duos menses vel ad summum tres menses intra annum, sive continuos sive
intermissos, dummodo cautum sit ne ex ipsorum absentia dioecesis quid­
quam detrimenti capiat; quod tamen tempus coniungi nequit sive cum
tempore sibi concesso occasione suae promotionis, vel visitationis Sa.
erarum Limiuum, vel assistentiae Concilio, sive cum tempore vacationum
anni subsequentis. Ab ecclesia cathedrali ne absint tempore Adventus et
Quadragesimae, diebus Nativitatis, Resurrectionis Domini. Pentecostes et
Corporis Chi isti, nisi ex gravi et urgenti causa „ (can. jjS §§ 1, 2, ;).
208 “ Si ultra sex menses e dioecesi illegitime abfuerint, Episcopum
Metropolita, ad normam can. 274, n. 4. Metropolitani antiquior Sufiraganeus residens Sedi Apostolicae denuntiet „ (can. jjS § 4). Cf. can. 24J
in Norm. Gen. de Curta Romana. Cf. can. 2jSr in num. 193 I.
“ § i. Cardinales tenentur obligatione residendi in Cuna, nec fas est
ipsis ab eadem discedere sine licentia Romani Pontificis, salvo praescripto
§ 2, 3 huius canonis. — §2 Haec obligatio urget quoque Cardinales Epi­
scopos suburbicarios; sed ipsi non indigent licentia, ut sese conferant ad
dioecesim sibi commissas, quoties id opportunum indicaverint. — §3. Car­
dinales qui sunt Episcopi alicuius dioecesis non suburbicariae, lege resid udi inCuria eximuntur; sed cum ad Urbem venerint, Summum Ponti­
ficem adeant, nec ab urbe discedant, antequam ab eodem abeundi licen­
tiam impetraverint „ (can. zyS).
204, 205

2) Dioecesis Visitatio.
(1059, I) “ Ad sanam et orthodoxam doctrinam conservandam,
bonos motes tuendos, pravos corrigendos, pacem, innocentiam, pietatem
et disciplinam in populo et clero promovendam ceteraque pro ratione
adiunctorum ad bonum religionis constituenda, tenentur Episcopi obli­
gation ■ visitandae quotannis dioecesis vel ex toto vel ex parte, ita ut
209

Π. - EPISCOPORUM IURA ET OFFICIA IN SPECIE

93

saltem singulis quinquenniis universam vel ipsi per se vel, si fuerint
legitime impediti, per Vicarium Genaralem aliumve lustrent. Fas est Epi­
scopo clericos duos etiam e Capitulo sive cathedrali sive collegiali sibi
adsciscere visitationis comites atque adiutores; eosque, quos maluerit,
eligere, reprobato quocumque contrario privilegio vel consuetudine. Si
obligationi (visitationis) Episcopus graviter deluerit, servetur praescriptum
can. 274 nn. 4, 5 „ (can. 444). Cf. can. 274 in f>ag. 128, III (888, I).
“ Ordinariae episcopali visitationi obnoxiae sunt personae, res ac
loca pia, quamvis exempta, quae intra dioecesis ambitum continentur,
nisi probari possit specialem a visitatione exemptionem fuisse ipsis ab
Apostolica Sede concessam. Religiosos autem exemptos Episcopus visitare
potest in casibus tantum a iure expressis „ (can. 444).
“ Visitator, in iis quae obiectum et finem visitationis respiciunt, debet
paterna forma procedere, et ab eius praeceptis ac decretis datur recursus
in devolutivo tantum; in aliis vero causis, etiam tempore visitationis,
Episcopus ad normam iuris procedat necesse est „ (can. 444).
“ Studeant Episcopi debita cum diligentia, sine inutilibus tamen moris,
pastoralem visitationem absolvere; caveant, ne superfluis sumptibus cui­
quam graves onerosive sint, neve ratione visitationis ipsi aut quisquam
suorum pro se suisve dona quodvis genus petant aut accipiant, reprobata
quavis contraria consuetudine; circa vero victualia sibi suisque mini­
stranda vel procurationes et expensas itineris, servetur legitima locorum
consuetudo „ (can. 446}.
§ i. “ Ordinarius loci per se vel per alium quinto quoque anno visi­
tare debet: r° Singula monialium monasteria quae sibi vel Sedi Apostolicae immediate subiecta sunt; 20 Singulas domos sive virorum sive
mulierum Congregationis iuris dioecesani. § 2. Visitate quoque eodem
tempore debet: r° Monasteria monialium, quae regularibus subduntur,
circa ea quae clausurae legem spectant; imo etiam circa alia omnia, si
Supeiior regularis ea a quinque annis non visitaverit; 20 Singulas domos
Congiegationis clericalis iuris pontificii etiam exemptae, in iis quae per­
tinent ad ecclesiam, sacrarium, oratorium publicum, sedem ad sacramentum
poenitentiae; 30 Singulas domos Congregationis laicalis iuris pontificii
non solum in iis, de quibus in superiore numero, sed etiam in aliis, quae
internam disciplinam spectant, ad normam tamen can. 618, § 2 n. 2. —
§3. Quod ad bonorum administrationem attinet, seiventur praescripta
«n. 532 535 „ (can. 412}.
§ i. " Religiones votorum simplicium exemptionis privilegio non
gaudent, nisi specialiter eisdem fuerit concessum. § 2. In religionibus
tamen iuris pontificii Ordinario loci non licet: i° Constitutiones ullatenus
immutare aut de re oeconomica cognoscere, salvo praescripto can. 533-535;
2' Sese ingerere in regimen internum ac disciplinam, exceptis casibus in
iure expressis; nihilominus in religionibus laicalibus ipse potest ac debet
inquirere num disciplina ad constitutionum normam vigeat, num quid
sana doctrina morumve probitas detrimenti ceperit, num contra clausuram

I

94

Π. - EPISCOPORUM IURA ET OFFICIA IN SPECIE

peccatum sit, num Sacramenta aequa stataque frequentia suscipiantur;
et, si Superiores de gravibus forte abusibus admoniti opportune non
providerint, ipse per se consulat; si qua tamen maioris momenti occur­
rant, quae moram non patiantur, decernat statim; decretum vero ad Sanctam
Sedem deferat „ (can. 6/8). Cf. can. 333-333 in num. 286 II (1103, I).
Possunt Ordinarii ecclesiastica Instituta ad opera religionis vel ca­
ritatis sive spiritualis sive temporalis destinata erigere, et per suum de­
cretum constituere in personam iuridicam. Eaque, etiam in personam
moralem erecta et quovis modo exempta, visitare potest et debet. Imo
licet in personam moralem non sint erecta, et domui religiosae concredita,
si quidem agatur de domo religiosa iuris diocesani iurisdictioni Ordinarii
penitus subduntur; si de domo religiosa iuris pontificii, episcopali vigi­
lantiae subsunt quod spectat ad religionis magisteria, honestatem morum,
exercitationes pietatis, sacrorum administrationem (can. 148c) seqq.).

3) Seminarii clericorum cura.

210 “ Unaquaeque dioecesis in loco convenienti ab Episcopo electo
Seminarium seu collegium habeat in quo, pro modo facultatum et dioe­
cesis amplitudine, certus adolescentium numerus ad statum clericalem
instituatur. — Curandum ut in maioribus praesertim dioecesibus bina
constituantur Seminaria; minus, scilicet, pro pueris litterarum scientia
imbuendis, maius pro alumnis philosophiae et theologiae vacantibus. —
Si constitui Seminarium dioecesanum nequeat, aut in constituto Semina­
rio conveniens institutio, praesertim in philosophicis ac theologicis disci­
plinis, desideretur, Episcopus alumnos in alienum Seminarium mittat, nisi
Seminarium interdioecesanum vel regionale, auctoritate apostolica, con­
stitutum fuerit „ (can. 1334).
“ Episcopi est omnia et singula quae ad rectam Seminarii dioecesani
administrationem, regimen, profectum necessaria et opportuna videantur,
decernere, eaque ut fideliter observentur, curare, salvis praescriptionibus
a Sancta S d< pro casibus peculiaribus latis. Potissimum studeat Episcopus
frequenter Seminarium ipse per se visitare, in institutionem quae alumnis
traditur sive litterariam et scientificam, sive ecclesiasticam sedulo vigilare,
et de alumnorum indole, pietate, vocatione ac profectu pleniorem sibi
comparare notitiam, maxime occasione sacrarum ordinationum. Unum­
quodque Seminariorum suas leges habeat ab Episcopo approbatas, in
quibus quid agere, quid observare debeant, doceantur tum qui in eodem
Seminario in spem Ecclesiae instituuntur, tum qui in horum institutionem
operam suam impendunt. Seminarii interdioecesani vel regionalis regi­
men universum et administratio regitur normis a Sancta Sede statutis „
(can. /337).
" Curandum ut in quolibet Seminario adsint rector pro disciplina,
magistri pro instructione, oeconomus pro curanda re familiari, a rectore
distinctus, duo saltem confessarii ordinarii et director spiritus „ (can. /338).

π.

EPISCOPORUM lURA ET OFFICIA IN SPECIE

95

“ Dioecesanis Seminariis bini constituantur coetus deputatorum, alter
pro disciplina, alter pro administratione bonorum temporalium. Utrum­
que deputatorum coetum constituunt bini Sacerdotes, ab Episcopo, audito
Capitulo, electi ; sed excluduntur Vicarius Generalis, familiares Episcopi,
rector Seminarii, oeconomus et confessarii ordinarii. Munus deputatorum
per sexennium durat, nec electi sine gravi causa amoveantur; sed rursus
eligi poterunt. Episcopus debet consilium deputatorum in negotiis maioris
momenti petere „ (can. fjjy).
" Firmo praescripto can. 891, ad munus rectoris, directoris spiritus,
confessariorum et magistrorum Seminarii eligantur sacerdotes non do
ctrina tantum, sed etiam virtutibus ac prudentia praestantes, qui verbo
et exemplo alumnis prodesse possint. Rectori Seminarii in propriis mu­
neribus implendis obtemperare omnes debent „ (can. /j6o). Cf. can. 89/
in num. 790 (369) II.
u Praeter confessarios ordinarios, alii confessarii designentur ad quos
libere alumni accedere possint. Si ii confessarii extra Seminarium de­
gant, et alumnus aliquem eorum acciri postulet, filum rector arcessat,
nullo modo petitionis rationem inquirens neque se aegre id ferre demostrans; si in Seminario habitent, ipsos alumnus libere adire potest,
salva Seminarii disciplina. Quando agitur de alumno ad ordines admit­
tendo vel e Seminario expellendo, numquam confessariorum votum ex­
quiratur „ (can.
“ Reditus legati pro clericis instituendis tribui possunt alumnis in
Seminarium sive maius sive minus rite receptis, licet nondum clericali
tonsura initiatis, nisi aliud in tabulis fundationibus expresse caveatur „
(can. IJ62).
“ In Seminarium ab Ordinario ne admittantur, nisi filii legitimi quorum
indoles et voluntas spem afferant eos cum fructu ecclesiasticis ministeriis
perpetuo inservituros. Antequam recipiantur, documenta exhibere debent
de legitimitate natalium, de susceptis baptismate et confirmatione, ac de
vita et moribus. Dimissi ex aliis Seminariis vel ex aliqua religione ne
admittantur, nisi prius Episcopus, etiam secreto, a Superioribus aliisve
notitias requisierit dc causa dimissionis ac de moribus, indole et ingenio
dimissorum, et certo compererit nihil in eis esse quod sacerdotali statui
minus conveniat; quas notitias, veritati conformes, eorum conscientia
graviter onerata, suppeditare Superiores debent „ (can.
“ Curent Episcopi ut alumni Seminarii: i°) Singulis diebus commu­
niter matutinas et serotinas preces recitent, per aliquod tempus mentali
orationi vacent, sacrificio Missae intersint; 20) Semel saltem in hebdo­
mada ad sacramentum poenitentiae accedant, et frequenter, qua par est
pietate, Eucharistico pane se reficiant; 3 ) Dominicis et festis diebus, sa­
cris Missarum et Vesperarum sollemnibus adsint, altari inserviant sacrasque caerimonias exerceant, praesertim in ecclesia cathedrali, si id,
iudicio Episcopi, sine disciplinae et studiorum detrimento fieri possit;
4 ) Singulis annis per aliquot dies continuos exercitiis spiritualibus va-

φό

Π. - EPISCOPORUM lURA ET OFFICIA IN SPECIE

cent; 5°) Semel saltem in hebdomada adsint instructioni de rebus spiri­
tualibus quae pia exhoitatione claudatur „ {can.
* Exemptum a iurisdictione paroeciali Seminarium esto; et pro om­
nibus qui in Seminario sunt, parochi officium, excepta materia matrimo­
niali et firmo praescripto can. 891, obeat Seminarii rector, eiusve dele­
gatus, nisi in quibusdam Seminariis fuerit aliter a Sede Apostolica con­
stitutum „ {can. rj68).
“ Seminarii rector et alii omnes moderatores sub eius auctoritate
curent ut alumni statuta ab Episcopo probata studiorumque rationem
adamussim servent ac spiritu vere ecclesiastico imbuantur. Saepius eis
verae et christianae urbanitatis leges tradant, eosque exemplo suo ad
illas colendas excitent; hortentur praeterea ut praecepta hygienica, vestium
et corporis munditiam et quandam in conversando comitatem cum mo­
destia et gravitate «.onunctam, iugiter servent. Sedulo vigilent ut magistri
suo munere rite fungantur „ {can.
" Quoties alumni ob quamlibet causam extra Seminarium morentur,
servetur praesciiptum can. 972 §2, (can. /jjo).
“ § i. Curandum ut ad sacros ordines adspirantes inde a teneris
annis in Seminario recipiantur; sed omnes ibidem commorari tenentur
saltem per integrum sacrae theologiae curriculum, nisi Ordinarius in
casibus peculiaribus, gravi de causa, onerata eius conscientia, dispensa­
verit. § 2. Qui ad ordines adspirant et extra Seminarium legitime mo­
rantur, commendentur pio et idoneo sacerdoti, qui eis invigilet eosque
ad pietatem informet „ {can. 972}.
" E Seminario dimittantur dyscoli, incorrigibiles, seditiosi, ii qui ob
mores atque indolem ad statum ecclesiasticum idonei non videantur;
itemque, qui in studiis adeo parum proficiant ut spes non affulgeat eos
sufficientem doctrinam fore assecuturos ; praesertim vero statim dimittan­
tur qui forte contra bonos mores aut fidem deliquerint „ (can. ijjl).
4) Magisterium ecclesiasticum Episcoporum.

211 “ Episcopi, licet singuli, vel etiam in Conciliis particularibus
congregati infallibilitate docendi non polleant, fidelium tamen suis curis
commissorum, sub auctoritate Romani Pontificis, veri doctores seu ma­
gistri sunt „ {can /J26) Cf. can.
in num. 204 II (1057, I) et can.
i)&4 1405 tn nn. 1301-1313 (798 seqq.) Il de censura et prohibitione li­
brorum.
De cura scholarum ab Episcopo habenda vid. can. 1^72 rj8j tn
num. 700bl’ (385) I.
“ Ordin »rii loci est omnia in sua dioecesi edicere quae ad populum
in Christiana doctrina instituendum spectent; et etiam religiosi exempti,
quoties non exemptos docent, eadem servare tenentur M (can, /Jj6).

97

II. - EPISCOPORUM JURA ET OFFICIA IN SPECIE

5) Praedicatio verbi Dei.

212 (1058, I). “ Munus fidei catholicae praedicandae commissum prae­
cipue est Romano Pontifici pro universa Ecclesia, Episcopis pro suis
dioecesibus. — Episcopi tenentur officio praedicandi per se ipsi Evange­
lium, nisi legitimo prohibeantur impedimento; et insuper praeter paro­
chos debent alios quoque viros idoneos in auxilium assumere ad huiusmodi praedicationis munus salubriter exsequendum „ (can. /727).
“ Ordinarii locorum ius habent concionandi in qualibet sui territorii
ecclesia, quamvis exempta „ (can. 1343, § z).
“ Tum clericis e clero saeculari, tum religiosis non exemptis facultatem
concionandi pro suo territorio solus concedit loci Ordinarius®,, (can. 1333}.
“ Concionandi facultas solis sacerdotibus vel diaconis fiat, non vero
ceteris clericis, nisi rationabili de causa, indicio Ordinal ii et in casibus
singularibus. — Concionari in ecclesia vetantur laici omnes, etsi 1 eligiosi „
{can. 1342).
“ Si concio habenda sil tantum ad religiosos exemptos aliosve, de
quibus in can. 514, § 1, facultatem concionandi in religione clericali dat
eorum Superior secundum constitutiones; qui in casu potest eam conce­
dere etiam iis qui de clero saeculari vel de alia religione sunt, dummodo
a proprio Ordinario vel Superiore fuerint idonei indicati. Si concio ha­
benda sit ad alios, vel etiam ad moniales regularibus subiectas, faculta­
tem religiosis quoque exemptis impertit Ordinarius loci in quo concio fiet;
concinnator autem, verba facturus monialibus exemptis, licentia Supe­
rioris regularis praeterea indiget. Facultatem vero concionandi apud so­
dales religionis laicalis, quamvis exemptae, dat loci Ordinarius; sed con­
donator nequit facultate uti sine Superioris religiosi assensu „ (can. 1338).
Cf. can. 314 in num. 866 (496) II.
“ Ordinarii locorum religiosis, qui a proprio Superiore exhibeantur,
facultatem concionandi, sine gravi causa ne denegent, concessamque ne
revocent, praesertim una simul universis domus religiosae sacerdotibus,
firmo tamen praescripto can. 1340. Concionatoribus religiosis, ut facultate
recepta uti liceat, opus est praeterea sui Superioris licentia „ (can. 1339).
“ Graviter onerata eorum conscientia, loci Ordinalius vel Superior
religiosus facultatem vel licentiam concionandi cuiquam ne concedant, nisi
prius constet de eius bonis moribus et de sufficienti doctrina per examen
ad normam can. 877, § 1. Si concessa facultate vel licentia, compererint
necessarias dotes in concionatore desiderari, debent eam revocare; in
dubio de doctrina, debent certis argumentis dubitationem excutere, novo
etiam examine, si opus fuerit. Ob revocatam concionandi facultatem vel
licentiam, datur recursus, sed non in suspensivo „ (can. /340). Cf. can.
δ'77> § i in mini. 766 (358) Il cl can. 1341 post n. 244.
“ Nisi agatur de magnis civitatibus, potest quoque Episcopus prohi­
bere ne in aliis eiusdem loci ecclesiis verba fiant ad fideles, quo tempore
7

9«

». - EPISCOPORUM IURA ET OFFICIA IN SPECIE

vel concionem ipse habet vel coram se ex causa publica atque extraor
dinaria, convocatis fidelibus, habendam curat „ (can. 1343, § 2).
" Curent locorum Ordinarii, ut tempore Quadragesimae, itemque. si id
expedire visum fuerit, tempore Adventus, in ecclesiis cathedralibus et paroecialibus sacrae conciones frequentius ad fideles habeantur „ (can. 1346,$ f).
“ Ordinarii advigilent ut saltem decimo quoque anno, sacram, quam
vocant, missionem ad gregem sibi commissum habendam parochi curent.
Parochus, etiam religiosus, in his missionibus instituendis, manda is Or­
dinarii loci stare debet „ (can. 1349}.

6) Missa pro populo.
213 (1058* I). Episcopi “ § i°) debent quoque, post captam sedis pos­
sessionem, omni exiguitatis redituum excusatione aut alia quavis exce­
ptione remota, omnibus dominicis aliisque festis diebus de praecepto,
etiam suppressis, Missam pro populo sibi commisso applicare. § 20) In fe­
sto Nativitatis Damini, et si quod festum de praecepto in diem domini­
cam incidat, satis est ut missam unam pro populo applicent. §3") Si fe­
stum ita transferatur ut in die ad quem non solum fiat officium cum Missa
festi translati sed serventur quoque obligationes audiendi Missam et ab­
stinendi a servilibus, Missa pro populo applicanda est in die ad quem;
secus in die a quo. § 40) Episcopus Missam pro populo diebus supra indi
catis per se ipse applicare debet; si ab eius celebratione legitime impe­
diatur, statis diebus applicet per alium; si neque id praestare possit,
quamprimum vel per se ipse vel per alium applicet alia die. § 50) Licet Epi­
scopus duas vel plures dioeceses aeque principaliter unitas regat aut,
praetei propriam dioecesim, aliam vel alias in administrationem habeat,
obligationi tamen satisfacit per celebrationem et applicationem unius Mis­
sae pro universo populo sibi commisso. § 6°) Episcopus qui obligationi, de
qua in so moribus paragraphis, non satisfecerit, quam citius pro po­
pulo tot applicet Missas, quot omisit „ (can. 339).
Quoad ita suppressa, de quibus in § 1 can. 339, nihil immutatum
est pei Cod.cem iuris canonici a disciplina huc usque vigente (Coni.
Pont, ij febr. 1918, A. A. S. vol. X, pag. ιγ<>, //). Cf. can. y83 in num. 487
(80) //. can. J34 tn num. 433 (65) II et can. 236 in pag. 128, III (888, 1).
De cura habenda ab Episcopo divini cultus vtd. can. 1239 in num. 452
(257) /; can 1261 in num. 467 (263) I ; can. 1262, 1263 in num. 644 (348) /
• t can. 1264 in num. 638 (257) I; sacrarum imaginum cf can. /279-^28/
in num. 463 (258) / et reliquiarum cf. can. 1282-1289 in num. 463 (258) 1-

3) Processiones.
§ i " Nisi aliter ferat immemmorabilis consuetudo, vel locorum circum­
stantiae. prudenti Episcopi iudicio, aliud exigant, die festo Corporis Christi
unica tantum sollemnisque per publicas vias processio in uno eademque

II. - EPISCOPORUM

IURA ET OFFICIA IN SPECIE

99.

loco fieri debet ab ecclesia digniore, eique clerici omnes, religiosaeque
virorum familiae, etiam exemptae, et laicorum confraternitates intéresse
debent, regularibus exceptis, qui in strictiore clausura perpetuo vivant,
aut a civitate ultra tria millia passuum distent. —§2. Ceterae paroeciae
et ecclesiae etiam regulares possunt, intra octavam, proprias processiones
extra ecclesiae ambitum agere; sed ubi plures sunt ecclesiae, Ordinarii
loci est dies, horas ac vias praestituere, quibus suam quaeque processio­
nem agant „ (can. 129Γ).
* Ordinarius loci, audito Capitulo cathedrali, potest ex publica causa
extraordinarias process’ones indicere, quibus, sicut et ordinariis ac con­
suetis, ii omnes intéressé debent, de quibus in can. 1291, § 1 „ (can. 1292).,
u Processiones ordinariae sunt quae statis diebus per annum fiunt
ad normam librorum liturgicorum vel consuetudinum ecclesiarum; extra
ordinariae quae aliis publicis de causis in alios dies indicuntur „ (can
^90, § 2).
u Religiosi exempti nequeunt extra suas ecclesias et claustra pro­
cessiones ducere sine Ordinarii loci licentia, salvo praescripto can. 1291.
§ 2 „ (can. 1293).
“ Curent Ordinarii ut sacrae processiones, exstirpatis, si qui sintb
malis usibus, ordinate procedant eaque modestia ac reverentia ab omni­
bus perficiantur, quae piis ac religiosis huiusmodi actibus maxime con­
venit „ (can. /293).
8) Synodus dioecesana.
214. “ In singulis dioecesibus celebranda est decimo saltem quoque
anno dioecesana Synodus, in qua de iis tantum agendum quae ad par­
ticulares cleri populique dioecesis necessitates vel utilitates referuntur. Si
Episcopus plures dioeceses aeque principaliter unitas regat, aut unam
habeat in titulum, alteram aliasve in perpetuam administrationem, potest
unam tantum dioecesanam Synodum ex omnibus dioecesibus convocare „
(can. 336).
“ Synodum dioecesanam convocat eique praeest Episcopus non au­
tem Vicarius Generalis sine mandato speciali nec Vicarius Capitularis.
Celebranda est in ecclesia cathedrali, nisi aliud rationabilis causa sua­
deat „ (can. 337). Cf. can. 362 in num. 181 (85) /.
“ In singulis provinciis ecclesiasticis celebretur provinciale Concilium
vicesimo saltem quoque anno „ (can. 287).
" Metropolita, eoque legitime impedito vel sede archiépiscopal] vacante,
Suflraganeus antiquior promotione ad ecclesiam suffraganeam : r”) Locum
ad celebrandum Concilium intra provinciae territorium, auditis omnibus
qui assistere debent cum suffragio deliberativo, eligit; cessantibus tamen
iustis impedimentis, metropolitana ecclesia ne negligatur; 2°) Concilium
convocat eique praeest „ (can. 284).
“ Episcopi qui nulli Metropolitae subiiciuntur, Abbates vel Praelati

TOO

ii. -EPISCOPORUM IURA ET OFFICIA IN SPECIE

nullius, et Archiepiscopi Suflraganeis carentes, aliquem viciniorem Me­
tropolitani, nisi forte iam elegerint, semel pro semper, praevia Sedis Apo­
stolicae approbatione, eligant, cuius Concilio provinciali cum aliis inter­
sint, et ea quae ibi ordinata fuerint, observent et observanda curent ,,
(can. 2S3). Cf. can. 291 in num. 168 (97) I.
“ Nisi aliter pro peculiaribus locis a Sede Apostolica provisum fue­
rit, Metropolita, eoque deficiente, antiquior e Suffraganeis ad normam
can. 284, curet ut Ordinarii locorum, saltem quinto quoque anno, stato
tempore apud Metropolitani aliumve Episcopum comprovincialem conve­
niant, ut, collatis consiliis, videant quaenam in dioecesibus agenda sint
ut bonum religionis promoveatur, eaque praeparent de quibus in futuro
Concilio provinciali erit agendum. Etiam Episcopi aliique de quibus in
can. 285, una cum aliis Ordinariis convocari et convenire debent „ (can.
292, §§ i, 2).

9) Relatio de statu dioecesis Romano Pontifici facienda.
" Omnes Episcopi tenentur singulis quinquenniis relationem Summo
Pontifici facere super statu dioecesis sibi commissae secundum formulam
ab Apostolica Sede datam. — Quinquennia sunt fixa et communia, atque
computantur a die 1 Januarii 1911; in primo quinquennii anno relatio­
nem exhibere debent Episcopi Italiae, insularum Corsicae, Sardiniae. Si­
ciliae, Melitae et aliarum minorum adiacentium; in altero, Episcopi Hi­
spaniae, Portugalliae, Galliae, Belgii, Hollandiae, Angliae, Scotiae et Hi­
berniae cum insulis adiacentibus; in tertio, ceteri Europae Episcopi, cum
insulis adiacentibus; in quarto, Episcopi totius Americae et insularum
adiacentium ; in quinto, Episcopi Africae, Asiae, Australiae et insularum
his orbis partibus adiacentium. Si annus pro exhibenda relatione assi­
gnatus inciderit ex toto vel ex parte in primum biennium ab inito dioe­
cesis regimine, Episcopus pro ea vice a conficienda et exhibenda rela­
tione abstinere potest „ (can. 340).
“ Omnes et singuli Episcopi eo anno quo relationem exhibere te­
nentur, ad Urbem, Beatorum Apostolorum Petri et Pauli sepulcra vene­
raturi, accedant et Romano Pontifici se sistant. Sed Episcopis qui extra
Europam sunt, permittitur ut alternis quinquenniis, idest singulis decen­
niis Urbem petant „ (can. 341}.
“ Episcopus debet praedictae obligationi satisfacere per se vel per
Coadiutorem, si quem habeat, aut ex iustis causis a Sancta Sede probatis,
per idoneum Sacerdotem qui in eiusdem Episcopi dioecesi resideat „
(can. 342).

DE EPISCOPORUM COADIUTORIBUS

ΙΟΙ

DE EPISCOPORUM COADIUTORIBUS.
“ Unius Romani Pontificis est Episcopo Coadiutorem constituere. Coadiutor dari solet personae Episcopi cum iure successionis; sed nonnunquam datur quoque sedi. Coadiutor datus personae Episcopi sine iure
successionis, speciali nomine dicitur Auxiliaris „ (can. jjo).
“ lura Coadiutoris dati personae Episcopi desumuntur ex litteris apostolicis, quibus constituitur. Nisi aliud in his litteris caveatur, Coadiutor
qui datur Episcopo prorsus inhabili habet omnia iura ac officia episco­
palia, ceteri tantum possunt quantum Episcopus eisdem commiserit. Quae
Coadiutor potest et vult exercere, Episcopus habitualiter alii ne deleget.
Coadiutor, iusto impedimento non detentus, debet, quoties fuerit a Coadiuto
requisitus, pontificalia et alias functiones obire, ad quas Episcopus ipse
teneretur „ (can. jy/).
" Coadiutor sedi datus potest in territorio ea quae sunt ordinis epi­
scopalis exercere, excepta sacra ordinatione; aliis in rebus tantum po­
test quantum eidem a Sancta Sede vel ab Episcopo fuerit commissum „
(can. JS2).
“ § i. Quilibet Coadiutor, ut canonicam sui officii possessionem capiat,
necesse est litteras apostolicas obtendat Episcopo. § 2. Coadiutor cum
futura successione et Coadiutor sedi datus, debent praeterea easdem osten­
dere Capitulo ad normam can. 334, § 3. Si Episcopus eum in statum in­
ciderit ut eliciendi actus humanos sit impos, praetermisso praescripto
§ i, solum praescriptum § 2 ab omnibus Coadiutoribus servetur „ (can.
Jjf). Cf can· 334
num. 203. // (1056, I).
“ Coadiutor quilibet obligatione tenetur, sicut Episcopus, residendi
in dioecesi, e qua, extra tempus vacationum, ad normam can. 338, ipse
non licet, nisi ad breve tempus, Coadiuto pei mittente discedere „ (can.
334). Cf. can. 338 in num. 204, 11 (1057, I).
“ Coadiutor cum iure successionis, vacante sede episcopali, statim
evadit Ordinarius dioecesis, pro qua fuerat constitutus, dummodo possessio­
nem legitime ceperit, ad normam can. 353. Cum Episcopi munere exspirat
Auxiliaris officium, nisi aliud in litteris apostolicis caveatur. Si Coadiutor
datus fuerit sedi, eius officium etiam sede vacante perdurat „ (can. 333).

DE CURIA DIOECESANA.

Ut Episcopus dioecesim rite regere possiL suam dioecesauam Curiam
constituere debet ad normam sacrorum canonum. Et eius officiales iura­
mentum praestare tenentur de munere fidelitur implendo; itemque ad
secretum servandum tenentur, secundum modum a iure vel ab Episcopo
determinatum. Cf can. 363, 364 in num. 550 (308) cl in num. 1540 (469) I.

102

DE CURIA D1OECESANA

De Vicario Generali.
>

215. “ Vicarius Generalis Episcopum potestate ordinaria adiuvat in
toto territorio. Libere ab Episcopo designatur, et eum potest Episcopus
ad nutum removere „ (can. ]66).
Sacerdos sit e clero saeculari annos natus non minus triginta, do­
ctor aut licentiatus in theologia et iure canonico vel saltem theologiae et
iuris canonici vere peritus, sana doctrina, prudentia ac negotiorum ex­
perientia et vitae probitate commendabilis {can. j6f).
“ Vicario Generali, vi officii, ea competit in universa dioecesi iurisdictio in spiritualibus ac temporalibus, quae ad Episcopum iure ordinario
pertinet, exceptis iis quae Eoiscopus sibi reservaverit, vel quae ex iure
requirunt speciale Episcopi mandatum. Nisi aliud expresse cautum fuerit, Vi­
carius Generalis exsequi potest rescripta apostolica quae Episcopo vel
praecedenti rectori dioecesis remissa sint, ac generatim ad ipsum quo­
que pertinent facultates habituales Ordinario loci a Sancta Sede concessae
ad normam can. 66 „ (can. j68). Cf. can. 66 in num. 250 (141) l.
“ Vicarius Generalis praecipua acta Curiae ad Episcopum referat,
ipsumque certiorem faciat de iis quae gest i aut gerenda sint ad tuen­
dam in clero et populo disciplinam. Caveat ne suis potestatibus utatur
contra mentem et voluntatem sui Episcopi, firmo praescripto can. 44,
§ 2 „ (can. j6y). Cf. can. 44 in num. 284 (128) Z.
'* Praesente etiam Episcopo, Vicarius Generalis publice privatimque
praecedentiae ius habet super omnibus dioecesis clericis, non exclusis
dignitatibus et canonicis ecclesiae cathedralis etiam in choro et actibus
capitularibus, nisi clericus charactere episcopali praefulgeat et Vicarius
Generalis eodem careat. Si Vicarius Generalis sit Episcopus, omnia hono­
rifica privilegia Episcoporum titularium obtinet; secus durante munere
habet tantum privilegia et insignia Protonotarii apostolici titularis „
(can. jyo).
u Episcopo, non autem Vicario Generali, nec Vicario Capitulari, ius
est canonicos ad honorem nominandi sive dioecesanos sive extradioecesanos cum consilio Capituli cui canonicus est adseribendus, sed Episco­
pus raro et caute hoc iure utatur „ (can. 406, § z).
" Episcopi, non autem Vicarius Capitularis vel Vicarius Generalis,
condere possunt Congregationes religiosas „ (can 492-, § z).
Vicarius Generalis indiget speciali mandato: iu) Quoad excardinationem et incardinationem clericorum (can. 11 ;). — 20) Quoad provisio­
nem officiorum ecclesiasticorum (can. /52). — 3”) Quoad convocationem
et praesidentiam synodi dioecesanae (can. jyj, § z). — 40) Quoad con­
firmationem electionis vel acceptationem praesentationis ad paroeciam
vacantem (can. 455, § 2, n. 2). — 5 ) Quoad constitutionem Vicarii paroecialis (can. jjj, § 2, n. z). — 6°) Quoad amotionem Vicarii paroecialis
/77, $ z). — 7 ) Quoad erectionem piarum associationum, vel

DE CURIA DIOECESANA

IO3

quoad consensum praebendum pro earum erectione aut aggregatione
(can. 686, § 7). —8°) Quoad reservationem peccatorum (can. Sy], § z). —
9°) Quoad litteras dimissorias concedendas ad ordines recipiendos (can.
<))8, § i. η. 2).
ιου) Quoad ordines conferendos, si necessariam ordinis
potestatem Vicarius Generalis habeat (can. <339}. — ii°) Quoad matrimonii
conscientiae celebrandi permissionem (can. 1104). — 12 ) Quoad conse­
crationem ecclesiae vel alius loci, si Vicarius Generalis sit charactere
episcopali insignitus (can. 1133, § z). — 130) Quoad consensum conce­
dendum pro aedificatione ecclesiae (can. 1162, § z). — 14°) Quoad sa­
cras reliquias authenticas edicendas (can. 1283, § 2). — 15°) Quoad con­
cessionem licentiae exponendi publicae venerationi sacras reliquias, quarum
authenticitatis documenta interierint (can. 1283, § z). — 160) Quoad stipem
definiendam, quam ecclesia paupertate laborans exigere potest a sacer­
dotibus inibi in propiium commodum celebrantibus (can. 1303, § 3). —
17°) Quoad beneficiorum ecclesiasticorum erectionem (can. 1414, § J). —
18 ) Quoad unionem ecclesiae paroecialis cum beneficio curato, vel cum be­
neficio non curato, licet, si unio sit minus principalis, beneficium non cura­
tum sit accessorium (can. 1423, § z). — 19°) Quoad beneficiorum ecclesia­
sticorum collationem (can. 1432, $ 2) etiam paroecialium (can. 433, § 2,
n. 7). — 200) Quoad concessionem institutionis canonicae tum ei qui praesentatus est ad beneficium ecclesiasticum (can. 1466, § 2), tum ei qui
electus aut praesentatus est ad paroeciam vacantem (can. 433, § 2, n. 2).
- 21") Quoad consensum praestandum pro duorum beneficiorum permuta­
tione (can. 1487, § /). — 22°) Quoad poenas infligendas (can. 2220, § 2).
— 23) Quoad absolutionem ab excommunicatione speciali modo Sedi
Apostolicae reservata impertiendam apostatis, haereticis aut schimaticisquando delictum apostasiae, haeresis, aut schismatis ad forum externum
Ordinarii loci quovis modo deductum fuerit (can. 2314, § 2).
“ Exspirat Vicarii Generalis iurisdictio pgr ipsius renuntiationem ad
normam can. 183-191, aut revocationem ei ab Episcopo intimatam, aut
sedis episcopalis vacationem; suspenditur vero suspensa episcopali iurisdictione „ (can. 37 c). Cf. can. 183-191 in num. 192, H (1084 seq. I); can. 430,
§ 3, n. i in num. 227, ll (1072, I) cl can. 316 in pag. 128, II (888, I).

De cancellario et notario.
“ In qualibet Curia constituatur ab Episcopo cancellarius qui sit sa­
cerdos, cuius praecipuum munus sit acta Curiae in archivo custodire, or­
dine chronologico disponere et de eisdem indicis tabulam conficere. Po­
scente necessitate adiutor ei dari potest, cui nomen sit vice-cancellarii seu
vice-tabularii. Cancellarius est eo ipso notarius „ (can. 372).
11 Episcopus praeter cancellarium potest alios quoque notarios consti­
tuere, quorum scriptura aut subscriptio publicam fidem facit. lidem con­
stitui possunt aut ad quaelibet acta, aut ad acta iudicialia dumtaxat, aut
ad acta tantummodo certae causae vel negotii conficienda. Si clerici de­

104

DE

PATRIARCHIS, PRIMATIBUS, METROPOLITIS

sint, possunt e laicis assumi; sed notarius in criminalibus clericorum
causis debet esse sacerdos. Cancellarius aliique notarii debent esse inte­
grae famae et omni suspicione maiores. Omnes possunt removeri aut
suspendi ab eo qui illos constituit aut ab eius successore aut Superiore,
non autem a Vicario Capitulari, nisi de consensu Capituli „ (can. 373).
De officio notariorum vid. can. 374 in num. 46, II (970, I).

De archivo episcopali.
Episcopi in loco tuto ac commodo archivum seu tabularium dioecesanum erigant, in quo instrumenta et scripturae, quae negotia dioecesana
tam spiritualia quam temporalia spectant, apte dispositae et diligenter
clausae custodiantur (can. 373).
Archivum clausum sit oportet, et nemini illud ingredi licet sine Epi­
scopi aut Vicarii Generalis et Cancellarii licentia. Unus cancellarius illius
elavem habeat (can. 177)._ 9
Habeant praeterea Episcopi aliud archivum secretum, vel saltem in
communi archivo armarium seu scrinium omnino clausum et obseratum,
quod de loco amoveri nequeat. In eo scripturae secreto servandae cau­
tissime custodiantur; sed singulis annis quam primum comburantur do­
cumenta causarum criminalium in materia morum, quarum rei vita ces­
serint, vel quae a decennio sententia condemnatoria absolutae sint, retento
facti brevi summario cum textu sententiae definitivae. — Hoc archivum
vel armarium duabus clavibus inter se di versis aperiatur, quarum altera
apud Episcopum vel Administratorem Apostolicum, altera apud Vicarium
Generalem, vel eo deficiente Curiae Cancellarium asservetur (can. 579).
Curent Episcopi ut archivorum quoque ecclesiarum cathedralium,
collegiatarum, paroecialium, necnon confraternitatum et piorum locorum
inventaria seu catalogi conficiantur duobus exemplaribus, quorum alte­
rum in proprio archivo, alterum in archivo episcopali servetur, firmo
praescripto can. 470, § 3, 1522 n. 2, 3, 1523 n. 6 (can. 383^. Cf. can. 470
in num. 234, II et can. 1322, 1323 in Cod.
Quoad examinatores synodales et parochos consultores vid. can. 383
>88, 389, pag. 121, vol. III.

DE PATRIARCHIS. PRIMATIBUS, METROPOLITIS.

Pag. 128, vol. Ill (888, I) “ Patriarchae aut Primatis titulus praeter
praerogativam honoris, et ius praecedentiae ad normam can. 280, nullam
secum fert specialem iurisdictionem, nisi iure particulari de aliquibus
aliud constet „ (can. 27/).
“ Patriarcha praecedit Primati, Primas Archiepiscopo, hic Episcopis,
salvo praescripto can. 347 „ (can. 280).

DE PATRIARCHIS, PRIMATIBUS, METROPOLITIS

IO5

“ In suo territorio Episcopus praecedit omnibus Archiepiscopis et
Episcopis, exceptis Cardinalibus, Legatis Pontificiis et proprio Metropolita „ (can. 447).
“ Unius supremae ecclesiasticae potestatis est provincias ecclesia
sticas, dioeceses, abbatias vel praelaturas nullius, vicariatus apostolicos,
praefecturas erigere, aliter circumscribere, dividere, unire, supprimere „
(can. 21), § zk
“ Provinciae ecclesiasticae praeeat Metropolita seu Arcbiepiscopus „
(can. 272}.
Salvo praescripto can. 275-280, Metropolita in propria dioecesi easdem
obligationes eademque iura habet quae Episcopus in sua (can. 27j).
“ In dioecesibus vero suffraganeis, Metropolita potest tantum: 1) A
patronis ad beneficia presentatos instituere, si SufFraganeus intra tempus
iure statutum, iusto impedimento non detentus, id facere omiserit; 2) In­
dulgentias centum dierum, sicuti in propria dioecesi, concedere: 3) De
putare Vicarium Capitularem ad normam can. 132, § 2: 4) Vigilare ut
fides et disciplina ecclesiastica accurate serventur, ac de abusis Roma­
num Pontificem certiorem facere: 5) Canonicam visitationem peragere,
causa piius ab Apostolica Sede probata, si eam Sufïraganeu§ neglexerit;
tempore autem visitationis, potest praedicare, confessiones audire etiam
absolvendo a casibus Episcopo reservatis, de vita et honestate clerico­
rum inquirere, clericos infamia notatos Ordinariis ipsorum, ut eos pu­
niant, denuntiare, notoria crimina, manifestas et notorias offensas tum sibi
tum suis forte illatas, iustis poenis, censuris non exclusis, punire; 6) In
omnibus Ecclesiis, etiam exemptis, Ordinario loci praemonito, si ecclesia
sit cathedralis, peragere pontificalia, uti Episcopus in proprio territorio,
populo benedicere, cruce ante se delata incedere, non autem aha exer
cere quae jurisdictionem importent; 7) Appellationem recipere a .-ententiis
definitivis aut interlocutoriis definitivarum vim habentibus, prolatis in
Curiis suffraganeis ad normam can. 1594 § 1 ; 8) Controversiis de quibus
in can. 1572 § 2 in prima instantia dirimere „ (can. 274). Cf. can. 442
in num. 227, ll (1072, I) et can. 1594 in num. 86, II. In can. 1572, § 2
agitur de controversiis quoad iura ac bona temporalia Episcopi aut men
sae vel curia dioecesanae.
“ Metropolita obligatione tenetur, intra tres menses a consecratione
vel, si iam consecratus fuerit, a provisione canonica in Consistorio, per
se vel per procuratorem a Romano Pontifice pallium petendi, quod si­
gnificat potestatem archiepiscopalem „ (can. 275).
u Quare ante pallii impositionem, excluso speciali induito apostolico,
ipse illicite poneret actus sive jurisdictionis metropolitanae, sive ordinis
episcopalis in quibus, ad normam legum liturgicarum, usus pallii requi­
ritur „ (can. 276).
“ Metropolita uti potest pallio intra quamlibet ecclesiam etiam exem­
ptam suae provinciae in Missarum sollemnibus, diebus in Pontificali Ro­

Γθ6

DE VICARIIS ET PRAEFECTIS AP0ST0L1CIS

mano designatis aliisque forte sibi concessis; nullatenus vero extra pro­
vinciam. etsi Ordinarii loci consensus accedat „ (can. 277).
u Si Metropolita pallium amittat vel ad aliam sedem archiepiscopalem
transferatur, novo indiget pallio „ (can. 278).
u Pallium neque commodari potest nec donari, nec in morte alicui
relinqui, sed omnia pallia quae Metropolita obtinuit cum eodem sunt se­
pelienda „ (can. 279).

DE VICARIIS ET PRAEFECTIS APOSTOLICIS.
“ Territoria, quae erecta non sunt in dioeceses reguntur per Vica­
rios aut Praefectos Apostolicos; qui omnes ab una Apostolica Sede no­
minantur „ (can. 297).
“ Vicarii et Praefecti Apostolici iisdem iuribus et facultatibus in suo
territorio gaudent, quae in propriis dioecesibus competunt Episcopis residentialibus, nisi quid Apostolica Sedes reservaverit,, (can. 294, §/}.
“ Vicarii et Praefecti Apostolici, etiam ii qui charactere episcopal
carent, possunt intra sui territorii lines, ac perdurante munere, omnes
benedictiones, Episcopis reservatas, una pontificali excepta, impertiri;
calices, patenas et altaria portatilia cum sacris oleis ab Episcopo bene­
dictis consecrare, indulgentias quinquaginta dierum concedere, confirma­
tionem, primam tonsui am et ordines minores conferre ad normam can. 782
§ 3· 957 § 2 » (can. 294, § 2). Cf. can. 782 in num. 485 (78) II et can.
977 in num. 893 (518) II.
“ Vicarii Apostolici-obligatione tenentur Sacra Limina Beatorum Apo­
stolorum Petri et Pauli visitandi, eadem prorsus lege, qua Episcopi re­
sidentiales ad normam can. 341 ; cui tamen muneri, si quid graviter obstet
ne per se ipsi illud expleant, satisfacere possunt per procuratorem etiam
in Uibe degentem „ (can. 299). Cf. can. 741 in num. 214.
“ Ad normam can. 340. Vicarii ac Praefecti Apostolici tenentur obli­
gatione Sedi Apostolicae exhibendi plenam, accuratamque relationem de
suo quisque pastorali otficio, deque omnibus quaecumque ad statum vicariatus vel praefecturae, ad missionaries, ad religiosos, ad populi disci­
plinam, ad scholarum frequentiam, ad fidelium denique ipsorum curae
commissorum salutem quavis ratione pertineant; quae relatio scripta esse
debet et subscripta tum ab ipso Vicario aut Praefecto, tum ab uno saltem
ex consiliariis, de quibus in can. 302. — Imo etiam sub cuiuscumque
anni exitum ad Sanctam Sedem mittant elenchum seu numerum conver­
sorum, baptizatorum, annuaeque Sacramentorum administrationis una
cum aliis notatu dignioribus „ (can. 700). Cf. can. 740 in num. 214. II.
“ In regione sibi commissa commorentur, a qua sine gravi et urgenti
causa per notabile tempus iis abesse ne liceat, inconsulta Sede Aposto-

DE ADMINISTRATORIBUS APOSTOLIC1S

IO7

ica. — Regionem sibi concreditam, quandocumque sit opus, debent ipsi
per se, vel, si legitime impediti fuerint, per alium visitare, eaque omnia
in visitatione expendere, quae ad fidem, bonos mores, Sacramentorum
administrationem,praedicationem verbi Dei, festorum observantiam, cultum
I divinum, iuventutis institutionem, disciplinam ecclesiasticam referuntur „
(can. 301).
" Constituant Consilium ex tribus saltem antiquioribus et prudentioribus missionariis, quorum sententiam, saltem per epistolam, audiant in
! gravioribus et difficilioribus negotiis „ (can. 302).
I
“ Prout siverit opportunitas missionaries saltem praecipuos tum re·
' ligiosos tum saeculares proprii territorii congregent semel saltem in anno,
■ ut possint ex singulorum experientia et consilio deducere quae sint or­
dinanda perfectius „ (can. 303).
'
“ Legibus, quae de archivo constituendo Episcopis praescribuntur,
etiam Vicarii ae Praefecti Apostolici, habita locorum personarumque ra
tione, aeque tenentur „ (can. 304).
" Studiosissime curent, onerata graviter eorum conscientia, ut ex
Christianis indigenis seu incolis suae regionis probati clerici rite insti­
tuantur ac sacerdotio initientur „ (can. 303).
“ Missae sacrificium pro populis sibi commissis applicare debent
saltem in solemnitatibus Nativitatis Domini, Epiphaniae, Paschatis, Ascen­
sionis, Pentecostes, SSmi Corporis Christi, Immaculatae Conceptionis et
Assumptionis B. Mariae V., S. Joseph eius sponsi, SS. Apostolorum Petri
et Pauli, Omnium Sanctorum, servato praescripto can. 339, § 2 seqq. „
(can. 306). Cf. can. 339 in num. 213, II (1058) I.

DE ADMINISTRATORIBUS APOSTOLICIS.
“ Administrator Apostolicus permanenter constitutus iisdem iuribus
et honoribus fruitur, iisdemque obligationibus tenetur, ac Episcopus residentialis. — Si ad tempus datus sit, eadem iura ac officia habet ac Vi­
carius Capitularis; sed, sede plena, potest dioecesim visitare ad trami­
tem iuris; nec tenetur obligatione applicandi Missam pro populo, quae
Episcopum gravat „ (can. 313).
Si Administrator Apostolicus dioecesi, sede plena, praeficiatur, iurisdictio Episcopi, eiusque Vicarii Generalis suspenditur (can. 316).

ro8

DE CAPITULIS CANONICORUM

IO9

DE CAPITULIS CANONICORUM

DE PRAELATIS INFERIORIBUS.

Praelati, qui praesunt territorio proprio, separato ab omni dioecesi,
cum clero et populo, dicuntur Abbates vel Praelati nullius, nempe dioe­
cesis, prout eorum ecclesia dignitate abbatiali vel simpliciter praelatitia
gaudet (can. jK)\
Assumendi ad abbatiam vel praelaturam nullius, iisdem qualitatibus
ornati esse debent, quas ius in Episcopis requirit (can. jao).
Abbates vel Praelati nullius qui ex praescripto apostolico vel ex
propriae religionis constitutionibus benedici debent, intra tres menses a
receptis litteris apostolicis, cessante legitimo impedimento, benedictionem
ab Episcopo, quem maluerint, accipiant (can. J22 .
Abbas vel Praelatus nullius easdem potestates ordinarias easdemque
obligationes cum iisdem sanctionibus habet, quae competunt Episcopis re·
sidentialibus in propria dioecesi. Si charactere episcopali non est auctus,
et benedictionem si eam recipere debet, receperit, praeter alia munera,
quae in can. 294 § 2 describuntur, potest quoque ecclesias et altaria im­
mobilia consecrare (can. J2j). Cf. can. 21)4, § 2 sup.

DE CAPITULIS CANONICORUM.
1) Notio Capituli.
216 (1065, I). “ Capitulum Canonicorum sive cathédrale sive collegiale
seu collegiatum est clericorum collegium ideo institutum ut solemniorem
cultum Deo in ecclesia exhibeat et, si agatur de Capitulo cathedrali, ut
Episcopum, ad normam sacrorum canonum, tanquam eiusdem senatus et
consilium, adiuvet, ac, sede vacante, eius vices suppleat in dioecesis regi­
mine „ (can. 49/).
“ Capitulorum tum cathedralium tum collegialium institutio seu erectio,
innovatio ac suppressio Sedi Apostolicae reservatur „ (con. J92).
“ Capitulum constat dignitatibus et canonicis, nisi, ad dignitates quod
attinet, aliud ex capitularibus constitutionibus eruatur; non autem inferio­
ribus beneficiariis seu mansionariis, qui canonicis auxilium praestant. —
Canonicatus sine adnexis emolumentis ne instituantur sine speciali Apo­
stolicae Sedis concessione „ (can. jyj, § 2,
2) Dignitate*.

Prima saltem dignitas in Capitulo cathedrali, quantum fieri potest
et ceteris paribus, laurea doctorali in sacra theologia vel iure canonico
polleat (can. jy6).

“ Nisi aliud in statutis capitularibus caveatur, dignitatibus et cano­
nicis secundum ordinem praecedentiae ius et officium est: 1) Episcopi
viceni supplere in peragendis functionibus sacris in solenmioribus anni
festivitatibus; 2) Episcopo celebranti in pontificalibus, aspersorium in in­
gressu ecclesiae porrigere et presbyteri assistentis fungi officio; 3) Eidem
decumbenti ministrare sacramenta; defuncto iusta funebria persolvere;
4) Convocare Capitulum eique praeesse ac praescribere et ordinare quae
ad chori directionem referantur, dummodo dignitas sit de gremio Capi­
tuli „ (can. 397}.
3) Canonicus Theologus et Poenitentiarius.
M In nulla ecclesia cathedrali desit officium canonici theologi et, ubi
id fieri poterit, canonici poenitentiarii. Etiam in collegialibus, praesertim
insignibus, officium canonici theologi et poenitentiarii constitui potest „
(mh. 398}. Cf can. })<) in num. 191. Il (1080, I).
“ Canonici theologi est, diebus et horis ab Episcopo cum Capituli
consilio designatis, publice in ecclesia explanare Sacram Scripturam; sed
Episcopus, si id utilius indicet, potest eidem alia doctrinae catholicae ar
gumenta in ecclesia explicanda committere. Canonicus theologus munus
expleat suum ipse per se, vel, si ultra sex menses fuerit impeditus, pro­
priis expensis per alium sacerdotem ab Episcopo deputandum. Episcopus
gravi de causa potest canonico theologo committere ut, loco lectionum
in ecclesia, sacras disciplinas doceat „ (can. 400).
“ Poenitentiarius canonicus tum ecclesiae cathedralis tum ecclesiae
collegialis obtinet a iure potestatem ordinariam, quam tamen aliis dele­
gare non potest, absolvendi etiam a peccatis et a censuris Episcopo re­
servatis, in dioecesi extraneos quoque, et dioecesanos extra territorium
quoque dioecesis. Debet in sede excipiendis confessionibus sibi in capi­
tulari ecclesia destinata residere tempore ad fidelium commoditatem, in­
dicio Episcopi, opportuniore et praesto esse iis qui ad confitenda sua
peccata accedunt ipso quoque divinorum officiorum tempore „ (can. 401).
“ Si Capitulo adnexa sit cura animarum, haec exerceatur a vicario
paroeciali ad normam can. 471 „ (can. 402). Cf. can. 471, tn num. 243,
244, 11.
4) Relationes inter Capitulum et parochum.

§ 1) “Si ecclesia cathedralis aut collegialis simul sit paroecialis re­
lationes iuridicae inter Capitulum et parochum reguntur normis quae
sequuntur, nisi aliud ferat aut Sedis Apostolicae indultum aut particu­
laris conventio in erectione paroeciae inita et a loci Ordinario legitime
probata. § 2) Ad parochum spectat: 1) Applicare Missam pro populo et.
debito tempore, praedicare ac christianam doctrinam fideles edocere;
2 Custodire libros paroeciales et ex iis attestationes extrahere ; 3) Fun-

no

DE CAPITULIS CANONICORUM

ctiones paroeciales peragere de quibus in can. 462. Iusta funebria, in ec
clesia ad normam iuris peragenda, non exclusa Missa exequiali, per­
solvere ad Capitulum pertinet tantum in casu quo de funere agatur ali­
cuius dignitatis, vel canonici, etiam honorarii tantum, vel beneficiarii;
4) Alias functiones non stricte paroeciales peragere quae in paroeciis
lieri scient, modo non impediatur chorale servitium, nec Capitulum easdem
functiones peragat; 5) Eleemosynas in bonum paroecianorum colligere,
easdem directe vel indirecte oblalas recipere, administrare et secundum
offerentium voluntatem distribuere. § 3) Ad Capitulum spectat: 1) Custo­
dire sanctissimum Eucharistiae Sacramentum ; sed altera sacri ciborii
clavis apud parochum servari debet; 2) Invigilare ut in functionibus a
parocho in capitulari ecclesia peragendis leges liturgicae observentur;
3) Ecclesiae curam habere eiusque bona administrare cum piis legatis.
§ 4) Nec parochus capitulares nec Capitulum paroeciales functiones et
munera impediat; exorto autem conflictu, quaestionem dirimat loci Ordi­
narius, qui in primis curare debet ut catechetica instructio et Evangelii
explicatio hora fidelibus commodiore semper habeatur. § 5) Non solum
Capitulum impedire nequit parochum in exercenda paroeciali cura, sed
insuper sciant capitulares se ex caritate teneri, maxime si designati coadiutores desint, eidem adiutricem operam navare, secundum modum ab Ordi­
nario loci determinandum „ {can. 415). Cf. can. 462 in num. 242, ZZ(1C63,1).

5) Iura et privilegia.
" Dignitates, canonici et beneficiarii, capta legitime beneficii sui pos­
sessione, ad normam can. 1443-1445, statim pro gradu suo acquirunt, prae­
ter insignia propria, scamnum in choro, ius percipiendi fructus ac distri­
butiones, ac vocem in capitulo ad normam can. 411, § 3 „ {can. 40$, § i)\
quam tamen vocem non habent canonici honorarii et dignitates si una
cum canonicis C pitulum non constituant {cf. can. 411, § J in mini. 226,
II (1071, I); jyj, § 2 in num. 216. II (1065, 1); 144^144^ in Cod). —
De fidei professio»
ab ipsis emittenda cf. can. /406-/408 in num. 369
(210) /.
" In unaquaque ecclesia tum cathedrali tum collegiali, qui in digni­
tate episcopali sunt constituti, deferant in choro vestem episcopalem; ce­
teri omnes, dignitates, canonici et beneficiarii, vestem sibi in bulla ere­
ctionis assignatam vel apostolico induito concessam; secus censeantur,
tamquam absentes. — Vestem choralem aut specialia insignia capitularia
adhibere possunt (canonici) in tota dioecesi in qua est Capitulum, sed,
reprobata cotraria consuetudine, non extra Dioecesim, nisi vel Episcopum
comitentur vel Episcopum aut Capitulum repraesentent in Conciliis aliisve
sollemnitatibus „ {can. 409, § 2).
“ Canonici ad honorem alicuius basilicae vel ecclesiae collegialis al*
mae Urbis, privilegiis et insignibus uti possunt tantum intra eiusdem
basilicae vel collegiatae ecclesiae eiusque filialium ambitum; canonici vero

DE CAPITULIS CANONICORUM

III

ad honorem aliarum ecclesiarum extra Urbem, privilegiis et insignibus
utantur in dioecesi tantum ubi nominati sunt, non autem extra dioecesim, nisi ad normam can. 409, § 2 „ (can. 407, §
idest, nisi vel Epi­
scopum comitentur etc.
“ Capitulum cathédrale praecedit colit giali, etiam insigni, in ipsa
quoque collegiali ecclesia; Capitulum insigne praecedit non insigni; in
eodem Capitulo, salvis peculiaribus statutis, vel legitimis consuetudinibus,
dignitates, servato inter se praecedentiae ordine, praecedunt canonicis;
canonici antiquiores, qui nempe prius possessionem ceperunt, posterio­
ribus; canonici titulares, honorariis; honorarii beneficiariis; dignitates
vero aut capitulares charactere episcopali ornati omnibus dignitatibus ac
canonicis in presbyterali tantum ordine constitutis praecedunt. In Capitulis
in quibus habentur distinctae praebendae presbyterales, diaconales, subdiaconales, servetur praecedentia ordinis ; et in eodem ordine praecedentia
receptionis in ordinem, non autem in Capitulum „ (cati. 408).
6)

Residentia Canonicorum.

217 (1066, I). “ Reprobata contraria consuetudine, canonici ac bene
ficiarii quotidiano choro adstricti, possunt singuli abesse tres tantum
menses in anno, sive continuos sive intermissos, dummodo propriae ec­
clesiae statuta aut legitima consuetudo servitium diuturnius non requi­
rant. — Sine causa legitima et speciali Episcopi licentia nec feriari licet
Quadragesimae et Adventus tempore, aut in praecipuis anni sollemnita­
tibus de quibus in can. 338, §3; nec permittitur uno eodemque tempore
capitulares ultra tertiam partem abesse. Tempore vacationum omne genus
distributiones amittuntur, non obstante remissione ab aliis capitularibus
tacta; sed percipiuntur praebendae proventus aut duae tertiae distribu­
tionum partes, si omnes praebendae proventus in distributionibus consi­
stant „ (can. 418). Cf. can. jj8 in nam. 204 seqq., II (1057, I).
“ In ecclesiis in quibus non omnes simul choro intersunt, qui ad eum
adstringuntur nequeunt per alium huic obligationi satisfacere, nisi in ca­
sibus particularibus, iusta ac rationabili de causa, et modo substitutus
eodem tempore servitio chori non sit adstrictus, et sit in eadem ecclesia
canonicus, si agatur de supplenda vice canonici, beneficiarius si de be
neficiarii; qui vero ad chorum non adstringuntur, obligatione residendi
m loco beneficii non tenentur per dies quibus a choro absunt. Si quis
eodem die urgeatur onere utriusque Missae et pro populo et conventuali,
hanc ipse celebret applicetque per se, illam per alium vel per se die se­
quenti „ (can. 4/9). Cf. can. 2j8/ in num. 193, II. Cf. m Cod. can. 21682175 de modo procedendi contra clericos non residentes.

112

DE CAPITULIS CANONICORUM

7) Officia chore lia.
“ Quodlibet Capitulum obligatione tenetur quotidie divina officia in
choro rite persolvendi, salvis fundationis legibus. Divinum Officium com­
prehendit psalmodiam horarum canonicarum et celebrationem cum cantu
Missae conventualis, praeter alias Missas vel secundum rubricas Missalis
vel ex piis fundationibus celebrandas. Missam conventualem sine cantu ce.
lebrare licet hebdomadario, cum in ecclesia, pontificali ritu, Episcopus vel
alius loco Episcopi celebrat „ (can. 41f).
“ Omnes et singuli qui chorale beneficium obtinent, tenentur in ipso
choro divina officia persolvere singuli diebus, nisi servitium per Itirnttni
a Sede Apostolica aut fundationis legibus fuerit indultum „ (can. 414).
220. § i°) '* Ita excusantur a choro ut percipiant fructus praebendae
ac distributiones quotidianas: 1 j Capitulares iubilati ad normam can. 422,
§ 2; 2") Canonicus theologus singulis diebus quibus suo munere fungitur;
3 ) Canonicus poenitentiarius dum tempore chori vacat confessionibus au­
diendis; 4°) Vicarius paroecialis aliusve e Capitulo sive parochus sive eoadnitor ab Episcopo deputatus, dum paroecialibus vacat officiis; 50) Qui
infirmitate aliove physico impedimento choro prohibentur assistere; 6 ) Qui
pontificia legatione alibi funguntur aut personae Romani Pontficis actu
inserviunt; 7 ) Qui piis exercitiis vacant ad nonnam can. 126; quo tamen
induito semel tantum in anno chori servitio liberantur; 8°) Accedentes
una cum Episcopo aut eiusdem vice ad visitanda Limina Apostolorum;
9 ) Qui ab Episcopo vel Capitulo mittuntur ad Concilium Oecumenicum,
plenarium, piovinciale aut ad Synodum dioecesanam; io°) Qui de Capi­
tuli consensu, non contradicente Episcopo, absunt a choro ob Capituli
seu propriae ecclesiae utilitatem; n ) Qui Episcopo sacra peragenti as­
sistunt ad normam can. 412, § 1; 12 ) Qui Episcopum comitantur in vi­
sitatione dioecesis vel visitationem ipsam eius nomine et mandato pera­
gunt; 13") Qui operam navant conficiendis processibus in causis de qui­
bus in can. 1999 seqq., vel uti testes in his causis vocati sunt, pro diebus
ct horis quibus hoc officium praestant; 14°) Parochi consultores, exami­
natores et iudices synodales, dum proprio munere funguntur. § 2”) Di­
stributiones vero quae inter praesentes dicuntur, ii tantum percipiunt, qui
m § i, nn. 1, 7. 11. 13 enumerantur nisi obstet fundatorum expressa vo­
luntas „ (can. 420}.
In can. 422 hacc statuuntur: § i°) “ Praebenda fruentes ab Apostolica tantum Sede impetrare possunt indultum emeriti seu, ut aiunt, iubilationis post continuum et laudabile quadraginta annorum in eadem vel
distinctis ecclesiis eiusdem civitatis vel saltem dioecesis chori servitium.
§ 2 i lubilatus etiamsi in loco beneficii non resideat, percipit tum fructus
praebendae tum distributiones etiam inter praesentes, nisi obstent ex­
pressa fundatorum vel oblatorum voluntas, ecclesiae statuta aut consue­
tudo. § 3 ) lus optandi, si ex lege fundationis competat, non est capita-

DE CAPITULIS CANONICORUM

,
I

113

lari jubilato ». Cf. can. 126 in num. 95, /I (988, I) et can. 412 in num. 226,
//1071, I). Can. 1999 seqq. agunt de causis beatificationis Servorum I)ei
et canonizationis Beatorum. Cf in Codice.
§ i") “ Excusantur a choro sed percipiunt praebendae fructus dumtaxat, non autem distributiones: 1") Qui de licentia Ordinarii loci pu­
blice docent in scholis ab Ecclesia recognitis sacram theologiam aut ius
canonicum; 20) Dantes operam studio sacrae theologiae aut iuris canonici
m publicis scholis ab Ecclesia probatis, de Ordinarii licentia; 30) Vica­
rius Capitularis, Vicarius Generalis, officialis ac cancellarius, si de gre­
mio sint, dum suis muneribus vacant; 4?) Canonici qui Episcopo inser­
viunt ad normam can. 412, § 2. — § 2°) Quod si omnes praebendae
fructus consistant in distributionibus, vel adeo sint tenues ut tertiam di­
stributionum partem non attingant, tunc memorati omnes duas tantum
tertias partes distributionum lucrantur, cumulatas ex fructibus praebendae
ac distributionibus „ {can. 421}. Cf. can. 412 in num. 226. Il (1071, I).
225 (1070, I). “ In statutis capitularibus iusta designetur norma, ad
quam canonici et beneficiarii in servitio altaris fungantur per turnum
tum officio celebrantis tum etiam ministerio diaconi ac subdiaconi, ex­
clusis tamen ab hoc ministerio dignitatibus, canonico theologo, poenitentiario, et, si praebendae'distinctae habeantur, canonicis ordinis presbyteralis „ {can. 41(C).
“ Missa conventualis applicanda est pro benefactoribus in genere.
Capitularis infirmitate detentus non tenetur eleemosynam praebere sacer­
doti capitulari, qui ipsius vicem supplet in Missae conventualis celebra­
tione et applicatione, nisi statuta capitularia vel particularis consuetudo
aliud ierant. Servari potest consuetudo praebendi stipem celebranti vel
ex cumulo distributionum vel ex reditibus omnium praebendarum per
contributum „ (can. 417).
226 (1071, I). “ Canonici sive ecclesiae cathedralis sive collegialis Epi­
scopo sollemniter Missam celebranti aut alia pontificalia exercenti, etiam
in aliis ecclesiis civitatis aut suburbii, ab eodem invitati, assistere et in­
servire debent, dummodo indicio Episcopi sufficiens canonicorum et mi­
nistrorum in ecclesia numerus maneat; et eunidem accedentem ad eccle­
siam cathedralem et redeuntem comitari ad normam Caeremonialis Epi­
scoporum. Episcopus potest duos e Capitulo sive cathedrali sive collegiali
assumere ac retinere ut sibi in ecclesiastico ministerio ac dioecesis servitio
assistant „ (can. 412).
“ Canonici· aliique de Capitulo tempore Quadragesimae et Adventus,
concionibus, si in propria ecclesia continuo post chorum habeantur, inte­
resse tenentur, nisi iusto impedimento detineantur; et illos Ordinarius,
poenis quoque adhibitis, ad id adigere potest „ (can. 1346, § 2).
“ In ecclesiis tam cathedralibus quam collegialibus in quibus nullae
sunt quotidianae distributiones vel ita tenues ut verisimiliter negligantur, Episcopi tertiam partem separent fructuum, proventuum, obventionum,
quae ex dignitatibus, canonicatibus, officiis, aliisque illius ecclesiae bene8

ΓΤ4

DE CzM’ITULIS CANONICORUM

ficiis percipiuntur, et in distributiones quotidianas convertant. — Si di­
stributiones quavis de causa introduci nequeant. Episcopus in dignitates,
canonicos et beneficiarios négligentes pecuniarias constituat muletas, quae
distributionibus respondeant, earumque locum teneant. — Distributiones
cedunt diligentibus, quavis collusione aut remissione exclusa; si vero di
gnitates habeant proventus a massa seu bonis canonicorum diversos et
separatos, distributiones ab eis amissae cedunt aliis dignitatibus prae­
sentibus, si adsint, aut alii pio loco, Episcopi arbitrio.—Ab unoquoque
Capitulo, secundum sua cuiusque statuta, unus vel plures censores seu
punctatores nominentur, qui absentes a divinis officiis quotidie notent,
praestito prius coram Capitulo vel eius praeside iureiurando de suo
munere fideliter implendo; quibus Episcopus alium addere potest punctatorem; quod si abfuerint punctatores, senior e canonicis qui adsunt,
illorum vices suppleat „ (can. jqj).
“ Stato tempore ac loco conveniat canonicorum coetus de suae ec­
clesiae et Capituli negotiis acturus: alii praeterea conventus haberi po­
terunt, quoties id aut Episcopo aut Capituli praesidi aut maiori canoni­
corum parti expedire videatur. Ad habendum coetum ordinarium non
est necessaria specialis convocatio; quae tamen ad extraordinarium requi
ritur, et facienda est secundum statuta capitularia. In capitulis vocem ha­
bent canonici, exclusis honorariis, et dignitates, si una cum canonicis Ca­
pitulum constituant ad normam can. 393, § 2 „ (can. 41 r). Cfr. can./g/
in num. 216, // (1065, I).

Consullores dioecesani.
/
Pag. 137, III (894, I). “ In quibus dioecesibus nondum constitui po­
tuit restituive cathédrale canonicorum Capitulum, instituantur ab Episcopo,
salvis peculiaribus Apostolicae Sedis praescriptis, consultores dioecesani,
hoç est sacerdotes pietate, moribus, doctrina ac prudentia commendati ,
(can. 42/).
" Consultores dioecesani numero sint saltem sex; in dioecesibus ubi
pauci sint Sacerdotes, saltem quatuor; iidem omnes in civitate episco­
pali vel in locis vicinioribus commorentur. — lusiurandum interponant
de officio fideliter exsequendo, quod est ad triennium „ (can. 425, 426).
“ Caetus consultorum dioecesanorum vices Capituli cathedralis, qua
Episcopi senatus, supplet; quare quae canones ad gubernationem dioe­
cesis, sive sede plena sive ea impedita aut vacante. Capitulo cathedrali
tribuunt, ea de coetu quoque consultorum dioecesanorum intelligenda
sunt „ (can. 427).
“ Durante munere, consultores ne removeantur, nisi ob »iustam cau­
sam ac de consilio ceterorum consultorum „ (can. 428)

DE CAPITULIS CANONICORUM

ri5

Vicarius Capitularis.
227 (1072. I). “ Sede per Episcopi captivitatem, relegationem, exsi­
lium aut inhabililatem ita impedita, ut ne per litteras quidem cum dioecesanis communicare ipse possit, dioecesis regimen, nisi Sancta Sedes
aliter providerit, penes Episcopi Vicarium Generalem, vel alium virum
ecclesiasticum ab Episcopo delegatum esto. — Ilis deficientibus, vel, uti
supra dictum est, impeditis, Capitulum ecclesiae cathedralis suum Vica­
rium constituat, qui regimen assumat cum potestate Vicarii Capitularis „
(can. 429).
" Sedes Episcopalis vacat Episcopi morte, renuntiatione a Romano Pon­
tifice acceptata, tianslatione, ac privatione Episcopo intimata. A certa trans­
lationis notitia Episcopus intra quatuor menses debet dioecesim ad quam
petere, eiusdemque canonicam possessionem assumere ad normam canonum 333. 334, et a die captae possessionis dioecesis a qua plene vacat;
interim vero in eadem Episcopus: 11 Vicarii Capitularis potestatem obti
net, eisdemque obligationibus tenetur, cessante qualibet Vicarii Generalis
potestate; 2" Honorifica Episcoporum residentialium privilegia conservat ;
30 Integros percipit fructus mensae episcopalis ad normam can. 194, § 2 „.
(can. 4/0, §i$ /,
Cf. can. jjy, //4 in num. 203, II (1056, I) et can. 11/4
in num. 192, Il (1084, I).
“ Sede vacante, nisi adfuerit Administrator Apostolicus vel aliter a
S. Sede provisum fuerit, ad Capitulum ecclesiae cathedralis regimen dioe­
cesis devolvitur „ (can. 4/f).
" Capitulum ecclesiae cathedralis, sede vacante, intra octo dies ab
accepta notitia vacationis, debet Vicarium Capitularem qui loco sui dioe­
cesim legat et, si fructuum percipiendorum ei munus incumbat, oeconomum
unum vel plures fideles ac diligentes constituere. Si Capitulum intra prae­
scriptum tempus Vicarium aut oeconomum, quavis de causa, nullum de­
putaverit, deputatio ad Metropolitani devolvitur; si autem ecclesia ipsa
metropolitana fuerit vacans vel metropolitana simul et suffraganea, ad an
tiquioreni ex Episcopis sufiraganeis. Etiam vacante dioecesi aut abbatia
vel praelatura de quibus in can. 285, si Capitulum intra octiduum Vica­
rium vel oeconomum non nominaverit, hunc Metropolita qui fuit legitime
electus ad normam citati canonis, constituat, nisi in abbatia vel praela­
tura nullius religiosa aliter ad normam constitutionum provideatur. Ca­
pitulum quantocius de morte Episcopi et deinde electus in Vicarium Ca­
pitularem de sua electione Sedem Apostolicam certiorem faciant „ (can. 4/2).
Cf. can. 28/ in num. 214, /.
" Unus deputetur Vicarius Capitularis, reprobata contraria consue­
tudine: secus electio irrita est. Vicarii Capitularis et oeconomi constitutio
fieri debet per actum capitularem ad normam can. 160-182, salvis pecu­
liaribus huius Capitis normis, et ad eius validitatem requiritur numerus
suffragiorum absolute maior demptis suffragiis nullis. Idem potest in

rI6

DE VICARIIS CAPITULARIBUS

Vicarium Capitularem et oeconomum deputari „ (cati. 433}. Cf. in Cod.
can. 160-182.
“ § r. Ad Vicarii Capitularis munus deputare valide nequit clericus qui
ad sacrum presbyteratus ordinem nondum fuerit promotus, aut tricesi­
mum aetatis annum non expleverit, aut ad eandem vacantem sedem
fuerit electus, nominatus vel praesentatus. § 2. Vicarius Capitularis sit prae­
terea in theologia aut iure canonico doctor vel licentiatus aut saltem
earumdem disciplinarum vere peritus, in eoque morum integritas, pietas,
sacra doctrina cum prudentiae laude conspirent. § 3. Si praescriptae § 1 con
ditiones posthabitae fuerint, Metropolita, aut si Ecclesia metropolitana
vacans fuerit, vel de ipso Capitulo metropolitano agatur, antiquior pro
vinciae Episcopus, agnita rei veritate, Vicarium pro ea vice deputet;
actus autem illius qui a Capitulo electus fuerat, ipso iure sunt nulli h
(ca/z 434).
“ Sicut ad Capitulum ante deputationem Vicarii Capitularis, ita de­
inde ad Vicarium Capitularem transit ordinaria Episcopi iurisdictio in
spiritualibus et temporalibus, exceptis iis quae in iure expresse sint ei­
dem prohibita. Quare Capitulum et postea Vicarius Capitularis omnia
possunt quae enumerata sunt can. 368, § 2, item facultate pollent exer­
citium pontificalium in dioecesi cuilibet Episcopo permittendi, imo si Vi­
carius Capitularis sit Episc- pus, potest ipse exercere, excluso tamen usu
throni cum baldachino. — Vicario Capitulari et Çapitulo non licet agere
quidpiam quod vel dioecesi vel episcopalibus iuribus praeiudicium aliquod
afferre possit; nominatim vero Vicarius Capitularis aliique sive de Capi­
tulo sive extranei, clerici aut laici, per se vel per alium prohibentur
Curiae episcopalis documenta quaelibet subtrahere vel destruere vel
celare vel immutare „ (can. 43f). Cf. can. 368 in num. 215, II.
“ Sede vacante nihil innovetur „ (can. 436).
“ In Vicario constituendo nullam sibi iurisdictionis partem Capitulum
retinere potest, nec gerendo muneri tempus praefinire aliasve restrictiones
praestituere „ (can. 437).
“ Vicarius Capitularis, edita fidei professione de qua in can. 14061408, statim iurisdictionem obtinet, quin necessaria sit ullius confirma­
tio „ (can. 438). Cf. can. 1406-1408 in num. 369 (210) I.
“ Quae in can. 370 de Vicario Generali praescripta sunt, eadem de
Vicario quoque Capitulari dicta intelligantur ,, (can. 439). Cf. can. 370
in num. 215, II.
“ Vicarius Capitularis obligatione tenentur residendi in dioecesi et
applicandae missae pro populo ad norm. can. 338, 339 „ (can. 440}.
Cf. can. 338 in num. 204, Il (1057, I), et can. 339 in num. 213, II
(1058, I).
Vicarius Capitularis non potest:
1") Excardinationem et incardinationem concedere, nisi post annum
a vacatione sedis episcopalis et cum consensu Capituli (can. 113). —
2 ) Synodum dioecesanam convocare (can. 337, § 7). —
Nominare

DE VICARIIS F0RANE1S

II?

canonicos ad honorem (can. 406, § /). — 40) Declarare inamovibiles pa­
roecias amovibiles (can. 434, § 33 _ 5") Conferre paroecias liberae col­
lationis, nisi post annum a vacatione sedis episcopalis (can. 433, § 2, n. j).
6') Conferre alia beneficia perpetua liberae collationis (can. 1432, § 2). —
Condere Congregationes religiosas (can. 492, § /). — 8°) Erigere pias
fidelium associationes aut consensum praebere pro earum erectione vel
aggregatione (can. 686, § 4). — 90) Reservare peccata (can. 893, § /). —
io°) Concedere litteras dimissorias nisi post annum a sede vacante et de
consensu Capituli ; vel intra annum solis arctatis, exceptis iis qui fuerunt
ab Episcopo reiecti (can. 938, § 1, n. 3). — n°) Stipem definire, quam
ecclesia paupertate laborans exigere valeat a sacerdotibus, qui in proprium
commodum inibi celebrant (can. 1303, § 3). — 12°) Unire ecclesias paroeciales inter se vel cum beneficio non curato (can. 1423, § r). —
13 ) Consensum praebere ad permutationem duorum beneficiorum facien­
dam (1483. § /). — 14°) Suspendere notarios Curiae dioecesanae sine
consensu Capituli (can. 333, § 3).— 15°) Removere promotorem iustitiae
et vinculi defensorem electum ad universitatem causarum (can. 1390, § 1}.
Cf. can. 2403 in num. 14 de « excommunicationibus Sedi Apostolicae
simpliciter reservatis ». Cf. can. 2409 « De suspensionibus nemini re­
servatis », n. 6.
227 b,\ Cf can. 330 in num. 215. II cl can. 408 in num. 216, II
(1065, I).

De Vicanis foraneis.

Episcopus territorium suum in varias paroecias et vicariates foraneos distribuat, pro necessaria animarum cura, et cleri disciplina ser­
vanda (can. 213-213}.
« Vicarius foraneus est sacerdos qui vicariatui foraneo ab Episcopo
praeficitur „ (can. 443}.
" Ad munus vicarii foranei Episcopus eligat sacerdotem quem di
gnum indicaverit, praesertim inter rectores ecclesiarum paroecia 1 i uni. Vi­
carius foraneus ad nutum Episcopi amoveri potest „ (can 446).
“ Vicario foraneo praeter facilitates, quas ei tribuit Synodus provin­
cialis vel dioecesana et secundum normas in eodem Synodo legitime sta­
tutas vel ab Episcopo statuendas, ius et officium est invigilandi potissi­
mum : iu) Num ecclesiastici viri sui ambitus seu districtus vitam ducant
ad normam sacrorum canonum suisque officiis diligenter satisfaciant,
praesertim circa residentiae legem, divini verbi praedicationem, imper­
tiendam pueris atque adultis catechesim et obligationem infirmis assi­
stendi; 2 ) Num decreta lata ab Episcopo in sacra visitatione exsecutioni
mandentur; 30) Num debitae cautelae circa materiam Sacrificii Euchari­
stici adhibeantur; 40) Num decor et nitor ecclesiarum et sacrae suppelle
ctilis, maxime in custodia sanctissimi Sacramenti et in Missae celebratione,
accurate servetur; an sacrae functiones secundum sacrae liturgiae prae-

Il8

DE

PAROCHIS

scripta celebrentur: bona ecclesiastica diligenter administrentur, adnexaque onera, in primis Missarum, rite impleantur; rectene conscribantur
et asserventur libri paroeciales. De iis omnibus ut reddatur certior, vica­
rius foraneus debet, statutis ab Episcopo temporibus sui districtus pa­
roecias visitare. Pertinet etiam ad vicarium foraneum, statim atque au­
dierit aliquem sui districtus parochum graviter aegrotare, operam dare
ne spiritualibus ac materialibus auxiliis honestoque funere, cum decesserit,
careat; et curare ne, eo aegrotante vel decedente, libri, documenta, sacra
supellex aliaque quae ad ecclesiam pertinent, depereant aut asportentur „
(can. 44T}.
“ Vicarius foraneus debet, diebus ab Episcopo designatis, convocare
presbyteros proprii districtus ad conventus seu collationes de quibus in
can. 131 eisdemque praeesse; ubi vero plures habeantur huiusmodi coetus
m variis districtus locis, invigilare ut rite celebrentur. Si non sit paro­
chus, debet residere in territorio vicariatus vel alio in loco non valde
distanti secundum normas ab Episcopo definiendas „ (can. 448).
“ Saltem semel in anno Vicarius foraneus proprii Vicariatus ratio­
nem reddere debet Ordinario loci, exponens non solum quae intra annum
bene gesta sint, sed etiam quae mala obrepserint, quae scandala exorta
sint, quae remedia ad ea reparanda adhibita et quidquid agendum exi­
stimet ad ea radicitus extirpanda „ (can. 449}.
“ Vicarius foraneus sigillum habeat Vicariatus proprium. Praecedit
omnibus parochis aliisque sacerdotibus sui districtus „ (can. 4)o).

DE PAROCHIS
1) Notio paroeciae et parochi.
§ i° " Territorium cuiuslibet dioecesis dividatur in distinctas partes
territoriales; unicuique autem parti sua peculiaris ecclesia cum populo
determinato est assignanda, suusque peculiaris rector, tamquam proprius
eiusdem pastor, est praeficiendus pro necessaria animarum cura „.
§ 20 “ Pari modo vicariatus apostolicus et praefectura apostolica, ubi
commode fieri possit, dividantur „.
§ 30 “ Partes dioecesis de quibus in § 1, sunt paroeciae; partes vi­
cariatus apostolici ac praefecturae apostoheae, si peculiaris rector eisdem
luerit assignatus, appellantur quasi-paroectae „
§ 4' “ Non possunt sine speciali apostolico induito constitui paroeciae
pro diversitate sermonis seu nationis fidelium in eadem civitate vel ter­
ritorio degentium, nec paroeciae mere familiares aut personales; ad con­
stitutas autem quod attinet, nihil innovandum, inconsulta Apostolica Sede „
(can. 216).

DE PAROCHIS

riç

228 (1060, I). “ Parochus est sacerdos vel persona moralis, cui pa­
roecia collata est in titulum cum cura animarum sub Ordinarii loci exer­
cenda. — Parochis aequiparantur cum omnibus iuribus et obligationibus
paroecialibus et parochorum nomine in iure veniunt: i°) Quasi-parochi,
qui quasi-paroecias regunt, de quibus in can. 216, § 3; 20) Vicarii paroeciales, si plena potestate paroeciali sint praediti. Circa militum cappellanos sive maiores sive minores, standum peculiaribus Sanctae Sedis
praescriptis „ (can. 45P). Cf. sup. can. 216.
“ Sine Apostolicae Sedis induito paroecia nequit personae morali
pleno iure uniri, ita nempe ut ipsa persona moralis sit parochus, ad
normam can. 1423, §2. — Persona moralis cui paroecia sit pleno iure
unita, habitualem tantum curam animarum retinere potest, servato quod
ad actualem spectat, praescripto can. 471 „ (can. 442). Cf. in Cod. can.
1424, el can. 4~]i in num. 243 seq., II.
“ Ut quis in parochum valide assumatur debet esse in sacro presby­
teratus ordine constitutus. Sit insuper bonis moribus, doctrina, animarum
zelo, prudentia, ceterisque virtutibus ac qualitatibus praeditus, quae ad
vacantem paroeciam cum laude gubernandam iure tum communi, tum
particulari requiruntur „ (can. 4jy).
" Qui paroeciae administrandae praeficiuntur qua proprii eiusdem
rectores, stabiles in ea esse debent; quod tamen non impedit quominus
omnes ab ea removeri queant ad normam iuris. At non omnes parochi
eamdem obtinent stabilitatem; qui maiore gaudent, inamovibiles; qui mi­
nore, amovibiles appellari solent. Paroeciae inamovibiles nequeunt amovibiles reddi sine beneplacito apostolico; amovibiles possunt ab Episcopo,
non autem a Vicario Capitulari, de Capituli cathedralis consilio, inamo­
vibiles declarari ; novae quae erigantur, sint inamovibiles, nisi Episcopus,
prudenti suo arbitrio, attentis peculiaribus locorum ac personarum adiunctis, audito Capitulo, amovibilitatem magis expedire decreverit. Quasiparoeciae sunt omnes amovibiles. — Parochi autem, ad religiosam fami­
liam pertinentes, sunt semper, ratione personae, amovibiles ad nutum tam
loci Ordinarii, monito Superiore, quam Superioris, monito Ordinario, ae­
quo iure, non requisito alterius consensu; nec alter alteri causam iudicii
sui aperire multoque minus probare tenetur, salvo recursu in devolutivo
ad Apostolicam Sedem „ (can. 454).
2) Parochorum nominatio.

“ Ius nominandi et instituendi parochos competit Ordinario loci, ex­
ceptis paroeciis Sanctae Sedi reservatis, reprobata contraria consuetu­
dine, sed salvo privilegio electionis aut presentationis, si cui legitime
competat. Sede vacante aut impedita ad normam canonum 429, ad Vi­
carium Capitularem aliumve qui dioecesim regat, pertinet: i°) Vicarios pa­
roeciales constituere ad normam can. 472-476 ; 2°) Confirmare electionem
aut acceptare praesentationem ad paroeciam vacantem, et institutionem

120

DE PAROCHIS

electo aut praesentato concedere; 30) Paroecias liberae collationis con­
ferre, si sedes ab anno saltem vacaverit. Horum nihil Vicario Generali
competit sine mandato speciali, salvo praescripto cit. can. 429, § 1
(can. 4$$}. Cf. can. 429 in num. 227, II (1072, I) et can. 472-416 in
nn. 243, 244, II.
“ Ad paroecias religiosis concreditas Superior, cui ex constitutioni­
bus id competit, sacerdotem suae religionis praesentat Ordinario loci;
qui eidem, servato praescripto can. 459, § 2, institutionem concedit „
(can. 436).
" Quasi-parochos e clero saeculari loci Ordinarius nominat, audito
consilio de quo in can. 302 „ (can. 437). Cf. can. 45^'459 l,!
191, //
et can. 302 in />ag. 128 vol. Ill (888, II.
“ Parochus ad normam can. 156 unam tantum titulo paroeciam ha­
beat, nisi de paroeciis agatur aeque principaliter unitis. — In eadem
paroecia unus tantum uebet esse parochus, qui actualem animarum cu­
ram gerat, reprobata contraria consuetudine et revocato quolibet con­
trario privilegio „ (can. 460). Cf. can. 136 in num. 191, II.
“ Curatu animarum parochus obtinet a momento captae possessionis
ad normam can. 1443-1445; et ante possessionem aut in ipso possessio­
nis capiendae actu fidei professionem edere debet, de qua in can. 1406,
§ i n. 7 „ (can. 467). Cf. can. 1443-144$ in num. 191, II et can. r40b
in num. 369 i 210) I.
3) Obligationes Parochorum.
a) Quoad rcsidentiam.

§ i°) “ Parochus obligatione tenetur residendi in domo paroeciali
prope suam ecclesiam; loci tamen Ordinarius potest iusta de causa per­
mittere ut alibi commoretur, dummodo domus ab ecclesia paroeciali
non ita distet ut paroecialium perfunctio munerum aliquid inde detrimenti
capiat. § 2°) Eidem abesse permittitur per duos ad summum intra annum
menses sive continuos sive intermissos, nisi gravis causa, iudicio ipsius
Ordinarii, vel diuturniorem absentiam requirat vel breviorem tantum
permittat. § 30) Dies quibus parochus piis exercitiis vacat ad normam
can. 126, non computantur, semel in anno, in duobus vacationum men­
sibus de quibus in § 2. § 40) Sive continuum sive intermissum sit vaca­
tionum tempus, cum absentia ultra hebdomadam est duratura, parochus
praeter legitimam causam, habere debet Ordinarii scriptam licentiam et
vicarium substitutum sui loco relinquere ab eodem Ordinario probanbum ; quod si parochus sit religiosus, indiget praeterea consensu Stipe
rioris et substitutus tum ab Ordinario tum a Superiore probari debet
§ 50) Si parochus repentina et gravi de causa discedere atque ultra
hebdomadam cogatur abesse, quamprimum per litteras Ordinarium com­
monefaciat, ei indicans causam discessus et sacerdotem supplentem, eius-

DE PAROCHIS

I2j

que stet mandatis. § 6') Etiam pro tempore brevioris absentiae parochus
debet fidelium necessitatibus providere, maxime si id peculiaria rerum
adiuncta postulent {cati. 465}. Cf. can. 126 tn num. 95, // (988, I).
Quoad poenas contra parochum non residentem vid. can. 2781 in
num. 193, //. Cf. in Cod. can. 2/68-2/75 de modo procedendi contra cle­
ricos non residentes.
b) Quoad curam animarum.

234. “ Parochus ex officio tenetur curam animarum exercere in omnes
suos parôecianos, qui non sint legitime exempti. Potest Episcopus iusta
et gravi de causa religiosas familias et pias domus, quae in paroeciae
territorio sint et a iure non exemptae, a parochi cura subducere „ (can.
464). Cf. can. 467 in num. 242, Il (1063, I).
“ Sedula cura et efïusa caritate debet parochus aegrotos in sua pa­
roecia, maxim · vero morti proximos, adiuvare, eos sollicite Sacramentis
reficiendo eorumque animas Deo commendando. Parocho alii ve sacerdoti
qui inf.rmis assistat, facultas est eis concedendi benedictionem apostolicam cum indulgentia plenaria in articulo mortis, secundum formam a
probatis liturgicis libris traditam, quam benedictionem impertiri ne omit­
tat „ (can 468).
“ Parochus diligenter advigilet ne quid contra fidem ac mores in
sua paroecia praesertim in scholis publicis et privatis, tradatur, et opera
caritatis, fidei ac pietatis faveat aut instituat „ (can. 469).
* § 1. Habeat parochus libros paroeciales, idest librum baptizatorum,
confirmatorum, matrimoniorum, defunctorum; etiam librum de statu ani­
marum accurate conficere pro viribus curet; et omnes hos libros secundum
usum ab Ecclesia probatum vel a proprio Ordinario praescriptum, conscribat
ac diligenter asservet. § 2. In libro baptizatorum adnotetur quoque si bapti
zatus confirmationem receperit, matrimonium contraxerit, salvo praescripto
can. 1107, aut sacrum subdiaconatus ordinem susceperit, vel professionem
sollemnem emiserit, eaeque adnotationes in documenta accepti baptismatis
semper referantur. § 3. In fine cuiuslibet anni parochus authenticum exem­
plar librorum paroecialium ad Curiam episcopalem transmittat, excepto
libro de statu animarum. § 4. Paroeciali utatur sigillo habeatque ta­
bularium seu archivum, in quo memorati libri custodiantur una cum
Episcoporum epistolis, aliisque documentis, necessitatis vel utilitatis causa
servandis; quae omnia, ab Ordinario vel eius delegato visitationis vel
alio opportuno tempore inspicienda, religiose caveat ne ad extraneorum
manus perveniant „ (can. 470). Cf. can. 1/07 in num. 977 (557) 11.

122

DE PAROCHIS

c) Quoad Missam pro populo.
236 (1061). “ Applicandae Missae pro populo obbligatione tenetur
parochus ad normam can. 339, quasi-parochus ad normam can. 306. Pa­
rochus qui plures foi te paroecias aeque principaliter unitas regat aut, prae­
ter propriam paroeciam, aliam vel alias in administrationem habeat, unam
tantum debet Missam pro populis sibi commissis diebus praescriptis appli­
care. Ordinarius loci iusta de causa permittere potest ut parochus Missam
pro populo alia die applicet ab ea qua iure adstringitur. Parochus Missam
pro populo applicandam celebret in ecclesia paroeciali, nisi rerum adiuncta
Missam alibi celebrandam exigant aut suadeant. Legitime absens parochus
potest Missam pro populo applicare vel ipse per se in loco in quo degit,
vel per sacerdotem qui eius vices gerat in paroecia „ (can. 466). Cf. can.
339 in num. 213. // (1058, I) et can. 306 m pag. 128, III (888, I).
238. Cf. can. 373 in num. 215, II ; can. 323 ac 306 in pag. 128, 111
(888, 1) el can. 419 in num. 217, II (1066, I).
d) Quoad praedicationem verbi Dei.

239 (1062). “ Diebus dominicis ceterisque per annum festis de prae­
cepto proprium cuiusque parochi officium est, consueta homilia, praeser­
tim intra Missam in qua maior soleat esse populi frequentia, verbum
Dei populo nuntiare. Parochus huic obligationi nequit per alium habitualiter satisfacere, nisi ob iustam causam ab Ordinario probatam. Potest
Ordinarius permittere ut sollemnioribus quibusdam festis aut etiam, ex
iusta causa, aliquibus diebus dominicis concio omittatur „ (can. 1344}.
“ Optandum ut in Missis quae, fidelibus adstantibus, diebus festis
de praecepto in omnibus ecclesiis vel oratoriis publicis celebrantur, brevis
evangelii aut alicuius partis doctrinae christianae explanatio fiat; quod
si loci Ordinarius id praeceperit, opportunis datis instructionibus, hac
lege tenentur non solum sacerdotes e clero saeculari, sed etiam religiosi,
exempti quoque, in suis ipsorum ecclesiis „ (can. /343}. Cf. can. 1341
in nam. 244, Il et can. 1346, § 1 in mint. 212, II (1058, I).
“ In sacris concionibus exponenda in primis sunt quae fideles cre­
dere et facere ad salutem oportet. Divini verbi praecones abstineant pro­
fanis aut abstrusis argumentis communem audientium captum excedenti­
bus; et evangelicum ministerium non in persuasibilibus humanae sapientiae
verbis, non in profano inanis et ambitiosae eloquentiae apparatu et leno­
cinio, sed in ostensione spiritus et virtutis exerceant, non semetipsos, sed
Christum crucifixum praedicantes. Si, quod absit, concionator errores aut
scandala disseminet, servetur praescriptum can. 2317; si haereses, in eum
praeterea, ad normam iuris agatur „ (can. 1343).
Praescriptum can. 2317: “ Pertinaciter docentes vel defendentes sive
publice sive privatim doctrinam, quae ab Apostolica Sede vel a Concilio

DE PAROCHIS

123

Generali damnata quidem fuit, sed non uti formaliter haeretica, arceantur
a ministerio praedicandi verbum Dei audiendive sacramentales confessio
nes et a quolibet docendi munere, salvis aliis poenis quas sententia damna­
tionis forte statuerit, vel (pias Ordinarius, post monitionem, necessarias
ad reparandum scandalum duxerit
“ Monendi et adhortandi diligenter fideles sunt ut sacris concionibus
frequenter intersint „ (can. 1348). Cf. can. 1349 in num. 212, //(1058, I).
e) Quoad calechelicam institutionem.

241. “ Proprium ac gravissimum officium, pastorum praesertim ani­
marum, est catecheticam populi christiani institutionem curare „ (can.
1329}.
“ Debet parochus: i.° Statis temporibus, continenti per plures dies
institutione, pueros ad sacramenta poenitentiae et confirmationis rite su­
scipienda singulis annis praeparare; —2.'’ Peculiari omnino studio, prae­
sertim si nihil obest, Quadragesimae tempore, pueros sic instituere ut
sancte Sancta primum de altari libent „ (can. /330).
“ Praeter puerorum institutionem, de qua in can. 1330, parochus non
omittat pueros, qui primam communionem recenter receperint, uberius
ac perfectius catechismo excolere „ (can. 1331).
" Diebus dominicis aliisque festis de praecepto ea hora, quae suo
indicio magis apta sit ad populi frequentiam, debet insuper parochus catechismum fidelibus adultis, sermone ad eorum captum accommodato, ex­
plicare „ (can. 1332).
“ Parochus in religiosa puerorum institutione potest, imo, si legi­
time sit impeditus, debet operam adhibere clericorum in paroeciae terri­
torio degentium, aut etiam, si necesse sit, piorum laicorum, potissimum
illorum, qui in pium sodalitium doctrinae, christianae aliudve simile in
paroecia adscript! sint „ (can. 1333, § /j.
Quoad poenas in parochum negligentem in adimplendis officiis paroecialibus, de quibus in can. 1330-1332, cf. can. 2182-2185 in Cod.

f) Quoad administrationem Sacramentorum.
242 (1063, I). “ Debet parochus officia divina celebrare, administrare
Sacramenta fidelibus, quoties legitime petant, suas oves cognoscere et er
rantes prudenter corrigere, pauperes ac miseros paterna caritate com­
plecti, maximam curam adhibere in catholica puerorum institutione. Mo­
nendi sunt fideles ut frequenter, ubi commode id fieri possit, ad suas
paroeciales ecclesias accedant ibique divinis officiis intersint et verbum
Dei audiant „ (can. 463}.
Quod Baptismum cf. can. 738 et 743 in nam. 419 (54); can. 761 in
num. 438 (63); can. 770 in num. 463 (60) II.
Quoad Confirmationem cf. can. 76’7 in num. 490 (81) 11.

124

DE PAROCHIS

Quoad Eucharistiam cf can. 848, 830 in num. 526 (115-116); can.
834 in num. 560 (131) : can. 863 in num. 579 (150-156) II.
Quoad Poenitentiam cf. can. 892 in num. 360 (24) II.
Quoad Extremam Unctionem cf. can. 939 et 314 in num. 866 (496);
frt/z. 77 J in num. 433 (65) et can. 946 in num. 864 (486) II.
Quoad Ordinem cf. can. 998 et can. /000 in num. 894 (520) II.
Quoad Matrimonium cj. can. 1034 in num. 928 (568); can. 101η in
num. 919 (534); can. 1019, 1020, 1021, 1022, 1023, 1026, in num. 949
(546); can. 1024, /023 in num. 951 (548); can. 1027 in num. 953 (553);
can. 1028-1033 m num. 954 (551) et can. 1101 in num. 976 (675,582) II.
g) Quoad functiones paroeciales.
" Functiones parocho reservatae sunt, nisi aliud iure caveatur: i°) Ba­
ptismum conferre sollemniter; 20) Sanctissimam Eucharistiam publice ad
infirmos in propria paroecia deferre; 3") Sanctissimam Eucharistiam pu­
blice aut privatim tamquam Viaticum ad infirmos deferre atque in peri­
culo mortis constitutos extrema unctione roborare salvo praescripto can.
397, n· 3> 5r4> 848, § 2, 938, § 2; 4°) Sacras ordinationes et ineundas nu­
ptias denuntiare; matrimoniis assistere; nuptialem benedictionem impertiri;
5 ) lusta funebria persolvere ad normam can. 1216; 6"') Domibus ad nor­
mam librorum liturgicorum benedicere Sabbato Sancto vel alia die pro
locorum consuetudine; 70) Fontem baptismalem in Sabbato Sancto bene­
dicere, pubblicam processionem extra ecclesiam ducere, benedictiones
extra ecclesiam cum pompa ac sollemnitate impertiri, nisi agatur de ec­
clesia capitulari et Capitulum has functiones peragat „ (can. 462). Cf.
can. 397, in num. 216, // (1065, I); can. 314 in num.. 866 (496) II; can.
8/8 in num. 526 (115, 116) II, can. 938 in num. 866 (496) II et can. 1216
in num. 1152 1822) //.
“ Parochus vel quivis alius nequit processiones novas inducere aut
consuetas transferre
vel’abolere sine Ordinarii loci licentia. — Processio«
nibus alicuius ecclesiae propriis interesse debent omnes clerici eidem ec­
clesiae adscript! „ (can. 1294}.
" lus est parocho ad praestationes quas ei tribuit vel probata con­
suetudo vel legitima taxatio ad normam can. 1507, § 1. — Potiores exi­
gens, ad restitutionem tenetur. Licet paroeciale aliquod officium ab alio
fuerit expletum, praestationes tamen parocho cedunt, nisi de contraria
(Terentium voluntate constet circa summam quae taxam excedit. Gratui­
tum ministerium ne deneget parochus iis qui solvendo pares non sunt „
lean. 463}. Cf. can. 1307 in num. 379 (37) II.

h) Quoad administratiinem bonorum temporalium.

Pag. 149, III (891, I). “ Firmo praescripto can. 1519-1528, admini­
stratio bonorum quae destinata sunt reparandae decorandaeque ecclesiae,
divinoque in eadem cultui exercendo, pertinet, nisi aliud ex speciali titulo

DE VICARIIS PAROECIALIBUS

125

vel legitima consuetudine constet, ad Episcopum cum Capitulo, si de
ecclesia cathedrali agatur: ad Capitulum ecclesiae collegiatae, si de collegiata; ad rectorem, si de alia ecclesia. Etiam oblationes factas in com­
modum paroeciae aut missionis, aut ecclesiae sitae intra paroeciae vel
missionis lines, administrat parochus vel missionarius, nisi agatur de
ecclesia administrationem habente, distinctam ab administratione paroe­
ciae vel missionis, aut nisi aliud ferat ius peculiare aut legitima consue
tudo. Parochus, missionarius, rector saecularis ecclesiae, sive saecularis
is sit sive religiosus, debet huiusmodi oblationes administrare ad normam
sacrorum canonum, deque eis rationem loci Ordinario reddere ad normam
can. 1525 „ {can. 1182). CJ. can. 1519-1)28 et can. 1525 in num. 869 558Ï I
ct in Cod.; can. 1289 in num. 463'1258) / cl can. 1956 in num. 61. II (674. I).
De Vicariis paroecialibus.

243, 244. Vicarii paroeciales gerunt vices parochorum et alii sunt
Vicarii curati, alii Vicarii oeconomi, alii Vicarii substituti, alii Vicarii adiu
tores, alii Vicarii cooperatores.
I. Vicarius Curatus. — “Si paroecia pleno iure fuerit unita domui
religiosae, ecclesiae capitulari vel alii personae morali, debet constitui
vicarius, qui actualem curam gerat animarum, assignata eidem congrua
fructuum portione, arbitrio Episcopi. Excepto casu tum legitimi privilegii
aut consuetudinis tum dotation is vicariae ab Episcopo factae, reservata
sibi libera nominatione, vicarium praesentat Superior religiosus, Capitu­
lum aliave persona moralis; loci autem Ordinarius eumdem, si idoneum,
servato praescripto can. 459, repererit, instituat. Vicarius si sit religio­
sus, est amovibilis sicut parochus religiosus de quo in can. 454, § 5:
ceteri vero omnes vicarii ex parte praesentantis sunt perpetui, sed ab Or­
dinario possunt, ad instar parochorum, removeri, monito eo qui praesentavit. Ad vicarium exsclusive pertinet tota animarum cura cum omnibus
parochorum iuribus et obligationibus ad normam iuris communis et se­
cundum probata statuta dioecesana vel laudabiles consuetudines „ {can.
4ji}. Cf. can. 459 in num. 191, /I et can. 454 in num. 228, II (1060, 1).
II. Vicarius Oeconomus. — “ Vacante paroecia: 1 ) Ordinarius loci
in ea quamprimum constituat idoneum vicarium oeconomum, de consensu
Superioris, si de religioso agatur, qui eam tempore vacationis regat, as­
signata eidem parte fructuum pro congrua sustentatione; 20) Ante oeconomi
constitutionem, paroeciae regimen, nisi aliter provisum fuerit, assumat
interim vicarius cooperator; si plures vicarii sint, primus; si omnes ae­
quales, munere antiquior; si vicarii desint, parochus vicinior; si tandem
agatur de paroecia religiosis concredita, domus Superior ; loci autem Or­
dinarius in Synodo vel extra Synodum tempestive determinet quaenam
paroecia cuique paroeciae vicinior habenda sit; 30) Qui paroeciae regi
men ad normam num. 2 assumpsit, debet loci Ordinarium de paroeciae
vacatione statim certiorem facere „ {can. 472').

T2Ô

r»E VICARIIS PAROECIALIBUS

“ Vicarius oeconomus iisdem iuribus gaudet iisdemque officiis ad
stringitur, ac parochus, in iis quae animarum curam spectant; nihil ta­
men ipsi agere in paroecia licet, quod praeiudicium alïerre possit juri­
bus parochi aut beneficii paroecialis. Oeconomus novo parocho vel oeco­
nomo successori coram vicario foraneo vel alio sacerdote ab Ordinario
designato tradat elavem archivi et inventarium librorum ac documentorum
aliarumque rerum quae ad paroeciam pertinent, et rationem reddat ac
cepti et expensi tempore administrationis „ (Can. 47J}.
III. Vicarius substitutus constituitui durante absentia parochi ad noi
mam can. 465, §§ 4, 5. vel quando parochus privatus fuit paroecia ad
norm. can. 1923, § 2, et locum parochi tenet in omnibus quae ad curam
animarum spectant, nisi Ordinarius loci vel parochus aliquid exceperint
(can. 474}. Cf. can. 46$, §§ 4, $ in num. 228, II (1069, I).
“ Ad exsecutionem privationis beneficii iudex ne procedat contra
clericum qui Sanctam Sedem adierit; sed si agatur de beneficio, cui ad­
nexa sit animarum cura, Ordinarius provideat per designationem vicarii
substituti „ (can. 1923, § 2).
IV. Vicarius adiutor — “ Si parochus ob senectutem, mentis vitium,
imperitiam, caecitatem aliamve permanentem causam suis muniis rite
obeundis impar evaserit, Ordinarius loci det vicarium adiutorem, praesen
tatum a Superiore, si de paroecia agatur religiosis concredita, qui suppleat
eius vicem, assignata eidem congrua fructuum portione, nisi aliter pro­
visum sit. Adiutori, si in omnibus suppleat parochi vicem, iura omnia et
officia competunt parochorum propria, excepta Missae applicatione pro
populo quae parochum gravat; si vero suppleat ex parte dumtaxat, eius
iura et obligationes desumuntur ex litteris deputationis. Si parochus
sit sui compos, adiutor operam suam praestare debet sub eiusdem auctolitate secundum Ordinarii litteras. Quod si per vicarium adiutorem bono
animarum provideri nequeat, locus est parochi amotioni ad normam
can. 2147-2161 „ (can. 47f\. Cf. can. 2147-216/ in Cod.
\'. Vicarius Cooperator. — “ § 1. Si parochus propter populi multitudi­
nem aliasve causas nequeat, indicio Ordinarii, solus convenientem curam
gerere paroeciae, eidem detur unus vel plures vicarii cooperatores, qui­
bus congrua remuneratio assignetur. § 2. Vicarii cooperatores constitui
possunt sive pro universa paroecia, sive pro determinata paroeciae parte.
§ 3. Non ad parochum, sed ad loci Ordinarium, audito parocho, competit
itis nominandi vicarios cooperatores e clero sacculari. § 4. Vicarios coo­
peratores religiosos Superior cui id ex constitutionibus competit, audito
parocho, praesentat Ordinario, cuius est eosdem approbare. § 5. Vicarius
cooperator obligatione tenetur in paroecia residendi secundum statuta dioecesana vel laudabiles consuetudines ad Episcopi praescriptum; imo pru­
denter curet Ordinatius, ad normam can. 134. ut in eadem paroeciali domo
commoretui §6. Eius iura et obligationes ex statutis dioecesanis, ex litteris
Ordinarii et ex ipsius parochi commissione desumantur; sed, nisi aliud
expresse caveatur, ipse debet, ratione officii, parochi vicem supplere eum-

DE ECCLESIARUM RECTORIBUS

I27

que coadiuvare in universo paroeciali ministerio, excepta applicatione
Missae pro populo. § 7. Subest parocho, qui eum paterne instruat ac dirigat
in cura animarum, ei invigilet et saltem quotannis ad Ordinarium de eo­
dem referat. § 8. Si nec per Vicarios cooperatores spirituali fidelium bono
consuli rite queat, Episcopus provideat ad normam can. 1427 „ (can. 476).
Can. 134 haec habet: “ Consuetudo vitae communis inter clericos
laudanda ac suadenda est, eaque, ubi viget, quantum fieri potest, ser­
vanda „.
Can. 1427 agit de paroeciae divisione et haec inter alia constituit:
“ Possunt Ordinarii ex iusta causa paroecias quaslibet, invitis quoque
earum rectoribus et sine populi consensu, dividere, vicariam perpetuam
vel novam paroeciam erigentes, aut eorum territorium dismembrare.
Causa canonica ut divisio aut dismembratio paroeciae fieri possit, ea tan­
tum est, si aut magna sit difficultas accedendi ad ecclesiam paroecialem,
aut nimia sit paroecianorum multitudo, quorum bono spirituali subveniri
nequeat ad normam can. 476, § 1 „.
• Vicarii paroeciales de quibus in can. 472-476, si religiosi sint, amo­
veri possunt ad normam can. 454, §5; secus ad nutum Episcopi vel Vi­
carii Capitularis, non autem Vicarii Generalis sine mandato speciali.
Quod si vicaria sit beneficialis, vicarius cooperator removeri |X)test pro­
cessu ad normam iuris non solum ob causas propter quas alii parochi
removeri possunt; sed etiam si graviter sublectioni defecerit parocho de­
bitae in exercitio suarum functionum „ (can. 477). Cf. can. 454 in num.
228 (1060, I).
“ Sicut parochus ‘ecclesiae cathedralis, ita vicarius paroecialis Capi­
tuli cathedralis praecedit omnibus aliis dioecesis parochis aut vicariis;
oeconomi vero ius praecedentiae regitur normis in can. 106 statutis. Vi­
carii substituti et adiutores praecedunt, dum in munere manent, vicariis
cooperatoribus; hi aliis sacerdotibus ecclesiae paroeciali addictis,, (can.
478). Cf. can. T06 in Cod.

De Ecclesiarum rectoribus.
“ Nomine rectorum ecclesiarum hic veniunt sacerdotes, quibus cura
demandatur alicuius ecclesiae, quae nec paroecialis sit nec capitularis,
nec adnexa domui communitatis religiosae, quae in eadem officia cele­
bret „ (can. 471), § /).
“ Si ecclesia coniuncta sit cum Seminario aliove collegio quod a cle­
ricis regitur, Superior Seminarii vel collegii est simul ecclesiae rector,
nisi aliter loci Ordinarius constituerit „ (can. 480, § j).
“ Ecclesiarum rectores libere nominantur ab Ordinario loci, salvo
iure eligendi aut praesentandi, si cui legitime competat; quo in casu Or­
dinarii est rectorem approbare. — Licet ecclesia pertineat ad aliquam
religionem exemptam, rector tamen a Superiore nominatus debet ab Or
dinario loci approbari „ (can. 480, § 2).

128

DE ECCLESIARUM RECTORIBUS
DE PRESBYTERIS SIMPLICIBUS AC INFERIORIBUS CLERICIS

“ In ecclesia sibi commissa rector functiones paroeciales peragere
nequit „ (can. 481).
u Ecclesiae rector potest divina officia etiam solemnia ibidem cele­
brare, salvis legitimis fundationis legibus et dummodo non noceat mini­
sterio paroeciali; in dubio autem utrum huiusmodi detrimentum contin­
gat, necne, Ordinarii loci est rem dirimere et opportunas normas praescri­
bere ad illud evitandum „ (can. 482).
“ Si ecclesia, Ordinarii loci iudicio, ita a paroeciali distet ut paroeciani non sine gravi incommodo possint paroecialem ecclesiam adire ibique divinis officiis interesse: i°) Loci Ordinarius, gravibus quoque sta­
tutis poenis, potest rectori praecipere ut horis populo commodioribus
officia celebret, fidelibus dies festos ac ieiunia denuntiet et catecheticam
instructionem et Evangelii explicationem tradat. Parochus potest ex eadem
sanctissimum Sacramentum, inibi ad normam can. 1265 forte asservatum,
pro infirmis desumere „ (can. 483). CJ. can. 126) in num. 549 (120) //.
u Sine rectoris vel alius legitimi Superioris licentia, saltem prae­
sumpta, nemini licet in ecclesia Missam celebrare, Sacramenta ministrare
aliasve functiones sacras peragere; haec vero licentia dari vel negari de­
bet ad normam iuris. Quod attinet ad conciones in ecclesia habendas,
serventur praescripta can. 1337-1342 „ (can. 484). Cf. can. 1333-1340, 1342,
i')4') tn num. 212, // (1058, I). Can. autem 1341 haec praescribit: “ Saceidotes extradioecesani sive saeculares sive religiosi ad condonandum
ne invitentur, nisi prius licentia ab Ordinario loci in quo concio habenda
sit, obtenta fuerit; hic autem, nisi eorum idoneitatem aliunde comper­
tam habeat, licentiam ne concedat, nisi 'prius bonum testimonium super
concionatoris doctrina, pietate, moribus a proprio eiusdem Ordinario ha­
buerit; qui, graviter onerata conscientia, secundum veritatem respondere
tenetur. Licentiam tempestive petere debet parochus, si agatur de pa­
roeciali ecclesia aliave eidem subiecta; rector ecclesiae, si de ecclesia
parochi auctoritati non obnoxia; prima dignitas, de Capituli consensu,
si de ecclesia capitulari; moderator seu cappellanus confraternitatis, si
de ecclesia eiusdem confraternitatis propria. Si ecclesia paroecialis sit
simul capitularis aut confraternitatis propria, ille licentiam petat qui sa­
cras functiones iure peragit „ (cati. 1341).
“ Rector ecclesiae sub auctoritate Ordinarii loci servatisque legitimis
statutis ac quaesitis iuribus, debet curare seu advigilare ut divina officia
ad sacrorum canonum praescripta ordinate in ecclesia celebrentur, onera
fideliter adimpleantur, bona rite administrentur, sacrae supellectilis atque
aedium sacrarum conservationi et decori prospiciatur, et ne quidpiam
fiat quod sanctitati loci ac reverentiae domo Dei debitae quoquo modo
repugnet „ (can. 48$).
" Rectorem ecclesiae, etsi ab aliis electum aut praesentatum, Ordina­
rius loci removere ad nutum potest ex qualibet iusta causa; quod si re­
ctor fuerit religiosus, servetur, circa eius remotionem, praescriptum can.
454» §5» (ean- -/&>)· CA ca>1· 434 in num. 228, 11 (1060, I).

129

|)E PRESBYTERIS SIMPLICIBUS AC INFERIORIBUS CLERICIS
245 “ Presbyteri aliique clerici, nullo legitimo impedimento detenti,
proprio parocho in hoc sanctissimo opere (idest in catechetica institutione)
adiuctores sunto etiam sub poenis ab Ordinario infligendis „ (can. /333, § 2).
Cf. can. 126· /30 § i in num. 95, // (988. I).
" Sacerdotes qui neque ab Ordinario dispensati neque legitimo im­
pedimento detenti examen, de quo in can. 130, facere renuerint, ab Or­
dinario congruis poenis ad illud cogantur „ (can. 2376). Cf. can. 130 in
num. 95, // (988, I).
“ § i/ In civitate episcopali et in singulis vicariatibus foraneis saepius
in anno, diebus arbitrio Ordinario loci praestituendis, conventus habeantur,
quas collationes sunt conferentias vocant, de re morali etliturgica; quibus
addi possunt aliae exercitationes, quas Ordinarius opportunas indicaverit ad
scientiam et pietatem clericorum promovendam. § 2. Si conventus haberi
d fficile sit, resolutae quaestiones scriptae mittantur, secundum normas ab
Ordinario statuendas. § 3. Conventui interesse, aut, deficiente conventu, scri­
ptam casuum solutionem mittere debent1; n si a loci Ordinario exemptionem
antea expresse obtinuerint, tum omnes sacerdotes saeculares, tum religiosi
licet exempti curam animarum habentes, et etiam, si collatio in 'eorum do­
mibus non habeatur, alii religiosi qui facultatem audiendi confessionem
ab Ordinario obtinuerunt,, (can. 13 C).
“Sacerdotes contra praescriptum can. 131 § 1, contumaces, Ordina­
rius pro suo prudenti arbitrio puniat; quod si luerint religiosi confessarii
curam animarum non gerentes, eos ab audiendis saecularium confessioni­
bus suspendat „ (can. 2333). ( 7- can. 1 !t> r44 in num. 95, II (988, I); can.
Soj in num. 638 (195) /I et cati. 892 in num. 360 (24) II.
“ Nemini ministerium praedicationis licet exercere, nisi a legitimo
Superiore missionem receperit, facultate peculiariter data, vel officio collato, cui ex sacris canonibus praedicandi munus inhaereat „ (can. 1328).
Cf. can. 1294 in num. 242, // (1063, I).
246. ( fr. can. 933 in num. «96, 897 (521) // cl can. 934 tn num.
896, 897 (522) II.
" Qui in minoribus ordinibus constitutus ad statum laicalem quavis
de causa regressus est, ut inter clericos denuo admittatur, requiritur
licentia Ordinarii dioecesis cui incardinatus fuit per ordinationem, non
concedenda, nisi post diligens examen super vita et moribus et congruum,
iudicio ipsius Ordinarii, experimentum. Clericus vero maior, qui ad sta­
tum laicalem rediit, ut inter clericos denuo admittatur, indiget S. Sedis li­
centia „ (can. 212)·

13°

DE RELIGIOSIS

DE RELIGIOSIS
i) De Natura Status Religiosi.

248 (1087, 1). Status religiosus definitur : Stabilis in communi vivendi
modus, quo fideles, praeter communia praecepta, evangelica quoque con­
silia servanda per vota obedientiae, castitatis et paupertatis suscipiunt
(can. 487).
u Veniunt nomine:
(1088, I). ic Religionis, societas a legitima ecclesiastica auctoritate
approbata, in qua sodales, secundum proprias ipsius societatis leges,
vota publica, perpetua ve! temporaria, elapso tamen tempore renovanda,
nuncupant, atque ita ad evangelicam perfectionem tendunt; 20 Ordinis,
religio in qua vota solemnia nuncupatur; Congregationis monasticae, plu­
rium monasteriorum sui iuris inter se coniunctio sub eodem Superion-;
Religionis exemptae, religio sive votorum sollemnium sive simplicium,
a jurisdictione Ordinarii loci subducta : Congregationis religiosae \el
Congregationis simpliciter, religio in qua vota dumtaxat simplicia si\e
perpetua sive temporaria emittuntur; 30 Religionis iuris pontificii, religio
quae vel approbationem vel saltem laudis decretum ab Apostolica Sede
est consecuta; iuris dioecesani, religio quae ab Ordinariis erecta, hoc laudis
decretum 1ondum obtinuit; 40 Religionis clericalis, religio cuius plerique
sodales sacerdotio augentur: secus est laicalis ; 50 Domus religiosae, domus
alicuius religionis in genere; domus regularis, domus Ordinis; domus
formatae, domus leligiosa in qua sex saltem religiosi professi degunt,
quorum, si agatur de religione clericali, quatuor saltem sint sacerdotes.
6° Provinciae, plurium religiosarum domorum inter se coniunctio sub
eodem Superion , partem eiusdem religionis constituens, 70 Religiosorum
qui vota nuncuparunt in aliqua religione; religiosorum votorum sim/Iu
cmm, qui in Congregatione religiosa; regularium qui in Ordine; sororum,
religiosae votorum simplicium; nionialium, religiosae votorum sollem­
nium aut, nisi e rei natura vel ex contextu sermonis aliud constet, re­
ligiosae quarum vota ex instituto sunt sollemnia, sed pro aliquibus locis
ex Apostolica Sedis piaescripto sunt simplicia; 8° Superiorum maiorum
Abbas Primas, Abbas Superior Congregationis monasticae, Abbas mo­
nasterii sui iuris, licet ad Monasticam Congregationem pertinentis, su­
premus religionis Moderator. Superior provincialis, eorundem vicani
aliique ad instar provincialium potestatem habentes „ (can. 488).
“ Quae de religiosis statuntur, etsi masculino vocabulo expressa, valent
etiam pari iure de mulieribus, nisi ex contextu sermonis vel ex rei na­
tura aliud constet „ (can. 490).
M Regulae et particulares constitutiones singularum religionum, cano-

DE RELIGIOSIS

*3*

nibus huius Codicis non contrariae, vim suam servant; quae vero eisdem
opponuntur, abrogatae sunt „ (can. 989).
248bls Cf. can. 488 n. /, in num. 248, //, (1089, I). “ Episcopi, non
autem Vicarius Capitularis vel Vicarius Generalis, condere possunt Con
gregationes religiosas; sedeas ne condant neve condi sinant, inconsulta
Sede Apostolica ; quod si agatur de tertiariis in commune viventibus, re­
quiritur praeterea ut a supremo Moderatore primi Ordinis suae religioni
aggregentur. Congregatio iuris dioecesani, quamvis decursu temporis in
plures dioeceses diflusa, usque tamen dum pontificiae approbationis aut
laudis testimonio caruerit, remanet dioecesana, Ordinariorum jurisdictioni
ad normam iuris plane subiecta Nec nomen nec habitus religionis iam
constitutae assumi potest ab iis qui ad illam legitime non pertinent aut
a nova religione „ (can. 492).
“ Quaelibet religio etiam iuris dioecesani tantum, semel legitime con­
stituta, etiamsi unica domo constet, supprimi nequit nisi a Sancta Sede,
cui etiam reservatur de bonis in casu statuere, semper tamen salva of­
ferentium voluntate „ (can. 493).
“ Tertiarii saeculares sunt qui in saeculo, sub moderatione alicuius
Ordinis, secundum eiusdem spiritum, ad Christianam perfectionem con­
tendere nituntur, modo saeculari vitae consentaneo, secundum regulas ab
Apostolica Sede pro ipsis approbatas. Si tertius saecularis Ordo in plures
associationes dividatur, harum quaelibet legitime constituta dicitur soda­
litas tertiariorum „ (can. 702).
“ Firmo privilegio nonnullis Ordinibus concesso, nulla religio potest
tertium Ordinem sibi adiungere. Dato etiam Apostolico privilegio, Supe­
riores religiosi possunt quidam personas particulares tertio Ordini adscribere, sed nequeunt sodalitatem tertiariorum valide erigere sine con­
sensu Ordinarii loci, ad normam can. 686, § 3 (idest scripto dato). Nec
sodalitatibus a se erectis possunt concedere usum particularium vestium,
in publicis sacris functionibus deferendarum sine speciali eiusdem Ordi­
narii licentia „ (can. 303).
" Qui vota nuncupavit vel in perpetuum vel ad tempus in aliqua
religione, nequit simul ad ullum tertium Ordinem pertinere, etsi eidem
antea fuerit adscriptus. Si solutus a votis ad sacculum redierit, antiqua
adscriptio reviviscit „ (can. 304).
“ Nulla tertiariorum sodalitis sine apostolico induito, adscribere potest
sodales alius tertii Ordinis in eodem remanentes ; singulis tamen sodalibus
licet insta de causa transire sive ab alio ad alium tertium Ordinem, sive
ab alia ad aliam sodalitatem eiusdem tertii Ordinis „ (can. 303).
" Publicis processionibus, funeribus, aliisque ecclesiasticis functio­
nibus tertiarii possunt, sed non tenentur, collegialiter interesse; at si
intersint, cum suis insignibus sub cruce propria incedant necesse est „
(can. 306).

132

DE KELJGlOSiS

2) Superiores.

u Religiosi omnes, tamquam supremo Superiori, subduntur Romano
Pontifici cui obedire tenentur etiam vi voti obedientiae. Cardinalis Pro­
tector cuiuslibet religionis, nisi aliud expresse cautum fuerit in pecu­
liaribus casibus, jurisdictione in religionem aut in singulos sodales non
pollet, nec potest se interiori disciplinae et bonorum administration! im­
miscere, sed eius est tantummodo bonum religionis consilio et patrocinio
promovere „ (can. 499)'
“ Subduntur quoque religiosi Ordinario loci, iis exceptis qui a Sede
Apostolica exemptionis privilegium consecuti sunt, salva semper pote­
state quam ius etiam in eos locorum Ordinariis concedit. Moniales quae
sub jurisdictione Superiorum regularium ex praescripto constitutionum
sunt, Ordinario loci subduntur tantum in casibus iure expressis. Nulla
virorum religio sine speciali apostolico induito potest sibi subditas habere
religiosas Congregationes mulierum aut earum religiosarum curam et
directionem retinere sibi specialiter commendatam „ (can. 500).
“ Superiores et Capitula, ad normam constitutionum et iuris com­
munis, potestatem habent dominativam in subditos; in religione autem
clericali exempta, habent iurisdictionem ecclesiasticam tam pro foro in­
terno quam pro externo. Superioribus quibuslibet districte prohibetur
quominus in causis ad S. Officium spectantibus se intromittant. Abbas
Primas et Superior Congregationis monasticae non habent omnem po­
testatem et iurisdictionem quam ius commune tribuit Superioribus ma­
ioribus, sed eorum potestas et iurisdictio desumenda est ex propriis con­
stitutionibus et ex peculiaribus Sanctae Sedis decretis, firmo praescripto
can. 655, 1594 § 4 „ {can. yoi). Cf. can. 6yy in Cod. et can. 1594 in
nani. 86, ll.
“ Supremus religionis Moderator potestatem obtinet in omnes pro­
vincias, domos, sodales religionis, exercendam secundum constitutiones;
alii Superiores ea gaudent intra fines sui muneris „ (can. J02).
“ Firmis propriis cuiusvis religionis constitutionibus quae provectio­
rem aetatem aliaque potiora requisita exigant, ad munus Superioris ma­
ioris inhabiles sunt qui eandem religionem professi non sunt a decem
saltem annis a prima professione computandis, non sunt ex legitimo ma­
trimonio nati, et annos quadraginta non expleverunt, si agatur de supremo
religionis Moderatore aut de Antistita in monialium monasterio; annos
triginta, si de aliis Superioribus maioribus „ (can. J04).
“ Superiores maiores sint temporarii, nisi aliter ferant constitutiones;
superiores autem minores locales ne constituantur ad tempus ultra trien­
nium ; quo exacto, possunt ad idem munus iterum assumi, si constitutiones
ita ferant, sed non tertio immediate in eadem religiosa domo „ (can. yoy).
Hoc praescriptum, respiciens superiores minores locales, applicatur quoque
superioribus seu directoribus scholarum, hospitalium, aliarumque piarum

(
DE RJEI.IGIOSIS

133

domorum, si superiores isti seu directores sint simul superiores religio­
sorum, sub sua potestate habentes alios religioscs, etiam quoad religio­
sam disciplinam (Coni. Pont. 23 iun. 1918. A. A. S.vol. X />ag. 334, II).
“ Antequam ad Superiorum maiorum electionem deveniatur in reli­
gionibus virorum, omnes et singuli e Capitulo iureiurando promittant se
electuros quos secundum Deum eligendos esse existimaverint. In mo­
nasteriis monialium comitiis eligendae Antistitae praesit, quin tamen
clausuram ingrediatur, Ordinarius loci aut eius delegatus cum duobus
sacerdotibus scrutatoribus, si moniales eidem subiectae sint; secus, Su­
perior regularis; sed etiam hcc in casu Ordinarius tempestive moneri
debet de die et hora electionis, cui potest una cum Superiore regulari
per se ipse vel per alium assistere, et si assistat, praeesse. In scru­
tatores ne assumantur ipsarum monialium confessarii ordinarii. In mu­
lierum Congi egationibus electioni Antistitae generalis praesideat per se
vel per alium Ordinarius loci, in quo electio peragitur; cui si agatur de
Congregationibus iuris dioecesani, peractam electionem confirmare vel
rescindere integrum est pro conscientiae officio „ (cati. 306).
“ In electionibus quae a Capitulis fiunt, servetur ius commune de
quo in can. 160182, praeter cuiusque religionis constitutiones eidem non
contrarias. Caveant omnes a directa vel indirecta suffragiorum procura­
tione tam pro seipsis quam pro aliis. Postulatio admitti potest solum in
casu extraordinario et dummodo in constitutionibus non prohibeatur „
(cati. 307). Cf. in Cod. can. 160-182.
" Supremus religionis aut monasticae Congregationis Moderator,
Superior provincialis et localis saltem formatae domus habeant suos con­
siliarios. quorum consensum aut consilium exquirant ad normam consti­
tutionum et sacrorum canonum. Sint etiam pro administratione bonorum
temporalium oeconomi: generalis qui religionis universae bona admi­
nistret, provincialis qui provinciae, localis qui singularum domorum ;
mines officio suo fungantur sub directione Superioris. Oeconomi gene­
ralis et provincialis munus gerere Superior ipse non potest; munus vero
oeconomi localis, quamvis melius a munere Superioris distinguatur, com­
poni tamen cum eo potest, si necessitas id exigat. Si d : modo oeco­
nomos eligendi constitutiones sileant, a Superiore maiore cum consensu
sui Consilii eligantur „ (can. 316}.
“ Quaevis virorum religio iuris pontificii procuratorem generalem
habeat, qui, secundum constitutiones designatus, negotia propriae reli­
gionis apud Sanctam Sedem pertractet. Antequam praescriptum in con­
stitutionibus tempus exspiret, ne amoveatur, inconsulta Sede Apostolica „
317).
" Prohibentur tituli dignitatum vel officiorum mere honorifici; soli, si
id permittant constitutiones, tolerantur titidi officiorum maiorum, quibus
religiosi in propria religione reapse functi sint „ (can. 313).
u In sua quisque domo Superiores commorentur, nec ah eadem
discedant, nisi ad normam constitutionum „ (can. 308).

1^4

DE RELIGOSIS

Omnis Superior debet notitiam et exsecutionem decretorum Sanctae
Sedis, quae religiosos respiciunt, suos inter subditos promovere. Curent
Superiores locales: i° Ut saltem semel in anno, statis diebus publice
legantur propriae constitutiones, itemque decreta quae publice legenda
Sancta Sedes praescribet, 2° Ut saltem bis in mense, fumo praescripto
can. 565 § 2, christianae catechesis habeatur instructio pro conversis et
familiaribus, audientium conditioni accommodata, et, praesertim in reli­
gionibus laicalibus, pia ad omnes de familia exhortatio „ (can. 309). Cf.
can. 363 in num. 275, II.
“ Abbas Primas, Superior Congregationis Monasticae et cuiusvis
religionis iuris pontificii Moderator supremus debet quinto quoque anno
vel saepius, si ita ferant constitutiones, relationem de statu religionis ad
Sanctam Sedem per documentum mittere, subsignatum a se cum suo
Consilio et, si agatur de Congregatione mulierum, etiam ab Ordinario
loci in quo suprema Antistita cum suo Consilio residet „ (can. 3/0).
" Maiores religionum Superiores quos ad hoc munus constitutiones
designant, temporibus in eisdem definitis, omnes domus sibi subiectas
visitent per se, vel per alios, si fuerint legitime impediti „ (can. 3//).
“ Visitator ius et officium habet interrogandi religiosos quos oportere
indicaverit et cognoscendi de iis quae ad visitationem spectant; omnes
autem religiosi obligatione tenentur respondendi secundum veritatem, nec
Superioribus fas est quoquo modo eo» ab hac obligatione avertere aut
visitationis scopum aliter impedire. A decretis Visitatoris recursus datur
in devolutivo tantum, nisi Visitator ordine iudiciario processerit n
(can. 313).
Quoad Sacramentorum administrationem, cf. can. $14 in num. 866
(496) ii.
Quoad funera cf. can. 1221 tn num. 1151, // et can. 1230, § 3 in
num. 1152, II.
3) Religiosorum officia.

249 (1092, I). “ Curent Supeiiores, ut omnes religiosi: i°) Quotan­
nis spiritualibus exercitiis vacent; 20) Legitime non impediti quotidie sa­
cro intersint, orationi mentali vacent, et in alia pietatis officia, quae a
regulis et constitutionibus praescripta sint, sedulo incumbant; 30) Ad poe­
nitentiae sacramentum semel saltem in hebdomada accedant. Superiores
suos inter subditos promoveant frequentem etiam quotidianam, sanctis­
simi Corporis Christi receptionem; frequens autem, imo etiam quotidia­
nus accessus ad Sanctissimam Eucharistiam religiosis rite dispositis libere
pateat. Si autem post ultimam sac: amentalem confessionem religiosus
communitati gravi scandalo fuerit aut gravem et externam culpam pa.
traverit, donec ad Poenitentiae sacramentum denuo accesserit, Superior
potest eum. ne ad sacram communionem accedat, prohibere. Si quae sint
religiones votorum sive sollemnium sive simplicium, quarum in regulis
aut constitutionibus vel etiam calendariis communiones aliquibus diebus

DE RELIGIOSIS

•
I
I

I
1

.

’

135

affixae aut iussae reperiantur, hae normae vim dumtaxat directivam ha­
bent „ (can. 393).
“ Obligationibus communibus clericorum, de quibus in can. 124-142,
etiam religiosi omnes tenentur, nisi ex contextu sermonis vel ex rei natura aliud constet „ (can. 392). Cf. can. 124-/30 in num. 75, // (988, 1);
can. 131 in num. 245, //; can. 132 in num. 1115 (609) //; can. /33 in
num. 181, // (1049, I); can. 134 in num. 243 seq. II; can. /33 in num.
104, /7 (1000, I); can. /36 in num. 100 seq. II (995, I); can. 137 in num.
1267, (3961/; can. 138 in num. 174, II (1048, I); can. 139 in num. 183,
//(1048, 1); can. 140 in num. 181; can. 141 in num. 174, // (1053, II;
uni. 142 in num. 182, // (1055, I).
“ Si Ordinarii loci indicio, religiosorum auxilium ad catecheticam
populi institutionem sit necessarium, Superiores religiosi, etiam exem­
pti, ab eodem Ordinario requisiti, tenentur vel per se vel per suos sub­
ditos religiosos, sine tamen regularis disciplinae detrimento, illam popjlo tradere, praesertim in propriis ecclesiis „ (can. I334~).
u Omnes et singuli religiosi, Superiores aeque ac subditi, debent,
non solum quae nuncuparunt vota fideliter integreque servare, sed etiam
secundum regulas et constitutiones propriae religionis vitam componere
atque ita ad perfectionem sui status contendere ,L (can. 393).
(1095, I)· “ I’1 quavis religione vita communis accurate ab omnibus
servetur etiam in iis quae ad victum, ad vestitum, et ad suppellectilem
pertinent. Quidquid a religiosis, etiam a Superioribus, acquiritur ad normani can. 580, § 2, et can. 582, n. 1, bonis domus, provinciae vel reli­
gionis admisceatur, et pecunia quaelibet omnesque tituli in capsa communi
deponantur. Religiosorum suppellex paupertati conveniat quam professi
sunt,, (can. 394). Cf. can. 3S0 in num. 282, II 1104, I); et can. 382 in
wim. 280, II (1103, I).
252 “ Religiosus nequit, sine Sedis Apostolicae auctoritate, ad digni­
tates otficia aut beneficia promoveri, quae cum statu religioso componi
non possint. Legitime ab aliquo collegio electus, nequit electioni assentiri
sine licentia Superioris. Si voto teneatur non acceptandi dignitates, spe­
cialis Romani Pontificis dispensatio est necessaria „ (can. 626).
“ Religiosus, renuntiatus Cardinalis aut Episcopus sive residentialis
sive titularis, manet religiosus, particeps privilegiorum suae religionis,
votis ceterisque suae professionis obligationibus adstrictus, exceptis iis
quas cum sua dignitate ipse prudenter indicet componi non
posse, salvo
%
praescripto can. 628. Eximitur tamen a potestate Superiorum et, vi voti
obedientiae. uni Romano Pontifici manet obnoxius „ (can. 623).
“ Religiosus ad dignitatem episcopalem vel aliam extra propriam
religionem evectus : r°) Si per professionem dominium bonorum amiserit,
bonorum quae ipsi obveniunt, habet usum, usumfructum, administratio
nem; proprietatem vero Episcopus residentialis, Vicarius Apostolicus,
Praefectus Apostolicus, acquirit dioecesi, vicariatui, praefecturae; ceteri,
Ordini vel Sanctae Sedi, ad normam can. 582, salvo praescripto can. 239,

Γ36

DE RELIGIOSIS

§ i, n. iç; 2°) Si per professionem dominium bonorum non amiserit,
bonorum, quae habebat, recuperat usum, usumfructum et administratio
nem; quae postea ipsi obveniant, sibi plene acquirit; 30) In utroque au­
tem casu de bonis, quae ipsi obveniunt non intuitu personae, debet di
sponere secundum offerentium voluntatem „ (can. 628). Cf. can. 582 in
num. 2X0, II (1103, I); et can. 239 in mini. 26()Μ· (1073) I.
“ Dimisso cardinalatu vel episcopatu vel expleto munere extra reli­
gionem sibi a Sede Apostolica commisso, religiosus ad religionem redire |
tenetur. Potest tamen Cardinalis et Episcopus religiosus quamlibet suae *
religionis domum eligere in qua degat; sed caret voce activa et passiva,
(can. 629).
“ Religiosus, qui paroeciam regit sive titulo parochi, sive titulo vi­
carii, manet adstrictus ad observationem votorum et constitutionum, qua­
tenus haec observatio potest cum muneris sui officiis consistere. Quare,
in iis quae ad religiosam disciplinam attinent, subest Superiori, cuius
proinde est, et quidem privative respectu Ordinarii loci, in eius agendi
rationem circa haec omnia inquirere cumque, si casus ferat, corrigere.
Bona quae ipsi obveniunt intuitu paroeciae cui praeficitur, ipsi paroeciae
acquirit; cetera acquirit ad instar aliorum religiosorum. Non obstante
voto paupertatis, eidem licet eleemosynas in bonum paroecianorum, vel
pro scholis catholicis aut locis piis paroeciae coniunctis, quovis modo
oblatas accipere aut colligere, et acceptas sive collectas administrare,
itemque, servata offerentium voluntate, pro prudenti suo arbitrio, erogare,
salva semper vigilantia sui Superioris; sed eleemosynas pro ecclesia pa- ,
roeciali aedificanda, conservanda, instauranda, exornanda accipere, apud
se retinere, colligere aut administrare pertinet ad Superiores, si ecclesia
sit communitatis religiosae; secus ad loci Ordinarium „ (can. 6jo).
“ Idem parochus vel vicarius religiosus, licet ministerium exerceat
in domo seu loco ubi maiores Superiores religiosi ordinariam sedem ha­
bent, subest immediate omnimodae jurisdictioni, visitationi et correctioni
Ordinarii loci, non secus ac parochi saeculares, legulari observantia unice
excepta. Ordinarius loci, ubi eum sui muneri defecisse compererit. oppor­
tuna decreta condere ac meritas in eum poenas statuere potest; in quo
nihilominus Ordinarii facultates minime privativae sunt, sed Superior ius
cumulativum cum ipso habet, ita tamen ut, si aliter a Superiore, aliter
ab Ordinario decerni contingat, decretum Ordinarii praevalere debeat.
Quod attinet ad parochi vel vicarii religiosi remotionem e paroecia, ser­
vetur praescriptum can. 454, § 5; et quod ad bona temporalia, praescri­
ptum can. 533, § i, n. 4 et can. 535, § 3, n. 2 „ (can. 631).'Cf. can. 4)4
in mint. 228, II 11060, I) et can. 333, 333, in num. 2X6, II (1103, I).
253. “ Apostata a religione dicitur professus a votis perpetuis sive
solemnibus sive simplicibus qui e domo religiosa illegitime egreditur cum
animo non redeundi, vel qui, etsi legitime egressus, non redit eo animo
ut religiosae obedientiae sese subtrahat. Huiusmodi malitiosus animus iure
praesumitur si religiosus intra mensem nec reversus fuerit, nec Superiori

DE RELIGIOSIS

IS?

animum redeundi manifestaverit. Fugitivus est qui, sine Superiorum li­
centia, domum religiosam deserit cum animo ad religionem redeundi „
(can. 644).
" Apostata et fugitivus ab obligatione regulae et votorum minime
solvuntur et debent sine mora ad religionem redire. Superiores debent
eos sollicite requirere, et ipsos, si vera poenitentia acti redeant, susci­
pere; reditum vero monialis apostatae vel fugitivae caute curet loci Or
dinarius, et, si agatur de monasterio exempto, etiam Superior regularis „
(can. 643).
254. “ Professus a votis temporariis, expleto votorum tempore, li­
bere potest religionem deserere; pariter religio ob iustas ac rationabiles
causas eundem potest a renovandis votis temporariis vel ab emittenda
professione perpetua excludere, non tamen ratione infirmitatis, nisi certo
probetur eam ante professionem fuisse dolose reticitam aut dissimula­
tam „ (can. 637).
“ Religiosus professus a votis temporariis sive in Ordinibus sive in
Congregationibus iuris tum pontificii, tum dioecesam, si fuerit legitime
dimissus, ipso facto solvitur ab omnibus votis religiosis, salvis oneribus
ordini maiori adnexis, si sit in sacris, et firmo praescripto can. 641. § 1 ;
642; clericus autem in minoribus ordinibus constitutus eo ipso redactus
est in statum laicalem „ (can. 648). Cf. inf. can. 641 et 642.
Dimissio praedicti religiosi ut sit legitima fieri debet ad normam
can. 647. Cf. Codicem tit. XJ7I, lib. II.
/u Professus qui vota perpetua emisit, a religione dimissus, votis re­
ligiosis manet adstrictus, salvis constitutionibus aut Sedis Apostolicae
induitis quae aliud ferant. Si clericus est in minoribus ordinibus consti­
tutus, eo ipso reducitur ad statum laicale „ (can. 669).
u Dimissus, votis in religione emissis non solutus, tenetur ad claustra
redire; et si argumenta plenae emendationis per triennium dederit, re­
ligio tenetur eum recipere; quod si graves obstent rationes sive ex parte
religionis sive ex parte religiosi, res indicio Sedis Apostolicae subiiciatur. Quoties vero vota in religione emissa cessaverint, si dimissus Epi­
scopum benevolum receptorem inxenerit. sub eius iurisdictione et spe­
ciali vigilantia maneat, servato praescripto can. 642; secus res ad San­
ctam Sedem deferatur „ (can. 672). Cf. inf. can. 642.
“ Indultum manendi extra claustra, sive temporarium, idest indultum
exclaiistratiouis, sive perpetuum, idest indultum saecula) izalionis, sola
Sedes Apostolica in religionibus iuris pontificii dare potest; in religio­
nibus iuris dioecesani etiam loci Ordinarius „ (can. 638).
“ Qui indultum exclaiistratiouis ab Apostolica Sede impetraverit, votis
ceterisque suae professionis obligationibus, quae cum suo statu componi
possunt, manet obstrictus; exteriorem tamen debet habitus religiosi for­
mam deponere; perdurante tempore indulti caret voce'activa et passiva,
sed gaudet privilegiis mere spiritualibus suae religionis et Ordinario

138

DE RELIGIOSIS

territorii ubi commoratur, loco Superiorum propriae religionis, subditur
etiam ratione voti obedientiae „ (can. 6jg).
“ Qui, impetrato saecularizationis induito, religionem relinquit: i°) A
sua religione separatur, habitus eiusdem exteriorem formam debet de­
ponere, et in Missa et horis canonicis, in usu et dispensatione Sacra­
mentorum saecularibus assimilatur; 2°) A votis liberatus manet, firmis
oneribus ordini maiori adnexis, si in sacris fuerit; non tenetur obliga­
tione horas canonicas vi professionis recitandi nec aliis regulis et con­
stitutionibus adstringitur. Si ex apostolico induito in religionem rursus
recipiatur, novitiatum ac professionem instaurat et locum inter professos
obtinet a die novae professionis „ (can. 640).
“ Si religiosus in sacris constitutus propriam dioecesim ad normam
can. 585 non amiserit, debet, non renovatis votis, vel obtento saecula­
rizationis induito, ad propriam redire dioecesim et a proprio Ordinario
recipi; si amiserit, nequit extra religionem sacros ordines exercere, donec
Episcopum benevolum receptorem invenerit, aut Sedes Apostolica aliter
providerit. Episcopus religiosum recipere potest sive pure et simpliciter,
sive pro experimento ad triennium; in priore casu religiosus eo ipso est
dioecesi incardinatus ; in altero Episcopus potest probationis tempus pro­
rogare, non ultra tamen aliud triennium; quo etiam transacto, religiosus
nisi antea dimissus fuerit, ipso facto dioecesi incardinatus manet „ (ca­
non 641). Cf. can. )8y in man. 280, // (1103, I).
“ Quilibet professus, ad saeculum regressus, licet valeat, ad normam
can. 641. sacros ordines exercere, prohibetur tamen bine novo et spe
ciali Sanctae Sedis induito: i°) Quolibet beneficio in basilicis maioribus,
vel minoribus, et in ecclesiis cathedralibus ; 20) Quolibet magisterio et
officio in Seminariis maioribus et minoribus seu collegiis, in quibus cle­
rici educantur, itemque in Universitatibus et Institutis, quae privilegio
apostolico gaudent conferendi gradus academicos; 30) Quocunque officio
vel munere in Curiis episcopalibus et in religiosis domibus sive virorum
sive mulierum, etiamsi agatur de Congregationibus dioecesanis. Haec
valent quoque de iis qui vota temporaria, vel iuramentum perseveran­
tiae, vel peculiares quasdam promissiones ad normam suarum constitu­
tionum ediderunt et ab eisdem dispensati fuerunt, si per sex integros
annos eidem ligati fuerint „ (can. 642).
" § i. Qui e religione, expleto votorum temporariorum tempore aut
obtento saecularizationis induito, egrediantur vel ex eadem fuerint dimissi,
nihil possunt repetere ob quamlibet operam religioni praestitam. § 2.
Si tamen religiosa sine dote recepta fuerit, nec ex propriis bonis sibimet
providere valeat, religio ex caritate eidem dare debet ea quae requiruntur
ut modo tuto ac convenienti domum redeat, ac providere ut, naturali
aequitate servata, per aliquod tempus, mutuo consensu vel in casu dis­
sensus ab Ordinario loci determinandum, honeste vivere possit „ (ca­
non 64J).

DE RELIGIOSIS

Γ39

4) Admissio in religionem.
261 262bl (1098, I). “ In religionem admitti potest quilibet catholicus
qui nullo legitimo detineatur impedimento rectaque intentione moveatur,
et ad religionis onera ferenda sit idoneus „ [can.
%

a) De postulatu.
“ In religionibus a votis perpetuis mulieres omnes et, si agatur de
religione virorum, conversi, antequam ad novitiatum admittantur, postu
latum ad sex saltem integros menses peragant; in religionibus vero a
votis temporariis, ad necessitatem et tempus postulatus quod attinet,
standum constitutionibus. Superior maior praescriptum postulatus tempus
potest prorogare, non tamen ultra aliud semestre „ (cati. jjy).
“ Postulatus peragi debet vel in domo novitiatus vel in alia reli­
gionis domo in qua disciplina secundum constitutiones accurate servetur
sub speciali cura probati religiosi. Postulantes vestem induant modestam
ac diversam a veste novitiorum. In monasteriis monialium adspirantes,
dum postulatum peragunt, lege clausurae tenentur „ (can. 540}.
“ Postulantes antequam novitiatum incipiant, exercitiis spiritualibus
vacent per octo saltem integros dies; et, iuxta prudens confessarii indi­
cium, praemittant anteactae vitae confessionem „ (cati. 541}.

b) Dc novitiatu.
“ Firmo praescripto can. 539-541, aliisque in propriis cuiusque reli­
gionis constitutionibus, i°) Invalide ad novitiatum admittuntur: tz) Qui
sectae acatholicae adhaeserunt, />) Qui aetatem ad novitiatum requisitam
non habent; c) Qui religionem ingrediuntur vi, metu gravi aut dolo in­
ducti, vel quos Superior eodem modo inductus recipit; rf) Coniux, du­
rante matrimonio; ei Oui obstringuntur vel obstricti fuerunt vinculo pro­
fessionis religiosae;/) Hi quibus imminet poena ob grave delictum com­
missum de quo accusati sunt vel accusari possunt; g) Episcopus sive
residentialis sive titularis, licet a Romano Pontifice sit tantum designa­
tus; //) Clerici qui ex instituto Sanctae Sedis iureiurando tenentur ope­
ram suam navare in bonum suae dioecesis vel missionum, pro eo tem­
pore quo iurisiurandi obligatio perdurat.
20) Illicite sed valide admittuntur: a) Clerici in sacris constituti, in­
consulto loci Ordinario aut eodem contradicente ex eo quod eorum di­
scessus in grave animarum detrimentum cedat, quod aliter vitare minime
possit; b} Aere alieno gravati qui solvendo pares non sint; c) Reddendae
rationi obnoxii aut aliis saecularibus negotiis implicati, ex quibus lites
et molestias religio timere possit: d) Filii qui parentibus, idest patri vel
matri, avo vel aviae, in gravi necessitate constitutis, opitulari debent, et

140

DE RELIGIOSIS

parentes quorum opera sit ad liberos alendos vel educandos necessaria;
c) Ad sacerdotium in religione destinati, a quo tamen removeantur irre­
gularitate aliove canonico impedimento,/) Orientales in latinis religio­
nibus sine venia scripto data Sacrae Congregationis pro Ecclesia Orien­
tali „ (can. 342}. Cf. sup. can. 33) 341.
“ § i. In quavis religione omnes adspirantes, antequam admittantur, ex­
hibere debent testimonium recepti baptismi et confirmationis. §2. Adspirantes viri debent praeterea testimoniales litteras exhibere Ordinarii originis ac
cuiusque loci in quo, post expletum decimum quartum aetatis annum, morati
sint ultra annum moraliter continuum, sublato quolibet contrario privilegio.
§ 3. Si agatur de admittendis illis qui in Seminario, collegio vel alius
religionis postulatu aut novitiatu fuerunt, requiruntur praeterea litterae
testimoniales, datae pro diversis casibus a rectore Seminarii vel collegii,
audito Ordinario loci, aut a maiori religionis Superiore. § 4. Pro clericis ad­
mittendis, praeter testimonium ordinationis, sufficiunt litterae testimoniales
Ordinariorum in quorum dioecesibus post ordinationem ultra annum moaliter continuum sint commorati, salvo praescripto §3. § 5. Religioso pro­
fesso, ad aliam religionem ex apostolico induito transeunti, satis est testi­
monium Superioris maioris prioris religionis. § 6. Praeter haec testimonia
a iure requisita, possunt Superiores, quibus ius est adspirantes in religio­
nem cooptandi, alia quoque exigere, quae ipsis ad hunc finem necessaria
aut opportuna videantur. § 7. Mulieres denique ne recipiantur, nisi prae­
missis accuratis investigationibus circa earum indolem et mores, firmo
praescripto § 3 „ (can. 344).
“ Qui litteras testimoniales ex praescripto iuris dare debent, eas non
ipsis adspirantibus, sed Superioribus religiosis dent gratuito intra tri­
mestre spatium ab earum requisitione, sigillo clausas et, si agatur de
illis qui in Seminario, collegio vel alius religionis postulatu aut novi­
tiatu fuerint, a Superiore iuramento firmatas. Si ob graves rationes
indicaverint se eis respondere non posse, causas Apostolicae Sedi
intra idem tempus exponant. Si reposuerint adspirantem satis non esse
sibi cognitum, per aliam accuratam investigationem ac fide dignam re­
lationem Superior religiosus suppleat; si vero nil reposuerint, Superior
requirens de non recepta responsione Sanctam Sedem certiorem reddat.
In suis litteris testimonialibus, postquam diligentem investigationem, et­
iam per secretas notitias, instituerint, referre debent, graviter eorum con­
scientia onerata super veritate expositorum, de aspirantis natalibus, mo­
ribus, ingenio, vita, fama, conditione, scientia; sitne inquisitus, aliqua
censura, irregularitate aut alio canonico impedimento irretitus, num pro­
pria familia eius auxilio indigeat, et tandem, si agatur de illis qui in
Seminario, collegio, aut alius religionis postulatu aut novitiatu fuerint,
quanam de causa dimissi sint vel sponte discesserint „ (can. 545).
“ Omnes qui praedictas informationes receperint, stricta obligatione
tenentur secreti servan h circa notitias habitas et personas quae illas
tradiderunt,, (can'. 346).

DE RELIGIOSIS

264. Cf can. 342, n. 2, in num. 261 seq. II (1098, I).
265. Cf. can. 342, n. 2, in num. 261, scq. II (1098, I).
266. “ Religiosus nequit ad aliam religionem, etiam strictiorem, vel
e monasterio sui iuris ad aliud transire sine auctoritate Apostolicae Se­
dis „ (can. 632).
“ Transiens ad aliam religionem novitiatum peragere debet; quo du­
rante, manentibus votis, iura et obligationes particulares, quas in reli
gione derelicta habuit, suspensa manent, et ipse obligatione tenetur Su­
perioribus novae religionis et ipsi novitiorum Magistro parendi etiam
ratione voti obedientiae. Si in religione ad quam transiit professionem
non edat, ad pristinam religionem redire debet, nisi interim votorum tem
pus expiraverit. Transiens ad aliud monasterium eiusdem Ordinis nec
novitiatum peragit nec novam emittit professionem „ (can. 633).
“ Sollemniter professus aut professus a votis simplicibus perpetuis,
si transierit ad aliam religionem cum votis sollemnibus vel simplicibus
perpetuis, post novitiatum, praetermissa professione temporaria, de qua
in can. 574, vel admittatur ad profession m sollemnem aut simplicem
perpetuam, vel ad pristinam redeat religionem; ius tamen est Superiori
eum probandi diutius sed non ultra annum ab expleto novitiatu „ (cunon 634). Cf. can. si4 in num. 277, II (1089, I).
“ Transeuntes ad aliud monasterium eiusdem religionis a die transi
tus, ad aliam vero religionem ab edita nova professione: i°) Amittunt
omnia iura et obligationes prioris religionis vel monasterii et alterius
iura et officia suscipiunt; 2") Religio vel monasterium a quo bona servat
quae ipsius religiosi ratione iam ei quaesita fuerunt; quod spectat ad
dotem eiusve fructus et alia bona personalia, si qua habeat religiosus,
servandum praescriptum can. 551, § 2; demum nova religio ius habet
pro novitiatus tempore ad iustam retributionem, si eidem locus sit ad
normam can. 570, § 1 „ (can. 633). Cf. can. 331 et 370 in num. 274, II.
“ Sollemnitas votorum in eo qui legitime secundum superiores ca­
nones vota simplicia in Congregatione religiosa nuncupat, eo ipso ex­
stinguitur, nisi aliud in apostolico induito expresse caveatur „ (can. 676).
267. “ Praeter alia quae in can. 542 ad novitiatus validitatem enu­
merantur, novitiatus ut valeat, peragi debet: i°) Post completum deci­
mum quintum saltem aetatis annum; 2°) Per annum integrum et conti­
nuum; 3") In domo novitiatus. Si longius tempus in constitutionibus prae­
scribatur, illud ad validitatem professionis non requiritur, nisi in eisdem
constitutionibus aliud expresse dicatur „ (can. 333}. Cf. can. 342 in num.
261, II (1098, I).
267 bis. Cf. can. 539 in num. 261, // (1098, I) clean. SIS ,,,ιη'· 267. II.
268. “ lus admittendi ad novitiatum et subsequentem professionem
religiosam tam temporariam quam perpetuam pertinet ad Superiores ma­
iores cum suffragio Consilii seu Capituli, secundum peculiares cuiusque
religionis constitutiones „ (can. 343).
(1090, I). “ Religiosarum etiam exemptarum Antistita debet Ordina-

142

DE RELIGIOS.S

rium loci, duobus saltem mensibus ante, certiorem facere de proxima
admissione ad novitiatum et ad professionem tum temporariam tum per­
petuam sive sollemnem sive simplicem. Ordinarius loci vel, eo absente
aut impedito, sacerdos ab eodem deputatus, adspirantis voluntatem, sal­
tem triginta diebus ante novitiatum et ante professionem, ut supra, di­
ligenter et gratuito exploret, non tamen clausuram ingrediens, num ea
coacta seducta ve sit, an sciat quid agat; et, si de pia ac libera eius vo­
luntate constiterit, tunc adspirans poterit ad novitiatum vel novitia ad
professionem admitti „ (can. 332).
268 bis. Cf. can. 333 in num. 267, II.
269 (1091, I). ° Novitiatus interrumpitur, ita ut denuo incipiendus
ac perficiendus sit, si novitius, a Superiore dimissus, e domo exierit,
aut domum sine illius licentia non reversurus deseruerit, aut extra do­
mum, etsi reversus, ultra triginta dies sive continuos sive non continuos
permanserit quacumque ex causa, etiam de Superiorum licentia. Si novitius
ultra quindecim, sed non ultra triginta dies etiam non continuos, de Supe­
riorum licentia vel vi coactus extra domus septa permanserit sub Supe­
rioris obedientia, ad validitatem novitiatus necesse et satis est dies hoc
modo transactos supplere; si non ultra quindecim dies, supplementum potest
a Superioribus praescribi, sed non est ad validitatem necessarium. Supe1 iores licentiam manendi extra septa novitiatus, nisi insta et gravi de causa,
ne impertiant. Si novitius a Superioribus in aliam novitiatus domum
eiusdem religionis transferatur, novitiatus non interrumpitur „ (can. $56).
270. " Exacto novitiatu, si indicetur idoneus, novitius ad professio­
nem admittatur, secus dimittatur; si dubium supersit sitne idoneus, potest
a Superioribus maioribus probationis tempus, non tamen ultra sex men­
ses, prorogat i „ (can. 371, § 2).
272. “ Qui, impetrato saecularizationis induito, religionem relinquit, si
ex apostolico induito in religionem rursus recipiatur, novitiatum ac pro­
fessionem instaurat et locum inter professos obtinet a die novae profes­
sionis „ (can. 640, § 2). Cf. can. 633 in num. 266, II.
273. Cf. can. 333 in num. 267, II.
“ Erigatur domus novitiatus ad normam constitutionum; si vero aga­
tur de religione iuris pontificii, ad eam erigendam necessaria est licentia
Sedis Apostolicae. Plures in eadem provincia novitiatus domus, si reli­
gio in provincias divisa sit, designati nequeunt, nisi gravi de causa et
cum speciali apostolico induito. Superiores in novitiatu ac studiorum
domo ne collocent, nisi religiosos qui sint ad exemplum regularis obser­
vantiae studio „ (can. 334).
“ Novitiatus incipit susceptione habitus, vel alio modo in constitu­
tionibus praescripto „ (can. 333).
“ Integer novitiatus peragatur in habitu quem constitutiones pro novitiis praescribunt, nisi speciales locorum circumstantiae aliud exigant „
(can. 337).

DE RELIGIOSIS

Ι.,υ

“ In religionibus in quibus duae sunt sodalium classes, novitiatus pro
altera classe peractus, pro altera non valet „ (can. fj8).
274. “ In novitiatus decursu, si suis beneficiis vel bonis quovis
modo novitius renuntiaverit eademve obligaverit, renuntiatio vel obli­
gatio non solum illicita, sed ipso iure irrita est „ (can. 568).
“ § i. Ante professionem votorum simplicium sive temporariorum
sive perpetuorum novitius debet, ad totum tempus quod simplicibus votis
adstringetur, bonorum suorum administrationem cedere cui maluerit et,
nisi constitutiones aliud ferant, de eorundem usu et usufructu libere
disponere. § 2. Ea cessio ac dispositio, si praetermissa fuerit ob defectum
bonorum et haec postea supervenerint, aut si facta fuerit et postea alia
bona quovis titulo obvenerint fiat aut iteretur secundum normas § r sta­
tutas, non obstante simplici professione emissa. § 3. Novitius in Congrega­
tione religiosa, ante professionem votorum temporariorum testamentum
de bonis praesentibus vel forte obventuris libere condat „ (can. 569).
11 § i. Nisi pro alimentis et habitu religioso in constitutionibus vel ex­
pressa conventione aliquid in postulatu vel novitiatu ineundo solvendum
caveatur, nihil pro impensis postulatus vel novitiatus exigi potest. §2. Quae
adspirans attulerit et usu consumpta non fuerint, si e religione, non
emissa professione, egrediatur, ei restituantur „ (can. 570).
“ In monasteriis monialium postulans afferat dotem in constitutioni­
bus statutam aut legitima consuetudine determinatam. Haec dos ante
susceptionem habitus monasterio tradatur aut saltem eius traditio tuta
reddatur forma iure civili valida. In religionibus votorum simplicium,
quod ad religiosarum dotem pertinet, standum constitutionibus. Dos prae­
scripta condonari ex toto vel ex parte nequit sine induito Sanctae Sedis,
si agatur de religione iuris pontificii; sine venia Ordinarii loci, si de re­
ligionibus iuris dioecesani „ (can. $47).
“ Dos monasterio seu religioni irrevocabiliter acquiritur per obitum
religiosae, licet haec nonnisi vota temporaria nuncupaverit „ (can. 548).
“ Post primam religiosae professionem dos in tutis, licitis ac fructi­
feris nominibus collocetur ab Antistita cum suo Consilio, de consensu
Ordinarii loci et Superioris regularis, si domus ab hoc dependeat; omnino
autem prohibetur eam quoque modo ante religiosae obitum impendi, ne
ad aedificandam quidem domum aut ad aes alienum extinguendum „
(can. 549).
“ Dotes caute et integre administrentur apud monasterium vel do­
mum habitualis residendae supremae Moderatricis aut Antistitae provin­
cialis. Ordinarii locorum conservandis religiosarum dotibus sedulo invi­
gilent; et praesertim in sacra visitatione de eisdem rationem exigant „
(can. Sjo).
“ Dos religiosae professae sive votorum sollemnium sive votorum
simplicium quavis de causa discedenti integra restituenda est sine
fructibus iam maturis. Si vero religiosa professa ad aliam religionem ex
apostolico induito transeat, durante novitiatu, fructus, salvo praescripto

144

DE RELIGIOSIS

can. 570, § 1; emissa vero nova professione, dos ipsa huic religioni de­
bentur; si ad aliud eiusdem Ordinis Monasterium, huic debetur ipsa dos
a die transitus „ (can. 771). Cf. can. 570 in num. 274, II.
275. “ Novitiorum institutioni praeficiendus est magister, qui sit
annos natus quinque saltem ac triginta, decem saltem ab annis a prima
professione professus, prudentia, caritate, pietate, religionis observantia
conspicuus et, si de clericali religione agatur, in sacerdotio constitutus.
Si ob novitiorum numerum vel aliam iustam causam expedire visum
fuerit, Magistro novitiorum adiungatur socius, eidem immediate subiectus
in iis quae ad novitiatus regimen spectant, annos natus saltem triginta,
quinque saltem ab annis a prima professione professus, cum ceteris dotis
necessariis et opportunis. Uterque ab omnibus officiis oneribusque vacare
debet, quae novitiorum curam et regimen impedire valeant „ (can. )J9).
“ Magister novitiorum eiusque socius eligantur ad normam constitu­
tionum, et si quod in his tempus ad durationem muneris praescriptum
sit’ eo durante, ne removeantur sine iusta gravique causa; sed iidem
rursus eligi possunt „ (can. 760).
" Uni Magistro ius est et officium consulendi novitiorum institutioni,
ad ipsumque unum novitiatus regimen spectat, ita ut nemini liceat hisce
se, quovis colore, immiscere, exceptis Superioribus quibus id a consti­
tutionibus permittitur ac Visitatoribus; ad disciplinam vero universae
domus quod attinet, Magister, pei inde ac novitii, Superiori est obnoxius.
Novitius potestati Magistri ac Superiorum religionis subest eisque obedire tenetur „ (can. 561).
“ Gravi obligatione tenetur Magister novitiorum omnem adhibendi
diligentiam ut sui alumni in religiosa disciplina, secundum constitutio­
nes, sedulo exerceantur, ad normam can. 565 „ (can. 562). Cf. inf. can.767.
" Intra annum novitiatus Magister, ad normam constitutionum, de
agendi ratione singulorum alumnorum relationem Capitulo vel Supeiiori
maiori exhibeat „ (can. j6j).
11 Novitiatus ab ea parte domus, in qua degunt professi, sit, quan­
tum fieri potest, segregatus ita ut. sine speciali causa ac Superioris vel
Magistri licentia, novitii nullam habeant communicationem cum professis,
neque hi cum novitiis. Conversis autem novitiis locus separatus adsignetur „ (can. 764).
" § r. Annus novitiatus debet sub disciplina Magistri hoc habere propo­
situm, ut informetur alumni animus studio regulae et constitutionum, piis
meditationibus assiduaque prece, iis perdiscendis quae ad vota et ad
virtutes pertinent, exercitationibus opportunis ad vitiorum semina radi­
citus extirpanda, ad compescendos animi motus, ad virtutes acquirendas.
§ 2.Conversi praeterea diligenter in Christiana doctrina instituantur,speciali
collatione ad eos habita semel saltem in hebdomada. § 3. Anno novitiatus ne
destinentur novitii concionibus habendis aut audiendis confessionibus aut
exterioribus religionis muniis, neve dedita opera studiis vacent littera­
rum, scientiarum aut artium; conversi autem in ipsa religiosa domo ea-

DE RELIGIOSIS

I45

tenus tantum fungi possunt officiis fratrum conversorum (non tamen uti
primarii officiales), quatenus ab exercitiis novitiatus pro ipsis constitutis
non praepediantur „ (cati. 565).
" Circa sacerdotes a confessionibus in mulierum novitiatibus serven­
tur praescripta can. 520-527. In religionibus virorum, salvo praescripto
cani. 519: i°) Pro novitiorum numero unus vel plures habeantur ordi­
narii confessarii salvo praescripto can. 891; 20) Confessarii ordinarii, si
agatur de religioni clericali, in ipsa novitiatus domo commorentur; si
de laicali, saltem frequenter ad domum novitiatus accedant, novitiorum
confessiones audituri; 30) Praeter confessarios ordinarios designentur
aliqui confessarii, quos novitii in casibus particularibus adire libere pos­
sint, nec Magister aegre id se ferre demonstret: 40) Quater saltem in
anno detur novitiis confessarius extraordinarius, ad quem omnes acce­
dant saltem benedictionem recepturi „ (can. 566). CJ. can. 520-527 in
mini. 791 seq. (377 seq.) II et can. 891 in num. 790, 11.
“ Novitii privilegiis omnibus ac spiritualibus gratiis religioni con­
cessis gaudent; et si morte praeveniantur ad eadem suffragia ius habent,
quae pro professis praescripta sunt. Ad ordines, durante novitiatu, ne
promoveantur „ (can. 567).
“ Novitius potest religionem libere deserere, aut a Superioribus vel
a Capitulo, secundum constitutiones, quavis iusta de causa dimitti, quin
Superior vel Capitulum teneantur dimissionis causam dimisso patefa­
cere „ (can. 571, § r).
5) De Professione religiosa.
277 (1089, I). “Votis nuncupandis spiritualia exercitia novitius prae­
mittat per octo saltem solidos dies „ (can. 571, § j).
“ § i. Ad validitatem cuiusvis religiosae professionis requiritur ut:
i I Qui eam emissurus est, legitimam aetatem habeat ad normam can. 573;
2°) Eum ad professionem admittat legitimus Superior secundum consti­
tutiones; 3") Novitiatus validus ad normam can. 555 praecesserit; 4 ) Pro­
fessio sine vi aut metu gravi aut dolo emittatur; 5") Sit expressa; 6°) A
legitimo Superiore secundum constitutiones per se vel per alium recipiatur.
§ 2 Ad validitatem vero professionis perpetuae sive sollemnis sive sim­
plicis, requiritur insuper ut praecesserit professio simplex temporaria ad
normam can. 574 „ (can. 572). (f. can. 555 in num. 267, II.
“ Quilibet professionem religiosam emissurus oportet ut decimumsextum aetatis annum expleverit, si de temporaria professione agatur;
vicesimum primum, si de perpetua sive sollemni, sive simplici „ (can. 575).
“ In quolibet Ordine tam virorum quam mulierum et in qualibet Con­
gregatione quae vota perpetua habeat, novitius post expletum novitiatum, in ipsa novitiatus domo debet votis perpetuis, sive sollemnibus sive
simplicibus, praemittere salvo praescripto can. 634, votorum simplicium
professionem ad triennium valituram, vel ad longius tempus, si aetas ad
10

—w·

I46

DE RELIGIOSIS

perpetuam professionem requisita longius distet, nisi constitutiones exi­
gant annuales professiones. Hoc tempus legitimus Superior potest, reno­
vata a religioso temporaria professione, prorogare, non tamen ultra aliud
triennium „ (can. 374). Cf. can. 634 in num. 266, II.
277 ’. “ Exacto professionis temporariae tempore, religiosus, ad nor­
mam can. 637, vel emittat perpetuam professionem, sollemnem vel sim­
plicem secundum constitutiones, vel ad saeculum redeat; sed etiam, du­
rante tempore professionis temporariae, potest, si dignus non habeatur qui
vota perpetua nuncupet, dimitti a legitimo Superiore ad normam can. 647.
Suffragium Consilii seu Capituli pro prima professione temporaria est
deliberativum; pro subséquente professione perpetua, sollemni vel sim­
plici, est consultivum tantum „ (can. 373). Cf can. 637 in num. 254, II
et can. 647 in num. 279. II.
“ In emittenda professione religiosa servetur praescriptus in consti­
tutionibus ritus. Documentum emissae professionis, ab ipso professo et
saltem ab eo coram quo professio emissa est, subscriptum, servetur in
tabulario religionis; et insuper, si agatur de professione sollemni, Supe­
rior eam excipiens debet profitentis parochum baptismi de eadem cer­
tiorem reddere ad normam can. 470, § 2 „ (can. 376). Cf. can. 470 tn
num. 234, II.
u Elapso tempore ad quod vota sunt nuncupata, renovationi votorum
nulla interponenda est mora. Superioribus tamen facultas est ex iusta
causa permittendi ut renovatio votorum temporariorum per aliquod tem­
pus, non tamen ultra mensem, anticipetur „ (can. 377).
u Professi a votis temporariis de quibus in can. 574: i°) Fruuntur
iisdem indulgentiis, privilegiis et spiritualibus gratiis, quibus gaudent
professi a volis sollemnibus aut professi a votis simplicibus perpetuis;
et si morte praeveniantur, ad eadem suffragia ius habent; 20) Eadem
obligatione tenentur observandi regulas et constitutiones, sed, ubi viget
chori obligatio, divini officii privatim recitandi lege non obstringuntur,
nisi sint in sacris constituti aut aliud constitutiones expresse praesciibant; 3") Voce activa et passiva carent, nisi aliud in constitutionibus
expresse caveatur; tempus autem praescriptum ad fruendum voce activa
et passiva, silentibus constitutionibus, computetur a prima professione,
(can. 37S).
278. “ Professio religiosa irrita ob impedimentum externum non
convalescit per subséquentes actus, sed opus est ut a Sede Apostolica
sanetur, vel denuo, cognita nullitate et impedimento sublato, legitime
emittatur. Si autem irrita fuerit ob consensus defectum mere internum, hoc
praestito convalescit, dummodo ex parte religionis consensus non fuerit
i evocatus Si contra validitatem professionis religiosae gravia sint argu­
menta et religiosus renuat ad cautelam sive professionem renovare sive
eiusdem sanationem petere, res ad Sedem Apostolicam deferatur ,
(can. 386).

DE RELIGIOS'S

I47

6) De Dimissione Religiosorum.

279 II. “ § i. Ipso facto habendi sunt tamquam legitime dimissi
religiosi: i°) Publici apostatae a fide catholica; 20) Religiosus qui fugam
arripuerit cum muliere; aut religiosa cum viro; 30) Attentantes aut con­
trahentes matrimonium aut etiam vinculum, ut aiunt, civile. § 2. In hisce
casibus sufficit ut Superior maior cum suo Capitulo vel Consilio ad nor­
mam constitutionum emittat declarationem facti; curet autem probationes
tacti collectas in domus regestis asservare „ (can. 646).
Religiosus professus a votis temporariis sive in Ordinibus sive in
Congregationibus iuris tum pontificii tum dioecesani dimitti potest a Su­
periore competente ob causas graves, quae, licet Superiori dimittenti
certo innotescere debeant, non est tamen necesse ut formali iudicio com­
probentur. At religioso semper manifestari debent, data eidem plena re­
spondendi licentia. Dimissio vero nullum habet effectum iuridicum, pen­
dente recursu ad Sedem Apostolicam. Si de mulieribus agatur, servari
debet praescriptum can. 643, § 2 (can. 647). Cf. can. 64J in num. 254, II.
Conditio huius religiosi dimissi definitur in can. 648. C/. num.
254, II.
Religiosus professus a votis perpetuis in virorum religionibus cle­
ricalibus non exemptis ct laicalibus dimitti potest, sed praecedant ne­
cesse est tria delicta, duplex monitio et defectus emendationis. Haec si
constiterint ita ut locus sit dimissioni, Superior competens decretum fe­
rat, quod tamen, si latum sit a supremo religionis Moderatore, suum
effectum non sortitur, nisi accesserit confirmatio Sedis Apostolicae; si
ab Ordinario loci, nulliim habet iuridicum effectum, pendente recursu
ad Sedem \postolicam interposito a religioso dimisso, cui ius est suas
rationes libere exponendi (can. 649, 650).
Etiam ad dimittendas religiosas professas a votis perpetuis sive sol­
lemnibus sive simplicibus exiguntur graves causae exteriores una cum
incorrigibilitate, experimento prius habito ita ut spes resipiscentiae eva­
nuerit, iudicio Antistitae (can. 6y/). Etiam religiosae ius habent suas ra­
tiones libere exponendi (can. 65/). Auctoritas competens ad ferendum
dimissionis decretum est vel Ordinarius loci si agatur de religiosis iuris
dioecesani; vel ipsa S. Congregatio, si de monialibus aut de aliis reli­
giosis iuris pontificii (can. 652). In casu gravis scandali vel damni immi­
nentis, religiosus statim dimitti potest a Superiore competente cum con­
sensu sui Consilii, ita tamen ut r es per Superiorem Sanctae Sedi iudicio
sine mora subiiciatur (can. 6jf)
Vir religiosus professus a votis sollemnibus aut a votis simplicibus
perpetuis in religione clericali exempta dimitti nequit nisi processu in­
stituto, dummodo non agatur de religiosis qui ipso facto habendi sunt
tamquam legitime dimissi (can. 646), vel de casu urgentis necessitatis
(can 668). revocato quolibet contrario privilegio (can. 654}.

I4Ô

DE RELIGIOSIS

Ut instruatur processus requiruntur: tria gravia delicta externa, duae
monitiones et defectus emendationis. Quae omnia constare debent ex pro­
cessu. Sententia dimissionis pronuntianda est a Tribunali competente, sed
exsecutioni mandari nequit, nisi fuerit a S. Congregatione confnmata.
Tribunal competens constituitur a supremo Moderatore et ab eius Consilio
seu Capitulo, quod quatuor saltem religiosis constare debet. Pro dissitis
regionibus supremus Moderator cum consensu sui Consilii seu Capituli
potest demandare facultatem dimittendi saltem tribus probis ac pruden­
tibus religiosis. In casu vero urgentis necessitatis religiosus dimitti po­
test a Superiore competente cum consensu sui Capituli; sed, religioso
dimisso, statim regularis processus instituendus est, si nondum fuerit
institutus (can. 655-668).
De conditione religiosi dimissi, qui vota perpetua nuncupavit, prae­
ter ea quae praescribuntur in can. 669, 672 (Cf. n. 254, 11), haec prae
oculis habenda sunt:
“ Clericus in sacris qui aliquod delictum commisit de quo in can. 646
(vid. stip.), aut dimissus est ob delictum quod iure communi punitur in­
famia iuris vel depositione vel degradatione, perpetuo prohibetur deferie
habitum ecclesiasticum „ (can. 670).
“ Si vero dimittatur ob delicta minora iis de quibus in can. 670:
i°) Ipso facto suspensus manet, donec a Sancta Sede ab .olutionem obti­
nuerit ; 2°) Sacra Congregatio, si id expedire iudicaverit, dimisso prae­
cipiat ut, habitu cleri saecularis indutus, commoretur in certa dioecesi,
indicatis Ordinario causis, ob quas dimissus fuit; 30) Si dimissus prae­
cepto de quo num. 20 non paruei it, religio ad nihil tenetur, et dimissus
eo ipso privatus est iure deferendi habitum ecclesiasticum; 40) Ordina­
rius dioecesis pro eius commoratione designatae, religiosum in domum
poenitentiae mittat, vel eum committat curae et vigilantiae pii ac pru­
dentis sacerdotis; et si religiosus non paruerit, servetur praescriptum
n. 3; 5 Religio, per manus Ordinarii loci commorationis, caritativum
subsidium dimisso suppeditet pro necessariis ad vitae sustentationem,
nisi ipse aliunde sibimet providere valeat; 6 ) Si dimissus vitae rationem
ecclesiastico viro dignam non agat, transacto anno aut etiam prius, iudicio Ordinarii, privetur caritativo subsidio, eiiciatur e domo poeniten­
tiae eique auferatur ius deferendi habitum ecclesiasticum ab ipso Ordi­
nario, qui statim mittere curet opportunam relationem tum ad Sedem
Apostolicam tum ad religionem ; 7") Si vero dimissus praedicto tempore
tam laudabiliter se gesserit ut merito haberi possit vere emendatus, Or­
dinarius eius preces, apud Sanctam Sedem commendabit pro absolutione
a censui a suspensionis, et. ea obtenta, eidem in sua dioecesi permittat,
adhibitis opportunis cautelis et limitationibus, Missae celebrationem et
etiam, pro suo arbitrio et prudentia, aliud sacrum ministerium, unde ho­
neste vivere queat; quo in casu religio caritativum subsidium intermitten potest. Quod si agatur de diacono aut subdiacono, res ad Sanctam
Sedem deferatur (can. 671).

DE RELIGIOSIS

149

7) Bona temporalia eorumque administratio.
280 (1103, I). Professio sollemnis actus vctis contrarios reddit non
modo illicitos, sed, si sint irritabiles, etiam invalidos (can. /79).
“ Post solemnem professionem, salvis peculiaribus Apostolicae Sedis
induitis, omnia bona quae quovis modo obveniunt regulari: i°) In Or­
dine capaci possidendi, cedunt Ordini vel provinciae vel domui secundum
constitutiones: 20) In Ordine incapaci, acquiruntur Sanctae Sedi in pro­
prietatem „ (can. J82).
" Post annum ab emissa qualibet professione religiosa, vacant bene­
ficia paroecialia; post triennium cetera „ (can. 584).
“ Professus a votis perpetuis sive sollemnibus sive simplicibus amit­
tit ipso iure propriam quam in saeculo'habebat dioecesim „ (can. ySj).
282 (1104, I). “ Simplex professio, temporaria sit vel perpetua, actus
votis contrarios reddit illicitos, sed non invalidos, nisi aliud expresse
cautum fuerit „ (can. 579).
u Quilibet professus a votis simplicibus, sive perpetuis sive tempora­
riis, nisi aliud in constitutionibus cautum sit. conservat proprietatem bono­
rum suorum et capacitatem alia bona acquirendi, salvis quae in can. 569
praescripta sunt. Quidquid autem industria sua vel intuitu religionis
acquirit, religioni acquirit. Cessionem vel dispositionem de qua in can.
5Ô9, § 2, professus mutare potest non quidem proprio arbitrio, nisi con­
stitutiones id sinant, sed de supremi Moderatoris licentia, aut si de momalibus agatur, de licentia Ordinarii loci et, si monasterium regularibus
obnoxium sit, Superioris regularis, dummodo mutatio, saltem de notabili
bonorum parte, non fiat in favorem religionis; per discessum autem a
religione eiusmodi cessio ac dispositio habere vim desinit „ (can. 580). CJ.
can. y69 in num. 274, //.
“ Professus a votis simplicibus antea nequit valide, sed intra sexaginta dies ante professionem sollemnem, salvis peculiaribus induitis a
Sancta Sede concessis, debet omnibus bonis quae actu habet, cui malue­
rit, sub conditione secuturae professionis renuntiare. Secuta professione,
ea omnia statim fiant, quae necessaria sunt, ut renuntiatio etiam iure
civili effectum consequatur „ (can. $8i).
“ Professis a votis simplicibus in Congregationibus religiosis non
licet: i°) Per actum inter vivos dominium bonorum suorum titulo gra­
tioso abdicare; 20) Testamentum conditum ad normam can. 569 § 3,
mutare sine licentia Sanctae Sedis, vel si res urgeat nec tempus suppe­
tat ad eam recurrendi, sine licentia Superioris maioris aut, si nec ille
adiri possit, localis „ (can. j8J). Cf. can. 584, jSj in num. 280, //
(1103, I) et can. 569 in num. 274, //.
286 (1103, 1). “ Non modo religio, sed etiam provincia et domus
sunt capaces acquirendi et possidendi bona temporalia cum reditibus sta­

1^0

DE RELIGIOSIS

bilibus seu fundatis, nisi earum capacitas in regulis et constitutionibus
excludatur aut coarctetur „ (can. jji).
“ § r. Bona tum religionis, tum provinciae domusque, administrentur
ad normam constitutionum. § 2. Expensas et actus iuridicos ordinariae
administratioms valide, praeter Superiores, faciunt, intra fines sui muneris,
officiales quoque, qui in constitutionibus ad hoc designantur n (can. 332).
“ § i. Pro pecuniae quoque collocatione servetur praescriptum can. 532
§ i ; sed praevium consensum Ordinarii loci obtinere tenentur: i°) Antistita
monialium et religionis iuris dioecesani pi o cuiusvis pecuniae collocatione;
imo si monialium monasterium sit Superiori regulari subiectum, ipsius
quoque consensus est necessarius: 2°) Antistita in Congregatione reli­
giosa iuris pontificii si pecunia dotem professarum constituat, ad normam
can. 549; 3°) Superior vel Antistita domus Congregationis religiosae, si
qui lundi domui tributi legative sint ad cultum Dei beneficentiamve eo ipso
loco impendendam ; 4J) Religiosus quilibet, etsi Ordinis regularis alumnus,
si pecunia data sit paroeciae vel missioni, aut religiosis intuitu paroe­
ciae vel missionis. § 2. Haec item servanda sunt pro qualibet collocationis
mutatione „ (can. fjj). Cf. can. 549 in num. 274, II.
“ Firmo praescripto can. 1531, si agatur de alienandis rebus pretio­
sis aliisve bonis quorum valor superet summam triginta millium franco­
rum seu libellarum, vel de contrahendis debitis et obligationibus ultra
indicatam summam, contractus vi caret, nisi beneplacitum Apostolicum
antecesserit; secus, requiritur et sufficit licentia, in scriptis data, Supe­
rioris ad normam constitutionum cum consensu sui Capituli seu Consilii
per secreta suffragia manifestato; sed si agatur de monialibus
aut soro%
ribus iuris dioecesani, accedat necesse est consensus, in scriptis praesti­
tus! Ordinarii loci nec non Superioris regularis, si monialium monaste­
rium eidem subiectum sit. In precibus pro obtinendo consensu ad con
trahenda debita vel obligationes, exprimi debent alia debna vel obliga­
tiones, quibus ipsa persona moralis, religio vel provincia vel domus, ad
eum diem gravatur; secus obtenta venia invalida est „ (can, 334]. Cf.
can. 1531 in num. 1139 (881) /.
“ In quolibet momali monasterio etiam exempto: i°) Administratio
nis ratio, gratis exigenda, reddatur semel in anno, aut etiam saepius si
id in constitution bu. praescribatur, ab Antistita Ordinario loci, itemque
Superiori regulari, si monasterium sit eidem subiectum; 20) Si ratio administrationis Ordinal io non probetur, ipse potest opportuna remedia
adhibere, etiam removendo, si res postulet, oeconomam aliosque admini­
stratores; quod si monasterium sit Superiori regulari subiectum, eum
Ordinarius uti prospiciat, moneat; quod si ille neglexerit, ipse per se con­
sulat. In aliis mulierum religionibus, ratio administratioms bonorum quae
dotes constituunt, Ordinario loci reddatur occasione visitationis et etiam
saepius, si Ordinarius id necessarium duxerit. Loci Ordinario ius insu­
per esto cognoscendi: i°) De rationibus oeconomicis domus religiosae

DE RELIGIOSIS

1

I5I

iuris dioecesani; 20) De administratione fundorum legatorumque de qui­
bus in can. 533 § I, nn. 3, 4 „ (can. 333).
u Si persona moralis (sive religio, sive provincia, sive domus) de­
bita et obligationes contraxerit etiam cum Superiorum licentia, ipsa te­
netur de eisdem respondere. Si contraxerit regularis cum licentia Supe­
riorum, respondere debet persona moralis, cuius Superior licentiam dedit;
si religiosus votorum simplicium, ipse respondere debet, nisi de Supe­
rioris licentia negotium religionis gesserit. Si contraxerit religiosus sine
ulla Superiorum licentia, ipsemet respondere debet, non autem religio
vel provincia vel domus. Firmum tamen semper esto, contra eum, in
cuius rem aliquid ex inito contractu versum est, semper posse actionem
institui. Caveant Superiores religiosi ne debita contrahenda permittant,
nisi certo constet ex consuetis reditibus posse debiti foenus solvi et intra
tempus non nimis longum per legitimam aniortisalioneni reddi summam
capitalem „ {can. 336).
“ Largitiones ex bonis domus, provinciae, religionis non permittun­
tur, nisi ratione eleemosynae vel alia iusta de causa, de venia Superio­
rs et ad normam constitutionum „ (can. 337). Cf. can. 493 in num. 248% 11.
“ Exstincta provincia, de eius bonis statuere, salvis iustitiae legibus
et fundatorum voluntate, spectat, nisi constitutiones aliud caveant, ad Ca­
pitulum generale, vel extra tempus Capituli, ad Moderatorem generalem
cum suo Consilio „ {can. 494, § 2).
8) De Clausura.

294 (1117, I). “ In domibus regularium sive virorum sive mulierum
canonice constitutis, etiam non formatis, servetur clausura papalis. Lege
clausurae papalis afficitur tota domus quam communitas regularis inha­
bitat. cum hortis et viridariis accessui religiosorum reservatis; excluso,
praeter publicum templum cum continente sacrario, etiam hospitio pro
advenis, si adsit, et collocutorio, quod, quantum fieri potest, prope ianuam domus constitui debet. Partes clausuiae legi obnoxiae patenter in­
dicentur; Superioris vero maioris vel Capituli generalis secundum con­
stitutiones, aut, si agatur de monasterio monialium, Episcopi erit clausurae
fines accurate praescribere aut legitimis de causis mutare „ (can. 397).
“ § i. Intra regularium virorum clausuram ne admittantur mulieres
cuiusvis aetatis, generis aut conditionis sub quovis praetextu. § 2. Exi­
muntur ab hac lege uxores eorum qui supremum actu tenent populorum
principatum, cum comitatu „ (can. 39S).
‘‘ Si domus regularium virorum adnexum habeat convictum pro
alumnis internis vel alia opera religionis propria, separata saltem aedis
pars, si fieri possit, religiosorum habitationi reservetur, clausurae legi
subiecta. Etiam in loca extra clausuram alumnis externis aut internis vel
operibus religionis propriis reservata, personae alterius sexus, nisi
a equa de causa et de Superioris licentia, ne admittantur „ (can. 399).

τ52

DE RELIGIOSIS

“ Intra monialium clausuram nemo, cuiusvis generis, conditionis, se­
xus, aetatis admittatur sine Sanctae Sedis licentia, exceptis personis quae
sequuntur: i°) Ordinario loci aut Superiori regulari, monasterium monialium visitantibus vel aliis Visitatoribus ab ipsis delegatis licet clau­
suram ingredi dumtaxat inspectionis causa, cautoque ut unus saltem
clericus vel religiosus vir maturae aetatis eos comitetur; 2 ) Confessarius vel qui eius vices gerit potest, cum debitis cautelis, ingredi clausu­
ram ad ministranda Sacramenta infirmis aut ad assistendum monentibus;
3 ) Possunt clausuram ingredi qui supremum actu tenent populorum
principatum eorumque uxores cum comitatu ; itemque S. R. E. Cardina­
les; 40) Antistitae est, adhibitis debitis cautelis, ingressum permittere
medicis, chirurgis, aliisque quorum opera sit necessaria, impeti at? prius
saltem habituali approbatione ab Ordinario loci ; si vero necessitas ur­
geat n c tempus suppetat approbationem petendi, haec iure praesumitur „
(can. 600).
“ Nemini monialium liceat post professionem exire e monasterio,
etiam ad breve tempus, quovis praetextu, sine speciali Sanctae Sedis
induito, excepto casu imminentis peiiculi mortis vel alius gravissin i
mali Hoc periculum, si tempus suppetat, scripto recognoscendum e>L a loci
Ordinario „ (cati. 601).
“ Clausura monasterii monialium ita circumsepta esse debet ut, quoad
fieri potest, nullus sit in eam vel ab ea prospectus externarum persona
rum „ (can. 602).
“ Clausura monialium, etsi regularibus sublectarum, sub vigilantia
est Ordinarii loci, qui potest delinquentes, regularibus viris non exce­
ptis, poenis quoque ac censuris corrigeie et coërcere. Etiam Superiori
regulari custodia clausurae monialium sibi subiectarum commissa est, qui
moniales aut alios suos subditos, si quid hac in re deliquerint, poenis
quoque punire potest „ (can. 6oj).
“ In domibus etiam Congregationum religiosarum sive pontificii
sive dioecesani iuris clausura servetur, in quam nemo alterius sexus
admittatur, nisi ii de quibus in can. 598 § 2 et can. 600 aliique quos ex
iustis ac rationabilibus causis Superiores admitti posse censuerint. Prae­
scriptum can. 599 etiam domibus Congregationum religiosarum sive vi­
rorum sive mulierum applicetur. Episcopus in adiunctis peculiaribus,
gravibusque intercedentibus causis, potest hanc clausuram, nisi agatur
de religione clericali exempta, censuris munire; semper autem curet
ut eadem rite servetur et quidquid in eam irrepat vitii corrigatur „
(can. 60./). Cf. suf. can. 598, $99, 600.
“ Omnes quibus est clausurae custodia, sedulo advigilent ne, alienis
invisentibus, inutili collocutione disciplina pei turbetur et spiritus religio­
sus detrimentum patiatui „ (can. 6of). Cf. can. 2442, idest 7**“,
9'» inter excommunicationes Sedi Afostolicae simpliciter reservatas.
295 (n 17. 1). “ Curent Superiores religiosi ut accurate observentur
quae sive circa egressum subditorum e claustris, sive circa excipiendos

DE RELIGIOSIS

ISS

vel adeundos extraneos, in propriis constitutionibus praescripta sunt.
Superioribus fas non est, salvis praescriptis in can. 621-624, permittere
ut subditi extra domus propriae religionis degant, nisi gravi et iusta
de causa atque ad tempus quo fiei i potest brevius secundum constitutio­
nes; pro absentia vero quae sex menses excedat, nisi causa studiorum
intercedat, semper Apostolicae Sedis venia requiritur „ (can. 606).
“ Antistitae et Ordinarii locorum serio advigilent ne religiosae, citra
casum necessitatis, singulae extra domum pergant „ (can. 607).
“ Religiosis, qui studiorum causa longe a propria domo mittuntur,
non licet in privatis domibus habitare, sed opus est ut in aliquam suae
religionis domum se recipiant, vel, si id fieri non possit, apud religio­
sum aliquod institutum virorum, vel Seminarium aliamve piam domum,
cui sacri ordinis viri praesint, quaeque ab ecclesiastica auctoritate appro­
bata sit „ (can. 587, § 4).
In can. 621-624 haec praescribuntur:
“ Regulares, qui ex instituto mendicantes vocantur et sunt, eleemo
synas in dioecesi, ubi eorum religiosa domus est constituta, quaerere
valent de sola Superiorum suorum licentia, extra dioecesim vero indi­
gent praeterea licentia sciipto data ab Ordinatio loci, in quo eleemosy­
nas colligere cupiunt. Hanc licentiam Ordinarii locorum, praecipue dioe­
cesium finitimarum, nisi gravibus et urgentibus de causis, ne denegent
neve revocent, si religiosa domus ex mendicatione in sola dioecesi, in
qua est constituta, vivere nullo modo possit „ (can. 621).
“ § 1. Alii omnes religiosi Congregationum iuris pontificii, sine peculiari
Sanctae Sedis privilegio, stipem petere prohibentur; quibus, si hoc pri­
vilegium impetraverint, opus erit praeterea licentia scripto data ab Ordi­
nario loci, nisi aliter in ipso privilegio cautum fuerit. § 2. Religiosi Con­
gregationum iuris dioecesani stipem quaeritare nequaquam possunt sine
licentia scripto data tum ab Ordinario loci in quo sita est eorum domus,
tum ab Ordinario loci in quo stipem quaerere cupiunt. § 3. Religiosis dt
quibus in §§ 1 et 2 huius canonis. Ordinarii locorum licentiam quaeri
tandae stipis ne concedant, praesertim ubi sunt conventus regularium no­
mine et re mendicantium, nisi sibi constet de vera domus vel pii operis
necessitate, cui alio modo occurri nequeat; quod si necessitati provideri
possit stipe quaerenda intra locum seu districtum vel dioecesim in qua iidem
commorantur, ampliorem licentiam ne largiantur. § 4. Sine authentico et
recenti rescripto Sacrae Congregationis pro Ecclesia Orientali, Ordinarii
latini nec sinant orientalem ullum cuiusvis ordinis et dignitatis in pro
prio territorio pecuniam colligere, nec suum subditum in orientales dioe­
ceses ad eundem finem mittant „ (can. 622).
" Non licet Superioribus stipem colligendam committere, nisi profes
sis aetate animoque maturis, maxime si de mulieribus agatur, nunquam
autem iis qui in studia adhuc incumbunt „ (can. 623).
“ Quod vero attinet ad modum in quaeritanda stipe servandum et
ad disciplinam a quaestuantibus custodiendam, religiosi utriusque sexus

r54

DE SACRAMENTAHBUS

stare debent instructionibus a Sede Apostolica hac de re datis „ (ca­
no» 624).
296. " Religiosi omnes proprium suae religionis habitum deferant
tum intra tum extra domum, nisi gravis causa excuset, iudicio Superio­
ris maioris aut, urgente necessitate, etiam localis „ (can. fyô).
297. Quinam sint Superiores religiosorum et quaenam eorum officia,
vid. sup. can. 499-502 in num. 248, II (1087, I).
299. Quoad electionem Superiorum vid. can. 506, 507 in num. 248,
II (1087, I).
301. “ Omnes religiosi Superiores districte vetantur personas sibi
subditas quoquo modo inducere ad conscientiae manifestationem sibi
peragendam. Non tamen prohibentur subditi quominus libere ac ultro
aperire animum suum Superioribus valeant; imo expedit ut ipsi filiali
cum fiducia Superiores adeant, eis, si sint sacerdotes, dubia quoque et
anxietates suae conscientiae exponentes „ (can. jjo).
u Omnes religiosi sive viri sive inulieies, libere possunt mittere lit­
teras, nulli obnoxias inspectioni, ad Sanctam Sedem eiusque in natione
Legatum, ad Cardinalem Protectorem, ad proprios Superiores maiores,
ad Superiorem domus forte absentem, ad Ordinarium loci cui subiecli
sint et, si agatur de monialibus quae sub regularium iurisdictione sunt,
etiam ad Superiores maiores Ordinis; et ab istis omnibus praedicti re­
ligiosi, viri aut mulieres, litteras item nemini inspiciendas recipere h
(can. 611).

DE SACRAMENTALIBUS
304 (i). " Sacramentalia sunt res aut actiones quibus Ecclesia, in
aliquam Sacramentorum imitationem, uti solet ad obtinendos ex sua im­
petratione effectus praesertim spirituales „ (can. //44).
“ Nova Sacramentalia constituere aut recepta authentice interpretari,
ex eisdem aliqua aboleie aut mutare, sola potest Sedes Apostolica „
lean. 1145}.
“ Legitimus Sacramentalium minister est clei icus, cui ad id potestas
collata sit quique a competente auctoritate ecclesiastica non sit prohibitus
eandem exercere „ \can. 1146}.
" Consecrationes nemo qui charactere episcopali careat, valide pe­
ragere potest, nisi vel iure vel apostolico induito id ei permittatur.
Benedictiones autem impertire potest quilibet presbyter, exceptis iis
quae Romano Pontifici aut Episcopis aliisve reserventur. Benedictio re­
servata quae a presbyt ro detur sine necessaria licentia, illicita est, sed
valida nisi in reservations Sedes Apostolica aliud expresserit. Diaconi

DE SACRAMENTIS IN GENERE

I55

et lectores illas tantum valide et licite benedictiones dare possunt, quae
ipsis expresse a iure permittuntur „ (can. 1147).
“ In Sacramentalibus conficiendis seu administrandis accurate ser­
ventur ritus ab Ecclesia probati. Consecrationes ac benedictiones sive
constitutivae sive invocativae invalidae sunt, si adhibita non fuerit for
inula ab Ecclesia praescripta „ (can. 1148).
“ Benedictiones, imprimis impertiendae catholicis, dari quoque pos
sunt catechumenis, imo, nisi obstet Ecclesiae prohibitio, etiam acathoiicis ad obtinendum fidei lumen vel, una cum illo, corporis sanitatem „
(can. 1149').
“ Res consecratae, vel benedictae constitutiva benedictione, reve­
renter tractentur neque ad usum profanum vel non proprium adhibeantur,
etiamsi in dominio privatorum sint „ (can. 1150).
“ Nemo, potestate exorcizandi praeditus, exorcismos in obsessos pro­
ferre legitime potest, nisi ab Ordinario peculiarem et expressam licentiam
obtinuerit. Haec licentia ab Ordinario concedatur tantummodo sacerdoti
pietate, prudentia ac vitae integritate praedito; qui ad exorcismos ne pro­
cedat, nisi postquam diligenti prudentique investigatione compererit exor­
cizandum esse revera a daemone obsessum „ {can. Iifi).
“ Exorcismi a legitimis ministris fieri possunt non solum in fideles
et catechumenos, sed etiam in acatholicos vel excommunicates „ (can. /IJ2).
“ Ministri exorcismorum qui occurrunt in baptismo et in consecra­
tionibus vel benedictionibus, sunt iidem qui eorumdem sacrorum rituum
legitimi ministri sunt „ (can. 1 ijj).

DE SACRAMENTIS IN GENERE
1) Natura Sacramentorum.

•311 (2). “ Sacramenta baptismi, confirmationis et ordinis, quae cha­
racterem imprimunt, iterari nequeunt „ (can. 732, § /).
2) Minister Sacramentorum.
9
346 (n). “ Si prudens dubium existât, num 1 e vera vel num valide
collata fuerint (Sacramenta imprimentia characterem), sub conditione
iterum conferantur „ (can. /J2, 2).
349 (18). “ Cum omnia sacramenta Novae Legis, a Christo Domino
Nostro instituta, sint praecipua sanctificationis et salutis media, summa
in iis opportune riteque administrandis ac suscipiendis diligentia et re­
verentia adhibenda est „ (can. Jji, § z).

i56

DE SACRAMENTIS IN GENERE

356 (21). Cf. can. 807 in num. 568 seqq. (138) II.
360 (24). “ Parochi aliique quibus cura animarum vi muneris est de­
mandata, gravi iustitiae obligatione tenentur audiendi sive per se sive
per alium confessiones fidelium sibi commissorum, quoties ii audiri ra.
tionabiliter petant. Urgente necessitate, omnes confessarii obligatione te­
nentur ex charitate confessiones fidelium audiendi, et in mortis periculo
omnes sacerdotes „ (can. 892). Cf. can. 848, 850 in mini. 526 (99) //.
361 (25). Cf. can. 43 c, in num. 228, Il (1060, I).
362 (25). Cf. can. 892 in num. 360 (24) II.
365 (28). “ Vetitum est Sacramenta Ecclesiae ministrare haereticis
aut schismaticis, etiam bona fide errantibus eaque petentibus, nisi prius,
erroribus reiectis, Ecclesiae reconciliati fuerint „ (can. 731, § 2).
“ Minister qui ausus fuerit Sacramenta administrare iis qui iure sive
divino sive ecclesiastico eadem recipere prohibentur, suspendatur ab admi­
nistrandis Sacramentis per tempus prudenti Ordinario arbitrio definien­
dum aliisque poenis pro gravitate culpae puniatur, firmis peculiaribus
poenis in aliqua huius generis delicta iure statutis „ (can. 2364).
366. Cf. can. 2197 111 ,1,ιι,!· 287 (143)
372 (581). “ Absterreantur fideles a matrimonio contrahendo cum iis
qui notorie aut catholicam fidem abiccerunt, etsi ad sectam acatholicam
non transierint, aut societatibus ab Ecclesia damnatis adscript! sunt. Pa­
rochus praedictis nuptiis ne assistat, nisi consulto Ordinario, qui inspectis
omnibus rei adiunctis, ei pei mittere poterit ut matrimonio intersit, dum­
modo urgeat gravis causa et pro suo prudenti arbitrio Ordinarius iudicet
satis cautum esse catholicae educationi universae prolis et remotionis
periculi perversionis alterius coniugis „ (can. /063).
(31). “ Si publicus peccator aut censura notorie innodatus prius ad
sacramentalem confessionem acceder, aut cum Ecclesia reconciliari recu­
saverit, parochus eius matrimonio ne assistat, nisi gravis urgeat causa,
de qua, si fieri possit, consulat Ordinarium „ (can. 1066}.
377 (34 seq.) “ In Sacramentis conficiendis, administrandis ac su­
scipiendis accurate serventur ritus et caeremoniae quae in libris ritua­
libus ab Ecclesia probatis praecipiuntur. Unusquisque autem ritum suum
sequatur, salvo praesci ipto can. 851 § 2. 866 „ (can. 733). Cf. can. 831 ct
can. 866 in num. 505, II.
379 (37). “ Pro administratione Sacramentorum minister nihil quavis
de causa vel occasione sive directe sive indirecte exigat aut petat, praeter
oblationes, de quibus in can. 1507. § 1 „ (can. 736).
“ Salvo praescripto can. 1056 et can. 1234, praefinire taxas pro variis
actibus jurisdictionis voluntariae vel pro exsecutione rescriptorum Sedis
Apostolicae, vel occasione ministrationis Sacramentorum vel Sacramentalium, in tota provincia solvendas, est Concilii provincialis aut conventus
Episcoporum provinciae; sed nulla vi praefinitio eiusmodi pollet, nisi prius
a Sede Apostolica approbata fuerit „ (can. 1307). Cf. can. 463 in num. 242.
II (1063, I|, can. 1036 in num. 1045 (692) II ct can. 123 [ in num. 1153, II.

DE

BAPTISMO

DE BAP TISMO
i) Natura.
' *·

4

389 (45). Baptismus, Sacramentorum ianua ac fundamentum, omnibus
in re vel saltem in voto necessarius ad salutem, valide non confertur,
nisi per ablutionem aquae verae et naturalis cum praescripta verborum
forma. Cum ministratur servatis omnibus ritibus et caeremoniis quae in
ritualibus libris praecipiuntur, appellatur, sollemnis; secus non sollemnis
seu privatus „ (can. 737).
395 (46). Cf. can. 737 in num. 389 (45) //.

2) De Materia ct Forma.
(47). Cf. can. 737 in num. 389 (45) ll. “ In baptismo sollemni
adhibenda est aqua ad hoc benedicta „ (can. 737).
401 (49). “ Licet baptismus conferri valide possit aut per infusionem,
aut per immersionem, aut per aspersionem, primus tamen vel secundus
modus, aut mixtus ex utroque, qui magis sit in usu, retineatur, secun­
dum probatos diversarum Ecclesiarum rituales libros ,, (can. 738).
402 (50). ° Nemo in utero matris clausus baptizetui^ donec proba­
bilis spes sit ut rite editus baptizari possit. Si infans caput emiserit et
periculum mortis immineat, baptizetur in capite ; nec postea si vivus eva­
serit, est iterum sub conditione baptizandus. Si aliud membrum emiserit,
in illo, si periculum immineat, baptizetur sub conditione; at tunc si natus
vixerit, est rursus sub conditione baptizandus. Si mater praegnans mortua
fuerit, fetus ab iis ad quos spectat extractus, si certo vivat, baptizetur
absolute: si dubie, sub conditione. Fetus in utero baptizatus, post ortum
denuo sub conditione baptizari debet „ (can. 476).
396

3)

Minister Baptismi.

419 (54). “ Minister ordinarius baptismi solemnis est sacerdos; sed
eius collatio reservatur parocho vel alii sacerdoti de eiusdem parochi
vel Ordinarii loci licentia, quae in casu necessitatis legitime praesumitur.
Etiam peregrinus a parocho proprio in sua paroecia sollemniter baptizetur,
si id facile et sine mora fieri potest; secus peregrinum quilibet parochus
in suo territorio potest sollemniter baptizare „ (can. 738).
“ Ubi paroeciae aut quasi-paroeciae nondum sunt constitutae, statu­
torum peculiarium et receptarum consuetudinum ratio habenda est, ut
constet cuinam sacerdoti, praeter Ordinarium, in universo territorio vel
in eius parte ius insit baptizandi „ (can. 740).
“ Extraordinarius baptismi sollemnis minister est diaconus; qui tamen

158

DE BAPTISMO

sua potestate ne utatur sine loci Ordinarii vel parochi licentia, iusta de
causa concedenda, quae, ubi necessitas urgeat, legitime praesumitur „
(can. 741}.
u Baptismus non sollemnis, de quo in can. 759 § 1, potest a quovis
ministrari, servata debita materia, forma et intentione; quatenus vero
fieri potest, adhibeantur duo testes, vel saltem unus, quibus baptismi
collatio probari possit „ (can. 742. § r). Cf. cati. 759 in num. 430 (64) II.
“ Curet parochus ut fideles, praesertim obstetrices, medici et chirurgi,
rectum baptizandi modum pro casu necessitatis probe ediscant „ (can. 747].
“ Adultorum baptismus, ubi commode fieri possit, ad loci Ordinarium
deferatur, ut, si voluerit, ab eo vel ab eius delegato sollemnius confe­
ratur „ (can. 744).
420 (55)· “ In alieno territorio nemini licet, sine debita licentia,
baptismum sollemnem conferre ne sui quidem loci incolis „ (can. 739).
421. Cf. can. 98. § 7, in num. 193 (91) /.
424. “ Sunt irregulares ex delicto qui aliquo ordine carentes exer­
cent actum clericis in ordine sacro constitutis reservatum „ (can. 985, 70).
425 (56). Baptismus privatus potest a quovis ministrari... “ Si tamen
adsit sacerdos, diacono praeferatur, diaconus subdiacono, clericus laico
et vir feminae, nisi pudoris gratia deceat feminam potius quam virum
baptizare, vel nisi femina noverit melius formam et modum baptizandi
(can. 742, $ 2).
426. “ Patri ac matri suam prolem baptizare non licet, praeterquam in
mortis periculo, quando alius praesto non est, qui baptizet „ (can. 742,

4) Caeremoniae Baptismi.
430 (64 seq.). “ Baptismus sollemniter conferatur, salvo praescripto
can- 759. Loci Ordinarius potest gravi et rat'onabili de causa indulgere ut
caeremoniae praescriptae pro baptismo infantium adhibeantur in baptismo
adultorum „ (can. 755).
“ § 1" In mortis periculo baptismum privatim conferre licet; et,
si conferatur a ministro qui nec sacerdos sit nec diaconus, ea tantum
ponantur, quae sunt ad baptismi validitatem necessaria; si a sacerdote
vel diacono, serventur quoque, si tempus adsit, caeremoniae quae ba­
ptismum sequuntur. § 2 Extra mortis periculum baptismum privatum
loci Ordinarius permittere nequit, nisi agatur de haereticis qui in adulta
aetate sub conditione baptizentur. § 30Caeremoniae autem quae in baptismi
collatione praetermissae quavis ratione fuerint, quamprimum in ecclesia
suppleantur; nisi in casu de quo in § 2 „ (can. 7J9).
431 “ Proles ritu parentum baptizari debet. Si alter parentum per­
tineat ad ritum latinum, alter ad orientalem, proles ritu patris baptizetur,
nisi aliud iure speciali cautum sit. Si unus tantum sit catholicus, proles
huius ritu baptizanda est „ (can. 7^6}.
433 (65). u Sacra olea quae quibusdam Sacramentis administrandis

j

DE

BAPTISMO

ISP

inserviunt, debent esse ab Episcopo benedicta feria V in Coena Domini
proxime superiore; neque adhibeantur vetera, nisi necessitas urgeat.
Mox deficienti oleo benedicto aliud oleum de olivis non benedictum
adiiciatur, etiam iterato, minore tamen copia „ (can. 734).
M Parochus olea sacra a suo Ordinario petere debet et in ecclesia
in tuta ac decenti custodia sub clavi diligenter asservare; nec ea domi
retineat, nisi propter necessitatem aliamve rationabilem causam, accedente
Ordinarii licentia „ (can. 733}.
435. Cf. can. 734 in num. 433 (65) II.
436 seqq. " Baptismus privatus, urgente necessitate, quovis tempore
et loco administrandus est „ (can. 771).
“ Etiam sollemnis baptismus qualibet die administrari potest; decet
tamen adultorum baptismum, secundum antiquissimum Ecclesiae ritum,
conferri, si fieri commode queat, in pervigilio Paschatis et Pentecostes,
praecipue in metropolitanis aut cathedralibus ecclesiis „ (can. 772}.
“ Proprius baptismi sollemnis administrandi locus' est baptisterium
in ecclesia vel oratorio publico „ (can. 773).
" Quaelibet paroecialis ecclesia, revocato ac reprobato quovis con­
trario statuto vel privilegio vel consuetudine, baptismalem habeat fontem,
salvo legitimo iure cumulative aliis ecclesiis iam quaesito. Loci Ordi­
narius potest pro fidelium commoditate permittere vel iubere ut fons
baptismalis ponatur etiam in alia ecclesia vel publico oratorio intra paroe
ciae fines „ (can. 774}.
“ Si ad ecclesiam paroecialem, aut ad aliam quae iure fontis gaudeat,
baptizandus, propter locorum distantiam aliave adiuncta, sine gravi in­
commodo aut periculo, accedere aut transferri nequeat, baptismus sol­
lemnis a parocho conferri potest et debet in proxima ecclesia aut oratorio
publico intra paroeciae fines, licet haec baptismali fonte careant „ (can.
775}.
cau' 759 ,fl
430 (64) II.
437 bi\ “ In domibus autem privatis baptismus sollemnis admini
strari non debet, nisi hisce in adiunctis: i° Si baptizandi sint filii aut
nepotes eorum qui supremum actu tenent populorum principatum vel ius
habent succedendi in thronum, quoties isti id rite poposcerint ; 2IJ Si loci
Ordinatius, pro suo prudenti arbitrio et conscientia, iusta ac rationabili
de causa, in casu aliquo extraordinario id concedendum-censuerit. In me
moratis casibus baptismus conferendus est in sacello domus aut saltem
in alio decenti loco, et aqua baptismali de more benedicta „ (can. 776].
438 (63) “ Curent parochi, ut ei qui baptizatur, Christianum impo­
natur nomen; quod si id consequi non poterunt, nomini a parentibus
imposito addant nomen alicuius Sancti et in libro baptizatorum utrumque
nomen perscribant „ (can. 761).
440. “ Cum baptismus sub conditione iteratur, caeremoniae, siquidem
in priore baptismo omissae fuerunt, suppleantur, salvo praescripto can.
759» § 3» s’n ailtenl *n Pr*ore baptismo adhibitae sunt, repeti in altero
aut omitti possunt ., (can. 760). Cf. can. 739, § 3 in num. 430 (64) II.

ι6ο

DE BAPTISMO

5) Patrini.

441 (61). “ Ex vetustissimo Ecclesiae more nemo sollemniter bapti­
zetur, nisi suum habeat, quatenus fieri possit, patrinum. Etiam in baptismo
privato patrimis, si facile adhiberi queat, adhibeatur; si non interfuerit,
adhibeatur in supplendis baptismi caeremoniis, sed hoc in casu nullam
contrahit spiritualem cognationem „ (can. 762}.
442 (61, 63). “ Ut quis sit patrimis oportet: i° Sit baptizatus, ra­
tionis usum assecutus et intentionem habeat id munus gerendi; 20 Ad
nullam pertineat haereticam aut schismaticam sectam, nec sententia condemnatoria vel declaratoria sit excommunicatus aut infamis infamia iuris
aut exclusus ab actibus legitimis, nec sit clericus depositus vel degra­
da tus ; 30 Nec sit pater vel mater vel coniux baptizandi; 4" Ab ipso
baptizando eiusve parentibus vel tutoribus aut, his deficientibus, a mi­
nistro sit designatus; 5° Baptizandum in actu baptismi per se vel per
procuratorem physice teneat aut tangat vel statim levet seu suscipiat de
sacro fonte aut de manibus baptizantis „ (can. 765).
“ Ut quis licite patrimis admittatur, oportet: i° Decimum quartum
suae aetatis annum attigerit, nisi aliud iusta de causa ministro videatur;
2 Non sit propter notorium delictum excommunicatus vel exclusus ab
actibus legitimis vel infamis infamia iuris, quin tamen sententiam inter­
cesserit, nec sit interdictus aut alias publice criminosus vel infamis inarnia facti; 30 Eidei rudimenta noverit; 40 In nulla religione sit novitius
vel professus, nisi necessitas urgeat et expressa habeatur venia Supe1 ioris saltem localis: 50 In sacris ordinibus non sit constitutus, nisi ac­
cedat expressa Ordinarii proprii licentia „ (can. 766).
“ In dubio utrum quis valide vel licite admitti possit, necne, ad
patrini munus, parochus, si tempus suppetat, consulat Ordinarium „
(can. 767).
445 (63). Cf. can. 765, n.
in nani. 442 (61) II, ct can. 768 in
num. 449 (62) II.
448 (61). “ Patrimis unus tantum, licet diversi sexus a baptizando,
vel ad summum unus et una adhibeantur „ (can. 764).
449 (62). “ Ex baptismo spiritualem cognationem contrahunt tantum
cum baptizato baptizans et patrinus „ (cati. 768'). Cf. can. 762. in num.
441 (61) //.
“ Patrinorum est. ex suscepto munere, spiritualem filium perpetuo
sibi commendatum habere, atque in iis quae ad Christianae vitae insti­
tutionem spectant, curare diligenter ut ille talem in tota vita se praebeat,
qualem futurum esse sollemni caeremonia spoponderunt „ (can. 769},
Nota I1. Numeri 450, 451, 452 (61), II reformentur ad norm. can.
765. Cf. num. 442 (61) II.
Nota 2\ Numeri 446, 447, 453, 454, 459 (6r«8) reformentur ad norm,
can. 768. Cf. n. 449 (62 //.

ι6ι

DE BAPTISMO

456. “ Cum baptismus iteratur sub conditione, idem patrinus, qua­
tenus fieri possit, adhibeatur, qui in priore baptismo forte adfuit; extra
hunc casum in baptismo conditionato patrinus non est necessarius „
(can, 7(3}.
6) Subiectwn Baptismi.

460 (58). “ Subiectum capax baptismi est omnis et solus homo viator,
nondum baptizatus. Cum agitur de baptismo : i° Parvulorum seu in­
fantium nomine veniunt ad normam can. 88, § 3, qui nondum rationis
usum adepti sunt, eisdemque accensentur amentes ab infantia, in quavis
aetate constituti; 20 Adulti autem censentur, qui rationis usu fruuntur;
idque satis est ut suo quisque animi motu baptismum petat et ad illum
admittatur „ (can. 743}. Cf. can. 734 in num. 462 (58) //. et can. 88 § 3.
in num. 1553 (478), I.
461 (58 not. ift), “ Curandum ut omnes fetus abortivi, quovis tempore
editi, si certo vivant, baptizentur absolute; si dubie, sub conditione „
(can. 747).
" Monstra et ostenta semper baptizentur saltem sub conditione; in
dubio autem unusne an plures sint homines, unus absolute baptizetur,
ceteri sub conditione „ (can. 748).
462 (58). “ Adultus, nisi sciens et volens probeque instructus, ne
baptizetur; insuper admonendus ut de peccatis suis doleat. In mortis
autem periculo, si nequeat in praecipuis fidei mysteriis diligentius instrui,
satis est, ad baptismum conferendum, ut aliquo modo ostendat se eisdem
assenti re serioque promittat se christianae religionis mandata servatu­
rum. Quod si baptismum ne petere quidem queat, sed antea vel in praesenti
statu manifestaverit aliquo probabili modo intentionem illum suscipiendi,
baptizandus est sub conditione; si deinde convaluerit et dubium de valore
baptismi collati permaneat, sub conditione baptismus rursus conferatur „
(can. 732).
“ Tum sacerdotem qui adultum baptizaturus est, quam ipsos adultos
qui sani sint, decet esse ieiunos. Nisi graves urgentesque causae obsint
adultus baptizatus statim Missae sacrificio assistat et sacram commu­
nionem percipiat „ (can. 733).
“ § i. Amentes et furiosi ne baptizentur, nisi tales a nativitate vel
ante adeptum rationis usum fuerint; et tunc baptizandi sunt ut infantes.
§ 2. Si autem dilucida habeant intervalla, dum mentis compotes sunt, ba­
ptizentur, si velint. § 3. Baptizentur quoque, imminente periculo mortis, si,
antequam insanirent, suscipiendi baptismi desiderium ostenderint. §4. Qui
lethargo aut phrenesi laborat, vigilans tantum et volens baptizetur; at
si periculum mortis impendeat, servetur praescriptum § 3. „ (can. 734).
463 (60). “ Infantes quamprimum baptizentur; et parochi ac concionatores frequenter fideles de hac gravi eorum obligatione commoneant „
(can. 770).
I I

102

DE CONFIRMATIONE

464 (59). “ Infans infidelium, etiam invitis parentibus, licite bapti­
zatur, cum in eo versatur vitae discrimine, ut prudenter praevideatur
moriturus,' antequam usum rationis attingat. Extra mortis periculum,
dummodo catholicae eius educationi cautum sit, licite baptizatur: «) Si
parentes vel tutores, aut saltem unus eorum, consentiant; b) Si parentes,
idest pater, mater, avus, avia, vel tutores desint, aut ius in eum ami­
serint, vel illud exercere nullo pacto queant „ (can. 7>o).
“ Circa baptismum infantium duorum haereticorum aut schismatico­
rum, aut duorum catholiccrum qui in apostasiam vel haeresim vel schisma
prolapsi sint, generatim serventur normae in superiore canone consti­
tutae „ (can. 751).
465 (60). “ Infantes expositi et inventi nisi, re diligenter investigata,
de eorum baptismo constet, sub conditione baptizentur „ (can. 747}.
7) De collait baptismi adnotatione et probatione.

472, “ Parochi debent nomina baptizatorum, mentione facta de mi­
nistro, parentibus ac patrinis, de loco ac die collati baptismi, in baptismali
libro sedulo et sine ulla mora referre. Ubi vero de illegitimis filiis agatur,
matris nomen est inserendum, si publice eius maternitas constet, vel ipsa
sponte sua scripto vel coram duobus testibus id petat; item nomen patris,
dummodo ipse sponte sua a parocho vel scripto vel coram duobus testibus
id requirat, vel ex publico authentico documento sit notus; in ceteris
casibus inscribatur natus tamquam filius patris ignoti vel ignotorum pa­
rentum „ (can. 777).
u Si baptismus nec a proprio parocho nec eo praesente administratus
fuerit, minister de ipso collato quamprimum proprium ratione domicilii
parochum baptizati certiorem reddat „ (can. 778).
“ Ad collatum baptismum comprobandum, si nemini fiat praeiudicium,
satis est unus testis omni exceptione maior, vel ipsius baptizati iusiu­
randum, si ipse in adulta aetate baptismum receperit „ (can. 777).

DE CONFIRMATIONE
i)

Natura.

473 (71). “ Sacramentum confirmationis conferri debet per manus
impositionem cum unctione chrismatis in fronte et per verba in pontifi­
calibus libris ab Ecclesia probatis praescripta „ (can. 780).

DE CONFIRMATIONE

ΐ6β

2) Materia et Forma.

479 (72-75). “ Chrisma, in sacramento confirmationis adhibendum,
debet esse ab Episcopo consecratum, etiamsi sacramentum a presbytero,
ex iure vel ex apostolico induito, ministretur. Unctio autem ne fiat aliquo
intrumento, sed ipsa ministri manu capiti confirmandi rite imposita „
(can. 78/).

3) Minister.
484 (78). “ Ordinarius confirmationis minister est solus Episcopus ,r
(can. 782 § z).
485. u Extraordinarius minister est presbyter, cui vel iure communi
vel peculiari Sedis Apostolicae induito ea facultas concessa sit. Hac fa­
cultate ipso iure gaudent, praeter S. R. E. Cardinales ad normam
can. 239 § 1, n. 23, Abbas vel Praelatus nullius, Vicarius et Praefectus
Apostolicus, qui tamen ea valide uti nequeunt, nisi intra fines sui terri­
torii et durante munere tantum. Presbyter latini ritus cui, vi inêuiti,
haec facultas competat, confirmationem valide confert solis fidelibus sui
ritus, nisi in induito aliud expresse cautum fuerit. Nefas est presbyteris
ritus orientalis, qui facultate vel privilegio gaudent confirmationem una
cum baptismo infantibus sui ritus conferendi, eandem ministrare, infan­
tibus latini ritus „ (can. 782, §§ 2-5). Cf. can. 277 in num. 260 : (1073) I.
(79). tl Episcopus in sua dioecesi hoc sacramentum etiam extraneis
legitime ministrat, nisi obstet expressa proprii eorum Ordinarii prohi­
bitio. In aliena dioecesi indiget licentia Ordinarii loci saltem rationabi­
liter praesumpta, nisi agatur de propriis subditis quibus confirmationem
conferat privatim ac sine baculo et mitra „ (can. 787).
“ Presbytero quoque licet, si apostolico locali privilegio sit munitus,
in designato sibi territorio confirmare etiam extraneos, nisi id ipsorum
Ordinarii expresse vetuerint „ (can. 784).
487 (80). “ Episcopus obligatione tenetur sacramentum hoc subditis
rite et rationabiliter petentibus conferendi, praesertim tempore visitatio­
nis dioecesis. Eadem obligatione tenetur presbyter, privilegio apostolico
donatus, erga illos quorum in favorem est concessa facultas. Ordinarius,
legitima causa impeditus aut potestate confirmandi carens, debet, quoad
fieri possit, saltem intra quodlibet quinquennium providere ut suis subdi­
tis hoc sacramentum administretur. Si graviter neglexerit sacramentum
Confirmationis suis subditis per se vel per alium ministrare, servetur
praescriptum can. 274 n. 4 „ (can. 787). Cf. can. 274 in pag. 128, III
(888, I).

164

DE CONFIRMATIONE

4) Subtectum.

489 (81). " Aquis baptismi non ablutus valide confirmari nequit;
praeterea, ut quis licite et fructuose confirmetur, debet esse in statu gra­
tiae constitutus et, si usu rationis polleat, sufficienter instructus „
{cati. 786).
“ Licet sacramenti confirmationis administratio convenienter in Ec­
clesia Latina differatur ad septimum circiter aetatis annum, nihilominus
etiam antea conferri potest, si infans in mortis periculo sit constitutus,
vel ministro id expedire ob iustas et graves causas videatur „ (can. 7SS).
490. “ Quamquam hoc sacramentum non est de necessitate medii ad
salutem, nemini tamen licet, oblata occasione, illud negligere; imo pa­
rochi curent ut fideles ad illud opportuno tempore accedant „ (cati. 787).

5) Tempus et locus confirmationis conferendae.
494. “ Hoc sacramentum quovis tempore conferri potest; maxime
aute>n decet illud administrare in hebdomada Pentecostes „ (can. 790).
“ Licet proprius confirmationis administrandae locus ecclesia sit, ex
causa tamen quam minister iustam ac rationabilem indicaverit, potest
hoc sacramentum in quolibet alio decenti loco conferri „ (cati. 791).
“ Confirmandi, si plures sint, adsint primae manuum impositioni
seu extensioni, nec nisi expleto ritu discedant „ (can. 789).
u Episcopo ius est intra fines suae dioecesis confirmationem admi­
nistrandi in locis quoque exemptis „ (can. 792).
6) Patrini confirmationis.

(82). “ Ex vetustissimo Ecclesiae more, ut in baptismo, ita etiam in
confirmatione adhibendus est patrinus, si haberi possit „ (cati. 797).
“ Patrinus unum tantum confirmandum aut duos praesentet, nisi aliud
iusta de causa ministro videatur. Unus quoque pro singulis confirmandis
sit patrinus „ (cati. 794}.
“ Ut quis sit patrinus oportet: i°) Sit ipse quoque confirmatus, ra­
tionis usum assecutus et intentionem habeat id munus gerendi; 2°) Nulli
haereticae aut schismaticae sectae sit adseriptus, nec ulla ex poenis de
quibus in can. 765 n. 2 per sententiam declaratoriam aut condemnatoriam notatus; 3°) Non sit pater, mater, coniux confirmandi; 40) A confir­
mando eiusve parentibus vel tutoribus vel, hi si desint aut renuant, a
ministro vel a parocho sit designatus; 50) Confirmandum in ipso confir­
mationis actu per se vel per procuratorem physice tangat „ (can. 795·).
Cf. can. 765 in num. 442 (61, 63;. II.
“ Ut quis licite ad patrini munus admittatur, oportet: i°) Sit alius a
patrino baptismi, nisi rationabilis causa, iudicio ministri, aliud suadeat,

DE EUCHARISTIA

165

aut statim post baptismum legitime confirmatio conferatur; 20) Sit eius­
dem sexus ac confirmandus, nisi aliud ministro in casibus particularibus
ex rationabili causa videatur; 30) Serventur praeterea praescripta can. 766 „
(can. 796). Cf. can. 766 in mint. 442 (61, 63), II.
“ Etiam ex valida confirmatione oritur inter confirmatum et patrinum cognatio spiritualis, ex qua patrinus obligatione tenetur confirma­
tum perpetuo sibi commendatum habendi eiusque Christianam educatio­
nem curandi „ (can. 797).

7) Adnotatio et probatio collatae con/irniationis.
“ Nomina ministri, confirmatorum parentum et patrinorum, diem ac
locum confirmationis parochus inscribat in peculiari libro, praeter adnotationem in libro baptizatorum de qua in can. 470, § 2 „ (can. 798). Cf.
can. 470 in mini· 234, II.
“ Si proprius confirmati parochus praesens non fuerit, de collata con­
firmatione minister vel per se ipse vel per alium quamprimum eundem
certiorem faciat „ (can. 799).
“ Ad collatam confirmationem probandam, modo nemini fiat praeiudicium, satis est unus testis omni exceptione maior, vel ipsius confir­
mati iusiurandum, nisi comfirmatus fuerit in infantili aetate „ (can. 800).

DE EUCHARISTIA
1)

Natura.

495 (83). “ In sanctissima Eucharistia sub speciebus panis et vini
ipsemet Christus Dominus continetur, offertur, sumitur „ (can. 8or).
2)

Materia et Forma.

501 (87). “ Sacrosanctum Missae sacrificium offerri debet ex pane et
vino, cui modicissima aqua miscenda est „ (can. 8/4).
" Panis debet esse mere triticeus et recenter confectus
ita ut nuit
lum sit periculum corruptionis. Vinum debet esse naturale de genimine
vitis et non corruptum „ (can. 8/j).
(90). “ In Missae celebratione sacerdos, secundum proprium ritum,
debet panem azymum vel fermentatum adhibere ubicumque sacrum li­
tet „ (can. 8/6).
" Nefas est, urgente etiam extrema necessitate, alteram materiam
sine altera, aut etiam utramque, extra Missae celebrationem, consecrare „
(can. 8/7).

166

DE EUCHARISTIA

“ Reprobata quavis contraria consuetudine, sacerdos celebrans ac­
curate ac devote servet rubricas suorum ritualium librorum, caveatque
ne alias caeremonias aut preces proprio arbitrio adiungat „ (can. 8/8).
“ Missae sacrificium celebrandum est lingua liturgica sui cuiusque
ritus ab Ecclesia probati „ (can. 819).
505. C/. can. 816 in mint. 501 (87) II.
u Omnibus fidelibus cuiusvis ritus datur facultas ut, pietatis causa,
sacramentum Eucharisticum quolibet ritu confectum suscipiant. Suaden­
dum tamen est ut suo quisque ritu fideles praecepto communionis pa­
schalis satisfaciant. Sanctum Viaticum moribundis ritu proprio accipie»·
dum est; sed, urgente necessitate, fas esto quolibet ritu illud accipere „
(can. 866).
3) Minister Eucharistiae.

526 (99). " Potestatem offerendi Missae sacrificium habent soli sa­
cerdotes „ (can. 802).
“ Non licet pluribus sacerdotibus concelebrare, praeterquam in Missa
ordinationis presbyterorum et in Missa consecrationis Episcoporum se­
cundum Pontificale Romanum „ (caw. 8oj).
(101). “ Minister ordinarius sacrae communionis est solus sacerdos.
Extraordinarius est diaconus, de Ordinarii loci vel parochi licentia, gravi
de causa concedenda, quae in casu necessitatis legitime praesumitur „
(can. 845).
(109112). “ Quilibet sacerdos intra Missam et, si privatim celebrat
etiam proxime ante et statim post, sacram communionem ministrare po­
test, salvo praescripto can. 869. Etiam extra Missam quilibet sacerdos
eadem facultate pollet ex licentia saltem praesumpta rectoris ecclesiae,
si sit extraneus „ (can. 846). Conf, in]. can. 869.
( 115-116). “ Ad infirmos publice sacra communio deferatur, nisi iusta
et rationabilis causa aliud suadeat „ (can. 847).
" Ius et officium sacram communionem publice ad infirmos etiam
non paroecianos extra ecclesiam deferendi, pertinet ad parochum intra
suum territorium. Ceteri sacerdotes id possunt in casu tantum necessi­
tatis aut de licentia saltem praesumpta eiusdem parochi vel Ordinarii „
(cati. 848}.
“ Communionem privatim ad infirmos quilibet sacerdos deferre po­
test, de venia saltem praesumpta sacerdotis, cui custodia sanctissimi Sa­
cramenti commissa est. Quando privatim sacra communio infirmis mi­
nistratur, reverentiae ac decentiae tanto Sacramento debitae sedulo
consulatur, servatis a Sede Apostolica praescriptis normis „ (can. 849).
“ Sacram communionem per modum Viatici sive publice sive priva­
tim ad infirmos deferre, pertinet ad parochum ad normam can. 848, salvo
praescripto can. 397, n. 3 et can. 514,
1-3 „ (can. 8jo). Cf. can. $97
'n num 216, II 1065, 1 ,l can. ^4 in num. 866 (496), II.

DE EUCHARISTIA

ιό

i

“ Sacerdos sacram communionem distribuat azymo pane vel fermen­
tato, secundum proprium ritum. Ubi vero necessitas urgeat nec sacerdos
diversi ritus adsit, licet sacerdoti orientali qui fermentato utitur, mini­
strare Eucharistiam in azymo, vicissim latino aut orientali qui utitur
azymo, ministrare in fermentato; at suum quisque ritum ministrandi ser­
vare debet „ (can. 851).
“ Sanctissima Eucharistia sub sola specie panis praebeatur „ (ca­
non 852).
“ Omnibus diebus licet sanctissimam Eucharistiam distribuere. Feria
tamen VI maioris hebdomadae solum licet sacrum Viaticum ad infirmos
deferre. In Sabbato Sancto sacra communio nequit fidelibus ministrari
nisi inter Missarum solemnia vel continuo ac statim ab iis expletis. Sacra
communio iis tantum horis distribuatur, quibus Missae sacrificium offerri
potest nisi aliud rationabilis causa suadeat. Sacrum tamen Viaticum qua­
cumque diei aut noctis hora ministrari potest „ (cati. 867).
“ Sacerdoti celebranti non licet Eucharistiam intra Missam distribuere
fidelibus adeo distantibus ut ipse altare e conspectu amittat „ (can. 868).
“ Sacra communio distribui potest ubicumque Missam celebrare li­
cet, etiam in oratorio privato, nisi loci Ordinarius, iustis de causis, in
casibus particularibus id prohibuerit „ (can. 869).
528 (ιοί). Cf. can. 846, 848, 849 in num. 526 (109, 115) II ct can.
$14 in num. 866 (496) II.
529. Cf. can. 848, 850 in nam. 526 (115-116) II.
530. “ Sanctum Viaticum infirmis ne nimium differatur; et qui ani­
marum curam gerunt sedulo advigilent ut eo infirmi plene sui compotes
reficiantur „ (can. 86f).
536. Cf. can. 847 et can. 869 in num. 526 (115-116) II.
537. Cf. can. 446 el can. 867 in num. 526 (115-116) II.

4) Custodia SSmac Eucharistiae.
*
549 (120). “ Sanctissima Eucharistia, dummodo adsit qui eius cu­
ram habeat et regulariter sacerdos saltem in hebdomada Missam in sa­
cro loco celebret: 1") Custodiri debet in ecclesia cathedrali, in ecclesia
principe Abbatiae vel Praelaturae nullius, Vicariatus et Praefecturae
Apostolicae, in qualibet ecclesia paroeciali vel quasi-paroeciali et in ec­
clesia adnexa domui religiosorum exemptorum sive virorum sive mulie­
rum; 2 ) Custodiri potest, de licentia Ordinarii loci, in ecclesia collegiata
et in oratorio principali sive publico sive semi-publico tum domus piae
aut religiosae, tum collegii ecclesiastici quod a clericis saecularibus vel
a religiosis regatur. Ut in aliis ecclesiis seu oratoriis custodiri possit,
necessarium est indultum apostolicum; loci Ordinarius hanc licentiam
concedere potest tantummodo ecclesiae aut oratorio publico ex iusta
causa et per modum actus. Nemini licet Sanctissimam Eucharistiam apud
se retinere aut secum itinere deferre „ (can. 126)).

l68

DE EUCHARISTIA

u Ecclesiae in quibus sanctissima Eucharistia asservatur, praesertim
paroeciales, quotidie per aliquot saltem horas fidelibus pateant „ (canon 1266).
" Revocato quolibet contrario privilegio, in ipsa religiosa vel pia
domo sanctissima Eucharistia custodiri nequit, nisi vel in ecclesia vel in
principali oratorio; nec apud moniales intra chorum vel septa monasterii „
(can. 1267'). Sensus canonis 1267 hic est: Si religiosa vel pia domus
adnexam habeat publicam ecclesiam eaque utatur ad ordinaria et quoti­
diana pietatis exercitia explenda, SS. Sacramentum in ea tantum asser­
vari potest; secus in oratorio principali eiusdem religiosae vel piae do­
mus (sine praeiudicio iuris ecclesiae, si quod habet); in eoque tantum,
nisi in eodem materiali aedificio sint distinctae ac separatae familiae, ita
ut formaliter sint distinctae religiosae vel piae domus, (Cont. Pont. 23 iunii 1918. A. A. S. vol. X pag. 347, V. 1, 2. j).
“ Sanctissima Eucharistia continuo seu habitualiter custodiri nequit,
nisi in uno tantum eiusdemque Ecclesiae altari. Custodiatur in praecellentissimo ac nobilissimo ecclesiae loco ac proinde regulariter in altari
maiore, nisi aliud venerationi et cultui tanti sacramenti commodius et de­
centius videatur, servato praescripto legum liturgicarum quod ad ultimos
dies hebdomadae maioris attinet. Sed in ecclesiis cathedralibus, collegiatis
aut conventualibus in quibus ad altare maius chorales functiones persol­
vendae sunt, ne ecclesiasticis officiis impedimentum afferatur, opportunum
est ut sanctissima Eucharistia regulariter non custodiatur in altari maiore,
sed in alio sacello seu altari. Curent ecclesiarum rectores ut altare in
quo sanctissimum Sacramentum asservatur sit prae omnibus aliis orna­
tum, ita ut suo ipso apparatu magis moveat fidelium pietatem ac devo­
tionem „ (can. 1268).
551 (121). “ Sanctissima Eucharistia servari debet in tabernaculo
inamovibili in media parte altaris posito. Tabernaculum sit affabre ex­
structum, undequaque solide clausum, decenter ornatum ad normam le­
gum liturgicarum, ab omni alia re vacuum, ac tam sedulo custodiatur ut
periculum cuiusvis sacrilegae profanationis arceatur. Gravi aliqua sua­
dente causa ab Ordinario loci probata, non est vetitum sanctissimam
Eucharistiam nocturno tempore extra altare, super corporali tamen, in
loco tutiore et decenti, asservari, servato praescripto can. 1271. Clavis
tabernaculi, in quo sanctissimum Sacramentum asservatur, diligentissime
custodiri debet, onerata graviter conscientia sacerdotis qui ecclesiae vel
oratorii cui am habet „ (can. 1269).
“ Particulae consecratae, eo munero qui infirmorum et aliorum fide­
lium communioni satis esse possit, perpetuo conserventur in pyxide ex
solida decentique materia, eaque munda et suo operculo bene clausa,
cooperta albo velo serico et, quantum res feret, ornato „ (can. 1270/.
553 (122). “ Coram tabernaculo, in quo sanctissimum Sacramentum
asservatur, una saltem lampas diu noctuque continenter luceat, nutrienda
oleo olivarum vel cera apum; ubi vero oleum olivarum haberi nequeat.

DE EUCHARISTIA

169

Ordinarii loci prudentiae permittitur ut aliis oleis commutetur, quantum
fieri potest, vegetabilibus „ (cati. 1271)', “ et ultimo loco etiam luce ele­
ctrica adhibita, inspectis et perdurantibus peculiaribus circumstantiis loco­
rum, in quibus vel oleum olivarum non habetur, vel ob gravem penuriam
aut summum pretium non absque magna difficultate comparari potest „.
Ita decreverat S. Cong. Rituum die 23 februarii 1916. (A. A. S. VIII
pag- 72)·
554-556 (125-126). “ Hostiae consecratae, sive propter fidelium com­
munionem, sive propter expositionem sanctissimi Sacramenti, et recentes
sint et frequenter renoventur, veteribus rite consumptis, ita ut nullum
sit periculum corruptionis, sedulo servatis instructionibus quas Ordina­
rius loci hac de re dederit „ (can. 1272).
“ Qui in religiosam fidelium institutionem incumbunt, nihil omittant
ut pietatem erga saifctissimam Eucharistiam in eorum animis excitent,
eosque praesertim hortentur ut, non modo diebus dominicis et festis de
praecepto, sed etiam diebus ferialibus intra hebdomadam, frequenter,
quantum fieri potest, Missae sacrificio assistant et sanctissimum Sacra­
mentum visitent „ (can. 1277).
“ In ecclesiis aut oratoriis quibus datum est asservare sanctissimam
Eucharistiam, fieri potest expositio privata seu cum pyxide ex qualibet
insta causa sine Ordinarii licentia; expositio vero publica seu cum ostensorio die festo Corporis Christi et intra octavam fieri potest in omnibus
ecclesiis inter Missarum solemnia et ad Vesperas; aliis vero temporibus
nonnisi ex insta et gravi causa praesertim publica et de Ordinarii loci
licentia, licet ecclesia ad religionem exemptam pertineat „ (can. 1274).

5) Subtectum Eucharistiae.

557 (127). “ Quilibet baptizatus qui iure non prohibetur, admitti
potest et debet ad sacram communionem „ (can. 8fj).
“ Arcendi sunt ab Eucharistia publice indigni, quale sunt excommunicati. interdicti manifestoque infames, nisi de eorum poenitentia et emen­
datione constet et publico scandalo prius satisfecerint. Occulti vero pec
catores, si occulte petant et eos non emendatos agnoverit, minister re­
pellat; non autem si publice petant et sine scandalo ipsos praeterire
nequeat „ (can. 855).
“ Nemini liceat sanctissimam Eucharistiam recipere, qui eam eadem
die iam receperit, nisi in casibus de quibus in can. 858, § 1 „ (can.
$57). Conf. can. 8f8 in num. 580 (140) II.
558-561 (130). “ In periculo mortis, quavis ex causa procedat, fide­
les sacrae communionis recipiendae praecepto tenentur. Etiamsi eadem
die sacra communione luerint refecti, valde tamen suadendum ut in vitae
discrimen adducti denuo communicent. Perdurante mortis periculo, san­
ctum Viaticum, secundum prudens confessarii consilium, pluries distin­
ctis diebus, administrari et licet et decet „ (can. 864).

*

170

DE EUCHARISTIA

'* Obligatio praecepti communionis sumendae, quae impuberes gra­
vat, in eos quoque ac praecipue recidit, qui ipsorum curam habere de­
bent, idest in parentes, tutores, confessarium, institutores et parochum „
can. 8601. Cf. can. 839 in mini. 1552 (480) I, can. 86/ in num. 1567 (484),
/ et notam post num. 755 (349) 11.
560-564 (131). “ Pueris, qui propter aetatis imbecillitatem nondum
huius sacramenti cognitionem et gustum habent. Eucharistia ne ministre­
tur. In periculo mortis, ut sanctissima Eucharistia pueris ministrari pos­
sit ac debeat, satis est ut sciant Corpus Christi a communi cibo discer­
nere dludque reverenter adorare. Extra mortis periculum plenior cogni­
tio doctrinae christianae et accuratior praeparatio merito exigitur, ea
scilicet, qua ipsi fidei saltem mysteria necessaria necessitate medii ad
salutem pro suo captu percipiant, et devote pro suae aetatis modulo ad
sanctissimam Eucharistiam accedant „ (can. 854, §§ 1, 2, j).
568 (138·.. “ Nemo quem conscientia peccati mortalis gravat, quantumcumque etiam se contritum existimet, sine praemissa sacramentali
confessione ad sacram communionem accedat; quod si urgeat necessitas
ac copia confessarii illi desit, actum perfectae contritionis prius eliciat „
(can. 836).
“ Sacerdos sibi conscius peccati mortalis, quantumvis se contritum
existimet, sine praemissa sacramentali confessione Missam celebrare ne
audeat; quod si, deficiente copia confessarii et urgente necessitate, eli­
cito tamen perfectae contritionis actu, celebraverit, quamprimum confi­
teatur „ (can. 807).
“ Sacerdos ne omittat ad Eucharistici Sacrificii oblationem sese piis
precibus disponere, eoque expleto, gratias Deo pro tanto beneficio agere „
(can. 810).
579 (150-156). “ Excitentur fideles ut frequenter, etiam quotidie, pane
Eucharistico reficiantur ad normas in decretis Apostolicae Sedis tradi­
tas; utque Missae adstantes non solum spirituali affectu, sed sacramen­
tali etiam sanctissimae Eucharistiae perceptione, rite dispositi, communi­
cent „ (can. 863 ).
580 (140). “ Qui a media nocte ieiunium naturale non servaverit
nequit ad sanctissimam Eucharistiam admitti, nisi mortis urgeat pericu­
lum, aut necessitas impediendi irreverentiam in sacramentum. Infirmi
tamen qui iam a mense decumbunt sine certa spe ut cito convalescant,
de prudenti confessarii consilio sanctissimam Eucharistiam sumere pos­
sunt semel aut bis in hebdomada, etsi aliquam medicinam vel aliquid per
modum potus antea sumpserint „ (can. 848).
Sacerdoti celebrare ne liceat, nisi ieiunio naturali a media nocte
servato ,, (can. 80S).
592 (145). Cf. 808 in num. 580 (140) //.
597 (146). Cf. can. 838 in num. 580 (140) //.

DE EUCHARISTIA

6) Missa applicatio.
I

610. “ Integrum est Missam applicare pro quibusvis tum vivis, tum
etiam defunctis purgatorio igne admissa expiantibus, salvo praescripto
can. 2262, § 2, n. 2 „ (can. Soy).
In can. 2262, § 2, η. 2 statuitur: “ Sacerdotes non prohibentur
Missam privatim ac remoto scandalo pro excommunicato applicare; sed,
si sit vitandus, pro eius conversione tantum „.
(171). Cf. can. 803 in num. 638 (195) 11,
622 (173)· I enentur Missam applicare pro populo sibi commisso
omnibus dominicis aliisque fertis diebus de praecepto, etiam suppressis
i°) Episcopi residentiales (can. jjy); 2') Administratores apostolici per­
manente!· constituti (can. 3/3); 3'’) Parochi (can. 466, § /): Vicarii vero
et Praefecti Apostolici et quasi-parochi tenentur applicare Missam pro
populo sibi commisso saltem in quibusdam et determinatis anni sollem­
nitatibus ad norm. can. 306 (can. 466, § /). Cf. can. 339 in num. 213,
/Z (1058, I), can. 3/3 et can. 306 in pag. 128, III (n. 888, 1) vel in
pag. 107 Inti, suppl.
Canonici et beneficiarii tenentur applicare Missam conventualeru
pro benefactoribus (can. 417).
(179). I enetur demum applicare missas, qui eas celebrare pron*’se­
rit seu accepto stipendio, seu gratis. Cf. can. qui sequuntur.
7) Missarum stipendia.

" Stipendia quae a fidelibus pro Missis offeruntur sive ex propria
devotione, veluti ad manum, sive ex obligatione etiam perpetua a testa­
tore propriis heredibus facta, manualia dicuntur. Ad instar manualium
vocantur stipendia Missarum fundatarum, quae applicari non possunt in
proprio loco, aut ab iis qui eas applicare deberent secundum tabulas fun­
dationis, et ideo de iure aut Sanctae Sedis induito aliis sacerdotibus
tradendae sunt ut iisdem satisfiat. Alia stipendia quae ex fundationum
reditibus percipiuntur, appellantur fundata seu Missae fundatae „ (can.
826).
" Secundum receptum et probatum Ecclesiae morem atque institu­
tum, sacerdoti cuilibet Missam celebranti et applicanti licet eleemosynam
seu stipendium recipere. Quoties autem pluries in die celebrat, si unam
Missam ex titulo iustitiae applicet, sacerdos, praeterquam in die Nativi­
tatis Domini, pro alia eleemosynam recipere nequit, excepta aliqua retri­
butione ex titulo extrinseco „ (can. 824).
625 (183). “ A stipe Missarum quaelibet etiam species negotiationis
vel mercaturae omnino arceatur „ (can. 827). Cf can. 840 in n. 627 (181), II.
(179). “ Tot celebrandae et applicandae sunt Missae, quot stipendia
etiam exigua data et accepta fuerint „ (can. 828).

τΊ2

DE EUCHARISTIA

“ Nunquam licet: i°) Missam applicare ad intentionem illius qui ap­
plicationem, oblata eleemosyna, petiturus est, sed nondum petiit, et elee­
mosynam postea datam retinere pro Missa antea applicata; 2") Eleemosy­
nam recipere pro Missa quae alio titulo debetur et applicatur; 3") Duplicem
eleemosynam pro eiusdem Missae applicatione accipere; 40) Alteram re­
cipere eleemosynam pro sola celebratione, alteram pro applicatione eius­
dem Missae, nisi certo constet unam stipem oblatam esse pro celebra­
tione sine applicatione „ (can. 82 f).
“ Licet sine culpa illius qui onere celebrandi gravatur, Missarum
eleemosynae iam perceptae perierint, obligatio non cessat „ (can. 829).
626 (180). “ Ordinarii loci est manualem Missarum stipem in sua
dioecesi definire per decretum, quantum fieri potest, in dioecesana Sy­
nodo latum; nec sacerdoti licet ea maiorem exigere. Ubi desit Ordinarii
decretum, servetur consuetudo dioecesis. Etiam religiosi, licet exempti,
circa stipem manualem stare debent decreto Ordinarii loci aut dioecesis
consuetudini „ (can. 831).
“ Sacerdoti fas est oblatam ultro maiorem stipem pro Missae ap­
plicatione accipere; et, nisi loci Ordinarius prohibuerit, etiam minorem,,
(can. 832).
“ Si quis pecuniae summam obtulerit pro Missarum applicatione,
non indicans earundem numerum, hic supputetur secundum eleemosynam
loci in quo oblator morabatur nisi aliam fuisse eius intentionem legitime
praesumi debeat „ (can. 830).
627 (r8i). Cf. can. 827 tn num. 625 (183) et can. 826 in mint. 622
(173) //. “ Missae pro quibus celebrandis tempus ab oblatore expresse
praescriptum est, eo omnino tempus sunt celebrandae. Si oblator nullum
tempus pro Missarum manualium celebratione expresse praescripserit:
1) Missae pro urgenti causa oblatae quamprimum tempore utili sunt cele­
brandae; 2) In aliis casibus Missae sunt celebrandae intra modicum tem­
pus pro maiore vel minore Missarum numero. Quod si oblator arbitrio
sacerdotis tempus celebrationis expresse reliquerit, sacerdos poterit tem­
pore quo sibi magis placuerit, eas celebrare, firmo praescripto can. 835 „
(can. 834).
“ Nemini licet tot ecclesiarum onera per se celebrandarum recipere
quibus intra annum satisfacere nequeat „ (can. S33).
“ In ecclesiis in quibus ob fidelium peculiarem devotionem Missarum
eleemosynae ita affluunt, ut omnes Missae celebrari ibidem debito tem­
pore nequeant, moneantur fideles, per tabellam in loco patenti et obvio
positam, Missas oblatas celebratum iri vel ibidem, cum commode pote­
nt, vel alibi „ (can. 836).
“ Qui Missas per alios celebrandas habet, eas quamprimum distri­
buat, firmo praescripto can. 841 ; sed tempus legitimum pro earundem
celebratione incipit a die quo sacerdos celebraturus easdem receperit,
nisi aliud constet „ (can. 837). Cf. inf. can. 841.
“ Qui habent Missarum numerum de quibus sibi liceat libere dispo­

DE EUCHARISTIA

I73

nere, possunt eas tribuere sacerdotibus sibi acceptis, dummodo probe
sibi constet eos esse omni exceptione maiores vel testimonio proprii Or­
dinarii commendatos „ (can. 8j8).
“ Qui Missas a fidelibus receptas aut quoquo modo suae fidei com­
missas aliis celebrandas tradiderint, obligatione tenentur usque dum ac­
ceptatae ab eisdem obligationis et recepti stipendii testimonium obtinue­
rint ,, (can. 8jf).
(183). “ Qui Missarum stipes manuales ad alios transmittit, debet ac­
ceptas integre transmittere, nisi aut oblator expresse permittat aliquid
retinere, aut certo constet excessum supra taxam dioecesanam datum
fuisse intuitu personae. In Missis ad instar manualium, nisi obstet mens
fundatoris, legitime retinetur excessus et satis est remittere solam elee­
mosynam manualem dioecesis in qua Missa celebratur, si pinguis elee.
mosyna locum pro parte teneat dotis beneficii aut causae piae „ (can. 840).
“ Omnes et singuli administratores causarum piarum aut quoquo
modo ad Missarum onera implenda obligati, sive ecclesiastici sive laici,
sub exitum cuiuslibet anni, Missarum onera quibus nondum fuerit satis­
factum, suis Ordinariis tradant secundum modum ab his definiendum.
Hoc autem tempus ita est accipiendum ut in Missis ad instar manua­
lium obligatio eas deponendi decurrat a fine illius anni intra quem onera
impleri debuissent; in manualibus vero, post annum a die suscepti one­
ris, salva diversa offerentium voluntate „ (can. 841).
“ Ius et officium advigilandi ut onera Missarum adimpleantur, in ec­
clesiis secularium pertinet ad loci Ordinarium; in religiosorum ecclesiis,
ad eorum Superiores „ (can. 842).
“ Rectores ecclesiarum aliorumque piorum locorum sive secularium
sive religiosorum in quibus eleemosynae Missarum recipi solent, pecu­
liarem habeant librum in quo accurate notent Missarum receptarum nu­
merum, intentionem, eleemosynam, celebrationem. Ordinariijtenentur obli­
gatione singulis saltem annis huiusmodi libros sive per se ipsi sive per
alios recognoscendi „ (can.-S4j).
“ Ordinarii quoque locorum et Superiores religiosi qui propriis sub­
ditis allisve Missas celebrandas committunt, quas acceperint Missas cum
suis eleemosynis cito in librum per ordinem referant curentque pro vi­
ribus ut quamprimum celebrentur. Imo omnes sacerdotes sive saeculares
sive religiosi debent accurate adnotare quas quisque Missarum intentio­
nes receperit, quibusve satisfecerit „ (can. 844).
627 bis. Cf. can. 840 in num. 627 (181) //.
30 (189). “ Praesumitur oblatorem petiisse solam Missae applica­
tionem; si tamen oblator aliquas circumstantias in Missae celebratione
servandas determinaverit, sacerdos, eleemosynam acceptans, eius voluntati
stare debet „ (can. Sjj).
631 (189). Cf can. 824 in num. 622 (173) II.

I?4

DE EUCHARISTIA

8) Tempus et locus Missae celebrandae.
635 (193). " Missae sacrificium omnibus diebus celebrari potest, ex
ceptis iis qui proprio sacerdotis ritu excluduntur „ (can. 820).
“ Missae celebrandae initium ne fiat citius quam una hora ante au­
roram vel serius quam una hora post meridiem. In nocte Nativitatis Do­
mini inchoari media nocte potest sola Missa conventualis vel paroecialis,
non autem alia sine apostolico induito. In omnibus tamen religiosis seu
piis domibus oratorium habentibus cum facultate sanctissimam Euchari­
stiam habitualiter asservandi, nocte Nativitatis unus sacerdos tres ritua­
les Missas vel, servatis servandis, unam tantum quae adstantibus omni­
bus ad praecepti quoque satisfactionem valeat, celebrare potest et san­
ctam communionem petentibus ministrare „ (can. 82/).
638 (195). " Sacerdotes omnes obligatione tenentur Sacrum litandi
pluries per annum; curet Episcopus vel Superior religiosus ut iidem sal­
tem singulis diebus dominicis aliisque festis de praecepto divinis operen­
tur ,, (can. 80y).
“ Excepto die Nativitatis Domini et die Commemorationis omnium
fidelium defunctorum, quibus facultas est ter offerendi Eucharisticum Sa­
crificium, non licet sacerdoti plures in die celebrare Missas, nisi ex apo­
stolico induito aut potestate facta a loci Ordinario. Hanc tamen faculta­
tem impertiri nequit Ordinarius, nisi cum, prudenti ipsius iudicio, pro­
pter penuriam sacerdotum die festo de praecepto notabilis fidelium pars
Missae adstare non possit; non est autem in eius potestate plures quam
duas Missas eidem sacerdoti permittere ,, (can. 806).
Nota. Summus Pontifex, Benedictus XV concessit indultum, ut omnes
Sacerdotes possint tres Missas celebrare in die Commemorationis omnium
fidelium defunctorum “ ea tamen lege ut unam e tribus Missis cuicumque
sacerdotes maluerint applicare et stipem percipere queant; teneantur
vero, nulla stipe percepta, applicare alteram Missam in suffragium omnium
fidelium defunctorum, tertiam ad mentem Summi Pontificis ,, (Const. In­
cruentum die 10 Aug. 1915). Hoc autem indultum non extenditur ad 0rientales (S. Cong. de Prop. Fid. die ij Mart.
639 (198). “ Missa celebranda est in ecclesia vel oratorio consecrato
aut benedicto, salvo praescripto can. 1196 ,, (can. 822, § z). Cf. can. 1196
in num. 640, II.
“ Non licet Missam celebrare in templo haereticorum vel schismati­
corum, etsi olim rite consecrato et benedicto ,, (can. 82j, § z).
“ Sacerdos extraneus ecclesiae in qua celebrare postulat, exhibens
authenticas et adhuc validas litteras commendatitias sui Ordinarii, si sit
saecularis, vel sui Superioris, si religiosus, vel Sacrae Congregationis
pro Ecclesia Orientali, si sit ritus orientalis, ad Missae celebrationem
admittatur, nisi interim aliquid eum commisisse constet, cur a Missae
celebratione repelli debeat. Si iis litteris careat, sed rectori ecclesiae de

DE EUCHARISTIA

175

eius probitate apprime constet, poterit admitti; si vero rectori sit igno­
tus, admitti adhuc potest semel vel bis, dummodo ecclesiastica veste in­
dutus, nihil ex celebratione ab ecclesia qua litat, quovis titulo, percipiat, et
nomen, officium suamque dioecesim in peculiari libro signet. Peculiares
haede re normae, salvis huius canonis praescriptis, ab Ordinario loci datae,
servandae sunt ab omnibus, etiam religiosis exemptis, nisi agatur de ad
mittendis ad celebrandum religiosis in ecclesia suae religionis ,. (can. 804}.
“ Missa celebranda est super altare consecratum. Privilegium altaris
ffortalilis vel iure vel induito Sedis tantum Apostolicae conceditur. Hoc
privilegium ita intelligendum est, ut secumferat facultatem ubique cele­
brandi, honesto tamen ac decenti loco et supra petram sacram, non au­
tem in mari. Loci Ordinarius aut, si agatur de domo religionis exemptae,
Superior maior, licentiam celebrandi extra ecclesiam et oratorium super
petram sacram et decenti loco, numquam autem in cubiculo, concedere
potest iusta tantum ac rationabili de causa, in aliquo extraordinario casu
et per modum actus ,, (can. 822).
“ Deficiente altari proprii ritus, sacerdoti fas est ritu proprio cele­
brare in altari consecrato alius ritus catholici, non autem super Graeco­
rum anlttnensiis. In altaribus papalibus nemo celebret sine apostolico in­
duito ,, (can. 82}, § 2).
a) Ecclesiae benedictio vel consecratio.

-

''Divina officia celebrari in nova ecclesia nequeunt, antequam ea­
dem vel solemni consecratione vel saltem benedictione divino cultui fue­
rit dedicata. Si prudenter praevideatur ecclesiam conversum iri ad usus
profanos, Ordinarius consensum eius aedificationi ne praebeat, aut sal­
tem, si forte aedificata fuerit, eam ne consecret neve benedicat. Sollemni
conseci atione dedicentur ecclesiae cathédrales et, quantum fieri potest,
ecclesiae collegiatae, conventuales, paroeciales. Ecclesia ex ligno, vel ferro
above metallo benedici potest, non autem consecrari. Altare consecrari
potest etiam sine ecclesiae consecratione; sed una simul cum ecclesia
debet saltem altare maius consecrari aut altare secundarium, si maius
sit iam consecratum „ (can. 1165).
“ Ecclesiarum consecratio, quamvis quolibet die fieri possit, decen­
tius tamen diebus dominicis aliisve festis de praecepto peragitur. Epi­
scopus consecrans et qui petunt ecclesiam sibi consecrari, per eum diem
qui consecrationem praecedit, ieiunent. Cum consecratur ecclesia vel al­
tare, Episcopus consecrator, licet iurisdictione in territorio careat, indulgentiam concedit unius anni ecclesiam vel altare visitantibus in ipsa con­
secrationis die; in die vero anniversaria quinquaginta dierum, si sit
Episcopus; centum, si Archiepiscopus; biscentum, si S. R. E. Cardina­
lis „ (can. rr66).
“ Festum consecrationis ecclesiae quotannis celebretur ad normam
legum' liturgicarum „ (can. 1167).

176

DE EUCHARISTIA

“ Unaquaeque ecclesia consecrata vel benedicta suum habeat titu­
lum ; qui, peracta ecclesiae dedicatione, mutari nequit. Etiam festum ti
tuli quotannis celebretur ad normam legum liturgicarum. Ecclesiae de­
dicari Beatis nequeunt sine Sedis Apostolicae induito „ (can. //68).
Cuilibet ecclesiae campanas esse convenit, quibus fideles ad divina
officia aliosque religionis actus invitentur. — Etiam ecclesiarum Campa­
nae debent consecrari vel benedici secundum ritus in probatis liturgicis
libris traditos. — Earum usus unice subest ecclesiasticae auctoritati. —
Salvis conditionibus, probante Ordinario, appositis ab illis, qui campanam ecclesiae forte dederint, campana benedicta ad usus mere profanos
adhiberi nequit, nisi ex causa necessitatis, aut ex licentia Ordinarii, aut
denique ex legitima consuetudine (can. //69).

b) Altaris qualitates.

(203). “Sensu liturgico intelligitur:
i°) Nomine altaris immobilis seu fixi, mensa superior una cum
stipitibus per modum unius cum eadem consecratis; 20) Nomine altaris
mobilis seu portatilis, petra, ut plurimum, parva, quae sola consecratur,
quaeque dicitur etiam ara portatilis seu petra sacra: vel eadem petra
una cum stipite qui tamen non fuit una cum eadem consecratus.' In ec­
clesia consecrata saltem unum altare, praesertim maius, debet esse im­
mobile; in ecclesia autem benedicta omnia altaria possunt esse mobilia „
(can. //97).
“ Tum mensa altaris immobilis tum petra sacra ex unico coYistent
lapide naturali, integro et non friabili. In altari immobili tabula seu
mensa lapidea ad integrum altare protendi debet, et apte cum stipite co­
haerere; stipes autem sit lapideus vel saltem latera seu columellae qui­
bus mensa sustentatur sint ex lapide. Petra sacra sit tam ampla ut sal­
tem hostiam et maiorem partem calicis capiat. Tum in altari immobili
tum in petra sacra sit, ad normam legum liturgicarum, sepulcrum conti­
nens reliquias Sanctorum, lapide clausum ,, (cam //98).
“ Ut Missae sacrificium super illud celebrari possit, altare debet esse
secundum liturgicas leges, consecratum; idest, vel totum, si agatur de
immobili, vel ara tantum portatilis, si de mobili. Aras portatiles, salvis
peculiaribus privilegiis, omnes Episcopi consecrare possunt; quod vero
spectat ad altaria immobilia, servetur praescriptum can. 1155. Consecra­
tio altaris immobilis, quae fit sine ecclesiae dedicatione, quamvis omni
die fieri possit, magis tamen decet ut fiat die dominico above festo de
praecepto „ (can. 1199). Cf. can. ///y in num. 644 (348) I.
“ Altare immobile amittit consecrationem, si tabula seu mensa a sti­
pite, etiam per temporis momentum, separetur; quo in casu Ordinarius
potest permittere ut presbyter altaris consecrationem rursus perficiat ritu
formulaque breviore. Tum altare immobile tum petra sacra amittunt con­
secrationem : i°) Si frangantur enormiter sive ratione quantitatis fractio-

177

DE EUCHARISTIA

nis sive ratione loci unctionis; 2°) Si amoveantur reliquiae aut franga­
tur vel amoveatur sepulcri operculum, excepto casu quo ipse Episcopus
vel eius delegatus operculum amoveat ad illud firmandum vel reparan­
dum vel subrogandum, aut ad visitandas reliquias. Levis fractio oper­
culi non inducit exsecrationem et quilibet sacerdos potest rimulam ce­
mento firmare. Exsecratio ecclesiae non secumfert exsecrationem altarium
sive immobilium sive mobilium; et viceversa „ (can. /200).
“ Sicut ecclesia, ita quodlibet etiam ecclesiae altare, saltem immo­
bile, proprium sibi titulum habeat. Titulus primarius altaris maioris idem
debet esse ac titulus ecclesiae. De Ordinarii licentia mutari quidem po­
test altaris mobilis, non autem altaris immobilis titulus. Altaria Beatis,
etiam in ecclesiis et oratoriis quibus eorum officium et Missa concessa
sunt, dedicari nequeunt sine Sedis Apostolicae induito ,, (can. 1201).
“ Altare tum· immobile tum mobile debet esse divinis tantum officiis
et praesertim Missae celebrationi reservatum, quolibet profano usu pror­
sus excluso. Subtus altare nullum sit reconditum cadaver; cadavera au­
tem quae prope altare forte sepulta sunt, distent ab eo saltem spatio
unius metri; secus Missam in altari celebrare non licet, donec cadaver
removeatur ,, (can. 1202).
c) Oratoria domestica.

*

640. CJ. can. 822 in num. 639 (198) 11.
“ Oratoria domestica nec consecrari nec benedici possunt more ec­
clesiarum. Licet oratoria domestica et semi-publica communi locorum domorumve benedictione aut nulla benedictione donentur, debent tamen esse
divino tantum cultui reservata et ab omnibus domesticis usibus libera „
(can.
d) Ecclesiae violatio et reconciliatio.

•

641 (200). “ Ecclesia violatur infra recensitis tantum actibus, dum­
modo certi sint, notorii, et in ipsa ecclesia positi: i°) Delicto homicidii;
2 ) Iniuriosa et gravi sanguinis effusione; 30) Impiis vel sordidis usibus,
quibus ecclesia addicta fuerit; 40) Sepultura infidelis vel excommunicati post
sententiam declaratoriam vel condemnatoriam. Violata Ecclesia, non ideo
coemeterium, etsi contiguum, violatum censetur, et viceversa „ (can. /172).
“ In violata ecclesia antequam reconcilietur, nefas est divina cele­
brare officia, Sacramenta ministrare, mortuos sepelire. Si violatio accidat
tempore divinorum officiorum, haec statim cessent; si ante Missae canonem vel post communionem, Missa dimittatur; secus sacerdos Missam
prosequatur usque ad communionem „ (can. 1173).
“ Ecclesia violata reconcilietur, quam citissime poterit, secundum ri­
tus in probatis liturgicis libris descriptos. Si dubitetur num ecclesia sit
violata, reconciliari potest ad cautelam „ (can. 1174).
12

178

DE EUCHARISTIA

“ Ecclesia violata ob sepulturam excommunicati vel infidelis ne re­
concilietur, antequam cadaver exinde removeatur, si remotio sine gravi
incommodo fieri possit „ (can. //77).
" Ecclesiam benedictam reconciliare potest rector eiusder^ vel quili­
bet sacerdos de consensu saltem praesumpto rectoris. Ecclesiae conse­
cratae valida reconciliatio ad eos spectat de quibus in can. 1156. In casu
tamen gravis et urgentis necessitatis, si Ordinarius adiri nequeat, re­
ctori ecclesiae consecratae eandem reconciliare fas est, certiore facto postea
Ordinario ,, (can. rrj6). Cf. can. 1156 in num. 644 (348) /.
(201). “ Reconciliatio ecclesiae benedictae fieri potest aqua lustrali com­
muni; reconciliatio vero ecclesiae consecratae fiat aqua ad hoc benedicta
secundum leges liturgicas; quam tamen non solum Episcopi, sed etiam
presbyteri qui ecclesiam reconciliant, benedicere possunt „ (can. irp]}.
e) Amissio benedictionis vel consecrationis ecclesiae,
altaris, sacrae supellectilis.

642 (202). “ Consecrationem vel benedictionem ecclesia non amittit,
nisi tota destructa fuerit, vel maior parietum pars corruerit, vel in usus
profanos ab Ordinario loci redacta sit, ad normam can. 1187 ,, (can. iijoi).
“ Si qua ecclesia nullo modo ad cultum divinum adhiberi possit et
omnes aditus interclusi sint ad eam reficiendam, in usum profanum non
sordidum ab Ordinario loci redigi potest, et onera cum reditibus titu­
lusque paroeciae, si ecclesia sit paroecialis, in aliam ecclesiam ab Ordi­
nario transferantur „ (can. 1187).
Quoad altaris exeerationem c/. can. 1200 m num. 639 (198) //.
“ Sacra supellex benedicta aut consecrata benedictionem aut conse­
crationem amittit: i°) Si tales laesiones vel mutationes subierit ut pri­
stinam amiserit formam, et iam ad suos usus non habeatur idonea: 2) Si
ad usus indecoros adhibita vel publice venditioni exposita fuerit. — Ca­
lix et patena non amittunt consecrationem ob consumptionem vel reno­
vationem auraturae, salva tamen, priore in casu, gravi obligatione rursus
ea inaurandi ,, (can. fjoy).
f) Minister in Missae celebratione.

653 (210). “ Sacerdos Missam ne celebret sine ministro, qui eidem
inserviat et respondeat. Minister Missae inserviens ne sit mulier, nisi,
deficiente viro, iusta de causa, eaque lege ut mulier ex longinquo re­
spondeat nec ullo pacto ad altare accedat ,, (can. Szj).
g) Presbyter assistens Sacerdoti celebranti.

(221). “ Nulli sacerdoti celebranti, praeter Episcopos aliosque prae­
latos usu pontificalium fruentes, licet, sola honoris aut sollemnitatis causa,
habere presbyterum assistentem „ (can. 812).

DE POENITENTIA

1/9

h) Vestis talaris adhibenda a celebrante.

655 “ Sacerdos Missam celebraturus, deferat vestem convenientem
quae ad talos pertingat et sacra ornamenta a rubricis sui ritus prae­
scripta. Abstineat autem a pileolo et annulo, nisi sit S. R. E. Cardina­
lis, Episcopus et Abbas benedictus, aut nisi apostolicum indultum eorum­
dem usum in Missa celebranda eidem permittat „ (can. 8/i).
Nota. Omittimus mutationes quae occurrunt in parte liturgica ubi
agitur de variis Missae adiunctis, tum quia brevitati consulendum est,
tum quia quamplures sunt notae et etiam in ipsis Kalendariis dioecesanis, seu Ordinibus ad divinum officium recitandum, indicatae reperiuntur.

DE POENITENTIA
r) Natura.
661 (224). “ In poenitentiae sacramento per iudicialem absolutionem
a legitimo ministro impertitam, fideli rite disposito remittuntur peccata
post baptismum commissa „ (can. 870).

2) Materia remota Sacramenti Poenitentiae.

666 (229). “ Qui post baptismum mortalia perpetravit, quae nondum
per claves Ecclesiae directe remissa sunt, debet omnia, quorum post di­
ligentem sui discussionem conscientiam habeat, confiteri et circumstan­
tias in confessione explicare quae speciem peccati mutent „ (can. 901).
“ Peccata post baptismum commissa, sive mortalia directe potestate
clavium iam remissa, sive venialia, sunt materia sufficiens, sed non ne­
cessaria, sacramenti poenitentiae „ (can. 902).
3) Confessio.
695 (276). “ Cuivis fideli integrum est confessario legitime appro­
bato etiam alius ritus, cui maluerit, peccata sua confiteri „ (can. 90J).
697 (277). Cf. can. 906 in num. 1552 (477) Z.
699 (316). “ Qui aliter confiteri non possunt, non prohibentur, si ve­
lint, per interpretem confiteri, praecavendo abusus et scandala, firmo
praescripto can. 889, § 2 „ (can. 903). Cf. can. 889 in num. 831 (459) Z/.

I

ι8ο

DE POENITENTIA

DE POENITENTIA

4) Satisfactio.

b) Natura potestatis iurisdictionis ordinariae et delegatae.

735 Î335-339)· “ Pro qualitate et numero peccatorum et conditione
poenitentis salutares et convenientes satisfactiones confessarius iniungat; quas poenitens volenti animo excipere atque ipse per se debet im­
plere „ (can. 887).
5) Forma Sacramenti Poenitentiae.
748 (238). “ Etsi preces, ab Ecclesia formulae absolutoriae adiunctae, ad ipsam absolutionem obtinendam non sint necessariae, nihilomi­
nus, nisi iusta de causa, ne omittantur „ (can. 88f).
6) Minister Sacramenti Poenitentiae.

755 (349). “ Minister huius sacramenti est solus sacerdos,, (can. S7/).

a) Potestas ministri.
“ Praeter potestatem ordinis ad validam peccatorum absolutionem
requiritur in ministro potestas iurisdictionis, sive ordinaria sive delegata,
in poenitentem „ (can. 872).
755 (349). Codex silet de approbatione necessaria ad validam pecca­
torum absolutionem, ideoquc si de approbatione hodie loqui velimus,
eam intelligere debemus ad normam can. 877, § 1. Cf. can. 887 in num.
766 (358) IL
Omnes numeri 755 et seqq. usque ad num. 764 emendandi sunt ad
normam praedicti can. 877. Idem dicendum de num. 349-356, II in Comp.
Theol. Mor. P. Gury.
Nota. Pueri, qui etsi septimum aetatis annum nondum expleverunt,
tamen ob aetatem discretionis, seu usum rationis, ad primam Commu­
nionem admissi iam fuerint, tenentur duplici praecepto confessionis sal­
tem semel in anno et Communionis semel in anno, saltem in Paschate.
Ratio in aperto est, nam quamvis can. 12 statuat: "Legibus mere ec­
clesiasticis non tenentur... qui licet rationis usum assecuti, septimum ae­
tatis annum nondum expleverunt „ subdit tamen, “ nisi aliud in iure ex­
presse caveatur,,. lamvero in can. 859, § 1 et 906 expresse cavetur:
“ Omnis utriusque sexus fidelis postquam ad annos discretionis, idest
ad usum rationis, pervenerit, etc. ,, (Com. Pont, die j" ian. 1918. Monit.
Eccl. vol. jo, pag. 112).

i8j

765 (357). " Potestas iurisdictionis seu regiminis quae ex divina in­
stitutione est in Ecclesia, alia est fori externi, alia fori interni seu con­
scientiae, sive sacramentalis sive extra-sacramentalis ,, (can. 196).
“ Potestas iurisdictionis ordinaria ea est, quae ipso iure adnexa est
officio; delegata quae commissa est personae. — Potestas ordinaria po­
test esse sive propria sive vicaria ,, (can. 197).
“ Qui iurisdictionis potestatem habet ordinariam, potest eam alteri
ex toto vel ex parte delegare, nisi aliud expresse iure caveatur. — Etiam potestas iurisdictionis ab Apostolica Sede delegata subdelegari po­
test sive ad actum sive etiam habitualiter, nisi electa fuerit industria
personae aut subdelegatio prohibita. — Potestas delegata ad universi­
tatem negotiorum ab eo qui infra Romanum Pontificem habet ordi­
nal iam potestatem, potest in singulis casibus subdelegari. — In aliis ca­
sibus potestas iurisdictionis delegata subdelegari potest tantummodo ex
concessione expresse facta, sed articulum aliquem non iurisdictionalem
etiam sine expressa commissione indices delegati possunt subdelegare. —
Nulla subdelegata potestas potest iterum subdelegari, nisi id expresse ·
concessum fuerit (can. 199).
“ Potestas iurisdictionis potest in solos subditos directe exerceri. —
ludicialis potestas tam ordinaria quam delegata exerceri nequit in pro­
prium commodum aut extra territorium, salvis praescriptis can. 401,
§ i, 881, § 2 et 1637. — Nisi aliud ex rerum natura aut ex iure con­
stet, potestatem iurisdictionis voluntariam seu non-iudicialem quis exer­
cere potest etiam in proprium commodum, aut extra territorium exi­
stons, aut in subditum e territorio absentem „ (can. 201). Cf. can. 401
in num. 216, // (1065, I) el can. 1677 1,1 C°d.
“ Actus potestatis iurisdictionis sive ordinariae sive delegatae collatae pro foro externo, valet quoque pro. interno, non autem e converso. —
Potestas collata pro foro interno exerceri potest etiam in foro interno
extra-sacramentali. nisi sacramentale exigatur. — Si forum pro quo pote­
stas data est, expressum non fuerit, potestas intelligitur concessa pro
utroque foro, nisi ex ipsa rei natura aliud constet ,, (can. 202).
“ Potestas delegata extinguitur, expleto mandato, elapso tempore
aut exhausto numero casuum pro quo concessa fuit ; cessante causa fi­
nali delegationis; revocatione delegantis delegato directe intimata aut
renuntiatione delegati deleganti directe intimata et ab eodem acceptata;
non autem resoluto iure delegantis, nisi in duobus casibus, de quibus
in can. 61. — Sed potestate pro foro interno concessa, actus per inad­
vertent iam positus, elapso tempore vel exhausto casuum numero, validus
est „ (can. 207). Cf. can. 61 in num. 286 (128) I.
“ In errore communi aut in dubio positivo probabili sive iuris sive facti,
iurisdictionem supplet Ecclesia pro foro tum externo, tum interno „ (can. 209).

l8a

DE POENITENTIA

c)

Potestas iurisdictionis ad audiendas confessiones.

766 (358)· “ Ordinaria iurisdictione ad confessiones excipiendas pro
universa Ecclesia, praeter Romanum Pontificem, potiuntur S. R. E. Car­
dinales; pro suo quisque territorio Ordinarius loci et parochus aliique
qui loco parochi sunt. Hac eadem iurisdictione gaudent etiam canonicus
poenitentiarius ecclesiae quoque collegiatae, ad normam can. 401, § 1, et
Superiores religiosi exempti pro suis subditis, ad normam constitutio­
num. I laec iurisdictio cessat amissione officii, ad normam can. 183, et,
post sententiam condemnatoriam vel declaratoriam, excommunicatione,
suspensione ab officio, interdicto ,, (can. 873). Cf. can. 401 in num. 216,
/I (1065, I) et can. /83 in num. 192, Il (1084, I).
“ In religione clericali exempta ad recipiendas confessiones professo­
rum, novitiorum aliorumve de quibus in can. 514, § 1, iurisdictionem
delegatam confert quoque proprius eorundem Superior, ad normam con­
stitutionum ; cui fas est eam concedere etiam sacerdotibus e clero saecu­
lari aut alius religionis. In religione laicali exempta. Superior proponit
confessarium, qui tamen iurisdictionem obtinere debet ab Ordinario loci,
in quo religiosa domus reperitur ,, (can. 873). Cf. can. 314 in num. 866
(496) //.
“ Tum locorum Ordinarii iurisdictionem, tum Superiores religiosi
iurisdictionem aut licentiam audiendarum confessionum ne concedant, nisi
iis qui idonei per examen reperti fuerint, nisi agatur de sacerdote cuius
theologicam doctrinam aliunde compertam habeant. Si post concessam
iurisdictionem aut licentiam prudenter dubitent num probatus a se antea
sacerdos pergat adhuc idoneus esse, eum ad novum doctrinae periculum
adigant, etsi agatur de parocho aut canonico poenitentiario „ (can. 877).
11 Iurisdictio delegata aut licentia audiendarum confessionum concedi
potest certis quibusdam circumscripta finibus. Caveant tamen locorum Or­
dinarii ac religiosi Superiores ne iurisdictionem aut licentiam sine ratio­
nabili causa nimis coarctent ,, (can. 878).
“ Ad confessiones valide audiendas opus est iurisdictione scripto vel
verbis expresse concessa. Pro concessione iurisdictionis nihil exigi po­
test ,, (can. 87g).
" Loci Ordinarius vel Superior religiosus iurisdictionem vel licen­
tiam ad audiendas confessione^ ne revocent aut suspendant, nisi gravem
ob causam. At graves ob causas Ordinarius potest etiam parocho aut
ponitenliario confessarii munus interdicere, salvo recursu in devolutivo
ad Sedem Apostolicam. Non tamen licet Episcopo, inconsulta Sede Apo­
stolica, si de domo formata agatur, omnibus alicuius religiosae domus
confessariis una simul iurisdictionem adimere „ (can 880).
(367). “ Sacerdotes omnes maritimum iter arripientes, dummodo vel
a proprio Ordinario, vel ab Ordinario portus in quo navim conscendunt,
vel etiam ab Ordinario cuiusvis portus interiecti per quem in itinere

DE POENITENTIA

transeunt, facultatem rite acceperint confessiones audiendi, possunt toto
itinere, quorumlibet fidelium secum navigantium confessiones in navi
excipere, quamvis navis in itinere transeat vel etiam aliquamdiu con­
sistat variis in locis diversorum Ordinariorum jurisdictioni subiectis.
Quoties vero navis in itinere consistat, possunt confessiones excipere
tum fidelium qui quavis de causa ad navim accedant, tum eorum qui
ipsis ad terram obiter appellentibus confiteri petant eosque valide ac li­
cite absolvere etiam a casibus Ordinario loci reservatis „ (can. S87).
767 (359). Cf. can. /99 in num. 765 (357) II.
768 (358). Cf.can. 207 in num. 765 (357) II. “ Resoluto quovis modo
iure Superioris a quo fuerat concessum, officium ecclesiasticum non amit­
titur, nisi lex aliud caveat aut nisi in concessione habeatur clausula: ad
beneplacitum nostrum vel alia aequipollens „ (can. 183, § 2).
769, 770, 771 (360, 361). Cf. can. 20g in num. 765 (357) II.
773 (363). '· In periculo mortis omnes sacerdotes, licet ad confes­
siones non approbati, valide et licite absolvunt quoslibet poenitentes a
quibusvis peccatis aut censuris, quantumvis reservatis et notoriis, etiamsi
praesens sit sagerdos adprobatus, salvo praescripto can. 884, 2252 ,,
(can. 882).
396). “ Absolutio complicis in peccato turpi invalida est, praeter­
quam in mortis periculo; et etiam in periculo mortis, extra casum ne­
cessitatis, est ex parte confessarii illicita ad normam constitutionum apostolicarum et nominatim constitutionis Benedicti XIV Sacramentum poe­
nitentiae, i lun. 1741 „ (can. 884).
“ Qui in periculo mortis constituti, a sacerdote, specialis facultatis
experte, receperunt absolutionem ab aliqua censura ab homine vel a cen­
sura specialissimo modo Sedi A'postolicae reservata, tenentur, postquam
convaluerint, obligatione recurrendi, sub poena reincidentiae, ad illum
qui censuram tulit, si agatur de censura ab homine; ad S. Poenitentiariam vel ad Episcopum aliumve facultate praeditum ad normam can. 2254,
§ i, si de censura a iure; eorumque mandatis parendi „ (can. 2232). —
Hic recursus, ad normam praedicti can. 2254, § 1, fieri debet intra men­
sem saltem per epistolam et per confessarium, si id fieri possit sine gravi
incommodo, reticito nomine. Cf. can. 2254 in num. 800 (386) II.
774 (353)· “ Qui ordinariam habent absolvendi potestatem, possunt
subditos absolvere ubique terrarum „ (can. 881, § 2).
779 (366). Cf. can. 207 in num. 765 (357) II.

d) Iurisdictio ad audiendas confessiones religiosorum.

782 (369). Cf. can. 873 in num. 766 (358) II.
“ Revocata qualibet contraria particulari lege seu privilegio, sacerdo­
tes tum saeculares tum religiosi, cuiusvis gradus et officii, ad confessio­
nes quarumcumque religiosarum ac novitiarum valide et licite recipien­
das peculiari iurisdictione indigent, salvo praescripto can. 239, § 1, n. 1 ;

184

DE POENITENTIA

522, 523. Hanc jurisdictionem confert loci Ordinarius, ubi religiosarum
domus sita est, ad normam can. 525 „ (can. 876). Cf. can. 249, § i, n. /
in num. 260 II (1073) 4 can· 522> 523 ™ }^mi. 791 (377) II et can. 4/8,
519 in num. 790 (369) II.
“ lurisdictionem delegatam ad recipiendas confessiones quorumlibet
sive saecularium sive religiosorum confert sacerdotibus tum saecularibus
tum religiosis etiam exemptis Ordinarius loci in quo confessiones exci­
piuntur; sacerdotes autem religiosi eadem ne utantur sine licentia saltem
praesumpta sui Superioris, firmo tamen praescripto can. 519. Locorum Or­
dinarii jurisdictionem ad audiendas confessiones habitualiter ne concedant
religiosis qui a proprio Superiore non praesentantur; iis vero qui a pro­
prio Superiore praesentantur, sine gravi causa eam ne denegent, firmo
tamen praescripto can. 877 „ (can. 874). Cf. can. γ/9 in num. 790 (369)
II et can. 877 in num. 766 (358) II.
790. “ In singulis religionis clericalis domibus deputentur plures pro
sodalium numero confessarii legitime approbati, cum potestate, si agatur
de religione exempta, absolvendi etiam a casibus in religione reservatisSuperiores religiosi, potestatem audiendi confessiones habentes, possunt,
servatis de iure servandis, confessiones audire subditorum, qui ab illis
sponte sua ac motu proprio id petant, at sine gravi causa id per modum
habitus ne agant. Caveant Superiores ne quem subditum aut ipsi per
se aut per alium vi, metu, importunis suasionibus aliave ratione indu­
cant ut peccata apud se confiteatur „ (can. J/8).
“ Magister novitiorum eiusque socius, Superior seminarii collegiive
sacramentales confessiones suorum alumnorum secum in eadem domo
commorantium ne audiant, nisi alumni ex gravi et urgenti causa in ca­
sibus particularibus sponte id petant „ (can. 891).
° Firmis constitutionibus quae confessionem statis temporibus prae­
cipiunt vel suadent apud determinatos confessarios peragendam, si reli­
giosus. etiam exemptus, ad suae conscientiae quietem, confessarium adeat
ab Ordinario loci approbatum, etsi inter designatos non recensitum, con­
fess
revocato quolibet contrario privilegio, valida et licita est; et con­
fessarius potest religiosum absolvere etiam a peccatis et censuris in re­
ligione reservatis „ (can. 519).
“ Etiam in laicalibus virorum religionibus deputetur, ad normam
can. 874, § r, 874, § 2 confessarius ordinarius et extraordinarius; et si
religiosus aliquem specialem confessarium expostulet, illum Superior
concedat, nullo modo petitionis rationem inquirens neque id aegre se
ferre demonstrans „ (can. 428}. Cf. can. 874 in num. 782 (369) II et can.
874 in num. 766 (358) II.
“ Si agatur de religionibus laicalibus non exemptis, Ordinarii loci
est sacerdotem a sacris designare et a concionibus probare; si de ex­
emptis, Superior regularis eosdem sacerdotes designat eiusque negligentiam supplet Ordinarius „ (can. 329).

DE POENITENTIA

185

e) lurisdictio ad excipiendas confessiones religiosarum.
791 (377). Cf. can. 8y6 in num. 782 (369) II.
“ Singulis religiosarum domibus unus dumtaxat detur confessarius
ordinarius, qui sacramentales confessiones universae communitatis exci­
piat, nisi propter magnum ipsarum numerum vel aliam iustam causam
sit opus altero vel pluribus. Si qua religiosa, ad animi sui quietem, et ad
maiorem in via Dei progressum aliquem specialem confessarium vel mo­
deratorem spiritualem postulet, eum facile Ordinarius concedat: qui ta­
men invigilet ne ex hac concessione abusus irrepant; quod si irrepserint,
eos caute et prudenter eliminet, salva conscientiae libertate „ (can. 120).
(379)· “ Unicuique religiosarum communitati detur confessarius extra­
ordinarius qui quater saltem in anno ad domum religiosam accedat et
cui omnes religiosae se sistere debent, saltem benedictionem recepturae.
Ordinarii locorum, in quibus religiosarum communitates exsistunt, aliquot
sacerdotes pro singulis domibus designent, ad quos pro sacramento poe­
nitentiae in casibus particularibus recurrere eae facile possint, quin ne­
cessarium sit ipsum Ordinarium toties quoties adire. Si qua religiosa
aliquem ex iis confessariis expetat, nulli Antistitae liceat nec per se nec
per alios, neque directe neque indirecte, petitionis rationem inquirere,
petitioni verbis aut factis refragari, aut quavis ratione ostendere se id
aegre ferre „ (can. 521).
(378). “ Religiosae omnes, cum graviter aegrotant, licet mortis peri­
culum absit, quemlibet sacerdotem ad mulierum confessiones excipiendas
approbatum, etsi non destinatum religiosis, accersere possunt eique, per­
durante gravi infirmitate, quoties voluerint, confiteri, nec Antistita potest
eas sive directe sive indirecte prohibere „ (can. 52;).
792 (381). “ Si, non obstante praescripto can. 520, 521, aliqua reli­
giosa, ad suae conscientiae tranquillitatem, confessarium adeat ab Ordi­
nario loci pro mulieribus approbatum, confessio in qualibet ecclesia vel
oratorio etiam semi-publico peracta, valida et licita est, revocato quolibet
contrario privilegio ; neque Antistita id prohibere potest aut de ea re
inquirere, ne indirecte quidem; et religiosae nihil Antistitae referre te­
nentur ,, (can. 122).
“ In munus confessarii religiosarum et ordinarii et extraordinarii de­
putentur sacerdotes, sive e clero saeculari, sive religiosi de Superiorum
licentia, morum integritate ac prudentia praestantes; sint insuper annos
nati quadraginta, nisi iusta causa, iudicio Ordinarii, aliud exigat, nullam
potestatem in easdem religiosas in foro externo habentes. Confessarius
ordinarius non potest renuntiari extraordinarius nec, praeter casus in
can. 526 recensitos, rursus deputari ordinarius in eadem communitate,
nisi post annum ab expleto munere; extraordinai ius vero immediate ut
ordinarius renuntiari potest. Confessarii religiosarum tum ordinarii tum

186

DE POENITENTIA

extraordinarii interno vel externo communitatis regimini nullo modo sese
immisceant „ (cam. 524}. Cf. inf. can. ^26.
“ Si religiosarum domus Sedi Apostolicae immediate subiecta sit vel
Ordinario loci, hic eligit sacerdotes a confessionibus tum ordinarios tum
extraordinarios; si Superiori regulari, hic confessarios Ordinario prae­
sentat, cuius est eosdem pro audiendis illarum monialium confessionibus
approbare et Superioris negligentiam, si opus sit, supplere „ (can. pj),
*' Religiosarum confessarius ordinarius suum munus ne exerceat ul­
tra triennium; Ordinarius tamen eum ad secundum, imo etiam ad ter­
tium triennium confirmare potest, si vel ob sacerdotum ad hoc officium
idoneorum penuriam aliter providere nequeat, vel maior religiosarum
pars, earum quoque quae in aliis negotiis ius non habet ferendi suffra­
gium, in eiusdem confessarii confirmationem, per secreta suffragia, con­
venerit; dissentientibus tamen, si velint, aliter providendum est „ (can. 526).
“ Loci Ordinarius ad normam can. 880, potest, gravem ob causam,
religiosarum confessarium tam ordinarium quam extraordinarium amo­
vere, etiamsi monasterium regularibus subdatur et ipse sacerdos a con­
fessionibus sit regularis, nec tenetur causam amotionis cuiquam signifi­
care, excepta Apostolica Sede, si ab ea requiratur; de amotione autem
debet Superiorem regularem monere, si moniales regularibus subdantur „
(can. j'27). Cf. can. 880 in num. 776 (358) /Z.
793 Cf. can. 520-529 in num. 791 (377, 378) II.
f
f) Reservat10.

794 (382). Cf. can. 895 in num. 795 (382) II.
795 (382). " Qui ordinario iure possunt audiendi confessiones pote­
statem concedere aut ferre censuras, possunt quoque, excepto Vicario
Capitulari et Vicario Generali sine mandato speciali, nonnullos casus ad
suum avocare indicium, inferioribus absolvendi potestatem limitantes.
Haec avocatio dicitur reservatio casuum. Quod attinet ad reservationem
censurarum, servetur praescriptum can. 2246, 2247 „ (can. 8yf). Cf. in
Cod. can. 2246, 224η.
“ Unicum peccatum ratione sui reservatum Sanctae Sedi est falsa
delatio, qua Sacerdos innocens accusatur de crimine sollicitationis apud
indices ecclesiasticos „ (can. 894}.
“ Locorum Ordinarii peccata ne reservent, nisi, re in Synodo dioe­
cesana discussa, vel extra Synodum auditis Capitulo cathedrali et ali­
quot ex prudentioribus ac probatioribus suae dioecesis animarum cura­
toribus, vera reservationis necessitas aut utilitas comprobata fuerit,
(can. 0’9j).
(385). “ Inter Superiores religionis clericalis exemptae unus Superior
generalis, et in monasteriis sui iuris Abbas, cum proprio cuiusque Contilio, peccata, ut supra, subditorum reservare possunt, firmo praescripto
can. 518, 519 „ (can. 896}. Cf. can. 51S, 519 in num. 790. II.

DE POENITENTIA

/87

“ Casus reservandi sint pauci omnino, tres scilicet vel, ad summum,
quatuor ex gravioribus tantum et atrocioribus criminibus externis spe­
cifice determinatis; ipsa vero reservatio ne ultra in vigore maneat, quam
necesse sit ad publicum aliquod inolitum vitium exstirpandum et collapsam
forte christianam disciplinam instaurandam „ (can. Æ97).
“ Prorsus ab iis peccatis sibi reservandis omnes abstineant quae iam
sint Sedi Apostolicae etiam ratione censurae reservata, et regulariter
ab iis quoque quibus censura, etsi nemini reservata, a iure imposita sit „
(can. 898).
796 Cf. can. 6’97 in nttnt. 795 (382) II.
g) Absolutio a reservatis.

797 (386). “ Statutis semel reservationibus quas vere necessarias aut
utiles indicaverint, curent locorum Ordinarii ut ad subditorum notitiam,
quo meliore eis videatur modo, eaedem deducantur, nec facultatem a re­
servatis absolvendis cuivis et passim impertiant. At huiusmodi absolvendi
facultas ipso iure competit canonico poenitentiario ad normam can. 401.
§ i, et habitualiter impertiatur saltem vicariis foraneis, addita, praeser­
tim in locis dioecesis a sede episcopali remotioribus, facultate subdelegandi toties quoties confessarios sui districtus, si et quando pro urgentiore aliquo determinato casu ad eos recurrant. Ipso iure a casibus, quos
quoquo modo sibi Ordinarii reservaverint, .absolvere possunt tum paro­
chi, aliive qui parochorum nomine in iure censentur, toto tempore ad
praeceptum paschale adimplendum utili, tum singuli missionarii quo tem­
pore missiones ad populum habere contingat „ (can. 899).
“ Quaevis reservatio omni vi caret extra territorium reservantis,
etiamsi dumtaxat ad absolutionem obtinendam poenitens ex eo disces­
serit „ (can. 900, n. ;). Cf. can. 905 in num. 695 (316) II et can. 401 m
num. 216, Il (1065, I).
798. “ Quaevis reservatio omni vi caret quoties vel legitimus Supe­
rior petitam pro aliquo determinato casu absolvendi facultatem denega­
verit. vel, prudenti confessarii iudicio, absolvendi facultas a legitimo Su­
periore peti nequeat sine gravi poenitentis incommodo aut sine periculo
violationis sigilli sacramentalis „ (can. 900, § 2).
8(X). “ Quaevis reservatio omni vi caret cum confessionem peragunt
sive aegroti qui domo egredi non valent, sive sponsi matrimonii ineundi
causa, (can. 9,0, § /). Cf. can. 2252 in num. 773 (396) II.
"Extra mortis periculum possunt absolvere: ' 1”) A censura non re­
servata, in foro sacramentali quilibet confessarius; extra forum sacramentale quicumque iurisdictionem in foro externo habeat in reum; 2 ) A cen­
sura ab homine, ille, cui censura reservata est ad normam can. 2245,
§ 2 ; ipse autem potest absolutionem concedere, etiamsi reus alio domi­
cilium vel quasi domicilium transtulerit; 30) A censura a iure reservata,
ille qui censuram constituit vel cui reservata est, eorumque successores

x88

de

poenitentia

aut competentes Superiores aut delegati. Quare a censura reservata Epi­
scopo vel Ordinario, quilibet Ordinarius absolvere potest suos subditos,
loci vero Ordinarius etiam peregrinos; a reservata Sedi Apostolicae, haec
aliive qui absolvendi potestatem ab ea impetraverint sive generalem, si
censura simpliciter reservata sit, sive specialem, si reservata speciali modo,
sive denique specialissimam, si reservata specialissimo modo, salvo prae­
scripto can. 2254 „ (can. 22fj). Cf. can. 2245 zw num. 1085 (745) II.
(386). “ § r. In casibus urgentioribus, si nempe censurae latae sen­
tentiae exterius servari nequeant sine periculo gravis scandali vel infa­
miae, aut si durum sit poenitenti in statu gravis peccati permanere per
tempus necessarium ut Superior competens provideat, tunc quilibet con­
fessarius in foro sacramentali ab eisdem, quoquo modo reservatis, absol­
vere potest, iniuncto onere recurrendi, sub poena reincidentiae, intra
mensem saltem per epistolam et per confessarium, si id fieri possit sine
gravi incommodo, reficito nomine, ad S. Poenitentiariam vel ad Episco­
pum aliumve Superiorem praeditum facultate et standi eius mandatis.
§ 2. Nihil impedit quominus poenitens, etiam post acceptam, ut supra,
absolutionem, facto quoque recursu ad Superiorem, alium adeat confes­
sarium facultate praeditum, ab eoque, repetita confessione saltem delicti
cum censura, consequatur absolutionem; qua obtenta, mandata ab eodem
accipiat, quin teneatur postea stare aliis mandatis ex parte Superioris
supervenientibus. § 3. Quod si in casu aliquo extraordinario hic recursus
sit moraliter impossibilis, tujic ipsemet confessarius, excepto casu quo
agatur de absolutione censurae de qua in can. 2367, potest absolutionem
concedere sine onere de quo supra, iniunctis tamen de iure iniungendis,
et imposita congrua poenitentia et satisfactione pro censura, ita ut poe­
nitens, nisi intra congruum tempus a confessario praefiniendum, poeni­
tentiam egerit ac satisfactionem dederit, recidat in censuram „ (can. 2254).
Cf. can. 2)6j in num. 1173 (784) II.
801 (1074, I). “ § i. In casibus publicis potest Ordinarius poenas latae
sententiae iure communi statutas remittere, exceptis: Γ) Casibus ad fo­
rum contentiosum deductis; 20) Censuris Sedi Apostolicae reservatis de
quibus in § 2; 30) Poenis inhabilitatis ad beneficia, officia, dignitates, mu­
nera in Ecclesia, vocem activam et passivam eorum ve privationis, suspen­
sionis perpetuae, infamiae iuris, privationis iuris patronatus et privilegii
seu gratiae a Sede Apostolica concessae. § 2. In casibus vero occultis firmo
piaescripto can. 2254 et 2290 potest Ordinarius poenas latae sententiae iure
communi statutas per se vel per alium remittere, exceptis censuris spe­
cialissimo vel speciali modo Sedi Apostolicae reservatis „ (can. 22ργ).
Cf. can. 2254 in num. 800 (386) II.
In can. 2290 praescribitur; " In casibus occultis urgentioribus, si ex
observatione poenae vindicativae latae sententiae, reus seipsum proderet
cum infamia et scandalo, quilibet confessarius potest in foro sacramentali
obligationem servandae poenae suspendere, iniuncto onere recurrendi
saltem intra mensem per epistolam et per confessarium, si id fieri possit

DE POENITENTIA

sine gravi incommodo, reticito nomine, ad S. Poenitentiariam vel ad Epi­
scopum facultate praeditum et standi eius mandatis. Et si in aliquo casu
extraordinario hic recursus sit impossibilis, tunc ipsemet confessarius
potest dispensationem concedere ad normam can. 2254, § 3 „. Cf. can.
22^4 in num. 800 (386) II.
(402). “ Ad normam constitutionum
apostolicarum et nominatim consti•
·
tutionis Benedicti XIV Sacramentum Poenitentiae, 1 lun. 1741, debet poe­
nitens sacerdotem, reum delicti sollicitationis in confessione, intra mensem
denuntiare loci Ordinario, vel Sacrae Congregationi S. Officii; et confes­
sarius debet, graviter onerata eius conscientia, de hoc onere poenitentem
monere „ (can. 904). Cf. can. 1210 in num. 1149 (822) II.

h) Officium Confessarii.

808 (415). “ Meminerit sacerdos in audiendis confessionibus se in­
dicis pariter et medici personam sustinere ac divinae iustitiae simul et
misericordiae ministrum a Beo constitutum esse ut honori divino et ani­
marum saluti consulat „ (can. 888, § z).
809 (433). “ Si confessarius dubitare nequeat de poenitentis dispo­
sitionibus et hic absolutionem petat, absolutio nec deneganda nec diffe­
renda est „ (can. 886).
819 (426). Cf. can. 888, § 1 in num. 808 (415) //.
821 (313). “ Caveat omnino (sacerdos in audiendis confessionibus)
ne nomen complicis inquirat, ne curiosis aut inutilibus quaestionibus, ma­
xime circa sextum Decalogi praeceptum, quemquam detineat, et praesertim
ne iuniores de iis quae ignorant imprudenter interroget „ (can. 888, § a).

i) Obligatio sigilli.
831 (459). “ Sacramentale sigillum inviolabile est; quare caveat di.
ligenter confessarius ne verbo aut signo aut alio quovis modo et quavis
de causa prodeat aliquatenus peccatorem. Obligatione servandi sacramentale sigillum tenentur quoque interpres aliique omnes ad quos notitia con­
fessionis quoquo modo pervenerit „ (can. 889).
" Omnino prohibitus est confessario usus scientiae ex confessione
acquisitae cum gravamine poenitentis, excluso etiam quovis revelationis pe­
riculo. Tam Superiores pro tempore existentes, quam confessarii qui postea
Superiores fuerint renuntiati, notitia, quam de peccatis in confessione ha­
buerint, ad exteriorem gubernationem nullo modo uti possunt „ (can. 890).
«

k) Locus ad confessiones excipiendas.

“ Sacramentalis confessionis proprius locus est ecclesia vel oratorium
publicum aut semi-publicum „ (can. 908).
“ Sedes confessionalis ad audiendas mulierum confessiones semper

190

DE EXTREMA UNCTIONE

collocetur in loco patenti et conspicuo, et generatim in ecclesia vel ora
torio pubblico aut semi-publico mulieribus destinato. Sede confessionalis
crate fixa ac tenuiter perforata inter poenitentem et confessarium sit
instructa „ (can. 909).
“ Feminarum confessiones extra sedem confessionalem ne audiantur,
nisi ex causa infirmitatis aliave verae necessitatis et adhibitis cautelis,
quas Ordinarius loci opportunas iudicaverit. Confessiones virorum etiam
in aedibus privatis excipere licet „ (can. 910).

DE EXTREMA UNCTIONE
1) Natura.
861 (484). “ Extremae unctionis sacramentum conferri debet per sa­
cras unctiones, adhibito oleo olivarum rite benedicto, et per verba in
ritualibus libris ab Ecclesia probatis praescripta „ (can. 9J7).

2) Materia.
864 (486). ° Oleo olivarum, in sacramento extremae unctionis adhi­
bendum, debet esse ad hoc benedictum ab Episcopo, vel a presbytero qui
facultate illud benedicendi a Sede Apostolica obtinuerit „ (can. 945). Cf.
can. -]}4 tn nunt. 433 (65) II.
* Oleum infirmorum parochus loco nitido et decenter ornato in vase
argenteo vel stamneo diligenter custodiat, nec domi retineat nisi ad nor­
mam can. 735 „ (can. 946). Cf. can. 735 in nunt. 433 (65) II.

3) Minister Extremae Unctionis.
866 (496). “ Hoc sacramentum valide administrat omnis et solus sa­
cerdos. Salvo praescripto can. 397, n. 3, 514, § 1-3, minister ordinarius
est paiochus loci, in quo degit infirmus; in casu autem necessitatis, vel
de licentia saltem rationabiliter praesumpta eiusdem parochi vel Ordinarii
loci, alius quilibet sacerdos hoc sacramentum ministrare potest „ (can. 938).
In can. 397 n. 3 statuitur: “ Episcopo decumbenti ministrare sacra­
menta ius et officium est dignitatibus et canonicis secundum ordinem
praecedentiae, nisi aliud in statutis capitularibus caveatur
“ § i. In omni religione clericali ius et officium Superioribus est per se
vel per alium aegrotis professis, novitiis, aliisve in religiosa domo die noctuque degentibus causa famulatus aut educationis aut hospitii aut infir­
mae valetudinis. Eucharisticum Viaticum et extremam unctionem mini·

DE EXTREMA UNCTIONE

I9I

strandi. § 2. In monialium domo idem ius et officium habet ordinarius confessarius vel qui eius vices gerit. § 3. In alia religione laicali hoc ius
et officium spectat ad parochum loci vel ad cappellanum quem Ordinarius
parocho suffecerit ad normam can. 464, § 2 „ in quo statuitur, posse
Episcopum iusta et gravi de causa religiosas familias et pias domus,
quae in paroeciae territorio sint et a iure non exemptae, a parochi cura
subducere (can. 514 col. can. 464, § 2).
“ Minister ordinarius ex iustitia tenetur hoc sacramentum per se
ipse vel per alium administrare, et in casu necessitatis ex caritate qui­
libet sacerdos „ (can. 9J9).
867 (487-490-495). “ Unctiones verbis, ordine et modo in libris ritua­
libus praescripto, accurate peragantur; in casu autem necessitatis sufficit
unica unctio in uno sensu seu rectius in fronte cum praescripta forma
breviori, salva obligatione singulas unctiones supplendi, cessante pe­
riculo. Unctio renum semper omittatur. Unctio pedum ex qualibet ratio­
nabili causa omitti potest. Extra casum gravis necessitatis, unctiones ipsa
ministri manu nulloque adhibito instrumento liant „ can. 94J .
870. Cf. can. 946 in num. 864 (486) II.

4) Subtectum Extremae Unctionis.
871 (501). “ Extrema unctio praeberi non potest nisi fideli, qui post
adeptum usum rationis ob infirmitatem vel senium in periculo mortis ver­
setur. In eadem infirmitate hoc sacramentum iterari non potest, nisi in­
firmus post susceptam unctionem convaluerit et in aliud vitae discrimen
inciderit „ (can. 940).
(502 seqq.}. “ Quando dubitatur num infirmus usum rationis attigerit,
num in periculo mortis reipsa versetur vel num mortuus sit, hoc sacra­
mentum ministretur sub conditione „ (can. 941).
“ Hoc sacramentum lion est conferendum illis" qui impoenitentes in
manifesto peccato mortali contumaciter perseverant; quod si hoc dubium
fuerit, conferatur sub conditione „ (can. 942).
" Infirmis autem qui, cum suae mentis compotes essent, illud saltem
implicite petierunt aut verisimiliter petiissent, etiamsi deinde sensus vel
usum rationis amiserint, nihilominus absolute praebeatur „ (can. 94J).
“ Quamvis hoc sacramentum per se non sit de necessitate medii ad
salutem, nemini tamen licet illud negligere; et omni studio et diligentia
curandum ut infirmi, dum sui plene compotes sunt, illud recipiant „
(can. 944).

5

I

i92

DE ORDINE

DE ORDINE
i) Natura.
873 (506). “ Ordo ex Christi institutione clericos a laicis in Ecclesia
distinguit ad fidelium regimen et cultus divini ministerium „ (can. 94S).
875 (508). “ In canonibus qui sub titulo VI lib. III « De Ordine » re­
censentur, nomine ordinum maiorum vel sacrorum intelliguntur presby­
teratus, diaconatus, subdiaconatus ; mimorum vero acolythatus, exorcistatus
lectoratus, ostiariatus „ (can. 949).
" In iure verba : ordinare, ordo, ordinatio, sacra ordinatio, comprehen­
dunt, praeter consecrationem episcopalem, ordines enumeratos in can. 949
et ipsam primam tonsuram, nisi aliud ex natura rei vel ex contextu ver­
borum eruatur „ (can. 940).
2) Minister Ordinis.
892 (516). “ Sacrae ordinationis minister ordinarius est Episcopus
consecratus; extraordinarius, qui licet charactere episcopali careat, a iure
vel a Sede Apostolica per peculiare indultum potestatem acceperit ali­
quot ordines conferendi „ (can. 941}.
“ Nemini licet ordinatum a Romano Pontifice ad altiorem ordinem
promovere sine Sedis Apostolicae facultate „ (can. 952).

a) Quoad consecrationem episcopalem.
“ Consecratio Episcopalis reservatur Romano Pontifici ita ut nulli
Episcopo liceat quemquam consecrare in Episcopum, nisi prius constet
de pontificio mandato „ (can. 944).
“ Episcopus consecrator debet alios duos Episcopos adhibere, qui
sibi in consecratione assistant, nisi hac super re a Sede Apostolica di­
spensatum fuerit „ (can. 944). Cf. can. 249 in num. 260-bis (1073) 1.
“ In quovis conferendo ordine, minister proprios ritus in Pontificali
Romano aliisve ritualibus libris ab Ecclesia probatis descriptos, adamus·
sim servet, quos nulla ratione licet praeterire vel invertere „ (can, 1002).
“ Missa ordinationis vel consecrationis episcopalis semper debet ab
ipsomet ordinationis vel consecrationis ministro celebrari „ (can. 1004).
u Si quis, ritu orientali ad aliquos ordines iam promotus, a Sede
Apostolica indultum obtinuerit superiores ordines suscipiendi ritu latino,
debet prius ritu latino recipere ordines quos ritu orientali non receperit „
(can. 1004).

DE ORDINE

IQS

b) Quoad ordinationem saecularium.

893 (517). “ Unusquisque a proprio Episcopo ordinetur aut cum le­
gitimis eiusdem litteris dimissoriis. Episcopus proprius, iusta causa non im­
peditus, per se ipse suos subditos ordinet; sed subditum orientalis ritus,
sine apostolico induito, licite ordinare non potest „ (can. 9ff).
(518) . “ Episcopus proprius, quod attinet ad ordinationem saecula­
rium, est tantum Episcopus dioecesis in qua promovendus habeat domi­
cilium una cum origine aut simplex domicilium sine origine ; sed in hoc
altero casu promovendus debet animum in dioecesi perpetuo manendi
iureiurando firmare, nisi agatur de promovendo ad ordines clerico qui
dioecesi per primam tonsuram iam incardinatus est, vel de promovendo
alumno, qui servitio alius dioecesis destinatur ad normam can. 969, § 2
vel de promovendo religioso professo, de quo in can. 964 n. 5 „ (can.
9/6). Cf. inf. can. 969 et can. 964 in num. 894 (520) II.
“ Vicarius ac Praefectus Apostolicus, Abbas vel Praelatus nullius, si
charactere episcopali polleant, Episcopo dioecesano aequiparantur quod
pertinet ad ordinationem. Si episcopali charactere careant, possunt nihi­
lominus in proprio territorio et durante tantum munere, conferre primam
tonsuram et ordines minores tum propriis subditis saecularibus ad nor­
mam can. 956, tum aliis qui litteras dimissorias iure requisitas exhi­
beant; ordinatio extra hos fines ab eisdem peracta irrita est „ (can
9S7)·
(519) . “ Litteras dimissorias pro saecularibus dare possunt, quandiu
iurisdictionem in territorio retinent: i°) Episcopus proprius, postquam
possessionem suae dioecesis legitime ceperit ad normam can. 334, § 3,
licet nondum consecratus; 2") Vicarius Generalis, ex speciali tamen Epi­
scopi mandato; 3") De Capituli consensu Vicarius Capitularis post annum
a sede vacante; intra annum vero solis arctatis ratione beneficii recepti
vel recipiendi, aut ratione certi alicuius officii, cui propter necessitatem
dioecesis sine dilatione sit providendum; 40) Vicarius ac Praefectus Apo­
stolicus, Abbas vel Praelatus nullius, licet episcopali charactere careant,
etiam ad ordines maiores. Vicarius Capitularis litteras dimissorias ne
concedat iis qui ab Episcopo reiecti fuerqnt „ (can. 9/8). Cf. can. 494 in
num. 203, II (1056, I).
“ Qni potest litteras dimissorias ad ordines recipiendos dare, potest
quoque eosdem ordines conferre per se ipse, si necessariam ordinis po­
testatem habeat „ (can. 959).
" Litterae dimissoriae ne concedantur, nisi habitis antea omnibus
testimoniis, quae iure exiguntur ad normam can. 9931000. Si post datas
ab Ordinario litteras dimissorias nova testimonia necessaria sint ad nor­
mam can. 994, § 3, Episcopus alienus ne ordinet, antequam eadem rece­
perit. Quod si promovendus tempus sufficiens ad contrahendum impedi­
mentum ad normam mem. can. 994 transegerit in ipsa dioecesi Episcopi

194

DE ORDINE

ordinantis, hic testimonia directe colligat „ (can. 960). Cf. can. 997-995,
998-1000 in num. 894 (520) II, et can. 996, 997 in num. 903 (523) //.
" Litterae dimissoriae mitti possunt ab Episcopo proprio, etiam Car­
dinali Episcopo suburbicario, ad quemlibet Episcopum, communionem cum
Sede Apostolica habentem, excepto tantum, citra apostolicum indultum.
Episcopo ritus diversi a ritu promovendi „ (can. 961).
“ Quilibet Episcopus, acceptis legitimis litteris dimissoriis, alienum
subditum licite ordinat, dummodo ipse de germana litterarum fide dubi­
tare nullatenus possit, salvo praescripto can. 994, § 3 „ (can. 962]. Cf.
can. 994 in num. 894 (520) II.
" Litterae dimissoriae possunt ab ipso concedente vel ab eius suc­
cessore limitari aut revocari, sed semel concessae non exstinguuntur re­
soluto iure dantis „ (can. 963}.
“ § i. Nemo ex saecularibus ordinetur, qui indicio proprii Episcopi non
sit necessarius vel utilis ecclesiis dioecesis. § 2. Non prohibetur tamen Epi­
scopus proprium promovere subditum, qui in futurum, praevia legitima
excardinatione et incardinatione, servitio alius dioecesis destinetur „
(can. 969).
“ Proprius Episcopus vel Superior religiosus maior potest suis cle­
ricis ex quavis canonica causa, occulta quoque, etiam extraiudicialiter,
ascensum ad ordines interdicere, salvo iure recursus ad Sanctam Sedem,
vel etiam ad Moderatorem generalem, si agatur de religiosis
quibus
*
ascensum interdixerit Superior provincialis „ (can. 970).
“ Nefas est quemquam, quovis modo, ob quamlibet rationem, ad sta­
tum clericalem cogere, vel canonice idoneum ab eodem avertere „ (ca­
non 971).
“ Curandum ut ad sacros ordines adspirantes inde a teneris annis in
Seminario recipiantur; sed omnes ibidem commorari tenentur saltem per
integrum sacrae theologiae curriculum, nisi Ordinarius in casibus pecu­
liaribus, gravi de causa, onerata eius conscientia, dispensaverit. Qui ad
ordines adspirant et extra Seminarium legitime morantur, commendentur
pio ed idoneo sacerdoti, qui eis invigilet eosque ad pietatem informet „
(can. 972).
“ Quemlibet clericum oportet esse vel alicui dioecesi vel alicui reli­
gioni adseriptum, ita ut clerici vagi nullatenus admittantur. Per receptio­
nem primae tonsurae clericus adseribitur seu, ut aiunt, incardinatur dioe­
cesi pro cuius servitio promotus fuit ,, (can. z/z).
“ Praeter casus de quibus in can. 114, 641, § 2, ut clericus alienae
dioecesi valide incardinetur, a suo Ordinario obtinere debet litteras ab
eodem subscriptas incardinationis perpetuae et absolutae; et ab Ordi­
nario alienae dioecesis litteras ab eodem subscriptas incardinationis pa­
riter perpetuae et absolutae ,, (can. m}. Cf. can. 641 in num. 254, II.
“ Excardinationem et incardinationem concedere nequit Vicarius Ge­
neralis sine mandato speciali, nec Vicarius Capitularis, nisi post annum
a vacatione sedis episcopalis et cum consensu Capituli „ (can. 113).

DE ORDINE

I95

“ Habetur excardinatio et incardinatio, si ab Ordinario alienae dioe­
cesis clericus beneficium residentiale obtinuerit cum consensu sui Ordi­
narii in scriptis dato, vel cum licentia ab eodem in scriptis concessa e
dioecesi discedendi in perpetuum „ (can. rrj).
“ Etiam per professionem religiosam quis a propria dioecesi excardinatur, ad normam can. 585 „ (can. irf). Cf. can.
tn num. 280, IL
U103, I.)
" Excardinatio fieri nequit sine iustis causis, et effectum non sorti­
tur, nisi incardinatione secuta in alia dioecesi, cuius Ordinarius de eadem
priorem Ordinarium quantocius certiorem reddat „ (can. 116).
“Ad incardinationem alieni clerici Ordinarius ne deveniat, nisi:
1 ) Necessitas aut utilitas dioecesis id exigat, et salvis iuris praescriptis
circa canonicum ordinationis titulum; 20) Ex legitimo documento sibi
constiterit de obtenta legitima excardinatione. et habuerit praeterea a
Curia dimittente, sub secreto, si opus sit, de clerici natalibus, vita, mo­
ribus ac studiis opportuna testimonia, maxime si agatur de incardinandis
clericis diversae linguae et nationis; Ordinarius autem dimittens, gravi­
ter onerata eius conscientia, advigilare debet ut testimonia sint veritati
conformia; 3") Clericus iureiurando coram eodem Ordinario eiusve de­
legato declaraverit se in perpetuum novae dioecesis servitio velle addici
ad normam sacrorum canonum „ (can. 2/7).
c) Quoad ordinationem religiosorum.

894 (520). “ Quod attinet ad ordinationem religiosorum: i°) Abbas
regularis de regimine, etsi sine territorio nullius, potest conferre primam
tonsuram et ordines minores, dummodo promovendus sit ipsi subditus
vi professionis saltem simplicis, ipse vero sit presbyter et benedictionem
abbatialem legitime acceperit. Extra hos fines, ordinatio, ab eodem collata, revocato quolibet contrario privilegio, est irrita, nisi ordinans charactere episcopali polleat: 20) Religiosi exempti a r.ullo Episcopo ordi
nari licite possunt sine litteris dimissoriis proprii Superioris maioris ;
3 ) Superiores professis votorum simplicium, de quibus in can. 574, lit­
teras dimissorias concedere possunt dumtaxat ad primam tonsuram et
ordines minores; 40) Ordinatio ceterorum omnium alumnorum cuiusvis
religionis regitur iure saecularium, revocato quolibet induito Superioribus
concesso dandi professis a votis temporariis litteras dimissorias ad or­
dines maiores „ (can. 964). Cf. can. 574 in num. 277, Il (1089, I).
“ Episcopus ad quem Superior religiosus litteras dimissorias mittere
debet, est Episcopus dioecesis, in qua sita est domus religiosa ad cuius
familiam pertinet ordinandus ,. (can. 965).
“ Tunc tantum Superior religiosus ad alium Episcopum litteras di­
missorias mittere potest, cum Episcopus dioecesanus licentiam dederit,
aut sit diversi ritus, aut sit absens, aut non sit ordinationem habiturus
proximo legitimo tempore ad normam can. 1006, § 2, vel denique cum

ig6

DE ORDINE

dioecesis vacet nec eam regat qui charactere episcopali polleat. Necesse
est ut singulis in casibus id Episcopo ordinaturo constet ex authentico
Curiae episcopalis testimonio „ (can. 966). Cf. can. 1006 in num. 906 (524) //.
“ Caveant Superiores religiosi ne in fraudem Episcopi dioecesani
subditum ordinandum ad aliam religiosam domum mittant, aut concessio­
nem litterarum dimissoriarum de industria in id tempus differant, quo
Episcopus vel abfuturus, vel nullas habiturus sit ordinationes „ (can. 9(η],
“ Etiam Superior religiosus suis litteris dimissoriis non solum testari
debet promovendum professionem religiosam emisisse et esse de familia
domus religiosae sibi subditae, sed etiam de studiis peractis, deque aliis
iure requisitis. Episcopus, acceptis iis litteris dimissoriis, aliis testimo­
nialibus litteris non indiget „ (can. 99$).
u Promovendi saeculares aut religiosi qui, quod pertinet ad ordina­
tionem, saecularium iure reguntur, afferant: i°) Testimonium ultimae or­
dinationis aut, si de prima tonsura agatur, recepti baptismi et confirma­
tionis; 2") Testimonium de peractis studiis, pro singulis ordinibus, ad
normam can. 976, requisitis; 3“) Testimonium Rectoris Seminarii, aut
sacerdotis cui candidatus extra Seminarium commendatus fuerit, de bonis
eiusdem candidati moribus; 4”) Testimoniales litteras Ordinarii loci in
quo promovendus tantum temporis moratus est ut canonicum impedi­
mentum contrahere ibi potuerit; 50) Testimoniales Superioris maioris
religiosi, si cui religioni promovendus adscriptus sit „ (can. 99f- Cf. can.
976 in nant. 903 (503) 11.
“ Tempus quo promovendus potuit canonicum impedimentum con­
trahere est, regulariter, pro militibus trimestre, pro aliis semestre post
pubertatem; sed Episcopus ordinans pro sua prudentia exigere potest
litteras testimoniales etiam ob brevius commorationis tempus et ob
tempus quoque quod pubertatem antecessit. Si loci Ordinarius neque
per se neque per alios promovendum satis noverit, ut testari possit eum,
tempore quo in suo territorio moratus est, nullum canonicum impedi­
mentum contraxisse, aut si promovendus per tot dioeceses vagatus sit
ut impossibile vel nimis difficile evadat omnes litteras testimoniales exqui­
rere, provideat Ordinarius saltem per iuramentum suppletorium a pro­
movendo praestandum. Si post obtentas litteras testimoniales et ante
peractam ordinationem, promovendus praedicto temporis spatio in eodem
territorio rursus moratus sit, novae litterae testimoniales Ordinarii loci
necessariae sunt „ (can. 994).
" Nomina promovendorum ad singulos sacros ordines, exceptis re.
iigiosis a votis perpetuis sive sollemnibus sive simplicibus, publice de­
nuntientur in paroeciali cuiusque candidati ecclesia; sed Ordinarius pro
sua prudentia potest tum ab hac publicatione dispensare ex iusta causa,
tum praecipere ut in aliis quoque ecclesiis peragatur, tum publicationi
substituere publicam ad valvas ecclesiae affixionem per aliquot dies, in
quibus unus saltem dies festus comprehendatur. Publicatio fiat die festo
de praecepto in ecclesia inter Missarum sollemnia aut alia die et hora

DE

ORDINE

igq

quibus maior populi frequentia in ecclesia habeatur. Si sex intra menses
candidatus promotus non fuerit, repetatur publicatio, nisi aliud Ordinario
videatur „ (can. 99<S’).
“ Omnes fideles obligatione tenentur impedimenta ad sacros ordines,
si qua norint, Ordinario vel parocho ante sacram ordinationem reveilandi „ (eam 999).
“ Parocho qui publicationem peragit, et etiam alii, si id expedire
<
videatur. Ordinarius committat ut de ordinandorum moribus et vita a
fide dignis diligenter exquirat, et litteras testimoniales, ipsam investiga
tionem et publicationem referentes ad Curiam transmittat. Idem Ordi­
narius alias percontationes etiam privatas, si id necessarium aut oppor­
tunum iudicaverit, facere ne omittat „ (can. rooo).
895. “ Episcopus extra proprium territorium, sine Ordinarii loci
licentia, nequit ordines conferre, in quorum collatione pontificalia exer­
centur, salvo praescripto can. 239, § 1, n. 15 „ (can. 1008). Cf. can. 239
in num. 260'(1073) I3) Subtectum Ordinis.

r

896-897 (521). “ Sacram ordinationem valide recipit solus vii baptizatus; licite autem, qui ad normam sacrorum canonum debitis qualita­
tibus, iudicio proprii Ordinarii, praeditus sit, neque ulla detineatur irre­
gularitate aliove impedimento. Qui irregularitate aliove impedimento de­
tinentur, licet post ordinationem etiam sine propria culpa exorto, prohi­
bentur receptos ordines exercere „ (can. i)68}.
" Prima tonsura et ordines illis tantum conferendi sunt, qui propo­
situm habeant ascendendi ad presbyteratum et quos merito coniicere
liceat aliquando dignos futuros esse presbyteros. Ordinatus tamen qui
superiores ordines recipere recuset nec potest ab Episcopo ad eos reci­
piendos cogi, nec prohiberi a receptorum ordinum exercitio, nisi impedi­
mento canonico detineatur, aliave gravis, iudicio Episcopi, obsit causa.
Episcopus sacros ordines nemini conferat quin ex positivis argumentis
moraliter certus sit de eius canonica idoneitate; secus non solum gra­
vissime peccat, sed etiam periculo sese committit alienis communicandi
peccatis „ (can. 97J).
522). “ Ut quis licite ordinari possit requiruntur: i°) Recepta sacra
confirmatio; 2") Mores ordini recipiendo congruentes; 30) Aetas cano­
nica: 4") Debita scientia; 50) Ordinum inferiorum susceptio; 6°) Intersti­
tiorum observatio; 70) Titulus canonicus, si agatur de ordinibus maio­
ribus. Quod pertinet ad consecrationem episcopalem, servetur praescriptum
can. 331 „ (can. 974).
“ Ut quis idoneus habeatur ad Episcopatum suscipiendum, debet
esse. i°) Natus ex legitimo matrimonio, non autem legitimatus etiam per
subsequens matrimonium; 20) Annos natus saltem triginta; 30) A quin­
quennio saltem in sacro presbyteratus ordine constitutus; 40) Bonis mo-

198

DE ORDINE

ribus, pietate, animarum zelo, prudentia, ceterisque dotibus praeditus,
quae ipsum aptum faciant ad gubernandam dioecesim de qua agitur;
5 ) Laurea doctoris vel saltem licentia in sacra theologia aut iure cano­
nico p-'titus in athenaeo aliquo vel in Instituto studiorum a Sancta Sede
probatis, vel saltem earundem disciplinarum vere peritus; quod si ad
religionem aliquam pertineat, a suis Sup rioribus maioribus vel similem
titulum vel saltem verae peritiae testimonium habeat. ludicare num quis
idoneus sit, ad Apostolicam Sedem unice pertinet „ {can. Jp).
“ Qui ad primam tonsuram et ordines minores promovendi sunt,
spiritualibus exercitiis per tres saltem integros dies ; qui vero ad ordines
sacros, saltem per sex integros dies vacent : sed si qui, intra semestre, '
ad plures ordines maiores promovendi sint, Ordinarius potest exerci­
tiorum tempus pro ordinatione ad diaconatum reducere, non tamen infra
tres integros dies. Si expletis exercitiis, sacra ordinatio qualibet de causa
ultra semestre differatur, exercitia iterentur; secus iudicet Ordinarius
utrum iteranda sint, necne. Haec spiritualia exercitia religiosi peragant
in propria domo vel in alia de prudenti Superioris arbitrio; saeculares
vero in Seminario, aut in alia pia vel religiosa domo ab Episcopo desi­
gnata. De peractis spiritualibus exercitiis Episcopus cert’or fiat testimonio
Superioris domus, in qua peracta fuerint; vel si de religiosis agatur, at­
testatione proprii Superioris maioris „ (can. ιουι).
899. Cf. can. 987 post num. 1348 (852) II.
900 (527). " Omnes tum saeculares tum religiosi ad ordines pro­
movendi per se ipsi vel per alios Episcopo aliive qui Episcopi hac in re
vices gerat, suum propositum ante ordinationem opportuno tempore ape­
riant „ {can. 992). Cf. can. 973 in num. 897 (521) //.
901. Cf can. 974 in num. 897 (522) II.
902. Cf. can. 958963 in num. 893 (519) II.
903 (523). “ Quilibet promovendus sive saecularis sive religiosus debet
praevium ac diligens examen subire circa ipsum ordinem suscipiendum. Pro­
movendi vero ad sacros ordines in aliis quoque de sacra theologia tractatio­
nibus periculum faciant. Episcoporum est statuere qua methodo, coram
quibus examinatoribus et quibus in tractationibus sacrae theologiae pro­
movendi periculum facere debeant „ {can. 996).
“ § i. Hoc examen sive pro clericis saecularibus sive pro religiosis
recipit loci Ordinarius qui iure proprio ordinat, aut dat dimissorias lit­
teras; qui tamen potest quoque, ex iusta causa, illud Episcopo ordina­
turo committere, qui id oneris suscipere velit. § 2. Episcopus alienum
subditum sive saecularem sive religiosum ordinans cum legitimis litteris
dimissoriis, quibus asseritur candidatum examinatum fuisse ad normam
§ i, et idoneum repertum, potest huic attestationi acquiescere, sed non
tenetur, et si pro sua conscientia censeat candidatum non esse idoneum,
eum ne promoveat „ (can. 997).
■
• Nemo sive saecularis sive religiosus ad primam tonsuram promovratut ante inceptum cursum theologicum. Firmo can. 975, subdiaconatus

DE ORDINE

199

ne conferatur, nisi exeunte tertio cursus theologici anno; diaconatus, nisi
incepto quarto anno; presbyteratus, nisi post medietatem eiusdem quarti
anni. Cursus theologicus peractus esse debet non privatim, sed in scholis ad
id institutis secundum studiorum rationem can. 1365 determinatam „ (can.
976). Cf. can. 97j in num. 909 (523) 11 et can. 1)65 in num. 700b" (385) /.
904 (525). “ In ordinationibus serventur temporum interstitia quibus
promoti in receptis ordinibus, secundum Episcopi praescriptum, sese exer­
ceant. Interstitia primam tonsuram inter et ostiariatum vel inter singulos
ordines minores prudenti Episcopi iudicio committuntur; acolythus vero
ad svbdiaconatum, subdiaconus ad diaconatum, diaconus ad presbytera­
tum ne antea promoveantur quam ..colythus unum saltem annum, subdia­
conus et diaconus tres saltem menses in suo quisque ordine fuerint ver­
sati, nisi necessitas aut utilitas Ecclesiae, iudicio Episcopi, aliud exposcat.
Nunquam tamtn, nisi de peculiari licentia Romani Pontificis, minores or­
dines cum subdiaconatu duove sacri ordines uno eodemque die, reprobata
quavis contraria consuetudine, conferantur : imo nec primam tonsuram
conferre licet una cum aliquo ex ordinibus minoribus, neque omnes or­
dines minores una simul „ (can. 975).
905. “ Ordines gradatim conferendi sunt ita ut ordinationes per
saltum omnino prohibeantur „ {can. )77).
4) Tempi is et locus sacrae ordinationis.

”*

906 (524). “ § i. Consecratio episcopalis conferri debet intra Missarum
solemnia, die dominico vel natalitio Apostolorum. §2. Ordinationes in sacris
celebrentur intra Missarum sollemnia sabbatis Quatuor Temporum, sab­
bato ante dominicam Passionis, et Sabbato Sancto. § 3. Gravi tamen causa
interveniente, Episcopus potest eas habere etiam quolibet die dominico
aut festo de praecepto. § 4. Prima tonsura quolibet die et hora conferri
potest; ordines minores singulis diebus dominicis et festis duplicibus, mane
tamen. § 5. Reprobatur consuetudo contra ordinationum tempora prae­
cedentibus paragraphes praescripta; quae servanda quoque sunt, cum
Episcopus latini ritus ordinat ex apostolico induito clericum ritus orien­
talis aut contra „ (can. 1006).
" Quoties ordinatio iteranda sit vel aliquis ritus supplendus, sive ab­
solute sive sub conditione, id fieri potest etiam extra ternpora et secreto „
(can. 1007). Cf. can. /008 in num. 895, II.
908. “ Ordinationes generales in cathedrali ecclesia, vocatis praesentibu^que ecclesiae canonicis, publice celebrentur; si autem in alio dioecesis
loco, praesente clero loci, dignior, quantum fieri poterit, ecclesia adeatur.
Non prohibetur autem Episcopus, iusta suadente causa, ordinationes par­
ticulares habere in aliis etiam ecclesiis, itemque in oratorio domus epi­
scopalis aut Seminarii aut religiosae domus. Prima tonsura et ordines
minores conferri possunt etiam in privatis oratoriis „ (can. 1009).

I

I

2‘JO

DE ORDINE

5) Aetas ad ordines sacros recipiendos.
909 (523). “ Subdiaconatus ne conferatur ante annum vicesimum pri­
mum completum; diaconatus ante vicesimum secundum completum; presby­
teratus ante vicesimum quartum completum „ (can. 97J).
910. Cf. can. gj8, § 1 in num. 904 (525) II.
911. “ Omnes ad maiores ordines promoti obligatione tenentur sacrae
communionis in ipsa ordinationis Missa recipiendae „ (can. ioof).
6) Titulus ad sacros ordines recipiendos.
912 (522). ° § i. Pro clericis saecularibus titulus canonicus est titulus
beneficii, coque deficiente, patrimonii aut pensionis. § 2. Hic titulus debet
esse et vere securus pro tota ordinandi vita et vere sufficiens ad congruam
eiusdem sustentationem, secundum normas ab Ordinariis pro diversis
locorum et temporum necessitatibus et adiunctis dandas „ (can. 979).
" Ordinatus in sacris, si titulum amittat, alium sibi provideat, nisi,
iudicio Episcopi, eius congruae sustentationi aliter cautum sit. Qui, citra
Apostolicum indultum, suum subditum in sacris sine titulo canonico scienter
ordinaverint aut ordinari permiserint, debent ipsi eorumque successores
eidem egenti alimenta necessaria praebere, donec congruae eiusdem su­
stentationi aliter provisum fuerit. Si Episcopus aliquem ordinaverit sine
titulo canonico cum pacto ut ordinatus non petat ab ipso alimenta, hoc
pactum omni vi caret „ (can. 980).
“ Si ne unus quidem ex titulis de quibus in can. 979, § 1, praesto
sit, suppleri potest titulo servitii dioecesis, et, in locis Sacrae Congrega­
tioni de Prop. Eide subiectis, titulo missionis, ita tamen ut ordinandus,
iureiurando interposito, se devoveat perpetuo dioecesis aut missionis ser­
vitio, sub Ordinarii loci pro tempore auctoritate. Ordinarius presbytero,
quem promoverit titulo servitii ecclesiae vel missionis, debet beneficium
vel officium vel subsidium, ad congruam eiusdem sustentationem suffi­
ciens, conferre „ (can. 981).
“ Pro regularibus titulus canonicus est solemnis religiosa professio
seu titulus, ut dicitur, paupertatis. Pro religiosis votorum simplicium
perpetuorum est titulus mensae communis, Congregationis aliusve similis,
ad normam costitutionum. Ceteri religiosi, etiam ad ordinationis titulum
quod attinet, iure saecularium reguntur „ (can. 982).
913. Cf. can. 987 post num. 1348 (852) II.
914. Cf. can. 991 in num. 894 (520) II.

7) Adnotatio et testimonium peractae ordinationis.
“ Expleta ordinatione, nomina singulorum ordinatorum ac ministri
ordinantis, locus et dies ordinationis notentur in peculiari libro in Curia
loci ordinationis diligenter custodiendo, et omnia singularum ordina-

DE MATRIMONIO
•

i

201

Z

tionuin documenta accurate serventur. Singulis ordinatis detur authen­
ticum ordinationis receptae testimonium; qui, si ab Episcopo extraneo
cum litteris dimissoriis promoti fuerint, illud proprio Ordinario exhibeant
pro ordinationis adnotatione in speciali libro in archivo servando „
(can. /oio).
“ Praeterea loci Ordinarius, si agatur de ordinatis e cleio saeculari,
aut Superior maior, si de religiosis ordinatis cum suis litteris dimisso­
riis, notitiam celebratae ordinationis uniuscuisque subdiaconi transmittat ad
parochum baptismi, qui id adnotet in suo baptizatorum libro ad normam
can. 470, § 2 „ (can. ion}. Cf. can. 4J0 in num. 234 Z/.
Quoad causas contra S. Ordinationem vid. in Cod. can. 1576, 19931998.

DE MATRIMONIO
1. - PRAEVIA AD MATRIMONII CELEBRATIONEM.
1) Sponsalia.

919 (534). “ § i. Matrimonii promissio sive unilateralis, sive bilate.
ralis seu sponsalitia, irrita est pro utroque foro, nisi facta fuerit per
scripturam subsignatam a partibus et vel a parocho aut loci Ordinario,
vel a duobus saltem testibus. § 2. Si utraque vel alterutra pars scribere
nesciat vel nequeat, ad validitatem id in ipsa scriptura adnotetur et alius
testis addatur qui cum parocho aut loci Ordinario vel duobus testibus,
de quibus in § 1, scripturam subsignet. § 3. At ex matrimonii promis­
sione, licet valida sit nec ulla iusta causa ab eadem implenda excuset,
non datur actio ad petendam matrimonii celebrationem ; datur tamen ad
reparationem damnorum, si qua debeatur „ (can. fo//). Quae est mixti
fori et non suspendit matrimonii celebrationem. (Coni. Pont. 2-3 iun. fi)i8
A. A. S. vol. X, pag. 343, IV, 1, 2).

2) Consensas parentum.

928 (568). “ Parochus graviter filiosfamilias minores hortetur ne
nuptias ineant, insciis aut rationaliter invitis parentibus; quod si abnue­
rint, eorum matrimonio ne assistat, nisi consulto prius loci Ordinario „
{can. 1034}.

I. - PRAEVIA AD MATRIMONII CELEBRATIONEM

202

3) Investigationes et publicationes.

(546). “ Antequam matrimonium celebretur, constare debet nihil
eius validae ac licitae celebrationi obsistere. In periculo mortis, si aliae
probationes haberi nequeant, sufficit, nisi contraria adsint indicia, affir­
matio iurata contrahentium, se baptizatos fuisse et nullo detineri impe­
dimento „ (can. 1019).
“ Parochus cui ius est assistendi matrimonio, opportuno antea tem­
pore. diligenter investiget num matrimonio contrahendo aliquid obstet.
I um sponsum tum sponsam etiam seorsum et caute interroget num ali­
quo detineantur impedimento, an consensum libere, praesertim mulier,
praestent, ct an in doctrina Christiana sufficienter instructi sint, nisi ob
personarum qualitatem haec ultima interrogatio inutilis appareat. Ordi­
narii loci est peculiares normas pro huiusmodi parochi investigatione
daic „ (can. /020}. Si sponsa vel sponsus inveniantur ignari doctrinae
Christianae, et renuant eam addiscere, non est locus eos respuendi a ma­
trimonio ad normam can. 1066. (Coni. Pont. 2-3 iun. 1918. A. A. S. vol. X,
pag. 345, IV, 3}. Cf. can. 1066 in num. 372 (581) II.
“ Nisi baptismus collatus fuerit in ipso suo territorio, parochus exi­
gat baptismi testimonium ab utraque parte, vel a parte tantum catholica,
si agatur de matrimonio contrahendo cum dispensatione ab impedimento
dispai itatis cultus. Catholici qui sacramentum confirmationis nondum re­
ceperunt, illud, antequam ad matrimonium admittantur, recipiant, si id
possint sine gravi incommodo „ (can. 102/).
“ Publice a parocho denuntietur inter quosnam matrimonium sit con­
trahendum „ (can. 1022}.
“ § i. Matrimoniorum publicationes fieri debent a parocho proprio.
§ 2. Si pars alio in loco per sex menses commorata sit post adeptam
pubertatem, parochus rem exponat Ordinario, qui pro sua prudentia vel
publicationes inibi faciendas exigat, vel alias probationes seu conjecturas
super status libertate colligendas praescribat. § 3. Si aliqua sit suspicio
de contracto impedimento, parochus etiam pro breviore commoratione
consulat Ordinarium, qui matrimonium ne permittat, nisi prius suspicio,
ad normam § 2, removeatur „ (cru/. 1023). Si pars post adeptam puber­
tatem plusquam per sex menses commorata fuerit in longissimis et dis­
sitis oris, a quibus ut habeatur regularis attestatio libertatis status lon­
gius tempus requiritur, cum tamen urgeat celebratio matrimonii, consu­
latur Ordinarius qui pro suo prudenti arbitrio, alias probationes, non
excluso luramento suppletorio, praescribere potest. (Coni. Pont. 2-3 iun.
1918. A. A. S. vol. X, pag. 34), IV, 4).
“ Publicationes ne liant pro matrimoniis quae contrahuntur cum di>pcnsationc ad impedimento disparitatis cultus aut mixtae religionis, nisi
loci Ordinarius pro sua prudentia, remoto scandalo, eas permittere op949

I.

PRAEVIA

AD

MATRIMONII

CELEBRATIONEM

203

portunum duxerit, dummodo apostolica dispensatio praecesserit et mentio
omittatur religionis partis non catholicae „ (can. 1026).
951 (548). “ Publicationes fiant tribus continuis diebus dominicis aliis­
que festis de praecepto in ecclesia inter Missarum sollemnia, aut inter
alia divina officia ad quae populus frequens accedat „ (can. 1024).
° Potest loci Ordinarius pro suo territorio publicationibus substituere
publicani, ad valvas ecclesiae paroecialis, aliusve ecclesiae, affixionem
nominum contrahentium per spatium saltem octo dierum, ita tamen ut, hoc
spatio, duo dies festi de praecepto comprehendantur „ (can. /02j).
952 Cf. can. 1024, 1025 in num. 951 (548) II.
(553). “ Omnes fideles tenentur impedimenta, si qua norint, pa­
rocho aut loci Ordinario, ante matrimonii celebrationem, revelare „ (ca­
non /02/).
954 (551). “ Loci Ordinarius proprius pro suo prudenti indicio po­
test ex legitima causa a publicationibus etiam in aliena dioecesi faciendis
dispensare. Si plures sint Ordinarii proprii, ille ius habet dispensandi,
in cuius dioecesi matrimonium celebratur; quod si matrimonium extra
proprias ineatur dioeceses, quilibet Ordinarius proprius dispensare po­
test „ (can. 1028).
“ Si alius parochus investigationem aut publicationes peregerit, de
harum exitu statim per authenticum documentum certiorem reddat paro­
chum, qui matrimonio assistere debet „ (can. /029).
“ Peractis investigationibus et publicationibus, parochus matrimonio ne
assistat, antequam omnia documenta necessaria receperit, et praeterea,
nisi rationabilis causa aliud postulet, tres dies decurrerint ab ultim i pu­
blicatione. Si intra sex menses matrimonium contractum non fuerit, pu­
blicationes repetantur, nisi aliud loci Ordinario videatur „ (can. royo).
" Exorto dubio de existenlia alienis impedimenti : i°) Parochus rem
accuratius investiget, interrogando sub iuramento duos saltem testes fide
dignos, dummodo ne agatur de impedimento ex cuius notitia infamia
partibus oriatur, et, si necesse fuerit, ipsas quoque partes. 2") Publica­
tiones peragat vel perficiat, si dubium ortum sit ante inceptas vel exple­
tas publicationes. 3' ) Matrimonio ne assistat, inconsulto Ordinario, si du­
bium adhuc superesse prudenter indicaverit. Detecto impedimento certo·'
1' ) Si impedimentum sit occultum, parochus publicationes peragat vel
absolvat, ct rem deferat, reticens nomina, ad loci Ordinarium vel ad
Sacram Poenitcntiariam ; 2") Si sit publicum et detegatur ante inceptas
publicationes, parochus ulterius ne procedat, donec impedimentum removeatm, etsi dispensationem pro foro conscientiae tantum obtentam norit;
si detegatui post primam aut secundam publicationem, parochus publi­
cationes perficiat et rem ad Ordinarium deferat. Demum si nullum de­
tectum fuerit impedimentum, nec dubium nec certum, parocnus, expletis
publicationibus, ad matrimonii celebrationem partes admittat „ (can. /031).
“ Matrimonio vagorum de quibus in can. 91. parochus, excepto casu
necessitatis, numquam assistat, nisi, re ad loci Ordinarium vel ad sacer-

204

η· ~ DE MATRIMONII natura

dotem ab eo delegatum delata, licentiam assistendi obtinuerit „ (can. 10J2).
“ Ne omittat parochus, secundum diversam personarum conditionem,
sponsos docere sanctitatem sacramenti matrimonii, mutuas coniugum obli­
gationes et obligationes parentum erga prolem ; eosdemque vehementer
adhortetur ut ante matrimonii celebrationem sua peccata diligenter con­
fiteantur, et sanctissimam Eucharistiam pie recipiant „ (can. rojj).
955 (583). Cf. can. 1045 in num. 1044 (675) II.

II. — MATRIMONII NATURA.
>
956 (556). " Christus Dominus ad sacramenti dignitatem evexit ipsum
contractum matrimonialem inter baptizatos. Quare inter baptizatos nequit
matrimonialis contractus validus consistere, quin sit eo ipso sacramen­
tum „ (can. 1012).
“ Matrimonii finis primarius est procreatio atque educatio prolis; se­
cundarius mutuum adiutorium et remedium concupiscentiae. Essentiales
matrimonii proprietates sunt unitas ac indissolubilitas, quae in matrimonio
christiano peculiarem obtinent firmitatem ratione sacramenti „ (can. rorj).
“ Matrimonium gaudet favore iuris; quare in dubio standum est pro
valore matrimonii, donec contrarium probetur, salvo praescripto can. 1127 „
(can. 1014). Cf. can. //27 in num. 980 (571 not. 7) II.
“ Baptizatorum matrimonium regitur iure non solum divino, sed etiam
canonico, salva competentia civilis potestatis circa mere civiles eiusdem
matrimonii eftectus „ (can. ιοι6).
9
(557). “ Matrimonium baptizatorum validum dicitur ratum, si
nondum consummatione completum est; ratum et consummatum, si inter
coniuges locum habuerit coniugalis actus, ad quem natura sua ordinatur
contractus matrimonialis et quo coniuges fiunt una caro. Celebrato ma­
trimonio, si coniuges simul cohabitaverint, praesumitur consummatio, do­
nec contrarium probetur. Matrimonium inter non baptizatos valide cele­
bratum, dicitur legitimum. Matrimonium invalidum dicitur putativum, si
in bona fide ab una saltem parte celebratum fuerit, donec utraque pars
de eiusdem nullitate certa evadat „ (can. 1015).
‘‘ Nonnisi ex gravissima et urgentissima causa et ab ipso loci Ordi­
nario, excluso Vicario Generali sine speciali mandato, permitti potest ut
matrimonium conscientiae ineatur, idest matrimonium celebretur omissis
denuntiationibus et secreto, ad normam canonum 1105. 1107 „ (can. rrof).
Cf. can. no^ 1106 in Cod. et in num. 1540 (496) I.
“ Matrimonium conscientiae non est adnotandum in consueto matri­
moniorum ac baptizatorum libro, sed in peculiari libro servando in se­
creto Curiae archivo de quo in can. 379 „ (can. /Z07). Cf. can.
in
num. 215, II, pag. 104 hui. Supp.
959. Cf. can. iorj in num. 956 (556) II.

III.

-

TEMPUS,

LOCUS

IT

RITUS CELEBRATIONIS MATRIMONII

20 5

(559)· “ Matrimonium facit partium consensus inter personas iure ha­
biles legitime manifestatus; qui nulla humana potestate suppleri valet. Con­
sensus matrimonialis est actus voluntatis quo utraque pars tradit et
acceptat ius in corpus, perpetuum et exclusivum, in ordine ad actus per se
aptos ad prolis generationem „ (can. fo8i).
“ Ut matrimonialis consensus haberi possit, necesse est ut contra­
hentes saltem non ignorent matrimonium esse societatem permanentem
inter virum et mulierem ad filios procreandos. Haec ignorantia post pu­
bertatem non praesumitur „ (can. 1082).
962 (565). “ Internus animi consensus semper praesumitur confor­
mis verbis vel signis in celebrando matrimonio adhibitis. /\t si alterutra
vel utraque pars positivo voluntatis actu excludat matrimonium ipsum,
aut omne ius ad coniugalem actum, vel essentialem aliquam matrimonii
proprietatem, invalide contrahit „ (can. 1086).
963 (561). “ Ad matrimonium valide contrahendum necesse est ut
contrahentes sint praesentes sive per se ipsi sive per procuratorem. Sponsi
matrimonialem consensum exprimant verbis; nec aequipollentia signa adhi­
bere ipsis licet, si loqui possint „ (can. 1088).
“ Matrimonio per procuratorem vel per interpretem contrahendo pa­
rochus ne assistat, nisi adsit iusta causa et de authenticitate mandati vel
de interpretis fide dubitari nullo modo liceat, habita, si tempus suppetat.
Ordinarii licentia „ (can. ioyi).
964 (562). “ Conditio semel apposita et non revocata: i°) Si sit de
futuro necessaria vel impossibilis vel turpis, sed non contra matrimonii
substantiam, pro non adiecta habeatur; 20) Si «le futuro contra matri­
monii substantiam, illud reddit invalidum; 30) Si de futuro licita, valorem
matrimonii suspendit; 40) Si de praeterito vel de praesenti, matrimonium
erit validum vel non, prout id quod conditioni subest, exsistit vel non „
(can. toy?).
969. Cf. can. 1012 in num. 956 (556) II.
975. Cf. can. rojj in num. 955 (583) II.

III. — TEMPUS, LOCUS
ET RITUS CELEBRATIONIS MATRIMONII.

976 (>82). “ Matrimonium quolibet anni tempore contrahi potest.
Sollemnis tantum nuptiarum benedictio vetatur a prima dominica Adven­
tus usque ad diem Nativitatis Domini inclusive, et a feria IV Cinerum
usque dd dominicam Paschatis inclusive. Ordinarii tamen locorum pos­
sunt, salvis legibus liturgicis, etiam praedictis temporibus eam permittere
ex iusta causa, monitis sponsis ut a nimia pompa abstineant „ (can. cio8).
“ Matrimonium inter catholicos celebretur in ecclesia paroeciali; in
alia autem ecclesia vel oratorio sive publico sive semi-publico, nonnisi de

2o6

IV. - CELEBRATI MATRIMONII ADNOTATIO

licentia Ordinarii loci vel parochi celebrari poterit. Matrimonium in ae­
dibus privatis celebrari Ordinarii locorum in extraordinario tantum ali­
quo casu et accedente semper iusta ac rationabili causa permittere pos­
sunt; sed in ecclesiis vel oratoriis sive Seminarii sive religiosarum, Or­
dinarii id ne permittant, nisi urgente necessitate, ac opportunis adhibitis
cautelis. Matrimonia vero inter partem catholicam et partem acatholicam
extra ecclesiam celebrentur; quod $i Ordinarius prudenter indicet id ser­
vari non posse quin graviora oriantur mala, prudenti eius arbitrio com­
mittitur hac super re dispensare, firmo tamen praescripto can. 1102, §2 „
(can. 1109}.
“ Extra casum necessitatis, in matrimonii celebratione serventur ri­
tus in libris ritualibus ab Ecclesia probatis praescripti aut laudabilibus
consuetudinibus recepti „ (can. 1100).
(665, 582). * Parochus curet ut sponsi benedictionem sollemnem ac­
cipiant, quae dari eis potest etiam postquam diu vixerint in matrimonio,
sed solum in Missa, servata speciali rubrica et excepto tempore feriato.
Sollemnem benedictionem ille tantum sacerdos per se ipse vel per alium
dare potest, qui valide et licite matrimonio potest assistere „ (can. 1101}.
(640). " § i. In matrimoniis inter partem catholicam et partem acatholi­
cam interrogationes de consensu fieri debent secundum praescriptum
can. 1095, § L n· 3- § 2- Sed omnes sacri ritus prohibentur; quod si ex
hac prohibitione graviora mala praevideantur, Ordinarius potest aliquam
ex consuetis ecclesiasticis caerimoniis, exclusa semper Missae celebra­
tione, permittere „ (can. ποή. Cf. can. 1095 in num. 1028 (648) II.

IV. — CELEBRATI MATRIMONII ADNOTATIO.
“ Celebrato matrimonio, parochus vel qui eius vices gerit, quam­
primum describat in libro matrimoniorum nomina coniugum ac testium,
locum et diem celebrati matrimonii atque alia secundum modum in libris
ritualibus et a proprio Ordinario praescriptum; idque licet alius sacer­
dos vel a se vel ab Ordinario delegatus matrimonio adstiterit. Praeterea,
ad normam can. 470, § 2, parochus in libro quoque baptizatorum adnotet coniugem tali die in sua paroecia matrimonium contraxisse. Quod si
coniux alibi baptizatus fuerit, matrimonii parochus notitiam initi contra­
ctus ad parochum baptismi sive per se sive per Curiam Episcopalem
transmittat, ut matrimonium in baptizatorum librum referatur. Quoties
matrimonium ad normam can. 1098 contrahitur, sacerdos, si eidem ad­
stiterit, secus testes tenentur in solidum cum contrahentibus curare
ut initum coniugium in praescriptis libris quamprimum adnotetur w
(can. iioj). Cf can. 470 in num. 234, II ct can. /098 in num. 1028
(648) //.

Μ·ΚΚ

V.

-

MATRIMONII

PROPRIETATES

207

V. — MATRIMONII PROPRIETATES.
977 (569). Cf. can. 10fj in num. 956 (556) //.
978 (570). Cf can. ioij in num. 956 1556) II.
“ Matrimonium validum ratum et consummatum nulla humana pote­
state nullaque causa, praeterquam morte, dissolvi potest „ (can. τιι8).

i) Dissolutio matrimonii rati cl non consummati.
979 (571). “ Matrimonium non consummatum inter baptizatos vel
inter partem baptizatam et partem non baptizatam, dissolvitur tum ipso
iure per sollemnem professionem religiosam, tum per dispensationem a
Sede Apostolicam ex i usta causa concessam, utraque parte rogante vel
alterutra, etsi altera sit invita „ (can. 1119). De bimestri concesso coniu­
gibus in antiquo iure ad deliberandum, utrum amplecti velint, necne re- .
ligionem, ibique sollemnem professionem emittere, ius novum silet.
2) Solutio matrimonii legitimi.

“ Legitimum inter non baptizatos matrimonium, licet consummatum,
solvitur in favorem fidei ex privilegio Paulino. Hoc privilegium non obti­
net in matrimonio inter partem baptizatam et partem non baptizatam
inito cum dispensatione ab impedimento disparitatis cultus „ (can. 1120).
980 (571 not. 7). “ Antequam coniux conversus et baptizatus novum
matrimonium valide contrahat, debet, salvo praescripto can. 1125, par­
tem non baptizatam interpellare: i°) An velit et ipsa converti ac bapti­
smum suscipere. 2U) An saltem velit secum cohabitare pacifice sine con­
tumelia Creatoris. Hae interpellationes fieri semper debent, nisi Sedes
Apostolica aliud declaraverit „ (can. 1121}. Cf. inf. can. 1125.
“ Interpellationes fiant regulariter, forma saltem summaria et extraiudiciali, de auctoritate Ordinarii coniugis conversi, a quo Ordinario con­
cedendae sunt quoque coniugi infideli, si quidem eas petierit, induciae ad
deliberandum, eo tamen monito, fore ut, induciis inutiliter praeterlapsis,
responsio praesumatur negativa. Interpellationes etiam privatim factae ab
ipsa parte conversa, valent, imo sunt etiam licitae, si forma superius
praescripta servari nequeat; hoc tamen in casu de ipsis, pro foro externo,
constare debet duobus saltem testibus vel alio legitimo probationis modo „
(can. //22).
“ Si interpellationes ex declaratione Sedis Apostolicae omissae fue­
rint, aut si infidelis eisdem negative responderit expresse vel tacite, pars
baptizata ius habet novas nuptias cum persona catholica contrahendi,
nisi ipsa post baptismum dederit parti non baptizatae iustam discedendi
causam „ (can. 1123}.
“ Coniux fidelis, licet post susceptum baptismum denuo matrimonia-

2'38

V.

MATRIMONII PROPRIETATES

liter cum parte infideli vixerit, ius tamen novas celebrandi nuptias cum
persona catholica non amittit, ideoque potest hoc iure uti, si coniux infi­
delis, mutata voluntate, postea discedat sine iusta causa, vel iam non
cohabitet pacifice sine contumelia Creatoris „ (can. 1124).
" Ea quae matrimonium respiciunt in constitutionibus Pauli III Aliitudo, i° lun. 1537; S. Pii V Romani Pontificis, 2 Aug. 1571; Gregorii
XIII Populis, 25 lan. 1585, quaeque pro peculiaribus locis scripta sunt,
ad alias quoque regiones in eisdem adiunctis extenduntur „ (can. infi.
" Vinculum prioris coniugii, in infidelitate contracti, tunc tantum sol­
vitur, cum pars fidelis reapse novas nuptias valide iniverit „ (can. /126).
u In re dubia privilegium fidei gaudet favore iuris „ (can.
3) Separatio tori, mensae et habitationis.

981 (572). “ Coniuges servare debent vitae coniugalis communionem,
nisi iusta causa eos excuset „ (can. 1128).
(573)· “ Propter coniugis adulterium, alter coniux, manente vinculo,
ius habet solvendi, etiam in perpetuum, vitae communionem, nisi in cri­
men consenserit, aut eidem causam dederit, vel illud expresse aut tacite
condonaverit, vel ipse quoque idem crimen commiserit. Tacita condona­
tio habetur, si coniux innocens, postquam de crimine adulterii certior
factus est, cum altero coniuge sponte, maritali affectu, conversatus fuerit;
praesumitur vero nisi sex intra menses coniugem adulterum expulerit
vel dereliquerit, aut legitimam accusationem fecerit „ (can. /129).
(575)· “ Coniux innocens, sive iudicis sententia sive propria auctori,
tate legitime discesserit, nulla unquam obligatione tenetur coniugem adul­
terum rursus admittendi ad vitae consortium; potest autem eundern ad­
mittere aut revocare, nisi ex ipsius consensu ille statum matrimonio
contrarium susceperit „ (can. ujd).
* Si alter coniux sectae acatholicae nomen dederit; si prolem acatholice educaverit; si vitam criminosam et ignominiosam ducat; si grave
seu animae seu corporis periculum alteri facessat; si saevitiis vitam
communem nimis difficilem reddat, haec aliaque id genus, sunt pro
altero coniuge totidem legitimae causae discedendi, auctoritate Ordinarii
loci, et etiam propria auctoritate, si de eis certo constet, et periculum sit
in mora. In omnibus his casibus, causa separationis cessante, vitae con­
suetudo restauranda est; sed si separatio ab Ordinario pronuntiata fuerit
ad certum incertumve tempus, coniux innocens ad id non obligatur, nisi
ex decreto Ordinarii vel exacto tempore „ (can. /zjz).
982. “ Instituta separatione, filii educandi sunt penes coniugem in­
nocentem, et si alter coniugum sit acatholicus, penes coniugem catholicum. nisi in utroque casu Ordinarius pro ipsorum filiorum bono, salva
semper eorumdem catholica educatione, aliud decreverit „ (can. 1132}.

1

VI.

209

EFFECTUS MATRIMONII

<
VI. — EFFECTUS MATRIMONII.

.
i

)

" Ex valido matrimonio enascitur inter coniuges vinculum natura sua
perpetuum et exclusivum; matrimonium praeterea Christianum coniugibus non ponentibus obicem gratiam confert „ (can. mo).
“ Utrique coniugi ab ipso matrimonii initio aequum ius et officium
est quod attinet ad actus proprios coniugalis vitae „ (can. m/).
“ Nisi iure speciali aliud cautum sit, uxor, circa canonicos effectus4
particeps efficitur status mariti „ (can. m2). Cf. can. mj in num. 671
(371) /·
“ Legitimi sunt filii concepti aut nati ex matrimonio valido vel pu­
tativo, nisi parentibus ob solemnem professionem religiosam vel susce­
ptum ordinem sacrum prohibitus 'empore conceptionis fuerit usus matri­
monii antea contracti „ (can. 1114).
“ Pater is est quem iustae nuptiae -demonstrant, nisi evidentibus ar­
gumentis contrarium probetur. Legitimi praesumuntur filii qui nati sunt
saltem post sex menses a die celebrati matrimonii, vel intra decem menses a die dissolutae vitae coniugalis „ (can. mf).
“ Per subsequens parentum matrimonium sive verum sive putativum,
sive noviter contractum sive convalidatum, etiam non consummatum, le­
gitima efficitur proles, dummodo parentes habiles exstiterint ad matri­
monium inter se contrahendum tempore conceptionis, vel praegnationis,
vel nativitatis „ (can. m6).
“ Filii légitimât! per subsequens matrimonium, ad effectus canonicos
quod attinet, in omnibus aequiparantur legitimis, nisi aliud expresse
cautum fuerit „ (can. my).

VII. — IMPEDIMENTA MATRIMONII.
1) Impedimenta in genere.

984 (584). " Omnes possunt contrahere matrimonium, qui a iure non
prohibentur „ (can. tojf).
“ Impedimentum impediens continet gravem prohibitionem contrahendi
matrimonium; quod tamen irritum non redditur si, non obstante impe­
dimento, contrahatur. Impedimentum dirimens et graviter prohibet ma­
trimonium contrahendum, et impedit quominus valide contrahatur. Quam­
quam impedimentum ex una tantum parte se habet, matrimonium tamen
reddit aut illicitum aut invalidum „ (can. /oj6).
u Publicum censetur impedimentum quod probari in foro externo po­
test; secus est occultum „ (can. ropy).
* Supremae tantum auctoritatis ecclesiasticae est authentice declarare

u

210

VII.

IMPEDIMENTA MATRIMONII

quandonam ius divinum matrimonium impediat vel dirimat. Eidem su­
premae auctoritati privative ius est alia impedimenta matrimonium im­
pedientia vel dirimentia pro baptizatis constituendi per modum legis sive
universalis sive particularis „ (crtw. roj8).
" Ordinarii locorum omnibus in suo territorio actu commorantibus
et suis subditis etiam extra fines sui territorii vetare possunt matrimonia
in casu peculiari, sed ad tempus tantum, iusta de causa eaque perdu­
rante. Vetito clausulam irritantem una Sedes Apostolica addere potest „
(can. fojy).
“ Praeter Romanum Pontificem, nemo potest impedimenta iuris eccle­
siastici sive impedientia sive dirimentia abrogare, aut illis derogare;
item nec in eisdem dispensare, nisi iure communi vel speciali induito a
Sede Apostolica haec potestas concessa fuerit „ (can. 1040).
11 Consuetudo novum impedimentum inducens aut impedimentis exsi­
stentibus contraria reprobatur „ (can. 1041).
u Impedimenta alia sunt gradus minoris alia maioris. Impedimenta
gradus minoris sunt: i°) Consanguinitas in tertio gradu lineae collate­
ralis; 20) Affinitas in secundo gradu lineae collateralis ; 30) Publica ho­
nestas in secundo gradu; 40) Cognatio spiritualis; 50) Crimen ex adul­
terio cum promissione vel attentatione matrimonii etiam per civilem tan­
tum actum. Impedimenta maioris gradus alia sunt omnia „ (can. 1042).
Si quae matrimonia nulla sint ex capite impedimentorum a novo Co­
dice abrogatorum, non fiunt valida per ipsam novi Codicis promulgatio­
nem, sed etiam post promulgationem indigent dispensatione, sanatione etc.
(Coni. Poni. 2-j iun. 14/8. A. A. S. vol. X, pag. 346, IV, 7. Cfr. can. 4,
Norm. Gen. et can. 10 in num. 210 (90) I).
Cognatio vero spiritualis contracta ante publicationem novi Codicis
ex confirmatione, post eiusdem Codicis promulgationem desinit esse im­
pedimentum matrimonii, sed non cessat quoad omnes effectus (Coni. Pont.
2-j iun. 1(418. A. A. S. vol. X, pag. 346, IV, 8).

2) Impedimenta impedientia.

986 (588). “ Impedimenta impedientia tria hodie numerantur, idest:
votum, mixta religio et, aliquibus in locis, cognatio legalis. De mixta re­
ligione agitur in num 1016 (636) II.
987 (589). Cf. can. rojy in num. 984 (584) II.
988 (59°)· ζ/· caH- Ir°8 ,M nu,n· 976 (582) N.
989 (591) . Cf can. 1017 in num. 919 (534) II.
990 (592) . “ Matrimonium impedit votum simplex virginitatis, casti·
tatis perfectae, non nubendi, suscipiendi ordines sacros et amplectendi
statum religiosum „ (can. 1058. § /).
" Nullum votum simplex irritat matrimonium, nisi irritatio speciali
Sedis Apostolicae praescripto pro aliquibus statuta fuerit „ (can. /o;8, §2).
“In iis regionibus ubi lege civili legalis cognatio, ex adoptione orta,

VII. - IMPEDIMENTA MATRIMONII

211

nuptias reddit illicitas, iure quoque canonico matrimonium illicitum est,,
(frtW. IO))).
991. Cf can. 1040 in num. 984 (584) II et can. 1043, 1044 et 1045 in
num. 1044 (675) II.

3) Impedimenta dirimentia.
(606). Impedimenta dirimentia in Codice tresdecim numerantur,
scilicet: i°) Aetas (can. fo6y); 20) Impotentia (can. /o6S); 30) Ligamen
(can. 1069); 40) Cultus disparitas (can. /oyo); 50) Ordo sacer (can. toy 2);
6°) Voturn (can. /oyj)·, f) Raptus (can. /074); 8°) Crimen (can. foyf);
9") Consanguinitas (can. roy6); io°) Affinitas (can. ioyy)', n°) Publica
honestas (can. royS); 12") Cognatio spiritualis (can. royiy); 13') Cognatio
legalis (can. 1080). (Cf. cap. IV, tit. VII, lib. Ill Cod.).
His addi possunt error, vis et metus, conditio et clandestinitas, quae
etiam hodie, si verificentur ad normam iuris, reddunt, ut antea, invali­
dum matrimonium. (Cf. can. ioSj, io8y, 1092, 101)4 seqq.). Non est ne
cesse jjt agatur de amentibus, nam ex can. 88, § 3, quotquot usu ratio­
nis sunt habitu destituti assimilantur infanti
994 (647). “ Vir ante decimum sextum aetatis annum completum
mulier ante decimum quartum item completum, matrimonium validum
inire non possunt. Licet matrimonium post praedictam aetatem contra­
ctum validum sit, curent tamen animarum pastores ab eo avertere iuvenes
ante aetatem, qua, secundum regionis receptos mores, matrimonium iniri
solet „ (can. io6y).
(666). “ Impotentia antecedens et perpetua, sive ex parte viri sive ex
parte mulieris, sive alteri cognita sive non, sive absoluta sive relativa,
matrimonium ipso naturae iure dirimit. Si impedimentum impotentiae
dubium sit, sive dubio iuris sive dubio facti, matrimonium non est impe­
diendum. Sterilitas matrimonium nec dirimit nec impedit „ (can. 1068).
996 (645). “ § i. Invalide matrimonium attentat qui vinculo tenetur
prioris matrimonii, quanquam non consummati, salvo privilegio fidei.
§ 2. Quamvis prius matrimonium sit irritum aut solutum qualibet ex
causa, non ideo licet aliud contrahere, antequam de prioris nullitate
aut solutione legitime et certo constiterit „ (can. 10(19).
997 (611). “§ i. In linea recta consanguinitatis matrimonium irri­
tum est inter omnes ascendentes et descendentes tum legitimos tum na­
turales. § 2. In linea collaterali irritum est usque ad tertium gradum in­
clusive, ita tamen ut matrimonii impedimentum toties tantum multiplicetur
quoties communis stipes multiplicatur. § 3. Nunquam matrimonium per­
mittatur, si quod subsit dubium num partes sint consanguineae in aliquo
gradu lineae rectae aut in primo gradu lineae collateralis „ (can. ioy6).
“ Consanguinitas computatur per lineas et gradus. In linea recta tot
sunt gradus quot generationes, seu quot personae, stipite dempto. In li­
nea obliqua, si tractus uterque sit aequalis, tot sunt gradus quot gene­
993

212

Vil.

IMPEDIMENTA MATRIMONII

rationes in uno tractu lineae; si duo tractus sint inaequales, tot gradus
quot generationes in tractu longiore,, (can. 96).
1002 (622). “ Affinitas in linea recta dirimit matrimonium in quoli­
bet gradu; in linea collaterali usque ad secundum gradum inclusive. Affini·
tatis impedimentum multiplicatur: 1') Quoties multiplicatur impedimentum
consaguinitatis a quo procedit; 2") Iterato successive matrimonio cum
consanguineo coniugi defuncti „ (can. rojj}. Si copula illicita et occulta
praecess rit nativitatem nubendae, de qua dubitari possit an sit filia vel
soror alterius partis servetur praescriptum can. 1076, § 3. (Coni. Pont.
2-3 iun. /8<;8. A. A. S. vol. X, fag. 346, IΓ, 3. Cf. can. 1076 in'mon.
997 (61 r) II.
" Affinitas oritur ex matrimonio sive rato tantum, sive rato et con­
summato. Viget inter virum dumtaxat et consanguineos mulieris, itemque mulierem inter et viri consanguineos. Ita computatur ut qui sunt
consanguinei viri, iidem in eadem linea et gradu sint affines mulieris, et
viceversa „ (can. 97).
1009 (617). * Ea tantum spiritualis cognatio matrimonium irritat, de
qua in can. 768 „ (can. Z079).
“ Ex baptismo spiritualem cognationem contrahunt cum baptizato
baptizans et patrinus „ (can. 768).
Cognatio spiritualis quae oritur ex confirmatione non est impedi­
mentum dirimens. CJ. can. 797 in mini. 494, II.
1011 (619). “ Qui lege civili inhabiles ad nuptias inter se ineundas
habentur ob cognationem legalem ex adoptione ortam, nequeunt vi iuris
canonici matrimonium inter se valide contrahere „ (can. /080).
1014 (628). “ Impedimentum publicae honestatis oritur ex matrimonio
invalido, sive consummato sive non, et ex publico vel notorio concubinatu;
et nuptias dirimit in primo et secundo gradu lineae rectae inter virum
et consanguineas mulieris ac viceversa „ (can. 1078).
1015 (609). " Invalide matrimonium attentant clerici in sacris ordini­
bus constituti „ (can. 1072).
" Item invalide matrimonium attentant religiosi qui vota solemnia
professi sint, aut vota simplicia, quibus ex speciali Sedis Apostolicae
praescripto vis addita sit nuptias irritandi „ (can. 1073}.
“ Clerici in maioribus ordinibus constituti a nuptiis arcentur et ser­
vandae castitatis obligatione ita tenentur, ut contra eamdem peccantes
sacrilegii quoque rei sint, salvo praescripto can. 214, §1. — Clerici mi­
nores possunt quidem nuptias inire, sed nisi matrimonium fuerit nullum
vi aut metu eisdem incusso, ipso iure e statu clericali decidunt. — Coniugatus qui sine dispensatione apostolica ordines maiores, licet bona
fide, suscepit, ab eorumdem ordinum exercitio prohibetur ,, (can. 132).
“ § i Clericus qui metu gravi coactus ordinem sacrum recepit nec
postea, remoto metu, eandem ordinationem ratam habuit saltem tacite
per ordinis exercitium, volens tamen per talem actum obligationibus
clericalibus se subiicere, ad statum laicalem, legitime probata coactione

VIL - IMPEDIMENTA MATRIMONII

213

et ratihabitionis defectu, sententia iudicis redigatur, sine ullis coeliba­
tus ac horarum canonicarum obligationibus „ (can. 214}.
1016 (636). “ Nullum est matrimonium contractum a persona non baptizata cum persona baptizata in Ecclesia catholica vel ad eandem ex
haeresi aut schismate conversa. Si pars tempore contracti matrimonii
tamquam baptizata communiter habebatur aut eius baptismus erat du­
bius, standum est, ad normam can. 1014, pro valore matrimonii, donec
certo probetur alteram partem baptizatam esse, alteram vero non bapti­
zatam „ (can. 7070). Cf. can. 1014 in num. 956 (556) //.
" Quae de 'mixtis nuptiis in canonibus 1060-1064 praescripta sunt,
applicari quoque debent matrimoniis quibus obstat impedimentum disparitatis cultus ,, (can. /oyi}.
Severissime Ecclesia ubique prohibet ne matrimonium ineatur inter
duas personas baptizatas, quarum altera sit catholica, altera vero sectae
haereticae seu schismaticae adseripta; quod si adsit perversionis pericu­
lum coniugis catholici et prolis, coniugium ipsa etiam lege divina
veI
tatur „ (can. 7060).
“ Ecclesia super impedimento mixtae religionis non dispensat, nisi;
ic) Urgeant iustae ac graves causae; 20) Cautionem praestiterit coniux
acatholicus de amovendo a coniuge catholico perversionis periculo, et
uterque coniux de universa prole catholice tantum baptizanda et edu­
canda; 3") Moralis habeatur certitudo de cautionum implemento. Cautio­
nes regulariter in scriptis exigantur ,, (can. 1061).
“ Coniux catholicus obligatione tenetur conversionem coniugis acatholici prudenter curandi „ (can. 7062).
*
_
»
“ Etsi ab Ecclesia obtenta sit dispensatio super impedimento mixtae
religionis, coniuges nequeunt, vel ante vel post matrimonium coram Ec­
clesia initum, adire quoque, sive per se sive per procuratorem, mini­
strum acatholicum uti sacris addictum, ad matrimonialem consensum
praestan Ium vel renovandum. Si parochus certe noverit sponsos hanc
legem violaturos esse vel iam violasse, eorum matrimonio ne assistat,
nisi ex gravissimis causis, remoto scandalo et consult^ prius Ordina­
rio. Non improbatur tamen quod, lege civili iubente, coniuges se sistant
etiam coram ministro acatholico, officialis civilis tantum munere fungente,
idque ad actum civilem dumtaxat explendum, effectuum civilium gratia „
(can. 7o6j).
“ Ordinarii aliique animarum pastores: i°) Fideles a mixtis nuptiis,
quantum possunt, absterreant; 2") Si eas impedire non valeant, omni
studio curent ne contra Dei et Ecclesiae leges contrahantur; 30) Mixtis
nuptiis celebratis sive in proprio sive in alieno territorio, sedulo invigilent
ut coniuges promissiones factas fideliter impleant; 40) Assistentes matri­
monio servent praescriptum can. 1102 „ (can. /064). Cf. can. 1102 in
num. 976 (582) II.
1017 (632). ' Valide contrahere nequeunt matrimonium : i°) Qui, per
durante eodem legitimo matrimonio, adulterium inter se consummarunt

214

VIII.

FORMA CELEBRATIOMIS MATRIMONII

et fidem sibi mutuo dederunt de matrimonio ineundo vel ipsum matri­
monium, etiam per civilem tantum actum, attentarunt; 2°) Qui perdu­
rante pariter eodem legitimo matrimonio, adulterium inter se consum.
marunt eorumque alter coniugicidium patravit; 30) Qui mutua opera
physica vel morali, etiam sine adulterio, mortem coniugi intulerunt „
(can. royj).
1022 (607). “ Error circa personam invalidum reddit matrimonium.
Error circa qualitatem personae, etsi det causam contractui, matrimo­
nium irritat tantum: i°) Si error qualitatis redundet in errorem perso­
nae; 20) Si persona libera matrimonium contrahat cum persona quam
liberam putat, cum contra sit serva, servitute proprie dicta „ (can. io8f).
" Simplex error circa matrimonii unitatem vel indissolublitatem aut
sacramentalem dignitatem, etsi det causam contractui, non vitiat consen­
sum matrimonialem „ (can. /084).
“ Scientia aut opinio nullitatis matrimonii consensum matrimonialem
necessario non excludit ,, (can. /o8j). Conf. can. 1082 in num. 959
(559) U1023 (644). “ Invalidum quoque est matrimonium initum ob vim vel
metum gravem ab extrinseco et iniuste incussum, a quo ut quis se libe­
ret, eligere cogatur matrimonium. Nullus alius metus, etiamsi det causam
contractui, matrimonii nullitatem secumfert „ (can. 1087).
1024 (669), “ Inter virum raptorem et mulierem, intuitu matrimonii
raptam, quandiu in potestate raptoris manserit, nullum potest consistere
matrimonium. Quod si rapta, a raptore separata et in loco tuto ac libero
constituta, illum in virum habere consenserit, impedimentum cessat. Quod
ad matrimonii nullitatem attinet, raptui par habetur violenta retentio mu­
lieris, cum nempe vir mulierem in loco ubi ea commoratur vel ad quem
libere accessit, violenter intuitu matrimonii detinet „ (can. 1074).

VIII. — FORMA CELEBRATIONIS MATRIMONII.
*

1028 (648). “ Ea tantum matrimonia valida sunt quae contrahuntur
coram parocho, vel loci Ordinario, vel sacerdote ab alterutro delegato et
duobus saltem testibus, secundum tamen regulas expressas in canonibus
qui sequuntur, et salvis exceptionibus de quibus in can. 1098, 1099 „
(can. 1094). Cf. inf. can. 1098, 1099.
“ § i. Parochus et loci Ordinarius valide matrimonio assistunt: i0) A
die tantummodo adeptae canonicae possessionis beneficii ad normam can.
334» § 3’ *444» §
ve^ *n’1· °^c'b nisi Per sententiam fuerint excommuni­
cat! vel interdicti vel suspensi ab officio aut tales declarati ; 20) Intra fines
dumtaxat sui territorii; in quo matrimoniis nedum suorum subditorum,
sed etiam non subditorum valide assistunt; 30) Dummodo neque vi neque
metu gravi constricti requirant excipiantque contrahentium consensum.

VIII. - FORMA CELEBRATIONIS MATRIMONII

2I5
§ 2. Parochus et loci Ordinarius qui matrimonio possunt valide assistere,
possunt quoque alii Sacerdoti licentiam dare ut intra fines sui territorii
matrimonio valide assistat „ (can. 1095). Cf. can. jjj in num. 203, //
(Î056, I) et can. 1444 in num. 191, fag. 84 hui. Suj>f>.
“ Licentia assistendi matrimonio concessa ad normam can. 1095, § 2,
dari expresse debet sacerdoti determinato ad matrimonium determinatum,
exclusis quibuslibet delegationibus generalibus, nisi agatur de vicariis
cooperatoribus pro paroecia cui addicti sunt; secus irrita est. Parochus
vel loci Ordinarius licentiam ne concedat, nisi expletis omnibus quae
ius constituit pro libertate status comprobanda „ (can. 1096).
a Parochus autem vel loci Ordinarius matrimonio licite assistunt:
i°) Constito sibi legitime de libero statu contrahentium ad normam iuris ;
20) Constito insuper de domicilio vel quasi-domicilio vel menstrua com­
moratione aut, si de vago agatur, actuali commoratione alterutrius con­
trahentis in loco matrimonii; 30) Habita, si conditiones deficiant de qui­
bus n. 2, licentia Parochi vel Ordinarii domicilii vel quasi-domicilii aut
menstruae commorationis alterutrius contrahentis, nisi vel de vagis actu
itinerantibus res sit qui nullibi commorationis sedem habent, vel gra­
vis necessitas intercedat quae a licentia petenda excuset. In quplibet casu
pro regula habeatur ut matrimonium coram sponsae parocho celebretur,
nisi iusta causa excuset; matrimonia autem catholicorum mixti ritus, nisi
aliud particulari iure cautum sit, in ritu viri et coram eiusdem parocho
sunt celebranda. Parochus qui sine licentia iure requisita matrimonio
assistit, emolumenta stolae non facit sua, eaque proprio contrahentium
parocho remittat „ (can. 1097).
“ Si haberi vel adiri nequeat sine gravi incommodo Parochus vel
Ordinarius vel sacerdos delegatus qui matrimonio assistant ad normam
canonum 1095, 1096 : i°) In mortis periculum validum et licitum est ma­
trimonium contractum coram solis testibus; et etiam extra mortis peri­
culum, dummodo prudenter praevideatur eam rerum conditionem esse
per mensem duraturam; 20) In utroque casu si praesto sit alius sacer­
dos qui adesse possit, vocari et, una cum testibus, matrimonio assistere
debet, salva coniugii validitate coram solis testibus „ (can. /098).
“ Ad statutam superius formam servandam tenentur: iu) Omnes in
catholica Ecclesia baptizati et ad eam ex haeresi aut schismate conversi,
licet sive hi, sive illi ab eadem postea defecerint, quoties inter se ma­
trimonium ineunt; 20) lidem, de quibus supra, si cum acatholicis sive
baptizatis sive non baptizatis etiam post obtentam dispensationem ab
impedimento mixtae religionis vel disparitatis cultus matrimonium con­
trahant; 3°) Orientales, si cum latinis contrahant hac forma adstrictis
Firmo autem praescripto § 1 n. 1, acatholici sive baptizati sive non
baptizati, si inter se contrahant, nullibi tenentur ad catholicam matrimonii
formam servandam; item ab acatholicis nati, etsi in Ecclesia Catholica
baptizati, qui ab infantili aetate in haeresi vel schismate aut infidelitate
Λ

1

2Ι0

IX. - IMPEDIMENTORUM DISPENSATIO

ve! sine ulla religione adoleverunt, quoties cum parte acatholica con­
traxerint „ (can. io()g).
t
10.31. Cf. can. zj in num. 225 (136), I.

IX. — IMPEDIMENTORUM DISPENSATIO.
1038 (679 seqq). Emendetur ad normam can. 1078, 1079, 1077.
Cf. num. 1014 (628), 1009 (617), 1002 (622). /Z.
1040 (683). Emendetur ad normam can. 1077. Cf num. 1002 (622), Z7.
1041 (673 seqq.). Cf. can. 1040 in num. 984 (584), II.
" Nisi aliud ferat S. Poenitentiariae rescriptum, dispensatio in foro
interno non sacramentali concessa super impedimento occulto, adnotetur
in libro diligenter in secreto Curiae archivo, de quo in can. 379, asser­
vando, nec alia dispensatio pro foro externo est necessaria, etsi postea
occultum impedimentum publicum evaserit; sed est necessaria, si dispen­
satio concessa fuerat tantum in foro interno sacramentali „ {can. 1047).
Cf. can. fji) in num. 215, II, flag. 104 hui. Suppi.
“ Si quando cum impedimento seu impedimentis publicis super quibus
ex induito dispensare quis potest, concurrat aliud impedimentum super
quo dispensare nequeat, pro omnibus Sedes Apostolica adiri debet; si
tamen impedimentum seu impedimenta super quibus dispensare potest,
comperiantui post impetratam a Sancta Sede dispensationem, suis facultatibus uti poterit „ {can. iojo).
11 Dispensatio ab impedimento consanguinitatis vel affinitatis con­
cessa in aliquo impedimenti gradu, valet, licet in petitione vel in conces­
sione error circa gradum irrepserit, dummodo gradus revera existens sit
inferior, aut licet reticitum fuerit aliud impedimentum eiusdem speciei in
aequali vel inferiore gradu „ (can. 1032).
" Data a S. Sede dispensatio super matrimonio rato et non con­
summato vel facta permissio transitus ad alias nuptias ob praesumptam
coniugis mortem, secumfert semper dispensationem ab impedimento pro­
veniente ex adulterio cum promissione vel attentatione matrimonii, si qua
opus sit, minime vero dispensationem ab impedimento de quo in can. 1075,
nn. 2, 3 „ (can. /033). Cf. can. io-]$ in num. 1017 (632), II.
“ Dispensatio a minore impedimento concessa, nullo sive obreptionis
sive subreptionis vitio irritatur, etsi unica causa finalis in precibus ex­
posita falsa fuerit „ can. 1054). Cf can. 238, § 1 ; 24-], $ 3 ; 232, § 4;
233, § 2 in num. 178 (126), I et can. 43 in num. 284 (128), I.
1043. Cf. can. 42 in num. 238 (128), /.
1044 (583, 675) “ In matrimoniis sive contractis sive contrahendis,
qui gaudet induito generali dispensandi super certo quodam impedimento,
potest, nisi in ipso induito aliud expresse praescribatur, super eo dispen­
sai? etiamsi dem impedimentum multiplex sit. Qui habet indultum gene-

IX, - IMPEDIMENTORUM DISPENSATIO

217

· · ·
·
·
·
*·
rale super pluribus diversae speciei impedimentis, sive dirimentibus sive
impedientibus, potest dispensare super iisdem impedimentis, etiam publi­
cis, in uno eodeinque casu occurrentibus „ {can. 1049}.
“ Si petitio dispensationis ad Sanctam Sedem missa sit. Ordinarii
locorum suis facultatibus, si quas habeant, ne utantur, nisi ad normam
can. 204, § 2 „ (can. 1048), idest nisi ex gravi urgentique causa; et hoc ■
in casu statini Sanctam Sedem de re moneant „ (can. 204, § 2). Cf. canoneni 1050 in num. 1041 (673), II. .
“ Per dispensationem super impedimento dirimente concessam sive
ex potestate ordinaria, sive ex potestate delegata per indultum generale,non vero per rescriptum in casibus particularibus, conceditur quoque.eo
ipso legitimatio prolis, si qua ex iis cum quibus dispensatur iam -nata
vel concepta fuerit, excepta tamen adulterina et sacrilega „ (can. /oj/).
“ Qui ex potestate a Sede Apostolica delegata dispensationem con­
cedunt, in eadem expressam pontificii induit! mentionem faciant „ (ca­
non 1057).
“ Urgente mortis periculo, locorum Ordinarii, ad consulendum con­
scientiae et, si casus ferat, legitimation! prolis, possunt tum super forma
in matrimonii celebratione servanda, tum super omnibus et singulis im­
pedimentis iuris ecclesiastici, sive publicis sive occultis, etiam multipli
cibus, exceptis impedimentis provenientibus ex sacro presbyteratus or­
dine et ex affinitate in linea recta, consummato matrimonio, dispensare
proprios subditos ubique commorantes et omnes in proprio territorio
5 actu degentes, remoto scandalo, et, si dispensatio concedatur super cul­
tus disparitate aut mixta religione, praestitis consuetis cautionibus „
(1043).
“ In eisdem rerum adiunctis de quibus in can. 1043 et solum pro
casibus in quibus ne loci quidem Ordinarius adiri possit,' eadem dispen­
sandi facultate pollet tum Parochus, tum Sacerdos qui matrimonio, ad
normam can. 1098, n. 2, assistit, tum coniessarius, sed hic pro foro in­
terno in actu sacramentalis confessionis tantum „ (1044). Q· ca,t' ro9^
in num. 1028 (648) //.
“ Possunt Ordinarii locorum, sub clausulis in fine can. 1043 statutis,
dispensationem concedere super omnibus impedimentis de quibus in cit.
can. T043, quoties impedimentum detegatur, cum iam omnia sunt parata
ad nuptias, nec matrimonium sine probabili gravis mali periculo, differri
possit usque dum a Sancta Sede dispensatio obtineatur. Haec facultas
valeat quoque pro convalidatione matrimonii iam contracti, si idem pe­
riculum sit in mora nec tempus suppetat recurrendi ad Sanctam Sedem.
In iisdem rerum adiunctis. eadem facultate gaudeant omnes de quibus in
can. 1044, sed solum pro casibus occultis in quibus ne loci quidem Or­
dinarius adiri possit, vel nonnisi cum periculo violationis secreti „ (1045).
* Parqchus aut sacerdos de quo in can. 1044, de concessa dispensa­
tione pro foro externo Ordinarium loci statim certiorem faciat; eaque
adnotetur in libro matrimoniorum „ (1046).

9

2l8

X. - MATRIMONII C0NVAL1DATI0

(692). “ Dispensationes super publicis impedimentis Ordinario
oratorum commissas, exsequatur Ordinarius qui litteras testimoniales de­
dit vel preces transmisit ad Sedem Apostolicam, etiamsi sponsi, quotempore exsecutioni danda est dispensatio, relicto illius dioecesis domici­
lio aut quasi-domicilio, in aliam dioecesim discesserint non amplius re­
versuri, monito tamen Ordinario loci in quo matrimonium contrahere
cupiunt „ (can. lojf).
" Excepta modica aliqua praestatione ex titulo expensarum cancellariae in dispensationibus pro non pauperibus, locorum Ordinarii eorumve
officiales, reprobata quavis contraria consuetudine, nequeunt, occasione
concessae dispensationis, emolumentum ullum exigere, nisi haec facultas
a Sancta Sede expresse eis data fuerit; et si exigerint, tenentur ad resti­
tutionem „ (can. 1056). Cf. can. io$j in num. 1044 (583, 675). II ft
can. j6. § 2 in num. 283 (128), I.
1045

X. — MATRIMONII CONVAL1DAT1O.
(703). “ Etsi matrimonium invalide ratione impedimenti initum
fuerit, consensus praestitus praesumitur perseverare, donec de eius revo­
catione constiterit „ (can. zayj).
1048

i

Convalidatio simplex.

“ Matrimonium irritum ob defectum consensus convalidatur, si pars
quae non consenserat, iam consentiat, dummodo consensus ab altera
parte praestitus perseveret. Si defectus consensus fuerit mere internus,
satis est ut pars quae non consenserat, interius consentiat. Si fuerit
etiam externus, necesse est consensum etiam exterius manifestare, vel
forma iure praescripta, si defectus fuerit publicus, ve) alio modo privato
et secreto, si fuerit occultus „ (can.
1049 (704). “ Matrimonium nullum ob defectum formae, ut validum
fiat, contrahi denuo debet legitima forma „ (can. /777).
1050 (707). Si impedimentum sit publicum, consensus ab utraque
parte renovandus est forma iure praescripta. Si sit occultum et utrique
parti notum, satis est ut consensus ab utraque parte renovetur privatim
et secreto. Si sit occultum et uni parti ignotum, satis est ut sola pars
impedimenti conscia consensum privatim et secreto renovet, dummodo
altera in consensu praestito perseveret „ (can. /fjf).
“ Ad convalidandum matrimonium irritum ob impedimentum dirimens
requiritur ut cesset vel dispensetur impedimentum et consensum renovet
saltem pars impedimenti conscia. Haec renovatio iure ecclesiastico re·

>-νΛ-

X!. - SECUNDAE NUPTIAE

219

quiritur ad validitatem, etiamsi initio utraque pars consensum praestite­
rit nec postea revocaverit „ (can. //33).
" Renovatio consensus debet esse novus voluntatis actus in matri-♦
inonium quod constet ab initio nullum fuisse „ (can. 1134}.
a) Sanatio in radice.

(713). “ Matrimonii in radice sanatio est eiusdem convalidatio, secumferens, praeter dispensationem vel cessationem impedimenti, dispen­
sationem a lege de renovando consensu, et retrotractionem, per fictionem
iuris, circa eflectus canonicos, ad praeteritum. Convalidatio fit a momento
concessionis gratiae; retrotractio vero intelligitur facta ad matrimonii
initium, nisi aliud expresse caveatur. Dispensatio a lege de renovando
consensu concedi etiam potest vel una tantum, vel utraque parte inscia „
(can. 1138).
" Quodlibet matrimonium initum cum utriusque partis consensu na­
turaliter sufficiente, seu iuridice inefficaci ob dirimens impedimentum
iuris ecclesiastici vel ob defectum legitimae formae, potest in radice
sanari, dummodo consensus perseveret. Matrimonium vero contractum
cum impedimento iuris naturalis vel divini, etiamsi postea impedimen
tum cessaverit, Ecclesia non sanat in radice ne a momento quidem ces­
sationis impedimenti „ (cati. 1139}.
“ Si in utraque vel alterutra parte deficiat consensus, matrimonium
nequit sanari in radice, sive consensus ab initio defuerit, sive ab initio
praestitus, postea fuerit revocatus. Quod si consensus ab initio quidem
defuerit, sed postea praestitus fuerit, sanatio concedi potest a momento
praestiti consensus „ (can. 1140).
" Sanatio in radice concedi unice potest ab Apostolica Sede „ (ca­
non 1141).

XI. — SECUNDAE NUPTIAE.

“ Licet casta viduitas honorabilior sit, secundae tamen et ulteriores
nuptiae validae et licitae sunt, firmo praescripto can. 1069, § 2 „ (can. 1142).
Cf. can. 106(3 in nion. 996 (645) //.
" Mulier cui semel benedictio sollemnis data sit, nequit in subsequentibus nuptiis eam iterum accipere „ (can. 1143}.
Quoad causas matrimoniales vid. in cod. can. 1960-1973.

I

22C

t
I. - NATURA CENSURAE
* *1'

.

.

PE CENSURIS IN GENERE
I. — NATURA CENSURAE.
1084 (744). “ Censura est poena, qua homo baptizatus delinquens et
contumax, quibusdam bonis spiritualibus vel spiritualibus adnexis pri­
vatur, donec a contumacia recedens, absolvatur „ (can. 2241,
1). Cf.
can. 2215 in mon. 227 (133) /.
Poena dividitur in medicinalem et vindicativam et distinguitur a reme­
diis poenalibus et poenitentiis. Censura est poena medicinalis ir/. can. 2216).
1085 (745). “ § i. Poena (et etiam censura) dicitur: 1 ‘) Determinata si
in ipsa lege vel praecepto taxative statuta sit; indeterminata, si prudenti ar­
bitrio indicis vel Superioris relicta sit, sive praeceptivis sive facultativis
verbis; 2") Latae sententiae., si poena determinata ita sit addita lege vel
praecepto ut incurratur ipso facto commissi delicti ; ferendae sententiae, si
a iudicc vel Superiore infligi debeat; 3") A tare, si poena determinata
in ipsa lege statuatur, sive latae sententiae sit sive ferendae; ah homme,
si feratur per modum praecepti peculiaris vel per sententiam iudicialein
condemnatoriam, etsi in iure statuta; quare poena ferendae senten­
tiae, legi addita, ante sententiam condemnatoriam est a iure tantum;
postea a iure simul et ab homine, sed consideratur tanquam ab homine.
§ 2. Poena intelligitur semper ferendae sententiae, nisi expresse dicatur
eam esse latae sententiae vel ipso facto seu ipso iure contrahi, vel nisi
alia similia verba adhibeantur „ (can. 2217}.
“ Censurae aliae sunt reservatae, aliae non reservatae. Censura ab
homine est reservata ei qui censuram inflixit aut sententiam tulit, eiusve
Superiori competenti, vel successori aut delegato; ex censuris vero a iure
reservatis, aliae sunt reservatae Ordinario, aliae Apostolicae Sedi. E re­
servatis Apostolicae Sedi aliae sunt reservatae simpliciter, aliae speciali
modo, aliae specialissimo modo. Censura latae sententiae non est reser­
vata,nisi in lege vel praecepto id expresse dicatur; et in dubio sive iuris
sive facti reservatio non urget „ (can, 2247).

11. - REQUISITA AD INCURRENDAM CENSURAM.
1086 (746 . “ Poena lege statuta non incurritur, nisi delictum fuerit in
suo genere perfectum secundum proprietatem verborum legis „ (can. 2228).
Quoad delicti naturam, divisionem, gravitatem, imputabilitatem etc.
if. can. 2197, § 1; 2196; 2197 ; 2200-2207; 2212; 2217; 23°7 2)°9
num. 287 (143) I.

Ill, - AUCTOR CENSURAE

221

" § i. Censura punitur tantummodo delictum externum, grave, consum­
matum, cum contumacia coniunctum ; potest atutem ferri censura in delin­
quentes ignotos. § 2. Si agatur de censuris ferendae sententiae, contumax
est qui, non obstantibus monitionibus de quibus in can. 2233, § 2, a delicto
non desistit vel patrati delicti poenitentiam cum debita damnorum et scan­
dali reparatione agere detrectat; ad incurrendam vero censuram latae
sententiae sufficit transgressio legis vel praecepti cui sit adnexa latae
sententiae poena, nisi reus legitima causa ab hac excusetur. § 3. Contuma­
ciam desiisse dicendum est, cum reum vere delicti commissi poenituerit
et simul ipse congruam satisfactionem pro damnis et scandalo dederit
aut saltem serio promiserit; indicare autem utrum poenitentia vera sit,
satisfactio congrua aut eiusdem promissio seria, necne, illius est a quo
censurae absolutio petitur „ (can. 2242). CJ. can. 2i()<) 220'] in num. 287
(143)
1087 I753). “ § i. Nulla poena infligi potest, nisi certo constet delictum
commissum fuisse et non esse legitime praescriptum. § 2. Licet id legitime
constet, si agatur de infligenda censura, reus reprehendatur ac moneatur
ut a contumacia recedat ad normam can. 2242, § 3, dato, si prudenti
eiusdem iudicis vel Superioris arbitrio casus id ferat, congruo ad resi­
piscentiam tempore: contumacia persistente, censura infligi potest „ (can.
^2 Λ

III. — AUCTOR CENSURAE.
1088 (754). “ Qui pollent potestate leges ferendi vel praecepta impo­
nendi, possunt quoque legi vel praecepto poenas adnectere: qui iudiciali
tantum, possunt solummodo poenas, legitime statutas, ad normam iuris
applicare. Vicarius Generalis sine mandato speciali non habet potestatem
infligendi poenas „ (can. 2220).
“ Legislativam habentes potestatem, possunt intra limites suae juris­
dictionis, non solum legem a se vel a decessoribus latam, sed etiam ob
peculiaria rerum adiuncta, legem tam divinam, quam ecclesiasticam a su­
periore potestate latam, in territorio vigentem, congrua poena munire
aut poenam lege statutam aggravare „ (can. 2221).
Poena nonnisi a Romano Pontifice infligi aut declarari potest in eos
de quibus in can. 1557, § 1, scilicet r°) in eos qui supremum tenent po­
pulorum principatum horumque filios ac filias eosve quibus ius pst proxime
succedendi in principatum; 2°) in Patres Cardinales; 3") in Legatos Sedis
Apostolicae et in criminalibus Episcopos, etiam titulares (can. 2227, § i,
coll. can. 1557, § z).
“ Censurae, praesertim latae sententiae, maxime excommunicatio, ne
infligantur, nisi sobrie et magna cum circumspectione „ (can. 2241, 2).
“ Licet lex nullam sanctionem appositam habeat, legitimus tamen

222

ΙΠ. - AUCTOR CENSURAE

Superior potest illius transgressionem, etiam sine praevia poenae com­
minatione, aliqua iusta poena punire, si scandalum forte datum aut spe­
cialis transgressionis gravitas id ferat; secus reus puniri nequit, nisi prius
monitus fuerit cum comminatione poenae latae vel ferendae sententiae in
casu transgressionis, et nihilominus legem violaverit „ (can. 2222, § 1).
u In poenis benignior est interpretatio facienda. At si dubitetur utrum
poena à Superiore competente inflicta, sit iusta, necne, poena servanda
est in utroque foro, excepto casu appellationis in suspensivo. Non licet
poenam de persona ad personam vel de casu ad casum producere, quam­
vis par adsit ratio, imo gravior, salvo tamen praescripto can. 2231 „ (can.
22/9). Cf. can. 22) [ in num. 1096 (762) /I.
“ § r. In poenis applicandis iudex nequit poenam determinatam augere,
nisi extraordinaria adiuncta aggravantia id exigant. § 2. Si lex in statuenda
poena ferendae sententiae facultativis verbis utatur, committitur pruden­
tiae et conscientiae iudicis eam infligere, vel, si poena fuerit determinata,
temperare. § 3. Si vero lex utatur verbis praeceptivis, ordinarie poena in
fligenda est; sed conscientiae et prudentiae iudicis vel Superioris commit­
titur: i") Poenae applicationem ad tempus magis opportunum differre, si
ex praepropera rei punitione maiora mala eventura praevideantur; 20) A
poena infligenda abstinere, si reus perfecte fuerit emendatus, et scanda­
lum reparaverit, aut sufficienter punitus sit vel puniendus praevideatur
poenis auctoritate civili sancitis; 3 ) Poenam determinatam temperarevel
loco ipsius aliquod remedium poenale adhibere aut aliquam poenitentiam
iniungere, si detur circumstantia imputabilitatem notabiliter minuens, vel
habeatur quidem rei emendatio aut inflicta a civili auctoritate castigatio,
sed iudex vel Superior opportunam praeterea ducat mitiorem aliquam pu­
nitionem. § 4. Poenam latae sententiae declarare generatim committitur
prudentiae Superioris; sed sive ad instantiam partis cuius interest, sive
bono communi ita exigente, sententia declaratoria dari debet „ (can. 222/).
" Si poena declaretur vel infligatur per sententiam iudicialem, ser­
ventur canonum praescripta circa sententiae iudicialis pronuntiationem;
si vero poena latae vel ferendae sententiae inflicta sit ad modum prae­
cepti particularis, scripto aut coram duobus testibus ordinarie declaretur
vel irrogetur, indicatis poenae causis, salvo praescripto can. 2193 „ (can.
222/). Cf. can. 219} in num. 1125, ll.
“ Ne reservetur censura, nisi attenta peculiari gravitate delictorum
et necessitate aptius providendi disciplinae ecclesiasticae et medendi con­
scientiis fidelium Reservatio strictam recipit interpretationem. Reservatio
censurae impedientis receptionem sacramentorum importat reservationem
peccati cui censura adnexa est; verum si quis a censura excusatur vel
ib eadem fuit absolutus, reservatio peccati penitus cessat „ (can. 2246).
“ Si censura Sedi Apostolica reservata sit, Ordinarius nequit aliam
censuram sibi reservatam in idem delictum ferre. Reservatio censurae in
■articulari territorio vim suam extra illius territorii fines non exserit,
. t unsi cen-juratus ab absolutionem obtinendam e territorio egrediatur;

IV. - SUB1ECTUM CENSURAE

223

censura vero ab homine est ubique locorum reservata ita ut censuratus
nullibi absolvi sine debitis facultatibus possit „ (cnn. 2243, § i, 2).
1090 (757). “ Iudex e territorio suo vi expulsus vel a iurisdictione
ibi exercenda impeditus, potest extra territorium iurisdictionem suam
exercere et sententiam ferre, certiore tamen hac de re facto loci Ordi­
nario „ (can. 1633). Cf. can. 1636 in Cod.
1091 (757). “ Ordinarius domicilii vel quasi domicilii iurisdictionem
in subditum, quamvis absentem, habet „ (can. 1361, § /).
1092. u Vagus proprium forum habet in loco ubi actu commoratur „
(can. 1363).
“ Ratione delicti reus forum sortitur in loco patrati delicti. Licet post
delictum reus e loco discesserit, iudex loci ius habet illum citandi ad
comparendum, et sententiam in eum ferendi „ (can. 1316}.
1093 (758). * Regulares extra domum illegitime degentes, etiam sub
praetextu accedendi ad Superiores, exemptionis privilegio non gaudent.
Si extra domum delictum commiserint nec a proprio Superiore praemo­
nito puniantur, a loci Ordinario puniri possunt, etsi e domo legitime
exierint et domum reversi fuerint „ (can. 616).

IV. — SUBIECTUM CENSURAE.
1094 (739). “ Poenae adnexae legi aut praecepto obnoxius est qui
lege aut praecepto tenetur, nisi expresse eximatur. Poena reum ubique
terrarum tenet etiam resoluto iure Superioris, nisi aliud expresse ca­
veatur „ (can. 2226).
(760). “ Nisi expresse nominentur, S. R. É. Cardinales sub lege poe­
nali non comprehenduntur, nec Episcopi sub poenis latae sententiae su­
spensionis et interdicti „ (can. 2223).
(751, 752/ ° § i. A nullis latae sententiae poenis ignorantia allectata
sive legis sive solius poenae excusat, licet lex verba de quibus in § 2’ con­
tineat. § 2. Si lex habeat verba: praesumpserit, ausus fuerit, scienter, stu­
diose, temerarie, consulto egeri! aliave similia quae plenam cognitionem ac
deliberationem exigunt, quaelibet imputabilitatis imminutio sive ex parte
intellectus sive ex parte voluntatis eximit a poenis latae sententiae. § 3. Si
lex verba illa non habeat:
Ignorantia legis aut etiam solius poenae,
si fuerit crassa vel supina, a nulla poena latae sententiae eximit: si non
fuerit crassa vel supina excusat a medicinalibus, non autem a vindicativis latae sententiae poenis. 20) Ebrietas, omissio debitae diligentiae,
mentis debilitas, impetus passionis, si, non obstante imputabilitatis demi­
nutione, actio sit adhuc graviter culpabilis, a poenis latae sententiae non
excusant : 30) Metus gravis, si delictum vergat in contemptum fidei aut
ecclesiasticae auctoritatis vel in publicum animarum damnum, a poenis
latae sententiae nullatenus eximit. § 4. Licet reus censuris latae senten-

IV. - SUBJECTUM CENSURAE

tiae ad normam §3 n. i non teneatur, id tamen non impedit, quominus,
si res ferat, congrua alia poena vel poenitentia affici queat „ (can. 2229).
" Impuberes excusantur a poenis latae sententiae, et potius punitio­
nibus educativis, quam censuris aliisve poenis gravioribus vindicativis
corrigantur; puberes vero qui eos ad legem violandam induxerint vel
cum eis in delictum concurrerint ad normam can. 2209 §§ 1-3, ipsi quidem
ppenam lege statutam incurrunt „ (can. 22J0). Cf. can. 2209 1,1 ,ll,nl(694 seq.) /.
“ Non solum, quae ab omni imputabilitate excusant, sed etiam quae
a gravi, excusant pariter a qualibet po..na tum latae tum ferendae sen­
tentiae, etiam in foro externo, si pro foro externo excusatio evincatur n
(can. 22/8, § 2).
1095. Cf can, 2229 in num. 1094 (752) //.
1096 (762). Appellatio vel recursus a sententia iudiciali vel praecepto
comminante censuras etiam latae sententiae nondum contractas, nec sen­
tentiam aut praeceptum nec censuras suspendunt, si agatur de re in qua
ius non admittit appellationem vel recursum etiam cum effectu suspensivo; secus censuras suspendunt, firma tamen obligatione servandi id
quod sententia aut praecepto mandatur, nisi reus appellationem vel re­
cursum interposuerit non a sola poena, sed ab ipsa quoque sententia vel
praecepto „ (can. 224$).
M Si plures ad delictum perpetrandum concurrerint, licet unus tantum
in lege nominetur, ii quoque de quibus in can. 2209 §§ 1-3, tenentur, nisi
lex aliud expresse caverit, eadem poena; ceteri vero non item, sed alia
iusta poena pro prudenti Superioris arbitrio puniendi sunt, nisi lex pe­
culiarem poenam in ipsos constituat „ (can. 2231).
Eadem poena, ad normam cit. can. 2209 §§ 1-2, tenentur: ιυ) Qui
communi delinquendi consilio simul physice concurrunt in delictum;
2°) Qui concurrunt in delictum quod natura sua complicem postulat;
3°) Non solum mandans qui est principalis delicti auctor, sed etiam qui
ad delicti consummationem inducunt vel in hanc quoquo modo concur­
runt, si delictum sine eorum opera commissum non fuisset.
Ceteri complices non eadem tenentur poena, sed alia iusta puniendi
sunt ad normam can. 2231, scilicet: 1") Illi, quorum concursus facilius
tantum reddidit delictum, quod etiam sine eorumdem concursu commis­
sum fuisset; 2”) Qui suum influxum in delictum patrandum opportuna re­
tractatione plene abduxerit; 3") Qui in delictum concurrit suum dumtaxat
officium negligendo; 40) Qui laudant crimen patratum, qui participant de
fructibus, qui occultant et receptant delinquentem, aliosve similes actus
ponunt, delictum iam plene absolutum subséquentes, nisi cum delinquente
de illis actibus ante delictum conventum fuerit. Cf. can. 2209 in mint.
1395 (694 seq.) I.
1099 (762) “ Non solum diversae sed etiam eiusdem speciei censura
potest in eodem subiecto multiplicari. Censura latae sententiae multipliitur: ic) Si diversa delicta quorum singula censuram secumferunt, eadem

225

CESSATIO CENSURAE

vel distincta actione committantur; 2°) Si idem delictum, censura puni­
tum, pluries repetatur ita ut plura sint delicta distincta; 30) Si delictum,
diversis censuris a distinctis Superioribus punitum, semel aut pluries com­
mittatur. Censura ab homine multiplicatur, si plura praecepta vel plures
sententiae vel plures distinctae partes eiusdem praecepti aut sententiae
suam quaeque censuram infligant „ (can. 2244).
“ Poena latae sententiae, sive medicinalis sive vindicativa, delinquen­
tem, qui delicti sibi sit conscius, ipso facto in utroque foro tenet; ante
sententiam tamen declaratoriam a poena observanda delinquens excusatur
quoties eam servare sine infamia nequit, et in foro externo ab eo eiusdem
poenae observantiam exigere nemo potest, nisi delictum sit notorium,
firmo praescripto can. 2223 § 4. Sententia declaratoria poenam ad mo­
mentum commissi delicti retrotrahit „ (can. 22J2). Cf. can. 2224, § 4 m
num. 1088 (754) II.
“ Censurae inflictae per sententiam iudicialem, statim ac latae fue­
rint exsecutionem secumferunt, nec ab eis datur appellatio, nisi in devolutivo; item a censuris ad modum praecepti inflictis datur recursus, sed
in devolutivo tantum „ (can. 2244, § z). Cf can. 2244 in num. 1096 (762)
//; can. 2254 in num. 800 (386) II et can. 22140 in num. 801, // (>074, I).

1

1.

V. — CESSATIO CENSURAE.
1100 (763). “ Quaelibet censura, semel contracta, tollitur tantum le­
gitima absolutione. Absolutio denegari nequit cum primum delinquens a
contumacia recesserit ad normam can. 2242, § 3; a censura autem absol­
vens, potest, si res ferat, pro patrato delicto congruam vindicativam poe­
nam vel poenitentiam infligere. Censura per absolutionem sublata, non
reviviscit, nisi in casu quo onus impositum sub poena reincidentiae impletum non fuerit „ (can. 2248). Cf. can. 2242 in num. 1086 (746) II.
1101 (763). “ Remissio poenae sive per absolutionem, si agatur de
censuris, sive per dispensationem si de poenis vindicativis, concedi tantum
potest ab eo qui poenam tulit, vel ab eius competente Superiore aut Suecessore, vel ab eo cui haec potestas commissa est. Qui potest a lege
eximere, potest quoque poenam legi adnexam remittere. ludex qui ex
officio applicat poenam a Superiore constitutam, eam semel applicatam
remittere nequit „ (can. 2246).
(764). * § i. In casibus publicis potest Ordinarius poenas latae sententiae iure communi statutas remittere, exceptis : i°) Casibus ad forum con·
tentiosum deductis. 2°) Censuris Sedi Apostolicae reservatis de quibus
in § 2. 30) Poenis inhabilitatis ad beneficia, officia, dignitates, munera in
Ecclesia, vocem activam et passivam eorumque privationis, suspensionis
perpetuae, infamiae iuris, privationis iuris patronatus et privilegii seu gratiae a Sede Apostolica concessae. § 2. In casibus yero occultis, firmo
15

Wl
IK |
JBil
|

'P I
I
I f
« f.
· 1
I |
iijr 1,
fln
· !

22Ô

V.

CESSATIO CENSURAE

praescripto canonum 2254 et 2290, potest Ordinarius poenas latae senten­
tiae iure communi statutas perse vel per alium remittere, exceptis censuris
specialissimo vel speciali modo Sedi Apostolicae reservatis „ (can. 22jf).
Cf. can. 2254 in num. 800 (386) Il et can. 2290 in num. 801, II (1074,1).
“ Poenae remissio, vi aut metu gravi extorta, ipso iure irrita est „
(can. 22j8).
(766) “ Poena validi remitti potest praesenti vel absenti, absolute
sub conditione, in foro externo vel interno tantum. Licet poena etiam
oretenus remitti possit, si tamen scripto inflicta luerit, expedit ut etiam
eius remissio scriptis concedatur „ (can. 22J9).
a Ad praescriptionem actionis poenalis quod attinet, servetur dispo­
sitio can. 1703 „ (can. 2240); scilicet “ Firmo praescripto can. 1555, § r,
de delictis Sacrae Congregationi S. Officii reservatis, tempus utile ad
actionem criminalem proponendam est triennium, nisi agatur: i°) de
actione iniuriarum, quae uno anno perimitur; 20) de actione ob delicta
qualificata contra VI et VII divinum praeceptum, quae quinquennio pe­
rimitur; 30) de actionibus ob simoniam vel homicidium, contra quae actio
criminalis decennio perdurat „ (can. fjoj).
Can. 1555, § i. haec praescribit: “ Tribunal Congregationis S. Officii
suo more institutoque procedit sibique propriam consuetudinem retinet,
et etiam inferiora tribunalia, in causis quae ad S. Officii tribunal spectant,
normas ab eodem traditas sequantur oportet
1105 (767). “ Si quis pluribus censuris detineatur, potest ab una ab­
solvi, ceteris minime absolutis. Petens absolutionem, debet casus omnes
indicare, secus absolutio valet tantum pro casu expresso ; quod si abso­
lutio, quamvis particularis petitio facta sit, fuerit generalis, valet quoque
pro reticitis bona fide, excepta censura specialissimo modo Sedi Aposto­
licae reservata, non autem pro reticitis mala fide „ (can. 224g).
" Si agatur de censura quae non impedit sacramentorum receptionem,
censuratus, rite dispositus et a contumacia recedens, potest absolvi a pec­
catis, firma censura. Si vero agatur de censura quae impedit sacra­
mentorum receptionem, censuratus nequit absolvi a peccatis, nisi prius
a censura absolutus fuerit. Absolutio censurae in foro sacramentali con­
tinetur in consueta forma absolutionis peccatorum in libris ritualibus
praescripta; in foro non sacramentali quolibet modo dari potest, sed ad
excommunicationis absolutionem regulariter formam adhiberi convenit
in eisdem libris traditam „ (can. 2250).
“ Si absolutio censurae detur in foro externo, utrumque forum af­
ficit: si in interno, absolutus, remoto scandalo, potest uti talem se habere
etiam in actibus fori externi; sed, nisi concessio absolutionis probetur
aut saltem 1 gitime praesumatur in foro externo, censura potest a Supe­
rioribus fori externi, quibus reus parere debet, urgeri, donec absolutio
in eodem foro habita fuerit „ (can. 22ff). Cf. can. 2252 in num. 773,
(363) II, can. 22jj, 22J4, in num. 800 (386) II, can. 2253 in num. 1106
(745) II, et can. 2290 in num. 801. // (1074, 1).

I. - DE EXCOMMUNICATIONE

227

DE CENSURIS IN SPECIE
1106 (745). “ Censurae sunt: i°) Excommunicatio; 20) Interdictum;
30) Suspensio (can. 2255, ÿ 1).
11 Excommunicatio afficere potest tantum personas physicas, et ideo
si quando feratur in corpus morale, intelligitur singulos afficere qui in
delictum concurrerint; interdictum et suspensio, etiam communitatem, ut
personam moralem; excommunicatio et interdictum, etiam laicos; su­
spensio clericos tantum; interdictum, etiam locum; excommunicatio est
semper censura; interdictum et suspensio possunt esse vel censurae vel
poenae vindicati vae, sed in dubio praesumuntur censurae „ (can. 2255, § 2).
“ In canonibus qui sequuntur: 1") Nomine divinorum officiorum intelliguntur functiones potestatis ordinis, quae de instituto Christi vel Ec­
clesiae ad divinum cultum ordinantur et a solis clericis fieri queunt;
20) Nomine autem actuum legitimorum ecclesiasticorum significantur:
munus administratoris gerere bonorum ecclesiasticorum ; partes agere
indicis, auditoris et relatoris, defensoris vinculi, promotoris iustitiae et
fidei, notarii et cancellarii, cursoris et apparitoris, advocati et procura­
toris in causis ecclesiasticis; munus patrini agere in sacramentis baptismi
et confirmationis; suffragium ferre in electionibus ecclesiasticis; ius pa­
tronatus exercere „ (can. 2256).

I. — DE EXCOMMUNICATIONE.

r) Notio.

(768). " Excommunicatio est censura qua quis excluditur a communione
fidelium cum effectibus qui in canonibus, qui sequuntur, enumerantur
quique separari nequeunt. Dicitur quoque anathema, praesertim si cum
sollemnitatibus infligatur quae in Pontificali Romano describuntur „ (can.
22)j).
" Excommunicat! alii sunt vitandi, alii tolerati „ (can. 2258, § 1).
1108 (769). “ Nemo est vitandus nisi fuerit nominatim a Sede Apo­
stolica excommunicatus, excommunicatio fuerit publice denuntiata et in
decreto vel sententia expresse dicatur ipsum vitari debere, salvo prae­
scripto can. 2343, § i, n. 2 „ (can. 22/8, § 2) quoad percussores Romani
Pontificis, qui sunt ipso facto vitandi.
1109 (769). Excommunicatio minor etiam per novum Codicem su­
blata est.

228

I.

DE EXCOMMUNICATIONE

2) Effectus excommunicationis.

1110 (772). * Excommunicatus non potest Sacramenta recipere; inio
post sententiam declaratoriain aut condemnatoriam nec sacramentalia „
(can. 2260, § 7).
1111 (775). “ Excommunicatus non Ht particeps indulgentiarum, sui.
fragiorum, publicarum Ecclesiae precum. Non prohibentur tamen ; r°) Fi­
deles privatim pro eo orare; 2") Sacerdotes Missam privatim ac remoto
scandalo pro eo applicare; sed, si sit vitandus, pro eius conversione tan­
tum „ (can. 2262).
1112 (772). Ҥ i. Prohibetur excommunicatus licite Sacramenta et Sa.
cramentalia conficere et ministrare, salvis exceptionibus quae sequuntur:
§ 2. Fideles, salvo praescripto § 3, possunt ex qualibet iusta causa ab
excommunicato Sacramenta et Sacramentalia petere, maxime si alii mi­
nistri desint; et tunc excommunicatus requisitus potest eadem ministrare
neque ulla tenetur obligatione causam a requirente percontandi. § 3. Sed
ab excommunicatis vitandis necnon ab aliis excommunicatis, postquam
intercesserit sententia condemnatoria aut declaratoria, fideles in solo
mortis periculo possunt petere tum absolutionem sacramentalem ad nor­
mam can. 882, 2252, tum etiam si alii desint ministri, cetera Sacramenta
et Sacramentalia (can. 2261). Cf. can. 882 ct 2252 in num. 773 (396 II.
1113 *' Excommunicatus quilibet caret iure assistendi divinis officiis,
non tamen praedicationi verbi Dei „ (can. 2259, § 1).
1114 (773). Cf. can. 22§ 1, in num. 1106 (745) II.
1115 (774). « Excommunicatus toleratus si passive assistat divinis of­
ficiis, non est necesse ut expellatur; si vitandus, expellendus est, aut,
si expelli nequeat, ab officio cessandum, dummodo id fieri possit sine gravi
incommodo; ab assistentia vero activa, quae aliquam secumferat parti­
cipationem in celebrandis divinis officiis, repellatur non solum vitandus,
sed etiam quilibet post sententiam declaratoriam vel condemnatoriam aut
alioquin notorie excommunicatus „ (can. 2259, § 2).
1116 (779) “ § i. Quilibet excommunicatus: i°) Prohibetur iure eligendi,
praesentandi nominandi; 2") Nequit consequi dignitates, officia, beneficia,
pensiones ecclesiasticas aliudve munus in Ecclesia; 30) Promoveri nequit
ad ordines. § 2. Actus tamen positus contra praescriptum § 1, nn. 1, 2, non
est nullus, nisi positus fuerit ab excommunicato vitando vel ab alio ex­
communicato post sententiam declaratoriam vel condemnatoriam ; quod
si haec sententia lata fuerit, excommunicatus nequit praeterea gratiam
ullam pontificiam valide consequi, nisi in pontificio rescripto mentio de
excommunicatione fiat „ (can. 2265).
“ Post sententiam condemnatoriam vel declaratoriam excommunicatus
manet privatus fructibus dignitatis, officii, beneficii, pensionis, muneris,
si quod habeat in Ecclesia; et vitandus ipsamet dignitate, officio, bene­
ficio, pensione, munere „ (can. 2266}.

H. - DE SUSPENSIONE

229

1117 (780). “ Removetur excommunicatus ab actibus legitimis ecclesia­
sticis intra fines suis in locis iure definitos ; nequit in causis ecclesiasticis
agere, nisi ad normam can. 1654; prohibetur ecclesiasticis officiis seu mu­
neribus fungi, concessisque antea ab Ecclesia privilegiis frui „ (can. 2264).
Cf. in Cod. can. 16^4.
1118 (778). “ Actus jurisdictionis tam fori externi quam fori interni
positus ab excommunicato est illicitus; et, si lata fuerit sententia condemnatoria vel declaratoria, etiam invalidus, salvo praescripto can. 2261,
§ 3; secus est validus, imo etiam licitus, si a fidelibus petitus sit ad nor­
mam mem. can. 2261, § 2 „ (can. 2264). Cf. can. 2261 in num. 1112 (772) II
1119 (777). “ Quod attinet ad ecclesiasticam sepulturam servetur prae­
scriptum can. 1240, § i. η. 2 „ {can. 2260, § 2). Cf. can. 1240 in num. 1156
(823 seq.) //.
1120 (781). " Communionem in profanis cum excommunicato vi­
tando fideles vitare debent, nisi agatur de coniuge, parentibus, liberis,
famulis, subditis, et generatim nisi rationabilis causa excuset „ (can. 2267).
Cf. num. 1121 (781) in A act.

DE SUSPENSIONE.

11.
/

i) Notio.

1124 (805). “ Suspensio est censura qua clericus officio vel beneficio
vel utroque prohibetur. Etiam suspensionis effectus separari queunt ; sed.
nisi aliud constet, in suspensione generaliter lata comprehenduntur omnes
eflectus qui in canonibus (sequentibus) enumerantur; contra, in suspen­
sione ab officio vel a beneficio omnes tantum effectus alterutrius speciei „
(can. 22-/S').
“ Suspensio ab officio simpliciter, nulla adiecta Minitatione, vetat
omnem actum tum potestatis ordinis et jurisdictionis, tum etiam merae
administrationis ex officio competentis, excepta administratione bonorum
proprii beneficii. Suspensio: i°) A iurisdictione generatim, vetat omnem
actum potestatis jurisdictionis pro utroque foro tam ordinat iae quam
delegatae; 20) A divinis omnem actum potestatis ordinis quam quis sive
per sacram ordinationem sive per privilegium obtinet: 3’) Ab ordinibus,
omnem actum potestatis ordinis receptae per ordinationem ; 40) A sacris
ordinibus, omnem actum potestatis ordinis receptae per ordinationem in
sacris; 50) A certo et definito ordine exercendo, omnem actum ordinis de­
signati; suspensus autem prohibetur insuper eundem ordinem conferre
et superiorem recipere receptumque post suspensionem exercere; 6°) A
certo et definito ordine conferendo, ipsum ordinem conferre, non veru in­
feriorem nec superiorem ; 70) A certo et definito ministerio, ex. gr. au­
diendi confessiones, vel officio, ex. gr. cum cura animarum, omnem actum

f

230

II. - DE SUSPENSIONE

eiusdem ministerii vel officii; 8*') Ab ordine pontificali, omnem actum
potestatis ordinis episcopalis ; 90) A pontificalibus, exercitium actuum
pontificalium, ad normam can. 337, § 2 „ (can. 2279). Iuxta can. 337, § 2
" exercere pontificalia in iure est sacras functiones peragere quae ex le­
gibus liturgicis requirunt insignia pontificalia, idest baculum et mitram.
" Suspensio a beneficio privat fructibus beneficii, excepta habitatione
in aedibus beneficialibus, non autem iure administrandi bona beneficialia,
nisi decretum vel sententia suspensionis ipsam administrandi potestatem
suspendo expresse adimat et alii tribuat. Si, quamvis censura obstet,
beneficiarius fructus percipiat, fructus restituere debet et ad hanc resti­
tutionem cogi potest canonicis quoque, si opus sit, sanctionibus „ (can.
2280).
" Suspensio generaliter lata vel suspensio ab officio aut a beneficio
afficit omnia officia aut beneficia, quae clericus habet in dioecesi Stiperioris suspendentis, nisi aliud appareat „ (can. 2281).
“ Loci Ordinarius nequit clericum suspendere a determinato officio
vel beneficio quod in aliena diocesi reperiatur; sed suspensio latae sen­
tentiae, iure communi irrogata, afficit omnia officia vel beneficia in qua­
cumque dioecesi possideantur „ (can. 2282).
" Quae de excommunicatione can. 2265 statuuntur, etiam suspensioni
sunt applicanda „ (can. 2289). ff· can. 226)5 !>1 >‘'>>>‘· ϋίό (779) //.
“ Legitimus Superior, licet probabile tantum sit delictum fuisse com­
missum aut delicti certe commissi poenalis actio praescripta sit, non
solum ius, sed etiam officium habet non promovendi clericum de cuius
idoneitate non constat, et, ad scandalum evitandum, prohibendi clerico
exercitium sacri ministerii aut etiam eundem ab officio, ad normam iu­
ris, amovendi; quae omnia in casu non habent rationem poenae „ (can.
2222. § 2).

2) Suspensio ex informata conscientia.
1125, “ Ordinariis licet ex informata conscientia clericos suos subditos
suspendere ab officio sive ex parte sive etiam in totum. Extraordinarium
hoc remedium adhibere non licet, si Ordinarius potest sine gravi incom.
modo ad iuris normam in subditum procedere „ (can. 2186).
u Ad ferendam hanc suspensionem neque formae judiciales neque
canonicae monitiones requiruntur; sed salis est si Ordinarius, servato
praescripto canonum qui sequuntur, simplici decreto declaret se suspen­
sionem indicere „ (can. 2/87).
“ Huiusmodi decretum detur in scriptis, nisi adiuncta aliud exigant,
designato die, mense et anno; in eoque: i°) Expresse dicatur suspen­
sionem ferri ex informata conscientia seu ex causis ipsi Ordinario notis.
2”) Indicetur tempus durationis poenae; abstineat autem Ordinarius ab
ipsa infligenda in perpetuum. Potest vero infligi etiam tamquam censura,
dummodo hoc in casu clerico patefiat causa propter quam suspensio ir-

II. - DE SUSPENSIONE

/

23 Γ

rogatur. 3°) Clare indicentur actus qui prohibentur, si suspensio non in
totum sed ex parte infligatur „ {can. 2188).
“ Si clericus suspensus sit ab officio in quo alius in eius locum
substituendus est, ut ex. gr., oeconomus in cura animarum, qui substi­
tuitur mercedem ex fructibus beneficii percipiat secundum prudens Ordi­
narii indicium determinandam. Clericus suspensus, si se gravatum senserit,
potest imminutionem pensionis petere ab immediato Superiore qui in via
iudiciaria esset iudex appellationis „ (can. 2189).
“ Ordinarius, qui fert suspensionem ex informata conscientia, debet
ex peractis investigationibus tales collegisse probationes, quae eum cer­
tum reddant clericum delictum revera perpetrasse et quidem grave ut
eiusmodi poena coercendus sit „ (can. 2/90).
“ Suspensioni ex informata conscientia iustam ac legitimam causam
praebet delictum occultum ad normam can. 2197, n. 4. Ob notorium de­
lictum suspensio ex informata conscientia numquam ferri potest. Ut
delictum publicum suspensione ex informata conscientia plecti possit, oc­
currat necesse est aliquod ex adiunctis quae sequuntur: i°) Si testes
probi et graves delictum quidem Ordinario patefaciant, sed nulla ratione
induci possint ut de eo testimonium in iudicio ferant, neque aliis pro­
bationibus delictum iudiciali processu evinci possit. 20) Si ipsemet clericus
minis aut aliis adhibitis mediis impediat ne processus judiciarius insti­
tuatur aut inceptus perficiatur. 30) Si processui iudiciali conficiendo ferendaeque sententiae impedimenta exoriantur ex adversis civilibus legis
aut gravi scandali periculo „ (can. 2/9/).
“ Suspensio ex informata conscientia valet si ex pluribus delictis
unum tantum fuerit occultum „ (can. 2/92).
“ Prudenti Ordinarii arbitrio relinquitur suspensionis causam seu
delictum clerico patefacere aut reticere, pastorali tamen adhibita solli­
citudine et caritate, ut, si delictum clerico manifestare censuerit, poena
ex paternis quae interposuerit monitis, nedum ad expiationem culpae,
verum etiam ad emendationem delinquentis et ad occasionem peccati eli­
minandam inserviat „ (cati. 219)}.
“ Si clericus recursum a suspensione sibi inflicta interponat, Ordi­
narius ad Sedem Apostolicam mittere debet probationes quibus constet
clericum delictum revera perpetrasse quod extraordinaria hac poena
puniri queat „ (can. 2194).

3) Effectus suspensionis.

1127 (806 807). Cf. can. 227 9-22.81 in num. 1124 (805) II.
1129 (807). “ Si incursa fuerit censura suspensionis quae vetat admi­
nistrationem Sacramentorum et Sacramentalium servetur praescriptum
can. 2261; si censura suspensionis quae prohibet actum jurisdictionis in
foro seu interno seu externo, actus est invalidus, ex. gr. absolutio sa­
cramentalis, si lata sit sententia condemnatoria vel declaratoria, aut Su-

JI. - DE SUSPENSIONE
232
perior expresse declaret se ipsam jurisdictionis potestatem revocare;
secus est illicitus tantum, nisi a fidelibus petitus fuerit ad normam can.
2261, § 2 „ (cati. 2284). Cf. can. 2261 in num. 1112 (772) 11.
1130. Cf. can. 2279 in num. 1124 (805) II.
1131. “ Si communitas seu collegium clericorum delictum commiserit,
suspensio ferri potest vel in singulas personas delinquentes vel in com­
munitatem, uti talem, vel in personas delinquentes et communitatem. Si
primum serventur can. 2278-2284. Si alterum, communitas prohibetur
exercitio iurium spiritualium quae ipsi, uti communitati, competunt. Si
tertium, effectus cumulantur (can. 2287). Cf. can. 22782284 in num. 1124
(805) // et can. 2284 in num. 1129 (807) II.

4) Defiositio et degradatio.

1132 (813). " Inter poenas vindicativas, quae clericis tantum appli­
cantur, recensentur depositio et degradatio „ (cati. 2298, nn. 10, 12}.
“ § i. Depositio, firmis obligationibus e suscepto ordine exortis et
privilegiis clericalibus, secumfert tum suspensionem ab officio, et inhabilitatem ad quaelibet officia, dignitates, beneficia, pensiones, munera in
Ecclesia, tum etiam privationem illorum quae reus habeat, licet eorum
titulo fuerit ordinatus. § 2. Sed hoc ultimo in casu, si clericus vere in­
digeat, Ordinarius pro sua caritate, quo meliore modo fieri potest, ei
providere curet, ne cum dedecore status clericalis mendicare cogatur.
§ 3. Poena depositionis infligi nequit, nisi in casibus iure expressis „
(can. 2404).
“ Si clericus depositus non det emendationis signa, et praesertim si
scandalum dare pergat monitusque non resipiscat, Ordinarius potest
eum perpetuo privare iure deferendi habitum ecclesiasticum. Haec pri­
vatio secumfert privationem privilegiorum clericalium et cessationem
praescripti can. 2303, § 2 „ (can. 2404}.
" Degradatio in se continet depositionem, perpetuam privationem
habitus ecclesiastici, et reductionem clerici ad statum laicalem. Haec poena
ferri solummodo potest propter delictum in iure expressum, aut si cle­
ricus, iam depositus et habitu clericali privatus, grave adhuc scandalum
pei annum praebere pergat. Alia est verbalis seu edictalis, quae sola sen­
tentia irrogatur, ita tamen ut omnes suos eflectus iuridicos statim habeat
sine ulla exsecutione; alia realis, si serventur sollemnia praescripta in
Pontificali Romano „ (can. 2404).

DE

INTERDICTO

233

III. — DE INTERDICTO.
1) Notio.

1133 (814). “ Interdictum est censura qua fideles, in communione Ec­
clesiae permanentes, prohibentur sacris quae in canonibus, qui sequuntur,
enumerantur. Prohibitio fit vel directe per interdictum personale, cum per­
sonis ipsis usus eorum bonorum interdicitur; vel indirecte per interdi­
ctum locale, cum certis in locis eorumdem dispensatio vel perceptio
vetatur „ (can. 2268).
2) Auctor.
“ Generale interdictum tam locale in territorium dioecesis, reipublicae,
quam personale in populum dioecesis, reipublicae, ferri tantum potest a
Sede Apostolica vel de eius mandato; interdictum vero generale in pa
roeciam vel paroeciae populum et particulare sive locale sive personale,
etiam Episcopus ferre potest. Interdictum personale sequitur personam
ubique; locale non urget extra locum interdictum, sed in loco interdicto
omnes etiam exteri aut exempti, excluso speciali privilegio, illud servare
debent „ (can. 2269).

3) Effectus interdidi.

1133 (815-816). “ § i. Interdictum locale sive particulare non vetat mo­
nentibus Sacramenta et Sacramentalia, servatis servandis, ministrare,
sed prohibet in loco quodlibet divinum officium vel sacrum ritum, salvis
exceptionibus de quibus in § 2 huius canonis et in can. 2271, 2272. § 2. In
die Nativitatis Domini. Paschatis, Pentecostes, sanctissimi Corporis Christi
et Beatae Mariae Virginis in caelum assumptae interdictum locale suspen­
ditur, et prohibetur tantum collatio ordinum et solemnis nuptiarum be­
nedictio „ (can. 2270').
“ Interdicta civitate, interdicta quoque manent loca accessoria etiam
exempta et ipsa ecclesia cathedralis; interdicta ecclesia, interdicta sunt
sacella contigua, non vero coemeterium; interdicto sacello non est inter­
dicta integra ecclesia nec, interdicto coemeterio, interdicta est ecclesia
ipsi contigua, sed interdicta sunt omnia oratoria in coemeterio erecta „
(can. 227J).
u Si interdictum fuerit locale generale et interdicti decreto aliud non
caveatur expresse: f’) Permittitur clericis dummodo non sint ipsi per­
sonaliter interdicti, omnia divina officia et sacros ritus in quacumque ec­
clesia aut oratorio privatim obire, ianuis clausis, voce submissa et cam­
pants non pulsatis. 2°) In ecclesia vero cathedrali, ecclesiis paroecialibus

234

HI. - DE INTERDICTO

vel in ecclesia quae unica sit in oppido, in iisque solis, permittuntur
unius missae celebratio, asservatio sanctissimi Sacramenti, administratio
baptismatis, Eucharistiae, poenitentiae, assistentia matrimoniis, exclusa
benedictione nuptiali, mortuorum exsequiae, vetita tamen quavis solemnitate, benedictio aquae baptismalis et sacrorum oleorum, praedicatio verbi
Dei. In his tamen sacris functionibus prohibetur cantus et pompa in sacra
suppcllectili et sonitus Campanarum, organorum, aliorumve instrumen­
torum musicalium; sacrum autem Viaticum ad infirmos
privatim
deie<·
ratur „ (cati. 2271).
* In interdicto locali particulari, si interdictum fuerit altare vel sa­
cellum alicuius ecclesiae, nullum sacrum officium seu sacer ritus in eisdem
celebretur. Si interdictum fuerit coemeterium, fidelium quidem cadavera
sepeliri ibidem possunt, sed sine ullo ecclesiastico rito. Si latum fuerit
in certam ecclesiam vel oratorium: iu) Si ecclesia fuerit capitularis, nec
interdictum sit Capitulum, valet praescriptum can. 2271, n. 1, nisi inter­
dicti d ‘cretum praecipiat Missam conventualem celebrari et horas cano­
nicas recitari in alia ecclesia aut oratorio. 2°) Si fuerit paroecialis, ser­
vetur praescriptum can. 2271 n. 2, nisi interdicti decretum aliam eccle­
siam pro interdicti tempore eidem substituat „ (can. 2272).
“ Personaliter interdicti : i°) Nequeunt divina officia celebrare eisve,
excepta praedicatione verbi Dei. assistere; passive assistentes non est
necesse ut expellantur; sed ab assistentia activa, quae aliquam secumferat pai ticipationem in divinis officiis celebrandis, repellantur interdicti
post latam sententiam condemnatoriam vel declaratoriam, aut alioquin
notorie interdicti. 20) Prohibentur sacramenta et sacramentalia admini­
strare, conficere et recipere, ad normam can. 2260, 1, 2261. 3e) Praescripto
can. 2265 etiam ipsi adstringuntur. 40) Carent sepultura ecclesiastica ad
normam can. 1240, § 1, n. 2 „ (can. 2275 }. Cf. can. 2260, § 1 in num. 1110
(772), can. 2261 in num. 1112 (772) // et can. 1240 in num. 1156 (823
seq.) //.
" Si communitas seu collegium delictum perpetraverit, interdictum ferri
potest vel in singulas personas delinquentes, vel in communitatem, uti
talem, vel in personas delinquentes et in communitatem. Si primum ser­
vetur pra scriptum can. 2275. Si alterum, communitas seu collegium
nequit ius ullum spirituale exercere quod ei competat. Si tertium, eflectus
cumulantur „ (can. 2274).
" Qui interdicto locali vel interdicto in communitatem seu collegium
subest, quin eidem causam dederit, nec alia censura prohibeatur, potest,
si sit rite dispositus. Sacramenta recipere, ad normam canonum praece­
dentium, sine absolutione ab interdicto aliave satisfactioue „ (can. 2276).
Num. 1135-1143 emendentur ad normam can, 2270-2276.
1144 (816). C/. can. 227/, 2272, 2277 in num. 1133 (814-816) II et can.
2277 m num. 1145 (817) II.
1145 (817). “ Interdictum ab ingressu ecclesiae secumfert prohibitio­
nem ne quis in ecclesia divina officia celebret vel eisdem assistat aut ec-

DE SEPULTURA ECCLESIASTICA

335

clesiasticam sepulturam habeat; si autem assistat, non est necesse ut ex­
pellatur, nec, si sepeliatur, oportet ut cadaver amoveatur „ (can. 2277}.
1146. Cf. can. 2268-2276) in nunt. 1133 (815, 816) II.
1148 (821). De cessatione a divinis Codex silet.

DE SEPULTURA ECCLESIASTICA
1149 (822). “ Fidelium defunctorum corpora sepelienda sunt, repro­
bata eorumdem crematione. Si quis quovis modo mandaverit ut corpus
suum cremetur, illicitum est hanc exequi voluntatem; quae si adiecta
fuerit contractui, testamento aut alio cuilibet actui, tanquam non adiecta
habeatur „ (can. /2of).
1) Notio.

" Sepultura ecclesiastica consistit in cadaveris translatione ad eccle­
siam, exequiis super illud in eadem celebratis, illius depositione in loco
legitime deputato fidelibus defunctis condendis „ (can. 1204).
1

2) Locus sepulturae ecclesiasticae..
“ Cadavera fidelium sepelienda sunt in coemeterio quod, secundum
ritus in probatis liturgicis libris traditos, sit benedictum, sive solemni
sive simplici benedictione ab iis data de quibus in can, 1155, 1156. In
ecclesiis cadavera ne sepeliantur, nisi agatur de cadaveribus Episcopo­
rum residentialium, Abbatum vel Praelatorum nullius in propria ecclesia
sepeliendis, vel Romani Pontificis, regalium personarum aut S. R. E.
Cardinalium „ (can. 120$).
u Ius est catholicae Ecclesiae possidendi propria coemeteria. Sicubi
hoc Ecclesiae ius violetur nec spes sit ut violatio reparetur, curent lo­
corum Ordinarii ut coemeteria, societatis civilis propria, benedicantur,
si, qui in eis condi solent, sint maiore ex parte catholici, aut saltem ut
in eis catholici spatium habeant, idque benedictum, sibi reservatum. Si
ne hoc quidem obtineri possit, toties quoties benedicantur, secundum
ritus in probatis liturgicis libris traditos, singuli tumuli „ (can. /206).
u Quae de interdicto, violatione, reconciliatione ecclesiarum canones
praescribunt, etiam coemeteriis applicentur „ (can. 1207}.
“ Paroeciae suum quaeque coemeteruim habeant, nisi unum pluribus
commune ab Ordinario loci sit legitime constitutum. Religiosi exempti
possunt habere coemeterium proprium, a commune coemeterio distinctum.
Etiam aliis personis moralibus vel familiis privatis permitti potest ab Or·

an

236

OF. SEPULTURA ECCLESIASTICA

dinario loci peculiare sepulcrum, extra commune coemeterium positum,
et ad instar coemeterii benedictum „ (can. 1208).
" Tum in coemeteriis paroecialibus, ex licentia scripta Ordinarii loci
eiusve delegati, turn in coemeterio proprio alius personae moralis, ex li­
centia scripta Superioris, fideles sibi suisque extruere possunt sepulcra
particularia; quae de consensu eiusdem Ordinarii aut Superioris, possunt
quoque alienare. Sepulcra sacerdotum et clericorum, ubi fieri potest, a
sepulcris laicorum separata sint ac decentiore loco sita; praeterea, ubi
id commodum fuerit, alia pro sacerdotibus, alia pro inferioris ordinis .
Ecclesiae ministris parentur. Etiam infantium corpuscula, quatenus com­
mode fieri potest, speciales et separatos ab aliis loculos et sepulturas
habeant „ (can. /209).
" Quodlibet coemeterium sit undique apte clausum et caute custodi­
tum „ (can. 1210).
“ Caveant Ordinarii locorum, parochi ac Superiores, ad quos spectat,
ne in coemeteriis epitaphia, laudationes funebres ornatusque monumentorum quidquam prae se ferant a catholica religione ac pietate absonum „
(can. 1211).
“ Praetei coemeterium benedictum alius, si haberi queat, sit locus,
clausus item et custoditus, ubi ii humentur quibus sepultura ecclesiastica
non conceditur „ (can. 1212}.
“Nullum corpus sepeliatur, praesertim si mors repentina luerit, nisi
post congruum temporis intervallum, quod satis sit ad omnem prorsus
de vero obitu dubitationem tollendam „ {can. I2ij).
" § i Nullum cadaver perpetuae sepulturae ecclesiasticae ubivis
traditum exhumare licet, nisi de licentia Ordinarii. § 2. Ordinarius li­
centiam nunquam concelat, si cadaver ab aliis corporibus certo di­
scerni nequeat „ (can. 1214).

3) Electio sepulturae.
1150 “ Omnibus licet, nisi expresse iure prohibeantur, eligere eccle­
siam sui funeris aut coemeterium sepulturae. Uxor et filii puberes in
hac electione prorsus immunes sunt a maritali vel patria potestate „
(can. 1224).
“ Ecclesiam funeris aut sepulturae coemeterium eligere prohibentur:
i I Impuberes; vei uni pro filio aut filia impubère, etiam post eorum mor­
tem, hanc electionem facere possunt parentes vel tutor; 2 ) Religiosi pro­
fessi cuiuslibet gradus aut dignitatis, non tamen si sint Episcopi „ (can.
1224}.
“ l't electio ecclesiae funeris valeat, cadat necesse est vel in eccle­
siam paroecialem. vel in ecclesiam regularium, non tamen monialium
(nisi agatur de mulieribus quae famulatus, educationis, infirmitatis aut
hospitii causa intra clausuram eiusdem monasterii non precario commo-

i

DE SEPULTURA ECCLESIASTICA

237

rabantur) vel in ecclesiam iuris patronatus, si agatur de patrono, vel in
aliain ecclesiam funerandi iure praeditam „ (can. 1225).
“ Ecclesiam funeris aut coemeterium sepulturae quis eligere potest
per se vel per alium cui legitimum mandatum dederit: factamque electio­
nem aut mandati concessionem quolibet legitimo modo probare licet. Si
electio fiat per alium, hic suum mandatum explere potest etiam post mor­
tem mandantis „ (can. /226).
“ Religiosi et clerici saeculares districte vetantur ne quos ad voven­
dum, iurandum vel fide interposita seu aliter promittendum inducant ut
apud ipsorum ecclesias funus aut apud ipsorum coemeterium sepulturam
eligant, vel factam electionem non immutent; quod si contra factum fuerit,
electio sit nulla „ (can. /227).
“ Si electa fuerit sepultura in coemeterio diverso a coemeterio propriae
defuncti paroeciae, cadaver in illo sepeliatur, dummodo nihil obstet ex parte
eorum a quibus coemeterium pendet. Electa sepultura in coemeterio reli­
giosorum, ut cadaver inibi sepeliri queat, requiritur et sufficit consensus
Superioris religiosi ad normam constitutionum cuiusque religionis „ (ca­
non 1228).
" Si quis, sepulcrum maiorum in aliquo coemeterio possidens, non
electa alibi sepultura, decesserit, in eodem sepeliendus est, si illuc com­
mode asportari possit, salvo praescripto can. 1218, § 3". Pro uxore at­
tenditur sepulcrum viri, et, si plures habuerit, sepulcrum ultimi. Plura si
sint maiorum aut viri sepulcra, defuncti familia aut heredes locum se­
pulturae deligant „ (can. /229}. Cf. can. /2/8 in num. 1151, //.
4) Funera.

1151 “ Nisi gravis causa obstet, cadavera fidelium, antequam tumu­
lentur, transferenda sunt e loco in quo reperiuntur, in ecclesiam, ubi
funus, idest totus ordo exequiarum quae in probatis liturgicis libris de­
scribuntur, persolvatur „ (can. /2/5).
“ § i. Licet mors acciderit extra propriam paroeciam, cadaver tamen
in ecclesiam paroeciae propriae quae vicinior sit. ob funus transferendum
est, si ad eam commode pedestri itinere asportari possit; secus in eccle­
siam paroeciae in qua mors accidit. § 2. Ordinarii est pro suo territorio,
inspectis peculiaribus circumstantiis, distantiam aliaque adiuncta desi­
gnare, quae translationem cadaveris ad ecclesiam funeris aut locum se­
pulturae incommodam reddant; et si paroeciae ad diversas dioeceses
pertineant, designatio attenditur Ordinarii dioecesis in qua defunctus su­
premum diem obiit. § 3. Licet translatio ad ecclesiam funeris aut ad locum
sepulturae incommoda sit, semper tamen integrum est familiae, heredibusaliisve quorum interest, cadaver illuc deferre, susceptis translationis ex,
pensis „ (can. /2/8).
“ Si S. R. E. Cardinalis in Urbe decesserit, corpus transferendum
est, funeris causa, in ecclesiam quam Romanus Pontifex designaverit; si

·

2j8

DE

sepultura ecclesiastica

extra Urbem, in ecclesiam insigniorem civitatis seu loci ubi mors acci­
dit, nisi Cardinalis aliam elegerit. Defuncto Episcopo residential!, etiam
cardinalitia dignitate aucto, aut Abbate vel Praelato nullius, corpus, fu­
neris causa, transferri debet in ecclesiam cathedmlem, abbatialem vel
praelatitiam, si id commode fieri possit; secus in ecclesiam insigniorem
civitatis seu loci, nisi in utroque casu defunctus aliam ecclesiam elegerit „
“ Beneficiarii residentiales ad ecclesiam sui beneficii transferendi sunt,
nisi aliam sibi elegerint ecclesiam funeris „ (can. 1220).
“ § i. Professi religiosi ac novitii, defuncti cum sint, transferendi sunt,
funeris causa, ad ecclesiam vel oratorium suae domus, vel saltem suae
religionis, nisi novitii aliam ecclesiam ad suum funus elegerint; ius au­
tem levandi cadaver et illud deducendi ad ecclesiam funerantem pertinet
semper ad Superiorem religiosum. § 2. Si longe moriantur a domo, ita ut in
ecclesiam suae domus vel saltem suae religionis nequeant commode aspor­
tari, funerandi sunt in ecclesia paroeciae ubi decedunt, nisi novitius aliam
ecclesiam ad funus elegerit, et salvo Superioribus iure de quo in can. 1218,
§ 3· § 3- Quae de novitiis dicta sunt §§ 1, 2, valent quoque de famulis
actu servientibus et intra domus septa stabiliter commorantibus, qui ta­
men, si extra religiosam domum decesserint, funerandi sunt ad normam
can. 1216-1218 „ (can. 1221). Cf. sup* can. 1218 et in/, can. 1216, 121η.
“ Quod attinet ad defunctos qui in domo etiam regulari vel collegio
degebant ratione hospitii, educationis vel infirmitatis, et ad defunctos in
hospitali, standum est canonibus 1216-1218, nisi constet de iure particu­
lari aut privilegio; quod vero ad illos attinet qui in Seminario moriun­
tur, servetur praescriptum can. 1368 „ (can. 1222}. Cf. can. rj6S in num.
210, /. flag. ()( hui. Supp.

5) Associatio cadaveris.
“ Expletis in ecclesia exequiis, cadaver tumulandum est ad normam
librorum liturgicorum in coemeterio ecclesiae funeris, salvis praescriptis
can. 1228, 1229. Qui exequias in ecclesia peregit, non solum ius, sed
etiam officium habet, excepto gravis necessitatis casu, comitandi per se
vel per alium sacerdotem cadaver ad locum sepulturae „ (can. /2ji).
“ Sacerdos qui cadaver comitetur ad ecclesiam funeris vel ad locum
sepulturae, libere transire poterit, cum stola quoque et cruce elevata, per
territorium alius paroeciae vel dioecesis, etiam sine Parochi vel Ordinarii
licentia. Si cadaver tumulandum sit in coemeterio ad quod commode
asportari nequeat, parochus vel rector ecclesiae funeris nequit sibi vin­
dicare ius illud comitandi extra fines civitatis vel loci „ (can. 12J2).
" Nequit parochus, sine iusta et gravi causa ab Ordinario probata,
excludere clericos saeculares, religiosos ac pia sodalitia quae familia vel
heredes advocare velint ad deducendum cadaver ad ecclesiam funeris et
ad sepulturam, et assistendum funeri ; clerici tamen ipsi ecclesiae addicti
a familia vel heredibus prae aliis omnibus invitari debent. Nunquam ad-

DE SEPULTURA ECCLESIASTICA

ί

239

mittantur societates vel insignia religioni catholicae manifeste hostilia.
Associantes cadaver tenentur morem gerere parocho circa ductum funeris,
salvis uniuscuiusque praecedentiae iuribus. Laici cadaver, generis aut
dignitatis cuiusvis ille fuerit, clerici ne deferant „ (can. /2jj).
1152. “ § i. Ecclesia, in quam cadaver pro funere transferri debet, ex
iure ordinario est ecclesia propriae defuncti paroeciae, nisi defunctus aliam
funeris ecclesiam legitime elegerit. § 2. Si defunctus plures habuerit
paroecias proprias, ecclesia funeris est ecclesia paroeciae in cuius ter­
ritorio decessit „ (can. 1216).
“ In dubio de iure alius ecclesiae, ius propriae ecclesiae paroecialis
semper praevalere debet „ (can. I2ij}.
u § r. Proprius defuncti parochus non solum ius sed etiam officium
habet, excepto gravis necessitatis casu, levandi per se vel per alium
cadaver, illud comitandi ad suam ecclesiam paroecialem ibique exsequias
persolvendi, firmo praescripto can. 1216. § 2. § 2. Quod si mors acci­
derit in loco alienae paroeciae, et cadaver ad ecclesiam propriae paroeciae
commode asportari possit, parochi proprii est. praemonito parocho loci, il­
lud levare, comitari ad suam ecclesiam ibique exsequias peragere. § 3. Si
ecclesia funeris sit ecclesia regularis aliave exempta a iurisdictione parochi,
parochus, sub cruce ecclesiae funerantis, cadaver levat ac deducit ad
ecclesiam; sed exsequias rector ecclesiae celebrat. § 4. Si vero ecclesia
funeris non sit exempta a iurisdictione parochi, celebratio exequiarum,
salvo peculiari privilegio, pertinet non ad rectorem ecclesiae funerantis,
sed ad parochum in cuius territorio ecclesia sita est. dummodo defunctus
parocho subiectus fuerit. § 5. Religiosas et novitias, in religiosa domo de­
functas, ad clausurae limen deferant aliae religiosae; indeque, si de re­
ligiosis agatur jurisdiction! parochi non obnoxiis, ad propriam religiosae
domus ecclesiam vel oratorium deducit et exequias peragit cappellanus;
si de aliis religiosis valet praescriptum § 1; quod vero ad religiosas at­
tinet extra domum defunctas serventur generalia canonum praescripta.
§6. Defuncto S. R. E. Cardinali aut Episcopo extra Urbem in civitate epi­
scopali. servetur praescriptum can. 397, n. 3. § 7. Si cadaver mittatur ad
locum ubi nec defunctus propriam paroeciam habebat, nec ecclesia fu­
neris legitime fuerat electa, ius levandi cadaver, peragendi exequias, si
peragendae sint, et cadaver ad sepulturam deducendi, pertinet ad eccle­
siam cathedralem eiusdem loci; quae si desit, ad ecclesiam paroeciae in
qua coemeterium situm est, nisi aliud ferant loci consuetudo aut dioecesana statuta „ (can. 1230). C/. can. 397 in num. 216, II (1065, I).
6) Taxac pro funeribus et porlio paroecialis.

1153 “ Locorum Ordinarii indicem funeralium taxarum seu eleemo­
synarum, si non existât, pro suo territorio, de consilio Capituli cathedralis, ac, si opportunum duxerint, vicariorum foraneorum dioecesis et
parochorum civitatis episcopalis, conficiant, attentis legitimis consuetu­

I

240

DE SEPULTURA ECCLESIASTICA

dinibus particularibus et omnibus personarum et locorum circumstantiis;
in coque pro diversis casibus iura singulorum moderate determinent,
ita ut quaelibet contentionum et scandali removeatur occasio. Si in in­
dice plures classes enumerentur, liberum est iis quorum interest clas­
sem eligere „ (can. 1234}.
“ Districte prohibetur ne quis, sepulturae vel exequiarum seu anni­
versarii mortuorum causa, quidquam exigat ultra id quod in dioecesano
taxario indice statuitur. Pauperes gratis omnino ac decenter funerentur
et sepeliantur, cum exequiis. secundum liturgicas leges et dioecesana
statuta, praescriptis „ (can. 1233}.
" Salvo iure particulari, quoties fidelis non funeratur in ecclesia pa­
roeciali propria, proprio defuncti parocho debetur portio paroecialis, ex­
cepto casu quo cadaver in ecclesiam propriae pavoeciae commode aspor­
tari nequeat. Si quis habeat plures paroecias proprias ad quas cadaver
commode deferri posset, et alibi funeretur, portio paroecialis dividenda
est inter omnes parochos proprios „ (can. 1236).
" Detrahi debet portio paroecialis ex omnibus et solis emolumentis,
quae statuta sunt pro funere et tumulatione in taxa dioecesana. Si qua­
cumque de causa primum sollemne officium funebre non statim, sed intra
mensem completum a die tumulationis fiat, licet hoc die non defuerint
minora publica officia, portio tamen paroecialis ex huius etiam funeris
emolumentis debetur. Quantitas portionis paroecialis determinetur in taxa
dioecesana; et si ecclesia paroecialis et ecclesia funerans ad diversas
dioeceses pertineant, quantitas portionis paroecialis attenditur secundum
taxam ecclesiae funerantis „ (can. /237}.
7) Denegatio sepulturae ecclesiasticae.
1156 (823, 824). “ Ad sepulturam ecclesiasticam non sunt admittendi
qui sine baptismo decesserint. Catechumeni qui nulla sua culpa sine ba­
ptismo moriantur, baptizatis accensendi sunt. Omnes baptizati sepultura
ecclesiastica donandi sunt, nisi eadem a iure expresse priventur „ (can. 1239}
" Ecclesiastica sepultura privantur, nisi ante mortem aliqua dederint
poenitentiae signa : i°) Notorii apostatae a Christiana fide, aut sectae hae­
reticae vel schismaticae aut sectae massonicae aliisve eiusdem generis
societatibus notorie addicti ; 20) Excommunicat! vel interdicti post sen­
tentiam comdemnatoriam vel declaratoriam ; 30) Qui se ipsi occiderint de­
liberato consilio ; 40) Mortui in duello aut ex vulnere inde relato; 50) Qui
mandaverint suum corpus cremationi tradi ; 6°) Alii peccatores publici et
manifesti. Occurrente praedictis in casibus aliquo dubio, consulatur, si
tempus sinat, Ordinarius; permanente dubio, cadaver sepulturae eccle­
siasticae tradatur, ita tamen ut removeatur scandalum „ (can. /240).
" Excluso ab ecclesiastica sepultura deneganda quoque sunt tum quae
libet Missa exequialis, etiam anniversaria, tum alia publica officia fune­
bria w (can. 1241).

EXCOMMUNICATIONES VIGENTES

241

“ Si fieri sine grave incommodo queat, cadaver excommunicat! vi­
tandi qui, contra canonum statuta, sepultura in loco sacro obtinuit, exhumandum est, servato praescripto can. 1214, § 1, et in loco profano
de quo in can. 1212, reponendum „ (can. 1242). Cf. can. 1214 et can. 1212
in mint. 1149 (822) II.

CENSURAE LATAE SENTENTIAE HODIE VIGENTES
EXCOMMUNICATIONES.
1162-1249 (682-791). Excommunicationes, ut antea, aliae Sedi Aposto­
licae, aliae Ordinariis, aliae nemini sunt reservatae. Sed ex his, quae re­
servantur Sanctae Sedi, quaedam reservantur specialissimo modo, quae­
dam speciali, quaedam simpliciter.

1) Excommunicationes specialissimo modo Sedi Apostolicae reservatae.
!
His excommunicationibus subiacent:
i°) Qui species consecratas abiecerit vel ad malum finem abduxe­
rit aut retinuerit (can. 2720).
2°) Qui violentas manus in personam Romani Pontificis iniecerit...
et est ipso facto vitandus (can. 2343, § 1, n. 1).
3") Absolvens vel fingens absolvere complicem in peccato turpi;
idque etiam in mortis articulo, si alius sacerdos, licet non approbatus ad
confessiones,'sine gravi aliqua exoritura infamia et scandalo, possit exci­
pere morientis confessionem, excepto casu quo moribundus recuset alii
confiteri.
Eamdem excommunicationem non eflugit absolvens vel fingens absolvere complicem qui peccatum quidem complicitatis, a quo nondum est
absolutus, non confitetur, sed ideo ita se gerit, quia ad id a complice
confessario sive directe sive indirecte inductus est (can. 2367).
40) Confessarius qui sigillum sacramentale directe violare praesumpserit (can. 236(7, § z).
50) Qui sub secreto S. Officii requiruntur de informationibus circa
promovendos ad episcopatum, si praedictum secretum violaverint (S. Cong.
Concisi. 23 April. 1917. A. A. S., IX, pag. 232).
6°) Qui excommunicationis poena plectuntur in Constit. Pii X Va­
cante Sede Apostolica 25 decembris 1904; ii enim “ a nullo, ne a maiori
quidem Poenitentiario, cuiuslibet facultatis vigore, praeterquam a Romano
Pontifice, nisi in mortis articulo absolvi possunt (n. 31 diet, const.).
16

<

1
çI
!;
I I
1
| i
11
>
I
I ί
·|ΙΙ

1 f
!

EXCOMMUNICATIONES VIGENTES

242

2)

Excommunicationes speciali modo Sedi Apostolicae reservatae.

Huiusmodi incurrunt excommunicationem :
r°) “.Omnes a Christiana fide apostatae et omnes et singuli hae­
retici aut schismatici „ (can. 2314, § z, n. z).
2°) “ Opere publici iuris facto, editores librorum apostatarum, hae­
reticorum et schismaticorum, qui apostasiam, haeresim, schisma propu­
gnant, itemque eosdem libros aliosve per apostolicas litteras nominatim
prohibitos defendentes aut scienter sine debita licentia legentes vel reti­
nentes „ (can. 2318, § z).
3°) Non promotus ad ordinem sacerdotalem, si missae celebratio­
nem simulaverit aut sacramentalem confessionem exceperit (can. 2322, n. z).
40) Omnes et singuli cuiuscunque status, gradus seu conditionis
etiam regalis, episcopalis vel cardinalitiae fuerint, a legibus, decretis,
mandatis Summi Pontificis pro tempore existentis ad Universale Conci­
lium appellantes (can. 2332).
5°) Recurrentes ad laicam potestatem ad impediendas litteras vel
acta quaelibet a Sede Apostolica vel ab eiusdem Legatis profecta, eorumve promulgationem vel exsecutionem directe vel indirecte prohiben­
tes, aut eorum causa sive eos ad quos pertinent litterae vel acta sive
alios laedentes vel perterrefacientes (can. 2333).
6°) Qui leges, mandata, vel decreta contra libertatem aut iura Ec­
clesiae edunt (can. 2334, n. z).
7") Qui impediunt directe vel indirecte exercitium iurisdictionis
ecclesiasticae sive interni sive externi fori, ad hoc recurrentes ad quam­
libet laicalem potestatem (can. 2334, n. 2).
8”) Qui contra praescriptum can. 120 ausus fuerit ad iudicem laicum trahere aliquem ex S. R. E. Cardinalibus vel Legatis Sedis Apostolicae vel officialibus maioribus Romanae Curiae ob negotia ad eorum
munus pertinentia, vel Ordinarium proprium (can. 2341). Cf. can. 120 in
num. 260 (1073) Z.
9’) Qui violentas manus iniecerit in personam S. R. E. Cardinalis
vel Legati Romani Pontificis vel Patriarchae, Archiepiscopi, Episcopi
etiam titularis tantum (can. 2343, §§ 2, 3).
io°) Usurpantes vel detinentes per se vel per alios bona aut iura
ad Ecclesiam Romanam pertinentia (can. 2343).
ii°) Omnes fabricatores vel falsarii litterarum, decretorum vel re­
scriptorum Sedis Apostolicae, vel iisdem litteris, decretis vel rescriptis
scienter utentes (can. 2360, § 1).
i2Q) Qui per seipsum vel per alios confessarium de sollicitationis
crimine apud Superiores falso denuntiaverit (can. 2363}.

EXCOMMUNICATIONES VIGENTES

243

3) Excommunicationes Sedi Apostolicae simpliciter reservatae.

Hisce excommunicationibus ligantur:
i°) Quaestum facientes ex indulgentiis {can. 2J27).
20) Nomen dantes sectae massonicae aliisve eiusdem generis asso­
ciationibus quae contra Ecclesiam vel legitimas civiles potestates machi­
nantur (can. 2jjj).
3”) Absolvere praesumentes sine debita facultate ab excommuni­
catione latae sententiae specialissimo vel speciali modo Sedi Apostolicae
reservata (can. 2jj8, § 1).
40) Impendentes quodvis auxilium vel favorem excommunicato vi­
tando in delicto, propter quod excommunicatus fuit (can. 2338, § 2).
5°) Clerici scienter et sponte in divinis cum excommunicato vitando
communicantes et ipsum in divinis officiis recipientes (can. 2338, § 2).
6°) Qui contra praescriptum can. 120 ausus fuerit ad indicem laicuin trahere Episcopum etiam mere titularem, aut Abbatem vel Praela­
tum nullius, vel aliquem ex maioribus religionum iuris pontificii Supe­
rioribus (can. 2341). Cf. can. 120 in num. 260 (1073) I7") Clausuram monialium violantes, cuiuscumque generis aut con­
ditionis vel sexus sint, in earum monasteria sine legitima licentia ingre­
diendo, pariterque eos introducentes vel admittentes (can. 2342, n. z).
8°) Mulieres violantes regularium virorum clausuram et Superio­
res aliique, quicunque ii sint, eas cuiuscumque aetatis introducentes vel
admittentes (can. 2342, n. 2).
9°) Moniales e clausura illegitime exeuntes contra praescriptum
can. 601 (can. 2342, n. j). Cf. can. 601 in num. 294, Z/ (1117, I).
rou) Qui bona ecclesiastica cuiuslibet generis sive mobilia sive im­
mobilia, sive corporalia sive incorporalia, per se vel per alios in proprios
usus convertere et usurpare praesumpserit aut impedire ne eorumdem
fructus seu reditus ab iis, ad quos iure pertinent, percipiantur. Excom­
municationi autem tandiu subiacet quandiu bona ipsa integre restituerit,
praedictum impedimentum removerit, ac deinde a Sede Apostolica abso­
lutionem impetraverit (can. 2346).
ri°) Duellum perpetrantes aut simpliciter ad illud provocantes vel
ipsum acceptantes vel quamlibet operam aut laborem praebentes, nec non
de industria spectantes illudque permittentes vel quantum in ipsis est
non prohibentes, cuiuscunque dignitatis sint (can. 2331).
12°) Clerici in sacris constituti vel regulares aut moniales post
votum sollemne castitatis, itemque omnes cum aliqua ex pra edictis per
sonis matrimonium etiam civiliter tantum contrahere praesumentes (can.
2388, § z).
130) Delictum perpetrantes simoniae in quibuslibet officiis, beneficiis
aut dignitatibus ecclesiasticis (can. 2392).
Γ40) Vicarius Capitularis aliive omnes, tam de Capitulo quam ex-

EXCOMMUNICATIONES VIGENTES

tranci, qui documentum quodlibet ad Curiam episcopalem pertinens sive
per se sive per alium subtraxerint vel destruxerint vel celaverint vel
substantialiter immutaverint (can. 2403).
4) Excommunicationes Ordinario reservatae.

Hisce excommunicationibus plectuntur:
1") Catholici qui matrimonium ineunt coram ministro acatholico
contra praescriptum can. 1063 (can. 241g, § 1, n. i). Cf. can. 1063 in
num. 1016 (636) II.
2") Catholici qui matrimonio uniuntur cum pacto explicite vel im­
plicito ut omnis vel aliqua proles educetur extra catholicam Ecclesiam
(can. 231g, § 1, n. z).
3") Catholici qui scienter liberos suos acatholicis ministris bapti­
zandos offerre praesumunt (can. 231g, § 1, n. j).
4") Catholici parentes vel parentum locum tenentes, qui liberos in
religione acatholica educandos vel instituendos scienter tradunt (can. 23/g,
§ 1, n. 4).
50) Qui falsas reliquias conficit, aut scienter vendit, distribuit, vel
publicae fidelium venerationi exponit (can. 2326).
6°) Qui manus violentas iniecerit in personam clericorum vel utriusque sexus religiosorum (can. 2343, § 4). Clerici, de quibus hic agitur,
sunt clerici omnes, exceptis S. 'R. E. Cardinalibus, Patriarchis, Archiepiscopis, Episcopis etiam titularibus; idest exceptis iis qui memorantur
*n §§ i, 2 et 3 can. 2343. Cf. sup. can. 2343, §§ 1, 2, 3.
70) Procurantes abortum, matre non excepta, effectu secuto (ca­
non 2330, $ z).
8°) Religiosus apostata a religione; excommunicatio autem, si re­
ligio sit clericalis exempta, reservatur proprio Superiori maiori; si vero
sit laicalis aut non exempta, Ordinario loci in quo commoratur religiosus
apostata (can. 2383).
9“) Professi votorum simplicium perpetuorum tam in Ordinibus
quam in Congregationibus religiosis, itemque omnes cum aliqua ex prae­
dictis personis matrimonium etiam civiliter tantum contrahere praesu­
mentes (can. 2388, § 2).
5) Excommunicationes nemini reservatae.

Huiusmodi excommunicationes incurrunt:
i°) Auctores et editores qui sine debita licentia sacrarum Scriptu­
rarum libros vel earum adnotationes aut commentarios imprimi curant
(can. 2jiS, § z).
2 ) Qui ausi fuerint mandare seu cogere tradi ecclesiasticae se­
pulturae infideles, apostatas a fide, vel haereticos, schismaticos, aliosve

SUSPENSIONES VIGENTES

245

sive excommunicatos sive interdictos contra praescriptum can. 1240, § r
(can. 2749). Cf. can. 1240 in num. 1156 (823, 824) II.
3°) Qui scienter praetermiserint beneplacitum apostolicum requi­
situm a iure pro alienandis bonis ecclesiasticis, vel pretiosis, vel exce­
dentibus valorem triginta millium libellarum seu (rancorum, omnes quo­
vis modo rei sive dando sive recipiendo sive consensum praebendo {ca­
non 2447, n. 7). Cf. can. 444 in num. 286, Il (1103, I) ct can. 1442, § /
in num. 1116 (920) /.
4°) Omnes, qualibet etiam dignitate fulgentes, qui quoquo modo
cogant sive virum ad statum clericalem amplectendum, sive virum aut
mulierem ad religionem ingrediendam vel ad emittendam religiosam pro­
fessionem tam sollemnem quam simplicem, tam perpetuam quam tempo­
rariam (can. 2442).
5°) Fidelis qui scienter omiserit eum, a quo sollicitatus fuerit, intra
mensem denuntiare contra praescriptum can. 904 (can. 2468, § 2). Cf. can.
907 in num. 699 (316) II.

SUSPENSIONES.

r) Sedi Apostolicae reservatae.

»

'

i°) “ Episcopus aliquem consecrans in Episcopum, Episcopi vel, loco
Episcoporum, piesbyteri assistentes et qui consecrationem recipit sine
apostolico mandato contra praescriptum can. 953, ipso iure suspensi sunt
donec Sedes Apostolica eos dispensaverit „ (can. 2770). Cf. can. 944 in
num. 892 (516) II.
2") Clerici, qui per simoniam ad ordines scienter promoverint vel
promoti fuerint aut alia Sacramenta ministraverint vel receperint suspen­
sionem incurrunt (can. 2471).
3°) Religiosus clericus in maioribus ordinibus constitutus, cuius pro
fessio ob admissum ab ipso dolum, nulla fuerit declarata, ipso facto
suspensus manet donec Sedi Apostolicae aliter visum fuerit (can. 2487).
4°) Clericus in sacris qui vota perpetua emisit, si dimittatur a re­
ligione ob delicta minora iis de quibus in can. 670, ipso facto suspensus
manet donec a Sancta Sede absolutionem obtinuerit (can. 671, n. 1).
Cf. can. 670 et 646 in num. 279, I.
5°) Suspensionem a divinis, Sedi Apostolicae reservatam, ipso facto
contrahunt, qui recipere ordines praesumunt ab excommunicato vel suspenso vel interdicto post sententiam declaratoriam vel condemnatoriam,
aut a notorio apostata, haeretico, schismatico (can. 2472).
6’) In suspensionem per annum ab ordinum collatione Sedi Apo­
stolicae reservatam ipso facto incurrunt: i°) Qui contra praescriptum
can. 955 alienum subditum sine Ordinarii proprii litteris dimissoriis or

246

SUSPENSIONES VIGENTES

dinaverint; 20) Qui subditum proprium, qui alibi tanto tempore moratus
sit ut canonicum impedimentum contrahere ibi potuerit, ordinaverint con­
tra praescriptum can. 993, n. 4, 994; 30) Qui aliquem ad ordines maiores
sine titulo canonico promoverint contra praescriptum can. 974, §1,0.7 ;
4°) Qui, salvo legitimo privilegio, religiosum, ad familiam pertinentem
quae sit extra territorium ipsius ordinantis, promoverint, etiam cum lit­
teris dimissorialibus proprii Superioris, nisi legitime probatum fuerit ali­
quem e casibus occui rere, de quibus in can. 966 (can. 2777). Cf. can. 977
in num. 893 (522) II ; can. 997, η. 4 et can. 994 in num. 894 (520) II;
can. 974, n. 7, in num. 897 (522) II; can. 966 in num. 894 (520) II.
2) Ordinario reservatae.

i") Clericus, qui non obtenta ab Ordinario licentia, contra praescri­
ptum can. 120, ausus luerit ad iudicem laicum trahere aliquam personam
privilegio fori fruentem, non memoratam in prima et secunda parte ca­
nonis 2341, incurrit ipso facto in suspensionem ab officio reservatam Or­
dinario (can. 234Γ).
In prima parte can. 2341 memorantur S. R. E. Cardinales, Legati
Sedis Apostolicae, Officiales maiores Romanae Curiae et Ordinarius pro­
prius. In secunda parte, Episcopi etiam titulares Abbates vel Praelati
nullius et aliquis ex maioribus religionum iuris pontificii Superioribus.
Qui trahunt illos vel hos ad iudicem laicum incurrunt excommunicatio­
nem aut speciali modo, aut simpliciter reservatam Sedi Apostolicae. Cf. sup.
octavam inter excommunicationes speciali modo reservatas Sedi Apostolicae,
et sextam inter simpliciter reservatas.
20) Religiosus fugitivus, si sit in sacris constitutus, ipso facto in­
currit in suspensionem proprio Superiori maiori reservatam (can. 2786).
Haec dispositio applicatur quoque sodalibus societatum clericalium
vitam communem degentibus (Com. Pont. 2-7 iul. 1918. A. A. S. X,
747· η. VI).

3) Nemini reservatae.
i°) Sacerdos qui sine necessaria jurisdictione praesumpserit sacramentales confessiones audire, est ipso facto suspensus a divinis (ca­
non 2766).
2 ) Sacerdos qui sine necessaria iurisdictione praesumpserit a pec­
catis reservatis absolvere, ipso facto suspensus est ab audiendis confes­
sionibus (can. 2766}.
3°) Qui sine litteris vel cum falsis dimissoriis litteris, vel ante ca­
nonicam aetatem, vel per saltum ad ordines malitiose accesserit, est ipso
facto a recepto ordine suspensus (can. 2774).
4°) Clericus qui in manus laicorum officium, beneficium aut dignita-

INTERDICTA VIGENTIA

tem ecclesiasticam resignare praesumpserit, ipso facto in suspensionem
a divinis incurrit (can. 2400).
5°) Abbas vel Praelatus nullius qui contra praescriptum can. 322, § 2,
benedictionem non receperit, est ipso facto a iurisdictione suspensus
(ca«. 2402). Cf. can. 322, § 2 in pag. 128, III (888, I), vel in pag. 108
hui. Supp.
6°) Vicarius Capitularis concedens litteras dimissorias pro ordina­
tione contra praescriptum can. 958, § 1, n. 3, ipso facto subiacet suspen­
sioni a divinis (can. 2409). Cf. can. 938, § 1, n.3 in num. 893 (519) II.
7°) Superiores religiosi, qui contra praescriptum can. 965-967, sub­
ditos suos ad Episcopum alienum ordinandos remittere praesumpserint,
ipso facto suspensi sunt per mensem a Missae celebratione (can. 2410).
Haec dispositio applicatur quoque societatibus clericalibus sine votis,
quae gaudent privilegio concedendi suis subditis dimissorias ad Ordines.
(Coni. Poni. 2-3 iunii 1918. A. A. S. X, 347, η. VI). Cf. can. 967-967 in
num. 894 (520) II.

INTERDICTA.

i°) Universitates, Collegia, Capitula aliaeve personae morales, quo­
cunque nomine nuncupentur, a legibus, decretis, mandatis Romani Pon­
tificis pro tempore existentis ad Universale Concilium appellantes, in­
terdictum speciali modo Sedi Apostolicae reservatum incurrunt (ca­
non 2332).
2") Sepulturam ecclesiasticam sponte donantes infidelibus, apostatis
a fide, vel haereticis, schismaticis, aliisve sive excommunicatis sive inter­
dictis contra praescriptum can. 1240, § 1, contrahunt interdictum ab in­
gressu ecclesiae Ordinario reservatum (can. 2339). Cf. can. 1240, § 1 in
num. 1156 (823-824) II.
3°) Scienter celebrantes vel celebrari facientes divina in locis inter­
dictis, vel admittentes ad celebranda officia divina per censuram vetita
clericos excommunicatos, interdictos, suspensos post sententiam declaratoriam vel condemnatoriam, interdictum ab ingressu ecclesiae ipso iure
contrahunt, donec arbitrio eius cuius sententiam contempserunt, con­
gruenter satisfecerint (can. 2338, § 3).
4") Qui causam dederunt interdicto locali aut interdicto in commu­
nitatem seu collegium, sunt ipso facto personaliter interdicti (can.
233^> § 7).
1251-1300. Quoad constitutionem “ Sacramentum Poenitentiae „ de
sollicitatione in confessione, vid. can. 894 in num. 795 (382) II; can. 904
in num. 801 (402); can. 2363 in num. 12 de excom. speciali modo Sedi
Apostolicae reservatis, et can. 2368 in num. 5 de excom. nemini reser­
vatis.

248

DE PROHIBITIONE ET PRAEVIA CENSURA LIBRORUM

f»

DE PROHIBITIONE ET PRAEVIA CENSURA LIBRORUM.
1) De prohibitione librorum.

1301 (798’). * Ecclesiae est ius prohibendi ex iusta causa libros a
quibusvis editos n (cati. 1384, § z).
Ius et officium libros ex iusta causa prohibendi competit non solum
supremae auctoritati ecclesiasticae pro universa Ecclesia, sed pro suis
subditis Conciliis quoque particularibus et locorum Ordinariis. Ab hac
prohibitione datur ad Sanctam Sedem recursus, non tamen in suspensivo.
Etiam Abbas monasterii sui iuris et supremus religionis clericalis exem­
ptae Moderator, cum suo Capitulo vel Consilio, potest libros ex iusta
causa suis subditis prohibere; idemque, si periculum sit in mora, possunt
alii Superiores maiores cum proprio Consilio, ea tamen lege ut rem
quantocius deferant ad supremum Moderatorem „ (can. 1395).
1302. “ Prohibitio librorum id efficit ut liber sine debita licentia nec
edi, nec legi, nec retineri, nec vendi, nec in aliam linguam verti, nec ullo
modo cum aliis communicari possit. Liber quoquo modo prohibitus rur­
sus in lucem edi nequit, nisi, factis correctionibus, licentiam is dederit
qui librum prohibuerat, eiusve Superior vel successor,, (can. 1398).
798, 45,. “ Libri ab Apostolica Sede damnati ubique locorum et in
quodeumque vertantur idioma prohibiti censeantur „ (can. 1396}.
1303 (798^). “ Omnium fidelium est, maxime clericorum et in digni­
tate ecclesiastica constitutorum eorumque qui doctrina praecellant, libros
qui perniciosos iudicaverint, ad locorum Ordinarios aut ad Apostolicam
Sedem deferre; id autem peculiari titulo pertinet ad legatos Sanctae Se­
dis, locorum Ordinarios, atque Rectores Universitatum catholicarum.
Expedit ut m pravorum librorum denuntiatione non solum libri inscri­
ptio indicetur, sed etiam, quantum fieri potest, causae exponantur cur
liber prohibendus existimetur. Iis ad quos denuntiatio defertur, sanctum
esto denuntiantium nomina secreta servare. Locorum Ordinarii per se
aut, ubi opus fuerit, per sacerdotes idoneos vigilent in libros, qui in pro­
prio territorio edantur aut venales prostent. Libros qui subtilius examen
exigant vel de quibus ad salutarem effectum consequendum supremae
auctoritatis sententia requiri videatur, ad Apostolicae Sedis indicium Or­
dinarii deferant „ (can. 1397).
1304 1310 (795). “ Ipso iure prohibentur: 1°) Editiones textus origi­
nalis et antiquarum versionum catholicarum sacrae Scripturae, etiam Ec­
clesiae Orientalis, ab acatholicis quibuslibet publicatae; itemque eiusdem
versiones in quamvis linguam ab eisdem confectae vel editae; 20) Libri
quorumvis scriptorum, haeresim vel schisma propugnantes, aut ipsa re­
ligionis fundamenta quoquo modo evertere nitentes; 30) Libri qui reli­
gionem aut bonos mores, data opera, impetunt; 4') Libri quorumvis aca-

DE PROHIBITIONE ET PRAEVIA CENSURA LIBRORUM

249

tholicorum, qui ex professo de religione tractant nisi constet nihil in eis
contra fidem catholicam contineri; 5") Libri de quibus in can. 1385, § r,
n. i, et can. 1391 ; itemque ex illis de quibus in cit. can. 1385, § r, n. 2,
libri ac libelli qui novas apparitiones, revelationes, visiones, prophetias,
miracula enarrant, vel qui novas inducunt devotiones, etiam sub prae­
textu quod sint privatae, si editi fuerint non servatis canonum prae­
scriptionibus ; 6°) Libri qui quodlibet ex catholicis dogmatibus impugnant
vel derident, qui errores ab Apostolica Sede proscriptos tuentur, qui
cultui divino detrahunt, qui disciplinam ecclesiasticam evertere conten­
dunt, et qui data opera ecclesiasticam hierarchiam, aut statum clericalem
vel religiosum probris afficiunt; 70) Libri qui cuiusvis generis supersti­
tionem, sortilegia, divinationem, magiam, evocationem spirituum,aliasqueid
genus docent vel commendant; 8°) Libri qui duellum, vel suicidium, vel di­
vortium licita statuunt, qui de sectis massonicis vel aliis eiusdem gene­
ris societatibus agentes, eas utiles et non perniciosas Ecclesiae et civili
societati esse contendunt; 9“) Libri qui res lascivas seu obscenas ex pro­
fesso tractant, narrant, aut docent; io°) Editiones librorum liturgicorum
a Sede Apostolica approbatorum, in quibus quidpiam immutatum fuerit,
ita ut cum authenticis editionibus a Sancta Sede approbatis non con­
gruant; ii°) Libri quibus divulgantur indulgentiae apocryphae vel a
Sancta Sede proscriptae aut revocatae; 120) Imagines quoquo modo im­
pressae Domini Nostri lesu Christi, Beatae Mariae Virginis, Angelorum
et Sanctorum vel aliorum Servorum Dei ab Ecclesiae sensu et decretis
alienae „ (can. ijycf. Cf. can. rffi, § 1 in num. 1312 (798’) II et can.
ij)i in num. 1313 (796) II.

2) De facultate legendi et retinendi Itbros prohibitos.
1311 (798). “ Usus librorum de quibus in can. 1399, n. 1, ac librorum
editorum contra praescriptum can. 1391. iis dumtaxat permittitur qui stu­
diis theologicis vel biblicis quovis modo operam dant, dummodo iidem
libri fideliter et integre editi sint neque impugnentur in eorum prolegomenis aut adnotationibus catholicae fidei dogmata „ (can. 1400). Cf. can.
1391 in num. 1313 (796) II.
“ S. R. E. Cardinales, Episcopi, etiam titulares, aliique Ordinarii,
necessariis adhibitis cautelis, ecclesiastica librorum prohibitione non adstringuntur „ (can. 1401).
u Ordinarii licentiam, ad libros quod attinet ipso iure vel decreto
Sedis Apostolicae prohibitos, concedere suis subditis valent pro singulis
tantum libris atque in casibus dumtaxat urgentibus. Quod si generalem
a Sede Apostolica facultatem impetraverint suis subditis permittendi ut
libros proscriptos retineant ac legant, eam nonnisi cum delectu ac iusta
et rationabili causa concedant „ (can. 1402}.
“ Qui facultatem apostolicam consecuti sunt legendi et retinendi libros
prohibitos, nequeunt ideo legere et retinere libros quoslibet a suis Or-

250

DE PROHIBITIONE ET PRAEVIA CENSURA LIBRORUM

dinariis proscriptos, nisi in apostolico induito expressa iisdem facta fue­
rit potestas legendi et retinendi libros a quibuslibet damnatos. Insuper
gravi praecepto tenentur libros prohibitos ita custodiendi, ut hi ad alio­
rum manus non perveniant „ (can. fjoj).
“ Librorum venditores libros de obscenis ex professo tractantes ne
vendant, commodent, retineant; ceteros prohibitos venales ne habeant, nisi
debitam licentiam a Sede Apostolica impetraverint, neve cuiquam vendant,
nisi prudenter existimare possint ab emptore legitime peti „ (can. 1404).
" Licentia a quovis obtenta nullo modo quis eximitur a prohibitione
iuris naturalis legendi libros qui ipsi proximum spirituale periculum
praestant. Ordinarii locorum aliique curam animarum habentes opportune
moneant fideles de periculo et damno lectionis librorum pravorum, prae­
sertim prohibitorum „ (can. 140$).
3) De /naevia censura librorum.

1312 (7981). “ Ecclesiae est ius exigendi ne libros, quos ipsa indicio
suo antea non recognoverit, fideles edant „
1384, § 1).
M Nisi censura ecclesiastica praecesserit, ne edantur etiam a laicis:
Γ ) Libri sacrarum Scripturarum vel eorumdem adnotationes et commen­
tai ia; 2U) Libri qui divinas Scripturas, sacram theologiam, historiam ec­
clesiasticam, ius canonicum, theologiam naturalem, ethicen aliasve huiusmodi religiosas ac morales disciplinas spectant; libri ac libelli precum,
devotionis vel doctrinae institutionisque religiosae, moralis, asceticae,
mysticae aliique huiusmodi, quamvis ad fovendam pietatem conducere
videantur; ac generaliter scripta in quibus aliquid sit quod religionis ac
inorum honestatis peculiariter intersit; 3") Imagines sacrae quovis modo
imprimendae, sive preces adiunctas habeant, sive sine illis edantur „
(can. 1383, § /j.
'* Vetantur clerici saeculares sine consensu suorum Ordinariorum,
religiosi vero sine licentia suis Superioris maioris et Ordinarii loci, libros
quoque, qui de rebus profanis tractent, edere, et in diariis, foliis vel li­
bellis periodicis scribere vel eadem moderari. In diariis vero, foliis vel
libellis periodicis qui religionem catholicam aut bonos mores impetere
solent, nec laici catholici quidpiam conscribant, nisi iusta ac rationabili
causa suadente, ab Ordinario loci probata „ (can. 1386).
1313 (796). " Licentiam edendi libros et imagines de quibus in § 1
canonis 1385, dare potest vel loci Ordinarius proprius auctoris, vel Or­
dinarius loci in quo libri vel imagines publiçi iuris fiant, vel Ordinarius
loci in quo imprimantur, ita tamen ut, si quis ex iis Ordinariis licentiam
denegaverit, eam ab alio Ordinario petere auctor nequeat, nisi eumdem
certiorem fecerit de denegata ab alio licentia. Religiosi vero licentiam
quoque'sui Superioris maioris antea consequi debent „ (can. /383, §§ 2, 3).
Cj. can Ij8j, § i in num. 1312 (79s4) II.
H Quae ad causas beatificationum et canonizationum Servorum DeL

de prohibitione et praevia censura librorum

251

quoquo modo pertinent, sine licentia Sacrorum Rituum Congregationis
edi nequeunt „ (can. rj8y).
" Indulgentiarum libri omnes, summaria, libelli, folia, etc., in quibus
earum concessiones continentur, ne edantur sine licentia Ordinarii loci.
Requiritur vero expressa licentia Sedis Apostolicae ut typis edere liceat,
quovis idiomate, tum collectionem authenticam precum piorumque ope­
rum quibus Sedes Apostolica indulgentias annexuit, tum elenchum indul­
gentiarum apostolicarum, tum summarium indulgentiarum vel antea col­
lectum, sed nunquam approbatum, vel nunc primum ex diversis conces­
sionibus colligendum „ (can. /j88).
“ Collectiones decretorum Romanarum Congregationum rursus edi
nequeunt, nisi impetrata prius licentia et servatis conditionibus a Mode­
ratoribus uniuscuiusque Congregationis praescriptis „ (can. fjSy).
" In edendis libris liturgicis eorumque partibus, itemque litaniis a
Sancta Sede approbatis, debet de concordantia cum editionibus appro­
batis constare ex attestatione Ordinarii loci in quo imprimuntur aut pu­
blici iuris hunt „ (can. IJ90).
“ Versiones Sacrarum Scripturarum in linguam vernaculam typis
imprimi nequeunt, nisi sint a Sede Apostolica approbatae, aut nisi edan­
tur sub vigilantia Episcoporum et cum adnotationibus praecipue excer­
ptis ex sanctis Ecclesiae Patribus atque ex doctis catholicisque scripto­
ribus „ (can.
“ .Approbatio textus originalis alicuius operis, neque eiusdem in aliam
linguam translationibus neque aliis editionibus sufTragatur; quare et
translationes et novae editiones operis approbati nova approbatione com­
muniri debent. Excerpta e periodicis capita seorsim edita novae editio­
nes non censentur, nec proinde nova approbatione indigent ,, (can.
“ In universis Curiis Episcopalibus censores ex officio adsint, qui
edenda cognoscant. Examinatores in suo obeundo officio, omni persona­
rum acceptione deposita, tantummodo prae oculis habeant Ecclesiae dog­
mata et communem Catholicorum doctrinam quae Conciliorum generalium
decretis aut Sedis Apostolicae constitutionibus seu praescriptionibus atque
probatorum doctorum consensu continetur. Censores ex utroque clero
eligantur aetate, eruditione, prudentia commendati, qui in doctrinis pro­
bandis improbandisque medio tutoque itinere eanc. Censor sententiam
scripto dare debet. Quae si faverit, Ordinarius potestatem edendi faciat,
cui tamen praeponatur censoris indicium, inscripto eius nomine. Extraor­
dinariis tantum in adiunctis ac perquam raro, prudenti Ordinarii arbitrio,
censoris mentio omitti poterit. Auctoribus censoris nomen pateat nun­
quam antequam hic faventem sententiam ediderit,, (can. ijqj).
“Licentia, qua Ordinarius potestatem edendi facit, in scriptis conce­
dantur, in principio aut in fine libri, folii vel imaginis imprimenda,
espresso nomine concedentis itemque loco ct tempore concessionis. Si
vero licentia deneganda videatur, roganti auctori nisi gravis causa aliud
exigat, rationes indicentur ,, (can. 1394).

DE IRREGULARITATE

DE IRREGULARITATE.
1) De Irregularitatibus generation.
1314 (827). “ Irregularitas est impedimentum canonicum, perpetuum,
quo quis directe et primario interdicitur a susceptione ordinum ac con­
sequenter ab eorum usu „ {cf. can. 983 in omni. 1315 (829) //).
Dicitur perpetuum, nam temporarium non est irregularitas, sed sim­
plex impedimentum {cf. can. ySj in num. 1315 (829) II).
“ Irregularitates et impedimenta multiplicantur ex diversis eorumdem
causis, non autem ex repetitione eiusdem causae, nisi agatur de irregu­
laritate ex homicidio voluntario ,, (can. 989).
(830). “ Ignorantia irregularitatum sive ex delicto sive ex defectu
atque impedimentorum ab eisdem non excusat {can. 988).
1315 (829). “ Nullum impedimentum perpetuum quod venit nomine
irregularitatis, sive ex defectu sit sive ex delicto, contrahitur, nisi quod
fuerit in canonibus 984, 985 expressum „ {can. <)8j}.
1316 (828). Cf. can. ySj in num. 1315 (829) 11 ct can. yS/ post nttni1348 (852) II.
1319 (831). “ Licet Ordinariis per se vel per alium suos subditos di.
spensare ab irregularitatibus omnibus ex delicto occulto provenientibus,
ea excepta de qua in can. 985, n. 4 aliave deducta ad forum iudiciale. Ea­
dem facultas competit cuilibet confessario in casibus occultis ui gentioribus
in quibus Ordinarius adiri nequeat et periculum immineat gravis damni
vel infamiae, sed ad hoc dumtaxat ut poenitens ordines iam susceptos exer­
cere licite valeat ,, {can. 990). Cf. can. 985 in num. 1321-1330 (843-352) II.
“ In precibus pro irregularitatum ac impedimentorum dispensatione,
omnes irregularitates ac impedimenta indicanda sunt; secus dispensatio
generalis valebit quidem etiam pro reticitis bona fide, iis exceptis quae
in can. 990, § 1. excipiuntur, non autem pro reticitis in mala fide. Si
agatur de irregularitate ex homicidio voluntario, etiam numerus delicto­
rum exprimendum est sub poena nullitatis concedendae dispensationis.
Dispensatio generalis ad ordines valet pro ordinibus quoque maioiibus;
et dispensatus potest obtinere beneficia non concistorialia etiam curata,
sed renuntiari nequit S. R. E. Cardinalis, Episcopus. Abbas vel Praela­
tus nullius, Superior maior in religione clericali exempta. Dispensatio, in
foro interno non sacramcntali concessa, scripto consignetur, et de ea in
secreto Curiae libro constare debet ,. {can. yyi).

2) De Irregularitatibus ex delicto.
1321-1330 (843-852). “ Sunt irregulares ex delicto: i°) Apostatae a fide,
haeretici et schismatici; 2) Qui, praeterquam in casu extremae necessi­
tatis. baptismum ab acatholicis quovis modo sibi conferre siverunt ; 3") Qui

DE IRREGULARITATE

253

matrimonium attentare aut civilem tantum actum ponere ausi sunt, vel
ipsimet vinculo matrimoniali aut ordine sacro, aut votis religiosis etiam
simplicibus ac temporariis ligati, vel cum muliere iisdem votis adstricta
aut matrimonio valido coniuncta; 40) Qui voluntarium homicidium per­
petrarunt aut fetus humani abortum procuraverunt, eflectu secuto, omnesque coopérantes; 50) Qui seipsos vel alios mutilaverunt vel sibi vitam
adimere tentaverunt; 6°) Clerici medicam vel chirurgicam artem sibi ve­
titam exercentes, si exinde mors sequatur; 7°) Qui actum ordinis, cleri­
cis in ordine sacro constitutis reservatum, ponunt, vel eo ordine caren­
tes, vel ab eius exercitio poena canonica sive personali, medicinali aut
vindicativa, sive locali prohibiti ,, (can. 985).
1320 (829), ‘‘ Haec delicta irregularitatem non pariunt, nisi fuerinj
gravia peccata, post baptismum perpetrata salvo praesçripto can. 985, η. 2
itemque externa, sive publica, sive occulta ,, (can. 986).

3) De Irregularitatibus ex defectu.

t
1331-1347 (833 841). “ Sunt irregulares ex defectu : i°) Illegitimi, sive
illegitimitas sit publica sive occulta, nisi fuerint légitimât! vel vota sol­
lemnia professi; 20) Corpore vitiati qui secure propter debilitatem, vel
decenter propter deformitatem, altaris ministerio defungi non valeant. Ad
impediendum tamen exercitium ordinis legitime recepti, gravior requiritur
defectus, neque ob hunc defectum prohibentur actus qui rite poni pos­
sunt; 3°) Qui epileptici vel amentes, vel a daemone possessi sunt vel fue­
runt; quod si post receptos ordines tales evaserint et iam liberos esse
certo constet, Ordinarius potest suis subditis receptorum ordinum exer­
citium rursus permittere; 4") Bigami, qui nempe duo vel plura matri­
monia valida successive contraxerunt; 50) Qui infamia iuris notantur;
6 ) ludex qui mortis sententiam tulit: 7*’) Qui munus carnificis suscepe­
rint eorumque voluntarii ac immediati ministri in exacutione capitalis sen­
tentiae „ (can. 984).
4) De meris impedimentis.
Post n. 1348 (852). Praeter irregularitates, ut diximus, quae sunt im­
pedimenta perpetua, Codex agit de impedimentis temporariis, quae antea
generatim vocari solebant irregularitates improprie dictae seu imperfe­
ctae. Qui proinde habent huiusmodi impedimenta non sunt irregulares,
sed simpliciter impediti. Hos recenset can. 987, qui sic se habet:
“ Sunt simpliciter impediti : r°) Filii acatholicorum, quamdiu parentes
in suo errore permanent; 20) Viri uxorem habentes; 3") Qui officium vel
administrationem gerunt clericis vetitam cuius rationes reddere debeant,
donec, deposito officio et administratione atque rationibus redditis, liberi
facti sint; 4”) Servi servitute proprie dicta ante acceptam libertatem;
50) Qui ad ordinarium militare servitium civili lege adstringuntur, ante-

254

DE IRREGULARITATE

quam illud expleverint; 6°) Neophiti, donec, iudicio Ordinarii, sufficienter
probati fuerint; 70) Qui infamia facti laborant, dum ipsa, iudicio Ordi­
narii, perdurat „ (cait. 987).
Impediti ratione militiae (can. 987, n. 5) sunt etiam qui ad militiam
forsan vocabuntur, sed de facto nondum sunt vocati, vei quia aetate im­
pares sunt, vel quia, examine recte peracto, ad tempus inhabiles sunt
declarati. (Com. Potit. 2j iun. 1918. A. A. S. vol. X, fag. 744, Ml).
1347 (841). “ Infamia est vel iuris vel facti. Infamia iuris illa est quae
casibus iure communi expressis statuitur. Infamia facti contrahitur, quando
quis, ob patratum delictum vel ob pravos mores, bonam existimationem
apud fideles probos et graves amisit, de quo indicium spectat ad Ordi­
narium. Neutra afficit delinquentis consanguineos aut affings, firmo prae­
scripto can. 2147, § 2, n. 3 „ (can. 2293).
In can. 2147, § 2> n· 3 proponitur tamquam una ex causis remotio­
nis parochi inamovibilis a sua paroecia, bonae existimationis amissio pe­
nes probos et graves viros, orta ex facto familiarum et consanguineorum
quibuscum parochus vivit, nisi per eorum discessum bonae parochi famae
sit satis provisum.
,
“ Qui infamia iuris laborat, non solum est irregularis ad normam
can. 984 n. 5, sed insuper est inhabilis ad obtinenda beneficia, pensiones,
officia et dignitates ecclesiasticas, ad actos legitimos ecclesiasticos perfi­
ciendos, ad exeicitium iuris aut muneris ecclesiastici, et tandem arceri
debet a ministerio in sacris functionibus exercendo „ (can. 2294, 1). Cf.
can. 984, n. j in num. 1331 seq. (833 seq.) II.
Praeterea infamis infamia iuris ante sententiam condemnatoriam vel
dcclaratoriam nequit licite admitti ad munus patrini tum in baptismo
{can. 766, n. 2), tum in confirmatione (can. 796, n. j); post sententiam
vero nequit valide a) agere munus patrini sive in baptismo (can. 76$,
n. 2), sive in confirmatione (cati. 796, >1. ;); b) suffragium ferre in ele­
ctionibus (can. /67, $ /, n. j); c) ius patronatus exercere eiusque privi­
legiis uti (can. 1470, § 4).
Insuper quilibet infamis post sententiam dcclaratoriam vel condem­
nator iam: «) nequit gerere valide munus arbitri in causis ecclesiasticis
{can. 19JI); b) non potest assumi ad peritorum officium (can. 1795, § 2);
c) repellitur ut suspectus a testimonio ferendo in iudiciis (can. 1757,
$ 2, n. /).
Demum manifesto infames arcendi sunt ab Eucharistia sumenda tam­
quam publice indigni (can. 8jj. § 1).
“ Qui laborat infamia facti, repelli debet tum a recipiendis ordinibus
ad normam can. 987, n. 7, dignitatibus, beneficiis, officiis ecclesiasticis,
tum ab exercendo sacro ministerio et ab actibus legitimis ecclesiasticis „
(can. 2294, § 2). Cf. can. 9S7, n. 7 post num. 1348 (852) II.
“ Infamia iuris desinit sola dispensatione a Sede Apostolica concessa;
tifamia facti cum bona existimatio apud fideles probos et graves, omnibus

DE INDULGENTIIS

255

perpensis adiunctis et praesertim diuturna rei emendatione, fuerit, pru­
denti Ordinarii iudicio, recuperata „ {can. 2293).
(842). Sunt ipso facto infames:
i°) Omnes a Christiana fide apostatae et omnes et singuli haeretici
aut schismatici, si sectae acatholicae nomen dederint vel publice adhae­
serint {can. 23/4, § i, n. 3).
2°) Qui species consecratas abiecerit vel ad malum finem abduxerit
aut retinuerit {can. 2320).
3°) Qui cadavera vel sepulcra mortuorum ad furtum vel alium malum
finem violaverit (can. 2328).
4°) Qui violentas manus in personam Romani Pontificis, vel S. R. E.
Cardinalis, vel Legati eiusdem Romani Pontificis iniecerit {can. 2343,$ 1,
n. 2; §2, n. 2).
5°) Duellantes et qui eorum patrini vocantur {can. 2331, § 2).
6”) Bigami, idest qui obstante coniugali vinculo, aliud matrimonium,
etsi tantum civile, ut aiunt, attentaverint {can. 2336).
7°) Laici legitime damnati ob delicta contra sextum cum minoribus
infra aetatem sexdecim annorum commissa, vel ob stuprum, sodomiam,
incestum, lenocinium {can. 2333}.

DE INDULGENTIIS
i) Notio.
1349 (853). Indulgentia definitur: " remissio coram Deo poenae tem­
poralis debitae pro peccatis, ad culpam quod attinet iam deletis, quam
ecclesiastica auctoritas ex thesauro Ecclesiae concedit pro vivis pei mo­
dum absolutionis, pro defunctis per modum suffragii „ (can. yrr).

2) Auctor Indulgentiarum.

1351 (854) " Praeter Romanum Pontificem, cui totius spiritualis Ec­
clesiae thesauri a Christo Domino commissa est dispensatio, ii tantum
possunt potestate ordinaria indulgentias elargiri quibus id expresse a
iure concessum est „ {can. 912).
u Inferiores Romano Pontifice nequeunt: i°) Facultatem concedendi
indulgentias aliis committere, nisi id eis a Sede Apostolica expresse fuerit
indultum; 20) Indulgentias concedere defunctis applicabiles; 30) Eidem
rei seu actui pietatis vel sodalitio, cui iam a Sede Apostolica vel ab alio
indulgentiae concessae sint, alias adiungere, nisi novae conditiones aditu-

256

DE INDULGENTIIS

plendae praescribantur „ (can. 91y). CJ. can. 239, 274, 294, 349 etc. in
num. 260·', 261, 269|JI' (1073, 1074. 1076) Z.
* Novae indulgentiae ecclesiis etiam regularium concessae, quae Ro
mae promulgatae non sint, ne pervulgentur, inconsulto Ordinario loci.
In edendis libris, libellis, etc., quibus conces nones indulgentiarum pro
variis precibus aut piis operibus recensentur, servetur praescriptum
can. 1388 „ (can. 919}. Cf. can. 1388 in num. 1313 (796; //.
u Qui a Summo Pontifice impetraverint indulgentiarum concessiones
pro omnibus fidelibus, obligatione tenentur, sub poena nullitatis gratiae
obtentae, authentica exemplaria earundem concessionum ad Sacram Poenitentiariam deferendi „ (can. 920).

3) Sublectum Indulgentiarum.
i
1356 (856). “ Ut quis capax sit sibi lucrandi indulgentias, debet esse
baptizatus, non excommunicatus, in statu gratiae saltem in fine operum
praescriptorum, subditus concedentis. Ut vero subiectum capax eas re­
vera lucretur, debet habere intentionem saltem generalem eas acquirendi
et opera iniuncta implere statuto tempore ac debito modo secundum con­
cessionis tenorem „ (cam. 923).
“ Plenaria indulgentia ita concessa intelligitur ut si quis eam plenarie
lucrari non possit, eam tamen partialiter lucretur pro dispositione quam
habet „ (can. 926).
" Nisi aliud ex concessionis tenore appareat, indulgentias ab Epi­
scopo concessas lucrari possunt tum subditi extra territorium, tum pere­
grini, vagi omnesque exempti in territorio degentes „ (can. 923).
“ Indulgentia plenaria, nisi aliud expresse cautum sit, acquiri potest
semel tantum in die, etsi idem opus praescriptum pluries ponatur. Par­
tialis indulgentia, nisi contrarium expresse notetur, saepius per diem,
eodem opere repetito, potest lucrifieri „ (can. 928).’
'JjB
14 Nemo indulgentias acquirens potest eas aliis in vita degentibus ap­
plicare; animabus autem in purgatorio detentis indulgentiae omnes a
Romano Pontifice concessae, nisi aliud constet, applicabiles sunt „ (can.
930).

4) Requisita ad indulgentias lucrandas.
1360-1365. " Fideles utriusque sexus qui, perfectionis studio vel in­
stitutionis aut etiam valetudinis çausa in domibus ecclesia vel publico
sacello carentibus, de consensu Ordinariorum constitutis, vitam commu­
nem agunt, itemque personae omnes ad illis ministrandum ibidem com­
morantes, quoties ad lucrandas indulgentias praescribatur visitatio alicuius
ecclesiae non determinatae, vel indeterminati alicuius publici oratorii, vi­
sitare queunt propriae domus sacellum, in quo obligationi audiendi Sa-

257

DE INDULGENTIIS

cmm iure satisfacere possunt, dummodo cetera opera iniuncta rite prae­
stiterint „ (can. 929).
(864). “ Ad quaslibet indulgentias lucrandas confessio forte requisita
peragi potest intra octo dies qui immediate praecedunt diem cui indul­
gentia fuit affixa; communio autem in pervigilio eiusdem diei; utraque
vero etiam intra subsequentem totam octavam. Pariter ad lucrandas in
dulgentias pro piis exercitiis in triduum, hebdomadam, etc., ductis con­
cessas, confessio et communio fieri etiam potest intra octavam quae im­
mediate sequitur exercitium expletum. Christifideles qui solent, nisi
legitime impediantur, saltem bis in mense ad poenitentiae sacramentum
accedere, aut sanctam communionem in statu gratiae et cum recta piaque mente recipere quotidie, quamvis semel, aut iterum per hebdomadam
ab eadem abstineant, possunt omnes indulgentias consequi, etiam sine
actuali confessione quae ceteroquin ad eas lucrandas necessaria furet,
exceptis indulgentiis sive iubilaei ordinarii et extraordinarii sive ad instar
iubilaei „ (can. 93/).
u Si ad lucrandas indulgentias oratio in genere ad mentem Summi
Pontificis praescribatur, mentalis tantum oratio non sufficit; Oratio autem
vocalis poterit arbitrio fidelium deligi, nisi peculiaris aliqua assignetur. Si
peculiaris oratio assignata fuerit, indulgentiae acquiri possunt quocumque
idiomate oratio recitetur, dummodo de fidelitate versionis constet ex decla­
ratione vel Sacrae Poenitentiariae vel unius ex Ordinariis loci ubi vulga­
ris est lingua in quam vertitur oratio; sed indulgentiae penitus cessant
ob quamlibet additionem, detractionem vel interpolationem. Ad indulgen­
tiarum acquisitionem satis est orationem alternis cum socio recitare, aut
mente eam prosequi, dum ab alio recitatur „ (can. 934).
(869). “ Muti lucrari possunt indulgentias adnexas publicis precibus,
si una cum ceteris fidelibus in eodem loco orantibus mentem ac pios
sensus ad Deum attollant; et si agatur de privatis orationibus, satis est
ut eas mente recolant signisve effundant vel tantummodo oculis percur­
rant „ (can. 916).
u Ad lucrandam indulgentiam alicui dici affixam, si visitatio ecclesiae
vel oratorii requiratur, haec fieri potest a meridie diei precedentis usque
ad mediam noctem quae statutum diem claudit „ (can. 923).
(868). “ Pia opera ad lucrandas indulgentias iniuncta, confessarii pos­
sunt in alia commutare pro iis qui, legitimo detenti impedimento, eadem
praestare nequeant „ (can. 933).
5) Benedictio Papalis et Altare privilegiatum.

1353. “ Benedictionem papalem cum indulgentia plenaria, secundum
praescriptam formulam, impertiri possunt Episcopi in sua quisque dioe­
cesi bis in anno, hoc est die sollemni Paschatis Resurrectionis et alio
die festo sollemni ab ipsis designando, etiamsi iidem Missae sollemni
adstiterint tantum; Abbates autem vel Praelati nullius, Vicarii et Prae17

258

DE INDULGENTIIS

fecti Apostolici, etsi episcopali dignitate careant, id possunt in suis ter­
ritoriis uno tantum ex sollemnioribus per annum diebus „ (cati. 914).
“ Regulares qui privilegium habent impertiendi benedictionem papalem, non solum obligatione tenentur servandi formulam praescriptam,
sed hoc privilegio uti nequeant, nisi in suis ecclesiis et in ecclesiis monialium vel tertiariorum suo Ordini legitime aggregatorum, non autem
eodem die et loco quo Episcopus eam impertiat „ (can. 915
1375. “ Episcopi, Abbates vel Praelati nullius, Vicarii ac Praetecti
Apostolici et Superiores maiores religionis clericalis exemptae, possunt
designare et declarare unum altare privilegiatum quotidianum perpetuum,
dummodo aliud non habeatur, in suis ecclesiis cathedralibus, abbatialibus, collegiatis, conventualibus, paroecialibus, quasi-paroecialibus, non
autem in oratorfis publicis vel semi-publicis, nisi sint ecclesiae paroeciali
unita seu eiusdem subsidiaria „ (can. 916).
u Die Commemorationis omnium fidelium defunctorum, omnes Missae
gaudent privilegio ac si essent ad altare privilegiatum celebratae. Omnia
altaria ecclesiae per eos dies quibus in ea peragitur supplicatio quadra­
pinta Horarum, sunt privilegiata „ (can. 917).
“ Ut indicetur altare esse privilegiatum, nihil aliud inscribatur nisi:
altare privilegiatum, perpetuum vel ad tempus, quotidianum vel non, se
eundum concessionis verba. Pro Missis celebrandis in altare privilegiato
nequit, sub obtentu privilegii, maior exigi Missae eleemosyna „ (can. 918}.
6) Animadversiones peculiares.

1365. " Indulgentia plenaria concessa pro festis Domini Nostri lesu
Christi vel pro festis Beatae Mariae Virginis, intelligitur concessa dum­
taxat pro festis quae in calendario universali reperiuntur. Concessa indul­
gent a plenaria vel partialis pro festis Apostolorum, intelligitur concessa
dumtaxat pro eorum festo natali. Indulgentia plenaria concessa ut quoti­
diana perpetua vel ad tempus visitantibus aliquam ecclesiam vel publicum
oratorium ita intelligenda est ut quacunque die, sed semel tantum in
anno ab unoquoque fideli acquiri possit, nisi aliud in decreto expresse
dicatur „ (can. 921).
“ Indulgentiae adnexae festis vel sacris supplicationibus vel precibus
novendialibus, septenariis, triduanis, quae ante aut post festum vel etiam
eius octavario perdurante peraguntur, translatae intelliguntur in eum
diem, quo festa huiusmodi legitime transferantur, si festum translatum
habeat officium cum Missa sine solemnitate et externa celebratione ac
translatio fiat in perpetuum vel si transferatur sive ad tempus sive in
perpetuum sollemnitas et externa celebratio „ (can. 922).
(871). “ Ad normam can. 75, indulgentiae adnexae alicui ecclesiae non
cessant, si ecclesia funditus evertatur rursusque intra quinquaginta annos
aedificetur in eodem vel fere eodem loco et sub eodem titulo. Indulgen-

DE INDULGENTIIS

259

tiae coronis aliisve rebus adnexae tunc tantum cessant, cum coronae
aliaeve res prorsus desinant esse vel vendantur „ (crtM. 924).
“ Opere, cui praestando quis lege aut praecepto obligatur, nequit
indulgentia lucrifieri nisi in eiusdem concessione aliud expresse dicatur;
qui tamen praestat opus sibi in sacramentalem poenitentiam iniunctum
et indulgentiis forte ditatum, potest simul et poenitentiae satisfacere et
indulgentias lucrari „ (can. 932).
“ Uni eidemque rei vel loco plures ex variis titulis adnecti possunt
indulgentiae; sed uno eodemque opere, cui ex variis titulis indulgentiae
adnexae sint, non possunt plures acquiri indulgentiae, nisi opus requi­
situm sit confessio vel communio aut nisi aliud expresse cautum fuerit,,
(can. 933).

INDEX
PARS PRIMA
\

PAG.

Normae generales.................................................................................
1
De temporis supputatione.................................................................................... 2

DE CURIA ROMANA
I. - Sacrae Congregationes.

1(')
2°)
3°)
4°)
5°)
G°)
7°)
8°)
9°)
10°)
11°)

Congregatio S. OiBcii..........................................................................
Congregatio Consistorialis................................................................. ·
Congregatio de disciplina sacramentorum............................... 5
Congregatio Concilii..........................................................
»
Congregatio negotiis religiosorum sodalium praeposita ...
Congregatio de Propaganda Fide..................................
»
Congregatio Sacrorum Rituum..........................................
»
Congregatio Caeremonialis..................................................
7
Congregatio pro negotiis ecclesiasticis extraordinariis ...
Congregatio de Seminariis et Universitatibus studiorum
.
.
Congregatio pro Ecclesia Orientali . ·.........................................
'

4
*

6

»
»
»

Π. - Tribunalia Curiae Romanae.

1°) Sacra Poenitentiaria......................................................... ........
2°) Sacra Romana Rota........................................
3°) Signatura Apostolica..........................................................................

8
»
»

III. - Officia Curiae Romanae.

1°)
2°)
3θ)
4°)
5°)

Cancellaria Apostolica.........................................................
Dataria Apostolica..........................................................................
Secretaria Status................................................................................. .
Camera Apostolica
.
..................................................................
Secretaria Brevium ad Principes et Epistolarum latinarum .
.

8
>
»
»
9

INDEX

DE LEGIBUS
PAG.

p) De natura legis.................................................................... ·
.
.
2°) De legis interpretatione....................................................................
3°) De auctore legis.....................................................................................
4’) De Consuetudine.....................................................................................
5°) De subiecto legis.....................................................................................
6°) De legis obligatione.............................................................................
7°) De lege irritante et poenali
........
8°) De dispensatione.
..........
9°) De privilegiis
...........
a) Privilegia Clericorum .........
b) Privilegia Cardinalium....................................................................
c) Privilegia Episcoporum .
.
t
.....
d) Privilegia aliorum Prolatorum...................................................
e) Privilegia Regularium .
............................................................
10°) De rescriptis.....................................................................................

9
10
11
12
>
14
>
15
16
18
19
21
25
26
28

DE PECCATIS ET DELICTIS

1°) Natura delicti ............................................................................................... 31
2°) Delicti imputabilitas........................................................................................ »
8°) Conatus delicti...............................................................................................82

DE PRAECEPTO FIDEI

1°) Fidei obiectuin....................................................................................... .33
2°) Obligatio fidem confitendi............................................................................... »
8°) Obligatio emittendi fideiprofessionem...................................................... 34
DE PRAECEPTIS DECALOGI
De prime» decalogi praecepto.

1°) De actibus religionis...................................................................................... 35
a) De cultu Sanctorum.............................................................................. 86
b) De cultu sacrarum imaginum et reliquiarum
....
»
2°) De vitiis religioni oppositis
.....
.
.
38
a) De Sacrilegio.................................................... " .
.
.
.
»
b) De Simon ia ...........
39
De secundo decalogi praecepto.

1°) De iurameuto.............................................................................................. 40
u) Obligatio praestandiiuramentum................................................................ »
b) De mramento antimodernistico..........................................
.
42
c) De iuramento promissorio.....................................................................43
2') De Voto
.
.
.
.
44

INDEX

PAG.

a) Voti natura
b) Cessatio voti .
8°) De laude Dei
De tertio decalogi praecepto.

1°) De Missae auditione .
ecclesiis et oratoriis
2°)
De quarto decalogi praecepto.

P)
2°)
3°)
4°)
5°)

De personis maioribus et minoribus quoad aetatem.
Obligationes parentum et coniugum .
Obligationes curatoris................................
Obligationes magistrorum et discipulorum
De scholis .................................................
De quinto decalogi praecepto.

1°)
2°)
3°;
4°)

Suicidae
Homicidae .
Procurantes abortum .
Duellantes .
De sexto decalogi praecepto.

Poenae in delicta contra sextum
De septimo et decimo decalogi praecepto

1°) De subiecto dominii ....
2°) De modis aquirendi dominii
....
A) De praescriptione........................................
B) De contractibus........................................
«) De donatione........................................
b) De testamento ......
a) Dispositiones ad pias causas .
β) Cardinalium et Episcoporum testamenta
γ) Ultimarum voluntatum commutatio
<-’) De commodato.........................................
De mutuo.
e) De mandato
/·) De emptione et venditione
.'/) De locatione et conductione
Λ) De societate
De fideiussione.
Æ-) De pignore
n De transactione

264

1

INDEX
PAG.

3°) De laesione dominii...................................................................................... 63
A) Reparatio damni illati
»
B) Cooperatio iniustaj..........
>
9
De octavo decalogi praecepto.

Obligatio servandi secretum.............................................................................. 64
De primo et secundo Ecclesiae
9 praecepto.

1°) De decimis..............................................................................................
2°) De obsesvatione festorum.....................................................................

65
»

De tertio et quarto Ecclesiae praecepto.

Annua confessio et paschalis communio .......

66

De quinto et sexto Ecclesiae praecepto.

1°) Lex abstinentiae............................................................................................... 67
.2°) Lex ieiunii........................................................................................................ 68

PARS SECUNDA
DE STATIBUS PARTICULARIBUS.
De particularibus laicorum obligationibus

F)
2°)
3°)
4°)
5°)
6°)
7°)
8°)

De
De
De
De
De
De
De
De

iudicibus.............................................................................................. 69
promotore iustitiae et vinculi defensore .
.
.
.
.
71
procuratoribus et advocatis........................................................... »
notariis et apparitoribus
72
accusatoribus.................................................................................... *
testibus ............
78
reis....................................................................................................... 74
appellationibus......................................................................................75

■

DE STATU CLERICORUM.
De obligationibus communibus clericorum.

1°) Obligationes positivae..................................
....
76
2°) Obligationes negativae............................................................................. 77 H

M

INDEX

De Bénéficiais.
PAG.

1°) De natura beneficii ecclesiastici................................................
2°) De acquisitione beneficiorum ecclesiasticorum ....
a) Quinam conterunt beneficia ecclesiastica
....
b) Quibusnam conferenda.........................................................
c) De iure patronatus.................................................................
a) Notio iurispatronatus.................................................
β) Privilegia et onera patroni.........................................
γ) Praesentatio.................................................................
3°) De amissione beneficiorum ecclesiasticorum
α) De renuntiatione.................................................................
b) De privatione.........................................................................
c) De translatione.................................................................
d) Reductio ad statum laicalem.................................................
4·*} De beneficiariorum obligationibus.........................................
De examinatoribus synodalibus et parochis consultoribus
De indicibus synodalibus................................................

79

80
>

81
84

»
>

85
86
»
87
88
»
89
90

De Episcopis.

1°) Episcoporum iura et obligationes in genere.......................................... 91
2°) Episcoporum iura et officia in specie.................................................. 92
a) Residentia......................................................................................... »
ti) Dioecesis visitatio......................................................................... »
c) Seminarii clericorum cura.................................................................. 94
<7) Magisterium ecclesiasticum.................................................................. 96
e) Praedicatio verbi Dei.......................................................................... 97
/) Missa pro populo...................................................................................98
g) Processiones.............................................................................................
Λ) Synodus dioecesana.........................................................................
99
i) Relatio de statu dioecesis Romano Pontifici facienda .
.
.
100
De Episcoporum Ceadiutoribus................................................. 101
De Curia dioecesana.................................................................................. »
a) De Vicario Generali......................................................................... 102
b) De cancellario et notario
........
103
c) De archivo episcopali......................................................................... 104
De Patriarchis, Primatibus et Metropolitis
...
»
De Vicariis et PraefectisApostolici* ....
106
De Administratoribus Apostolicis....
107
De Praelatis inferioribus.........................................................108
De Capitulis Canonicorum.

1°)
2°)
3°)
4°)

Notio Capituli.......................................................................................... 108
Dignitates................................................. ...................................................
Canonicus Theologus et Poenitentiarius................................................. 109
Relationes inter Capitulum et Parochum.................................................. »

166

INDEX

5°) Iura et privilegia canonicorum
6° Residentia canonicorum
7°) Officia choralia ....
De Consultoribus dioecesanis
De Vicario Capitulari
De Vicariis Foraneis

pag.

110
111
112
114
115
117

De Parochis.

p) Notio paroeciae et parochi...........................................
-.118
2°) Parochorum nominatio
.
........................................... ........
.
119
3°, Obligationes parochorum .........
joQ
a) Residentia...................................................................... ■
,
b) Cura animarum...........................................·
...
121
c) Missa pro populo..........................................
122
d) Praedicatio verbi Dei.................................. ........
»
e) Institutio catechetica
............................................................................ 123
/) Administratio Sacramentorum
.......
»
<7) Functiones paroeciales .
........
124
Λ) Bonorum temporalium administratio ........................................... ..........
De Vicariis paroecialibus........................................................... 125
De ecclesiarum rectoribus........................................................... 127
De presbyteris simplicibus et inferioribus clericis
.
.
129
De religiosis.

1°) Natura status religiosi
............................................................................ 130
Tertii ordines saeculares............................................................................ 131
2°) Superiores religiosorum............................................................................ 132
a) Potestas superiorum religiosorum............................................................ »
b) Requisita ad munus superioris maioris.................................................... >
c) Superiorum religiosorum electio........................................................... 133
</) Relatio de statu religionis mittenda ad S. Sedem aSuperioribus
134
c) Visitatio domorum religiosarum facienda a Superioribus .
.
»
3°) Religiosorum officia............................................................................ »
«) Pietatem assidue colere ............................................................
.
»
5) Observare regulas et constitutiones....................................... 135
c) Contendere ad perfectionem sui status ........................................... »
d) Officia religiosi ad ecclesiasticam dignitatem promoti vel paroe­
ciam regentis...........
»
e) Religiosus apostata vel fugitivus......................................................... 136
/*) Religiosi saecularizatio et exclaustratio........................................ 137
P) Admissio in religionem.................................................................... 139
A) De postulatu...............................................................................................»
B) De novitiatu.............................................................................................. »
a) De requisitis pro valida et licita admissione ad novitiatum .
»
b Conditiones requisitae ut novitiatus valeat
....
141

INDEX

267
PAG.

c) Interruptio novitiatus....................................................................... 142
d Dispositio bonorum temporalium facientia a novitio.
.
.
143
c) De dote
.....................................................................................
»
/) Institutio novitiorum........................................................................144
g) Novitiorum confessarii................................................................ 145
h) Novitiorum privilegia......................................................................... *
5") Professio religiosa................................................................................. »
a) Requisita ad validitatem professionisreligiosae ....
»
b) Privilegia religiosi professi a votistemporariis
.........................
146
c) Convalidatio professionis religiosae irritae .
.
»
6°) Dimissio religiosorum.
.
. ‘ .
.
.
.
.
.
147
n) Dimissio quae obtinet ipso facto
........................................ »
b) Dimissio religiosi professi a votis temporariis ....
»
c) Dimissio professi a votis perpetuis in religione clericali non exempta
»
d) Dimissio professi a votis perpetuis in religione virorum laicali.
»
e) Dimissio professi a votis perpetuis in religione clericali exempta
>
f) Dimissio religiosae professae a votis perpetuis ....
»
</) Conditio religiosi dimissi sive sit a votis temporariis, sive perpetuis
148
7°) Bona temporalia eorumque administratio ......
149
a) Effectus professionis solemnis praesertim quoad bona temporalia.
»
b) Effectus professionis simplicis sive perpetuae, sive temporariae.
c) Dispositio bonorum temporalium quando et quomodo a religiosis
facienda ................................................................................................... »
d) Collocatio pecuniae ad domos vel provincias vel religionem spec­
tantis ................................................................................................. 150
e) De alienandis bonis temporalibus et debitis contrahendis .
.
»
f) De ratione reddenda administrationis in mulierum religionibus.
»
8°) De Clausura........................................................
151
a) Clausura in domibus regularium...........................................................»
b) Clausura in monasteriis monialium................................................152
c) Clausura in domibus Congregationum religiosarum ...
»
d) De religiosorum egressu e claustris......................................... »
e) De religiosis stipem colligentibus........................................
.
153
/’) De conscientiae manifestatione................................................. 154
g) De epistolis mittendis et recipiendis a religiosis ....
»
DE SACRAMENTA LI BUS.

1°)
2°)
3°)
4°)

Notio Sacramentalium................................................................................ 154
Minister Sacramentalium.......................................................................... »
De subiecto Sacramentalium................................................................. 155
De exorcismis.............................................................................
DE SACRAMENTIS IN GENERE.

1°) Natura Sacramentorum.................................................
2°) Minister Sacramentorum ....
.

.155
.
·

»

268

INDEX
PAG.

a) Obligatio ministrandi sacramenta .
.
·
·
·
.
156
b) Obligatio denegandi sacramenta........................................................... »
b) De modo sacramenta ministrandi .......
»
De Baptismo.

Natura baptismi......................................................................157
Materia et forma baptismi..........................................
»
Minister baptismi ordinarius etextraordinarius
....
»
Caeremoniae baptismi..............................................................158
a) Baptismus sollemnis....................................................... »
c) Baptismus privatus ..........
»
5°) Patrini...................................................................................... 160
a) Conditiones ut quis valide et licite sit patrinus ....
»
b) Cognatio spiritualis..................................................................................... »
6°) Subiectum baptismi .................................................................................... 161
a) Infantes...................................................................................................... »
b) Adulti.................................................................................
c) Infantes infidelium aut haereticorum aut schismaticorum .
.
162
d) Collati baptismi adnotatio et probatio................................................... »
1°)
2°)
3°)
4°)

De Confirmatione.

1°)
2°)
3°)
4°)
5°)
6°)
7°)

Natura sacramenti confirmationis
.......
162
Materia et forma confirmationis................................................................... 163
Minister confirmationis ordinarius et extraordinarius ...»
Subiectum confirmationis........................................................................... 164
Tempus et locus confirmationis ........
»
Patrini confirmationis............................................................................»
Adnotatio et probatio collataeconfirmationis.......................................... 165
De Eucharistia.

165
1°) Natura SSfliae Eucharistiae
......
166
2°) Materia et forma Eucharistiae ...........................................
»
3°) Minister SSihae Eucharistiae ...
.
.
»
a) Delatio sacrae communionis ad infirmos
16
b) Ritus servandus in^ sacra communione distribuenda .
c) Locus, dies et hora, quibus sacram communionem distribuere licet
4°) Custodia SSmae Eucharistiae ........
»
a Ecclesiae et altaria in quibus custodiri debet vel potest SSrna Eu­
charistia.
....
......*
b) De lampade coram tabernaculo
.......
168
c) Renovatio sacrarum specierum
.......
169
d Expositio SS.mi Sacramenti privata et publica ....
»
5°) Subiectum SS.mae Eucharistiae.
.......
»
u) Obligatio sumendae communionis.......................................................... 170
b) Dispositiones animae et corporis ad sumendam sacram commu­
nionem ...
.
.....*

INDEX
PAG.

c) Communio frequens.................................................................
170
Missae applicatio........................................................................................ 171
a) Pro quibus offerri possit Missae sacrificium......................................... >
b) Quinam teneantur Missam applicare pro popolo vel pro benefa­
ctoribus .
70) Missarum stipendia................................................................................. »
d) Missae manuales, ad instar manualium et fundatae ...
»
b) Quinam stipendia Missarum manualium determinet .
.
.
172
c) Tempus utile pro celebrandis Missis manualibus ....
»
d) De Missarum manualium ad alios sacerdotes transmissione.
.
173
e) De vigilantia adhibenda a competente auctoritate ut onera Mis­
sarum adimpleantur................................................................ »
δθ) Tempus et locus Missae celebrandae ......
174
d) Ecclesiae benedictio vel consecratio................................................ 175
b) Altaris qualitates................................................................................176
c) Oratoria domestica................................................................................ 177
d) Ecclesiae violatio et reconciliatio................................................ »
e) Amissio benedictionis vel consecrationis ecclesiae, altaris, sacrae
supellectilis........................................................................................ 178
/’) Minister in Missae celebratione................................................ »
g) Presbyter assistens sacerdoti celebranti................................ »
h) Vestis talaris adhibenda a celebrante................................................ 179
De Poenitentia.

1°)
2°)
3°)
4°)
5°)
<5°)

Natura sacramenti poenitentiae................................................................ 179
Materia remota sacramenti poenitentiae.................................................. »
Confessio
................................................................................................... »
Satisfactio.........................................................................................
180
Forma sacramenti poenitentiae.................................................................. »
Minister sacramenti poenitentiae.......................................................... »
a) Potestas ministri.................................................................................. *
b) Natura potestatis jurisdiction is ordinariae et delegatae
.
.
181
c) Potestas jurisdictionis ad audiendas confessiones.
.
.
.
182
■a) De iis qui habent potestatem ordinariam ad confessiones
audiendas.......................................................................................... »
|J) De iurisdictione delegata................................................................. »
γ) lurisdictionis revocatio aut cessatio
.....
»
δ) lurisdictio qnoad navigantes ........ ................................................. »
ε) lurisdictio in periculo mortis....................................................... 183
ζ) Absolutio complicis............................................................
d) lurisdictio ad audiendas confessiones religiosorum
...
»
a) Quinam confert hanc iurisdictionem
.....
184
β) Confessarius ordinarius et extraordinarius in laicalibus vi­
rorum religionibus.........................................................
.
»
e} lurisdictio ad excipiendas confessiones religiosarum .
.
.
185
α Confessarius ordinarius et extraordinarius in singulis reli­
giosarum domibus .........
»

»

I

270

INDEX

PAG.
185

β) Confessarius pro religiosa graviter aegrotante
.
·
.
γ) Confessarius pro religiosis in ecclesia vel oratorio etiam
semi-publico .......... »
f) Reservatio peccatorum........................................................................... 186
<7) Absolutio a reservatis .........
187
a) Quandonam reservatio omni vi careat..........................................>
β) Absolutio a censura reservata:
......
»
A) extra periculum mortis ;.......
>
13) in casibus urgentioribus ;
......
188
C) in casibus publicis ........
»
γ) De confessarii sollicitantis denuntiatione
....
189
h) Officium confessarii.
.........
»
i) Obligatio sigilli
...................................................................................... »
k) Locus ad confessiones excipiendas .......
»
De Extrema Unctione.

1°)
2°)
3°)
4°)

Natura sacramenti
Materia extremae
Minister extremae
Subiectum extremae

extremaeunctionis
......
unctionis ........
unctionis ........
unctionis ........

190
»
»
191

De Ordine.

1°) Natura sacramenti ordinis ......
2° Minister sacramenti ordinis;
.....
а) quoad consecrationem episcopalem ;
.
.
.
б) quoad ordinationem saecularium ; .
a) ordinarius et extraordinarius;
β) proprius et delegatus; .
.
c) quoad ordinationem religiosorum ....
3υ) Subiectum sacrae ordinationis sive validae, sive licitae
4°) Tempus et locus sacrae ordinationis ....
5°) Aetas ad ordines sacros suscipiendos.
6°) Titulus sacrae ordinationis.
.....
7°) Adnotatio et testimonium peractae ordinationis

192
»

>
193
>

»
195
197
199
200

De Matrimonio.

I Praevia ad matrimonii celebrationem ....
1°) Sponsalia...................................................................
2°) Consensus parentum .......
3°) Investigationes et publicationes
....
II. Matrimonii natura...........................................................
1" Matrimonii finis primarius et secundarius
2"· Matrimonium baptizatorum et non baptizatorum
3°) Matrimonium conscientiae ......
1 ) Consensus necessarius ad matrimonium contrahendum

201
»

r

202
204
>
>
>

205

INDEX

PAG
205

5°) Matrimonium conditionatum
....
III. Tempus, locus et ritus celebrationis matrimonii
>
IV. Celebrati matrimonii adnotatio .
. ·■ .
206
V. Matrimonii proprietates
.
.
·
. ' .
207 ’
1°) Dissolutio matrimonii rati et non consummati
>
2°) Solutio matrimonii legitimi
....
»
3°) Separatio tori, mensae et habitationis
208
VI. Eftectus matrimonii.........................................
209
1°) Filii legitimi.................................................
»
2°) Filii légitimât!.................................................
»
VII. Impedimenta matrimonii.................................
>
1°) Impedimenta in genere................................
»
2°) Impedimenta impedientia.................................
210
a) Votum.........................................................
»
b) Mixta religio.................................................
»
c) Cognatio legalis (alicubi)
....
»
3°) Impedimenta dirimentia................................
211
a) Aetas.........................................................
»
b) Impotentia.................................................
»
c) Ligamen.........................................................
»
d) Consanguinitas................................................
>
e) Affinitas.........................................................
212
f) Cognatio spiritualis.........................................
»
g) Cognatio legalis.........................................
>
h) Publica honestas.........................................
»
i) Ordo sacer.........................................................
»
k) Votum.................................................
»
l) Cultus disparitas.........................................
- 213
m) Crimen. ..........................................................
>
n) Error................................................................
214
o) Vis et metus .
.........................................
p) Raptus .........................................................
»
VIII. Forma celebrationis matrimonii
»
1°) Conditiones ut parochus vel loci Ordinarius vftlic e assistant ma
trimonio........................... ........
»
2°) Conditiones ut parochus vel loci Ordinarius licite assistant ma
trimonio...................................................
215
3y) Quando matrimonium celebrari potest sine parochi vel loci Ord
>
narii assistentia............................................
■1°) Quinam teneantur ad formam a iure statutam serva ndam in matr
>
mon ii celebratione....................................
216
IX. Impedimentorum dispensatio
....
>
1°) Dispensatio concessa a S. Poenitentiaria pro foro interno
»
2°) Impedimentum multiplex..........................................................
>
3°) Obreptio vel subreptio in petitione.........................................
»
4°) Quid importet indultum dispensandi........................................
5°) Dispensatio urgente mortis periculo, vel quando omnia iam sunt
217
parata ad nuptias

272

INDEX
PAO.

6°) Dispensationis exsecutio........................................................................... 218
X, Matrimonii convalidatio............................................................................ >
1°) Convalidatio simplex ....
2°) Sanatio in radice.
.....
.
....
21£>
XI. Secundae nuptiae.......................................... ......................................... .........
DE CENSURIS IN GENERE.
I. Natura censurae........................................................................................... 220
Π. Requisita ad censuram incurrendam............................................................ »
III. Auctor censurae............................................................................................ 221
1°) Interpretatio poenae ............................................................................ 222
2°) Quomodo index in applicanda poena sese gerere debeat ...»
IV. Subiectum censurae...................................................................
1°) Cardinales, Episcopi et impuberes an comprehendantur sub lege
poenali ............»
2°) Ignorantia, metus gravis, impetus passionis etc. an excusent a poena
»
3°) Complices quoad delictum cui adnexa poena......................................... 224
4°) An quis possit ligari pluribus censuris ......
»
V. Cessatio censurae............................................................................................ 225
1°) Quinam possit absolvere a censuris extra mortis periculum .
.
»
2°) Absolutio in casibus urgentioribus et in casibus publicis
.
.
»
3°) Absolutio in foro externo vel in foro interno......................................... 226

22

De Censuris in specie.

I. Excommunicatio.......................................................................
1υ) Notio excommunicationis.........
»
2°) Effectus excommunicationis.......................................................
II. Suspensio..................................................................................................... 229
1°) Notio suspensionis
..........
»
2°) Suspensio ex informata conscientia ....... 230
3°) Effectus suspensionis .......... 231
4°) Depositio et degradatio
.....
...
232
III. Interdictum ............
233
lu) Notio interdicti ...........
*
2°) Auctor interdicti....................................................................
S'1) Effectus interdicti......................................................................................*
De sepultura ecclesiastica.

1°)
2°)
3°)
4 υ)
5°)
6'3
7°)

Notio sepulturae ecclesiasticae .
Locus sepulturae ecclesiasticae .
Electio sepulturae..................................
Funera
Associatio cadaveris..................................
Taxae pro funeribus et portio paroecialis.
Denegatio sepulturae ecclesiasticae .

235
>

236
237
238
239
240

228

INDEX

273

Censurae latae sententiae hodie vigentes.
PAG.

I. Excommunicationes specialissimo modo Sedi Apostolicae reservatae
contra..........................................................................................241
1°) Abutentes speciebus consecratis................................................ »
2°) Violentas manus in Romanum Pontificem iniicientes.
.
.
»
3°) Absolventes, etiam ficte, complicem in peccato turpi.
.
.
»
4°) \7iolantes directe sigillum sacramentale
.....
»
5°) Violantes secretum S. Officii quoad informationes de promoven­
dis ad episcopatum......................................................... »
6°) Excommunicatos in constitutione Pii X « VacanteSe.de Apostolica*
»
II. Excommunicationes speciali modo Sedi Apostolicae reservatae adversus
242
1°) Apostatas a fide, haereticos et schismaticos
....
»
2°) Editores librorum apostatarum, haereticorum et schismaticorum,
qui apostasiam, haeresim, schisma propugnant .... »
3°) Defendentes aut scienter legentes vel retinentes praefatos libros
vel alios per apostolicae litteras nominatim prohibitos .
.
»
4°) Non promotum ad Sacerdotium qui missae celebrationem simula­
verit vel sacramentalem confessionem exceperit.
...
»
5°) Appellantes a Romano Pontifice ad futurum Concilium .
.
»
6°) Impedientes, ope laicae potestatis, litteras vel acta Sedis Aposto­
licae
............
»
7°) Edentes leges, mandata vel decreta contra libertatem aut iura
Ecclesiae......................... ·............................................ »
8°)’Impedientes directe vel indirecte exercitium iurisdictionis eccle­
siasticae ..................................................................................
»
9°) Trahentes ad iudicem laicum Cardinales, Legatos, Ordinarium
proprium etc............................................................................ »
10°) Iniicientes violentas manus in Cardinales, Legatos, Episcopos.
»
11°) Usurpantes vel detinentes bona aut iura Ecclesiae Romanae .
»
12°) Falsarios litterarum apostolicarum, iisque scienter utentes
.
»
13°) Falso denuntiantes confessarium de sollicitatione apud Superiorem
>
III. Excommunicationes Sedi Apostolicae simpliciter reservatae contra .
213
1°) Quaestum facientes ex indulgentiis......................................... »
2°) Nomen dantes sectae massonicae aliisve similibus sectis .
.
»
3°) Absolvere praesumentes ab excommunicatione specialissimo vel
speciali modo Sedi Apostolicae reservata................................. »
4°) Impendentes auxilium vel favorem excommunicato vitando in
crimine criminoso................................................................. ........
»
5°) Clericos scienter et sponte communicantes in divinis cum excom­
municato vitando.................................................................. »
6°) Trahentes ad iudicem laicum Epiacopos, Abbates vel Praelatos
nullius et Superiores maiores religionum iuris pontificii . .
»
7°) Clausuram monialium violantes eosque introducentes vel admit­
tentes ................................................................................................... »
8°) Mulieres violantes clausuram virorum, easque cuiuscumque ae­
tatis introducentes vel admittentes........................................... »
90) Moniales e clausura illegitime exeuntes .....
>

274

INDEX
PAU.

10°) Praesumentes usurpare et in proprios usus convertere bona ecclestica..................................................
243
11°) Duellum perpetrantes vel acceptantes, vel permittentes, vel
non prohibentes vel spectantes de industria, aut ad illud provo­
cantes vel quemlibet laborem aut operam praebentes
.
.>
12°) Clericos in sacris vel Regulares utriusque sexus solemniter
professos, aliosque cum eis matrimonium, etiam civile, contra­
here praesumentes
......... »
13°) Reos simoniae in quibuslibet ofhciis, beneficiis aut dignitatibus
ecclesiasticis ........... »
14°) Subtrahentes vel destruentes vel celantes vel substantialiter im­
mutantes documentum pertinens ad Curiam episcopalem.
.»
IV. Excommunicationes Ordinario reservatae adversus ....
244
1°) Catholicos, qui matrimonium ineunt coram ministro acatholico
vel cum pacto ut proles educetur extra Ecclesiam catholicam.
»
2°) Catholicos, qui scienter liberos suos ministris acatholicis bapti­
zandos offerre praesumunt, vel scienter eos tradunt instituendos
in religione acatholica ......... »
3°) Conficientes, scienter vendentes, distribuentes vel exponentes fal
sas reliquias ...........
»
4°) Percutientes clericos vel utriusque sexus religiosos ...
»
5°) Procurantes abortum, matre non excepta, effectu sequuto.
.
»
6°) Religiosos apostatas a religione .......
»
7°) Professos votorum simplicium perpetuorum, aliosque cum eis
matrimonium etiam civiliter tantum contrahere praesumentes.
»
λ . Excommunicationes nemini reservatae adversus............................................ ·
1°) Edentes sine licentia libros Sacrarum Scripturarum, vel earum
adnotationes aut commentarios ....... »
2°) Cogentes tradere sepulturae ecclesiasticae infideles, apostatas a
fide, haereticos, schismaticos, aliosve sive excommunicatos sive
interdictos ........... »
3°) Alienantes bona ecclesiastica absque beneplacito apostolico
. 245
4°) Cogentes ad statum clericalem vel religiosum amplectendum .
»
5°) Omittentem denuntiare infra mensem eum a quo sollicitatus
fuerit ............ »
Suspensiones.
I. Suspensiones Sedi Apostolicae reservatae contra .
...
.
1°) Consecrantem et consecratum in episcopum sine mandato apo­
stolico atque episcopos vel presbyteros assistentes ... »
2°) Clericos scienter ordinantes et ordinatos per simoniam, aut per
simoniam alia sacramenta ministrantes et recipientes
..
»
3°) Religiosum clericum in sacris, cuius professio ob dolum admis­
sum nulla fuit declarata
........ »
4°) Religiosum in sacris a votis perpetuis ob delicta minora iis, de
quibus in can. G70
......... »

245

INDEX

2 75
PAG.

5°) Ordinatos a notorio apostata, haeretico, schismatico, excommuni­
cato vel suspenso vel interdicto post sententiam declaratoriam aut condemnatoriain ........
245
G°,i Ordinantes alienum subditum sine dimissoriis proprii Ordinarii ;
vel subditum proprium sine requisitis litteris testimonialibus;
vel aliquem sine titulo canonico; vel religiosum extra dioecesim commorantem, in casibus a iure non permissis ... >
II Suspensiones Ordinario reservatae adversus
.
.
.
.
246
1°) Clericos trahentes ad tribunal laicum personas ecclesiasticas in­
fra Abbates vel Praelatos nullius et Superiores maiores reli­
gionum iuris pontificii..........................................................*
2") Religiosum fugitivum in sacris constitutum
....
»
III. Suspensiones nemini reservatae contra......................................... »
1°) Sacerdotes praesumentes audire sacramentales confessiones sine
iurisdictione necessaria..................................·
.
.
.
»
2°) Sacerdotem praesumentem absolvere e reservatis sine necessaria
iurisdictione.
... .......
»
3°) Malitiose accedentem ad ordines, vel sine litteris, vel cum falsis
dimissoriis, vel ante canonicam aetatem, vel per saltuin .
.»
4°) Clericum praesumentem resignare in manus laicorum officium
ecclesiasticum
.......... »
5°) Abbatem vel Praelatum nullius, qui benedictionem intra legiti­
mum tempus non receperit ........
247
6°) Vicarium Capitularem litteras dimissorias illegitime concedentem
»
7°) Superiores religiosos qui contra iuris praescriptum remiserint
proprios subditos ordinandos ad Episcopum alienum.
.
.
»
Interdicta.

1”) Universitates, Collegia, Capitula, aliaeve personae morales a Ro­
mano Pontifice ad Concilium Oecumenicum appellantes incur­
runt interdictum speciali modo Sedi Apostolicae reservatum .
2°) Donantes sponte sepulturam ecclesiasticam infidelibus, apostatis,
haereticis, schismaticis etc. incurrunt interdictum ab ingressu
ecclesiae Ordinario reservatum .......
:D) Scienter celebrantes vel celebrare facientes divina in locis inter­
dictis, vel admittentes ad celebranda oilicia divina clericos excoinmnnicatos, suspensos, interdictos etc. contrahunt inter­
dictum ab ingressu ecclesiae
.......
40) Qui causam dederunt interdicto locali, aut interdicto in commu­
nitatem sunt ipso facto personaliter interdicti
j
»

247

»

»

De prohibitione et praevia censura librorum.

1«) De prohibitione librorum .........
24S
2U) De facultate legendi et retinendi libros, prohibitos .
.
.
249
30) De praevia censura librorum.......................................................... 250

276

INDEX

De Irregularitatibus.
PAG.

1°)
2°)
3°)
4°)
5°)

De irregularitatibus in genere................................................................... 252
De irregularitatibus ex delicto......................................................................
De irregularitatibus ex defectu.................................................................... 253
De ineris impedimentis.................................. ........
»
Quinam sint ipso facto infames.
.......
255

DE INDULGENTIIS.
1°)
2°)
3°)
4°)
5°)
6°)
7°)

Notio indulgentiarum.................................................................................... 255
Auctor indulgentiarum........................................................
Subiectum indulgentiarum............................................................................ 256
Requisita ad indulgentias lucrandas...........................................
.
»
Benedictio papalis............................................................
257
Altare privilegiatum.......................................................................................»
Animadversiones peculiares
........
258

N. B. — Mendae, quae identidem occurrunt, non adnotantur, quia facile eas
ipse lector corrigere poterit; sic, v. g. in pag. 150, lin. 33 legendum est :
monialium, non, monial i; in pag. 79, lin. 1 legendum: Beneficiis, non,
Beneficis etc.