MORALIS THEOLOGIA NOVISSIMI ECCLESIÆ DUCTORIS S. ALPHONSI, IN COMPENDIUM REDACTA, ET USUI VENERABILIS CLERi AMERICANI A CCOMMODA TA, Auctore A. KONINGS, C. SS. R. EDITIO SEPTIMA, Aucta et ad normam atque recentiorum curante Conc. Plen. Balt. ΙΠ- Conor. Rom. decretorum recognita, Henrico Kuper, C. SS. R. Vol. I. S. Alphonsus, inter theologorum sive laxiores sive rigidiores sententias, tutam stravit vilnE P,vs Ιχ· Lxo XIIL Mco-Oomi, (Cincinnati. (Chienne: •w Summi Pontificis Tyiographi. EINSIDLAE: BENZIGER ET SOC. Copyright, 1SS2, By Very Rev. E. F. Schauer, Provincial C. SS. R. Copyright, 1S3S, By Very R,„/. E. 1«. Schauer, Provincial C. SS.R. APPROBATIO. Theologia, Moralis novissimi Ecclesia Doctoris S. Alphonsi, in compendium. redacta, et usui Fenerabitis Cleri Americani accommodata, anet. A. Konings, C. SS. Jl., Ed. 7* auctior et novis curis Henriei Kupcr, C. SS. 11., expolitior, a duobus Congregationis nostræ theologis, quibus ejusdem examen commisimus, recognitum et adprobatum, potestate nobis a R,· * 0»0 Patre N. Mauron ejusdem Congregationis Pectore Majore et. Superiore Generali facta, in publicam lucem edi permittimus. In (piorum fidem has litteras manu nostra subscriptas, et sigillo officii nostri inunitas dedimus. Librum, cui titulus : [L. S.] E. F. SCHAUER, C. SS. R. Sup. Prov- Baltimok.k In Festo S. Alphonsi 1887. APPROBATIO. I REVERENDISSIMI ORDINARII. IMPRIMATUR. MICHAEL AUGUSTINUS, Archiepiscopüs NeoEboracensis. Dati m Neo-Eboraci, Die 12 Januarii, 1S8S. New-York, February 12, 1S76. Very Rev. Dear Sir: Please accept my best thanks for the copy which you have kindly presented to me ol vour work on Moral Theology, which, besides being an excellent compendium of the .argcr works of St Alphonsus Liguori, contains many additions which give 10 it a more practical value, both as a text-book for our Theological students and as a book of refer­ ence for the reverend clergy of this country. I take pleasure in adding my commendation to the many others which it has already received, and most justly deserved. With best wishes for your health and happiness, I remain. Very Reverend Sir, Very truly your friend and Servant in Christ, JOHN CARD. McCLOSKEY, Archbishop of New York. Very Rev. A. Konings, C.SS.R. Admodum Rev. Pater: Librum, in quo moralem doctrinam novissimi Ecclesia. * Doctoris compendiose ac methodice exhibes atque ad hujus turn ævi, tum regionis res accomodas, gratissimo ex­ cepi animo. Ex mea autem et aliorum, quorum ea de re sententia inccum communicata fuit, opinione, in clucubratione tua elucet perspicua dicendi ratio, prudentia singularis, judicium experientia subactum ac æqua horum temporum ac rerum nostrarum æstimatio. Quare ex animo tibi congratulor, et a clementissimo Deo adprecor, ut tuum hunc laborem uberi sua benignitate ac benedictione prosequatur. J. ROOSEVELT BAYLEY, Archiep. Baltimorensis. Baltimoræ, io Januarii, 1876. Cincinnati, August 10, 1876. Rev. Dear Sir . In perfect accord with prelates and learned professors, I hail the forthcoming second edition of your own and St. Liguori’s Moral Theology. The first edition is already regard­ ed as a light and guide in the often dark and (angled thickets of questions in Moral Theo­ logy, by the professors and students of the Seminary, and the priests of the Archdiocese of Cincinnati. Please accept my thanks and my felicitations. J. B. PURCELL, Archbishop of Cincinnati. Joannes Joseph Lynch, Archicpiscopus Torontinus Reverendo admodum Patri A Konings, C.SS.R., Salutem. Eximium tuum opus quo divi Alphonsi Theologiam Moralem de novo tractasti, nostrarumque partium maxime usui accomodasti, perlegimus; illudque omnino dignum cen­ semus quod sacerdotibus, utpote missionariis, necnon Theologi» lectoribus perutile enixe commendemus, haneque nostram tibi sententiam libenter notam facimus. Datum apud Toronto ex ædibus archiepiscopalibus in festo Assumptionis B.V.M. anno Domini mil­ lesimo octingentesimo septuagesimo sexto. De mandato Illustfhi ac Reveiidmi Archiepiscopi, PATRICIUS CONWAY, Cancellarius. Admodum Reverende Pater: Ex quo in possessionem veni libri cui titulus: "Theologia Moralis novissimi Ecclesi» Doctotis, S. Alphonsi, in compendium redacta. . . . Auctore A. Konings, C.SS.R.” mibi pluries contigit illum consulere pro solutione quaestionum moralium satis intricata nun, qu® spectant nd mores Novi Orbis. Non potui quin admirarer clararn m< tliodtnn qua usus est aucior, non solum in exponendo doctrinam clarissimi Doctori *» Sancti .dpbuu&i. sed etiam in applicando principia ab eo propugnata, quxstiombus, quæ ab auctoribus Eu'opxis vix attinguntur. Proptcrca mihi pergratum est hoc opus enixe commendare. f E, A. ArchpUi Quebecen. Quebeci, die 18 Augusti, 1876. Admodum Reverende Pater A. Konings, C.SS.R.: Modo gratissimo animo accepi librum : "Theologia Moralis novissimi Ecclesiae Doctoris S. Alphonsi in compendium redacta, etc. Opus tale pro Clero, praesertim in his regionibus, maxime utile opportunumque cum aliis Praesulibus considero ; proinde nova ejusdem Compendii editio plurimis acceptis­ sima erit. fJOANNES M. HENNI, Archieppus Milw. Milwauchi/E iSva., Aug., 1876. Cathedral, Logan Square, Philadelphia, August 26, 1S76. Very Rev. A, Konings, DD„ C.SS.R.: Very Rev. Dear Father : Many thanks for the copy of your admirable work on Moral Theology, in which you so closely follow the steps and illustrate the doctrines of the illustrious Doctor of the Church, St. Alphonsus M. di Liguon. It affords me much pleasure to add my feeble voice to the commendations it has already received from so many distinguished prelates of the church, and to assure you of my sincere veneration and esteem. Very truly, your obedient servant in Christ, f JAMES F. WOOD, Archbishop of Philadelphia. Very Rev. Sir: We are thankful for your kind offer of your valuable work "Theologia Moralis Sancti Alphonsi Novissimi Ecclcsiæ Doctoris.” On our tour through our Diocese we were pleased to see that several of our priests were provided with the precious volume, and we ourselves have read some of its treatises, and are highly pleased with them. Therefore, considering it worthy of our approbation, use recommend it to our clergy, and hope that from its perusal they will derive much good for the direction of souls. Given in the City of Los Angeles, Cal., the 18th day of August, a.d. 1876. I THADDEUS AMAT, C.M., Bishop of Monterey and Los Angeles. t FRANCIS MORA, Bishop of MoAnopolis in part, inf. Coadjutor. f J. M. J. Burlington, Vt., August 9, 1S76. Rev. and Dear Str · I can not but approve and recommend your excellent work, "Theologia Moralis,” etc. All the clergy who have consulted it unite in praising it, and I am delighted to know that a second edition is about to make its appearance. Respectfully and truly yours, f L, DE GOESBRIAND, Bishop of Burlington, l’t Rev. A. Konings. C.SS.R. Loretto, 25 Augusti, 1876. Admodum Rev. Pater: Mea semper fuit sententia, Deum, qui providentia speciali super Ecclesiam, ut spon­ sam suam vigilat, camquc regit, protegit et sustinet, pro bono ipsius Ecclcsiæ S. AlphonMim suscitasse, ut scriptis suis tam coelesti sapientia repletis, pnccipue sua Theologia Morali, magnumci foret adjumentum. Proinde, admodum Rcv. Pater, etiam atque etiam gaudeo, et gratias tibi multas ago, eo quod Opera Novissimi Ecclesiae Doctoris S. Alphonsi de Theologia Morali modo compendioso ct methodico, necnon ad hujus tum ævi, tum regionis res rite accomodato, in lucem dedisti. Opus tuum non solum pro alumnis, ad Sacra Ministeria rite obeunda eos pnvparans, sed etiam pro sacerdotibus, jam in Sacro Ministerio constitutis atque illi vacantibus, magnum erit adjumentum. M. DOMENEC, Epus Alleghenensis. Marysvjli.e, January 3, 1S76. Rev. Dear Father Konings: In common with the venerable Prelates of the United States, I hailed the appearance of the first edition of your Moral Theology. Need I say that a second edition of the same work would lie still more welcome to me ? Your close adhesion to the doctrine of St. Alphonsus, in the first edition, is a sufficient guarantee to me that, in the second, you will not depart from your great model. Believe me to be, sincerely yours in Christ, f E. O'CONNELL, Bishop of Grass Valley. Rev. A. Konings, C.SS.R. Very Rev. A. Konings, C.SS.R.: Very Rev. and Dear Father—I hereby send you my hearty approval of your Moral I heology, and when some typographical errors which have crept into the first edition shall have been corrected in the second, which you arc about to publish, your valuable work will then be perfect in every respect. Yours respectfully, in the Sacred Hearts of Jesus and Mary, f C. M. DU BUIS, Bishop of Galveston. Little Rock, Ark., August 24, 1S76. Rev. Dear Sir : 1 have had your admirable Compendium of St. Liguori’s Theology for some time, and consider it one of the most useful books of the kind that the young student of theology can possess. I cordially unite with the otners whose names you have sent me, in recommending your work to the venerable clergy of the United States. t EDWARD FITZGERALD, Bishop of Little Rock. A. Konings, C.SS.R. Erie, August 10. 1876. My Dear Father Konings : A more flattering recognition of the merits possessed by your Moral Theology could not be desired, than the fact that it is to be found in the libraries of most -’ir Priests. 1 have occasionally consulted it, and am of opinion that, whether in the hands of theological students or in those of our American missionaries, it will be found extremely serviceable, and I am glad to hear the first edition has given such general satisfaction as to render a second necessary. Sincerely yours, t T. MULLEN, Bishop of Etie. f Richmond, December 28, 1375. Rev. Dear Father: I am glad to learn that the Clergy and students of America have so well appreciated and patronized your excellent Moral Theology, as to justify you in preparing a second edition. The chief merit of your learned work, among its many excellencies, is found, in my humble judgment, in the practical solution it gives to so many delicate questions which have sprung from the peculiar condition of the Church in this country, and from our complicated relations with our separated brethren. In your treatise De Fide, for instance, your answers arc characterized by a Christian tenderness and precision which relieves the conscience, and satisfies the doubts of many an anxious confessor. Praying God to give you grace ad consummandum opus, I remain, Your devoted servant in Christ, f JAMES GIBBONS, Bishop of Richmond. Rev. A. Konings, C.SS.R. Vigilia Epiphaniæ, 1876. • Admodum Rev. Pater : Opus de Theologia Morali curis laboribusque tuis in lucem editum, et cui denuo recognoscendo in eo es ut operam naves, illud prorsus est, quo diutius carere haud facile licuisset; cum et pressius vestigiis Doctoris illius ab Ecclesiae Summo in terris Judice “ laudabilis in sententiis,” et tuto pede a quovis in hac scientia imitandi creberrime nun­ cupati, cujus et alumnus audis, inhaesisti, et nobis tutissime gressus (a longe licet) cordi semper erat consectari. Nobis etenim contingit juvenes quosdam hisce imbuere disci­ plinis, nec usquam res in ordine angustius definitas, mirabilius digestas, aut pro nostrati­ bus copiosius explicatas invenire potuimus. Ideoque cum omnibus talium rerum tracta­ toribus, et nos et studiosa insimul juventus gratias tibi, Rev. Adm Pater, maximas, etsi meritis in hoc libro concinnando impares, æqui bonique aestimatores ex intimo corde agimus f THOMAS A. BECKER, Epus Wil. Dabam in Vigilia Epiph., 1876. Librum qui inscribitur “ Theologia Moralis novissimi Ecclesiae Doctoris S. Alphonsi, in compendium redacta, cie., auctore A. Konings. C.SS.R.,” non solummodo genuinam S. Doctoris exhibere doctrinam, verum etiam lucide concinnatum et conditioni, quæ hisce regionibus est peculiaris, optime accoinodatum esse censeo. Unde mihi videtur mereri, ut pne ceteris Venerabili Clero Americano in usum universum enixe com­ mendetur. f MICHAEL HEISS, Episcopus Crossensis. La Crosse, 170 Januarii, 1S76. • Buffalo, August 9, 1S76. Rev. Dear Father I am happy to be able fully to indorse the high commendations which your work on Moral Theology has received from so many Most Reverend Prelates and distinguished Professors of Theology throughout the country. Its clear, concise, and practical treatment of many important questions, arising out oi our peculiar circumstances, can not fail to make it deservedly popular among the clergy of our country Yours, etc., very respectfully, f S. V. RYAN, Bishop of Buffalo. Albany, August 15, 1876. Very Rev. Dear Father ; I most cheerfully add my word of approval and commendation to those that have already reached you from ever}' part of this country, and even from abroad. I have had a copy of your work in my possession almost from the date of its publication, and I have had ample opportunity of appreciating its value and its excellence. I hope that it will find its way, as a text-book, into our seminaries, and a place, as a book of easy reference, in the study of every member of the clergy. I remain, very sincerely and devotedly, your obedient servant, f FRANCIS, Bishop of Besina, i. p., Adnir. .4post of the Diocese of Albany. Very Rev. A. Konings, C.SS.R. Providence, R. I., August 11, 1S76. Very Rev. Father : I am in possession of one of the first copies of your Moral Theology that came from the press. The work is admirable all through, and a most valuable addition to our libraries. The priesthood of this country owq you a debt of gratitude for this precious book, and our colleges will thank you for having placed in their hands a treatise of such great merit. It will surely win its way everywhere. Very faithfully yours, {THOMAS F. HENDRICKEN, Bishop of Providence. Very Rev. A. Konings, C.SS.R. Ogdensburg, August 10, 1876. Rev Dear Father : I am glad you forwarded to me the prospectus of the second edition of your Moral Theology, and thereby given me an opportunity to add my commendation to the valuable work. 1 find your Theology in the libraries of many of the reverend clergy of the Diocese. Il is of especial use to us in our conferences, and 1 heartily commend it to all. Very sincerely in Christ, E. P. WADHAMS, Bishop of Ogdensburg. Admodum Rev. ac dilectissime Pater: Opus tuum " Theologia Moralis Novissimi Ecclesiæ Doctoris S. Alphonsi, in com­ pendium redacta, et usui Venerabilis Cleri Americani accommodata," mihi doctisque viris, quorum judicium exquisivi, ejusmodi visum est, ut cuncta, quæ in eo leguntur, praeclaro, quo id insignivisti, titulo ex integrb respondeant. Doctrinam namque Zclantissinu Ecclesiæ Doctoris S. Alphonsi, quam quisque inoffenso percurrit pede, eamque nostratium usui accommodatam ita in eo tradis, ut dum brevitati consulis, perspicuitati non obsis. Ad hæc rerum, Americanarum praesertim, copiam tanta cum dicendi facilitate in eo congeris, ut facem præferas non sacerdotibus tantum nostris, sed et Praesulibus. Quare et mihi visum est librum tuum S. Theologiæ alumnis in Seminario meo praelegen­ dum tradere. fGULIELMUS, C.SS.R., Episcopus Savannensis. Savanna, 28 Dec.. 1S75. Newark, December 17, 1875. Rev. Dr ar Father: . . . . 1 am glad to have this opportunity of expressing my great appreciation <>f your Moral Theology. The Professors in the Seminary are delighted with it, and I myself have found in it solutions of practical eases coming up in this country—solutions sought for in vain in other authors. Besides this, the order and arrangement arc so good, the style so clear, and the mere mechanical execution of your work so excellent, that it is a real pleasure to read it. I remain, dear Rev. Father, Very truly yours, f MICHAEL, Bishop of Newark. Rev. A. Konings, C.SS.R., Ilchester, Md. Sherbrooke, August 16, 1S76. Rev. and Dear Father : 1 am most happy to join my recommendation of your Moral Theology to that of so many eminent Bishops and Divines who have examined it. The best proof of its intrinsic merits seems to be in the fact that the first edition has been rapidly exhausted, and that you are preparing a new edition for September. I feel confident, Reverend Father, that when the venerable members of our clergy in Canada shall become acquainted with your good and learned work, they will adopt it, and give it an honorable place in their libraries, alongside the standard treatises on Moral Theology. Wishing you complete success in your good undertaking, I remain, very Reverend Father, your devoted servant in Christ, f ANTOINE, Ευ. de Sherbrooke. Rev. A. Konings, C.SS.R. Abbey of St. Louis-on-thf.-Lake, St. Joseph P. O., Stearns Co., Minn., August 20, 1S76. Very Rev. Dear Father Konings, C.SS.R.: I have carefully perused your " Theologia Moralis," and am satisfied that in perspi­ cuity, precision, and solidity, it is inferior to no theological compendium in the field, and that it is of incalculable value to both professors and students in America. Let the in­ formation that I have introduced your Theology into our class-rooms be to you a sufficient pledge of my good faith. 1 have the honor of being Yours in Christ, ALEXIUS EDELBROCK, Benedictine Abbot. Louvain, May 11, 1S75. Very Rev. Father : 1 have received vour valuable work, “ Theologia Moralis Novissimi Ecclesiæ Doe­ tons, Sancti Alphonsi." The work pleases me exceedingly. I have perused it with care and attention. Orderly, clear, and in every respect to the point, it is practical not for America alone, but for other countries also, where society is mixed ; it is neither too concise nor too diffuse, but very accurate, and therefore well suited for a text-book. I would not be surprised to see it supersede all others as soon as it becomes known. But especially for America it is and should be the text-book. I will persuade all my students to purchase a copy of it. J. J. PULSERS, Professor in the American College. Louvain. Mount St. Mary’s of the West, Cincinnati, O.. December 16, 1875· Having looked through a considerable portion of Father Konings * “ Moral Theology,” and given some attention to its peculiar features, I can safely say that it is a clear, accu­ rate, and admirably arranged compendium of the writings of St. Alphonsus on Moral Tocologyt and contains, moreover, whatever is of most value in many other important works on the same subject. Its special merit for ourselves, and that which will recommend it as a text-book in the Theological Seminaries of the United States, is the author’s familiarity with American la V, and his able treatment of it in its relations to his subject wherever the two come in contact. F. J. PABISCII, President of Mount St. Maty's of the If'est, Cincinnati, and Professor of Moral Theology in the same. THE LATEST APPROBATIONS. Sri. Francisci, 13 Septembris, 1S76. Rev. Pater, Postquam datum mihi fuit S. Alphonsi canonizationi assistere, ac per quadraginta circiter annos tanti Docloris doctrinam et scripta mirari; gaudeo mihi etiam dari tuum Theologia: Moralis ejusdem Doctoris compendium, utpote illius doctrinae consentaneum, ac nostrorum collegiorum alumnis quin et Venerabili Clero perutile, commendare. f JOSEPHUS S. ALEMAN Y, Ο. P„ Arch. S. Francisci. Rev. P. A. Konings, C.SS.R., etc. Natchez, Miss., March 9,1S77. Rev. A. Konings C.SS.R. : Rev. Dear Sir· Since I have had an opportunity of looking through your Moral Theology, I cordially agree with what has been said in its commendation by so many better judges. Its special value for this country is its treating of so many matters particu­ larly belonging to us—making a good use of the judicious opinions of the venerated Archbp. Kenrick and yet not hesitating to give authorities and reasons opposed to them, where such exist. Another special value is in the various recent documents of the Holy See that you give ; together with suitable remarks ; making your Theology a practi­ cal manual for reference;—for the Syllabus, for various answers and instructions of the Holy See, for the Faculties of Bishops, etc. With regard to the general merits of your work,— I have not studied it enough to form a definitive judgment, but as far as I have seen it, I think you manifest a very practical judgment ; what we call solid good sense ; that vou are clear and positive in your opinions, when the matter admits of it, and yet very modest and deferential to others, in your expression of them. Of all the Moral Theologies that 1 know, yours is the one which I would most wish every priest of my diocese to have and to use. Your faithful servant in Christ, t William Henry Elder. Bishop of Natchez. St. Paul, March 18, 1877. Rev. Dear Sir : Allow inc to express to you the great satisfaction I have found in examining your Compendium of Moral Theology. I have recommended it earnestly to all of my priests, f Thomas L. Grace, Bishop of St. Paul. Rev. Λ. Konings, C.SS.R. Harrisburg, Pa., September 24, 1876. Very Rev. Dear Sir: It gives me pleasure to add my feeble word of commendation to the many high tes­ timonials you have received for your truly valuable work on Moral Theology. I am, very respectfully, Yours in Christ, J. F. SHANAHAN, Bishop of Harrisburg. Very Rev. A. Konings, C.SS.R. Ottawa, 20 Septembris, 1876. Admodum Reverende Pater: Opus tuum cui titulus: Theologia Moralis novissimi Ecclesia Doctoris S. Alphonsi in compendium redacta, genuinam S. Doctoris lucide exhibet doctrinam et conditioni etiam hujus Canadensis regionis optime accomodatum est. Mihi ideo pergratum est illud commendare. . f J. Thomas, Epûs Ottawiensis. St. Cloud, Minn., November 10, 1876. Rev. and Dear Father: It gives me great pleasure to add my weak voice of approbation to that of so many learned and distinguished prelates. I consider your Compendium Theologiae Moralis a most useful, 1 might say necessary, book for every priest, and chiefly for students of Theology. May God bless you for your labors. Yours very sincerely, f Rupert Seidenbush, O.S.B., Vic. Apos. North Minn. St. Hyacinthe, 17 Septembre, 1876. Très Rév. Père: Je n’ai pu parcourir qu'en partie l’excellent ouvrage, Théologie morale de St. Liguoti, que vous avez publié, et dont vous avez bien voulu me transmettre un exemplaire. le vous remercie beaucoup de votre bonne attention, et je me fais un bonheur de joindre mon approbation à celles, déjà nombreuses et d’un si grand poids, que vous avez reçues des vénérables Evêques des Etats-Unis et d'ailleurs. Je n’hésite pas à déclarer que *votre œuvre est précieuse à la religion, et qu’elle sera extrêmement utile au clergé des EtatsUnis et du Canada, qui se trouve à peu près dans la même position, et en face de sem­ blables besoins. En faisant des vœux bien sincères pour une large et prompte diffusion de votre ouvrage, je demeure, bien respectueusement, mon Révérend Père, Votre tout dévoué en N. S. f L. Z., Ev. de St. Hyacinthe. Très Révérend Père Konings, C.SS.R. Seton Hall College, South Orange, N. J., / September n, 1876. ί The Rev. A, Konings, C.SS.R., Ilchester, Howard Co., Md. Rev. and Dear Sir :........... Your Moral Theology is held in high favor by the professors of our seminary ; with myself it is a specially favorite book ; I have been reading a portion of it every day for months back. I am happy also to state that it is to be the text-book in the class of Moral Theology. Very truly yours, James H. Corrigan, President. St. Mkinrad’s Abrey, September iS, 1S76. Rev. and Dear Father : I find yotir Moral Theology a most excellent book, and wish to sec it introduced into all the ecclesiastical seminaries of this country, as it treats so practically the questions peculiar to America, but also in the other questions it is clear and accurate. Let the fact of having adopted your work as text-book in our seminary be a proof of the high esteem we have for it. Yours truly in Christ, Fr. Fintan, O.S.B., Prior. American Catholic Quarterly Review—April, 1S77. "When we say that Father Konings, in the work before us, has laid down well and faithfully the moral doctrine of St. Alphonsus, we consider it no ordinary praise. But he has done more. He has written for no general, abstract purpose, b\it for the special benefit of the American Clergy. Accordingly, he has sought out and carefuliy brought together whatever there is in our civil laws or social customs that has a moral character, and has examined it by the doctrine of St. Alphonsus. The peculiar condition of the Church in this country, from our legislation and society—especially since the wide-spread­ ing of New England ideas, which have pervaded the willing West and sought to force themselves upon the reluctant South—often brings about difficulties and complications that never existed in Europe, certainly not in the days of St. Alphonsus. These Father Konings has scrutinized keenly and decided by the unerring principles of Catholic doc­ trine. As an instance, we may quote the vexed question of mixed education, which he treats, as far as we can judge, with wise discretion and sound theology. Elegance of style is not expected and would be out of place in a book of the kind. Father Konings has taken the proper course. He writes with clearness and in a way to make himself intelligible to every reader.” Nouvelle Revue Thkologique de Tournai—9· Αννεε N. 6. Nous recommandons à nos lecteurs Γ ouvrage du R. Père Konings, qui nous parait être le meilleur manuel de Théologie morale que nous possédions jusqu’à ce jour. Publié pour la première fois en 1S74, il est déjà arrivé à sa troisième édition. Fori Wayne. Ind., July io, 1H77. Rf-v. a. Konings, C.SS.R. Ri v. I)eak Sir; In writing a Moral Theology, wherein due regard is paid to our laws and customs, especially the " common law" of England and this country.you have supplie * one of our greatest theological wants, and admirably have you done so; following th * safest of guides, St. Alphonsus de Ligouri. J Joseph DWENGER, Bithop of fort Waynt. Cleveland, January 5, 1S73. I fully approve “ Koning’s Moral Theology.” f R. GlLMOCR, Bithop of Cleveland. EDITIONIS QUARTÆ PILEEATIO APOLOGETICA. [Enixe rogatur benevolus lector, ne liane præfationcm percurrere omittat.] Ne verbulo quidem quartæ huic operis mei editioni praefari erat in animo: quæ enim de ea dicemla fuissent, satis déclarassent luec quinque verba in fronte libri posita : Editio quarta, auctior et emendatior, Verum dum in eo eram, ut illa conscriberem, quæ in tertia editione emendare eidemque addere statueram, in scriptionem incidi Gallicae ruidam ephemeridi insertam,1 quæ, si inaudita altera parte legatur, incautas mentes adversum opus meum occupare facile possit. Quæ causa fuit cur non pauci ex iis, qui libro meo bene volunt, suasores mihi fuerint, ut, sine ulla mora, falsa, quæ in scrip­ tione illa affirmantur, et vera, quæ in ea tacentur, in ephemeride aliqua luci publicæ exponerem. Suasoribus, utut mihi amicissimis, non auscultare satius duxi, ea potis­ simum de causa, quod quæ in ephemeride aliqua scriberem, cum etiam a laicts legeren­ tur, scandalum jam datum augerent confirmarentque. At vero causa tum meæ, tum Congregationis SS"” Redemptoris, cujus sum alumnus et quæ in scriptione ista etiam impetitur, defensionem scribere ratum mihi certumque erat; eam vero, ne laicis offen­ diculo sim, in hac quarta, operis mei editione, atque in hac ipsa præfatione, benevolo exhibeo lectori. 1. Ex iis, quæ in Compendio meo carpuntur, unum est quod plurimas adnotationes ex iis, quas cl. Aut. Ballerini, S. J., Compendio Patris Gury adjecit, transcripserim, harum auctore non nominato. Qua quidem in re, benevole lector, contiteutem habes reum ; non vero ita reum ut excusationi non sit locus. Nimirum subdole, si Censori habeatur fides, Ballcrinium taceo dum eum exscribo; idque eo graviori dignum est reprehensione, quod alios, ex quibus aliquid desumo, nominare non omitto. — Respondeo cum, qui subdole agit, vix aut ne vix quidem prævidere, vel etiam suspicari, dolum a se admissum deprehensum aliquando iri. At stultus certe fuissem, si non prævidissem, aut saltem ne suspicatus quidem fuissem fore ut detegerentur plurima eorum, quæ ex Ballcrinii ad lotationibus descripsi. Aut vero subdolus fuit Pater Dumas. S. .1 qui et ipse circiter viginti quinque ex iisdem, quas ego exscripsi, adnotationes in utili­ tatem suam convertit, carum auctore hami nominato ac mutatis tantum ejusdem ver­ bis ? Alias, i. e. diversas ab iis, (pias ego transcripsi, adnotationes idem P. Dumas ex Ballerinio desumpserit necne, inquirere operæ pretium non duxi ; plus enim et minus non mutant speciem. Itaque ut quod verum est, profitear, judicavi sufficere in Monito operi meo præambulo dixisse me in plurimis Compendium Patris Gury exscripsisse. Cum enim post annum 1SG9 scriberem, et quisque ultimam operis, quo utitur, editionem adhibuisse 1 Et nunc etiain seorsim venalem, quin et Anglice redditam ac gratuito ad plurimos ex hujus regio­ nis clero permissam. 2* EDITIONIS QUARTÆ PILEFATIO APOLOGETICA. censendus sit, satis perspicuum esse debuit me illam ipsam adhibuisse, quam adnotationibus suis auxit cl. Ballerini. Et luee etiam causa fuit cur, dum alios cito, Ballerinium non nominem. At vero G urium cum Ballcrinio confundere nequaquam de­ buissem. Quare in hac quarta libri mei editione, in Monito necessario legendo, loco Gnry, scripsi : Gury-Ballerini. —Ad alia transeo. II. Compilatoris (arguit Censor) potius quam auctoris egi partes, quod (pergit) quamvis iisdem verbis in Monito operi meo prævio apertissime enunciem, reprehenden­ dum tamen est.—Cur, quæres, reprehendendum? Eccc tibi, benigne lector, acutissi­ mam hujus rei rationem a censore prolatam. Anno 1873, ait, in ephemeride L’Univers, ALIQUIS expectationem attulit operis a Congn* SS. Red. edendi, in quo totum Alphonsianæ doctrinæ corpus tradendum sit. Atqui ALIQUIS iste merito vel immerito Cong"1* SS. Red. creditur alumnus, aut certe expectationem, quam attulit, ipsiusmet Cong *"' SS. Red. nomine attulit ; eadem enim Congregatio ipsum defendere ac protegere non neglexit, et hoc ipso ratum habuit quod ipsius nomine promisit. Hujus autem promissi fidem haud præstitit 1’. Konings, ejusdem Congregationis sodalis. Ergo reprehendendus. Ad præclaram hanc ratiocinationem haec simplicissima sit responsio. Plane falsum est a Congregatione SS,nl Red. rati habitam fuisse scriptionem illam, quæ ephemeridi L'Univers inserta fuit, ut evidenter evincunt quæ in Pnefatione Apologetica, alteri editioni Uindiciarum Alphonsianaruw prævia, pag. XI, hisce verbis leguntur: “Die 8 maji anni elapsi (1873), nobis prorsus insciis, quaedam prodiit recensio in Gallica ephemeride U Univers, auctore anonymo E. P. Tacere non possumus, eamdem (licet quædam egregie dicta contineat, et bona utique fide exarata fuerit) non levi nos imrrore affecisse ; nam, praeterquam quod aliquæ a nobis expositae sententiie ibidem haud accurate exhibentur, non parum nobis displicuerunt tum immodicae * laude Uindiciis tributio, tum criminationes adversus P. Balleriuium in foliis publicis prolatu;Qua igitur ratione adversarius, qui alterius istius Uindiciarum editionis profecto haud est ignarus, affirmare potuerit ea, quæ in præfata ephemeridi' scripta fuere, a Cong”* SS Red. ratihabita fuisse, plane non intclligitur. Nec magis intelligi. tur cur non potius ipsas adierit Uindicias, in quibus p. 900 (Ed. altera T. II. p. 556) promissum seu propositum, de quo quæstio est, perspicuis exhibetur verbis. At vero Auctores Uindiciarum promiserunt opus aliud ab eo, quod ego in lucem edidi. Ergo carpendus sum. Acerrimi sane ingenii esse oportet eum qui hujus ar­ gumenti perspieiat vim. Nonne adversarius, priusquam ex præmissâ ista conticeret me carpendum esse, probare debuisset meum opus illud ipsum esse, quod — aut sal­ tem unum ex iis, quæ dicti Auctores promiserunt? Id vero non probat, sed sine ulla quacumque probatione in duabus periodis, quarum altera alteram proxime excipit, primum sine ulla dubitatione,1 deinde vero opinando - enuneiat. Tum demum recte ratiocinatus fuisset adversarius, si hanc et non aliam instituisset argumentationem: Opus Patris Konings non est illud cujus Vindices dederunt promissum. Ergo aliud expectandum est. \ erum non tantum Logica * leges violat adversarii conclusio, sed et prorsus distat ab re ipsa atque a veritate. Id paucis, lector, accipe. Compendium meum majori jam ex parte ante editas Uindicias Alphonsianas prelo erat paratum, ut plures tum consodalcs, tum clerici sæculares, quorum consilium in eo componendo adhibui, testari possunt : de Uindiciis ipsis sive conscribendis, sive conscriptis, antequam vulgarentur, nihil prorsus mihi innotuerat, ut ipse sancte testor; — a Superioribus meis ut opus meum conscriberem, neque jussus sum, neque aliquo modo impulsus ; sed, cum eorumdem permissu, precibus eessi alumnorum et aliorum sodalium, qui sinceram S. Patris sui doctrinam Guriana methodo conscriptam, eamque horum Foederatorum Statuum con­ 1 C’est donfe pour faire honneur n ces engagements que le R. P. Konings, au nom de ses con­ freres n fuit imprimer la Theologia Moralis . . . Sancti Alphonsi in compendium redacta. . . .” - C'est, crounns-nous. le premier des travaux promis par l’école de Saint Alphonse, pour nous don­ ner toute l’œuvre scientifique du Docteur de notre âge. EDITIONIS QLARTÆ PILEI ATIO APOLOGETICA 3* ditioni accommodatam, præ manibus habere exoptabant. Quare etiam non integrum Alphousiame doctrina * corpus conscripsi, et de industria omisi, quæ S. Doctor tradit ex. gr. de obligationibus Eencficiatorum, Canonicorum, cmteraque, quæ ad praxim in hisce nostris provinciis ecclesiasticis non pertinent. Hl. Venio nunc ad illam reprehensionem, qua plagii litterati nota mihi inuritur: methodum scilicet Compendii P. Gury plane sum secutus, et quæ ex eo exscripsi, sep­ tingentas quinquaginta quatuor libri mei implent columnas. Plagium litteratum apud Vitruvium furti etiam venit nomine. Et recte sane; nam, sicut furtum, est occulta rei alicnæ ablatio, invito rationabiliter domino. Videamus num hare furti notio in id, quod egisse accusor, quadret. Et primum quidem occultane fuit in casu ablatio? Equidem credo eam ita non oc­ cultam fuisse, ut qui apertiorem postulet, aliquid, quod vel ipsum minutimu ju.t excedat, postulare videatur. Satis nimirum fuit, etiam ad servandas socialis decentiæ leges, lectorem Compendii mei hisce de re monuisse verbis: “In plurimis Compendium. Theologim Mor. P. Gury, cujus praeclarissima methodus vix non omnibus theologim moralis tum Professoribus, tum alumnis probatur, et quam secutus sum, propemodlm exscripsi, illud præ cætcris conatus ut ad Alphonsianam doctrinam, quam integerri­ me, illud exigerem ” Nimium igitur quid exigit reprehensor, postulans, ut exemplo S. Patris mei, qui textum Busembaum a suo signis citationis distinxit,1 in nova operis mei editione ea, quæ ex Gury exscripsi, iisdem distinguam signis. Profecto Pater Dumas, Soc. Jesu, dum a0 1875 Gurianum edidit Compendium, praeclaro Patris Gury nomini injuriam se inferre haud credidit, si, insertis in ipso Guriano conti xtu additamentis ac correctionibus, iisque non paucis, ac nullo signo discriminatis, praustantissimi viri opus vulgaret. At, objiciet forte quispiam, Patri Dumas, ut ita ageret, jus non deerat ; ab iis quippe, ad quos per leges facultas Compendii Guriani typis dentio mandandi nunc Uiiiee perlinet, id ipsi erat concessum. Ergo non usurpavit rem alienam dominis rationabiliter invitis ; quare conditio ejus longe alia est ac mea. Videamus num luee objectio, ut in speciem, ita et in re atque in veritate vim ali­ quam habeat. — Ea, quæ a Gury mutuatus sum, duplici tantum jure aliena esse pos­ sunt, positivo scii, et naturali. De positivo nulla potest hic esse dubitatio, cum Galliam inter et Status Fæderatos Americæ nullum extet pactum, ut vocant, litterarium. Sola igitur de jure naturali superest quæstio. Hanc vero in mei favorem dirimunt et Gury et Dumas. Illi namque probabilius, huic autem probabile videtur, librum typis jam editum eo ipso fieri de jure communi? Sed dato, non tamen concesso, me rem alienam usurpasse, quæstio superesset discu­ tienda, num eam, invitis rationabiliter dominis, usurpassem. Ballerinium adeamus. Hic, postcaquam sententiam, quæ Patri Gury probabilior, Patri Dumas probabilis vide­ tur, rejiciendam esse dixit, in nota ad citatum n. 5G8. qiutr. 4° luee habet : “ Verumtamen cum librorum editio in regionibus valde dissitis minus impediat, quominus fruc­ tum industria * sum congruum auctor percipiat, principium illud praestitutum" (i. e. principium dejura * naturali hominis in fructum sum industrial et sui ingenii) “minus quoad eas urgere videtur.” Hoc operi meo perfecte accommodari, nemo est qui non videat. Advertat praeterea lector, in resolutione a Patribus Gury et Dumas data agi de libro alivujus auctoris per alium integre vel fere integre edito, aut eo saltem non notabili­ ter aucto aut immutato. Quare quæ laudati auctores resolvunt, a fortiori valent de Compendio meo. Compendium enim meum, inclusis paginis XCV operi praeviis, quæ 190 columnas exmquant, columnas habet 2071. Itaque, supposito etiam nume­ rum columnarum, quas ex Gury exscripsi, recte computatum fuisse, remanebunt co­ lurnum 1318 (vel, exclusis illis 190 operi praeviis, 1128), quæ cum Compendio Guri1 Ati rem non fncit exemplum S. Doctoris, qui cum in Busembaum commentaria scriberet, suum ab hujus textu necessario distinguere debuit. - Vide Gury, Tom 1. n. 568. quœr. 3° et Gury-Dumas, ibidem. 4 EDITIONIS Ql'ART.E PRJ2FATIO APOLOGETICA. ano nihil habent commune. Si vero Censoris computatio non comprehendat ea, quæ ex Annotationibus Ballerini desumpsi, columnarum numerus imminuetur quidem ; at verum etiam tunc erit longe majorem operis mei partem non a Compendio Gury-Ballerini fuisse mutuatam. Adde bene multa ex iis, quæ ex Gury exscripsi, a me immutata fuisse; “illud” enim “præ cæteris conatus ” sum, “ut ad Alphonsianam doctrinam, quam integer­ rime,” Compendium Gury “exigerem.” Æquivocationis igitur vitio laborat, et mag­ na ex parte à vero aberrat titulus, quem Scriptioni suæ prætixit Censor : “ Theologia Gury-Ballerini a discipulo S. Alphonsi commendata.” Dicta potiori jure valent de hac 4“ libri mei editione, in qua non pauca et addita sunt et immutata. IV. At vero, animadvertit Censor, nonnulla ex Guriano Compendio desumpta im­ mutavi, quæ nihil opus erat immutare, aut forsan 1 etiam perperam immutavi ; nonI numquam ita, ut, ubi Gury S. Alphonsutn integre refert, ego hujus textum adul­ terem.2 Tædio afficerem lectorem, si singulas nugas, quas graviorum rerum digna accusato­ ris industria argumenti loco conquisivit, vel leviter attingerem. Mitto igitur nomen petasos (quod licet de rigore adhibendum fuisset, hodie tamen a plerisquc minus intelligitur) in pileos immutatum; pluries, quod simplicius est, dictum loco centies ; omis­ sum adverbium bene, cujus nulla ponendi erat necessitas. Cæteris, quæ alicujus momenti sunt, aliquantisper lubet immorari. Compendii mei n. 1551. 1° adjectivum gravissima (de causa) substitui adjectivo gravi a Gury, quin et adjectivo justa a S. Alphonse adhibito. Quærit Censor num adjectivum justa, quo S. Alphonsus usus est, rectius mutetur in gravissima quam in (.ravi ? Respondeo voces : justa de causa, apud Theologos sæpe sæpius adhiberi loco generis, quod sub se continet species causæ levioris, gravioris et gravissimae : aliis verbis, si, quemadmodum in casu de quo 1. c. sermo est, de dispensatione aliqua aga­ tur, ut causa juxta sil, gravitati legis proportionate sit oportet. Hinc, ut in lege gra­ vissimi momenti (qualis est illa de qua 1. c. agitur, lex scilicet firmitatis Matrimonii rati, non consummati) dispensetur, causa requiritur gravissima. Quare etiam S. Al­ phonsus de præsenti loquens materia, L. VI. n. 959, non simpliciter (ut ex contextu Censoris (piis inferre posset) dicit sufficere causam justam ad dispensandum in Matri­ monio nilo, non consummato, sed, restrictiori usus oratione, luee scribit : “ Causa au­ tem justa (ut dicunt præfati A. A.) esset vel impotentia superveniens, vel scandalum imminens, vel sterilitas de novo cognita, quando opus esset ad bonum publicum ut proles gigneretur.” Unamquamque ex his tribus causis gravissimam recte vocari nemo est qui ambigat. S. Doctoris mentem clarius etiam exhibent luee, quæ superiora proxime excipiunt, verba : “Addunt etiam, si adsint disparitas conditionis, morbus contagiosus, dissensiones prævisæ, mutuus conjuguni consensus ; sed has quatuor causas non admittit Cone. p. 247. n. 20 et merito.” Profecto ex his quatuor causis una aherave gravis est ; et tamen nullam ex iis ut justam admittit S. Doctor. Cur non ? quia gravitati legis ipsi non videntur proportionate. Hinc etiam in JIom. Apost. Tr. Will. n. 90 dispensationem illam concedi posse docet, “ urgente tamen,” ut ad­ dit, “ magna causa. * ’ Et hæc quidem luce sunt clariora. Recte igitur et Gury et Dumas a S. Doctore in patrocinium sententiæ suæ (sufficere scii, gravem causam) pro­ ferendo abstinuerunt. Haud minus ineptum est quod in confirmationem reprehensionis suæ subjunxit t ensor de pugna citati n. 1551. 1° eum subsequent! 1553. Q. 4°.—P. Konings, in­ quit, n. 1553. Qmrr. 4° adjectivo justa (causa'), quo utitur Gury, suffecit adjectivum gravis (causa), rogatque Censor cur justa causa hoccc loco dicatur gravis, cum n. 1551. 1° audiat gravissima?’—Pudet docere interrogantem; nam eadem valet re­ 1 “ Modifications au texte Gury-Ballerini d’une valeur douteuse.” ' Changement au texte Gury-Bnllerini qui vont atteindre le texte de S. Alphonse.” ’ Pourquoi justa aurait-il d’abord la valeur de gravissima, et quelques lignes ” (huit colonnes I !) “ plus bas, seulement celle de gratis ?” EDITIOMS QI ART.!. J’ILl.l ATIO APOLOGETICA. sponsio quæ suprà. Ob diversam nempe rationem casuum, de quibus in duobus illis numeris agitur, ut justa sit causa, in casu n. 1551. 1° proposito requiritur, ut sit pravissima, dum in rasu, de quo n. 1553. Q. 4° agitur,1 requiritur et sufficit ut sit pravis. Aut vero Censor leviorem causam sufficere judicabit, ut conjux, privaU auc­ toritate, a toro separetur a com parte invita? De invita namque hic est quæstio, non ile consentiente; de hac enim jam actum erat n. 1552. Ill. 1°. Nulla igitur est pugna inter n. 1551. 1° et n. 1553. Q. 4°. Sed ecce tibi in ejusdem rei probationem alii a Censore prolati loci, nimirum Com­ pendii mei numeri 1371 et 1376, et duo etc. (Etc.etehoblm enim argumentum Censori in deliciis esse videtur; lectori vero, in verba magistri non juranti, neque ju­ cunditatem aliquam afferre poterit, neque lucem). Misso igitur argumento >x duobus ETC. petito, venio ad n° * istos 1374 et 1376. Sed etiam in his hæreo : nam ubi in his numeris sit crimen, ne verbulo quidem indicat Censor. Au forte peccavi, quod n. 1374 verbis Gury ex S. Alphonso (L. VI. n. 471 sub 3) ausus sum adder. "et scrupulosis prohiberi etiam potest?" aut quod n° 1376 in Resp. ad q. 1' eo t< meri­ tatis sum progressus, ut adverbium probabilius, quo utitur Gury, sed quod apud S Alphonsum (Lib. VI. n. 502) non invenitur, omiserim; imo et sententiam aliquam Suarez., ex S. Alphonsi principiis (1. c. Dub. 2 et Dub. 3) non admittendam, ex Gury (Torn. II. η. 572 Resp. ad 2ura) exscribere noluerim? Taceo cætera- Com­ pendium enim Gury cum meo ad citatum n. 1376 conferenti ac S. Alphonsum con­ sulenti primo quasi aspectu clarum erit, ea, quæ hoc numero in Guriano Compendio mutavi, necessario fuisse mutanda, si, ut firme mihi erat propositum, religioni mihi (lucerem a doctrina S. Alphonsi ne latum quidem unguem recedere. Sed tamen (earpit censor) nonnunquani ego Sancti textum adulteravi, ubi Gury eum integre refert. Etenim n° 330. Principio I. omisi adverbium probabilius, quod 1 gitur apud Gury, et n. 331. q. 1° voci prœceptum, quæ itidem apud Gury invenitur, suffeci vocem necessitas. Voces autem probabilius et praceptum apud S Alphonsum reperiimtur. — Respondeo. Censori haud fuisset difficile detegere causam, ob quam illud probabilius omiserim. Nimirum loco citato (n. 330) de oratione sermo est Lib. autem IV., initio, S. Alphonsus revera scribit: “probabilius est orationem nobis esse necessariam necessitate medii.” Quod vero hoc loco ut probabilius, id ut certum tradit in opere suo : “ (Iran mezzo della preph. 1. Quare utrumque locum in citatione 4 in ima pag. 151 col. 1 protuli, atque, ob discrimen inter h;cc duo Sancti Doc­ turis opera, adjectivum probabilius omisi. Et luee etiam causa fuit cur n. 331. q. 1J voci prteceptum vocem necessitas, sub q a et pnecepti et medii necessitas intelligi potest, substituerim. Post primum hoc infaustum argumentum. Censor in accusationis suæ probationem globat im congerit Compendii mei n0’. 1536. 1557. 1403. 345. 346 1094. q. 4° cum solito addito : etc. etc. — Per singula ire haud vacat. Sed ex uno, benigne lector, et quidem ex primo, disce omnes. Tom. II. n. 737 Gury luee habet : “Si contrahentes matrimonium recens domicilium fixerint in actuali parochia, banna publicari debent etiam in parochia, ubi antea habitaverunt : sufficiens autem tempus sunt sex menses, ait S. Lip. n. 991. Verbis, quæ litteris italieis excusa sunt, alia substitui; itemque alia cl. Dumas. Cur ita? Quia S. Alphonsus loco citato de sex illis mensibus nihil pror­ sus habet. Uter erravit? Gury an ego? V. Restat ut gravissimi ! ! illius me purgem criminis, quod ipsa Patris Gury in citando S. Alphonso errata quandoque transcripserim ; tanta nempe ac tam cæea con­ fidentia Guriano usus sum Compendio! ! Argumenti loco Censor duo omnino profert errata Guriana a me transcripta. Nimirum, n. 548. Q. 1° in ima pag. sub 3, ad ex­ emplum Gurv S. Alphonsum citavi hoc modo Lib. \ I. 432 — 666: debuissem vero citare: L. VI 422. 666. Præterea n. 1394. Q. 8° S* Doctoris verba profmms, loco: his, quod apud Sanctum Alphonsum legitur, cum Gury scripsi: hisce. — Ignos­ cat benevolus lector, si ejusmodi nugas vel breviter perstringam. Tom. II. n. 96. 1 Agitur ibi ile separatione tori nrivata auctoritate. 6* EDITIONIS QUART.E PRÆFATIO APOLOGETICA. Q. 4° Gurv (et cum co Dumas) S. Alphonsum litteris italicis citat, nec tamen zntegre. Iisdem, quibus Gury verbis, ego Sanctum cito; at nec litteris italicis, nec signis citationis. Profecto id unum Censori argumento esse poterat, me Guriuin non c.eca exscripsisse confidentia. Aliud hujusce rei argumentum exhibet nu’ 1 11 I Com­ pendii mei, ubi textum S. Alphonsi integre profero, dum Gury et Dumas aliquod ejus­ dem verbum omittunt, licet signis citationis adhibitis ejus textum exscribant. Ergone nostras pertinent, maximam partem desumpsi ex .Icti * ct decreti * Concilii /7/·» Zfrz.7. II. et ex Theologia Morali, quam *bona et claræ memorise Kcnriek conscripsit, diffici­ liori et aliquoties obscuriori stylo ejus aliquantulum immutato. Maxime vero Com­ pendium P. Gury, cujus methodum et ordinem sum secutus, et plures ex notis, quas Ballerini, Cretoni ae editor Ratisboncnsis eidem adjecerunt, in rem meam conveni; permultis tamen, ut quintam hanc operis mei editionem perlecturis patebit, additis et immutatis, ac id præ cætcris conatus, ut ad Alphonsianam doctrinam, quam integer­ rime. illud exigerem. Quæ de Probabilismo scripsi, majori ex parte amico debeo confratri ; qu e de specifica et numeriea peccatorum distinctione, itemque plurima de scandalo et cooperatione ad aliena peccata, et de quibusdam contractibus, t x Notatio­ nibus habeo Cl1. Van Egeren. Ad opus, cui titulus Vindicia· Jlj.honsianre, lectorem, qui plura circa quasdam qiuestiones desiderat. sæpius remitto. Quæ ex mei solius aut aliorum (piam S. Alphonsi sententia circa puncta quædam, quæ a S. Doctore non attinguntur, scripsi, ad hujus mentem tradere, quan­ tum potui, laboravi. Quæ ex legibus nostris civilibus, vernaculo sæpe idiomate, desumpsi, ea judicio subjeci clarissimi Jurisconsulti nostratis, cui debitas hoc loco gratias exsolvo. Ne textus compendii ingrate interrumperetur atque ut brevitati consulerem, ea Sum­ morum Pontificum et Sacrarum Congregationum Decreta, Declarationes et Instructiones, quæ ad rem moralem pertinent, quteque longiora sunt, nec in Concilii nostri Plenarii Bait, actis exhibentur, itemque facultates Episcopis nostris a S Sede concedi solitas, operi præmisi, lectorem ad ea suis locis remittens. Gratum quoque S. Alphonsi discipulo me facturum existimavi, si Compendio præmitterem excerpta quædam ex 1'indicii» //'p/ion-dani * de pnvstantia et auctoritate * doctrina moralis S. Alphonsi, necnon ('lavem operum ejus moralium, seu R gul; s i.d genuinas Sancti sententias discernendas. <·r Vlll ΜΟΜΤΓ.Μ Superest ut abbreviationes quasdam declarem, quibus in hoc Compendio usus sum. • • • • L. I. 27. c< H. A. Tr. X. 90. Vind. . • Kenr. . • • • • • • Scav. . Heiss Feije • Acta • Kent • 9 • t • . Walker • Wells . • Smith . • • • 9 V. d. B. • 9 B. 14. S. D. . • • • • • 9 • • • • • • V. Eg. . “ . “ C. “ “ Ins. Cap. . Bouq. . Mar. ( ollect. . . significat 9 • Theol. Mor. S. Alphonsi, Libro 1 n. 27- Editio Meehl. 1845.1 Homo Aposlolicus, Tract. X. n. 90. « Vindiciæ Alphonsianæ. cc Kenrick, Theol. Mor. Ed. Mechl I860. « Scavini, Theologia Moralis, Ed. X [ L U Heiss, De Matrimonio. << Feije, De impedimentis et dispens. matrim. Ed. 1874. il Acta ex iis excerpta quæ apud S. Sedem geruntur. if Kent, Commentaries, Ed. 1867. ci Walker, Introd, to American Law, Ed. 1S69. « Wells’ Every Man his own Lawver. Ed. 1871. « Smith, Manual of Common Law, American edition 1871. il Van Egeren. << Van de Burgt. << Ben. XIV. de Syn. diœc. il “ “ “ Constit. tt “ “ “ Institut. Capellmann, Medic. Past. << Bouquillon. << Marres, de Jure et Just. U Collectanea const, etc. ad usum Socielatis missionum ad exteros. 1 Io gratiam eorum, qui editionibus utuntur huc anterioribus vel 2* P. Haringer, animadverto : Qui in hue t ditione L. 11. inscribitur, in priori bu» \. est M << It »· 11. “ ill. (piam in po-nitentibus potest c-m· sim remissione peccatorum. 32. ( haritas illa, .metum in corde diffusa Deus amatur. 39. Quod voluntarie Iit, etiamsi necessario liat, libere tamen fit. 40. In omnibus suis actibus peccator servit dominanti cupiditati. 41. Is libertatis modus, qui est a necessitate, sub libertatis nomine non n peritur in Scripturis, sed solum nomen libertatis a peccato. 43. In hominibus pernitentibus ante Sacramentum absolutionis, et in catechumenis ante Baptismum, est vera justificatio : separata tamen a remissione peccatorum. 44. Operibus plerisque, quæ a fidelibus fiunt solum ut Dei mandati' pareant, cujusmodi sunt obedi re parentibus, depositum reddere, ab homicidio, a furto, a fornicatione abstinere, justificantur quidem homines, quia sunt legis obedientia et veni legis jus­ titia : non tamen iis obtinent incrementa virtutum. 16. Ad rationem et definitionem peccati non pertinet voluntarium, nec definitionis quæstio est, sed causæ et originis, utrum omne peccatum debeat esse voluntarium. 50. Prava desideria, quibus ratio non consentit, et quae homo invitus patitur. Mint prohibita præcepto : Xo/i concilpiitcea. 51. Concupiscentia, sive lex membrorum, et prava ejus desideria qua inviti sentiunt homines, sunt vera legis inobedientia. 56. In peccato duo sunt, actus et reatus: trauseunte autem actu, nihil manet nisi reatus sive obligatio ad pænam. 57. Unde in sacramento Baptismi aut sacerdotis absolutione, proprio reatus peccati dunlaxat tollitur, et ministerium sacerdotum solum liberat a reatu. 5s. Peccator pœnitens non vivificatur ministerio sacerdotis absolventis, sed a solo Deo, qui, pœnitentiam suggerens et inspirans, vivificat cum et resuscitat mini'tmn autem sacerdotis solum reatus tollitur. 59. Quando per eleemosynas aliaque pernitentia' opera Deo satisfacimus pro pomis temporalibus, non dignum pretium Deo pro peccatis nostris offerimus, sicut quidam errantes autumant (nam alioqui essemus, saltem aliqua ex parte, redemptor»· * 1 sed ali­ quid facimus, cujus intuitu Christi satisfactio nobis applicatur, et communicatur. 61. Illa doctorum distinctio, divime legis mandata bifariam impleri, altero modo quantum ad precept orum operum substantiam tantum, altero modo quantum ad certum quemdam modum, videlicet secundum quem valeant operantem perducere ad regnum æternum (hoe est ad modum meritorium), commentitia est et explodenda. 62. Illa quoque distinctio, (pia opus dicitur bifariam bonum, vel quia ex objecto Contractus mohatra licitus est. etiam respectu ejusdem persome, et cum con­ tractu retrovenditionis pnevie inito cum intentione lucri. 11. Cum numerata pecunia pretiosior sit numeranda, et nullus sit, (pii non majoris faciat pecuniam pnesenteru quam futuram ; potest creditor aliquid ultra sortem a mutuatario exigere, ct eo titulo ab usura excusari. 12. Usura non est, dum ultra sortem aliquid exigitur tanquam ex benevolentia et gratitudine debitum, sed solum si exigatur tanquam ex justitia debitum. 13. Quidni nonnisi veniale sit. detrahentis auctoritatem magnam sibi noxiam, falso crimine elidere ? 11. Probabile est non peccare mortaliter, (pii imponit falsum crimen alicui, ut suam justitiam ct honorem defendat. Et si hoc non sit probabile, vix ulla erit opinio pro­ babilis in theologia. 15. Pare temporale pro spirituali non est simonia, quando temporale non datur tampiam pretium, sed dumtaxat tampiam motivum conferendi vel efficiendi spirituale, vel etiam (piando temporale sit solum gratuita compensatio pro spirituali aut e contra. 16. Et id quoque locum habet, etiamsi temporale sit principale motivum dandi spi­ rituale, imo etiamsi sit tinis ipsius rei spiritualis, sic ut illud pluris aestimetur quam res spiritualis. 17 Cum dixit Concilium Tridentinum cos alienis peccatis communicantes mortali­ ter peccare, qui, nisi quos digniores et ecclesiæ magis utiles ipsi judicaverint, ad eccle­ * promovent ; Concilium vel primo videtur per hoc digniore sia * non aliud significare velh. m *i dignitatem eligendorum, sumpto comparativo pro positivo ; vel secundo lo( iiiioi i minus propria ponit digniores, ut excludat indignos, non vero dignos ; vel tan­ dem loquitur tertio, quando fit concursus. DECRETA, DECLARATIONES AC INsTRt CTIONES. xvii IS. Tain clarum sidetur fornicationem secundum se nullam involvere malitiam, et solum esse malam, quia interdicta, ut contrarium omnino rationi dissonum videatur. 19. Mollities jure natura· prohibita non est. Lude, si Deus eam non interdixisset, sirpe esset bona, et aliquando obligatoria sub mortali. 50. Copula cum conjugata, consentiente marito, non est adulterium : adeoque suffi­ cit in Confessione dicere, se esse fornicatum. 51. Famulus, qui submissis humeris scienter adjuvat herum suum ascendere pci fenestras ad stuprandam virginem, ct multoties eidem subservit deferendo scalam, ape­ riendo januam, aut quid simile cooperando, non peccat mortaliter, si id faciat metu notabilis detrimenti, puta ne a domino male tractetur, ne torvis oculis aspiciatur, ne domo expellatur. 52. Pneccptum servandi festa non obligat sub mortali, seposito scandalo, si absit contemptus. 53. Satisfacit prmeepto Ecclésial de audiendo Sacro, qui duas ejus partes, imo qua­ tuor, simul a diversis celebrantibus audit. 54. Qui non potest recitare Matutinum et Laudes, potest autem reliquas Horas, ad nihil tenetur; quia major pars trahit ad se minorem. 55. Præcepto Communionis annute satisfit per sacrilegam Domini manducationem. 56. Frequens Confessio et Communio, etiam in his qui gentiliter vivunt, est nota prædestinationis. 5 7. Probabile, est, sufficere attritionem naturalem, modo honestam. 5S. .Non tenemur Coufessario interroganti fateri peccati alieujus consuetudinem. 59. Licet sacramental i ter absolvere dimidiate tantum confessos, ratione magni con­ cursus pernitentium, qualis verbi gratia potest contingere in die magna * alieujus festi­ vitatis aut indulgentia . * GO. Pu'iiitcnti habenti consuetudinem peccandi contra legem Dei. nature, aut Eccle­ siæ, etsi emendationis spes nulla appareat, nec est neganda nec differenda absolutio: dummodo ore proferat, se dolore et proponere emendationem. 61. Potest aliquando absolvi (pii in proxima occasione peccandi versatur, quam po­ test et non vult omittere, quin imo directe et ex proposito quærit, aut ei se ingerit. 62. Proxima occasio peccandi non est fugienda, (piando causa aliqua utilis aut ho­ nesta non fugiendi occurrit. 63. Licitum est quærere directe occasionem proximam peccandi, pro bono spirituali vel temporali nostro vel proximi. 61. Absolutionis capax est homo, quantumvis laboret ignorantia mysteriorum Fidei, ct etiamsi per negligent iam etiam culpabilem nesciat mysterium * sanctissima Trinitatis et Incarnationis Domini Nostri .lesti Christi. 65. Sufficit illa mysteria semel credidisse. Omnes damnahe et prohibit#, sicut jacent, ut minimum tanquam scandalosæ et in praxi perniciosa. Summus Pontifex decretum concludit his rerbi.s : Tandem, ut ab injuriosis contentioni­ bus doetores seu scholastici aut alii quicumque in posterum se abstineant, ct ut paci et charitali consulatur, idem Sanctissimus in virtute sancta * * obedientia eis pr.ecipit. ut tam in libris imprimendis ac manuscript is, quam in thesibus, disputationibus ac prae­ dicationibus caveant ab omni censura et nota, nec non a quibiiscumque conviciis contra eas propositiones, qua * adhuc inter catholicos hinc inde controvertuntur, donec a Sancta Sede, re cognita, super iisdem propositionibus judicium proferatur. Propositio quam S. O. a° 1682 in praxim deducere, docere aut defendere refuit. Scientia ex confessione acquisita uti licet, modo fiat sine directa aut indirecta reve­ latione et gravamine pienitentis, nisi aliud multo gravius vx non usu sequatur, in cujus comparatione prius merito contemnatur. K. t'ira in dama, T. 3. .l/>p. j 77 IX. Rr rorari huc potest et decretum Clementis fill, 26 maii an. 1594. Tam Superiores pro tempore existentes, quam confessarii, qui postea ad Superioris 2 SIMMORFM PONTIFICI M AC SACRARI M CONGREGATIONI Μ gradum fuerint promoti, caveant diligentissime, ne ea notitia, quam de aliorum pecca­ tis in confessione habuerunt, ad exteriorem gubernationem utantur. Quoad sacramentum Pernitenthe sub Clemente fill. 1!) Jul. 1602. proscripta est sequens Propositio. Licet per litteras seu intcrnuncium ( onfessario absenti peccata sacramenta! iter confi­ teri, et ab Anlem absente absolutionem obtinere. I. Propositiones 6S Michaelis de Molinos damnatic ab Innocenlio XI, Constitutione Cælestis Pastor etc. 20 Nov. 1687. 1. Oportet hominem suas potentias annihilare, et hæc est via interna. 2. Velle operari active, est Deum offendere, qui vult esse ipse solus agens: et ideo opus est seipsmn in Deo totum et totaliter derel i liquere, et postea permanere vehit corpus exanime. 3. Vota de aliquo faciendo sunt perfectionis impeditiva. 4. Activitas naturalis est gratiae inimica, impeditque Dei operationes et veram per­ fectionem : (ptia Deus operari vult in nobis sine nobis. 5. Nihil operando anima se annihilat, ct ad ipsum principium redit et ad suam ori­ ginem, quie est essentia Dei, in (pia transformata remanet ac divinizata, ct Deus tunc in se ipso remanet; quia tunc non sunt amplius duæ res unitæ, sed una tantum, et hac ratione Deus vivit et regnat in nobis, ct anima seipsam annihilat in esse operat ivo. 6. Via interna est illa, (pia non cognoscitur nec lumen, nec amor, nec resignatio, ct non oportet Deum cognoscere, ct hoc modo recte proceditur. 7. Non debet anima cogitare nec de prmmio, nec de punitione ; nec de paradiso, nec dc inferno ; nec de morte, nec de aeternitate. 8. Non debet velle scire, au gradiatur cum voluntate Dei, an eum eadem voluntate resignata maneat necne: nec opus est ut velit cognoscere suum statum, nec proprium nihil, sed debet ut corpus exanime manere. 9. Non debet anima reminisci nec sui. nec Dei, nec etijuscumque rei, et in via interna omnis reflexio est nociva, etiam reflexio ad suas humanas actiones ct ad proprios de­ fectus. 10. Si propriis defectibus alios scandalizet, non est necessarium reflectere, dummodo non adsit voluntas scandalizandi : et ad proprios defectus non posse reflectere, gratia Dei est. 11. Ad dubia, quæ occurrunt, an recte procedatur necne, non opus est reflectere. 12. Qui suum liberum arbitrium Deo donavit, de nulla re debet curam habere, nec de inferno, nec dc paradiso: nec debet desiderium habere propriæ perfectionis, nec virtutum, nec propria» sanctitatis, nec propria», salutis, cujus spem expurgare debet. 13. Resignato Deo libero arbitrio, eidem Deo relinquenda est cogitatio et cura de omni re nostra, ct relinquere ut faciat in nobis sine nobis suam divinam voluntatem. 11. Qui divina· voluntati resignatus est, non convenit ut a Deo rem aliquam petat : quia petere est imperfectio, cum sit actus propriæ voluntatis ct electionis, ct est velle (piod divina voluntas nostra» conformetur, et non quod nostra divina» : et illud Evangclii : Petile et accipietis, non est dictum a Christo pro animabus internis, *(pia nolunt habere voluntatem: imo hujusmodi aniline eo perveniunt, ut non possint a Deo rem aliquam petere. 15 Sicut non debent a Deo rem aliquam petere, ita nec illi ob aliquam gratias agere debent : quia utnunque est actus propriæ voluntatis. 16. Non convenit indulgentias quærere pro poma propriis peccatis debita : quia me­ lius est divinæ jûstitiæ satisfacere, (piam divinam misericordiam quærere : quoniam illud < x puro Dei amore procedit, et istud ab amore nostri interessato, nec est Deo grata, nec meritoria, quia est velle crucem fugere. 17 Tradito Deo libero arbitrio, ct eidem relicta cura ct cogitatione anima» nostra?, DECBETA, DECLARATIONES AC INSTRUCTIONES XIX non est amplius habenda ratio tentationum : nec eis alia resistentia fieri debet nisi ne­ gativa, nulla adhibita industria ; et si natura commovetur, oportet sinere ut commove­ atur, quia est natura. |s. Qui in oratione utitur imaginibus, figuris, speeiebus, et propriis conceptibus, non adorat Deum in spiritu ct veritate. 19. Qui amat Deum eo modo, (pio ratio argumentatur aut intellectus comprehendit, non amat verum Deum. 20. Asserere quod in oratione opus est sibi per discursum auxilium ferre et per cogi­ tationes, «piando Deus animam non alloquitur, ignorantia est. Dell- mmquim loqui­ tur, ejus locutio est operatio, et semper in anima operatur, quando luce sui- di-cm-ibu-. cogitationibus, et operationibus eum non impedit. 21. In oratione opus est manere in Fide obscura ct universali, cum quiete et oblivi­ one cujuscumque cogitationis particularis ac distincta· attributorum Dei *.<· * , Trinitati et sie in Dei priescntia manere ad illum adorandum et amandum eiquc inserviendum, sed absque productione actuum, quia Deus in his sibi non complace t. 22. Cognitio luec per Fidem non est actus a creatura productu-, sed est cognitio a Deo creatune tradita, (piam creatura se habere non cognoscit, nec postea cogno-.it -« illam habuisse : et idem dicitur de amore. 23. Mystici eum S. Bernardo in scala claustralium distinguunt quatuor gradus, lectionem, meditationem, orationem, et contemplationem infusam. Qui -emper iu primo sistit, nunquam ad secundum pert rausit. Qui semper iu -ccundo persi-tit nui (piam ad tertium pervenit, qui est nostra contemplatio acquisita, in (pia per totam v tam persistendum est, dummodo Deus animam non trahat (absque eo quod ipsi id < xpectet) ad contemplationem infusam : et hae ces-ante. anima regredi delici ad lenium gradum et in ipso permanere, absque eo quod amplius redeat ad secundum aut primum. 2 1. Qualescuimpie cogitationes in oratione occurrant, etiam impure, etiam contra Deum. Sanctos. Fidem, et Sacramenta, si voluntarie non nutriantur, nec voluntarie ex­ pellantur, sed cum indifferentia et resignatione tolerentur, non impediunt orationem fidei : imo eam perfectiorem elliciunt, ipiia anima tunc magis divime voluntati resig­ nata remanet. 25. Etiamsi superveniat somnus et dormiatur, nihilominus Iit oratio et contemplatio actualis : ipiia oratio et resignatio idem sunt, et dum resignatio perdurat, perdurai et oratio. 2G. Tres illa· via·, purgativa, illuminat i va. et uniti va est absurdum maximum, quod dictum fuerit in mystica : cum non sit nisi unica via, scilicet via interna. 27. Qui desiderat et amplectitur devotionem sensibilem, non deriderat nec quierit Deum sed seipsum : et male agit, eum eam desiderat et eam habere conatur, qui per viam internam incedit, tam in locis sacris (piam in diebus solemnibus. 28. Tædium rerum spiritualium bonum est, siquidem per illud purgatur amor pro­ prius. 29. Dum anima interna fastidit discursus de Deo, ct virtutes, frigida remanet, nul­ lum in se ipsa sentiens fervorem, bonum signum est. 30. Totum sensibile, quod exprimitur in vita spirituali, est abominabile, spurcum, et immundum. 31. Xullus meditativus veras virtutes excreet internas, qua· non debent a sensibus cognosci. Opus est amittere virtutes. 32. Nec ante, nec post (’ommunionem alia requiritur praeparatio aut gratiarum actio (pro istis animabus internis), quam permanentia in solita resignatione passiva quia in ista continetur amor, qui modo perfectiore supplet omnes actus virtutum, qui possunt et limit in via ordinaria. Et si hac occasione Communionis insurgunt motus humilia­ tionis. petitionis, aut gratiarum actionis, reprimendi sunt, quoties non dignoscatur eos esse ex impulsu speciali Dei: alias sunt impulsus natura· nondum mortua·. 33. Male agit anima, quæ procedit per hanc viam internam, si in diebus solemnibus vult aliquo conatu particulari excitare iu se devotum aliquem sensum : quoniam anima· XX SI MMORI'M PONTIFICUM AC SACRARIM CONGREGATIONUM *interna omnes dies sunt æquales. omnes festivi. Et idem dicitur de locis sacris, quia hujusmodi animabus omnia lora æqtialia sunt. 34. Verbis et lingua gratias agere Deo, non est pro animabus internis, qutc in si­ lentio manere debent, nullum Deo impedimentum apponendo, quod operetur in illis : et quo magis Deo se resignant, experiuntur s<· non posse Orationem Dominicam seu Pater noster recitare. 35. Non convenit animabus hujus vite interme, quod faciant operationes etiam virtnosas ex propria electione et activitate; alias non essent *mortua . Nec debent elicere actus amoris erga beatam Virginem, Sanctos, aut Humanitatem Christi: quia, cum ista objecta sensibilia sint, talis est amor erga illa. 36. Nulla creatura, nec Beata Virgo. nec Sancti sedere debent in nostro corde : quia solus Deus vult illud occupare et possidere. 37. In occasione tentationum etiam furiosarum, non debet anima elicere actus expli­ *cite virtutum oppositarum, sed debet in supradicto amore et resignatione permanere. 38. Crux voluntaria mortificationum, pondus grave est et infructuosum, idcoque di­ mittenda. 39. Sanctiora opera et pœnitentiæ, quas peregerunt Sancti, non sufficiunt ad remo­ vendam ab anima vel unicam adhæsionem. 10. Beata \ irgo nullum unquam opus exterius peregit, et tamen fuit Sanetis omni­ bus sanctior. Igitur ad sanctitatem perveniri potest absque opere exteriori. II Deus permittit et vult, ad nos humiliandos et ad veram transformationem per­ ducendos, quod in aliquibus animabus perfectis, etiam non arreptitiis, dæmon violen­ tiam inferat carum corporibus, casque actus carnales committere faciat, etiam in vigilia et sine mentis offuscatione, movendo physice illarum manus et alia membra contra carum voluntatem. Et idem dicitur quoad alios actus per se peccaminosos : in quo casu non sunt peccata, quia his non adest consensus. L·’. Potest (lari casus,quod hujusmodi violentia' ad actus carnales contingant eodem tempore cx parte duarum personarum, scilicet maris et fœininæ, et ex parte utri usque sequatur actus. 13. Deus pneteritis *sa culis sanctos efficiebat tyrannorum ministerio : nunc vero cos efficit sanctos ministerio (hemonum, (pii causando in eis praedictas violentias, facit ut illi scipsos magis despieiant atque annihilent, et se Deo resignent. 11 Job blasphemavit, et tamen non peccavit labiis suis: quia fuit ex (hemonis vio­ lentia. 15. Sanctus Paulus hujusmodi (hemonis violentias in suo corpore passus est : unde scripsit : Xoa t/uod colo bonum, hoc ago : sed, ι/nod nolo malum, hoc facio. 16. Hujusmodi *volentia sunt medium magis proportionalum ad annihilandam ani­ mam, et ad cani ad veram transformationem et unionem perducendam, nec alia superest via : et luce csl via facilior et tutior. 17. Cum hujusmodi *violentia occurrunt, sinere oportet ut satanas operetur, nullam adhibendo industriam nullumque proprium conatum, sed permanere debet homo in suo nihilo et etiamsi sequantur pollutiones et actus obscæni propriis manibus, et etiam pejora, non opus est se ipsum inquietare, sed foras emittendi sunt scrupuli, dubia, et timons : (plia anima tit magis illuminata, magis roborata, magisque candida, et acqui­ ritur sancta libertas. Et præ omnibus non opus est hroc confiteri, et sanctissime fit non confitendo : quia hoc pacto superatur dæmon, et acquiritur thesaurus pacis. Is Satanas, (pii hujusmodi violentias infert, suadet deinde gravia esse delicta, ut anima se inquietet, ne in via interna ulterius progrediatur: unde ad ejus vires enervan­ das melius est ea non confiteri : quia non sunt peccata, nec etiam venialia. 19. Job cx violentia (hemonis se propriis manibus polluebat : eodem tempore, (pio mundas habebat ad Deum preces (sic interpretando locum ex capite XVI Job). 50. David, Jcremias, et multi ex sanctis prophetis hujusmodi violentias patiebantur harum impurarum operationum externarum. 51. In sacra Scriptura multa sunt exempla violentiarum ad actus externos peccamino-os mi illud de Samsone, (pii per violentiam se ipsum occidit cum Philistœis, eon- DECRETA. DECLARATIONES AC INSTRI ( TION ES xxi jugium iniit eum alienigena, et cum Didihi meretrice fornicatus est, qua; alias erant prohibita, et peccata fuissent : de .luditha, qute lloloferni mentita fuit ; de Elisæo, (pii pueris maledixit : de Elia, (pu combussit duces cum turmis regi' Achab. An vero fu­ erit violentia immediate a Deo peracta, vel dæmonum ministerio, ut in aliis animabus contingit, in dubio relinquitur. 52. Cum hujusmodi violentia· etiam impune absque mentis offuscatione accidunt, tunc anima Deo potest uniri, et de facto semper magis nuitur. 53. Ad cognoscendum in pr.ixi an aliqua operatio in aliis personis fuerit violenta, regula, (piam de hoc habeo, nedum sunt protestat iones animarum illarum. (pi;e protestan­ tur se dictis violentiis non consensisse, aut jurare non posse quod ii' consenserint, et videre quod sint *anima *(pia proficiunt in via interna : sed regulam sumerem a lumine quodam actuali cognitione humana ac theologica superiore, quod me certo roe absolutmp in statu ordinario. Iu.uno extremarum probationum casu hoc sacrifi­ cium fit aliquo modo absolutum. 9. In extremis proliationibus potest aniinie invincibiliter persuasum esse persuasione reflexa, et quæ non est intimus conscientia· fundus, se juste reprobatam esse a Deo. 10. Tune anima divisa a semetipsa expirât cum Christo in cruce, dicens : Deit.s, Dfy/x nifif’t, ni t/i/it/ /Ifi-i'lH/iiis/i i/ii' ! In hac involuntaria impressione desperationis conficit sacrificium absolutum sui intéresse proprii quoad æternitatem. 11. In hoc statu anima amittit omnem spem sui proprii intéressé: sed nunquam amittit in parte superiori, idest in suis actibus directis et intimis, spem perfectam, quæ est desiderium disinteressatum promissionum. 12. Director tunc potest huic anima· permittere, ut simpliciter acquiescat jacturæ sui proprii intéressé, ct justie condemnationi, quam sibi a Deo indictam credit. 13. Inferior Christi pars in cruce non communicavit superiori suas involuntarias perturbationes. 1 I In extremis probationibus pro purificatione amoris fit quædam separatio partis superioris anima· ab inferiori . . In ista separatione actus partis inferioris manant ex omnino cæca et involuntaria perturbatione ; nam totum, quod est voluntarium et in­ tellectuale, est partis superioris. 15. Meditatio constat diseursivis actibus, qui a se invicem facile distinguuntur. . . Ista compositio actuum diseursivorum et reflexorum est propria exercitatio amoris in­ téressât i. IG. Datur status contemplationis adeo sublimis adeoque perfecta·, ut fiat habitualis : ita ut quoties anima actu orat, sua oratio sit contemplativa, non diseursiva. 'l'une non amplius indiget redire ad meditationem ejusque actus methodicos. 17 Anima· contemplat i væ privantur intuitu distincto, sensibili, et reflexo Jesu Christi duobus temporibus diversis. Primo, in fervore nascente carum contempla­ tionis. Secundo, anima amittit intuitum Jesu Christi in extremis probationibus. Is Iu statu passivo exercentur omnes virtutes distincta *, non cogitando quod sint virtutes In quolibet momento aliud non cogitatur, quam facere id quod Deus vult ; ct amor zclolxpus simul efficit, ne quis amplius sibi virtutem velit, nec unquam si», adeo virtute præditus, quam cum virtuti amplius affixus non est. DECRETA, DECLARATIONES U INSTKI CTIONES XXV 19. Potest dici in hoc sensu, quod anima passiva et disinteressata nec ipsum amo­ rem vult amplius, quatenus est sua perfectio et sua felicitas, sed solum quatenus est id quod I >eus a nobis vult. 20. In confitendo debent aniime transformata! sua peccata detestari, et condemnare se, et desiderare remissionem suorum peccatorum, non ut propriam purificationem et liberationem, sed ut rem (piam Deus vult, ct vult nos velle propter suam gloriam. 21. Sancti mystici excluserunt a statu animarum transformatarum exercitationes virtutum. 22. Quamvis luec doctrina (de puro amore} esset pura et -implex perfectio evamrelica in universa traditione designatu ; antiqui pastores non proponebant passim multitudini justorum nisi exercitia amoris interessati eorum gratiie proportionata. 23. Purus amor ipse solus constituit totam vitam interiorem: et tunc evadit unicum principium et unicum motivum omnium actuum, (pii deliberati et meritorii sunt. Damnata· et reprobata· tanquam, sive in obvio (-arum verborum sensu, sive attenta sententiarum connexione, temerarim, seandalosa?, male sonantes, piarum aurium offensivæ, in praxi perniciosæ, ac etiam respective erronem. M. * Propositione ciha *iPa Quesnclli, damnata a Clemente XI Constitutione Unigenitus etc. 8 Sept. 1713. 38. Peccator non est liber nisi ad malum, sine gratia Liberatoris. 39. Voluntas, (piam gratia non pnevenit, nihil habet luminis nisi ad aberrandum, ardoris nisi ad se praecipitandum, virium nisi ad se vulnerandum : est capax omnis mali, ct incapax ad omne bonum. 40. Sine gratia, nihil amare possumus nisi ad nostram condemnationem. I I. Omnis cognitio Dei, etiam naturalis, etiam in philosophis ethnicis, non potc-t venire nisi a Deo : et sine gratia non producit nisi pncsiimptionem, vanitatem, ct op­ positionem ad ipsum Deum loco affectuum adorationis, gratitudinis, et amoris. I.'). Amore Dei in corde peccatorum non amplius regnante, necesse est ut in eo car­ nalis regnet cupiditas, oniuesque actiones ejus corrumpat. 40. Cupiditas aut charitas usum sensuum bonum ve! malum faciunt. •17. Obedient ia legis profluere debet ex fonte, et hic fons est charitas. Quando Dei amor est illius principium interius, et Dei gloria ejus tinis; tunc purum est quod ap­ paret exterius: alioqiiiu non est nisi hypocrisis aut falsa justitia. 49. I t nullum peccatum est sine amore nostri, ita nullum est opus bonum sine amore Dei. 53. Sola charitas ehristiano modo facit (actiones Christianas) per relationem ad Deum et .Jesiini Christum. 59. Oratio impiorum est novum peccatum : ct quod Deus illis concedit, est novum in cos judicium. (>(). Si solus supplicii timor animat pienitentiam, quo hæc est magis violenta, eo magis ducit ad desperationem. 61. 'Γίηιοι· nonnisi manum cohibet: cor autem tamdiu peccato addicitur, (pianidiu ab amore justitiæ non ducitur, 62. Qui a malo non abstinet nisi timore pœnæ, illud committit in corde suo, et jam est reus coram Deo. 63. Baptizat us adhuc est sub lege sicut jiubcus. si legem non adimpleat, aut adim­ pleat ex solo timore. 64. Sub maledicto legis nunquam tit bonum: quia peccatur sive faciendo malum, sive illud nonnisi ob timorem evitando. 66. Qui vult Deo appropinquare, nec debet ad ipsum venire eum brutalibus passi­ onibus, neque adduci per instinctum naturalem aut per timorem sicuti bestiæ, sed per Fidem et per amorem sicuti lilii. xxvi SIMMORIM l’O.XTJ I ICI M AC SACRARUM CONGREG ATION IM 67. Timor senilis non sibi repraesentat Deum nisi ut Dominum durum, imperiosum, injustum,, intractabilem. 71- Domo ob sui conservationem potest sese dispensare ab ea lege, (piam Deus condidit propter ejus utilitatem. 79. I tile et necessarium est omni tempore, omni loco, et omni personarum generi studere et cognoscere spiritum, pietatem, et mysteria Sacra· Scriptura·. 50. Lectio Sacra Scriptura est pro omnibus. 51. Obscuritas Sancti Verbi Dei non est laicis ratio dispensandi se ipsos ab ejus lectione. >2. Dies dominicus a christiauis debet sanctificari lectionibus pietatis, et super om­ nia Sanctarum Scripturarum. Damnosum est velle christianum ab hac lectione retra­ here. 84. Abripere e Christianorum manibus Novum Testamentum, seu eis illud clausum tenere, auferendo eis modum istud intelligendi, est illis Christi os obturare. 85. Interdicere Christianis lectionem Sacra Scriptura·, præsertim Evangelii, est in­ terdicere usum luminis liliis lucis, et facere ut patiantur speciem quamdam excommu­ nicationis. 86. Eripere simplici populo hoc solatium, jungendi vocem suam voci totius Ecclcsiæ, est usus contrarius praxi apostolicæ et intentioni Dei. 87. Modus plenus sapientia, lumine, et eharitate est dare animabus tempus portandi cum humilitate et sentiendi statum peccati, petendi spiritum pœniteiitiæ et contritionis, et incipiendi ad minus satisfacere justitiæ Dei, antequam reconcilientur. SS. Ignoramus quid sit peccatum et vera poenitentia, (piando volumus statiin resti­ tui possessioni bonorum illorum, quibus nos peccatum spoliavit, et detrectamus separa­ tionis istius ferre confusionem. Declarata et damnata tanquam falsæ, captiosæ, male sonantes, piarum aurium offensiva·, scandalosæ, perniciosa·, temeraria·, Ecclesia· et ejus praxi injuriosa·, neque in Ec­ clesiam solum sed etiam in potestates sæculi contumeliosa·, seditiosa·, impia·, blasphe­ ma.·, suspecta· de luercsi, ac lueresim ipsam sapientes, nec non lueret icis et hæresibus ac etiam schismati faventes, erronea·, luercsi proxima·, pluries damnata·, ae demum luereticie, variasque hæreses et potissimum illas, qua· in famosis Jansenii propositioni­ bus, et quidem in eo sensu in quo ha * damnata·, fuerunt acceptis, continentur, mani­ feste innovantes respective. N. Propositione» 5 de duello, damnata a Benedicto ΧΙΓ, Constitutione Detestabilem etc. 10 Xov. 1/52. 1. \ ir militaris, (pii, nisi offerat vel acceptet duellum, tanquam formidolosus, timi­ dus. abjectus, et ad officia militaria ineptus haberetur, indeque officio, (pio se suosque sustentat, privaretur, vel promotionis alias sibi debita· ac promerita spe perpetuo carere deberet, culpa et puma vacaret, sive offerat, sive acceptet duellum. 2. Excusari possunt etiam, honoris tuendi vel humana· vilipensionis vitanda gratia, duellum acceptantes vel ad illud provocantes, quando certo sciunt pugnam non esse secuturam, utpote ab aliis impediendam. •T N'on incurrit ecclesiasticas panas ab Ecclesia contra ducllantes latas dux vel offi­ cialis militia, acceptans duellum ex gravi metu amissionis fama· et officii. 4. Licitum est, in statu hominis naturali, acceptare et offerre duellum, ad servandas eum honore fortunas, (piando alio remedio earum jactura propulsari nequit. 5 Asserta licentia pro statu naturali, applicari etiam potest statui civitatis male or­ dinata·. in qua nimirum, vel negligentia vel malitia magistratus, justitia aperte dene­ gatur. Damnata ac prohibita tanquam falsæ, scandalosæ, ac perniciosae. DECRETA, DECLARATIONES AC INSTILL CTIONES. χχνϋ O. * Dropoution·· Synodi Durcesan/i Dtidorieiisis, damnata- a 1'io / / Constitutione Auctorem Fidei etc. 28 xiuguxti 1/91. DE POTESTATE ECCLESIÆ QUOAD CONSTITUENDAM ET SANCIENDAM EXTER 10 R EM D1 SCI P LI N AM. Deer, de Fide 13. 11. 4. Propositio, affirmans, abusum fore auctoritatis Ecclrnicr, transferendo illam ultra limites doctriuic ac morum, et eum extendendo nd re * exteriores, et per dm exigendo id quod pendet a persuasione et corde ; tum etiam, multo muta * ad eam pertinere exigere per rim exteriorem subjectionem suis decretis. Quatenus indeterminatis illis verbis : extendendo ad re * exteriores notet, vehit abusum auctoritatis Ecelesiæ, usum ejus potestatis acceptæ a Deo, qua usi sunt et ipsimet Apos­ toli in disciplina exteriore constituenda et sancienda;— II.EKETICA. Qua parte insinuat, Ecclesiam non habere auctoritatem subjectionis suis decretis exigendie aliter quam per media, quæ pendent a persuasione; Quatenus intendat, Ecclesiam non habere collutam sibi a Deo potestatem non solum dirigendi per consilia et suasiones, sed etiam jubendi per leges, ac dedo * cont umart-sque exteriore judicio ac salubribus pernis ceercendi atque cogendi : Ex Bcned. \I\ . in brevi .Id assiduas anni 1755, Primatibus. Archicpiscopis, et Episcopis Regni Polon. Inducens in systema alias damnatum ut haereticum. JURA EPISCOPIS PR.ETER FAS ATTRIBUTA. Decr. de Ord. §. 25. fi. Doctrina Synodi, qua profitetur, persuasum sibi esse, Episcopum accepts., a (bristo omnia jura necessaria pro bono regimine sure dioecesis : Perinde ae si ad bonum regimen eujusque diœcesis neci >saria· non sint superiores ordinationes spectantes sive ad Fidem et mores, sive ad generalem disciplinam, quarum jus est penes Summos Pontifices et Concilia generalia pro universa Ecclesia. -Scii tsMATICA, AD MINUS ERRONEA. 7. Item, in eo quod hortatur Episcopum ad prosequendam naviter perfectiorem ec­ clesiastica· disciplina constitutionem ; idt\uv, contra omnes contrarias consuetudines, exemp­ tiones, reserrutiones, qua adversantur bono ordini diœcesis, majori gloria Dei. et majori adificatio ni fide l iu m : Per id quod supponit. Episcopo fas esse proprio suo judicio et arbitratu statuere et decernere contra consuetudine», exemptiones, reservationes, sive qua· in universa Ec­ clesia, sive etiam in unaquaque provincia locum habent, sine venia et interventu Supe­ rioris hierarehicie potestatis, a qua inducta· sunt aut probata·, et vim legis obtinent ; Inducens in schisma et subversionem hierarchici regiminis, erronea. S. Item, quod et sibi persuasum esse ait. jnra Episcopi a desu Christo accepta pro gubernanda Ecclesia nec alterari, nec impediri posse, et, ubi contigerit horum jurium ex­ ercitium quavis de causa fuisse interruptum, posse semper Episcopum uc debere in origina­ ria sua jura regredi, quotiescumque id exigit majus bonum sine Ecclesitc ; In eo quod innuit, juriuni episcopalium exercitium nulla superiori potestate præpe diri aut coerceri posse, quandoeumque Episcopus propro judicio censuerit minus id expedire majori bono suæ Ecelesiæ ; Inducens in schisma et subversionem hierarchici regiminis, erronea. xwiii SUMMORUM PONTIFICUM AC SACRARUM CONGREGATIONUM .IUS PERPERAM TRIBUTUM INFERIORIS ORDINIS SACERDOTIBUS DECRETIS FIDEI ET DISCIPLINAE. Epist. conroc. IN 9. Doctrina, quæ statuit, reformationem almsuum circa ecclesiastica ni disciplinam in Synodis Ditreesanis ah Episcopo et parochis mquiditer pendere ac stabiliri debere, ac sine 'nrtale decisionis indebitam fore subjectionem suggestionibus et jussionibus Episcoporum ; Falsa, temeraria, Episcopalis auctoritatis læsiva, regiminis hierarch ici subversive favens luercsi Ariame a Calvino innovatæ. Ex epist. conroc., er epist. ud Eicar. for., er orat, ad Synod. §. S., er sess. 3. Orat. Synod. §.8. 11 Sententia enuntians, veteri majorum instituto, ab Apostolieis usque tepiporibus ducto, per meliora Ecclesia· sæcnla servato, receptum fuisse, ut decreta, aut definitiones aut sententia· etiam Majorum Sedium non acceptarentur, nisi recognita· fuissent et appro­ bata a Synodo Difjecesaua ; Falsa, temeraria, derogans pro sua generalitate obedientiæ debitæ constitutionibus apostolieis, tum et sententiis ab hierarehica superiore legitima potestate mananti­ bus, schisma fovens et lucresim. DE DUPLICI AMORE. De grid. §. 8. 23. Doctrina Synodi de duplici amore (dominantis cupiditatis, et charitatis domi­ nantis) enuntians, hominem sine gratia esse sub servitute peccati, ipsumque in eo statu per generalem cupiditatis dominantis influxum omnes suas actiones inficere et corrum­ pere ; Quatenus insinuat, in homine, dum est sub servitute sive in statu peccati, destitutus gratia illa (pia liberatur a servitute peccati et constituitur filius Dei, sic dominari cupi­ ditatem. ut per generalem hujus influxum omnes illius actiones in se inficiantur et cor­ rumpantur; aut opem omnia, quæ ante justificationem fiunt, quacumque ratione liant, sint peccata ; Quasi in omnibus suis actibus peccator serviat dominanti cupiditati ; FaLa. perniciosa, inducens in errorem a Tridentino damnatum ut haereticum, iterum in Bato damnatum art. 40. 24. Qua vero parte inter dominantem cupiditatem et charilatem dominantem nulli ponuntur allectus medii a natura ipsa insili suapteque natura laudabiles, qui una eum amore beatitudinis naturalique propensione ad bonum remanserunt relui, extrema linea­ menta et reUptiie imaginis : Ex S. August, de Spir. et lift. cap. 28. Perinde ac si inter dilectionem dicinam, qua· nos perducit ud regnum et dilectione,n humanam illicitam, qua damnatur, non daretur dilectio humana licita, qua non reprehen­ ditur ; Ex S. August, senn. 349. de charit., Edit. Maurin. falsa, alias damnata. DE TIMORE SERVILI. De pirnil. §. 3. 25. Doctrina, quæ timorem pumarum generatim perhibet dumtaxat non posse dici malum, si saltem pertingit ad cohibendam manum ; Quasi timor ipse gehenna·, (piam Fides docet peccato infligendam, non sit in se bo­ nus utilis, vehit donum supernalurale ac motus a Deo inspiratus praeparans ad amo­ rem justitia * ; Falsa, temeraria, perniciosa, divinis donis injuriosa, alias damnata, contraria doctri­ na· Concilii Trident ini, tum et communi Patrum sententiæ, opus esse, juxta consu­ etum ordinem preparation!- ad justitiam, ut intret timor primo, per quem reniât chardas timor medicamentum, chordas sanitas. decreta. declarationes ac instri ctiones. xxix Ex S. August, in epist. Jo. cap. 4. tract. 9. num. k 5. In .Jo. evang. tract. 11. num. 10. — Enarr. in psal. 127. num. 7. - Semi. 157. de verbis Apostoli num. 13. Semi. H>1. de verbis Apostoli num. S.—Senn. 349. de Charitatc num. 7. DE SACRAMENTIS, AC PRIMUM DE FORMA SACRAM EN'l'ALI CUM AD­ JUNCTA CONDITIONE. De liapt. §. 12. 27- Deliberatio Synodi, qua, prætextu adhæsionis ad antiquos canones, in casu du­ bii Baptismatis, propositum suum declarat de omittenda forma- conditionali * mentione ; Temeraria, praxi, legi, auctoritati Ecclesiæ contraria. DE APPLICATIONE FRUCTUS SACRIFICII. Euch. §. S. 30. Doctrina Synodi, qua, dum profitetur cmZwv Sacrificii oblationem extender»· v ad omnes, ita tamen ut in Uturgia Jieri possit specialis com men) orat io aliquorum tam ricarum quam defunctorum, precando Deum peculiariter pro ipsis, dein continuo subjicit ; Xou tamen quod credamus in arbitrio esse sacerdotis applicare fructus Sacrificii cui cult, imo damnamus hunc errorem relut magnopere ojjendentem jura Dei, qui solus distribuit fructus Sacrificii cui ruit, et secundum mensuram qiue ipsi placet. mule et consequenter trad mit velut J'alsam opinionem incedam. in populum, quod illi, qui eleemoxgnam subministrant sacerdoti sub conditione quod celebret unam Missam, specialem fructum ex ea percipiant ; Sic intellecta, ut, prætcr peculiarem commemorationem et orationem, specialis ipsa oblatio seu applicatio Sacrificii, quæ fit a sacerdote, non magis prosit lucteris paribuillis pro quibus applicatur, quini aliis quibusque ; quasi nullus specialis fructus prove­ niret cx speciali applicatione, quam pro determinatis personis aut personarum ordini­ bus laciendam commendat ac pnocipit Ecclesia, speeiatim a pastoribus pro suis ovibus, quod velut ex divino præcepto descendens a Sacra Tridentina Synodo diserte est ex­ pressum : Sess. 23. cap. 1. de reform. — Beued. XIV. constit. ('em semper oblatas §. 2. Falsa, temeraria, perniciosa, Ecclesiæ injuriosa, inducens in i rrorem alias damnatum in Wiclclfo. DE CONVENIENTI ORDINE IN CULTU SERVANDO. De Each. §, 5. 31. Propositio Synodi enuntians conveniens esse, pro divinorum officiorum online et antiqua consuetudine, ut in unoquoque templo unum tantum sit altare, sibique adeo placere morem illum restituere: Temeraria, perantiquo, pio, multis abhinc sieculis in Ecclesia pnesertim latina vigenti et probato mori injuriosa. Ibid. 32. Item, præscriptio vetans, ne super altaria Sacrarum Reliquiarum thecw tloresvc apponamur : Temeraria, pio ac probato Ecclesiæ mori injuriosa. Ibid. §. 6. 33. Propositio Synodi, qua cupere se ostendit, ut causæ tollerentur, per quas ex parte inducta est oblivio principiorum ad liturgiie ordinem spectantium, revocando illam ad majorem rituum simplicitatem, eam culpari lingua exponendo, et elata coce pr(ferendo ; Quasi vigens ordo liturgiæ, ab Ecclesia receptus et probatus, aliqua ex parte manas­ set ex oblivione principiorum, quibus illa regi debet ; Temeraria, piarum aurium offeusiva, in Ecclesiam contumeliosa, favens hiereticonnu in eam conviciis. SUMMORUM PONTIFICUM AC SACRARUM CONGREGATIONI Μ DE ORDINE PŒNITENTLE. De Pomit. §. 10. ». 4, 35. Propositio his verbis concepta : Si charitas i» principio semper debili * est, de via ordinaria nd obtinendum augmenturn hujus charitatis oportet, nt Sacerdos prrecedere faciat eo\ actus humiliationis et pirnitentue, qui fuerunt omni retate ab Ecclesia commendati : redigere. hos artas ad paucas oratione * aut ad aliquod jejunium post jam collatum absolu­ tionem, ridetur potius materiale desiderium conservandi huic sacramento nudum nomen Pteuilentia, quam medium illuminatam et aptum ad augendum illum fervorem charitatis, qui debet prmeedere absolutionem : longe quidem absumus ab improbanda pra.ri imponendi panitentias etiam post absolutionem adimplendas : si omnia nostra bono opera semper adjunctos habent uodros defectus quanto magis vereri debemus ne plurimas imperfectiones admiserimus in difficillimo et magni momenti opere uostrre reconciliationis ; Quatenus innuit, pœnitentias, qitæ imponuntur adimplendæ post absolutionem, spectandas potius esst· vehit supplementum pro defectibus admissis in opere nostra· re­ conciliationis, quam ut pœnitentias vere saeramentales et satislactorias pro peccatis confessis; quasi, ut vera ratio Sacramenti non nudum nomen servetur, oporteat de via ordinaria ut actus humiliationis et pœnitentiæ, qui imponuntur per modum satisfacti­ onis sacramental is, pnecedere debeant absolutionem. Falsa, temeraria, communi praxi Ecclesiæ injuriosa, inducens in errorem luereticali nota in Petro de Osma confixum. DE 1’R.EVIA NECESSARIA DISPOSITIONE PRO ADMITTENDIS PŒN1TENT1BUS AD RECONCILIATIONEM. De grat. §. 15. 36. Doctrina Synodi, qua, postquam pnemisit, quando habebuntur signa non requiroca umoris Dei dominantis in corde hominis, posse illuni merito judicari dignum qui admitta­ tur ad participationem sanguinis desit Christi, q me fit in Sacramentis, subdit, suppos'd it ias conversiones, qitrc Jiunt per attritionem, nec efficaces esse solere, nec durabiles ; consequen­ ter pastorem animarum debere insistere signis non an/ni vocis charitatis dominantis ante­ quam admit tat suos pirnilentes ad Sacramenta ; (pia· signa, ut deinde tradit (§. 17.), pastor deducere poterit er stabili cessatione a peccato, et fervore in operibus bonis ; quem insuper /errorem charitatis perhibet (de Pamit. §. 10.) vehit dispositionem, qua· debet prwcedere absolutionem ; Sic intellecta, ut non solum contritio imperfecta, quic passim attritionis nomine do­ natur, etiam qute juncta sit cum dilectione, qua homo incipit diligere Deum tanquam omni- justitia· fontem, nec modo contritio charitate formata, sed et fervor charitatis dominantis, et ille quidem diuturno experimento per fervorem in operibus bonis proba­ tus. generaliter et absolute requiratur ut homo ad Sacramenta et special i in pœmteiitrs ad absolutionis beneficium admittantur; Falsa, temeraria, quietis animarum perturbative, tube ac probatio in Ecclesia praxi contraria. Sacramenti efficacité detrahens et. injuriosa. DE AUCTORITATE ABSOLVENDI. De Pafnit. §. 10. n. 6. 3} Doctrina Synodi, quæ de auctoritate absolvendi accepta per Ordinationem <•nunti.it, post institutionem ditreesium et parochiarum conveniens esse, ut quisque judicium hoc rj ere at super personas sibi subditas sive ratione territorii, sire jure quodam personali, propterva quod aliter confusio induceretur et perturbatio ; Quatenus post institutas dioeceses et parochias enuntiat tantummodo conveniens esse, ad pro car. ttdam confusionem, ut absolvendi potestas exerceatur super subditos ; sic intel­ lecta tanquam ad validum usum hujus potestatis non sit necessaria ordinaria vel sub«leleirata illa jurisdictio, sine qua Tridentinum declarat nullius momenti esse absoluti­ onem a sacerdote prolatam ·, Falsa, temeraria, perniciosa, Tridentino contraria et injuriosa, erronea. DECRETA, DECLARATIONIS AC IN ST RI CTI ONES xxxi Ibid. §.11. 38. Item, doctiina, qua, postquam S\nodus professa est .w non posse non admirari illam adeo venerabilem disciplinam antiquitatis, gum (ut ait) ad Pamitentiam non ila facile et forte uunguam eum admittebat, y///' post primum peccat nm et prima ni reconciliationem relapsus esset ni culpam, subjungit, per timorem perpetu/p eject usion is a communion? et pace, etiam ut arhculo mortis, magnum framum illis injectum iri, gui parum considerant malum peccati et minus illud timent ; Contraria can. 13. Concilii Nieumi l„ decretali Innocent» I. ad Exuperium Tholos., tum et decretali ( ælestini 1. ad Episcopos \ iennen. et Narboncn. provincia·, re­ dolens pravitatem, quam in ea decretali sanctus Pontifex exhorret. DE PECCATORUM VENIALIUM CONFESSIONE. De Pœnit. §. 12. 39. Declarat io-S\ nodi de peccatorum venialium confessione, quam optare sc ait non tantopere frequentari, ne nimium contemptibiles reddantur hujusmodi confessiones ·. Temeraria, perniciosa, sanctorum ac piorum praxi a sacro Concilio Tridentino pro­ bata.· contraria. DE INDULGENTIIS. De Posait. §. 10. 40. Propositio asserens, indulgentiam secundum suam prarisam notionem aliud non guam remissionem partis ejus pœniteiitim, gum per canones statuta erat peccanti ; Quasi indulgentia, pneter nudam remissionem pœnæ canonica·, non etiam valeat ad remissionem pœnæ temporalis pro peccatis actualibus debita· apud divinam justitiam ; Falsa, temeraria, Christi meritis injuriosa, dudum in art. 19. Luthcri damnata. Ibid. H. Item, in eo quod subditur, scholasticos suis subtilitatibus inflatos intejisse thesau­ rum male intellectual meritorum Christi et Sauciorum, et alarm notioni absolutioni * a ptena canonica substituisse confusam et falsam applicationis meritorum ; Quasi thesauri Ecclesia·, unde Papa dat indulgentias, non sint merita Christi et Sanctorum ; Falsa, temeraria, Christi et Sanctorum meritis injuriosa, dudum in articulo 17. Lu­ thcri damnata. Ibid. 42. Item, in eo quod superaddit, luctuosius adhuc esse quod chimmricu isth/rc appli­ catio transferri r olit a sit in defunctos ; Falsa, temeraria, piarum aurium oflensiva, in Romanos Pontifices et in praxim et sensum universalis Ecclesiæ injuriosa, inducens in errorem hæreticali nota in Pe­ tro de Osma confixum, iterum damnatum in art. 22. Luthcri. Ibid. 43. In eo demum quod impudentissime invehitur in tabellas indulgentiarum, altaria privilegiata, etc. ; Temeraria, piarum aurium oflensiva, scandalosa, in Summos Pontifices atque in praxim tota Ecclesia frequentatam contumeliosa. DE RESERVAT1ONE CASUUM. De Pcenit. §. 19. 44. Propositio Synodi asserens, resercationem casuum nunc temporis aliud non esse, guam improvidum ligamen pro inferioribus sacerdotibus, et sonum sensu vacuum pro perni­ tent ibus assuetis non admodum curare hanc resercationem ; Falsa, temeraria, male sonans, perniciosa, Concilio Tridentino contraria, superioris hierarehicæ potestatis lœsiva. .\x.\li SUMMORUM PONTIFICUM AC SACRARI M CONGREGATIONUM Ibid. 15. Item, de spe quam ostendit fore, id reformato rituali et ordine Vipuiteutdr nullum amplius locum habitura sint hujusmodi reservationes : Prout, attenta gciieralitatc verborum, innuit, per reformationem ritualis et ordinis Pœnitentiæ factam ab Episcopo vel Synodo aboleri posse casus, (pios Tridentina Syno­ dus S, -X. II . e. 7 1 déchirât Pontifices Maximos potuisse pro suprema potestate sibi in universa Ecclesia tradita peculiari suo judicio reservare; Propositio falsa, temeraria. Concilio Tridentino et Summorum Pontificum auctoritati derogans et injuriosa. DE CENSURIS. De Pcenit. §§. 20. 22. 16. Propositio asserens, effectum excommunicationis exteriorem dumtaxat esse, quia taut unimodo natura sita excludit ab exteriore commuiticalioite Ecclesia .' Quasi excommunicatio non sit pœna spiritualis, ligans in cœlo, animas obligans; Ex S. August, epist. 250. Auxilio Episcopo.- Tract. 50. in Jo. num. 12. Falsa, perniciosa, in art. 23. Luthcri damnata, ad minus erronea. §§.21. 23. 17. Item, *(pia tradit, necessarium esse juxta leges naturales et divinas, ut sive ad excommunicationem sive ad suspensionem pneccdere debeat examen personale; atque adeo sententias dictas ipso facto non aliam vim habere, nisi scriæ comminationis sine ullo actuali effectu ; Falsa, temeraria, perniciosa, Ecclesia· potestati injuriosa, erronea. §. 22. 18. Item *qua pronuntiat, inutilem ac ranam esse formulam nonnullis ab hinc saculis tnductam absolvendi generaliter ab excom m nnicationibus, in quas fidelis incidere potuisset ; Falsa, temeraria, praxi Ecclcsite injuriosa. §· 24. I!l. Item, (pia· damnat ut nullas et invalidas Suspensiones ex informata conscientia : Falsa, perniciosa, in Tridcntinum injuriosa. Ibid. 50. Item, in eo quod insinuat, soli Episcopo fas non esse uti potestate, (piam tamen ei defert Ί ridentinnm iSess. II. i*. 1. de reform.), suspensionis ex informata conscientia legitime infligenda * ; Jurisdictionis Pnelatorum Ecclesia· hesiva. DE ORDINE. De Ordine §. 4. 51 Doctrina Synodi, (pia * perhibet, in promovendis ad Ordines hanc de more et instituto veteris disciplina * rationem servari consuevisse, ut si quis clericorum distingue­ batur sanctitate cibe. et dignus astimabatur qui ad Ordines Sacros ascenderet, ille solitus erat promoveri ad Diaconatum rei Sacerdotium etiamsi inferiores Ordines non suscepisset ; neque tum talis ordinatio dicebatur per saltum, ut postea dictum est. §. 5. 52. Item. qua· innuit, non alium titulum Ordinationum fuisse, (piam deputat ionem ad aliquod speciale ministerium, qualis præscripta est in Concilio Chalccdonensi : sub­ jungens it. G.·, quamdiu Ecclesia sese his principiis in delectu sacrorum ministrorum conformavit, ecclesiasticum ordinem floruisse ; verum beatos illos dies transiissc, nova­ DECRETA, DECLARATIONES AC INSTRUCTIONES. XXXÜi que principia subinde introducta, quibus corrupta fuit disciplina in delectu ministro­ rum sanctuarii. 7· 53. Item, quod inter hæc ipsa corruptionis principia refert, quod recessum sit a cetere instituto, „ l,,1. rr, rdft r.,b„ ,ψ,,.Ι I’m.I,,,;·,,, ,..r/, /icrc conveniat ; J 11. Nr Urnn-hU, ,,,Ιί,,,,^η,,Ι ■ „rr mm' H,-.h,,,·, i,7w/„„„, „„„„„„„ ,,w rrl «(«/«« !„■; mum m»a„r,dU>m · IlI I laiiln.ii ... ,-,αΐ,,ι,· „l,,„r ,,ld mama cirdatis in locis abditioribus el remotioribus collocaJidum ■ I V Inter occupationes vita· mMaslica· paru sua labori mauuum inviolate serranda, reI into tumen conpruo tempore pnalmodia· impendendo, ant etiam (si cui libuerit) litterarum at mho ; paalmodia deberet esse moderata, quia nimia ejus prolixitas pant prmripitantiam, molesham, ecttpidionem ; quo plus anetre siud psalmod'w, orationes, preces, tantumdem pera-qua proportione omni tempore imminutus /error est sanct'dasque reqularium ; \ . .\n//a foret admittenda distinctio monachos inter sire choro sire ministeriis addic­ tos ; bifpqualilas isthfpc pravissimas omni tempore lites excitavit ar discordias, et a com­ munitatibus reputarium spiritum charitatis expulit ; \ I. t otum perpetua· stabit datis uuuquam tolerandum ; non illud noraut veteres mona­ chi, rui tamen Ecdesire consolatio et christianismi ornameidnm exlilenint ; roto castitatis, paupertatis, et olmdieutim non admittentur instar communis et stabilis repuhe : si quis ea rota aut omnia aut aliqua Jacere coluerit, consilium et renium ab Episcopo postulabit, qni tumen nunquam permittet ut perpetua sint, nec anni Jines excedent ; tantummodo facul­ tas dabitur ea renovandi sub iisdem conditionibus ; \ II. Oui nem Episcopus habebit inspectionem iu eorum ritum, studia, proqressum in pie­ tate. ad ipsum pertinebit monachos admittere ct expellere, semper tamen accepto contuber­ nalium consilio. \ 111. Reputares ordinum qui adhuc remanent, licet sacerdotes, in hoc monasterium ad­ mitti etiam possent, modo in silentio et soliludine proprire sa net iji cat ion i vocare canerent : quo casu dispensationi locus Jieret in penerah repula num. I/. statuta, sic tamen ne cita· institutionem, sequantur ab aliis discrepantem, adeo ut non plus quam una aid ad summum dua· in diem Jfissre celebrentur, satisque caleris sacerdotibus esse debeat una cum commu­ nitate concelebrare ; ITEM PRO REFORMATIONE M0NIAL1UM. Γο/a perpetua usque ad anuum 10 aut 45 non admittenda ; moniales solidis exercita­ tionibus, special im labori, addicenda· ; a carnali spirdualitate, qiae pleraque distineatur, avocando· ; expendendum, utrum quod ad ipsas attinet, satius foret monasterium in civitate relinqui. Systematis vigentis atque jam antiquitus probata' ac recepta' disciplina' subvt rcd ea potestas civili auctoritati competit, a qua impedimenta existentia tollenda sunt. Litt. Apost. Multiplices inter, 10 Junii 1851. 69. Ecclesia sequioribus saeculis dirimentia impedimenta inducere cœpit, non jure proprio, sed illo jure usa, quod a civili potestate mutuata erat. Litt. Apost. Ad Apostoli™, 22 Augusti 1851. 70. Tridentini Canones, qui anathematis censuram illis inferunt, qui facultatem im­ pedimenta dirimentia inducendi Ecclesite negare audeant, vel non sunt dogmatici, vel de line mutuata potestate intclligendi sunt. Litt. Apost. Ad Apostoli™, 22 Augusti 1851. 71. Tridentini forma sub infirmitatis pcena non obligat, ubi lex civilis aliam formam pneslituat, ct velit hac nova forma interveniente matrimonium valere. Litt. Apost. Ad Apostoli™, 22 Augusti 1851. 72. Bonifacius \ III votum castitatis in ordinatione emissum nuptias nullas reddere primus asseruit. Litt. Apost. Ad Apostoli™, 22 Augusti 1851. 73. \ i contractus mere civilis potest inter christianos constare veri nominis matri­ monium ; falsumque est, aut contractum matrimonii inter christianos semper esse Sa­ cramentum, aut milium esse contractum, si Sacramentum excludatur. Litt. Vpost. Ad Apostoli™, 22 Augusti 1851.- Lettcra di S. S. Pio IX al Re di Sardegna. 9 Settembre 1852. Alloc. Acerbissimum, 27 Septembris 1852. Alloc. Multix gracibusque, 17 Decembris 1860. 71. (’ause matrimoniales et sponsalia suapte natura ad forum civile pertinent. Litt. Apost. Ad Apostoli™, 22 Augusti 1851. Alloc. Acerbissimum, 27 Septem­ bris 1852. Λ. /I. Huc facere possunt duo alii errores de ('lerieorum cielibatu abolendo, et de statu matrimonii statui virginitatis anteferendo. Confodiuntur prior in Epist. encycl. Qui pluribus, 9 Novembris 1846; posterior in Litt. Apost. Multiplices inter, 10 Junii 1851. §. IX. Errores de civili Romani Pontificis principatu. 75. De temporalis regni eum spirituali compatibilitatc disputant inter se christianæ et catholicæ Ecclesite lilii. Litt. Apost. Ad Apostoli™ 22 Augusti 1851. 76. Abrogatio civilis imperii, quo Apostolica Sedes potitur, ad Ecclesiae libertatem felicitatemque vel maxime conduceret. Alloc. Quibus quantisque, 20 Aprilis 1849. .V. !> Pneter hos erron s explicite notatos, alii complures implicite reprobantur pro­ posita ct asserta doctrina, (piam catholici omnes firmissime retinere debeant, de civili Romani Pontifici * principatu Ejusmodi doctrina luculenter traditur in Alloc. Quibus quanhsque, 2<) \prilis 1 |9; * in Âllôc. S/ semper antea, 21) Mail 1850; in Litt. Apost. catholica Ecclesia, Martii 1861); in Alloc. Novas, 28 Septembris I860; in \lloc. Jamdudum. 18 Martii 1861 ; in Alloc. Maxima quidem, 9 Junii 1862. DECRETA, DECLARATIONES AC IN'STRl ( TION'ES χΐνϋ Errores qui ad liberalismum hodiernum referuntur. 77. Ætate hac nostra non * amplin expedit Religionem catholicam haberi tanquam unicam Status religionem, cæteris quibuscnmque cultibus exclusis. Alloc. Nemo cestrum, 26 Julii 1855. 78. Hinc laudabiliter in quibusdam catholici nominis regionibus lege cautum est, ut hominibus illuc immigrantibus liceat publicum proprii cuju.sque * cultu exercitium ha­ bere. Alloe. Acerbisximuni 2i Septembris 1852. 79. Enimvero falsum est civilem cujusque cultus libertatem, itemque plenam potes­ tatem omnibus attributam quaslibet opiniones cogitationcsquc palam publictqm mani­ festandi conducere ad populorum mores animosque facilius corrumpendos, ac inditterentismi pestem propagandam. Alloe. A unquam fore, 15 Decembris 1856. 80. Romanus Pontifex potest ac debet cum progressu, cum liberalismo et cum re­ centi civilitate sese reconciliare et componere. Alloe. Jamdudum cernimus, 18 Martii 1861. ADDENDA EX ENCYCLICA 1*1 IX, Quanta cura. Præter præfatas propositiones, alite memoranda' sunt, quas in Encyclica Quanta cura confixit Pius IX. Etc porro sunt hominum qui docent : 1 Optimam societatis publica» rationem, civilemque progressum omnino rvqtiirvrv ut humana societas constituatur et gubernetur, nullo habito ad Religionem respectu ac si ea non existeret, vel saltem nullo facto veram inter falasque religiones discrimine 2° Optimam esse conditionem societatis, in qua Imperio non agnoscitur officium coercendi sancitis pœnis violatores catholica' Religionis, nisi quatenus pax publica postulet. 3° Libertatem conscientia'et cultuum esse proprium cujuseumque hominis jus. quod lege proclamari et asseri debet in omni recte constituta societate, et jus ciribus itivsse ad omnimodam libertatem nulla vel ecclesiastica, vel civili auctoritate eoarctandam. quo suos conceptus quoscumque manifestare ac declarari' valeant. 4 Voluntatem populi, publica, (piam dicunt, opinione vel alia ratione manifestatam constituere supremam legem ab omni divino humanoque jure solutam; et in ordine politico facta consummata, eo ipso quod consummata sunt, vim juris habere. 5 Auferendam esse civibus ct Ecclesia» facultatem qua ebeniosi/uas christ taure ■ art­ iatis causa palam eroyare caleant, ac de medio tollendam legem qua certis aliquibus >b>bus opera servilia propter Dei cultum prohibentur. 6° Societatem domesticam seu familiam totam sute existentia» rationem a jure duntaxat civili mutuari ; proindeque ex lege tantum civili dimanare ac pendere jura omnia parentum in filios, cum primis vero jus institutionis educationisque curanda». 7 Clerum, ntpote vero utilique scientia' et civilitatis progressui inimicum, ab omni juventutis instituemlse edueandæque cura et officio esse amovendum. 8° Ecclesia' leges non obligare in conscientia, nisi cum promulgantur a civili potes­ tate ; acta ct decreta Romanorum Pontificum ad Religionem et Ecclesiam spectantia indigere sanctione et approbatione, vel minimum assensu potestatis civilis ; Consti­ tutiones \postolieas, quibus damnantur clandestina' Societates, sive in cis exigatur, sive non exigatur juramentum de secreto servando, earuniquc asserite et fautores anathemate muletantiir, nullam habere vim in illis orbis regionibus, ubi ejusmodi aggregationes to­ lerantur a civili Gubernio; excommunicationem a Concilio Tridentini» et Romanis .\l\iii SI MMORUM I’ONTIFK’UM AC SACRARI .M CONGREGATIONUM Pontificibus latam in cos, qui jura possessionesque Ecclesia’ invadunt et usurpant, niti confusione ordinis spiritualis, ordinisque civilis ac politici ad mundanum duntaxat bonum prosequendum Ecclesiam nihil debere decernere, quod obstringere possit fidelium conscientias in ordine ad usum rerum temporalium : Ecclesia· jus non com­ petere violatores legum suarum pomis temporalibus coercendi conforme esse Sacra· Theologiæ, jurisque publici principiis, bonorum proprietatem, qua· ab Ecclesiis, a Fa­ miliis religiosi;., aliisque locis piis possidentur, civili Gubernio asserere et vindicare. 9e Ecclesiasticam potestatem non esse jure divino distinctam et independentem a potestate civili, neque ejusmodi distinctionem et independentiam servari posse, quin ab Ecclesia invadantur et usurpentur essentialia jura potestatis civilis. 10 Illis Apostolicæ Sedis judiciis et decretis, quorum objectum ad bonum generale Ecclesia·, ejusdrmqur jura, ac disciplinam spectare declaratur, dummodo fidei morum­ que dogmat i non attingat, posse assensum et obedientiam detrectari absque peccato, et absque ulla catholica,· professionis jactura. De quibus propositionibus sic statuit Pontifex : ·· Omnes et singulas pravas opiniones ac doctrinas singillatim hisce Litteris comme­ moratas auctoritate Nostra Apostolica reprobanutu, proscribimus atque damiuimits, easque ab omnibus Catholica· Ecclesiæ tiliis, voluti reprobatas, proscriptas atque damnatas omnino haberi volumus et mandamus.” .Vota.— Pe Syllabi—opportunitate— charactere judiciali, universali, obligatorio - vi dogmatica — ac interpretatione pneelare scribit Schrader e Soc. Jcsu in opere: ’* De Theologia generatim commentarius in S. Theol. όδψ/ός," p. 136- 144. II. RESPONSA S. SEDIS AD VARIAS QUÆSTIONES MORALES. ♦ Responsum S. C. luq. de ininistello infirmis larreticis advocando necne. Beatissime Pater, “ D. X. Sanctitati Vcstræ humiliter exponit, quod in civitate M existât hos­ pitium, cujus ipse rector et capellanus est, ac in quo infirmorum curam gerunt moniales, dicta· M. X. Cum autem in hoc hospitio subinde recipiantur acatholicæ religionis sectatores, ac iidcin ministrum hæretieum, a quo religionis auxilia et solatia recipiant, identidem petant, qmeritur. utrum præfatis monialibus falsa· religionis mi­ nistrum advocare licitum sit. Qmeritur insuper, utrum eadem danda sit «olutio, ubi hiercticus infirmus in domo privata cujusdam Catholici degit : utrum scilicet tunc Catholicus ministrum hæretieum advocare licite possit.” Fer. IF. die 15 Martii 1848. “ In congregatione generali S. Rom. et Universalis Inquisitionis habita in conventu S Maria· supra Minervam coram Emin. et Rever. S. R. E. Cardinalibus, in tota republiea christiaua contra turret icam pravitatem generalibus inquisitoribus a S Sede \postolica specialiter deputatis, audita relatione suprascripti supplicis libelli, una cum voto 1)1). Consultorum, iidem Emin. et Revend. Domini dixerunt ; Juxta exposita non licere; et addiderunt: Passive se habeant. Loco sigilli. “Angelus Argenti, “ S. Rom. et Univers. Inquisit. Secretorius.” K. EPISTOLA ENCYCLICA £ Roni. inquisitionis ad omnes Episcopos adversus Maguetismi abusus. FERI A IV. DIE 30 JULII 1S56. “ . . . Compertum est, novum quoddam superstitionis genus invehi ex phænomenis magncticis, quibus haud scientiis physicis enucleandis, ut par esset, sed decipiendis ac seducendis hominibus student neoterici plures, ruti, posse occulta, remota ac futura detegi magnetismi arte, vel præstigio, pnesertim ope muliercularum, quæ unice a magnetizatoris nutu pendent.” (Relata autem responsione jam data dic 28 Julii 1847, cu­ jus hic erat tenor : “ Remoto omni errore, sortilcgio, explicita aut implicita daemonis invocatione, usus magnet ismi, nempe merus actus adhibendi media physica aliunde li­ cita, non est moraliter vetitus, dummodo non tendat ad finem illicitum aut quomodo­ cumque pravum. Applicatio autem principiorum et mediorum pure physicorum ad res et effectus vere supernalurales, ut physice explicentur, non est nisi deceptio omnino il­ licita et hæreticalis.” — £ Congregatio subdit'} : “ Quamquam generali hoc decreto satis explicetur licit udo, aut illicitudo in usu aut abusu magnetixmi ; tamen adeo crevit hominum malitia, ut neglecto licito studio sci­ entia', potius curiosa sectantes magna eum animarum jactura, ipsiusque civilis societatis detrimento, ariolandi, divinaudique principium quoddam se nactos glorieutur. Hinc somnambulismi et clarre intuitionis, uti vocant, præstigiis muliercula' illa', gesticulati­ onibus non semper verecundis abrepta», se invisibilia quæque conspicere effutiunt, ac D I SI MMORUM PONTIFICUM, CONCILIOR! M, AC SACRARI M CONGREGATION l Μ di- ίρ-.ι Religione sermones instituere, animas mortuorum evocare, responsa accipere, ignota ac longinqua detegere, aliaque id genus superstitiosa exercere ausu temerario praesumunt, magnum qmestnin sibi ac dominis suis divinando certo consecutura·. In hisce omnibus, quacumque demum utantur arte vel illusione, cum ordinentur media pin sica ad effectus non naturales, repentur deceptio omnino illicita et bæreticalis, et scandalum contra honestatem morum. “ Datum Romæ, in Cancellaria S. Officii apud Vaticanum, die I Augusti 1856. “V. Card. MàCCHI.” S. RESPONSA CIRCA JEJUNIUM ET ABSTINENTIAM A CARNIBUS. 1’ Ad quæsitum : Utrum in diebus jejunii possit inverti tempus comestionis, sumendo serotinam refectimiculam intra horam decimam et undecimam matutinam, prandium vero differendo ad ipiartam rei quintam horam vespertinam ? S. l'irnilenHariu (die It) Jan. 1831) respondendum censuit: Si inversionis supradictæ rationabilis aliqua exstet causa, pœnitentes, qui hoc more utuntur, non esse inquie­ tandos. 2 Ad quæsitum : Utrum patresfamilias, cum in familia adest aliquis a lege abstinen­ tia a carnibus dispensatus, dispensationem ad omnes familia personas indiscriminatim ex­ tendere possint ? (Ex italieo exemplari latina versio.) S. Pamiteutiaria respondendum censuit: Infirmitatem et aliud quodeumque rationa­ bile impedimentum, de utri usque medici consilio, non vero gulam, avaritiam, sive generatim expensarum compendium eximere posse a praecepto abstiuentiæ in diebus esu­ rialibus. 3 Ad quæsitum I tram, cum paterfamilias a lege abstinentia a carnibus tempore Quadragesima dispensatus non potest aut non vult cibos utriusque generis, esuriales scilicet et carnes, parari, ejus /ilii aut familiares carnes edere possint ? (Ex italieo exemplari.) •S'. Pieuileutiaria (die Hi Jan. 1831) respondendum censuit: Posse personis, quæ sunt in potestate patrisfamilias, cui laeta est legitima facultas edendi carnes, permitti uti cibis patrifamilias induitis, adjecta conditione de non permiscendis licitis atque in­ terdictis epulis, et de unica comestione in die pro iis, (pii jejunare tenentur. Ratio autem hujus permissionis non est Indultum patrifamilias concessum, sed impotentia in qua versantur tiliifamilias observandi praeceptum. Sic declaravit S. Pernitent, die 27 \|aii 1863. Uide Ephemer. Revue calhol. de Louvain, Juillet 1863. Item, Corre­ spondance de Rome, 17 Octobre 1863. I VI quæsitum : Ltrum fideles exempli a lege jejunii ob artes laboriosas, tempore Quadragesima, cum esus carnis et lacticiuiorum omnibus ad unam refectionem permittitur, possint eurnilnis et lacticiniis vesci pluries ill die, haud secus ac in Dominicis diebus ejus­ dem Quadragesima in quibus non urget obligatio jejunii? (Ex italieo exemplari.) N' Panitcntiaria (die 16 Jan. 1831) respondit : Fideles, qui ratione ætatis vel laboris jejunare non tenentur, licite posse in Quadragesima, cum Indultum concessum est, omnibus diebus Induito comprehensis vesci carnibus aut lacticiniis, per idem In­ dultum permissis, quoties per diem edunt. Hoc autem non valet in diœcesi, cujus Episcopus auctoritate apostolica concedit fidelibus, ut feria 2“, 3“, 5“ temporis Qua­ dragesimae possint semel in die vesci carnibus et ovis; iis vero, qui ratione ætatis vel laboris jejunare non tenentur, permittit ut ovis sapius in die utantur. Sic declaravit S. Vienilentiaria. die 27 Mail 1863. Uide Ephemer. Revue catholique de Louvain, Jiiillet 1863. Item, Correspondance de Rome, 17 Octobre 1863. 5° Ad (puesitum ; Utrum ii, qui ratione atatis vel laboris (ob rationis paritatem addo: vel infirmitatis) jejunare non tenentur, subjiciantur legi de non permiscendis epu­ lis carnis et piscium, cum per Indultum carnes permittuntur. DECBETA, DECLARATIONES AC INSTRUCTION ES. J mnitentiana (die 13 Februarii 1834) respondit : Consulat (quisque probatos Auctores. Lis nunc tiuita est per Responsum affirmativum S. C. Officii 23 Junii 1S75. (η) p. 471. 6 Ail quæsitum : I trum Jideles dispensat i a lege abêtinentier diebus l 'eneris et Sabbati, decurrente anno, quando non urget obligatio jijunii, vesci possint piscibus minui et carnibus 1 (Ex italieo exemplari.) 1'ebr, 1834), proponito dubio diligenter perpenso, factaque re­ lut ione Sanctissimo Domino (iregorio X Γ/., de ipsius Sanctitatis Smp mandato, respond·t Permitti. 7° Ad quæsitum: ! 'Irum diebus jejunii tempore rldveutus, a Pio FI. prtrsrripti, per­ misse tamen lacticiniis, ei, cui propter infirmitatem Hcilns est esus carnium, interdicta sit promiscuitas carnis ac piscium ? S. Pieniteutiaria (die 8 Jan. 1 834) respondit : Affirmative, nempe non licere ejusmodi promiscuitatem. S Ad quæsitum : l trum lege retihp permixtionis cum carnibus, comprehendantur pis­ ciculi .sale .siccati, .seu encrasiclioli (galliee anchois, italice accingite, alici, anglice anchoti. sardiri), harengi (galliee harengs, italice aringhe, anglice herring}, aliaque his similia ; an misceri possint ad instar condimenti alterius ferculi ? S. Piciiilrntiiiria (die 10 Jan. 1 834) respondit : Pisces sale siccatos . . . vetari miscere cum carnibus, quoties carnis et piscium mixtio vetita est. 9° Ad quæsitum: l trum tempore jejunii, ei, cui licitus est esus carnium, liceat miscere testacea marina, qmp improprie fructus maris dicuntur, sed ruigo pisces censentur, id est ostreæ (gather huîtres, italice ostriehe, anglice oysters), cancros (écrevisses, gainbari, granchi, crawfish) ? •S’. Ptrnilcitliaria (die 1 fi Jan. 1831) respondit: Testacea marina, quæ improprie fructus maris dicuntur, sed vulgo pisces, vetari miscere cum carnibus, quoties camis et piscium mixtio est prohibita. 10 Ad quæsitum : Ltrum dispensati a lege abstinentia a carnibus possint, diebus qui­ bus urget jejunii obligatio, valetudinis causa, vesci jure tantum carnibus condito, et de ecptero cibos esuriales edere (sicut c/eteri qui pisces edere queunt), ad legem abstinentia, in quantum Jieri potest, servandam ? (Ex italieo exemplari.) S. Pœuitentiaria (die 8 Febr. 1828), attente consideratis expositis, respondit : Affir­ mative. T. DECRETA DE LUCRO EX PECUNIA MUTUO DATA PERCEPTO. I. Postulat uni Episcopi Rhedoneusis. Episcopus Rhedonensts in Gallia exponit S. Congregationi Inquisitionis, non ean­ dem esse confcssariorum su:e dioecesis sententiam de lucro percepto ex pecunia negoti­ atoribus mutuo data, ut ea ditescant. De sensu epistola: encyclical ΙΊ.ν pervenit acriter disputatur. Ex utraque parte mo­ menta afferuntur ad tuendam eam, quam quisque amplexus est sententiam, tali luero faventem aut contrariam. Inde querelæ, dissensiones, denegat io Sacramentorum plerisque negotiatoribus isti ditescendi modo inluerenlibus.et innumera damna animarum. Ut animarum damnis occurrant, nonnulli confessarii mediam inter utramque senten­ tiam viam se posse tenere arbitrantur. Si quis ipsos consulat de istiusmodi luero, illum ab eo deterrere conantur. Si pœnitens perseveret in consilio pecuniam mutuo dandi negotiatoribus, et objiciat, sententiam tali mutuo faventem multos habere patro­ nos, et insuper non fuisse damnatam a S. Sede non semel ea de re consulta ; tunc isti confessarii exigunt, ut pœnitens promittat, se filiali obedientia obtemperaturum judicio Summi Pontificis, si intercedat, qualecumque sit : nec, hae promissione obtenta, abso­ lutionem denegant, quamvis probabiliorem credant opinionem contrariam tali mutuo. lu SUMMORUM PONTIFICI M AC SACRARUM CONGREGATIONI Μ Si pœnitens non confiteatur de lucro ex pecunia sic mut no data, et videatur in bona fide; isti confessant, etiamsi aliunde noverint ab eo perceptum esse aut etiam nunc percipi istiusmodi lucrum, eum absolvunt, nulla ea de re interrogatione facta, quando' timent, ne pœnitens admonitus restituere aut a tali lucro abstinere recuset. Inquirit ergo dictus Episcopus Rhedonensis, I. Utrum possit horum posteriorum confessariorum agendi rationem probare. II. Utrum alios conlessarios rigidiores, ipsum adeuntes consulendi causa, possit hortari, ut istorum agendi rationem sequantur, donec S. Sedes expressum ea de quæstione judicium ferat. Feria IF, die IS Aug. 1S30. SS. D. N. Pius divina providentia Papa VIII, in solita audientia R. P. D. Assessori S. Officii impertita, audita relatione superiorum dubiorum una cum voto Emm. L)D. Cardinalium Inquisitorum Generalium, respondit : Ad I. — Non esse inquietandos. Ad II. — Provisum in primo. 11. Responsum S. Congr. S. Officii, die 31 Aug. 1830, a S. P. Pio Fill approbatum super sequentibus dubiis. 1 Utrum confcssarius possit, in conscientia, denegare absolutionem presbyteris, qui contendunt legem Principis esse titulum sufficientem percipiendi aliquid ultra sortem absque titulo vel lucri cessantis vel damni emergentis? 2° Utrum debeat ? R-sp. ad utrunique : Non esse inquietandos quousque S. Sedes definitivam decisionem emiserit, cui parati sint se subjicere; adeoque nihil obstare eorum absolutioni in Sacra­ mento Pœnitentiæ. III. Postulatum Episcopi Feronensis. I An possit eorum confessariorum agendi ratio probari, (pii dum tenent uti proba­ biliorem opinionem contrariam lucro ex pecunia negotiatoribus mutuo data, pœnitentes, co modo lucrum percipientes ut ditescant, absolvunt, (piando nempe isti objicientes sententiam lucro faventem non fuisse damnatam a S. Sede, promittunt tamen obedire judicio Summi Pontificis, si intercedat: et similiter agunt, (piando pœnitentes, lucrum percipientes in bona fide, de eo non confitentur, licet aliunde noverint, ipsos percipere lucrum, ut supra, nulla ea de re facta interrogatione, quando timent, ne pœnitentes admoniti restituere aut a tali lucro abstinere recusent. II I trum Episcopus possit hortari rigidiores confessarios, consulendi causa ipsum adeuntes, ut priorum confessariorum agendi rationem sequantur, donec Sancta Sedes expressum ea de quœstioue judicium ferat. Respondetur, Ad I. — Non esse inquietandos. Ad II. — Provisum in primo. Datum Romæ in S. Pœnitentiaria, dic 14 Augusti 1831. IV. Postulatum Ficariensis Episcopi. In Exposito Episcopi Rhedonensis nulla fit mentio dicti tituli, quem volunt quidam Theologi reperiri in lege principis; sed unice de mutuo data negotiatoribus, et de sensu Eucyclicæ Fix percend circa tale mutuum negotiatoribus factum. DECRETA, DECLARATIONES \C IXST RI CT I ON ES. liii Unde alii dicunt, judicium SS. Pontificis Pii VIH in se solo attendendum esse et separat iin a responsis datis ab Emm. Cardinalibus, ita ut sensus istius judicii sit. sen­ tentiam faventem mutuo facto negotiatoribus non fuisse damnatam a S. Sede, ea de re non semel consulta : adeoque si pœnitentes promittant, se filiali obedientia obsecuturos judicio SS. Pontificis si intercedat, non esse inquietandos confessam» *, qui ipsi- abso­ lutionem non denegant. Qui sic judicium SS Pontificis interpretantur, aur< * avertunt a Litteris Etiey clivis Benedicti XIV, ut 1 et II de Synodo Diœccsana ejusdem Ponti­ ficis, ad quam phircs responsiones S. Sedis remittunt, ab Instructione data P. Carolo Felici 17 Aprilis 17 11», et a diversis responsis datis a S. Sede Apostolica. Alii non concipientes, qua via pnefatum judicium (Pii VIII) conciliari po<-it cum dictis decisionibus Benedicti XIV, et aliorum SS. Pontificum circa mutuum negotiato­ ribus factum, si sic seorsim attendatur, putant, dictum judicium non sic e—e intelligendum, sed conjunct iin cum Responsis datis ab Emm. Cardinalibus, ad qua * remittere videtur SS. Pontifex . . . ., et judicium esse referendum ad dubia de titulo figis prin­ cipis, qui titulus damnatus non fuit a S. Sede. . . . Itaque qu^rritue^ I. An præfatum judicium SS. Pontificis (Pii X 111 ) intelligendum sit. ut v< rba *ip ius sonant, separatim a titulo legis principis, de quo Emm. Cardinales loquuntur in his Responsis, ita ut unice agatur de mutuo negotiatoribus facto. II. An titulus ex lege principis, de quo Emm. Cardinales, sic intelligendus sit, ut sufficiat, legem principis declarare, licitum esse cuique convenire de luero ex solo mu­ tuo facto, sicut lit in Codice Civili Francorum, quin dicat se concedere jus tale lucrum percipiendi. Feria JFdie'i} Augusti 1831. In Congregatione Generali S Officii .... propositis superioribus precibus Rev. P. D. Episcopi Vivariensis, iidem Eminentissimi et Reverendissimi Domini ιCirdiuao·^ . pradiabitis Dominorum Consultorum suffragiis, dixerunt : Provisum in decretis feria * IV. 18 Augusti 1830, atque dentur decreta. Eadem die et feria SS. D. N. Gregorius divina provid. Papa XVI, in audientia R. P. D. Assessori S. Ollicii impertita, resolutionem ab Eminentissimis raptam ap­ probavit. V. R-spoitsiidi S. Congr. S. 0. sub die 2 G Martii 1S10. & Congr. S. 0. sub die 2(’> Martii 1840, proposito dubio, an ad aliquid reddendum teneatur N. N., cujus pater magnam pecunia * summam mutuo dederat cum luero dem pro centum, legali taxa? illius temporis respondente; et quatenus restitutioni esset ob­ noxius, utrum saltem quinque pro reatum relinere licite valeat, rescriptum fuit : “ Quoad axuras ia gruere, consulat decreta jam lata. Quoad excessiritalem fructuum, consulat II. P. D. Episcopum, qui expendat farti circumstantias, et praxim illins tempori *, qu ( 'ongregatio in moi. habuit. iiliudecisionem relinquere prudentia * Ordinariorum Missionum, a quibus dependet facul­ tas, (pium hi -oli in facie locorum ponderare possint circumstantias concurrente- in casibus particularibus. Et revera usque ab anno 168 ** Pnofectu- Mi—ionis Tnniti (in Mauritania) petierat in genere, ut declararetur, qualis esse deberet nuimm-fidelium, qui alias Missa privarentur, et cujus ratione binari posset : et Congr. G«n. Propag. 16 Nov. respondit : Relini/nalnr eharilal/ /7 rowteienliff P. Pnfjrrti. Similiter Epi-o *w' penadti. Instructio annexa,1 concinnata mandato ejusdem S. R. Congre­ gationis, respicit modum purificationis calicis, qui pro prima Missa inserviit. E Seer. S. de Propaganda, d. 24 Maji 1870. DE CONFESSIONE SACRAMENTA LI II ÆRETICIS SUB CONDITIONE REBAPTIZANDIS, si CONVERT ANTI *R. Une de re Angiiti episcopi petierunt a S. Sede: “ Beatimime Pater: luter decreta primæ Synodi Provincialis Wistmonastereiisis sub cap. xvi n. 8, ubi sermo est de abjuratione protestantium adultorum, et de Baptis­ mate sub conditione eis conferendo, additur : iW/bwio etiam nttcrameiilalin semper in tali ca.so e.sf exigenda. In adnotationibus, quas adjecit Pater Ballerini Editioni Romanæ Theologiee Moratis P. (!ury, dicitur, hanc confessionem esse conformiorem Instructioni a Suprema S. ( Illicii Congregatione super modo reconciliandi Imretico * ediia·. i\ qua Instructione deducitur opportunam esse integram peccatorum confessionem. In textu P. Gur\ tenetur eam esse suadendam in pr.ixi." “ Quum vero hic Auctor tam in Theologia (piam in C/sihes co.nneati/r citawrit opi­ nionem aliorum auctorum docentium, propter existentiam dubii de primo Baptismate a neo-conversis tempore infantia' suscepto, tadeo ut si nullum id fuerit, vera Baptismi susceptio sit ea. qua· occasione abjurationis sub conditioni traditur dubiam iv** obli­ gationem peccata integre confitendi ante hoc Baptisma condit ionatuiu, nonnulli eoufessarii in Angiiti censuerunt eos auctores secuti, dubiam confessionis intégra· obligati­ onem esse nullam obligationem; ac propter repugnantiam conversorum ad eam laciendam, et propter periculum conversionis imperfecta' vel etiam sacrileg-.e, omnino expediri.', ut conversi aliqua tantum peccata confes ario * exponant, ut ab eo tibsolutionis sacramentalis, si forsan ea opus sit, beneficium impetrent." “ Ex alia parte habetur praxis constans maxima· parti * confcs-ariorum Regni inte­ gram confessionem ttim ante (piam po *t approbationem Concilii Provinciali * non modo suadentium, sed etiam exigentium; habetur difficultas conversorum, intellectum ad obsequium Fidei ipsius captivandi, nisi per animi humilitatem et submissionem, quas iu Sacramento Pienitentia· Christus Dominus reponere dignatus est; habetur etiam impossibilitas sciendi, nisi per integram precatorum inaniti stationem, utrum ueo-conversus rite sit ad ipsum Baptisma dispositus, velitque v. g. restitutionem fama· vel bonorum, (si ad eam teneri contigerit.) facere, occasionem proximam peccandi vitare, a matrimonio milliter contracto resilire, etiamsi per S. Sedis dispensationem iuli in casi­ bus quotidie frequentioribus matrimonii post divortium civile contracti» illud sanari nequeat ; habetur insuper necessitas sua· * aluti per justificationem in Sacramento Per­ nitentia' prospiciendi, a cujus integritate nemo iu infantia semel baptizatus possit eximi ; attenta pnesertim diligentia juniorum c Clero Anglieano circa ritum baptizandi fideliter servandum, et attento proinde majori numero eorum.de quorum Baptismatis infantilis valore non licet dubitare." “ Quum vero certum sit, quod post pinres annos confessionis integra· obligatio vim suam omnino sit amissura, si in praxi sequi valeant Theologi uti tutam opinionem auctorum pradatorum. Archiepiscopus Wcstmonasterirnsis et Episcopi Anglia· enixe ro­ gant. ut Sanctitas Vestra, pro sua in missiones Anglin' benignitate, dignetur declarare 1 Invenitur in Act. ct Deer. Cone. Plcn. Balt II. ]»ag. 31S. SIMMOIUM PONTIFICI M AC SACRARI M CONGREGATIONI .Μ lx hac >iip 13. An sit denuntiandus confcssarius, (pii propter sollicitationem alterin' abjuravit ? Censuerunt opinionem negativam non esse probabilem, et ideo denuntiandum : quod etiam fuit resolutum die 26 julii, anno 1628. 1 l. An (piis teneatur denuntiare confessarium sollicitantem, si hoc audivit non a fide dignis, sed solum a levibus personis? Censuerunt opinionem negativam non carere probabilitate. 15. An sit denuntiandus confcssarius, (pii sedens in confessionario sollicitat mulie­ rem Stantem ante confessionarium, non simulando Confessionem ? Censuerunt opinio­ nem negaticam non carere sua probabilitate. 16. Au denuntiandus confcssarius, (pii audiens Confessionem dat donum mulieri, ita ut hoc farto dicatur illam sollicitasse? Idem responderunt quod ad duodecimum. Hactenus ex cardinali Albitio (in Opere, Dc Inconstantia in fide. c. .xxxvtn. n. 65). litre autem omnia et singulti decreta Benedictus XIV. in Bulla: Sacramentum, confir­ mavit. II. S. Paniitenliariat responsuin IS32. “Canonicus pœnitentiarius Audriensis Ecclesiæ, Marianus, tria sequentia dubia a S. Pirnitcntiaria solvenda postulat, nempe: ‘ Γ . . . . 2° au confcssarius sollici­ tans ipso facto incurrat privationem, seu inhabilitationem ad celebrationem Missa»? 3 au uos pœnitentes ut sollicitantes hujusmodi quam primum poterunt In­ quisitoribus aut locorum Ordinariis deferant; eosdemque pœnitentes non absolvere, qui huic adimplendo muneri parere recusent. Praeterea tertio loco Apostolieæ Sedi reservatur. excepto mortis articulo, eorum casus (pii innoxios sacerdotes apud ecclesias­ ticos judices falso sollicitationis insimulant vel sceleste procurant ut id ab aliis liat. Quarto denique sacerdoti cuilibet omnis facultas et jurisdictio ad sacramentales con­ fessiones persome complicis in peccato turpi contra sextum decalogi praeceptum com­ misso excipiendas adimitur, nisi extrema prorsus urgeat necessitas, nimirum si in ipsius mortis articulo alter sacerdos desit, (pii confessuri i munere fungatur, vel sine gravi ali­ qua exoritura infamia vel scandalo vocari aut accedere nequeat (Constit. ejusdem Bene­ dicti XIV., .Ipostolici muneris 8 febr. 1745). El Apostolieæ Sedi reservatur eorum confessarionim casus (pii complicem in peccato turpi absolvere ausi fuerint. '■ Nullum satie dubium est, quin hæ praescriptiones, prohibitiones, reservationes om­ nes et singula * in cunctas nationes universim vires suas extendant, et ubique terrarum inconcusse ac inviolabiliter observanda * sint. Quod quidem vel legenti Gregorii XV. et Benedicti XIV. Constitutiones evidentissime patet; et idipsum consequentium Pontifi•mn suffragio, prout se dedit occasio, ad hanc usque diem confirmatum est. Et re quiJem vera Vicario Apostolico Cochinchina * sciscitanti : Γ an Constitutio Benedicti Χ1Γ. adversus sollicitantes obliget etiam missionaries Eranciscauos qui ministerium exercent in Cmhinduna / 2° an eadem Constitutio restringi possit ac moderari in aliquo casu ob mag~ nam confi’ssnriorum penuriam in eodem Regno Cocliincliinre? .Jussu Pii VI. anno 1775 opport nil i Instructione responsum fuit : ad I : affirmative ; ad 2 : negative. Et proxime SS. D N Pins Papa |\ Decreto hujus Suprema' Inquisitionis sub feria tv, 17 juiiii 1866 edlXit: hi facultatibus, quibus Episcopi aliique lororum Ordinarii ex concessione . tpostoliea pollent absolvendi ab. omnibus casibus .tpostoliea’ Sedi reservatis, excipiendos semper in posterum et exceptos habendos esse casiis reservatos iu Bulla Benedicti XII , qua incipit ; Sacramentum Pernitentia *. Hoc Decretum vero omnibus ubique terrarum Ordinariis, prædicta absolvendi facultate donatis, absque ulla exceptione significandum mandavit. Q.namobrem omnibus locorum Ordinariis enitendum summopere est, ne eorum vigor, qua? in praedicta Constitutione salubriter providentur, paulatim uspiam elaugucat. At Emin. PP. Cardinales Supremi Inquisitores nuper cognoverunt eandem Constitutionem non ubique, siculi par esset, execution! tradi atque iu aliquibus locis nonnullos tum in denuntiationis onere adimplendo, tum in judicio contra sollicitantes instituendo irrepsisse abusus, qui sine justitia; ac providæ severitatis discrimine tolerari minime possent. Itaque neque inopportunum neque ipsis locorum Ordinariis ingratum fore judicarunt, si qua * contra eosdem abusus ab hac Suprema Congregatione ad trami­ tes Sacrorum Canonum decreta fuerunt, in unum collecta prae oculis habeantur Ad quem effectum praesentem Instructionem edi mandarunt. 1 Persome sive mares, sive fœinina?. quæcunque illæ sint, ad turpia sollicitata' in confessione vel occasione aut praetextu confessionis, quemadmodum enucleate in me­ morata Constitutioni * praecipitur, rem ad S. Sedem vel ad loci Ordinarium deferre de­ bent. 2. Denuntiare oportet quemcunque sacerdotem, etiam jurisdictione carentem, sollici­ tantem in Confessione, vel etiam pienitentis sollicitationi consentientem,quamvis statim dissentientem de turpi materia loqui, illius complement mn ad aliud tempus differentem et non praebentem absolutionem pienitenti (ex Decreto 11 febr. lotii continuato in Const it. Sacramentum). 3. Hujusmodi denuntiationes a nemine absque culpa lethali omitti possunt. Qua de re pœnitentes debent admoneri, neque ab iis admonendis instruendisque eorum bona fides excusat. 4 Sacerdotes ad sacras audiendas Confessiones constituti, qui de hac obligatione pœnitentes suos non admonent, debent puniri (ex declarat. 20 uiaitii 1624; 1 oct. 1626 penes Albitium). 5. Pœnitentes admoniti et omnino renuentes nequeunt absolvi; (pii vero ob justam DECRETA, DECLARATIONES AC INSTRVCTIOXES. Ixiii causam iatίοικηιι differre debent, camque quo citius poterunt faciendam -pondent serioque promittunt, possunt absolvi. 6. Denuntiationes anonymæ contra sollicitantes ad turpia nullam vim hala nt ; de­ nuntiationes enim fieri debent in judicio, nempe coram Episcopo ejusve delegato cum interventu ecclesiastici viri (pii notarii partes teneat, et cum juramento rt cum expres­ sione et subscriptione sui nominis; *net -afficit si fiat per apocha- vel per lilter.i- -in·· nomine et cognomine auctoris (e.r déchirât. 20 niarHi 162f : 1 i>c/o*6/ m *16 26, *pene .//Ceterum prohibetur, ne in recipiendis denuntiationibus praeter judicem et nota­ rium, virum utrumque ecclesiasticum, speciali et scripto exarata Episcopi d< putatione munitum, testes intersint, ('avendum quoque ne cx denuntiantibus quaeratur num sollicitationi consenserint : et convenientissimum foret, si de hujusmodi consensu, quan­ tumvis sponte manifestato, nihil notetur in tabulis (e.r l rbano ΓΠ1. 17 apr. 1624;. 7. Denuntiationis onus est personale et ab ipsa persona sollicitata adimplendum. Verum, si gravissimis difficultatibus impediatur quominus hoc perficere ipsa po—it. time wl per se, vel per epistolam vel per aliam personam sibi benevisam suum adeat Ordi­ narium, vel S. Sedem per Sacram Pomitentiariam vel etiam per hanc Supremam Inqui­ sitionem, expositis omnibus circumstantiis, et deinde se genit juxta in-tnictionem quam erit acceptura. Si vero necessitas urgeat, se gerat juxta consilia et monita sui eonf<— sarii. Ast si nullo impedimento detenta denuntiationem omnino renuat, in hoc casu aliisque supra memoratis laudandus est eonfessarius, qui operam suum pernitenti non denegaverit, et vel Ordinarium vel S. Sedem pro opportunis providentiis consuluerit, suppresso tamen pienitentis *nomini . Formulas autem hisce in casibus adhibendas tradunt probati auctores, quos inter Pignatelli. t. t : conudl. 104 : ( arena. Albitius etc. 8. Non infrequenter occurrit casus, ut eonfessarius ali nsve ecclesiasticus vir ab Epis­ copis (quorum utique luee potestas est) deputetur ad denuntiationes recipienda- m π ad sollicitationis crimen spectante absque interventu notarii. Huic instructioni folium adjicitur circa modum quo hisce iu casibus confici denuntiatio debet.1 Qui enim ad hoc gravissimum munus viri maxime idonei destinantur, de actu denuntiationis judiciaria ratione assumendo instrui debent ac moneri, ut statim a recepta denuntiatione vani con­ tinuo ad ipsum Episcopum, a quo fuerunt deputati, caute transmittant, neque confecti actus exemplum vel vestigium aliquod sibi retineant. Atque in hunc fere modum haud difficulter denuntiandi munus adimpletur. Profecto a locorum Ordinariis efficiendum est. ne ad loca *sua jurisdictioni subjecta applicare oporteat, quod pro Missionibus P< rnambuci in \merica die 22 jan. 1627 declaratum fuit: *midier·· videlicet ^ollicituht'i non h-ueri \h iii. expre-sa “Si alter Conjugam " (itu ille) “pro certo sciat impedimentum conjugii, propter quod sine peccato mortali non valet carnale commercium exercere quamvis dlud apud Ecclesiam probare non possit .... debet potius excommunica­ tionis sententiam humiliter sustinere, «piam per carnale commercium peccatum mortale operari.” Ex hactenus consideratis Responsum ad hujusmodi II. Dubium S. C. ita complexa est Si «piis Fidelium post sponsalia et copulam dein habitam cum una muliere, « um altera muliere publice matrimonium contrahat ; atque in hoc statu ad Missionarium aliquem in Tribunali Pœnitentiie accedat, debebit eum interrogare; an copulam istam eum illa prima muliere Imbuerit ex allectu maritali, an vero ex affectu illicito et fornicario. Si alterum hoc respondebit, nullam de validitate praesentis sui matrimonii dubium vi movebit. Sin autem primum respondebit, graviter ipsum commonebit, cum maritum esse non secunda * sed prima * mulieris, ad eamque redire omnino debere. Additur vero ad eorumdem Missionariorum instructionem; quod si forte homo iste probare non valens in foro externo carnalem copulam ab se habitam cum prima illa muliere, cogeretur hinc per Ecclesiasticam Potestatem cum altera muliere remanere, quarum publice matrimonium contraxit, deberet is p«enam quamlibet, ipsamque ex­ communicationem humiliter potius sustinere, quam cum altera hac muliere carnale commercium exercere non sine lethali culpa. Ex ('up. ft de Sent. K.rcoin. Statuendum nunc, quid consilii dandum Vobis. Ven. Fr., et Operariis, qui in Sinensi Dominico agro adlaboraut. «pio facilius feliciusque clandestina.· cohibeantur conjunc­ tionis, et praecidantur scandala damnaque funestissima, quæ suboriri ex iis possent : quod erut m [[[. Dubio propositum. Orte negari non potest, maximam ad claudes- DECBETA, DECLARATIONES AC I.XSTRUTIOX Εν tilias conjunctiones pnecidendas medelam ac præsidium in celebris Tridentini de Ma­ trimonio decreti promulgatione ah Ecclesia collocari ct Apostolica quidem Sede *, quotiescumque conducere ea promulgatio Episcopi * atque Apostolici * \ icarii * visa c*t, nihil reliqui fecit, quo facilem iisdem se prfcberet, atque hujusmodi medicinam tali consentaneam morbo pneseriberet, quod fecit in Arebiepiscopatu Kioviensi. cujus excmplum Vestrum unu * in suis litteris indigitavit, nempe Ven. Fr. Vicariu * * Apostolicu ('oeliiiichime. \crnm de Kiovicnsi exemplo, quod ad rem nostram maxime facit, le­ gendum est pneclarum Benedicti XIV. P. M. opus de Synodo Di. X// ('"/>. 1 · s ·* Ιθ· ('t 11·; !l(‘ legenda item ejusdem Pontificis Constitutio Efm Pario)-uh.t S. th- Sacram. Matrim. num. 1. (‘urent Ordinarii locorum, ut Decretum > Concilii Tridentini de Reform. Matrim in locis ct Parochiis Græcomm et Albancnsium. quoties expedire viderint, evulgetur et publicetur — Sed certum quoque est, sieubi promulgatum id Decreti fuerit, ibique de prcularinin, de consensu tamen suorum superiorum.” 23. “ Celebrandi bis in die, si necessitas urgeat, ita tamen ut in prima Missa non sumpserit ablutionem, per unam horam ante auroram ct aliam post meridiem,— sine 1 De Imjus vocis significatione V. p. LX1. nota 2. ■ Ilier facultas comprehendit omnes omnino censuras Constitutionis “ IXdi.s, ixcipta facultate absolvendi, a) Complicem in peccato turpi. bi Sacerdotem qui complicem absolvere prtesumpserit Deer. S C luq 17 Junii 1$6(> qu im tamen facultatem i se. absolvendi a rerrsnri.it ft panis ili C. Bcn. XIX ' Xr<ί <ι. · ,.·<> ·< l'u ,<·!<·. h.t ct dis­ pensandi super irregularitate a violatione dictarum censurarum contraria S. Ser suum \ ieariiun Gene­ ralem sive per idoneos confc"aiios a se vel a dicto \ icarm 3' ad boe .«/<<<< /7«,·. et 4' cum expressa mentione \postolicic Auctoritatis deputandos, 5 favoie imum tantum sacerdotum, qui nbsque evidenti periculo provocandi fidelium scandalum censura', quns complicem absolvendo incurrerunt, observare non vahnt. G° “sub ea tamen lege, ut sic absoluti et dispensati intra duos menses, vel aliud congruum tempus a dispensante decernendum, directe, vel per medium proprii confessorii. suppussis nominibus, ad S de Prop. 1‘ide recurrere, ciqnc explicare, i/xot personas complicas in re turpi et ip'olirs a pic­ eato complieitatis absolverint, ct mandatis ejusdem S. Coug. dcstqier ferendi' obedirt teneantur, sub reineidentia in easdem censuras et ] ornas, si contra venerint ; 7 injnm la stutidis |io modo i ulparmn congruA prrnitentia salutari qiiodcc ab audiendis persome complicis confessionibus omnino abstineant, aliisipie injimctis de jure iiijtinircnrtis." Vide Cone 1’1. Balt II p. t'XLVI I Decr ·6 p. 483. c \b luerc'i, ab apostasia m tide et a schismate in casibus, de quibus supra fac 15. di 1’crsonntn enjiisenmqhc ' xûs falso denuncinntis s icerdotem al.tpu in juii. 1745. § Insula, unde patet dari hic facultatem dispensandi particulares tantum. fZ i p. 478. 28. “ Pra-dictas facultates communicandi, non tamen illas, qua· requirunt Ordinem Episcopalem, vel non sine Sacrorum Oleorum usu exercentur, sacerdotibus idoneis qui in eorum dimeesibus laborabunt, et præsertim tempore sui obitus, ut, sede vacante, sit (pii possit supplere, donec Sedes Apostolica certior facta, quod (piam primum fieri debebit, per delegatos vel per unum ex iis alio modo provideat, quibus delegatis aucto­ ritate Apostolica facultas conceditur, sede vacante et in casu necessitatis, consecrandi calices, patenas et altaria portat ilia Sacris Oleis, ab Episcopo tamen benedictis." * 29. “ Et prædictæ facultates gratis et sine ulla mereede exerceantur et ad decenni­ um 8 tantum concessio intelligantur, nec illis mi possit extra fines >mc diœcesis.” 4 FACTLTATES EXTRAOllDlXARt.E C. 1. “ Recitandi privatim, legitima concurrente causa, matutinum eum laudibus diei sequentis statim elapsis duabu» horis post meridiem eaindemqite facultatem ecclesiasti­ cis viris sive siecularibus, sive regularibus communicandi.” 2. “ Retinendi ac legendi libros ab Apostolica Sede prohibitos, etiam contra Religio­ nem ex professo agentes, ad ellectnm cos impugnandi ; (pios tamen diligenter custodiat ne ad aliorum manus perveniant, exceptis astrologicis, judiciariis, superstitiosis ac obscienis ex professo; eamdemqiie facultatem etiam alii» concedendi, parce tamen et dummodo prudenter priesuinerc possit nullum cos ex hujusmodi lectione detrimentum esse passuros.” 3. “Dispensandi cum Diaconis utriusqm· cleri super defectu ætati» qn ituordeeim mensium, ut promoveri possint ad Sacerdotium, si alias idonei fuerim.” I “ Permittendi parochi * sibi subjectis, dummodo ju»ta et legitima eausi concurrat, ut ii» dirlm» festi *. quibus Fideles \postolica auctoritate soluti sunt ab obligatione \li»smi audiendi, ipsi ab applicatione pro populo abstinere valeant, dummodo pro eodem populo in ejusmodi Missa specialiter orent.” 5 “ Perm t tend i Catholicis sibi subjectis, ut feriis sexti», sabbatis alii»que diebus, * quibu carnium esus vetatur, aeatholieis, si in eorum mensa esse contigerit, carnes pr.vbcre valeant, dummodo tamen absit ecclesiastic® legis contemptu» et ejusmodi fa1 De line facultate vide Instruet. p. I.IV. * V'. (II) p. 478. 3 Hodie ad quinquennium. * l*ur:ma de harum et sequentium facultatum, quatenus ad dispensation» s matrimoniales spectant, m-h»u et u»n vide in Anp. ad T. II (λ) (μ) p· 397 »q· CONCEDI SOLIT E l.xxiii cultatc sobrie multaque circumspectione utantur, ne scandalum in Catholicos vel heterodoxos ingeratur.” 6. “ Deputandi aliquem sacerdotem in locis sibi subjectis cum facultate consecrandi juxta formam in 1’ontilicali Romano pnescriptam calices, patenas et altarium lapide-, adhibitis tamen Sacris Oleis ab Episcopo Catholico benedictis.” 7. “ Impertiendi quater in anno intra lines *sua diœcesis in soleinniorîbus festis Benedictionem 1’apalem, juxta formulam typis impressam atque incertain, cum indul­ gentia plenaria ab iis lucranda, qui vere pœnitentes, confessi ac Sacra Communione refecti eidem Benedictioni interfuerint, Deumque pro Sanctic Fidei propagatione et S. R. E. exaltatione oraverint.” Formulam habet Pontif. P. 3B, p. 291. Ed. Mechl. 1862. 8. “ Declarandi privilegiatum in qualibet ecclesia *sua diœcesis unum altare, dum­ modo aliud privilegiatum non adsit, pro cunctis *Missa Sacrificiis, quæ in eodem altari celebrabuntur a quocutique presbytero sæculari vel cujusvis ordinis regulari.” 9. “ Benedicendi coronas prccatorias, cruces, sacra numismata iisque applicandi in­ dulgentias juxta folium typis impressum atque insertum,1 necnon erigendi Confraternitates B. Μ. V. de Monte Carmelo, SSml Rosarii et Bona· Mortis rum applicatione om­ nium indulgentiarum et privilegiorum, quæ Summi Pontifices iisdem Confratmiitatibus impertiti sunt, addita insuper potestate has facultates communicandi presbyteris sacro ministerio fungentibus.” 10. “ Erigendi in locis suæ diœcesis, in quibus non adsint PP. Franciscnles. pium exercitium Via» Crucis cum applicatione omnium indulgentiarum et privilegiorum, quæ Summi Pontifices ejusmodi exercitium peragentibus impertiti sunt, addita insuper po­ testate hanc facultatem communicandi presbyteris sacro ministerio fungentibus.” 11. “ Promovendi Clericos sibi subditos ad Subdiaeonatum aliosque Onlines Majores usque ad Presbyteratum inclusive titulo missionis, præstito tamen ab eisdem Clericis juramento * antequam Subdiaeoni ordinentur, quo spondeant, ad instar Pontificiorum alumnorum, suæ diœccsi vel missioni se esse perpetuo inservituros.” («) p. 473. 12. “ Delegandi benedictionem campanarum, quandocumque eam ipsi absque gravi incommodo perficere nequeant, sacerdotibus sibi bene visis, servato ritu Pontificalis Romani, atque adhibitis Oleis et aqua ab Episcopo benedictis; necnon sine aqua ab Episcopo benedicta, si gravis causa concurrat.” 13. “ Et prædictæ facultates gratis et sine ulla mereede exerceantur, nec illis uti possit extra fines suæ diœcesis.” FACULTATES EXTRAORDINARIÆ D. 1. “Dispensandi super impedimento cognationis spiritualis inter levantem et leva­ tum.” 2. “ Dispensandi in casibus occultis et in foro conscientia' tantum super primo et secundo gradu simplici et mixto affinitatis ex copula illicita provenientis, in linea sive collaterali sive etiam recta, dummodo, si de linea recta agatur, nullum subsit dubium > Vide Cone. 1’1. Balt. II p. 340. XXX. 2 Eormula juramenti hfljc ·>t : *’ Ego N. filius N Diœcesis rd Vicarintns N spondeo et juro, quod, postquam ad Sacros Ordines promotus fuero, nullam Religionem, Societatem aut Congregationem regularem sine speciali Sedis kpostolicie licentia aut S. Congregationis de Prop. Eide ingrediar ntque in earum nliquA professionem emittam.” “ Voveo pariter et juro, quod in hac Diœccsi aut Vicnriatu, vel ’ in Missione,cui S. Sedi vel S. Con­ gregationi de I’ E. me destinare placuerit, perpetuo in divinis administrandis laborem meum acoperam sub omnimodA directione et jurisdictione R. 1’ D. pro tempore Ordinarii pro salute anitmirmn impen­ dam. quod etiam pnestabo, si cum prædictæ Sedis Ap licentia Religionem, Societatem, aut Congri gationcin regularem ingressus fuero et in earum aliqua professionem emisero.” “ Item voveo et juro, me praedictum juramentum et ejus obligationem intelligerc et observaturum ” " Sic me Deus adjuvet et lirce Sancta Dei Evangelin.” (κ) p. 473. • Juxts tume alterum modum jurare debent, qui nondum alicui Missioni addicti fuerint Ixxiv FACI LI ATES EPISCOPIS NOSTRIS quod conjux possit esse proles ab altero contrahentium genita, tam in matrimoniis sci­ enter vel ignoranter contractis, quam in contrahendis.’’ 3. “ Dispensandi cum subditis, exceptis Italis de quibus non constat Italicum do­ micilium omnino deseruisse, atque excepto insuper casu matrimonii cum viro vel mu­ liere judæis, super impedimento disparitatis cultus, quatenus sine contumelia Creatoris fieri possit, et dummodo cautum omnino sit conditionibus ab Ecclesia praescriptis ac pnesertim de amovendo a Catholico conjuge perversionis periculo, deque conversione conjugis infidelis pro viribus curanda, ac de universa prole utriusque sexus in ( *atliolica ildigionis sanctitate omnino educanda: servata in reliquis adjecta instructione typis impressa.”1 4. “ Dispensandi eum suis subditis, exceptis Italis de quibus non constat Italiciwn domicilium omnino deseruisse, super impedimento impediente mixta· Religionis, dum­ modo cautum omnino sit conditionibus ab Ecclesia præscriptis prout in superiori No. 3.” 2 5. · Dispensandi in matrimoniis mixtis jam contractis, non item in contrahendis, super gradibus consanguinitatis et affinitatis, super quibus Apostolieam facultatem pro Catholicis jam obtinnit, quatenus pars Catholica, pnevia absolutione ab incestus reatu et censuris, cum parte acatholica rite et legitime matrimonium contrahere de novo possit, prolesque suscepta ac suscipienda legitima declarari, dummodo cautum omnino sit conditionibus ab Ecclesia præscriptis prout in sup. No. 3.” 6. “ Sanandi in radice matrimonia contracta, quando comperitur adfuisse impedi­ mentum dirimens, super quo ex Apostolicæ Sedis induito dispensare ipse possit, magnumqtie fore incommodum requirendi à parte innoxia renovationem consensus, monita tamen parte conscia impedimenti de clfcctu hujus sanationis.’’ 7. “ Absolvendi contrahentes in omnibus et singulis casibus supra expositis, dum­ modo opus sit, ab incestus reatibus et censuris, imposita pro modo culparum congrui pmmtcntia salutari, prolcmque susceptam ac suscipiendam legitimam declarandi.” 8. “ Sub.lelegandi præsentes facultates suis Vicariis Generalibus, quoties ultra diem a propria residentia abesse debeat, atque duobus vel tribus presbyteris sibi benevisis in locis remotioribus *propria dimeesis, pro aliquo tamen numero casuum urgent iorum, in quibus recursus ad ipsum haberi non possit.” (44) T. II. p. 427. “ Voluit autem Sanctitas Sm et omnino præce.pit ut prædictus Episcopus superiori­ bus facultatibus justis dumtaxat gravi busqué accedentibus causis et gratis utatur, in­ juncta tamen aliqua congrua eleemosyna, in pium opus arbitrio ipsius Episcopi eroganda, atque ut, elapso decennio ” (hodie quinquennio)t “ de singulis dispensationibus concessis certiorare debeat Apostolieam Sedem.” FACULTATES EXTRAORDINARLE E. “ Dispensandi in utroque foro cum Catholicis, ejus jurisdictioni subjectis, in matri­ moniis sive contractis sive contrahendis, super sequentibus impedimentis ” : 1 “ Super impedimento primi gradus affinitatis in linea collaterali ex copula licita provenientis pro ” (v. e. decem) “ casibus.” 8 2. “ Super impedimento secundi gradus consanguinitatis vel affinitatis admixti cum pritno in linea transversali pro (v. e. sexaginta) “ casibus. ’ * Hanc V Cone. PL Balt. II. p. 311. XIV. 2 Et dummodo, si de conlritlirnd' * agatur, aliud non obstet impediment uni dirimens, ut patet ex fa­ cultate proxime sequenti et aliis S. Sedis documentis. ’ Numerus casuum, qui singulis Episcopis conceditur, varius est non tantum pro variis dîœcesibus, i u nii pro vario tempore concessionis in cAdcin diœccsi cidemquc Episcopo : ideo enim Episcopi S. S d· m. elapso tempore, ad quod facultates conceduntur, de singulis hujusmodi dispensationibus eertio*arr debent, ut pateat quibus facultatibus pro sua -peei.itim diœcesi, ct quo numero quisque indigeat. CONCEDI SOLIT E l.xxv 3. “ Super impedimento secundi gradus consanguinitatis vel affinitatis in linea trans­ versali aequali pro ” (v. e. centum) “ casibus.” 4. “ Super impedimento publico primi gradus affinitatis, ex copula illicita proveni­ entis, in linea sive collaterali sive etiam recta pro ” (v. e. triginta) “ casibus, dummodo si de linea recta agatur, nullum subsit dubium quod conjux -it proles ab altero con­ trahentium genita.” ” Insuper Sanctitas Sua pnedicto Episcopo facultatem conce-sit in omnibus et sin­ gulis casibus superius expositis absolvendi contrahentes, dummodo opus sit, ab inces­ tus reatibus et censuris, imposita pro modo culparum congrua pernitentia salutari ac prolem tam susceptam (piam suscipiendam legitimam declarandi.” \ oluit autem eadem Sanctitas Sua ac omnino pnecepit, ut pnedictus Episcopus iisdem facultatibus urgentissimis dumtaxat concurrentibus causis et gratis utatur, in­ juncta tamen aliqua eleemosyna in pium opus arbitrio ipsius Episcopi eroganda." laudem SSn,u* Pater eidem Episcopo potestatem fecit praedictas facultates sulxlelegandi suis \ icariis Generalibus, quoties ultra diem a propria residentia ab< debeat, iitipte duobus vel tribus presbyteris sibi bene visis in locis remotioribus propria- dioe­ cesis, pro aliquo tamen numero casuum urgeutiorum, in quibus recursus ad ipsum ha­ beri non possit.” (44) T. II. p, 427. QUADRUPLICIS IGITUR GENERIS SUNT FACULTATES. QU.E EPISCOPIS NOSTRIS CONCEDI SOLENT: A Facultates Ordinaria, dict:e Foranda I. (pura cieteris distinguuntur. quod, 1 om­ nes. et consequenter etiam illa dispensationes matrimoniales, qua· vi «arum concedun­ tur, gratis 1 exercendæ sint ; 2 Episcopi eas communicare possint omnibus 'nidiscriadnatiai “sacerdotibus idoneis. <|ui in eorum diiecesibus laborabunt." exceptis tamen. “quæ requirunt Ordinem Episcopalem, vel non sine Sacrorum Oleorum usu «xcrceutur et facultate celebrandi bis in die, quam “ paucis dumtaxat .... et qui absolute necessarii sint ” subdelegarc valent. B Facilitates Extraordinaria·, dicta' C. Has quoque Episcopi communicare /ossant omnibus indiscrintinatim sacerdotibus in eorum diœct -i laborantibus, exceptis sequen­ tibus: 1° “ Consecrandi calices, patenas et altarium lapides . . . Sacris Oleis ab Epis­ copo Catholico benedictis, quam ad actum tantum, aut uni alterive sacerdoti in locis sibi subjectis delegare valent.” 2° Impertiendi quater in anno in solemnioribus festis Benedictionem Papalem. 3° “ Declarandi privilegiatum in qualibet ecclesia sua' dioe­ cesis unum altare, dummodo aliud privilegiatum non adsit." 4 Benedicendi campauas, nisi quando “ipsi absque gravi incommodo" eum actum perficere non valent, et tunc “ servato ritu Pontificalis Romani, atque adhibitis Oleis et aquâ ab Episcopo lieiiedictis, nec non sine aquil ab Episcopo benedicta, si gravis causa concurrat." C Facultates Extraordinaria, dicta· T). lia·. 1° Omnes ad dispensationes matrimoni­ ales pertinent. 2 Subdelegari possunt “solis A’ieariis Generalibus." dummodo Episcopi " ultra diem à propria residentia abesse debeant, atque duobus vel tribus presbyteris sibi benevisis in locis remotioribus propria' dimensis, pro aliquo tamen numero casuum urgent iorum, in quibus recursus ad ipsos haberi non possit ." 8° Justis dumtaxat grwsibusque accedentibus causis exercendæ sunt, ac licet gratis, 4° “ Injuncta ta­ men aliqua congrua eleemosyna, in pium opus arbitrio ipsius Episcopi eroganda. 5 “Elapso decennio" (hodie quinquennio) “de singulis dispensationibus certiorare debent Episcopi “ Apostolieam Sedem.” D Facultates Extraordinaria, dicta· E. Ha * quoque. 1 Omnes ad dispensationes matrimoniales pertinent. 2 lis tantum subdelegari valent, quibus Facultate- Extraon dinaria· D. 3 lxijentissiaa requiruntur causa·. 4 Episcopis ad certum tantum nu­ merum casuum conceduntur. 5° Servanda sunt, qua' servanda precipiuntur supra 4 et 5° quoad Facultates Extraordinarias D. 1 (-fr. Cone. 1’1 Bult U n. <7X1.111 sub 8°. S. ALPHONSI DOCTRINA MORALIS. A. PRÆCIPUA S. SEDIS TESTIMONIA ATQUE JUDICIA DE MORALI DOCTRINA S. ALPHONSI. BENEDICTUS XIV. 1. Epistola de die 2 Nov. 1753 ad S. Alphonsum.—“Tomum primum tum Theologim moralis, .\obis dedicat e, recepimus tibiqiie gratias agimus ob honorem Nobis hac dedicatione exhibitum, necnon ob insertas opportune Operi pnedicto Litteras Nos­ tras Encvclicas. Certum te facimus lecturos Nos, eum otium Nobi> ad hoc dabitur, Opus tuum, debitam enim meriti, diligentim ae nupti (ni judicii existimationem forem us. " 2. \i.ia Epistola, data 15 Jul. 1755.— “Accepimus tuns litteras octavo Junii datas, simul cum secundo colu nine tua» Moralis, et cum aliis pluribus libris, qui, licet minoris molis sint, s Juti timen animarum maxima· erunt utilitati. Pro hoc dono gratias agimus, potissimum quod \obis tuum Opus mor.de dedicareris ; hoc cum cursim pervolvissemus, exquisitissimum esse ahpte integra· hominum .societati certe approbalissimum idilissimimpie fore judicavimus Sedate illud revolvemus, et legenda lectis digna fore confidimus.” 3. Quanto in pretio Benedictus \[\ habuerit Alphonsi meritum, diligentiam et mpiitate n ia coiitrorersits diri nendis, patet ex iis quæ doctissimus Pontifex tradit in tuirco Opere de Sgnodo dhecesana 1 Constat etiam ex facto a P. Tannoja'1 hisce ver­ bis relito : *· lauta erat existimatio, quam de sapientia sua conceperat idem Pontifex Benedictus \l\., ut a docto missionario Neapolitano et insigni Dei servo, D .losepho •lorio, rogatus sententiam dicere de maledictione mortuorum, ab ea per semetipsum aperienda abstinuerit, responderitque : “ Ligorium restrue· habetis, hunc consulite." CLEMENS NITI. 1 Litter e ix forma Brevis, I Aug. 1 767 ad S Alpiioxsum.8— “ Librum tuum adversus errores, qui nunc temporis omnem propemodum infecerunt Europam, libentissime excepimus . tum quod tuus est. cujus probe norimus ex pluribus aliis 1 Lib. 11. cnp. 2. n. 17. 1 Vita cd Istituto di S lib 2. cap. .38. in fine. * Cfr ibid., lib 3 cap. 3S. S. ALPHONSI DOCTRINA MORALIS. lx X Vil Scriptis tuis et ingenium, et doctrinam, et Dei zelum magnopere Jlagranlem. . . i'æteruiii, Venerabilis Frater, te summopere amamus, quod minime contentu» uni Ecclesiæ tua· prodesse, quidquid temporis (ibi superent ex episcopali tua procuratione, id perire non pateris, sed omne consumis in ejusmodi laboribus, quorum utilitas non circumscribi­ tur finibus tme Diœccsis, sed ad Ecclesiam porrigitur unitersam. Ileum rogamus, firmam ut tibi tribuat valetudinum, et vitam addat et vires, quo alia complura, quæ forte inchoasti, feliciter possis absolvere. . . 2. Ex Actis Beatu icationis.1 liomam reversus*’ * , (Alphonsus “a Summo Ponti ice peramanter complexus, trium horarum colloquio dignatu» est Quum inter gravissima Ecclesia· negotia, de quibus ipse a Pontifice consulebatur, retulisset oppug­ natum fuisse Librum, quum de frequentis Communionis utilitate nuper ediderat, excan­ duit zelo Pontifex, eamque sanctissimam praxim animabus perquam utilem ostendet», idque sua firmans experientia, ei jussit, ut adversarium confutaret : quemadmodum brevi Roma· fecit, editumque responsum ipsi Pontifici obtulit.'’ 3. Pneclara extant Summorum Pontificum Clementis X/Γ. et Pii VI. testimonia; attamen, cum ista respiciam qutedam S. Doctoris opera dogmatica, ab iisdem recen­ sendis abstinemus. — Sufficiat hic allegare, quæ laudatus P. Tannoia8 de Pio VI. refert: “ Cum Advocatus Vincentius Picerni ipsi ac 179S dedicas»et ‘Defensionem Systematis Alphonsi.' dc ea plurimum se gavisum esse testatus est in Brevi respon­ sorio ad eumdem Picerni dato.” Quibus præmissis, ad graviora judicia exponenda gressum faciamus. PIUS VII. 1 Decretum super revisione et ad probatio ne Operum Ven. Alphonsi.123 — “. . . Facta . . . plena relatione tam praefatorum Operum impressorum, quam aliorum Ms>. omnium, . . . NtJIIL in iis Censura digni M refertum fuit. . . . Quibus SSmo 1). N. relatis, Sanctitas Sua benigne annuit. Die IS Maji 1803.” 2. Decretum super Dubio, an constet de Virtutibus in gradu heroico.4 — “. . . Magna, *qua de castis sanctisqne moribus Ven. Alphonsi insedit opinio apud omnes quoseumque . . . semper magis magisque aucta est. . . . Elucescebat . . . in verbi hei ministerio apud rudem derelictam plebem, dum eam / ruceptionibus dirime legis imbuebat ; in cathedra morum, apud conscientiarum moderatores, dum doctrimt copiam effundebat ; . . . in pastorali officio apud commissum sibi gregem, dum vigili custodia illum salutaribus/ascitis enutriebat. . . . Quam optimo autem jure tanti cum facerent homines, hodiernum Λ postal icte Sedis judicium manifestat. Instituta enim inquisitione de ejus peculiaribus actionibus. . . . aefacta discussioni· de quibuslibet Uret minutissimis exceptionibus, quæ perfectiori virtutum christianarnm exercitio opponi potuerant, iterumque renovata, . . . ita evanescere omnes difficultates visa· suat. ut nihil amplius op oui potuerit adhuc perpendendum. . . . Hoc autem Decretum (Sanctitas Sua) “evulgari, et in acta S. R. C. referri mandavit, Nonis'Maji 1S07-’ 3. Decretum super Dubio, an tuto procedi possit vd Beatu icationem.5 — “ Omnipotens Dei sermo, qui vocat stellas, ut in militantis Ecclesia· firmamento splendeant, \ en. servum suum Alphonsum vocavit, ut apost oticarum virtutum luce coruscaret. Divina· ille voci respondit, et Apostolo dignas virtutes quasi jubar emisit, . . . cum. et coce, et scripto in media sfcculi nocte errantibus viam ostendit, qua, eruti de /otestate tenebrarum, transire /ossenl in Dei lumen et regnum. . . . NW e( intelligent pro­ fecto Pastores animarum, et dirini rerbi prrpcones, pii quoque et docti viri. quantum sibi in .11 honso Maria imitando ornamenti ac prresidii constitutum sit. Cum hujus igitur lucidissima militantis Ecclesia· stella· virtutes heroicas habendas esse, SS. D. N. Pius * 1 2 3 4 6 Positio super lutroduct. Causa·. Roime 17Dfi. Information. 71. Vita *ia *oHicitudini documenta, exquiritum Religioni * riiulium demirari Uret. Illud vero imprimi * notatu dignum e*t, quod, licet icopio ** me arripuerit, ejnadem tamen Opera INOEPENso prorsi s PEDE percurri a /idritbu * u, ** po *t po * ddigen inridntum examen perapcctum fuerit." 2. Decretum DE die 10 Jan. 1810.1 —“ Maxima inter Catholic# Ecdeai# lu­ mina atque ornamenta, * Sanctu A /*phon u Maria de Ligorio refulget, qui, doctrina et sanctitate * , inrigni summaque eharitate incensus, miris omnium virtutum exemplis, ac plurimi *doc/iaaimi ac * * pientiaaimi Operibua, Dei gloria· ac spirituali hommum saluti unice * , terrien post vitam sanctissime exactam, jam coronatus possidet palmam, et cum Deo in cœlo triumphat.” 3. Responsum S. Pœnitentiari e. de die 5 Julii 1831? (\inaultalio. —“ Eminentissime. Ludovicus Franciscus Augustus, ( ardinalis de Rohan-('liabot, Archirpiscopus \fsoniionensis. doctrina' sapientiam et unitatem fovero nititur apud omnes diioccsis sua' qui curam gerunt animarum, (piorum nonnull s im­ pugnantibus 'riieologiam Mondem Beati Alphonsi Marbo a Ligorio. tanquam laxam nimis, periculosam saluti, et same morali contrariam, Sacra * Pœnitentiiria’ or.ddum requirit, ac ipsi unius Theologia * *' professori sequentia dubia proponit solvenda: “ 1°. Utrum xacrtf· Tkoloi/irp Profritw opiniones, f/nas in xna Theologia mardi profi­ tetur lientux . tlphouxux a Ligorio, xet/ui tuto poxxit ue profiteri ? “2° Jn sit iuifiiietandiix Confessa ri us, (jui omnes Beati tlphonsi a Ligorio sei/uil or opiniones in pruri sacri Pernitent i

Sanctitas Sua Responsum S. Pœn . Sibi a me submissum, confirmavit, approbans tum ipsum Responsum, tum eonsilium quod cepenun idipsuin publicandi ar hisce Litteris pastoralibus fulciendi . . .” (Cfr. Gousset, Justification de la Theol. mor. du B, Alphonse, Besançon 1832 pag. 251.) I xxx S. ALl’HUNSI 4. Aliud Responsum S. Pœnitextiari.e, de S Junii 1842? Consultatio. —" Bmc Pater. Episcopus Ccuomanensis . . . humillime Tepræscntat : Fere omnes juniores sponsi numerosiorem prolem habere nolunt, et tamen ab actu conjugali abstinere moraliter nequeunt . . Præfatus Cenomanen. Epise., ingentia hinc obventura esse mala prævidcns, et anxietate turbatus, a Beatitudim· \ estra sollicite ex­ quirit : . . . 2 Si actus habendus sit ut moraliter malus, an conjuges de illo Se non reçus nites considerari possint tanquam in ea constituti bona tide, qua· eos a gravi culpa excuset? 3 . An probanda sit agendi ratio Coni'essariorum, (pii, ne conjugatos offen­ dant, illos circa modum, quo juribus matrimonii utuntur, non interrogant ? " BespOnsio. — “ S. Pumitentiaria, mature perpensis propositis quiestionibus........... \d 2. et 3. respondet: quod pr.ef.itus Confessorius revocet in mentem adagium illud : nancta sancte w tractantia ; atqu .· etiam cerba perpendat S. Alphonsi de Ligorio, Piri docti et harum rerum peritissimi, qui in Praxi Confessariorum, §. 4. n. 41. inquit : ' Circa autem pereat i conjugum respectu ad debitum conjugale, ordinarie loquendo, Confessi * rius non tenetur, ure decet interrogare, nisi uxores, an illud reddiderint, modestiori modo quo possit. . . . D.· aliis taceat, nisi interrogatus fuerit. Necnon alios probatos au. tores consulere non omittat.” PIUS IX. 1. Litter e ad P. Hugues, C. SS. R., dat.e 25 Nov. 1846? —“Si unquam alias, nunc certe omni studio atque industria curandum, ut salutaribus scriptis vitia prodigentur, atque in omnium animis virtus, religio, pictas excitentur, foveantur. . . Itaque pium a te susceptum laborem summopere commendamus, tibique addimus ani­ mos, ut majori usque alacritate, tuam operam in saluberrimis *8'. Alphonsi scriptis magis in *die pro nulgandis impendas, quorum lectio, non solum ehristiame plebi, verum etiam ecclesiasticis viris, animarum pr-eserUm citrrp et regimini addictis, maxime prodesse potest. Siquidem illius sanctissimi ac doctissimi \ iri libri . . . optima quteque monita, consilia, prrecepta, copiose suppeditant, quee ad animarum salutem tuendam, procuran­ dam,, rei maxime conducunt . . 2. Litter E de die 7 April. *147 ad D. Scavixi? “Tibi vehementer gra­ tulamur, quod in hisce Theologicis Institutionibus conficiendis, nihil antiquius habueris, quam salutares sanctissimi ae doctissimi Viri Alphonsi *Maria de Ligorio doctrinas mugis magiaque propagare, Usque ecclesiast iere prrpsertim juventutis animos imbuere. Itaque susceptum a te consilium summopere commendamus . . .” 3. Litter.e ad Tvi-ogr. Marietii, 12 Jul. 1847? —“In tanto pravorum li­ brorum numero, qui prodeunt hoc *avo quotidie in lucem, maxima apud Xos profecto laude dig.tus videris, ddecte Fili, cujus opera et impensa Typographin istic pluribus ab hinc annis patet, quæ libros edat, aut iterum praelo committat ad Religionem tuen­ dam, et ad fove ulain pietatem, vel iu primis utiles et opportunos, ht his autem eden­ dis. merito pr cire ceteris Sanctum Alphonsitm de Ligorio censuisti, cui quidem, ut mira fud iu proximos lenitas, ita dtfessus nunquam zelus salutis animarum. Laudamus sane, quod novam sancti ejusdem Antistitis Operum editionem publicare jam coeperis . . .” 4. Responsum S. Pœnitentiari.e, de 19 Dec. 1855. Postulatum. -·“ Eme et Rme Domine. Supplex infraseriptus, ad ofiieimn Præfccti publicarum Collationum moralium a suo Episcopo nominatus, ob propriam erga S. \lphonsum a Ligorio devotionem ac reverentiam, ralde optat ejusdem tanti Sancti doctrinam in omnibus tenere, tradere et tueri, idque in proximo edendo Diœeesano Calendario (sicut etiam prielaudato suo Episcopo, erga S. Alphonsum admodum pro­ penso. placet) palam facere ; inhærendo et servando Decisionem hac super re editam sub die 5 Julii 1831 ab hae S. Pumitentiaria. Perum quoad id aliquali religione 1 2 3 4 Vid. Cfr Vid Vid. Gurv. edit Rom. 1S(59. Tom. 2. n. 929 \ ilk-court. Vie de S. Alph., T. I. pag. 253. Scavini, Tbcol. mor. Tom I. in prine. edit. »te, sive per delegatum, absolvendi ab excommunicatione occulta, quam Confessarius contraxit, absolvendo extra articulum mortis complicem in crimine turpi) “ in casu quo, propter imminens periculum scandali aut alterius gravis mali, recursus ad S. Sedem fieri nequit opportuno tempore? — 3° Utrum, in iisdem circumstantiis, habeat facultatem absolvendi sacerdotem, qui non esset suie dioecesis?—4C Utrum, absolvendo a præfata excommunicatione propter urgentem causam, debeat imponere pu nitenti onus recurrendi, cessante impedimento, ad S. Sedem, sub pœna reincidenti» ? — 5° Utrum facultatem præfatam valeat ad tempus pnetixum, vel ad pnetixum casuuin numerum, an tantum pro casu exposito, delegare?. . .” Rexponxio. — “ Feria IV. die 18 Julii 1860. ... Ad II. HI. IV. et V. Dubium. Consulat Decretales ('lenientis III. ... et probatos Auctores, inter quos S. Alphonsum de Ligorio, Lib. 7 cap. 1 dub. 5 de Censuris, n. 81· ad 92 . . .” 7. Responsum S. C. Concilii, de die 29 Aug. I860.1 2* Postulatum.— “ Bme Pater. Henricus . . . humillime requirit : 1° Utrum sacerdos, qui stipendium solito pinguius accepit, possit in gratiam pii operis, alii sacerdoti or­ dinarium tantummodo stipendium tradere, retinendo prorsus partem, quæ taxant ordi­ nariam superavit ? — 2° Utrum idem sacerdos possit sibi alium sacerdotem substi­ tuere, ea lege, ut aliquam partem stipendii ordinarii vel extraordinarii in gratiam pii operis determinati remittat.? — 3° Et quatenus negative iu utroque casu, utrum sacerdos ita agens ad restitutionem teneatur? — 4° Utrum sacerdos petens ab alio hujusmodi condonationem, debeat prius illi stipendium totum tradere?—5° Et quatenus atlirmalive, utrum aliter agens ad restitutionem teneatur?” Rexponxio,- “ Die 29 Augusti I860. Consului Theologos, prmertim S. Alphon­ sum de Ligorio, Tract XIII. de Saer. Euchar. cap. λ U." (seu Lib. 6 tr. 3 cap. 3 η. 321 et «eqq.) “et Benedictum X I V ... eorumipu· sententiis sexe conformet . . . ’ 8. Responsum S. Pœnitentiari.e, de die 10 Dec. I860.8 Postulatum. — “ . . . 18. Quomodo se gerere debeant Parochi in celebratione matri­ moniorum illorum, qui notoric in ecclesiasticas censuras inciderint? ” 1 Cfr. Eplicin. cui tit. Reçue des sciences ecAes., T. 3. 1861. pag. 367. 2 Ibid. pag. 272. 8 Memoriale theol. morat., auctore Henr. Sarni, Ronue 1869. pag. 501 ad 18. Ixxxii S. ALPilONbl Responsio. — “ Parochus Ordinarium consulat, qui, habita rerum et circumstantiarum ratione, omnibusque perpensis, qua a probatis auctoribus, et praserlim a S. Alphonso (Lib. 6 tract. 1 cup. 2 n. 54) traduntur, ea declaret, quæ magis expedire in Domino judicaverit. . .” 9. Decretum Urbis et Orbis de die 23 Martii 1871, super concessione tituli Doctoris. “ Inter cos qui fecerunt et docuerunt, quosque Dominus Noster Jésus Christus magnos fore vocavit in regno Cudorum, merito recensendus est S. Alphonsus Maria de Ligorio. . . . Quod autem sancta operatione complevit, verbis etiam et scriptis docuit. Siquidem //«,.' errorum tenebras ab Incredulis et Jansenianis late diffusas, doctis Operibus, maximeque Theologia Moratis tractationibus, dispulit atque dimovit, Obscura insuper dilucida vit, dubiaque declarari!, cum inter implexas Theologorum sire laxiores, sire rigidiores sententias, tutam straverit ciam, per quam Christijidelium ani­ marum Moderatores inoffenso pede incedere possent . . .” 10. Litter.e Apostolice in forma Brevis de die 7 Julii 1871, super confirmatione tituli Doctoris. “ Plurimos Libros conscripsit, sacra eruditione et pietate refertos, sive, inter implexas Theologorum tum laxiores, tum rigidiores sententias, ad tutam muniendam viam, per quum Chrislifideliuni animarum Moderatores inoffenso pede incedere possent ; sive ad Clerum informandum instituendum ; . . . Iloe porro prred icar i verissime potest, nul­ lum esse vel nostrorum temporum errorem, (pii, maxima saltem ex parte, non sit ab Alphonso refutatus. Quid quod ea, quæ tum de Immaculata Sanetæ Dei Genitricis Conceptione, tum de. Romani Pontificis ex cathedra docentis Infallibilitate ... a Nobis sancita sunt, in Alpltonsi Operibus reperiuntur et nitidissime exposita, et vali­ dissimis argumentis demonstrata ? “ Qua· eum ita sint............. Auctoritate Nostra Apostolica, tenore pnesentium, titu­ lum Doctoris in honorem S. Alphonsi Maroc de Ligorio . . . confirmamus, seu, qua­ tenus opus sit, deuuo Ei tribuimus, impertimus ; ita quidem, ut in Universali Catholica Ecclesia semper Is Doctor habeatur. . . . Prmterea hujus Doctoris Libros, Commentaria, Opuscula, Opera denique omnia, ut aliorum Ecclesia Doctorum, non modo privatim, sed publice in Gymnasiis, Academus, Scholis, Collegiis, Lectionibus, Disputationibus, Inter­ pretationibus, Concionibus, Sermonibus, omnibusque aliis Ecclesiasticis studiis, chrisiianisque exercitationibus, citari, proferri, atque, cum res postulaverit, adhiberi volumus et decernimus. . . SS. D. LEO PP. XIII. 1. Lit term ad L. J. Dujardin et J. Jacques C. SS. R. operum S. Aljdt. in Gallica lingua interpretes, 28 any. 1879. “ . . . Ne quid dicamus de Morali Theologia ubique terrarum celebratissima tutamque prrebente normam quam conscientia» moderatores sequantur, . . . Imo ipsi quoque gratulamur incepto vestro, eo nomine, quod cum Sanctus Auctor srepe in scriptis suis Angeli Scholarum doctrinam se sequutum fuisse glorietur ; ex hujusmodi recentioris Ecclesia· Doctoris erga illum obsequio nova Sancti Thoma· doctrinae laus accedat et gloria, quæ gravius etiam commendet instaurationem illam christiame philosophiae, quam No- studiosissime per recentes eneyclicas litteras Nostras ad Angeli Doctoris mentem exigendam suasimus.” Acta. T. XII. p. 273. 2. Littera ad Cl. Ern, Müller, Theol. Mor. auctorem, 13 mari ii 1880. “ . . . Libenter . . . agnovimus, Te id præstilisse quod in litteris significas, ut post sancto- Ecclesia· Patres duos prrestantissimos Doctorus S. Thomam Aquinatem et S. Alphonsum de Liguori duces præcipuos sequereris. . . . Nam prreter egregiam rei morali- peritiam et prudentiam uterque hoc sibi vindicat, quod doctrinæ, quas pro­ liant. medium inter extrema tenentes iter absint reque a remissa indulgentia, quæ laxat habenas peccantibus, et ab importuno rigore, qui suave jugum Christi in onus intolerabile convertit.” DOCTRINA MORALIS. Ixxxiii B. DE PRÆSTANTIA ET AUCTORITATE DOCTRIX.E MORALIS S. ALPHONSI. I. Prœstantiam doctrinæ moralis S. Alphonsi hoc sensu intclligimus, quod, si om­ nes * pnecclhntia titulos simul sumpseris, omnium, qui dc re morali hucusque scripse­ runt, sit facile princeps. Nam 1 Inter hos, quos magnos Moralistas dicimus, recentissimus est. Cæterorum igitur Doctorum præclare dicta et excogitata investigare ac ponderare potuit, ac diligentis­ sime, patientissime, animo ab omni prcejudicata opinione libero, ac codes! i, quod precibus ac virtutibus suis impetravit, lumine illustratus investigavit ac ponderavit. 2° Omnium insignium DD., (pii de re morali dissertaverunt, opiniones in medium profert, ita ut cceteros Juctores supplere possit, qui ante illuni scripsere. 3” \ ix aut ne vix quidem alius Doctor reperitur, qui dc re morali tam multa, tam que particnlatim scripserit. 4' Sacri ministerii indefessa, ac per multos annos, in missionibus praesertim, quæ varissimorum ac implicatissimorum casuum pnebent segetem, protracta praxis scriptio­ nem ejus præcessit, (pue praxis in multis Auctoribus desideratur, vix autem in alio quopiam tam abunde reperitur ae in Sancto nostro. 5° Ingenio erat acutissimo, ita ut sexdecim vix annos natus utriusque juris lauream in patria l niversitate assecutus sit. G \ ita * sanctitate cxeelluit maxime, quod quidem in rei moralis scriptore permagni habendum est, cum Sanctis Auctoribus id prie cte teris cordi sit, ut nihil doceant, quod non sit Ecclesia * tum doctrina , * tum sensui quam maxime consentaneum,-—nihil, quod sive nimia laxitate, sive nimio rigore, gloria * Dei et saluti animarum, wl leviter possit obesse.— nihil quod non, fervidis ad Deum praemissis precibus, ac (pro ea qua sunt humilitate ac prudentia), consultis aliis, mature et absque concitato aut inordinato allectu, meditati sint. Hanc vita * sanctitatem dum in Alphonso contemplatur cl. De Wit 1 lectorem suum ita perbelle alloquitur: “Vides. ut totum Opus spiritus sanctitatis intus alat permeetque, et quantam mereantur fiduciam, quæ vir Dei sentiat, doceat, affirmet, ut pote (pii, eum summa laboris industria perpetuum orationis ac virtutum heroicarum exercitium conjungens, coelesti etiam lumine fuerit perfusus.” 7° Universalis Ecclesia * Doctor Pontificis oraculo est declaratus; nemo autem * Ecclesia Doctor declaratur nisi doctrina ejus eminens per judices Apostolicos com­ probata fuerit S Nullius Auctoris doctrina moralis tot tantisqvie ac tam multorum R. R. Pontifi­ cum laudibus fuit commendata. Vide supra p. LXWl sq., ubi R. R. Pontificum in S1 Alphonsi moralia scripta præeonia uno conspectu exhibentur. 9 Nullius doctrina moralis tanta in universo, (pia late patet, orbe Catholico fiducia recepta ac in praxin est deducta, idque quia 1<> Nullius moralis doctrina tanta per ipsam Ecclesiam donata est auctoritate, ut patebit ex dicendis. II. .tuctoritas dorirince moralis S. Hphonsi in Ecclesia. — Nullius Auctoris doctrina moralis tanta in Ecclesia gaudet auctoritate quanta S. \lphonsi ; nullius enim Auctoris doctrina moralis eo modo ab Ecclesia approbata est (pio sua. Duplicem cum Vittozzi12 distinguimus approbationem, quæ ab Ecclesia Scriptis cujusdam Sancti dari possit, alteram negativam, positivam alteram.— Xegalira est 1 De studio et usu Theol. Mor. S, Alph. pair. II. 2 S. \lfonso de Lig. c Ia tcologiu monile, dissert, teologico-niorale, Napoli 1873, p 43 S. ALPHONSI illud Ecclesiæ judicium, quo doctrina alieujus Sancti declaratur immunis ab omni quacumque censura theologica, (\\m\ tamen aliquid de ejusdem merito præstantiave decer­ natur. Si vero Ecclesia * judicium i|i doctrina * etiam meritum et præstantiam feratur, posttira dicitur. — Positiva subdividitur in tacitam, seu usualem, et expressam. Tacita seu usualis “ea dicitur quæ longo usu fit, et nominis quasi gloria constat, (pia (piis orbem implevit Christianum.’1 Expressa, quæ et solemnis audit, illa est, (pia * m actis publicis Ecclesia * conceptis verbis declaratur.— Expressa subdividitur in generalem, specialem et specialissimam. Generalis “in eo consistit, quod scripta alieujus generatim recipiantur, legique in Scholis publicis vel Ecclesiis permittantur, et tanquam utilia, vera et catholica fidelibus commendentur. Et in hujus generis scriptorum numero primuta locum tenent, qui . . . eximio . . . Doctorum titulo . . . ornati sunt " i2* “Hujusmodi autem generalis declaratio triplicem effectum habet; primo enim voluntaria? hærcsis suspicionem ab auctoribus amovet ; secundo eorum, (pii tali approbatione potiti -mit, libros legendi facultatem fidelibus concedit, imo etiam laudat lecturam tanquam utilem ac fructuosam ; tertio auctores commendat eo gradu, ut, si (piis ad sententiam comprobandam ad eos provocaverit, saltem probabilitate quadam tueatur, seclusis’’etiam “aliis rationibus, donec probetur contrarium.” 8— Specialis in eo sita est quod Sancti cujusdam opera in certa materia reliquorum scorsim sumtorum in hoc genere scriptis pneferenda, ejusque hac super re doctrina tanquam catho­ lica et erroris expers, licet non tanquam Fidei regula declaretur. Exemplum istiusniodi specialis approbationis pr.ebent S. Augustini scripta de Gratia ct Libero Arbitrio adversus Pelagianos et Semipelagianos, utpote Orbi Christiano stepius commendata sive a SS. Pontificibus sive a Conciliis, ea vel diserte nominantibus, vel actu et exemplo suo ad dogmata definienda adhibent ibus.4* —Specialissima habetur, si opusculum alicujus Patris aut Doctoris ab Ecclesia ut Fidei regula omnibus tenenda proponitur. Ita approbata fuit epistola S. Cyrilli Alexandrini cum 12 anathema! ismis contra Xestorium, et S E -oui- Magni Epistola synodica ad Flavianum contra hieresim Eutychianum.6 Sunt, qui his aliam pneterea adjungunt approbationem, scii, a Paulo 111. Brevi “ Pastoralis officii cura " dd. 31 julii 154S libro Exercitiorum S. Ignatii datam, qua omnia et singula in libro illo contenta, auctoritate Apostolica approbantur, collau­ dantur ct communiuntur. — Ab aliis negativa vocatur quoque permissiva ; positiva specialis electiva ; specialissima definitiva.— His pnemissis : Quær. I Quanam ex his approbationibus competat Doctrina Morali S. Alphonsi ? Resp, 1° Negativa, ut patet ex Decreto S. R. C. dd. 18 maii 1803 a Pio VII. con­ firmato (p. LXXVII sub 1). Resp. 2 Positiva tacita; nam ob hanc inter alias rationem Pius P. P. IX. permo­ tus fuit causam admittere concessionis tituli Doctoris in honorem S. Alphonsi, quod, ut ait in Decreto dd. 23 mart i i 1871, “sapientiam ejus enarrent gentes et laudem ejus enuntiet Ecclesia.” Resp. 3° Positiva expressa generalis, ut constat ex concessione tituli Doctoris Eccle­ *, sia cujus quidem concessionis causa inter alias a S. Pontifice memoratur, quod “ inter implexas Theologorum sive laxiores sive rigidiores sententias tutam straverit viam, per quam Christifidelium animarum Moderatores inoffenso pede incedere possent ” (p. LXXXII. 9, 10). Quær. 2° Quid er variis illis approbationibus, doctrina morali S. Alphonsi ab Ecclesia datis. A) concludere liceat ; B) non liceat. Resp. ad A). I. Ex negativa concludes: 1 Nulla sententia moralis, quam S. Alphonsus tuetur, tempore, quo scripsit,6 cen­ sura aliqua, nisi forte tunc universaliter ignorata.7 digna fuit. Elenchum praecipuarum censurarum theologicarum, earumque sensum vide, si lubet, apud Scavini.8 i » 6 • t Pcnnaneder, Bibliot. Patriet. T. I. f 217. ' B> f 218 lb f 219. 4 220, 221. lb f 222. Ben XIV. de Sen· Dei Beat, ct Canon. Lib. II. c. 29-31. Vittozzi. p. 50. ’. dissert, cil. 4· “· η· DOCTRIX A .MORALIS. Ix.xxv 2° Sententia' S. Alphonsi non tantum, ut cæterorum Auctorum, quos Ecclesia ab omni censura non declaravit immunes, simpliciter tolerate sunt, sed positive etiam permissa·. Res exemplis illustratur a cl. Grandclaudc,1 et patet ex Decisionibus et Responsis S*° Pam. a1" 1831 et 1855 (vide p. LX.X1X. 3 et LXXX. 4», quibus declaratur I) tutum esseS. Theologia· professorem; 2) non esse conlessarium, qui omnes S. Alphonsi sententias, χο/a ipsius auctoritate ducti -< quuntur; 3) licitum c>se Professori, doctrinam S. Jlphuusi in omnibun nnqui ft publics lra­ dere, quin indigeat dispensatione a p roud ito juramento tuendi Probabilior mmum et Probabdioristarum sententias. Nec q'uemquam moretur verbum “ inquietandum ’ in Resp. 1831 ; ea enim voce stylo Romano non meram tolerantiam, sed posilimm p,rmi^ioue,,, innui, vide apud ipsum S Alph.3 ct ex ipso R sponsi contextu patet. Neque enim severior fuit S. Pœniteutiaria erga confessarium quam erga professorem, (piem tutum dicit. 3° Exceptis excipiendis in Resp. ad B), “ sententia; illa·, (pias S. Alphonsus de Ligorio expresse docuit, tenuit, secutus est, vel simpliciter probabilis dixit, tamquam vere probabiles habenda· sunt,” 8 scilicet ad minimum extrinsece, i. e. Sancti auctoritas tanta est, ut xe sola opinionem aliquam vere probabilem reddat. Sequitur ex Resp. mox citato S. l’œuit. dd 5 julii 1831, ubi ad quæsiturn : “ Jn sit inquietandus (oufexsarius, qui omnes lieali .llp/ionxi a Ligorio sequitur opiniones in praxi Sacri Pmnit>-uti(P tribunalis, hac sola ratione, quod a S. Sede Apostolica nihil in operibus censura dignum repertum fuerit ?" Responsum fuit: “ Nega tire." Si autem non sit ii.quietandiis, at contra tutus eonfessarius, (pii sequitur omnes opiniones S. Alphonsi. licet intrinsecum earum valorem, seu intrinsecam carum probabilitatem non perspiciat, et eas unice, ob collutam illis ex negativa Ecclesia' approbatione auctoritatem, sequatur, liquet ex illa approbatione Sancti opiniones veram, vainque saltem i xtriii.vc A’ Doctor profitetur : siquidem Inv sola· ab Ecclesia approbatu- sunt, mirum·- vero alia· a S. Alphonso quidem recensita·, quas autem ipse non amplectitur. ll>erit. sed insuper se­ dulo inspiciendum esse, quid in potirem i» suis scriptis doceat ; ita ut generntim erra eujuseunque Auctoris sententia illa tantum dicenda sit. quam postremo enuntiavit.— Porro, neminem latet, S. Alphonsum plura, variis temporibus, evulgasse Opera et Com­ pendia moralia. Pneter norem editiones Theologi/? moralis, aliaque plura Opuscula, Dissertationes et .Ipologias, de Systemate aliisve materiis tractantia, précipita Opera moralia S. A. sunt: 1° Prahca dei Confessore per brn exercitare il suo ministerio (17 IS); latine: Praxis Confessorii at! bene excipiendas confessiones (176(>i . - 2 l>tncione e pralica per U Confessori (1756); latine: Ilomo Jposltdicns, cum quatuor Appendicibus ( 1 759) : - 3° // Confessore diretto per le confessioni della gente di com­ pugna (1761) ; - 4° Istruzione al popolo . . . latine: Jnstihdio catccliistica ad popuhtui, in prrpcepla Decalogi d Sacramenta (176S). Ideo inquirere juvat, qutenam sit ultima, ue proin praferenda S. Doctoris sententia, casu, quo ipse in variis suis Operibus diver­ sas sequi videatur sententias. — Qua de re sequentia breviter exponere liceat. IE Vera S. \lphonsi sententia generatim desumenda est ex Open majori, inscripto Theologia moralis, et, quoad materiarum ordinem, juxta Hasemiaumii textum concin­ nato. Cum autem liujusee Operis, superstate S. Auctore, novem editiones prodierint, <·' re patet, pre aliis standum esse mw. anno 17S5 evulgata·; tum quia ultima est, tnm quia a S. Sede revisa ct tamquam nihil censura dignum continens approbata luit. — R itio est, quia constat, S. Doetorem pluribus in quaestionibus Theologiam moralem ad finem usque vita * emendasse : quod de aliis Operibus eodem jure diei nequit — H:vc tamen regula, communiter ab interpretibus S. \lphonsi admissa, nonnullas patitur exceptiones. Etenim 1 In pradata Theologia morali S Doctor non ad omnes et singulas partes textus Ixxxviii S ALPHONSI Busembauniii Ad notationes aut Quæstiones, a se elaboratas, adjecit. Ad co^noscendum itaque, utrum ipse ab istius Auctoris sententiis, explicite a se nec rejectis nec approbatis, recedat, vel saltem in modo easdem enuntiandi discrepet, præter Opus majus, inspiciendi sunt textus aliorum Operum (pnesertim Hum. .//W ). in quibus eamdem materiam tractat. Ista enim Opera minora, utpote e\ toto a S. Alphonso exa­ rata, eo in casu, non modo accuratius, sed etiam positice ipsius sensum exhibent, dum textus Busembaumii, a S. Doctore non emendatus, illum nonnisi negatire refert 2. Constat insuper ex variis inspectis Operibus, S. Alphonsum, decursu temporis, p ures opiniones rciormasse. aut saltem partim immutasse, iisdem majus ininusve pon­ dus tribuendo, vel distinctiones prius non factas adducendo, quin ’tamen omnes et Singulas hujusmodi emendationes, uni alterive Operi insertas, in subsequent ibus Theoiogie moralis editionibus, propriis locis, explicite commemoret. Et idcirco diversæ Istius Operis majoris conferendae sunt editiones, pra-sertim secunda a. 1753 1755 ( uni noun a S.St de appiobata, ut ex illarum collatione quid et quandonain immu­ tatum sit, evidenter appareat,- Hinc alia regula statuenda est, videlicet: Quoties xox.E eddioms Theologia- moratis perfecte concordat cum SECUNDA, quin ulla ocl ur‘ ,< · m m uho J‘i mera rei m pressio secundæ, ac proin, licet postre­ mum evulgata, revera diei nequii ultimus S. Alphonsi sensus. Πο<· saltem valet pro ns quæstiombus, de quibus S. Doctor m præfatis Compendiis expressis verbis testatur, t u mi uniis pa, aut in aliam devenisse sententiiun, aut priorem opinionem partim saltem immutasse. * 1 1 m η» ή' ' H 11 * 11 S A1Pl,(>nsi * <),npcndia moralia apprime ad hoc inservire possunt, meh us cognoscatur, cumam sententia· in prari adherent. Xon raro namque evenit, *';7 postquam m Opere majori de quæstione controversa dixerit: SapienfiCoinm-niii/"‘-i\ ‘I’1"1 ' χι)Ι"11' propriam suam sententiam enuntiaverit, iu præfatis bilit iLi- ad eril · °1>1ιι1υπ1 ‘"’UKHcrsie determinatam notam majoris minorisvc proba"IlllilviS llllOvi 1 DHL· 1 §. II. PERPENDITUR MODUS, QUO S. ALP11ONSUS PASSIM SENTENT1AS SUAS ENUNTIARE SOLET. Altera nunc quatio exanimanda Qurenam nempe sil cera propriaexponit S. ■^ZsZi^ou r'1' ‘ ‘'"’T venit Π;Π,Γί: Auctorum opiniones, aut efpluris ‘ tl mes, quin, quid in peart tenendum sit, erpressis rerbis declaret 2 ι^ηοΐ/ΐπ '11··,SitZlitut',,,În ‘ T10 >pse S. A. Prafationem Tlieol. moral. In en. ’ nnioHs ' PI«r,I»u\" n.‘ean? «ΡΟ«“Π· sententiam, justum pondus .riimbecillitati vi nm l>’ Ve minons probabilitatis cuique senteiitiie, prout meæ •nt a - I rmn ’ "'"'Ί"1" '1 relmquerem lectorem, more aliquorum, qui, senτπ o a i e'! ri’,erenteS· no,‘ Pttr,u» «osos legentibus se præbent. 1 bi da re r pro una parte convincentem, non sum ausus oppositam 7XrX; < æterum. Ixmigne lector, te admonitum volo, ne eristimes me opiniones u .Xnihi? 7 7 Ί ",>U 1,1 ; eni,n fi’Witer exponam eum I) ‘ ή 1 Ι,ί1,,Ό,,1> al,i. Pr,) 8na Pedentia, cujus ponderis sint, adjudicent. Iul . / λο ’ ‘,UO< <‘1"" ahTla,n opddoncm remorem voco, tum· contrariam non iiii hii Z y { ζ1 mm expresse ut improbabilem damnem. Insuper, quando undin tx >vntentns probabdmrem appello, nullo,judicio dato de probabilitate alterius, . Utor hoc verbo non audeo damnare ; non propterea inlelligo eam probabilem dicere, sed judicio prudentiorum remittere ...” ‘ Hæc iisdem tere verbis S. Doctor confirmat tub. II. a. 7G. in fine, dum dicit : “ Et Lue rursus repeto id quod sub initio protestatus sum. nempe, quod eum aliquam opinionem umce probabiliorem appello, non ideo contrariam dicere probabilem intelligo. DOCTRINA MORALIS Ixxxix Sicut pariter, cum dico de aliqua opinione : non audeo damnare, sive improbabilem di­ cere, non ideo admitto ut probabilem ; sed de (jus probabilitate dubito item, cum aliquam sententiam veriorem voco, intelligo oppositam non solida probabilitate mihi pollere, licet omnino non reprobem.” Porro, ex præfatis Monitis S. Alphonsi, sequentes determinari possunt pnecipuæ regula» : , 1. Generatim ea sola opinio S. Doctori probabilis est, (piam ipxemet probabilem vocat.— Quocirca attendendus est (jus loquendi modus. Quando m mp< ait : “ Pro­ babiliter dicunt .tectores," time regulariter (ju-modi sententiam probabilem ceii-«-i. Dum autem scribit : “ Dicunt Doctorex, probabiliter Urere," exinde noti liquet, hane sententiam ab ipsomet ceu probabilem haberi ; sic enim loquendo, generatim mere refert illorum Auctorum judicium. 2. Si de aliqua opinione loquens, dicit: “ non ridetur improbability aut: “non improbabiliter dicitur,'' tunc ipsam regulariter habet ut satis probabilem, saltem casu, (pio eidem nihil certo vel notabiliter probabilius opponat Circa hujusmodi vero sententias, *opera pretium erit alia S. Doctoris loca inspicere. 3. Opinionem, quam neque probabilem, neque improbabilem vocat, gemratiin aliorum judicio relinquit. — Videndum tamen est, quid sive antea, sive postea dicat -, «i enim nihil omnino opponat, et Auctor allegatus sit gravis, regulariter opinio dia ut -af.- pro­ babilis habenda erit ; uti v. gr. (piando in tine quæstionis subjungit ; “ I.ugo addit, advertit ...” 4. Si de aliqua sententia expresse ait : “ non audeo damnare," vel . “ non audeo eam improbabilem dicere," eo ipso declarat, illam i sse, suo judicio, dubie probabilem. aut -e illam prudent iorum judicio remittere.— Attamen videndum cst.au alio in loco vel Opere judicium suum de ipsa proterat, necne. 5. Sententia, (piam solam vocat probabilem. eidem nihil opponendo qui t.iinen ca-us raro contingit), ordinarie funda! pro pruri certitudinem moralem. Vide n. Gs 2°. 69 2°. 6. Cum aliquam opinionem dicit veriorem, vel multo aut absolute probabiliorem, vel probabiliorem simiilque coni mu nem aut commu nissimam j tunc oppositam non judicat ■solide probabilem, saltem respectn alterius, etiamsi ceu improbibilem expresse non re­ jiciat, aut quamvis eam in genere, seu in .se, ante institutam utri usque ponderationem, forsan probabilem censeat. 7. Idem etiam dicendum est. (piando unam ex sententiis probabiliore - aut com­ muniorem nuncupat, nullo a se judicio dato de oppos'd a ; hoc enim scribendi modo S. Alphonsus significare intendit, illam opinionem adeo probabiliorem sibi videri, ut oppositam vere probabilem non agnoscat. s. Sententia, (piam simpliciter communen dicit, nullo de opposita lato judicio, regu­ lariter sua dicenda est. Quocirca notare juverit, verba : “ sententia communis." n\\t t “ communiter dicunt," per se loquendo plus exprimere (piam hæe alia: “sententia communior," vel: ” com­ munius dicunt." Etenim vox communior, cum sit comparativa, solummodo denotat, plures stare Auctores pro ista sententia, (piam pro altera. E contra, vox communis. utpotv positiva, declarat. Auctores generatim pro hac sententia stare.— Cum autem dicitur: “ communissima est sententin," vel: “communissime docent,' eo ipso affir­ matur, consensum Auctorum fere esse unanimem. Tandem monet S Alphonsus. sedulo advertendum esse, quod auctoritas Scriptorum non ex multitudini, sed ex eorum gravitate lestimanda sit. uti patet ex textibus in Dissert, proivm.Vindiciarum Alph.- allegatis, ubi etiam ostenditur, plerasque saltem sententias, quas tenet S Doctor, hodiedum evasisse communes, casque generatim. ex privcelleiiti ipsius auctoritate. merito dicendas esse probabiles, vel etiam probabiliores. 1 Vid. e. gr. Lib 1A 71G, 717, 261. etc. 2 p bill. Ed. 2‘. T. 1. p. CM 11. PROLEGOMENA ΛΤ) THEOLOGIAM MORALEM. I. Quid sii Theologia Moralis? Si nomen spectes, est illa Theologiæ pars, quæ circa mores versatur; si rem, illa scientia· theologiae pars, qme humanas actiones ad morum honestatem dirigit in ordine ad vitam ætcrnam. Dicitur Γ illa scienti/p theologica· pars, quibus verbis yen us proximum definitionis exprimitur. Dicitur : 2° Quoi humanas actiones ad morum honestatem dirigit, qua· verba differen­ tiam ultimam definitionis, ac scientiæ nostrae objectum tum materiale, tum formale ex­ hibent. a) Differentiam ultimam, a caderis scilicet disciplinis theologicis, a Dogmatied praesertim, quæ dc fide disserit et dc rebus divinis universim, ut regulas credendi statuat et firmet, dum Theologia Moralis de virtutibus agit et vitiis, ut statuat et fir­ met regulas agendi, in foro praesertim interno. — b) Objectum, tum materiale, seu acti­ ones humanas in se spectatas; tum formale, seu rationem, sub (pia objectum materiale spectatur, i. e. ipsarum actionum humanarum dirigibilitas ad honestatem. II. Qui sint Theologice Moralis loci, seu fontes, e.r quibus reguUe desumantur, juxta quas actiones humanrn ad honestatem dirigenda· sint? lidem Iere sunt (pii Theologia· , *Dogmatica nimirum Sacra Scriptura; Sancti Ecclesia· Patres; Summorum Pontificum Decreta; Concilia; Traditio constans et lirina; Jus tum canonicum, tum civile; Auc­ toritas Theologorum ; Ratio tum naturalis, tum theologica. De singulis hiee pauca,— (pia· maximam partem ex Dissertatione ad S. Alphonsi Moralem Theologiam prolego­ mena, (piam Fr. Ant. Zacharia conscripsit, dcsiimsi, — teneto: A) Quoad Sacras Scripturas. 1 Ad confirmandam conclusionem quampiam Scripturis iu litterali tantum vel mys­ tico sensu utere, nmmpiam vero in accommodatitio, ct ne in mystico quidem, nisi con­ stet hunc esse vere sensum mvstieum. 2 Historias, in quibus Scriptura Sacra narrat, viros justos quidpiam praestitisse, (piod vel malum revera sit, vel mali speciem habeat, casuum solvendorum regulas ne pu­ tato. Cave igitur ne ex facto Noc maledicentis posteris Chain concludas licere paren­ tibus liliis maledicere. 3° Singularia exempla, quæ in Scripturis leguntur, ad universalem legem confirman­ dam ne assumito. Sic veram hanc propositionem : Quatuor requiruntur conditiones in eo, qui absolvit a censuris; Y} debet esse clericus ; 21 debet habere jurisdictionem conten­ tiosam ; 3) debet certa scientia absolvere ; 4) debet absolvere sponte, et non coacte, ri­ dicule quispiam hoc argumento probaverit : Paulus, qui absolvit Corinthium incestuosum, quatuor prodictas habebat conditiones; esset enim ratiocinatio hujus similis: Paulus, qui incestuosum absolvit, fuit apostolus : apostolus igitur sit oportet, qui absolvit à *. venturi prolegomena xci I ' Praecepta moralia, quæ iu Veteri Testamento sanciuntur, ne sumito in ea restric­ tione, qua videntur in Exodo exprimi, nec juxta falsam Scribarum interpretationem, aut popularem Hebraeorum traditionem; sed juxta eam additionem, quam vel Moses, vel alii Scriptores Canonici apposuere, illamque potissimum explanationem quam tra­ dit Christus iu Evangelio. Sic licet .Imbri putaverint solos actus externos a lefze prohiberi, minime vero cogitationes, desideria, etc., netas tamen est ita sentire, Christo oppositam doctrinam praedicante. 5° Videndum ne Scriptura» verbis, quibus pium aliquod consilium proponitur, prmceptionis vim inesse incauti velimus. B) Quoad Sanctos E-ch-sim Patres, seu *re/e/v· scriptores ecclesiastico» ab .dpostoliro teco ad medium XII sicetdum, (piorum agmen claudit Mellifluus Clanr-ialleusis Abbas Bernardus 1° Si qua in quæstione, quæ ad mores spectet, definienda Patres tauri idem doce­ ant, id vehit i certum habendum est. 23 Unius aut duorum Patrum auctoritas in his, qme ad doctrinam morum pertinent, probabile quidem argumentum subministrare potent, Jinnum vero non potest. 3° Etiam plurium Patrum auctoritas, reliquis, licet paucioribus reclamantibus, ea argumenta Theologo sufficere et praestare non valet, quibus refragari nefas sit. C Qme ex Patrum homiliis, aseeticis libris, ct orationibus, idque genus lucubrati­ onibus habentur, non eam Theologo fidem faciunt, quam ea, quæ in Dogmaticis in­ structionibus, epistolis, etc. leguntur, facere possunt. Nam multa in ejusmodi libris exaggeratius proferuntur: neque id mirum, cum oratoribus omnibus id solemne sit; multa quoque consilium potius spectant, quam praeceptiones. 5C Inconsultum est ea Patrum loca seligere, ubi Patres, aliud omnino tractantes, ali. quid occasione accepta de altera re paucis indicent, iis neglectis, ubi hanc materiam <\ professo examinent. C> In Patrum sensu investigando lue maxime regula * servandæ. a) Qua * in libn vel capitis contextu sunt, consideranda diligenter, b) Similes et dissimiles loci ejus­ dem Patris conferendi, c) Tempus, quo liber ille editus a Patre quopiam fuit, atten­ dendum. Nam facile ex occasione scribendi libri mens auctoris innotescet : intelli^einus etiam, num fortasse eo tempore Pater ille pravconceptà aliquil opinione occupatus fuerit, quam postea ipsum exuisse probabile, aut etiam certum sit. di Alios Patres huic, de cujus mente qiuerimus, synchronos consulemus : quid enim hoc vel illo $a *culo ea vel ista vox significant ; (pio spectare possit hujus vel alterius moris notatio, faci­ lius comperieinus. Exemplum esto illud Cypriani,1 ubi permittit, ut. absente sacer­ dote, infirmi apud diaconum quoque exomologesim facere delicti sui possint. Neque enim hinc fit diaconum fuisse tunc Sacrament ali" Confessionis ministrum; nam non luce solum exomologesis nomine denotatur, sed etiam canonica reconciliatio publiai» . * pumitentia (piam Tertullianus - prosternendi et humilificandi hominis disciplinam appel­ lat. e) Ex dubiis Patrum Operibus ipsorum mentem expiscari imprudentis est, ubi certa atque ab omnibus recepta eorumdem opem suppetant. C) Quoad Summorum Pontificum Decreta. 1 Videndum, an (pia * citantur, genuina sint. Hinc frustra quidquam efficies ex falsis Pont ilicum decretalibus usque ad Siricium, quas critici omnes explodunt. 2° Cave, ne, quod merae disciplina * praeceptum fuit, id ad morales ipia-stiones deci­ dendas trahas. Sic ex responso Nicolai I. ad consulta Bulgarorum. in Quadragesima esse a conjugibus omni voluptati reuunciandum, male nunc (piis inferret, non licere * Quadragesima tempore opus conjugii. 3In iis quæstionibus, in quibus de calore alicujus rei airitur. put i matrimonii clandestini, frustra Pontificum decreta citantur, *(pia solum iVieitum aliquid statuunt. 4 Pontificis decreto aliquid universi in permittenti non derogatur per subsequentia 1 Epist 12. - Lib. de Pœnit. Cap. 9. xcii Λ1) THEOLOGIAM MORALEM decreta, qua· in specialibus quibusdam casibus illud limitant. Innocent in- 111.1 (·. g permittit clericis cohabitare eum illis, in quibus naturale Ju-du * nihil permittit * L. VU C. VII Vide Ben XIV de lb. Cup. XV. a. 8. c. 9. 3. n. 5. Syn Diœe L. VII. Cap. IX. n. 3. PROLEGOMENA Al) THEOLOGIAM MORALEM. xcih 4° Conciliorum decreta, quæ ad disciplinam spectant, cave cum ii*. qme ad mores, confundas. Nam Canones morum varietati obnoxii non *mit : contra Canones disci­ plina’ pro locorum ac temporum diversitate mutari po sunt. * Hinc claudicat argu­ mentatio ex disciplina ecclesiastica regioni * cujuspiam, aut vetustiori * *artdi, si aut ubique illa n-cepta non sit, aut contraria lege abrogata fuerit. Item aliquid m qua­ piam dioecesi illicitum esse potest, quod in aliis liceat. 5° Conciliorum Decreto ex sensu ct more temporum, quibus condita sunt, interpre­ tabimur. G- Formula * * ipsa conciliorum ad stylum et barbariem sæculi, (pio < elebram Mint, * exigenda erunt ; neque enim communio, impositio manuum, aliaquc id genu * sexcenta, idem omnibus smculis significarunt. Quamobrem Glossarium Du Cange usui maximo esse poterit Morali Theologo. 7° Non omnia, (pre in Conciliis repereris ad mores spectantia, prorepto fuisse cre­ dito, sed eorum multa ex pio consilio prodiere, atque adhortationem magis sapiunt, quam præceptionem. Hujus rei exempla plura invenire est in Concilio I’len Bait. IL Sic V. c. art. 119 hujus Concilii dicitur: “ lis’' i. e. sacerdotibus, “etiam vehementer commendamus ” (quod verbum non prrecipient is est, sed exhortant· ) * “ ut vestem tala­ rem constanter, quatenus fieri possit, gerant.” Quoad reliquos Theologiae Moralis locos lectorem remittimus ad ea. qua Dogmatica docet de Traditione, necnon ad ea, quæ ipsi in Tractatibus de Conscientia et de Legibn * de Jure Canonico et Civili deque auctoritate Theologorum et usu rationis trademus. III. Quomodo universa Theologia * Morali dividatur; Ad praxim accommodatior nobis visus est sequens tractandarum rerum ordo. Prima erit nobis disputatio de na­ tura (ictuum humanorum, prout bonitatem vel pravitatem moralem spectat ; hæc enim vehit i fundamentum erit aliarum disputationum.— Inde gradum faciemus ad duplicem artuum humanorum regulam ; alteram quidem internam, quæ est conscientia. externam alteram, qme est /e.r.— Deinde de actibus humanis loquemur, prout i huic duplici re­ *gula consentiunt aut dissentiunt, seu de peccati' et rirlutibux. Et hæc quidem Theo­ *logia nostra’ partem quasi generalem constituent.-—In parte, qme *speciali vocari coepit, ordine sese excipient *varia leges et præcepta, Decalogi nimirum et E<·< 'uc, disceptationem de Septimo Decalogi præeepto. quod amplissimam qua stionem impli­ cat de Justitia et Jure necnon de Contractibus, speciali loco tractaturi. Subsequentur leges, quibus varii hominum * statu ae Sacramentorum administratio ac susceptio regun­ tur. Demum, quum legum observantia pamarum inflictione juvetur. de *perui •■erlesi. asticis, seu de censoris et irregularitatibus sermonem habebimus, totum hoc opus Ap­ pendice de Indulgentiis conclusuri. IV. Quanta .sil Moralis Theologia necessitas ? Confessionum audiendarum munus obeunti aut aliquando obituro tanta est Theologia’ Moralis addiscenda’ necessitas, tpianta salvandi animam. “ Crpcus " enim “ si circo ducatum prastet, ambo in joveam cadunt." 1 Cæcus autem est confessarius, (pii. licet zelo emineat ae ingenio polleat et practieo etiam judicio, principia ignorat ae regulas praeficas, quibus ct ingenium ac judicium dirigendum, et zelus moderandus est. Apposite Seavini · : “ Non omnes, inquit, “ ecclesiasticos oportet esse magnos oratores, praeclaros doctorcs, eruditos his­ toricos ·, omnes tamen de clero Morali Theologia valde instructi esse debent.” Et doctus Mabillon8 “Moralis Theologia’ studium prtp aliis excolendum; . . . huic tpiamdiit vivitur, omnino danda erit operji.” V. Theologia Moralis Historia ex Bom/iullon4 I res in historia Theologia’ Mora­ *li apte distinguuntur cpocliæ : prima ab initio *Ecclesia usque ad tempus, quo intro­ ducta *et Scholastica; altera a * primordii *Schola usque ad Concilium Tridentinum; tertia a Concilio Tridentino ad nostram usque ætatem. Epocha Patrum.— Tu prima epocha veritates morales nondum fuere scicntitiee in corpus aliquod doctrina’ redactu *. sed separarim. absque ullo inter se nexu, explicata? sive in apologiis contra ethnicos (S Justinus, \thenagora . * Tertullianus) ; sive in in1 Mntlli. 15. 14. 3 Do Stiulii- inonnst P 111 c L 5 Toni. L n. 4. p. lf». 4 Er Mullei Th Mor. Intnxl. $ Il sa. xciv PROLEGOMENA \l) THEOLOGIVM MORALEM. structionibus pro Christianis (Clementis Alexandrini Pædagogns, Stromata, etc ; S. Cypriani de lapsis, de oratione dominica, etc. ; S. Gregorii Nysscni de perfecta ( liristiani forma; S Augustini de mendacio, etc.); sive hi homilite ml popnhho fidelem (SS. J. ('hrvsost., Basilius, Gregorius M.) ; sive \\\ admonitionibus specialibus ml eterum iS. .1. Clirvsost.de sacerdotio; S. Ambrosius de otliciis; S. Greg. M. de cura pastorali); sive in epistolis doctrinalibus, sive demum in explanationibus SS. litterarum iS \mbrosii libri 11. de Cain et Abel, libri 11. de Abraham; libri II. tie Jacob et anima beata; liber de Elia et Jejunio; S. Greg. AL Moralia in Job, etc.). Quamvis autem toto hoc tempore potissimum adhibita fuerit methodus positiva, speculativa tamen etiam ex­ culta est, nec neglecta fuit casuistiea, ut patet ex quæstionibus, «pias magno studio perpendunt scriptores ecclesiastici, v. g. an licitum sit in exercitu imperatorum genti­ lium militare, line etiam pertinent canones pomitentiales SS. I’. I*. cl ('onciliorum, quos legere est apud Zacharia in citata dissertatione prolegomena.1 Epocha Scholasticorum. Integrum doctrinae moralis systema epocha: secunda· de­ betur, sub qua veritates non solum theoretica», sed etiam praefica», ordine cohaerente jam fuerunt tradita:. Hac porro ætate, præsupposita quasi parte positiva ex opere Petri Lombardi, in qu » pwcipu'P SS. Scriptura' sanctorumque Patrum sententia» cotlecla reperiebautur, doctores toti erant in Ethica simul eum Dogmatica speculative illustranda ope philosophia» Aristotelicæ ; qua in re labore, diligentia et ingenio præ cæteris eminuerunt Alexander de Hales, B. Albertus Magnus, S. Thomas, S. Bona­ venture et Scotiis. Ad easuisticam autem pertinent Summa de casibus panilentiaUbns S. Raymundi de Pennafort ; Speculum morale \ incentii Bellovacensis ; Summa major seu confessariorum Joannis Friburgensis ; Astensis Summa de casibus conscient i /e ; Summa casuum conscientia· aurea et Monaldhia dicta ; Pupilla oculi Joannis de Burgo; Joannis Charlicrii de Gerson Opusculum tripartitum de preeeeptis Decalogi, de Confes­ sione et de arte moriendi ; Consolatorium timorata- conscienthe ; Prreceptorium et liber de coni ructibus mercatorum Joannis Nider ; S. Joannis Capistrani Speculum conscien­ tia ; Summa theologica et Summa confessioualis S. Antonini; Summa Angelica, etc. Epocha recent iorum.— Epocha tertia comprehendit tres periodos omnino distin­ guendas. Prima, quæ a Concilio Tridentino per spatium unius fere sæculi sese protendit usque ad Janscnismum, vere diei potest Theologiæ Moralis ætas aurea. Tunc enim, discussa penitus quiestionc de probabili sino, systematic!.· explicata fuerunt fundamen­ talia principia Ethic e, qu e. etiam tota accurate tradita est non solum in doctissimis commentariis iu S. Thomam aut Magistrum, sed etiam separatim a Dogmatica tum in summis et compendiis a Navarro, Γoleto, Sa, Busenbaum, tum ampliori forma a Lay­ man, Azor, Castropalao, Filinccio, Sayro, Bonacina, aliisque bene multis. De singu­ lis præterea materiis editi sunt ampli tractatus, in quibus omnes qiuestiones sub quo­ cumque respectu positive, speculative et practice resolvuntur, cujusmodi sunt, aliis omissis, opera L. Molina * de jure et justitia, Thoma» Sanchez de Matrimonio, Snarezii de legibus, de virtute religionis, de Fide, Spe et Caritate; L. Lcssii de jure et justitia; I De Lugo distinguitur: ab horum enim action ibus humante actiones distinguuntur tum quoad substantiam. tum quoad modum, tum quoad substantiam et modum simul. Primi generis actus humani sunt intellec­ tiones et volitiones necessaria?, et hoc modo huma­ nus est actus, quo Beati m wlo amant Deum : | humanus, inquam, juxta modum operandi quem habet homo, non iu hae, sed in altera vita Bouq. Th. Mor. fund. η. 30 (2)j : eodem modo humanus est actus quo homo in terris veritati evidenti (v.g. totum mnjus esse singulis suis * ) partibu assenti tur, aut beatitatem in penrrr, seu “non determinate in hoc vel illo” (S. Th 2. I) 25. q 1. a. 2), appetit. Sreuudi genens OCtjlS humani sunt \ g iu (innes manducandi et bibendi, in quibus a brutis distin­ guimur quoad modum, quo a nobis poni possunt, nimirum eum deliberatione. Tertii generis actus Mini intellectiones et volitiones libenc, m quibus i brutis tum quoad substantiam (intel lige re et *veli ). tum quoad modum *(//A# rr intelligent et velle) dis­ cernimur. Dr solis secundi ac tertii, non vero de primi generis artibus agunt Moralistic - hi enim, cum sine consilio producantur vel penes liberatu hominis potestatem non sint, Ethica? legibus dirigi non possunt (Signor. Ph. Mor. P. I. n. 03). 9 TRACTATUS ones et nol itiones pure internæ, vel impe­ ratus, qui, imperante voluntate, perficitur ab aliâ potentia voluntati subjecta, vaque vel interna, ut actus cogitandi de re quadam particulari, vel externa, ut actus ambulandi, scribendi. It erque igitur a voluntate procedit (secus enim non esset actus hu­ manus), non tamen eodem modo.1 2° Infernus, qui nullo sensibili signo patefit, qualis est actus cogitandi, amandi, vel externus, qui patet exterius, e. g. de­ ambulatio. Omnes actus eliciti sunt in­ terni ; imperati vero possunt esse vel interni vel externi. 3° Bonus, qui recta * rationi est conformis, vel malus, qui non est illi consentaneus. Bonus etiam licitus, malus illicitus audit. 4° /7zZ/7/w«,qui gaudet omnibus requisitis ad effectum proprium (v. c. translationem dominii in actu venditionis) producendum essentialibus, vel invalidus, qui vel nuo (ino­ piam ex essentialibus caret, ut v. g. quod in actu venditionis res non sit vendentis propria, ct est tanquam si ille minime es­ set positus. —♦— ARTICULUS I. DE VOLUNTARIO. § I. De voluntario in genere. 4. Definitio. — \ oluntarium proprie dictum est id, quod procedit a principio intrinseco cum cognitione finis, seu objecti voliti : a principio intrinseco ; quod com­ mune est omni actui aquftciunqucaninuc po­ tentia procedenti v.g. a potentia vegetat i va, nec solius voluntarii proprium : cum cogni­ tione Jiuit: quod soli voluntario convenit. Actus ergo eatenus voluntarius est qua­ tenus fit eum cognitione finis. Hinc si qua actionis circumstantia ab agente pror­ sus ignoretur, actio relate ad circumstantiam illam non erit voluntaria, eo ipso quod sit incognita. Sic, si quis percusserit homi­ nem ignorans eum esse sacerdotem, reus quidem erit injuslitiæ, non vero sacrilegii, (pium sacram illam sacerdotis qualitatem in homine percusso ignoraverit. Ex hae definitione patet voluntarium differre a coacto, a spontaneo, a volito, a libero ct ab actu humano : 1° a coacto seu violento quod a principio tantum extrinseco procedit : 2° a spontaneo, quod, licet CAPUT II. a principio intrinseco procedat, ab eo tamen non procedit cum cognitione finis. Spoil * DE PRINCIPIIS ACTIUM IlCMANORl M. 1 taneus enim actus est illorum, (pii finem 3. —Tria actuum humanorum principia [objectum') tantum apprehendunt, non vero numerantur: 1° cognitio, 2° voluntas, 3° rationem finis et proportionem ejus ad ac­ libertas. H;ec enim sunt eorundem con­ tum. Sic canis videns panem incipit stitutiva atque adeo ad quemlibet actum moveri in ipsum, ct infans matri blandiproprie humanum requisita, ut patet ex enti subridet1: 3° a volito; volitum enim definitione actus humani et ex ipsa rei non dicitur de actu voluntatis, sed dc ob­ natura. Voluntas namque cognitionem jecto, in quod voluntas tendit : et hoc prieviam necessario supponit ; nihil enim contingere potest, licet objectum a volun­ potest esse objecium voluntatis, quin prius tate, tanquam effectus a sua causa, non ope intellectus apprehensum fuerit. Hinc pendeat. Sic pluvia in aridam terram ef­ axioma : Nihil votitum, quin praecognitum. fusa (pioad agricolam dicetur volita, non Utrumque autem supponit libertas ; liber­ autem voluntaria. 4° a libero, quod a tas enim est facultas eligendi, seu ad ac­ voluntate procedit scipsam determinante tum aliquem sese determinandi ; electio ad agendum cum potentia non agendi. autem fieri nequit, nisi voluntate scipsam Omne igitur liberum est voluntarium, in praecognitam hanc vel alteram partem sed non vice versa. Sic Beati in cœlo movente. Deum voluntarie quidem, sed non liber?· Cognitio idem Ide est ac conscientia, de diligunt ; idem die dc homine viatore, qua in tractatu sequenti. Hic igitur tan­ (pii voluntarii· quidem, at necessario fclitum de voluntate ct de libertate, seu de voluntarioet delibero, necnon deutriusque 1 Theologis et Canonist is spontaneum etiam est quidquid fit ° ex voluntatis inclinatione, nullo impedimentis dicemus. ’ S. Th. 3.1). 27. q. 2. a. 3 ad 4. ; u. 4. quiestiunr. 4. sol· 3. cogente pnecepto, vel metu, vi ant dolo ” S. Klph L. II η. λ I. Cfr. n. 1325. q. 7°. 1'rripr 2°. ct n. 1731. XVII. DE ACTI BU citatem prosequitur, Voluntarium tamen I in scholis regulariter sumitur pro libero, cum in actibus, quibus homo viator a. Voluntarium interpretativum quando­ que accipitur sensu voluntarii indirecti, et a S. Alph0 (L. 1. 170) vocatur adverten- ΤΚΑ( ΤΛ'ΓΙ S 4 tia virtnalis scu interpretati va : improprie j filii impuberis, vel etiam minoris. Vide tamen, ut patet ex ipso S. Doctore L. \ . e. g. n. 1525. Dicitur; 3°. 177 j Ratio Ί et Dictum est; L·. λ I. I 14; L. HI. 313. j II. De voluntario in specie. Ab antiquis scholasticis nomine volun­ tarii habitualis aliquando intelligitur illud ■ Cum in cæteris voluntarii speciebus voluntarium quoti nunc dicitur virtuale : i nulla specialis difficultas occurrat, solum dicemus e. g. a S. Th. p. 8. q. 64. a. 8 ad 3. 5° Expressum, quod externe (verbis aut De voluntario indirecto, seu in causa. signis) manifestatur, e. g. si Episcopus | rogatus ut jurisdictionem ad audiendas (i. Voluntarium directum et indirectum confessiones alicui concedat, respondeat : duplici sensu venit apud theologos. I no Concedo, aut capitis nutu annuat, — vel . quidem, prout aliquid procedit a voluntate tacitum, quod non declaratur externe, sed I directe, sicut ab agente (ut navem tor­ satis ex facto aliquo, aut facti alicujus mento bellico mergere), vel indirecte, sicut omissione, adesse colligitur. Sic peccata a non agente, ut submersio navis a guber­ subditorum sunt superiori voluntaria et | natore, in quantum desistit a gubernando.1 iinputabilia, si omittat se iis opponere, Voluntarium directum hoc sensu acceptum cum alioquin id possit ac debeat. Hinc ! alii vocant positivum, indirectum negati­ regula juris 43 iu 6° : “ Qui tacet, consen­ vum, prout agere positivum aliquid detiotire videtur.” Tacitum vocatur etiam tat, non agere negativum. lude tamen ne priesumptum, de pnrsenti scilicet. concludas voluntarium in negatione con­ C>° Explicit uni vel implicitum, prout ali­ sistere: nam, ut ait S. Th.· ‘‘aliquid di­ quid intenditur in terminis seu in conceptu citur voluntarium non solum quia cadit proprio et distincto,— ut si baptizaturus | sub voluntatis actu, sed quia cadit sub vo­ dicat: volo baptizare,— vel in conceptu luntatis potestate. Sic enim et ipsum non confuso sen in aliquo generali volito, ut si I velle dicitur voluntarium, quia in potestate baptizaturus dicat : voto facere quod Chris- | voluntatis est velle et non velle, et simili­ tus instituit vel quod Ecclesia his facit vel I ter facere et non facere.” intendit. Altero autem, coque communiori, sensu 7 Absolutum seu efficax, et relativum seu I voluntarium directum (scu. ut alii, expres­ inefficax, lliec divisio supponit duas voli- j sum'3] dicitur id “ quod est volitum in tiones, (pia * simul stare non possunt. Ex seipso ” (ideo vocatur etiam voluntarium hae duplici volitione contraria illa dicitur in se) “ et immediate, ut cum (piis aliquid absoluta et efficax, qua * explicite vel impli­ furatur, quia habet in se voluntatem cite continet revocationem alterius : illa furandi : ” 4 indirectum, quod “ est voli­ autem quæ sic explicite vel implicite revo­ tum non in se, sed in alio, quod appre­ catur, dicitur relativa seu inefficax.· Vide henditur, saltem confuse,6 uti causa” n. 1*219. Nota, sub 2°; n. 1319. q. 2°, et S. Alph. L. IV. 210. L. VI. 24. i 1 S. Th. 1. 2. q. fi. n. 3. C. et ad 1. 8° Directum et indirectum, de quo se­ 2 De malo, q. 2. n. 1 ad 2. Cfr. 2. I). 35. q. I . a. 3 ad 5. quenti §. 3 L. IL η. IX. 9° Addunt aliqui voluntarium volun­ * lb: tate propria, quod a propria operantis β Aliquid confuse ct aliquid subobscure appre­ voluntate procedit, et voluntarium volun­ hendere mullum a s» invicem distant. Apprehen­ tate aliena, quod ab alterius quidem vo­ sio scu advertentia subobscura opponitur appre­ luntate procedit, nostra * tamen imputatur hensioni scu advertenti® plenrc scu perfect®, ct hice ad voluntarium perfectum requiritur, illa ad ob subordinatiouem vel subjectionem aut imperfectum (n. 5 sub2°). Confus® vero opposita pactum legitimi Superioris vel partium est distincta. Confuse scii. aliquid apprehenditur inter se : sic peccatum Adami fuit nobis seu advertitur, cum omnium elementorum qurc voluntarium . sic, iu foro saltem externo, ejus essentiam constituunt, aut partium qute in eo voluntas patris censetur aliquando voluntas continentur, propria apprehensio non habetur : 1 Botiq. ib. n. 42 ‘ t Ib. n. 43. distincte vero, cum habetur (Cfr. S. Th. 1. q. 85. n. 3.). Subobscura igitur advertentia potius ex parte actus cognoscendi existit ; confusa e.x parte objecti cogniti. DE ACTI BL'S ill MAMS. ·* denti: causa, v. g. si quis transfodiat pec­ tus alterius, erit causa immediata ejus mortis. Posterior. qua· effictum non pro­ ducit, nisi alia causa interposita. Hinc causa moralis est semper rausa mediata. 3® Proxima, vel remota (m re morali). Proxima. habet connexionem m-roviriain vel ordinariam cum effectu : remota vero, licet, effertum producere valeat, vim tamen muynum in illum noti habet, nec in ipsum notabiliter influit ; vel ea est. ex qua effec­ tus non frequenter oritur. Sic vini pota­ tio ebrioso proxima, sobrio remoto erit ebrietatis causa. 4Ü Causa per se, vel per accidens. Prior est, qme ex natum suâ tendit. mu ordina­ tur. ad effertum producendum. >ie potus cxccssivus est causa per se cbrietaiPos­ terior vero, quæ licet non sit is actione abstinendum foret, vel eam ponere causam, licet remotam tantum, damni ita liceret. Quare, si operario justam offe­ gravis (puta occisionis proximi), ut illud ram mercedem, et ille justa majorem exi­ sub gravi ex charitate, etiam eum hoc in­ gat, haud teneor in eam consentire, licet commodo, cavere tenearis. Pneter hunc pnevideam illum ideo blasphematurum casum, non datur obligatio gravis vitandi fore: inde enim societati, seu timoratis effectum, licet graviter malum, si effectus ille hominibus, grave istud existeret damnum, sequatur ex actu tamquam ex causa per se. quod nebulonibus illis pnestandum foret seil remota tantum. Quare, ri prarise hu­ quidquid peterent, ad præeavcndas eorum jus principii, a gravi excusantur motus blaspliemias, quæ cætcroquin non tantum inordinati secuti ex conversatione honesta non pneeaverentur, sed quibus etiam fre- icausa remota), licet inutili: si vero con­ quentior earum inde daretur occasio. versatio sit revera utilis, motus isti per se Contra numquaiu licita erit fornicatio, omni culpa vacant. Adverte tamen cau­ quia licentia ad eam, si ullo in eventu da­ sam de sc remotam alicui, spectata sua retur. in damnum cederet generi humano speciali disposition!·. posse esse proximam. Exempla habentur n. 502. I. sub 2\ (n. 493. I. sub 2° I? b) Si effectus sit leviter malus, num\RT1CI LI S 11 quam ad gravem culpam imputari poterit : at. η.Ί omi­ serint, et diem festum aut jejunii, infra hebdomadam occurrentem, ne suspicati quidem fuerint, a peccato excusantur, (pium ignorantia eorum invincibilis sit; non enim dici potest voluntarie mgligens in adhibendis mediis depellenda· ignoran­ *, tia qui de iis adhibendis nequidein cogi­ tat.— Peccant pariter qui ruri degentes, procul ab ecclesia, ex libris, vel si legere nesciant, ex aliis, v. c. vicinis Catholicis, in festa et jejunia inquirere neglexerint; excusantur vero, (pii legendi imperiti et inter acatbolicos versantes, neminem ha­ bent, (pii eos de iis moneat. I triusque ratio eadem est ac illa, qme mox allata fuit. 4° Si negligentia in deponenda igno­ rantia sit tantum venialitvr culpabilis, factum ex vii siqueiis ad culpam tantum venialem erit imputabile. Ratio, quia ejusmodi actus sunt voluntarii atque adeo culpabiles tantum in causa ; cum ergo causa, ignorantia scilicet, ad gravem cul­ pam non pertingat, effectus levem culpam excedere 11011 potest. 5° Ignorantia vincibilis rei cujus notitia ratione sui præcipitur (v. g. mysteriorum Fidei, n. ‘257 sq.), est peccatum specie dis­ tinctum ab eo, (piod fit ex ejusmodi igno­ rantia : quia sic peccans facit contra duo < Ii versa prrecepta cx diverso motivo lata (n. 213). Sin autem cognitio tantum præcipitur per accidens, ratione operis faciendi, non est speciale peccatum, sed tantum unicum contra illam virtutem, ad 10 TRACTATUS vimlictæ augeat cupidinem, — aut cos re­ prehensurus, quos tenero diligit affectu, semet ad reprehensionem serio adhiben­ dam quodammodo excitat. 14. Principia. — 1. Concupiscentia antecedens, atque adeo non voluntaria, quo major est et vehemeutior, eo magis pec­ catum imminuit, imo a peccato omnino excusare potest. Ratio, quia motus appe­ titus sensibilis turbat, minuit, seu etiam impedit judicium rationis; causa· autem, quæ diminuunt judicium rationis, diminu­ §11. De concupiscentia. unt et voluntarium. Cum igitur actus in 12. D‘finitio.— Concupiscentia com­ tantum sit peccatum, in quantum est vo­ muniter definitur : motus appetitus sensiti­ luntarius, eo ipso concupiscentia, dum vi, seu motus, qui operatur non tantum in voluntarium imminuit, minuit et pecca­ anima, sed etiam in aliqua sensibili corpo­ tum; atque adeo ubi intensior atque ris parte, saltem in corde, illud nempe fortior est concupiscentia, ibi minus est intensius movens ad bonum reale vel ap­ peccatum; imo penitus cessabit ratio pec­ parens, aut ab eo, quod repræsentatur uti cati, si concupiscenti® motus totaliter malum, intensius retrahens. Hoc ut ple­ usum rationis impediat (actus primonius intelligatur, sciendum est, sæpe nos primi).1 ni corpore nostro quasdam commotiones II. Concupiscentia consequens, idcoque pati, qme ad aliquid nos vehementer im­ voluntaria, non diminuit peccatum, sed pellunt et excitant : h;e porro passiones magis auget, seu potius est signum magni­ dicuntur, quæ absit ut in sc. make sint; tudinis ejus, in quantum demonstrat intensi­ sunt enim ab auctore nat une, ct esse pos­ onem voluntatis ad actum peccati? sunt incitamenta virtutum : sic v. g. miles Prob. prior pars, (plia etsi physice, non desiderio ver® glori® incensus fortius di­ tamen moraliter minuit voluntarium, cum micat. Quia tamen in præsenti natur® ipsa imminutio judicii rationis procedat a corrupt® statu passiones hominem ultra voluntate ipsius agentis : (pii enim vult limites, intra quos stat virtus, abripiunt, causam, vult eo ipso etiam effectum. ideo vulgari sensu ipsæ, quemadmodum Haine, ib. p. 15. q 33. et concupiscentia, uti motiones make ha­ Prob. posterior pars, quia, ut habet S. beatur, et ideo concupiscentia, quatenus Th.8: “ Quando ex forti motu voluntatis est opppsita voluntario ct libero, definitur : commovetur appetitus inferior ad passionem, Motus inordix vrus appetitus sensitivi, . . . passio addit ad meritum vel demeri­ quo voluntas fertur ad bonum sensibile. tum, quia est signum passio, quod motus vo­ 13. Divisio. — Duplex distinguitur: luntatis sit fortior : et hoc modo verum est, alia antecedens, alia consequens. Prior est, quod ille, qui cum majori compassione facit quæ ordine causal itat is quamlibet proce­ eleemosynam. magis meretur, et qui cum, dit voluntatis deliberationem seu consen­ majori libidine facit peccatum, magis pec­ sum. eam tamen ad consensum allicit ac cat : quia hoc est signum, quod motus vo­ trahit : sic v. g. viso inimico, statim exci­ luntatis sit fortior.” tatur appetitus vimlictæ. Posterior vero est. quæ ordine causalitatis actum volun­ § Ili. De metu. tatis sequitur, .'r/rc quia vehemens volunta­ tis motus redundat iu inferiorem appeti­ 15. Definitio.—Metus est trepidatio tum. ut contingere solet iis, qui habitum mentis ob aliquod periculum instans vel habent alicujus peccati, v. e. libidinis, sire futurum sibi aut proxime conjunctis. quia hunc ipsum voluntas directe et de 1 S Th. 1. 2 (| 73 art. 0 ; et q. 77. art. 2. G industria excitat, ut v. g. cum quis libros ‘ 7 Motus semiplenam relinquens advertentium, obscœuos legit ad libidinem excitandam, cdicitur priwo-sreunthix. aut apposite de inimico acceptisve in­ - Ib. q 77. art. (>. 3 De in do, q. 3. art. 11. juriis cogitat, ut in se odium accendat aut quam pertinet observatio pnccepti, quod viucibiliter ignoratur. Ex eodem enim præccpto, quo teneor v. g. jejunare, teneor et inquirere. Unde si negligens inquirere non jejunem, satis est, si confitear : violavi jejunium. Haine, ib. p. 14. q. 31. De ignorantia plura alia ride alibi pas­ sim, imprimis iu tractatu de Conscientia, de Legibus, de Peccatis, et de Contractibus m qenere, ubi dc errore. DE Λ( TIBLS Ht.MAMS. Divisio.— Aldus sic communiter divi­ ditur, scilicet : 1° Ratione suî, in gravem vel levem, prout timetur malum grave (dura carceratio, notabile famæ detrimentum, magna bonorum jactura), certum aut probabile, inevitabile, — vel malum sive leve, sive im­ probabile, sive, evitabile. Ita, si metum objective sumas. — Subjective est gravissi­ mus, gravis, levis prout rationem penitus, notabiliter, vel leviter perturbat. Metus autem gravis est absolute vel re­ lative talis. Metus dicitur absolute gravis cum mala in se vere gravia timentur; rela­ tive autem gravis quando, licet levis in se, gravis tamen est respective ad quasdam personas : sic pueri, mulieres, senes timore majori in eodem periculo allici solent, (piam viri ictate maturi. 2° Metus, ratione causæ, est ab intrin­ seco vel ab erlriuseco, prout res ipsa me­ tum facit, ut morbus, naufragium, etc., vel causa extrinseca, nempe homo metumalicui inferens. 3° Metus, ratione modi, quo incutitur, est juste vel injuste incussus, prout i ex causa vel justa v. gr. poenarum promeri­ tarum, vel injusta infertur, et hic metus injustus est quoad substantiam. Quoad modum dicitur injustus, cum infertur ex justa quidem causa, sed non servato juris ordine. Vide n. 1599. II. 4° Ratione finis, metus ab e.rlrinseco potest esse incussus vel ad extorquendum aliquem actum, aut alio Huc. Addendus etiam metus reverentialis. (pii habetur, (piando quis timet ne parentes suos, aut alios Superiores habeat offensos. Ad metum justum aut injustum refertur, prout justa vel injusta est ejus causa. Potest autem esse gravis, si prudens timor sit, ne diu ct graviter offensi habeantur (pii metum incutiunt. 10. Principia. — I. Actus, ex metu, quantumvis gravi, positus, est simpliciter et absolute coi antarius et liber. Ratio est. ipiia per metum neque tollitur cognitio ex parte intellectus, nisi penitus mens pertur­ betur,— neque (‘lectio ex parte voluntatis, quæ semper gaudet facultate se determi­ nandi in oppositum. Hinc semper ut apostatæ illi habiti sunt, (pii metu tor­ mentorum victi Fidem negarunt. 11. Qua· ex metu fiunt, etiamsi simpli­ 11 citer voluntaria, tamen regulariter sunt etiam involuntaria secundum quid; unde et culpie gravitas minuitur. Ratio est, (plia ex hypothesi, cum (piis solo metu ad agendum impellitur, ita agit, ut absente metu ab agendo refugeret; atque adeo opus ex solo metu factum sociatam quam­ dam voluntatis tristitiam ac repugnanti­ am, licet inefficacem, habet. Dicitur regulariter ; (piia dolor peccatorum, qui ex metu divina: ultionis elicitur, omnem veri involuntarii rationem, seu omnem affectum deliberat uni erga peccatum exclu­ dit. Id dc timore seu attritione simplici­ ter servili, non vero de serviliter servili intelligas : hic enim voluntatem peccandi non absolute excludit, sicut ille. Nimirum sicut in mercatore, qui merces suas metu naufragii projicit in mare, remanet affectus simpliciter voluntarius ad merces, ita in peccatore peccata sua ex timore serviliter servili di testante affectus simpliciter vo­ luntarius ad peccata, et neque hæe detesta­ tio. neque illa projectio, est involuntaria nisi secundum quid. 111. Si metus rationis usum auferat, actus, uti patet, voluntarius nullo modo esse potest. Si autem non auferat qui­ dem usum rationis, sed illum notabiliter impediat, actus erit imperfecte voluntarius ob imperfectam rei cognitionem. 17· Nota.— 1° Dicta valent de iis, (pi-.e fiunt er metu, non de iis, quæ fiunt solummodo cum metu : hæe enim nullo modo diei possunt involuntaria, et esse solent hominis viriliter agentis seu nictum superantis, puta militis fortiter dimicantis. Bouq. n. 59. 2° Fit, ut simul cum nictu aliæ causa· ad agendum impellant, et tunc actio grata potius (piam molesta esse potest. Aliquis e. g. die vetito carnes manducat ex nictu quidem irrisionis sociorum, at simul ex affectu ad carnes. Hoc in casu non sem­ per constat (piid actus habeat ex metu ct (piid aliunde, nec proinde quo gradu in­ voluntarius sit secundum quid. Ib. u. Gl. 3° De metu theologi triplici sub re­ spectu agunt: 1. tamquam de impedi­ mento voluntarii; 2. tamipiam de causa excusante a lege : 3. tamipiam de causa invaliditatis actuum. Ilie ile eo sub primo respectu locuti sumus. 12 TRACTATUS § IV. De ci, seu dolentia. 18. Definitio. — Vis seu violentia est coactio, quæ a causa extrinsccâ et libéra alicui infertur, repugnante ejus voluntate. Divisio.— Duplex distinguitur violen­ tia, scilicet absoluta et secundum quid, prout coactio alicui omnimode vel aliqua­ tenus tantum repugnanti infertur. Dupli­ citer autem contingit quempiam aliqua­ tenus tantum repugnare, scii. 1° cum vis non est ejusmodi, quæ contumaci resisten­ tia frangi aut debilitari non possit, aut 2° cum quis vim allatam, quæeumque demum ea sit, non patitur invitus. Adverte, in re moruli, violentiam absolu­ tam eam esse, cui ex parte illius qui eam patitur, opponitur illa resistentia, qua; pro posse ei opponi valeat. Dico: pro posse: quod duo innuit : unum, resistentiam adhibendam esse non internam tantum, sed etiam externam; interna enim sincera et efficax esse nequit, nisi adsit etiam externa, quæ adhiberi possit : alterum, externam illam resistentiam tantam esse debere, quanta pro adjunctis adhiberi et possit et debeat. \ idc exempla n. 20 sub 2° et 3°. 19. Principia.—’[. Actus eliciti vo­ luntatis nullatenus cogi possunt, quia voluntati vis inferri nequit. Proinde S. Anselinus,1 Invitus (inquit) nemo potest telle, quia nemo potest nolens velle. 11. Cæteri actus, ex violentia absoluta positi, nullatenus sunt voluntarii aut libe­ ri. nec proinde peeeaminosi aut demeritorii ; actus autem externi, qui ex vio­ lentia secundum quid tantum ponuntur, plus vel minus sunt liberi pro majori vel minori resistendi difficultate, aut pro majori vel minori affectu, quo quis vim patitur? Porro, non solum exteriora cor­ poris membra, sed etiam interiores facul­ tates, uti sunt phantasia, appetitus sensi­ tivus, etc. vi aliqua extrinsccâ. v. g. angeli tum boni, tum mali, aut alterius cau­ sa· naturalis, voluntate ncquicquam reluc­ tante, ad aliquos actus moveri possunt, puta ad distractiones, ad imaginationes obsccenas, ctc. 1 De libero nrbitrio. c. 5. - 1, 11. n W II Will 20. Resolves.— 1° Mulier, quæ omni­ mode resistit violentia?, quæ ipsi infertur, nullo modo peccat, etiamsi stuprum pa­ tiatur; nemo enim peccat omnino in­ vitus. 2° Peccant graviter fœminæ vim pati­ entes, si pusillanimitate, aut vano timore, v. gr. offendendi aggressorem, etc., non resistant quantum possunt, etiam secluso periculo consensus ; quia etiamsi non con­ sentiant in sensualem delectationem, ta­ men, dum minus, quam par est, resistunt, æquivalenter iu sui violationem consenti­ unt, et crimini alterius cooperantur. — An peccet mulier vi oppressa, si ob metum mortis clamare omittat, controvertitur.— Probabiliter negandum videtur, secluso consensus periculo. Imo valde probabili­ ter, secluso prædieto periculo, non tenetur mulier ad clamandum, stante periculo cujuslibet notabilis damni, sive infamiæ, vel nimiæ verecundi»; nani si alioqui jam resistat, quantum potest, non tenetur cum tanto incommodo vim repellere. Sic expresse S. Alph.1 In prasi tamen sua­ denda est opposita agendi ratio, ob con­ sensus periculum? 3° Aliquando non requiritur resistentia omnino absoluta et continua illatæ coacti­ oni, quando scilicet ex unâ parte inutilis foret, ex altera autem agitur de materia minus periculosa. Sic martyres ducti ad templa paganorum non peccabant, quam­ vis ambularent. At. in omni casu resis­ tendum est quantum ad avertendum pe­ riculum scandali vel Religionis injuriam requiritur. Nota.— Ex dictis patet vim et metum, licet in Jure aliquando promiscue usur­ pentur, plurimum inter se distare. “ Nam 1° vis est impulsio ab extrinseco illata, neque in animum agit ; metus vero est affectio animi exort i ex apprehensione mali sive per vim inferendi, sive alio quo­ vis modo eventuri; 2° cis non agit, nisi quatenus reipsa præsens infertur; metus provenit ex apprehensione mali vel postea eventuri; 3 (pia· fiunt vi cogente, sunt omnino involuntaria; quæ fiunt ex meta, sunt sæpius voluntaria.” Walsh, n. 348. i T. IV. 430. - II. 36S. DE ACTIBUS III MAMS. CAPUT III. DE MORALITATE ACTUUM HUMANORUM. Dicitur 1° De essentia moralitatis; 2° de ejusdem fontibus. ARTICULUS I. DE ESSENTIA MORALITATIS. 21. — Vt supra n. 1. dictum fuit, theolo­ gis actus humanus idem est ac moralis seu imputabitis. Theoretice tamen uterque distinguendus est; duplex enim esse in quolibet actu humano reperitur, physicum nempe ct morale. Actus humanus specta­ tus secundum esse physicum, sive in genere naturæ, est actus, qui a libera hominis vo­ luntate proficiscitur. Actus vero humanus secundum suum esse morale, sive in genere moris, est idem ille actus prout congruit vel repugnat reguhe morum, ideoque ac­ tuum humanorum moralitas in genere est eorum convenientia cum regula morum, vel ab eadem discrepantia. Missis obscuriori­ bus quibusdam scholarum loquendi formu­ lis,1 essentia moralitatis dici potest con­ sistere in habitudine seu relatione actus humani ad regulam morum. 22. — Regula autem morum unica est recta ratio, cui si actus humanus fuerit conformis, dicetur moraliter bonus; sin autem deformis, moraliter malus. Cum nitein recta ratio duplex distinguatur, una mercata, qutc in mente divina existit, ct lex æterna dicitur ; altera creata, quæ est lumen à Deo creaturæ rationali impressum, quo ipsa lex æterna cognoscatur; ideo I. Essentia moralitatis primario con­ sistit in habitudine seu relatione actus humani ad legem æternam, quæ est ratio divina, seu voluntas Dei ordinem natura­ lem conservari jubens ct perturbari vetans. Ratio est, quia sola lex æterna potest esse primaria morum regula. Et sane hujus­ cemodi regula debet esse infallibilis, indefcctibilis ct valens obligare in conscientia: atqui talis est sola lex æterna, e qua sola cætcræ leges vim obligandi accipiunt : ergo. Sic ex S. Th.2 II. Essentia moralitatis secundario con­ sistit in habitudine actus humani ad rectam 1 L. II η. XXXIV. - 1 2. q. 71. n. 6. rationem. Ratio, quia sola recta ratio potest homini manifestare legem æternam, seu primariam morum regulam. Ergo reetæ rationis est actus voluntatis ad Deum tanquam ad finem ultimum dirigere. Ergo recta ratio est regula subjectiva primariam manifestans. Ergo essentia moralitatis consistit secundario in conformitate vel deformitate actus humani cum rectâ ra­ tione.1 23. Resolves. — 1° Ens igitur morale illud omne et solum est, quod subest regulie morum, seu legi Dei præcipienti, aut vetanti, aut permittenti. Per illud enim solum ordinamur ad finem nostrum ulti­ mum, vel ab eo d cordi namur. Ergo ut actus nostri sint boni, debent esse aliquo modo conformes voluntati divinæ, cum haec sit summa ct primaria morum regula. 2° Libertas præcxigitur ad fundamen­ tum moralitatis; secus enim actus non esset humanus, atque adeo omnia peccata et merita de medio tollerentur. 3° Falsum est, essentiam moralitatis reponendam esse iu sola libertate. Etenim moralitas actus humani complectitur ipsius imputabilitatem ad laudem vel vituperium. ad premium vel pœuam ; atqui actus non est tantum dignus laude aut vituperio, quia liber est, sed etiam, et maxime, quia conformis vel deformis est regulae morum, seu divinæ voluntati. 4° Falsum est a fortiori moralitatem consistere in solo voluntario. Voluntari­ um enim necessarium esse potest, ut v. g. in appetitu naturali felicitatis in genere (n. 4 sub 4°). 5° Duplex est bonitas vel malitia mo­ ralis, objectiva nimirum seu materialis, et subjectiva seu formalis. Illa est ipsa acti­ onis conlbrmitas vel discrepantia cum regulis morum in se et in ipso objecto considerata, independenter ab agentis vo­ luntate ; hæc vero eadem est conformitas vel discrepantia, quatenus libere volita ab agente. 24. Qu esita.— Quær. 1° zU/ dentur actus proprii indifferentes seu moralitate carentes, sire in specie sive in individuo ? Resp. 1° Certum est dari actus indif­ ferentes in specie seu actus, qui in sua specie expertes sunt moralitatis. Sunt enim actus, qui iu se spectati, abstrahendo » S. Th. 1. 2. q. 19. a. 4. 14 TRACTATUS a fine et circumstantiis, nullam habent I martyribus, doctoribus, virginibus tribui, cum lege aut recta ratione convenientiam tur, et non conceditur iis, qui interne aut repugnantiam, ideoque nec boni, nec parati sunt eadem pati ct facere quæ illi mali reputandi sunt. Sic ambulare, scri­ fecerunt ct passi sunt; aureola enim est bere, et innumera similia, sunt actus per præmium seu gaudium quoddam acciden­ tale respondens speciali diflicultati con­ se indifferentes. Resp. 2° Controvcrtitur autem quoad juncta' cum actu exteriori. Nee praeterea actus in individuo, seu in agente spectatos. obstat, quod realis susceptio Sacramenti Negat cum S. Th. sententia communior et majores effectus conferat, quam sola voluntas probabilior, quam his verbis probat S. illud suscipiendi; in quæstionc enim agitur Alph. : “ Non potest contingere, quod non de æquali effect mictus interni et externi, aliquis actus singularis ex deliberatu vo­ sed de æquali eorundem morahtate et imluntate procedens, fiat sine circumstantiis : putabilitate. Adde effectum realem sus­ aut igitur illæ circumstantiæ sunt rationi ceptionis Sacramenti provenire ex privilegio consentante ; ita nimirum, ut actus fiat, Christi, qui voluit, ut ea valeat ex opere quando, ubi, quomodo, et propter quod de­ operato ; non vero ratione majoris boni­ ceat fieri, et sic est bonus ; aut non sunt tatis in suscipiente. Demum de effectu consentante rectæ rationi, saltem omnes, quoque, non de moralitate, agitur, dum sed aliqua deficit, et sic est malus nullus dicimus actu interno non acquiri indulgen­ igitur actus in individuo, et secundum tiam. quam Ecclcsiaactui externo concesJt; omnes circumstantias consideratus, potest censuram aut irregularitatem non incurri per solam voluntatem ponendi opus, cui esse indifferens.” 1 25.—Quær. 2° An actus externus (de ex jure sunt annexai ; restitutionis onus facto proximo succurrere vel nocere) addat non existera ex injustitia dumtaxat affec­ moralitatem actui interno (velle proximo tiva. Notandum quoque, si de bonitate succurrere vel nocere) ? Resp. 1° Per se actus externus nullam agitur, supponi actum internum profi­ moralitatem addit actui interno, atque cisci a voluntate ita disposita, ut, data adeo neque auget, neque minuit meritum opportunitate, operaretur, ac praeterea ex­ aut demeritum substantiale actus interni. cludi casum actus interni, qui sui natura Ita cum S. Th.2 S. Alph.3 contra quosdam. esset necessario inefficax in ordine ad — liat io est, quia, cum actus internus vo­ exeeutionem actionis, quam etiam sincere luntatis sit causa actus externi, et effectus vellet. Sic actus elicitus, quo vellem tantum (actus externus) totus sit in causa (in actu Deo placere ct obsequi quantum Christus, interno), illius bonitas vel malitia tota re­ i non posset pertingere ad eam bonitatem, poni debet in bonitate vel malitia hujus? (piam habuerunt actiones Christi: quan­ Constat etiam ex Scriptura Sacrû, quæ tumvis enim id vellem, inefficaciter id sæpe voluntatem pro ipso facto reputat. I vellem, cum non sim capax actionis theSic quoad bonitatem et meritum patet ex andricæ.1 (ren. 22. v. 16, 17, ubi Deus dixit Abr.diæ, Resp. 2° Per accidens plerumque actus qui lilium immolare tantum voluit: “Quia externus auget moralitatem, quia saepis­ fecisti hanc rem, nec pepercisti lilio tuo sime est occasio, cur augeatur bonitas vel .... benedicam tibi.” Et. quoad mali­ malitia actus interni, v. g. ut protrahatur, tiam, ex Matth. 5, 28, ubi Christus : “ Qui aut multiplicetur, etc. Actus enim inter­ viderit mulierem ad concupiscendam eam, nus adaugetur propter arduitatem boni jam nurchatus est eam in corde suo.” — operis externi vel ob delectationem mali, Nec obstat obligatio declarandi actum ex­ aut propter longiorem temporis moram in ternum iu Confessione ·, declarari enim opere externo perficiendo necessariam. debet, quia ex interno actu voluntatis et Aliunde sæpe adest in opere externo scan­ externo operis unus idemque exurgit actus dalum aut damnum proximi, aut è contramoralis.6 Nec etiam obstat aureola, quæj 1 L. II. n. XL1V. 2 1.2. q. 20. a. 4. ’ L. II. n. XL 4 S. Th. ib. ad 2. 6 Morali . * inquam ; nam licet hi actus, utpotc dnnnnn diversarum potentiarum, physice duo sint, unum tamen moraliter actum constituunt, quia diuc illic potenti® ita ad invicem, ordinantur, ut una agat sub imperio alterius. S. Th. L 2. q. 17 a. I ad 1 ct 2 ; q. 20 a. 3. 1 Bouq. n. 425. DE ACI I BLS HI MANIS. rio ejus ædificatio, ex quibus augetur etiam I ex potu, turpiter tamen agit et peccat. actus interni moralitas. Ita commit niter Haine, ib. p. 17. q. 42. Theologi. § I. Be objecto. ARTICULUS Π. DE FONTIBUS MORALITATIS. 26. — Objectum est omne illud (res aut persona), circa quod actio aliqua mo­ ral iter 1 versatur. Unde in furto objec­ tum est res aliena quà injuste subrepta ; in actu justitiae res aliena, quà reddita : in peccati detestatione mala actio, quà perpetrata. — Jam vero hoc objectum po­ test esse aliquid sive bonum, ut venerari parentes, — sive malum, ut aliena sttrripere,—sive indifferens, uti ambulare, loqui, dormire Rursus aliquid potest esse vel malum ex natura suâ. uti ebrieta», — vel malum tantum, quia est prohibitum, ut manducare carnes Feria sexta sine licen­ tia. Ex natura autem sua seu intrinsece mala sunt triplicis classis, scilicet : 1° Quædam talia sunt absolute seu independenter ab omni circumstantia ; quia ex se involvunt repugnantiam cum recto or­ dine absolute necessario, ut est odium Dei, blaspheinia, etc. 2° Alia sunt intrinsece mala, non precise in se, sed ratione adjuncti aut conditionis alicujus, quæ pendi t ?t dominai icd potestate Dei aut hominis : talia sunt ablatio rei alienæ, lœsio corporis vel faune, et similia quæ aliquando licita evadunt. 3‘ Alia tandem mala sunt tantum rati­ one periculi, quod ordinarie adjunctum haoent. ut aspectus objecti turpis, lectio pravi libri, etc.............. Hæc, data justà causa, et semoto proximo peccandi peri­ culo, licita fieri possunt.2 Actum humanum ab objecto suam dis­ tinctam moralitatem desumere, ex hoc patet quod ab illo habeat ut sit talis actio moralis et non alia, i. e. bona aut mala; justitia aut religio; luxuria aut blasphe­ mia. Et quidem ex objecto actus desumit moralitatem suam primam ct essentialem. Primam, quia ante aliam quamcuinquc (ex circumstantiis vel fine exurgentem) actui convenit : essentialem, quia ab actu abesse nequit, (piumvis alia' (ex circumstantiis Fontes sen principia moralitatis suntea, ex quibus fit, ut actus humanus sit bonus vel malus, melior vel pejor. Tres moralitatis fontes numerantur, sci­ licet I3 objectum ; 2° circumstantiae ejus­ dem ; 3° finis agentis. Tria hæc omnino ad actum bonum requiruntur; si vel unum malum sit, actus malus evadet. Hinc per­ vulgatum axioma : Bonum ex integra cau­ sa, malum ex quocumque defectu. Dico : requiruntur. I t tamen bonitas imputetur, requiritur præterea, ut sit directe volita ; nam “ ad hoc quod sit vo­ luntas bona, requiritur quod sit bona sub ratione boni, hoc est. quod velit bonum et propter bonum."1 Quare nemini ad lau­ dem imputatur quod v. g. visitaverit infir­ mum confabulationis tantum causa. Non requiritur tamen, ut intendatur explicite ct reflexe, seu in actu signato, v. g. ut dicas aut cogites : volo jejunare quia honestum est ; sed sufficit appeti implicite ct a-quivalenter, seu in actu exercito, i. e. actum apprehendi ut decentem, laudabilem, præmio dignum, commendatum a viris piis, vel specialiter ut opus v. g misericordiae, etc., et sic bona intentione fieri. Cfr. n. 31. Corol. 2.— E contra, ut actus malitia imputetur, sufficit eam esse indirecte volitam. I nde necesse non est, ut agens tendat in actum ut malum ; quia sie vix aliquis peccaret ; sed sufficit quod intendat actum, cui malitia scitur annexa, licet hæc secundum sc ipsi non placeat, seu quod non evitet actum aut effectum actus, (piem hic et nunc vitare potest et tenetur · quia hoc ipso virtual i ter contemnit legem et indirecte vult malitiam. Ratio disparitatis est: quod bonum appeti debet ; malum vero non solum appeti non potest, sed vi­ tari debet ; non vitatur autem ab illo, qui libere ponit actionem, cui malum est an­ 1 I. c. modo rationi consono vel dissono (L. II. nexum. Hinc i\· Inudetur sive blasphe­ 8 s. Th. Quodl. 9 a. 15 c 15 α TRACTATIS vel fine) abessent. Sic furtum rei sacræ tant, scu novam superaddunt : sic maliti» ad se inebriandum, primario concipitur furti novam speciem, sacrilegii scilicet, malum ratione objecti, quatenus est injusta superaddit circumstantia quod res ablata rei alienæ subreptio, quæ injustitia a furto sit sacra. Ex prioribus aliæ malitiam aggravant, abesse nequit, etiam absentibus fuie, qui est ebrietas, ct circumstantia rei sacræ. aliæ vero minuunt, idqtie graviter vel le­ viter. Sic major vel minor pecuniæ quan­ Haine, ib. p. 19. q. 44. titas furto sublata, vel in eleemosynam tributa, majorem vel minorem reddit aut § II. De circumstantiis. furti malitiam, aut eleemosynæ bonitatem, 27.—Circumstantiæ, sic dictæ, quasi idque vel graviter vel leviter minorem, actum circumstantes, definiri possunt : prout pecuniæ quantitas notabiliter aut “ Determinationes accidentales, seu acci­ non notabiliter major est vel minor. Si vero circumstantiie transferunt pec­ dentia quadam actus, sine quibus hic posset quidem quoad substantiam existere, catum dc veniali in mortale, aut vice ver­ sed qtne tamen ipsi addunt moralitatem sa, tunc dicuntur mutare speciem non aliquo modo aliam ab ea, quam ille actus object ivam, quam tantummodo augent vel jam participat de objecto et fine.” Re­ minuunt, sed theologicam seu demeritoriam. quiritur ergo, ut circumstantia aliquam Sic furtum unius centesimae non differt moralitatem actui conferat, ut e. g. mali­ quoad virtutem, cui opponitur, a furto tiam sacrilegii actui luxuriæ confert cir­ nummi aurei; differt· tamen quoad cul­ cumstantia loci sacri, in quo patratur; at pam, nempe theologice, quia furtum unius nihil moralitatis confert furto quod dextra centesimæ, utpote leve peccatum, non meretur gratiæ et gloriie privationem, uti vel hevà manu illud fuerit commissum. Circumstantiie, ut ct finis, tales,actui furtum summæ gravis, utpote mortale. Numerus circumstantiarum. — Septem tribuunt moralitatem secundariam et acci, dentalem. Cfr. dicta in fine n. 26. Dixi: circumstantiie actuum humanorum com­ qua tales ; quia tribuunt quandoque actui muniter recensentur, ct vulgari illo versi­ moralitatem primam et essentialem, ut si culo comprehenduntur : vel opus objective indifferens ex fine quo ponitur, fit malum (canere ob vanam glo­ “ Qaid, Ubi, Quibus auxiliis, Cur, riam) vel bonum (canere ut lucrum inde Quomodo, Quando.” proveniens in pias causas cedat), vel cir­ Hujus præcisc numeri rationem vide, si cumstantia mala est tota ratio quare opus bonum eligatur (in ecclesia divinas laudes lubet, apud S. Th.1 Eas sequenti practico canere mere ideo ut lauderis ab homini­ modo dilucide exponunt Bouquillon 2 ct bus). Sed tunc circumstantiie, utpote per Haine.3 Quis, seu operans, non ratione suî ; sic se intentæ, inducunt rationem objecti in enim pertinet ad substantiam actus humani; genere moris. Haine, ib. p. 19. q. 16. Dico : Actus humanus veram moralita­ sed ratione suæ qualitatis scu conditionis tem desumit ex circumstantiis. Ratio est, accidentalis, quæ actui in æstimatione mo­ quia circumstantiie actum determinant ut rali aut diversum (speciem mutans), aut moralem, nimirum ut habentem relationem majorem vel minorem valorem (in eadem convenientiæ aut disconvenienti® cum ra­ specie aggravans vel minuens) moraliter tione et recto ordine; imo, ut dixi, con­ tribuit, consideratus. Speciem mutat v. g. venientiam aut disconvenientiam interdum in peccato luxuriæ, si a religioso commit­ sola? circumstantiie in actum inducunt, ut tatur: aggravat in furto, si a sacerdote contingit in actibus, de quibus supra lo­ patretur, quatenus, cæteris paribus, pecca­ cuti sumus. Hinc circumstantiie alia in tum quodeumque gravius est in sacerdote eadem specie morali objectum relinquunt, quam in laico. Dico : caleris paribus, ut quantitas pecuniæ furto sublatæ vel in i. e. supposito quod in utroque actus eleemosynam tributæ ; species enim mali­ eodem gradu sit voluntarius, et sic in viro tia· in furto, aut bonitatis in eleemosyna, 1 1. 2. q. 7. a. 3. non mutatur quantitate pecuniae sublatæ - Op. cit. n. 408 sq. 3 Op. cit. p. 21. q. 49. vel tributæ ; — alia speciem ipsam mu­ 15 b I>E ACT IBIS HI MANIS. sancto idem peccatum veniale, ex fragili­ tate aut subreptione commissum, levius esse solet quam in non sancto, eo quod sancti communiter minus negligunt hujus­ modi peccata cavere? Similiter auget et bonitatem, si v. g. vir insignis se humiliet, aut pauper eleemosynam largiatur. Quid, i. e. non ipsum objectum in quod primo et per se fertur voluntas ; nam cir­ cumstantia objecto advenit ; sed quantitas aut qualitas accidentalis objecto conjuncta. In furto e. g. est aggravans quatenus signi­ ficat quantitatem, et sic magis malum est furtum nummorum 1000 quam 100: spe­ ciem vero mutare potest quatenus significat qualitatem, ut si res furata sit sacra. Ubi, scu circumstantia loci, nimirum sacri, profani; publici, privati. Si quid moraliter operatur, ordinarie mutat spe­ ciem. Sic sanctitas loci speciem sacrile­ gii addit homicidio in ecclesia patrato : publicitas speciem scandali peccato quod in loco publico committitur. Si vero turpibus cogitationibus inhæreas in ecclesia, est aggravans tantum. Quod si actus, de se licitus, sit prohibitus in reve­ rentiam loci, v. g. extractio furis ex loco immuni, qualitas loci transit in substanliant et dat primam speciem. Quibus auxiliis, seu quo medio quod actui non necessario conjungitur: nam, ut iterum moneo, circumstantiie sunt acci­ dentia actus humani. Mutat speciem, si e. g. ope diemonisseu magi malum proxi­ mo intuleris, aut vestes sacras indueris ad alterum decipiendum : aggravat, si (piis e. g. scalam unius furetur, ut alterius pe­ cuniam auferre possit. Cur, seu linis operantis, de quo mox. Quomodo, seu (pio accidentali modo actus virtutis vel peccati ponatur; intenso vel remisso ; ex malitia vel ex ignorantia vincibili ; illata vi vel ea non illata, etc. Mutat speciem v. g. in stupro ct in rapina; aggravat v. g., si ex malitia ; — minuit, si ex ignorantia vincibili, cx gravi metu, forti tentationc, etc., pecces ; mutat speciem theologicam, si cum semiplena adverten­ tia. Quando, seu accidentalis quantitas (diu vel brevi) vel qualitas temporis, sacri scii, vel non sacri. Qualitas temporis ordinarie non notabiliter aggravat malitiam actus ; 1 I 2. <| 73. a. 10 at, juxta Lugonem? peccato, quod die festo patratur, addere potest malitiam specie diversam i sacrilegii), eamque gra­ vem, si cx temporis sacri circumstantia notabilis irreverentia irrogaretur cultui divino ; ut si quis exhiberet ludos publi­ cos, etc., in Parasceve Domini :3 Adde­ rem : in locis, ubi dies ille publice aut saltem communiter ab aliis diebus distin­ guitur.— Si actus de se non malus isto tempore sit prohibitus, v. g. comestio carnis, tempus transit in objectum. § III. De fine. 28. — Finis est id, cujus gratia aliquid vel per se est, nimirum independenter a voluntate operantis (finis operis; proprius; intrinsecus), vel ab agente ad libitum fit (finis operantis; extrinsecus). Sic leva­ men pauperis est finis operis in eleemo­ syna ; in largiente autem eam vel illud ipsum levamen vel vana gloria poterit i esse finis operantis. De hoc solo, utpote qui solus proprie finis (molinum) vocatur, dicendum nobis est. Hic autem est 1° vel primarius, qui in­ 1 fluit in actum uti causa efficiens, ita ut , sine illo actus non fieret, vel secundarius, qui allicit tantum ad agendum, quin tamen sit actionis causa efficiens. Sic sacerdos celebrando Missam primario intendit Dei cultum, secundarii' stipendium. Aliis primarius est is, ob quem praecipue ponitur actus ; secundarius is, qui agen­ tem minus movet (piam primarius, ita tamen ut nihil obstet, quominus, illo (se­ cundario) deficiente, non ageret. Primarius in priori sensu ((pii noster est) æquivalentcr est unicus seu totalis, et sic iutelligitur a S. Alph. (II. A. XVI. 136), dum expo­ nit. quinam alio in fraudem reservationis abire censendi sint. Secundarius, in pos­ teriori significatione, ab eodem S. Doctore adhibetur L. IV. n. 206, § Xota igitur, et vocatur ab eo secundario moticus, sine quo actus (de voto agit) non fieret. Exemplum dant \ indicia» (Ed. 2* T. I. p. 307 (1 > Ed. 1* p. 919. 1) in eo qui Religionem ingredi statuit, ut ictcrnam suam salutem operetur: sed cum inordinate feratur in esum piscium, nullam ingredi vult nisi Carthusianorum. 1 De Pœn. I). 16. n. 518. - L 1\. 16. TRACTATI S 15 c 2° Lilermedius vel ultimus, prout ad Innocent. XI. (p. XV.) damnata. — Atta­ alium finem refertur, vel voluntas in eo men hæc deordiuatio per se non est gravis, quiescit. Iterum finis ultimus, est vel a) et proinde peccatum veniale non excedit; positive aut negative ultimus, prout inten­ quia ordinarie tinis ultimus non excludi­ ditur, vel non intenditur cum exclusione tur, ne implicite quidem, nisi agatur de alterius tinis ; vel b) explicite tint impli­ iis, “ quorum,” ut ait Apostolus, “ Deus cite intentus, prout agens expresse ani oir- vent ei’ est.” 1 29. Desolves.— 1° Omnis electio mali tuahter tantum hujusmodi line impellitur. Sic negotiationes quibus avarus augere medii est mala, sed non e converso omnis studet opes, in quibus collocat suam bc- electio boni medii est bona. Sic nemo atitudinem seu ultimum finem, dici pos­ laudatur ex eo, quod abstineat a potu ex sunt totidem fines intermedii. Quod si in avaritia : reus autem habendus est, qui opibus voluntas ita quiescat, ut Deum furatur pecuniam ad eleemosynam facien­ excludat, lue finem positive, alias negative dam. ultimum constituent. Rursum, si Deum 2° Qui eligit medium honestum ad expresse excludat, erunt ilke finis ultimus finem honestum, ponit actum duplicis explicite intentus; si non expresse, sed honestatis, si utraque. honestas sit intenta. ita agat, ut dici debeat eum facto suo ex­ Item duplicis malitiæ reus est, qui eligit cludere, — ut si ad augendas opes furta medium malum ad finem malum, puta si mortalia committat, — erunt illæ finis ulti­ quis pecuniam furetur, ut se inebriet. mus implicite intentus; Deo enim per 3° Qui adhibet medium malum ad mortale renuntiat.—Medium est id quod finem bonum, contrahit tantum malitiam intenditur quatenus utile ad finem, quin medii, v. g. si quis mentiatur ad proxi­ voluntas in eo complaceat, ut v. g. inedia, mum è periculo liberandum. Item vice quam invitus tolerat avarus ut opes suas versa qui adhibet medium honestum ad augeat . Unde finis intermedius de natura finem malum, contrahit tantum malitiam medii participat quatenus refertur ad finem finis. ulteriorem ; de natura vero finis, quate­ 4° Qui adhibet medium indifferens ad nus voluntas in eo complacet. finem bonum vel malum, contrahit tantum Dico ; 1 ° Actus humanus veram morali- bonitatem vel malitiam finis. Sic v. g. si tatem a line, utpote rationi consentaneo iter arripias, ut peregrino viam indices, · vel dissentaneo, desumit. Sic rectic ratio­ habes tantum meritum finis ; item si ca­ ni conforme est non solum dare eleemo­ nas, ut alteri molestiam facias, contrahis synam, sed etiam eam dare in peccatorum tantum finis reatum. remissionem ; sicut pariter rectie rationi 3D. Qv .esita.—Quær. 1° An finis qui­ repugnat non solum furari, sed etiam libet malus totam actiis bonitatem corrum­ furari ad se inebriandum. pat ? Dico: 2° Peccat (pii agit propter solam Desp. 1° Finis graviter malus semper delectationem. Ratio est, quia ille agit actum omnino inficit, quantumvis bonum inordinate, pervertens ordinem rerum, ab sit objectum in se. Actus enim, quo quis, auctore natura· institutum. Etenim juxta peccando mortaliter, à Deo totaliter rece­ ordinem, ab auctore naturœ institutum, dit, Deo nulla ex parte probari potest. delectatio est propter operationem, et non Sic si quis puella; egenti eleemosynam vice versi : scilicet delectatio, v. g. jn dat, ut eam ad peccatum alliniat, licet comedendo vel bibendo, est sicut sal et etiam ut paupertatem ejus sublevet, actus condimentum quoddam, quod inservit ad omnino inficitur a fine malo. Desp. 2° Finis leviter malus etiam to­ alliciendum ad actiones vitæ necessarias, vel utiles. Igitur delectatio est tantum tum actum corrumpit, si sit finis totalis, Totalis medium ad actiones illas facilius, melius, vel saltem primarius agentis. constantius efficiendas, non autem finis ul­ enim (i. c. unice intentus), eum totum ob­ timus actionis. Sic enim S. Thomas: jectum complectatur, totum inficit, quia Divinus intellectus, qui est institutor agens vult bonum sub ratione mali, et ideo, naturtP, delectationes apposuit propter ope­ prout est volitum ab ipso, est malum.2 — rationem} Confirm, ex propos. S. ab 1 Philip. 3. 19. • S. Thom. 1. 2. q. 4. art. 2. 2 S. Thom. 1. 2 q. 19. art. 7 DE ACTIBUS Hl MANIS. Constat etiam ex verbis Christi :1 “ Si. . .. oculus tuus fuerit nequam, totum corpus luunt tenebrosum erit." Si vero duplex habeatur tinis, et malus sit primarius, eo­ dem modo est resolvendum, quia in tali casu non physice quidem, sed moraliter unus voluntatis est actus, eum fini prima­ rio (in sensu n. 28 priori loco declarato) secundarius subordinetur : ut si quis elee­ mosynam dat ex misericordia et ex vana gloria, non daturus si non exspectaret ho­ minum laudes. llesp. 3° Si autem finis, leviter malus, sit mere secundarius, probabilius non cor­ rumpit totum actum, qui est partim bonus, partim malus. Ratio est, quia in hoc casu duo adsunt, etiam moraliter, volun­ tatis actus, quorum alter alteri non subordinatur, et quorum unus bonus, alter malus est. Si secus esset, pauciores actus boni reperirentur.— Exemplum habes in eo, (pii ex sincero misericordiæ affectu pauperi velit dare eleemosynam, sed quia pauper publice petit, subintrat etiam stimulus vanæ gloriæ, qui non repellitur. — Idem esto judicium de circumstantia leviter mala actum ex objecto bonum quandoque con­ comitante, ut dum quis,ex charilate aliquem objurgans, incidcntcr irœ motui consentit. Ejusmodi enim motus est actus per se stans. Quare proprie actum, quem comi­ tatur, non depravat; sed malum eidem commiscet.2 31. — Quær. 2° An omnes actiones nos­ tra ad Deum referri debeant, juxta verba Apostoli:3 Sive ergo manducatis, . . . . omnia in gloriam Dei facite? llesp. Communitis cum S. Thoma do­ cent D. D.4 verbis Apostoli reipsa praecep­ tum contineri. Quær. 3° Quid requiratur ne contra Itoc proreptum peccetur ? llesp. “ Relatio hrec ” omnium operum “ in gloriam Dei intelligitur vel in actu, vel in aptitudine referendi, (pia· non solum est in bonis, sed etiam in indifferenti­ bus.” 6 Ilis praemissis, dico : 1° Ex parte operis requiritur ut in Deum sit referibile, quale est etiam opus ex objecto indifferens. Sufficit ergo ut neque mortaliter, neque venialiter malum sit. 1 Mattii. f>. 23. 2 Bouq. n. 414. 3 1. Cor. 10 31. < L. 11. n. XLIV. 6 S. Th. in 1. Cor. Lcct. 7. 15 d 2° Ex parte agentis certo requiritur positiva aliqua operum ni D< um relatio. At qualis? llesp. a; Requiritur«ciwaZw, quotie-ur­ get praeceptum eliciendi actum charitatis : nam “sub praecepto charitatis continetur ut diligatur Deus ex toto corde; et ideo praeceptum charitatis implere homo non potest, nisi etiam omnia referantur in Deum.” 1 b) Non urgente praecepto eliciendi ac­ tum charitatis, requiritur et sufficit relatio virtualis. Requiritur, “ ita quod actualis relatio in Deum sit conjuncta actioni nos­ trae cuilibet, non quidem in actu sed in virtute, secundum quod virtus primæ ordi­ nationis ” i. e. actualis præhabitæ, “manet in omnibus actionibus sequentibus, sicut et virtus tints ultimi manet in omnibus finibus ad ipsum ordinatis.”2 e) In neutro casu requiritur relatio ex­ plicita, sed sufficit implicita. Sufficit in priori casu, urgente scii, praecepto eliciendi actum charitatis, “ quia quandocumque habitus charitatis in actum exit, tit ordina­ tio totius hominis in finem ultimum, et per consequens omnium eorum qua· in ip­ sum ordinantur ”8 Sufficit pariter in posteriori casu : nam “ non oportet.” nec possibile est, “ut semper aliquis cogitet de ultimo fine quandocumque aliquid appetit vel operatur.” 4 d) Non requiritur ut opera nostra in Deum referamus ex motico charitatis : mo­ dus enim charitatis non cadit sub prae­ cepto divinæ legis, nisi quando ex praecepto actus charitatis eliciendus est.8 Conso­ nat S. Alph.6 nihil aliud et nihil ampbus requirens, nisi ut opera referantur “ in bonum honestum ” quodeumque. c) Nec requiritur, ut omnia aant ex motivo supernatural i. “ Et ideo cum ali­ quis infidelis ex dictamine retirais aliquod bonum facit, non referendo ad malum, non peccat.”7 Confirmatur ex prop. *S. inter damnatas ab Alexandro VIII. fp. XXII). Corollaria. — 1. Praeceptum hoc qua1 1. 2. q. 100. n. 10. nd 2. 2 2. D. 40. q. 1. ai t. 5. ad 7· 3 lb. nd 0. 4 1. 2. q. 1. a. 6 ad 3. S. Alph. L. II. n. XLIV. § fm. 3 1.2. q. 100. a. 10 nd 2. « L. 11. n. XLIV. f fin. ' S Th. Lect. 3 in Roin. c. 14. 15 c TRACTATUS tenus relationem actualem exigit, servare volumus, — aliud universale seu ultimum, dicendi sunt qui actum chavitatis eliciunt, ct est gloria Dei. Ita, dum volo patrem meum vivere, quem Deus vult mori, voli­ quando illius eliciendi urget præceptum. 2. Item qui, (piando non urget hoc tum materiale est vita patris; volitum præceptum, opus per se honestum delibe­ formale proximum est ratio pietatis in rate ponunt, “non referendo ad malum; ’1 patrem, bonum familiæ, ete. : si autem id — medium virtutis servare student in jocis, ultimate velim ol> gloriam Dei, voluntas Indis, recreationibus, ornatu, etc. ; 12*— col­ mea conformis est voluntati divinæ in vo­ lective omnia opci;i in Deum ordinant. lito formali ultimo : quia sicut ultima Qui enim opus per se honestum deliberate ratio, ob quam Deus vult patrem meum ponunt, hoc ipso quod id ad malum non mori, est gloria Dei, ita ultima ratio, ob referunt, operis honestatem, implicite sal­ quam ego volo patrem meum vivere, est tem, intendere censendi sunt. Qui vero etiam gloria Dei. His præmissis : Dico : a) Voluntas nostra debet positive medium virtutis in jocis, etc. servare stu­ dent, hoc ipso suo studio se bonum virtu­ conformari voluntati divinæ in volito tis quau’erc ostendunt. Demum collectiva formali ultimo, at non semper in volito omnium operum in Deum relatio implicite formali proximo. — Dico : “ debet positive conformari voluntati divinæ in volito for­ continet relationem singulorum. 3. “ Quamvis aliquis accedens ad men­ mali ultimo f nam motivum divinæ vo­ sam, non cogitat de conservatione vitæ, luntatis ultimatim refertur ad gloriam Dei, sed solum de cibi delectatione, . . . non ad quam voluntas humana, ut recta sit, propterea peccat, quia talem delectationem, debet referre omnes suas actiones, saltem saltem virtualiter vult ” (ut supponitur) virtualiter, ut supra dictum fuit. Addidi: “at non semper in volito for­ “propter conservationem vitæ, sicque non mali proximo" : quia, etsi illicitum sit inordinate iilam appetit.”8 4. “ Quo magis . . . intentio virtute velle aliquid oppositum voluntati divinæ, maneat in actionibus nostris quotidia­ sub eadem ratione (pia Deus illud vult, nis," 4 et ut præceptum Apostoli perfecti­ non tamen semper illicitum est illud velle ore ct salubriore modo adimpleatur, sub diversa ratione, tali nimirum quæ non “oportet sæpius in dic, saltem mane, ge­ sit inhonesta. Sic fieri potest, ut filius, neraliter offerre Deo omnes actus suos.” 5 ob rationes particularis boni, licite velit Quær. 4° Qpomodo voluntas humana, patrem vivere ; Deus vero velit ipsum iit bona sit, debeat conformari voluntati mori ob alias rationes, v. g. ob peccata, divina ? vel quia id postulat cursus natura *. Dico : b) Debet voluntas nostra volun­ Itesp. 1° Debet in omnibus confor­ mari saltem negative, i. e. numquam licet tati divinæ etiam positive conformari in id, quod Deus vult, improbare aut con­ volito materiali, ubi agitur de præcepto tra illud murmurari : omnia enim disponit vel prohibitione sufficienter cognitis : nam sapienter. voluntas Dei præcipiens aut prohibens, Itesp. '2° Positive voluntas nostra divi- sufficienter cognita, habet semper annexam me voluntati conformari potest dupliciter, voluntatem obligandi hominem ad volen­ in volito scilicet materiali ct in volito,for­ dum ct agendum quod præcipit, aut non mali. Volitum materiale est res ipsa seu volendum nec agendum quod prohibet. objectum, quod volumus : volitum for­ Dixi : “ ubi agitur de præcepto vel pro­ male est ratio seu finis, ob quam rem il­ hibitione.”— Quare 1. per se non teneor Teneor lam volumus. Rursus volitum formale velle sequi consilia evangclica. — aliud est proximum seu particulare, tamen, ut liquet ex dictis sub Itesp. i. e. ratio particularis, ob quam rem illam 1°, voluntati divinæ negative quoad ea conformari, in quantum non licet ea impro­ 1 S. Th. Lcct. 3 in Roni. c. 14. bare, cum sint bona et salutaria. — Nec 2. 2 1. 2. q. 18. a. 9.; 2. 2. q. 1G8. a. 2 et 8.; teneor velle omnia mihi nociva, quæ, Deo (j 169. a. 1 et 2. volente, mihi accidunt, famem, morbum, s L. II. ii XL1V. ( fin. mortem parentum, ete., ita ut mihi liceat, 4 Estiue in 1. Cor. c. 10. quantum possum, illa fugere aut contra 6 L. II. u. XLIV. § tin. DE ACTJBIS 11 ( MAMS. conari. Postquam vero ct quat< nin hæc jam contigerunt, non licet voluntate abso­ luta ct consequente iisdem repugnare, quia iterum id idem esset ae voluntati divinæ ne negative quidem conformari. Volun­ tate vero antecedente seu conditionata non teneor in his voluntati divinæ conformari, et hoc modo licitum est lilio velle patrem, qui jam mortuus est, vivere, dum scilicet illud vult sub aliil ratione, (piam (piâ Deus voluit oppositum: voluntas enim antece­ dens seu conditions ta considerat vi tara patris -ub ratione particularis boni, abstractim a circumstantia divinæ voluntatis. — Haine,1 Deus.2 Cfr. S. Th.3 et S Alph.4 1 Ib p. 27. q. 61. 2 Tr. De Act. Hum n. 70. 8 1 2. q. 19 a. 9 ct 10. 4 L I 65 e Hohc nem., ct Tratt. vir. Γα° a) ; remote bunt, nullum in actionem præccdcntein omnes illa·, quæ discutiendae sunt an­ influxum habere poterit. Pariter frustra tequam major minorve statuatur. Sit se­ aliqui a confessario petunt, utrum hoc et quens exemplum. Adest obligatio Bap­ illud agendo peccaverint; hoc enim pen­ tismum invalidum reiterandi \ major)·, det a conscientia, quam habebant dum atqui Paulus invalide baptizatus fuit (mi­ operabantur; hanc autem ipsi scient atque nor). Ergo rebaptizandus est. In hoc eam ab illis discet confessarius. Recte exemplo conclusioni seu qwestioni pracautem talia quæruntur ad alios fines, tico-practicæ remote præviæ stmt quæsnempe ad melius dirigendas actiones in t tones de invaliditate materia· vel formæ posterum, ad scandalum vitandum, etc. ; aut de defectu intentionis in Ministro; ct ideo conscientia consequens lato, ut lue enim quaestiones resolvenda· sunt, an­ tequam minor statui possit. dixi, sensu conscientia diei potest. 3) Aliie sunt juris, aliae facti, de qui­ Corollaria. ‘ bus n. 48 sub 2. IV. Conscientia est I. Conscientia unicum habet objectum. ' a) Pracipiens, dum judicat actum esse scii, moralitatem formalem actus hic et ponendum quatenus de praecepto. nunc a te ponendi vel omittendi, et in b' Consulens, dum judicat avium, licet concreto ac in individuo considerati, i. e. nulla ex lege ponendum aut omittendum. a) in singulis suis elementis, scii, in ob­ rectius poni aut omitti, utpote consenta­ jecto, circumstantiis et line agentis, ct b) neum vel dissentaneum consilio hic ct in his simul sumptis; nam bonum est ex nunc mihi intimato siw divina inspira­ integra causa ; malum ex quocumque de­ tione. sive ex dictam ine rationis ad per­ fectu.— Hine I fectiora sollicitantis, sive vx ordinatione II. Sola quæstio practica in stricto ' directiva Superioris. sensu, seu praclieo-practica, illa scilicet, c) Prohibens, dum judicat actum, qua­ qua· resolvitur per conclusionem particu­ tenus legi negativa· (n. 125. IV.) repug­ larem syllogismi supra 6° a) , en est, cui nantem. omittendum esse. respondetur per dictamen conscientia·.— d) Permittens, nimirum si sumatur in­ Hinc adequate seu quatenus judicat de objecto III. Civteræ qutestiones, licet cum hac et circumstantiis tantum, abstrahendo a unica quæstioue plus minusve connexa·, tine operantis. Numquam enim dari po­ non sunt nisi quarstioncs ad earn præviæ. test conscientia mere permittens, si suma­ Ex his autem quæstionibus præviis tur adæquate. incluso nempe etiam tine 1 ) Quædam tales sunt per se, alia· per agentis, ut patet ex dictis n. 24. R. 2°, ubi accidens. Per se. v. g. quæstio de existen- probavimus non dari actus imlilfcrentes in tia legis, de validitate voti ; ut enim resol­ individuo, cum hi moralitatem suam ha­ vatur, v. g. quæstio an hoc vel illud mihi beant præcipue ex tine operantis. 18 TRACTATUS DE CONSCIENTI \ e) l’era, falsa, perplexa, tcrupulosa, ! quidem et debet vincere, quia a) errorem laxa, certa, dubia, probabilis, improbabilis, jam advertit, vel saltem de eo dubitat, atque b) simul advertit ad obligationem il­ de quibus iu sequentibus. lum vincendi ; attamen c) vincere negligit. Sic invincibiliter erronea est conscientia in DE VI OBLIGATORIA CONSCIENTI.E. eo, (pii ne in confuso quidem advertens Quaestio de vi obligatoria conscientiæ esse diem jejunii, carnes manducat ; vinea est, in qua disceptatur utrum et quam eibiliter vero in eodem, si suspicans esse ex mox enumeratis conscientiis sequi vel diem jejunii, advertit ad obligationem de oporteat vel liceat. Hinc quaestio ista re inquirendi, et tamen inquirere negligit. ponitur; 1) de conscientia vera, falsa et 35. Principia. — I. (Onscientia vera, perplexa; 2) de conscientia scrupulosa et pracipiene, semper sequenda est. Consci­ laxa ; 3° de conscientia certa et dubia ; entia enim est praeeo legis, seu Dei, in 4° de conscientia probabili et improbabili, casu vere praecipientis; ergo (pii consci­ deque his omnibus quatenus est praecipi­ ent iæ verae obedire recusat, ipsimet Deo ens, considens, prohibens, permittens. i obedire recusat. II. Conscientia invincibiliter erronea —♦— sive prtfcipiens sive prohibens pariter in CAPUT I. omni casu sequenda est. Probatur: a) lix Scriptura Sacra: Omne quod non esi ex /ide DE CONSCIENTIA VERA, FALSA ET PER­ (juxta couscientiæ dietamen) peccatum est)· PLEXA. j b) Ex ratione. Objectum enim voluntatis 33. Definitio. — Conscientia vera ea est, est bonum ac malum, non quomodocum­ quæ ex veris principiis recte concludit ali­ que, sed formaliter prout est in apprehen­ quid esse licitum vel illicitum, quod reve­ sione intellectus: unde quando intellectus ra tale est, ut si (piis ex vero hoc principio : apprehendit aliquid ut bonum morale ne­ parentibus peccatum praeipientibus non li­ cessarium ae praeceptum, esto reipsa bonum cet obedire, inferret : ergo illicitum est mihi non sit nec praeceptum, imo malum sit ac hoc furtum patrare quod mihi praecipiunt. prohibitum, voluntas illud respuendo con­ — Conscientia vera, stricte loquendo, non sentit in transgressionem legis. Iterum, eadem est ae conscientia recta, quanquam si intellectus aliquid apprehendat et volun­ nonnunquam promiscue usurpentur; nam tati proponat tamquam moraliter malum verum dicitur juxta quod est, rectum autem et prohibitum, esto reipsa malum non sit juxta quod apprehenditur. Nempe verum nec prohibitum, imo bonum sit vel per­ est illud, quod revera in se tale est ; rectum missum ct etiam praeceptum, voluntas il­ vero est illud, quod Iit juxta prudentiæ lud amplectendo consentit in objectum regulas. Unde conscientia recta praedi­ malum et prohibitum, adcoque peccat. cari potest etiam de eo, (pii laborat con­ Sic, qui putat esse jejunium, quando non scientia invincibiliter falsa ; nam iste pru­ est, ob erroneam conscientiam peccat con­ denter operatur, cum operetur ex intima tra praeceptum, si non jejunet. III. Conscientia invincibiliter erronea persuasioni· insuperabili. Exemplum ha­ bes in eo, qui ex invincibili errore putat permittens eximit ab omni peccato, quia non esse jejunium, quando révérai est. ibi nullum potest esse peccatum, ubi nulla Hujus conscientia non est quidem vera, malitia apprehenditur. Sic non peccat mentions ad liberandum proximum e pe­ sed tamen recta. 34. — ( 'onscient ia falsa (seu erronea) ea riculo vita·, putans invincibiliter id sibi in /st, qiue dictat tanquam verum et licitum, . casu licere. IV. Non licet sequi conscientiam vinquod tamen in se falsum est et illicitum. Duplex distinguitur: invincibilis et vin­ cibiliter erroneam sive permittentem, sive cibilis. Invincibili- est, qua· moraliter praecipientem, quia, eum ex hypothesi vinci non potest, eum nulla cogitatio error sit vincibilis, quisquis agit eum tali neque dubium erroris, ne in confuso qui­ conscientia, errat voluntarie. Nec licet dem, wniat in mentem operantis, dum agere contra eam praecipientem vel prohi­ ponit actionem vel ejus causam, λ inci- bentem, quia sic agens illud facit, quod ju1 Rom. 14. 14-23. Cfr. Bcclen in h 1 bilis vero ea est. (piam operans potest 1 TIlAt'TA I I S DE CONSC IENTIA dicat prohibitum, ideoque peccat. Proinde ante actionem illa conscientia per inquisi­ tionem veritatis deponenda est. Sic, qui cum aliquo dubio putat sibi mentiendum vel furandum esse, ut proximo succurrat, non potest talem conscientiam sequi nec contra eam facere; sed debet, si possit, ; inquirere, eam deponere, et postea operari ; talis enim error est vincibilis. Agens tamen contra conscientiam vincibiliter erroneam non incurrit pumas la­ tas in transgressores illius legis, contra quam ex errore putat se agere ; quia puma; infliguntur transgressoribus legis verte, non putativie. Sic, v.g. (pii percutit laieum putans illum esse clericum, non incurrit excommunicationem. 36. — Munita practica. A) Conscien­ tiam sui pœnitentis confessarius facilius judicare poterit fuisse invincibiliter erro­ neam : Γ Si res ignorata non sit circa prima principia moralia, vel circa conclusiones iis proxime connexas ; luee enim a natura ipsa in omnium cordibus insculpta sunt. Hinc, si (piis fateatur se in anteacta vita aperte inhonesta perpetrasse, sed illa non habuisse uti peccato, ne facile illi credas, nisi agatur de peccato a puero aut rudi, vel cum circumstantiil aliquii apparenter cohonestante commisso, nec per longius tempus protracto. 2° Si non sit circa obligationes proprii status: luee enim ignorantia ordinarie est culpabilis in causa. Hinc docet S. Thomas non excusari judicem (pii in sententia fe­ renda errat, propterca quod leges ignorat, (pias ratione sui officii didicisse teneba­ tur.1— Diuturnitate autem temporia igno­ rantia vincibilis evadere potest invincibilis. Quemadmodum enim fit, ut obliviscaris eorum, quæ olim didicisti, ita ct a fortiori contingit, ut ignorantiie tua * memoria tibi penitus elabatur, (pio profecto casu novi et bona1 fidei errores non erunt culpabiles in ae, sed in causa seu tamquam effectus ignorantia? culpabilis, quamdiu nimirum causa ipsa non sit, indirecte saltem, per po'uitentiam retractata. 3“ Si pcenitens satis diligens sit et ac­ curatus in iis adimplendis, quæ ab aliis hominibus ejusdem conditionis peragi solent ; vel, si advertens, se per ignoran­ tiam violasse præceptum, doleat atque 1 De vent. q. 17. Deconsc. a. l 19 tristetur: per luce enim recte præsumitur illius bona fides. B) Nullo modo obstringere potrst con­ scientia erronea, nisi res in libero hominis posita sit arbitrio. Hinc non peccant (pii mciH aut obscœnis * iinaginibu aut co­ gitationibus blasphcmis et luereticl· abi­ tantur, licet iis vel consensum prælære se falso credant, vel etiam cogitationibus tam horrendis tangi grande per errorem judicent piaculum. C) Magna requiritur prudentia in the­ ologo, concionatorc, confessorio, puerorum institutore, nutricibus, parentibus, verbo in iis omnibus, qui alios dirigere debent, ne exaggerando conscientiam erroneam iis inducant. Id tamen non ita intelligas ac si concionanti tibi non liceat vehement iori sermone perstringere quædam, quæ. etsi per ae non sint mortalia, oppido sunt peri­ culosa. Vide S. Alph. L. III. n 55. § cum ego munus, etc. 37. — Conscientia perplexa dicitur ea, qua quis putat se peccare, utrum ex duo­ bus præeeptis incompossibilibus neglexe­ rit. Talis conscientia esset v. g. in illo, (pii assistens infirmo, putat se peccaturum esse, tam si infirmum deserat, ut Missa' intersit, (piam si ex adverso Missam omit­ tat, ut in cura infirmi domi moretur. Qui laborat conscientia perplexa, si po­ test actionem sine graviplamno suspendere, tenetur illam suspendere, quousque peri­ tos consuluerit : nam quisque vitare debet illud, quo putat Deum offendi. Si vero actionem suam suspendere non potest, ut ordinarie evenit, tenetur minus malum eligere : nam non potest voluntas tendere in illud, quod apparet majus malum, quia sic libere eligeret hunc malitiae excessum. Quod si nequeat discernere utrum sit minus malum, tunc utramvis partem eli­ gat, non peccat ; quia est quidem liber physice ratione actus, liber tamen non est moraliter ratione peccati : neque enim pre­ catum esse potest in eo /riiiseca- vero sunt : 1 Deus, (pii scrupulos permittit in justis, ut purgati magis proficiant; iu tepidis, ut christianre pietatis officia ferven­ tius obeant; inpocnitentibus, ut pneteritorum pceuam luant. Porro a Deo scrupuli esse censentur, si iis exagitati meliores evadant. 2 Da-mon, (pii, Deo permittente, morere potest melancholicos humores iu homine, per quos imaginatio rei errare potest rei turbare ad timorem inordinatum} Scrupuli a (he­ mone provenire existimantur, si scrupulo­ sus ad teporem adduci, a virtute retrahi et præcipue ad desperationem inclinari se sentiat. 3 Societas scrupulosorum, pnesertim si horum consiliis scrupulosi regantur et fre­ quenter de rebus spiritualibus eum iis confabulentur : quibus enim sociamur, hos facilius imitamur. I Lectio librorum, (pii nimis rigidi sunt.statuentes duriora pnecepta. quæ non possit humana conditio sustinere3 ; sensim enim sine sensu iis assentimur opinionibus, quibus studemus. 1 S \ntouiiilb. p. 1* T. III. apud Scatnm. - S. Vinbrusiiis, in l’s. lib. apud eittudem. II. Signa conscientia- Scrupulos,e. 40.— Plurimum interest, ut animarum moderatores discernant veros scrupulosos a falsis. Siepe enim scrupulosi putantur (pii non sunt, et vice versa ; et eximie in­ gentes in directione errores profluunt eum non modico damni spiritualis periculo : multa igitur hic circumspectione opus est. Signa autem pnecipua scrupulorum sunt : 1 Pertinacia judicii, (pia quis renuit pa­ rere consiliis confessurii, vel sapientium; et dum varios consulit, nullius judicio ac­ quiescit ; imo (pio plures audit, eo magis implicatur. 2° Frequens mutatio judicii ex levibus motivis, unde frequens inconstantia in agendo, mentisque continua perturbatio. 3° 'Umor peccandi in omnibus, conjunc­ tus cum mentis pertinacia contra judicium confessurii, prudentium, vel etiam contra proprium judicium; unde sequitur fre­ quens interrogatio circa confessurii res­ ponsa, et repetita inquisitio, an in agendo juxta consilium datum conscientia immu­ nis à culpa esse possit.. 1 Reflexione * impertinentes circa cir­ cumstantias. qute in actione adfuerunt vel adesse potuerunt, ct certitudo in omnibus anxie quæsita. 5 Obstinatio ad idem peccatum semper repetendum in confessione, vel ad illud habendum ecu peccatum, quod tale non esse jam pluries a confessario declaratum fuit. 6° .lu.rielas continua circa confessiones praderitas. non obstante judicio confessarii, vel confessionum repetitione. Î Si excutienda· conscienti:e non faciat finem, et minutissima explicet. s Si signis ridiculis, gestibus, aliisque similibus utatur ad tentationes pellendas : v. g. oculos subito claudat, contrahat supercilia, annuat et renuat capite, seeum mussitet : nolo ; recede, diabole. Xon potest autem, saltem statim, judi­ cari scrupulosus, l (pii moderate est sol­ licitus. aut anxius, ne Deum offendat ; 2 ' (pii post vitam in peccatis traductam ad­ huc angitur, nec post confessionem videtur obligationi sua· satisfecisse, sed iterato vult confiteri et peccata expiare ; 3 (pii deliberate etiamnum consentit in peccata gravia, quamvis post commissum peccatum valde angatur, et anxie confiteatur, nam DE CONSCIENTIA. 21 justa est anxietatis, saltem modcratæ, (pii illum ut severissimum exactorem sem­ causa: potest tamen etiam in hoc haberi per intuetur? Scrupulosii- igitur, nisi \\ Id pneMulto autem minus confessarius scrupu­ terca esse non potest sine ministerii irrisi­ losus facile judicare potest, num pamitens one ac desperationep': melancholicus solatium capiat : infir­ 1° Orationis studium et amorem de­ mus curetur: aliquando enim ex s inguine bilitant, aut etiam de medio penitus tol­ incenso malum procedit, etc. lunt ; (plia vim mentis enervant, ad nugas III. Proprii directoris judicio se totum perducendo distrahunt, anxietatibus ani­ committere; nam scriptum est; cirobrdimum implent,eumque ineptum ad unionem ens loquet ttr victorium * Imo hoc unicum eum Deo faciunt. Hinc sequitur non so­ dici debet scrupulorum remedium, ('um lum lucrum spirituale rew///v, sed etiam enim scrupulosorum ratio plane impotens ingens damnum, emergens. sit. aliud non restat, nisi ut per rationem 5“ Fortitudinem infringunt: quid enim alienam gubernentur. Iu hoc nullum magni audeat, (pii lotus in nugis occupa­ temperamentum admittatur. tur, et neglecta passionum suarum impug­ \ . R-gnlrc pro Scrnpuhtsis. natione tam facile animo dejicitur? 6 Spem valde imminuunt, aut etiam 13. 1 In rebus monilibus non est perimunt, quia res demum eo adducitur, certitudo in omnibus qnivrendn. Hoc ut, amissa in Deum fiducia, in laxitatem declinet. Quomodo enim Deo debite fidet, 1 Ita libellus auonyuius a S. \lph, ne Beucdielo 1 Lacroix, Eîb. 1. n. 517.. etc. XIV. laudatus: Iste. per < Λ00 COufi - 2. Cor. I l. 3 Prov 21. 28; L 1 12. TRA( .TATI'S 99 —· «J omnibus, sed præcipuc scrupuloso appli­ de attentione, cum sufficiat externa illa, quæ voluntarie nihil admittat, quod sit iucandum est. 2 Obedientia summa et cteea confessa- compossibile cum advertentia ad illa, quæ rio præstanda est, et eum magna humili­ in altari geruntur; c) caveat eonfessarius ne tate et fiducia in omnibus procedendum. ei permittat aliud Sacrum cum iu finem 3° Dubium, quod in aliis rationabile audire, ut scrupulo suo de missa jam au­ videri posset, in scrupulosis omnino sper­ dita satisfaciat, idemque caveat eum eo nendum est. qui 1 Licitum est, imo stupe obligatorium, 2° Scrupulosus est circa oratione- ex ob­ et interdum sub gravi, adversus scrupulos ligatione recitandas, ut ollicium divinum decertare.’ et poenitentiam sacramentalem. Scrupu­ 5° Nunquam iteranda confessio, nisi loso quoad ollicium divinum, — si a) de in­ certo invalida fuerit ; nec post renue con­ tentione sit anxius, dicatur non requiri in­ fessionis examen unquam innovandum est, tentionem satisfaciendi legi ecclesiastica *, etiamsi dubium de peccato gravi omisso sed sufficere intentionem recitandi, etiam suboriri videatur. implicitam et virtualem, quam jam habet (> Scrupuli contemnendi sunt ; nec un­ ille qui breviarium manu suscipit et offi­ quam secum de his disputandum est a cium de facto recitat.— Si b) de attentiscrupulosis. one, aperte dicat cum S. Alphonso.’ ip­ sum non teneri ad aliquid repetendum, VI. Brguhe pro confessario. nisi certus sit se intentionem orandi abje­ 4L—I. Cum scrupulosis sit patiens, cisse. Si c) de accuratu verborum eiiiinciudiscretus, prudens, brevis. tione, suadendum, ne inter recitandum lue­ D Patiens ac charitate plenus; eum rent,sed pergqt sine ulla anxia sollicitudine, enim scrupulosorum cura longa sit ct ar­ sine compressione vocis, oris aut pectoris, dua, tie miserrima eorum conditio, et nisi absque motibus impafientite vel tristitia . * fidum amicum nanciscantur, tot tantisqiie Demum quademumcunque de causa anga­ periculis obnoxii sint, commiserationem tur, ei prohibeat repetitionem, et si graves nostram quam maxime merentur. anxietates patiatur, etiam recitationem of­ 2 Discretus, adeo ut rite cognoscat ficii.2 Quoad pienitentiam sacramentalem, quienam sit in pœnitente scrupulorum idem, servata proportione, teneto. Juverit origo ; item scrupulosusnc sit in omnibus, pncterca faciliores tantum pomitentins illi an in uno tantum, ut malis congruenter imponere cique dicere mentem suam (conmederi valeat. fessarii nempe) semel pro semper esse, ut 3 Prudens, in regulis videlicet pncscri- preces impositas materialiter tantum et bendis, qutc quidem generales sint oportet; mechanice recitet, ita ut satisfaciat, licet regulis enim particularibus scrupulosi fere eas cum voluntaria distractione pronun­ nunquam se valent accommodare, quia eas tiet. sibi applicare nequeunt, imo semper du­ 3° Scrupulosus circa praleritas confessi­ bitant, utrum rasus fuerit satis bene expli­ ones. Si anxietas rcspiciat a) pneparacatus atque perceptus, et an regula sibi tionem ad -aeramentum, tutum eum reddat pnescripta casui illi sit bene accommodata. docens non requiri nisi diligentiam et parationem * ordinariam. Si b) ipsam 1 Brevis et dictatorius in suis responsis, pra et omnia, quoad fieri potest, prompte defi­ confessionem, quod videlicet nesciat an niat ac firmiter ; secus pcenitens auctori­ quiedam confessus aut ea integre confessus tate ipsius confcssarii in sua anxietate sit, jubeat de pneteritis omnino tacere, præsertim si confessionem generalem jam confirmaretur. II. I’n» variis scrupulorum objectis se­ peregerit ; omnia enim peccata innocenter pnetermissa indirecte, vi absolutionis jam quentia prm oculis habeat. Γ Scrupulosus circa misste auditionem datte, esse ablata, neque teneri quem cum a) Non angatur de intentione; hæe enim tanto suo incommodo scrutari pneterita, adi -t, quousque non aperte constet se ec­ ut singula peccata remittantur directe. clesiam unice adiisse cx alio tine; nec b) Quodsi nihilominus angi pergat, affirmet1 I. I 17. 1 L. V. 177· in tine. 2 Ib. DE CONSCIENTIA. que se certo scire aliquid oblitum se fuisse, i jubeat cum juramento confirmare lueclria 1° Peccatum certo fuisse commissum; 2° in mente sua mortale fuisse dum commisit ; ' 3 certo eum illud iu confessione oblitum fuisse. Si prompte juret, audiat ; secus, si cunctetur. Si c) contritionem ac conse­ quenter efficaciam absolutionis, doceat cum non esse repetendas confessiones, nisi certo constet eas fuisse invalidas. I Scrupulosus circa consensum pravis cogitationibus contra castitatem, fidem aut eharitatem prrestitum, jubeatur has cogita­ tiones vehit mera phantasmata despicere, et nisi jurare possit, sc eisdem certo et vere consensisse, ab earundem confessione abstinere. j 5° Scrupulosis, qui in omnibus fere acti- ( onibus anguntur timore peccandi, injun­ gendum est, ut strenue contra scrupulos agant, ab iisque confitendis abstineant, nisi certissimi sint ibi adesse peccatum. Quamvis enim sic agendo interdum mate­ rialiter peccent, non peccabunt formaliter, ratione obedientia , * (piam confessario prie­ st are debent.1 Nec refert ipsos cum actu­ ali timore peccandi operari; neque enim ideo contra dictante» conscientia *, sed con­ tra vanam tantum apprehensionem agunt, * (pia vana apprehensio tollere nequit judi­ cium de actionis honestate, antea ex confessarii judicio vel alio modo formatum. 15. Conscientia laxa ea dicitur, quæ cx leviori ratione id, quod illicitum est, licere judicat ; vel veniale tantum pecca­ tum ibi reperit, ubi est mortal» * : ea videli­ cet, qua * absque sufficienti ratione judicium in favorem libertatis inflectit, vel ad legem vitandam, vel ad minuendam culpa; gravi­ tatem. Quam maxime periculosa est ejusmodi conscientia, ut facile patet attendenti ; nam mimas injicit in viam latam, ducit ad perditionem. Tripliciter distingui potest, scilicet 1° conscientia la.ru simpliciter, quæ tendit ad libertatem plus requo extendendam, opi­ nioni tenuiter probabili vel improbabili vel etiam, juxta S. Alph. (n. 7 1 73), certe probabiliori pro lege neglecta, minus pro­ babiliori pro libertate innitens : 2° con­ scientia cauteriata, epire cx diuturno pec­ candi habitu peccata gravia, quin etiam 1 L. I. 17. 23 gravissima, nihili pendit ,1 3° conscientia phartsaica qua; magna parvi, ct vicissim parva magni facit. Nomen ducit ex Pharisæis, qui gravissima le. Affirm. Qui enim agit cum con­ scientia practice dubia, secundum commu­ nia principia peccat en peccati specie tum morali, tum theologica, de (pia practice, dum agit, dubitat. Ratio est, (plia obiigationem sane gravem violat pnecavendi, ne per ignorantiam aut iuadvertentiam vo­ luntariam incidat in legis transgressiones, quie graves esse possint. Quær. 2° -tu peccet graviter, qui scit actionem suam esse malam, sed ad ejus qracitalem non attendit l llesp. Disputatur; verum S°Alphonso1 satis probabilis est sententia eorum, (pii dicunt hunc per se venialiter tantum pec­ care. Ratio est, quiaad peccandum mortali­ ter requiritur, ut (piis directe vel indirecte consentiat in mortale; (pii vero de mor­ tali nullo modo cogitat aut suspicatur, is nulla ratione diei potest in mortale con­ sentire. Ergo. Dixi tamen: per se; i. e. supposito a) quod periculum graviter pec­ candi, aut obligationem rem investigandi, non saltem in confuso apprehendat ; b) quod objectum non sit certe per se pecca­ tum grave, cujusmodi v. g. est in peccatis externis, (piorum gravitas per se omnibus nota est, ut sunt homicidia, adulteria, furta in materia gravi, de quibus nemo prudenter supponet, (piod committi pos­ sint sine advertentia ad gravem malitiam aut saltem sine dubio de ea, vel sine nota­ bili conscientiæ remorsu ; c) quod agens sit timorata· conscientia'; alioquin enim, saltem indirecte, in mortale consentire censendus est. CAPUT IV. DE CONSCIENTIA PROBABILI ET IMPRO­ BABILI, DEQUE ÆQUI-PROBABILISMO ALPHONSI MARI.E DE L1GORIO. ARTICULUS I. NOTIO PROBABILITATIS. 52. — Opinio probabilis dicitur, qure gravi nititur fundamento, sive intrinseco rationis, sive extrinseco auctoritatis, ita ut valeat ad m· trahere assensum viri pruden­ tis licet cum formidine erroris. Probabilitas igitur, 1° aliquod opinioni addit, motivum nempe solidum, sed non tollit formidinem, eamque prudentem, ne contradictoria sit vera,- 2C Inter opinio­ nem probabilem et certam hocdiscrimen in­ tercedit, (piod luee omnem prudentem falsitatis formidinem excludit, ita ut opposita sententia reputetur omnino improbabilis.2 i L. I. 23. 2 L. I. 40. DE CONSCIENTIA. Parim probabilitatis specie *. Probabili­ tas varie distinguitur. 1° Ratione objecti, alia est speculativa sive facti, quæ versatur circa opinionis veritatem, v. g. an pingere die festo sit opus servile vel liberale; an contractus cum tali conditione initus sit usurarius necne ; an sacramentum cum tali materia collatum sit validum aut nullum;—alia practica sive juris, quæ versatur circa licitum usum opinionis probabilis, seu circa actionis honestatem formalem, v. g. an liceat die festo pingere; an contractum eum tali conditione inire; sacramentum cum tali materia conferre. Cfr. n. 48. 3. Probe itaque, ut supra jam diximus, distinguendum est verum a licito : dubium enim speculativum, quamvis mediate et consequenter respiciat licitum, prout ex allatis exemplis liquet, immediate tamen et principaliter respicit verum ; dubium autem practicum omnino respicit licitum.1 2° Ratione fundamenti, a)—alia est intrinseca, quæ nititur ratione gravi, peti­ ta ex ipsa natura rei, — alia extnnseca, quæ nititur auctoritate gravium Docto­ rum ; b) opinio est certe probabilis, (pian­ do nititur motivo certe gravi, — dubie probabilis, quando dubie gravi,—tenuiter probabilis, (piando levi, ejusmodi nimirum quod non valet assensum viri prudentis ad se trahere.2 Tenuis probabilitas non est cera proba­ bilitas, ut patet ex ipsa definitione ; quem­ admodum tenuis fortitudo aut tenuis peri­ tia dici nequit cera fortitudo ct vera peri­ tia, sed potius dicenda est imbecillitas ct imperitia. /Equivalut ergo fere possibi­ litati, quæ non est æst inland», quia parum pro nihilo reputatur, ac consequenter tenu­ iter probabile æquiparatur improbabili.3 3° Ratione gradus, distinguitur solita­ ria, unica sive non impedita, cui nulla opi­ nio aut ratio probabilis opponatur, — et comparativa, cui opponitur opinio æque, minus, aut magis probabilis, prout nempe hrec rationibus æque, minus, aut magis so­ lidis nititur (piam opposita. Porro opinio probabilior alia est paulo probabilior, atque hiec à S. Alph0 vocatur ea, quæ nititur fundamento paulo graviori quam contradictoria, sed simul cum pru1 L. 1.21.25, 11. S. Th. 1. 2. q. 57. a. 5 ad 3. 2 L. I. 40. 1 3 Ib. 54. 82. denti formidine oppositi, ita ut contra­ dictoria etiam probabilis censeatur. Hu­ jusmodi ergo duæ opiniones sunt fere æque probabiles ; parum autem pro nihilo repu­ tatur, siquidem modicus excessus fallax est. Alia est evidenter et notabiliter pro­ babilior, cujus fundamenta sunt certo gra­ viora, — aut probabilissima, cujus funda­ menta sunt gravissima, ita ut sententia hisce opposita censeatur dubie aut tenuiter probabilis. Notabiliter probabilior et probabilissima practice æquiparantur, quia parum inter se distant.1 Nola.— \ ox probabilissima triplici usur­ pari potest sensu ; nam significat vel 1° probabilissimam omnium opinionum in ge­ nere, vel 2° probabilissimam opinionum, quæ in quæstionc particulari examini sub­ jiciuntur, vel 3° probabilissimam m et absolute sumptam (very probable}. Hoc tertio sensu regulariter adhibetur a S° Alph0; at S. Doctor vocabulo isto am­ biguo in ponderandis sententiis rarissime utitur. 53. Comparatio probabilitatis opinio­ num oppositarum, juxta mentem S. ,/lpkonsi. — Postquam varios probabilitatis gradus recensuimus, non abs n erit schema sub­ jungere, quo lector uno intuitu perspiciet, quomodo juxta S. Alphonsum diversae opiniones sibi invicem opponantur. Op­ ponuntur autem : 10 Sententiæ verre, —moral iter certa: — Opinio improbabilis (omnino). 2° Opinioni veriori, — probabilissima, gravissima·, — probabiliori (notabiliter, certe, ! vere. absolute) : — Non solide probabilis (tenuiter, dubie'. 3° Opinioni probabiliori parum, dubie .— valde probabili, probabili ocre, certè, graviter, solide, absolute) : — Probabilis ' æque, fere æque, satis). *3 54. — Notandum hoc loco est. valde differre probabilitatem et securitatem opini­ onum. Probabilitas petitui ex apparentia veritatis ; securitas vero ex remotione periculi peccandi ; prout autem periculum illud vel omnino ve] plus minusve remo­ vet, dicitur opinio tufa, tutior aut minus tuta. Potest porro hic considerari peri­ culum peccati materialis ct periculum pec­ cat i formalis, et hae ratione opinio minus tuta respectu periculi peccati materialis 1 L. 1. 40. 54. 2 Vi nd. Ed. 2‘. T. 1. p. 491. 2S TKACTATUS pliciter docent quinque Doctores auctori­ tate pollentes, aut quam tenet aliquis Ec­ clesiæ Doctor ; tum ea demum, quam aliquis magnus theologus testatur esse probabilem. Magnus autem theologus æstimatur, qui maxima pollet auctoritate apud theologos propter egregiam suam doctrinam, prudentiam et probitatem. Tales sunt: Suarez, Soto, Azor, (’ano, Sylvius, Cajetanus, Bannez, Navarrtis, Paludanus, Toletus, Sylvester, Lessius, ARTICULUS II. Sanchez, Angelus, Vasquez, Armilla, Va­ lentia, Laymann, Molina, de Logo, CasREOULÆ AI) Dl.ll'DICANDAM PROBABILITATEM OPINIONUM. tropalaus, Bonacina, Emmanuel Sa, Pon­ 55. — Sola ratio probabilitatem opinio­ tius, Cabassutius, Collet, Roncaglia, Salnum constituit. Attamen auctoritas Docto­ manticenses, Petrocorcnsis, A belly, Car­ rum tanti roboris est, ut æquiparetur ali­ denas, Coninck. Gamaehams, Isambert, et quando probabilitati *intrinseca ; quatenus aliorum, quorum scientia quanta sit un­ praesumuntur Doctores opinionem, quam dique perspecta est; præter D. Thomam, tenent, diligenter jierpendissc et propter D. Bonaventuram, D. Antoninum, aut bonas rationes docuisse. Unde probabilitas Scotum, quorum auctoritas aliis equidem extrinseca magis æstimanda est ex Docto­ præponi debet.1 Quibus postremo loco rum merito et eruditione, necnon ex studio commemoratis addendus est S. Alphonsus, et diligentia ipsorum in rei veritate indagan­ cujus solius auctoritas tanta est, ut opinio, quam probabilem habet, extrinsece talis sit da, quam cx eorum numero.1 Quapropter ad dijudicandum opinio­ habenda. 2° Auctoritas paucorum DI)., qui cx num probabilitatem, sequentes attendantur professo quæstionem aliquam discutiunt, regulae. 56. — Quinam de opinionumprobabilitate prœfercnda est dictis aliorum plurium, qui obiter de illa scribunt. Imo nonnumquam, judicare possint. 1° De probabilitate intrinseca soli viri licet raro, auctoritas unius Ductoris pote­ docti et in re morali versati. Pluries enim rit constituere opinionem probabilem, quin viris ingeniosis quidem, sed in scientia etiam probabiliorem, contra communem morali parum eruditis, videbitur evidens aliorum, si auctor ille sit valde doctus, probus, prudens, a partium studio liber, quod periti falsum aestimant. * 2° De probabilitate extrinseca vir medi­ nec novitatum amans, validamque afferat ocriter doctus, si, statum quœstionis rite rationem, quam alii non consideraverint intelligens, opinionem assertam inveniat ut aut non satis solverint, ipse autem contra probabilem a Ductoribus omni exceptione commode solvat rationes oppositas. 3’ “ Casuistarum, qui post damnatas majoribus, i. e. inter theologos omnino propositiones scripsere, major habenda probatis. 3° Indocti, qui per se ipsos Doctores ratio est, quam antiquiorum, in iis quæ ad consulere non valent, stare possunt testi­ ipsas confixas sententias spectant, vel cum monio prædicatorum et confessariorum, illis affinia sunt.” 2 1·’ Circa casus particulares, a theologis quos probos, prudentes et doctos reputant.3 57·-—Qua udo nam opinio ut probabilis non discussos, viro docto ac timorato illa opinio est sufficienter probabilis, quam ipse habenda sit. Γ Nisi ratio certa et convincens contra scit se diligenter examinasse, tum rationes opinionem aliquam militet, certe probabilis sedulo perpendendo, tum doctos consu­ habenda est tum ea, quæ, tolerante Ecclesia, lendo, quamque sine inordinato allectu communiter vel a plerisque theologis ut judicat esse talem : probabilitas namque probabilis asseritur; tum ea quam sim- non est restringenda ad dubia publica. Regulas ad dignoscendum S. Alphonsi (prout generaliter in huc quæstione specta­ tur), potest essi * omnino tuta respectu periculi peccati formalis, quod solum im­ putatur ad culpam, ut infra probabimus. Demum ciim opinio, quæ stat pro lege, sit tutior, quæ vero stat pro libertate, minus tuta, patet opinionem probabiliorem non esse semper tutiorem; siquidem major probabilitas potest esse in favorem liber­ tatis. 1 Dissert, de usu mod. opin. prob. a° 1763. n. 83 87 1 Dissert cit. n 84. 8 L. I. n. 24. L Cfr. Diss. a° 1763 n. 87. 1 Zacbar. Diss. P. II. C. V. Can. VII, DE CONSCIENTIA. indicium de calore sententiarum, vide p. Ixxxviii. sq. ARTICULUS III MATERIA AI» QUAM SE NON EXTENDIT CON­ TROVERSIA DE USU I.1C1T0 OPINIONIS PHOBAH1EIS. 58. — < ‘ontroversia theologorum de usu licito opinionis probabilis tum tantum moveri potest, quum agitur de solâ actionis honestate, minime vero ubi intervenit peri­ culum secuturi alicujus mali, ab actionis honestate distincti. Theologi namque omnes, saltem recentiores, conveniunt illi­ cii um esse opinionem probabilem sequi, quoties ex ejus usu malum aliquod secu­ turum timetur, quod p< r dictauien consci­ ent iie averti non potest quodque vitare tenemur. Ad hujus dicti intelligentiam animad­ vertendum est, malum, quod cx actione quadam secuturum esse timetur, posse vel unicum esse vel multiplex, scii, vel solam hesionem honestatis seu peccatum, vel præterea aliud quoddam malum tempo­ rale aut spirituale a priori distinctum. Sic v. g. homicidium complectitur tum malum morale seu peccatum, tum malum physi­ cum, seu grave damnum proximi per pri­ vationem vitre. Priusquam igitur theologorum syste­ mata exponamus de delectu opinionum, I quas licite sectari possumus, seponamus oportet materiam, quæ illorum objectum non est. 59. Propositio.— Ubi adest periculum mali, quod a conscientia haud pendet et vitare tenemur, semper in dubio pars tutior sectanda est. Probatur. Quando homo tenetur vitare malum quodpiam, tenetur quoque vitare periculum ejus : hoc quippe perinde est in moralibus. Atqui in dubio speculativo de sola honestate actionis periculum peccati tolli quidem potest : in ejusmodi veri» du­ bio de malo ab actionis moralitate distinc­ to hujus mali periculum removeri nequit. Ergo in priori casu, sublato periculo, cum dubio speculativo agere licet, non autem in posteriori. Prob. min. In priori enim casu consci­ entia est principium proximum et formale honestatis actus: atqui in dubio principia retlexa Probabilismi formant conscientiæ 29 dictamen ultimum certum de actionis ho­ nestate, ut infra probabimus : ergo pericu­ lum peccati formalis tunc omnino subla­ tum est. Contrarium nutem obtinet in casu posteriori. Etenim malum hujus­ modi a dictaminc conscientiæ nullatenus pendet, sed ab eo quod a parte rei verum est. Proin æque accidere pote«t, qualiscumque sit agentis conscientia. Ergo nisi sequamur viam certam aut securiorem, non vitamus periculum. Dictum est : quod citare tenemur, quan­ doque enim justa est causa permittendi malum, atque adeo ejus periculum, sive quia inter duo mala minus est eligendum, sive quia via tutior censetur moraliter im­ possibilis. In ejusmodi ergo casu licebit relinquere viam tutiorem, et minus tutam eligere. GO. Corollaria. — Ex probata proposi­ tione sequitur, prohiberi præcepto tum religionis, tum charitatis ac justitia , * usum opinionis, quantumvis probabilis, — se­ quendam vero esse sententiam tutiorem, vel moraliter certam,' ubi agitur de valore CT* sacramenti, de propria * animæ periculo, aut de damno proximi spirituali vel tem­ porali. Itaque illicitus erit usus opinionis pro­ babilis : I. In adminixtratione el (practice) >z/iceptione Sacramentorum, quoad essentialia ; virtus enim religionis prohilæt ne ea pe­ riculo frustrationis exponantur. Pericu­ lum autem illud timendum haud est. si, vel 1° urgeat necessitas administrandi Sa­ cramentum, modo tunc conteratur sub conditione; vel 2° Ecclesia possit et ra­ tionabiliter præsumatur supplere, quo casu debet absolute conferri : quod quidem in duobus Sacramentis præsumi potest, scii, a) in Sacramento Pœnitentiæ, si ex justa causa conferatur cum jurisdictione pro­ babili do jure; b) in Sacramento Matri­ monii, si adsit impedimentum ecclesiasti­ cum dubium dubio juris.1 Vide pr. 1“” in­ ter damn, ab Innoc. XI. p XV. Xota. — Non quoad cujusque Sacra­ menti materiam idem exigitur certitudinis r analogium, ad aliarum virtutum mate­ riam extenditur. Ad cujus rei intelligentiam explanandum nobis est principium prosumptionis : “ In dubio standum est pro ea parte, pro (pia stat praesumptio,” utpote ex (pio principium possessionis vim suam haurit. Praesumptio a jurisperitis definitur : anticipata rei dubiæ probatio cx validis argumentis et indiciis desumpta. Dicitur : anticipata, quia pr.esumptio ante omnem legitimam (i. e. a lege ut sullicientcin habitam) probationem aliquid pro vero sumit ; quamdiu nempe non probatur contrarium, pro vero habetur quod prae­ sumitur. Indicia ea pro diversa rerum natura varia distinguuntur. Unum cx il­ lis, quod ad praesentem materiam spec­ tat, hoc modo enucleare juvat : quoties aliquid esse scitur, quod natura sua per­ severat donec facto aliquo contrario tolla­ tur, in sua conditione perseverare censetur quamdiu de contrario non constat, ita ut hoc judicium sufficienti dumtaxat cedat probationi, cujus onus alteri, qua * hoc im­ pugnat, parti incumbit. Non autem ori­ enti dubio cedit, imo nec dubium efficit, ut et ipsa praesumpta certitudo in dubium adducatur ; quare, quod esse sciebatur, id, stante etiam exorto dubio, pergere et in­ tegrum manere censetur. Sic. v. g. ter­ mini confinium ibi praesumuntur esse ubi erant antea, nisi mutati probentur. De­ mum, praesumptionis principium plane genende est, et permultis accommodatur casibus particularibus, quorum praecipuos enarrare juvat. Ie Quum de cujuspiam crimine suspicio habetur, antecedens probitas ejus, stante dubio, perseverare censetur, quamdiu de nequitia non constat ; unde adagium : “ Quilibet praesumitur bonus, donec probe­ tur malus.” '2° Si quis possidet praedium, quod alter dubio jure suum esse contendit, possessor in possessione manet, usque dum compe­ titor suum jus comprobet ; quia possessio parit praesumptionem dominii ; nude axi­ oma : “ In dubio melior est conditio pos­ sidentis.” 3° Lex vel praeceptum, de quo dubita­ tur num justum sit, justum habetur, donec injustitia probetur ; unde principium: “In dubio obsequendum est Superiori.” Hisce praemissis, sequentem tradere li­ cet possessionis notionem. Quemadmo­ dum in materia justitia possessio audit — praeexistens apud quempiam dominii exercitium in certam rem, respectu alte­ rius de dominio contendentis, ex qua pos­ sessione praesumitur rem, esse possidentis donec contrarium demonstretur, — ita pari modo, in materia honestatis, possessio li­ bertatis nihil aliud est, quam antecedens hujus, respectu legis dubia *, jus certum: possessio vero legis est antecedens hujus, respectu liberationis dubia *, certa obliga­ tio ; quæ prioritas efficit ut in dubio su­ perveniente illa, quæ prius certa est, pro se habeat praesumptionem juris, adeoque onus probandi transferat in alteram. Pos­ sessio igitur in hac materia analogice su­ mitur pro quovis jure certo dubium prae­ cedente ; unde consequitur vim ac sensum principii possessionis hoc modo reddi posse: “.Ius certum praecedens non tollitur dubio superveniente, sed perseverat usquedum probetur ejusdem cessatio.” Ex data notione sequenti modo conclu­ dimus ; quemadmodum in materia justi­ tiæ, ubi duo litigant de alienjus rei pro­ prietate, ille qui, exorto dubio, possidet rem, praesumitur esse ejus dominus, et id­ circo servat jus in rem, donec probetur contrarium; — ita in materia honestatis, quoties dubium est inter hominis liberta­ tem et legis obligationem, illa, quæ prius certa est, dicitur manere in possessione, donec probetur contrarium.1 66. I\ . — Circa principia rrjte.ra. Alia sunt pro dubiis juris, alia pro du]n\s Jacti. Praecipua sunt quæ sequuntur. Pro dubiis juris. 1° /a dubio nudior est conditio possidentis. Porro id. quod prius certum est, possidet et praesumitur. Unde, » L. I 27. 1 L. I. 26. t obliit jejunecue potest cont ri­ al dani■onstct. t secunquisi- -z/j i. e. ■ta est, 32 (I ubi u ejus ( cxcus; lege ui 65. liberti Qu applic biojn eemus et leg Pot cal, s< justiti per a riani tiain print pro e: pole Minin defini validi Dicit omne enten vero conti sumi natui lis, ( tat, aliqu sever tur, i quan hoc prob< pugi enti et i| addi stau tegri mini cran mun gem casil enar 1 hab< dub neq DE CONSCIENTIA. •>o ubi prius certa est libertas, dubia vero ori­ num tempus adsit quo lex incipit obli­ tur obligatio, ibi possidet libertas ; ubi gare, lege non teneris ; num qui> sit jeju­ contra prius certa est obligatio, dubia vero nus, potest communicare, utrum necne * rit, communicare potest liberatio, ibi possidet lex, juxta modo dicta. mortaliter peccav Quo spectat aliud illud principium juris ; non confessus (practice dicerem contri­ “ In dubio standum est pro ea parte, pro tus) Item in dubio an consilium ad dam­ qua stat pnesumptio ” ; pnesumptio nam­ num datum sit.aut si de eo quidem constet, que gignit moralem certitudinem, saltem dubitetur an damnum ex illo fuerit secu­ tum, nulla, post debitam utique inquisi­ latam seu imperfectam. Cfr. n. 47. 2° /./-.»· dubia non obligat. Intelligitur tionem, facienda est restitutio.1 b) tn dubio Jaiti supponentis legem3 i. e. lex simpliciter dubia, i. e. quoad existen­ tial·), non vero dubia quoad legis certo quo posito lex desinit aut impleta est, existentis cessationem ; tunc enim lex possidet 1er. Hinc v g. in dubio au tem­ pergit obligare, eo quod, sicut certa liber­ pus, (pio lex obligat effluxerit, lege tene­ tas non tollitur per dubium superveniens, ris. Item si dubitas num legem impleve­ ita nec lex certa. Hoc ergo casu princi­ ris, puta num horas recitaveris, pcenitenpium convertendum est et dicendum : tiam persolveris, obligaris, nisi ex prudenti “ Dubia libertas non liberat.”1 ratione, cui alia non opponatur, probabili­ Hinc v. g. in dubio an sint confitenda ter judicare valeas te implevisse ; tunc peccata dubie mort dia, aut mortalia dubie quippe oritur probabilis certitudo, quæ, commissa; an explicanda' circumstantia· ubi de debito legali agitur, sufficit, ut ex­ notabiliter aggravantes, nulla est obliga­ cuseris. Hoc modo intclligenda sunt quæ tio. ('outra, qui certus de mortali com­ dicit S. Alphonsus L I. 29 99 iu fine, misso dubitat an illud jam sit confessus, L. IV. 112. q. 3. Seunda sent.2 Con­ debet confiteri. Pari modo dubitans num firmatur ex Quæst. 1. recent, reform., ex sibi sit excusatio sufficiens ab observatione quii liquet doctrinam reformatam restrin­ jejunii, dum nequit commode adire Supe­ gendam esse ad casum, (pio adsit proba­ riorem pro dispensatione, legem servare bilitas pro et contra. Quantum ad L. I. tenetur, nisi prudenter judicet, causam n. 99. in fine, locus ex mente S. Alph. re­ excusantem in casu probabiliter adesse, formandus videtur secundum laudatam nulla stante probabilitate in contrarium ; Quæst. I. ree. reform., ut pote ex oblivione tunc enim habetur certitudo moralis im­ a S. Doctore non correctus. perfecta.2 Item (piando debitum certum est. fac­ Quod principium attinet : In _dubif} tum vero solutionis dubium, debitor sol­ pars tutior est eligenda.” applicatum du­ vere tenetur, vel facienda est inter partes bio speculativo circa solam actionis hones­ compositio pro rata dubii.3 tatem, rigoristarum proprium est atque c) In dubio facti inducent ', legum juriprorsus falsum, ut infra luculenter proba­ umce conflict tun. pravajet h.i potior. Hue bitur. Hoc solo casu verum est. quo du­ ratione, v. g. excusatur a jejunio sexage­ bium practicum non deponitur aut deponi narius, (plia jus naturale servandi vitam nequit, ut supra Art. III. ostendimus. præponderat præcepto ecclesiastico. Item 67.— Pro dubiis facti. 1° lu dubio (pii prudenter dubitat an missa· auditio factum non jira sumitur, sed demonstrari de­ in ecclesia die festo, aut officii recitatio, bet. Principium illud procedit, (piando aut jejunium non forte graviter nocitura dubitatur de facto principali, v. g. an vo­ sint sanitati, si nequeat commode petere tum emiseris, an confessus fueris, etc. consilium aut dispensationem, excusatur.4 Hinc dubium juris, ex dubio facti re­ 2° /h dubio stapdum est pro calore artus, sultans, pro diversitate facti probandi re­ seu : In dubio omne factum prtesumitur solvendum est juxta sequentes regulas. recte facium. Hoc principium valet (pian­ a) In dubio facti fundantis legem, i. e. do constat de facto principali et de solo (pio posito lex vel obligatio nascitur. accessorio aliquo facto dubitatur, puta de possidet libertas. Hinc v g. in dubio 1 L. I. 26. 2 L VI. 408. 473. 474. 477. L. Viiul. Alph. p. 001. 5. 105. item 1 2 s 1 !.. I. 32. 38. 39. L. VI. 475. L. IV 562. Cfr. Viiul. Alph- p. 901. 5. L. 1. 29. 32. 34. L. IV. 325. 1036. L. V. 154. not. 3 34 TRACTATUS aliqua circumstantia vel conditione neces­ saria, aut de debito modo, utrum adfuerit. Tunc se. hujusmodi factum accessorium, ju­ re debitum vel fieri solitum, adfuisse prae­ sumitur, ejus defectus eeoutra demopstrari debet ; quod per sequentia axiomata cnunciari solet : In dubio præsumitur facium, quod de jure faciendum oral, aut quod ordi­ narie fieri xol^t ; et hoc alterum: Delicium vel defectus non præsumitur, sed demonstra­ ri debet} Nonnullis exemplis axiomata hæc dilu­ cidare lubet, ut pateat quibus casibus ea accommodari possint, quibus vero non pos­ sint. Si quis v. g. vere vovit, dubitat autem num vovendo noverit aut adverterit voti obligationem, vel an non defuerit plena deliberatio, an non voverit metu coactus, an is fuerit gravis, — standum est pro va­ lore actus. Secus vero est, si dubitatur de ipsa voti emissione, vel an id, quod quis voverit, sit materia voti capax, vel an non fuerit simplex propositum. Item in dubio num confessio sacramentalis fuerit valida; si dubitetur utrumne defuerit aliqua ex conditionibus ad valorem requisitis, stan­ dum est pro valore actus, quia tunc pr;esumitur factum quod de jure faciendum est. Contra vero, si certum sit aliquid defuisse, licet ad valorem sacramenti pro­ babiliter tantum requisitum, puta scientiam mysteriorum SS. Trinitatis et Redempti­ onis, aut propositum explicitum, standum non est pro actus valore, sed iteranda con­ fessio. Etenim tunc certo factum non est quod de jure faciendum erat; nempe sus­ cipiendum erat sacramentum cum omnibus ad valorem etiam probabiliter tantum re­ quisitis I nde ex ipsis principiis reflexis liquet S. Alphonsum minime secum pug­ nare in Theol. Mor. L. III. 2. in fine. L. VI. 450 collatu cum n. 505.2 3° Ex communiter contingentibus pru­ dens Jit prasumptio. Unde in dubio an pueri, qui ante septennium certo pervene­ runt ad usum rationis, teneantur legibus mere ecclesiasticis, non tenentur ; quia Ec­ clesia pnrsumitur non obligare nisi secun­ dum communiter contingentia. Post sep­ tennium vero, in dubio rationis adeptie, tenentur; quia tunc ex communiter con­ tingentibus præsumitur obligatio. — In 1 L I ‘26. 9 L. IV. 196. 201. q 3 dubio voluntariæ inhæsionis in delecta­ tione venerea, si dubitet pius et timoratus qui consentire non solet, præsumi debet non consensisse, saltem haud plene; sin autem dubitet, qui solet facile in mortalia prolabi, consensisse præsumitur.— Iu du­ bio de valore confessionum recidivorum, si recidivus post confessiones suas ut pluri­ mum cito et sine aliqua resistentia relapsus sit, præsumendus est nullum vel nimis tenuem habuisse dolorem vel propositum. Aliter vero dicendum, si per aliquod tem­ pus perseveraverit, vel ante lapsum aliquam saltem resistentiam præstiterit.1 § II. Expositio Systematis. 68.— In concursu duarum opinionum œque vel fere icque probabilium, quarum una favet libertati, altera legi, stante dubio circa legis existentiam. licet sequi opinio­ nem libertati faventem ; in dubio autem circa cessationem legis certæ, sequenda est opinio legi favens.2 Conditiones servandæ. I sus opinionis probabilis libertati faventis sequentibus conditionibus moderandus est. 1° Ordinaria saltem diligentia adhibenda esi, ut veritas detegatur; h.ec enim inves­ tigatio necessaria est, ut ignorantia sit in­ vincibilis et bona fide servetur libertatis possessio. 2° Opinio vere probabilis sit, i. e. funda­ ta in ratione ex se et comparative gravi, etiamsi paulo minus probabilis sit quam ejus opposita. Quamobrem opinio non est solide probabilis, quoties opposita no­ tabiliter seu certo probabilior est. Etenim certus excessus probabilitatis tollit intellec­ tus suspensionem, ac consequenter pnrit probabilem certitudinem, ut infra probabi­ mus. Atqui iu rebus moralibus, quippe quæ moraliter aestimanda * sunt, postulari nequit stricta certitudo et evidentia, verum sufficere debet probabilis certitudo (i. e. lata seu imperfecta), quemadmodum docet D. Thomas. Ergo notabilis probabilioritas elidit comparativam probabilitatem sen­ tentia? opposita *, ita ut luce aut tenuiter aut dubie tantum probabilis sit ; conse­ quenter opinio multo probabilior jam non est stricte dubia, sed moraliter aut quasi moraliter certa.8 l’ra * oculis igitur semper * L. IV. 270 L. VI 476 505 - L I. 26-39. 57 -59. 97 -99. 3 L I 54. 56. 35 DE CONSCIENTIA. habeatur S. Alphonsi Systema procedere solummodo in casu ceri dubii; seu in con­ flictu (Pqaalis oel fere ecqualis probabitita­ tis ; nam hujusmodi (equilibrium produ­ cit veram intellectus suspensionem inter utramque partem, ad coque verum dubium, nonnisi per principia reflexa resolvendum, secundum doctrinam 1). Thoma· : 1 “In­ tellectus noster . . . quandoque non in­ clinatur magis ad unum (piam ad aliud, vel propter delectum moventium, sicut in illis problematibus, de quibus rationes non habemus, vel propter apparentem aequalita­ tem eorum quæ movent ad utramque par­ tem : et ista est dubitantis dispositio, (pii fluctuat inter duas partes contradictionis.” Systema vero non procedit, (piando vel una opinio est notabiliter probabilior altera, vel adest unica opinio probabilis. Eo enim casu non adest strictum dubium, sed sufficiens motivum, in rebus morali­ bus determinans intellectum ad prrestandum assensum tali opinioni, eamqtie se­ quendam ut satis certam. Deinde (piando opinio una est cer/e et sine ulla hecsitatione probabilior, ea non potest esse nisi notabiliter probabilior.3 Nemo ergo opinionem amplecti tenetur, quamdiu de majori ejus probabilitate vel minime dubitat. 3° Libertas sil in possessione contra le­ gem, i. e. juxta dicta supra n. 65, jus cer­ tum libertatis præcedat legem dubiam. 69. — Juvat hoc loco duas locutiones S. Alphonsi dilucidare. 1 S. Doctor modo dicit legem, ut obliget debere esse certam ac manifestam, * modo vero ait illam obligare, quamvis omnino certa non sit dummodo sit no­ tabiliter probabilior.· * Nullatenus tamen sibi contradicit ; duplex namque distin­ guenda est moralis certitudo, de (pia hic loquitur S. Doctor, nempe stride dida, seu perfecta, (pia * a certis morum prin­ cipiis evidenter deducitur, et late dida, seu imperfecta, cujus argumenta, etsi evidentiam non pariant, ita tamen con­ vincunt, ut oppositum nonnisi dubie aut parum probabile remaneat. Prior in re­ bus moralibus non requiritur, sed suffi­ cit posterior. Inde sensus verborum ejus est, legem, ut obliget, debere quidem cer- . tam esse et manifestam, at sufficere certi1 De Verit. (]. 14. art. 1. » L. I 63. * L. I. 56. 4 L. I. 67. tudinem latam, quin opu- git stricta. Eodem modo dicimus opinionem notabili­ ter probabiliori m esse moraliter certam. 2 Interdum distinguit dubium a / re­ habilitate, c! dicit, iu dubio circa legis cessationem legem -crvandain esse, -ecus vero, si adsit prolmbilitas. Hîcc ambigu­ itas evanescit, si attendatur S. Doctorat intelligerc in priori casu dubium stridam, (piando nempe dua· sunt opiniones fere reque probabile s juxta doctrinam 1) Thomtc jam relatam n. 68; in posteriori vero casu opinionem, qua· sola sit probabilis, seu cujus oppositu nulla nititur ratione? Expositum systema esse genuinum S Alphonsi systema luculenter probant find. p. 1- 125. Ed. 2*. T. I. p. 453 sq. § III. Probatio Systematis. Claritatis ordinisque gratia subjectam materiam tripartimur, demonstrando >\stema 1 per partes, argumentis intrinse­ cis et extrinsecis ; 2’ totum simul, ex ap­ probatione Ecclesiæ ; 3° refellendo *y -tcmata opposita. i. Probatio Systematis per partes. 70. —-Equi-probabilismus S. \lphonsi, prout ex ejusdem t xplanationc liquet, ex una parte 1’robabiliorismo adv< rsatur, quatenus docet, in concursu opini­ onum reque vel fere tvque probabilium, fas esse minus tutam sequi, quoties dubi­ um vertitur, quod ut plurimum contingit, de legis existentia. Ex altera vero, et ge­ mina quidem spi parte, simplicem et com­ munem Probabilisnium excludit, quatenus docet illicitum esse opinionem mimis ru­ tam sequi in concursu tutioris, quando 1° hree notabiliter probabilior est. ; ut 2e du­ bium est de legis certa· cessatione. Totam rem tribus propositionibus absolvimus. PROPOSITIO 1 71.— Aow heel sequi opinionem minus probabilem pro Ubertate in concursu nota­ biliter probabilioris pro lege. Prob. I. Kr ratione. — Etenim in posi­ to casu, ex una parte opinio pro libertate vere probabilis non apparet ; ex altera autem lex non est vere dubia : unde conse1 L. I. 67 in fine, et 71. 36 TRACTATIS quens est applicari hic non posse prin­ cipia rctlexa Probabilismi, quippe quæ in solo dubio procedunt ; sunt enim : “ Lex dubia non obligat. — In dubio melior est conditio possidentis.” Dico: 1° Opinio pro libertate vere pro­ babilis non apparet. — Ea opinio vere et expedite, i. e. non obstante opposita, proba­ bilis est, cujus motiva talia sunt, ut sulliciant ad obtinendum viri prudentis assen­ sum. Atqui motiva sententiæ minus pro­ babilis in concursu mullo probabilioris non sufficiunt ad obtinendum viri prudentis as­ sensum, sed tantum ad ingerendam aliquam formidinem oppositi. Ergo ejusmodi sen­ tentia vere et expedite probabilis non est. Prob. min. Etenim 1° vis ct efficacia istorum motivormn enervatur et eliditur motivis multo fortioribus, quandoquidem, ut inquit S. Alphonsus,1 sententia certo aut notabiliter probabilior habet pro se certum fundamentum quod vera sit, quo fundamento caret opposita. 2 Nemo prudens assent i re potest opi­ nioni, quam multo probabilius falsum quam veram judicat. Assensus quippe est actus mentis quo judicamus aliquid verum aut verisimile: atqui, quum una opinio est multo verisimilior, hanc neces­ sario judicamus multo probabilius veram, oppositam vero non tantum non proba­ biliter veram, sed ecoutra mullo proba­ bilius falsam. Huic ergo prudenter assentiri haud possumus. Quamvis igitur opinio minus probabilis seorsim spectata possit probabilis apparere, comparata tamen cum opposita multo pro­ babiliore, desinit certe probabilis esse. Quare apposite scribit S Alph.2 “Opi­ nio vere probabilis ea sola est, quæ habet fundamenta intrinseca et extrinseca .eque vel 1ère .eque valida ac opposita pro legi·, ita ut lex certi * ac stricte dubia appareat." Dieo : 2° Z' *.r vere dubia non est. — Du­ bium enim est suspensio assensus inter opposita. Atqui in casu propositionis ne­ quit assensus pro lege suspendi. Ergo lex vere dubia non est. Prob. min. Tum solum intellectus fluc­ tuat inter duas paries oppositas, quum motiva pro utraque parte vel nulla adsunt, vel a*qualia apparent Ilæc est doctrina D Thonue, quam n. tiS retulimus. Atqui 1 L. I 5fl. * Dill * ho moti· rato a° 17^5. cep. 5 n. 25. in casu motiva requalia minime sunt, sed pro lege multo fortiora apparent quam pro libertate. Ergo assensum legi negare intellectus nequit, esto eum aliqua formi­ dine opposita * partis.1 72. — Proh. //. Exauctoritate D. Thoma·. S. Alphonsi doctrime omnino favet Doc­ tor Angelicus, quandoquidem ex una parte tradit dubium time evenire quando ratio­ nes ad utr.imque partem leqmditer vel quasi «eqmditvr movent, ut n. (is. 2° notavi­ mus ;— unde ultro sequitur, quod, si ratio­ nes ad unam partem multo fortius move­ ant, extra dubitationis statum versemur: — ex altera vero parte affirmat in actibus humanis non postulari certitudinem stric­ tam. verum probabilem sufficere, quemad­ modum ostendimus n. 68 sub 2. Qme duo cum thesi S. Alphonsi perfecte con­ gruunt. 73. — Ex prædictis concludimus: si, iis non obstantibus, voluntas partem liber­ tati faventem eligat, eliget ex sola affec­ tione ad illam, non ex rationis dictainme; eliget ergo temere et imprudenter, quia electio, qme ratione non ducitur, impru­ dentia et temeritate vacare non potest.2 Merito proinde affirmat S. Doctor: “Hanc sententiam” (quod possit quis licite sequi opinionem etiam minus proba­ bilem pro libertate, licet opinio pro lege sit certe probabiliori “ elapsi sæcnli auc­ tores quasi communiter tenuere; sed nos dicimus, eam esse laxam et licite amplecti non posse.”8 PROPOSITIO II. 74.— Concurrentibus opinionibus fere fpque probabilibus, in dubio de legis existentia, licet sequi opinionem libertati faven­ tem. I. Probatur ex ratione. Obligatio sectandi partem tutiorem, si qua adesset, proveniret vel ex parte liber­ tatis jure suo destitutæ, vel ex parte legis virtute obligandi pneditæ. Atqui neutra ex parte prædieta obligatio oriri potest. Ergo non datur obligatio sectandi partem tutiore n. Prob. mill, per partes. 1. Non ex parte ' 1 L. I. 672 L. I. 56. 3 II. A. Tr. 1. 31. DE CONSCIEXTlA. libertatis eqq — DrCiusur. Disp. 40. Sect 5. n. 14. 15. ” De Ju-tit. Disp. 17. n s' Disp. 23. n 110. 4 Decal 1 1. e. 10 n. 10. 11. 4 Tab. 1. n. 502. u Tr. 20. r 6 n. 7’ Tr. 1. q 1. c. 3 q. 3. * De Peccat. q. 4. p 7. ii. 13. 0 Tr. 1 n. 73 >* (Tr S \lph I. I 36 I. VI 905. 11 15. v. 14. 15. 38 TRACTATI S libertate sua privetur iu quantum non ali­ quod præceptum ejus restrictionem exigat (illud enim, ex S. Thoma, dicitur lici­ tum. quod nulla lege prohibetur), dis­ positio divina certa est. Utrum autem Deus velit, ut in casu legis dubia: liber­ tati sute homo renuntiet, incertum est. Ergo tuta conscientia in possessione li­ bertatis, qua Deus illuni donavit, persistit, donec contraria ejus voluntas sibi inno­ tescat.1 Conclusio. — Ex probatis sequitur : 1° Quum libertas sit certa et lege anterior» homo pr.esumitur liber in omni casu ubi non constat de lege. Unde sponte fluit htec regula ; “ Quod non est certe prohi­ bitum, licitum est.” 2° Falsi est regula Anli-Probabilistarum : “Nihil est licitum, nisi quod mora­ liter constet fuisse a Deo permissum.” Si enim hoc verum esset, Deus uon debu­ isset legem promulgare, sed ea omnia qure nobis operari permittit.·2 75.— II. No ii datur obligatio ex parte tegis, quant virtute obligandi preedihe.— Ut assertum pateat, stabiliendum est princi­ pium : “ Eex dubia non obligat.” Prtemoncndum vero cnuneiatum prin­ cipium, in sensu nimis generali usurpatum, esse falsum. Ex probatis namque et ad­ huc probandis in Prop. III. constat illud esse intelligendum de lege simpliciter dubia, i. e. dubie existante. Eodem modo principium intelligit S. \lphonsus; semper enim illud adhibet ad probandum legem dubiam, utpote insufficienter promulga * tam,udeoquedubiee.m/e///e///. non obligare. Principium illud probatur: 1° Ex de­ fectu promulgationis et ignorantia invin­ cibili. Promulgatio legis in subditis essentialiter requiritur, ut lex habeat vim obligandi. Atqui ubi lex est dubia, deest vera ejus promulgatio. Ergo lex dubia non obligat. Prob. maj. Lex non potest esse regula agendi enti libero, nisi ipsi innotescat ; atqui deducitur in ejus notitiam per pro­ mulgationem ; promulgatio ergo est de essentia legis? Prob. min. Lex, invincibiliter ignorata a subditis, non est sufficienter promulgata ; atqui dubium legis, humano studio invin­ 1 L I 77. 78. Dissert, a 1763. n. C. 18. 1 L. 1 77. 1 S. Thom. 1 2. qn. 90. n. 4 cibile, est ignorantia invincibilis ; ergo lex dubia est lex non promulgata. Prob. minor assumpt. Invincibiliter diciinitr ignorare ea, de quibus non habemus sufficiens fundamentum affirmandi potius quam negandi. Atqui ejusmodi sufficiens fundamentum teque deest, ubi rationes pro lege et libertate utrinque fere æquales sunt, ac ubi nulke, cum utroque in casu intellectus teque maneat suspensus. Ergo Nota.— 1° In allato argumento S. Doctor non expresse distinguit legis pro­ mulgationem communitati factam ab ejus notitia in subdito. Rem practice conside­ rat : practice enim lex subdito non suffi­ cienter innotescens, eodem redit, quo lex non sufficienter promulgata. 2° Argu­ mentum quod petitex ignorantia invincibili, in ipsum perperam retorqueres, inde infe­ rendo legem etiam certo probabiliorem, utpote non certo cognitam, invincibiliter ignorari ; nam hanc ut satis cognitam, i. e. ex regulis prudentia', quæ est virtus in­ tellectus practici * obligantem habet. 2° Ex principio causalitatis. Lex du­ bia, vel certe, vel dubie, vel nullo modo obligat Atqui primum est impossibile, quia effectus nequit esse major sua causa. Secundum est absurdum; voluntas nam­ que sequitur intellectum, adeoque nisi in­ tellectus convincatur, voluntas uon liga­ tur; atqui nulla cognitio dubia nécessitât intellectum ad assentiendutn : ergo nulla lex dubia ligat voluntatem ad obsequen­ dum. Restat igitur tertium. 3° /·, '■ prasumpta voluntate Divini Legis­ latoris. Deus legitime praesumitur nolle obligare lege dubia, dum tinis creationis perinde obtineatur. Atqui ita res se ha­ bet. Ergo. Prob. min. Finis creationis est gloria Dei et salus hominum. Atqui utrumque obtinetur, etiam dum leges dubite non ser­ vantur. Ergo. Prob. min. assumpt. Gloria Dei teque ac salus hominum exist it ex perfecta homi­ num obedientia legibus divinis præstita. Atqui dum leges certa» observantur, dubiis, qua: uon obligare creduntur, etiam non servatis, Deo teque perfectum præstatur obsequium. Ergo absque illarum obser­ vatione perinde obtinetur tinis creationis. Prob. hujus min. Quamvis lex objective existât, Deus tamen non vult eam proxime 1 1. 2. qu. 57· a. 5 ad 3“ DE CONSCIENTIA. ct subjective obligare, nisi simul subjec­ tive iu conscientia existât, morali diligen­ tia sufficienter cognita. Atqui dum leges * dubia ex hominum conscientia non obli­ gare creduntur, ex sola certarum legum observantia homines Deo perfecte obse­ quuntur.1 7<». Lubet hoc loco annotare, illicitum esse duabus opinionibus probabilibus simul uti in eodem actu, si inde uua lex certo violetur: v. g. testamentum, forma legali destitutum, probabiliter est validum ; pro­ babilius quoque non est validum. Non licet igitur sequendo priorem sententiam, adire hærcditatem, ac simul, sequendo posteriorem, non solvere legata in eodem contenta. Hoc facto unius vel alterius legis observantia necessario eluditur et agens sibimet in eodem actu contradicit.3 II. Probatur ex auctoritate. ÎÎ.— Notio historica. Disputationes dc delectu opinionum in praxi post medium sæculum XVI. exortæ sunt. Tunc primum prodiit Systema Probabilismi, cujus auctor reputatur Bartholomæus Medina, ex Or­ dine Prædicatorum, quod Systema illico communissime receptum fuit, ut ipsi ad­ versarii fatentur. (Si igitur, observat S. Alphonsus, sententia rigida, ut gratis as­ serunt ejus sectatores, inde ab initio Ec­ clesia? ad illud usque tempus in posses­ sione fuisset, quomodo fieri potuit, ut tam cito communiter a D. 1). respueretur, et benigna reciperetur sententia?) Tempore Corn. Janscnii prodierunt varia Syste­ mata Anti-Probabilisini, inter qua' Prolxibiliorismus, ex influxu janseuistica * frau­ dis, communius ad nostrum usque sæculum fuit receptus. Ast, ut plerumque in hujusmodi controversiis accidere solet, a neutra parte extrema vitabantur. Quem­ admodum enim quidam Probabilistic in doctrinas nimis laxas lapsi sunt, quas SSnii Pontifices proscripserunt, ita quoque eorum adversarii in extremum rigorem impegerunt, qui a S. Sede pariter repro­ batus fuit. De cietero, usum opinionis probabilis in materia solius honestatis semper in Ecclesia viguisse, pluribus tes­ timoniis, quorum aliqua proferemus, con1 L. I. 60-70. 2 l.tigo de Euclinr. Disp. 15. n. 46 - 54. Croix. Lib. 1. n. 370 374 Sporcr. Tr. 1. n 35. 39 tra Anti-probabilistas probari, nullo autem certo refutari potest. Præterea Probabilismiis magni nomini® theologos inter suos patronos numerat. Hodie demum ubique in Ecclesia recipitur. 78. — I. Ex testimonio SS. Patrum. Ex iliis evidenter evincitur, in dubio non semper tutiorem partem sequendam c-se. Ita I). August: “Quod enim neque con­ tra fidem, neque contra bonos more® t—e conrincilnr, indifferenter <-t habendum.”1 S. Grcg. Nazianz : “ Aut rem ita s< habere proba, aut si id nequis, ne condemnes; quodsi res dubia e-t, vincat humanitas et facilitas.”2 S. Leo Magnus: “Iu his, qua· vel dubia fuerint wl obscura, id no­ verimus sequendum, quod nec pneerptis evangelicis contrarium, nec decretis Sanc­ torum Patrum inveniatur adversum.”3 S. Bernardus : “ Sane ibi unusquisque in suo sensu securus abundat, ubi aut certa rationi, aut non *contemnentia auctoritati, quod sentitur, non *obviat."· Et vis argumenti ex Patribus petiti perspicuior tibi sit, adi. si lubet, citata Patrum loca, ubi ex occasione, qua verba allegata scripta sunt, deprehendes in iis revera agi de casibus pr.ibabilisticis. Ci­ tata S. S. Leonis M ct Bernardi verba generalia sunt. Laudata S Augustini epistola tota est in monendo Januario, ut ne consuetudines in variis sive regionibus sive ecclesiis servatas condemnet, nisi l'j. dei aut bonis moribus eerto adv< rsentur. Locus e S. Grcg. Nazianzcno quæstionem spectat liceatue viduis post Baptismum ad secundas convolare nuptias. 79. — 11. Ex consensu Doctorum. Prin­ ceps theologorum, S. Thomas, sic loquitur : “ Ita se habet imperium gubernantis rd ligandum in rebus voluntariis illo modo ligationis, qui voluntati accidere potest, sicut se habet actio corporalis ad ligandum res corporale® necessitnlecoactionis. Actio autem corporalis agentis numquam inducit necessitatem in rem aliam, nisi per contac­ tum coactionis ipsius ad rem, in qua agit : unde nec ex imperio alicuju® domini liga­ tur aliquis, nisi imperium attingat ipsum, cui imperatur: attingit autem ipsum per scientiam. I ndc nullus ligatur per pra1 2 » 4 Epist. 5 I ad Januar. Orat- 39. Ep. 167. Ep. 77 ad Hug. 40 TRACTATIS cepium aliquod nisi mediante .scientia illius prorepti...........Sicut in corporalibus agens corporale non agit nisi per contactum, ita in spiritualibus præccptum non ligat nisi per scientiam.” 1 S. Isidorus : “ Erit au­ tem lex manifesta.’’ * Ad hæc præstantissimi theologi sunt Probabilistic, ut Suarez, Lugo, Sanchez, Sylvius, Toletus, Lesse­ ns, Laymann, Bonacina, Salmanticenses, Amort et multi alii.3 80.— Ex approbatione Operum S. Al­ phonsi. Recole dicta p. Ixxix., cl animad­ verte ipsius S. Sedis judicio Systema S. Alphonsi tutum esse, ac hujusmodi au­ thentico testimonio carere quodvis aliud systema, v. g. Probabilismi simplicis et communis. PROPOSITIO III. 81. — Concurrentibus opinionibus fere (eque probabilibus, in dubio de legis certer cessatione, sequenda est opinio legi favens. Est consectarium logicum præcedentis propositionis. Etenim: 1° Si lex dubia, libertati certa· superveniens, hanc non li­ gat. eadem ratione e converso libertas dubia, legi certa· superveniens, hanc non solvit. 2° Ut ignorantia invincibilis de existent ia legis obligationem, ita eadem ignorantia de legis cessatione deobligationem legis excludit. 3° Si in dubio in­ vincibili de legis existentia præsninitur libertas, pariter in dubio invincibili de i legis cessatione præsninitur obligatio ; jura namque legis et libertatis in pari causa æqtialia sint oportet. Ob has præcipue causas Piobabilismus S. Alphonsi .Equi-probabilismi nomen meretur nempe quod nou solum verse probabilitatis limites rectissime indicet, sed ;equa quoque lanee legi ae libertati faveat, æqualia utrique jura tribuens iisdem in circumstantiis, non utens, pondere et pondere? II. Refelluntur Systemata opposita. 82.— 1 Rigorism us strictus. Systema hoc damnatum fuit, damnata ab Alexandro Vili. Prop. 3“ “ Non licet sequi opini1 * » n. 4 ♦ Qmrst de Vcrit. q. 17 n. 3. Diet. 4. can. 2. Cfr. S. Alph. L. I. 5U Dissert u° 1755. - 12 81 - 101. I. I 26. Disseri. a‘ 1763. u. 25. onem vel inter probabiles probabilissi­ mam.” Propositio h:ec aperte falsa est; nam si opinio pro libertate est probabi­ lissima,opinio pro lege erit tenuiter aut du­ bie tantum probabilis : ob debile autem motivum libertatem jure suo certo spoliare est aperte contra jus naturale. Ergo Sys­ tema falsum est. 83. — 11. Laxismus. Damnatus est, damnata ab Innoc. X [. Prop. 3ia : “ Generatim dum probabilitate sive intrinseca sive extrinseca quantumvis tenui, modo a pro­ babilitatis finibus non exeatur, confisi ali­ quid agimus, semper prudenter agimus,” et Prop. 27°, damnata ab Alexandro VII.: “ Si liber sit alieujus junioris et moderni, debet opinio censeri probabilis, dum non constet rejectam esse a Sede A post, tam­ quam improbabilem.” Merito et hæc doctrina damnata est; vere namque dubia censeri nequit lex tam gravi ratione funda­ ta, ut contra ipsam nulla solida, sed tenuis tantum ratio vel auctoritas afferri possit. 84. — III. Tutiorismus mitigatus. Ut talis non diu vixit. Refellitur hac argu­ mentatione. Si opinio minus tuta est notabiliter probabilior, opposita pro lege fit tenuiter aut dubie probabilis ; atqui ob motivum tenuiter aut dubie tantum probabile libertatem jure suo spoliare est certo contra jus naturale ; ergo . . . Præterea notabilis probabilioritas pro ali­ qua opinione fundat probabilem ejus cer­ titudinem ; atqui in actibus humanis suf­ ficere debet certitudo probabilis; ergo . . . Recole dicta u. 68 sub 2. 85. — IV. Probabiliorismus. IstudSys* terna obligationibus certis superaddit incer­ tas, sicque, aucto numero obligationum, numerum auget peccatorum ; atqui ex prin­ cipiis Æqui-probabilismi demonstratum est juri naturali libertatis repugnare obli­ gationes incertas; ergo Probabiliorismus libertati debitam denegat justitiam. 86. — V. Probabitismus simplex. Hoc systema duplici vitio laborat. Primo qui­ dem, limites probabilitatis plus æquo ex­ tendit, contendendo opinionem posse so­ lida probabilitate gaudere, licet opposita sit multo probabilior, quod admitti non posse satis ostendimus n. 71 73. De­ inde Probabilismum principio possessio­ nis hami temperat ; unde jus possessionis legis violat et libertati plus æquo indulget. Etenim patroni hujus Systematis, tuendo 41 DE CONSCIENTIA. semper parles libertatis, ubicumque pro­ rit ” (alibi1 expressius dicit “in quantum babilis est opinio, utuntur pondere <4 pon­ christiana prudentia concedit"), “Ixmignis dere ; argumenta siquidem, quibus pro­ opinionibus uti.” 2° “ Ubi vero opini­ bant libertatem lege dubia non ligari, non ones benignæ proximius reddunt periculum convertunt contra libertatem, ubi eadem formalis peccati, . . . tunc semper ex­ prorsus valet ratio pro lege certo existante. pedit, ut eonfessarius utatur, imo dico Si enim sequens valet ratiocinium in favo­ quod ipse, ut medicus animarum, tenetur rem libertatis, ubi dubia est lex :— lex du­ uti opinionibus tutioribus, quæ pœnitenbia non obligat, quia ille non est obligatus, tes ad se servandos in statu gratia * condiiqui invincibiliter ignorat se esse obliga­ eunt.” 2 Quoad modum tamen hanc -erv·-t tum, — necessario facienda est ejusdem distinctionem : ubi probabile periculum conversio in favorem legis, quando dubi­ peccati dubie tantum subest, tenetur om­ um de libertate subsequitur. nino opiniones tutiores suadere ; ubi vero Demum hic advertendum est, plerosque tale periculum certo subest, tenetur omni­ Probabilistes falsum sustinuisse principium, no ad illas sequendas obligare.— Hujus­ videlicet : “ Qui pro babil i ter agit, prudenter modi porro sunt nonnulla» opiniones pro­ agit.” Vitium hujus principii in eo est, [ babiles, sed in praxi periculosae, in materia (piod ad certum de actionis honestatejudici- Sexti Præcepti de tactibus,osculis, choreis, um ferendum, nitatur probabilitate, ac proin comœdiis, de reprimendis motibus sen­ dubio tanquam motivo, non autem tanquam , sualibus, de vitandis occasionibus proxi­ mera conditione, qua posita, principium re­ mis, lectionibus periculosis quoad fidem flexum certum ad labetur ad certam forman­ vel mores, et similibus.3 dam conscientiam. Etenim quando duæ IIe. Quoad perfectionem. Perfectius opiniones opposita», æque circiter probabiles sane est opiniones sequi tutiores, ubi­ sunt, motiva utriusque invicem suum robur cumque contineant actus majoris virtu­ elidunt ad determinandum assensum intel­ tis, nec ansam praebeant anxietatibus et lectus uni potius quam alteri ; quantum scrupulis. Hinc, generatim loquendo, enim motiva unius nituntur ad obtinendum debemus usum hujusmodi opinionum tu­ assensum, tantum motiva alterius nituntur tiorum suadere, sicut consiliorum, dum in oppositum; unde intellectus neutri præ pœnitentes paratos se ostendunt ad se­ altera prudenter adluerere potest, sed quenda tutiora, et prudentia dictat id ipsis necessario immotus et suspensus manet, profuturum.1 sicut bilanx manet suspensa in æquilibrio, dum in utraque lance æqualia sunt pondera, Solvuntur objectiones. vel sicut lapis, tractus in partes oppositas 88.— Objectiones contra Probabilismum a duplici vi æquali, immotus quiescit. Ergo, qui in tali casu imperat assensum in genere. - I [arum alia· impugnant appli­ opinioni faventi libertati, ez eaque format cationem principii : In dubio melior est dictamen ultimum conscientia·, impruden­ conditio possidentis, scii, libertatis, et has ter et culpabiliter agit.1 | facile refutabis, si propriam Probabilistarum thesin probe semper ante oculos habueris. Non enim quierunt utrum li­ bertas précédât legem quatenus in actu Conclusio circa Praxim Probabilismi. primo existentem, sed id unum utrum 87.— Hucusque probavimus licitum précédât legem quatenus acluuUler obli­ esse usum moderatum opinionis probabilis. gantem, seu a * conscientia'apprehensam Ulterius jam hic qua»ritur, utrum etiam Antiprobabilista» id negantes in absurdum expediat pro salute animarum sequi opini­ illud incidunt, quod n. 74 Conclusio, sub ones benignas potius quam rigidas. Quo­ 2° notavimus. — Adverte pr.eterea Procirca sequentes traduntur regula·. 1 L. VI. 456. H. A. Tr. ult. 7. 1“. In genere ; 1° “1 bi agitur de remo­ - L. 1. 84. vendo pœnilente a periculo peccati formalis, 3 L. 1.84. L. II 63. L. VI, 605. Prnx. Conf. eonfessarius debet, generaliter loquendo, n. 69. 192. H A. App. IV. 21. Diss *a 1755. et in quantum Christiana prudentiasugge- n. 107. 1 L. I. 58. 69. 71. 80. Dies, a' 1773. n. 21. 23. ' * L. λ I. 605. 4 L. I. 73. Diss, u' 1775. n. 10" 42 TRACTATUS babilistas non affirmare, dubiam libertatem in se certam esse (quod implicaret in ter­ minis), sed in dubio dc lege libertatem certo possidere, adeoque jus suum servare. 89.— Aliie impugnant ipsum princi­ pium : Lex dubia non obligat, illudque va­ lere negant; — sive quod a) in plerisque casibus non dubitetur utrum lex existât, sed utrum lex certo existent hunc illumve casum comprehendat ; — sive quod b) Pro­ babiliste, sequendo sententiam probabilem minus tutam, periculo peccati exponatur ; — sive (piod c), juxta principium Juris Canonici, in dubio pars tutior sit eligenda. Objectionem sub a) facile dilues, si ad­ verteris legem, licet certo existentem, du­ biam fieri respectu illius casus, dc quo revera dubium sit utrum sub lege comprehendatur, adeoque respectu illius casus non obligare.1 Ad objectionem sub b) : Resp. 1° Retorq. argumen. in Probabilioristas : sequendo enim opinionem pro­ babiliorem faventem libertati, qme ct ipsa falsa esse potest, datur idem periculum ; confugiendum igitur foret ad Rigorismum damnatum. 2° Dist. Non licet se exponere peri­ culo peccati formalis ; Cone.; peccati ma­ terialis; Nego; quia peccatum mere ma­ teriale non est imputabile, neque Deum offendit, eo quod nihil aliud sit, nisi ma­ teria peccati, segregata ab omni volunta­ tis malitia; ubi autem nulla prava vo­ luntas intervenit, nullum adest peccatum. Propterea damnata fuit Prop. 46 * Baji ·. “ Ad rationem ct definitionem peccati non pertinet voluntarium.”2 Jam vero Pro­ babilistic versantur in periculo peccati materialis, non autem formalis ; ex prin­ cipiis enim reflexis Probabilismi plane certi sumus, legem dubiam, etiamsi objec­ tive forte adesset, subjective non adesse, seu non obligare, i. e. non esse legem quoad nos, adeoque ejusdem materialem transgressionem ad culpam imputari non posse. 3C Objectio adversariorum vel probat, principium possessionis ne in materia qui­ dem justitia * posse applicari, vel nihil pro­ bat. Etenim in materia justitiæ, si quis, post dubium exortum, perseveret in usu juris quod possidet, se exponit periculo legis naturalis violandic ; atqui, adveraa1 L. 1. 74. 1 Diss. a’ 1763. u. 37 riis fatentibus, hoc periculum violandœ legis naturalis in materia justiti.e non impedit, quominus in dubio vincat pos­ sessor ; ergo idem valet pro libertate in quacumque alia materia. — Prob. maj. Nam simul ac dubium ortum est circa pro­ prietatem rei, quam (piis possidet, adest periculum exercendi jus, quod fortasse non possessori sed alteri competit, et percipiendi fructus, qui fortasse non sunt possessoris, sed alterius jure suo spoliati ; quæ duo manifeste adversantur legi natu­ rali. 90. — Ad objectionem sub c) : Resp. 1° Præfata regula valet a) in du­ bio practico de actionis honestate formali ; b) in dubio facti, quocum conjunctum est periculum mali, (piod a conscientia haud pendet ct vitare tenemur, de (pio disserui­ mus n. 5S - G0. Talia namque erant dubia, quibus Canones regulam illam applicant; in casibus enim illis semper agebatur de dubio practico, vel dc malo quodam vi­ tando, a conscientia independente, ut clare probat S. Alphonsus,1 singulos dic­ tos casus discutiendo. Theologi insuper fere communiter docent præfatam regulam Canonum quoad dubia speculativa esse dc consilio, non de præcepto. 2° Rcgulæ citatæ opponimus Regulam 15“"' in 6°: “Odia restringi, et favores convenit ampliari ” ; 30m : “ In obscuris minimum est sequendum,” et hunc Canonem : “ Nisi de mandato Sedis Apostolicæ certus extiteris, exequi non cogeris quod mandatur.” 2 91. — Sunt qui ct hoc objiciunt, Probabilistas sibi non constare, eum a princi­ pio : Lex dubia non obligat, casus illos excipiant, quos n. 58 G0 excipiendos esse diximus. At vero absurde hoc obji­ citur, eum casus illi improprie vocentur excepti, ct revera dicendi sint casus Probabilismo extranei seu ad Probabilismum non pertinentes. Quid enim? Probabilismus occupatur de lege dubia, non de certa. Jam vero in exceptionibus illis agitur de casibus, in quibus lex aliqua certo existere noscitur, et dubium est num iis, quæ ad legem cxcquendain adhiben­ tur, mediis tinis legis, isque necessario obtinendus, reapse obtineatur, atque adeo ipsa lex revera impleatur, quo casu semper tutius est eligendum. Et ratio in promptu DE CONSCIENTIA. est : nain, cum lex sit certa, atque ejus executio omnino urgeat, ea adhibenda sunt media, quibus finis legis certo, vel saltem tutius, obtineatur, atque hoc modo legi satisfiat; (pii enim dubia dumtaxat adhi­ bere vellet media, ubi certa suppeditant, consulto se cognita' legis violandæ peri­ culo committeret, adeoque peccaret. Ergo, ubi habetur certa obligatio finem obti­ nendi. tutiora ad hunc finem attingendum media adhibenda sunt. 92. — Objectiones contra Æqui-probabilism um. H;e ad triplicem classem reducuntur. 1“ est eorum, qui contendunt insignem ct ab Ecclesia sancitam S1 Alphonsi aucto­ ritatem in patrocinium Æqui-probabilismi inuncrito invocari, cum, ut aiunt, S. Ec­ clesia? Doctor in Dissertationibus suis pro usu moderato opinionis probabilis Probabi­ li suwsimplici aperteadluereat. — Sed quam false hoc objiciatur, et (plantam id prodat vel in perlegendis Sancti operibus socor­ diam, vel in suscepta semel opinione per­ tinaciam, hæc quæ sequuntur luce clarius ostendunt. Perlustranti nimirum S1 Doctoris Scrip­ ta, atque ipsas quidem objectas Disserta­ tiones, duo hæc facili negotio perspicua fient : primum, Su,n doctorem nc in priori­ bus quidem suis Scriptis simplici Probabilismo umquam adhæsissc, sed Æquiprobabilismum jam implicite docuisse ; alterum, in posterioribus Æqui-probabilismum explicite et systematise ab co tradi. Cum alterum hoc ne ab ipsis qui­ dem adversariis negetur, eidem probando eo vel magis supersedemus, (piod Com­ pendii nostri ratio inutilem sermonem non patiatur (vide creterum dicta n. 73. § Me­ rito, et, si lubet, 1'indicias1). Pestât igi­ tur ut primum probemus. Sufficiant argu­ menta sequentia. lu,n petitur ex ipsa inscriptione Disser­ tationum, etiam duarum priorum, quæ præsertim objiciuntur. Inscriptio scili­ cet hæc est : “ Dissertatio . . . pro usu moderato opinionis probabilis.” Porro epitheton : MODERATO, (pio primus, et sane non sine aliqua ratione, usus est S. Doctor, satis innuit propugnari a se Probabilismum certis limitibus circum- ! scriptum, cumque non iis tantum, quibus p 4G. s(|. et Ed. 2‘. T. 1. p. 50. sq. p. 401. a n. 17. 43 a damnato, sed quibus a simplici Probabilisino discernatur; idem enim epitheton appositum cernis titulo posteriorum Dis­ sertationum, in quibus Æqui-probabilismus explicite defenditur.1 Argumentum hoc, licet per se rem conticere non videre­ tur, vim accipit a sequentibus. 2u,n argumentum petitur ex opusculo a S. Doctore a° 1765 edito, cui titulus: "Appendice ali' Apologia” (1764), "in risposta all' autore delta Regola de' costumi.” 3 In hoc opusculo hæc scribit S. Doctor ad rem nostram pertinentia : “Lo­ quendo de controversia nostra, in qua agitur de duabus opinionibus .EQUE pro­ babilibus,” etc. Deinde paulo inferius I subjungit : “ Sententiam meam,” scii illam ipsam quam amplectitur circa duas opi­ niones /eque probabiles, " examinavi et ad trutinam revocavi per triginta annos et ultra, . . . sæpe conferens circa rationes tum unius tum alterius partis, cum Probabilistis et Probabilioristis.” . . . Nisi igitur Sanctissimum virum mendacii insi­ mulare volueris (quod absit !), necessario admittere oportebit, cum saltem inde ab anno 1735, atque per ipsos etiam 14 an­ nos qui primam Dissertationem (1749) pnccesserunt, Æqui-probabilismo jam ad­ hæsisse. In citato enim opusculo, seu a° 1765, duo· Sanctus affirmat; unum, se esse Æqui-probabilistam . alterum se per 30 annos ct ultra Æqui-probabilistam fuisse ; ergo jam diu ante primam Disser­ tationem, et eo certe tempore, quo primam hanc Dissertationem scripsit, nimirum a° 1749.8 3um argumentum eruitur ex Dissertatio­ nibus a* 1749 4 et a1 1755,6 seu ex illis ipsis quæ præsertim opponuntur. In his enim objecto sibi axiomati . ma­ jor probabilitas elidit minorem, respondet S. Doctor, “ falsum esse, majorem probabi­ litatem elidere minorem, nisi (piando illa minor probabilitas ex eodem principio hauriatur, vel nisi opinio probabilior ha­ beat pro se tam convincens argumentum, ut contraria vere improbabilis, vel non amplius graviter et certo proliabilis videa­ tur. Secus tamen dicendum, SI EXCESSIS 1 3 8 4 4 Vind p. 41 I. Ed. 2·. T. I. p. 45. I Opere, etc. Ed. Taurin. 1830. p. 271. Vind. p. 42. Ill Ed 2‘ T. II p. 4G. 111. Ed. Taur. 1829. p. 20 j Falsum est n. 13. 44 TRACTATIS probabilitas op­ posita ex diversis principiis (ut fere sem­ per accidit in opinionum concursu) vim accipiat.” Clare ergo et distincte S. Alphonsus docet, licitum esse usum opinio­ nis probabilis pro libertate in concursu probabilioris; at vero eo tantum casu, quo excessus non sit notabilis, qualis est etiam excessus, evidens scii., unius tantum gra­ dus, ut Sanctus alibi1 docet.2 Ne longiores simus ad Vindicias3 reo mittimus, ubi difficultates diluuntur, quæ contra hæc tria argumenta ex Scriptis Sancti opponuntur, lectores nostros unum hoc monentes, ut sanie erit ices regularum memores sensum S. Doctoris, ubi priora ejus Scripta cum posterioribus pugnare videantur, ex his ct non ex illis quierant, atque ut in prioribus, in quibus 1’robabilioristas oppugnat, ad scopum scriptionis attendant. 93. — lln objectionum classis cas com­ prehendit difficultates, quie Æqui-probabilismo opponuntur, quatenus legi favet, dum luee notabiliter seu certo probabilior est. Dicunt nimirum adversarii, nihil obstare quominus opinio pro libertate I vere et solide probabilis remaneat casu etiam, quo opposita pro lege notabiliter seu certo probabilior sit, dummodo ratio­ nes probabiliores, quie pro lege militant, non ex iisdem petantur motivis, ex quibus petuntur rationes pro libertate. At vero qui ita argumentantur, non ad­ vertunt ad sequentia. 1° Non advertunt ad natubam proba­ bilitatis. Opinio enim probabilis ea est, quæ nititur fundamento, quod valeat ad se trahere assensum viri prudentis, seu cum prudentia agentis (n. 52). At pru­ dentia exigit, ut, ubi veritas clare inveniri nequeat, eam amplectamur opinionem, quæ propius ad veritatem accedere indu­ bitanter cognoscitur.4 2° Non advertunt ad ipsam menti hu­ mante insitam inclinationem. Nam, ubi veritas certo cognosci nequit, intellectus quod vero propius accedere clare per­ spicit, ultro amplectitur; ita ut qui opi­ nionem minus probabilem alteri, certo probabiliori, præfcrret, rationi sufficeret non sit notabilis, et » 8 8 4 81. Vind p 43. 1. Ed.2‘.T. I. p 489. n. 90. «q. Vind p 42.43.Π. 1 2 Ed. 2‘. p. 46.47. n. 1.2. p 97. sq. Ed. 2*. p. 116. sq. S. Alph. apud Vind. p. 68. 1. Ed. 2*. T. 1. p. 1. voluntatem; quare non rationi conveni­ enter, nec prudenter, neque adeo bene ageret. Vide verba S. Alphonsi citata n. 73. § Ex prautictis. 3° Non attendunt ad VERUM sensam principiorum reflexorum : “ In dubio meli­ or est conditio possidentis,” et “ Lex DUBIA non obligat.” Principia enim illa in solo dubio cero seu stricto (n. 48. 1 et 08. 2°), seu in perfecta intellectus suspensione in­ ter utramque contradictionis partem va­ lent, quæ perfecta suspensio deficit, ubi intellectus sine ulla hasitatione unam opi­ nionem præ alia certitudini propius acce­ dere cognoscit. Hinc S. Alphonsus’ “cum opinio,” ait, “est certe probabilior, eo casu, . . . quamvis lex omnino certa non sit, tamen propter illam majorem probabi­ litatem, opinio pro lege videtur moraliter verior, et consequenter etiam lex moraliter sive sufficienter promulgata ; et ideo lex nequit diei tunc omnino dubia, dubio stric­ to ; remanet tantum eo casu aliquod du­ bium latum, quod non permittit ab opi­ nione tutiore discedere.” — Idem 1ère habes apud Scotum 2 his verbis ; “ Cum multis sil probabilior pars negativa, non sine peccato aliquis se exponit dubio, se­ quendo affirmativam minus probabilem.” Item apud Suarez 3 his aliis : “ Major probabilitas est quædam certitudo, si ex­ cessus probabilitatis certus sit.” 4° Non attendunt ad duplicem mo­ dum, quo major probabilitas minorem eli­ dere possit. Alter enim est absolutus, quo nimirum probabilitas unius propositionis a probabilitate alterius ita destruitur, ut neque in se, neque relative amplius exis­ tât, (piod contingit dum contradictoria­ rum propositionum probabilitas ex iisdem petitur motivis. Alter vero est relativus seu moralis, in hoc consistens quod pro­ babilitas altera alteri ob manifestam ra­ tionum præponderantiam vim auferat promovendi intellectum ad prudentem as­ sensum.4 94. — 1*1I m objectionum classem con­ stituunt difficultates, quæ moventur contra eam Æqui-probabilismi partem, quæ dubia respicit circa cessationem legis (n. | Si). i Apud. Vind Ed 2‘. T. I. p. 485. n. 80. In IV. Dist. 11. q. 6. » De Leg. L. VIII. c. III. n. 9. 4 Viud. Ed. 2*. T. I. p. 487. u. 86. DE CONSCIENTIA. 45 Ad has diluendas præ oculis semper quum principium istud in dubio consci­ entiam reddat practice certam. habeas : Obj. III. Æqui-probabilistæ, innixi 1° Principium possessionis valere non in solius justitiæ, sed in honestatis etiam, principio possessionis, docent qnod certus seu cujuscuinquc virtutis materia, ut n. de debito, sed dubius de ejusdem solu­ 74. p. 37· col. 1. § Insuper probavimus. tione, teneatur totum debitum solvere. 2 Speciosiores objectiones sunt ea;, Atqui nimis durum et irrationabile vide­ quas hic eum responsionibus subjicimus. tur talem debitorem obligare ad totum Obj. /. Quoties lex non probaverit suam debitum solvendum cum periculo bis sol­ existentiam, nulla est pro voluntate hu­ vendi ct sic grave damnum subeundi. mana; ergo etiam quoties lex cessat pro­ Ergo principium possessionis tanquam bare suam existentiam, cessat quoque lex regula generalis admitti nequit. illa extare pro humana voluntate : quem­ Itesp. 1° Relorq. argum. Id non magis admodum enim obligatio pendet a notitia durum et irrationabile videtur, quam præcerta legis, ita etiam continuatio obligatio­ scriptio facta a possessore, qui bona fide nis pendet a continuatione notitia; certæ acquisivit rem notabilis valons, postea ejusdem. vero invincibiliter dubitat an non sit alte­ Resp. 1° Relorq. conclus. Ergo etiam rius ; et nihilominus juxta communem quoties libertas cessat probare suam ex­ sententiam theologorum ct omnium tribu­ istentiam cessat quoque libertas existere; nalium potest rem illam totam retinere, ergo etiam, quoties quis cessat suam inno­ cum periculo retinendi rem alienam et centiam probare, cessat quoque innocentia graviter damnificandi tertium, i. e. verum existere ; ergo etiam, quoties superior ces­ dominum. Pariter dubius de debito nihil sat probare suam potestatem, cessat quo­ obligatur solvere, non obstante eodem que potestas ejus existere pro humana vo­ periculo graviter damnificandi alium, forte luntate. Jam vero lue conclusiones certo verum creditorem. Scriptores moderni falsæ sunt. Ergo et conclusio objectionis, qui in casu objecto volunt solvendum esse quum omnes eodem nitantur fundamento. pro rata dubii, si sibi constare vellent, 2° Est purum sophisma. Nego parita­ deberent quoque, in casu allegato pre­ tem. Cognita enim semel legis existent ia script ionis, possessorem obligare ad divi­ et obligatione, ea pergit existere ct obli­ dendum pro rata dubii, et similiter, in gare, donec cessatio probetur; est enim casu dubii debiti, debitorem obligare ad de ratione legis permanere, sicut de ratione solvendum pro rata, quum in utroque prrecepti est ad unum aut paucos actus casu prorsus eadem militet ratio ; quinimo determinari. Unde sequenti modo argu­ deberent penitus rejicere principium pos­ endum esset : Quoties non probatur exis­ sessionis in materia etiam justitia', quod tent ia legis, nulla est pro conscientia ; ergo tamen non faciunt. etiam quoties non probatur cessatio legis 2° Nego min. Resolutio Æqui-probacertæ, nulla est cessatio pro conscientia; bilistarum nihil habet æquitati adver­ quemadmodum enim obligatio pendet a sum, quum certo nitatur principio, et, certa legis notitia, ita quoque obligationis si spectetur ut debet, in genere, ante om­ cessatio pendet a certa cessationis notitia. nem eventum, cuilibet potest æqualiter Obj. H. Si lex dubia quoad cessationem prodesse, sicut nocere. In hujusmodi obliget, sequitur legem dubiam æque certo dubiis unusquisque debet pariliter, modo obligare ac legem certam ; atqui hoc non pro se, modo contra se dubium resolvere, videtur rationabile; ergo non obligat. et vice sua periculum damni subire ac spe Itesp. 1° Relorq. argum. Si lex dubie lucri frui ; in dubio debito, incertus cre­ existons non obliget, sequitur libertatem ditor periculum sustineat ; in dubia solu­ dubiam æque certo liberare ae certam, tione debiti, incertus debitor.— Quid non quod non magis rationabile videtur. rationabile in hac solutione ? Neuter in 2° Disl. maj. Sequitur legem, quæ hoc casu certo injustum patitur damnum dubie desiit, directe seu vi sua æque certo aut injustum accipit lucrum. Contra, si obligare ac legem certam, Nego; indirecte, debitor in pnefatis dubiis cogatur semper seu vi principii reflexi, Cone. — Nego mi­ solvere pro rata, alteruter certo damnum nor. lloc enim omnino rationabile est, I injustum subibit. Etenim in dubio debito, 46 TRACTATUS si debitum non existât, cogitur quis sol­ vere quod non debet ; sin autem existât, creditor noti accipit totum quod suum est, et sic pariter in dubio solutionis factæ. Nonne hoc multo minus rationabile? 95.— Obj. IV. Qui probabiliter alicui obligationi satisfecit, ad nihil ulterius tene­ tur. Probo : 1° Probabilitas enim gravi et prudenti judicio fulcitur ; quisquis ergo probabiliter satisfecit obligationi, illud agit quod prudenti judicio sufficit ad præceptum implendum. Atqui neque aequitas patitur, ut plus exigatur quam quod pru­ denter creditur sufficiens ad implendum præceptum ; neque plus aliquid velle merito censetur prudens et æquus legisla­ tor. Ergo. 2° Quaelibet exactio ultra id, quod pro­ babiliter sufficit ad implendum præceptum, contra se habet prudentis hujus judicii probabilitatem. Atqui exactio, contra se habens judicium probabile, evadit, quoad hoc, obligatio seu lex incerta, quæ vim obligandi habere non potest. Ergo. 3° Ab absurdo. Si enim obligationi cert;e itidem certam satisfactionem postules, nedum per probabilem aut probabiliorem, sed ne per probabilissimam quidem satis­ factionem præceptum dici poterit imple­ tum; nam semper locus superest reponendi, certam esse obligationem, satisfactionem vero incertam seu minus certam. Atqui hoc recta via ad damnatum Tutiorismum adducit. Hinc etiam Billuart1 et alii, licet Probabiliorismum tenerent, censuerc ta­ men sufficere, si legi probabiliter satisfa­ cias. Ergo. Itesp. /. Si adsit unica seu solitaria probabilitas (n. 52 sub 3° ) aut præsumptio quod (piis satisfecerit, libenter concedimus. Recole dicta n. 67. 1°. b). //. Si utrobique probabilitas sit, prout supponit objectio ; Nego. Idcirco ad lm et 2m retorq. argum. 1° Probabilitas gravi et prudenti judicio fulcitur·, quisquis ergo probabiliter non satisfacit obligationi, illud agit, quod pru­ denti judicio non sufficit ad pneceptum implendum. Atqui æquitas postulat ut id exigatur, quod prudenter creditur re­ quiri ad implendum pneceptum, idque velle merito censetur prudens et æquus legislator. Ergo. 2° Exactio illius, quod probabiliter re- quiritur ad implendum præceptum, pro se habet prudentis hujus judicii probabi­ litatem. Atqui exactio, pro se habens judicium probabile, evadit, quoad hoc, exactio prudens atque adeo vim obligandi habet. Ergo. Nemo non videt miserrima ejusmodi argumenta, quibus contradictoria eodem jure probare quis posset, nullius prorsus momenti esse, quandoquidem xsc mutuo penitus elidunt; ita hæe arguendi ratio assimulari possit venefico illi colubro, qui immani haustu ipse sese devoravit, ita ut præter caudam nihil superesset. Li­ quet porro præfata argumenta non alio fundamento inniti, quam falso illo mul­ torum Probabilistarum principio : “ Qui probabiliter agit, prudenter agit.” Ad 3m Nego conseq. Si satisfactio no­ tabiliter probabilior est, ea moraliter certa est, ut ostendimus n. 71-73; conse­ quenter ne minimum quidem damnati Tutiorismi periculum subest, sed inter moderati Probabilismi fines constanter consistimus. Illa porro, quam impugnat objectio, doctrina, S. Alphonsi est, necnon Billuartii ;1 quæ si recta via ad damna­ tum Tutiorismum conduceret, damnanda et ipsa foret, errassetque propterea S. Sedes, dum S. Alphonsi doctrinam ab omni censura immunem declaravit. Ob­ jectio itaque ab absurdo exploditur. — Addo allata potius adversariorum argu­ menta recta via ad laxismum conducere ; siquidem eo tendunt, ut e dubio ultimum conscicntiæ dictameu efïorment. Obj. V. S. Alphonsus docens legem quoad cessationem tantum dubiam etiamnum obligare secum pugnat ; nam in resolutionibus practices non paucis a prin­ cipio illo deflectit. Ergo. Cuin refutatio hujus objectionis ampli­ orem exposceret sermonem quam limites hujus compendii ferant, lectorem remitti­ mus ad Vindicias P. I. C. IV. § II. 1 De Sacram Pœnit. dissert. 7. art. 2. § 4. 1 De act. hum. dissert. G art. 4. COROLLARIA. 96. — lun’ Probabilismum simplicem S. Alphonsus jure et merito laxismi insimu­ lavit ac licite in praxin deduci posse negavit. A ide n. 73. § fin. Negligit enim regulas prudentiæ (η. 931, ct contra ratio­ nis dictameu ex sola allectione ad liber- DE CONSCIENTIA. 47 tatcm in judicando ducitur (ib.), quod laxistarum proprium est. 2um Æqui-probabilismus S. Alphonsi a Probabilismo simplici differt tripliciter: a) Quoad gradum probabilitatis. Vide n. 71. b) Quoad modum procedendi. — Æ'quiprobabilismus enim comparationem opini­ onum in dubitante requirit, quam simplex Probabilismus nec necessariam nec possi­ bilem existimat.1 Ille pneterea, ut prin­ cipia reflexa legitime applicet, inquirit dubium strietum-ne sit an latum; hic dc sola curat probabilitate propositionis iu .se spectata, non de relativa.12 Cfr. n. 71 sub 2°. c) Quoad ipsa principia. — Æqui-pro­ babilismus namque principia, quæ probabilistica dicuntur, penitus respuit; Proba­ bilismus vero non penitae. Principia illa sunt : “ Qui probabiliter agit, prudenter agit," ct “ Cum utraque opinio est pro­ babilis, homo CIRCA OPINIONEM TU­ TIOREM JUDICIUM SUSPENDIT, et proba­ bilitati opinionis benign i: se innitens operatur.3 Ille in omni materia et in omni dubio stricto, sive legi sive libertati faveat, principium admittit : /n dubio me­ lior est conditio possidentis; quod hic, extra materiam justitiis, aut nullatenus, aut in solo dubio negativo admittit.45 Ille insigne hoc axioma pnedicat : h-.r dubia non obligat ; hic regula ista latiori ac ambigua utitur: Non est obligatio, nisi de ea certo constet.6 Ille in dubio lato se­ quitur principium: Ferisimilius tenendam, idque in favorem tum libertatis tum le­ gis; hic vero principium illud rejicit, ubi de juribus legis adversus libertatem agi­ tur.6 3lum |{CgU|a Æqui-probabilismi a S. Alphonso tradita cæteris omnibus ante­ cellit— rectitudine,— prudentia, — facili­ tate, — auctoritate. 1) Rectitudine, ut constat ex probatis à n. 71-81. 2) Prudentia ; nam ex una parte nimio erga libertatem affectui viam præcludit, cum non sinat nos agere nisi librato pne- I vie opinionum relativo valore, ponderatis scii, utriusque opinionis rationibus, aut consulto saltem gravi aliquo doctor··, qui eas rite ponderaverit,1 v. g. S. Alphon o; * — ex altera vero parte scrupulos præcavet ; .Æqui-probabilismus enim non exibit stric­ tam illam utriusque opinionis æqui-probabilitatem, quæ rara est et rarius sine ulla mentis hæsitatione percipitur, quæque intellectum in angustias adduceret. Econtra docet sufficere probabilitatem fere ecqualem, quæ admittit excessum probabi­ litatis non notabilem, seu non certo ap­ parentem. Diligentiam sane et considera­ tionem in Theologo requirit ; at quoties, rationabili investigatione facta, intellectus opinionis tutioris probabilioritatem, eamque certam, non clare percipit, integra remanet libertas. 3) Facilitate, eum duo tantum a dubi­ tante expostulet, unum ut videat utra possideat lex an lilartas; alterum, ut. nisi opinio uni parti favens sit evidenter probabilior, parti, quæ possidet, palmam cedat. Nec dicas facilius judicari de valida et gravi probabilitate alicujusopinionis, quam de excessu probabilitatis oppositæ.adeoque faciliorem esse regulam Probabilismi com­ munis. Nam, priusquam opinionem ali­ quam amplectaris, vel cam solam consi­ deras, vel ipsam cum sua contradictoria comparas. Si primum, pereas imprudenter agendo, similis judici, qui uni parti, et qui­ dem sibi amieæ. causam adjudicat, altera inaudita. —Si secundum, non est cur de faciliori regula glorieris, ut per se pa­ tet. Nota. — Quod praxin attinet, S. Al­ phonsi discipulus in enodandis difficul­ tatibus minus lueret quam alii multi; nam, juxta responsum S. Pœnitentiariæ. non erit inquietandus, si Sancti opiniones sequatur, neglecta licet rationum pondera­ tione. Atque “utinam omnes” ut lepide scribit cl. Pe Wit.2 “ summo studio cona­ rentur S. Alphonsi doctrinam moralem, et doctrinam confessorii practicam plane perspectam habere et fideliter applicare. Sancta Mater Ecclesia minime quereretur, quod inter hos non invenirentur fideles 1 Vind. Ed. 2‘. T. I. p. ISI -484. n. 70-77. - Ib. p. 484-491. n. 78-97. I dispensatores mysteriorum Dei; contra de- 3 Ib. p. 491 -496. n. 98- 106. 4 Ib. p. 498-502. n. 114 124. 5 Ib. p. 496 -498. n. 108 113. 6 Ib. p. 502 sq. n. 125 sq. I 1 Di-·., a' 1757 (aliàs 1763) n. LXXXVI. vera, nwd. · - De studio et usu Th. Mor. S Alph p 106. 1 48 TRACTATUS DE CONSCIENTIA. duran t la’ta : Inter ho * neminem invenio, quem debeam inquietare." 4) Auctoritate, ut satis superquc osten­ sum fuit p. LXXXIII. sq. Itaque cum Kenrick1 concludimus: 1 Tr. 11. 33. “ 1’ricclare et feliciter S. Alplioiisus mode­ ratum usum opinionum probabilium vin­ dicavit; qui cum zelo animarum salutis claruerit, et diuturna experientia, ct plu­ rima auctorum lectione, non est cur solli­ citiores sint qui TANTUM DICEM sequun­ tur" TRACTATUS DE LEGIBUS. Lex est regula externa et remota actuum humanorum, sicut conscientia, seu diet amen practicum rationis, est eorumdem regula interna ctproxima. Agendum, 1° de legibus in genere, 2° de pnccipuis legum speciebus. PARS PRIMA. DE LEGIBUS IN GENERE. Dicemus de legis natura. — Auctore — Objecto et subjecto. - Promulgatione ct acceptatione. — Obli­ gatione.— Interpretatione. — Dispensatione et cessatione. CAPUT I. DE NATURA ET PROPRIETATIBUS LEGIS. 97. — Definitio. Lex a S. Tltonm 1 de­ finitur: “ Quædani rationis ordinatio " (stabilis) “ad bonum commune ab eo. qui curam communitatis habet, promulgata." Dicitur: 1) ordinatio, i. c. præscriptio, et in hoc differt lex à consilio; 2) stabilis, quia lex non extinguitur eum legislatore; 3) rationis, i. e. secundum rectam ratio­ nem ; alioquin non esset homine digna, ut pote deliciens a rectihidine. Hinc lex debet esse possibilis, honrda, ju-da. Vide n. 109. 1°. 2°. 4°; 4) ad bonum commune, e. g. societatis conservationem, pacem pu­ blicam, delictorum coercitionem, litium extinctionem et similia. Bonum videlicet commune est linis directus et immediatus egix; particulare vero (saltem generatim seu ordinarie) prtecejdi, licet mediale et in­ directe lex ad privatum eujusque bonum, præceptiim vero ad bonum commune ten­ dat, quatenus scilicet et commune omnium bonum in bonum redundat singulorum, et vice versa ; 5) ab eo i/ui curam communi­ tatis habet ; eum enim leges terre sit actus jurisdictionis, illa· ferri non possunt, nisi ab eo, qui tali auctoritate potiatur, seu a communitatis superiore; 6) promulgata, quia promulgatio pertinet ad legis natu­ ram. vel saltem est ejus necessaria con­ ditio: secus frustra lex constitueretur, cum impleri non possit, quod nullimode innotescit. 1 1. 2. q. 90. n. 4. 98. — Hinc multiplex intercedit discri­ men legem inter ct prerceptum. etsi passim indistincte usurpentur, ut eum leges divi­ nas, Moysi in monte traditas, pnecepta De­ calogi nuncupamus. Differunt nimirum. 1 Ratione Jiaix, quia tinis legis est bonum commune ; pnecepti privatum, sensu tamen supra declarato. 2° Ratione jubentis ; nam lex fertur a persona publica pro tota communitate ; prieceptum vero a persona quidem supe­ riore, sed rei privata in personas privatas, uti ?r domino in servum ; rei etiam pub­ lica, sed egente cum personis privatis et singularibus, uti Princeps cum aliquo e suis subditis, aut cum aliquo particulari coetu. 3 Ratione subjecti; lex enim etiam ad futuros extenditur, pnveeptum e contra­ rio non complectitur nisi pr.csentes. Ra­ tio est, quia lex lata est pro communitate, * qua semper durat, licet membra ejus mutentur: unde patet etiam futuros lege obligari, nempe statim ac incipiant esse partes communitatis. At cum pneee ptum adhaereat persome singulariter determi­ *. nata personà extinctâ, et præceptiim ey lingtii oportet. 4° Ratione .debilitatis. nam lex per se perpetua est, et vivit etiam legislatore defuncto ; præceptiim vero expirât morte praecipientis. Sequitur ex dictis sub 3°. Hinc si superior alicui particulari prohi­ buisset egredi sine licentia c diœcesi, su­ periore mortuo, cessaret in posterum luce contra illum lata prohibitio. Econtra, si 50 T K \ (’TAT VS per legem generalem id omnibus subdi­ possibilis, honesta, utilis, justa, permanens tis prohibuisset, etiam superiore mortuo, seu stabilis, ct promulgata.— Ita cx Dist. 4. cap. 2. lex in suo primo robore permaneret. 5° Ratione ,· quia lex, cum 1° Possibilis, non solum physice, sed feratur pro communitate qua tali, si com­ etiam moraliter, ita ut observatu non munitas illa sit localis, non obligat extra sit nimis difficilis, adempte “ secundum ejus territorium ; præceptum vero, cum de­ naturam, patria * consuetudinem, loco et tur persona;, eam ubique comitatur, eique tempori conveniens.” S. Isid. Secus firmiter adlucrct, quocumque discesserit. non esset rationis ordinatio. Ita, si sacerdos fuerit a suo superiore sus­ 2° Honesta, nihil nempe statuens juri pensus, luce pœna eum comitatur etiam in divino, sive naturali sive positivo repugnans. aliena diiecesi. neque potest m ea celebrare. Secus non esset ad bonum, sed ad malum. E contrario, si per edictum generale in sua 3° L tilis, bono sc. communi, idque no­ Synodo Episcopus clero suo prohibuisset tabiliter, 1° (plia bonum communitatis est ingredi liquorum officinas sub suspen­ linis essentialis ct primarius legis ; 2° quia sione lata· sententia *, hanc pœnain non lex est actus publicæ potestatis, quæ in incurreret clericus, qui eas ingrediatur solum bonum commune instituta est. extra diœccsim suam. 4° Justa, i. e. secundum normam jus99. — bicinio. Lex distinguitur : titiæ distribut i væ, adeo ut alii non magis Dinina, vel humana, prout Deum aut (piam cæteri graventur, sed subditis hominem auctorem immediatum habet. cum aequalitate proportionis, spectatis eo­ Dico: immediatum ; humana enim, licet rum viribus ct facultatibus, onera impo­ immediate feratur ab homine, fertur ta­ nantur: secus in conscientia non obligat. men auctoritate a Deo, sive immediate, 5° Permanens seu stabilis, ita ut semel sive mediate communicata. L. 1.104 init. lata, — nisi abrogetur, vel noxia evadat Dirina subdividitur in aternam, natu­ aut inutilis, — tamdiu duret, quamdiu stat ralem ct divinam positivam, de quibus communitas, cui imponitur, vel quamdiu suo loro. Humana qua· et simpliciter perseverant circumstantia·, pro quibus lata positiva audit, dividitur: est : negative ergo permanens esse debet. I ratione originis, in ecclesiasticam, quie Promulgata, quia lex est regula a potestate ecclesiastica, ct civilem, (pia * a generalis et publica actionum, dirigens et civili fertur. obligans communitatem. Regula autem 2° ratione modi, quo praecipit vel pro­ dirigere et obligare nequit communitatem, hibet. a) in pra-cejdivam, qua· et moralis (piam regit, nisi sit ei per promulgatio­ dicitur a quibusdam, et jubet aut prohibet, | nem applicata. quin pomus in transgressores infligat, ------- ♦------et pu-nalem. Ha *c autem rei solam per­ CAPIT II. nam imponit, quin pnccipiat quidquam aut prohibeat, et mere pumulis poenalis DE AI ( ΤΟΚΕ LEGIS SEU DE LEGISLA­ sine addito vocatur, ut si dicat : “ (pii TORE. talem mercem importaverit, persolvet poenam scutorum triginta ” ; rei pœnam 101. Legislator dicitur Superior, cui imponit, aliquid simul præeipiendo aut sive independens ac suprema, sive Miborprohibendo, ut si dicat : “ prohibetur ta­ dinata potestas iuest leges ferendi pro lium mercium importat io sub pœna scuto­ communitate, in quam habet jurisdic­ rum viginti, et nominatur pmnalis mijrta tionem. aut etiam le.r mijrta. bi Iu prohibentem, PllIXCIPIA.— L Delis solus est legis­ * qua actum illicitum tantum, et irritan­ lator supremus et universalis, a (pio neces­ tem, (pia * invalidum reddit (n. 2. 4°). c) sario cæteri legislatores, quiconque sint, Iu affirmativam et negativam (n. 125. IV.). omnem suam potestatem accipiunt, sive 3° Ratione modi, quo fertur, in scrip­ immediate sive mediate. Delis enim est tam et consuetudine inductam. regula summa et essentialis cujuslibct 100. — Proprietates seu conditiones legis ordinis, et ipse solus gaudet supremo humatur, ut obliget, sicut ex legis defini­ dominio in creaturas rationales, (piarum Contione patet, lue sunt; scilicet debet esse est principium et tinis ultimus. DE LEG I BI > stat etiam ex Scriptura: Per me. reges regnant, el leg urn conditorex juxta decer­ nunt ; per me principe» imperant, et poten­ te» decernunt justitiam) — λ on est potes­ tas, nisi a Deo) II. Ecclesia potestatem habet conden­ di leges, qua· ad finem sibi propositum conducunt. Principium probatum vide apud Theologia1 Dogmatica· scriptores. III. Potestas civilis leges, «pia· ad finem temporalis felicitatis conducunt, condere potest. Constat 1° cx Scriptura Sacra : Per me rege» regnant, et legum conditores justa decernunt) Subjecti estote, sire regi quasi procellenti, sire ducibus tanquam ab eo * missis. Constat 2° ex ratione. Lex enim, seu ordinatio ad bonum commune est medium necessarium ad conservandum promovendumque finem Communitatis civilis, seu temporalem illius felicitatem ; ergo facultas illud medium adhibendi, seu potestas leges ferendi, debet esse in eo qui curam debet habere communitatis (n. 101), 3°). IV. Semper obtemperandum est legi­ timis Superioribus aliquid justa lege prae­ cipientibus» sive immediate a Deo, sive mediante populo eos auctoritatem recepisse existimes. — Ratio est, quia in utraque sententia sunt teqiie a Deo societati gubernanda· prepositi, ac propterea aucto­ ritate pollent ab eo accepta. Hinc nullius momenti est in praxi controversia, utrum Principes s eculares mediate, an immediate potestatem a Deo habeant, d) p. 484. Dixi : aliquid justa lege etc. Censenda au­ tem est justa lex, quoties de ejus injustitia apud viros doctos et probos communiter non constat: quia rectus ordo requirit, ut in dubio praesumptio faveat Superiori. 102. Quæsita. Quær, 1° Quinam in Ecclesia leges condendi facilitate polleant ! llesp. 1 ’ Papa pro tota Ecclesia. 2° Concilium generale item pro tota Ecclesia. 3’ Episcopi pro sua ditecesi et Abbates et Praelati exempti pro suo territorio. Eorum tamen ordinationes praecepta tan­ tum, non leges censentur, nisi vel a) in Synodo diœcesaua lata * sint, vel b) extra illam quidem, sed capitulo audito, eoque, 1 Prov. 8. 15. 10. 8 Prov. 8. 15 2 Rom. 13. 1. 4 I Petri. 2. 13. 14. 51 si de rebus agitur, quæ in capituli aut cleri praejudicium, i. e. juris jam acquisiti violationem cederent, consentiente) Cbi vero nulla etiamnum Capitula existant, uti apud nos, vel ubi jus Capituli con­ traria consuetudine abrogatum est. Epis­ copus illud audire, ut per se patet, non tenetur. Praeterea ea omnia, qua· ad mo­ rum emendationem vel ad disciplinam reformandam pertinent, inaudito etiam Clero sancire possunt, licet æquum sit ac juri consentaneum ejus sententiam, si tem­ poris spatium et negotii deliberandi ratio permittat, exquirere. Ita Praef. C. de P. F Episcopo Quebec. 2o nov. 1792.— Archiepiscopi vero et Patriarchæ leges ferre nequeunt pro dirr ye ,· quia 1° nesciunt Iere, se ad illas teneri, etiamsi forte necessitatem, i. e. obligatio­ nem ingrediendi catholicam Ecclesiam jam cognoscant ; quo casu in praxi non pec­ cant, et 2° adsunt aliquando circumstan­ tia?, quibus concurrentibus censendum sit Ecclesiam nolle legibus suis, vel certa aliqua lege, luerelieos obligari ; ne scii, magis mngisque peccatis inquinentur.8 A orbo : aliud est Ecclesiam aliud eam relie obligare luereticos omnibus suis * legibus. In praxi, luuretici ad gremium Ecelesite redeuntes in confessione non sunt cogendi ad se accusandos de non audita missa de pnecepto aut de non servata lege jejunii * 1 Sequitur pariter Ecclesiæ legibus adstringi cxcommimieatos, quamvis de Ec­ clesia ejecti fuerint ; secus enim ex mali­ tia sua commodum reportarent. Prætrrea per ipsos stat ut ab excommunicatione solvantur. Ex posteriori principii parte patet in­ fante·. et perpetuo amentes non esse legi * humana sulxlitos Licet igitur eis dare carnes edendas diebus, (piibus illa * ab Ec­ clesia prohibentur. Non tamen id expedi! eum puerulis, qui ante septennium aliqualem, licet vald»· imperfectum usum rationis habere incipiunt. Interest enim quam maxime, ut ab unguiculis jugum Domini portare assuescant. Amentes ta­ men ad breve tempus, vel qui multa luci­ da habent intervalla, ebrii ct dormientes, sunt legi subjecti, quia sunt in statu ha­ bituali usus rationis. Hinc non liret eis dare carnes diebus prohibitis.1 111. — 111. Soli homines actual iter ratione utentes possunt legem moraliter violare, (pita, deliciente cognitione, nemo peccare potest. 112. Qt esita. Quær. 1° .In cle­ rici teneantur legibus cicilibus? Resp. .Ij]irni., quoad vim earum directivam, iis tamen exceptis, qua· repugnant immunitati ecclesiastica *, etiamnum vigen­ ti? Omnes enim partes communitatis po­ * litica legibus politicis obligantur; atqui clerici sunt partes communitatis politica *. Ergo. Dixi : 1° iis tamen exceptis, !·.II. Promulgatio sufficit, nec ad legis tano circa Bullam: "Ecclesiam" Pii VII. valorem requiritur ejus aut divulgatio, contra societates clandestinas, qurc sio aut notitia: nam si aliter esset, vix ulla sonat: “ Ad II. Per Constitutioni * pro­ haberetur lex humana obligandi vi pre- mulgationem, quæ Idib. Sept. Roinæ ..mm ejus violatoribus statutas, tum quoad moraliter perveniat, i. e. bimestre. Ita S. valorem aut anilitatem contractuum. * Alph.· contra alios. III. Ex natura rei suflicit ut lex pro­ 121. - Quær. 3° Quandonam obligare mulgetur in aliqua pnveipua civitate, seu incipiant leges nostra viriles ? in tali loco, unde ad notitiam communi­ Resp. Kent® “A statute is Io operate tatis pervenire possit, ··( stat im obligat ac from the verv day it passes, if the lav» promulgata fuerit. itself does not establish the time.” Dixi : r.r natura rei ; liberum enim est legislatori specialia determinare tum (pioad VRTICULUS II. locum vel loca, in quibus promulganda sit ut obliget, tum (pioad tempus, quod DE \( ( El TITIONE LEGIS. post promulgationem elabi neccsse sit 122. — Acceptatio legis est submissio, antequam obliget. Hinc 119. Quær. 1 In sufficiat, ut leges qua subditi, saltem (pioad majorem el 1 Ben. XIX de Syii. diœc. L XIII. c. L n. 1. episcopales promulgentur in civitate epis­ 2 L. 1. 96. H. A. Tr. II 6. sq. copali ? — et papales Roma ? 1 1. 2. q. 90. a. 4. 2 Dist. IV. c. 3. 3 Apud Scnvini. Tom. IV n. 177. 4 II. A. Tr. U 8. Th. Mor. L. L 96. 6 V. 1. n. 457- 458. 58 TRACTATUS saniorem partem, formaliter vel virtualiter legem acceptant. Principia. — I. Rer w lex quoad vim obligandi nullo modo pendet ab accepta­ tione populi. secus enim simul cum Su­ perioris potestate corrueret omnis legum auctoritas, atque adeo totius ordinis soci­ alis subversio sequeretur. Constat etiam ex propositione 28. ab Alexandro \ II. damnata ι V. p. XIV.). Ii. /Vr accidens quandoque lex non acceptata non obligat, ratione taciti vel expressi consensus Superioris, aut ratione privilegii vel consuetudinis tolerata *. Constat ex praxi in variis casibus, atque ex consensu communi theologorum.1 123. Qt .esita - Quær. 1 in quibus ! canibus per accidens non obliget lex non. acceptata ? j Resp. 1 Si tempus, quod a non-acccptatione effluxit, sufficiens sit ad inducen­ dam legitimam consuetudinem contrariam. 23 Si sanior et major pars legem non observet, et ex adjunctis præsumatur, principem, cum non instet pro observantia nec transgressores puniat, nolle aliquem obligare. 3' Si lex sit contraria consuetudini vigenti, valde difficilis, — et ejusmodi præterea sint circumstantia·, ut, si a legis­ latore pnccognita * fuissent, legem certo non tulisset.2 Ratio est, quia in omnibus his casibus adest consensus legislatoris, saltem taci­ tus. 124. — Quær. 2° tn obliget lex in dubio an sit acceptata ? Resp. rljfinn., quia, nisi de contrario constet, præsumitur factum, quod de jure faciendum erat (n. 67. 2°). Excipe, si solitaria adsit probabilitas legem abolitam esse aut numquam incepisse.3 Quær. 3° In obliget Ecclesi/p lex,qurp, cirdi aliquo gubernio prohibente, acceptatu non fuerit ? tbsp. Jjfirm. per te. quia Ecclesia ac­ cepit potestatem suam a Christo, non vero a potestate civili -, et proinde est ab ea om­ nino independens. Ipsi enim, non potes­ tati civili, a ( hristo dictum est : Quodcumque ligareris, . , , erit ligatum, etc.4 1 ’ 3 4 L. 1. 138. Il A. Tr. II 13. Th Mor. I.. I. 139. I. I. ‘J, I. 1\ 112. q. III. § Secunda. .Mutth. 16. 19. S. Alph. L. 1. 138. Quær. 1 -tn Episcopi possint'leges pon­ tificias non admittere ? Resp. Xeg. Etenim Episcopi, licet Principes sint in suis Ecclesiis, Roma­ no tamen Pontifici, immediato Chris­ ti in terris Vicario, totiusque Ecdcsiæ capiti et gubernatori subjiciuntur. Ei igitur parere debent, et sie exemplum obedient ia * propriis subditis pnebere, legem pontificiam promulgando ct ejus observantiam in dioecesi sua procurando. Excipe tamen si graves obstent rationes ; tunc enim non tantum possunt, sed debent Episcopi has rationes S. Sedi exponere, deinde vero ejus definitioni acquiescere tenebuntur. — Aide Bened. XIV.1 CAPUT λ’. DE OBLIGATIONE LEGIS. .tgendum 1° devi obligationis; 2° dc modo obligationi satisfaciendi ; 3° de cau­ sis ab ca excusantibus. ARTICULUS T. DE VI OBLIGATIONIS. 125. Principia.— I. Lex quaelibet veram inducit obligationem, saltem ad pernam ; in hoc enim a consilio lex differt, quod hanc impune pro libitu suo postha­ bere subditus non possit.— Ita omnes. II. Lex humana quælibet in conscientia coram Deo per se obligare potest. Ratio est, (piia Superiores a Deo constituti sunt cum potestate pneeipiendi. Hinc: Qui resistit potestati. Dei ordinationi resistit. Qui autem resistunt, ipsi sibi damnationem acquiruntf Ita omnes. Dicitur; obligare potest, non vero, obli­ gat : ratio, (piia lex non obligat ultra mentem legislatoris ; ergo si is intendat sub sola poma obligare, lex per se ad culpam non obligabit. Et hoc quidem tum dc legibus civilibus, tum de ca­ nonicis valere, tradunt DD. communi­ ter. III. Lex obligat sub gravi aut sub levi pro gravitate mat eri œ aut circumstanti1 De Svn. 1. 9. c 8. 2 Rom. 13. 2. DE LEG IB I S. arum, vel linis a Superiore specialiter intenti. I\ . Lex affirmativa obligat semper, sed non pro semper ; negativa vero obligat turn semper, turn pro semper, i. c. singulis momentis; id enim differunt, quod (non tam vi verborum, quam linis directi et pri­ marii) illa actum poni, lime omitti jubet: impossibile autem est homini actum quem­ dam, e, g. amoris Dei, semper ponere ; sed nulla pnetexi potest impossibilitas semper ab actu aliquo prohibito, c. g. odii Dei, abstinendi. \ . Lex divina positiva, et humana, non obligant generatim cum incommodo valde gravi, seu cum gravi nocumento, quod per accidens observationi legis con­ junctum sit. Constat ex jure naturali et canonico, ex praxi Ecclesiæ et ex consen­ su omnium. 126. Qf.esita. — Quær. 1° An legis­ lator possit praecipere sub led in materia praei, et rice versa ? Resp. ad lum. .tffirm,, saltem proba­ bilius. (piia obligatio pendet ab ejus vo­ luntate, sicut lex ipsa. — Ita communiter.1 Resp. ad 2,1,n. Λ/y., (piia deest propor­ tio inter obligationem gravem et materiam levem. Excipe si materia non sit undequaque levis,-sed gravis ex tine, etc. — Ita communiter.'1 Quær. 2° Quantam materia legis cen­ senda sit gravis cel levis ? Resp. Colligendum id est : 1° Ex verbis ipsis legis. Sic gravis est ejus obligatio, si in ea dicitur: preeeipimus . sub gravi, vel sub indignatione Dei, vel sub interminatione divini judicii, vel in virtute sancta- obedieuti/e, vel ex tota potestate. 2 Ex ipsa materia, quæ gravis erit ra­ tione, vel quantitatis, v. g. in furto, vel qualitatis, ut hostia consecrata, wl alterius circumstantia' majoris momenti. 3° Ex fine ; nam si linis legis sit pror­ sus magni momenti, ct ad hunc finem lex multum conducat, materia erit gravis, etsi illud, (piod prrecipitur aut prohibetur. de se sit quid leve; secus, materia cense­ bitur levis. Sic grave est pro celebrante Missam, si omittat infundere in Calicem aliquot guttulas aquic. Non autem erit grave, si die jejunii unam altcramvc unci­ am panis manduces extra refectionem. 4 Ex gravitatepa-nc? transgressoribus 1 L I 143. 2 Ib. 141. 142. 59 legis mixta imposita * ; cum prena culpæ proportione!ur. Esset v, g. poma carceris perpetui ; excommunicationis, si «it lata· sententia * ; nam aliter dicendum pro­ babilius, si sit tantum ferender in materia non gravi, cum ex una parte non sit tam magna illa pœna, (pia * illico non incurri­ tur; ex alia vero, materia, quæ levi * suppo­ nitur. id per se non ferat. V. n. 1662. 2°. 5° Ex communi prudentum judicio ac probata consuetudine, qu e quidem optima est legum inter, res.1 127. — Quær. 3° Ait lex humana pos­ sit aliquando impedire, ne obligatio, allo­ quia calida, contrahatur ? Resp. 1° Affirm. pro foro externo Ra­ tio est, quia aliquando bonum commune id exigit; nec prohibet‘lex naturalis, ut, bono communi id postulante, præscriltantur conditiones, quibus non servatis in­ valident ur actus alioquin validi. Ita leges civiles irritant testamenta prescript is solemnitatibus destituta. At cfr. n. 915. Resp. 2° Affirm. etiam generatim pro foro interno, si agatur de lege ecclesiastica. Ita Synodus Tridentina irritat matrimonia clandestina, ex mero jure nature alioqui valida. Resp. 3° Quoad leges civiles et quas­ dam ecclesiasticas, quæ fundantur in pnesuinptione fraudis, disputatur. Qui negant, dicunt illas leges fundari in præsumptione solius fraudis, quie dum non adest, ante sententiam judicis, actus a lege irritatus reseindibilis tantum erit. Qui affirmant, dicunt eas fundari non so­ lum in priesumptione fraudis, sed et in illius periculo, quod uunquam non adest. Utraque sententia est probabilis, sed pos­ terior probabilior. I nde pro praxi ante sententiam judicis applicanda est regula juris. “ In dubio melior est conditio possi­ dentis." Ita e. g. (piis rem ex testamento, legis solemnitat ibus destituto, debitam re­ tinere potest, donec ea a judice spolietur.1 12S. — Quær 4° An graris sit dola­ tio legis in re led ex contemptu ? Resp. 1° tffirm., si contemptus afficiat directe \vd^\u\t Sacrum, aut paulo ante, — vel «pii dic jejunii sine justa causa laborem aliquem assumit, quo impotens redditur ad jejunandum, — vel rxeommunieatus, qui non quierit absolutionem ut pnecepto Communionis paschalis satisfecere possit, — aut «pii, inempto tempore paschali, non communicat antequam abeat in locum, ubi communicare non poterit. Peccant pari­ ter sartores et sutores, qui pridie diei festi non parant vestes et calceamenta neces­ saria, si id possint sine gravi incom­ modo. IV. Probabilius autem licet, etiam sine § II. Oe appositione rolantaria causarum ratione, indirecte causas impedientes re­ deobligantium. motas apponere. Ratio est, quia non censetur legislator velle libertatem adeo 139. —Catis e deobligantes a servanda coarctare. Esset enim onus nimis grave, lege apponi possunt vel directe, vel indi­ si quisque, multo ante obligationem hiris, recte, prout scilicet agentem movet aut ad omnia opera, cum illa obligatione inso­ finis sese legis obligationi subtrahendi, ciabilia, derelinquenda, tempusque obliga­ au/ alia causa, præviso tamen legis ser­ tionis expeetandum adstringeretur. vandae impedimento. ’ Quando autem causa censenda sit Insuper ejusmodi causæ possunt esse impediens proxime, quando tantum re­ vel promentes, vel proxima, vel remoter, mote, norma quapiam generali statui vix, prout i lex urget eo ipso tempore, quo aut ne vix quidem potest. Et remote causa deobligaus ponitur, aut brevi post, quidem impediens fere haberi solet, qme aut solum post notabile temporis interval­ tempus pnecepti implendi aliquot dierum lum. spatio pneeedit : at pne oculis semper Principia. —1. Nisi specialis obstet habenda erunt tum mens legislatoris ac prohibitio, semper causas eximentes, rei pneccpt.i’ gravitas, tum etiam prmlenetiam proximas et promentes, casque di­ tum judicium ac proborum praxis. L. I recte, lieet apponere. Rationem n. 137 152. allegavimus. 11. Nunquam licet directe apponere aut non tollere causas impedientes, etsi CAPUT VI. remotas tantum. Ratio, quia quousque legi quis subjacet, non potest relie eam DE INTERPRETATIONE LEGIS FT EPIKEIA. infringere, quin talis voluntas sit ipsiusmet legis violatio. Peccant igitur ex- 1 § I. De Interpretatione legis. communicati, qui non quierunt absolu­ tionem, ideo precise, ne absoluti ad 1 10. Definitio. — Interpretatio est defi­ nitio sensus, quem in lege habent verba 1 L. V. 15 L 2 H. A. Tr. II. 45. quædam obscuriora. Dixi : obscuriora ; G4 TRACTATUS nani ubi verba legis dani sunt, interpre­ tationi proprie dictæ, ut per se patet, locus esse nequit, sed tantum cpikviæ. 114.—Divisio. I. Ratione causa·, a qua Iit, est vel \° authentica, quæ et juri­ dica et auctoritatica audit, et Iit re/ a le­ gislatore (cjusve superiore aut successore), pro omnibus subditis, re/ a judice inter partes litigantes, - vel 2° usualis, qrne ex consuetudine legitima existit, — vel 3°r/ortrin alis, quæ Iit a viris doctis. Sic au­ thentice Papa vel ab eo ad hoc deputatu· Congregationes omnes leges ecclesias­ ticas;— Episcopus sua aut prædecessorum suorum statuta; -cretus legislator!! apud nos leges civiles interpretantur, et judex causas dubias. Exemplum usualis habes in quantitate cibi, qua1 ex consuetu­ dine permittitur die jejunii ad collationem vespertinam; doctrinalis vero in opinioni­ bus ('anonisiarum ct Moralistarum circa sensum variarum legum ecclesiasticarum. 142.— II Ratione///or/z, quo lit, est 1° stricta vel lata, prout Iit stricte juxta na­ turalem verborum proprietatem, aut large juxta sensum benigniorem ; 2° simplex . seu comprehensira, (piando scilicet sensus declaratus a verborum propria ct usu re­ cepta significatione non recedit, vel exten­ siva, (piando ultra id, quod verba proprie ct secundum sensum communem accepta denotant, aliquid concedit, prohibet, dis­ pensat, etc. Exemplum interpretationis stricta· ct simul comprehensiva· habes, si voce patris intdligatur ille solus, a (pio quis proxime nativitate descendit ; larya· vero ct extensiva·. si in favorabilibus etiam avus. Interpretationis comprehensiva· signum fere est vox declaramus ; extensivie decernimus.1 113. Principia. 1 Interpretatio ««thentica ct usualis habet vim legis, cum liat re/ ab ipso legislatore, re/ ejus aucto­ ritate. sj a judice detur, re/ ejus consensu, si de usuali sermo sit. II. .hdhentica, quæ fit a legislatore ejusve superiore aut successore, omnes subditos obligat ; (pia· a judice, de se solas partes litigantes. Dico: DE SE solas paries Utiyantes ; fieri enim potest, ut tan­ quam doctrinalis etiam alios obliget. 111 \uthentiea extensiva nullam vim habet, nisi legitime promulgetur; eo ipso enim quod verbis legis non eontiiiea1 Barbosa, Diet usufreq. Diet. 79. SO. fur. nova quædam est lex, at (pie adeo more legum promulgari debet ; compre­ hensiva vero, eum nova lex mm sit, pro­ mulgatione non indiget, nisi liat a succes­ sore vel superiore. Dico: nisi, etc. ; cum enim mens legislatoris hisce non sit tam clare cognita ac ipsi legislatori, ad eam indagandam ad argumenta et interpre­ tationes recurrere debent, quæ, eum no­ vam ipiasi legem inducant, nova indigent promulgatione.1 IV. Doctrinalis tantum valet, quantum rationes a DD. allegata·. Cfr. dicta n. •r 03. 1 I L Reyulce interpretationis doctrinalis. A. Verba legis accipienda sunt juxta propriam ct usu receptam significationem, nisi quid absurdum aut injustum inde sequatur. Cum enim lex debeat esse clara, praesumendus est legislator eo loqui sensu, (piem verba ex communi hominum acceptione habent. Sic lex, (pia excom­ municantur, (pii violentas manus injecerint in clericum, merito censetur eos etiam complecti, (pii pede eum percusserint. B. Lex generatim loquens omnia sig­ nificata propria complectitur, seu "ubi lex non distiiiyuit, neque nos distmyuere debe­ mus," - prætcrquam si. ut mox dictum fuit, aliquod absurdum aut injustum sequere­ tur, nisi distingueretur. C. In dubio de vero sensu, attenden­ dum est ad mentem legislatoris, ad finem legis, et ad circumstantias vel antece­ dentes vel consequentes. Finis autem legis ordinarie ex ipso legis prooemio dignoscitur. D. Lex pumulis et odiosa in dubio est stricte interpretanda ; lex vero favorabilis large. Hinc axioma: Furores stud am­ pliandi et odia restrinyenda. Sic, si pœna excommunicationis feratur in homicidam, hæc non alliciet eum, (pii grave vulnus, licet animo interficiendi, intulerit, si mors non fuerit revera secuta. Lex autem in­ dulgens fidelibus commercium cum iis, (pii non fuerint nominatim excommunicati. latissime explicatur. E. In lege non licet argumentari a pari, imo nec a fortiori : non enim ratio legis, sed legislatoris voluntas, subditis inti­ mata, vim legis habet. Hinc illud : ratio leyis non est lex. Sic suspensio, quæ 1 L. 1. 200. L IV. 1027. 2 Lege VH. de public, in rem actione. 65 DE LEGI Bl’S. statuto diœcesano intentatur clericis ebrie­ tatis reis, non allicit cos, qui castitatem violaverint, liret gravius sit delictum, — et excommunicatio, lata in secreta· societati', membra, non potest extendi ad cos, (pii in ciedem innocentis conspiraverint. 1 15.— Excipe, si non solum eadem, sed eadem et adiequata simul in pari casu currat ratio, adeo ut, si ad parem casum lex non extenderetur, legislator accusan­ dus foret injustitia! vel imprudentia! : tunc enim valet illud juris : ubi eadem est ratio, ibi eadem currit legio dispositio. Id autem evenit : 1 In correlatiris, v. g. inter sponsum et sponsim : hinc cum sponsa liberetur a sponsalium obligatione ob longam sponsi absentiam, sponsus pariter ob sponsa· ab­ sentiam liberatur. 2° Iu cequipuratis, ut sunt ova et lactirinia quoad legem abstinentiae. 3° I n connexio. Sic v. g. cum testamen­ tum sit natura sua revocabile, iis, quibus lex permittit conticere testamentum, per­ mittit etiam illud revocare. P In contentis. Quocirca (pii potest testari, etiam legare potest.1 Dicta non valent de lege pœnali. S. Alph. L. IA'. 473. * De legum interpretatione efr Kent.2 § II. I)e Epikeia \*Έ>πκΙκ(ΐά). 146. — Epikeia est benigna, sed aapia legis interpretatio, (pia lex ad quempiam casum, quamvis in verbis legis non exceptum, sese extendere non censetur, quippe illum legislator aut non prae­ vidisse aut sub lege comprehendere non voluisse prudenter creditur Differt igitur ab interpretatione proprie dicta, quod luee verba obscuriora, illa perspicua supponat. Alia est authentica seu publica, (pia· tit ab ipso legislatore, cujus exemplum habes in celebri declaratione Ben. \ IV. super dubiis respicientibus matrimonia in F(i·deratis Belgii Provinciis,8 — alia doctrina­ lis seu privata. It epikeia· locus detur, oportet, ut lex, si 'enanda foret, fieret damnosa aut nimis o i erosa. Damnosa : ita v. g. si lex pronibcal gestare arma, gestare ea potero, si exire debeam ct inimicum meum ad mor­ tem me qmerentem sim offensurus. Ximis 1 L. 1. 200. - Vol. I. n. 460. sq. 8 Cone. 1’1 Bait. 11. p. 314. onerosa: hinc licet lex divina positiva vetaret panes propomtlouis dare laicis, Summus Sacerdos recte judicavit s< illos Da vidi, prae la-Ίΐ inline deficienti, dare potuisse. Quær. -tu Epikeia locum habeat, st Superior facile interrogari possit■' Keep. J/Jirm., si observantia 1< gi> fieret damnosa n. 165. 2) ; secus in aliis casi­ bus. (K) p. 478? ( APIT VII. DE DISPENSATIONE LEGIS. 1 1-7. — Definitio. Dispensatio est re­ laxatio a legis obligatione, ab eo, qui legitimam habet auctoritatem, facta, pro aliquo casu, in quo lex eæteroquin obli­ garet. Dicitur: l3 relaxatio a legis obligatione. Differt igitur a) a privilegio, quod non necessario eximit a lege, cum dentur privilegia preeter jus; b) a licentia, (pia legis obligatio non relaxatur, uti in dis­ pensatione; sed solutu apponitur conditio, ipia posita, legi non amplius locus est : sic Episcopus potest cum causa dare licen­ tiam ingrediendi monasteria monialium, non tamen per se ab hac lege dispensare. Dicitur : 2 pro aliquo casu, in quo lex cfcteroqum obligaret. Hinc differt a) a legis -abrogatione et Cessatione, quibus lex pro omnibus obligare desiuit, seu desinit esse le\ ; b) excusari a lege et ab ea dis­ pensari ; causa enim, ob (piam a lege dis­ pensari valeam, non ejusmodi requiritur, ut sui'i ipsius vi lex obligare desinat, quod vocant excusari a lege ; alioquin enim dispensatio nihil operaretur, et esset sim­ plex declaratio. Sic, (pii graviter infir­ matur, excusari dicitur a jejunio ; qui vero aliquod incommodum in jejunando expe­ ritur. sed non ita grave ut hoc ipso a jejunio excusetur, dispensari quandoque ab eo poterit. 1 48. — Divisio. Dispensatio esse po­ test. 1 Licita vel illicita, prout fit justa de causa, vel non. 2° Kalida vel invalida, prout vel exi­ mit a legis observatione, vel non eximit. 1 S. Th. 2 2. q. 120. art. 1. TRACTATUS RG 3° Absoluta seu pura, vel conditionata seu cum onere, prout simpliciter, vel adjecta conditione datur. 4° Subreptitia vel obreptiiia, prout tacetur in petitione aliquid manifestan­ dum, vvl c contrario aliquid falsum asse­ ntur. 5 Totalis vel partialis, prout a tota lege vel a parte ejusdem liberat. ti° Expressa vel tacita, prout vel verbis expressis conceditur, vel ex aliquo facto deducitur. 7° Necessaria vel libera, prout in jure, tali estante causa, decernitur a superiore tribuenda, vel ejus arbitrio relinquitur. .tgendum 1 dc potestate dispensandi ; 2 dc causis ad dispensandum requisitis; 3° dc cessatione dispensationis. ARTICULUS I. DE POTESTATE DISPENSANDI. Praniotanda.— Ut dicenda rite intelligantur, juvat hic pnemittere quædam de jurisdictione ecclesiastica, quæ fundamen­ tum est potestatis dispensandi. 1 19. — Jurisdictio ecclesiastica defini­ tur . Potestas gubernandi subditos in or­ dine ad vitam ivternam. Dividitur: 1° In jurisdictionem fori interni et fori externi. Jurisdictio fori interni est illa, qu:e primario et directe refertur ad privatam uniuscujusqueJidelis utilitatem. — Subdivi­ ditur in jurisdictionem fori pœnitentialis, quæ intra tribunal pœnitentiæ tantum, et in jurisdictionem fori interni extrapœnitentialis, qua * extra illud exerceri po­ test, quando, v. g. superior dispensat in voto, etc. . . . Jurisdictio fori externi est illa, quæ primario et directe publicam corporis fide­ lium utilitatem respicit : ut, leges ferre, decidere controversias circa doctrinam vvl disciplinam, ct similia. 2° lu unirersalem, quæ nullo arctatur limite, nec quoad personas, nec quoad loca, nec quoad materias : talis fuit juris­ dictio Apostolorum, ct nunc talis est ju­ risdictio Summi Pontificis. — et particu­ larem, quæ restringitur aliquo ex illis tribus modis, nempe vel quoad personas, vvl quoad loca, vel quoad materias. 3° In voluntariam ct contentiosam seu in extrajudieialem et judicialem. Coian­ taria, quæ etiam vocatur extrajudicialis, illa est, quam superior exercere potest etiam erga invitos, absque formis pro ju­ diciis a jure pneceptis. — Contentiosa vero seu judicialis illa est. qua * juxta formas pro judiciis a jure pr.cscriptas exercetur. Contentiosa jurisdictio a Pradato extra territorium suum nec licite, nec valide exerceri potest, quia tale ixircitium sine strepitu fieri nequit.1—Voluntaria vero potest etiam extra territorium exerceri, nisi ministerium ordinis Episcopalis exi­ gat ut intra dicccesiin exerceatur, quemad­ modum contingit in Pontificalibus. 4' In ordinariam et delegatam. Ordi­ naria dicitur ea, qua * alicui, jure proprio, ratione oflieii aut dignitatis sua *, ex lege, consuetudine, aut privilegio vim legis habente competit : talis est jurisdictio Parochi, Pœnitentiarii, Episcopi, Capituli, Abbatis, S. Pontificis in tota Ecclesia, Legati, etc. Qui possident jurisdictio­ nem ordinariam in foro externo sunt Ordi­ narii ; quo nomine vocantur non solum Episcopi, sed eorum etiam Vicarii Gene­ rales, et Pnelati, (pii in certis locis juris­ dictionem quasi - episcopalem exercent . Sed dicto nomine non designantur Paro­ chi, quia non habent jurisdictionem iu foro externo.'1 .1 urisdictio delegata est ea.quamquisnon habet jure proprio, id est. non ratione sui oflieii aut dignitatis, a lege, consuetudine, aut privilegio vim legis habente, sed so­ lum per commissionem alterius. qun * ta­ men commissio dari potest non tantum ab homine, sed etiam a jure, prout potestas absolvendi in articulo mortis. qua * ex consuetudine data reputatur omnibus sa­ cerdotibus. Duplicis generis est jurisdictio delegata. alia particularis, alia ad universitatem causarum. Particularis est. quai do una causa vel altera committitur. Est vero ad universitatem causarum, quando causa * omnes, vel saltem certum genus causarum, sub uno collectivo nomine committuntur, quamvis delegatio restringatur sive quoad tempus, sive quoad loca. Delegatus ad universitatem causarum dicitur quasi-Ordinarius, et potest subdclegarv. non quidem totam suam juris * 1 C. Vt animarum, 2. de Const, iu G0 2 Trid. Sess. 24. c. 1. de Rf Matrin». DE LEGIBUS. dictionem, sed unum vel alteram causam. ' peritiam respicit.” 7° juxta Bouix, si in Secus est dc delegato ad causam particu­ rescripto dicatur: per seipsum, perso­ larem. (pii non potest subdclegare, nisi sit naliter. Excipe b.i nisi facultas delegata delegatus a Supremo Principe,1 ct hic in sit nudum ministerium, seu simplex exedelegato non elegerit industriam person®, eutio, ut quando datur Vicario Generali ut n. 150 dicetur. potestas dispensandi in matrimoniis vel Delegari potest (piis vel ab homine vel aliis. Attamen etiam in hoc casu potest a jure: delegatur ab homine, qui suam \ icarius subdclegare informationem et delegationem immediate accipit ab Ordi­ testium receptionem quoad qu estionem : nario, vel ab alio facultatem delegandi an preces veritate nilanlitr.1 (5 > p. 485. habente. Delegatur a jure, (pii delega­ Quoad delegatos ab aliis (piam a Papa tam jurisdictionem habet ex commissione vel Sacri' Congregationibus, si sint dele­ juris communis, vel etiam ex consuetu­ gati ad universitatem causarum, ipsi pos­ dine. Exempla habes in Trid.1 2* sunt delegare juxta communissimam sen­ 5° In immediatam et mediatam. Imme­ tentiam, dummodo delegatio facta sit diata jurisdictio illa est, qtuv potest exer­ tanquam per officium, aut delegetur alicui ceri generaliter ct imlcpendentcr a casu jurisdictio, uti privilegium, perpetim suo necessitatis. S. Poni ilex iu tota Ecclesia, ollicio sive dignitati annexum.2 Episcopus in sua dioecesi, Parochus in Si vero delegati sint particulares seu sua parochia jurisdictionem immediatam ad certas causas tantum, non possunt subpossident. Mediata vero est, (pue exerceri delcgare, nisi cis a delegante fuerit eonnon valet nisi iu certis casibus deter­ I cessum.8 minatis a jure : talis est potestas ArchieNec superior ordinarius, nec delegati piscoporum in sulfraganeorum subditos. ad universitatem causarum, (pii habentur Dixi: ia subditos : nam secus est di­ ut Quasi Ordinarii, possunt, inconsulto cendum de ipsis Episcopis suifragancis, in Principe, totam suam jurisdictionem alteri quos Metropolitanus immediatam habet committere, quia, inquit Reiffcnstuel4 lo­ jurisdictionem. quendo de Judice ordinario : ‘•Judex in­ 150. Qu.esita.— Queer. 1° Q/tw pos­ ferior principe non potest, propria aucto­ sit delegare ? ritate. loco sui alium Judicem ordinarium R-sp. 1° Generat i m quicumque habet . constituere.” * . ordinariam potestatem.8 ♦ 151. — Quær 2° Quotuplici modo ces­ 2' Quoad delegatos, vel a Papa dele­ sare possit jurisdictio delegata/ gati siiut, velab aliis. Si a Papa vel a Sa­ Resp 1° Renuntiatione delegati, a sucris Congregationibus (piis sit delegatus, periore acceptata? subdclegare potest.4* Excipe a) nisi pr;e2° Revocatione delegantis, qua· tamen sumptio sit’electam fuisse a principe seu virectum non sortitur, nisi notificetur dele­ a Papa industriam ipsius delegat i.4 Quan- gato.’ donam autem censeatur electa fuisse in­ 3° Exhausto numero casuum, ad (piem dustria persome, sic explicat Monaeelli.® delegatio facta est, ut in Fac. E. p. “ 1° Quando ratione confidenti® alteri LXXIV., tempore licet nondum elapso. committitur; 2° (piando conscientia one­ 4° Lapsu temporis determinati/ aut finito ratur et proprium nomen exprimitur; 3' negotio, pro quo fuit data. (A p. 4]s. (piando pnestatio consilii requiritur in 5° Morte delegati, si delegatio fuerit certo actu ad certum tempus ; 4’ (piando personalis ; vel oflieii aut dignitatis amis­ mandatur negotium non determinatum; sione, si fuerit realis ; delegatio enim 5 (piando delegatus esset datus ad partis instar privilegii est ; privilegium autem instantium ; 6° quando agitur de re et 1 C. Quoniam. 43. d·· Off· Jud. Deles. controversia, quæ ingenium et hominis 2 Lege. 1 § Ab eo, (Γ Quis et a quo. et San­ 1 8 * 4 ° C. Ctun causam, 62. dc Appell. Sess. 5. c. 1 ; Scss. 6. c. 2 de Rf. etc. More. ΙΓ. de Jurisd. et regula juris 68 iu (»’ C. Pastoralis, 28. de Off. Jud. 'Ddcg. (t. ultim. § Is autem. 8 TRACTATUS reale seu officio annexum transit ad suc­ cessores in officio; personale vero, quem­ admodum personam sequitur, licet offi­ cium amiserit, ita et extinguitur cum persona, licet huic aliquis in officio suc­ cedat. ; Dico: licet ojjicium amiserit. Pone c. g. parochum accepisse privilegium />ersonale benedicendi rosaria eum applica­ tione indulgentiarum,— is, licet cesset esse parochus professionem emittendo in aliqua religione, privilegium non amittet. I trum vero delegatio fuerit personalis an realis, discernendum est : a) ex verbis, quibus usus est delegans. Sic realis erit si dicatur: Sedi Baltimorensi, vel tibi et successoribus tuis delegamus ; personalis j vero, si delegans his vel similibus verbis uteretur : tibi, de cujus prudent ia in geren­ dis ejusmodi negotiis mullum confidimus : b) ex subjecta materia. Sic ex praxi per­ sonalis censetur delegatio facta parocho absolvendi a quibusdam casibus reservatis, etiam modo indefinito; item facultates a S. Sede ad tempus concessæ Episcopis dispensandi in certis impedimentis, necnon delegatio transitoria a Papa facta Episcopo pr<> aliquo negotio particulari : ei si neque ex verbis, neque ex subjecta materia aliquid certo definiri possit, realis habebitur, si sola dignitas, ut Archiepiscopo Neoboraceusi ; personalis si solum nomen, (aut, juxta Sanchez,1 nomen et simul dignitas) delegati exprimitur, ut si dictum fuisset : Jotumi N. .V., vel etiam Joauni A . .\ , trchiepiscopo Baltimoreiisi. Cfr. λ ol. II. pag. 504. (» \forte rei qualibet amotione delega nl is Distinguendum vero in hoc casu est inter forum contentiosum et gratiosum. In primo, expirât jurisdictio delegata, si, re adhuc integra, e vivis excedat dele­ gans, aut aliquo alio modo suum officium amittat 1*3 Res vero desinit esse integra per citationem, ut communius tenetur.3 vel saltem per litis contestationem.— In secundo, non expirât morte aut muta­ tione delegantis.4 si delegatio alicui data habenda sit ut gratia facta. nisi concessa sit cum clausula : “ donec nobis placue­ 1 Dc Matr. Lib 8. disp. 27. n 20. * C Licet. 30. de Off. Jud. Dcleg. 8 C. Relatum. 19. eod. tit. 4 (' Si gratiose, 5. de R< scriptis in 6", et re­ gula Ifi juris in 0°. rit,” vel “ ad arbitrium aut beneplacitum nostrum," et res adhuc sit integra. Clau­ sulis vero : donec revocetur ; ad revoca­ tionem nostram ; at! arbitrium Sedis Apostohcte, vel Episcopi ; donec voluero, ea vis non inest,1 — Si vero habenda sit ut gratia facienda, re integra, cessat jurisdictio per delegantis mortem aut mu­ tationem. (M) p. 479. Delegatio vero habetur ut gratia laeta, quoties alicui datur pro pi rsonis indeter­ minatis ; * quia sic habere potestatem con­ ferendi aliis gratiam, est vera prærogativa. Si autem persona, in cujus favorem juris­ dictio est exercenda, determinatur, tunc jurisdictio adhuc quidem est censenda gratia facta, si delegatus haberi debeat vehit necessarius executor, prout contingit quando a S. Sede obtinetur dispensatio super impedimento mat i i mon i i : facta enim est tunc gratia ei. eum quo est dispensan­ dum ; unde delegatio tunc non cessat morte Pontificis.- Si vero delegatus non sit necessarius executor, si videlicet pos­ sit pro arbitrio persome determinata· im­ pertiri vel denegare gratiam, delegatio tunc non est gratia facta, sed potius faci­ enda. et. re integra, per mortem vel mu­ tationem delegantis cessat. Res fori gratiosi habetur integra, si delegatus primum actum exercere non­ dum cœpit, ut si nondum vocaverit partes ad inquirendum dc veritate pre­ cum. 152. — Quær. 3° An, delegato Epis­ copo, censeatnr etiam delegatus ! icarius Generalis, et vice tersa ? Resp. 1 Negative, cum in causis dele­ gatis non faciant unum tribunal, nisi delegans utatur verbis: Committimus Or­ dinario ; nam sub nomine Ordinarii veni­ unt omnes illi, qui, ut Vicarius Generalis, habent jurisdictionem ordinariam. ilis pramotatis, sint lure de dispen­ sandi potestate 153. Pkincipia.— l. Legislator dis­ pensare potest : 1° in legibus suis, quia tantam habet potestatem ad solvendum, quantam habet ad ligandum ; 2° in legi­ bus prædecessorum suorum, quia pari cum iis gaudet potestate : 3° in legibus suorum inferiorum, quia horum potes1 L. I 197 ct de Privil n. 13. - (’ Si < ui. 36. d. Prwbcnd. in 6°. DE LEGIBUS. tas aut ab ipso est, aut certe ipsi subordi­ nate est. Il inc a) l’apa dispensare potest in omni .lege ecclesiastica tam universali, quam particulari . imo in iis etiam Apostolicis Constitutionibus, quas constat ab Aposto­ lis ipsis fuisse editas, prout erant Eccle­ * I’licsides. Tales sunt, qua sia * respiciunt jejunium Quad ragesi male, observantiam diei Dominicæ, ae similia V. L. I. 1 SS. b) Episcopus dispensat in omnibus statutis diœcesanis, nisi tamen statutum re/ confirmatum fuerit a Papa in forma specifica (n 102. 4°) r/7 abierit in contrac­ tum, qui non solvitur, nisi prævio illius, cujus interest, consensu. c) Cretus nostri legislator!! in suis re­ spective legibus. 154. — II. Inferior non potest dispen­ sare in legibus Superioris sui, nisi ex po­ testate delegata. Ratio, quia inferior in legem sui superioris jurisdictionem non habet. — Ita omnes. Dicitur: nbà ex potentate delegata. Yi hujus potestatis Episcopus, A) tanquam a jure delegatus in gene­ ralibus Ecclcsiie legibus dispensat : 1° Si in ipsa lege, a Papa vel a Con­ cilio (Eeumenico lata, Episcopis expresse conceditur luce facultas, aut (excepta po­ testate dispensandi, dc ipia sermo est Trid. Sess. 2 L e. 5. dc Ref. Matr.) iu ea dicatur, posse in ea dispensuri : hæc enim verba, ne superflua sint, non dc Papa, sed dc solis Episcopis intelligi debent ; quippe, m Papa possit dispensare, non est necesse, ut id in lege exprimatur. 2 Si urgeat necessitas (sub qua in moralibus venit etiam magna utilitas), r/ periculum sit in mora; nam merito S. Pontifex censetur tunc concedere faculta­ tem dispensandi. 3° Si cubi adsit legitima consuetudo, ut Episcopus in hac illave lege universali dispenset; consuetudo enim ut legem in­ ducit. ita et jus (in casu jus jurisdictionis) largitur. 4° Si dubitetur, an casus dispensatione indigeat : tunc enim communiter dicunt DD., Episcopum posse declarare dispen­ sationem non esse necessariam, aut eam ab ipso ad cautelam ct pro quiete anima­ rum impertiri posse. 5° Cum singulis tantum, et in solis casibus particularibus, quoad ea, quæ fre- 69 I quenter accidunt ; ut in votis non reser­ vatis, in jejunio, abstinentia, observantia festorum, Officio divino et similibus ; præsuini enim non potest, voluisse S. Ponti­ fices onus illud nimis grave fidelibus imponere, ut pro hujusmodi negotiis, quæ tam frequenter occurrere solent, ad ipsum recurrant. Dixi: cum ningulis ; neque enim Epis­ copus generali quadam ratione relaxare potest legem superioris, nisi in casibu- de quibus 2°. 3°. 4°. B) Solent pnetrrea Episcopi ad tempus definitum a S Sede donari facultatilms specialibus, vi quarum in aliis etiam quam in prædictis dispensare possunt. Eas. quæ Episcopis nostris concedi solent, vide p. LXX. sq. 155. — III. Cum dispensatio sit actus jurisdictionis, qui non nisi in suUlitos exerceri potest, patet eos tantum posse dispensari, qui dispensanti -uut subjecti. Hinc peregrini juxta sententiam, quam S. Alph 1 vocat communissimam, et cui subscribit, ab Episcopo non suo dispen­ sari nequeunt in votis ac cætcris, quæ n. 15f. 5° allegavimus. Contrarium tamen Sancto sat prol>abilc est quoad peregrinos alio ut ad itineris terminum advenientes. Quin et pro quibusvis peregrinis id ho­ die dicerem, quia prudenter Ordinarii ipsorum consensus præsumitur. Certum autem est a) vagos ab Episcopo, in cu­ jus diieccsi hic ct nunc versantur, dispen­ sari posse ; secus enim nullum haberent, a quo dispensarentur; b) legislatorem ae illos, qui facultatem universalem ob­ tinuerunt dispensandi cum aliis, dispen­ sare etiam posse eum seipsis ; potestas enim dispensandi ad jurisdictionem volun­ tariam pertinet, quam quis etiam in seipsum exercere potest." 156. — IV. Au, quando et quomodo fa­ cultas delegata dispensandi : 1 ) "ubdelegari possit ; 2) cesset, ex iis concludendum est, quæ supra diximus de jurisdictionis delegata? subdelcgatione ac cessatione (n. 150. 151). 157. — V. Potestas dispensandi, etiam delegata, data ut qratia facta in. 151 6°), cum sit favorabilis, large interpretanda est ; ipsa vero dispensatio, eum sit (uliosa ac veluti vulnus legi, a cujus obligatione « L. I 158. L. IV. 262. 332. - L I H3 ct Bouix, De Episc. p \ c. VIII. 70 TRACTATIS liberat, inflictum, stricte, nisi sit necessa­ ria (n. 14S. 7 ), vel data ex motu proprio, vel inserta in Corpore .luris, vel concessa communitati, vel ob bonum commune ; nam tunc habetur ut favor.1 158. Qv.esita. - Quær. 1 0 An Papa, - cam inferior non habeat jurisdictioneut ni legem superioris,— dispensare posuit in lege divina Rcsp. Potest dispensare ex justa causa in iis, in quibus jus divinum orit ur a volun­ tate humana, ut in votis et iu juramentis. Num in cæteris, ex gravissima causa, vere dispensare possit, an tantum decla­ rare jus divinum tunc cessare, contro­ vert it UT. Sententia negativa S. Alphonso probabilior est ; licet ipsi etiam valde pro­ babile sit, Papam declarare posse in aliquo casu particulari legem divinam non obli­ gare.2 159. Quær. 2° An Episcopus in .sua· dioeesi dispensare pOssit a legibus latis in Concilio Provinciali vel Nationali ! Reap. Afirm., modo non agatur de legibus,(piarum dispensationem Concilium sibi specialiter reservavit, [ta S. Alph.3 et Ben. XIV.4 contra alios. Ratio a S. Alphonso allegata est, quia id valde expe­ dit ad bonum fidelium ; ex una enim parte possunt esse casus, in quibus utilis, imo necessaria sit ejusmodi dispensatio ; ex alia vero ivipium videtur, ut Episcopi tunc habeant facultatem in hujusmodi decretis dispensandi, ut non sit ex pro­ fandum aliud Concilium Provinciale, vel recurrendum ad Sedem Apostolicam. Excipe, si Concilium confirmatum fuit in forma specifici!, (pio casu iis tantum in casibus dispensure poterit, in quibus id valet in lege Pontificia (n. 151). ICO. Quær. 3° An parochi in ali­ quibus dispensa re caleant ? Rasp. De jure ordinario, ratione con­ suetudinis. possunt dispensare cum subdi­ tis, pro casibus particularibus, in jejuniis, in abstinentia, in operibus die festo pro­ hibitis, ct aliis hujusmodi, (pm * frequenter occurrunt, et indigent prompta dispensa­ tione, ita ut non sit facilis recursus ad Episcopum 6 Sacerdotes nostri ab Episco1 L. 1. 187. 194. i L I B9 ct 11 \ Τι* II 56. • L I pis habere solent facultates ampliores·, quisque vero consulat litteras jurisdictionis sme. 161. — Quær. 4°./// Epixcopi facilita­ tes dispensandi cel alias, quas a >S. ISede obtinere solent, cum potest ut e eas sacerdo­ tibus idoneis in sua dioecesi laborantibus communicandi, snbdelegure possint ultra tempus, ad quod S. Sedes eas ipsis delega­ vit ? Resp. Xeg specu! at i re loquendo ; nemo enim plus juris in alium transferre potest (piam ipse habeat. Secus, ut mihi quidem videtur, si res practice consideretur ; eum enim has facultates antequam tempus, ad (ptod concessa * fuere, elapsum fuerit, iterum a S. Sede Episcopi impetrare so­ leant, voluntatis sua * actu eas de novo concedere noscuntur hoc ipso, quod eas antea, v. e. ad revocationem usque, con­ cesserint. ARTICULOS II. DE CAUSIS AD DISPENSANDUM REQUISITIS. 162. Principia.— E Ad liceitatem dispensationis semper aliqua causa requi­ ritur. Ratio est, quia secus Superior non erit fidelis dispensator, aut erit impru­ dens.1 Idcirco peccat, (pii in tali casu dispen­ sationem petit ; inducit enim dispensa­ torem ad rem illicitam, atque adeo peccat eodem peccati genere in petendo, (pio legis­ lator in concedendo. II. Ad validitatem vero nulla causa rcipiiritur ex parte concedentis, si dis­ penset in sua aut in inferioris lege. Ratio est. ipiia ille, (pii potest ligare, etiam sol­ vere potest : secus autem, si in h ge sui Superioris dispenset, quia, non pra *»nmitur accepisse potestatem temere dispen­ sandi. III Ad validitatem, ex parte petentis, rcipiiritur, ut nulla sit in petitione obreptio aut subreptio essentialis, i. e. dum tacetur (piod necessario exprimi (vide v. g. n. 1625. q 2°), aut exprimitur quod necessario taceri debuerat,2 v. g. causa finalis (ib. q. 1°) falsa. — Hinc : 1° 190. ‘ De Svn. L. XI11. «· 5 n S. sq. ‘ I I '190 pro 3 , quia minor gratia in majori ejusdem generis continetur.— Valet, si, subsistente causa finali, sola impulsi va falsa est. Impulsiva falsa, mala fide allegata, invalidât “ in per­ versitatis poenam," * adeoque post senten­ tiam judicis tantum. Haine, T. I. p. 88. q. 89. 2° Valet dispensatio, si error irrepserit in rescripto Superioris, v. gr. incuria secre­ tarii, (plia concessioni jam factæ super­ venit. 3° Valet dispensatio, si causa, etsi non subsistens tempore petitionis, subsistat tempore concessionis, modo dispensatio sit in forma gratiosa (§ III. post n. 1622), vel etiam in cOmmissaria (ib.) et agatur dc gratia facienda (n. 151. 6°): si vero dc gratia facta (ib.), subsistere debet et dum commissio datur, et dum execution! man­ datur. Id. ib. q. 90. 1° Valet dispensatio, licet phircs causæ falsie, etiam motivæ, cum causis veris ct sufficientibus expositæ sint; quia ubi causa aliqua motiva vera adest, sufficiens suppetit dispensationis fundamentum. 5° Valet dispensatio in dubio utrum causa obreptifia vel subreptitia sit finalis an impulsiva ; vera an falsa ; sufficiens an insufficiens ; nam in dubio standum est pro valorc actus. 6° Valet dispensatio concessa a Superi­ ore, licet ab inferiore jam fuerit negata, nec hujus negationis facta mentio. — Imo probabiliter valet, etiamsi a Superiore negata, ab inferiore concedatur ; quia po­ testas inferioris non est restricta per nega­ tionem Superioris, nisi hic expresse eam restrinxerit.3 7° Valet dispensatio pro aliquo inscio aut etiam invito obtenta, quando necessitas 1 hoc exigat. — Qme vero a Prenitentiaria obtinentur non valent, nisi vel a confessano, vel a pcenitente, vel a consanguineis i ad 4um usque gradum postulatu? fuerint.8 1 Decr. L. I. T. III. c. 20. * L. 1 182 185.— Suarez, de Lee? E. 6. c. 22. et Lacroix, n. 811 3 E I. 186 sub 10. □ 71 163. Qiesita.— Quær. 1° Queenam sint juste a lege dispensandi causer ? Resp. Tres vulgo assignantur: 1) pie­ tas; sic dispensatur ab operibus servilibus in festo, qui laboribus incumbit ad divi­ num cultum perlinentibus; 2) utilitas: sic dispensatur a simplici castitatis voto, qui versatur in magno periculo illud vio­ landi ; 3) difficultas: sic dispensatur a jejunio, qui illud servare nequit absque satis gravi incommodo. Quær. 2e .7// peccet graviter Superior dispensans sine causa in re praei ? Reap. 13 Nep. probabiliter per se, quoad legislatorem; quia pneciso scan­ dalo vel aliorum damno non apparet in hoc tanta deordinatio.1 Reap. 2° Affirm. quoad interiorem, quia non censetur delegatus ad dispensandum nisi justa de causa : atque adeo, si aliter faciat, concessa sibi potestate graviter abutitur.2 Quær. 3° .In liceat uti dispensatione tacita vel prersumpta ? Resp. ad lUIn Affirm., modo'ex aliquo signo prudenter colligi possit. Resp. ad 2um Neg., quia scire debet Superior id, de quo agitur; licentia tamen pnesumi potest,3 si ex conjecturis certo probabilis existât Superioris consensus (u. 1163. R. ad 2um). Quær. 4° An liceat Detere, vel conce­ dere dispensationem in dubio, an causa sufficiat ? Resp. ad lum Affirm., quia non pertinet ad subditos de sufficientia causæ judicare, sed tantum rem sincere Superiori expo­ nere? Ad 2um Affirm, pariter. Ratio est, quia secus onus Superioribus impositum in­ tolerabile evaderet, et innumeris scrupulis tum quoad dispensantem, tum quoad pe­ tentes esset obnoxium.6 Quær. 5° Quid in dubio, an casus in­ digeat dispensatione ? Resp. 1° Non requiritur dispensatio in dubio sive positivo, sive negativo an casus sub lege comprehendatur, ut patet ex dic­ tis de Probabilismo; extensio enim legis ad illuni casum incerta manet. Excipe dubium positivum de existentia impedi­ menti dirimentis matrimonii, cum in solis 1 L. I. 178. 3 L. I. 187. û L. 1. 178. 2 L. L ISO. « L. 1. 16S sub 8. L. V. 18. TRACTATIS impedimentis ecclesiasticis, quæ dubia sunt dubio juris, Ecclesia præsumatur supplere (n. 60. 1.).1 2° In dubio vero, an causa sit sufficiens ad excusandum a lege sine dispensatione, distinguendum, in dubio scii, positivo (n. 48. sub. 1) petenda est dispensatio (n. 66. 2°), nisi simul adsit dubium an legis observatio non forte graviter sit nocitura (n. 67. 1°. c). — In dubio autem, fundante opinionem solitari·· probabilem pro libertate, non est petenda (n. 66. 2°). Quær. 6° .In sit valida dispensatio metu extorta ? Resp. .iffrm., modo existât causa dis­ pensandi, nec constet in Superiore omnino dispensandi animum defuisse, ac alioquin quævis alia absit nullitatis causa. Quær. 7° Jn valida sit dispensatio data bona /ide, cum causa que? putabatur adesse ct sufficiens esse, qutc tamen revera non sit ? Resp. Si agatur de dispensatione ab inferiori data, S. Alph. loquelis de dis­ pensatione in votis,1 2 sequitur sententiam eorum (pii negant, idque ob principium certum quod interior sim· sufficienti causa invalide dispenset (n. 162. 11.). Ilæc au­ tem ratio valet etiam quoad leges humanas. Dispensatus tamen dispensationi acquies­ cere potest, quamdiu non est certus de non existentia vel insufficientia causæ. ARTICULUS 111. DE CESSATIONE DISPENSATIONIS. Dispensatio multiplici ratione cessare potest, nimirum 1° cessatione causa *; 2° revocatione ; 3° renuntiatione. 164. l’iUN( ipiA.— I. Cessatione *causa cessat dispensatio (non vero commutatio, L. I 195), si cessaverit; 1) causa finalis, et non impulsive tantum; idque 2) totali­ ter ; 3) certo ; et 1) antequam dispensatio effectum fuerit sortita. Quodsi effectum jam fuerit sortita, absolute concessa non cessat ; secus si sub conditione expressa vel tacita : si causa perduret.3 Probatur e( explicatur principium. Dicitur: si cessaverit ; 1) causa jinalis et non imputsira tantum ; illa enim, non hier, est ratio dispensationis. 1 L. I. 192. L. VI. 901. 902. 2 L. IV. 251. ’ L. I. 196. II. A. Tr. 11. 66. Dicitui : 2) totaliter. Non enim tum preces ullimode veritate nituntur. Secus si causa motiva cesset ex parte tantum, quia causa dispensationis adhuc superest' Hinc cessat dispensatio a jejunio concessa ob infirmitatem, ubi piem' convalueris; secus, si infirmitas ex parte remaneat.' Hinc pariter, si causa finalis v. <>-. dis­ pensandi in impedimento matrimonii, sit legitimatio prolis et reparatio scandali vel damni;—si proles moriatur, vel fœtus ejectus fuerit, adhuc sustinetur dispen­ satio ad reparandum scandalum vel dam­ num. Dicitur: 3) certo. Indubio enim stan­ dum est pro dispensatione, quie possidet. Dicitur: 4) antequam dispensatio, etc. Ille enim, cui litterarum exccutio deman­ datur, muneri suo non potest satisfacere, nisi sub tacita conditione : si preces veri­ tate nitantur ; quæ conditio exigit, ut causa finalis persistat tempore, quo dispensatio sortitur exeeutionem. Titius v. g. petit dispensationem ab impedimento consan­ guinitatis, exponens pro sola causa finali et totali prolis jam a consanguinea sus­ cepta· hgitimationem : obtinet dispensa­ tionem, ct dispensatoria * * littera jam sunt * expedita ; sed ani» (piam littera * execu­ tion! dentur a delegato (seu nondum ful­ minata dispensatione) proles moritur: — dispensatio cessat. Additur: Quodsi effectum jam, etc. Absoluta vero Se Alphonso2 ea est, (pia * datur ob causam de se perpetuam. (pialis v. g. iu dispensatione super irregularitate censetur parentum paupertas, inopia mi­ nistrorum. honestas morum ; secus habetur I conditionata. (pialis ÇQmmnuiter censetur infirmitas, ob (piam dispensatur a jejunio, abstinentia, Officio divino. (2' p. 484. II. Dispensatio omnino cessat revoca­ tione expressa Superioris, quia obligatio vel deobligalio a Superioris voluntate pendet. Illicita tamen foret revocatio sine justa causa. — Non cessat autem ob revo­ cationem inferioris sine justa causa, quia revocandi facultas iu ejus arbitraria po­ testate non est.3 III. Renuntiat io a Superiore acceptanda est, quia hic solus lege solutum iterum ligare valet. Acceptare vero nequit delega­ tus; nam, data dispensatione, Superior esse 1 L. I. 196. « L. 1. 196. II. A. Tr. II. 66. 3 L. I. 197. DE LEGI Bl s. TO I obtinendam, tum ad eptdemiam fugan­ dam, indicta fuerit oratio pro quacumque necessitate, pace obtenta, sed cpideiiiia etiamnum grassante, ejus recitanda obli­ gatio non cessabit. Dieo : 2) respectu totius communitatis ; aliud enim est, si cessat tantum in casu particulari, i. e. respectu aliquot perso­ CAPUT VIII. narum; tunc enim distinguendum est; nam vel cessat contrarie, nimirum reddi­ DE CESSATIONE LEGIS. tur nociva vel saltem valde difficilis. nt 165. — Lex variis modis cessare po­ cum quis die jejunii non habeat nisi test. I carnes ad vescendum, ct non obligat, v< 1 Γ Per abrogationem, vel derogationem, cessat pricatice tantum, i e., pro dio casu prout omnino aut tantum ex parte abole­ particulari aut illa persona fit inutilis, tur: quemadmodum enim Superior legem seu ad finem, (piem intendit, non amplius ferre, sie eamdem vel tollere vel coarctarc conducit. ct hoc iu casu S. AJphonso,1 potest. Triplici autem modo utraque fieri licet latent i oppositam a pluribus y ruri­ potest, a) Per legislatoris vel superioris bus DD. teneri, magis arridet sententia revocationem, quæ tamen, ut licita sit, communior, (pur negat ordinarie cessare justam requirit causam, b) Per legitimam legem, cum fere nunquam non adsit peri­ desuetudinem seu contrariam consuetu­ culum hallucinationis, qua quisque in dinem, de qua infra, e) Per legem pos­ propria causa facile decipi possit. Unde teriorem universalem priori legi item tunc lex ivquiparatur legi fundata· in universali contrariam et quatenus eidem pnesumptione juris, qua» semper obligat, contraria sit. Diximus: Hem nnicersali ; in. 129.2°). I line a banuoniiu pro< lania­ nam jure statutum est speciali legi non tione non eximuntur sponsi, et * prudenter derogari per generalem, nisi vel fiat speci­ judicent nullum subessc matrimonii impe­ fica legis illius mentio, vel aliter constet dimentum. talem esse legislatoris mentem, vel dicatur: Dixi : negat ORDIN 1RIE Cessare legem . nulla obstante consuetudine, n. 187. 1°. nam licet raro, aliquando tamen, si nempe 2° Per cessationem causa motira ad;r- id clare colligi possit ex legislatoris meute, quatæ, seu tinis totalis, ob (piem lata est cessabit, etsi finis legis cesset tantum pri­ respectu totius communitatis ; cessante vative. enim causa legis, eam amplius urgere le­ Si solitaria adsit probabilitas u. 52. 3°. gislator rationabiliter nequit. n. 69. 2°), legem abrogatam vd contraria Dico: 1) adfpquatfp, sen finis totalis; consuetudine deletam esse, vtl finem ejus (piare si oratio fuerit imperata ad pacem adiequate cessasse, pro libertate resolvere obtinendam, pace obtenta, ab oratione poteris.2 recitanda abstinebis sine ulla Superioris 1 L. I 199. Il 1. Tr. 1 i. G9. «4. L IV. S46. declaratione; sin autem tum ad pacem 2 L. IV. 112. f ^fii'uda. Ib. 290 in tine. desiit. — Non usu aut usu contrario non crisat dispensatio, v. g. jejunando aut non ducta alline, si dispensaris in jejunio, affi­ nitate. L. 1. 198. TRACTATIS 74 PARS SECUXDA. DE SPECI EBUS PRJECH’l IS LEGEM. Agendum 1° de lege naturali et divina ; 2° de lege ecclesiastica ct civili ; 3° de lege pœnali et irritante; 4° dc lege non scripta, scu de consuetudine; 5° dc lege favorabili. sideriorum in eo qui cognoscit malitiam actus ? DE LEGE NATURALI ET DIVINA. Resp. Xcg., saltem quoad desideria effi­ cacia. Ratio est, ipiia velle quod malum ARTICULUS I. est, et quidem cognitum ut tale, est velle quod Deo displicere noscitur, ct proinde DE LEGE NATURALI. est velle ipsi displicere.1 Quær. 3 An lex natu miis sit mlita­ 1G6. — Lex naturalis est divina volun­ tas, naturali lumine manifestata, prrecipi- bilis ! llesp. Neg., et casus, qui contrarii vi­ ens ea, quie ad rectum ordinem servandum dentur, ejusmodi sunt, in quibus vel sua sunt necessaria. Hinc lex naturalis nihil aliud est, quam legi naturali materia. Dei voluntate, sub­ lex ictcrna natura.· rationali per lumen trahitur, vel lex naturalis non obtinet. Dixi : 1) in quibus vel sua legi, etc. naturale intimata, sive habitualiter per rectam rationem, sive actualitcr per ejus Duplex nimirum rerum ordo distinguatur, oportet. Alter ita in ipsis rerum naturis dictamen. Objectum legis naturalis est id omne, fundatur, ut eum mutare ne Deus qui­ quod rationali natura * ita vel convenit, vel dem possit, nisi dicatur se ipsum negare disconvenit, ut ab ipsius natura; Condi­ posse. Proinde blasphemin, perjurium,etc. tore præcipi vel interdici neccsse sit : non possunt non esse mala, et se ipsum omnia ea videlicet amplectitur, quie legi Deus negaret, si hum· ordinem inverteret. retenue sunt conformia. — Hinc versa­ At alter ordo est, qui ratione dominii.quod tur lex naturalis Γ' circa prima morum Deo in universas creaturas competit, divime principia, v. gr. bonum est faciendum ; subest potestati; atque adeo, cum non sit malum est vitandum ; alteri ne feceris, absolute necessarius, potest illum Deus im­ quod tibi fieri non vis; 2° circa principia mutare. Exinde cum et vitre et jurimn secundaria morum, sive immediatas pri­ hominis, ct creaturarum omnium, (pias morum principiorum conclusiones, ut ge- utendas hominibus concessit, Deus sit neratim sunt praecepta Decalogi ; 3° circa Dominus, potest de vita, dc juribus, re­ conclusiones mediatas, vel magis remotas. busque hominum auferendo, transferendo, 167. QüÆSITA. — Quær. 1° Au ob­ etc. disponere, prout ipsi placet ; quievis jection legis natura interdum ignorari ergo cessabit malitia in vita aut substantiis possit ? alicujus tollendis, si Deus hoe jus alteri Resp. 1° Primaria morum principia a potestatemque fecerit. Et hoc quidem nemine ignorari possunt. — 2° Item con­ est. (piod quidam aiunt, Dei voluntate clusiones proximae, ita ut in iis dari non fieri, ut legi naturali materia subiranaturali matepossit ignorantia invincibilis, nisi in pue­ hatur. Iloe modo legi * ris vel rudibus et ad breve tempus, vel ria subtracta fuit, (piando Deus Abrahæ nisi addita aliqua circumstantia apparen­ præcepit, ut filium suum immolaret, vel ter cohonestante. — 3° Ignorari autem Hebrreis concessit .Egyptiorum spolia, possunt, et srepe ignorantur conclusiones aut pr.reeptum eis dedit exterminandi reinotæ. Hinc circa eas tot controversée omnes Chanameos. Idem dic, si judex reum ad supremum supplicium damnat; inter Doctores etiamnum agitantur.1 Quær. 2° An dari possit ignorantia id enim agit ex potestate sibi a Deo tri­ invincibilis circa malitiam pravorum de- buta; vel si ecclesiastica potestas in voto CAPUT I. 1 L I. 8. 170· S Th Dc malo. q. 3. a. S. c. ‘ L. I. 9. DE LEGIBUS. aul juramento dispensat ; id enim agit vice Dei (n. 158). Dixi : 2) rd ln.r naturalis non obtinni. Sic secretuni ex jure natura· servandum est, quod tamen prodere oportet, si in­ nocenti vel reipublicæ grave damnum, eo servato, immineat : secretum enim jus nat une eo tantum casu servari præcipit, quo id sine gravi innocentis aut reipu­ blicæ damno servari possit. Sic quoque non obtinet obligatio fraterna· correcti­ onis, ubi nullus ex ea speratur fructus. Lex nova pro omnibus lata est, ideoque obligat omnes, quibus nota est. Sic enim < liristlis : “ Enntnn >r(jO dücntn omne *. gen­ tes, baptizante * eoe in nomine Patrii, etc. . . . docente * eos ner care omnia qua­ cumque mandari robii.” 1 CAPIT II. DE LEGE ECCLESIASTICA ET CIVILI. ARTICULUS I. ARTICULUS 11. DE LEGE ECCLESIASTICA. DE LEGE DIVINA POSITIVA. 168. — Lex divina positiva duplex est, vetus scilicet et nova. I. Lex vetus, scu veteris Testamenti, continebit præcept’i triplicis geners. 1° Moralia, quie spectabant rectitudi­ nem moralem, et id statuebant, quod lege naturali jam praiscriptum erat. Talia sunt Decalogi pneeepta. 2° Ciercmonialia, quie referebantur ad Dei cultum, ct statuebant cærcmonias ct sacrificia. 3° Judicialia, quæ ad politicam et œconomicain ad ministrat ionem, seu ad rectam gubernationem populi pertinebant. Lex vetus a Christo abrogata fuit, ut­ pote “ poxita donec rmiret xemen, cui pro­ miserat," ut ait Apost.1 Sola igitur pars legis veteris, quie ad mores spectabat, iu lege nova servata est et confirmata. II. Lex nova seu evangelic», quæ dici­ tur lex gratia·, vel libertatis, vel novum Testamentum, continet documenta tripli­ cis generis, scilicet 1° pneeepta moralia circa virtutes, praesertim theologicas; 2° pneeepta ciercmonialia circa Sacramenta ct Missa· Sacrificium; 3° mera consilia, sed magno præmio digna. Lex nova differt a lege veteri, pnesertim in sequentibus . 1° Vetus fuit umbra et figura; nova est lux et veritas; —2° Vetus lex timoris erat ; nova vero lex gratia· et amoris est. Lex vetus dicitur imperfecta, non qui­ dem in se, sed relativi * ad perfectiorem. lii.it enim perfecta in se, eum Deum auc­ torem haberet, ct Deus per illam attinge­ ret scopum, quem sibi priest ituerat. 1 Gnlnt. 8. H». 1 169.— Lex ecclesiastica dicitur, quæ pro recta Ecclesia· gubernatione ct leterna animarum salute a potestate ecclesiastica fertur. CoUectio variarim' legum ecclesiastica­ rum Jus Canonicum vocatur ; harum au­ tem legum Collectio triplex distinguitur: antiqua. nova, nocwsima et exinde divisio Juris Canonici in antiquum, noram. novis­ simum. Attamen Juris antiqui, quod ab Apostolorum ivtate extenditur usque ad sivculuni XII . hodie nulla fere habetur ratio: nam illius ivtatis leges in recentiori Jure magna ex parte habentur inserta·. Vel igitur sermo est de Jure noro, quod a sæculo XII. extenditur usque ad Tridentinum; vel de Jure novissimo, quod ex­ tenditur a Tridentino usque ad ætatem nostram: Γ” continetur in Corporv Juris Canonici . 2m iu ipso Tridentino. in Bul­ lis, Brevibus et Rescriptis Pontificum post clausum Corpus Juris editis; item in Dec­ larationibus Romanarum < 'ongregationum ct in Regulis Cancellarim Apostoliea·. 170. — Corpus Juris Canonici sex con­ stat partibus, tria volumina constituenti­ bus. Sunt autem: Decretum Gratiani, Decretales, Sextus, Clementina·. Extrava­ gantes Joanuis XXII., et Extravagantes Communes. I Volumen continet Decretum a Gra­ tiano, monacho Benedietino. collectum, et anno 1151 publicatum sub titulo: Con­ cordantia discordantium Canonum. Opus distribuitur in tres partes, quarum prima de personis ecclesiasticis tnictat, secunda de actionibus seu de materia et forma judiciorum, ct tertia de rebus sacris. » Matth. 28. 19. 20. 76 TRACTATIS Prima pars dividitur in centum et unam distinctiones, qua * subdividuntur in capita seu canones. Sic indicari solet : cap. Jejunium 7. (list. 76 ; vel etiam (list. 76. cap. 7. Secunda pars dividitur in triginta et sex causas; causa' autem dividuntur in (puest iones, et quæstioncs in capita. Ci­ tatur modo sequenti : cap. Qui riderit 13. (puest. 5. causa 32 ; vel cans. 32. qu. 5. c. 13. Tract, de Pu'iiitentia, septem ha­ bens distinctiones, sic citatur, v. gr. cap. Mensuram 86. (list. I. de Pernitentia, vel de Pœnitentia, (list. 1. c. S6. Tertia pars constat quinque distinctio­ nibus, (pue in varia capita dividuntur. Citantur: cap. AW unilag 49. (list. 4. de Consecrat, vel : de Consecrat, (list. 4. c. 19. Hæc enim pars de consecratione Ecclesiarum, altarium, etc. tractat. II. \ olumen continet Decretales a Gratiano omissas, vel post ipsum editas, a S. Kavmnndo de Pcnnafort, Ordinis Prædicatorum, jussu Grcgorii IX. collectas et anno 1230 publicatas. In quinque di­ viditur libros, (pii habent titulos ct capita; hoc autem modo citantur : cap. Pervenit 28. de Appellationibus, vel Decretal, lib. 2. tit. 28. e. 28. Caput posteriori hoc modo indicatum multo facilius inveni­ tur. III. Volumen continet librum Sextum, Clementinas, et Extravagantes tum .loannis XXII., tum Communes. Sextus, vel liber sextus Decretalium, sic appellatur, quia quinque libris Decre­ talium G remori i IX adjicitur, ct Decretales a Gregorio IX. usque ad Bonifaeium \ 111 editas habet. Prodiit anno 1298 auctori­ tate Bonifacii VU 1. : dividitur in quinque libros, (pii etiam habent titulos et capita. Eodem modo citatur, sed additur : in Sex­ to, vel apud Bonifaeium. *, Clementina sic dicta * a Clemente \ qui eas colligi jussit post Concilium λ iennense, cui anno 1311 pnefuit, sunt Con­ stitutiones ab ipso Clemente vel a Con­ cilio Viennensi edita'. Eas .Joannes XXII. promulgavit anno 1317, in quinque libris, (pii non secus ac Decretales et Sextus titulis et capitibus constant. Eodem modo pariter citantur, sed additur: in Clemen. * tini Extravagantes .Toannis XXII. sunt ( onstitutiones. quas ipse prioribus annis pon tiiicatus sui edidit. Sic vocantur, quia extra Corpus Juris hucusque collectum vagantur. Sic indicari solent : Extrav. Joannis XXII., tit. 4. e. I. Extravagantes Communes, ita vocata (plia a Joanne XXII. et a pluribus aliis Pont ilicibus edita' sunt, et ipste in quinque dividuntur libros, (pii habent capita cum titulis. Istæ vero hoc modo ordinarie citantur: cap. Das electionis, de Hæretieis ; Extravag. communii)., seu Extrav. comm. lib. 5. de Hæreticis, c. 2. Integrum Juris Canonici Corpus dili­ genter emendatum Roime edendum cura­ vit Gregorius XIII., Bulla “ Cum pro munere pastorali." At certum est librum septimum Decretalium ac Institutiones Lanccllotti, quæ in tine Canonici Juris habentur apposita', non habere vim; cum privatorum sint collectiones, nulla Pontifi­ cia confirmative donatæ. Pariter Decre­ tum Gratiani, etsi pluries Romanorum Pontificum cura emendatum, et licet pas­ sim citetur, tamen “ inter omnes receptum est," ait ipse Benedictus XIV., “ quidquid in ipso continetur, lautum auctoritatis ha­ bere, quantum ex se habuisset, si nunquam in Gratiani Collectione insertum foret." 1 Cæteræ autem partes Juris Canonici obli­ gant, nisi contraria lege, vel legitima con­ suetudine abrogata sint. (N) p. 479. Juris novissimi leges in Corpus Juris nondum fuerunt colleetæ. 171. Qf.ESlTA. — Quær. 1° Quid te­ nendum 1) de Repidis Juris ; 2) de Decre­ talium titulis; 3) de Superiascriptionibus et Summariis Capit alorum ; t) de Glossis et Notis, qua- in Corpore Juris haben­ tur. Resp. ad 1). Sub Titulo : de Regulis Juris, ad calcem l.ib. V. Decretalium, et in fine Sexti Decretalium inserta sunt quædam sententia' generales, qute de rebus diversis, eanidem rationem habentibus, jus constitutum compendiose complectun­ tur. Exemplo sit luee: “ Omnis res per quascumque causas nascitur, per easdem dissolvitur," qua' de rariis obligationibus ennneiat eas iisdem causis cessari', (piibus inducta' sunt, et applicari e. g. potest tum legi, (pia1 eadem causa efficiente, legisla­ tore videlicet, qua nata est, dissolvitur, puta si in ea dispenset, eam abroget,— tum contractibus, qui sicut mutuo eon1 De Syn. Diœc. L. VII. c. 15. n. 6. DE LEGIBVS / I sensu existant, mutuo quoque consensu qua· ad morum aut disciplina» reforma­ solvuntur. Vim legis habent quoad casus tionem pertinent, et dubia videntur, etiam non exceptos. Sic a mox citata Juris interpretandi potestate donavit, Regula excipitur matrimonii contractu , * 2° Congregatio Episcoporum et Requ. ( ui licet c mutuo consensu nascatur, vo­ larium. Tota et ipsa ex ( ardinalibus cem tamen non dissolvitur. Inde axio­ coalescit. Duo, ut nomen indicat, sus­ ma : Non est regula sine exceptione. Ex­ cipit tractanda : ea nempe qme respiciunt ceptiones ill:c a DD. fallentis? vocantur, bonam diœceseon totius orbis catholici et vel ex natura rei, vel ex ipso jure, vel administrationem, et (pia· ad Regularium ex consuetudine generali innotescunt. utriusque sexus controversias, litesve, Resp. ad 2). Decretalium Tituli, ut secundum Sacros Canone * cognoscendas Regulæ Juris, in libris authenticis authen­ ct dirimendas pertinent. tici sunt, cum ab ipso legislatore sint; at 3° Congregatio de Propaganda Fide. vim legis, seu Regulæ Juris, non habent, Instituta fuit a Gregorio XV. per Const. : nisi sensum completum referant, quales Inscrutabili. 22 jan. 1622. sunt v. g. “ Ut, lite non contestata, non Munus ejus est distribuere terras evanprocedatur ad testium," etc.: “.Ve, Sede gelizandas inter diversos missionarios, ct vacante, aliquid innovetur." Cum Tituli eos eô transmittere cum amplissimis fa­ Decretalium primitus rubris litteris ex­ cultatibus ; proponere S. Pontifici aliquos arati fuerint, ct compendio exhibeant ma­ eorum ut creentur Episcopi, vel solum teriam Capitulorum, quæ sub iis continen­ Vicarii aut Pnefccti Apostolici ; decer­ tur et qua· nigro caractère scribebantur, ax­ nere de variis negotiis, quæ nonnunquam ioma invaluit : “ a rubro ad nigrum valet exurgunt inter missionarios variorum OrC illatio”; et contra: “a nigro ad rubrum di num et Ordinarios locorum. non valet illatio,” seu quod dicitur in Insuper resolvit quæstiones, vel casus titulo, dicitur in singulis capitulis, qua * conscientia·, (pii proponuntur a missionasui) eo continentur; at multa dicuntur in riis. et ad eos mittit instructiones, ordina­ capitulis, (pia· non dicuntur in titulo, sub tiones, etc., prout exigit Ixma rerum ad­ (pio collocantur. ministratio. (S) p. 497. * Resp. ad 3). Snperinseriphones sunt Huic adjecit Urbanus VIII. Collegium illa verba, (pia· indicant, unde textus capi­ seu Seminarium speciale sub eodem nomi­ tuli desumptus sit, vel ad (piem sit direc­ ne Propaganda Fidei, in quo educantur tus. In libris authenticis authentica· adolescentes variarum gentium infidelium sunt, et ex his validum deducitur argu­ vel lueret icarnm. qui deinde in suas regi­ mentum. Summaria sunt verba, (piibus ones fidem disseminent. privati doctores capitula summarum ; non Suis Litteris Apostolieis 6 jan. 1S62. sunt authentica, sed inserviunt ad legcn- Pius IX Congregationem de Propaganda tium commoditatem. I in duas divisit partes unam pro ritu Resp. ad 4). Glossa est uberior expla­ Latino, et aliam pro ritu Orientali. natio canonum ab auctoribus facta; Nota 4° Congregatio sacrorum Rituum. Prævero brevior illustratio vel additio cita­ tcr Cardinales, etiam Consultoribus Prætionum. Neutra habet vim authenticam, latis vel Regularibus constat. Liturgiam sed doctrinalem tantum. I Sacram, et quæ ad eam pertinent, definit 172. — Quær, 2° Qu/enam sint pra>- ct ordinat. Examen quoque causarum cipiifp Romance Congregationes, eurnmque Beat ificat ionis ct Canonizationis Sancto­ ojjicia varia ? | rum inter ejus officia commemoratur. Resp. Præcipuæ sunt: 1° Congregatio 5° Congregatio Indicis, a S. Pio λ · inConcilii (Tridentini) seu Cardinalium. stituta. In ea locum habent Cardinales Tota constat ex Cardinalibus, (pii Patres et alii plures docti viri. Unicum munus, S. Concilii Tridentini interpretes dicun­ magni autem momenti pro bono societatis tur, ct (piorum unus titulo Priefccti Con­ tam ecclesiastica· quam civilis, excreet : gregationis insignitur. Pius l\ pro Con­ curam nempe gerit librorum, qui in lucem cilii Trid. observantia hanc primum in­ eduntur, ne quid per eos contra Religio­ stituerat ; postea vero, rerum exigentiis nem et bonos mores intcrChristianos valeat motus Sixtus V., decreta Concilii, in iis propagari quos existimat fidelibus noxios, TRACTATI S 3° Infallibilia tamen mm sunt, nisi a hos accurate notat, vetat ac reteri in Indi­ cem, qui ideo dicitur Index librorum pro­ S. Pontifice, eoque ex Cathedra loquente, hibitorum. ab eorum lectione, tamquam confirmentur. a venenatis pascuis, fideles abstineant. Probatur 1”"’. Apostolica; enim auctori­ Aliquando tamen libri tum a < ongr. S. tatis commissione dantur. 2um. Ex ea­ Officii, tum ab ipso Pontifice peculiaribus dem ratione, et Dneterca ex Resp. S. C. Brevibus ac dogmaticis Constitutionibus R. dd. 23 maii 181(5. 3“,,n. | ufallibiliias prohibentur, praesertim si hieresim sa­ enim non est delegabitis, cum sit persona­ lis et propria R. Pontificis. piant. 6° Congregatio S. Officii, seu Sacrt~ir.).'T tur. Quær. 7° l'ttde Jiat, ut non niti Ire SS. 173. Quær. 3° Quam rim habeant SS. Congregationum responsiones sibi contra­ Congregational.·/ *Declaratione et Decreta? dicere videantur ? *p. Rr 1° Inspectq fonte, ex quo deri­ Resp. Id triplici de causa fieri solet. vantur. eamdem vim habent ac si a R. Nam in iis anebatur rd de casibus singu­ Pontifice immediate processissent; dum­ laribus. qui ob diversa locorum rerumque modo tamen sint authentica, i. e. subscrip­ adjuncta diversimode resolvendi erant ; ta a respective· Congregationis Præfceto et rd de quiestionibus dubiis nondum dis­ cussis, ad quas -i illico respondendum sit, • Secretario ac ejusdem sigillo munita. 2“ Vim illam habent, etsi aS. Pontifice 1L. 1.106. ’ II. A. Tr. II. 34. non explicite confirmentur. 8 Id. Qnwsl. 11. inter Rctr. Recent. DE LEGI BUS. Congregationcscoinmuniori sententia·,non i k) rtd mentem, seu prêter dubii •elu­ decisive, sed doctrinaliteradhærere soient ;l tionem aliquid aliud n S < ongregatione re/de decisionibus, ut vocant, a posteriori, animadverti vel declarari, quod, si secretum — non a priori, qua· dantur, non se­ fuerit, illis tantum manifestatur, ad quos cundum jus strictum et nude considera­ responsio dirigitur; secus scripti' publice tum, sed habita ratione illius casiis speci­ exaratis additur his verbis : mens est. alis, et tunc decisio dari solet eum aliquo etc. addito, v. g. affirmatice vel negative, prout l) Facto rerbo cum Sanctissimo, vel .id in casu, prout jacet, etc. Dominum Secretarium cum Sanctissimo, 174 Quær. Quin nil sensus ipia- seu Congregationem gratia· concedenda· rumdum clausularum, gum in responsioni­ facultatem non habere, ideoque Secretario bus SS. ('ongregalinuum sape occurrunt ? injungi, ut Rescriptum S. Cong"'· referat Resp. Occurrere præsertim solent se­ Summo Pontifici, (pii judicium Congnl‘ quentes. approbare solet et gratiam concedere. a) Dilata, id est, dilïcrtur responsio, ut m) Providebitur in casibus particulari­ res maturiori examini subjiciatur, utpote bus, seu casum, (pii generice et indetermi­ difficilis solutionis. nate propositus fuit, determinate propo­ b) . tjjirelative et amplius, — Negative et nendum esse. amplius, id est. cum res fuerit iu S. ('. satis n) Gaudeat impetratis, seu oratorem superque discussa, et plenis votis prout contentum esse debere gratia obtentà, et jacet decisa, non ani piius admittitur tale ejusdem extensionem, vel aliam, quæ de quiesitum. novo postulatur, non concedi. c) Nihil, hoc est, non admittitur petitio, o) Sanctissimus annuit pro gratia, arbi­ utpote incongru». trio et conscientim Episcopi, seu gratiam d) Relatum vel Irnchun, id est, eum re­ esse conecssim et nihil deiut plenum latum, vel lectum fuisset in S. C. postula­ habeat effertum. u si cxecutionrm, quam tum, non fuit admissum. denegare nequit * . delegatu nisi forsan e) Reponatur, seu non datur responsio, subsit causa canonica, S. Sedi non exposita, sed petitio reponitur iu Archivis S. Con­ quæ eam de jure impediat. (O> p. 179. gregationis. , 175. — Quær. 93 Quid de Bullis, Bre­ f) Detur decretum generale. Obtinet vibus et R -s-rijtis Pontificiis ? Resp. 1° Bulbe sunt qmedam RR. (piando agitur de re gravi, (pia· a pluribus negl igitur. , Pontificum Constitutiones, graviora. ut g) Spectare ad Episcopum, vel Orator plurimum, negotia respicientes, et olitn ad, at Episcopum, ut nempe ipse provideat charactere Teutonico, nunc Latino in juxta canonicis ordinationes, non autem charta pergamena exarata·. Bullæ dicun­ juxta libitum suum. I tur a sigillo plumbeo cordulis inluerciue. h) Non congruere, Non expedire, i e. Hodieautem, quibusdam exceptis, sigillum Congregatio non putat convenire, ut con­ rubri coloris in charta exprimitur, referens cedatur, quod rogatur; ideo impetrat im imagines Apostolorum Petri et Pauli, in­ scriptione nominis regnantis Pontificis cir­ gratiam non vult elargiri, nec elargitur. i) Orator rem deferat ad Ordinarium cumducta. Acta, T. XI. p. 465· et ejus judicio se dirigat, seu a S Pumiten­ Varia nomina ex variis objectis sortiun­ tiaria non concedi postulatum, sed re­ tur. \liic sunt gratiosm, qua· gratia.· col­ \li-r jnstiH-e, quæ mitti Ordinario, ut, si facultatem habeat, lationem continent. rei pro prudentia sua provideat ; secus vel justitia· administrationein respiciunt.— impetret facultatem, vel, si id non expe­ Alia· consistoriales, qua· in Consistorio dire judicaverit, quod injungendum est, expediuntur.- Alia· dimidia. qua' a Pon­ injungat. . I tifice nondum consecrato feruntur, et in j) In decretis, — In decisis, seu preces, sigillo non exhibent ejusdem nomen. non exauditas et ab oratore iteratas, non Bulla· citantur vocabulis quibus incipiunt ; esse audiendas. Bullaria dicuntur Bullarum collectiones. 2 Brevia dicuntur quaalam Romano­ 1 Hen. \ I \ de Smi I,. VI. ··. VI η. I Per­ rum Pontificum Constitutiones pro nego­ rone · Mntr. Christ. L 11 S. 11. c. 3. n. 1. Toni. II. p 4f>8. eq I tiis ut plurimum levioribus. Per Secreta- TRACTATI S 80 I sibi commissa. Qua· luce sint, vide, si hibet, apud Kent1 ct in Constitutione Statuum Fœderatoruin.2 Ad b). Quilibet ex Fœderatis Statibus gentis instar est, et Respublica independens dici debet (Commonwealth), suprema legum ferendarum potestate gaudens, qua· potes­ tas illis tantum legibus coaretatur, quas Congressus fert circa negotia omnium Statuum consensu et fiederc sibi com­ missa. Ad c). Collegia municipaKn leges ferre possunt juxta Chartam, quâ municipium constitutum est. Ad d). Jus commune (the common la"·) vocant “those principles, usages and rules of action, applicable to the government and security of person and property, which do not rest for their authority upon any express ami positive declaration of the will of the legislature.” 8 Ad e). Jus Statutorum (the statute laic) “ is the express writ ten will of the legis­ lature.” 4 Ad f). Jus Romanum, quod jurisperiti nostri vocare solent “ the civil law,” hodie, qua tale, in nulla fere regione legis retinuit vim. — Continetur in celeberrimo Codice, seu Corpore Juris Civilis, edito Justiniani jussu. Hoc volumen in quatuor partes distribuitur. In I" parte sunt Institutiones Justi­ niani, quæ, quasi rudimenta et elementa pro tironibus Juris Civilis, quatuor libris continentur. In 2“ parte sunt Digesta seu Pandccta·, ARTICULUS II. quæ in 50 libros distribuuntur. In 3" parte est Codex, vocatus Repeti­ DE LEGE CIVILI. ta· prielcctionis, in 12 libros divisus. 177. - I t singula· nationes seu com­ In 1“ parte continentur 6S Autheiitieæ munitates politica·, ita et Status nostri seu Novella·, quæ uumerico ordine desig­ Fivderati proprias habent leges, quibus nantur. reguntur. Plerique Status (qui illi generatim sint Harum, a) alia· a Congressu (Congress) : \ . Kent5) jus commune, quatenus ante li­ b) aliiv a cwtibns hgislatoriis singulorum bertatem adeptam il julii 1776) vigebat, Statuum i législature). c) alia· a collegiis ac Statutorum. ante id tempus a Ciptn leg­ municipalibus (city councils) proficiscun­ islatorum Anglia· conditorum, sequuntur, tur; d) alia· ad jus commune [the common exceptis tamen iis utriusque hujus juris laïc} ; <·) alia· ad jus statutorum (the statute dispositionibus, qua· vel conditioni relaic); fi alia· ad jus Romanum (//æ civil 1 Vol. I. n. 236. sq. late) pertinent. - Sert Mil X \meml. art 1. X XIII XIV. Ad singulas pauca juvat notare. XV. Ad a). Congressus leges fert circa nego­ 3 Kent, Vol. I. η. 472. p. 514. tia omnium Statuum consensu et fœdere 4 II). 11. 447. P *14. riuin Brevium, iu membranis albis atque subtilibus latino, coque nitido charactere conscripta·, expediuntur. Sigillum habent pigmenti rubri, referens imaginem S. Pe­ tri piscationem exercentis, ct ideo dicuntur expediri sub Anniilo Piscatoris. 3° Rescripta vocantur rogatorum Pon­ tificum responsa. Duplex illorum ge­ nus. Alia instar Epistolarum familia­ rium feruntur, quæ dare solent Summi Pontifices sive cum orantur ab iis quibuscum habent peculiarem amicitia· rela­ tionem, sive cum de consilio tanquam viri docti et pii rogantur; nec iis ulla vis obligandi inest, utpoto qua· magis ex animi comitate quam cx vera auctoritate procedant. Alia instar Decretorum a Pontificibus, tanquam S. Petri successori­ bus, et Ecclesia· universalis Pastoribus atque. Magistris feruntur; ac proinde illis vis inest maxima, cum per ea jus pontifi­ cium ct suprema jurisdictio exerceatur. 176. — Quær. 10° An vini legis ha­ beant Epistola: pontifici#, et responsa in corpore Juris non inserta ! Resp. Ajfirm., si de earum authentieitate constet, et casu, quo juxta dicta n. 1 1-3. III. promulgatione indigeant, sufficienter * promulgata sint, scilicet si eo modo pub­ licentur, quo leges publicari solent, vel si ex usu et sensu Ecclesiæ universalis jam a pluribus sæculis habeantur pro authen­ ticis, et sufficienter promulgatis.1 1 L. I. 106. et II. A. Tr II. 34. 6 1b. n. 472. 473. p. 515. 516. DE LEGIBIS gionis, vel kigibus Congressus aut singu­ lorum Statuum repugnant. Quo 'cusu Louisiana jure Romano, imo et Gallico ac Hispanico utatur, vide, si luliet. apud Kent.1 In omnibus pneterea Statibus judices causas ad se delatas juxta •Ius Romanum dirimere solent, dum eas juxta leges scriptas et jus commune, utpotc de iis silentia, decidere nequeunt. CAPUT Ili. DE l.EGE PiEXALl ET IRKITAXTE. ARTICULUS I. DE LEGE HEX ALI. 17S. — Lex pœnalis ea est, que non obligat ad actum, vel ad omissionem, nisi std) poma temporali, id est, ad acceptan­ dam p. 2 L. 1 145. 81 eam; ea enim est ætatis nostne ubique fere gentium tristissima conditio, ut de conscientia obliganda cœtus legislatorii, qua tales, non tantum non curent, sed, paganis pejores, l»eum etiam, omnis obli­ gationis auctorem, ne agnoscant quidem, et omnem legum ferendarum auctoritatem in summa numeri1 constituant. Nec dicas ; I > hgem ri una obligare in conscientia, id enim falsum est ; nam ut mox cum S. Alph * diximus, vim non habet, nisi ex voluntate legislatoris. 2) Bonum commune postulare, ut ob­ liget in conscientia. I bi enim bonum commune id exigit, eam violando simul violabis legem divinam naturalem prohi­ bentem, ne communi bono noceas ; ideo addidi : “ nixi eas violando, etc. ’ 3) Hoc principium esse subversivum ordinis socialis , neque enim illud probo, dum memoro, seu non laudo legislatorem ita agentem, sed ex facto legislatoris,* conscientiam non ligantis, concludo eam non ligari. Cfr. Acta * i3 p. +S4. 17'.». Qv.es ita. — Quær. 10 tytolnplejt sit pinna, — ft an obliget te > poenam deer· nens in conscientia ad diam subeundam ante I sententiam ? Resp. ad lurn 1) Alia est uclira. quæ nequit execution! dari sine aliquo facto nostro vel alterius, ut career; alia priva­ tiva, (pie consistit in mera privatione alicujus rei, uti suspensio. Hæe iterum est vel eonditionalis * adimens alicui aliquid conditione aut quandoque modo n. 80S»’, sub qua concessum erat, non servata, vel inhabit dans, qme tollit capacitatem seu canonicam, seu civilem, seu naturalem faciendi, acquirendi, contrahendi. 2) Alia est labe sentent·.'?, quæ ipso facto, uti Seholro loquuntur, i. c. sola criminis patratione incurritur, per legis verb i ; alia ferendt? sententiie, quam nempe lex non infligit, sed infligendam decernit per judicis sententiam. 3) Alia non incurritur nisi per sententiam judicis condcmnatoriam ; alia non nisi per declaratoriam, criminis videlicet ; per eam enim judex declarat aliquem in illud incidisse crimen, propter quod pœna a lege jam statuta ipso facto incurritur. Resp. ad 2U“ 1° Xeg., si sit ferenda 1 SvII. pp. 60. p. XLV. - I. 1. 117 3 T. VII. p 219. 220 et Collect, p. 632 n. 1186* Voratur etiam coucentionatis. TRACTATUS vel judici * sententia iuralidandum. Hinc dantur leges ipso facto irritantes, aliæ vero post sententiam tantum. Aliæ sunt irritantes absolute, aliæ condilionate, si nimirum deliciant requisitu· conditiones. Insuper alia· immediate irritant actum ipsum, ut impedimentum matrimonii ob clandestinitatem ; alia * mediate, personas ipsas inhabiles reddendo, ut impedimen­ tum consanguinitatis. Principia. — I. Omnis legislator le­ ges irritantes condere potest ; ratio, quia hoc ad bonum commune requiritur ; secus enim fraudes et pericula societa­ tis humana· propulsari satis nequirent. II. Leges, qua» statuunt, actus re­ scindi posse, eos ante judicis sententiam non irritant, ut ex terminis patet, et proinde ante ejusdem sententiam vim non sortiuntur. III. Sententia· autem judicis irritantis standum est in iis omnibus, qua» intrin­ sece ex irritatione nascuntur, quia aucto­ ritati præcipicnti obtemperandum est. 182. Qt .esita. - Quær. 1° .ht lex irritans obliget in conscientia ad actum vitandum ? Resp. .tffrm., si sit simul irritans et prohibens, ut sunt leges matrimonii impe­ dimenta statuentes; secus, si sit irritans tantum, quia tunc linis legis sola actus irritatione sufficienter oblinetur, ut in pluribus contract ibus civilibus. Quær. 2° .tn ignorantia invincibilis effectum irritationis impediat ? Resp. Xrg. per se. quia ignorantia non supplet defectum rei e* -cntialiter requisita·, nec tollit gravia incommoda, quæ seque­ rentur, si lex in omni casu non irritaret. Sic mulier violata a viro incognito, inva­ lide nubit cum ejusdem fratre, non ob­ stante ignorantia invincibili impedimenti . * affinitati Excipe tamen, si lex irritet unice in pirnam et odium delicti ; quia tunc solam ARTICULIS II malitiam punire intendit, et proinde, ces­ sante causa, elleetiis etiam cessare de­ I>E LEGE IRRITANTE bet. Quær. 3 .tn 1er irritans, non obstante 181. — Lex irritans ea est, qua' statuit incommodo calde grari. irritet ? aliquem actum a principio invalidum esse, Resp. .Iffrm . nisi agatur de damno communi; ratio, quia lex irritans actum 1 C. cum secuiulum. 19. di· lueret, in 6°. potius quam personam allicit, nec agitur 2 L I. 1G9. de obligatione conseientiæ, sed de bono • Ex c. 2 de Const in β°. communi ; secus enim homines facilius « L. I. 169 et I. \ II 47 18 sententirr, ut per se patet. 2° Si latm sententi/r, distinguendum.—Α'/τ/., si sit actira, idque licet in lege dicatur : nulla declaratione (criminis patrati) secuta;1 nimis enim arduum id foret. Excipe, si sit aut levior, aut officio judicis irro­ gari non solvat, ut preces. — .7///>«i., si sit. privativa, nisi aut privet jure quasito, ut officio, aut sine infamia subiri nequeat. Sententia tamendcclaratoria non egent (sal­ tem si quis eas sine infamia in seipsum excqui potest) censuræ, irregularitates, eæque pirme (v. g. ea, de qua n. 1589. 111. agetur), qme sui natura officio judicis regulariter irrogari nequeunt, ne se. lex videatur inutilis. l’œnam temporalem, quam lex civilis sive mixta, sive mere poe­ nalis, in transgressores statuit, v. g. mulc­ tum, nemo, nisi, post judicis sententiam sibi intimatam, petila fuerit, subire tenetur. 180. Quær. 2° .In ignorantia excuset a pinna per legem lata ? Resp. 10 rlffrm., pro foro interno, si ignorantia excuset a culpa: in foro autem externo non excusat, quia pwsumitur non ignorari. Keg. Jur. 13 in G°. Resp. 2° Neg., si ignorantia non ex­ cuset a culpa aut circa solam pamam ver­ setur.· Ipsa namque ratio naturalis dictat, malum juxta naturam suam esse punien­ dum. Excipe ·. 1) si poma sit improportionata, nempe gravissima, meritum criminis exce­ dens ; 2) si puma sit censura aliqua ec­ clesiastica, quam non incurrit, qui cam non crasse ignorat:123 3) si superior ad contrahendam ponam requirat scientiam, 1 contumaciam, ausum, aut temeritatem. Time enim non excusat quidem ignorantia allectata, quæ in jure scientiæ a»qui para­ tur ; sed crassa tamen et supina.1 Vide tamen u. 1G64. q. 3°. coli. n. 1704. q. 7°. R. 1°. DE LEGIBIS. sibi fingerent incommoda, et lex totum robur '•mini amitteret. Hinc non valeret matrimonium cum consanguinea, etiam metu mortis, sine dispensatione initum. CAPUT IV. DE LEGE NON SCHIPTA, SEU DE CON­ SUETUDINE. 183. Definitio.—Consuetudo alia est facti ct definitur: " Similium alicujus communitatis actuum frequentia.” Alia est juris, et definiri potest : Jus persimi­ lium alicujus communitatis actuum fre­ quentiam acquisitum.” Dicitur: I Eretptentia, quia actus per plures vices debciil esst· repetiti juxta pru­ dentium arbitrium.1 Dicitur: 2° .Hicujus communitatis ; non tamen cujuscumque, sed qua * sit ca­ pax potestatis legislative pro scipsa» vel saltem sufficiens ut vera lex illi possit imponi. 1S1. Dirisio. — ( 'onsuetudo 1 ° Alia est secinidum jus, (pia * aut legem dubiam interpretatur, aut certam confirmat ct ad­ juvat deducendo in opus. Aliapraderjus, * (pia aliquid statuit, ubi deficit lex. Alia contra jus, (pia * legem abrogat, vel non sinit illam obligare, (piando nondum est acceptata. 2 In generalissimam *(pia vim habet in toto christiuno orbe; generalem, quæ in tota aliqua provincia; et specialem, *(pia in aliqua tantum urbe, pago, etc. 3 Xon juris quidem (eum mala con­ suetudo nequeat jus facere), -nvd jacti consuetudo dividitur : in bonum ct matam, seu rationabilem et irrationabilem. Malam esse consuetudinem duplici modo contin­ gere potest : intrinsece quidem, (piando est contra legem naturalem aut divinam; ertrinsece autem, (piando ipsius actus prohibentur per legem, vel mali sunt prop­ ter adjunctam circumstantiam pravam, quæ cessare potest. ('onsuetudo, mala intrinsece, dicitur abusus seu corruptela, et nunquam in jus transire potest : mala ertrinsece potest evadere bona per ablationem sive prohi1 L. I. 107. H3 bitionis, sive prava· circumstantia· ad­ juncta». 4? In consuetudinem a jure non repul­ sam, ct consuetudinem a jure abrogatam, prohibitam et reprobatam ; quæ tria non sunt confundenda. Nam quando lex con­ suetudinem abrogat, abrogatur consue­ tudo ante legem existons, st(| hæc non ideo declaratur mala aut irrationabilis. Quando vero prohibet, prohibet etiam consuetudinem, in futurum introducen­ dam, quie tamen non ideo declaratur mala vel irrationabilis. Quando tandem 1er reprobat, eo ipso consuetudo declaratur mala et irrationabilis. Abrogans censetur clausula: non ob­ stante tpiacumtpie consuetudine. Prohi­ bens vero : Nohimus contra hanc legem alit/nam consuetudinem valere Repro­ bantes denique habenda * sunt clausula· sequentes: consuetudinem illam penitus improbantes : cum non tam consuet udo tjuam corruptela merito sit censenda. 185. - -Conditiones, ut vim figis habe­ at consuetudo, *alia requiruntur ex parte Communitatis, *alia ex parte ipsius Con­ suetudinis, aliir ex parte Principis. 1. Er parte communitatis— Consuetu­ do induci debet a communitate, cui saltem vera lex possit imponi.—a majore ipsius parte, ex certa scientia, — per actus publicos ct liberos, non vero ex vi aut timore elicitos, cum intentione se obli­ gandi. si agatur de consuetudine prêter jus. — ct actibus ante consuetudinis con­ stitutionem non interruptis. Dicitur: 1 ./ communitote cui saltem, etc., ut jam diximus supra n. 1S3. 2°. Dicitur: 2° ./ majore ipsius parte: quia obligatio inducitur a communitate, consentiente principe; sed a communi­ tate revera non induceretur, si minor tan­ tum pars consuetudinem servaret. Dicitur: 3° Er culo scientia. Com­ muniter auctores requirunt illam condi­ tionem, quia princeps non intendit ac­ quiescere consuetudini, nisi communitas velit se eximere a lege, vel legem sibi imponere; neutrum autem fieri potest, ubi adest error ex parte communitatis falso existimantis, vel non adesse legem, contra (piam agit, vel se teneri ad legem, (piam per consuetudinem sibi imponit. Dicitur: 4° Per actus publicos: ut omnes de populo, vel major pars in pra *- S4 TRACTATUS stando consensu possit convenire, et talis consuetudo possit esse nota Principi : idcoque actus debent esse publici, saltem notorietate facti.1 Dicitur: 5° Per actus Hberos, etc. Quia aliter non censetur consentire supe­ rior: pnesumi enim nequit velle subditos injusto metu cogi ad sibi imponendas obligationes, ad quas non tenentur, vel ad se eximendos ab obligationibus, quibus juste obstringuntur. Dicitur-. (>' Cum intentione .ye obligandi, etc. Nam si ex mera devotione agat populus, vim legis non habebit consu­ etudo . ut v. g. consuetudo cineres recipi­ endi initio Quadragesimie, etc. In (In­ hio utrum ex mera devotione, an etiam ex voluntate se obligandi introducta fuerit consuetudo, pnesumendum est quod po­ tius ex devotione : item in dubio an sub gravi vel levi ; ad eulpam vel ad pernam, benignior pars est tenenda. Animus se obligandi cognoscitur ex circumstantiis, nempe si consuetudo constanter observe­ tur et cum non levi incommodo, v. g. con­ suetudo jejunandi in vigilia Pentecostes; si transgressores puniantur, etc.2 Dicitur: 7° EI . . . non interruptis. Est sententia communis : (piia aliter con­ suetudo non legitime foret pnescripta. Interrupta autem, etiam per unum ac­ tum contrarium, positum a populo, ex certa scientia, vel per punitionem a su­ periore inflictam, de novo inchoanda est. J Si vero fuerit jam completa et firmata, non revocatur per unum actum populi contravenientis, saltem si consuetudo esset printer jus. Si vero ( -set contra jus, vide infra dicenda de abrogatione consuetu­ dinis per contrariam consuetudinem. 11. Ej‘ parte ipsius consuetndinix. — Consuet udo debet esse bona et rationa­ bilis.8 Ratio est, (plia objectum legis debet esse bonum ct utile communitati, (piod non esset, si consuetudo non esset rationabilis vel bona. Porro bona ct rationabilis habenda erit consuetudo, (piando tale erit ipsius ob­ jectum ut potuisset esse objectum justa· legis Inde nec debet adversari juri naturali aut divino, nec a jure canonico 1 Suam dc l.umuntur ipsi plenam habere notitiam con­ suetudinum suarum dioecesium.” Ad abrogationem consuetudinum parti­ cularium im memorialium specialis mentio requiritur, v. g. per clausulam : — etiam im memorialis Bat io est quia hujusmodi consuetudo est instar tituli, imo yr/e non potest allegari melior lituius de toto mundo, ut loquitur Fagnanus ; ct habet semper vim privilegii a principe concessi. Ita communiter contra aliquos. Excipe 1’ si lex contrarias consuetudines declararet ir­ rationabiles; 2 si ratio legis militet æque contra consuetudines immémoriales ac contra alias; 3° si legislator omnia con­ traria abroget, uno casu excepto. 2° Per legem anteriorem, qua consuetudo prohibetur antequam sit orta. Disputatur utrum consuetudo possit prœvalcrc contra talem legem prohibentem : 1* sententia negat, quia alioquin inutiliter apposita fuisset hujusmodi clausula prohibens ; 2‘ sententia affirmat : quia ex cap. Cum * tanto -m\ legitimam consuetudinem requi­ ritur solum ut sit rationabilis et legitime prcpscripta ; ex hoc autem quoti consue­ tudo fuerit prohibita, non ideo semper irrationabilis est reputanda, ut jam dixi­ mus supra n. 184. 1°. — Ad rationem oppositam respondetur quod non inutiliter dicta clausula apponatur : tum (piia ex illa in dubio concludi potest, consuetudinem esse irrationabilem; tum quia per illam princeps significat se non consentire tacite hujusmodi consuetudini, quamvis ab ipso sit cognita : ac proinde in hoc casu, re­ quiritur longa prescript io, etc. Hanc posteriorem sententiam ut probabiliorem amplectuntur Suarez,8 et S \lph.4 3 Quoad abrogationem consuetudinis per altam consuetudinem contrariam, cer­ tum est eam fieri posse, et in hoc casu, si agatur de consuetudine prvter jus. sufficit decennium : si vero agatur de consuetu­ dine contra jus, iterum multi DD. decen­ nium requirunt, ct dicunt illud tempus sufficere, (piia in hoc casu fit reditus ad jus ; ac proinde non agitur contra jus. 1 L. 1. 109. Dcer. L. 1. T I\ <·. ] 1 3 De Le- 1. 7. e. 19. U. 20. 21. 4 L. I 108. 8G TRACTATUS Sed videtur sufficere quod major pars com­ munitatis non amplius servet consuetudi­ nem contra jus, quia merito præsumi debet Pontifex non consensisse tali consuetudini, nisi cum hac restrictione : donec ita opta­ bit populus, cui displicere nolo.1 188. Qu .esita. — Quær. Γ Quid de consuetudine contraria decretis Tridentinis de Reformatione ? Resp. Disputatur utrum aliquando legi­ tima sit 12 Placet nobis sequens animadver­ sio Ephemeridis : ‘‘ Icta e.r iis, . 3 eorum privilegium suum aut transump­ tum ejusdem fide dignum exhibere tenen­ tur : 1 ; Licet non requisiti, et priusquam iis uti possint, si agatur de privilegiis cum clausula; certiorati * locorum Ordinariis, vel de noris indulgentiis publicandis : 2) Requisiti, at quin interim usu privihgii interdici possint, si agatur de privilegio exemptionis instituti eujusdam religiosi, ubi illud non foret satis notorium. 196. — V. Cessat privilegium 1° generatim eodem modo, (pio jurisdictio dele­ gata (n. 151). Renuntiatione tamen non cessant, quæ non tam persona», (piam conditioni seu statui conceduntur; unde religiosus non potest renuntiare privilegio exemptionis. — Revocatio etiam fit per novam legem, quamvis non adsit clausula revocatoria, (piando aliter non potest nova lex suum effectum sortiri; neque enim diei debet conditam fuisse legem inutilem. Ad revocationem autem ordinarie sufficit clausula generalis : non obstantibus privi­ legiis, nisi sint justitia». insert■; in Corpore juris vel aliter qu ilificat t. Si vero re­ vocatio dicatur facta c.r certa scientia, ex motu proprio, de plenitudine potestatis, vel si certo constet de mente legislatoris, tunc revocatur quodeumque privilcgium, excep­ tis onerosis, nempe concessis ob pretium a privilegiato tributum, vel ob onus ei im­ positum? -2° Cessatione causæ finalis ad modum dispensationis (n 16li 3° Con­ ditione, sub quii concessum fuit, non serva­ ta. 1° Exhausto numero casuum, ad (piem datum fuit. — 5° Per non usum spatio temporis ad pnescriptionem suffi­ cienti,2 si privilegium sit odiosum, et se obtulerit occasio illo utendi : — quia in hoc casu censetur adesse tacita illius renuntia­ tio. Si non sit odiosum, non amittitur per pnescriptionem : quia nemo est, qui ha­ beat jus qu rclam de eo movendi.— Diximus: et se obtulerit Occasio illo uten­ di ; nam secus privilegium non amit­ titur. Sic qui usus non est privilegio ducendi aquam de fundo alieno in fundum proprium, (plia fons exaruit, dici non po­ terit privilegium amisisse.8 - - 6° Per usum privilegio formaliter contrarium, si privi­ legium sit odiosum, ob praesumptam nempe privilegii renuntiationem ; sic qui 1 Ib. 16. 17, ubi exceptiones. - 10 annorum. Sehinalzg. L. V. T. 33. n. 196. 8 C. 6. de 1’riv, 88 TRACTATUS 7' Per abusu ni ; habet privilegium non solvendi decimas, I privilegio renuntiandi. et eas tamen scienter et libere solvit, (plia privilegium meretur amittere, qui eo privilegium amittit. Si vero non sit abutitur. Ad id tamen requiritur sen­ odiosum, illud, ob contrariam rationem, tentia judicis (quia pœna est), nisi privile­ non amittit : sic (pii habet privilegium gium datum sit sub conditione illud ipso non jejunandi tempore Quadragesima· et facto abusus amittendi. Dicta de cessatione privilegii odiosi per tamen jejunat, privilegium suum non amittit ; (piia jejunare pnesumitur tan­ non usum et per usum contrarium pro solo foro tum ex devotione, non vero ex voluntate externo valent. S. Alph. de Priv. n. 14. TRACTATUS DE PECCATIS. Agendum, 1° de peccatis in genere, 2~' in specie. PARS PRIMA. DE PECCATIS IN GENERE, SEU DE NATURA, GRAVITATE ET DISTINCTIONE PECCATORUM. CAPUT I. DE SATIRA PECCATI. 197. Definitio.—Peccatum est: Li­ bera transgressio cujnslibct legis in con­ scientia obligantis. Dicitur: 1) Ubera, seu debet esse in potestate voluntatis agentis actum ponere vel non ponere (n. 9). Dicitur: 2) legi * ; etenim ubi non est lex, nec pravaricatio. Dicitur : 3) in conscientia obligantis, seu cui nihil desit eorum, qua * ad essentiam legis pertinent (n. 100). 198. Divisio.— Dividitur in originale, de quo in theologia speculativa, et perso­ nale. Personale patratur propria ct physi­ ci! peccatoris voluntate, et Subdividitur in actuale, (piod est ipsamet actio peceaminosa, e. g. blasphemia hic et nunc prolata, et habituale, (piod est macula anima' ex actuali peccato inhærens, eamque deturpans, donec poenitentia de­ leatur; utrumque autem est vel mortale, vel veniale, prout amicitiam Dei solvit vel non solvit. Actuale est 1' Commissionis vel omissio­ nis, prout fit positione actus prohibiti, aut omissione actus prreccpti. S° Contra Deum, proximum vel seipsum, prout specialiter et immediate Deo re­ pugnat, vel officiis, quibus homo erga alios quoscumquc constringi possit, adversatur, vd obligationibus, (pias quisque erga scmetipsum habet, opponitur. 3° Malit ice, vel ignorantire, vel infirmi­ tatis, prout vel ex mera malitia, vel ex ignorantia vincibili, vel ex mera fragilitate ' * committitur. 4' Formale, (piando lex liliere ct scien­ ter violatur; materiale, (piando transgres­ sio legis est prorsus involuntaria. 199. Principia. — I. Ad peccatum formale, pnrter malitiam objectivant ac­ tus, requiritur advertentia mentis et con­ sensus voluntatis. Ac 1° quidem requiri­ tur advertentia mentis ad malitiam, quia malitia peccati non potest esse objectum voluntatis, nisi ope intellectus aliquo modo cognoscatur ; ignoti enim nulla cupido ; 2° requiritur consensus ex parte voluntatis; peccatum enim voluntate jktticitur, juxta illud Matth. :1 De corde enim exeunt cogitationes mabe, adulteria. etc. II. Ad peccatum actuale requiritur ne­ cessario vel advertentia actualis, vel adver­ tentia' neglectus sive directe, sive indirecte voluntarius. Repugnat enim hominem pec­ cari', quin aliquo modo vel hic et nunc, vel in causa, saltem in confuso, ad peccatum advertat. Xihil enim colitum, quin fuerit prcecognitum. Advertentia? autem neglectus directe voluntarius habetur e. g. in eo. qui. nt ait S. Thomas.2 “ studiose vult nescire aliqua, ut liberius peccet ” ; it em que in eo, (pii aut penitus, aut sufficienter advertere negligit, dum advertit, saltem in confuso, se aut advertere debere, aut non illam ad­ hibere advertent iam, quam res agenda mereatur. — Indirecte vero voluntarius erit advertentia' neglectus in eo. qui vel passionem aliquam deliberate vult sequi, vel pravum habitum non retractat, vel, ut » 15. 19. ‘J 1. 2. q 76 n. 3. 90 TRAC TA ITS ait idem S. Thomas,1 “propter laborem vel propter alias occupationes negligit ad­ discere id, per quod a peccato retrahere­ tur.” Ilis igitur etiam imputantur ad culpam sive “ omnis pravus effectus tali passioni connexus,” sive “ actus mali, qui ex malo habitu proveniunt," sive peccata cx ignorantia illa causata, licet actual iter ad hæc, dum sequuntur, non advertant, dummodo tamen ea in confuso saltem pneviderint.2 Cfr. n. 5. 7. Resolves. — 1° Ignorantia vincibilis circa pneeeptum aliquod est peccatum, et in re gravi potest esse grave, si negligentia notabilis fuerit : ratio (ptia omnis lex obligat primo ad sui notitiam, ct proinde violatur pneeeptum non solum per actum ipsi oppositum, sed etiam per voluntariam ejus ignorantiam. i 2° Actus mali eam habent malitiam,* I quæ apprehenditur. Unde si incidat co­ gitatio de malitia tali, seu taliter specifi­ ca, htec vere per actum voluntatis contra­ hitur. 3° Peccatum prævisum in causa, ct dein, actu moraliter interrupto, advertenter pa­ tratum, numerice duplex erit, scii. 1° in causa voluntaria, 2° in se. Γ Si ignorantia, culpabilis in principio, invincibilis evadat, actus malus non est peccatum in se, sed ratio peccati a sola causa repetenda est. Porro invincibilis evadet, si nulla amplius de negligentia pneterita, aut dc actuali ignorantia cogi­ tat i<» subeat, quia tunc deficit potestas proxima et expedita ad ignorantiam de­ pellendam. Evadit etiam invincibilis ig­ norantia, si suboriens dc ea dubium de­ pelli non possit. 5° Obcæeati et consuetudinarii, quam­ vis ob defectum clarioris tunc cognitionis l forte peccent quandoque minus graviter in actu (piam alii, non tamen excusantur, quia status ejusmodi, ubi nulla est emen­ dationis cura, est illis voluntarius et cul­ pabilis. 6° .Egre admittendus est advertentia * sufficientis defectus in consuetudinariis et iu iis generatim, qui secundum suas pas­ siones operantur,8 quia saltem in confuso peccati malitiam advertunt. CAPIT II. DE GRAVITATE PECCATI, PRÆSERTIM DE PECCATO MORTALI ET VENIALI. 200. Dejiultiones. — Gravitas peccati est quantitas seu mensura malitia·, (pià peccatum est magis vel minus Dei ollcnsivum, et proinde majori vel minori poma dignum. Peccatum mortale est transgressio legis graviter obligantis, scu gravis offensa Dei, privans amicitia divina et gratia sanctifi­ cante, ct peccatorem reddens æterna poma dignum. Peccatum, veniale est levis offensa Dei, quæ nec privat amicitia divina, nec gratia sanctificante, nec proinde ab æterna beatitudine excludit. Qiuedam peccata sunt mortalia ex loto genere suo, (piando eorum objectum scu materia, qiueeumquv ea demum sit, gra­ vem semper continet deordinationem, ut in luxuria, blasphemia, perjurio, lueresi, etc. contingit.·— Mortalia dicuntur ex ge­ nere suo {non loto), (piando eorum materia in eadem specie manens potest esse gravis, quamvis et levis esse possit, cujusmodi sunt peccata contra justitiam. — Venialia vero ex genere suo dicuntur peccata, qme, spectata objecti materia seu natura, non admittunt gravem reatum, et ideo quous­ que manent intra suam speciem, i. e. alia species non accedat cx genere suo morta­ lis, nequeunt mortalia esse. 201. Qt esita.—Quær. l·0 UnSenam repetenda sit major, minorce peccatorum gravitas ? Resp. Repetenda est generatim 1° ex objecto, fine et circumstantiis, prout ma­ gis vel mimis natura.· rationali, vel legi repugnant : 2° ex durattone actus mali, vel cx ejus intensitate ; 3° ex advertentia majori vel minori ad malitiam actus, vel ex diverso gradu consensus actui pravo pra'stiti ; 1“ ex præstantia virtutum vel praeceptorum. quibus peccata opponuntur: 5° ex variis modis, quibus virtutes aut leges violantur. I Quær. 2’ Qua-nam ad peccatum formaliter mortale requirantur ? Resp. Requiruntur 1 ) materia gravis vel in se, vel salit m in apprehensione intel­ 1 1.2. q. 70. n. 3. lectus ·. — 2) advertentia plena ad maliti­ 3 I„ II 4 H A Tr. III 27-31. ct cfr. Vind. p. ‘J1U. nd 11 ct 15. E<1 2*. T II p. 569. am gravem actus . — 3) consensus plenus volui.tatis in pnivaricationem. XIV XV s L. !1 4. I>E PECCATIS. 91 Itaque 1° requiritur materia gravis; ria . . . preedico tohis, sicut pradixi, quoni­ secus enim non distingueretur peccatum am qui talia agunt, regnum Rei non conse. mortale a veniali ratione materia·, eum quentur.— Recole etiam longam seri< m pec­ materia levis per se non possit hominem catorum mortalium, quæ recenset A post? dissolvere ab amicitia divina. * Regula. II Recurrendum c-t ad Ec­ 2° Requiritur etiam plena advertenda, clesiam, seu ad definitiones SS. Pontificum, plenusque consensus, quia, cum per pecca­ ad Decreta Conciliorum Generalium. <-tc., tum mortale homo totaliter recedat a Deo, in quibus plura declarantur mortalia, vel ut creaturis adluercal. id fieri non potest, tantum venialia. Ecclesia enim est co­ nisi peccator deliberate objectum peccati lumna veritatis, et proinde ab ejus doctrina Deo praTerat, ct sic suum finem ultimum in regula et mensura morum repetenda est. creat uni constituat. Insuper a bonitate di­ * Regula. Ill Rt currendum est ad SS. vina prorsus alienum est, hominem retenue Patres, ad Ecclesia * lioctores, necnon ad damnationi addicere sive propter transgres­ communem Theologorum doctrinam. Ete­ sionem levem, sive propter actum non per­ nim SS. Patres ct Doctor» s fuerunt a Deo fecte liberum et voluntarium. — Itao/H/ze *. 1 in medio Ecclesiæ positi tanquam luceruæ Porro advertentia plena et sufficiens ardentes ad depellenda.- erroris tenebras, censetur, si cogitatio expressa, vel saltem et ad fideles in via veritatis illuminandos. implicita malitire mortalis consensum vel Theologi vero melius norunt, quamere teri, actum peccaininosiim pnecedat. * Et hoc Scriptune ac Patrum testimonia et Eccle­ quidem etiam unico instanti fieri potest sia; Decreta interpretari, atque casus per simplex judicium de malitia, quin non definitos cum definitis, non declaratos mens per discursum pluries in scipsam cum declaratis conferre, atque cx paritate speciali actu reflectat; attamen semper vel similitudine opportunas deducere con­ vera et plena mentis deliberatio, et objecto clusiones. Quæ igitur ab ipsis unanimi­ pravo plena adh.esio requiritur. ter tanquam mortalia habentur, ut talia Quær. 3 ' Qiiamam requiruntur ad pec­ restimanda sunt ; Doctorum enim eonseucat a a> veniale ? , sus veritatis indicium est. Resp. Ad peccatum veniale requirun­ 203.— Deficientibus pnvmissis regulis, tur et sufficiunt advertentia aliqua, quan­ valde difficile est determinare, quandonam tumvis exigua, ad actus malitiam, et ali­ peccatum sit grave vel leve. Generatim quis voluntatis consensus quantumvis autem gravia censentur imperfectus : requiruntur ista quidem, 1° Omnia peccata, quæ sunt directe quia hisce sublatis nulla mali cognitio et contra Deum, vel aliquam ejus perfectio­ volitio, et proinde nullum peccatum esse nem. Item omnia peccata, quæ vergunt potest; sufficiunt vero, quia illis positis in grave pncjudicium generis humani, ut mali cognitio et volitio. quæ ad peccatum sunt varire luxuria' species. constituendum necessarire sunt, aliqua 2° Omnia peccata, qua» graviter repug­ ratione habentur. nant fini magni momenti per legem inten­ 202. — Quær. I Quomodo peccata to, ut omissio jejunii, Missa·. Confessionis possint dignosci mortalia ratione *materia ? annua·. Communionis paschalis, etc. Resp. Triplex regula assignatur. 3° Omnia peccata, quibus graviter læ\Λ Regula. — Recurrendum est ad Scrip­ ditur proximus in bonis vitre, famre. fortu­ turam Sacram. Qme enim sint gravia, vel na·, etc , ut homicidium, detractio proximo quæ levia, non humano sed divino sunt vahle noxia, furtum notabile, etc. pensanda judicio, ait S. Aug.2 Porro ea Cictcrum limites inter peccatum mor­ sunt mortalia existimanda, qua· in S. tale et veniale sœpe srepius nullo modo Scriptura declarantur digna morte, aut determinari possunt, ut constat ex innu­ excludere a regno cielorum : vel qua' meris Doctorum ea de re controversiis. enuntiantur cum particula: ra *, quæ sane Non est autem adstruendum mortale, nisi deformitatem vere gravem denotat. Sic de eo certo constet, ut recte notat S. Alph ~ \post.8 de operibus carnis, ait : Qua sunt 201, —Quær. 5 ' Quomodo peccatum eX fornicatio, immunditia, impudicitia, Imrtf- genere suo mortaleJiat veniale, et vice versa t 1 L II 5. G. 53. 3 Gal. 5. 19-21. 2 Each. c. 7S. 1 1 Cor. G. 9. 10. - L. I. 89. L. VI. 601. 605. 92 TRACTATUS Resp. 1° Peccatuni ez genere suo mortale Quær. 10' ./// peccata venialia multi­ fieri potest veniale quadruplici modo, ra­ plicata peccatum mortale efficere possint ? tione scilicet 1 parvitatis materia· ; — 2° Resp. /list. Xeg. per se, seu vi mul­ imperfecta; advertentia·; — 3° imperfecti tiplicationis, quia singula in specie theo­ consensus ; — 4° conscientia· erronea?. — logica inferiore remanent; Affirm. ratione Ita S. Thom.1 et S. Alph.2 materne coalescentis, ut v. g. in furto. Resp. 2“ Peccatum autem ex genere suo 20/. Resolves.— In peccatis formalibus veniale fieri potest mortale 1° ratione con­ veniale a mortali discernes: scientia· erronea? ; — 2J ratione scandali ; 1° Ex materne gravitate [n. 201. q. 2°. -—3° ratione pravi finis graviter mali: - 1) , ; cx gradu advertentia; ; ex natura ac­ 4° ratione contemptus formalis legis, seu tus, quatenus, si plena adsit advertentia, auctoritatis pnecipientis ; 5° ratione pravi consensus perfectus numquam deest in pec­ affectus in rem alioqui leviter malam, adeo catis commissionis operis vel oris ; deesse ut vel pneccptum graviter obligans trans­ autem possit in peccatis cordis vel omis­ gredi quis sit paratus;-—6° ratione peri­ sionis. culi seu occasionis proximre in peccatum 2° I bi clarum non est aliquod pecca­ mortale labendi. — Ita omnes. tum esse mortale, non debet esse pneccps 205. Quær. 6° .In graviter peccet, eonfessarius in judicando, illud esse qui proponit committere omnia venialia, reapse grave tum objective, tum subjec­ et sola vitare mortalia ? tive, (piia in dubio pro minima parte Resp. Neg., probabilius per se loquendo, standum est. vel saltem res est divino quia tale propositum per se remote tantum judicio relinquenda.1 Cfr. n. 695. R. 2°. conducit ad mortale. Dixi : per se lo­ 3° In dubio de perfecto consensu ju­ quendo, seu secluso contemptu ct periculo dicabis in favorem pernitentis, 1) si sit proximo labendi in mortale, habita ratione timorata· conscientia? et habituali ter para­ præteritæ experientia·.8 tus mori potius, (piam Deum offendere; Quær. 7 ’ .Iu sit peccatum grave, peri­ 2) si advertens plenius ad tentâtionem culo labendi probabiliter i/ι mortale semet territus fuerit, eanupic stat iin repulerit ; sine causa exponere ? 3) si nesciat, an vigilans vel dormiens, an Resp. Affirm., ut per se patet. Vide sui plane compos quidpiam mali fecerit dicta n. 87· 1. aut voluerit.2 Cfr. n. 1363. q. 2°. Confessarius non satisfacit muneri suo, 206. Quær. 8° An peccet graviter, qui sine causa sufficienti ponit actionem, ex si nullam curam adhibeat, ut pccnitentem a frequentia peccatorum venialium, eorum qua turpes motus passurus sit ? Hesp. Non peccat graviter, si 1) actio præsertim, (pue plena cum advertentia non sit per se el graviter influens in pra­ committuntur, removeat. Quippe (pii nihil vos effectus ; 2) eos non intendat ; 3) absit prorsus satagit vitare venialia, paulatim in periculum proximum consentiendi in pra­ mortale aliquod prolabi demum solet. (4) vam delectationem (n. 8). p. 4S5. · -4 Quær. 9’ . in peccet graviter, qui delibe­ rat de consensu rei graviter ilHcibc pro­ stando, si tandem non consentiat ? CAPUT III. Hesp Solutio quiestionis pendet e quali­ tate deliberationis. Si enim luce imper­ DE DISTINCTIONE PECCATORUM. fecta sit, nempe si non sit nisi qutedam Agendum 1° de distinctione specifica,h:es 14. e. 5. ut ran. 7- tum de peccatis solo numero diversis, i. e. de peccatis ejusdem speciei, qiuc numero plura sunt; si enim agatur dc peccatis specie distinctis, per se apertum est, ea etiam numero distincta esse; nam quæ specie differunt, eo ipso non sunt unum, sed plura idcoque numerice diver­ sa. Hoc praenotato, de numerica distincti­ one peccatorum ejusdem speciei sint t res. j I. Uudenam petenda sit numerica dis­ tinctio peccatorum ejusdem speciei. 217.—Juxta mentem St. Alphonsi,1 distinctio ista desumenda est cx duplici radice, scii. 1 ex multiplicitate actuum ejusdem speciei, (pii non coalescunt in unum actum peccati, ct 2° ex multiplici­ tate objectorum ejusdem speciei, (pue non coalescunt in unum objectum ; atque ideo, duce eodem Sancto, recte statui poterunt hiec duo principia generalia. Principia. — 1. Plures actus ejusdem speciei, qui non coalescunt in unum ac­ tum peccati, constituunt tot peccata, quot sunt actus. II. Unus actus, habens plura objecta ejusdem speciei, quie non coalescunt in unum objectum, continet tot peccata, quot objecta. Quo melius hiec principia intelligantur, et usui practice accommodata fiant, in duobus scq. investigabimus 1° cum respectu ad principium primum : quan­ donam plures actus censeri debeant non coalescere in unum actum peccati; 2 eum respectu ad principium secundum : quandonam plura objecta censeri debeant non coalescere in unum objectum. j II. Quinam actus non coalescant in unum actum. 2 IN— Non coalescere censentur a) actus, (pii inter se sunt disparati, et b) actus, inter quos intercedit moralis inter­ ruptio. Punctum I. De actibus disparatis. Disparati dicuntur actus illi, (pii non concurrunt tamquam media, inchoationes, aut complementa ad idem opus in sua specie consummandum. Quapropter 1 L II. 36. 97 DE PECCATIS. 1° Inter se disparati sunt omnes ac­ tus iu se completi ί. <·. in sua specie con­ summati. 2° Similiter actus privambuli i. e. non consummati, qui ponuntur sine intenti­ one perveniendi ad artum consummatum, disparati esse censentur al» actu consum­ mato, si hic deinceps, mutata et aucta voluntate, sequatur. 3° Pariter actus non consummati, qui ponuntur quidem cum intentione per­ veniendi ad actum consummatum, sed per accidens ad eum non pertingunt, iterum al» hoc actu, ex intentione consummando at per accidens non consummato, recte habentur tamquam disparati. 4° Econtra, quoties hujusmodi actus non consummati ponuntur cum intenti­ one perveniendi ad idem opus consumma­ tum, et ad hoc etiam reapse pertingunt,— toties ab opere consummato disparati non sunt, sed cum eo coalescunt in unum ac­ tum peccati, modo tamen inter illos non intercedat moralis interruptio, de qua in­ fra Puncto secundo. 219. Resolves e.r 1°.— Ergo dua· fornicationes, duo homicidia, etc. sunt ac­ tus disparati, ideoque numerice duo pec­ cata, quia singula· fornicationes, singula homicidia sunt actus completi. I nde hu­ jusmodi actus completi, sive in sua spe­ cie consummati, semper secundum nume­ rum eorum exponi debent in Confessione S.icramentali, etiamsi forte procedant cx eadem intentione aut ex eodem impetu voluntatis; puta si (piis ex eodem volun­ tatis impetu plures successive occidat, aut ex codnm æstu libidinis pluries fornice­ tur. etc. Item si sacerdos in statu pec­ cati mortalis tres Missas successive cele­ bret in die Nativitatis Domini; singula' enim Celebrationes, in {estimation»· mora­ li. sunt actus in se completi, ideoque in­ ter se disparati. Item, cx sententia S° Alph" veriore ct cujus opposita omnino neganda,1 si sacerdos, iu mortali, plures successive absolvit ; quia singula· absolu­ tiones sunt singula Sacramenta, ct proinde actiones inter se disparata·. Aliter tamen opinatur idem Sanctus' de sacerdote, in statu peccati mortalis, uno tractu suc­ cessivo Sacram Communionem pluribus distribuente. Equidem talis sacerdos, dis­ tribuendo SS. Eucharistiam, ex sententia. i L. II 50. L. VI. 617- Reep. II. 2 Ib. I (piam tuetur Alphonsus1 contra Lugonem, peccat mortaliter peccato -a en legi i, -rd non committit peccata numeric»· plu­ ra, quia ejusmodi distributio, unico tractu pluribus lacta, in morali æstimatione cen­ setur una actio, unum convivium, quamvis ex multis constet convivis, et ideo singithe distributiones, iu casu, non erunt | actiones inter se disparata·. 220. Resolves es 2°. - Ergo verba obsco'ua, tactus, oscula, etc., habita cum altera persona, sine intentione perveniendi ad actum luxuria· consummatum, puta ad fornicationem, sunt actu- disparati ab ipsa fornicatione, si h;ec deinde ob libidinem auctam sequatur: ct propterva ejusmodi oscula, et»·., seorsi in a fornication»- postea secuta, in Confessione declarari debent. Similiter graves vulnerationes alicui illat;e, sim· voluntate eum occidendi, ab ipsa occision»·, si postea ob iram matri- -accen­ sam contingat, disparata· sunt ct (pia tales in Confessione explicanda· (T. S. Alph. * Xofn.— $i quieras hic : l trum ipsi illi actus non consummati, ut oscula, etc. m casu primo, et vulnerationes in rasu se­ cundo, etiam inter ·-/· censa/innem au/liraient, imprimis, juxta S. Doct. distinguendum est inter peccata mere. interna i. e. ea, qua· vel interne omnino in sua specie consummantur, ut odium, Ineresis, invi­ dia (peccata cordis stricte dicta), vel sal­ tem interne tantum committuntur, quin ellicaeiter tendant ad peeeatum externum, ut delectatio morosa et desiderium inellicax ;—et peccata non mere interna i. e. ea, qua * ellicaeiter tendunt .ad peccatum externum oris aut operis, ut desiderium ellieax seu propositum blasphemandi aut furandi. ITirmissa autem hac distinc­ tione, ex mente ejusdem S. Doct. ita statuere licebit : A. Peccata mere interna per cessatio­ nem naturalem, etiam ordinariam, puta per communes distractiones, per somnum, etc. moraliter interrumpuntur, ita ut to­ ties sint numero distincta, quoties post ejusmodi cessationem iterantur \ttamen attendi hic debet ad vehementiam allectus, qua voluntas in objectum fertur; data enim resolutio cum hoc moderamine intclligenda est : nisi plure * hujusmodi actus ex eadem allectus vehementia. vel ex eadem passionis impulsione procedant ; nam tunc unum tantum peccatum consti­ tuunt, etsi brevis qrnedam distractio inter actus intercedat. Ex hisce infertur pro 99 Confessione : ergo pœniten’, circa pec/-ata mere interna, si non ex eadem affectus vehementia, etc. processerint, explicare debet, quot vicibua mala voluntas per communes distractiones, etc. moraliter in­ terrupta. ct deinde reassuinpta fuerit. Quod si nequeat, — ut ordinari·· accidit, (pium pravus animus fuit diuturnus, —di­ cat per (pian tum tempus eo in animo perseve­ raverit ct num interruptione'fuerint nota­ biliter rara? vel frequentes.1 Cfr. tamen n. 1424 Prine. III. l°.c). < .UifptiDoctore *. B. Precata non mere interna, nimirum desideria efficacia *v\\ firma proposita mala circa peccatum externum oris vel operis, probabilius non interrumpuntur moraliter per solam cessationem naturalem ordina­ riam, sive per communes distractiones aut somnum; sed tantum per intercessionem temporis diularni, (piale tempus diutur­ num, ordinarie loquendo, adesse judicatur a S Boctore, quoties inter proposita in­ tercedit plus (piam duo aut ad summum tres dies, (pium tanta unico voluntatis actui non inesse videatur vis, ut ultra illud tempus ellicaeiter perdurare valeat Qua­ propter, si pumitens ultra duos aut tres dies in malo proposito perseveravit, in Confessione explicare delict tempus (di­ cendo v. g. per totum mensem vel hebdo­ madam perstiti in proposito furandi ; (piod toties circiter renovavi ante furti consummationem); ut sic a confessario intelligatur moraliter numerus peccatorum internorum circa peccata externa.2 Sedu­ lo tamen hic animadverti debet, utrum forte vi propositi mali jam productus sit aliquis elfeetus externus, conducens ad pee­ eatum externum consummandam ; tune enim primum propositum non moraliter interrumpi, sed perseverare censetur, quamdiu duret iste elfeetus externus. et hinc pr.vfata resolutio; quod propositum malum moraliter interrumpatur per inter­ cessionem tempori' diuturni. - cum hoc moderamine accipienda est : nisi tamen efficacitas primi propositi in aliquo effectu externo virtualiter perseveret; nam time proposita mala, per qualecumque tempus durent, unum tantum peeeatum constitu­ unt. I nde, si quis proponit occidere hominem, et ideo arma pneparat, viam carpit, et tandem occidit, unum numero peccatum committit, licet per multos dies ’ L. II 37. 2 I.· II 39. Pr. Corn'. 41. 100 TRACTATIS illum quaesierit, et interim etiam de aliis 1 rebus rogitaverit, centies propositum re­ novaverit, etc. Similiter, si quis proponit non restituere rem alienam, ct in hoc proposito manet, — etiam per annum,— unum tantum peccatum committit ; (plia in ipsa retentione rei aliena? virtualité!’ perseverat efficacitas propositi primi I bi tamen fur redderetur impotens ad restitu­ endum, et deinde iterum factus potens, non restitu; t, novum peccatum commit­ tit ; (plia tempore istius impotentia· nihil est. in (pio efficacitas primi propositi vir­ tualiter perseveravit.1 225. Quær. 2° (jitandonam PECCATA externa moraliter interrumpantur? Jlesp. Non est, (piod hic sermo fiat de peccatis externis disparatis, quæ per se moralilcr disjuncta, idcoque numeriee distincta sunt, uti latius explicatum est Puncto 1 n' 218 seq. Unde quiestio proposita intelligenda est de peccatis ex­ ternis, secundum se non disparatis, v. g. de osculis aut tactibus, (pia? de se et e.x intentione agentis tendunt ac pertingunt ad fornicationem. Hujusmodi autem pec­ cata externa moralilcr interrumpuntur in triplici casu, videlicet : 1 Quando inter ea intercedit expressa vel tacita nudi propositi revocatio ; de (pio casu vide antea tradita u° 223. 2 Quando inter ea intercedit simplex mali propositi cessatio ultra duos vel tres die·', quin productus sit talis effectus ex­ ternus. iu tpio propositum moraliter per­ severare censetur; de quo casu vide supra notata n. 224. B. 3° Adhuc moraliter interrumpuntur, sive, ut accuratius dicam, latiori quodam sensu disparata et numeriee plura eva­ dunt, (piando inter ea, manente etiam proposito physice eodem, tantum interce­ dit temporis iuterrallum, ut ipsi actus ex­ terni non amplius dici possint concatenati i. c ut actus præccdens non amplius sit proxima dispositio aut quasi inchoatio 'Ub-Mtpienth licet remote ad eum tendat. Quandonam autem talis concatenatio, ob temporis intervallum, reapse desit, diju­ dicandum erit ex ipsorum actuum natu­ ra ct circumstantiis, habita praesertim ratione sensus communis ac naturalis aesti­ mationis hominum Generatim diei pos­ se put .vermi eam sit facile deficere in * I. II 10 peccatis oris, praesertim si ex levitate aut consuetudine fiant, puta iu maledictioni­ bus, blasphemiis, perjuriis, non ex eodem impetu prolatis ;— atque tunc eam deficere iu peccatis operis, (piando intercedens temporis mora nullo modo ut brevis ap­ prehendi solet. Si vero communiter ut brevis apprehenditur, peccata operis, non obstante tali temporis intervallo, adhuc concatenata ac moraliter unita esse viden­ tur. Exinde n solvo : n) Qui ex inten­ tione furandi cumulum tritici, (piem totum unica vice surriperc non valet, repetitis vicibus eadem nocte furatur par­ tem. unum tantum peccatum committit ; (pii vero ex eadem intentione alternis noc­ tibus, tot committere videtur peccata, quot sunt actus. L. II. 44 initio, b) Peccant pluribus peccatis juvenes, (pii ex inten­ tione fornicandi, temporibus ex communi sensu notabiliter dissitis, accedunt ad al­ teram personam, eum actibus libidinosis, et sic tandem ad fornicationein perveni­ unt ; (piia actus isti externi, in casu, non amplius concatenantur; cum non sint proxima dispositio aut quasi inchoatio qua-dam copula· fornicaria' subsequentis. Ecoutra, peccarent uno tantum peccato, si, in eodem moraliter accessu, inter actus libidinosos intercederet aliqua mora v. g. ob colloquium cum tertio, e) Similiter, si quis, in die Dominica serviliter labo­ rans. parum velit quiescere ideoque somno occupetur ; deinde vero expergefactus, ite­ rum laborare incipit, unum tantum pec­ catum committit.— Pariter uno peccat peccato, (pii carnis comestionem, in die jejunii, parum interrumpat v. gr. ad sus­ cipiendum hospitem, etc. § III. Qua objecta ejusdem speciei non coalescant in unum objectum. 226.— Plura objecta in eadem specie mala, circa quæ unus idemque actus ver­ satur, non coalescere censentur, (piando unum objectum non est pars alterius, vel aliis verbis : quando plura ista objecta non constituunt, tamquam partes, unum objectum totale. Talia autem præcipue sunt plurium hominum vitæ sive cor­ poris sive anima·; — et plurium hominum honores, vel fama·, vel bona temporalia, nisi forte possideantur dominio commu­ ni. DE PEC< VII > Jlewlces cum S. Alph? Ergo plum numero peccata committit : 1 Qui uni­ co actu plures homines occidit ; vel plu­ ribus scandalum pnebet ; vel plures con­ tumelia allicit. 2° Qui unico discursu pluribus detrahit, etiam ejusdem familiæ aut communitatis; excepto forsan, juxta Dens, casu, quo fama esset propria alicui communitati, precise qua tuli, ut, si de aliquo monasterio injuste diceret, quod disciplina rcgulæ in co non observetur. 3° Qui unico actu pluribus malum ali­ quod imprecatur; vel etiam a pluribus furatur, nisi tamen bona, furto ablata, ab istis pluribus possideantur communi do­ minio, puta ratione hærcditatis indivisa *, ratione communitatis, etc. f° Qui unico actu desiderat committere plures forni­ cationes, sive cum diversis personis, sive eum eadem. Ex his autem facile patebit resolutio pro aliis casibus simili­ bus. 227. Qv.ESITA. — Quær. 1° .hi. qui alicui detrahit caram pluribus, tot commit(at peccata, quot su ut personal, apud quas alter infamatur ? Resp. Probabiliter non committit plura peccata detractionis ; quia non hedere vi­ detur plura objecta sive jura, cum jus ad famam (qua * præcipue consistit in opini­ one multitudinis), tam apud omnes, quam apud singulos, unum sit et non multiplex. I nde ratione talis detractionis sufficiet, ut in confessione dicatur: alicui detraxi co­ ram pluribus.2 \ttaiueii idem detrahens, in casu, committit plura peccata scandali ; < t ratione hujus, numerus personarum ex­ ponendus est.8 Quær. 2‘ .hi, qui unico discursu ali­ cui detrahit in materiis distinctis, dicendo c. pr. eum esse injustum, luxuriosum et 1 L. II. 46. 8 Prax. Couf. n. 45. 2 Ib. 49. 101 hominem sine religione, tot committat pec­ cata, quot sunt materia dicer*rt ? Resp. Probabilius affirmative, -altem per se ; quia talis detractor violat jus multiplex ad famas diversas, (pia * non coalescunt in famam unam ; qui enim diffamatus est in uno crimine, non ideo dillamatus est in alio. Per accidens ta­ men ejusmodi detractio non raro unum tantum peccatum constituit, nimirum: (piando circumstantia . * in quibus diversa ista convicia proferuntur, tales sunt, ut audientes facile intclligant, ea proferri ex iracundia, ideoque iis fidem non attribu­ ant. I nde muliercula * et plclnii. (pii simul rixantes, ex eodem impetu, diversis contumeliis se invicem onerant, unum tantum peccatum committunt. Quinimo hujusmodi rixantes, ut plurimum, excu­ santur a mortali, nisi forte aliquod parti­ culare factum adversario improperent? Quær. 3' Quid de eo dicendum, qui uno actu continuo alicui exoptat mala di­ versa, ut infamiam, paupertatem, etc? Resp. Ex sententia satis probabili, unum specie et numero committit pecca­ tum, quoties, uti frequentius contimrit. mala ista apprehendantur >ub ratione mali in gem re. St eus vero, si voluntas fera­ tur advertent er ad optanda ei illa mala diversa, ut >unt distincta: ct -ecus etiam a fortiori, si cupiat diversa ista mala alitui reapse inferre.2 Quær. 4° Quot peccatorum reus sit, qui unico actu negat plures fdei articulos ! Resp. I nius tantum ; quia formale fi­ dei objectum non est multiplex, sed uni­ cum. videlicet: veraeita- Dei revelantis; et hinc, qui negat plures fidei articulos, non magis infidelis est. (piam qui negat unum.8 i L. II. 48. 3 Ib. 50. q. 4. 2 Ib. 50. q. 5. (Jr . TRACTATIS 102 PARS SECUNDA. DE PECCATIS IN SPECIE. Agendum Γ de peccatis internis ; 2 de peccatis capitalibus. objecti. Patet ex ratione mox sub 2° al­ lata. Hinc in confessione v. g. deside­ DE PECCATIS INTERNIS. rii fornicandi, declaranda? sunt circum­ 228. — Triplex eorum classis distingui- i stantia· consanguinitatis, affinitatis, vin­ culi matrimonialis, aut voti castitatis, quæ tur, scilicet 1° Delectatio morosa, seu libera com­ personam desideratam afficiant.1 229.— II. Gaudium itidem est pec­ placentia in re mala per imaginationem catum, et quidem ejusdem speciei ac actio exhibita ut présenté, sine desiderio. 2° Gaudium, seu deliberata complacen­ mala, circa quam versatur, induitque pari­ tia rei mate præteritæ, seu operis mali ter species circumstantiarum ipsi adnexa­ rum, non secus ae ipsum desiderium. peracti sive a se, sive ab alio. 3° Desiderium, seu actus voluntatis rem Ratio, quia gaudium, ut supra diximus, malam exoptantis. Dicitur efficax, si est mali præteriti approbatio; luce igitur adsit intentio seu absolutum propositum artum peccaminosum amplectitur, (pialis iu se extitit. suis nempe circumstantiis id exequendi : secus inefficax vocatur.1 Quamam autem sit horum malitia, et votitum. Ergo etiam harum totam ma­ litiam induit. Hinc (pii in peccatorum quamam species, his paucis teneto : [. Desiderium etiam inefficax est vere pneteritorum recordatione sibi complacet, peccatum, et induit species tum objecti, eaque approbat, in confessione explicare I debet objectum hujus complacentia·. atque tum circumstantiarum. \e 1° est rere peccatum. Constat circumstantias speciem mutantes, perinde ex pneccpto : Non concupisces, quod ge- ac si denuo opere pcccasset. Ad gaudium revocanda est jactantia de neratim et indefinite intelligi debet de prohibitione cujuslibct pravi affectus. In­ peccato commisso, dolor de malo non super omne rei proliibitie desiderium rec­ patrato, necnon tristitia de bono perac­ ta· rationi repugnat : turpe enim et in­ to. · 230. —111. Delectatio morosa 1° est honestum est desiderare, nempe sibi id cxcqucndiim aut absolute aut conditional e certum precatum ; 2° certo etiam variat gravitatem et speciem pro varietate objec­ proponere, quod exequi non licet. 2° Induit speciem objecti sui. Quod­ torum menti exhibitoiuni. Ratio primi est, quia natura· rationali et libet enim desiderium respicit actum ex­ ternum, uti execution! mandandum, vel legi divime repugnat voluntatem gratum absolute, si desiderium sit efficax, vel habere id, quod recta· rationi dissentane­ saltem hypothetice, -i inefficax ; neces­ um est, et Deo displicet. Insuper d( ‘lectasario igitur fertur in illum secundum tio deliberata de objecto malo affectum in omnes conditiones et circumstantias, qua· illud arguit ; atqui affectus in objectum illum alliciunt, sive ad ipsum necessario malum est affectus malus, m patet. Er­ prerequirantur, sive illum inseparabiliter go . . Hinc Osca· :Facti sunt abomina­ * sicut ea. /pta· diluxerunt. Et 1’roV.8 comitentur, sive ex illo sponte sua conse­ bile quantur. Constat etiam ex verbis Chris­ .tboniinatio Domini cogitationes malrp. Ratio secundi est. (plia quisquis delec­ ti i* 3 Qui viderit mulierem ad concupiscen­ dam eam, jam mondialnx ex/ eam in corde tatur de objecto in se malo, illud appro­ xao Mœchari autem in Scriptura ubique bat. ciqur affectu suo adhicret. Ergo (pio gradu ac specie objection sit malum. pro adulterio intelligitur. Ergo . . . 3° Induit etiam specie * circumstantiarum i L. II. 12. CAPUT 1. 1 LU 15. - Mntth ·"> 2S 3 9. 10 8 15. 26. DE PECCATIS. 103 eodem plane erit mala ejusdem delectatio. Ergo . . . St. Thom.1 et S. Alph.3 An induit etiam malitiam circumstan­ tiarum objecti? Neg. valde probabiliter, theoretics loquendo. Ratio est, (piia sim­ plex delectatio non tendit in objectum ut ponendum, sed in eo quiescit ut repré­ *) sentât per intellectum. Porro intellectus abstrahit ab aliis objecti proprietatibus præter illam, quæ delectationem movet. Practice vero valde placet S. Alph.1 opinio opposita, ob periculum scii, proximum pravi desiderii. Si tamen pr.evideas pœninitentem difficile inductum iri ad aperi­ endas circumstantias objecti cogitati, ob speculativam probabilitatem prioris opi­ nionis ab importunis interrogationibus prudenter abstinebis. Ita cum Billu.irt Scavini T. I. n. 923. 231. Qu.esita. — Quær. 1° de desi­ derio. tu liceat desiderare malum sub conditione, si licitam sil ? Resp. Dist. .tffrm. per se si conditio apposita totam rei malitiam tollat ; ratio, quia talis allectus nullam involvit deordinationem neque in se, neque in objecto, a (pm per conditionem malitia omnino ex­ cluditur. Neg. vero in alia hypothesi ; ratio, quia talis affectus tendit iu objec­ tum malum, et quidem absolute, eum conditio non tollat malitiam ab objecto, etiam ut repnesentato, et proinde tota malitia objecti in actum voluntatis refun­ datur. Et quidem sunt qmedani objecta, circa (pia· conditio, utcumque apposita, malitiam tollere nequit. Etenim qua· in­ trinsece mala sunt, mutari nequeunt, et proinde inutiliter conditio apponeretur, siquidem talia optare, per y., idque (modo ratio prohibitionis actus non precise . ad 2",n Affirm., dummodo 1) modus per se non sit malus, ct 2) absit periculum, de (pio mox diximus. Res per se patet. Sic non peccat ridens de modo, <ριο ebrius pede ob vinum vacil­ lante procedit ; (plia modus per se malus non est : peccat ccontra (pii delectatur de fraudibus et mendaciis, quibus usus < st ad puellam seducendam ; quia fraudes ista * et mendacia mala sunt. - Ob periculum vero delectationis de re mala facile pec­ care poterunt qui e. g. frequenter et li­ benter audiunt quædam turpia, quæ mm videntur narrari, nisi ad mmlum ingenio­ sum, (pio peracta sunt, manifestandum ; si enim sermo habentur de actionibus honestis, etiam ingeniosius peractis, ple1 L. II 20. Viud. 1’. 11 q. H. ’ 1. 2 q 7» a 8 S Mpb 1. II 17. I i 2 dist 21. q. 3. a. 1 ; et Quodlib. 4 a. 21. a Trid. Sess. 5. Can. 5. DE PECCATIS. venerea, illicitum est sc negative aut indif­ ferenter habere, srd requiritur positivus actus resistent iæ vel saltem displicentia·, idqtte sub gravi, cum eadem obligatione, qua quis ipsum peccatum vitare tenetur, teneatur quoque ejusdem vitare periculum. Non tamen necessaria c4 resistentia (lin c­ ta,— sed suflicit, quin et consultior est indirecta, animum scii, ad alia divertendo, — nec materialis, v. g. partes commotas super vestes comprimendo, licet id utile esse possit. Optima autem erit oratio.— Resistentia positiva quidem, at tepida, a mortali, non vero a veniali excusat. b. In motibus carnalibus, quibus proxiinitui consensus periculum non sit con­ junctum. se negative habere, veniali non vacat, cum cavere teneamur ne appetitus rationem vel leviter turbet, aut ad pecca­ tum, licet remote tantum, ulliciat. — Mo­ tibus vero levibus melius resistitur con­ temptu. c. Nullum est peccatum se negative habere, si justa adsit causa, ut si expertus sis motus resistentia positiva vel sollicitu­ dine anxia aut reflexa cogitatione augeri, vel motus oriantur ex actione necessaria vel utili, v. g. cx auditione confessionum, cx lectione rerum turpium scitu utilium, ex tactu necessario ad medendum et simi­ libus;1 235. — Quær. 5° Quid dgeiidmn cum ptrititenle se de aliqua prat'd cogitatione accusante ? Resp. Ne tempus inutiliter ct per inter­ rogationes libi ct pomitenti molestas, vel etiam periculosas, teras, non inquiras de specie vel numero, nisi prius tibi satis certo constiterit de consensu. Hunc ve­ ro ut internoscas, interrogandus est. an adverterit esse peccatum; et si respondeat se eam detestatum fuisse stat i m ac cogno­ vit turpem esse, judicandus est omnino a peccato immunis. Si respondeat, se ha­ buisse per aliquod tempus aliquam confu­ sam cognitionem malitia·, eiqtte adhæsisse, sed non plene advertendo ad ipsius gravi­ tatem, tunc facile quidem a gravi jxiecato excusandus est. sed non a veniali. Quod si nesciat se expedire ab his interroga­ tionibus, ordinarie præsumendum est, cum non consensisse, vel saltem defuisse in eo plenum consensum, vel perlectam advertentiam, maxime si timorata· sit conscientia·. Contra qui peccatis assue1 L. II. 6-9. Reuter. Th. Mor. P. 2. η. 206. 105 tus est aut parum ab iis abhorret, in dubio præsumcmlus est consensisse ; in dubio enim prudens praesumptio petitur ex com­ muniter contingentibus. Communiter autem contingit, ut vir pius non consen­ tiat, quin dignoscat s< revera peccato con­ sentire; vir autem pravus non resistat peccato sine pugna, quæ quidem tollit du­ bium circa consensum aut dissensum. Qui dubitat vigilans m an dormiens . sui compos an non quidpiam fecerit, judicatur non sat advertisse nec consen­ sisse ; (pii enim vigilat, satis sentit se vi­ gilare. Si letatis defectus adsit, i. e. ante sep­ tennium completum, perfecta saltem ad­ vertentia et plentis consensus non praesu­ mitur, nisi malitia certo suppleat ætaTm ivi.let iincn η. 518. q. 1°. et η. 1341. 7°·. Demum * da prava· cogitationis continuatio uon est indicium consensus ; cum diuturna possit esse, et teutatio, ct resistentia. CAPUT II. DE 1’ECl VTIS CAPIT Vl.IBVs. Peccata capitalia sic vocantur, quia sunt vehit i capita, seu fontes aliorum pec­ catorum. l ude vitia potius, (piam pro­ prie peccata nuncupanda sunt, si iu genere considerentur. Septem numerantur, nimirum 1° Su­ perbia ; — 2 Avaritia : — 3' Luxuria : — 1° Invidia ; — 5° Ira : — 6° Acedia ; — 7° Gula. — Septenarii hujus numeri ratio cx S. Thoma.1 ha»c est. Homo illud, quod secundum se bonum est, modo rationi dis­ sentaneo vel prosequi potest vel fugere. Bona, secundum se talia, (pre homo modo rationi dissentaneo, seu inordinate, prose­ qui potest, sunt vel honor et gloria, et talis prosecutio vocatur superbia, — vel conservatio individui per cibum et potum, ct hujus inordinata prosecutio dicitur gula, — vel conservatio speciei per actus ad pro­ pagationem humani generis destinatos, et horum actuum inordinatus usus est luxu­ ria,— vel divitia·, ct harum inordinatus appetitus est avaritia. Bonum, quod quis 1 1. 2 q. ''I. a. 4 c. In 2. Sent D. 42. q. 1. a. 3. c. De nnlo q 8. a i. c. TRACTATIS 106 modo rationi dissentaneo fugere potest, est — vel bonum proprium, et ita locum habet acedia,— vel bonum alterius, et est vel invidia, quæ per tristitiam, aut ira quæ per appetitum vindictæ alterius bono inimica est. Virtutes vitiis capitalibus oppositæ sunt : humilitas, libcralitas, castitas, beni­ gnitas, mansuetudo, devotio seu sedula pietas, temperantia. Qme sequuntur partim ex Ilainc,1 par­ tim ex S. Alph.2 desumpsi. I. De Superbia.8 « ' interna complacentia seu gaudio dc illa (n. 229):—ostentatio, v. g. per novas i opiniones, si lue notabiliter corrumpant mores, etc. :—prcesumplio, ratione damni gravis proximi, ut si sine debita peritia præsumas officium medici, confessarii, etc.. — hypocrisis, si tiat eum gravi injuria vel contemptu Dei aut proximi. 3° Pertinacia, (pia (piis nimium adhærct proprio judicio, nolens credere melius intelligcnti. •D Contentio, quæ est inordinata verbo­ rum contrarietas. 5° Discordia, quæ est contrarietas vo­ luntatum circa bonum, in (pio ex charitate consentire debemus. 6° Inobedientia, ingratitudo, etc. Ex­ posita sub 3°, 4°, 5°, 6°, peccata gravia sunt pro ratione modi et finis. Sic mortalis erit — pertinacia, si pertinaciter magni momenti errori adhæreas, aut si conjuncta sit cum periculo gravis damni proximi : — contentio, si animo contradicendi altercaris i circa veritatem pertinentem ad Fidem, vel J salutem aiiimæ aut corporis. 236. —Superbia est inordinatus ap­ petitus propriæ excel lent iæ. Dico: inordinatns : nam velle excellere est actus meritorius, si id velis debito modo ac line v. g.ad Dei gloriam, proximi salutem, etc. Est vel perfecta, qua quis ita se ani­ mo effert, ut Deo ct Superioribus subesse recuset, aut ita se gerit, quasi sua non a Deo, sed a se aut saltem suis meritis ha­ beret, estque gravissimum peccatum, sed raro accidit; vel imperfecta, (pia quis, salva ad Deum ct Superiores subjectione II. De Avaritia? et secluso illo gerendi modo, se plus æquo 237. — Avaritia est immoderatus ap­ æstimat, est (pie per se venialis, ut pote ex­ cessus in re indifferenti, nisi accedat gravis petitus divitiarum, i. c. non pecuniarum proximi contemptus (v. g. per contume­ tantum, sed omnium, quæ pecunia æstiliam), infumatio, damnificatio in bonis for- mari possunt. Per se, seu quatenus soli liberalitati opponitur, est venialis, uttumc. pote excessus in re alias indifferenti ct Filice sunt : 1° Ambitio, i. c. appetitus honoris non licita; per accidens siepissime mortalis, debiti, v. g. officii (pio es indignus, vel dum scii. 1° graviter repugnat charitati debito majoris, ut officii cujus non es satis Dei, puta si homo ita inordinate adhæret dignus, vel debiti quidem, sed indebito divitiis, ut totum affectum in iis ponat, modo, fine, medio (v. g. per simoniam) magis sollicitus de pecuniis (piam de gra­ tia conservanda; dum 2° graviter repugnat acquirendi. 2° Fana gloria seu appetitus inordina­ charitati vel justitia' erga proximum, v. g. tus humaiue æstimationis, quæ, si quæ- non solvendo debita vel eorum solutionem rutur per verba, dicitur jactantia seu ina­ differendo ; non succurrendo necessitati nis de sect stulta prædicatio ; si per facta. proximi. Prodigalitas, quæ opponitur avaritia? ostentatio; si per aggressionem operis vires , excedentis, prasumptio ; si per falsa ct et consistit in defectu conservandi et ex­ ficta signa, hypocrisis : Ince per sc et ordi­ cessu erogandi, per se est venialis, per ac­ narie sunt venialia. Dico: per se, (piia cidens mortalis, ut si liberis ct uxori per accidens mortalis erit :— jactantia ex pauperiem crees; si impotentem te reddas fine malo; ratione damni gravis proximi; ad solvenda debita, etc. Filice avaritiæ sunt : durities cordis erga si sit dc re mortaliter mala, cujus rei ma­ ke etiam speciem induit, quando fit cum miseros, qua. fit ut (piis pauperibus non compatiatur, cos objurget, debita dure 1 Op. cil. T. I. p. 120 sq. nimis exigat quando debitor non est sol2 Lib. Π. n. 65 sq. 1 S. Th. 1. 2. q. 84. a. 1. et 2. 2. q. 118. » S. Th. 1 2. q 87. a. 2 ; 2. 2. q. 132 ct 162. I I>E PECCATIS. 106 α industria sua bene alere familiam, mento dolet sc non posse ita prosperare. Sic denique mercator vel caupo videns emp­ tores vel hospites ad vicinum divertere, licite dolet de illo concursu, non quate­ nus vicino proficiens i>t, sed quatenus est suum detrimentum et lucri cessatio, (piod alias juste haberet. 4° Ab odio, ipio tristaris de bono proximi ex ipsius proximi displicentia. III. De Luxuria. Invidia ex genere suo mortalis est, 238. — Dc luxuria agetur in Tractatu quia directe opponitur charitati proximi ; de Sexto Prrecepto. sæpe venialis, tum ex imperfectione actus, tum ex parvitate materiae. IV. De Invidia.1 Filire su ut: Ie odium (n. 281); 2° susurratio (n. 516); 3° detractio Ob.); 4C 239. — Invidia est tristitia de bono gaudium in adversis proximi ; 5° afflictio proximi prout apprehenditur esse dimi- in hujus prosperis. nutivum propriie excellentia· ; ut si dolcas alium tibi aqualem vel non mul­ V. De Ira.1 tum inæqualem in honore vel divitiis crescere, quasi tibi per hoc aliquid dece­ 240. — Ira est inordinatus appeti­ dat. I nde, si quis de bonis proximi tus vindictæ vel quasi vindictæ. Di­ tristetur ex alio motivo. non erit invidia. citur: inordinatus ; nam ira potest esse Hinc differt: 1° Ab indignatione, qua sine peccato, v. g. dum quis irascitur, ut quis tristatur de bono alterius, in quan­ ratio fortius justitiam exequatur; dum tum prudenter creditur tali indignus. vindicta appetitur tantum, ut alter corri­ Bona est, si concipiatur propter Deum vel gatur, cæteri terreantur, decor justitiæ bonum commune, quod creditur ab indigno servetur, etc. Inordinatus autem ex S. hvdendum : potest tamen esse mala, ut si Thom, fit dupliciter : 1° ex parte modi sit de bonis, quatenus a Deo peccatoribus irascendi, si interius excandescas plus obveniunt. 2° A timore, (pio de bono (piam ratio dictat, vel exterius per signa alterius tristaris, quia inde times tibi vel iram nimis patefacias, quamvis appetatur alteri innocenti aliquod malum. Hic, se­ vindicta justa; 2° ex parte objecti, si ap­ cluso malo affectu et aversione circa perso­ petas vindictam injustam, justo majorem, nam, non est illicitus. Sic licite tris­ aut justam quidem, sed præter ordinem tamur de potentia impiorum quatenus illa juris infligendam, vel non ad debitum abutentes noxii sunt : sic prudenter doleo finem, sed ex odio ad satiandum malevo­ illuni elevatum ad officium, qui, utpote lum affectum. — Additur: vel quasi cininimicus incus, jam facilius poterit nocere : dictre; quia dum homo irascitur in res (piia talis tristitia non tam est de bono inanimatas, v. g. artifex ex ira frangit aut proximi, quam dc malo inde sequente. projicit instrumentum, scribens calamum, 3° A zelo seu reniulatione, qua tristaris de non est proprie vindicta ; est tamen ira, bono proximi, non quia ipsi bonum est, ex parte scii, modi, quæ per se venialis sed quia tibi deest bonum quod ille habet. est tantum ; per accidens quandoque mor­ Hœc de se bona est. Sic, secluso malo talis, si v. g. in sanitate propria vel aliena affectu circa personam (qui tainen facile causctur notabile damnum; si in blasintervenit) licite tristaris quod alter tibi phemias, maledicta erumpatur. Secunda officium vel puellam in Matrimonium inordinatio (ex parte scii, objecti) est ex expetitam præripucrit. Sic studiosi vel genere suo mortalis : quia directe opponi­ artem addiscentes, dum vident aliorum tur charitati. profectum, merito tristantur de suo de­ Filire sunt : indignatio et tumor mentis, fectu, quo ipsi ad meliora excitantur. dum ira remanet in corde: indignatio hoc Similiter artifex videns suum vicinum loco est inordinatus affectus inde ortus vendo, etc. ; oppressio pauperum ; inquie­ tudo animi, i. e. vehemens ct inordinata applicatio mentis ad acquirendas vel con­ servandas divitias, cum inani ct vano timore, ne non acquirantur vel perdantur; fraus, v. g. in contractibus, violentia, pro­ ditio seu deceptio contra fidem datam aut debitam, furtum, et plurima alia. » S. Th. 2. 2. q. 3«. 1 S. Th. 2. 2. q. 158: 1. 2. q. 46 47- 48. 106 b TRACTATIS tum a neglectu Missæ, nec consequenter iu Confessione exprimendum. — Acedia specialis est peccatum de se gravissimum, nisi imperfectio actus excuset, quia speci­ aliter repugnat charitati Dei et a Deo avertit. 1'ilia sunt : 1° malitia, qua quis odio habet bona spiritualia secundum se, ut si ipsum pœniteret bene fecisse ; aut contem­ nit Dei beneficium, ut si cuperet non esse natum, esse brutum, etc.; estque per se mor­ talis ; 2° rancor, quo illi sunt fastidio, qui ad spiritualia inducunt, quod, secluso odio et aliis, est veniale tantum ; 3C pusillanimi­ tas, qua quis refugit aliquiddillicileaggredi, ct, seclusa alia transgressione mortali, est venialis tantum; 4° desperatio beatitudinis *, consequenda estque mortalis; 5° torpor in observatione praeceptorum, qui venialis est, si graviter obligantia frigide ; mortalis, si non impleantur ; G° evagatio mentis, qua quis in exercitio spiritualium vagatur circa alia : de se venialis est : mortalis, si nota­ bilis est ct attentio requiratur sub mortali, ut inter sacrificandum (n. 1334.13°). Omni culpa caret, si quis non tam intendat orare, quam verba precum recitando pio exerci­ tio se occupare ; quia non formaliter, sed VI. De Acedia.1 materialiter tantum orat, v. g. cum quis 211. —Acedia sive animæ tædium ex ! manibus laborans preces recitat aut psal­ S. Thoma dupliciter usurpavi potest. mos cantat, non animo orandi, sed cavendi 1° Generaliter, pro omni animi remis­ cogitationes vanas vel se recreandi. sione ad bene operandum in exercitio I VII. De Gula.1 virtutum, ob laborem huic exercitio con- i junctum, sicque sumpta non est vitium I 242. — Gula est inordinatus appetitus speciale, sed generale; quia omne vi- cibi vel potus. Hum refugit bonum virtutis oppositæ ; Quinque praecipue modis vitium istud 2° specialiter, pro tiedio de bono spiri­ committitur : 1° si edas ante tempus ; 2° tuali, v. g. de divina amicitia apprehensa ' si nimis exquisita; 3° si plusæquo ; 4° si ut mala, propter adjunctam difficultatem :. voraciter; 5° si majori industria praepara­ illius obtinendœ et eonservandæ per la­ ta. Hæc in sequenti versu continentur : boriosa virtutum exercitia et voluptatum I Pnepropcre, laute, nimis, ardenter, studiose. illicitarum fugam, unde iit ut quis amici­ ' Est peccatum veniale ex genere suo. tiam illam non curet. IFit autem grave, si graviter noceat sani­ Acedia generalis est venialis per se ; ut tati, aut si quem ad officia ineptum red­ si tristaris de Missa, quia tempore frigido dat. Peccat qui manducat aut bibit usque est surgendum ; attamen audis, licet cum ad satietatem ob solam voluptatem, ut aliqua displicentia. Dixi : per se ; quia constat ex prop. 8“ ab Innoc. XI. dam­ si tædium maneat in solo appetitu sen- nata, p XV. : attamen per se veniale non sitivo et voluntas conetur resistere, est | exc(,;litha WwMnHH/7er actus meritorius. Est autem mortalis, Filur irulæ sunt ebrietas, de qua inox μ ideo omittantur actus gramter o )li- fusiUSt hebetudo mentis, scurrilitas, mulgantes, x.g ex tædio omittis Missam de tiloquium, et immunditia cujuslibet gepraecepto ; sed non est peccatum distine- nerjSt quod quis reputet se indigne a quopiam tractari, estque communiter venialis culpa, nulla vero, si non est inordinata, i. c. si ex justo rationis judicio procedit : mortalis vero, si cresceret usque ad deliberatum odium aut contemptum persome gravem : tumor mentis adest, dum quis excogitat diversas vias vindictae, iisque cogitatio­ nibus animum tumefacit: quantum sit peccatum, judicandum est ex qualitate vindictæ, quæ excogitatur;—clamor, cum iratus extollit vocem, multa inordinate et confuse effundens (per se venialis), contu­ melia (n. 533), blasphemia·, maledictio seu imprecatio, dum erumpit in ore (Ut male­ dictio sit gravis tria requiruntur, scii, ut nudum imprecatum — sit grave, — revera optetur, — optetur cum perfecta delibera­ tione) : rixer, pugna, vulneratio, dum exit in opus. llixie, si modum non excedant, uti ct levieuhe pugnæ, veniales sunt : se­ cus si progrediantur ad seditiones, vulnera, cædes. Suntque hæc communiter peccata ex parte incipientis rixam ; alter enim po­ test se defendere cum moderamine incul­ patae tutclæ (u. 407. II).VI. » S. Th. 2. 2. q. 35. 1 S. Th 2. 2. q. 148 et 150. DE PECCATIS. 107 Remedia : considerare pessimos gula * ef­ fectus quoad corpus el animain ; —mor­ tificare carnem præsertim in refectione corporis;- - recordari frequenter mortem, sen corruptionem corporis mox futuram.1 scilicet nunquam alias sana mente agi so­ lent, . . , etc. — Non autem sunt signa certa, hæsitatio lingue, titubatio pedum, visus objectorum duplicium, aut in gvnnn se vertentium.1 Quær 2° tn liceat se inebriare ad morί bum depellendum ? Heap. .Sententia affirmans S· Alph®3 satis probabilis, imo probabilior videtur casu, tpto potus sumatur et idoneu- sit ad causam APPENDIX. morbi oppugnandam ; tunc enim privatio rationis, utpote per accidens et indirecte DE EBRIETATE. eveniens, licite permitti potest, quemadmo­ 2 13. — Ebrietas es! immoderatus usus dum licitum est matri sumere pharmacum potus usque ad innaturalem rationis pri­ directe tendens ad servandam suam vitam, quamvis indirecte eveniat expulsio fu *tus vationem. — Ita communiter.11 Ebrietas perlecta, nempe usque ad ra­ (n. 474. II.). Hinc licebit tibi copiam tionis privationem pertingens, peccatum notabilem vini generosi, v. g. Campania *, su­ grave est perne. Constat 1° ex ratione; mere ad choleram, reddito visceribus calore, voluntarie enim se usu rationis privare, depellendam, licet prævideas teex ea inebri­ illam modo violento et innatur.di pertur­ andum, vel potus dicti “Whiskeg," ut virus bando, saltem sine gravi causa, absque per serpentis morsum introductusoppugncullo dubio graviter natura * rationali repug­ tur. Addit S. Thomas3 dici non posse /„· 7β. « j|, 77 108 TRACTATIS BE PECCATIS. mala operis, sive commissionis, sive omis­ sionis. Dixi: saltem quoad mala operis; nam quoad mala oris seu verba aut etiam facta mere contumeliosa, probabiliter non sunt imputabilia, si contra homines proferan­ tur; (piippe nullam contumeliam ex com­ muni astimatione inferre censentur. Se­ cus tamen si in Deum proferantur, ut blaspheinise, etc. . . . quia luee intrinsece mala sunt, ct proinde in contumeliam ho­ noris divini vergunt ; alioquin autem, ut pote pnevisa, in ipsa causa voluntaria sunt. Ita S. Alph., qui in II. A. contrariam sententiam rejicit, dum in Opere eam im­ probabilem «licere non audet.1 24fi. Resolves.— 1° Peccant graviter, qui diu noctuque potantes, scienter ebrie­ tatis periculo se exponunt. Item qui alios jussu consiliovc inducunt ad ebrie­ tatem ; vel qui ad «equalcs haustus pro­ vocant cum præviso ebrietatis periculo. 2° Peccant graviter, qui per expenen1 L. 11.78. H. A. Tr. VI11. 8. tiam scientes se inebriari in his vel illis consortiis nihilominus in iisdem versan­ tur. Item qui inter bibendum ad peri­ culum ebrietatis advertentes, nihilominus bibere pergunt. 3° Peccant etiam graviter, qui adeo bi­ bunt ut sequi debeat ebrietas, quamvis somno se committant antequam sensibus et ratione destituantur, quia in somno non habent potentiam proximam ad usum rationis : res pneterea ile se mala est. I·0 Nec excusantur a peccato gravi, qui pnetextu patrii moris, aut boni allectus, vel urbanitatis, convivas urgent et quasi nécessitant ad bibendum usque ad ebrie­ tatis periculum ; secus autem, si tantum liberalior potus offeratur et sæpius propi­ netur, in moderata tamen quantitate. 5° Non peccant graviter per se, qui adeo validi, vinoque assueti sunt, ut nun­ quam inebrientur, etsi largius aliis bibant, nisi adeo temperantiam excedant, ut sani­ tatis grave detrimentum timeri merito possit {potentes ad bibendam). TRACTATUS DE VIRTUTIBUS. DE VIRTUTE IN GENERE. Prcfnotanda.— Potentiis (n. 1) inhæret quædam qualitas, qua ad agendum uno potius quum alio modo (sive bene sive male) inclinantur.1 Hujusmodi qua­ litas habitui nuncupatur, et poteutiæ superadditur, et hanc complet seu perficit iu ordine ad suam operationem. * Quod ad rem nostram attinet, habitus alius est. aef/iiisitus, alius infusus; ille ex multipli­ catis actibus generatur, hic (de supernatur.di agimus) facultatem humante natura * excedit et ex immediata divina actione, sine naturali principio, obtinetur, ut Fidei, Spei, Charitatis, et omnium virtutum su­ permini ralium hnbitus. — Præcipui habi­ tuum effertus sunt: 1 Uniformitasi* 3 in operationibus potentiarum, quibus inhae­ rent, ita ut constanter eodem modo exer­ ceantur operationes. Sic e. g. voluntas, vi habitus virtutis, id, quod regula. * morum consentaneum est, constanter eligit, et hanc ob rationem habitus dicitur altera natura,4* hoc tamen sensu tantum, quod potentia per habitum ad simili modo agendum inclinatur. non quod cogitur .6 20 Facilitas iu exercendis operationibus, cum habitus in quadam propensione ad agendum consistat.0 3° Delectabilitas in operationibus perficiendis, quia habitus “operationem sibi propriam quasi natura­ lem reddit " (altera natura), “et per con­ sequens delectabilem, nam convenientia est delectationis causa.”7 Sanseverino, Comp. Dynam. n. 26-29, 31. — Hinc: i S ΓΙι. 1 2. q. 19. n. 4. c. et ad 8. - Id. I)· Ver. q 20 n. 2. c. 1. 2. q. 50. a. 2 ad 3, 3 Id Dc Virt q. 1. n 1. c. ♦ Id. 1. 2 q. 78. a. 2. c. 6 Id. in L. 3. D. 30. q. 1. a. 5 ad 5. G Id. De Virt. q. 1. u 1. 7 Ib. * 247. — A i itus est habitui agendi ho­ neste seu juxta rectum ordinem. Dicitur; 1° Habitui, i. e. qualitas seu dispositio stabilis, infusa vel acquisita. Neque enim idem est virtuosum esse, ae actum virtutis ponere, quod sine habitu fieri potest. — Habitus autem ille non est dispositions tantum, ut v. g. pulchritudo, sed etiam, et maxime quidem, operativus, inclinans scii, potentiam ad honeste anen­ dum. Dicitur : 2° agendi honeste seu juxta rectum ordinem. Rectus autem ordo inter cætera etiam hoc postulat, ut medium virtu­ tis servetur, delectum scilicet et excessum iu virtutis exercitio vitando. Medium autem illud est vel rei, vel rationis Medium rei ita determinatum fixuinque est, ut semper unum sit et indivisibile, nec proinde variatur pro loco, tempore et per­ sona. In justitia commutative hoc ser­ vandum est. Sic e. g. si 100 tibi debeam, 100 etiam tibi dare debeo, et a virtute justitiæ deficio, si 99« tibi tantum tri­ buam; econtra si 110 tibi reddidero, non justitiæ solummodo, sed ct libenditatis actum ponam. — Medium autem rationi;, quod in caderis virtutibus servandum est, divisibile est, variat urque pro loco, tem­ pore et persona, juxta prudentis trstimationem, ideoque rationis vocatur. Virtutem iu medio consistere de omni­ bus virtutibus recte quidem, at non eodem sensu diei potest : nam sunt virtutes, quæ, ratione sui objecti, medium non ad­ mittunt, scii, virtutes theologicae, et ea virtus moralis quæ Religio dicitur : etenim numqu im sitis aut nimium Deum, harum virtutum objectum, Fide, Spe, Charitate, cultu (Religione) prosequimur: eædern tamen virtutes, ratione circumstantiarum, qua.· artus carum comitantur (ratione modi, temporis, loci, etc.), in medio con­ 109 a TRACΓΑΤΙ S sistere n etc dicuntur. Sic praesumptione quia h®c sola infidelitate amittitur.1 Nec i oui i a Spem, >upersiitionc contra Religio­ dicas sine Charitate non dari vt ram Fidem nem pt r excessum peccatur.1 et Spem : nam Trid.2 damnat eos qui \ irtutes vari® speciei distinguuntur, dixerint, “ amissa per peccatum gratia, scilicet . . . Fidem, qu® remanet, non esse ve­ 1° Naturales, qu® ct human® ac philo­ ram Fidem etsi enim Charitas sit sophic® dicuntur, wl supernuturales qu® forma Fidei uti et Spei, est tamen extrinetiam Christian® vocantur, prout tendunt seca forma tantum, quatenus illis tribuat ad perficiendum hominem in ordine ad vitam accidentalem, seu vim merendi de finem seu felicitatem naturalem vel super- condigno.3 naturalem. llesp. 2° Virtutes morales naturales 2° [nfuste vel acquisitae, prout a Deo non sunt necessario connex® cum theolo­ ipso in cor infunduntur, vel actibus repe­ gicis, et s®pe sunt in lueret icis, infidelibus, qui, etsi carrant theologicis, s®pe tamen titis agentis acquiruntur. 3° Theologica vel morales, prout Deum sunt justi, temperantes, etc. Patet cx pp. immediate respiciunt, vel pro objecto im­ damn. 25 inter Baiauas (p. X.).4 llesp. 3° \ irtutes morales inter se ne­ mediato honestatem actionis habent. Tres sunt virtutes théologie®, nempe Fides, cessario connectuntur. si sint perfecta seu Spes, Chantas. Quatuor sunt virtutes tales, qu® sunt habitus, qui omnes suos mondes cardinales, ad quas cieter® redu­ effectus habent, uniformitatem scii., facili­ cuntur, scilicet prudentia, justitia, forti­ tatem, deleetabilitatem. Cfr. supra Pranot. Aliquis c. g. justus est, at non tudo et temperantia. 4° Intellectuales, qu® resident in in­ liberalis : cum hic pecunias nimis amet, tellectu tamquam in subjecto proximo, facile injuriam proximo inferret, aut non ut 1'ides et prudentia, vel appetitira, qu® nisi ®gre (ergo neque faciliter, neque resident in voluntate tamquam in subjecto delectabiliter) debitum alteri solveret.— proximo, ut du® alia * theologica» et tres Si sint imperfecta, non sunt necessario rcliqu® cardinales. connex®, ut patet.6 Ex hoc tamen quod qui virtute morali 5° Formata vel informes, prout cum (’hantate habituali seu gratia sanctificante caret, aliis destituitur, non sequitur ipsum conjunguntur vel non. ad bene operandum prorsus imparem esse; Quær. 1°. An et quo sensu virtutes sint nam virtus perfecta non possibilitatem ad actum virtutis denotat, sed constantiam et inter se connexa 1 llesp. 1° Virtutes théologie® inter se facilitatem recte operandi. Sic ii etiam, hoc sensu sunt connex® : a) quod ('limitas qui non habent virtutem temperanti®, in via nequeat esse sine Fide ct Spe: nam actus tamen temperanti® ponere possunt.8 illa cum his infunditur,1 2 et, his per infide­ Contra ex eo quod quis virtutem perfec­ litatem et desperationem amissis, illa tam habeat, non sequitur in eo omnium quoque amittitur: Charitas enim cum virtutum actus inveniri. “I nde actus peccato mortali stare nequit : b) quod magnanimitatis non competit cuilibet vir­ Spes non possit esse sine Fide : nam tuoso;” nam sufficit, si habeat “habitum “ Fides est sperandarum substantia re­ magnitudinis ” seu propinquam ad eam rum," 8 i. e. harum fundamentum. At exercendam dispositionem, casu quo id vero Spes potest esse sine Charitate : nam sibi, secundum statum suum, liceret.7 Xota. — Virtus perfecta ab Ascetis peccator, qui necdum desperat, hac licet amissa, retinet tamen illam, ut patet ex etiam vocatur solida, eo saltem sensu damnata 57 inter Quesnellianas ; “. . . . 1 Trid. ib. Cap. 15. non est Spes in Deo, ubi non est Amor 2 Ib Can. 28. Dei." Pariter Fides potest esse sine Spe 3 Haine, op. vit. T. I p. 157. q. 8. p. 15S. q. 9. et ( hantate nam etsi quis peccet peccato 4 Ib p. 156. q. 5. 5 S Th. 1. 2. q. 65. a. 1. c. ; De Virt. q.’5. a. mortali desperationis, si non fiat infidelis, amissa Spe. uti et Charitate, retinet Fidem, 2 ad 4. 1 S. Th De Virt q. 1. a, 13. c. 2 Tnd. S. G. Cap. 7. • Ilebr. 11. 1. ° S. Th. 2. 2 q 141. a. 1 nd 2. ct q. 117. a. 1 ad 3. * Ib q 129 a. 3 ad 2 , De Virt. q. 5. a. 2 ad 5. DE VIRTITIIH S. quod difficultatibus in virtutum exercitio occurrentibus in actibus suis non impe­ diatur. Quær. 2°. lu cirtutes sint inaquales, un alite aliis perfecliaret ? Rsp. 1° \ irtutes, secundum diversas earum species, sunt absolute, — i. e. spec­ tato bono, ad quod ordinantur,—inæquales: bonum emm illud, pro diversitate seu specie virtutum, majus est vel minus. Quare virtutes theologicæ, secundum spe­ ciem suam, perfectiores sunt moralibus, quia bonum, ad quod illæ immediate ordi­ nantur, Deus nimirum, majus est bono, ad quod ordinantur lue. Inter theologi­ cas autem, hac sub ratione, perfectior est Charitas;1 inter morales prudentia, “quia est moderatrix aliarum ; ei post hanc justitia, per quam homo bene se habet non solum in seipso, sed ad alium; et post hanc fortitudo, perquam homo prop­ ter bonum contemnit pericula mortis; et post hanc temperantia, per quam homo propter bonum contemnit maximas delec­ tationes corporalium.” J Resp. 2° Eadem virtutis species, in se ipsa considerata, æqualis est, quia “qui­ cumque habet aliquam virtutem,” nimi­ rum perfectam, “ puta temperantiam, habet ipsam quantum ad omnia, ad quæ se temperantia extendit.”3 Resp. 3° Ratione subjecti, quod virtu­ tem participat, eadem virtutis species ina·qualis esse potest ; nam virtus consistit in medio ; in attingendo autem hoc medio “ unus est melius dispositus quam alius, vel propter majorem assuetudinem, vel propter meliorem dispositionem natura·, vel propter perspicacius judicium ratio­ nis.” Imequalis igitur esse potest eadem virtus “sive secundum diversa tempora in eodem, sive in diversis hominibus.” 4 Quær. 3° Quomodo virtutes acquiran­ tur ? Resp. Supernaturales acquiruntur per infusionem, naturales per actuum exerci­ tium. Pico: actuum, et non actus: per uiiutn enim actum habitus acquiri non solet ; non solet, inquam : nam posset acquiri, si forte actus adeo foret inten­ sus et diuturnus, ut pluribus æquivale1 2 ” 4 I. Cor. 13. 13. S. Th. De Virt. f’nnlin n. 3. c. S Th. 1 2. (i 00. a. 1. c. Ib. 109 b ' rct. — Dixi, supernaturales acquiri per infusionem : quod non ita intclligcndum est ac si actus nostri nihil ad id con­ ferrent , conferunt enim per modum dis­ positionum precedent i uni, non vero ut cansie efficientes; nam Deus solus est causa efficien» acquisitionis harum virtu­ tum : qui tamen, juxta legem suam ordi­ nariam, virtutes istas in nobis non operatur, nisi v< l per Sacramenta, ut causas instru­ mentales, vel prævia cooperatione nostra cum sua gratia: atque h;cc in adultis ne­ cessaria est. tamquam causa dispositiva, aut meritoria. ILec dilucide exponit Trid.1 Si quandoque dicatur virtutes naturales infundi a natura, id intclligcndum est : a) de quatiam inchoativa aptitudine ad virtutem, quæ aptitndo est iu intellectu, in quantum eoirnoscit bonum virtutis, et in voluntate, in quantum illud bonum naturaliter appe­ tit; item quandoque in appetitu sensitivo, in quantum naturaliter est subjectus ra­ tioni ; item aliquando in quorumdam com­ plexione, iu quantum hæc in cis minus resistit bono virtutis: bl de sola illa ap­ titudine, mm de virtutum perfectione, ut vel cx eo patet, quod id, quoti est a naturi, determinatur ad unum, dum econtra vir­ tutes pcrfectæ diversimode se habent se­ cundum diversitatem tum materiæ, circa quam versantur, tum circumstantiarum, in quibus exercentur.12 Quær. 4° Quomodo cirtutes amittan­ tur ? Resp. Amittuntur directe et indirecte. — Directe per actus ipsis directe et gravi­ ter contrarios (c. g. Fides per infidelita­ tem), aut per longum non usum. i. e. per diuturnam illas exercendi negligentiam. Hoc modo amittuntur tum acquisita *, tum infusæ, quod hac ratione exponit S Th.:· “Cum aliquis non utitur habitu virtutis ad moderandas passiones vel operationes proprias, necesse est, quod proveniant multae passiones et opera­ tiones pra’ter modum virtutis, cx inclina­ tione appetitus sensitivi, et aliorum, qua? exterius movent unde corrumpitur” (amittitur) “virtus .... per cessationem ab actu.” Indirecte per amissionem alte­ rius virtutis, qure carum fundamentum sit et principium, et lioe modo amittuntur 1 S — 6. cap 7 * S. Th 1 2 q. 63. a. 1 c. 8 Ih q. 53. m. 3. c. 109 c TRACTATUS Si quaeras, quibus mediis augeantur virtutes supernatuniles. Sic amissa Fide, amittitur Spes ; amissa Charitate, amit­ virtutes, respondeo tum naturales, tum tuntur omnes virtutes morales supematu- supernaturales seu infusas augeri multi­ rali s seu intus®. — Dixi: supemalurales. plicatione seu frequentatione actuum : Hinc peccans mortaliter, v. g. peccato supernatuniles principaliter eadem infu­ * fuerunt ; ebrietatis, non tantum amittit virtutem sione divina, qua productu temperanti®, sed, eum Charitas, qu® per inslrumeulaliter per Sacramenta, signanter peccatum mortale quodeumque amittitur, vivorum ; dispositice et meritorie per bona virtutum supernatnralium sit fundamen­ opera. tum,etiam virtutes supemaluralescastitatis, humilitatis, etc. ; non vero amitteret has De Virtutibus Cardinalibus Eari mQUE ANNEXIS.1 virtutes, quatenus essent naturales: vir­ tutes enim naturales non sunt necessario Virtutes cardinales opponuntur quatuor •onnexa· Charitati, ut in Resp. 2° ad vulneribus precati originalis, quatenus per Quær. 1 dictum est. cas curandis: scii, prudentia ignorantia' Quær. ·’> Quomodo virtutes augeantur in intellectu; justitia malitia· in voluntate; et diminuantur ! fortitudo infirmitati in appetitu irascibili ; Resp. Cum augmentum ct diminutio temperantia concupiscenti® iu appetitu virtutum non aliud significet, quam ma­ jorem vel minorem varum perfectionem, concupiscibili. Quo perfectionis ordine virtutes cardi­ non vero earum additionem1 vel subtrac­ tionem. ideo virtutes augeri tantum pos­ nales sese invicem excipiant, ex S. Ί horna supra p. 109.b col. 1. q. 2°. Resp. 1° do­ sunt, quatenus intensius; diminui, quate­ rnis remissius varum actus exercentur. Id cuimus. Vocantiir cardinales, quia super ipsas, tamen differunt virtutes naturales ab in­ ut super cardines, cietenc virtutes morales fusis quod illtv tam quoad intensionem habitus, quam quoad fervorem actus; h® (qu®, hancob causam, adjunette seu anne.rm quoad actus tantum fervorem, non vero audiunt) fundantur ; " dicuntur quoque quoad intensionem habitus, augeri ac principales, quia versantur circa illud quod minui possunt. Id certum est, si de est potissimum in materia virtutum mora­ Charilate sermo sit, et dicendum etiam lium, et, hac sub ratione, reliquæ dicun­ videtur de cæteris virtutibus infusis ; nam, tur secundarie? .-3 omnes enim reduci licet absolute non repugnet has etiam possunt ad unam ex principalibus, idque quoad intensionem habitus augeri ct minui, uno cx his tribus modis, nempe vel tan­ in hac tamen providentia hujusmodi aug­ quam partes subjectiv® vel tanquam partes menti aut diminutionis causa assignari ne­ intégrales, vel tanquam partes potentiales. Partes subject iv® sunt ill® virtutes, quit. \ irtutes enim istie simul cum (’ha­ litate infunduntur. Quare per peccatum quæ alicui virtuti cardinali tamquam toti­ mortale non diminuuntur, sed amittuntur; dem species, in quas dividitur, subji­ per veniale autem non diminuitur habi­ ciuntur. Partes intégrales sunt eæ, quæ licet non tus Charitatis seu gratia sanctificans, utpote cui non est oppositum : ergo nec sint necessariæ ad esse alicujus virtutis cæterarum virtutum infusarum habitus. cardinalis, ad perfectum tamen ejustlcm Cum vero, ut dictum est, etiam virtutes actum requiruntur, quemadmodum v. g. infusæ, quoad exercitium et actus fer­ ad domum perfectam requiruntur funda­ vorem, diminui possint, atque hoc modo, mentum, parietes, tectum. Partes potentiales sunt virtutes cum ali­ ut iu Resp. ad Qmvr. I· ex S Thoma qua cardinali connexa * quidem, sed ordi­ expositum fuit, contrahi possint quædam dispositiones ad illarum corruptio­ nat® tantum ad aliquos actus secundarios nem seu amissionem conducentes, liquet 1 Ignoscat lector quod tractationem de virtuti­ per peccata venialia, vel etiam per ces­ bus cardinalibus deque donis Spiritus Sancti trac­ sationem ab actibus ( haritatis, induci tationi dc virtutibus theologicis prwinisi, ct stereotvpæ hujus libri editioni id tribuat. quamdam dispositionem ad corruptionem 2 S Th. 3. D. 33. q. 2. n. 1. Sol. 1. e. ; Qq. Charitatis? disp., De Vtrt. q. 5 a. 1. c. » S.Th.1.2 q.52.a.2.c. 2 Ib.2 2.q 21 a 10. c. s ll> 3. 1> 33. q. 2. n. 1. Sol. l.e. DE VIKT( TIBI S. ve) materia», in quibus alicuju» virtuti» cardinalis ratio non plene, perfecte, exacte reperitur, qmeque proinde totam virtutis alieujus cardinalis potentiam non adæquant, sed solum aliquam ejus partem, ad instar anima?, quie per unamquamque potentiarum non totam suam potestatem, sed tantum partem hujus potestatis expli­ cat.1 His præmissis pauca hæe de singu­ lis virtutibus cardinalibus ctde quibusdam annexis habeto. I. Prudentia - est habitus intellectus practici, dictans (piid, consideratis hic et nunc circumstantiis, tanquam licitum, de­ cens, expediens sit agendum, aut tanquam illicitum, non decens, non expedietis fugien­ dum. Objectum materiale prudentia? sunt ac­ tiones hic et nunc ponendæ vel omittenda * . formale veritas intellect us praefici < non vero veritas intellectus speculativi, quia hæe pertinet ad scientiam!, ct ideo prudentia?, sicut conscientiae rectu *. subessc quidem potest falsum speculativum, non vero fal­ sum practicum.8 Actus prudentiie præcipui suut : 1. bona consultatio seu inquirere de mediis ad finem : 2. recte judicare, scilicet de mediis inventis : 3. pnccipere seu impe­ rare, i. e. inventa ct judicata exequi.4 Partes subject i væ seu species prudentiae sunt : prudentia privata seu personalis, qua quis seipsum, et gubernatrix seu mo­ deratrix, qua communitatem regit, puta familiam (prudentia oeconomica), civitatem, provinciam, regnum {politica), exercitum {militaris).6 Partes quasi intégrales prudentia.· sunt : memoria, instructa scilicet pluribus experi­ mentis, quæ circa negotia praeterita vel ipsi fecimus vel ab aliis audivimus ; nitellectas præsentium ; providentia futurorum ; sidertia seu velox coii jcctur.itio medii ; docilitas, qua libenter aliorum consilia accipi­ mus; circumspectio, qua negotii circum­ stantia? attenduntur; cautio, qua vitantur impedimenta, quæ execution! obstare pos­ sunt.® Partes potentiales prudentiie sunt : eidndia seu habitus bene inquirendi de 1 S Th 2. 2. q. 48. a. an. c. ; 3. D. 33. q. 3. n. 1. Sol. 1 c. - Ib. 2. 2. q. 47. 8 Ib. n. 2. c. 4 Ib 1. 2. <|. 5~. a. 0. c. ; n. 8. c. 6 Ib. 2. 2. q. 47. a. 11. c. ; q. 48. n. un. c. ; q. 50. ° Ib. q. 48. a. uu. c. ; q. 49. 109 d medii» (bona consultatio) ; synesis seu habitus bene judicandi de mediis inventis juxta n gulas commune-, prout faciunt sensati seu homine» boni sensus, ut habet S. Th. ; gnome seu habitus bene judicandi secundum altiora principia, ubi regulæ communes deliciunt, ut fit in epikeia 1 Vitia,2 quæ prudentia? opponuntur per defectum, suut praecipitatio, inconsideratio, negligentia. Brimu primo, secunda -<-eundo, tertia tertio prudentiæ actui (vide supra) contraria est. Per excessum pru­ dentiæ adversantur: astutia (quæ si com­ mittitur verbis, dolus; si factis, fraus dicitur), et generattm prudentia carnis, quæ a S. Gngorie Papa d< ->ribitur iu Monilium libro ( XVI. in cap. XII. Job (Vide Brev. Rom. Comm. Conf, non Pon­ ti f. Leet. 2 Noct. 2°. loco). II. Justitia quid sit, et quæ sint ejus partes subjectiva», vide η. 580, 581. Partes intégrales communius dicuntur: jus suum cuique tribuere, et vitare Kcnr. Tr. XIII 39 3 Kenr. Tr. XIII 30. « Matth. 10. 23. TRACTATUS 114 terquani cum venia S. Pontificis. I trum vero hoc decretum in viridi, ut aiunt, apud nos sit observantia, dubitari merito potest, Cmteruni, in casu necessitatis et dum periculum est in mora, Ordinarius loci juxta dicta n. 154. 2° hanc licen­ tiam concedere poterit. Nola. — Alias cum pnecepto fidei con­ nexas resolutiones vide n. 313 sq., ubi de cooperatione ad Sacra haereticorum. ARTICULUS II. DE OBJECTO FIDEI. 256, — Objectum formale Fidei, seu ratio propter quam creditur, est auctoritas Dei loquentis, utpote infinita tum sapi­ entia, tum vrracitate pnediti. Objectum vero materiale, de quo hic tantum agitur, constat ex rebus cognos­ cendis ct credendis necessitate tum medii (quo omisso, etiam inculpabiliter, salus non obtinetur), tum pracepti. § I. De necessario sciendis <7 credendis ne­ cessitate medii. 257- — Certum est, duo scienda et cre­ denda esse necessitate medii : 1° quod Deus sit : Oportet accedentem ad Deum credere quia e.»/.1 — 2° quod sit remunera­ tor : Oportet . . . credere quia est, ct inqui­ rentibus se remunerator sit?— Ali Vero alia sint credenda explicite de necessitate medii ad salutem, controvert it ur : hinc de •· IIS 258. Qu.ESITA.— Quær. 1° An re­ quiratur Dides explicita mysterii SS. Trinitatis ct Incarnationis de necessitate medii ? Resp. Duplex datur sententia proba­ bilis. I* Sententia omnino affirmat. Ra­ tio est 1 Quoad Incarnationem, quia non da­ tur salus nisi per Christum ; medium ergo illud necessario explicite cognoscen­ dum et credendum est. 2° Quoad SS. Trinitatem, quia Fides hujus mysterii est fundamentum «alutis nostra·; nam Baptismus, qui est Sacra­ mentum Fidei, conferri debet in nomine Patris, etc. . . . Porro quod est salutis » lleb 11. 6. 2 Ib. fundamentum, debet esse objectum pri­ marium Fidei, et proinde secundum se et explicite credendum. — Ita ( 'ollet,1 — An­ toine.2 De hac sententia S. Alph.8 dicit eam esse communiorem ct videri proba­ biliorem. * Sententia, qua II * S. Alph.4 etiam satis probabilis videtur, negat. Kalio est. quia ante Christum sufficiebat Fides implicita horum mysteriorum ; ergo eti­ am post ejus adventum sufficere debet. Christus enim media non mutavit. — Ita Suarez,8 Lugo.® Neque obstat, aiunt, propositio damnata ab Innoc. XI. sub n. 1)4, quæ sic sonat : Absolutionis capax est homo quantumvis laboret ignorantia mys­ teriorum SS. Trinitatis ct Incarnationis D. A". / C. ; non obstat, inquiunt ; merito enim, aiunt, damnari potuit ratione priime partis, in qua asseritur absolutionis capax homo, quantumvis gencratim laboret ig­ norantia mysteriorum Fidei. V. p. XVII. Sunt, qui utramque sententiam hoc modo conciliari putent. Docent nempe fidem explicitant mysterii SS. Trinitatis et Incarnatioilis nunc, i. e. post Christi adventum, requiri de necessitate medii hy­ pothetice, seu secundum quid : omnibus scilicet, quibus sufficienter annuntiatum est Evangelium et qui non ita hebetes sunt, ut nullo modo ea percipere valeant, necessitate medii absolute necessariam esse lidem explicilam horum mysteriorum ; illis vero, quibus non est priedicatum Evan­ gelium, necessitate medii necessariam esse fidem eorum implicitam, quam lidem implicitam agnoscunt in eo, qui credit Deum homines salvaturum esse per inedia sibi nota, qua· fides, aiunt, certo includit Christum Redemptorem, ac consequenter SS Trinitatem. Et hac quidem cum dis­ tinctione intelligenda esse dicunt verba Act 7 “ hi omni gente, qui timet eum et operatur justitiam, acceptus est illi." Ea­ dem distinctione adhibita, nulla, aiunt, est necessitas miraculi ad salvandos ob­ servatores legis naturalis, explicita horum mysteriorum scientia carentes, nec ulla ratione dici poterit generis humani con­ ditionem post Christum non in melius, 1 8 * 6 7 Decal, c. 1. a. 1. L. III. 2. De Fide D. 12. sect. 4. De Fide D. 12. n. 91. 10. 35. 2 C. 1. 4 L. III. 2. DE VI RT LT JB l S. sef 1 L. VU. 361. 302. 117 certum ; (Tgoæque negat summam Dei veri­ tatem ac ille, qui judicat falsum, quod Deus jubet credere ut certum. L. VII. 302.1 CAPUT II. de spe. 269.—Spes est virtus supcmaturalis, per quam certa cum fiducia ex Dei pro­ missione expcctainus futuram Ixatitudinem, et media ad illam consequendam. Objectum materiale Spei primarium est Deus possidendus, juxta illud : “ Ego ero merces tua magna nimis.” Geli. 15. 1. Secundarium sunt omnia media ad beatitudinem consequendam necessaria, ut remissio peccatorum, gratia Dei per me­ rita Christi, etc. . . . Formale benignitas et fidelitas Dei in suis promissis ob merita Christi, cum ejus­ dem omnipotentia conjunct». Actus autem, in Spe inclusi sunt desi­ derium beatitudinis æteroæ, firma fiducia ad illam perveniendi, et erectus contra occurrentes difficultates animus. * 1 Propositionibus censura infra hæresim nota­ tis adhierens gravis peccati, et quidem m, juxta. S. Alph. I. I 104, litcrvsis (juxta aliquos gravis­ simi errori') reus est. si neget propositiones istas tab-m censuram mereri Kalio, quia hoc ipO directe infallibilitatem Ecclesiæ, qna *. juxta rommunem, ad has ctinin censuras extenditur, neu >t. Λ. Si propositio alia quam folsitatis aut tuoris censura confixa est, puta si ut srandalos.i, vel temeraria vel improbabilis damnata fuit, et neget eam esse falsam, non hrvrcsis quidem rem est (nam fnlsitns propositionis non Λ//Λ ab Ecclesia asseritur). -< d tamni erroi S cum . 2 18-20. 't proximi neci »»itas sit temporali», non teneri» ad media valde difficilia aut fere moraliter impossibilia, v. g ad ero­ gandam ei extraordinariam pecunia· sum­ mam, lici t ».» dive» ipiia licet in ejus­ modi necessitate caritas obliget cum magno etiam incommodo, non tamen, etiam erga teipsum, cum maximo. 3‘* Regula. Si proximus sit in grati necessiiale sivi spirituali, sive temporali, nemo ei per se tenetur succurrere cum gravi incommodo : nam quando ulter ab­ solute potest se a periculo lila-rare, non videtur caritas nos obligare ad illi sub­ veniendum cum tanta difficultate, cum tunc proximus vere dici nequeat in casu necessitatis, utpote non ineluctabilis. Dixi: Il per se; nam teneretur etiam cum periculo vita·, qui ad id obligaretur; vel ratione officii, uti animarum Pastores; rei ratione delicti, uti si quis hærisim docuisset; — vel si necessitas illa gravis sit publica ; quia nécessita» gravis pub­ lica solet »emper esse conjuncta cum ex­ trema aliquorum privatorum. Hinc si quis hæresim alicubi spargat, t< neris cum periculo vita· impedire, si id efficaciter possis, et nemo alius impediat. Item »i in persecutione vel hostili incursione pleb» aliqua careret sacerdote, et aliunde e»sct exposita gravibus periculis peccandi, teneris item cum periculo vita· illi opitu­ lari. Dixi: 2) cum gravi incommodo; nam quisque tenetur proximo, in gravi necessitate constitutu, subvenire cum me­ diocri incommodo, ut res ipsa loquitur. 4“ Regula. Si proximus versetur in ί necessitate connu uni sive spirituali. sive temporali, utique adjuvandus erit, quia id amor proximi exigit : sed per se loquendo non potest adesse nisi levis obligatio; nam proximus ipse se sat facile a tali ne­ cessitate potest liberare, neque est illi adeo molesta. 5“ Regula. Si demum comparatio in­ stituatur inter diversas personas, in pari necessitate debemus extraneis preferre consanguineos, aut alia ratione conjunc­ tos; quia caritas ordinem natura· non mutat, sed perficit.- Dixi· iu pari ne­ cessitate : nam cum obligatio proximo ' succurrendi non existât nisi ratione neces­ 122 TRACTATI S sitatis in qua versatur, patet majorem esse obligationem, ubi major est necessi­ tas. — Inter conjunctos autem semper præfcrendi sunt conjunctiores secundum varios eorum gradus, habita ratione ne­ cessitatis et bonorum, quæ debita sunt tali conjunctioni, ct in quibus ea funda­ tur. Hinc m necessitate gravi : 1) præfercnda est uxor . quia est una caro cum viro, et liberorum principium ; 2) tilii, quia sunt conjunctiores, eum de substantia parentum procedant : 3) parentes, qui post dictos ad vitæ societatem et reipublicie augmentum concurrunt ; 4) fratres, sorores, propinqui, domestici, concives atque commilitones. Dixi ; in necessitate grari ; nam si necessitas sit extrema, proliabilius non bonum familiarum, sed vitæ attendendum est. I ude tunc om­ nibus sunt præfcrendi parentes propter principii eminentiam ; ct quidem pater pneferendus est matri, utpoie principium nobilius ; dein veniunt filii, conjux, etc., ut supra 4).1 Xoto.— Per accidens fieri potest, ut alteri sit pneferendus is, qui naturaHler foret postponendus. Sic mater bona et proli utilis præfcrri potest patri malo et qui proli sit nocivus. Item filius rei doincstieie necessarius uxori inutili et clainorosæ. Patet ex n. 280. q. 3°. R. 1°. 280. Qt t sita. Quær. 1° An panilentes interrogandi sint de debita anima rei corporis rura neglecta ? /ύ·Λ/Λ Xeg. generatim loquendo. Nam vel agitur de anima· damno sibi accersito per culpas ; ct non magis exprimi debet, quam in peccato, v. g. furti, exprimenda sit caritatis aut obedientia· erga Deum viola­ tio; vel agitur de omissione mediorum, quibus culpa· præcaveantur ; et cum hæc obligatio non distinguatur ab obligatione servandi pnecepta, talis negligent in per confessionem aliorum peccatorum satis exprimitur. Lugo.2 Si vero agatur de damnis vita· aut corpori illatis, etsi cari­ tatis erga se obligatio distinguenda videre­ tur ab obligatione, quam pneeeptum quin­ tum decalogi imponit ratione divini domi­ nii in vitam corpusque nostrum; tamen cum morborum causa * ut plurimum non sint proxima· et immediata·, tere gravem reatum non inferunt, nisi tamen morbi » I. III 27. L. \ I 939. ♦ Whic. H A Tr. ]\ 15 - De Pœii 1) 7 u. 242, et D. 15. n. 5(1.’ ex causis licet remotis certo praevisi fuerint. Quær. 2° An sit contra Caritatem sibi mortrm optare ob cita infortunia ? Resp. 1° Xeg.. si liat cx desiderio vitæ melioris, seu æterme felicitatis, ut per­ spicuum est. Resp. 2' Affirm., si fiat ex tædio vita·, vel cx animi dejectione. Non tamen pec­ cant, qui mortem cupiunt, quando vita tam molesta fiat, ut ipsa morte durior æstimetur. Secus, si fiat levi quavis de causa. Mulicrcuhe tamen ob minimas molestias sibi mortem optantes, plerum­ que, defectu advertentia· et deliberationis, a mortali non improbabiliter excusantur.1 Quær. 3° Ah sit contra Carit at em ma­ lum temporale proximo desiderare, vel de eo gaudere, ob bonum Jihem ? Resp. 1 .Ve//., si debitus ordo Caritatis servetur, id est, si fiat ob majus bonum, vel ob minus malum. Hinc id licitum est, 1 ob bonum spirituale proximi ipsi­ us ; 2° ob bonum commune, vel spiritu­ ale, vel temporale; 3; ob bonum etiam plurium, multo majoris momenti, v. g. familia·, vel etiam innocentis.2— (’æterum talia desideria in perfectiora commutari facile et utiliter possunt. Resp. i' Afirm., quando ( al itatis ordo pervertitur, lline non potest uxor de­ siderare mortem mariti, ex eo quod in­ juste ab eo male tractetur, nec filia· sua·, quia ob deformitatem vel paupertatem nubere nequit. Constat, ex damnatione propositionum 13' *', I lnc, 15“e, ab Innoccutio XI.8 Vide p. XV. cfr. Vind.4 Punctum II. Pe pracepio caritatis erga, inimicos in particulari. 281. Pranotanda.— 1) Hoc præcepto vetatur odium. Odium generatim est actus, quo aliquis nude allicitur erga alterum : (piod duplici modo fieri potest ; scii., ita ut ei velit malum, quod ct qua­ tenus ei malum est, et cx ejus displicentia 1 (odium malevolentia inimicitia')·, vel ita ut ab eo aversctur tamquam sibi aut per­ son» amatæ malo (odium abominationis). Abominationis autem objectum aliquis est vel rationesuîseu tamipiam simpliciter ma­ lus vg. ut homo), ct dicititrodium abomi­ nationis notura, — vel sub aliquo respectu i L. III .30. ’ "■· J n. ·ρ·Π.φ n, DE VIRTITIJHS. tantum (v. g. ut peccator), (turn sub alio remanet amabilis, et dicitur odium abomi­ nationis qualitatis. Bouq. de Virt. th n. 507-509. 2) Dilectionis signa vel sunt Communia, vel specialm. Corum unia, dicuntur ca, qua· aliis ejusdem status priestari solenti qua· tamen diversa sunt, prout i diversa con­ junctionis ratione quidam inter se devin­ ciuntur. Hinc alia sunt signa communia, v. g. inter fratres aut inter ejusdem mo­ nasterii seu collegii alumnos; alia inter confamulos aut condiscipulos; alia inter concives aut commilitones . alia demum, qme homo cuilibet homini ex caritate debet. Specialia sunt, qua· particulariter exhi­ bentur aliquibus personis ratione cujusdam conjunctionis seu amieitiæ aut fami­ liaritatis, quæ non est ad omnes ejusdem nlioquin conditionis. Sic non modo inter homines, nullo alio ceteroqui vinculo con­ strictos, sed etiam inter eonsodale- cujusvis communitatis seu eietus seu collegii fere contingit, ut quispiam uni amicior aut familiarior quam alteri existât. 2S2. 1’llIXCIPlA. — I. Odium abomi­ nationis non est absolute malum, sed bonum esse potest. Ratio, quia oritur ex amore sui vel alterius, adeoque malum tantùm est, (piando iste amor non est ordinatus. Hinc graviter malum est odium abominationis natarrr, et per .se etiam qualitatis, si hæc bona sit, ut si quem odio habeas quia pius, justus, etc. ; at nullo modo malum, sed potius lauda­ bile, si qualitas sit mala. Patet etiam ex Scriptura. Ps. 1H. 113 et 13S. 21. ; Sap. 11·. 9. Cavendum tamen m· abominatio qualitatis in persona; odium degeneret. II. Odium inimicitia· absolute et ex genere suo mortaliter malum est : neque enim peccatum esse nequit proximo velle malum, quod et quatenus ei malum est. et ex ejus displicentia ; nec leve peccatum esse potest, si malum ita volitum. sit grave. Patet etiam ex I .loan. II. 11. III. 11. 15. IV. 20. Bouq ib. η. 515. 5KJ. Resolutiones. - Is. Debentur, per se, inimicis signa communia, quia eorum denegatio esset actus vindicta· et manifes­ tatio odii, cpiod caritati, qua· etiam ini­ micis debetur, adversatur. Hinc 1) Non licet inimicos ab orationibus excludere, v. g. ab Oratione Dominica, J 23 imo -peciatim pro ipsis orandum esset, si unicum hoc medium offenso suppeteret ad odium restinguendum. 2) Non licet inimicos excludere a communibus eleemosynis, resalutatione, responsione, expositarum mercium vendi­ tione, (plia hæc Mint signa communia dilectionis.— Ila com mu nite»'. 3) peccant, (pii inimico in neci --itate non subveniunt, aut grave ejusdem damnum non impediunt, cum facile pos­ sunt 11®. Non debentur per se inimicis signa specialia dilectioni-, v. g. cos hospitio vel convivio excipere, ægrotos visitare, mœstos consolari. H;ec enim non cx debito, sed ex liberal itatr procedunt. Dixi tamen: per se; nam per arcid-nts aliquando debentur. nimirum 1 si eorum omissio es-et scandalosa, ut -i inimici essent Superiores, vel jam prius -ibi talia signa exhibuissent; 2) si gravis inimici nécessita- sive temporalis, siw spiritualis ea præcise exigat ct sine gravi incom­ modo exhiberi possint; 3) si signa, (pia· solent ut specialia enumerari, ratione status seu conditionis aut officii revera sint communia; ut si (piis qua medicus iutirmos visitare eisque inservire, aut (pia caupo peregrinos excipere mensa et hospi­ tio debeat, etc. l|l". Non modo offensa inimico con­ donanda ita est, ut injnstæ vindicte» desiderium abjiciatur, ct communia dilec­ tionis signa non negentur; sed veniam petenti, et congruam injuria?, si qua intercessit, satisfactionem exhibenti, par­ ticularia quoque specialis dilectionis signa qtuedam, si qua prius dari solebant, generatim loquendo non sunt omnino abnuenda. Hinc peccant, (pii inimicum reconcili­ ari volentem declinant, eo prusertim adVI rteiite et graviter sentiente, aut invitati ire cum eo recusant, nisi tamen metu rixarum, aut novi rancoris, vel alia justa causa excusentur. Item qui veniam ré­ élisant. vel satisfactionem convenientem non acceptant, aut majorem a quo exigunt, vel (pii rem in judicium deferunt ex odio et vindicta. 2S3. Qi i sita. — Quær. 1° .lu liceat pirmun publicam optare, inimico, uno et eam expetere ? Resp. Jjjirm., per se, si absit omnis 124 T11 ACT AT US vindicta; allectus; sed in praxi hoc peri­ tum colloquium, tum aspectum, ob matri­ culosum est, et hallucinationi facile ob­ monium ab his contra eorum rationabilem voluntatem initum ? noxium, ae ordinarie illicitum.1 Resp. Dist. Del ad longum tempus Quær. 2° Qualis ordo serrari debeat in recusant, et in perpetuum recusare inten­ reconciliat ione facieada ? Resp. 1 Qui alium oftendit, debet pri­ dunt, re/ ad breve tempus tantum. — Si or, per se, media ad reconciliationem ad­ prius, peccant graviter, ut per se patet.— Si posterius, non peccant casu, quo sic hibere, ut dictat naturalis æquitas. Dixi per se ; secus enim dicendum, si legitima agunt in emendationem filii aut filiic, vel quis ratione excusetur, uti si offensa fuerit in delicti poenam, aut aliorum liliorum levis, vel offensus absens, aut de culpa· exemplum. Ita Laymann, Diana et alii deprecatione non curet eamvc non sit ac­ apud Varceno.1 cepturus, vel ei alia quadam ratione satis­ j II. I)e operibus misericordicp. factum censeatur. 2° Si offensio sit mutua ct rcqualis, Opera misericordia· alia sunt corporalia, qui prior offendit, prior reconciliationem uti cibum pauperi præstare, nudos operire, promoveat ; si vero sit intequalis, pnecat etc. ; — alia spiritualia, ut peccantes cor­ qui gravius offendit, ('icterum absolutio rigere, ignorantes docere, incestos conso­ regule assignari nequeunt, sed circum­ lari, etc. Special i m de duobus tantum stanti r spcctnndic su it. Sic generali­ dicemus: 1° de eleemosyna : 2° de corter loquendo inter icqualcs is debet prior rectione fraterna, prout ad præceptum salutare ct alloqui, (pii coram alio stante j Caritatis referuntur. vel sedente transit, vel post alios acce­ Punctum /. De eleemosyna. dit. Adde tempus opportunity quando­ que opperiendum esse, et ordinarie recon­ 284. — Pkincipia. L Datur vere ciliat ionem vix bene cedere nisi mediante præceptum eleemosy nam indigentibus ero­ amico et prudente, ut scite animadvertit gandi. Constat 1° ex lege naturali, scili­ Gousset. cet ex lege generali Caritatis, qua obli­ Quær. 3° .Iu detur obligatio inimicum gamur ad proximum diligendum, et obvium salutandi ? consequenter ad opem illi in necessitate Resp. Xeg., per se, quia salutatio et col­ ferendam (n. 278). — Constat 2° ex loquium non sunt signa communia proxi­ Scriptura S icra Kleemosyuam pauperis mo debita. Secus tamen dicendum est. ite defraudes . 2 et Discedite a me, ma­ si adjuncta status, conditionis, aliave si­ ledicti, in ignem veternum ■ . · esuriri enim milia postulent, ut omnes indiscriminatim et non dedistis mihi manducare ; sitiri, et sesc salutent, vel agatur de subdito erga non dedistis mihi potum * superiorem suum.2 ! II. (feneratim ex S. Thoma4 aliquid Quær. 4° .In offensor a lato veniam considerandum est ex parte dantis, nimi­ petere debeat ? rum ut id. quod est in eleemosynas ero­ Resp. Jffrm., per te, nisi aliud medi­ gandum. sit ei superfluum ; ct aliquid ex um vel modus reconciliationis magis con­ parte recipientis, scilicet ut necessitatem veniens ’ suppetat, v. g. varia officia aut patiatur. beneficia pnestando, aut nisi ad placan­ 111 Superfluum ex parte dantis duplex dum offensum nihil prodesse vcniie petitio distinguitur, citu nimirum ct statui. Su­ videatur. Excipiunt etiam, si offensor perfluum cita· dicitur illud, quod non sit offenso longe superior sit. aut si offensus necessarium ad tuam, et aliorum, quorum prudenter censeatur id condonare. Sed cura tibi demandata est, vitam conservan­ aha non desunt media offensum placandi. dam. Superfluum statui, quod non est — Ita communiter.— Lacroix,8 Tambur., necessarium sive ut quis cum iis, quorum etc. cura sibi demandata est, decenter vivat Quær. ·"> ' lu peccent parentet, ι/ni filio secundum conditionem status, in quo hic aut litirc. licet veniam petenti, recusant ct nunc versatur, sive ut moderate hanc conditionem meliorem reddat. 1 L III 29 ct Conf. (1 ntto c. 4 n. 9. 2 Ib 28 “ 1. II lS9 1 Comp. Tr. VIII p. 308. » Mattii. 25. 41. 42. 2 Eccli. 4 1. 4 2. 2. q. 32. n. 5. DE VIRTtTIBl.S. IV. Necessitas ex parte recipientis tri­ plex esse poterit, scilicet, extrema, gra­ vis, commuais. 2 85. Regulo-. I“. tu extrema ne­ cessitate proximo succurrendum est ex bonis cita- superfluie ; at ex iis solis. 'r ribe superfluis: cum rectus caritatis I. ordo exigat, ut vita proximi prevalent bo­ no nostro longe inferiori. A’.r iis solis, cum non exigat, ut nostræ nostrorumque vita· alienam praeferamus, prout fieret, si ex vitæ necessariis ei succurreremus. 11“. In necessitate gravi ct conintuni proximo succurrendum est ex bonis statui superfluis. I )ico : 1 ° Succurrendum est ; prieeeptum enim eleemosynæ respicit non tantum necessitatem extremam, — (pia· rarissima est. — et gravem, — (pia' rarior, — sed etiam et maxime quidem communem, quæ frequens. Ita omnes. Dico : 2° ex bonis statui superfluis ; ne­ que enim præter superflua vitæ alia sunt, ex quibus proximo succurratur. IIP. Quantitas eleemosyna- : — ai Suf­ ficiens ea est, (pia proximo pro gradu ne­ cessitatis prie:sentis satis succurritur:—b) stricte pra-ceptu in necessitate, 1) ^ive y ra­ ri, sive extrema dici non potest magna pe­ cunia· summa (n. 279. 2“ Reg. sub 2°), 2) communi juxta S Alph., quinquagesi­ ma pars, seu 2E redituum superfluorum. Nam si singuli divites illam quantitatem in pauperes erogarent, jam satis esset ad occurrendum communibus necessitati­ bus. Peccant igitur divites, qui pauperes, ubi publicis stipendiis non aluntur, sem­ per dure a se repellunt, ct reservant om­ nia superflua ad statum altiorem acqui­ rendum. Nam nlioqui tam modica eleemosyna, quie superius recensita est. honestum ascensum ad statum superio­ rem impedire non potest. Item peccant medici, causidici, etc. operam pauperibus, quibus publica auctoritate non providere­ tur. gratis impendere recusantes. 286. Qt esita,- Quær· 1° -!n sub grati obliget pra-ceptu,,, deemosyno' ! Itesp. 1° .ffjirm., in extrema vel quasi extrema necessitate. |ta omnes. Resp. 2° iffirm., juxta S. Alph.1 eti­ am in gravi, ct si de piuperibus in genere, ct non de aliquo particulari agatur, in 1 L- HI. n. 31. 125 communi quoque. Ratio est, quia cum in Scriptlira frequenter damnentur homi­ nes ob neglecta opera misericordi», gra­ vis horum obligatio non e-t restringenda ad extremam, seu rarissimam, v< I ad gra­ vem. seu raram nec< 'sitatem. Non facit * tamen absolutio neganda est diviti omnes, qui in communi neci «sitate versantur, in­ humaniter a se repellenti, cum divites quasi semper rationes excusantes profe­ rant, quas in praxi confvssarius now facile ut inanes rejicere poterit.1 Quær. 2° Quibus pauperibus danda sit eleemosyna ? Resp. Vere pauperibus, — petentibus tamen, — et. quin excludantur peregrini aut aeatholici. Dico: vere pauperibus, non vero laborare nolentibus; hi enim diei non possunt veni aliqua necessitate premi.— Dico: 2) petentibus tamen; ni­ mirum cum facile petere possunt. — Di­ co: 3) quin excludantur peregrin· aut aeatholici. servato tamen recto Caritatis ordine, et. nisi justa de causa obtinuerit alicubi mos vel statutum pauperes pere­ grinos a civitatibus arcendi, ut scilicet a suis civibus alantur. Quær. 3° Ex quibus bonis dari debeat aut possit eleemosyna ? Resp. 1° Ex propriis, (piorum quis li­ beram habeat administrationem. Dico : l) ex propriis. Igitur non < x bonis resti­ tutioni obnoxiis ;— non cum damno credi­ torum ; non filii ex bonis propriis pa­ rentum ; — non famuli ex bonis herorum. — Possunt tamen tutores et curatores ex bonis sibi commissorum dare modicas illas eleemosynas, quas dan deberent ii. (piorum bona administrant, eum perso­ nam eorum genuit.— Dico : 2> quorum quis liberam habeat administrationem. Hinc uxor non potest dare extraordina­ rias, sine mariti consensu, nisi ex bonis omnino propriis, quorum scilicet domini­ um et administrationem habet et fructus percipit. Ordinarias tamen et valde communes dare potest ex bonis domes­ ticis juxta morem uxorum suie conditio­ nis. Resp. 2° Ex alienis, dum, vel 1) pau­ per est in necessitate extrema et non possis dare ex tuo : 3 vel 2) dominus con­ sentit aut consentire rationabiliter pnesu» L. III. n. 32 Ctr. Vind. I’. II. q. IV. Ed. 2‘. T I |>|>. XI.II 17"» · 3 I- 111. u. 33. 126 TRACTATIS tamen, si vel 1) corrigendus, (pii non sit in bona fide, iu periculo mortis versetur: vel 2) agatur de periculo perversionis in fide Punctum II. Be correctione fraterna. vel moribus ab aliis avertendo. 3lnm; nam tunc non adest vera et abso­ 287· Definitio,— Correctio fraterna est admonitio, qua quis ex caritate alium a luta necessitas. 4l,,m ; nam caritas non obligat cum peccato revocare conatur. Dicitur: circumstantias. Sic, si in Ordine aliquo religioso per venialia peccata aut dissolvi, aut etiam valde minui videatur vigor disciplinai, gravis esse poterit obliga­ tio correctionis. Item si filius vel subditus stepe furatur modica, vel paulatim assuefa­ cit se potationi, lusui periculoso, etsi non­ dum peccet graviter. Quær. 2° .7« prreceptum correctionis locum habeat, ubi quis cx ignorantia pec­ cat ? Resp. 1° .IJJlrm., si agatur de ignoran­ tia vincibili, quia hæc non excusat a peccato. Resp. 2° Si vero ignorantia sit invinci­ bilis, non tam agitur de fraterna correcti­ one quam de commonitione, qua proximus de veritate docetur; siquidem correctio est admonitio fratris de emendatione de­ lictorum. Commonitio autem illa facien­ da, si peccata sint contra legem divinam sive naturalem, sive positivam ; sin autem contra humanam, utrinque probabiliter disputatur, an privati ad eam sub gravi obligentur : probabilior tamen et commu­ nior juxta S. Alphonsum 8 est sententia affirmativa; transgressio enim illa, licet materialis et non intrinsece mala, posita lege certa, semper est mala, idcoque per correctionem impedienda. Certo autem facienda est ab iis, qui ex otlicio subditos docere tenentur, ut pr.vlati, parentes, con­ fessarii, magistri. Addunt generatim. etsi fructus non speretur, ct ignorantia sit invincibilis, tamen monitionem adhuc fieri debere, si agatur de necessariis necessitate medii, vel de iis quæ publicum scandalum prae­ bent, ne scilicet alii putent id licere, quod non corrigitur. Quær. 3 Qualis ordo servandas sit in correctione . fraterna ? Resp. Servandus est ordo a Christo ipso assignatus, nisi circumstantia· aliud sua­ deant. Hinc 1 ° Corripe secreto : “ Cor­ ripe e uni inter te et ipsum solum." — 2° Coram testibus, si prior admonitio non sufficiat : “ Si te non audierit, adhibe te1 2. 2. q. 33. n. 2. 2 L. III. 37. 127 eum unum ve! duos. ' —3° R m deferas ad Superiorem : “ hic. Ecclesia." Aliquando ordo ille inverti potest et debet, scilicet— 1° si peccatum sit publi­ cum vel mox publicandum; -2° si sit graviter alteri noxium; — 3° si secreta ad­ monitio non judicetur profutura ; I st pnustet rem statim Superiori manifestare, ut plerumque præstat in communitatibus >iib regula viventibus, in collegiis, semi­ nariis, etc.1 Nec possunt absolvi sodale * aut convictores in ejusmodi denunciationem non consentientes, ubi dc gravi dam­ no communitatis agitur. Item de jure naturali denuntiandi sunt Superioribus ecclesiasticis sacerdotes corruptores, qui magnum fidelibus spirituale damnum in­ ferunt, vel illaturi videntur; — 5° si de­ linquens cessit juri suo, ut fit in variis ' Ordinibus religiosis. Quær. 4° Quomodo facienda sit correc­ tio fraterna ? Resp. Correctio fraterna cum vera etiam quoad modum caritate facienda est ; de­ bet igitur esse paterna erga inferiores, benigna inter æquales, et reverentialis erga Superiores. — Requiritur praeterea, ut tempus, locus, aliaque adjuncta oppor­ tune seligantur. Idcirco non peccat, qui rem ad aliud tempus differat, quando vel commodius vel ivque commode corripere queat, nisi forte ex dilatione grave immi­ neat periculum. Resolves: l Superior, vi notitia·, per simplicem denuntiationem sibi, ut patri. factam, obtenta·, non potest judicialiter pro­ cedere, quia delictum non fuit sibi manifes­ tatum. ut judici. L. V. 246. Not. III. 2° Peccant, qui ad superiorem referunt defect mu subditi perfecte emeudatum. * 3e Item, (pii ad mediatos superiores de­ lictum deferunt, praetermisso immediato, (pii possit per se corrigere et dc quo non sit probabilis suspicio quod oflicio suo non sit. aut non sit debite functurus; fama * enim proximi consulendum est. I Si eriores tenentur inquirere subdi­ torum peccata, non tamen certi cujusdam subditi, nisi ad hoc aliqua peculiaris ratio illos permoveat,- Nec facile admittere debent spontaneos accusatores, et multo minus fidem statim illis præbere. Gra­ vis quoque illis incumbit obligatio non manifestandi illos, a quibus de alicujus 1 L. V. 243. 245. q. 111. » Ib. 244. TRACTATI S 128 culpa certiores facti fuerint, si nempe cul­ pa sit gravis, — aut, tametsi sit levis, illa manifestatio, ex alia causa, pro gravi delicto haberi debeat. — Graviter quoque peccant, si, dum bonum commune id non exigat, delictum grave et occultum sub­ diti, ad se delatum, iis, quorum consilio aut auxilio iu corrigendo subdito non in­ digent, manifestent.1 Quodsi solius delicti manifestatio ad consilium petendum suffi­ ciat, peccant, si et delinquentem manifestent. § III. De ciliis Caritati proximi oppositis. Pnvcipiia sunt odium, invidia, rixa?, scandalum et coopt ratio peccatis alienis. Dc duobus posterioribus tantum dice­ mus, cum de aliis jam actum sit alio loco, vel in quinto Decalogi pnecepto sit dicen­ dum. PanelUni 1. De Scandalo. Sectio ! Xotio Scandali. 290. — Scandali nomine, Gri scandalo) suam catum veniale tantum (quod ipsi tamen malitiam. non sit verosimilis occasio ulterioris rui­ iJ Quia quælibet virtus dc priecepto a *na gravis). Et hoc verum est, etiamsi nobis exigere videtur, tum ne ipsi eam occasio ista peccati venialis pra·beatur per Pedamus, tum ne simus sive directe, sive dictum vel factum secundum se mortaliter indirecte causa aut occasio, cur Pedatur mulum ; nam malitia scandali activi non ab aliis. est mensuranda cx malitia dicti vel facti, Diximus ; Scandalum habere malitiam (piod alteri occasionem peccati præbet ; duplicem ad minus; nam siepe adhuc sed cx malitia ipsius peccati, cujus occa­ plures sive specie, sive numero continere sio præbetur; ct hinc contingere potest, potest malitias, nimirum, propter peccaut aliquod dictum vel factum secundum 1 L. 111 45. II. A. Tr. IV. 25. DE VIRTUTIBUS. tum proprium, quod a scandalizante com­ mittitur quoties alterum scandalizat per dictum aut factum secundum se jam ma­ lum v. g. per blasphcmiam, detractionem, furtum, etc ; vel propter qualitatem per­ * sona scandalizantis, ut si filiis a parentibus, aut parochianis a parochis suis scandalum præbetur; hi enim tenentur non solum cx caritate, sed etiam ex officio præcavcre ruinam suorum subditorum ; - vel prop­ ter qualitatem persona * scandalizata·, ut si (piis personam conjugatam aut colo casti­ tatis ligulam ad turpia inducit; — vel etiam propter numerum scandalizatorum, probabilius enim tot sunt peccata scan­ dali, (plot sunt persona * scandalizatas. Sola. Resolutio modo data dc malitia saltem duplici scandali activi, juxta St. Alphonsum \ etiam obtinet in casu, (pio (piis alteri præbet occasionem opere exse­ quendi peccatum, ad quod alter jam para­ tus ac determinatus er.it, ita ut v. g. petens fornicationem a meretrice ad forni­ candum parata, non solum peccet, contra virtutem castitatis, sed etiam contra ca­ ritatem. Ratio, ipsi valde potens, hæc est: quia licet talis meretrix sit in actuali voluntate peccandi, certo tamen sibi infert ruinam graviter majorem, opere complen­ do illud particulare fornicationis pecca­ tum ; atque ideo, (pii illi cooperatur ad peccatum opere consummandum, eo ipso cooperatur ad ejus ruinam graviter majo­ rem ; cooperari autem ad alterius ruinam graviter majorem, sine dubio graviter re­ pugnat caritati. 29 L Conci'udes.—Pœnitcns, qui mor­ talis peccati scandali reus est, in Confes­ sione exponere debet : 1° Ipsum dictum vel factum, (pio alte­ rum scandalizavit, si nempe illud dictum vel factum secundum sejant est peccatum mortale, ut blasphemia, gravis detractio, perfecta ebrietas, etc. 2° Speciem peccati gravis, cujus occa­ sionem proximo præbuit, puta, quod pnehuit proximo occasionem committendi peccatum mortale ebrietatis, Idasphemiee, luxuria·, furti, etc. 1'1 hoc non solum si scandalum fuit directum, sed etiam, ex sententia multo communiori, superius n. 293 probata, si fuerit tantum indirectum ; ita ut nunquam per se sufficiat hæc sim­ plex accusatio: alteri dedi grave scanda1L. 111. 47. i 131 lum, sed semper addi debeat, in qua pec­ cati gravis specie. 3° Numerum personarum, (pias ad grave peccatum induxit, aut probabiliter induci potuissi prævidit. “ Qui coram aliis scandala seminat,” inquit Dionysius Carth.,1 ‘‘tot ct tantis condemnationibus dignus est, a quot ct quantis videtur.” Quodsi numerus certus moraliter deter­ minari non potest, uti plerumque con­ tingit. tunc sufficit assignare numerum probabilem. 4° Qualitatem sui ipsius (v. g. quod sit paterfamilias, magister, parochus, etc.), ct qualitatem personæ scandalizata? (v. g. quod sit conjugata, consanguinea, voto castitatis ligata, etc.); quoties ejusmodi (pialitas est circumstantia mutans speciem in re gravi. Queritur autem . An in peccatis con­ tra castitatem, quæ compliéem halient, v. g. in peccato fornicationis, exprimendum sit, quis prior sollicitaverit . sive, ut alii hanc quæstionem proponunt : an circum­ stantia inductionis ad fornicationem ac similia in Confessione sit explicanda ? llesp. Satis probabiliter per se necesse non est. ut in Confessione hujusmodi pec­ catorum explicetur quis prius sollicitave­ rit ; (plia consent iens in solicitationein, hoc ipso consensu etiam reus est gravis scandali, ct consequenter contrahit mali­ tias specifice easdem, quas contrahit prior sollicitans, nimirum, malitiam gravem contra castitatem et contra caritatem. Solummodo igitur dici potest, prius sol­ licitantem peccare gravius, sive, circum­ stantiam sollicitationis esse tantum cir­ cumstantiam in eadem specie aggravantem, * (pia non pertinet ad materiam necessariam confessionis. Cfr. S. Alph.3 Sectio II. PracipurP Scandalizantium classes. 295. — Confessarii regulariter per mortalis culpa * scandali reos judicare de­ bent pnecipue sequentes: 1° Qui detestabilem habent consuetu­ dinem blasphemandi, pnesentibus cujuslibet generis personis, pnesertim juniori­ bus. 2° Qui componunt, divulgant aut ’ De Profess. inonast. n. 9. notui Van Egeren -L.I1I. 46. TRACTATUS 132 publice cantant cantilenas aut carmina lumque sibi commissum dederunt : “ We turpia. i consider it to be our duty to warn our ;r Qui instituunt ac protrahunt, sive people against . . . those fashionable verbis claris, sive irquivocis (ab audien­ dances, which, as at present carried on, tibus tamen satis intellectis), sermones are revolting to every feeling of delicacy and propriety, and are fraught with the lascivos. Vide n. 492. 11. De coopera­ ■Γ Qui conscribunt aut edunt libros greatest danger to morals.' tione ad has choreas infra agitur. - Quoad pravos aliavc scripta perversa. 5° Qui pnefatas publicationes irreligi­ hodierna conventicula puerorum et puel­ osas aut immorales cuilibet personæ in- larum, quæ habentur sub nomine chil­ discriminatim vendunt aut legendas lo­ drens balls, nollem equidem præcipitare cant ; vel qui in bibliothecis, ad mutuan­ sententiam, quamvis, testimoniis non dos libros erectis, omnium usui exponunt spernendis innixus, vix non auderem ea opera, qme communiter censeri debeant quandoque comparare turbini, nascentes tamquam pocula venenata a fidelium labiis innocentia· rosas delenti.1 Videant igitur parentes, ne scandalizari faciant unum de removenda. G° Qui in scholas inducunt pernicio­ pusillis istis ! — De iis autem congressibus sam docendi rationem aut libellos pericu­ diversi sexus, qui vocantur masked balls, losos. I vix verbum facere opus est ; cum nemo 7° Qui pueris aut puellis tradunt libros non iutelligat, eos ex indole sua plerum­ in se forte bonos, sed materiam pertrac­ que periculo plenos et scandalosos esse. tantes, cujus cognitio ipsis, pro naturali Scandalosæ quoque sæpius dicenda· sunt eorum innocentia ac sensibilitate, per se festivitates, (pia· vulgo “ J’ir-Sics,” “ Ex­ offensioni esse reputatur. Quis v. g. du­ cursions,” “ Fairs,” vocantur, “ in which ” bitet, sine scandalo non posse in puero­ (sunt verba Patrum (’one. 1’1. Balt. II. rum manus tradi libros anatomicos ct in iisdem litteris pastoralibus2), “as too often conducted, the name of charity is chirurgicos ! 8° Auctores, Actores et Actrices Co­ made to cover up a multitude of sins." moediarum, in quibus nec religioni par­ Quapropter pergunt Patres : “ AVe forbid citur, nec virtuti, nec matrimonii sancti­ all Catholics from having anything to do tati : vel saltationum theatralium {ballet- with them, except when managed in ac­ dances), in quibus, ratione vestitus salta­ cordance with the regulations of the Or­ tricum, ratione obscœni saltationum modi, dinary, and under the immediate super­ aut lasciva' gesticulationis, maxima appa­ vision of their respective Pastors." * 9° Pictores, Sculptores, ac Photograret turpitudo, uti sa-pe contingit in iis, qme fiunt sub nomine (jallop, polka, irait:. ‘ phos, (pii, avide arripientes thesin, hodieCertum est, inquit St. Alphonsus,1 dum nimis decantatam : le chaste c est le loquens de spectaculis inhonestis, repræ- nu {nakedness is chastity), exhibent sta­ sentantes aut componentes comœdias tuas aut imagines vere obscirnas et eomnotabiliter turpes, nullo modo liberos I muniter ad libidinem incentivas, puta esse a gravi peccato scandali ·, nec lucrum imagines, in quibus nudata' apparent illa· quantumvis magnum eos excusare potest. ' corporis partes (non dico infantis, sed An autem et quatenus spectatores tali­ grandioris persona·), (pias ubique gentium um coimediarum (qui ordinarie se macu­ pudor velare postulat, ct (pia· proinde lant pluribus peccatis internis) etiam rei vocantur pudenda. Equidem, gencratim sint gravis scandali ; resolvi debet ex prin­ loquendo, concedimus, artificialia sa'pe cipiis postea statuendis de cooperatione. minus movere (piam naturalia, ideoquc Auctores eborearum, quæ “ round dances " facilius dari posse grave scandalum per audiunt, communiter gravis scandali rei nuditates naturales, quam per artificiales ; sunt, ut manifeste sequitur ex gravi illa sed omnino negamus cum Communi The­ monitione, qute habetur in Litteris Pasto- ologorum, nuditatem licet artificialem ralibus. (pias Patres Cone. Pl. Bait. prædictanun partium tam parum movere, 11 2 lingua vulgari ad clerum popu- ut a gravi scandalo possit excusari. — Quod hic diximus de pictoribus, etc., » !.. IV 428. - pae CWl. Cfr. art. 472. ejusd. Cone. 1 Van Egeren. 2 p CXXI. el art. 3ϋΰ. DE VIRTITIBIS I 33 " idem,” inquit S. \lpli.1 "dicendum pu­ I cialis prohibitio aut censura Ecclc-ia-tiea, to de iis, qui tides imagines domi ” (addit in publico docere : actores et actrice- in Gousset * in inu-æis aut hortis) "retinent iis etiam equorum ludi- vel eomo-diis, omnium aspectui expositas.” Atque idem quæ modo non laudando, usuali tamen ac hoc tempore speciatim aflirmamu- de iis, non irreligioso aut graviter turpi fiunt, qui prorsus impudicas circumferunt tabel­ per se mortali- scandali reos, ideoquc, las photographicas, maxime eas, qme me­ nisi officium suum deserant, Sacramentidiante stereoscopio sint con-picicnda·. - indignos esse |)e singulis igitur judicet Nota tamen, in praecedentibus non agi parochus et confessuri u>, habita ratione de casu, (pio quid obscomi pingi neccsse natura· repra-entationum, usus locorum sit v. g. ad scientia· anatomica· et obste­ ubi fiunt, ct personarum (Ommuniter assis­ tricia? præsidium. tentium; atque regulariter eorum officium 10° Ornatus aut vestitus muliebri- fa- improbet, sed non de mortali damnet, bricatores {milliners,hair-dressers), qui, in nisi de eo satis constet.— Idem a fortiori officinis suis, prætercuiitium oculis os­ dicimus de simplicibus talium rcpr,e-< li­ tendunt exemplaria, ita ornata ac vestita, tationum spectatoribus laicis. Interim ut graviter sint offensiva, quibus nempe sedulo hic monemus, nos in praecedenti­ représentantur mulieres modo prorsus bus egisse tantum de gravi scandalo alio­ immodesto et valde ad lasciviam provo­ rum ; nam si quæstio instituatur de occa­ cante. sione proxima, in qua ipsimet forti ver­ 11° Mulieres aut puellas, tali modo santur actores, etc. aut spectatore- sa-pe sesc exornantes, uti sirpius fieri solet in continget, ut iisdem, quibus titulo graris solemnibus prandiis et conventiculis ves­ scandali non potest, sub gravi culpa, im­ pertinis (.νοόν'/'.ν). Ilie autem distinguen­ poni abstinentia a suo officio aut sua a-dum inter ornatum, de se valde ad lasci­ -istentia, idem tamen sub gravi culpa viam excitantem, (piali- esse censetur imponi debeat titulo occasionis proximo enormis uberum denudatio sive coopercu­ propria? ; de qua n. 1444. R. 2°. 3) latius lum eorum perlucidum,—et ornatum dicetur. 12° Tandem adhuc tamquam per se immodestum quidem, sed non de se tam lascivum, (pialis forte est v. g. denudatio scandali reos generarim assignamus a) earum partium magis modica. Primi ge­ clericos, qui. domi retinendo personam, neris ornatum assumentes a gravi peccato j populo suspectam, ansam præbent pecca­ scandali exctis inda· non sunt. Secundi au­ ti- detractionis, calumnia· ct contemptus tem generis ornatum assumentes etiam a Status clericalis; cf. Cone. Trid.1; et mortali scandalo non excusantur, si usum idem dicendum de marito (pioad ancillam, talis vestitus introducunt, ubi uon viget : uxori non sine ratione suspectam ; b> ter­ si vero consuetudinem jam introductam minas conjugatas, quæ, venustulos suos sequuntur, minime certe laudanda·, innuo amasios ad familiaria colloquia admit­ severe increpanda·, sed non per se de tendo, offensioni sunt maritis suis aliis­ mortali damnanda· sunt ; modo nihil ma- que, sicut docet experientia ; c) parentes, Ii intendant. Consueta enim, modo de se (pii filiabus suis permittunt conversationes non omnino lasciva sint, tam notabiliter in sero et locis abditis cum sponsis ct amasiis ; atque idem de superioribus est non solent commovere passionem. Notandum. Quod ultimo loco animad­ dicendum (pioad famulos aliosve domes­ vertimus dc consuetudine semel introducta 1 ticos. (pioad vestitum, non omnino lascivum; idem aliquatenus dicendum videtur quoad Sectio lit. Qiurnani sint omittenda, ut alias materias, non simpliciter obscienas, evitetur scandalum passivum sire ruina puta iptoad comonlias aut equorum ludos proximi ? (cirrus'), non notabiliter turpes. I nde 29f>. Pnenotandum. - 1 Non agimus satagerem quidem et istas comœdias, etc. dissuadere, casque, si fieri posset, exstir­ hic de omittendo scandalo actiro directo, pare; sed non auderem in his provinciis, cujus malitia cuilibet per se manifesta ubi nulla, sicut alibi, hac de re viget spe- - est ; sed tantum de iis, quæ omittenda 1 Sess. 25. c. 14. de Rcf. 1 II. A. Tr. IX. 8. n. 644. 1 TBACTATI S sunt sub culpa scandali activi indirecti, (plautum in te est, occasionem ruina· re­ cujus descriptionem vide supra n° 291. moveas edocendo v. g. pnesentes (nisi ex 2° Memores verbi Apostolici :1 “ ne­ circumstantiis id jam satis agnoscant), te mini dantes ullam offensionem," simul- licite agere posse, te licite comedere carnes que adhortationis ipsius Magistri divi­ in dic jejunii, quia a prœcepto jejunii ex­ ni ; 2 “ Sinite illos, cari sunt " ; resolvunt cusaris ob dispensationem, etc. I bi enim communiter Moralist»· : numquam lici­ post luce oriatur adhuc aut perduret scan­ tum est proximo dare scandalum etiam dalum, illud plerumque recte consideratur indirectum ; sed aliquando licitum esse (pia pure acceptum, (piod ex lege carita­ potest simpliciter permittere, ut proxi­ tis (seclusa gravissima aut extrema proxi­ mus, pneter intentionem nostram, scan­ mi necessitate) evitare non tenemur cum dalum sumat. Quandonam autem aliquis gravi incommodo proprio ; nisi forte si­ moraliter censeri debeat, sive stricto sive mul ageretur de tali damno, puta, com­ latiori quodam sensu, dare scandalum ; munitatis, fidei aut religionis, (piod prie et quandonam censeri possit scandali damno proprio privato esset praecavendum. sumptionem licite permittere; hoc totali­ *298. Ql’ÆSTIO 2". -In ex lege ca­ ter dependet ab eo : an ex lege caritatis ritatis omittenda sint INDI 1ΊΤ.ΚΕΝΤΙ A, e tenealnr vel non teneatur dictum aliquod quibus proximus putatur scandalum accep­ aut factum omittere ideo, ut proximi ruina turus ? evitetur. In prima nempe hypothesi cen­ Resp. JJJirm., quoties sine notabili seri debet, quocumque demum sensu, incommodo omitti poterunt; quia ex dare scandalum; in secunda hypothesi caritate ruinam proximi impedire tene­ censeri potest scandalum proximi licite mur, cum facile possumus v. g. absti­ permittere. I nde per se exoritur quics- nendo ab actione non valde utili, aut eam tio generalis, in titulo hujus Sectionis differendo, vel nostram agendi rationem proposita, cujus solutionem jam aggredi­ exponendo, etc. E contra negative, quo­ mur per partes, ponendo (piat nor quæs- ties sine tali incommodo omitti non pos­ t tones speciales, (piarum l™ respiciet sent ; (piia tunc caritas obligare desinit. minas recta, 2,u indifferentia, 3* bona spiri­ Ilie autem advertatur oportet eum S. tualia, lu bona temporalia. , Alph.,1 eo majus, eieteris paribus, requiri 297. Qu estio lm*. — mini s uecincommodum, (pio gravius aut (pio certius T X semper ex lege caritatis omitti debeant est peccatum proximi (piod limetur, vel ob pra-visum exinde, scandalum passivum (pio plures -unt scandalizandi ; item ma­ proximi t ' jus, ut licite permitti possit scandalum Resp. .tffrm., sine ulla exceptione, si pusillorum, (piam scandalum / fiarisaicum, minus recta de se jam mala sunt ; imo, per (piod plerumque, stante rationabili causa, se loquendo, etiam affirm., si speciem parum curandum est, nisi forte ex facili tantum mali præ se ferunt, uti constat ex quadam dilatione speretur fructus, vel, nisi verbis Apostoli : a “ ab omni specie mala malum, ex eo timendum, longe notabilius abstinete ros." Cf. I. ad Corinth.,4 ubi sit bono, (piod per opera nostra indifferen­ illos, (pii in idolio recumbebant (quod de tia obtinebitur. Insuper adhuc notari me­ *·<· non erat malum, speciem tamen mali retur, scandalum pusillorum, post factam habebat infirmis), sic alloquitur Aposto­ pusillis monitionem perdurans, facile lus “ / idete autem ne forte licentia res- lequiparari posse pliarisaico. tra offendiculum fiat infirmis." line Ex data responsione, per modum ex­ etiam '•pectat pernotum exemplum heroi­ empli, resolvere licebit. Ergo non tenetur cum venerabilis senis Elcazari.6 mulier ornatum decentem ((piem assumit Diximus: per se loquendo; nani per quia statui suo est conveniens, vel ad pla­ accidens licitum esse potest, facere coram cendum marito suo, wl ut sponsum inve­ aliis (piod gerit speciem mali, nimirum : niat). dimittere ob scandalum alieujus viri si habeas legitimam rationem necessitatis indeterminati ; hoc enim nimis grave ipsi aut magna * utilitatis, et simul cures, ut, reputandum est. Si vero mulier pnevideat, aliquem virum determinat um exinde II Cor. 0. 3 2 Matth. 15. 14. lapsurum esse in mortale ; tunc pro una I i s-< -· d regu­ lariter non necessario omitti «leltcre.— Confessarius igitur in casibus hic suppo­ sitis procedat suadendo. Λ . L·. · 331. 300. Ql .ESTio 4’. An bona 't i.m Po­ tt A l.l L ad citandum scandalum sint dimit­ tenda ? Resp. \ cl agitur «le bonis temporali­ bus, nobis propriis, vel de alienis, nostne «•une commissis: a) Si primum ; dimitti quidem licit·: possunt, sed ordinarie loquendo dimitti necessario non délient ad evitandum scan­ dalum ; nam lex caritatis non obligat cum tanto incommodo. ( ndc non tene­ ris v. g. plus nupto solvere alicui operario, etiamsi prævideas cum, non obstante mo­ nitione tua de justitia solutionis, esse blasphemat urum ; «ptia incommodum il­ lud, licet leve in se. siepius occurrero potest, et sic in complexu grave fit. Similiter etiam Parochus per se non tene­ tur remit tere jura stohe sibi debita, quam­ vis paroehianus, de obligatione sua satis conscius, in varias erumpat obtrectationes, etc.; inde enim grave incommodum, non modo ipsi parocho, sed et successoribus ejus contingeret. b) Si secundum ; ne licite «piidem di­ mitti possunt, nisi ex consensu domini, saltem rationabiliter præsumpto. ( T. S Alph.,1 ubi etiam specialia dantur monita Pnelatis circa bona ecclesiastica, ipsorum administrationi commissa. Sectio IT. Reparatio Scandali artiri 301. -—Ex eadem caritatis lege, qua prohibemur alteri dare scandalum, etiam jubemur scandalum semel datum, meliori «pio fieri potest modo, tollere seu repa­ rare. Ad hoc autem requiritur, ut scan­ dalizans, omisso deinceps scandalo activo semel dato, insuper, quantum moraliter potest, conetur tollere ulteriorem ejus in­ fluxum malum, si nempe talis influxus adhuc rationabiliter est timendus, ut sie­ pius contingit ubi agitur v g. de scandalo Superioris erga subditos, vel de scandalo, alteri dato per malam jussionem, iniquum consilium, perversi libri divulgationem et similia. Quibusnam vero modis ejusmodi » ’L. III. 52. 136 TRACTATUS effectus ulterior tolli, idcoque scandalum reparari possit et debeat, id omnino diju­ dicandum est < x diversorum casuum cir­ cumstantiis, et gencratim sat facile con­ stat, modo præsertim attendatur ad specialem indolem scandali dati ejusque publicitatem, et ad qualitatem persona * scandalizantis ac persona * scandalizatie. Sic v. g. qui aliis scandalum dedit per iniqua consilia adhuc efficacia, ea, pro posse, ineffieacia reddere debebit per sedu­ lam revocationem, iisdem sive per se, sive per alium notilicandam. Paterfamilias, qui scandalizavit domesticos, ordinarie, ad reparandum scandalum (si adhuc effi­ cax censetur), obligandus erit, ut iisdem domesticis manifestet displicentiam de malo exemplo suo, cosque paterne adhortchir, ne illud in posterum sequantur. Malus Auctor, qui per scripta h cretica, humoralia, aut dillamatoria alios incitavit ad peccandum, luee per nova scripta, quantum poterit, retractare tenebitur. Uoneubinarius, usurarius aliusvc id genus peccator, qui publicum dedit scandalum, etiam ad publicam ejus reparationem erit constringendus, puta, ut publice, relicto prius commercio aut negotio suo nefan­ do, eum devotione accedat ad Sacramenta. Quoad alia scandala ordinaria, dicendum putamus : communius pro iis specialem re­ parationem. saltem sub gravi, imponi non posse ; tum quia siepe vix ullam habent efficaciam perdurantem, tum etiam quia, licet efficacia maneant, siepe tamen aliter cum fructu (ad inutile autem nemo tene­ tur) reparari moraliter non possunt, nisi generali illa reparationi *, quæ continetur in ipsa cessatione a scandalo, in pnestatione boni exempli, in oratione pro scanda­ lizato et similibus. Prudentia duce hae iu re judices, neminique imponas obligatio­ nem. nisi de ea satis constet. \ cx fine, tum c) ex pne­ cepto caritatis, nisi ratio sufficiens ab huc excus t : lieitudo autem, nonnisi cx inte­ gra causa, i. c. ex concursu trium condi­ tionum. quæ sunt; 1) objectum bonum vel saltem indifferens; 2> linis honestus : 3) causa justa et proportionate Tota autem eoopenitionis theoria tribus continetur capitibus, pro totidem princi­ piis. quibus eadem innititur, ct sunt; li distinctio inter actus objective bonos aut indifferentes, et actus intrinsece malos : 2) distinctio inter finem operis, et finem operantis; 3) axioma (piod caritas non obligat cum gravi incommodo. Sectio ΙΓ. Resolutiones practice th- coope­ ratione, preesertim materiali. 309. — Iu rebus moralibus, et maxime in iis, *(pia cooperationem concernunt, aliud est munus *scientia , aliud munus prudent *ia . Ad scientiam quidem spec­ tat, statuere principia generalia v. g. : cooperatio formalis consistit in hoc. . . . et semper est illicita; cooperatio materia­ lis consistit in hoc, ... et licita est ob TRACTATUS 140 causam justam, etc. ; sed ad prudentiam potissimum pertinet dijudicare, an ct qua­ tenus principia illa casibus particularibus, ct vix unquam plane æqualibus, sint ap­ plicanda, v. g. utrum luce cooperatio, in hoc casu concreto, dicenda sit formali·'!, an *, materiali ct, si materialis, an hic et nunc justa adsit cooperationis causa necne. Quapropter ad decidendos varios coope­ rationis casus non sufficit scientia princi­ piorum moralium; sed insuper requiritur moralis prudentia sive dexteritas, qua ca­ sus singulos recto, ut vocant, oculo practico considerare, eosque principiis scien­ tia· subjicere valeamus. Ad hanc autem prudentiam seu dexteritatem acquirendam utilissima videtur exercitatio, quæ, pro­ positis nonnullis casibus concretis, indi­ cat, qua ratione iidem casus ab insigni­ oribus (asuistis dijudicati, ac soluti sint; atque ideo ejusmodi exercitationem jam instituemus, una tamen adhuc pramiissa monitione, nimirum, quod mondes hujus­ modi resolutiones practicae multoties de­ terminari non possint ad instar decisionis mathematica· ; sed tantum ad instar de­ cisionis plus minusve moraliter definitae juxta communiter contingentia. Neque hoc mirum videbitur, si advertas, quam magna siepe inter casus, etiam prima lacie similes, sil varietas caque tenebris involu­ ta ; et pneterea (pium limitatu saqie sit prudentia nostra, quam incerta· providen­ tia· nostne ! — Ilis prtemissis sit : RESOLUTIO PRIMA. PE COOPERATIONE CAIPONEM. 310. a) Ad violationem legis abstinentim.— Cauponibus per se non licet in die vetito ministrare carnes proprio motu i. c. hospitibus id non petentibus; quia vera esset cooperatio ad peccatum alie­ num sine justa causa. Licitum vero vi­ detur, iis saltem in locis, tibi talis viget usus (hodicdum fere universalis), ut cau­ pones carnes ministrent viatoribus aut generatim iis, qui eorum diversoria fre­ quentant, modo ipsi carnes petant, et eo­ rum petitio non fiat in contemptum Reli­ gionis. Quinimmo caupones illi, in (piorum diversorio parari solet mensa communis {table d'hote}, in (pia hospites continentes turinatim assident ac come­ dunt. vel (pii viatores, per rhedas publi­ cas aut viam ferream advenientes, hora determinata expectant, experientia docti, multos carnes aut jusculum ex carnibus petituros e;se. licite possunt talia alimen­ ta habere parata, petentibus apponenda, vel etiam mensam cibis liciti * ct itHeitis struere, cos offerre, in charta notare, ut unusquisque, quod sibi placuerit, eligat. Ratio est : tum (ptia inter tantos non pauci esse possunt, qui habeant rationem a lege abstinentia· excusantem, ct nimium sane foret incommodum, si singuli de eansis propriis edendi carnes interrogari deberent; tum quia in prtesenti rerum statu impossibile est, saltem multis in locis, officium cauponis aliter exercere. Quod attinet ad eos, (pii paucos apud se habent convivas, pretio per singulas heb­ domadas accepto {boarding-hoitsekeeper *) ; hi non facile debent, in die vetito, carnes apponere convivis istis, etiam petentibus, saltem si catholici sunt ; quum enim in domo privata facilius servari possit lex abstinentia;, (piam in caupona publica; hinc etiam in domo privata difficilius oc­ currit ratio justa cooperandi ad ejusdem legis violationem. Facilius tamen excu­ santur cibos alios, prreter carnes, mane et vespere diebus jejunii iis apponentes ; nam possunt habere excusationem a ri­ gore jejunii ob laborem gravem, vel vale­ tudinem haud firmam ; ideo res tuto per­ mittitur singulorum conscientia·. Ita Kcnrick.1 b) Ad ebrietatem. Homini, (piem cer­ to noverint inebriandum, vinum aut alios liquores fortes denegare tenentur caupo­ nes, nisi gravem habeant rationem aliter agendi. Hujusmodi autem rationem gra­ vem habere censentur, (piando ex denegatione timenda sint graviora mala v. g. blasphemia· aut graves rixa·; vel etiam (piando cx denegat ione timendum sit quodeumque grave damnum proprium, puta : si secus notabiliter finderentur ob diminutionem hospitum. (T. S. Alph.2 c) Ad luxuriam. Gravissimi peccati rei sunt et absolutione indigni caupones, (pii cubicula secreta ad libidinem prae­ bent ; vel (pii apud se ducunt choreas sive saltationi < omnino turpes et lascivas, de quibus antea n. 295 ad Sv,,,n dictum est. d) Ad noxiam lectionem. Domini hos* Tr. XIII. 143. 2 L. III. 69. UE VIll'l l TIBI S. pitiorum (saloons, taverns, hotels), non possunl legenda exponere ca folia publira, (pne ecidenler et ordinarii’ sunt Religioni vel moribus adversa, etiamsi hospites ad ipsos confluere propterva de­ sinant. Communiter tamen adest ratio sufficiens admittendi ea folia, quæ de rebus mere politicis tractant. Nec vi­ dentur teneri ad rejiciendum aliquod foli­ um ex eo, quod interdum aliquid minus rectum ratione Fidei contineat, modo generat ini Religioni non adversetur. e) Ad violationem diei Dominicm. Qt ,tHITUR nimirum: Quid de cauponibus die­ bus Dominicis hac in regione pocnlenta vendentibus ? Resp. 1 Excusandi sunt, saltem a mortali, (pii uni alterive, eis non abusuro, ea vendunt, sive in domo sua, sive etiam in ipsa caupona ementes illa bibant ; ne­ que enim lex civilis, cauponarum ingres­ sum diebus Dominicis in plerisqne Sta­ tibus prohibens, catenas conscientiam ligat. Resp. 2° Monet Concilium Plcn. Bait. II.1 animarum pastores ut “caupones a Sacramentis arceant (pii potantium exces­ sus fovent, priesertim diebus Dominicis." Vix autem cos non fovent qui, occultum ad cauponam suam ingressum pnebentes, tempore Missarum potantes Catholicos per longum tempus in iis detinent aut manere sinunt. RESOLUTIO SECI XDA. DE COOPERATIONE ITMI LORl M. 311.—a) Ad dolationem legis ab­ stinent i(p. Domino Catholico præpararc et ministrare carnes in die vetito, fa­ mulis non licet cx sola ratione famu­ latus; sed tantum ob notabile detrimen­ tum. (T. S. \lph.,J ubi advertitur, fa­ mulos, in dubio, pnesumere posse, herum *haberi causam, a lege * abstinentia excu­ bantem. Diximus: domino Catholico; nam si agatur de dominis hareticis, pro his re­ gionibus dicendum putaverim, hic regula­ riter adesse rationem sufficientem non inquietandi famulos, iisdem escas prohi­ bitas ministrantes. b) .id libidinem Tria hic distingui­ mus servitiorum genera, nimirum : servi1 a. 469. -L.I1I.CS. 14] tia, quæ de se ad turpitudinem determinata sunt; servitia, de sc indifferentia, quæ tamen prorime ; et scrvitia.de indifferentia, (pia * remote tantam ad In ri turpitudinem concurrunt. S^rdiia primi generis nulla ratione ex­ cusantur; cum veram constituant coope­ rationem formalem , vide supra n. 30 l Atque ideo famuli·, iiumquam licet. litte­ ris, proprio nomine -cnpti-. aut verbis invitare mulierem ad crimen cum domino committendum ; neque unquam ipsis licere videtur comitari herum ad locum turpi­ tudinis, si herus ex ipso hoc comitatu animosior reddatur. Pariter, juxta S. Alph..1 numquam licet famulo deferre litte­ ras amatorias (n. 30E concubina? domini, vel deferre munuscula et esculenta mere­ trici ; (ptia et hoc servitium S. Doctori videtur de se determinatum ad malum, ideoque coopérât io formalis. Servitia secundi generis non possunt < xcusari ex sola ratione famulatu- ; seri tan­ tum ex accedente alia causa, qua * sit wl gravi—ima wl gravis pro diversorum ca­ suum exigentia. Quapropter, ex mente S. Alph .· non sufficit sola ratio famula­ tus; s.*d insuper requiritur saltem metus grads damni, ut famulus licite po—it co­ mitari herum qui hic supponitur ex co­ mitatu non reddi animosior) ad locum turpitudinis, cumque redeuntem cx-prrtare ; vel ut liciti * possit concubinam tquie hic supponitur a famulo non invitari) rheda adducere in domum heri concubinarii. Quinimmo, causa gravissima i) Non licere medico proponere agroto periclitanti ejusve cognatis, ut mini-tellum secta.· advocent. Periculi tamen, in (pio versatur, ægrotum admonere debet.1 bj Non licere invitare ministcllum ad ritus funebres cognato protestanlico de­ functo peragendo'· ; ( atholicos autem, (piorum parentes protestantici decesse­ runt, excusandos csM·, si propinquis cu­ ram funeris committant, licet praevideant eos ministcllum arcessituros; vix enim id evitare, possunt absque gravissima offen­ sione, et cæteroquin passive se habent. 314. Principium II —Absolute illi­ citum non videtur concurrere ad Sacra hæreticorum modo tam remoto talibus(pie in rerum adjunctis, ut concursus iste publica opinione non habeatur uti com­ municatio in Sacris corumvc approkitio. Collect, p. 533. n. 1105 sub 1.2. - Hinc 1° In nostris partibus, ubi luentici permixtim cum Catholicis vivunt, cx sententia S. Alph' ct Collect, p. 523 n. 10S9 ad 1, licitum erit operariis, ut mercedis gratia restaurent aut etiam æditicvnt templa hæreticorum, modo id non exigatur iu odium aut contemptum Religionis ( atholicte ; nam ex una parte restauratio vel ædificatio ista in hisce locis nullatenus æst i nuitur tanquam communicatio in Sa­ cris corumvc approbatio, et ex aln ra parte remote tantum concurrit ad cultum fal­ sum, in tali templo aliquando exercen­ dum. An autem, quod hic resolvimus pro operariis. per se etiam applicari possit architectis ; qilæstio est, quam prudent ioruni judicio remittere nobis liceat. Equi­ dem ct eos in hae regione non damnan­ dos esse putamus ; quamvis forte non immerito iisdem repeterentur verba Apos­ toli * “ Quid dicam vobis? Laudo cos? tu hoc non laudo." Ita λ an Egcren. Quod dico de templis hæreticorum, applicari nequit templis falsorum numi­ num. Refert nimirum P. Philippus de ('arboneano,8 decretis S. Inq. ann. 1626 et 1669 definitum esse, nullo modo licere Catholicis, nec ulla causa aut motivo posse 1 Kenr. Tr. \ 111 u. 109. 3 I. Cor. 11. 22. 8 Apud Kenr. Tr. ΧΠΙ. 30. 144 TRACTATIS permitti aut tolerari, ut operam navent «aedificandis, instaurandis, vcrrendisque templis, quæ falsis numinibus aut «wctoribus falsarum nectarum sint dicata, aut corumdem purgandis parietibus et pavi­ mentis. Excipe ubi hæc non habentur ut facta cultus protestativn (Collect, p. 528. n. 10971. Aperire tamen et claudere templo­ rum. etiam luereticorum, januas non licet. 2° Non censentur hic peccare, qui pecu­ niam operamve conferunt in levamen >aitpcruni, ægrotorum, pupillorum in ædi >us, qui a protestant ibus reguntur; sed curan­ dum ne in fidei vergat detrimentum, secta­ rum iniquo studio ad Catholicos, (pii in iis sedibus admittuntur, pervertendos.1 3° Liceatne Catholicis ad usum lue­ ret icorum fabricare, vendere, collocare organa, cathedram, mensam coeme, cali­ cem, gravior est qmestio. Opinor con­ cursum istum communiter non accipi tan­ quam communicationem in Sacris, corumvc approbationem, adeoque servari conditio­ nem in Principio II. positam. 4° Gravior etiam est quæstio, utrum liceat fabricare, vendere, procurare altaria et paramenta sacerdotalia Ritualistis. Scio equidem doctissimum aliquem IIollandiæ Episcopum non condemnasse Ca­ tholicum quemdam sacerdotalia paramenta vendentem .lansenistis ; illud vero hos inter et illos intercedit discrimen, (piod Ritualistic, cum non sint veri sacerdotes. Sacra sua celebrando idololatriam et ipsi committant, et (piod ab aliis committatur in causi sint. Cooperatio prætcrea vide­ tur esse formalis, cum Ritualistic iis rebus bene uti non possint : et, dato etiam (piod sit materialis tantum, causa sufficiens ad licite cooperandum tanto crimini, quantum est idololatria, in canit vix dari posse vide­ tur. 315.— B. Ad impressionem aut divul­ gationem seu propagationem librorum Fe­ ret icorum, ex professo conscriptorum ad Fidem Catholicam impugnandam et labefac­ tandam. Duplicem hic distinguimus classem opi rariorum, in typographeo laborantium. Alii enim sunt cooperatores propinquio­ res. quos inter recensemus eos, qui typos ordinant, (pii chartam typis imponunt, qui prelum premunt, (pii impressionem dirigunt, et (pii corrigunt folia impressa, » Apud Kenr. Tr. XIII. n. 39. ut emendate prodeant : itemque eos, (pii pro more hujus regionis ephemeridum editoribus referunt {reporters} dc concio­ nibus hæreticalibus.— Alii autem sunt cooperatores remotiores, quale? censentur illi, (pii atramentum vel chartam praepa­ rant, libros jam impressos ordinant, aliave exercent ministeria, remote tantum ad impressionem pertinentia, cujusmodi, ni fallor, plura nunc occurrunt in iis præser­ tim typographcis, ubi impressionis opus artificiosis machinæ motibus peragitur. I t libri vero cx professo id Fidem Catho­ licam impugnandam conscripti habendi sunt Ie Biblia sectarum. 2° Liber com­ munis orationis {Book of common prayer). 3 Hymnaria Sectariorum {Hymn-books). 1·° Fidei confessiones a sectis editæ. 5° Alii quicumque sectariorum libri vel li­ belli ad hieresim propugnandam conscrip­ ti, (pios inter ct conciones. G° Diaria et ephemerides, quæ evidenter et ordinarie religioni sunt adversa. His præmissis : 316.— 1' Cooperatores prima classis, maxime eos, qui typos ordinant vel impres­ sionem dirigunt, excusari non posse pu­ tamus, nisi forsan in casu gravissimi detrimenti alias subeundi, secluso tamen Religionis contemptu, et ad breve tempus tantum, v. g. si filius typographi hæretici ad Fidem Catholicam convertatur, qui sine gravissimo suo detrimento patrem tam cito deserere non valeat. Ita saltem opina­ tur Laymann,1 hanc allegans opinionis *sua rationem non spernendam : hicreticum scriptum typis ordinare de se non absolute malum est, si fiat mere mate­ rialiter, et absque pravo line ; neque lex ecclesiastica, id generatim seven· pro­ hibens, in tanta necessitate obligare vi­ detur. Dico: maxime eos, qui typos ordinant, etc. ; nam gravi de causa licitum esse putaverim, ut operarii in typographeo. ubi cujnsque generis, ac inter alios etiam me­ * morata farinae libri prodeunt, simpliciter chartam typis imponant aut prelum pre­ mant. nescientes, (piale sit operis impri­ mendi argumentum. Cf. Kenrick.2 2° Cooperatores secunda classis, juxta plures, teste Gury,’ excusari poterunt ex 1 L. II. Tr. 111 c. XIII. 5. 2 Tr. XIII 157. 3 P. I. n. 253. DE VIRTUTIBUS. gravi causa ; modo tamen (adderem) non laborent in typographeo, ad malum prin­ cipaliter erecto. Nequeunt enim Catho­ lici, ut sedulo monet Kenrick,1 ulla rati­ one occupari circa typographe» Protestait * tica, quæ ex professo adversantur Religi­ oni ('atholicie. 3) Cooperatores sive priime, sive secun­ *da classis ad impressionem librorum, qui non comprehenduntur sub iis, dc quibus n. 315, incidentur tamen errores conti­ nent, excusandi hodiedum in nostris re­ gionibus videntur, dummodo tamen non agatur dc libris cx professo obscœnis (dc quibus hic qu estio non est), nec operarii illi facile typographum invenire queant, qui libros tantum innoxios imprimit. Cx una enim parte libri illi prohibentur illis Regulis Indicis, qme in hae regione universim vix obligant, sive quod servatu non sint possibiles, sive quod nunquam fuerint receptte aut servatæ ; altera vero ex parte, si ejusmodi cooperatio justa de causa non liceret, Catholici in his provin­ ciis vix operam suam præstare possent in typographeis ; Catholica enim vel omni­ no innoxia paucissima sunt. Addo com­ muni opinione, etiam timoratorum, sic coopérantes generatim non damnari. 317. Quoad cooperationem ad divul­ gationem scu propagationem librorum hæreticalium hæc statuenda videntur. a) Non lieet omnibus indiseriminatim vendere, venditioni exponere, dono dare, commodare, procurare libros, de quibus n. 315. b) Sola famulatus ratio excusare videtur eos, qui circa ephemerides illis, (pii no­ num iis subscripsere, mittendas occupantur; nam et tabellarii publici ita excusantur. c) Qui pravæ ephemeridi nomen subscri­ bit, ut hanc propaget, formaliter; — secus materialiter, at, nisi sufficientem habeat causam, illicite eidem cooperatur. 145 Inita solvere aut alia præstare ob equia * de se indifferentia, qme tamen non cedant in majorem Principis oppressionem, >cd contra, ex pnesumpto ipsius consensu fi­ ant ad praevenienda graviora damna et pericula v. g. confiscationem bonorum, ejectionem e patria, etc. Similiter Officiales licite officia sua re­ tinent, animo impediendi malum majus, ct facilius restaurandi gubernium legiti­ mum. Quodsi forte cogerentur exigere tributa injusta, plerumque rationabiliter præsumere possent, principem et civelibenter consentire, ut exigant, eo >eil. titulo, ne deterius quid contingat v. g ne. propriis officialibus ob recusationem dimissis, pejores ab hostibus substituan­ tur. Vide Laymann,1 Sporer2et n. tfi6. q. 2°; itum n. 1717. S. Alphon. L. III. 74. RESOLUTIO SEXTA. DE COOPERATIONE Al.lOs INVITANTIUM. 319. — z/(/ quidpiam prastandum. quod sine peccato non prastabunt. Solutio hu­ jus difficultatis dependet a distinctione inter opera, *qua de se. i. e. ejr partr ipsi­ us actus, peccaminosa sunt : et opera se­ cundum *st indifferentia, *qua ex mero agentis arbitrio peccaminosa fient. Illi­ citum nempe est, invitare alterum ad praestationem operis de se jam mali, quia talis invitatio vera esset cooperatio forma­ lis, ut antea dictum est n. 304. Licitum vero erit, supposita justa causa, alterum I invitare ad prostandum opus, quod ex mera ejus malitia malum fiet. Unde ex gravi causa licite petes : a) Juramentum a pejeraturo.8 b) Mu­ tuum ab usurario.4 ct Admiuistrat tonem Sacramenti a sacerdote, præsertim paro­ cho. sacrilego.6 d) Solutionem maleficii a mago, qui licitum solutionis modum sciens, illicito tamen sit usurus. * e) Redditionem debiti, ex parte actus liciti, a eonjuge, propria * voluptatis causa pec­ RESOLUTIO QUINTA. caturo/ Hi autem casus pluresque alii huc -peetantes. per decursum Theologia * DE COOPERATIONE CÎVÎVM. Moralis, accuratius expendentur in loco, 31S, — ./ Summa veneratione digna est.2 5) Ex libris liturgicis et ex decretis S. (’. Rit. petenda est. 32+.—· l erba lititrgica Γ) sunt — vel a Deo, ut forum * Sacramentorum, SSmum Nomen Jesu, Lectiones e Scriptura Sacra in Breviario et Missa, Psalmi et ( antica; — vel ab Ecclesia, ut Collecta *, Hymni, “7- 5y· - \ Bcngcr. Compend. der Pastor. Theol. n, 787. 148 TRACTATUS Doxologia, Lectiones Breviarii, Orationes A. Ne publicus cultus iis exhibeatur, antequam judicio Ecclesia? constet, talem breviores. 2) Non lingua vulgari enuntianda cultum eis exhiberi posse, seu prius (piam ab ea beatificati aut canonizat i fuerint, sunt.1 3 Pronuntianda ct cantanda sunt mo­ (piod ut a solo Summo Pontifice deinceps do ab Ecclesia pnescripto." fieret, sæculo 12°constituit Alexander III ; .tetio liturgie» seu ritus, sicut verba, Urbanus vero Vlll. regulas pnescripsit, vel a Christo Domino est, ut ritus es­ juxta (pias hodiedum fieri debeat. Sum­ sentialis Sacrificii Missa·,— qua· actio ma harum regularum luvc est. Servi Dei per eminentiam dicenda est, — et materia appellantur, et sine aliqua ecclesiastic» proxima Sacramentorum ; vel ab Ecclesia, potestatis licentia appellari possunt horni-’ ut Signum Crucis ; usus cereorum, incen­ nes, (pii ex hac vim cedunt eum fama si. aqute benedicta’ ; varii gestus, ut ge- sanctitatis. His privatus diltus exhiberi potest. De fama sanctitatis inquirunt nullcxio, capitis inclinatio, etc. 325. B. Itatione objecti, quod colitur, Ordinarii illarum diœcesium, in quibus cultus est 1) latria· vel dulice-, 2) directus Servus Dei diutius commoratus est, vel : majora pro Deo egit. Hac inquisitione, vel relativus. Cultus tatrue idem est ac adoratio quæ Processus Ordinarii nomine venit, stride sumpta (icorship), seu honor Deo rite peracta, causa ad S. Sedem defertur, exhibitus propter summam ejus excellen­ a (pia si admittatur, Processus .ipostolicus tiam, supremumque dominium. Cultus introductus dicitur et Servo Dei exinde didire (veneration) exhibetur Sanctis ct titulus tribuitur Venerabilis Servi Dei. Angelis. Hic iterum duplex distinguitur, Binis pneeipuus Processus JpostoUci est hyperdulia· nimirum, qui soli B. Marite ! inquirere, an constet de Venerabilis Servi \ irgini. ct simplicis dulice, qui aliis Sanc­ Dei N. N. virtutibus theologicis ct cardi­ nalibus carimiquc adnexis in gradu hero­ tis et Angelis tribuitur. A'o/«. luter Sanctos S .Josepho ,»»n. |> WVl B Auctorem Fidei. Pmp etc. ; itemque instrumenta pœnarum et 33 P XXIX mortificationum ; e) latissimo omnia, (pia? 2 Bi niter. Conqn nd. der Pastor. Thcol. n. 79·’ vel corpus, vel 'cpulchrum, vel alias Reli­ 804. quias Sancti tetigerint ; itemque oleum e * Comm in Matth. 1. 16 DE PHIMO PILECEPTO DECALOGI. lampade ante sepulcrum appensa, et pul­ vis e loco, ubi asservantur. 2) A Reliquiis Sanctorum probe distin­ guenda' sunt Reliquia· Domini; i. e. gut­ ta! Sanguinis Christi; instrumenta pas­ sionis ejus, ut spina· cx Corona, clavi, lancea, etc. quibus, ut Reliquiis SSn,“ Crucis, cultus saltem insignior exhiben­ dus e>t. Quod special im particulam c ligno SSn” Crucis attinet, luce sunt ani­ madvertenda : a) Praxis eam separandi a Reliquiis Sanctorum recta est.1 b) Si loco principe super altari fuerit exposita, tran­ seuntes ante illam unico genu flectere de­ bent, et Missa coram ea tamquam coram, incluso Sacramento celebranda est ; sin au­ tem in custodia sit recondita, transeuntes ante eam caput * inclinant. e) I bi immemorialis usus id fert, processional iter sub baldachino, incensant ibus duobus thuriferariis, detectoque capite, deferri potest, et d) post processionem re/ expositionem, antequam recondatur. Oflieians eam stans triplici ductu ineensat, dein, assumpto hu­ merali et facta unius genu flexione, populo cum ea, nihil dicens, benedicit.8 3) Reliquiæ insignes Sanctorum sunt corpus Sancti integrum aut magna ejus­ dem pars, nempe caput, brachium vel crus, at licec integra i. e. duobus ossibus praeci­ puis constantia (non tamen ossa femoris),4 aut pars illa corporis in (pia Martyr passus est, modo sit integra et non parva.56 4) Reliquia! Sanctorum non religioso tantum seu cx virtute religionis imperato, — ut corpora in communione Ecclesia! defunctorum,-— sed sacro etiam cultu ve­ neranda· sunt ; ° non vero publico, nisi ab Ordinario loci, ubi colenda· sint, earum authenticitas probata fuerit,7 idque licet Romæ, aut ab alio Episcopo jam recogni­ tae fuerint ; Ordinarii nimirum est videre, ne (pia fraus subrepat et inspicere, an re­ vera Roma· fuerint approbata·.8 1 S. C Rcl. 22 febr. 1847 npud 1’riiiz. Decr. Antii, n. 589 et Veta T. II. p. 557. - S. (’. Hit 7 milii 1( >6 in una Varsav. et 18 febr. 1843 in Cenoiiinn. n. 4181. 4956. 8 S. It C. 23 mini 1833, 12 jnl. 17<)l. 26 nug. 1752. n. 4227· 4743. 4 S. C. InduL. 12jmi. 1822.1’rinz. n CDXXX ·’ 8. R.C.3JIIII. 1617.13jmi. 1031. n. 539. 892. 6 S. Alph. Diss. dc maledictione* mortuorum. 7 L. Ill Decr. T. XLV.c. 2. Trid. S. 25. de linor, etc. " Sixtus V C. Dominus et S. K. C. DJoct. 1591. ’49 5) *Asservanda sunt *Reliquia : a) qn/p. cumque extra talmmaculum . b.i insignes prope altare majus aut alio loco conspi­ cuo *ecclesia , non vero in ædibus privatis, aut apud laicos, nisi agatur de magnis principibus aut pnecipuis Ecclesiæ præsulibus. 6) Exponendæ Reliquiæ non sunt ; a) supra tabernaculum, in quo augustissi­ mum Sacramentum asservatur ita ut ta­ bernaculum eis pro basi inserviat ;1 b) ante ejusdem tabernaculi ostiolum, aut alio modo, quo simplices induci possint ad Reliquias pro SS. Sacramento adoran­ das ; c) extra capsam, nisi, ultra lampadem, continuo ardeant iu altari duo lumi­ na ; 12 d) nisi exponens (ct reponens i -uperpelliceo nec non stola,8 et. si populo cum reliquiis benedicat, humerali etiam sit indutus. Benedictio autem fieri debet sine cantu, nihil dicendo, inccnsatis, thure non benedicto, duplici ductu Reli­ quiis; e) eum SSmo in eodem altari. 7) In processionibus reliquia· Salictorum canonizatoram deferri possunt, at a) non sub baldachino' ; b) aperto capite Episco­ pus tamen cum mitra); e) non in proces­ sione SSmi Sacramenti, nisi vi Indulti aut consuetudinis. 8) De Sancto, cujus habetur insignis Reliquia, potest fieri Officium ct celebrari Missa, dummodo reperiatur in Martyrologio Romano. 328. — C. De cultu imaginum *ha e teneto. 1) luter imagines, idem licet objectum représentantes, specialius coli possunt ; a) benedicta· ; b) quæ unà *Reliquia sint, ut imago B. Μ. V., *qua a S. Luca dicitur depicta ; c) miraculis clara·.4 carumquc copia·, ut patet ex praxi Ecclesia·. 2) In ecclesiis exponere non licet ima­ gines ; ji) Servorum Dei nondum canoniza torum aut beatificatorum, pnesertim eum radiis aut sanctitatis signis.3 Beati­ ficat) autem pingendi sunt cum radiis tantum; canonizat) vero cum diademate circa caput ; b) falsi dogmatis et rudibus periculosi * errori occasionem præbentes, quales tamen generaliter non sunt imagi1 3 4 5 S. R 31 mari. 1821. n 4378. S. R. C. 22 jiui. 1701. u. 3575. Dc Ilcrdt. Lit. T. 2. n. 194. Cfr. B. \lictorem Fidei, prop. 70. ρ. XXX VI. I rb. \ III. C. Cadcstiii Jerusalem. 150 TRACTA Tl S *, * qua nullo modo refici nes SSmr Trinitatis;1 e) insolitas, nisi ecclesiæ diruta ah Episcopo approbata' fuerint ; d) pro­ possit, iu profanos quidem, at non sordi­ caci venustate pictas aut ornatas, aut in dos usus licet convertere, erecta tamen ibi * crucis erectio, si sine periculo quibus profanum aut inhonestum aliquid cruce,1 qua appareat; d) nisi omnis superstitio, tur­ sacrilegii, ab acalholicis apud nos vix non pis quæstus, ct quodeumque inordina­ timendi, fieri nequeat, omittenda est; 2° tum aut præposterc ct tumultuarie accom­ comburenda sunt (et cineres in sacrarium projiciendi) singulis annis Sacra Olea; modatum vitetur.2 3) Coluntur imagines eodem modo ac itemque paramenta postquam detrita *, Reliquia excepto quod eum ipsis non da­ sunt, nisi tamen ad alia conficienda aut 2 3° aqua baptur benedictio, nec de iis, nisi specialiter resarcienda adhibeantur;1 concessi fuerint, Oflieium fiat aut Missa tismalis Sabbatho Sancto, et in Vigilia celebretur. In processione cum SS"’° Sa- Pentecostes, postquam nova benedicta (ramento, extra casum Indulti vel consu­ fuit, in sacrarium effundenda ; 4° calix et patena, sine licentia Episcopi, de novo etudinis, non deferantur. 329. De veneratione locis ac rebus nice a laicis deaurari et reparari possunt.3 2) Positivo, seu sancta sancte, qua de sacris, nice religiosis debita. re suis locis. Principia.— I. Loca et res sacra * fiunt aut consecratione, aut benedictione non simpliciter invocativa, sed constitutiva ARTICULUS II. seu couséeratita, dc quibus n. 1247. L Qtuenam loca et res consecranda aut bene­ DE KTIBIS VIRTUTIS RELIGIONIS IN SPECIE. dicenda sint, ct qua ratione polluantur aut Actuspræcipui Religionis sunt adoratio, exerrentur vide ib. V et n. 1329. q.4°.q. 5°. oratio, sacrificium, votum, juramentum, et II. Debent *essi 1) praescriptionibus sanctificatio quorumdam dierum. . . . De liturgicis consentanea; 2) si fieri possit tribus ultimis dicetur in 2 et 'i° præcepto. pretiosa; aut 3) saltem decentia ct ni­ De sacrificio, in Tract, de Eucharistia. tida. De adoratione art. proxime praecedenti I. III. Reverenter sunt tractanda, sensu actum est. Hic igitur tantum agitur tum negativo, tum positivo. 1) Negativo, ita ut neque ad superstitiosos, neque ad De oratione. indecentes, neque, si de rebus benedicti­ one, ut supra, sacris quiestio est, ad pro­ 330. .Definitio,— (Ratio, latius sump­ fanos usus inserviant. * ta, est elevatio mentis ad Deum, seu a) Hinc non licet in ecclesiis, post­ quivis pius *anima allectus in Deum quam consecratio vel etiam tantum bene­ et in supernaluralia. Sensu autem stric­ *dicta fuerint, agere judicia sæcularia, con­ tion est petitio decentium a Deo. — S. ventus saeculares4*aut politicos,6 aut laicis Thom ? apud nos,® sine Ordinarii licentia, ad po­ Divisio. Est 1° mentalis vel vocalis, pulum verba facere ; supra capellas carum proüt sola mente peragitur, vel mentis laterales, in quibus quotidie celebratur, conceptus etiam ore exprimuntur; — 2° cubicula habere ad habitandum aut dor­ privata vel publica, prout fit a persona miendum : quin et oratoria privata ab privata et privato nomine, vel iu com­ omnibus domesticis usibus debent esse munitate vel auctoritate et nomine Eeelelibera. siæ. Ea tamen, quæ in communitate fit, b) Quæ usui, ad quem destinata sunt, non hoc ipso et eo sensu est publica, ut inservire amplius nequeunt, modo decenti liturgiea diei possit (n. 322). eidem subtrahenda sunt. Sic 1° locum Principia.— L Oratio est omnibus 1 B \ui ionin Fidci, prop. 69. p. XXXV I. et adultis necessaria necessitate pnecepti, Brn. \I\ Brrvi. Sollicitudini *nostra a. 1745. 1 Trill. Sese. 21. c. 72 (Tr Trid. S. 25. de Invocat, etc. i 2 C. 39. D. 1. de Cons. 8 Beg. Jur. 51. i» 6°. 3 Gardell in S. R. C. n. -1588. De Hevdt. T. 4 L. Ill Dwr. T. XI.l.X. c. 1.; item in 6°. L. , 1. n. 175. *2°. 111. T. XXIII. c. 2. i 4 2. 2. q. 83. a. 1. ct S. Alph. in prine. 6 Piu» IX. ad Vrrh Lco]xd. 17 mart. 1862. I L. IV « 6 Cone- 1’1. Bult. II. n. 19I. i DE PK1M0 l’K ΙΓΕΙ’ΐΐ) DE( ALOGI. quinimo etiam necessitate medii.— Γ Evincitur ex innumeris S. Scripturit· lo­ ris. V. g. “ l'igilale et urate." 1 “ Opor­ tet semper ordre et non dejicere. " ~—2J Quia oratio est medium ordinarium a Deo statutum ad gratias necessarias obti­ nendas : “ Petite, et accipietis." * S. Alph.4 II. Præceptum orandi obligat frequen­ ter, ut patet cx citatis textibus, non ta­ men sine intermissione, quod humanæ imbecillitati impossibile est. — Verba igi­ tur, “ Oportet semper orare." cx communi Doctorum interpretatione significant, fre­ quenter orandum esse tempore opportuno, <•1 nunquam cessandum ex tædio, torpore, animi dejectione: vel etiam actiones nostras generatim ad Deum esse dirigen­ das. III. Oratio, quam quis debitis prieditam conditionibus pro seipso, aut, secun­ dum multos,6 pro aliis, obicem non ponentibus, peragit, cllieaei.am habet in­ fallibilem ex Christi promissione. “ Om­ nis qui petit, accipit" 6 etc. — “ .Si quid petieritis Patrem in nomine meo, dabit robis." ' Conditiones autem requisitra sunt, ut fiat : I ° pie, devote et attente : 2° eum perseverantia;—3° eum humilitate et li.lm-ia; 4 de rebus necessariis vel utilibus. Temporalia non debent postulari nisi cum conditione, saltem implicita, nempe quatenus ad anitme salutem conferre pos­ sunt. 331. Qr.esita.--Quær. 1° Quandonam urgeat necessitas orationis ? Resp. I 1'rget per se frequenter, ita ut non possit omitti per notabile tempus sine gravi peccato ; tempus unius aut certe duorum mensium notabile reputatur. — Suarez, Lcssius, etc., 2° in instanti usus rationis, 3; in articulo mortis. Crate­ rum confessarius, ut habent Doctores, magis solieitus esse debet in inculcanda necessitate frequenter orandi, quam in determinanda gravi omissa * orationis cul­ pa. 1 a 3 * u 6 7 Afnrc. 13. 33. Lac. IS. 1. Jonn. |0. 24 L. IV. init. Gnin mezzo ililla pregli. C. 1 S Alph Gran mezzo dclla preghicra c. III. Lue. 11.10. Joan. Hi. 23. 1 15 i Resp. 2° 1 rget per accidens, ]° in gravi tentatione, qu;c alio modo facile re­ pelli non possit ; 2' in publici- calamita tibiis; 3' quoties aliud præceptum est adimplendum, ad quod oratio e>t neee-saria, v. g., si Sacramenta sint recipienda . I quoties aliquod auxilium divinum spe­ ciale videtur nobis necessarium. 332. - Quær. 2 .In peccet, qui omdtit preces matutinas aut vespertinas ? llesp. ,\eg. precise per se, -i interdum tantum omittantur Ratio est, quia nulla lex est, quæ determinatas preces singulis diebus et certis horis pnecipiat. Quidam tamen advertunt, raro aliquam allesse negligentira et accdiæ culpam. < icterum in praxi excusari prorsus ab aliqua culpa non possunt, qui illas <;vpius omittunt, tum quia forte minime orant alio tempore, aliove modo, et sic orationis pnecepto aliquando deerunt ; tum quia ob pericula, quæ quotidie occurrunt, neglecta oratione, in plura peccata laben­ tur. Quær. 33 Quomodo peccet distractus voluntarie in oratione? llesp. Per se peccat venialiter. quoties sine justa ratione voluntarii distrahitur, idque valet, etiamsi oratio fiat absque ob­ ligatione : quia aliquam irreverentiam Deo irrogat. — Elbel.1 v* 333. Quær. 4 e Pro quibus sit oran­ dum ? llesp. 1° Pro nobismetipsis. 2’ pro omnibus hominibus viatoribus, etiam infi­ delibus ; 3 pro animabus in purgatorio detentis. Eruitur 1° cx lege generali Caritatis; 2° ex verbis D Pauli.· “ Obsecro igitur primum omnium fieri obsecratio­ nes, orationes, postulationi λ gratiarum di­ tiones pro omnibus hominibus, pro regibus, >‘tc. ; . . . nec excipiendi sunt inimici, ut patet ex verbis Christi ’ “ Orate pro .ersequentibns et caiumniantibus cos." Quær. 5° Quosnum prater Deum orare '.Ossimus ? Rcsp. Beatam Virg. Mariam, ut medi­ at rieem nostram; Angelos, ut custodes hominum ; omnes Sancto- et amicos Dei. ut intcrcc-sores nostro- apud Ipsum. In­ vocari privat im possunt etiam infantes baptizat i et ante usum rationis defuncti, 1 n. 419. - I. Tini. 3. 1. 2. 8 Matth. 5. It. 152 TRACTATUS et idem probabilius dicendum est de ani- ' mabus in purgatorio detentis. invocatio autem Sanctorum est dc con­ silio, non vero de præcepto, cum Tridd dicat tantum fw bonum et utile eoa invo­ care. Valde tamen salutis siur incuriosus videbitur ille, qui nunquam B. \. Mari­ am invocet, quandoquidem peculiari ac miiabili providentia mediatrix nostra con­ stituta sit. Xotn. - Die 16 junii 1880 “ S. R. C. sui muneris esse duxit R"'° * Locorum Ordinarios admonere, ne sinant alias Lit mias publice recitari nisi” SSral Nominis, Be.it c Mariæ Virginis Lauretanas nuncupitas, et Sanctorum, “vel alias, si quæ a S. |(. U. Inquisitione recognitio et ap­ probate fuerint ; ac simul caveant. ” i/o be. <■ nttiouu) “suam approbationem pro im­ pressione subnectere iis libris, in quibus Litauiæ inveniuntur apostolica sanctione carentes.” — Juxta ephemerides (Enipontenses “fiir katli. Theol.” a1 1881. p. 573, Sacra Congregatio aliquibus Episcopis Germaniæ de sensu hujus Moniti inqui­ rentibus respondit, se Litanias a S. Sede non approbatas a solis officiis Lilurgicis arcere voluisse, non vero prohibere earum per Episcopos approbationem, nec consue­ tudinem aliquorum locorum recitandi pu­ blice (i. e. communiter quidem in ecclesia, at extra officia Liturgica) Litanias ab Or­ dinariis approbatas. quam Deo sc submittere intendit, v. g. genuflexione. Idololatria duplex distinguitur, scilicet 1° Materiali * sive simulata, cum (piis sine allectu interno, ex gravi metu, cultum idolo exhibet. Diceretur etiam materia­ lis, si procederet ex errore invincibili, v. g. si (piis falso putans hostiam esse con­ secratam, eam adoraret. In 1° casu esset peccatum mortale; in 2° nullum, ut pa­ tet. 2° Formali * et propria, quæ fit 1° ado­ rando creaturam tamquam Deum; 2° exhibendo cultum dmmoni vel alteri crea­ tura' quasi Deo, aut saltem ex animo ali­ quid a tali creatura (ditincudi, quod a solo Deo postulari potest.1 § IL De rana observantia. 335.— Vana observantia est supersti­ tio, qme media nec proportionate, nec a Dio instituta adhibet ad certum effectum obtinendum. Triplicis est generis sci i ·<■ 1° Ars no­ toria, seu ars acquirendi scientiam sine labore. 2 Ars sanitatum, seu ars sanan­ di variis signis vel rebus sacris. 3 ( )bservantia ereutuum, (pia ex consideratione alicujus (‘ventus fortuiti conjicitur quid faustum vel infaustum futurum sit.2 Phixcipia. I. λ ana observantia est peccatum grave, quia honorem divinum creat une tribuit, dum ab ea exspectat, — (piod a solo Deo exspectandum est ; et CAPUT II. ipiia pacto implicito cum (hemone nititur. DE VITIIS IIELIG10X1 OPPOSITIS. Veniale tamen sa^pe esse potest ex imper­ Vitia Religioni opposita sunt ; 1° super­ fectione actus, ex simplicitate, ex igno­ stitio per excessum; 2° irreligiositas per rantia aliqua, vd ex timiditate, ut evenit praesertim inter rudes in observantia even­ defectum. ARTICULUS I. tuum.8 II. Vana observantia dignoscitur pricDE SUPE11STIT1OXE. * ad effec­ “ Superstitio,” ait S. Thomas? “est viti­ sertim 1° ex insufficientia causa um religioni oppositum secundum exces­ tum naturaliter piwliicciidum ; 2° ex ad­ * vel falsa * circumstantiae sum; non quia plus exhibeat in cultum di­ junctione vana * ; 3° ex infallivinum quam vera religio: sed quia exhibet (piasi necessario requisita * tribuitur mediis nullo modo cultum divinum vel cui non debet, vel eo bilitate, (pia infallibilibus.4 modo, quo non debet.” HI. In dubio num effectus proveniant j I. idololatria. a causa naturali, an a daemone, tribui 33L. — Idololatria est actio, qua cultus possunt viribus natur;! *: et proinde lici­ soli Deo debitus creatura' tribuitur; id tum est illos procurare, ipiia non constat vero fit non tantum sacrificio, sed quovis honoris signo, quo quis creature tam1 T. IV. 12. - 1. IV. 14 • Scm 25 de luvoe. - 2. 2. q 92. a. 1. 3 I*· D’. 15. 4 L. IV. 16. DE PHIMO PJLECEPTO DECALOGI. Teni esse malam ; consulunt tamen Doctor· > præviam protestationem contra quemlibet dæmonisinterventum. In dubioauteman effectus a (hemone vel a Deo producantur, si certa adsit probabilitas eos a causa na­ turali provenire non posse, dæmoni tri­ buendi sunt, nisi sanctitas operantis vel alia dura indicia contrarium persuadeant, quia temerarium est putare, fieri semper miracula. Unde non licet tunc experiri, utrum effectus sit secuturus, necne.— S. Alph.1 S. Thom.2 et alii communi­ ter. 336. Rcnolr.en. 1 3 Superstitionis rei sunt, qui gestant ligaturas quibusdam characteribus consignatas; (pii certa invo­ cant nomina ignota, aut certum adhibent numerum crucum vel orationum ad sa­ nanda vulnera, ad se invulnerabiles effici­ endos, . . . etc.8 2° Item (pii gestant quasdam orationes effectum omnino infallibilem ex ipsis exspectantes. — Non tamen vituperandi suut. imo admodum laudandi, (pii nu­ mismata pia, sacras effigies aut Reliquias Sanctorum gestant, sperantes auxilium divinum specialiter se impetraturos esse.4 3° Item rei sunt superstitionis, qui ali­ quos dies tanquam faustos, alios vero in­ faustos habent, ita ut actiones suas exinde dirigant, vel (pii ad morbos expellendos requirunt herbas tali festo collectas, . . . etc.6 1° Superstitiosum vero non est obser­ vare lunam aut tempora colligendis her­ bis, eicdendis arboribus aptiora, etc., . . . nec res sacras, aut verba S. Scriptune gestare ad honorem Dei vel Sanctorum, et ad ipsorum auxilium implorandum. Item m-c recitare certum numerum orati­ onum, nec facere ea omnia, qua * devotio­ nem augere possunt, modo vis infallibilis ipsis non tribuitiir.6 5° Nec ullatenus superstitiosum, quinimo valde religiosum ac pium est recitare preces novendiales, aut toties preces itera­ re in cultum Domini Nostri vel B. Virgi­ nis alicujusve Sancti, modo vis infallibilis tali numero, certa· diei, aut fixo tempori non annectatur.7 1 3 6 7 L. IV. 20. L. IV. 17. Ib. Ib. - 2. 2. η. 96. a. 1. 4 L. IV. 17. 6 Ib. 1 J III. 1)'· (HciuatiOH·’. 337. Dijhutio. Divinatio ··-: inqui­ sitio occulturum ope (hemonis. Dtcimo. liet 1J uj-prewa, si fiat per in­ vocationem expressam dæmonis ; 2' tanta, si illa invocatio sit tantum in mediis un­ proportional is. \ aria distinguuntur divinationis genera, cujusmodi sunt præse.rtini 1° Astrologia judiciaria ex astris; — 2e Augurium ex garritu avium ; — 3° Auspicium ex earum volatu;—4° Aruspicium ex visceribus animaliuin;---.')3 ('hiroiuantia ex lineis manus ; — 6° Geomantia ex signis in ter­ ni ; 7° Omen ex fortuito casii; — 8° Necroniantia ex invocatione mortui; — 9° Oniromantia ex somniis;—10° Sortilegium ex sortibus;—11° Oraculum ex idolis. — 12° Vaticinium ex vatibus aut. chartis.1 33S. Phincipia. I. Divinationi tri­ buendum est quidquid occulti cognosci­ tur alio modo (piam per revelationem, aut per media naturalia ; non enim aliud da­ tur medium res occultas investigandi. — In dubio autem utrum cognitio ex mediis naturalibus oriatur, nee nr, num a bono an a malo spiritu, applicanda) suut regulæ supra de vana observantia exposita· (n. 335, III.). II. Divinatio expressa nunquam a mortali excusari potest, ne per ignoran­ tiam quidem ; patet enim pactum cum (hemone, aut eum. etiam sine paeto, invo­ care, esse (piid gravissime illicitum. Constat aperte < x S Scriptura. Dent IS. 10. Lev. 20. 6. III. Divinatio autem tacita aliquando a mortali excusari potest ob simplicitatem vel ignorantiam, vel ob defectum fidei certa'.'2 339. Re.wlres. 1° Non vacat culpa gravi, (pii, utens mediis improportionatis ad aliquam cognitionem, protestatur se nullum eum (hemone commercium inten­ dere : agit enim contra suam protestatio­ nem, et (hemonem implicite invocat, cum nec Deus, nec Angeli talibus se immisce­ ant. Secus tamen in dubio, an effectus habeatur a causa naturali, ut de vana ob­ servantia dictum est3 (n. 335). » ' L. IV 5. 6. I.IV. 7. 1,IV. S 154 TRACTATES 2° Distinguendi sunt sedulo effectus naturales a liberis ; priores enim sæpe conjici possunt, uti v. g. ex cantu ct vo­ latu avium, aut siderum aspectu conjicitur tempestas, pluvia xcl cudi serenitas, etc. : experientia enim constat, inter hæc natu­ ralem adesse connexionem ; secus vero de posterioribus dicendum. 3° Indoles aut (mimi status interdum aliquo modo cx colore vultus vel aliis sig­ nis externis conjici potest, etsi in praxi plerumque a talibus conjecturis sit absti­ nendum ob judicii temerarii periculum ; actus vero liberi, sive pneteriti, sive futuri nunquam certo cognosci possunt. I Peccant graviter, qui dc fortuna seu vita sua futura a vatibus inquirunt (atiglice : to consult fortune-tellers ; card-cut. ting) ; nisi ex simplicitate, joco aut curi­ ositatis causa agant, quin fidem dictis adhibeant.1 Si tamen serio faciat vates, difficile a cooperatione graviter culpabili excusari possunt. 340. Qu.esita. Quær. 1 An ali­ quando licitus sit usus sortium ? Resp. 1 ’ Sortes divisoria·, quibus de­ cernitur. quid cuique sit tribuendum in litibus dirimendis, vel rebus distribuen­ dis, certo licita· sunt, siquidem omni prorsus superstitione vacant. Resp. 2° Sortes consulloria·, quibus in­ dagatur divina voluntas, ut sciatur quid sit agendum, non sunt licita·, nisi fiant speciali Dei impulsu, aut agatur de gravi negotio, iu quo aliud consilium desit. Ratio est, quia ex ordinaria providentia uon vult liens, ut ita inquiratur de sua voluntate, sed ad viros prudentes, vel Superiore·' ecclesiasticos recurrendum est. Resp. 3° Sortes dicinatoriu·, quibus rei occulta * manifestatio inquiritur, v. g. i \ jactu taxillorum, etc......... sunt semper graviter illicita·, utpote tacitam saltem (hemonis invocationem continentes. Hu­ jusmodi superstitio proprie sortilegiimi nuncupatur, quo nomine etiam alia super­ stitionum genera vulgo veniunt.2 311 Quær. 2° An liceat futura e.r somniis conjicere ■’ Resp. \eg. ordinarie, quia somnia fere < x cau-i- naturalibus proveniunt v. g. cx humorum commotione, etc. . . Aliunde somma a Deo immissa rarissima sunt, et i L. IV 10. a L IV. 11. conjunguntur signis, per quæ a somniis naturalibus vel diabolicis certo secerni possint.1 Quær· 3° An licitus sit usus cirga dicinatorice ? Resp. 1 Certo est damnandus, quoties virga movetur, vel non movetur ad meram intentionem ejus, qui eam manu premit, nec movetur in conspectu alterius rei non quæsita·, licet ejusdem sit natura·. Nul­ la enim est proportio inter rem naturalem et hominis intentionem. Hinc graviter peccant, qui virga utuntur ad furem quærendum, vel ad lapidem agri limitem de­ tegendum.2 Resp. 2° Quibusdam non videtur certo damnandus usus virga· ad detegendas aquas vel metalla, si virga super luee iu omni casu seque moveatur, sive qnauantur sive non. Prudenter tamen fiet protestatio contra diabolicam operationem, quæ forte adesse possit, cxchtdcnd usque omnis ani­ mus superstitiosus.8 342. Quær. 4° An licitus sit Magne­ tism us ? Pra-not. Triplex pnecipuus Magnetismo effectus seu gradus tribuitur; a) status somni, (pio sensus sopiuntur, ut in somno naturali, at stupe ita “ ut nec maximus fragor ad sopiti aures, nec ferri ignisve ulla vehementia excitare il­ lum valeat.’' Ita Postulatum Lausanensis Episcopi 1!) mail 1s H ; b) status somnambulismi, ili (pio (piis, licet usu sensuum omnino destituatur, videt tamen, audit, loquitur, et respondet ad omnia, de quibus interrogatur; e) status claret intuitien is, seu mini sui vel alterius status cognitio, et remediorum morbis conveni­ entium, iiecnon visio actionum aliorum hominum, etiam longe distantium, et eo­ rum omnium, qua· tum prope, tum pro­ cul aguntur. Resp. Theologi m tres olim abierunt sententias, (piarum prima onmes, secunda nullos, tertia aliquos illius effectus dia­ bolo adseribit. Tertia hæc sententia prac­ tice prolxiri amplius nequit, et admittenda omnino videtur prima. Nam simple.)· vo­ luntas, vel intentio magnet izant is, vel etiam consensus magnetizati huic volun­ tati ?onjunctus, causa vel unica vel eerie primaria perhibetur omnium et singulo­ rum horum trium effectuum ; at causa luee 1 L. IV. 9. 2 II». 8. 8 Cfr. Vind. p. 910. & DE PRIMO PR.ECEPTO DECALOGI. omnino improportionata est singulis his effectibus. Etenim causa illa proportionata diei nequit, 1) voluntas cum suis actibus immanentibus, quia virtus actus immanentis tota in ipsa voluntate consum­ matur, nec ad extrinsecum sibi ejfectum transilit ; neque 2) voluntas utens ministe­ rio alterius potentia· ; quia ita circumscri­ bitur facultate ejusdem potentia·, ut effec­ tus ipsam hujus alterius potentia· facul­ tatem excedere non possit. (Quo v. c. modo Magnetizans, qui rem quampiam, quam ignorat, cognoscere studet, hujus rei scientiam in magnvtizatum transmit­ tere poterit ?) — neque 3) fluidum, quia inter substantiam spiritualem et ma­ terialem nullum est medium. Ergo sin­ gulo gradili applicari possunt luee verba Euevelica· S. (’. Imi. · dd. 4 aug. 1S5(I (vide p. X LIX.). “In hisce omnibus, qua­ cumque demum utantur '’ (magnetizaiites scilicet) “arte vel illusione, cum ordinen­ tur media physica ad effectus non natura­ les ” (qualis etiam est somnus, ut supra descriptus), “ reperitur deceptio omnino illicita et lueretiealis, et " (quod ordinarie in modo magnetizandi adest) “ scandalum contra honestatem morum." Quapropter omnino subscribendum putamus his ver­ bis cl. Perrone ·.1 “ Licet haud pauci Ca­ tholici consuerint ae porro censeant, iu universum fuisse ab Ecclesia usum ipsum magnetismi proscriptum ac eliminatum, non desunt tamen, iique docti ae pii, qui id inficientur. Persuasum nihilominus no­ bis est, sin minus ///rw<7zrr, practice ta­ men ab eadem Sede \postoliea fuisse ct esse ejusmodi magnetismum improba­ tum.'’ Nec obstat 'declaratio ejusdem S. (’. Inq. 23 julii 1S47: “Remoto omni errore, sortiiegio, explicita aut implicita diemonis invocatione, usus Magnetismi, nempe merus actus adhibendi inedia />////sica aliunde licita, non est moraliter veti­ tus." Sacra enim ('ongregatio, prout *pius sa sancte testati sunt ejusdem S. Cgtiis consultores, nullum .unquam dc physica hujus magnetismi quiestione exa­ men instituit. lline præeise magnet izatores ne de morborum quidem natura consulere lice­ bit ad dignoscendum, quænam illis cura sit adhibenda; nisi enim, ut n. 335. IIL 1 Dp Virt. Relitr. P II S. II c. 4. Prop. 8. 1 I "> 5 vidimus, certa adsit proltabilitas effectus quosdam a causa naturali provenire, ne cum protestatione quidem contra quemli­ bet dmmonis interventum, media, quam­ vis dubie tantum superstitiosa, adhibere licet ; atqui magnetismi effectus, nedum certo probabiliter a naturali causa prove­ nire dicendi sint, (Lemoni potius juxta communiter contingentia tribuendi sunt. Ergo practice, etc. — Accedit quod, ut mox dicetur, a mago peti non possit, ut maleficium tollat, nisi rationabiliter præsumi possit, illum media natu­ ralia ad hoe scire. Ergo a pari a mag­ net ismo remedia morbo non sunt pe­ tenda. nisi rationabiliter præsumi possit, illa modo naturali cognoscenda esse; at certe præsumendum est contrarium. Ergo. Cfr.Capellm. p. 37 sq. Quær. 5° Quid de Spirdismo ? Resp. Certum hodie est tabulas gy­ rantes vel verberantes ciclcraque media, (piibus utitur Spiritisinus, partim fallaces pnrstigias. partim diabolicas esse super­ stitiones,1 at(jne adeo illicitum esse Spiri­ tism) operationes sive experiri, sive appro­ bare, sive iis quovis modo, c. g. adsistendo, favere. § IV De magia, et maleficio. 343. L— Magia, late sumpta, seu magia naturalis aut artificialis, qme ma­ gia alba vocatur, est ars faciendi mira, saltem apparenter, per causas naturales aut hominis industriam, absque ullo (he­ monis ministerio. Magia, stricte dicta, est ars mira faci­ endi, qua· licet non siipernaturalia sint, vi­ res tamen hominis superant, et proinde ope solius (hemonis explicite vel implicite invocati fieri possunt. II. Maleficium est ars nocendi eum ihemonis interventu. Duplex distingui­ tur, scilicet amatorium et veneficum. Ma­ leficium amatorium. seu philtrum, est ars diabolica, qua lubricus amor vel odium in aliqua persona erga aliam vehementer ex­ citatur, phantasiam immutando et vividi­ us excitando, pulchriores species exhi­ bendo, humores libidinosos commovendo. Maleficium reneficum est pnecise ars proximo nocendi ope (hemonis, idque variis modis, v. g. morbis, hebetudine. etc.a 1 Cone. ΓΙ. Balt. II a. 36 m. 2 L. IV. 23 156 TRACTATUS Maleficium vulgo vocatur sortilegium, quia per illud sors mala injicitur iis, con­ tra quos vindicta, per operationem diabo­ licam, exercetur. Hinc in Jure Canonico et in historia ecclesiastica magi et saga' sortie rii et xortiaria vocantur. 311. llexolres.— 1° Magia non differt a vana observantia, nisi <|iiod ejus effec­ tus sint magis miri, v. g. immutatio corporum, etc. . . . Specie autem morali nec a vana observantia differt, nec a divinati­ one; quia parvi refert, utrum a dtemone occultorum notitia aut effectus mirandi petantur. 2° Maleficium autem differt specie ab aliis superstitionibus, quia præter pecca­ tum Religioni oppositum, damnum proxi­ mi superaddit. > 3° Maleficium amatorium non inducit necessario ad patrandum luxuriie pecca­ tum; quia non tollit libertatem, sed ad libidinem tantummodo vehementer exci­ tat erga aliquam personam determina­ tam, phantasiam immutando et vividius excitando, pulchriores species exhibendo, humores libidinosos commovendo.1 Quær. .In peti possit a mago, ut male­ ficium tollat ? Jtcsp. Neg., nisi rationabiliter præsumi possit, illum media naturalia ad hoc scire. — Ita communiter Theologi.2 Cfr. n. 319. tans de aliqua Dei perfectione, quidpiam dicit aut facit animo obtinendi a Deo per­ fectionis illius manifestationi ni, ct luee dicitui formalis: seu expressa; vel ex me­ ra preesumptione, quando quis, nihil dubi­ tans de Dei perfectionibus, absque mecssitate vult aut divina: voluntatis mani­ festationem aut speciale Dei auxilium obtinere per prodigia, et luee vocatur implicita seu interpretat ira. Certum est tentât ionem Dei formalem seu expressam semper esse peccatum mor­ tale contra Religionem. Si autem sit implicita solum, siepe ob ignorantiam aut inadvertentiam, venialis esse potest, li­ cet de se probabilius sit mortalis.1 Resolves. 1° Graviter peccarunt con­ tra Religionem, qui olim innocentiam suam probari postulabant duello, ferro can­ denti, etc., vel qui sine justa causa ad mar­ tyrium ultro se offerebant, nisi bona fide aut divina inspiratione excusati fuerint. Attamen linet a Deo petere miraculum _sub conditione, si ei placuerit, quoties ad­ sit causa gravis, ad nostram aut aliorum salutem, vel ad divinam implendam vo­ luntatem, sive, ut ait S. Th.2, cum subsit justa necessitas seu pia utilitas, et alia quie ad hoc concurrere debent ; nam tunc non est tentare Deum, sed Dei auxilium expostulare in tempore opportuno. 2° Item peccat graviter, qui absque justa causa periculo mortis se exponit, propterea ARTICULUS II. quod divinum expcctat auxilium : si vero temere tantum agat, quin certo dix ime DE IKKEI.IGIOSITATE. * Providentia confidat, non peccat contra Irreligiositas est irreverentia specialis, Religionem, sed tantum contra quintum quæ Deo, vel immediate in se, vel me­ Decalogi precept um. 3° Leviter tantum peccat, qui in morbo diate in personis, vel rebus sacris irroga­ tur. 1’nveipuii * ejus species sunt tentatio levi, rejectis remediis, sperat a Deo sani­ Dei, sacrilegium, simonia, blasphemia et tatem : quia ibi non est gravis deordinaperjurium De duobus ultimis in 2° tio. Imo ab omni culpa excusatur, si speret se naturaliter. Deo juvante, a tali pneeepto dicetur. morbo liberatum iri.8 4° Item peccat per se. venialiter, qui § l. De tentalioue Dei. ex negligentia imparatus accedit ad prie345. — Tentatio Dei est dictum vel dicandum Dei verbum, sperans a Deo lactum, ad capiendum de Deo experi­ speciale auxilium. mentum per extraordinarium effectum ab eo temere expeetatum Ita communis § II. De sacrilegio. cum S. Thoni.’ Ex duplici autem vitio procedit, nimi­ 346. Sacrilegium est violatio seu rum vel ex infidelitate, quando quis dubi- indigna tractatio sacrorum. Triplex dis» L IV 23. 8 2. 2. q. 97- a. 1. 2 L. IV 24. 25. 1 L. IV. 29. Cfr. Vind. p. H|. 2 2.2.<1.97 n.2. a | 1V. 30. DE PRIMO Plt.ECEl’TO DECALOGI. 157 tinguitur Γ personale; 2° locale; 3° clamationes, strepitus judiciorum, nisi rcale. | gravis causa excuset.1 PiiiNcii'iA. I. Sacrum hic dicitur 3 Sacrilegium rente committitur 1 in­ quidquid ad divinum cultum ex institu­ digna adinmistrationc aut susceptione Sa­ tione divina vel ecclesiastica deputatur, cramentorum ; 2) indigna tractatione sa­ ideoque specialem reverentiam meretur. crarum R» liquiarum, imaginum, etc. .... S. Thomas.1 3) profanatione vasorum, instrumentorum Hinc 1° Personm sacra· sunt, quæ cul­ vel ornamentorum sacrorum ; 4 furto rei tui divino sunt deputata· per Sacram Ton­ ad cultum divinum vel ad Eccle-iani perti­ suram, aut per voti religiosa, aut probabi­ nentis ; 5) abusu Scriptura·, v. g. verba lius etiam per quodlibet votum castitatis. ejus detorquendo ad vana, etc. ; 6) vaso­ 2° Loca sacra sunt, quæ Ecclesiæ auc­ rum sacrorum, corporalium, etc. incuria toritate cultui dedicantur, ut templa et iu iis, qui luee religiose curare debent.2 sacella publica (non pricala), consecrata ta­ 348. Qi ESITA. — Quær. 1° Jn sit men aut benedicta; item cœmeteria bene­ sacrilegium dolatio personte roto simplici dicta. L. IV. 460. castitatis ligat r extra Religionem ? 3° !{■·) saerre sunt eæ, qute ad cultum Resp. ( <>ntrovcrtitur. Sixri.xiiA S. divinum pertinent vel proxime referuntur, \\\A\. probabilior, * affirmat, quia per quod­ ut Sacrament i, vasa consecrat i, Raliquiæ libet castitatis votum homo vere Deo con­ vel imagines Sanctorum; item que perti­ secratur. Propria enim voluntas ad actus nent ad ornatum Ecclesiæ vel ministrorum; proprios Deo consecrandos suffivit, dum bona denique ecclesiastica etiam mobilia. ad consecrationem publicam publica re­ — S. Thorn? quiritur auctoritas.' * V. p. LXXX1X. 7. II. Sacrilegium est peee.itum mortale ('icterum quisquis ligatus sit voto cas­ t‘.r genere suo, quia excellentissima’ virtuti titatis, quoties hoc violet, certo duplex morali, nempe Religioni adversatur, et ple- committit peccatum, alterum nempe con­ rumqu.· miteriam gravem respicit.— 1 tra castitatem, alterum vero contra Reli­ Lev»· tamen fieri potest ratione parvitatis gionem. — Lacroix.6 materne, vel imperfectionis actus.8 Quær. 2° .Λ/ omnia peccata luxurier in III. Sacrilegium specie differt, prout Ecclesia aut cunneterio commissa sint sacri­ personam, locum aut rem sacram afHeit ; 1 legia / unde in confessione ista· circumstantia· Resp. 1° Peccata mere interna non *explicanda sunt.— S. * \lph. S. Thorn.5 sunt habenda ut sacrilegia, quia locum 347. Resolves.— 1° Sacrilegium per­ sacrum non videntur specialiter allicere, sonale committitur; 1) inferendo manus nisi habeatur desiderium externe peccandi violentas in Clericum vel Religiosum; 2) in ipso loco sacro. ha couimuniter * quovis peccato luxuria· patrato a vel cum Resp. 2° Quoad peccata externa, certum persona voto castitatis ligata; 3) viola­ est committi sacrilegium per actus consum­ tione immunitatis personalis. - Non erit matos. nempe per pollutionem voluntariam, autem sacrilegium detrahere de sacerdote, fornicationem, etc. Ex Jure Canonico quia ejus tantum persona est sacra, non aperte patet \.n vero committatur etiam vero ipsius fama.8 per alia peccata externa gravia, v. g. tactus 2° Sacrilegium locale committitur 1) graviter turpes, coufrorertitur Probabili­ peccatis omnibus, quibus Ecclesia pollui­ us affirmant S. Alph,7 Collet, etc. tur de Jure, scilicet elfusione sanguinis Quær. 3° .tu omne furtum in Ecclesia vel seminis humani illicita, homicidio, sit sacrilegium ? sepultura excommunicat» aut infidelis in Resp. 1 ( onst it. esse sacrilegium om­ Ecclesia; 2) peccatis omnibus, quæ fiunt ne furtum rei sacra» et etiam rei non contra immunitatem et sanctitatem loci » L IV. 36. 37. sicri, ut sunt elfractio. spoliatio, furtum, ·- L. I\ 40 48 rixa· et similia; 3) actionibus sanctitati « L l\ 17 Cfr Vind P. 111. q. II. loci indecentibus, ut sunt mercatus, con1 2 2. q. 99. a. 1 3 L IV. 33. 6 2 2. q 99. n 1. - 2. 2 q. 99 a. 3. 4 L l\ 34. 6 L. IV. 35. 4 6 ° • Billunrt, Diss. 10. de rei. L. III. 55. L. IV. 462. L. I\ 459. Cfr. Vind. P. III. q III. TRACTATUS 158 sacræ, commissio tamen loci sacri custo­ vendendi aut emendi pretio temporali ali­ quid spirituale, aut spirituali adnexum. di», ut patet ex .hire Can.1 /Ζζ-λ/λ 2° Quoad res, (pue casu ant per Dicitur voluntas studiosa, non modo quia, accidens in Ecclesia reperiuntur, nt eru- non secus ac alia piceata, deliberationem nicme, horologium, etc. . . . utrinque pro­ exigit, sed etiam quia ad essentialem ejus malitiam non requiritur ut paetum habiliter cont rovertit ur. 349. Quær. 4° In l/esio qtiorum- mutuo consensu vel rcipsa perficiatur, cumqm· bonorum ad Clericos pertinentium sed sullieit interior vel unius allectio simoniaca, paciscendi nempe seu obli­ sacrilegi u m constituat / /Λ-χ/λ A' *//., sed tantum læsio bonorum, gandi voluntas. Pretium temporale triplicis generis in que Clerici possident non suo sed Eccle­ sia· nomine, et de (piibus disponere ne­ .Jure Canonico 1 distinguitur: 1 munus a queunt, ct eorum, qua· pertinent ad orna­ manu, seu retributio rei cujusvis tempo­ mentum ecclesia!, cpiia luee tantum sunt. ralis pretio æstimabilis ; 2° ininius a lin­ gua, seu patrocinium, (pio nomine veniunt sacra.2 (II) p. 479. Quær. 5° Quibusnam licitum sit casa laudes, commendationes, preces, etc., ex pacto interponenda' in favorem conferen­ sacra tangere ? Resp. Si actu contineant SS. Sacramen­ tis rem spiritualem ; 3° munus ab obsequio, tum, extra casum necessitatis seu pericu­ seu servitus qmrlibet, aut officia alteri lum profanationis, nulli licet, sine gravi priestita, v. g. famulatus aut simile offici­ peccato, illa tangere, etiam mediate, prae­ um quodlibet. 351. Triplex pariter est temporale terquam sacerdoti aut diacono; secus omnibus Clericis absque licentia speciali. spirituali adnexum·. 1 antecedenter, cui Idem licet sacristis sive regularibus laicis, accedit spirituale, ut jus patronatus fundo sive oblatis congregationum sæeularium, inhærens ; 2° consequenter, quod ex spiri­ sive mouialibus; item iis (pii in habitu tuali pendet, ut fructus beneficii aut olliclericali ecclesiis deserviunt. Cæteris laicis eii ; 3° concomitante)·, ut labor in functio­ prohibetur sub veniali, ea immediate tan­ nibus sacris. Hujusmodi autem labor gere, nisi excuset rationabilis causa.8 adnexus est rei spirituali vel intrinsece, Licet autem omnibus tangere alias res vel extrinscce. Dicitur adnexus intrinsece sacras, eujusmodi sunt v. g. .tguus Dei, si a re ipsa non sit facile separabilis ; se­ saltem cx hodierna consuetudine, Reli- cus adnexus extrinsece dicitur. Sic cele­ quia· Sanctorum, ornamenta sacra, excep­ bratio Missæ est labor intrinsece rei spi­ tis iis ipue sanctam Eucharistiam imme­ rituali adnexus ; defatigatio autem extra­ diate tangunt, ut e. g corporalia, palla·, ordinaria, ut cantus, dilatio ad meridiem, purificat oria post usum et ante lotionem. iter longum vel arduum suscipiendum ad Prima autem horum lotio a clerico in sa­ celebrandum, et alia similia ad laborem cris perficienda est, at probabiliter etiam extrinscce adnexum pertinet. a tonsurato perliei potc-t ; sine veniali Divisio. Simonia distinguitur autem fieri nequit a laieo, vel etiam a 1° Mentalis, si fiat mere interne vel montali seu piis fceminis vitam commu­ absque pacto, ut si (piis collatori vacantis nem sub regula degentibus;4 secunda paro'ei:e filium commendet, et inierim vero et tertia, licet convenientius fiant a specie doni liberalis argentea vasa ipsi clerico, sine peccato tamen etiam a laieo mittat ea interna intentione, ut eum mo­ fieri possunt. Veniale etiam foret aquam veat et obliget ad lilium suum nominan­ lotionis non projicere in sacrarium.6 dum. 2° Conventionalis, si pactum quidem intercedat, sed nullo modo exeeutioni j 111. De Simonia. mandatum, saltem ab utraque parte. 350. Definitio. — Simonin, a Simo­ 3° Realis, si pactum ex utraque parte ne mago sic dicta, est studiosa voluntas adimpleatur, saltem inchoate. 1 C. 21. 4 2. causa 1?. n. 4. Accedit Simonia coujidentialis, quæ Iit 2 L. IV. 42. quolibet paeto, seu confidentia in electi* I. IV 48 VU 382. 4 S R. (· 12 Sept. 1857‘ L ÎV. 48. VI 382. 387. Q. retr. 72. 1 C. 114. causa 1. q. 1. DE PHIMO l’Il.ECEPTO DECALOGI. one vel præsentatione ad beneficia, aut in horum resignatione, etc.1 Distinguitur etiam Simonia juris divini seu nain nilis, et juris ecclesiastici. Prior habetur, si res simoniace permutata spiri­ tu ilis sit ex natura sua, ut sunt indulgentia·, Sacramenta, etc.; posterior vero, si quid fiat contra legem aliquam, qmc ab Ecclesia lata sit ob simonia * vel periculum, vel speciem. 352. Piuncipia.— I. Ad Simoniam requiritur, ut temporale detur aut accipia­ tur sive formaliter, sive rirtualiter pro ipsa re spirituali, et in ejus commutatio­ nem, ita ut fiat lequiparatio rei spiritualis cum temporali, seu commutatio, cx mo­ tive primario unum pro altero ceu pretio aut justa compensatione habendi. Ra­ tio ex ipsa Simoniie definitione aperta est. Hinc si interveniat aliquod motivum honest uni, vi cujus temporale et vicissim spirituale tribuatur, unum non esset am­ plius alterius motivum, sed solum ejus causa impulsiva, nec proinde Simonia foret. Dixi : 1° formalHer, id est, quod directe quis intendat loco temporalis et propter ejus aestimationem accipere spirituale. Dixi : 2° rirtualiter, quod nempe quis per temporale proxime et immediate obti­ nere velit spirituale, nec aliud motivum verum et honestum intercedat. In hae enim voluntate virt militer includitur in­ tentio unum cum alio commutandi. II. Licet dare pro pretio temporali adnexum spirituali antecedenter et concomi­ tati ter exlrinsece, modo pretium ob spiri­ tuale adnexum non augeatur Nullatenus vero licet dare pro pretio adnexum spiri­ tuali eoncomitanter intrinsece, seu insepa­ rabiliter, neque adnexum consequenter. Ratio 1 , quia res et labor actionis sunt vere in se pretio æstimabiles. Pro­ hibetur tamen Jure Canonico venditio balsami, quod in ( hrismate continetur, licet consecrationi prreexistat ; quia cum sit modici pretii. Episcopus vendere Sa­ cramenta videretur.'· Nihilominus quoad Oleum benedictum vel Sacrum Chrisma Scavini advertit, usum in aliquibus Ecclesiis cathedralibus invaluisse, ut aliquid ab Ecclesiis particu­ laribus accipiatur pro compensandis sump­ tibus factis in materia comparanda. 1 L. IV 49. 85. 80 sq. 2 L. IV. 72. 159 Ratio 2dl est, quia quod est intrinsece adnexum spirituali, ab ipso insepara­ bile est ; unde res ip»a vel aci io vendi censeretur. Attarnen, etiam secluso la­ bore extrinscco, licite aliquid pro ministe­ rio sacro accipi potest ratione stipendii, seu sustentationis, ut ex praxi Ecclesiæ constat. Postulat enim æquitas naturali», ut honesta sustentatio compilatur iis, qui aliorum utilitati vacant. Hinc Christus 1 Dignus eat operarius mercede sua. — Et Apostolus,'2 descitis, quoniam qui ut sacra­ rio operantur, qua de sacrario sunt edunt ; et qui altari deserviunt, cum altari partici­ pant ? Ita et Dominus ordinavit iis, qui Evangelium annuntiant, de Evangelio ci­ vere. Ratio 3“ est, quia illud consequenter censetur spirituale, vel spirituali alliga­ tum. Eruitur etiam t. prioris motivi, propter quod principaliter datur temporale, malitiam et impietatem non destruit.5 Constat etiam cx pp. 45. KÎ ab Innoc. XI. damnatis (p. XVI.). Quær. 2° . In si/ Simonia dare aut pro­ curare Superiori temporale ad sibi eum conciliandum intuitu beneficii aut ojficii obtinendi ? Resp. Neg., si intentio primaria sit dandi gratis temporale; quia tunc comparatio immediata fit rei temporalis eum temporali, nempe hem volentia Superioris. » Lue. 10. 7. ’ L. IV 50. 6 L. IV. 54. - I. Cor. 9. 13. 14. 4 Act. S. 20. TRACTATUS 1 GO 2° Certum est etiam, licere monasterio Secus autem, si intendatur res spiritualis ut debita retributio, non vero ut effectus pauperi aliquid exigere pro ingredientis gratiludinis animi, quæ intentio, nisi op­ sustentatione, quia tunc non eoniniutatHi­ positum ex adjunctis, puta ex exiguitate res spiritualis cum temporali ; et alioquin muneris, etc,, vel constet, vel colligi pos­ postulat aequitas, ut recipiatur aliquid, sit, prmsumenda est virtualiter existcre, ne monasterium oneribus gravatum cor­ si alius titulus, v. g. tollcndæ injustæ ruat. 3° Certum est pariter, licere monasterio vexationis, etc. desit.1 Quær. 3° Ju nil Simonin obire functi­ aliquid exigere pro sustentatione Novitioone» narra» principaliter ob diprndium, rum, (piia eum non adhuc pertineant ad Religionem, ct pro libitu discedere pos­ re/ recipere aliquid pro doctrina nacra ? Rettp. ad lum -Ac'/., saltem probabilia», sint, et sæpe reipsa discedant, lequum (piia stipendium non recipitur ut pretium non est monasterium pro ipsis tam gravi rei sacra·, sed tampiam debitum persona·, oneri subesse. Religio tamen Fratrum quie in proximi gratiam occupatur— La­ Minorum ex decreto speciali nihil acci­ croix, ct alii commitiiitcr2 contra aliquos. pere potest. Idcirco si inordinata qiurpiam allectio in­ 4° Controvertitur autem, si agatur dc * Negat S. Alph.,1 tercedat (nam aberit omnis culpa, si indi­ monasterio opulento. gentia aut alia honesta causa ad quivrcn- nisi recipiendus sit senex vel infirmus, da ejusmodi stipendia impellat), non Si­ ('icterum nunc evanescit omne dubium ob temporum difficultatem. Nulla enim in­ monne, sed avaritia· vitium erit. Renp. ad 2un' Affirm., si instructio ten­ veniuntur monasteria adeo opulenter fun­ dat ad bonum spirituale aliorum, (piia est data, ut auxilio alieno pro pra-senti et res spiritualis, nisi tamen accipiatur titulo futuro nullatenus indigeant. Pr.e.terea stipendii seu sustentationis. Secus vero ut ex pluribus decretis constat, Moniales si instructio sit mere temporalis, v. g. in dotem statutam semper exigere possunt, et tradenda explicatione Sacrarum Littera­ pro clioristis debent [n. 1188. 11. 3)]. 355.— Quær. 6U Att Simoniani commit­ rum aut Theologia·.8 354. Quær. I An Simouia tdt pecu­ tat nacerdon, qui npondet la ico Mineam pro nia ne redimere ab iujunta vexatione circa exitu ludi, dum noria» pretium temporale beneficia, aut aliud bonum npiriluale, c. t/. exponit ? Renp. Neff, per ne, (piia hac ratione res Sacramenta, cie. ? Renp. Neg., saltem probabiliun, (piia ve­ spiritualis non aupiiparatur proprie tem­ xationis liberatio, (pin * sola directe inten­ porali, sicut non icquiparatur, (pu.udo ditur, est quid temporale.— Hinc potes Missa dicitur pro stipendio; sed tactum (lare pecuniam inimico tuo, si conctur offertur exeeutio rei spiritualis loco tem­ per fraudem impedire collatorem, ne tibi poralis, quæ foret alioquin tradenda. faveat. - S. Alph. ,4 ct alii contutu ititer. Non enim peccat, (pii offert creditori 1···· Imo in idipsum 1>D. consentiunt, etiamsi Missas pro eo celebrandas, ut remittat de­ solis precibus impedire velit. Non autem bitum .8 100; ergo a pari nec peccat. qui potes dare pecuniam iis, (pii obessc vel spondei Missam pro exitu ludi, dum al­ prodesse possunt eligendo vel pne-entnn- ter S 1 exponit. - Ita Voit 2 contra alios, do ad beneficium aut illud conferendo ; ('«eterum ejusmodi ludus raro eant etenim offerre illis pecuniam, ne obsint, aliquo scandalo, et proinde semper dis­ idem foret ac offerre, ut prosint, scilicet suadendus est. ut consensum non denegent.6 Quær. 7° tu Simoniam committat naQuær. Γ>° ./// Simonin nit dare rei acci­ cerdott, qui pro Minna ntiprndium nupra pere aliquid pro inffrennn in ReUffionent ? taxant connuctam aut ah Epincopo »!at utam Reep. 1 Certum est. non licere dare exiffit ? vel accipere aliquid pro solo ingressu . Renp. Neff., nisi mente simoniaca agat ; (plia hoc esset commutatio rei sacra·, (piia, cum alium habeat titulum exigendi cujusmodi est Religio, cum re temporali. remunerat innem, deficit comparatio inter spirituale ct temporale. Peccaret quidem 1 L. IV. 51. « L. IV. 55. contra obedicntiam vel justitiam plus •L. IV. 04. ‘ L. IV. 101. 6 L. 1\ 100. 1 L. IV. 92. ' a n.506. DE PRIMO PR.E( ΕΡΓΟ DECALOGI. 161 æquo exigendo, minime vero contra Re­ vero . . . victualia subministrare " 1 Epis­ ligionem. Contradicit tamen Voit,1 cum copo, aliis, quin (ait) tunc decal omnis justus bi Rucharislia·, nihil accipi consuevit, titulus exigendi temporale. c) Pmiiileidt/r-, cotifin ii po nit· nlias 35G - Quær. 8° Quid de sic dictis pecuniarias sibi ipsis . . . non applicent, JURIBUS STOL E ? neque a pernitentibus quidquam tanqii-iin /Λ-λ/λ 1 .lure communi statutum e-t, a) ministerii sui prœininm petant, ve) aerine horum solutio conditio sit. sine qua pianl.” 3 “ Etiam ultro,' moi.et ( or.c. non sacrarum functionum, nec proin ante Bien. Bait. I L’ “quocumque nomine illas exigatur; b) ut post sacras functio­ oblata recusent , nec vel ipsam Mi-sanes, quibus lege diœccsana aut laudabili elecmosvnam in hoc sacro tribunali offerri e consuetudine annexa sunt, exigi valeant, sinant.’' et quidem ex justitia,3 pr.eterquam a d Extrema Unctionis, nihil accipitur. pauperibus; e) ut per Episcopum, non ' Quodsi sacerdo- iter lomrinquum f· · · ru per sacerdotem, compescantur, qui mali­ ad eos invisendos, nil vetat ut ei dentur * itineris impensa- absit autem tiose nituntur laudabilem consuetudinem necessaria immutare.8 — Laudabilis autem diri ne­ ut a pauperibus exigantur. "4 e) Ordinum, “ nihil . . . etiam sponte quit consuetudo (piando a Sancta Sedeant ab Ordinario vetatur (cfr. Cone. PI. Bait (dilatum, Episcopi et alii ordinum colla­ II. pig. 290. Doc. \ I.), velex sacerdotum tores, aut « orum ministri, quovis prætextu accipiant. 5 Expensas tamen itineris exactione processit. Resp. 2° Juxta Cone. Pl. Bait. IL Episcopus vice alterius vel extra cathedraEpiscoporum est, “in . . . synodo dice­ lem favore alieujus conventu- aut collegii res ma, vel alias, prout illis iu Domino Ordines conferens accipere poterit. f) Baptismi et Matrimonii. Certum visum fuerit, consilio sacerdotum etiam adhibito, justam ” statuere •‘raiiom-m qiui est I) nihil exigi posse, ubi non adsit inter sacerdotes simul . . . commorantes lex diircoana aut laudabilis ron-i eiudo. eleemosyna·, quas fideles occasione Sacra­ Laudabilis autem h;cc dici nequit, si ton mentorum Baptismi vel Matrimonii ad- ex fidelium pietate, sed ex -ac· rdotum i xministrationis sponte conferunt, distribu­ actione processisset, ut explicant Canoantur, potioris juris ct graviorum onerum nistæ. 2) " Ea quæ pietatis studio post colla­ pastoris non neglecta eoiisideratiouc.” 4 Prtetcrca in variis dicecesibus statutum tum bapti-ma aut matrimonium, eleemo* nomini-, a fidelibus sponte offerun­ est, ut jura stola *, * qua ex functionibus m s\ na alterius parochia aut iu gratiam alieni pa- tur,"’ sacerdotem, si velit, accipere posse.· Resp. I Circa sepulturam statutum est roe.hiani exercitis proveniunt, pastori pro­ prio remittuntur. Id tamen non est I. Jure communi 1 a) pro terra, -epultuintelligenduin de oblationibus omnino nr deputanda (nam hoc etiam sensu venit voluntariis, seu dc iis, ad quas fideles vox sepultura'), nondum benedic^·., aliquid neque lege dimecsatia, neque consuetudine exigi vel accipi potest. b) non vero pro obligantur; neque etiam de ea parte ob­ terra jam hem dicta, c) nisi rr/ adsit con­ lationis debita *, qua; laxam a lege vel suetudo. rei lilx-nditer quid offeratur, re/ consuetudine statutam excedit ; ea enim ratione situs aut loci honoratiori- aliquid petatur. parte omnino voluntaria est. Patet prima responsionis par- ex eo. Resp. 3° Quod speciatim Sacramento­ rum administrationem attinet, occasione quod hujusmodi terni aliquid profani -it * lalw vendi a) Confirmationis, si eum visitatione ct proin sine aliqua simouia pastorali, ut solet, conjungitur, “sit . . .! possit ct emi: secunda ex L. HL Decr. in optione eorum, (pii visitantur, si ma­ T. \ \ \ III. c. 13: tertia, ex eo quod lint solvere id, quod erat ab ipsis antea' 1 Tr. ** Se 24. c. 3 *d· *K« f. solvi, certa pecunia taxata, consuetum, an 2 Rjt Roni, it·· Sai l’irnit. 1 2 3 « n. 497. [ L. IV. 05. quivr. V. | L V. Deer. Tit 3. <·. 42 ct Reiflenst in Ii t. a. 94 a « 6 o n. 289 K<-nr. Tr. XII· 66. Tr Sio- 21 c. 1 (’one. 1'1 Bdt IL η. 221. 1G2 TRACTATI S consuetudo illa in jure 1. c. non vocetur quorum permutatio ne propria auctoritate prava, nisi casu, (pio “decedentibus non fiat, ab Ecclesia prohibitum est. 2° Non committit Simoniam, qui ven­ prius permittatur effodi sepultura, (piam pro terra, iu qua sepeliendi sunt, certum dit ceram benedictam, rosaria, cruces vel pretium Ecclesiæ persolvatur ” ; —libera­ numismata, quibus adnexæ sunt indul­ lis oblatio nullo jure prohibeatur ; — situs gentia·, vel sacras Reliquias capsulis preti­ autem aut honoratior locus profanum ali­ osis inclusas, vel alia similia ; quia luce non venduntur ratione rei sacræ, sed ra­ quid sint, pretio æstimabile. 2° Pro actu et officio sepultura’ sponte tione pretii rei temporali adnexi ; secus oblata, ut per se patet, accipere licet, et, tamen, si propter rem ipsam sacram ma­ ubi viget consuetudo, titulo sustentationis, jori pretio hæc venderentur. Animad­ vertendum præterca pluribus decretis S. etiam aliquid exigi potest. 3e Pro pauperum sepultura· sive loco, Uong. Indulg. interdictum esse, ne rosaria, cruces aut numismata benedicta venditi­ sive actu nihil exigi potest a parochis.1 II. Jure notdro seu statutis Cone. Pl. oni exponantur.1 3° Non committit Simoniam, qui pe­ Balt. 11.2 pretium pro loco sepultura1 solu­ tum ad coemeteria servanda, restauranda cuniam principi lueret ico solvit, ne ab ct ornanda, ct. si quid supersit, ad carita­ ingressu Ecclesia· seu a coetibus religiosis ti? vel religionis opera promovenda Ordi­ Catholicorum frequentandis impediatur ; narii judicio adhibendum est. “ Dis­ aut malevolo homini, ne ab ipso injuste tricte autem vetamus,’’ aiunt Patres, “ne diffametur, et a beneficio, ad quod jus ha­ umquam, quocumque sub prætexlu, sine bet vel ludicre potest, arceatur. Ratio Ordinarii venia, pecunias, qua· ex cœmetc- est, quia hoc modo non datur temporale riis derivantur, suas facere audeant viri pro jure spirituali, sed pro tollenda vel ecclesiastici; id vero si attentaverint, pre­ impedienda injuria, quæ est quid tempo­ rale. tiis severissimis plectantur.” 4° Non sunt de Simonia accusandi, “ Ubi est consuetudo,” ait De Angelis,3 . admittitur, ut pro loco communi qui gratis vel pro incompetent i mercede in coemeterio solvatur taxa, qme dicitur serviunt, ut hac occasione suam probita­ sepultura·; atque hujus quidem taxæ pen­ tem vel dexteritatem demonstrent cum denda· ratio est partialis rcintegratio sum­ spe aliquando obtinendi quodpiam be­ mit’ expensae pro coemeterii aedificatione, neficium ; quia non expectant illud spi­ ct sumptuum, qui fiunt pro conservatione rituale velut pretium laborum suorum.— ct custodia ejusdem loci ; prout quoque Elbel.2 5° Nec sunt Simoniæ culpabiles, hic Romæ est talis taxa, et notatur in dic­ tis JSfalidis Cleri cap. 6° ” (Denotantur qui ex gratitudine præstant temporale ob Statuta Cleri Romani.) “ Verum pro pau­ spirituale acceptum, et vice versa. Sic peribus sepultura debet esse gratuita; et non peccaret (apellanus, qui servitia li­ quod in istis exactionibus jure reprehendi­ bentius tribueret Episcopo, a quo benefi­ tur, est modus vexatori us, quo limit ; ut cium obtinuit, nec Episcopus qui Clerico non detur licentia sepeliendi, nisi fuerit beneficium conferret in recognitionem ob­ summa pecunia· soluta ; . . . de quo ulti­ sequiorum ; (plia hæc non praestantur mo casu, ut advertunt Doctores, est intel- vehit pretium; insuper honestum ct lau­ ligenda dispositio Cap. 13. h. t0.”4 Hanc dabile est pro accepto obsequio se gratum exhibere, ('avendum tamen sedulo est, vide supra sub 1°. 357. Jietolces.— 1° Non committit ne sub titulo gratitudinis lateat Simonia Simoniam, qui Reliquias eum Reliquiis palliata, hoc autem fieret, ubi intercede­ permutat; quia sic non datur spirituale ret paetum implicitum dandi beneficium pro temporali. Idem dicendum est de pro temporali obsequio, vel vice versa.” 6° Esset autem Simonia ministeria sacæteris rebus sacris, si excipias beneficia, 1 S. Cone. 5 maii 1647 ct Rit. Itoni. /reda, cum odium Dei ordinarie conjunc­ tum habeat, specie differt ab indirecta, quæ ex ira in homines vel creaturas pro­ fertur.1 2’ Immediata, vel mediata, prout Deum ipsum immediate afficit, vel mediate tan­ tum, nempe Sanctos, aut res sacras verbis inhonorando. Specie non differunt. 3° 1hereticalis, imprecatwa et mere probrosa, prout lueresim, vel imprecatio­ nem, aut meram contumeliam continet, quæ specie differunt, cum hærcticalis etiam fidei, imprccativa autem caritati quoque adversetur. Principia.--1. Blasphemia quælibet formalis et deliberata, sive directa sit, sive indirecta, sive immediata, sive medi­ ata, est peccatum mortale e.r tuto genere suo. Ratio est, quia quælibet contume­ lia in Deum est injuria gravis divinæ .Majestati illata.—Potest tamen evadere veniale ex imperfectione actus, scilicet ex defectu ad vertent iæ, aut perfecti consen­ sus. II. Ad blasphcmiam perfectam, ratione actus, necessaria non est expressa et ex­ plicita intentio Deum inhonorandi, sed implicita sufficit, eum scilicet quis ea, quæ veram Dei contumeliam continent, etiam ex joco aut ira in creaturas cum advertentia profert. Ratio est, quia ex his sequitur gravis Dei inhonoratio, licet indirecta ; gravis enim irreverentia in Deum committitur, cum verba ei contu­ meliosa ad jocum, vel ad iram exprimen­ dam adhibentur. Reuter.2 Excipe, ni­ si jocus tollat omnimodam rationem ir­ reverentias in Deum. III. Blasphematoria habenda sunt per se verba, quæ ex communi apprehensione, quæ sensum determinatum verbis jam tribuerit,8 vel ex modo loquendi derisorio aut iracundo, aliisve circumstantiis, Dei inhonorationem continent. 3G2. Ilesolves.— 1° Blasphemia est di­ cere : Perdat te mors, vel sanguis Dei ; perdant te Sacramenta. Item spuere in cœlum, infrendere dentibus in illud, dicere se velle aliquid agere Deo invito, et similia. i L. IV 120. 5. Vind. Ed. 2‘. 'I' I. p. 291. (2). 8 n. 412. 4 L. IV. 130. pp. 281. 282. 165 2° Blasphemia est dicere : Deus mm est plane oblitus. Quare Deus me creavit !— Excipe tamen, si hæc proferantur modo loquendi humano, ex levitate, vel ad os­ tendendum doloris vel ta-dii gravitatem, ut sæpius fieri solet. Nunquam autem excusandi sunt a peccato gravi, qui advertenter ac serio dicant : Deus est in­ justus. Deus injuste me tribulationibus gravat. Injuste sinit malos esse felices in mundo. — Voit.1 3° Ordinarie graviter peccasse censendi sunt, qui ira vel aliqua passione abrepti verba blasphemiæ protulerunt, nec ad­ mittenda horum excusatio quod ad eorum significationem non attenderint ; quia or­ dinarie non defuit aliqua advertentia. saltem confusa, de blasphemiæ malitia. Idem resolve de habitualis, exceptis tamen illis, (pii ex inveterata consuetudine blas­ phemandi jam retractata in ejusmodi ver­ ba indeliberate erumpunt.2 4’ Non peccat graviter, qui pronuntiat verba in se quidem blasphematoria, sed dimidiata aut corrupta, ita ut ad verum sensum non attendat ; hæc enim rationem blasphemiæ jam non amplius habent. — S. Alph.,8 Bouvier.4 3G3. Qu.esita.— Quær. 1° An sit blasphemia maledicere creaturis ? Itesp. Disting., est blasphemia maledi­ cere creaturis cum relatione ad Deum, v. g. pluvia *, ventis, ut a Deo imperatis, vel addito verbo Dei; item maledicere crea­ *, tura * (pia de se specialem rei itionem ad Deum habet, v. g. animie nostra *. Fidei (’atholicæ, cœlo et similibus. Secus au­ tem. ut fere contingit, si indignatio fera­ tur in creaturas sine relatione ad Deum — Ita communiter * Hinc Quær. 2e .hi blasphem e censendiP sint imprecationes Anglica : 1°“God DAMN me or you 2° God damn my or your soi l ” : 3° God d vmn my or your soul TO HELL ” ? Prior formula vix aut ne vix quidem blasphema probari posse videtur; nam pronomen me vel you neque etymologice, ut per se patet, neque ex communi ap­ prehensione, nostratum saltem, animam denotat Kenriek8 eam in praxi. utpote nihil aliud nisi imprecationem plerumque i n. 519. 3 L. 1\ 121 5 L. IV. 129 - Cfr. \ iud. P. 111 q. \ III. 4 De 2 *pne< . a. 1. 6 Τι III 44. IGG TRACTATUS 3° Ex/dicitum, vel implicitum, prout materialem tantum continentem, a mor­ Deus expresse in testem invocatur, aut tali excusat. *, in Altera, spectatis principiis a S. Al- adhibentur in testimonium creatura phonso mortuorum maledictioni applica­ quibus attributa divina specialiter relu­ tis, blasphema videtur, ideoque de w cent. mortalis, licet in genere maledictionis seu 4° Contestatorium, vel exeeratorium seu imprecationis materialis foret. S. Doctor imprecatorium, prout Deus invocatur in enim maledictionem mortuorum ea etiam solum testem, vel in testem simul et per­ de causa blasphemant negat, (piod non jurii vindicem. Ex communi tamen sententia omnia referatur ad animam ; at in secunda ac tertia formula anima expressis verbis juramenta ejusdem sunt speciei.1 Juramentum debitis vestitum conditio­ nominatur. Quær. 3° .in sil blasphemia maledicere nibus honestum est et licitum, et, si promissorium sit, obligat in conscientia, toti mundo 1 Resp. Ijfirm., (ptia sicut jurare per nisi justa causa obstet, vel legitime obli­ Ita omnes2 et creaturas, in quibus magis relucent at­ gatio ejusdem cessaverit. tributa divina, est verum juramentum, constat tum ex definitione Com·. Const. ita ipsis maledicere est vera blasphemia. sees. s. contra lEiclejJum. (p. IX.), tum cx * ct populorum, quia Deus in ipsis indirecte contemnitur.1 praxi universali Ecclesia * Script une locis. 364. - Quær. 4' .In sil blasphemia necnon ex variis Sacra Dominum Deum tuum timebis . . . ac per maledicere mortuis ? Resp. .\'et/., nisi mens specifice feratur nomen illius jurabis.6 Urget obligat io y/ow/r//quoties juramen­ in animas purgatorii, quia mortui in ge­ nere non habent specialem relationem tum rei necessarium est ad subveniendum proximo, cel a Superiore legitime exigitur. cum Deo.2 ARTICULUS L DE ( OXDITIOXIBIS JURAMENTI. CAPUT II. I. De requisitis ad essentiam juramenti. DE JURAMENTO. 366.— Duo requiruntur ad juramentum, 365. — Definitio. Juramentum est in­ scilicet 1° Intentio jurandi, saltem vidu­ vocatio divini Nominis in testimonium alis ; (plia sine tali intentione non potest veritatis. existere juramentum formale. 2° Formula Divisio. Distinguitur juramentum juratoria sive per Deum explicite, sive im­ 1° . tssertorium, (pio present ia vel pre­ plicite per creaturas, vel signum juratori­ terit a affirmantur vel negantur, vel pro­ um; (plia, cum Deus invocetur ut testis, nemissorium, (piod solum ad Jutura sese cessc est, ut hoc in juramento exprimatur.4 porrigit. Quamquam non omne juramen­ 367. Résolves.— 1° Non valet juramen­ tum de futuro est promissorium. Duplex tum promissorium fictum, seu mere ex­ enim a DD. distinguitur juramentum de ternum, ob voluntatis seu intentionis futuro: aliud nudum ac simplex, (piod defectum. Peccat vero sic jurans; sed nullam continet erga alterum promissio­ probabilius per se loquendo venialitcr tan­ nem. v. g. si jures, te non ingressurum tum, (plia non est nisi mendacium cum hanc domum tel cauponam, etc.; aliud vana nominis Dei usurpatione.6—Mortale vero promissorium. (piod est confirmatori- tamen est in contractibus, vel coram ju­ nm promissionis vel erga Deum, (piod est dice (ob gravem deceptionem contra justi­ cotum juratum, vel erga proximum, quod tiam), vel si ficte jurans non habeat ani­ obligationi justitia * aut fidelitatis ex pro­ mum implendi promissa.6 missione orta * addit obligationem ex vir­ 2° Non valet probabilius juramentum tute religionis. factum cum animo quidem jurandi, sed 2° Solemne. vel simplex, prout fit forma 1 L IV. 142. 2 L IV. 133. 139 m. jure requisita, solemnibusve caeremoniis, 8 Deut. fi. 13. « L. IV. 134 aut iis seclusis. 6 H. A. Tr. V. 17. 1 L. IV. 129. 2 L. IV. 130. ° 1b. et L. IV. 172. DE SECUNDO l’RÆCEI’TO DEC VEOGI non se obligandi ex religione ; quia hoc nugatorium est. Valet autem juramen­ tum laetum cum animo jurandi quidem, sed non se obligandi ex justitia aut ex fidelitate. i 3° Est juramentum dicere; Juro per Deum, per Sanctos, templum, crucem, al­ tare, Evangelium, Fidem catholicam, Eccle­ siam, cirium, terram.— Item dicere : lic­ um alienior. . . . Sit mihi testis Dean. . . Deam invoco ut tentem. Secus, si (juis juraret per creaturas, iu quibus non elu­ cet .specialiter divina bonitas aut potentia, v. g. per barbam, etc.1 1° Xon est juramentum dicere: Novit Deus. . . . Corani Deo loquor, etc. ... si luce narrative proferantur; secus vero, si invocative, quod dignoscitur ex circum­ stantiis, vel intentione loquentis. Nec est juramentum dicere : Esi tarn rerum hoc, quam e.rinlif Deus, . . . quam ego ex­ ista, . . . quam sum in hoc loco, . . . fide ho in ciri f upon mg word and honor), . . . ; per fidem meam, . . . per conscientiam. . . . per fidem sacerdotalem, . . . moriar, vel diabolus me perdat, nisi ita. . . . Excipe dum ha *c duo ultima per modum exeerationis, ct non potius, prout solet, per modum sponsionis iroferuntur. Imo nec est ju­ ramentum ( icere: Juro vel juro ita esse, nisi pnecesserit interrogatio dc juramento : pnestando.— S. Alph.," ct alii multi. 167 rendum, vel ad quidpiam aliud prohibi­ tum.1 369. Ql Esita. Quær. 1’ Quanam ■sit causa sufficiens ad jurandum ? Resp. Quarumque causa honesta alicujus ponderis, v. g. pax confirmanda in familiis, major securitas in contracti­ bus, . . . etc? Quær. 2 in Urvat jurare cum proba­ bilitate. veritatis ? Resp. Neg., quia Deus nequit invocari nisi in testimonium rei certa * ; attamen extra judicium certitudo quædam moralis, seu probabilitas unica, sufficit? Quær. 3 .in Uveat jurare cum restricti­ one mentali ? Resp. .\eg., si sit pure mentalis; secus vero, si late mentalis sit. et justa adsit causa, qme tamen major essa * *t deln câ, * qua requiritur ad restrictionem non ju­ ratam, et eo major quo veri» majorem præbent occasionem errandi.'1 Aide di­ cenda n. 513-515. Quær. !’ .!n liceat jurare tactis et os­ culatis Bibliis protest anticis, apud nos per magistratus exhibitis ? Resp. Neg., per se, ut patet ; proin ju­ raturus Biblia Catholica aut librum pre­ cum, in quo pars aliqua S. Scriptura * contineatur, allerre solet. Cætenun solemitis affirmatio apud nos sufficit. Dixi : Neg. per se, «piia ignorantia sæpe excubat. Collect, p. 630 n. 1180. Quær. 5° ./// liceat prastare juramen­ II. De requisitis ad liceitatem juramenti. tum m publica: rei perturbationibus ? Resp. Hoc plerumque a circumstantiis 368. —Triplex conditio requiritur ad lieeitatem juramenti juxta illud Jereiniæ : 3 pendet. Perpende, quid postulet justitia, Jurabis; l ivit Dominus, iu veritate, et in aut bonum commune, et qutvnam sim ju­ ramenti requisiti obligationes, utrum po­ judicio, et m justitia. * an negativa * ? Potissimum vero I. Itaque requiritur 1'eritas, id est. sitiva conform it as assertionis cum intentione et expedit consulere Superiores ecclesiasti­ cognitione jurantis. Excludit igitur «un­ cos. ad quos pertinet definire, quid pro tie mendacium, non vero omnem errorem. variis circumstantiis sit agendum. 370. — Quær. 6° Quale sit peccatum In juramento, assertorio veritas respicit existentiam facti; in promissori» existen- jurare sine veritate, judicio et justitia ? Resp. ad I1"” Est mortale; quia Deum tiain intentionis. II. Judicium, id est, ut cum discretione, adducere in testimonium falsitatis, est prudentia, consideratione ac reverentia, velle destruere ipsius voracitatem. Con­ nec >ine necessitate aut justa causa fiat. stat etiam ex Proposit. 24“ ab lunor. XI. III. Justitia, id <*st, ut juramentum sit damnata (vide p. XV). L. IV. 147. Resp. ad 2"m Veniale est per se, id est, de re justa, licita ct honesta. Sic contra justitiam juraret, qui juramento se obli­ secluso periculo pejerandi ;6 quia est tangaret ad damnum proximo injuste itifc1 >· II. 1V· 114. III. 2 n A Tr v u 1 L. IV. 13! l:$s. 2 L. I\ 134 138. 3 4. 2. 3 11 A Tr V. It. et L. IV 1 IS. ’ L I\ 131 sq. 6 Ib. 143 sub 3. 1G8 TRACTATUS tum vana usurpatio nominis Dei.— Ha plicandum est pro ratione naturalis illius obligationis, (planemo, nisi publica et grueix fere omnes, etiam rigidiores. Beep. ad 3nm Distinguendinn est jura­ causa urgeat, tenetur in patria manere, et mentum assertorium a promissorio. In cui satisfacit (pii principi, dum in ditione priori, puta si quis cum juramento se jac­ ejus versatur, obtemperat. Quod vero tet de aliquo peccato, probabilius non juramentum attinet, quod hic pnestatur adest nisi veniale contra religionem; quia ab alienigenis jus civitatis qmerentibus, non iit ad confirmandam complacentiam et (pio abjuratur omnis princeps extrane­ in peccato, sed tantum ad alios de eo certi­ us, ct consequenter etiam ille, a quo (piis orandos, quod non est nisi quædam animi discessit, intelligitur de abjurata illa obli­ levitas venialis. Excipe tamen juramen­ gatione naturali, quæ * e ditione ejus disce­ tum ad firmandam detractionem; adhibe­ dendo jam cessavit, ideoque illicitum dici tur enim ut medium ad infamiam alterius non potest.1 4° Qui, flagrante inter gentes aliquas certiorem reddendam. In posteriori ju­ ramento certo mortale est, si de re gravi bello, sub vexillo neutrali et documentis agatur, ut patet : u de levi, S. Alphonso1 vel lictis ve] cx industria factis merces in­ magis arridet sententia, qua * (tiam in hoc vehit in portum neutralem, ut inde deve­ * casu mortaliter peccari affirmat, (piia gra­ hantur ad alterutram ex gentibus, qua vis videtur irreverentia Deum in testem bellum inter sc gerunt, jurare quandoque ac fidejussorem peccati, licet levis, invo­ cogiturdocumentaessevera. Talejuramcncare. tum iu casu præstari nequit, (i) p. 473. Resulces.— Ie Inter juramenta prohibita referuntur ea. quæ in societatibus occul­ ARTICULUS II. tis emitti solent, ct quibus socii se obli­ gant ad obtemperandum iis, (pia * a cœtiïs de om.Ki vtiom: jcramenti promissor». superioribus jussa forte fuerint, vel ad servandum secretum etiam erga legitimam 371. Principia. — I. Omne jura­ potestatem.1 \ ide n. 1721. 1°. d). mentum promissorium de re licita et ho­ Sunt tamen societates quædam operari­ nesta, pr.eter obligationem * justitia aut orum, in quibus juramentum emittitur, fidelitatis, *(pia cx simplici promissione vel emitti censetur cum restrictione, ut oritur, obligationem quoque Religionis ejus objectum Ordinario vel sacerdoti inducit. Ratio est, quia promissio per se revelare liceat, ct hi quidetn, si juramen­ jam obligat, et testimonio divino invocato tum nihil aliud contineat, quod justitia * ad­ confirmatur et corroboratur. — Alinime versetur. et societas non sit aliunde illicita, autem obligat juramentum de re illicita non sunt inquietandi. Vide n. 1721. 1). aut plane inutili, (piia juramentum, ut­ 2° Juramentum servanda * Constitutio­ pote actus Religionis non potest ess? nis Statuum l’œderntorum intclligcndum vinculum iniquitatis aut rei *otiosa . est sensu populari, (pii scilicet apud om­ II. Obligatio juramenti interpretanda nes receptus est ; nec enim quisque cen­ est stricte, ct naturam actus vel contrac­ setur animi sententia amplecti (puveumque tus, cui adjicitur, onmcsquc ejus conditi­ in ea continentur, nec ad hoc obligat Con­ ones sequitur. Ratio pruni est, (piia ju­ stitutio.3 Nec mala, sed bona dicenda est rans censetur voluisse se obligare (piam lex. (pia * minus malum permittit ut majus minime potuit ; ratio autem alterius est, præcaveat. Moiilart. L' figlise et VÉtat. (piia juramentum non mutat naturam ac­ 3 Juramentum alienigenarum, jus civi­ tus. sed ei superaddit solam Religionis tatis hic (piivrentium, licitum est. ei etiam obligationem, et proinde easdem conditi­ qui juramentum fidelitatis principi, a (pio ones ct limitationes habere debet. discessit, pnestiterit. Juramentum enim III. Obligatio juramenti interpretanda illud fidelitatis exactum fuit ad naturalem insuper est juxta conditiones tacitas in eo civium obligationem firmandam. potius inclusas seu subintellectas, quæ sunt 1° (piam ad noram inducendam, ideoque ex- si potuero sine gravi damno ; 2° si res non fuerit notabiliter mutata ; 3° si jura » L IV. 110. Cfr Vind 1’ Ill q IX aut volunt, s Superioris non obstent ; 4° • Cone. PI Balt. II. a. 519. 1 Kcur.Tr. v.n 1 I, IV. 202 225. a Vind. |>. 919. 1 . 2 !.. IV. 213 4 L. IV. 206 TRACTATUS 174 p< r malum, sed super bonum, quatenus in se bonum est. Multo magis autem id valet, si votum fiat ex mala conditionis * de­ testatione. ut si quis voveat eleemosynam, si et quoties blasphemet. — Laymann? Quær. 33 Iu caleat votum non peccandi 1 ilesp. 1° Non valet votum vitandi om­ nia peccata etiam levissima, quia hoc im­ possibile est.2 llesp. 2 Valet autem votum vitandi omnia mortalia, vel omnia venialia plene deliberata, quia hoc est possibile cum divina gratia et sine speciali privilegio, et persona· perfectionis amantes illa satis evitant. Item com mu niter valet votum non committendi venialia certi generis v. g. nunquam mentiendi, maxime in perso­ nis magna· virtutis; in aliis vero modica· virtutis erit materia impossibilis; imo in aliquibus materiis, puta cogitationum in­ honestarum, quoad quamlibet vel levis­ simam subrepiionem, otiosarum, etc. cum sint inevitabiles quoad omnes, votum est nullum.8 ARTICULUS II DE OBLIGATIONE VOTI. 384. Principia. I. Votum obligat per se, sicut lex vel pneceptum Ecclesiæ, ac proinde graviter in materia gravi, ct leviter in levi ; votum enim est quasi quædam lex privata, quam quis 'ibi imponit. II Votum obligat secundum voventis intentionem, si ille obligationis quantita­ tem in artu vovendi determinet, ita ut sub levi tantum in materia quantumvis gravi se ligare possit. Ratio est, quia sicut legislator vel Superior potest in ma­ teria gravi obligare sub levi tantum, ita etiam qui vovet rem gravem, levem tantum obligationem sibi imponere potest. Non tamen vieissim graviter in re levi potest se obligare, quia materia levis non est gravi' obligationis capax. Ha communiter * 385. Qu Esita. Quær. 1 QutPuam materia per se censeatur teris rei gravis in roto ? llesp. Illa materia gravis censetur, quie eum ab Ecclesia pnecipitur, graviter obli­ gat. ut jejunium. Missa, etc......... vel qua· comparata cum alio præcepto gravis vidc1 L. 4. Tr. 4. c. 2. u. 7. 2 TriJ. S<·" 6 can. 23. » L I\ 203 4 L. IV. 211 213. tur, vel notabiliter ad finem voti, aut ad Dei cultum confert. Quær. 2° .la plures materia· leves coa­ lescant ad niatenam gravem efficiendam / llesp. Ncg., si materia· leves voveantur separatim, ita ut obligatio sit allixa pré­ cise tempori vel diei, seu ad diem illum sanctificandum. Secus, si materia· leves per modum unius voveantur, ita ut dici determinatio non accedat nisi ad exceutionem urgendam, ut f< re tit in votis realibus ; excipe tamen, nisi aliud ex voventis constet intentione, cx qua tota obligatio et ratio obligationis pendet. 386. — Quær. 3 .In aliquis voto alieno ligari possit ? llesp. A/y/., saltem ratione voti; ratio, quia votum est onus personale voluntarie susceptum, et ideo nemo rem vel actio­ nem alienam promittere potest. — Hinc vota parentum filios devoventium cuipiam Religioni, aut ipsis imponentium obliga­ tionem, v. g. certis diebus jejunandi, etc. istos ligare nequeunt. Licet autem lilii non teneantur ejusmodi parentum voto, parentes tamen votum obligat, ut quantum in ipsis est, salva filiorum libertate, hos moveant ad id. quod pro ipsis voverunt, amplectendum, ac multo magis ne filiis id amplecti volentibus obstent. Dixi: saltem ratione voti ; nam ex jus­ titia lueres vota realia defuncti solvere tenetur (n. 871), et posteros lex aut con­ suetudo obligare potest ad jejunium aut festum voto publico inductum. Quær. 4° QurPiiam dilatio gravis cen­ senda sit l llesp. I Gravis est per se quælibet dilatio voti graviter obligantis, quando tempori determinato aflixum est, ut est votum jejunandi in tali vigilia, ete. : quia elapso tempore cessat voti obligatio, quæ compensari nequit. llesp. 2° Si vero tempus determinatum non fuerit, aut ad urgendam tantum voti execulioncm prælixum sit, dilatio nota­ bilis in re gravi peccatum grave erit, juxta S. Alph? et alios. Notabilis au­ tem censetur dilatio sine justa causa ultra biennium aut triennium in voto tempo­ rali, et ultra semestre in perpetuo, ut in e. g. voto ingrediendi religionem, facto ab eo. qui non sit amplius adulescentulus.2 387. llesolr.es.- Ie \ ota realia desuo 1 L IV. 221. 2 Ib et II. A Tr. V. 33. DE SECINDO Ι’Κ.Εί ΕΙΊΌ DECALOGI. solvenda sunt ; qui autem nequit de suo solvere, non tenetur ab alio mendicare, ut satisfacere possit. Satisfacit tamen, si alius sive rogatus, sive sponte pro ipso solvere velit, quamvis ipse satisfacere (pic­ at ; quia r. 'fitius v. g. filiusfamilias dum luderet a patre deprehensus, ab eoque vehementer objurgatus, ad illius iram declinandam vovit, se non amplius lusurum. Patre mortuo, cessat voti obligatio; ira enim patris declinanda voti causa fuit, non tantum impulsiva. sed motiva et princi­ palis, ut ex casu apparet. Dicitur: 2° mutatione substantiali ma1 8 * L. IV. 21 S. Sunrcz. dc Soc. Jesu. I, \ I, c. VII. n. 9. Ib. n. 1(1. Ib. n. 11. 12. TRACTATIS 176 h-ricr, et 3° impotnibiHlate «ire phyùca, 1 potestati subest voluntas voventis, aut nire morali.—Contingit a) si materia fiat materia voti. Divisio. Est 1° directu, seu voti anni­ illicita, vel indifferens, vcl imped it iva melioris boni ; b) si fiat omnino impossi­ hilat io, si cadat directe in personam seu bilis ; c) si status voventis relate ad voti in voluntatem voventis ; 2° indirecta, seu materiam fiat moraliter diversus, v. g. si ejusdem suspensio, si cadat tantum in quis vovisset a-diticationem ecclesia.·, sed voti materiam. Piuxcipia.— 1. Omnis Superior po­ <1< in ejus opes ita minuantur, ut nequeat voto suo satisfacere sine notabili status testate dominativa in voluntatem alte­ sui detrimento. — Patet, mutationes sub rius praeditus (ut Superior Regularis vi a) et b) vim voto, quod cessat esse de voti obedientiæ) potest omnia subditorum bono, coque meliori et possibili (n. 378. vota directe irritare; nec semel irritata 382), adimere. — Quoad mutationes sub reviviscunt unquam. Vota igitur infe­ c) communis sententia est, in omni pro­ riorum, quorum voluntas, vi status sui, missione, ergo etiam in voto, obligatio­ perfecte Superiori subjacet, semper hanc nem per mutationem materia· ile se nota­ tacitam involvunt conditionem : nisi Su­ bilem auferri, cum res liat diversa ab ea, perior irpugnai'h'it. Hinc, ->cepto voto transeundi ad Religi­ quæ promissa est : imo probabiliter, et forte etiam probabilius, ait S. Alph.,1 ces­ onem strictiorem, cietcra vota particularia sat votum, si supervenit circumstantia, qua Regularium et Monialium irritari possunt. prævisa quis votum non emisisset, licet 1° a summo Pontifice ceu supremo om­ ea non induceret mutationem de .se nota­ nium Regularium Praelato : 2° a Superi­ bilem. In dubio tamen standum est pro oribus Ordinis vcl domus.1 voto, quod possidet. II. Omnis Superior vel dominus irri­ Excipe, tamen: 1) Si incommodum is­ tare potest indirecte omnia subditorum tud cx natura rei rationabiliter potuit prae­ vota in iis, in quibus heditur ipsius po­ videri. Hinc votum etiam simplex canti­ testas : quia quisque jus habet, ne in tatis non cessat per supervenientes vehe­ rebus suo dominio subjectis hedatur ; sed mentes stimulos carnis, cum vix sit qui vota luee reviviscunt, quando sine alterius hac in re graves tentationes non interdum 1 praejudicio adimpleri possint. patiatur·, contra stimulos istos alia igitur Hinc 1° Maritus irritare potest vota remedia adhibenda sunt,2 vel dispensatio uxoris, quæ juri conjugali, filiorum edu­ obtinenda est 2) Si bonum publicum fir­ cationi, vel domus gubernationi praejudimitatem voti expostulat. Hinc per ejus­ j eant. modi mutationes non cessant vota solem­ 2° Uxor irritare potest vota mariti, nia emissa in professione religiosa vcl in quæ matrimonii jura hedunt, ut votum susceptione Ordinum ; nec vota simplicia, castitatis, longa· peregrinationis, induendi qua· in Congregationibus religiosis emit­ habitum eremitic, etc. tuntur, maxime si addatur juramentum 3° Herus potest irritare seu suspendere perseverantiæ ; tunc enim intervenit con­ vota famulorum, qme obsequium debitum tractus onerosus. Unde sicut Congrega­ impediunt vel minuunt, ut votum quoti­ tio nequit alumnum dimittere ob super­ die Missam audiendi.2 venientes mutationes, praeterquam tales III. Omnia vota impuberuin, etiam quibus æditicationi esse cessaret, ita nec castitatis et Religionis, possunt directe alumnus deserere Congregationem.’ irritari a paterna potestate. Constat 11. Ob causas extrinsceas, scilicet irri­ ex Jure Canonico.8 Puberes autem sunt tatione, dispensatione, ct commutatione, masculi anno 14°, puella· 12° com­ dc quibus singillatim dicendum venit. pleto. Hinc vota impuberuin directe irritari possunt a patre, et. patris defectu, ub avo § I. De irritatione rotor mu. paterno, a tutore, et. his deficientibus, a 389. — Definitio Irritatio voti est ejus matre, et probabiliter etiam praesente paannullatio vel suspensio facta ab eo. cujus 1 L. IV 220 ’ L. V. 50. 2 Trid. Suee. 24 Can. 9. 1 L. I\ 233. <|ui sequendus, non L. V. 53. 2 L. IV. 2+1 sq 8 c. 2 20. q 2. DE SECINDO l’K E( EI’TO DECALOGI tre (eo tamen non contradicente), vel tu­ tore.1 390. Qu.esita.—Quær. 1° An ma­ ritus possit irritare omnia cota uxoris / Reap. Controcerlitur. Λ Ii i negant, ct dicunt maritum posse tantum irritare in­ directe ea vota, quæ juribus suis obstant. Quoad alia enim uxor non est subjecta. Ita Voit,2- Liyinann, ete.— Melius ta­ men alii cum S. Thom.8 et S. Alph.,4 ma­ rito jus tribuunt irritandi etiam directe vota, stante matrimonio, emissa. Quær. 2° An pater directe possit irri­ tare vota Jitiorum puberum emissa ante pu­ bertatem ? Resp. Aj/irm., modo filii pubertatem adepti ea non confirmaverint ; imo proba­ biliter etiamsi illa ratiliabuerint, nescien­ tes irritabilia esse.6 Quær· 3° ./// possit Jieri irritatio sine causa ? Resp. AJJlfm., quoad validitatem, quia dominus valide disponit dc re sua ; sed Aer/, quoad liceitatem, quia irrationabili­ ter impeditur profectus spiritualis subditi, etc. Non tamen id communiter pecca­ tum veniale excedit.—S. Alph.,0 ct alii communiter. Quær. 4° An Superior directe irritare possit vota a se ratihabila ? Resp. Affirm., quoad validitatem ; quia nequit sibi adimere potestatem, quam in subditos habet.7 Quær. 5° An conjuges continentor vo­ tum mutuo consensu emissum invicem irri­ tare possint ? Resp. Uxor irritare nequit in hoc casu votum viri ; uxori enim jus tantum est in­ directe irritandi vota mariti, et huic juri renuntiavit votum ipsius ratihabendo. Cum vero vir directe irritare possit vota quæcumque uxoris et huic juri renuntiare nequeat, ut in quiesito superiori 1 dictum est, solida ratio cur id non possit, afferri haud posse videtur; cum vero sententia opposita in hoc casu sit communis. S. Alph.8 rem sapientioribus decernendam relinquit. i L. IV. 229. 230. n. 000. 8 2. 2 q. 88. n. 8. tui. 3. 4 L. IV. 234. û L. IV. 238. « L. IV. 239. ‘ Ib. 8 lb. ; II. J)e dispensatione votorum. Dispensatio voti est absoluta ejus con­ donatio nomine Dei a Superiore legitimo facta. 391. Principia.— i. Ecclesia hahet veram potestatem dispensandi in voti-, sicut et iu juramentis, Constat cx vcibt(’hristi,1 t^uodrninipm solveris, ete ; CX praxi constanti Ecclesia·. Commu­ nis. II. Soli Prælati, quibus jurisdictio in foro externo data est, jure proprio et ordi­ nario a votis dispensare possunt, quia hæc potestas pertinet ad externam Eccle­ sia· gubernationem, sicut potestas ferendi leges et censuras. Hinc solus Papa dis­ pensare potest a votis, etiam soh nmibus. pro tota Ecclesia ; Episcopi autem vel Prælati regulan s pro subditis tantum re­ spectives (vide tamen n. 1551, et solum in votis Papæ non reservatis.2* .Jure autem delegato aut sulxlelegato in votis dispensant, qui eam facultati m obti­ nuerunt ab iis. qui eam aut delegare, aut subdclegare valent. De his n. 1141· I i Γ. 1203. I. Cum vero dubium sit utrum qui potestatem habet delegatam dispen­ sandi in votis, hoc ipso et potestatem ha­ beat dispensandi in juramentis sine nilo roto aut independentvr ab eo emissis, dubia illa potestate juramenti obligatio, certo jam contracta, auferri nequit.3 (P) p. 479. Ill Ad validitatem dispensationis semper justa causa requiritur, quia eum vota soli Deo fiant, homo nequit ab iis dispensare nisi tanquam delegatus; sed delegatus nequit dispensare valide sine justa causa, ut de legibus dictum est. — Ita communiter 4 392. Ql esita. — Quær. 1 ' Qucrnam sint jusbp causer hujus dispensationis ■ Resp. Bonum Ecclesia?, societatis, fa­ milia·, et ejus etiam qui voto obstrictus est, v. g. si scrupulis. vel gravibus tentationibus, voti causa, opprimatur; si dillicultatem notabilem in voto adimplen­ do experiatur; si votum emissum sit im­ mature, scilicet cum nimia facilitate, vel cx imperfecta deliberatione, vel sine ]K *rfeeta libertate. . . . Ob hanc rationem vota » 2 3 4 Matth. L. IV. I.. IV. 1. I\ 16. 19. 256. 257. 190. Clr. VinJ. I’ III <> X ·.">(> 178 TRACTATI S impiibcrum sine alia causa possunt abso­ lute dispensari sine aliqua commutatione. . . . Idem dicendum est, si votum sit emissum ob metum levem incussum ab extrinseco. . . . Idem, quando imperfecta deliberatio aut libertas in vovendo pro- j cessit ex tristitia, vel ira, vel metu intrin­ seco naufragii, mortis, aut alterius mali.1 Quær. 2° Ah Superior possit dispensare in votis ad utilitatem tertii Jactis ? Resp. AJ/irm., quoad promissionem gratuitam ce/ mm acceptatam, tel accepta­ tam sed primario Deo tactam. Atv/. quoad onerosam, vel gratuitam primario in favo­ rem tertii factam et ab eo acceptatam.2 Quær. 3° Qiiauam sint cola Papre re­ servata ? Resp. Pncter vota emissa in Communi­ tate religiosa, de quibus in Tr. de Stat. Part, pressius agetur, Papa· reservantur 1° votum castitatis perlecta· ct perpetua·, non vero votum virginitatis tantum; 2° votum ingrediendi Religionem, in qua vota solemnia nuncupantur. Ita ex Resp. S. Sedis dd. 2 jan. 1836 ad Ep. Cenoman. apud Gant relet.3 Ab hoc et a pra·cedenti voto etiam Episcopi nostri dis­ pensare possunt ip. LXX 4). 3° votum peregrinationis Ilicrosolymitame ad se­ pulcrum Christi; 4° votum peregrinatio­ nis Romanæ ad limina Apostolorum ; 5° votum peregrinationis Compostcllaua· ad S. Jacobum. Qua· tamen reservat io, ut­ pote odiosa, stricte accipienda est ; ideo(|iie extendi non debet, nisi ad vota: . 1) Proprie dicta. I nde non esset re­ servatum votum emittendi votum reserva­ tum; quia non esset votum fartum, sed faciendum; — nce votum non principali­ ter emissum in honorem Dei. 2) Absoluta. Unde vota non sunt Pon­ tifici reservata,si sint pu-ualia; vel conditionata, idque probabilius conditione etiam impleta. Vide tamen L. TV. 260. q. 3. 3) Omnino libera. Unde vota non sunt reservata, si sint emissa sub levi etiam metu ab alio incusso. 4) Perfecta. I nde non essent reserva­ ta, si emissa fuissent sub levi obligatione, vel si non forent completa in suo genere. Hinc votum castitatis, si non excludat il. IV 252 253. « L. IV 255 et H. A. Tr V 41. • Traité de l’Etat religieux, Vol. II. p. 271. omnem actum venereum, non est reser­ vatum ; quare non censetur reservatum votum non nubendi, non adulterandi, non fornicandi, non petendi debitum, — nec votum (piod indirecte tantum castitatem respicit, uti esset votum Sacros Ordines suscipiendi. 5) Determinata ; hinc non esset reserva­ tum votum disjunctivum. * 6) Quoad eorum substantiam. Unde non sunt reservatu· votorum reservatorum cir­ cumstantiae, uti peregrinandi mendicando; et si (piis voveat ingressum in Religionem arctiorem, poterit Episcopus dispensare, ut etiam benigniorem ingrediatur.1 Quær. 4° An Episcopus possit dispen­ sare conjugem a roto castitatis purpeture tum ante, tum post matrimonium emisso, in ordine ad debitum petendum. ? Resp. AJRrm., juxta sententiam com­ munem, contra nonnullos; (plia dispen­ sare potest ab omni impedimento exerciti­ um actus conjugalis impediente.2 Excipe tamen impedimentum ex voto perpetua: castitatis ab utroque conjuge et mutuo consensu emisso ; (piod tamen ab Episco­ pis (pii, ut nostrates, facultatem habent dispensandi in voto castitatis (p. LXX. 4), tolli posse existimamus. § III. De commutatione votorum. 393.— Commutatio voti est substitutio alicujus operis loco promissi. Fieri po­ test triplici modo, scilicet in bonum meli­ us, in icquale, in minus. Principia. - I. Quicumque habet potestatem, etiam simpliciter delegatam, dispensandi a votis, habet eo ipso facul­ tatem ea commutandi; (pii enim potest plus, potest etiam minus in eodem genere. Non autem vieissim, (plia major potes­ tas in minore, non continetur.3 11. Quisque potest privata auctoritate, et sine causa speciali, votum suum com­ mutare iu opus evidenter melius, modo id Ecclesia in casu particulari non prohibue­ rit ; quia dum quis peragit opus re pro­ missa perfectius, eo ipso id servat (piod promiserat, eum perfectum in perfectiori includatur. Constat insuper ex Jure 1 IV. 2 8 Scar. Torn. II. n. 73. p. 53. et S. Alph. L. 257 sq. L. IV. 258 et L. VI. 986. 987. L. IV. 246. DE SECUNDO PILECEPTO DECALOGI Can.1 Melius autem censetur, quod ad majorem utilitatem spiritualem voventis, vel majus Dei obsequium conducit. Exci pe tamen vota Pap.e reservata, nisi mu­ tatio fiat in statum religiosum.1 2* III. Qui votum emisit, illud in bonum minus propria auctoritate commutare ne­ quit ; debet enim Deo dare, quidquid promisit. - lia omnes. — Utrum vero possit mutare votum suum in bonum æqualc, controvert dur. S° Alph03 multo probabilior est sententia S. Thoma· id ne­ gantis, (piia Deus potius vult rem pro­ missam, quam aliam, etsi æqualem. IV. Sacerdos delegatus ad vota mere commutanda, ea in opus notabiliter minus commutare nequit ; quia secus magna ex parte dispensaret, et sic acceptam facul­ tatem excederet. Attamen facultas vota commutandi non adeo stricte est interpre­ tanda, nt ad opus omnino æqualc coarctetur, sed latiori sensu accipienda est, adeo ut ad opus aliquanto minus sese porrigat ; secus enim innumeris difficul­ tatibus et scrupulis obnoxia foret, eum difficillimum sit irqualitatem invenire in rebus omnino disparatis. Insuper com­ mutatio fere debet in allevationem ejus fieri, (pii sese voto obstrinxit.4 391·. Qu.ESITA.—Quær. 1° .In re­ quiratur causa aliqua ad cotum in opus (equate, rei paulo minus commutandum ? Resp. 1° .Iffirm., quoad liceitatem, quia secus delegatus prodige commu­ taret, in vanum potestate commutandi utendo. i Resp. 2° Probabiliter etiam affirm., I (pioad validitatem, quia delegatus sine causa commutans, limites suæ potestatis videtur excedere. Attamen sententiam op­ positam æque probabilem dicit S. Alph.6 Minor tamen requiritur causa ad commu­ tandum, (piam ad dispensandum ; et rur1 ■ 3 1 L. II. Dccr. T. XXIV. c. 3. L.-IV. 243. Quæst. rec. ref. VIII. L. IV. 247. 6 L. IV< 245. ■ 179 sus minor requiritur ad commutandum in æqualc, quam in minus : sufficit enim major personæ propensio, vel minus peri­ culum votum transgrediendi.1 Quær. 2° yln, Jacta commutatione, lice­ at redire ad primum opus ? Resp. 1° Jfftrm., si commutatio facta luerit iu minus vel æqualc,'quia primum opus est æque gratum Deo, imo et gratius videtur. — Ita communiter. Resp. 2° Jfftrm., probabilius, etiamsi facta fuerit in melius, quia commutatio fit in favorem voventis.3 395.—Quær. 3° .in debeas redire ad primum opus, si secundum Jiat impossi­ bile ? Resp. 1° Neg., si mutatio facta sit al­ terius auctoritate, etiamsi tua culpa im­ possibile fieret ; (piia prior obligatio per commutationem ipsam dissoluta est Resp. 2° .ttjirm., si pro tuo arbitrio commutationem feceris, quia tunc non dissolvitur prior obligatio, sed tantum suppleri supponitur per meliorem.—Ita com m u n issime.8 Quær. 4° .hi, commutato voto reserva­ to, etiam materia subrogata reservata ma­ neat ? Resp. Neg., probabilius, (piia materia illa, quie substituitur, non est per se re­ servata, quamvis idem vinculum voti habeat.4 Cætcrum sedulo adhortandi sunt fide­ les, præsertim mulieres et adolescentes, ut nunquam vota emittant nisi de consilio vel approbatione confessarii; præsertim si de voto castitatis agatur. Confessarius autem veniam seu consilium emittendi votum pcrfectæ et perpetua· castitatis nonnisi difficillime et solummodo perso­ nis diu probatis atque maturæ ætatis concedere debet, et stepe prudenter aget, si veniam illam largiatur adjecta conditi­ one : donec confessorio pro tempore vide­ bitur. 1 L. IV. 244. 8 L. IV. 249. 2 L. IV. 248. 4 L. IV. 260. Item ea quibas conjungitur obligatio justitiic, ut votum perseverantiro quod emitti solet in certis Congregationibus religiosi·.: —vota realia in favorem tertii principaliter emissa ct ab eo acceptata (n. 392. q. 2°) et vota poenalia pneservativn a peccato, nisi commutatio fiat in alitui opus pietiale, quod æque ad prieservandum conducit, ut patet ex Bullis Jubilici. Cfr. Haine, T. I. p. 256. q. 97. TRACTATIS 180 DE ΙΠ. DECALOGI PRÆCEPTO. Memento ut diem Sabbati sanctifice-1 396.—Tertium Decalogi pneceptum naturali· est, quatenus præcipit, ut aliquod tempus publico divino cultui dedicetur; quatenus vero determinate designat diem Sabbati, caTcmoniale est, et iu lege nova abrogatum; siquidem pro die Sabbati Ecclesia diem Dominicam in memoriam Hesurrectionis Domini nostri Jesu Christi substituit. Procter Diem Dominicain Ecclesia in­ stituit alios dies festos ad recolenda Re­ demptionis nostra· beneficia, vel Sancto­ rum merita et exempla, mamlatque ut illi, non secus ac dies Dominica, sanctificentur. Hoc pneceptum quatenus affirmativum est, quædam opera præcipit, et, quatenus negativum, quædam alia prohibet ; hinc Caput duplex. —4-- CAPUT I. DE IIS QUE DIEBUS FESTIS UNTUll. PRÆCIPI- ARTICULUS 1. DE IIS QUE GENEKATIM DIEBUS I’R.ESTANDA SI XT. theologi addunt, nec îwô levi per se. Quamvis enim ideo prohibita sint opera servilia, ut fideles facilius rebus divinis vacare possint, lue tamen nulla lege prae­ scribuntur. Praeterea finis proecepti non cadit sub praeceptum. — Ita Suarez,1 Elbcl,2 ct alii multi, ut fatetur etiam Concina, qui hanc sententiam communem vocat. Hinc excusatus die Dominica a Missa non tenetur ratione praecepti persolvere domi preces, quas tempore Sacri recitasset, vel recitare solet. —Suarez.8 Hl. Per accidens tamen teneri possunt, fideles ad aliquid aliud, non quidem vi hujus proecepti, sed quia ad aliam obliga­ tionem implendam necessarium id esse potest. Tenentur enim assistere concio­ nibus seu catechesi diebus festis, si concio sit necessaria ad instructionem christianam vel morum compositionem : quia qui tenetur ad finem, tenetur etiam ad media in hunc finem necessaria. — Billuart, et alii communiter.— ('icterum impense in­ ducendi sunt fideles ad alia pia opera, procter Missam, exercenda, ad fusiores preces fundendas, etc. FESTIS ARTICULUS II. DE AUDITIONE MISS.-E IN PARTICULARI. 397. PtMNCiPiA. — I. Omnes fideles, usum rationis * habentes, et qui moraliter .igendum 1° de iis quæ ad Missam rite advertere possunt ad Missam, tenentur audiendam requiruntur ; 2° de causis ab sub gravi singulis Dominicis et festis die­ ea excusantibus. bus eidem intéressé, nisi justa causa excu­ sentur. Constat cx variis Juris Can. I I. De iis qttrp ad Missam rite audiendam locis.2 requiruntur. Dixi: sub gravi; agitur enim de re gravi tum in se, tum juxta existimatio­ Tria requiruntur : 1° præsentia corpo­ nem communem fidelium, ct unanimem ris; 2° attentio mentis; 3° locus debitus. consensum theologorum. 398.— II. Procter istud, nihil aliud, saltem sui) gravi, provstare vi proecepti Punctum I. Preesentia corporis. fideles tenentur. Ratio est, quia nihil Requiritur praesentia corporis moralis aliud invenitur certo pneceptum. Est ct continua. doctrina communis theologorum. 399. — I. Moralis, scilicet, quis ita Dixi : saltem sub gravi. Pleriquc enim » Exod. 20. S. - (’ »’>■» ct 64. de consecrat Dist. 1. i De Rclig. Tom. I. L. 2. c. 16 n. 4. 3 n. ‘385 sq. 3 Ib. DE TERTIO PRÆCEPTO DECALOGI. 181 praesens esse debet, ubi fit Sacrum, ut Uorem habeat. Ratio horum e*t. quia possit dici unus e numero assistentium et quæ præccdunt proprie ad Sacrificium offerentium Sacrificium ; ad hoc autem non pertinent, sed sunt tantum vehit i sufficit, ut sit in loco unde Missam sequi pneparatio ad illud.— Lugo, etc. possit quoad partes pnecipuas, sive vi­ 2° Grave est juxta omnes omittere om­ dendo, sive audiendo, aut ad signa alio­ nia ante Evangelium et simul omnia post rum assistentium attendendo. Communionem; non vero omittere illa, II. Continua, id est, perseverans ab tantum, quæ Communionem sequuntur, initio ad finem .Missæ, ita ut graviter pec­ imo nec omittere omnia ante Epistolam et cet, qui omittit notabilem ejus partem, et omnia post Communionem. — Lacroix,1 venialiter (pii partem exiguam omittit, S. Alph.3 nisi justa causa excusetur. 3 Gravis habenda est omissio Canonis Resolves.— 1° Missa * valide assistit, a Consecratione usque ad Pater exclnnrr, (pii, etsi sacerdotem non videat, nec au­ quia est pars notabilis diuturnitate ct diat verba, Sacri partes distinguit sonitu dignitate. Levis autem reputatur omissio *, campanula cantu chori, motibus assis­ Offertorii i. e. omnium, quæ fiunt a Do­ tentium. quilms moraliter jungitur, licet minus robiscum post Credo usque ad Prae­ sit extra Ecclesiam, in (pia turba contineri fationem ; nam latiori hoc sensu’ hic ve­ non potest. Item qui stat post altare, nit Offertorium ; — item omissio Symboli, post columnam, vel post parietem, modo ad (plia non est pars regularis Missæ.4 Evan­ partes pnecipuas Missa· advertere possit. gelium autem S Joannls in fine probabili­ 2° Item non improbabiliter, (pii est in ter non est pars Missæ, quia ante illud jam domo proxima, cx (pia per fenestram dimittitur populus per benedictionem. altare videat, licet via intermediet, dum­ 4° Grave est omittere Consecrationem modo parvum sit spatium inter Ecclesiam et Communionem; imo et solani Conse­ et locum, in quo est. Secus autem, si crationem, quia est pars dignissima, in qua, magnum spatium intercedat, ut commu­ saltem pnecipuc, consistit Sacrificii ratio. nius docetur. Quin imo probabilius ct communius tene­ 3° Non assistit Sacro, qui multum a tur, grave esse uni tantum Consecrationi longe manet, etsi templum, altare, turbam aut ('omniuiiioni non adesse; quia es­ videat, (piia in usu communi diei non po­ sentia Sacrificii probabilius in utraque test audire et adesse moraliter. Juxta Consecratione et in Communione consis­ * S. Alph. practice Lugo et alios, spatium triginta passuum a tit. et huic sententia turba assistentium non adeo magnum vi­ adhærct.5 detur, ut impediat, quominus (piis Sacro 401. — Quær· 2° .tn pracepto satisfa­ adsit, quod tamen non admittit S. Alph.1 ciat audiens duas dimidias Missus a diver­ 4(H). Qt .esita. — Quær. 1 Qutruam sis sacerdotibus tum simultanée, tum suc­ omissio reputanda sit pravis aut levis in cessive ? Missa ? Resp. 1° Neg., si audiat simultanée. Resp. Non facile determinari potest ; Ratio deducitur ex interpretatione com­ * confirmatur propositione quamvis enim juxta omnes, tertia pars muni legis, qua * Missa sit notabilis, non tamen constat, 53“ ab Innoc. \l. damnata (p. X\ 11 ). Resp. 2° Si vero successive, (list. 1) * (pia sit tertia pars, cum pars notabilis non tantum a diuturnitate dijudicari de­ Neg., si Consecratio et Communio non beat. 1 Lee tamen juxta communem sen­ sint in eadem parte. Ratio est, quia Ec­ clesia præcipit fidelibus, ut intersint inte­ tentiam statui posse videntur. 1° Grave est omittere omnia usque gro et perfecto Sacrificio. Illud autem ad Offertorium inclusive, seu ad oblatio­ non habetur, nisi tum Consecratio, tum nem panis exclusive. Leve autem certo Communio in eadem Missa convenir ut.4 est omittere omnia usque ad Epistolam 1 L. III. P. 1 n. 660. - L. IV. 310. exclusive, et probabilius etiam inclusive; , 8 S. \lpb. del Snerif. di Gc»ù Cristo, p 111 ad imo probabiliter etiam, juxta S. Alph.,8 11. Op. MC. t III. Torino. 1867. « L. IV. 310. usque ad Evangelium inc/usire, licet S. 6 H A. Tr. VI. 33. et Istr. al popolo. ρ. I. c 1(1. Doctor oppositam sententiam ut probabi- n. 1 4. Op. mor. Ital. Vol. unico. Torino. 1870. β H. A. Tr. VI. 34. 1 L. IV 312. 11 \. Tr. λ I. 35. 3 L. IV. 310. 182 TRACTATES - -2) Affirm. autem, probabiliter, si (’on­ set-ratio < t Communio in eadem Missa repcriantur, audita previe altera Missa us­ que ad Consecrationem. * Id tamen sine justa causa saltem veniale est.1 Quær. 3' An debeat reliqua audire, qui post Consecrationem ultima Minna adve­ nit ? I Resp. Affirm., valde probabiliter, quia satis etiam probabilis est sententia essen­ tiam Sacrificii in Sumptione consistere, ct luee sententia in praxi tenenda est cx alia etiam ratione, hae scilicet quod audiri possit pars notabilis c;eremoni:e ab Ec­ clesia prescript®.3 Quær. 1° .hi qui omit lit levem, partem Minna, nub led teneatur supplere, si pos­ sit ; Resp. Affirm., probabilius, quia Missam integram audire tenetur : excipe, si de patie valde exigua agatur. — Sic S. Alph.,8 Salm. contra alios. Cæterum ra­ tio sat levis ab hac supplendi obligatione eximere potest. III. Sufficit autem interna quælibet ex tribus modo expositis. Ratio est, quia per carum quamlibet sufficienter applica­ tur mens ad cultum divinum, (pii per Sacrificium intenditur. IV. Nulla oratio vocalis absolute re­ quiritur; quia assistentia religiosa Deum honorat, et nihil aliud pncscriptum habe­ tur.1— In praxi tamen fidelibus, presertim rudibus, suadendum est, ut orationes aliquas recitent, imprimis orationes con­ suetas pro Missæ auditione, vel rosarium beatissima; Virginis, ne nimiis distractio­ nibus exponantur. 403. Qi .esita. — Quær. 1° Au ad implendum hoc praceptum. requiratur sub gravi attentio interna ? Resp. Res valde dubia est. 1“ Senten­ tia, e.r S. Alphonso connu unior et probabili­ or,affirmat. Etenim ab Ecclesia præcipitur actus (pio Deus colatur ; atqui per solani present iam physicam Deus coli nequit; ergo . . . Ecclesia igitur precipiendo di­ recte actum exteriorem auditionis Missa·, videtur præcipere indirecte attentionem, saltem aliquam, tampiam conditionem Putidum II. Attentio mentis. sine (pia non consisteret actus externus 402.Attentio ad Missam duplex i formalis. — Ita S. TliQinas, Bilhiart, Eldistinguitur: 1' interna, qua (piis actu bel, Salm. et alii non pauci. ID Sententia negat. Ratio est, quia advertit et animum applicat ad ea, quæ a sacerdote peraguntur ; 2° erlerna, qu® assistentia cum voluntaria attentione, consistit in cavenda quavis actione exter­ ut ut mere externa, est actus sufficienter na, quæ impediat mentis applicationem, religiosus, nec constat aliud ab Ecclesia pnecipi.— Ita Logo, cum aliis multis, et v. g. confabulari, pingere, . . . etc. Attentio autem interna triplex est : 1° S. Alph.2 id non judicat improbabile. Cæterum in praxi non apparet tanta alia ad verba vel ad actiones sacerdotis; 2° alia ad sensum verborum vel mysteri­ differentia inter utramque sententiam. orum ; 3° (dia ud Deum ipsum per preces Etenim juxta priorem sententiam sufficit omnino attentio in gradu remisso, nempe piasve meditationes. Pkincipia.— 1. Ad Missam valide au­ ad præcipuas Missa· partes ; juxta poste­ diendam requiritur omnino attentio saltem riorem vero reipiiritur 1° pius animæ mo­ externa : quia nullo modo dici potest Sa­ tus, seu vera intentio honorandi Deum; cro intéressé, qui ponit actiones cum at­ 2° attentio talis, ut assistens Missæ ratio­ tentione interna incompossibiles ; imo ille nem sibi reddere possit, reapse Sacro se impudenter Deo ct Ecclesia· illudit. — Ita assistere, et consequenter ut saltem iu confuso ad præcipuas partes illius adver­ omnes. 11. Reipiiritur insuper attentio aliqua tat. Hinc non facile arguendi sunt fide­ interna, ct saltem voluntas audiendi Mis- les de culpa gravi ob defectum attentionis sam ; quia id prorsus exigitur, ut auditio sufficientis in Missa, sed potius amanter seu present ia sit humana, moralis et ex adhortandi sunt, ut pie et sedulo ad divi­ na Mysteria animum intendant. Etenim, objecto religiosa. — Suarez.4 ait S. Alph.,8 post Elbel, Sporer et Tamb., » L. IV. 311. nemo anxius esse debet ob scrupulum S H \ Tr. VI. 33 et L. IV. 310. q. 2. » L. IV. 310. 4 De Euch. Disp. SS. Sect. 3. 1 L. IV. 313. 3 Ib. 2 Ib. ct 11. A. Tr. VI. 28. DE TERTIO PRÆCEPTO DECALOGI. attentionis non præstitæ, quia sufficit habuisse intentionem generalem colendi Deum. 40 L—Quær. 2° An satisfaciat pre­ cepto, t/ni tempore .Misses peccatu con/ite­ tur ? * Resp. Ney., tum quia ponit actionem, quæ impedit attentionem internam, cum confitens testis esse nequeat eorum, quæ geruntur ; tum quia non assistit ut cul­ tum exhibens, sed ut reus. Excusatur tamen, si Confessio vel facili * et brevi * sit, cum hæc præsentiam continuam non impe­ diat, vel necessaria, ne aliquamdiu maneat in mortali ; si enim grave incommodum temporale ab hoc præcepto excusat, a for­ tiori excusabit spirituale.1 Quær. 3° An sahfaciat prvecepto Ec­ clesia: Clericus récitan * Breviarium tem­ pore Missa: ? Resp. Affirm. Ratio est, quia recitatio Officii divini non impedit, quominus «piis possit intéressé Sacrificio .Missæ, et mora­ lem præsentiam ipsi exhibere. Ita com­ muniter.'· (Vide n. 134.) 405. Resolve *. 1° Satisfaciunt præ­ cepto ministrantes Missa·; satis enim attendunt suum exhibentes ministerium, quo actualiter ad Sacrificium cooperantur. Idem dicendum est de sacristis, musicis, organistis, tympanistis, etc.; quia eorum actus ad Dei cultum referuntur, nec ne­ cessariam impediunt attentionem ad ea, quæ in altari peraguntur.8 2' Satisfaciunt, qui eleemosynas colli­ gunt, modo ad Missam saltem confuse at­ tendant ; 4 si autem prævidcant. se hanc attentionem præstare non posse, aliam Missam audiant, si commode possunt. 3° Satisfaciunt, qui conscientiam tempo­ re Missæ discutiunt, ut confiteantur, sacramentalem pœnitentiam persolvunt, aut etiam orationem quovis titulo debitam fa­ ciunt ; quia his mens ad Deum dirigitur, et aliunde duplici præcepto simul satisfi­ eri potest, si res præceptæ possint eodem tempore pnestari. Ha communiter. Item qui legunt librum aliquem spiritua­ lem, non tamen historias sacras animo.dis­ cendi stvium.6 4 Satisfaciunt etiam, qui involuntarie distrahuntur, toto licet Sacrificii tempore, i L. IV. 31 I 332. -L. IV. 309. 4 I. IV. 317. Cfr. Viiul. P. III. <|. XI. 3 L. IV. «17. 6 L. IV. 314. 183 nisi alienis cogitationibus ita abripiantur, ut nullatenus attendant ; tunc enim non magis * atifaciunt, quam involuntarie dor­ mientes per notabilem Missæ partem, li­ cet a peccato excusentur. Ita communiter. i Dormitans autem interdum inter Sacrum satisfacit, aut saltem non graviter delin­ quit, modo aliqua ratione advertat ad id quod Iit.1 5° Satisfaciunt etiam quoad substanti­ am, seu a gravi culpa excusantur, qui vo­ luntarie, etiam toto tempore Sacri, distra­ huntur, modo simul attendant ; hoc enim aliquando fieri potest, si distractiones non sint adeo vehementes, cum homo simul de pluribus cogitare possit.— Reuter.i* 3 G° Minime autem satisfaciunt, qui per notabilem Missæ partem de re seria ivel etiam de levi, sed ita ut attentio externa impediatur) confabulantur, vel imagines attente considerant, apparatus templi ocu­ lis lustrant, inscriptiones aut alia profana legunt, scientias meditantur, pingunt aut alia similia peragunt, nisi hæc fiant inter­ rupt im, aut ita ut attentionem non omni­ no impediunt.8 Pu netum 111. De loco debito. ' 406. — Omissis iis. qua· theologi tra­ dunt de oratoriis privatis, sufficit hæe duo pro his provinciis notasse. 1° Præcepto satisfit ubicumque vi Fa­ cultatum (n. 13’29. q 3°) celebrare licet. 2° Privilegio celebrandi in altari portatili, quod concedi solet sacerdotibus in his provinciis, in Dominicis festisque de præcepto uti tenetur sacerdos, qui tilias Missam audire non posset, dum­ modo tamen valeat reverenter tantum munus obire iis in rerum adjunctis, in quibus eum versari contigerit. ( æteruni si inter aeatholieos solus versetur in iti­ nere, non tenetur ad celebrandum. quum vix possit debita Sacrificio reverentia ser­ vari.4 ί 11. De causis a Missa excusantibus. K)7. Excusat a Missa audienda quævis causa mediocriter gravis, seu quæ involvit notabile quoddam incommodum vel damnum in bonis animæ vel corporis i L. IV. 31«. 3 L. IV. 317. 8 n. 284. 4 Ken. Tr. 1\ 11. 15. 184 TRACTATUS 9° Est alicubi mos rure, ut vicini, prae­ propriis vel proximi. Constat ex communi interpretatione et consuetudine, qua * est sertim aeatholici, alios invisant mane dici optima legum interpres. — Ita connu uniter ? Dominicæ, totum diem eum iis mansuri, 408. Resolves. - 1° Excusantur ægroti, quo lit, ut Catholici ab audiendo Sacro infirmi, convalescentes, quibus nocet re/ fo­ detineantur. I trumhoc iu casu excusen­ ras prodire, vel in ecclesia esse, (λ) p. 17 4. tur, qui domi manent, ne comitati et amicitia· deesse videantur, ex adjunctis Item qui ægros custodire debent.2 2* Excusantur viatores, quibus non oc­ definiendum erit. Sic, si facultas adsit currit ubi Sacro intersint, aut qui non ecclesiam adeundi ct redeundi ad hospitii possunt iter interrumpere, propterea quod jura pnestanda, liquet Missam audien­ * membris, rhedarii publici, vel socii viie, sine quibus dam esse a plerixque familia iter incommodis aut periculo non careret, licet aliquis domi possit manere comitatis causa ; sed vix censemus, ait Kenrick,1 sistere abnuunt. 3° Excusantur, qui custodiunt gregem oinu&i posse uinquam domi manere, pne­ vel domum, aut qui cibos parare debent, sertim si consulto advenerint hospites, Id aut similia necessaria peragere ; si tamen non semel iterumve, sed srepius. plura liant Sacra, omnes, quoad fieri potest, pnesertim dicendum, si Catholici Catholi­ cos invisant. “ Cæterum,” adjungit, “ non Missam successive audire debent.3 •4° Excusantur matres ct nutrices, qme damnamus eum, qui ad vitandam gravem neminem habent cui relinquant parvulos, aliorum offensionem, aliquando cum hos­ nec cos ad Ecclesiam ducere possunt, sine pitibus domi manet.” 10° Non excusantur caupones, qui die magna aditantium perturbatione. Si sint duo conjuges tantum, alternis vicibus Sa­ Dominica Missam negligunt, ut adeuntes cauponam excipiant, lucrum magnum in­ cro intéressé convenienter poterunt? 5° Excusantur siepe, qui ab Ecclesia de percepturi; nam id iit cum religionis longe distant, ita ut. ad eam accedere sine detrimento et magna omnium oflenmagna difficultate, pnesertim hiemali tem­ sione.3 11° Excusantur famuli, si ministerium pore, non possint. * gravi 6® Qui ruri degunt et sacerdotis copia suum omittere non possint sim semel in mense frumitur in ecclesia, quie detrimento domini, aut si ab eo prohibe­ iis 'it instar paroehialis, juxta Kenriek,6 antur, uee alium dominum facile invenire non tenentur ad iter alio faciendum die­ queant. Idem resolve de uxore et filiobus festis et Dominicis, iu quibus abest familias, quibus gravis mariti vel parentum sacerdos, nisi, exciperem, minus tribus , timenda sit indignatio.3 milliarilnis ab alia aliqua ecclesia distent. 12° Idem fere, servata proportione, re­ 7 Allectus erga parentes et propinquos solve de iis, qui acceptant aut retinent demonstrandi causa excusari videntur, qui officium, — v. c. in viis ferreis, — aut aliquando se conferunt ad loca, in quibus occupantur opificio, — v. g. barbitonsoris, nulla fut uni sit Missa * audiendic facultas, quo ordinarie aut wpn sa>pins impedi­ ('a/terum non wpe, nec. leriter, nec per untur a Siero. Excusandi scii, videntur, tempus diuturnum id faciendum est.® dummodo a) derelinquendo officium aut S® Qui valetudinis causa vel legitima? opificium grave passuri sint incommodum, animi recreationis per aliquot æstatis heb­ aut certe multo pejorem vel dubiam sorti­ domadas alio se conferunt, prout pluri­ tur sint vita» conditionem : bl ex neglec­ morum hic mos est, excusantur a violato tu Sacri non sint delapsi aut delapsuri ad præcepto, etsi copia Missa? audienda * indifferentismum. Omni vero in casu eis iter agentibus defutura sit : otium hortandi sunt, ut pietatis exercitiis domi quippe illud et animi levamen aliquando eo ipso die vel aliis diebus vacent ; non necessarium et pcrsrepe utile est. nec co­ veru facile monendi de obligatione gravi guntur perpetuo in loco, iu quo est copia renuntiandi officio vel opificio, tum quia Sacri, consistere.7 de ea sæpe difficulter constabit, tum quia monitio sæpius non erit profnL. i V 325. 320. tura. > !.. IV 324 3 I |\ 320. * Tr |\ 1“ ’ Tr l\ 21. ‘ L. IV. 320. ° Tr. IV 23. 1 Tr. IV. 25. 3 L. IV. 327. - Tr. IV. 22. DE TERTIO l’R ECEl’TO DE* ALOGI. 409. Quæsita. - Quær. 1 Qptrnam distantia excuset a Missa ? Reap. Non potest absolut»· assignari, ; sed ex adjunctis personarum, locorum ct temporum determinanda est. Regulariter autem excusat distantia trium milliarinm, seu iter pedestre unius hone cum quad­ rante, atque etiam quid minus, si plueret aut ningeret, aut alia causa adesset.1 Censet tamen Kenrick'J eos, qui equo aut curru vehi possunt, non semper ideo excusari, quod vel decem militaribus ab ecclesia distent; “iter enim,” ait, “hu­ jusmodi, negotiorum suorum causa, quo­ tidie fer»; conficiunt; sed plerumque,” addit, “ sex aut septem milliaria excusa­ tioni sunt fœminis, pueris et aliis, qui longiori itineri non assueverunt.” Ad­ derem attendendam quoque conditionem viarum ct creli pluvii vel valde frigidi, etc. Quær. 2° An excusetur u Missa infir­ mus in dubio, utrum incommodum sit salis grave ? Resp. In hoc casu standum est consilio medici, Superioris, Parochi, Confcssarii, vel alterius viri prudentis. Imo potest infirmus etiam judicio proprio acquies­ cere, si ita prudenter judicet. Quid vero si, petito consilio, dubius adhuc rema­ neat?— Absolute ad Missam non tene­ tur, quia stante periculo gravis damni judicandum est. Matrem Ecclesiam non obligare. — Ita valde probabiliter, ait S. \lph.8 In praxi satius est, ut dispensa­ tio petatur, si facile peti possit. Cfr. n. 66. 2° et 67. c). Quær. 3° An excuset occasio lucri nota­ bilis faciendi ? Resp. Affirm., probabiliter, quia pra·eepta Ecclesia' non obligant eum incom­ modo valde gravi, ut constat ex dictis n. 137. Sed hujusmodi lucrum extraordi-1 narium (n. 417. 9°) esse debet.4 Quær. 4° An excusentur : a) Mulieres non habentes restes statui suo decentes; 1)7 Puella inhoneste prmgnantes ; c) Km, 8 ·>· 400. 4 n. 40L 6 L. IV. 281 et IL A. Tr. VI. 10 DE TERTIO l’It.lX EpTO DECALOGI. actio liberalis, cum non dirigatur, ut 1 scriptura, ad animum excolendum, et quia pingere fere idem est ac sculpere, quod opus servile est. - Ita Salmant., Sanchez, Suarez, etc. — I'tramque sen­ tentiam merito probabilem dicit S. Alph.1 Quod dc pictura, idem de photographia dicerem. I •114. — Quær· 3° An imagines acu pin­ gere liceat ? ; Resp. Controvert ilur. Excusant multi : id enim magis refertur ad exercendum in­ genium, quam ad operandum.2 Sporer.3 Quær. 1° An liceat venari et piscari ' Resp. Affirm., (piia luce non sunt ope­ ra servilia, et consuetudine tolerantur, modo non liant magno eum labore, cona­ tu, strepitu vel apparatu. S. Alph.,4 et alii communiter contra paucos. Quær. 5° An liceat iter agere pedibus, equo, curru ?— Item an liceat ducere cur­ rum vel jumenta aut navigia onusta ? Resp. ad 1’"" Affirm., ut ex praxi uni­ versali aperte constat. Sententia oppo­ sita relinquenda est ut antiquata, ait S. Alph ,6 post Roncaglia. Resp. ad 2um Controvertitur, extra ca­ sum necessitatis. Sententia nunc proba­ bilior affirmat esse licitum, non solum ad iter inceptum continuandum, sed etiam ad illud inchoandum, dummodo ad cur­ rum onerandum ingens ac diuturnus la­ bor non requiratur ; a (pio tamen labore facile excusat sive gravis damni vitandi, sive publica * utilitatis procuranda * causa, sive consuetudo, qua * in contrarium ali­ cubi forte invaluerit.0 Quær. I>° An liceat molere die festo ? Resp. Affirm, probabilius, si mola vol­ vatur aqua vel vento, (piia parvus vel * feri nullus hominum labor requiritur. Secus autem, si jumentis agatur, nisi exi­ gua sit hominis cooperatio. S. \lph.7 Lacroix, Tambur., etc. •115. Quær. 7° An liceat tonsoribus dic festivo barbam radere ? Resp. Affirm., seclusa lege id prohibente et qme communiter servetur. Ratio 1° ex generali consuetudine deducitur; 2° quia plerumque solis diebus festis opifices ct prsesertim rustici ollieinas petunt, ut i » 6 ' L. IV. 280. T. I Tr 8. c. 4. n. 45. L. IV. 275. L. IV.277. 2 L. 4 L ° L. IV.281. IV.288. IV.270. 187 barba cis radatur. Si igitur hi postulan­ tibus operam non præbercnt, magno ipso­ rum detrimento derelinquerentur. - Ita S. Alph.,1 Viva, Tnmburinus Gousset, Bouvier, etc.— Dixi seclusa tege id pro­ hibente et qurt ( OMMl NITER SERVITUR. Si enim communiter non servetur, recur­ runt rationes ob quas liceat. Quær. 8° (furcam materia sit gravis in opere diebus festis peracto ? Resp. Requirunt multi -altem trv- ho­ ras. S. Alph..2 pluribus sententii- allatis, magis accedit sentent ia * Lacroix genera­ liter concludentis, (piod communior ct probabilior nunc est sententia, non esse mortale, nisi laboretur saltem multum ultra duas, puta duas horas cum dimidio. — Et in Horn. A*post., dicit cum Mazzotta, excusari etiam majus temporis spatium ex aliqua necessitate. Addit,4 m forensibus ct judicialibus *materia quantitatem desu­ mi non ex quantitate temporis, sed ex qualitate operis. Quær. 9° An peccet graviter, qui die festo mandat sex famulis, ut laborent per horam ? Resp. Neg., probabilius per se, sive fa­ muli laborent simul, sive succe-sive, quia opera famulorum non uniuntur in unum, et singuli tantum venialiter peccant . ergo venialiter tantum peccat dominus eos ad opus inducens sub veniali culpa vetitum. — S. Alph.,6 et alii communius. ARTICl LI S II DE CAUSIS <)B QI OPERA SERVILIA DIF. FESTO PERMITTI POSSUNT. Tres præcipuæ numerantur, scilicet caritas, pietas, necessitas. 416. — L Caritas erga proximum. Hinc licet die festo 1° facere quod est necessarium ad infirmos sublevandos ; 2° fodere sepulcrum ad mortuum -epeliendum ; 3' laborare pro aliquo pauperi de­ terminato, cui ratione gravis necessitatis laborare liceret ; non tamen juxta graves theologos pro pauperibus iu genere, nisi in gravi et certa necessitate.6 II Pictas erga Deum. Licet ob pie­ tatem 1 facere omnia opera proxime ad 1 L. IV 290 8 Tr. VI. 25 6 L. IV 306 - I. IV 305. 4 I. D 307 6 I. I \ . 293. 188 TRACTATUS cultum Dei inservientia, ut ornare tem­ plum, altare, etc. ; 2° verrere Ecclesiam, aliaque pneparare, qua· ad ejus munditiem pertinent. Non autem licet Ecclesiam (nisi sit valde pauper) reparare, lapides ad hoc secare, etc. ; quia hæc remotius tan­ tum ad servitium divinum inserviunt.1 417. - HI· -V/w.w/7o, sive propria, sive aliena, tum anima·, tum corporis. Hinc 1° Excusantur pauperes, qui aliter se suosque alere non possint, modo privatim, et secluso scandalo laborent. 2° Excusantur omnes, (piorum opera inceptu interrumpi nequeunt sine magno damno, ut fundentes ferrum, etc. 3° Excusantur pariter pistores, (pii pa­ nem recentem habere debent, ut ementi­ bus satisfaciant c. g. in urbe populosa. 4° Item sartores, (pii conficiunt vestes funebres aut nuptiales, (pias neque perse, neque per alios ante festum perficere va­ lent. 5° Item agricohe, (pii ob prieteritam, aut imminentem pluviam funium vel se­ getes vertunt, ligant, vehunt. 6° Item famuli, uxores ct filii-familias iis in casibus, (pios retulimus n. 408. 11°. 7° Excusantur fabri ferrarii, (pii equos in via vel a rusticanis cx necessitate qua­ dam adductos calceant, aut vomeres agri­ colis die sequenti necessarios reducunt ; nccnon ii, (pii currus casu fractos, pontes aut vias publicas reficiunt, si opus sine jactura boni publici differri nequeat. 8° Excusantur etiam ii, (pii laborant ad utilitatem publicam urgente aliqua ne­ cessitate, v. g. si agatur de celebranda victoria, de festo pnvparando publica· cujusdam exaltationis gratia. 9° Excusantur probabiliter (pii labore se sustentant, ob lucrum extruordinarium (non vero mercedis diunue), quia tale lucrum omittere istis idem est ac damnum grave pati.8 10° “ In fentin plerumque plura fiunt, (pia· servilia sunt et parum convenientia legibus ecclesiasticis ; (piarum rigor con­ suetudine in hac regione valde relaxatus ta prorsus insufficiens est ari legem Ecclesia· adeo gravem posthaben­ dam. Excipiunt Laymann, Mazzotta, etc., si otium probabile peccandi pericu­ lum inducat : quia (aiunt) si excusat pe­ riculum damni temporalis, a fortiori peri­ culum damni spirituali'· excusare debet. Sed hoc S. Alphonsus1 libentius restringit ad casum, in quo urgeret tentatio, quæ aliter vinci non posset, (piod raro accidit. DE IV. DECALOGI PRÆCEPTO. Honora patrem tuum et matrem tuam.1 Hoc pneeeptum primario et directe re­ spicit obligationes filiorum erga parentes; secundario autem et implicite spectat obli­ gationes parentum erga filios, necnon obligationes mutuas aliorum Superiorum atque inferiorum. CAPUT T. DE OBLIGATIOMBt S FILIORUM PARENTES. ERGA •119. — Filii erga parentes specialissi­ ma obstringuntur obligatione. Tria au­ tem officia parentibus a filiis exhibenda sunt titulo pietatis, amor videlicet, reve­ rentia et obedient ia. Triplicem enim re­ spectum habent parentes ad filios, nempe ratione causa *, ratione præeminentiæ, ct ratione regiminis, Consequenter filii eos amare debent ut -me existent ia * auctores, revereri ut Superiores, eisque tamipiam rectoribus a Deo legatis obedire. 1 Exod. 20. 12. I. Amor. Filii parentes amare debent amore tum interno, ipsos pio ct benevolo cordis affec­ tu prosequeutes: tum externo, 1 ) omne ma­ lum et injuriam notabilem ab ipsis pro­ pulsantes. necnon 2) externa * * lienevolentia signa eis exhibentes, iisque 3) in lucessitate constitutis pro facultate subvenientes. 420. Resolcex. - 1' Peccant graviter filii contra virtutem pietatis, si parentes interiii' odio habeant : exterius signa odii ipsis exhibeant ; eos aspere tractent, vel torvis oculis intueantur, perinde ac si odio haberent. 2°A fortiori, si malum eis exoptent, et ipsam mortem, ut liberius vivere, vel h:ereditate eorum potiri possint, vel ut eum et custodia eorum liberentur ; si ipsis co­ ram aliis graviter detrahant ; si vi. dolo, aliisvc injustis mediis a condendo testa­ mento illos impediant, etc. 3 Item, si eos ad iram provocent, et gravem tristitiam absque justa et gravi causa ipsis afferant, præsertim si eos con­ tristent usque ad laerymas. 1 I IV 302. 190 TRACTATUS 1 Si parentibus graviter indigentibus vestitos despiciunt, aut erubescant, aut alimenta et alia necessaria non subminis­ agnoscere recusent, aut ut incognitos ct trent, cogentes eos ad mendicandum aut extraneos habeant. Excipe tamen, si se­ ad exercendam artem ipsorum statui inde­ cluso contemptu ac superbia, justam ob coram ; si cos infirmos, afllictos aut senio causam lingant se illos non agnoscere, v. confectos non visitent, vel eis non compa­ g. ad vitandum aliquod incommodum, tiantur, opcmqtie illis ferre renuant; præ- quod incurreret filius, si parentes ejus sertim vero, si illis non subveniant in noscerentur, etc. necessitatibus spiritualibus, ut nempe ip­ Quær. .iu graviter peccent Jilii perçut isis in articulo mortis Sacramenta admi­ entes, out mate el irreverenter habentes nistrentur, etc. Tandem si, ipsis vita parentes hebetes, amentes, prat senio deliI rattles, ebrios, etc. funetis, non curent, ut exequiæ et Ecclesia * ceremonia· modo eorum conditioni con­ Resp. .dflirm., si ex malitia aut con­ gruo persolvantur, vel pro eis non orent.1 temptu agant. —Λ/γ/., si objurgatio vel aliqua paulo severior tractatio sit neces­ saria ad parentes ratione carentes cohi­ 11. Reverentia. bendos. 121.— Filii parentibus exhibere debent III. Obedientia. reverentiam tum internant, ut illos nimi­ rum agnoscant tanquam Superiores, et 423. — Filii parentibus obedientiam ideo timorem quoque revcrentialem erga præstare debent in omnibus 1) licitis et cos habeant ; tum externam, quæ in verbis honestis 2) ad eorum curam pertinentibus, et factis sita est. dum 3) sub eorum potestate versantur. 422. - 1° Graviter peccant 424. Resolves.— 1° Peccant plus mifilii, si parentes percutiant, etiam leviter, nusve filii, si in re spectante ad mores, ani­ sed injuriose. Item si voluntatem per­ ma· salutem, et domus gubernationem pa­ cutiendi ostendant, v. g. iu eos manum rentes audiri- nolint, licet inconsideratio attollendo, vel baculum aut aliud instru­ vel alatis defectus illos ex parte excuset. mentum ad percutiendum arripiendo. — Hinc peccant : Item si ejusmodi minas ipsis quovis mo­ a) Si prava consortia, si aleas aliosve do intentent, etc. hujusmodi lusus, aut loca periculosa, ut 2° Item si eis cx animo vel coram ma­ popinas, choreas, theatra, aut alia similia, ledicant ; vel si convicia in eos conjiciant, non obstante seria parentum prohibitione, eosque injuriis aut verbis contumeliosis, frequentent ; peccant præscrtnn lilitc, quæ quibus sciunt graviter eos offendendos invitis aut etiam insciis parentibus cum esse, afficiunt ; si ipsis graviter illudant procis conversantur, vel noctu domo egre­ risu, subsannationibus, gesticulationibus, diuntur, aut solæ amasios alloquuntur. improperiis, derisionibus, aspectu torvo, b) Si neglecto parentum mandato Sa­ etc., modo tamen luec ex despectu, non cramenta aut alia religionis otlieia notabi­ vero ex levitate, aut simplici rusticitate liter omittant : si operam dare nolint lit­ finit. teris aut artibus statui suo congruentibus, 3° Graviter peccant, se loquendo, si sicqne tempus absumant, et expensas pro valde superbe ct amare cos reprehendant, ipsis factas inutiles reddant. contradictionibus exasperent, vel asperis e) Si qua * ad bonum regimen, pacem­ verbis alloqu uitur, vel sine causa micron- que familia * multum spectant, exequi re­ gravi ros afficiant ; et a fortiori si per cusent, vel si omnia pro arbitrio suo luec usque ad iram gravem eos provo­ administrare velint, -prêta parentum auc­ cent , si eis signa reverentia * juxta morem toritate, præsertim si arroganter et super­ * patria aut conditionis sua * studiose recu­ be respondeant : Xon faciam, age negotia Xihil volo mi/ii praeipiatur. Tarent. v. g. si non assurgant ipsis adveni­ tua. entibus, aut caput non detegant, aut illos dium et fastidium mihi offers, etc. 2° Non raro tamen in praxi a peccato non salutent, modo tamen ex his parentes gravi excusari potest inobedientia filiorum se graviter offensos existiment. 4° Item si ros pauperes, miseros, male ob animi levitatem, inadvertentiam, vel ob quamdam negligent iam humanam, et s;e1 L. IV. 333. DE QUARTO l’K.ECEI’TO DECALOGI pissime ob parvitatem matcrire. lino srepe ab omni culpa immunes censeri de­ bent ob delectum priecepti rigorosi ex parte parentum. I t enim peccatum, præsertim grave, contra obedieutiam commit­ tatur, requiritur, ut parentes videantur stricte præciperc, non vero solum suadere, sollicitare, aut mentem suam significare. Dignoscitur autem prreceptum verum in­ jungi ex modo serio seu severo, quo res præcipitur, et cx aliis adjunctis, v. g. ex necessitate et magnitudine rei præecptæ, cx poena apposita, etc. 3° In rebus autem pravis, filii nec obedirc debent, nec possunt. Patet ex jure naturali. 425. Quesita.— Quær. 1° An filii teneantur obedire parentibus in electione status ? Resp. Neg., per se, quia 1° vocanti Deo magis obtemperandum est, quam contradicentibus hominibus; 2° in iis, quæ ad naturam corporis pertinent, homo homini obedire non tenetur, sed solum Deo; quia omnes homines natura sunt pares : “ Unde non tenentur . . .Jilii pa­ rentibus obedire de matrimonio contrahendo, rei virginitate serranda, aid aliguo alio hujusmodi " St. Thomas.1 Proinde gra­ viter peccant parentes, qui filios invitos aut directe aut etiam indirecte cogunt ad statum eligendum sive religiosum, sive clericalem, sive conjugalem ; vel contra, si eos omnino invitos ab aliquo vita * statu eligendo sine justa causa impediant. Dixi per se.· secus enim dicendum, si parentes ob graves et rationabiles causas filiis contradicant, v. g. si in gravi neces­ sitate constituti egeant subsidio filii, nec illis alio modo succurrere hic possit, nisi remanendo cum ipsis. S. Alph.2 Quær. 2° hi possint Jilii amplecti sta­ tum religiosum insciis parentibus ? Resp. .1'[firm., per se. Imo aliquando consultius aget filius, si se divinitus voca­ tum sentiens ad religiosum vel clericalem statum, atque animadvertens sibi a paren­ tibus injuste aditum interclusum iri, rem eos celet, divinamque voluntatem exequa­ tur. Hoc tamen non est suadendum filiis letate minoribus, quoties res non adeo ur­ get, aut non satis constat de vocatione divina.8 1 2. 2. q. 101. n. 4. ct q. 104. n. 5. 2 L. IV. 335. 3 L. V. 68. 191 426. Quær. 3 -ta Jihi possint, incon­ sultis parentibus, matrimonium inire ? Resp. Neg.. generarim loquendo, quoad liceilatem. Vide dicenda in Tract, de Malrim. u. 1548. q. 5' q. lOA Quær. 1° Q/o>/ leges nostrae civiles ge­ nerat im statuant circa obligationes Ji/iorum erga parentes ? Resp. I. Circa eis exhibendum, subveniendo iis, dum iu necessitate con­ stituuntur, neque Jus Commune. neque plerontmipie Statuum Statuta prolem majo­ rem. quantumvis divitem, ad id compel­ lunt.1 11. Amorem, reverentiam, et obedientiam leges nostra? hoc sensu prrecipiunt, ut pa­ rentibus (i. e. patri, et, hoc deficiente, mortuo aut legaliter impedito, matri, et, utroque vel mortuo vel legaliter impedito, tutori) jus tribuant ad omne id, quod cum sustentatione et educatione prolis, minoris tamen, cohreret Inde inter alia: a) obligatio prolis, ut parentum consen­ sum exquirat ad matrimonium Urite ineundum ;2 b) jus domestica? emenda­ tionis;8 c) jus collocandi prolem apud extraneos, ut artem vel opificium aliqnod addiscat, quod tamen jus in variis Stati­ bus varie limitatur;4 d) jus ut eam a quocumque loco reclamare possint, v. c. e monasterio, quod ingressa fuisset. CAPUT 11. DE OB LIGATION IBV > PARENTUM FILIOS. ERGA Filiis parentes debent 1° amorem ; 2° educationem. Ratio hujus obligationis in ipsis natu­ re visceribus et titulo generationis funda­ tur. Utrumque enim natium docet, imo et bruta ipsa, quæ fœtus suos diligunt, iisque necessaria ad vitam conservandam conquirunt. I. Amor. 427. Parentes filios prosequi debent amore 1| interno, 2) efficaci et 3) ordinato, ita ut non tantum omne odium animique ’ Kent, T. II. p. 222. Walker. 4 100 2 Ib. pp. 49. 57. » ib. p. 217* Ib. p 296 sq. 192 TRACTATUS malevolentium exuant, sed illos corde dili­ gant, et, quantum in ipsis est, ipsorum bo­ num curent, iisquc in omni re prospiciunt. Quemadmodum enim quisque seipsum amare debet, ita parentes filios veluti ali­ quid sui, carnem de carne sua, sincere di­ ligere tenentur, ita ut post Deum nihil ipsis carius habeant. Hinc plus minusvc peccant contra spe­ cialem pietatis virtutem parentes, 1° Qui pravo affectu et injusto odio in filios incenduntur, eosque suo aspectu de­ dignantur, aut gravia mala cis serio im­ precantur, iisquc, ubi opus sit, non suc­ currunt. 2° Qui eos nominibus graviter contu­ meliosis compellant. Sic enim ansam iracundiie ipsis præbent, eosque faciunt morosos et contumaces. 3° Qui occulta eorum delicta sine justa causa manifestant externis. Possunt ta­ men sibi invicem parentes ea revelare, quia -communicant in potestate puni­ endi, et expedit siepe, ut utrisque nota sint ad perversionem liliorum pneeavendam, etc. 4° Qui affectu inordinato eos diligunt, ita ut omnia ipsis concedant aut permit­ tant ne eos contristent ; vel qui bonitate intempestiva utentes remissius erga illos agunt, (*t sive ob segnitiem, sive ob be­ nignitatem crudelem eos pncccptis seriis aut aliis mediis efficacibus a vitiis retra­ here negligent. 5° Qui uni prie aliis magis favent sine justa ratione, cæterosque indifferenter in­ tuentur, aut etiam sicut adulterinos ha­ bent ; luce enim unius pra· cæteris dilec­ tio fons est ct occasio jurgiorum, rixarum, divisionum ct infinitorum malorum iu familiis. esse possunt, et invigilare, ne ulli vita; periculo exponatur. Hinc peccant per se graviter 1° muli­ eres, qua * non cavent, ne fictus in utero perimatur inordinatis lasciviis, saltatio­ nibus, oneribus gravioribus, cursu aut itinere diuturno, nimia iracundia, aut moerore vehement iori ; 2° viri, qui praeg­ nantes uxores aspere tractant, gravibus percussionibus alliciunt, aut ipsis ingentes imponunt labores; 3° conjuges, qui non cavent, ne parvuli suffocentur, eos adhuc tenerrimos, i. e. in genere antequam pri­ mum ætatis expleverint annum, sccum in lecto collocantes sine ullo - repagulo, aut non cavent, ne quid mali quomodolibet ipsis eveniat ex aqua, igne, bestiis, ferreis instrumentis, etc. .. . b) Ratione victus. Tenentur parentes filiis procurare quieeumque necessaria sunt ad vietum, habitationem, vestitum statui et conditioni sme congruum. Hinc peccant parentes, 1° qui filiis ne­ cessitatem patientibus non succurrunt, donec ipsi per laborem vel industriam sibi subvenire valeant ; 2 qui filios domo eji­ ciunt, dum non possunt adhuc sibi ipsis prospicere, vel qui eos cogunt ad mendi­ candum aut vilem artem ab ipsorum con­ ditione alienam exercendam. Quær. An mater filiolos proprio lacte nutrire debeat ? Resp. Affirm., eum sententia communi, quia hoc jus naturale postulare videtur. Attamen luee obligatio non urget sub gravi, quia non apparet secus gravis deordiuatio. Ab omni autem culpa excusat necessitas, notabilis utilitas, aut consue­ tudo apud familias primarias vigens, etc. ; . . . sed tunc sub gravi mater bonam quoad mores et valetudinem nutricem sibi substituere debet. S. Alph.1 — Col­ II. Educatio. let, etc., et alii communiter contra alios ' laxiores vel rigidiores. \ parentibus procurari debet filiorum 429. — e) Ratione status. Tenentur educatio tum corporalis, tum spiritualis. parentes filiis procurare statum, in quo honeste juxta conditionem suam aliquan­ do vivere possint. — Hinc peccant : A. Educatio corporalis. 1° Qui diligentiam, saltem medio­ 12S.— Educatio corporalis triplicem crem, non adhibent, ut acquirant bona, providentiam a parentibus exigit,, scilicet ex quibus liberos convenienter sus­ tentent, et futuro statui eorum provide­ ratione 1° vita·. 2° vietus, 3° status. a) Ratione viLr. Tenentur parentes ant. 2° Qui artem statui congruentem, aliud curam prolis sedulam gerere ab ipsa con­ 1 L IV. 336. ceptione, avertere omnia, qua’ ipsi nociva 1 HE QI ARTO I’R.ECEPTO DEC ALOGI. vc genus decenter vivendi liberos non docent, nec docendos curant·. 3° .4 fortiori qui pigritia, negligeiitia, potationibus, comessationibus, lusibus, negotiis imprudentibus rem familiarem dissipant. 4° Qui absque causa legitima dotem tiliæ convenientem pro matrimonio ineun­ do aut ingressu in Religionem obstinate denegant.1 Quær. Quid leges nostr/p unicersim sta­ tuant circa obligationem parentum quoad educationem corporalem prolis ? Resp. 1 ° “ The common laic furnishes no means of enforcing the parent to main­ tain, protect, or educate his child.”1 234 But in many Slates, during the minority of the child, . . . the parent is absolutely bound to provide reasonably for his main­ tenance and education; and he may be sued for necessaries furnished, and school­ ing given to a child under just and rea­ sonable circumstances. . . . In consequence of the obligation of the father to provide for the maintenance, and . . . the education of his infant children, he is entitled ... to the value of their labor and services.8 Resp. 2" De obligatione parentum quo­ ad sustentationem, et educationem pro­ lis illcgitimæ hæe habet Kent;· * “The mother or reputed father” (qui a judice ordinarie habetur is. quern mater jurata affirmat), “ is generally in this country chargeable by law with the maintenance of the bastard child.” Cfr. L. IV. 951. B. Educatio .spiritnalis. 430. — Tenentur praecipue parentes tiliis procurare educationem spiritualem. Ratio est, quia homo printer esse materi­ ale seu corporale, quod cum cæteris ani­ malibus commune habet, donatur a Deo anima rationali ae nobilissima, ad Divini­ tatis ipsius imaginem creata ; ct conditus est. ut in Deum ceu ultimum finem supernaturalem tendat. Proinde a parenti­ bus maxime in hunc finem instrui et diri­ gi debet : ideo enim matrimonium ad dignitatem Sacramenti evectum est, ut 1 2 3 4 L. IV. 336. 337. Walker. « 108. Kent. Vol. II pp. 189. 191 193. Ib pp. 230 232 et Walker, § 107. j I 193 nata proles iu ( hristo renascatur, 11 ad vitam æternam præparetur. - Ad hanc vero educationem requiritur 1° doctrina, 2° correctio, 3’ exemplum a) Doctrina. Tenentur parentes per se vel per aptos institutori - erudire filios in bonis moribus, in obsirvatione mandato­ rum Dei, in fide el in omnibus ad salutem necessariis, quia illos erudire debent in via, qua ad Deum perveniant. Sedulo igitur parentes curare délient, 1° ut lilii quamprimum (vidi n. 1259. q. 5°) gratia Baptismatis regenerentur ; 2° ut a tenerrima pueritia eo- præcipua doctrina * christianæ capita (n. 257. sq.) doceant, et corda eorum ad Deum inclinent; 3° ut a primis annis eos orationibus matu­ tinis et serotinis, Ecclesiæ Officiis et Catcchismis assuefaciant, necnon a fal­ lacibus mundi illecebris, pompis et vo­ luptatibus avertant ; P ut eis praefici­ ant magistros doctrina et præsertim gra­ vitate morum conspicuos ; 5° ut invigilent diu noctuque, ne pravis sociis, colloquiis aut lectionibus corrumpantur. 431. — b) Correctio. Tenentur pa­ rentes filios delinquentes corrigere. Hinc Qui parcit virgee, odit fiHum suum.1 Sed correctio, ut utilis sit, debet esse moderata ct prudens. Castigatio enim immoderata plus obrsse quam prodesse noscitur, siquidem filios reddit morosos, stupidos, pusillanimes, et quandoque de­ speratione affectos: imo pro amore paren­ tibus debito contemptum vel etiam exitiale odium parere solet. c) Ewmplum. Parentes bonum ex­ emplum tiliis debent, quia 1° exempla efficacius, quam verba, ad sequelam quo­ dammodo trahunt, pnesertim si a Superi­ oribus præbeantur ; 2° quia, si parentes ipsi noscantur malis moribus imbuti, pa­ rum eorum verba filios ad bonos mores sectandos movebunt. 432. Resolves.— 1° Graviter peccant parentes, qui, omnem curam ad temporalia tantum impendentes, spiritualium ita ob­ liviscuntur, ut ne ip>i quidem sciant, *qua ad salutem assequendam sunt necessaria, multo autem minus liberos suos instruant aut instrui curent. 2° Peccant graviter parentes, qui, ut sumptibus pareant, educationem spiritua­ lem suorum liberorum prorsus negligunt. 1 Prov. 13. 24. 194 TRACTATUS 3° Graviter peccant per se parentes, qui nimia indulgent ia filios corrigere notabiliter negligunt.quandoalioquin idncecsse foret; sed non minus peccant, (pii gravioribus poenis in filios animadvertunt, v. g, si eos mutilent, vel eis grave vulnus aut percus­ siones aut verberationes adeo graves infli­ gant, ut vita aut sanitas eorum notabile detrimentum capiat. 4° Triplex specie peccatum perpetrant parentes, cum verba turpia et obscœuos sermones audientibus filiis proferunt, ma­ ledicta et imprecationes evomunt, jura­ menta ct blasphemies eructant. Patet cx ii>, quæ docui n. 293. § ITuimus: Scan­ dalum habere. 5° Graviter peccant parentes, (pii filios, usui rationis proximos, vel sucum, vel cum aliis diversi sexus, — sive pueris, sive adultis, — in eodem lecto, —aut grandiusculos secutu in eodem cubiculo decumbere sinunt. Quod si res omnino aliter fieri nequeat, parentes ab usu ma­ trimonii abstineant, (pio tempore filii secuin in eodem vel lecto vel cubiculo de­ cumbunt. 433. Qu esita.—Quær. 1° Quid de parentibus, qui prolem brephotrophio, his prasertim in regionibus, tradunt ! llesp. Certum est graviter peccare: 1° Qui prolem recens natam prope ædes cujusdam deponunt ; vitam enim tum temporalem, tum spiritualem prolis gravi exponunt periculo. 2° Qui prolem tradunt brephotrophio publico, iis in locis, ubi Catholicum extat ; sine causa enim animam prolis gravi ex­ ponunt periculo. 3' Qui, quocumque demum modo eam exponant, eini non prius rite baptizant, aut media negligunt, quibus ejus baptis­ mus reddatur indubius. 4° Qui eam quocumque modo exponunt absque causa sullicienter excusanti *. Quær. 2° Quid in locis, ubi non extat brephotrophium Catholicum, et ubi proinde proles ex brephotrophio publico egressa sec­ tariis vel infidelibus, prout Jieri solet, sit tradenda ? Resp. Triplici causa moveri potest ma­ ter ad exponendam prolem; a) sola infa­ mia; b) sola egestate; e) utraque simul. Si primum puella, cui suppetunt opes, tenetur prolem nutrici tradere aut tra­ dendam curare, quotiescumque id sine periculo fama * suæ, quæ, ut supponitur, etiamnum integra sit, fieri possit.— * Qua vero necessitate fama consulendi premitur, curare tenetur, ne proles vita periclitctur vel salute. Salutem autem curare ipsi perdifficile erit, eum cura­ tores brephotropliii infantes, ut supra dictum est, cui voluerint tradant educan­ dos. Secunda causa, seu sola egestas, rarius excusationi erit. Ubi tamen ea extrema fuerit, aut adeo gravis, ut mater nequeat prolem sustentare, Kenrick 1 cam damnare non audet, si, vitæ ut consulat, ex natu­ * instinctu prolem brephotrophio alen­ ra dam tradat, spem fovens, ut aliqua sibi postea nascatur occasio eam christianis documentis instituendi. Tertia excusabit, si prolem brephotro­ phio committat ea intentione, ut sibi sal­ tem consulat, saluti prolis ea, quâ poterit, ratione consulere parata. 434. — Quær. 3° Quanam sint obliga­ tiones aliorum cognatorum ascendentium ct descendentium, prasertim tutorum ? llesp. Eædem sunt generatim, cum de­ bita proportione, ac parentum respectu filiorum, et vice versa; isti enim omnes, ratione generationis aliorum ab aliis, stricto pietatis vinculo invicem ligantur, pnesertim si parentibus deficientibus as­ cendentes nepotum curam suscipiant.— Ita omnes. Animadverte tamen cum Kenrick,8 acatholicorum curam non facile a quopiam, tamquam tutore aut curatore, assumen­ dam esse, quum cx una parte non possit lueresi favere eos in ea educando, et ex alia parte, illos in ea non educando, vide­ retur violare fidem testatori vel curia * pnestitam. (Σ) p. 479. Civilium legum nostrarum dispositio­ nes circa constit uHonem tutoris, cj usque jura ct officia, vide, si lubet, apud Kent,3 vel apud Walker,4 vel apud Smith.6 Quær. I ° Q,menam sint mutua fratrum et sororum obligationes ? llesp. 1° Debent se mutuo amore pro­ sequi, non tantum communi allectu, ut *tcri ca homines, sed peculiari dilectione ob arctum sanguinis vinculum. llesp. 2° Debent etiam sibi invicem 1 Tr. VIII. 84. - Tr. VIII. 91. 8 Vol. 11. pp. 234 253. 4 $$110 113. 6 Common Law, η. 130. DE QUARTO PR.ECEI’TO DECALOGI. succurrere quoad necessaria vitæ, non tantum in extrema, sed etiam in gra­ vi necessitate. — Ita omnes,— Vide S. Alph.1 APPENDICULA. DE PARENTIBUS PROLEM SCHOLIS PUBLI­ CIS INSTITUENDAM COMMITTENTIBUS? Hanc circa quaestionem die 30 junii (Fer. IV.) a1 1875 data fuit a Suprema Congregatione Universalis Inquisitionis Instructio ad limos Foederatorum Statuum Episcopos, quam SS,nu* Dom. Noster Pius PP. IX. 24 novembris (Fer. IV.) ejusdem anni approbare ac confirmare (lignatus est. Nihil equidem in hac In­ structione reperi. quo ea, quæ hac de re in prima et altera hujus Compendii edi­ tione et in opusculo in ima hac pagina citato docui, infirmentur. Verinn cum ea, quæ a Sede Romana prodeunt, eam habeant auctoritatem, cui refragari nefas est, in hac quoque operis mei editione pag. 171 (0) hujus Tomi' extracta cx hac Instructione lectoribus exhibenda ju­ dicavi, adjectis quibusdam notis, quibus tirones, confessorii ct animarum pastores ad eam rite intelligendam prudenterque applicandam adjuventur.— Hoc vero loco sequentes resolvimus casus in hac nostra regione satis obvios. 435. — Casus i. Absolvi nequeunt pa­ rentes, qui filios instituendos tradunt scholis publicis, in quibus cogantur uti versione protestantiea Bibliorum, vel sec­ tarum cantica aut preces recitare. Ete­ nim fides non discrimini tantum exponi­ tur in ejusmodi scholis, sed ejusdem etiam confitendae præceptum per quam­ dam in Sacris communionem violatur, aut certe violari censetur. (Tr. Cone. Plcn. Balt. II.8 Casas II. Gencratim absolvi nequeunt parentes, qui filios instituendos commit­ tunt scholis publicis, in «piibus vel ob magistros, vel ob libros, vel ob condisci1 L IV. 340. • Qai plum line dc re desiderat, adeat opuscu­ lum nostrum “ Dc absolutione neganda necne parentib'io. <ριι prolem scholis publicis,” etc. Bostoniic, 1S74. » a. 420. 195 pulos fides aut mores eorum periculo proximo exponantur. Sunt enim e nu­ mero earum, quas S. Sedes in litteris 14 julii 1864 ad Archiepiscopum Friburgenscin in Brisgovia in conscientia uullibi frequentari posse declaravit. Dico: generatim absolvi nequeunt,— propter exceptionem, dc qua infra agemus. Casus 111. Univcrsiin absolvi neque­ unt parentes, qui filios confidunt scholis publicis, dc quibus ignoratur utrum sint c numero carum, dc quibus in Casu II. ( 'onstat enim scholas publicas hodiedum apud nos communiter ob aliquam cx tri­ bus causis positivis in Casu II. indicatis periculum proximum constituere ; militat ergo contra eas præsumptio ; (pia' præ­ sumptio soli cedit veritati, i. e. certitu­ dini quod hæc vel illa schola publica ut non positive noxia tolerari possit. In moralibus enim secundum communiter contingentia judicandum est. 436.— Casus 11'. Nisi aliter Catholic® filiorum institutioni sufficienter provide­ ant, absolvi nequeunt parentes, qui illos scholis publicis, licet certo non proxime periculosis, instituendos tradunt iis in locis ct adjunctis, in quibus eos scholæ alicui *Catholica committere possunt. Ete­ nim præceptum prolem Catholice institu­ endi non solummodo negativum est, seu prohibens ne scholis proxime periculosis committatur, sed et affirmativum, præcipiens nimirum ut medium aliquod, idque idoneum, adhibeatur, quo Catholica ejus­ modi institutio obtineatur. Jam veni parentes, de «piibus in casu, ejusmodi medium supponuntur negligere seu non adhibere. Ergo absolvi non possunt. Dixi : 1) .Visi aliter Catholica· filiorum institutioni sufficienter provideant. Schola enim Catholica, licet optimum et ordina­ rium medium sit ad hunc finem obtinen­ dum, non est tamen unicum ; ergo sub negatione absolutionis cogi nequeunt jwrentes ad hoc pnecise medium adhiben­ dum. supposito quod ex una parte schola publica non sit proxime periculosa, ex alia vero «piod filii vel per parentes ipsos, vel per alios in doctrina Christiana sufficien­ ter instruantur. Utrum vero sufficiens censeri possit illa instructio, qua * semel in hebdomade in scholis Dominicalibus, vel a sacerdote in ecclesia traditur, ex ad­ junctis dijudicandum erit. Puero enim 196 TRACTATIS ingenioso et diligenti, praesertim si pa­ formia, Et ratio quidem dubitandi est, rentes habeat, a quibus debito modo sti­ quod qui versione protestantica utitur, et mulatur et in addiscendo juvatur, minus ejus auctoritatem agnoscere, — cum eam sufficit ut ad congruentem doctrinæ Chris­ ut Verbum Dei prælcgere censeatur,— tianae notitiam perveniat, (piam indili­ et pueris eam in normam proponere vide­ genti et sibi soli relicto. Generat im ta­ atur. Si tamen vel pueros lateat eum men, ct prout rerum in picrisque locis est versione protestantica uti, vel ex protes­ conditio, unica hæc in hebdomade in­ tatione explicita ludimagistri, vel cx ad­ junctis satis pateat ipsum auctoritatem structio insufficiens dicenda est. Dixi : 2) Iis in locis et adjunctis, in ejusdem non agnoscere ct dura compul­ quibus eos schol# alicui Catholic# commit­ sum necessitate ita agere, absolutionem tere possunt. Impossibilium enim nulla neque ludimagistro, neque parentibus de­ est obligatio. Impossibile autem in re, negarem ; tunc enim allata dubitandi ile qua agimus, vocatur non id tantum, ratio non amplius subsistet. Suppono quod physice, sed et illud quod moraliter, tamen scholam aliis de causis non esse seu sine gravi difficultate fieri nequit. vitandam, et assumo benigna· Matris Ec­ Prioris, seu physica· impossibilitatis ca­ clesiæ mentem non esse Bibliorum pro­ sum habes in locis, in quibus, vel in quo­ testant icorum prohibitionem ita velle ur­ rum proxima vicinia nulla schola Catholica gere, ut iis etiam in adjunctis, in quibus habeatur, aut, si de parentibus pauperibus lex sua nociva fieret, non liceret ea vel agitur, in locis, in quibus scholæ Catho- materialiter manibus tenere, ut quæ con­ licæ gratuit# aut nulhe, aut non suffici­ formia sunt Bibliis Catholicis ex iis præenti numero adsint. Posterioris, seu mo­ Icgantur. 438. — Casus ΓΙΙ. Quid, si pueri re­ ralis impossibilitatis exemplum occurrit in parentibus, quibus id, quod ex quotidiano citare cogantur cantica aut preces secta­ labore lucrantur, vix aut ne vix quidem rum, sed ejusmodi tantum, quæ nihil sufficit ad duplices illas expensas feren­ hæretici contineant, ut e. g. formulam das, quas pro scholis publicis exigit civi­ Orationis Dominica' cum addito: “nam lis potestas, et pro Catholicis Ecclesia. tuum est regnum,” etc. ? Parentes, qui filios hujusmodi scholis 437.— Casus F. Absolvi nequeunt pa­ rentes, qui sine causa proportionate gravi instituendos tradunt, non possunt absol­ filios scholæ cuidam publica·, licet non vi, si cantica et preces hujusmodi adhibe­ proxime periculosæ, committunt iis in antur, ut objectum actus religiosi, et non, adjunctis, in quibus illud sine gravi scan­ quemadmodum sæpe cantica, ut objec­ dalo fieri nequit. Pone, e. g. hominem tum recreationis vel doctrina' naturalis. Catholicum inter concives suos opibus, Permitti tamen posset istiusmodi schola· auctoritate aut quavis alia de causa con­ frequentatio pueris, qui ab omni ad pre­ spicuum, in cujus parochia schola Catho­ ces ct cantiones istas cooperatione absti­ lica cum publica aliqua coexistât. Ilie, nerent ; ita enim agendo contra illas pro­ si exemplo suo, præsertim vero si, ut ab testarentur. Quis vero hoc a pueris hujusmodi fieri assolet, encomiis quoque expect ct ? in scholam publicam alios induceret ad Casus FUI. Quid, si filii in locis, ubi Catholicam vel deserendam vel non ade­ schola' Catholica· copia non est, ne legendi undam, gravis profecto scandali reus fo­ quidem aut scribendi artem addiscere va­ ret, nec consequenter absolvendus. lerent, nisi ad publicam aliquam mittan­ Dixi tamen : qui sine causa proportio­ tur? Respondeo distinguendo. Si filii nate gravi filios schohe public#, licet nou ea doceantur in schola aliqua, qua· non sit proxime periculos#, committeret, idque proxime periculosa, parentibus absolutio propter exceptionem, de qua infra agemus. denegari nequit. Sin autem propter unam Casus I I. Dubitari potest an absolvi cx causis, supra in Casu II. indicatis, valeant parentes, qui filios committunt proxime periculosa fuerit, iterum distin­ scholis, in quibus ludimagister Catholicus guendum erit et casus resolvendus juxta cx protestantica aliqua Bibliorum versione principia occasionis proxima· necessaria·. (qua tamen pueri non utantur) ea tantum Ximirum vel periculum, quod fidei moriprælegit, qua· versioni catholica' sint con­ busvc puerorum imminet, ex proximo DE Ql ARTO PR.ECEPTO DEC ALOGI. remotum e/ reddi potest, e/ reapse reddi­ tur, vel non. Si prius, absolvi poterunt ; si posterius, non poterunt. In pueri» tamen periculum istud difficillime ex proximo remotum reddi poterit, eum te­ nera illa ætas vix non semper imbuatur principiis et moribus eorum, quorum vel doctrinas constanter audiunt, vel consue­ tudine utuntur. Fateor equidem durius videri pueros privari copia addiscendi ar­ tem legendi et scribendi ; lueeenim iis non tantum in quavis sociali, quam aliquando sortientur, conditione, hodie præsertim, maximi est momenti, sed ct fulci ac pie­ tati eorum maxime proficua esse pote­ rit. At vero si ars illa sine fidei aut inorum damno addisci nequeat, ver­ ba valent Christi Domini apud Matth.1 “ Quid . . . prodest homini, si mundum universum lucretur, anima vero sua detri­ mentum patiatur ? ” Casum analogum eodem modo resolvit S. Alphonsus,3 de puellis agens, quæ a viris artem legen­ di et scribendi (privatim utique) doce­ rentur. “ Neque his puellis,” ait “ indul­ gent eonfessarius, ut a -.iris doceantur legere, et tanto minus scribere. Quot puella· simplices, quia didicerunt legere, anima; jacturam luxere”! Quapropter nce matres absolvendas docet, qua· id permitterent. 439. — Casus IX. Quid, si filii in schola aliqua Catholica ea addiscere nequeant, (piorum scientia in sociali sua conditione aliquando indigebunt, puta idioma ali­ quod, computum commercialem, mecha­ nicam, chemiam, medicinam, jurispruden­ tiam, caetera ejusmodi ? Casus occurrit, sive quod nulla adsit schola Catholica, in qua filii luce doceantur, sive quod illa adiri nequeat, nisi expensis, quibus pa­ rentes non sint pares. Responsio ad casum praecedentem data, integra valet pro præsenti. Judicium tamen de minori majorive possibilitate removendi periculum, pro variis adjunctis, necessario varium erit. Sic in adolescenti­ bus, (pii altioribus disciplinis in schola ali­ qua non Catholica operam navaturi sunt, spectanda erunt non tantum indoles for­ tior vel debilior, ac mens Religionis prin­ cipiis firmius aut minus firme protecta, necnon pueritia honeste aut minus ho1 16. 26. 2 Praxis Conf. cap. vii. § iii. n. 101, 7. 197 nestc transacta, sed et parentum minor majorve cura, vigilantia ct in adolescentem auctoritas; itemque loci, in quo studiis incumbit, distantia a domo paterna ; quo enim longius a parentum domicilio distat domicilium filii, eo difficilius huic illi in­ vigilare ct auctoritatem ac influxum in illum exercere valebunt. Ad ipsius quo­ que schola; et loci conditionem attenden­ dum est, cum ea periculum magi- minusve proximum reddat, aut difficultatem illud removendi vel augeat vel minuat. De­ mum et major minorve gravitas causa·, qua parentes impelluntur fdios ejusmodi scholis instituendos tradere, pra· oculis est habenda, ct, his omnibus perpensis, vel severiores vel benigniores oportebit esse confessarios cum hujusmodi parentibus. Verbo, loco norma· a confessariis haltenda est Sancta· Matris Ecclesia· circa mixta matrimonia sollicitudo. Quemadmodum enim illa matrimonia ista nunquam per­ mittit, nisi adhibitis cautelis, quibus Ca­ tholica prolis ex iis nascitur® institutio in tuto sit, ita et confessarii nullo in casu permittant, ut scholis committatur, ubi proximum perversionis periculum non removeatur; et quemadmodum absolutio deneganda est parti Catholica», quæ in culpa est. quod proles non Catholice in­ stituatur, ita et deneganda est parentibus, qui culpa sua prolem in scholis, de qui­ bus agimus, discrimini quoad fidem aut mores vel exponunt, vel expositam relin­ quunt. Ilis, quæ diximus, consonant quæ scribit cl. Craisson in Ephemeride : Ileone des sciences ecclesiastique»1 itemque Statuta Synodi Columbensis, 1S73. Casus \ Si. patre acatholico cogente, puer schohe public® instituendus com­ mittitur, mater Catholica absolu poterit, casu etiam (pio schola proxime periculosa foret, dummodo 1) soli violentia· cesse­ rit ; 2) pravum schohe influxum pro viri­ bus oppugnet ; 3) Catholica· institutionis pueri pro posse suo curam habeat. Ita fere laudata Synodus Columb. 440. Qua· diximus de absolutione neganda annon parentibus, qui prolem scholis publicis committunt, valent quo­ que, proportione servata. 1) de magistris Catholicis in iis docentibus; 2) de iis. (pii ad officium magistri, in scholis pu1 n. 150. Livr. de Juillet. 1872, p. 91. * xxvi de lu collection. Tome 198 TRACTATUS blicis aliquando obeundum, instituuntur ; 3) de omnibus, qui curam habent anima­ rum, nec pro posse suo de Catholica ju­ ventutis institutione solliciti sunt ; 4) de Catholicis scholarum publicarum curatori­ bus (meotbers nJ the school-board). Pauca juvat notare de singulis. j 1° Absolvi nequeunt magistri, (pii in schola utuntur, aut pueris praelegunt e libris, (pii fidei aut moribus periculosi sint, aut sectarum cantica preccsve eum pueris recitant, aut pueros recitare jubent. Sunt (pii protestant iræ version! Biblio­ rum Catholicam, aut. folia quædani Catho­ licæ occulte supponunt, aut in libris, quibus uti coguntur et qui non sint ex professo Religioni adversi, loca prava siw explicatione opportuna emendant, sive omittunt, et hi, servatis (pioad Biblia iis, qme supra n. 437 dixi, non videntur in­ quietandi. 2° Idem resolve de iis, qui ad officium magistri, in scholis publicis aliquando obeundum, instituuntur, nisi firme pro­ ponant in illo obeundo ab iis abstinere, a quibus magistrum Catholicum abstinere debere mox diximus. Si vero hujus pro­ positi tenaces non fore videantur, enixe et prudenter hortandi sunt, ut alii potius officio aut arti sese dedant. 3° Qui curam habent animarum sedulo perpendere debent luee Concilii Plenarii Baltimorensis 11. verba: — “ Non possunt hujus Plenarii Concilii Patres ultro non agnoscere palamque pro­ fiteri, curam teneriori tetati atque adoles* eentiæ Christianis moribus informandie impendendam inter praicipiias sollicitu­ dinis Pastoralis partes recenseri ; coque magis, (pio hodierni Religionis nostrae inimici suas omnes artes conferre counitiintur, ut juvenum animos vel a prima ætate depravent.” 1 Quapropter monentur pastores : a) “Ut omni, (pio valent, studio Ca­ tholicorum puerorum christianæ et Catho­ licæ educationi prospiciunt, et diligenter invigilent, ne versione protestant icti Bibit­ orum utantur, vcl sectarum cantica aut preces recitent. Ideo invigilandum erit, ne in publicas scholas libri vel exercitia hujusmodi introducantur, cum fidei pieta­ tisque discrimine. Constanter autem et moderate hisce sectarum conatibus ubique ‘ Cone. 1’1. Balt. II. a. 425. resistendum est, eorum, qui auctoritate valent opportunum adhibere remedium, implorato auxilio.” 1 b) Ut, cum hoc “optimum, imo uniciuh " superesse videatur “ remedium, quo gravissimis . . . malis ct incommodis oecurratur.” quæ ex scholis publicis existere solent, “ in singulis dioecesibus, unamquamque prope ecclesiam, schohe erigantur, in quibus juventus Catholica tam litteris ingenuisque artibus, (piam Religione ac probis moribus * imbuatur. . . . et si opus fuerit, et rerum adjuncta sinant, provideant ” pastores, ut ex rediti­ bus *ecclesia , cui schola annexa sit, ido­ nei magistri in ea habeantur.” 3 c) “ Serio etiam parentes ” moneant, “ ut proli *sua magis magisque invigilent, et pro recta ejus institutione diligenter consulant ac sedulo laborent; eum suis Pastoribus pie conspirent, suasque opes generose diffundant, ut Schohe Catholicæ Parochiales quantocius erigantur ac sus­ tententur.” 4 d) “Cum autem omnibus in paroeciis Schohe exclusive Catholicæ, propter re­ rum angustias, nondum haberi que­ ant, . . . Catecheses et Seholæ doctrinæ christianæ instituantur. Pueros puellas­ que in propriam ecclesiam Dominicis et aliis diebus festivis, et quandoque etiam sæpius Pastores convocent, ut cos ele­ menta christianæ *doctrina studiose et dili­ genter edoceant.” 6 “ Neque hoc mune­ ris per alios, ut negligentiores solent, sed “ per sese ipse ” (pastor) “ exequatur. Onus enim pueros christianæ fidei rudi­ mentis instituendi adeo est cum pastorali officio conjunctum, ut, qui ex ignavia vcl desidia id ferre nolit, aut in alios rejiciat, violati officii prenas vitare nullo modo possit. Quod disertis verbis omnibus, ad quos spectat, in memoriam revocatur a Patribus Concilii Plenarii superioris.” ° Et hæc quidem, ut per se patet, ejus­ modi sunt, ut, si quis cx iis, (pii curam habent animarum, vel unum ex istis, quod absit' negligeret, aut praestare nollet, ab­ solutione indignus habendus foret. Quod enim ex officio pietatis §ub gravi tenentur præstare parentes, idem profecto ex jus­ titia praestare tenentur animarum pasI 1 Cone. Pl. Balt. II. a. 429. 8 Ib. a. 430. 8 Ib. a. 435. 2 Ib. a 430. < Ib. n. 434. « Ib. n. 438. DE Ql ARTO l’ILECEl’TO DECALOGI tores. Nec profecto concipi potest, cur benigniorem e>sc liceat confessuri um cum pastore animarum, (piam eum parentibus, ('jcterum in multis casibus difficile erit confessario judicare quid pastor animarum in specialibus, in quibus versatur, ad­ junctis possit vel non possit, ct pomitens * conscientia. * sua relinquendus erit. \ a* tamen huic, si (pioad hoc suum gravissi­ mum officium fucum sibi fecerit ! 1° Nisi spes fundata adsit fore ut in­ fluxu suo eas notabiliter mimis damnosas reddant, curatores scholarum publicarum, * (pia proxime periculosae sint, absolvi ne­ queunt : caiterarum xero per se absolutio­ ne indigni dici nequeunt, quin et laude digni sunt, si eo line munus acceptent aut retineant, ut libri et magistri, (pii ( atholieorum puerorum fidei aut moribus pericu­ losi sint, procul a schola habeantur, ('ic­ terum hoc hominum genus parochis, in quibusdam locis, multam facessit operam, et universiin Ecclesia * non parum affert detrimenti. CAPI T HI. DE OBLIGATIONIBUS conjvgum. 441. — I. Conjuges tenentur 1° Ad mutuum amorem. Cum enim sint caro una, debent etiam esse cor unum. /777 diliyite uxores vestras, sicut et Christus dilexit Ecclesiam) — (Exores) Eiros suos ament. * '2° Ad .societatem conjugalem ct coha­ bitat ionem. Patet ex natura et finibus matrimonii, et ex verbis Christi. Dimit­ tet homo patrem t-t matrem, <7 adharebit uxori sua, et erunt duo iu carne una * 3 Ad alimenta, ct qua cumquc * ad ho­ nestam conditionis sua * sustentationem pertinent, sibi mutuo prmstanda : Jam (enim) uon sunt duo, sed una caro)— i .)>-mo ('autem) unquam carnem nuam odio habuit, .sed nutrit et foret eam) j I Ad debitum conjugale sibi invicem reddendum, (pia de re in Tr. de Matrim. 442 — 11. Vir tenetur in particulari 1 ’ Studiose rem familiarem gerere, 2° ( unire, ut uxor munia christianæ 1 Ephes. 5. 25. 8 Miitih 19. 5. 6 Ephes. 5. 29. 2 Tit. 2. 4. 4 Mntth. 19. 0. I 199 professionis impleat, et præcepta legis tum divina·, tmn ecclesiasticae exsequatur. Vir enim est caput mulieris ct totius rec­ tor familia * ; ac proinde ad ipsum spectat tum uxoris, tum aliorum familia: membro­ rum recta gubernatio. 3° Corrigere uxorem delinquentem, ubi opus hoc sit ad ejus emendationem ct ad scandalum pnveaxendum. Debet autem correctio procedere ex caritate vel amore * justitia aut zelo procurandi rectam fami­ * gubernationem, et iu modo talis es-c, lia ut pateat uxorem esse sociam viri, non servam. Curandum insuper est, ne pax et amor inter eos pereant. 443. — III. 1'xor ex parte sua tene­ tur 1° Revereri maritum, quia est ipsius Superior, ut constat cx dictis, et ex ver­ bis : Sub riri potentate ens. et ipse domi­ nabitur tui) '2° Pnestare ipsi obedientiam; quia obedientia debetur Superiori in iis. quæ ad gubernationem pertinent ; et Apost. ad Coloss.3 ait Mulieres, subdita estote viris, sicut oportet in Domino. 3' Curam domus gerere in re familiari, et proinde familia * officia obire, ut parare cibos, domum verrere, lintea lavare, ves­ tes discissas resarcire, et alia hujusmodi pnestare. In familiis tamen satis opu­ lentis uxor officia viliora per famulos vel ancillas adimplere potest, modo ipsis in­ vigilet, et curet, ut res domestica bene genit ur. 444. Resolves.— 1° Maritus graviter peccare potest, si uxorem conviciis pro­ sequatur, v. g. vocando cam adulteram. etc. ; — si absque justa causa tam impe­ diat ab implendis pneeeptis divinis vel ecclesiasticis, vel a devotionibus valde utilibus, v. g. a discreta Sacramentorum frequentia ; — si eam modo tyrannico tractet instar vilis mancipii;—si cum ea non cohabitet ; — si *familia gubernatio­ nem negligat, etc? 2° 1 xor jiariter potest peccare graviter, si maritum solvat irridere, subsannare .— si verbis asperis, inobedientia contumaci, vel nimia morositate eum ad iracundiam et blasphemias provocet, etc. 3° Vir ordinarie correctionem uxoris inchoare debet per verba suaviora, ct, si > Gea. 3 10. 8 !.. IV. 356 «3 IS. 200 TRACTATUS ha c non prosint, ad graviorem correctio­ nem devenire. Quandoque defectus uxo­ ris dissimulare debet, (piando sine peccato id potest, nec nimius esse in corrigendo ; aliquando autem correptionem ad tem­ pus differre, ne correctio ex iræ æstu vide­ atur procedere, ct fructu careat, dum uxor ad eam recipiendam minus est disposita. 4' ( 'onfessarius non stat im credat conjugi contra conjugem complerent i, præsertim si uxor in maritum invehat ; (piia mulieres fere ad mentiendum aut certe exaggerandum sunt proclives. Quare me­ lius est, re dissimulata, ipsis commendare orationem, patientiam, mansuetudinem, et majorem sollicitudinem ad obsequia viro præstanda. 5° Taceat uxor, dum maritus est iratus vel ebrius ; si monitio profutura videatur, moneat dum maritus est bene affectus; si irato respondendum sit, respondeat sua­ viter: responsio enim mollis frangit iram, et dura furorem suscitat. Si hier nihil obtineant, curet, ut per Parochum aut ali­ um prudentem virum maritus admoneatur. 115. Quær. Qw sint prtecipnee legum nostrarum civilium dispositiones circa conjugum obligationes ! Besp. 1° “The husband may . . . be bound to keep the peace as against his wife, and for any unreasonable and im­ proper confinement by him, she may be entitled to relief upon habeas corpus. But as the husband is the guardian of the wife, and bound to protect and maintain her, the law has given him a reasonable superiority and control over her person, and he may even put gentle rest mints upon her liberty, if her conduct be such as to require it. unless he renounces that control b\ articles of separation, or it be taken from him by a qualified divorce.”1 2° “ If he” (the husband) “shifts his domicile, the wife is bound to follow him wherever he chooses to go. 3° “ 'Phe husband is bound to provide his wife with necessaries suitable to her situation and his condition in life; and if >he contracts debts due for them during cohabitation, he is obliged to pay those debts; but for anything beyond necessa­ ries.·' viz., ' elegancies or luxuries.” 8 he is not chargeable. . . . ’ i Kent. Vol. Π pp. 179 IM). • Wnlkcr, « 103 “ If the husband abandons his wife, or they separate by consent, without any provision for her maintenance, or if he sends her away, he is liable for her neces­ saries, and he sends credit with her to that extent.” Idem die “ if she receives such treatment as affords a reasonable cause for her to depart from his house, and refuse to cohabit with him. “ But if the wife elopes, though it be not with an adulterer, he is not chargea­ ble even for necessaries.” 1 ( APIT IV. DE OBLIGATIONIBUS ALIORUM SUPERIORUM ET INFERIORUM. Obligationes, quæ alios Superiores aut inferiores respiciunt, caulem, servata pro­ portione, sunt generat ini ac obligationes parentum et filiorum. Hinc pauca tan­ tum dicemus 1° de obligationibus domi­ norum et famulorum ; 2° magistrorum et discipulorum ; 3° civium erga tempora­ lem auctoritatem. De officiis autem Parochorum ct alio­ rum Superiorum ecclesiasticorum in Tract. De statibus particularibus, — ubi de statu clericali, — agetur. ARTICULUS I. DE OBLIGATIONIBUS DOMINORUM ET FAMU­ LORUM. § I. De obligationibus dominorum. 446.— Domini tenentur famulos suos 1 benigne tractare; 2° instruere ct cor­ ripere; 3° justum pretium eis solvere. I. Benigne tractare, id est decenter et humane eos alloquendo eisque praecipi­ endo,— bona et sufficientia alimenta prae­ stando, nimiis operibus eos non gra­ vando. — infirmos convenienter curando. Constat ex jure naturali. <4 ex Scriptura Sacra. Si est tibi servus fidelis, sit tibi (/nasi anima tua ; quasi fratrem sic cum tracta.'1 ht ros, domini, eadem facite illis (servis), remittentes minas .· scientes quia et illorum 2 Π». P 180. 1 Kent, ib. n. Uti. U7. - Eccli. 33. 31. DE Ql ARTO PR.ECEPTO DECALOGI. 201 et renter Domi nu n ent in cœhs, et persona­ ' casu operas suas supplere.1— Famulo ante rum acceptio non est up ntl eum.1 fixum tempus sua culpaabeunti, juxta com­ II. Instruere et corripere : dominiis muniorem,dimidium stipendii tempori, quo enim est caput famuli, sicut totius fami- inserviit, debiti, vel paulo minus debetur, liæ : ad caput autem spectat dirigere, ubi nisigrave damnum inde domino eveniat,vel opus est. \ idetur etiam constare ex ver­ mutua conventio aut mos aliter statuat.2 bis Pauli.' <57 quis autem suorum et maxime tlomestmorum curam non habet, j II. De obligationibus famulorum. fidem negavit, et est infideli deterior. Famuli autem inter domesticos reputan­ 448. — Tenentur famuli praestare do­ tur.— Elbel,8 et alii communiter. minis : III. Justum pretium solvere: agitur \° Reverentiam ; sic enim Apost. * Ser­ enim de obligatione justitia· et æquitatis vi dominos suos omni honore dignos arbi­ naturalis ; unde defraudatio talis merce­ trentur. Ex inde peccare possunt etiam dis inter peccata in cœluin clamantia re­ graviter, qui dominos irrident, eos asper­ censetur. nantur, illorum occultos defectus mani­ 447. Resolves.— Peccare, et quidem festant. etiam graviter, possunt domini : 2° Obsequium et obedientiam in iis om­ 1 Si tempus non concedant famulis ad nibus, ad quæ se obligarunt vi contractus, addiscenda rudimenta Fidei christiamc, et' in iis, quæ spectant ad bonos mores. vel cos ad eatechismum et concionem non Sic Ephes. : 4 Servi, obedite dominis carna­ mittant;—si non curent, ut tempore pne- libus cum timore et tremore in simplicitate ccpti confiteantur et communicent. cordis vestri, sicut Christo.— Et S. Petr. :6 2° Si conducant, vel in domo retineant Servi, subditi estote in omni timore dominis famulos irreligiosos, impios, blaspheman­ non tantum bonis et modestis, sed etiam tes, turpia loquentes ;— si peccantes gravi­ dyscolis. ter non moneant et corrigant, — aut emen­ Hinc ratione materia· peccant plus dationem promit tere nolentes non dimittant, minusve. qui cum aliquid cis praecipitur, nisi forte eorum opera maxime indigeant, obmurmurant, insolenter respondent,— et alios invenire non possint. indociles esse solent, — negligunt præ3° Si curam non habeant, quantum in ccptum laborem peragere, — aut officio ipsis est, ut servi a peccatis abstineant ; — sibi imposito desunt ; et uno verbo ii si ipsis occasionem peccandi permittant ; omnes, qui obsequium non pnvstant. — si eos pravo exemplo aut sollicitationi­ quale ordinarie a talibus exigi et praestari bus in peccatum inducant vel alliciunt. solet. 1° Si stipendium promissum aut jus­ 3 Fidelitatem ; juxta verba Pauli.® tum mm solvant, aut nimis differant ; — Serras dominis suis subditos esse, . . . non si famulum ægrotum non curent, statim fraudantes, sed in omnibus fidem bonam expellant vel absque justa causa ante ostendentes. præfixum tempus dimittant. Quod si Hinc peccant, et sa-pe graviter contra famulus ad annum conductus per ali­ justitiam, (pii rerum sibi creditarum cuquot menses, puta per trimestre, icgro- I ram non habent, - qui ex culpa sua eas tet. ipsi juxta veriorem sententiam non deteriores fieri sinunt. qui victualia pre­ debetur salarium pro obsequio non pr:e- tiosa. aut ipsis non dari solita, surripiunt stito ; nec probabiliter dominus obligatur sive ad manducandum, sive ad extraneis ad expensas inlirmitatis. modo non cari­ dandum aut vendendum. tas propter necessitatem gravem subsidi­ 41·!) — Quær. Quid murersim de obli­ um exigat ; excipe pro utroque casu, si gationibus dominorum et famulorum leges ct iu quantum aliter fert consuetudo, nostree statuant ? in brevi præsertim infirmitate.4 Prae­ Resp. 1° The “ relation of master and valeat tamen in hisce æquitas stricto juri ! servant rests altogether upon contract.’ — Similiter nec famulus tenetur in tali i Ephes. 6. 9. 3 τι. 590. 4 L. IV. 804. 3 I. Tim. 5. 8. 1 8 6 ’ L. IV. 346. 2 L. IV. 345. I. Tim. 6. 1. 4 6. 5. 1 Petr. 2. IS. « Tit. 2. 9. 10. Kent, Vol. II pp 286. 287. TRACTATUS 202 express or implied.” 1 Qui contractus si deficit, nihil famulo lege civili debetur.' 2° “ If the servant hired for a definite term leaves the service before the end of it, without reasonable cause, or is dis­ missed for such misconduct as justifies it, he loses his right to wages for the period he has served. A servant so hired may be dismissed by the master before the expiration of the term, either for im­ moral conduct, wilful disobedience, or habitual neglect.” 3 3° The power of the master of giving “ moderate corporal correction to his servant . . . may safely be confined to apprentices and menial servants while under age, for then the master is to be considered as standing in locoparenti ." * 4 4° “The master is not bound to pro­ vide even a menial servant with méditai attendance and medicines during sick­ ness.” 6 De famulis, quos vocant “ apprentices,” vide, si lubet, Kent.® ARTICULUS II. DE OBLIGATIONIBUS MAGISTRORUM ET DIS­ CIPULORUM. 450. — I. Magistri et præceptores de­ bent discipulis : 1° Amorem, 2° exemplum, 3° correctio­ nem, P doctrinam. Ratio est, tum quia ad instar parentum quodammodo se ha­ bent, tum quia instituuntur ad erudien­ dos discipulos in sana doctrina morum et litterarum. Debent igitur 1° sese perficere in sci­ entia, quam docent, ad alios debite erudi­ endos ; 2° promovere profectum discipu­ lorum in litteris, quantum in ipsis est ; cos avertere, quantum possunt, ab aliis, (pii pravis moribus turpantur, quosque in scholis suis admittere nullo modo de­ bent. Hinc præceptores delinquere possunt etiam graviter, eum discipulorum instruc­ tionem negligunl, aut eos injuste vel in­ discrete puniunt : sed præsertim si eos­ dem seducant, ad peccata v. g. carnalia 1 1 » 5 Walker, $114 Smith, n. 337. Kent, Vol. 11. np. 286. 287. Ib. pp. 287 289. * ib. pp. 294. 295. U» pp 295 296 ° Ib. p. 296. sq. impellendo; si non doceant bonos mores; si cx proposito falsa doceant ut vera, vel saluti noxia ; si alumnos admittant vel re­ tineant malis moribus imbutos, qui aliis perniciosi sint. etc. Cfr. n. 437. eas. VI. 140. 1°. 151. — II. Discipuli tenentur exhibere magistris : 1° Amorem et reverentiam, ob superioritatem et curam eorumdem. 2° Obedienliam, dum erudiuntur ab eis in bonis moribus ct artibus. Ratio pa­ tet : hoc enim importat obligatio reci­ proca discipulorum ad magistros, qui plane frustra obligarentur ad eos erudi­ endos, vel imbuendos bonis moribus, nisi discipuli pariter obligarentur ad sectanda monita et præccpta magistrorum. Hinc peccant discipuli, si nedum dili­ genter studeant, tempus conterant in otio, lusu, aliisve ineptiis contra voluntatem magistrorum suorum ; multo autem gra­ vius, si magistris detrahant, eos irrideant, subsannent, maledictis, calumniis, moles­ tiis allicianl, ete. De his obligationibus has notamus juris nostri civilis dispositiones. “The power allowed by law to the parent over the person of the child may be dele­ gated to a tutor or instructor, the better to accomplish the purpose of education. A schoolmaster, who stands in that char­ acter loco parent in, may in proper cases inflict moderate and reasonable chastise­ ment, even for acts done out of school, if prejudicial to its order and good disci­ pline.” 1 ARTICULUS III DE OBLIGATION IBI S MAGISTRATUUM CIVIUM. ET 452. — A. I)·· M.ipiAratibnx. Princi­ pia. 1. Debent noscere quæ ad munus suum pertinent, v. c. leges. II. Communem omnium salutem qurerere ac tueri. 453. — Renoir*e. Peccant: 1° Qui le­ gum penitus ignari et judicio haud pol­ lentes munus aliquod sibi procurant aut assumunt. cum periculo damni inferendi iis. de quorum controversiis sententiam 1 Kent, Vol. Π. pp. 219. 220. (e.) 5. DE QUARTO PR.ECEPTO DECALOGI. 203 prolaturi, aut quorum negotia tractaturi poscunt, recursu ad alios, pnesertim su­ sint.1 periores magistratus, certo obtinebunt. 2° Qui fovent jurgia litesve in sui lu­ Excusandus igitur erit Catholicus magis­ crum.2 tratus juliens ut puer in ergastulo inclu­ 3 Qui sententiam proferunt injustam, datur, testimonio coram se jurato juxta priejudiciis popularibus cedentes, aut au­ leges eum esse vagum, vel parentes vagos ram popularem captantes, vel privatorum esse, licet noverit eum hoc pacto juxta utilitatibus studentes, cum innocentium principia sectarum ibi instituendum. Nec damno.8 peccat civium consensum matrimonialem 4° Qui jura conscientia * violari sinunt, excipiens et hunc in acta ref< nuis, de im­ pauperum tiliis ab avita Religione per pedimentis Ecclesiæ haud sollicitus; nul­ heros contra leges abductis.1* lam enim in hoc casu spintualem aucto­ 5U Qui non idoneos, quia suarum parti­ ritatem usurpat ; sed testatur solum de um sunt homines, ad officia promoxent aut consensu præstito. Quapropter Cardina­ promoveri curant,6 vel idoneos quidem, lis Præfcctus S. ( . de Prop. Fid. 3<> julii sed paeta cum promovendis mcrcede in 1851 Episcopo Kenrick n scripsit, cum præjudicium ærarii publici ; itcmqiie ii, hac d»· causa non esse inquietandum. qui se ipsos hoc eodem pacto promoveri Attamen peccare videntur Catholici ma­ curant aut sinunt. gistratus, qui Catholicos se adeunte- ad 6° Qui mrarium publicum vel expilari contrahendum matrimonium, dum copia sinunt, hominibus fraudulentis pecuniam est sacerdotis,/ffei/r excipiunt, quum ani­ publicam concredentes,6 vel ipsi expilant, mos addunt peccantibus ; sed si moniti dum v. c. pecuniam publicam negotiatio­ nolint desistere qui nuptias inire quierunt, nibus periculosis, ex quibus lucrum sibi eulpie n i non sunt quod operam pnestrnt sperant, exponunt, aut occasione contrac­ mcr.· c.vilem.1 \ i de not. p. g. 502. tuum, quos nomine reipublicæ cum pri­ 455. — B. De Legislatoribus. Pnixclvatis ineunt, sibi aliquid injuste paciscun­ 1ΊΑ. I. Tenentur rerum in coetu legis­ tur aut procurant. latorum tractandarum esse periti.2 aut / Altiores magistratus, nimirum Pra *harum certe peritiam sibi comparare, ne ses et Gubernatores, si, suam iteratam temere et cum periculo damni reipublicæ electionem unice expetentes, in mune­ vel privatorum suffragium vel ipsi ferant, rum distributione ct in legibus sive pro­ vel aliis ferendum persuadeant. bandis, sive vetandis id præsertim con­ 11. Tenentur publicam utilitatem præsiderant, utrum suffragia plura sibi sint cipue quærere. deinde tantum eorum, comparaturi, et eum in finem negligunt quorum suffragiis electi sunt 8 civium plerorumque commoda.7 456. — /ίοο/η-.Ί, Peccant 1° qui loco­ <8° Qui leges execution! mandari non rum quorumdam utilitates ct commoda curant et tranquillitatem onlinemque ad captanda suffragia promovent cum publicum non tuentur.8 publico detrimento * 454. — Non peccant tamen, si rogati 2° Qui, nisi alii se obligent ad pnestanet ex officio, seu juxta leges, aliquid faci­ da suffragia rebus, qme nullam habent ant, quod per *.v licitum sit. sed vel ob publicam utilitatem, renuunt suffragari adjuncta in Religionis detrimentum ce­ rebus, quæ omnium intersunt.6 dat, vel legibus mentique *Ecclesia parum 3' Qui pecuniam publicam prodigunt sit consonum, quamvis haud vetitum. in rebus nullius momenti.6 Nam 1) non suo, sed legis nomine *ha c 4° Qui ea negUgaut perficere, qua * agunt, et 2) effectum malum ex causa iu plurima reipublicæ commoda allatura *■v non mala neque intendunt, neque cum sunt, aut partium studio res profuturas jactura sui muneris vel suo periculo im­ rejiciunt' pedire coguntur. Id pnetcrca frustra 5° Qui tempus inutilibus disceptatio­ tentarent ; nam quod cives vi legis ex­ nibus impendunt, eum fisci dispendio? 1 3 6 7 Kcnr. Tr. VIII. n. 161. Ib. Ib. n. 162. Ib. Ib « Ib. ° Ib. n. 162. « Ib 1 8 6 ’ Kenr. Tr. VIII. n. 161. Ib. n. 163 Ib. Ib 2 « 6 • Ib n 163. Ib Ib. Ib. 204 TRACTATIS 6° Qui suffragia dant pactione quadam dc mercede inita.1 7° Qui leges figendas refigendasque curant, ut rebus suis consulant cum alio­ rum detrimento? 8° Qui in Senatu suffragia ferunt de designatis a Præside vel Gubernatore ad aliquod munus publicum, ex partium studio indignis suffragando vel dignos * rejiciendo. 9° Legislatores Catholici suffragio suo confirmantes quidquid doctrime Ecclesiæ adversetur v. g. quod divortium a vin­ culo matrimonii detur ob adulterium vel aliam causam. Culpandi vero non sunt quod suam praestant operam legibus fe­ rendis, quibus civium omnium jura juxta Constitutionem vindicentur4 457. C. De Civibus. Principia. L Quamvis liceat civibus ea omnia exercere jura, quæ eis cx Constitutione competunt, servare tamen oportet tum ordinem, tum leges caritatis.6 II. In deligendis magistratibus et legislatoribus utilitas publica prae oculis habenda est, ct suffragia pro merito dan­ da. adeo ut, qui magis idoneus et utilis videtur, praeferatur.® III. De iis, qui munere publico fun­ guntur, non licet temere loqui, nec ma­ ligne res ab iis gestas carpere : licet tamen has scrutari, ct de iis publice loqui et scribere, quatenus leges permittunt, ut recte de iis judicetur, e.t utilitati publicæ prospicintur.’ IV. Nihil singulorum arbitrio contra legum auctoritatem tentandum.8 158. Resolves. - Peccant 1° Qui pe­ cunia, gratia, odio, utilitatis *privata stu­ dio ducti suffragia conferunt indignis.9 2° Contra caritatem et justitiam qui occulta aliquorum delicta, qute aliis non nocent, publicis foliis annuntiant, vel con­ cionibus (speeches} suis, aut colloquiis, ut eos a munere aliquo repellant aut eo privent.10 An et quando hi ad restitutio­ nem teneantur, vide n. 715. 3° Qui magistratuum acta malitiose car­ punt, ut (>is invidiam conflent.11 1 • 5 ' • » Tr Ib. Ib Ib. Ib Ib VIII n 163 n. 161 et Tr X 139. n. 165 Τι XIII 165. 2 « « * 10 Ib. Ib. Ib n. 161. Ib. Ib. ct Tr X 167. Quibus in casibus jure nostro puniri pos­ sint ii, de quibus sub 2° et 3° sermo est, eide apud Kent.1 I ' Qui, legum spreta auctoritate, su­ premum vita * ac mortis jus sibi usurpant, prout s-.vpius in hae regione, ct plerumque temere, praetextu nimirum et non vero titulo necessitatis ac communis salutis, contingit. {Lynchers) Kenr? 159. — Quær. y/« liceat aliquando lé­ gitimée auctoritati temporali resistere? Resp. Resistentia, alia est passiva, alia activa. Passiva, seu simplex obedient iæ recu­ satio,— obligat, quando praecipitur ali­ quid, quod contrarium est legi, a qua vel excusari numquam potes (ut si agatur de præcepto negativo legis naturalis), aut saltem hic ct nunc non excusaris; — non obligat, sed licita est, quando praecipitur aliquid, quod hic et nunc sine peccato et praestari et omitti potest, puta quia, etsi illicitum non sit, potestatem tamen praeci­ pientis excedit, aut bono communi inutile est, aut justitia· distributivæ, non servata in onerum impositione æqualitate, adver­ satur. Excipe, si per accidens, v. g. vi legis naturalis, ejusmodi praeceptum ser­ vandum foret, puta quia sine scandalo, vel ordinis publici perturbatione, vel gravi boni communis damno negligi nequit. Quod spectat ad resistentiam activam, seu rebellionem, certa sunt hæc duo : Primum non dari casum rebellionis, seu resistentiæ activa· auctoritati legitimæ, quando ipsa communitas (non particu­ lares) vi pacti, quo legitime constituta fuit, et in casibus in pacto expresse deter­ minatis, potestatem alicui eripit ut eam in alium transferat; in istis enim casibus, pereunto titulo, potestas cessat esse legi­ tima. Alterum non licere rebellare ad­ versus principem legitimum, ut liquet ex pp. 63 in Syllabo condemnata, λ ide pag. XLV Utrum vero princeps desinat esse legitimus, quando habitualiter factus est tyrannus in regimine, controvertitur. Affirmantibus obstat quod mala multo graviora sequi soleant ex resistentia activa quam cx tyrannide, et quod, hodie saltem, de facto desit qui judicet Principem inter ct nationem. II. A. Tr. VIII. 13. 1 Vol. I p. 607 - Tr. 111. 142; Tr. VIII. 165. DE QUINTO l’K.ECEl’TO DEC ALOGI. 205 DE V. DECALOGI PRÆCEPTO. Non occides.1 460.— Prohibet hoc præceptum, qua­ fas est ponere actum externum, per se tenus negation™ est, primario quidem ho­ immediate tendentem ad sui destructio­ micidium, id est, injustam hominis occisi­ nem, nisi actus ille habeat alium effectum onem ; secundario autem et consequenter bonum et immediatum, (pii solus intenda­ omnem injustam hrsionem, vulnerationem tur, ct gravissima ratio effectum illum l>oaut mutilationem corporis, sive proprii sive num obtineri urgeat. Ratio est, quia ubi alieni. Quatenus vero virtualité!· est g///r- actus physicus, etiam per se indifferens, matirum, praecipit *vita conservationem. non habet alium effectum quam siiicidium, Distinguendum est homicidium simplex jam fit malus, siquidem tunc nulla adest, a qualiftcalo, aliam nempe peccati speciem ratio, qua praeceptum conservandi vitam, adnexam habente. Hujusmodi est 1° et cavendi a mortis periculo cesset. Ergo sacrilegum, sive ratione persona? occisa', in quocumque casu prohibetur. sive ratione loci, in quo tit occisio; 2° 111. Licet concurrere indirecte ad occi­ parricidium, eædes nimirum aut parentum sionem sui, seu ponere actionem, ex qua aut filiorum, aut fratris seu sororis, aut praeter intentionem propria mors certo conjugis aut etiam Principis; 3° latrocini­ sequatur ; modo ex ista actione sequatur um, occisio scilicet aut vulneratio ex prae­ æque immediate aliquod bonum, quod dandi voluntate ; 4° renejicium magicum, vita' jacturam compenset, et hoc solum cum nempe ope (hemonis malum corpo­ intendatur. Aliquando ad id tenemur. rale aut etiam mors alicui infertur. 462. Qu.ESITa. — Quær. V .tn liceat Ea autem, qua * de occisione sive licita, incendere narim aut arcem, ut hostes grace sive illicita statuentur, eadem mutilationi damnum patiantur, sed cum certa rihe pro­ vel cuilibet corporis hesioni. servata debi­ prier jactura ? ta proportione, applicanda erunt. Resp. Jjjirm.. saltem probabilius ; quia .tgendum 1 de occisione sui ; 2° dc expedit damnum publicum vitari, vel com­ occisione proximi ; 3° de duello ; 4° de mune bonum procurari etiam cum damno privatorum certissimo. Lugo, Lessius, bello. S. Alph.1 —♦— Quær. 2° .In virgo ad castitatem serran­ dam se mort is periculo exponere possit ? CAPUT 1. Resp. fflirm., saltem si mors non sit certo secutura, idque tum ob amorem cas­ DE OCCISIONE SI Î SEU DE SUICID1O. titatis, tum (ct luee ratio valet pro fœmina 461, Principia. — I. Nemini un­ in genere, et non tantum pro viragine), quam lieet se directe, id est, ex intentione ob periculum peccati, quod sæpius in tali et propria auctoritate occidere. Constat occasione habetur.- Ita communiter.— 1 ° ex praecepto divino : Non occides.· 2° Imo probabilius adhuc affirmandum est, Ex lege naturali. Homo enim dominium licet mors certo secutura sit. nec adsit directum non habet in corpus suum, nec proximum consensus periculum; quia eti­ in vitam suam, sed solum dominium utile, am sola corporis integritas maxime æstisiquidem hæc non habet a se, sed a Deo mattir.— Lavinam», S. Alph.,2 etc. accepit et Deo tantum repetenti reddere Quær. 3° la fie mina teneatur permit­ debet. Ergo suicida hedit Dei supremum tere se occidi, potius quam rudari i dominium destruendo rem non suam, Resp. ,\eg. probabiliter, saltem specu­ laedit quoque societatem, cujus est pars, lative loquendo, modo voluntati positive ut ait S. Thom.8 resistat, ct proximum absit consensus pe­ II Nunquam sine divina auctoritate riculum. Ratio e>t. (plia hæc permissio 1 Exod 20. 13. 8 2. 2. q 04. n. 5. Exod. 20 13. (Tr. lliitUn. Elii. n. 1*2. I 1 ' L IV. 367 rt II λ T-. VÎ1I 1. 2 L. IV. 368 et II \ Tr \ III I. 206 TRACTATIS non est formali * ad peccatum alterius co­ sese periculis, ubi opus sit, exponunt ; operatio, sed materiali * tantum; justa nec fabri ferrarii, qui quotidie ignem ver­ autem adest permissionis causa, mortis sando vitam sibi minuunt , ratio est. quia scilicet periculum. ILee tamen praxis non ex causa rationabili id agunt. Contra est consulenda, ob ]x riculum consensus, graviter peccant viri audaces, (pii ex te­ (piod in illa permissione facile adesse potest. meraria sponsione et vana gloria in gravia discrimina sine causa se injiciunt, in al­ Quær. 4° .ht licitum *it reo *e *itere coram judice, etsi certû morte puniri debeat ? tum ascendendo, deorsum se demittendo, onera graviora ferendo, etc. etc. I trum *p. Re Affirm. Quia actio ista per *e est indifferens, imo et honesta ; in casu vero peccent, (pii cx causa per se licita * Jidenter in occupationibus pericu­ enim velle mori perinde est, ac velle justi­ nimi * ordinem ; et sicut i ob justam causam losis versantur, non ita facile definiri tia mortem alteri desiderare licet, atque etiam potest. Usus, indoles, cautela, etc. effi­ legitimo modo procurare, ita et sibi.— cere possunt, ut pro ipsis periculum nul­ lum sit, vel remotum tantum. Lugo, Lessius, S. Alph.1 7° Non licet se mutilare, nisi ad con­ 463. *Retolre . 1° Quisque tenetur ad vitam conservandam, cum nemo hujus servationem totius corporis sit necessari­ *vita donum abjicere sine peccato possit, um, (pua homo nec membrorum suorum ct perinde sit vitam non conservare, atque est dominii', sed custos tantum, ct quidquid homo est, totum Dei est, nec eam sibi adimere. 2° Nunquam licet ponere cum inten­ aliud dominium in corpus suum, nisi tione se occidendi actionem, ex (pia mors, utile seu indirectum habet.1 8° Non licet se mutilare pro bono spi­ licet per accidens tantum, secutura sit; (plia nunquam licet velle rem vetitam, et rituali, aut ad vitandum quodlibet pecca­ tum. Ut enim ait S. Thomas, “saluti hunc voluntatem ad actum redigere. 3° Non teneris servare vitam. quæ bono spirituali semper potest aliter subveniri, communi non sit necessaria, remediis (piam per membri præcisionem, quia pec­ sive extraordinariis (e. g. sumptibus pro catum subjacet voluntati. Et ideo in nul­ conditione tua ingentibus), sive maximum lo casu licet membrum pneseinderc prop­ dolorem afferentibus.Adverte tamen ter quodeumque peccatum vitandum.” 2 sectiones seu sic dictas operationes chi­ ‘.1° Probabili.it * licet manum catena liga­ rurgicas hodie et feliciori successu (piam tam sibi abscindere ad vitandam mortem olim, ct vix sine aliquo dolore, op<‘ chlo­ a bellua vel tyranno, aut incendio impen­ roform! perfici, Uapellmann, Medicina, dentem : quia pars bono totius hominis Pastoral, p. 20. cedere debet.— Lugo,’ Lacroix, * Billuart, 4° Non finietur virgo operationem pati contra alios. per manus medici, etiamsi vita periclitetur, (piando ob verecundiam id ei gravis­ simum accidit, majoremque illi horrorem ingerit, (piam ipsa mors.8 CAPUT II. 5° Nunquam licet macerare corpus ad vitam breviandam, neque, etiam secluso DE OCCISIONE PROXIMI. tali fine, immoderatis et prorsus indiscre­ Scilicet 1° de occisione rei ; 2° ag­ tis pienitentiis graviter valetudinem pes. 'inudare. Licet tamen cx virtute pœni- gressoris; 3° innocentis. tentiis ordinarie gravibus uti eum certa quadam vita * abbreviatione; quia ex com­ ARTICULUS I. muni 1)D. sententia propter meritum, vel natura· prava' mortificationem aliqua lon­ DE OCCISIONE BEI SEV MALEE ACTORIS. gioris vita· jactura contemni potest. * 464. Principia.— I. Licet malefac­ (i° Non peccant artifices, qui super ædificiorum tecta ascendunt, ct variis tores publica auctoritate occidere. Ratio, >11 \ Tr VIII 2. 2 L IV. 372. • 1. IV 372 et 11 V Tr. VIII 2 * L. I\ 371 . n. 1. ad 3. 3 Pe Justitia (lisp. 10. n. 22. * L. 1IL P. I n 78(1. Cfi.Mnr.p 372.n.217. DE Qï INTO Ι’Κ.ΕΙΈΡΤΟ DECALOGI. quia hoc est medium necessarium nd commune totius societatis bonum procu­ randum, imo ad ipsam societatem ser­ vandam; quod quidem plerumque non­ nisi morte scelestorum hominum obtineri potest. Deus autem potestatem, sine qua societas stare non posset, contulisse di­ cendus est. Constat etiam cx praxi eujusvis legislationis, cx Sacra Scriptura, et universali omnium consensu. II. Non licet autem occidere malefac­ tores auctoritate privata. Quia nemo ali­ um occidere potest sine potestate; at pri­ vati nullam ejusmodi potestatem a Deo acceperunt : etenim, ne cædibus omnia impleantur. h;ec potestas soli totius civilis societatis Superiori data est. Ergo. 465. Resolves.— 1° Nemini licet ali­ quem potestati suæ non subjectum verbe­ rare, nisi accedat consensus saltem tacitus illius, qui potestatem habet, v. g. patris in lilium, magistri in discipulum; verbe­ ratio enim est punitio : hæc autem sup­ ponit potestatem gubernat i vam. Excipe, nisi id necessarium sit ad avertendam praesentem injuriam, ut infra dicetur.— Reuter.1 2° Non licet patri proprios filios, nec domino proprios servos correctionis causa mutilare aut. occidere; ratio, quia punire per mutilationem et occisionem, quæ damnum irreparabile inferunt, requirit sane potestatem perfectam, quam nec pater, nec dominus habet. — Billuart. 3° Frater natu major non potest fra­ tres minores verberare, nisi id ipsi sit a patre mandatum, aut nisi, mortuo aut absente patre, familiam ipse regat : (plia primogenitura ei tale jus non confert.— Billuart et alii. 466. Qr esita.— Quær. 1° tn ii, quibus e.r officio incumbit comprehendere et custodire malefactorem, possint cum aufu­ gientem occidere ? Resp. Xeg., etiamsi jam ad mortem fu­ erit damnatus; quia vi officii sui reum tantum coercere possunt,2 armis quidem apud nos, si opus est, etiam mortiferis, vitando tamen, quantum fieri poterit, ejus occisionem. Quær. 2° tu liceat tyrannum occidere ? Resp. 1° tertum est non licere occidere tyrannum regiminis, seu legitimum Prin­ cipem tyrannice populum regentem, atque ’n. .369. 2 II. A. Tr. VIII. t). 207 ' etiam opprimentem ob< dire enim oportet dominis etiam dyscolis 1 Ita communiter cum S. Alph.3 Resp. 2° Nec licet occidere tyrannum usurpationis, si jam in pacifica regni pos­ sessione sit. Sententia autem oppo-ita di­ cenda est improbabilis et falsa; quia juxta S. Thomam usurpator ut legitimus haberi debet, saltem in praxi, si postea subditi illum ut talem agnoscant. Pnetcrea bo­ num publicum requirit, ut obedientia ei præstetur ad Reipublicæ perturbationes ct eversiones prateavendas.· Peccat sane tyrannus usurpatione auc­ toritatis sive dum leges fert, sive dum jus dicit, aut tributa imponit, etc. Quippe usurpat sibi auctoritatem principis, cum princeps non sit. Neque solum peccat rempublicam aut provincias invadendo, sed etiam peccat dein assidue oppressas ac sibi subjectas servando : quandoquidem assidue oppri­ mit et injuriam infert, non secus ac quem­ piam inique iu carcerem compingens non solum peccat ab initio, sed jugiter etiam postea, quamdiu hanc alterius calamita­ tem continuat. Accedit et illud, quod tyrannus dum peccat retinendo usurpatam potestatem, aliam simul obligationem hala t, prospici­ endi scilicet bono communi usurpata' provinciæ ; atque adeo magis adhuc peccat, si. quando opus est, aut jus non dicat, aut sontes non comprimat, etc. Ratio, quia gravius adhuc civibus nocet, majoremque infert injuriam ; sicut nimirum qui rem retinet alienam, caque utitur, peccat uten­ do, et simul peccat non utendo, si usus est necessarius rei. ne pereat aut deterior fiat. Corollarium. — Leges, quæ a tyranno usurpationis, alienam ditionem, quam in­ juste occupavit, jam pacifice tenente, fe­ runtur. duplicis sunt generis. Nam rei contra legitimum principem diriguntur, vel ad tranquillitatem et prosperitatem di­ tionis alicnæ conducunt. Si prius, eis obedire non licet, dummodo non immi­ neat gravissima poma; tunc enim non peccaret qui v. g. arma sumeret aut inter agmina staret, donec tuto fugere posset : pneciso tamen casu pura' defensionis pro­ * pria vitæ. ferire non posset defensores legitimæ auctoritatis. Si posterius, subdi1 » I. Petri. 2. IS. a 11. L Tr. VIII. 13. 2 H. A. Tr. VIII. 13. 208 TRACTATUS id quod absolute necessarium est ad se luendum ; quia, quod necessitas non ex­ cusat, est contra justitiam. — Item ca­ vendum, ne occisio, etc. liat ex odio, vindicta, etc. 468. Qi.’ÆSITA. -Quær. 1° Ah liceat occidere ebrium vel amentem aggressorem ? Resp. Affirm, probabilius, nisi tibi con­ stet eum in statu peccati mortalis versari. Ratio est, quia quamvis ebrius vel amens non sit aggressor tuusformaliter injustus, veram tamen injustitiam infert, et jus tibi manet vitam propriam tuendi. Quod si certo scias, eum in statu peccati lethalis versari, eum hic in extrema necessitate versetur, caritas exigit, ut salutem ejus æternam vitæ tuæ temporalis conservationi pneferas. Secus autem, si sui ipsius com­ pos esset (proprium enim malum ipsi font imputandum), aut si nulla prudens spes ejus salutis affulgeat, ut fere in ameute. L. IV. 390 in tine. (T) p. 479. Quær. 2° An liceat defendere prorimuni innocentem occisione aggressoris ? Resp. Affirm., in omni casu, quo licet propriam vitam defendere; idque ratione caritatis? Raro tamen privatus ad hoc teneri videtur. — Dixi : 1° raro ; nam ex­ cipiendum, si invasus necessarius sit bono ARTICULUS II. publico, vel si sit pater, filius, uxor aut frater, quos tueri pietas obligat, vel si sit OE OCCISIONE INJUSTI AGGRESSORIS. ebrius et in peccato mortali quia tunc versatur in extrema necessitate. Dixi : 467. Principia.— I. Licitum est 2° privatus ; quia per se tenentur ii, qui­ unicuique defendere propriam vitam etiam bus speciale munus incumbit defendendi cum occisione injusti aggressoris; quis­ cives, non tamen cum periculo propriæ que enim habet jus conservandi vitam vitæ, nisi agatur de avertendo malo pu­ injuste oppugnatam : ergo potest illam blico,- vel sese specialiter ad hoc etiam defendere per media necessaria, et proinde obligarint. etiam mut datione aut occisione aggres­ 469. — Quær. 3° An liceat occidere soris, si alio pacto sese morti eripere injustum aggressorem etiam pro defensione nequeat ; juris enim ae caritatis ordo ■membrorum ? permittit, ut alieme vitæ nostram pnefeResp. Affirm, cum communi sententia, ramus : ct in Jure Canonico dicitur: contra paucos. Ratio est, quia quisque “ l'im ci repellere omnes leges et omnia jus habet servandi bonum sibi maxime ad jura permittunt."— Dixi : licitum est, non vitam necessarium. In tali præterca dis­ autem præceptum, nisi vita ejus, qui ag­ crimine invasi etiam vita practice periclita­ gressionem patitur, sit valde utilis bono tur.’ communi, vel invasus moriturus esset in Quær. 4° An liceat defendere bona for­ peccato mortali.—S. Alph.’ tune magni momenti cum occisione furis, si II. Injusta defensione contra iuiquuin aliter defendi aut recuperari non possint ? atreressorem servari debet moderamen inResp. Affirm., saltem probabilius. Ra­ * culpat . * tutel seu nihil fieri debet, nisii tio deducitur ex dictis in quæsito præcedenti ; quisque enim jus habet conseri L. I. 94. tus potest et debet leges servare (Haine T. I. p. 69. q. 49) : id enim exigit ne­ cessitas reipublicæ quæ se ipsam necare nequit. Nec peccat qui a judice per tyrannum constituto jus petit: ratio peti­ tur ex “voluntate, saltem interpretativa ct implicita reipublicæ, quie, dum tyrannum ct judices ab eo constitutos repellere ne­ quit, tacite confert eis potestatem guber­ nandi, eorumque leges et acta ratifient.” 1 Cfr. n. 369. q. 5°; n. 459; n. 1717. Quandonam tyrannus /w/ir/;«iio/zwejusve successores justi fiant possessores, priori licet principe non consentiente aut etiam reclamante, difficile est dicere. Id tamen tandem aliquando contingere debere, vel ex eo palet, quod alias nullus fere nunc princeps legitimus censeri posset. Resp. 3° Nec licet occidere tyrannum seu injustum usurpatorem, etiamsi non­ dum sit in possessione regni, nisi ex auc­ toritate legitimi Principis, aut ex justa defensione, aut in actu belli Reipublicæ adversus ipsum ; nunquam enim licet occidere hominem privata auctoritate.— Ita communiter, et certo tenendum est.2 — Recole dicta n. 459. - II. A. Tr. VIII 13. 8 L. IV. 380. 1 L. IV 389. 3 L. IV. 380. 2 L. IV. 390. DE QI'INTO l’B.ECEPTO DECALOGI. vandi bona magni pro conditione sua momenti, et eo ipso adhibendi media abso­ lute ad id necessaria. Aliunde præceptum caritatis non obligat, ut quis praeferat bona proximi, licet superioris ordinis, nisi ((nando proximus in extrema necessi­ tate versetur ; secus vero, quando sponte hic mortis periculo se exponit.1 ) 4 ·. 9 170. Quær. 5° An mulieri liceat occulere invasorem pudicitia ? Itesp. Affirm. probabilius. Ratio est, quia pudicitia est bonum praestantius di­ vitiis: ergo, si licet occidere aggressorem injustum bonorum fortuna», id nfortiori licebit ad pudicitiam servandam.—S. Alph.2 et alii communiter. Ex dictis n. 468. Qpuer. 2° liquet etiam fas esse occidere invasorem pudicitiae alterius, prout ipsi vim patienti licet ; nisi tamen fœmina consentiat, vel saltem positive non resistat ; imo, etiamsi consentiat, modo sit defensori valde propinqua. — Numquam tamen id licet post factum.3 (.'fr. n. 471.3°. Quær. 6 ' Au liceat alium occidere ad conservationem honoris ? Itesp. Neg., saltem practice loquendo : quia honor aliis mediis plerumque servari potest : hodiernis prætcrea moribus nec nobili, nec viro militari probrosa in tali casu habetur fuga. Innumeris insuper cædibus aliter pateret aditus. Patet etiam ex pp. 17“ et 18“ inter damnatas ab Alex. VII. p. XIII·, et 30“ ab Innoc. XI. p. 209 quia difficillime habetur illa certitudo, vix licebit.1 3° Non licet occidere aggressorem post factum, quia esset vindicta, non de­ fensio. Excipitur quando aggressio effec­ tive, ut aiunt, in fuga aggressoris rem furtivam auferentis perduraret.— Itacowmuniler. 4° Non licet puella· occidere aggresso­ rem honoris sui post oppressionem ; po­ test tamen illum percutere ct male aeerbissimeque tractare, pnesertim quia, nisi tali modo constantiam suam ct displicen­ tiam ostendat, non facile discedet homo nequam, aut facile ad sollicitationem re­ dire poterit.2 5° Non licet, saltem practice loquendo, viro etiam honorato aggressorem volen­ tem alapam impingere occisione præoecupare ; semper enim fuga aut alia via proprio honori consulere potest.’ Licet tamen aggredientem etiam armis paratis arcere, ct se promptum ad propriam de­ fensionem ostendere. ARTICULUS 111. DE OCCISIONE INNOC ENTIS. § I. De occisione innocentis in genere. 472 Principia.— I. Nunquam licit directe innocentem occidere, sive auctori­ tate privata, sive publica. etiam ad bonum publicum procurandum : est enim actio xvl 471. Jtesolres.— 1 Non licet occidere intrinsece mala et divina lege expresse furem auferentem rem minoris momenti, prohibita? Insontem ct justum non occi­ etiam eum resistentia domini : quia licet des.6 II. Licet ob gravem (i. c. vitæ inno­ talis ablatio fiat eum speciali ejus inju­ ria ob violentiam, ejusmodi tamen injuria centis parem) causam ponere actionem juxta hominum æstimationem gravis non honestam, ex qua praeter intentionem censetur? Attamen dominus non tene­ sequatur mors innocentis, juxta princi­ * tur rem dimittere, et. servato moderamine pium D. Thoma» supra expositum. III. Non est homicidii reus, qui etiam * inculpata tutela», potest se defendere, sine causa, sed adhibita diligentia, ponit si alter ad eam auferendam vim persona * actionem, *qua mortem per se non infert, inferat. 2° Non licet eum ocddsrs. ' qu mere ex qua tamen per accidens homicidium suspiceris aggressionem. Secus vero sequitur: quia homicidium illud est om­ speculative loquendo, si moraliter certo , nino fortuitum et involuntarium. Secus constet de prava aggressoris voluntate, vero, si ponat actionem, *qua mortem per nec periculo alia ratione occurri possit. se inferat, seu calde periculosa sit, ct ex — Dixi : speculative loquendo ; nam in qua mors sape sequatur, etiamsi diligcnpraxi, ob hallucinationis periculum, et i L IV. 882. ΗΊ. 8 L. IV. 391. 2 L. IV. 886. 4 L. IV. 383. 1 L. IV. 387 et II. A. Tr. VIII. 19 2 L. IV. 386. 8 L. IV. 881. ‘L IV. 393. 5 Ewd. 23. 7. 210 TRACTATI S tia ad damnum pnccavendum adhibea- I homicidium proprie dictum ; si vero non sit animatus, est homicidium anticipa­ tur.1 473. Résolves.— 1° Non licet occidere tum. Fœtus enim etiam non animatus lethaliter vulneratos, nec alios quoscum­ ordinatur ad hominem formandum ; ergo que moribundos, ne diutius patiantur; nec illius ejectio est homicidium anticipatum. rabidos, ne aliis noceant, dummodo aliter S. Alph.,1 Lacroix.2 II. Licet aliquando indirecte abortum a nocendo cohiberi possint. Ratio est, quia ex noto effato ad obtinendum bonum procurare seu melius permit tere, submi­ nistrando videlicet matri, morbo gravi la­ non sunt facienda mala. 2’ Non licet occidere innocentem ad boranti, remedia fœtui nociva, si condi­ satisfaciendum tyranno mortem ejus pos­ tiones sequentes concurrant, scilicet 1° ut tulanti etiam sub poena urbis subverten- agatur de morbo lethali ; 2° ut remedia, dæ, ct etiamsi morti sua; ille consentiret ; fœtui nociva, sint per se ad morbum cu­ ratio, (piia dominium in propriam vitam randum directa; 3° ut nulla sit spes fœ­ non habet. Probabilius tamen posset co­ tui illi vitam æternam per Baptismum gi, ut seipsum tyranno pro bono publico procurandi. Hujusmodi autem spes in traderet, et probabiliter, si nollet, etiam duplici casu abesse potest ; nempe in prioribus conceptionis diebus ; vel ubi tradi. S. Alph.2 eum aliis. 3° Licet in bello tormenta adversus moralitcr certo constat fœtum, moriente hostium stationes dirigere, quamvis inde matre, simul vel ante moriturum. — S. etiam aliqui innocentes mortem passuri Alph.,3 Lacroix,4 Billuart. III. Mulieri gravida; icgrotanti licet sint; (piia eorum mors pneter intentio­ porrigere remedia curandis morbis idonea, nem sequitur.8 4° Non licet legatos aut obsides occi­ etsi quandoque abortus sequi possit. dere, etiamsi hostes, (pii illos miserunt, Ratio est, (piia experientia constat, abor­ fidem datam non servaverint, ct obsides tum remediis ordinariis, saltem plerisque, vel legatos ad cos missos injuste inter­ rarissime sequi.— Ita communiter. 175. Qt esita. — Quær. 1° An licita fecerint; quia sunt innocentes.- Busemb., ct alii cornui uniter cum S° Alph"4 aliquando sil embryotomia, seu occisio in­ 5° Peccant graviter medici, obstetrices fantis in utero matris ? Resp. 1° Certo illicita est, si vel per et custodes infantium et infirmorum, si ex gravi negligent ia eorum mortem aut operationem ciesaream, de (pia in Tr. de * infantis et probabili­ non impediant, aut causent, aut accelerent. Raptismo, certo vita Item si ex ignorantia graviter culpabili ter etiam matris consuli possit, cel fœtus mox periturus sit, ct, expeetata ejusdem ægrotis noxia pnebeant. * tune extracto, spes 6° Non licet navigantibus mari jactatis morti; naturali, coqui ct scapha e naufragio evadentibus, ad le­ adhuc aliqua probabiliter remaneat sal­ vandam scapham, (piam mergendam alias vandi matrem. I bi enim effectus bonus timent, in mare projicere alios tpiam (pii ex causa certo licita haberi potest, illici­ ultimi in scapham descendentes causa tum est causam adhibere de cujus licei' tate ad minus dubitatur. sunt cur mergenda sit. Resp. 2° Cum embryotomia artio sit § II. De procuratione abortus. per se seu directe occisiva, directa autem Abortus est letifera ovi, einbryi aut fœ­ innocentis occisio nullo unquam in casu licita sit, embryotomia, licet unicum su­ tus ex utero materno expulsio. Mur. 471 PitixciPix. I. Nunquam licet persit remedium, (pio certo etiam con­ * matris, permitti nequit. directe procurare abortum, etiamsi fœtus suli possit vita supponeretur adhuc inanimatus, quie ta­ Atque hiec communis Theologorum sen­ men suppositio hodie, pnesertim procla­ tentia est. (Tr. si lubet, Acta 6 et Reçue mato jam dogmate Immaculata * Concep­ des sciences eccles.6 * tionis B. Μ. V., fundamento caret.5 Ra­ 1 L. IV. 394. 2 L. III. P. I. 8*23. tio est. (piia si animatus sit fœtus, est 3 L. IV. 394. 4 L. HI. P. I. n. 826. sq. » L. IV. 398. 2 L. IV. 393. » L IV. 393. 4 Ib. 4 Rtaue <1< > sciences cedes. T. XXI J». 5, -<1 6 Vol. VU. p. 285. 460. 516. 8 T. XXV. p. 563. XXVI. p. 194 et 298; XXVIII. pp. 247. 364. DE QUINTO l’RÆCEPTO DECALOGI. 211 Quær. 2° Λn saltern licit un aliquando riculo mortis æternæ exponere. Adver­ sit abort un sic dirius medicalm, sen parius tendum tamen, adesse debere, ut hæc accelerabo ante 2Smn gestationis hebdoma­ prohibitio urgeat, rationabilem spem sal­ dam expletam arte inductu ? vandi vitam prolis post mortom matris, Resp. (.'ontrorertitur. Sunt quibus di­ non vero sufficere exiguam et remotissi­ recta videtur innocentis occisio, quod ex mam ; rarissime autem proles matri praeg­ ipsa partus acceleratione ante septimum nanti supervivit. Hinc medicus consciengestationis mensem mors fœtus per se tiose, non tamen scrupulose circumstantias sequi debeat; ante illud tempus enim 1 perpendat.1 extra uterum matris vivere nequit ; eum 4° Homicida’ sunt, qui percutiunt mu­ igitur ex illo extrahere idem est ac illuni lierem pra-gnantom, vel torrefaciunt, ita positive privare illa precise re, sine qua ut abortus sequatur. Item mulieres gra­ vivere nequit. Qui contra sentiunt, di­ vida·, qua * eum gravi imprudentia variis cunt fœtum in hoc casu amoveri tantum modis abortus causam proximam ponunt, a loco, in quo vivere diutius non possit v. g. nimiis laboribus operam dando, et statui in alio, in quo diu vitam pro­ onera gravia asportando. In utroque casu ducere nequit; quapropter illam accelera­ requiritur periculi previsio. tionem partus permittunt si conditiones 5° .7 fortiori homicidii reæ sunt pu­ adsint de quibus n. 474. II. Prioribus ella * ex fornicatione gravidæ, quæ repeti­ cum Capellmann1 adhærentes, sequens tos conatus adhibent ad abortum atten­ Kenrickii monitum dc embnotomia etiam tandum, potionibus, saltibus, oneribus, partus accelerationi applicamus. Si mater veniris valida percussione et compressi­ petat quid sibi faciendum sit, videtur di­ one, etc. . . . Quando hujusmodi feminæ cendum, oportere chirurgum orare ut vit» confitentur, sedulo, sed non abrupto, in­ fœtus omni qua possit ratione consu­ terroganda! sunt de abortu desiderato lat.2 (a), p. 469. vel attentato. 476. Résolves. — lu Licet expellere fœ­ tum mortuum, quia non amplius letifera est expulsio. — Licebit item in ipsa op­ pressione violenta conceptionem impedire, CAPUT III. non tamen fœtum actu jam conceptum expellere.3 (Φ) p. 480. DE DUELLO. 2 Non licet puelhe gravidic pharmaca Duellum in genere est pugna duorum sumere (licet hæc plerumque frustra su­ mantur) ad fœtum expellendum, ne famam , vel paucorum inter se ; strictius duorum amittat, quia directe intenderetur abortus. vel plurium numero parium pugna ex pre­ Constat etiam ex propositione 34 * ab lu- cedent! condicto de loco, tempore et annis, cum periculo occisionis, mutilationoc. XI. damnata, p. XVI. 3° Licet medico pnebere remedium de nis vel vulneris. se ordinatum ad morbum matris curan­ Duellum est 1° publicum vel privatum, dum, si certo constet, non dato remedio, prout lit auctoritate publica vel non ; 2° et matrem alioquin morituram, et fœtum soleinne vel simplex, prout fit coram testi­ sine Baptismo exstinctum iri; sic enim bus, vel iis omissis. tum mater, tum fœtus, quo meliori modo 477. Principia.— I. Duellum aucto­ possunt, juvantur ; sed rarissime de utro­ ritate publica susceptum est licitum, si que constabit. Si vero (equale sit peri­ fiat ob bonum commune, v. g. ut bellum culum abortus, sive remedium sumatur, conficiatur; secus, si aliis de causis im­ sive non, illud adhibere licitum est ; peretur aut permittatur. Ratio utriusque quia sine majori prolis periculo vita * ma­ patens est. 11. Duellum auctoritate privata sus­ tris consulitur.- Si autem periculum cx medicina fiat majus, utique caute proce­ ceptum nunquam licitum esse potest. dendum, cum fas non sit, ad tuendam Ratio est, quia repugnat 1° juri naturali, vitam temporalem proximum positive pe- eum Deus nulli hominum directum do­ minium dederit in suam aut alterius vi» Dc occ. fœt. p. 73 sq. 2 Tr. III. 130 8 L. IV. 394. Qnrer. I. versus fin. 1 L. IV. 394. TRACTATUS 212 tam, nec in membra extra casum defen­ duellantes inflictas, qui ob injuriam su­ sionis contra actualem aggressorem ; 2° bita ira excandescentes et ad pugnam se Juri Canonico, ut constat ex Trident.,1 ubi provocantes statim congrediuntur; quia duellum dicitur: “Detestabilis usus, fa­ verius est rixa, non vero duellum, (piod ex condicio loco et tempore fieri debet. bricante diabolo, introductus.” 2 478. ÜMûlceit. — 1° Non licet accep­ Eademque de causa ob improvisum ejus­ tare duellum etiam ad avertendam igno­ modi congressum praedicta; pœnæ non miniam ; quia repugnat rationi istud me­ incurruntur, quamvis pugnantes ex eo­ dium crudele adhibere eum evidenti sure dem rixa· impetu ad locum aliquem ido­ aut proximi vitæ periculo, imo et salutis neum statim se simul conferant.1 — S. jetermr, ob finem non necessarium vel C. C. 5 octob. 1744. —Scav. Quinque propositiones circa duellum etiam inutilem. Vera aestimatio, laus et decus posita non sunt in vana opinione damnatas a Benedicto XIV. an. 1752, in hujus mundi, cujus sapientia apud Deum Bulla Detestaltilem, vide p. XXVI. stultitia est.8 2° iion licet acceptare duellum viro militari, etiamsi cedere idcirco debeat officio ad sustentationem suam et suorum necessario. Ratio sequitur ex dictis: CAPUT IV. occisio enim alterius privata auctoritate nunquam licita est, nisi contra actualem DE BELLO. aggressorem cum moderamine inculpate 479. — Bellum est pugna multitudinis t olete; provocans autem ad duellum non contra multitudinem extraneam Reipubliest actualis aggressor. 3° Non licet duellum suscipere ea cæ defendenda' aut vindicandæ causa. Hinc differt 1° a rixa, quæ est pugna lege, ut, uno vulnerato aut certo numero ictuum completo, pugna cesset; 1° quia paucorum contra paucos ; 2° a seditione, etiam in hoc maximum adest vulneris quæ est tumultus vel conflictus multi­ lethalis periculum; 2° quia Clem. VIIL tudinis contra politicam societatem, ad Illius oices 1592 j 5 etiam id vetuit; quam pertinet. Distinguitur bellum 1° offensiwm, si 3° quia istud duelli genus scandalum creat, et (luellis fatalibus occasionem pr:r- fiat ad injuriam vindicandam ; 2° defetisiciim, si ad vim repellendam sustinea­ bet. 4° Non licet duellum suscipere, etiam ' tur. Principia. — I. Bellum per se licitum accedente auctoritate publica, ad noscen­ dam veritatem, ad probandam innocen­ est, sive ad injuriam repellendam, sive ad tiam aut ad finiendam litem privatam ; jus suum vindicandum. Ratio est, quia (plia non est medium ad hos lines ordi­ societas quælibct, independens ab alia so­ cietate, habere debet medium se tuendi natum.4 5° Licet autem pugnare in duello ad contra injuriam, et jus suum vindicandi ; meram defensionem, etiam arma accep­ interdum vero non suppetit aliud medi­ tando ab adversario, si mors ab ipso in­ um ad hunc finem obtinendum, nisi bel­ tentetur, aut amissio bonorum secutum lum. — S. Thom.2 11. Ad bellum justum et licitum se­ sit, nisi pugna acceptetur, nec adsit alia ratio hoc periculum evadendi ; sed non quentia necessario requiruntur : 1° .luctoritas legitima, id est suprema, ex condicto adire alium locum, etsi mors tibi intentetur casu, quo non incontinenter nullum alium Superiorem in civilibus agin alium pergas; — nec indicere ad defen­ ■ noscens. Ratio est, quia ubi major aucsionem aliud tempus determinatum ; quia ' toritas habetur, hæe de lite judicare de­ tunc duellum proprie dictum haberetur. bet. 2° Causa justa et gravis, qme sit prae­ Cfr. Vinci. Ed 2*. T. 1. p. 317. 6° Non ineunt duellum proprie dic­ ponderans incommodis ex bello secuturis, tum. et proinde non incurrunt pumas in v. g. regnum vel provincia recuperanda, I aut injuria gravis Reipublicæ propulsan1 Sees. 25. c. 10. 2 L. IV. 399. 400. • 11 \ Tl \ III 27 4 II. \.Tr. VIII. ‘27. 1 L. IV. 401. 2 2. 2. q. 40. a. 1. DE QI INTO PR.ECEPTO DECALOGI. da, vel subditorum rebellio reprimenda, . . . etc. 3° Débitai bellandi modus, scilicet ut ante bellum n parte adversa requiratur condigna satisfactio; quæ, si offeratur, ex justitia acceptari debet; ubi enim bel­ lum desinit esse necessarium, desinit quoque esse justum. — S. Thom.,1 Billuart, etc. 4SI). Quæsita.—Quær. 1° An liceat bellum indicere cum probabilitate sui ju­ ris ? Resp. Contro vertitur. Sed pars nega­ tiva est longe probabilior, saltem intrinsece et practice. Ratio est, 1° quia possessor bona' fidei nequit re possessa exspoliari, nisi constet, eum injuste illam retinere; 2° quia ad ponendam causam gravissi­ morum malorum, ut sunt caules, injusti­ *, tia morum corruptela * et alia hujusmodi, quæ bellum ordinarie subsequuntur, re­ quiri videtur moralis certitudo juris sui.2 Tamburiui, Billuart, contra piares, quo­ rum alii majorem tantum probabilitatem, alii vero aqualem sufficere autumant. Quær. 2° An milites belligerare possint cum dubio de justitia belli ? Resp. 1° Si agatur de milite subdito (drafted) tenetur obedire, ubi bellum non est evidenter injustum, quia ad ipsum non pertinet rationes Superiorum exami­ nare. 2° Si agatur de milite conducto (volun­ teer) ante bellum declaratum, tenetur obe­ dire; ad hoc enim conducitur : unde fere ac si esset subditus se gerere debet. 3° Si agatur de milite nondum con­ ducto, tenetur inquirere de belli justitia, nec in dubio de justitia se locare potest. Ratio est. (plia nemo potest cooperari ad spoliandum alterum re (piam possidet, nisi sit certus, injuste eam ab illo possi­ deri.’ (X) p. 480. Quær. 3° An nocentes vel innocentes a victore occidi possint ? Resp. 1° Occidi aliquando possunt nocentes, seu milites (pii pugnaverint, si hoc ad pacem et securitatem stabilien­ dam aut injuriam vindicandam necessa­ rium sit, nisi eum pacto vita * * servanda se dederint. Sed hoc a moribus nostri temporis prorsus alienum est. (Ψ) p.4S0. 2° Innocentes autem, id est mulieres, se1 2. 2. q. 40. a. 1. 3 L. IV. 108. 2 L. IV. 404. 213 nes, peregrini, Clerici, Religiosi, etc., . . . directe, occidi non possunt, nisi constet illos fuisse belli socios. Possunt tamen indirecte occidi, non adhuc completa pug­ na, si cum nocentibus sint permixti, ita ut salvis istis reliqua nocentium turba, quam destruere opus sit, interimi non possit.1 481. Resolves.— 1° Milites in bello injusto ne defensionis quidem causa licite possunt hostes occidere; si fugere neque­ ant, curare debent, ne ictibus suis feriant, ipsi enim sunt injusti aggressores, et jura contraria in eadem re dari nequeunt, nisi per accidens ob aliquam ignorantiam invincibilem utrinque justum putetur; quod in militibus, ad (pios in dubio non spectat causam definire, sæpe contingere potest. — Lacroix, et alii communiter. 2° Princeps, perspecta belli justitia, eam proponere debet parti adversæ, nec bellum inchoare potest, si satisfactio com­ petens ei offeratur; imo etiam inceptum bellum, oblata satisfactione adæquata, relin­ quere tenetur, sin minus ex rigore justitiæ, saltem plerumque ex caritate, modo pars altera omnes expensas jam factas compen­ sare velit, nec ad bonum publicum necesse sit, ut ejus petulantia retundatur. 3° Licet in bello insidias parare, stratagemata adhibere, ut hostes fallaciis deci­ piantur, et in discrimina conjiciantur. Hæe enim non reputantur mendacia, quia culpa sua decipiuntur adversarii, cum media illa in bello adhiberi soleant ; sic licet fingere fugam, etc. . . . Illicitae au­ tem sunt fraudes, (pia * nulla prudentia possunt praecaveri, v. g. veneno inficere puteos et fontes, etc. ; . . . ha * enim sensu communi contra jura belli pugnant.3 1° Licet in bello justo urbes et arces obsidere, tormenta contra illas explodere, imo aliquando monasteria et ecclesias de­ struere aut comburere, in iis spoliare et occidere, si v. g. hostes ecclesia ut arce ad se defendendum utantur.— Item licet aliquando urbem captam iu predam dare, sed nonnisi ob gravissimas rationes.’ 5° Duces exercitus et milites summo­ pere pneeaverc debent ue excedant post victoriam in vietis puniendis : sunt enim * legitima * vindicta ministri, non vero la­ trones et sicarii ; præsertîm vitare debent 1 L. IV. 409. 3 L IV. 410. 2 L. IV. 410. TRACTATUS 214 quidquid crudelitatem aut animum no­ principis voluntate iis tributa? fuerunt. cendi sapit. Nisi vero de contraria voluntate con­ 6° Duces et milites lædere nequeunt stet, milites cum ratione praesumere pos­ legatos partis adversæ, quia jure Gentium sunt hoc tacito consensu sibi occisorum ubique sunt inviolabiles ; nec mittere pos­ spolia concedi; 2° Qui praeter annonam sunt spiculatores, qui Principem aut Du­ cætcrasque hujusmodi res jussas, quædam, cem exercitus vel alios regni Primates uti pecuniam, a privatis extorquent, aut occulte trucident, quia hoc ex omnium absque ratione et ducum auctoritate illis consensu ad perfidiam pertinet. damnum faciunt.1 3° Qui per regiones 7° Jure belli milites captas justo I eorum qui cum hostibus non sunt fœdere bello hostium res acquirunt, sed non sibi, aliquo conjuncti, quique neutrales dicun­ nam juxta notissimum juris principium : tur, transeunt, si capiant quod necessa­ bello parta cedunt- reipublica. Dicitur rium non sit.2 Expressa principis voluntate hostium 1° junto bello, quia bello injusto injuria hosti fit, quæ tum ab illius auctore, tum naves ct omnia quæ in eis reperta fuerint, ab omnibus, qui injuriæ hujus participes sibi capiunt ii, qui in Fœderatis his Stati­ sunt, restitutione reparanda est (n. 824 bus, a legitima auctoritate obtinent litteras ct 825. q. 1°). . . . Dicitur 2° non sibi seu licentiam (“commission") naves suis acquirunt, quia res illas, non suo, sed impensis instruendi, ut hostes aggredian­ reipublicæ nomine, jure belli occupant. tur. Qui tamen absque ista licentia capit Ex hodierno autem jure gentium non retinetque praedam, justitiæ violatæ reus privata hostium res, sod publica tantum, haud videtur; nam licentia illa ad juris inter quas etiam militum arma, necnon tantum ordinem pertinet, et tacitus reipu­ occisorum spolia censentur, hoc modo blicæ consensus praedam, apud nos, adju­ acquiruntur. Privatis civium rebus duces dicat capienti. Ad eum dem juris tantum indirecte nocere tantum jubent, in quan­ ordinem pertinet quod qui licentiam obti­ tum aut aggredientem aciem retineant, aut nuerunt, praedam in portum deducere et judicio subjicere teneantur.8 Dicta, apud hostis illis ad nocendum utatur 1 Milites igitur injuriam committunt et nos, valent etiam de bonis in mari captis, restitutionis obligatione tenentur: 1° qui licet pertineant ad privatos; illius tamen ex rebus publicis bello captis eas sibi reti­ gentis quacum bellum geritur. nent, quæ neque expressa, neque tacita 1 Mar. p. 362: n. 227. l Mur. p. 362. n. 226. 227. Kenr. Tr. V. 29. 8 Ib. 30, 31. DE SEXTO PR/ECEPTO DECALOGI, 215 DE SEXTO ET NONO DECALOGI PRÆCEPTO. Non moechaberis. — Non desiderabis uxorem ejn- ' pros·™· 1 Monitum S. Alphonsi. “ Nunc ægrc turalem utriusque sexu- in legitimo Ma­ materiam illam tractandam aggredimur, trimonio congressum species humana pro­ cujus vel solum nomen hominum mentes pagetur ct conservetur. inficit. Utinam brevius aut obscurius 2° Delectatio, quæ actum hujus potenexplicare me potuissem ! Sed cum sit fre- tiæ comitatur, ad eum finem catenas recte quentior ac abundantior Confessionum concurrit, quatenus homines allicit ad rem materia et propter quam major animarum in suis sequelis haud parum onerosam numerus ad infernum dilabitur, imo non 3° Homo per peccatum originale prædubito asserere ob hoc unum impudicilire cipue vulneratus ac deordinatus fuit in vitium, aut saltem non sine eo, omnes dam­ appetitu concupiscibili, maxime quoad vim nari quicumque damnantur ; hinc opus genitalem et sensum tactus.1 mihi fuit, ut clare, licet quo castissime fieri potuit, me explicarem, ct plurima ARTICULUS I. particularia discuterem. — Oro tamen stu­ diosos, (pii ad munus audiendarum Con­ DE CASTITATE. fessionum se parant, ut hunc tractatum, 482. — Definitio. Castitas (a castigan­ (quemadmodum et alium de debito conju­ gali) non legant, nisi cum fuerint ad exci­ do}, late sumpta, est virtus genendi- incli­ piendas Confessiones jam proximi ; legant- nans hominem ad sc servandum immunem que ob hunc unice finem ; atque, eo ab omni dilectione et delectatione inordi­ tempore, sæpius mentem ad Deum elevent, nata creaturarum ; proprie sumpta, est ne, dum aliorum animas Deo student ac­ virtus specialis inclinans hominem ad in­ quirere, ipsi suarum detrimentum patian­ ordinatos appetitus, usumque Venereorum ex rcctæ rationis pneseripto frænandos. tur.” 2 Divisio. Triplex distinguitur ; Sextum Decalogi pncceptum prohibet 1 Conjugalis, quæ, dum abstinet a vo­ quamlibet luxuriam externam, seu quæ opere patratur. — Nonum prohibet etiam luptatibus carnis illicitis, licitis secundum peccata cordis, seu cogitationes ac deside­ rectam rationem in Matrimonio utitur. 2° l'idualis, quæ, soluto Matrimonio, ria prava. Utrumque indirecte præcipil ab omni delectatione venerea abstinet. castitatem.3 3° I'irginalis. quæ ab omnibus hujus­ Agendum nobis hic est de peccatis e.r/rrnistantum; de internis enim, seu de de­ modi delectationibus perpetuo abstinere lectatione morosa et pravo desiderio, jam proponit. — Flrginitas, juxta D Thodictum est n. 228 sq. Hinc 1° de casti­ mam,2 est specialis virtus, habens se ad tate et luxuria in genere ; 2° de peccatis castitatem sicut magnificentia ad liberaliluxuriæ non eonsummatæ; 3° de peccatis tatem, quia specialem vincit difficultatem, et eam quidem maximam, et consistit : for­ luxuriæ eonsummatæ. maliter in proposito abstinendi ab omni venerea voluptate : materialiter vero iu immunitate ab omni experimento delecta­ CAPUT I. tionis venerea *, et in quadam integritate carnis.3 DE CASTITATE ET LUXURIA IN GENERE. Principia. I. — Bona est castitas con­ Prtenotanda. — 1 Potentia * generandi jugalis, melior continentia vidualis, sed tum in mare, tum in fœmina hic a natura· optima perfectio virginalis.— Ita Veu. conditore præstitutus est finis, ut per na1 Exod. 20. 14. 17. - L. IV. 413. 3 11». 414. 1 S. Thom. I. 2. q. S3, a. 3. 4. 2 2. 2. q. 152. a. 3. 3 Cfr Iassium de jusi L. |\ U. II. n. 112. 216 TRACTATI S Beda,1 ct omnes Catholici.— Unde S. Hieronymus 2 scribit : “ Centesimum fruc» tum virginibus, sexagesimum viduis, tri­ gesimum casto Matrimonio deputamus.” Ratio in promptu est ex supra delinitis. Imo divina fide tenendum est, statum virginitatis et cælibatum propter Deum electum conjugio esse pnefercndiun. Con­ stat cx verbis Apostoli,’’’ et ex Trident. :4 “ Si quis dixerit statum conjugalem ante­ ponendum esse statui virginitatis vel cu·liliatiis, et non esse melius ac beatius manere in virginitate aut cœlibatu, quam jungi Matrimonio, anathema sit.”—Ratio suffragatur ; siquidem matrimonii usus hominem similem reddit brutis, virginitas angelis. Unde D. Bernardus·. “Nup(ite terram replent, virginitas Paradi­ sum.” 11. Decor seu pulchritudo spiritualis, licet omni virtuti «insit, excellentissime tamen castitati convenit. Ita sensus communis, et constat: 1° Ex Scriptura ’Sacra : quam pulchra est casta generatio cum claritate; immortalis est enim memoria illius, quoniam apud Deum nola est et apud homines.6 2° Ratione, eo speciosior enim est virtus, quo turpius est vitium eidem oppositum. Atqui castitati opponitur quod est turpissimum ct indccentissimum homini, videlicet carnalis et bruta volup­ tas.— Hinc S. Alphonsus ° dicit cum S. Cypriano: “virginitas est regina virtu­ tum, possessio omnium bonorum.” ct cum S. Ephrem. : “ Hanc si amaveris, a Do­ mino in omnibus prosperaberis.” Nola. — 1° Per stuprum omnino vio­ lentum aut per involuntariam pollutionem, v. g. iu somno, virginitatis nec pnerogativa aufertur, nec aureola perditur. Unde S. Lucia ad tyrannum : “ si invitam jus­ seris violari, castitas mihi duplicabitur ad coronam.” 2° Qui mente contra castitatem pecca­ runt, virginitatem et ejus aureolam per poenitentiam, resumpta voluntate in poste­ rum abstinendi, recuperare poterunt ; non item illi, qui per actum libidinosum ex­ ternum (seu cx se seminis résolut ivum) 1 Apud Ben X IV de Beati f. L. 111. c.24. n. 56. 2 In Mntth. XI11. 8 1 Cor. 7. 25. ♦ Scss. 24. can. 10. 8 Sap. 4. 1. 8 YcraSpoM. c. I. n. 12. Cfr Selva P. II . * 3. Istr. incorruptionem carnis voluntarie amise­ runt, idque verius licet per accidens pollu­ tio non sequatur.1 ARTICULUS II. DE LUXURIA IN GENERE. 483. — Definitio. Luxuria (a luxando dicta) est inordinatus appetitus, vel usus delectationis seu sensus venerei. Delectat io venerea (libidinosa, luxuriosa, carnalis simpliciter) illa est, quæ oritur ex commotione spirituum generationi in­ servientium et sentitur circa genitalia. Differt specifice a delectatione sensitiva (naturali sensibili} ; quæ habetur ex con­ tactu rei lenis, quin ulla adsit genitalium commotio. Sunt qui hanc delectationis speciem distinguunt iu sensitivam carnalem, quæ ex contactu carnis vivæ, — et in sim­ pliciter sensitivam seu mere organicam, — quæ ex contactu eujusvis alterius rei mol­ lis exurgit.2 Divisio. Luxuria alia est directe quasita, (pue habetur (piando voluptas libidinosa vel carnalis praecise in se intenditur. Alia est indirecte volita, (piando aliud intendi­ tur. ex (pio voluptas praefata suboriatur, ut fit v. g. in aspectibus vel lectionibus minus castis ex curiositate vel alio fine illicito. A’ariie sunt luxuriæ species prout re­ censentur Cap. IL et III. 484. Principia. — 1. Luxuria cujus­ vis speciei directe volita est grave pecca­ tum cx toto genere suo, ita ut omnis de­ lectatio venerea, etiam levis, cum plena advertentia et consensu capta, mortale sit peccatum.6 Apostolus enim aperte decla­ rat, luxuriosos a regno Dei excludi,4 et Alexander A II. damnavit propos. 40, qure dicebat: “esse tantum veniale osculum habitum ob delectationem carnalem et sensibilem, quæ ex osculo oritur.” Ratio est, 1° (plia omnis delectatio carnalis scu commotio venerea est quædam inchoata seminis effusio seu motus ad illam ; et ideo, si quæratur extra legitimum actum conjugii, tendit ad gravem ordinis essen­ tialis perturbationem : 2 (piia dclectatio1 Cfr. Crnisson, de rcb. ven n. IS 21 et Salwiant. Tr XXVI. c. 1. n. 73 sq. 2 L IV. 415 Cfr Vind. 1’ III, q. XII. nrt. 1°. Ed. *2 q. XIII. 8 II. A. Tr. IX. 2. L. IV. 415. 416. * Gal. 5. 19. DE SEXTO 1’11.Et EI’l'O DECALOGI. 217 nis hujusmodi indoles est, ut totam natu­ ram rationalem corrumpat. Multum enim allicimur ab iis, in quibus delectamur ; et ideo ratio vel omnino aufertur vel valde debilitatur circa c.etera in eo, qui delecta­ tionibus carnalibus immoratur. 11. Luxuria, indirecte volita, parvita­ tem materiæ admittit, i. e. gravis vel levis reputatur, prout actio cx qua pnevidetur delectatio carnalis secutura, vel proxime et graviter, vel tantum remoti· ct leviter in illam influit. Ratio est, quia effectus ma­ lus printer intentionem ex actione sequens, eo gradu malus reputatur, quo mala est ipsa causa. Cfr. Scavini? 4S5. Qi·.esiTa . — Quær. 1 ° . tn detur materue lenitas in delectatione sensibili, siquis v. g. delectetur de contactu manus fœniime, tanquam de contacta rei lenis ? Resp. Affirmant plures cum S. Anto­ nino, Sylvio, etc.; nam, sicut qui audit vocem suavem vel cibum gustat sapidum, præcise propter delectationem organicam, non peccat, nisi venialiter; ita, inquiunt, nonnisi venialiter peccare censetur, qui aspicit pulchram mulierem, aut tangit ejus manum, vel faciem, ob solam delectatio­ nem organicam, nihil ultra volendo aut sentiendo. At vero, hæc opinio non est practice probabilis, et oppositam S. Alphonsus om­ nino tenendam docet, saltem ut regulam generalem. Ratio est, quia, ob corrup­ tam naturam, moraliter impossibile est capere illam naturalem delectationem, quin delectatio carnalis et venerea sentiatur, maxime a personis ad copulam aptis; et pnesertim, si actus isti habeantur cum aliquo allectu et mora. Porro te exponere periculo consentiendi in delectationem ve­ nereum per se est mortale. — Quare pri­ mam opinionem S. Doctor tantum admittit “ in aliquo casu raro, quo per longam ex­ perientiam quis esset moraliter certus nul­ lum periculum consensus ipsi imminere ; sed hic casus/’ addit, “quando erit ? ”8 Notat tamen Sanctus, “aliud esse agere propter delectationem sensibilem, aliud cum tali delectatione, in qua bene potest dari parvitas materia? ; modo (addendum) agens non sistat in ea, sed detestetur eam in actu. Alias non solum cum deleeta- Peccata luxuriæ imperfecta' scu non consummata' ea sunt, in (piibus non inter- 1 S Thom. 1 2. q. 33 n. 3. 2 Scav T I. n 918. E<1. XII. 8 L IV UO. Cfr RonciiglitiTr. Xll.c, l.q.8. » L. IV 11 Γ> n. 3· edit - !’in\is n 39. L VI 503. Cfr Scavini. T. 1 n. 931. * 1.2 q. 73. a. 5. tione, sed etiam propter delectationem I ageret; quod non potest esse sejunctum a periculo incidendi in delectationem v<·Jiereain.”1 Quær. 2° Jn dari possit ignorantia in· cincilnlis circa peccata luxuries ! Resp. Potest dari, teste experientia, ignorantia invincibilis circa malitiam gra­ vem quorumdam peccatorum luxuria· -ive non consummate, sive etiam consum­ mata· : I u in adolescentibus, ad breve tempus, speciatim (piando coratn ipsis servatum fuerit altum de his rebus si­ lentium ; 2° /// rudibus (imo forsan et in aliis ad brece tempus), (piando specialis intervenit circumstantia apparenter coho­ nestans. Sic v. g. ignorari potest malitia gravis osculorum vel tactuum inhonesto­ rum inter sponsos ; malitia onanismi inter solutos, aut etiam inter conjuges, qui nu­ merosa jam gravantur alenda familia. Item “ rustici, communiter loquendo, ex­ istimant majus peccatum stuprum, (piam simplicem fornicationem; e contrario nes­ ciunt malitiam adulterii ; ideo cum iis, (pii hujus vitii consuetudinem habent non expedit eos monere de adulterii malitia, cum prævidetur monitio parum profutura, sed tantum effectura, ut pœnitens duplici peccato peccet, si carnis concupiscentiis non resistet.” 12 Sedulo tamen cave ne pro praxi generaliter inde concludas, pœnitciites, qui inculpabiliter ignorant actum aliquem luxuriæ, (piem posuerunt, vel peccatum esse vel esse mortale, in bona fide esse relinquendos; ejusmodi namque ignorantia peenitenti non nisi admodum noxia esse solet. Ob ipsam enim igno­ rantiam actum illuni facilius, atque ideo etiam sæpius iterabit. Inde brevi existet habitus, isque altiores iu dies aget radices. Habitus vero luxuriæ. præsertim radicati, difficillima est emendatio: peccatum enim hixuriæ, ut ait S. Thomas,3 est maxima ad/acrentire. —♦— CAPUT II. DE PECCATIS LIX FUI F M ΛΤ.Ε. NON CONSI M- TRACTATUS ‘218 venit ultimus terminus Venereorum, quæ est decisio seminis.1 Pnecipue commit­ tuntur, 1) tactu, 2) aspectu, 3) sermone. Gnim fiunt ex objecto, tine, periculo. lum. — Excusantur tantum propter neces­ sitatem medici et chirurgi, modo in de­ lectationem non consentiant ; “ atque utinam,” . . . ait S. Doctor, “ medici in his jugiter non peccarent.”1 Hinc 1° Peccat graviter, qui verenda sexus ARTICULUS I. diversi tangit, etsi super vestes, atque per DE TACTIBUS LIBIDINOSIS. transennam : quia valde periculosum est pro utraque persona. — Peccat a fortiori 1° lu proprium corpus. graviter, qui oscula figit aut admittit in 4Sfi. Principia.— I. Tangere pro­ hujusmodi partibus, in quo et. ipsi conju­ pria verenda cx levitate aut curiositate gati non videntur excusari posse, saltem a non est mortale, modo id fiat obiter, sine veniali. 2° Nec ordinarie excusatur a mortali commotione spirituum, sine scandalo, et sine delectationis periculo. — Secus erit qui tangit verenda alterius ejusdem serus, nisi forte ex petulantia, joco, levitate et mortale.2 II. Eadem tangere ex justa causa, v. g. obiter fiat. 3° Graviter peccant nutrices et custodes ad abstergendas sordes, sedandum pruri­ * solent attrectare et morose tum, curandas infirmitates, etc., absente infantium, qua turpi delectatione vel ea non voluntarie tangere partes genitales infantium ad eos placandos, et sic pestem eis ingenerant admissa, nullum est peccatum. Hinc 1 Juvenes, adolescentes, imo et infan­ manustuprationis, canique eo insanabi­ tes a proprii corporis attrectatione fortiter liorem, quo præmatu riorum. Excusari deterrendi sunt ; quia ad majora hi tactus tamen possunt, saltem a gravi, ob ignoran­ ducere solent, et pudorem, pudicitia * et tiam periculi ; vel si hæc obiter et absque delectatione carnali faciunt, v. g. dum morum custodem, auferunt. 2° Graviter potest peccare puella pro­ vestiunt aut lavant infantes.2 4° A mortali possunt excusari infantes prium sinum tangendo ; hoc enim sæpe imj.uberes ejusdem serus impudice se tan­ ad veneream commotionem conducit. Quær. .hi liceat magnum pruritum tactu gentes ex joco aut levitate ; quia non solent moveri carnaliter Attamen con­ abigere cum periculo pollutionis ? Resp. Plurimi, teste S. Alph., docent trarium sæpe constat, pnecipue in puellis, id licere ·. “ Pecte vero id prohibet Ron- qua: jam sexto ætatis anno pollutionem caglia, si pruritus non sit valde molestus, quamdam experiri possunt ; etsi de hoc quamvis permittat eum abigere cum ali­ nunquam interrogari debeant.3 II Tactus iu partibus minus honestis qua tantum commotione. Nihilominus non facile credatur quibusdam puellis, (quales sunt pectus, brachia, crura) consti­ * qua tactibus sese polluere solent, prae­ tuunt peccata mortalia, cum cx intentione textu hujusmodi ardoris; nam, si diligen­ delectationis venerem aut practice (vide ter examinentur, cognoscetur ille pruritus n. 485) etiam organica', inter perso­ multoties ” non ex acrimonia sanguinis nas ad copulam aptas, excreentur. — provenire, sed “ potius . . . vel a pravis Venialia sunt, si fiant ex animi levitate, cogitationibus præhabitis, vel ab habitu joco, curiositate vel petulantia, absque mora et periculo. Ratio patet ex dictis pravo contracto se tangendi.” 8 de luxuria in genere (n. 4S4). Hinc 1° Juvenis, qui puellam super genua 2° In corpus alienum. sua trahit ibique sedentem tenet, vel eam 487. Principia. — I. Tactus in par­ in se comprimit, ordinarie saltem morta­ tibus inhonestis altering corporis, maxime liter peccat ; prout etiam mulier hæc ultro si sint nudæ, et a fortiori si diversi sexus, patiens? etiam secluso allectu venereo habiti, vix 2° Tactus uberum fœminæ, præsertim unquam, extra matrimonium, excusantur 1 L. IV. 420. N'otnnd. I. II. A Tr. IX. 3. a mortali. Ratio est, quia gravis est in - Il>. not 1. in tine. eis indecentia, et grave libidinis pericu3 Crniuon. de reb. ven. n. 20 1 L IV. 412. * H A Tr. IX. 3. 3 Ib. 34. « lb. n. 208 DE SEXTO l’R.E( EI’TO DECALOGI. jam puberis, sunt mortales, cum sunt pressi ct. morosi ; veniales vero, si fiant obiter et leviter sim.· affectu libidinoso, 3° Mortalia ordinarie haberi debent oscula minus usitatis corporis partibus, v. g. pectori, impressa, præsertim, si fiant inter personas diversi sexus. 488. — 111. Tactus in partibus hones­ tis (i. e. oscula in faciem, amplexus, con­ tactus manuum, et similia), omni culpa vacant, si liant decenter juxta morem patriæ, urbanitatis aut honcstæ benevolentia? causa. — Venialia sunt peccata, si obiter fiant ex levitate, joco, petulantia ; mor­ talia vero, saltem ordinarie, >i sæpius vel morose exerceantur a juveni bus, potissimum diversi sexus, absque ulla necessitate fait alia justa causa, quamvis ob solam volup­ tatem organicam. Vide dicta n. 485. Hinc 1° “ Mulier aut adolescens non peccat, si permittat se pudice juxta morem tangi; nisi (excipe) ei constet de pravo allectu tangentis, possitque tunc resistere sine sua infamia aut scandalo aliorum. — Pec­ cat vero si non obsistat . . . osculis moro­ sis vel furtivis.” 1 2° Non statirn arguendi de peccato, sal­ tem gravi, juvenes ac puellæ, qui in non­ nullis jocis decenter et sine prava inten­ tione se invicem amplexantur: permulti tamen in iis graviter peccant, et omnes ab ejusmodi ludis, ob periculum eis annexum, omnino avertendi sunt et serio monendi. 3° Peccat tantum venialiter, per se lo­ quendo, qui leviter tangit ct absque mora digitos, manus, vultum persona? diversi sexus, secluso pravo fine atque omni allectu et periculo libidinis, si hæc v. g. ex mera levitate fiant, nec periculum spe­ ciale ratione propria- vel alterius fragilita­ tis adnexum habeant.— Item osculari valde pueros, etiam cum sensibili delecta­ tione, per «e non excedit veniale; quia ordinarie tunc abest periculum delectatio­ nis venereæ. — Ob eamdem rationem 4° Per se, ct mora et iteratio in am­ plexibus honestis omni culpa carent inter personas sanguine jiuiclissinian, nec mutme concupiscentia? suspectas, v. g. inter pa­ trem et filias, matrem et filios, si fiant in signum specialis dilectionis, licet cum ali­ qua delectatione organica, modo hæc nec quæratur, nec libenter sentiatur.2 1 II. A. Tr. IX. 5. L IV. 130. 2 Martinet. Lib. V art. 9. § 5. 219 ; 5° Oscula, etsi fiant ex more patria· si habeantur cum mora vel ardore, ordina­ rie sunt mortalia. Item oscula in or< vel , alterius lingua ore excepta.1 Nola.—Tangere genitalia brutorum perne non est Icthale ; sed tactum hujus­ modi usque ad effusionem semini * me­ rito 'S. Alphonsus contra aliquos damnat • le mortali ; non quidem ob seminis bruti diperditionem, sed quia talis actus ad libidinem valde incitat. Excusantur ob necessitatem conjungentes equos, boves, etc., modo libidini non consentiant. Kegnh? practic/e. 1° Tactus erga cor­ pus alienum, amplexus et oscula, sive sint libidinosi ex natura sua, sive ex inten­ tione agentis, sunt ejusdem speciei ac actus consummati ; unde explicandum est in Confessione, an habiti sint cum persona conjugata, consanguinea, affine, voto casti­ tatis ligata.2 2 In amplexibus morosis sæpissime habentur copula- cogitatio vel desiderium, imo et pollutio vel motus carnales, dc qui­ bus prudenter interrogandi sunt, qui am­ plexus sine illis circumstantiis declarant, ut fit ordinarie. 4 >a-pe nesciunt juvenes (pio L IV n; 2 Ib. 153. Κ·9. 220 TRACT ATI'S fcssione qualitas persona- turpiter aspecta·, puta, si sit Deo sacra, nupta, etc., nisi ad­ fuerit simul desiderium pravum ; quia per se hujusmodi qualitas non est objectum visionis peccaminosœ. Ita S. Doctor contra Salmanticenscs.1 490. Resolves?— 1° “ Aspicere concu­ bitum humanum sine dubioest Icthalc; bruto­ rum vero” (majorum) “valde periculosum; unde nulli permittendum, nisi tantum illis, quibus incumbit animalia conjungere ad generationem, et modo absit in eis pericu­ lum consentiendi in turpia.” 8 2° “ Aspicere verenda persona: diversi sexus difficulter excusatur unquam ” (et numquam, credo, in pictore, — quia nulla adest luee pingendi necessitas) “ a mortali, nisi forte aspectus fiat e loco valde longin­ quo, et ita obiter ut nullum periculum delectationis adsit.” Et hoc. tenendum pu­ tat S. Alphonsus contra Salmanticenses, etiamsi abesset periculum commotionis ra­ tione retatis puerilis aut senilis aut frigidae complexionis ; (plia saltem adesset peri­ culum concupiscendi. Excipe, si oculi defigantur in infantulum, quia parum mo­ vet ; nisi morose vcl iteratis vicibus id fiat cum pravo affectu.4 3° Aspicere pudenda ejusdem sexus cx curiositate vel levitate, ut fit inter natan­ tes, vel aliquando inter impuberes, non est mortale. — Secus si adsit allectus libidinosus, vel speciale libidinis pericu­ lum, ut si aspiciens sit valde propensus ad sodomiam, vel pulcher adolescens morose ct delectabiliter aspiciatur nudus.5* Hinc graviter reprehendendi, qui, detectis ve­ rendis, simul natant ; item pueri et puellæ sibi invicem verenda detegentes, etsi obi­ ter et ex levitate ; id enim, si non est mor­ tale, sim· dubio ad mortale conducit. 4° Aspicere propria verenda est mortale, “ si liat studiose et morose, absque neces­ sitate ; secus, si breviter.” fi 5° “ Aspicere partes minus honestas per­ sona· diversi sexus, sed non turpes, nempe brachia, crura aut pectus, non semper est per se mortale ; sed si aspec­ tus sit deliberatus et diuturnus, aut si as1 a s « 5 « I, IV. 121. II. A. Tr. IX. 8. L. IV 419. Ib. 421. Ib. 420. Not. III. 421. lb. 419. II. A. Tr. IX. 8. picicnssit ad venerem proclivis, difficillime a mortali excusabitur,- Et idem sentio,” ait S. Doctor, “de co qui vultum mulieris pulchra· morose inspicit, saltem si inordi­ nato affectu eam diligat.” 1 G° Aspicere picturas obscœnas (vel sta­ tuas lascivas) ex mera curiositate dicunt auctores non esse mortale, si absit pericu­ lum turpis delectationis; sed vir morose aspiciens pudenda muliebria depicta nuda, vcl levi velo tecta, nescio,” pergit S. Doc­ tor, “ quomodo a mortali excusari pos­ sit.”1 2* ARTICULUS IIT. DE TVRPH.OQl 10 ET LECTIONI'. OBS( lENOIU M. 491. Principia. — I. Turpia loqui, canere, scribere, audire, legere, sive carna­ lis delectationis causa, sive cum periculo consensus in illam, sive etiam cum gravi scandalo, est peccatum mortale. Ita om­ nes? II inc 1° Graviter peccant, generaliter lo­ quendo, qui sermones permiscent, licet cx levitate tantum, dc actu conjugali, de lici­ tis et illicitis inter conjuges, de modis im­ pediendi generationem, procurandi pollu­ tionem, præsertiin si id fiat inter juvenes diversi sexus. 2° Graviter peccant, qui narrant propria peccata turpia; et quidem ordinarie tri­ pliciter, scii, ob complacentiam, scanda­ lum et jactantiam de peccato commisso. 3° Graviter etiam peccant, qui sola verba turpia (licet nou sermones) proferunt ob delectationem captam cx ipsa rerum tur­ pium cogitatione, vcl cum periculo talis delectationis. Neque a gravi peccato ex­ cusantur, qui. jocandi pretext u, verbis tequivocis, sed satis notis, eadem ob tur­ pem delectationem exprimunt. 4° Idem dicendum de iis, qui legunt, absque justa causa, libros omnino obscœnos, etiamsi ex curiositate vel recreationis causa id facere videantur; quia per se ejusmodi lectio valde ad libidinem provo­ cat. saltem ordinarie loquendo. 5° Insuper hic sedulo notandum, cum Salmaticensibus ex D. Thoma, gravi pe­ riculo nou carere diuturnum colloquium cum puella inordinate dilecta/ 1 H. A. Tr. IX. 8. 2 H A. Tr. IX. 8. 3 L. IV. 426. Cfr L. IV. 422-423. Cfr. L. IV. 424. « H. A. Tr. IX. 9. DE SEXTO PRÆCEPTO DECALOGI. 492.— 11. Non est mortale verba turpia proferre ex ira. joco, ob vanum solat ium, ul solent messores, vindemiatores, muliones et ejusmodi. Excipe nimis lasciva, vcl si aliis scandalo sint, prout universim sunt pueris ct puellis. —“ Audientes .... tan­ tum ob curiositatem, aut ob vanum sola­ tium, possunt aliquandoexcusari ti mortali; nisi adsit delectatio turpis, vcl illius peri­ culum, quod facile semper aderit in ado­ lescentibus, vcl aliis parum timoratae con­ scientiae, aut nisi adsit scandalum.” — “Legere libros turpes” (non vero cos, de quibus n. 491. Γ ) “ ex curiositate, sine turpi delectatione, vel ejus proximo peri­ culo,” de se est tantum veniale. Sedulo tamen id, quantum fieri potest, juvenibus prohibendum.1 111. Turpia loqui, scribere, legere vel audire cum legitima causa, absque prava intentione, periculo consensus ct scandalo, nullum est peccatum.1 23 Hinc 1° Nou peccant, (pii ad stylum eflbrmandum et perficiendum legunt antiquo­ rum poemata ; quæ tamen juvenibus non sunt concedenda. 2° Non peccant, qui libros obscœnos legunt ad scientiam comparandam, ad corrigendos mores, ad discendam historiie veritatem, ad Superiores informandos, etc.; modo turpibus non asseutiant et finem honestum vere intendant. Quoad audientes hæc speciatim notanda sunt : a Si qui audiunt obscoma, auctorita­ tem habeant in proferentes, cos cx officio cohibere tenentur ; sivero sint inferiores aut «equales, eos moneant, aut saltem coram eis taceant. b Qui audiunt turpiloquia ex parte lo­ quentia mortalia, parumque rident, nou illico atque indistincte peccati mortalis ar­ guendi sunt: contingere enim potest, ut de modo potius dicendi, (piam de rebus ipsis rideant. Religiosi tamen et Clerici facile pr.eberent scandalum grave? Regula practical Circa verba obscœna interrogentur pœnitenfes : 1° Coram quibus et quoties ea locuti fuerint, ratione scandali : — an coram viris aut fœminis, uxoratis aut non uxoratis ? pueris vel 1 3 1 L IV. 420. 427. II. A. Tr. IX. 9. 10. lb. 420. 1. Srnv. T. I n. 801. I’rax. Conf. n. 40. 221 adultis? Facilius enim scandalizantur puellæ et pueri, quam adulti, præ-ertim si agatur de adultis, in hoc vitio habitan­ tis. Cave tamen ne inde concludas ser­ mones lascivos inter personas conjugatas omnino a gravi esse immunes. Scandalo enim sibi esse possunt. Ncc fucum sibi faciant quod coram parvulis eos habeant prælexcntes quod non intelligantur ; nam aliquando revera intelliguntur, aut saltem parvuli memoria retinent quædam, quo­ rum deinde explicationem quærunt, et facile obtinent.- 2° Quæ dixerint verba ; an v. g. nominarim pudenda diversi «< xus (Nota Sanctum agere dc interrogandis rudibits; ideo non omnes eo modo interroges), ut sciatur au sit mortale. — 3° Num verba protulerint ex ira vvl joco; nam tx ira difficilius aderit complacentia et scan­ dalum. — 4° Num jactaverint se dc ali­ quo peccato ; tunc enim tria peccata sæpe concurrunt, ut dictum est.— Interro­ gentur etiam an delectati sint in audien­ dis aliis inhoneste loq nentibus. ct an tum adverterint ad correctionis præceptum, putantes eam profuturam. Subjungit S. Doctor 1 “Caveat confessarius ab absol­ vendis recidivis in colloquiis turpibus, quamvis dicant se ca protulisse ex joco, nisi prius emendentur, vel signum ex­ traordinarium doloris afferant.” “ Heu ! quid damni,” inquit, “ab verbis inhones­ tis ! Unum inhonestum verbum efficere potest, ut omnes, qui illud audiunt, damnentur.” 2 CAPUT III. DE PECCATIS LVXUK1.I COXSVMMAT.E. Hæc duplicis sunt generis : alia juxta, alia contra naturam, prout servantur vel non servantur conditiones ad generationem necessariæ. ARTICULUS I. DE PECCATIS LVXTRl.E JVXTA X ATI'RAM. Sex hujusmodi peccata recensentur, vi­ delicet : 1° fornicatio simplex: 2° adul­ terium; 3° incestus; 4’ sacrilegium; 5° stuprum; 6° raptus. 1 Prax. Conf. n. 40. a Inst. Cat. P. 1. c. β. n. 21. TRACTATIS 222 § 1. De fornicatione. 493. Definitio. — Fornicatio, si in sensu lato accipiatur, est omnis illicitus concubitus. — Stricte autem definitur: Concubitus soluti cum soluta cx mu­ tuo consensu.- Solutus hic intelligitur, qui liber est ab omni vinculo Matrimonii, voti, aut cognationis in gradu prohibito. * Principia. I. Fornicat injure naturali et divino positivo penitus vetatur, ita ut a peccato gravi excusari nunquam possit.— Constat : 1° Ex Scriptura sacra :1 Neque fornicarii regnum Dei possidebunt. Omnis fornicator aut immundus . . . non habet luereditatem in regno Christi : 2° Ex ra­ tione ; nam, si fornicatio permitteretur, plerumque homines a Matrimonio contra­ hendo recederent, et suscepta ex fornica­ tione proles sine ulla educatione deserere­ tur. Hinc vero subversio ordinis socialis necessario sequeretur. Addit S. Alph.2 “ de se est contra jus naturie carni ratio­ nem subjicere, ut accidit in fornicatione ob delectationem actus ; in Matrimonio autem, esto eadem delectatio interveniat, Deus tamen speciali providentia disponit, ut talis deordinatio absit.” II. Ad fornicationem referuntur, sicut ad eamdem speciem, concubinatus et mere­ tricium. — Concubinatus proprie dictus est commercium habituale soluti cum soluta. De eo agetur n. 1438 sq. Meretricium est status mulieris multis, saltem pluribus quam duobus, prostituta . * Est peccatum gravissimum ratione dispositionis animæ, scandali et nocumenti prolis, qme raro ex meretricio nascitur, ct, si quando nascatur, pessime solet educari. Circumstantia concubinatus aut mere­ tricii, licet ratione speciei non necessario in Confessione declaranda sit, per accidens tamen ordinarie est explicanda ad statum et genus occasionum manifestandum, confessario vero interroganti semper aperienda est. Scriptura : 1 Si dormierit vir cum itjrore alterius, uterque morietur, id est, adulter et adultera; et auferes malum de Israel. . . . Neque adulteri regnum Dei posside­ bunt. 2° Ratione : adulterium enim vio­ lat in re gravi jus alterius, compart is nempe ; prolis bono ollicit ; familiie no­ cet ; smpe scandala parit et rixas, innumeraque alia gignit mala, prout quotidi­ ana docet experientia. II. Adulterium commissum cum con­ jugata est gravius peccatum per se loquen­ do, quam si conjugatus peccaret cum libera. Ratio est quia in priori casu co­ pula, vrl nocet generationi (quod non raro evenit), et tunc maritus inique orbatur liberis; vel falsos Iwrvdcs intromittit in familiam, aut saltem sæpc parit prolis incertitudincm.2 Nota.— 1° Nihil refert quod conjux consentiat, quia talis juris cessio est nulla, cum jus in corpus conjugis utrique com­ petat non solum ob bonum privatum, sed etiam ob bonum publicum. I nde pro­ scripta est ab Innoc. XI. hæcpropos. 50': “Copula cum conjugata, consentiente ma­ rito, non est adulterium.” 2° Si peccet conjugatus cum conjugata, duplex est adulterium; quod in Confes­ sione exprimi debet. 3° Qui sodomitice cognoscit uxorem suam cx communi probabilius committit adulterium; (plia hoc est contra bonum datse fidei, et hæc circumstantia in Con­ fessione declarari debet.8 III. De incestu. 495. Definitio. — Incestus est concu­ bitus cum persona cognatione vel affinitate conjuncta intra gradus in quibus non licet inire Matrimonium. Cognatio autem tri­ plex est : naturalis nempe inter consangui­ neos usque ad quartum gradum inclusive (idem valet de affinibus) : spiritualis ex Baptismo vel Confirmatione orta ; ct lega­ lis cx adoptione proveniens. i 11. De adulterio. Principia. — I. Incestus est peccatum 494. Definitio. — Adulterium est cop­ speciale ac gravissimum. Adversatur enim tum castitati, tum pietati et verecundiæ ula habita eum persona conjugata.3 *. I nde in Principia. 1 Adulterium est gravis­ cognatis et affinibus debita simum peccatum, tum contra castitatem, Levitico4 poena mortis plectitur : et B. tum contra justitiam. Constat : 1° Ex » Dcut. 22. 22. 1 Cor. 6. 9. 10. » 1 Cor. 0. 9. » L. IV. 432. IU. Eph. 5. 5. Cfr. Vind P. VU. Q. 8. a. 2. ’ II. A. Tr. IX. 10. a L IV. 445. s Ib. 446. < 0. 20. v. 14. sq. DE SEXTO PRÆCEPTO DECALOGI. 223 Paulus1 incestuosum graviter corripit, tra­ I Notat S. Alph.1: 1° " Religiosus, qui dens eiun satanæ ut corrigatur, est etiam sacerdos, castitatem lædcndo II. Certum est dari saltem quatuor spe­ probabilius unum sacrilegium committit”; cies incestus in Confessione explicandas. (piia unam religionis virtutem offendit.—■ — Communiter enim docent: Incestum 2° “ Sacerdos inducens suo consilio laiinter consanguineos cel afiines differre spe­ cum ad fornicandum, committit sacrile­ cie, tum Γ ab incestu inter cognatos spi­ gium, si ex affectu ad libidinem inducit. rituales, tum 2° ab incestu inter cognatos Secus, si ex alio pravo fine.” 2 legales, (piia proveniunt ex radice formaliII. Circa locum sacrilegium erit omnis ter diversa : imo, juxta I). Thomam,2 per actio luxuriosa in loco sacro. Sic v. g. copulam inter cognatos spirituales com­ pollutio voluntaria m ecclesia est sacrile­ mittitur sacrilegium ad modum incestus. gium, quamvis secreta sit et ecclesia re­ 3° Item incestus inter consanguineos vel conciliatione non indigeat, prout indiget affines in primo gradu Unem rectce differt in pollutione notoria. specie ab omni incestu inferioris gradus ; Nota. — 1° Tactus leviter turpes in (piia conjunctio inter parentes ct filios, et ecclesia probabilius non sunt sacrilegia ; specialiter inter matrem et filium, est om­ (piia ex eis non resultat magna irreveren­ nino prohibita jure nature propter reve­ tia in locum sacrum. 2° Tactus enormiter rentiam parentibus debitam; item ex graves communiter habentur ut sacrilegia; eodem motivo, ait S. Alph., prohibetur et idem ceu absolute probabilius affirmat conjunctio inter socerum et nurum, inter S. Alphonsus, si tactus (item verba et as­ novercam ct privignum.3 Cætera vide n. pectus) sint simpliciter graves. 3° Actus 1365. q. 2°. interni non sunt sacrilegia, si desideria Nota.— Incestum probabilius non com­ externe in loco sacro peccandi excipias. * mittit eonfessarius rem habens cum pœniIII. “ Circa rem committit sacrilegium tente ; nulla enim est inter eos cognatio (pii abutitur rebus sacris ad turpia. — spiritualis, cum hæc nonnisi cx Baptismo Idem dicendum de sacerdote, qui turpiter et Confirmatione oriatur. Parochus vero peccat indutus ad Missam, aut gestando peccans cum sua parochiana delinquit Eucharistiam, aut statim post Communio­ contra justitiam, cx (pia tenetur oves suas nem, v. g. infra mediam horam.” 4 non verbo tantum, sed et exempto pascere/ Idem plures dicunt de tutore erga pupil­ § V. De stupro (Rape'). lam, et de omnibus, quibus cura mino­ 497. Definitio.—Stuprum stricte sump­ rum commissa est.6 tum (ut in Jure Canonico) est defloratio virginis, ipsa invita. In sensu latiori (ut § IV. De sacrilegio. in jure civili) est oppressio cujusvis mulie­ 496. Definitio. — Sacrilegium (in ma­ ris, etiam nuptae. Principia. — I. Stuprum in utroque teria luxuria;) est violatio person®, loci, i sensu malitiam habet specialem ; (piia vel rei sacræ per actum venereum. Grande peccatum est : dictat enim ratio prætcr fornicationem continet injuriam sancta sancte tractanda esse ; ct duplicem certe gravem ob violentiam pudicitia’ mu­ malitiam continet, alteram contra castita­ lieris illatam, quæ malitia augetur, at probabilius intra eamdem speciem, (piando tem, alteram contra religionem. Principia. I. Circa personam com­ quis virgini violenter aufert integritatem : mittitur sacrilegium, si quis luxuriose hæc enim reputatur, et merito quidem, peccat habens votum castitatis, vel cum ceu bonum maximi pretii, quo præsertiiu habente illud. Hinc sacerdos peccans cum virgines honorantur et ad convenientes alia persona sacra duplex committit sacri­ expetuntur nuptias. Ideo stuprum vir­ ginis in jure canonico specialibus plecti­ legium. tur pomis.6 1 1 Cor. 5. 2 8 4 6 rcb. 2. 2. q. 154. n. 10. ad 2. Lib. IV. 450. Ib. 451. Scav. T. I. n. 778. nota 2. vcn. n. 110. Craisson, l)c 1 2 8 4 6 II A. Tr. IX. 20. Cfr. L. IV. 454-457. L. IV. 458- 462. Cfr. Vind I’. III q. 3II. A. Tr. IX. 23. L. IV. 463. Cfr. Cntisson, Man. juris can. n. 6266. M99JJL TRACTATUS ARTICULUS 11 498.— II. Ad crimen stupri sufficit violentia moralis ct interpretat iva.— Com­ DE PECCATIS LUXURIAS CONTRA NATURAM. muniter enim stupri reus censetur etiam ille, qui puellam usu rationis nondum gau­ Peccata contra naturam sunt quatuor dentem, ebrium, fatuam aut dormientem specie diversa ; Γ pollutio seu mollities; oppresserit.— Item stuprator dicitur, qui 2° onanismus ; 3° sodomia ; 4° bestialivirginem fraude (v. g. falsa Matrimonii tas. Dicuntur contra naturam, quia offen­ aut magnie dotis promissione), vel gravi dunt non tantum naturam rationalem, ut metu, etiam rcvereutiali, ad malum in­ alia peccata, sed etiam naturam animalem duxerit.1 rectam. Quinimo, etsi communius et probabilius § I. De pollutione. doceatur per se non esse speciale pecca­ tum, si virgo plane consentiat, quia con­ 500. — Definitio. Est seminis cum sentienti proprie dicta injuria non fit ; libidinosa delectatione effusio sine con­ poterit tamen esse tale aliunde, “ scilicet gressu cum alio. — Differt a distilla done, ratione infamiæ vel moeroris parentum, quæ est fluxus humoris cujusdam minoris vel rixarum, odii, etc.”3 momenti quasi guttatim et absque vehe­ menti delectatione aut commotione acci­ § VL De raptu [Abduction'). dere solitus.1 Divisio. Pollutio potest esse vel ro499. Definitio.— Raptus dupliciter com­ mittitur : vel violenter abducendo fcemi- luntaria in se, seu directe ; vel voluntaria nam repugnantem de loco in locum Matri­ in causa, seu indirecte; vel involuntaria. monii contrahendi causa ; — vel abducendo virum aut fœminam libidinis *explende 1° De pollutione directe voluntaria. gratia, de loco tuto ad non tutum, per 501. Principia.— I. Pollutio directe vim aut gravem metum illatum aut personæ *rapta , aut iis, quibus illa subest, i. c. et perfecte voluntaria est semper peccatum mortale ; ita ut nunquam illam procurare parentibus, aut tutoribus, aut viro. Principia.— 1. Raptus, Matrimonii liceat. — Constat 1° ex Scriptura: Neque causa, non solum grave peccatum est, sed molles regnum Dei possidebunt.■ 2° Ra­ inducit etiam impedimentum dirimens, et tione ; tum quia pollutio intrinsecam ha­ gravissimis in Jure Canonico plectitur bet repugnantiam cum naturâ, quæ semi­ nis effusionem in utroque sexu unice ad poenis. II. Raptus libidinis causa (de quo hic generationis opus ordinavit; tum (piia, agitur) est peccatum grave, quo lieditur ob vehementem in hac effusione delec­ tum castitas, tum justitia.— 1° Castitas, tationem, ordo nature mox subvertere­ propter ipsam fornicationem, aut saltem tur, nisi pollutio esset graviter prohibita. propter intentionem libidinosam. 2° Jus­ Facillime ejusdem contrahitur habitus, titia, quia vis infertur vel raptæ, vel iis quem sequi solet alienatio a licitis conju­ quorum potestati subest, vel etiam utris­ gii voluptatibus, hebetudo sensus et ratio­ nis ex frequenti deliquio mentis, debilita­ que. Nota.— Si mulier sui juris (majorennis ! tio corporis, morborum colluvies, demum aut emancipata) consentiat rapere volenti, totius hominis abominanda corrüptio. 3° et sponte abscedat, etiam insciis parenti­ Confirmatur damnatione prop. 49. ab Inbus, non est proprie raptus, sed fuga nocentio XI. p. W II.3 Hinc sequitur 1° Nullo in casu, et ne ad servandam [elopement), quæ non addit malitiam specie quidem vitam, licitum esse intendere, vel distinctam a fornicatione.8 Raptum vero etiam constituunt preces procurare effusionem seminis, quantumvis importuna' : item dolus et fraus. Id, re­ exiguam, vel inemptam promovere. 2° Liceret probabiliter expellere semen spectu Matrimonii, decisum est aS. Congr. certe corruptum, modo sine sensu libidi­ Concilii 27 aug. 1864? nis ct sine directa sani seminis effusione 1 Scav. T. I. n. 775. 2 L. IV. 443. ’ Ib. 444. « Acta T. I. p. 15-25. 1 Il A.Tr. IX. 29.30. Salin. Tr. 26.C.7. n. 18. 2 1 Cor. 6. 10. 8 L. IV. 476. Cfr. Martinet. L. V. art. 10. § 3. DE SEXTO ΡΠ,ΕΟΕΙΊΌ DECALOGI. fieri posset, v. g. ope medicamenti.1 Ho­ die vero medici testantur semen non cor­ rumpi, sed tantum non elaborari, proindeque vanam esse hypothesim seminis cor• rupti et morbiferi. II. Omnes pollutiones secundum se sunt ejusdem speciei, modo sim; concubitu fiant. Dicimus: secundum se; quia ra­ tione circumstantiarum possunt ei adjungi alia? malitia?, v. g. si polluatur sacerdos rei conjugatus ; si fiat eum desiderio pec­ candi, vel se delectando de concubitu cum alia persona imaginata, vel per tactus alie­ nos.1 *3 Hinc 1° Qui polluitur tangendo personam mortuam, dormientem, vel doli incapacem aut infantem (modo .absit allectus ad sexum vel concubitum), non debet decla­ rare in Confessione nisi peccatum pollu­ tionis. 2° Qui polluitur tactibus alienis, sine affectu ad sexum, non tenetur explicare an pollutus fuerit tactibus viri aut feininæ, sed tantum dicere an ille alter fuerit persona conjugata, consanguinea, etc.4* 3° Qui polluitur ex contactu bestia», non tenetur hanc circumstantiam expri­ mere, si non adfuit concubitus;6 a for­ tiori nihil dicendum de usu instrumenti inanimati. 4° Pollutio spadonum, puerorum et puellarum, licet perfectum semen non ha­ beant, theologice nihil differt a pollutione aliorum. Nec distinguendi sunt diversi gradus (intra vel extra uterum, etc.) in pollutione mulieris; quamvis per acci­ dens vir aut mulier exprimere debeant no­ cumentum grave, sibi aut proli nascituræ illatum, si prævisum fuerit. Nota.— Hodierni medici nullum in feeminis proprie dictum semen vident in humore, qui ad intra vel ad extra in eis effunditur, et dicunt, semen illud impro­ prie dictum non esse ad generationem necessarium. Et luee quidem sententia S° Alphonso jam videbatur probabilior. Attamen hujusmodi effusiones, quemad­ modum et motus inordinati fœminarum, per se loquendo, iu Confessione decla­ rari debent ; et effusiones quidem, ut 1 3 8 4 6 L. IV. 478. Scav. T. I. n. 785. nota 2. L. IV. 476. H. A. Tr. IX. 29. L·. IV. 4Ό7. Ib. 225 i peccata luxnriæ connummat.fr irum in fabiliori : 1° Sodomiam perfectam esse quemcunque concubitum cum persona ejus­ dem sexus ; proinde, quoad hanc speciem, non exprimendum esse neque a viris, ne­ que a fœminis, in qua parte corporis fue­ rit congressus aut pollutio, quia tota ejus malitia consistit in affectu ad indebitum sexum. 2° Sodomiam imperfectam non esse quemcunque concubitum innaturalcm viri cum muliere, sed coitum in vase prrepostcro ; specifica enim ejus malitia consistit in affectu ad vas indebitum. 3° Concubitum tamen seu conjunctio­ nem corporum esse in utroque crimine es­ sentialem. Hinc 506. Resolves. — 1° Si interfuerint so­ lum tactus mutui, etsi cum pollutione, non est sodomia. Nec est sodomia, si vir se polluat inter crura, brachia, in sinu, aut etiam in ore mulieris ; sed sunt duo alia peccata, nempe pollutio in effectu e/ fornicatio in affectu.3 2° In Confessione exprimi debent: 1) Sexus complicis. 2) Copula ipsa sodomitica, seu in vase prrepostero. si sexu? fuerit diversus. 3) Qualitas person®, an fuerit conjugata, cognata, etc. 4) An reus fuerit agens vel patiens, ratione scilicet periculi pollution's, quæ in agente multo facilius contingit, quam in patiente. Cæ­ terum circumstantia pollutionis ex com­ muniter contingentibus supponitur ; quare tunc tantum, quum non adfuit, de ea lo­ quendum est. 5) An vis adhibita fuerit? 3° Confessarius autem, eum intelligit mulierem cognitam fuisse extra vas natu­ rale et præposterum, non amplius quærere debet in quo loco aut quomodo? i ■J « 1 4 Vide Gen. c. 19 et Rom. 1. 26. 27. L. IV. 466 467. H. A. Tr. IX. 24. H. L Tr. IX. 25. L IV. 468. 469. 11. A. Tr. IX. 24. L. IV. 466 Dicunt autem. 228 TRACTATUS I iterum commiserunt, forsan solum in adolescentia, de illa diutissime tacent.1 507. Definitio. — Bestialitas est coitus Expertus sum agricolas, de quibus dubi­ tabam, utrum hoc peccatum noscerent, cum bestia. sequenti modo sine periculo interrogari Enormitas hujus flagitii ex se patet. 508. —Ad bestialitatem revocatur pec­ An peccasti cum ente irrationali? Si catum cum damionc succubo vel incubo. affirment, interrogemur quid egerint ; Cui precato superadditur malitia contra si negent vel interrogatum mirentur, religionem ; et praeterea etiam sodomia aut statim addat confessarius: Intendo inter­ fornicationis, si dæmon appareat in forma rogare, an contra bestias forsan blasphe­ pueri aut mulieris ; adulterii aut incestus, mareris. Satis est in Confessione hujus crimi­ si quis delectetur de hoc horrendo coitu, quasi illum cum nupta vel conjuncta pera­ nis, ut concubitus discernatur a simplici tactu obscœno bestiæ. — Supervacua esset geret.1 De bestialitate caute, sed libidini mul­ et illicita inquisitio dc modo congressus, tum dediti ac cum bestiis multum de bestiæ specie aut sexu ; quia tota hujus agentes semper interrogandi ; plures enim facinoris deformitas consistit in accessu putant sufficere eam ut pollutionem confi­ ad diversam speciem. Excipe, si aliud teri, ct multi sunt, qui cum illam semel aut exigeretur propter reservationem casus.i2 § IV. De bestialitate. DE VII. ET X. DECALOGI PRAECEPTO. Non furtum facies. — Non concupisces domum proximi tui, . . . non servam, non ancillam, non bovem, non asinum, nec omnia quæ illius sunt.2 Septimum Decalogi praeceptum prohi­ bet omnem injustitiam externam, in bonis fortunæ proximi. — Decimum vero etiam peccata interna concupiscentiae, id est, de­ siderii bonorum proximi et actionis injus­ te vetat. Dc variis injustitiæ peccatis circa bona fortunæ dicemus in Tractatu particulari de Justitia et Jure. DE VIII. DECALOGI PRÆCEPTO. Non loqueris contra proximum tuum falsum testimonium.3·—Non falsum testimonium dices.4 509. — IToc pncceptum, quatenus est fallacia, simplex et nuda veritas dicatur, negativum, prohibet 1° pracipue et pri­ ct ut tale semper quidem, sed non pro mario, ne dicatur falsum testimonium semper obligat, cum sæpius veritatem oc­ tum in judicio, tum extra judicium; 2° cultare nccessc sit. Hinc prohibet 1° perjurium in proxi­ indirecte ct secundario, ne lædatur fama mum: 2° mendacium: 3° detractionem: ct honor proximi. Quatenus autem affirmativum est, ju­ 4° contumeliam : 5° judicium temerarium bet. ut, qualibet sublata simulatione et et suspicionem injuriosam. De singulis dicendum, excepto perjurio, de quo satis i H. A. Tr. IX. 28. in secundo præcepto. a Exod. 20. 15. 17. ’ Exod. 20. 10 < Mattii. l'J. 18. 1 Scav. T. I. n. 935. 2 L. IV. 474. 11. A. Tr. IX. 27. PE OCTAVO PR.ECEl’TO DECALOGI. 229 picæ, ironicæ, hyperlwlicæ, quæ ut tales facile ab audientibus accipi possunt et DE MENDACIO. solent. Multo minus paralwlæ, quibus tam frequenter ipse Christus utebatur. — Nec sunt mendacia æquivocationes, si non ARTICULUS I. impediant, quominus sensus loquentis cognosci queat. DE MENDACIO IN GENERE. 3° Non mentiuntur, qui fabulas con­ scribunt, vel cx joco dicunt aperte falsa, , 510.· — Mendacium est locutio vel sig" nincatio contra mentem cum voluntate ut manifestum est. 1° Ad mendacium referuntur simula­ (saltem implicita. Nouv. Rec. Th. T. 13. p. 479 sq.) fallendi.— Triplex distin­ tio formalis, hypocrisis, adulatio et ina­ guitur mendacii genus : 1° damnosum, nis jactantia, quæ peccatum veniale per quo mediante injustum damnum alicui se non excedunt ; mortale tamen evadere infertur; 2° officiosum, quod utilitatis suæ possunt, seu potius mortale accedere iis vel aliéna? gratia profertur; 3° jocosum, potest ob aliam peccati speciem, quæ su­ perveniat. quod tit ex joco et sola nugandi causa. Principia.— I. Mendacium proprie dictum est semper intrinsece malum. ARTICULUS II. Ratio est, 1° quia rectæ rationi repugnat vocibus uti contra earum naturalem finem DE RESTRICTIONE MENTALI. et institutionem ; 2° quia, si alios in lo­ 512. — Restrictio mentalis est actus quendo decipere liceret, ordo societatis, qui mutuo hominum commercio nititur, mentis verba alicujus propositionis ad omnino subverteretur. Hinc: Nolite men­ alium sensum, quam naturalem et obvi­ um. detorquentis vel restringentis. tiri invicem}— S. Thom.,2 S. Aug.’ Restrictio mentalis est 1° pure seu IL Mendacium damnosum grave est pro ratione damni, quod proximo infer­ stricte mentalis, si sensus loquentis percipi tur; idcirco obligatio damnum reparandi nullo modo possit, et ha;c proprie mentalis dicitur ; 2° late seu improprie mentalis, si ex eo sequitur.— Ita omnes. S. Thom.4 III. Mendacium officiosum peccatum sensus propositionis ex adjunctis v. g. ex veniale est /w se, quia in eo gravis dc- modo respondendi, ex usu recepto, etc. ordinatio non apprehenditur. — Ita om­ possit colligi. Ad restrictionem mentalem revocantur nes.— A fortiori mendacium jocosum per se veniale peccatum non excedit. Imo æquivocationes seu ampbibologiæ, quæ interdum id, quod mendacium jocosum sunt locutiones habentes duplicem sen­ dicitur, omni prorsus culpa vacat ; quia sum, sed unum minus obvium et alterum non est mendacium proprie dictum, sed litteralem. 513. Principia. — I. Nunquam licet jocus recreationis causa adhibitus sine voluntate, vel implicita, fallendi, et pro­ uti restrictione pure seu proprie mentali, fit non ipsi convenit nostra definitio. nec amphibologia humano modo non per­ Hoc autem solum admitti potest, quando ceptibili ; a fortiori non licet cum iisdem talia sunt rerum adjuncta, ut audientes jurare, quia est simpliciter mendacium. facile intelligere possint,loquentem tantum Constat etiam ex propositionibus 26“, 27“ et 2S“ ab Innocent ίο XI. damnatis, jocari velle. — Ita communiter. 511. Resolves.— 1° Non mentiuntur, I p. XV. et XVI.1 514. — II. Licet aliquando ex justo qui asserunt falsum quod credunt verum, sed errant tantum. E contrario menti- i causa uti restrictione late, id est Improprie untur, qui verum dicunt, quod falsum mentali, ct verbis æquivocis, quando sen­ sus a loquente intentus intellipi possit. reputant, quia contra mentem loquuntur. 2° Non sunt mendacia locutiones tro- Ratio est, quia hoc non est malum in se, cum proximus non proprie decipiatur, sed 1 Coloss. 3. 9. cx justa causa tantum permittatur ejus 3 2. 2. q. 110. n. 3. deceptio; aliunde ad bonum ucictatis ’ I.ib. de Mendacio et contra Mendacium CAPUT I. « 2. 2. q. 110. n. 4. 1 L. IV. 152. TRACTATUS 230 requiritur, ut medium adsit licite celandi secn tutn; aliquando autem aliud medium non suppetit præter æquivoeationem, aut restrictionem late seu improprie mentalem. — Dixi : e.r justa causa ; quia si usus ta­ lium restrictionum absque proportionata causa permitteretur, nemo posset aut vellet alteri credere; hoc autem iu maxi­ mum humana * societatis damnum cede­ ret. — Ita communissime theologi. S. Alph.1 — Lacroix.2—Suarez, Lugo, Laymann, Sporer, Elbel, et alii innumeri. Licet vero uti ejusmodi lata restrictione etiam cum juramento; quamquam major causa tunc requiratur, cum divinum testi­ monium non sit sine judicio usurpandum, ct co quidem major, (pto verba majo­ rem occasionem praebent errandi. Extra judicium vero, vel nisi de contractu oneroso ineundo agatur, veniale solum est ita sine justa causa jurare.8 515. Resolves.— 1° Culpa non caret, qui utitur restrictione etiam non pure mentali, aut æquivocationc aliquo modo perceptibili, 1) si id faciat absque ratione, sed ex sola intentione decipiendi, quia est abusus signorum ; 2) si interrogans ha­ beat jus inquirendi aut imperandi verita­ tis confessionem coque jure legitime uta­ tur, quia juri illi respondet regulariter \w subdito obligatio fatendi veritatem sine ambiguitate.4 Adde 3) si exinde dam­ num proximi emergeret (piod ex præcepto caritatis teneamur avertere ; f) dum con­ tractus onerosi celebrantur; (pio in casu justitia postulat, ut verba nude ad mentem contrahentis proferantur.6 2° Confessarius interrogatus a tyranno, an Titius confessus sit homicidium, re­ spondere potest et debet : Nescio ; quia confessarius id nescit scientia communicabili. Imo etiamsi instaret tyrannus ct diceret: .In hoc nescis scientia commini icaliili ? Respondere adhuc posset : Nes­ cio. Ratio est, (plia tyrannus bene cognoscit, se jus non habere de hoc in­ terrogandi, nec confessarius ut homo intclligit se scire, sed uti vicarius Dei, ac proinde scientia incommunicabili. 3° Reus a judice non juridice, aut non legitime interrogatus potest respondere se crimen non patrasse, subintelligendo, de » I. • L 4 1. quo possit inquiri, scu.quod fateri tenea­ tur.1 4° Possunt uti hujusmodi restrictione omnes person® public® interrogata * de rebus sua * fidei commissis, ut sunt secre­ tarii, legati principum, duces exercituum, magistratus, advocati, medici, chirurgi, obstetrices, et quisquis officium et ratio­ nem habet veritatem aliquam occultandi. Si enim secreta his personis commissa violarentur, gravissima inde sequerentur incommoda in societate. 5° Potest famulus jussu domini negare, ipsum esse domi, quamvis adsit ; quia talis locutio generatim usu recepta est ad significandum, eum non esse domi, qua­ tenus videri aut visitari possit. Attende tamen ad locorum consuetudinem.2 CAPUT II. DE DETRACTIONE. 1° De vitio detractionis; 2° de resti­ tutione famæ. ARTICULUS I. DE VITIO DETRACTIONIS. 516. — Detractio est denigratio injusta famæ proximi absentis. Fama autem est bona æstimatio, (piam alii habent de excellentia nostra sive vera sive appa­ renti. Detractio dicitur simpliciter talis, si fama proximi violetur revelatione criminis veri ; calumnia autem denominatur, si fanue violatio ex appositione criminis falsi sequatur. Detract io variis modis fieri potest : 1° directe, si tel falsum crimen imponatur, vel verum amplificetur, tel occultum ma­ nifestetur, rei opus bonum sinistre ex­ plicetur ; 2° indirecte, nempe tel negando bona opera proximi, tel illa minuendo, vel etiam quandoque tacendo aliis lau­ dantibus, tel frigide laudando. — Omnes autem hi modi sunt per se ejusdem spe­ ciei. (piia omnes idem bonum fanue respi­ ciunt. \ttamcn per accidens novam spe­ ciem addere possent, v. g. contumeliam, 2 L. III. 287. *, susurrationem 4 L. IV.154. injuriam in bonis fortuna IV. 151. 152. IV 151. 154. IV.154. Scav. Toni. 11. n. 85. 1 L. IV. 154. s L. Iv. 105< DE OCTAVO PRÆCEPTO DECALOGI. 231 (quæ intendit dissolutionem amicitia), pec­ entium, sive aliorum, v. g. ut a malis, catum contra pietatem, si persona, cui de­ damnis aut incommodis certe aut proba­ trahitur, ardissimo nexu cum detrahente biliter eventuris liberentur Sic certiorem conjuncta sit, idque mortale, nisi agatur de facere potes dominum de infidelitate ser­ conjunctis extra 2uro gradum. Scav.1 * vi ; revelare alteri, (pii te ob grave nego­ 517. Pkixcipia. I. Omnis detrac­ tium de hoc consulit, defectus alicujus tio directa, sive sit calumnia, sive detractio personæ : imo aliquando ad hoc obliga­ simpliciter, est mortalis cx genere suo, beris juxta regulas caritatis. Sic erit quia est contra justitiam ; ct quidem gra­ revelandus homicida, si aliquis innocens vius est peccatum, (piam furtum, quia hujus criminis accusaretur, potior est majori bono proximum injuste privat, ut enim couditio innocentis. constat ex sensu communi et cx Scriptura Ratio horum est, quia jus iu fuma vera Sacra : Metuis est nomen Ionum, quam divi- et falsa seu apparenti et existimata cate­ tite ; et dbominatio hominum detractor." nas differt, (piod illud absolutum est, seu 11. Gravitas detractionis desumenda ab omnibus semper et ubique servandum, et est pnccipue ex gravitate damni, quod ideo numquam licita est calumnia (h. n. proximus ex ea pati potest, ct non praecise III.); hoc vero est limitatum i. e. cessat, ex gravitate defectus seu criminis, quod quando alii ex errore circa alicujus excel­ dc proximo narratur. Hinc ad cognos­ lentiam grave caperent damnum : imo cendam in casu particulari detractionis cessat vel in dubio de gravitate damni, gravitatem, attendendum est ad qualitatem (piia in tali dubio favendum est innocenti. 1° personæ detrahentis, nam viro gravi Quare in allegatis casibus nec justitia vio­ major præstatur fides quam garrulo ; 2° latur, cum proximi jus limitatum sit, nec personæ Ices/r, quia (pio integrioris famæ eharitas, quia hæc non obligat cum gravi et majoris dignitatis est, eo gravius capiet incommodo.1 damnum ; 3° ad commune hominum de Dixi : debitis tamen sub conditionibus re divulgata judicium, quia hoc ipso ju­ nimirum 1° ut non habeatur ejusmodi dicio, quod pro adjunctis personarum notitia ex Confessione Sacramenti!i, (pia, quibus (n. 526. 1°) detrahitur, varium ut patet, nunquam uti licet ; 2° ut dam­ est, fama constat.8 num alio modo evitari nequeat ; 3° ut sit 5IS. II L Nunquam licet falsum cri­ satis proportionatum amissioni famæ ; 4’ men alteri apponere, ut constat ex pro­ ut nec plus, nec pluribus manifestetur, positione 44 * ab Innoc. XI. damnata, p. (piam ad avertendum damnum necessa­ X\ 1. Licet tamen justa de causa crimen rium est: 5° ut notitiam non acceperis alterius occultum etiam cum jactura famæ injuste per vim aut fraudem, puta aperi­ ipsius manifestare; quia aliquando bo­ endo litteras, etc., nisi tamen tibi, ob num publicum vel privatum hoc requirit, mutata adjuncta, liceret eam etiam hoc et tunc jus proximi ad famam conservan­ modo exquirere : qui casus esset, si a) dam a potiori jure eliditur.4 revelatio necessaria foret ad bonum com­ IV. (’ausa,· autem, propter quas licite, mune; b) alter teneretur ex justitia secre­ debitis tamen sub conditionibus, crimen tum revelare ad damnum tuum reparan­ alterius revelari potest, sunt sequentes : dum; c) ille injuste te vexaret.2 1° utilitas notabilis revelantis ipsius, 519. Qv.esita. — Quær. 1° .lu pec­ ad consilium vel auxilium in re gra­ cet graviter, qui recelât unicum peccatum vi petendum, secluso tamen quocum­ mortale alterius ? que affectu ad detractionem; 2° utilitas Jiesp. 1° Non est semper peccatum delinquentis, nempe ad ipsius instructio­ grave revelare peccatum alterius, etiamsi nem vel correctionem, etc. ; 3° utilitas pluribus manifestetur. Attendendum igi­ publica, uti ad impedienda mala Kei- tur est ad rerum et personarum adjuncta, ex publicæ vel Religioni aut alicui Commu­ quibus colliges, an aliquis gravem famæ nitati imminentia, quo casu per se lo­ jacturam ex peccati revelatione patiatur. quendo quisque ad revelandum tenetur; Resp. 2° Si peccatum graviter dedcco. 4° utilitas gravis etiam privata sive audi­ rct sive in se, sive relative ad infamatum, certo detractor graviter delinquit, quoties 1 T. I. n. 552. 2 Prov. 22. 1 ct 24. 9. ‘ L IV 967 Mnr.p. 110. 4 L. IV. 972. 1 L. IV. 968 Mar. p. 407. 2 L IV. 969. 232 TRACTATIS hujusmodi peccatum, licet unicum, pluri­ bus manifestat, quia grave fainm damnum proximo infertur. Resp. 3° An vero sit mortale hujusmodi peccatum unico viro prudenti ct discreto, a quo sci!, periculum non sit ut aliis ma­ nifestetur. revelare, secluso animo nocendi et alius generis damno, controvertiiur. I* Sententia communior ct probabilior dicit, graviter peccari, nisi inadvertent ia aut magna levitas excuset. Ratio est, 1° quia laesio fama· etiam apud unam perso­ nam gravem gravis censetur, ut patet ex judicio temerario, quod per se grave est ; 2° quia sæpe homines ægrius ferunt, se hedi apud unam personam gravem, quam apud tres vel quatuor alias. 11“ Sententia satis probabitis negat. Ratio est, quia cum fama consistat in communi æstiinationc hominum, non cen­ setur absolute diffamatus, qui apud unum vel alterum dumtaxat bonum nomen amisit.1 520. — Quær. 2° An corn mi! tat peccata numero diversa qm detrahit alicui iu pluri­ bus materiis, vel eam diversis contumeliis afficit, aut uni detrahit coram pluribus ? Resp. Vide dicta n. 227. quær. 1° et 2°. Quær. 3° An crimen publicum revelari possit illud ignorantibus, qui degunt in loco, ubi jam e,st publicum ? Resp. Affirm., quia hoc nec contra justitiam videtur esse, nec contra carita­ tem, sive sit publicum publicitate juris, sive publicitate facti.2 521. — Quær. 4° An crimen publicum in uno loco possit revelari in alio loco, ubi ignoratur ? Resp. 1° Affirm., probabilius per .se, saltem absque peccato gravi, si agatur de loco vicino, seu de loco ubi facile et brev i publicandum est, nec ex anticipatione sequatur grave damnum pro infamato. Ratio est, quia fama brevi et necessario amittenda nullius aut certe non magna * æstùnationis est, et moraliter loquendo jam abjecta est.8 Resp. 2 Si agatur de locis, ad qua * di­ vulgatio non est perventura, aut non nisi post diuturnum tempus, distinguendum est : Γ Quoad notorietatem juris 1° Non est contra justitiam, quia judex, (piando pu­ blice aliquem condemnat, intendit reum spoliare fama, ut ciet eris ubique sit in i I. IV. 973. • L. IV. 974. 2 L. IV. 974. exemplum. Ita communiter. — 2° Nec probabilius est contra caritatem, saltem graviter, (plia ad bonum commune magno­ pere confert, sententiam ubique vulgari, ut ellicacior sit pœna, ac reus cognoscatur etiam ab incolis regionis remota·, (pii eum illo negotia tractanda habere possent.— Ita communius,1 cum Lugo, Salmant. 2° Quoad notorietatem Jacti, eonlrocertitur inter theologos. 1“ Sententia calde probabilis dicit, non esse per .se illicitum, quia neque con­ tra justitiam peccatur, neque contra cari­ tatem, saltem graviter, modo agatur de criminibus, (pile reddunt hominem per­ niciosum. Ratio est, quia bono publico conducit, facinorosos homines dignosci, ut ab cis cavere omnes possint.2 (Ω) p. 480. 11“ Sententia <· contrario dicit, esse peccatum tum contra justitiam, tum con­ tra caritatem : 1° contra justitiam quidem, (piia infamatus in uno loco non amisit jus ad famam in alio remoto, ubi fama criminis non est brevi perventura: ergo ipsi facit injuriam, (pii cum ibi diffamat ; 2° contra caritatem, (plia diffamans nocet proximo in re gravi seu in fama, (piam alibi sine illius injuria possidere pergit. — Billuart, Antoine. 522.—Quær. 5° Quandonam crimen seu Jactum diei possit publicum seu notorium ? Resp. 1° Dicitur omnino publicum seu famosum, (piando innotuit majori parti com­ munitatis seu civitatis, oppidi, pagi, etc. Resp. 2° I licit ur simpliciter publicum seu notorium, (piando innotuit tot perso­ nis, ut nulla tergiversatione celari possit, et moraliter sit impossibile, quod in noti­ tiam communitatis non deveniat. Valde autem difficile est determinare, quot per­ sonarum requiratur cognitio, ut crimen publicum censeri debeat. Varias regulas assignaverunt theologi pro vario numero personarum, quæ communitatem compo­ nunt. Juxta communiorem sententiam dici potest publicum crimen, si quinde­ cim sciant ex communitate centum per­ sonarum·. aut viginti ex tribus saltem familiis diversis in communitate mille personarum ; aut quadraginta dispersi in oppido quinque millium personarum.8 » L. IV. 974. - Ib. et 11 Λ. Tr. XI. 12; In Rctr. recent, n. 12. 8 L. IV 975. DE OCTAVO PR.E( EI’TO DECALOGI. Sed, ut recte inquit Billuart,1 practice hoc remittitur judicio prudentis, qui, attento communitatis numero, hominum garruli­ tate ct aliis circumstantiis, judicet, an possibile sit, ut res secreta maneat. Advertit etiam S. Alph.123delictum, publi­ catum in uno monasterio, non posse dici absolute publicum, nec proinde alibi ma­ nifestari posse, ne in alio quidem monas­ terio ipsius Ordinis, licet cum illo fre­ quentem haberet communicationem. * 523. — Quær. 6° .7// delictum oHm publicum, at nunc occultum, publicari possit siue gravi culpa, saltem contra caritatem ? Resp'. Neg., nisi agatur de delicto olim publico notorietate juris, aut ad historiam pertinente.8 Quær. 7° -7// peccet graviter referens tantum gravia peccata alterius, ut ab aliis audita, v. g. si dicat : Fertur, narrant, audivi de tali hoc vel illud ? Resp. 1° Peccat graviter contra carita­ tem et justitiam, si ita referat, ut alii sint verisimilius et merito id credituri, v. g. si asserat se, quæ narrat, audivisse a per­ sona fide digna, quia tunc causam suffici­ entem credendi malum præbet ; secus, si probabiliter fides dictis non adhibeatur, quia nulla infamia inde orietur. Multo autem facilius graviter peccabit referens, etiam ut mere dubium, peccatum enorme alterius, v. g. hæresis, sodomia·, etc. Resp. 2° Peccat graviter contra carita­ tem, si audita referat connu iis, qui pro­ babiliter ea credent ex levitate aut malitia propria: quia sub gravi quisque tenetur ex caritate tollere occasionem damni alte­ rius, cum facile potest. Non tamen vide­ tur peccare contra justitiam, quia non est causa efficax damni.4 Billuart,5 et alii communiter. | 524. Quær. 8° Quomodo peccet au­ diens detractionem ? Resp. 1° Peccat certe graviter contra justitiam, qui efficaciter, v. g. exci­ tando,r laudando, interrogando, - inducit r alium ad detrahendum, (a) p. 480. Resp. 2° Peccat graviter contra carita­ tem, (pii gaudet de detractione gravi ab alio facta, quia gaudet de damno gravi q 1 De Justitia, diss. 15. n. 2. f 5. • II. A. Tr. XI 12. in fine. ' 3 Ib. 13. 4 L. IV. 977. 5 Ib. n. 2. 4 4. 233 I proximi. Excipe, si gauderet tantum de auditione rei novæ vel curios®, non vero j de ipsa detractione. Resp. 3° Superior peccat contra cari­ tatem, si detractionem non impediat in quantum commode potest, etiamsi dc ea non gaudeat ; quia illi specialis obligatio incumbit corrigendi detrahentem, aut damno subditi infamati obviandi. Non vero peccat contra justitiam Superior sive detrahentis, sive infamati . nam nec hic de subditi, nec ille de non subditi temporali bono ex justitia tenetur. Episcopus vero et parochus detrahentem subditum, utpote peccantem, ex justitia corrigere tenentur.1 Resp. 4 Persona particularis plerum­ que aut omnino, aut saltem a gravi peccato excusatur, si detractionem non impediat, sive ex verecundia, sive ex timore, sive etiam ex negligent ia, etiamsi commode possit, modo de illa non gau­ deat, nec praeter infamiam aliud dam­ num accedat. Ratio est, quia in hac materia sæpe constare nequit correctio­ nem esse profuturam; imo sæpe pericu­ losum est, ct merito timeri potest, ne detractio potius augeatur vel producatur. Culpa tamen aliqua non carebit, si facile correctionem efficacem adhibere possit.2 Excusantur autem etiam a veniali, qui ubi advertunt detractionem, discedunt, sermonem ad alia divertunt, aut faciem avertunt, atque tristes se ostendunt juxta illud : Dissipat facies tristis linguam detrahentem? 525. — Quær. 9° .tn liceat seipsum infamare ? Resp. Rffirni.. per se, si recta inten­ tione fiat, secluso scandalo et aliorum damno. Ratio est, quia non est contra justitiam, eum quisque sit fama· sure do­ minus : nec contra caritatem, (plia hæc non obligat ad bona externa conservanda, nisi (piantum id exigat salus propria vel proximi. Per accidens autem peccabis, et etiam graviter, si fama tua necessaria sit muneri tuo. vel si tibi vitæ, vel aliis infami® damnum ex hoc oriri possit .4 52fi. Reso/res. 1° Grave est pecca­ tum etiam mortuis detrahere in re gravi ; jure enim ad famam non spoliantur, licet ' e vivis excesserint, l ude historiographi I 1 L. IV 980 H. A. Tr XI. 17. 2 L. IV 981. 1 8 1’rov. 25. 23. < L. IV. 983. 234 TRACTA ITS ignorai niæ notam memoriæ defunctorum sine causa sufficienti inurentes, occulta manifestando, cognita exaggerando, actam poenitentiam non referendo, graviter pec­ care possunt.1 2° Lethalc esse potest de aliquo in conspicua dignitate constituto tam multa, etsi non singula gravia, revelare, ut nota­ biliter lœdatur ejus fama. Fideles tamen ad gravem malitiam vix attendunt. 3° Mortale est, si dicas, aliquem esae adulterum, licet de hoc probabilia habeas indicia ; quia ejus famre grave nocumen­ tum affers. Imo idem tenendum, etiamsi diceres probabile esse, cum esse talem. 4° Grave est dicere de sacerdote, quod duellum commiserit, quod sit amans puel­ larum, aliaque id genus. Sæpe autem lethalc non est id asserere dc milite, aut etiam dc juvene mediocris famæ ; nec di­ cere dc puella quod sit garrula, superba, etc.2 5° Non est detractio gravis de aliquo indeterminato male loqui, v. g. in tali loco esse multos improbos, ebriosos, im­ pudicos : quia nemini gravis injuria irro­ gatur. Item non est grave crimen aliquod referre de aliquo, quem audientes non no­ verunt, nec unquam agnituri sunt, etiam­ si nominetur: imo id per se omni culpa vacat, quia ignoti non est aestimatio. 6° Lethalc tamen est, saltem communi­ ter loquendo, graviter detrahere alicui Monasterio, licet nullus Religiosus nomi­ netur, v. g. si dicatur, in eo pravam duci vitam, grave peccatum fuisse patratum. Ratio est. quia Religiosi ejusdem Com­ munitatis adeo inter se conjuncti sunt, ut coram externis velut solidarii alii pro aliis censeantur. Hinc tota Communitas apud imprudentes et simplices maculari solet.’ 5277° Non est mortale dicere de publico ebrioso, eum hac die iiiebrioliini esse, etsi occulte Jecerit ; imo quandoque nullum adest peccatum, si quis omnem famam quoad aliquid amiserit, v. g. si dicas de meretrice, quod fornicata fuerit. Nec est mortale infamem iu uno crimine de altero valde affini dedecorare, v. g. si de adultero dicas, eum litteras amatorias misisse, vel de ebrioso, eum cum uxore rixatum esse ; quia talis rex elatio non est 1 L. IV. 978. 3 I, IV. 978. 2 L. IV. 967. nova infamia, aut saltem non gravis. Dc disparato tamen et non connexo crimine aliquem infamare potest esse mortale, quia ille, qui dedecorus est in uno vitii genere, non ideo amisit jus famæ quoad reliqua.1 8° Non peccat, saltem graviter, qui solatii causa tantum, seclusa detrahendi intentione, alicui amico narrat injuriam ab alio sibi factam, etsi inde aliqua infa­ mia auctori proveniat. Hinc probabiliter excusantur, saltem a mortali, famuli dete­ gentes injurias sibi illatas a dominis, uxores a viris, lilii a patre, Religiosi a l’rælato, etc. ; quia auctor injuria * non potest esse rationabiliter invitus, remque tam difficilem exigere, ut læsus solatio vel consilio necessario carent. ('avendum est tamen, ne dicatur pluribus, atqiù * apertius nominetur persona, quam necesse sit ad consilium vel solatium.2 9° Nisi quis gravi damno (ut e. g. con­ tingere potest ex revelatione illegitimorum natalium qua quis desideratis nuptiis privetur), aut magno dolore inde afficien­ dus sit, leve est detegere defectus natu­ rales animi vel corporis alterius v. g. ejus stupiditatem, aut quasdam ad vitia com­ muniora dispositiones e. g. quempiam esse supirbum, avarum, iracundum : nam isti non sunt morales, ct nec lue, nec isti gra­ viter infamantes censentur.3 10° Non licet iu genere revelare alterius crimen occultum, simul narrando poeni­ tentiam actam, quia semper quædam si­ nistra opinio remanet. 11° Per se grave est nominare directe personam, sed defectus ejusdem solum­ modo indirecte indicare (dicendo v. g. multa de illo scio, sed patefacere prohi­ bet caritas), si talia apta sunt ad gravem suspicionem ingerendam, (b) p. 480. ARTICGLUS II. DE RESTITUTIONE FAMÆ. 528. Principia.— I. Detractor te­ netur ex justitia, quantum fieri potest, 1° ad reparandam famam injuste ablatam ; 2° ad compensanda omnia damna tempo­ ralia ex diffamatione provenientia ct ali­ quo modo prœvisa. 1 11. A.Tr. XI. 14. 8 L. IV. 967. 8 L IV. 973. DE OCTAVO PRÆCEPTO DECALOGI. Ratio primi est, quia per ablationem famæ irrogata est injuria damnosa ; jus enim, quod quisque habet ad famam, auferri privata auctoritate nequit : cum itaque necessaria sit boni injuste ablati restitutio, propterea injuria illa resarciri debet. — Ita omnes.1 Ratio secundi est, quia omnia damna provenientia ex detractione tribuenda sunt detractori, ut causa; eorum efficaci, sive crimen revelatum sit falsum, sive verum, cum in utroque casu famam injuste de­ tractor læserit. — Ita communiter? II. Obligatio restituendi famam ot per­ sonalis. Obligatio vero reparandi damna, quie ex diffamatione orta sunt, est rcalis, et proinde ad hæredes transit. — Obliga­ tio restitutionis urget etiam si quis mor­ tuis detraxerit. Neque ha-redes eam con­ donare possunt, eum famæ alieme non sint domini. 529.— III. Restitutio fama· alio modo lacienda est a calumniatore, ac a detrac­ tore simplici. Hinc 1° Calumniator tenetur dicta retractare, et quidem per se etiam cum jactura pro­ pria· famæ, si aliter reparatio fieri neque­ at; ratio, quia melior est conditio inno­ centis quam nocentis, ct malitia * * sua imputare debet, quidquid propterea est passurus. 2° Detractor simplex dicta retractare nequit, quia sic mentiretur, sed alio modo, quantum in ipso est, famam resti­ tuere debet, dicendo, v. g. se male locu­ tum fuisse, se erravisse, aut quid simile; non enim hi solum errant (pii a veritate, sed etiam qui a rectitudine recedunt juxta illud:8 Errant. qui operantur malum? Sed siepe modus ille non sufficit apud intelligentes et astutos, qui potius e\ his formulis conjiciunt, verum esse crimen, quod non aperte asseritur esse falsum. Tunc igitur detractor tacendo de dictis, data occasione, cum dexteritate et veri­ tate laudare ct honorare debet eum, cui detraxit. (’uret confessarius, ut hujusmodi faune compensationes, cum commode fieri pos­ sunt, ante absolutionem liant, quia postea difficulter adimplebuntur.6 I 530. Resolves.— 1° Qui alium injuste 1 L. IV. 99], 3 1‘rov. 14. 22. 6 II. A. Tr. XI. 18. ‘i L. IV. 996. 4 L. IV. 992. 235 diffamavit verum crimen manifestando, tenetur ad integrum damnum ind<- pro­ veniens et prævisum, saltem in communi, reparandum , quia injusta illius revelatio est causa vera ct unica damni 1 Hinc qui aliquem hoc modo impedivit nc contrac­ tus inirctur cum mercatore, qui honestum lucrum inde fuisset percepturus, pro lu­ cri æstimatione debet ei satisfacere. Item qui alium hac ratione munere privant. — virum v. g. qui probus jam sit, delicti, quod ante annos aliquot secreto admisit, incusando, — tenetur ad satisfaciendum pro emolumenti amissi ratione. In damnis vero æstimandis spes quidem lucri, sperulatice loquendo, cum S Alphonso * con­ sideranda est ; at praelite mstimatio spei cx ipso lucro dijudicanda erit, habita etiam ratione tum laboris, quem muneri amisso impendere cogebatur et quem nunc alii negotio impendit, tum incertitudinis utrum munere diu perfuncturus cæteroquin fuisset, quæ inrrrtitudo in nostra pnesertim regione attendenda est. Cfr. Kenr.’ 2° Qui detraxit per libellum famo­ sum. tenetur, ut efficax sit restitutio, eam facere contrariis scriptis vel publica revocatione. Item innotescere debt t re­ paratio, si cognoscatur diffamationem ad multos pervasisse, sed ignoretur ad quos pervenerit.4 3° Item in defectu diffamaturis ad re­ parationem fama * tenentur, qui ad diffa­ mationem propagandam cooperati sunt, iique omnes pariter tenentur de damnis fortuna·. si quæ acciderint. 4° Diffamator non tenetur ad veni;e pe­ titionem, si famam reparare non possit; (piia per venia· petitionem fama perdita non restituitur; nec ille magis urgetur obligatione venia· petenda·, quam qui non potest restituere bona fortuna·, in quibus aliquem heserit— Ita rom munii er. 531. Qi'esita Quær. 1° Qu SEU DE OBSERVATIONE FESTORUM. 545. — Sancta mater Ecclesia gaudet potestate festa instituendi, eoruinque sanctificationem sub gravi omnibus fideli­ bus prrecipietidi, utpote quæ accepit a Christo omnem potestatem in ordine ad bonum spirituale filiorum. Nulla dc hoc inter Catholicos controversia agitatur. Præceptum festa celebrandi, si obliga­ tionem rcspicias, qua aliquo cultu vene­ rari Deum interdum tenemur, divinum sane ac naturale est; quod autem spectat ad tempus diesque huic cultui consecran­ dos, id in veteri lege per caremoniale piæeeptum, in nova per ecclesiasticum sancitur.1 > Solus Papa universa * * Ecclesia festa in­ dicere potest, quia solus in Ecclesiam universam jurisdictione gaudet. Episcopi quoque festos dies instituere in propria dimeesi possunt ; habent enim facultatem leges in sua dioecesi condendi. Attamen ex præsenti disciplina, ne nimia Ordina­ riorum facilitate ultra modum dies festi 1 L. IV. 263. , multiplicentur, v» tantur Ephcopi, ne Citro fidelibusquc contradicentibus, wl de ali­ quo Beato, festa statuant.— Ita row„. 10t3 â Ib. 1037. ΟΠΟ TRACTATUS DE l’R.ECEl’TIS ECCLESI.E, Inis ex suo officio incumbunt. Id etiam constare videtur ex declaratione Eugenii IV apud S. Alph.1 Neque mens est Ecclesiæ ut fideles ab ordinariis occupa­ tionibus impediantur. - Ita communiter. 577 — Quær. 6° peccent, qui sine justa canna inusitatum laborem et cum jeju­ nio incompassibilem assumunt ? Resp. .dffirm., per se, etiamsi in frau­ dem legis non agant; lex enim, quæ je­ junium imperat, consequenter jubet, ne absque ratione apponantur causæ, quæ ejusdem satisfactioni adversentur.— Ita communiter. Cfr. n. 139. Dixi absque ratione : quia justa interve­ niente causa suscipere licet laborem eum jejunio incompossibilem quamvis labor iste inusitatus sit, v. g. ad maximum per­ cipiendum lucrum, etc. Sola autem meri oblectamenti ratio nunquam sufficit, nisi alia causa honesta accedat.2 Quær. 7° Quale iter justa de causa pe­ dibus susceptum a jejunio eximat ? Resp. Communiter aiunt, requiri ac sufficere iter 5 ferine leucarum, hoc est quindecim mille passuum; quod si vel perardua foret via, vel tempestas immitis, vel viator debilis, itinerique non assuetus, excusari posset itinere duarum leucarum,8 vel etiam breviori.—Excusantur proinde litterarum latores ct alii, qui per totum diem circumcursant urbem negotiorum causa. Item probabiliter famuli, qui ju­ giter per diem inserviunt, circumeuntes ad emendum, ad comitandum, ad litteras ferendas ct similia. 578. Quær. 3° - lu et quando excusetur iter Jaciens equo, rheda, vel in via ferrea ? Resp. Pendet ab adjunctis, ct sic iter uuius dici poterit excusare aliquem (pii illud magno labore conficere deberet, aut esset viribus debilis, aut si tempus esset pluvium ct via aspera et laboriosa.4 Ken­ rick 5 generatim excusat, (pii publicis cur­ ribus vehuntur per totum diem ac totam fere noctem, etiam in via ferrea. 579. - Quær. 9 An vel quomodo ex­ cusentur condona tores, magistri scientia­ rum, coufessarii. studentes, advocati, judi­ ces, medici, etc. ? Resp. 1° Concionatores, (pii quotidie vel fere quotidie concionem habent, com­ muniter ratione pietatis ac muneris a 1 L. IV. 1042. « Ib 1047. 2 Ib. 1046. 3 Ib. 1047. * Tr. IV. P. Π. 57. jejunio excusantur. Potiori etiam jure missionarii, (pii graviori defatigatione in missionibus exercentur. Generatim lo­ quendo non excusantur concionatores, qui ter aut quater tantum in hebdomada em,cionantur; sed in hoc standum est judicio prudentium.’ Resp. 2° Magistri scientiarum excu­ santur, si magno studio ct labore indigeant ad lectiones parandas ; non autem ii, (pii e scripto tantum tradunt lectiones jam prius ordinatas ac sæpius repetitas. . . . Palans autem et alii apud Croix dicunt, magis­ tros grammatica , * qui per quatuor horas docent, non teneri jejunare plusquam tri­ bus diebus in hebdomada.2 Resp. 3C Confessurii non excusantur per se, sed tantum cum extraordinarium laborem subeunt, v. g. eum pluribus suc­ cedentibus diebus Confessiones audire de­ bent, ut in Missionibus fieri solet, vel cum ita sunt debiles viribus, ut sine gravi in­ commodo pomitentium frequentia! satisfa­ cere nequeant.3 Resp. 4° De studentibus nihil definit S. Alph.4 Opinor cos (pii studiis necessariis (cujusmodi sunt (pia * a magistro injungun­ tur) vacant, excusari, si vel magno studio et labore indigeant, ut in Resp. 2° dictum est dc magistris scientiarum, vel si, ratione debilitatis, modicis ac crebris refectionibus ad laborem sustinendum indigeant. Resp. 5° Excusantur advocati, judices, medici et similes, (pii ob studium cui vacare debent ad satisfaciendum clienti­ bus, sententiam ferendam, a* grotis subve­ niendum, jejunium valde difficile servare possent ; hi enim, licet non egeant copio­ siori cibo (cum labor sit mentis), opus ta­ men habent cibo frequentiori, ut in eis reparetur spirituum consumptio.5 Adverte autem cos, (pii hoc numero enumerantur, universim per accidens tan­ tum excusari, i. e. sensu supra n. 573 sub 7° declarato. \'ota. Jejunium pridie consecrationis * ecclesia stricta» obligationis est pro Epis­ copo consecrante, ct pro iis tantum, qui petunt sibi ecclesiam consecrari. S. R. C. in Mechl. 19 jul. 1780. Ergo pro clero * ecclesia adseripto. non vero pro plebe. N. R. Th. T. 12. p. 594. n. 62. i 1 L IV. 1049 et 11. A. Tr. XII. 34. 2 L IV 1049. 5. » Ib. 1049. 7. 4 Ib. sub 3. 6 Ib. sub 6. r TRACTATUS DE JURE ET JUSTITIA. Notandum — En, quie in hoc ct sequent» Jr Contractibus tractatu ex legibus civilibus allegantur, pleraque ail -olum Jus Commune (the contmcm /air) spectant Seque rnim omnes singulorum Statuum in hoc Campe ndio atfr-m potuerunt, vel etiam cum aliqua utilitate afferrentur leges, quibus Jnn Communi in ungulis Statibus aut derogatur aut aliquid additur, et qme m dies mutantur. Caveat igitur lector ne ea aut sola aut in singulis Statibus omnia valere putet. o615. Divisio. “Corporations are di­ uonun communium. vided: 1° Into aggregate and isole. A cor­ poration sole consists of a single person, Punctum IU. De dominio publico et who is made a body corporate and politic, in order to give him some legal capacities nationali. and advantages, and specially that of per­ 612. — Dominium publicum dicitur rci- petuity, which, as a natural person, he publicæ dominium in res omnes publico cannot have. A bishop ... is given in et communi civium usui destinatas. Sic the English books as an instance of a in ponti s, canales, vias dominium habet corporation sole; and he and his succes­ Status quililæt. sors in perpetuity take the corporate In vias, quas dicere consuevimus na­ property and privileges; and the word tionales, quæ scilicet supremi coetus successors is generally necessary ” (in the (Go/yrew) auctoritate per varios Status grant) “ for the succession of property in factæ sunt ob litterarum et documento­ a corporation *sole The corporations gen­ rum transmissionem, militum faciliorem erally in use with us are aggregate but commeatum, et alios usus toti nationi 1 Kent, Vol. I. n. 268. communes, auctoritas competit gubernio - Kenr. Tr. X. n. 17. Kent, Vol. I. n. 259. 1 L IV 542 rt H A. Tr. X 33. 2 Mar. p. 49. n. 76 3 Kent, Vol. II. n. 268. p. 803. 4 Ib. n. 273. 5 Ib. n. 274. DE .HUE ET JI STITI Λ. there arc instances also in this country of noie corporations.1 2° Into religione and Z«y.a j Lay corporations are again divided into eleemosynary and civil9 1 Civil corporations . . . are either publie or private. Public corporations arc such as are created by the government for political purposes, as counties, cities, towns, and villages. . . . If the foundation be private, the corporation is private, how­ ever extensive the uses may be to which it is devoted by the founder, or by the nature of the institution.' * 616. How they are created. — “With us thev arc created by authority of the legislature,” and also de facto by that of the Congress,6 which has exercised it twice by the incorporation of a national bank. 617. The powers and capacities of cor­ porations. — “The ordinary incidents to a corporation are : 1° To have perpetual succession, and, of course, the power of electing members in the room of those removed by death or otherwise. 2° To sue and be sued, and to grant ” (except by will) “and to receive ” (except also by will unless specially authorized by their charter) “ by their corporate name. 3° To purchase and hold lands and chattels. 4° To have a common seal. 5° To make by-laws for the government of the corpo­ ration ; this power, however, must be ex­ ercised within the limits of *tin charter, and in subordination to the Constitution and general law of the land, and the rights dependent thereon. 6° The power of amotion, or removal of members.” But this power also must be exercised for good cause, and for some offence that has an immediate relation to the duties of the party as a corporator. “It is now very generally the practice to specify, in the act or charter of in­ corporation, the powers and capacities with which it is intended to endow the corporation.” 0 t!l S. Dissolution of corporations.—A corporatiott may be dissolved, 1° by stat­ ute; 2° by the natural death or loss of 1 Kent, Vol. II. n. 273 (b). - Ib. n. 274. 3 lb. * Ib. n. 275. 6 Ib a. 276. Kcnr. Tr. X. ». 19. " Kent, Vol. II. n. 277, 278. 265 all the members, or of an integral part ; 3° by surrender of its franchise * ; 4° by forfeiture of its charter through negligence or abuse of its franchises.1 Pro Luisiana vide “ Civ. Code of Louis.” 8 Punctum Γ. De dominio Ecclesia el Clericorum. Cum conditio rcnnn temporalium Ec­ clesia; in Fœderatis nostris Statibus om­ nino peculiaris sit et ob adjuncta in multis ad SS. Canonum normam componi non possit, uberior de iis tractatio neces­ saria est. Quatuor quæstionibus rem totam comprehendimus. I. An et qua­ rum rerum temporalium dominium Eccle­ sia habere possit, ct qua ratione id jure nostro agnoscatur. 11. Quodnam sit sub­ jectum, iu quo bonorum ecclesiasticorum dominium directum resideat, et quid re­ quiratur, ut ea legitime acquirantur et teneantur. III. Ad quos pertineat bo­ norum ecclesiasticorum administratio, et qua ratione ea sit gerenda. IV. Quie sint varia * bonorum ecclesiasticorum spe­ cies et quid hic circa singulas servandum. § Γ. rin et quarum rerum temporalium dominium Ecclesia habere possit, et qua ratione id jure nostro agnoscatur. 619.— 1. Ecclesia legitime res tempo­ rales potest acquirere et possidere. Proposi­ tio luce dc tide est, ut evidenter patet ex damnatione propositionum 10. 32, 33 Wieleffi. Cfr. Syll. pp. 2(1. p. ALII. II. Ecclesia acquirere, et possidere potest uon solum mobilia, sed immobilia etiam, et quidem jure divino, tum naturali, tum posi­ ti ro, idqttt independeater a potestate s>renlari. III. Ergo non ad potestatem samia­ rem. sed ad Ecclesiam pertinet judicare quousque extendi debeat jus acquirendi et tenendi bona temporalia, ct leges civi­ les vulgo *dicta .tmortizationis, secluso speciali privilegio ab Ecrit sia concesso, *iniqua sunt ct in Ecclesiam *injuriosa — ■ Per leges autem *amortization') intclliguntur eæ leges civiles, quibus cavetur ne 1 Kent. Vol II. n 305 8 η. 427. s30. .Vota. Contendit Kcnriek8 be­ quæ Episcopo non subjiciuntur. Apud neficiorum instar habenda esse munera, nos Calhedratici nomen translatum est ad quæ in pluribus Statibus sacerdoti com­ contributionem in Episcopi -ustentationein mittuntur cum agrorum fructibus, qui solvendam.1 ‘ presbyteriis adnectuntur, itemque pensio­ Extraordinarium tributum maxime con­ nem, quæ presbyteris ab ædituis ob stituit Procuratio, seu illud, quod Epis­ curam animarum solvitur eique adnecti- copo tribuitur alimentorum nomine ab tur. At immerito, ut nobis quidem vide­ ecclesiis, quas canonice visitat.2 Vide tur. Nam quod agrorum istorum fructus dicta n. 356. Resp. 3° a). attinet, licet immobilia sint, ac ob oflicium 632. — Cætera bona ecclesiastica sunt spirituale data, et Episcopi vel alterius A) *Decinue quæ hic nullæ habentur. fidei commissa, beneficia tamen non sunt ; B) * Primiiia quæ nunc fere ubique desi­ oflicium enim spirituale, propter quod erunt, nec hic uniquam jure tribuende dantur, non proprio, sed Episcopi nomine fuerunt. C) Distributiones quotidianae, apud nos excreetur. Deficit igitur una quæ Canonicis, in choro praesentibus, ob­ saltem ex conditionibus ad beneficium veniunt,6 et de'quibus apud nos. Capitulis requisitis (vide n. 628). Nec pensio ab nullis hucusque creetis, inutiliter quæstio ædituis soluta beneficium est aut ejus moveretur. D) Oblationes, de quibus loco datur. Quapropter, nostro quidem nunc, et nobis quidem uberius, agendum judicio, non recte Kcnriek 4 huic pensioni est. applicat responsionem, quam S. Pœniten633. — Incerta, sed quæ hucusque ge­ tiaria 6 dedit circa salaria, quæ in Gallia nerat im non fefellit, fidelium largitas præ­ et Belgio a Gubernio sacerdotibus solvun­ cipuum, et plurimis in locis unicum est tur. Solvuntur enim hæc in compensatio­ medium, quo Clerus noster sustentetur. nem bonorum beneficia Hum, quæ tempore Jam vero Quær. 1 Jn d qua ratione fideles nos­ perturbationis Gallica? subrepta fuere, at­ que exinde eamdem habent naturam ac tri teneantur ad sustentationem Cleri, et bona, quibus substituuntur; quæ quidem universini religionis conferre ? Resp. cum Kcnriek,0 “ Id . . . omni­ de pensione ab ædituis soluta nemo affir­ bus persuasum esse debet, oportere, ut mabit. Unus tantum casus est, in quo apud singuli pro sua parte aliquid conferant, nos injusfitiæ reus foret ac ad restitutio­ ne sustentatione necessaria indigeant sa­ nem teneretur sacerdos reditus ex istis cerdotes ” ct religio : “ sed quamdiu agris, aut pensionem ab ædituis solutam nulla certa lege onus injungitur et defini­ percipiens, nimirum si oflicium, propter tur. non audemus peccati mortalis dam­ quod dantur, i. c. munera, quæ curam nare eum, qui omittit æquam portionem animarum respiciunt, negligen t. Deficit conferre, quoties non est periculum ne enim tunc titulus, quo percipiantur. Cæ­ sacerdotes ea de causa indigeant, vel alii Illi autem, terum non facile definiri potest quantum fideles nimium graventur. restituendum sit, si quis aliqua neglexe­ qui præ avaritia recusant quid dare, in iis, rit munera, v. g. Confessiones excipere, qub alia nascitur, uti agnus ab ove, vd producitur, ut lac, lana ; — vel una res alteri naturaliter conjungitur, uti terra, quæ sensim (non repentine) per aquam alterius ripæ accedit. 2° Artificialis, cum c.r alterius materia res nora conficitur, uti si ex alterius lanis vestem conficias, ex alieno tritico panem, vel calicem ex alieno argento ; — vel dum res aliena' cum propriis aut conjunguntur, ut si alienam pingas domum ; aut coufuu1 L. IV. 512. 282 TRACTATUS duntur, ut si vinum tuum cum alterius confundas vino ; aut commiscentur, ut si granum tuum cum alterius commisceas grano. 3° Accessio denique est mixta, cum simul et natum et industria una res alteri conjungitur, uti planta' in alieno fundo posita», semina in agro alieno diffusa, aut vice versu. 672. Prîxcipia.— I. Accessio natu­ ralis iit vel nativitate, vel alluvione. Nativitate, seu quando tibi nascitur animal conceptum de masculo ad alium pertinente. Qui habet matrem, jus habet ad omnia animalia ex ea nata. Hinc axioma : “ Partus seipiitur rentrem." Alluvione, de qua hæc nota ex Kent, a) “ If & fresh water river, running be­ tween the lands of separate owners, insen­ sibly gains on one side or the other, the title of each continues to go ad Jihim me­ dium apue ; but b) if the alteration be sensibly and suddenly made, the ownership remains according to the former bounds, and if the river should then forsake its channel and make an entire new one in the lands of the owner on one side, he will become owner of the whole river, so far as it is enclosed by his land. . . . c) If soil be formed out of the sea or a river by slow and imperceptible alluvion and accretion, it belongs to the owner of the adjoining land, d) Islands situated in a river . . . belong to the. person who owns the land on that side of the river to which they are nearest, though, if they be situated in the middle of the river, they would belong in severalty to the owners on each side, according to the original dividing line nrjiltiin aqiue, continued on from the place where the waters begin to divide.- 1 673. — II· Quoad accessionem artifici­ alem, “ the English " (as also the Ameri­ can) “ law will not allow one man to gain a title to the property of another upon the principle of accession, if he took the other * property wilfully as a tres­ passer.3 Sin autem bona Jide fiat acces­ sio, tune ul Si ex alterius materia res nova con­ ficitur,— quod specificationem vocant,— sequens valet regula: “ If A should make » Vol. III. n. 428. « Vol. U n 363. wine out of the grapes, or meal out of the corn of B, or make doth out of the wool of B, or a bench, or a chest, or a ship out of the timber of B, the most satis­ factory decision, according to the Insti­ tutes of Justinian, is, that if the species can be reduced to its former rude mate­ rials, the owner of the materials is to be deemed the owner of the new species”; artifici tamen pretium laboris sui solven­ dum est, si, ut supponitur, bona tide egit, et opus sit domino utile: “ but if the spe­ cies cannot be so reduced, as neither wine nor (lour can be reduced back to grapes or corn, then the manufacturer is deemed to be the owner, and he is only to make satisfaction to the former proprietor for the materials which he had so convert­ ed.” 1 Ita quidem jure Anglico, et iiniversini etiam Americano. Luisiana Jure Gallico utitur, ex quo dominus materia· novam speciem repetere potest, laboris pretium solvendo. Si ta­ men pretium industriœ longe superet pre­ tium materia·, artifex retinere potest speci­ em a se confectam, soluto materia· pretio. Si artifex mala tide egerit, damna domino rei illata reparare tenebitur.2 b) Si res alienæ propriis 1) Conjunguntur, et ita coalescunt, ut se­ parari non possint, — quod adjunctionem vocant, — tunc totum compositum est illius, cujus res se habet ut principale, al­ tera vero adject a se habet uti accessorium, juxta effatum nempe: “ Accessorium se­ quitur principale." Dominus tamen rei, qua· principalis existimatur, alteri acces­ sorium sibi utile resarcire debet. Sic usufructuarius, qui domus parietes pin­ xerit, nequit picturam delere cum parie­ tum detrimento. Ecoutni si in tela alie­ na pictor pulchram imaginem exhibeat, tela illius lit. dummodo ejus pretium sol­ vat : “Ridiculum enim est picturam Apellis ... in accessionem vilissima· tabula· cedere.”8 Haud facile tamen subinde est definire quid principale, quid accessorium censeri debeat, et aliqua ex iis, qua· olim principalia habebantur, nunc accessoria dicenda sunt. Sic, si quis ali­ eno papyro, vel pergameno inscripsis­ set seu poema, seu opus quodeumque, » Vol. II. n. 364. - Civil Code of Louisiana, Art. 520 sq. 8 Inst. L. II. Tit. 1. $ 34. DE JI RE ET JUSTITIA. jure Romano cedebat rei domino ; id tamen hodie absurdum foret, quum char­ ta vili sit pretio, et opus jam «estimetur principale. 2) Si res alieme propriis confunduntur, — confusio audit et locum habet cum liquida vel liqueficta ejusdem sive alte­ rius speciei ita coeunt, ut nulla pars as­ signari queat, quæ de utroque non par­ ticipet, — vel commiscentur, —couunirtio dicitur ct ad solida refertur, -jure com­ muni Anglico, quod et Americanum est, totum confusum vel commixtum cedit ei, cui confundens vel commiscens volun­ tarie injuriam intulit, juxta principium generale supra de accessione artificiali ex mala tide relatum. Confundens tamen vel commiscens totum ante sententiam probabiliter cedere non tenetur.1 “ But this rule is carried no further than neces­ sity requires; and if the goods can be easily distinguished and separated,—as articles of furniture, for instance, — then no change of properly takes place. So, if the corn or flour mixed together were of equal value, then the injured party takes his given quantity and not the whole. . . . But if the articles were of different value or quality, and the original value not to be distinguished, the part) injured takes the whole. It is for the party guilty of the fraud to distinguish his own property satisfactorily, or lose it. Xo court of jus­ tice is bound to make the discrimination for him.2 “ Where" the goods “of two persons are so intermixed that they can no longer be distinguished, each of them has an equal interest in the subject as tenants iu com­ mon, if the intermixture was by consent,” 8 vel casu facta.· * Dividenda igitur tunc crit pro rata quant itatis propria' singulo­ rum, idque judicis arbitrio, nisi partes inter se concordent. In eæteris casibus (etiam iis, in quibus confusio vel commix­ tio facta est mala fide) ante sententiam dominus materia· pnestantioris totum cu­ mulum servare potest, facta debita com­ pensatione. Tunc enim aliena pars habe­ tur ut accessoria ad rem tuam.6 Si autem 1 '« « & L. IV. 499. Kent, Vol. II. η. 365. Ib. η. 864. L. IV. 498. Ib. 283 res mixtæ vel confus» sint inseparabiles ct circiter tequales, compositum pertinet ad utrumque dominum, et ut supra vel ipsum vel (jus pretium post venditionem dividendum est.1 674. III- Accc-sionis mixta species sunt adijicalio, implantatio ct natio. De hac extra casum mala: fidei (quo casu ex jure Anglico ct nostro idem resolvendum est ac de Inala fide in accessione artifici­ ali) valent vulgares versus : Quidquid plantatur, seritur vel irnedifieatur, Omne solo cedit, radices si tamen egit. Hæc dilucide sic explicat Kent.2 “ If A builds a house with his own materials upon the land of B, the land, said Po­ thier, is the principal subject, and the other is but accessory ; for the land can subsist without the building, but the building cannot subsist without the land, on which it stands; and, therefore, the owner of the land acquired” (according to Roman law I, “ by right of accession, the property in the building. It is the same thing if A builds a house on his own land with the materials of another; for the property in the laud vests the property in the building by right of accession, and the owner of the land would otdy be obliged ... to answer to the owner of the materials for the value of them.” “The same distinctions apply to trees or vines planted or seed sowed by A in the land of B. When lhev take root and grow, the) belong to the owner of the soil, and the other can only claim, upon equitable principles, a recompense in damages for the loss of his materi­ als,” \' “ out of the rents and profits.”1 bîiE — Cessat ususfructus et usus; 1’ morte naturali usufructuarii aut usuarii ; 2 tempore statuto; 3 interitu totius rei ; 4 consolidatione, i. e. si usufructuarius vel usuarius fiat dominus rei ; 5° omnimoda mutatione, v. g. si pratum fiat stagnum; l>° aburu, quo res fiat deterior per culpam utentis; /° non usu, accedente praescrip­ tione, si inierim utatur proprietarius; 8° renuntiatione usufructuarii, modo non fiat in t random creditorum. Legalis autem cxtinguitnr modo a lege ipsa definito. ARTICULUS III. DE SERVITUTE. 680. Definitio. — Servitas (servitudes, *, service easements) est jus tertio compe­ tens in re aliena, vi cujus dominus rei in ea aliquid pati vel non facere cogitur, in tertii utilitatem. Dicitur: 1) jus in re; nam servitutis proprium est rei adhærere, id coque in possessorem quemcumque cum re ipsa transit. Dicitur : 2) aliena ; commoda enim, * qua dominus percipit e re sua, jure do­ minii percipit, non jure servituti *. Dicitur: 3) ri cujus dominus rei in ea aliquid pati rei non facere cogitur. Pati; v. g. ut tertius aquam e suo fundo ducat. — Non facere, v. g. ut altius do­ mum suam non iuditicet. Unde servitus est diminutio dominii, cujus pars tollitur ab eo, qui servitutem debet, et accedit ad eum, cui ipsa debetur; et ideo additur: in tertii utilitatem. Servitus igitur vel artire sumitur, — et est jus, quod habet quis in re aliena, ut sibi serviat ; — vel passive, et est subjectio rei aliena·, ut aliquid in ea fiat vel non fiat, in commodum alterius. 68 1. Diuisio. — Servitus dividitur : 1° Ratione originis in naturalem, quæ ex positione locorum linit. et sic domi­ nus praedii inferioris non potest aggerem jacere, ut aqua· praedii superioris non am­ plius per fundum suum delinant ; sicut nec dominus praedii superioris quidquam facere valet, ut aquarum fluxus insolite 1 Kent, Vol. IV. η. 74. (4.) 286 TRACTATI S augeatur. — Legalem, qua' ex lege, — et Conrenlio'ialem, quæ ex contract u ori­ tur. 2° Ratione modi in continuant et non continuam. Illa durare potest absque ho­ minis facto, ut cursus aqua: per fundum. Hæc sine hominis facto durare nequit, uti haurire aquam e puteo in fundo alieno <\i't< nlc. — Præterea in apparentem, {[uve exteriori signo aperte declaratur, v. g. janua, fenestra, — et non apparentem, quæ tali signo caret, ut est v. g. prohibi­ tio ædificandi in aliquo loco. 3° Katione objecti in personalem, quæ a persona debetur persome, et propria est mancipii erga dominum; mirtam, quæ a re debetur personæ, cujusmodi sunt usus Ct ususfructus ; ct reatem scU pr#dialem, quæ rei a re debetur ct in quum solam quadrat definitio supra data, ct dc qua sola hic agitur. Res seu pnedium cui servitus active inhæret, pnedium domi­ nans ; cui passive, serviens dicitur. Reatis seu prcrdialis subdividitur in ur­ banam ct rusticam, prout vergit in utilita­ tem prædii urbani vcl rustici. Pnedium urbanum dicitur omne aedilicium habi­ tandi causa erectum, sive in urbe, sive in villa, -et hortus ei annexus. Pncdia rustica dicuntur ager, vinea, pratum, pecorum stabulum a domo sejunctum. Urban# servitutes sunt quatuor: Ie ut lignum iu tuum parietem admittatur (Right oj' support)·, 2° ut stillicidium in tuas icdcs recipiatur (Right of drip]·, 3’ ut murus altius nou attollatur (Right of hght anil air)·, 1° ut fenestra in muro non aperiatur. Servituti s rustic#, alia· dicuntur nomi­ nat#, eo quod nomen iu jure sortita· sunt ; alite innommât#, qua· nomine speciali in jure carent. Nominat# sunt iter, ac­ tui. via (qua· tres uno nomine Right of wag veniunt) et at/u#ductus (Right of drain). 6S2. — Jura et obligationes servitutum grnrfatim jicndent a natura rei. a lege, a conventione. Præeipue autem hæc statu­ untur: I ' Is, qui active jus habet ad servitutem, omnia openi perficere potest, qua· necessaria sunt ad ea utendum atque ad illam conservandam 2 Si dividatur fundus, ad cujus utilitatem constituta est servitus, hæc cuique parti istius fundi d< bctiir. —3° Dominus prædii servientis nihil agere potest, quo servitutis usus minui possit, et vicissim is, cui debetur servitus, nihil, quo conditio prædii ser­ vientis gravior liat. Ita fert naturalis æquitas. 683.— Conet ituuntur servitutes : li Mutua partium confentione, quæ con­ ventionales diei possunt. Constituuntur autem hoc modo : a) Titulo, v. g. dona­ tione. Solus autem prædii dominus, non usufructuarius (cujus tamen consensus, quoties sua interest, exigitur), servitu­ tem rei imponere potest. Quodsi duo habeant commune rei dominium, neuter absque alterius consensu servitutem in­ ducere valet. — Nihil vetat, quominus modus vel conditio contractui apponatur, e. g. ut aquam e puteo vicini mei certis tantum horis h auriain. — b) Partitione pnedii, cui inhærent, si de servituti­ bus continuis ct apparentibus agitur. Aderit, autem, si e. g. dominus duorum pr.ediorum vicinorum in uno eorum canalem foderit, ut aquam in alterum du­ cit, et alterum hoc vendat, quin in con­ tractu venditionis mentio li.it de aqiueductu; servitus enim aqu eductus existet active in prædio vendito, passive in non vendito. 2) Pr#scriplione, saltem si de con­ tinuis et apparentibus sermo est. Apud Anglos 20 anni sufficiunt : quod jus est apud nos, etsi non in omnibus omnino Statibus, receptum. Quisque ergo sui Status leges consulat. 3) Lege, et tunc vocantur legatee, cujusmodi apud nos est e. g. ut via publica juxta canalem libera relinquatur. Nota. — 1° Jus, quod dicitur Right of light and air. non potest prescription·· acquiri in Statibus New York. Connecti­ cut, Massachusetts. Consonat praxis in c.rteris fere Statibus; nam. ut advertit Kent: “ By such a prescriptive claim the value of vacant lots with old and low buildings upon them, would be destroyed, if substantial buildings could not be erected on them, lest tliev might obstruct the lights of some building in an ad­ joining lot which has stood for twenty years.”1 2 The right of free and pure air, as incident to the estate, is under the pro­ tection of the law. If. therefore, any1 Kent, Vol. III. n. 44S. DE .Π RE ET JI 'STITI Λ. 287 thing offensive be erected so near the owner of the adjoining house. In- is not house of another, as to corrupt or pollute answerable for the injury which the owner the air (or probably even as to render the of that house may sustain by the opera­ enjoyment of life there uncomfortable), it tion, provided he remove his own with becomes a nuisance and an action lies for reasonable and ordinary care, d) The the injury.” 1 common use of a wall separating adjoin­ 3° ( irea 7Λ-/, actum, viam (Kight of way), ing lots belonging to different owner- is quisque apud nos, sine alio titido, curite prima facie evidence that the wall, and auctoritate, jus illud obtinere potest, qua­ the land on which it stands, belong tenus opus sit, ut e suo fundo ad viam equally to the different owners, in equal, publicam vel civitatem veniat ; damnum undivided moieties, as tenants in com­ autem, quod dominus prædii, per quod mon. " 1 transitus quæritur, subire poterit, com­ 686. — II. Sepes (division fences). pensandum erit. 1 “ The legal obligation of the tenants of 6S4.—- Extinguiint ur servitutes; 1° adjoining lands to make and maintain Elapso statuto tempore, si ad tempus partition fences, where no prescription existant, vel impleta conditione, si con- exists, and no agreement has been made, ditionatæ fuerint. 2° Renuntiatione ex­ rests ciftircly on positive prescriptions by pressa vel tacita proprietarii. 3° Conso- statute; and trespass will lie against the lidatione, qua dominus prædii dominantis owner of cattle entering on the grounds fit simul dominus prædii servientis, aut of another, though there be no fence to vice versa. 4° Si amplius non inserviant, obstruct them, unless he can protect him­ v. g. si fons, cx quo haurire poteras self by statute, or prescription, or agree­ aquam, exsiccetur. Si tamen res redu­ ment. The public have no rights, even cuntur ad pristinum statum, servitutes in a public highway, but a right of way reviviscunt, tusi obstet praescriptio. 5° or passage ; and if cattle be placed in the Præscriptione, seu non usu per tempus highway for the purpose of grazing, and ad constituendas præscriptione servitutes escape into an adjoining close, the owner requisitum In. 683. 2)]. of tlie cattle, unless he owns the soil of Jura et onera, quee inter vicinos interce­ that part of the highway on which he dunt, servitutibus sunt aflinia, et respici­ placed his cattle, cannot avail himself of unt i the insufficiency of the fences in excuse of 685. — I. Parietes duabus domibus the trespass.” 8 communes (Party-walls). “If there be 687. — III. Aquas, qme prope agros a party-wall between two houses, and a) vel per eos currunt (llunning waters). the owner of one of the houses pulls it “ Every proprietor of lands on the banks down in order to build a new one, ami of a river has naturally an equal right to with it he takes down the party-wall be­ the use of water which flows iu the stream longing equally to him and his neighbor, adjacent to his lands, as it was wont to and erects a new house and new wall, he rim (currere solebat), without diminution is bound, on his part, to pull down the or alteration. No proprietor has a right wall and reinstate it in a reasonable time, to use the water, to the prejudice of other and with the least inconvenience; and if proprietors, above or below him, unless b) the necessity of the reparation of the he has a prior right to divert it, or a title old wall be established, the neighbor is to some exclusive enjoyment. He has no bound to contribute ratably to the ex- property in the water itself, but a simple pense of the new wall. But he is not usufruct while it passes along. (Aqua bound to contribute to the building of currit et debet currere ut currere solebat.) the new wall higher than the old one, nor Though Iu· mav use the water while it with more costly materials. — If c) the runs over his land as an incident to the owner ot a house in a compact town finds land, he cannot unreasonably detain it, or it necessary to pull it down, and remove give it another direction, and he must the foundations of his building, and he 1 Kent, Vol. III. n. 437. 138. gives due notice of his intention to the 1 Kent. Vol. Ill n. 438. 439. Cfr. Wells. 1 Kent, Vol. III. n. 448. Even' Mnn, etc. p. 230. scq. TRACTATUS 288 return it to its ordinary channel when it leaves his estate. Without the consent of the adjoining proprietors he cannot divert or diminish the quantity of water which would otherwise descend to the proprietors below, nor throw the water back upon the proprietors above, without a grant or an uninterrupted enjoyment of twenty years, which is evidence of it.”1 PARS SECUNDA. DE VIOLATIONE JURIS SEU DE INJURIA. CAPUT I. DE INJURIA IN GENERE. 688. Definitio. — Injuria est' juris stricti violatio. Divisio. -Est Γ formalis vcl ma 1er iniis, prout fit scienter ct voluntarie, aut abs­ que cognitione vcl consensu. 2° Gravis vel levis, prout ex ea dam­ num absolute aut relative grave ve) undequaque leve causatur. 3° Directa vcl indirecta, prout inten­ ditur in se, aut in causa tantum praevide­ tur et permittitur (n. 6. 8). 689. Principia.— I. Datur praecep­ tum naturale a Deo promulgatum atque sancitum, vetans ne kedatur jus strictum alterius: unde omnis injuria juri naturali adversatur. Quandoquidem enim quis­ piam factus sit legitimus quorumdam bo­ norum dominus, necessario jus inviolabile in vu habere debet : secus jus ipsius esset illusorium, seu non esset jus; quod contradictionem involvit. II. Injuria seu hesio juris alieni est peccatum grave e.c genere suo. Ratio est, (piia recta· rationi, bono ordini, et legi divinæ graviter adversatur. III. Scienti et colenti non Jit injuria; quia volens cedit e jure suo. ct proinde jus servare non vult. Intellige, dum­ modo agatur de jure, e quo quis cedere possit, — et hinc Excipe casus, in quibus homo jus suum cedere nequit, quantumvis volens, sive quia de se inalienabile sit, sive quia sine aliorum injuria ei cedi nequeat. Sic conju­ gatus nequit consensu suo impedire, quin violatio uxoris sua· sit adulterium, quia natura postulat, ut jus conjugale sit pror­ sus inalienabile. Adde pro christianis jus Sacramenti, quod violari nequit. Cfr. prop. 50 inter damnatas ab Innoc. XI. p. XVII. 690. Resolves.— 1° Consentienti ex dolo vel metu injuste incusso iit injuria, quia consensum aut nullum reipsa pr;estat, aut non praestat libere, sed tan­ tum ad se redimendum ab injusta vexa­ tione. 2° Peccat itidem contra justitiam, qui alium id rogantem occidat ; ratio, quia vita· humante dominium sibi reservavit I)eus ; homo vero est mere usufruct narius, qui idcirco jus in vitam abdicare a se ne­ quit : unde sin minus hominis, certe Dei jus violatur. 3° Usurarius injuriam facit mutuatario solventi usuras, sicut venditor emptori pretium ultra summum pro merce conce­ denti; nam neuter horum censetur velle donare; deest ergo titulus, (pio domini­ um vel exacts usura·, vcl excessus in pre­ tio transferatur. 4° Tortores martyribus injuriam fece­ runt, etsi martyres mortem desideraverint et lilænter pertulerint. 691. Qu ESITA. — Quær. 1° Quantam materia censeatur gravis vel levis in in­ juria ? Resp. Gravis censetur ea materia, quæ ex natura sua, vel ex hominum æstimationc, apta est ad causandam alteri tristi­ tiam difficile sedandam seu ad caritatem mutuam dissolvendam.— Ita Lacroix,2 et alii. Ratio est, quia, cum finis justitia·, sit pacem communem, tranquillitatem publicam, mutuumque amorem per conser­ vationem jurium promovere, gravis merito censetur illa materia, qme ex natura sua, » Kent, Vol. III. η. 439. a η. 979. 289 LE JURE ET JUSTITIA. vel hominum æstimatione, mutuum amo­ rem dissolvere eum pacis communis jac­ tura, seu tristitiam difficile sedandam causare potest. Dixi : ex nalnra una, etc. ; quia in re­ gula generali statuenda attendi illud de­ bet, quod communiter in hominibus tem­ perato judicio atque affectu utentibus usu venit, non vero quod affectuum tu­ multus ct intemperantia in iis adjunctis suggerit ; justitia enim rationis ductum ct prudentiæ dictamcn sequitur. Quær. 2° An injuria alteri inferri ef­ fective possit per actual mere internum ? Resp. Affirm. Quia aliquando solo actu interno jus strictum alterius hedi potest. — Patet exemplo judicii teme­ rarii, quo juxta communem sententiam justitia erga proximum violatur, quando­ quidem quisque jus strictum ad bonam sui existimationem apud singulos habet. — Recole dictit n. 537 — Cæterum in hoc casu nulla est specialis difficultas ; siqui­ dem cum injuria mere interna nullum damnum externum keso inferat, nulla exterior reparatio facienda est, sed impru­ dens dumtaxat mentis judicium est abjiciend uui. 692.— Quær. 3° An actus internus efficere per se. possit, ut actus externus eva­ dat injustus ? Resp. 1° Neg., si actus externus per se jus strictum alterius non lædat, non ob­ stante prava nocendi intentione iu agente. Bat io est, quia ubi nullum jus lieditur, nulla potest esse injuria. Hinc non peccat contra justitiam recusans ex odio succurrere alteri, nisi ex officio teneatur. — Ita communissime.— Lugo 1 contra paucos. Resp. 2° Neg. pariter, quando agens jus habeat directe ponendi actum externum, qui est alteri nocivus, etiamsi ex inten­ tione nocendi agat. Ratio est. quia in­ tentio prava facere nequit injustum, quod de se justum est, siquidem naturam actus externi mutare non potest. Hinc non peccat actu externo contra justitiam judex homicidam ex odio ad mortem promeri­ tam damnando; nec. mercator merces suas intimo pretio vendens, ut alios mercatores emolumentis privet ; nec qui dimittit fa­ mulam, conditionibus pacti cum ea perso­ lutis, licet animo iniquo id agat, v. g. ad 1 D. 19. n. 100. puniendam eam quod libidini snæ consen­ tire noluerit. Ita Lugo) Resp. 3° Arer/. quoque, si actus exter­ nus sit tantum causa accidentalis, aut occationalis, non vero caesa per se damni proximi. Sic intentio homicidae ideo alium occidentis, ut crimen suum impu­ tetur innocenti, non efficiet ut actio sua causa sit damni innocentis - (n. 746. 2'.) Resp. 4' Affirm, autem, si opus exter­ num sit indifferens ad nocendum vel non nocendum, secluso jure directo agentis: tunc enim nocendi intentio determinat opus externum, ut damnosum evadat. Itaque non peccas quidem contra justi­ tiam accipiens rem e manibus furis, ut eam domino restituas ; secus vero, si accipias, ut retineas. Idem resolve de famulo pecuniam domini accipiente ; in­ justus enim non erit, si accipiat, ut in familiæ usum aliquid comparet : erit au­ tem, si surripit ut in suos usus impendat. Nec injuriam facis amico ejus librum tollen­ do, ut illum obiter percurras ; secus vero, si ut subripias. Nec fur dicendus erit, qui pecuniam alterius, sine hujus damno, sumit in suos usus, animo firmiter det< rminatus eam quamprimum restituere ; licet ca agendi ratio, qua injustitia· discrimini sc objicit, et rem usurpat, domino haud monito, improbanda sit. Hoc ex capite plurimi peccarunt num­ mularii pecuniam sibi concreditam usur­ pantes etiam reddendi consilio : quod ta­ men spe frustrati perficere nou value­ runt.8 Resp. 5° Affirm. etiam, si intentio pro­ dit in medium injustum, quo quis bono probabiliter obtinendo privetur (n. 757. q. 15°), ut si quis intendens nocere creditori hujus debitorem occideret.4 CAPUT II. DE INJURIA IN SPECIE SEU DE PECCA­ TIS CONTRA JUSTITIAM. Ilie tantum de injuriis iu bonis fortunæ agendum est, scilicet dc furto et ejus speciebus.— De aliis enim injuriis, in 1 2 » 4 D. 8. n. 79 et D. 18. n. 98. L. IV. 686. Kcnr. Tr. X. P. II. p. 328. n. 113. L. IV. 633. 634. 290 TRACTATI S bonis *cilicet corporis, honoris et famae, dianam sustentationem viri honesti seu 'at «lit tum <'t in Tractatu de Quinto ct mediocriter divitis requiritur. Aliqua tamen determinanda est abso­ Oetaeo Decalogi praecepto. Jgendttm 1° de natura et gravitate luta materia, quam nunquam sine culpa furti ; '2P de causis, ob quas furtum cesset gravi prætergredi liceat ; secus enim, si proportio omnimoda servanda foret inter esse tale. omnes conditiones, profecto maxima quan­ ARTICULUS I. titas pro materia gravi, ubi (piis surripit DE NATURA FURTI. ditissimo, requireretur : hoc autem in so­ 693. Definitio. — Furtum gcnerice cietatis damnum sane cederet.— Hinc Resp. 2° Juxta S. Alph.,1 et attentis sumptum est ablatio rei alieme, domino hujus regionis ct temporum nostrorum rationabiliter invito. adjunctis, gravis circiter erit relate 1) Divisio. — Furtum sic distinguitur: 1° Furtum simpliciter, si liat occulte. — ad mendicantes 8 0.50, minus vero, si quis 2° Rapina, si fiat domino positive resis­ pauper non tantum quotidie colligeret ; tente (moraliter vel physice). — 3° Sacri­ 2) ad fossores ct similes operarios 8 1.00; ad artifices et mercatores tenuis fortuum legi uni, si fiat circa rem sacram. 694. Principia. — I. Furtum, quo­ 8 1.25; 3) ad mediocriter d.irifes seu vi­ cumque nomine, appelletur, peccatum ventes ex propriis reditibus 8 2.00, minus grave est ex genere suo, (piia graviter per vero, si ( X propriis misere vivant ; relate se tum caritati, tum justitiie adversatur, · autem ad absolute divites, v. g. mercatores ct iu Scriptura Sacra adnimieratur pecca­ sat opulentos, S 2.50 vel 8 3.00 ; 4) ad tis, qua· h regno cadorum excludunt. Sic communitatem opulentam 8 5.00, vel eti­ enim Apostolus Paulus:1 Xeiptefures, . . . am, si sit valde, opulenta, 8 7.50; 5) ad ditissimos S 10.00, quie quidem summa n> 07. 6084 D. 17. S. I. u. 91. s L. 1. 35. 3° “Notat Croix I. 3. p. 2. n. 562. cum Vasq. Lavui. l’al. Sanch. Moi. etc., et non improbabile putat Rone., . . . quod cum possessor (etiam qui cum dubio inneperit possidere) rem habuerit a possessore bonæ fidei, si postea diligentia tit impossibilis, nihil tenetur restituere; ipse enim in omne jus illius legitime tunc succedit.” S. Alph. L. 1. n. 57. Notat 11. ARTICULUS II. DE 1NJlSTA D \ M M FICAT1ONE. 744. — Damnificator injustus dicitur, (pii jus alienum liedit, et proximo in bonis suis nocet, quin inde per se ditior fiat. Duplex distinguitur culpa, qua dam­ num inferri potest, nempe culpa theologica et culpa juridica. — Culpa theologica est, quæ includit offensam Dei, id est pecca­ tum formale, sive mortale sive veniale. — Culpa vero juridica est omissio dam­ nosa diligentia·, a lege præceptæ, sive ea sit formale peccatum sive non.1 Culpa autem juridica, ex communi in­ terpretatione .Juris Romani, est vel lata, vel levis, vel levissima. Culpa lata est omissio diligentia·, quam communiter ad­ hibere solent homines in similibus nego­ tiis, ut, si (piis, cx officina ad longius tempus recedens, relinquat ostium scrinitique aperta et pecuniam seu merces quisquam facile auferre possit. Levis est omissio diligentiæ, (piam adhibere solent homines prudent ioree et diligent iores, ut, si idem paululum recedens, negligit secum deferre scrinii claves, (pias nullatenus verisimile est alium, eo absente, arreptu­ rum ad furandum. Levissima est omissio diligentiæ, quæ adhiberi solet solum a prudentissimis ct diligentissimis, ut si domus custos, qui cubitum iturus omnia ostia obserat, negligit singula scrutari loca, ne forte fur lateat. 745. Principia. I. Injustus damni­ ficator restituere tenetur 1° totum æqi ivalens rei damnificatæ ; ita v. g. si (piis domum alterius culpabiliter incendat, in­ tegrum (jus pretium domino rependere debet ; 2° totum lequivalens damnis pnevisis pneter rei damnificationem, si quæ ex ea provenerint. Hinc v. g. si opifex 1 L. IV. 549. DE JURE ET Jl STITI A. solitam operam aliquo tempore omittere cogatur, propterea (piod instrumentum ei necessarium destruxeris, et tu illud prævideris, illum non modo dc valorc instru­ menti, sed etiam de lucro cessante tene­ ris compensare, Hujusce principii ratio patet ex dictis n. 587 et 713. Etenim dominus hesus omnino indemnis fieri debet. Ad hoc autem non satis est, si damnificator in­ trinsecum pro re pretium ei solvat, (pian­ do alia detrimenta ex privatione rei suæ passus alter fuerit ; siquidem non recu­ peraret id omne, quod ex injusta darnuificationc amisit. Neque obstat, quod nullum damnificator! commodum ex dam­ no obvenerit ; nam tota restitutionis ratio non ex percepta utilitate de aliena re, sed ex damno illato petenda est. 746.— I I. Ut actio damnificans obli­ gationem restitutionis inducat, jure natu­ ra·, requiritur triplex conditio, nempe ut sit 1° injusta, 2° causa damni efficax ct qui­ dem certo efficax, 3° theologice culpabilis : Ie Injusta. Obligatio enim restitutionis necessario supponit jus strictum alterius violatum. Jus autem strictum violari nequit, nisi per actionem injustam seu justitia· commutativæ oppositam, juxta dicta supra n. 587, etc. 2° Causa damni efficax, scilicet 1° ut actio per se influat in damnum, ita ut hoc inde vere consequi censeatur; 2° ut tali agenti possit imputari. Ratio utriusque perspicua est. Actio enim imputari ne­ mini potest, nisi sit ipsius propria ; nec potest detrimentum actionis cuipiam adscribi, nisi ejus actio causa fuerit de­ trimenti vera ct efficax physice vel mora­ liter. Hoc autem fit quando ponitur actio, quæ ex natura sua, vel ex circumstantiis cum damno connexionem habet morali­ ter certam. Hinc 1° non sufficit ad restitutionem causa occasional! * tantum damni, quia non est causa efficax, sed tantum occasio causæ efficacis. I nde si occasione furti a te patrati alius accusatus fuerit et damnatus, nulla obligatione damni ejus reparandi teneris. - Nec 2° sufficit ad restitutionem causa accidenta­ lis; nam hæe ea est, qme in se spectata, attentisve circumstantiis, connexionem probabilem cum eventu non habet, adeoque causa efficax non est dicenda. I nde, 307 si tradas gladium Titio absque prævisione probabili ejus abusus, non es injustitiæ reus, si ille homicidium cum eo gladio patraverit. Et quulem certo efficax; neque enim restitutionis obligatio adesse potest nisi dc ejus causa certo constet. 3J Theologice culpabilis. Etenim dari non potest restituendi obligatio in foro conscientiæ, nisi in eodem foro injuria commissa fuerit, neque conscientia ligari potest obligatione reparandi injuriam, quam ipsa non intulit ; secus etiam dor­ mientes ct amentes, si damnum quodpiam intulissent, ad restituendum in conscientia tenerentur, (piod absurdum est. Porro nulla est injuria in foro interno, ubi nul­ la est culpa theologica; ad injuriam enim requiritur voluntas nocendi saltem indi­ recta, seu prævisio aliqua saltem confusa damni injusti. Ergo, etc.1 747-— HI. Tumen etiam ex culpa mere juridica oritur obligatio justitiæ lega­ lis seu obedient ia; damnum reparandi; at post sententiam tantum, camquc justam. 1. Oritur obligatio, cum lex eam statuens, utpotc ad commune bonum (n. 129. R. 2°) lata et in antecessum omnibus a*que favens, justa sit : quare hesus tuto ad eam provocat, etsi certo sciat lædentem nullius culpæ theologicæ reum esse. 2. Justitii? legalis etc., quia obligatio illa jure jurisdictionis imponitur 3. Post sententiam tantum, cum obligatio ista speciem pœnæ habeat, ac durum foret reum obligare ut cam sine culpa theologica sponte suscipiat. 4. Eamque justam (V. n. 129. R. Γ).1 iXfar.8 (K) p. 482. 748. Qv.esita.— Quær. 1° -E> sme culpa theologica tenearis de damno a te il­ lato rei aliena ex contractu, r. g. depositi vel commodati, detenta ? Resp. Duplex est sententia prolmbilis. Sententia, quæ S® Alph0 4 calde pro­ babilis est, affirmat absolute, requiri culpam theologicam. Ratio est, quia non sufficit culpa mere juridica ad obligationem in conscientia inducendam, ut constat ex supra dictis in principio 11., nisi speciale pactum intercesserit. Porro de hujus­ modi pacto nullatenus constat; imo non pnesumitur, contrahentem voluisse in 1 2 8 « L. L. p. L. IV. 550. sq. et II. A. Tr. X. 39. 42. IV. 554. 267. n. 59. III.-V. IV. 554. 308 TRACTATUS conscientia sub gravi tantam suscipere damni, semper pergit efficaciter in illud influere. — Ita communiter. obligationem cum sola culpa juridica. Quær. 5° An reparari debeat damnum 749. — Quær. 2 An quis sine culpa theologica tenentur de damno illato in im­ PER ACCIDENS quidem, sed vacando operi plendo officio, ut si medicus nocivum reme­ illicito, illatum ? Resp. Neg., quia damnum illud non dium ; jude.i s>mtentiam injustam ; advocatus consiliumfalsum ; eonfessarius resolutionem est voluntarium, cum ne in confuso qui­ dem praevisum fuerit. Ncc refert, quod pa-mtenti mit alii damnosam dedit? Resp. Negat, probabiliter, ut in quæsito actio fuerit illicita; hoc enim ad justitia? pnpccdenti. Ratio est, 1° quia non po­ rationem nihil pertinet. Sic Clericus, qui test probari obligatio restituendi ob cul­ venationi contra Ecclesiæ prohibitionem pam mere juridicam in officio, seu in vacando, hominem pro fera occidit, non quasi contractu, sive cx jure naturali, sive magis injustitiæ reus est, quam laicus qui cx partium conventione; 2° quia talis hoc fecisset. Imo damnum per accidens obligatio esset nociva bono publico ; inde illatum ne reparari quidem debet, etiamsi enim fu ret, ut viri probi et timorati a sus­ occasione actionis injusta evenerit, quia cipiendis aliorum negotiis, necnon ab offi­ connexionem cum illa actione non habet. ciis pu' ad recuperandum tum suum revocare, si per tempus id ipsi ab aliis suffragatoribus damnum illatum, liceat et sine gravi incommodo possit. deterius fecisti. Casus esset, si vota se­ 768. Qt'.ESITA.— Quær. 1 -In teuea· creto lata fuissent. titr ad restitutionem consentiens, qui dat Quær. 3° .In obliyationem restituendi injustitia suffragium, .si non desint alia contrahas, si suffragium non fers, cum suffragia jam at! damnum sufficientia ? ferre possis ? Resp. 1 Certum est, consentientes Resp. 1 A>//., si suffragii dandi jus sit omnes mque ad restitutionem teneri, si de tibi in merum tui favorem aut gratiam condicto suffragia dederint ; cum, inita concessum ; quia nullam tunc alteri in­ conspiratione, omnium sit unica actio mo­ fers injuriam. ralis. Item si secreto feruntur. Resp. 2° .tffirm., si dandum foret ex Resp. 2° t ertum est etiam, omnes con­ officio, et ipsius omissio esset causa effi­ sentientes contrahere obligationem resti­ cax damni gravis et injusti. — Lugo et tuendi, quando eodem tempore suffragium alii communiter. (1) p. 482. tulerunt ; quia, cum nullus tunc prior fuerit neque posterior, sententia resultans I § IV. De palpone. ex suffragiorum summa singulis suffra­ gantibus merito tribuitur. 770, Pulpo dicitur qui laudando, Resp. 3° Certum quoque est, non ex­ adulando, susurrando, vituperando, inju­ cusandos esse a restitutione eos, qui riam exaggerando mo\ct alium ad damni­ primi dant suffragium, antequam nume­ ficandum. Dc palpone hæc tenenda : rus sit completus, etiamsi pne videant non 1° Qui induxit alium ad damnum inv dcfnturos alios, qui consentiant, (piia vere ferendum proponendo laudem aut secus influunt in damnum ; quamvis enim sine ignominiam secuturam, tenetur de dam­ illis esset inferendum, per illos tamen nis. Talis enim cooperatio se habet in­ partialiter de facto infertur. Ita com­ star consilii, cum nempe agendi motiva muniter. — Lugo.1 de se communiter efficacia proponuntur. Resp. 4° Utrum vero, seclusa conspira­ Quocirca palpo iisdem omnino obligatio­ tione ct simultanea suffragiorum colla­ nibus obnoxius est, ac consulens : de tione, possint excusari a restituendi obli­ quibus λ id. supr. n. 762 et seqq. gatione ultimi suffragantes, «piando jam 2° Qui homini injuria affecto ita revotorum numerus ad negotii definitionem præsentant hujus injurin' magnitudinem, requisitus expletus «st. coutrorertitur. > ut ille commotus vindictam sumat, ad Alph.,2 Lugo8 et plures alii : (firmant, restituendum tenentur, modo saltem dam­ «piia ejusmodi suffragatores nullo modo num probabiliter secuturum essi adversunt causa damni, cum jam illud suffici­ I terint. enter ab aliis prmparatnm ac determina­ 3° Non tenetur autem ad restitutio­ tum fuerit.— Dico: “ad negotii defini­ nem, (pii facinus jam patratum approbat tionem.” Secus enim, si votum foret vel ratum habet, nisi causa sit, cur non consultativum, vel (quia per illud siif- fiat restitutio, aut nova damna inferan­ tur.2 1 D. 19. n. 17. 2 L. IV. 56ua opera contractu justitia débet, malefactorem domino læso, diligenter circumscripta demandari soleat, aut Superiori non manifestat, atque hac nec hoc,generaliter, admitti potest. Quare ratione causa est, ne hesio resarciatur. ad hunc contractum,1 vel, eo deficiente, ad ( icterum eadem principia, etedeinque ap­ consuetudinem attendendum est. plicationes morales omnibus hisce coope­ 775.— Quær. 3 ' An superior (meatur ratoribus conveniunt. αΛ reparandum damnum a suis subditis 773. 1’hincipia.— I. Nemo ratione (operariis, faiuulis, filiis, uxore) illatum 1 damni non impediti tenetur ad restitutio­ I Resp. 1° Pro foro civili vide Kent.3 nem, nisi ex pacto illud impedire teneatur; ' Resp. 2' Quoad forum uder num. sup­ qui enim non adigitur ad damnum ex pacto posita culpa theologica : a. Affirm., si impediendum, ex sola caritate obligatur, prieeavcudi damni obligatio etiam < x pacto, cujus violatio ad restitutionem non obligat. saltem tacito, suscepta luerit, v. g. -i herus II. Omnes, qui obligantur ex pacto opus ex paeto perficiendum, mandato ope­ impedire damnum alterius, si id culpa­ rariis sibi subditis t sequendum commisit, biliter negligent, ad restituendum tenen­ aut si quis ex officio publico aliorum damna tur; ex justitia enim damnum impedire impedire debeat :8 b. Affirm. pariter, si, debent. Ergo si omittant, contra justi­ damna a subditis inferenda videns aut jam tiam peccant, ct proinde ad damna resar­ illata noscens, sileat, ct tales sint circum­ cienda obligantur. stantial, ut silentio suo.qua palpo, in damni III. L t negative cooperatis ad resti­ illationem aut reiterationem efficaciter in­ tutionem teneatur, necesse est, ut damnum fluat : c. Neg. in caderis casibus, ubi agi­ sine gravi incommodo impedire potuerit; tur de proposito qui suis -ubditis invigi­ quia nec contractus, nec lex positiva cum lare debet tantum ex pietate ; nam hujus gravi onere (saltem ut plurimum n. 137. violatio gravis quidem culpa reatum, non vero restitutionis obligationem inducere § fin.) obligare solent.1 774. Qv.esita.—Quær. 1° con­ potest. Quod si in casibus, de quibus sub fessorius teneatur ad restitutionem, si per­ c, lex civilis damnum a proposito pro­ nitentem de restitutione facienda ex gravi standum decernat, hæc legis dispositio ad negligentia vel ignorantia monere omiserit ? justitiam legalem pertinebit, nec ante sen­ Resp. Neg. probabilius. Etenim licet tentiam obligabit.4 776.—Quær. 4° An teneatur ad re­ ex officio confessarius teneatur bene in­ struere pcenitentem, ideoque peccet gra­ stitutionem, qui per omisAonem suffragii viter, si id omittat, quando necessarium injusta sentent ùe non obstiterit? est; non tamen ad hoc tenetur ex justi­ Resp. Distingue inter jus suffragii ex tia erga tertium. Excipe, si confessorii officio ct suffragii ex privilegio seu ex mero silentium approbationi lequivaleat, v. g. si favore, juxta dicte n. 769. q. 3°. interrogatus responsum, sine causa suffi­ Quær. 5° Au lent atur ad restitutionem, cienti, ita declinet, ut absentia obligationis qui accepit pecuniam a fure, ut taceat, si pomitenti suadeatur. — S. Alph.,3 Logo, ex officio clamare non debeat ? Suarez, et alii communiter. Resp. Neg. probabilius, saltem per se. Quær. 2° An famuli teneantur ad re­ Ratio est, quia tacere posset ob preces stitutionem, quando culpabiliter non im­ furis absque injustitia, siquidem clamare pediunt damna, qu

An custodes non denuntiantes traneis illata. — Ratio, quin in priori casu, dainnijicalores Iciteantur compensare omnia ob jurgia pr/prisa, illud onus in contractu damna et etiam solvere mulct am î opera' locandæ iu se suscepisse non viden­ 1 Mar. p. 294 η. 116 tur, videntur vero in posteriori.8 Hodie 2 \ ol. 11. η 192 Note 3 η. 259. 260. ιι. 149 (3) ’ L. IV. 573. 2 I,. IV. 578. 3 L. IV. 3H. 3 Mar ρ. 291. η. 112. « Ib. η. 112. 113. S TRACTATUS 31 Λλ,/λ ad lom Jffirm., per se, quia ad damna impedienda constituuntur; excipe, si agatur de rebus levioris momenti, pro quibus, ex consuetudine et præsumpta do­ mini voluntate, sufficit secreta admonitio. 7ir.v/>. ad 2Dm -Ve//. probabilius ob praxim contrariam, cui communis sensus concor­ dat. Idem dicendum de judice non irro­ gante, aut magistratu non post niante muletam punitoriam. Excipe, si apud judicem facta fuerit dainnificatoris denuntiatio.1 CAPUT III. DE CIRCUMSTANTIIS RESTITUTIONIS. Pnccipuie circumstantia? restitutionis hoc versu habentur : Quantum restitues ? cui ? quo ordine ? quomodo ? quando ? ARTICULUS I. QUANTUM SIT RESTITUENDUM ? 777. - Quantitas restitutionis mensu­ rari debet ex quantitate rei *accepta , vel cx quantitate damni illati, aut influxus in injuriam proximi. Cum speciales difficultates de sola solidaritate occurrant, de ca solum speciali­ ter agemus. De solidarilate. Definitio. — Solidaritas, seu obligatio restituendi in solidum est onus incumbens singulis cooperatoribus integrum damnum illatum reparandi. Dirisio.— Duplex distinguitur solidari­ tas, scilicet 1° absoluta, quæ locum habet, (piando quis tenetur totum damnum re­ parare; 2° conditional·!, (piando singuli cooperatores restituere tenentur pro aliis cooperatoribus delicientibus. 778. Principia. I. Quilibet exeo operatoribus concurrens ellicaeiter ad damnum, ita ut hoc lotum ei moraliter adseribi tenetur ad restitutionem in solidum, id est in integrum, sive absolute, sive saltem comlitionate. Ratio est, quia quilibet est causa etlieax ct injusta totius damni, ct proinde totum reparare debet. — Vogler? et alii communiter. 11 Alicui autem cooperatori totum dam» Mar. p. 290. n. 119. 2 n 342. num adseribi potest certo in casu duplici, scilicet 1° quoties illius cooperatio est ne­ cessaria, licet non sufficiens, ad totum damnum inferendum ; v. g. si præbcas suffragium necessarium ad injustam sen­ tentiam ; 2° quoties cooperatio Jit ex con­ spiratione efficaci, qua damnifieatores ita se ellicaeiter ad damnum excitant, ut sin­ gulis non concurrentibus damnum non eveniret.1 111. Quicumque est causa principalis damni, tenetur restituere in solidum ab­ solute ; cæteri autem cooperatores icquales, vel causic secundarim, conditionale tan­ tum tenentur. Ratio est, quia principa­ lis agens, uti mandans, dux. etc., ipso facto in se suscipit absolute totum onus damni reparandi, cum ipse primario illud inferat, nec utatur aliis nisi velut instru­ mentis ad proximum damnificandum. Quisnam autem dici debeat causa princi­ palis, dicetur infra. Quoad causas vero secundarias merito monet S. Alph.,2 in praxi raro expedire rudes monere seu obligare ad totum dam­ num reparandum, licet certo teneantur in solidum; quia, ait, “difficulter isti sibi persuadent se teneri ad restituendam par­ tem a sociis ablatam. Quinimo satis præsumi valet, quod ipsi domini, quibus debetur restitutio, consentiant, ut illi re­ stituant tantum partem ab eis ablatam ; cum aliter valde sit timendum, ut nihil restituant, si obligentur ad totum ” “ Ilinc est," pergit S. Doctor,3 “ quod confessarius quemlibet istorum (præcipnc si est conscient iæ parum meticulosis) hortetur ut restituat quod debet, quin quantitatem explicet, sed remittens dicta­ mini conscientia' illius.” 77‘d. Qu.ESITA.—Quær. 1° rln tenea­ ris IN SOLIDUM, in dubio, an influxeris in totum damnum ? Resp. Net/. probabilius cum sententia communi, quia onus certum imponi ne­ quit pro incerta obligatione.4 Quær 2° rln tenearis IN SOLIDUM in dubio, an alii suam / artem pro rata resti­ tuerint ? Resp. S° Alph” minime probatur sen­ tentia negans.6 In dubio neyalico alios debito suo satisfecisse præsumendum puto. ‘ !.. I\ 579. 3 H. \ Tr. X 51. 6 L. IV. 579 I. I\ 579. !.. IV 579. 319 DE JURE ET JUSTITIA. Quær. 3° Jn detur obligatio restituendi IN SOLIDUM, ubi cooperatio influit quidem in lotum damnum rei iudi vidua·, sed non est de se sufficiens, nec necessaria, neque procedit e.r conspiratione stricta, r. q, si quatuor asportent trabem, quam tres etiam exportassent ? I Resp. Neg. probabiliter, quia, eum tota ratio obligationis sit influxus in damnum, illa non debet esse major quam ipse in- ’ fluxus. Aliunde si quis opere suo con­ currat tantum ad partem damni, v. g. vastationis horti, ad totum autem dam­ num eatenus eum aliis concurrat, quate­ nus reliqua horti pars vastata ab aliis jam fuerat, ipse autem quod integrum ab illis relictum reperit, hoc pessumdet ; hic sane non tenetur reparare nisi partem damni, cujus auctor fuit; ergo, a pari, qui con­ currit partialiter ad damnum individuum, partialiter tantum ad damni reparationem tenetur, quia causam partialem posuit.1 — Lugo.2 780. — Quær. 1° rln tenearis IN SOLI­ DUM, si actio tua fuit quidem sufficiens ad totum damnum inferendum sed minime ne­ cessaria, neque e.r. conspiratione processit, v. g. si ignem domui aliena· simul cum plu­ ribus aliis apposueris ? Resp. Controcertitur. .tflirmant proba­ biliter, imo et probabilius non pauci, quia ubi actio tua fuit sufficiens ad effectum damnosum, reapse totum damnum moralitcr tibi ct singulis aliis est adseribendum. Roncaglia, Sanchez, Salman L, etc. — Negant vero alii probabiliter, quia, licet actio damnificativa sufficiens fuerit ad totum damnum, non habuit tamen nisi influxum partialem in illud, cum nec fue­ rit necessaria, neque communis eum aliis ex conspiratione. Ergo non est causa moralis totius damni. Nec refert quod de re individua agatur; quia cooperatio ad totum damnum non extenditur. At­ tamen id intellige, quoties sine tuo con­ cursu damnum nihilominus evenisset ; secus enim etiam actio tua ad illud neces­ saria dicenda foret. — Sporer, Navar., etc. — Utramque sententiam probabilem ha­ bet S. Alph.3 781. Resolves. 1° Si (piis ex coope­ ratoribus totum damnum reparaverit, alii liberantur ab omni debito erga credito1 L. IV. 579. - 1). 19. n. 82. 3 L. IV. 579 et II A. Tr. X. 55. rem; sed ille, qui totum restituit, recur­ sum halx't contra alios damnificatores ieque obligatos, seu tales quorum quisque pro sua rata tenetur, ut ratio perspicua demonstrat. 2° Si furi, qui propter efficacia motiva jam omnino determinatus est ad furan­ dum, suggeras novum motivuni. quod stimulum ei addat, non teneri *, deficien­ tibus cæteris coopérât ori bu *, totum dam­ num resarcire, quia motivuni tuum in damni substantiam non influxit. 3° Imo jrrobabiliter ob eandem ratio­ nem nihil refundere delx-s cx justitia, si tantum inducas alium, ut aliquanto citius aut alacrius damnum inferat. ARTICULUS II. CUI SIT RESTITUENDUM ? 782. —Restitutio facienda est ei, cujus jus fuit læsum. Quare : 1° Damnum passo (qui et creditor vo­ catur), si ob damnum datum debeatur. 2° Si ob injustam rei alieme detentio­ nem debetur: a. Ipsi domino, si res do­ mino fuit ablata : b. Non domino, sed justo possessori (v. g. commodatario), si res huic surrepta fuit: hujus enim jus possessionis læsum fuit. Idem resolve, si dubium sit an hic juste possideat, quia in dubio pnesumptio favet possessori. Do­ mino autem, non possessori, si hic re cum domini injuria probabiliter abusurus sit.1 3° Mortuo domino aut, ut supra, pos­ sessore. res restituenda est hæredibus, qui ab intestato aut ex testamento iu jura de­ functi successerunt ; nec erogari potest in requiem animæ defuncti, nisi ex expressa aut saltem præsumpta luendum, non vero defuncti voluntate, eum jam illi, non vero hic, rei dominium aut possessionem ha­ beant.2 4° Si post diligentem inquisitionem dubius sit dominus ; vel dubium vertitur inter paucos, vel inter multos. Si prius, ipsis pro rata restituendum est, vel ad compositionem inducendi sunt domini praesumpti. Si posterius, v. g. quia ali­ quis vendens in aliqua civitate defrauda­ vit multos in pondere vel pretio, restitu­ tio facienda est, et quidem sub gravi, vel 1 I. IV. 596 sub 3. 4. • Mac. p. 302. n. 129. Mar. p. 301. n. 128. 320 TRACTATUS defraudatis vel pauperibus illius loci vel administratio et custodia eorumdeni ma­ iu pias causas utiles eidem loco; at sub neat. Huic enim uni restitutio seu de­ levi tantum defraudatis (et his ue sub levi bitorum solutio fieri potest et debet, quidem, si rationabilis adsit causa), puta adeo ut, si alteri fiat, valida non sit, augendo eodem modo pondus vel mensu­ pereatque solventi, si forte res tradita ram, aut pretium minuendo erga ementes ad manus administratoris non perveniat. ordinarios, qui damnificat) praesumuntur, Quapropter si de debitis ag< retur, quæ si facile fieri possit.1 ab eo, qui bonis cedit, occulta serventur, fraudi cooperarentur illius debitores, qui, 5° Si dommus sit plane incognitus, vel si, licet cognitus, moralitcr tamen cognita bonorum cessione, ipsi debitum neque immediate neque mediate adiri solverent ; quocirca et in foro conscienqueat, distinguendum est : vel enim res tiæ tuti non forent, et conveniri in foro aliena bona fide acquisita possidetur, vel externo ad iterum solvendum possent. mala vel dubia. Si bona, tunc agendum Attamen quandoque posses tuo creditori est ut iu rebus nuper amissis, quarum restituere, v. g. si debitum sit exiguum, dominus inveniri non potest (vide supra, si probus sit, et credas illum esse credi­ n. 656). Si vero mala tide, possessor tali toribus restituturum; item si versetur in re omnino se expoliare debet, atque in gravi necessitate, et debito illo valde in­ 784. — Quær. 2° Cuinam restituere opera pia, aut pauperum utilitatem im­ digeat ad vitam ducendam, quia, ut debeat debitor EX DELICTO, si dominus pendere. Nefas enim est malitiam furi docent communiter theologi, bona cedens Lesus inveniri nequeat ? aut maim fidei possessori prodesse.2 Si potest subducere ea, quæ ad vivendum Resp. Juxta communem sententiam re­ demum dubia, perseverante post debitam omnino necessaria sunt.—S. Alph.,1 stituere debet pauperibus, vel causis piis. inquisitionem dubio, res partim paupe­ Gousset.2 Ilatio est, quia cx sensu communi domi­ ribus vel ad causas pias impendenda nus incognitus per pauperes vel pias est, ct partim retineri potest. Cfr. n. causas censetur repraesentari ; praesumi­ 739 tur enim talem esse ejus voluntatem, 6° Si nullus ex dominis graviter læsus quoties rem suam injuste ablatam vel fuerit, ct cogniti sint, sub gravi restitu­ damnificatam recuperare nequit. Ita S. endum est pauperibus vel aci causas pius ; Thom.8 De hoc certo constat ex Jure sub levi dominis, ct ne his quidem sub Can. quoad lucrum usurarium et siuiolevi, si rationabilis causa excusat. Dixi : niacum. Videtur etiam lex canonica e.r 1° sub y rari pauperibus rei ad pius causas. consuet udi ne ad cæteros casus extendi : Ilafio est quia notabiliter ditescendo ex Consuetudo autem optima est legum, inter­ re aliena grave intulit damnum reipublipres. Apparet igitur circa hocy/^v quod­ cic. Dixi: 2° sub levi dominis ; nam sin­ dam gentium introductum esse. gulis illorum intulit tantum damnum Dicunt quidam, debitorem posse ea leve.3 I impendere in utilitatem quamlibet publi­ Nola pro praxi. — Obligatis ad restitu­ cam etiam profanam. Verum in praxi tiones pauperibus scu causis piis pruden­ consuetudini genendi standum est. Numter declaratur, se. satisfacere si ea, qu e quam autem possessor malic fidei, neque contribuere solent iu pauperum, ecclesia­ damnificator injustus debitum retinere rum, etc. non debitam sustentationem, potest (nisi, ut cx S. Alph04 patet, sit ipse ea intentione tribuant ut obligationi re­ vere pauper) ; quia ex jure sive naturali, stituendi satisfaciant. Excipe, si summa sive positivo, saltem consuetudinario, ad restituenda tanta sit, ut solite ejusmodi pias causas restituendum est. L. V. 71 contributiones eam non cxæquent. II. A. Tr. X. 111. 783. Qv esita.—Quær. 1° -In quan­ 1 L. IV. 699. 2 n. 772. do creditor tuus coactus fuit cessionem 3 2. 2. q. 62. n. 5. bonorum fucere, ipsi vel ejus creditoribus 4 L. IV. 696 sub 3. II. A.Tr. X. 17. L. V. 152. restituere debeas ? Resp. Generatim loquendo, ei penes quem post factam bonorum cessionem ( » L. IV. 534. 595 et H A. Tr X. 28. Prax. 44. 3. 2 11. A. Tr. X. 67. 69. • L. IV. 531. q. II._______ DE .11 KE ET J t STITI A. 321 ARTICULUS III. bus restituit, causa principalis tenetur eam indemnem facere, quia minus prin­ QUO ORDINE SIT RESTITUENDUM ? cipalis jus creditoris contra principalem Ordo restitutionis spectari potest tum acquirit.1 cx parte eorum qui restituere debent, 3° Si creditor solvat ab obligatione quando plures in idem damnum coope­ causam secundariam, non ideo liberatur rati sunt, tum ex parte eorum quibus causa principalis, quia obligatio princi­ restituendum est. j palis causa· est independens ab obliga­ tione causæ secundarim. Imo quamvis uni e secundariis creditor remittat, non § 1. De ordine rent'dutionis 'uder coopera­ ideo liberæ sunt aliæ causæ -ecundariæ ab toren. obligatione suam partem restituendi, nisi condonatio fuerit omnino plena, vel talis 785. — Ad ordinem restitutionis in merito praesumi possit.— Lugo, Vogler, solidum assignandum inter cooperatores S. Alph.2 4° Si una ex causis æqualiter obligatis in damnum alienum, inspiciendum est, num damni causa sit principalis, seu totum debitum restituerit, aliæ tenentur primaria; utrum secundaria, seu subor­ ei partem rependere, quia quisque pro dinate ; an denique collateralis, scuæqua- rata sine culpæ satisfacere debet. Quod lis. Cooperatores enim in damnum con- , si unus non posset aut nollet suam par­ currere possunt vel eodem modo seu tem restituere, cæteri eam inter se divi­ dere deberent. gradu, vel modo diverso. 5° Consulens vel consentiens non te­ Principia. — I. Si omnes eodem mo­ do concurrerint, singuli aequaliter in netur per se ante exeeutorem ; hic si­ solidum conditionate restituere debent, quidem prior tenetur, quia executor, Tres communi et ellicaci conspiratione deficiente mandante, est causa principalis ædes incendunt pretii 3000 ; singuli de­ damni. — Vide tamen exceptiones de bent 1000 : si duo nequeant aut nolint quibus n. 765. q. 6°. 1000 solvere, tertius debebit 3000. i II. Si diverso modo concurrant, tene­ §11. De ordine rest it id ion is quoad credi­ tur 1 detentor, sub quo et prædæ receptator tores. ac particeps ; 2 mandans; 3 executor, sub 787.— Agendum hic est d< solo casu, quo et particeps actionis damnilicativæ ; l cæteræ causæ positiva * ; 5 negativa:. in quo debitor ad satisfaciendum omni­ Herus jubet famulum furari aut inferre bus suis creditoribus impar est ; ali,.< damnum ·, hic dubitans, num obtemperet, enim nullus ordo in solvendis debitis consilio amici ad obediendum movetur, necessario servandus est. Creditores autem sunt 1° alii pricileae, custode domus non impediente, rem * privih gio jus abstulit, et illam alii custodiendam, ne (fiati, qui ex legis positiva detegatur, tradit. Primo restituere debet habent debitum suum ante alios repe­ detentor, quo restituente, cæteri ab omni tendi ; 2° alii hypothecarii, qui ex titulo obligatione liberantur ; ast si nolit aut ne­ hypolhecte seu as ecu ration is in bonis *, jus habent solutio­ queat, tenetur herus; in hujus defectu debitorum fundata famulus, utroque deliciente amicus, re­ nem obtinendi statim post creditores pri­ vilégiâtes ; 3° alii coiHbiunes, qui nullo liquis negligent i bus, custos.·1 * Ix-neficio gau­ 786. Resolves.— 1° Ad nihil tenentur privilegii aut hypotheca caus.e secundarim, si causa principalis dent. 7S8. Principia. — I. Ante omnia sol­ restituerit aut remissionem debiti obti­ Debitu nuerit; *causa enim secundaria: tantum vi debent debita privilégiant. tenentur in defectu *causa principalis, autem privilegiata ex legibus enjusque Status noscuntur. Hujusmodi autem in­ cujus obligatio cessavit.2 2° Si una cx causis minus principali- ter cictera sunt tributa Statui, Comitatui, Municipio pendenda. II. Secundo loco satisfaciendum est » II. A. X. 00. 2 L. IV. 581. Nar. p. 300. n. 125. II. 1 L. IV. 581. 2 Ib. 322 TRACTATIS creditoribus hypothecariis, servato tem­ poris ordine, juxta Regulam 54 .luris iu 6° ; Q?/7 prior est tempore, potior est jure. III. Demum tertio loco solvi debent debita communia, utpotc nullum jus prae­ lationis habentia. Res aliena apud debitorem existons, v. g. in deposito, locato, commodato, vel ut vendatur, ante omnia debita quantum­ vis privilegiata restitui domino suo de­ bet ; res enim illa in specie existons domino clamat. Item (jure Rom.) res empta ad creditum, non soluto pretio, nec pretii fide data.1 7S9. Qc esita. —Quær. 1° ./'/ debita e.r delicto sint solvenda ante debita ex con­ tra Ίκ ? Resp. Xeg. probabilius, sed omnia æque solvenda sunt pro rata, quia nullo jure constat, priora posterioribus esse praefe­ renda.’ Quær. 2° tn debita ex litato oneroso solei debeant ante debita ex titulo gra­ tuito ? Resp. .djjirm., quia qui gratuito pro­ mittit, apponit semper tacitam conditio­ nem : si commode prmdure valeam ; nec gratis bona expendere potest cum praeju­ dicio creditoris ex delicto vel ex con­ tractu. — S. Alph.’ Quær. 3' In creditores pauperes dirilibi.s necessario proferri debeant ? Resp. \eg„ nisi sint in extrema vel gravi necessitate, casu quo creditor dives eis ex caritate * subvenire teneatur. Ratio est, quia nullum jus praelationis habent pauperes; et jus divitis tam strictum est quim pauperis, eum justitia commutativa ad personas non attendat.4 Probabile ta­ men est eos praeferri posse.4 Quær. 1° ta proferendi sint creditores tempore priores posterioribus 1 Resp. Controceriilur. Prima sententia negat, quia lex nullam praelationem inter h.ec credita assignat ; ex jure autem na­ turali omnes creditores sunt æquales, cum singuli dumtaxat in debitoris personam, qme sola «eque singulis obligata est. non autem iu hujus bona jus habeant. Si enim essent obligata bona debitoris, cre­ ditores eorum dominium jam haberent, 1 L. IV 684.685. ■ L. IV. 689. 4 L IV. «91. - L. IV. 688. 4 L. IV. 691. nec debitor ea vendere posset, quod fal­ sum est. Secunda affirmat, quia prior tempore debet esse potior etiam jure. — Ita Lugo, Salinant. ; et hoc dicit probabilius S. Alph.,1 licet priorem sententiam ut proba­ bilem habeat. 790. — Quær. 5° .tn creditores certi incertis, seu incognitis, sint a debilore ante! ponendi ? Resp. L trinque probabiliter disputatur. Qui affirmant, dicunt certa dominis de­ beri jure nalurre, incerta pauperibus jure tantum positivo; quod negant patroni al­ terius sententia *, qui contendunt etiam pauperibus pro rata restituendum esse, cum Iiîbc praesumatur esse creditorum voluntas, ut quod sibi restitui nequit, re­ stituatur pauperibus.2 Quær. 0° .In prius petenti liceat prius solvere, etiamsi tempore posterior sit ? Resp. 1° Jffirui., si juridice petat, quia legitima judicis sententia vim privi­ legii creditori confert.— Ita omnes.—S. Alph.8 Resp. 2° ifflrm. probabilius etiam si petat extra judicium, (plia actionem per­ sonalem in debitorem habet, ct totum debitum petendo, jus suum prosequitur ; cætcri vero creditores negligentiæ suæ expensum ferre debent.4—Abrogata jam lege, quæ bonorum cessionem in universa Po-dcratione moderabatur,5 quisque nunc consulat Status sui Statuta circa tempus, intra quod invalidatin' solutio accepta a creditore, qui noscere potuit statum labi­ lem debitoris sui. Quær. 7 Utrum debitor, sciens suum statum labilem, etiam non petenti integre satisfacere possit ? Resp. Neg., quia cum omnes creditores sint jure æquales, nec ullus inter illos jus suum prosequatur, et proinde per diligentiam nemo potior in petendo eva­ dat. postulat æquitas naturalis, ne alicui integra restitutio fiat cum aliorum prae­ judicio. — S. Alph.,4 Lessius, ct alii communiter. — Et hæc quoque restitutio, si fiat a debitore, (pii novit suum statum I 1 L. IV. 690. « L. IV. 687. « L. IV. 692. Coll. L. V. 71. 4 Ib. 4 General Bankrupt Law, See. 35. apud Wells. p. 599. e L. IV. 692. DE JURE ET JUSTITIA. labilem, intra quod tempus ante rogatam bonorum cessionem invalidetur, abrogata jam lege generali,1 ex sui Status Statutis quisque disait. Quær. 8° .tn creditor, qui iu hoc casu solutionem accepit, ad restitutionem erija alios creditores teneatur ? Resp. Sententia S0 Alph0 verior affirmat, quia nullum jus habet, ut sibi integre solvatur cum aliorum detrimento; unde his pro rata satisfacere tenetur.2 ARTICULUS IV. QUOMODO SIT RESTITUENDUM ? 791. — Generatim dici potest, requiri et sufliccre, ut restitutio eo modo fiat, quo justitia violata plene seu ad aequalita­ tem reparetur, ct sic dominus læsus in­ demnis fiat. Hinc \° per se, e. g. seposita obligatione reparandi scandali, non requi­ ritur, ut palam tiat ; imo sæpe ita fieri nequit, quando famæ quoque restituentis consulendum est. 2° Non est necessarium, ut restitutio fiat per ipsum debitorem, sed fieri per alium potest, modo res domino reddatur. Potest aliquando fieri per confessarium ; magna tamen cautela tunc opus est, tum ut sigillum Confessionis illæsum rema­ neat, tum ut pamitens, casu quo aliqua ex ejus parte suspicio contra confessarii probitatem timenda foret, resciat, credi­ tori reipsa satisfactum fuisse. 3° Non est necessarium, ut restitutio fiat advertente domino ; quia hoc non requiritur, ut hic sit indemnis. Unde debitor restituere potest, v. g. augendo pondus vel mensuram in vendendo, aut debitum opus in laborando, et sexcentis aliis modis. 792. Qu.esita.—Quær. V Ati caleat restitutio facta per simulatam donatio­ nem ? Resp. Affirm., saltem probabilius. Ra­ tio est, quia ad solutionem non requiritur, ut debitor externe fateatur, sc solvere. Hinc satisfacit debitor, quoties solvit etiam in iis circumstantiis, in quibus cre­ ditor existimat sibi fieri donum.— Ita com­ ta unis. — Carrière,8 etc., coût ni Billuart. Quær. 2° An si creditor pratiludine » Wells, p. 599. » u. 1265. a £ jy C‘J3. 323 motus aliud donum illi rependat, hoc ei restituendum sit ? Resp. Affirm. Ratio est, quia donatio ista non est plene voluntaria ct spon­ tanea, prout esse debet essentialiter do­ natio mere gratuita; procedit enim ex opinione obligationis antidoralis seu gratitudinis, qua· falso nititur fundamento. — Ita Carrière, contra Tamb., etc. Quær. 3° Quo loco, et cujusnam expen­ sis facienda sit restitutio ? Resp. 1° Si obligatio restituendi sit ex re bona fide accepta ct retenta, restitutio non necessario facienda est in alio loco, quam in quo nunc res existit ; nec talis debitor alio, ubi jam dominus forte degit, rem suis expensis transmittere tenetur. Ratio est, quia non tenetur dominum in statum pristinum restituere, ex quo illum non dejecit per formalem injuriam. Resp. 2° Si obligatio restituendi orta sit cx delicto, restitutio facienda est in loco, in quo dominus rem esset posses­ surus, si ablata non fuisset, ne hic ex de­ bitoris injuria damnum subeat. Deduci tamen possunt expensa», quas et dominus fecisset, et, si hic plus expendisset, quam jam expendit debitor, etiam ille pretii excessus, qui peculiari hujus industriæ debetur, retineri potest.1 Resp. 3° Si res cx contractu solvi de­ beat, standum est clausulis contractui appositis, si de loco et modo translationis fuerit conventum. Secus ad leges speci­ ales pro contractuum diversitate, vel. his silentibus, ad locorum consuetudinem at­ tendendum. 793.— Quær. 4° An debitor ex delicto etiam expensas solvere debeat pro re domi­ no remittenda, si ilice expenste calorem rei ' ipsius superent ? Resp. 1° Affirm., si excessus non sit valde notabilis, quia et debitor, commit­ tendo injustitiam, tale onus in se susce­ pit, et dominus non tenetur rei sua· jac­ turam pati. — Ita communiter. Resp. 2° Neg. autem probabilius, si istie expensa» essent maxinue respectu valoris rei remittenda·. Tunc autem ex pnesumpta creditoris voluntate restitutio pauperibus facienda esset. Recta enim ratio et caritas dictant, creditorem non posse exigere, ut sibi tiat restitutio eum » L. IV. 677. Mar. p. 304 n. 137. II. 324 TRACTATUS quibuscumque expensis. — Ita Lugo,1 Billuart.J S. Alph.,3 qui dicit, hanc esse sententiam communissimam. Quanta autem esse debeat jactura debitoris, ut a restitutione ipsi domino facienda excusari possit, non conveniunt theologi. Hanc regulam sat communiter tradunt : Quando, meteris paribus, dam­ num, quod debitor patietur, damnum creditoris tantum duplo superat, non est ■sufficiens, ut dominus re sua privetur. Si vero hanc proportionem superet, suffi­ cit ut restitutio saltem differatur, vel. si frustra eo fine differretur, in pias fiat causis. Ita Lugo,4 S. Alph.,5etc. Ho­ die vero litre controversia vix locum ha­ bere potest propter facilitatem n i saltem pretium alio transferendi. (i agatur de pecuuiie summa aut re fungi- equi ad effugiendum homicidam. Quær. 3° An excusetur a restitutione bili (v. g. tritico) ejusdem rationis, eodem tempore utrinque exigibili. Exemplum : qui debiti immemor aliquid gratuito credi­ 1* mensis debeo tibi 100 ob vinum milii tori suo donavit ? Resp. Duplex datur sententia : a te venditum, ct tu eadem die debes mihi I* Sententia negat. Ratio est, quia centum ob tvdvs tibi a me locatas ; 3° pro­ scriptio (u. 668); 1° interitus rei, nt in ca­ quod gratuito donatur, nequit haberi ut Ita Sanchez. Vogler. sibus tantum, in quibus res perit domino debiti solutio. * Sententi a affirmat cum Lacroix,4 Π (n. 722. 734. 955. 3° etc.). * SOO. Qi esita.— Quær. 1° An debi­ Tainb., etc. Ratio est, quia censetur quis­ tor restituere teneatur, si versetur in eadem que velle prius obligationi just it iæ satis­ necessitate sive gravi sive extrema cum facere, quam mer.e liberalitati. Prima sententia est communior et valde probabi­ creditore ? Resp. 1° Si creditor jam reperiatur in lis ; sed secunda non caret sua probabili­ gravi necessitate, et debitor restituendo in tate, ait S. Alph.,5 et hanc sat probabilem illam decidat, restituere debet juxta omnes. dicit, quoties, ut præsumendum est, debi­ 2° Si uterque jam reperiatur in neces­ tor, si debiti fuisset memor, nequaquam sitate gravi, disputatur. Probabilius ex­ donaturus fuisset.® cusatur a restitutione, quie non debetur 1 H. A. Tr. X. 119. « L. IV. 520. > H. A Tr. X. 118. 2 L IV. 608. 10. » L. IV. 700. Mar. p. 306. n. 141. • L. IV. 520. 5 L. IV. 700. « n. 452. « n Λ Tr χ 12o. DE JVRE ET JlSTITIA. Quær. 4 An gravatus debilis possit in­ habeo, juri quod in me habes, æquivalet, gredi religionem, el liberetur a debitis, si ct Iit compensatio. Etenim potest cre­ ingressus fuerit ? ditor tuus in me jus suum transferre, seu Resp. ad lu"’ Neg., si brevi, i. c. intra possum ego illud emi re, sicut quilibet biennium, habere possit unde solvat ;1 se­ alius, qui nihil tibi debeat. —S. Alph.,1 cus probabilius per se, si debeat per tem­ Billuart,· ct alii communiter. pus notabile exspectare, vel etiam si ex Dixi : 1J per se, quia non liberor, si forte bred mansione in sæculo immineat pro­ tu adhuc cogeris solvere, vel créditons babile periculum incidendi in peccata vel privilégiâtes aut hypothecarios habeas. amittendi vocationem. Ob debita vero Dixi : 2° attenta, etc. ; quia talis solu­ incerta nemo tenetur, ne ad breve quidem tio, si absque causa fiat, illicita erit ob tempus, differre ingressum ; cum nihil sit juris ordtncm (piem servare oportet. Est tam pium, quam se suaque omnia Deo autem causa sufficiens, si creditor debi­ dicare.' . . . Attamen, si debita sint tum suum aliter recuperare nequeat. magni momenti, talis ingressus, licet cali­ 803. — Quær. 6° An debitor liberetur dus, Jure Canonico prohibetur ut illicitus. in dubio, vel probabilitate solutionis t* Hiec tamen Juris dispositio non compre­ Resp. Neg., in dubio negativo, ut patet. hendit moniales, quæ in odiosis non veni­ Affirm, vero, si solutio sit vel unice unt nomine religiosorum, nec gravatos probabilis v< 1 longe probabilior. Neg. debitis incertis, nec cos qui sine culpa iterum, juxta S. Alph.,8 in dubio positivo gravi restitutionis impotes facti sunt, nec stricto, cum debitum sit in possessione, debitores ratione donationis.8 Cæterum quod proinde integre vd cx parte solven­ imprudenter Superiores debitores recipe­ dum erit, juxta dubium. — Quod si et rent, in quos civilem actionem habere pos­ ipse creditor dubitet, pro rata dubii sol­ sint creditores. vendum est, quia tunc neuter certo possi­ Hesp. ad 2um 1° Religio non tenetur det (n. GO. II. sub’ 3°). “Subdit tamen hæc debita solvere ex bonis propriis, ut Layman, quod non auderet condi innare patet ; nec religioso licentiam dare ad creditorem, si totum exigeret.’’ * laborandum, ut satisfaciat, nisi, dum 804. — Quær. 7° Au excuset a restitu­ nihil obstat, cx caritate.4 Bona tamen, tione condonatio rationabiliter pra-sumpta 1 quæ debitor Religionem ingressus huic Resp. Affirm., saltim probabilius, quia tradidit, restitutioni subjacent, quia Reli­ retentio rei alienæ non est injusta, nisi gio in ea successit eum onere eisdem an­ invito domino fiat. Non fit autem invito nexo. Ita Vareeno., 2° Religiosus tene­ domino vel creditore, si fiat ex ejus volun­ tur ea solvere cx bonis, quæ habuit ante tate rationabiliter præsumpta. Sic plerum­ professionem, vel quæ ei obveniunt per que excusantur liberi, qui non magnam legatum, si vota simplicia tantum emise­ pro parentum conditione summam ab his rit ; secus vero, si solemniter professus surripuerunt : famuli qui esculenta com­ munia consumpserunt, vd alias hujusmodi fuerit. — Ita communiter. 802. Quær. 5° An liberetur a restitu­ parvi pretii res abstulerunt : uxores non­ tione, qui debitum solvit creditori creditoris numquam a præstando damno, communi sui, v. g. tibi debeo S 100, tu cero debes dominio illato. Sed abusus hac in re 100 Titio, an satisfaciam solvendo 100 (piam maxime cavendus est, nc sic janua innumeris injustitiis aperiatur, et condo­ Titio ? Resp. Affirm., per se et attenta sola natio, utpote odiosa, stricte interpretanda justitia commutativa ; nam ego solvens est : unde in dubio pncsuim udum est do­ creditori tuo id, quod ipsi debes. acquiro minum non consentire, ut re sua spolie­ jus, quod ille habebat suum a te debi­ tur.6 tum requirendi : unde jus quod in te 1 L IV. 700. 2 Diss. 8. n. 14. § 1. 1 Opposita S. Th” opinio S° Alph0 etiam «at probabilis est. H. A. XIII. 27. - L. V. 71. 3 L. V. 71. * Ib. 3 L. IV. 700 in fine et L. I. 34. « I.. I. 34. & L. IV. 700. Mar. p. 305. 30C u. 139. 110. TRACTATUS 328 sectio n. DE RESTITUTIONE IN SPECIE. Agendum hic de restitutione ob damnum proximo illatum in bonis 1° animi, 2° corporis, 3° fortune in quibusdam casibus. CAPUT I. DE RESTITUTIONE OB DAMNUM IN BONIS ANIMI. spiritualibus posuit, v. g. prædicans falsi in re morali, (pia; vera putabat, ad idem tenetur ad quod damnificator materialis, (pii damnum ctiamnum impedire potest. Recole dicta n. 749· q. 3°. 806.— 11. Quoad damnum in bonis naturalibus : 1° Qui alium privavit memoria, ratione, etc., per venenum, philtrum, etc., tenetur ex justitia reparare id omne, quod ex damno injuste illato reparabile est. 2° Q.ui fraude impedit, ne alter scien­ tiam, artem . . . addiscat, vel alios doceat, tenetur fraudem depellere, et damna tem­ poralia, quæ inde sunt orta, reparare. 3° Qui ex officio docere debet artem vcl scientiam, tenetur errores corrigere, si (pios alieujus momenti admiserit. Eadem obli­ gatio ipsi quoque incumbit, si probabilia improbabilibus ex incuria vcl levitate permiscuerit. 4° Si (piis autem gratuito et sine obli­ gatione pacti vel officii male, i. e. sine, ullo aut exiguo profectu discipuli, doceret cx negligentia vel ignorantia, seclusis fraude ct dolo, ad reparationem non tene­ retur. 5° Qui inculpabiliter causam damni in bonis naturalibus posuit, ad idem tenetur ac is, de quo n° proxime superiori sub 4° dictum est. Generatim quisque tenetur ex justitia reparare damnum, quod efficaciter ct in­ juste attulit proximo m bonis tum natu­ ralibus, tum supernaturalibus animi, dum­ modo damnum istud in eodem ordine reparari possit. Neque enim jus minus strictum quisque habet, ne iu bonis hu­ jusmodi, (piam ne in bonis fortume lædatur. 805. Resolves. — L Quoad damnum in Ixniis supernaturalibus : Γ Qui vi, mendacio, fraude, nictu in­ justo induxit aliquem in peccatum lethale, tenetur sub mortali ex justitia ail damni reparationem, vim vcl seductionem tol­ lendo, errorem manifestando, etc. Qui autem sine vi aut fraude, sed tantum consilio induxit aliquem ad peccandum lethalitcr, tenetur quidem ex caritate ad consilium illud revocandum, non vero cx justitia; quia scienti et volenti non Jit injuria) 2° Qui dolo induxit alium in errorem pnesertim practicum, ex (pio damnum grave oriri illi possit in materia morum, cx justitia tenetur reparare damna, quæ inde proveniunt, et idcirco omni cura eum ab errore removere. Idem dicito de er­ rore speculativo circa Fidei articulos. ! 3° Qui per vim, metum gravem, vcl CAPUT II. fraudem. aliipicm ab ingressu Religionis impedivit, aut jam ingressum ad Religio­ DE RESTITUTIONE OH DAMNUM IN BONIS CORPORIS. nem deserendam induxit, ex justitia tenetur fraudem et dolum amovere ; Scilicet 1° ob homicidium, 2° stuprum, quisque enim jus habet, ne injuste a 3° adulterium. consecutione aut possessione tanti boni impediatur vel abstrahatur. Tenetur pa­ riter rejKirare damna monasterio vel Ordini ARTICULUS L causata per egressum professi, vel etiam DE RESTITUTIONE OB HOMICIDIUM. probabilius uovitii.3 i 807. — Triplex ex homicidio et mutila4° Qui inculpabiliter causam damni in tione oriri potent damnum ; spirituale, 1 L IV. «60 661. * 3 L. IV. 662. DE JURE ET JtSITTlA. 329 dum victima sacramentis aut tempore ad I (t) p. 1-75. — Reapse, (piia, si v. g. uxor debitam præparationeni privatur ; naturale æque commode nupsit, aut hæc, parentes, CX vita aut membris amissis ; temporale. lilii ab amico occisi sustentantur, nulla Ex primo existlt obligatio charitatis, pio ipsis, (pioad sustentationem, damni, utpote posse, subveniendi aimnæ occisi, imo, de facto non illati, reparatio debetur.1 Etiam damni, per homicidium sine cul­ juxta insignes theologos,1 etiam justitia·, si damnum istud in confuso pnevisum pa theologica patratum illati, reparatio a fuit: agitur enim de * bono a quo conse­ judice licite petitur. Cfr. u. 717. 1Π. quendo occisus injusto medio impeditus 808. Qü 1 SITA.—Quær. 1 .iu re­ fuit. Cfr n. 803. 1°. — Pro damno maneat obligatio juslitue in hetredibus, si naturali, cum pretio æstimari nequeat, homicida morte plectatur, quin damna reprobabilius nihil debetur, congrue tamen purucerit l eonfessarius aliquid pro poenitentia vel ex Resp. Jflirm. Pœna enim satisfacit loquitate imponit. Itamnum temporale justitia· vindicativæ, non vero commutaest vel ipsius læsi vel aliorum. tivæ. Ila.-redcs igitur debita cx justitia Damnum ipsi heso existit ·. 1 ob ex­ com mutat iva solvere debent, nisi læsi non pensas curationis vulneris; 2 ob damnum reclament, dummodo tamen res non existât, emergens ct lucrum (purum scii. “ clear I aut damnum non sit valde grave? gain ”) cessans pro tempore quo vulnera­ Quær. 2° .Ln ad restitutionem teneatur, tus consuetio operio aut negotiationi vacare qui alium occidit excedendo modum justre non potuit. Tum hoc (si pnevisum fuit), defensionis, seu moderamen ixci ειάτ.ε tum illud (nisi a defuncto fuerint condo­ TLTEL.E? nata I2) præstandum est ; a. quibuslibet Resp. Affirm., si deliberate excesserit, defuncti hærcdibus ; b. ab hæredibus oc­ (piia invasor jus habet, ne injuste occida­ cisoris aut vulnerantis; illi enim in jura tur: ergo occisor limito justæ defensio­ defuncti, hi iu onera etiam occisoris aut nis scienter excedendo gravem committit vulnerantis succedunt.—Ob funeris ex­ injuriam.— Ita communis. S. Alph.,3 pensas, cum tandem aliquando faciendæ (inn Lugo,4 contra nonnullos antiquiores fuissent, nihil debetur, nisi forte, ob illa­ apud eundem Lugo.5 tam extra patriam necem, majores fieri Quær, 3° An ad aliquid teneatur, qui debuerint. alterum occidit in duello l Alii, quibus damnum existere potest, Resp. Xeg. probabilius. sive fuerit pro­ per se intelligunt ur tantum parentes, uxor, vocans, sive provocatus. Scienti enim ct liberi, in quantum aut sustentatione aut i colenti non Jit injuria, (piando jus re­ lucro, attenta spe vita· ac conditione de­ mitti potest ; atqui etiam acceptans pug­ functi, percipiendo reapse privantur. — nam voluit et potuit damnum temporale Tantum i. c. non fratres, sorores, cæte- remittere. Ergo . . . S. Alph.,67 Lugo,’ rique consanguinei, cum non hi, sed so­ etc. lum illi unam cum defuncto personam I Alii dicunt ad restitutionem teneri quimoralem, scii, familiam, constituant, ita j dem provocantem, si adversarium oecideut per homicidium directe illis tantum in­ I rit, non vero provocatum. — Alii autem juste damnum inferatur: quare nec occisus ! utrumque obligant. Sed hæ sententia· occisori hujus damni reparationem condo­ practice non sunt attendeiidie. nare posset. Nec creditores defuncti hic Quær. 4 Ad quid teneantur qui domiintelliguntur : quia, si hujus morte debiti I ninm habent viarum ferrearum, et nacium. solutione frustrantur, id per accidens tan­ qure ope vaporis moventur, si, non s- rcahs tum ct remote ex occisione sequitur. prudeitlirr regulis, aliquis in iis occidatur /'<·?· se, quia si quis alterum occidit, non aut vulneretur ? dico prævidens, sed intendens hae ipsa ciede damnificare fratres aut creditores, I I 1. IV 630-034, 639. Mnr. p 377. sq. aut testamenti factionem impedire, dam­ I 2 II. A. Tr. X. 90. L· IV. 705. «L. IV. 637. num præstandum est. Cfr. n. 692. 5° ct 1 Lugo I). 11. n. 3. 2 Condonatio illa non continetur in depositione odii. « 6 ° 7 D. 11 n 50. Ib. n. 51. L. IV. 63S. 11. A. Tr. X. 89. 1). 11. n. 66. 330 TRACTATIS Ilesp. Tenentur ad solvendum quan­ tum judex æquo arbitrio solvendum de­ cernit ; et peccant ac ad restitutionem tenentur, si fraude, dolo, muneribus, prout s:epe fit, judicem inducunt, ut injustam ferat sententiam. ARTICULUS II. DE RESTITUTIONE PROPTER STUPRUM ET FORNICATIONEM. 809. Principia. — 1. Pro damno mere naturali, seu pro husione integritatis corporalis ct amissione virginitatis, nihil, saltem probabilius, restituendum est; quia damnum illud pecunia compensari nequit.1 Hinc, secluso pacto ct nullo alio damno secuto, e. g. quia crimen latet, aut mulier honeste nupsit, religionem professa est, praematura ætate mortua est, —nihil de­ betur. II. Etiam pro damno temporali, quod ex turpi consortio subsecutum sit, nihil, excepta prolis educatione, restitui debet, quando mulier sollicitationi consenserit ; nam scienti et volenti non Jit injuria2 III. Si stupratur vi vel fraude puellam violaverit, tenetur reparare omnia damna ei vel ejus parentibus inde obvenientia. Attamen, non promisso Matrimonio, cam ducere non tenetur, nisi damnum aliter re­ parari nequeat vel in pœnam ad id damna­ tus fuerit. De parte vero tantum damni tenetur qui per solam vim moralem, puta minas, metum rcvercntialem aut infamia?, preces valde importunas, tactus et oscula pnelhe consensum elicuit.8 810. Qt r.siTA. - Quær. 1' Λη vio­ lator teneatur ducere puellam violatam sub promissione matrimonii ? Resp. Sententia communis et juxta S. Alph.4 omnino tenenda, affirmat. Ratio est, 1) quia aliter damnum adiM/uate repa­ rari nequit ; ‘2) quia contractus innomina­ tus Do, ut des, etc., tunc perficitur, quando fit rei traditio seu operis præstatio, et tunc cessat ratio et vis legum, quæ pacta tur­ pia irritant; neque enim obliiratio, qme tunc contrahitur ab altera parte, turpis est, aut ad rem turpem adigit. — Adverte tamen sequentia. 1. Si promissio non fuit causa motiva IL. IV. 640. 3 L. IV. 641. ’ L. IV. 642. H. A. Tr. X. U2. < L. IV. (542 consensus mulieris, ea ut qutevis alia gratuita promissio (n. 872. sq.) interpre­ tanda erit. 11. Si fuerit causa motiva, obligat ex justitia, nisi adsint causæ excusantes. 1 line cessat obligatio : 1. Si pessimi ma­ trimonii timeantur exitus v. g. propter leviorem puellie indolem, familiarum odia ct rixas, etc., (plia in hisce casibus promis­ sio, ntpote de re illicita, fuit invalida : 2. Si vir postea compcrit puellam jam antea fuisse defloratam aut postea cum alio for­ nicatam. Ratio prioris est (piod non da­ tur obligatio pnestandi corruptu· (piod virgini fuit promissum; posterioris, quia frangenti fidem non fides servanda est. 8. Si, uti patet, ipsa puella matrimonium respuit: 1. Si impedimentum matrimo­ nii subest, et ssat obligatio, (ptia impletu impossibilis, si in eo vel numquam vel raro dispensatur; — quia de re illicita, si mulier aeatholica sit (petenda ta­ men in hoc casu, sub debitis conditio­ nibus, dispensatio, si mulier, alloquin honesta, ob viri delictum fama periclitctur). Tenet obligatio, idque cum gravi etiam incommodo, si in impedimento dispensari solet, supposito vel etiam se­ posito pacto dc petenda dispensatione: secus, si (seposito pacto) fornicator incul­ pabiliter non advertit ad impedimentum et hoc sine gravi incommodo (quod tamen hodie vix existe!) auferre nequit. Ratio, utriusque est, (piod qui obligationem ali­ quam contractu oneroso in se suscepit, etiam eum gravi suo incommodo auferre tenetur impedimenta, qme huic perficiendae obstare novit aut culpabiliter ignoravit ; non vero ea, ad quæ (seposito paeto) in­ culpabiliter non advertit. 5. Ex lictu promissione, ntpote ex fraude damnosa, æque ac ex vera existit obligatio ; at non existit casu, (pio fictio facile v. g. cx ver­ is ambiguis vel cognita notabili conditionis disparitate, a muliere percipi potuit : tunc enim decipi voluit et libere consensisse censenda est. Rcipiiritur et sufficit compensatio alio modo (piam per matrimonium facta : a) l'aide probabiliter, in casu sub 5, si et licet fornieatoris disparem conditionem mulier ignoraverit. (plia justitia ad æqiialitatem tantum obligat, et mulier non con­ sensum lauti valoris petebat ; b) In casu sub 3, si per puellam non stat, quominus DE Jl RE ET JI STITI \. 331 nuptias ineat, parentibus v. g. eas impe­ dient ibus : sufficit tunc compensatio alio modo facta, ut per se patet : verius, ut S" Alph" videtur, requiritur, quia promissio principaliter facta fuit ad reparandum dam­ num : e) In casu sub 4, si (secluso paeto de petenda dispensatione) fornicator incul­ pabiliter ad matrimonii impedimentum non advertit ct impedimentum sine gravi incommodo auferre nequit. Idem resolve, si dispensatio denegatur. Ratio quia sem­ per verum est damnum injuste fuisse da­ tum.1 SII. — Quær. 2° Jn violator ad aliquid teneatur erga parentes violâtre, si ipsa libert­ in peccatum consenserit, g. quia huic do­ tem augere debent ? Resp. Neg. communissime, cum puella sit domina sui corporis, non parentes. Quare cum illa erga hos de damno non teneatur, nec violator de eo teneri potest. Excipe, si hic. violationem propalando, puellam infamavit, quo casu tenetur de omni damno ex infamatione puelke et pa­ rentibus orto.2 Quær. 3° .Id quid teneatur violator erga prolem spuriam ? Resp. 1° Si matrem vi oppresserit, ad omnes expensas nutritionis et educationis tenetur. Ratio patet cx dictis. Attamen in ejus defectu mater curam filii suscipere debet, licet nullam culpam admiserit, quia mater est. Sed tunc recursum servat in corruptorem, qui omnes expensas, quas occasione prolis illa fecit, ipsi compensare tenetur. Resp. 2° Si mulier in peccatum con­ senserit, jure naturali, ambo parentes æqualiter et in solidum ad istas expensas tenentur. Quod attinet ad Status Fœd., notat Smith : 8 “The . . . duties of parents of bastards are regulated to a great extent . . . bv% local statute.” putandum est. Hinc 1' restituendi suut omnes sumptus, (pios maritus in prol privatis, ac laboret sedulius, in qu.mtum status permittit. Ill Si mulier vi aut metu consensit. solus adulter tenetur; qui vero contractu omne damnum in se suscepit, primo loco. SI3. Qu.esita.—Quær. 1° w»· lier crimen suum recel are teneatur, si alio modo damnum reparare nequeat ? Resp. Xeg. geueratim loquendo. Ra­ tio est, 1° quia communiter luce revelatio sim· magna infamia, et sæpe etiam sine periculo mortis, vel odii perpetui, abo­ rti tnve gravium malorum fieri nequit; 2° (plia difficile damnum reparare etiam per id posset, præsertim cum filius, præterquam in casu, quo mater ut adultera in foro externo condemnaretur, huic fidem adhibere non teneatur. Excipe: 1) si mater sit perditie fanue : 2) si se manifes­ tando filio spurio verosiiniliter speraret filium vi crediturum, bonisque cessurum, nec timeretur ulterius magna infamia aut wxatio matris: 3) si damnum vitare posset, manifestando se soli marito; at casus harum exceptionum, secunda' præsertim < t tertiae, rarissimi sunt, ne dicam metaphv sici.2 814. — Quær. 2° Quid in dubio, an proles sit mariti aut adulteri, vel ex hoc adultero potius, quam ex alio? ARTICULUS 111. Resp. ad lum j robabilius, ad nihil tenen­ DE RESTITUTIONE PROPTER ADULTERII VI. tur adulteri, quia de damno non constat.8 Resp. ad 2"m Xeg. vide u. 754. 812. Principia.— I Utcrque adulter Quær. 3° In restituenda sint, qtoc spu­ tenetur in solidum ad omnia damna familia· reparanda, si cx ni raque parte crimen vo­ rio donantur vel legantur, quia putatur le­ luntarium fuerit, quia totum utrique im- gitimus ? Resp. Xeg., nisi vel spurius noverit se 1 I., IV. 642-650. H. L X. 03-08; Mar. esse talem (n. S94E vel injustum aliquod p. 396. n. 293 297. Kcnr. Tr. X. 222. 2 L. IV. 641. Dub. 2. 3 n. 129. (p). 1 L n 659. Mur. p. 401. n 302 2 L. IV. 653. 654. 8 E. IV. 657. TK At TATI 'S medium adhibeatur, ut alius a consequen­ dis illis donis impediatur (n. G92. R. 5°), v. g. si adultera, noscens divitem aliquem filiis sui mariti donaturum, spurium sup­ ponit.1 815. — Quær. 4° Au « adulteri, rei furnicatores opulenti prolem ad brephotrophium miserint, ad impensas resarciendas teneantur ? Resp. Cuntrocertifur. Sextextia S° Alph0.* probabilior negat, quia brephotrophia erecta sunt pro omnibus indiscriminalim infantibus, qui a parentibus abjiciuntur. Neque obstat, quod subsi­ dia a Gubernio vel a Municipio pro istis parvulis pnebeantur; quia luee pro pueru­ lis derelictis generatirn tribuuntur, quin ad parentes attendatur. Insuper hujus­ modi hospitia instituta sirnt eo line, ut illegitimi liberentur a periculo mortis tum ætern», tum temporalis, cui divitum ille­ gitimi etiam exponuntur, (u praxi geni­ tores adhortandi ut, titulo saltem pœniteutia·, brephotrophio aliquid tribuant. CAPUT III. DE RESTITUTIONE OB DAMNUM. in bonis fort unie in casibus particula­ ribus, scilicet 1° quoad tributa; 2° quoad militiam. ARTICULUS I. DE TRIBUTIS. 816. Dejiuilio.— Tributum est totum id, quod a legitima potestate imperante civibus solvendum imponitur ad susti­ nenda communia rcipublicæ onera. Dirisio. Hodie maxime obtinet illa tributorum divisio, per (piam distin­ guuntur in directa et indirecta. Directa dicuntur, qme personam vcl ejus bona immediate alliciunt. Hujusmodi sunt tri­ buta realia, quæ super agros et domos imponuntur, et quæ alicubi super perso­ nam, et vulgo personalia dicuntur, et qme in aliquibus regionibus supra divitias mobile- statuuntur et alia hujusmodi. 1 Mar. p. 401. n 303 Lu-o, I). 13 n 37-10 - I )\ 65« I Indirecta sunt, quæ cadunt immediate in quamdam actionem circa aliquas res, ct mediate in personas, quæ circa illas res agunt actionem, *(pia cadit sub lege tribu­ tum imponente, puta vendunt, emunt, consumunt, introducunt, ete., prout a lege taxatur emptio, venditio, consumptio, in­ troductio, etc. Ad h;ee revocantur, quæ solvenda sunt in aliquibus provinciis pro jure successionis, pro descriptione con­ tractuum, etc. 817. — Conditiones ad tributi justitiam requisita·. Tres communiter recensentur. 1° Ut procedat a legitima potestate, ab ea scilicet, (pia· suprema est in republie» ; a Congressu nimirum supremo apud nos pro tota Confœderatione, at intra limites a Constitutione præfixos ; 1 a Comitiis legislatoriis cujusque Status pro Statu respective, et, ex facultate a suprema cujusque Status potestate ipsis concessa, a collegiis Municipiorum et Comitatuum pro incolis Municipiorum et Comitatuum. 2° I t statuatur ex justa causa, necessi­ tatis scilicet vcl utilitatis communis. 3° Ut debita proportione dividatur. Hæc autem requirit a) ut, (pium causa tributi omnes æqualiter spectat, plus gra­ ventur (pii ditiores sunt, et minus solvant cpii minores habent facultates. Si vero causa non omnes æqualiter spectet, magis illi onerandi sunt, quos magis spectet ; b) ut servetur etiam proportio ad res, super quas imponitur tributum. Nam si im­ ponatur super rem immobilem, non debet excedere (piantitatem moderatam, consi­ deratis fructibus ejus ct laboribus ae ex­ pensis, quæ circa rem illam fiunt. Si autem imponatur super res mobiles, quæ venduntur et emuntur vel arte fiunt, ob­ servari debet ne tales sint hujusmodi res, vel tantum sit tributum, ut redundet in majus onus pauperum, aut artificum, aut mercatorum, (piam commode possint sus­ tinere ad vitam et familiam sustentan­ dam. 818. — Obligatio legis tributorum in con­ scientia. Leges quæ versantur circa tri­ buta, generatirn spectatæ, juxta senten­ tiam, (piam S Alph.3 vocat communissi­ mam et probabiliorem, non sunt mere pcenales, sed in conscientia obligant. Deducitur 1° ex Scriptura.8 2° Patet 1 Ari. I. Sect. 8. V. 2 L. IV. 615. 616. 1 Mattii. 22. 21. Rom. 13. 5-7. DE JUKE ET JUSTITIA. etiam ex ratione ; Princeps enim.ad onera Rcipublicæ ferenda tenetur : ergo a pari subditi tenentur ad inedia bono comimini promovendo necessaria subministranda. Ex patronis autem hujus sententia· alii docent obligationem hanc esse justitiæ commutativæ. alii eam oriri ex justitia le­ gali. adeoquc tributa fraudantes non teneri ad restitutionem, qua· ex sola justitia com- 1 mutativa cxistit.1 Non desunt tamen qui leges tributarias universim mere poenales censent. Ho­ rum expositis rationibus, S. Alph.2 ait : “ An autem, propter has rationes, quæ cæterum non videntur contemnenda·, ipsa ” (affirmativa sententia) “ sit suffici­ enter probabilis, sapientioribus me remit­ to.” Et in Hom. Apost.8 concludit : “ IIoc tamen non obstante, ego non omitto pri­ mam ” (negantem) “ sententiam suadere.” —Præcipua autem eorum Doctorum ratio in consuetudine universali taliter legem accipiendi et interpretandi innititur, cui illud hodie accedit, quod supremi imperi­ orum moderatores nusquam ad conscien­ tiam, imo nusquam ad religionem popu­ los provocant, sed dum innumeros custo­ dum, præpositorum, exactorum exercitus sibi conscribunt ad vectigalia aliaque tributa exigenda, omnino iis magis contidere videntur, quam subditorum conscien­ tia·. Cfr. dicta n. 178. 819. — Praxis cum pœnitentibus quoad leges tributarias serranda. Vtriusqne sententiae patroni fere con­ veniunt quoad hæc ; I. Non expedit, ut confessarius petat a picnitentibus, qui in Confessione de tributis tacent, utrum alicujus defrauda­ tionis rei sint ; ne forte iis. qui in bona tide sunt, malam tideni inutiliter injiciat. II. “Generaliter vero loquendo de om­ nibus vectigalibus, putat Logo 4 monen­ dos esse populos ad tributa solvenda, sed post factum non esse cogendos ad resti­ tutionem tributi defraudari, si probabili­ ter sibi suadeant in tanta vectigalium multitudine se aliquid injustum solvisse, vel competenter contribuisse ad publicas necessitates.” * Ita S. Alph.,5 Lugonis sententiam referens, quin verbnlo aliquo eam reprobet. » L. IV. 61«. 2 L IV. 616. 4 1) 36 n. 43. 3 Tr. X. 81. 5 L IV. «1«. 333 820. — II (. Ad restituenda tributa non sunt urgendi 1° li, a quibus non fuere petita, idque cx consuetudine legitime recepta, ultra (piam leges non obligant. 1 ude. vecti­ galia, qme ad pontem, ad viam publicam solvuntur, non necessario prestari debent antequam petantur. Itaque si nullus sit exactor, (pii vectigal petat, dum mercator seclusa omni fraude transit, contra justi­ tiam nihil solvendo non peccat, ha fere S. Alph.1 refert Samhezii sententiam, quin eam reprobet. 2° li, (pii actionem, quæ sub tributo cadit, ponunt occulte, ita ut exactor pre­ positus non veniat in illius cognitionem, ut sic evadendo tributi petitionem ct eva­ datur illius solutio ; ut quum quis con­ sulto merces occultat, quas invehit in regionem, et pro quibus e/// resciadibilis sit men juxta principia S. Alph.4 non est admit­ contractus propter metum reverentialem tendum. Alii excipiunt etiam contractus initus ? gratuitos, quia sic melius innocenti consu­ Resp. Neg. probabilius, quia non vide­ litur. et alter conqueri non potest, siqui­ tur per se sufficiens causa rescindendi dem solo lucro privatur, ac manet in statu, . contractum, nisi simul includat metum in quo antea versabatur; et sicut ipse gravem, puta diuturna; indignationis, etc. nollet in iis adjunctis obligari, ita nec . . . Item nec preces importunissima * me­ alterum obligare debet. 857. Resolves.— 1° Si mineris alicui tum gravem constituunt, nisi forte cum metu reverential i erga Superiorem jun­ in furto deprehenso, te eum delaturum gantur.6 Sanchez, Salm, et alii commu­ esse ad dominum læsum, vel ad custodem, niter. aut judicem, nisi munus certum tibi pro­ Quær. 3° .tn sit irritus, rei privata mittat, tenet promissio, nec munus accep­ auctoritate rescindibilis contractus, si me­ tum teneris reddere, nisi torte judicio viri tus gravis et injustus a tertio tantum ad prudentis excessivum videatur. Hoc eti­ consensum extorquendum incutiatur, ita n( am verum est. etsi intentionem illum de­ pars altera non sit injuria particeps? ferendi non habuisses, sed solum terrendi, Resp. Cont rovertit ur. 1“ Sententia quia cederes e jure tuo id faciendi; quod affirmat, quia ratione injuria;, etiam a pretio æstimabilv est. 2° Si Titius intulit tibi metum, ut rem tertio illata *, res priori domino obligata manet, et consequenter eum illo onere ad aliquam Caio tradas, saltem rescindibilis e>t contractus. Etenim si Cams, quo 1 L. IV. 718. <*oll. II. Λ. Tr. X. 125. tempore rem a te acceptat, injuriam tibi 2 Ib. illatam novit, metum ipse incutere cense8 Kent. Vol. 11. η. 433. 4 L. 1\ 71β. Il Λ. Tr X. 125. Tr. XVIII, 3. 1 6 Ib. 717. «oli. L. VI. 1056. ' 1 D. 22. n. IU8 Ib. 11. 178 21* 4 Ib. n. 176. 4 b ' 1 1045 sq. TRACTATIS 34G turper Titium Si vero novit postea (ex sent. 1“ n. 855. q. 3°), assimilant!us foret possessori bonre fidei, qui restituere de­ bet statim ac coinperit se habere alienum. 3° Si (piis tibi damnum ex mera male­ volentia piret. ηίιρη· adeo nihil a te pos­ tulat ; tu vero sponte pecuniam promittas, ut ilhcsus evadas, eam tradere non tene­ ris ; (plia, licet metus non fuerit incussus in online ad contrahentium, contractus habet tamen pro objecto solam injustre vexationis cessationem ; atqui vexator hanc cessationem vendere nequit : ergo quidquid sic acquirit, ut maire fidei pos­ sessor accipit, adeoqne restituere debet. 4° Si viator a latrone oppressus transe­ untem hominem in auxilium advocaverit, ei pecuniam promittendo, valet promissio ; quia metus non est ejus causa, sed occasio tantum ; ct aliunde auxilium a transeunto praestitum est pretio restimabile. Atta­ men, si summa enormis esset, imminuenda foret. CAPUT ΙΓ. DE OBLIGATIONE CONTRACTOS. Obligatio contractus est vinculum, quo quis vi contractus adstringitur ad ali­ quid dandum, faciendum vel omittendum. 85S. Principia. I. Quilibet con­ tractus rite initus parit obligationem in foro conscientia·, saltem ex parte unius e contrahentibus -, quia m contractu jus ali­ quod tribuitur uni vel utrique parti ; omni autem juri suit corresponde! obli­ gatio ; ergo, etc. II Contractus rite initus, nisi quid aliud pro casu particulari leges statuant, 1 vim non habet, nisi inter solas personas contrahentes.aliasve, qure aut varum locum teneant, aut cum iisdem causam habeant, ut sunt hiercdes, mandantes, etc. Ratio est, quia nemo privatus alteri invito onus imponere, vel beneficium concedere potest, nec contractus vim habent, nisi a privata contrahentium voluntate. ' III Contractus rite initus non solum obligat ad id. quod pacto exprimitur, sed ad omnia consectaria, qure pro conventio­ nis natura postulant mquitas, lex, aut usus. Ratio est, quia contrahentes cen­ sentur agere eum bona fide, et propterea velle non tantum quod expresse in stipu­ latione includitur, sed etiam quod ab ea nasci solet. Hinc studiose inquirenda est contra­ hentium intentio, si deva clare et expresse constare possit. Si autem obscura et ambigua maneat, explicari potest tum cx materia conventionis, tum ex usu locorum, tum ex indole personarum. Tandem, si omnibus perpensis dubium tolli nequeat, amieabilis transactio suadenda est. 859. Qü.esita. - Quær. \° Quorsum obliget contractus rescissioni obnoxius ? Resp. Contractus ille diei potest conditionate obligans, scilicet si nullitas non invocetur. Ratio est, quia legislator ad bonum pacis noluit, ut ejusmodi contrac­ tus invalidi censerentur et essent, nisi quando eorum nullitas expresse invocare­ tur, et obtineretur. Sequitur ex dictis de contractibus minorum, uxorum, et in­ terdictorum, n. 836 et scq. Quær. 2 An valeant e! in conscien­ tia obligent contractus de se validi, at indi absque formalilalibits ad ipsorum valorem a jure civili proscriptis ? Resp. Triplex est sententia probabi­ lis. 1“ Sententi \ affirm., quia de juri * naturali solus consensus partium sufficit ad obligationem inducendam, et lex hu­ mana naturalem obligationem inter per­ sonas aliunde habiles non tollit, quamvis actionem civilem neget. * Sententia negat, quia leges irri­ II tantes contractus pnedictos fundantur in prresumptione non tantum doli, sed etiam periculi communis; postulat siquidem bo­ num commune, ut ansa quibuslibet frau­ dibus tollatur; et proinde naturalem quo­ que obligationem contractus irriti in foro externo lex tollere potest et debet. * Sententi v tenet, in his contracti­ Ill bus pneferendnm esse possessorem, donec per sententiam judicis condemnetur ad restituendum Ita S Alph.,1 qui addit, “ hanc sententiam esse in praxi omnino tenendam, ex eo quod, cum possessio jus certum tribuat, nequit possessor re exspo­ liari, nisi constet dc jure alterius.” 3 S60. Quær. 3° Quomodo cesset obli­ gatio contractuum ? Resp. Obligatio contractuum cessat Ie 1 !.. IA ili · Cfr. tamen n. 863 1>. Comp DE CONTKAi TIBES. 347 Per solutionem, seu per prastalionem eu- 1 juri, quod ad integram -.olutionem ha­ juslibet rei debita·, aut etiam per exceu- bent, si debitor aliquando solvere queat.1 tionem facti promissi aut alias debiti. 1 Sunt tamen hodie, qui putant ab ante­ 2° Per novationem, seu substitutionem riorum theologorum sententia ob immu­ novi debiti debito veteri, quod sic extin- tatam omnino commercii rationem decedi gnitur: v. g. promisi tibi dare singulis posse. Commercium enim, ut aiunt, ho­ auuis decem vini dolia ; nunc convenio te­ die ad cn-ditum praecipue agitur, et lotum cum, ut vinum amplius dare non tenear, pene credito nititur. Hinc creditores, sed $1,000 : obligatio dandi vinum tunc pnevidentes aliquos ex multis suis debi­ extiuguitur. toribus non fore solvendo, ut >e indemnes 3° Per condonationem, seu actum, (pio servent, pro mercibus ad creditum, ut creditor debitori suo ex plena libertate solet, venditis majus pretium et majus debitum remittit. Quisque enim de jure etiam auctarium pro pecunia exigere con­ suo cedere potest in iis omnibus, quæ ad sueverunt. Accedit, addunt, quod inter bonum publicum non spectant, modo ad commercium agentes tacite conventum contrahendum inhabilis non fuerit. censeatur, ut a debitore infelici, bonis 4° Per compensationem, seu lictam et cedente, nihil ultra id, de (pio conven­ reciprocam solutionem, quæ locum habet, tum sit, requirant. 1 ternum, inquiunt, quando persona: sunt erga se invicem lex, debitorem deobligans, in anteces­ sum omnibus favet, ita ut idem bene­ debitrices. 5° Per confusionem, (pia: locum habet, ficium, (piod hodie Petro ex ea ol>cum obligatio debitoris et jus creditoris vcuit eum damno Pauli. Paulo post ali­ in eadem persona coadunantur, v. g. si quod forte tempus obventurum sit cum creditor liat lueres sui debitoris, vel debi­ damno sive Petri, sive alterius. Hæc tor sui creditoris, vel eadem persona liat t piant i valeant, ct utrum, saltem simul lueres creditoris simul et debitoris. sumpta, opinionem illam probabilem effi­ 6° Per destructionem, aut perditionem ciant, viderint sapient tores, qui merito rei debita·, quæ aliquando debitorem ab reponent, — creditores, licet in genere obligatione liberat, ut in contractibus mere prævideant aliquos e suis debitoribus gratuitis, et aliquando in aliis, ubi non solvendo non fore, id in individuo et incidit culpa debitoris. . . . Aliquando (pioad singulos non pnevidere ; iis enim, vero non liberat, v. g. si evenerit culpa (pios solvendo non fore praeviderent, ad debitoris, vel fuerit in mora culpabili . . . creditum neque venderent, neque pecu­ niam praestarent:— de tacita illa inter etc. 7° Per rescissionem, seu rescindibilita- mercatores conventione non certo con­ tem, quæ locum habet, (piando contractus stare:— legem vero civilem, licet verbis essentialibus conditionibus constans ob illis utatur : “ forever discharged from all aliquos defectus dissolubilis est. Con­ debts and claims,''2 de conscientia parum tractus ille valet, donec rescindatur, ut curare et nihil aliud intendere (piam cre­ ditori denegare actionem.— Interim certo supra dictum est. 8° Per proscriptionem, de (pia dictum certius ad restitutionem, ut damuificaest supra, Tract, de Justitia, n. 657 et tores formaliter injusti tenentur, qui culpa sua gravi in necessitatem illam, scq. 861. Quær. 4° .tu cessio bonorum a cedendi scii, bonis suis, venerunt. Resp. 2° Xeg. etiam (pioad cessionem solutione intet/ra liberet ? Resp. 1° Net/. (pioad cessionem volun­ judiciariam : privilegium enim cessionis tariam. seclusa speciali conventione inter ' consistit tantum m eo. quod debitor in­ * fidei amplius judicialiter creditores ct debitorem, vi cujus hic om­ felix et bona nino liberetur. Ratio est, quia creditores urgeri non possit : proinde si nova bona non sunt facti omnino indemnes, et pro­ acquirat, usque ad integram solutionem inde remanet adhuc inæqualitas reparan­ creditoribus satisfacere debet.3 Excipe, si da, et quamvis creditores tunc componant ex rerum adjunctis videantur creditores cum debitore de certa tantummodo parte omnia antiqua debita condonare. solvenda, sic tamen agunt, quia plus ha­ 1 L. IV 699. - Wells, Even Man. etc. ρ. 398. bere nequeunt, nec propterea renuntiant 3 L. IV. 099. 348 TRACTATIS Quær. 5° .lu bona cessurus aliquid oc­ tur uxor, quæ nimios sumptus facit in culte sibi reservare possit ? vestibus emendis, aliave ratione, et filii, Resp. 1 ° Certo peccat contra justitiam, qui pecuniam sibi datam prodigunt, si si ultra illa, qua’ sibi a lege in unoquoque noverint maritum et patrem non esse sol­ * tamen n. 707. <|. 3°. Statu \by the exemption laics1) relinquun­ vendo parem. Vidi 6r et S° res primo loco exprimatur, et postea ejus Alph0 longe probabilior, affirmai, casu quo quantitas: v. g. lego Titio pnedium me­ |<·\ contractum non simul irritat ob bonum um triginta jugerum ; laxative vero, si publicum. Ratio petitur cx I’riiic. III.’ primo loco quantitas exprimatur, deinde Qui vero sic juravit, vel juramenti rclaxa- res; v. g. lego 1res aureos in tali capsula. I. IV 177. - Ib. 174.177. 757. Sed adjuncta rerum perpendenda sunt. a \. d. V< Id n-Piat n. 71.(1 . (2). T. I.p. 176.177. 1 i I. IV. 174. 177. x Tr. XI n. 20. 350 TRACTATIS 7° Iu contractu sub perna, id est, quo- contraria non sit. — Ita cx Jure Canonico. ties resilienti pœna imponitur, pœna hæc Hinc, si quis leget alicui pecuniam, vel ex justitia debetur, si petatur, saltem si agros, ea conditione ut h.eresim profitea­ culpabiliter contractus adimpletus non est. tur, vel filios hæresi imbuat, legatum Pœna tamen moderata esse debet ; secus valebit, licet impiam illam conditionem implere nolit. Cæterum tribunalia civi­ non obligaret. 8° In contractu sub disjunctione, v. g. lia voluntatem testatoris plerumque ratam promitto bovem aut equum, nulla res habent.1 3‘ Conditio de prresenti vel proterito determinata debetur, et unius solutio to­ tam obligationem tollit. Electio rei per non suspendit obligationem, sed illam sta­ tim vel adducit, aut non inducit, quia vel te pertinet ad debitorem. existit, vel non; proinde hic et nunc vel contractus validus est, vel nullus. ARTICULUS III. 4° Conditio non tantum æquivalenter, sed in propria forma adimpleri debet. DE (ONDITIONIRI.S CONTRACTUI APPOSITIS. Excipiunt aliqui conditionem, si nupseris, 869. — Conditio est qu ditas contractui quam impleri dicunt per ingressum in adjecta, qua.· plerumque illum suspendit, Religionem; secus enim conditio turpis donee impleatur. Exprimi solet per par­ esset. Admittit hoc S. Alph.,2 si agatur ticulam : si, nisi, modo . . . etc. dc legato relicto persona; determinata· et Multiplex est conditio, quæ contracti­ non constet aliam fuisse testatoris men­ bus apponi potest, scilicet 1 expressa tem, prout constaret, si conditio esset Vel tacita ; — 2° dc pra-senti vel de fatu­ determinata ad aliquam personam, v. g. ro ; ■ 3° possibilis vel impossibilis ;----t si nupseris Paulo; quia justa et honesta necessaria aut mere contingens ; — 5° ho­ ratio tunc adesse potest Sin autem aga­ nesta vel inhonesta ; 6 polesta lira Vel tur dc legato relicto indeterminatis, certo casualis, prout est in pototate contrahen­ probabilior ipsi est sententia negans, tis vel non est ; 1° positiva vel nega­ idque ob dispositionem Juris Civilis.8 tivacontraria substantia * contractus, Tribunalia tamen nostra conditionem in vel non. utroque casu in propria forma adimpleri 87(1. Resolves,— I’ Omnes conditiones jubebunt. impleri debent eo sensu, quo contrahen­ 5° Conditiones potestafirer σ«·//ΖτζΜ obligare potest sub I ut aliquando eroganda aut, legati instar, gravi ex justitia; ut si intercedent ratio relinquenda, s:epe sunt mera proposita. gravis damni proximo obvenientis ex pro­ Si vero promissiones sint, fiunt ve! ex missione non servata (n. S72. § Certum). gratitudine tantum v. g. pro obsequio Quær. 3°. tu aliquis postit promissionem fideliter præstito, vel ex justitia, puta ob acceptare per alium ? industriam aut operam indebitam. Hero Resp. Affirm. Potest quis acceptare ante promissum impletum inopinato obpromissionem per quempiam ad id elec­ eunte, in priori casu promissum occulta tum, aut per familiarem, quia unam mo- compensatione surripere non licebit, cum nditer personam cum eo constituere cen­ ex fidelitate jus strictum non oriatur: li­ setur. Potest etiam promissionem accep­ cebit vero in posteriori, quia in hoc casu, tare per alium, qui ejus curam gerit, v. g. ex promissione nascitur jus strictum.1 In pater pro filiofamilias, Religiosus pro hoc prætcrea casu promissio merito cen­ monasterio, Prælatus pro Ecclesia sua, setur donatio remuncratoria, quæ debiti uxor pro marito. solutionem potius quam gratuitam cessio­ Quær. 4° Quandonam cesset vis promis­ nem importat (n. 870). sionis acceptalte ? 2° Subscribens formula», qua rogatur Resp. 1°-Si promissarius sponte condo­ pecunia ad ecclesiam vel pium aliquod net, aut juri suo cedat. — 2 Si res pro­ opus erigendum, pro tenore formulæ sig­ missa fiat illicita vel inutilis. Qtiodsi nificat aut propositum, aut promissionem prodiga fuerit, obligabit ad servandum, dandi, aut donationem postea exequendam. quod prodigum non est; in re autem Pecuniam non solvens, in primo casu per indivisibili nil debetur.1—3° Si promis­ se nullo modo peccat, in altero venialitcr, sarius non stet suis promissis.---- 1° Si in tertio graviter. Pro foro interno obli­ status rerum vel personarum ita mutetur, gatio determinanda est ex pœnitentis de­ ut promissio non videatur illum eventum claratione de sensu, quo eam intellexit aut comprehendere.—5° Si causa, qua· ad intendit, v. g. urbano tantum.2 promittendum movit, nullatenus subsis­ Nota. — Promissio jure nostro est con­ tat. tractus mulus (n. S28. 5°); vestitus vero, 874.—Quær. 5° Au, vel quatenus ob­ si consideratione pretio æstimabili nititur, liget promissio, si ante exeeutionem moria­ (ψ) p. 476. tur promissarius, vel promitiens ? Resp. ad Γ,,η Dialing. Nullo modo ob­ ligat, si promissio facta fuerit principali­ CAPUT II. ter in gratiam promissarii ; quia, eo mor­ tuo, cessat finis in promissione intentus; DE DONATIONIBUS. secus autem, si promissio facta sit præcipue intuitu familia· promissarii, vel ipsius ARTICULUS I. hieredum. DE DONATIONE IN GENERE. Resp. ad 2u,n Mortuo promittente, pro­ 875. Definitio.— Contractus donationis, missio debitis vestita conditionibus ab ejus lueredibus adimplenda est ; quia om­ sive doni dationis, est conventio, qua nis obligatio realis ad lueredes transire quis dominium rei sua» aut juris sui gratis debet eodem modo, eodemque titulo, quo concedit alteri, illud acceptanti.— Unde promittens obligabatur. Proinde sub gra­ ad contractum donationis non sufficit vi vel sub levi, ex justitia vel fidelitate, promissio dandi, sed omnino requiritur tenebuntur lueredes. sicut promittens, dum actualis datio, caque gratuita i. e. datio vivebat, tenebatur. Poterunt tamen ab qme sine debito ex parte dantis, et sine omni obligatione liberari, si ex adjunctis onere retributionis ex parte accipientis, rei, aut ex signis manifestum sit, promit­ voluntarie conceditur ex liberalitate ; ita tentem voluisse tantum se personaliter quidem ut datio, in quantum recedit a liberalitate, in tantum quoque deficiat a obligare. — Lugo, Reuter, etc. R'üolces. -1° Quæ famulis ab hero, perfectione et ratione donationis. praeter annuum stipendium, promittuntur 1 Lugo, D. 23. n 100. Mar. p. 337. n. 100. 1 L. IV. 735. !.. VI. 851. 4 Tertia. 3 Van di· Burnt, Dc Eecl. n. 317 DE CONTRACTIBIS. 353 87G. Divisio.— iïioiditur 1° in stricte ' 877. - Dividitur in puram et non dictam sive mere gratuitam, et remit vera­ puram seu qualijicatam. Pura illa est, toriam sive anlidoralem. Prior illa est, quæ fit sine ulla limitatione ; non pura quie Iit seclusa omni prorsus obligatione seu (jualificata illa, cui accedit aliqua li­ tam justitia, quam gratiludinis ex parte mitatio. nemp< aliqua conditio (n 869. donantis, atque ideo tota quanta in ejus 870) vel aliquis modus (n. 868), qua liberalitate fundatur. Posterior illa est, voce intelligi solet impositio alicujus one­ quæ fit ex aliqua obligatione, non qui­ ris, v. g. solvendi quædam debita donato­ dem justitia, sed grati!udinis, nimirum ad ris. remunerandum aliquod beneficium a do­ Donatio non pura plerumque, vocatur natario acceptum. — Convenit igitur utra­ mixta i. e. partim gratuita et partim non que donatio in hoc, quod non sit debita gratuita, ct revera talis est quoties fiat ex justitia, ac proinde non posset rigorose sub modo, vel sub conditione donatario sive legalitcr exigi. Et in tali sensu lati­ onerosa. ori utraque donatio dici poterit gratuita. Sedulo tamen hic advertendum est, Sed in eo est utriusque differentia, quod onera donatario imposita non posse esse donatio stricte dicta sive mere gratuita tanta, ut compensent ejus commoda . excludat omne debitum, etiam gratitudi- quia tunc omnis donationis species eva­ nis, ideoque ex mera liberalitate proce­ nescent, ut patet ex supra dictis sub dat ; dum donatio remuncratoria in debito n. 875 ; sed tam moderata ista onera sint gratitudinis fundetur, ideoque a mera li­ oportet, ut, iis non obstantibus, datio ipsa beralitate deficiat. Unde ex multorum moraliter dici valeat saltem ab initio gra­ opinione, donatio remuneratoria, proprie tuita et proficua donatario. loquendo, donatio non est. Hinc pro­ 878. — Dividitur 3° in perfectam, qua· babilius inferre licebit: a) Quod, quando et realis audit in Jure Anglico et nostro, in jure, sive Ecclesiastico, sive civili nos­ et imperfectam, *(pia et certatis. Perfecta tro, prohibita sit donatio simpliciter, sicut dicitur donatio conjuncta cum rei *donata v. g. prohibita est in Jure Ecclesiastico traditione, quæ est veluti donationis con­ donatio Religiosorum et in jure civili do­ summatio; imperfecta vocatur donatio non natio conjuguai inter se. non ideo per se conjuncta cum rei *donata traditione, sed prohiberi censeatur remuncratoria. Hu­ tantum cum obligatione eum suo temponjusmodi enim prohibitio, utpote odiosa, tradendi. Hic tamen pro praxi notan­ juxta communes interpretationis regulas, dum, imperfectam non raro videri adesse, restringenda est ad donationem proprie et quin revera adsit. Frequentius nempe stricte talem ; sola autem donatio mere gra­ contingit, ut ille, qui, spectatis verbis tuita proprie ac stricte donatio est,non vero adhibitis, primo intuitu ridetur donare, donatio remuncratoria} b) Quod, quando reapse tantum velit simplicder promittere. iu Jure praescripta sit certa quædam forma­ Si autem velit tantum promittere, aderit litas pro donatione simpliciter, non ideo utique contractus promissionis, regulari­ per se eadem formalitas videatur præscripta ter obligans ex fidelitate ad donandum ; pro remuncratoria ; talis enim præscriptio. sed non contractus donationis, ne impersicut supra memorata prohibitio, est odio­ fectæ quidem. 879. — Dividitur 4° donatio in dona­ sa ct consequenter restringenda ad dona­ tionem stricte dictam, nisi contrarium sa­ tionem inter rivos, ct donationem mortis tis a legislatore exprimatur. 'Putius tamen causa ; *qua quidem divisio in Jurispru­ erit formalitates servare, eum sententia dentia celelierrima est, magnamque pro­ judicis s:epe siepius a modo pendeat, quo inde attentionem sibi vindicat. Donatio inter vicos ea est, qua quis casum de facto considerat. Tandem quoad donationes remunerato- sic donat, ut velit, rem donatam, se viro, rias notari meretur cum Card, de Lugo3 irrevocabiliter fieri propriam donatarii. “ posse etiam esse donationem remunera- Vox irrevocabiliter importat, quod dona­ toriam, (piando nihil das ei, a quo benefi­ tor rem donatam non possit repetere pro cium accepisti, sed ejus intuitu das aliis, libitu suo. sed tantum in casibus a lege expressis. qui ad cum pertinent,” Donatio mortis causa ea est. qua quis 1 L. V. 21. 2 Disp. 23. Sect. 9. n. 141. .354 TRACTATUS Resp. Conveniunt in hoc, quod utra intuitu mortis suæ sic donat, ut velit, rem donatam, se vito, repeti posse pro que sit pro libitu revocabilis a donante libitu, eamque proinde non nisi ne mortuo usque ad ejus mortem ; sed in eo maxime differunt, quod donatio mortis causa, eum irrevocabiliter fieri propriam donatarii. Unde donatio inter vivos et donatio sit contractus, requirat ut ante mortem mortis canna in hoc conveniunt, quod donantis a donatario acceptetur; dum e utraque sii contractus, ut supra n. 828 contra donatio per testamentum neque definitus, scii, conventio, qua quis domi­ proprie contractus sit, neque ullam ac­ nium rei suæ aut juris sui gratis concedit ceptationem ante testatoris mortem exi­ alteri illud acceptanti ; sed in eo pneci- gat. Ilis præmissis, jam singillatim et at­ pue et essentialiter dilferunt, quod dona­ tio inter viros de sc sit irrevocabilis, dum tento Jure civili nostro explicare nitemur donatio mortis causa de se a donatore singula donationis valida· requisita, quæ pro libitu revocari possit ad ejus obitum numero sunt sex, videlicet : a) ut donator usque. Quapropter, ad discernendum in sit habilis ad donandum, b) ut donatarius praxi, utrum aliqua datio gratuita, a do­ sit habilis ad acquirendum, c) ut res sit natore facta et a donatario acceptata, sit apta donationis materia, d) ut donatio inter vivos an mortis causa, non tam refert fiat in debita forma, e) ut debito modo attendere, num donatio facta sit tempore acceptetur, et f ) ut sit de se irrevocabilis. morbi aut instante morte donatoris (cer­ Unde tum enim est, fieri posse donationem inter § I. Quis donare possit. vivos etiam a moriente) ; sed diligenter attendere sufficit, utrum donatio facta sit 881. — Donare potest quicumque nec irrevocabiliter, an revocabiliter usque ad de facto, nec de jure ad id sit inhabilis. Inhabilis autem de facto est ille, qui, mortem donantis. In prima hypothesi aderit donatio inter vivos, etiamsi mori­ quando donatio perficitur, vel non est ons donet ; in altera vero donatio mortis sanus mente, vel non agit cum sufficiente causa, etiamsi sanus donaret. — Pro cla­ libertate. riori horum intelligentia sint quæstiones Inhabiles de jure sequentes. 1) Ad donationem inter vivos sunt : a) 880. QüÆsiTA.—Quær. 1° Qualis sit Minores non emancipati juxta dicta n. donatio m hoc casu : Titius, periculose 837, nisi agatur de rebus parvi momenti, ayrotans, dat Cajo consentienti et accep­ b) Uxores juxta dicta n. 840. e) Conjuges tanti certam pecunite summam ea lege, ut inter sc, nisi vel donatio sit modica, vel sibi reddi debeat, si eam repetat ante mor­ certa· adhibeantur solemnitates, et salvis tem suam ; gratuito autem illam cedit creditorum juribus. Sic vir potest ali­ Cajo, si non repetierit ante mortem ? quibus tradere sua bona in uxoris usum, Resp. Sine dubio est donatio mortis icquam ob causam. Qua ratione uxor causa ; cum sit revocabilis pro libitu do­ donare possit viro, dictum fuit n. 840. 1°. nantis usque ad mortem suam. d) Interdicti juxta dieta n. 843. e) Is, Quær. 2° Qualis sil donatio in casu hoc qui solvendo non est. si donet in credito­ altero : Petrus, gravi laborans morbo, dat rum fraudem. Joanni, consentienti et acceptanti, $ 100, sed. 2) Ad donationes mortis causa, omnes addita conditione resolutoria, quod res do­ et soli, qui non possunt testari, dc quibus nata sibi reddenda sit, si forte convalescat ? infra, ubi de Testamentis, n. 911. Resp. Resolvendum ridetur, talem do­ 882. Qv.esita. — Quær. 1° An pranationem esse inter vivos; quia revera fit falce dispositiones juris nostri in conscien­ irrevocabiliter (i. e. non revocabiliter ad tia obligent ? nutum donantis), ct simpliciter additur Resp. Excepto casu donantis in fraudem conditio resolutoria, cujus impletio (nem­ creditorum, negative, saltem iu praxi et pe convalescentia) non pendet a donantis graviter, quoties inhabiles donando nemi­ voluntate. nem notabiliter hedant ae injuste damni­ Quær. 3° In quo pracipue conveniant ficent. Recte tamen monent Moralistic ct in quo differant donatio MORTIS causa, uxores, sine maritorum consensu donan­ et LEGATUM sive donatio per testamentum ? * tes, regulariter praebere maritis suis grave DE CONTRACTUM S. scandalum. I nde summopere cavendum est eonfessario. ne nimium indulgent uxo­ ribus, plus æquo liberalibus, scd potins cas hortetur, ut, quantum fieri potest salva sive justitia, sive caritate, sive bono ac decore familiæ, maritorum voluntati morem gerant. Quær. 2° la lex civilia circa donationes attingat etiam pro foro interno dona­ tiones ad pias causas? Resp. Donatio at! pias causas est materia spiritualis ac proinde subjecta jurisdic­ tioni Ecclesiæ ; hinc in praxi valeat regula sequens: In dispositionibus piis pro foro interno servandum est Jus Canonicum, in (pio regulariter hae in re ratio tantum habetur juris nat undis ct divini, ut ad­ vertit La Croix.1 Spcciatim tamen hic notari oportet : ix Cone. Trid.2 Novitios in Ordine Religioso inhabiles esse ad donandum bona sua donatione inter vivos sive monasterio, sive aliis, nisi cum licentia Episcopi aut ejus Vicarii intra 2 menses proximos ante pro­ fess. solemn. ; imo et donationes eorum intra illud tempus cum debita licentia factæ non alias intclliguntur effectum suum sortiri, nisi professione secuta.— Sapienter hoc statuit S. Synodus, ne forte Novitius, bonis suis semel spoliatus, pro­ fessionem emittat invitus. Idem, secundum sententiam, qua * a S. Alph.3 vocatur verior et communis, dic de iis, qui mala fide ab eo, qui solvendo non est, eum damno creditorum accipiunt, ct hi tenentur ad compensationem damni, quod inde obvenerit creditoribus. Nam sicut donans in casu Ledit justitiam se reddendo imparem solvendis debitis suis, ita lædit quoque donatarius, qui positive cooperatur ad injustam donantis actionem cum creditorum præjudieio. Donatio nempe non consistit in sola voluntate do­ nantis, sed etiam in voluntate accipientis, sine qua donatio non potest perfici ; atque ideo, licet donatarius non sit causa motiva, reapse tamen est causa vere intluxiva et efficax alienationis rei in damnum credi­ torum. Quodsi hujusmodi donationes omnino bona fide essent peractae, neque cade­ rent sub dispositionibus legis dc ces­ sione bonorum; tunc culpare non vellem, 1 De Contr. n. 811. 8 L. IV. 722. 3 Scss. 25. c. 16. 355 qui sic accepta retineret; cum lex civilis in favorem commercii multa imlulgcat borne fidei agentium. §11. Quis possit ex. donatione acquirere» 883. — Ad acquirendum ex donatione habiles sunt, qui recipiendi donationes per legem non constituuntur incapaces. Nec inhabiles habendi sunt infantes, amentes, vel alii usu rationis carentes, cum sint dominii capaces, et res accep­ tare vel occupare per alios possint, v. g. per parentes, tutores, etc., juxta dicta n. 600. 3°. Hinc acquirere ex donatione nequeunt : a) Omnes accipientes ab iis, qui sive facto, sive jure incapaces sunt donandi, n. 881. Accipientes autem ab iis, qui facto incapaces sunt, iu neutro foro ex donatione acquirunt. Cseteri pro foro interno tractandi sunt juxta dicta u. 882. Quær. 1° et 2°. b) Qui non erant concepti tempore do­ nationis, vel, quoad testamentum, tempore mortis testatoris.1 De exceptione substi­ tutionis infra agetur (n. 898). c) Communitates, nisi a civili potestate jure acquirendi donatae sint, et eatenus tantum, quatenus eo donatæ sint. Col­ legia autem (corporations) ex testamento acquirere nequeunt, nisi et quatenus id ipsis in Charta, qua constituuntur, speci­ aliter concedatur.2 (n. 617. 2°). Quæ hic de communitatibus dicimus pro foro in­ terno non sunt attendenda, si de commu­ nitatibus agatur, quæ Ecclesiæ subsunt ; neque enim leges amortizationis, quales sunt ete, vi quarum communitates illæ acquirendi incapaces sunt, nisi eo jure a civili potestate donentur, juribus Ecclesiæ prævalere possunt. Vide dicenda infra ubi de testamento informi ad causas pias et dicta n. 882. Quær. 2°. d) In Luisiana “doctors of physic or surgeons, who have professionally at­ tended a person during the sickness of which he (lied, cannot receive any benefit from donations inter vinos or mortis causa made in their favor by the sick person during that sickness. To this, however, there are the following exceptions : 1. Remunerative dispositions made on a particular account, regard being had to ' » Kent, Vol. IV. n. 412. 2 lb. u. 507. TRACTATUS .356 renuntiare favoribus sibi oblatis, idque solum ob defectum alicujus formalitatis. Unde pro praxi, et nisi donatio verbalis seu imperfecta sit promissio potius, quam vera donatio (n. 878), statuendum opina­ mur, donatarios, omni fraude seclusa, licite posse cx donatione informi acquircre et accepta retinere, donec illi, quo­ rum interest, irritationem talis donatio­ nis juridice petant. I he means of the disposer and to the ser­ vices rendered. 2. Universal dispositions in case of consanguinity. The same rules are observed with re­ gard to ministers of religious worship.”1 § III. Quid possit donari. 884. — Gencratim loquendo, donari possunt omnia bona, i. c. res aut jura, donatoris. Dicitur : generatim loquendo ; nam in certis hypothesibus non sunt valida, aut saltem licita donationis materia; et sic : 1. In hypothcsi quod donator habeat filios, de jure naturtt illicita donationis materia erit illud quod ad necessariam eorum sustentationem requiritur. 2. In hypothcsi, quod donator sit vir conjugatus, apta donationis materia non erit dos uxoris. Cfr. n. 005. 3. In hypothcsi, quod donator debitis suis solvendis sit impar, nullum ejus bonum apta donationis materia erit, cum nemo, ut aiunt, possit esse liberalis nisi sit liberatus. Cfr. n. 881. 1). c). § IV. Quer capita when thev stand is to the same persons and in the same in equal degree, and taking per stirpes « hen : proportions.”2 they stand in diilerent degrees of consan­ 906.— Quinam ab hereditate AB IN­ guinity to the common ancestor, prevails | TESTATO excludantur. as to collaterals, to the remotest degree, 1° Qui tempore, quo intestatus vitam equally as in the descent to lineal heirs.”1 ponit, necdum conceptus est ant (quod ta­ V. Rule. “ In default of hneai de­ men non in omnibus Statibus valet), lin t scendants and parents, and brothers and conceptus eo tempore fuerit, postea non sisters, and their descendants, the inheri­ est natus vivus. tance ascends to the grandparents of the 2° Alienigenæ quoad immobilia in cer­ intestate, or to the survivor of them.”2 tis Statibus omnino excluduntur ; in aliis, VI. Rule. “In default of lineal de­ ut cives. ha-redes esse possunt ; in aliis scendants, and parents, and brothers and demum jus luvredum obtinent, si jura­ sisters, and their descendants, and grand­ mento probaverint animum semper in Foe­ * inco­ parents, the inheritance goes to the deratis Statibus commorandi, vel eo brothers and sisters equally, of both the lant eo momento, quo moritur intestatus. 3 Illegitimi ex parte patris, non vero parents of the intestate, and their de­ scendants. If all stand in equal degree ex parte matris, neque erga se invicem. Quinam vero apud nos ut illegi­ of consanguinity to the intestate, they take per capita ; and if in unequal de­ timi habendi sint, universim non cx grees. they take per stirpes. . . . The rule .Jure Communi, *ed ex singulorum Sta­ Vide is controlled in . . . some . . . States by tuum legibus definiendum est. Kent.8 the following rule.”8 907. Qv.f.sita. — Quær. 1° -l» pa­ VII. Rule. “If the inheritance came to the intestate on the part of his father, rentes in conscientia teneantur agnoscere, then the brothers and sisters of the father, aut, occasione nuptiarum, legitimure /ro­ und their descendants, shall have prefer­ lem suum illegitimam, ut sic cidem procu­ ence. and. in default of them, the estate rent favores a lege cicili concessos I Resp. Quamvis parentes injuriam, shall descend to the brothers and sisters of the mother, ami their descendants. proli suie illegitnnæ, per procreationem But if the inheritance came to the intes­ extra-matrimonialem causatam, sola ejus­ tate on the part of his mother, then her dem agnitione et legitimation!· auferre vabrothersand sisters, and their descendants, leant ; atque ideo, si grave non obstet have the preference; and, iu default ol impedimentum, ad hanc agnitionem et them, the brothers and sisters on the la­ legitimationem sedulo inducendi sint ; ther’s side, and their descendants, take. 4 non tamen ad hoc sub gruri obligari posse \ III. Rule. “Ou failure of heirs, un­ videntur; modo aliter satisfaciant officio der the preceding rules, the inheritance suo naturali, quo proli sine saltem de­ descends to the remaining next of kin to bent necessaria ad vitæ sustentationem, ad Christianam educationem ct ad statum the intestate.” 6 IX. Rule. “ If there be no remaining decentem. Quær. 2 tn IXJVSTE agant nupturi­ next of kin. or if none lay claim to it within the time required in every’ State entes, qui occasione matrimonii (uti non raro contingite. falso agnoscant et legitii Kent, Vol. IV. n. 400. 401. 8 Ib. n. 408. 409. 6 lb. n. 409. ‘ Ib. n. 407. * Ib. n. 409. 1 Kent. Vol. 11. η. 422. 8 lb. η. 208-214. lb. η. 427 364 TRACTATI S I aliquid operetur, et noluisse aliquid quod legibus sit contrarium. 3° Conditio ultima * voluntati adjecta habenda est, a) ut non apposita, si sit vel iuintclligibdis, vel impossibilis, vel bonis moribus aut legibus contraria (vide ta­ men dicta n. ''70 2°); b) ut impleta, si is, cujus intererat eam non impleri, imple­ mentum ejus impedivit (n. 870. 5°). I·0 Dispositio testamentaria innixa mo­ tive finali, aut falso aut contrario legibus aut bonis moribus, nulla est habenda. 5° Lltinue voluntatis dispositio, vi, dolo aut malis artibus obtenta, nulla est. 91 1. Qui possint, et qui non possint testari. — “ All persons of sound mind, except infants, . . . married women,” cor­ porations, and with regard to real estate aliens, “are legally entitled to dispose of their property by will ; and infants of the age of fourteen, if males, and twelve, if females, may make wills of personal property. But this rule of the common law has been generally modified by stat­ ute.” 1 So for instance in many States married women are not excluded, and in all “the wife may dispose, by will or by act in her lifetime, of her separate per­ j III. De successione testamentaria, sire de sonal estate, settled upon her, or held in iis dispositionibus Juris, qure pertinent trust for her, or the sarings of her real es­ ad ILEREDES INSTITUTOS el ad LEGATA­ tate given to her separate use.” 2 “ Equi­ RIOS. ty will carry into effect the will of a feme. covert, disposing of her real estate in 909. Quid sit testamentum. — “ Tes­ tamentum est voluntatis *nostra justa favor of her husband or other persons sententia de eo, quod (piis post mortem than her heirs at law, provided the will suam fieri velit.” Ita Modestinus in be in pursuance of a power reserved to * antenuptial agreement Jure Romano.· Hæc definitio Juri nos­ her in or by tin tro conformior est, eo quod non requirat, with her husband.”3 On the contrary, ut rei lueres in testamento instituatur, in main States the rc>triction laid upon rd legatum aliquod iu eo relinquatur. infants has been increased by the pre­ Sufficit nimirum, ut testator declaret scription. that personal property may be quid post mortem suam fieri velit, e. g. willed by males at the age of eighteen, and by females at sixteen. With regard qua ratione funus habendum sit, etc. 910. — Qua ratione, testamentum inter· to aliens, see n. 654 and 906. 2°. Si agatur de testamento ad pins causas, prelandum sit. 1° Verba clara non recipiunt interpre­ de Jure Canonico habiles sunt puberes, i. e. masculi, qui ætatem 14 — et fœininæ. tationem. 2° Si verba multiplicem admittunt qua; ætatem 12— annorum compleve­ sensum, mens testatoris attendenda est. runt. 912. Quis Itares aut legatarius insti­ Mens autem testatoris ea censetur fu­ isse, qua * * natura ct objecto ultima * suæ tui possit. — Generally in this country all voluntatis conformior sit. Censendus natural persons, without *exception, are etiam est voluisse, ut testamentum suum capable of taking by will, provided ment prolem illegitimam, qtue non utrius­ que, sed tantum alterutrius proles est ? Resp. Praemissa monitione, quod hic unice moveatur dubium dc stricte dicta injustitia, saltem inchoativa, erga lueredes luturos, dicendum, de stricta injustitia erga haTcdcs futuros, in proposito casu, iis certe iu Statibus ubi filii non sunt lueredes necessarii, non certo constare ; atque ideo tales nupturientes ad restitu­ tionem non esse cogendos. 908. — Occupatio heereditatis. “ Power to administer the property ” of an intes­ tate is “granted ” bv the Court1 “inthe following order: 1st, to the widow; should there be none, then, 2d, to the children ; should there be none, then, 3d, to the father; 4th, to the brothers; 5th, to the sisters; 6th, to the grand­ children; 7th, to any other of the next of kin. If any of the persons so entitled are minors, then to their guardians; if the relatives or guardians will not accept, then to the creditors of the deceased, the creditor first applying, if otherwise com­ petent, to have the preference.” 3 1 Of Probat» Smith, u 331. *» Dig XXVI11. T. 1 L 1. · Wi lls, p. 95. 1 Well·, P 92. 2 Kent, Vol. II. n. 170. 3 Kent, Vol. II. n. 172. DE ( ONTKACTIBI S. a) They be in being at the time of mak­ ing the will, or be the immediate issue of persons then in being; b) They be not subscribing witnesses to the will. Whether corporations can take by will or not, depends upon the express provisions of their charters. \\ ith regard to aliens see n. 654. 913. A- quibus bonis quinque dispo­ nere possit. — All a man can dispose of in anticipation of death is the surplus which remains a I after all his debts are paid, and b) the widow’s dowry (n. 605). lias been subtracted. Jure tamen untune, ut a. 902 dictum est, tiliis etiam pars ali­ qua bonorum relinquenda est, et ratione caritatis et pietatis sub gravi etiam fratri­ bus ct sororibus in necessitate extrema aut gravi constitutis.1 — lu Luisiana quota bonorum, de qua testator dispo­ nere possit, aliter determinatur.' 914. Qua forma testamentum conjici­ endum sit ut valeat. Prœnotandum. — 'restamentum est vel olographum, quod totum propria testatoris manu descriptum est ; vel solemne, quod ritu a lege præscripto confectum est ; vd nuncupativum, quod verbis tantum profer­ tur; vel privilegiatum, quod ex legis fa­ vore valet, consuetis solcmnitatibus omis­ sis; nautis namque aliisque in mari versantibus, et militibus concedunt leges plencque privilegium disponendi de rebus mobilibus absque consueta solemnitate. Codicillus vocatur ultiniæ voluntatis dis­ positio, qua circa testamentum aliquid explicatur, aut addendo vel demendo immutatur. Fideicommissum est ultima? voluntatis dispositio qua testator fidei alieujus aliquid committit, v. g. agros, quo­ rum fructus in alterius utilitatem impendat. Q.uamam ex his testamentis in singulis Statibus valeant, et qua forma, et pro quibus bonis valeant, quisque videat ex legibus sui Status. Sufficiat hæc gene­ ralia notasse. a) Nuncupative, unwritten wills arc always unsafe; and, although they are legal under many circumstances, they rarely fail to leave room for troublesome and expensive litigation.” 8 1 L. IV. 916. 2 Civil Code of Louis, a. 1498. sq. 3 Wells, p. 93. 365 b) “ A codicil . . . must be executed with the same formality as a testament, — that is, in the presence of the same number of witnesses.” 1 c) In making a will the intention of the testator . . . should be fully and plainly stated , if the testator intends to give rhe property for a certain number of *year· , or for life, or forever, he should say so; he ought also to describe the property with reasonable certainty, as, for instance, “ my house and lot known as No. 1 Bond Street, New York,” or “ my six houses and lots known as Nos. SI, S3, S5, 87, x9, and 91 Pearl Street.” or “my farm of one hundred and sixty* acres, iu Claverack,■ Columbia County, State of New York ” or “my gold watch,” or “my horse,” etc., etc.2 d) “All wills” (the nuncupative ex­ cepted) “ must be made in writing, with the testator's full name at the end,”· written either by himself or some other person in his presence, and by his express direction. Every person, however, who shall sign the testator’s name to a will by his direction, must write his own name as a witness to the will in the presence of two other yvitnesses. c) “Witnesses should always write their respective places of residence after their name.” 4 f ) The number of witnesses required varies in the different States. In Penn­ sylvania, how ever, no subscribing witucssc s are required, provided the signat un s to the will can be proved by the oaths of two respectable witnesses. 915.—De ralore testamenti informis, i. e. testamenti, cui desunt form alifates, a lege civili sub pœna inillifatis requisita. Quær. 1° .tn valeat hujusmodi testa­ mentum, conditum ad pias causas ? Hesp. Pncmissa animadversione, quod testamenta ad pias causas condita esse censeantur, quatenus in iis aliquid Eccle­ sia', aut Loco Pio. aut Sodalitio, aut certa» persona' relictum est, ut cultus divinus, vel bonum animarum promoveatur, vel pauperum calamitas sublevetur ; sine ulla luvsitationc profitemur. cum sententia, hodiedum communissima et certa . talia testamenta, licet formis legalibus desti1 Wells, p. 93. 8 Ib. p. 93. 2 p, pp y2 93. « Ib. p. 93. TRACTATIS 366 tuta. in foro conscicntîœ valida ct exe­ cution! mandanda esse; modo luercdi constet (non dico: de velleitate aut pro­ posito inefficaci, sed) de voluntate testa­ toris, sive per scripturam ipsius indubita­ tam, >ive per verba ex ipso audita aliove modo simili, sive etiam per testes; quo ultimo tamen in casu, nimirum, si certi­ tudo acquirenda sit unice ex aliorum tes­ timoniis, non sufficit, juxta St. Alph..1 testimonium unius, etiam parochi aut confessarii, sed requiruntur testes saltem duo, sive masculi, sive feniimc. Ratio hujus assertionis est : quia eo ipso, quod quis de bonis suis disponit ad pias causas, materia luee fit spiritualis, idcoquc subjecta jurisdictioni Ecclesia, qu;c utique libera est et immunis a potes­ tate civili in omnibus, quie sine jurisdic­ tioni directe subsunt. Atqui Ecclesia præfata testamenta, modo de voluntate testatoris, ut supra, constet, pro loro con­ scient iæ valida et cxcquenda esse decer­ nit ; uti manifeste eruitur tum ex variis , textibus Juris Canonici; tum ex diversis responsionibus S. Pœnitentiariæ, inter (pus hic præsertim notandam ducimus sequentem responsionem datam Canonico Andegavensi, die 23 junii 1844. tium curæ destinata, et alia similia, qure apud nos sub solitis civilis potestatis vel collegii alieujus laicalis administra­ tione in omnium indiscriminatim civium usum existunt. 916. Resolves.— Ergo htcredes, (pii tes­ tamentum ad pias causas, certo cognitum, licet informe, excqui renuunt, sacrainentaliter absolvi non possunt ; nisi forte (uti hac in re siopius contingit) obligatio­ nem suam bona tide ignorent, et confes­ sarii monito non obtemperaturi timeantur. Hoc tamen in casu confessarius, si fieri possit, recurrat ad consilium Ordinarii, cui, ex Cone. Trid.,1 cura exeeutionis piarum dispositionum demandata est. 917. Quær. 2° .ht caleat testamen­ tum informe AD CAUSAS PROFANAS ? Resp. Quemadmodum omnino affirman­ dum esse arbitramur, defectum Ibrmalitatum civilium non præjudicare testamen­ tis piis; ita e contra facile concedimus, defectum earumdem formalitatum pluri­ mum nocere posse testamentis profanis, si talis fuerit mens legislatoris, cujus jurisdictioni causa· profame subjacent. An autem mens legislatoris talis reapse fuerit, irritandi nempe per se, ctiam pro foro interno, testamenta informia, sum­ mopere controvertitur. Tres communiter afferri solent sententia', qnarum prima affirmat, secunda negat, dum tertia, media quasi via incedens, propugnat : legislato­ rem voluisse quidem testamenta informia irritare, sed ita dumtaxat, ut irritatio ista plenum effectum non habeat, nisi post sententiam judicis.2 Iu tanta animorum conflictatione, se­ quentia statui posse opinamur, utpote a-quitati naturali ct communiori praxi satis consona. 1° Hieres ab intestato beneficio legis uti. et rescissionem testamenti informis a judice petere licite potest ; modo non aliunde ad exeeutionem talis testamenti obligetur, puta, si vi vel fraude confectio­ nem testamenti validi impedivisset, vel si ageretur de testamentis ad pias causas, ad debita solvenda aut ad restitutionem fa­ ciendam. 2° Testamento informi per sententiam judicis rescisso, lueres aut legatarius ex tali testamento, vi hujus, nihil amplius i 22 r. 8. de Ref POSTULATUM. “ Eudorius, . . . htcredibus necessariis destitutus, . . . statuit, partem bonorum in pia opera erogare. Ad hunc lincm Bonilacium legatarium universalem insti­ tuit per testamentum, debitis vestitum formis. Scriptum autem privatum Boni­ facio tradit, iu (pio piam manifestat vo­ luntatem postulalqite ab ipso, ut eamdem fideliter exequatur. Bonifacius vero, mortuo Eudorio, integram hæreditatem sénat ex eo, (piod testamento valido illam teneat. Postulatur, utrum in con­ scientia tutus esse possit.” Sacra Pimiitentiaria respondit : Boni­ facium teneri in conscientia ad implendam voluntatem Endorii certo cognitam. Nota. - Nomine causai piæ non veni­ unt illa bcucficentiæ publicæ instituta, quæ, ex jure, non «ubsuut ecclesiasticae sed solius civilis potest itis directioni. Talia sunt nosocomia, hospitia, orphanotrophia. brephotrophia, loca publicæ egen1 L. IV. 921 i - Cfr. St. Alphi L. IV. 927. 1>E CONTRACTIBUS. 307 sibi accipere poterunt, et, si quie forte Si prius; existimamus, promittentem jam antea bona fide occupaverint, ea hæ- in foro conscientia· teneri ad indemnem redi ab intestato reddere debebunt ; nec servandum legatarium ; nam si faciendo ullo modo uti posse videntur compen­ promissionem intendebat cam non im­ sat'tone occulta. Imo, quod attinet ad plere, dolum commisit ct sic injuste alte­ compensationem occultam, eam, nequidem rum impedivit a consecutione boni, ac ante judicis sententiam, St. Alphonsus1) proinde ad reparationem tenetur; sivero (contra alios) admitteret adversus hærc- sincere promiserit, culpam quidem non dem ab intestato, supposito quod hic jam commisit, sed eam committeret proposi­ erat in reali (et non solum in Activa) hæ- tum mutando ct ita verum damnum in­ reditatis possessione. — Quodsi testamen­ ferendo illi, qui alioquin legatarius fuisset tum informe nondum a judice rescissum institutus. sit, sed lueres ab intestato eam rescissio­ Si posterius; nempe si testator ob hanc nem certo petere proposuerit ; lucres aut promissionem non abstinuit ; varia erit legatarius ex tali testamento ad idem, solutio pro varietate sententiarum de vaquod supra, obligari videntur, saltem ex lore testamenti informis. Si admittatur caritate ; quia, cum rescissio futura sit sententia, quæ docet, tale testamentum certa, in causa esse non debent, cur pars esse validum ; resolvi debet, promittentem adversa sumptus et incommoda litis sus­ ex justitia teneri ad implendam promis­ tineat. Affirmare tamen non auderemus, sionem. Si vero admittatur sententia, inquit Bouvier, eos, qui etiam in hoc casu quæ docet tale testamentum esse invali­ judicis sententiam cxpectare vellent, con­ dum ; resolvi potest, promittentem ex tra justitiam esse peccaturos. stricta justitia non teneri ; cum conven­ 3° llicres aut legatarius ex testamento tio privata derogare nequeat dispositioni informi, tuta conscientia hæreditatem legum, in hac sententia suppositae. adire, partemque sibi contingentem acci­ Occurrente igitur casu hic assignato, pere, aut bona sibi legata postulare ac impletio promissionis multum suaderi et retinere possunt, si hæredes ab intestato titulo fidelitatis urgeri, non autem sub jure suo non utantur. Neque tenentur gravi obligatione imponi posse videtur, cos monere de vitio formalitatum, quod nisi forte agatur de solvendis debitis, aut forte ignorent, modo nec dolo, nec alia de causis piis, ad quas tota hæc quæstio via injusta iisdem vitium istud occultave­ tertia nullatenus spectat. Quodsi promissio ista juramento esset rint. 4° Hæredes ab intestato, si donationes firmata, ea. juxta S. Alph. (vide n. 866) testamenti informis semel voluntarie ratas sub gravi servanda esset, non quidem ex habuerint, confirmaverint, aut solverint, justitia, sed ex religione ; nisi juramenti non amplius habere videntur recursum ad vinculum a competente auctoritate spiri­ judicem. L. IV. 928 sub 4 et 5. tuali relaxetur. 919. Qua ratione revocetur testamen­ Nota. — Qui ex testamento informi hæreditatem acquisivit ct retinet, eo ipso tum. — “ Ambulatoria est voluntas de­ * supremum exitum,”1 tenetur ad solutionem legati, in eodem functi usque ad vita testamento sibi forte impositam. Non i. e. revocari potest, vel mutari testamen­ enim licet sententiam probabilem, semel tum. quamdiu testator inter vivos est. electam, deinceps mutare, si ex tali mu­ Casus, in quibus testamentum jure- nostro tatione certo una lex violaretur, ut patet revocatum censetur, hi fere sunt. 1° “ Marriage and the birth of a child ex dictis n. 76. 918. Quær. 3° .In Jt erres ab intestato, after ” the will has been made, ” provided qui testatori promisit, se certo soluturum such wife and child were unprovided esse legata, etiamsi testamentum esset in­ for.” 5 2° “ The will of a single woman is an­ forme, promissione ista rere obligetur ? Itesp. Cum distinctione: vel testator, nulled in law by her marriage. But a ob hanc promissionem, abstinuit a confi­ woman,” as has been said (n. 911), “ may ciendo testamento, debitis formis vestito, make a deed of settlement of her estate before marriage which shall empower her aut ab inscribendo tali legato, vel non. 1 E. I. 35. (1). » Dig. XXXIV. T. IV. 1 4. 3 Wells, p. 93. 368 TRACTATUS to retain her right to make a will after marriage.” 1 3° “ A sale of, or an agreement to sell, property devised in a will, is a legal revo­ cation of a uill.”s 4° “Children born after” the will has been made, “ and not provided for by settlement, are entitled, at the death of the testator, to such share of the property as they would have had if no will had been made.”8 5° A will is also revoked ; a) by in­ tentionally destroying, tearing, cancelling, or obliterating it; b) by making a sub­ sequent will ; but generally the subse­ quent will must either contain words ex­ pressly revoking the former, or make a disposition of the property different from, and incompatible with the preceding;4 c) by making a codicil for the express purpose of revocation. Qua ratione in Luisiana revocetur testa­ mentum, vide “ Civil Code of Louis.” 6 920. De executione testamenti. — 1° The executor is instituted by the testator; but “ no person can be an executor of a will who, at the time the will is proved, is either an alien, under 21 years of age, a drunkard, a convict, or delicient in under­ standing.” Nor can a married woman be appointed. If no executor be appointed by the testator, or if the one appointed renounce such appointment, the law pro­ vides for one in different ways in the different States. 2° A will is of no effect until probate has been made, and the first duty of an executor is to have the will proved in the proper court. 3° After probate of the will, the execu­ tor is to follow its directions as far as they go ; in every case, however, he has to make an inventory of the goods of the testator and to pay his debts according to the order prescribed by law. certo tempore, cum onere rem eamdem in individuo restituendi. Precarium, quod commodato alline est, delinitur.· contractus, quo alicui petenti rei alieujus usus conceditur, revocabilis tamen ad concedentis voluntatem. Et in hoc a commodato precarium differt, quod ad concedentis arbitrium revocabile sit. Hinc commodatum differt 1° a loca­ tione, qua usus rei conceditur quidem, sed non gratuito ; 2° a deposito, quo res tra­ ditur non ad usum, sed ad custodiam ; 3° a mutuo, quo res in eadem tantum specie restituenda est. Objectum porro commodati aut preca­ rii esse possunt res quæcumque, sive mo­ biles, sive immobiles, in civili commercio positæ, modo consumptibiles non sint primo illo usu, cui destinantur. Obligationes commodatarii. 922. — Generarim uti debet re sibi commodata tanquam bonus paterfamilias; speciatim vero 1° Non potest uti re commodata, nisi ad usum vel sibi concessum, vel cui pru­ denter judicat consentire commodantem, vel cui res cx natura sua destinatur; secus re aliena abutitur, omniaque inde provenientia damna reparare tenebitur. 2° Subire debet expensas necessarias ad rei conservationem, alere v. g. equum commodatum ; sed non tenetur ad sump­ tus extraordinarios, v. g. ad curandum equum gravi morbo citra culpam suam laborantem. 3° Rem commodatam præfixo tempore et propriis expensis reddere debet, etiam­ si non repetatur; quia dies statuta pro domino interpellat. Si restitutionis tem­ pus præfinitum non fuerit, restitui res commodata debet statim ac postulatum usum praestiterit. 4” Si res commodata detrimentum ali­ quod ob concessum usum patiatur absque —♦— culpa commodatarii, iste ad compensatio­ nem non tenetur. Si deterior facta sit CAPUT III. culpa ipsius juridica, tenetur in foro ex­ DE COMMODATO ET PHECARIO. terno compensare, et juxta Theologos non 921. — Commodatum est contractus, quo paucos etiam in foro interno, cum con­ tes ad solum usum gratin conceditur pro tractus sit in solam ejus utilitatem initus. Negant tamen valde probabiliter alii, nisi » Wells, p. 93. 2 lb. de hoc peculiaris conventio intercesserit. • Jb ‘ Kent, Vol. IV. n. 528. Cfr. n. 748. ‘ a. 1690-1996, 1710. 309 DE CONTRACTIBUS. I re aliena inconsulto domino uti licet. Consensus autem ille prudenter pnesumi923.— 1° Tenetur reni commodatam tur, si res ex non usu deterior sit futura. non repetere ante tempus pneiixum, vel Licet idcirco aliquando equo vehi apud te saltem, si hoc pneiixum non fuerit, ante­ deposito ne diutius in stabulo manenti quam commodatarius ea uti valeat : alio- pedes tumeant. Item si agatur de re usu quin tenebitur de damno, quod alius eonsumptibili, e. g. tritico, vel etiam de expertus est ex intempestiva ejus revoca­ pecunia sacculo vel arcæ non inclusa, nec tione, cum jus alienum pacto acquisitum sigillo inunita, dummodo certus sit depo­ sic violaverit. Excipe commodatum in fa­ sitarius se tantuindem ejusdem bonitatis vorem solius commodatarii, qui ante tem­ habiturum, quando repetetur a deponente. pus pneiixum moriatur ; vel si commodans 3° Tenetur rem depositam petenti sta­ re statim egeat, etsi commodatarius æquale tim reddere; nam secus rem alienam ha­ damnum inde subiret. beret, domino rationabiliter invito. Ex­ 2° Tenetur restituere expensas extra­ cipe, — nisi deponens eam repetat in suum ordinarias, quas urgentes et ad rem con­ vel alienum damnum ; et sic non peccat servandam necessarias subiit commodata * differens pecuniam reddere ebrioso, qui ea rius, dum alioqui commodantem monere ad potationem abusurus est ; — vel nisi facile non potuit. res sit furtiva, ct dominus eam repetat ; — 3° Rei commodata; vitia nociva, si qua vel etiam (saltem in foro conscientis) nisi noscit, commodatario aperire tenetur ; depositarius justam habeat compensatio­ alias damnum inde proveniens compen­ nis causam. Res autem deposita reddi sare debebit. in eo statu debet, in quo reperitur tem­ 4° Tandem rei pericula atque detri­ pore restitutionis, ct cum fructibus ex ea menta cx casu fortuito enata, seclusa perceptis. Si vero culpa depositarii de­ mora, culpa, pacto, ct peculiari lege, sus­ terior facta fuerit, hic ad damnum repa­ tinere tenetur, quia Res perit domino. randum obligatur. Vide Smith n. 325. 11. Obligationes deponentis. Obligat tones commodantis. Deponens tenetur solvere expensas, quas depositarius subiit in re deposita CAPUT IV. servanda, iliumque indemnem reddere pro omnibus, quæ occasione depositi passus DE DEPOSITO. fuerit. Sic v. g. si deposueris in alterius 924. — Depositum est contractus, quo stabulo equum, solvere debes nutritionis gratis res custodienda committitur et ac­ expensas, et si equus ille morbo contagioso cipitur in integrum restituenda, quando laboret, ex quo equi depositarii inficiantur, deponenti libuerit. Aeeipi autem cura hunc indemnem reddere, nam Officiam \nnm depositi censetur ab aurigis, nautis, sta­ ' nemini debet esse damnosum. Vide Smith n. 325. I. bulariis. aliisque ex officio obligatis ad res custodiendas, quoties ipsis videntibus --------- ♦--------res in domo, curru vel navi deponitur. Obligationes depositarii. 1° Tenetur rem depositam servare ac custodire ea cura et diligentia, quam ho­ mines diligentes adhibere solent in con­ simili re propria conservanda; hanc enim rei traditae custodiam suscepit. Si res deposita ex dolo vel ejus incuria theologice culpabili pereat, ad restitutionem tenetur. 2° l ti re deposita non potest sine consensu domini expresso vel tacito, vel ealtein prudenter pnesumpto ; neque enim CAPUT V. DE MANDATO ET NEGOTIORUM GESTIONE. I. De mandato (Smith, u. 353 sq.). 925.— Mandatum est contractus quo obligatio aliquid agendi in commodum alterius gratuito suscipitur, v. g. nego­ tium aliquod perficiendi, aliquid emendi, vendendi, ete. . . . Dixi : gratuito ; nam si ob sancitum pretium suscipiatur, potius operte locatio nuncupatur. 370 TRACTATUS venisses occasionem rei emendae, nisi illo majori pretio.1 Mandatum tribus modis scinditur : 1° revocatione mandati, quam mandans pro libitu facere potest ; 2° renuntiatione mandatarii tempore debito notificata ; 3° morte naturali vel civili, aut interdictione sive mandantis, sive mandatorii. Obligationes mandantis. 1° Adimplere debet omnes obligationes a mandatario contractas et mandato con­ sentaneas ; non autem id, quod ultra man­ datum actum est, nisi expresse vel tacite ratum habuerit. 2° Ea praestare mandatario debet, quæ ad mandati cxecut ionem necessaria sunt, eique legitimos sumptus, quos fecit occa­ sione mandati, refundere, etiamsi rem ad felicem exitum non perduxerit. 3° Indemnem praestare tenetur manda­ tarum ratione damnorum, quæ, præcisa culpabili imprudentia, occasione mandati passus fuerit ; nemo enim tenetur, nec censetur velle alteri beneficium cum pro­ prio dispendio conferre. II. De negotiorum gestione. 927. — Gestio negotiorum est quidam guasi-contractus, quo quis absentis et ig­ norantis negotium utiliter gerendum sus­ cipit, sine mandato expresso, sed ex ejus commissione rationabiliter præsumpta. 1° Gestor negotii, perinde ac mandata­ rius, tenetur alterius rem administrare tanquam bonus paterfamilias, et damna absenti illata ex suo dolo, negligentia vel culpa resarcire. In pluribus tamen cir­ cumstantiis temperari potest obligatio compensandi damna, maxime quando ista proveniunt ex imperitia vel negligentia gestoris, qui rem alterius in defectu peritioris gerendam sumpserit. 2° Absens, cujus negotium geritur, tenetur conventiones a gestore rite factas servare, et ipsi expensas ct damna ex tali gestione provenientia resarcire, etiamsi res male successerit. Probabilius jus habet ad merccdem con­ gruentem ; secus enim pauci invenientur, qui negotia absentis gerenda sponte sus­ cipiant.— Ita Antoine2 et alii. Obligationes mandatorii. 926. — 1° Tenetur mandantis negotium diligenter ac velut proprium gerere. Un­ de saltem de dolo, et incuria theologice culpabili tenetur. 2° Intra mandati limites sc continere debet. Unde nihil pluris emere vel mi­ noris vendere potest, quam ipsi præscriptum sit; secus enim vi mandati non age­ ret. 3° Non potest merccdem exigere, nisi promissa sit, vel ipse eam antea petierit, nec ei licet suam operam occulte compen­ sare. 4° Non potest per se sibi retinere lu­ crum, si vendat, nec pretii excessum, si infra pretium determinatum emat, nisi dominus consentiat. Per accidens tamen potest mandatarius retinere pretii ex­ cessum, 1° sj res ejus speciali industria et indebito labore melior evaserit ; 2° si tacite convenit cum domino, se nihil ei daturum esse ultra pretium seu valorem determinatum ; 3° si in meram ipsius gratiam venditor pretium imminuerit, vel emptor majorem summam obtulerit ; 4° si lucrum sit parvi momenti; 5° si, ad­ hibita diligentia ordinaria ct non invento pretio majori, rem tibi emas, et postea pluris vendas, sol vasque domino solum pretium assignatum. Idem resolve, si alter tibi commiserit aliquid emere tali pretio, et tu invenias rem pretio minori ; poteris sc. tunc rem tibi emere, et postea eam vendere pretio majori, dummodo pos­ tea. adhibita diligentia ordinaria, non in­ —- ♦ - CAPUT VI. DE MUTUO. rigendum 1° de natura contractus mu­ tui ; 2° dc lucro ex mutuo percepto, seu dc usura ; 3 dc titulis ab usura excusan­ tibus. Nota.— Mutuator ct mutuans hoc Capite intel! ligitur “ the lender ” ; mutua tarins, “ the borrow­ er ” ; mutuare, " to lead.'' ARTICULUS I. DE NATURA CONTRACTUS MUTUI. 928. — λ ox mutuum juxta vim nomi­ nis significat aliquid ex meo tuum fieri et reciproce tuum illud, quod accepisti, 1 1 L. IV. 825. 826. 2 C. 4. in fine. DE CONTRACTI BLS. rursus furi meum. Aliquando sumitur pro ipsa rc mutuo tradita ; aliquando vero, et sæpius, pro contractu, quo ca res alteri utenda traditur. In postremo hoc sensu hie accipitur. ι Mutuum definiri solet contractus, quo res primo usu consumptibilis alteri tradi­ tur, eum obligatione statuto tempore rem, non quidem individualité!·, sed specie ac bonitate eamdem reddendi. Res primo usu consumptibiles (fungibiles) sunt illic, quæ natura sua de- I struuntur et consumuntur ad humanis ne­ cessitatibus subveniendum, ut panis, fru­ mentum, vinum, oleum, sal, fructus, etc. Item pecunia, quæ, licet non consuma­ tur, nec pereat in se, perit tamen expo­ nenti.1 Hinc mutuum differt a commodato, locato et deposito ; 1° quia in mutuo res debet esse primo usu consumptibilis, secus in aliis ; 2° quia res non in individuo, sed in specie tantum eadem reddenda est ; 3° quia in mutuo transfertur rei domi­ nium, et non in aliis; 4° quocirca in mutuo res perit accipienti, in cæteris tradenti. Ratio porro, quare in mutuo stricto et proprie dicto transferatur rei dominium, est, quia, cum res mutua sit primo usu consumptibilis, ejusmodi usus non esset licitus sine dominio ipso. Hinc expensæ omnes et rei tradita· pericula cedunt inutuatario. utpote vero domino. (m)p.482. 929. Principia.— I. Datur præcep­ tum strictum mutuandi respectu paupe­ rum, qui in vera necessitate versantur, et habituri sunt, quo restituant. Ratio est, quia adest stricta caritatis obligatio sub­ veniendi proximo in ea necessitate posito juxta regulas et principia statuta ubi dc caritate erga proximum. Sæpius abest præceptum mutui erga pauperes, eo quod non præsumantur ha­ bituri, unde îequivalens reddere vale­ ant. Sed tunc urget preceptum eleemosynæ alicujus ipsis eroganda·. Dico : alicujus; quia non teneris tantum elee­ * mosyna præstare, (piantum pauper mutuo efflagitabat. Sunt enim etiam alii, qui opitulari possunt et tenentur. ΙΓ. Datur præceptum concedendi mu­ tuum etiam divitibus, (pii ob peculiarem circumstantiam eo summe indigeant, non 1 L. IV. 754. 759. 1 371 tamen illis divitibus, qui ad augendas opes idem postulent. Ratio lml est, quia præceptum caritatis nos obstringit erga omnes homines,r etiam divites, et exigit.J ut hoc libenter præstemus, quod in pari casu nobis præstari vellemus, saltem si absque incommodo ipsis per mutuum suc­ currere possimus. Ratio autem 2dl est, quia hujusmodi divites in nulla necessi­ tate constituuntur, nec proinde ullum erga cos urget caritatis præceptum. 930. QüÆSTTa. - Quær. 1° Quæ sint obligationes mutuatoris et mut notarii ? Jtesp. ad lum Obligationes mutuatoris sunt sequentes : 1° Tenetur mutuatarium monere de vitio rci traditæ, si quod sit ; item de imminente damno, lucro cessante, peri­ culo sortis, nisi gratis mutuari velit, seu condonare illud, quod titulis damni emergentis, lucri cessantis, etc. exigere juste potuisset ; alias hic non consentit, et sustinet injuriam, quam reparare tene­ bitur mutuans. Cfr tamen n. 935. IT. 2° Tenetur non repetere rem ante tempus statutum aut judicio prudentium, attentis circumstantiis et fine, ob quem res mutuo data est, definiendum. Tenetur tamen rem recipere, si afferatur ante, (piando in meram gratiam mutuatarii tempus concessum est. 3° Tenetur per se non plus recipere, (piam res mutuata valuerit, quando mutuo data est ; quia mutuum per se est con­ tractus gratuitus, ex quo mutuatario sola existit obligatio rem specie ac bonitate eamdem debito tempore reddendi. Sic per se non licent mutuatori exigere ut pro pecunia chartacea moneta metal­ lica sibi reddatur, licet tempore mutui utramque valorc parem esse contingat ; nam onus foret pretio aestimabile, mu­ tuatario impositum. Advertit tamen S. Alphonsus contractum iu aliqua re­ gione usitatum, et a viris probis cele­ brari solitum, non esse facile dam­ nandum.1 “ Sed injustum plane foret ” addit Kenrick2 “mutuas dare chartulas quasdam nummarias, qua * minus valent, et exigere ut reddatur aurum vel argen­ tum” (aut auri pretium), “ vel ut i ac si ejusdem forent valoris.” Res i. ad 2um. Quoad obligationes mu­ tuatarii, — 1 L. IV. 755. 2 Tr. XI. S0. 372 TRACTATUS occasione, sive cum titulo, sive absque titulo legitimo. I sura autem sensu stric­ tiori est lucrum immediate proveniens ex mutuo, id est precise vi mutui, et absque justo alio titulo. Usure tamen crimen non adest, si (piis cxpectet pro mutuo aliquid, non ut debitum, sed ex mera benevolentia (dummodo non stibsit usura implicita), vel si exigat rem aliunde jam ex justitia debitam, cum sic de facto nullum onus novum imponatur.1 —Si limites justi tituli excedat, vel erga pau­ peres (re et spe (ales) exerceatur, usura oppression nuncupatur. 932. Prixcipia. — I. Usura percepta w mutui in re primo usu consumptibili, ut in vino, tritico, etc., ... est prorsus illicita. Ratio est, quia “in re” primo “usu consumptibili, ut vino, tritico, pe­ cunia, non adest usus rei distinctus a dominio, cum usus rei sit ipsa rei con­ sumptio, et ideo in mutuo cx natura sua transfertur rei dominium in mutuatarium : si igitur aliquid exigeretur pro usu rei coiisumptibilis, injuste quidem exige­ retur, ait S. Thom.2 et omnes, quia exi­ geretur pro re, quæ non extat,” seu, ut Scotus ait, pro re non sua.3 II. Lsura oppressioa juri naturali re­ pugnat, sive erga pauperes, sive erga divites fiat; 1° si Jiat erga pauperes, quia mutuans ex caritate mutuum gratuito dare tenetur ; 2° si Jiat erga divites ultra limites justi tituli (vi I saltem *taxa lega­ lis), (piia justitia requirit, ut sit proportio inter hunc titulum ct lucrum inde percep­ tum. Constat ex variis textibus Scripture, (n) p H2. III. Usura non erit injusta, si adsit titulus mutuo extrinsecus, v. g. damni emergentis (n. 935. sq.). Ratio est, quia tunc lucrum non vi mutui accipitur, sed ratione extrinseci tituli. Licet enim tibi accipere, quantum tradidisti ; porro, si ex datis centum nummis decem perdas, ero­ gas aliquo modo centum et decem : ergo centum ct decem accipere potes. IV. Usurarii eorumque cooperatores ARTICULUS II. ex justitia ad restitutionem tenentur, quippe qui justitiam commutativam l:eDE USURA, SEU DE LUCRO FERCE1TO EX dunt haud secus ac ipsi fures ; iis igitur MUTUO. , in Tractatu de Restitutione tra­ Usura, lato sensu sumpta, dicitur omne *regula lucrum perceptum cx mutuo, vel illius dit», *applicanda sunt. 1 L IV. 782. 3 Ib. et Lacroix, u. 910. i L. IV. 77 L 777. sq. a 2. 2. q. 78. art. 1. 3 L. B. 759. Prnner, Mor. Th. p. 598.2. • L· IV. 782. 1° Utrumque res mutuata forte pereat, mutuatarius non liberatur, donee mutua­ tor suum vel per se vel per alium designa­ tum receperit; ratio, quia debitum non est de re in individuo, sed in specie, vel si pecunia mutuo data fuerit, de valore. 2° Hem debet reddere præstituto tem­ pore. ct in eadem specie physica, men> sura, numero, pondere. Quoad pecuniam vero, quæ moraliter tantum perire cense­ tur, sufficit (nisi de eadem pecunia * specie reddenda conventum fuerit), ut juxta eumdem valorem restituatur : quia in pecunia potius ad valorem, quam ad speciem at­ tenditur. (A) p. 476. 931. — Quær. 2° z/m possis rem mutua­ tam in eadem mensura et quantitate reci­ pere, si mutui tempore crescat ejus pretium ? An plus repetere, si decrescat ? Resp. 1° Si (piando res mutuo traditur, œquale sit utrinque dubium, an tempore restitutionis res valitura sit pluris vel minons, licet pacisci, ut servata eadem bonitate ct mensura reddi suo tempore debeat, etsi pretium ejus valde sit auctum. Ratio est, quia cum utrinque lequale fuerit periculum, eo ipso jam lequalitas servatur.1 Resp. 2° Licitum non est per se pactum prædietum, si certo constet, vel longe pro­ babilius sit, tempore solutionis valorem auctum iri. Ratio est, quia sic non ser­ vatur lequalitas, sed plus exigitur, (piam detur tempore mutui. Hinc si modius tritici nunc valeat §3.00, et valiturus sit S t.00 tempore restitutionis, nou li­ cet pacisci, ut tantumdem solvatur. Ex­ cipe tamen, nisi statueris rem servare in tempus pretii aucti ; quia tunc plus exigitur ob lucrum ccssan * (n. 937). De­ ducenda tamen tunc erit æstimatio periculi, vel expensarum in re servanda.3 Resp. 3° Si pnevideas valoris seu pretii imminutionem, tantum potes repetere, et mutuatarius solvere debet, (pianti res va­ lebat, cum mutuo tradita est ; (piia revera non plus exigis, quam dedisti.’ DE CONTRACTIBl S. 933. Ql'ÆSITA.— Quær. 1° An in du­ bio, utrum mutuatarius dederit aliquid supra sortem gratis vcl non, possis id reti­ nere ? Resp. Dieting. accepisti enim vcl iu bona, vel in dubia fide. Si prius, super­ veniente dubio, coque post debitam inqui­ sitionem permanente, acceptum retinere potes ; si posterius, speculative loquendo non potes, (piia cum dubio inchoare non potes possessionem ; practice deferendum est illi parti, pro qua est potior præsumptio, et sic mutuatarius præsumi po­ test gratis donasse, si non sit pauper, aut avarus, aut non dederit impulsus ex metu, aut ex molestia vel petitione mu­ tuantis.1 Quær. 2 An mutuans retinere possit, quod mutuatarius dedit ex timore, ne alias mutuum sibi denegetur ? Resp. Affirm., probabilius. Ratio est, quia requiritur ad usuram, ut detur cx vi pacti, sive ut debitum ex justitia.— Ita communius. S. \Iph.2 in hanc sententiam in II. Λ. abit. ’ 934. — Quær. 3° An sit usura, si mu­ tues ea lege, ut mutuatarius sibi necessaria justo pretio in tua officina emat ? Resp. Affirm., si hoc in pactum dedu­ catur. Ratio est, quia onus mutuatario imponitur, et ipsius libertas restringitur, (piod illicitum ct injustum est.8 Secus tamen dicendum si onus, quod imponitur, a mutuatario aliunde debeatur. Sic po­ teris alteri proponere te mutuam daturum pecuniam, dummodo ille chirographo in­ cludat quod tibi antea debuerat. Sic pariter poteris pecuniam mutuam dare eo pacto, ut alter injustam, quam instituerat, litem deserat. Quær. 4° Au possit in pactum deduci donatio AXTIDORALIS, seu quer ex animo grato Jiat. ? Resp. Xeg. Ratio est, quia cx pactis necessario oritur justitias titulus, non vero donatio mere ex animo grato erogata.— S. Alph.,4 et alii communiter. Hinc cum eo, cui mutuum das, non potes pacisci, ut tibi munus aliquod impetret. Nihil au­ tem vetat rogare ut suas preces inter­ ponat. at valde periculosum est.5 1 2 8 4 6 L. IV. 7«1. Ib. 763. II. A. Tr. X. 115 Ib 780. Ib 764. lb. 779. 780. ARTICULUS III. DE TITULIS AB USURA EXCUSANTIBUS. Quatuor præcipui numerantur, scilicet 10 damnum emergens ; 2° lucrum ces­ sans ; 3° periculum sortis ; 4 pœna conventionalis. I. De damno emergente. 935. — Damnum emergens est detri­ mentum, quod patitur mutuans occasione mutui proximo præstiti. I. Si mutui causa mutuans damnum patitur, legitimus est titulus aliquid supra sortem accipiendi. Itatio est, quia æquum non est, ut damnum cx mutuo feras; nemo enim tenetur cum damno proprio beneficium pnestare, nisi in proximi ne­ cessitate. — Ita omnes.1 II. Ad hoc vero conditiones sequentes requiruntur: 1° ut mutuum sit causa damni; 2° ut æqualitas inter damnum et (jus compensationem servetur; 3° ut auc­ tarium ab initio in pactum * deducatur. Ratio *prima ct secundae conditionis per se patet ; tertiæ vero conditionis ratio hæc est quod, eum contractus inutui natura sua sit gratuitus, deficiente pacto expresso aut ta­ cito, nihil præterid, quod mutuo datum fuit, exigi potest. Expressum autem pactura non requiritur, si de solo auctario legali aut, hoc deficiente, vulgari agitur: circa hoc enim auctarium hodie semper adest pactum taci­ tum, quum ex usu hodie communi, abouinibus noto et acceptato ac ab Ecclesia permis­ so, auctarium legale aut vulgare, occasione mutui, deberi censeatur. \ ide Kenr.8 936. — Qt.ESITA. Quær. 1° An mu­ tuans compensationem damni emergentis exigere possit, si ipse ultro se ad mutuan­ dum offerat ? Resp. Affirm., probabilius, cum S. Alph.,4 etc. Ratio est, quia etiam tunc mutuatarius, cura mutuum acceptat, est vera causa damni emergentis. Mutuans enim non offert absolute, sed conditionate, nempe sub conditione compensationis obtinendæ. Quær. 2° An liceat mutuanti ab initio pacisci de certo lucro percipiendo, si dam­ num emergens sit tantum probabiliter futu­ rum ? 1 L. IV. 768. 8 Tr. XI. 85. ·- L. IV. 769. 4 L. IV. 769. 374 TRACTATUS Resp. .iffirm., dummodo proportio ('ongreg. de Propaganda pro Missionariis juxta damni probabilitatem servetur.1 Sinensibus ab Innoc. X. approbata, anno Dum ista de damno emergente statui­ 1645. — Vide S. Alph.1 mus, omnino praescindimus a variis con­ Excipe 1° Si mutuatarius sit pauper, tractibus, vi quorum ex pecunia alteri quia tunc pneceptum mutui ex caritate mutuata forte legilimari lucrum aliquod urget ; 2° si mutuatarius sortis praecaveat posset, ut ex dicendis patebit. Quæ qui­ periculum per pignus, etc.2 Dixi : dummodo . . . extraordinarium dem animadversio etiam pro aliis titulis, Commune enim, v. g. mox exponendis, lucri cessanti», etc. valere sit, periculum. timor ne cuncta bona mutuatarii incendio debet. pereant, etc., mutuo intrinsecum est, et II. De lucro cessante. proinde ab eo separari nequit. Extraor­ Wi. — I. Lucrum cessans est id, quod dinarium vero esset v. g. si mutuum dare­ mutuans servata re vel pecunia sua lucra­ tur prodigo, vel homini dubiæ fidei, aut tus fuisset, si eam in alio contractu licito naviganti, aut impensæ magnæ in sorte recuperanda timerentur. adhibuisset. 939. — Ubjicies : Vel sors peribit, vel Lucrum cessans legitimus est titulus aliquid supra sortem exigendi. Ratio est, non: si prius, nihil mutuans accipiet, neque 1° quia tunc vere damnum emergens ha­ sortem scilicet, neque auctarium stipula­ betur ; 2° quia spes lucri est mutuo tum ; si posterius, nullum dc facto patietur detrimentum : ergo nihil exigere debet. extrinseca, et simul pretio æstimabilis. Resp. 1° Etiamsi sors peritura sit, non II. Conditiones requisitae, 1° cædem sunt ac in titulo praecedenti ; 2° debet sequitur necessario, mutuantem nihil mutuans mentem habuisse pecuniam suam omnino accepturum ; nam fieri potest, ut in negotiationem impendendi ; secus enim sors non statim perbat, et tunc intéressé, quod interea solvitur, ut quædam com­ lucrum non cessaret.3 Quær. .In lucrum cessans erigere possis pensatio pro sorte habebitur. Resp. 2° Quamvis nullum damnum de ob mutuum pectinor piam negotiationi desti­ facto patiatur mutuans, nihilominus ali­ nasti, si aliam pecuniam otiosam serves ? Resp. 1° xlfftrm. certo, si hanc reser­ quid supra sortem percipere potest ; nam vaveris ad usum familia·, vel ne tuum periculum pretio aestimabile vere subit. statum periculo exponas, quia non tene­ Pari profecto jure, qui pro navi assecuranda de pretio cum alio convenit, illud ris ratione mutui tuam rem negligere.8 Resp. 2° .H]'irm. probabiliter etiam sane exigere potest, licet de facto navis in cæteris casibus, modo, cum mutuum non perierit. Ergo a pari, etc.8 das, vere habeas animum aliam illam pecuniam non exponendi negotiationi ; IV. De poena conventionali. quia mutuum est vera causa, cur lucrum cesset.4 940. — Poena conventionalis consistit in hoc, quod mutuatarius se obliget ad ali­ quid supra sortem solvendum, si tempore III. De periculo sortis. praefixo illam non restituat. 938. — Periculum sortis est timor pru­ I. Poena conventionalis legitimus est dens, ne sors recuperari nequeat. Peri­ titulus accipiendi præter sortem id, de culum sortis, dummodo verum et extra­ quo conventum est. Ratio est, quia ita ordinarium sit, juxta communiorem et consulitur firmitati contractus, ct simul probabiliorem sententiam est legitimus ali­ negligentia mutuatarii praecavetur.4 cujus lucri titulus. Ratio est, tum quia, si II. Conditiones requisitae sunt, 1° ut abdicata spes lucri pretio est æstimabilis, mora debitoris sit notabilis et culpabilis ; aestimabile erit a fortiori periculum damni 2° ut poena sit moderata et culpæ proporprobabilis; tum quia pluris lestimantur tionata ; 3° ut absit animus lucrandi per res in tuto, quam in periculo positæ ; urnam, onerato v. g. debitore ad reddentum etiam quia constat ex decisione Sacr. um tempore, quo praescitur impar.6 1 L. IV. 770. 8 L. IV. 771. 2 II. A. Tr. X. 149. sq. 4 L. IV. 771. 1 L. IV 765. 4 ta. "66. 2 Ib. « Ib. 6 Ib. 766. DE CONTRACTI Bl S. 941. Quæsita. — Quær. p i hodie de iis, qui uihil curantes, utrum necue adsil aliquis ex pradictis quatuor Idulis, lucrum a lege civili, aut, hac defi­ ciente, a consuetud'me timoratorum luxalum ex pecunia miduo data percipiunt ? Resp. Ex variis S. Sedis responsis (videp. IJ. sq.) patet eos non esse inquie­ tandos, i. e. cis id positive permitti,1 dummodo agatur de mutuo non ex cari­ tate debito, et parati sint S. Sedi parere, qme nullam hactenus de illa re protulit definitionem. Multum laborarunt theologi ut hanc S. Sedis declarationem cum jure naturæ com­ ponerent. 1. Alii dicunt, hodie vix non semper adesse unum ex titulis cxtrinsecis hactenus expositis, præsertim lucri cessan­ tis, cum vix ullus pecuniam apud se servet otiosam. 2. Alii distinguentes inter mu­ tuum rei fungibilis (consumptive. loan) et mutuum rei qualicumque modo fructuosas (productive loan), docent, occasione prioris mutui, nullum, nisi adsit unus ex exposi­ tis titulis, exigi posse lucrum : posse vero ex posteriori : pecuniam autem, si mutuo datur ut ex ea res ad vitam sustentandam * destinata comparentur, inter res fungibiles reernsendam esse; inter fructuosas vero, si ad quiestum mutuo petitur. Ita, aiunt, intclligcndus est S. Alph., qui, licet L IV. u. 759 neget pecuniam esse fructuosam, tamen n. 9(11 ejusdem Lib. haud corrigit Busembaum scribentem: “aliquibus re­ bus ad lucrandum idoneis, sive frugiferis, ut pecunia, etc.- 3. Non desunt qui arbitrantur Reipublicæ, ob bonum com­ mune, quod per facilem pecuniæ præstat tonem provehitur, non deese potestatem lege permittendi, ut mutuatarius mutuatori aliquid tribuat ultra sortem: inter hos aliqui doctrinam istam crude tradunt; alii cum addito, quod mutuatarii hanc legem, ut sibi proficuam, libenter acceptant. 4. Alii demum ad contractum trinum, ntpote probabiliter licitum et pacto de auctario similem recurrunt (n. 1015). 942. - Quær. 2° .in liceat excedere laxam legalem vel vulgarem ratione majoris damni emergen!is, vel lucri cessantis l Resp 1° Xeg. respectu pauperum vel aliorum, qui in necessitate mutuum petunt, et qui auctario majori opprimerentur, ut 1 L. IV. 705. 2 Jan. 1874. p. 69. sq. Dubi. Rev constat ex dictis. Non tamen teneris ad mutuum eis concedendum, si detrimen­ tum, quod ob lucrum cessans vel dam­ num emergens subire debts, haud leve sit ; quia caritas sola tunc te obligat . caritas autem non obligat cum gravi in­ commodo. Resp. 2° Si pecunia in utilitatem, non vero in necessitatem alterius tradatur, controcertitur, et duplex fertur sententia I* Sententia affirmat ratione indemnitatis seu just.e compensationis. Ita inter alios Kenrick1 ct Pages Lugdunensis, etsi in materia usuræ notissimus severitatis fama evaserit. - II * Sententia neg. Ratio est, quia compensationis damnorum ex obligatione pecuniaria provenientium tan­ tum ex gi possunt juxta taxant legalem. Qme quidem sententia locum haltere po­ test, si mutuator cogat aut obliget alium ad mutuum a se accipiendum ; secus non apparet ratio, cur mutuator emergentis damni detrimentum in gratiam alterius subire debeat. 943. Quær. 3° An auctarium ab initio pecunirf mutuo datve subtrahere li­ ceat ? Resp. Neg. prr se, quia mutuatarius, si ab initio subtrahitur auctarium, solvit illud pro summa majori eâ, quam vere accepit.2 “ Attamen,” ait kenrick,’ ut ideo dixi : per .xe,) “ mos » st in mensis nummariis receptus, ut auctarium ita ab initio deducatur; qui communi omnium consensu et usu (pium probetur, forsan hae ratione excusari potest. Idem fit quoties pecunia pro chirographo a privatis datur." 911·. Quær. 4' .In liceat percipere INTERESSE ex ipso INTERESSE [interest upon interest or compound interest) ? Resp. 1° Affirm, ex lege civili. Scd rcipiiritur, that the agreement be made after interest has become due ; an origi­ nal agreement, though not void, would prevent the partv from recovering the in­ terest either at law or in equity? Resp. 2° Affirmandum etiam videtur pro foro interno, 1° si præccsserit con­ ventio, sive explicita sive implicita; ipiia reditus, elapso termino, summa * capitali adjiciuntur: idem enim omnino est. quod debitori pecuniam meam, quam jam habet 1 Kcnr. Tr. XI. 96. sq. 2 L 1\ 770 quamvis autem. 4 Kcnr. Tr. XI. 94 (2). s Tr. XI 88. 376 tractatis CX muttio, relinquam, vel ei aliam tradam ; 2° si cx dilatione solutionis damnum cre­ ditori obveniat. 945. — Quær. 5° Quid dictmduin de in«tilutiouibu.i, i/u/i· vulgo dicuntur Akc.E Pa RCIMON LE (xucings banks') ? /?/-λ/λ Non tantum toleranda·, sed et laudanda· sunt ejusmodi institutiones, quippe que subveniunt viduis, famulis, ancillis et pauperibus, dum modica rorum pecunia quodammodo accipitur mutuo, et census ipsis rependitur. Confirmatur ex Ilcsp. S. Pœnitentiariæ 17 dec. 1832 apud Kenr? 946. Rr-tolct-K. — 1° Absolvi possunt, inio absolvendi sunt, qui taxam legalem aut vulgarem non excedunt ratione lucri cx mutuo percepti ; cum minime constet, eos injustitiae reos esse, proinde nec ad restitutionem ullam faciendam obligari possunt. 2° Quamvis igitur unusquisque oppo­ sitam opinionem circa lucrum ex mutuo proveniens, ut probabiliorem specuiulice defendere possit ; adversam tamen sen­ tentiam damnare nequit, ut doctrinæ Catholicæ contrariam, nec restitutionem, denegata secus absolutione, exigere. Imo qui urgeret po-iite.item ad restitutionem, ipse ad damnum prenitentis resarciendum adigendus foret ; siquidem ex doctrina communiter recepta eonfessarius indebi­ tam restitutionem temere praescribens, damnum illatum tenetur reparare. 3° Ne· sunt obligandi ad restitutionem illi pœnitentes, qui lucrum acceperunt juxta legem cum mala fide, idest, putan­ tes se tale lucrum percipere non posse; (plia ex eo quod peccaverint agendo con­ tra conscientium, non sequitur, eos fuisse injustitiie reos. 1 ' l’œnitcntes ex clausula in plerisque responsis S. Congregationis adjecta sem­ per parati esse debent judicio S. Sedis se submittere ; sed non sunt necessario in­ terrogandi a confessario de tali disposi­ tione , 1° (plia hoc non exigitur in præfatis responsis ; 2° (pua eonfessarius pnesumere debet, pœnitentein, ut pote bo­ num Catholicum, in tali dispositione ver­ sari, nisi de contrario constet. Imo, ait Kcnrick.2 hanc conditionem S. Sedes jam consuevit omittere. 947. -5® Non est damnandum de in1 Tr. XI. 116. 1 H>. 93. 1 justitia lucrum perceptum ex pecunia mutuata etiam pauperi, (pii gravem neces­ sitatem non patitur, quique non temere sperat, se ope istius pecmiiæ adeo divitem evasurum, ut sortem cum moderato auc­ tario facile restituere possit. Nam prae­ ceptum mutuandi gratuito tunc non urget, et pecunia etiam tunc utilitatem et suum pretium retinet. Ii° Si nihil lucri debeat percipi ex pe­ cunia pauperi ad sustentationem mutuata, hoc fit, quia mutuans vi pr.eccpti caritatis tenetur velle pecuniam a se mutuatam applicari ad solam pauperis sustentatio­ nem. 7° Lucrum excedens taxam legalem vcl vulgarem est illicitum et injustum, proindeque restitutioni obnoxium. Ex­ cipe, nisi ratio majoris damni emergentis vel lucri cessantis aliud suadeat, juxta dicta et limitationem, n. 942. 948. 8° Pariter (pii mutuo accipit pecuniam juxta taxam legis, v. g. ad 5%, non ideo eamdem pecuniam alteri reinutuando exigere potest 10%; quia deficit titulus ad quinque superflua accipienda; at non videtur contra legem civilem aut naturalem />/-?· .ve, quod quis mutuo acci­ piat pecuniam pro 3 vcl 1, et eamden>remutuct pro 5 in 100. 9° Auctirium taxam legalem vel vul­ garem excedens accipi potest a mut da­ tario, (pii intuitu lucri majoris, et nulla rei familiaris cogente necessitate, illud beto animo offert ; consensus enim vitium titilli sanat. Ita Kenriek.1 10° “ in mensis nummulariis pecunia mutua plerumque datur post sexaginta dies solvenda : quod si (piis sex mensium petat dilationem, conceditur aliquando majori accepto auctario: sed, ne lex vio­ lari videatur, actiones venduntur pretio majori, quod emens post sex menses solu­ turus esi ; vel chart m nummaria· aliena·, qua· minus valent, tribuuntur. Usuram plane sapit hæc agendi ratio.” Ita idem Kenr? 11° Titulus ad auctarium majus ac­ cipiendum desumi aliquando potest ex incerta rerum conditione “ (pia lit,” ut tides fere nulli, etiam ditissimo “ con­ stet,” quippe qui aliorum casu “ possit ” solvendo fieri impar, vel legum auxilio nectere moras. . . . Hinc “ fit ” ut ob 1 Tr. XI. 96. 2 p, - Tr. XI. 47. 8 L. fin. de S. eccl. TRACTATI S 380 dum ; equus nutem ante mensem elapsum perit. Cujus damno ? Damno Caji, si pereat re/ ex vitio intrinseco tempore venditionis existente, re/ defectu débita * * vigilantia aut cune ex parte Caii, re/ post mensem elapsum, si Cajus in mora culpa­ bili fuit ad equum Titio tradendum, dummodo tamen in hoc ultimo casu equus non eodem casu fortuito, v. g. in­ cendio, a*que periisset apud Titium. 956. Qi ksita. - Quær. \° . fd quem pertineant fructus rei vendita, e. g. vituli ex vacca vendita ? Resp. Dist. Etenim vel ea de re inter partes conventum est, vel non. Si print, standum est conventioni; si posterius, nibdixtingue. Vel enim res jam est tradita, vel etiamnum tradenda. Si tradita, spec­ tant ad emptorem, idque practice etiam in casu, (pio hic in mora est quoad solutio­ nem pretii; nam auctarium (interest) pretii tantum, juxta contrahentium con­ ventionem, venditor sibi vindicat. -Si res determinata, v. c. ha *c vacca, tradenda etiamnum sit, i. c. juxta supra n. 955 dicta, si nulla ratione tradita sit aut tradi emperit, iterum distinguendum est. \ el enim res venditur absolute, vel conditiouate. Si absolute, fructus rei pertinent ad empto­ rem, et leges civiles, opposita * in hoc puncto, reprobata * sunt a .lure Canonico, qua favorabiles lucro usurario.1 Casu tamen, quo ex consuetudine periculum rei ad emptorem non spectaret, contrarium resolverem ; nam tunc aequitatis ratio a S Alph. allegata. — scii ut (pii incommo­ dum habet, commodum etiam habere de­ beat. -militat potius pro venditore. Si couditionaie, i. e. sub conditione suspensiva, sic distinguendum esse putamus. Vel res ista vendita producit fructus — post impletam conditionem, et fructus spec­ tabit ad emptorem, ut in venditione ab­ soluta, (pialis, impleta conditione. Iit ea, de qua agitur : vel ante impletam con­ ditionem, et tunc disputatur Quaprop­ ter in hoc casu melior erit conditio possi­ dentis, venditoris, pnrsertim eum ad hunc, usque ad conditionis implementum, rei venditu * periculum spectet. Quær. 2' Cujus crpensix reniant VCTUS qm m empt ione-veuditione rerum prasertim immobilium confici solent . cujus dem ex­ pensis traditi'! seu transmissio rei ? » Il \ Tr. X. 169 Resp. ad lum. Excepto casu specialis conventionis, consulendae sunt cujusque Status leges. Resp. ad 2um. Nisi aliter conventum sit, expensis emptoris. Quær. 3° Quid tenendum de firmitate contractus em/ tionis-rendilionis, indi cum datione arrha ; utrum nempe, si quando detur arrha, liceat danti resilire a conI tractu cum jactura arrhep ? PramAlanditni. — Nomine arrlue (ear­ nest-money), intelligitur id, quod ab una contrahentium parte alteri quandoque da­ tur rei tamipiam pignus firmitatis con­ tractus initi. vel tamipiam pignus oblige tionis non resiliendi a contractu nisi cum rei datu * jactum. Unde arrha duplex dis­ tinguitur, videlicet : arrha, qua * simplici­ ter datur ad majorem securitatem con­ tractus initi, a (pio proinde resilire non licebit ; et arrha, quæ datur tantum ad statuendam obligationem non resiliendi a contractu, nisi sub pcena eam amittendi; ita ut a contractu quidem resilire liceat, sed non nisi cum arrhæ jactura.1 Resp. In dubio utrius generis sit arrha, et nisi consuetudo aliter habeat, habenda est ut pignus firmitatis contrac­ tus initi.' § ΓΙ. De iis, qui emere ac vendere possint. 957. — Possunt ii omnes inire con­ tractum einptionis-venditionis, qui ad contrahendum naturaliter habiles sunt, ct non declarantur inhabiles a lege positiva. Duplex autem civium classis jure nostro declaratur inhabilis. Prima eorum est, qui declarantur inhabiles ad quemlibet contractum in genere, et per consequens etiam ad contractum emptionis ae vendi­ tionis. Secunda eorum est. (pii declaran­ tur inhabiles speeiatim ad contractum emptionis ae venditionis in casibus, a lege assignatis. Ad primam classem pertinent : 1° mi­ nores, (pii ea tantum emere possunt, qure necessaria sunt, sensu n. 837. 1° declarato, et de (piibus a parentibus non provideren­ tur; — 2° uxores, (pue tamen possunt; a) emere ea, (pue ad quotidianas *familia necessitates et ad suam conditionem et decentem sustentationem pertinent; b) I vendere omnia, (piorum plenum habent 1 Kent, Vol. II 193. (b). 2 L jV. 794. DE CONTRACTIBUS. dominium et ex iis emere ;■ c) in multis statibus commercium gerere separat i m a marito; d) vendere et emere eonjunctiin cum marito quoad bona communia, n. G07. Qua ratione conjuges sibi invicem quid vendere possint, vide n. 840 ; 3° interdicti ; 4° alienigena· quoad immo­ bilia in quibusdam Statibus, ut n. 844 dictum est. 1 Ad secundam classem praecipue perti­ nent 1° Officiales Gubernii Supremi, Sta­ tuum, Municipiorum, etc., qui cinere non possunt res, quas nomine Gubernii Su­ premi, Status, Municipii, etc. vendunt. 2° Proxeneta; (agents), qui universim emere nequeunt illud mercium genus, quod nomine alterius vendunt. 3° Guardians “ cannot act for their own benefit in any contract, or purchase, or sale, as to the subject of the trust.” 1 938. — Quær. Quid proforo conscien­ tia statuendum de calore contractus emp­ tionis ac venditionis, ab eo initi, qui natu­ raliter quidem habilis, sed civiliter inhabilis est ? Resp. Attentis iis, quæ n. 882. q. 1° tradita sunt, probabiliter defendi posse opinamur, talem contractum ex mente legislatoris civilis non esse ipso facto in conscientia invalidum ; sed ejus invaliditatem a judice esse declarandam. Unde, priusquam judex contractus nullitatem declaraverit, neutra contrahentium pars cx justitia tenetur a conventione semel inita resilire, modo naturaliter valida ct justa censeri possit. Generatim tamen dicendum existimamus, obedientiam legi civili debitam postulare, ne inhabilis con­ tract um ineat, et ne eum inhabili con­ tractus ineatur ; nisi forte agatur de iis contractibus, quos quotidianus usus et vulgaris prudentia, neglecta lege ci\ili et tacente gubernio, quasi legitimos fecit, et in quibus pars habilis ab omni fraude aut arte malitiosa abstinet. Quinimo quoad hos contractus rationabiliter præsumi posse videtur, legislatorem civilem eos non tam stricte sub lege sua inhabilitante comprehendere voluisse; ita quidem ut partem inhabilem, cui petitio sententia * declarat oria' nullitatis a Jure concessa est, auplitate suadente, minime deceret jus suum summum quoad tales contractus urgere et in judicio prosequi. 1 Kent, Vol. II. 229. 381 § III. De merce seu materia. emptionis ac. venditionis. 959.— Suppositis iis, quæ juxta ea, quæ dicta sunt de contractibus in genere n. 830. sq., ad materiam cujuslibet con­ tractus requiruntur ; hoc loco circa ma­ teriam einptionis-venditionis pro regula statuere sufficiat : Ea omnia, quæ in civili commercio sunt posita, emi ae vendi possunt, modo nulla intercedat legis prohibitio, qualis reapse intercedit quoad qmedam bona, in Jure assignata, quorum venditio vel abso­ lute vel saltem in certa hypothesi expresse prohibita est. Et sic : 1. Extra casum matrimonii, absolute prohibita est omnis pactio circa bæreditariam successionem personæ adhuc viven­ tis, etiamsi hæc ipsa consentiat. 2. In hypothesi. quod a tutoribus et curatoribus non serventur formalitates de jure servandæ, ipsis prohibita est vendi­ tio bonorum ad pupillos suos pertinentium. 3. In hypothesi, (piod quis, debitis solvendis impar, bonorum suorum fret rit cessionem, ipsi eorumdem bonorum vendi­ tio prorsus vetatur. 4. In hypothesi, quod cujusdam debi­ toris bona a legitima auctoritate sub custo­ dia sint posita, eorumdem bonorum ven­ ditio interdicitur, nisi in ea serventur de Jure servanda. 5. Tandem, sub pœna *muleta pecuni­ , *aria vel carceris, prohibita est venditio (saltem si promiscue tint ) certarum rerum, *(pia de se *noxia sunt ordini sociali sive sub respectu physico, sive sub respectu morali. 9110 — Speciatim autem circa mat. riam emptionis ac venditionis apud Auctores moveri solet qmestio quadruplex. nimirum: Quær. 1° In aliena sit VALIDA emptionis ac venditionis materia ? Resp. \'eg. Bona * tamen fidei emptor ; 1° fructus acquirit rei empta * juxta dicta n. 723-, 2° rem præscribere potest, dum­ modo adsint conditiones ad legitimam praescriptionem requisita *. Reprobanda igitur est praxis eorum, tort· proprio nomine empta, pro pecunia A I.! KN Λ ? llenp Resolvendum esse putamus, ta­ lem rem esse emptoris ; ita ut lue non teneatur rem islam tradere domino, cujus fuit pecunia; modo aliter obligationi sua· restituendi satisfacere valeat Excipe ta­ men casum, quo pecunia fuerit Ecclesia·, quia tunc de .Jure Romano ct Ecclesias­ tico res ipsa Ecclesia * acquiritur. ( fr. S. Alph.1 Quær. 3° /// apia venditionis materia *// res, t/tta· ipso venittltonis tempore jam periit f Itenp Net/. Si vero pars rei tantum periit, emptori liberum eut partem illam sibi impio pretio vindicare, Quær. 4 ht ren, qutf valide vendi po­ tent, etiam LICITI, vendatur in canti, t/uo emptor ea pra-cutetnr abusurus ? Henp. Solutio hujus quicstionis pe­ tenda est ex doctrina, quam exposuimus, de cooperatione ad peccata aliena. Specialim autem hic valet regula, (piam ibi­ dim n. 312 tradidimus, nempe: Quum mulum non sil sine ratione primmmendum, hinc omnino, seclusa speciali legis prohibitione, licitum videtur, ut merca­ tores, sido titulo commercii, vendant merces suas cuilibet emptori, modo I merces ista· sint res indifferentes, qua· bonum usum laede habere possunt, licet multi iu genere iis abutantur v g. liquores fortes, alea·, etc., et 2 ' modo in ipsa emp­ tione aut circumstantiis nulla appareat mala emptoris intentio Quodsi autem lue du e conditiones non v< cilicentur, venditio vel nullatenus, vel non nisi ex gravi ct proportioiiuta causa licita erit, prout ibidem n. 312 latius explicavimus. § IV. De junto pretio. 1‘ra notanda De ualttra justi pretii ejusque divisione. MI Natura Postulat justitia eommutativa, ut in contractu oneroso, (pialis imprimis est contrai tus cmplionis-vi nditionis, omnino servetur lequalitas inter id quod traditur ct id quod acquiritur ; in contractu enim oneroso non donare volunt contrahentes sed permutare et acquirere ai/uiralens ejus quod ceditur. » L IV. 7Vt) Quapropter justum in emendo ac ven­ dendo pretium erit : ea peeuniu' summa, qua· constituit icquivalcns rei venalis, sive ; ea pecunia· summa, (pm· adicqiiat rei venalia valorem. Valor autem rei venalis non cs| aliquid mere subjeci icum, ac si pendeal ab arbi­ traria ementis et vendentis voluntate; sed est aliquid objeclivnm, ita ut principaliter desumi debeat ex ipsa rei venalis natura, quatenus luee consideratur, non pnecise in esse suo physico, i. e. secundum suam sub­ stantiam aut perfectionem physicam, sed III esse Silo unitati, i. e. secundum stuUIl ne­ cessitatem, utilitatem aut voluptaliilitatem in communi usu ac convictu hiliuano. Res siquidem temporales a Deo factu· sunt ad hominum usum, et eiimdem etiam in finem nb hominibus emuntur ae venduntur ; ita ut per se tanti valere dieendie sint, quanti, spectata diversitate temporum, locorum, etc., communi hominum usui inserviunt.1 Quanti autem res ista· humano usui in­ serviant, et (pianti proinde valeant, id definiendum relinquitur, non iterum pri­ vata· vendentis ac ementis prudentia·, sed vel legit imie auctoritatis judicio, vel com­ muni hominum opinioni ; ita ut finaliter sic paucis statuere liceat : Justus rei ve­ nalis valor ille est, qui, spectata tum rei natura iiMinli, tum diversitate circum­ stantiarum temporis, loci etc., definitur vel a legitima auctoritati·, vel, hae (Il lici­ ente, a communi hominum opinione; ct per consequens: Justum rei venalis pre­ tium ea erit pecuniii * summa, quie, spec­ tilia rei natura, etc., vel a legitima auc­ toritate, vel, hac deliciente, a communi lestiiniitione luxatur tamquam rei venalis tet/uivaleus. Exinde jam sponte fluit se­ quens justi pretii divisio notissima. 9G2 Divisio. 1’retium justum divi­ dit ur in let/alc ct culpare, seu naturale Ispate est illud, (ptod a legitima auctori­ tate statuitur pro bono communi alicujus regionis, provincia·, vel loci. / uh/ure est illud, (piod taxatur communi leslimationc incolarum loci, ubi res venalis cxistil (non autem ubi Iit contractus, nisi venditor conveniat huc rem transferri. S. Alph 3) \ aide autem notabilis est duplex, (pm· inter pn tia ista assignari solet, differentia, nimirum : * S. Thoinu ‘2 2. q. 77. a. 2. a I, l\ sot 808 DI, (ΌΝΊΊΙΑί TIBI S. Differentia prima. Pretium legale punct militer sive arithmetice definitur; bed vulgare (piamdam admittit latitudi­ nem, t'iiin communis hominum æstimatio * præeisi in unum convenire non soleat.1 I ndr etiam imrito pretium culgure, ma­ nendo intra limites justi, -ubdistinguunt \uctorcs in pretium vulgare summum sive rigorosum, medium sive moderatum, et iajimum sive pium. Summum est illud, supra quod iujimum illud, infra quod res communiter non æstimatur; medium est illud, quod intra summum et infimum consistit. Quanta autem sit distantia sive latitudo inter pretium vulgare supre­ mum et iujimum, id magis ex uau fori et communi negotiatorum sensu dijudicare, (piam lixa mensura definire licebit. Jlcgulariler tamen admittenda est doctrina, quam liic tradere solent Moralists *, vide­ licet Q,110(1 iu rebus necessariis t t freipieit/ioris venditionis, puta : in pane, oleo, sale, etc., pretium vulgare iujimum parum dis­ tet a summo, et sic v. g., si pretium me­ dium sil 5, summum erit (5 ct iujimum I, ita ut admittenda tantum sit latitudo duo­ rum graduum, β I ; si pretium medium sit I - ad vulgarem usum destinatas, inveniat tionis dc jiuto pretio sœpe sæpiu- valde rem, quam fortuito novit c-sc pretiosam, ambigua est. ligo quidem, ut, quid hac v. g. herbam medicinalem inter herbas de n· sentiam, aperte profitear, sic, salvo communes, ad pabulum equorum ct vac­ meliori, statui posse opinor: carum destinatus, possit juste res istas Tales res valde rara· juste vendi ac emi communes emere pretio, quo vulgariter possunt illo pretio, de quo ipsi contra­ ab aliis ad talem usum emerentur. hentes sine fraude ct libere conveniunt, in c) Casu, (pio res ista, v. g pictura sin­ casibus sequentibus : gularis, cx communi judicio peritorum 1° Si eniptio-venditio fiat inter partes, vilis est, ct emptor cx privato -tudio in quæ ambæ majorem ininoremve talis rei ea quamdam pretiositatem agnoscit; hac singularis pretiositatem prorsus ignorant ; enim in hypothesi, curn re- ab ipsis peri­ quia in hac hypotbesi contractus initus tis talis regionis non soleat pluri- æ«tinon est simplex contractus emptionis- , mari, soli fortuna· et industriae emptoris venditionis, sed simul quasi contractus adseribendum est, quod inde novent sibi aleatorius, in (pio utraque pars sc sorti commodum procurare. committit. Sic v. g. injustitiæ arguendus d) Casu, (pio res ista, ex judicio etiam non esset Titius, (pii insignem picturam peritorum, non habet valorem stabilem ac antiquam viliori pretio emeret a Cajo, ubi renlcm, qualem v. g. habere censetur pic­ ambo, pretiositatem hujus picture igno­ tura celebris magistri. R tphaclis, Rnlx utii. rantes, sine fraude et libere dc tuli pretio etc. : sed tantum valorem prorsus volati­ convenerunt.1 lem ct relativum, sive valorem, ut aiunt. 2° Si emptio-venditio fiat sub hasta affectionis, fundatum nempe in particulari i. c. in auctione publica; quia auctio pu­ allectione unius alteriusve emptoris, rem blica est titulus extraordinarius (ut infra istam quaeritantis ad complendum v. 89 opinionis; illud sane absque hasitatione v< lut probabile defendere licebit quod, seclusis tituli» supra, allegatis, Occasione mutui pecuniæ, ideoque et occasione dilata· aut anticipata' solutionis, aliquod aucta­ rium proportionatum a non pauperibus justi percipi possit juxta taxam legis civilis, vel, huc deficiente, vulgarem. 973.— Quær. 3° An ille, qui sci­ entia privata novit mercium pretium brevi augendum tel minuendum, possit ni­ hilominus vendere aut emere pretio hic et nunc, currente ? Praemissa monitione, quod hic non agi­ tur de casu, quo quis occulte noverit pretium rei mox minuendum ob vitium ejus intrinsecum jam existens, puta, pre­ tium alieujus debiti mox minuendum quia debitor jam est solvendo impar, sed tan­ tum de casu, quo quis privatim sciat pre­ tium rei mox minuendum aut augendum esse ob causam quamdam extrinsecam, v. g. pretium censuum publicorum mox minuendum aut augendum esse ratione quorumdam eventnum certo aut pro­ babiliter futurorum : Resp. Affirm., modo absit fraus atque hesio caritatis. Nam, ut recte notat S. Thomas,1 “ Venditor, qui vendit rem se­ cundum pretium quod invenit non vide­ tur contra justitiam facere, si, quod fu­ turum est. non exponat.” R« spiciendus namque non est valor futurus, sed valor præsens; ct valor præsens non variatur i ex notitia quadam particulari. Ob eamdem rationem licebit quoque emptori merces pretio currente emere, quamvis privatim sciat pretium mox augendum; et sic v. g., teste Genesi,2 Joseph, sciens sterilitatem futuram ob quam frumenti va­ . lor erat augendus, pretio currenti magnam ejus copiam emit et reclusit. Dixi: a) modo absit fraus ; dubitari enim non potest, talem venditionem aut emptionem injustam esse, si fraude aut dolo causetur v. g. spargendo per diaria publica aut relationem telegraphicam fal­ sos rumores pretii mox minuendi ae augendi, etc., quemadmodum hodiedum, proh dolor! frequentius practieatur, præ­ sertim relative ad census publicos. Dixi: b) modo absit hesio curitatis; interdum enim plus minusve repugnaret caritati, taliter emere aut vendere, nimi‘ 1 2. 2. q. 77. tu 3. 2 C. 41. 390 TRACTATIS notabiliter meliores, quam revera sunt, appareant, v, g. si grana multo selectioni in summitate sacci ponat, quasi totum sit optima; qualitatis; si guttulam mercurii infundat in aures equi tardioris, ut hic multo generosior et vegetior appareat; si angulum et tenebras quierat, ne mercis suæ vitium detegatur ; si lanam aspergat aqua, ut majoris fiat ponderis, etc. Hæc tamen omnia, ut recte notat Billuart, ac­ cipienda sunt cum hoc moderamine : nisi ejusmodi artificiosa agendi ratio sit communis et satis nota emptoribus, sicut omnibus notum est, mercatores solere ali­ quantulum fucare merces suas, et meli­ ores exterius apponere ; ista enim in hypothesi emptores iterum non proprie decipiuntur. b) Negative committit fraudem vendi­ tor, quando non manifestat vitia mercis, a sc cognita, quoties ea manifestare tene­ tur. Quoties autem vitia ista manifes­ tare teneatur, qnæstio est satis difficilis, pro cujus solutione sit sequens tractatio § V. De obligationibus venditoris. brevis : 976. De manifestandis a venditore mer­ Poeter obligationem servandi justum pretium, plures venditori incumbunt obli­ cium suarum vitiis a se cognitis. —Tripli­ gationes, quarum alite spectant ad mani­ cis generis esse possunt vitia mercium : festationem vitiorum mercis; alite ad tra­ Γ Vitium circa substantiam i. e. circa ditionem (delivery) ; et aliæ ad assecura- rem ipsam, quæ venditur, ita ut hæc om­ nino diversa sit ab ea, quam de se et tioneni (warranty). principaliter emptor intendit, v. g. si pro 1. De obligatione venditoris ad manifes­ gemma vendatur vitrum, pro auro auri­ chalcum, pro vino aqua, etc. tanda vitia sive defectus mercis. Sedulo tamen hic advertas, non quam­ 975.— Venditor relative ad vitia mercis libet diversitatem physicam constituere gencnitim obligatur ad caute evitandam vitium circa substantiam in emptioneomnem fraudem, qua emptor injuste deci­ venditione; in hoc enim contractu, ut peretur. Dupliciter autem venditor rela­ supra n. 961 dictum est, non tam con­ tive ad mercis suæ vitia committere potest sideratur res vendenda in esse suo phy­ fraudem, videlicet : positive vel negative. sico, quam in esse suo usuali ; atque a) Positive committit fraudem, quando ideo non raro contingit, ut duie res, dolose occultat defectus mercis, idque vel in substantia physica diversæ, non cense­ verbis vel factis. 1'erbis quidem, si falso antur substantialiter diversa· iu commer­ asserat mercem suam omnino carere vitio cio, quoties nempe eosdem habent usus alicujus momenti, (pio tamen reapse in­ eosdemque effectus. Quapropter, agentes fecta est, v. g. si asserat equum esse de vitio circa substantiam. non accipimus valde mansuetum, dum revera est furio­ substantiam in sensu absoluto, sed in sus ; non autem si generaliter tantum sensu relativo, scii. : in ordine ad usum mercem suam extollat juxta usum merca­ humanum et finem propter quem emitur. toribus communem, quo emptores regu­ 2° λ itium circa quantitatem, i. e. circa lariter non decipiuntur, uti antea jam ob­ numerum, pondus aut mensuram, v. g. servavimus n. 964. Pactis, si arte, quam si dolium vini, quod quadraginta tantum vocant mangonium, efficiat, ut merces suæ mensuras continet, vendatur pro quadra­ ginta quinque. ‘ 2. 2. q. 77. a. 3. » L. IV. 824. ruin ; si altera pars exinde conjiceretur in gravein necessitatem, vel etiam si facile vendi res possit pluribus aut emi a plu­ ribus, et vendatur uni aut ematur ab uno, qui proinde solus totum damnum patietur. Vcrumtamcn, exceptis hujusmodi casibus singularibus, caritas non urgere videtur. Nbundantioris quidem virtutis est, inquit S. Thomas,1 w pretium minuatur; sed stricte loquendo non lædit caritatem, qui utitur jure suo juste consulens rebus suis, quamvis alter per accidens damnum ex eo patiatur.2 97 L Observatio practica. — Finalitcr circa materiam justi pretii adhuc notare juvat, regulariter, ni fallor, a recta via non aberraturum esse confcssarium, qui in tam multiplici casuum, huc spectan­ tium, varietate maxime attendat ad id, quod, juxta prudentum judicium, Jieri wlet in contractibus, in quibus nulla in­ tervenit fraus ac mala fides. DE CONTRACTIBUS. 3° Vitium circa qualitatem, i. c. circa accidens, rei usum et utilitatem plus minusvc afficiens, v. g. si vendatur equus tardus pro veloci, vinum recens pro ve­ tero, ovis morbida pro sana, etc. Jam vero, pro triplici hoc genere vitio­ rum, triplex etiam danda est resolutio distincta : 977. Resolutio / De vitio circa sub­ stantiam.— Si res venalis laboret vitio circa substantiam, absque dubio debet venditor vitium istud manifestare empto­ ri ; quia tale vitium, ab emptore ignora­ tum, omnino impedit ejus consensum, ad contractus validitatem requisitum. Unde venditor, qui alteri vendit rem substan­ tialiter vitiatam, (juin vitium illud satis detegat, fraudulenter agit et ex justitia tenetur, ad nutum emptoris decepti, vel contractum rescindere, vel saltem exces­ sum pretii restituere, et insuper compen­ sare damna cx deceptione sua emptori secuta, modo aliquatenus sint prævisa. — Pro recta autem hujus regula· intelligcntia iterum monere liceat, in ea tantum agi de re substantialiter vitiata relative ad usum humanum et finem propter quem emitur; et hinc pnrfata regula applicari non posse videtur casui, quo venditor tra­ deret, ut aiunt, yzo>/ pro quo i. c. pro una re aliam, æque vel fere æque utilem, v. g. casui, quo apotheearius loco medi­ camenti prescript i. quod præ manibus non habet, traderet aliud medicamentum ejusdem utilitatis. Adverte tamen eum S. Alph.,1 quod venditor, ut in casu ab injustitia· labe excusetur, debeat a) esse certus, non dubius, de tali æquolitatc utilitatis, et b) diminuere pretium, in quantum res traditu forte minoris valeat. 978. Resolutio 11. !)<■ vitio circa quan­ titatem. - -Si res venalis laboret vitio circa quantitatem, rursus tenetur venditor illud manifestare emptori, minuendo saltem pretium pro quantitatis defectu. Quamvis enim talis contractus de se non sit invali­ dus, modo salvus maneat consensus circa substantiam ; neque etiam de se rescindi possit ad nutum emptoris, nisi dolus veram dederit causam contrahendi ; certo tamen contractus iste illicitus et injustus est ratione dolosi excessus in pretio, qui proinde emptori restitui debet. Unde dicitur in libro Deut. :a JVb;/ habebis 1 L. IV. 821. 2 25. 13. 14. 16. 391 in sacculo diversa pondera, majus et minus, nec erit in domo tua modius major et minor. . . , Abominatur enim Dominus eum, qui facit hac, et aversatur omnem injustitiam.—Probabiliter tamen a reso­ lutione proposita excipere licebit casum, quo venditor, recta mensura utens, non possit consequi justum pretium propter injustitiam taxæ legalis,1 vel propter in­ justum monopolium emptorum, inter se convenientium, ne justum pretium offe­ rant. Hoc nempe in casu, ex plurium opinione, licite potest uti mensura in tantum manca, in quantum ad pretium, intimum tamen dumtaxat, perveniat, atque ita juste se liberet ab injusta vexatione S. Alph.2 979. Reno!ut to III. De vitio circa quali­ tatem. — Si res venalis laboret vitio circa qualitatem, imprimis gencnitim resolven­ dum opinamur: venditorem t\ justitia obligari ad vitium illud manifestandum, quando emptor eum de tali vitio serio in­ terrogat, atque sic sufficienter ostendit, se rem. ejusmodi vitio infectam, aut nul­ latenus aut saltem non tanto pretio emere velle; hac enim in hypothesi vitium circa qualitatem redundaret in substantiam, tollerctque emptoris consensum vel in toto vd saltem in tanto; ita ut venditor celando, in casu, veritatem, reus sit fraudis, hujusque fraudis debeat subire sequelas — Verumtamen, si emptor interrogaret tantum /// genere., nulla adesse videtur justitia· obligatio ad indicanda vitia levioris mo­ menti ; talis enim interrogatio generalis ♦ * 111 tanto rigore non accipitur; eum vix ulla sit res, ab omni defectu plane im­ munis. - Xota. De modo, quo venditor, ad vitii manifestationem obligatus, huic obligationi satisfacere possit, vide infra. 9S0 —Supposito autem, quod emptor venditorem nullatenus interroget ; ante omnia attendere oportet, an vitium, non interrogatum, sit patens vd occultum ; et si occultum, an censeri debeat notabile vel non notabile; atque hisce attentis resolvi poterit : 981. A) De vitio patente Si vitium est patens, ita ut a quolibet generutim cognosci possit communi diligentia, v. g. si equus est monoculus. venditor, non interrogatus, regulariter non tenetur illud indicare emptori, saltem er justitia : modo 1 Vide suprn n. 963. a 11. A. Tr. \. 1S6. 392 TRACTATIS justum rei pretium non excedat. Ubi i rerc, an forte emptor habeat alium fmem enim res ipsa loquitur, non opus est Specialem aut extraordinarium, ad quem voce venditoris ; ct emptor, si per incu­ res foret noxia aut inepta ; sed e contra riam forte ejusmodi vitium non advertat, recte pnesumit fines solitos, nisi alius emptoris tinis ei manifestus fiat sive expli­ sihimetipsi hoc imputandum habet. Dixi: \° regulariter non tenetur; per cite, sive saltem implicite ex rerum ad­ accident enim venditor, etiam ex justitia, junctis. Unde, vendens justo pretio bo­ debet vitium de se patens detegere, nimi­ vem. optimum pro macello, sed ineptum rum quando ipsi certo condat, emptorem pro aratro, non tenetur emptori indicare, propter apertam imperitiam, hebetudinem bovem ad arandum ineptum esse, excepto etc. vitium istud, moraliter loquendo, tantum casu, quo venditori constaret ex adwrtere non posse; quia tunc vitium verbis expressis emptoris sive ex nota respective ad talem emptorem censetur ejus conditione, cum unice qu.rrere bovem occultum, ideoqtie manifestandum, quoties ad finem arandi ; nam tunc venditor, vitia occulta, uti mox dicetur, manifestari bovis ineptitudinem reticendo, ab omni injuria non videtur excusandus ; licet in­ debeant. Dixi : 2° regulariter non tenetur saltem juria ista non reputetur gravis, ubi emp­ ej- justitia ; nam aliquando postulabit cari­ tor possit de facili et sine incommodo aut tas, ut venditor, si sine gravi incommodo damno bovem alteri usui accommodare, possit, emptorem incurium aut impruden­ vel eum ivqiiali pretio aliis revendere.— tem, saltem post contractum, admoneat, Quod autem aliquando, saltem post con­ nempe si venditor videt, emptori, ratione tractum, dari possit obligatio qmedani incuriie suœ, damnum aut periculum ex caritatis, ex antea dictis n. 9S1 in fine satis patet, et dentio patebit ex dicendis re empta imminere. 982. B) De ri/io occulto notabili sire in resolutione sequenti : 983. (') De vitio occulto, non notabili, redhibitorio. Si vitium est occultum et simul notabile i. e. si vitium, communi sire non redhibitorio. — Si vitium est oc­ diligentia non cognoscibile, rem venalem cultum. sed non notabile, ita ut reni non reddat noxiam, inutilem, aut notabiliter reddat noxiam aut notabiliter minus ap­ tam ad usum solitum, v. g. si ovis laboret pratentibus circumstantiis, communiter emi spernenda quadam febricula; si vestes aut solet ; venditor ex justitia illud aperire de­ caligæ ex panno aut corio aliquatenus bet ; nam alioquin emptor in emptionem debiliori, satis tamen durabili, confectæ aut emptionis saltem pretium consensisse sint ; venditor, non interrogatus, nulla non censetur. I 'nde malitiosæ fraudis rei justitia' lege constringitur ad manifesta­ sunt, et obligatione restitutionis constrin­ tionem talis vitii, etiam occultissimi, modo guntur venditores, qui alteri vendunt rem, pretium servet proportionatum. Id enim laborantem vitio hic et nunc occulto, quo abunde constare videtur ex communi, eti­ ejus usus ministeriumque impeditur, puta, am timoratorum, usu et praxi, circa quam qui vendunt alteri equum, hic ct nunc emptores rationabiliter inviti esse non pos­ latenter infectum vitio contumacia' (stub­ sunt ; cum secus tota inter bonos cives bornness}', qui vendunt bovem occulte jam negotiatio subverteretur in societatis de­ laborantem phthisi pulmonaria, aut ovem trimentum. Attamen, si venditor per accidens proba­ latenter scabiosam, aut porcum occulte rancidum ; item qui vendunt vestes aut biliter suspicaretur, emptorem, vitium ig­ caligas, apparenter bonas, sed ex panno norantem, rem diutius servare velle, quam aut corio adusto confectas, ideoqtie ad servari possit, vel eam revendere velle usum satis durabilem ineptas ; pariter tertio pluris quam valeat ; tunc venditor, qui vendunt medicinas ex latenti defectu licet non interrogatus, deberet, saltem ex uoxius aut inutiles, ete. caritate, emptorem, post contractum, mo­ Bene autem nota verba supra cursive nere. ad præeavendum damnutn aut peri­ impressa · ad finem propter quem, in / Ttf- culum. secus ipsi aut aliis verosimiliter sentibus circumstantiis, emi solet ; nam si imminens. Et «ie v. g . nt notat de Lu­ ns ad hujusmodi fines solitos satis apta go, si vendis vinum, (piod quidem diu est, non tenetur venditor per se impii- servari non potest, sed tamen in eo statu. 393 DE CONTRACTUM S. quem adhuc habet, communiter ad usum quotidianum venditur tali pretio ; nec emptor ostendit se petere vinum ,ad con­ servandum, sed, priegustato vino, illud emit ; non videris ex justitia obligatus ad dicendum periculum. At si probabili­ ter timeres emptorem illud forte diutius conservare velle ; tunc oportebit, ex cari­ tate, emptorem monere per tc vel per alium, ut vinum brevi expendat, saltem si possis sine gravi damno proprio. ! 984. Ql'/ESITA. — Quær. 1 ° modo V&idilor, ex justitia obligatus ad mani­ festunda ritia mercis, huic obligationi satis­ facere possit ? Resp. Obligationi isti satisfacere po­ test, non solum si vitia mercis sincere ct nominatim assignet ; sed generatim etiam, a) si in talibus adjunctis merces suas vendat, ut earum defectuositns ab emptore per sc intelligi aut præsumi de­ beat, puta : si vendat qua veteramentari­ us ; et b) si simpliciter et candide asserat, sc nolle rationem reddere de quocumque vitio, sed vendere rem sicut i est, per hu­ jusmodi enim protestationem venditor regulariter satis admonet emptorem, ut sibi consulit. Et hinc merito, ex sen­ tentia S. Alphonsi,1 toleratur consuetudo, quæ alicubi viget, præsertim in nundinis magnis, ut ita vendantur animalia, etiamsi vitia sint occultissima; ad tollendas enim lites et ad bonum commune promo­ vendum, hoc satis cohonestatur a consue­ tudine; dummodo ((piod caute præ oculis habendum) res ultra pretium justum, sal­ tem summum, non vendatur, habita ra­ tione illius vitii occulti. Nota. Hac occasione etiam observari meretur, quod monet S. Alph.2 circa jus­ titiam contractuum in genere, videlicet : “Si reperiantur aliqui contractus, usu per longum tempus in aliqua regione:... confessarius non debet cos condemnare, nisi inspectis prius omnibus circumstan­ tiis; siquidem primo aspectu multi con­ tractus apparent usurarii aut injusti ; sed postea, re melius perpensa, tales non sunt habendi.” 985. - Quær. 2° Quid resolvendum de merce, cui alia merx vilior admixta est ? Resp. Attentis variis opinionibus, quæ hac de re apud Auctores reperiuntur, equidem in praxi non auserim damnare 1 L IV. 823. * Praxis Conf. n. IL peccati injustitier et ad re-titutionem obli­ gare venditorem, (pii faceret admixtiones communiter Jieri solitas, atque pro mi n i­ bus ita admixtis peteret pretium commu­ niter exigi solitum. Non tamen excusan­ da· sunt tales mixtiones sive corruptiones, quæ res ad finem, ad (piem destinantur, reddant notabiliter deteriores, uti contin­ geret si res ratione mixtionis non am­ plius retineant en,n bonitatem, qua ejus­ modi rerum emptores solent, aut, propter universalem consuetudinem, vix non de­ bent esse contenti, (’icterum fateamur oportet, quamlibet commixtionem etiam de sc non stricte injustam, communiter tamen illicitam esse, utpote borne fidei ac securitati commercii adversam; nisi mix­ tio fiat ex rationabili causa, puta: ut obtineatur justum pretium, quod secus obtineri non posset propter extraordina­ riam bonitatem mercis, propter injustam taxationem Magistratus, propter injustam conspirationem emptorum, vel propter usum communem. II. De obligatione venditoris quoad rei venditer traditionem. 986. — Venditor ex omni .Jure ob­ ligatur ad rei venditæ traditionem ; nisi forte obligatio ista ex legitima causa ces­ saverit, v. g. quia emptor non solvit pre­ tium, vel quia post emptionem bonis ces­ sit. De ea jure nostro luee fere servanda sunt. I. Si de immobilibus agatur, requiri­ tur contractus solemnis (a deed). II. Si de mobilibus a) “ A delivery to the carrier, or to the agent of the buyer, is a delivery• to the buyer himself.'’ bi · “ As to the time of delivery and pay­ ment. the rule is, that when no time is agreed upon, they are concurrent acts to be performed forthwith.” c) “ When no place of delivery is specified in the contract, the law implies that it is the place where the article is at the time of sale.” 1 III. De obligatione venditoris quoad rei venditer assecurationem (warranty}. \ota. Quie de accuratione dicturi sumus, solo naturali jure innixi dicemus, 1 AVnlker, f ]S1. 394 TRACTATIS cum variorum Statuum hac de rc leges multum inter sc differant et in dies mu­ tentur. 987. — Quilibet venditor per se cense­ tur vendere tantum ac tradere talem rem, qua' ab emptore tuto possideri el ad usum destinatum adhiberi valeat ; atque ideo etiam quilibet venditor per se, nisi contrarium fuerit stipulatum, tenetur emptori rem venditam assecurare (to warrant), i e. pnestare, ut emptor rem emptam tranquille possidere, eaqtte frui possit. Quum autem tranquilla rei possessio tollatur per evictionem, et fruitio rei per ejusmodi vitia occulta, quæ rem ad finem destinatum plane aut saltem notabiliter ineptam reddunt (quæ vitia in Jure vo­ cantur vitia redhibitoria} : hinc duplex distinguitur assccuratio, a venditore de­ bita, nimirum a) assccuratio contra rei evictionem (warranty of the /ille), et b) assccuratio contra rei vitia redhibitoria (warranty of the quality). Ilis generatirn positis, jam pauca de utraque assecurationis specie, singillatim notemus. Λ. De assecuratione contra evictionem. 988. — Quær. 1° Quid sit evictio ? Re»p. Evictio est legitima deturbat io emptoris in possessione rei quam emit ; vi cujus emptor debeat rem a se emptam, sive totaliter sive partialiter, reddere ali­ cui tertio, qui nempe certo probat, eam, sive totaliter sive partialiter, esse suam, vel saltem eam jure suo reali, puta, jure Inpotliecæ, gravari; ct qui proinde quod suum est legitime repetit, stando in juris naturalis principio : res clamat ad do­ minum, vcl insuper stando in sententia judicis, juxta terminos legis civilis evic­ tionem decernentis. E. g. si Titius emit a Cujo, et, facta t nui itione, jam possidet aliquam domum, quam deinceps Jaco­ bus valide probat non pertinuisse ad Cajum, sed vere esse suam, ct quam proinde legitime a Titio reclamat ; tunc adest evictio respectu Titii, qui domum istam Jacobo, legitime reclamanti, reddere debet, et sic re a se emptti juste spoliatur, sive, ut aiunt Juristic, de rc u se empta evincitur. Ex data autem evictionis descriptione liquet, eam non inepte distingui posse a) in totalem ct partialem, prout emptor dc re integra vcl de ejus parte tantum evin­ citur ; et b) in naturalem et jaridico-civitem, prout tundatur in solo jure nat une, vcl insuper in jure civili, per judicem ap­ plicato. 9^9. - Quær. 2° Jd quid venditor per ne (i. e. seclusa alia stipulatione) teneatur e.r ipso jure natura, erya in nocentem, emp­ torem in casu evictionis ? Resp. cum distinctione .· vel venditor fuit malie fidei i. c. satis novit rem esse evictioni obnoxiam, ct emptori id celavit ; vel luit bonie fidei i. e. periculum evictio­ nis prorsus ignoravit. Si primum, nempe si fuerit mahe fidei, venditor ex jure natune, ideoquc in foro conscient ia *. tenetur emptori evicto reddere pretium ab ipso solutum, atque eum ser­ vare; omnino indemnem : quia emptorem vere decepit et simpliciter dicendus est injustus damnificator. - Quodsi evictio esset partiulis lanium, idem venditor emptori debet restituere pretium pro rata, et damna compensare ; imo debet, ad nutum emptoris, contractum rescindere, quoties pars, dc qua emptor evincitur, sit tam notabilis, ut per se præsumi posset, quod emptor sine tali parte contractum non iniisset ; quia tunc do­ lus venditoris vere dedit contract ni cau­ sam. Si secundum, nempe si fuerit bonce fidei, venditor etiam ex jure natune tenetur emptori evicto reddere pretium solutum sive in toto sive in parte, prout evictio integra vel partialis sit ; modo pretium istud adhuc habeat in se vel in .equiva­ lent! ; sed præter hoc ex jure natune ad nihil aliud in conscientia obligatus vide­ tur; nisi forte, in casu evictionis partia­ lis, ad rescindendum contractum, quando per se patet, quod emptor, spectata nota­ bili parte, dc qua jam evincitur, noluisset contractum inire, si tatis evictionis peri­ culum scivisset ; nam tunc ejus consensus omnino in errore fuit fundatus. Dixi­ mus, venditorem teneri ad reddendum pretium acceptum, modo illud adhuc ha­ beat iu se vel in rpqtiicalenti, sive, ut alii dicunt, idem intelligente·· : in quantum ex eo ditior fact us est ; nam si venditor bo­ rne fidei pretium illud forte insumpserit I in ludum vel largitiones, ita ut cx eo 395 DE CONTRACTIBUS non sit factus ditior (quod accipe : si 2° Si vitium sit circa quantitatem, de­ tales expensas secus non fecisset i ; tunc bet, pro quantitatis defectu, redder·· par­ nec ad pretii restitutionem ex jure natura: tem pretii, in quantum illud adhuc habet obligari poterit, uti constat ex principiis, in se vcl in æquivalcnti. antea expositis dc obligationibus posses, 3° Si vitium sit erreu qualitatem, vere sorts bonce Jidei. notabilem, debet pro diversitate erroris, in 990. Quær. 3° Quid statuendum pro quo fuerit emptor, vcl contractum rescin­ casu, quo venditor bona fide stipnlaverit, v dere et reddere pretium, in quantum, etc., reni non assecurare ? vcl saltem contractum reduci rc ad aequa­ Resp. Tenetur reddere pretium, in litatem, reddendo pro rata partem pretii, quantum illud adhuc habet in sc vel in in quantum, etc. Excipiendus tamen hic videtur casus, quo venditor bona· fidei æquivalcnti. Notu. Si malitia, ait S. Alph.,1 aut contrarium stipnlaverit et pretium acce­ culpa judicis, aut vi alterius, aut negli- perit huic stipulationi proportionatum ; gentia emptoris res evincatur, venditor ad nam tunc contractus potius est aleato­ nihil tenetur; periculum enim fortuitum rium. ad emptorem pertinet. J λ[. De obligationibus emptori». B. De assecuratione contra rei vitia red­ hibitoria. 991. — Ut omnis confusio præcaveatur, in antecessum hic monere liceat, tra­ denda jam de assecurationc contra \itia redhibitoria, simpliciter consideranda esse vdut supplementum tractationis, superius n. 975 seq. exhibitæ, de manifestandis a venditore mercis suæ vitiis. Quum enim in ea tractatione sermo tantum fuerit de obligatione, qme, ex jure uaturcf, venditori incumbit relative ad rei vitia, ipsi cognita, et consequenter de ejusdem obligatione erga emptorem, si ejusmodi vitia manifes­ tanda non manifestaverit, ideoquc fraudu­ lenter et mala tide egisse censendus sil ; hinc per se liquet, qmedam adhuc di­ cenda remanere de obligatione, qua· ven­ ditori e.r jure naturce incumbit, casu quo ipse rei vitia ignoraverit, ae proinde sincere et bona fide vendidisse censeri debeat. 992. Quær. .Id quid venditor HON.r. FIDEI erga emptorem e.r jure nalurtP tenea­ tur quoad vitia rei *vendita ? Resp. Cum talis venditor nullum com­ miserit dolum, solutio quæstionis peten­ da erit ex doctrina, de contractibus in •renere tradita, circa errorem. Ea igitur doctrina supposita, statui potest ; 1° Si vitium sit circa substantiam. ven­ ditor horne fidei cx jure natune debet contractum rescindere et reddere pretium acceptum, in quantum illud adhuc habet in se vel in æquivalcnti. 1 L. IV. S00. Tres dantur obligationes emptoris, qua­ rum una est principalis ; dum duæ reli­ qua· sunt minus frequentes et acciden­ tante. Λ De obligatione principali emptoris. 993. — Principalis obligatio emptoris est : ut rem venalem justo emat pretio, illudquc debito loco ae tempon fideliter solvat. B. De duplici emptoris obligatione, minus I frequenti et aceidenlaria. 991.- Prima obligatio, minus frequens et accidentalis, est obligatio isive expresse, sive saltem tacite, i. e. augendo pretium usque ad vulgare intimum ) manifestandi venditori simplici ct ignaro bonitatem mercis, quam is vilioris vendere vidi, nes­ ciens ejus valorem ; secus enim emptor I non emeret pretio justo i e. non tanti, quanti in communi lestimatione res valet Neque i xeu-andu' est emptor, quando in tali casu a venditore ignorante petat, ut condonet, si forte res amplius valeat ; nam ejusmodi donatio esset invalida, ut­ pote in ignorantia fundata, ( icterum, ad rite intelligendam obligationem emptoris privdictam, adverte : a) Eam obligationem probabiliter uon cousqhe extendi posse, ae si emptor de­ beret venditorem, etiam interrogantem, certiorare de summo rei valore ignorato nullam enim eum S. Alph.' apprehen1 L. IV. S19. TRACTATUS 396 dere valeo injustitiam apud emptorem, qui juste emit, pretium infimum solvendo, et cætcroquin venditorem non positive de­ cipit aut ad vendendum cogit. — Quod autem venditor ignoret, pretium illud esse intimum, per accidens se habet et ipsi imputandum est. b) Eamdem obligationem non compre­ hendere casum, quo agitur de re, qme in communi æstimatione loci vilis habetur, licet emptor scientia privata majorem ejus valorem agnoscat ; neque casuin, quo et emptor et venditor, ignorantia laborantes, bona fide ineunt contractum quasi aleato­ rium, fortunæ se committendo. Secunda obligatio, ininua frequena ct accidentalia, est obligatio emptoris ad candide et totaliter manifestanda vendi­ tori vitia pretii, si quæ forte hic et nunc existant, puta, si emptor monetas aut chi­ rographa pro pretio solvit, quæ hic >■! nane sint dubii aut litigiosi valoris Dicendo autem : hic et nunc, satis innuimus, obli­ gationem ejusmodi non attingere casum, quo sermo sit de pretio, quod hic et nunc est optimum, sed quod emptor privatim novit mox minuendum ob circumstantiam quamdam extrinsccam in futuro. Vide de hoc casu resolutionem antea traditam n. 973. ARTICULUS II. DE 1‘U E( IPl lS EMPTIONIS-VENDITIONIS SPEC1EHVS. Quum varia omnino esse possit emptioms-venditionis materia, variusque plane emendi ac vendendi modus; hinc varia' etiam distinguuntur emptioni—venditionis species, de quarum pnecipuis, utpote in praxi plus minusve scitu necessariis, in hoc Articulo singillatim simul ac com­ pendiose dicetur, nimirum : 1° de ven­ ditione cum pacto redimendi : 2° de ven­ ditione jurium incorporeorum ; 3° de venditione sub hasta, sive auctione pu­ blica; 1° de venditione per proxenetas et 5° de monopoliis. § L De venditione cum pacto redimendi. Tonditmmil tmtr Kent. T. IV n 1H.'(4 995.— Venditio cum picto redimendi est contractus, quo venditor sibi reservat jus rein suam redimendi, sub conditione quod sump­ tus, meliorationem, vel similia resarciat. 996. — Quod attinet ad moralitatcm hujusmodi tendit ion i.a. cui pro foro interno ! *assimilai posse videtur emptio cum pacto, quod rea empta, ad arbitrium emptoris, a venditore redimi debeat ; hire cx doctrina satis communi Moralistarum statuere licebit : Venditio vel emptio eum pacto redi­ mendi de se est licita, modo rei pretium minuatur pro rata gravaminis, quod una pars, paciscendo jus redimendi, alteri parti imponit ; cum tale gravamen revera sit quasi pars pretii, quod proinde minui debet in quantum id postulat debita in contractu emptionis-venditionis æqualitas. Quapropter : 1 Si pactum redimendi tiat unice in gratiam venditoris et gravamen emptoris; venditor debet descendere in pretio pro æstimatione gravaminis, emptori impositi. Quanti autem gravamen illud æstimandum sit, id. spectatis adjunctis, prudentum arbitrio relinquatur oportet, quamvis non raro gravamen istud æquivalebit terti# vcl saltem quart/e parti pretii ; ita ut non raro quoque pretium pro tertia vel saltem quarta parte sit minuendum ; ct sic v. g. si pretium rei de se sit 100, et venditor eam vendit cum paeto redimendi in gra­ tiam sui. tunc sæpius eam vendere debe­ bit pro 65 75. sive, gencratim loquendo, pro pretio, quod, spectatis adjunctis, pru­ dent um æstimatione determinatur. 2° Si vero pactum redimendi fiat unice in gratiam emptoris, et in gravamen ven­ ditoris; tunc e contrario emptor tene­ tur pretium augere juxta æstimationcm oneris a venditore subeundi. 3° Si denique pactum redimendi fiat in gratiam utriusque ; ita ut sci!., quoties venditor reddiderit pretium, emptor tene­ atur reddere mercem, et e contra, quoties emptor reddiderit mercem, venditor tene­ atur reddere pretium ; tunc servanda erit æqualitas pretii media; cum par utrique sit onus. Cfr. S. Alph.1 997. —Cæterum pro praxi quoad ejus­ modi emptiones ac venditiones cum paeto redimendi adverte, eas quandoque fieri non animo emendi aut vendendi, sed animo plane usurario, nimirum ad pal­ liandam, sub fallaci specie emptionis-ven­ ditionis, usuram in conventione latentem. Facile autem intelligitur, tales conven1 L. IV. 812. sq. DE CON TH ACTIBUS. tiones, ratione usune latentis, illicita» ac injustas esse, saltem quoties lucrum inde perceptum excédai auctarium, quod occa­ sione mutui percipere liceat juxta superius dicta u. 972. Exemplum hujusmodi con­ ventioni» usurariie præsto est in contractu Hispanice dicto molialra, quo quis rem majori pretio credito vendit, cum pacto ut emptor ipsi minori pretio, numerata pecunia, retrovendat. Cfr. S. Alph.1 § 11. De venditione jurium incorporeo­ rum. Pranotandum.- Bona, quæ ad materiam emptionis-venditionis spectant, distingu­ untur in corporalia ct incorporea. Cor­ poralia, ut n. 593. 2) diximus, ea sunt, quæ suî natura tangi i. c. sensibus percipi possunt, vehit fundus, vestis, aurum similesque ns materiales. Incorporea sunt, quæ tangi nequeunt, utpote in mero jure consistentia, sicut jus hæreditatis aperta·, jus ususfructus et gencratim quæcumque credita. Hoc prænotato : 99 S. — Quær. .Inia conscient ia liceat credita aut chirographa, pecunia numerata, emere infra eorum calorem numericum ! Præmissa distinctione inter chirographa privata, chirographa commercii {drafts, for instance) ct chirographa Statuum sive po­ tius census publicos, in Gubernio funda­ tos (bonds') : Resp. 1° Quoad chirographa privata : Manifestum est, ea multo minoris emi posse pecunia numerata, si sint incerta seu litigiosa vel difficilis solutionis ex parte debitoris; idque verosimiliter etiam si forte emptori præsenti, ob circumstan­ tiam ipsi specialem, solutu facilia fiant ; cum pretium rei a communi æstimatione, non vero ex particulari ementis circum­ stantia determinetur.- Seria autem inter Doctorcs agitatur controversia, magis tamen speculativa, quam practica, de chi­ rographis aut debitis, ut dicunt, liguidis, i. e. certis et pnvfixo tempore facile a debitore solvendis. Non pauci censent, talia quoque chirographa liquida paulo minoris emi posse; (piia emptio, etiam talis chirographi, non est emptio pecunia * sed emptio juris ad pecuniam ; jus autem ad pecuniam ex communi æstimatione minus valet (piam pecunia præsens. Alii ‘L. IV. 813. 2 L. IV. 829. 397 ccontra opinantur, ea minoris emi non posse, (piia talia debita, licet physice a pecunia præsenti differant, moraliter ta­ men loquendo ejusdem omnino valoris sunt. Verum, ut jam innuimus, contro­ versia hæc magis speculativa videtur quam practica ; quia in praxi rarius emuntur ejusmodi debita, quin interveniat periculum difficilis solutionis, saltem in communi æstimatione, metu» molestiarum, damnum emergens, aut quid simile, quod justificat emptionem minori pretio. Ubi enim repetitur hodie debitmn ita in tuto positum, ut in securitate .-equivalent pecuniæ præsenti? Quapropter iri praxi pri­ mam sententiam tuto sequeris. Resp. 2 Quoad chirographa commercii : Hæc chirographa æquiparari possunt chirographis privatis, (piando non sunt ex iis commercii creditis, (pia * publice vendenda exponuntur in foro merca­ torio {exchange, stock-exchange] ; si Vero hujusmodi chirographa ibidem publice vendenda exponuntur, tunc probabiliter resolvi posse opinamur cum Bouvier, ea emi ac vendi posse pretio, in foro isto currenti, idque non solum, si chirographa ista dirigantur ad aliam urbem ideoque de se aliquatenus periculosa sint, v g si chirographum, Baltimore? emptum, diri­ gatur Bostoniam. ibique tantum solubile sit ; sed etiam si in eadem urbe solvi de­ beant ; talia enim chirographa publice exposita habentur ut incret -, quarum pre­ tium ex communi æstimatione crescit aut decrescit secundum circumstantias. Resp. 3° Quoad census publicos : Cen­ sus isti ex communi æstimatione cujuseuinquc regionis lequiparantur mercibus ordinariis, (piarum pretium crescit aut decrescit pro circumstantiarum diversi­ tate. Unde procul dubio licitum videtur, eos emere ac vendere currenti pretio. §111. De venditione sub hasta sive de auctione publica. 999. — Nomine venditionis sub hasta, strictiori sensu juridico, ea tantum intelligitur venditio, (pia ex edicto judicis res quiedain venales, puta, bona debitoris solvendo imparis, publice emendie expo­ nuntur plus offerentibus. \ ulgo tamen eodem nomine generat ini designari solet quævis venditio, in (pia res vendenda per 39«8 TRACTATUS 1003. — parte emptorum præcipuc præconem proclamatur, cujusquc licitatio admittitur, et ultima: licitationi res addi­ intervenit fraus. 1° Si alios vi aut dolo citur. Passim etiam hanc venditionem v. g. mendaciis aliisve mediis injustis im­ vocant auctionem publicam, eo (piod ex pediant quominus pretium adaugeant ; non parte emptorum perficiatur licitando, ita autem si alios simpliciter rogent precibus ut posterior licitator adaugeat pretium, a non importunis, uti communiter practicapriore oblatum, tur. 2° Si procurent ut licitatio citius, 1000. — Penditio sub hasta sive auctio quam par est, finiatur et res mite tempus publica ubique gentium in usu est, a legi­ ! sibi adjudicetur. Item 3° per se loquendo tima auctoritate approbatur, et de se quo­ etiam, si emptores inter se conveniant ne que nil injusti continet. Unde procul j lieitent aut ne plus oilerant ; excepto tadubio in conscientia est licita; ea tamen ! men, juxta multos, casu, (pio emptores lege, ut servetur pretium, quod in tali essent societate conjuncti, aut quasi-convenditione justum censeri possit. Justum juncti ut fratres, amici, etc.; eum in hae autem in publica auctione, cum S. Doc- hypothesi faciant quasi unam personam tore Alphonso, censeri potest pretium I moralem, et durius ab ipsis exigeretur, illud, (piod publico emptorum licitandum ut adversum se invicem lieitent. Per acci­ concursu determinatur; etiam si descen­ dens vero, — nimirum: ubi vigeat praxis, dat infra pretium vulyare intimum, vel supra assignata, (piod venditores ipsi per elevetur supra vulyare summum; dum­ se vel per alios lieitent. atque rem suam modo revera absint fraudes, qme, proh retrahant, quando minus pretium offeratur; dolor! in hac venditionis specie frequen­ — etiam injustitia? arguere non anserini tius interveniunt, tum ex parte officialium, emptores, qui pacto inter se conveniunt, ne. tum ex pirte ipsorum venditorum, tum ex ultra moderatum pretium licitare valeant; si enim venditor licitando ac retrahendo parte emptorum concurrentium : 1001. — Ex parle praconum præcipuc rem expositam impedire possit, quominus intervenit fraus: si rem vendendam citius pretium nimis decrescat ; «equitas quoque solito alicui adjudicent eum detrimento postulare videtur, ne conqueratur, (piod venditoris; aut si ante tempus venditio­ emptores conveniant ne pretium nimis au­ nem incipiant, ut res, deficientibus empto­ geatur. An autem eodem titulo, quod ribus, minori pretio vendatur. venditor rem retrahat, etc., excusari adhuc 1002 Ex parte ipsorum venditorum possit emptor, qui cæteris pecuniam dat pnecipue intervenit fraus : 1° Si positive aut promittit, ut a licitando abstineant, occultent rei vitia, vel exponant rem pro atque ita res a se moderato emi possit re, aut rem defectuosam pro integra, nisi pretio; qmestio valde ardua est, dc qua tamen eo in casu, dc more solito, res de- Auctores passim silent, dum pauciores, fcetuosa simpliciter vendatur sicitti est.1 eam per transennam attingentes, stant Item 2° per se loquendo, i. e. spectata pro responsione negativa, cui communior originaria auctionis publica? indole, si ipsi quoque timoratorum sensus et praxis suf­ per se lieitent aut alios fictos licitatores fragari videntur. Equidem memor sapi­ subornent ; vel si rem retrahant, ubi mi­ entis moniti S. \ntonini : neminem pec­ nus pretium offeratur. Vcrumtamen per cati esse damnandum, nisi de eo satis accidens, nempe : ratione contraria? praxis, constet, præfatum emptorem a suspecta hodiedum fere universalis, aliquantulum hujusmodi agendi ratione ante factum mitius pronuntiari posse opinamur ; quia en xe absterreo, sed post factum absolute ratione istius praxis ipsi mictio publici damnare non pnesumo Qttod attinet ad alteram quasi naturam induisse videtur . casum, non raro occurrentem, (pio aliquis ita ul imprudenter jam damnaretur ven­ ab emptore pecuniam acceptaverit sub ditor, (pii rem sic retraheret vel ipse per conditione mm licitandi, dum nullam re­ se licitarct, cum non irrationabiliter pr.c- apse habuerit licitandi intentionem; non sumere liceat, emptores hoc scientes, et videtur, pecuniam emptori restitui debere, idem in simili occasione facere paratos, eum saltem jus licitandi, (pio se abdicavit, juri suo renuntiare, ideoque nullam ipsis pretio dignum sit. (’fr. n. 857. 1°. II.ee fieri injuriam. omnia autem dieta sint pro sola hypothesi quod venditor rem suam retrahere possit, 1 Vide supra n 975. a· ct 98 k DE CONTRAI'TIBI S. etc., minime vero pro casu, (pio venditor id de facto aul dc jure non valeat, uti contingit v. g. in judiciali venditione sub hasta. I(104. Notandum.— Ad dijudicandas diversas, quæ in auctionibus publicis ho­ diedum praeticantur artes ac machina­ tiones, ad hæe duo, collective sumpta, maxime attendas oportet : u) Ad ipsam talis venditionis naturam, nimirum, (piod auctio publica sit quasi contractus aleatorius, ad cujus justitiam pertinet, ut quoad commoda speranda et incommoda metuenda per se squalis sit conditio venditoris ab una, ct conditio emptorum ab altera parte ; ita ut fraus adesse censeatur, ubi ordo hujus vendi­ tionis ab alterutra parte sic subvertitur, ut debita ista evanescat squalitas ; ac deinde : b) Ad praxin alicubi communiter vigen­ tem ; quamvis enim praxis communis, etiam timoratiorum, non necessario prae­ beat ineluctabile argumentum pro con­ tractus justitia ; regulariter tamen præbet fundatam illius justitiæ præsumptionem, (piam certo reprobare confcssarius non debet, nisi satis constet de ejus falsitate, quemadmodum antea jam monuimus cum S. Alph. Nimis tamen emptoribus laxa­ rentur habcnre, si qua principium practi­ cum assumeretur, venditores, artes com­ mitti solitas cognoscentes, sese iisdem voluntarie subjicere, eo ipso (piod res suas per modum auctionis publics ven­ dendas proposuerint. § I λ . De venditione per proxenetas. 1005. — λ cudit io per proxenetas ea est, *qua non fit immediate ab eo, ad (piem res vendenda pertinet ; sed ex ejus mandato aut commissione ab aliis, qui proxeneta! dicuntur. Circa hujusmodi venditionem et emp­ tionem specialia quædam notanda oc­ currunt a) respective ad proxenetas in genere, et b) respective ad illos proxe­ netas in particulari, (pii tales sunt ex officio. 1006. 1. De proxenetis in genere.— Quoad proxenetas in genere luce una tan­ tum moveri solet difficultas : l>i proxeneta, qui rendit SUPRA vel emit infra pretium, sibi a principali suo 399 designatum, Urite possit excessum pretii designati sibi retinere ? Itesp. Per se loquendo negative -, quia proxeneta, (pia talis, nullo per se gaudet titulo justo ad aliquid sibi retinendum. Attamen per accidens, nempe, ob adjuncta particularia, ejusmodi titulum halwre ct consequenter licite sibi aliquid retinere poterit, videlicet : a) Si proxeneta lalwre suo extraordina­ rio ac indebito aut speciali industria sua rem vendendam mclioravit, atque ideo praeite eam pluris vendidit ; nam fructus *industria industriam sequuntur. b) Si dominus rei expresse aut æquivalenter déclarasse!, sc nihil ultra pretium designatum a proxeneta exigere ; uti sae­ pius contingere asserunt, ubi dominus pro labore proxenetæ nullum assignet stipendium. c) Si proxeneta, sedulo adhibita com­ muni diligentia, et pretio majore non in­ vento, rem sibi met ipsi ct suo periculo vere ac valide emat, eamque postea pluris vendat, solvatque domino solum pretium designatum. d) Denique licite potest proxeneta sibi retinerv residuum pretii, a principali suo dati aut determinati ad aliquid emendum, quoties lotum illud pretium determinatum impendi debuisset, nisi venditor pretium in gratiam ipsius proxeneta minuisset, ct sic v. g. sartor, deputatus ad emendum in officina pannum aliaquc necessaria pro vestimentis conficiendis, ct ceteroquin fideliter negotium domini gerens, licite sibi retinebit eam partem pretii, quam otficinarius sartori in ipsius gratiam remisit seu donavit, puta, quia officinam suam frequentat, etc. Monet tamen S. Alphon­ sus, in hujusmodi casibus caute proceden­ dum esse, ne justitia hedatur; cum. ex­ perientia teste, non raro contingat, quod otlicinarii simulent se sartoribus aliisve proxenetis aliquid donare, dum revera dominus, si ipse officinam adiret, pro eo­ dem pretio diminuto rem obtineret. 1007. U- De proxenetis ex officio.— Proxenetas ex oj/icio dicimus illos, (pii negotiatoris intermedii munere funguntur, et lingua vernacula solent nuncupari brokers, commission - merchants. Hisce utique negotiatoribus intermediis eadem, *qua proxenetis in genere, incumbit obli­ gatio, mox descripta, quoad pretium ma- TRACTATUS 400 jus nut minus ; sed magis speciales ab illis committi possunt fraudes, quas hic summat im referre utile visum est. Fraudem igitur committunt : 1) Dum pretium rei empta· majus, vel vendita· minus, quam revera fuerit, in rationibus suis notant aut notandum cu­ rant. 2) Dum rem pretio majori quam facile haberi possit emunt, ut ita majus sibi auctarium procurent. 3i Dum mandanti damnum inferunt incrces deteriores emendo. 4) Dum in taxandis rebus, v. c. agro, domo, pretium justo minus vel majus eis assignant. 5) Dum sine justo titulo mcrccdem vel auctarium exigunt majus illo, (piod con­ suetudo permittat. § V. De monopoliis. 100S. Monopolium juxta vim ipsius nominis, derivati a Gra-co μονος. solus, ac πωλ<ω, vendo, significat venditionem unius, sive ab unico factam venditore ; atque ideo convenienter accipitur pro : potestate exclusiva vendendi, penes imum, vel pau­ cos tantum, existante. Monopolium gencratim distinguunt iu publicum ct privatum. Publicum est mo­ nopolium, si publica auctoritate constitui­ tur, (piod quidem contingere solet duplici­ ter, nempe : a) quando auctoritas publica sive Gubernium «ibimetipsi, (pia tali, ven­ ditionem cuiusdam mercis reservat, et hac latione communitati imponit quasi tribu­ tum indirectum; b) (piando auctoritas publica uni aut paucis tantum civibus concedit privilegium certas merces ven­ dendi, cum exclusione aliorum.—Priva­ tum est monopolium, si unus, aut plures per modum unius, privata sua auctoritate, machinatione ac industria efficiunt, ut vel ipsi soli certas merces vendant, vel ut merces suas non vendant nisi tali pretio. 1009,- Quær. (n monopolium sit lici­ tum ? Resp. 1 Monopolium publicum cx om­ nium confesso licitum est ; modo justis nitatur causis, et insuper caveatur, ne * monopolii privilegiati pretium mercis ul­ tra terminos justi adaugeant. Rrxp. 2° Quoad monopolium privatum imprimis distinguendus est triplex, quo i haberi potest, modus, nimirum : a) impe­ diendo, ne mercatores extranei merces ejusdem generis advehant ; vel b) emendo omnes merces ejusdem generis ; vel c) conspirando cum aliis, ut nemo merces vendat minoris. Hae autem distinctione attenta, sic statuendum esse videtur. 1 1010. Regula prima.- Quando unus aut plures impediunt, quominus aliunde merces advehantur ; inquirendum est, qui­ busnam mediis id efficiant. Si ad ioc utantur vi vel fraude aut aliis mediis in­ justis; certo peccant contra justitiam et ad restitutionem tenentur tum erga extra­ neos mercatores, tum erga concives, (pii per injuste impeditam mercium importationem damnum patiuntur. Si vero nulla adhibeant media injusta, peccati, saltem injustitia·, damnari non posse videntur. Dico : saltem injustitia ; nam impedi­ entes, etiam sine injustitia, mercium importationem, tunc utique.peccarent contra caritatem proximi, si ita agant absque recta causa, puta: sine causa obtinendi honestum lucrum, vel præcavendi, ne ipsi et. concives merces suas viliori pretio ven­ dere cogantur. Caritas enim vetat, ne sine recta causa proximo etiam occasionem tantum damni pnebeamus. 1011. Regula secunda. — Si unus aut pauci omnes, ve!fere, omnes, alicujus generis merces, qua ad vitre sustentationem et com­ munem convicium necessaria: sunt v. g. frumentuin, oleum, sal, etc., emunt, ut postea eas vendant supra· pretium summum, quod, secluso monopolio, curreret, ex sen­ tentia. (piam S. Alph.1 vocat communem ct veram, peccant contra justitiam ; (piia in hac hypothcsi vera sunt causa, cur pretium injuste augeatur. Diximus autem : 1° si omnes vel fere omnes alicujus generis merces etc. ; nam ad communem mercatorum industriam, utique licitam, pertinere videtur, ut hujus­ modi merces, remanentes postquam cives sibi sufficienter procuraverint, prefio jam currenti emant, ut postea cas vendant moderato aliquo lucro.2 Diximus : 2° merces, qua· ad vita sus­ tentationem et communem convictum neces­ saria sunt ; nam. si agatur de rebus nullatenus necessariis, sed voluptuariis tantum, puta, de gemmis pretiosis, etc., regula proposita applicabitis non est, uti 1 1 L. IV. 816. 2 H. A. Tr. X. 183. DE CONTRACTIBUS. 401 facile int« lliires cx supra notatis de talium I CAPUT II. rerum pretio, n. 965. ' Diximus: 3° ut postea eas vendant DE SOCIETATE ET TRINO CONTRACTU. supra pretium summum, iptod, secluso mo­ ARTICULUS I. nopolio, curreret ; nam si postea in ven­ dendo non excedant, pretium suminum, DE SOCIETATE (Partnership'). quod, secluso etiam monopolio, curreret ; non videntur peccare contra justitiam ; . 1013. — Definitio. Est duorum vel quia non sunt causa, cur pretium augea­ plurium conventio aliquid conferendi ad tur injuste; imo, juxta multos, neque lucrum ex eo percipiendum, lucro ct dam­ peccant contra caritatem, eum caritas non no pro rata communicato. — Aliquid, ut obliget proprium negligere commodum pecunia, merces, industria, labor. - Con­ ad incommodum proximi pnecavcndum. ferendi, ct non in -ocium transferendi : Debito tamen caritatis ordini videtur ad­ nam societas non convertitur cum condoversum, quod unus hujusmodi venditor nnnio (joint property). Quare inter fra­ etiam alios inducat ad similiter venden­ tres et sorores non ideo (i c. præciso pacto) dum, atque ita civibus, sine recta causa, cxi.-tit societas, quia habent patrimonium pnecludat viam minori pretio merces indivisum et de communi mensa vivunt.— emendi. Lucro et damno etc. Hinc per se socius 1012. Regula tertia. — Quando plures non est, cui ut ministro aut proxeneta? conspirant, ut non nisi tali pretio ven­ certa lucri quota in compensationem labo­ dant, iterum distinctione opus est. Si ita ris constituitur, nec qui pecuniam mutuo conspirent in pretium supra summum, pec­ dat mercatori, ut cx lucro mercatorio ra­ cant contra justitiam et ad restitutionem tam accipiat partem. tenentur; si vero ita conspirent iu pre­ Conditiones : 1. ut sit æqualitas i. e. tium summum tantum, noti peccant qui­ jus ad lucrum pro rata rei collatæ ; 2. ut, dem contra justitiam ; sed, ex communi nisi ex pacto damnum et sors communia doctrina, contra caritatem ; (piia caritas, sint, sortis periculum ad sortis dominum licet te non obliget ad vendendum infra spectet ; 3. ut quisque subeat onus dam­ pretium summum, videtur tamen te obli­ norum et expensarum, qua * intuitu socie­ gare ad non dissuadendum aliis, ne mi­ tatis adveniunt ; qui tamen socii culpa nori pretio vendant; sicut, esto caritas te obnoxius factus est creditoribus, in con­ non obliget ad dandam eleemosynam, scientia non tenetur solvere ante senten­ ridetur tamen te obligare ad non dissua­ tiam. — Qui vero portionem parvam habet, v. g. decimam sextam, licet in picrisque dendos alios, qui eam largiri volunt.1 l’orro, quæ in regula hac tertia statu­ Statibus de toto societatis debito teneatur, untur de venditoribus conspirantibus, ea­ in conscientia satisfacit, si pro rata parte * portionis solvat. — Quoties societas dem etiam, ut recte monet Carrière, sim * * Charta public® sanctione munita applicari debent emptoribus, conspirantibus initui in pretium infra infimum (quod est contra (incorporated), sociorum singulorum bona, justitiam), vel in pretium infimum tantum nisi contrarium in Charta statuatur, non (quod est contra caritatem}. Atque idem sunt creditoribus obnoxia, sed ea tantum, communiter applicant opificibus, qui, (uti quæ cœtus sunt (i. e. the capital stock) .1 hodiedum frequentius practicatur, pneser- 4. ut quisque diligentiam camdem adhibeat t ini a membris perniciosa· societatis, vulgo in societate, ae in negotiatione privata.2 Pa­ dictæ Internationale} mutua conventione tet, defectu conditionum sub 1. et 3,injus­ sibi promittant, se tale opus non facturos tam esse societatem Leoninam (ita dictatu aut non perfecturos, nisi (ale pretium a fabula leonis absque sui periculo aliarum accipiant ; et, vice versa, etiam dominis, ferarum venatum participantis),qua alter lu­ qui opifices ad operandum minori pre­ crum communicat quin aliquid conferat, aut tio ex mutua machinatione conducunt. alter lucrum tantum, alter damnum sentiat. Quamvis enim luec omnia non sint mo­ 101 L Resolves.- Peccant et ad resti­ nopolia stricte dicta, ex iisdem tamen tutionem tenentur socii: 1° Rebus com­ principiis de hisce judicandum est. munibus utentes in privatum suutn com1 L. IV. 817. 1 Kenr Tr. XI 134. a L. IV. sol­ vendum sit a locatore, an a loca hir io ? Resp. Per se, seclusa speciali conven­ tione, locator tributa solvere debet ; quia non solum est rei dominus, sed ne usumfructum quidem transtulit, nisi modo successivo et de die in diem. Secus au­ tem dc usufructu pleno et proprie dicto, ut dictum est supra n. 678. II. 2. 1023. — Quær. 5° An nuntius profi­ ciscens in certum locum, licita possit a pluri­ bus integram accipere mercedtrm ? Resp. 1° De aurigis nulla difficultas, quia talis est consuetudo. — Ita communi­ ter Theologi. Resp. 2e De nuntio duplex est sen­ tentia probabilis.— Recole dicta supra, n. 831. q. 1°. Nola. — Ad contractum locationis re­ ferendus contractus alicujus operis confi­ ciendi. de quo quisque consulat Status sui leges. Generatim standum est pactis conventis. Non raro in hoc contractu apud operis susceptores (the contractors) occurrit casus mutua conspirationis in pretii augmentum, vel etiam casus publica licitationis, plus minusce impedita. Hu­ jus modi autem casus, attentis prudenter circumstantiis, resolvere erit ex traditis de Auctione publica, n. 999. sq., ct de Mono­ polii», n. 100S. sq. CAPUT IV. DE CAMBIO [Exchange). 1024. — Cambium est permutatio peluniie cum aliquo lucro campsoris (Mon­ ey-changer, Banker). Cambium tamen in genere idem sonat, ac permutatio sive in pecunia, sive in aliis rebus. Cambium hodie duplex tantum distin­ guitur, scilicet cambium manuale seu mi­ nutum, ct cambium locale seu per litteras· Prius fit, eum permutatur pecunia unius formie vel materia· eum pecunia alterius lornuc aut materia·. Posterius autem lo­ cum habet, quando pecunia pnesens com­ mutatur cum pecunia absente et alio loco solvenda. 1 Kenr. Tr. XI. 43. 404 TRACTATES Si in cambio manuali pecunia ejusdem gentis permutatur, nulla nunc exigi solet pro permutatione merces, sed sola valoris currentis differentia (premium)·. iis vero, qui commutant pecuniam unius gentis pro pecunia alius gentis, licet lucrum modera­ tum percipere. Plerumque cambium non tantum inter diversas gentes, sed etiam inter diversas urbes ejusdem gentis, quin ct inter cives ejusdem urbis fit per littera». Campsores enim nunc ubique inter se commercio litterarum junguntur : unde si v. g. Neo-Eboraco pecunia alio transmit­ tenda sit, non monela transmittitur, cum sine periculo et majoribus sumptibus id fieri non posset, sed pecunia campsori Neo-Eboracensi traditur, obtentis ab eo litteris, quibus alio illo in loco pecunia ista ab eo ad quem transmittenda erat, obtineri potest. Litteræ istæ vocantur “ bills of exchange." Ab his catenas dif­ ferunt littenc dictæ "promissory notes," quod prioribus alius jubetur aut rogatur pecuniam alicui solvere, posterioribus pe­ culii» solutio alicui promittitur. Litteris, quæ dicuntur “ checks" vel "drafts," nummularius (« hanker ) jubetur aut ro­ gatur ab aliquo, qui opera ejus sæpe uti­ tur (a customer), ut tertio cuidam aut hujus mandatorio {to his assignee or indorsee), aut cuicumquc litterarum possessori (lo the bearer) pecuniam solvat statim ac pos­ tulatur (on demand).1 1025. Principium. — Licitum est cambium reale, sive minutum, sive locale, modo lucrum non excedat pretium cur­ rens ; quod quotidie in foliis publicis an­ nuntiari solet. Halio est, quia sunt varii tituli ex quibus campsor lucrum percipere potest, scilicet 1' industria, qua copiam pccuniie in longinqua regione vel in alia ejusdem regionis urbe impetravit, ut alio­ rum commodo inserviret ; 2° damnum emergens ex infortuniis debitorum ; 3° expensæ et curæ in detinendo telonio.1 1026. Nota. — Divisio cambii in reale seu verum, ct fictum seu siccum hodie ad res antiquatas pertinet. De ca tractat S. Alph. L. IV. 853. 854. ——♦— CAPUT V. DE CENSU. 1027. —Census est jus pensionem an­ nuam percipiendi ex re vel persona. Cen­ sus est : 1° Reservativus, id est, pensio annua percipienda ex re, v.g. agris, ædibus, quoad fundum alienata (rent-seck [siccus] or barren rent). 2° Consignations, id est, pensio annua percipienda ex re aliena (rent charge) vel ex persona (annuity) titulo emptionis. 1 The person making an order or request for 3° Realis vel personalis, prout pensio the payment of a sum of money, is called the drawer ; the person to whom it is addressed, the drawee, and, if he accepts it by signing his name under the name of the drawer or on the face of the instrument, the acceptor; the person in whose favor it is made, the payee. The owner of a bill is called the holder, or, where it is transferable by delivery, the bearer. In a promissory note the promissor is called the maker; and the proniissce is called the payee. — A bill is said to be “ at ma­ turity" when it becomes due, and to be "taken up” when it is paid; and when a person is said (o" retire" n bill, it is generally meant that he pays it before maturity ; but sometimes the term is applied to a payment by the acceptor at maturity. Indorsements are either »/i /«//or in blank. \ full or special indorsement is one which mentions the name of a person in whose favor it is indorsed. An indorsement in blank is one which is effected by the holder merely writing his owu name on the bill (usually and properly on the back of it), without making it payable to any one in particu­ lar. — Where the drawee cannot, will not. or does n«>l accept some other person sometimes accepts the bill for the honor of one of the parties (accey- tance for honor). 'Die refusal to accept or pay a bill is technically termed dishonor. The acceptance for honor is generally, if not invariably, after a protest, and hence is often termed an acceptance supra protest. —The words "at sight" or “ . . . after sight ” designate the time when a bill is made payable; the words “on demand” denote that the debt is due and payable immediately, so that an action will be a sufficient demand. But though a bill or promissory note be expressed to be paya­ ble on or after a particular day, time, or event, yet it is not really payable till the expiration of a certain number of days afterwards. These days * called “ dags of grace.” Their number de­ an pends upon usage in some of the States, and in others the subject has been regulated by statute. — A paper is called negotiable when the legal right to that which is secured by it. and the right of action on it in case of default, are transferable from one person to another, so as to enable the latter to sue upon it in his own name. Such arc, generally speaking, bills of exchange, promissory notes, checks, or drafts. 1 L. IV. 851, 853. Kcnr. Tr. XI. 127. 405 DE (O.XTH \( TJ Bl S. in rc frugifera constituitur, vel in persona: labore et industria. 4° Temporarius, vel perpetuus, aut vita­ lities, prout constituitur ad tempus, v. g. ad 20 annos, vel in perpetuum, vel ad vitam hominis. 5° Redimibilis ex una vel utraque parte, prout ad nutum alterutrius vel utriusquc redimi potest ; vel irredimibilis, si cx pacto venditor seu censuarius se liberare non possit per capitalis restitutionem : tunc emptor, seu ccnsualista necessario jus suum in censum servat. 1028. Principia. — I. Quilibet cen­ sus reservativus est licitus ; quia quilibet, rei suæ proprietatem transferens, potest partem fructuum illius sibi reservare, modo pro rata reservationis pretium im­ minuat. II. Census consignativus realis, tuin fructuarius tum pecuniarius est licitus, quia jus ad partem aliquam ususfructus, vel ad pensionem annuam, vendere et emere licet. III. Conditiones cædem generatim ad censum requiruntur de jure naturali, ac ad venditionem, scilicet 1° bona fides; 2° assecuratio sufficiens ex parte ccnsuarii erga censualistam ; 3° pretium justum, quod lege vel æstimatione communi de­ terminatur. 1029. Quæsita. — Quær. Au cen­ sus consiynativus personalis sit licitus I Itesp. Affirm., saltern de jure naturali, modo serventur debitio conditiones; quia jus recipiendi pensionem cx alterius la­ bore, industria, etc., . . . tam est pretio æstimabile, quam jus illam percipiendi cx rc frugifera.1 Quær. 2° An census redimibilis sil licitus ? Itesp. Affirm., saltem cx parte ccnsuarii, sicut retrovenditio licita esse potest. 1030. — Quær. 3° An possit esse, redimibilis ex utraque parte ? Itesp. Affirm., probabilius, quia est vera venditio, ct emptor non debet esse deteri­ oris conditionis ac venditor, modo sit borne fidei, ct aliunde æqualitas servetur.2 1031. —Quær. 4° An licitus sit cen­ sus vitalitins ? Itesp. Affirm. Est enim contractus aleatorius, nec ullatenus juri naturali re­ pugnat. 1 L. IV. 840. a L. Iv> 8i3. Sequentes autem conditiones requirun­ tur. 1° Habenda est ratio aetatis vel sanitatis personæ. 2° Censuarius non potest se redimere, nisi ex voluntate censualistæ ; nec censualista capitale repetere potest, nisi in quantum censuarius promissas securitates non pnebeat. Nota. Apud nos rarus est contractus census. De eo agit Kent. T. 11. n. 460 sq. CAPUT VI. DE CONTRACTIBUS SUBSIDIARIIS, SEU DE FIDEJUSSIONE, PIGNORE ET HYPO­ THECA. Contractus isti dicuntur subsidiarii, quia adhibentur ad securitatem alterius contractus. De singulis breviter dice­ mus. ARTICULUS I. DE FIDEJUSSIONE. (Bond, Bail-bond, Security, Recognizance.) 1032. — Fidejussio est contractus, quo (piis alienam obligationem in se suscipit, si non solvat debitor principalis. 1033. Regulæ Fidejussionis.— 1° Fidejussor non obligatur strictius quam debitor; nam accessorium sequitur natu­ ram principalis : quare si hujus obligatio, ob vitium tituli creditoris, sit invalida, erit et illius. 2° Tenetur erga creditorem de tota et sola obligatione quam suscepit, sed cum beneficio excussionis sive ordinis i. e. regula­ riter non ante obligatur quam creditor de­ bitum a debitore principali juridice petierit, ct constet hunc non esse solvendo. — Dixi 1 : de . . . sola etc. Cessat igitur fidejus­ sionis vis, si quid in obligatione novetur absque consensu fidejussoris. E. g. fidejussisti pro debito post mensem solvendo. Si creditorem inter et debitorem princi­ palem, absque tuo consensu, convenerit, ut debitum post 36 dies solvatur, aut parte debiti accepta, residuum alio tem­ pore solvi promiserit, cessabit tua obli­ gatio. “ If the holder of a promissory note takes upon himself to give further 4(16 TKACTATUS time for payment, or receives a part of the satione immunes praestare, etsi officialium money and gives time for the rest, the fraude magnum subeant damnum. 3° Qui fidejusserunt reum sistendum nature of the transaction is essentially changed, and the endorser is no longer judicio, vel dc pace et h-galitatc tuenda, si, responsible.” 1— Dixi 2 : regulariter non reo aufugiente, vel pace legibusque violatis, etc. i. e. nisi fidejussor beneficio excus­ bona sua celent, vel mulctam, cui subjacent, sionis renunciaverit, aut fidejussionem solvere evitent, non videntur justitiam dolo malo infitiatus fuerit, aut debitorem commutativam violare, nisi de debito vel absentem (pii non habeat bona liquida, injuria pretio æstimanda agatur. Perjurii (piibus creditori satisfiat, intra terminum tamen rei sunt, qui falso asserunt se tot a jure prælixum judicio non stiterit. — nummis valere, quot in vadimonium judex Cæterum si quis damnum, cujus fidejus­ postulat ; id enim sub fide juramenti apud sorem se exhibuit, praestare non possit nos asserere debent. Nota. — Pro fidejussione licet accipere sine sui suorumvc calamitate, damnandus non est, si sibi suisque consulit, quoad pretium, etsi nullum periculum timeatur; ea quæ sustentationi necessaria sunt, si quia ex se pretio est æslimabilis. id absque fraude ct perjurii periculo fieri possit. ARTICULUS II. 3IJ Fidejussor, (pii pro debitore solvit, omnibus creditoris juribus subrogatur, et DE PIGNORE. proinde recursum iu eundem debitorem habet, ut ab eo repetat quidquid ejus (Pawn or Pledge.) loco solvere coactus fuit. 1035. — Pignus est contractus, quo 4° Obligatio fidejussoris, utpote realis, ad ipsius hicredes transit : at (pia legulis debitor rem mobilem creditori dat in astantum, si id, dc quo quis fidejussit, cx securationem crediti.—Pignoris nomine sola justitia legali debetur, ut in casu fide­ venit etiam res oppignorala. L. IV. 913— jussionis de reo sistendo in judicio vel de 915. Regiibe pignoris.—I. Exparte debito­ pace et legalitate tuenda (to keep the ris pignus tradentis. Debet; 1 ° tradere peace). 5° Si plures simul fidejubeant, singuli creditori pignus idoneum ; 2° refun­ pro rata parte tantum tenentur, nisi sese dere creditori impensas factas ad rei in solidum verbis perspicuis obligaverint : conservationem vel meliorationem ; 3° quod plerumque apud nos fit. “ An obli­ pignus non repetere, priusquam inte­ gation of two individuals running thus: grum debitum solverit, nisi eo creditor * We bind ourselves, our heirs, executors abutatur. II. Ex parte creditoris pignus accipi­ and administrators, and every of them firmly by these presents,’ is joint and sev­ entis. Debet 1° eo non uti, nisi dc con­ sensu saltem praesumpto debitoris ; 2° id eral.— 4 Watts, 50.” 2 1034. Resolves. — 1° Qui fidejusserunt diligenter custodire ; secus de damno tene­ nomen suum litteris cambii vel chiro­ tur; 3° fructus ex eo perceptos in debiti grapho alieno inscribendo, debitore prin­ diminutionem computare, ad æqualitatem cipali non solvente, ex justitia tenentur scilicet servandam ; 4° non vendere pig­ obligationem assumptam implere ; at pe­ nus propria aut judicis auctoritate ad solu­ cuniam, quam solvere coguntur, et ex­ tionem obtinendam, nisi debitor sit in pensas omnes a principali debitore, vel ab mora culpabili, et prius monitus fuerit. alio, qui prius suum nomen litteris cambiDe hoe contractu agit Kent, T. II. n. alibus vel chirographo inscripsit, recupe­ 577 sq. rare possunt. Pignori affine est id quod in jure An2° Qui sc fidejussores praestiterunt glico et Americano vocatur “ « lien” i. e. officialibus publicis, nequeunt se compen- jus quod competit justo et legali possessori bonorum detinendi ea donec juri quod 1 Pardon’s Digest, art. Promissory Notes. habet contra eorum dominum, satisfiat. Notes. \|>nd Kent. Tr. XI. n. 141 (5). 1 Pardon’s Digest, art. Bonds, Notes. Apud Aliud est generale (« general lien), aliud Ke nr. Tr. XI. n. 141 (6). speciale (« particular lien). “ A general DE CONTRACTIBUS. lien is the light to retain property of an­ other for a general balance of accounts due in the ordinary course of dealing in the same business. Solicitors, for instance, have a general lien upon the papers of their clients in their possession, for the balance of their professional accounts; bankers on all the paper securities which come to their hands. A particular lien is a lien upon goods in respect of money due on them, or of labor, trouble, or care expended upon them. A tailor, for in­ stance, to whom cloth has been delivered in order to make a coat out of it, has a lien upon the coat for the price of his labor." — See Kent, T. 11. n. 634 sq. ARTICULUS III. de hypotheca (Mortgage). 407 esse nequeunt, cum nihil aliud sint quam “ a naked possibility.” \ arise sunt in multis cx nostris Statibus circa hypothecam leges. In plcri-que de­ bitori jus est rem hypotheca obligatam, si ea venditur, redimendi {right of redemp­ tion)-. quod jussi sententia judicis præcluditur, dicitur “foreclosed.” \ ide K< nt, Leet. LV11I. Navis in hypothecam traditur nonnum­ quam (qui contractus vocatur “Bottom­ ry )» pecunia mutuo accepta <·ο pacto ut rependenda sit cum auctario, itinere felici­ ter peracto ; sed debitor nrque de pecunia mutuo data, neque dc auctario teneatur, si eam demergi, vel aliter perire contigerit. Merces, quibus navis oneratur, etiam in hypothecam traduntur, simili adjecta con­ ditione (“ Respondentia "). Magnum ple­ rumque exigitur auctarium quod mariti­ mum dicitur, ob periculum sortis suscep­ tum, 12 pro 100, vel plus ex contrahentium pacto; quod licere liquet, quum jus ad sortem, si quid adversi contigerit, amitta­ tur. “ Bottomrv is a contract in the nature of a mortgage of a ship, on which the owner borrows money, to enable him to fit out the ship, or to purchase a cargo for a voyage proposed ; and pledges the keel or bottom of the ship {partem pro to(o\ as a security for the repayment. It is more­ over stipulated, that if the ship be lost in the course of the voyage, by any of the perils enumerated in the contract, the lender also shall lose his money; but if the ship should arrive in safety, then he shall receive back his principal, and also the interest agreed upon, generally called the * marine interest,’ however this may exceed the legal rate of interest." “ Bottomry is a loan upon the ship, and respondentia upon the goods.”1 1036.— Hypotheca est contractus, quo res immobilis creditori (Me mortgagee) obligatur, ut ex illa sibi solvere possit, si debitor {Ute mortgagor) non solverit. Ea est hypothec» vis, ut auctarium le­ gale creditori quotannis sit solvendum, et sors tempore statuto : qUod si negligatur, poterit rei possessionem sibi vindicare, vel eam venalem exhibere, judicii tamen or­ dine servato.— Hypotheca igitur a pig­ nore id differt quod creditori per illam obligatur res immobilis; per hoc mobilis: præterea res oppiguorata creditori, vel, de consensu partium, tertio cuidam possi­ denda traditur: rei vero hypotheeat» possessio creditori non traditur, sed jus tantum possessionem, casu quo debitum non solvitur, vindicandi. Hypotheca Juris Romani, quam hic definivimus, simillima quidem, at non plane identiea est ei, quam Angli et Nostrates vocant “ mortgage.” Hypotheca est vel conventionalis, vel judicialis, vel legatis (quaj et implicita seu CAPUT VII. tacita dicitur), prout ex mutua partium conventione, vel ex sententia judicis bona DE CONTRACTIBUS ALEATORIIS. • debitoris in debiti solutionem creditori adjudicantis, vel vi solius legis existit.— 1037. — Varii sunt generis: assecuraAlia est generalis, qua omnia debitoris tio, sponsio, sortitio scu lotcria et ludus. bona (præsentia et futura) ; alia specialis, Dicuntur aleatorii, quia sortis vicissitudi­ qua determinata aliqua creditori obligan­ nibus sunt obnoxii. tur. Bona tamen futura, quatenus essent 1 Itecs At-ir Cycloptrdia, Vol. V. art. Bottomry. “a mere expectancy on the part of an Blackstone, Contui. !.. 11. n. 43S. Apud kuir.Tr. heir,” hypothec» conventionalis objecta XI. n. 140 (1) 407 α TRACTATES ARTICILL’S I. DE ASSECVIUT105E (Insurance). Assecuratio est contractus, quo uuus periculum alieiijus rei (incendii domus, naufragii navis, etc.) in se suscipit, et alter ad pretium pro suscepto hujusmodi periculo se obligat. Instrumentum, quo contractus scribitur, vocatur “ the. policy" : asscc tira tor “ the underwriter." 1038. Qr.esita.— Quær. 1° sin sit licitus assecurationis contractus 1 Rrsp. slffirin. Æqualitas enim serva­ tur, concurrentibus debitis conditionibus, ut fatentur communiter Theologi, et praxis quotidiana confirmât. Quær. 2° Qucenam sint conditiones ad assecurationem requisita! ? Resp. Suut sequentes : 1° ut pretium sit periculo proportionatum, vel a socie­ tate incorporata juxta Chartam incorpora­ tionis statutum; 2° ut periculum sit verum, et utrique parti æqualitcr notum ; 3° ut assecuratus servet omnes contractus conditiones; 1° ut assecurator habeat, unde solvere possit.1 1039 — Resolves. 1° Qui mutuo acci­ pit pecuniam, qua merces comparet, ad onerandam navem (to buy a cargo) con­ tractu qui dicitur “ bottomry ” (n. 1036), usurie reus est, si et ipse quoque navis praestet assecurationem ; nam tollitur pe­ riculum pecuniae, ob quod usura magna promissa est.— Ille vero, qui in hoc casu pecuniam mutuo dat, si unà cautionem præstet de navis et mercium valore sol­ vendo casu quo navis perierit, et pnemium pro cautione, et auctarium pro periculi ratione accipere potest. “ Al­ though respondentia and bottomry are i of themselves a species of insurance, yet the lender has an insurable interest in his securities, anil therefore may protect himself from the sea-risk by insuring them. However, a policy on bottomry or respondentia cannot be subscribed by the borrower of the money ; for if he were to become an insurer, this would be no longer a loan upon bottomry, but a cloak for usury. % ”2 1040. — 2° Peccant gravissime qui a'des suas incendunt, ut pecuniam ultra 1 L. IV. on. 1 Re< Ae«c Cyclopedia, Vol XX. art Insur­ ance. \pad Kenr. Tr. XI n. 137 (3). earum valorem a societate assecurationis accipiant, aut, dum incendium casu vel malitia aliena contingit, pecuniam damno suo majorem exigunt. Quo vero modo hoc in casu restitutio sit facienda, in praxi sæpissime difficile est definire, cum saepissime non constet utrum ad lerarium societatis assecurationis transmittenda sit, officialibus eam sibi injuste retinentibus. Quod autem aliqui opinantur, impossibile esse, ut restitutio ad veros dominos certo, ct unicuique eorum pro parte sibi debita, perveniat, si facienda sit societatibus as­ securationis sic dictæ mutua-, vel illis sal­ tem, quarum multi sint, socii (stockhold­ ers), eo quod, post damnum societati illa­ tum et ante restitutionem, plurimi forte socii ex ea exierint, ac ignoretur qui illi sint et qua portione socii fuerint; nu­ gatorium est, et valet pro solo casu dissolutionis societatis ; nam sociis, qui e societate exeunt, alii succedunt cum jure ad credita ct obligatione ad debita societatis. Casu autem, quo con­ stat resit it ut ionem ad turarium societa­ tis non fore transmittendam, vel singu­ lis sociis pro rata sua parte distribuen­ dam, causis piis fieri debet. Idem ob paritatem rationis resolve de restitutione quacumque societati cuidam facienda. 3° Peccat nauclerus, qui sua incuria naufragio navis assccuratie dat causam, aut consulto eam in littus dirigit, ubi peritura sit, vel ea celat, quæ, si innotes­ cerent, dominum navis vel mercium jure assecurationis privarent. 1041.---- 1° Licitus est contractus assecurationis vita-, quo ob praemium semel datum, vel ob pecuniam quotannis solu­ tam, obligat se societas aliqua vel priva­ tus quidam ad certam pecunite summam persolvendam, quando aliquem mori con­ tigerit. dummodo, a) ratio habeatur ætatis, valetudinis et aliorum adjunctorum, ct b) pretium ab utroque contrahente sol­ vendum sit æqnum. Etenim ex utraque parle est discrimen, ac damni, sicut et lucri, sors est incerta. Peccant vero, qui ea celant, quæ’ assecurationem praepedi­ vissent, v. c. occultam infirmitatem gravem, ætatem provectiorem, etc., aut ea, quæ solutionem pretii assecurati impedivissent, v. e. suicidium ab assecnrato commis­ sum : item qui assecnratum occidunt, ut pretium assequantur. 407 b DE CONTRACTIBUS. ARTICULUS IL DE SPONSIONE (Jl'aper). Sponsio est contractus, quo plurcs, de veritate ant de eventu rei alieujus conten­ dentes, aliquid sibi invicem spondent, vel apud aliquem deponunt, ut sit. ejus, qui verum dixerit. 1042. QüÆSITa. — Quær. 1° An con­ tractius sponsionis sit licitus 1 Resp. Affirm., positis ponendis; nihil enim inhonesti præ se fert. — S. Alph.,1 et alii communiter. Quær. 2° Qucenam sint conditiones, ut sponsio sil licita 1 llesp. 1° Utres eodem sensu ab utra­ que parte i ntelligatur ; 2° ut sit animus se obligandi et solvendi, quod sponde­ tur ; 3° ut eventus sit utrique incertus. Si quis autem manifestet, se certum esse dc facto, cui sponsio innititur, et alter nihilominus spondere velit, sponsio pro­ babilius invalida est. Excipe : a) si ille, qui hucusque de rei eventu certus erat, dubitare incipiat ; b) si alter spondere velit, licet dubitet de veritate assertionis, quam in sponsione tuetur ; vel c) si aperte constet de ejusdem animo sponta­ neo donandi. L. IV. 879. Apud nos sponsio gencratim nullam' præbet in foro externo actionem, et spon­ siones circa electiones politicas multis peccatis occasionem præberc solent, e. g. calumniis, etc. ARTICULUS III. DE SORTITIONE, SEU LOTERTA. Loteria est contractus, quo plurcs ali­ quid deponunt in commune, ut jus ha­ beant sortiendi rem in medio exhibitam. Quidam totum, quidam partem, quidam denique nihil habent. 1043. Q.t’esita.— Quær. 1° An lo­ teria, sil contractus licitus ? llesp. Affirm., dummodo adsint requi­ * sita conditiones. Ratio est, quia loteria spectari potest ut emptio rei incertæ, seu ut contractus, quo pecunia emitur jus sortiendi et acquirendi id, quod per sor­ tem acciderit. Porro licet emere rem in­ certam, sicut pro rei alieujus periculo pacisci. 1 L. IV. 869. Quær. 2° Quonam sint conditiones re­ quisita·, ut loteria Jiat contractus in se licitus ? llesp. Suut 1° ut nulla sit fraus in sche­ dulis educendis, nec in solvendo praemio, quod obtigerit ; 2° ut dominus lotcriæ in lucro non excedat, nec pius moraliter lu­ cretur, quam si alio contractu licito pecu­ niam suam impenderet, vel merces suas distribueret. Attamen majus potest esse lucrum, si in bonum opus vel utilitatem publicam instituta sit loteria.— lia com­ muniter. Loteria publica in quibusdam Statibus numqnam permittitur ; in cæteris fieri nequit sine licentia civilis potestatis. ARTICULUS IV. DE LUDO. 1044. — Ludus est contractus, quo lu­ dentes inter se paciscuntur, ut victori cedat pretium, quod exposuerunt. — Tri­ plex est ludus: 1° industrialis. qui potissimum regitur industria ludentium, ut ludus pilæ et discorum; 2° aleatorius, (pii pnecipue pendet a casu ; 3° mirius, (pii partim ab industria, partim etiam a casu pendet, ut v. g. ludus chartarum, saltem plerumque. 1045. Quæsita. — Quær. 1° An li­ cita sit omnis species ludi recensita 1 llesp. Nullus ex tribus præfatis ludis ex se illicitus est, si serventur conditiones debitæ. Ratio est, quia ludus per se 1° non repugnat, moribus, cum sit honesta recreatio ; 2° nec justitiæ, cum quivis possit bonorum suorum dominium trans­ ferre cui et quomodo voluerit. Olim ludi aleatorii .lure Canonico om­ nibus, præsertim Clericis, prohibebantur; sed h;e leges quoad laicos in desuetudinem abierunt. Quoad Clericos video. 1132. 5°. An ct (pii ludi in singulis Statibus pro­ hibeantur, quisque facile dignoscet cx Status sui legibus, quæ cæterum mere poenales sunt. 1046. — Quær. 2° Quoniam sint con­ ditiones requisita·, ut ludus sit licitus ? Resp. Requiritur 1° ut ludens liberam habeat rerum, quas exponit, administra­ tionem. Hinc filiofamilias, (pii ludit de bonis parentum sine ipsorum licentia, sal­ tem pnesumpta, summa victa in ludo, etiam de se licito, restituenda est, sicut ex 408 TRACTATIS I bendo, videtur ipso facto obligationem naturalem solvendi in pœnaiu victoris sus­ tulisse. — Ita Lugo.1 * Sententia affirmat, quia contrac­ II tus fuit jure naturali validus, et proinde victus huic stare debet, donec judicialiter restitutionem petat. Primani probabilio­ rem ct communiorem dicit S. Alph.; se­ cundam tamen valde probabilem.· 1019. — Quær. 5° An ludentes bene­ ficio legis venundantes, teneantur solvere, si vincantur 1 Resp. Dist. Renunciatio illa vel jurata est vel non jurata. Si non jurata, neg., (piia renunciatio, utpote bono communi contra­ ria, est nulla. Excipe, si renunciatio fiat post solutionem,quia tunc est nova gratuita donation ludo independens.—Si jurata est. tenentur solvere in Statibus, ubi contractus ludi declaratur tantum resciadibilis, sed poterunt dispensationem petere vel solu­ tum repetere : non vero tenentur in Sta­ tibus, ubi declaratur irritus. L. IV. S91. 892. ('fr. dicta n. 865. 866. Quær. 6° Ah victus, si jam solvit, pro soluto sibi compensare possit ? Resp. Distinguendo, ut mox dictum est, inter Status ; compensatio enim licita erit in iis, ubi contractus irritus est; in beteris vero illicita erit, nisi victor victo, rescissionem petenti, renuat solutum red­ dere. Aide S. Alph. L. IV. 893. coli. 717. Quær. 7° Quid si victus ficte minite­ tur se in judicio repetiturum solutum, et victor consentiat transigere ? Resp. Probabiliu8\a\e\ transactio; quid­ quid enim cedit victor, donat ut vietus cedat juri, quo vere pollet, repetendi solu­ tum. L. IV. 894. 1050. — Quær. 8° An possis retinere lucrum e.r ludo, in quo vel ipse vel collu­ dens exposuit pecuniam alienam ? Resp. Neg. ad utrum que. Ipse enim nihil exposuisti ludo, exponendo alienum ; ergo contractus fuit injustus et victo teneris restituere lucrum; colludens vero, ludoexponens alienum, tibi dare nequit jus, (pio ipse carebat.— Excipe si, vel ipse, vel colludens exposuit depddlitm, de consensu saltem pr.esumpto deponentis (n. 924), vel habet aliud quod tradat. L. IV. 875. Quær. 9° An sit validus ludus, si magna Lugo Disp. 31. pecunifp summa una vice exponatur Ί veriori sententia etiam ftliusfamilias re­ stituere debet, quod lucratus est.1 2° l t a ludo cxulent fraus et dolus. Fraudem vero non constituunt illæ astutiæ, quas regulæ ludi et consuetudo recepta patiun­ tur, v g. simulare metum ut adversarius augeat sponsionem ; alterius chartas ex sola hujus iiegligentia inspicere. Fraus vero, quam nec regulæ ludi, nec consue­ tudo recepta patiuntur, esset v. g. ita te collocare, ut possis videre chartas ; alium constituere, a quo admonearis; chartas suffurari vel signis a tergo notare, etc. Qui autem hujusmodi fraude aliqua, qua * adhiberi non soleat et cui colludens ex­ presse aut tacite non consentit, utitur, non solum restituere tenetur, (piod ipse lucratus est, sed etiam (piod alter, fraude illa non adhibita, juste lucraturus fuis­ set. In dubio de eo, restituat (piantum valebat spes potior victoriæ, quam col­ ludens, cessante fraude, habuisset. 3° I t utrinque moraliter æquale sit perdendi pe­ riculum. 4° I t ludus sit honestus in se, nec lege prohibitus. 5° ut absit coactio. Cogens vero, non multo perilior, lucra­ tum, a victo non repetitum, licite retinet. G° Ne ita ludatur cum damno familiæ vel creditorum. L. IV. 877. 8S0. 882. 1047. — Quær. 3° An teneatur resti­ tuere victor, qui multo peritior est in ludo, ita ut certo prasciat se victorem fore 1 Resp. Affirm., multo probabilius ; (piia deest «’qualitas inter ludentes requisita, et proinde justitia beditur. Hinc notabi­ liter peritior a ludo recedere debet, vel aliquid commodi adversario remittere. — Ita communius. L. IV. 881. Attamen iu praxi restitutio non esset urgenda, si de re minoris momenti agere­ tur; vel etiam (piando adversarius, suffici­ enter præmonitus, nihilominus pertinaciter ludere voluisset ; quia tunc nulla deceptio intercessisset. 10 48. — Quær. 4° An teneatur ad re­ stituendum victor in ludo prohibito, vel ad solvendum in eodem ludo victus 1 Resp. ad lum Neg.. in iis Statibus, ubi contract us non declaratur a lege irritus, sed tantum rescindibilis. L. I\. 887· Resp. ad 2um Neg., ubi contractus est irritus : secus controvert'd ur. I* Senten­ tia negat ; quia lex. talem ludum prohi> 1. IV 871-872 871 87« n. 20. I.icioix, n. 10G7. et alii communiter. 1 Disp. 22. n. 300. 2 L. IV. 890. DE CONTHACTIBUS. Reap. Probabilius affirm, per w, i. e. praescindendo a legibus Statuum ubi con- 1 tractus est irritus, ct dummodo condi­ tiones requisitu; serventur, id est praeser­ tim, si ludentes de bonis suis libere et plene disponere valeant, sine detrimento familiæ, creditorum, etc., . . . quia luden­ tes æque periculum subeunt, scientes et volentes; ac proinde nulla est injustitia. Sed facile deliciunt prrefatæ conditiones; et aliunde, etiamsi talis ludus non esset contra justitiam, saltem honestati adver­ satur : unde prudens confcssarius per mo­ dum satisfactionis, si opportunum videa­ tur, injungere posset pœnitenti victori, ut partem aliquam lucri m usus pios impen­ dat. — Antoine.1 Nola.— Licet ludus plerumque sit in se licit us, et honestie recreationi inserviat, debita moderatio iu ejus usu quam maxi­ me commendanda est, ne facile in detes­ tandos abusus deflectatur. Quanta enim 1 C. II. q. 5. 409 mala cx eo proveniant, comprobat quotidi­ ana et lugenda nimis experientia! Quot enim, heu ! cernuntur miserrimi juvenes, nccnon cujuslibet conditionis homines, qui ludo dediti integræ fortunae paucis diebus vel horis jacturam faciunt, familiam ærumnis immergunt, ct ipsi in omni flagitiorum genere volutantur' Satagant igi­ tur pro viribus Parochi et confessarii, ut subditos et pernitentes ab hujusmodi lu­ dendi furore avertant. — Sic recte con­ cludit Gousset.1 1051. — Ludo vel sponsioni æqu i parari aliquo sensu potest transactio ^compro­ mise)., qua res dubia et lite incerta com­ ponitur. Si jus alterius certum sit, alter nequit absque injustitia eum ad transigen­ dum inducere; ideoque debet restituere. At nil vetat aliquem juri suo -cientem et volentem cedere, praesertim si jus cx rasu fortuito, v. g. ludo, sponsione, ortum fuerit.· 1 n. 891. * Emphyteusis (a sort offee-farm or copyhold) est contractus, quo rei immobilis dominium utile transfertur, directo retento, sub onero pensionis annute Apud nos hac quandoque sub forma existi t agri aliquando traduntur ca conditione, ut intra quoddnm tempori- spatium tot jugera liant cultline idonea, arboribus excisis, et ut sepibus agri circumdentur. et horreum, icdesqite erigantur. Si per tempus determinatum pensio non solvatur, potest dominus legis auctoritate bona coloni venditioni ex­ ponere, vel, si copia eorum non sit, ipsum ejicere post aliquot dies leg:s forma servata.— Svpe ex fructibus agrorum qmednm portio domino est solvenda : qua in re coloni fides ct justitia spectanda est, ne inanibus ductus rationibus rerum veritatem celet. Kcnr. Tr XI. n. 145. Fetidum est contractus, quo, sub onere fidelitati- ct obsequii personali-. transfertur rei immobilis dominium utile, directo retento. Ea contrahendi ratio medio viguit ano, at jam ante illud incopiu .Militibus agri tradebantur eo pacto ut dominum obsequiis quibusdam prosequerentur, ct ad bellum sequerentur. Qui lendum obtinuerat, Eussallns dicebatur, ct fetidum ad alium transferre ncqnibat absque domini consensu. Quie possidebantur omni onere inimunin, et jure absoluto, dicebantur allodia (freehold). Hujusmodi censentur esse omnia in Foederatis Statibus. Ib. n. 146. TRACTATUS DE STATIBUS PARTICULARIBUS. Agendum de statu 1° laicorum, 2° clericorum, 3° regularium. PARS PRIMA. DE STATU Jani in Quarto Decalogi præcepto de variis et mutuis Superiorum ct inferiorum officiis sermonem fecimus. In pnesenti vero Tractatu de officiis, quæ ad bonum publicum spectant, ct imprimis de foren­ sibus, nobis dicendum est. Hinc Agendum 1° de obligationibus judi­ cum ; 2° advocatorum et procuratorum ; 3° apparitorum ; 1·° scribarum ct notario­ rum ; 5° accusatoris et rei ; 6° testium ; 7' medicorum, chirurgorum ct pharmaco­ polarum; 8°artificum et opificum. Decustodibus vide n. 776. q. 7°. 822. 823. Obligationes vero mercatorum et alio­ rum hujusmodi hominum satis intelliguntur ex iis, quæ de justitia ct contractibus disseruimus. CAPUT I. DE OBLIGATIONIBUS JUDICUM. 1052. — Judex est persona publica, per legitimam auctoritatem constituta, ut se­ cundum leges justitiam vindicet, et in delinquentes debitas pumas decernat. Dicitur : persona publica. per legitimam auctoritatem constituta, ut distinguatur ab arbitro, qui non publica auctoritate, sed spontanea partium contendentium elec­ tione judicandi officium assumit. Principia. — I. Judex tenetur ex quasi-contractu cum societate et privatis ad munus suum rite adimplendum : quod nisi pnvstet, reus erit violata’ justitiœ tum legalis, tum etiam commutativæ. Π. Ut officio suo recte fungi judex LAICORUM. possit, habere debet 1° intelligcntiam non communem, ut causas intricatas introspi­ cere valeat; 2° scientiam sufficientem, ut omnium adjunctorum tum juris, tum facti rationem habeat, ita ut peccet mortaliter quisquis petat aut suscipiat judicis offi­ cium, cui se ita imparem noscat, ut pra·videat probabiliter grave proximi damnum secuturum. Sive autem conscius, sive in­ scius inopiæ suæ id egerit, absolvi non debet, nisi facta renuntiatione officii, vel nisi firmum habeat propositum rcnunciandi ;1 3° integritatem incorruptibilem, ut nec amori, nec odio cedat. III. Judex tenetur sententiam ferre secundum leges ct ordinem a legibus de­ terminatum ; non enim constituitur ad leges mutandas aut reformandas, sed ad eas execution! mandandas. Excipe casum specialem, in quo judici mens legis potius sequenda sit, quam cortex verborum ; tum vero et ætatis ratio habenda est, et conditionis ac fortuna; illius, cui pomam imponere debet. IV. In causa dubia has teneat regulas : 1° In criminalibus reo favendum est, nisi de jrimine i. e. tum de reatus exis­ tent ia, tum de pœnarum meritis, constet. — Reg. Jur. Can. 11. in 6°. 2° In dubio de proprietate simul et de possessione juxta rationes probabiliores judicandum est. ut constat ex jure naturali et propos. 2“ damnata ab Innoc. NI. V. p. XV. Si autem rationes sint ex utra­ que parte æque probabiles, res dividenda est. Cfr. n. 60. 11. 3°. 3“ In dubio de sola proprietate, pro 1 L. V. 195. TRACTATIS DE STATUTS PARTICI LARIBIS. certo bona * fidei possessore standum est. ' Constat ex Rcg. Jur. 65. in 6°: * ' In pari delicto vel causa, melior est conditio possidentis.” Cfr. n. 60. 11. 3°. Excipe causas pias et alias quasdam apud S. Alph.,1 in (piarum favorem judicandum, licet >int actores. Leges tamen nostra· iisdem non favent. ) 3. Quæsita. — Quær. 1° in judex 10. damnare pound reum, quem priaata tantum scientia sontem cognoscit, aut innocentem, qui juridice nocens convincitur ? Resp. ad 1”"’ Xeg. prorsus juxta omnes. Ratio est, (piia judex tenetur judicare secundum allegata, et juxta formas lege praescriptas. Nullum enim periculum est in dimittendo aliquando sontem occultum, dum magnum foret in violando statutas judicii formas. Resp. ad 2“m· Valde controvert it ur. tjjirniat S. Thomas.2--.\egat S. Bonaventura. — S. Alph.8 affirmantem senten­ tiam ut indubiam admittit, si agatur de causis civilibus, aut etiam pomis pecu­ niariis : si vero casus de criminalibus majoribus, et pnusertini de capitalibus, occurrat, sententiam S. Bonav valde pro­ babilem putat. Ratio est, (piia in priori casu Respublica pro communi bono, (piod ex judicio juxta publicam scientiam lato existit. recte transfert bonorum dominium. Secus autem in posteriori casu ; ideoque tunc innocentem damnare intrinsece ma­ lum videtur. Crotcrum quæstio hæc in jure nostro et in causis, quas criminales dicimus, alio omnino aspectu sese offert ; soli enim jurati apud nos pronuntiant de innocen­ tia aut reatu accusati ; judex vero decla­ rat solummodo, (pia· poma juxta leges ei. (pii per juratos reus pronunciatus fm rit, applicanda sit. Hoc autem declarans tantum mechanice, ut ita dicam, fungitur officio suo, nec ipse, sed jurati, causa effi­ cax panne dicendi videntur. Tenetur tamen facere (piod in se est, ut pœmun non subeat is. quem innocentem novit, (piod plerumque impedire valet vel inter­ cessione apud Gubernatorem, vel, si jura­ torum sententia netis et probatis non nitatur, sed maligno animo vel temere ex ignorantia prolata sit, indicando eos sui 1 L. V. 210. v. quoniam. 2 2. 2. (| 07. n, 2. • L. V 208. Il A. Tr XIII 61 411 muneris limite * excessisse, et facti vel juris errore laborare, et sic novum inno­ centi judicium obtinere, quo error tolla­ tur. Quær. 2° du Judex Catholicus ferre possit sententiam divortii quoad vinculum secundum hujusce regionis leges ; an 2) Catholico, ullo m rerum eventu, liceat ejus­ modi sententiam expostulare, et quid 3) de advocato eam clientis nomine petente ? * Resp. ad 1«"· • Quum catholicus vix posset judici * munere fungi, si nollet di­ vortium decernere, delicto” (qR quod juxta leges petituri “ili judicio probato; ct effectus civiles pr.vcipur spectentur, ex­ istimo haud damnandum judicem suam prostantem operam.” Ita Kenrick? Certo autem, ut per sc patet, sententiam divor­ tii ferre potest, casu quo Catholicus eam licite expostulat. Resp. ad 2nm Matrimonii vinculum co­ ram Deo subsistit, vel non. In priori casu iterum distinguendum ; nam divortium civile quieritur, vel animo novas ineundi nuptias, vel sine hoc animo. Si prius, non licet, ut per se patet. Si posterius, ct urgeat ratio gravissima, c g. ne coga­ tur maritus æs alienum uxoris solvere et ut huic t.d hæreditatem omne eripiatur jus, divortium a cohabitat ione petatur, ubi lex illud concedit. Si vero lex, prout iu plerisque Statibus, dumtaxat divor­ tium a vinculo concedit, aut, ubi alter­ utrius optio datur, hoc solum eligitur, ut repagulum unice efficax contra alienas molestias, videtur illud in gravissimis quibusdam rerum adjunctis peti posse ; non enim probare censetur potestatis civi­ lis exercitium in vinculum, qui libertate civili, quam sibi restituendam petit, non sit usurus.2 Sin autem matrimonii vinculum ex sola civili lege, ct non coram Deo. subsistat, quod v. g. alteruter caruerit Baptismo, licebit Catholico legis civilis præsidium quærere. Colligitur cx responso S. C. Inq. ad quæsita Episcopi Nio-Aurelianensis dd V sept 1824, de matrimoniis, quæ ob elandestinitatis impedimentum in­ valida erant. Consulit nimirum S. Coug. operam omnem adhibere ad inducendos eos, ut catholice inter sc contrahant; “ poscenti autem novum cum alio inire matrimonium suggerere, quod et sibi 1 Tr. VHI n. 111. 2 Ib. Tr \\I n. 112. 412 TRACTATUS prius consulat et Parocho, agendo scilicet, ut et sibi civilis reddatur libertas, et Parocho nihil sit inde mali obventurum, non id esset civilis repudii inorem appro­ bare, dummodo rite instruatur postulans id non ideo fieri, ut solvatur matrimonii vinculum, quia nullo jam vinculo detine­ tur, sed tantum ut se et Parochum a legalibus pœnis civili busqué vexationibus liberet. . . . Hisce vero apud Gubernium peragendis nou se immiscere debent Mis­ sionary Qui nubere exposcit, ipse ne­ gotium suum agat.”1 Resp. ad 3,nm· 1° Certum est licere ad­ vocato quod clienti licere dixi in Resp. ad 2"m' — 2° Certum etiam videtur advoca­ tum non teneri inquirere apud clientem, sive dc animo, (pio divortium petat, nempe an animo alias ineundi nuptias necne, sive de causa veni, ob quam petat, ut noscat scilicet au sit satis gravis, sive dc valore matrimonii coram Deo; nam cirilem tan­ tum clientis causam ct hanc civili tantum titulo defendendam suscipere censetur.— Utrum vero 3*° civilem hanc causam sus­ cipere ei licent, casu, quo ex ipsius clien­ tis dictis vel ex fama publica, eaque certa, novit divortium peti in matrimonio coram Deo valido ct animo ad alias nup­ tias convolandi, vel cx causa ndn satis gravi, sapientiorum judicio relictum ma­ lim. Verum quidem est clientem facile inventurum alium causidicum, qui partes suas sit acturus; at non eadem causidi­ cus, qui judex, necessitatis ratione excu­ sari valet, cum operam suam impune recusaro possit, λ ide not. p::g. 502. 1051. — Quær. 3° An judex munera proferenda sententia possit accipere? Resp. Neg. Hoc enim omni jure pro­ hibetur; ac 1° .lure naturali, casu, quo ve) scandalum vel periculum perversionis, seu favendi plus æquo donatori, adesset.2 Si autem peccat judex recipiens munera, eo ipso peccat et quisquis illa offerat ; cooperatur enim alterius peccato. Excipe tamen rudes, quos plerumque ignorantia excusat. Item excipe, si munera dentur ad redimendam injustam vexationem, quando prudenter iniqua sententia secus timentia videatur : qme tamen debent re­ stitui, et etiam repeti in judicio post sen­ tentiam possunt 3 2° .Jure Canon. ; nam 1 Kcnr. Tr XXI n 111. 8 I. V 212. - L V. 216. Bonifacius \ HI.1 statuit, ut judices nec munus ullum, nec quidquid aliud accipi­ ant, nisi forsan esculentum ct poculcntuin melli liberalitate oblatum. Quær. 4° .tn judex teneatur ad restitu­ tionem., si munera a litigantibus acceperit ? Resp. Neg. probabiliter ante senten­ tiam ; quia etsi illicite agat munera ac­ ceptando, non peccat tamen contra justi­ tiam. — ita communius,—contra alios, qui etiam probabiliter affirmant. S. Alph.,2 dicit utramque sententiam esse satis pro­ babilem. Attamen judices saltem impellendi sunt ad munera accepta restituenda, vel ad ea in pia opera eroganda. Posset aliquando pro pomitentia id injungi ad judicem a relapsu avocandum. Quær. 5° hi judex restituere teneatur, quod ad sententiam aliquam ferendam ex pacto accepit ? Resp. 1° Affirm., si acceperit ad feren­ dam sententiam justam i. e. ad id prae­ standum, quod ex justitia debebat. Ratio est, (plia non potest esse materia con­ tractus quidquid ex otlicio, atque adeo ex justitia, jam debitum est. A fortiori restituere tenetur ea, quæ vi, minis, vel injusta vexatione extorserit. Resp. '2° Si acceperit ad ferendam sen­ tentiam injustam, certo tenetur ad restitu­ tionem antequam ejusmodi sententiam ferat : lata autem sententia controrertitur, juxta dicta de contractu in materia turpi, n. 831. 1055. — Quær. 6° An judex teneatur reparare damnum, quod nou impedivit, rei cujus reparationem non procurat, quando potest ? Resp. Affirm., quia est cooperator injus­ tus et efficax. Recole dicta de cooperato­ ribus negativis, n. 773 et seq. Quær. 7° An obliget sententia judicis dubie justa, aut certo injusta ? Resp. ad lum Affirm, omnino. Prae­ sumptio enim Superiori seu judici favet, (n. 65. 3°.) Resp. ad 2nm Aey. per se, ut palet. Excipe tamen, nisi adsit ratio scandali, vcl perturbationis publici ordinis; quia bonum privatum semper bono publico cedere debet. Qui autem obtinet causam per sententiam injustam, rem sibi adjudi1 L I. Tit. III. c. 11. in 6e. ■ I, V 216 413 DE STATIBUS PARTICULARIBUS. catam recipere nequit, vel eam restituere debet, et insuper omnia damna et expen­ sas parti adversa; reparare tenetur. Si tamen in bona tide fuerit, hae evanescente rem alienam tantum reddere debet juxta dicta de possessore borne fidei, n. 722. —— APPENDICULA L DE JURATIS. 1056. — Jurati, sic dicti ob juramen­ tum, quod præstant de munere sibi cre­ dito recte exercendo, sunt viri selecti ex civibus ad partem aliquam judicum pro­ priam obeundam. Munus eorum est pro­ nuntiare circa existentiam facti et culpabilitatem accusati ; deinde vero judex pœnam juxta legem pronuntiat. Jurati easdem contrahunt obligationes ac ipsi judices, quorum magna ex parte munus exercent, et proinde de Juratis idem, ac de ipsis judicibus, generatirn dicendum est. 1057. — Quær. Utrum Juratus dare possit votum contra accusatum, juridice quidem de crimine convictum, sed cujus in­ nocentiam privata scientia certo cognoscit ? /iesp. Neg., quia hoc videtur contra mentem legis, vi cujus, vix non ubique, pronuntiare debent tantum circa factum, ac juxta intimam convictionem, quam de ejus existent ia habent, nec ullo modo te­ nentur reddere rationem legalem senten­ tia! suæ. Imo ex ipsa lege sententiam suam nec tenentur fundare ex tali numero testium, nec ex his vel istis rationibus a variis partibus in medium adductis, etc. Ergo votum dare debent tantum juxta id, quod in foro conscientia! sentiunt. Ita­ que spectato munere, quod Juratis impo­ nitur, facile patet, minime circa eos locum habere controversias illas, quæ de judici­ bus agitantur, n. 1053. APPENDICULA II. de arbitris (Arbitrators). 1058. — Arbitri dicuntur, qui ab utraque opposita parte ad litem aliquam diri­ mendam instar judicum sponte eliguntur, aut admittuntur. Pactum, quo facultas litem componendi ipsis tribuitur, vocatur compromissum (Anglicc submission). IIoc paeto adversic partes mutuo consensu promittunt, se exeeuturas esse quidquid ab arbitris sta­ tuetur. Quod vero statuitur, lingua nos­ tra audit "award.” Arbitri, quicumquc sint, semel a diver­ sis partibus admissi, judicum munere proprie gaudent, eorumque vices omnes gerunt, haud secus ac si a publica aucto­ ritate forint designati. Possunt igitur causam ad sc delatam instruere, rem ad aliud tempus opportunius differre, testes audire, et tandem lata scatentia litem ab­ solute dirimere. Quandoque tertium de­ signant, qui eorum nomine rem dirimat, ct hic vocatur “ the umpire y 1059. — Cum arbitri judicum munera adimpleant, easdem circiter obligationes, eademque onera ac judices subeunt. Hinc 1° Non debent suscipere litem, cui dijudicandæ doctrinam sufficientem non habent ; secus peccant contra justitiam commutativam, et restitutionis obligatio­ nem contrahunt. 2° Arbitri judicare tenentur juxta leges, nisi partes eis facultatem rem ex æquo et bono componendi impertierint. Tunc enim ex bono et æquo utriusque partis commodum promovere debent. 3° Cavere summopere debent ab accep­ tione personarum, ne scilicet odio, aver­ sione aut nimio affectu abstracti, con­ tra regulas æquitatis sententiam ferant. Quoad cœtcra, eadem dicenda sunt de ar­ bitris, ac de ipsis judicibus. —♦— CAPUT II. DE OBLIGATIONIBUS ADVOCATI ET PRO­ CURATORIS. 1060. \dvocatus(Co»//.W, Counsellor, Advocate, Lawyer, Barrister) dicitur ille, qui suum litigantibus pnebet auxilium vel consilio, vcl voce, vel scripto. Procurator alius est partium (Attor­ ney, Attorney at l aw, in chancery Solicitor) ct clientis sui nomine comparet, ae omnia parat litis instrumenta, quibus advocatus possit rem gerere, — alius Status (Altor- 414 TRACTATUS tiey-General, Stab's Attorney, Solicitor) et Statum nprésentât in causis vel civilibus vel criminalibus. Principia.— I. Advocati et procura­ tores tenentur ex justitia legali erga soci­ etatem, et cx justitia commutative erga litigantes, scientiam competentem habere, causam diligentia et studio debito susci­ pere ac prosequi, et dilationes litigantibus damnosas pnecaverc ; secus peccant, et restitutioni sunt obnoxii, sicut supra de judicibus dictum est. II. In materia civili nec advocatus rei, nec procurator Status causam certo injus­ tam sustinere licite potest ; si igitur, eam defendendo, obtineat injustam sententiam, omnia damna inde sequentia reparare, tenetur, si ab iis non reparentur, in quo­ rum gratiam injusta sententia cadit.1 X fortiori in materia criminali nec ad­ vocatus suscipere potest partes accusa­ toris evidenter injusti, nec procurator Status injuste accusatum persequi, si ejus innocentiam sive in principio, sive in de­ cursu, sive in tine causte detegat, sed accusationem incœptam derelinquere uter­ que tenetur. III. Advocatus a cliente interrogatus debet ejus causam serio, ct ea diligentia, quam rei gravitas postulat, examinare, fidelitatem illi servare, justitiam vel injus­ titiam aperire, ct probabilitatem eam ob­ tinendi aut perdendi scrupulose indicare ; secus enim clientem ad sumptus inanes impellet, quos ipse resarcire tenetur. In causa autem dicenda cavere debet a fraudibus, falsis probationibus, aliisvc mediis injustis contra partem adversam ; secus enim pariter omnia damna inde se­ quentia compensare tenetur. Quær. 1° Quo sensu intelliyenda .sit tXJl sfirtv rausa·, quam sustinere nequit advocatus, MORALI scii., an LEGALI tan­ tum ? Resp. longe probabilius morali, et non legali tantum. Ita S. Alph.2 Ad qiuestionem enim ·. “ Quando cliens ha­ bet bonum jus in causa possessionis, non tamen in proprietate, an liceat advocato eum defendere in causa possessoria ” ? respondet : “ Alii dicunt licere advocato talem clientem defendere, quia tunc solum permissive cooperatur ad peccatum clientis, cum eo casu exerceat munus consultoris 1 L. V. 223. 2 Ib. apud judicem. Sed verius contradicit Lugo Disp. 41” de .lust. “ n. 10 eum Mol. Fagund. Med. etc. Ratio, quia sicut peccat cliens rem retinendo, sic ad­ vocatus in tali retentione ei cooperando; advocatus autem non se habet ex parte judicis, sed clientis.” Peccat igitur advocatus operam suam præstaus parti, quam novit jus certum partis adversa; eludere huic opponendo sive vitium aliquod, vel defectum tituli aut instrumenti, sive pnescriptionem, cui desit bona fides. Non tamen tenetur ad­ vocatus inquirere apud clientem de justi­ tia morali suæ causæ, ct hanc sustinere poterit quousque ejusdem injustitiam moralem ignorat. 1061. Ql .esita. — Quær. 2° .in ad­ vocati possint defendere causas etiam minus probabiles tum reorum, tum actorum ? Resp. 1° In causis civilibus reorum, vel, si de probabilitate juris agitur, etiam actorum, affirm, eum sententia communi et certa, quia spem habere possunt, ut veritas elucescat. Si vero de probabilitate facti, etiam pari, agitur, causam actoris defendere non licebit.1 Resp. 2° In causis vero criminalibus, reus semper defendi potest, etiamsi con­ staret de ipsius culpabilitatc, mediis ta­ men honestis et licitis, seclusis scilicet mendaciis, fraudibus, etc. Ratio est, quia advocatus reum defendens nemini infert injuriam, et præterca ex suo of­ ficio reo, quantum potest, patrocinari debet.3 1062. — Quær. 8° Ad quid teneatur advocatus ratione honorarii seu stipendii ? Resp. 1° Nihil, generat i in loquendo, potest accipere ultra justum, quod vel lege forte taxatum sit, vel judicio pruden­ tium est determinandum, habita ratione negotii, peritiæ advocati, laboris, quem impendit, et consuetudinis receptæ. Resp. 2° Quoad pauperes in particu­ lari. 1 ' tenetur gratuito succurrere, etiam cum gravi suo incommodo, iis, (pii in ex­ trema necessitate versantur; 2° item iis, cpii in gravi necessitate existant, tenetur gratis patrocinari, et quidem sub peccato mortali, non tamen eum notabili suo in­ commodo; 3° denique etiam in communi necessitate causas pauperum tueri tenetur ex caritate, non tamen cum gravi incom1 L. V. 222. a n, 220. DE STATIBIS l'ARTICI LARIBUS. modo : sufficit scilicet, ut aliquid operis, (piando nb aliis vacet, eis largiatur.1 Quær. 4° exigere possit advoca­ tus, .v' postquam de stipendio conventum est, cliens inceptam cannam deserat ? Resp. Potest totum exigere, si per cum non stet, quominus litem prosequatur, non secus ac suam operam pro aliqua inervede locans, exigere hanc potest, si per conductorem stet, ue opera complea­ tur. Excipe tamen, si justa intervenit causa litem deserendi, cum luee conditio semper in conventione subintclligatur? 1063. Quær. 5° .Id quid teneatur advocatus, qui, causa jam suscepta, advertit eam esse injustam ? Resp. Debet statim admonere de injus­ titia causæ, ct eam deserere, ne damno injusto cooperctur. Nec transactionem (n. 1051) suadere potest, nain hæc non­ nisi in re dubia licita est. — Si vero causam injustam scienter fuerit prose­ cutus, omnia damna utrique parti ob­ venientia compensare tenebitur. Parti enim adversae restituere debet ex peccato commissionis, cum causa damni positiva ipse fuerit ; suo autem clienti, si in bona tide versabatur, ex peccato omissionis; si­ quidem eum cx officio de injustitia causæ admonere tenebatur. Advocatus tamen deserendo causam, (piam injustam esse detegit, non debet aliam partem juvare, seu secreta suæ cau­ sæ alteri parti revelare, ut patet ex jure naturali, ct expresse docet S. Thom? Exceptionem quamdam, quæ tamen raris­ sime suberit. \ ., si lubct, apud S. Alph? Quær. 6° -id quid teneatur udvocatus, qui advertens causam esse injustam, monet quidem dientem, sed, eo volente, causam prosequitur ? Resp. 1° Ad nihil tenetur erga clien­ tem, si causam perdiderit, quia scienti et volenti non fit injuria. Resp. 2° Ad omnia damna, quæ pati­ tur pars adversa, compensanda tenetur titulo cooperationis positivæ. 1064. —Quær. 7° -tn, et quomodo peccet advocatus, qui causam justam mediis injustis defendit, v. g. si chirographum no­ vum substituat loco prioris amissi, etc.?12*4 1 2 ” 4 II. Λ. Tr. Χ1Π. 69. Ib. n. 70. 2. 2. (|. 71. n. 3. ad 2. L V. 22G. 10*. 415 Resp. 1° Peccat contra fidelitatem ct veritatem, gravius quidem aut minus gra­ viter pro ratione injusti medii adhibiti, ct pro rei, de (pia agitur, gravitate, itemque pro gravitate effectus, qui injusti medii usum subsequatur. Majoris peccati reus erit advocatus, si non tantum novum chi­ rographum priori substituat, sed illud supponat, quod nunquam exstitit. Nec excusari potest cx fine bono, quem inten­ dit ; non enim sunt facienda mala, ut eveniant bona. Resp. 2° Per se non peccat contra jus­ titiam, cum causa justa supponatur. Attamen per accidens potest justitiam Pe­ dere, et ad restitutionem obligari, nempe si inde damnum suæ parti vel parti ad­ versa· adveniat ; si enim v. g. fraus dete­ gatur, facile evenire potest, ut causa ut­ cumque bona in suspicionem deducatur et corruat. 1065. Resolves.— 1° Advocati pec­ cant contra justitiam erga clientem, si, cum non sint sat periti et idonei, causas defendendas suscipiant ; si causæ funda­ menta vel secret i parti adversa· detegant, vel si parti utrique serviant ·, si, ideo quod sibi videantur peremptoria argumenta, af­ ferre alia non spernenda negligant, quia forsan judices mot iris istis neglectis mo­ verentur; si ad causam dicendam non sufficienter se préparent, etc. 2° lidem peccant contra justitiam erga partem adversam, si leges falsas aut abro­ gatas citent, aut in sensum alienum de­ flectant, dolum aut mendacia adhibeant, ex (piibus judices aut jurati in injustam sententiam vel suffragium abstrahantur; item si parti adversiv crimina vel vitia imponant falsa, etc. 3° Peccant pariter “suadendo clienti ut falsum juret, vel cum in necessitatem pejerandi veluti conjiciendo, indicando spem alitis nullam esse victoria·, vel testes falsos exquirendo, cosque ad pejerandum instruendo, disciplina quadam et institu­ tione, ante examen publicum, uti ali­ quando fit.” 1 1° Procuratores partium peccant contra justitiam, si causas protrahant, si dila­ tiones indebite obtineant, si causam prius acceptatam priori loco non procurent, si partes ad iniquam compositionem addu­ cant, etc. 1 Kenr. Tr. VIII. n. 144. TRACTATUS 416 5° Procurator Status peccat contra justitiam, si ex negligentia, ex præcipitatione aut praejudicio, ex odio aut acceptione personarum, etc., traducat in­ nocentem in detentionem, in judicium, ct in sententiam injustam subeundam, item si accusationem sustinuerit, postquam in causae decursu innocentiam agnoverit, aut graviter de ea dubitaverit ; proinde de omnibus damnis accusato subsecutis tene­ tur. Item si muneris sui exercitium cum civium injuria, spe majoris lucri, differat ; quod vero artibus ejusmodi comparavit, restituere tenetur. —♦— CAPUT III. D£ OBLIGATIONIBUS APPARITORIS. pretium in venditione rerum captarum, etc.; si partem hujus pretii sibi retine­ ant, etc. —♦— CAPUT IV. DE OBLIGATIONIBUS SCRIBARUM NOTARIORUM. ET I. De scribis seu secretariis. 1068. — Scriba seu seeretarius (clerk of the coart) ille est, qui scripto refert testimonia, judicum sententias, cæteraquc omnia, quæ in tribunalibus peraguntur. Hinc quasi ut dextera judicis et ipsius publicus ct authenticus seeretarius con­ siderari solet. Injustitias autem varias scriba commit­ tere potest, præsertim : 1° Si diligentiam debitam non adhibeat ad omnia audita et statuta aut decisa ex­ acte in scriptum referenda ; omissio enim in rebus hujus generis facile gravis eva­ dere potest. 2° Si attentione seria et constanti non utatur ad omnia in tribunali prolata et peracta in libros authenticos referenda: facillime enim defectus attentionis in scriba culpam gravem et restitutionis ob­ ligationem inducere potest, nisi omnino involuntarius sit. Quis enim non videt, quanta damna ex defectu etiam levi ex parte secretariorum subsequi possint? 3° Si cx malitia aliquid in scribendo omittat, aut si tabellas publicas sibi com­ missas adulteret aut male custodiat ; si debitas formai i tates et subscriptiones non apponat aut apponi non satagat ; si tes­ timonia non fideliter transcribat, sive ex­ aggerando, sive imminuendo, sive immu­ tando aut invertendo. 106G.—Apparitor (constable, sheriff) ille est, qui ex officio jussum comparent!i in judicium (citation, warrant) et mandata justitiæ defert, atque exeeutiones a judice decretas perficit. Hinc apparitoris mu­ nus duplex est. Cum apparitores sint ministri justitiæ, summopere decet, ut perhumaniter suo fungantur officio, ac sui ministerii rigorem et asperitatem temperent, quantum fieri potest. Sufficienter instrui debent de omnibus, quæ ad suum munus attinent. Fidelitatem quoque præstare debent in mandatis tribunalis exequendis, æque cavendo tum a negligentia in munere C* o obeundo, tum a rigore ct vexatione erga eos, quos justitia publica persequitur. 1067. — Apparitores injuste se gerunt præsertim : Γ Si pretio aut favore se corrumpi sinant in præjudicium clientis, v. g. dcnunciationes sententiarum protrahendo, negligendo, vel alia faciendo, unde fiat, ut II. De notariis. creditor solutionem accipere non possit. Item favendo quibusdam debitoribus soli1069. — Notarius, seu tabellio (Notary, dariis, ut cos in exeeutionibus non com­ Notary public, Conveyancer) dicitur ille, prehendant. qui auctoritate legitima constituitur ad 2° Si lustrantes domos asperius agant, scribenda acta seu instrumenta publica, ut aliquod munus extorqueant ; si vim quæ tum in judicio, tum extra judicium injustam aut aliam injuriam inferant ; si fidem faciant. falsum in actibus suis enuntient. Hinc apparet, quanti momenti sit no­ 3' Si excedant mandatum judicis, aut tarii munus, quam late pateat, et ’quam legis statuta in rebus seu bonis privato­ gravibus obstringatur obligationibus. No­ rum capiendis ; si non servent justum tarii itaque pari ad id munus scientia, 417 DE STATIBUS PARTICULARIBUS. perspicacitate non communi, et potis­ simum egregia fidelitate, prudentia et probitate gaudere debent. C um enim ne­ gotia ct contractus cujusvis generis per­ tractare debeant, ex eorum negligentia, ignorantia et attentionis defectu summa mala pro societate, ct damna pro partibus subsequi possunt. 107(1. Notarii injusti sunt præser­ tim in sequentibus casibus: 1° Si ignorent, quæ ad officium suum pertinent, ct ideo instrumenta non recte conficiant : si cum detrimento contrahen­ tium vel aliorum ex negligentia solcmn i tates necessarias prætermittant, v. g. idoneos testes adhibere, subscriptiones apponere, diem, mensem, annum indicare, etc. 2° Si conficiant instrumentum falsum, usurarium vel injustum ; si in damnum alterius contrahentis aut tertii fingant in instrumento ea, quæ non sunt ; si adnotationes diei falsas apponant, aut veras immutent, etsi damnum non intendant ; item si talia consulant ; si conficiant acta, * qua suum munus excedant, vel si extra territorium sibi assignatum ministerium suum exerceant : tunc enim eorum actus ipso facto irriti sunt. 3° Si non describant fideliter voluntates contrahentium, vel per ambiguas redactiones litibus ct injustitiis locum pra *beanf ; si partes non moneant dc clausulis, quæ eis nocere, aut de difficultatibus, quæ inde nasci possunt. Ad hæe enim ex quasi contractu cum partibus tenentur. 4 Si falso scribant summam coram se vel antea jam solutam esse, cum damno alterius partis aut tertii; item si facile talia scribant, graviter suspicantes quod a contrahentibus decipiantur; tunc enim eorum peccato cooperantur. 5' Si acta et instrumenta negligenter custodiant cum periculo damni partium ; si differant instrumentorum expeditionem, ut pecuniam extorqueant ; si amanuensi aliquid committant cum erroris periculo. 6° Si quid in actu originali immutent, unde jus aliquod violetur aut impediatur; si testes falsos admittant ; si testimonium aliquod necessarium suo clienti non ex­ hibeant, occultent ; aut transcriptum de­ negent. 7° Si actus communicent aliis, quam partibus ; si sua culpa actus originales I amittant; si juramenta vel secreta vio­ lent ; si dictis vel factis partium, aut tes­ timoniis testium aliquid addant vel detra­ hant; si sincere omnia, prout se habent, non transcribant. 8° Si negligant invigilare iu suos minis­ tros, et proptcrca instrumenta male con­ ficiantur ; notarii enim pro omnibus, quos adhibent ministros, respondere tenentur; si subscriliant instrumenta sive ab aliis notariis, sive a propriis ministris confecta, antequam diligenter ea recognoverint, et notitiam perfectam de iis, quæ in ipsis continentur, habuerint. 9° Si pretium ultra taxam vel probatam consuetudinem petant, vel negotia pertrac­ tanda salarii adaugendi causa protrahant. In his omnibus, et multis aliis similibus, tenent ur notarii sub gravi, per se. ad resti­ tutionem, ut injusti damnifieatores, aut cooperatores, ut patet ex dictis in Tract. ile Justitia et Jure. — S. Alph.1 —»— CAPUT V. DE OBLIGATIONIBUS ACCUSATORIS ET REI. L De accusatore. 1071. — Accusator dicitur, qui in causis crini inaliius crimen defert judici, atque ab eo vindictam ob bonum commune postu­ lat, ct simul obligationem crimen objec­ tum probandi suscipit : in causis vero cirililm.s, qui velut pars læsa adversarium ad judicem compellit, non accusator, sed ador (plaintiff) dicitur. Accusator differt a denuntiatore. qui Superiori vel judici crimen aliquod defert ad vindictam, nec tamen obligationem illud prolxmdi subit.— Denuntiatio igi­ tur non intelligitur hic fraterna, — cujus scopus non est punitio, sed emendatio proximi, intercedente paterna admoni­ tione Superioris, ex qua propter ipsius auctoritatem certius speratur emendatio, — sed juridica. L. V. 235. Ex jure nostro obligatio crimen denun­ tiatum probandi soli magistratui ad id constituto, seu procuratori Status incum­ bit. Ad denunciutiourm autem tenentur etiam privati, ex caritate, et quidem sub gravi ct cum gravi etiam incommodo, 1 1 L. V. 230, 231. 418 TRACTATUS quando agitur de communi ct gravi damno loquendo vix non semper apud nos licebit ; vitando, vel etiam, at non cum gravi in­ nam 1° jus appellationis proprie dictæ in commodo, si agitur de gravi damno aver­ causa criminali reo hîc non datur nisi tendo ab innocente.1 judicis decreto, quod reo, mediis legitimis, postulare sane licet. 2° Docet S. Alph.,1 cum communi reum non teneri abstinere II. De reo. ab appellatione a sententia, etiam omnino Rens (accused in causa criminali, justa, nisi casu, quo certum sit oppositum defendant in civili) dicitur ille, qui in probari non posse; sed in praxi illa judicio sive criminali sive civili accusatur, ccrtitiido, novo concesso judicio, vix umquam adesse poterit, præsertim apud nos, sive nocens sit, sive innocens. 1072. Quæsita. — Quær. 1° An reus, cum jurati facillimi sint in absolvendo, a judice interrogatus, veritatem fateri te­ (q) p. 483. Quær. 4° An reus innocens ad sui de­ neatur ? Resp. 1° Neg. jure nostro positivo. fensionem possit revelare crimina occulta “ Nor shall ” (any person) “ be compelled testium vel accusatoris ? Resp. Affirm., modo, 1° crimen sit ve­ in any criminal case to be a witness against rum: 2° revelatio sit absolute necessaria ad himself.” 2 Resp. 2° Affirm. jure naturali, si id ne- suam defensionem ; 3° ipse aliter grave cesse sit ad damnum commune averten­ damnum sit passurus 2 (n. 517. HI. IV). 1073. — Quær. 5° An liceat reo inno­ dum. Relinquendus tamen erit in bona tide, si ex monitione vix speretur fructus.3 centi fugere vel resistere? Resp. Licet ei quidem fugere, et e ma­ Resp. 3° Affirm. etiam, si agitur dc poma ecclesiastica, quæ scii, sit medicina­ nibus satellitum sese eripere ; sed non licet lis, dummodo sit legitime interrogatus, vim vi repellere, occidendo aut vulneran­ i. e. a judice legitimo, servata forma judi­ do, quia publicte potestatis jura violaret.’ Quær. 6° An etiam reo, qui cere deliquit, ciali ct delicto semiplene probato. * Quær. 2° An reus, licet non legitime in­ fugere liceat ? Resp. Affirm., si nondum ad pænam terrogatus, si agatur de poma ecclesiastica, ea saltem de causa crimen fateri debeat, sententia juridica sit damnatus; quia ne­ quod secus ille, a quo fuit accusatus, vel mo ante sententiam poenam solvere tene­ tur. Item si jam sit damnatus ad pænam denuntiatus, calumniator haberi possit ? Resp. Id certo ct omnino negandum est. gravissimam, et career sit ei assignatus Ratio est, quia nemo sanus reum ut falso ad custodiam, donec peuna statutu plec­ * accusatum habebit co quod crimen non tatur. — Ita communiter. Negant autem communius, si career ad sit confessus, et reus non confessus qui, deficientibus aliis probationibus, absolvi­ pinnam per sententiam judicis jam fuerit tur, habetur non ut innocens, sed simpli­ assignatus. Hat io est, quia reus tenetur citer ut non convictus. L. V. 277. sed obedire in exeeutione sententiæ justæ. Excipiunt, tamen plures, si ei non dentur Quær. 3'° .In reo liceat appellare? Resp. Dist. Vel enim agitur de causa necessaria, vel si career sit durissimus .civili, vel dc criminali. Si de civili, eaque quia videtur excedere vires humanas ob­ vel certo injusta vel minus probabili, non ligatio se non liberandi a pinna gravis­ livet, ut patet cx dictis n. 60. II. 3°; sima, quando id sine vi et resistentia secus, si dubium sit an judex superior peragere quis possit.6 Quær. 7° An reo liceat fugere, etiamsi juste laturus sit sententiam pro reo, quia cum mentes hominum sint diversæ, forte inde damnum custos sit passurus ? Resp. Affirm., quia utitur jure suo, et opinio, quam judex inferior minus proba­ bilem ccusucrit, superiori probabilior ap­ nemini facit injuriam, nisi tamen caritas parebit, ct hoc experiri licite potest reus.5 aliud suadeat ob damnum custodis multo — Si de criminali, generatim ct practice gravius. Attamen non licet reo custodem pecuniis corrumpere, quia, cum custodi » 8 * L. V. 236. Const, of tbc U. S. Amend. Art. V. 1. V 27 t Îb. 272, 271. 8 Ib. 285. 1 L. V. 285. Cfr. Kenr Tr. VIII. 135. 2 Ib. 277. ‘ Ib. 280. 8 Ib. 27'J. II. A. Tr. XIII. 86. 6 Ib. 280. DE STATI BPS PARTICULARIBUS. obligatio incumbat reum non dimittendi, hiiju- peccato cooperaretur. L. V. 282. Quær. 8° l 'Irum illis, qui non sunt ministri justitia·, liceat reum adjuvare, ut e carcere effugere possit ? Resp. Affirm., casu, (pio id liceat reo, et dummodo, 1 fuga rei, quia e. g est gras­ sator viarum aut similis, non sit pernicio­ sa Reipublicæ, et 2° eximie, puta ex infractione, earceris securitas non pereat. Ratio, (piia ad finem alteri licitum adju­ vare illicitum esse nequit.1 Quær. 9° An liceat reo declinare pænam MITIOREM, mulctam v. g. rei carcerem. non diuturnum, ad quam junte fuit damnatus, | SEI) QU.E IPSI NONDUM FI IT IRROGATA? Resp. Kcnrick’ “ Existimo pœnas om­ nes ita lege statui et a judice decerni, ut irrogandae sint a justitia4 ministris; ideo­ que damnare non audeo eum, (pii, jure alieno iliceto, se subducit ” ejusmodi pœnæ, “ dummodo tamen vim non adhi­ beat, et publicum ordinem non pertur­ bet.” CAPUT VI. DE OBLIGATIONE TESTIUM. 1074. — Ï. Nemo tenetur ex justitia sponte se offerre ad testificandum ; at quandoque datur talis obligatio ex cari­ tate v. g. si possit (piis testimonio suo innocentem facile liberare, gravem injusti­ tiam impedire, etc.8 II. Testis legitime citatus tenetur eoram judicibus se sistere, juramentum jure pnescriptum emittere; integre veritatem ' et nihil præter veritatem dicere, et deinde postulatis legitimis simpliciter juxta con­ scientiam respondere. — Ha omnes. III. Testis, (pii falsum malitiose de­ posuit, est perjurus, et, si alteri damni causa efficax per hoc fuerit, justitia4 vio­ lator; et proinde tenetur ad omnium damnorum reparationem, necnon ad falsi juramenti revocationem, eum pari suo damno, etiam cum periculo vita·, si vi falsi testimonii innocens ad mortem fuerit damnatus.4 1075. Qt esita. — Quær. 1° Ad quid teneatur testis, qui falsum dixit ex ignoran1 L V. 2S3. 2 Tr. VIII. n 138. 8 L. V. 204. 4 Ib. 269. 419 lia invincibili, rei inadverlentia, aut obli­ vione inculpabili ? Resp. Tenetur falsum testimonium ape­ rire, et damnum eo modo, quo potest, impedire; non tenetur tamen ad damni jam sequuti reparationem, cum theologiae culpa· expers sit1 — Item dicendum foret probabilius etiam, si venialiter pecca-set, Cfr. dieta n. 746. 3°.— 749. q. 3°.— r/51. r i q. _ n/ o . Quær. 2° Quid de illo, qui scripturum, chirographum·, aut apocham supponit, vel adulterat ad supplendos actus perditos, rei ad jus certum prosequendum ? Resp. 1° Peccat saltem venialiter ratione mendacii ; quia, utcumque res se habeat, chirographum, quod exhibetur, diversum ab illo est, quod in judicio fidem facit. Resp. 2° Potest aliquando peccare gra­ viter contra caritatem erga seipsum, quan­ do se proximo exponat periculo gravissi­ marum poenarum, si falsitas detegatur. Resp. 3° Nullatenus peccat contra jus­ titiam commutat ivam, ct proinde ad resti­ tutionem minime tenetur. 1076. — Quær. 3° Quandonam testis excusetur a testimonio prostando ? Resp. Excusatur in sequentibus casi­ bus : 1 si rem tantum acceperit sub secreto Confessionis ; 2° si rem noverit sub secreto commisso ; 3° si rem accepe­ rit a viris non fide dignis ; 4° si sciat reum non peccasse mortaliter, v. g. prop­ ter ignorantiam ; 5° si grave sibi vel suis damnum adventurum pnevideat ; 6° si facti notitiam habeat per injuriam, v. c. aperiendo alterius litteras, aut alium in­ juste cogendo. Excipe, quoad 2°, 5°, 6°, si damnum commune vel privatum alienum prævaleat * — Non tamen legibus omnium Statuum admittitur causa exciisans 2°, vel etiam 1° allegata. Cfr. n. 541. q. 1°. Quær. 1° An testis teneatur revelare crimen omnino occultum, v. g. quod ipse, solus novit ? Resp. Affirm., in Statibus, in quibus viget jus commune, quod statuit, vel uni­ cum testem ad damnandum reum sufficere posse.8 1077. —Quær. 5° An. et quomodo peccet testis, qui se abscondit, ne citetur a judice, rei qui post citationem fugit ? 1 L. V. 209. 2 Ib. 208. 8 Kenr. Tr. VIII. u. 123. 420 TRACTATUS Resp. Ad rim Non peccat 1* contra justitiam legalem, quia nemo tenetur obedirc præcepto Superioris, antequam ei imponatur; 2' neque contra justitiam commutativam, quia mere negative se ha­ lat. Potest tamen peccare contra proximi caritatem, ut supra (n. 1074.) dictum est. Resp. ad 2UI" Peccat graviter contra jus­ titiam legalem, seu contra obedientiam judici debitam in re gravi et ad societa­ tem necessaria ; sed probabilius non pec­ cat contra justitiam commutativam: quia citatio illa non imponit obligationem justitiæ, sed tantum obedientiæ.1 Quær. 6° .Iu teneatur ad restitutionem testis, f/ui, legitime interrogatus, celet veri­ tatem ; non tamen falsum dicat ? Resp. Neg. probabiliter. Ratio est, quia testis tunc mere negative se habet, nec tenetur veritatem deponere, nisi ex præ­ cepto judicis : et proinde eam tunc celando, contra solam obedientiam judici debitam, aut etiam contra religionem ob juramentum de veritate dicenda præstitum, peccat.2 i HI. Quid liceat, quando nulla appa­ ret spes de sanitate infirmi, nec adest remedium nisi dubium, V. n. 60. 11. 2°. Hinc peccat graviter medicus, 1° Si absque sufficienti capacitate gravem mor­ bum curare aggrediatur. 2° Si incurrente gravi et insolito morbo, specialem operam non impendat. 3° Si medicamenta inex­ plorata, explorandi gratia, adhibeat. 4° Si, non bene perspecta morbi natura, temere præscribat remedia periculosa, pnesertim eum discrimine vitæ vel gravis læsionis. 5° Si, agnito ægroti periculo, opportune non adsit, diu noct uque eum invisendo, si opus sit, et omnia media apta ad morbum propellendum non adhi­ beat. 6° Si medicos alios advocari non permittat, ubi oporteret, vel si, alios con­ sulendi causa convocans, ad amicitiam potius quam ad peritiam attendat. 7° Si e contrario sine necessitate alios medicos advocet cum expensis inutilibus ægroto, aut si contra suam conscientiam eorum consiliis adhæreat. 8° Si curationem protrahat lucri causa, visitationes inutiliter multiplicet, ubi pro singulis salarium exi­ gitur; vel si pretium nimium exigat. 9° CAPUT VII. Si ad favendum pharmacopolis amicis, pharmaea superflua præscribat. 10° Si IU OBLIGATIONIBUS MEDICORUM, CIIIabortum, aut media illud procurandi, sua­ llt RGOKV.M, ET PHARMACOPOLARUM. deat aut ipsemet exequatur. 11σ Si facile 1078. Tenentur ante omnia sub gra­ et sine necessitate a jejunio absolvat vel a vi, 1 habere scientiam et peritiam suffici­ Missa. 12° Si pauperes, quorum curam entem ; 2° adhibere diligentiam propor- ex stipendio suscepit, minus diligenter tionatam gravitati rei, quæ ipsorum curte tractet quam divites, aut, licet non obli­ committitur. Si autem in his deficiant, gatus ex stipendio, illis in gravi periculo tenentur de omnibus damnis, quæ inde constitutis et alium non habentibus non assistat. 13° Si secreta sute fidei et in sequuntur. Insuper operam suam gratuito præstare ordine ad artem suam sibi commissa non debent pauperibus, qui in necessitate ver­ servet, e. g. morbos pudendos sim causa 14° Tandem santur, ut supra n. 1062. q. 3° R. 2° de proportionate pandendo. graviter, imo gravissime peccat medicus, advocatis dictum est. In curandis nutem infirmis sequentes 1 si, praeterquam in casu quo certo censeret regular servari debent : I monitionem non profuturam, non prae­ I. Tenentur sequi opiniones medicorum moneat de gravi periculo tegri, ut ipsi serums et tutas, saltem ordinarie; quia Sacramenta conferantur.1 Vide et alia periculum ægroti ex probabilitate remo­ de medico supra suis locis. 1079. — Pharmacopola», si pauca exci­ veri non potest. II. Quando certum est, aliquod phar­ pias, peccant fere ut medici iu casibus macum infirmis profuturum esse, tenen­ modo expositis, pnesertim vero pharmaea tur illud adhibere, omisso dubio ; si au­ vetusta adhibendo, inutilia vendendo, pu­ tem certum desit, probabilius præferrc de­ ellis gravidis ad fictum ejiciendum media subministrando, mandata medici non fidebent. 1 I.. V. 270. 3 Ib. 1 1 L. IV. 182. 421 DE STATIBUS l’ARTICI LARIBUS. liter cxcqueudo, v. g. unum medicamen­ tum pro alio porrigendo, etc.1 1080. Qi esita.- Quær. 1° .h! quid specialiter teneatur medicus quoad animam (egrotantis, cujus curam suscepit ? Resp. Tenetur per se sub gravi eum admonere de gravi periculo, in quo ver­ setur, et, si de infirmo Catholico agatur, etiam de necessitate Sacramenta recipi­ endi, ne decedat absque absolutione, Via­ tico et Extrema Unctione. Constat 1° ex lege naturali, seu ex prece to carita­ tis. 2° J.x Decretali notissima Innocentii III., confirmata et renovata ab aliis subsequent ibus SS. Pontificibus? — Non tamen semper est necessarium, ut medicus per se moneat ægrum de proximo mortis periculo. Sufficit interdum, ut curet eum admoneri a propinquis vel amicis, ita ut benevole Sacerdotem admittat, atque ad recipienda Sacramenta inducatur. Si æger notum habeat confessarium, satis erit, si iste de statu pœnitent’s sui moneatur; tunc enim eum invisendo efficacius ipsum movere poterit ad saluti anima· sua· pro­ videndum. Caveat autem medicus, ne diutius monitionem differri patiatur. Non enim protrahere debet, usquedum certum sit mortis periculum ; sed ad hoc officium tenetur, quando advertit periculum gravi­ ter imminere. Si hunc morem servarent medici, non adeo ægroti admonitionem reformidarent, nec ad Confessionis men­ tionem terrore corriperentur. Quær. 2° .In peccet graviter medicus, qui tempore pestis cegrotos deserit, ne luem contrahat ? Resp. .t/Jirm., si agatur de medico, cui stipendium a communitate sit statutum, et de iis infirmis, in quorum favorem id sit constitutum. Secus neg., cum caritas non obliget cum lequali suo periculo. I. In genere injusti sunt opera sua vendendo, aut locando injusto pretio ; occultos operum defectus non manifes­ tando juxta dicte de venditione ; negligentia culpabili tempus terendo; alios operarios a labore avertendo; opus male excipiendo sive nimia precipitations, sive rerum necessariarum omissione, etc. II. In particulari autem precipue in­ justi sunt : 1° Aurifabri et argentarii, qui aurum et argentum adulterant, inter vacua plum­ bum infundunt, adamanti s aut infra jus­ tum etiam infimum valorem ab ignorantibus emunt, aut confictos seu artcfactos (piasi naturales vendunt. 2° Pannificcs et lanifices, qui lanam minoris pretii bona? immiscent, tantique divendunt, quanti si tota materia font ejusdem qualitatis; qui initium et finem voluminis panni ex lana multo meliori texunt; qui fucatis coloribus utuntur; qui decepti pannos emendo, alios pariter vendendo decipiunt. 3° Molitores, qui grana immutant, aut eis res extraneas nullius fere valoris im­ miscent, uti fabas, ad augendum pondus et massam ; qui pro salario detinent ali­ quid de frumento vel farina ultra praxim timoratorum. 4° Pistores, qui male coquunt ; qui farina· triticea· aliam ex siligine, hordeo, fabis, etc. malitiose immiscent ; qui pon­ dus fraudulenter imminuunt. 5° Laniones, qui corruptas carnes ven­ dunt, aut deteriorem qualitatem pro me­ liori tradunt. 6° Sartores et sutores, qui male secant. qui panno aut corio corrupto vel adusto utuntur; qïli partem panni sibi traditi retinent, fingendo se totum in opere confi­ ciendo adhibuisse. 7° Opi liées pileorum, qui pileos rursus stipatos aut tinctos pro novis, aut quasi a longiori tempore in officina exstantes vendunt. CAPUT VIII. 8° Typographi, qui exemplaria excu­ dunt in majori numero, (piam conventum DE STATE ARTIFICUM ET OPIFICI M. est, et sibi ea relinent; qui adulterinas 1081. — Artifices et opifices sedulo a editiones contra jus habentis privilegium confessario examinandi sunt : plerumque faciunt : (pii emendatores habent imperi­ enim tacent in Confessione injustitias et tos ; qui papyrum non adhibent ejusdem qualitatis ac in programmate promiserunt peccata sum conditionis propria. etc. . . . — Vide S. Alph.1 1 L V. 291, ct supni n. 977. 2 1. v Decr. Tit. XXX\ III. c. 13. 1 L. V 292. TRACTATUS 422 PARS SECUNDA. DE STATI CLERICORUM. Agendum 1° dc obligationibus communibus Clericorum ; 2° de quorundam obligationibus peculiaribus. CAI’dT I. DE OBLIGATIONIBUS COMMUNIBUS CLERICOKl M TUM POSITIVIS, TUM NEGA­ TIVIS. ARTICULUS I. DE OBLIG ATION IBI S POSITIVIS CLERICORUM. Clerici pnccipue obligantur : l ad vitæ sanctitatem; 2° ad cælibatnm ; 3° ad habitum ecclesiasticum ct tonsuram; 4 ad Horas canonicas ; 5° ad scientiam convenientem ; (5° ad ecclesiasticum mi­ nisterium congruenter obeundum ; 7° ad obedientiam ct reverentiam debitam Epis­ copo juste imperanti pnestandam. Dc quatuor prioribus hic agitur; de cæteris locis propriis. § I. De. vitee sanctitate. 1082.— Quanta debeat esse Clericorum interna sanctitas et exterior icdifieatio, nec demonstratione, nec expositione indiget. Id enim manifeste arguit ipsa sola Cleri­ catus et Sacerdotii idea. Perpaucis igi­ tur declarabimus Clericos pios, sanctos ct modestos esse debere, tum ex eorum sta­ tus natura, tum ex Scriptura, Patribus et Conciliis. 1° Pr natura stains clericalis. Sanc­ tissimum est Clericorum ministerium, cum semper ad res sacras, ad Sacramenta fidelibus conferenda, ad laudes divinas -oleinniler nomine Ecclesia· persolvendas, ad Christianum populum dc via salutis leternæ edocendum, necnon ad Sacrosanc­ tum Missæ Sacrificium celebrandum proxi­ me vel saltem remote applicentur. Cur emm Mint Clerici ct Sacerdotes iu Eccle­ sia constituti ? Ut sint, teste Evangelic, s.d terra· ct lux mundi. Porro tales non possunt es'c. nisi insigni et pneclara mo­ rum sanctitate pr.efulgeant. Non solum adimplendorum officiorum sublimitas, et excellent ia. sed etiam vestes, quibus in­ duitur Clericus, clamant ipsum sanctita­ tem profiteri debere. Hinc ait S. Hieronvmus:1 “ Clamat vestis, clamat status, clamat professio animi sanctitatem.” 2C /ύ· Scriptura. Sic dc sacerdotibus antiqme legis aiebat Dominus: Sancti erunt Deo suo, et non polluent nomen ejus ; incensum enim Domini et panes Dei sui offerunt, et ideo sancti erunt.· Item apud Isa.3 dicitur . .1/undamini, ijiti fertis casa Domini. Porro si tanta vita· sanctitas requirebatur in sacerdotibus, qui boves ct oves, aliaque animalia Deo offerebant, t uid requirendum erit in iis, qui ipsum ( ivinuin Agnum sacrificant ? Et si tanta mundities requirebatur in iis, qui vasa Domini ferebant, quienam animi puritas requirenda erit in iis, qui in manibus Dominum ipsum portant ? Lege etiam D. Paulum ad Titum, Timoth., etc. 3° E'.r Patribus. Sic S. Chrysostomus:4 “ Sacerdos debet vitam habere immacula­ tam, ut omnes in illuni, veluti in aliquod exemplum excellens, intueantur; idcirco enim nos elegit Deus, ut simus quasi luminaria et magistri cieterorum. ae veluti Angeli versemur in terris." S. Thomas5 docet sanctitatem majorem in sacerdote requiri quam in simplici Religioso, inquiens “ Per Sacrum Ordinem aliquis depu­ tatur ad dignissima ministeria, quibus ipsi Christo servitur in ministerio Vita­ ris; ad quod requiritur major sanctitas interior, (piam requirat etiam Religionis Status.” Et in Suppi. : ° “ Ad idoneam exacutionem Ordinum, non sufficit boni­ tas qualiscumque ; -ed requiritur bonitas excellens, ut sicut illi, (pii Ordinem sus­ cipiunt. super plebem constituuntur gra­ du Ordinis, ita et superiores sint merito sanctitatis.” 4° /■> Conciliis. Innumera habentur in 1 2 8 4 5 8 Apud Gary P. II. n. 38. Levit. 21. 6. 52. II. Apud Gurv P. II. n. 38. 2. 2. q 184. a. S. q. 35. a. 1. ad. 3. DE STATIBUS PABTICI LARIBUS. Jun· Canonico de sanctitate Clericorum, quæ etiam Conciliis permultis confirman­ tur. Sulliciat autem referre id quod ha­ bet Concilium Trid. solemni Decreto:1 “ Sic decet omnino Clericos in sortem Domini vocatos vitam moresque suos omnes componere, ut habitu, gestu, incessu, sermone, aliisque omnibus rebus nil nisi grave, moderatum, ac religione plenum pra· se ierant.” - Praeficam hujus Decreti interpretationem hi- verbis exhibet Cone. Pl. Balt. II.2 “ Cbieumquc fuerint, sive iter agant, sive per vias deambulent, sive sermones inter se vel cum steculo deditis misceant, tum incessu et gestu, tum vultu ipso et voce, modestiam, qme decet, ac gravitatem pra· se ferant. Nimiam vocis elationem, risum immodicum, scurriles jocos, quidquid denique animi haud bene compositi indicium est, summo studio de­ vitent. Verba liberiora, procacia, impia, ne, aliorum quidem dicta referendo, pro­ ferant : alios ea proferentes, si aliter ne­ queunt, ore ac vultu reprimant coërceantquc. ’ j II. De crelibatu. 1083. — Clerici omnes. Sacros Ordines suscipientes, ipso facto obligationem cælibatus contrahunt. Constat cx variis Ju­ ri- Canonici Decretis; sed præsertim ex e. 1. D. 28., ubi D. Gregorius sic præserip-it : “ Nullum subdiaeonum facere præsumant Episcopi, nisi qui victurum caste promiserit, quia nullus ad ministe­ rium Altaris accedere debet, nisi hujus castitas ante susceptum ministerium fue­ rit probata.”— Item ex Cone. Trid.,3 ubi sic definitum est “ Si quis dixerit clericos in Sacris Ordinibus constitutos, vel Regu­ lares castitatem solemniter professos, posse matrimonium contrahere, contract unique validum esse, non obstante lege ecclesi­ astica. vel voto, anathema sit.” 108 ί. Qf.esita.—Quær. 1° hi ob­ ligatio calibutus sit de jure divino ? Resp. Xeg. cum sententia communi contra aliquos; sed est ex mera institu­ tione ecclesiastica : scilicet ex vi præeepti Ecclesiæ, vel etiam ex voto Sacris Ordini­ bus adnexo. Ratio est, quia cadibatus tantum ex præcepto Ecclesia· vel Aposto­ lorum fuit introductus. Patet insuper ex 1 Se— 22. c. 1. Ref. 8 Sess. 24. cnil. 9. 2 a. 152. ' 423 Cone. Trid. supra relato, ubi dicitur : “ Non obstante lege ecclesiastica. Ergo etc. - Ita communiter Theologi.1 Potest igitur Ecclesia ab illa obligatione dispen­ sare. Sed nunquam dispensat curn con­ stitutis m Sacris, ut matrimonii vinculo adstringi queant, nisi ea lege, ut ab officiis clericalibus omnino arceantur. Sic Pius VII. eonvalidavit sacrilega matrimonia nonnullorum sacerdotum, qui tempore perturbationis “ gallica· ” nuptias inierant. 1085.— Quær. 2 Rn obligatio cctlibatus procédai immediate ex pftrceplo Ec­ clesia·, vel mediate, scilicet ex roto, quod in ipsa ordinatione emittitur ? Resp. 1 traque sententia secundum S. Alph. est probabilis ; sed communior et proliabilior, quæ dicit, hanc obligationem cx voto oriri. Prolwtur, 1° ex c. 6. Tit. III. L. Ili. Dccr., ubi dicitur: “Nos igitur attendentes, quod Orientalis Ec­ clesia cotum continentia’ non admisit,” etc. Ergo in Ecclesia Occidentali admit­ titur. Patet prætcrea ex c. unico. T. XV. L. 111. in 6°, et ex ( . Inter prrtderitos, § 41, Ben. XIV., 3 dec. 1749 ; ubi illud expresse dicitur. 2° cx eo (piod si obligatio foret ex sola Ecclesiæ lege, pos­ set Papa omnes clericos ab illa absolvere . quod foret contra communem * 1081). — Quær. 3° .tn obligatio caeli­ batus sit universalis in Ecclesia ? Resp. Datur aliqua exceptio ex tole­ rantia Ecclesia· apud Orientales. In Orientali enim Ecclesia sacerdotes qui­ dem nunquam matrimonium inire pos­ sunt post ordinationem sacerdotalem, vel etiam post diaconatum ; sed conju­ gati ante diaconatum possunt ad Or­ dines ulteriores provehi, et nihilominus cum uxoribus conversari. Excipiuntur Episcopi, qui omnes perfectam castitatem constanter servare debent. Apud Gnecos autem subdiaconatu- inter Sacros Ordinenon ndnuinenitur. Hinc clericis non con­ jugatis in ordinatione Diaconatus pnveeptum castitati- imponitur, et hodie, in qua­ dam Provincia ritùs Gneci, etiam in ordi­ natione Sulaliaeonatus. ut patet ex Instr. S. C. de P. F.8 1087. — Quær. 4 Au teneretur ad casti­ tatem, qui expresse nollet castitatem vovere ? Resp. Hic teneretur nihilominus ad 1 L VI. S07. 8 Apud Gary 2 Ib. SOS. Ed. Bom. IS73. T II p. 688 424 TEA CTA'ITS Tlinc Hora· etiam castitatem, sin minus ex voto, cum nemo bus recitandarum. invitus voto ligari queat, sed certe ex dicuntur, 1° Officium divinum, quod in præcepto Ecclesiæ, quæ ex motive Reli­ honorem Dei recitatur; 2‘ Officium eccle­ gionis eum ad castitatem, deficiente voto, siasticum, quod nomine Ecclesia· persolvi­ adstringcret. — Ita. communiter eum S. tur; 3° Officium canonicum, quod juxta Alph.1 Alii volunt, illum teneri ad votum Canonum regulas recitandum est ; 4° Bre­ castitatis emittendum ; et posse Ecclesiam viarium, quod Officium illud est compen­ dium Veteris ct Novi Testament i, necnon ad id eum obligare, nemo diffitebitur. Nota. Quo pacto a sacerdote castitas sententiarum Patrum et vita· Sanctorum. Origo divini Officii quoad substantiam sit servanda, docet (’one. 1’1. Balt. II. a. ab ipsis Apostolorum temporibus videtur IG I 168. repetenda, ut colligitur ex variis locis I ill. De gestatione habitus et tonsurre. .!<·(. Apost., ex testimoniis Patrum ct ex 1088. — Clerici, saltem majoribus Or­ variis documentis. Decursu temporum varia fuit forma ct dinibus initiati, obligantur ad ferendam tonsuram ct vestem clericalem. Constat quantitas Breviarii. Cone. Trid.1 novam ex universo Jure Can., pnesertim ex Cone. reformationem Breviarii Romani fieri S. Pius V. illud correxit, Trid. Sess. 1 L c. 6 de Rcf., ubi dicitur: mandavit. “ Quia vero, etsi habitus non facit Mona­ additionibus nonnullis auxit, atque Bulla: chum, oportet tamen clericos vestes pro­ Quod a Nobis, die 7 julii 1568, omnia prio congruentes Ordini semper deferre, alia Breviaria, quæ ab institutione seu ut per decentiam habitus extrinscci mo­ legitima consuetudine non superabant rum honestatem intrinsecam ostendant." 200 annos, prohibuit. Totum Officium divinum in septem Insuper ibid, injungitur Episcopis, ut prae­ varicatores serio moneant, et. si non obtem­ Horas dividitur, scilicet Matutinum cum perent, cos a sacris functionibus amoveant. Laudibus, Primam, Tertiam, Sextam, Habitus autem clericalis varius est pro Nonam, Vesperas et Completorium. Agendum 1° de obligatione Breviarii; variis regionibus. De habitu loquentes Patres ( one. PI. Balt. 11.2 luce præcipi- 23 de tempore ad Horarum recitationem unt : 1° “ Volumus ut . . . domi agentes statuto; 3° de modo eas recitandi ; 1° dc vel in templo, veste talari, quæ Clerico causis a recitatione excusantibus. propria est, semper utantur. Cum foras Punctum Γ. De obligatione recitandi. prodeunt muneris vel animi recreandi causa, vel in itinere, breviori quadam in­ 1090. Principia. — 1. Obligantur dui liceat, quie tamen nigri coloris sit, et ad Horas canonicas quotidie2 recitandas infra genua producatur.”* 2° “ Comam 1° Clerici omnes in Sacris constituti, ct barbam s/mz/zo-vc, aut laicorum more, ne etiam censurati et depositi. Constat nutriant. Barbam Clericorum promissam ex variis locis Juris Can.; ex Cone. nuper damnavit Pontifex Pius l\a Ec­ Later, anu. 1215.8 cx Bulla S. Pii \. clesiasticis omnibus hae in re morem Quod a \ob(s. 2 Beneficiati omnes, (pii Romana? Ecclesia· tamquam normam se­ habent jus in re et plenum dominium quendam mandamus." beneficii. Eruitur ex Cone. Later sub “ In hac regione tonsura plerumque non Leone X, necnon CX Bulla Pii Er fit, nisi in ipsa initiatione; quum inter proximo. — 3° Betigand *omne utriusque Inereticos versemur, quibus irrisioni foret sexus in Ordine ab Ecclesia approbato, absque religionis lucro." Ita Kenrick.4 seu in quo vota solemnia emittuntur, pro­ fessi, et ad chorum destinati. Liquet cx § IV. De recitatione Horarum canonica­ consuetudine, necnon cx Decreto (irerum neu dirini Officii. gorii X., etc.4 Cfr. n. 1205. q. 2°. 11)89 Hora· canonica· dicuntur : col­ 1 Sess. 25 (nd rnlrrm). 2 <’fr. Prop. 35 ab Alex. VIL dainnntam lectio orationum et lectionum a personis ad id deputatis, certis horis, singulis die- p XIV. 1 L. VI 809 1 a 1 IS 151 s Ib. p. -286 IV ‘ Tr. VIII n. 2 8 C. 9. Tit. XI.I. L. IIL Dccr. 4 L. V. 140. *q. Cfr Bizzarri, Collect. in usum Seer. S. (’. Ep. ct Kre. p. 517. 849. n. 17. DE STATIBUS PARTICULA B IBUS. 425 ΤΓ. Ili omnes peccant graviter, si to­ quam, aut Horam, et postea distractus ad tum Officium vel ejus partem notabilem finem Psalmi, Lectionis, Hone deveneris, absque legitima causa omittant. Ratio quin recorderis, an totum recitaveris , patet ; legem enim Ecclesiæ in re gravi præsumptio enim tibi favet, quia soles in­ violant. - - S. Alph.,1 et alii communis­ tegre recitare ea, quorum recitationem sime. incepisti. Item si deveneris ad aliquam 111. Obligatio recitandi Horas est Horam, v. g. Sextam, et dubites utrum affixa diei, ita ut nullatenus alia die ipsi praecedentem recitaveris, eamdem tenere satisfieri possit ; idcirco obligatio, cx potes decisionem, quia non soles recitare meute Ecclesiæ. cmn dic sibi assignata Horam posteriorem, nisi priorem præniicessat, atque adeo onus dici nuncupari seris, et ideo prudenter credere potes te solet. nihil omisisse.1 1091. Ql EstTA. — Quær. 1° Qure1095. — Quær. 5' .in Religiosi, qui nam sit materia gravis in omissione Of­ justa de causa clwro non interveniunt, te­ ficii ? : neantur sub gravi Officium privatim reci­ Resp. Communissime conveniunt The­ tare ? ologi, omissionem unius parvte Horte Resp. Affirm. Ratio est, quia princi­ vel Completorii, vel partis Nocturnorum, palis obligatio pro Religioso non cadit in saltem unius parvæ Hone quantitati chorum, sed in recitationem Officii ration·· æquivalentis, esse materiam peccati mor­ Religionis, qua· onus illud ex suo insti­ talis; omissionem vero minoris partis pec­ tuto suscepit. Hæc obligatio constat ex catum veniale non excedere.2 universali sensu et consuetudine Religio­ 1092. — Quær. 2° An sit grave omit­ sorum, qui, cum choro intéressé non pos­ tere lesperas in Sabbato Sancto? sunt. se credunt sub gravi obligatos ad llesp. Neg., saltem probabilius, quia Officium privatim recitandum. Consue­ materia est levissima tum i/ι se, tum re­ tudo autem universalis, qua· cum magno spectu lotius Officii * incommodo a Religiosis et Monialibus 1093. — Quær. 3° An unum vel mul­ constanter observata fuit, argumentum tiplex peccatum grave committat, qui omit­ sufficiens pnebet de gravi obligatione sus­ tit integrum Officium ? cepta. Inde non est proliabilis opinio Resp. I num solum peccatum grive aliquorum, qui dicunt obligationem Of­ committere videtur. — Ita communiter ficii non urgere Religiosum extra cho­ Theologi cum S. Alph. post 8. Antoni­ rum. Consulenda' tamen tum Constitu­ num, 3“ part. tit. 13. c. 4.; quia totum tiones, tum consuetudines legitima· eujusOfficium diei cadit sub uno præcepto. que Ordinis.· Illi votorum simplicium Possent tamen committi plura peccata cx proies- . <|e quibus m 11>7 agetur, non voluntate mala pluries interrupta et re­ tenentur ad privatam recitationem; debent sumpta, v. g. si quis intendat omittere tamen choro intéressé ut solemniter proOfficium vel aliquam horam, postea pro­ : fessi. Bizzarri, Collect * * ponat dicere et iterum a bono proposito 1096. — Quær. 6° An peccet graviter avertatur.4 Religiosus, qui Officium recitat privatim, 1094. Quær. 4° In si quis dubitet dum facile choro interesse possit ? Resp. \eg. Obligatio enim chori, licet utrum omiserit aliquid iu Officio, teneatur id recitare ? sit gravis pro Communitate, levis tamen Resp. Neg., si vel adsit probabilitas habetur pro singulis privatis, modo pror­ solitaria scu præsumptio pro soluto Offi­ sus chorus non tollatur. Ad chorum au­ cio, vel agatur de scrupuloso ; secus tem sufficiunt quatuor expediti, seu validi ad chorum sustinendum Si vero Reli­ affirm. Cfr. dicta n. 67. b). Hinc (aiunt) bene excusaris a repetendo giosi sim pauciores, nullatenus obligantur Officio, si non memineris te dixisse ali­ ad Officium iu choro recitandum : a reci­ quid, et habeas justam conjecturam cre­ tatione tamen privata non eximuntur, ut dendi quod dixeris : puta, si recorderis te modo dictum est.4 incepisse Psalmum, vel Lectionem aliQuær. 'i In obligati ad Officium te1 L. V. 1 m. 2 Ib. 147. 8 Ib. 4 L. V. 1 IS. 1 L. V. 150. - Ib. 142. ’ p 90S * I.. V. 143. 426 TRACTATUS neantur supplere ea, qute omittunt in choro ob functiones chori : r. g. pulsando campauas, vel orpana, aut Psalmos perqui­ rendo, et alia similia ? Itesp. Ncp. Kalio est, quia omissio in choro, modo nimia non sit, per socios suppletur. Sic satisfacit, qui aliis reci­ tantibus tussit, etc., ct probabiliter etiam, si integer Psalmus interea dicatur. Ast non satisfacit, qui, dum Officium cantatur, choro alternatim respondet organum pul­ sando, quin versiculos suro partis proferat. A fortiori repetere non tenetur, qui non­ nulla partis adversro non audivit, etiamsi de parte notabili agatur, dummodo suffi­ cienter attenderit.1 1097. — Quær. 8° Quonam Breviario utendum sit ? Itesp. Ex jure communi solo Breviario a S. Pio V. reformato utendum est; con­ stat ex Bulla ejusdem S. Pii V. Quod a Nobis, data die 7 julii 15GS. In hac Bulla Pontifex tollit ct abolet omnia alia Breviaria, quæ ex institutione vel consue­ tudine legitima non superant ducentos an­ nos. Permittit tamen, ut etiam ducentis annis antiquiora possint in Breviarium Romanum immutari, si Episcopus et uni­ versum Capitulum consentiant. Pneeipit vero, observari hoc Breviarium toto orbe cum sola exceptione modo relata. Imo in alia Constitutione^ quæ incipit : /;.r proximo, declarat, omnes ad Horas obli­ gatos non satisfacturos muneri suo, si alio Breviario utantur. 1098. Quær. 9 het urne adhuc obli­ qui io recitandi Psalmos graduates, Officium parcum li. M. / ., et Officium defuncto­ rum ? Resp. 1° Ncg. quoad Clericos, (pii Offi­ cium privatim recitant. Resp. 2° Nep. etiam pro recitantibus Officium in choro, nisi ubi adest consue­ tudo Officia prrodicta recitandi a tempore S. Pii V,- Sic. S. Congr. Rit. pluries declaravit. Hæc tamen obligatio, ubi cx consuetudine exist it, non afficit privatos singulos extra chorum.2 Quier. 10° .In obligati ad Officium, sub pravi recitare debeant Officium defunctorum in die Commemorationis omnium defuncto­ rum, necnon Litanias die festo S. Marci, et triduo Rogationum ? 1 L. V. 143 Not. 3. et 163. q. 2. a I. V. 1»3. Resp. ad 1um .tffirm., juxta omnes. Hoc autem Officium constat tantum Vesperis, Matutino et Laudibus.1 Resp. ad 2"n’ Affirm., juxta communem sententiam. Ratio est, quia in Rubrica post 1er. 2. Dotu. V. post Pascha sic dicitur; “Qui non intersunt· processioni Rog. privatim post Laudes dicant Li­ tanias eum suis precibus et orationi­ bus.'’ — Verbum autem : dicant, grave præceptum importat, (piando materia est gravis, (pialis sane est materia Litaniarum. Insuper ubique viget consuetudo Litanias his diebus recitandi. Consuetudo autem est optima legum interpres. Gravem ta­ men obligationem negant aliqui, dicentes non constare de præcepto, pnesertim gravi. — “ Secundam sententiam improba­ bilem dicere non audeo, sed prima mihi magis arridet.” (r) p. 483. Punctum //. De tempore et loco et corporis situ debitis ad Horas recitandas. I. Quoad tempus. 1099.— 1° Tempus ad integram Offi­ cii recitationem adimplendam præfinitum incipit a media nocte, et. ad mediam noc­ tem sequentem terminatur, ita ut semper a peccato gravi sit eximendus quisquis intra hoc tempus integrum recitat Offi­ cium. quacumque hora tali muneri satis­ faciat. Ratio est, ( uia totum Officium in die naturali recitant o quoad substantiam satisfacit. Imo Matutinum et Laudes ex privilegio ab Ecclesia concesso pridie sub vespere recitari possunt. 2° Matutinum et Laudes a sacerdotibus ante Missro celebrationem recitari debent. Constat ex Rubrica Missalis, tit. 1. de Préparai, sac., ubi legitur : ·* Sacerdos celebraturus Missam, saltem Matutino cum Laudibus absoluto,'- ete. Item ex Constitutione Innoeentii I \ ., ann. 1254. Vid. infr. Q. 2. et 3. n. 1100. 3° Omnes Hone parvro tempore matu­ tino recitari possunt ; et duro quidem pri­ ores ante meridiem recitandæ sunt : duæ vero posteriores toto tempore tum matu­ tino, tum vespertino dici possunt. Vesperro et Completorium a meridie usque ad me­ diam noctem recitantur. In Quadragesi­ ma tamen a prima Dominica Vespera· ante 1 L. V. 161. 2 Ib. DE STATI BLS PARTICULARIBUS. 427 prandium recitari possunt ob antiquam tur de recitatione in choro ante Missam disciplinam, juxta quam jejunium ante 1 convcnlualem in cantu celebrandam. λ csperarum recitationem non frangebatur. Quær. 3” (puenum causa ab illa obliga­ Die tamen Dominica Vespera: anticipari tione excusare possit ? nsp. Dicunt Sal niant iccnses.3 Vesperas in Quadragesima recitari ab hora undecima posse, seu una hora ante meridiem. Quoad horam λ ero recitandi qualemcumque demum officii partem, non pnetviTundmn illud est. quod habet S. \lphonsu> 4 “ I t quis licite possit anti­ cipari· vel postponere debitum tempus horarum, sufficit qmevis causa utilis vel honesta, . . . major devotio, sive quies, tempus apt in- ad studendum et -imile.” t'ætvrum nulla adest obligatio \ espéras recitandi ante meridiem, sed est merum 1 L V 174. • Tr. W l e. ΠΙ u 15 1 Ib. qiuer 3. 4 !.. V. 173. privilegium, quo nemo uti tenetur. Com­ pletorium autem praedicto privilegio non gaudet; unde etiam per Quadragesimam post meridiem recitandum est. 11. Quoad locum et situm. 1105. — 1° Quoad locum. Officium chori in ipso loco ad hoc destinato, seu in choro vel in Ecclesia recitari debet. Officium vero, si recitetur privatim, diei potest in omni loco, sive in oratorio, sive domi, sive rure, aut etiam in via deambu­ lando, aut iter agendo, dummodo locus attentioni requisita· ct devotioni congruus sit.1 2° Quoad silum. Privarim recitari potest Officium omni situ decenti sive genibus fiexis, sive stando, sive sedendo, sive deambulando. Ita praxis universalis, cui concinunt omnes Theologi. 1106. Qt esita. Quær. 1° -in liceat recitare Officium decumbendo in ledo ? Resp. Xeg., seclusa rationabili causa; talis enim situs aliquam sapit irreveren­ tiam. Idem etiam dicendum est de quo­ libet alio situ mollitiem redolente. Atta­ men luce irreverentia nunquam peccatum veniale excedit,- Sic ('one. et Viva apud S. Alph.2 Qtuecumque autem causa me­ diocris ab omni culpa excusabit, v. g. morbus aut infirmitas quaslibet, dolor capitis, defatigatio, vel si quis nocte dor­ mire nequeat, Officium recitare posset, quin sttrgcrc teneretur. Quaer. 2° .In liceat Officium recitare in curru vel enuo ? Resp. tffirm. Ratio est, quia id nulla lege prohibetur; nec aliunde obstat at­ tentioni, nec reverentia· orationi debita·, etiamsi alii essent itinérantes et simul eonfabulantes. Id enim obtinuit generalis, etiam piorum, consuetudo.— Ita com­ muniter. 1107 Quaer. 3° .iu sit culpa non serrare rubricam, ex t/ua preces i/uadam genibus Jleris sunt recitanda' ? Resp. 1° Xeg., si agatur de recitatione extra chorum ; quippe ex consuetudine et communi interpretatione hæc rubrica solum chorum respicit. Hæc quidem laudabiliter fiunt in privata recitatione, sed citra culpam omittuntur. S Alph.3 et 1 L- V. 179. » Ib. « Ib. DE STATI BUS P ARTICI LARIBUS. alii communiter. Idem dic <]■ à 5 L. V. Ifil. q. 5. 3 Ib. 4 Resp. mor. !.. V. Dub. S. e n. 2634. 430 TRACTATUS Officium diversum dicente, modo Officium illud sit a S. Sede approbatum, et sit æquale vel fere aequale ; imo sola ratio societatis sat rationabilis apparet, ait S. Alph.1 Resp. 2° Seclusa ratione, erit quidem peccatum, sed veniale tantum, si Officium in æquale aut fere æquale mutetur, quia satisfit obligationi quoad substantiam, modo tamen (quod S. \lph° requins vide­ tur, licet satis probabilem habeat senten­ tiam, quæ istam restrictionem non admit­ tit) raro fiat. — S. Alph.2 contra alios, qui dicunt semper esse mortale. Resp. 3° Si Officium notabiliter brevius recitetur, grave peccatum est, quia tunc non satisfit substantia; obligationis. Pa­ tet tum ex natura rei, tum ex prop. 34“ ab Alexandro \ II. damnata. V. p. XIV. 1113. Quær. 5° Quale sit peccatum ordinem interiere in recitatione Horarum ? Resp. 1° in recitationcprivata nunquam excedit veniale, quia talis ordinis inversio gravem deformitatem non continet; ordo enim servandus non est, nisi sub praecepto secundario et tanquam circumstantia mi­ noris momenti. Si autem cx aliqua justa causa ordinem mutes, v. g. ad recitandum eum socio, qui jam ulterius in recitatione processit, omni prorsus culpa earebis. Dicunt quidam, inversionem ordinis essi· peccatum mortale, si frequenter fiat ; sed probabilius negandum est cum S. Alph.8 Resp. 2° In recitatione publica, contro­ vert it ur, utrum sit peccatum grave, necne, invertere ordinem aut mutare tempus Ho­ rarum. Ut raque sententia probabilis est; sed probabilior negans, quia de gravi præ­ cepto non constat.— Ita S. Alph., apud (piem utriusque sententia? rationes videre est.4 1114. — Quær. f»0 Qme nant sit causa Horarum ordinem invertendi ? Resp. Qiuelibet causa rationabilis ex­ cusat. Possunt autem assignari sequen­ tes, scilicet 1° si inviteris ab amico ad aliquam Horam cum ipso recitandam, et tu Horam prrecedentem aut pnecedentes nondum recitaveris ; 2° si mane non ha­ beas Breviarium ad manum, nec commode possis exspectare, tune posses ex Diurnali, (piod habes, recitare Horas diu mas, pos­ tea Matutinum recitaturus ; 3° si non i L V 101 q 3. ’ L V 170. - Ib. * L·. V. 171. . habeas Lectiones ad manum, poles reci­ tare Psalmos Matutini et Laudum, imo ct reliqua, dilatis Lectionibus; 4° si venias ad chorum Hora jam incepta, potes per­ gere eum aliis, et postea, qua· omissa sunt, supplere. Item si venias ad chorum una Hora jam absoluta, potes cantare cum choro posteriorem, et postea supplere pri­ orem.— Ita S. Alph.1 et alii communiter. 1115.—Quær. 7° -tn sit peccatum di­ cere Matutinum, diei sequentis ante absolu­ tum Officium diei pratentis ? Resp. Est quidem peccatum, ait La­ croix,2 sed veniale tantum, si absque causa fiat. Sed neque constat esse veniale, cum Officium unius diei nullum ordinem ha­ bere videatur cum Officio alterius diei. Juxta sententiam autem, quæ tenet esse peccatum veniale, sufficiens causa est in­ cipiendi Matutinum diei sequentis, ante­ quam Officium diei praesentis absolveris, si ab alio rogeris, ut Matutinum diei sequen­ tis cum ipso recites; et generatim omnis causa, sufficiens ad inversionem ordinis inter Horas ejusdem diei, sufficeret etiam in praesenti casu. Quær. 8° .tn peccet, qui non recitat commemorationes juxta ordinem per rubri­ cam assignatum ? Resp. Negant phires, (piia rubrica illa, si de recitatione privata agitur, mere directiva videtur, sicut ere, quæ situm cor­ poris, vel signa Crucis respiciunt. II. Quoad pronuntiationem. 111 (>. — Pronuntiatio debet esse voca­ lis, integra, continuata. 1° Coculis. Officium recitari debet voce, et quidem distincta; non autem sufficit ut sola mente legatur, aut tantum oculis percurratur; nec satis est, si recitetur gutture vel intra dentes, aut syncopando, linguave titubante abbreviando. Ratio est, quia oratio proprie vocalis praecipi­ tur; porro non censetur proprie vocalis, nisi voce distincta fiat. — Ita omnes. 2° integra. Officium integre recitari debet : ad integritatem autem pertinent Pater, .Ive, Credo, in principio et fine Horarum, prout in rubricis adnotatur. Non tamen pertinent ad integritatem Offi­ cii orationes, Jperi, Domine, et Sacrosanc' be ; sed solum ex consilio recitantur. 1 1 L. V. 170. « n. 1315. DE STATIBUS PARTICl LABIBUS. Privilegium orationis Sacrosancta non I consequuntur ii, qui eam extra casum infirmitatis, non flexis genibus recitant. S. C. Ind. 26 julii, 1855.1 3° Continuata. Quæcumquc notabilis interruptio intra unam Horam, si absque ulla causa fiat, culpa non caret ; sed pec­ catum veniale non excedit.3 1117. Ql.ksita. Quær. 1° An reci­ tant Officium debeat se audire, ut satis‘jaciat ? Renp. Neg. probabilius. Ratio est, quia non præcipitur auditio, sed tantum reci­ tatio, id est, verborum pronuntiatio, quæ dicitur vocalis: sufficit igitur, si ille, qui recitat, conscius sibi sit, se verba pronun­ tiare; et hoc dicit sat probabile S. Alph? contra alios. 1118. — Quær. 2° (jnspnam, sint causer justa Officium interrumpendi ? Resp. Qiuelibet causa rationabilis suffi­ cit ad Horam quamcumque interrumpen­ dam ; præsertim autem adnumerantur causic sequentes: 1° qiuelibet utilitas pro­ pria vel aliena, quiit sine aliquo incommo­ do differri non possit; 2° ratio urbani­ tatis vel caritatis, aut ratio exequendi mandata Superiorum ; 3° si excipienda sit Confessio alieujus, qui non libenter exspectet ; 4° si velis aliquid agere aut adnotare, ut tollas distractionem sive sollicitudinem, v. g. ne obliviscaris, etc., modo tamen non frequenter fiat ; quia frequens interruptio (ib hanc causam ali­ qua irreverentia non caret : 5° licite etiam potest recitationi interjici aliqua brevis oratio, vel aliquis pius cordis affectus. Non tamen liceret meditandi gratia in istis diutius et frequenter immorari, quia ratio recitationis seu orationis vocalis non satis servaretur: item si vocalis oratio longior et minime pertinens ad Officium diceretur: pars enim notabilis adderetur Horis, quod esset veniale, ut pote contra formam pncscriptam. S. Alph.4 ct alii communiter. 1119. — Quær. 3° tn Matutinum se­ parari possit a Laudibus ? Resp. Affirm., juxta communem senten­ tiam8 Tunc autem, finito Matutino, dicendum est Pater noster, ut fieri debet post quamcumque Horam. * 1 Prinziv. n. 652. ’ L. V. 163. 8 Ib. 167. 2 L. V. 166. 4 H». 168. 431 1120. — Quær. 4° An Nocturni sepa­ rari possint sine causa ? Resp. .tffirm. Constat cx universali consuetudine, cui nulla lex opponi potest. Imo olim cx praxi Ecclesiæ separabantur, cum in variis noctis horis recitari -olerent. Quare igitur nunc separari non possent? Ita Salmant. ct alii communius contra alios, lino dicunt, non pauci, etiam sine causa speciali intervallum trium horarum interponi inter singulos Nocturnos posse. Si autem adsit justa causa, cujus gratia Nocturni separari debeant, intervallum illud pro ratione illius causæ protrahi etiam potest.— Ita Bnsemb., Bonae., Salin., Viva, quorum - 1 L. V. 167. a Ib. 172. 432 TRACTATUS particularem significationem habent.— S. Alph.,’ ct alii communiter, contra ali­ quos. Quær. 7° Λ" /w recitatione Officii liceat aliquid e.r devotione miscere. vel apponere ! Resp. Neg., quia in Officiis nihil est addendum vel immutandum, nisi a Sede Apostolica inerit concessum.2 1123. —Quær. 8° Ad quid teneatur, ratione pronuntiationis, recitans Horas cum socio, vel cum choro ? Resp. Ad satisfaciendum obligationi rcipiiritur. 1 ut recitatio alternis versibus fiat. Si autem pluris quam duo recitent, debet, facto duplici choro, alternatim reci­ tari, quia hic modus Ecclesia; consuetu­ dine admittitur ; 2° dicantur versus suc­ cessive, et non simul ; nec unus resumat, antequam alter suum expleverit ; 3° ad ea, quæ ab uno dicuntur, alii sufficienter attendunt, ut communicent, et fiat una oratio moralis. Non tamen neeessc est, ut audientes submissa voce partem alio­ rum pronuntient, et satis probabile est eos satisfacere licet partem aliorum, ob horum in pronuntiando defectum, non audiant. Ita communissime * 1· Confi­ teor et Misereatur ad Primani et Comple­ torium alternatim recitari possunt, sed non debent,4 extra chorum. 5° Extra chorum antiphona B. Μ. V de præcepto addenda non est, nisi in fine Laudum ct ( 'ompletorii.6 Quær. 9° . iu satisfacias, si recites Ho­ ras cum laico, aut alio non obligato, aut cum distracto, rei non attento ? Resp. Affirm, ad omnia. Ratio est, quia hæe non impediunt, quominus tu recites Horas juxta morem Ecclesiæ. Defectus obligationis, vel attentionis ex parte alterius, tuam recitationem non im­ mutat, nec vitiat. Ergo si socius sit obli­ gatus, et non attendat, ipse non satisfacit, non communicando tecum ; sed non im­ pedit, quominus tu eum eo communices, si ipse recte pronuntiet, et tu recte audias.” 1124. Quær. 10° An tenearis repe­ tere, qme recitasti cum imperfecta seu mu­ tilata pronuntiatione ? Resp. 1° Affirm., si mutilat io sit valde 1 2 8 ♦ 4 4 L. V. 108. * S R. (' apnd Ganl n. 3222. sub 3. L. V. 162, 163. S. R. C. 12 nor. 1831. n. 4569. 42. Delknlt S Lit Pnut. t. II. n. 389. cd. 1870. Lacroix, n. 1295. notabilis, ita ut sensus verborum sit corruptus et destructus ; idque valet, etiamsi ' involuntarie feceris, quia vitium substan­ tiam recitationis afficit ; excipe, nisi ob­ stet impossibilitas, v. g. balbuties; fecit enim tunc recitans quod potuit. Resp. 2° Neg., si ita syllabas mutiles, ut sensus verborum non corrumpatur, vel si mutiles in parva quantitate ; culpa enim tunc non allicit substantiam obliga­ tionis, et proinde veniale non excedit.· Imo nullo modo peccas, si hoc facias in­ voluntarie ob inadvertentiam, vel balbutiem, aut inveteratam consuetudinem, * qua difficulter vinci possit, modo ad hanc consuetudinem emendandam opportunum studium adhibeatur. Nec teneris repe­ tere, si recites cum socio, nisi tibi certo constet, socium mutilando notabilem par­ tem omisisse. Non vero excusatur a ve­ niali, qui ultro se tali sociat, nisi forte rationabilis causa adsit, v. g. quia persona gravis cum ad hoc invitavit, etc.1 Quær. 11° An oratio dicenda sit post Matutinum, quando Laudes separantur ■ * Resp. Neg. probabiliter, sed sufficit post Matutinum recitare Pater noster. Ratio est, quia probabiliter Matutinum et Laudes unam Horam moraliter efficiunt, et aliunde oratio in sola nocte Nativitatis Domini præcipitur.2 Quær. 12° An ante Lamies a Matutino separatas dicendum sit Rater et Ave, ut ante alias Horas ? · Resp. Alii affirmant absolute, quia tune Laudes sunt Hora distincta a Matu­ tino. Alii negant probabilius, quia id nullibi præscribitur. Nec valet ratio, quod Laudes tunc sint instar Hone dis­ tincta? ; nam Pater ct Aoe non dicuntur initio Completorii, quamvis hoc sit Hora distincta.— Ita Voit.3 — Lacroix? III. Quoad attentionem et devotionem. 1125. — Officium recitandum est at­ tente et décote, eum sit oratio, et quidem publica, sen a Minislro publico ab Ecclesia deputato recitanda. Hinc voluntarie dis­ tractus in horis recitandis peccat saltem vcniiditer. An autem aliquando peccet graviter, mox in Qmesitis dicetur. Voluntariæ autem sunt non solum dis1 L. V. 165. 3 «· 1064. 2 Ib. 167. * n. 1305. DE STATIBUS PARTICULARIBUS. fractiones, quæ intenduntur, sed etiam illa; quæ volitre suut in causa, scilicet quic proveniunt ex negligentia, levitate, nimia pneoceupatiom: negotiorum pera­ gendorum, ex curiositate ad objecta ex­ terna circumspiciendo, ex circumstantiis loci vel temporis non opportuni, nisi hoc ratio quæpiam excuset. ' 1126. Qt esita.—Quær. 1° Q,uotuplex distinguatur attentio ? I Resp. Duplex, interna scilicet et ex­ terna. Prior consistit in interiori mentis advertentia ad id, quod agitur; posterior vero est, quæ excludit omnem externam actionem physice cum recitatione incompossibilem, ut fabulari, scribere, etc. Rursus attentio interna triplex est, sci­ licet 1° spiritualis, quæ est ad Deum ipsum, ut orationis terminum ; 2° littéra­ le, seu ad sensum verborum, ct renuit significationem; 3° materialis, quæ. fit ad verba tantum, ad ea nempe rite profe­ renda. — Vide n. 402. Quær. 2° .In attentio interna sub gravi requiratur ? Resp. Duplex est sententia inter Theo­ logos. 1“ Sententia communior affirmat. Ratio est, 1° quia oratio sine attentione interna non est oratio. Oratio enim est elevatio mentis ad Deum; atqui, seclusa interna attentione, nulla habetur ad Deum mentis elevatio. Ergo . . . Pnetcrea ad Horas persolvendas requiritur saltem ali­ qua intentio colendi Deum ; atqui luce intentio haberi nequit sine aliqua atten­ tione interna. Ergo ... 2° Quia creden­ dum non est, Ecclesiam intendisse ex­ ternam tantum attentionem in divino Officio persolvendo præscriberc.· Imo Concilium Trid. interme attentionis ne­ cessitatem videtur expresse declarasse dicendo, Officium esse recitandum reve­ renter, distincte et devote. 3° Si nulla | requireretur attentio interna, non esset ratio, cur voluntaria distractio jure divino prohiberetur.- Ita Sanchez, Azor, Roncaglia, ct alii multi. I * Sententia negat, ct dicit, ad satis­ II faciendum substantia' recitationis, ct ad peccatum mortale removendum, externam attentionem absolute sufficere. Ratio est, quia, si requireretur attentio interna, non satisfaceret suæ obligationi, qui involun­ tarie distractus Horas recitaret; nam de- ‘ 433 structa, quamvis inculpabiliter, rei essen­ tia, res ipsa destructa manet : hoc tamen neque adversarii admittunt. Sic autem concludit S. Alph.1 “ Prima sententia probabilior videtur, saltem ob auctorita­ tem extrinsecam, et omnino ut tutior consulenda est; sed secunda tum ob Doctorum auctoritatem, quæ non e--ibilis est pro multis, scilicet pro Monialibus, et pro nonnullis Religiosis linguam latiuam ignorantibus. Ergo satis est si habeatur attentio materialis ; sufficit enim attentio ad verba cum intentione generali colendi Deum. Imo neque requiritur attentio ad singula verba, sed sufficit attentio mordis et genendis, qua quis curet omnia dicere cum intentione orandi.— Ita S. Alph? Punctum IF. De causis excusantibus a recitatione Horarum. Causæ a recitatione divini Officii excu­ santes sunt 1° impossibilitas; 2° caritas; 3° dispensatio. 1128. — I. Impossibilitas, sive physica, sive monilis, quæ consistit in gravi diffi­ cultate Officium recitandi. Hinc excusa­ tur : 1° Qui non habet Breviarium, quia, v. g. illud, iter suscipiendo, oblitus est, aut in itinere perdidit, cum impotentia aliud comparandi. Si tamen gravi culpa sua oblitus fuerit aut perdiderit, aut pro­ jecerit, graviter peccavit, et omissio Ho­ rarum ipsi imputanda est. 2° Qui gravi morbo laborat. v. g. febri, dolore intestinorum vel capitis; vel qui juste timet, ne e\ recitatione gnive subse­ quatur incommodum, etc. I nde satis excusatur, qui prudenter credit vel timet, ne ob Oflieii recitationem ei notabilis gra­ vedo capitis, vel cruditas stomachi, aut 1 L. V. 177. 2 Ib. 176. 434 TRACTATUS virium lassitudo, aut aliud grave incom­ modum inde proveniat.1 3° Convalescens ex gravi morbo per aliquot dies excusari potest ad arbitrium prudentis, donec vires reficiantur. Et hoc admitti potest, etiamsi infirmus Mis­ sam jam celebret.2 4° Excusatur etiam, qui tempore perse­ cutionis timet, ne ex recitatione Breviarii prodatur; item qui graviter oculis labo­ rat, etc. — S. Alph.,8 ct alii communiter. II. Carita-s erga proximum, id est, gra­ vis occupatio, *qua sine scandalo aut no­ tabili detrimento proximi omitti nequeat. Talis occupatio excusat a recitatione Offi­ cii, quia prsccptuin naturale caritatis pnevalet legi ecclesiasticæ. Hinc excu­ saris a recitatione Horarum sive totaliter sive partialiter : 1° Si sub nocte, Officium, v. g. Vesperas, recitaturus, advoceris statim ad mori­ bundum, neque ad Officii obligationem persolvendum tempus vel commoditas tibi suppetat. 2° Si tota dic occuperis in excipiendis Confessionibus, quæob peculiares circum­ stantias differri non possint, v. g. in sacris missionibus, ac praesertim sub earum finem, cum sis discessurus, etc. 3° Si concionem sine scandalo aut famas detrimento omittere non posses, nec tamen eam pr.eparandi suppeteret tempus, si re­ citandum esset Officium. 4° Si occuperis tota die in sedandis jurgiis, aut assistendis infirmis, v. g. tem­ pore morbi contagiosi, etc. — S. Alph.4 ct alii. 1129. — HI. Dispensatio legitima, seu a legitimo Superiore concessa. 1° Obligatio divinum Officium reci­ tandi, cum sit de Jure ecclesiastico, a Superioribus ecclesiasticis tolli potest. 2° Papa hanc dispensationem concedere potest valide in omni casu, etiam sine rau­ si ; licite autem ex causa rationabili, v. g. ob nimiam occupationem, ad scrupulos sedandos, etc. 3’ Episcopus etiam dispensare potest ab hac lege, sed non valide sine causa sufficienti, et tantum cum aliquo in par­ ticulari ad tempus, scilicet 1° quando dubitatur de impotentia morali, aut de gravitate detrimenti metuendi ; 2° quando i L V. 154. Not. 1. • |b. 15rt. 137 2 Ib. Not II. 4 L. V 156. difficilis est recursus ad Papam; 3° quan­ do dispensatio petitur ob causam, quæ frequenter recurrit, v. g. ob infirmitatem ; 4° quando petitur dispensatio ad breve tempus. — Ita S. Alph.1 — Recole dicta, n. 154. Vide etiam Fac. 26. Form. I. p. LXXII. Quidam Episcopi ex Induito Apostolico Matutinum et Laudes in alias preces commutare valent favore sacerdotum, qui per 5 ejusdem diei horas Confessiones audierint. 1130. Quæsita. — Quær. 1° Q«/>/ agendum, in dubio, an infirmitas sufficiat ad excusandum, necne ? Resp. 1° Potest infirmus se committere judicio medici ; 2° potest acquiescere judicio Superioris, qui in dubio etiam dis­ pensare valet ; 3° potest se remittere ju­ dicio probabili viri prudentis ; 4° imo probabiliter potest etiam stare proprio judicio, si tale judicium ipsemet ferre, pos­ sit; 5° si nullo ex his modis dubium solvi possit, lex, utpote certa, possidebit, excepto casu rei probabilitatis solitaria·. pro sufficientia causas (V. η. 66. 2°), vel timoris ne recitatio graviter noceat sani­ tati (V. n. 67. 1° c)).2 Quær. 2° Ad quid teneatur infirmus, si certus sit se integrum Officium persolvere non posse, dubitet vero, an partem recitare valeat ? Resp. Probabiliter ad nihil tenetur. Rationabiliter enim a toto Officio excusa­ tur, ne scrupulis angatur, nesciens quo­ usque possit ac teneatur recitare; quæ quidem anxietas magnum, ut ait S. Alphonsus, nocumentum ipsi afferret.8 1131. — Quær. 3° An, utcumque impedi­ tus a recitando integro Breviario, teneatur ad partem, quam recitare potest ? Resp. Affirm prorsus. Ratio patens est. Obligatio enim Breviarii cadit in singulas ejus partes, eum res praecepta sit divisi­ bilis. Constat etiam ex propositione 54 * damnata ab Innoc. XL, p. XVII. Igitur qui caret Breviario, et nihil aliud scit memoriter, quam Laudes vel Completori­ um, ista sub gravi reciWre tenetur. Quær. 10 An tenearis ad Psalmos reci­ tandos, si hos tantum pri certo constet vos ab alio Episcopo esse recipiendos? 7. Episcoporum officia quoad scholas vide n. 440. 3°, et quoad bona ecclesi­ astica, n. 619. sq. ARTICULES 11 DE OBLIGATION IBVS 1’VROCHORVM. 113S. -- Parochus, semel canonice con­ stitutus. ordinaria gaudet jurisdictione in populum sibi demandatum, ct sine nova Episcopi approbatione jus habet ad omnia 1 a 3 « 6 « • Sess. 24. c. 10 Ref. Cone. 1’1. Balt. II. a. 101-107. Ib. a. 171174. Ib. a. G8. 95. lb. n. 114. lb. a. 115. lb. n. 121. 122. 438 TRACTATUS munia parocliialia obeunda. Nullus ergo I residentiæ muneri satisfiat, non tantum Clericus, dempto Episcopo, et ejus Vicario debet esse priesens corpore, sed etiam per genendi, eonunque delegatis, sacris qui­ se ipse, vel per coadjutores Congregationi buslibet fungi in ejus saltem ecclesia, servire.1 sine ipsius consensu expresso aut rationa­ Attamen possunt, si veniam ab Ordi­ biliter pr.vsiimpto, ulla ratione, licite po­ nario obtineant, justa de causa abesse per test. · illud temporis spatium et iis sub condi­ Ob varia, quæ in Provinciis ecclesias­ tionibus, quæ per statuta diœccsana vel ticis nostris vel etiam diversis ejusdem Episcopi arbitrio determinantur. Per Provinciae dioecesibus vigent statuta, haud unum vero vel alterum diem sine speciali facile dictu est, quousque sese precise licentia ex causa, quæ sibi videatur legiti­ extendant jura illorum qui apud nos dis- ma, abesse poterunt, dummodo oves sibi triclibus parochiarum instar divisis præ- commissio habeant, vel sciant, ad quem in ficiunfur. Quare, sufficiat hic ea notare, necessitate possint recurrere. quæ hucusque in omnibus dioecesibus, II. Quoad orationem. Tenetur Paro­ communis quasi de cis ceiisuit opinio.— chus, ut Episcopus, Sacrum pro parochia Omnium omnino sacerdotum in Sacro facere festis ac diebus dominicis, ut pate­ Ministerio apud nos laborantium juris­ bit ex dicendis de Each. n. 1322. liter dictio habita fuit delegata, non ordinaria. tamen obligatio non existit quasi paro — Rectoribus Congregationum ut supra chis seu Missionariis nostris (nisi verte divisarum tribuuntur jura parocliialia vel parochiæ præsiut), licet deceat hoc caritatis exhibere. Item tene­ quasi-parochialia? — Quæ vero juribus oflicium ovibus * istis respondeant obligationes tum in alia­ tur orare frequenter pro suis ovibus ut rum Congregationum Rectoribus, tum in sibi ac subditis gratias ad salutem ne­ ejusdem Congregationis sive sacerdotibus cessarias, et coelestes benedictiones im­ cooperatoribus, sive fidelibus, partim ex ploret. (£) p. 471. Præterca curare debet Parochus, ut Cone. Pl. Balt. IE,2partimex Provinciali­ bus ac Diœccsanis statutis dijudicandum omnes addiscant orare, ut bene orent, su­ erit. — Quoad Provinciam S. Francisci osque doceant orare.3 Notent præterva sacerdotes nostri se­ vide ('£) p. 471. * Cæterum, si obligationem Sacrificii pro quens concilii nostri Pl. Bait. IL statutum. ovibus offerendi excipias, de qua n. 1139. “Si .... aliquando ob publicas calamitates I L, certum est eos erga Congregationem vel necessitates, preces vernaculo sermone suam iisdem obstringi obligationibus, recitari in fidelium coetibus visum fuerit, (piibus Parochi erga parochiam suam.— id non nisi statuente Ordinario fiat, eæqtie Porro tantum adhibeantur orandi formula *, (pias Parochi, uti Episcopi, tenentur præci- ipse præfinierit. Idem ct de diebus pro pue ad residentiam ; orationem; pre- gratiarum actione a civili Magistratu de­ dicationem ; adininistrationem Sacramen­ signatis statuimus. In iis enim, nonnisi torum; correctionem ovium; visitationem jubente Ordinario, cærenionias ecclesias­ ægrotorum et parochiæ. ticas haberi volumus; cie vero, si cele­ 1139. — L Quoad residentium. Paro­ brentur, ad normam a rubricis statutam chus ad residential!! obstringitur; quia peragantur.” 4 eum administrationem Congregationis sus­ 1140.— 11Γ. Quoad prtedicalionem. ceperit, sese obligavit ad animarum saluti Parochi tenentur siopius ad populum ver­ consulendum, eamque pro virili parte pro­ ba facere, eum salutaribus pabulis alere, curandam.— Cone. Trid.3 — S. Alph.4 saltem diebus Dominicis singulis, et singuDebet Parochus in domicilio presbyte- lis Festis majoribus. rali commorari, vel, si hoc desit, in pro­ Graviter ergo peccant Parochi, (pii per piore domo intra Congregationis fines, ut tempus notabile abstinent a priedieatione. facile adiri possit, et ipse in residentiæ Tempus vero notabile a multis habetur, si munere obeundo non impediatur. Ut vero1 2 1 Cone. Pl. Balt. II . a. 124. 2 Ib. a. 111. 112. 117. 227. ’ Scss. 23. v. 1 IM. ‘ !.. V. 121. 1 2 8 4 L. V. 124-127. Cone. Pl. Balt. II. n. 368. H. A. Tr. VII. 35. sq. Cone. 1’1. Bait. 11. a. 399. DE >I ATIBLS l’ARTK.T LARIBLS. per integrum continuumque mensem, ant per 1res menses non continuos, sen in anno divisos, per se ant per alium non praedi­ cent.1 Neque obligationi satis illi faciunt, qui pnvdicationcm audientium captui ac­ commodare non satagunt. Nomine prædicationis heic non veniunt sermones multa ac subtili arte perfecti atque elaborati, elegantiis referti, memorireque commendati ; hi enim sermones qnunquam sint utiles et aliquando neces­ sarii, plerumque tamen Parochus hujus­ modi sermones habens, muneri suo nullo pacto satisfaceret, quia juxta Trid. docere debet, qua· magis sunt necessaria, ct modo utiliore et maxima· auditorum parti accom­ modatiore. Neque minus reprehendendi illi sunt, (pii, nulla adhibita praeparatione, quidquid in buccam venit, effutiunt sine ordine, claritate, pietate ac zelo. Ili ver­ bum Dei deturpant, ct nauseam fastidi­ umque creant auditoribus.— Ita omnes. Parochus autem, qui pios libros audito­ ribus legit, non obit munus suum praedi­ candi : quia lectio non est praedicatio : nisi (piis adeo sit labilis memoria·, ut ali­ ter facere non possit : tum vero identidem debet curare, ut per alium populo ser­ mones habeantur, vel Episcopum de im­ pedimento commonefacere. Animadvertat præterca prædicator sapientissima illa monita, quæ de officio suo tradit (’one. Pl. Balt. 1 L, et (piorum luee summa est. 1 Doceat, a) “ motiva ct frequentem praxim actuum fidei, spei, caritatis, et con­ tritionis ; dispositiones requisitas ad Sacra­ menta utiliter recipienda; vitia quæ de­ clinare, et virtutes quas sectari oporteat”;2 b) “ea Catholica· doctrina· capita, .... (pire hæretiei et increduli, hujus praesertim regionis ac temporis, vel praefracte negant, vel in dubium revocant, vel. pro ineptissi­ mo hujus sreculi ingenio, jocis et irrisione potius (piam argumentis aggrediuntur.” 8 '2° In referendis miraculis et prodigiis summa prudentia utatur, ac ineptas fabu­ * vitet, licet exempla praeceptis inter­ la miscere oporteat.· * 3' Ad privatam injuriam ulciscendam sacro loco et tempore ne abutatur.6 4 Doctrina * sacra· nihil de eventibus 1 L. IV. 269. ’ n. 130. 6 n. 140. 2 a. 129. 4 n. 139. 439 quotidianis, civilibus, politicisvc immi­ sceat ? 5 Occasione exequiarum ne mortuum immodicis laudibus etferat, neque de om­ nibus promiscue quasi de jam cælo recep­ tis aut mox recipiendis loquatur.2 G° De stipendiis suis, cujusemnque ge­ neris, occasione concionis vel quovis alio praetextu, e suggestu vel altari» loco, nc sæpe sæpius verlia faciat.8 7° Nc tamipiam lethal ia peccata facile quredain damnet, quæ non sint certo talia.4 1141.— IV. Quoad administrationem Sacramentorum. Parochi tenentur p< r se Sacramenta ministrare, non modo instante tempore praecepti, ct gravia necessitatis, sed etiam, quod spectat ad Sacramenta, qure possunt iterari, toties quoties oves debite, seu non intempestive, petunt, nisi sint legitime impediti, vel possint per alium sine incommodo et offensione pe­ tentium ipsis consulere. Vide complura alia hac super obligatione in Tract, de Sacram. in ι/enere n. 1225 sq. V. Quoad correctionem. Tenetur Pa­ rochus subditos in peccato mortali vel in proximo peccati mortalis periculo ver­ santes corrigere, etiam eum periculo vitre : si tamen spes aliqua emendationis afful­ gere videatur et de gravi eorum necessi­ Debet etiam, in , tate spirituali agatur. quantum potest, cum debita prudentia scandala de medio tollere vd praecavere, per se aut per alios, directe vel indirecte, mandato, consilio, cohortatione, precibus, etc.— Ita communiter, et probabilius qui­ dem cx justitia. ratione nimirum stipendii quod a Congregatione recipiunt, non vero cx caritate tantum.6 Deinde Parochi bono spirituali subdi­ torum prospicere sollicite debent, juxta illud Apostoli:6 Qui prices!, in sollicitudine. Debent idcirco parochiauorum mores in­ vestigare, delinquentes corrigere, susti­ nere vacillantes, et satagere, ut omnes suas obligationes obeant, semper memoria tenentes, se pro eorum animabus esse ali­ quando rationem reddituros. Speciatim vero, juxta Cone. 1’1. Balt. Il monita — acerrime ac sæpius reprehendant paren­ tum Catholicorum socordiam, qui par­ 1 a. 142. 3 a. 158. 6 II. A. Tr. VII. 30 2 a. 143. 4 a. 141 6 Kom. 12. S 440 TRACTATUS vulos non statim Baptismatis Sacramento muniendos curant ; lectionem impro­ barum ephemeridum cohibeant ; — ardenti ac suavi zelo errantes ab Ecclesia ad veri­ tatem reducant; — Dominici festorumque dierum observationem modis omnibus commendare curent;-— in eliminando ebri­ etatis vitio omne studium ponant;—a theatris ac scenicis ludis fideles avertant ; — choreas immodestas insectentur ac damnent ; — missiones ovibus suis procu­ rent ; — a societatibus secretis fideles aver­ tant.1— Surdo-mutis quoque meliori, quo possunt, modo tenentur providere, curando ut instruantur saltem in iis, quæ scienda sunt necessitate medii, in præceptis Deca­ logi, etc. Maximo infelices illi exponuntur periculo in institutis non Catholicis. Dc officio Parochi (pioad scholas ct. cate­ chesi in, V. n. 4 40. 3°, —Qaow/ visitatio­ nem infirmorum, vide dicenda ad finem Tr. (/e Extrema Unctione. 11 42. — Quoad Parochianorum visita­ tionem, h:ec habet Concilium quoddam recentius celebratum. “ Quia, ut ipse ait Christus, bonus Pastor cognoscit oves suas, et vocat eas nominatim, ideo Parochus cognoscere de­ bet fideles sibi commissos. Non ergo negligat hunc morem tam salutarem sin­ gulas paroeciie sure familias certis tempo­ ribus visitandi ; hocquc munus adimpleat cum gravitate simul et modestia, necnon et singulari caritate. Quamvis enim a quolibet inutili per paroeciam discursu absti­ nere debeat, non tamen officio suo satisfe­ cisse arbitretur, si domi inclusus expectet, ut ad ipsum veniant parochiam. Semper equidem valuit, sed hisce prresertim tem­ poribus Videt hoc pncceptum Domini: ite ad oreis, par perierunt, domus Israel." puniantur, et exemptionis' a foro laicali (pioad bona propria tum ecclesiastica, tum patrimonialia. Verum luec privile­ gia, et alia pleraque universim apud nos non amplius a potestate civili agnoscun­ tur. V. 'n. 112 111. Restat tamen ubique privilegium (piod vocatur Canonis, ratione cujus excommunicationem incur­ runt, qui manus in Clericos injuste infe­ runt, de (pio n. 1719. — Ex decl. S. C. Immun. 20 sept. I860 Clericus amisso juxta Ecclesice leges privilegio fori, eo ipso cietera privilegia amisit, ita ut considerari debeat uti persona laica. Del Uecchio Comp. Scav. T. I. n. 245 (1). * II. De privilegiis Episcoporum. 1144.— Privilegia Episcoporum re­ spiciunt, l3 censuras et irregularitates; 2° impedimenta matrimonii ; 3° vota et juramenta ; 4° alios casus speciales. I. Circa censuras et irregularitates : 1° Absolvunt subditos iu foro con­ scientia» a casibus papalibus occultis, exceptis casibus Rom. Pontifici in Con­ stitutione “Sedis Apostolicce" d. 12 oct. 1869 specialiter reservatis; ct, ne his quidem exceptis, si subditi Romam pro absolutione proficisci nequeant sine gravi suo vel suorum damno, sive tempo­ rali, sive spirituali. Hos directe absol­ vunt, si impedimentum Romam personali­ ter adeundi sit perpetuum, i. e. absit spes fundata, fore ut intra quinquennium id facere facile possint : secus indirecte ad reineidentiam. i. e. eum onere, impedi­ mento sublato, se sistendi Papie vel facul­ tatem ab eo habenti.1 Vide n. 1402. II. 2° Possunt dispensare ab omnibus irregularitatibus et absolvere ab omnibus suspensionibus ob delictum occultum in­ cursis, excepta irregularitate ex homicidio voluntario. 3° In irregularitatibus non occultis ex APPENDIX I. defectu natalium ad Ordines minores et beneficia simplicia, excepto tamen probabi­ DE PRIVILEGIIS CLERICORUM. lius canonicatu in cathedralibus.· Quoad I. De privilegiis Clericorum iu communi. bigamiam similitudinariam vide S. Alph. L. VII. 452. 1143.— Clerici quibusdam gaudent pri­ II. Circa Matrimonium dispensant : vilegiis ex jure can. et ex jure civ. Rom., 1- In impedimentis impedientibus imo juxta plures ex jure divino, scilicet 1 L. VIf 84 - 92. privilegio immunitatis, ne a curia laicali Trid Sos. 24. c. 6. Rcf. S. Alph. de Priv. n. 1 n. 225. 505. 7 8. 13 27 469- 173. 513. 49 $q L VII 429. DE STATIBUS PARI ICI l.ARIBI S. exceptis voto castitatis perpetua·, voto ingrediendæ Religionis, sponsalibus, et impedimento disparitatis cultus inter Catholicos et hæreticos (n. 1572. q. 1°). 2° In impedimentis supervenientibus, contracto matrimonio, in ordine ad debi­ tum petendum, v. g. si affinitatem ideo contraxerint, quod alteruter commercium carnale cum consanguineis alterius habue­ rit ; vel si unus castitatem voverit. Imo Episcopus etiam dispensare potest conju­ gem a voto perpetuae castitatis, quod ante Matrimonium emisit, ut jura matrimonialia exercere queat (n. 1572. q. 2. 15S9. 111.). 3° \\\ dirimentibusdubibd (n. 1623.11.). 4° Per accidens widirinientibtiscertts, tum 1 ante, tum post contractum Matrimonium (u. 1623 et App. ad h. n.). 5° In Hunnorum publicationibus8 (n. 1538 sq.). III. Circa vota et juramenta, Episcopi dispensare possunt : 1° In omnibus votis simplicibus priva­ tis, exceptis quinque Papte reservatis, nempe castitatis perpetua', Religionis in­ tranda' et peregrinationum ad Hierusalem, ad limina Apostolorum ct ad S. Jacobum Compostellanum, n. 392. q. 3°. 2° In omnibus juramentis, si juramenta excipias promissioni onerosa * adjecta, in favorem tertii potissimum facta, et ab hoc acceptata, quæ nictu aut fraude non fue­ runt extorta. IV. Circa casus alios particulares, Episcopi dispensare possunt : I ' Quandoque in lege Superioris. V. n. 154, 159. 2° Ad faciendum Sacrum a meridie, ct si inagnæ ct urgentes adsint causa *, sed per modum actus tantum, in domibus pri­ vatorum et in oratorio privato? — Habent etiam privilegium personate, quo per se vel per alium in propria domo ct quacumque alia extra propriam habitationem celebrare possint, dum occasione visitationis, vel iti­ neris, vel in ensibus a jure permissis a sua dioecesi absentes moram faciunt. Van de Burgi, De Celebr. Miss. n. 227· 228. 3° Possunt sibi eligere confessuri um extra diœccsim, modo sit eorum subditus, et eum valent sccum educere in diversa loca ; at, si non est subditus, debet ab Ordinario suo, non vero loci confessionis, 1 Dc Priv. n. 55. 8 Ib. n. 54. 2 Ib. n. 56 sq. 4 S -C. C. 20 dec 1S55. 441 esseapproljatus. Idem possunt Cardinal· -s, sed Roinæ tantum, etsi illum, quem elege­ rint, alio sccum possint educere? 4° Possunt ab interstitiis dispensare ad ordinationem? Speciales Episcoporum nostrorum facul­ tates V. p. LXX. sq. APPENDIX II. DE VICARIO GENERALI. 1145. Notio Vicarii Generalis.— λ icarius Generalis ilh· e>;, qui legitime deputatur ad exercendam generaliter ju­ risdictionem Episcopalem vice Episcopi, ita ut actus ipsius ab Episcopo gesti cen­ seantur. Dicitur: 1° ad exercendam jurisdictio­ nem ; \ icario enim Generali essentialiter non competit, ut valeat vices Episcopi agere in exercenda ordinis Episcopalis potestate, licet eo foret insignitus. Dicitur: 2° .Id exercendam generaliter. Sullicit autem, ut ejus jurisdictio -it moraliter universalis; nam plura sive a jure, sive ab homine, i. e. ab Episcopo, excipi­ untur, vel possunt excipi. Dixi: plura, non omnia ; nam licet Episcopus residens probabilius non teneatur ullum constitu­ ere Vicarium, si tamen aliquem constituat, hunc non sine ulla aut cum uimiem re­ stricta jurisdictione constituere debet? Dicitur·. 3° lice Episcopi, ita ut etc. Hinc, 1) a sententia Vicarii Generalis non ad Episcopum datur appellatio (cum unum idemque utriusque sit tribunal', sed ad Métropolitain;4 2'mortuo Epis­ copo, aut aliter cessante < jus jurisdictione, cessat pariter jurisdictio Vicarii. 1116. Potestas Vicarii Genera­ lis.— 1. Potestatis ejus limites. Idem potest ac Episcopus, nisi aliter expresse statuat jus, vel Episcopus sibi aliquid reservarit. Dico : nisi aliter expresse statuat jus. Ea autem, quæ jus a Vicario absque spe­ ciali Episcopi mandato exerceri noluit, juxta Ben. X1 \ ? hæe fere sunt. 1 Concedere litteras dimissorias ad • 3 « 6 S \lph il·· Prix u. 65. !.. VI. 795. Cniisïon. Elnn. n. 453 459. L. 1. T. IV. c. 2. in 6°. De Syn. L. 11. <·. VIII TRACTATIS Ordines extra casum, quo Episcopus in cersitateni causarum ; quidem vero ad unam vel plures causas. remotis regionibus versetur. 2) Conferre beneficia. “ Potest ” tamen, II. Quomodo jurisdictio ficarii Gene­ nisi id sibi Episcopus reservaverit, “ sa­ ralis expirel.— 1° Per propriam ipsius cerdotibus dare facultates, cum animarum renuntiationem expressam, vel saltem taci­ cura,” nisi hæc beneficialis sit. tam, ut si \ icarius e diiecesi egrediatur 3) Cognoscere causas criminales ma­ animo non amplius revertendi. jores, adeoque aliquem ab Ordine aut 2° Per remotionem seu revocationem officio deponere,2 aut, juxta Fagnanum,3 ipsius ab Episcopo factam ; sed Vicario excorporationem, seu exeat, clerico conce­ debet notificari ; nam ipsius acta, ante nodere. 4) Cogere synodum.4 5) Visitare tiiicationem peracta, sunt valida. diœcesim. 6) Absolvere a casibus episco­ 3° Per mortem naturalem Episcopi ; palibus, aut a papalibus a quibus Episcopus sed hoc quoad causas, quæ ipsi ab Epis­ jure ordinario, non proprio, sed delegato ■ copo aut a Sede Apostolica sub nomine 'de Priv. n. 31 absolvit, (piales sunt ii, Vicarii Genendis duntaxat dclegatm fue­ (pii recensentur in Trid. Sess. 24, c. G, runt ; secus, si delegatio facta fuit cum Rf. Possunt tamen absolvere a papalibus, nomine ipsius proprio. 4' Per translationem Episcopi ad alium de quibus n. 1733-1735, ac a levi clerici percussione; hi enim Episcopis sive Ordi­ Episcopatum. 5° Per depositionem vel relegationem nariis reservantur [de Priv. n. 4G. 47]. 7) Tollere irregularitates ex delicto oc­ (Smith, infra sub S°) Episcopi. 6° Per renuntiationem Episcopatus fao culto? 8) Dispensare in juramentis, votis, tam ab Episcopo, et a Papa admissam. statutis diœcesanis, Breviario. 9) Ea, quæ potest Episcopus unice tam­ 7° Per legitimum ingressum Episcopi ipiam delegatus Apostolicus, ut, e. g. in aliquam Religionem. corrigere excessus Religiosorum exempto­ 8° Percaptivitatem Episcopi. Quo sensu, rum extra claustra degentium. vide Smith, Elem. of Eccl. Law, n. G34. 9° Expirât jurisdictio Vicarii Generalis, 10) l’erre sententiam excommunicatio­ nis, suspensionis vel interdicti tamipiam suspensa Episcopi jurisdictione per ex­ pivnam delicti.6 Potest tamen illam communicationem, suspensionem aut in­ ferre, ut subditi sibi parcant, v. g. pneci- terdictum. Valida est revocatio Vicarii Generalis, pere sub pmna excommunicationis, sus­ pensionis vcl interdicti, ut reus vcl testis etsi liat absque ulla causa. I t licita sit, habenda est ratio honoris comparcat.7 11) Substituere sibi delegatum ad uni- ipsius ; unde facienda est cum magna cir­ cumspectione et cum gravi ct justa causa : 1 Kcnr. Tr. VIII. n. 42. alias reintegrari potest per Sacrani Con­ - L. I. T. XIII. c. 2. in 0°. gregationem Episcoporum. Sic declara­ 8 Ex L. 1. Decr. T. XXIII. c. 8. 4 S. C. (’. 4 dec. 1655. Ben. XIV. de Syn. vit eadem S. Congreg. in Spalatreiisi, 3 L. II. <·. VIII. julii 1601, et iu Traguriensi, 1 sept, ct 6 Trid. Sess. 24. c. 6. Rcf. oct. 1649.2 6 L. I. T. XI11. c. 2. in 6°. 7 Craisson. Elem. n. 465. 7°. 1 Craisson. Elem. n. 465. 13°. 2 Ib. u.467. DE ADMINISTRATORE DIŒCESIS SEDE VACANTE. Administratori dioecesis, Sede vacante, incumbit diœcesim gubernare. Quid in of­ ficio suo obeundo cavere potissimum debeat, habes Cone. Pl. Balt. II. a. 99. A quo vero designandus sit, et quibus facultatibus, a S. Sede Episcopis nostris concessis, potiatur sive in omnibus Foederatorum Statuum Provinciis, sive in Provincia Baltimorensi (nuncBaltimorcnsiet Philadelphiensi), optime exponit Smith Elem. of Eccl. Law, n. 638. Jurisdictio ejus expirare videtur eo ipso instanti, quo ipsi ostenditur Breve, quo novus Episcopus constituitur, cum hic, eo ostenso, jurisdictionem suæ dignitati annexam exercere possit. Craisson, Man. n. 385. DE SIaTIBLS PARTICULARIBUS. 443 PARS TERTIA. DE STATU RELIGIOSO. Pranotanda. 1147. —Prætcr viam mandatorum, per (piam omnes homines ad consequendam I salutem æternam tendere debent, datur via consiliorum seu perfectionis specialis, quæ est mere consilii, et paucis tantum proponitur a Deo ipso selectis, qui mun­ do valedicentes vitam in monasteriis ducunt. Duplicem hanc viam Christus ipse nos j docet in multis Evangelii locis; v. g., Matth. 19. 17., dicit adolescenti de via salutis inquirenti : Si vis ad vitam ing­ redi, serva mandata. At vero eidem, quid sibi adhuc deesset interroganti, v. 21 re­ spondet: St vis pervectus esse, radi·, vende qua: habes, et da pauperibus, et ha­ bebis thesaurum in cado ; et veni, sequere me. Adest etiam tertia quædam via media inter utramque pr.æccdentem, nempe via castitatis, seu continentiæ in sæculo ser­ vatae. Hinc triplex hominum classis, ratione mediorum ad Deum consequendum pro­ positorum, statuitur, seu triplex vitæ status, scilicet, status 1° matrimonii; 2° caelibatus; 3° vitæ religiosæ. Hinc etiam triplex gradus perfectionis ; eælibatus enim, ut declaravit S. Paulus,1 et definivit Cone. Trid.,2 perfectior est matrimoniali statu ; vita autem religiosa est omnium, ut patet, perfectissima. Status sacerdo­ talis, licet dignitate omnium præsfantissimus sit, ratione tamen perfectionis longe vitæ religiosa' cedit. Quemadmodum autem mirabitis est Deus in sanctis suis, ita etiam in variis modis, quibus eos ad sanctitatem promovet. Jgendum 1° De iis, quæ omnibus Reli­ giosis sunt communia ; 2° de iis, quæ propria sunt Religiosis, qui vota solemnia profitentur ; 3° de iis, quæ peculiaria sunt Monialibns; Γ de Regularium privi­ legiis; 5° de Regularibus vi dispersis; 6° de conditione Regularium in Statibus nostris Fœderatis. 1 1 Cor. 7. 32 40. Sc«s. 21. Can. 10. CAPUT I. DE IIS, QUÆ OMNIBUS RELIGIOSIS SUNT COMMUNIA. Omnibus Religiosis communia sunt ; 1° ipsa religiosi status natura seu essen­ tia ; 2° necessitas vocationis ad statum religiosum; 3° probatio ; 4' trium voto­ rum professio secundum aliquam regu­ lam. ARTICULUS I. DE NATURA STATUS RELIGIOSI. 114S.— Status religiosus est stabilis in communi vivendi modus fidelium sub certa regula ad Christianae cliaritatis per­ fectionem tendentium, editis Iribus sub­ stantialibus votis perpetua? castitatis, pau­ pertatis et obedientiæ, ab Ecclesia, tributa votis solemnitate, approbatus. Ita, ex Jure hodie iu Ecclesia vigente, De Augelis.1 * 1149. Corollaria.— L Status religio­ sus secundum se, ct quoad substantiam suam, a Christo Domino immediate tradi­ tus, et institutus fuit ; ipse enim est auc­ tor perfectionis religiosæ, tradendo con­ silia evangelica. Hic status in Ecclesia est necessarius (pioad dictam substantiam ; quia ipsa de­ bet esse sancta etiam sanctitate externa et publica, cum sanctitas sit una ex notis, quibus a falsis discernitur. Sed hæc sanctitas publica splendescere nequit sine professione consiliorum evangelicorum.— Non vero est neci > STATUM non vocatus, Itetigioueni profletur ? BELIGIOSUM. Itesp. Peccat graviter, si defectum vo­ 1150. — Certum est dari vocationem cationis clare noverit, præsertim ob peri­ divinam, Deum scilicet benignissima pro­ culum salutis, (piod incurrit, dum suscipit videntia aliquos pra? aliis ad statum excel­ obligationes, quibus moraliter satisfacere lentiorem et perfectiorem vocare, et simul non poterit Cessabit culpa, dum de ea dotes et gratias ad illum rite t xequendum dolebit, firme proponens suscepti jam et servandum largiri, præsertim quoad status obligationes, implorata gratia, im­ statum ecclesiasticum et religiosum. plere. Omnia enim in ordine naturali a Deo 1 153. — Quær. 3° Ali peccent graviter gubernantur modo singulis proprio ; a for­ qui avertunt flios, subditos aut quosvis alios tiori ergo in ordine supernatural!. Ali­ a statu religioso ? unde ad statum perfectiorem amplecten­ Itesp. 1° Afirm.. si eos avertant injuste dum et prosequendum requiruntur dotes per minas, vim, fraudem, aut importunas et gratiæ speciales, quæ a solo Deo, su- preces; quia illos impediunt a consecu1 L. III. T. XXXI. 3°. 1 Hebr. 5. 4. - L. V. 78. v. Utrum. DE STATUM S PARTICULARIBUS. tione magni boni, ad (piod jus habent, et discrimini salutis æternæ exponunt. Qiiandonam ad restitutionem teneantur averten­ tes per minas, vim, fraudem, \ . n. 805. 3°. Resp. 2° tffrm., plerumque, etiamsi eos tantum precibus et promissionibus aver­ tant ; quia hoc esse non potest sine gravi illorum damno. Itu communiter cum S. Alph.,1 (pii dicit, hanc sententiam esse omnino tenendam contra aliquos. — Non peccant tamen parentes, (pii se opponunt ad tempus piis desideriis filiorum juni­ orum ad constantiam eorum probandam, vel ob aliam justam causam. .Justa autem censeri ea causa potest, propter quam neque Superiores Ordinis facile candida­ tum admissuri essent. Cæterum etiam in probanda juniorum constantia haud modi­ ca discretione opus est, ne scilicet candi­ dati fragilitas a vocatione alioquiu verti ipsum avertat. Quapropter hac in re ad vitandas hallucinationes consiliis confessa­ nt aut viri probi ae docti stare debent. Quær. 1° (n peccent Jilii Religionem ingredientes invitis nui insciis parentibus ? Resp. Neg. per se loquendo, licet in praxi hoc ordinarie non expediat, nisi injus­ tam vexationem aut impedimentum merito timeant. Ratio est, quia nisi parentes justa dc causa obsistant, filii omnino liberi sunt circa status vitæ electionem.— Re­ cole dicta n. 425. 1154·. — Quær. 5° tyuenam sint signa vocationis religiosa’ ? Resp. Generatim loquendo, seu juxta providentiam ordinariam, duo requiruntur ct sullieiunt ad vocationem divinam pro­ bandam, scilicet debita aptitudo et volun­ tatis propensio. 1° Aptitudo intelligitur idoneitas ad statum religiosum in genere, et in particu­ lari ad observantiam tuli Ordini propri­ am. Consistit autem in reeto præsertim judicio, in indole bona, in animo sub­ misso obedient ite jugo, in scientia relative sufficienti, ct in carentia defectuum corpo­ ris et animi, qui rationi hujus vitæ re­ pugnant. *2° Inclinatio a) spontanea, qute inde fere oritur, (piod status religiosus menti exhi­ beatur ceu indoli propritr congruus, et ad internam pacem ielicitatemque adducen­ dam idoneus, b) constans, quæ proinde non sit frequentibus mutationibus ob1 L. V. 77. 445 noxia, non obstante alioquiu quapiam pneterita tergiversatione ex drnmonis tentationibus exorta vel ex quadam natura· repugnantia. Non tamen requiritur, ut inclinatio cx spontaneitate seu propensione magis, (piam ex intima animi persuasione procedat. Porro inclinatio illa c reda esse (lela t, procedere scilicet ex intentione puni, ex mero desiderio salutem facilius consequendi, majorem Dei gloriam vel etiam animarum salutem procurandi, etc. Dixi: generatim loquendo, sen in provi­ dentia ordinaria ; quia addunt evidentiora vocationis signa, nempe 1° divina revela­ tio, ut vocatus est S. Paulus, s. Aloisius Gonzaga, S. Stanislaus Kostka, etc ; . . . . 2° inspiratio singularis, qua· consistit in interno motu, quo quis vehementer ad vitam perfectiorem impellitur, et quasi attrahitur. Sola. — Dubio de vocatione post diu­ turnam probationem per protractum ex­ amen ct ferventem orationem perdurante, ct re prudenti confcssario et Superioribus a Deo constitutis submissa, remanendum est in statu inferiori ; nemo enim debet ascendere ad statum superiorem, nisi dc vocatione divina moraliter certus sit. Ita in sententia n. 1150 exposita. 1155. — Quær. 6° Ad quid teneatur qui religionem rocit ! Resp. Disting. 1° Qui vovit religionem in genere, i. e. non determinans sive Ordi­ nem, sive locum, sive disciplinam laxi­ orem aut severiorem, — tenetur mediis ordinariis aliquam inquirere, in qua vi­ geat disciplina, saltem quoad observantias principaliores. Si repellatur ab illa, pro­ babilius aliam inquirere debet ; quia votum illius est generale de aliqua Religione. 2° Qui vovit Religionem /7/ specie, aliquam illius Ordinis domum tenetur in­ gredi, ct, ubi ab una repellatur, tenetur uti mediis ordinariis, ut possit in aliam ingredi. KΛ 3° Qui eam vovit in indiriduo, ita deter­ minando locum, ut alium non intendat, si iu domum præfixam non possit admitti, liber erit ; quia sub hae tantum conditione se ligavit.1 Quær. 7° tn vovens religionem peccet graviter, si ingressus egrediatur ? Resp. Affirm., si non habeat justam causam ; Xeg. autem, si non habuerit ani1 Cfr. L. IV. 222. !.. V. 72. 446 TRACTATUS fratres aut sorores in extrema versantur necessitate, cui subvenire possint, (juin in sæculo expositi sint proximo et gravi peri­ culo labendi iu mortale. Oraris tantum fratrum aut sororum necessitas non im­ pedit admissionem; quin et a voto ingre­ diendi dispensatio necessaria est, ut quis per longum tempus propter eam differre ARTICULUS III. possit ingressum. Parentes vero illicite ingrederentur Religionem, si haberent DE PROBATIONE SEU NOVITLATU. filios non emancipatos, constitutos in yravi 1156. — Novitiatus est mutuum experi­ necessitate, aut sufficienti destitutos edu­ mentum, quo Religio, cx una parte, ex­ catione.1 4° Jure naturali (de juris positivi dispo­ peritur mores et qualitates novitii, ut videat an expediat illum admittere vel sitionibus V. n. SO I. (]. 4°), illicite admitte­ rejicere ; et novitius, ex altera parte, expe­ rentur gravati debitis, quibus, notabilem ritur Religionis austeritates ct Statuta, saltem quoad partem, et brevi (puta intra suamque indolem, ut videat an sibi expe­ biennium), ac. sine magna difficultate aut probabili periculo peccati vel amitten­ diat illam profiteri. — Ita Billuart.2 115/. Qu .esita.—Quær. 1° Quinam dae vocationis, solvendis forent pares. — Ita S. Alph.2 ut probabilius, liect probabilis non sint admittendi in Nocitiatum ? Resp. 1° Ob defectum mentis, qui suî etiam ipsi sit sententia tum quæ absolute negat, tum quæ absolute affirmat. non sint compotes, ut per se patet. 5° Illicite quoque ac imprudentissime 2° Ob defectum libertatis. a) Mancipia, ob injuriam, quæ fieret admitterentur ii, quos actis publicis con­ stat apud saecularem curiam accusatos vel domino. b) Matrimonio juncti, de quibus in inquisitos fuisse de graviori aliquo scelere, nisi a judice dimissi fuerint ut innocentes.3 Tract, de Matrim. agetur. 6° Admittendi non sunt ii, quorum in­ c) Episcopi, etiam confirmati tantum, nisi de licentia S. Pontificis, ob vinculum, firmitas talis sit, ut vitæ communis oneri­ quo Ecclesia· suæ in perpetuum adstrin- bus ferendis ae Ordinis obligationibus im­ plendis non sint pares. guntur.8 7° Ad habitum illicite admitterentur, d) In Religione aliqua professi, nisi vel pr.evie dispensentur a votis in ea emissis, qui non petiissent ct per congruum tem­ vel transeant ad strictiorem Religionem, pus (3 menses) expectassent litteras testi­ i. e. talem, cujus actualis observantia, non moniales tum Ordinarii originis, tum vero primaria tantum institutio, severior Ordinarii loci, in quo post expletum de­ sit. Hic tamen transitus fieri non debet cimum quintum annum ætatis suæ ultra temere vel ex levitate, aut cum gravi annum morati fuerint, nisi tamen Institu­ damno Religionis relinquendæ. Præterea tum, quod illos admittit, a Decreto dd. petenda est, — et, in casu privilegii Ordini, 25 jan. 1848,4 quo hæc dispositio con­ qui relinquitur, ad hoc concessi, obtinenda tinetur, per speciale et non communicaetiam, — licentia Superioris vel l’apæ.— bile privilegium dispensatum fuerit. 8° Impuberes (n. 911), invitis parenti­ Ad laxiorem vero Religionem transitus fieri nequit nisi cum licentia Summi Pon­ bus aut tutoribus. 1158. — Quær. 2° An ad Religionem tificis; ad fpqualem autem de eadem licen­ tia, vel etiam, at cum justa causa, de admitti possint clerici, prersertim. curam animarum habentes, absque licentia Ordi­ licentia Superioris.4 3C Illicite, non tamen invalide admit­ narii sui ? Resp. Affirm., ut constat tum ex unani­ terentur ii, quorum parentes in yravi, vel mi DD. sententia, tum pnesertim ex aucmum profitendi, sed tantum experiendi.— Si ejiciatur ut inhabilis, mediocrem dili­ gentiam adhibere debet, ut fiat habilis ad aliam; quod si frustra tentaverit, nullum peccatum committit remanens in sæculo ; quia votum factum est impossibile.1 > L. V. 72. 2 De stat, ret Diss. 4. art. 2. • L. HI. Decret. T. XXXI. c. 18. Decret. T. VII. c. 2. Ib. T. IX. e. 10. 1 Cruissoti. Man. n. 2605 — 2614. L. I. 1 2 3 4 L. V. 66. 67. 69. 70. Ib. 71. Craisson, Man. n. 2635. Corr, de Rome 1818. p. 13. 332. DE STATIBI S PARTICI LARI BUS. toritate Ben. XIV. Brc.v. : dir quo, <1. 14 jan. 1 747. Sacerdos tamen, animarum curam exercens, de suo proposito certiorem reddere Episcopum debet, ne grex sine custodia relinquatur. Casu prætcrea, quo Ecclesia, cui inservit sacerdos, cx hujus transitu ad Religionem grave pateretur damnum, Episcopus posset illum repetere, etiam post professionem, ut constat ex Brevi mox citato. — Quinam ex clericis nostris Religionem ingredi non absolute valeant, V. n. 374. S°. i ARTICULUS IV. PROFESSIO SECUNDUM ALIQUAM REGULAM. 1159. Principia.—I. Ad validam professionem requiritur : 1° Aptitudo voventis, scilicet, ut nul­ lum habeat impedimentum, quod sive ex jure divino, sive ex jure canonico, sive cx statutis a S. Pontifice confirmatis, sub­ stantiale esse censeatur. 2° Consensus et acceptatio Praelati Or­ dinis, vel, ubi requiritur, Capituli. (B) p. 1-77. Error autem circa substantiam, tam cx parte profitentis, quam admittentis, Professionem irritam facit. 3" Libertas voventis, id est, ut Professio sponte liat, secluso gravi metu, vel etiam metu rcverentiali conjuncto eum precibus importunis sæpius repetitis, blanditiis, imperio, aut gravi offensione vel indigna­ tione diu continuata consanguineorum, adjunctis etiam minis de subsidiis negan­ dis, si cx Religione egrediatur. Hæc enim singula, vel certe simul juncta, con­ siderata conditione hominis rudis, timidi, et melum justum incutere possunt, et professionem irritare, ut Laymann cum aliis docet.1 (Γ) p. 477. II. Ex Professione religiosa nascitur obligatio de se perpetua 1° servandi vota ; 2° servandi regulam ; 3° tendendi ad perfectionem. Dico: de .se perpetua; quia, ut infra dicemus, vel cessare vel immutari potest. § I. De obligatione servandi vota. A) De obligationibus er voto pauperta­ tis. 1 IBO. Poti paupertatis ex praesenti 1 L. V. 5 scq. L. VI. 1047. sq. , ! 447 Ecclesiæ disciplina objectum proprium ct necessarium non sunt, 1) neque vita, neque honor, neque farna, neque scientia, neque beneficii regularis per electionem, præsentationem aut collationem conferendi jus ; 2) abdicatio dominii imperfecti (n. 590); sed 3) necessarius est bonorum tempora­ lium, quatenus de se pretio æstimabilium, usus dependens seu facti tantum (n. 675). Patet lum ex co quod solorum bonorum temporalium pretio æstimabilium copia hominem diritem, in proprio hujus voca­ buli sensu, constituat, et quod ex horum tantum carentia proprie pauper fiat.— 2nm ex iis, qme n. 1149 sub III. cum De Angelis docuimus ; imo etiam ex Decreto Pontificio pro Regularibus Belgii a SS. Dom. Leone XIII. dato.— 3,o'n ex eo quod nullum hodie veri nominis religiosum Institutum habeatur, in cujus regula usus independens permittatur. Cfr. Craisson 1 et S. Alph.2 Hinc 1161. — I. Voto paupertatis non com­ prehenduntur : 1) Alanuscripta, sive propria, sive ab alio accepta. Sunt enim partus ingenii, qui sub paupertatis voto non cadunt. Ita præterea fert usus communis, ac constat ex Brevi: Postulat, Ben. XIII a' 1724 et Deelar. Clem. VIII. Excipit cum aliis continuator Tournely. si contrarium definitum sit in constitutionibus Ordinis? 2) Reliquiæ, cum sint res spirituales. 3) Pictura', etsi partus ingenii, a religi­ oso tamen, salvo voto, confici nequeunt animo cas sibi retinendi, nec etiam (si conficiantur vel a converso tempore, quo pro conventu laborare tenetur, vel a quovis professo cum coloribus, etc. a conventu traditis) animo eas donandi extraneis? 4) Peculium, i. c. bonum temporale ad individui, et non ad communes monaste­ rii usus destinatum, idque non tantum, quum necessaria a communitate non sub­ ministrantur. ut per se patet ; sed etiam cum subministrantur, dummodo hoc in casu 1° consuetudine jam existât ; 2° ha­ beatur dependentur a Superiore, adeoque 3° animo parato eidem renunciandi ad nutum ejusdem Superiori?·, et 1° servetur vel in communi, vel in cella etiam religi1 a 8 « Manuale, n. 2477 - 2465. 2749. L. V. 14. Ib. Ib. Cfr Salm. Tr. XII. c. II. n 197- 199. 448 TRACTATUS osi, sed cum licentia Superioris, nec clave obseratum aut ita occultatum, ut libera; dispositioni Superioris subtrahatur ; 5° ad usus neque illicitos, neque superfluos adhibeatur. Requiritur I un\ ut cesset præscriptum Trident ini,1 quo peculia pro­ babilius' prohibentur ; 2um, 3fum, 4um, ut usus juris scu independens caveatur; — 5nm, ut ex mox dicendis patebit. 5) Beneficium ecclesiasticum, v. g. Episcopatus, legitime collatum. Illud nimirum administrare poterit et de redi­ tibus illius independenter a Superiore disponere, cum res sit spirituali an­ nexa; non tamen potest id licite, nisi ad propriam sustentationem ct pios usus.8 1162. — II. Comprehenduntur roto pau­ pertatis omnes actus usus, a regula vel Superiore independeutis, circa res tempo­ rales, adeoque Religiosus peccat: 1) Si quid ex rebus sibi in usum con­ cessis in alium usum impendat aut commo­ det absque licentia, aut culpabiliter amit­ tat, destruat, vel deterius reddat.4 2) Si quid sine licentia, sive tanquam donum, sive tanquam mutuum, sive tan­ quam commodatum, sive tanquam deposi­ tum proprie dictum, (n. 924) acceptet, aut. quod Religioni cx titulo * . justitia — v. c. hæreditatis, mercedis, — debeatur, abnuat. Secus resolve tie muneribus, cum votum paupertatis non obliget ad acqui­ rendum Religioni. Attamen, qui ejusmodi munera sine justa causa recusaret, pecca­ ret contra caritatem erga conventum, im­ pediendo ejus bonum.6 3) Si quid sine licentia emat, etiam pro communitate. 4) Si quid ab extraneo petat aut acci­ piat in opera pia, a donatore non in specie infima determinata, impendendum.6 5) Si quid ita abscondat, ut *libera Su­ perioris dispositioni subtrahatur.7 6) Si Procurator vel Superior quidquam expendat contra quam regula, voluntas Superioris, consuetudo, rationabilis causa permittat. Ratio, quia hi non sunt do- mini bonorum communium, sed tantum administratores.1 1163. Qu.esita. — Quær. 1° Qualis licentia requiratur et sufficiat ut usus non sit independens ? llesp. ad r,m· Requiritur: a) Cera i. e. nec metu extorta, nec fraude, v. c. emen­ tita necessitate, obtenta, b) Rationabilis, i. e. non ad usus illicitos aut vanos, nec ad superflua, pretiosa, statum religiosum dedecentia. Superior enim non potest dare veniam majorem, quam ipse habeat; ipse autem, cum non sit dominus bono­ rum Religionis, non potest ea suo arbitrio et inutiliter, sed tantum iu Religionis necessitatem et utilitatem expendere.2 Hinc S. Alphonso omnino arridet sententia (licet oppositam non audeat damnare) docens non illicitam tantum, sed et invali­ dam esse ejusmodi licentiam, excepto, si agatur, — vel de superfluis sine notabili excessu, quia aliter res magnis scrupulis esset obnoxia, - - vel de modica summa ludo licito, i. e. non mere fortuito, expo­ nenda.8 Resp. ad 2um· Sufficit tacita, et proba­ bilius etiam cx certa futuræ concessionis probabilitate pnesumpta ; utraque enim tollit usum independentem. Ejusmodi tamen præsumptio ordinarie non caret culpa veniali ; quia plerumque Superiores, saltem quoad modum, sunt inviti. (A) p. 477. Licentia petita, sed indebite negata, nisi periculum gravis damni sit in mora, non excusat a transgressione voti.4 C* Hinc. i. e. cx praesumpta licentia, reli­ giosus potest succurrere pauperi magna paupertate laboranti, (piando aditus ad Superiorem non patet ; — moderatas pau­ peribus largiri eleemosynas, si cum debita licentia versatur extra conventum;—eis dare aliquid esculenti (piando est in con­ ventu ;— leves donationes facere amicis ct consanguineis in signum grati animi, vel debita? amicitia *, vel ad conciliandum amorem erga Religionem ; - ex bonis sibi ad usum concessis donationes remuneratorias facere, imo plus donare (piam 1 Sess. 25. c. 1. dc Rcgul. accepit, usque ad excessum quarta· partis, 2 L. V. 15. 8 Ib. u. 16. (piia gratitudo postulat, ut plus reddatur 4 Ib. n. 19. (piam fuerit acceptum ; — probabilius 6 L. V. 20. etiam donare, quæ parcius vivendo sibi 6 S. Alph. Opere Ascct. Lett, e Tstr. Cire. subtraxit ex rebus, sibi ad usum conccs3 wl 175". Tom IV. p. S30. Cfr Vind. p. 372. — Ed. 2‘. T. i p. 420. ~ L. V. 28. ’ L. V. 28. •Ib.n. 30-32. 2 Ib. n. 29. 4 Ib. n. 18. 33. DE STATIBUS PARTICULARIBUS. sis, si certa quantitas sibi assignetur, ita ut nec monasterium teneatur majorem præstare, nec ipse de assignata rationem reddere ;1 — nisi de contraria Superioris voluntate constet, acceptare ab extraneis rem Superiori tradendam ; 3 — emere rem, si novit id Superiori pergratum fore, nec recursus facilis ad cum pateat, v. g. in itinere ; — gencratim acceptaro vel expen­ dere aliquid, quando Superior adiri nequit et urgeat occasio;8 — dare aliquid Petro, si licentiam habeat dandi Paulo, nisi Su­ perior dederit licentiam pro Patdo ob peculiarem rationem, negaturus, si pro Petro fuisset petita.4 Illegitima tamen foret præsumptio in religioso, qui iter agens diverteret ad alia loca extra viam ad res curiosas videndas, nisi forte valde brevis esset distantia, et nullæ aut admo­ dum modicæ fieri deberent expensae, vel nisi in casu particulari Superioris li­ centia ex natura causæ merito praesumi posset. 1164. — Quæ'·. 2° tyuenam materia censenda sit gravis in violatione voti pau­ pertatis ? llesp. 1° In peccatis, qua' sunt simul contra religionem et justitiam, gencratim loquendo ea habenda est ut gravis mate­ ria, quæ peccatum mortale in furto con­ stituit.6 Cætenun ut judicetur dc gravitate ma­ terne in hujusmodi furtis, advertendum est, monasteria mediocriter opulenta com­ muniter dominis privatis sat opulentis æquiparari. Hinc eadem ac pro illis men­ sura gencratim materiam gravem consti­ tuit. Si autem sint valde opulenta, major quantitas requiritur. Major etiam requi­ renda est, si Religiosus res Monasterii in usum proprium usurpet, vel aliis ejusdem Communitatis donet, quam si in extraneos easdem erogaret, quia sic e;e domi rema­ nent. Major etiam in furtis minutis, quæ insuper, interposito notabili (V. n. 698. q. 6°) intervallo, in gravem materiam non coalescunt. Major iterum in esculentis, dummodo non reserventur et damnificat io conventus non sit nimia et in re extraordi­ naria et pretiosiore.6 1 • 8 4 6 * L. V. n. 19-23. Lacroix, L. 4. n. 118. Ib. n. 109-111. 11). n. 119. L. V. 24. Ib. n. 24. 25. ■ 449 llesp. 2° In peccatis contra solam Religionem, seu contra solum votum commissis, crescit difficultas, et major est Theologorum dissensus. Communius tamen haud majorem materiam ad pec­ catum mortale requirunt, quam in casu precedent i, ubi justitia violatur : quia actus proprietatis ejusdem gravitatis esse videtur. Attamen non improbabiliter ad grave peccatum nonnulli graves Doctores majorem quantitatem requirunt. — Sic Elbel,1 — Salm.2 Communiter autem conveniunt, valorem multo majorem requiri ad graviter pec­ candum, quando dona accipiuntur ab ex­ traneis in alios eroganda ; quia tunc i multo minor est proprietatis actus, quam 1 si hæc in proprium usum retinerentur. * Generat im vero religiosus non pecrat graviter clam accipiens rem aliquam ex Communitate, v. g. librum ad usum pro­ prium etiam diuturnum (sed non in per­ petuum), nisi ita occultet, ut a Superiori­ bus inveniri nequeat ; quia tunc Prælatus non censetur invitus quoad substantiam, sed tantum quoad modum.4 Quoad res mutuo seu commodato accep­ tas vel traditas sine Praelati licentia, gencratim loquendo non peccabit graviter contra votum paupertatis, si res ad usum suum vel etiam alias extraneis det mutuo vel commodato, modo sit certus de iis recuperandis, nec grave damnum propterea inferat Communitati, quæ idcirco v. g. careat usu rei graviter hic et nunc necessariæ. Multo minus graviter pecca­ bit, si res ad usum sibi concessas mutuet seu commodet aliis religiosis ejusdem monasterii. Ratio est, quia etsi aliquem actum proprietatis in his ponat, non tamen graviter peccat, juxta communem Theolo­ gorum interpretationem.6 1165.— Quær. 3’ .tn religiosus, qui votum paupertatis violavit, teneatur ad resti­ tutionem, et an impotens ad restituendum teneatur sibi subtrahere aliquid e.r rebus sibi ad usum concessis ? llesp. ad lum Jffirm. si violando vo­ tum simul etiam justitiam violavit. Ratio patet. llesp. ad 2um. Vere probabilis est S° Alphonso6 sententia negativa, si res ad 1 n. 646. 3 L. V. 24. 5 Ib. n. 27. « c. 6. n. 12. < L V. 24. * Ib. 26. 450 TRACTATUS usum concessæ sint necessari/e. Ratio quia præsmneiidum non est velle Superio­ rem subditum ad hoc obligare cum tanto incommodo. 1166. — Quær. 4° Quodnam sit dis­ crimen inter votum et virtutem pauper­ tatis ? Resp. Votum respicit tantum actus externos proprietatis; virtus vero ad in­ ternos cordis allectus etiam extenditur. Voti enim objectum est Religiosum bonis temporalibus exterius expoliare. Virtus autem pro fine habet omnem inor­ dinatum cordis affectum erga res terrenas penitus rescindere. Votum igitur pau­ pertatis est veluti medium ad virtutem, quæ est tinis obtinendus. Hoc posito nemo non videt, virtutem paupertatis multo latius patere, quam votum : quo­ ties enim quis votum infringit, simul ct virtutem lædit ; non autem vice versa. Dixi, votum afficere solos actus pro­ prietatis externos ; attamen violari posset votum per actum internum, qui actum externum respiceret et attingeret, scilicet per desiderium agendi externe contra vo­ tum : siquidem desiderium induit omnem malitiam et speciem actus externi, ut dic­ tum est n. 228. B. De obligation ibus ex volo Castitatis. 1167. — Votum castitatis multo præstantius paupertatis voto censeri debet, cum per illud Religiosus non bonis sibi extrinsecis, sed intrinsecis, corporis scili­ cet et sensuum voluptatibus, renuntiet. Duo eomplecitur ejus objectum, nempe ea, quæ de jure naturali et divino jam prohibentur, necnon ea, quæ in legitimo matrimonio licite fieri possent. Hæc igitur est voti castitatis efficacia, ut quod alioquin licitum esse posset, Religioso illicitum fiat ; ea vero, quæ omnibus sunt prohibita, ipse evitare debeat ex duplici obligatione, castitatis scilicet et Religio­ nis. 1168. Qv.esita. — Quær. 1° An pec­ cata luxuria etiam mere interna coto cas­ titatis adversentur ? Resp. Affirm. Ratio est, quia Religio­ sus vi voti castitatis tenetur abstinere ab omni voluntaria delectatione venerea, sive interna, sive externa, ita ut si castitatem lædat, duplicem incurrat reatum, luxuriæ scilicet et sacrilegii.1 1169. — Quær. 2° Quanam sit gravi­ tas peccatorum contra votum castitatis commissorum ? Resp. Hæc regula generalis statuenda est. Eadem prorsus est gravitas peccati contra votum, ac contra Sextum et Nonum Decalogi præceptum, scilicet peccatum mortale est aut veniale contra Religionem, prout mortale aut veniale est contra casti­ tatem. Parvitas autem materne admit­ tenda non est in peccatis luxuriæ, nec nisi ex imperfecto consensu levis esse culpa potest, juxta dicta n. 484, 485. 1170. — Quær. 3° An vel quanam sit differentia inter virtutem et votum castita­ tis ? Resp. 1° Nullum datur discrimen ra­ tione objecti, eum votum tam late pateat, quam ipsa virtus. Attamen in hoc diffe­ runt, quod in iis, quæ virtute prohiben­ tur, duo dantur peccata si votum violetur, dum unicum committitur peccatum in eo, quod solo voto interdicitur. Si (piis enim voto simplici Religionis ligatus matrimonium contraheret, unicum pecca­ tum, scilicet contra Religionem, in usu conjugii patraret. Potest igitur quando­ que violari votum, quin ipsa virtus lædatur. Resp. 2° Virtus castitatis præter obli­ gationes, quas imponit, mera quoque consilia ad majorem perfectionem ducentia suadet ; dum votum solam materiam ob­ ligationis afficit. C. De obligationibus ex voto Obedientia. 1171. Principia. — I. Religiosus cx voto obedientiie tenetur ad omnia, quæ Superior præeipit secundum regulas et constitutiones Ordinis, sive directe et ex­ presse, sive indirecte et implicite.2 Atta­ men ut sit peccatum contra votum, re­ quiritur ut Superior vere præcipiatj et non tantum suadeat ; quod quidem ex verbis, modo loquendi, variisque rerum adjunctis patebit. II. Superior jus habet praecipiendi non ea solum, quæ explicite habent ur in regula, vel constitutionibus, ut sunt abstinentia, silentium, etc., sed etiam quæcumque im­ plicite in eis continentur, ut poenas in 1 L. V. 37. 2 Ib. 38. DE STATIBUS PARTICl LARIBUS. transgressores, ct quidquid pertinet ad officia Communitatis rite obeunda, aut ad ejus rectam administrationem. Ratio est, quia religiosus se adstringens ad consti­ tutiones speciales Ordinis servandas, se obligat ad ea omnia, quæ ad hunc finem consequendum sapienter statuta sunt vel præeipiuntur. 111. Religiosus vi sui voti non tene­ tur obedire Superiori rem, a) impossibilem, aut b) evidenter illicitam (ut revelare se­ cretum, quod non cx alia ratione revelare teneatur), aut c) graviter sibi noxiam praecipienti.1— Et sane non potuit se obligare ad rem impossibilem, cum nemo ad impossibile teneatur; neque ad rem certo illicitam, siquidem votum nequit esse vin­ culum iniquitatis ; neque demum ad rem graviter sibi noxiam, quia hoe a mente Religionis alienum est, ct actus heroici non cadunt communiter ct implicite sub votum, sicut non cadunt sub præceptum. Excipe tamen, si agatur de ofliciis intra limites vilæ religiosa· adimplendis, v. g. de curandis religiosis pestiferis ejusdem Ordinis, etc. Hinc non tenetur subditus obedire Praelato jubenti, ut incedat super aquas, etc. ; si autem referantur exempla, qui­ bus constat, talem obedientiam Deo pro­ batam et miraculis confirmatam fuisse, dicendum est. tunc divinum beneplacitum singulari ac superno lumine tum præcipi­ enti, tum obedient i fuisse manifestatum. 1172. Qi esita. - Quær. 1° Quod­ nam discrimen intercedat inter virtutem et votum obedieniue ? Reap. Idem quod superius n. 1166 fuit indicatum de paupertate ; scilicet objec­ tum voti est exeeutio externa mandati Superioris, dum virtus usque ad internam submissionem pertingit, et perfectam ipsam obedientiam efficit. A Religioso autem sedulo vitanda sunt non solum peccata contra votum, sed etiam contra virtutem, qua' quidem fre­ quentius bedi solet. Accidit enim (utinam rarius !), ut subditus Prælati man­ dato actione quidem externa integre obsequatur, sed reluctante, incesta et a*gra voluntate Tunc vero licet voto satisfa­ ciat, a virtute tamen longe recedit. Religiosus igitur Superiori vere praeci­ pienti inobediens probabilius2 duplex 1 L. V. 47- 49. 2 Ib. 46. 451 peccatum facit, alterum contra præceptum naturale, quod submissionem legitimo Superiori praescribit, et alterum contra votum. Hinc in piis Congregationibus virorum vel mulierum in communi sub eadem Regula vitam degentium absque , votorum vinculo, inoliedientes a peccato non eximuntur, si contra Superiores sint rebelles, sed unicum peccatum commit­ tunt. 1173. — Quær. 2° An religionis tenen­ tur obedire in dubio, utrum ren pracepta sit licita, vel potestatem Superioris ex­ cedat ? Resp. Affirm., quia tunc praesumptio Superiori favet. Insuper opposita seu-, (entia ordinem in religiosis familiis per­ turbaret. Excipe, si res praecepta sit aut valde difficilis, aut subditum vel tertium periculo gravis damni exponat, dummodo in hoc duplici casu sulalitus agat ex opi. nione solitarie probabili. Ratio, quia turn jus moraliter certum subditi praevalet in­ certo superioris.1 1174. — Quær. 3° Quandonam religi­ osus peccet graviter contra cotum obedi­ ent ia ? Resp. Peccat graviter in sequentibus casibus, qui raro occurrunt ; scilicet 1° quando recusat obedire iu materia gravi Superiori praecipienti in virtute samhr obedientia, vel in nomine Jesu Christi, aut per alias similes formulas, qua· rarissime a Superioribus sunt adhibenda· ; 2° (pian­ do Superiori praecipienti respondet : .Volo obedire, nolo facere, non faciam, aut aliud simile, ipiod contemptum formalem aucto­ ritatis praecipientis redoleat ; 3° quando ex inobedientia sequitur grave scandalum aliorum, sive subditorum, sive savularium, aut grave incommodum sive pro Commu­ nitate, sive pro aliis, v. g. pro salute ani­ marum, etc. In cæteris casibus inobedientia pecca­ tum veniale non excedit ; cum autem praedicti casus peccati mortalis raro acci­ dant, communiter peccata religiosorum contra obedientiam ut venialia reputanda sunt. — Multo rarius adhuc peccata in solam virtutem commissa mortalia eva­ dent.— Regula vero, jubens obedire in omnibus, intelligcnda est de obedientiæ perfectione, non vero de obligatione ex voto.2 1 L. V. 47. L. 1. 93. a Ib. 40. 452 TRACTATUS 1175. — Quær. 4° Quibusnam obediendura sil ? Resp. Obediendum est non tantum Superioribus majoribus, sed etiam inferi­ oribus, seu ministris, vel præpositis ex mandato Superiorum præcipientibus, eum eadem sit auctoritas, quæ mandatum in­ jungit. Quær. 5° Quomodo obediendum sit ? Resp. Ut obedient ite sua constet plena perfectio, obediendum est, 1° ex motivo supernaturali, ut præscribit Apost.1 Non ad oculum servientes, quasi hominibus pla­ centes.......... Domino Christo servite. — 2° Alacriter, seu cum gaudio et animo volenti : Hilarem enim datorem diligit Deus}— 3° Prompte, id est, vel statim, vel tempore præscripto, ct cum debita cura, absque segnitie.—1° Ex integro, seu totum opus praescriptum perficiendo. § II. De obligatione servandi Regulam. 1176. Qüæsita.— Quær. 1° Quan­ ta sil regul/e obligatio ? Prati. Nomine regulæ in hac qnæstione etiam veniunt Constitutiones seu Sta­ tuta, qua * a solis Praelatis aut Capitulis Religionum proficiscuntur. Resp. 1° “ Regula .... non est merum consilium," inquit Suarez: cum violationes regula; possint a Superiore puniri. Vide Bouix.8 2° Dari potest regula, quæ obliget sub mortali, aut sub veniali, aut solummodo ad pamam. “ Si regula sub peccato obliget, ejus transgressio est contra votum et sacrilega : ratio est, quia talis regtda non est minus præceptiva (piam vox Superioris ; . . . . proinde .... Carthusianus, v. g. carnes edens, vel Franciscanus feria sexta non jejunans, contra obedientiam et contra temperantiam peccant.” — Ita Busembaum apud S. Alph.4 3° Si in regula expresse dicatur eam obligare quantum potest, ejus violatio erit peccatum mortale aut veniale, prout ma­ teria est gravis aut levis : quia regtda non est minus obligans quam vox Superioris, et Superior potest obligare juxta gravita­ tem maleriæ. 1 Coloss. 3. 22. 2-1. a II. Cor. 9. 7. 3 De Régal. T. II. p. 543. 548. 4 L. V. 41. 4° Regula per se ne sub veniali quidem obligat, si hoc in ipsa declaretur. Si vero de hoc regtda omnino sileat, controvert!tur. Praeferenda est, inquit D. Bouix post Suarez, sententia, qme tenet regulam tunc sub gravi non obligare, et dignoscendum ex circumstantiis, et recepta interpreta­ tione in unaquaque Religione, an obliget sub levi aut tantum ad poenam subeun­ dam :1 si (piis autem cx bono fine regu­ lam quamdam transgrediatur, v. g. silentii ut socium mœstum soletur, nullo modo peccat} Merito tamen notant phires DD. hujus­ modi transgressiones raro omni culpa va­ care, propter negligentiam, contemptum, aliumvc inordinatum affectum ; imo gravi­ ter peccaret, (pii frequenter et quasi per consuetudinem regulam transgrederetur, religiosam disciplinam graviter pertur­ bando, v. g. si nollet unquam servare si­ lentium, nec orare, nec modeste incedere; si ingrederetur omnium religiosorum cubicula, et similia Religionis statuta trans­ grederetur.8— Graviter quoque peccat, qui regulam infringit ex contemptu formali Superioris, ut v. g. ostendat Superiorem a se despici et pro nihilo haberi ; item si id faciat ex odio contra Religionem aut personas ejus, vel ex voluntate resistendi Prælato ; item si se exponat proximo periculo labendi in peccatum mortale, aut praevideat se ideo expellendum fore. Si quis autem proponat nunquam regulam servare, vix fieri potest, ut non adsit con­ temptus. Ita Suarez apud D. Bouix,4 et S. Alphonsus.6—Sola autem frequentia infractionum non videtur sufficienter proliare contemptum : cum hæc frequentia oriri possit ex magna desidia, iu (pia tamen de­ sidiosus magni adhuc potest facere regu­ las, Superiores ct Religionem.6 1177. — Quær. 2° An professi secun­ dum regulam mitigatam teneantur ad refor­ mationem, si introducatur ? Resp. Affirm., si reformatio fiat per statuta indirecte saltem ad regulam miti­ gatam spectantia, vel necessaria sit ad Ordinis conservationem, puta quia cum 1 1 8 4 5 6 Bouix, T. II. p. 576. L. V. 10. Resp. I. Ib. 10. III. Toni. 2. pp. 549. 550. L. V. 11. 42. Bouix, T. II. pp. 549. 550. DE STATIBUS PARTICULARIBUS. 453 pnesenti observantia vel paucissimi ad per­ bona scilicet fortun.e per paupertatem, fectionem pervenire student, vel religiosi corpus per castitatem, animum per obedi­ cum scandalo sæcularium vivunt, vel vota entiam. essentialia et alia Religionis statuta aliter 11 SO. Qlæsita.— Quær. 1° Quibus non servarentur. Secus neg.,quia professio mediis teneatur religiosus tendere ad per­ fit juxta regulam sive primitivam, sive mi­ fectionem 7 tigatam. Ita ut certum, si mitigatio per Resp. 1° Tenetur tendere primario per Papam ; ut probabile, si per consuetudi­ media essentialia status religiosi, nempe nem introducta fuerit.1 per observationem trium votorum, pau­ 117S. — Quær. 3' An Pralalus defectus pertatis, castitatis et obedientiæ. leves subditorum corripere négligeas gravi­ Resp. 2° Tenetur tendere secundario ter aliquando peccet ? etiam per media accidentalia, scilicet per Resp. Jjjirm., cum S. Alph.2 et com­ proprias Ordinis regulas, saltem ea auxilia muni contra Lorea, rasu quo plnres essent non contemnendo. Tunc autem censetur defectus ct tales (v. g. circa silentium, je­ religiosus regulas praetermittere ex con­ junia, etc.),ut disciplinam valeant relaxare; temptu, quando eas transgreditur animo unde dc iis debet inquirere ut eos corrigat, non subjacendi illis vel Praelatis suis: vel sine tamen nimia sollicitudine: aliquando si eas ut inanes habeat.1 prudenter dissimulans, si defectus non 1181. — Quær. 2° Quandonam religi­ afferant scandalum, vel si prævideat sub­ osus graviter peccet contra prcrceptum ten­ ditum ex correctioni' pejorem futurum, dendi ad perfectionem ? vel si tempus opportunius sit expectanResp. in hoc graviter delinquit: 1° Si duin.— Quemadmodum autem Superior vota sæpe sæpius infringat in re gravi, ut tenetur corrigere, sic de transgressionibus patet ; quia praetermittit media ad hanc aliorum tenetur ipsum admonere, qui offi­ obligationem servandam essentialia,et con­ sequenter omnino necessaria —Ita om­ cium habet Zelatoris. nes. 2° Si regulas ex contemptu genera­ tin’) transgrediatur, ut modo dictum est. §111. De obligatione tendendi ad per­ Secus vero, si eas violet concupiscentia fectionem. ductus, vel quia putat eas non esse sibi 1179. Principium. — Tenetur religi­ necessarias ad salutem, vel si cogitet, eas Nam transgredi osus, non quidem esse perfectus, sed ten­ non praecipi sub gravi regulas in rebus exigui momenti, etiam ex dere aliquo modo ad perfectionem. Dico : I J Non tenetur esse perfectus, Ut consuetudine, praeciso contemptu, veniale Episcopus, qui vi muneris sui ad actus non excedit. — Ita expresse S. Alph.2 1182. — Quær. 3° An peccet graviter perfectionis, v. c. ad vitam pro ovibus dandam, obligatur, eum religiosus per se, religiosus, qui intendit servare tantum seu vi status sui, ad ejusmodi actus non mandata obligantia sub gravi, et de certeris nullatenus curare ? teneatur. Resp. Sextf.XTIA negans communior est. Dico : 2° Tenetur aliquo modo tendere ad perfectionem. Obligatio enim ad et S. Alph.8 probabilior. Kalio est. quia consilia evangeliea implicat obligationem eo ipso quod religiosus velit plura illa tendendi ad perfectionem, eum servatis adimplere, quæ obligant sub gravi, jam illis co ipso tendas ad hanc. Etenim tendit ad perfectionem, cum velit adim­ exercendo se in his consiliis ex una parte plere plura, qua· respectu aliorum non ob­ removet a se obstacula caritatis, seu per­ ligant, sed sunt meri consilii. (‘icterum recte advertit S. Doctor, re­ fectionis, triplicem nimirum concupiscen­ tiam, oculorum videlicet per paupertatis, ligiosum ita dispositum in gravi peccandi carnis per castitatis, superbiam vero vita) mortaliter periculo versari ex aliis capiti­ per humilis obedient ia· exercitium ; — cx bus posse, v. g ratione periculi transgre­ altera vero parte eorumdem consiliorum diendi vota, vel grave damnum inferendi observatio hominem disponit, ut totus Religioni quoad disciplinam, etc. Dei fiat, cuncta, quæ habet, ei tradendo, 1 L. V. 10. 1 I, V 43 H. 2 Ib. n. 13 H. A. ΊΤ. XIII. 17. 2 Ib. 8 Ib. 11. 454 TRACTATUS i IV. Qua ratione obligationes ex Profes­ sione existentes cessent vel immutentur. II S3.—Quamvis obligationes, ex Pro­ fessione valida existentcs de sua natura perpetuae sint, cessare tamen possunt, vel etiam immutari. Cessant dispensatione Summi Pontificis, vel ejus, cui a Summo Pontifice, puta per Regulam, hæe potestas facta sit. Patet ex iis quæ in Tract, de Legibus n. 158 et de 2° Præc. n. 391 diximus. — Quin et in votis solemnibus S. Pontifex, gravissima de causa, dispensare potest. Ratio est, quia solemnitas votorum ex solo Jure ec­ clesiastico instituta fuit, ut constat ex Extrao. Joannis \.\7/. tit. 6. et ex bulla: Ascendente Domino, in qua Gregorius \///. dicit: “ Non considerantes, voti solemnitatem sola constitutione Ecclesiæ inventam esse,” etc. Ergo Summus Pontifex dis­ pensare potest in votis solemnibus, sicut in votis simplicibus, siquidem illud, per quod illa ab istis discrepant, est dc mera institutione ecclesiastica. Atqui juxta omnes dispensare potest in votis simplici­ bus. Ergo, etc. Constat etiam ex variis exemplis in historia ecclesiastica relatis, plures Summos Pontifices hujusmodi po­ testati· usos fuisse. Ultimis præsertim temporibus Pius ΓΙΙ. plures hujus gene­ ris dispensationes monachis ac monialibus solemniter professis concessit ad matri­ monia sacrilege inita revalidanda. 1184.— Mutatio in obligationibus ex professione existentibus tripliciter contin­ gere potest, scii: 1° per ejectionem e Religione, quo in casu ejecti tum substan­ tialibus Religionis, tum cæteris sui ()rdiuis peculiaribus votis indubie per se obstrin­ guntur, ita tamen, ut castitatis quidem votum sine immutatione ab eisdem sit cus­ todiendum, reliqua vero paupertatis, obedientiæ, ct si qua alia eorum professioni adnexa sint vota, moderationem quamdam iu ipso usu et praxi patiantur, quæ pecu­ liaribus cujusque circumstantiis aptetur et congruat ·, Ordinarii vero loci jurisdic­ tioni subesse et ejus mandatis obsequi de­ bent. Cfr. Ben. XIV.1·, 2° per transitum ad aliam Religionem (n. 1157. 2°. d) ; 3' per indultum scecularisationis, quod quan­ doque ex justa causa a Summo Pontifice conceditur, plerumque tamen sub cautela, 1 De Syn. 1. XIII. c. XI. n. 16. et seq. ut, quantum fieri potest, tria emissa vota serventur, et ut aliquod religiosi habitus vestigium in sicculo jugiter deferatur.—· Religiosi autem, qui ad Episcopatum as­ sumitur, vota non eo ipso solvuntur (cum vota personalia comitentur personam), quamvis eorum observatio sub his cir­ cumstantiis modificetur. Potest enim pro­ motus bona legitime acquirere ; sed usum sibi, proprietatem vero ecclesiæ, cui pnecst, ct cujus bonorum est dispensator, acquirit. Item votum obedientiæ non cessat, cum Summum Pontificem ut Su­ periorem nanciscatur.1 Quod Regulam spectat, Episcopus regu­ laris, ad præseriptum Const. Ben. X 111.: Custodes, tenetur observare regulas suæ Religionis, quæ materiam voti paupertatis determinant; item tenetur alias regula? et observantias, dignitati et officio Epis­ copali non repugnantes, eadem obligationi gravi vel levi observare, qua tenebatm antequam assequeretur dignitatem Episco­ palem : ita tamen, ut in peculiaribus casi­ bus prudenter judicium ferre possit, utrum cum dignitate et officio illæ conveniant? Officium autem divinum recitare tenetur juxta ritum suæ diœcesis.8 Idem fere quoad Regulæ observantiam dic de regu­ lari ad parochiam promoto, (t) p. 483. CAPUT II. DE TIS, QU E PROPRIA SUNT RELIGIOSIS, QUI VOTA 80LEMNIA PROFITENTUR. 1185.— I. Religiosis solemniter pro­ fessis omnino propria potissimum sunt hæe: 1° Obligationis perpetuitas talis, ut via tantum extraordinaria, v. c. per S. Pontificem et ob gravissimam ac publi­ cam tantum causam, ct rarissime dissol­ vatur. 2° Inhabilitas ad matrimonium valide contrahendum, et contracti, non tamen consummati, dissolutio, cum votum sim­ plex castitatis dc se nec contractum dis­ solvat, nec contrahendum dirimat, sed tantum illicitum reddat. 1 Crnisson, Man. n. 1090. sq. ’ • S. ( Episc. < t Reg. G. niaii, 1864. v. Acta, V. I. p. 449. sq. 3 Craisson, Man. n. 1091, DE STATIBUS PARTICULARIBUS. 3° Exemptio a potestate Ordinariorum, seu libertas a potestate et jurisdictione Ordinarii eum immediata subjectione Sedi Apostolicæ, qua· exemptio Congregationi­ bus votorum simplicium non nisi speciali S. Sedis communicatione acquiritur,— Licet vero lue Congregationes per se sub­ jiciamur Episcopo, subjiciuntur tamen noti ejus jurisdictioni, ct quidem excepto Instituto, in cujus proinde forma et regula nihil potest mutare. — Dixi: soli ejus jurisdictioni ; nam potestas œeonomica et dominâtiva (i. e. ea quæ ex voto est) ad ipsam Congregationem pertinet. Hinc e. g. ad ipsam pertinent electiones Superi­ orum, admissiones et expulsiones subjec­ torum, etc.1 4° lucapacitas dominii in particulari seu respectu individui. Dico : in particu­ lari, nam Minores dc observantia ct Capueini (at hi soli) ne in communi quidem bona immobilia. habere possunt. Hinc dona omnia, quæ Religiosis solem­ niter professis fiunt, eo ipso acquiruntur Monasterio, non exceptis legatis et hæreditatibus, ex notissimo principio Juris Canonici: “Quidquid Monachus acquirit, non sibi, sed Monasterio acquirit.” Hoc principium valet etiam quoad alios Reli­ giosos intra limites voti paupertatis, quod illis non adimit facultatem acquirendi et possidendi. Hinc isti legata et hiereditates acceptare ct acquirere valent, licet de iis sine licentia disponere nequeant. Quoad esteras donationes, e:e Monasterio obve­ niunt, nisi fiant speciatim intuitu per­ sona· privata·, et non quatenus Religiosa·. Tunc vero Religiosus acceptare nequit absque licentia saltem praesumpta, seu sub conditione licentiæ obtinenda?. Religiosus autem non solemniter pro­ fessus retinet dominium directum, et hoc dominium se extendit: 1) Ad bona tem­ poralia, quæ possidebat ante vota ; 2) ad fructus seu reditus eorumdem bonorum : 3) ad ea, quæ ipsi de jure adveniunt, sine nova acceptatione, ut hæreditas pa­ terna, legata, etc. ; . . . . I) ad omnia bona, qua· a parentibus, cognatis, ami­ cis .... accipit de Superiorum licentia. Attamen, si luce sint usu consumptibilia, in communem monasterii usum juxta morem applicanda sunt, saltem geueratim loquendo. 1 Ben. XIV. C. Emanavit 29 npr. 1755. 455 5° Clausura Papalis, sine qua consis­ tere nequit monasterium cum votis solrmnibus, quamvis cum ea extare etiam pos­ sit monasterium, in quo vota simplicia tantummodo nuncupentur.1 Dixi : potissimum sunt licte. Nam 1186. - II. Sunt quædam ita iis pro­ pria, ut, licet etiam in plurimis In-titntis votorum simplicium inveniantur, non ta­ men in omnibus necessaria sint. Ejus­ modi de jure, communi sunt : 1 ( t Novitiatus, (nisi agatur de locis luereticorum, in quibus legitima consue­ tudine aut S. Pontifici' dispeu-atione contrarium obtineat), fiat in habitu: — et duret per annum, a suscepto habitu com­ putandum.2 cumque— a) ita udetjram ut ne dies, ct ex multorum opinione ne quadrans, aut ne momentum quidem desit, ac in bissextili unus dies superad­ datur,8— ac b) ita continuum (seu non interpolatum), ut non moraliter repugnet probationi. Professio autem aliter facta nulla est.4 — Interruptio vero certo non habetur,—ex morbo, qui ab exercitiis prohibet, nisi fuerit amentia, — neque ex violenta abductione ex Novitiatu, v. g. tempore politica· perturbationis, aut vio­ lenta· ejectionis,— neque ex itinere, ap­ probante Superiore, v. c. ad gerenda ne­ gotia sua. suscepto. — neque ex demis­ sione, cui falsa accusatio locum dedit. Interruptio certo habetur, — dum quis Novitiatu, deposito habitu et cum animo non redeundi, egreditur. (Sunt qui ne­ gant interrumpi Novitiatum, dum quis retento habitu, aut deposito quidem, sed ad paucos tantum dies, v. c. tres quatuorve, egreditur, eo (piod interruptio, absoluta jam majori Novitiatus parte, durior videatur. Occurrentem casum de­ cidere penes Superiores est) ; — item dum quis propria auctoritate egreditur domo probationis, in qua Novitiatum iiu.i pn. et ad aliam ejusdem Ordinis domum aut provinciam transit ; nisi tamen id ex levi­ tate et ad paucos tantum dies factum fuerit : — demum dum (piis ad alium Or­ dinem transit.5 1 Cfr. Gary. Edit. Rom 1872. T 1. p 578. Nota ί K), 2 Trid. Ses». 25. c. 15. de Regal. 8 Billuart. de stat. rvl. D.ss. I. a. 2. 4 Cniisson. Man. n. 2651. 4 Ib. n. 2652 2655. 456 TRACTATUS 2° Ut irritæ sint donationes ct renun­ tiationes, etiam juratæ, quæ tiunt ab ingrcdientibus Religionem, nisi liant cum licentia Episcopi, sive ejus Vicarii, intra duos menses proximos ante professionem, et professio postea subsequatur. Ita Trid. Sess. 25. c. 16 de Regni. Eodem Trid. decreto comprehenditur renuntiatio beneficii, quæ etiam suspensa manet.1 Hujus decreti finis est removere a Novitiis necessitatem emittenda * professionis; itaque ejus dispositio locum habet in solis donationibus ct renuntiationibus, quæ fiunt intuitu vcl cx causa impulsiva ingressus, vel sub conditione professionis emittendæ ; non vero in aliis, quæ eo animo factæ non sunt, vel quæ libertati egrediendi non praejudicant, e. g. in donatione modica; in codicillo ; in testa­ mento; in donatione mortis causa; hæc enim usque ad professionem revocabiles sunt.1 234 Tridentinum Societatem Jesu ab hoc suo decreto excipit. Idem Trident. 1. c. sub excommunicationis poma in dan­ tes et recipientes prohibet, ne quid durante Novit iatu monasterio ex bonis novit ii tri­ buatur, et jubet ut abeuntibus ante pro­ fessionem omnia, deductis tamen expensis in victum, vestitum et alia necessaria ae consueta, restituenda sint, quæ ingredientes intulerunt et sua erant. ‘ 3° Ne, si de viris agatur, conversi et laici simplicia vota ante 21, Clerici ante 16; nec hi ante 19. illi ante 24 ætatis annum expletum solemnia emittant? 4° l't, qui nullitcr professus est, elapso a die professionis quinquennio, reclamare amplius nequeat, nisi cx justa causa fuerit a S. Pontifice in integrum restituitis? 1187.— III. Ex Decreto Pii IX. pro­ mulgato per litteras encvclicas S. Cong. Reg. ad Superiores Ordinum Religioso­ rum datas 19 mart. 1857, viri religiosi eorum Ordinum, in quibus vola solemnia emittuntur, in posterum absoluto tyrocinio tantum vota simplicia emittunt, saltem ad triennium, deinde ad solemnia vota admittuntur, si a Superioribus suis digni reperiantur. Justis autem de causis pro­ fessio solemnis etiam diutius poterit dif­ 1 Ben. XIV. c. Ex quo dilect. 2 L. IV. 935. 3 Bizz. p. 906. Trid S. 25. e. 15 de R«g. 4 Trid S 25. c 19. et Ben. XIV. e. Si data, d. 4 mart ii, 1748. ferri, quamquam non ultra ætatem 25 annorum expletorum.1 Ex declarationibus autem S. Cong. Q Reg. datis die 25 febr. 1859, etc., et ad præfatum decretum spectantibus, vota simplicia, de quibus agitur, perpetua sunt ex parte voventis, et eorum dispensatio Summo Pontifici reservatur. Ex parte tamen Ordinis solvi per dimissionem professorum possunt, ita ut, data dimis­ sione, eo ipso professi ab omni dictorum votorum vinculo liberi fiant. Nemo vero ex causa infirmitatis, post professionem votorum simplicium exortae, dimitti pote­ rit. Cæterum professi horum votorum participes fiunt omnium gratiarum et pri­ vilegiorum, quibus solemniter professi in eodem Ordine frumitur. —♦— CAPUT III. DE IIS, QU.E PECULIARIA SUNT MONIA- LIBUS. Pranot. Nomine monialium, nisi aliter notetur, hic veniunt solemniter professa vel professura *. Sunt autem vel exempta * vel non. Exemptarum autem aliæ subji­ cuntor Regularibus, aliæ non. 11 88. Dispositiones juris monialium, Novitlatui et Professioni propria.— 1. Admittcndæ non sunt ad habitum, a) ante 15 (nec valide profitentur ante 16) ætatis annum expletum.2 b) praxis communiter vigens requirit licentiam vel Episcopi, si agatur dc non exemptis aut dc exemptis, quæ non subjiciuntur regula­ ribus; vel Prælati regularis, si regularibus subjiciuntur. Dixi : praxis communiter vi­ gens : quia quoad jus scriptum disputatur? ( 'æteruni moniales, etsi non exempta * et vota tantum simplicia professæ, cogi nequeunt ab Ordinario ad recipiendam aliquam no­ vit iam, vcl ad manifestandam causam cur illam non admittant. Ita communiter. — Decretum S. C. super Statu Reg., de quo n. 1157. 7°, non pertinet ad mo­ niales. II. Ad professionem licite admitti ne1 Analecta 1. I’., série 2e, col. 2955. 2 Eerr. V Monial I. 72. Trid. S 25. c. 15. Reg. 3 Bouix, de Reg T. 1. pp. 559-564. DE STATIBUS PARTICULARIBUS. queunt, 1) nisi Episcopus, vcl eo absente aut impedito, ejus \ iearius, aut alius ab cis deputatus eas prævie examinaverit (idem ante susceptionem habitus faciendum). Examen fieri potest infra 15 tantum dies postquam Episcopus de (empore profes­ sionis certioratus fuerit, quæ certioratio a Superiori ssa mense ante professionem fieri debet. Examen ad crates monasterii peragendum est, et prohibentur aliæ in­ terrogationes, quam e;e, quas Concilium Trident. Jieri jubet, scilicet, an Deo di­ canda coacta ; an seducta .fit ; an acia! quid agat.1 Possunt tamen tres illa· quae­ stiones variis formulis exprimi ; sed vi­ tandum est, ne, variando formulas, ad alia excurratur; indebita enim foret v. g. interrogatio : num aliquando de ineundo Matrimonio cogitur,erit ; num christiane cirer it ; num carnis ten lation ibus aut lap­ sibus sit obnoxia, etc. Quamvis præfata lege Concil. Trident, non ligetur Episcopus nisi quoad monia­ les, qua· vota solemnia emittunt : — Con­ cilium enim et S. Pius V. loquuntur de suscipiendis in ordine ad Professionem, quæ'in jure est Professio solemnis :— at­ tamen Episcopus potest, si velit, vetare ne puella·, etiam in Congregationibus, qua? vel solum simplicia vel nulla vota habent, ad habitum vcl professionem admittantur ante factum a se examen, in quo tunc non adstringitur ad formam a Concilio Trid. et S. Pio \ . determinatam, sed duntaxat ad prudentiam et aequitatem a jure natu­ rali præscriptam.1 23* 2) Si, expleto anno probationis, Epis­ copus, ex justa causa, professionem distu­ lerit. 3) Si agatur de chorista, et dos, ab Episcopo taxata, et qua' ære solvenda est, non fuerit præstita. Dotem autem alie­ nare nequeunt Moniales, nec transferre in aliud monasterium, in quod transferatur monialis, nisi hoc monasterium montaient admittere cogatur. Restituenda autem est c monasterio egredienti, si vota simplicia tantum in eo emittantur. .Equum tamen videtur, ut aliqua pars dotis relinquatur monasterio in compensat ionem expensarum, quæ pro ejus sustentatione facta· sunt.8 1 Trid Sess. 25. c 17. de Reg. Const. Pii V. Etsi mendicant inm. 3 Bonix, de Reg. tom 1. pp. 651-658. 3 Craisson, Man. n. 2733. sq. 457 4) Invalida foret professio, si novitia, qua· causa infirmitatis e monasterio exiit, postea, dum convaluit, non dentio incœperit novitiatum.1 5) Professio monialium in manu Ordi­ narii aut ejus delegati, non autem Abba­ tissa?, principaliter fieri debet . . . Valida tamen est, si fiat iu manu Supérioriser de consensu majoris partis Capituli.— Ita dc jure communi : nam jure particulari, con­ suetudine aut Statutis Ordinis firmato, ad Episcopum etiam solum spectare potest jus ad professionem admittendi. Ita ragn/ 6) Ad moniales non pertinet Decretum S. Cong. Kcgul. dd. 19 martii 1S57, quod supra n. 1187 retulimus. 7) .Moniales solemniter professæ non possunt transferri ad aliud monasterium, absque Induito S. Sedis, quo super lege clausure cum eisdem dispensetur.· S) Causa * nullitatis professionis pro monialibus non exemptis ’dignoscenda? sunt a solo Ordinario; pro exemptis vero, qua * regularibus subsunt, ab Ordi­ nario conjunctim cum Prrelato, cui regi­ men monasterii commissum est. Casu quo isti judices non concordarent, lis per Sedem Apostolicam esset dirimenda? 1189. — 111. Dispositiones juris ad monialium regimen pertinentes. 1° Semel in anno Episcopus per se vel per alium debet canonicam monialium visitationem facere ; et quidem, vi juris­ dictionis sua * ordinaria', si non sint ex­ * empta ; si vero sint exempta· et immedi­ ate Sancta' Sedi subjecta *, tanquam ejusdem Sedis delegatus:—si tandem sint exempta· et Pnrlatis regularibus sub­ jecta·, visitatio fieri debet a Pnelatis regu­ laribus, sed simul Ordinarius potest mo­ nasterium visitare ratione clausurer, id est, quoad omnia, qua· ad clausura * observan­ tiam spectant.5 2 Ad Episcopum pertinet per se wl per alium pnvesse electioni Superiorissæ et quidem jure ordinario, si monasterium sit ipsi subjectum ; si autem sit Sedi *Apostolica immediate subjectum, ipsi presided Episcopus tanquam al» eadem 1 Varceno. p. 188. • In Porrectum, de Reg. Bouix, de Regni, t. 1. pp. 611 616. 3 Craisson. Manuale, u. 2608. 4 I. V. 8. II Craisson, Manuale, n. 2721. 8 Clement. L III. T. X. e. 2. 458 TRACTATUS Sede delegatus; — si vero sit Praelato regulari subjectum, potest etiam Episco­ pus, si velit, intéressé et praesidere, sed solummodo directive, non jurisdictionaliter: quare in hoc casu nequit suffragia recipere, sed tantum ea audire et cognos­ cere ; recipere autem ca ad regula­ rem Praelatum spectat, sciente tamen et audiente Episcopo.1 Electa Superiorissa confirmari debet, vel a Prælato regulari, si huic monasterium subjaceat ; vel ab Episcopo, si non sit exemptum : si vero sit immediate Sedi Apostolicæ subjec­ tum, a S. Pontifice confirmatio est pe­ tenda.3 3° Episcopus singulis annis poterit rationem exigere administrationis bono­ rum temporalium monialium, etiam, at tanquam delegatus Apostolicus, exempta­ rum ; — administratores, sive regulares sive sacculares sint, removere valet, sed, si de monialibus exemptis agitur, non consti­ tuere;— poterit quoque, si de monialibus agatur, quæ Regularibus non subjiciun­ tur, et consuetudo ita habeat, plures alios actus administrationis circa bona moniali­ um exercere, e. g. exigere ut pro rebus majoris momenti suus habeatur consen­ sus.8 1’ Si conventus monialium, in diversis diœccsibus disseminati, Supcriorissæ Ge­ nerali subduntur, potestas respectivi Epis­ copi sequenti modo determinanda est. Vel S. Sedes, Constitutiones hujusmodi Congregationum approbando, determina­ vit modum, quo moniales a variis Ordina­ riis penderent, prout determinavit Bened. XIV. in sua Constit. Quamvis, 30 april. 17 49, quoad Virgines Anglicas, et tunc regulæ sic data? sunt certe observanda» ; vel nihil tale fuit determinatum, et time moniales certe etiam pendent ab unoquo­ que respective Episcopo loci, ubi resident, quoad ea, qtup sunt jurisdictioni» Episcopa­ li», cum ca ad unumquemque respectivum Ordinarium, ratione muneris Episcopalis, pertineant independenter ab aliis, iisque privari nequeat, nisi in casibus in jure expressis. — Sed quoad ea, quæ sunt merae administrationis œconomicæ, non videtur posse admitti, moniales ab uno­ quoque respective Ordinario pendere, 1 Bouix, de Recul. T. II. pp. 393, 394. 2 Ib. p. 396. 8 Craisson, Man. n. 2928-2932. quando subsunt Supcriorissæ Generali ; hæc enim, ut jam diximus, ad Episcopos non pertinent ratiotie muneris Episcopalis, sed duntaxat ratione consuetudinis ( h. n. sub 3°); porro consuetudo non est ob­ servanda, nisi sit bona et rationabilis, qualis certo non foret luee. Si enim v. g. unus Episcopus vellet praefici Ordini vel monasterio montaient, quam alter Episco­ pus vellet sibi relinere; —si certæ religi­ * osa. ex uno monasterio deberent ejici aut alio transferri, hoc ipsum reneunte altero Ordinario, vel Superiorissa Generali ; — quomodo in his et sexcentis aliis similibus casibus poterit adesse unitas regiminis, vel etiam stare poterit ipsa Congregatio ? Ergo rationabilis non est consuetudo, qua, sub ratione regiminis oeconomici, ab uno­ quoque rcspectivo Ordinario pendcaiit moniales, Superiorissa * generali subdita.· ; sed ab hac duntaxat pendere debent. 5° Supcriorissæ potiuntur potestate dominativa, vi cujus secundum senten­ tiam, quæ S. Alph.1 absolute probabi­ lior est, pnecipere possunt in virtute sanctæ obedientiæ ac vota professarum irritare;2 eas aliqua die Communione privare, at non obligare, ut eam frequen­ tius aut rarius recipiant, quam earum confessorio videatur.8 Jurisdictione au­ tem carent. Quapropter proprie dispen­ sare nequeunt in Regula vel praeceptis ecclesiasticis, sed vel declarare tantum casus, in quibus subdita * ab eis excusentur (n. 147), vel ex commissione Praelati regu­ laris, cui subjiciuntur.·1 aut, ut opinatur Gautrelet.5 Episcopi, si Praelato regulari non subjiciuntur, dispensare, (u) p. 483. 6° Si Superiorissa.· vi Regulæ conscientiærationem exigunt, moniales non tenentur eis declarare peccata sua sive praesentia, sive praeterita.0 tv) p. 483. 7 Moniales, etiam non exemptæ, gau­ dent iis Religiosorum sui Ordinis privile­ giis, quorum pro conditione sua sunt capaces.7 De obligatione monialium ad chorum 1 L. V. 51. 52. 2 Ib. 53. 54. 8 Craisson, Mnn. n. 3043. 4 L. IV. 1032 sub 2. L. V. 53. 61. I. 5 Traité de l’état rclig. Append Ait. 2. § 4. Vol. Il pp. 202. 203. ° S. C. Ep. il Rcg. a° 1854. Vide Analecta, 4mt Série Col. 1325. 1326. ’ L. V. 60-61. DE STATIBUS PARTICULARIBUS. 459 5. ) Alieni conventui, provincia; vel re­ V. (licta n. 1090. I, 1095, 1096, 1098. 1 q. 9° ; dc clausura et confessoriis monia­ ligiosis alicujus Instituti in certis terris lium dicenda in Tractat, de Pœnitentia existentibus concessa, nisi eadem v» 1 simi­ lis ratio pro cæteris ejusdem vel alterius et de Cemsuris. Instituti religiosis, conventibus, provinciis militet.1 6. ) Generaliter revocata a Tridentino CAPIT IV. vel per Constitutiones Apostolica». nisi de T>E REGULARU M PRIVILEGIIS. novo fuerint concessa.2 7. ) Concessa cum clausula, ne aliis $ I. De Regularium Privilegiis universim. communicentur, aut declarata incommuni­ 1190. Qua ratione Regularibus sua cabilia, nisi tamen succedens aliquis Ponti­ privilegia concessa fuerint. — Privilegia fex, vel idem postea, amplissimam cum conceduntur I. vel Scripto vel l ira· Cocis omnibus aliis Religionibus communicatio­ Oraculo. 11. vel directe vel indirecte, nem in forma speciali vel concesserit vel i. c. communicatione eum aliis privilvgi- confirmaverit, additis clausulis efficacibus, quibus omnibus Constitutionibus et Ordi­ atis. Communicatio fit vel in forma com­ nationibus Apostolicis in contrarium, muni, ea dumtaxat, quæ communiter et sine difficultate concedi solent, complec­ cunctisque aliis derogatoriis derogetur 3 1191. Privilegiorum confirmatio.— tens, vel in forma speciali, qua compre­ henduntur etiam insolita et quie *rara et Privilegiorum *directa vel *indirecta con­ cessiones a S. Sede nonnumquam con­ difficilis sunt concessionis, exceptis tamen, firmantur, idque in forma vel communi, nisi nominatim exprimantur, quæ novum jus non tribuit et singula a) Indulgentiis, sub quibus etiam veni­ unt altaria privilegiata. Sequitur ex prop. privilegia in eo statu, in (pio antea erant, relinquit, vel speciali, quæ non tantum, ut 37 damnata ab Alex. Vil. p. XIV, communis, valida corroborat, sed et invab) Officiis propriis, qute non communi­ lidata re validat, atque ita quidem ut amissa, cantur Kalendario Romano utentibus, ct vel concessa cum clausula ne aliis commu­ novis, ad qure induito egent qui Kalendanicentur. de novo censeantur acquisita. rium proprium habent. Patet ex decl. Si autem privilegia sæpius confirmantur, S. R. C. dd. 30 sept. 1679 ad 3, et 20 et in una confirmatione quædam omittun­ mart. 1 706 ad 1 et 3. tur, quæ in alia habentur, omissa nequa­ c) Exemptione a jurisdictione Ordina­ quam censentur revocata, praeterquam si riorum. Cfr. n. 1185. 3°. Tridentino vel alicui Constitutioni Aposto­ Nulla vero, quantumvis ampla, commu­ licæ adversarentur, *qua hujusmodi privi­ nicatione comprehenduntur : legia generaliter revoeasset.4 1. ) * rogativæ Pra quædam omnino spe­ 1192. Caria.— 1° Quidquid conn s, . *cifica quas S. Sedes quibusdam Ordinibus sum est Superioribus sive Genendi, sive exclusive et primitive concessit, facta eorum Subalternis unius Religionis, omnibus Superioribus Generalibus facultate ipsas etiam Superioribus (Generali vel Subal­ communicandi aliis Religionibus, Congre­ ternis) c;ct erarum Religionum, *qua cum gationibus vel etiam sacerdotibus in par­ ipsis communicant, concessum intclligiticulari.1 tur, quamvis Officiorum denominationes 2. ) Privilegia odiosa et qute Statutis sint vari *i. Hæc regula applicanda etiam propriis sunt contraria.12 est conditionibus, sub quibus, et cæteris 3. ) Ad certum tantum tempus con­ personis (v. g privatis regni iribus), quibus cessa.8 privilegium aliquod concessum fuit.6 4. ) Ob specialem causam motivam cum 2° Si privilegium alicui Religioni con­ , *conditioni sive expressa sive tacita : cessum ab ipsa non acceptetur, vel non in quoadusque causa perseverat, data.4 1 IV. 2 8 4 Fcrr. V. Confrntern. I. 22. $q. it V. Indulg. 22 27. II. A. Tr. XX. 11. Ib. I Ib. 1 1 2 8 ‘ 6 H. A. Tr. XX. II. Ib. 12. Ib. ». Fcrr. V. l’riv. II. 6. 11. Ib. V. Indiligentia V. 75, 76. 460 TRACTATUS usum deducatur, vel renuntiatione aut usu contrario cesset, aut a S. Sede in particulari revocetur, vel etiam Religio extinguatur, nullum inde præjudicium creatur alteri Religioni, quæ cum ipsa communicat.1 3° Privilegiis, quæ Communitatibus concessa sunt, individua Communitatis membra renuntiare nequeunt. V. n. 196. 4° Cuius alteriusve privilegii usum Superiores, justa tamen de causa, subditis suis limitare, quin ct penitus ct generatim prohibere possunt,2 exceptis tamen Pradatis interioribus, qui hac potestate pro singu­ lis tantum casibus vel subjectis uti valent. Quod si Superiores neque limitaverint, neque prohibuerint, nec luee conditio in ipso induito expressis verbis adjecta fuerit, subditi nulla illorum delegatione, assigna­ * tioni aut licentia indigent, ut privilegia in usum deducant. 5° Privilegiis soli Generali concessis alii Superiores uti nequeunt : contra horum privilegiis legitime utitur die.8 6° Privilegia 1) a Genendi, sive per se ipsum, sive per Superiores subalternos generaliter, i. e. non ad casum aliquem specialem, subdit is communicata, perdurant donec ab ipso aut, eo mortuo, a Vicario aut successore ejus revocentur (n. 151). 2) A Superioribus subalternis ad tem­ pus constitutis proprio jure communicata expirant linito termino eorum muneri pr.efixo, i. e. novo Superiore in munus suum ingresso. 3) Ad certum numerum casuum conce­ denda, exhausto tantum numero, non vero finito munere concedentis, cessant (n. 151 ). 7° Regulares Ordinariis locorum exhi­ bere tenentur : 1) Liret non requisiti, ct priusquam iis uti possint, privilegia eum clausula : cer­ tioratis locorum Ordinariis ; item novas indulgentias antequam publicentur. 2) Requisiti, at (juin interim usu privi­ legii interdici possint, privilegia specialia exemptionis, i. c. quæ jure communi et notorio omnium regularium non continen­ tur. (Cfr. n. 195.) 8° Privilegia regularium : 1· Largissime, atque eo modo ut aliquid operentur, interpretanda sunt (n. 193). > H. A Tr. XX. 9. • L. V 64. et Tr. S. Alph. Tr. de 1’riv n. fi 8. 73. 2 H. A Tr. XX. 79. 88. Cfr. (x) p. 483. 3 Ib. 72. DE STATIBUS PARTICULARIBUS. 461 uni, etiam pro salario, actu inservientes, I nibus irregularitatibus occultis, ut Epis­ modo intra eorum claustra iit assidui copi cum diœcesanis. Dispensare præte­ commensales, ct sub obedient ia Superio- ' rea possunt in irregularitate ex homicidio nun (licet ratione famulatus tantum) vi­ voluntario, at in foro conscientiæ tantum vant. Utrum vero et alumni convictores et dummodo non sit commissum post in­ familiaribus, pneciso privilegio, quod v. g. gressum in Religionem. Ita ex Const. S. lienedictinis, Sulpicianis, etc. concessum Pii \ . : Dum ad Congregationem 15 julii est, accenscndi sint, disputatur.1 In hos 1571. λ ide Ferraris V. Irregularitas ergo jurisdictio dubia est dubio juris. III. 18: 2) In omnibus irregularitatibus Vide n. 1394·. q. 5°. ex defectu in quibus dispensari possit et 1195. — Vi hujus jurisdictionis quasi soleat. Harum plcrasque recenset S. Alph.1 Episcopalis, ct specialium privilegiorum, 6° Quoad quotcumque inhabilitates et hæc quæ sequuntur Superioribus regula­ poenas contractas ex delicto, ut privationis rium competunt. officii, beneficii, vocis, loci, etc., idque, A) Generalis per se vel per Visitatores i licet Papie forent reservate.2 suos, ct Provinciales possunt et debent 7° Quoad vota. visitare singulas domos, personas atque a) Excepto voto transeundi ad Religio­ ecclesias sibi subditas, exclusa, praeter­ nem strictiorem, reliqua omnia professo­ quam in casibus n. 1191. I. indicatis, rum, etiam ea, quorum emissioni vel Episcoporum visitatione. ' ipsi, vel predecessor vel Superior subal­ B) Generalis iu singulos professos, et ternus consenserunt, directe possunt irri­ Provinciales, ac de horum saltem consensu tare (n. 389). Superiores locales, in subditos suos, simi­ b) Personalia novitiorum suspendi pos­ liter professos, eas omnes censuras ferre sunt, dum gubernationi ac probationis ex­ valent, quæ personis infligi possunt.2 ercitiis prejudicent aut impedimento sint. C) Superiores cum subditis suis dispen­ c) Per se vel per alios, etiam extra Con­ sare possunt in iis et eo modo, in quibus fessionem, dispensando aut commutando et quo modo Episcopi id de jure possunt relaxare possunt omnia subditorum vota, cum diœcesanis, specialiter; ! exceptis trium peregrinationum, quie ta­ 1° Quoad opera servilia Dominicis festis­ men, ut mox a) dictum fuit, irritare valent. que diebus. H. A. Tr. XX. 106. D) Quoad ordines suscipiendos, V. 2° In jejunio, tam quoad unicam refec­ Tract, de Ordine. tionem, quam quoad abstinentiam. Ib. E) Quoad Synodum diœcesauam et con­ 3° In divino Officio: a) Ad instar Episco­ ferent ias casuum conscienti/t, Regulares, qui porum, in casibus particularibus, ad breve capitulis geralibus subduntur, vi exemp­ tempus, et, ut per se patet, justa de causa : tionis personalis, non tenentur intervenire quam DD. dicunt adesse in dubio de synodis diœcesanis, exceptis illis, qui pamorali impotentia recitandi. Præterea rochialium aut aliarum sæcularium eccle­ gerunt. b) Subdito, sacris studiis, praedicatione siarum, etiam adnexarum, curam * vel audiendis Confessionibus occupato, vel — Similiter, nisi curam parochialem aut infirmitate aut infirmorum ministerio im­ quasi parochialem exerceant, non obligan­ pedito, loco Officii injungere possunt cer­ tur assistere conferent iis casuum consci­ tum numerum psalmorum ab ipsis (i. e. entiæ ; et ne illi quidem regulares, qui Superioribus) assignandorum, non minus jurisdictioni Episcoporum subsunt, quia septem, aut sex cum divisione, cum 7 Pa­ conventus numero duodenario subjecto­ rum caret, ad id compelli possunt. Nec ter et 2 Credof 4° Quoad libros prohibitos, possunt Su­ I licet Episcopo approbationi Regularium periores, ad instar Episcoporum, in casu pro excipiendis fidelium Confessionibus particulari magnæ necessitatis eorum lec­ I conditionem adjicere, ut hisce conferendis tionem ct retentionem subditis suis per­ I assistant.4 Pro Anglia et Scotia vide C. mittere. Rom. Pontifices, S maii 1881. * 5° Quoad irregularitates. 1 II. A. Tr. XX. 104.105. 8 Ib. n. 105. Cum suis dispensare possunt : 1) in oui- 8 Ib. 78. Cria s. 24. c. 2. Rf. 4 Ferr. V, Regulares. II 60. 61. Bouii, de 1 H. A. Tr. XX. 71. 2 Acta, T. 1. p. 98. 1). s Bull. Rom E<1. Tnur. T. VI. p. 160. ( 1, 2. i Reg. 1’. V. Sect. 11 c. 2. § 7· qu. 23. 29. ♦ 462 TRACTATUS 2) Quoad censuras ct casus Papæ re. servatos : 1° Regulares annumerantur impeditis adire Romam, ideoque a Eradatis suis a quibuslibet ordinarie absolvi possunt.1 2° Ad dubium : “An Pradat i Regulares post Constitutionem Apostolica· Sedis iis­ dem privilegiis gaudeant, quibus ante, id est, an possint suos sacerdotes absolvere a casibus papalibus in dicta Constitutione simpliciter reservatis ? ” S. Pumitentiaria 5 decembris 1873 respondit : “Negative, salvis aliis facultatibus, quæ promanant ex Rescriptis particularibus ad tempus concessis.” Ratio Responsi est, quod privilegia absolvendi in dicta Constitutione abolita fuerint ; facultas vero Tridentina (Sess 24. c. 6. Rf.) Praelatis Regularibus ex privilegio tantum competeret.2 Possunt tamen Prælati Regulares ab­ solvere, sicut antea, a censuris specialibus, quæ regimen internum sui Ordinis respi­ ciunt, item à censuris Ordinario jure reser­ vatis (n. 1733 - 1735), quia in his nihil est a Summo Pontifice per Const. Aposto­ lica! Sedis immutatum. De percussione clerici vide n. 1753. q. 2°. sub 2°. 1196. Quoad exemptionem a jurisdic­ tione parochiali, ubi. ea jure existit,ac qua­ tenus de facto viget. A) In quibus exempti sunt regulares a jurisdictione Episcopali, in iisdem a for­ tiori eximuntur a parochiali. B) Specialiter designanda sequentia ex Craisson,3 et Van de Burgt, de Eccl. 1° In ecclesiis aut domibus suis Com­ munionem paschalem, Viaticum et Extre­ mam Unctionem recipere possunt non tantum professi, sed etiam novit ii, candi­ dati, et familiares. Hoc privilegio tamen non gaudent advenæ, (pii in una doinorum suarum infirmarentur. Quod>i ibi decesserint, non possunt sepeliri in eccle­ siis, nisi sepulturam in iis elegerint, (pio casu tamen, et nisi consuetudo contraria extet, quarta funeralium (emolumentorum v. " ex cereis) Parocho debetur. 2° Prima Communio non necessario a Parocho aut in propria parochia recipi­ enda est. Consulenda statuta Episcopo­ » 11. V Tr. XX. SI. rum et consuetudines diœcesanæ. 3 lb.< t S. C. C. 31 jnn. 1681. —Ben. XIV. 3° Licet processiones fieri non possint de Syn. L. XIII. C. XXV. n. 5. 6. —Ferr. V. F) Quoad bona temporalia. ai In iis administrandis non pendent ab Episcopis.1 (n. 627). (y) p. 484. b) Ecclesiæ regularium, quibus non est annexa cura animarum parocbialis, vel, ut hic, quasi parocliialis, nullum iis debent Cathedraticum (n. 631). c: Hæred itate Ordini relicta cum onere piorum operum (sub quibus et Missæ) sive intra sive extra Ordinem adimplendo­ rum, inquirere nequeunt Episcopi de eorum adimplcmento ; idemque dicendum de Missis, sive fundatis sive manualibus, etiam in ecclesiis regularium, quibus cura animarum est annexa.2 G) Quoad Sacramentorum administrationem. a) Superiorum est confessarios respectivorum subditorum approbare, ipsisque Sacramenta administrare vel administranda curare. Nomine subditorum veniunt iidem qui supra n. 1194. II. enumerati fuere. b) Cum licentia Superiorum iter agentes confiteri possunt socio Ordinis idoneo, licet non approbato, vcl, si hic desit, et ( 'apuecinos excipias, qui tamen ex concessione Ben. XIV. C, Quod communi 30 martii 1742 sacerdoti ab Ordinario approbato confiteri possunt si in locis versentur, ubi nec conventus vel hospitium, nec ullus frater eonfessarius ejusdem Ordinis reperitur, — cuilibet sacerdoti similiter idoneo, sive sæculari sive regulari, etiam ab Ordi­ nario lori non approbato.8— Responsio autem, qme opponi posset S. C. C. ad Episc. Hildeshrimcnsem d. d. 18 nov. 1769 nullatenus contraria est, cum ibi sermo sit de religiosis, qui socios sui Or­ dinis ad manum habebant, ut patet ex actis ejusdem Congregationis. c) Confessarii regularium 1) Suos, ct, nisi agatur de casu ante illorum ingressum ad forum contentiosum deducto, etiam novitios, candidatos, (pii ad novitiatum probantur, et familiares ab­ solvere possunt a casibus, quos Episcopi in dioecesibus suis sibi reservarunt.4 l)c convictoribus recole dicta n. 1194. II. Missa. XV. 12. ’ Ib. 110. 111. * Ib. 95. 1 L. V. Du r. T. XXXIX. c. 2. 32. 2 L. VII. 101. 3 Manuale, u. 611. sq. DE STATIBUS PARTICULARIBUS. generaliter a regularibus atque a confraternitatibus, quæ in eorum ecclesiis erec­ tis sunt, extra claustra sine licentia Epis­ copi, sufficit tamen illa licentia absque Parochi assensu. Si ecclesia claustro caret, processio sine licentia Episcopi fieri potest prope muros ecclesiæ, seu exeundo e janua ecclesiæ et intrando per aliam. Per Octavam Corporis Christi processio fieri potest extra limites con­ ventus, non petita sive Parochi sive Epis­ copi venia. 4° Regulares, simpliciter approbati ad Confessiones, possunt toto anno, etiam tempore paschali, sæcularium Confessiones excipere: itemque infirmos audire, sed, eorum Confessione excepta, certiorem de­ bent facere Parochum, scriptura saltem apud infirmum relicta ; quod ipsis ab Episcopo (qui tamen neutrum prohibere valet) sub poma suspensionis ab audiendis Confessionibus præcipi potest. Ita ex S. C. C. 22 sept. 1G68 ct ex Clem. X. c. Superna. 5° Item possunt in suis ecclesiis Eu­ charistiam distribuere, etiam invitis Paro­ chis, excepto, extra casum consuetudinis contraria», solo die Pascitatis. G° Cogere nequit Parochus, ut sui sub­ jecti præcepto audiendi Missam satisfaciant in ecclesia parochiali; pneceptum enim implere possunt etiam iu ecclesiis Regu­ larium. 7° Omnes Hebdomadæ Sanctæ func­ tiones (benedictione fontis excepta) libere a regularibus in ecclesiis suis peragi pos­ sunt. Sabbato Sancto tamen eampanam ante, aut Fer. V. in Coma Dni post eccle­ siam digniorem, nisi adsit consuetudo vel ecclesiæ multum distent, pulsare nequeunt. 8° In suis ecclesiis omnes benedictiones peragere possunt, exceptis Fontis Baptismalis, nuptiali, domorum laicorum Sabbato Sancto ct, ut bene probat De Herdt (Pr. Rit. c. 9. n. 5), mulierum post partum. 9° Missæ exequiales et, casu (pio quis eam apud regulares elegerit, sepultura, non sunt de juribus parochialibus stricte dictis; quarta vero funeralis, ut supra 1°, solvenda est. (z) p. 484. 10° Impedire nequit Parochus, quin regulares in suis ecclesiis hora sibi bene visa celebrent, prædiccnt, et annuntient festa, vigilias ac jejunia sequentis hebdo­ mad®. II. 4b·» Quid non comprehendat exemptio Regularium. 1197. A. Quoad domuum fundationem, et derelictionem. — b Domum regularem aut hospitium late dictum, seu quod ha­ beat ecclesiam aut oratorium publicum, erigere non possunt, nisi de consensu Or­ dinarii, et, per se, etiam Papæ. (.. Roma­ nos Pontifices, 8 maii 1881. — Consensu Parochi non opus est : audiendus tantum est, si ecclesia Regularium futura foret parocbialis, vel erigenda esset cura prae­ judicio jurium stricte ct exclusive parochialium : 1 neque consensu Religiosorum concentum intra spatium 560 ulnarum Florentinarum a domo ædificauda haben­ tium, si agitur vel 1° de domo, in aliqua civitate fundanda, vel 2° etiam ruri, sed religiosis illis injuste contradicentibus, vcl 3° de vicinia aliorum conventuum (piam Fratrum Mendicantium, ut patet ex dec. Rotæ dd. 22 jnn. 1615. Extra hos casus regulariter audiendi sunt, nisi aliunde constet ipsos ex nova fundatione haud grave passuros esse detrimentum * 2) Hospitia stride dicta supra 1' sine Ordinarii licentia erigere possunt.8 3) Jure communi liberum ipsis est do­ mos ac ecclesias suas, etiam invito Ordi­ nario, derelinquere, et, si ex propriis re­ ditibus vel eleemosynis ædificatæ fuerint, derelict®, omniaque ad eas nomine Ordi­ nis pertinentia in dominio eorum remanent, deque his libere possunt disponere.1 1198. B. Circa pradicationem.— 1) A Superioribus approbati prædicare pos­ sunt : a) in propriis ecclesiis, petita et non expresse negata Ordinarii licentia : b) in alienis ea obtenta, prævio, si Ordinario visum fuerit, examine moderato et dis­ creto (Clem. X. c. Superna), vcl etiam in loco, ubi Ordinarius actualiter non adsit, de sola Parochi licentia, si transeundo tan­ tum ad breve tempus in aliquo loco, in quo Episcopus non adsit, inorarentur. 2) Similiter quivis sacerdos sæcularis sive alterius Ordinis regularis ad pr.edicandum in ecclesiis regularium licentia indiget Episcopi. 3) Si ipse Episcopus iu aliquo loco pre­ dict. prohibere potest,ne eodem tempore in aliis ecclesiis, etiam regularium, conciones 1 Veta, T. XII. p. 352 (l) p. 353. (1). 2 H. \ XX SS. (Cfr. Acta T I. p 70S sq.) s Ib. 89. * Ib. 89. 4G4 TRACTATI S fiant. Item ne aliquo die concionentur, nt totus populus conveniat ad Cathedralem. 4) Non possunt ; a) publice, sine Ordi­ narii licentia, personas vel familias indi­ gentes auditoribus commendare, nisi ta­ men periculum sit in mora, vel agatur de ecclesia, cui cura animarum parochialis vel quasi parocliialis sit annexa: b) pub­ lice, expresso nomine, aliquem redarguere, aut de tempore determinato Judicii vel Anticbristi vel hujusmodi revelationibus praedicare ; c) Quoad publicandas indul­ gentias V. n. 1192. 7°. 5) Episcopus regularem aliquem (non omnes alicujus conventus quoad praedica­ tionem in suis ecclesiis) “ ob rationabiles causas, licet occultas, praedicationem tamen concernentes,’' a praedicatione potest sus­ pendere, Clem. X. c. Superna. Nola. 1° De rigore juris Ordinarius praecipere nequit, ut regulares in ecclesiis suis, quibus cura animarum parochialis aut quasi parochialis non sit annexa, praedicent; nec 2° eos cogere ad accep­ tandum in ecclesiis suis concionatores sæculares aut aliorum Ordinum :1 nec 3° ipsis prohibere, ne in suis ecclesiis praedi­ cent eadem hora, qua concio in ecclesia parochiah habenda est, si ipse huic concioni non intersit. H. A. XX. 124-128. C) Circa Confessiones fidelium excipien­ das V. dicenda in Tract, de Poenitentia. 1199. D) Circa celebrationem Missa­ rum. — 1° Exceptis casibus n. 1196. sub 6°, 7°, 9°, l(r relatis, in quibus nec Epis­ copis subjacent, in reliquis observare tenentur tum statuta diœcesana, tum speciales Episcoporum ordinationes circa Missæ celebrationem, et (pioad hæc eis etiam ut delegatis Apostolicis subjiciun­ tur. IL A. XX. 75. Attamen, non obstante statuto Episcopi, ne cui vago et ignoto sacerdoti Missam, sine ejus licentia, celebrare liceat, id ta­ men Regulares, examinatis litteris eorum Superiorum et promotionis ad sacerdoti­ um. in suis ecclesiis concedere poterunt religiosis, etiam ignotis, sui vel alterius Instituti, nulla ab Ordinario petita licentia. N. Rev. Th. T. XI. p. 367 sq. 2° De Missarum taxa et tabella V. dicta n. 637. 1 Ad ptirochiales eorum ecclesias eos identidem mittere potest. S. C. C. 13 sept. 1740. 1200. E) Circa S. Communionis dispen­ sationem. 1° De vetita S. Communionis dispen­ satione die Paschatis, V. n. 1196. 5°, et dc prima Communione, ‘.b. 2°. 2° Licet non possint Episcopi S. Com­ munionis dispensationem ad certos in qualibet hebdomade dies generaliter re­ stringere, possunt tamen alicui ex suis diœcesanis in particulari Communiones taxare.1 3' Non possunt regulares sine Episcopi vel Parochi licentia Eucharistiam public per plateas deferre ad ægrotos, nisi con­ suetudo contraria vigeat. An occulte? Disputant canonist»' in casu, (pio non agitur de Viatico.2 F) Circa liaticum, Extremam Unctio­ nem et Sepulturam. \ iaticum et Extremam Ductionem ex­ teris extra casum necessitatis sine licen­ tia 3 Parochi ministrare non possunt? Oleum Sacrum tamen in ecclesiis suis in professorum, novit iorum, et familiarium usum asservare possunt. Eosdem in ec­ clesiis suis sepelire possunt, itemque alios fideles, qui sepulturam in iis elege­ rint, salva, ut n. 1196. 1° dictum fuit, quarta funeralium. At non licet hos me­ dio voti, pacti vel promissionis irrevoca­ bilis ad id inducere.6 G) Circa expositionem SS"'{ Sacramenti. 1° Publica regularibus non licet, nisi de licentia Episcopi, vel jure consuetudi­ nis legitime præscriptæ. Publica autem est quæ fit detecto Sacramento et januis apertis. Ergo licentia Episcopi non re­ quiritur, si fiat vel Sanctissimo velato, vel exclusis saccularibus? 2° Obtenta autem Ordinarii licentia, non requiritur consensus Parochi ; et ne Ordinarii quidem opus est licentia per Octavam Corporis Christi, sive inter Mis­ sarum solemnia, sive ad Vesperas.7 II) Circa Benedictiones \. dicta n. 1196. sub 8° et dicenda in Tract, de Sacramentis in genere, n. 1247. 1201. 1) Circa Processiones. — Episco1 H. A. Tr. XX. 123. 2 L. VI. 240. 8 Saltem legitime præsumpta. 4 H. A. Tr. XX. 123. 6 Ib. 91-94. 6 L. VI. 424. Bouix, de Rcg. P. V. Sect. III. c T q. XIII 1 S. C. R. 20. ajr. 1641. DE STATIBUS PARTICULARIBUS. gulares 1° quoad vim direclicam, dum eorum observantia necessaria est ad vitan­ dum scandalum. 2° Quoad coacticam: a) Ratione qualitatis non exempt» ex­ empti, e. g. muneris ab Episcopo de­ pendentis, ct quatenus dependentis, ut Parochi vel quasi Parochi, confessarii, concionatoris, etc. b) Quoad publicatio­ nem, et observantiam interdicti. V. n. 1695. 1.1°. II. 1°. c) Quoad observantiam festo­ rum ab Episcopo in sua diœcesi præscriptorum, servato tamen ritu suo (pioad Mis­ sas et caetera divina officia, d) Quoad statuta circa observanda ct vitanda in cele­ bratione Missarum, ut supra n. 1199 1°, 20,1 et gencratim quoad ea decreta qu» de jure communi, sive ordinario sive delegato, Regulares etiam afficiunt. C. Rom. Pont. 8 inaii 1881. 0) Circa potestatem coerciticam Episco­ porum, cui subjacent regulares : 1° In loco exempto transgredientes eorum praecepta, pro ejusmodi locis legi­ time lata. 2° Graviter delinquentes in praedicatione verbi Dei. in audiendis Confessionibus, in administrationc cujuslibet Sacramenti. 3° Episcopos graviter offendentes, aut eorum jurisdictionem impedientes, aut circa clausuram monialium delinquentes. 4° Regulares a) degentes extra claustra modo permanenti (i. e. sine licentia Supe­ rioris, aut in loco ita longinquo, ut a Superiore puniri non possint nisi post longum tempus, non vero transitorie, causa v. g. praedicandi aut Confessiones audiendi, etc.) possunt ab Episcopo, tam­ quam Sedis Apostolica * delegato, visitari, puniri et corrigi. Regulares tamen qui in residentiis missionum commorantur et ibidem sub disciplina praefecti provinci» versantur, exempti sunt ab Ordinarii juris­ dictione, quantumvis parvo numero coha­ bitent. C. Romanos Pontifices, S maii 1881. b) Alii quam Superiores, degentes intra claustra et delictum patrantes noto­ rium extra illa, vel intra sed cum scandalo populi, debent, intra tempus ab Episcopo definiendum, puniri a Superiore suo, a quo si post iteratam Episcopi monitionem non puniantur, poterunt puniri ab Episcopo. Quodsi Superior delinquentem impunitum extra diœcesim transmiserit, ab eo sub pcena privationis officii, infra praestitutum pus potest adstringere regulares ut iis intersint, dummodo eos vocet non per publicum edictum, sed medio aliquo nun­ tio personaliter, et exceptis iis, (pii in striet ion clausura perpetuo vivunt, aut privilegio aut vi Rcgulæ eu» eximuntur.1 1202. K) Circa Indulgentias (\. n. 1192. 7°), SS. Reliquia» et Imagines. 1° Reliqui» publie» venerationi ex­ poni nequeunt, nisi pnevia recognitione Episcopi (n. 327- 4)). 2° Nulla insolita imago ulla in ecclesia poni potest, nisi approbata ab Episcopo n. 328. 2) c)]. 3° Nondum Beatificatorum nec Reli­ qui» ad cultum publicum recognosci, nec imagines, nec “quodeumque aliud vene­ rationem ct cultum pr» se ferens et indi­ cans, in oratoriis, aut locis publicis seu privatis, vel ecclesiis ” apponi possunt. Qui contra fecerint, ab Ordinario possunt puniri [n. 328. 2) a)j. L) Circa obsequia Episcopis prœstanda. Episcopi in ecclesiis regularium ponti­ ficalia exercere et baldachiuo uti possunt, ac reverenter excipiendi sunt.3 Contra in regularium ecclesiis nullus alius nisi de consensu Ordinarii pontificalia exercere potest. M) Circa citram animarum parochialem vel quasi parochialem. In iis, qu» ad eam pertinent, regulares subsunt juris­ dictioni, visitationi ct correctioni Epis­ coporum. Quousque luec jurisdictio extendatur ct quomodo facienda sit visi­ tatio, V. II. A.8 Licet quoque “ Episcopis missiones,” etiam eas quibus Regulares præpositi sunt, dividere, servata forma S. Concilii Triden­ tini (Cap. 4 S. 21 de rcf.) “quoad mis­ siones qu» sunt vere propricque diet» parochi» ; quoad reliquas vero ” ea etiam non servata, sufficientibus tamen de causis et salvo jure appellandi, si res postulet, a decreto episcopali ad S. Sedem in devolutiro tantum : nec in divisione missionis Episcopus in pneficiendo Rectore missioni, qu» nova erigitur, ipsos religiosos sodales eteteris tenetur “ praeferre.” C. Rom. Pont. 8 mail 1881. N) Circa Statuta Sgnodorum ditrcesan•irum et provincialium. His tenentur re1 H A. Tr. XX. 75 ’ Clan. L V. T. VII. c. 2. 3 Tr. XX 79. 465 1 1 H. A. Tr. XX. 78. 466 TRACTATUS ab Episcopo tempus, castigandus est, ubi­ cumque fuerit ; quo neglecto, puniendus est ab Episcopo loci, ad quem transmissus est.1 5° Regulares in causa hæresis et aliis ad Tribunal S. Officii spectantibus (quæ sint illæ, vide, si lubet, Craisson 1 2) subjici­ untur etiam Episcopis, tamquam Sedis Apostolicæ delegatis.8 6° “Fasest . . . Regularibus appellare” ab interpretatione, quam Episcopi edide­ rint, decretorum synodalium, “m denolutivo tantum, quoad interpretationem decretorum quæ de jure communi, sive ordinario sive delegato, Regulares etiam alliciunt: quo vero ad interpretationem aliorum decreto­ rum etiam in suspensive.” C. Romanos Pontifices, 8 maii 1881. In quibus casibus Episcopus regulares inobedieutes cogere possit per censuras, dicetur in Tract, de Censuris. P) Paria. 1° Controversias omnes de præccdcntia relative ad processiones, quibus inter­ veniunt regulares, et in associandis defunc­ torum cadaveribus, potest Episcopus pro illo actu dirimere.4* 2° Quoad confratcrnitates. Exceptis iis, quas Generales Ordinum jure sibi a S. Pontifice concesso erigunt, erigi aut aggregari nequeunt sine licentia Ordinarii, cujus visitationi subjacent et ad quem pertinet illarum statuta condere, exami­ nare, corrigere, innovare. Excipe, si sta­ tuta fuissent S. Sedis auctoritate confir­ mata, aut in vim contractus condita. Craisson.6 3° Quoad impressionem librorum sub­ jiciuntur Ordinario.® Hic tamen licentiam recusabit, nisi sibi constiterit de licentia a Superiore Regulari concessa. ct juramenta, ut Episcopus ;1 3° dispen­ sare possunt cum conjugibus in impedi­ mento exigendi debiti propter incestum commissum cum persona consanguinea compartis, de licentia tamen speciali Supe­ rioris, saltem sui monasterii.2—Insuper Religiosi possunt dispensare in voto casti­ tatis cum conjugibus in ordine ad usum Matrimonii, sive ante sive post initum Matrimonium votum emissum fuerit.3 — Nec improbabilis est S° Alphonso senten­ tia affirmans regulares Mendicantes ct cum iis communicantes dispensare posse cum sponsis, in casu necessitatis tamen, ut non obstante eodem voto Matrimonium ineant.4 II. Regulares possunt celebrare Mis­ sam una hora ante auroram, i. e. 3 horis ante ortum solis, ct justa de causa 2 post mediam noctem, sed tantum in ecclesiis propriis, in quibus id etiam facere possunt sacerdotes sæculares ex eodem privilegio. Post meridiem ex privilegio concesso ab Eugenio IV. possunt celebrare tribus ab elapsa meridie horis.6 HI. Monial i bus S. Dominici, ac pro­ inde caderis etiam regularibus vi com­ municationis, in casu morbi, judicio medici lethalis, licet ante expletum Novitiatus annum professionem emittere, dummodo tamen ætatem requisitam ha­ beant. S. Pius V. c. Summi sacerdotii. Convalescentes tamen, ex multorum sen­ tentia, annum Novitiatus implere ac no­ vam professionem emittere tenentur.® IV. “ Omnes Ordines regulares com­ municant in privilegiis aliorum Ordinum, sive Mendicantium, sive non.” Ita S. Alph.7 (E) p. 477. — CAPUT V. § III. Privilegia Paria. 1203. — I. Cum stecularibus. 1° Pos­ sunt dispensare in omnibus irregularita­ tibus occultis cx delicto, ut Episcopus ;7 2° possunt dispensare et commutare vota 1 H. A. Tr. XX. 75 sub 10. 82. 3 Elem. n. 373. 8 L. V. Decr. T. VII. e. 9. § ult. Trid. Scss. 5. c. 2. Rcf. Bonis, de Rcg. T. II. p. 140. 4 Craisson, Man. n. 641. 8 Elem. n. 709. 710. * Craisson, Man. n. 593. ’ II. A Tr. XX. 104 DE RELIGIOSIS VI DISPERSIS. 1204. Principia. — I. Obstricti ma­ nent omnibus obligationibus, quas cx professione sua contraxerunt, exceptis iis, quæ cum statu dispersionis compatibles IL. IV. 257. Π. Λ. Tr. XX. 108. 2 II. A. Tr. XX. 108. 3 lb. 109. 4 lb. 5 Ib. 122, qui n° 342. L. VI. prtcfcrcndus videtur. e Craisson, Man. n. 2649. L. V. 60. DE STATIBUS l’ARTICl. LARIBUS. non sunt. Hine 1° quod votum pauper­ tatis spectat, quisque quoad res necessa­ rias aut utiles (non vero quoad voluptua­ rias aut statui suo non convenientes) ipso facto quasi sin ipsius deputatur oecono­ mus pro omnibus casibus, in quibus non potest haberi recursus ad Superiorem. 2° Vi voti obedientiæ legitimis suis Superio­ ribus remanent subjecti, nisi S. Pontifex Ordinarium dioecesis, in qua pro tempore versantur, cis in Superiorem regularem assignaverit, qui iu defectu Prælati cos regat et gubernet. Legitimi autem dis­ persorum, quamdiu ad propriam Provin­ ciam aut conventum non revocati fuerint, Superiores, cx Decreto S. Cgiiis super discipl. regul. d. 5 aug. 1872, sunt tum Provincialis territorii, in quo versantur, tum Superior localis monasterii, in quo degunt? IL Facto violent® expulsionis et dis­ persionis religiosi non amittunt jura et privilegia sua. Ex Regula enim juris G4. in 6°. “ Qme contra jus fiunt, debent utique pro infectis haberi.” Hinc religiosi sine licentia Ordinarii ad antiquos suos conventus, casu, quo sibi restituuntur, redire possunt, ac in oppidis ct pagis, in quibus ante dispersionem conventus habebant, novas ædes, si antiqme destructae sint aut injuste de­ tineantur, aut etiam Sedis Apostolicæ auctoritate alienat® fuerint, sibi acqui­ rere, sine jactura priscorum suorum jurium et privilegiorum. Et hæc quidem omnia valent, licet unus tantum Instituti religiosus superessct. Vide Bouix.2 Hæc tamen dc obligatione et jure regu­ larium dispersorum principia quoad ap­ plicationem modificari possunt per S. Sedis sive Declarationes, sive Decretu, sive Indultu. CAPUT VI. DE CONDITIONE RELIGIOSORUM IN PRO­ VINCIIS ECCLESIASTICIS STATUUM HE­ DERATORUM. 1205.— I. Habitum deposuisse non censetur, ideoque nec annum probationis interrupisse, novitius, qui de licentia Su-12 1 Acta, T. VII. p. 407. 2 De Regul. t. 1. pp. 356-358. 372-375. 407 periaris domo egrediens vestem mutat, pro more hujus regionis.1 H. “Religiosi beneficia habentes, cx jure et consuetudine, eorum redditus ad­ ministrare valent in sui sustentationem et iu pios usus; sed peccant eas impendendo in usus profanos, vel propinquis, qui pau­ peres non sunt, largiendo. Qui ex Supe­ riorum licentia vacant Missionibus, simili sunt conditione, sed attendenda sunt do­ cumenta singulis data.” 2 III. “ Hi, qui in bis provinciis Paro­ chi vel Missionarii funguntur muneribus procul a claustris, et nulla fere Superio­ rum agnita auctoritate, Episcoporum cor­ rectioni videntur plane subjici.”3 IV. “ Kegulares in locis Missionum ad curam animarum deputati, possunt a suis Superioribus revocari, vel ab Episcopis amoveri, pro æquo arbitrio, nulla alterutri adsignata causa (Ben. XIV. c. Firman­ dis, a° 1744.); sed si eos revocet Superior regularis, debet alios proponere substitu­ endos, probante Episcopo. S. Congr. Prop, dic 27 julii 1822. prob. Pio VII."4 — Potest tamen Ordo aliquis seu Congre­ gatio domos et ecclesias suas derelinqui re, si vel nullam perpetuo permanendi sus­ cepit obligationem, vel regenda non as­ sumpsit opera proprie dicta diœcesana, sive ea, quæ per pecunias aliaque media, ex diœcesi desumpta, sustentantur. Quæ vero ejusmodi opera assuiusere, licet nulla suscepta sit perpetuo permanendi obliga­ tio, Ordinario invito deseri non possunt, nisi sex saltem menses elapsi fuerint a tempore, quo de intentione ita agendi cer­ tior factus fuerit, earumque bona, quæ vel dono vel fidelium oblationibus acqui­ sita in caritatis ac religionis opera sunt impendenda, ad Ordinarium pertinent, nisi appareat scriptoque constet ea Con­ gregationi vel Ordini in ejus usum tradita fuisse, vel nisi aliter Ordinem inter et Ordinarium conventum fuerit, salvis sem­ per juribus tertii, pnesertim vero eorum benefactorum, qui bona vel mobilia vel immobilia donaverint, ut in specie opus aliquod bonum in aliquo determinato loco, vel aliis præstitutis conditionibus, institu1 Kenr. Tr. VITI. n. 50. 2 Kenr Tr. VIII. n°. 73. « lb. Tr. IV. App. 11. n. 7. 4°. n). 4 Ib. n. 10. Cfr. n. 1202. 0). 468 TRACTATIS DE STATIBUS PARTICULAR IBIS. durent, ct jurisdictionis condictus inde sequeretur. Hinc Episcopi dispensare nequeunt a votis Moniales dictas a Sacro Corde, etc. Neque potest Episcopus a vinculo vo­ torum solvere Moniales, licet vota tantum simplicia emittant, et a Superiorissa Ge­ nerali non pendeant, si hæc Congregatio a S. Sede approbata fuerit. Resp. 3° Affirm., attenta Episcoporum nostrorum facultate dispensandi in voto castitatis, — quoad pias Congregationes ab ipsis vel a suis prædecesSÔribus sancitas, et a S. Sede nondum approbatas. — Idem dicendum foret de alia quadam Monialium specie, dc illis scilicet, quæ in antiquis In­ stitutis, in quibus elini vota solemnia emittebantur, nunc simplicia emittunt. Nisi enim ejusmodi sic immutata Instituta a S. Sede approbata, aut domus saltem eorumdem eadem S. Sede approbante exis­ tant, non veniunt nomine Congregationis a S. Sede approbate. Patet ex iis, quæ habent Collectanea in usum Secretaria S. C. Episc. et Reg., p. 499 sq. In aliquibus Institutis vota simplicia ita emittuntur, ut illa perseverent donec pro­ fessus in Instituto permanserit : quo casu vota illorum, qui vel sponte discedunt vel a Superiore dimittuntur, sine ulla dispen­ satione cessant. Vide eadem Collectanea, p. 503. § In aliquibus. In aliis vota primum ad tempus deter­ minatum emittuntur. Hoc elapso termino cessant. Dimisso autem ante terminum subjecto vel juxta regulam cessant, vel ab Episcopo dispensari possunt. Quoad illos, qui vota simplicia emittunt prævie ad professionem solemnem, vide n. 1187. Quær. 2° An Moniales a Eisitatione B. Μ. E., cum officium B. M. / irginis tantum recitent, ad id sub gravi teneantur ? Resp. Affirm., si de illis agatur, quæ. solemniter professæ sunt (vide h. η. V. Ie). Ratio est, quia Oflicium hoc loco majoris Otticii Romani ipsis substitutum est. Cfr. Gury, Casus conscientia, Parte II. n. 129. Nota.— In Kaskaskia nullum amplius existit monasterium Monialium a Visita­ tione B. Μ. V. Quoties igitur agitur de Monialibus a Visitatione, addita voce Kaskaskia, intelligendæ sunt superstites 1 Couc. Pl. Bait. IL a. 407. 408. et pag. ex hoc monasterio in aliis monasteriis XXVII. ad VI. ejusdem Ordinis degentes ct solemniter 2 Ib. p. CLI. Decr. VII. professæ. « Ib. n. 419. eretur vel foveretur.1 — Qua vero ratione 1 Regulares apud nos bona sua sarta tecta I servare debeant, V. n. 623. V. Quoad moniales Deer. S. C. Ep. et Reg. 3 sept. 1864 declaratum et constitu­ tum fuit : 1° “ Vota, quæ a Monialibus a Visitatione Beatæ Virginis Mariæ nuncu­ patis emittuntur in monasteriis locorum Georgetown, Mobile, Kaskaskia, St. Aloisii, et Baltimone, attentis Rescriptis a Sancta Sede ab iisdem jam impetratis, esse solemnia.” • 2° “ Quoad clausuram, prædictas Mo­ niales uti posse facultatibus sibi in variis Rescriptis a Sancta Sede Baltimorensi Archiepiscopo concessis.” 3° “ Ratione habita ad locorum tem­ porumque circumstantias, in posterum ab iisdem Monialibus Visitationis post exple­ tum novitiatum, emittenda esse vota sim­ plicia ; exactisque quinque (lege : decem, ex Decr. 24 jan. 1868,’J annis a votorum simplicium professione admitti eas posse ad vota solemnia nuncupanda, præviis spiritualibus exercitiis per decem dies ; professas autem votorum simplicium frui et gaudere omnibus et singulis gratiis et ' favoribus spiritualibus, quibus professæ vo­ torum solemnium fruuntur et gaudent.” 4° “ Vota, quie ab aliis Monialibus in Monasteriis jam erectis emittuntur, esse simplicia, excepto casu, quo Rescriptum pro votis solemnibus emittendis ab Apostolica Sede obtinuerint.” 5° “Tandem, in Monasteriis in pos­ terum erigendis in singulis Statibus Uni­ tis, vota a Monialibus esse emittenda simplicia.” 123 VI.Quæsita. — Quær. 1° An, dc consensu quarum interest, Episcopi nostri dispensare possint moniales a volis ? Resp. 1° Neg. quoad eas, quæ vota solemnia emiserunt, ut per se patet. Resp. 2° Neg. pariter, si agatur de Congregationibus recentibus, quæ a Superiorissa Generali gubernantur; sed ad S. Sedem recurrendum est. Etenim si Episcopus cum his Monialibus a votis dispensare posset, varii Episcopi, Commu­ nitates ejusdem Ordinis in sua diœcesi habentes, eadem facultate quoad eas gau- APPENDIX ANNOTATIONUM. (α) η. 475. q. 1°. R. 2°. p. 210. coi. 2. et q. 2° I injustus. — Neque etiam comparari potest p. 211. col. 1. i innocenti qui una cum injusto aggressore Si non debeat mater occidi, prout docet S. Thomas,1 ut salvetur puer, neque etiam puer occidi debet, ut mater salvetur·, et intentio salvandi matrem, quantumvis censeatur principalis ac prædominans, non impedit quominus directa sit procuratio abortus, et in se volita. Non autem a peccato excusari possunt procurantes abor­ tum, eo (piod accelerent tantum mortem prolis alias certo moritura» : directa enim, et in se (non dico propter sé) volita mortis acceleratio seu anticipatio est verum ho­ micidium.— Eadem ratione id non licet etiam propter conferendum Baptismum proli, (pue secus non baptizaretur. Et revera, S. Thomas 2 ait non esse occiden­ dam matrem ut baptizetur puer. Quam­ vis autem S. Alph.8 dicat, “ licitum esse aqua gelida, si alia haberi non possit, puerum mox moriturum baptizare, etiamsi timeretur ex hoc mors acceleranda,” id permittit tantum, quin “talisactio non ten­ dit ad occisionem, sed ad ablutionem,” et justa adest causa : at simul monet. “ num­ quam licere projicere in tinmen infantem ad eum baptizandum ” (qui tamen baptis­ mus est probabiliter validus), “quamvis sit mox decessurus sine Baptismo; quia numquam est licitum ob quamcumque causam directe occidere innocentem. Por­ ro tam directe occidit infantem, qui directe procurat abortum, (piam (pii eum projicit in flumen. Nec fœtum animatum propriaque vita donatum requiparare licet injusto aggres­ sori ; qui enim cx solo cursu rerum natu­ rali, v. g. homo peste infectus, Iit alteri causa mortis, nequit haberi tamipiam ag­ gressor sive formaliter sive materialiter 1 3 <|. 08. art. 11. ad 3. 2 Ib. 8 L. VI. 100. occiditur, quia : 1° partus periculosus aut mortiferus numquam recte dicitur injus­ tus matris aggressor ; 2° numquam lici­ tum est assumere mortem innocentis tam­ ipiam medium ad hostem occidendum ; at in casu, abortus aut occisio infantis assu­ mitur tamquam medium ad matrem liberan­ dam a partu periculoso.— Neque demum ex eo quod mater in naufragio non tenea­ tur sustentare puerum super aquas cum periculo propria· vitæ, recte concluderetur cam posse propriæ saluti per abortum pro­ spicere ; conservatio enim vitæ aliena» me­ diis seu actione positiva, qualis est susten­ tatio pueri super aquas, pertinet adpræceptum caritatis aj/innafirum,(\\\od neque sem­ per neque cum gravi damno obligat ; proliibitio vero abortus pertinet ad pneeeptum negativum non occidendi, (piod numquam non obligat. Et re quidem vera mater per abortum non solum non retinet, seu cessat retinere infantem intra uterum, sed imo eum extra uterum ejicit; similique ratione in exemplo allato, quamvis non teneatur ad puerum sustentandum, tene­ tur omnino, etiamsi perire debeat, ad eum non immergendum. Ita recte Dumas.1 (β) η. 550. ρ 243. col. 2. Cum. prater cxpectntioncin main, non pauca Opens mei exemplaria extra Status Fœdrrutvs ac in ii * reirionibus dixenditn fuerint, in quibns Parorhiæ proprie dictu· habeantur, placuit hic adji­ cere sequentes qiucstioncs de Λι >, in quo Com­ munio Paschalis dr'j «/■<· coui»u>»i recipienda sit. Quær. 3° An prteceptmn communicandi in parœcia obliget sub grati ? Resp. Affirmative, saltem per se. Ra­ tio est. (pua videtur res in se gravis. Quorsum enim tot constitutiones et de­ creta SS Pontificum ad obligationem lc1 P. I. n. 403. 3’. 4*. 9*. 10’. APPENDIX 470 vein adstruendam ? — Ita communiter. — Aliqui tamen asserunt, esse tantum leve, si quis semel vel bis in vita alibi commu­ nicaret, quia non videtur gravem injuriam inferre parocho, pnesertim si pluries per annum in parochia communicasset. — Tamburini, meth. comm. Quær. 4° An urgeat adhuc præceptum communicandi in parochia, cum tempus paschale elapsum est et præcepto non fuit satisfactum ? llesp. Affirm., cum sententia communi. Ratio est, quia semper remanet linis legis obtinendus. In praxi tamen hic facile supponi potest bona fides, quæ, nisi fruc­ tus speretur, imprudentissime turbaretur. Quær. 5° An satisfaciat praecepto Ec­ clesiæ, qui communicat in ecclesia calhedrali vel de manu Episcopi extra parochiam ? Resp. Neg., non obstante quacumque consuetudine, etiam immemorial!, ut con­ stat ex decisionibus S. C. C. Ratio est quia non communicavit in propria paro­ chia. — Ita communiter) Quær. 6° Quis possit licentiam dare, vi cujus præcepto communicandi satisfiat extra parochiam ? Resp. 1° Episcopus et Vicarius Gene­ ralis diœcesanis ; 2° parochus ipse parochianis, cum lex in illius favorem lata fuerit et aliunde ex consuetudine constet. Quin et sufficit licentia moraliter certo præsumpta.2 Parochus vero non debet dare licentiam generalem, ut quilibet parochianus communicare possit extra eccle­ siam parochialem. — S. C. C. 7 sept. 1615. Quær. 7° Ubinam præcepto Communio­ nis Paschalis satisfacere possint : 1) pere­ grini et vagi; 2) milites ; 3) famuli ; I) Regulares eorumque familiares et convic­ tores ; 5) sacerdotes ? Resp. ad 1). In qualibet ecclesia, dum­ modo, si de peregrinis agatur, a parochia sua ita absint, ut ad eam commode acce­ dere nequeant.8 Resp. ad 2). In statione versantes vel domicilium in civitate habentes in paro­ chia, in qua commorantur ; secus in qua­ cumque ecclesia. Resp. ad 3). Famuli et alii omnes quasi domicilium habentes eadem lege ac incolae loci ligantur. 1 L. VI. 300 sub 4. * Ib. sub 2. a Ib. Resp. ad 4). Si exempti sint, vide n. 1195. G), a). Non exempti vero S. Com­ munionem vel de manu parochi sumere debent, vel, si per clausuram non impedi­ untur, in ecclesia parochiali. — Anal) Resp. ad 5). Si celebrent, ubique.3 Quær. 8° An teneatur iterum communi­ care m paroecia, qui ibidem sacrilege com­ municavit ? Resp. Neg., quia adimplevit finem præcepti quoad circumstantiam loci; sufficit igitur, ut communicet in quocumque loco ad satisfaciendum præcepto Communionis Paschalis, quod non adimplevit per Com­ munionem sacrilegam. Nec tenetur ad Communionem Paschalem in parochia fa­ ciendam is, qui tempore paschali Sacrum Viaticum suscepit ; nam linis legis fuit sufficienter adimpletus. (7) n. 552. q. 3. p. 244. coi. 2. Ad dubium, utrum, quum sive per Pul­ lam Cruciatæ sive aliam ob causam conce­ ditur indultum pro usu laridi liquefacti (vulgo strutio) solo titulo condimenti, ii, qui ad jejunium tenentur, eo condimento uti possint in serotina etiam refectione? — S. Pœnitentiaria 16 jan. 1834, de ex­ presso Leonis XII. oraculo respondit. . . . quod ii, qui ad jejunium tenentur, licite uti possunt in serotina etiam refectione condimentis in Induito permissis,quia illa, vi Indulti, olei locum tenent; dummodo in Induito non sit posita restrictio, quod ea adhiberi possint in unica comestione.8 (δ) n. 557. q. 2°. p. 240. coi. 2. Beatissime Pater, “ N. exponit usum sumendi mane die­ bus jejunii, parva quantitate, caifæum aut ciocolatum cum frustulo panis, qui inva­ luit in multis regionibus, atque etiam in dioecesibus Statuum Unitorum Americæ Borealis, . . . nondum in (anadam fuisse introductum. Quare, ut aliquid certum respondere valeat illis, qui interrogant, an liceat quoque in Canada, dictus Orator supplex rogat Beatitudinem Vestram ut benigne dignetur declarare, utrum tuta conscientia tolerari aut permitti possit in memorata regione Canad., ut mane diebus jejunii, parva quantitate, sumatur caifæum aut ciocolatum cum frustulo 1 Si-r. 4. col. 2280 -v. - L. VI 300 sub 1. 8 Actii, T. I. p 429. ti. 17. ANNOTATIONEM. 471 (η) p. LI. panis ? ” S. Pœn., mature perpensis , expositis, respondendum censuit, eos, qui Dubium fuit propositum ab Episcopo talem usum sequuntur, non esse inquie­ Baioncnsi, utrum obligatio de non miscen­ tandos.” 21 nov. 1843. Nouv. Rev. * piscibus cum came diebus Quadrage­ di Théol. T. IV. p. 431. sima· attingat omnes, qui ci indulti carni­ bus vesci possunt, vel solummodo eos, qui (e) n. 891. Γ. p. 357. coi. 2. jejunant. Die 23 junii 1875 in Congregatione Miratus forte quis fuerit quod nihil dixerim de revocabilitate donationis post Generali 8. Romanic et Universalis Inqui­ ejusdem acceptationem. Ratio cur nihil sitionis, habita coram Einis ac limis Car­ dixerim est, quod caiiste ilhe, ob (pias Jus dinalibus Generalibus Inquisitoribus, pro­ Romanum donationem etiam acceptatam posito suprascripto Dubio, et pnchabito revocari posse decernit (has vide, si voto DD. Consultorum, iidem Emi ac lubet, apud S. Alph.1), Jure Anglieo Rmi rescribi mandarunt, djjirmatice quoad non agnoscantur. “The English law,” 1 primam partem, légalité quoad secundani ait Kent,2 “ does not indulge in these partem ; et detur Decretum 24 martii refinements ” of the Roman law, quod 1841, nempe ad Dubium, .In 1er. de non * * liciti et interdictis epulis eos quidem, si quid opinor, dolentium est. permiscendi Itaque apud nos, “ when the gift is ' etiam respiciat, qui ad unicam comestionem * antequam tertium perfect by delivery and acceptance, it is non tenentur, uti juvene then irrevocable, unless it be prejudicial to compleverint septennium, aliique rationabi­ creditors, or the donor was under a legal liter ab eadem excusati ob impotentiam tel incapacity, or was circumvented by fraud.3 laborem ; Euii decreverunt, Non licere. Louisiana tamen non utitur Jure Anglico. (Θ) n. 435-440. p. 195-199. A ide “ Civil Code of Louisiana.” 4 INSTRUCTIO DE Si HOLIS PlBLICIS AD (D n. 1138. p. 438. cul. 1. Rmos Episcopos in Fœdebatis Sta­ tibus America: Septentrionalis. In Pr. S. Franc, quædam sunt parochia' proprie dicta', in quibus, licet non regantur Extracta. a Parochis proprie dictis, Fideles eorumque Pastores scu Rectores vi juris communi * In deliberationem cadere imprimis de­ iisdem erga se invicem officiis devinciuntur, bebat ipsa juventutis instituenda' ratio quibus parochiani et Parochi proprie dicti. scholis hujusmodi propria atque peculiaris. Patet ex sequentibus verbis Patrum Conci­ Ea vero S Congregationi visa est etiam ex lii Provincialis S. Francisci I. a* 1874: se ( 1 d periculi plena, ac perquam adversa “ Declaramus Rectores earum parœciarum, rei Catholic e. \lumni enim talium scho­ quæ habentur uti parœciiv proprie dictae, larum, cum propria earumdem ratio om­ teneri ad omnia munia Parochorum erga nem excludat doctrinam religionis, neque fideles intra limites suarum ecclesiarum rudimenta Fidei addiscent, neque Eccle­ constitutos adimplenda ; fideles autem jus sia' instruentur pnveeptis. atque adeo habere ad subsidia spiritualia ab illis ecu carebunt cognitione homini quam maxime a propriis animarum Rectoribus recipien­ necessaria, sine qua christinnc non vivitur. dum, ac specialiter teneri ad ipsos recur­ Enimvero in ejusmodi scholis juvenes edu­ rere pro Communione Paschali, Baptismo, cantur jam inde a prima pueritia ac propeViatico, Extrema Unctione et Matrimo­ modutn a teneris unguiculis, (pia ætate, nio.” * ut constat, virtutis aut vitii semina te­ Ex his concludendum videtur, Rectores naciter luerent. Ætas igitur tam flexibilis istos, non secus ac Parochos proprie dictos, si absque religione adolescat, sane ingens teneri ad Missam pro populo offerendam, malum est. et valide ac licite paroehianorum suorum Porro autem in pnedictis scholis, utpote Confessiones ubique excipere. st junctis ab Ecclesia' auctoritate, indis- > I. IV. 738 710. 2 T. 11. n. 140. 8 T II. n. 140. 4 Art 1559 1509. 5 Cone Prov. S. Franc. 1. n. XVI. 1 Numeri 1 . (2». etc. corresjKindent numeris notarum, quæ ad calcem hujus Instructionis reperiuntur. 472 APPENDIX criminatim ex omni secta magistri adhi­ bentur, et cæteroquin, ne perniciem afferant juventuti, nulla lege cantum est, ita ut libennn sit errores et vitiorum semina teneris mentibus infundere. Certa item corruptela insuper ex hoc impendet, quod in iisdem scholis, aut saltem pluribus il­ larum, utriusque sexus adolescentes et au­ diendis lectionibus in idem conclave con­ gregantur, et sedere in eodem scamno mas­ culi juxta fonninas jubentur. Qu;r omnia efficiunt, ut juventus misere exponatur damno circa Fidem, ac mores périclitentur. Hoc autem periculum perversionis nisi e proximo remotum fiat, tales schohe tuta conscientia frequentari nequeunt. Id vel ipsa clamat lex naturalis et divina. . . . Oportet igitur ut Præsulcs Amplissimi quacumque possint ope atque opera com­ missum sibi gregem arceant ab omni con­ tagione scholarum publicarum. Est au­ tem ad hoc omnium consensu nil tam necessarium quam ut Catholici ubique locorum proprias sibi scholas habeant, casque publicis scholis haud inferiores. Scholis ergo Catholicis sive condendis ubi defuerint, sive amplificandis ct perfectius instruendis parandisque, ut institutione ac disciplina scholas publicas adaequent omni cura prospiciendum est. (2.) Ac tam sancio quidem exsequendo consilio tainque necessario haud inutiliter adhi­ bebuntur, si Episcopis ita visum fuerit, e Congregationibus Religiosis sodales sive viri sive mulieres, sumptusque tanto operi necessarii ut eo libentius atque abundan­ tius suppeditentur a fidelibus, opportuna oblata occasione, sive pastoralibus litteris, , sive concionibus, sive privatis colloquiis, serio necessc est ut ipsi (3) commonefiant, sese otlicio suo graviter defuturos, nisi omni qua possunt cura impensaque (l) scholis Catholicis providerint. Pe quo potissimum monendi erunt quotquot inter Catholicos cæteris præstant divitiis ac auctoritate apud populum, quique comitiis ferendis legibus sunt adscript!. . . . Cæterum S. Congregatio non ignorat talia interdum rerum esse adjuncta, ut parentes catholici prolem suam scholis publici- committi re in conscientia possint * (51 Id autem non poterunt nisi ad sic agendum sufficientem causam habeant (G), ac talis causa sufficiens in casu aliquo par­ ticulari utrum adsit necne, id conscientiæ ac judicio Episcoporum relinquendum erit , (7) et juxta relata tunc ea plerumque aderit quando vel nulla pr.esto est schola Catholica, vel, quæ suppetit, parum est idonea erudiendis convenienter conditioni suæ congruenterque adolescentibus (8). Quæ autem ut schohe publicæ iu consci­ entia adiri possint, periculum perversionis, cum propria ipsarum ratione plus minusve nunquam non conjunctum, opportunis re­ mediis cautionibusquc fieri debet ex pro­ ximo remotum. Est ergo imprimis viden­ dum utrumne in schola, dc qua adeunda quæritur. perversionis periculum sit ejus­ modi, quod fieri remotum plane nequeat, vehit quoties ibi aut docentur quædain aut aguntur Catholica· doctrinas bonisve moribus contraria, quæque citra anima· detrimentum neque audiri possunt, neque peragi (9). Enim vero tale periculum, ut per se patet, omnino vitandum est cum quocumque damno temporali, etiam vita·. Debet porro juventus, ut committi scholis publicis in conscientia possit, necessariam Christianam institutionem ct educationem, saltem extra schohe tempus, rite ac dili­ genter accipere. Quare parochi· et missionarii, memores eorum, quæ providen­ tissime hac dc re concilium Baltimorensc constituit (10). catechesibus diligenter dent operam, iisque explicandis pnecipue incumbant Fidei veritatibus ac morum, qua: magis ab incredulis ct heterodoxis impetuntur ; totque p< riculis < xpositam juventutem impensa cura, qua frequenti usu Sacramentorum, (pia pietate in Beatam Virginem, studeant communire, et ad re­ ligionem firmiter tenendam etiam atque etiam excitent. Ipsi vero parentes, quive eorum loco sunt, liberis suis sollicite in­ vigilent, ac vel ipsi per se. vel, si minus idonei ipsi sint, per alios de lectionibus auditis cos interrogent, libros iisdem tra­ ditos recognoscant, ct, si quid noxium ibi deprehenderint, antidota præbeaut, cosque a familiaritate et consortio condiscipulo­ rum, a quibus Fidei wl morum periculum imminere possit seu quorum corrupti mo­ res fuerint, omnino arceant et prohibeant. Hanc autem necessariam Christianam in- • stitutionem et educationem liberis suis impertiri quotquot parentes negligunt ; aut qui frequentare eos sinunt tales scho­ las, in quibus animarum ruina evitari non potest ; aut tandem (pii, licet schola Catho- 473 ANNOTATIONUM. lira in eodem loco idonea adsit apteque instructa et parata, sen quamvis faculta­ tem habeant in alia regione prolem catho­ lice educandi, nihilominus committunt eam scholis publicissine sufficienti causa ac sine necessariis cautionibus, quibus periculum perversionis c proximo remotum fiat; eos, si contumaces fuerint, absolvi non posse in Sacramento Pœnitentiæ, ex doctrina morali catholica manifestum est (11). Notre ad hac Extracta. (1) Scholæ igitur publicæ intrinsece seu de se malæ sunt, sensu tamen n. 20 (sub 3°) hujus Compendii explanato, ita nimi­ rum, ut aliquando justa de causa et remoto perversionis periculo adiri possint, prout et ipsa Instructio, quæ tota huic principio innititur, perspicue docet. (2) Cfr hoc Compendium p. 440. 3°. b). (3) Nimirum fideles. (4) Cfr hujus Compendii n. 440. 3°. c). (5) Regula igitur loco tenendum illud est, scholas publicas adiri in conscientia non posse ; exceptioni autem datur locus, sub iribus tamen conditionibus, quas In­ structio exponit. (6) Hæc igitur una est. cx tribus condi­ tionibus, quæ adesse debent, ut parentes liberos suos scholis publicis committere in conscientia possint. Altera est, ut peri­ culum ex proximo remotum reddi queat. Tertia, ut periculum ex proximo revera remotum reddatur. Cfr supra notam (1). (7) In dubio igitur dc sufficientia *causa adeundus est Episcopus. Dico: indubio; neque enim S. Congregatio hoc voluisse putanda est, ut in omnibus et singulis casi­ bus judicium Episcopi de sufficientia causæ exquiratur; causa enim indubie vel suffi­ ciens vel insufficiens judicium Episcopi non requirit. (8) Huc perlinent Casus IV. n. 136 et Casus IX. n. 439 hujus Compendii expo­ siti. (9) Hic exponitur secunda conditio, *qua adesse debet ut schohe publica! adiri in conscient ia possint . Vide supra notam (6). *Qua sint ea, qua! citra animarum detri­ mentum audiri non possint, nihil opus est dicere. Quæ vero sine eodem detrimento peragi nequeant, habes Casu I. n. 435 hu­ jus Compendii. (10) Cfr n. 440. 3°. d) hujus Compen­ dii. (11) Habes hic tres pnccipuos casus, in quibus, ob defectum unius ex tribus con­ ditionibus supra nota (6i enumeratis, ab­ solutio parentibus deneganda est. (i) n. 370. 4”. p. 1RS. coi. 2. Addo et hanc S1 Alph1 (L. IV. 150) resolutionem. “Excusari subinde qui­ dam simplices a mortali perjurio videntur posse, ratione inconsiderationis, cum usur­ pant quasdam formidas juratorias, ut : Per animam meam, puniat me I)rus. Etsi enim sciant, id vocari juramentum, non tamen apprehendunt, quod jurare sit ali­ quid grave et invocare Deum in testem, sed tantum apprehendunt confusam ali­ quam rationem mali, non tanti momenti. Vide Bon. loc. cit. Laym. c. 14.” Ita Busemb. Addit S. Alph. “Imo notandum, quod communiter rustici non apprehen­ dant gravitatem perjurii, dum se confitentes de juramentis, parum vel minime distinguunt juramenta vera a falsis ; et hoc ex praxi in missionibus jamdudum intellexi. Quare pro iis, qui consuetudi­ nem taliter pejerandi habent, confessoriis potius censeo abstinendum esse ab instru­ endis talibus de peccato gravi, quod revera est in perjurio, ne peccata materialia in iis ob malum habitum, quem habent, formalia evadant; ex regula generali, ut docet Bus. de Sacr. Pan. cum Lug. Sanch et Laym. etc. Vide lib. 6. n. 610. Bene tamen tales consuetudinarii sunt fortiter monendi, ut deinceps desinant falsum jurare. Cre­ torum non semper expedit monere hujus­ modi rudem pœnitentem de gravitate perjurii, si monitio prævideatur non de facili profutura.” (k) p. LXX11I. Nota 2 in ima pag. ct n. 374. 8°. p. 170. col. 1. Addere hic juvat declarationes quas­ dam datas ab Alex. VII. tum in Brevi: Cum circa, 20 jul. 1660. tum in Resp. ab ipso approbatis nonnullorum Cardin. S. C. de P. F. dd. 8 apr. 1661. 1. In citato Brevi statuit Pontifex pro­ fessionem eorum, qui. emisso hoc jura­ mento, Religionem sine licentia S' Sedis ingressuri sint, ipso jure nullam fore, eosque, non obstante professione, ad pri- 474 APPENDIX mævum statum a Cong" * de Prop. Fide vacet, vel quantumvis vacaverit, aut mu­ revocari posse (Bullar. S. C. de P. F. T. nia in fundatione Collegii pnescripta in ea exercere, aut Nationibus, quibus I. p. 141). 2. In eodem Brevi idem Pontifex car­ se devoverunt, prodesse non concedatur, pit cos, “ qui non intelligentes gravitatem æquum prorsus erit ut ab ea excludan­ muneris Sacerdotum sæcularium ail Mis­ tur.” Ib. siones Apostolicas admissorum, quidve (λ) n. 408. 1°. p. 184. col. 1. Sanctæ Fidei propagationi, et universalis Ecclesiæ bono, attenta præsertim tempo­ Dicitur : (inibas nocet foras prodire. rum ac rerum circumstantia, magis con­ Ab his autem distinguendi sunt ii, quibus ducat, audeant adhuc asserere hujusmodi nocet esse in ecclesia. Non desunt enim juramentum in ea parte, qua cujuslibet qui, licet foras prodire sine aliquo valetu­ Religionis ingressum prohibet, invalidum dinis damno possint, non sine eodem vale­ omnino esse tanquam impeditivum majoris tudinis damno in ecclesia adesse valent. boni.” Ib. Id duplici de causa contingit: ob aerem 3. Ad quæsitum (IIIum) : “Utrum scilicet insalubrem, qui ex variis causis Sanctitatis Snæ mentis sit, Alumnis in­ ecclesias, frequenti præsertim populo sti­ gressum in Religionem prohibere, etiamsi patas, pervadit, ct ob conditionem physio­ de Patrum spiritualium consilio eorum logicam alicui propriam. Si alterutra saluti maxime conducere censeatur ” : re­ harum causarum in casu particulari revera sponderunt Cardinales deputati : “ Dic­ adesset, et exinde periculum probabile va­ tum est, Breve” (Alex. VII. Cum circa), letudini reapse existerct, a præcepto sane “ non vetare Alumnis quominus Regulares excusaret. Dico: revera; reapse; nam fiant, sed Sedis Apostolicæ judicio reser­ periculum hallucinationis in dijudicanda vare rationes ac momenta expendere, utraque causa haud chimæricum esse, ex­ quando congruere censendum sit, nec ne ; perientia satis superque probat. A ide inter quas ea profecto potissima est, an præclarum Opus l)ne Capellmann, Medi­ scilicet publicum bonum peculiari bono cina Pastoral, p. 87 sq., ubi res practices Alumni, iis in circumstantiis, præferri illustratur exemplis. debeat ; ea nimirum ratione, qua aliqui­ bus Ordinibus concessum est, ne eorum {μ) n. 409. q. 4°. Resp. ad d). p. 185. coi. 2. Religiosis etiam ad arctiorem transire liceat Verba : nisi e domo jam egrediantur ad sine propriorum Superiorum licentia.” alia; restringenda sunt ad solum casum Ib. p. 146. 4. Ad supplicationem “ pro aliqua designatum, consuetudinis scilicet ut pu­ dcclar.itione circa perpetuam subjectionem erpera· nonnisi post tempus aliquod de­ Alumnorum S. Sedi, etiam postquam ob­ terminatum, v. g. sex hebdomadarum, tenta licentia fuerint aliquam Religionem ecclesiam adeant. Fieri enim potest, ut ingressi, quia alioquin ægre a Superiori­ intra illud tempus ipsius valetudinis causa bus excipientur,” responderunt: “Vinculi e domo utiliter exeant, et tamen, ob alter­ continuatio applicandi seipsos in auxilium utram ex causis mox sub (λ) exposianimarum, etiamsi cum Apostolicæ Sedis , tis, ab ecclesia adeunda excusentur. licentia. . . . Religionem fuerint ingressi, Quin et supra laudatus Capellm. p. 90 reperitur expressa in Formula Juramenti i consultum esse dicit, ut puerperæ et reedita jussu sa. m. Urbani VIII., quod convalescentcs, antequam ecclesiam ade­ ab eo tempore semper ab Alumnis præsti- ant, semel vel iterum in apertum exeant tum esi, neque idcirco Religionum Supe­ aerem. riores abstinuerunt ab iisdem admittendis, (v) n. 553. 3°. p. 244. eoi. 2. vel ex eo præcipue, quod uno aut duobus exceptis, nullus fere sit Regularium Ordo, Quod attinet ad abstinentiam a carne, in quo munus hujusmodi juvandi animas, advertit Capellm. (.lA-f/. Past. p. 97), cui sese addixerunt, explere non possint ; exceptis iis, qui revera ægrotant aut a quodsi Alumni Religionem aliquam in­ gravi infirmitate convalescunt, paucos esse gredi voluerint, quæ huic muneri minime qui ideo prrecise ab ea excusentur quod ex 475 ANNOTATIONUM. aliis cibis necessarium. alimentum haud per­ quam damnum centum respectu creditoris cipiant. Ova (inquit) tantum alimenti opulenti ; et sic vice versa.” praebent quantum carnes. (r) n. 807. p. 329. coi. 2. (f) Ante n. 573. p. 250. col. 1. Exemptio vel dispensatio ab abstinentia non per se includit exemptionem vel dis­ pensationem a jejunio. “ Excipitur ta­ men casus quo dispensatio ad carnes con­ cedatur ob infirmitatem aut debilitatem virium, ut dicunt DD. communiter, et ut ” a Ben. XIV. “ declaratum est iu Bulla In suprema, ubi dicitur : dummodo nulla certa et periculosa affects? valetudinis ratio intercedat, vel aliter necessario fieri exi­ gat." H. A. Tr. XII. 9. (o) n. 573. 2°. p. 250. coi. 2. Rem optime declarat Crolly, de Juris alieni violatione n. 1269 hoc communis sensus (common sense) argumento : “ Si . . . Caius dicat Julio: Putasne mihi ideo non licere occidere Marcum qui meam filiam stupravit, quia tibi delxiit pecuniam, respondere potest ” (et iis sane theologiæ principiis, quibus innititur S. Alph., con­ sentanea erit hæc communis sensus respon­ sio) “ Julius: Non dico tibi, ideo non licere Marcum occidere, quia mihi debeat pecu­ niam, sed ita facere non licere, ut me a justo meo debito” (credito?) “conse­ quendo prohibeas.” Capellm. Med. Past. p. 92 a jejunio excusatas etiam habet fœminas tempore, menstruorum. Idem ib. p. 98 pariter notat praegnantibus non debilibus carnes non ideo, ut quidam opinantur, permitti quod eas vehementer exoptent, sed tunc tantum quando alii cibi insuperabilem ipsis causant nauseam, et hoc etiam casu prævium medici requirit consilium. “ The agreement is either under seal or not under seal. If under seal, it is de­ nominated a specialty, and if not under seal, an agreement by parol ; and the lat­ ter includes equally verbal and written contracts not under seal.” Kent, T. II. n. 450. (tt) 11. 000. 3°. p. 261. coi. 2. (Φ) n. 826. 4°. p. 337. col. 2. (v) n. 828. 3°. p. 337. coi. 2. “ These ” contracts “ are divided bv• the Ita communis. Sunt tamen aliqui (in­ ter quos et Lugo, de Just. D. 3. n. 14- civilians into four species. 1. Do, ut 16), qui horum capacitatem ex solo jure des : as when 1 give money or goods, on a contract that I shall be repaid in money civili repetendam esse contendunt. or goods for them again. Of this kind are all loans of money upon bond, or (p) n. 768. R. -1°. p. 315. coi. 2. promise of repayment ; and all sales of Secus pariter si suo suffragio priores goods, in which there is either an express opinantes ab iniqua sententia revocare contract to pay so much for them, or else posset. In dubio vero pnesumi haud the law implies a contract to so much as debet priores ab iniqua sententia revo­ they are worth. 2. The second species catum iri, si hanc, culpabiliter tule­ is,ut facias .· as when I agree with rint ; secus, si cx errore inculpabili. L a man to do his work for him, if he will IV. 566. do mine for me; or if two persons agree to marry together, or to do any positive () a. 101'J. p. 408. col. 1. poterunt, ve! de facto non servabunt. Expensa.· necessaria * rei locatæ tædificii) (t) u. 1184. p. 454. coi. 2, reparanda· Anglice dicuntur “ substantial repairs” which “include repairs to the Episcopus regularis tenetur Religionis main walls, roofs, timbers, etc.; distingu­ sme liabituin retinere quoad colorem, non untur u reparationibus, quæ dicuntur mo­ quoad formam. Excipe Canonicos regu­ dica·, Anglice ordinary repairs, for instance, lares S. Augustini, clericos regulare- et. “the common reparations to windows, universim eos, qui vota simplicia tantum shutters, doors, ete.” (A’w//7//, n. 157.). emiserunt. Fcrr. \ . Episcopus, art. \ II. Num ad expensas modicas locator tenea­ u. 6, 50, 51. tur, an potius loeatanus, deficiente speciali (u) n. 1189. 5°. p. 458. coi 2. conventione, ex legibus particularibus aut locorum consuetudine determinandum est. Potestatem Superiorissæ monialvm ali­ quam Communione privandi Ephemeride * (<]) n. 1072. q. 3°. p. 418. coi. 2. Revue des Sciences ecclrs. T. 40. p. 379 “ At common law an appellate court (cx praxi, ut aiunt. Urbis) limitant ad takes cognizance characteristicallv onlv of solum casum, quo monialis aliqua, post ul­ matters of law. Matters of fact in that timam Confessionem, culpam admisisset, system can be revised only upon a new trial. quam sodales rationabiliter scandalosam . . . The review upon points of law is had. judicarent, ac prohibitionem cessare con­ at common law, upon a writ of error.” tendunt postquam monialis iterum confessa The Amer. Cyclop. V. Appeal. est. Docent pneterva (ib.), ex decl. S. C. C. 14 apr. 1725. solius confcssarii ordina­ (r) n. 1098. q 10°. R. ad 2““. p. 426. col. 2. rii. non vero extraordinarii judicio relin­ S. C. R t. 4 aug. 1877 (vide Acta, T. qui Communionis majorem vel minorem XIII. p. 129. col. 2) in una Ordin. Pra- frequentiam determinare. monstr. ad dubium num Præmonstratenscs (v) n. USD. 6°. p. 458. coi. 2. a Choro absentes ad privatam recitationem Oflieii Def. die 2 nov. ac Litaniarum in Rcgulæ, quæ monialibus imponunt, ut dic S. Marci ac triduo Rogationum sub Superiorissis couscientiæ rationem red­ aliquo peccato teneantur, respondit: “ Af­ dant, inter praeceptivas hodie vix haberi firmative, id est teneri, prout tenentur quot­ posse videntur : res enim tantis abusibus quot Horas Canonicas recitandi onus ha­ occasionem dedit, ut S. C. Episc. et Reg bent." articulos regularum sua· approbationi sub­ jectarum, id onus monialibus imponentes, (-) n. 1150. p. 411. coi. 2. constanter expungat. Inter Doetorcs controvertitur num ad (x) n. 1194. I. p 460 coi. 2. statum religiosum necessaria sit vocatio specialis, distincta scii, a generali illa, In Const. Romanos Pontifices. Leon. I‘i . qua Christus Dominus consilia evan- XIII., 8 maii ISSI (Acta, T. XIII. p. 4-1 gelica commendat. Attamen etiam ii, sq.), legitur: “Jure communi constitu­ qui specialis vocationis necessitatem ne­ tum est, ut domus, quæ sodales religiosos gant, universim Inec admittunt : 1. Su.it, sex minimum non capiiAit, in potestate qui jure sive divino sive ecclesiastico im­ Episcoporum esse omnino debeant.” ( Ir. pediuntur (n. 1157), quominus statum Bizzarri. Collect, p. 39l> Minorum Conceureligiosum suscipiant. 2. Peccant, qui taal. Regulares tamen in resiitriitiis mis­ indebito line ducti statum hunc amplec­ sionum, quales universim sunt ea·, qua· in tuntur, item qui norunt sibi (cum vel Fœderatis Statibus habentur, eomnioran- 484 AX.NOTATION I Μ. tes, quantumvis pauci fuerint, Episcopis, “ praeterquam in casibus a jure nominarim expressis, et generatiin in iis, quæ concer­ nunt curam animarum et Sacramentorum administrationem.” non subjiciuntur. Ea­ dem Con-d.— Monasteria virorum, quæ regulari nexu Provinciæ destituuntur, nec Generalibus Capitulis subsunt, si ea neg­ lexerint facere, quæ juxta decretum Cone. Trid. Sess. 25 de Reg. c. 8. praestanda ab ipsis sunt, Episcopis, in quorum diœccsibus sita sunt, taimpiam Sedis \postolicæ delegatis, subjiciuntur. Trid. ib. Capellæ et altaria laicorum dicuntur ea, quæ non ecclesiastica auctoritate, sed lai­ corum fundis seu reditibus eriguntur, licet fundi de ecclesiasticæ auctoritatis licentia fuissent acceptati, et clerici ad ca ab eadem auctoritate nominarentur. Craisson Man. n. 5378. De his late agit Van de Burgt, De cedes, n. 298 sq. Confraternitates laicales in Regularium ecclesiis crectæ Ordinarii visitationi sub­ trahuntur tantum quoad confratcrnitatis capellam, altare, et horum suppcllectilem. Si tamen “ con fraterni tat i incumbit onus manutenendi altare et illius cultum,” Epi­ scopi visitatio non excluditur “ circa ea, quæ respiciunt ipsam manutentionem, cultum, et ornamenta altaris seu capellæ, onera Missarum atque divinorum officio­ rum ibidem celebrandorum, ct circa ea omnia, quæ ad obligationem eorumdem confratrum relationem habent.” S. C. C. in Xuccr. Pagan. 23 jun. 1719. Vide Luc. Fcrr. V. Coufraternitas, art. [II. eodem non celebretur in ecclesia parochiali (Acta T. XII. pp. 333, 334). Hac occa­ sione (extra casum scii, sepulturae in ec­ clesia Regularium electio) non debetur (piarta funeralis. Quid hodie per sepultu­ ram in ecclesia Regularium electam iutelligendum sit, vide, si lubet, apud Acta, T. XIII. p. 416. Casus hujus electionis apud nos practicus haud est. (1) n. 101. IV. p. 51. col. 1. “ Certum est dari iti hominibus potesta­ tem ferendi leges ; sed potestas hæc, quoad leges civiles, a natura nemini competit nisi communitati hominum, et ab hae transfer­ tur in unum vel in plures, a quibus com­ munitas regatur.” S. Alph. L. I. n. 104. Consonat quod, ipso non reprobante, scri­ bit Busemb. ib. n. 94. Cfr. leg. 1. Quod principi placuit, Dig. L. I. T. IV. Ali­ qui tamen eam immediate a Deo accepe­ runt, ut Saül et David. Quod attinet ad Episcopos, scribit Pius VI. in Brevi ad Episc. Motulen. 16 sept. 1788 : “ Dignitatem episcopalem quoad or­ dinem immediate esse a Deo, et quoad ju­ risdictionem ab Apostolica Sede” (Haine, T. I. p. 55. q. 7), i. c. quoad jurisdictio­ nem hujus vel illius sedis aut personæ (Zaccaria apud Bouix, de Episcopo, P. I. S. I. C. VI. § 1 in fine). (2) n. 164. p. 72. coi. 2. Sunt qui rem hoc modo explicant. Si dispensatio sit de re individua. quæ nempe consistit in unico actu dc aliquo impe­ dimento Matrimonii, irregularitatis, non (y) n. 1195. F), p. 462. col. 1. cessat: (piia impedimentum jam sublatum “ Eorum tamen bonorum, quæ missioni est. Secus, si sit de re dividua et sticccsvel Regularibus intuitu missionis tributa dea, puta de praecepto jejunii, officii divini. fuerunt, Episcopi jus habent ab iisdem Haine, T. I. p. 89. q. 90. missionariis regularibus, æque ac a paro­ chis cleri siecularis. rationem exigendi.” (3) n. 178. p. 81. coi. 2. C. Rotn. Poutijices, 8 mail 1881. In conscientia proinde obligat lex civi­ lis casu etiam, quo ex voluntate legislato­ (z) n. 1196. 9°. p. 463. col. 1. ris mere pœnalis reputatur: 1°. “ Si jura civium inter sc lege defini­ Ume iu aliena quoque ecclesia et apud Regulires, Missam de Requiem (si Rubri­ antur, quæ alioquin forent incerta” 'v. g. * eam permittant ; alias de die), convo­ multa ex iis, quie inter vicinos intercedunt ca catis etiam sicut in exsequiis mos est, (n. 685 i , “tenet Blackstonius . . . con­ parentibus ct amicis, cantare licebit pro scientiam liifari.” Kenr. Tr. VI. 20. 2°. Si “quie mala per se sunt, probid fuicto, etiamsi Missa exsequialis pro annotationi μ. beat, vel (pue divino jure praecipiuntur, servanda jubeat ; . . . quum ex jure su­ periori, seu naturali, seu divino” positivo, “obligatio derivetur, quæ munitur adjecta civili sanctione.” Kenr. 1. c. De cæteris legibus civilibus in conscientia indubitate obligantibus, suo agetur loco. Huc pertinet, distinctio inter obligatio­ nem naturalem et civilem. Civilis dicitur obligatio, quæ mera lege civili nititur, et dici potest obligatio civilis, modo hoc no­ mine conscientia· ligamen (supposito quod conscientiam ligare voluerit legislator) non excludatur, e. g. obligatio domini erga dominum prædii vicini, quatenus non ex ipsa rei natura, puta ex prædii positione, nec ex pacto, sed ex sola lege existit (n. 681. 1°). Obligatio dicitur naturalis et civilis, quando legis naturalis obligationem lex civilis tuetur, v. g. pœnas in bigamiam statuendo, aut jus (v. g. ex chirographo), in alium habenti actionem (i. e. faculta­ tem implorandi judicis ofliciumi tribu­ endo. Fieri etiam potest, ut lex civilis obliga­ tionem aliquam naturalem, v. g. solvendi auctarium legale, nequaquam curet, nullam creditori, post aliquot annos, in debitorem tribuendo actionem : luee tum obligatio were naturalis audit. Obligatio were civilis nuncupari potest ea, quæ imponitur a lege civili, jus aut que­ relam contra præscripta juris divini, sive naturalis sive positivi, tribuenti, v. g. jus petendi divortium aut querelam adver­ sus legitimum rei alicujus dominum pos­ sessori hujusce rei, cujus mala tides, licet revera talis sit, legali modo probari nequit. Hujusmodi civiles leges nedum conscien­ tiam ligent, conscientia· obligationi oppositæ sunt. Mar. p. 14. n. 11. Hic, cum Mar. p. 13. n. 10, animadver­ timus, sæpesæpius legem civilem parti cui­ dam facultatem tribuere quædam actione juridica petendi (e. g. rescissionem testa­ ment i civili, non vero naturali jure invalidi), quin tamen alteram partem, cui favet ejus­ modi testamentum, ad eadem præstanda (ad renuntiandum hæreditati) ante senten­ tiam judicis obligare intendat. (4) n. 207. p. 92. coi. 2. Libet hic quædam adjicere de causis et effectibus peccatorum. 485 1 9. Deus non potest esse auctor pec­ cati, si quidem peccatum illi adversatur. De tide est. Trid. Sese. 6, Can. 6. 2°. immediata causa peccati est volun­ tas humana. Mediatæ suut — vel extrinseca·, scii, diabolus (I. Pet. V. 8) et muntins, i. e. penerst homines, qui se invicem ct justos ad malum, tum verbo et exemplo, tum vi et metu trahere conantur: — vel intrinseca·, nempe ignorantia, i. e. inconsideratio circa motiva, quæ possent homi­ nem a peccato avertere, ut circa turpitudi­ nem et pœnas peccati, etc. (.1er. XII. Ili, ct concupiscentia, qua· triplex est : carnis oculorum et superbia vita·, i. e. inordina­ tus appetitus rerum quæ carnem delectant, opum, et honorum. 3°. Effectus peccati sunt macula (pri­ vatio nitoris animæ, et quidem totalis ex mortali, partialis ex veniali), et reatus pœnai. Unum peccatum per se non potest esse pœna alterius, quia peccatum procedit a libera voluntate hominis : potest autem esse et srepissime est per accidens, quate­ nus Deus, in puniam peccati, subtrahit auxilia, quibus homo destitutus, in alia peccata voluntarie labitur, prout contigit gentilibus, de quibus Korn. I. 26. 27. Ita pariter venialia disponunt ad mor­ talia. (5) n. 150. p. 67. coi. 2. Si facultatum aliqua series Episcopis a S. Sede delegatur, et ex his quædam subdelegari permittuntur, cætera? ejusdem serici facultates, quarum subdelegatio non expresse permittitur,subdclegari nequeunt. Exempla habes in facultatibus extraordi­ nariis C. p. LXX II. LXXIII. —Pariter, si facultates quædam subdclegari permit­ tuntur quibusdam personis, aliis pneter has subdclegari nequeunt. Exemplo sint facultates extraordinaria? D. p LXXIll. n. 8, et E. p. LXXIV. l.XX\. § tin.— Ratio utriusque resolutionis petenda est ex noto illo : “ Inclusio unius " (aliquarum facultatum vel personarum) “ e.v/ exclusio alterius” (cæterarum facultatum vel perso­ narum). Verum quidem est, delegatum ad universitatem causarum posse subdelegare ; at hoc principium non ita ab­ solutum est, ut applicari possit, etiam dum ejus applicatio excluditur : excludi­ tur autem, saltem implicite, in utraque, 486 APPENDIX ANNOTATION I M. quam exposuimus hvpothesi. p. 427. (44). Cfr. T. II. (6) p. LXXI. nota 2 in ima pag. Cum hæc facultas die 24 jan. 1868 concessa fuerit, merito dubitatur num iis ex nostris Episcopis competat, qui post hunc diem creati fuere. Cætertim Ordi­ nariis omnibus, casu occurrente, prœsto est facultas absolvendi sacerdotem hujus cri­ minis reum, si hic per quinquennium saltem impediatur quominus S. Sedem pro absolutione personaliter adeat. ' u·1' p. LXXXI sub 6, et n. 1402. II. 2)· INDEX. Pagina Pagina Constitutione : Auctorem Fidei Monitum necessario legendum . . . vii etc., 28 Angusti, 1794 . . xxvii Summorum Pontificum, Conciliorum ac Sa­ p. Syllabus Sanctissimi Domini nostri crarum Congregationum Decreta, De­ Pii Papie IX. , . . . xl clarationes ne Instructiones, ad Rem Addenda cx Encyclica Pii IX., Moralem pertinentes ix Quaata cura .... xlrii I. Series Chronologies propositionum II. Responsa S. Sedis ad varias quaestio­ damnatarum in Materia Morum ix nes Mondes ..... xlix A. Articuli Jonnnis Wiclefli, damnati Q. Rcs|)on«nm S C Inq. de ministello in Concilio Constautieusi . ix * infirmi hæreticis advocando necne xlix B. Articuli .loannis Ilus, damnati in R. Epi *to!a EnrycliraS. Rom. InquisiConcilio Constantiensi . . ix *us tionisn<]v . . W Art. L De vi obligationis . 58 \rt III De cessatione dispensationis 72 \rt. II. De modo satisfacit mli obliga­ . .73 tioni legis .... B0 . Cap. VIII. De cessatione legis . PARS I. T)e legibus ix «exeke. 4K’J INDEX. Pagina P AGINA PARS H. De speciebus pbæcipvis IJ Gt Μ. Cap. I. De lege naturali et divina . · 71 Art. I. De lege naturali . . . 74 Art. Π. De lege divina positiva . . 75 Cap. 11. Dc lege ecclesiastica et civili . 75 Art. I. De lege ecclesiastica . .75 Art. II. De lege civili . . 80 Cap. III. De lege pœnali et irritante . SI Art. I Dc lege pœnali . · .8'. Art. 11. Dc lege irritante . 82 Cap IV'. De lege non scripta» «en de con­ suetudine ♦ . · · 83 Cap. V. De lege favorabili, seu de privi­ legio ........................86 TRACTATUS DE PECCATIS. PARS L De peccatis in genere. Cap. 1. De natura peccati . . .89 Cap. 11. De gravitate peccati, pnesertim de peccato mortali ct veniali . 90 Cap. III. De distinctione peccatorum . 92 Art. 1. Dc distinctione specifica . . 92 Art. II. De peccatorum distinctione iiumcrica . . . .96 § 1. Undemini petenda sit numerira distinctio peccatorum ejusdem speciei .... 96 § II. Quinam actus non coalescant in unum actum . . .96 § 111. Quæ objecta ejusdem sp^ri nou coalescant in unum objectum PARS II. 100 De peccatis in specie Cap I. De peccatis internis . . · Cap II. De pecratis capitalibus . . I De superbia . . . . · II. De avaritia . . . III. De luxuria . . . · IV. Dc invidia .... V. De ini · VI. De acedia .... VII. Dc gula ..... Appendix de ebrietate . . . 102 10 > l')6 106 106/r 106tf 106α !0(r/ }06i 1U7 TRACTATUS DE VIRTUTIBUS. Cap. I. Dc fide . . . . . 109 Art. 1. De necessitate fidei . . 110 I. Quoad actum internum . .110 II. Quoad actum externum . 110 Art. 11. Dc objecto tidci . . . 114 § 1. De necessario sciendis et creden­ dis necessitate medii . . 114 § II. De necessario sciendis et cre­ dendis necessitate pnecepti . 115 Art. Ill. Dc vitiis fidei oppositis . 116 § l. De infidelitate , . .116 § II. De literesi . . . 116 Cap. II. Dc spe..............................................117 Cap. 1II. De caritate . . . 119 Art. L Dc amore Dei . . .119 Art. II. Dc amore proximi . . 120 § I. De præcepto amoris proximi in se................................ 120 Punctum L Dc pnecepto carita­ tis erga omnes iu genere 120 Punctum II. De pnecepto cari­ tatis erga inimicos in particu­ lari ...................................... 122 ( II Dc operibus misericordi» . . 121 Punctum I. De eleemosyna . . 121 Punctum II. De correctione fraterna . 128 § III. Dc xitiis caritati proximi oppositis * 12 Punctum I. Dc Scandalo . . . 12* Sectio I Notio scandali . . 12* Sectio 11 Pnecipuæ scamkdizantium classes . . .131 Sectio 111. Quænnm sint omittenda, ut evitetur scandalum passivum, sive ruina proximi ? . . . 133 Sectio IV Reparatio scandali artivi 135 Punctum II. De cooperatione ad jicccatum alterius . . 13 » Sectio 1 N ot io vldixnio cooperationis 131 Sectio II. Momlitas cooperationis formalis . . .137 Sectio III. Morali ta* cooperationis materialis. . .138 Sectio IV. Resolutiones practicæ de cooperatione, pneser­ tim materiali . . 139 INDEX. 490 Pagina Resolutio I. De cooperatione cauponum . 140 Resolutio II De cooperatione famulorum 1H Resolutio III. De cooperatione opi licum et mercatorum . . .142 Resolutio IV. Dc cooperatione Catholico­ rum . . . .142 Resolutio V. Dc cooperatione civium . 145 P agina Resolutio VI. De cooperatione alios invi­ tantium . . . · 145 Resolutiones quædam, quæ sub titulis su­ perioribus commode collo­ cari non poterant . «146 Monita quædam practica generalia circa eooperationem . . . 445 TRACTATUS DE PRÆCEPTIS DECALOGI. Pagina Pagina DE I. Decalogi præcepto. Cap. I. Dc actibus virtutis religionis . 147 Art. L De actibus virtutis religionis iu genere, scu dc cultu . 147 Art. II. De actibus virtutis religionis in specie . . . .150 De oratione . . . 150 Cap. II. De vitiis religioni oppositis . 152 Art. I. De superstitione . . 152 § I. De idololatria . . .152 f II. De vana observantia . 152 fili. De divinatione . . . 153 § IV. De magia ct maleficio . 155 Art. II. De irreligiositate . . . 156 § I. Dc tentatione Dei . . 156 $11. De sacrilegio . . . 156 ί III. De simonia . . . 158 DE II. Decalogi præcepto. Cap. I. De vana usurpatione nominis Dei et blasphemia . . . .164 Art. I De vana SS. Nominis Dei usur­ patione . . . .164 Art. II. De blasphemia . . 161 Cap. II. De juramento .... 166 Art. I. De conditionibus juramenti 166 I. De requisitis ad essentiam jura­ menti ............................................ l'»6 II. De requisitis ad liceitatem jura· menti . . . . .167 Art. IL De obligatione juramenti promissorii . . . .168 App. De adjuratione . . . . 170 Cap. III. De voto . . . . .171 Art. 1. De conditionibus ad votum re­ quisitis . . . . 172 f I De intentione ad votum requi­ rita ............................................ 172 § II. De materia voti . . 173 Art. II- De obligatione voti . . 171 Art. IU. De cessatione voti . . 175 j I. D<‘ irritatione votorum . . 176 j II Dr dispensatione votorum 177 $111. De commutatione votorum 178 DE III. Decalogi præcepto. Cap. I. Dc iis quæ diebus festis praecipiun­ tur . . . , .. .180 Art. I. De iis quæ generatim diebus festis praestanda sunt . . ISO Art. II. Dc auditione Missæ in particu­ lari ......................... 180 § I. De iis quæ ad Missam rite au­ diendam requiruntur . .180 Punctum 1. Praesentia corpo­ ris ....................................... 180 Punctum II. Attentio mentis . 182 Punctum III. De loco debito · 183 § II. De causis a Missa excusanti· bus.... 183 Cap. ΤΓ. De iis quæ diebus dominicis ct fes­ tis prohibentur . . .185 Art. 1. De operibus quæ diebus festis prohibentur . . . 185 Art. II. De causis ob quas opera ser­ vilia die festo permitti pos­ sunt .......................... 187 DE IV. Decalogi præcepto. Cap. I. Dc obligationibus filiorum erga parentes . . · . .189 I. Amor . . . · · 189 II. Reverentia . . . .190 III. Obedientia . . . 190 Cap. II. Dc obligationibus parentum erga filios . . . . .191 I. Amor . . . . k 191 II. Educatio . . . .192 A. Educatio corporalis . 192 B. Educatio spiritualis . . 193 App. De parentibus prolem scholis publicis instituendam committentibus . 195 Cap. III. De obligationibus conjugum . 199 Cap. IV. De obligationibus aliorum supe­ riorum et inferiorum . . 200 Art. I. De obligationibus dominorum et famulorum . . . 200 { L De obligationibus dominorum 200 f II. De obligationibus famulorum 201 491 IN HEX. Ραοπα Ραογχα Art. IL De obligationibus magistro­ rum ct discipulorum . . 202 Αητ. III. De obligationibus magistra­ tuum et civium . . · 202 T)E V. Decalogi præcepto. Cap. I. Dc occisione sui scu de suicidio . 205 Cap. II. De occisione proximi . . 206 Art. I. Dcoccisione rei scu malefactoris 206 Art. 11. De occisione injusti aggresso­ ris .. . . .208 Art. HL De occisione innocentis . 209 § 1. Dc occisione innocentis in ge............................................ 209 § II. Dc procuratione abortas . 210 Cap. III. Dc duello .... 211 Cap. IV. Debello .... 212 A kt. IIL Dc turpiloquio et lectione obscœnorum . . . 220 Cap. HI. De peccatis hauri» consummate 221 Art. I. De peccatis luxuriœjuxu naturam 221 4 L Dc fornicatione. . . 222 \ II. De adulterio . . , 222 \ 1IL Dc incestu . . . 222 f IV. De sacrilegio . . . 223 $ V. Dc stupro . . . 223 f VI. De raptu .... 224 Art. 11. De peccati * luxuria? contra naturam 224 < I. Dc pollutione . . . 224 I II. Doonanismo . . . 227 f III. De sodomia . . . 227 f IV. De bestialitate . . 228 DE VIL ET X. Decalogi precepto . 228 DE VI. ET IX. Decalogi præcepto. Cap. I. De castitate et luxuria in genere . 215 Art. I. De castitate . . . 215 Art. IL De luxuria in genere . .216 Cap. IL Depeccalisluxurîænonrousuminatæ 217 Art. I. Dc tactibus libidinosis . . 218 Art. IL De aspectibus impudicis . 219 DE VIII. Decalogi præcepto. Cap. L Dc mendacio .... Art. L Dc mendacio in genere , Art. IL Dc restrictione mentali . Cap. IL De detractione . . . Art. 1. De vitio detractionis . . Art. II. De restitutione famæ . Cap. HI. De coulumviia . . Cap. IV. Dc judicio temerario, suspicione, et dubitatione temeraria . . App. De violatione secreti . . . 229 o*29 229 230 230 034 236 237 238 TRACTATUS DU PRÆCEPTIS ECCLESIÆ. DE I. ET II. Ecclesiæ præcepto DE OBSERVATIONE FESTORUM DE III. Ecclesiæ præcepto . seu DE VI. Ecclesiæ seu . 241 de ANNUA CONFESSIONE .... Ecclesiæ præcepto seu de COMMUNIONE PASCHALI . . . 242 DE IV. 243 DE V. Ecclesiæ præcepto seu de ab­ stinentia a carne extra jejunium præcepto seu de jejunio ECCLESIASTICO. 244 Cap. I De essentia et obligatione jejunii . Ari. 1. De unica refectione et refectiuncula .... § I. De unira refectione . . j II. De collatione serotina . . Art. 11. Dc abstinentia carnis iu jejunio Art. IU· De hora refectionis . Cap. 11 De causis a jejunio excusantibus 245 246 216 247 248 219 230 TRACTATUS DE JURE ET JUSTITIA. PARS L De natura ir principiis justiti e et juris. Cap. I. De notionibus generalibus justitiæ < tjuris . ... 25 3 Art. I. Dc natura justitiæ . . Art. IL De natum juris . . . Art. III. De principiis generalibus justithe . . . . 053 054 256 I Cap. II. Art. 6 ■ De præcipuis juris speciebus . 257 I. Dc dominio . · . 257 I Dc objecto dominii . . 25S II. De subjecto dominii . . 261 Punctum L Dc dominio filiorum familias . . · .261 Punctum II. Dc dominio uxorum 262 Punctum 111. Dc dominio pub­ lico it national· . . . 261 492 INDEX. Pagina Punctum IV. De collegiis (Cor· porabonj). . . .264 Punctum V. De dominio Eccle­ siæ ct clericorum . . 265 I. An et quarum rerum tem­ poralium dominium Eccle­ sia habere possit, ct qua ratione id jure nostro ag­ noscatur. . . . 265 II. Quodnam sit subjectum, in quo bonorum ecclesi­ asticorum dominium di­ rectum resideat, et quid requiratur, ut legitime ac­ quirantur ac teneantur . 266 III. Ad quos pertineat bono­ rum ecclesiasticorum ad­ ministratio, ct qua ratione ea sit gerenda . . 268 IV, Quie sint varia» bonorum ecclesiasticorum species, ct quid hic circa singulas ser­ vandum . . . .270 § III. Dc acquisitione dominii . 273 Punctum I. Dc occupatione . 273 I. Occupatio sedium . 273 II. De occupatione animalium 271 III. Dcoccupatione rrrum in­ ventarum .... 275 Punctum II. Dr Pncscriptione 277 I. Res pnescriptibilis . . 278 II. Possessio . . . 278 III. Titulus . . . 27« IV. Tempus requisitum . 279 V. Bona tides . . . 280 Punctum Ill. De Accessione 281 Art. II. Dc usu et usufructu . . 284 Art. Ill. De servitute . . . 285 Paohu PAKS III. De restitutione. SECTIO I Ih rimiii rioxr in genere Cap. I. Dc obligatione restitutionis . Cap. H. De radicibus restitutionis Art. I. De acceptione rei alicnæ § I. Dc possessore bonre lidci § II. Dc possessore malic fidei §111. De possessore dubiæ fidei Art. II. De injusta damniticatioue Art. III. De injusta cooperatione . § 1. De jubente . §11. De consulente . §111. De consentiente § IV. Dc palpone § V. Dc recursu, seu de receptante, vel recursum præbcntc . § VI. Dc participante . § \ II. De muto, non obstante, non manifestante, seu de coopera­ toribus negativis Cap HI. De circumstantiis restitutionis Art. I. Quantum sit restituendum Dc solidaritate .... Art. II. Cuisit restituendum Art. HI. Quo ordine sit restituendum § I. De ordine restitutionis inter co­ operatores . . . . § II. Dc ordine restitutionis quoad creditores . Art. IV. Quomodo sit restituendum Art. V. Quando sit restituendum Cap. IV. De rausis a restitutione excusan­ tibus SECTIO II De restitutione 297 299 299 299 302 305 306 312 312 313 314 315 316 316 316 318 318 318 319 321 321 321 323 324 325 ................... in specie. Cap. I. Dc restitutione ob daniium in bonis animi . . . . . Cap. II. De restitutione ob damnum in bo­ nis corporis .... 328 PAKS 11. De violatione juris seu de Art. I De restitutione ob homicidium 328 injuri ι. Art. H. Dc restitutione propter stu­ prum ct fornicationem . 330 Cap. I. De injuria in genere . . .288 Art. III. Dc restitutione propter adul­ Cap. IL De injuria in specie seu de pecca­ terium . . . .331 tis contra justitiam . . 289 Cap. 111. De restitutione ob damnum :.n Art. I. De natura furti . . . 290 bonis fortuna* in ensibus parArt. 11. De causis ob quas furtum cesset ticularibus. . .33~ esse tale .... 293 Art. I. Dc tributis .... 332 § I. Dc necessitate ob quam furtum I Art. II. Dc damno occasione militire cesset esse tale . . 293 illato....83$ § II. De occulta compensatione . 295 INDEX. 493 TRACTATUS DE CONTRACTI IM'S. PAKS I. De Pagina contractibus in genere. Cap. L De requisitis ad eon trahendum . 338 Art. I Dr materia contractus , 338 Art. II. De subjecto contractus . . 340 § I. Dc minoribus < . . 340 § II. De uxoribus . . . 341 § III. Dc civiliter mortuis . 342 § IV. De interdictis . . . 312 § V. Dc alienigenis . . . 342 Art. HI. Dc consensu requisito . 342 § I De dotibus legitimi consensus 842 § II. Dc vitiis consensui oppositis . 343 Punctum I. De errore ct dolo 343 Punctum II. Dc Metu . . 344 Cap. II- De obligatione contractus . 346 Cap. HL De contractuum modificationi­ bus . . . .848 Art. L De juramento contractui adjecto . . . . . 3 is Art. IL Dc modis contractui præfmitis sen de contractibus non puris . 349 Art. HL De conditionibus contractui appositis .... 350 PARS H. De contractibus in specie. SECTIO I Dr. contractibus grati itis. Pa«(xa § IL De successione hæreditaria legali, sive dc iis disposi­ tionibus juris, quæ hærcdibu» legalibus sunt propriae . 362 § III. Dc successione testa men­ ta ria, sive de iis dispositioni­ bus Juris, quæ pertinent ad heredes institutos et ad legafarios .... 364 Cap. III. De commodato et precario . 368 Obligationes conimodatarii . 368 Obligationes commodantis . . 369 Cap. IV. Dc deposito .... 369 Obligationes depositarii . , 369 Obligatione» deponentis . . 369 Cap. V. Dc mandato ct negotiorum gestione 369 L Dc mandato............................................ 369 Obligationes mandantis . . 370 Obligationes mandatorii . . 370 II. De negotiorum gestione . . 370 Cap. VI. D· mutuo .... 870 Art. I. Dc natura contractus mutui 370 Art. 11. De usura, seu de lucro percep­ to ex mutuo . . . 372 ART. HI. Dc titulis ab usura excusan­ tibus .... 373 I. De damno emergente . . 373 II. De lucro cessante . . .374 III. De periculo sortis . . 374 IV. De pœna conventionali . .374 App. De montibus pietatis, mensis publicis nummulariorum, ct actionibus universim ..... 377 I. De montibus pietatis . . . 377 II. Dc publicis nummulariorum mensis . . . . .377 HL De actionibus universim . 378 Cap L Dc promissione .... 351 Ca:. 71. Dc donationibus . . . 352 Art. L De donatione in genere . . 352 § L Quis donare possit . . 354 § II. Quis possit ex donatione ac­ quirere .... 355 < II L Quid possit donari . . 356 § IV. Quie forma jure nostro pro valida donatione sit pne­ scripta .... 356 SECTIO II lu contractibus om rosis. § V. Quo modo donatio debeat ac­ Cap L Dc venditione ct emptione . . 379 ceptari .... 356 Art. L Dc emptione ac venditione in 5 V7. Q,uo sensu donatio debeat esse 1 genere .... 379 irrevocabilis ; ct quibusnam § i. De natura contractus empti­ in casibus revocari possit . 357 onis ac venditionis . . 879 Art. 1 L De valore donationis sub modo, § IL Dc iis, qui emere ac vendere donationis allecti vie et dona­ possint .... 3S0 tionis ob causam falsam . 358 §111. De merce seu materia emp­ \ [)e valore donationis sub modo 358 tionis ac venditionis . . 3S1 β Dc valore donationis allectisic . 3&8 § IV. Dc justo pretio . . 3S2 ( Dc valore donationis ob causam 1. Quali pretio per se ex justitia falsam . . . . 358 standum sit 3S3 Art. H · * De successione hivrcditaria 359 IL Qui sint tituli, ob quos per \ De notione et divisione succes­ accidens supra vulgare pre­ sionis hærcditariæ . . 359 tium suminum vendere, vel β Dc notione ct divisione liærcdum 359 infra vulgare pretium infi­ § L De successione hæreditniia mum emere liveat . . 3S6 in genere, scu dc iis disposi­ § V. De obligationibus venditoris 390 tionibus Juris nostri, quæ I. De obligatione venditoris ad omni successioni tam legali, manifestanda vitia sive defec­ quam testamentariae sunt tus mercis.... 390 communes .... 359 IM)EX. 494 PAGINA II. De obligatione venditoris quoad rei veuditæ traditionem . 393 III. De obligatione venditoris quoad rei vcnditæ nssecurationem ( IFarranty) . . 393 A. Dc assccuratione contra evictionem . . . 394 B. De assccuratione contra rei vitia redhibitoria . . 395 f VI. Dc obligationibus emptoris 395 A. De obligatione principali emptoris .... 395 B. Dc duplici emptoris obli­ gatione minus frequenti et aceidcntaria . . .395 ART. Il Dr præcipuis emptionis-venditiouis speciebus . . . 396 § I. Dc venditione cum pacto redi­ mendi .... 396 § (I. De venditione jurium incorpo­ reorum .... 397 § III. De venditione sub hasta sive dc auctione publica .. 397 § IV. Dc venditione per proxcnctas . . . . . 399 § V. De monopoliis . . 9 499 Cap. II. Dr societate rl trino contractu 4()1 Art. I. De societate (Partnership) . 401 Art. II. De trino contractu . . 490 Cap. 111. Dc locatione (Lease) . . 492 I. Regulæ locationis generales . 402 II. Obligationes locatoris . . . 493 III. Obligationes locatarii . . 403 Cap. IV. De cambio (Erchaupe) . . 403 Cap. V. De censu .... 1404 Cap. VI. De contractibus subsidiariis, seu dc fidejussione, pignore et hy­ potheca .... 405 Art. I. De fidejussione . . . 405 Art. IL Dc pignore .... 400 Art. 111. De hypotheca (Mortgage) 407 Cap. VII. Dr contractibus aleatoriis . 407 Art. I. De assccuratione . . 407α Art. IL Desponsione . . . 4070 Art. III. De sortitione, seu loteria. 407^ Art. IV. De ludo .... 407J TRACTATUS DE STATIBUS PARTICULARIBUS. PARS I. De statu laicorum. I. De obligationibus judicum . . 410 L Dejuratis .... 413 IL De arbitris (Arbitrators) . . 413 II. Dc obligationibus advocati ct pro­ curatoris . . . .413 Cap. III. Dc obligationibus apparitoris 416 Cap. IV. De obligationibus scribarum ct notariorum . . . . 416 L Dc scribis seu secretariis . . 416 II. De notariis............................................. H6 Cap. V. Dc obligationibus accusatoris et •rei ’..........................417 L De accusatore . . . . 417 11. De reo............................................ 418 Cap. VI. De obligatione testium . . 419 Cap. VIL De obligationibus medicorum, chirurgorum, ct pharmacopola­ rum ..... 420 Cap. VIII. De statu artificum et opificum 421 Cap. App. App. Cap. PARS IL De statu clericorum. Punctum I. Dc obligatione reci­ tandi . . . .424 Punctum IL De tempore et loco et corporis situ debitis ad 1 loras recitandas . . 426 L Quoad tempus . . 426 II. Quoad lorum et situm . 428 Punctum III. De modo Horas recitandi .... 429 I. Quoad ordinem . . 429 II. Quoad pronuntiationem . -130 III. Quoad attentionem et de­ votionem .... 432 Punctum IV. Dc causis excusan­ tibus a recitatione Horarum 433 Art. IL Dc obligationibus negativis clericorum, seu de iis quæ clericis prohibentur . .435 Cap. IL De obligationibus particularibus clericorum . . . .436 Art. L De obligationibus Episcoporum 436 Art. IL De obligationibus Parochorum 437 App. L Dc privilegiis Clericorum . . 410 I. Dc privilegiis Clericorum in communi 410 II. Dc privilegiis Episcoporum . . 440 App. IL De Vicario Generali . . 441 Cap. L De obligationibus communibus cle­ ricorum tum positivis, tum nega­ tivis . . 422 Art. 1. Dc obligationibus positivis cle­ PARS III. De statu religioso. ricorum .... 422 Pncnotanda . . . . . .443 § T. De vite sanctitate . . 422 Cap. L De iis, quæ omnibus religiosis sunt § 11. De cœlibatu . . . 423 communia .... 443 fili. De gestatione habitus ct ton­ Art. L De natura status religiosi . 443 tine . . . .424 Art. II. De necessitate vocationis ad f IV. De recitatione Horarum cano­ nicarum seu divini Oflicii . 424 I statum religiosum . . 444 INDEX. PAGTNA Art. III. Dc probatione seu novitiatu 446 Art. IV. Professio secundum aliquam regulam . . . .447 § I. Dc obligatione servandi vota 447 A. De obligationibus ex voto paupertatis . . . 447 B. De obligationibus ex voto castitati> .... 450 C. De obligationibus ex voto obedientiæ . . . 450 § II. Dc obligatione servandi Regu­ lam .... 452 § III. De obligatione tendendi ad perfectionem . . . 453 § IV. Qua ratione obligationes ex Professione existentes cessent vel immutentur . . .454 495 PAGINA Cap. II. Dem, qnæ propria sunt relisriosts qui vota solem nia profitentur . 45 4 Cap. III. Dc iis, quæ peculiaria sunt mo­ nial ibus . . . . . 456 459 Cap. IV. D»' Regularium Privilegiis f I. De Regutarimn Privilegii * univers1 m 459 460 $ II. Dc Privilegio exemptionis . I. Qualis sit exemptio regularium et 460 quid comprehendat . Π. Quid non comprehendat exemp­ 463 tio Regularium 466 § III. Privilegia Varia . 466 Cap. V. De religiosis vi dispersis Cap. VI. Dcconditione religiosomm in pro­ vinciis ecclesiastici * Statuum Fœ467 deratomm...................... 469 Appendix annotationum . APPENDIX ANNOTATIONUM AD 5AM, 6AM, ET 7A" EDITIONEM. ΊΌΜ. I. Pag. 55, coi. 2, n. 113. Vide notam Pag. 54, col. 1, n. 110. “ ILec Eccle­ sia: voluntas (non obligandi hærcticos) in hac appendice ad pag. 342, Vol. II. Pag. 56, col. 1, n. 116. Morali ter in prresuinenda est respectu illarum legum, quæ directe ad sanctificationem animarum suo territorio agere vel delinquere cense­ tendunt, ut sunt leges jejunii, festorum, tur, si adesse debuit propter legem, aut etc. — Secus, respectu legum, quæ ad com­ si delictum ipsum proprium territorium pescendos abusus et ad ordinem publicum afficit. Lkl. Vol. I. n. 141. Pag. 60, col. 1, n. 129, Resp. 2°. tuendum latae sunt, v. g. circa matrimonii impedimenta. Quod enim haeretici te­ Lege : etiam seclusa omni culpa theologica. Pag. 65, col. 1, n. 115. Sed contra­ neantur his legibus, pluries ab ecclesiastica auctoritate explicite vel saltem implicite rium habet St. Alph. Lib. I. 200. II. A. tr. 2, n. 78. Aertnvs Lib. I. tr. III. u. declaratum est.” 1 Marc, n. 19S. Pag. 54, eoi. 2, n. 112. Lex direction 171, v. Pag. 67, coi. 2, lin. 26 legitur: alteri. hic sumitur ut contradistincta a poenali. Alii directivam cum consulente, suadente Lege : alteri in perpetuum. Pag. 77, coi. 2, lin. 29 legitur: 497. convertunt. Pag. 55, col. 1, n. 113, Rcsp. II., ad Lege: 479. Pag. 78, coi. 2, Qmer. 6°. Decreta 2u,n 2°. Adde : “ Omnino vetamus, ne contra laicum de pecunia pro sedium loca­ Auth. S. C. Indulg. jussu Leonis XIII. tione vel alia de causa ecclesiæ debita edita 1S82. coram tribunali civili agant, nisi accepta Pag. 89, col. 1, n. 198, 3°. Peccatum prius in scriptis Episcopi licentia. Ad maliti/c dicitur, quod ex mera voluntatis tuendam porro immunitatem ecclesias­ perversitate committitur; ignorantur quod ticam, quatenus inter nos fieri potest, committitur ex culpabili erro re ; infirmi­ districte iisdem prohibemus, ne contra tatis, quod committitur impellente gravi sacerdotem vel clericum de rebus etiam tentationc aut vehementi passionis impetu. temporalibus coram judice civili litem in­ Aertnvs, n. 218. tentent sine permissione scripto expressa Pag. 91, col. 1, lin. 18 legitur: ex­ ipsius Episcopi, cujus erit in omnibus pressa. Lege: explicita. hujusmodi casibus litem, quantum fieri Pag. 98, col. 1, n. 221. Si media potest, amice componere, re etiam, si opus fuerint indifferentia, ut viam capere, sca­ sit, ad consultores vel ædituos delata, In lam deferre ad furtum, etc., explicandum rebus vero ecclesiasticis, ex ipsa divina est in genere, utrum aliqua hujusmodi Ecclesia· institutione, judicium non perti­ adhibita fuerint, et quot vicibus moraliter net nisi ad jurisdictionem ecclesiasti­ interruptis. Mare. n. 329. cam.” Cone. Pl. Bait. IIT. n. 84. Pag. 108. Adde ad finem : “ Societates quæ veniunt nomine ‘ Unionis Catholica: 1 De Angelis, Lib. I. tit. 2, n. 13. 498 ΛΙ’ΡΕ.Χ 1)1 ,\ ΛXX0TAT10NUM ad Abstinentiam Totalem promovendam ’ ct ‘ Sacræ Sitis/ magna laude dignas .•ignoscimus ; spiritu enim vere catholico reguntur, et non tam in propriæ vo­ luntatis firmitate quam iu precum ct sacramentorum virtute vires necessarias quierunt. Notum est præterea quod Ca­ put totius Ecclesiæ ct Christi in terris Vicarius non semel easdem benedictione sua apostoliea et indulgentiis Ecclesiæ locupletavit. Proinde nos quoque iisdem signa nostra? benevolent i:e exhibemus, ct quo magis floreant eas omnium nostrorum sacerdotibus curte paternæ commendamus, ut eis non modo animos addant sed etiam semitam catholicam semper demonstrent.” Cone. Pl. Balt. III. η. 262. Pag. 117, col. 2, n. 26S. Triplex est theologica Centura genus. — Dogmatica a supremo universalique Ecclesiæ magi­ sterio proficiscitur. — Disciplinaris est, quæ regiminis potius quam magisterii prærogativæ respondet ; non est condemnatoria doctrinæ, ut dogmatica, sed ejus­ dem prohibitoria. — ŒCONOMICA demum seu Prudenti ai.is vocatur, quando propo­ sitionis vel doctrina’ alicujus cnuncialio prohibetur, non ob causam doctrinæ, sed ob causas rationesvc prudentiæ, sci. ut dissidia tollantur, paci consulatur, a scan­ dalo caveatur; quo v. g. spectat celebris Galilæi causa. Mare, n. 441. Pag. 132, coi. 2, 8°. “ Picnics, Excur­ sions” etc. hujusmodi conventus nun­ quam haberi licet nocturno tempore nec diebus Festis aut esurialibus nec ((piod etiam de “ Fairs” valet) Dominicis, nec cum usu liquorum inebriantium ; insuper requiritur licentia Episcopi. Cone. Pl. Balt. III. η. 290. Pag. 160, col. 2, 4°, post “Negat S. Alph.” insere : licere. Pag. 164, coi. 2, n. 361. Blasphemia est locutio contumeliosa in Deum. Pag. 169, col. 1, lin. 12, ab infra, legi­ tur: At metum passus potest vel con­ tractum, etc. Lege: At metum passus potest juramenti relaxationem petere, ut ab obligatione solvendi excusetur ; Pag 177, coi. 2, n. 391, 11. Quoad dis­ pensationem votorum in aliquibus insti­ tutis diœccsanis emissorum consule Cone. Pl. Balt. ID. η. 93. Pag. 178, col, 2, 5). Adde: ct si altera pars non est reservata, etiam proba­ bilius post, reservata; electionem. Mare, n. 645. Pag. 180, col. 1, n. 397, insere post: “usum rationis habentes:” saltem post septennium. Pag. 182, col, 1, 2). Dele sec. Mare, n. 6 7 3 : prteoie. Pag. 209, coi. 2, lin. 13, ab infra, legi­ tur : supra. Lege: n. 461. Pag. 210, coi. 2, ad Resp. 2° adde: A Coiig. S. 0. ad dubium: “Λη tuto doceri possit in scholis catholicis, licitam esse operationem chirurgicam quam Cruniotomiam appellant, quando scilicet ea omissa mater ct filius perituri sint, ea ceontra admissa, salvanda sit mater, in­ fante pereunto ” ? sic est responsum : “ Tuto doceri non posse.” Quam responsionem SS. D. N. in au­ dientia Feriæ IV. die 2S labentis Maii plene confirmavit. Roniæ, 31 Maii, 1884. Pag. 222, col. 1, n. 493. Post “co­ gnationis” insere: vel affinitatis. Pag. 231, col. 1, lin. 5. Vide tamen S. Alph. Lib. IV. n. 946 “ Erga.” Pag. 233, col. 1, lin. 10. Loco “licet etc.” legit Mare, n. 1200, see. alias edi­ tiones ct Lacroix lib. 111. P. 2“, 1221: quod eum illo non haberet frequentem communicationem. Pag. 244, coi. 2, Quær. 3°. Non licet laridum edere per frusta ad instar obsonii, quia ita caro reputatur. Licet tamen eo uti etiam in serotina refectiuncula sive tanquam condimento, sive ad decoquendos cibos, dummodo fuerit lique­ factum. Sabetti, n. 338. (Ed. 2n, 334). Au diebus Veneris ct Sabbati quibus indulgentur condimenta (vulgo di grasso), possit jusculum carnis adhiberi? Ibsp. Kom. 390. Sub terminis condimenti di grasso non comprehendi jusculum carnis Pastor 1887 p. 112. Pag. 270, col. 1. Cf. Cone. Pl. Bait. III. Tit. “ Bona Ecclesiastica.” Pag. 272, col. 1, lin. 3. “Fama fert (qme utinam inanis mendaxque sit !) nonnullis in locis inveniri sacerdotes qui, ubi gravis culpa non apparet, sacramentalis absolutionis beneficium denegant fidelibus, qui nolint collectis stipem dare, ad quam sub peccato gravi teneri non constet ; imo etiam (quod longe detesta­ bilius est) ægrotantibus ac morti proximis adsistere ac sacramenta pnebere recusant. A1’ PEN DIX Λ N N ( H AT 1 υ.Χ L Μ. ix animum inducere possumus, ut quid- ! piam tum atrox et indignum de ecclesi­ arum nostrarum ministris suspicemur, si j quis vero existât, (pii tale quid attentu- I verit, memores sint Episcopi se muui ri , suo grav iter deesse, nisi in reum pro merito animadvertant. Pag. 272, coi. 2, 4°. Talem enim “ turpissimum abusum . . . prorsus extirpandum decernimus.” Cone. Pl. Balt. 111. η. 292. Pag. 327, col. 2, η. 803. Ad quid teneatur debitor in dubio facti num sol­ verit debitum ? Resp. Doctores commu­ niter dicunt, (piando de debito constat ct solutio non probatur, debere integre solvi ; quia pro debito certo non satisfit solu­ tione dubia, et quia creditor est in pos­ sessione sui crediti, qua in dubio non debet spoliari.1 Acrtnys Lib. HI. tr. VII. n. 314, qu. 5°. Pag. 411, coi. 2, qu. 2°. Cf. Mare, 2126. Pag. 424, col. 1, n. 1088, 1°. Adde ex Concilio Pl. Balt. HI. p. 41, π. 77 : “Stricto præccpto sacerdotibus nostris injungimus, ut tam domi (piam foris, sive in propria diœcesi degant sive extra eam, collare (piod romanum vocatur, gerant.” Pag. 425, coi. 2, u. 1095. Cf., si lubet, N. Rev. Th. Tom. XIV. p. 238. Pag. 427, coi. 2, n. 1101, q. 5° sen­ tentiam S. Alphonsi, juxta (piam proba­ bilius iterari debet recitatio Matutini, si habita fuit ante illud tempus, quo sol medium cursum tenet inter meridiem et occasum, confirmo ex declaratione, quæ legitur apud Muhlbauer. Quæsitum vero fuit num hæe declaratio ita iiitvlligemla sit, ut ille non satisfaceret obligationi suæ, cpii Matutinum cum Laudibus vespere diei præcedentis recitaret, priusquam sol me­ dium cursum tenet inter meridiem ct oc­ casum. Respondit S. ('. 13 Jul. 1S83. “Consulantur probati Auctores.” Inter probatos auctores, qui hac de quæstione scripserunt, S. Alpliousum nulli esse se­ cundum, non est (piod dicam. Si privileyio donatus (incipiendi hora secunda) anticipat officium, deficiente ra­ tionabili causa, satisfacit quidem suæ obligationi, sed peccat venialiter. Mare, n. 2212. Pag. 1-31, col. 1, u. 1119. et pag. 432, 1 S. Alph. Lib. I. u. S4. 11. Ap. tr. I. n. 20. coi. 2. n. 1124, q. 11° et 12°. Adde Responsum S. < R. 7 die Feb. 1886; “A sacra Rituum Congregatione quum requisitum fuerit, au, quoties in privata recitatione separantur Laudes a Matutino, hoc semper concludendum sit post respretivam orationem per V. Doniiiins rabi/fcuni etc. ct \ . Fidelium anima etc., iiecnon Pater noder, juxta sententiam, (piam tradit S. Alph. . . . Lib. IV. 267- S. vadem Cong. rtspondil : Affirmative.’ — Pastor Sept. 1>87. Adde Responsum S. C. R. 18 Maii 1883, iu Marionopolitaua. Tunc “ Laudes inchoandas ut in Psalterio.” Pag. 435, col. 1, n. 1132, 1°. Adde: “ et a publicis equorum cursibus prorsus abstineant ” Cone. Pl. Balt. III. η. 79. lb. col. 2, 7° “A discutiendis rebus po­ liticis aut mere sæcularibus, tum extra ecclesiam tum multo magis in ipsa, saci rdotes sedulo abstineant. Quæ tamen etc.” Cone. PI. Balt. LU. η. >3. Pag. 436, col. 1, 7° “Strictissime pro­ hibemus, ... ne (piis rector, sacerdos . .. ecclesiam suam . . . ære alieno gravare . . . audeat, sine expressa et scriptis ex­ arata licentia Ordinarii.” Cone. PI. Bait. III. η. 279. Cf. ibid. ιι. 82. Pag. 436, col. 1. 9°. Addc : “ Pr.vtcrea, ad multiplicis generis incommoda vitanda, Nostra facimus virba Patrum Concilii Bien. Hiberniei apud May.mtiam, scii., ‘nullus parochus . . . retine:.t iu domo sua familias affinium aut consan­ guineorum. Quodsi iu eadem domo cum parocho habitent ejus coadjutorvs. . . . volumus ut parochi iu prædicta domo nullo modo consanguineas vel affine- juni­ ores retineant, nisi permittenti Ordina­ rio.’” Cone. 1’1. Balt. III. ιι. 81. Pag. 437. col. 1. η. 1136. “I niisquis(pie . . . Episcopus saltem unotpioqintriennio totam diœcesim perlustrare ti ne­ atur,” . . . pro visitatione et confirm itio.a , &c. Cone. Pl. Balt. HI. η. 14. Pag. 438, col. 1, u. 1138. s. Congregvzioxr m Propaganda, Sk.rftkria. X.2675. Oggetto Soprn Γ vrezioue di Missioni distinte per na/.ionnlitn. R/una, ti S Giugno, 18S7. Eme ac Rme Due Due Obme. Notum Eiute Vræ lllniæ ac Rime ap- 500 APPENDIX ANNOTATIONÜM. prime est huic Sacræ Congregationi se­ quentia proposita fuisse dubia ; 1°. " An in eodem territorio phires pro populo diversæ lingua· parœciæ erigi possint, quæ omnimoda ad invicem indcpendentia gaudeant ? ” 2°. “ An Episcopus contra mentem legesque Ecclesiæ offendat, si statuat, ut familiarum ad parochiam quamdam pertinentium lilii et filiæ in parentum domibus degentes, eidenî parœciæ adstricti maneant, donec a paterna potestate emancipati non fuerint, nisi ob peculiares circumstantias Episcopo aliud pro salute animarum salubrius visum fuerit?” 3°. “ L trum quasi parœciæ diversæ nationalitatis, modo conditiones a Con­ cilio Plenario Baltimorcnsi Ili. Tit. 11. Cap. V. præscriptæ concurrant, inamovibiles declarari possint ? ” Insuper ab hac Sacra (,'ongne expostu­ latum fuit, ut decernere dignaretur: 4 . “ Quod cum descendentes cx fa­ miliis gcrmanicis linguà anglica tamquam vernacula utantur, possint utique ad Eccle­ siam anglicam transire, modo transitio liat Jormaliler, pro semper, et cum con­ sensu Rectoris in scriptis dato, vel etiam de judicio Episcopi si forte lis oria>> tur. 5°. “ Quod moneantur Episcopi et Sacerdotes ex una parte, ne ullo modo supprimere et eradicare satagant linguam, mores, consuetudines, usus ct cultum germanorum, nisi sint contra decalogum, vel præcepta, disciplinam, et rubricas Ecclesiæ ; ex altera vero parte, ut in edu­ catione juventutis atque imprimis iu Scholis parochialibus linguam anglicam foveant ac promoveant.” 6°. “ Quod Episcopi moneantur, ut paroecias vel missiones mixtas Sacerdoti­ bus committant, qui utrâque linguâ polleani, eorumque conscientias onerent, ut in utraque lingua populum verbo divino pascant, liberos doceant,” etc. 7°. “ Quod Episcopi linguæ germanicæ ignari, qui Dioecesibus mixtis præsunt præter Vicarium Generalem hibernicum, etiam germanicum nominare, vel si unum tantum habere velint, talem, qui etiam * lingua germanicæ usum et facilitatem habeat.” 8°. “ Quod omnes advenae dum aliquem locum petunt ubi Ecclesia suæ propriæ linguæ invenitur, eidem sint adseribendi.” Demum quæsitum fuit : 9°. ·* ( trum et quomodo providendum cum imprimis cessante immigratione. usus linguæ anglicæ necessarius inveniatur, ac inutilis appareat usus linguæ germani­ cæ ? ” Jamvero Emi Patres S°. Consilio ( hristianonomini propagando prepositi in Co­ mitiis habitis die 11 Aprilis 1887, le accu­ rate matureque perpensa sequenti ratione respondendum esse consuerunt. Ad I. Affirmative, quoties erectio Mis­ sionum per linguas Ordinario pro suo prudenti arbitrio opportuna videatur pro salute animarum. Ad II. Negative, salvo jure parentum mittendi lilios ad quascumque scholas Catholicas. Ad III. Affirmative prout in primo. Ad IV. V. VI. VII. non proposita. Insuper Emi Patres declararunt Sacram ( Ongregationem de Propaganda Fide has petitiones in posterum etiam excepturam non fore. Ad λ’III. et IX. Provideant Episcopi tum pro novis advenis ex aliis nationibus, tum etiam in casu quo, cessante ini migra­ tione lingua anglica pro germanica neces­ saria videatur. Rogo demum Eminentiam Tuam, ut has resolutiones omnibus Archiepiscopis Statuum Foederatorum communicare velis: et interim manus Tuas humillime deos­ culor. Emincntiic Ture Humillimus Addictissimus Servus verus, JOANNES CARD. SIM EON 1, Pnrfeclus. D. Archiep. Tyren, Secr. Emo ac Rcvmo. Dao. Card. Jacobo Gibbons, Archiepiscopo timorensi. Pag. 440, n. 1143 ad finem adde : “Sed Nouv. Rev. Theol. tenet hanc declaratio­ nem de clerico in sacris ordinibus non constituto, ultra Pontificiam ditionem non esse extendendam.’’ Tom. X\ I., pag. 452. Pag. 443, n. 1148. Qu. Quodnam sit discrimen inter vota solemnia et simplicia et an simplicia vota ad religiosi status essentiam sufficiant ? Resp. 1°. Non consentiunt A A. circa discrimen, quod intercedit inter vota so­ lemnia ct vota simplicia. Juxta senten- A I* PEN D1X A N NOT AT IO N U M tiain S. Thomæ,1 Bellarmini, etc., quam S. Alphonsus docet ceu probabiliorem,· solemnitas voti (castitatis) est a lege ecclesiastica (pioad ritum (i. e. formam essentialiter requisitam, ut ab Ecclesia ceu soleinue habeatur), sed a lege divina positiva (pioad essentiam et effectum, i. e. dirimendi matrimonium. — Ratio est, “quia in voto simplici corpus promittitur tantum Deo, sed in solemn) per accepta­ tionem legitimam Prælatorum corpus in­ super Deo traditur.” Hæc S. Alphonsus.3 Et similis ratio pro voto paupertatis et obedientiie adduci potest?—Attamen, sen­ tentia contraria videtur hodie apud Ca­ nonists evasisse communior. Quod testatur Philippus de Angelis6 dicens: “ Hæc est doctrina canonica, solemnitatem non esse votis intrinsecam vel essen­ tialem, ut votum simplex et solemnc differant specie ; sed eam esse votis extrinsecam et accidentalem, provenientem ex Ecclesia· dispositione.”® Et adjecta cx variis documentis demonstratione, cl. Canonista concludit: “trium votorum solcmnitatem consistere in vi. per dispo­ sitionem Ecclesiæ illis addita, irritos vel saltem irritabiles faciendi certos quosdam actus Religiosi votorum accidentali per­ fectioni contrarios.” Resp. 2°. “ Ad essentiam Religionis non requiruntur vota sblemnia. Ratio est, (piia qui in Societate Jestt vota sim­ plicia edunt, sunt veri Religiosi, uti definivit Gregorius XII1. in Bulla “ As­ cendente Domino.”7 Et Benedictus X I \ . scribit:8 “Ex Romani Pontificis aucto­ ritate fieri potest, ut vera Religio ea quo­ que sit, in (pia simplicia tantummodo vota emittuntur.” > 2. 2. q. 88. a. 7. 2 Op. in Trid. sess. 24, n. 21. 3 L. VI. 1025. 4 Cf. Suarez, De religione, tr. 7, lib. 2, cap. 11, n. 4; item Gregor, a Valentia, ilisp, 6, q. 4, p. 8, 6 L. III. tit. 31, n. 4. e Lege, si labet, “ De juridica votorum solemnitate commentarium’ latine scriptum. Auctore X. Nilles S. J. Zeitschrift fur Theol. 1SSG, p. 245-270. Innsbruck. ' L. IV. 1, 7°. 8 De Synodo, Lib. 13, c. 11, n. 29. OOl Nec obstat, quod majus sit votorum solcmniuin vinculum : quia ut recte ad­ vertit Suarez,1 majus et minus non variant speciem.— Et re quidem vera, quamvis vota simplicia non inducant per se, sicut solenmia, inhabilitatem ad matrimonium, in capacitatem dominii et stabilitatem ab­ solutam seu immutabilem . reddunt tamen matrimonium illicitum in perpetuum, spo­ liant voventem omni usu independent! atque omni dispositione arbitraria rerum temporalium, quod perinde est ac si Re­ ligiosus nihil omnino possiden t ; indu­ cunt denique sufficientem stabilitatem, dum statuitur, quod professus nunquam possit propria sponte recedere et ordo non debeat, nisi de gravi et justa causa, eum dimittere.” Mare, n. 2129, q. 1°. Pag. 461. coi. 2, E) legitur “ geralibus.” Lege : generalibus. Ib. λ ide mutationem sec. Const. “ Romanos Pontifices.” Cone. 1’1. Bait. III. p. 218 et p. 212 ibidem. Ib. In Const. “Rom. Pont.” Leo­ nis XIII. 8 Maii ISSI, legitur: “Jure . . . communi constitutum est, ut domos quæ sodales religiosos sra- minimum tiou capiant, in potestate Episcoporum esse omnino debeant.” Pag 172. col. 1. lin. 4, ab infra. Quum igitur ob causam sufficienti in et ab Ordi­ nario probatam, parentes ad scholas pub­ licas filios mittere velint, dummodo ne­ cessariis cantionibus proxima pericula re­ moveantur, stricte pr.ecipimus ne quis sive Episcopus sive presbyter, quod Pon­ tifex per Sacram Congregationem diserte vetat, hujusmodi parentes a sacramentis quasi indignos sive intentis minis sive actu ipso repellere audeat. Quod multo magis de pueris ipsis intelligcndum est. Quare pastores animarum dum fideli s sibi commissos, de scholarum harum peri­ culis monent, summopere caveant ne im­ modico zelo ducti sapientissima Sancta· Sedis consilia et pnccepta verbis aut factis violare videantur.” Cone. 1’1. Balt. IIL n. 198. 1 Loc. p. 578. cit. Cf. Gurv, Cretoni, Tqm. I. 502 APPENDIX AN NOTATIONI Μ. Pag. 203, col. 2, η. 451·, et pag. 411, col. 2, n. 1053, Quær. 2°. A nonnullis Galliarum Episcopis se­ quentia dubia S. R. ct Univ. Inquisi­ tioni proposita sunt : “ lu Epistola S. R. et U. I. 25 junii 1885 ad omnes in Gallica Ditione Ordinarios circa civilis divortii legem ita decernitur : Attentis gravissimis rerum, temporum ac locorum adjunctis, tolerari posse ut qui magistratus obtinent et advocati causas matrimoniales in Gallia agant quin officio cedere tenean­ tur, ” conditiones adjecit, quarum secunda hæc est : “ Dummodo ita animo comparati sint tum circa valorem et nuUitatem con­ jugii, tum circa separationem corporum, de quibus causis judicare coguntur, ut nun­ quam proferant sententiam neque ad pro­ ferendam defendant vel ad· eam provocent vel excitent divino aut ecclesiastico juri repugnantem." Quaeritur : I. “An recta sit interpretatio per Gallias diffusa ac etiam typis data, juxta (piam satisfacit conditioni præcitatæ judex qui, licet matrimonium aliquod validum sit coram Ecclesia, ab illo matrimonio vero et constanti omnino abstrahit, et applicans legem civilem pronuntiat locum esse di­ vortio, modo solos effectus civiles solum­ que contractum civilem abrumpere mente intendat, eaque sola respiciant termini prolatæ sententiæ? Aliis terminis, an sententia sic lata dici possit divino aut ecclesiastico juri non repugnans? II. “ Postquam judex pronuntiavit lo­ cum esse divortio, an possit Syndicus (gallicc, le maire) ct ipse solos effectus civiles solumque civilem contractum in­ tendens, ut supra exponitur, divortium pronuntiare, quamvis matrimonium va­ lidum sit coram Ecclesia? III. “Pronuntiato divortio, an possit idem Syndicus conjugem ad alias nuptias transire attentantem civiliter cum alio jungere, quamvis matrimonium prius validum sit coram Ecclesia vivatque altera pars ? ” “Feria v.loco iv, die 27 maji 1886 in Congregatio ne Generali S. Romanic et 1'niversalis Inquisitionis habita coram Etninentissimis ac Reverendissimis DD. S. R. E. Cardinalibus Generalibus Inqui­ sitoribus propositis suprascriptis dubiis, ac præhabito Voto DD. Consultorum, iidem Eminen tissimi ac Reverendissimi DD. rescribi mandarunt.— Ad primum, secundum et tertium dubium Negative. Eadem feria ae dic facta de his Sanctissimo Domino Nostro Leoni Papa; XIII relati­ one, Sanctitas Sua resolutiones Eminentissimorum PP. adprobavit et confirmavit.” Quamvis hoc decretum contraire vi­ deatur doctriuæ superius relata; ; nobis tamen standum esse videtur resolutioni­ bus n. 1053, Quær. 2°. et n. 454 traditis. Nam decretum datum esse propter pecu­ liares Gallia? circumstantias clare apparet ex Resp. S. C. 0. diei 14 Sept. 1886 pro Belgio lata, ubi dicitur, hoc decretum nullo modo allicere debere praxim quoad Belgium. Vide Nouv. Bev. Theol. T. XIX., p. 73.